ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="pa">
  <siteinfo>
    <sitename>ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ</sitename>
    <dbname>pawiki</dbname>
    <base>https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%96_%E0%A8%B8%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A8%BE</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.7</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">ਮੀਡੀਆ</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">ਖ਼ਾਸ</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">ਵਰਤੋਂਕਾਰ</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">ਤਸਵੀਰ</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">ਤਸਵੀਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">ਫਰਮਾ</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">ਫਰਮਾ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">ਮਦਦ</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">ਮਦਦ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">ਸ਼੍ਰੇਣੀ</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">ਫਾਟਕ</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">ਫਾਟਕ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">ਮੌਡਿਊਲ</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">ਮੌਡਿਊਲ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="1728" case="first-letter">Event</namespace>
      <namespace key="1729" case="first-letter">Event talk</namespace>
      <namespace key="2600" case="first-letter">Topic</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2489</id>
    <revision>
      <id>811910</id>
      <parentid>755864</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T05:57:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2401:4900:830B:7D13:0:0:3ED7:4009</ip>
      </contributor>
      <origin>811910</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10441" sha1="b935wnd5aomki1s972s5qw613sucwab" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Sikh gurus.jpg|thumb|&lt;nowiki&gt;1890 ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਲਪਨਿਕ ਚਿੱਤਰ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦਸ ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ | &lt;/nowiki&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/24430213|title=The Sikhs|last=Thursby, Gene R.|date=1992|publisher=E.J. Brill|isbn=9004095543|location=Leiden|oclc=24430213}}&lt;/ref&gt;]]

'''ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ''' [[ਸਿੱਖੀ|ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]&lt;nowiki/&gt;ਦੇ ਰੂਹਾਨੀ ਮਾਲਕ ਹਨ, ਜਿਨਾਂ ਨੇ ੧੪੬੯ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ, ਲਗਪਗ ਢਾਈ ਸਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਧਰਮ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;sen2&quot;&gt;{{Cite book|title=A Textbook of Medieval Indian History|last=Sen|first=Sailendra|publisher=Primus Books|year=2013|isbn=978-9-38060-734-4|pages=186-187}}&lt;/ref&gt; ੧੪੬੯ ਵਿੱਚ [[ਸਿੱਖੀ|ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]&lt;nowiki/&gt;ਦੇ ਬਾਨੀ [[ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ|ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ]] ਦਾ ਜਨਮ ਹੋੇਇਆ, ਜਿਨਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨੌ ਹੋਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਹੋੇਏ| 1708 ਵਿੱਚ ਦਸਮ ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਨ ਨੇ ''ਗੁਰਗੱਦੀ'' [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]] ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਨਾਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਗੁਰੂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The Sikhs: faith, philosophy &amp; folk|year=1998|url=https://archive.org/details/sikhsfaithphilos0000gurb|publisher=Lustre Press|isbn=9788174360373}}&lt;/ref&gt;.

== ਗੁਰੂ: ਸ਼ਬਦੀ ਅਰਥ ਅਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ==
ਮੁੱਖ ਸਫ਼ਾ: [[ਗੁਰੂ]]

'''ਗੁਰੂ''' ਸ਼ਬਦ [[ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ|ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]] ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਗਿਆਨ ਜਾਂ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕਿਸੇ [[ਅਧਿਆਪਕ]], ਮਾਹਰ ਜਾਂ ਮਾਸਟਰ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;Stefan Pertz (2013), The Guru in Me - Critical Perspectives on Management, GRIN Verlag, {{ISBN|978-3638749251}}, pages 2-3&lt;/ref&gt; ਭਾਈ [[ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ|ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ]] [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]] ਕੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ [[ਗੁਰੂ]] ਦੋ ਵੱਖਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ- &quot;ਗੁ&quot; ਅਤੇ &quot;ਰੂ&quot; ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ। &quot;ਗੁ&quot; ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ 'ਹਨੇਰਾ' ਅਤੇ &quot;ਰੂ&quot; ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਚਾਨਣ'।&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Sri Guru Granth Kosh|last=Singh|first=Veer|date=1964|pages=122}}&lt;/ref&gt; ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਜੋੜ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਸ਼ਬਦ '[[ਗੁਰੂ]]' ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸਖਸ਼ੀਅਤ ਜੋ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਚਾਨਣ ਕਰ ਦੇਵੇ; ਭਾਵ ਜੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੈ।

ਭਾਈ [[ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ|ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ]]&lt;nowiki/&gt;ਦੀ ਇਹ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ [[ਸਿੱਖੀ|ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]&lt;nowiki/&gt;ਬਾਰੇ ਆਪ ਹੀ ਹੋਰ ਸਮਝ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]]&lt;nowiki/&gt;ਨੂੰ ਜੀਵਿਤ ਗੁਰੂ ਕਿਉਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [[ਸਿੱਖ]]&lt;nowiki/&gt;ਸ਼ਬਦ [[ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ|ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]]&lt;nowiki/&gt;ਸ਼ਬਦ ''ਸ਼ਿਸ਼ਯ''&lt;ref&gt;{{Cite book|title=World religions: from ancient history to the present|isbn=978-0-87196-129-7}}&lt;/ref&gt; ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਇੱਕ ਚੇਲਾ ਜਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਦਾ ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਨ ਨਾਲ਼ ਵਿਦਿਆਰਥੀ-ਅਧਿਆਪਕ ਵਾਲ਼ਾ ਸਬੰਧ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]]&lt;nowiki/&gt;ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਮੰਨਦਾ ਹੈ।

== ਜੀਵਨ ਬਿਓਰਾ ==
{| class=&quot;wikitable&quot; 
|- bgcolor=&quot;#cccccc&quot;
! style=&quot;background:#FF9900;&quot; |ਲੜੀ ਨੰ.
! style=&quot;background:#FF9900;&quot; | ਨਾਂ
! style=&quot;background:#FF9900;&quot; | ਗੁਰਗੱਦੀ
! style=&quot;background:#FF9900;&quot; | ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਸਤਵ
! style=&quot;background:#FF9900;&quot; | ਜੋਤੀ ਜੋਤ
! style=&quot;background:#FF9900;&quot; | ਉਮਰ
! style=&quot;background:#FF9900;&quot; | ਪਿਤਾ
! style=&quot;background:#FF9900;&quot; | ਮਾਤਾ
|- 
| align=&quot;center&quot; | ੧ || [[ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ|ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ]]||[[15 ਅਪ੍ਰੈਲ]] [[1469]]||[[੨੦ ਅਕਤੂਬਰ]] [[1469]]||[[੭ ਸਤੰਬਰ]] [[1539]]|| 69 ||[[ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ]]||[[ਮਾਤਾ ਤ੍ਰਿਪਤਾ]]
|- 
| align=&quot;center&quot; | ੨ ||[[ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ]]||[[7 ਸਤੰਬਰ]] [[1539]]||[[31 ਮਾਰਚ]] [[1504]]||[[29 ਮਾਰਚ]] [[1552]]|| 48 ||[[ਬਾਬਾ ਫੇਰੂ ਮੱਲ]]||ਮਾਤਾ ਦਇਆ   ਕੌਰ 
|- 
| align=&quot;center&quot; | ੩ ||[[ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ]]||[[25 ਮਾਰਚ]] [[1552]]||[[5 ਮਈ]] [[1479]]||[[1 ਸਤੰਬਰ]] [[1574]]|| 95 ||[[ਤੇਜਭਾਨ ਜੀ]]||[[ਬਖਤ ਕੌਰ]]
|- 
| align=&quot;center&quot; | ੪ ||[[ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ]]||[[29 ਅਗਸਤ]] [[1574]]||[[24 7 ਸਤੰਬਰ]] [[1534]]||[[1 ਸਤੰਬਰ]] [[1581]]|| 47 ||[[ਬਾਬਾ ਹਰੀਦਾਸ]]||[[ਮਾਤਾ ਦਇਆ ਕੌਰ]]
|-
| align=&quot;center&quot; | ੫ ||[[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ]]||[[28 ਅਗਸਤ]] [[1581]]||[[15 ਅਪ੍ਰੈਲ]] [[1563]]||[[30 ਮਈ]] [[1606]]|| 43 ||[[ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ]]||[[ਮਾਤਾ ਭਾਨੀ]]
|- 
| align=&quot;center&quot; | ੬ ||[[ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ]]||[[30 ਮਈ]] [[1606]]||[[19 ਜੂਨ]] [[1595]]||[[3 ਮਾਰਚ]] [[1644]]|| 49 ||[[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ]]||[[ਮਾਤਾ ਗੰਗਾ]]
|-
| align=&quot;center&quot; | ੭ ||[[ਗੁਰੂ ਹਰਿਰਾੲੇ]]||[[28 ਫ਼ਰਵਰੀ]] [[1644]]||[[26 ਫ਼ਰਵਰੀ]] [[1630]]||[[6 ਅਕਤੂਬਰ]] [[1661]]|| 31 ||[[ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ]]||[[ਮਾਤਾ ਨਿਹਾਲ ਕੌਰ]]
|- 
| align=&quot;center&quot; | ੮ ||[[ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ]]||[[6 ਅਕਤੂਬਰ]] [[1661]]||[[7 ਜੁਲਾਈ]] [[1656]]||[[30 ਮਾਰਚ]] [[1664]]|| 8 ||[[ਗੁਰੂ ਹਰਿਰਾਇ]]||[[ਮਾਤਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕੌਰ]]
|- 
| align=&quot;center&quot; | ੯ ||[[ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]]||[[20 ਮਾਰਚ]] [[1665]]||[[੧ ਅਪ੍ਰੈਲ]] [[1621]]||[[11 ਨਵੰਬਰ]] [[1675]]|| 54 ||[[ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ]]||[[ਮਾਤਾ ਨਾਨਕੀ]]
|- 
| align=&quot;center&quot; | ੧੦ ||[[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]]||[[11 ਨਵੰਬਰ]] [[1675]]||[[22 ਦਸੰਬਰ]] [[1666]]||[[6 ਅਕਤੂਬਰ]] [[1708]]|| 42 ||[[ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]]||[[ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ]]
|-
| align=&quot;center&quot; | ੧੧ ||[[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]]|| — ||[[7 ਅਕਤੂਬਰ]] [[1708]]|| ਜੁਗੋ ਜੁਗ ਅਟਲ || — || — || 
|}

&lt;div class=&quot;left&quot;&gt;
== ਗੁਰੂਕਾਲ ਦੀ ਸਮਾਂ-ਸੂਚੀ ==
&lt;timeline&gt;
ImageSize = width:720 height:auto barincrement:35
PlotArea = left:120 bottom:90 top:20 right:0
Alignbars = late
DateFormat = yyyy
Period = from:1450 till:1708
TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy

Colors =
 id:1 value:red legend:1469-1538
 id:2 value:green legend:1504-1552
 id:3 value:orange legend:1479-1574
 id:4 value:darkblue legend:1534-1581
 id:5 value:purple legend:1563-1606
 id:6 value:yellow legend:1595-1644
 id:7 value:claret legend:1630-1661
 id:8 value:powderblue legend:1656-1663
 id:9 value:magenta legend:1621-1675
 id:10 value:blue legend:1666-1708

Legend = orientation:vertical position:bottom columns:4

ScaleMajor = increment:25 start:1450

BarData=

 bar:nanak text: ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ &quot;
 bar:angand text:&quot;ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ&quot;
 bar:amar text:&quot;ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਸ ਜੀ&quot;
 bar:ram text:&quot;ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ&quot;
 bar:arjun text:&quot;ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ&quot;
 bar:hargobind text:&quot;ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ&quot;
 bar:har text:&quot;ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਏ ਜੀ&quot;
 bar:hark text:&quot;ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ&quot;
 bar:tegh text:&quot;ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਜੀ&quot;
 bar:gobind text:&quot;ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ&quot;

PlotData=

 width:20 textcolor:black align:left anchor:from shift:(-25,-5)

 bar:nanak from:1469 till:1510 color:1
 bar:angand from:1504 till:1552 color:2
 bar:amar from:1479 till:1574 color:3
 bar:ram from:1534 till:1581 color:4
 bar:arjun from:1563 till:1606 color:5
 bar:hargobind from:1595 till:1644 color:6
 bar:har from:1630 till:1661 color:7
 bar:hark from:1656 till:1664 color:8
 bar:tegh from:1621 till:1675 color:9
 bar:gobind from:1666 till:1708 color:10
&lt;/timeline&gt;

== ਬੰਸਾਵਲੀ ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਨ ਕੀ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Bansawali Guru Sahibaan Ki.jpg|border|frameless|800x800px|alt=]]&lt;br /&gt;&lt;/div&gt;

== ਹਵਾਲਾ ਸੂਚੀ ==
&lt;references /&gt;
==ਬਾਹਰੀ ਕੜੀ==
[http://www.gurmatveechar.com/literature?browse=Punjabi_Books/Satbir_Singh ਪ੍ਰੋ ਸਤਬੀਰ ਸਿੰਘ ਕ੍ਰਿਤ ਜੀਵਨੀ ਦਸ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਂ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪੜ੍ਹਣ ਤੇ ਡਾਊਨਲੋਡ ਕਰਨ ਦੀ ਸਾਈਟ]

{{ਸਿੱਖੀ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]
{{Sikhism-stub}}</text>
      <sha1>b935wnd5aomki1s972s5qw613sucwab</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4988</id>
    <revision>
      <id>811865</id>
      <parentid>811804</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T15:51:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:40D1:102A:9193:8000:0:0:0</ip>
      </contributor>
      <origin>811865</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="205966" sha1="nmek35xhvz6kl825mxvxp8hw5p1h8fo" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3      = 4 ਅਗਸਤ 1982–10 ਜੂਨ 1984
| established_event4     = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| established_date4      = 1 ਜੂਨ 1984–10 ਜੂਨ 1984
| established_event5     = ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਵੁਡਰੋਜ਼
| established_date5      = ਜੂਨ–ਸਤੰਬਰ 1984
| established_date2      = 28 ਅਗਸਤ 1977
| established_event3     = ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ
| established_event2     = [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ]]
| image_flag             = Flag-of-Khalistan.svg
| image_coat             = Emblem of Khalistan.svg
| symbol_width           = 60px
| symbol_type            = ਮੋਹਰ
| motto                  = &quot;[[ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ#ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ|ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ]]&quot;
| national_anthem        = &quot;[[ਦੇਗ ਤੇਗ਼ ਫ਼ਤਿਹ]]&quot;&lt;br&gt;[[File:Deg Teg Fateh.ogg]]
| image_map              = {{Switcher |[[File:Punjab in India (claimed and disputed hatched).svg | frameless]] | ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਹਨ | [[File:Proposed Map of Khalistan (1982).jpg | frameless]] | ਆਲ ਪਾਰਟੀ ਸਿੱਖ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ (1982) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ | [[File:Khalistan map.jpg | frameless]] | ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ | [[File:Map of Khalistan.png | frameless]] | ਸਿੱਖ ਫ਼ਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਵਿਤ}}
| admin_center           = 
| admin_center_type      = 
| largest_city           = 
| official_languages     = 
| national_languages     = 
| ethnic_groups          = 
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ
| common_name            = 
| established_date1      = 9 ਮਾਰਚ 1946
| demonym                = 
| org_type               = 
| government_type        = 
| sovereignty_type       = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ
| established_event1     = [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ]] ਦੁਆਰਾ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤਾਵ
| established_event6     = ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ
| established_date6      = 24 ਜੁਲਾਈ 1985
| established_event7     = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date7      = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event8     = [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ#ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ 1|ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ I]]
| established_date8      = 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event9     = [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ#ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ 2|ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ II]]
| established_date9      = 9–18 ਮਈ 1988
| established_event10    = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ|ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ]]
| established_date10     = 1984–1995
| established_event11    = 
| established_date11     = 
| established_event12    = 
| established_date12     = 
| currency               = 
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;)&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Sanjha |first=A. B. P. |date=2024-12-16 |title='ਖਾਲਿਸਤਾਨ' ਤਾਂ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਪਿੱਛੇ ਕਿਉਂ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ 'ਸਤਾਨ' ? |url=https://punjabi.abplive.com/general-knowledge/why-countries-names-end-with-stan-know-what-it-means-and-why-this-word-used-829379 |access-date=2025-06-02 |website=punjabi.abplive.com |language=pa}}&lt;/ref&gt; [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਰਾਜ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸੰਗਠਨ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਖ਼ੇਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾਅਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲਾ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵੀ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਖ਼ੇਤਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ‌।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=ਬਿਊਰੋ |first=ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤ |date=2016-04-28 |title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਦੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ 30 ਸਾਲ ਬਾਅਦ [ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲੇਖ] |url=https://punjabi-news.in/declaration-of-khalistan/ |access-date=2025-06-02 |website=Sikh Siyasat News |language=en}}&lt;/ref&gt; 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਸਿਖ਼ਰ ਤੇ ਸੀ ਪਰ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-02-26 |title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਿੰਨੀ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਦੋਂ -ਕਦੋਂ, ਕਿਸ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਠਦੀ ਰਹੀ ਹੈ |url=https://www.bbc.com/punjabi/articles/cxe3dy5kp87o |access-date=2025-06-02 |website=BBC News ਪੰਜਾਬੀ |language=pa}}&lt;/ref&gt; 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ &quot;ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ&quot; ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ–ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=kumar |first=joginder |date=2024-04-13 |title=ਖ਼ਾਲਸਾ ਸਾਜਨਾ ਦਿਵਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ |url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/features/historical-significance-of-khalsa-sajna-day |access-date=2025-06-02 |website=Punjabi Tribune |language=pa}}&lt;/ref&gt; ਸੰਨ 1709 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਕੇ [[ਪਹਿਲਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ|ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਨਾ ਟਿਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਸੰਨ 1715 ਵਿੱਚ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-61450685|title=ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਤਾਕਤਵਰ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਨਾਲ ਲੋਹਾ ਲਿਆ ਸੀ|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=2025-06-02|language=pa}}&lt;/ref&gt; ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1748–1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799–1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2022-07-10 |title=ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਿਰਜਣਹਾਰਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ |url=https://www.rozanaspokesman.in/opinion/special-article/100722/maharaja-ranjit-singh-the-great-creator-of-the-khalsa-raaj.html |access-date=2025-06-02 |website=Rozana Spokesman}}&lt;/ref&gt; ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖ਼ਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ]] ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਵੇਗਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=mediology |date=2023-01-19 |title=ਮੁੱਦਕੀ ਦੀ ਜੰਗ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ |url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/features/the-story-of-mudkis-war/ |access-date=2025-06-02 |website=Punjabi Tribune |language=pa}}&lt;/ref&gt; 

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2018-06-05 |title=ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ: ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਬਾਅਦ 'ਚ ਕੀ-ਕੀ ਹੋਇਆ |url=https://www.bbc.com/punjabi/articles/c989j9l1d49o |access-date=2025-06-02 |website=BBC News ਪੰਜਾਬੀ |language=pa}}&lt;/ref&gt;

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਮੁਲਕ‌ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-01-26 |title='ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਰੈਫਰੈਂਡਮ' ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਉੱਤੇ ਕਿੱਥੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ? |url=https://www.sbs.com.au/language/punjabi/pa/podcast-episode/what-is-the-khalistan-referendum-and-what-is-the-australian-governments-stand-on-the-issue/avhbhjjn4 |access-date=2025-06-02 |website=SBS Language |language=pa}}&lt;/ref&gt;, ਜਿਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2024-04-30 |title=‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦਾ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣ ਰਹੀ ਕੈਨੇਡਾ ਸਰਕਾਰ’ |url=https://jagbani.punjabkesari.in/punjab/news/canada-is-becoming-a-medium-of-propaganda-of-khalistan-supporters-1478289 |access-date=2025-06-02 |website=jagbani}}&lt;/ref&gt; ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot; ਗੂੰਜਦਾ ਸੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sikh Empire.svg|thumb|1839 'ਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀ ਮੌਤ ਸਮੇਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ।]]
ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ|ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1767 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ|ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ|ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], ਜਿੰਦ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਆਜ਼ਾਦ‌ ਪੰਜਾਬ, 1943===
ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਲੀਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਜੇਹਲਮ ਦਰਿਆ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਮੁਸਲਿਮ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਉੱਤਰ–ਪੱਛਮੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕੇ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 40% ਮੁਸਲਿਮ, 40% ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ 20% ਸਿੱਖ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਲੀਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਬਣ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ 'ਤੇ ਹਾਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਬਰਾਬਰ ਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਬਫ਼ਰ ਬਣੇ ਰਹਿਣ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਾ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਅੰਬਾਲਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ, ਮੁਲਤਾਨ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦਾ ਲਾਇਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਮੋਂਟਗੋਮਰੀ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਦਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਹੀਂ ਸੀ।
===ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ, 1944–1946===
ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ &quot;ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ&quot; ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। 1940 ਵਿੱਚ, ਵੀ.ਐਸ. ਭੱਟੀ ਨੇ ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ &quot;ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ‌‌&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ&quot; ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸੰਘੀ ਇਕਾਈਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਕੈਬਨਿਟ ਦਾ ਮੁੱਖੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਹਨਾਂ ਇਕਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਜਲੰਧਰ, ਅੰਬਾਲਾ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੀਸ–ਸਤਲੁਜ ਖ਼ੇਤਰ ਦੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਫਰੀਦਕੋਟ ਅਤੇ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸ਼ਿਮਲਾ ਸਮੂਹ ਦੇ ਰਾਜ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।

ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ 1944 ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਆਲ-–ਪਾਰਟੀ ਸਿੱਖ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਸੀਆਰ ਫਾਰਮੂਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਜਾਂਦੀ। ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ 1943 ਵਿੱਚ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਜਨਸੰਖਿਆਤਮਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। 1946 ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। 22 ਮਾਰਚ 1946 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ 'ਤੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ।  

ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਸੰਘ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰ ਜਿੱਥੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਸਿਤ ਰਿਆਸਤਾਂ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਜੀਂਦ, ਫਰੀਦਕੋਟ, ਕਲਸੀਆ ਅਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਖ਼ੇਤਰ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਨਗੇ। ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਲਾਹੌਰ, ਕਰਨਾਲ, ਸ਼ਿਮਲਾ, ਮੋਂਟਗੋਮਰੀ ਅਤੇ ਲਾਇਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੰਬਾਲਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ। ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਰਾਖਵਾਂ ਰੱਖੇਗਾ। ਟੈਨ ਤਾਈ ਯੋਂਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸੀ, ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ &quot;ਮੁਸਲਿਮ ਰਾਜ&quot; ਅਧੀਨ ਹੋਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਡਰ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਨਕਲ ਕੀਤੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਅਸੰਭਵ ਦੱਸ ਕੇ ਖ਼ਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
===ਗਾਂਧੀ–ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ।]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। 

ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਐਕਟ ਦਾ ਡਰਾਫ਼ਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬਾਕਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੂਜੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਬੋਰੀਆ‐ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ 'ਚੋਂ ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਰਹਿ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ|author=ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ}}

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਿੰਨਾਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣੇ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ, ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੱਤਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਰਾਵੀ ਤੋਂ ਘੱਗਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਿੱਤਾ ਜੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ|author=ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ}}

ਜੇਕਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ [[ਅੰਬਾਲਾ]] ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ?|author=ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ}}

ਇਸਦਾ ਜੁਆਬ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮੰਨ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘੱਟੋਂ‐ਘੱਟ ਪਟਿਆਲਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ 'ਤੇ ਜਿੰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਤਿਆਰ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ, 1947 ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰ ਦੇਣ ਜਾਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਰਾਹ ਨਾ ਫੜ ਲੈਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ 40‐50% ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਨਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਸਿਖਾਂ ਲਈ ਵੀ ਧਰਮ‐ਅਧਾਰਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ|ਧਰਮ‐ਨਿਰਪੱਖ]] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਸਹਿਜ ਸੀ।

1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ 'ਤੇ [[ਵੱਲਭਭਾਈ ਪਟੇਲ|ਪਟੇਲ]] [[ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ‐ਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵੀ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਨ,ਹੀਂ ਬਣਾਇਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਗੱਲ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ|ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਦੁਹਰਾਈ ਸੀ,ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬੇਦੀ ਮਧੁਸੁਧਨ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ 'ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਗਏ ਤਾਂ? ਇਸਦੇ ਜੁਆਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਵਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ|author=ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ}}ਜੁਲਾਈ 1946 'ਚ [[ਕੋਲਕਾਤਾ|ਕਲਕੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਦਿਆਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਲੂਕ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}}

1929 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1947 ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਬਕਾਇਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਰਿਆਸਤਾਂ 'ਤੇ ਖਿੱਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲਿਆਂ, ਸੰਚਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ 'ਤੇ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ 1946 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣੇ ਪੈਣ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}} ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਬਿਆਨ 'ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ, 1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ (1909)]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India districts 22 pa.png|thumb|ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ]]

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 3 ਕਰੋੜ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਇੱਕੋ‐ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ 60% ਲੋਗ [[ਸਿੱਖੀ|ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਖਿੱਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਵੈ‐ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਲਗਾਵ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਿਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ [[ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ]] ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੋਹਾਂ ਖਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ 'ਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਵੇਂ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਬਿਹਾਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 'ਤੇ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]] ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੈ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਰਚ 1946 ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਐਲਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਦੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।

==1950 ਤੋਂ 1970 ਤੱਕ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ranjit Singh at Harmandir Sahib - August Schoefft - Vienna 1850 - Princess Bamba Collection - Lahore Fort.jpg|thumb|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ [[ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ]] [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ|ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿਖੇ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਦਾ ਪਾਠ ਸਰਵਣ  ਕਰਦੇ ਹੋਏ।]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕਦਮ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਵੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਸਾਖ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
===ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Master Tara Singh.png|thumb|ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]]1947 ਤੋਂ ਠੀਕ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਅਦੇ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਮਾਸਟਰ ਜੀ, ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ।|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}} ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਮੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੰਗ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 1950 ਤੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਕਈ ਵਾਰ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਜੁਆਬ ਹਰ ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ 25 (2)(B) ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੜਕ ਗਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।|author=ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ}} ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹੀ ਇੱਕਮਾਤਰ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਖਰੜੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੇ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India (1956-1966).png|thumb|1966 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ]]

1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਅੱਡ‐ਅੱਡ ਭਾਸ਼ਾ‐ਆਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸੰਬਰ 1953 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ) ਨਾਲੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਸਕੂਲਾਂ ਆਦਿ 'ਚ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੀ‐ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਪੜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਆਦਿ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆਂ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜੇਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਕੂਲਾਂ 'ਚ ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਇੱਕ ਸਰਕੂਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਧਰਾਤਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੂਬਾ ਸਿਰਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕਰਨਗੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖਾਨਾਜੰਗੀ ਸਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਰਗਿਜ਼ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਖਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਏ ਸਨ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਚੰਦੂ ਲਾਲ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ੁਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌਮ ਵਜੋਂ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਸੀ.ਐਮ. ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਕਿ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਬੀਲੇ&quot; ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ... ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਸਕਣ ਕਿ 'ਸ਼ਾਸਕ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਕੌਣ।}} ਹਾਲਾਕਿ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ–
{{Quote|text=ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬਾ ਨਾ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਗਾਂ ਦੀ ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਹੈ।}}ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਅੜਿਆ ਰਿਹਾ, ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ ਆਰਿਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਆਰਿਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦਾ ਖੂਬ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂ ਖਾਸਕਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਹਿੰਦੂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਹਿੰਦੀ ਲਿਖਵਾਈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ‐ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਤਲਖੀ ਆ ਗਈ, 1955 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰਾ ਬੈਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਅੰਦਰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰੇਗਾ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਾਹਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ, 10 ਮਈ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ,ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਸ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ,  ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 1,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ;  ਲਗਭਗ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, 12,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ,  ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ 21,000 ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,  ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾਉਣੀ ਪਈ।
===1955 ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਹਮਲਾ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ 'ਚ ਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ 'ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਰੋਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਗੰਗਾਨਗਰ ਤੋਂ ਆਇਆ ਤਦ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਸ਼ਵਨੀ ਕੁਮਾਰ  ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਰਕਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਅਤੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ, ਵਲੰਟੀਅਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਰਸੋਈਏ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਮੰਦਰ ਦਾ ਲੰਗਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਸਰਾਏ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਦਫਤਰਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣ ਲਈ ਲਾਠੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਅੱਥਰੂ ਗੈਸ ਅਤੇ ਗੋਲੇ ਛੱਡੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਅਤੇ ਸਰੋਵਰ ਜਾਂ ਤਲਾਬ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ।  ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਈਟ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਅਤੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫਲੈਗ-ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ 'ਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।

ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਦੇ ਉਲਟ, ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, 12 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ, ਸੱਚਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੁਦ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ। ਉਸਨੇ ਅਕਾਲੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ; ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 8 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਗਠਨ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1951-66.svg|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]] 1950 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ 1966 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ 1962 ਦੀ ਚੀਨ‐ਭਾਰਤ ਜੰਗ ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ,ਜਿਸ ਵਿਚ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ 50,000 ਰੁਪਏ ਸਮੇਤ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤਾ 20 ਮਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ ਦਾ ਫ਼ੰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਭਾਰ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਸੋਨਾ ਵੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਕਾਲੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਹੁਣ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ 1965 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਅਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​​​ਸਮਰਥਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਸਿੱਖ ਮੰਗ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਚੀਨ ਨਾਲ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਜੰਗਾਂ 'ਤੇ ਬਦਲੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦੀ।

1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ 21 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 22 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਜੰਗਬੰਦੀ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ। 1964 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵੀਂ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਈ ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰੀ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੰਗ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ,  ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਡਰ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਸਰਕਾਰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ।  ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ 6 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ, ਗੁਲਜ਼ਾਰੀਲਾਲ ਨੰਦਾ, ਨੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ– &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਗਠਨ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਿਮਾਗ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।&quot;  ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ 23 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਲੰਮੀ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ ਜਿਸਨੂੰ [[ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ|ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ]], ਜਨਰਲ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ਪੁਰੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ।  ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ, ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਸਦਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅੰਤਮ 22 ਮੈਂਬਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਕਾਂਗਰਸ, ਜਨਸੰਘ, ਸੁਤੰਤਰ ਪਾਰਟੀ, ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਮੰਗ ਪੱਤਰ ਲੈਣ ਦੀ ਮਿਆਦ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ 5 ਨਵੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ 26 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ 25 ਦਸੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 10 ਜਨਵਰੀ 1966 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਾਰਨੀ ਮੈਂਬਰ ਰਾਵੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਮੇਟੀ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਸੂਬੇ ਲਈ ਕੇਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। 27 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਦਲੀਲਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਮੰਗ ਪੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 2200 ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 903 ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।  ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੀ ਕਮੇਟੀ ਤੋਂ ਸਤਰ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ।

ਸੰਸਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ 15 ਮਾਰਚ 1966 ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ; ਕਾਂਗਰਸ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ 6 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਸੂਬਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।  ਰਿਪੋਰਟ ਨੂੰ 18 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਮੰਗ ਮੰਨ ਲਈ ਗਈ ਸੀ, 17 ਅਪ੍ਰੈਲ  ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ 1966, 18 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ 1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦਾ ਸੂਬਾ ਬਣ ਗਿਆ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Geographical distribution of Punjabi language.png|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਇਲਾਕੇ (ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਨੁਸਾਰ)]]
1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸਾਕਾਰ ਹੋਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ ਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਐਕਟ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਐਕਟ ਤਹਿਰ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਹ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਜਿਸ਼ ਤਹਿਤ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖੇ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਤੇ ਸੰਚਾਈ ਪਰਿਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੇੰਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਰੱਖਿਆ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਤਹਿਸੀਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਪਿੰਡ ਤੇ ਕਸਬੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ।

ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਈ ਅਣਸੁਲਝੇ ਮੁੱਦੇ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਅਲਾਟਮੈਂਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਦੋ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦਾ ਸਮਾਯੋਜਨ, ਅਲਾਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਰਾਜ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਜੋ ਅਣਸੁਲਝੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਕਣਕ ਦੀ ਖਰੀਦ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਸਰੋਤਾਂ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ ਕਿ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਰੱਕੀ 'ਤੇ &quot;ਸਿਆਸੀ ਬ੍ਰੇਕ&quot; ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਣਸੁਲਝਿਆ ਤਣਾਅ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਵਧੇਰੇ ਰਾਜ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਲਈ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵੱਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਮਕਸਦ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਤੇ ਦਾ ਖਰੜਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1982 ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ; 1983 ਤੱਕ 40,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਕਾਲੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੁੱਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਰਾਜ ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦਰਮਿਆਨ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਬਿੰਦੂ ਬਣੇ ਰਹੇ।

===ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Takhat-Sri-Kesgarh-Sahib-Anandpur-Sahib.jpg|thumb|[[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]]&lt;nowiki/&gt; (ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ)]]ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਸ ਸੀ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਹਿਰਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਕਿ [[ਰਾਵੀ]] ਤੇ [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ|ਬਿਆਸ]] ਦਾ ਪਾਣੀ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕੇ, ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬ ਕੋਲ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਕੇਵਲ 23% ਪਾਣੀ ਹੀ ਬਚਿਆ ਜਦਕਿ ਬਾਕਿ ਦਾ ਪਾਣੀ ਦੂਸਰੇ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੁਆਰਾ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਤੀ ਰੋਸ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਗਿਆ। 

1972 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਾਖ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਲਿਆਂਦਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦੋਵੇਂ ਮੰਗਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੇ ਧਰਮ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਸੀ।

ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਗਲੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਉੱਪਰ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ, 1982 ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੰਗ ਨੇ ਫ਼ਿਰ ਜ਼ੋਰ ਫੜਿਆ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਇਸ ਮੋਰਚਾ 1982 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1984 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਪਰ ਇਸ ਮੋਰਚਾ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ।

===ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Global Map of Sikh Population (Estimated 2023).png|thumb|
ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ (ਅੰਦਾਜ਼ਨ 2023)]]
ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ, ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਧਾਰਨਾ 1971 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, 1980 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਹੋਰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀ ਗਈ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਗਠਨ [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]] ਨੇ 12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ 1954 ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਗਏ। ਪਰਮਾਰ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਲਿੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ 20 ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਗਲ ਤੱਕ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਪਰਮਾਰ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਬਰਮਿੰਘਮ ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਬੁਲੰਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਯਤਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ। 1969 ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਚੋਣਾਂ ਹਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਵੀ ਲੰਡਨ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ ਨਾਲ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਏ।

1970 ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਰ ਤੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ [[ਲੰਡਨ]] ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈੱਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਐਲਾਨ ਨੂੰ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਿਆ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਯਤਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ।

===ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Pakistan - Punjab - Nankana Sahib.svg|thumb|[[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਪੰਜਾਬ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ)]]]]
1971 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਨੇਤਾ ਚੌਧਰੀ ਜ਼ਹੂਰ ਇਲਾਹੀ ਦੇ ਮਹਿਮਾਨ ਵਜੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤੀ। ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕ  ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਕਵਰੇਜ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ। ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸ਼ਬਦ ਵਧੇਰੇ ਮਾਣਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ। 

30 ਅਕਤੂਬਰ 1971 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੇ ਸੱਦੇ ਉੱਤੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਖਬਾਰ &quot;[[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼|ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]]&quot; ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀਆਂ ਵੱਖਵਾਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਉੱਪਰ ਦੇਸ਼ਧ੍ਰੋਹ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
===ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ===
12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਨੂੰ [[ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਜਰਨਲ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਮਈ 1980 ਵਿੱਚ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਲਈ [[ਲੰਡਨ]] ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਐਲਾਨ ਸੰਧੂ ਨੇ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਅਤੇ ਕਰੰਸੀ ਜਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਕੀਤਾ। ਲੰਡਨ ਤੋਂ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਹਾਊਸ&quot; ਨਾਮਕ ਇਮਾਰਤ ਤੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ&quot; ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ 'ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ [[ਪਾਸਪੋਰਟ]]', 'ਡਾਕ ਟਿਕਟਾਂ' ਤੇ 'ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਡਾਲਰ' ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ, ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚੌਹਾਨ ਦੁਆਰਾ ਬਰਤਾਨੀਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਦੂਤਾਵਾਸ ਵੀ ਖੋਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ [[ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆ|ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆਂ]] ਦੇ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਆੜੂਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ੀ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱਕ [[ਇਕੂਆਡੋਰ|ਇਕੂਆਡੋਰਿਅਨ]] ਬੈਂਕ ਖਾਤਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ। [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ|ਅਮਰੀਕਾ]] ਅਤੇ [[ਜਰਮਨੀ]] ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚੌਹਾਨ ਸਿੱਖ ਆਗੂ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। 

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਵੀ ਵੱਧ‐ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਧੰਨ ਦਾ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਪਰ ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਜੂਨ 1984 ਦੇ [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]] ਤੱਕ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ ਹੀ ਰਹੀ।
===ਰਾਅ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ===
ਰਾਅ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਜੀ.ਬੀ.ਐੱਸ. ਸਿੱਧੂ ਦੇ ਖੁਲਾਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਅ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਧੂ ਨੂੰ ਰਾਅ ਵੱਲੋਂ 1976 ਵਿੱਚ [[ਓਟਾਵਾ|ਓਟਾਵਾ, ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਸਿੱਧੂ ਉੱਥੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਰਹੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਵੀ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ। ਸਿੱਧੂ ਅਨੁਸਾਰ, &quot;ਦਿੱਲੀ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਈ ਦਾ ਪਹਾੜ ਬਣਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਰਾਅ ਨੇ ਨਾ‐ਮੌਜੂਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ [[ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪ]] ਅਤੇ [[ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ (ਖੇਤਰ)|ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ]] ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1981 ਤੱਕ ਕੁੱਲ 7 ਪੋਸਟਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਅਤੇ ਰਾਅ ਵੱਲੋਂ ਤਾਇਨਾਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ ਸਨ।&quot; ਸਿੱਧੂ ਅਨੁਸਾਰ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ (ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨਾ ਮਾਤਰ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਅਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਅਸਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।

ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੇ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਲਿਖੇ ਗਏ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਅਨੁਸਾਰ, &quot;[[ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ]] ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਨਾ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਖੁਦ ਵਾਰ‐ਵਾਰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਮੰਗ ਰਿਹਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਅਨ ਅੰਦਰ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵੱਧ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ... ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਹਊਆ ਖੜਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਇਹ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਬਹਾਨਾ ਜਾਂ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਚਾਹਿਦਾ ਸੀ।&quot;

[[ਖ਼ੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ|ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਭਾਰੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ– {{Quote|text=ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਜਾਪਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ, ਜੇ ਬਹੁਤੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ, ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਲਈ ਡੂੰਘੇ ਅਪਰਾਧ ਵਜੋਂ ਲਿਆ ਹੈ।}}

==1970 ਤੋਂ 1983 ਤੱਕ==
{{Main article|ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ}}

=== ਦਿੱਲੀ ਏਸ਼ੀਅਨ ਖੇਡਾਂ (1982) ===
ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਮਝੌਤੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਜਤਾਈ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਚਕਾਰ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਤਬਾਦਲੇ ਸੰਬੰਧੀ ਅਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਅਸਫਲ ਰਹੀ। ਨਵੰਬਰ 1982 ਵਿੱਚ, ਅਕਾਲੀ ਆਗੂ [[ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ]] ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਕਾਲੀ ਦਲ 9ਵੀਆਂ ਸਾਲਾਨਾ [[ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ]] ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪਾਵੇਗਾ‌ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਵਰਕਰਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਦੇਣ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣਗੇ। 

ਇਹ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਖੇਡਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਕਵਰੇਜ ਮਿਲੇਗੀ, ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਮੋਰਚਿਆਂ ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਨਾਲ ਭਰ ਦੇਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।‌ ਖੇਡਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਪਹਿਲਾਂ, ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ [[ਭਜਨ ਲਾਲ]] ਨੇ ਹਰਿਆਣਾ-ਪੰਜਾਬ ਸਰਹੱਦ ਨੂੰ ਸੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵਿਤਕਰੇ ਅਤੇ ਅਪਮਾਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਜੋ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਮੋਰਚੇ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। 

ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ &lt;abbr&gt;ਸੇਵਾਮੁਕਤ&lt;/abbr&gt; ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ [[ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ]] ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬਣੇ।

==1984==
===ਵੱਧਦੀਆਂ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ===
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਖਾੜਕੂ|ਖਾੜਕੂਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। 1984 ਵਿੱਚ, ਸਿਰਫ਼ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੌਰਾਨ 775 ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 298 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 525 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਤਲਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਲੋਕ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਨਾਹ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਠੇਸ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਟਰੱਕਾਂ ਦੀ ਸ਼ਿਪਿੰਗ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]] ਨੂੰ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਭੇਜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਅਕਤੂਬਰ 1983 ਵਿੱਚ ਛੇ ਹਿੰਦੂ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸ਼ਨ|ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ।
===ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਮੁੱਦਾ===
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਫਰਵਰੀ 1984 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ|ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ]] ਦੇ ਅਨੁਛੇਦ 25, ਧਾਰਾ (2)(ਬੀ) ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅੰਦੋਲਨ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਧਾਰਾ ਅਸਪਸ਼ਟ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ, &quot;ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਜਾਂ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਜੋਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।&quot; ਹਾਲਾਕਿ ਇਸੇ ਅਨੁਛੇਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ [[ਕਿਰਪਾਨ|ਕ੍ਰਿਪਾਨ]] ਪਹਿਨਣ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪੇਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਘੱਟਗਿਣਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਧਾਰਾ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ।ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਹ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇਸ ਅਸਪਸ਼ਟ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਅਮਲੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਂਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਜੋੜਾ ਜੋ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਆਹ ਕਰੇਗਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਵਿਆਹ [[ਹਿੰਦੂ ਵਿਆਹ ਐਕਟ 1955]] ਦੇ ਤਹਿਤ ਰਜਿਸਟਰ ਕਰਵਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ । ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨਾਲ ਬਦਲਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ।

===ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ===
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ [[ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ|ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ]] ਨੂੰ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ|ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ]] ਤੋਂ ਹਟਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਕੋਡ ਨੇਮ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਜੁਲਾਈ 1983, ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ]] ਨੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਬਾਬਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਗ਼ਾਵਤ ਲਈ ਅਸਲਾਖਾਨਾ ਅਤੇ ਹੈਡਕੁਆਰਟਰ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਾਕੇ ਨੀਲੇ ਤਾਰੇ ਤੱਕ 165 ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਹੋਈ, ਨਾਲ ਹੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ 39 ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਦੰਗਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 410 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 1,180 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਸਨ।
ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਬੇਸਿੱਟਾ ਰਹਿਣ ਮਗਰੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ]], ਕੇਂਦਰੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਅਤੇ ਸੀਮਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ, ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰਾਬਤਾ ਬਾਕੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਨਾਲੋਂ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ [[ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ 3 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਸਿੱਖਾਂ ਜਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਹ ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।}} ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਫ਼ੌਜੀ ਨੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਦੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਅਫਸਰ, ਜੂਨੀਅਰ ਕਮਿਸ਼ਨਡ ਅਫਸਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰੈਂਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਫੌਜ ਨੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ। ਭਾਰੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਨਾਲ ਲੈਸ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ  ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮਝਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਟੈਂਕ-ਰੋਕੂ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨ-ਗਨ ਫਾਇਰ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਚੀਨੀ ਰਾਕੇਟ-ਪ੍ਰੋਪੇਲਡ ਗ੍ਰਨੇਡ ਲਾਂਚਰ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ-ਵਿੰਨ੍ਹਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਸੀ। ਭਾਰੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਅੰਤ 6 ਜੂਨ ਤੱਕ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਫ਼ੌਜ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਮ੍ਰਿਤਕਾਂ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ 83 ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 249 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ, ਹਾਲਾਂਕਿ [[ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ]] ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਕਿ 700 ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਧਿਕਾਰਤ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁੱਲ 493 ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਨਾਲ ਹੀ 1,592 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਹੋਈ। ਪਰ ਸੁਤੰਤਰ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ 5,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 200 ਖਾੜਕੂ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ।

ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਵਿਲੀਅਮ ਹੇਗ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ: 
{{Quote|text=ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਕੋਈ ਹੋਰ ਰਸਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਰਾਜ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਨੇੜੇ ਸੀ, ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਐਲਾਨਦਾ ਹੋਇਆ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦਾ।}}

ਮਿਤਰੋਖਿਨ ਆਰਕਾਈਵ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 1982 ਵਿੱਚ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ]] ਨੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ &quot;ਏਜੰਟ ਐੱਸ&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਵਰਤਿਆ ਜੋ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੀ। ਏਜੰਟ ਐੱਸ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਜੋ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵਿੱਚ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ]] ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। 1983 ਵਿੱਚ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ [[ਮਾਸਕੋ]] ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮਨਾ ਲਿਆ ਕਿ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਅਮਰੀਕਾ]] ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਗੁਪਤ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮਿਤਰੋਖਿਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 1984 ਤੱਕ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਵਿੱਚ ਵਿਫਲ ਰਹੀ।

===ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ===
{{Main article|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ}}
[[ਤਸਵੀਰ:Indira Gandhi official portrait.png|thumb|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]]
31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਨਿੱਜੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ [[ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਕਾਤਲ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਹੱਤਿਆ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[1984 ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ|ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ]] ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਲੋਚਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ  [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ]] ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਮਿਸ਼ਨ, [[ਨਾਨਾਵਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨ]] ਨੇ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇਤਾਵਾਂ (ਜਗਦੀਸ਼ ਟਾਈਟਲਰ, ਐਚ.ਕੇ.ਐਲ. ਭਗਤ ਅਤੇ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ) ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।ਹੋਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਾਗਰਿਕ-ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਤੇ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਰਿਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 16 ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ, 13 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ 198 ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

==1985 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ==
===ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ, 1985===
[[ਤਸਵੀਰ:Harchand Singh Longowal 1987 stamp of India.jpg|thumb|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੰਡੀਆ ਪੋਸਟ ਸਟੈਂਪ 'ਤੇ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੀ ਤਸਵੀਰ।]]
ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਹੇ ਕੱਟੜਪੰਥ‌ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਭਿਆਨਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਂਪਦਿਆਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਕੀਤੀ,‌ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਨਿਖੇਦੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ।

1985 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤੇ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹੱਲ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਮਝੌਤਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਧਾਰਮਿਕ, ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸਮਝੌਤਾਯੋਗ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਨਾਲ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣੀ।

ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿੱਚ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਦੀ ਨਿਖੇਦੀ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਤੰਤਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੁਕ ਗਈ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ।

ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਵਿਕਸਤ ਕਰਕੇ ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ‌ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਗੈਰ–ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ, ਹਥਿਆਰ, ਪੈਸਾ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੋਸ਼ ਹਾਲਾਤੀ ਸਬੂਤਾਂ ਤੇ ਹੀ ਅਧਾਰਤ ਸਨ।

===ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182===
{{Main article|ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182}}
[[ਤਸਵੀਰ:Irish Naval Service recovering bodies from the Air India Flight 182 disaster.jpg|thumb|ਆਇਰਿਸ਼ ਨੇਵਲ ਸਰਵਿਸ, ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਵਿੱਚੋਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਬਰਾਮਦ ਕਰਦੀ ਹੋਈ]]
ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਮਾਂਟਰੀਅਲ–ਲੰਡਨ–ਦਿੱਲੀ–ਬੰਬਈ ਰੂਟ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਉਡਾਣ ਸੀ। 23 ਜੂਨ 1985 ਨੂੰ ਇਸ ਰੂਟ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਬੋਇੰਗ 747 ਨੂੰ [[ਆਇਰਲੈਂਡ ਗਣਰਾਜ|ਆਇਰਲੈਂਡ]] ਦੇ ਤੱਟ ਦੇ ਲਾਗੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਕੁੱਲ 329 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 268 ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕ, 27 ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 24 ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਫਲਾਈਟ ਚਾਲਕ ਦਲ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਇਸੇ ਦਿਨ ਇੱਕ ਹੋਰ ਧਮਾਕਾ [[ਜਪਾਨ|ਜਾਪਾਨ]] ਦੇ [[ਟੋਕੀਓ]] ਦੇ ਨਾਰੀਤਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਵੀ ਹੋਇਆ, ਜਿਸਦਾ ਮਕਸਦ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 301‌ ਨੂੰ ਉਡਾਉਣਾ ਸੀ, ਪਰ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਧਮਾਕਾ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਮਾਨ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 331 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ ਦੇ ਪੰਜ ਦੇਸ਼ਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ: ਕੈਨੇਡਾ, ਬਰਤਾਨੀਆ, ਭਾਰਤ, ਜਾਪਾਨ ਅਤੇ ਆਇਰਲੈਂਡ।

ਇਸ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ਼ੱਕੀ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਸਤੰਬਰ 2007 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇਨਕੁਆਰੀ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜਾਂਚ ਨਿਊਜ਼ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ''ਤਹਿਲਕਾ'' ਵਿੱਚ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਅਣਜਾਣ ਵਿਅਕਤੀ [[ਲਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ]] ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਮਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਜਾਂਚਾਂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਅਸਲ ਵਿੱਚ [[ਤਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ]] ਸੀ।

ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਲਈ ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਚਲਾਏ ਗਏ। ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਿਆਤ‌ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਇਕਲੌਤਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਅਤੇ ਨਾਰੀਤਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਫਟਣ ਵਾਲੇ ਬੰਬਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ।

===1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ===
{{Main|ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ}}
[[ਤਸਵੀਰ:GURUDWARA SRI AKAL TAKHT SAHIB.jpg|thumb|ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਵਿਖੇ 1986 ਦਾ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ]]
1986 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ਤੇ ਸੀ ਤਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ‌ ਬੁਲਾਇਆ 26 ਜਨਵਰੀ 1986 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਆਪਣਾ ਜਥੇਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ‌ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਕਈ ਬਾਗ਼ੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਈ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 1987 ਵਿੱਚ [[ਲਾਲੜੂ]] ਨੇੜੇ 32 ਹਿੰਦੂ ਬੱਸ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ 1991 ਵਿੱਚ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਵਿੱਚ 80 ਰੇਲ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਚਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

1989 ਦੀਆਂ ਸੰਸਦੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ 13 ਸੰਸਦੀ ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 10 ਸੀਟਾਂ ਤੇ ਜੇਤੂ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਖਾਕੀ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ‌ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੋਟਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕੇਵਲ 24% ਰਹੀ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇਹ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਪਣੀ ਖਾੜਕੂ ਵਿਰੋਧੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ, [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਇਸ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1993 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

===1990 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂ਼ਾਆਤ ਵਿੱਚ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਮੂਹ ਅਹਿੰਸਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪੈਰਵੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।

ਅਗਸਤ 1991 ਵਿੱਚ, [[ਰੋਮਾਨੀਆ]] ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਸਫ਼ੀਰ [[ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੇਰੋ]] ‌ਤੇ [[ਬੁਖ਼ਾਰੈਸਟ|ਬੁਖ਼ਾਰੈਸਟ]] ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਿਬੇਰੋ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਨੇ 1991 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਰੋਮਾਨੀਆਈ ਸਫ਼ੀਰ ਲਿਵੀਯੂ ਰਾਡੂ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ, ਇਹ ਰਿਬੇਰੋ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਸ਼ੱਕ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਰੋਮਾਨੀਆਈ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਡੂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਅਕਤੂਬਰ 1991 ਵਿੱਚ‌ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਅਗਵਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਸੀ,‌ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਜਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ 20 ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਰ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਵਿਦਵਾਨ ਇਆਨ ਟੈਲਬੋਟ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ, ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਸਮੇਤ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਧਿਰਾਂ ਕਤਲ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਵਰਗੇ ਅਪਰਾਧ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ।

24 ਜਨਵਰੀ 1993 ਤੋਂ 4 ਅਗਸਤ 1993 ਤੱਕ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗ਼ੈਰ–ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨ ਅਨਰਿਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਡ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਐਂਡ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਰਿਹਾ ਪਰ 22 ਜਨਵਰੀ 1995 ਨੂੰ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਤੌਰ ਤੇ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

31 ਅਗਸਤ 1995 ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਜਿਸਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੇ ਲਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕੀ ਦੱਸਿਆ। [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਵਿੱਚ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਦੇ ਦੂਤਾਵਾਸ ਦੁਆਰਾ 2006 ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਰਿਲੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ।

ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਜੋ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ, ਉਹ ਸਮਰਥਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ। ਘੱਟਦੇ ਸਮਰਥਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਸਤਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਾਗ਼ੀ ਲੜਾਕਿਆਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਲਗਾਤਾਰ ਜਿਤਾਂ ਕਾਰਨ ਖਾੜਕੂਵਾਦ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ।
===2000 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ‌ (ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ) ਵਿਰੁੱਧ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ‌ ਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਗੁਨਾਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਪਛਾਣ ਜਾਂ ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ, 1984 ਤੋਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਬਲਾਂ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਵਿਆਪਕ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ– ਮਨਮਾਨੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ, ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ, ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ, ਸ਼ੱਕੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਫ਼ਾਂਸੀ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਮੰਗੇ ਗਏ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਠਿਕਾਣਿਆਂ ਦਾ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੌਰਾਨ ਪੁਲਿਸ ਉੱਪਰ ਲਾਪਤਾ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਬਲਾਤਕਾਰ ਅਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ ਦੇ ਕਈ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਦਸੰਬਰ 2002 ਤੱਕ 75-100 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ।
===2010 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
2010 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਤਰਨਤਾਰਨ]] ਧਮਾਕਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ 4 ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਡੇਰਾ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਵਰਗੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੀ ਸਰਗਰਮ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਦਸੰਬਰ ਤੱਕ, ਭਾਰਤੀ ਮੀਡੀਆ ਸੂਤਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫੋਰਸ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਭਾਵੀ ਹਮਲੇ ਬਾਰੇ ਖੁਫ਼ੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਨਪੁਟ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਖਾੜਕੂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹੈਂਡਲਰਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਨਵੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ [[ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ 13 ਮਤੇ ਅਪਣਾਏ। 12ਵੇਂ ਮਤੇ ਨੇ 1986 ਦੇ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਏ ਗਏ ਮਤਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]] ਨੇ ਸੂਰਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਯਾਨੰਦ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮਾਨ ਏਸੀਪੀ ਸਤੀਸ਼ ਮਲਹੋਤਰਾ ਨਾਲ ਬਹਿਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਡੀਐਮਸੀਐਚ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੇਟ ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਫੋਰਸ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਾਰੇ ਲਗਾਏ। ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 15–20 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਚੱਲੇ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਾਨ ਨੂੰ ਏਡੀਸੀਪੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।

ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਫਿਊਜੀ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ (IRB) ਰਿਪੋਰਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂਸਟਾਰ ਦੀ 31ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 25 ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ।‌‌ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਪਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ|ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] ਦੇ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਦੋ ਮੈਂਬਰਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਸਰੂਪ ਸਿੰਘ ਸੰਧਾ ਅਤੇ ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਚੰਨਾ ਵਜੋਂ ਹੋਈ ਹੈ, ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਬਾਦਲ ਵਿਰੋਧੀ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ।

ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ, ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲਾਬਿੰਗ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਵਧਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਾਲ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਬੰਧਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ, ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਉਪਲਬਧ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਲਈ ਸਮਰਥਨ ਜੁਟਾਉਣ ਲਈ ਇੰਟਰਨੈਟ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਵਰਗੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸੰਚਾਰ ਢੰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
===2020 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
2021 ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸਮੂਹ, ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ (SFJ) ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ–ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ|ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ]], [[ਇਟਲੀ]], [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਅਤੇ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਸਮੇਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਜਨਮਤ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵੋਟਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਲੱਖਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੋਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਹੈ।

ਜਨਵਰੀ 2023 ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ [[ਮੈਲਬਰਨ|ਮੈਲਬੌਰਨ]] ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਝੜਪਾਂ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦੋ ਲੋਕ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਦੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਪੁਲਿਸ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ: &quot;ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ, ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਝੰਡਿਆਂ ਦੇ ਡੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਈ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਸੱਟਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪੀੜਤਾਂ ਦਾ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪੈਰਾਮੈਡਿਕਸ ਦੁਆਰਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ&quot; ਅਤੇ &quot;ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇੱਕ 34 ਸਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ 39 ਸਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਦੰਗਾਕਾਰੀ ਵਿਵਹਾਰ ਲਈ ਜੁਰਮਾਨੇ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&quot; ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਬੈਰੀ ਓ'ਫੈਰਲ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ।

ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ ਦੀਪਕ ਪੁੰਜ, ਜੋ ਕਿ [[ਬਰੈਂਪਟਨ]] ਦੇ ਇੱਕ ਰੇਡੀਓ ਹੋਸਟ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁਖ ਆਲੋਚਕ ਸਨ, 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਬੰਦਿਆਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ [[ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ]] ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਬੋਲਣ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਦ ਗਲੋਬ ਐਂਡ ਮੇਲ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ, ਪੁੰਜ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ, &quot;ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਬੰਦੂਕ ਤਾਣੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਨੇ ਬੀਅਰ ਦੀ ਬੋਤਲ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਵਾਰ ਕੀਤਾ।&quot; ਬਰੈਂਪਟਨ ਦੇ ਮੇਅਰ ਪੈਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ &quot;ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਹਿੰਸਾ ਜਾਂ ਧਮਕੀ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।&quot; ਪੀਲ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਜਾਂਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।

ਅਗਸਤ 2022 ਵਿੱਚ‌ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ]], ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ [[ਵਾਰਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦੇ]] (ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜਥੇਬੰਦੀ ਜੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ) ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਉਸਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਸ਼ੇ ਤਿਆਗਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਅਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਟੂਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ, ਨਸ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬੁਰਾਈਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਜਨਤਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ।‌ 18 ਮਾਰਚ 2023 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 'ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੰਗਠਨ 'ਤੇ ਕਤਲ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼, ਪੁਲਿਸ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਫੈਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ। ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਫ਼ਰਾਰ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਨੂੰ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ 2023 ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।

ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਕਈ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਦੇ ਹੋਏ ਪਰ ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਭੀੜ ਨੇ [[ਸਾਨ ਫ਼ਰਾਂਸਿਸਕੋ|ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ]] ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਭੀੜ ਨੇ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਖੰਭੇ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਉਤਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਖਿੜਕੀਆਂ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਮੂਲੀ ਸੱਟਾਂ ਲਗਾਈਆਂ। NIA ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ। 21 ਮਾਰਚ 2023 ਨੂੰ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਕੌਂਸਲੇਟ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ 'ਤੇ ਜਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ।

18 ਜੂਨ 2023 ਨੂੰ [[ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਜਰ]] ਨੂੰ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਦੇ [[ਸਰ੍ਹੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ|ਸਰੀ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਪਾਰਕਿੰਗ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਿੱਝਰ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਦੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਉਸ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਤਲਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹਵਾਲਗੀ ਦੀ ਅਸਫਲ ਮੰਗ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।

2 ਜੁਲਾਈ 2023 ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਫਾਇਰ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਦੁਆਰਾ ਅੱਗ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਬੁਝਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸੱਟ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ। ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਮੈਥਿਊ ਮਿਲਰ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਟਵਿੱਟਰ 'ਤੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਹਮਲਾ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਸੀ।

ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਗਲੋਬ ਐਂਡ ਮੇਲ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁਝ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਨਿੱਝਰ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਨਿੱਝਰ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਇੰਟਰਵਿਊਆਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਖ਼ੁਲਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ 1995 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਤਲ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਮੁਖੀ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤਾਰਾ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਬੰਧ ਸਨ।

1 ਸਤੰਬਰ 2024 ਨੂੰ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ [[ਟੋਰਾਂਟੋ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੈਲੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਰੈਲੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਫਲੋਟਾਂ 'ਤੇ [[ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ]]‌ (ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਹਮਲਾਵਰ) ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਰਾਹਗੀਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ, ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ। SFJ ਦੇ ਜਨਰਲ ਕੌਂਸਲ ਨੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਦਿਲਾਵਰ ਦੀ ਔਲਾਦ ਹਾਂ‌ 1995 ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ, ਹਥਿਆਰ ਦੀ ਚੋਣ ਬੰਬ ਸੀ, ਪਰ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਵੋਟ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਹੈ।&quot; ਰੈਲੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਨੇ &quot;ਕਿੱਲ ਇੰਡੀਆ&quot; ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਵੀ ਲਗਾਏ।

ਨਵੰਬਰ 2024 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਸਭਾ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਝੜਪ ਹੋਈ। [[ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ]], ਪੀਅਰੇ ਪੋਇਲੀਵਰ, [[ਜਗਮੀਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਰੈਂਪਟਨ ਦੇ ਮੇਅਰ ਪੈਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਸਿਟੀ ਕੌਂਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।‌ ਪੀਲ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਇੱਕ ਆਫ ਡਿਊਟੀ ਸਾਰਜੈਂਟ ਹਰਿੰਦਰ ਸੋਹੀ ਨੂੰ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਡਿਊਟੀ ਤੋਂ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸੋਹੀ ਨੂੰ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਫੜੇ ਹੋਏ ਫਿਲਮਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਝੜਪ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ,  ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪੈਨਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮੰਦਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਸੂਸੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਬਾਰੇ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਕੈਨੇਡਾ ਲਈ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰੈਫਰੈਂਡਮ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗੋਸਲ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਬਨਾਮ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਉਹ (ਕੌਂਸਲਰ ਅਧਿਕਾਰੀ) ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।&quot;
===ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦਾ ਚੋਣ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ===
{{Main article|2022 ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ|2024 ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ}}
[[2022 ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ|2022 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ]] ਵਿੱਚ‌ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)]], ਦੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀ ਹੈ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 117 ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 81 ਸੀਟਾਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਅਤੇ 386,176 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 2.48% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੂੰ 2017 ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 49,260 ਵੋਟਾਂ (ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 0.3%) ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਮੁਖੀ [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]] ਨੇ ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ ਹੋਈ [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੰਗਰੂਰ]] ਲੋਕ ਸਭਾ ਉਪ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ, ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ 253,154 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 35.61% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਨ 2024 ਦੀ ਸੰਗਰੂਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ ਹਾਰ ਗਏ ਸਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ 187,246 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 18.55% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।

[[2024 ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ|2024 ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਆਮ ਚੋਣਾਂ]] ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤੇਰਾਂ ਸੰਸਦੀ ਹਲਕਿਆਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਦੋ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ [[ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ|ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ]], ਨੇ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੇ ਗਏ।  ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੇ 13 ਵਿੱਚੋਂ 12 ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਮੀਦਵਾਰ ਖੜ੍ਹੇ ਕੀਤੇ, ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 500,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੋਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ।
==ਖਾੜਕੂਵਾਦ==
[[ਤਸਵੀਰ:Socialism in Context.png|thumb|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ (ਸੱਜੇ) ਅਤੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕਨਵੀਨਰ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ (ਖੱਬੇ) ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪਠਾਣੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿੱਚ, ਫਰਵਰੀ-ਮਾਰਚ 1991]]
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ‌। 1984 ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਫ਼ੌਜੀ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ। ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਨਾਲ–ਨਾਲ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਰਗ ਵੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਦਾ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲੱਗਾ।

ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵੱਲ ਮੁੜਿਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਕੁਝ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ, ਫ਼ੌਜ ਜਾਂ ਫੌਜ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ। ਮਾਨਵ–ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਮੌਜ–ਮਸਤੀ, ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਮਰਦਾਨਗੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਸਨ। ਪੁਰੀ ਜੱਜ ਅਤੇ ਸੇਖੋਂ (1999) ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਨਪੜ੍ਹ ਜਾਂ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹੇ–ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਨੌਕਰੀ ਦੀਆਂ ਕਾਫ਼ੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, &quot;ਮਨੋਰੰਜਨ&quot; ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਖ਼ੁਦ ਸਿਰਫ਼ 5% ਖਾੜਕੂਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸੀ।

===ਪਤਨ===
ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਅਨੁਸਾਰ 1992 ਤੋਂ 1997 ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ 1997 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ, &quot;ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੈੱਲ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਫੰਡ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦੇ ਹਨ।&quot; 

&quot;ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨ ਲਾਦੇਨ ਤੱਕ: ਧਾਰਮਿਕ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ&quot; ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਓਰਫੈਲੀਆ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਗਲੋਬਲ ਐਂਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੱਡੀਜ਼, ਯੂਸੀਐਸਬੀ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਮਾਰਕ ਜੁਰਗੇਨਸਮੇਅਰ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਾ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲਿਆ ਜਿਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਲਹਿਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।&quot; ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਥੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਕੈਦ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ ਜਾਂ ਫਿਰ ਲੁਕਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।

===ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਦੇ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹਿਣ ਦੇ ਕਾਰਨ===
ਖਾੜਕੂਵਾਦ‌ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ:

• ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਮੁੱਖੀ ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖਾੜਕੂਆਂ ਤੇ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈ। ਕਈ ਖਾੜਕੂ ਆਗੂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।‌

• ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦਖ਼ਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ।

• ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਲਈ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ&quot; ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧਾਰਨਾ ਦੀ ਘਾਟ। ਕੁਮਾਰ (1997) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਨਾਮ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਇੱਛਾਵਾਦੀ ਸੋਚ ਸੀ, ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿਰੁੱਧ ਉਨ੍ਹਾਂ (ਖਾੜਕੂਆਂ) ਦੀ ਘ੍ਰਿਣਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਬਦਲਵਾਂ ਵਿਕਲਪ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਸਕੇ।

• ਲਹਿਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਖਾੜਕੂਆਂ ਕੋਲ ਵਿਚਾਰਾਤਮਰਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ।

• ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰਾਂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ ਨਾਲ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਵੰਡੀਆਂ ਗਈਆਂ।

• ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹਮਦਰਦੀ ਅਤੇ ਸਮਰਥਨ ਦਾ ਘਾਟਾ।

• ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਫੁੱਟ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੀਤਾ।

• ਵੱਖਵਾਦੀ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਧਾਈ ਗਈ ਚੌਕਸੀ।

ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਪੀਸ ਐਂਡ ਕਨਫਲਿਕਟ ਸਟੱਡੀਜ਼ ਲਈ ਲਿਖਦੇ ਹੋਏ ਸਿਮਰਤ ਢਿੱਲੋਂ (2007) ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ, &quot;ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਲੜਾਈ ਕਾਰਨ ਲਹਿਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਮਰਥਨ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ।&quot;

===ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ===
ਸਿਖ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਅਤੇ ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਵਰਗੇ ਕਈ ਖਾੜਕੂ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਸਮੇਂ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਸੰਗਠਿਤ ਹਨ, ਜੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਫ਼ੌਜੀ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੂਹ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਰਗਰਮ ਸਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਜੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੌਜੂਦਗੀ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ 1993 ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]], ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ, [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ)|ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ]], ਅਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਅਣਜਾਣ ਸਮੂਹ, ਸ਼ਹੀਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੋਰਸ ਨੇ 1997 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਸਮੂਹ ਬਾਰੇ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ ਗਿਆ।

ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

* ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (BKI)
** [[ਯੂਰਪੀ ਸੰਘ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ‌]] ਅਤੇ [[ਯੂਨਾਈਟਡ ਕਿੰਗਡਮ|ਬਰਤਾਨੀਆ]] ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
** 2004 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਅੱਤਵਾਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ । 
** ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 'ਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਾਮਜ਼ਦ।
* ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਫ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ (BTFK)
** ਇਹ ਸਮੂਹ 1984 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ]] ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
** 1995 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ 4 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) 
** 1986 ਵਿੱਚ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ।  ਇਹ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ (DOS) ਦੁਆਰਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੈ । 
** ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ KCF ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 1995 ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। 
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਆਰਮੀ (KLA)
** ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿੰਗ‌ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵੱਖ ਹੋਏ ਸਮੂਹ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ।
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ 
** 1986 ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ
** 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਿਕਾਂ 'ਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕਈ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫੋਰਸ (KZF)
** ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
* ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ISYF) (ਜੋ ਕਿ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।)
* ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (AISSF)
* ਦਸਮੇਸ਼ ਰੈਜੀਮੈਂਟ
* ਸ਼ਹੀਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੋਰਸ

==ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sikh march against Indian policy, London 10-Jun-12.JPG|thumb|ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, 2011]]
ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਹਿੰਸਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਇਆ। ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਲਹਿਰ  ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕੂਟਨੀਤਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਬਰਤਾਨੀਆ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣ ਲਈ ਕਾਡਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜਲਾਵਤਨ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।

ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਗਤ ਤਾਲਮੇਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧੜਿਆਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਗਠਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮੰਚ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਈ ਵਾਰ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਲਈ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ੈਲੀਬੱਧ ਸੰਸਕਰਣ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਕੇ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਆਗੂਆਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕੁਝ ਧੜੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਲੜਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਾਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਫੰਡਾਂ ਨੂੰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।

ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਸੁਚਾਰੂ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਵਿਵਸਥਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਸੰਮੇਲਨਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1981 ਵਿੱਚ &quot;ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਮੇਲਨ&quot; ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 200 ਡੈਲੀਗੇਟਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1987 ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਸੰਮੇਲਨ ਸਲੋਹ, ਬਰਕਸ਼ਾਇਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਲਿਆਉਣੀ ਸੀ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ। ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਸਲੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦਿਅਕ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਗੈਰ–ਸਿੱਖ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਚਿਹਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਸੀ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਵੱਖਵਾਦੀ&quot; ਮੰਨਦੇ ਸਨ।

1993 ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਅਨਰਿਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਡ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਐਂਡ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (UNPO) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਅੰਦਰ ਹੀ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਉੱਤੇ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮਾਂ ਕਾਰਨ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਮੁਅੱਤਲੀ 22 ਜਨਵਰੀ 1995 ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਐਸੋਸੀਏਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐਡਵਰਡ ਟੀਜੀ ਐਂਡਰਸਨ, ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ:  
{{Quote|text=ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਵੈ-ਨਿਰਣੇ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਭੜਕਾਊ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ, ਕਠੋਰ ਬਿਆਨਬਾਜ਼ੀ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹਿੰਸਕ ਤਣਾਅ, ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਲਈ 'ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ' ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਹੈ।|author=ਐਡਵਰਡ ਟੀ.ਜੀ. ਐਂਡਰਸਨ, ਭਾਰਤੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ, ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ (2024)}}
===ਪਾਕਿਸਤਾਨ===
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲੰਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ &quot;ਬਲੀਡ ਇੰਡੀਆ&quot; ਰਣਨੀਤੀ ਤਹਿਤ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|1971 ਦੀ ਭਾਰਤ–ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ, [[ਜ਼ੁਲਫ਼ਿਕ਼ਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ|ਜ਼ੁਲਫ਼ਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ]] ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਨਰਲ [[ਯਹੀਆ ਖਾਨ|ਯਾਹੀਆ ਖਾਨ]] ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਕਮਰ ਟੁੱਟ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਥਾਈ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ.... ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।&quot;

ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਨੇਤਾ [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]] ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਭੁੱਟੋ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰਾਂਗੇ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਵਾਂਗੇ।&quot;

ਭੁੱਟੋ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਣੇ ਜਨਰਲ [[ਮੁਹੰਮਦ ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ਼|ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ਼]] ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਵਜੋਂ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਰਵਾਇਤੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਉਂਦੇ ਸਨ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਸਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਠਹਿਰਨ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ।

[[ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ]] ਮੁਖੀ, ਜਨਰਲ ਅਬਦੁਲ ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ‌ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਆਈਐਸਆਈ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਸੈੱਲ ਖੋਲ੍ਹਿਆ। ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਵਿੱਚ ਰਹਿਮਾਨ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਮਾਣ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਸਿੱਖ ਪੂਰੇ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ, ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਹੈ, ਕਿੱਥੇ ਬੰਬ ਲਗਾਉਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸ ਦਫ਼ਤਰ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ।&quot; ਜਨਰਲ ਹਾਮਿਦ ਗੁਲ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਸਥਿਰ ਰੱਖਣਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕੀਮਤ ਦੇ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਉਦੋਂ ਹੀ ਘਟਿਆ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਤਾਰ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ [[ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਭੁੱਟੋ]] ਸਰਕਾਰ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਸਾਂਝੀ ਗਸ਼ਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਈ।

2006 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਮੂਲ ਦੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕ ਖਾਲਿਦ ਅਵਾਨ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਕੇ &quot;ਅੱਤਵਾਦ ਦਾ ਸਮਰਥਨ&quot; ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ‌ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਘਾਤਕ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸੈਂਕੜੇ ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਅਵਾਨ ਅਕਸਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

2008 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਬਿਊਰੋ]] ਨੇ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਸੰਸਥਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।
===ਬਰਤਾਨੀਆ===
[[ਤਸਵੀਰ:Khalistan Referendum posters, corner of Foleshill Road ^ Harnall Lane West, Coventry - geograph.org.uk - 6987097.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਪੋਸਟਰ।]]
ਫਰਵਰੀ 2008 ਵਿੱਚ, ਬੀਬੀਸੀ ਰੇਡੀਓ 4 ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਮੁਖੀ, ਐਨਪੀਐਸ ਔਲਖ ਨੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਪੈਸੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਖੁਫ਼ੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਆਪਣੇ ਰੰਗਰੂਟਾਂ ਨੂੰ [[ਅਲ ਕਾਇਦਾ]] ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਬ੍ਰਾਈਟਨ ਦੇ ਲਾਰਡ ਬਾਸਮ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ &quot;ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ&quot; ਕੀਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ &quot;ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ&quot; ਹਨ। ISYF ਨੂੰ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ &quot;ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਮੂਹ&quot; ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਇਸਨੂੰ 27 ਜੂਨ 2002 ਨੂੰ ਅਮਰੀਕੀ ਖਜ਼ਾਨਾ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਅੱਤਵਾਦ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 

ਲੰਡਨ ਈਵਨਿੰਗ ਸਟੈਂਡਰਡ ਲਈ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਐਂਡਰਿਊ ਗਿਲਿਗਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ਬਰਤਾਨੀਆ) ISYF ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕਮੇਟੀ, ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਮੈਂਬਰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ ਫੰਡਿੰਗ ਮੰਗੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।

===ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ===
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]] ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਹੈਲਮਟ ਸ਼ਮਿਟ ਅਤੇ ਵਿਲੀ ਬ੍ਰੈਂਡਟ, ਜੋ ਦੋਵੇਂ ਪੱਛਮੀ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਚਾਂਸਲਰ ਸਨ, ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ]] ਦੀ [[ਕੇਂਦ੍ਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ|ਕੇਂਦਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ]] (ਸੀਆਈਏ) ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ [[ਦਾ ਇੰਡੀਅਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ]] ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੂਹੀਆ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਅਗਿਆਤ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੀਆਈਏ ਨੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਰਾਹੀਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਕੇ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ &quot;ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ&quot; ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੂਤਾਵਾਸ ਨੇ ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ ਸੀ। 

ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੈਬਨਿਟ ਸਕੱਤਰੇਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਧੀਕ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੰਗ ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬੀ. ਰਮਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ 1971 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਜਨਰਲ ਯਾਹੀਆ ਖ਼ਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ।

2023 ਵਿੱਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਥਿਤ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ, ਜੋ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸਮੂਹ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਸਨ, ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ। 29 ਨਵੰਬਰ 2023 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਕਰਮਚਾਰੀ ਨੂੰ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਥਿਤ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
===ਕੈਨੇਡਾ===
ਟੈਰੀ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਨੇ ਸੀਬੀਸੀ‌ ਨੂੰ 2007 ਦੀ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ‌‌ (ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿੱਖ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਮੂਹ ਜੋ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਕੱਟੜਤਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ) ਨੇ ਸੀਬੀਸੀ 'ਤੇ &quot;ਮਾਣਹਾਨੀ, ਨਿੰਦਿਆ ਅਤੇ ਬਦਨਾਮੀ&quot; ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕੀਤਾ‌ ਅਤੇ ਇਹ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਨੇ ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਦੀ ਸਾਖ਼ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ 2015 ਵਿੱਚ, ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤ ਆਪਣੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ। ਟੈਰੀ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਦੀ 2020 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਲਿਤ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

2017 ਵਿੱਚ [[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ]] ਨੂੰ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਹਮਦਰਦ&quot; ਕਿਹਾ ਅਤੇ 22 ਫਰਵਰੀ 2018 ਨੂੰ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਟਰੂਡੋ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ|ਸੁਖਬੀਰ ਬਾਦਲ]] ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੋਈ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਨਾ ਤਾਂ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ।&quot;

ਸਤੰਬਰ 2023 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੇ ਹੋਏ, ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਕੁਨ [[ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਜਰ|ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ]] ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ, ਜਿਸਦੀ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਦੇ [[ਸਰ੍ਹੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ|ਸਰੀ]] ਵਿੱਚ ਨਕਾਬਪੋਸ਼ ਬੰਦੂਕਧਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹੱਤਿਆ ਕਰ  ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਨਿੱਝਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ–ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਕੂਟਨੀਤਕ ਵਿਵਾਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਿਫ਼ਾਰਤੀ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਕੈਨੇਡਾ ਨੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਖੁਫੀਆ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਸਬੂਤ ਸਾਂਝੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਸਨ।

==ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ==
* [[ਖਾੜਕੂ]]
* [[ਖ਼ਾਲਸਾ]]
* [[ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ]]
* [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]
* [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{Reflist}}

==ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ==
*{{Commons category-inline|Khalistan movement|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ}}।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ]]</text>
      <sha1>nmek35xhvz6kl825mxvxp8hw5p1h8fo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811866</id>
      <parentid>811865</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T16:05:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:40D1:102A:9193:8000:0:0:0</ip>
      </contributor>
      <origin>811866</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="205920" sha1="92lpa0tpmkzh1u258um1ykozdc8c7mk" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3      = 4 ਅਗਸਤ 1982–10 ਜੂਨ 1984
| established_event4     = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| established_date4      = 1 ਜੂਨ 1984–10 ਜੂਨ 1984
| established_event5     = ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਵੁਡਰੋਜ਼
| established_date5      = ਜੂਨ–ਸਤੰਬਰ 1984
| established_date2      = 28 ਅਗਸਤ 1977
| established_event3     = ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ
| established_event2     = [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ]]
| image_flag             = Flag-of-Khalistan.svg
| image_coat             = Emblem of Khalistan.svg
| symbol_width           = 60px
| symbol_type            = ਮੋਹਰ
| motto                  = &quot;[[ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ#ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ|ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ]]&quot;
| national_anthem        = &quot;[[ਦੇਗ ਤੇਗ਼ ਫ਼ਤਿਹ]]&quot;&lt;br&gt;[[File:Deg Teg Fateh.ogg]]
| image_map              = {{Switcher |[[File:Punjab in India (claimed and disputed hatched).svg | frameless]] | ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਹਨ | [[File:Proposed Map of Khalistan (1982).jpg | frameless]] | ਆਲ ਪਾਰਟੀ ਸਿੱਖ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ (1982) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ | [[File:Khalistan map.jpg | frameless]] | ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ | [[File:Map of Khalistan.png | frameless]] | ਸਿੱਖ ਫ਼ਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਵਿਤ}}
| admin_center           = 
| admin_center_type      = 
| largest_city           = 
| official_languages     = 
| national_languages     = 
| ethnic_groups          = 
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ
| common_name            = 
| established_date1      = 9 ਮਾਰਚ 1946
| demonym                = 
| org_type               = 
| government_type        = 
| sovereignty_type       = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ
| established_event1     = [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ]] ਦੁਆਰਾ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤਾਵ
| established_event6     = ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ
| established_date6      = 24 ਜੁਲਾਈ 1985
| established_event7     = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date7      = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event8     = [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ#ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ 1|ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ I]]
| established_date8      = 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event9     = [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ#ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ 2|ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ II]]
| established_date9      = 9–18 ਮਈ 1988
| established_event10    = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ|ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ]]
| established_date10     = 1984–1995
| established_event11    = 
| established_date11     = 
| established_event12    = 
| established_date12     = 
| currency               = 
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;)&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Sanjha |first=A. B. P. |date=2024-12-16 |title='ਖਾਲਿਸਤਾਨ' ਤਾਂ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਪਿੱਛੇ ਕਿਉਂ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ 'ਸਤਾਨ' ? |url=https://punjabi.abplive.com/general-knowledge/why-countries-names-end-with-stan-know-what-it-means-and-why-this-word-used-829379 |access-date=2025-06-02 |website=punjabi.abplive.com |language=pa}}&lt;/ref&gt; [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਰਾਜ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸੰਗਠਨ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਖ਼ੇਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾਅਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲਾ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵੀ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਖ਼ੇਤਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ‌।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=ਬਿਊਰੋ |first=ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤ |date=2016-04-28 |title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਦੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ 30 ਸਾਲ ਬਾਅਦ [ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲੇਖ] |url=https://punjabi-news.in/declaration-of-khalistan/ |access-date=2025-06-02 |website=Sikh Siyasat News |language=en}}&lt;/ref&gt; 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਸਿਖ਼ਰ ਤੇ ਸੀ ਪਰ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-02-26 |title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਿੰਨੀ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਦੋਂ -ਕਦੋਂ, ਕਿਸ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਠਦੀ ਰਹੀ ਹੈ |url=https://www.bbc.com/punjabi/articles/cxe3dy5kp87o |access-date=2025-06-02 |website=BBC News ਪੰਜਾਬੀ |language=pa}}&lt;/ref&gt; 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ &quot;ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ&quot; ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ–ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=kumar |first=joginder |date=2024-04-13 |title=ਖ਼ਾਲਸਾ ਸਾਜਨਾ ਦਿਵਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ |url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/features/historical-significance-of-khalsa-sajna-day |access-date=2025-06-02 |website=Punjabi Tribune |language=pa}}&lt;/ref&gt; ਸੰਨ 1709 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਕੇ [[ਪਹਿਲਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ|ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਨਾ ਟਿਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਸੰਨ 1715 ਵਿੱਚ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-61450685|title=ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਤਾਕਤਵਰ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਨਾਲ ਲੋਹਾ ਲਿਆ ਸੀ|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=2025-06-02|language=pa}}&lt;/ref&gt; ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1748–1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799–1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2022-07-10 |title=ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਿਰਜਣਹਾਰਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ |url=https://www.rozanaspokesman.in/opinion/special-article/100722/maharaja-ranjit-singh-the-great-creator-of-the-khalsa-raaj.html |access-date=2025-06-02 |website=Rozana Spokesman}}&lt;/ref&gt; ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖ਼ਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ]] ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਵੇਗਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=mediology |date=2023-01-19 |title=ਮੁੱਦਕੀ ਦੀ ਜੰਗ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ |url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/features/the-story-of-mudkis-war/ |access-date=2025-06-02 |website=Punjabi Tribune |language=pa}}&lt;/ref&gt; 

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2018-06-05 |title=ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ: ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਬਾਅਦ 'ਚ ਕੀ-ਕੀ ਹੋਇਆ |url=https://www.bbc.com/punjabi/articles/c989j9l1d49o |access-date=2025-06-02 |website=BBC News ਪੰਜਾਬੀ |language=pa}}&lt;/ref&gt;

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਮੁਲਕ‌ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-01-26 |title='ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਰੈਫਰੈਂਡਮ' ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਉੱਤੇ ਕਿੱਥੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ? |url=https://www.sbs.com.au/language/punjabi/pa/podcast-episode/what-is-the-khalistan-referendum-and-what-is-the-australian-governments-stand-on-the-issue/avhbhjjn4 |access-date=2025-06-02 |website=SBS Language |language=pa}}&lt;/ref&gt;, ਜਿਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2024-04-30 |title=‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦਾ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣ ਰਹੀ ਕੈਨੇਡਾ ਸਰਕਾਰ’ |url=https://jagbani.punjabkesari.in/punjab/news/canada-is-becoming-a-medium-of-propaganda-of-khalistan-supporters-1478289 |access-date=2025-06-02 |website=jagbani}}&lt;/ref&gt; ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot; ਗੂੰਜਦਾ ਸੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sikh Empire.svg|thumb|1839 'ਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਸਮੇਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ।]]
ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ ਖਿੱਤੇ [[ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1748 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਰਾਜ|ਕਪੂਰਥਲਾ]], [[ਜੀਂਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜੀਂਦ]] ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਆਜ਼ਾਦ‌ ਪੰਜਾਬ, 1943===
ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਲੀਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ [[ਜੇਹਲਮ ਦਰਿਆ|ਜੇਹਲਮ]] ਦਰਿਆ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਮੁਸਲਿਮ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਉੱਤਰ–ਪੱਛਮੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕੇ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 40% ਮੁਸਲਿਮ, 40% ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ 20% ਸਿੱਖ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਲੀਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਬਣ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ 'ਤੇ ਹਾਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਬਰਾਬਰ ਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ [[ਬਫ਼ਰ ਰਾਜ|ਬਫ਼ਰ]] ਬਣੇ ਰਹਿਣ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਾ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਅੰਬਾਲਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ, ਮੁਲਤਾਨ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦਾ ਲਾਇਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਮੋਂਟਗੋਮਰੀ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਦਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਹੀਂ ਸੀ।
===ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ, 1944–1946===
ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ &quot;ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ&quot; ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। 1940 ਵਿੱਚ, ਵੀ.ਐਸ. ਭੱਟੀ ਨੇ ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ &quot;ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ‌‌&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ&quot; ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸੰਘੀ ਇਕਾਈਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਕੈਬਨਿਟ ਦਾ ਮੁੱਖੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਹਨਾਂ ਇਕਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਜਲੰਧਰ, ਅੰਬਾਲਾ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੀਸ–ਸਤਲੁਜ ਖ਼ੇਤਰ ਦੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਫਰੀਦਕੋਟ ਅਤੇ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸ਼ਿਮਲਾ ਸਮੂਹ ਦੇ ਰਾਜ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।

ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ 1944 ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਆਲ-ਪਾਰਟੀ ਸਿੱਖ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਸੀਆਰ ਫਾਰਮੂਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਜਾਂਦੀ। ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ 1943 ਵਿੱਚ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਜਨਸੰਖਿਆਤਮਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। 1946 ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। 22 ਮਾਰਚ 1946 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ 'ਤੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ।  

ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਸੰਘ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰ ਜਿੱਥੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਸਿਤ ਰਿਆਸਤਾਂ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਜੀਂਦ, ਫਰੀਦਕੋਟ, ਕਲਸੀਆ ਅਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਖ਼ੇਤਰ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਨਗੇ। ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਲਾਹੌਰ, ਕਰਨਾਲ, ਸ਼ਿਮਲਾ, ਮੋਂਟਗੋਮਰੀ ਅਤੇ ਲਾਇਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੰਬਾਲਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ। ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਰਾਖਵਾਂ ਰੱਖੇਗਾ। ਟੈਨ ਤਾਈ ਯੋਂਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸੀ, ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ &quot;ਮੁਸਲਿਮ ਰਾਜ&quot; ਅਧੀਨ ਹੋਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਡਰ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਨਕਲ ਕੀਤੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਅਸੰਭਵ ਦੱਸ ਕੇ ਖ਼ਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
===ਗਾਂਧੀ–ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ।]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। 

ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਐਕਟ ਦਾ ਡਰਾਫ਼ਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬਾਕਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੂਜੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਬੋਰੀਆ‐ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ 'ਚੋਂ ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਰਹਿ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ|author=ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ}}

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਿੰਨਾਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣੇ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ, ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੱਤਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਰਾਵੀ ਤੋਂ ਘੱਗਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਿੱਤਾ ਜੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ|author=ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ}}

ਜੇਕਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਅੰਬਾਲਾ ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ?|author=ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ}}

ਇਸਦਾ ਜੁਆਬ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮੰਨ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘੱਟੋਂ‐ਘੱਟ ਪਟਿਆਲਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ 'ਤੇ ਜਿੰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਤਿਆਰ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ, 1947 ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰ ਦੇਣ ਜਾਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਰਾਹ ਨਾ ਫੜ ਲੈਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ 40‐50% ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਨਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਸਿਖਾਂ ਲਈ ਵੀ ਧਰਮ‐ਅਧਾਰਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ|ਧਰਮ‐ਨਿਰਪੱਖ]] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਸਹਿਜ ਸੀ।

1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ 'ਤੇ ਪਟੇਲ [[ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ‐ਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵੀ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਨ,ਹੀਂ ਬਣਾਇਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਗੱਲ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ|ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਦੁਹਰਾਈ ਸੀ,ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬੇਦੀ ਮਧੁਸੁਧਨ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ 'ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਗਏ ਤਾਂ? ਇਸਦੇ ਜੁਆਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਵਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ|author=ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ}}ਜੁਲਾਈ 1946 'ਚ ਕਲਕੱਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਦਿਆਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਲੂਕ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}}

1929 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1947 ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਬਕਾਇਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਰਿਆਸਤਾਂ 'ਤੇ ਖਿੱਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ [[ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਿਆਰੀ|ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ]] ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲਿਆਂ, ਸੰਚਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ 'ਤੇ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ 1946 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣੇ ਪੈਣ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}} ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਬਿਆਨ 'ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ, 1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ (1909)]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India districts 22 pa.png|thumb|ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ]]

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 3 ਕਰੋੜ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਇੱਕੋ‐ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ 60% ਲੋਕ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਖਿੱਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਵੈ‐ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਲਗਾਵ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਿਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੋਹਾਂ ਖਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ 'ਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਵੇਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 'ਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]], ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੈ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਰਚ 1946 ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਐਲਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਦੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।

==1950 ਤੋਂ 1970 ਤੱਕ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ranjit Singh at Harmandir Sahib - August Schoefft - Vienna 1850 - Princess Bamba Collection - Lahore Fort.jpg|thumb|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ [[ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ]] [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ|ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿਖੇ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਦਾ ਪਾਠ ਸਰਵਣ  ਕਰਦੇ ਹੋਏ।]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕਦਮ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਵੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਸਾਖ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
===ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Master Tara Singh.png|thumb|ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]]1947 ਤੋਂ ਠੀਕ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਅਦੇ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਮਾਸਟਰ ਜੀ, ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ।|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}} ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਮੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੰਗ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 1950 ਤੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਕਈ ਵਾਰ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਜੁਆਬ ਹਰ ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ 25 (2)(B) ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੜਕ ਗਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।|author=ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ}} ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹੀ ਇੱਕਮਾਤਰ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਖਰੜੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੇ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India (1956-1966).png|thumb|1966 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ]]

1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਅੱਡ‐ਅੱਡ ਭਾਸ਼ਾ‐ਆਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸੰਬਰ 1953 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ) ਨਾਲੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਸਕੂਲਾਂ ਆਦਿ 'ਚ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੀ‐ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਪੜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਆਦਿ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆਂ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜੇਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਕੂਲਾਂ 'ਚ ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਇੱਕ ਸਰਕੂਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਧਰਾਤਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੂਬਾ ਸਿਰਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕਰਨਗੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖਾਨਾਜੰਗੀ ਸਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਰਗਿਜ਼ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਖਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਏ ਸਨ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਚੰਦੂ ਲਾਲ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ੁਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌਮ ਵਜੋਂ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਸੀ.ਐਮ. ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਕਿ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਬੀਲੇ&quot; ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ... ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਸਕਣ ਕਿ 'ਸ਼ਾਸਕ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਕੌਣ।}} ਹਾਲਾਕਿ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ–
{{Quote|text=ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬਾ ਨਾ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਗਾਂ ਦੀ ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਹੈ।}}ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਅੜਿਆ ਰਿਹਾ, ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ ਆਰਿਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਆਰਿਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦਾ ਖੂਬ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂ ਖਾਸਕਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਹਿੰਦੂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਹਿੰਦੀ ਲਿਖਵਾਈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ‐ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਤਲਖੀ ਆ ਗਈ, 1955 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰਾ ਬੈਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਅੰਦਰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰੇਗਾ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਾਹਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ, 10 ਮਈ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ,ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਸ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ,  ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 1,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ;  ਲਗਭਗ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, 12,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ,  ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ 21,000 ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,  ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾਉਣੀ ਪਈ।
===1955 ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਹਮਲਾ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ 'ਚ ਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ 'ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਰੋਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਗੰਗਾਨਗਰ ਤੋਂ ਆਇਆ ਤਦ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਸ਼ਵਨੀ ਕੁਮਾਰ  ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਰਕਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਅਤੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ, ਵਲੰਟੀਅਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਰਸੋਈਏ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਮੰਦਰ ਦਾ ਲੰਗਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਸਰਾਏ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਦਫਤਰਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣ ਲਈ ਲਾਠੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਅੱਥਰੂ ਗੈਸ ਅਤੇ ਗੋਲੇ ਛੱਡੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਅਤੇ ਸਰੋਵਰ ਜਾਂ ਤਲਾਬ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ।  ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਈਟ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਅਤੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫਲੈਗ-ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ 'ਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।

ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਦੇ ਉਲਟ, ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, 12 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ, ਸੱਚਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੁਦ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ। ਉਸਨੇ ਅਕਾਲੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ; ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 8 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਗਠਨ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1951-66.svg|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]] 1950 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ 1966 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ 1962 ਦੀ ਚੀਨ‐ਭਾਰਤ ਜੰਗ ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ,ਜਿਸ ਵਿਚ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ 50,000 ਰੁਪਏ ਸਮੇਤ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤਾ 20 ਮਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ ਦਾ ਫ਼ੰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਭਾਰ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਸੋਨਾ ਵੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਕਾਲੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਹੁਣ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ 1965 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਅਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​​​ਸਮਰਥਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਸਿੱਖ ਮੰਗ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਚੀਨ ਨਾਲ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਜੰਗਾਂ 'ਤੇ ਬਦਲੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦੀ।

1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ 21 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 22 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਜੰਗਬੰਦੀ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ। 1964 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵੀਂ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਈ ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰੀ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੰਗ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ,  ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਡਰ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਸਰਕਾਰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ।  ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ 6 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ, ਗੁਲਜ਼ਾਰੀਲਾਲ ਨੰਦਾ, ਨੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ– &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਗਠਨ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਿਮਾਗ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।&quot;  ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ 23 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਲੰਮੀ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ ਜਿਸਨੂੰ [[ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ|ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ]], ਜਨਰਲ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ਪੁਰੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ।  ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ, ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਸਦਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅੰਤਮ 22 ਮੈਂਬਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਕਾਂਗਰਸ, ਜਨਸੰਘ, ਸੁਤੰਤਰ ਪਾਰਟੀ, ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਮੰਗ ਪੱਤਰ ਲੈਣ ਦੀ ਮਿਆਦ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ 5 ਨਵੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ 26 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ 25 ਦਸੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 10 ਜਨਵਰੀ 1966 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਾਰਨੀ ਮੈਂਬਰ ਰਾਵੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਮੇਟੀ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਸੂਬੇ ਲਈ ਕੇਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। 27 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਦਲੀਲਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਮੰਗ ਪੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 2200 ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 903 ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।  ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੀ ਕਮੇਟੀ ਤੋਂ ਸਤਰ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ।

ਸੰਸਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ 15 ਮਾਰਚ 1966 ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ; ਕਾਂਗਰਸ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ 6 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਸੂਬਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।  ਰਿਪੋਰਟ ਨੂੰ 18 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਮੰਗ ਮੰਨ ਲਈ ਗਈ ਸੀ, 17 ਅਪ੍ਰੈਲ  ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ 1966, 18 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ 1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦਾ ਸੂਬਾ ਬਣ ਗਿਆ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Geographical distribution of Punjabi language.png|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਇਲਾਕੇ (ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਨੁਸਾਰ)]]
1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸਾਕਾਰ ਹੋਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ ਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਐਕਟ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਐਕਟ ਤਹਿਰ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਹ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਜਿਸ਼ ਤਹਿਤ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖੇ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਤੇ ਸੰਚਾਈ ਪਰਿਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੇੰਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਰੱਖਿਆ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਤਹਿਸੀਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਪਿੰਡ ਤੇ ਕਸਬੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ।

ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਈ ਅਣਸੁਲਝੇ ਮੁੱਦੇ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਅਲਾਟਮੈਂਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਦੋ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦਾ ਸਮਾਯੋਜਨ, ਅਲਾਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਰਾਜ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਜੋ ਅਣਸੁਲਝੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਕਣਕ ਦੀ ਖਰੀਦ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਸਰੋਤਾਂ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ ਕਿ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਰੱਕੀ 'ਤੇ &quot;ਸਿਆਸੀ ਬ੍ਰੇਕ&quot; ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਣਸੁਲਝਿਆ ਤਣਾਅ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਵਧੇਰੇ ਰਾਜ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਲਈ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵੱਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਮਕਸਦ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਤੇ ਦਾ ਖਰੜਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1982 ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ; 1983 ਤੱਕ 40,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਕਾਲੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੁੱਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਰਾਜ ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦਰਮਿਆਨ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਬਿੰਦੂ ਬਣੇ ਰਹੇ।

===ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Takhat-Sri-Kesgarh-Sahib-Anandpur-Sahib.jpg|thumb|[[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]]&lt;nowiki/&gt; (ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ)]]ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਸ ਸੀ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਹਿਰਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਕਿ [[ਰਾਵੀ]] ਤੇ [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ|ਬਿਆਸ]] ਦਾ ਪਾਣੀ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕੇ, ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬ ਕੋਲ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਕੇਵਲ 23% ਪਾਣੀ ਹੀ ਬਚਿਆ ਜਦਕਿ ਬਾਕਿ ਦਾ ਪਾਣੀ ਦੂਸਰੇ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੁਆਰਾ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਤੀ ਰੋਸ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਗਿਆ। 

1972 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਾਖ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਲਿਆਂਦਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦੋਵੇਂ ਮੰਗਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੇ ਧਰਮ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਸੀ।

ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਗਲੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਉੱਪਰ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ, 1982 ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੰਗ ਨੇ ਫ਼ਿਰ ਜ਼ੋਰ ਫੜਿਆ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਇਸ ਮੋਰਚਾ 1982 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1984 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਪਰ ਇਸ ਮੋਰਚਾ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ।

===ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Global Map of Sikh Population (Estimated 2023).png|thumb|
ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ (ਅੰਦਾਜ਼ਨ 2023)]]
ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ, ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਧਾਰਨਾ 1971 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, 1980 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਹੋਰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀ ਗਈ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਗਠਨ [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]] ਨੇ 12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ 1954 ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਗਏ। ਪਰਮਾਰ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਲਿੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ 20 ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਗਲ ਤੱਕ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਪਰਮਾਰ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਬਰਮਿੰਘਮ ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਬੁਲੰਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਯਤਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ। 1969 ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਚੋਣਾਂ ਹਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਵੀ ਲੰਡਨ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ ਨਾਲ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਏ।

1970 ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਰ ਤੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ [[ਲੰਡਨ]] ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈੱਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਐਲਾਨ ਨੂੰ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਿਆ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਯਤਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ।

===ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Pakistan - Punjab - Nankana Sahib.svg|thumb|[[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਪੰਜਾਬ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ)]]]]
1971 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਨੇਤਾ ਚੌਧਰੀ ਜ਼ਹੂਰ ਇਲਾਹੀ ਦੇ ਮਹਿਮਾਨ ਵਜੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤੀ। ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕ  ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਕਵਰੇਜ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ। ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸ਼ਬਦ ਵਧੇਰੇ ਮਾਣਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ। 

30 ਅਕਤੂਬਰ 1971 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੇ ਸੱਦੇ ਉੱਤੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਖਬਾਰ &quot;[[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼|ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]]&quot; ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀਆਂ ਵੱਖਵਾਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਉੱਪਰ ਦੇਸ਼ਧ੍ਰੋਹ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
===ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ===
12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਨੂੰ [[ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਜਰਨਲ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਮਈ 1980 ਵਿੱਚ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਲਈ [[ਲੰਡਨ]] ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਐਲਾਨ ਸੰਧੂ ਨੇ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਅਤੇ ਕਰੰਸੀ ਜਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਕੀਤਾ। ਲੰਡਨ ਤੋਂ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਹਾਊਸ&quot; ਨਾਮਕ ਇਮਾਰਤ ਤੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ&quot; ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ 'ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ [[ਪਾਸਪੋਰਟ]]', 'ਡਾਕ ਟਿਕਟਾਂ' ਤੇ 'ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਡਾਲਰ' ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ, ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚੌਹਾਨ ਦੁਆਰਾ ਬਰਤਾਨੀਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਦੂਤਾਵਾਸ ਵੀ ਖੋਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ [[ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆ|ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆਂ]] ਦੇ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਆੜੂਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ੀ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱਕ [[ਇਕੂਆਡੋਰ|ਇਕੂਆਡੋਰਿਅਨ]] ਬੈਂਕ ਖਾਤਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ। [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ|ਅਮਰੀਕਾ]] ਅਤੇ [[ਜਰਮਨੀ]] ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚੌਹਾਨ ਸਿੱਖ ਆਗੂ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। 

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਵੀ ਵੱਧ‐ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਧੰਨ ਦਾ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਪਰ ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਜੂਨ 1984 ਦੇ [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]] ਤੱਕ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ ਹੀ ਰਹੀ।
===ਰਾਅ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ===
ਰਾਅ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਜੀ.ਬੀ.ਐੱਸ. ਸਿੱਧੂ ਦੇ ਖੁਲਾਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਅ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਧੂ ਨੂੰ ਰਾਅ ਵੱਲੋਂ 1976 ਵਿੱਚ [[ਓਟਾਵਾ|ਓਟਾਵਾ, ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਸਿੱਧੂ ਉੱਥੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਰਹੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਵੀ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ। ਸਿੱਧੂ ਅਨੁਸਾਰ, &quot;ਦਿੱਲੀ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਈ ਦਾ ਪਹਾੜ ਬਣਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਰਾਅ ਨੇ ਨਾ‐ਮੌਜੂਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ [[ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪ]] ਅਤੇ [[ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ (ਖੇਤਰ)|ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ]] ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1981 ਤੱਕ ਕੁੱਲ 7 ਪੋਸਟਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਅਤੇ ਰਾਅ ਵੱਲੋਂ ਤਾਇਨਾਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ ਸਨ।&quot; ਸਿੱਧੂ ਅਨੁਸਾਰ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ (ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨਾ ਮਾਤਰ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਅਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਅਸਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।

ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੇ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਲਿਖੇ ਗਏ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਅਨੁਸਾਰ, &quot;[[ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ]] ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਨਾ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਖੁਦ ਵਾਰ‐ਵਾਰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਮੰਗ ਰਿਹਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਅਨ ਅੰਦਰ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵੱਧ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ... ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਹਊਆ ਖੜਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਇਹ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਬਹਾਨਾ ਜਾਂ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਚਾਹਿਦਾ ਸੀ।&quot;

[[ਖ਼ੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ|ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਭਾਰੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ– {{Quote|text=ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਜਾਪਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ, ਜੇ ਬਹੁਤੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ, ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਲਈ ਡੂੰਘੇ ਅਪਰਾਧ ਵਜੋਂ ਲਿਆ ਹੈ।}}

==1970 ਤੋਂ 1983 ਤੱਕ==
{{Main article|ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ}}

=== ਦਿੱਲੀ ਏਸ਼ੀਅਨ ਖੇਡਾਂ (1982) ===
ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਮਝੌਤੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਜਤਾਈ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਚਕਾਰ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਤਬਾਦਲੇ ਸੰਬੰਧੀ ਅਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਅਸਫਲ ਰਹੀ। ਨਵੰਬਰ 1982 ਵਿੱਚ, ਅਕਾਲੀ ਆਗੂ [[ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ]] ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਕਾਲੀ ਦਲ 9ਵੀਆਂ ਸਾਲਾਨਾ [[ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ]] ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪਾਵੇਗਾ‌ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਵਰਕਰਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਦੇਣ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣਗੇ। 

ਇਹ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਖੇਡਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਕਵਰੇਜ ਮਿਲੇਗੀ, ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਮੋਰਚਿਆਂ ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਨਾਲ ਭਰ ਦੇਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।‌ ਖੇਡਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਪਹਿਲਾਂ, ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ [[ਭਜਨ ਲਾਲ]] ਨੇ ਹਰਿਆਣਾ-ਪੰਜਾਬ ਸਰਹੱਦ ਨੂੰ ਸੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵਿਤਕਰੇ ਅਤੇ ਅਪਮਾਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਜੋ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਮੋਰਚੇ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। 

ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ &lt;abbr&gt;ਸੇਵਾਮੁਕਤ&lt;/abbr&gt; ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ [[ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ]] ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬਣੇ।

==1984==
===ਵੱਧਦੀਆਂ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ===
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਖਾੜਕੂ|ਖਾੜਕੂਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। 1984 ਵਿੱਚ, ਸਿਰਫ਼ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੌਰਾਨ 775 ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 298 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 525 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਤਲਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਲੋਕ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਨਾਹ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਠੇਸ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਟਰੱਕਾਂ ਦੀ ਸ਼ਿਪਿੰਗ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]] ਨੂੰ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਭੇਜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਅਕਤੂਬਰ 1983 ਵਿੱਚ ਛੇ ਹਿੰਦੂ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸ਼ਨ|ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ।
===ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਮੁੱਦਾ===
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਫਰਵਰੀ 1984 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ|ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ]] ਦੇ ਅਨੁਛੇਦ 25, ਧਾਰਾ (2)(ਬੀ) ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅੰਦੋਲਨ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਧਾਰਾ ਅਸਪਸ਼ਟ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ, &quot;ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਜਾਂ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਜੋਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।&quot; ਹਾਲਾਕਿ ਇਸੇ ਅਨੁਛੇਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ [[ਕਿਰਪਾਨ|ਕ੍ਰਿਪਾਨ]] ਪਹਿਨਣ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪੇਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਘੱਟਗਿਣਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਧਾਰਾ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ।ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਹ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇਸ ਅਸਪਸ਼ਟ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਅਮਲੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਂਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਜੋੜਾ ਜੋ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਆਹ ਕਰੇਗਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਵਿਆਹ [[ਹਿੰਦੂ ਵਿਆਹ ਐਕਟ 1955]] ਦੇ ਤਹਿਤ ਰਜਿਸਟਰ ਕਰਵਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ । ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨਾਲ ਬਦਲਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ।

===ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ===
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ [[ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ|ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ]] ਨੂੰ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ|ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ]] ਤੋਂ ਹਟਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਕੋਡ ਨੇਮ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਜੁਲਾਈ 1983, ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ]] ਨੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਬਾਬਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਗ਼ਾਵਤ ਲਈ ਅਸਲਾਖਾਨਾ ਅਤੇ ਹੈਡਕੁਆਰਟਰ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਾਕੇ ਨੀਲੇ ਤਾਰੇ ਤੱਕ 165 ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਹੋਈ, ਨਾਲ ਹੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ 39 ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਦੰਗਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 410 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 1,180 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਸਨ।
ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਬੇਸਿੱਟਾ ਰਹਿਣ ਮਗਰੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ]], ਕੇਂਦਰੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਅਤੇ ਸੀਮਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ, ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰਾਬਤਾ ਬਾਕੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਨਾਲੋਂ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ [[ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ 3 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਸਿੱਖਾਂ ਜਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਹ ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।}} ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਫ਼ੌਜੀ ਨੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਦੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਅਫਸਰ, ਜੂਨੀਅਰ ਕਮਿਸ਼ਨਡ ਅਫਸਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰੈਂਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਫੌਜ ਨੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ। ਭਾਰੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਨਾਲ ਲੈਸ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ  ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮਝਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਟੈਂਕ-ਰੋਕੂ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨ-ਗਨ ਫਾਇਰ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਚੀਨੀ ਰਾਕੇਟ-ਪ੍ਰੋਪੇਲਡ ਗ੍ਰਨੇਡ ਲਾਂਚਰ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ-ਵਿੰਨ੍ਹਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਸੀ। ਭਾਰੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਅੰਤ 6 ਜੂਨ ਤੱਕ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਫ਼ੌਜ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਮ੍ਰਿਤਕਾਂ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ 83 ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 249 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ, ਹਾਲਾਂਕਿ [[ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ]] ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਕਿ 700 ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਧਿਕਾਰਤ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁੱਲ 493 ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਨਾਲ ਹੀ 1,592 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਹੋਈ। ਪਰ ਸੁਤੰਤਰ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ 5,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 200 ਖਾੜਕੂ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ।

ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਵਿਲੀਅਮ ਹੇਗ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ: 
{{Quote|text=ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਕੋਈ ਹੋਰ ਰਸਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਰਾਜ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਨੇੜੇ ਸੀ, ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਐਲਾਨਦਾ ਹੋਇਆ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦਾ।}}

ਮਿਤਰੋਖਿਨ ਆਰਕਾਈਵ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 1982 ਵਿੱਚ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ]] ਨੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ &quot;ਏਜੰਟ ਐੱਸ&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਵਰਤਿਆ ਜੋ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੀ। ਏਜੰਟ ਐੱਸ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਜੋ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵਿੱਚ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ]] ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। 1983 ਵਿੱਚ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ [[ਮਾਸਕੋ]] ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮਨਾ ਲਿਆ ਕਿ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਅਮਰੀਕਾ]] ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਗੁਪਤ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮਿਤਰੋਖਿਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 1984 ਤੱਕ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਵਿੱਚ ਵਿਫਲ ਰਹੀ।

===ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ===
{{Main article|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ}}
[[ਤਸਵੀਰ:Indira Gandhi official portrait.png|thumb|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]]
31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਨਿੱਜੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ [[ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਕਾਤਲ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਹੱਤਿਆ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[1984 ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ|ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ]] ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਲੋਚਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ  [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ]] ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਮਿਸ਼ਨ, [[ਨਾਨਾਵਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨ]] ਨੇ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇਤਾਵਾਂ (ਜਗਦੀਸ਼ ਟਾਈਟਲਰ, ਐਚ.ਕੇ.ਐਲ. ਭਗਤ ਅਤੇ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ) ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।ਹੋਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਾਗਰਿਕ-ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਤੇ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਰਿਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 16 ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ, 13 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ 198 ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

==1985 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ==
===ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ, 1985===
[[ਤਸਵੀਰ:Harchand Singh Longowal 1987 stamp of India.jpg|thumb|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੰਡੀਆ ਪੋਸਟ ਸਟੈਂਪ 'ਤੇ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੀ ਤਸਵੀਰ।]]
ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਹੇ ਕੱਟੜਪੰਥ‌ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਭਿਆਨਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਂਪਦਿਆਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਕੀਤੀ,‌ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਨਿਖੇਦੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ।

1985 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤੇ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹੱਲ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਮਝੌਤਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਧਾਰਮਿਕ, ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸਮਝੌਤਾਯੋਗ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਨਾਲ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣੀ।

ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿੱਚ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਦੀ ਨਿਖੇਦੀ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਤੰਤਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੁਕ ਗਈ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ।

ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਵਿਕਸਤ ਕਰਕੇ ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ‌ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਗੈਰ–ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ, ਹਥਿਆਰ, ਪੈਸਾ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੋਸ਼ ਹਾਲਾਤੀ ਸਬੂਤਾਂ ਤੇ ਹੀ ਅਧਾਰਤ ਸਨ।

===ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182===
{{Main article|ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182}}
[[ਤਸਵੀਰ:Irish Naval Service recovering bodies from the Air India Flight 182 disaster.jpg|thumb|ਆਇਰਿਸ਼ ਨੇਵਲ ਸਰਵਿਸ, ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਵਿੱਚੋਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਬਰਾਮਦ ਕਰਦੀ ਹੋਈ]]
ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਮਾਂਟਰੀਅਲ–ਲੰਡਨ–ਦਿੱਲੀ–ਬੰਬਈ ਰੂਟ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਉਡਾਣ ਸੀ। 23 ਜੂਨ 1985 ਨੂੰ ਇਸ ਰੂਟ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਬੋਇੰਗ 747 ਨੂੰ [[ਆਇਰਲੈਂਡ ਗਣਰਾਜ|ਆਇਰਲੈਂਡ]] ਦੇ ਤੱਟ ਦੇ ਲਾਗੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਕੁੱਲ 329 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 268 ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕ, 27 ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 24 ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਫਲਾਈਟ ਚਾਲਕ ਦਲ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਇਸੇ ਦਿਨ ਇੱਕ ਹੋਰ ਧਮਾਕਾ [[ਜਪਾਨ|ਜਾਪਾਨ]] ਦੇ [[ਟੋਕੀਓ]] ਦੇ ਨਾਰੀਤਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਵੀ ਹੋਇਆ, ਜਿਸਦਾ ਮਕਸਦ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 301‌ ਨੂੰ ਉਡਾਉਣਾ ਸੀ, ਪਰ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਧਮਾਕਾ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਮਾਨ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 331 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ ਦੇ ਪੰਜ ਦੇਸ਼ਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ: ਕੈਨੇਡਾ, ਬਰਤਾਨੀਆ, ਭਾਰਤ, ਜਾਪਾਨ ਅਤੇ ਆਇਰਲੈਂਡ।

ਇਸ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ਼ੱਕੀ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਸਤੰਬਰ 2007 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇਨਕੁਆਰੀ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜਾਂਚ ਨਿਊਜ਼ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ''ਤਹਿਲਕਾ'' ਵਿੱਚ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਅਣਜਾਣ ਵਿਅਕਤੀ [[ਲਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ]] ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਮਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਜਾਂਚਾਂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਅਸਲ ਵਿੱਚ [[ਤਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ]] ਸੀ।

ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਲਈ ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਚਲਾਏ ਗਏ। ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਿਆਤ‌ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਇਕਲੌਤਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਅਤੇ ਨਾਰੀਤਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਫਟਣ ਵਾਲੇ ਬੰਬਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ।

===1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ===
{{Main|ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ}}
[[ਤਸਵੀਰ:GURUDWARA SRI AKAL TAKHT SAHIB.jpg|thumb|ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਵਿਖੇ 1986 ਦਾ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ]]
1986 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ਤੇ ਸੀ ਤਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ‌ ਬੁਲਾਇਆ 26 ਜਨਵਰੀ 1986 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਆਪਣਾ ਜਥੇਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ‌ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਕਈ ਬਾਗ਼ੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਈ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 1987 ਵਿੱਚ [[ਲਾਲੜੂ]] ਨੇੜੇ 32 ਹਿੰਦੂ ਬੱਸ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ 1991 ਵਿੱਚ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਵਿੱਚ 80 ਰੇਲ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਚਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

1989 ਦੀਆਂ ਸੰਸਦੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ 13 ਸੰਸਦੀ ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 10 ਸੀਟਾਂ ਤੇ ਜੇਤੂ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਖਾਕੀ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ‌ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੋਟਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕੇਵਲ 24% ਰਹੀ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇਹ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਪਣੀ ਖਾੜਕੂ ਵਿਰੋਧੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ, [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਇਸ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1993 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

===1990 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂ਼ਾਆਤ ਵਿੱਚ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਮੂਹ ਅਹਿੰਸਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪੈਰਵੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।

ਅਗਸਤ 1991 ਵਿੱਚ, [[ਰੋਮਾਨੀਆ]] ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਸਫ਼ੀਰ [[ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੇਰੋ]] ‌ਤੇ [[ਬੁਖ਼ਾਰੈਸਟ|ਬੁਖ਼ਾਰੈਸਟ]] ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਿਬੇਰੋ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਨੇ 1991 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਰੋਮਾਨੀਆਈ ਸਫ਼ੀਰ ਲਿਵੀਯੂ ਰਾਡੂ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ, ਇਹ ਰਿਬੇਰੋ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਸ਼ੱਕ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਰੋਮਾਨੀਆਈ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਡੂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਅਕਤੂਬਰ 1991 ਵਿੱਚ‌ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਅਗਵਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਸੀ,‌ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਜਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ 20 ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਰ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਵਿਦਵਾਨ ਇਆਨ ਟੈਲਬੋਟ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ, ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਸਮੇਤ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਧਿਰਾਂ ਕਤਲ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਵਰਗੇ ਅਪਰਾਧ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ।

24 ਜਨਵਰੀ 1993 ਤੋਂ 4 ਅਗਸਤ 1993 ਤੱਕ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗ਼ੈਰ–ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨ ਅਨਰਿਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਡ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਐਂਡ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਰਿਹਾ ਪਰ 22 ਜਨਵਰੀ 1995 ਨੂੰ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਤੌਰ ਤੇ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

31 ਅਗਸਤ 1995 ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਜਿਸਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੇ ਲਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕੀ ਦੱਸਿਆ। [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਵਿੱਚ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਦੇ ਦੂਤਾਵਾਸ ਦੁਆਰਾ 2006 ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਰਿਲੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ।

ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਜੋ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ, ਉਹ ਸਮਰਥਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ। ਘੱਟਦੇ ਸਮਰਥਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਸਤਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਾਗ਼ੀ ਲੜਾਕਿਆਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਲਗਾਤਾਰ ਜਿਤਾਂ ਕਾਰਨ ਖਾੜਕੂਵਾਦ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ।
===2000 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ‌ (ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ) ਵਿਰੁੱਧ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ‌ ਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਗੁਨਾਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਪਛਾਣ ਜਾਂ ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ, 1984 ਤੋਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਬਲਾਂ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਵਿਆਪਕ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ– ਮਨਮਾਨੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ, ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ, ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ, ਸ਼ੱਕੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਫ਼ਾਂਸੀ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਮੰਗੇ ਗਏ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਠਿਕਾਣਿਆਂ ਦਾ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੌਰਾਨ ਪੁਲਿਸ ਉੱਪਰ ਲਾਪਤਾ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਬਲਾਤਕਾਰ ਅਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ ਦੇ ਕਈ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਦਸੰਬਰ 2002 ਤੱਕ 75-100 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ।
===2010 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
2010 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਤਰਨਤਾਰਨ]] ਧਮਾਕਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ 4 ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਡੇਰਾ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਵਰਗੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੀ ਸਰਗਰਮ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਦਸੰਬਰ ਤੱਕ, ਭਾਰਤੀ ਮੀਡੀਆ ਸੂਤਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫੋਰਸ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਭਾਵੀ ਹਮਲੇ ਬਾਰੇ ਖੁਫ਼ੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਨਪੁਟ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਖਾੜਕੂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹੈਂਡਲਰਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਨਵੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ [[ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ 13 ਮਤੇ ਅਪਣਾਏ। 12ਵੇਂ ਮਤੇ ਨੇ 1986 ਦੇ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਏ ਗਏ ਮਤਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]] ਨੇ ਸੂਰਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਯਾਨੰਦ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮਾਨ ਏਸੀਪੀ ਸਤੀਸ਼ ਮਲਹੋਤਰਾ ਨਾਲ ਬਹਿਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਡੀਐਮਸੀਐਚ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੇਟ ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਫੋਰਸ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਾਰੇ ਲਗਾਏ। ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 15–20 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਚੱਲੇ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਾਨ ਨੂੰ ਏਡੀਸੀਪੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।

ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਫਿਊਜੀ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ (IRB) ਰਿਪੋਰਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂਸਟਾਰ ਦੀ 31ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 25 ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ।‌‌ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਪਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ|ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] ਦੇ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਦੋ ਮੈਂਬਰਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਸਰੂਪ ਸਿੰਘ ਸੰਧਾ ਅਤੇ ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਚੰਨਾ ਵਜੋਂ ਹੋਈ ਹੈ, ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਬਾਦਲ ਵਿਰੋਧੀ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ।

ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ, ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲਾਬਿੰਗ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਵਧਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਾਲ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਬੰਧਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ, ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਉਪਲਬਧ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਲਈ ਸਮਰਥਨ ਜੁਟਾਉਣ ਲਈ ਇੰਟਰਨੈਟ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਵਰਗੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸੰਚਾਰ ਢੰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
===2020 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
2021 ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸਮੂਹ, ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ (SFJ) ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ–ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ|ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ]], [[ਇਟਲੀ]], [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਅਤੇ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਸਮੇਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਜਨਮਤ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵੋਟਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਲੱਖਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੋਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਹੈ।

ਜਨਵਰੀ 2023 ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ [[ਮੈਲਬਰਨ|ਮੈਲਬੌਰਨ]] ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਝੜਪਾਂ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦੋ ਲੋਕ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਦੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਪੁਲਿਸ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ: &quot;ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ, ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਝੰਡਿਆਂ ਦੇ ਡੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਈ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਸੱਟਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪੀੜਤਾਂ ਦਾ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪੈਰਾਮੈਡਿਕਸ ਦੁਆਰਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ&quot; ਅਤੇ &quot;ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇੱਕ 34 ਸਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ 39 ਸਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਦੰਗਾਕਾਰੀ ਵਿਵਹਾਰ ਲਈ ਜੁਰਮਾਨੇ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&quot; ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਬੈਰੀ ਓ'ਫੈਰਲ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ।

ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ ਦੀਪਕ ਪੁੰਜ, ਜੋ ਕਿ [[ਬਰੈਂਪਟਨ]] ਦੇ ਇੱਕ ਰੇਡੀਓ ਹੋਸਟ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁਖ ਆਲੋਚਕ ਸਨ, 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਬੰਦਿਆਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ [[ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ]] ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਬੋਲਣ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਦ ਗਲੋਬ ਐਂਡ ਮੇਲ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ, ਪੁੰਜ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ, &quot;ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਬੰਦੂਕ ਤਾਣੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਨੇ ਬੀਅਰ ਦੀ ਬੋਤਲ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਵਾਰ ਕੀਤਾ।&quot; ਬਰੈਂਪਟਨ ਦੇ ਮੇਅਰ ਪੈਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ &quot;ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਹਿੰਸਾ ਜਾਂ ਧਮਕੀ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।&quot; ਪੀਲ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਜਾਂਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।

ਅਗਸਤ 2022 ਵਿੱਚ‌ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ]], ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ [[ਵਾਰਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦੇ]] (ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜਥੇਬੰਦੀ ਜੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ) ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਉਸਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਸ਼ੇ ਤਿਆਗਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਅਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਟੂਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ, ਨਸ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬੁਰਾਈਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਜਨਤਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ।‌ 18 ਮਾਰਚ 2023 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 'ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੰਗਠਨ 'ਤੇ ਕਤਲ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼, ਪੁਲਿਸ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਫੈਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ। ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਫ਼ਰਾਰ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਨੂੰ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ 2023 ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।

ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਕਈ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਦੇ ਹੋਏ ਪਰ ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਭੀੜ ਨੇ [[ਸਾਨ ਫ਼ਰਾਂਸਿਸਕੋ|ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ]] ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਭੀੜ ਨੇ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਖੰਭੇ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਉਤਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਖਿੜਕੀਆਂ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਮੂਲੀ ਸੱਟਾਂ ਲਗਾਈਆਂ। NIA ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ। 21 ਮਾਰਚ 2023 ਨੂੰ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਕੌਂਸਲੇਟ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ 'ਤੇ ਜਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ।

18 ਜੂਨ 2023 ਨੂੰ [[ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਜਰ]] ਨੂੰ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਦੇ [[ਸਰ੍ਹੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ|ਸਰੀ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਪਾਰਕਿੰਗ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਿੱਝਰ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਦੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਉਸ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਤਲਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹਵਾਲਗੀ ਦੀ ਅਸਫਲ ਮੰਗ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।

2 ਜੁਲਾਈ 2023 ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਫਾਇਰ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਦੁਆਰਾ ਅੱਗ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਬੁਝਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸੱਟ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ। ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਮੈਥਿਊ ਮਿਲਰ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਟਵਿੱਟਰ 'ਤੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਹਮਲਾ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਸੀ।

ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਗਲੋਬ ਐਂਡ ਮੇਲ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁਝ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਨਿੱਝਰ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਨਿੱਝਰ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਇੰਟਰਵਿਊਆਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਖ਼ੁਲਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ 1995 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਤਲ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਮੁਖੀ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤਾਰਾ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਬੰਧ ਸਨ।

1 ਸਤੰਬਰ 2024 ਨੂੰ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ [[ਟੋਰਾਂਟੋ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੈਲੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਰੈਲੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਫਲੋਟਾਂ 'ਤੇ [[ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ]]‌ (ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਹਮਲਾਵਰ) ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਰਾਹਗੀਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ, ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ। SFJ ਦੇ ਜਨਰਲ ਕੌਂਸਲ ਨੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਦਿਲਾਵਰ ਦੀ ਔਲਾਦ ਹਾਂ‌ 1995 ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ, ਹਥਿਆਰ ਦੀ ਚੋਣ ਬੰਬ ਸੀ, ਪਰ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਵੋਟ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਹੈ।&quot; ਰੈਲੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਨੇ &quot;ਕਿੱਲ ਇੰਡੀਆ&quot; ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਵੀ ਲਗਾਏ।

ਨਵੰਬਰ 2024 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਸਭਾ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਝੜਪ ਹੋਈ। [[ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ]], ਪੀਅਰੇ ਪੋਇਲੀਵਰ, [[ਜਗਮੀਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਰੈਂਪਟਨ ਦੇ ਮੇਅਰ ਪੈਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਸਿਟੀ ਕੌਂਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।‌ ਪੀਲ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਇੱਕ ਆਫ ਡਿਊਟੀ ਸਾਰਜੈਂਟ ਹਰਿੰਦਰ ਸੋਹੀ ਨੂੰ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਡਿਊਟੀ ਤੋਂ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸੋਹੀ ਨੂੰ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਫੜੇ ਹੋਏ ਫਿਲਮਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਝੜਪ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ,  ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪੈਨਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮੰਦਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਸੂਸੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਬਾਰੇ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਕੈਨੇਡਾ ਲਈ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰੈਫਰੈਂਡਮ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗੋਸਲ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਬਨਾਮ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਉਹ (ਕੌਂਸਲਰ ਅਧਿਕਾਰੀ) ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।&quot;
===ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦਾ ਚੋਣ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ===
{{Main article|2022 ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ|2024 ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ}}
[[2022 ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ|2022 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ]] ਵਿੱਚ‌ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)]], ਦੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀ ਹੈ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 117 ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 81 ਸੀਟਾਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਅਤੇ 386,176 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 2.48% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੂੰ 2017 ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 49,260 ਵੋਟਾਂ (ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 0.3%) ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਮੁਖੀ [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]] ਨੇ ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ ਹੋਈ [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੰਗਰੂਰ]] ਲੋਕ ਸਭਾ ਉਪ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ, ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ 253,154 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 35.61% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਨ 2024 ਦੀ ਸੰਗਰੂਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ ਹਾਰ ਗਏ ਸਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ 187,246 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 18.55% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।

[[2024 ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ|2024 ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਆਮ ਚੋਣਾਂ]] ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤੇਰਾਂ ਸੰਸਦੀ ਹਲਕਿਆਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਦੋ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ [[ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ|ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ]], ਨੇ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੇ ਗਏ।  ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੇ 13 ਵਿੱਚੋਂ 12 ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਮੀਦਵਾਰ ਖੜ੍ਹੇ ਕੀਤੇ, ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 500,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੋਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ।
==ਖਾੜਕੂਵਾਦ==
[[ਤਸਵੀਰ:Socialism in Context.png|thumb|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ (ਸੱਜੇ) ਅਤੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕਨਵੀਨਰ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ (ਖੱਬੇ) ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪਠਾਣੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿੱਚ, ਫਰਵਰੀ-ਮਾਰਚ 1991]]
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ‌। 1984 ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਫ਼ੌਜੀ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ। ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਨਾਲ–ਨਾਲ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਰਗ ਵੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਦਾ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲੱਗਾ।

ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵੱਲ ਮੁੜਿਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਕੁਝ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ, ਫ਼ੌਜ ਜਾਂ ਫੌਜ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ। ਮਾਨਵ–ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਮੌਜ–ਮਸਤੀ, ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਮਰਦਾਨਗੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਸਨ। ਪੁਰੀ ਜੱਜ ਅਤੇ ਸੇਖੋਂ (1999) ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਨਪੜ੍ਹ ਜਾਂ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹੇ–ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਨੌਕਰੀ ਦੀਆਂ ਕਾਫ਼ੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, &quot;ਮਨੋਰੰਜਨ&quot; ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਖ਼ੁਦ ਸਿਰਫ਼ 5% ਖਾੜਕੂਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸੀ।

===ਪਤਨ===
ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਅਨੁਸਾਰ 1992 ਤੋਂ 1997 ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ 1997 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ, &quot;ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੈੱਲ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਫੰਡ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦੇ ਹਨ।&quot; 

&quot;ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨ ਲਾਦੇਨ ਤੱਕ: ਧਾਰਮਿਕ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ&quot; ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਓਰਫੈਲੀਆ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਗਲੋਬਲ ਐਂਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੱਡੀਜ਼, ਯੂਸੀਐਸਬੀ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਮਾਰਕ ਜੁਰਗੇਨਸਮੇਅਰ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਾ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲਿਆ ਜਿਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਲਹਿਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।&quot; ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਥੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਕੈਦ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ ਜਾਂ ਫਿਰ ਲੁਕਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।

===ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਦੇ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹਿਣ ਦੇ ਕਾਰਨ===
ਖਾੜਕੂਵਾਦ‌ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ:

• ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਮੁੱਖੀ ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖਾੜਕੂਆਂ ਤੇ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈ। ਕਈ ਖਾੜਕੂ ਆਗੂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।‌

• ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦਖ਼ਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ।

• ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਲਈ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ&quot; ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧਾਰਨਾ ਦੀ ਘਾਟ। ਕੁਮਾਰ (1997) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਨਾਮ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਇੱਛਾਵਾਦੀ ਸੋਚ ਸੀ, ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿਰੁੱਧ ਉਨ੍ਹਾਂ (ਖਾੜਕੂਆਂ) ਦੀ ਘ੍ਰਿਣਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਬਦਲਵਾਂ ਵਿਕਲਪ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਸਕੇ।

• ਲਹਿਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਖਾੜਕੂਆਂ ਕੋਲ ਵਿਚਾਰਾਤਮਰਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ।

• ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰਾਂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ ਨਾਲ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਵੰਡੀਆਂ ਗਈਆਂ।

• ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹਮਦਰਦੀ ਅਤੇ ਸਮਰਥਨ ਦਾ ਘਾਟਾ।

• ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਫੁੱਟ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੀਤਾ।

• ਵੱਖਵਾਦੀ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਧਾਈ ਗਈ ਚੌਕਸੀ।

ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਪੀਸ ਐਂਡ ਕਨਫਲਿਕਟ ਸਟੱਡੀਜ਼ ਲਈ ਲਿਖਦੇ ਹੋਏ ਸਿਮਰਤ ਢਿੱਲੋਂ (2007) ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ, &quot;ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਲੜਾਈ ਕਾਰਨ ਲਹਿਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਮਰਥਨ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ।&quot;

===ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ===
ਸਿਖ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਅਤੇ ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਵਰਗੇ ਕਈ ਖਾੜਕੂ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਸਮੇਂ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਸੰਗਠਿਤ ਹਨ, ਜੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਫ਼ੌਜੀ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੂਹ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਰਗਰਮ ਸਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਜੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੌਜੂਦਗੀ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ 1993 ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]], ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ, [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ)|ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ]], ਅਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਅਣਜਾਣ ਸਮੂਹ, ਸ਼ਹੀਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੋਰਸ ਨੇ 1997 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਸਮੂਹ ਬਾਰੇ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ ਗਿਆ।

ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

* ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (BKI)
** [[ਯੂਰਪੀ ਸੰਘ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ‌]] ਅਤੇ [[ਯੂਨਾਈਟਡ ਕਿੰਗਡਮ|ਬਰਤਾਨੀਆ]] ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
** 2004 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਅੱਤਵਾਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ । 
** ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 'ਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਾਮਜ਼ਦ।
* ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਫ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ (BTFK)
** ਇਹ ਸਮੂਹ 1984 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ]] ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
** 1995 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ 4 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) 
** 1986 ਵਿੱਚ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ।  ਇਹ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ (DOS) ਦੁਆਰਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੈ । 
** ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ KCF ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 1995 ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। 
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਆਰਮੀ (KLA)
** ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿੰਗ‌ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵੱਖ ਹੋਏ ਸਮੂਹ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ।
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ 
** 1986 ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ
** 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਿਕਾਂ 'ਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕਈ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫੋਰਸ (KZF)
** ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
* ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ISYF) (ਜੋ ਕਿ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।)
* ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (AISSF)
* ਦਸਮੇਸ਼ ਰੈਜੀਮੈਂਟ
* ਸ਼ਹੀਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੋਰਸ

==ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sikh march against Indian policy, London 10-Jun-12.JPG|thumb|ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, 2011]]
ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਹਿੰਸਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਇਆ। ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਲਹਿਰ  ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕੂਟਨੀਤਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਬਰਤਾਨੀਆ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣ ਲਈ ਕਾਡਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜਲਾਵਤਨ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।

ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਗਤ ਤਾਲਮੇਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧੜਿਆਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਗਠਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮੰਚ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਈ ਵਾਰ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਲਈ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ੈਲੀਬੱਧ ਸੰਸਕਰਣ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਕੇ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਆਗੂਆਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕੁਝ ਧੜੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਲੜਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਾਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਫੰਡਾਂ ਨੂੰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।

ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਸੁਚਾਰੂ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਵਿਵਸਥਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਸੰਮੇਲਨਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1981 ਵਿੱਚ &quot;ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਮੇਲਨ&quot; ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 200 ਡੈਲੀਗੇਟਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1987 ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਸੰਮੇਲਨ ਸਲੋਹ, ਬਰਕਸ਼ਾਇਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਲਿਆਉਣੀ ਸੀ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ। ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਸਲੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦਿਅਕ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਗੈਰ–ਸਿੱਖ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਚਿਹਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਸੀ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਵੱਖਵਾਦੀ&quot; ਮੰਨਦੇ ਸਨ।

1993 ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਅਨਰਿਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਡ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਐਂਡ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (UNPO) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਅੰਦਰ ਹੀ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਉੱਤੇ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮਾਂ ਕਾਰਨ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਮੁਅੱਤਲੀ 22 ਜਨਵਰੀ 1995 ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਐਸੋਸੀਏਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐਡਵਰਡ ਟੀਜੀ ਐਂਡਰਸਨ, ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ:  
{{Quote|text=ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਵੈ-ਨਿਰਣੇ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਭੜਕਾਊ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ, ਕਠੋਰ ਬਿਆਨਬਾਜ਼ੀ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹਿੰਸਕ ਤਣਾਅ, ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਲਈ 'ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ' ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਹੈ।|author=ਐਡਵਰਡ ਟੀ.ਜੀ. ਐਂਡਰਸਨ, ਭਾਰਤੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ, ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ (2024)}}
===ਪਾਕਿਸਤਾਨ===
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲੰਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ &quot;ਬਲੀਡ ਇੰਡੀਆ&quot; ਰਣਨੀਤੀ ਤਹਿਤ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|1971 ਦੀ ਭਾਰਤ–ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ, [[ਜ਼ੁਲਫ਼ਿਕ਼ਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ|ਜ਼ੁਲਫ਼ਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ]] ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਨਰਲ [[ਯਹੀਆ ਖਾਨ|ਯਾਹੀਆ ਖਾਨ]] ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਕਮਰ ਟੁੱਟ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਥਾਈ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ.... ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।&quot;

ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਨੇਤਾ [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]] ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਭੁੱਟੋ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰਾਂਗੇ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਵਾਂਗੇ।&quot;

ਭੁੱਟੋ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਣੇ ਜਨਰਲ [[ਮੁਹੰਮਦ ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ਼|ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ਼]] ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਵਜੋਂ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਰਵਾਇਤੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਉਂਦੇ ਸਨ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਸਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਠਹਿਰਨ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ।

[[ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ]] ਮੁਖੀ, ਜਨਰਲ ਅਬਦੁਲ ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ‌ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਆਈਐਸਆਈ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਸੈੱਲ ਖੋਲ੍ਹਿਆ। ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਵਿੱਚ ਰਹਿਮਾਨ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਮਾਣ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਸਿੱਖ ਪੂਰੇ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ, ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਹੈ, ਕਿੱਥੇ ਬੰਬ ਲਗਾਉਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸ ਦਫ਼ਤਰ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ।&quot; ਜਨਰਲ ਹਾਮਿਦ ਗੁਲ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਸਥਿਰ ਰੱਖਣਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕੀਮਤ ਦੇ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਉਦੋਂ ਹੀ ਘਟਿਆ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਤਾਰ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ [[ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਭੁੱਟੋ]] ਸਰਕਾਰ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਸਾਂਝੀ ਗਸ਼ਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਈ।

2006 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਮੂਲ ਦੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕ ਖਾਲਿਦ ਅਵਾਨ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਕੇ &quot;ਅੱਤਵਾਦ ਦਾ ਸਮਰਥਨ&quot; ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ‌ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਘਾਤਕ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸੈਂਕੜੇ ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਅਵਾਨ ਅਕਸਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

2008 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਬਿਊਰੋ]] ਨੇ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਸੰਸਥਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।
===ਬਰਤਾਨੀਆ===
[[ਤਸਵੀਰ:Khalistan Referendum posters, corner of Foleshill Road ^ Harnall Lane West, Coventry - geograph.org.uk - 6987097.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਪੋਸਟਰ।]]
ਫਰਵਰੀ 2008 ਵਿੱਚ, ਬੀਬੀਸੀ ਰੇਡੀਓ 4 ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਮੁਖੀ, ਐਨਪੀਐਸ ਔਲਖ ਨੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਪੈਸੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਖੁਫ਼ੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਆਪਣੇ ਰੰਗਰੂਟਾਂ ਨੂੰ [[ਅਲ ਕਾਇਦਾ]] ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਬ੍ਰਾਈਟਨ ਦੇ ਲਾਰਡ ਬਾਸਮ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ &quot;ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ&quot; ਕੀਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ &quot;ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ&quot; ਹਨ। ISYF ਨੂੰ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ &quot;ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਮੂਹ&quot; ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਇਸਨੂੰ 27 ਜੂਨ 2002 ਨੂੰ ਅਮਰੀਕੀ ਖਜ਼ਾਨਾ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਅੱਤਵਾਦ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 

ਲੰਡਨ ਈਵਨਿੰਗ ਸਟੈਂਡਰਡ ਲਈ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਐਂਡਰਿਊ ਗਿਲਿਗਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ਬਰਤਾਨੀਆ) ISYF ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕਮੇਟੀ, ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਮੈਂਬਰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ ਫੰਡਿੰਗ ਮੰਗੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।

===ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ===
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]] ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਹੈਲਮਟ ਸ਼ਮਿਟ ਅਤੇ ਵਿਲੀ ਬ੍ਰੈਂਡਟ, ਜੋ ਦੋਵੇਂ ਪੱਛਮੀ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਚਾਂਸਲਰ ਸਨ, ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ]] ਦੀ [[ਕੇਂਦ੍ਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ|ਕੇਂਦਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ]] (ਸੀਆਈਏ) ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ [[ਦਾ ਇੰਡੀਅਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ]] ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੂਹੀਆ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਅਗਿਆਤ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੀਆਈਏ ਨੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਰਾਹੀਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਕੇ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ &quot;ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ&quot; ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੂਤਾਵਾਸ ਨੇ ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ ਸੀ। 

ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੈਬਨਿਟ ਸਕੱਤਰੇਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਧੀਕ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੰਗ ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬੀ. ਰਮਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ 1971 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਜਨਰਲ ਯਾਹੀਆ ਖ਼ਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ।

2023 ਵਿੱਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਥਿਤ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ, ਜੋ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸਮੂਹ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਸਨ, ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ। 29 ਨਵੰਬਰ 2023 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਕਰਮਚਾਰੀ ਨੂੰ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਥਿਤ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
===ਕੈਨੇਡਾ===
ਟੈਰੀ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਨੇ ਸੀਬੀਸੀ‌ ਨੂੰ 2007 ਦੀ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ‌‌ (ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿੱਖ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਮੂਹ ਜੋ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਕੱਟੜਤਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ) ਨੇ ਸੀਬੀਸੀ 'ਤੇ &quot;ਮਾਣਹਾਨੀ, ਨਿੰਦਿਆ ਅਤੇ ਬਦਨਾਮੀ&quot; ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕੀਤਾ‌ ਅਤੇ ਇਹ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਨੇ ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਦੀ ਸਾਖ਼ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ 2015 ਵਿੱਚ, ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤ ਆਪਣੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ। ਟੈਰੀ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਦੀ 2020 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਲਿਤ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

2017 ਵਿੱਚ [[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ]] ਨੂੰ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਹਮਦਰਦ&quot; ਕਿਹਾ ਅਤੇ 22 ਫਰਵਰੀ 2018 ਨੂੰ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਟਰੂਡੋ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ|ਸੁਖਬੀਰ ਬਾਦਲ]] ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੋਈ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਨਾ ਤਾਂ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ।&quot;

ਸਤੰਬਰ 2023 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੇ ਹੋਏ, ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਕੁਨ [[ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਜਰ|ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ]] ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ, ਜਿਸਦੀ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਦੇ [[ਸਰ੍ਹੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ|ਸਰੀ]] ਵਿੱਚ ਨਕਾਬਪੋਸ਼ ਬੰਦੂਕਧਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹੱਤਿਆ ਕਰ  ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਨਿੱਝਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ–ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਕੂਟਨੀਤਕ ਵਿਵਾਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਿਫ਼ਾਰਤੀ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਕੈਨੇਡਾ ਨੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਖੁਫੀਆ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਸਬੂਤ ਸਾਂਝੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਸਨ।

==ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ==
* [[ਖਾੜਕੂ]]
* [[ਖ਼ਾਲਸਾ]]
* [[ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ]]
* [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]
* [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{Reflist}}

==ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ==
*{{Commons category-inline|Khalistan movement|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ}}।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ]]</text>
      <sha1>92lpa0tpmkzh1u258um1ykozdc8c7mk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811867</id>
      <parentid>811866</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T16:19:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:40D1:102A:9193:8000:0:0:0</ip>
      </contributor>
      <origin>811867</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="205950" sha1="l3tz4nwqw03o24gwyd1yj7ebvsetgj5" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3      = 4 ਅਗਸਤ 1982–10 ਜੂਨ 1984
| established_event4     = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| established_date4      = 1 ਜੂਨ 1984–10 ਜੂਨ 1984
| established_event5     = ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਵੁਡਰੋਜ਼
| established_date5      = ਜੂਨ–ਸਤੰਬਰ 1984
| established_date2      = 28 ਅਗਸਤ 1977
| established_event3     = ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ
| established_event2     = [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ]]
| image_flag             = Flag-of-Khalistan.svg
| image_coat             = Emblem of Khalistan.svg
| symbol_width           = 60px
| symbol_type            = ਮੋਹਰ
| motto                  = &quot;[[ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ#ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ|ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ]]&quot;
| national_anthem        = &quot;[[ਦੇਗ ਤੇਗ਼ ਫ਼ਤਿਹ]]&quot;&lt;br&gt;[[File:Deg Teg Fateh.ogg]]
| image_map              = {{Switcher |[[File:Punjab in India (claimed and disputed hatched).svg | frameless]] | ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਹਨ | [[File:Proposed Map of Khalistan (1982).jpg | frameless]] | ਆਲ ਪਾਰਟੀ ਸਿੱਖ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ (1982) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ | [[File:Khalistan map.jpg | frameless]] | ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ | [[File:Map of Khalistan.png | frameless]] | ਸਿੱਖ ਫ਼ਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਵਿਤ}}
| admin_center           = 
| admin_center_type      = 
| largest_city           = 
| official_languages     = 
| national_languages     = 
| ethnic_groups          = 
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ
| common_name            = 
| established_date1      = 9 ਮਾਰਚ 1946
| demonym                = 
| org_type               = 
| government_type        = 
| sovereignty_type       = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ
| established_event1     = [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ]] ਦੁਆਰਾ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤਾਵ
| established_event6     = ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ
| established_date6      = 24 ਜੁਲਾਈ 1985
| established_event7     = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date7      = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event8     = [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ#ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ 1|ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ I]]
| established_date8      = 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event9     = [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ#ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ 2|ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ II]]
| established_date9      = 9–18 ਮਈ 1988
| established_event10    = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ|ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ]]
| established_date10     = 1984–1995
| established_event11    = 
| established_date11     = 
| established_event12    = 
| established_date12     = 
| currency               = 
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;)&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Sanjha |first=A. B. P. |date=2024-12-16 |title='ਖਾਲਿਸਤਾਨ' ਤਾਂ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਪਿੱਛੇ ਕਿਉਂ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ 'ਸਤਾਨ' ? |url=https://punjabi.abplive.com/general-knowledge/why-countries-names-end-with-stan-know-what-it-means-and-why-this-word-used-829379 |access-date=2025-06-02 |website=punjabi.abplive.com |language=pa}}&lt;/ref&gt; [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਰਾਜ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸੰਗਠਨ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਖ਼ੇਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾਅਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲਾ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵੀ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਖ਼ੇਤਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ‌।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=ਬਿਊਰੋ |first=ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤ |date=2016-04-28 |title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਦੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ 30 ਸਾਲ ਬਾਅਦ [ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲੇਖ] |url=https://punjabi-news.in/declaration-of-khalistan/ |access-date=2025-06-02 |website=Sikh Siyasat News |language=en}}&lt;/ref&gt; 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਸਿਖ਼ਰ ਤੇ ਸੀ ਪਰ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-02-26 |title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਿੰਨੀ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਦੋਂ -ਕਦੋਂ, ਕਿਸ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਠਦੀ ਰਹੀ ਹੈ |url=https://www.bbc.com/punjabi/articles/cxe3dy5kp87o |access-date=2025-06-02 |website=BBC News ਪੰਜਾਬੀ |language=pa}}&lt;/ref&gt; 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ &quot;ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ&quot; ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ–ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=kumar |first=joginder |date=2024-04-13 |title=ਖ਼ਾਲਸਾ ਸਾਜਨਾ ਦਿਵਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ |url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/features/historical-significance-of-khalsa-sajna-day |access-date=2025-06-02 |website=Punjabi Tribune |language=pa}}&lt;/ref&gt; ਸੰਨ 1709 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਕੇ [[ਪਹਿਲਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ|ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਨਾ ਟਿਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਸੰਨ 1715 ਵਿੱਚ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-61450685|title=ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਤਾਕਤਵਰ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਨਾਲ ਲੋਹਾ ਲਿਆ ਸੀ|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=2025-06-02|language=pa}}&lt;/ref&gt; ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1748–1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799–1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2022-07-10 |title=ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਿਰਜਣਹਾਰਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ |url=https://www.rozanaspokesman.in/opinion/special-article/100722/maharaja-ranjit-singh-the-great-creator-of-the-khalsa-raaj.html |access-date=2025-06-02 |website=Rozana Spokesman}}&lt;/ref&gt; ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖ਼ਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ]] ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਵੇਗਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=mediology |date=2023-01-19 |title=ਮੁੱਦਕੀ ਦੀ ਜੰਗ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ |url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/features/the-story-of-mudkis-war/ |access-date=2025-06-02 |website=Punjabi Tribune |language=pa}}&lt;/ref&gt; 

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2018-06-05 |title=ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ: ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਬਾਅਦ 'ਚ ਕੀ-ਕੀ ਹੋਇਆ |url=https://www.bbc.com/punjabi/articles/c989j9l1d49o |access-date=2025-06-02 |website=BBC News ਪੰਜਾਬੀ |language=pa}}&lt;/ref&gt;

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਮੁਲਕ‌ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-01-26 |title='ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਰੈਫਰੈਂਡਮ' ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਉੱਤੇ ਕਿੱਥੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ? |url=https://www.sbs.com.au/language/punjabi/pa/podcast-episode/what-is-the-khalistan-referendum-and-what-is-the-australian-governments-stand-on-the-issue/avhbhjjn4 |access-date=2025-06-02 |website=SBS Language |language=pa}}&lt;/ref&gt;, ਜਿਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2024-04-30 |title=‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦਾ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣ ਰਹੀ ਕੈਨੇਡਾ ਸਰਕਾਰ’ |url=https://jagbani.punjabkesari.in/punjab/news/canada-is-becoming-a-medium-of-propaganda-of-khalistan-supporters-1478289 |access-date=2025-06-02 |website=jagbani}}&lt;/ref&gt; ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot; ਗੂੰਜਦਾ ਸੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sikh Empire.svg|thumb|1839 'ਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਸਮੇਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ।]]
ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ ਖਿੱਤੇ [[ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1748 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਰਾਜ|ਕਪੂਰਥਲਾ]], [[ਜੀਂਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜੀਂਦ]] ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਆਜ਼ਾਦ‌ ਪੰਜਾਬ, 1943===
ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਲੀਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ [[ਜੇਹਲਮ ਦਰਿਆ|ਜੇਹਲਮ]] ਦਰਿਆ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਮੁਸਲਿਮ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਉੱਤਰ–ਪੱਛਮੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕੇ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 40% ਮੁਸਲਿਮ, 40% ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ 20% ਸਿੱਖ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਲੀਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਬਣ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ 'ਤੇ ਹਾਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਬਰਾਬਰ ਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ [[ਬਫ਼ਰ ਰਾਜ|ਬਫ਼ਰ]] ਬਣੇ ਰਹਿਣ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਾ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਅੰਬਾਲਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ, ਮੁਲਤਾਨ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦਾ ਲਾਇਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਮੋਂਟਗੋਮਰੀ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਦਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਹੀਂ ਸੀ।
===ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ, 1944–1946===
ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ &quot;ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ&quot; ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। 1940 ਵਿੱਚ, ਵੀ.ਐਸ. ਭੱਟੀ ਨੇ ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ &quot;ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ‌‌&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ&quot; ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸੰਘੀ ਇਕਾਈਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਕੈਬਨਿਟ ਦਾ ਮੁੱਖੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਹਨਾਂ ਇਕਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਜਲੰਧਰ, ਅੰਬਾਲਾ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੀਸ–ਸਤਲੁਜ ਖ਼ੇਤਰ ਦੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਫਰੀਦਕੋਟ ਅਤੇ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸ਼ਿਮਲਾ ਸਮੂਹ ਦੇ ਰਾਜ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।

ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ 1944 ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਆਲ-ਪਾਰਟੀ ਸਿੱਖ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਸੀਆਰ ਫਾਰਮੂਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਜਾਂਦੀ। ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ 1943 ਵਿੱਚ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਜਨਸੰਖਿਆਤਮਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। 1946 ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। 22 ਮਾਰਚ 1946 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ 'ਤੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ।  

ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਸੰਘ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰ ਜਿੱਥੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਸਿਤ ਰਿਆਸਤਾਂ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਜੀਂਦ, ਫਰੀਦਕੋਟ, ਕਲਸੀਆ ਅਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਖ਼ੇਤਰ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਨਗੇ। ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਲਾਹੌਰ, ਕਰਨਾਲ, ਸ਼ਿਮਲਾ, ਮੋਂਟਗੋਮਰੀ ਅਤੇ ਲਾਇਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੰਬਾਲਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ। ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਰਾਖਵਾਂ ਰੱਖੇਗਾ। ਟੈਨ ਤਾਈ ਯੋਂਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸੀ, ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ &quot;ਮੁਸਲਿਮ ਰਾਜ&quot; ਅਧੀਨ ਹੋਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਡਰ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਨਕਲ ਕੀਤੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਅਸੰਭਵ ਦੱਸ ਕੇ ਖ਼ਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
===ਗਾਂਧੀ–ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ।]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। 

ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਐਕਟ ਦਾ ਡਰਾਫ਼ਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬਾਕਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੂਜੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਬੋਰੀਆ‐ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ 'ਚੋਂ ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਰਹਿ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ|author=ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ}}

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਿੰਨਾਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣੇ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ, ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੱਤਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਰਾਵੀ ਤੋਂ ਘੱਗਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਿੱਤਾ ਜੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ|author=ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ}}

ਜੇਕਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਅੰਬਾਲਾ ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ?|author=ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ}}

ਇਸਦਾ ਜੁਆਬ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮੰਨ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘੱਟੋਂ‐ਘੱਟ ਪਟਿਆਲਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ 'ਤੇ ਜਿੰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਤਿਆਰ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ, 1947 ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰ ਦੇਣ ਜਾਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਰਾਹ ਨਾ ਫੜ ਲੈਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ 40‐50% ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਨਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਸਿਖਾਂ ਲਈ ਵੀ ਧਰਮ‐ਅਧਾਰਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ|ਧਰਮ‐ਨਿਰਪੱਖ]] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਸਹਿਜ ਸੀ।

1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ 'ਤੇ ਪਟੇਲ [[ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ‐ਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵੀ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਨ,ਹੀਂ ਬਣਾਇਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਗੱਲ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ|ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਦੁਹਰਾਈ ਸੀ,ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬੇਦੀ ਮਧੁਸੁਧਨ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ 'ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਗਏ ਤਾਂ? ਇਸਦੇ ਜੁਆਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਵਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ|author=ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ}}ਜੁਲਾਈ 1946 'ਚ ਕਲਕੱਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਦਿਆਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਲੂਕ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}}

1929 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1947 ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਬਕਾਇਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਰਿਆਸਤਾਂ 'ਤੇ ਖਿੱਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ [[ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਿਆਰੀ|ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ]] ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲਿਆਂ, ਸੰਚਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ 'ਤੇ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ 1946 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣੇ ਪੈਣ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}} ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਬਿਆਨ 'ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ, 1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ (1909)]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India districts 22 pa.png|thumb|ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ]]

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 3 ਕਰੋੜ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਇੱਕੋ‐ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ 60% ਲੋਕ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਖਿੱਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਵੈ‐ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਲਗਾਵ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਿਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੋਹਾਂ ਖਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ 'ਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਵੇਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 'ਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]], ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੈ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਰਚ 1946 ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਐਲਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਦੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।

==1950 ਤੋਂ 1970 ਤੱਕ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ranjit Singh at Harmandir Sahib - August Schoefft - Vienna 1850 - Princess Bamba Collection - Lahore Fort.jpg|thumb|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਸਰਵਣ‌ ਕਰਦੇ ਹੋਏ।]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕਦਮ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਵੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਸਾਖ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
===ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Master Tara Singh.png|thumb|ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]]1947 ਤੋਂ ਠੀਕ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਅਦੇ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਮਾਸਟਰ ਜੀ, ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ।|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}} ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਮੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੰਗ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 1950 ਤੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਕਈ ਵਾਰ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਜੁਆਬ ਹਰ ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ 25 (2)(B) ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੜਕ ਗਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ [[ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ (ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ)|ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।|author=ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ}} ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹੀ ਇੱਕਮਾਤਰ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਖਰੜੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੇ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India (1956-1966).png|thumb|1966 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ]]

1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਅੱਡ‐ਅੱਡ ਭਾਸ਼ਾ‐ਆਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸੰਬਰ 1953 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ) ਨਾਲੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਸਕੂਲਾਂ ਆਦਿ 'ਚ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੀ‐ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਪੜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਆਦਿ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆਂ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜੇਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਖ਼ਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਕੂਲਾਂ 'ਚ ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਇੱਕ ਸਰਕੂਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਧਰਾਤਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੂਬਾ ਸਿਰਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕਰਨਗੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[ਖ਼ਾਨਾਜੰਗੀ|ਖ਼ਾਨਾਜੰਗੀ]] ਸਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਰਗਿਜ਼ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਖਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਏ ਸਨ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਚੰਦੂ ਲਾਲ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ੁਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌਮ ਵਜੋਂ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਸੀ.ਐਮ. ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਕਿ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਬੀਲੇ&quot; ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ... ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਸਕਣ ਕਿ 'ਸ਼ਾਸਕ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਕੌਣ।}} ਹਾਲਾਕਿ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ–
{{Quote|text=ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬਾ ਨਾ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਗਾਂ ਦੀ ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਹੈ।}}ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਅੜਿਆ ਰਿਹਾ, ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ [[ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ]] 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦਾ ਖੂਬ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂ ਖ਼ਾਸਕਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਹਿੰਦੂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਹਿੰਦੀ ਲਿਖਵਾਈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ‐ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਤਲਖੀ ਆ ਗਈ, 1955 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰਾ ਬੈਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਅੰਦਰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰੇਗਾ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਾਹਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ, 10 ਮਈ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ,ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਸ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ,  ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 1,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ;  ਲਗਭਗ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, 12,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ,  ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ 21,000 ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,  ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾਉਣੀ ਪਈ।
===1955 ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਹਮਲਾ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ 'ਚ ਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ 'ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਰੋਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਗੰਗਾਨਗਰ ਤੋਂ ਆਇਆ ਤਦ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਸ਼ਵਨੀ ਕੁਮਾਰ  ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਰਕਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ, ਵਲੰਟੀਅਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਰਸੋਈਏ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਲੰਗਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਸਰਾਏ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਦਫਤਰਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣ ਲਈ ਲਾਠੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਅੱਥਰੂ ਗੈਸ ਅਤੇ ਗੋਲੇ ਛੱਡੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਅਤੇ ਸਰੋਵਰ ਜਾਂ ਤਲਾਬ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ।  ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਈਟ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਅਤੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫਲੈਗ-ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ 'ਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।

ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਦੇ ਉਲਟ, ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, 12 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ, ਸੱਚਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੁਦ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ। ਉਸਨੇ ਅਕਾਲੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ; ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 8 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਗਠਨ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1951-66.svg|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]] 1950 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ [[ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ]] 1966 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ [[ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ|1962 ਦੀ ਚੀਨ‐ਭਾਰਤ ਜੰਗ]] ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ,ਜਿਸ ਵਿਚ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ 50,000 ਰੁਪਏ ਸਮੇਤ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤਾ 20 ਮਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ ਦਾ ਫ਼ੰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਭਾਰ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਸੋਨਾ ਵੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਕਾਲੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਹੁਣ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ 1965 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਅਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​​​ਸਮਰਥਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਸਿੱਖ ਮੰਗ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਚੀਨ ਨਾਲ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਜੰਗਾਂ 'ਤੇ ਬਦਲੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦੀ।

[[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1965)|1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] 21 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 22 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਜੰਗਬੰਦੀ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ। 1964 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵੀਂ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਈ ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰੀ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੰਗ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ,  ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਡਰ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਸਰਕਾਰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ।  ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ 6 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ, ਗੁਲਜ਼ਾਰੀਲਾਲ ਨੰਦਾ, ਨੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ– &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਗਠਨ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਿਮਾਗ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।&quot;  ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ 23 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਲੰਮੀ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ ਜਿਸਨੂੰ [[ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ]], ਜਨਰਲ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ਪੁਰੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ।  ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ, ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਸਦਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅੰਤਮ 22 ਮੈਂਬਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਕਾਂਗਰਸ, ਜਨਸੰਘ, ਸੁਤੰਤਰ ਪਾਰਟੀ, ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਮੰਗ ਪੱਤਰ ਲੈਣ ਦੀ ਮਿਆਦ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ 5 ਨਵੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ 26 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ 25 ਦਸੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 10 ਜਨਵਰੀ 1966 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਾਰਨੀ ਮੈਂਬਰ ਰਾਵੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਮੇਟੀ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਸੂਬੇ ਲਈ ਕੇਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। 27 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਦਲੀਲਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਮੰਗ ਪੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 2200 ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 903 ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।  ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੀ ਕਮੇਟੀ ਤੋਂ ਸਤਰ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ।

ਸੰਸਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ 15 ਮਾਰਚ 1966 ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ; ਕਾਂਗਰਸ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ 6 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਸੂਬਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।  ਰਿਪੋਰਟ ਨੂੰ 18 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਮੰਗ ਮੰਨ ਲਈ ਗਈ ਸੀ, 17 ਅਪ੍ਰੈਲ  ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ 1966, 18 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ 1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦਾ ਸੂਬਾ ਬਣ ਗਿਆ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Geographical distribution of Punjabi language.png|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਇਲਾਕੇ (ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਨੁਸਾਰ)]]
1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸਾਕਾਰ ਹੋਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ ਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਐਕਟ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਐਕਟ ਤਹਿਰ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਹ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਜਿਸ਼ ਤਹਿਤ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖੇ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਤੇ ਸੰਚਾਈ ਪਰਿਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੇੰਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਰੱਖਿਆ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਤਹਿਸੀਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਪਿੰਡ ਤੇ ਕਸਬੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ।

ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਈ ਅਣਸੁਲਝੇ ਮੁੱਦੇ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਅਲਾਟਮੈਂਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਦੋ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦਾ ਸਮਾਯੋਜਨ, ਅਲਾਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਰਾਜ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਜੋ ਅਣਸੁਲਝੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਕਣਕ ਦੀ ਖਰੀਦ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਸਰੋਤਾਂ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ ਕਿ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਰੱਕੀ 'ਤੇ &quot;ਸਿਆਸੀ ਬ੍ਰੇਕ&quot; ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਣਸੁਲਝਿਆ ਤਣਾਅ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਵਧੇਰੇ ਰਾਜ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਲਈ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵੱਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਮਕਸਦ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਤੇ ਦਾ ਖਰੜਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1982 ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ; 1983 ਤੱਕ 40,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਕਾਲੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੁੱਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਰਾਜ ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦਰਮਿਆਨ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਬਿੰਦੂ ਬਣੇ ਰਹੇ।

===ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Takhat-Sri-Kesgarh-Sahib-Anandpur-Sahib.jpg|thumb|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ&lt;nowiki/&gt; (ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ)]]ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਸ ਸੀ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਹਿਰਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਕਿ [[ਰਾਵੀ]] ਤੇ [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ|ਬਿਆਸ]] ਦਾ ਪਾਣੀ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕੇ, ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬ ਕੋਲ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਕੇਵਲ 23% ਪਾਣੀ ਹੀ ਬਚਿਆ ਜਦਕਿ ਬਾਕਿ ਦਾ ਪਾਣੀ ਦੂਸਰੇ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੁਆਰਾ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਤੀ ਰੋਸ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਗਿਆ। 

1972 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਾਖ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਲਿਆਂਦਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦੋਵੇਂ ਮੰਗਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੇ ਧਰਮ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਸੀ।

ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਗਲੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਉੱਪਰ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ, 1982 ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੰਗ ਨੇ ਫ਼ਿਰ ਜ਼ੋਰ ਫੜਿਆ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਇਸ ਮੋਰਚਾ 1982 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1984 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਪਰ ਇਸ ਮੋਰਚਾ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ।

===ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Global Map of Sikh Population (Estimated 2023).png|thumb|
ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ (ਅੰਦਾਜ਼ਨ 2023)]]
ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ, ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਧਾਰਨਾ 1971 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, 1980 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਹੋਰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀ ਗਈ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਗਠਨ [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]] ਨੇ 12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ 1954 ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਗਏ। ਪਰਮਾਰ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਲਿੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ 20 ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਗਲ ਤੱਕ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਪਰਮਾਰ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਬਰਮਿੰਘਮ ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਬੁਲੰਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਯਤਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ। 1969 ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਚੋਣਾਂ ਹਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਵੀ ਲੰਡਨ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ ਨਾਲ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਏ।

1970 ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਰ ਤੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਲੰਡਨ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈੱਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਐਲਾਨ ਨੂੰ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਿਆ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਯਤਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ।

===ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Pakistan - Punjab - Nankana Sahib.svg|thumb|ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਪੰਜਾਬ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ)]]
[[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|1971 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਨੇਤਾ ਚੌਧਰੀ ਜ਼ਹੂਰ ਇਲਾਹੀ ਦੇ ਮਹਿਮਾਨ ਵਜੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤੀ। ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕ  ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਕਵਰੇਜ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ। ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸ਼ਬਦ ਵਧੇਰੇ ਮਾਣਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ। 

30 ਅਕਤੂਬਰ 1971 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੇ ਸੱਦੇ ਉੱਤੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਖਬਾਰ &quot;[[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼|ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]]&quot; ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀਆਂ ਵੱਖਵਾਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਉੱਪਰ ਦੇਸ਼ਧ੍ਰੋਹ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
===ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ===
12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਨੂੰ [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਜਰਨਲ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਮਈ 1980 ਵਿੱਚ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਲੰਡਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਐਲਾਨ ਸੰਧੂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਅਤੇ ਕਰੰਸੀ ਜਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਕੀਤਾ। ਲੰਡਨ ਤੋਂ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਹਾਊਸ&quot; ਨਾਮਕ ਇਮਾਰਤ ਤੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ&quot; ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ 'ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ [[ਪਾਸਪੋਰਟ]], ਡਾਕ ਟਿਕਟਾਂ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਡਾਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ, ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚੌਹਾਨ ਦੁਆਰਾ ਬਰਤਾਨੀਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਫਾਰਤਖਾਨੇ ਵੀ ਖੋਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ [[ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆ|ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆਂ]] ਦੇ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਆੜੂਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ੀ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱਕ [[ਏਕੁਆਦੋਰ|ਇਕੂਆਡੋਰ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਖਾਤਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਸੀ। [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਅਮਰੀਕਾ]] ਅਤੇ [[ਜਰਮਨੀ]] ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚੌਹਾਨ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। 

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਵੀ ਵੱਧ‐ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਧੰਨ ਦਾ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਪਰ ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਜੂਨ 1984 ਦੇ [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]] ਤੱਕ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ ਹੀ ਰਹੀ।
===ਰਾਅ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ===
ਰਾਅ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਜੀ.ਬੀ.ਐੱਸ. ਸਿੱਧੂ ਦੇ ਖੁਲਾਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਅ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਧੂ ਨੂੰ ਰਾਅ ਵੱਲੋਂ 1976 ਵਿੱਚ ਓਟਾਵਾ, ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਸਿੱਧੂ ਉੱਥੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਰਹੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਵੀ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ। ਸਿੱਧੂ ਅਨੁਸਾਰ, &quot;ਦਿੱਲੀ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਈ ਦਾ ਪਹਾੜ ਬਣਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਰਾਅ ਨੇ ਨਾ‐ਮੌਜੂਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ [[ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪ]] ਅਤੇ [[ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ (ਖੇਤਰ)|ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ]] ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1981 ਤੱਕ ਕੁੱਲ 7 ਪੋਸਟਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਅਤੇ ਰਾਅ ਵੱਲੋਂ ਤਾਇਨਾਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ ਸਨ।&quot; ਸਿੱਧੂ ਅਨੁਸਾਰ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ (ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨਾ ਮਾਤਰ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਅਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਅਸਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।

ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੇ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਲਿਖੇ ਗਏ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਅਨੁਸਾਰ, &quot;ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਨਾ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਖੁਦ ਵਾਰ‐ਵਾਰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਮੰਗ ਰਿਹਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਅਨ ਅੰਦਰ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵੱਧ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ... ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਹਊਆ ਖੜਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਇਹ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਬਹਾਨਾ ਜਾਂ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਚਾਹਿਦਾ ਸੀ।&quot;

[[ਖ਼ੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ|ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਭਾਰੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ– {{Quote|text=ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਜਾਪਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ, ਜੇ ਬਹੁਤੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ, ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਲਈ ਡੂੰਘੇ ਅਪਰਾਧ ਵਜੋਂ ਲਿਆ ਹੈ।}}

==1970 ਤੋਂ 1983 ਤੱਕ==
{{Main article|ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ}}

=== ਦਿੱਲੀ ਏਸ਼ੀਅਨ ਖੇਡਾਂ (1982) ===
ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਮਝੌਤੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਜਤਾਈ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਚਕਾਰ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਤਬਾਦਲੇ ਸੰਬੰਧੀ ਅਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਅਸਫਲ ਰਹੀ। ਨਵੰਬਰ 1982 ਵਿੱਚ, ਅਕਾਲੀ ਆਗੂ [[ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ]] ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਕਾਲੀ ਦਲ 9ਵੀਆਂ ਸਾਲਾਨਾ [[ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ]] ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪਾਵੇਗਾ‌ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਵਰਕਰਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਦੇਣ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣਗੇ। 

ਇਹ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਖੇਡਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਕਵਰੇਜ ਮਿਲੇਗੀ, ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਮੋਰਚਿਆਂ ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਨਾਲ ਭਰ ਦੇਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।‌ ਖੇਡਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਪਹਿਲਾਂ, ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ [[ਭਜਨ ਲਾਲ]] ਨੇ ਹਰਿਆਣਾ-ਪੰਜਾਬ ਸਰਹੱਦ ਨੂੰ ਸੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵਿਤਕਰੇ ਅਤੇ ਅਪਮਾਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਜੋ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਮੋਰਚੇ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। 

ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ &lt;abbr&gt;ਸੇਵਾਮੁਕਤ&lt;/abbr&gt; ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ [[ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ]] ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬਣੇ।

==1984==
===ਵੱਧਦੀਆਂ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ===
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਖਾੜਕੂ|ਖਾੜਕੂਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। 1984 ਵਿੱਚ, ਸਿਰਫ਼ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੌਰਾਨ 775 ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 298 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 525 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਤਲਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਲੋਕ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਨਾਹ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਠੇਸ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਟਰੱਕਾਂ ਦੀ ਸ਼ਿਪਿੰਗ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]] ਨੂੰ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਭੇਜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਅਕਤੂਬਰ 1983 ਵਿੱਚ ਛੇ ਹਿੰਦੂ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸ਼ਨ|ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ।
===ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਮੁੱਦਾ===
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਫਰਵਰੀ 1984 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ|ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ]] ਦੇ ਅਨੁਛੇਦ 25, ਧਾਰਾ (2)(ਬੀ) ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅੰਦੋਲਨ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਧਾਰਾ ਅਸਪਸ਼ਟ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ, &quot;ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਜਾਂ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਜੋਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।&quot; ਹਾਲਾਕਿ ਇਸੇ ਅਨੁਛੇਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ [[ਕਿਰਪਾਨ|ਕ੍ਰਿਪਾਨ]] ਪਹਿਨਣ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪੇਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਘੱਟਗਿਣਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਧਾਰਾ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ।ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਹ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇਸ ਅਸਪਸ਼ਟ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਅਮਲੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਂਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਜੋੜਾ ਜੋ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਆਹ ਕਰੇਗਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਵਿਆਹ [[ਹਿੰਦੂ ਵਿਆਹ ਐਕਟ 1955]] ਦੇ ਤਹਿਤ ਰਜਿਸਟਰ ਕਰਵਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ । ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨਾਲ ਬਦਲਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ।

===ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ===
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ [[ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ|ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ]] ਨੂੰ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ|ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ]] ਤੋਂ ਹਟਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਕੋਡ ਨੇਮ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਜੁਲਾਈ 1983, ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ]] ਨੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਬਾਬਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਗ਼ਾਵਤ ਲਈ ਅਸਲਾਖਾਨਾ ਅਤੇ ਹੈਡਕੁਆਰਟਰ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਾਕੇ ਨੀਲੇ ਤਾਰੇ ਤੱਕ 165 ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਹੋਈ, ਨਾਲ ਹੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ 39 ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਦੰਗਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 410 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 1,180 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਸਨ।
ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਬੇਸਿੱਟਾ ਰਹਿਣ ਮਗਰੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ]], ਕੇਂਦਰੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਅਤੇ ਸੀਮਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ, ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰਾਬਤਾ ਬਾਕੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਨਾਲੋਂ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ [[ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ 3 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਸਿੱਖਾਂ ਜਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਹ ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।}} ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਫ਼ੌਜੀ ਨੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਦੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਅਫਸਰ, ਜੂਨੀਅਰ ਕਮਿਸ਼ਨਡ ਅਫਸਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰੈਂਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਫੌਜ ਨੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ। ਭਾਰੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਨਾਲ ਲੈਸ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ  ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮਝਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਟੈਂਕ-ਰੋਕੂ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨ-ਗਨ ਫਾਇਰ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਚੀਨੀ ਰਾਕੇਟ-ਪ੍ਰੋਪੇਲਡ ਗ੍ਰਨੇਡ ਲਾਂਚਰ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ-ਵਿੰਨ੍ਹਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਸੀ। ਭਾਰੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਅੰਤ 6 ਜੂਨ ਤੱਕ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਫ਼ੌਜ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਮ੍ਰਿਤਕਾਂ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ 83 ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 249 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ, ਹਾਲਾਂਕਿ [[ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ]] ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਕਿ 700 ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਧਿਕਾਰਤ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁੱਲ 493 ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਨਾਲ ਹੀ 1,592 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਹੋਈ। ਪਰ ਸੁਤੰਤਰ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ 5,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 200 ਖਾੜਕੂ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ।

ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਵਿਲੀਅਮ ਹੇਗ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ: 
{{Quote|text=ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਕੋਈ ਹੋਰ ਰਸਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਰਾਜ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਨੇੜੇ ਸੀ, ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਐਲਾਨਦਾ ਹੋਇਆ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦਾ।}}

ਮਿਤਰੋਖਿਨ ਆਰਕਾਈਵ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 1982 ਵਿੱਚ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ]] ਨੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ &quot;ਏਜੰਟ ਐੱਸ&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਵਰਤਿਆ ਜੋ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੀ। ਏਜੰਟ ਐੱਸ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਜੋ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵਿੱਚ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ]] ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। 1983 ਵਿੱਚ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ [[ਮਾਸਕੋ]] ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮਨਾ ਲਿਆ ਕਿ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਅਮਰੀਕਾ]] ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਗੁਪਤ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮਿਤਰੋਖਿਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 1984 ਤੱਕ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਵਿੱਚ ਵਿਫਲ ਰਹੀ।

===ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ===
{{Main article|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ}}
[[ਤਸਵੀਰ:Indira Gandhi official portrait.png|thumb|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]]
31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਨਿੱਜੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ [[ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਕਾਤਲ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਹੱਤਿਆ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[1984 ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ|ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ]] ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਲੋਚਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ  [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ]] ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਮਿਸ਼ਨ, [[ਨਾਨਾਵਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨ]] ਨੇ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇਤਾਵਾਂ (ਜਗਦੀਸ਼ ਟਾਈਟਲਰ, ਐਚ.ਕੇ.ਐਲ. ਭਗਤ ਅਤੇ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ) ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।ਹੋਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਾਗਰਿਕ-ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਤੇ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਰਿਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 16 ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ, 13 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ 198 ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

==1985 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ==
===ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ, 1985===
[[ਤਸਵੀਰ:Harchand Singh Longowal 1987 stamp of India.jpg|thumb|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੰਡੀਆ ਪੋਸਟ ਸਟੈਂਪ 'ਤੇ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੀ ਤਸਵੀਰ।]]
ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਹੇ ਕੱਟੜਪੰਥ‌ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਭਿਆਨਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਂਪਦਿਆਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਕੀਤੀ,‌ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਨਿਖੇਦੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ।

1985 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤੇ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹੱਲ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਮਝੌਤਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਧਾਰਮਿਕ, ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸਮਝੌਤਾਯੋਗ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਨਾਲ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣੀ।

ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿੱਚ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਦੀ ਨਿਖੇਦੀ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਤੰਤਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੁਕ ਗਈ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ।

ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਵਿਕਸਤ ਕਰਕੇ ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ‌ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਗੈਰ–ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ, ਹਥਿਆਰ, ਪੈਸਾ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੋਸ਼ ਹਾਲਾਤੀ ਸਬੂਤਾਂ ਤੇ ਹੀ ਅਧਾਰਤ ਸਨ।

===ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182===
{{Main article|ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182}}
[[ਤਸਵੀਰ:Irish Naval Service recovering bodies from the Air India Flight 182 disaster.jpg|thumb|ਆਇਰਿਸ਼ ਨੇਵਲ ਸਰਵਿਸ, ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਵਿੱਚੋਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਬਰਾਮਦ ਕਰਦੀ ਹੋਈ]]
ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਮਾਂਟਰੀਅਲ–ਲੰਡਨ–ਦਿੱਲੀ–ਬੰਬਈ ਰੂਟ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਉਡਾਣ ਸੀ। 23 ਜੂਨ 1985 ਨੂੰ ਇਸ ਰੂਟ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਬੋਇੰਗ 747 ਨੂੰ [[ਆਇਰਲੈਂਡ ਗਣਰਾਜ|ਆਇਰਲੈਂਡ]] ਦੇ ਤੱਟ ਦੇ ਲਾਗੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਕੁੱਲ 329 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 268 ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕ, 27 ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 24 ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਫਲਾਈਟ ਚਾਲਕ ਦਲ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਇਸੇ ਦਿਨ ਇੱਕ ਹੋਰ ਧਮਾਕਾ [[ਜਪਾਨ|ਜਾਪਾਨ]] ਦੇ [[ਟੋਕੀਓ]] ਦੇ ਨਾਰੀਤਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਵੀ ਹੋਇਆ, ਜਿਸਦਾ ਮਕਸਦ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 301‌ ਨੂੰ ਉਡਾਉਣਾ ਸੀ, ਪਰ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਧਮਾਕਾ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਮਾਨ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 331 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ ਦੇ ਪੰਜ ਦੇਸ਼ਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ: ਕੈਨੇਡਾ, ਬਰਤਾਨੀਆ, ਭਾਰਤ, ਜਾਪਾਨ ਅਤੇ ਆਇਰਲੈਂਡ।

ਇਸ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ਼ੱਕੀ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਸਤੰਬਰ 2007 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇਨਕੁਆਰੀ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜਾਂਚ ਨਿਊਜ਼ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ''ਤਹਿਲਕਾ'' ਵਿੱਚ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਅਣਜਾਣ ਵਿਅਕਤੀ [[ਲਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ]] ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਮਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਜਾਂਚਾਂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਅਸਲ ਵਿੱਚ [[ਤਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ]] ਸੀ।

ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਲਈ ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਚਲਾਏ ਗਏ। ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਿਆਤ‌ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਇਕਲੌਤਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਅਤੇ ਨਾਰੀਤਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਫਟਣ ਵਾਲੇ ਬੰਬਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ।

===1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ===
{{Main|ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ}}
[[ਤਸਵੀਰ:GURUDWARA SRI AKAL TAKHT SAHIB.jpg|thumb|ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਵਿਖੇ 1986 ਦਾ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ]]
1986 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ਤੇ ਸੀ ਤਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ‌ ਬੁਲਾਇਆ 26 ਜਨਵਰੀ 1986 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਆਪਣਾ ਜਥੇਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ‌ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਕਈ ਬਾਗ਼ੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਈ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 1987 ਵਿੱਚ [[ਲਾਲੜੂ]] ਨੇੜੇ 32 ਹਿੰਦੂ ਬੱਸ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ 1991 ਵਿੱਚ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਵਿੱਚ 80 ਰੇਲ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਚਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

1989 ਦੀਆਂ ਸੰਸਦੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ 13 ਸੰਸਦੀ ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 10 ਸੀਟਾਂ ਤੇ ਜੇਤੂ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਖਾਕੀ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ‌ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੋਟਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕੇਵਲ 24% ਰਹੀ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇਹ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਪਣੀ ਖਾੜਕੂ ਵਿਰੋਧੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ, [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਇਸ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1993 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

===1990 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂ਼ਾਆਤ ਵਿੱਚ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਮੂਹ ਅਹਿੰਸਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪੈਰਵੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।

ਅਗਸਤ 1991 ਵਿੱਚ, [[ਰੋਮਾਨੀਆ]] ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਸਫ਼ੀਰ [[ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੇਰੋ]] ‌ਤੇ [[ਬੁਖ਼ਾਰੈਸਟ|ਬੁਖ਼ਾਰੈਸਟ]] ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਿਬੇਰੋ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਨੇ 1991 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਰੋਮਾਨੀਆਈ ਸਫ਼ੀਰ ਲਿਵੀਯੂ ਰਾਡੂ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ, ਇਹ ਰਿਬੇਰੋ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਸ਼ੱਕ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਰੋਮਾਨੀਆਈ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਡੂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਅਕਤੂਬਰ 1991 ਵਿੱਚ‌ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਅਗਵਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਸੀ,‌ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਜਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ 20 ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਰ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਵਿਦਵਾਨ ਇਆਨ ਟੈਲਬੋਟ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ, ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਸਮੇਤ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਧਿਰਾਂ ਕਤਲ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਵਰਗੇ ਅਪਰਾਧ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ।

24 ਜਨਵਰੀ 1993 ਤੋਂ 4 ਅਗਸਤ 1993 ਤੱਕ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗ਼ੈਰ–ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨ ਅਨਰਿਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਡ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਐਂਡ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਰਿਹਾ ਪਰ 22 ਜਨਵਰੀ 1995 ਨੂੰ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਤੌਰ ਤੇ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

31 ਅਗਸਤ 1995 ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਜਿਸਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੇ ਲਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕੀ ਦੱਸਿਆ। [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਵਿੱਚ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਦੇ ਦੂਤਾਵਾਸ ਦੁਆਰਾ 2006 ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਰਿਲੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ।

ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਜੋ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ, ਉਹ ਸਮਰਥਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ। ਘੱਟਦੇ ਸਮਰਥਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਸਤਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਾਗ਼ੀ ਲੜਾਕਿਆਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਲਗਾਤਾਰ ਜਿਤਾਂ ਕਾਰਨ ਖਾੜਕੂਵਾਦ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ।
===2000 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ‌ (ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ) ਵਿਰੁੱਧ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ‌ ਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਗੁਨਾਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਪਛਾਣ ਜਾਂ ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ, 1984 ਤੋਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਬਲਾਂ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਵਿਆਪਕ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ– ਮਨਮਾਨੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ, ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ, ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ, ਸ਼ੱਕੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਫ਼ਾਂਸੀ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਮੰਗੇ ਗਏ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਠਿਕਾਣਿਆਂ ਦਾ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੌਰਾਨ ਪੁਲਿਸ ਉੱਪਰ ਲਾਪਤਾ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਬਲਾਤਕਾਰ ਅਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ ਦੇ ਕਈ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਦਸੰਬਰ 2002 ਤੱਕ 75-100 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ।
===2010 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
2010 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਤਰਨਤਾਰਨ]] ਧਮਾਕਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ 4 ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਡੇਰਾ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਵਰਗੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੀ ਸਰਗਰਮ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਦਸੰਬਰ ਤੱਕ, ਭਾਰਤੀ ਮੀਡੀਆ ਸੂਤਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫੋਰਸ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਭਾਵੀ ਹਮਲੇ ਬਾਰੇ ਖੁਫ਼ੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਨਪੁਟ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਖਾੜਕੂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹੈਂਡਲਰਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਨਵੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ [[ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ 13 ਮਤੇ ਅਪਣਾਏ। 12ਵੇਂ ਮਤੇ ਨੇ 1986 ਦੇ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਏ ਗਏ ਮਤਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]] ਨੇ ਸੂਰਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਯਾਨੰਦ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮਾਨ ਏਸੀਪੀ ਸਤੀਸ਼ ਮਲਹੋਤਰਾ ਨਾਲ ਬਹਿਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਡੀਐਮਸੀਐਚ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੇਟ ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਫੋਰਸ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਾਰੇ ਲਗਾਏ। ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 15–20 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਚੱਲੇ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਾਨ ਨੂੰ ਏਡੀਸੀਪੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।

ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਫਿਊਜੀ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ (IRB) ਰਿਪੋਰਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂਸਟਾਰ ਦੀ 31ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 25 ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ।‌‌ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਪਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ|ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] ਦੇ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਦੋ ਮੈਂਬਰਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਸਰੂਪ ਸਿੰਘ ਸੰਧਾ ਅਤੇ ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਚੰਨਾ ਵਜੋਂ ਹੋਈ ਹੈ, ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਬਾਦਲ ਵਿਰੋਧੀ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ।

ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ, ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲਾਬਿੰਗ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਵਧਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਾਲ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਬੰਧਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ, ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਉਪਲਬਧ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਲਈ ਸਮਰਥਨ ਜੁਟਾਉਣ ਲਈ ਇੰਟਰਨੈਟ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਵਰਗੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸੰਚਾਰ ਢੰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
===2020 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
2021 ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸਮੂਹ, ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ (SFJ) ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ–ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ|ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ]], [[ਇਟਲੀ]], [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਅਤੇ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਸਮੇਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਜਨਮਤ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵੋਟਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਲੱਖਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੋਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਹੈ।

ਜਨਵਰੀ 2023 ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ [[ਮੈਲਬਰਨ|ਮੈਲਬੌਰਨ]] ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਝੜਪਾਂ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦੋ ਲੋਕ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਦੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਪੁਲਿਸ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ: &quot;ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ, ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਝੰਡਿਆਂ ਦੇ ਡੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਈ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਸੱਟਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪੀੜਤਾਂ ਦਾ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪੈਰਾਮੈਡਿਕਸ ਦੁਆਰਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ&quot; ਅਤੇ &quot;ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇੱਕ 34 ਸਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ 39 ਸਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਦੰਗਾਕਾਰੀ ਵਿਵਹਾਰ ਲਈ ਜੁਰਮਾਨੇ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&quot; ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਬੈਰੀ ਓ'ਫੈਰਲ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ।

ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ ਦੀਪਕ ਪੁੰਜ, ਜੋ ਕਿ [[ਬਰੈਂਪਟਨ]] ਦੇ ਇੱਕ ਰੇਡੀਓ ਹੋਸਟ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁਖ ਆਲੋਚਕ ਸਨ, 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਬੰਦਿਆਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ [[ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ]] ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਬੋਲਣ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਦ ਗਲੋਬ ਐਂਡ ਮੇਲ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ, ਪੁੰਜ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ, &quot;ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਬੰਦੂਕ ਤਾਣੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਨੇ ਬੀਅਰ ਦੀ ਬੋਤਲ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਵਾਰ ਕੀਤਾ।&quot; ਬਰੈਂਪਟਨ ਦੇ ਮੇਅਰ ਪੈਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ &quot;ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਹਿੰਸਾ ਜਾਂ ਧਮਕੀ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।&quot; ਪੀਲ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਜਾਂਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।

ਅਗਸਤ 2022 ਵਿੱਚ‌ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ]], ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ [[ਵਾਰਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦੇ]] (ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜਥੇਬੰਦੀ ਜੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ) ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਉਸਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਸ਼ੇ ਤਿਆਗਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਅਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਟੂਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ, ਨਸ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬੁਰਾਈਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਜਨਤਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ।‌ 18 ਮਾਰਚ 2023 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 'ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੰਗਠਨ 'ਤੇ ਕਤਲ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼, ਪੁਲਿਸ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਫੈਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ। ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਫ਼ਰਾਰ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਨੂੰ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ 2023 ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।

ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਕਈ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਦੇ ਹੋਏ ਪਰ ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਭੀੜ ਨੇ [[ਸਾਨ ਫ਼ਰਾਂਸਿਸਕੋ|ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ]] ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਭੀੜ ਨੇ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਖੰਭੇ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਉਤਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਖਿੜਕੀਆਂ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਮੂਲੀ ਸੱਟਾਂ ਲਗਾਈਆਂ। NIA ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ। 21 ਮਾਰਚ 2023 ਨੂੰ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਕੌਂਸਲੇਟ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ 'ਤੇ ਜਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ।

18 ਜੂਨ 2023 ਨੂੰ [[ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਜਰ]] ਨੂੰ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਦੇ [[ਸਰ੍ਹੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ|ਸਰੀ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਪਾਰਕਿੰਗ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਿੱਝਰ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਦੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਉਸ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਤਲਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹਵਾਲਗੀ ਦੀ ਅਸਫਲ ਮੰਗ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।

2 ਜੁਲਾਈ 2023 ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਫਾਇਰ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਦੁਆਰਾ ਅੱਗ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਬੁਝਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸੱਟ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ। ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਮੈਥਿਊ ਮਿਲਰ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਟਵਿੱਟਰ 'ਤੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਹਮਲਾ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਸੀ।

ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਗਲੋਬ ਐਂਡ ਮੇਲ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁਝ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਨਿੱਝਰ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਨਿੱਝਰ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਇੰਟਰਵਿਊਆਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਖ਼ੁਲਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ 1995 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਤਲ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਮੁਖੀ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤਾਰਾ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਬੰਧ ਸਨ।

1 ਸਤੰਬਰ 2024 ਨੂੰ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ [[ਟੋਰਾਂਟੋ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੈਲੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਰੈਲੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਫਲੋਟਾਂ 'ਤੇ [[ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ]]‌ (ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਹਮਲਾਵਰ) ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਰਾਹਗੀਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ, ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ। SFJ ਦੇ ਜਨਰਲ ਕੌਂਸਲ ਨੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਦਿਲਾਵਰ ਦੀ ਔਲਾਦ ਹਾਂ‌ 1995 ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ, ਹਥਿਆਰ ਦੀ ਚੋਣ ਬੰਬ ਸੀ, ਪਰ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਵੋਟ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਹੈ।&quot; ਰੈਲੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਨੇ &quot;ਕਿੱਲ ਇੰਡੀਆ&quot; ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਵੀ ਲਗਾਏ।

ਨਵੰਬਰ 2024 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਸਭਾ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਝੜਪ ਹੋਈ। [[ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ]], ਪੀਅਰੇ ਪੋਇਲੀਵਰ, [[ਜਗਮੀਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਰੈਂਪਟਨ ਦੇ ਮੇਅਰ ਪੈਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਸਿਟੀ ਕੌਂਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।‌ ਪੀਲ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਇੱਕ ਆਫ ਡਿਊਟੀ ਸਾਰਜੈਂਟ ਹਰਿੰਦਰ ਸੋਹੀ ਨੂੰ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਡਿਊਟੀ ਤੋਂ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸੋਹੀ ਨੂੰ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਫੜੇ ਹੋਏ ਫਿਲਮਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਝੜਪ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ,  ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪੈਨਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮੰਦਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਸੂਸੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਬਾਰੇ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਕੈਨੇਡਾ ਲਈ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰੈਫਰੈਂਡਮ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗੋਸਲ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਬਨਾਮ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਉਹ (ਕੌਂਸਲਰ ਅਧਿਕਾਰੀ) ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।&quot;
===ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦਾ ਚੋਣ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ===
{{Main article|2022 ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ|2024 ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ}}
[[2022 ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ|2022 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ]] ਵਿੱਚ‌ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)]], ਦੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀ ਹੈ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 117 ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 81 ਸੀਟਾਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਅਤੇ 386,176 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 2.48% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੂੰ 2017 ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 49,260 ਵੋਟਾਂ (ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 0.3%) ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਮੁਖੀ [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]] ਨੇ ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ ਹੋਈ [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੰਗਰੂਰ]] ਲੋਕ ਸਭਾ ਉਪ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ, ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ 253,154 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 35.61% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਨ 2024 ਦੀ ਸੰਗਰੂਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ ਹਾਰ ਗਏ ਸਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ 187,246 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 18.55% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।

[[2024 ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ|2024 ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਆਮ ਚੋਣਾਂ]] ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤੇਰਾਂ ਸੰਸਦੀ ਹਲਕਿਆਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਦੋ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ [[ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ|ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ]], ਨੇ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੇ ਗਏ।  ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੇ 13 ਵਿੱਚੋਂ 12 ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਮੀਦਵਾਰ ਖੜ੍ਹੇ ਕੀਤੇ, ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 500,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੋਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ।
==ਖਾੜਕੂਵਾਦ==
[[ਤਸਵੀਰ:Socialism in Context.png|thumb|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ (ਸੱਜੇ) ਅਤੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕਨਵੀਨਰ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ (ਖੱਬੇ) ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪਠਾਣੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿੱਚ, ਫਰਵਰੀ-ਮਾਰਚ 1991]]
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ‌। 1984 ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਫ਼ੌਜੀ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ। ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਨਾਲ–ਨਾਲ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਰਗ ਵੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਦਾ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲੱਗਾ।

ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵੱਲ ਮੁੜਿਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਕੁਝ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ, ਫ਼ੌਜ ਜਾਂ ਫੌਜ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ। ਮਾਨਵ–ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਮੌਜ–ਮਸਤੀ, ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਮਰਦਾਨਗੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਸਨ। ਪੁਰੀ ਜੱਜ ਅਤੇ ਸੇਖੋਂ (1999) ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਨਪੜ੍ਹ ਜਾਂ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹੇ–ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਨੌਕਰੀ ਦੀਆਂ ਕਾਫ਼ੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, &quot;ਮਨੋਰੰਜਨ&quot; ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਖ਼ੁਦ ਸਿਰਫ਼ 5% ਖਾੜਕੂਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸੀ।

===ਪਤਨ===
ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਅਨੁਸਾਰ 1992 ਤੋਂ 1997 ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ 1997 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ, &quot;ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੈੱਲ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਫੰਡ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦੇ ਹਨ।&quot; 

&quot;ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨ ਲਾਦੇਨ ਤੱਕ: ਧਾਰਮਿਕ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ&quot; ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਓਰਫੈਲੀਆ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਗਲੋਬਲ ਐਂਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੱਡੀਜ਼, ਯੂਸੀਐਸਬੀ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਮਾਰਕ ਜੁਰਗੇਨਸਮੇਅਰ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਾ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲਿਆ ਜਿਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਲਹਿਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।&quot; ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਥੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਕੈਦ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ ਜਾਂ ਫਿਰ ਲੁਕਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।

===ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਦੇ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹਿਣ ਦੇ ਕਾਰਨ===
ਖਾੜਕੂਵਾਦ‌ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ:

• ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਮੁੱਖੀ ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖਾੜਕੂਆਂ ਤੇ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈ। ਕਈ ਖਾੜਕੂ ਆਗੂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।‌

• ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦਖ਼ਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ।

• ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਲਈ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ&quot; ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧਾਰਨਾ ਦੀ ਘਾਟ। ਕੁਮਾਰ (1997) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਨਾਮ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਇੱਛਾਵਾਦੀ ਸੋਚ ਸੀ, ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿਰੁੱਧ ਉਨ੍ਹਾਂ (ਖਾੜਕੂਆਂ) ਦੀ ਘ੍ਰਿਣਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਬਦਲਵਾਂ ਵਿਕਲਪ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਸਕੇ।

• ਲਹਿਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਖਾੜਕੂਆਂ ਕੋਲ ਵਿਚਾਰਾਤਮਰਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ।

• ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰਾਂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ ਨਾਲ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਵੰਡੀਆਂ ਗਈਆਂ।

• ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹਮਦਰਦੀ ਅਤੇ ਸਮਰਥਨ ਦਾ ਘਾਟਾ।

• ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਫੁੱਟ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੀਤਾ।

• ਵੱਖਵਾਦੀ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਧਾਈ ਗਈ ਚੌਕਸੀ।

ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਪੀਸ ਐਂਡ ਕਨਫਲਿਕਟ ਸਟੱਡੀਜ਼ ਲਈ ਲਿਖਦੇ ਹੋਏ ਸਿਮਰਤ ਢਿੱਲੋਂ (2007) ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ, &quot;ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਲੜਾਈ ਕਾਰਨ ਲਹਿਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਮਰਥਨ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ।&quot;

===ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ===
ਸਿਖ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਅਤੇ ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਵਰਗੇ ਕਈ ਖਾੜਕੂ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਸਮੇਂ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਸੰਗਠਿਤ ਹਨ, ਜੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਫ਼ੌਜੀ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੂਹ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਰਗਰਮ ਸਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਜੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੌਜੂਦਗੀ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ 1993 ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]], ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ, [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ)|ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ]], ਅਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਅਣਜਾਣ ਸਮੂਹ, ਸ਼ਹੀਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੋਰਸ ਨੇ 1997 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਸਮੂਹ ਬਾਰੇ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ ਗਿਆ।

ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

* ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (BKI)
** [[ਯੂਰਪੀ ਸੰਘ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ‌]] ਅਤੇ [[ਯੂਨਾਈਟਡ ਕਿੰਗਡਮ|ਬਰਤਾਨੀਆ]] ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
** 2004 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਅੱਤਵਾਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ । 
** ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 'ਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਾਮਜ਼ਦ।
* ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਫ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ (BTFK)
** ਇਹ ਸਮੂਹ 1984 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ]] ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
** 1995 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ 4 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) 
** 1986 ਵਿੱਚ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ।  ਇਹ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ (DOS) ਦੁਆਰਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੈ । 
** ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ KCF ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 1995 ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। 
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਆਰਮੀ (KLA)
** ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿੰਗ‌ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵੱਖ ਹੋਏ ਸਮੂਹ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ।
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ 
** 1986 ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ
** 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਿਕਾਂ 'ਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕਈ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫੋਰਸ (KZF)
** ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
* ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ISYF) (ਜੋ ਕਿ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।)
* ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (AISSF)
* ਦਸਮੇਸ਼ ਰੈਜੀਮੈਂਟ
* ਸ਼ਹੀਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੋਰਸ

==ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sikh march against Indian policy, London 10-Jun-12.JPG|thumb|ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, 2011]]
ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਹਿੰਸਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਇਆ। ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਲਹਿਰ  ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕੂਟਨੀਤਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਬਰਤਾਨੀਆ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣ ਲਈ ਕਾਡਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜਲਾਵਤਨ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।

ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਗਤ ਤਾਲਮੇਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧੜਿਆਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਗਠਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮੰਚ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਈ ਵਾਰ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਲਈ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ੈਲੀਬੱਧ ਸੰਸਕਰਣ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਕੇ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਆਗੂਆਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕੁਝ ਧੜੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਲੜਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਾਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਫੰਡਾਂ ਨੂੰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।

ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਸੁਚਾਰੂ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਵਿਵਸਥਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਸੰਮੇਲਨਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1981 ਵਿੱਚ &quot;ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਮੇਲਨ&quot; ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 200 ਡੈਲੀਗੇਟਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1987 ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਸੰਮੇਲਨ ਸਲੋਹ, ਬਰਕਸ਼ਾਇਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਲਿਆਉਣੀ ਸੀ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ। ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਸਲੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦਿਅਕ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਗੈਰ–ਸਿੱਖ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਚਿਹਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਸੀ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਵੱਖਵਾਦੀ&quot; ਮੰਨਦੇ ਸਨ।

1993 ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਅਨਰਿਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਡ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਐਂਡ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (UNPO) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਅੰਦਰ ਹੀ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਉੱਤੇ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮਾਂ ਕਾਰਨ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਮੁਅੱਤਲੀ 22 ਜਨਵਰੀ 1995 ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਐਸੋਸੀਏਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐਡਵਰਡ ਟੀਜੀ ਐਂਡਰਸਨ, ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ:  
{{Quote|text=ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਵੈ-ਨਿਰਣੇ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਭੜਕਾਊ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ, ਕਠੋਰ ਬਿਆਨਬਾਜ਼ੀ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹਿੰਸਕ ਤਣਾਅ, ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਲਈ 'ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ' ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਹੈ।|author=ਐਡਵਰਡ ਟੀ.ਜੀ. ਐਂਡਰਸਨ, ਭਾਰਤੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ, ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ (2024)}}
===ਪਾਕਿਸਤਾਨ===
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲੰਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ &quot;ਬਲੀਡ ਇੰਡੀਆ&quot; ਰਣਨੀਤੀ ਤਹਿਤ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|1971 ਦੀ ਭਾਰਤ–ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ, [[ਜ਼ੁਲਫ਼ਿਕ਼ਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ|ਜ਼ੁਲਫ਼ਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ]] ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਨਰਲ [[ਯਹੀਆ ਖਾਨ|ਯਾਹੀਆ ਖਾਨ]] ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਕਮਰ ਟੁੱਟ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਥਾਈ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ.... ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।&quot;

ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਨੇਤਾ [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]] ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਭੁੱਟੋ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰਾਂਗੇ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਵਾਂਗੇ।&quot;

ਭੁੱਟੋ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਣੇ ਜਨਰਲ [[ਮੁਹੰਮਦ ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ਼|ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ਼]] ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਵਜੋਂ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਰਵਾਇਤੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਉਂਦੇ ਸਨ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਸਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਠਹਿਰਨ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ।

[[ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ]] ਮੁਖੀ, ਜਨਰਲ ਅਬਦੁਲ ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ‌ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਆਈਐਸਆਈ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਸੈੱਲ ਖੋਲ੍ਹਿਆ। ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਵਿੱਚ ਰਹਿਮਾਨ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਮਾਣ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਸਿੱਖ ਪੂਰੇ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ, ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਹੈ, ਕਿੱਥੇ ਬੰਬ ਲਗਾਉਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸ ਦਫ਼ਤਰ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ।&quot; ਜਨਰਲ ਹਾਮਿਦ ਗੁਲ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਸਥਿਰ ਰੱਖਣਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕੀਮਤ ਦੇ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਉਦੋਂ ਹੀ ਘਟਿਆ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਤਾਰ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ [[ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਭੁੱਟੋ]] ਸਰਕਾਰ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਸਾਂਝੀ ਗਸ਼ਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਈ।

2006 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਮੂਲ ਦੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕ ਖਾਲਿਦ ਅਵਾਨ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਕੇ &quot;ਅੱਤਵਾਦ ਦਾ ਸਮਰਥਨ&quot; ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ‌ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਘਾਤਕ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸੈਂਕੜੇ ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਅਵਾਨ ਅਕਸਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

2008 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਬਿਊਰੋ]] ਨੇ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਸੰਸਥਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।
===ਬਰਤਾਨੀਆ===
[[ਤਸਵੀਰ:Khalistan Referendum posters, corner of Foleshill Road ^ Harnall Lane West, Coventry - geograph.org.uk - 6987097.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਪੋਸਟਰ।]]
ਫਰਵਰੀ 2008 ਵਿੱਚ, ਬੀਬੀਸੀ ਰੇਡੀਓ 4 ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਮੁਖੀ, ਐਨਪੀਐਸ ਔਲਖ ਨੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਪੈਸੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਖੁਫ਼ੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਆਪਣੇ ਰੰਗਰੂਟਾਂ ਨੂੰ [[ਅਲ ਕਾਇਦਾ]] ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਬ੍ਰਾਈਟਨ ਦੇ ਲਾਰਡ ਬਾਸਮ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ &quot;ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ&quot; ਕੀਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ &quot;ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ&quot; ਹਨ। ISYF ਨੂੰ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ &quot;ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਮੂਹ&quot; ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਇਸਨੂੰ 27 ਜੂਨ 2002 ਨੂੰ ਅਮਰੀਕੀ ਖਜ਼ਾਨਾ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਅੱਤਵਾਦ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 

ਲੰਡਨ ਈਵਨਿੰਗ ਸਟੈਂਡਰਡ ਲਈ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਐਂਡਰਿਊ ਗਿਲਿਗਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ਬਰਤਾਨੀਆ) ISYF ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕਮੇਟੀ, ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਮੈਂਬਰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ ਫੰਡਿੰਗ ਮੰਗੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।

===ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ===
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]] ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਹੈਲਮਟ ਸ਼ਮਿਟ ਅਤੇ ਵਿਲੀ ਬ੍ਰੈਂਡਟ, ਜੋ ਦੋਵੇਂ ਪੱਛਮੀ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਚਾਂਸਲਰ ਸਨ, ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ]] ਦੀ [[ਕੇਂਦ੍ਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ|ਕੇਂਦਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ]] (ਸੀਆਈਏ) ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ [[ਦਾ ਇੰਡੀਅਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ]] ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੂਹੀਆ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਅਗਿਆਤ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੀਆਈਏ ਨੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਰਾਹੀਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਕੇ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ &quot;ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ&quot; ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੂਤਾਵਾਸ ਨੇ ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ ਸੀ। 

ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੈਬਨਿਟ ਸਕੱਤਰੇਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਧੀਕ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੰਗ ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬੀ. ਰਮਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ 1971 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਜਨਰਲ ਯਾਹੀਆ ਖ਼ਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ।

2023 ਵਿੱਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਥਿਤ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ, ਜੋ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸਮੂਹ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਸਨ, ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ। 29 ਨਵੰਬਰ 2023 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਕਰਮਚਾਰੀ ਨੂੰ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਥਿਤ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
===ਕੈਨੇਡਾ===
ਟੈਰੀ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਨੇ ਸੀਬੀਸੀ‌ ਨੂੰ 2007 ਦੀ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ‌‌ (ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿੱਖ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਮੂਹ ਜੋ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਕੱਟੜਤਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ) ਨੇ ਸੀਬੀਸੀ 'ਤੇ &quot;ਮਾਣਹਾਨੀ, ਨਿੰਦਿਆ ਅਤੇ ਬਦਨਾਮੀ&quot; ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕੀਤਾ‌ ਅਤੇ ਇਹ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਨੇ ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਦੀ ਸਾਖ਼ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ 2015 ਵਿੱਚ, ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤ ਆਪਣੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ। ਟੈਰੀ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਦੀ 2020 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਲਿਤ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

2017 ਵਿੱਚ [[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ]] ਨੂੰ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਹਮਦਰਦ&quot; ਕਿਹਾ ਅਤੇ 22 ਫਰਵਰੀ 2018 ਨੂੰ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਟਰੂਡੋ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ|ਸੁਖਬੀਰ ਬਾਦਲ]] ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੋਈ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਨਾ ਤਾਂ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ।&quot;

ਸਤੰਬਰ 2023 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੇ ਹੋਏ, ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਕੁਨ [[ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਜਰ|ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ]] ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ, ਜਿਸਦੀ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਦੇ [[ਸਰ੍ਹੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ|ਸਰੀ]] ਵਿੱਚ ਨਕਾਬਪੋਸ਼ ਬੰਦੂਕਧਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹੱਤਿਆ ਕਰ  ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਨਿੱਝਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ–ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਕੂਟਨੀਤਕ ਵਿਵਾਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਿਫ਼ਾਰਤੀ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਕੈਨੇਡਾ ਨੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਖੁਫੀਆ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਸਬੂਤ ਸਾਂਝੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਸਨ।

==ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ==
* [[ਖਾੜਕੂ]]
* [[ਖ਼ਾਲਸਾ]]
* [[ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ]]
* [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]
* [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{Reflist}}

==ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ==
*{{Commons category-inline|Khalistan movement|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ}}।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ]]</text>
      <sha1>l3tz4nwqw03o24gwyd1yj7ebvsetgj5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811868</id>
      <parentid>811867</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T16:20:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:40D1:102A:9193:8000:0:0:0</ip>
      </contributor>
      <origin>811868</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="205988" sha1="se0eob9mjcipuw518u0trg8l957jlmz" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3      = 4 ਅਗਸਤ 1982–10 ਜੂਨ 1984
| established_event4     = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| established_date4      = 1 ਜੂਨ 1984–10 ਜੂਨ 1984
| established_event5     = ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਵੁਡਰੋਜ਼
| established_date5      = ਜੂਨ–ਸਤੰਬਰ 1984
| established_date2      = 28 ਅਗਸਤ 1977
| established_event3     = ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ
| established_event2     = [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ]]
| image_flag             = Flag-of-Khalistan.svg
| image_coat             = Emblem of Khalistan.svg
| symbol_width           = 60px
| symbol_type            = ਮੋਹਰ
| motto                  = &quot;[[ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ#ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ|ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ]]&quot;
| national_anthem        = &quot;[[ਦੇਗ ਤੇਗ਼ ਫ਼ਤਿਹ]]&quot;&lt;br&gt;[[File:Deg Teg Fateh.ogg]]
| image_map              = {{Switcher |[[File:Punjab in India (claimed and disputed hatched).svg | frameless]] | ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਹਨ | [[File:Proposed Map of Khalistan (1982).jpg | frameless]] | ਆਲ ਪਾਰਟੀ ਸਿੱਖ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ (1982) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ | [[File:Khalistan map.jpg | frameless]] | ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ | [[File:Map of Khalistan.png | frameless]] | ਸਿੱਖ ਫ਼ਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਵਿਤ}}
| admin_center           = 
| admin_center_type      = 
| largest_city           = 
| official_languages     = 
| national_languages     = 
| ethnic_groups          = 
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ
| common_name            = 
| established_date1      = 9 ਮਾਰਚ 1946
| demonym                = 
| org_type               = 
| government_type        = 
| sovereignty_type       = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ
| established_event1     = [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ]] ਦੁਆਰਾ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤਾਵ
| established_event6     = ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ
| established_date6      = 24 ਜੁਲਾਈ 1985
| established_event7     = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date7      = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event8     = [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ#ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ 1|ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ I]]
| established_date8      = 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event9     = [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ#ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ 2|ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ II]]
| established_date9      = 9–18 ਮਈ 1988
| established_event10    = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ|ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ]]
| established_date10     = 1984–1995
| established_event11    = 
| established_date11     = 
| established_event12    = 
| established_date12     = 
| currency               = 
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;)&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Sanjha |first=A. B. P. |date=2024-12-16 |title='ਖਾਲਿਸਤਾਨ' ਤਾਂ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਪਿੱਛੇ ਕਿਉਂ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ 'ਸਤਾਨ' ? |url=https://punjabi.abplive.com/general-knowledge/why-countries-names-end-with-stan-know-what-it-means-and-why-this-word-used-829379 |access-date=2025-06-02 |website=punjabi.abplive.com |language=pa}}&lt;/ref&gt; [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਰਾਜ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸੰਗਠਨ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਖ਼ੇਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾਅਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲਾ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵੀ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਖ਼ੇਤਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ‌।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=ਬਿਊਰੋ |first=ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤ |date=2016-04-28 |title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਦੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ 30 ਸਾਲ ਬਾਅਦ [ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲੇਖ] |url=https://punjabi-news.in/declaration-of-khalistan/ |access-date=2025-06-02 |website=Sikh Siyasat News |language=en}}&lt;/ref&gt; 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਸਿਖ਼ਰ ਤੇ ਸੀ ਪਰ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-02-26 |title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਿੰਨੀ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਦੋਂ -ਕਦੋਂ, ਕਿਸ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਠਦੀ ਰਹੀ ਹੈ |url=https://www.bbc.com/punjabi/articles/cxe3dy5kp87o |access-date=2025-06-02 |website=BBC News ਪੰਜਾਬੀ |language=pa}}&lt;/ref&gt; 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ &quot;ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ&quot; ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ–ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=kumar |first=joginder |date=2024-04-13 |title=ਖ਼ਾਲਸਾ ਸਾਜਨਾ ਦਿਵਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ |url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/features/historical-significance-of-khalsa-sajna-day |access-date=2025-06-02 |website=Punjabi Tribune |language=pa}}&lt;/ref&gt; ਸੰਨ 1709 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਕੇ [[ਪਹਿਲਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ|ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਨਾ ਟਿਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਸੰਨ 1715 ਵਿੱਚ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-61450685|title=ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਤਾਕਤਵਰ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਨਾਲ ਲੋਹਾ ਲਿਆ ਸੀ|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=2025-06-02|language=pa}}&lt;/ref&gt; ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1748–1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799–1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2022-07-10 |title=ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਿਰਜਣਹਾਰਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ |url=https://www.rozanaspokesman.in/opinion/special-article/100722/maharaja-ranjit-singh-the-great-creator-of-the-khalsa-raaj.html |access-date=2025-06-02 |website=Rozana Spokesman}}&lt;/ref&gt; ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖ਼ਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ]] ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਵੇਗਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=mediology |date=2023-01-19 |title=ਮੁੱਦਕੀ ਦੀ ਜੰਗ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ |url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/features/the-story-of-mudkis-war/ |access-date=2025-06-02 |website=Punjabi Tribune |language=pa}}&lt;/ref&gt; 

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2018-06-05 |title=ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ: ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਬਾਅਦ 'ਚ ਕੀ-ਕੀ ਹੋਇਆ |url=https://www.bbc.com/punjabi/articles/c989j9l1d49o |access-date=2025-06-02 |website=BBC News ਪੰਜਾਬੀ |language=pa}}&lt;/ref&gt;

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਮੁਲਕ‌ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-01-26 |title='ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਰੈਫਰੈਂਡਮ' ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਉੱਤੇ ਕਿੱਥੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ? |url=https://www.sbs.com.au/language/punjabi/pa/podcast-episode/what-is-the-khalistan-referendum-and-what-is-the-australian-governments-stand-on-the-issue/avhbhjjn4 |access-date=2025-06-02 |website=SBS Language |language=pa}}&lt;/ref&gt;, ਜਿਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2024-04-30 |title=‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦਾ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣ ਰਹੀ ਕੈਨੇਡਾ ਸਰਕਾਰ’ |url=https://jagbani.punjabkesari.in/punjab/news/canada-is-becoming-a-medium-of-propaganda-of-khalistan-supporters-1478289 |access-date=2025-06-02 |website=jagbani}}&lt;/ref&gt; ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot; ਗੂੰਜਦਾ ਸੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sikh Empire.svg|thumb|1839 'ਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਸਮੇਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ।]]
ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ ਖਿੱਤੇ [[ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1748 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਰਾਜ|ਕਪੂਰਥਲਾ]], [[ਜੀਂਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜੀਂਦ]] ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਆਜ਼ਾਦ‌ ਪੰਜਾਬ, 1943===
ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਲੀਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ [[ਜੇਹਲਮ ਦਰਿਆ|ਜੇਹਲਮ]] ਦਰਿਆ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਮੁਸਲਿਮ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਉੱਤਰ–ਪੱਛਮੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕੇ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 40% ਮੁਸਲਿਮ, 40% ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ 20% ਸਿੱਖ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਲੀਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਬਣ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ 'ਤੇ ਹਾਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਬਰਾਬਰ ਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ [[ਬਫ਼ਰ ਰਾਜ|ਬਫ਼ਰ]] ਬਣੇ ਰਹਿਣ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਾ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਅੰਬਾਲਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ, ਮੁਲਤਾਨ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦਾ ਲਾਇਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਮੋਂਟਗੋਮਰੀ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਦਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਹੀਂ ਸੀ।
===ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ, 1944–1946===
ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ &quot;ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ&quot; ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। 1940 ਵਿੱਚ, ਵੀ.ਐਸ. ਭੱਟੀ ਨੇ ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ &quot;ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ‌‌&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ&quot; ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸੰਘੀ ਇਕਾਈਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਕੈਬਨਿਟ ਦਾ ਮੁੱਖੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਹਨਾਂ ਇਕਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਜਲੰਧਰ, ਅੰਬਾਲਾ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੀਸ–ਸਤਲੁਜ ਖ਼ੇਤਰ ਦੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਫਰੀਦਕੋਟ ਅਤੇ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸ਼ਿਮਲਾ ਸਮੂਹ ਦੇ ਰਾਜ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।

ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ 1944 ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਆਲ-ਪਾਰਟੀ ਸਿੱਖ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਸੀਆਰ ਫਾਰਮੂਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਜਾਂਦੀ। ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ 1943 ਵਿੱਚ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਜਨਸੰਖਿਆਤਮਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। 1946 ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। 22 ਮਾਰਚ 1946 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ 'ਤੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ।  

ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਸੰਘ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰ ਜਿੱਥੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਸਿਤ ਰਿਆਸਤਾਂ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਜੀਂਦ, ਫਰੀਦਕੋਟ, ਕਲਸੀਆ ਅਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਖ਼ੇਤਰ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਨਗੇ। ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਲਾਹੌਰ, ਕਰਨਾਲ, ਸ਼ਿਮਲਾ, ਮੋਂਟਗੋਮਰੀ ਅਤੇ ਲਾਇਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੰਬਾਲਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ। ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਰਾਖਵਾਂ ਰੱਖੇਗਾ। ਟੈਨ ਤਾਈ ਯੋਂਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸੀ, ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ &quot;ਮੁਸਲਿਮ ਰਾਜ&quot; ਅਧੀਨ ਹੋਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਡਰ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਨਕਲ ਕੀਤੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਅਸੰਭਵ ਦੱਸ ਕੇ ਖ਼ਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
===ਗਾਂਧੀ–ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ।]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। 

ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਐਕਟ ਦਾ ਡਰਾਫ਼ਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬਾਕਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੂਜੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਬੋਰੀਆ‐ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ 'ਚੋਂ ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਰਹਿ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ|author=ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ}}

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਿੰਨਾਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣੇ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ, ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੱਤਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਰਾਵੀ ਤੋਂ ਘੱਗਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਿੱਤਾ ਜੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ|author=ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ}}

ਜੇਕਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਅੰਬਾਲਾ ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ?|author=ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ}}

ਇਸਦਾ ਜੁਆਬ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮੰਨ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘੱਟੋਂ‐ਘੱਟ ਪਟਿਆਲਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ 'ਤੇ ਜਿੰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਤਿਆਰ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ, 1947 ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰ ਦੇਣ ਜਾਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਰਾਹ ਨਾ ਫੜ ਲੈਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ 40‐50% ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਨਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਸਿਖਾਂ ਲਈ ਵੀ ਧਰਮ‐ਅਧਾਰਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ|ਧਰਮ‐ਨਿਰਪੱਖ]] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਸਹਿਜ ਸੀ।

1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ 'ਤੇ ਪਟੇਲ [[ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ‐ਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵੀ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਨ,ਹੀਂ ਬਣਾਇਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਗੱਲ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ|ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਦੁਹਰਾਈ ਸੀ,ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬੇਦੀ ਮਧੁਸੁਧਨ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ 'ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਗਏ ਤਾਂ? ਇਸਦੇ ਜੁਆਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਵਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ|author=ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ}}ਜੁਲਾਈ 1946 'ਚ ਕਲਕੱਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਦਿਆਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਲੂਕ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}}

1929 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1947 ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਬਕਾਇਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਰਿਆਸਤਾਂ 'ਤੇ ਖਿੱਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ [[ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਿਆਰੀ|ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ]] ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲਿਆਂ, ਸੰਚਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ 'ਤੇ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ 1946 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣੇ ਪੈਣ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}} ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਬਿਆਨ 'ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ, 1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ (1909)]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India districts 22 pa.png|thumb|ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ]]

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 3 ਕਰੋੜ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਇੱਕੋ‐ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ 60% ਲੋਕ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਖਿੱਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਵੈ‐ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਲਗਾਵ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਿਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੋਹਾਂ ਖਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ 'ਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਵੇਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 'ਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]], ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੈ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਰਚ 1946 ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਐਲਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਦੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।

==1950 ਤੋਂ 1970 ਤੱਕ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ranjit Singh at Harmandir Sahib - August Schoefft - Vienna 1850 - Princess Bamba Collection - Lahore Fort.jpg|thumb|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਸਰਵਣ‌ ਕਰਦੇ ਹੋਏ।]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕਦਮ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਵੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਸਾਖ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
===ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Master Tara Singh.png|thumb|ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]]1947 ਤੋਂ ਠੀਕ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਅਦੇ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਮਾਸਟਰ ਜੀ, ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ।|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}} ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਮੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੰਗ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 1950 ਤੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਕਈ ਵਾਰ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਜੁਆਬ ਹਰ ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ 25 (2)(B) ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੜਕ ਗਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ [[ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ (ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ)|ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।|author=ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ}} ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹੀ ਇੱਕਮਾਤਰ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਖਰੜੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੇ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India (1956-1966).png|thumb|1966 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ]]

1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਅੱਡ‐ਅੱਡ ਭਾਸ਼ਾ‐ਆਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸੰਬਰ 1953 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ) ਨਾਲੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਸਕੂਲਾਂ ਆਦਿ 'ਚ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੀ‐ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਪੜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਆਦਿ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆਂ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜੇਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਖ਼ਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਕੂਲਾਂ 'ਚ ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਇੱਕ ਸਰਕੂਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਧਰਾਤਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੂਬਾ ਸਿਰਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕਰਨਗੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[ਖ਼ਾਨਾਜੰਗੀ|ਖ਼ਾਨਾਜੰਗੀ]] ਸਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਰਗਿਜ਼ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਖਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਏ ਸਨ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਚੰਦੂ ਲਾਲ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ੁਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌਮ ਵਜੋਂ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਸੀ.ਐਮ. ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਕਿ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਬੀਲੇ&quot; ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ... ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਸਕਣ ਕਿ 'ਸ਼ਾਸਕ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਕੌਣ।}} ਹਾਲਾਕਿ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ–
{{Quote|text=ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬਾ ਨਾ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਗਾਂ ਦੀ ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਹੈ।}}ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਅੜਿਆ ਰਿਹਾ, ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ [[ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ]] 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦਾ ਖੂਬ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂ ਖ਼ਾਸਕਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਹਿੰਦੂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਹਿੰਦੀ ਲਿਖਵਾਈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ‐ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਤਲਖੀ ਆ ਗਈ, 1955 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰਾ ਬੈਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਅੰਦਰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰੇਗਾ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਾਹਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ, 10 ਮਈ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ,ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਸ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ,  ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 1,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ;  ਲਗਭਗ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, 12,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ,  ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ 21,000 ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,  ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾਉਣੀ ਪਈ।
===1955 ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਹਮਲਾ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ 'ਚ ਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ 'ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਰੋਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਗੰਗਾਨਗਰ ਤੋਂ ਆਇਆ ਤਦ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਸ਼ਵਨੀ ਕੁਮਾਰ  ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਰਕਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ, ਵਲੰਟੀਅਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਰਸੋਈਏ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਲੰਗਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਸਰਾਏ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਦਫਤਰਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣ ਲਈ ਲਾਠੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਅੱਥਰੂ ਗੈਸ ਅਤੇ ਗੋਲੇ ਛੱਡੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਅਤੇ ਸਰੋਵਰ ਜਾਂ ਤਲਾਬ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ।  ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਈਟ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਅਤੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫਲੈਗ-ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ 'ਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।

ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਦੇ ਉਲਟ, ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, 12 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ, ਸੱਚਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੁਦ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ। ਉਸਨੇ ਅਕਾਲੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ; ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 8 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਗਠਨ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1951-66.svg|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]] 1950 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ [[ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ]] 1966 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ [[ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ|1962 ਦੀ ਚੀਨ‐ਭਾਰਤ ਜੰਗ]] ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ,ਜਿਸ ਵਿਚ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ 50,000 ਰੁਪਏ ਸਮੇਤ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤਾ 20 ਮਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ ਦਾ ਫ਼ੰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਭਾਰ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਸੋਨਾ ਵੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਕਾਲੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਹੁਣ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ 1965 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਅਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​​​ਸਮਰਥਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਸਿੱਖ ਮੰਗ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਚੀਨ ਨਾਲ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਜੰਗਾਂ 'ਤੇ ਬਦਲੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦੀ।

[[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1965)|1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] 21 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 22 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਜੰਗਬੰਦੀ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ। 1964 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵੀਂ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਈ ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰੀ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੰਗ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ,  ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਡਰ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਸਰਕਾਰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ।  ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ 6 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ, ਗੁਲਜ਼ਾਰੀਲਾਲ ਨੰਦਾ, ਨੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ– &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਗਠਨ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਿਮਾਗ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।&quot;  ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ 23 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਲੰਮੀ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ ਜਿਸਨੂੰ [[ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ]], ਜਨਰਲ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ਪੁਰੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ।  ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ, ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਸਦਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅੰਤਮ 22 ਮੈਂਬਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਕਾਂਗਰਸ, ਜਨਸੰਘ, ਸੁਤੰਤਰ ਪਾਰਟੀ, ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਮੰਗ ਪੱਤਰ ਲੈਣ ਦੀ ਮਿਆਦ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ 5 ਨਵੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ 26 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ 25 ਦਸੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 10 ਜਨਵਰੀ 1966 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਾਰਨੀ ਮੈਂਬਰ ਰਾਵੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਮੇਟੀ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਸੂਬੇ ਲਈ ਕੇਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। 27 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਦਲੀਲਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਮੰਗ ਪੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 2200 ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 903 ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।  ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੀ ਕਮੇਟੀ ਤੋਂ ਸਤਰ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ।

ਸੰਸਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ 15 ਮਾਰਚ 1966 ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ; ਕਾਂਗਰਸ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ 6 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਸੂਬਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।  ਰਿਪੋਰਟ ਨੂੰ 18 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਮੰਗ ਮੰਨ ਲਈ ਗਈ ਸੀ, 17 ਅਪ੍ਰੈਲ  ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ 1966, 18 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ 1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦਾ ਸੂਬਾ ਬਣ ਗਿਆ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Geographical distribution of Punjabi language.png|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਇਲਾਕੇ (ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਨੁਸਾਰ)]]
1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸਾਕਾਰ ਹੋਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ ਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਐਕਟ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਐਕਟ ਤਹਿਰ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਹ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਜਿਸ਼ ਤਹਿਤ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖੇ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਤੇ ਸੰਚਾਈ ਪਰਿਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੇੰਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਰੱਖਿਆ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਤਹਿਸੀਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਪਿੰਡ ਤੇ ਕਸਬੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ।

ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਈ ਅਣਸੁਲਝੇ ਮੁੱਦੇ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਅਲਾਟਮੈਂਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਦੋ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦਾ ਸਮਾਯੋਜਨ, ਅਲਾਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਰਾਜ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਜੋ ਅਣਸੁਲਝੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਕਣਕ ਦੀ ਖਰੀਦ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਸਰੋਤਾਂ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ ਕਿ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਰੱਕੀ 'ਤੇ &quot;ਸਿਆਸੀ ਬ੍ਰੇਕ&quot; ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਣਸੁਲਝਿਆ ਤਣਾਅ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਵਧੇਰੇ ਰਾਜ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਲਈ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵੱਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਮਕਸਦ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਤੇ ਦਾ ਖਰੜਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1982 ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ; 1983 ਤੱਕ 40,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਕਾਲੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੁੱਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਰਾਜ ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦਰਮਿਆਨ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਬਿੰਦੂ ਬਣੇ ਰਹੇ।

===ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Takhat-Sri-Kesgarh-Sahib-Anandpur-Sahib.jpg|thumb|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ&lt;nowiki/&gt; (ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ)]]ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਸ ਸੀ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਹਿਰਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਕਿ [[ਰਾਵੀ]] ਤੇ [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ|ਬਿਆਸ]] ਦਾ ਪਾਣੀ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕੇ, ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬ ਕੋਲ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਕੇਵਲ 23% ਪਾਣੀ ਹੀ ਬਚਿਆ ਜਦਕਿ ਬਾਕਿ ਦਾ ਪਾਣੀ ਦੂਸਰੇ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੁਆਰਾ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਤੀ ਰੋਸ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਗਿਆ। 

1972 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਾਖ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਲਿਆਂਦਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦੋਵੇਂ ਮੰਗਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੇ ਧਰਮ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਸੀ।

ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਗਲੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਉੱਪਰ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ, 1982 ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੰਗ ਨੇ ਫ਼ਿਰ ਜ਼ੋਰ ਫੜਿਆ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਇਸ ਮੋਰਚਾ 1982 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1984 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਪਰ ਇਸ ਮੋਰਚਾ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ।

===ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Global Map of Sikh Population (Estimated 2023).png|thumb|
ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ (ਅੰਦਾਜ਼ਨ 2023)]]
ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ, ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਧਾਰਨਾ 1971 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, 1980 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਹੋਰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀ ਗਈ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਗਠਨ [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]] ਨੇ 12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ 1954 ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਗਏ। ਪਰਮਾਰ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਲਿੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ 20 ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਗਲ ਤੱਕ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਪਰਮਾਰ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਬਰਮਿੰਘਮ ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਬੁਲੰਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਯਤਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ। 1969 ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਚੋਣਾਂ ਹਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਵੀ ਲੰਡਨ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ ਨਾਲ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਏ।

1970 ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਰ ਤੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਲੰਡਨ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈੱਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਐਲਾਨ ਨੂੰ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਿਆ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਯਤਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ।

===ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Pakistan - Punjab - Nankana Sahib.svg|thumb|ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਪੰਜਾਬ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ)]]
[[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|1971 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਨੇਤਾ ਚੌਧਰੀ ਜ਼ਹੂਰ ਇਲਾਹੀ ਦੇ ਮਹਿਮਾਨ ਵਜੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤੀ। ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕ  ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਕਵਰੇਜ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ। ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸ਼ਬਦ ਵਧੇਰੇ ਮਾਣਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ। 

30 ਅਕਤੂਬਰ 1971 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੇ ਸੱਦੇ ਉੱਤੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਖਬਾਰ &quot;[[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼|ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]]&quot; ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀਆਂ ਵੱਖਵਾਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਉੱਪਰ ਦੇਸ਼ਧ੍ਰੋਹ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
===ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ===
12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਨੂੰ [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਜਰਨਲ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਮਈ 1980 ਵਿੱਚ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਲੰਡਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਐਲਾਨ ਸੰਧੂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਅਤੇ ਕਰੰਸੀ ਜਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਕੀਤਾ। ਲੰਡਨ ਤੋਂ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਹਾਊਸ&quot; ਨਾਮਕ ਇਮਾਰਤ ਤੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ&quot; ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ 'ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ [[ਪਾਸਪੋਰਟ]], ਡਾਕ ਟਿਕਟਾਂ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਡਾਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ, ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚੌਹਾਨ ਦੁਆਰਾ ਬਰਤਾਨੀਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਫਾਰਤਖਾਨੇ ਵੀ ਖੋਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ [[ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆ|ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆਂ]] ਦੇ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਆੜੂਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ੀ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱਕ [[ਏਕੁਆਦੋਰ|ਇਕੂਆਡੋਰ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਖਾਤਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਸੀ। [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਅਮਰੀਕਾ]] ਅਤੇ [[ਜਰਮਨੀ]] ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚੌਹਾਨ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। 

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਵੀ ਵੱਧ‐ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਧੰਨ ਦਾ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਪਰ ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਜੂਨ 1984 ਦੇ [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]] ਤੱਕ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ ਹੀ ਰਹੀ।
===ਰਾਅ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ===
ਰਾਅ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਜੀ.ਬੀ.ਐੱਸ. ਸਿੱਧੂ ਦੇ ਖੁਲਾਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਅ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਧੂ ਨੂੰ ਰਾਅ ਵੱਲੋਂ 1976 ਵਿੱਚ ਓਟਾਵਾ, ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਸਿੱਧੂ ਉੱਥੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਰਹੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਵੀ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ। ਸਿੱਧੂ ਅਨੁਸਾਰ, &quot;ਦਿੱਲੀ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਈ ਦਾ ਪਹਾੜ ਬਣਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਰਾਅ ਨੇ ਨਾ‐ਮੌਜੂਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ [[ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪ]] ਅਤੇ [[ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ (ਖੇਤਰ)|ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ]] ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1981 ਤੱਕ ਕੁੱਲ 7 ਪੋਸਟਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਅਤੇ ਰਾਅ ਵੱਲੋਂ ਤਾਇਨਾਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ ਸਨ।&quot; ਸਿੱਧੂ ਅਨੁਸਾਰ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ (ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨਾ ਮਾਤਰ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਅਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਅਸਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।

ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੇ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਲਿਖੇ ਗਏ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਅਨੁਸਾਰ, &quot;ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਨਾ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਖੁਦ ਵਾਰ‐ਵਾਰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਮੰਗ ਰਿਹਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਅਨ ਅੰਦਰ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵੱਧ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ... ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਹਊਆ ਖੜਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਇਹ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਬਹਾਨਾ ਜਾਂ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਚਾਹਿਦਾ ਸੀ।&quot;

[[ਖ਼ੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ|ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਭਾਰੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ– {{Quote|text=ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਜਾਪਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ, ਜੇ ਬਹੁਤੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ, ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਲਈ ਡੂੰਘੇ ਅਪਰਾਧ ਵਜੋਂ ਲਿਆ ਹੈ।}}

==1970 ਤੋਂ 1983 ਤੱਕ==
{{Main article|ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ}}

=== ਦਿੱਲੀ ਏਸ਼ੀਅਨ ਖੇਡਾਂ (1982) ===
ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਮਝੌਤੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਜਤਾਈ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਚਕਾਰ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਤਬਾਦਲੇ ਸੰਬੰਧੀ ਅਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਅਸਫਲ ਰਹੀ। ਨਵੰਬਰ 1982 ਵਿੱਚ, ਅਕਾਲੀ ਆਗੂ [[ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ]] ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਕਾਲੀ ਦਲ 9ਵੀਆਂ ਸਾਲਾਨਾ [[ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ]] ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪਾਵੇਗਾ‌ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਵਰਕਰਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਦੇਣ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣਗੇ। 

ਇਹ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਖੇਡਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਕਵਰੇਜ ਮਿਲੇਗੀ, ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਮੋਰਚਿਆਂ ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਨਾਲ ਭਰ ਦੇਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।‌ ਖੇਡਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਪਹਿਲਾਂ, ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ [[ਭਜਨ ਲਾਲ]] ਨੇ ਹਰਿਆਣਾ-ਪੰਜਾਬ ਸਰਹੱਦ ਨੂੰ ਸੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵਿਤਕਰੇ ਅਤੇ ਅਪਮਾਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਜੋ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਮੋਰਚੇ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। 

ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ &lt;abbr&gt;ਸੇਵਾਮੁਕਤ&lt;/abbr&gt; ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ [[ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ]] ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬਣੇ।

==1984==
===ਵੱਧਦੀਆਂ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ===
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਖਾੜਕੂ|ਖਾੜਕੂਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। 1984 ਵਿੱਚ, ਸਿਰਫ਼ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੌਰਾਨ 775 ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 298 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 525 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਤਲਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਲੋਕ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਨਾਹ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਠੇਸ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਟਰੱਕਾਂ ਦੀ ਸ਼ਿਪਿੰਗ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]] ਨੂੰ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਭੇਜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਅਕਤੂਬਰ 1983 ਵਿੱਚ ਛੇ ਹਿੰਦੂ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸ਼ਨ|ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ।
===ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਮੁੱਦਾ===
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਫਰਵਰੀ 1984 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ|ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ]] ਦੇ ਅਨੁਛੇਦ 25, ਧਾਰਾ (2)(ਬੀ) ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅੰਦੋਲਨ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਧਾਰਾ ਅਸਪਸ਼ਟ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ, &quot;ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਜਾਂ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਜੋਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।&quot; ਹਾਲਾਕਿ ਇਸੇ ਅਨੁਛੇਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ [[ਕਿਰਪਾਨ|ਕ੍ਰਿਪਾਨ]] ਪਹਿਨਣ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪੇਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਘੱਟਗਿਣਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਧਾਰਾ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ।ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਹ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇਸ ਅਸਪਸ਼ਟ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਅਮਲੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਂਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਜੋੜਾ ਜੋ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਆਹ ਕਰੇਗਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਵਿਆਹ [[ਹਿੰਦੂ ਵਿਆਹ ਐਕਟ 1955]] ਦੇ ਤਹਿਤ ਰਜਿਸਟਰ ਕਰਵਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ । ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨਾਲ ਬਦਲਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ।

===ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ===
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ [[ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ|ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ]] ਨੂੰ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ|ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ]] ਤੋਂ ਹਟਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਕੋਡ ਨੇਮ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਜੁਲਾਈ 1983, ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ]] ਨੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਬਾਬਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਗ਼ਾਵਤ ਲਈ ਅਸਲਾਖਾਨਾ ਅਤੇ ਹੈਡਕੁਆਰਟਰ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਾਕੇ ਨੀਲੇ ਤਾਰੇ ਤੱਕ 165 ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਹੋਈ, ਨਾਲ ਹੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ 39 ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਦੰਗਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 410 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 1,180 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਸਨ।
ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਬੇਸਿੱਟਾ ਰਹਿਣ ਮਗਰੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ]], ਕੇਂਦਰੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਅਤੇ ਸੀਮਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ, ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰਾਬਤਾ ਬਾਕੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਨਾਲੋਂ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ [[ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ 3 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਸਿੱਖਾਂ ਜਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਹ ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।}} ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਫ਼ੌਜੀ ਨੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਦੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਅਫਸਰ, ਜੂਨੀਅਰ ਕਮਿਸ਼ਨਡ ਅਫਸਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰੈਂਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਫੌਜ ਨੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ। ਭਾਰੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਨਾਲ ਲੈਸ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ  ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮਝਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਟੈਂਕ-ਰੋਕੂ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨ-ਗਨ ਫਾਇਰ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਚੀਨੀ ਰਾਕੇਟ-ਪ੍ਰੋਪੇਲਡ ਗ੍ਰਨੇਡ ਲਾਂਚਰ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ-ਵਿੰਨ੍ਹਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਸੀ। ਭਾਰੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਅੰਤ 6 ਜੂਨ ਤੱਕ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਫ਼ੌਜ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਮ੍ਰਿਤਕਾਂ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ 83 ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 249 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ, ਹਾਲਾਂਕਿ [[ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ]] ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਕਿ 700 ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਧਿਕਾਰਤ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁੱਲ 493 ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਨਾਲ ਹੀ 1,592 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਹੋਈ। ਪਰ ਸੁਤੰਤਰ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ 5,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 200 ਖਾੜਕੂ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ।

ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਵਿਲੀਅਮ ਹੇਗ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ: 
{{Quote|text=ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਕੋਈ ਹੋਰ ਰਸਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਰਾਜ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਨੇੜੇ ਸੀ, ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਐਲਾਨਦਾ ਹੋਇਆ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦਾ।}}

ਮਿਤਰੋਖਿਨ ਆਰਕਾਈਵ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 1982 ਵਿੱਚ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ]] ਨੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ &quot;ਏਜੰਟ ਐੱਸ&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਵਰਤਿਆ ਜੋ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੀ। ਏਜੰਟ ਐੱਸ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਜੋ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵਿੱਚ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ]] ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। 1983 ਵਿੱਚ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ [[ਮਾਸਕੋ]] ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮਨਾ ਲਿਆ ਕਿ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਅਮਰੀਕਾ]] ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਗੁਪਤ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮਿਤਰੋਖਿਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 1984 ਤੱਕ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਵਿੱਚ ਵਿਫਲ ਰਹੀ।

===ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ===
{{Main article|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ}}
[[ਤਸਵੀਰ:Indira Gandhi official portrait.png|thumb|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]]
31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਨਿੱਜੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ [[ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਕਾਤਲ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਹੱਤਿਆ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[1984 ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ|ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ]] ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਲੋਚਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ  [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ]] ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਮਿਸ਼ਨ, [[ਨਾਨਾਵਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨ]] ਨੇ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇਤਾਵਾਂ (ਜਗਦੀਸ਼ ਟਾਈਟਲਰ, ਐਚ.ਕੇ.ਐਲ. ਭਗਤ ਅਤੇ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ) ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।ਹੋਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਾਗਰਿਕ-ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਤੇ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਰਿਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 16 ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ, 13 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ 198 ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

==1985 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ==
===ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ, 1985===
[[ਤਸਵੀਰ:Harchand Singh Longowal 1987 stamp of India.jpg|thumb|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੰਡੀਆ ਪੋਸਟ ਸਟੈਂਪ 'ਤੇ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੀ ਤਸਵੀਰ।]]
ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਹੇ ਕੱਟੜਪੰਥ‌ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਭਿਆਨਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਂਪਦਿਆਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਕੀਤੀ,‌ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਨਿਖੇਦੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ।

1985 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤੇ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹੱਲ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਮਝੌਤਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਧਾਰਮਿਕ, ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸਮਝੌਤਾਯੋਗ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਨਾਲ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣੀ।

ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿੱਚ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਦੀ ਨਿਖੇਦੀ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਤੰਤਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੁਕ ਗਈ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ।

ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਵਿਕਸਤ ਕਰਕੇ ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ‌ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਗੈਰ–ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ, ਹਥਿਆਰ, ਪੈਸਾ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੋਸ਼ ਹਾਲਾਤੀ ਸਬੂਤਾਂ ਤੇ ਹੀ ਅਧਾਰਤ ਸਨ।

===ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182===
{{Main article|ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182}}
[[ਤਸਵੀਰ:Irish Naval Service recovering bodies from the Air India Flight 182 disaster.jpg|thumb|ਆਇਰਿਸ਼ ਨੇਵਲ ਸਰਵਿਸ, ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਵਿੱਚੋਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਬਰਾਮਦ ਕਰਦੀ ਹੋਈ]]
ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਮਾਂਟਰੀਅਲ–ਲੰਡਨ–ਦਿੱਲੀ–ਬੰਬਈ ਰੂਟ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਉਡਾਣ ਸੀ। 23 ਜੂਨ 1985 ਨੂੰ ਇਸ ਰੂਟ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਬੋਇੰਗ 747 ਨੂੰ [[ਆਇਰਲੈਂਡ ਗਣਰਾਜ|ਆਇਰਲੈਂਡ]] ਦੇ ਤੱਟ ਦੇ ਲਾਗੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਕੁੱਲ 329 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 268 ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕ, 27 ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 24 ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਫਲਾਈਟ ਚਾਲਕ ਦਲ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਇਸੇ ਦਿਨ ਇੱਕ ਹੋਰ ਧਮਾਕਾ [[ਜਪਾਨ|ਜਾਪਾਨ]] ਦੇ [[ਟੋਕੀਓ]] ਦੇ ਨਾਰੀਤਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਵੀ ਹੋਇਆ, ਜਿਸਦਾ ਮਕਸਦ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 301‌ ਨੂੰ ਉਡਾਉਣਾ ਸੀ, ਪਰ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਧਮਾਕਾ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਮਾਨ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 331 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ ਦੇ ਪੰਜ ਦੇਸ਼ਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ: ਕੈਨੇਡਾ, ਬਰਤਾਨੀਆ, ਭਾਰਤ, ਜਾਪਾਨ ਅਤੇ ਆਇਰਲੈਂਡ।

ਇਸ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ਼ੱਕੀ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਸਤੰਬਰ 2007 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇਨਕੁਆਰੀ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜਾਂਚ ਨਿਊਜ਼ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ''ਤਹਿਲਕਾ'' ਵਿੱਚ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਅਣਜਾਣ ਵਿਅਕਤੀ [[ਲਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ]] ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਮਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਜਾਂਚਾਂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਅਸਲ ਵਿੱਚ [[ਤਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ]] ਸੀ।

ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਲਈ ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਚਲਾਏ ਗਏ। ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਿਆਤ‌ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਇਕਲੌਤਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਅਤੇ ਨਾਰੀਤਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਫਟਣ ਵਾਲੇ ਬੰਬਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ।

===1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ===
{{Main|ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ}}
[[ਤਸਵੀਰ:GURUDWARA SRI AKAL TAKHT SAHIB.jpg|thumb|ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਵਿਖੇ 1986 ਦਾ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ]]
1986 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ਤੇ ਸੀ ਤਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ‌ ਬੁਲਾਇਆ 26 ਜਨਵਰੀ 1986 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਆਪਣਾ ਜਥੇਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ‌ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਕਈ ਬਾਗ਼ੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਈ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 1987 ਵਿੱਚ [[ਲਾਲੜੂ]] ਨੇੜੇ 32 ਹਿੰਦੂ ਬੱਸ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ 1991 ਵਿੱਚ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਵਿੱਚ 80 ਰੇਲ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਚਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

1989 ਦੀਆਂ ਸੰਸਦੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ 13 ਸੰਸਦੀ ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 10 ਸੀਟਾਂ ਤੇ ਜੇਤੂ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਖਾਕੀ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ‌ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੋਟਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕੇਵਲ 24% ਰਹੀ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇਹ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਪਣੀ ਖਾੜਕੂ ਵਿਰੋਧੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ, [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਇਸ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1993 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

===1990 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂ਼ਾਆਤ ਵਿੱਚ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਮੂਹ ਅਹਿੰਸਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪੈਰਵੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।

ਅਗਸਤ 1991 ਵਿੱਚ, [[ਰੋਮਾਨੀਆ]] ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਸਫ਼ੀਰ [[ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੇਰੋ]] ‌ਤੇ [[ਬੁਖ਼ਾਰੈਸਟ|ਬੁਖ਼ਾਰੈਸਟ]] ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਿਬੇਰੋ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਨੇ 1991 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਰੋਮਾਨੀਆਈ ਸਫ਼ੀਰ ਲਿਵੀਯੂ ਰਾਡੂ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ, ਇਹ ਰਿਬੇਰੋ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਸ਼ੱਕ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਰੋਮਾਨੀਆਈ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਡੂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਅਕਤੂਬਰ 1991 ਵਿੱਚ‌ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਅਗਵਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਸੀ,‌ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਜਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ 20 ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਰ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਵਿਦਵਾਨ ਇਆਨ ਟੈਲਬੋਟ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ, ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਸਮੇਤ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਧਿਰਾਂ ਕਤਲ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਵਰਗੇ ਅਪਰਾਧ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ।

24 ਜਨਵਰੀ 1993 ਤੋਂ 4 ਅਗਸਤ 1993 ਤੱਕ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗ਼ੈਰ–ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨ ਅਨਰਿਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਡ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਐਂਡ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਰਿਹਾ ਪਰ 22 ਜਨਵਰੀ 1995 ਨੂੰ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਤੌਰ ਤੇ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

31 ਅਗਸਤ 1995 ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਜਿਸਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੇ ਲਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕੀ ਦੱਸਿਆ। [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਵਿੱਚ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਦੇ ਦੂਤਾਵਾਸ ਦੁਆਰਾ 2006 ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਰਿਲੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ।

ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਜੋ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ, ਉਹ ਸਮਰਥਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ। ਘੱਟਦੇ ਸਮਰਥਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਸਤਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਾਗ਼ੀ ਲੜਾਕਿਆਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਲਗਾਤਾਰ ਜਿਤਾਂ ਕਾਰਨ ਖਾੜਕੂਵਾਦ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ।
===2000 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ‌ (ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ) ਵਿਰੁੱਧ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ‌ ਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਗੁਨਾਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਪਛਾਣ ਜਾਂ ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ, 1984 ਤੋਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਬਲਾਂ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਵਿਆਪਕ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ– ਮਨਮਾਨੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ, ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ, ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ, ਸ਼ੱਕੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਫ਼ਾਂਸੀ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਮੰਗੇ ਗਏ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਠਿਕਾਣਿਆਂ ਦਾ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੌਰਾਨ ਪੁਲਿਸ ਉੱਪਰ ਲਾਪਤਾ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਬਲਾਤਕਾਰ ਅਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ ਦੇ ਕਈ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਦਸੰਬਰ 2002 ਤੱਕ 75-100 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ।
===2010 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
2010 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਤਰਨਤਾਰਨ]] ਧਮਾਕਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ 4 ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਡੇਰਾ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਵਰਗੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੀ ਸਰਗਰਮ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਦਸੰਬਰ ਤੱਕ, ਭਾਰਤੀ ਮੀਡੀਆ ਸੂਤਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫੋਰਸ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਭਾਵੀ ਹਮਲੇ ਬਾਰੇ ਖੁਫ਼ੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਨਪੁਟ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਖਾੜਕੂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹੈਂਡਲਰਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਨਵੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ [[ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ 13 ਮਤੇ ਅਪਣਾਏ। 12ਵੇਂ ਮਤੇ ਨੇ 1986 ਦੇ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਏ ਗਏ ਮਤਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]] ਨੇ ਸੂਰਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਯਾਨੰਦ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮਾਨ ਏਸੀਪੀ ਸਤੀਸ਼ ਮਲਹੋਤਰਾ ਨਾਲ ਬਹਿਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਡੀਐਮਸੀਐਚ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੇਟ ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਫੋਰਸ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਾਰੇ ਲਗਾਏ। ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 15–20 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਚੱਲੇ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਾਨ ਨੂੰ ਏਡੀਸੀਪੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।

ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਫਿਊਜੀ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ (IRB) ਰਿਪੋਰਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂਸਟਾਰ ਦੀ 31ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 25 ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ।‌‌ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਪਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ|ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] ਦੇ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਦੋ ਮੈਂਬਰਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਸਰੂਪ ਸਿੰਘ ਸੰਧਾ ਅਤੇ ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਚੰਨਾ ਵਜੋਂ ਹੋਈ ਹੈ, ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਬਾਦਲ ਵਿਰੋਧੀ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ।

ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ, ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲਾਬਿੰਗ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਵਧਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਾਲ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਬੰਧਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ, ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਉਪਲਬਧ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਲਈ ਸਮਰਥਨ ਜੁਟਾਉਣ ਲਈ ਇੰਟਰਨੈਟ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਵਰਗੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸੰਚਾਰ ਢੰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
===2020 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
2021 ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸਮੂਹ, ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ (SFJ) ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ–ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ|ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ]], [[ਇਟਲੀ]], [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਅਤੇ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਸਮੇਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਜਨਮਤ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵੋਟਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਲੱਖਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੋਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਹੈ।

ਜਨਵਰੀ 2023 ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ [[ਮੈਲਬਰਨ|ਮੈਲਬੌਰਨ]] ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਝੜਪਾਂ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦੋ ਲੋਕ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਦੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਪੁਲਿਸ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ: &quot;ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ, ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਝੰਡਿਆਂ ਦੇ ਡੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਈ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਸੱਟਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪੀੜਤਾਂ ਦਾ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪੈਰਾਮੈਡਿਕਸ ਦੁਆਰਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ&quot; ਅਤੇ &quot;ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇੱਕ 34 ਸਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ 39 ਸਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਦੰਗਾਕਾਰੀ ਵਿਵਹਾਰ ਲਈ ਜੁਰਮਾਨੇ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&quot; ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਬੈਰੀ ਓ'ਫੈਰਲ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ।

ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ ਦੀਪਕ ਪੁੰਜ, ਜੋ ਕਿ [[ਬਰੈਂਪਟਨ]] ਦੇ ਇੱਕ ਰੇਡੀਓ ਹੋਸਟ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁਖ ਆਲੋਚਕ ਸਨ, 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਬੰਦਿਆਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ [[ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ]] ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਬੋਲਣ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਦ ਗਲੋਬ ਐਂਡ ਮੇਲ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ, ਪੁੰਜ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ, &quot;ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਬੰਦੂਕ ਤਾਣੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਨੇ ਬੀਅਰ ਦੀ ਬੋਤਲ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਵਾਰ ਕੀਤਾ।&quot; ਬਰੈਂਪਟਨ ਦੇ ਮੇਅਰ ਪੈਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ &quot;ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਹਿੰਸਾ ਜਾਂ ਧਮਕੀ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।&quot; ਪੀਲ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਜਾਂਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।

ਅਗਸਤ 2022 ਵਿੱਚ‌ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ]], ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ [[ਵਾਰਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦੇ]] (ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜਥੇਬੰਦੀ ਜੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ) ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਉਸਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਸ਼ੇ ਤਿਆਗਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਅਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਟੂਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ, ਨਸ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬੁਰਾਈਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਜਨਤਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ।‌ 18 ਮਾਰਚ 2023 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 'ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੰਗਠਨ 'ਤੇ ਕਤਲ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼, ਪੁਲਿਸ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਫੈਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ। ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਫ਼ਰਾਰ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਨੂੰ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ 2023 ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।

ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਕਈ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਦੇ ਹੋਏ ਪਰ ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਭੀੜ ਨੇ [[ਸਾਨ ਫ਼ਰਾਂਸਿਸਕੋ|ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ]] ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਭੀੜ ਨੇ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਖੰਭੇ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਉਤਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਖਿੜਕੀਆਂ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਮੂਲੀ ਸੱਟਾਂ ਲਗਾਈਆਂ। NIA ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ। 21 ਮਾਰਚ 2023 ਨੂੰ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਕੌਂਸਲੇਟ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ 'ਤੇ ਜਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ।

18 ਜੂਨ 2023 ਨੂੰ [[ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਜਰ]] ਨੂੰ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਦੇ [[ਸਰ੍ਹੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ|ਸਰੀ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਪਾਰਕਿੰਗ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਿੱਝਰ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਦੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਉਸ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਤਲਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹਵਾਲਗੀ ਦੀ ਅਸਫਲ ਮੰਗ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।

2 ਜੁਲਾਈ 2023 ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਫਾਇਰ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਦੁਆਰਾ ਅੱਗ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਬੁਝਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸੱਟ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ। ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਮੈਥਿਊ ਮਿਲਰ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਟਵਿੱਟਰ 'ਤੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਹਮਲਾ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਸੀ।

ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਗਲੋਬ ਐਂਡ ਮੇਲ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁਝ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਨਿੱਝਰ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਨਿੱਝਰ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਇੰਟਰਵਿਊਆਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਖ਼ੁਲਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ 1995 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਤਲ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਮੁਖੀ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤਾਰਾ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਬੰਧ ਸਨ।

1 ਸਤੰਬਰ 2024 ਨੂੰ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ [[ਟੋਰਾਂਟੋ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੈਲੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਰੈਲੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਫਲੋਟਾਂ 'ਤੇ [[ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ]]‌ (ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਹਮਲਾਵਰ) ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਰਾਹਗੀਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ, ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ। SFJ ਦੇ ਜਨਰਲ ਕੌਂਸਲ ਨੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਦਿਲਾਵਰ ਦੀ ਔਲਾਦ ਹਾਂ‌ 1995 ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ, ਹਥਿਆਰ ਦੀ ਚੋਣ ਬੰਬ ਸੀ, ਪਰ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਵੋਟ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਹੈ।&quot; ਰੈਲੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਨੇ &quot;ਕਿੱਲ ਇੰਡੀਆ&quot; ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਵੀ ਲਗਾਏ।

ਨਵੰਬਰ 2024 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਸਭਾ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਝੜਪ ਹੋਈ। [[ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ]], ਪੀਅਰੇ ਪੋਇਲੀਵਰ, [[ਜਗਮੀਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਰੈਂਪਟਨ ਦੇ ਮੇਅਰ ਪੈਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਸਿਟੀ ਕੌਂਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।‌ ਪੀਲ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਇੱਕ ਆਫ ਡਿਊਟੀ ਸਾਰਜੈਂਟ ਹਰਿੰਦਰ ਸੋਹੀ ਨੂੰ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਡਿਊਟੀ ਤੋਂ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸੋਹੀ ਨੂੰ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਫੜੇ ਹੋਏ ਫਿਲਮਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਝੜਪ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ,  ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪੈਨਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮੰਦਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਸੂਸੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਬਾਰੇ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਕੈਨੇਡਾ ਲਈ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰੈਫਰੈਂਡਮ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗੋਸਲ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਬਨਾਮ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਉਹ (ਕੌਂਸਲਰ ਅਧਿਕਾਰੀ) ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।&quot;
===ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦਾ ਚੋਣ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ===
{{Main article|2022 ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ|2024 ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ}}
[[2022 ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ|2022 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ]] ਵਿੱਚ‌ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)]], ਦੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀ ਹੈ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 117 ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 81 ਸੀਟਾਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਅਤੇ 386,176 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 2.48% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੂੰ 2017 ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 49,260 ਵੋਟਾਂ (ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 0.3%) ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਮੁਖੀ [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]] ਨੇ ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ ਹੋਈ [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੰਗਰੂਰ]] ਲੋਕ ਸਭਾ ਉਪ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ, ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ 253,154 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 35.61% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਨ 2024 ਦੀ ਸੰਗਰੂਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ ਹਾਰ ਗਏ ਸਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ 187,246 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 18.55% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।

[[2024 ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ|2024 ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਆਮ ਚੋਣਾਂ]] ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤੇਰਾਂ ਸੰਸਦੀ ਹਲਕਿਆਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਦੋ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ [[ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ|ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ]], ਨੇ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੇ ਗਏ।  ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੇ 13 ਵਿੱਚੋਂ 12 ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਮੀਦਵਾਰ ਖੜ੍ਹੇ ਕੀਤੇ, ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 500,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੋਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ।
==ਖਾੜਕੂਵਾਦ==
[[ਤਸਵੀਰ:Socialism in Context.png|thumb|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ (ਸੱਜੇ) ਅਤੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕਨਵੀਨਰ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ (ਖੱਬੇ) ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪਠਾਣੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿੱਚ, ਫਰਵਰੀ-ਮਾਰਚ 1991]]
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ‌। 1984 ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਫ਼ੌਜੀ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ। ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਨਾਲ–ਨਾਲ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਰਗ ਵੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਦਾ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲੱਗਾ।

ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵੱਲ ਮੁੜਿਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਕੁਝ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ, ਫ਼ੌਜ ਜਾਂ ਫੌਜ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ। ਮਾਨਵ–ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਮੌਜ–ਮਸਤੀ, ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਮਰਦਾਨਗੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਸਨ। ਪੁਰੀ ਜੱਜ ਅਤੇ ਸੇਖੋਂ (1999) ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਨਪੜ੍ਹ ਜਾਂ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹੇ–ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਨੌਕਰੀ ਦੀਆਂ ਕਾਫ਼ੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, &quot;ਮਨੋਰੰਜਨ&quot; ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਖ਼ੁਦ ਸਿਰਫ਼ 5% ਖਾੜਕੂਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸੀ।

===ਪਤਨ===
ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਅਨੁਸਾਰ 1992 ਤੋਂ 1997 ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ 1997 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ, &quot;ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੈੱਲ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਫੰਡ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦੇ ਹਨ।&quot; 

&quot;ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨ ਲਾਦੇਨ ਤੱਕ: ਧਾਰਮਿਕ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ&quot; ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਓਰਫੈਲੀਆ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਗਲੋਬਲ ਐਂਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੱਡੀਜ਼, ਯੂਸੀਐਸਬੀ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਮਾਰਕ ਜੁਰਗੇਨਸਮੇਅਰ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਾ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲਿਆ ਜਿਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਲਹਿਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।&quot; ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਥੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਕੈਦ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ ਜਾਂ ਫਿਰ ਲੁਕਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।

===ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਦੇ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹਿਣ ਦੇ ਕਾਰਨ===
ਖਾੜਕੂਵਾਦ‌ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ:

• ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਮੁੱਖੀ ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖਾੜਕੂਆਂ ਤੇ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈ। ਕਈ ਖਾੜਕੂ ਆਗੂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।‌

• ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦਖ਼ਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ।

• ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਲਈ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ&quot; ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧਾਰਨਾ ਦੀ ਘਾਟ। ਕੁਮਾਰ (1997) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਨਾਮ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਇੱਛਾਵਾਦੀ ਸੋਚ ਸੀ, ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿਰੁੱਧ ਉਨ੍ਹਾਂ (ਖਾੜਕੂਆਂ) ਦੀ ਘ੍ਰਿਣਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਬਦਲਵਾਂ ਵਿਕਲਪ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਸਕੇ।

• ਲਹਿਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਖਾੜਕੂਆਂ ਕੋਲ ਵਿਚਾਰਾਤਮਰਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ।

• ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰਾਂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ ਨਾਲ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਵੰਡੀਆਂ ਗਈਆਂ।

• ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹਮਦਰਦੀ ਅਤੇ ਸਮਰਥਨ ਦਾ ਘਾਟਾ।

• ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਫੁੱਟ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੀਤਾ।

• ਵੱਖਵਾਦੀ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਧਾਈ ਗਈ ਚੌਕਸੀ।

ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਪੀਸ ਐਂਡ ਕਨਫਲਿਕਟ ਸਟੱਡੀਜ਼ ਲਈ ਲਿਖਦੇ ਹੋਏ ਸਿਮਰਤ ਢਿੱਲੋਂ (2007) ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ, &quot;ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਲੜਾਈ ਕਾਰਨ ਲਹਿਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਮਰਥਨ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ।&quot;

===ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ===
ਸਿਖ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਅਤੇ ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਵਰਗੇ ਕਈ ਖਾੜਕੂ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਸਮੇਂ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਸੰਗਠਿਤ ਹਨ, ਜੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਫ਼ੌਜੀ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੂਹ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਰਗਰਮ ਸਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਜੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੌਜੂਦਗੀ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ 1993 ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]], ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ, [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ)|ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ]], ਅਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਅਣਜਾਣ ਸਮੂਹ, ਸ਼ਹੀਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੋਰਸ ਨੇ 1997 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਸਮੂਹ ਬਾਰੇ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ ਗਿਆ।

ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

* ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (BKI)
** [[ਯੂਰਪੀ ਸੰਘ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ‌]] ਅਤੇ [[ਯੂਨਾਈਟਡ ਕਿੰਗਡਮ|ਬਰਤਾਨੀਆ]] ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
** 2004 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਅੱਤਵਾਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ । 
** ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 'ਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਾਮਜ਼ਦ।
* ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਫ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ (BTFK)
** ਇਹ ਸਮੂਹ 1984 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ]] ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
** 1995 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ 4 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) 
** 1986 ਵਿੱਚ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ।  ਇਹ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ (DOS) ਦੁਆਰਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੈ । 
** ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ KCF ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 1995 ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। 
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਆਰਮੀ (KLA)
** ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿੰਗ‌ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵੱਖ ਹੋਏ ਸਮੂਹ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ।
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ 
** 1986 ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ
** 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਿਕਾਂ 'ਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕਈ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫੋਰਸ (KZF)
** ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
* ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ISYF) (ਜੋ ਕਿ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।)
* ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (AISSF)
* ਦਸਮੇਸ਼ ਰੈਜੀਮੈਂਟ
* ਸ਼ਹੀਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੋਰਸ

==ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sikh march against Indian policy, London 10-Jun-12.JPG|thumb|ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, 2011]]
ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਹਿੰਸਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਇਆ। ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਲਹਿਰ  ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕੂਟਨੀਤਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਬਰਤਾਨੀਆ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣ ਲਈ ਕਾਡਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜਲਾਵਤਨ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।

ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਗਤ ਤਾਲਮੇਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧੜਿਆਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਗਠਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮੰਚ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਈ ਵਾਰ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਲਈ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ੈਲੀਬੱਧ ਸੰਸਕਰਣ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਕੇ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਆਗੂਆਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕੁਝ ਧੜੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਲੜਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਾਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਫੰਡਾਂ ਨੂੰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।

ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਸੁਚਾਰੂ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਵਿਵਸਥਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਸੰਮੇਲਨਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1981 ਵਿੱਚ &quot;ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਮੇਲਨ&quot; ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 200 ਡੈਲੀਗੇਟਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1987 ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਸੰਮੇਲਨ ਸਲੋਹ, ਬਰਕਸ਼ਾਇਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਲਿਆਉਣੀ ਸੀ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ। ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਸਲੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦਿਅਕ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਗੈਰ–ਸਿੱਖ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਚਿਹਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਸੀ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਵੱਖਵਾਦੀ&quot; ਮੰਨਦੇ ਸਨ।

1993 ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਅਨਰਿਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਡ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਐਂਡ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (UNPO) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਅੰਦਰ ਹੀ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਉੱਤੇ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮਾਂ ਕਾਰਨ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਮੁਅੱਤਲੀ 22 ਜਨਵਰੀ 1995 ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਐਸੋਸੀਏਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐਡਵਰਡ ਟੀਜੀ ਐਂਡਰਸਨ, ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ:  
{{Quote|text=ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਵੈ-ਨਿਰਣੇ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਭੜਕਾਊ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ, ਕਠੋਰ ਬਿਆਨਬਾਜ਼ੀ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹਿੰਸਕ ਤਣਾਅ, ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਲਈ 'ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ' ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਹੈ।|author=ਐਡਵਰਡ ਟੀ.ਜੀ. ਐਂਡਰਸਨ, ਭਾਰਤੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ, ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ (2024)}}
===ਪਾਕਿਸਤਾਨ===
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲੰਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ &quot;ਬਲੀਡ ਇੰਡੀਆ&quot; ਰਣਨੀਤੀ ਤਹਿਤ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|1971 ਦੀ ਭਾਰਤ–ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ, [[ਜ਼ੁਲਫ਼ਿਕ਼ਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ|ਜ਼ੁਲਫ਼ਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ]] ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਨਰਲ [[ਯਹੀਆ ਖਾਨ|ਯਾਹੀਆ ਖਾਨ]] ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਕਮਰ ਟੁੱਟ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਥਾਈ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ.... ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।&quot;

ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਨੇਤਾ [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]] ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਭੁੱਟੋ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰਾਂਗੇ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਵਾਂਗੇ।&quot;

ਭੁੱਟੋ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਣੇ ਜਨਰਲ [[ਮੁਹੰਮਦ ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ਼|ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ਼]] ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਵਜੋਂ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਰਵਾਇਤੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਉਂਦੇ ਸਨ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਸਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਠਹਿਰਨ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ।

[[ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ]] ਮੁਖੀ, ਜਨਰਲ ਅਬਦੁਲ ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ‌ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਆਈਐਸਆਈ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਸੈੱਲ ਖੋਲ੍ਹਿਆ। ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਵਿੱਚ ਰਹਿਮਾਨ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਮਾਣ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਸਿੱਖ ਪੂਰੇ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ, ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਹੈ, ਕਿੱਥੇ ਬੰਬ ਲਗਾਉਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸ ਦਫ਼ਤਰ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ।&quot; ਜਨਰਲ ਹਾਮਿਦ ਗੁਲ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਸਥਿਰ ਰੱਖਣਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕੀਮਤ ਦੇ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਉਦੋਂ ਹੀ ਘਟਿਆ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਤਾਰ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ [[ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਭੁੱਟੋ]] ਸਰਕਾਰ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਸਾਂਝੀ ਗਸ਼ਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਈ।

2006 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਮੂਲ ਦੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕ ਖਾਲਿਦ ਅਵਾਨ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਕੇ &quot;ਅੱਤਵਾਦ ਦਾ ਸਮਰਥਨ&quot; ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ‌ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਘਾਤਕ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸੈਂਕੜੇ ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਅਵਾਨ ਅਕਸਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

2008 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਬਿਊਰੋ]] ਨੇ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਸੰਸਥਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।
===ਬਰਤਾਨੀਆ===
[[ਤਸਵੀਰ:Khalistan Referendum posters, corner of Foleshill Road ^ Harnall Lane West, Coventry - geograph.org.uk - 6987097.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਪੋਸਟਰ।]]
ਫਰਵਰੀ 2008 ਵਿੱਚ, ਬੀਬੀਸੀ ਰੇਡੀਓ 4 ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਮੁਖੀ, ਐਨਪੀਐਸ ਔਲਖ ਨੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਪੈਸੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਖੁਫ਼ੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਆਪਣੇ ਰੰਗਰੂਟਾਂ ਨੂੰ [[ਅਲ ਕਾਇਦਾ]] ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਬ੍ਰਾਈਟਨ ਦੇ ਲਾਰਡ ਬਾਸਮ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ &quot;ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ&quot; ਕੀਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ &quot;ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ&quot; ਹਨ। ISYF ਨੂੰ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ &quot;ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਮੂਹ&quot; ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਇਸਨੂੰ 27 ਜੂਨ 2002 ਨੂੰ ਅਮਰੀਕੀ ਖਜ਼ਾਨਾ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਅੱਤਵਾਦ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 

ਲੰਡਨ ਈਵਨਿੰਗ ਸਟੈਂਡਰਡ ਲਈ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਐਂਡਰਿਊ ਗਿਲਿਗਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ਬਰਤਾਨੀਆ) ISYF ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕਮੇਟੀ, ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਮੈਂਬਰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ ਫੰਡਿੰਗ ਮੰਗੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।

===ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ===
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]] ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਹੈਲਮਟ ਸ਼ਮਿਟ ਅਤੇ ਵਿਲੀ ਬ੍ਰੈਂਡਟ, ਜੋ ਦੋਵੇਂ ਪੱਛਮੀ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਚਾਂਸਲਰ ਸਨ, ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ]] ਦੀ [[ਕੇਂਦ੍ਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ|ਕੇਂਦਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ]] (ਸੀਆਈਏ) ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ [[ਦਾ ਇੰਡੀਅਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ]] ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੂਹੀਆ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਅਗਿਆਤ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੀਆਈਏ ਨੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਰਾਹੀਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਕੇ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ &quot;ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ&quot; ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੂਤਾਵਾਸ ਨੇ ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ ਸੀ। 

ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੈਬਨਿਟ ਸਕੱਤਰੇਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਧੀਕ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੰਗ ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬੀ. ਰਮਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ 1971 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਜਨਰਲ ਯਾਹੀਆ ਖ਼ਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ।

2023 ਵਿੱਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਥਿਤ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ, ਜੋ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸਮੂਹ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਸਨ, ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ। 29 ਨਵੰਬਰ 2023 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਕਰਮਚਾਰੀ ਨੂੰ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਥਿਤ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
===ਕੈਨੇਡਾ===
ਟੈਰੀ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਨੇ ਸੀਬੀਸੀ‌ ਨੂੰ 2007 ਦੀ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ‌‌ (ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿੱਖ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਮੂਹ ਜੋ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਕੱਟੜਤਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ) ਨੇ ਸੀਬੀਸੀ 'ਤੇ &quot;ਮਾਣਹਾਨੀ, ਨਿੰਦਿਆ ਅਤੇ ਬਦਨਾਮੀ&quot; ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕੀਤਾ‌ ਅਤੇ ਇਹ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਨੇ ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਦੀ ਸਾਖ਼ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ 2015 ਵਿੱਚ, ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤ ਆਪਣੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ। ਟੈਰੀ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਦੀ 2020 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਲਿਤ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

2017 ਵਿੱਚ [[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ]] ਨੂੰ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਹਮਦਰਦ&quot; ਕਿਹਾ ਅਤੇ 22 ਫਰਵਰੀ 2018 ਨੂੰ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਟਰੂਡੋ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ|ਸੁਖਬੀਰ ਬਾਦਲ]] ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੋਈ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਨਾ ਤਾਂ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ।&quot;

ਸਤੰਬਰ 2023 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੇ ਹੋਏ, ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਕੁਨ [[ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਜਰ|ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ]] ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ, ਜਿਸਦੀ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਦੇ [[ਸਰ੍ਹੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ|ਸਰੀ]] ਵਿੱਚ ਨਕਾਬਪੋਸ਼ ਬੰਦੂਕਧਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹੱਤਿਆ ਕਰ  ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਨਿੱਝਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ–ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਕੂਟਨੀਤਕ ਵਿਵਾਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਿਫ਼ਾਰਤੀ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਕੈਨੇਡਾ ਨੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਖੁਫੀਆ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਸਬੂਤ ਸਾਂਝੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਸਨ।

==ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ==
* [[ਖਾੜਕੂ]]
* [[ਖ਼ਾਲਸਾ]]
* [[ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ]]
* [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]
* [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{Reflist}}

==ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ==
*{{Commons category-inline|Khalistan movement|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ}}।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ]]</text>
      <sha1>se0eob9mjcipuw518u0trg8l957jlmz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811869</id>
      <parentid>811868</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T16:22:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:40D1:102A:9193:8000:0:0:0</ip>
      </contributor>
      <origin>811869</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="205811" sha1="7fy5gsnrv82xj2phxyv5alvpwova4yp" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3      = 4 ਅਗਸਤ 1982–10 ਜੂਨ 1984
| established_event4     = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| established_date4      = 1 ਜੂਨ 1984–10 ਜੂਨ 1984
| established_event5     = ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਵੁਡਰੋਜ਼
| established_date5      = ਜੂਨ–ਸਤੰਬਰ 1984
| established_date2      = 28 ਅਗਸਤ 1977
| established_event3     = ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ
| established_event2     = [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ]]
| image_flag             = Flag-of-Khalistan.svg
| image_coat             = Emblem of Khalistan.svg
| symbol_width           = 60px
| symbol_type            = ਮੋਹਰ
| motto                  = &quot;[[ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ#ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ|ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ]]&quot;
| national_anthem        = &quot;[[ਦੇਗ ਤੇਗ਼ ਫ਼ਤਿਹ]]&quot;&lt;br&gt;[[File:Deg Teg Fateh.ogg]]
| image_map              = {{Switcher |[[File:Punjab in India (claimed and disputed hatched).svg | frameless]] | ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਹਨ | [[File:Proposed Map of Khalistan (1982).jpg | frameless]] | ਆਲ ਪਾਰਟੀ ਸਿੱਖ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ (1982) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ | [[File:Khalistan map.jpg | frameless]] | ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ | [[File:Map of Khalistan.png | frameless]] | ਸਿੱਖ ਫ਼ਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਵਿਤ}}
| admin_center           = 
| admin_center_type      = 
| largest_city           = 
| official_languages     = 
| national_languages     = 
| ethnic_groups          = 
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ
| common_name            = 
| established_date1      = 9 ਮਾਰਚ 1946
| demonym                = 
| org_type               = 
| government_type        = 
| sovereignty_type       = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ
| established_event1     = [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ]] ਦੁਆਰਾ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤਾਵ
| established_event6     = ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ
| established_date6      = 24 ਜੁਲਾਈ 1985
| established_event7     = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date7      = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event8     = [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ#ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ 1|ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ I]]
| established_date8      = 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event9     = [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ#ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ 2|ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ II]]
| established_date9      = 9–18 ਮਈ 1988
| established_event10    = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ|ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ]]
| established_date10     = 1984–1995
| established_event11    = 
| established_date11     = 
| established_event12    = 
| established_date12     = 
| currency               = 
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;)&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Sanjha |first=A. B. P. |date=2024-12-16 |title='ਖਾਲਿਸਤਾਨ' ਤਾਂ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਪਿੱਛੇ ਕਿਉਂ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ 'ਸਤਾਨ' ? |url=https://punjabi.abplive.com/general-knowledge/why-countries-names-end-with-stan-know-what-it-means-and-why-this-word-used-829379 |access-date=2025-06-02 |website=punjabi.abplive.com |language=pa}}&lt;/ref&gt; [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਰਾਜ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸੰਗਠਨ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਖ਼ੇਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾਅਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲਾ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵੀ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਖ਼ੇਤਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ‌।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=ਬਿਊਰੋ |first=ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤ |date=2016-04-28 |title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਦੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ 30 ਸਾਲ ਬਾਅਦ [ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲੇਖ] |url=https://punjabi-news.in/declaration-of-khalistan/ |access-date=2025-06-02 |website=Sikh Siyasat News |language=en}}&lt;/ref&gt; 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਸਿਖ਼ਰ ਤੇ ਸੀ ਪਰ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-02-26 |title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਿੰਨੀ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਦੋਂ -ਕਦੋਂ, ਕਿਸ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਠਦੀ ਰਹੀ ਹੈ |url=https://www.bbc.com/punjabi/articles/cxe3dy5kp87o |access-date=2025-06-02 |website=BBC News ਪੰਜਾਬੀ |language=pa}}&lt;/ref&gt; 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ &quot;ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ&quot; ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ–ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=kumar |first=joginder |date=2024-04-13 |title=ਖ਼ਾਲਸਾ ਸਾਜਨਾ ਦਿਵਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ |url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/features/historical-significance-of-khalsa-sajna-day |access-date=2025-06-02 |website=Punjabi Tribune |language=pa}}&lt;/ref&gt; ਸੰਨ 1709 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਕੇ [[ਪਹਿਲਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ|ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਨਾ ਟਿਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਸੰਨ 1715 ਵਿੱਚ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-61450685|title=ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਤਾਕਤਵਰ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਨਾਲ ਲੋਹਾ ਲਿਆ ਸੀ|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=2025-06-02|language=pa}}&lt;/ref&gt; ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1748–1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799–1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2022-07-10 |title=ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਿਰਜਣਹਾਰਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ |url=https://www.rozanaspokesman.in/opinion/special-article/100722/maharaja-ranjit-singh-the-great-creator-of-the-khalsa-raaj.html |access-date=2025-06-02 |website=Rozana Spokesman}}&lt;/ref&gt; ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖ਼ਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ]] ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਵੇਗਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=mediology |date=2023-01-19 |title=ਮੁੱਦਕੀ ਦੀ ਜੰਗ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ |url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/features/the-story-of-mudkis-war/ |access-date=2025-06-02 |website=Punjabi Tribune |language=pa}}&lt;/ref&gt; 

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2018-06-05 |title=ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ: ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਬਾਅਦ 'ਚ ਕੀ-ਕੀ ਹੋਇਆ |url=https://www.bbc.com/punjabi/articles/c989j9l1d49o |access-date=2025-06-02 |website=BBC News ਪੰਜਾਬੀ |language=pa}}&lt;/ref&gt;

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਮੁਲਕ‌ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-01-26 |title='ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਰੈਫਰੈਂਡਮ' ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਉੱਤੇ ਕਿੱਥੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ? |url=https://www.sbs.com.au/language/punjabi/pa/podcast-episode/what-is-the-khalistan-referendum-and-what-is-the-australian-governments-stand-on-the-issue/avhbhjjn4 |access-date=2025-06-02 |website=SBS Language |language=pa}}&lt;/ref&gt;, ਜਿਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2024-04-30 |title=‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦਾ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣ ਰਹੀ ਕੈਨੇਡਾ ਸਰਕਾਰ’ |url=https://jagbani.punjabkesari.in/punjab/news/canada-is-becoming-a-medium-of-propaganda-of-khalistan-supporters-1478289 |access-date=2025-06-02 |website=jagbani}}&lt;/ref&gt; ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot; ਗੂੰਜਦਾ ਸੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sikh Empire.svg|thumb|1839 'ਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਸਮੇਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ।]]
ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ ਖਿੱਤੇ [[ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1748 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਰਾਜ|ਕਪੂਰਥਲਾ]], [[ਜੀਂਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜੀਂਦ]] ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਆਜ਼ਾਦ‌ ਪੰਜਾਬ, 1943===
ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਲੀਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ [[ਜੇਹਲਮ ਦਰਿਆ|ਜੇਹਲਮ]] ਦਰਿਆ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਮੁਸਲਿਮ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਉੱਤਰ–ਪੱਛਮੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕੇ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 40% ਮੁਸਲਿਮ, 40% ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ 20% ਸਿੱਖ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਲੀਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਬਣ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ 'ਤੇ ਹਾਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਬਰਾਬਰ ਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ [[ਬਫ਼ਰ ਰਾਜ|ਬਫ਼ਰ]] ਬਣੇ ਰਹਿਣ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਾ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਅੰਬਾਲਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ, ਮੁਲਤਾਨ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦਾ ਲਾਇਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਮੋਂਟਗੋਮਰੀ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਦਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਹੀਂ ਸੀ।
===ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ, 1944–1946===
ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ &quot;ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ&quot; ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। 1940 ਵਿੱਚ, ਵੀ.ਐਸ. ਭੱਟੀ ਨੇ ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ &quot;ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ‌‌&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ&quot; ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸੰਘੀ ਇਕਾਈਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਕੈਬਨਿਟ ਦਾ ਮੁੱਖੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਹਨਾਂ ਇਕਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਜਲੰਧਰ, ਅੰਬਾਲਾ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੀਸ–ਸਤਲੁਜ ਖ਼ੇਤਰ ਦੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਫਰੀਦਕੋਟ ਅਤੇ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸ਼ਿਮਲਾ ਸਮੂਹ ਦੇ ਰਾਜ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।

ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ 1944 ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਆਲ-ਪਾਰਟੀ ਸਿੱਖ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਸੀਆਰ ਫਾਰਮੂਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਜਾਂਦੀ। ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ 1943 ਵਿੱਚ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਜਨਸੰਖਿਆਤਮਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। 1946 ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। 22 ਮਾਰਚ 1946 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ 'ਤੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ।  

ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਸੰਘ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰ ਜਿੱਥੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਸਿਤ ਰਿਆਸਤਾਂ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਜੀਂਦ, ਫਰੀਦਕੋਟ, ਕਲਸੀਆ ਅਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਖ਼ੇਤਰ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਨਗੇ। ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਲਾਹੌਰ, ਕਰਨਾਲ, ਸ਼ਿਮਲਾ, ਮੋਂਟਗੋਮਰੀ ਅਤੇ ਲਾਇਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੰਬਾਲਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ। ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਰਾਖਵਾਂ ਰੱਖੇਗਾ। ਟੈਨ ਤਾਈ ਯੋਂਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸੀ, ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ &quot;ਮੁਸਲਿਮ ਰਾਜ&quot; ਅਧੀਨ ਹੋਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਡਰ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਨਕਲ ਕੀਤੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਅਸੰਭਵ ਦੱਸ ਕੇ ਖ਼ਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
===ਗਾਂਧੀ–ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ।]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। 

ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਐਕਟ ਦਾ ਡਰਾਫ਼ਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬਾਕਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੂਜੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਬੋਰੀਆ‐ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ 'ਚੋਂ ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਰਹਿ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ|author=ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ}}

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਿੰਨਾਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣੇ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ, ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੱਤਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਰਾਵੀ ਤੋਂ ਘੱਗਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਿੱਤਾ ਜੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ|author=ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ}}

ਜੇਕਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਅੰਬਾਲਾ ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ?|author=ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ}}

ਇਸਦਾ ਜੁਆਬ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮੰਨ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘੱਟੋਂ‐ਘੱਟ ਪਟਿਆਲਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ 'ਤੇ ਜਿੰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਤਿਆਰ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ, 1947 ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰ ਦੇਣ ਜਾਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਰਾਹ ਨਾ ਫੜ ਲੈਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ 40‐50% ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਨਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਸਿਖਾਂ ਲਈ ਵੀ ਧਰਮ‐ਅਧਾਰਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ|ਧਰਮ‐ਨਿਰਪੱਖ]] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਸਹਿਜ ਸੀ।

1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ 'ਤੇ ਪਟੇਲ [[ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ‐ਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵੀ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਨ,ਹੀਂ ਬਣਾਇਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਗੱਲ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ|ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਦੁਹਰਾਈ ਸੀ,ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬੇਦੀ ਮਧੁਸੁਧਨ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ 'ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਗਏ ਤਾਂ? ਇਸਦੇ ਜੁਆਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਵਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ|author=ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ}}ਜੁਲਾਈ 1946 'ਚ ਕਲਕੱਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਦਿਆਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਲੂਕ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}}

1929 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1947 ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਬਕਾਇਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਰਿਆਸਤਾਂ 'ਤੇ ਖਿੱਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ [[ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਿਆਰੀ|ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ]] ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲਿਆਂ, ਸੰਚਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ 'ਤੇ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ 1946 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣੇ ਪੈਣ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}} ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਬਿਆਨ 'ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ, 1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ (1909)]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India districts 22 pa.png|thumb|ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ]]

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 3 ਕਰੋੜ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਇੱਕੋ‐ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ 60% ਲੋਕ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਖਿੱਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਵੈ‐ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਲਗਾਵ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਿਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੋਹਾਂ ਖਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ 'ਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਵੇਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 'ਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]], ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੈ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਰਚ 1946 ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਐਲਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਦੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।

==1950 ਤੋਂ 1970 ਤੱਕ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ranjit Singh at Harmandir Sahib - August Schoefft - Vienna 1850 - Princess Bamba Collection - Lahore Fort.jpg|thumb|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਸਰਵਣ‌ ਕਰਦੇ ਹੋਏ।]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕਦਮ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਵੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਸਾਖ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
===ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Master Tara Singh.png|thumb|ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]]1947 ਤੋਂ ਠੀਕ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਅਦੇ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਮਾਸਟਰ ਜੀ, ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ।|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}} ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਮੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੰਗ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 1950 ਤੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਕਈ ਵਾਰ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਜੁਆਬ ਹਰ ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ 25 (2)(B) ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੜਕ ਗਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ [[ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ (ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ)|ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।|author=ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ}} ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹੀ ਇੱਕਮਾਤਰ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਖਰੜੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੇ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India (1956-1966).png|thumb|1966 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ]]

1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਅੱਡ‐ਅੱਡ ਭਾਸ਼ਾ‐ਆਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸੰਬਰ 1953 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ) ਨਾਲੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਸਕੂਲਾਂ ਆਦਿ 'ਚ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੀ‐ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਪੜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਆਦਿ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆਂ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜੇਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਖ਼ਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਕੂਲਾਂ 'ਚ ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਇੱਕ ਸਰਕੂਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਧਰਾਤਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੂਬਾ ਸਿਰਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕਰਨਗੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[ਖ਼ਾਨਾਜੰਗੀ|ਖ਼ਾਨਾਜੰਗੀ]] ਸਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਰਗਿਜ਼ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਖਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਏ ਸਨ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਚੰਦੂ ਲਾਲ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ੁਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌਮ ਵਜੋਂ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਸੀ.ਐਮ. ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਕਿ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਬੀਲੇ&quot; ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ... ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਸਕਣ ਕਿ 'ਸ਼ਾਸਕ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਕੌਣ।}} ਹਾਲਾਕਿ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ–
{{Quote|text=ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬਾ ਨਾ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਗਾਂ ਦੀ ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਹੈ।}}ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਅੜਿਆ ਰਿਹਾ, ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ [[ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ]] 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦਾ ਖੂਬ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂ ਖ਼ਾਸਕਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਹਿੰਦੂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਹਿੰਦੀ ਲਿਖਵਾਈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ‐ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਤਲਖੀ ਆ ਗਈ, 1955 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰਾ ਬੈਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਅੰਦਰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰੇਗਾ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਾਹਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ, 10 ਮਈ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ,ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਸ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ,  ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 1,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ;  ਲਗਭਗ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, 12,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ,  ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ 21,000 ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,  ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾਉਣੀ ਪਈ।
===1955 ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਹਮਲਾ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ 'ਚ ਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ 'ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਰੋਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਗੰਗਾਨਗਰ ਤੋਂ ਆਇਆ ਤਦ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਸ਼ਵਨੀ ਕੁਮਾਰ  ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਰਕਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ, ਵਲੰਟੀਅਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਰਸੋਈਏ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਲੰਗਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਸਰਾਏ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਦਫਤਰਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣ ਲਈ ਲਾਠੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਅੱਥਰੂ ਗੈਸ ਅਤੇ ਗੋਲੇ ਛੱਡੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਅਤੇ ਸਰੋਵਰ ਜਾਂ ਤਲਾਬ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ।  ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਈਟ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਅਤੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫਲੈਗ-ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ 'ਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।

ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਦੇ ਉਲਟ, ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, 12 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ, ਸੱਚਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੁਦ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ। ਉਸਨੇ ਅਕਾਲੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ; ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 8 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਗਠਨ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1951-66.svg|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]] 1950 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ [[ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ]] 1966 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ [[ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ|1962 ਦੀ ਚੀਨ‐ਭਾਰਤ ਜੰਗ]] ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ,ਜਿਸ ਵਿਚ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ 50,000 ਰੁਪਏ ਸਮੇਤ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤਾ 20 ਮਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ ਦਾ ਫ਼ੰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਭਾਰ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਸੋਨਾ ਵੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਕਾਲੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਹੁਣ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ 1965 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਅਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​​​ਸਮਰਥਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਸਿੱਖ ਮੰਗ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਚੀਨ ਨਾਲ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਜੰਗਾਂ 'ਤੇ ਬਦਲੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦੀ।

[[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1965)|1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] 21 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 22 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਜੰਗਬੰਦੀ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ। 1964 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵੀਂ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਈ ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰੀ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੰਗ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ,  ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਡਰ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਸਰਕਾਰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ।  ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ 6 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ, ਗੁਲਜ਼ਾਰੀਲਾਲ ਨੰਦਾ, ਨੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ– &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਗਠਨ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਿਮਾਗ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।&quot;  ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ 23 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਲੰਮੀ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ ਜਿਸਨੂੰ [[ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ]], ਜਨਰਲ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ਪੁਰੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ।  ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ, ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਸਦਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅੰਤਮ 22 ਮੈਂਬਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਕਾਂਗਰਸ, ਜਨਸੰਘ, ਸੁਤੰਤਰ ਪਾਰਟੀ, ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਮੰਗ ਪੱਤਰ ਲੈਣ ਦੀ ਮਿਆਦ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ 5 ਨਵੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ 26 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ 25 ਦਸੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 10 ਜਨਵਰੀ 1966 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਾਰਨੀ ਮੈਂਬਰ ਰਾਵੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਮੇਟੀ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਸੂਬੇ ਲਈ ਕੇਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। 27 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਦਲੀਲਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਮੰਗ ਪੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 2200 ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 903 ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।  ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੀ ਕਮੇਟੀ ਤੋਂ ਸਤਰ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ।

ਸੰਸਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ 15 ਮਾਰਚ 1966 ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ; ਕਾਂਗਰਸ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ 6 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਸੂਬਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।  ਰਿਪੋਰਟ ਨੂੰ 18 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਮੰਗ ਮੰਨ ਲਈ ਗਈ ਸੀ, 17 ਅਪ੍ਰੈਲ  ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ 1966, 18 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ 1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦਾ ਸੂਬਾ ਬਣ ਗਿਆ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Geographical distribution of Punjabi language.png|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਇਲਾਕੇ (ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਨੁਸਾਰ)]]
1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸਾਕਾਰ ਹੋਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ ਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਐਕਟ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਐਕਟ ਤਹਿਰ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਹ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਜਿਸ਼ ਤਹਿਤ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖੇ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਤੇ ਸੰਚਾਈ ਪਰਿਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੇੰਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਰੱਖਿਆ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਤਹਿਸੀਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਪਿੰਡ ਤੇ ਕਸਬੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ।

ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਈ ਅਣਸੁਲਝੇ ਮੁੱਦੇ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਅਲਾਟਮੈਂਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਦੋ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦਾ ਸਮਾਯੋਜਨ, ਅਲਾਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਰਾਜ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਜੋ ਅਣਸੁਲਝੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਕਣਕ ਦੀ ਖਰੀਦ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਸਰੋਤਾਂ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ ਕਿ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਰੱਕੀ 'ਤੇ &quot;ਸਿਆਸੀ ਬ੍ਰੇਕ&quot; ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਣਸੁਲਝਿਆ ਤਣਾਅ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਵਧੇਰੇ ਰਾਜ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਲਈ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵੱਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਮਕਸਦ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਤੇ ਦਾ ਖਰੜਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1982 ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ; 1983 ਤੱਕ 40,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਕਾਲੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੁੱਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਰਾਜ ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦਰਮਿਆਨ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਬਿੰਦੂ ਬਣੇ ਰਹੇ।

===ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Takhat-Sri-Kesgarh-Sahib-Anandpur-Sahib.jpg|thumb|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ&lt;nowiki/&gt; (ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ)]]ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਸ ਸੀ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਹਿਰਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਕਿ [[ਰਾਵੀ]] ਤੇ [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ|ਬਿਆਸ]] ਦਾ ਪਾਣੀ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕੇ, ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬ ਕੋਲ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਕੇਵਲ 23% ਪਾਣੀ ਹੀ ਬਚਿਆ ਜਦਕਿ ਬਾਕਿ ਦਾ ਪਾਣੀ ਦੂਸਰੇ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੁਆਰਾ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਤੀ ਰੋਸ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਗਿਆ। 

1972 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਾਖ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਲਿਆਂਦਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦੋਵੇਂ ਮੰਗਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੇ ਧਰਮ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਸੀ।

ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਗਲੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਉੱਪਰ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ, 1982 ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੰਗ ਨੇ ਫ਼ਿਰ ਜ਼ੋਰ ਫੜਿਆ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਇਸ ਮੋਰਚਾ 1982 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1984 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਪਰ ਇਸ ਮੋਰਚਾ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ।

===ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Global Map of Sikh Population (Estimated 2023).png|thumb|
ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ (ਅੰਦਾਜ਼ਨ 2023)]]
ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ, ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਧਾਰਨਾ 1971 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, 1980 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਹੋਰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀ ਗਈ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਗਠਨ [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]] ਨੇ 12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ 1954 ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਗਏ। ਪਰਮਾਰ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਲਿੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ 20 ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਗਲ ਤੱਕ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਪਰਮਾਰ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਬਰਮਿੰਘਮ ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਬੁਲੰਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਯਤਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ। 1969 ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਚੋਣਾਂ ਹਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਵੀ ਲੰਡਨ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ ਨਾਲ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਏ।

1970 ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਰ ਤੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਲੰਡਨ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈੱਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਐਲਾਨ ਨੂੰ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਿਆ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਯਤਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ।

===ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Pakistan - Punjab - Nankana Sahib.svg|thumb|ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਪੰਜਾਬ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ)]]
[[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|1971 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਨੇਤਾ ਚੌਧਰੀ ਜ਼ਹੂਰ ਇਲਾਹੀ ਦੇ ਮਹਿਮਾਨ ਵਜੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤੀ। ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕ  ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਕਵਰੇਜ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ। ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸ਼ਬਦ ਵਧੇਰੇ ਮਾਣਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ। 

30 ਅਕਤੂਬਰ 1971 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੇ ਸੱਦੇ ਉੱਤੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਖਬਾਰ &quot;[[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼|ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]]&quot; ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀਆਂ ਵੱਖਵਾਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਉੱਪਰ ਦੇਸ਼ਧ੍ਰੋਹ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
===ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ===
12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਨੂੰ [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਜਰਨਲ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਮਈ 1980 ਵਿੱਚ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਲੰਡਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਐਲਾਨ ਸੰਧੂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਅਤੇ ਕਰੰਸੀ ਜਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਕੀਤਾ। ਲੰਡਨ ਤੋਂ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਹਾਊਸ&quot; ਨਾਮਕ ਇਮਾਰਤ ਤੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ&quot; ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ 'ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ [[ਪਾਸਪੋਰਟ]], ਡਾਕ ਟਿਕਟਾਂ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਡਾਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ, ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚੌਹਾਨ ਦੁਆਰਾ ਬਰਤਾਨੀਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਫਾਰਤਖਾਨੇ ਵੀ ਖੋਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ [[ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆ|ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆਂ]] ਦੇ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਆੜੂਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ੀ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱਕ [[ਏਕੁਆਦੋਰ|ਇਕੂਆਡੋਰ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਖਾਤਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਸੀ। [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਅਮਰੀਕਾ]] ਅਤੇ [[ਜਰਮਨੀ]] ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚੌਹਾਨ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। 

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਵੀ ਵੱਧ‐ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਧੰਨ ਦਾ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਪਰ ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਜੂਨ 1984 ਦੇ [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]] ਤੱਕ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ ਹੀ ਰਹੀ।
===ਰਾਅ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ===
ਰਾਅ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਜੀ.ਬੀ.ਐੱਸ. ਸਿੱਧੂ ਦੇ ਖੁਲਾਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਅ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਧੂ ਨੂੰ ਰਾਅ ਵੱਲੋਂ 1976 ਵਿੱਚ ਓਟਾਵਾ, ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਸਿੱਧੂ ਉੱਥੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਰਹੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਵੀ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ। ਸਿੱਧੂ ਅਨੁਸਾਰ, &quot;ਦਿੱਲੀ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਈ ਦਾ ਪਹਾੜ ਬਣਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਰਾਅ ਨੇ ਨਾ‐ਮੌਜੂਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ [[ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪ]] ਅਤੇ [[ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ (ਖੇਤਰ)|ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ]] ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1981 ਤੱਕ ਕੁੱਲ 7 ਪੋਸਟਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਅਤੇ ਰਾਅ ਵੱਲੋਂ ਤਾਇਨਾਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ ਸਨ।&quot; ਸਿੱਧੂ ਅਨੁਸਾਰ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ (ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨਾ ਮਾਤਰ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਅਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਅਸਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।

ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੇ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਲਿਖੇ ਗਏ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਅਨੁਸਾਰ, &quot;ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਨਾ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਖੁਦ ਵਾਰ‐ਵਾਰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਮੰਗ ਰਿਹਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਅਨ ਅੰਦਰ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵੱਧ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ... ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਹਊਆ ਖੜਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਇਹ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਬਹਾਨਾ ਜਾਂ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਚਾਹਿਦਾ ਸੀ।&quot;

[[ਖ਼ੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ|ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਭਾਰੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ– {{Quote|text=ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਜਾਪਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ, ਜੇ ਬਹੁਤੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ, ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਲਈ ਡੂੰਘੇ ਅਪਰਾਧ ਵਜੋਂ ਲਿਆ ਹੈ।}}

==1970 ਤੋਂ 1983 ਤੱਕ==
{{Main article|ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ}}

=== ਦਿੱਲੀ ਏਸ਼ੀਅਨ ਖੇਡਾਂ (1982) ===
ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਮਝੌਤੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਜਤਾਈ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਚਕਾਰ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਤਬਾਦਲੇ ਸੰਬੰਧੀ ਅਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਅਸਫਲ ਰਹੀ। ਨਵੰਬਰ 1982 ਵਿੱਚ, ਅਕਾਲੀ ਆਗੂ [[ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ]] ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਕਾਲੀ ਦਲ 9ਵੀਆਂ ਸਾਲਾਨਾ [[ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ]] ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪਾਵੇਗਾ‌ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਵਰਕਰਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਦੇਣ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣਗੇ। 

ਇਹ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਖੇਡਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਕਵਰੇਜ ਮਿਲੇਗੀ, ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਮੋਰਚਿਆਂ ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਨਾਲ ਭਰ ਦੇਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।‌ ਖੇਡਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਪਹਿਲਾਂ, ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ [[ਭਜਨ ਲਾਲ]] ਨੇ ਹਰਿਆਣਾ-ਪੰਜਾਬ ਸਰਹੱਦ ਨੂੰ ਸੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵਿਤਕਰੇ ਅਤੇ ਅਪਮਾਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਜੋ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਮੋਰਚੇ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। 

ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ &lt;abbr&gt;ਸੇਵਾਮੁਕਤ&lt;/abbr&gt; ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ [[ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ]] ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬਣੇ।

==1984==
===ਵੱਧਦੀਆਂ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ===
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਖਾੜਕੂ|ਖਾੜਕੂਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। 1984 ਵਿੱਚ, ਸਿਰਫ਼ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੌਰਾਨ 775 ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 298 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 525 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਤਲਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਲੋਕ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਨਾਹ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਠੇਸ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਟਰੱਕਾਂ ਦੀ ਸ਼ਿਪਿੰਗ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]] ਨੂੰ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਭੇਜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਅਕਤੂਬਰ 1983 ਵਿੱਚ ਛੇ ਹਿੰਦੂ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸ਼ਨ|ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ।
===ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਮੁੱਦਾ===
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਫਰਵਰੀ 1984 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ|ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ]] ਦੇ ਅਨੁਛੇਦ 25, ਧਾਰਾ (2)(ਬੀ) ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅੰਦੋਲਨ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਧਾਰਾ ਅਸਪਸ਼ਟ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ, &quot;ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਜਾਂ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਜੋਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।&quot; ਹਾਲਾਕਿ ਇਸੇ ਅਨੁਛੇਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ [[ਕਿਰਪਾਨ|ਕ੍ਰਿਪਾਨ]] ਪਹਿਨਣ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪੇਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਘੱਟਗਿਣਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਧਾਰਾ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ।ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਹ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇਸ ਅਸਪਸ਼ਟ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਅਮਲੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਂਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਜੋੜਾ ਜੋ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਆਹ ਕਰੇਗਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਵਿਆਹ [[ਹਿੰਦੂ ਵਿਆਹ ਐਕਟ 1955]] ਦੇ ਤਹਿਤ ਰਜਿਸਟਰ ਕਰਵਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ । ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨਾਲ ਬਦਲਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ।

===ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ===
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ [[ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ|ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ]] ਨੂੰ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ|ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ]] ਤੋਂ ਹਟਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਕੋਡ ਨੇਮ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਜੁਲਾਈ 1983, ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਬਾਬਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਗ਼ਾਵਤ ਲਈ ਅਸਲਾਖਾਨਾ ਅਤੇ ਹੈਡਕੁਆਰਟਰ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਾਕੇ ਨੀਲੇ ਤਾਰੇ ਤੱਕ 165 ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਹੋਈ, ਨਾਲ ਹੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ 39 ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਦੰਗਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 410 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 1,180 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਸਨ।

ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਬੇਸਿੱਟਾ ਰਹਿਣ ਮਗਰੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ]], ਕੇਂਦਰੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਅਤੇ ਸੀਮਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ, ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰਾਬਤਾ ਬਾਕੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਨਾਲੋਂ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ [[ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ 3 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਸਿੱਖਾਂ ਜਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਹ ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।}} ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਫ਼ੌਜੀ ਨੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਦੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਅਫਸਰ, ਜੂਨੀਅਰ ਕਮਿਸ਼ਨਡ ਅਫਸਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰੈਂਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਫੌਜ ਨੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ। ਭਾਰੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਨਾਲ ਲੈਸ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ  ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮਝਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਟੈਂਕ-ਰੋਕੂ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨ-ਗਨ ਫਾਇਰ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਚੀਨੀ ਰਾਕੇਟ-ਪ੍ਰੋਪੇਲਡ ਗ੍ਰਨੇਡ ਲਾਂਚਰ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ-ਵਿੰਨ੍ਹਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਸੀ। ਭਾਰੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਅੰਤ 6 ਜੂਨ ਤੱਕ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਫ਼ੌਜ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਮ੍ਰਿਤਕਾਂ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ 83 ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 249 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ, ਹਾਲਾਂਕਿ [[ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ]] ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਕਿ 700 ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਧਿਕਾਰਤ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁੱਲ 493 ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਨਾਲ ਹੀ 1,592 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਹੋਈ। ਪਰ ਸੁਤੰਤਰ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ 5,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 200 ਖਾੜਕੂ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ।

ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਵਿਲੀਅਮ ਹੇਗ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ: 
{{Quote|text=ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਕੋਈ ਹੋਰ ਰਸਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਰਾਜ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਨੇੜੇ ਸੀ, ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਐਲਾਨਦਾ ਹੋਇਆ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦਾ।}}

ਮਿਤਰੋਖਿਨ ਆਰਕਾਈਵ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 1982 ਵਿੱਚ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਨੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ &quot;ਏਜੰਟ ਐੱਸ&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਵਰਤਿਆ ਜੋ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੀ। ਏਜੰਟ ਐੱਸ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਜੋ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। 1983 ਵਿੱਚ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਮਾਸਕੋ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮਨਾ ਲਿਆ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਗੁਪਤ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮਿਤਰੋਖਿਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 1984 ਤੱਕ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਵਿੱਚ ਵਿਫਲ ਰਹੀ।

===ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ===
{{Main article|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ}}
[[ਤਸਵੀਰ:Indira Gandhi official portrait.png|thumb|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]]
31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਨਿੱਜੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ [[ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਕਾਤਲ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਹੱਤਿਆ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[1984 ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ|ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ]] ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਲੋਚਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਮਿਸ਼ਨ, [[ਨਾਨਾਵਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨ]] ਨੇ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇਤਾਵਾਂ (ਜਗਦੀਸ਼ ਟਾਈਟਲਰ, ਐਚ.ਕੇ.ਐਲ. ਭਗਤ ਅਤੇ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ) ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।ਹੋਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਾਗਰਿਕ-ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਤੇ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਰਿਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 16 ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ, 13 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ 198 ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

==1985 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ==
===ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ, 1985===
[[ਤਸਵੀਰ:Harchand Singh Longowal 1987 stamp of India.jpg|thumb|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੰਡੀਆ ਪੋਸਟ ਸਟੈਂਪ 'ਤੇ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੀ ਤਸਵੀਰ।]]
ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਹੇ ਕੱਟੜਪੰਥ‌ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਭਿਆਨਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਂਪਦਿਆਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਕੀਤੀ,‌ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਨਿਖੇਦੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ।

1985 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤੇ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹੱਲ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਮਝੌਤਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਧਾਰਮਿਕ, ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸਮਝੌਤਾਯੋਗ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਨਾਲ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣੀ।

ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿੱਚ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਦੀ ਨਿਖੇਦੀ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਤੰਤਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੁਕ ਗਈ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ।

ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਵਿਕਸਤ ਕਰਕੇ ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ‌ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਗੈਰ–ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ, ਹਥਿਆਰ, ਪੈਸਾ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੋਸ਼ ਹਾਲਾਤੀ ਸਬੂਤਾਂ ਤੇ ਹੀ ਅਧਾਰਤ ਸਨ।

===ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182===
{{Main article|ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182}}
[[ਤਸਵੀਰ:Irish Naval Service recovering bodies from the Air India Flight 182 disaster.jpg|thumb|ਆਇਰਿਸ਼ ਨੇਵਲ ਸਰਵਿਸ, ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਵਿੱਚੋਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਬਰਾਮਦ ਕਰਦੀ ਹੋਈ]]
ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਮਾਂਟਰੀਅਲ–ਲੰਡਨ–ਦਿੱਲੀ–ਬੰਬਈ ਰੂਟ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਉਡਾਣ ਸੀ। 23 ਜੂਨ 1985 ਨੂੰ ਇਸ ਰੂਟ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਬੋਇੰਗ 747 ਨੂੰ [[ਆਇਰਲੈਂਡ ਗਣਰਾਜ|ਆਇਰਲੈਂਡ]] ਦੇ ਤੱਟ ਦੇ ਲਾਗੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਕੁੱਲ 329 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 268 ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕ, 27 ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 24 ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਫਲਾਈਟ ਚਾਲਕ ਦਲ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਇਸੇ ਦਿਨ ਇੱਕ ਹੋਰ ਧਮਾਕਾ [[ਜਪਾਨ|ਜਾਪਾਨ]] ਦੇ [[ਟੋਕੀਓ]] ਦੇ ਨਾਰੀਤਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਵੀ ਹੋਇਆ, ਜਿਸਦਾ ਮਕਸਦ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 301‌ ਨੂੰ ਉਡਾਉਣਾ ਸੀ, ਪਰ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਧਮਾਕਾ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਮਾਨ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 331 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ ਦੇ ਪੰਜ ਦੇਸ਼ਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ: ਕੈਨੇਡਾ, ਬਰਤਾਨੀਆ, ਭਾਰਤ, ਜਾਪਾਨ ਅਤੇ ਆਇਰਲੈਂਡ।

ਇਸ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ਼ੱਕੀ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਸਤੰਬਰ 2007 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇਨਕੁਆਰੀ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜਾਂਚ ਨਿਊਜ਼ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ''ਤਹਿਲਕਾ'' ਵਿੱਚ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਅਣਜਾਣ ਵਿਅਕਤੀ [[ਲਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ]] ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਮਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਜਾਂਚਾਂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਅਸਲ ਵਿੱਚ [[ਤਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ]] ਸੀ।

ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਲਈ ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਚਲਾਏ ਗਏ। ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਿਆਤ‌ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਇਕਲੌਤਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਅਤੇ ਨਾਰੀਤਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਫਟਣ ਵਾਲੇ ਬੰਬਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ।

===1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ===
{{Main|ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ}}
[[ਤਸਵੀਰ:GURUDWARA SRI AKAL TAKHT SAHIB.jpg|thumb|ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਵਿਖੇ 1986 ਦਾ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ]]
1986 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ਤੇ ਸੀ ਤਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ‌ ਬੁਲਾਇਆ 26 ਜਨਵਰੀ 1986 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਆਪਣਾ ਜਥੇਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ‌ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਕਈ ਬਾਗ਼ੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਈ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 1987 ਵਿੱਚ [[ਲਾਲੜੂ]] ਨੇੜੇ 32 ਹਿੰਦੂ ਬੱਸ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ 1991 ਵਿੱਚ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਵਿੱਚ 80 ਰੇਲ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਚਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

1989 ਦੀਆਂ ਸੰਸਦੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ 13 ਸੰਸਦੀ ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 10 ਸੀਟਾਂ ਤੇ ਜੇਤੂ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਖਾਕੀ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ‌ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੋਟਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕੇਵਲ 24% ਰਹੀ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇਹ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਪਣੀ ਖਾੜਕੂ ਵਿਰੋਧੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ, [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਇਸ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1993 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

===1990 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂ਼ਾਆਤ ਵਿੱਚ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਮੂਹ ਅਹਿੰਸਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪੈਰਵੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।

ਅਗਸਤ 1991 ਵਿੱਚ, [[ਰੋਮਾਨੀਆ]] ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਸਫ਼ੀਰ [[ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੇਰੋ]] ‌ਤੇ [[ਬੁਖ਼ਾਰੈਸਟ|ਬੁਖ਼ਾਰੈਸਟ]] ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਿਬੇਰੋ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਨੇ 1991 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਰੋਮਾਨੀਆਈ ਸਫ਼ੀਰ ਲਿਵੀਯੂ ਰਾਡੂ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ, ਇਹ ਰਿਬੇਰੋ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਸ਼ੱਕ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਰੋਮਾਨੀਆਈ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਡੂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਅਕਤੂਬਰ 1991 ਵਿੱਚ‌ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਅਗਵਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਸੀ,‌ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਜਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ 20 ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਰ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਵਿਦਵਾਨ ਇਆਨ ਟੈਲਬੋਟ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ, ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਸਮੇਤ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਧਿਰਾਂ ਕਤਲ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਵਰਗੇ ਅਪਰਾਧ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ।

24 ਜਨਵਰੀ 1993 ਤੋਂ 4 ਅਗਸਤ 1993 ਤੱਕ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗ਼ੈਰ–ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨ ਅਨਰਿਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਡ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਐਂਡ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਰਿਹਾ ਪਰ 22 ਜਨਵਰੀ 1995 ਨੂੰ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਤੌਰ ਤੇ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

31 ਅਗਸਤ 1995 ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਜਿਸਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੇ ਲਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕੀ ਦੱਸਿਆ। [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਵਿੱਚ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਦੇ ਦੂਤਾਵਾਸ ਦੁਆਰਾ 2006 ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਰਿਲੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ।

ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਜੋ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ, ਉਹ ਸਮਰਥਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ। ਘੱਟਦੇ ਸਮਰਥਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਸਤਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਾਗ਼ੀ ਲੜਾਕਿਆਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਲਗਾਤਾਰ ਜਿਤਾਂ ਕਾਰਨ ਖਾੜਕੂਵਾਦ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ।
===2000 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ‌ (ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ) ਵਿਰੁੱਧ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ‌ ਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਗੁਨਾਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਪਛਾਣ ਜਾਂ ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ, 1984 ਤੋਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਬਲਾਂ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਵਿਆਪਕ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ– ਮਨਮਾਨੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ, ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ, ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ, ਸ਼ੱਕੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਫ਼ਾਂਸੀ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਮੰਗੇ ਗਏ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਠਿਕਾਣਿਆਂ ਦਾ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੌਰਾਨ ਪੁਲਿਸ ਉੱਪਰ ਲਾਪਤਾ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਬਲਾਤਕਾਰ ਅਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ ਦੇ ਕਈ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਦਸੰਬਰ 2002 ਤੱਕ 75-100 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ।
===2010 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
2010 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਤਰਨਤਾਰਨ]] ਧਮਾਕਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ 4 ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਡੇਰਾ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਵਰਗੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੀ ਸਰਗਰਮ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਦਸੰਬਰ ਤੱਕ, ਭਾਰਤੀ ਮੀਡੀਆ ਸੂਤਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫੋਰਸ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਭਾਵੀ ਹਮਲੇ ਬਾਰੇ ਖੁਫ਼ੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਨਪੁਟ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਖਾੜਕੂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹੈਂਡਲਰਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਨਵੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ [[ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ 13 ਮਤੇ ਅਪਣਾਏ। 12ਵੇਂ ਮਤੇ ਨੇ 1986 ਦੇ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਏ ਗਏ ਮਤਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]] ਨੇ ਸੂਰਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਯਾਨੰਦ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮਾਨ ਏਸੀਪੀ ਸਤੀਸ਼ ਮਲਹੋਤਰਾ ਨਾਲ ਬਹਿਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਡੀਐਮਸੀਐਚ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੇਟ ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਫੋਰਸ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਾਰੇ ਲਗਾਏ। ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 15–20 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਚੱਲੇ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਾਨ ਨੂੰ ਏਡੀਸੀਪੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।

ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਫਿਊਜੀ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ (IRB) ਰਿਪੋਰਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂਸਟਾਰ ਦੀ 31ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 25 ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ।‌‌ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਪਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ|ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] ਦੇ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਦੋ ਮੈਂਬਰਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਸਰੂਪ ਸਿੰਘ ਸੰਧਾ ਅਤੇ ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਚੰਨਾ ਵਜੋਂ ਹੋਈ ਹੈ, ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਬਾਦਲ ਵਿਰੋਧੀ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ।

ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ, ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲਾਬਿੰਗ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਵਧਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਾਲ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਬੰਧਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ, ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਉਪਲਬਧ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਲਈ ਸਮਰਥਨ ਜੁਟਾਉਣ ਲਈ ਇੰਟਰਨੈਟ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਵਰਗੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸੰਚਾਰ ਢੰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
===2020 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
2021 ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸਮੂਹ, ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ (SFJ) ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ–ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ|ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ]], [[ਇਟਲੀ]], [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਅਤੇ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਸਮੇਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਜਨਮਤ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵੋਟਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਲੱਖਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੋਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਹੈ।

ਜਨਵਰੀ 2023 ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ [[ਮੈਲਬਰਨ|ਮੈਲਬੌਰਨ]] ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਝੜਪਾਂ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦੋ ਲੋਕ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਦੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਪੁਲਿਸ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ: &quot;ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ, ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਝੰਡਿਆਂ ਦੇ ਡੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਈ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਸੱਟਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪੀੜਤਾਂ ਦਾ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪੈਰਾਮੈਡਿਕਸ ਦੁਆਰਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ&quot; ਅਤੇ &quot;ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇੱਕ 34 ਸਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ 39 ਸਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਦੰਗਾਕਾਰੀ ਵਿਵਹਾਰ ਲਈ ਜੁਰਮਾਨੇ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&quot; ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਬੈਰੀ ਓ'ਫੈਰਲ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ।

ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ ਦੀਪਕ ਪੁੰਜ, ਜੋ ਕਿ [[ਬਰੈਂਪਟਨ]] ਦੇ ਇੱਕ ਰੇਡੀਓ ਹੋਸਟ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁਖ ਆਲੋਚਕ ਸਨ, 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਬੰਦਿਆਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ [[ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ]] ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਬੋਲਣ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਦ ਗਲੋਬ ਐਂਡ ਮੇਲ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ, ਪੁੰਜ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ, &quot;ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਬੰਦੂਕ ਤਾਣੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਨੇ ਬੀਅਰ ਦੀ ਬੋਤਲ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਵਾਰ ਕੀਤਾ।&quot; ਬਰੈਂਪਟਨ ਦੇ ਮੇਅਰ ਪੈਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ &quot;ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਹਿੰਸਾ ਜਾਂ ਧਮਕੀ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।&quot; ਪੀਲ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਜਾਂਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।

ਅਗਸਤ 2022 ਵਿੱਚ‌ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ]], ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ [[ਵਾਰਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦੇ]] (ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜਥੇਬੰਦੀ ਜੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ) ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਉਸਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਸ਼ੇ ਤਿਆਗਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਅਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਟੂਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ, ਨਸ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬੁਰਾਈਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਜਨਤਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ।‌ 18 ਮਾਰਚ 2023 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 'ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੰਗਠਨ 'ਤੇ ਕਤਲ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼, ਪੁਲਿਸ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਫੈਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ। ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਫ਼ਰਾਰ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਨੂੰ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ 2023 ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।

ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਕਈ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਦੇ ਹੋਏ ਪਰ ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਭੀੜ ਨੇ [[ਸਾਨ ਫ਼ਰਾਂਸਿਸਕੋ|ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ]] ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਭੀੜ ਨੇ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਖੰਭੇ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਉਤਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਖਿੜਕੀਆਂ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਮੂਲੀ ਸੱਟਾਂ ਲਗਾਈਆਂ। NIA ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ। 21 ਮਾਰਚ 2023 ਨੂੰ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਕੌਂਸਲੇਟ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ 'ਤੇ ਜਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ।

18 ਜੂਨ 2023 ਨੂੰ [[ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਜਰ]] ਨੂੰ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਦੇ [[ਸਰ੍ਹੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ|ਸਰੀ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਪਾਰਕਿੰਗ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਿੱਝਰ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਦੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਉਸ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਤਲਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹਵਾਲਗੀ ਦੀ ਅਸਫਲ ਮੰਗ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।

2 ਜੁਲਾਈ 2023 ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਫਾਇਰ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਦੁਆਰਾ ਅੱਗ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਬੁਝਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸੱਟ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ। ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਮੈਥਿਊ ਮਿਲਰ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਟਵਿੱਟਰ 'ਤੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਹਮਲਾ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਸੀ।

ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਗਲੋਬ ਐਂਡ ਮੇਲ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁਝ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਨਿੱਝਰ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਨਿੱਝਰ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਇੰਟਰਵਿਊਆਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਖ਼ੁਲਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ 1995 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਤਲ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਮੁਖੀ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤਾਰਾ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਬੰਧ ਸਨ।

1 ਸਤੰਬਰ 2024 ਨੂੰ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ [[ਟੋਰਾਂਟੋ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੈਲੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਰੈਲੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਫਲੋਟਾਂ 'ਤੇ [[ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ]]‌ (ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਹਮਲਾਵਰ) ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਰਾਹਗੀਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ, ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ। SFJ ਦੇ ਜਨਰਲ ਕੌਂਸਲ ਨੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਦਿਲਾਵਰ ਦੀ ਔਲਾਦ ਹਾਂ‌ 1995 ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ, ਹਥਿਆਰ ਦੀ ਚੋਣ ਬੰਬ ਸੀ, ਪਰ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਵੋਟ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਹੈ।&quot; ਰੈਲੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਨੇ &quot;ਕਿੱਲ ਇੰਡੀਆ&quot; ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਵੀ ਲਗਾਏ।

ਨਵੰਬਰ 2024 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਸਭਾ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਝੜਪ ਹੋਈ। [[ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ]], ਪੀਅਰੇ ਪੋਇਲੀਵਰ, [[ਜਗਮੀਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਰੈਂਪਟਨ ਦੇ ਮੇਅਰ ਪੈਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਸਿਟੀ ਕੌਂਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।‌ ਪੀਲ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਇੱਕ ਆਫ ਡਿਊਟੀ ਸਾਰਜੈਂਟ ਹਰਿੰਦਰ ਸੋਹੀ ਨੂੰ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਡਿਊਟੀ ਤੋਂ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸੋਹੀ ਨੂੰ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਫੜੇ ਹੋਏ ਫਿਲਮਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਝੜਪ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ,  ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪੈਨਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮੰਦਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਸੂਸੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਬਾਰੇ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਕੈਨੇਡਾ ਲਈ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰੈਫਰੈਂਡਮ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗੋਸਲ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਬਨਾਮ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਉਹ (ਕੌਂਸਲਰ ਅਧਿਕਾਰੀ) ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।&quot;
===ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦਾ ਚੋਣ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ===
{{Main article|2022 ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ|2024 ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ}}
[[2022 ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ|2022 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ]] ਵਿੱਚ‌ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)]], ਦੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀ ਹੈ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 117 ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 81 ਸੀਟਾਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਅਤੇ 386,176 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 2.48% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੂੰ 2017 ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 49,260 ਵੋਟਾਂ (ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 0.3%) ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਮੁਖੀ [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]] ਨੇ ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ ਹੋਈ [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੰਗਰੂਰ]] ਲੋਕ ਸਭਾ ਉਪ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ, ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ 253,154 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 35.61% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਨ 2024 ਦੀ ਸੰਗਰੂਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ ਹਾਰ ਗਏ ਸਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ 187,246 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 18.55% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।

[[2024 ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ|2024 ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਆਮ ਚੋਣਾਂ]] ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤੇਰਾਂ ਸੰਸਦੀ ਹਲਕਿਆਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਦੋ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ [[ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ|ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ]], ਨੇ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੇ ਗਏ।  ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੇ 13 ਵਿੱਚੋਂ 12 ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਮੀਦਵਾਰ ਖੜ੍ਹੇ ਕੀਤੇ, ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 500,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੋਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ।
==ਖਾੜਕੂਵਾਦ==
[[ਤਸਵੀਰ:Socialism in Context.png|thumb|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ (ਸੱਜੇ) ਅਤੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕਨਵੀਨਰ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ (ਖੱਬੇ) ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪਠਾਣੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿੱਚ, ਫਰਵਰੀ-ਮਾਰਚ 1991]]
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ‌। 1984 ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਫ਼ੌਜੀ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ। ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਨਾਲ–ਨਾਲ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਰਗ ਵੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਦਾ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲੱਗਾ।

ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵੱਲ ਮੁੜਿਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਕੁਝ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ, ਫ਼ੌਜ ਜਾਂ ਫੌਜ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ। ਮਾਨਵ–ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਮੌਜ–ਮਸਤੀ, ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਮਰਦਾਨਗੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਸਨ। ਪੁਰੀ ਜੱਜ ਅਤੇ ਸੇਖੋਂ (1999) ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਨਪੜ੍ਹ ਜਾਂ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹੇ–ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਨੌਕਰੀ ਦੀਆਂ ਕਾਫ਼ੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, &quot;ਮਨੋਰੰਜਨ&quot; ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਖ਼ੁਦ ਸਿਰਫ਼ 5% ਖਾੜਕੂਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸੀ।

===ਪਤਨ===
ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਅਨੁਸਾਰ 1992 ਤੋਂ 1997 ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ 1997 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ, &quot;ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੈੱਲ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਫੰਡ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦੇ ਹਨ।&quot; 

&quot;ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨ ਲਾਦੇਨ ਤੱਕ: ਧਾਰਮਿਕ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ&quot; ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਓਰਫੈਲੀਆ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਗਲੋਬਲ ਐਂਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੱਡੀਜ਼, ਯੂਸੀਐਸਬੀ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਮਾਰਕ ਜੁਰਗੇਨਸਮੇਅਰ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਾ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲਿਆ ਜਿਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਲਹਿਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।&quot; ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਥੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਕੈਦ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ ਜਾਂ ਫਿਰ ਲੁਕਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।

===ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਦੇ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹਿਣ ਦੇ ਕਾਰਨ===
ਖਾੜਕੂਵਾਦ‌ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ:

• ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਮੁੱਖੀ ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖਾੜਕੂਆਂ ਤੇ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈ। ਕਈ ਖਾੜਕੂ ਆਗੂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।‌

• ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦਖ਼ਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ।

• ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਲਈ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ&quot; ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧਾਰਨਾ ਦੀ ਘਾਟ। ਕੁਮਾਰ (1997) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਨਾਮ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਇੱਛਾਵਾਦੀ ਸੋਚ ਸੀ, ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿਰੁੱਧ ਉਨ੍ਹਾਂ (ਖਾੜਕੂਆਂ) ਦੀ ਘ੍ਰਿਣਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਬਦਲਵਾਂ ਵਿਕਲਪ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਸਕੇ।

• ਲਹਿਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਖਾੜਕੂਆਂ ਕੋਲ ਵਿਚਾਰਾਤਮਰਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ।

• ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰਾਂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ ਨਾਲ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਵੰਡੀਆਂ ਗਈਆਂ।

• ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹਮਦਰਦੀ ਅਤੇ ਸਮਰਥਨ ਦਾ ਘਾਟਾ।

• ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਫੁੱਟ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੀਤਾ।

• ਵੱਖਵਾਦੀ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਧਾਈ ਗਈ ਚੌਕਸੀ।

ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਪੀਸ ਐਂਡ ਕਨਫਲਿਕਟ ਸਟੱਡੀਜ਼ ਲਈ ਲਿਖਦੇ ਹੋਏ ਸਿਮਰਤ ਢਿੱਲੋਂ (2007) ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ, &quot;ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਲੜਾਈ ਕਾਰਨ ਲਹਿਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਮਰਥਨ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ।&quot;

===ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ===
ਸਿਖ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਅਤੇ ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਵਰਗੇ ਕਈ ਖਾੜਕੂ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਸਮੇਂ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਸੰਗਠਿਤ ਹਨ, ਜੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਫ਼ੌਜੀ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੂਹ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਰਗਰਮ ਸਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਜੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੌਜੂਦਗੀ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ 1993 ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]], ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ, [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ)|ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ]], ਅਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਅਣਜਾਣ ਸਮੂਹ, ਸ਼ਹੀਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੋਰਸ ਨੇ 1997 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਸਮੂਹ ਬਾਰੇ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ ਗਿਆ।

ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

* ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (BKI)
** [[ਯੂਰਪੀ ਸੰਘ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ‌]] ਅਤੇ [[ਯੂਨਾਈਟਡ ਕਿੰਗਡਮ|ਬਰਤਾਨੀਆ]] ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
** 2004 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਅੱਤਵਾਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ । 
** ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 'ਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਾਮਜ਼ਦ।
* ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਫ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ (BTFK)
** ਇਹ ਸਮੂਹ 1984 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ]] ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
** 1995 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ 4 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) 
** 1986 ਵਿੱਚ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ।  ਇਹ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ (DOS) ਦੁਆਰਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੈ । 
** ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ KCF ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 1995 ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। 
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਆਰਮੀ (KLA)
** ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿੰਗ‌ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵੱਖ ਹੋਏ ਸਮੂਹ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ।
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ 
** 1986 ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ
** 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਿਕਾਂ 'ਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕਈ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫੋਰਸ (KZF)
** ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
* ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ISYF) (ਜੋ ਕਿ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।)
* ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (AISSF)
* ਦਸਮੇਸ਼ ਰੈਜੀਮੈਂਟ
* ਸ਼ਹੀਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੋਰਸ

==ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sikh march against Indian policy, London 10-Jun-12.JPG|thumb|ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, 2011]]
ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਹਿੰਸਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਇਆ। ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਲਹਿਰ  ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕੂਟਨੀਤਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਬਰਤਾਨੀਆ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣ ਲਈ ਕਾਡਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜਲਾਵਤਨ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।

ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਗਤ ਤਾਲਮੇਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧੜਿਆਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਗਠਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮੰਚ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਈ ਵਾਰ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਲਈ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ੈਲੀਬੱਧ ਸੰਸਕਰਣ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਕੇ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਆਗੂਆਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕੁਝ ਧੜੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਲੜਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਾਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਫੰਡਾਂ ਨੂੰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।

ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਸੁਚਾਰੂ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਵਿਵਸਥਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਸੰਮੇਲਨਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1981 ਵਿੱਚ &quot;ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਮੇਲਨ&quot; ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 200 ਡੈਲੀਗੇਟਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1987 ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਸੰਮੇਲਨ ਸਲੋਹ, ਬਰਕਸ਼ਾਇਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਲਿਆਉਣੀ ਸੀ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ। ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਸਲੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦਿਅਕ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਗੈਰ–ਸਿੱਖ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਚਿਹਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਸੀ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਵੱਖਵਾਦੀ&quot; ਮੰਨਦੇ ਸਨ।

1993 ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਅਨਰਿਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਡ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਐਂਡ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (UNPO) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਅੰਦਰ ਹੀ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਉੱਤੇ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮਾਂ ਕਾਰਨ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਮੁਅੱਤਲੀ 22 ਜਨਵਰੀ 1995 ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਐਸੋਸੀਏਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐਡਵਰਡ ਟੀਜੀ ਐਂਡਰਸਨ, ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ:  
{{Quote|text=ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਵੈ-ਨਿਰਣੇ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਭੜਕਾਊ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ, ਕਠੋਰ ਬਿਆਨਬਾਜ਼ੀ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹਿੰਸਕ ਤਣਾਅ, ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਲਈ 'ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ' ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਹੈ।|author=ਐਡਵਰਡ ਟੀ.ਜੀ. ਐਂਡਰਸਨ, ਭਾਰਤੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ, ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ (2024)}}
===ਪਾਕਿਸਤਾਨ===
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲੰਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ &quot;ਬਲੀਡ ਇੰਡੀਆ&quot; ਰਣਨੀਤੀ ਤਹਿਤ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|1971 ਦੀ ਭਾਰਤ–ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ, [[ਜ਼ੁਲਫ਼ਿਕ਼ਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ|ਜ਼ੁਲਫ਼ਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ]] ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਨਰਲ [[ਯਹੀਆ ਖਾਨ|ਯਾਹੀਆ ਖਾਨ]] ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਕਮਰ ਟੁੱਟ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਥਾਈ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ.... ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।&quot;

ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਨੇਤਾ [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]] ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਭੁੱਟੋ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰਾਂਗੇ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਵਾਂਗੇ।&quot;

ਭੁੱਟੋ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਣੇ ਜਨਰਲ [[ਮੁਹੰਮਦ ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ਼|ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ਼]] ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਵਜੋਂ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਰਵਾਇਤੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਉਂਦੇ ਸਨ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਸਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਠਹਿਰਨ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ।

[[ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ]] ਮੁਖੀ, ਜਨਰਲ ਅਬਦੁਲ ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ‌ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਆਈਐਸਆਈ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਸੈੱਲ ਖੋਲ੍ਹਿਆ। ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਵਿੱਚ ਰਹਿਮਾਨ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਮਾਣ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਸਿੱਖ ਪੂਰੇ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ, ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਹੈ, ਕਿੱਥੇ ਬੰਬ ਲਗਾਉਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸ ਦਫ਼ਤਰ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ।&quot; ਜਨਰਲ ਹਾਮਿਦ ਗੁਲ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਸਥਿਰ ਰੱਖਣਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕੀਮਤ ਦੇ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਉਦੋਂ ਹੀ ਘਟਿਆ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਤਾਰ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ [[ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਭੁੱਟੋ]] ਸਰਕਾਰ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਸਾਂਝੀ ਗਸ਼ਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਈ।

2006 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਮੂਲ ਦੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕ ਖਾਲਿਦ ਅਵਾਨ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਕੇ &quot;ਅੱਤਵਾਦ ਦਾ ਸਮਰਥਨ&quot; ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ‌ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਘਾਤਕ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸੈਂਕੜੇ ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਅਵਾਨ ਅਕਸਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

2008 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਬਿਊਰੋ]] ਨੇ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਸੰਸਥਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।
===ਬਰਤਾਨੀਆ===
[[ਤਸਵੀਰ:Khalistan Referendum posters, corner of Foleshill Road ^ Harnall Lane West, Coventry - geograph.org.uk - 6987097.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਪੋਸਟਰ।]]
ਫਰਵਰੀ 2008 ਵਿੱਚ, ਬੀਬੀਸੀ ਰੇਡੀਓ 4 ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਮੁਖੀ, ਐਨਪੀਐਸ ਔਲਖ ਨੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਪੈਸੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਖੁਫ਼ੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਆਪਣੇ ਰੰਗਰੂਟਾਂ ਨੂੰ [[ਅਲ ਕਾਇਦਾ]] ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਬ੍ਰਾਈਟਨ ਦੇ ਲਾਰਡ ਬਾਸਮ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ &quot;ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ&quot; ਕੀਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ &quot;ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ&quot; ਹਨ। ISYF ਨੂੰ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ &quot;ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਮੂਹ&quot; ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਇਸਨੂੰ 27 ਜੂਨ 2002 ਨੂੰ ਅਮਰੀਕੀ ਖਜ਼ਾਨਾ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਅੱਤਵਾਦ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 

ਲੰਡਨ ਈਵਨਿੰਗ ਸਟੈਂਡਰਡ ਲਈ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਐਂਡਰਿਊ ਗਿਲਿਗਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ਬਰਤਾਨੀਆ) ISYF ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕਮੇਟੀ, ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਮੈਂਬਰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ ਫੰਡਿੰਗ ਮੰਗੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।

===ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ===
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]] ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਹੈਲਮਟ ਸ਼ਮਿਟ ਅਤੇ ਵਿਲੀ ਬ੍ਰੈਂਡਟ, ਜੋ ਦੋਵੇਂ ਪੱਛਮੀ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਚਾਂਸਲਰ ਸਨ, ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ]] ਦੀ [[ਕੇਂਦ੍ਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ|ਕੇਂਦਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ]] (ਸੀਆਈਏ) ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ [[ਦਾ ਇੰਡੀਅਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ]] ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੂਹੀਆ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਅਗਿਆਤ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੀਆਈਏ ਨੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਰਾਹੀਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਕੇ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ &quot;ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ&quot; ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੂਤਾਵਾਸ ਨੇ ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ ਸੀ। 

ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੈਬਨਿਟ ਸਕੱਤਰੇਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਧੀਕ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੰਗ ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬੀ. ਰਮਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ 1971 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਜਨਰਲ ਯਾਹੀਆ ਖ਼ਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ।

2023 ਵਿੱਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਥਿਤ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ, ਜੋ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸਮੂਹ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਸਨ, ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ। 29 ਨਵੰਬਰ 2023 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਕਰਮਚਾਰੀ ਨੂੰ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਥਿਤ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
===ਕੈਨੇਡਾ===
ਟੈਰੀ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਨੇ ਸੀਬੀਸੀ‌ ਨੂੰ 2007 ਦੀ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ‌‌ (ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿੱਖ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਮੂਹ ਜੋ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਕੱਟੜਤਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ) ਨੇ ਸੀਬੀਸੀ 'ਤੇ &quot;ਮਾਣਹਾਨੀ, ਨਿੰਦਿਆ ਅਤੇ ਬਦਨਾਮੀ&quot; ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕੀਤਾ‌ ਅਤੇ ਇਹ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਨੇ ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਦੀ ਸਾਖ਼ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ 2015 ਵਿੱਚ, ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤ ਆਪਣੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ। ਟੈਰੀ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਦੀ 2020 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਲਿਤ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

2017 ਵਿੱਚ [[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ]] ਨੂੰ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਹਮਦਰਦ&quot; ਕਿਹਾ ਅਤੇ 22 ਫਰਵਰੀ 2018 ਨੂੰ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਟਰੂਡੋ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ|ਸੁਖਬੀਰ ਬਾਦਲ]] ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੋਈ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਨਾ ਤਾਂ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ।&quot;

ਸਤੰਬਰ 2023 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੇ ਹੋਏ, ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਕੁਨ [[ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਜਰ|ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ]] ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ, ਜਿਸਦੀ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਦੇ [[ਸਰ੍ਹੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ|ਸਰੀ]] ਵਿੱਚ ਨਕਾਬਪੋਸ਼ ਬੰਦੂਕਧਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹੱਤਿਆ ਕਰ  ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਨਿੱਝਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ–ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਕੂਟਨੀਤਕ ਵਿਵਾਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਿਫ਼ਾਰਤੀ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਕੈਨੇਡਾ ਨੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਖੁਫੀਆ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਸਬੂਤ ਸਾਂਝੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਸਨ।

==ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ==
* [[ਖਾੜਕੂ]]
* [[ਖ਼ਾਲਸਾ]]
* [[ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ]]
* [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]
* [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{Reflist}}

==ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ==
*{{Commons category-inline|Khalistan movement|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ}}।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ]]</text>
      <sha1>7fy5gsnrv82xj2phxyv5alvpwova4yp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811870</id>
      <parentid>811869</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T16:26:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:40D1:102A:9193:8000:0:0:0</ip>
      </contributor>
      <origin>811870</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="205684" sha1="7czlgolehe4rejx1i27gq7couswksv0" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3      = 4 ਅਗਸਤ 1982–10 ਜੂਨ 1984
| established_event4     = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| established_date4      = 1 ਜੂਨ 1984–10 ਜੂਨ 1984
| established_event5     = ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਵੁਡਰੋਜ਼
| established_date5      = ਜੂਨ–ਸਤੰਬਰ 1984
| established_date2      = 28 ਅਗਸਤ 1977
| established_event3     = ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ
| established_event2     = [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ]]
| image_flag             = Flag-of-Khalistan.svg
| image_coat             = Emblem of Khalistan.svg
| symbol_width           = 60px
| symbol_type            = ਮੋਹਰ
| motto                  = &quot;[[ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ#ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ|ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ]]&quot;
| national_anthem        = &quot;[[ਦੇਗ ਤੇਗ਼ ਫ਼ਤਿਹ]]&quot;&lt;br&gt;[[File:Deg Teg Fateh.ogg]]
| image_map              = {{Switcher |[[File:Punjab in India (claimed and disputed hatched).svg | frameless]] | ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਹਨ | [[File:Proposed Map of Khalistan (1982).jpg | frameless]] | ਆਲ ਪਾਰਟੀ ਸਿੱਖ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ (1982) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ | [[File:Khalistan map.jpg | frameless]] | ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ | [[File:Map of Khalistan.png | frameless]] | ਸਿੱਖ ਫ਼ਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਵਿਤ}}
| admin_center           = 
| admin_center_type      = 
| largest_city           = 
| official_languages     = 
| national_languages     = 
| ethnic_groups          = 
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ
| common_name            = 
| established_date1      = 9 ਮਾਰਚ 1946
| demonym                = 
| org_type               = 
| government_type        = 
| sovereignty_type       = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ
| established_event1     = [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ]] ਦੁਆਰਾ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤਾਵ
| established_event6     = ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ
| established_date6      = 24 ਜੁਲਾਈ 1985
| established_event7     = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date7      = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event8     = [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ#ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ 1|ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ I]]
| established_date8      = 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event9     = [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ#ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ 2|ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ II]]
| established_date9      = 9–18 ਮਈ 1988
| established_event10    = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ|ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ]]
| established_date10     = 1984–1995
| established_event11    = 
| established_date11     = 
| established_event12    = 
| established_date12     = 
| currency               = 
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;)&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Sanjha |first=A. B. P. |date=2024-12-16 |title='ਖਾਲਿਸਤਾਨ' ਤਾਂ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਪਿੱਛੇ ਕਿਉਂ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ 'ਸਤਾਨ' ? |url=https://punjabi.abplive.com/general-knowledge/why-countries-names-end-with-stan-know-what-it-means-and-why-this-word-used-829379 |access-date=2025-06-02 |website=punjabi.abplive.com |language=pa}}&lt;/ref&gt; [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਰਾਜ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸੰਗਠਨ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਖ਼ੇਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾਅਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲਾ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵੀ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਖ਼ੇਤਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ‌।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=ਬਿਊਰੋ |first=ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤ |date=2016-04-28 |title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਦੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ 30 ਸਾਲ ਬਾਅਦ [ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲੇਖ] |url=https://punjabi-news.in/declaration-of-khalistan/ |access-date=2025-06-02 |website=Sikh Siyasat News |language=en}}&lt;/ref&gt; 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਸਿਖ਼ਰ ਤੇ ਸੀ ਪਰ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-02-26 |title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਿੰਨੀ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਦੋਂ -ਕਦੋਂ, ਕਿਸ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਠਦੀ ਰਹੀ ਹੈ |url=https://www.bbc.com/punjabi/articles/cxe3dy5kp87o |access-date=2025-06-02 |website=BBC News ਪੰਜਾਬੀ |language=pa}}&lt;/ref&gt; 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ &quot;ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ&quot; ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ–ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=kumar |first=joginder |date=2024-04-13 |title=ਖ਼ਾਲਸਾ ਸਾਜਨਾ ਦਿਵਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ |url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/features/historical-significance-of-khalsa-sajna-day |access-date=2025-06-02 |website=Punjabi Tribune |language=pa}}&lt;/ref&gt; ਸੰਨ 1709 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਕੇ [[ਪਹਿਲਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ|ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਨਾ ਟਿਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਸੰਨ 1715 ਵਿੱਚ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-61450685|title=ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਤਾਕਤਵਰ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਨਾਲ ਲੋਹਾ ਲਿਆ ਸੀ|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=2025-06-02|language=pa}}&lt;/ref&gt; ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1748–1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799–1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2022-07-10 |title=ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਿਰਜਣਹਾਰਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ |url=https://www.rozanaspokesman.in/opinion/special-article/100722/maharaja-ranjit-singh-the-great-creator-of-the-khalsa-raaj.html |access-date=2025-06-02 |website=Rozana Spokesman}}&lt;/ref&gt; ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖ਼ਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ]] ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਵੇਗਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=mediology |date=2023-01-19 |title=ਮੁੱਦਕੀ ਦੀ ਜੰਗ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ |url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/features/the-story-of-mudkis-war/ |access-date=2025-06-02 |website=Punjabi Tribune |language=pa}}&lt;/ref&gt; 

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2018-06-05 |title=ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ: ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਬਾਅਦ 'ਚ ਕੀ-ਕੀ ਹੋਇਆ |url=https://www.bbc.com/punjabi/articles/c989j9l1d49o |access-date=2025-06-02 |website=BBC News ਪੰਜਾਬੀ |language=pa}}&lt;/ref&gt;

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਮੁਲਕ‌ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-01-26 |title='ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਰੈਫਰੈਂਡਮ' ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਉੱਤੇ ਕਿੱਥੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ? |url=https://www.sbs.com.au/language/punjabi/pa/podcast-episode/what-is-the-khalistan-referendum-and-what-is-the-australian-governments-stand-on-the-issue/avhbhjjn4 |access-date=2025-06-02 |website=SBS Language |language=pa}}&lt;/ref&gt;, ਜਿਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2024-04-30 |title=‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦਾ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣ ਰਹੀ ਕੈਨੇਡਾ ਸਰਕਾਰ’ |url=https://jagbani.punjabkesari.in/punjab/news/canada-is-becoming-a-medium-of-propaganda-of-khalistan-supporters-1478289 |access-date=2025-06-02 |website=jagbani}}&lt;/ref&gt; ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot; ਗੂੰਜਦਾ ਸੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sikh Empire.svg|thumb|1839 'ਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਸਮੇਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ।]]
ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ ਖਿੱਤੇ [[ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1748 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਰਾਜ|ਕਪੂਰਥਲਾ]], [[ਜੀਂਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜੀਂਦ]] ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਆਜ਼ਾਦ‌ ਪੰਜਾਬ, 1943===
ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਲੀਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ [[ਜੇਹਲਮ ਦਰਿਆ|ਜੇਹਲਮ]] ਦਰਿਆ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਮੁਸਲਿਮ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਉੱਤਰ–ਪੱਛਮੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕੇ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 40% ਮੁਸਲਿਮ, 40% ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ 20% ਸਿੱਖ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਲੀਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਬਣ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ 'ਤੇ ਹਾਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਬਰਾਬਰ ਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ [[ਬਫ਼ਰ ਰਾਜ|ਬਫ਼ਰ]] ਬਣੇ ਰਹਿਣ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਾ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਅੰਬਾਲਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ, ਮੁਲਤਾਨ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦਾ ਲਾਇਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਮੋਂਟਗੋਮਰੀ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਦਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਹੀਂ ਸੀ।
===ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ, 1944–1946===
ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ &quot;ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ&quot; ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। 1940 ਵਿੱਚ, ਵੀ.ਐਸ. ਭੱਟੀ ਨੇ ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ &quot;ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ‌‌&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ&quot; ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸੰਘੀ ਇਕਾਈਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਕੈਬਨਿਟ ਦਾ ਮੁੱਖੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਹਨਾਂ ਇਕਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਜਲੰਧਰ, ਅੰਬਾਲਾ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੀਸ–ਸਤਲੁਜ ਖ਼ੇਤਰ ਦੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਫਰੀਦਕੋਟ ਅਤੇ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸ਼ਿਮਲਾ ਸਮੂਹ ਦੇ ਰਾਜ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।

ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ 1944 ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਆਲ-ਪਾਰਟੀ ਸਿੱਖ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਸੀਆਰ ਫਾਰਮੂਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਜਾਂਦੀ। ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ 1943 ਵਿੱਚ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਜਨਸੰਖਿਆਤਮਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। 1946 ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। 22 ਮਾਰਚ 1946 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ 'ਤੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ।  

ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਸੰਘ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰ ਜਿੱਥੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਸਿਤ ਰਿਆਸਤਾਂ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਜੀਂਦ, ਫਰੀਦਕੋਟ, ਕਲਸੀਆ ਅਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਖ਼ੇਤਰ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਨਗੇ। ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਲਾਹੌਰ, ਕਰਨਾਲ, ਸ਼ਿਮਲਾ, ਮੋਂਟਗੋਮਰੀ ਅਤੇ ਲਾਇਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੰਬਾਲਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ। ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਰਾਖਵਾਂ ਰੱਖੇਗਾ। ਟੈਨ ਤਾਈ ਯੋਂਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸੀ, ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ &quot;ਮੁਸਲਿਮ ਰਾਜ&quot; ਅਧੀਨ ਹੋਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਡਰ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਨਕਲ ਕੀਤੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਅਸੰਭਵ ਦੱਸ ਕੇ ਖ਼ਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
===ਗਾਂਧੀ–ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ।]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। 

ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਐਕਟ ਦਾ ਡਰਾਫ਼ਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬਾਕਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੂਜੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਬੋਰੀਆ‐ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ 'ਚੋਂ ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਰਹਿ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ|author=ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ}}

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਿੰਨਾਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣੇ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ, ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੱਤਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਰਾਵੀ ਤੋਂ ਘੱਗਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਿੱਤਾ ਜੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ|author=ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ}}

ਜੇਕਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਅੰਬਾਲਾ ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ?|author=ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ}}

ਇਸਦਾ ਜੁਆਬ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮੰਨ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘੱਟੋਂ‐ਘੱਟ ਪਟਿਆਲਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ 'ਤੇ ਜਿੰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਤਿਆਰ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ, 1947 ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰ ਦੇਣ ਜਾਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਰਾਹ ਨਾ ਫੜ ਲੈਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ 40‐50% ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਨਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਸਿਖਾਂ ਲਈ ਵੀ ਧਰਮ‐ਅਧਾਰਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ|ਧਰਮ‐ਨਿਰਪੱਖ]] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਸਹਿਜ ਸੀ।

1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ 'ਤੇ ਪਟੇਲ [[ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ‐ਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵੀ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਨ,ਹੀਂ ਬਣਾਇਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਗੱਲ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ|ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਦੁਹਰਾਈ ਸੀ,ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬੇਦੀ ਮਧੁਸੁਧਨ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ 'ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਗਏ ਤਾਂ? ਇਸਦੇ ਜੁਆਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਵਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ|author=ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ}}ਜੁਲਾਈ 1946 'ਚ ਕਲਕੱਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਦਿਆਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਲੂਕ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}}

1929 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1947 ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਬਕਾਇਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਰਿਆਸਤਾਂ 'ਤੇ ਖਿੱਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ [[ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਿਆਰੀ|ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ]] ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲਿਆਂ, ਸੰਚਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ 'ਤੇ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ 1946 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣੇ ਪੈਣ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}} ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਬਿਆਨ 'ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ, 1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ (1909)]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India districts 22 pa.png|thumb|ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ]]

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 3 ਕਰੋੜ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਇੱਕੋ‐ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ 60% ਲੋਕ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਖਿੱਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਵੈ‐ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਲਗਾਵ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਿਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੋਹਾਂ ਖਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ 'ਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਵੇਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 'ਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]], ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੈ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਰਚ 1946 ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਐਲਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਦੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।

==1950 ਤੋਂ 1970 ਤੱਕ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ranjit Singh at Harmandir Sahib - August Schoefft - Vienna 1850 - Princess Bamba Collection - Lahore Fort.jpg|thumb|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਸਰਵਣ‌ ਕਰਦੇ ਹੋਏ।]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕਦਮ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਵੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਸਾਖ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
===ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Master Tara Singh.png|thumb|ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]]1947 ਤੋਂ ਠੀਕ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਅਦੇ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਮਾਸਟਰ ਜੀ, ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ।|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}} ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਮੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੰਗ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 1950 ਤੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਕਈ ਵਾਰ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਜੁਆਬ ਹਰ ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ 25 (2)(B) ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੜਕ ਗਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ [[ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ (ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ)|ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।|author=ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ}} ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹੀ ਇੱਕਮਾਤਰ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਖਰੜੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੇ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India (1956-1966).png|thumb|1966 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ]]

1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਅੱਡ‐ਅੱਡ ਭਾਸ਼ਾ‐ਆਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸੰਬਰ 1953 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ) ਨਾਲੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਸਕੂਲਾਂ ਆਦਿ 'ਚ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੀ‐ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਪੜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਆਦਿ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆਂ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜੇਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਖ਼ਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਕੂਲਾਂ 'ਚ ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਇੱਕ ਸਰਕੂਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਧਰਾਤਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੂਬਾ ਸਿਰਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕਰਨਗੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[ਖ਼ਾਨਾਜੰਗੀ|ਖ਼ਾਨਾਜੰਗੀ]] ਸਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਰਗਿਜ਼ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਖਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਏ ਸਨ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਚੰਦੂ ਲਾਲ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ੁਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌਮ ਵਜੋਂ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਸੀ.ਐਮ. ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਕਿ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਬੀਲੇ&quot; ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ... ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਸਕਣ ਕਿ 'ਸ਼ਾਸਕ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਕੌਣ।}} ਹਾਲਾਕਿ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ–
{{Quote|text=ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬਾ ਨਾ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਗਾਂ ਦੀ ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਹੈ।}}ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਅੜਿਆ ਰਿਹਾ, ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ [[ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ]] 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦਾ ਖੂਬ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂ ਖ਼ਾਸਕਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਹਿੰਦੂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਹਿੰਦੀ ਲਿਖਵਾਈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ‐ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਤਲਖੀ ਆ ਗਈ, 1955 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰਾ ਬੈਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਅੰਦਰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰੇਗਾ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਾਹਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ, 10 ਮਈ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ,ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਸ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ,  ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 1,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ;  ਲਗਭਗ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, 12,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ,  ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ 21,000 ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,  ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾਉਣੀ ਪਈ।
===1955 ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਹਮਲਾ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ 'ਚ ਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ 'ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਰੋਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਗੰਗਾਨਗਰ ਤੋਂ ਆਇਆ ਤਦ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਸ਼ਵਨੀ ਕੁਮਾਰ  ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਰਕਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ, ਵਲੰਟੀਅਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਰਸੋਈਏ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਲੰਗਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਸਰਾਏ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਦਫਤਰਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣ ਲਈ ਲਾਠੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਅੱਥਰੂ ਗੈਸ ਅਤੇ ਗੋਲੇ ਛੱਡੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਅਤੇ ਸਰੋਵਰ ਜਾਂ ਤਲਾਬ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ।  ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਈਟ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਅਤੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫਲੈਗ-ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ 'ਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।

ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਦੇ ਉਲਟ, ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, 12 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ, ਸੱਚਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੁਦ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ। ਉਸਨੇ ਅਕਾਲੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ; ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 8 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਗਠਨ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1951-66.svg|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]] 1950 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ [[ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ]] 1966 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ [[ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ|1962 ਦੀ ਚੀਨ‐ਭਾਰਤ ਜੰਗ]] ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ,ਜਿਸ ਵਿਚ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ 50,000 ਰੁਪਏ ਸਮੇਤ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤਾ 20 ਮਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ ਦਾ ਫ਼ੰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਭਾਰ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਸੋਨਾ ਵੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਕਾਲੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਹੁਣ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ 1965 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਅਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​​​ਸਮਰਥਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਸਿੱਖ ਮੰਗ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਚੀਨ ਨਾਲ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਜੰਗਾਂ 'ਤੇ ਬਦਲੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦੀ।

[[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1965)|1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] 21 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 22 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਜੰਗਬੰਦੀ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ। 1964 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵੀਂ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਈ ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰੀ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੰਗ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ,  ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਡਰ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਸਰਕਾਰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ।  ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ 6 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ, ਗੁਲਜ਼ਾਰੀਲਾਲ ਨੰਦਾ, ਨੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ– &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਗਠਨ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਿਮਾਗ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।&quot;  ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ 23 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਲੰਮੀ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ ਜਿਸਨੂੰ [[ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ]], ਜਨਰਲ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ਪੁਰੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ।  ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ, ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਸਦਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅੰਤਮ 22 ਮੈਂਬਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਕਾਂਗਰਸ, ਜਨਸੰਘ, ਸੁਤੰਤਰ ਪਾਰਟੀ, ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਮੰਗ ਪੱਤਰ ਲੈਣ ਦੀ ਮਿਆਦ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ 5 ਨਵੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ 26 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ 25 ਦਸੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 10 ਜਨਵਰੀ 1966 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਾਰਨੀ ਮੈਂਬਰ ਰਾਵੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਮੇਟੀ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਸੂਬੇ ਲਈ ਕੇਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। 27 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਦਲੀਲਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਮੰਗ ਪੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 2200 ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 903 ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।  ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੀ ਕਮੇਟੀ ਤੋਂ ਸਤਰ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ।

ਸੰਸਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ 15 ਮਾਰਚ 1966 ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ; ਕਾਂਗਰਸ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ 6 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਸੂਬਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।  ਰਿਪੋਰਟ ਨੂੰ 18 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਮੰਗ ਮੰਨ ਲਈ ਗਈ ਸੀ, 17 ਅਪ੍ਰੈਲ  ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ 1966, 18 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ 1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦਾ ਸੂਬਾ ਬਣ ਗਿਆ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Geographical distribution of Punjabi language.png|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਇਲਾਕੇ (ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਨੁਸਾਰ)]]
1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸਾਕਾਰ ਹੋਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ ਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਐਕਟ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਐਕਟ ਤਹਿਰ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਹ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਜਿਸ਼ ਤਹਿਤ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖੇ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਤੇ ਸੰਚਾਈ ਪਰਿਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੇੰਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਰੱਖਿਆ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਤਹਿਸੀਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਪਿੰਡ ਤੇ ਕਸਬੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ।

ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਈ ਅਣਸੁਲਝੇ ਮੁੱਦੇ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਅਲਾਟਮੈਂਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਦੋ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦਾ ਸਮਾਯੋਜਨ, ਅਲਾਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਰਾਜ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਜੋ ਅਣਸੁਲਝੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਕਣਕ ਦੀ ਖਰੀਦ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਸਰੋਤਾਂ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ ਕਿ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਰੱਕੀ 'ਤੇ &quot;ਸਿਆਸੀ ਬ੍ਰੇਕ&quot; ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਣਸੁਲਝਿਆ ਤਣਾਅ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਵਧੇਰੇ ਰਾਜ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਲਈ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵੱਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਮਕਸਦ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਤੇ ਦਾ ਖਰੜਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1982 ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ; 1983 ਤੱਕ 40,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਕਾਲੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੁੱਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਰਾਜ ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦਰਮਿਆਨ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਬਿੰਦੂ ਬਣੇ ਰਹੇ।

===ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Takhat-Sri-Kesgarh-Sahib-Anandpur-Sahib.jpg|thumb|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ&lt;nowiki/&gt; (ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ)]]ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਸ ਸੀ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਹਿਰਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਕਿ [[ਰਾਵੀ]] ਤੇ [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ|ਬਿਆਸ]] ਦਾ ਪਾਣੀ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕੇ, ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬ ਕੋਲ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਕੇਵਲ 23% ਪਾਣੀ ਹੀ ਬਚਿਆ ਜਦਕਿ ਬਾਕਿ ਦਾ ਪਾਣੀ ਦੂਸਰੇ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੁਆਰਾ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਤੀ ਰੋਸ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਗਿਆ। 

1972 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਾਖ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਲਿਆਂਦਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦੋਵੇਂ ਮੰਗਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੇ ਧਰਮ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਸੀ।

ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਗਲੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਉੱਪਰ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ, 1982 ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੰਗ ਨੇ ਫ਼ਿਰ ਜ਼ੋਰ ਫੜਿਆ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਇਸ ਮੋਰਚਾ 1982 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1984 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਪਰ ਇਸ ਮੋਰਚਾ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ।

===ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Global Map of Sikh Population (Estimated 2023).png|thumb|
ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ (ਅੰਦਾਜ਼ਨ 2023)]]
ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ, ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਧਾਰਨਾ 1971 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, 1980 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਹੋਰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀ ਗਈ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਗਠਨ [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]] ਨੇ 12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ 1954 ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਗਏ। ਪਰਮਾਰ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਲਿੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ 20 ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਗਲ ਤੱਕ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਪਰਮਾਰ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਬਰਮਿੰਘਮ ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਬੁਲੰਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਯਤਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ। 1969 ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਚੋਣਾਂ ਹਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਵੀ ਲੰਡਨ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ ਨਾਲ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਏ।

1970 ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਰ ਤੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਲੰਡਨ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈੱਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਐਲਾਨ ਨੂੰ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਿਆ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਯਤਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ।

===ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Pakistan - Punjab - Nankana Sahib.svg|thumb|ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਪੰਜਾਬ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ)]]
[[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|1971 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਨੇਤਾ ਚੌਧਰੀ ਜ਼ਹੂਰ ਇਲਾਹੀ ਦੇ ਮਹਿਮਾਨ ਵਜੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤੀ। ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕ  ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਕਵਰੇਜ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ। ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸ਼ਬਦ ਵਧੇਰੇ ਮਾਣਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ। 

30 ਅਕਤੂਬਰ 1971 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੇ ਸੱਦੇ ਉੱਤੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਖਬਾਰ &quot;[[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼|ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]]&quot; ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀਆਂ ਵੱਖਵਾਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਉੱਪਰ ਦੇਸ਼ਧ੍ਰੋਹ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
===ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ===
12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਨੂੰ [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਜਰਨਲ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਮਈ 1980 ਵਿੱਚ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਲੰਡਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਐਲਾਨ ਸੰਧੂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਅਤੇ ਕਰੰਸੀ ਜਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਕੀਤਾ। ਲੰਡਨ ਤੋਂ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਹਾਊਸ&quot; ਨਾਮਕ ਇਮਾਰਤ ਤੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ&quot; ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ 'ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ [[ਪਾਸਪੋਰਟ]], ਡਾਕ ਟਿਕਟਾਂ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਡਾਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ, ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚੌਹਾਨ ਦੁਆਰਾ ਬਰਤਾਨੀਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਫਾਰਤਖਾਨੇ ਵੀ ਖੋਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ [[ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆ|ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆਂ]] ਦੇ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਆੜੂਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ੀ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱਕ [[ਏਕੁਆਦੋਰ|ਇਕੂਆਡੋਰ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਖਾਤਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਸੀ। [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਅਮਰੀਕਾ]] ਅਤੇ [[ਜਰਮਨੀ]] ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚੌਹਾਨ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। 

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਵੀ ਵੱਧ‐ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਧੰਨ ਦਾ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਪਰ ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਜੂਨ 1984 ਦੇ [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]] ਤੱਕ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ ਹੀ ਰਹੀ।
===ਰਾਅ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ===
ਰਾਅ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਜੀ.ਬੀ.ਐੱਸ. ਸਿੱਧੂ ਦੇ ਖੁਲਾਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਅ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਧੂ ਨੂੰ ਰਾਅ ਵੱਲੋਂ 1976 ਵਿੱਚ ਓਟਾਵਾ, ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਸਿੱਧੂ ਉੱਥੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਰਹੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਵੀ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ। ਸਿੱਧੂ ਅਨੁਸਾਰ, &quot;ਦਿੱਲੀ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਈ ਦਾ ਪਹਾੜ ਬਣਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਰਾਅ ਨੇ ਨਾ‐ਮੌਜੂਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ [[ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪ]] ਅਤੇ [[ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ (ਖੇਤਰ)|ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ]] ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1981 ਤੱਕ ਕੁੱਲ 7 ਪੋਸਟਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਅਤੇ ਰਾਅ ਵੱਲੋਂ ਤਾਇਨਾਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ ਸਨ।&quot; ਸਿੱਧੂ ਅਨੁਸਾਰ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ (ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨਾ ਮਾਤਰ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਅਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਅਸਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।

ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੇ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਲਿਖੇ ਗਏ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਅਨੁਸਾਰ, &quot;ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਨਾ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਖੁਦ ਵਾਰ‐ਵਾਰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਮੰਗ ਰਿਹਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਅਨ ਅੰਦਰ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵੱਧ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ... ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਹਊਆ ਖੜਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਇਹ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਬਹਾਨਾ ਜਾਂ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਚਾਹਿਦਾ ਸੀ।&quot;

[[ਖ਼ੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ|ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਭਾਰੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ– {{Quote|text=ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਜਾਪਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ, ਜੇ ਬਹੁਤੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ, ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਲਈ ਡੂੰਘੇ ਅਪਰਾਧ ਵਜੋਂ ਲਿਆ ਹੈ।}}

==1970 ਤੋਂ 1983 ਤੱਕ==
{{Main article|ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ}}

=== ਦਿੱਲੀ ਏਸ਼ੀਅਨ ਖੇਡਾਂ (1982) ===
ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਮਝੌਤੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਜਤਾਈ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਚਕਾਰ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਤਬਾਦਲੇ ਸੰਬੰਧੀ ਅਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਅਸਫਲ ਰਹੀ। ਨਵੰਬਰ 1982 ਵਿੱਚ, ਅਕਾਲੀ ਆਗੂ [[ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ]] ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਕਾਲੀ ਦਲ 9ਵੀਆਂ ਸਾਲਾਨਾ [[ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ]] ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪਾਵੇਗਾ‌ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਵਰਕਰਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਦੇਣ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣਗੇ। 

ਇਹ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਖੇਡਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਕਵਰੇਜ ਮਿਲੇਗੀ, ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਮੋਰਚਿਆਂ ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਨਾਲ ਭਰ ਦੇਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।‌ ਖੇਡਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਪਹਿਲਾਂ, ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ [[ਭਜਨ ਲਾਲ]] ਨੇ ਹਰਿਆਣਾ-ਪੰਜਾਬ ਸਰਹੱਦ ਨੂੰ ਸੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵਿਤਕਰੇ ਅਤੇ ਅਪਮਾਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਜੋ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਮੋਰਚੇ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। 

ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ &lt;abbr&gt;ਸੇਵਾਮੁਕਤ&lt;/abbr&gt; ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ [[ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ]] ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬਣੇ।

==1984==
===ਵੱਧਦੀਆਂ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ===
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਖਾੜਕੂ|ਖਾੜਕੂਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। 1984 ਵਿੱਚ, ਸਿਰਫ਼ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੌਰਾਨ 775 ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 298 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 525 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਤਲਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਲੋਕ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਨਾਹ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਠੇਸ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਟਰੱਕਾਂ ਦੀ ਸ਼ਿਪਿੰਗ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]] ਨੂੰ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਭੇਜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਅਕਤੂਬਰ 1983 ਵਿੱਚ ਛੇ ਹਿੰਦੂ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸ਼ਨ|ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ।
===ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਮੁੱਦਾ===
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਫਰਵਰੀ 1984 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ|ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ]] ਦੇ ਅਨੁਛੇਦ 25, ਧਾਰਾ (2)(ਬੀ) ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅੰਦੋਲਨ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਧਾਰਾ ਅਸਪਸ਼ਟ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ, &quot;ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਜਾਂ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਜੋਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।&quot; ਹਾਲਾਕਿ ਇਸੇ ਅਨੁਛੇਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ [[ਕਿਰਪਾਨ|ਕ੍ਰਿਪਾਨ]] ਪਹਿਨਣ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪੇਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਘੱਟਗਿਣਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਧਾਰਾ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ।ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਹ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇਸ ਅਸਪਸ਼ਟ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਅਮਲੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਂਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਜੋੜਾ ਜੋ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਆਹ ਕਰੇਗਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਵਿਆਹ [[ਹਿੰਦੂ ਵਿਆਹ ਐਕਟ 1955]] ਦੇ ਤਹਿਤ ਰਜਿਸਟਰ ਕਰਵਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ । ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨਾਲ ਬਦਲਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ।

===ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ===
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ [[ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ|ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ]] ਨੂੰ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ|ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ]] ਤੋਂ ਹਟਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਕੋਡ ਨੇਮ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਜੁਲਾਈ 1983, ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਬਾਬਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਗ਼ਾਵਤ ਲਈ ਅਸਲਾਖਾਨਾ ਅਤੇ ਹੈਡਕੁਆਰਟਰ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਾਕੇ ਨੀਲੇ ਤਾਰੇ ਤੱਕ 165 ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਹੋਈ, ਨਾਲ ਹੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ 39 ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਦੰਗਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 410 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 1,180 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਸਨ।

ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਬੇਸਿੱਟਾ ਰਹਿਣ ਮਗਰੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ]], ਕੇਂਦਰੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਅਤੇ ਸੀਮਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ, ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰਾਬਤਾ ਬਾਕੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਨਾਲੋਂ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ [[ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ 3 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਸਿੱਖਾਂ ਜਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਹ ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।}} ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਫ਼ੌਜੀ ਨੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਦੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਅਫਸਰ, ਜੂਨੀਅਰ ਕਮਿਸ਼ਨਡ ਅਫਸਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰੈਂਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਫੌਜ ਨੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ। ਭਾਰੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਨਾਲ ਲੈਸ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ  ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮਝਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਟੈਂਕ-ਰੋਕੂ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨ-ਗਨ ਫਾਇਰ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਚੀਨੀ ਰਾਕੇਟ-ਪ੍ਰੋਪੇਲਡ ਗ੍ਰਨੇਡ ਲਾਂਚਰ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ-ਵਿੰਨ੍ਹਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਸੀ। ਭਾਰੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਅੰਤ 6 ਜੂਨ ਤੱਕ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਫ਼ੌਜ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਮ੍ਰਿਤਕਾਂ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ 83 ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 249 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ, ਹਾਲਾਂਕਿ [[ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ]] ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਕਿ 700 ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਧਿਕਾਰਤ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁੱਲ 493 ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਨਾਲ ਹੀ 1,592 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਹੋਈ। ਪਰ ਸੁਤੰਤਰ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ 5,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 200 ਖਾੜਕੂ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ।

ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਵਿਲੀਅਮ ਹੇਗ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ: 
{{Quote|text=ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਕੋਈ ਹੋਰ ਰਸਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਰਾਜ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਨੇੜੇ ਸੀ, ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਐਲਾਨਦਾ ਹੋਇਆ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦਾ।}}

ਮਿਤਰੋਖਿਨ ਆਰਕਾਈਵ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 1982 ਵਿੱਚ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਨੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ &quot;ਏਜੰਟ ਐੱਸ&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਵਰਤਿਆ ਜੋ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੀ। ਏਜੰਟ ਐੱਸ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਜੋ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। 1983 ਵਿੱਚ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਮਾਸਕੋ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮਨਾ ਲਿਆ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਗੁਪਤ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮਿਤਰੋਖਿਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 1984 ਤੱਕ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਵਿੱਚ ਵਿਫਲ ਰਹੀ।

===ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ===
{{Main article|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ}}
[[ਤਸਵੀਰ:Indira Gandhi official portrait.png|thumb|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]]
31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਨਿੱਜੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ [[ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਕਾਤਲ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਹੱਤਿਆ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[1984 ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ|ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ]] ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਲੋਚਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਮਿਸ਼ਨ, [[ਨਾਨਾਵਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨ]] ਨੇ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇਤਾਵਾਂ (ਜਗਦੀਸ਼ ਟਾਈਟਲਰ, ਐਚ.ਕੇ.ਐਲ. ਭਗਤ ਅਤੇ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ) ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।ਹੋਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਾਗਰਿਕ-ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਤੇ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਰਿਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 16 ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ, 13 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ 198 ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

==1985 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ==
===ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ, 1985===
[[ਤਸਵੀਰ:Harchand Singh Longowal 1987 stamp of India.jpg|thumb|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੰਡੀਆ ਪੋਸਟ ਸਟੈਂਪ 'ਤੇ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੀ ਤਸਵੀਰ।]]
ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਹੇ ਕੱਟੜਪੰਥ‌ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਭਿਆਨਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਂਪਦਿਆਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਕੀਤੀ,‌ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਨਿਖੇਦੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ।

1985 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤੇ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹੱਲ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਮਝੌਤਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਧਾਰਮਿਕ, ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸਮਝੌਤਾਯੋਗ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਨਾਲ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣੀ।

ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿੱਚ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਦੀ ਨਿਖੇਦੀ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਤੰਤਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੁਕ ਗਈ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ।

ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਵਿਕਸਤ ਕਰਕੇ ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ‌ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਗੈਰ–ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ, ਹਥਿਆਰ, ਪੈਸਾ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੋਸ਼ ਹਾਲਾਤੀ ਸਬੂਤਾਂ ਤੇ ਹੀ ਅਧਾਰਤ ਸਨ।

===ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182===
{{Main article|ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182}}
[[ਤਸਵੀਰ:Irish Naval Service recovering bodies from the Air India Flight 182 disaster.jpg|thumb|ਆਇਰਿਸ਼ ਨੇਵਲ ਸਰਵਿਸ, ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਵਿੱਚੋਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਬਰਾਮਦ ਕਰਦੀ ਹੋਈ]]
ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਮਾਂਟਰੀਅਲ–ਲੰਡਨ–ਦਿੱਲੀ–ਬੰਬਈ ਰੂਟ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਉਡਾਣ ਸੀ। 23 ਜੂਨ 1985 ਨੂੰ ਇਸ ਰੂਟ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਬੋਇੰਗ 747 ਨੂੰ [[ਆਇਰਲੈਂਡ ਗਣਰਾਜ|ਆਇਰਲੈਂਡ]] ਦੇ ਤੱਟ ਦੇ ਲਾਗੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਕੁੱਲ 329 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 268 ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕ, 27 ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 24 ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਫਲਾਈਟ ਚਾਲਕ ਦਲ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਇਸੇ ਦਿਨ ਇੱਕ ਹੋਰ ਧਮਾਕਾ [[ਜਪਾਨ|ਜਾਪਾਨ]] ਦੇ ਟੋਕੀਓ ਦੇ ਨਾਰੀਤਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਵੀ ਹੋਇਆ, ਜਿਸਦਾ ਮਕਸਦ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 301‌ ਨੂੰ ਉਡਾਉਣਾ ਸੀ, ਪਰ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਧਮਾਕਾ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਮਾਨ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 331 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ ਦੇ ਪੰਜ ਦੇਸ਼ਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ: ਕੈਨੇਡਾ, ਬਰਤਾਨੀਆ, ਭਾਰਤ, ਜਾਪਾਨ ਅਤੇ ਆਇਰਲੈਂਡ।

ਇਸ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ਼ੱਕੀ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਸਤੰਬਰ 2007 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇਨਕੁਆਰੀ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜਾਂਚ ਨਿਊਜ਼ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ''ਤਹਿਲਕਾ'' ਵਿੱਚ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਅਣਜਾਣ ਵਿਅਕਤੀ [[ਲਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ]] ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਮਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਜਾਂਚਾਂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਅਸਲ ਵਿੱਚ [[ਤਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ]] ਸੀ।

ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਲਈ ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਚਲਾਏ ਗਏ। ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਿਆਤ‌ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਇਕਲੌਤਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਅਤੇ ਨਾਰੀਤਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਫਟਣ ਵਾਲੇ ਬੰਬਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ।

===1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ===
{{Main|ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ}}
[[ਤਸਵੀਰ:GURUDWARA SRI AKAL TAKHT SAHIB.jpg|thumb|ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਵਿਖੇ 1986 ਦਾ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ]]
1986 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ਤੇ ਸੀ ਤਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ [[ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ|ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ‌]] ਬੁਲਾਇਆ 26 ਜਨਵਰੀ 1986 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਆਪਣਾ ਜਥੇਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ‌ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਕਈ ਬਾਗ਼ੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਈ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 1987 ਵਿੱਚ [[ਲਾਲੜੂ]] ਨੇੜੇ 32 ਹਿੰਦੂ ਬੱਸ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ 1991 ਵਿੱਚ [[ਲੁਧਿਆਣਾ|ਲੁਧਿਆਣੇ]] ਵਿੱਚ 80 ਰੇਲ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਚਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

1989 ਦੀਆਂ ਸੰਸਦੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ 13 ਸੰਸਦੀ ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 10 ਸੀਟਾਂ ਤੇ ਜੇਤੂ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਖਾਕੀ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ‌ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੋਟਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕੇਵਲ 24% ਰਹੀ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇਹ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਪਣੀ ਖਾੜਕੂ ਵਿਰੋਧੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ, [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਇਸ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1993 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

===1990 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂ਼ਾਆਤ ਵਿੱਚ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਮੂਹ ਅਹਿੰਸਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪੈਰਵੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।

ਅਗਸਤ 1991 ਵਿੱਚ, [[ਰੋਮਾਨੀਆ]] ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਸਫ਼ੀਰ [[ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੇਰੋ]] ‌'ਤੇ [[ਬੁਖ਼ਾਰੈਸਟ|ਬੁਖ਼ਾਰੈਸਟ]] ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਿਬੇਰੋ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਨੇ 1991 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਰੋਮਾਨੀਆਈ ਸਫ਼ੀਰ ਲਿਵੀਯੂ ਰਾਡੂ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ, ਇਹ ਰਿਬੇਰੋ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਸ਼ੱਕ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਰੋਮਾਨੀਆਈ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਡੂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਅਕਤੂਬਰ 1991 ਵਿੱਚ‌ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਅਗਵਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਸੀ,‌ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਜਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ 20 ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਰ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਵਿਦਵਾਨ ਇਆਨ ਟੈਲਬੋਟ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ, ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਸਮੇਤ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਧਿਰਾਂ ਕਤਲ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਵਰਗੇ ਅਪਰਾਧ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ।

24 ਜਨਵਰੀ 1993 ਤੋਂ 4 ਅਗਸਤ 1993 ਤੱਕ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗ਼ੈਰ–ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨ ਅਨਰਿਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਡ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਐਂਡ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਰਿਹਾ ਪਰ 22 ਜਨਵਰੀ 1995 ਨੂੰ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਤੌਰ ਤੇ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

31 ਅਗਸਤ 1995 ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਜਿਸਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੇ ਲਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕੀ ਦੱਸਿਆ। ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਦੂਤਾਵਾਸ ਦੁਆਰਾ 2006 ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਰਿਲੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ।

ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਜੋ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ, ਉਹ ਸਮਰਥਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ। ਘੱਟਦੇ ਸਮਰਥਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਸਤਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਾਗ਼ੀ ਲੜਾਕਿਆਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਲਗਾਤਾਰ ਜਿਤਾਂ ਕਾਰਨ ਖਾੜਕੂਵਾਦ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ।
===2000 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ‌ (ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ) ਵਿਰੁੱਧ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ‌ ਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਗੁਨਾਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਪਛਾਣ ਜਾਂ ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ, 1984 ਤੋਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਬਲਾਂ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਵਿਆਪਕ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ– ਮਨਮਾਨੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ, ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ, ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ, ਸ਼ੱਕੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਫ਼ਾਂਸੀ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਮੰਗੇ ਗਏ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਠਿਕਾਣਿਆਂ ਦਾ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੌਰਾਨ ਪੁਲਿਸ ਉੱਪਰ ਲਾਪਤਾ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਬਲਾਤਕਾਰ ਅਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ ਦੇ ਕਈ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਦਸੰਬਰ 2002 ਤੱਕ 75-100 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ।
===2010 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
2010 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਰਨਤਾਰਨ ਧਮਾਕਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ 4 ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਡੇਰਾ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਵਰਗੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੀ ਸਰਗਰਮ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਦਸੰਬਰ ਤੱਕ, ਭਾਰਤੀ ਮੀਡੀਆ ਸੂਤਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫੋਰਸ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਭਾਵੀ ਹਮਲੇ ਬਾਰੇ ਖੁਫ਼ੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਨਪੁਟ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਖਾੜਕੂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹੈਂਡਲਰਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਨਵੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ 13 ਮਤੇ ਅਪਣਾਏ। 12ਵੇਂ ਮਤੇ ਨੇ 1986 ਦੇ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਏ ਗਏ ਮਤਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]] ਨੇ ਸੂਰਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਯਾਨੰਦ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮਾਨ ਏਸੀਪੀ ਸਤੀਸ਼ ਮਲਹੋਤਰਾ ਨਾਲ ਬਹਿਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਡੀਐਮਸੀਐਚ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੇਟ ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਫੋਰਸ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਾਰੇ ਲਗਾਏ। ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 15–20 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਚੱਲੇ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਾਨ ਨੂੰ ਏਡੀਸੀਪੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।

ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਫਿਊਜੀ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ (IRB) ਰਿਪੋਰਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂਸਟਾਰ ਦੀ 31ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 25 ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ।‌‌ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਪਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ|ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] ਦੇ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਦੋ ਮੈਂਬਰਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਸਰੂਪ ਸਿੰਘ ਸੰਧਾ ਅਤੇ ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਚੰਨਾ ਵਜੋਂ ਹੋਈ ਹੈ, ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਬਾਦਲ ਵਿਰੋਧੀ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ।

ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ, ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲਾਬਿੰਗ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਵਧਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਾਲ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਬੰਧਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ, ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਉਪਲਬਧ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਲਈ ਸਮਰਥਨ ਜੁਟਾਉਣ ਲਈ ਇੰਟਰਨੈਟ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਵਰਗੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸੰਚਾਰ ਢੰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
===2020 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
2021 ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸਮੂਹ, ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ (SFJ) ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ–ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ|ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ]], [[ਇਟਲੀ]], [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਅਤੇ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਸਮੇਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਜਨਮਤ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵੋਟਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਲੱਖਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੋਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਹੈ।

ਜਨਵਰੀ 2023 ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਮੈਲਬੌਰਨ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਝੜਪਾਂ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦੋ ਲੋਕ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਦੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਪੁਲਿਸ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ: &quot;ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ, ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਝੰਡਿਆਂ ਦੇ ਡੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਈ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਸੱਟਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪੀੜਤਾਂ ਦਾ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪੈਰਾਮੈਡਿਕਸ ਦੁਆਰਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ&quot; ਅਤੇ &quot;ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇੱਕ 34 ਸਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ 39 ਸਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਦੰਗਾਕਾਰੀ ਵਿਵਹਾਰ ਲਈ ਜੁਰਮਾਨੇ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&quot; ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਬੈਰੀ ਓ'ਫੈਰਲ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ।

ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ ਦੀਪਕ ਪੁੰਜ, ਜੋ ਕਿ [[ਬਰੈਂਪਟਨ]] ਦੇ ਇੱਕ ਰੇਡੀਓ ਹੋਸਟ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁਖ ਆਲੋਚਕ ਸਨ, 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਬੰਦਿਆਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ [[ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ]] ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਬੋਲਣ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਦ ਗਲੋਬ ਐਂਡ ਮੇਲ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ, ਪੁੰਜ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ, &quot;ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਬੰਦੂਕ ਤਾਣੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਨੇ ਬੀਅਰ ਦੀ ਬੋਤਲ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਵਾਰ ਕੀਤਾ।&quot; ਬਰੈਂਪਟਨ ਦੇ ਮੇਅਰ ਪੈਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ &quot;ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਹਿੰਸਾ ਜਾਂ ਧਮਕੀ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।&quot; ਪੀਲ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਜਾਂਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।

ਅਗਸਤ 2022 ਵਿੱਚ‌ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ]], ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ [[ਵਾਰਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦੇ]] (ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜਥੇਬੰਦੀ ਜੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ) ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਉਸਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਸ਼ੇ ਤਿਆਗਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਅਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਟੂਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ, ਨਸ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬੁਰਾਈਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਜਨਤਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ।‌ 18 ਮਾਰਚ 2023 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 'ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੰਗਠਨ 'ਤੇ ਕਤਲ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼, ਪੁਲਿਸ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਫੈਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ। ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਫ਼ਰਾਰ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਨੂੰ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ 2023 ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।

ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਕਈ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਦੇ ਹੋਏ ਪਰ ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਭੀੜ ਨੇ [[ਸਾਨ ਫ਼ਰਾਂਸਿਸਕੋ|ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ]] ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਭੀੜ ਨੇ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਖੰਭੇ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਉਤਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਖਿੜਕੀਆਂ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਮੂਲੀ ਸੱਟਾਂ ਲਗਾਈਆਂ। NIA ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ। 21 ਮਾਰਚ 2023 ਨੂੰ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਕੌਂਸਲੇਟ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ 'ਤੇ ਜਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ।

18 ਜੂਨ 2023 ਨੂੰ [[ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਜਰ]] ਨੂੰ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਦੇ [[ਸਰ੍ਹੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ|ਸਰੀ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਪਾਰਕਿੰਗ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਿੱਝਰ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਦੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਉਸ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਤਲਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹਵਾਲਗੀ ਦੀ ਅਸਫਲ ਮੰਗ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।

2 ਜੁਲਾਈ 2023 ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਫਾਇਰ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਦੁਆਰਾ ਅੱਗ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਬੁਝਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸੱਟ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ। ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਮੈਥਿਊ ਮਿਲਰ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਟਵਿੱਟਰ 'ਤੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਹਮਲਾ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਸੀ।

ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਗਲੋਬ ਐਂਡ ਮੇਲ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁਝ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਨਿੱਝਰ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਨਿੱਝਰ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਇੰਟਰਵਿਊਆਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਖ਼ੁਲਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ 1995 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਤਲ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਮੁਖੀ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤਾਰਾ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਬੰਧ ਸਨ।

1 ਸਤੰਬਰ 2024 ਨੂੰ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਟੋਰਾਂਟੋ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੈਲੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਰੈਲੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਫਲੋਟਾਂ 'ਤੇ [[ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ]]‌ (ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਹਮਲਾਵਰ) ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਰਾਹਗੀਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ, ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ। SFJ ਦੇ ਜਨਰਲ ਕੌਂਸਲ ਨੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਦਿਲਾਵਰ ਦੀ ਔਲਾਦ ਹਾਂ‌ 1995 ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ, ਹਥਿਆਰ ਦੀ ਚੋਣ ਬੰਬ ਸੀ, ਪਰ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਵੋਟ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਹੈ।&quot; ਰੈਲੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਨੇ &quot;ਕਿੱਲ ਇੰਡੀਆ&quot; ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਵੀ ਲਗਾਏ।

ਨਵੰਬਰ 2024 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਸਭਾ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਝੜਪ ਹੋਈ। [[ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ]], [[ਜਗਮੀਤ ਸਿੰਘ]], ਪੀਅਰ ਪੋਇਲੀਵਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਰੈਂਪਟਨ ਦੇ ਮੇਅਰ ਪੈਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਸਿਟੀ ਕੌਂਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।‌ ਪੀਲ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਇੱਕ ਆਫ ਡਿਊਟੀ ਸਾਰਜੈਂਟ ਹਰਿੰਦਰ ਸੋਹੀ ਨੂੰ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਡਿਊਟੀ ਤੋਂ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸੋਹੀ ਨੂੰ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਫੜੇ ਹੋਏ ਫਿਲਮਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਝੜਪ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ,  ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪੈਨਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮੰਦਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਸੂਸੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਬਾਰੇ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਕੈਨੇਡਾ ਲਈ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰੈਫਰੈਂਡਮ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗੋਸਲ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਬਨਾਮ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਉਹ (ਕੌਂਸਲਰ ਅਧਿਕਾਰੀ) ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।&quot;

===ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦਾ ਚੋਣ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ===
{{Main article|2022 ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ|2024 ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ}}
[[2022 ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ|2022 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ]] ਵਿੱਚ‌ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ), ਦੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀ ਹੈ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 117 ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 81 ਸੀਟਾਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਅਤੇ 386,176 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 2.48% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੂੰ 2017 ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 49,260 ਵੋਟਾਂ (ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 0.3%) ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਨੇ ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ ਹੋਈ [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੰਗਰੂਰ]] ਲੋਕ ਸਭਾ ਉਪ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ, ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ 253,154 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 35.61% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਨ 2024 ਦੀ ਸੰਗਰੂਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ ਹਾਰ ਗਏ ਸਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ 187,246 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 18.55% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।

2024 ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤੇਰਾਂ ਸੰਸਦੀ ਹਲਕਿਆਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਦੋ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ [[ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ|ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ]], ਨੇ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੇ ਗਏ।  ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੇ 13 ਵਿੱਚੋਂ 12 ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਮੀਦਵਾਰ ਖੜ੍ਹੇ ਕੀਤੇ, ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 500,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੋਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ।
==ਖਾੜਕੂਵਾਦ==
[[ਤਸਵੀਰ:Socialism in Context.png|thumb|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ (ਸੱਜੇ) ਅਤੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕਨਵੀਨਰ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ (ਖੱਬੇ) ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪਠਾਣੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿੱਚ, ਫਰਵਰੀ-ਮਾਰਚ 1991]]
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ‌। 1984 ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਫ਼ੌਜੀ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ। ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਨਾਲ–ਨਾਲ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਰਗ ਵੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਦਾ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲੱਗਾ।

ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵੱਲ ਮੁੜਿਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਕੁਝ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ, ਫ਼ੌਜ ਜਾਂ ਫੌਜ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ। ਮਾਨਵ–ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਮੌਜ–ਮਸਤੀ, ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਮਰਦਾਨਗੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਸਨ। ਪੁਰੀ ਜੱਜ ਅਤੇ ਸੇਖੋਂ (1999) ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਨਪੜ੍ਹ ਜਾਂ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹੇ–ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਨੌਕਰੀ ਦੀਆਂ ਕਾਫ਼ੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, &quot;ਮਨੋਰੰਜਨ&quot; ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਖ਼ੁਦ ਸਿਰਫ਼ 5% ਖਾੜਕੂਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸੀ।

===ਪਤਨ===
ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਅਨੁਸਾਰ 1992 ਤੋਂ 1997 ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ 1997 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ, &quot;ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੈੱਲ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਫੰਡ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦੇ ਹਨ।&quot; 

&quot;ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨ ਲਾਦੇਨ ਤੱਕ: ਧਾਰਮਿਕ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ&quot; ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਓਰਫੈਲੀਆ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਗਲੋਬਲ ਐਂਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੱਡੀਜ਼, ਯੂਸੀਐਸਬੀ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਮਾਰਕ ਜੁਰਗੇਨਸਮੇਅਰ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਾ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲਿਆ ਜਿਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਲਹਿਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।&quot; ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਥੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਕੈਦ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ ਜਾਂ ਫਿਰ ਲੁਕਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।

===ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਦੇ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹਿਣ ਦੇ ਕਾਰਨ===
ਖਾੜਕੂਵਾਦ‌ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ:

• ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਮੁੱਖੀ ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖਾੜਕੂਆਂ ਤੇ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈ। ਕਈ ਖਾੜਕੂ ਆਗੂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।‌

• ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦਖ਼ਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ।

• ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਲਈ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ&quot; ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧਾਰਨਾ ਦੀ ਘਾਟ। ਕੁਮਾਰ (1997) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਨਾਮ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਇੱਛਾਵਾਦੀ ਸੋਚ ਸੀ, ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿਰੁੱਧ ਉਨ੍ਹਾਂ (ਖਾੜਕੂਆਂ) ਦੀ ਘ੍ਰਿਣਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਬਦਲਵਾਂ ਵਿਕਲਪ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਸਕੇ।

• ਲਹਿਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਖਾੜਕੂਆਂ ਕੋਲ ਵਿਚਾਰਾਤਮਰਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ।

• ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰਾਂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ ਨਾਲ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਵੰਡੀਆਂ ਗਈਆਂ।

• ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹਮਦਰਦੀ ਅਤੇ ਸਮਰਥਨ ਦਾ ਘਾਟਾ।

• ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਫੁੱਟ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੀਤਾ।

• ਵੱਖਵਾਦੀ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਧਾਈ ਗਈ ਚੌਕਸੀ।

ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਪੀਸ ਐਂਡ ਕਨਫਲਿਕਟ ਸਟੱਡੀਜ਼ ਲਈ ਲਿਖਦੇ ਹੋਏ ਸਿਮਰਤ ਢਿੱਲੋਂ (2007) ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ, &quot;ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਲੜਾਈ ਕਾਰਨ ਲਹਿਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਮਰਥਨ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ।&quot;

===ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ===
ਸਿਖ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਅਤੇ ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਵਰਗੇ ਕਈ ਖਾੜਕੂ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਸਮੇਂ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਸੰਗਠਿਤ ਹਨ, ਜੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਫ਼ੌਜੀ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੂਹ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਰਗਰਮ ਸਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਜੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੌਜੂਦਗੀ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ 1993 ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]], ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ, [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ)|ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ]], ਅਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਅਣਜਾਣ ਸਮੂਹ, ਸ਼ਹੀਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੋਰਸ ਨੇ 1997 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਸਮੂਹ ਬਾਰੇ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ ਗਿਆ।

ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

* ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (BKI)
** [[ਯੂਰਪੀ ਸੰਘ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ‌]] ਅਤੇ [[ਯੂਨਾਈਟਡ ਕਿੰਗਡਮ|ਬਰਤਾਨੀਆ]] ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
** 2004 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਅੱਤਵਾਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ । 
** ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 'ਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਾਮਜ਼ਦ।
* ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਫ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ (BTFK)
** ਇਹ ਸਮੂਹ 1984 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ]] ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
** 1995 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ 4 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) 
** 1986 ਵਿੱਚ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ।  ਇਹ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ (DOS) ਦੁਆਰਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੈ । 
** ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ KCF ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 1995 ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। 
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਆਰਮੀ (KLA)
** ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿੰਗ‌ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵੱਖ ਹੋਏ ਸਮੂਹ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ।
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ 
** 1986 ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ
** 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਿਕਾਂ 'ਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕਈ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫੋਰਸ (KZF)
** ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
* ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ISYF) (ਜੋ ਕਿ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।)
* ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (AISSF)
* ਦਸਮੇਸ਼ ਰੈਜੀਮੈਂਟ
* ਸ਼ਹੀਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੋਰਸ

==ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sikh march against Indian policy, London 10-Jun-12.JPG|thumb|ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, 2011]]
ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਹਿੰਸਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਇਆ। ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਲਹਿਰ  ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕੂਟਨੀਤਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਬਰਤਾਨੀਆ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣ ਲਈ ਕਾਡਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜਲਾਵਤਨ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।

ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਗਤ ਤਾਲਮੇਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧੜਿਆਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਗਠਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮੰਚ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਈ ਵਾਰ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਲਈ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ੈਲੀਬੱਧ ਸੰਸਕਰਣ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਕੇ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਆਗੂਆਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕੁਝ ਧੜੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਲੜਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਾਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਫੰਡਾਂ ਨੂੰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।

ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਸੁਚਾਰੂ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਵਿਵਸਥਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਸੰਮੇਲਨਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1981 ਵਿੱਚ &quot;ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਮੇਲਨ&quot; ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 200 ਡੈਲੀਗੇਟਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1987 ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਸੰਮੇਲਨ ਸਲੋਹ, ਬਰਕਸ਼ਾਇਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਲਿਆਉਣੀ ਸੀ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ। ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਸਲੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦਿਅਕ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਗੈਰ–ਸਿੱਖ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਚਿਹਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਸੀ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਵੱਖਵਾਦੀ&quot; ਮੰਨਦੇ ਸਨ।

1993 ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਅਨਰਿਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਡ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਐਂਡ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (UNPO) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਅੰਦਰ ਹੀ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਉੱਤੇ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮਾਂ ਕਾਰਨ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਮੁਅੱਤਲੀ 22 ਜਨਵਰੀ 1995 ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਐਸੋਸੀਏਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐਡਵਰਡ ਟੀਜੀ ਐਂਡਰਸਨ, ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ:  
{{Quote|text=ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਵੈ-ਨਿਰਣੇ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਭੜਕਾਊ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ, ਕਠੋਰ ਬਿਆਨਬਾਜ਼ੀ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹਿੰਸਕ ਤਣਾਅ, ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਲਈ 'ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ' ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਹੈ।|author=ਐਡਵਰਡ ਟੀ.ਜੀ. ਐਂਡਰਸਨ, ਭਾਰਤੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ, ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ (2024)}}
===ਪਾਕਿਸਤਾਨ===
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲੰਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ &quot;ਬਲੀਡ ਇੰਡੀਆ&quot; ਰਣਨੀਤੀ ਤਹਿਤ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|1971 ਦੀ ਭਾਰਤ–ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ, [[ਜ਼ੁਲਫ਼ਿਕ਼ਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ|ਜ਼ੁਲਫ਼ਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ]] ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਨਰਲ [[ਯਹੀਆ ਖਾਨ|ਯਾਹੀਆ ਖਾਨ]] ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਕਮਰ ਟੁੱਟ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਥਾਈ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ.... ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।&quot;

ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਨੇਤਾ [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]] ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਭੁੱਟੋ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰਾਂਗੇ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਵਾਂਗੇ।&quot;

ਭੁੱਟੋ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਣੇ ਜਨਰਲ [[ਮੁਹੰਮਦ ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ਼|ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ਼]] ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਵਜੋਂ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਰਵਾਇਤੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਉਂਦੇ ਸਨ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਸਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਠਹਿਰਨ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ।

[[ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ]] ਮੁਖੀ, ਜਨਰਲ ਅਬਦੁਲ ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ‌ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਆਈਐਸਆਈ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਸੈੱਲ ਖੋਲ੍ਹਿਆ। ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਵਿੱਚ ਰਹਿਮਾਨ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਮਾਣ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਸਿੱਖ ਪੂਰੇ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ, ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਹੈ, ਕਿੱਥੇ ਬੰਬ ਲਗਾਉਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸ ਦਫ਼ਤਰ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ।&quot; ਜਨਰਲ ਹਾਮਿਦ ਗੁਲ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਸਥਿਰ ਰੱਖਣਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕੀਮਤ ਦੇ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਉਦੋਂ ਹੀ ਘਟਿਆ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਤਾਰ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ [[ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਭੁੱਟੋ]] ਸਰਕਾਰ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਸਾਂਝੀ ਗਸ਼ਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਈ।

2006 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਮੂਲ ਦੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕ ਖਾਲਿਦ ਅਵਾਨ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਕੇ &quot;ਅੱਤਵਾਦ ਦਾ ਸਮਰਥਨ&quot; ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ‌ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਘਾਤਕ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸੈਂਕੜੇ ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਅਵਾਨ ਅਕਸਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

2008 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਬਿਊਰੋ]] ਨੇ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਸੰਸਥਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।
===ਬਰਤਾਨੀਆ===
[[ਤਸਵੀਰ:Khalistan Referendum posters, corner of Foleshill Road ^ Harnall Lane West, Coventry - geograph.org.uk - 6987097.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਪੋਸਟਰ।]]
ਫਰਵਰੀ 2008 ਵਿੱਚ, ਬੀਬੀਸੀ ਰੇਡੀਓ 4 ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਮੁਖੀ, ਐਨਪੀਐਸ ਔਲਖ ਨੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਪੈਸੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਖੁਫ਼ੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਆਪਣੇ ਰੰਗਰੂਟਾਂ ਨੂੰ [[ਅਲ ਕਾਇਦਾ]] ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਬ੍ਰਾਈਟਨ ਦੇ ਲਾਰਡ ਬਾਸਮ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ &quot;ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ&quot; ਕੀਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ &quot;ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ&quot; ਹਨ। ISYF ਨੂੰ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ &quot;ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਮੂਹ&quot; ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਇਸਨੂੰ 27 ਜੂਨ 2002 ਨੂੰ ਅਮਰੀਕੀ ਖਜ਼ਾਨਾ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਅੱਤਵਾਦ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 

ਲੰਡਨ ਈਵਨਿੰਗ ਸਟੈਂਡਰਡ ਲਈ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਐਂਡਰਿਊ ਗਿਲਿਗਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ਬਰਤਾਨੀਆ) ISYF ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕਮੇਟੀ, ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਮੈਂਬਰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ ਫੰਡਿੰਗ ਮੰਗੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।

===ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ===
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]] ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਹੈਲਮਟ ਸ਼ਮਿਟ ਅਤੇ ਵਿਲੀ ਬ੍ਰੈਂਡਟ, ਜੋ ਦੋਵੇਂ ਪੱਛਮੀ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਚਾਂਸਲਰ ਸਨ, ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ]] ਦੀ [[ਕੇਂਦ੍ਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ|ਕੇਂਦਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ]] (ਸੀਆਈਏ) ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ [[ਦਾ ਇੰਡੀਅਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ]] ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੂਹੀਆ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਅਗਿਆਤ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੀਆਈਏ ਨੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਰਾਹੀਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਕੇ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ &quot;ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ&quot; ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੂਤਾਵਾਸ ਨੇ ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ ਸੀ। 

ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੈਬਨਿਟ ਸਕੱਤਰੇਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਧੀਕ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੰਗ ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬੀ. ਰਮਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ 1971 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਜਨਰਲ ਯਾਹੀਆ ਖ਼ਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ।

2023 ਵਿੱਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਥਿਤ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ, ਜੋ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸਮੂਹ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਸਨ, ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ। 29 ਨਵੰਬਰ 2023 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਕਰਮਚਾਰੀ ਨੂੰ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਥਿਤ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
===ਕੈਨੇਡਾ===
ਟੈਰੀ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਨੇ ਸੀਬੀਸੀ‌ ਨੂੰ 2007 ਦੀ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ‌‌ (ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿੱਖ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਮੂਹ ਜੋ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਕੱਟੜਤਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ) ਨੇ ਸੀਬੀਸੀ 'ਤੇ &quot;ਮਾਣਹਾਨੀ, ਨਿੰਦਿਆ ਅਤੇ ਬਦਨਾਮੀ&quot; ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕੀਤਾ‌ ਅਤੇ ਇਹ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਨੇ ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਦੀ ਸਾਖ਼ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ 2015 ਵਿੱਚ, ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤ ਆਪਣੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ। ਟੈਰੀ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਦੀ 2020 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਲਿਤ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

2017 ਵਿੱਚ [[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ]] ਨੂੰ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਹਮਦਰਦ&quot; ਕਿਹਾ ਅਤੇ 22 ਫਰਵਰੀ 2018 ਨੂੰ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਟਰੂਡੋ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ|ਸੁਖਬੀਰ ਬਾਦਲ]] ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੋਈ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਨਾ ਤਾਂ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ।&quot;

ਸਤੰਬਰ 2023 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੇ ਹੋਏ, ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਕੁਨ [[ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਜਰ|ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ]] ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ, ਜਿਸਦੀ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਦੇ [[ਸਰ੍ਹੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ|ਸਰੀ]] ਵਿੱਚ ਨਕਾਬਪੋਸ਼ ਬੰਦੂਕਧਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹੱਤਿਆ ਕਰ  ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਨਿੱਝਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ–ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਕੂਟਨੀਤਕ ਵਿਵਾਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਿਫ਼ਾਰਤੀ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਕੈਨੇਡਾ ਨੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਖੁਫੀਆ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਸਬੂਤ ਸਾਂਝੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਸਨ।

==ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ==
* [[ਖਾੜਕੂ]]
* [[ਖ਼ਾਲਸਾ]]
* [[ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ]]
* [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]
* [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{Reflist}}

==ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ==
*{{Commons category-inline|Khalistan movement|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ}}।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ]]</text>
      <sha1>7czlgolehe4rejx1i27gq7couswksv0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811871</id>
      <parentid>811870</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T16:29:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:40D1:102A:9193:8000:0:0:0</ip>
      </contributor>
      <origin>811871</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="205860" sha1="evb4o5i25sdsss7fvi4xsxyq9t40dxg" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3      = 4 ਅਗਸਤ 1982–10 ਜੂਨ 1984
| established_event4     = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| established_date4      = 1 ਜੂਨ 1984–10 ਜੂਨ 1984
| established_event5     = ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਵੁਡਰੋਜ਼
| established_date5      = ਜੂਨ–ਸਤੰਬਰ 1984
| established_date2      = 28 ਅਗਸਤ 1977
| established_event3     = ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ
| established_event2     = [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ]]
| image_flag             = Flag-of-Khalistan.svg
| image_coat             = Emblem of Khalistan.svg
| symbol_width           = 60px
| symbol_type            = ਮੋਹਰ
| motto                  = &quot;[[ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ#ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ|ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ]]&quot;
| national_anthem        = &quot;[[ਦੇਗ ਤੇਗ਼ ਫ਼ਤਿਹ]]&quot;&lt;br&gt;[[File:Deg Teg Fateh.ogg]]
| image_map              = {{Switcher |[[File:Punjab in India (claimed and disputed hatched).svg | frameless]] | ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਹਨ | [[File:Proposed Map of Khalistan (1982).jpg | frameless]] | ਆਲ ਪਾਰਟੀ ਸਿੱਖ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ (1982) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ | [[File:Khalistan map.jpg | frameless]] | ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ | [[File:Map of Khalistan.png | frameless]] | ਸਿੱਖ ਫ਼ਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਵਿਤ}}
| admin_center           = 
| admin_center_type      = 
| largest_city           = 
| official_languages     = 
| national_languages     = 
| ethnic_groups          = 
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ
| common_name            = 
| established_date1      = 9 ਮਾਰਚ 1946
| demonym                = 
| org_type               = 
| government_type        = 
| sovereignty_type       = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ
| established_event1     = [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ]] ਦੁਆਰਾ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤਾਵ
| established_event6     = ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ
| established_date6      = 24 ਜੁਲਾਈ 1985
| established_event7     = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date7      = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event8     = [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ#ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ 1|ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ I]]
| established_date8      = 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event9     = [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ#ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ 2|ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ II]]
| established_date9      = 9–18 ਮਈ 1988
| established_event10    = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ|ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ]]
| established_date10     = 1984–1995
| established_event11    = 
| established_date11     = 
| established_event12    = 
| established_date12     = 
| currency               = 
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;)&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Sanjha |first=A. B. P. |date=2024-12-16 |title='ਖਾਲਿਸਤਾਨ' ਤਾਂ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਪਿੱਛੇ ਕਿਉਂ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ 'ਸਤਾਨ' ? |url=https://punjabi.abplive.com/general-knowledge/why-countries-names-end-with-stan-know-what-it-means-and-why-this-word-used-829379 |access-date=2025-06-02 |website=punjabi.abplive.com |language=pa}}&lt;/ref&gt; [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਰਾਜ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸੰਗਠਨ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਖ਼ੇਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾਅਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲਾ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵੀ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਖ਼ੇਤਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ‌।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=ਬਿਊਰੋ |first=ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤ |date=2016-04-28 |title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਦੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ 30 ਸਾਲ ਬਾਅਦ [ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲੇਖ] |url=https://punjabi-news.in/declaration-of-khalistan/ |access-date=2025-06-02 |website=Sikh Siyasat News |language=en}}&lt;/ref&gt; 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਸਿਖ਼ਰ ਤੇ ਸੀ ਪਰ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-02-26 |title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਿੰਨੀ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਦੋਂ -ਕਦੋਂ, ਕਿਸ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਠਦੀ ਰਹੀ ਹੈ |url=https://www.bbc.com/punjabi/articles/cxe3dy5kp87o |access-date=2025-06-02 |website=BBC News ਪੰਜਾਬੀ |language=pa}}&lt;/ref&gt; 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ &quot;ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ&quot; ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ–ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=kumar |first=joginder |date=2024-04-13 |title=ਖ਼ਾਲਸਾ ਸਾਜਨਾ ਦਿਵਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ |url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/features/historical-significance-of-khalsa-sajna-day |access-date=2025-06-02 |website=Punjabi Tribune |language=pa}}&lt;/ref&gt; ਸੰਨ 1709 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਕੇ [[ਪਹਿਲਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ|ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਨਾ ਟਿਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਸੰਨ 1715 ਵਿੱਚ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-61450685|title=ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਤਾਕਤਵਰ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਨਾਲ ਲੋਹਾ ਲਿਆ ਸੀ|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=2025-06-02|language=pa}}&lt;/ref&gt; ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1748–1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799–1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2022-07-10 |title=ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਿਰਜਣਹਾਰਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ |url=https://www.rozanaspokesman.in/opinion/special-article/100722/maharaja-ranjit-singh-the-great-creator-of-the-khalsa-raaj.html |access-date=2025-06-02 |website=Rozana Spokesman}}&lt;/ref&gt; ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖ਼ਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ]] ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਵੇਗਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=mediology |date=2023-01-19 |title=ਮੁੱਦਕੀ ਦੀ ਜੰਗ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ |url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/features/the-story-of-mudkis-war/ |access-date=2025-06-02 |website=Punjabi Tribune |language=pa}}&lt;/ref&gt; 

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2018-06-05 |title=ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ: ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਬਾਅਦ 'ਚ ਕੀ-ਕੀ ਹੋਇਆ |url=https://www.bbc.com/punjabi/articles/c989j9l1d49o |access-date=2025-06-02 |website=BBC News ਪੰਜਾਬੀ |language=pa}}&lt;/ref&gt;

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਮੁਲਕ‌ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-01-26 |title='ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਰੈਫਰੈਂਡਮ' ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਉੱਤੇ ਕਿੱਥੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ? |url=https://www.sbs.com.au/language/punjabi/pa/podcast-episode/what-is-the-khalistan-referendum-and-what-is-the-australian-governments-stand-on-the-issue/avhbhjjn4 |access-date=2025-06-02 |website=SBS Language |language=pa}}&lt;/ref&gt;, ਜਿਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2024-04-30 |title=‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦਾ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣ ਰਹੀ ਕੈਨੇਡਾ ਸਰਕਾਰ’ |url=https://jagbani.punjabkesari.in/punjab/news/canada-is-becoming-a-medium-of-propaganda-of-khalistan-supporters-1478289 |access-date=2025-06-02 |website=jagbani}}&lt;/ref&gt; ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot; ਗੂੰਜਦਾ ਸੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sikh Empire.svg|thumb|1839 'ਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਸਮੇਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ।]]
ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ ਖਿੱਤੇ [[ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1748 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਰਾਜ|ਕਪੂਰਥਲਾ]], [[ਜੀਂਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜੀਂਦ]] ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਆਜ਼ਾਦ‌ ਪੰਜਾਬ, 1943===
ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਲੀਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ [[ਜੇਹਲਮ ਦਰਿਆ|ਜੇਹਲਮ]] ਦਰਿਆ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਮੁਸਲਿਮ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਉੱਤਰ–ਪੱਛਮੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕੇ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 40% ਮੁਸਲਿਮ, 40% ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ 20% ਸਿੱਖ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਲੀਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਬਣ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ 'ਤੇ ਹਾਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਬਰਾਬਰ ਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ [[ਬਫ਼ਰ ਰਾਜ|ਬਫ਼ਰ]] ਬਣੇ ਰਹਿਣ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਾ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਅੰਬਾਲਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ, ਮੁਲਤਾਨ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦਾ ਲਾਇਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਮੋਂਟਗੋਮਰੀ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਦਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਹੀਂ ਸੀ।
===ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ, 1944–1946===
ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ &quot;ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ&quot; ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। 1940 ਵਿੱਚ, ਵੀ.ਐਸ. ਭੱਟੀ ਨੇ ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ &quot;ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ‌‌&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ&quot; ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸੰਘੀ ਇਕਾਈਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਕੈਬਨਿਟ ਦਾ ਮੁੱਖੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਹਨਾਂ ਇਕਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਜਲੰਧਰ, ਅੰਬਾਲਾ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੀਸ–ਸਤਲੁਜ ਖ਼ੇਤਰ ਦੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਫਰੀਦਕੋਟ ਅਤੇ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸ਼ਿਮਲਾ ਸਮੂਹ ਦੇ ਰਾਜ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।

ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ 1944 ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਆਲ-ਪਾਰਟੀ ਸਿੱਖ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਸੀਆਰ ਫਾਰਮੂਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਜਾਂਦੀ। ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ 1943 ਵਿੱਚ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਜਨਸੰਖਿਆਤਮਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। 1946 ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। 22 ਮਾਰਚ 1946 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ 'ਤੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ।  

ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਸੰਘ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰ ਜਿੱਥੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਸਿਤ ਰਿਆਸਤਾਂ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਜੀਂਦ, ਫਰੀਦਕੋਟ, ਕਲਸੀਆ ਅਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਖ਼ੇਤਰ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਨਗੇ। ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਲਾਹੌਰ, ਕਰਨਾਲ, ਸ਼ਿਮਲਾ, ਮੋਂਟਗੋਮਰੀ ਅਤੇ ਲਾਇਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੰਬਾਲਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ। ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਰਾਖਵਾਂ ਰੱਖੇਗਾ। ਟੈਨ ਤਾਈ ਯੋਂਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸੀ, ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ &quot;ਮੁਸਲਿਮ ਰਾਜ&quot; ਅਧੀਨ ਹੋਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਡਰ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਨਕਲ ਕੀਤੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਅਸੰਭਵ ਦੱਸ ਕੇ ਖ਼ਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
===ਗਾਂਧੀ–ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ।]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। 

ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਐਕਟ ਦਾ ਡਰਾਫ਼ਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬਾਕਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੂਜੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਬੋਰੀਆ‐ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ 'ਚੋਂ ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਰਹਿ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ|author=ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ}}

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਿੰਨਾਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣੇ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ, ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੱਤਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਰਾਵੀ ਤੋਂ ਘੱਗਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਿੱਤਾ ਜੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ|author=ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ}}

ਜੇਕਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਅੰਬਾਲਾ ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ?|author=ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ}}

ਇਸਦਾ ਜੁਆਬ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮੰਨ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘੱਟੋਂ‐ਘੱਟ ਪਟਿਆਲਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ 'ਤੇ ਜਿੰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਤਿਆਰ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ, 1947 ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰ ਦੇਣ ਜਾਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਰਾਹ ਨਾ ਫੜ ਲੈਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ 40‐50% ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਨਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਸਿਖਾਂ ਲਈ ਵੀ ਧਰਮ‐ਅਧਾਰਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ|ਧਰਮ‐ਨਿਰਪੱਖ]] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਸਹਿਜ ਸੀ।

1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ 'ਤੇ ਪਟੇਲ [[ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ‐ਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵੀ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਨ,ਹੀਂ ਬਣਾਇਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਗੱਲ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ|ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਦੁਹਰਾਈ ਸੀ,ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬੇਦੀ ਮਧੁਸੁਧਨ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ 'ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਗਏ ਤਾਂ? ਇਸਦੇ ਜੁਆਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਵਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ|author=ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ}}ਜੁਲਾਈ 1946 'ਚ ਕਲਕੱਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਦਿਆਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਲੂਕ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}}

1929 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1947 ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਬਕਾਇਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਰਿਆਸਤਾਂ 'ਤੇ ਖਿੱਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ [[ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਿਆਰੀ|ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ]] ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲਿਆਂ, ਸੰਚਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ 'ਤੇ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ 1946 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣੇ ਪੈਣ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}} ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਬਿਆਨ 'ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ, 1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ (1909)]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India districts 22 pa.png|thumb|ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ]]

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 3 ਕਰੋੜ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਇੱਕੋ‐ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ 60% ਲੋਕ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਖਿੱਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਵੈ‐ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਲਗਾਵ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਿਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੋਹਾਂ ਖਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ 'ਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਵੇਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 'ਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]], ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੈ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਰਚ 1946 ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਐਲਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਦੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।

==1950 ਤੋਂ 1970 ਤੱਕ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ranjit Singh at Harmandir Sahib - August Schoefft - Vienna 1850 - Princess Bamba Collection - Lahore Fort.jpg|thumb|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਸਰਵਣ‌ ਕਰਦੇ ਹੋਏ।]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕਦਮ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਵੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਸਾਖ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
===ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Master Tara Singh.png|thumb|ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]]1947 ਤੋਂ ਠੀਕ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਅਦੇ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਮਾਸਟਰ ਜੀ, ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ।|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}} ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਮੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੰਗ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 1950 ਤੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਕਈ ਵਾਰ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਜੁਆਬ ਹਰ ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ 25 (2)(B) ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੜਕ ਗਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ [[ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ (ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ)|ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।|author=ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ}} ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹੀ ਇੱਕਮਾਤਰ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਖਰੜੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੇ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India (1956-1966).png|thumb|1966 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ]]

1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਅੱਡ‐ਅੱਡ ਭਾਸ਼ਾ‐ਆਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸੰਬਰ 1953 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ) ਨਾਲੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਸਕੂਲਾਂ ਆਦਿ 'ਚ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੀ‐ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਪੜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਆਦਿ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆਂ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜੇਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਖ਼ਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਕੂਲਾਂ 'ਚ ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਇੱਕ ਸਰਕੂਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਧਰਾਤਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੂਬਾ ਸਿਰਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕਰਨਗੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[ਖ਼ਾਨਾਜੰਗੀ|ਖ਼ਾਨਾਜੰਗੀ]] ਸਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਰਗਿਜ਼ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਖਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਏ ਸਨ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਚੰਦੂ ਲਾਲ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ੁਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌਮ ਵਜੋਂ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਸੀ.ਐਮ. ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਕਿ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਬੀਲੇ&quot; ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ... ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਸਕਣ ਕਿ 'ਸ਼ਾਸਕ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਕੌਣ।}} ਹਾਲਾਕਿ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ–
{{Quote|text=ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬਾ ਨਾ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਗਾਂ ਦੀ ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਹੈ।}}ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਅੜਿਆ ਰਿਹਾ, ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ [[ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ]] 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦਾ ਖੂਬ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂ ਖ਼ਾਸਕਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਹਿੰਦੂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਹਿੰਦੀ ਲਿਖਵਾਈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ‐ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਤਲਖੀ ਆ ਗਈ, 1955 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰਾ ਬੈਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਅੰਦਰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰੇਗਾ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਾਹਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ, 10 ਮਈ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ,ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਸ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ,  ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 1,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ;  ਲਗਭਗ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, 12,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ,  ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ 21,000 ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,  ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾਉਣੀ ਪਈ।
===1955 ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਹਮਲਾ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ 'ਚ ਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ 'ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਰੋਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਗੰਗਾਨਗਰ ਤੋਂ ਆਇਆ ਤਦ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਸ਼ਵਨੀ ਕੁਮਾਰ  ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਰਕਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ, ਵਲੰਟੀਅਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਰਸੋਈਏ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਲੰਗਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਸਰਾਏ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਦਫਤਰਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣ ਲਈ ਲਾਠੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਅੱਥਰੂ ਗੈਸ ਅਤੇ ਗੋਲੇ ਛੱਡੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਅਤੇ ਸਰੋਵਰ ਜਾਂ ਤਲਾਬ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ।  ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਈਟ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਅਤੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫਲੈਗ-ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ 'ਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।

ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਦੇ ਉਲਟ, ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, 12 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ, ਸੱਚਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੁਦ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ। ਉਸਨੇ ਅਕਾਲੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ; ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 8 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਗਠਨ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1951-66.svg|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]] 1950 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ [[ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ]] 1966 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ [[ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ|1962 ਦੀ ਚੀਨ‐ਭਾਰਤ ਜੰਗ]] ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ,ਜਿਸ ਵਿਚ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ 50,000 ਰੁਪਏ ਸਮੇਤ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤਾ 20 ਮਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ ਦਾ ਫ਼ੰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਭਾਰ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਸੋਨਾ ਵੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਕਾਲੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਹੁਣ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ 1965 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਅਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​​​ਸਮਰਥਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਸਿੱਖ ਮੰਗ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਚੀਨ ਨਾਲ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਜੰਗਾਂ 'ਤੇ ਬਦਲੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦੀ।

[[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1965)|1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] 21 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 22 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਜੰਗਬੰਦੀ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ। 1964 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵੀਂ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਈ ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰੀ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੰਗ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ,  ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਡਰ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਸਰਕਾਰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ।  ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ 6 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ, ਗੁਲਜ਼ਾਰੀਲਾਲ ਨੰਦਾ, ਨੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ– &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਗਠਨ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਿਮਾਗ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।&quot;  ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ 23 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਲੰਮੀ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ ਜਿਸਨੂੰ [[ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ]], ਜਨਰਲ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ਪੁਰੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ।  ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ, ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਸਦਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅੰਤਮ 22 ਮੈਂਬਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਕਾਂਗਰਸ, ਜਨਸੰਘ, ਸੁਤੰਤਰ ਪਾਰਟੀ, ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਮੰਗ ਪੱਤਰ ਲੈਣ ਦੀ ਮਿਆਦ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ 5 ਨਵੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ 26 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ 25 ਦਸੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 10 ਜਨਵਰੀ 1966 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਾਰਨੀ ਮੈਂਬਰ ਰਾਵੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਮੇਟੀ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਸੂਬੇ ਲਈ ਕੇਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। 27 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਦਲੀਲਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਮੰਗ ਪੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 2200 ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 903 ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।  ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੀ ਕਮੇਟੀ ਤੋਂ ਸਤਰ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ।

ਸੰਸਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ 15 ਮਾਰਚ 1966 ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ; ਕਾਂਗਰਸ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ 6 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਸੂਬਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।  ਰਿਪੋਰਟ ਨੂੰ 18 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਮੰਗ ਮੰਨ ਲਈ ਗਈ ਸੀ, 17 ਅਪ੍ਰੈਲ  ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ 1966, 18 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ 1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦਾ ਸੂਬਾ ਬਣ ਗਿਆ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Geographical distribution of Punjabi language.png|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਇਲਾਕੇ (ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਨੁਸਾਰ)]]
1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸਾਕਾਰ ਹੋਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ ਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਐਕਟ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਐਕਟ ਤਹਿਰ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਹ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਜਿਸ਼ ਤਹਿਤ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖੇ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਤੇ ਸੰਚਾਈ ਪਰਿਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੇੰਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਰੱਖਿਆ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਤਹਿਸੀਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਪਿੰਡ ਤੇ ਕਸਬੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ।

ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਈ ਅਣਸੁਲਝੇ ਮੁੱਦੇ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਅਲਾਟਮੈਂਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਦੋ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦਾ ਸਮਾਯੋਜਨ, ਅਲਾਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਰਾਜ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਜੋ ਅਣਸੁਲਝੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਕਣਕ ਦੀ ਖਰੀਦ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਸਰੋਤਾਂ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ ਕਿ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਰੱਕੀ 'ਤੇ &quot;ਸਿਆਸੀ ਬ੍ਰੇਕ&quot; ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਣਸੁਲਝਿਆ ਤਣਾਅ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਵਧੇਰੇ ਰਾਜ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਲਈ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵੱਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਮਕਸਦ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਤੇ ਦਾ ਖਰੜਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1982 ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ; 1983 ਤੱਕ 40,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਕਾਲੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੁੱਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਰਾਜ ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦਰਮਿਆਨ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਬਿੰਦੂ ਬਣੇ ਰਹੇ।

===ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Takhat-Sri-Kesgarh-Sahib-Anandpur-Sahib.jpg|thumb|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ&lt;nowiki/&gt; (ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ)]]ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਸ ਸੀ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਹਿਰਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਕਿ [[ਰਾਵੀ]] ਤੇ [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ|ਬਿਆਸ]] ਦਾ ਪਾਣੀ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕੇ, ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬ ਕੋਲ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਕੇਵਲ 23% ਪਾਣੀ ਹੀ ਬਚਿਆ ਜਦਕਿ ਬਾਕਿ ਦਾ ਪਾਣੀ ਦੂਸਰੇ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੁਆਰਾ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਤੀ ਰੋਸ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਗਿਆ। 

1972 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਾਖ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਲਿਆਂਦਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦੋਵੇਂ ਮੰਗਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੇ ਧਰਮ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਸੀ।

ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਗਲੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਉੱਪਰ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ, 1982 ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੰਗ ਨੇ ਫ਼ਿਰ ਜ਼ੋਰ ਫੜਿਆ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਇਸ ਮੋਰਚਾ 1982 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1984 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਪਰ ਇਸ ਮੋਰਚਾ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ।

===ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Global Map of Sikh Population (Estimated 2023).png|thumb|
ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ (ਅੰਦਾਜ਼ਨ 2023)]]
ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ, ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਧਾਰਨਾ 1971 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, 1980 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਹੋਰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀ ਗਈ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਗਠਨ [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]] ਨੇ 12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ 1954 ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਗਏ। ਪਰਮਾਰ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਲਿੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ 20 ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਗਲ ਤੱਕ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਪਰਮਾਰ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਬਰਮਿੰਘਮ ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਬੁਲੰਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਯਤਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ। 1969 ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਚੋਣਾਂ ਹਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਵੀ ਲੰਡਨ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ ਨਾਲ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਏ।

1970 ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਰ ਤੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਲੰਡਨ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈੱਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਐਲਾਨ ਨੂੰ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਿਆ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਯਤਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ।

===ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Pakistan - Punjab - Nankana Sahib.svg|thumb|ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਪੰਜਾਬ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ)]]
[[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|1971 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਨੇਤਾ ਚੌਧਰੀ ਜ਼ਹੂਰ ਇਲਾਹੀ ਦੇ ਮਹਿਮਾਨ ਵਜੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤੀ। ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕ  ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਕਵਰੇਜ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ। ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸ਼ਬਦ ਵਧੇਰੇ ਮਾਣਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ। 

30 ਅਕਤੂਬਰ 1971 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੇ ਸੱਦੇ ਉੱਤੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਖਬਾਰ &quot;[[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼|ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]]&quot; ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀਆਂ ਵੱਖਵਾਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਉੱਪਰ ਦੇਸ਼ਧ੍ਰੋਹ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
===ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ===
12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਨੂੰ [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਜਰਨਲ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਮਈ 1980 ਵਿੱਚ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਲੰਡਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਐਲਾਨ ਸੰਧੂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਅਤੇ ਕਰੰਸੀ ਜਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਕੀਤਾ। ਲੰਡਨ ਤੋਂ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਹਾਊਸ&quot; ਨਾਮਕ ਇਮਾਰਤ ਤੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ&quot; ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ 'ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ [[ਪਾਸਪੋਰਟ]], ਡਾਕ ਟਿਕਟਾਂ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਡਾਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ, ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚੌਹਾਨ ਦੁਆਰਾ ਬਰਤਾਨੀਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਫਾਰਤਖਾਨੇ ਵੀ ਖੋਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ [[ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆ|ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆਂ]] ਦੇ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਆੜੂਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ੀ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱਕ [[ਏਕੁਆਦੋਰ|ਇਕੂਆਡੋਰ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਖਾਤਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਸੀ। [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਅਮਰੀਕਾ]] ਅਤੇ [[ਜਰਮਨੀ]] ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚੌਹਾਨ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। 

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਵੀ ਵੱਧ‐ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਧੰਨ ਦਾ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਪਰ ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਜੂਨ 1984 ਦੇ [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]] ਤੱਕ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ ਹੀ ਰਹੀ।
===ਰਾਅ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ===
ਰਾਅ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਜੀ.ਬੀ.ਐੱਸ. ਸਿੱਧੂ ਦੇ ਖੁਲਾਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਅ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਧੂ ਨੂੰ ਰਾਅ ਵੱਲੋਂ 1976 ਵਿੱਚ ਓਟਾਵਾ, ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਸਿੱਧੂ ਉੱਥੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਰਹੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਵੀ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ। ਸਿੱਧੂ ਅਨੁਸਾਰ, &quot;ਦਿੱਲੀ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਈ ਦਾ ਪਹਾੜ ਬਣਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਰਾਅ ਨੇ ਨਾ‐ਮੌਜੂਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ [[ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪ]] ਅਤੇ [[ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ (ਖੇਤਰ)|ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ]] ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1981 ਤੱਕ ਕੁੱਲ 7 ਪੋਸਟਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਅਤੇ ਰਾਅ ਵੱਲੋਂ ਤਾਇਨਾਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ ਸਨ।&quot; ਸਿੱਧੂ ਅਨੁਸਾਰ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ (ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨਾ ਮਾਤਰ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਅਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਅਸਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।

ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੇ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਲਿਖੇ ਗਏ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਅਨੁਸਾਰ, &quot;ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਨਾ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਖੁਦ ਵਾਰ‐ਵਾਰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਮੰਗ ਰਿਹਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਅਨ ਅੰਦਰ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵੱਧ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ... ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਹਊਆ ਖੜਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਇਹ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਬਹਾਨਾ ਜਾਂ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਚਾਹਿਦਾ ਸੀ।&quot;

[[ਖ਼ੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ|ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਭਾਰੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ– {{Quote|text=ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਜਾਪਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ, ਜੇ ਬਹੁਤੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ, ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਲਈ ਡੂੰਘੇ ਅਪਰਾਧ ਵਜੋਂ ਲਿਆ ਹੈ।}}

==1970 ਤੋਂ 1983 ਤੱਕ==
{{Main article|ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ}}

=== ਦਿੱਲੀ ਏਸ਼ੀਅਨ ਖੇਡਾਂ (1982) ===
ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਮਝੌਤੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਜਤਾਈ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਚਕਾਰ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਤਬਾਦਲੇ ਸੰਬੰਧੀ ਅਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਅਸਫਲ ਰਹੀ। ਨਵੰਬਰ 1982 ਵਿੱਚ, ਅਕਾਲੀ ਆਗੂ [[ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ]] ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਕਾਲੀ ਦਲ 9ਵੀਆਂ ਸਾਲਾਨਾ [[ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ]] ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪਾਵੇਗਾ‌ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਵਰਕਰਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਦੇਣ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣਗੇ। 

ਇਹ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਖੇਡਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਕਵਰੇਜ ਮਿਲੇਗੀ, ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਮੋਰਚਿਆਂ ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਨਾਲ ਭਰ ਦੇਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।‌ ਖੇਡਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਪਹਿਲਾਂ, ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ [[ਭਜਨ ਲਾਲ]] ਨੇ ਹਰਿਆਣਾ-ਪੰਜਾਬ ਸਰਹੱਦ ਨੂੰ ਸੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵਿਤਕਰੇ ਅਤੇ ਅਪਮਾਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਜੋ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਮੋਰਚੇ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। 

ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ &lt;abbr&gt;ਸੇਵਾਮੁਕਤ&lt;/abbr&gt; ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ [[ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ]] ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬਣੇ।

==1984==
===ਵੱਧਦੀਆਂ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ===
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਖਾੜਕੂ|ਖਾੜਕੂਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। 1984 ਵਿੱਚ, ਸਿਰਫ਼ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੌਰਾਨ 775 ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 298 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 525 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਤਲਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਲੋਕ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਨਾਹ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਠੇਸ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਟਰੱਕਾਂ ਦੀ ਸ਼ਿਪਿੰਗ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]] ਨੂੰ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਭੇਜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਅਕਤੂਬਰ 1983 ਵਿੱਚ ਛੇ ਹਿੰਦੂ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸ਼ਨ|ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ।
===ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਮੁੱਦਾ===
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਫਰਵਰੀ 1984 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ|ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ]] ਦੇ ਅਨੁਛੇਦ 25, ਧਾਰਾ (2)(ਬੀ) ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅੰਦੋਲਨ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਧਾਰਾ ਅਸਪਸ਼ਟ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ, &quot;ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਜਾਂ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਜੋਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।&quot; ਹਾਲਾਕਿ ਇਸੇ ਅਨੁਛੇਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ [[ਕਿਰਪਾਨ|ਕ੍ਰਿਪਾਨ]] ਪਹਿਨਣ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪੇਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਘੱਟਗਿਣਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਧਾਰਾ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ।ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਹ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇਸ ਅਸਪਸ਼ਟ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਅਮਲੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਂਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਜੋੜਾ ਜੋ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਆਹ ਕਰੇਗਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਵਿਆਹ [[ਹਿੰਦੂ ਵਿਆਹ ਐਕਟ 1955]] ਦੇ ਤਹਿਤ ਰਜਿਸਟਰ ਕਰਵਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ । ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨਾਲ ਬਦਲਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ।

===ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ===
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ [[ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ|ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ]] ਨੂੰ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ|ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ]] ਤੋਂ ਹਟਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਕੋਡ ਨੇਮ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਜੁਲਾਈ 1983, ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਬਾਬਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਗ਼ਾਵਤ ਲਈ ਅਸਲਾਖਾਨਾ ਅਤੇ ਹੈਡਕੁਆਰਟਰ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਾਕੇ ਨੀਲੇ ਤਾਰੇ ਤੱਕ 165 ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਹੋਈ, ਨਾਲ ਹੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ 39 ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਦੰਗਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 410 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 1,180 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਸਨ।

ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਬੇਸਿੱਟਾ ਰਹਿਣ ਮਗਰੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ]], ਕੇਂਦਰੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਅਤੇ ਸੀਮਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ, ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰਾਬਤਾ ਬਾਕੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਨਾਲੋਂ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ [[ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ 3 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਸਿੱਖਾਂ ਜਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਹ ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।}} ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਫ਼ੌਜੀ ਨੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਦੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਅਫਸਰ, ਜੂਨੀਅਰ ਕਮਿਸ਼ਨਡ ਅਫਸਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰੈਂਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਫੌਜ ਨੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ। ਭਾਰੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਨਾਲ ਲੈਸ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ  ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮਝਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਟੈਂਕ-ਰੋਕੂ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨ-ਗਨ ਫਾਇਰ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਚੀਨੀ ਰਾਕੇਟ-ਪ੍ਰੋਪੇਲਡ ਗ੍ਰਨੇਡ ਲਾਂਚਰ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ-ਵਿੰਨ੍ਹਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਸੀ। ਭਾਰੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਅੰਤ 6 ਜੂਨ ਤੱਕ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਫ਼ੌਜ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਮ੍ਰਿਤਕਾਂ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ 83 ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 249 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ, ਹਾਲਾਂਕਿ [[ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ]] ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਕਿ 700 ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਧਿਕਾਰਤ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁੱਲ 493 ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਨਾਲ ਹੀ 1,592 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਹੋਈ। ਪਰ ਸੁਤੰਤਰ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ 5,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 200 ਖਾੜਕੂ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ।

ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਵਿਲੀਅਮ ਹੇਗ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ: 
{{Quote|text=ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਕੋਈ ਹੋਰ ਰਸਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਰਾਜ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਨੇੜੇ ਸੀ, ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਐਲਾਨਦਾ ਹੋਇਆ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦਾ।}}

ਮਿਤਰੋਖਿਨ ਆਰਕਾਈਵ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 1982 ਵਿੱਚ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਨੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ &quot;ਏਜੰਟ ਐੱਸ&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਵਰਤਿਆ ਜੋ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੀ। ਏਜੰਟ ਐੱਸ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਜੋ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। 1983 ਵਿੱਚ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਮਾਸਕੋ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮਨਾ ਲਿਆ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਗੁਪਤ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮਿਤਰੋਖਿਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 1984 ਤੱਕ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਵਿੱਚ ਵਿਫਲ ਰਹੀ।

===ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ===
{{Main article|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ}}
[[ਤਸਵੀਰ:Indira Gandhi official portrait.png|thumb|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]]
31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਨਿੱਜੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ [[ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਕਾਤਲ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਹੱਤਿਆ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[1984 ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ|ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ]] ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਲੋਚਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਮਿਸ਼ਨ, [[ਨਾਨਾਵਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨ]] ਨੇ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇਤਾਵਾਂ (ਜਗਦੀਸ਼ ਟਾਈਟਲਰ, ਐਚ.ਕੇ.ਐਲ. ਭਗਤ ਅਤੇ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ) ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।ਹੋਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਾਗਰਿਕ-ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਤੇ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਰਿਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 16 ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ, 13 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ 198 ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

==1985 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ==
===ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ, 1985===
[[ਤਸਵੀਰ:Harchand Singh Longowal 1987 stamp of India.jpg|thumb|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੰਡੀਆ ਪੋਸਟ ਸਟੈਂਪ 'ਤੇ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੀ ਤਸਵੀਰ।]]
ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਹੇ ਕੱਟੜਪੰਥ‌ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਭਿਆਨਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਂਪਦਿਆਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਕੀਤੀ,‌ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਨਿਖੇਦੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ।

1985 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤੇ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹੱਲ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਮਝੌਤਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਧਾਰਮਿਕ, ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸਮਝੌਤਾਯੋਗ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਨਾਲ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣੀ।

ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿੱਚ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਦੀ ਨਿਖੇਦੀ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਤੰਤਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੁਕ ਗਈ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ।

ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਵਿਕਸਤ ਕਰਕੇ ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ‌ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਗੈਰ–ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ, ਹਥਿਆਰ, ਪੈਸਾ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੋਸ਼ ਹਾਲਾਤੀ ਸਬੂਤਾਂ ਤੇ ਹੀ ਅਧਾਰਤ ਸਨ।

===ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182===
{{Main article|ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182}}
[[ਤਸਵੀਰ:Irish Naval Service recovering bodies from the Air India Flight 182 disaster.jpg|thumb|ਆਇਰਿਸ਼ ਨੇਵਲ ਸਰਵਿਸ, ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਵਿੱਚੋਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਬਰਾਮਦ ਕਰਦੀ ਹੋਈ]]
ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਮਾਂਟਰੀਅਲ–ਲੰਡਨ–ਦਿੱਲੀ–ਬੰਬਈ ਰੂਟ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਉਡਾਣ ਸੀ। 23 ਜੂਨ 1985 ਨੂੰ ਇਸ ਰੂਟ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਬੋਇੰਗ 747 ਨੂੰ [[ਆਇਰਲੈਂਡ ਗਣਰਾਜ|ਆਇਰਲੈਂਡ]] ਦੇ ਤੱਟ ਦੇ ਲਾਗੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਕੁੱਲ 329 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 268 ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕ, 27 ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 24 ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਫਲਾਈਟ ਚਾਲਕ ਦਲ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਇਸੇ ਦਿਨ ਇੱਕ ਹੋਰ ਧਮਾਕਾ [[ਜਪਾਨ|ਜਾਪਾਨ]] ਦੇ ਟੋਕੀਓ ਦੇ ਨਾਰੀਤਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਵੀ ਹੋਇਆ, ਜਿਸਦਾ ਮਕਸਦ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 301‌ ਨੂੰ ਉਡਾਉਣਾ ਸੀ, ਪਰ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਧਮਾਕਾ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਮਾਨ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 331 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ ਦੇ ਪੰਜ ਦੇਸ਼ਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ: ਕੈਨੇਡਾ, ਬਰਤਾਨੀਆ, ਭਾਰਤ, ਜਾਪਾਨ ਅਤੇ ਆਇਰਲੈਂਡ।

ਇਸ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ਼ੱਕੀ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਸਤੰਬਰ 2007 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇਨਕੁਆਰੀ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜਾਂਚ ਨਿਊਜ਼ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ''ਤਹਿਲਕਾ'' ਵਿੱਚ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਅਣਜਾਣ ਵਿਅਕਤੀ [[ਲਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ]] ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਮਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਜਾਂਚਾਂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਅਸਲ ਵਿੱਚ [[ਤਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ]] ਸੀ।

ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਲਈ ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਚਲਾਏ ਗਏ। ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਿਆਤ‌ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਇਕਲੌਤਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਅਤੇ ਨਾਰੀਤਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਫਟਣ ਵਾਲੇ ਬੰਬਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ।

===1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ===
{{Main|ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ}}
[[ਤਸਵੀਰ:GURUDWARA SRI AKAL TAKHT SAHIB.jpg|thumb|ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਵਿਖੇ 1986 ਦਾ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ]]
1986 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ਤੇ ਸੀ ਤਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ [[ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ|ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ‌]] ਬੁਲਾਇਆ 26 ਜਨਵਰੀ 1986 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਆਪਣਾ ਜਥੇਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ‌ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਕਈ ਬਾਗ਼ੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਈ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 1987 ਵਿੱਚ [[ਲਾਲੜੂ]] ਨੇੜੇ 32 ਹਿੰਦੂ ਬੱਸ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ 1991 ਵਿੱਚ [[ਲੁਧਿਆਣਾ|ਲੁਧਿਆਣੇ]] ਵਿੱਚ 80 ਰੇਲ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਚਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

1989 ਦੀਆਂ ਸੰਸਦੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ 13 ਸੰਸਦੀ ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 10 ਸੀਟਾਂ ਤੇ ਜੇਤੂ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਖਾਕੀ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ‌ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੋਟਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕੇਵਲ 24% ਰਹੀ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇਹ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਪਣੀ ਖਾੜਕੂ ਵਿਰੋਧੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ, [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਇਸ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1993 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

===1990 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂ਼ਾਆਤ ਵਿੱਚ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਮੂਹ ਅਹਿੰਸਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪੈਰਵੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।

ਅਗਸਤ 1991 ਵਿੱਚ, [[ਰੋਮਾਨੀਆ]] ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਸਫ਼ੀਰ [[ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੇਰੋ]] ‌'ਤੇ [[ਬੁਖ਼ਾਰੈਸਟ|ਬੁਖ਼ਾਰੈਸਟ]] ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਿਬੇਰੋ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਨੇ 1991 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਰੋਮਾਨੀਆਈ ਸਫ਼ੀਰ ਲਿਵੀਯੂ ਰਾਡੂ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ, ਇਹ ਰਿਬੇਰੋ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਸ਼ੱਕ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਰੋਮਾਨੀਆਈ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਡੂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਅਕਤੂਬਰ 1991 ਵਿੱਚ‌ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਅਗਵਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਸੀ,‌ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਜਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ 20 ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਰ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਵਿਦਵਾਨ ਇਆਨ ਟੈਲਬੋਟ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ, ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਸਮੇਤ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਧਿਰਾਂ ਕਤਲ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਵਰਗੇ ਅਪਰਾਧ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ।

24 ਜਨਵਰੀ 1993 ਤੋਂ 4 ਅਗਸਤ 1993 ਤੱਕ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗ਼ੈਰ–ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨ ਅਨਰਿਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਡ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਐਂਡ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਰਿਹਾ ਪਰ 22 ਜਨਵਰੀ 1995 ਨੂੰ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਤੌਰ ਤੇ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

31 ਅਗਸਤ 1995 ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਜਿਸਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੇ ਲਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕੀ ਦੱਸਿਆ। ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਦੂਤਾਵਾਸ ਦੁਆਰਾ 2006 ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਰਿਲੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ।

ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਜੋ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ, ਉਹ ਸਮਰਥਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ। ਘੱਟਦੇ ਸਮਰਥਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਸਤਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਾਗ਼ੀ ਲੜਾਕਿਆਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਲਗਾਤਾਰ ਜਿਤਾਂ ਕਾਰਨ ਖਾੜਕੂਵਾਦ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ।
===2000 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ‌ (ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ) ਵਿਰੁੱਧ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ‌ ਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਗੁਨਾਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਪਛਾਣ ਜਾਂ ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ, 1984 ਤੋਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਬਲਾਂ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਵਿਆਪਕ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ– ਮਨਮਾਨੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ, ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ, ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ, ਸ਼ੱਕੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਫ਼ਾਂਸੀ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਮੰਗੇ ਗਏ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਠਿਕਾਣਿਆਂ ਦਾ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੌਰਾਨ ਪੁਲਿਸ ਉੱਪਰ ਲਾਪਤਾ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਬਲਾਤਕਾਰ ਅਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ ਦੇ ਕਈ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਦਸੰਬਰ 2002 ਤੱਕ 75-100 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ।
===2010 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
2010 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਰਨਤਾਰਨ ਧਮਾਕਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ 4 ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਡੇਰਾ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਵਰਗੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੀ ਸਰਗਰਮ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਦਸੰਬਰ ਤੱਕ, ਭਾਰਤੀ ਮੀਡੀਆ ਸੂਤਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫੋਰਸ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਭਾਵੀ ਹਮਲੇ ਬਾਰੇ ਖੁਫ਼ੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਨਪੁਟ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਖਾੜਕੂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹੈਂਡਲਰਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਨਵੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ 13 ਮਤੇ ਅਪਣਾਏ। 12ਵੇਂ ਮਤੇ ਨੇ 1986 ਦੇ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਏ ਗਏ ਮਤਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]] ਨੇ ਸੂਰਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਯਾਨੰਦ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮਾਨ ਏਸੀਪੀ ਸਤੀਸ਼ ਮਲਹੋਤਰਾ ਨਾਲ ਬਹਿਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਡੀਐਮਸੀਐਚ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੇਟ ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਫੋਰਸ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਾਰੇ ਲਗਾਏ। ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 15–20 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਚੱਲੇ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਾਨ ਨੂੰ ਏਡੀਸੀਪੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।

ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਫਿਊਜੀ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ (IRB) ਰਿਪੋਰਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂਸਟਾਰ ਦੀ 31ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 25 ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ।‌‌ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਪਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ|ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] ਦੇ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਦੋ ਮੈਂਬਰਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਸਰੂਪ ਸਿੰਘ ਸੰਧਾ ਅਤੇ ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਚੰਨਾ ਵਜੋਂ ਹੋਈ ਹੈ, ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਬਾਦਲ ਵਿਰੋਧੀ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ।

ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ, ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲਾਬਿੰਗ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਵਧਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਾਲ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਬੰਧਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ, ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਉਪਲਬਧ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਲਈ ਸਮਰਥਨ ਜੁਟਾਉਣ ਲਈ ਇੰਟਰਨੈਟ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਵਰਗੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸੰਚਾਰ ਢੰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
===2020 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
2021 ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸਮੂਹ, ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ (SFJ) ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ–ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ|ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ]], [[ਇਟਲੀ]], [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਅਤੇ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਸਮੇਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਜਨਮਤ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵੋਟਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਲੱਖਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੋਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਹੈ।

ਜਨਵਰੀ 2023 ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਮੈਲਬੌਰਨ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਝੜਪਾਂ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦੋ ਲੋਕ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਦੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਪੁਲਿਸ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ: &quot;ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ, ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਝੰਡਿਆਂ ਦੇ ਡੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਈ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਸੱਟਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪੀੜਤਾਂ ਦਾ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪੈਰਾਮੈਡਿਕਸ ਦੁਆਰਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ&quot; ਅਤੇ &quot;ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇੱਕ 34 ਸਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ 39 ਸਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਦੰਗਾਕਾਰੀ ਵਿਵਹਾਰ ਲਈ ਜੁਰਮਾਨੇ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&quot; ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਬੈਰੀ ਓ'ਫੈਰਲ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ।

ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ ਦੀਪਕ ਪੁੰਜ, ਜੋ ਕਿ [[ਬਰੈਂਪਟਨ]] ਦੇ ਇੱਕ ਰੇਡੀਓ ਹੋਸਟ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁਖ ਆਲੋਚਕ ਸਨ, 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਬੰਦਿਆਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ [[ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ]] ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਬੋਲਣ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਦ ਗਲੋਬ ਐਂਡ ਮੇਲ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ, ਪੁੰਜ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ, &quot;ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਬੰਦੂਕ ਤਾਣੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਨੇ ਬੀਅਰ ਦੀ ਬੋਤਲ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਵਾਰ ਕੀਤਾ।&quot; ਬਰੈਂਪਟਨ ਦੇ ਮੇਅਰ ਪੈਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ &quot;ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਹਿੰਸਾ ਜਾਂ ਧਮਕੀ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।&quot; ਪੀਲ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਜਾਂਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।

ਅਗਸਤ 2022 ਵਿੱਚ‌ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ]], ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ [[ਵਾਰਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦੇ]] (ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜਥੇਬੰਦੀ ਜੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ) ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਉਸਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਸ਼ੇ ਤਿਆਗਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਅਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਟੂਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ, ਨਸ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬੁਰਾਈਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਜਨਤਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ।‌ 18 ਮਾਰਚ 2023 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 'ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੰਗਠਨ 'ਤੇ ਕਤਲ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼, ਪੁਲਿਸ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਫੈਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ। ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਫ਼ਰਾਰ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਨੂੰ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ 2023 ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।

ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਕਈ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਦੇ ਹੋਏ ਪਰ ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਭੀੜ ਨੇ [[ਸਾਨ ਫ਼ਰਾਂਸਿਸਕੋ|ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ]] ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਭੀੜ ਨੇ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਖੰਭੇ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਉਤਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਖਿੜਕੀਆਂ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਮੂਲੀ ਸੱਟਾਂ ਲਗਾਈਆਂ। NIA ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ। 21 ਮਾਰਚ 2023 ਨੂੰ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਕੌਂਸਲੇਟ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ 'ਤੇ ਜਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ।

18 ਜੂਨ 2023 ਨੂੰ [[ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਜਰ]] ਨੂੰ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਦੇ [[ਸਰ੍ਹੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ|ਸਰੀ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਪਾਰਕਿੰਗ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਿੱਝਰ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਦੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਉਸ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਤਲਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹਵਾਲਗੀ ਦੀ ਅਸਫਲ ਮੰਗ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।

2 ਜੁਲਾਈ 2023 ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਫਾਇਰ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਦੁਆਰਾ ਅੱਗ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਬੁਝਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸੱਟ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ। ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਮੈਥਿਊ ਮਿਲਰ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਟਵਿੱਟਰ 'ਤੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਹਮਲਾ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਸੀ।

ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਗਲੋਬ ਐਂਡ ਮੇਲ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁਝ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਨਿੱਝਰ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਨਿੱਝਰ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਇੰਟਰਵਿਊਆਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਖ਼ੁਲਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ 1995 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਤਲ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਮੁਖੀ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤਾਰਾ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਬੰਧ ਸਨ।

1 ਸਤੰਬਰ 2024 ਨੂੰ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਟੋਰਾਂਟੋ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੈਲੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਰੈਲੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਫਲੋਟਾਂ 'ਤੇ [[ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ]]‌ (ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਹਮਲਾਵਰ) ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਰਾਹਗੀਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ, ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ। SFJ ਦੇ ਜਨਰਲ ਕੌਂਸਲ ਨੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਦਿਲਾਵਰ ਦੀ ਔਲਾਦ ਹਾਂ‌ 1995 ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ, ਹਥਿਆਰ ਦੀ ਚੋਣ ਬੰਬ ਸੀ, ਪਰ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਵੋਟ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਹੈ।&quot; ਰੈਲੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਨੇ &quot;ਕਿੱਲ ਇੰਡੀਆ&quot; ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਵੀ ਲਗਾਏ।

ਨਵੰਬਰ 2024 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਸਭਾ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਝੜਪ ਹੋਈ। [[ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ]], [[ਜਗਮੀਤ ਸਿੰਘ]], ਪੀਅਰ ਪੋਇਲੀਵਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਰੈਂਪਟਨ ਦੇ ਮੇਅਰ ਪੈਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਸਿਟੀ ਕੌਂਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।‌ ਪੀਲ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਇੱਕ ਆਫ ਡਿਊਟੀ ਸਾਰਜੈਂਟ ਹਰਿੰਦਰ ਸੋਹੀ ਨੂੰ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਡਿਊਟੀ ਤੋਂ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸੋਹੀ ਨੂੰ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਫੜੇ ਹੋਏ ਫਿਲਮਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਝੜਪ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ,  ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪੈਨਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮੰਦਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਸੂਸੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਬਾਰੇ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਕੈਨੇਡਾ ਲਈ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰੈਫਰੈਂਡਮ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗੋਸਲ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਬਨਾਮ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਉਹ (ਕੌਂਸਲਰ ਅਧਿਕਾਰੀ) ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।&quot;

===ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦਾ ਚੋਣ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ===
{{Main article|2022 ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ|2024 ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ}}
[[2022 ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ|2022 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ]] ਵਿੱਚ‌ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ), ਦੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀ ਹੈ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 117 ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 81 ਸੀਟਾਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਅਤੇ 386,176 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 2.48% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੂੰ 2017 ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 49,260 ਵੋਟਾਂ (ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 0.3%) ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਨੇ ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ ਹੋਈ [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੰਗਰੂਰ]] ਲੋਕ ਸਭਾ ਉਪ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ, ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ 253,154 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 35.61% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਨ 2024 ਦੀ ਸੰਗਰੂਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ ਹਾਰ ਗਏ ਸਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ 187,246 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 18.55% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।

2024 ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤੇਰਾਂ ਸੰਸਦੀ ਹਲਕਿਆਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਦੋ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ [[ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ|ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ]], ਨੇ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੇ ਗਏ।  ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੇ 13 ਵਿੱਚੋਂ 12 ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਮੀਦਵਾਰ ਖੜ੍ਹੇ ਕੀਤੇ, ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 500,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੋਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ।
==ਖਾੜਕੂਵਾਦ==
[[ਤਸਵੀਰ:Socialism in Context.png|thumb|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ (ਸੱਜੇ) ਅਤੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕਨਵੀਨਰ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ (ਖੱਬੇ) ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪਠਾਣੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿੱਚ, ਫਰਵਰੀ-ਮਾਰਚ 1991]]
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ‌। 1984 ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਫ਼ੌਜੀ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ। ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਨਾਲ–ਨਾਲ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਰਗ ਵੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਦਾ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲੱਗਾ।

ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵੱਲ ਮੁੜਿਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਕੁਝ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ, ਫ਼ੌਜ ਜਾਂ ਫੌਜ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ। ਮਾਨਵ–ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਮੌਜ–ਮਸਤੀ, ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਮਰਦਾਨਗੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਸਨ। ਪੁਰੀ ਜੱਜ ਅਤੇ ਸੇਖੋਂ (1999) ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਨਪੜ੍ਹ ਜਾਂ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹੇ–ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਨੌਕਰੀ ਦੀਆਂ ਕਾਫ਼ੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, &quot;ਮਨੋਰੰਜਨ&quot; ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਖ਼ੁਦ ਸਿਰਫ਼ 5% ਖਾੜਕੂਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸੀ।

===ਪਤਨ===
ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਅਨੁਸਾਰ 1992 ਤੋਂ 1997 ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ 1997 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ, &quot;ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੈੱਲ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਫੰਡ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦੇ ਹਨ।&quot; 

&quot;ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨ ਲਾਦੇਨ ਤੱਕ: ਧਾਰਮਿਕ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ&quot; ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਓਰਫੈਲੀਆ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਗਲੋਬਲ ਐਂਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੱਡੀਜ਼, ਯੂਸੀਐਸਬੀ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਮਾਰਕ ਜੁਰਗੇਨਸਮੇਅਰ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਾ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲਿਆ ਜਿਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਲਹਿਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।&quot; ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਥੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਕੈਦ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ ਜਾਂ ਫਿਰ ਲੁਕਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।

===ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਦੇ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹਿਣ ਦੇ ਕਾਰਨ===
ਖਾੜਕੂਵਾਦ‌ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ:

• ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਮੁੱਖੀ ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖਾੜਕੂਆਂ ਤੇ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈ। ਕਈ ਖਾੜਕੂ ਆਗੂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।‌

• ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦਖ਼ਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ।

• ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਲਈ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ&quot; ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧਾਰਨਾ ਦੀ ਘਾਟ। ਕੁਮਾਰ (1997) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਨਾਮ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਇੱਛਾਵਾਦੀ ਸੋਚ ਸੀ, ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿਰੁੱਧ ਉਨ੍ਹਾਂ (ਖਾੜਕੂਆਂ) ਦੀ ਘ੍ਰਿਣਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਬਦਲਵਾਂ ਵਿਕਲਪ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਸਕੇ।

• ਲਹਿਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਖਾੜਕੂਆਂ ਕੋਲ ਵਿਚਾਰਾਤਮਰਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ।

• ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰਾਂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ ਨਾਲ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਵੰਡੀਆਂ ਗਈਆਂ।

• ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹਮਦਰਦੀ ਅਤੇ ਸਮਰਥਨ ਦਾ ਘਾਟਾ।

• ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਫੁੱਟ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੀਤਾ।

• ਵੱਖਵਾਦੀ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਧਾਈ ਗਈ ਚੌਕਸੀ।

ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਪੀਸ ਐਂਡ ਕਨਫਲਿਕਟ ਸਟੱਡੀਜ਼ ਲਈ ਲਿਖਦੇ ਹੋਏ ਸਿਮਰਤ ਢਿੱਲੋਂ (2007) ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ, &quot;ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਲੜਾਈ ਕਾਰਨ ਲਹਿਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਮਰਥਨ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ।&quot;

===ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ===
ਸਿਖ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਅਤੇ ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਵਰਗੇ ਕਈ ਖਾੜਕੂ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਸਮੇਂ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਸੰਗਠਿਤ ਹਨ, ਜੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਫ਼ੌਜੀ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੂਹ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਰਗਰਮ ਸਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਜੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੌਜੂਦਗੀ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ 1993 ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]], ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ, [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ)|ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ]], ਅਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਅਣਜਾਣ ਸਮੂਹ, ਸ਼ਹੀਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੋਰਸ ਨੇ 1997 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਸਮੂਹ ਬਾਰੇ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ ਗਿਆ।

ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

* ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (BKI)
** [[ਯੂਰਪੀ ਸੰਘ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ‌]] ਅਤੇ [[ਯੂਨਾਈਟਡ ਕਿੰਗਡਮ|ਬਰਤਾਨੀਆ]] ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
** 2004 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਅੱਤਵਾਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ । 
** ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 'ਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਾਮਜ਼ਦ।
* ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਫ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ (BTFK)
** ਇਹ ਸਮੂਹ 1984 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ]] ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
** 1995 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ 4 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) 
** 1986 ਵਿੱਚ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ।  ਇਹ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ (DOS) ਦੁਆਰਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੈ । 
** ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ KCF ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 1995 ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। 
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਆਰਮੀ (KLA)
** ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿੰਗ‌ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵੱਖ ਹੋਏ ਸਮੂਹ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ।
* [[ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ]] 
** 1986 ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ
** 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਿਕਾਂ 'ਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕਈ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
* [[ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫ਼ੋਰਸ|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫੋਰਸ]] (KZF)
** ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
* ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ISYF) (ਜੋ ਕਿ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।)
* [[ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੁਡੈਂਟਸ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ|ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ]] (AISSF)
* ਦਸਮੇਸ਼ ਰੈਜੀਮੈਂਟ
* ਸ਼ਹੀਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੋਰਸ

==ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sikh march against Indian policy, London 10-Jun-12.JPG|thumb|ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, 2011]]
ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਹਿੰਸਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਇਆ। ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਲਹਿਰ  ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕੂਟਨੀਤਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਬਰਤਾਨੀਆ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣ ਲਈ ਕਾਡਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜਲਾਵਤਨ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।

ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਗਤ ਤਾਲਮੇਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧੜਿਆਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਗਠਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮੰਚ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਈ ਵਾਰ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਲਈ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ੈਲੀਬੱਧ ਸੰਸਕਰਣ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਕੇ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਆਗੂਆਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕੁਝ ਧੜੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਲੜਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਾਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਫੰਡਾਂ ਨੂੰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।

ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਸੁਚਾਰੂ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਵਿਵਸਥਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਸੰਮੇਲਨਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1981 ਵਿੱਚ &quot;ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਮੇਲਨ&quot; ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 200 ਡੈਲੀਗੇਟਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1987 ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਸੰਮੇਲਨ ਸਲੋਹ, ਬਰਕਸ਼ਾਇਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਲਿਆਉਣੀ ਸੀ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ। ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਸਲੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦਿਅਕ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਗੈਰ–ਸਿੱਖ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਚਿਹਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਸੀ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਵੱਖਵਾਦੀ&quot; ਮੰਨਦੇ ਸਨ।

1993 ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਅਨਰਿਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਡ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਐਂਡ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (UNPO) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਅੰਦਰ ਹੀ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਉੱਤੇ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮਾਂ ਕਾਰਨ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਮੁਅੱਤਲੀ 22 ਜਨਵਰੀ 1995 ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਐਸੋਸੀਏਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐਡਵਰਡ ਟੀਜੀ ਐਂਡਰਸਨ, ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ:  
{{Quote|text=ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਵੈ-ਨਿਰਣੇ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਭੜਕਾਊ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ, ਕਠੋਰ ਬਿਆਨਬਾਜ਼ੀ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹਿੰਸਕ ਤਣਾਅ, ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਲਈ 'ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ' ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਹੈ।|author=ਐਡਵਰਡ ਟੀ.ਜੀ. ਐਂਡਰਸਨ, ਭਾਰਤੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ, ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ (2024)}}
===ਪਾਕਿਸਤਾਨ===
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲੰਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ &quot;ਬਲੀਡ ਇੰਡੀਆ&quot; ਰਣਨੀਤੀ ਤਹਿਤ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|1971 ਦੀ ਭਾਰਤ–ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ, [[ਜ਼ੁਲਫ਼ਿਕ਼ਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ|ਜ਼ੁਲਫ਼ਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ]] ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਨਰਲ [[ਯਹੀਆ ਖਾਨ|ਯਾਹੀਆ ਖਾਨ]] ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਕਮਰ ਟੁੱਟ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਥਾਈ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ.... ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।&quot;

ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਨੇਤਾ [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]] ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਭੁੱਟੋ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰਾਂਗੇ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਵਾਂਗੇ।&quot;

ਭੁੱਟੋ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਣੇ ਜਨਰਲ [[ਮੁਹੰਮਦ ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ਼|ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ਼]] ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਵਜੋਂ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਰਵਾਇਤੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਉਂਦੇ ਸਨ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਸਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਠਹਿਰਨ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ।

[[ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ]] ਮੁਖੀ, ਜਨਰਲ ਅਬਦੁਲ ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ‌ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਆਈਐਸਆਈ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਸੈੱਲ ਖੋਲ੍ਹਿਆ। ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਵਿੱਚ ਰਹਿਮਾਨ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਮਾਣ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਸਿੱਖ ਪੂਰੇ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ, ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਹੈ, ਕਿੱਥੇ ਬੰਬ ਲਗਾਉਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸ ਦਫ਼ਤਰ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ।&quot; ਜਨਰਲ ਹਾਮਿਦ ਗੁਲ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਸਥਿਰ ਰੱਖਣਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕੀਮਤ ਦੇ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਉਦੋਂ ਹੀ ਘਟਿਆ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਤਾਰ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ [[ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਭੁੱਟੋ]] ਸਰਕਾਰ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਸਾਂਝੀ ਗਸ਼ਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਈ।

2006 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਮੂਲ ਦੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕ ਖਾਲਿਦ ਅਵਾਨ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਕੇ &quot;ਅੱਤਵਾਦ ਦਾ ਸਮਰਥਨ&quot; ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ‌ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਘਾਤਕ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸੈਂਕੜੇ ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਅਵਾਨ ਅਕਸਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

2008 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਬਿਊਰੋ]] ਨੇ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਸੰਸਥਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।
===ਬਰਤਾਨੀਆ===
[[ਤਸਵੀਰ:Khalistan Referendum posters, corner of Foleshill Road ^ Harnall Lane West, Coventry - geograph.org.uk - 6987097.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਪੋਸਟਰ।]]
ਫਰਵਰੀ 2008 ਵਿੱਚ, ਬੀਬੀਸੀ ਰੇਡੀਓ 4 ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਮੁਖੀ, ਐਨਪੀਐਸ ਔਲਖ ਨੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਪੈਸੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਖੁਫ਼ੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਆਪਣੇ ਰੰਗਰੂਟਾਂ ਨੂੰ [[ਅਲ ਕਾਇਦਾ]] ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਬ੍ਰਾਈਟਨ ਦੇ ਲਾਰਡ ਬਾਸਮ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ &quot;ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ&quot; ਕੀਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ &quot;ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ&quot; ਹਨ। ISYF ਨੂੰ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ &quot;ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਮੂਹ&quot; ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਇਸਨੂੰ 27 ਜੂਨ 2002 ਨੂੰ ਅਮਰੀਕੀ ਖਜ਼ਾਨਾ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਅੱਤਵਾਦ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 

ਲੰਡਨ ਈਵਨਿੰਗ ਸਟੈਂਡਰਡ ਲਈ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਐਂਡਰਿਊ ਗਿਲਿਗਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ਬਰਤਾਨੀਆ) ISYF ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕਮੇਟੀ, ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਮੈਂਬਰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ ਫੰਡਿੰਗ ਮੰਗੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।

===ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ===
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]] ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਹੈਲਮਟ ਸ਼ਮਿਟ ਅਤੇ ਵਿਲੀ ਬ੍ਰੈਂਡਟ, ਜੋ ਦੋਵੇਂ ਪੱਛਮੀ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਚਾਂਸਲਰ ਸਨ, ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ]] ਦੀ [[ਕੇਂਦ੍ਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ|ਕੇਂਦਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ]] (ਸੀਆਈਏ) ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ [[ਦਾ ਇੰਡੀਅਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ]] ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੂਹੀਆ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਅਗਿਆਤ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੀਆਈਏ ਨੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਰਾਹੀਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਕੇ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ &quot;ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ&quot; ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੂਤਾਵਾਸ ਨੇ ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ ਸੀ। 

ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੈਬਨਿਟ ਸਕੱਤਰੇਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਧੀਕ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੰਗ ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬੀ. ਰਮਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ 1971 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਜਨਰਲ ਯਾਹੀਆ ਖ਼ਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ।

2023 ਵਿੱਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਥਿਤ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ, ਜੋ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸਮੂਹ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਸਨ, ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ। 29 ਨਵੰਬਰ 2023 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਕਰਮਚਾਰੀ ਨੂੰ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਥਿਤ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
===ਕੈਨੇਡਾ===
ਟੈਰੀ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਨੇ ਸੀਬੀਸੀ‌ ਨੂੰ 2007 ਦੀ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ‌‌ (ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿੱਖ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਮੂਹ ਜੋ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਕੱਟੜਤਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ) ਨੇ ਸੀਬੀਸੀ 'ਤੇ &quot;ਮਾਣਹਾਨੀ, ਨਿੰਦਿਆ ਅਤੇ ਬਦਨਾਮੀ&quot; ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕੀਤਾ‌ ਅਤੇ ਇਹ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਨੇ ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਦੀ ਸਾਖ਼ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ 2015 ਵਿੱਚ, ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤ ਆਪਣੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ। ਟੈਰੀ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਦੀ 2020 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਲਿਤ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

2017 ਵਿੱਚ [[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ]] ਨੂੰ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਹਮਦਰਦ&quot; ਕਿਹਾ ਅਤੇ 22 ਫਰਵਰੀ 2018 ਨੂੰ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਟਰੂਡੋ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ|ਸੁਖਬੀਰ ਬਾਦਲ]] ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੋਈ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਨਾ ਤਾਂ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ।&quot;

ਸਤੰਬਰ 2023 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੇ ਹੋਏ, ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਕੁਨ [[ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਜਰ|ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ]] ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ, ਜਿਸਦੀ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਦੇ [[ਸਰ੍ਹੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ|ਸਰੀ]] ਵਿੱਚ ਨਕਾਬਪੋਸ਼ ਬੰਦੂਕਧਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹੱਤਿਆ ਕਰ  ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਨਿੱਝਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ–ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਕੂਟਨੀਤਕ ਵਿਵਾਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਿਫ਼ਾਰਤੀ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਕੈਨੇਡਾ ਨੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਖੁਫੀਆ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਸਬੂਤ ਸਾਂਝੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਸਨ।

==ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ==
* [[ਖਾੜਕੂ]]
* [[ਖ਼ਾਲਸਾ]]
* [[ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ]]
* [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]
* [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{Reflist}}

==ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ==
*{{Commons category-inline|Khalistan movement|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ}}।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ]]</text>
      <sha1>evb4o5i25sdsss7fvi4xsxyq9t40dxg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811872</id>
      <parentid>811871</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T16:31:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:40D1:102A:9193:8000:0:0:0</ip>
      </contributor>
      <origin>811872</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="205598" sha1="sylksbgsw19fsxn1s5eusfhq8pvhl44" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3      = 4 ਅਗਸਤ 1982–10 ਜੂਨ 1984
| established_event4     = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| established_date4      = 1 ਜੂਨ 1984–10 ਜੂਨ 1984
| established_event5     = ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਵੁਡਰੋਜ਼
| established_date5      = ਜੂਨ–ਸਤੰਬਰ 1984
| established_date2      = 28 ਅਗਸਤ 1977
| established_event3     = ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ
| established_event2     = [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ]]
| image_flag             = Flag-of-Khalistan.svg
| image_coat             = Emblem of Khalistan.svg
| symbol_width           = 60px
| symbol_type            = ਮੋਹਰ
| motto                  = &quot;[[ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ#ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ|ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ]]&quot;
| national_anthem        = &quot;[[ਦੇਗ ਤੇਗ਼ ਫ਼ਤਿਹ]]&quot;&lt;br&gt;[[File:Deg Teg Fateh.ogg]]
| image_map              = {{Switcher |[[File:Punjab in India (claimed and disputed hatched).svg | frameless]] | ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਹਨ | [[File:Proposed Map of Khalistan (1982).jpg | frameless]] | ਆਲ ਪਾਰਟੀ ਸਿੱਖ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ (1982) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ | [[File:Khalistan map.jpg | frameless]] | ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ | [[File:Map of Khalistan.png | frameless]] | ਸਿੱਖ ਫ਼ਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਵਿਤ}}
| admin_center           = 
| admin_center_type      = 
| largest_city           = 
| official_languages     = 
| national_languages     = 
| ethnic_groups          = 
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ
| common_name            = 
| established_date1      = 9 ਮਾਰਚ 1946
| demonym                = 
| org_type               = 
| government_type        = 
| sovereignty_type       = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ
| established_event1     = [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ]] ਦੁਆਰਾ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤਾਵ
| established_event6     = ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ
| established_date6      = 24 ਜੁਲਾਈ 1985
| established_event7     = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date7      = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event8     = [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ#ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ 1|ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ I]]
| established_date8      = 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event9     = [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ#ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ 2|ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ II]]
| established_date9      = 9–18 ਮਈ 1988
| established_event10    = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ|ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ]]
| established_date10     = 1984–1995
| established_event11    = 
| established_date11     = 
| established_event12    = 
| established_date12     = 
| currency               = 
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;)&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Sanjha |first=A. B. P. |date=2024-12-16 |title='ਖਾਲਿਸਤਾਨ' ਤਾਂ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਪਿੱਛੇ ਕਿਉਂ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ 'ਸਤਾਨ' ? |url=https://punjabi.abplive.com/general-knowledge/why-countries-names-end-with-stan-know-what-it-means-and-why-this-word-used-829379 |access-date=2025-06-02 |website=punjabi.abplive.com |language=pa}}&lt;/ref&gt; [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਰਾਜ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸੰਗਠਨ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਖ਼ੇਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾਅਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲਾ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵੀ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਖ਼ੇਤਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ‌।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=ਬਿਊਰੋ |first=ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤ |date=2016-04-28 |title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਦੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ 30 ਸਾਲ ਬਾਅਦ [ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲੇਖ] |url=https://punjabi-news.in/declaration-of-khalistan/ |access-date=2025-06-02 |website=Sikh Siyasat News |language=en}}&lt;/ref&gt; 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਸਿਖ਼ਰ ਤੇ ਸੀ ਪਰ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-02-26 |title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਿੰਨੀ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਦੋਂ -ਕਦੋਂ, ਕਿਸ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਠਦੀ ਰਹੀ ਹੈ |url=https://www.bbc.com/punjabi/articles/cxe3dy5kp87o |access-date=2025-06-02 |website=BBC News ਪੰਜਾਬੀ |language=pa}}&lt;/ref&gt; 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ &quot;ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ&quot; ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ–ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=kumar |first=joginder |date=2024-04-13 |title=ਖ਼ਾਲਸਾ ਸਾਜਨਾ ਦਿਵਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ |url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/features/historical-significance-of-khalsa-sajna-day |access-date=2025-06-02 |website=Punjabi Tribune |language=pa}}&lt;/ref&gt; ਸੰਨ 1709 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਕੇ [[ਪਹਿਲਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ|ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਨਾ ਟਿਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਸੰਨ 1715 ਵਿੱਚ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-61450685|title=ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਤਾਕਤਵਰ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਨਾਲ ਲੋਹਾ ਲਿਆ ਸੀ|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=2025-06-02|language=pa}}&lt;/ref&gt; ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1748–1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799–1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2022-07-10 |title=ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਿਰਜਣਹਾਰਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ |url=https://www.rozanaspokesman.in/opinion/special-article/100722/maharaja-ranjit-singh-the-great-creator-of-the-khalsa-raaj.html |access-date=2025-06-02 |website=Rozana Spokesman}}&lt;/ref&gt; ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖ਼ਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ]] ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਵੇਗਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=mediology |date=2023-01-19 |title=ਮੁੱਦਕੀ ਦੀ ਜੰਗ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ |url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/features/the-story-of-mudkis-war/ |access-date=2025-06-02 |website=Punjabi Tribune |language=pa}}&lt;/ref&gt; 

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2018-06-05 |title=ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ: ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਬਾਅਦ 'ਚ ਕੀ-ਕੀ ਹੋਇਆ |url=https://www.bbc.com/punjabi/articles/c989j9l1d49o |access-date=2025-06-02 |website=BBC News ਪੰਜਾਬੀ |language=pa}}&lt;/ref&gt;

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਮੁਲਕ‌ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-01-26 |title='ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਰੈਫਰੈਂਡਮ' ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਉੱਤੇ ਕਿੱਥੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ? |url=https://www.sbs.com.au/language/punjabi/pa/podcast-episode/what-is-the-khalistan-referendum-and-what-is-the-australian-governments-stand-on-the-issue/avhbhjjn4 |access-date=2025-06-02 |website=SBS Language |language=pa}}&lt;/ref&gt;, ਜਿਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2024-04-30 |title=‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦਾ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣ ਰਹੀ ਕੈਨੇਡਾ ਸਰਕਾਰ’ |url=https://jagbani.punjabkesari.in/punjab/news/canada-is-becoming-a-medium-of-propaganda-of-khalistan-supporters-1478289 |access-date=2025-06-02 |website=jagbani}}&lt;/ref&gt; ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot; ਗੂੰਜਦਾ ਸੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sikh Empire.svg|thumb|1839 'ਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਸਮੇਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ।]]
ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ ਖਿੱਤੇ [[ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1748 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਰਾਜ|ਕਪੂਰਥਲਾ]], [[ਜੀਂਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜੀਂਦ]] ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਆਜ਼ਾਦ‌ ਪੰਜਾਬ, 1943===
ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਲੀਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ [[ਜੇਹਲਮ ਦਰਿਆ|ਜੇਹਲਮ]] ਦਰਿਆ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਮੁਸਲਿਮ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਉੱਤਰ–ਪੱਛਮੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕੇ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 40% ਮੁਸਲਿਮ, 40% ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ 20% ਸਿੱਖ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਲੀਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਬਣ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ 'ਤੇ ਹਾਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਬਰਾਬਰ ਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ [[ਬਫ਼ਰ ਰਾਜ|ਬਫ਼ਰ]] ਬਣੇ ਰਹਿਣ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਾ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਅੰਬਾਲਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ, ਮੁਲਤਾਨ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦਾ ਲਾਇਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਮੋਂਟਗੋਮਰੀ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਦਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਹੀਂ ਸੀ।
===ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ, 1944–1946===
ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ &quot;ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ&quot; ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। 1940 ਵਿੱਚ, ਵੀ.ਐਸ. ਭੱਟੀ ਨੇ ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ &quot;ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ‌‌&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ&quot; ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸੰਘੀ ਇਕਾਈਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਕੈਬਨਿਟ ਦਾ ਮੁੱਖੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਹਨਾਂ ਇਕਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਜਲੰਧਰ, ਅੰਬਾਲਾ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੀਸ–ਸਤਲੁਜ ਖ਼ੇਤਰ ਦੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਫਰੀਦਕੋਟ ਅਤੇ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸ਼ਿਮਲਾ ਸਮੂਹ ਦੇ ਰਾਜ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।

ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ 1944 ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਆਲ-ਪਾਰਟੀ ਸਿੱਖ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਸੀਆਰ ਫਾਰਮੂਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਜਾਂਦੀ। ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ 1943 ਵਿੱਚ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਜਨਸੰਖਿਆਤਮਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। 1946 ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। 22 ਮਾਰਚ 1946 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ 'ਤੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ।  

ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਸੰਘ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰ ਜਿੱਥੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਸਿਤ ਰਿਆਸਤਾਂ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਜੀਂਦ, ਫਰੀਦਕੋਟ, ਕਲਸੀਆ ਅਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਖ਼ੇਤਰ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਨਗੇ। ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਲਾਹੌਰ, ਕਰਨਾਲ, ਸ਼ਿਮਲਾ, ਮੋਂਟਗੋਮਰੀ ਅਤੇ ਲਾਇਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੰਬਾਲਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ। ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਰਾਖਵਾਂ ਰੱਖੇਗਾ। ਟੈਨ ਤਾਈ ਯੋਂਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸੀ, ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ &quot;ਮੁਸਲਿਮ ਰਾਜ&quot; ਅਧੀਨ ਹੋਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਡਰ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਨਕਲ ਕੀਤੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਅਸੰਭਵ ਦੱਸ ਕੇ ਖ਼ਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
===ਗਾਂਧੀ–ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ।]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। 

ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਐਕਟ ਦਾ ਡਰਾਫ਼ਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬਾਕਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੂਜੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਬੋਰੀਆ‐ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ 'ਚੋਂ ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਰਹਿ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ|author=ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ}}

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਿੰਨਾਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣੇ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ, ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੱਤਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਰਾਵੀ ਤੋਂ ਘੱਗਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਿੱਤਾ ਜੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ|author=ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ}}

ਜੇਕਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਅੰਬਾਲਾ ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ?|author=ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ}}

ਇਸਦਾ ਜੁਆਬ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮੰਨ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘੱਟੋਂ‐ਘੱਟ ਪਟਿਆਲਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ 'ਤੇ ਜਿੰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਤਿਆਰ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ, 1947 ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰ ਦੇਣ ਜਾਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਰਾਹ ਨਾ ਫੜ ਲੈਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ 40‐50% ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਨਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਸਿਖਾਂ ਲਈ ਵੀ ਧਰਮ‐ਅਧਾਰਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ|ਧਰਮ‐ਨਿਰਪੱਖ]] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਸਹਿਜ ਸੀ।

1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ 'ਤੇ ਪਟੇਲ [[ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ‐ਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵੀ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਨ,ਹੀਂ ਬਣਾਇਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਗੱਲ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ|ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਦੁਹਰਾਈ ਸੀ,ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬੇਦੀ ਮਧੁਸੁਧਨ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ 'ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਗਏ ਤਾਂ? ਇਸਦੇ ਜੁਆਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਵਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ|author=ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ}}ਜੁਲਾਈ 1946 'ਚ ਕਲਕੱਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਦਿਆਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਲੂਕ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}}

1929 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1947 ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਬਕਾਇਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਰਿਆਸਤਾਂ 'ਤੇ ਖਿੱਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ [[ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਿਆਰੀ|ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ]] ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲਿਆਂ, ਸੰਚਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ 'ਤੇ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ 1946 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣੇ ਪੈਣ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}} ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਬਿਆਨ 'ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ, 1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ (1909)]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India districts 22 pa.png|thumb|ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ]]

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 3 ਕਰੋੜ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਇੱਕੋ‐ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ 60% ਲੋਕ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਖਿੱਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਵੈ‐ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਲਗਾਵ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਿਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੋਹਾਂ ਖਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ 'ਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਵੇਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 'ਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]], ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੈ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਰਚ 1946 ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਐਲਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਦੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।

==1950 ਤੋਂ 1970 ਤੱਕ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ranjit Singh at Harmandir Sahib - August Schoefft - Vienna 1850 - Princess Bamba Collection - Lahore Fort.jpg|thumb|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਸਰਵਣ‌ ਕਰਦੇ ਹੋਏ।]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕਦਮ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਵੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਸਾਖ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
===ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Master Tara Singh.png|thumb|ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]]1947 ਤੋਂ ਠੀਕ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਅਦੇ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਮਾਸਟਰ ਜੀ, ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ।|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}} ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਮੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੰਗ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 1950 ਤੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਕਈ ਵਾਰ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਜੁਆਬ ਹਰ ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ 25 (2)(B) ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੜਕ ਗਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ [[ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ (ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ)|ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।|author=ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ}} ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹੀ ਇੱਕਮਾਤਰ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਖਰੜੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੇ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India (1956-1966).png|thumb|1966 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ]]

1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਅੱਡ‐ਅੱਡ ਭਾਸ਼ਾ‐ਆਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸੰਬਰ 1953 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ) ਨਾਲੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਸਕੂਲਾਂ ਆਦਿ 'ਚ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੀ‐ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਪੜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਆਦਿ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆਂ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜੇਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਖ਼ਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਕੂਲਾਂ 'ਚ ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਇੱਕ ਸਰਕੂਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਧਰਾਤਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੂਬਾ ਸਿਰਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕਰਨਗੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[ਖ਼ਾਨਾਜੰਗੀ|ਖ਼ਾਨਾਜੰਗੀ]] ਸਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਰਗਿਜ਼ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਖਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਏ ਸਨ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਚੰਦੂ ਲਾਲ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ੁਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌਮ ਵਜੋਂ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਸੀ.ਐਮ. ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਕਿ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਬੀਲੇ&quot; ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ... ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਸਕਣ ਕਿ 'ਸ਼ਾਸਕ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਕੌਣ।}} ਹਾਲਾਕਿ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ–
{{Quote|text=ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬਾ ਨਾ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਗਾਂ ਦੀ ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਹੈ।}}ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਅੜਿਆ ਰਿਹਾ, ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ [[ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ]] 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦਾ ਖੂਬ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂ ਖ਼ਾਸਕਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਹਿੰਦੂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਹਿੰਦੀ ਲਿਖਵਾਈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ‐ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਤਲਖੀ ਆ ਗਈ, 1955 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰਾ ਬੈਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਅੰਦਰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰੇਗਾ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਾਹਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ, 10 ਮਈ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ,ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਸ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ,  ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 1,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ;  ਲਗਭਗ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, 12,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ,  ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ 21,000 ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,  ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾਉਣੀ ਪਈ।
===1955 ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਹਮਲਾ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ 'ਚ ਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ 'ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਰੋਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਗੰਗਾਨਗਰ ਤੋਂ ਆਇਆ ਤਦ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਸ਼ਵਨੀ ਕੁਮਾਰ  ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਰਕਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ, ਵਲੰਟੀਅਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਰਸੋਈਏ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਲੰਗਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਸਰਾਏ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਦਫਤਰਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣ ਲਈ ਲਾਠੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਅੱਥਰੂ ਗੈਸ ਅਤੇ ਗੋਲੇ ਛੱਡੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਅਤੇ ਸਰੋਵਰ ਜਾਂ ਤਲਾਬ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ।  ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਈਟ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਅਤੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫਲੈਗ-ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ 'ਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।

ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਦੇ ਉਲਟ, ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, 12 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ, ਸੱਚਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੁਦ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ। ਉਸਨੇ ਅਕਾਲੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ; ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 8 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਗਠਨ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1951-66.svg|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]] 1950 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ [[ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ]] 1966 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ [[ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ|1962 ਦੀ ਚੀਨ‐ਭਾਰਤ ਜੰਗ]] ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ,ਜਿਸ ਵਿਚ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ 50,000 ਰੁਪਏ ਸਮੇਤ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤਾ 20 ਮਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ ਦਾ ਫ਼ੰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਭਾਰ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਸੋਨਾ ਵੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਕਾਲੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਹੁਣ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ 1965 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਅਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​​​ਸਮਰਥਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਸਿੱਖ ਮੰਗ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਚੀਨ ਨਾਲ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਜੰਗਾਂ 'ਤੇ ਬਦਲੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦੀ।

[[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1965)|1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] 21 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 22 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਜੰਗਬੰਦੀ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ। 1964 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵੀਂ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਈ ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰੀ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੰਗ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ,  ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਡਰ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਸਰਕਾਰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ।  ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ 6 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ, ਗੁਲਜ਼ਾਰੀਲਾਲ ਨੰਦਾ, ਨੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ– &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਗਠਨ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਿਮਾਗ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।&quot;  ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ 23 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਲੰਮੀ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ ਜਿਸਨੂੰ [[ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ]], ਜਨਰਲ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ਪੁਰੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ।  ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ, ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਸਦਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅੰਤਮ 22 ਮੈਂਬਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਕਾਂਗਰਸ, ਜਨਸੰਘ, ਸੁਤੰਤਰ ਪਾਰਟੀ, ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਮੰਗ ਪੱਤਰ ਲੈਣ ਦੀ ਮਿਆਦ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ 5 ਨਵੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ 26 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ 25 ਦਸੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 10 ਜਨਵਰੀ 1966 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਾਰਨੀ ਮੈਂਬਰ ਰਾਵੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਮੇਟੀ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਸੂਬੇ ਲਈ ਕੇਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। 27 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਦਲੀਲਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਮੰਗ ਪੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 2200 ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 903 ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।  ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੀ ਕਮੇਟੀ ਤੋਂ ਸਤਰ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ।

ਸੰਸਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ 15 ਮਾਰਚ 1966 ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ; ਕਾਂਗਰਸ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ 6 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਸੂਬਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।  ਰਿਪੋਰਟ ਨੂੰ 18 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਮੰਗ ਮੰਨ ਲਈ ਗਈ ਸੀ, 17 ਅਪ੍ਰੈਲ  ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ 1966, 18 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ 1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦਾ ਸੂਬਾ ਬਣ ਗਿਆ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Geographical distribution of Punjabi language.png|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਇਲਾਕੇ (ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਨੁਸਾਰ)]]
1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸਾਕਾਰ ਹੋਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ ਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਐਕਟ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਐਕਟ ਤਹਿਰ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਹ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਜਿਸ਼ ਤਹਿਤ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖੇ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਤੇ ਸੰਚਾਈ ਪਰਿਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੇੰਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਰੱਖਿਆ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਤਹਿਸੀਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਪਿੰਡ ਤੇ ਕਸਬੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ।

ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਈ ਅਣਸੁਲਝੇ ਮੁੱਦੇ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਅਲਾਟਮੈਂਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਦੋ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦਾ ਸਮਾਯੋਜਨ, ਅਲਾਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਰਾਜ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਜੋ ਅਣਸੁਲਝੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਕਣਕ ਦੀ ਖਰੀਦ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਸਰੋਤਾਂ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ ਕਿ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਰੱਕੀ 'ਤੇ &quot;ਸਿਆਸੀ ਬ੍ਰੇਕ&quot; ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਣਸੁਲਝਿਆ ਤਣਾਅ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਵਧੇਰੇ ਰਾਜ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਲਈ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵੱਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਮਕਸਦ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਤੇ ਦਾ ਖਰੜਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1982 ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ; 1983 ਤੱਕ 40,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਕਾਲੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੁੱਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਰਾਜ ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦਰਮਿਆਨ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਬਿੰਦੂ ਬਣੇ ਰਹੇ।

===ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Takhat-Sri-Kesgarh-Sahib-Anandpur-Sahib.jpg|thumb|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ&lt;nowiki/&gt; (ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ)]]ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਸ ਸੀ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਹਿਰਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਕਿ [[ਰਾਵੀ]] ਤੇ [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ|ਬਿਆਸ]] ਦਾ ਪਾਣੀ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕੇ, ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬ ਕੋਲ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਕੇਵਲ 23% ਪਾਣੀ ਹੀ ਬਚਿਆ ਜਦਕਿ ਬਾਕਿ ਦਾ ਪਾਣੀ ਦੂਸਰੇ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੁਆਰਾ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਤੀ ਰੋਸ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਗਿਆ। 

1972 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਾਖ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਲਿਆਂਦਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦੋਵੇਂ ਮੰਗਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੇ ਧਰਮ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਸੀ।

ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਗਲੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਉੱਪਰ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ, 1982 ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੰਗ ਨੇ ਫ਼ਿਰ ਜ਼ੋਰ ਫੜਿਆ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਇਸ ਮੋਰਚਾ 1982 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1984 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਪਰ ਇਸ ਮੋਰਚਾ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ।

===ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Global Map of Sikh Population (Estimated 2023).png|thumb|
ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ (ਅੰਦਾਜ਼ਨ 2023)]]
ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ, ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਧਾਰਨਾ 1971 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, 1980 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਹੋਰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀ ਗਈ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਗਠਨ [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]] ਨੇ 12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ 1954 ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਗਏ। ਪਰਮਾਰ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਲਿੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ 20 ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਗਲ ਤੱਕ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਪਰਮਾਰ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਬਰਮਿੰਘਮ ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਬੁਲੰਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਯਤਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ। 1969 ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਚੋਣਾਂ ਹਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਵੀ ਲੰਡਨ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ ਨਾਲ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਏ।

1970 ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਰ ਤੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਲੰਡਨ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈੱਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਐਲਾਨ ਨੂੰ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਿਆ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਯਤਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ।

===ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Pakistan - Punjab - Nankana Sahib.svg|thumb|ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਪੰਜਾਬ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ)]]
[[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|1971 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਨੇਤਾ ਚੌਧਰੀ ਜ਼ਹੂਰ ਇਲਾਹੀ ਦੇ ਮਹਿਮਾਨ ਵਜੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤੀ। ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕ  ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਕਵਰੇਜ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ। ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸ਼ਬਦ ਵਧੇਰੇ ਮਾਣਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ। 

30 ਅਕਤੂਬਰ 1971 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੇ ਸੱਦੇ ਉੱਤੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਖਬਾਰ &quot;[[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼|ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]]&quot; ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀਆਂ ਵੱਖਵਾਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਉੱਪਰ ਦੇਸ਼ਧ੍ਰੋਹ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
===ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ===
12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਨੂੰ [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਜਰਨਲ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਮਈ 1980 ਵਿੱਚ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਲੰਡਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਐਲਾਨ ਸੰਧੂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਅਤੇ ਕਰੰਸੀ ਜਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਕੀਤਾ। ਲੰਡਨ ਤੋਂ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਹਾਊਸ&quot; ਨਾਮਕ ਇਮਾਰਤ ਤੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ&quot; ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ 'ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ [[ਪਾਸਪੋਰਟ]], ਡਾਕ ਟਿਕਟਾਂ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਡਾਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ, ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚੌਹਾਨ ਦੁਆਰਾ ਬਰਤਾਨੀਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਫਾਰਤਖਾਨੇ ਵੀ ਖੋਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ [[ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆ|ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆਂ]] ਦੇ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਆੜੂਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ੀ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱਕ [[ਏਕੁਆਦੋਰ|ਇਕੂਆਡੋਰ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਖਾਤਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਸੀ। [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਅਮਰੀਕਾ]] ਅਤੇ [[ਜਰਮਨੀ]] ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚੌਹਾਨ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। 

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਵੀ ਵੱਧ‐ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਧੰਨ ਦਾ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਪਰ ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਜੂਨ 1984 ਦੇ [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]] ਤੱਕ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ ਹੀ ਰਹੀ।
===ਰਾਅ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ===
ਰਾਅ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਜੀ.ਬੀ.ਐੱਸ. ਸਿੱਧੂ ਦੇ ਖੁਲਾਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਅ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਧੂ ਨੂੰ ਰਾਅ ਵੱਲੋਂ 1976 ਵਿੱਚ ਓਟਾਵਾ, ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਸਿੱਧੂ ਉੱਥੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਰਹੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਵੀ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ। ਸਿੱਧੂ ਅਨੁਸਾਰ, &quot;ਦਿੱਲੀ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਈ ਦਾ ਪਹਾੜ ਬਣਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਰਾਅ ਨੇ ਨਾ‐ਮੌਜੂਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ [[ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪ]] ਅਤੇ [[ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ (ਖੇਤਰ)|ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ]] ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1981 ਤੱਕ ਕੁੱਲ 7 ਪੋਸਟਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਅਤੇ ਰਾਅ ਵੱਲੋਂ ਤਾਇਨਾਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ ਸਨ।&quot; ਸਿੱਧੂ ਅਨੁਸਾਰ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ (ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨਾ ਮਾਤਰ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਅਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਅਸਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।

ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੇ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਲਿਖੇ ਗਏ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਅਨੁਸਾਰ, &quot;ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਨਾ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਖੁਦ ਵਾਰ‐ਵਾਰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਮੰਗ ਰਿਹਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਅਨ ਅੰਦਰ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵੱਧ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ... ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਹਊਆ ਖੜਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਇਹ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਬਹਾਨਾ ਜਾਂ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਚਾਹਿਦਾ ਸੀ।&quot;

[[ਖ਼ੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ|ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਭਾਰੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ– {{Quote|text=ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਜਾਪਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ, ਜੇ ਬਹੁਤੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ, ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਲਈ ਡੂੰਘੇ ਅਪਰਾਧ ਵਜੋਂ ਲਿਆ ਹੈ।}}

==1970 ਤੋਂ 1983 ਤੱਕ==
{{Main article|ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ}}

=== ਦਿੱਲੀ ਏਸ਼ੀਅਨ ਖੇਡਾਂ (1982) ===
ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਮਝੌਤੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਜਤਾਈ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਚਕਾਰ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਤਬਾਦਲੇ ਸੰਬੰਧੀ ਅਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਅਸਫਲ ਰਹੀ। ਨਵੰਬਰ 1982 ਵਿੱਚ, ਅਕਾਲੀ ਆਗੂ [[ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ]] ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਕਾਲੀ ਦਲ 9ਵੀਆਂ ਸਾਲਾਨਾ [[ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ]] ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪਾਵੇਗਾ‌ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਵਰਕਰਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਦੇਣ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣਗੇ। 

ਇਹ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਖੇਡਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਕਵਰੇਜ ਮਿਲੇਗੀ, ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਮੋਰਚਿਆਂ ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਨਾਲ ਭਰ ਦੇਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।‌ ਖੇਡਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਪਹਿਲਾਂ, ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ [[ਭਜਨ ਲਾਲ]] ਨੇ ਹਰਿਆਣਾ-ਪੰਜਾਬ ਸਰਹੱਦ ਨੂੰ ਸੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵਿਤਕਰੇ ਅਤੇ ਅਪਮਾਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਜੋ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਮੋਰਚੇ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। 

ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ &lt;abbr&gt;ਸੇਵਾਮੁਕਤ&lt;/abbr&gt; ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ [[ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ]] ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬਣੇ।

==1984==
===ਵੱਧਦੀਆਂ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ===
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਖਾੜਕੂ|ਖਾੜਕੂਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। 1984 ਵਿੱਚ, ਸਿਰਫ਼ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੌਰਾਨ 775 ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 298 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 525 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਤਲਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਲੋਕ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਨਾਹ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਠੇਸ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਟਰੱਕਾਂ ਦੀ ਸ਼ਿਪਿੰਗ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]] ਨੂੰ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਭੇਜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਅਕਤੂਬਰ 1983 ਵਿੱਚ ਛੇ ਹਿੰਦੂ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸ਼ਨ|ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ।
===ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਮੁੱਦਾ===
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਫਰਵਰੀ 1984 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ|ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ]] ਦੇ ਅਨੁਛੇਦ 25, ਧਾਰਾ (2)(ਬੀ) ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅੰਦੋਲਨ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਧਾਰਾ ਅਸਪਸ਼ਟ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ, &quot;ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਜਾਂ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਜੋਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।&quot; ਹਾਲਾਕਿ ਇਸੇ ਅਨੁਛੇਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ [[ਕਿਰਪਾਨ|ਕ੍ਰਿਪਾਨ]] ਪਹਿਨਣ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪੇਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਘੱਟਗਿਣਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਧਾਰਾ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ।ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਹ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇਸ ਅਸਪਸ਼ਟ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਅਮਲੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਂਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਜੋੜਾ ਜੋ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਆਹ ਕਰੇਗਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਵਿਆਹ [[ਹਿੰਦੂ ਵਿਆਹ ਐਕਟ 1955]] ਦੇ ਤਹਿਤ ਰਜਿਸਟਰ ਕਰਵਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ । ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨਾਲ ਬਦਲਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ।

===ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ===
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ [[ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ|ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ]] ਨੂੰ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ|ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ]] ਤੋਂ ਹਟਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਕੋਡ ਨੇਮ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਜੁਲਾਈ 1983, ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਬਾਬਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਗ਼ਾਵਤ ਲਈ ਅਸਲਾਖਾਨਾ ਅਤੇ ਹੈਡਕੁਆਰਟਰ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਾਕੇ ਨੀਲੇ ਤਾਰੇ ਤੱਕ 165 ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਹੋਈ, ਨਾਲ ਹੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ 39 ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਦੰਗਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 410 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 1,180 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਸਨ।

ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਬੇਸਿੱਟਾ ਰਹਿਣ ਮਗਰੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ]], ਕੇਂਦਰੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਅਤੇ ਸੀਮਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ, ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰਾਬਤਾ ਬਾਕੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਨਾਲੋਂ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ [[ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ 3 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਸਿੱਖਾਂ ਜਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਹ ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।}} ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਫ਼ੌਜੀ ਨੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਦੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਅਫਸਰ, ਜੂਨੀਅਰ ਕਮਿਸ਼ਨਡ ਅਫਸਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰੈਂਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਫੌਜ ਨੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ। ਭਾਰੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਨਾਲ ਲੈਸ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ  ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮਝਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਟੈਂਕ-ਰੋਕੂ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨ-ਗਨ ਫਾਇਰ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਚੀਨੀ ਰਾਕੇਟ-ਪ੍ਰੋਪੇਲਡ ਗ੍ਰਨੇਡ ਲਾਂਚਰ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ-ਵਿੰਨ੍ਹਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਸੀ। ਭਾਰੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਅੰਤ 6 ਜੂਨ ਤੱਕ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਫ਼ੌਜ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਮ੍ਰਿਤਕਾਂ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ 83 ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 249 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ, ਹਾਲਾਂਕਿ [[ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ]] ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਕਿ 700 ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਧਿਕਾਰਤ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁੱਲ 493 ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਨਾਲ ਹੀ 1,592 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਹੋਈ। ਪਰ ਸੁਤੰਤਰ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ 5,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 200 ਖਾੜਕੂ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ।

ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਵਿਲੀਅਮ ਹੇਗ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ: 
{{Quote|text=ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਕੋਈ ਹੋਰ ਰਸਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਰਾਜ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਨੇੜੇ ਸੀ, ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਐਲਾਨਦਾ ਹੋਇਆ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦਾ।}}

ਮਿਤਰੋਖਿਨ ਆਰਕਾਈਵ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 1982 ਵਿੱਚ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਨੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ &quot;ਏਜੰਟ ਐੱਸ&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਵਰਤਿਆ ਜੋ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੀ। ਏਜੰਟ ਐੱਸ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਜੋ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। 1983 ਵਿੱਚ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਮਾਸਕੋ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮਨਾ ਲਿਆ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਗੁਪਤ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮਿਤਰੋਖਿਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 1984 ਤੱਕ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਵਿੱਚ ਵਿਫਲ ਰਹੀ।

===ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ===
{{Main article|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ}}
[[ਤਸਵੀਰ:Indira Gandhi official portrait.png|thumb|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]]
31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਨਿੱਜੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ [[ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਕਾਤਲ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਹੱਤਿਆ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[1984 ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ|ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ]] ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਲੋਚਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਮਿਸ਼ਨ, [[ਨਾਨਾਵਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨ]] ਨੇ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇਤਾਵਾਂ (ਜਗਦੀਸ਼ ਟਾਈਟਲਰ, ਐਚ.ਕੇ.ਐਲ. ਭਗਤ ਅਤੇ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ) ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।ਹੋਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਾਗਰਿਕ-ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਤੇ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਰਿਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 16 ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ, 13 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ 198 ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

==1985 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ==
===ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ, 1985===
[[ਤਸਵੀਰ:Harchand Singh Longowal 1987 stamp of India.jpg|thumb|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੰਡੀਆ ਪੋਸਟ ਸਟੈਂਪ 'ਤੇ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੀ ਤਸਵੀਰ।]]
ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਹੇ ਕੱਟੜਪੰਥ‌ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਭਿਆਨਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਂਪਦਿਆਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਕੀਤੀ,‌ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਨਿਖੇਦੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ।

1985 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤੇ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹੱਲ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਮਝੌਤਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਧਾਰਮਿਕ, ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸਮਝੌਤਾਯੋਗ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਨਾਲ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣੀ।

ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿੱਚ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਦੀ ਨਿਖੇਦੀ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਤੰਤਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੁਕ ਗਈ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ।

ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਵਿਕਸਤ ਕਰਕੇ ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ‌ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਗੈਰ–ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ, ਹਥਿਆਰ, ਪੈਸਾ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੋਸ਼ ਹਾਲਾਤੀ ਸਬੂਤਾਂ ਤੇ ਹੀ ਅਧਾਰਤ ਸਨ।

===ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182===
{{Main article|ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182}}
[[ਤਸਵੀਰ:Irish Naval Service recovering bodies from the Air India Flight 182 disaster.jpg|thumb|ਆਇਰਿਸ਼ ਨੇਵਲ ਸਰਵਿਸ, ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਵਿੱਚੋਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਬਰਾਮਦ ਕਰਦੀ ਹੋਈ]]
ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਮਾਂਟਰੀਅਲ–ਲੰਡਨ–ਦਿੱਲੀ–ਬੰਬਈ ਰੂਟ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਉਡਾਣ ਸੀ। 23 ਜੂਨ 1985 ਨੂੰ ਇਸ ਰੂਟ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਬੋਇੰਗ 747 ਨੂੰ [[ਆਇਰਲੈਂਡ ਗਣਰਾਜ|ਆਇਰਲੈਂਡ]] ਦੇ ਤੱਟ ਦੇ ਲਾਗੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਕੁੱਲ 329 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 268 ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕ, 27 ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 24 ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਫਲਾਈਟ ਚਾਲਕ ਦਲ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਇਸੇ ਦਿਨ ਇੱਕ ਹੋਰ ਧਮਾਕਾ [[ਜਪਾਨ|ਜਾਪਾਨ]] ਦੇ ਟੋਕੀਓ ਦੇ ਨਾਰੀਤਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਵੀ ਹੋਇਆ, ਜਿਸਦਾ ਮਕਸਦ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 301‌ ਨੂੰ ਉਡਾਉਣਾ ਸੀ, ਪਰ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਧਮਾਕਾ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਮਾਨ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 331 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ ਦੇ ਪੰਜ ਦੇਸ਼ਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ: ਕੈਨੇਡਾ, ਬਰਤਾਨੀਆ, ਭਾਰਤ, ਜਾਪਾਨ ਅਤੇ ਆਇਰਲੈਂਡ।

ਇਸ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ਼ੱਕੀ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਸਤੰਬਰ 2007 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇਨਕੁਆਰੀ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜਾਂਚ ਨਿਊਜ਼ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ''ਤਹਿਲਕਾ'' ਵਿੱਚ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਅਣਜਾਣ ਵਿਅਕਤੀ [[ਲਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ]] ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਮਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਜਾਂਚਾਂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਅਸਲ ਵਿੱਚ [[ਤਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ]] ਸੀ।

ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਲਈ ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਚਲਾਏ ਗਏ। ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਿਆਤ‌ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਇਕਲੌਤਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਅਤੇ ਨਾਰੀਤਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਫਟਣ ਵਾਲੇ ਬੰਬਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ।

===1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ===
{{Main|ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ}}
[[ਤਸਵੀਰ:GURUDWARA SRI AKAL TAKHT SAHIB.jpg|thumb|ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਵਿਖੇ 1986 ਦਾ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ]]
1986 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ਤੇ ਸੀ ਤਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ [[ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ|ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ‌]] ਬੁਲਾਇਆ 26 ਜਨਵਰੀ 1986 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਆਪਣਾ ਜਥੇਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ‌ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਕਈ ਬਾਗ਼ੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਈ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 1987 ਵਿੱਚ [[ਲਾਲੜੂ]] ਨੇੜੇ 32 ਹਿੰਦੂ ਬੱਸ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ 1991 ਵਿੱਚ [[ਲੁਧਿਆਣਾ|ਲੁਧਿਆਣੇ]] ਵਿੱਚ 80 ਰੇਲ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਚਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

1989 ਦੀਆਂ ਸੰਸਦੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ 13 ਸੰਸਦੀ ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 10 ਸੀਟਾਂ ਤੇ ਜੇਤੂ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਖਾਕੀ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ‌ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੋਟਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕੇਵਲ 24% ਰਹੀ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇਹ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਪਣੀ ਖਾੜਕੂ ਵਿਰੋਧੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ, [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਇਸ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1993 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

===1990 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂ਼ਾਆਤ ਵਿੱਚ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਮੂਹ ਅਹਿੰਸਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪੈਰਵੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।

ਅਗਸਤ 1991 ਵਿੱਚ, [[ਰੋਮਾਨੀਆ]] ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਸਫ਼ੀਰ [[ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੇਰੋ]] ‌'ਤੇ [[ਬੁਖ਼ਾਰੈਸਟ|ਬੁਖ਼ਾਰੈਸਟ]] ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਿਬੇਰੋ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਨੇ 1991 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਰੋਮਾਨੀਆਈ ਸਫ਼ੀਰ ਲਿਵੀਯੂ ਰਾਡੂ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ, ਇਹ ਰਿਬੇਰੋ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਸ਼ੱਕ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਰੋਮਾਨੀਆਈ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਡੂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਅਕਤੂਬਰ 1991 ਵਿੱਚ‌ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਅਗਵਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਸੀ,‌ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਜਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ 20 ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਰ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਵਿਦਵਾਨ ਇਆਨ ਟੈਲਬੋਟ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ, ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਸਮੇਤ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਧਿਰਾਂ ਕਤਲ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਵਰਗੇ ਅਪਰਾਧ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ।

24 ਜਨਵਰੀ 1993 ਤੋਂ 4 ਅਗਸਤ 1993 ਤੱਕ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗ਼ੈਰ–ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨ ਅਨਰਿਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਡ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਐਂਡ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਰਿਹਾ ਪਰ 22 ਜਨਵਰੀ 1995 ਨੂੰ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਤੌਰ ਤੇ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

31 ਅਗਸਤ 1995 ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਜਿਸਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੇ ਲਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕੀ ਦੱਸਿਆ। ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਦੂਤਾਵਾਸ ਦੁਆਰਾ 2006 ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਰਿਲੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ।

ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਜੋ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ, ਉਹ ਸਮਰਥਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ। ਘੱਟਦੇ ਸਮਰਥਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਸਤਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਾਗ਼ੀ ਲੜਾਕਿਆਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਲਗਾਤਾਰ ਜਿਤਾਂ ਕਾਰਨ ਖਾੜਕੂਵਾਦ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ।
===2000 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ‌ (ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ) ਵਿਰੁੱਧ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ‌ ਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਗੁਨਾਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਪਛਾਣ ਜਾਂ ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ, 1984 ਤੋਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਬਲਾਂ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਵਿਆਪਕ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ– ਮਨਮਾਨੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ, ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ, ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ, ਸ਼ੱਕੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਫ਼ਾਂਸੀ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਮੰਗੇ ਗਏ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਠਿਕਾਣਿਆਂ ਦਾ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੌਰਾਨ ਪੁਲਿਸ ਉੱਪਰ ਲਾਪਤਾ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਬਲਾਤਕਾਰ ਅਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ ਦੇ ਕਈ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਦਸੰਬਰ 2002 ਤੱਕ 75-100 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ।
===2010 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
2010 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਰਨਤਾਰਨ ਧਮਾਕਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ 4 ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਡੇਰਾ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਵਰਗੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੀ ਸਰਗਰਮ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਦਸੰਬਰ ਤੱਕ, ਭਾਰਤੀ ਮੀਡੀਆ ਸੂਤਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫੋਰਸ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਭਾਵੀ ਹਮਲੇ ਬਾਰੇ ਖੁਫ਼ੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਨਪੁਟ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਖਾੜਕੂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹੈਂਡਲਰਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਨਵੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ 13 ਮਤੇ ਅਪਣਾਏ। 12ਵੇਂ ਮਤੇ ਨੇ 1986 ਦੇ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਏ ਗਏ ਮਤਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]] ਨੇ ਸੂਰਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਯਾਨੰਦ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮਾਨ ਏਸੀਪੀ ਸਤੀਸ਼ ਮਲਹੋਤਰਾ ਨਾਲ ਬਹਿਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਡੀਐਮਸੀਐਚ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੇਟ ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਫੋਰਸ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਾਰੇ ਲਗਾਏ। ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 15–20 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਚੱਲੇ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਾਨ ਨੂੰ ਏਡੀਸੀਪੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।

ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਫਿਊਜੀ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ (IRB) ਰਿਪੋਰਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂਸਟਾਰ ਦੀ 31ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 25 ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ।‌‌ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਪਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ|ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] ਦੇ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਦੋ ਮੈਂਬਰਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਸਰੂਪ ਸਿੰਘ ਸੰਧਾ ਅਤੇ ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਚੰਨਾ ਵਜੋਂ ਹੋਈ ਹੈ, ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਬਾਦਲ ਵਿਰੋਧੀ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ।

ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ, ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲਾਬਿੰਗ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਵਧਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਾਲ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਬੰਧਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ, ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਉਪਲਬਧ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਲਈ ਸਮਰਥਨ ਜੁਟਾਉਣ ਲਈ ਇੰਟਰਨੈਟ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਵਰਗੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸੰਚਾਰ ਢੰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
===2020 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
2021 ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸਮੂਹ, ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ (SFJ) ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ–ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ|ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ]], [[ਇਟਲੀ]], [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਅਤੇ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਸਮੇਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਜਨਮਤ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵੋਟਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਲੱਖਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੋਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਹੈ।

ਜਨਵਰੀ 2023 ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਮੈਲਬੌਰਨ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਝੜਪਾਂ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦੋ ਲੋਕ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਦੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਪੁਲਿਸ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ: &quot;ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ, ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਝੰਡਿਆਂ ਦੇ ਡੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਈ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਸੱਟਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪੀੜਤਾਂ ਦਾ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪੈਰਾਮੈਡਿਕਸ ਦੁਆਰਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ&quot; ਅਤੇ &quot;ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇੱਕ 34 ਸਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ 39 ਸਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਦੰਗਾਕਾਰੀ ਵਿਵਹਾਰ ਲਈ ਜੁਰਮਾਨੇ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&quot; ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਬੈਰੀ ਓ'ਫੈਰਲ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ।

ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ ਦੀਪਕ ਪੁੰਜ, ਜੋ ਕਿ [[ਬਰੈਂਪਟਨ]] ਦੇ ਇੱਕ ਰੇਡੀਓ ਹੋਸਟ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁਖ ਆਲੋਚਕ ਸਨ, 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਬੰਦਿਆਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ [[ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ]] ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਬੋਲਣ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਦ ਗਲੋਬ ਐਂਡ ਮੇਲ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ, ਪੁੰਜ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ, &quot;ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਬੰਦੂਕ ਤਾਣੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਨੇ ਬੀਅਰ ਦੀ ਬੋਤਲ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਵਾਰ ਕੀਤਾ।&quot; ਬਰੈਂਪਟਨ ਦੇ ਮੇਅਰ ਪੈਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ &quot;ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਹਿੰਸਾ ਜਾਂ ਧਮਕੀ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।&quot; ਪੀਲ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਜਾਂਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।

ਅਗਸਤ 2022 ਵਿੱਚ‌ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ]], ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ [[ਵਾਰਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦੇ]] (ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜਥੇਬੰਦੀ ਜੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ) ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਉਸਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਸ਼ੇ ਤਿਆਗਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਅਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਟੂਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ, ਨਸ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬੁਰਾਈਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਜਨਤਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ।‌ 18 ਮਾਰਚ 2023 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 'ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੰਗਠਨ 'ਤੇ ਕਤਲ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼, ਪੁਲਿਸ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਫੈਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ। ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਫ਼ਰਾਰ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਨੂੰ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ 2023 ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।

ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਕਈ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਦੇ ਹੋਏ ਪਰ ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਭੀੜ ਨੇ [[ਸਾਨ ਫ਼ਰਾਂਸਿਸਕੋ|ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ]] ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਭੀੜ ਨੇ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਖੰਭੇ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਉਤਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਖਿੜਕੀਆਂ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਮੂਲੀ ਸੱਟਾਂ ਲਗਾਈਆਂ। NIA ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ। 21 ਮਾਰਚ 2023 ਨੂੰ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਕੌਂਸਲੇਟ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ 'ਤੇ ਜਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ।

18 ਜੂਨ 2023 ਨੂੰ [[ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਜਰ]] ਨੂੰ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਦੇ [[ਸਰ੍ਹੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ|ਸਰੀ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਪਾਰਕਿੰਗ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਿੱਝਰ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਦੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਉਸ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਤਲਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹਵਾਲਗੀ ਦੀ ਅਸਫਲ ਮੰਗ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।

2 ਜੁਲਾਈ 2023 ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਫਾਇਰ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਦੁਆਰਾ ਅੱਗ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਬੁਝਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸੱਟ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ। ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਮੈਥਿਊ ਮਿਲਰ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਟਵਿੱਟਰ 'ਤੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਹਮਲਾ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਸੀ।

ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਗਲੋਬ ਐਂਡ ਮੇਲ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁਝ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਨਿੱਝਰ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਨਿੱਝਰ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਇੰਟਰਵਿਊਆਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਖ਼ੁਲਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ 1995 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਤਲ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਮੁਖੀ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤਾਰਾ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਬੰਧ ਸਨ।

1 ਸਤੰਬਰ 2024 ਨੂੰ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਟੋਰਾਂਟੋ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੈਲੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਰੈਲੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਫਲੋਟਾਂ 'ਤੇ [[ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ]]‌ (ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਹਮਲਾਵਰ) ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਰਾਹਗੀਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ, ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ। SFJ ਦੇ ਜਨਰਲ ਕੌਂਸਲ ਨੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਦਿਲਾਵਰ ਦੀ ਔਲਾਦ ਹਾਂ‌ 1995 ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ, ਹਥਿਆਰ ਦੀ ਚੋਣ ਬੰਬ ਸੀ, ਪਰ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਵੋਟ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਹੈ।&quot; ਰੈਲੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਨੇ &quot;ਕਿੱਲ ਇੰਡੀਆ&quot; ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਵੀ ਲਗਾਏ।

ਨਵੰਬਰ 2024 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਸਭਾ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਝੜਪ ਹੋਈ। [[ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ]], [[ਜਗਮੀਤ ਸਿੰਘ]], ਪੀਅਰ ਪੋਇਲੀਵਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਰੈਂਪਟਨ ਦੇ ਮੇਅਰ ਪੈਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਸਿਟੀ ਕੌਂਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।‌ ਪੀਲ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਇੱਕ ਆਫ ਡਿਊਟੀ ਸਾਰਜੈਂਟ ਹਰਿੰਦਰ ਸੋਹੀ ਨੂੰ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਡਿਊਟੀ ਤੋਂ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸੋਹੀ ਨੂੰ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਫੜੇ ਹੋਏ ਫਿਲਮਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਝੜਪ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ,  ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪੈਨਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮੰਦਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਸੂਸੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਬਾਰੇ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਕੈਨੇਡਾ ਲਈ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰੈਫਰੈਂਡਮ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗੋਸਲ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਬਨਾਮ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਉਹ (ਕੌਂਸਲਰ ਅਧਿਕਾਰੀ) ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।&quot;

===ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦਾ ਚੋਣ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ===
{{Main article|2022 ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ|2024 ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ}}
[[2022 ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ|2022 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ]] ਵਿੱਚ‌ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ), ਦੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀ ਹੈ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 117 ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 81 ਸੀਟਾਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਅਤੇ 386,176 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 2.48% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੂੰ 2017 ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 49,260 ਵੋਟਾਂ (ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 0.3%) ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਨੇ ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ ਹੋਈ [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੰਗਰੂਰ]] ਲੋਕ ਸਭਾ ਉਪ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ, ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ 253,154 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 35.61% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਨ 2024 ਦੀ ਸੰਗਰੂਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ ਹਾਰ ਗਏ ਸਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ 187,246 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 18.55% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।

2024 ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤੇਰਾਂ ਸੰਸਦੀ ਹਲਕਿਆਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਦੋ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ [[ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ|ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ]], ਨੇ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੇ ਗਏ।  ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੇ 13 ਵਿੱਚੋਂ 12 ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਮੀਦਵਾਰ ਖੜ੍ਹੇ ਕੀਤੇ, ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 500,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੋਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ।
==ਖਾੜਕੂਵਾਦ==
[[ਤਸਵੀਰ:Socialism in Context.png|thumb|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ (ਸੱਜੇ) ਅਤੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕਨਵੀਨਰ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ (ਖੱਬੇ) ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪਠਾਣੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿੱਚ, ਫਰਵਰੀ-ਮਾਰਚ 1991]]
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ‌। 1984 ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਫ਼ੌਜੀ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ। ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਨਾਲ–ਨਾਲ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਰਗ ਵੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਦਾ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲੱਗਾ।

ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵੱਲ ਮੁੜਿਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਕੁਝ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ, ਫ਼ੌਜ ਜਾਂ ਫੌਜ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ। ਮਾਨਵ–ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਮੌਜ–ਮਸਤੀ, ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਮਰਦਾਨਗੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਸਨ। ਪੁਰੀ ਜੱਜ ਅਤੇ ਸੇਖੋਂ (1999) ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਨਪੜ੍ਹ ਜਾਂ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹੇ–ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਨੌਕਰੀ ਦੀਆਂ ਕਾਫ਼ੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, &quot;ਮਨੋਰੰਜਨ&quot; ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਖ਼ੁਦ ਸਿਰਫ਼ 5% ਖਾੜਕੂਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸੀ।

===ਪਤਨ===
ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਅਨੁਸਾਰ 1992 ਤੋਂ 1997 ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ 1997 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ, &quot;ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੈੱਲ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਫੰਡ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦੇ ਹਨ।&quot; 

&quot;ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨ ਲਾਦੇਨ ਤੱਕ: ਧਾਰਮਿਕ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ&quot; ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਓਰਫੈਲੀਆ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਗਲੋਬਲ ਐਂਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੱਡੀਜ਼, ਯੂਸੀਐਸਬੀ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਮਾਰਕ ਜੁਰਗੇਨਸਮੇਅਰ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਾ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲਿਆ ਜਿਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਲਹਿਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।&quot; ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਥੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਕੈਦ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ ਜਾਂ ਫਿਰ ਲੁਕਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।

===ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਦੇ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹਿਣ ਦੇ ਕਾਰਨ===
ਖਾੜਕੂਵਾਦ‌ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ:

• ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਮੁੱਖੀ ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖਾੜਕੂਆਂ ਤੇ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈ। ਕਈ ਖਾੜਕੂ ਆਗੂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।‌

• ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦਖ਼ਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ।

• ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਲਈ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ&quot; ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧਾਰਨਾ ਦੀ ਘਾਟ। ਕੁਮਾਰ (1997) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਨਾਮ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਇੱਛਾਵਾਦੀ ਸੋਚ ਸੀ, ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿਰੁੱਧ ਉਨ੍ਹਾਂ (ਖਾੜਕੂਆਂ) ਦੀ ਘ੍ਰਿਣਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਬਦਲਵਾਂ ਵਿਕਲਪ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਸਕੇ।

• ਲਹਿਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਖਾੜਕੂਆਂ ਕੋਲ ਵਿਚਾਰਾਤਮਰਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ।

• ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰਾਂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ ਨਾਲ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਵੰਡੀਆਂ ਗਈਆਂ।

• ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹਮਦਰਦੀ ਅਤੇ ਸਮਰਥਨ ਦਾ ਘਾਟਾ।

• ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਫੁੱਟ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੀਤਾ।

• ਵੱਖਵਾਦੀ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਧਾਈ ਗਈ ਚੌਕਸੀ।

ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਪੀਸ ਐਂਡ ਕਨਫਲਿਕਟ ਸਟੱਡੀਜ਼ ਲਈ ਲਿਖਦੇ ਹੋਏ ਸਿਮਰਤ ਢਿੱਲੋਂ (2007) ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ, &quot;ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਲੜਾਈ ਕਾਰਨ ਲਹਿਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਮਰਥਨ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ।&quot;

===ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ===
ਸਿਖ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਅਤੇ ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਵਰਗੇ ਕਈ ਖਾੜਕੂ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਸਮੇਂ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਸੰਗਠਿਤ ਹਨ, ਜੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਫ਼ੌਜੀ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੂਹ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਰਗਰਮ ਸਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਜੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੌਜੂਦਗੀ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ 1993 ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]], ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ, [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ)|ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ]], ਅਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਅਣਜਾਣ ਸਮੂਹ, ਸ਼ਹੀਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੋਰਸ ਨੇ 1997 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਸਮੂਹ ਬਾਰੇ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ ਗਿਆ।

ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

* ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (BKI)
** [[ਯੂਰਪੀ ਸੰਘ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ‌]] ਅਤੇ [[ਯੂਨਾਈਟਡ ਕਿੰਗਡਮ|ਬਰਤਾਨੀਆ]] ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
** 2004 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਅੱਤਵਾਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ । 
** ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 'ਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਾਮਜ਼ਦ।
* ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਫ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ (BTFK)
** ਇਹ ਸਮੂਹ 1984 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ]] ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
** 1995 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ 4 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) 
** 1986 ਵਿੱਚ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ।  ਇਹ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ (DOS) ਦੁਆਰਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੈ । 
** ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ KCF ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 1995 ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। 
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਆਰਮੀ (KLA)
** ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿੰਗ‌ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵੱਖ ਹੋਏ ਸਮੂਹ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ।
* [[ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ]] 
** 1986 ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ
** 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਿਕਾਂ 'ਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕਈ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
* [[ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫ਼ੋਰਸ|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫੋਰਸ]] (KZF)
** ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
* ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ISYF) (ਜੋ ਕਿ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।)
* [[ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੁਡੈਂਟਸ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ|ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ]] (AISSF)
* ਦਸਮੇਸ਼ ਰੈਜੀਮੈਂਟ
* ਸ਼ਹੀਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੋਰਸ

==ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sikh march against Indian policy, London 10-Jun-12.JPG|thumb|ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, 2011]]
ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਹਿੰਸਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਇਆ। ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਲਹਿਰ  ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕੂਟਨੀਤਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਬਰਤਾਨੀਆ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣ ਲਈ ਕਾਡਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜਲਾਵਤਨ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।

ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਗਤ ਤਾਲਮੇਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧੜਿਆਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਗਠਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮੰਚ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਈ ਵਾਰ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਲਈ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ੈਲੀਬੱਧ ਸੰਸਕਰਣ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਕੇ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਆਗੂਆਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕੁਝ ਧੜੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਲੜਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਾਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਫੰਡਾਂ ਨੂੰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।

ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਸੁਚਾਰੂ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਵਿਵਸਥਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਸੰਮੇਲਨਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1981 ਵਿੱਚ &quot;ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਮੇਲਨ&quot; ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 200 ਡੈਲੀਗੇਟਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1987 ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਸੰਮੇਲਨ ਸਲੋਹ, ਬਰਕਸ਼ਾਇਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਲਿਆਉਣੀ ਸੀ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ। ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਸਲੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦਿਅਕ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਗੈਰ–ਸਿੱਖ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਚਿਹਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਸੀ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਵੱਖਵਾਦੀ&quot; ਮੰਨਦੇ ਸਨ।

1993 ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਅਨਰਿਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਡ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਐਂਡ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (UNPO) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਅੰਦਰ ਹੀ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਉੱਤੇ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮਾਂ ਕਾਰਨ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਮੁਅੱਤਲੀ 22 ਜਨਵਰੀ 1995 ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਐਸੋਸੀਏਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐਡਵਰਡ ਟੀਜੀ ਐਂਡਰਸਨ, ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ:  
{{Quote|text=ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਵੈ-ਨਿਰਣੇ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਭੜਕਾਊ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ, ਕਠੋਰ ਬਿਆਨਬਾਜ਼ੀ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹਿੰਸਕ ਤਣਾਅ, ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਲਈ 'ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ' ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਹੈ।|author=ਐਡਵਰਡ ਟੀ.ਜੀ. ਐਂਡਰਸਨ, ਭਾਰਤੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ, ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ (2024)}}
===ਪਾਕਿਸਤਾਨ===
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲੰਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ &quot;ਬਲੀਡ ਇੰਡੀਆ&quot; ਰਣਨੀਤੀ ਤਹਿਤ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। 1971 ਦੀ ਭਾਰਤ–ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ, [[ਜ਼ੁਲਫ਼ਿਕ਼ਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ|ਜ਼ੁਲਫ਼ਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ]] ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਨਰਲ [[ਯਹੀਆ ਖਾਨ|ਯਾਹੀਆ ਖਾਨ]] ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਕਮਰ ਟੁੱਟ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਥਾਈ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ.... ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।&quot;

ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਨੇਤਾ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਭੁੱਟੋ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰਾਂਗੇ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਵਾਂਗੇ।&quot;

ਭੁੱਟੋ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਣੇ ਜਨਰਲ [[ਮੁਹੰਮਦ ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ਼|ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ਼]] ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਵਜੋਂ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਰਵਾਇਤੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਉਂਦੇ ਸਨ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਸਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਠਹਿਰਨ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ।

[[ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ]] ਮੁਖੀ, ਜਨਰਲ ਅਬਦੁਲ ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ‌ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਆਈਐਸਆਈ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਸੈੱਲ ਖੋਲ੍ਹਿਆ। ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਵਿੱਚ ਰਹਿਮਾਨ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਮਾਣ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਸਿੱਖ ਪੂਰੇ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ, ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਹੈ, ਕਿੱਥੇ ਬੰਬ ਲਗਾਉਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸ ਦਫ਼ਤਰ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ।&quot; ਜਨਰਲ ਹਾਮਿਦ ਗੁਲ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਸਥਿਰ ਰੱਖਣਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕੀਮਤ ਦੇ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਉਦੋਂ ਹੀ ਘਟਿਆ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਤਾਰ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ [[ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਭੁੱਟੋ]] ਸਰਕਾਰ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਸਾਂਝੀ ਗਸ਼ਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਈ।

2006 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਮੂਲ ਦੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕ ਖਾਲਿਦ ਅਵਾਨ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਕੇ &quot;ਅੱਤਵਾਦ ਦਾ ਸਮਰਥਨ&quot; ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ‌ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਘਾਤਕ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸੈਂਕੜੇ ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਅਵਾਨ ਅਕਸਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

2008 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਬਿਊਰੋ]] ਨੇ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਸੰਸਥਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।
===ਬਰਤਾਨੀਆ===
[[ਤਸਵੀਰ:Khalistan Referendum posters, corner of Foleshill Road ^ Harnall Lane West, Coventry - geograph.org.uk - 6987097.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਪੋਸਟਰ।]]
ਫਰਵਰੀ 2008 ਵਿੱਚ, ਬੀਬੀਸੀ ਰੇਡੀਓ 4 ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਮੁਖੀ, ਐਨਪੀਐਸ ਔਲਖ ਨੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਪੈਸੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਖੁਫ਼ੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਆਪਣੇ ਰੰਗਰੂਟਾਂ ਨੂੰ [[ਅਲ ਕਾਇਦਾ]] ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਬ੍ਰਾਈਟਨ ਦੇ ਲਾਰਡ ਬਾਸਮ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ &quot;ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ&quot; ਕੀਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ &quot;ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ&quot; ਹਨ। ISYF ਨੂੰ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ &quot;ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਮੂਹ&quot; ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਇਸਨੂੰ 27 ਜੂਨ 2002 ਨੂੰ ਅਮਰੀਕੀ ਖਜ਼ਾਨਾ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਅੱਤਵਾਦ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 

ਲੰਡਨ ਈਵਨਿੰਗ ਸਟੈਂਡਰਡ ਲਈ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਐਂਡਰਿਊ ਗਿਲਿਗਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ਬਰਤਾਨੀਆ) ISYF ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕਮੇਟੀ, ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਮੈਂਬਰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ ਫੰਡਿੰਗ ਮੰਗੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।

===ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ===
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਹੈਲਮਟ ਸ਼ਮਿਟ ਅਤੇ ਵਿਲੀ ਬ੍ਰੈਂਡਟ, ਜੋ ਦੋਵੇਂ ਪੱਛਮੀ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਚਾਂਸਲਰ ਸਨ, ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੀ [[ਕੇਂਦ੍ਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ|ਕੇਂਦਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ]] (ਸੀਆਈਏ) ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ [[ਦਾ ਇੰਡੀਅਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ]] ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੂਹੀਆ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਅਗਿਆਤ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੀਆਈਏ ਨੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਰਾਹੀਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਕੇ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ &quot;ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ&quot; ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੂਤਾਵਾਸ ਨੇ ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ ਸੀ। 

ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੈਬਨਿਟ ਸਕੱਤਰੇਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਧੀਕ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੰਗ ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬੀ. ਰਮਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ 1971 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਜਨਰਲ ਯਾਹੀਆ ਖ਼ਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ।

2023 ਵਿੱਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਥਿਤ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ, ਜੋ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸਮੂਹ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਸਨ, ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ। 29 ਨਵੰਬਰ 2023 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਕਰਮਚਾਰੀ ਨੂੰ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਥਿਤ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
===ਕੈਨੇਡਾ===
ਟੈਰੀ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਨੇ ਸੀਬੀਸੀ‌ ਨੂੰ 2007 ਦੀ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ‌‌ (ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿੱਖ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਮੂਹ ਜੋ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਕੱਟੜਤਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ) ਨੇ ਸੀਬੀਸੀ 'ਤੇ &quot;ਮਾਣਹਾਨੀ, ਨਿੰਦਿਆ ਅਤੇ ਬਦਨਾਮੀ&quot; ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕੀਤਾ‌ ਅਤੇ ਇਹ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਨੇ ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਦੀ ਸਾਖ਼ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ 2015 ਵਿੱਚ, ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤ ਆਪਣੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ। ਟੈਰੀ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਦੀ 2020 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਲਿਤ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

2017 ਵਿੱਚ [[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ]] ਨੂੰ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਹਮਦਰਦ&quot; ਕਿਹਾ ਅਤੇ 22 ਫਰਵਰੀ 2018 ਨੂੰ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਟਰੂਡੋ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ|ਸੁਖਬੀਰ ਬਾਦਲ]] ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੋਈ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਨਾ ਤਾਂ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ।&quot;

ਸਤੰਬਰ 2023 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੇ ਹੋਏ, ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਕੁਨ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ, ਜਿਸਦੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਦੇ ਸਰੀ ਵਿੱਚ ਨਕਾਬਪੋਸ਼ ਬੰਦੂਕਧਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹੱਤਿਆ ਕਰ  ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਨਿੱਝਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ–ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਕੂਟਨੀਤਕ ਵਿਵਾਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਿਫ਼ਾਰਤੀ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਕੈਨੇਡਾ ਨੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਖੁਫੀਆ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਸਬੂਤ ਸਾਂਝੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਸਨ।

==ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ==
* [[ਖਾੜਕੂ]]
* [[ਖ਼ਾਲਸਾ]]
* [[ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ]]
* [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]
* [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{Reflist}}

==ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ==
*{{Commons category-inline|Khalistan movement|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ}}।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ]]</text>
      <sha1>sylksbgsw19fsxn1s5eusfhq8pvhl44</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811873</id>
      <parentid>811872</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T16:31:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:40D1:102A:9193:8000:0:0:0</ip>
      </contributor>
      <origin>811873</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="205335" sha1="m12hpcn1k3whgx492rqk4lyjt5xplvc" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3      = 4 ਅਗਸਤ 1982–10 ਜੂਨ 1984
| established_event4     = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| established_date4      = 1 ਜੂਨ 1984–10 ਜੂਨ 1984
| established_event5     = ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਵੁਡਰੋਜ਼
| established_date5      = ਜੂਨ–ਸਤੰਬਰ 1984
| established_date2      = 28 ਅਗਸਤ 1977
| established_event3     = ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ
| established_event2     = [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ]]
| image_flag             = Flag-of-Khalistan.svg
| image_coat             = Emblem of Khalistan.svg
| symbol_width           = 60px
| symbol_type            = ਮੋਹਰ
| motto                  = &quot;[[ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ#ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ|ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ]]&quot;
| national_anthem        = &quot;[[ਦੇਗ ਤੇਗ਼ ਫ਼ਤਿਹ]]&quot;&lt;br&gt;[[File:Deg Teg Fateh.ogg]]
| image_map              = {{Switcher |[[File:Punjab in India (claimed and disputed hatched).svg | frameless]] | ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਹਨ | [[File:Proposed Map of Khalistan (1982).jpg | frameless]] | ਆਲ ਪਾਰਟੀ ਸਿੱਖ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ (1982) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ | [[File:Khalistan map.jpg | frameless]] | ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ | [[File:Map of Khalistan.png | frameless]] | ਸਿੱਖ ਫ਼ਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਵਿਤ}}
| admin_center           = 
| admin_center_type      = 
| largest_city           = 
| official_languages     = 
| national_languages     = 
| ethnic_groups          = 
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ
| common_name            = 
| established_date1      = 9 ਮਾਰਚ 1946
| demonym                = 
| org_type               = 
| government_type        = 
| sovereignty_type       = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ
| established_event1     = [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ]] ਦੁਆਰਾ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤਾਵ
| established_event6     = ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ
| established_date6      = 24 ਜੁਲਾਈ 1985
| established_event7     = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date7      = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event8     = [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ#ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ 1|ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ I]]
| established_date8      = 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event9     = [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ#ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ 2|ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ II]]
| established_date9      = 9–18 ਮਈ 1988
| established_event10    = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ|ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ]]
| established_date10     = 1984–1995
| established_event11    = 
| established_date11     = 
| established_event12    = 
| established_date12     = 
| currency               = 
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;)&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Sanjha |first=A. B. P. |date=2024-12-16 |title='ਖਾਲਿਸਤਾਨ' ਤਾਂ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਪਿੱਛੇ ਕਿਉਂ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ 'ਸਤਾਨ' ? |url=https://punjabi.abplive.com/general-knowledge/why-countries-names-end-with-stan-know-what-it-means-and-why-this-word-used-829379 |access-date=2025-06-02 |website=punjabi.abplive.com |language=pa}}&lt;/ref&gt; [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਰਾਜ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸੰਗਠਨ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਖ਼ੇਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾਅਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲਾ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵੀ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਖ਼ੇਤਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ‌।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=ਬਿਊਰੋ |first=ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤ |date=2016-04-28 |title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਦੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ 30 ਸਾਲ ਬਾਅਦ [ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲੇਖ] |url=https://punjabi-news.in/declaration-of-khalistan/ |access-date=2025-06-02 |website=Sikh Siyasat News |language=en}}&lt;/ref&gt; 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਸਿਖ਼ਰ ਤੇ ਸੀ ਪਰ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-02-26 |title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਿੰਨੀ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਦੋਂ -ਕਦੋਂ, ਕਿਸ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਠਦੀ ਰਹੀ ਹੈ |url=https://www.bbc.com/punjabi/articles/cxe3dy5kp87o |access-date=2025-06-02 |website=BBC News ਪੰਜਾਬੀ |language=pa}}&lt;/ref&gt; 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ &quot;ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ&quot; ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ–ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=kumar |first=joginder |date=2024-04-13 |title=ਖ਼ਾਲਸਾ ਸਾਜਨਾ ਦਿਵਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ |url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/features/historical-significance-of-khalsa-sajna-day |access-date=2025-06-02 |website=Punjabi Tribune |language=pa}}&lt;/ref&gt; ਸੰਨ 1709 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਕੇ [[ਪਹਿਲਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ|ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਨਾ ਟਿਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਸੰਨ 1715 ਵਿੱਚ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-61450685|title=ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਤਾਕਤਵਰ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਨਾਲ ਲੋਹਾ ਲਿਆ ਸੀ|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=2025-06-02|language=pa}}&lt;/ref&gt; ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1748–1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799–1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2022-07-10 |title=ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਿਰਜਣਹਾਰਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ |url=https://www.rozanaspokesman.in/opinion/special-article/100722/maharaja-ranjit-singh-the-great-creator-of-the-khalsa-raaj.html |access-date=2025-06-02 |website=Rozana Spokesman}}&lt;/ref&gt; ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖ਼ਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ]] ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਵੇਗਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=mediology |date=2023-01-19 |title=ਮੁੱਦਕੀ ਦੀ ਜੰਗ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ |url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/features/the-story-of-mudkis-war/ |access-date=2025-06-02 |website=Punjabi Tribune |language=pa}}&lt;/ref&gt; 

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2018-06-05 |title=ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ: ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਬਾਅਦ 'ਚ ਕੀ-ਕੀ ਹੋਇਆ |url=https://www.bbc.com/punjabi/articles/c989j9l1d49o |access-date=2025-06-02 |website=BBC News ਪੰਜਾਬੀ |language=pa}}&lt;/ref&gt;

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਮੁਲਕ‌ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-01-26 |title='ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਰੈਫਰੈਂਡਮ' ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਉੱਤੇ ਕਿੱਥੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ? |url=https://www.sbs.com.au/language/punjabi/pa/podcast-episode/what-is-the-khalistan-referendum-and-what-is-the-australian-governments-stand-on-the-issue/avhbhjjn4 |access-date=2025-06-02 |website=SBS Language |language=pa}}&lt;/ref&gt;, ਜਿਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2024-04-30 |title=‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦਾ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣ ਰਹੀ ਕੈਨੇਡਾ ਸਰਕਾਰ’ |url=https://jagbani.punjabkesari.in/punjab/news/canada-is-becoming-a-medium-of-propaganda-of-khalistan-supporters-1478289 |access-date=2025-06-02 |website=jagbani}}&lt;/ref&gt; ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot; ਗੂੰਜਦਾ ਸੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sikh Empire.svg|thumb|1839 'ਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਸਮੇਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ।]]
ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ ਖਿੱਤੇ [[ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1748 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਰਾਜ|ਕਪੂਰਥਲਾ]], [[ਜੀਂਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜੀਂਦ]] ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਆਜ਼ਾਦ‌ ਪੰਜਾਬ, 1943===
ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਲੀਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ [[ਜੇਹਲਮ ਦਰਿਆ|ਜੇਹਲਮ]] ਦਰਿਆ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਮੁਸਲਿਮ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਉੱਤਰ–ਪੱਛਮੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕੇ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 40% ਮੁਸਲਿਮ, 40% ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ 20% ਸਿੱਖ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਲੀਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਬਣ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ 'ਤੇ ਹਾਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਬਰਾਬਰ ਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ [[ਬਫ਼ਰ ਰਾਜ|ਬਫ਼ਰ]] ਬਣੇ ਰਹਿਣ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਾ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਅੰਬਾਲਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ, ਮੁਲਤਾਨ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦਾ ਲਾਇਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਮੋਂਟਗੋਮਰੀ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਦਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਹੀਂ ਸੀ।
===ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ, 1944–1946===
ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ &quot;ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ&quot; ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। 1940 ਵਿੱਚ, ਵੀ.ਐਸ. ਭੱਟੀ ਨੇ ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ &quot;ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ‌‌&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ&quot; ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸੰਘੀ ਇਕਾਈਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਕੈਬਨਿਟ ਦਾ ਮੁੱਖੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਹਨਾਂ ਇਕਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਜਲੰਧਰ, ਅੰਬਾਲਾ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੀਸ–ਸਤਲੁਜ ਖ਼ੇਤਰ ਦੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਫਰੀਦਕੋਟ ਅਤੇ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸ਼ਿਮਲਾ ਸਮੂਹ ਦੇ ਰਾਜ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।

ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ 1944 ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਆਲ-ਪਾਰਟੀ ਸਿੱਖ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਸੀਆਰ ਫਾਰਮੂਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਜਾਂਦੀ। ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ 1943 ਵਿੱਚ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਜਨਸੰਖਿਆਤਮਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। 1946 ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। 22 ਮਾਰਚ 1946 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ 'ਤੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ।  

ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਸੰਘ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰ ਜਿੱਥੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਸਿਤ ਰਿਆਸਤਾਂ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਜੀਂਦ, ਫਰੀਦਕੋਟ, ਕਲਸੀਆ ਅਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਖ਼ੇਤਰ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਨਗੇ। ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਲਾਹੌਰ, ਕਰਨਾਲ, ਸ਼ਿਮਲਾ, ਮੋਂਟਗੋਮਰੀ ਅਤੇ ਲਾਇਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੰਬਾਲਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ। ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਰਾਖਵਾਂ ਰੱਖੇਗਾ। ਟੈਨ ਤਾਈ ਯੋਂਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸੀ, ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ &quot;ਮੁਸਲਿਮ ਰਾਜ&quot; ਅਧੀਨ ਹੋਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਡਰ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਨਕਲ ਕੀਤੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਅਸੰਭਵ ਦੱਸ ਕੇ ਖ਼ਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
===ਗਾਂਧੀ–ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ।]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। 

ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਐਕਟ ਦਾ ਡਰਾਫ਼ਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬਾਕਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੂਜੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਬੋਰੀਆ‐ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ 'ਚੋਂ ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਰਹਿ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ|author=ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ}}

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਿੰਨਾਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣੇ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ, ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੱਤਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਰਾਵੀ ਤੋਂ ਘੱਗਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਿੱਤਾ ਜੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ|author=ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ}}

ਜੇਕਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਅੰਬਾਲਾ ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ?|author=ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ}}

ਇਸਦਾ ਜੁਆਬ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮੰਨ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘੱਟੋਂ‐ਘੱਟ ਪਟਿਆਲਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ 'ਤੇ ਜਿੰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਤਿਆਰ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ, 1947 ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰ ਦੇਣ ਜਾਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਰਾਹ ਨਾ ਫੜ ਲੈਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ 40‐50% ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਨਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਸਿਖਾਂ ਲਈ ਵੀ ਧਰਮ‐ਅਧਾਰਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ|ਧਰਮ‐ਨਿਰਪੱਖ]] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਸਹਿਜ ਸੀ।

1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ 'ਤੇ ਪਟੇਲ [[ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ‐ਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵੀ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਨ,ਹੀਂ ਬਣਾਇਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਗੱਲ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ|ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਦੁਹਰਾਈ ਸੀ,ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬੇਦੀ ਮਧੁਸੁਧਨ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ 'ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਗਏ ਤਾਂ? ਇਸਦੇ ਜੁਆਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਵਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ|author=ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ}}ਜੁਲਾਈ 1946 'ਚ ਕਲਕੱਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਦਿਆਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਲੂਕ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}}

1929 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1947 ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਬਕਾਇਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਰਿਆਸਤਾਂ 'ਤੇ ਖਿੱਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ [[ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਿਆਰੀ|ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ]] ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲਿਆਂ, ਸੰਚਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ 'ਤੇ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ 1946 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣੇ ਪੈਣ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}} ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਬਿਆਨ 'ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ, 1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ (1909)]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India districts 22 pa.png|thumb|ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ]]

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 3 ਕਰੋੜ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਇੱਕੋ‐ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ 60% ਲੋਕ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਖਿੱਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਵੈ‐ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਲਗਾਵ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਿਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੋਹਾਂ ਖਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ 'ਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਵੇਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 'ਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]], ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੈ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਰਚ 1946 ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਐਲਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਦੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।

==1950 ਤੋਂ 1970 ਤੱਕ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ranjit Singh at Harmandir Sahib - August Schoefft - Vienna 1850 - Princess Bamba Collection - Lahore Fort.jpg|thumb|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਸਰਵਣ‌ ਕਰਦੇ ਹੋਏ।]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕਦਮ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਵੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਸਾਖ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
===ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Master Tara Singh.png|thumb|ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]]1947 ਤੋਂ ਠੀਕ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਅਦੇ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਮਾਸਟਰ ਜੀ, ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ।|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}} ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਮੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੰਗ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 1950 ਤੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਕਈ ਵਾਰ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਜੁਆਬ ਹਰ ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ 25 (2)(B) ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੜਕ ਗਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ [[ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ (ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ)|ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।|author=ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ}} ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹੀ ਇੱਕਮਾਤਰ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਖਰੜੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੇ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India (1956-1966).png|thumb|1966 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ]]

1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਅੱਡ‐ਅੱਡ ਭਾਸ਼ਾ‐ਆਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸੰਬਰ 1953 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ) ਨਾਲੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਸਕੂਲਾਂ ਆਦਿ 'ਚ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੀ‐ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਪੜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਆਦਿ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆਂ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜੇਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਖ਼ਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਕੂਲਾਂ 'ਚ ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਇੱਕ ਸਰਕੂਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਧਰਾਤਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੂਬਾ ਸਿਰਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕਰਨਗੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[ਖ਼ਾਨਾਜੰਗੀ|ਖ਼ਾਨਾਜੰਗੀ]] ਸਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਰਗਿਜ਼ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਖਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਏ ਸਨ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਚੰਦੂ ਲਾਲ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ੁਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌਮ ਵਜੋਂ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਸੀ.ਐਮ. ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਕਿ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਬੀਲੇ&quot; ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ... ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਸਕਣ ਕਿ 'ਸ਼ਾਸਕ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਕੌਣ।}} ਹਾਲਾਕਿ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ–
{{Quote|text=ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬਾ ਨਾ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਗਾਂ ਦੀ ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਹੈ।}}ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਅੜਿਆ ਰਿਹਾ, ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ [[ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ]] 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦਾ ਖੂਬ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂ ਖ਼ਾਸਕਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਹਿੰਦੂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਹਿੰਦੀ ਲਿਖਵਾਈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ‐ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਤਲਖੀ ਆ ਗਈ, 1955 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰਾ ਬੈਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਅੰਦਰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰੇਗਾ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਾਹਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ, 10 ਮਈ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ,ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਸ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ,  ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 1,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ;  ਲਗਭਗ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, 12,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ,  ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ 21,000 ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,  ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾਉਣੀ ਪਈ।
===1955 ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਹਮਲਾ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ 'ਚ ਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ 'ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਰੋਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਗੰਗਾਨਗਰ ਤੋਂ ਆਇਆ ਤਦ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਸ਼ਵਨੀ ਕੁਮਾਰ  ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਰਕਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ, ਵਲੰਟੀਅਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਰਸੋਈਏ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਲੰਗਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਸਰਾਏ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਦਫਤਰਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣ ਲਈ ਲਾਠੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਅੱਥਰੂ ਗੈਸ ਅਤੇ ਗੋਲੇ ਛੱਡੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਅਤੇ ਸਰੋਵਰ ਜਾਂ ਤਲਾਬ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ।  ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਈਟ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਅਤੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫਲੈਗ-ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ 'ਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।

ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਦੇ ਉਲਟ, ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, 12 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ, ਸੱਚਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੁਦ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ। ਉਸਨੇ ਅਕਾਲੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ; ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 8 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਗਠਨ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1951-66.svg|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]] 1950 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ [[ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ]] 1966 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ [[ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ|1962 ਦੀ ਚੀਨ‐ਭਾਰਤ ਜੰਗ]] ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ,ਜਿਸ ਵਿਚ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ 50,000 ਰੁਪਏ ਸਮੇਤ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤਾ 20 ਮਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ ਦਾ ਫ਼ੰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਭਾਰ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਸੋਨਾ ਵੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਕਾਲੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਹੁਣ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ 1965 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਅਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​​​ਸਮਰਥਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਸਿੱਖ ਮੰਗ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਚੀਨ ਨਾਲ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਜੰਗਾਂ 'ਤੇ ਬਦਲੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦੀ।

[[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1965)|1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] 21 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 22 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਜੰਗਬੰਦੀ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ। 1964 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵੀਂ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਈ ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰੀ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੰਗ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ,  ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਡਰ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਸਰਕਾਰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ।  ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ 6 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ, ਗੁਲਜ਼ਾਰੀਲਾਲ ਨੰਦਾ, ਨੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ– &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਗਠਨ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਿਮਾਗ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।&quot;  ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ 23 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਲੰਮੀ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ ਜਿਸਨੂੰ [[ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ]], ਜਨਰਲ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ਪੁਰੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ।  ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ, ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਸਦਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅੰਤਮ 22 ਮੈਂਬਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਕਾਂਗਰਸ, ਜਨਸੰਘ, ਸੁਤੰਤਰ ਪਾਰਟੀ, ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਮੰਗ ਪੱਤਰ ਲੈਣ ਦੀ ਮਿਆਦ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ 5 ਨਵੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ 26 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ 25 ਦਸੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 10 ਜਨਵਰੀ 1966 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਾਰਨੀ ਮੈਂਬਰ ਰਾਵੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਮੇਟੀ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਸੂਬੇ ਲਈ ਕੇਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। 27 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਦਲੀਲਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਮੰਗ ਪੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 2200 ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 903 ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।  ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੀ ਕਮੇਟੀ ਤੋਂ ਸਤਰ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ।

ਸੰਸਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ 15 ਮਾਰਚ 1966 ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ; ਕਾਂਗਰਸ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ 6 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਸੂਬਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।  ਰਿਪੋਰਟ ਨੂੰ 18 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਮੰਗ ਮੰਨ ਲਈ ਗਈ ਸੀ, 17 ਅਪ੍ਰੈਲ  ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ 1966, 18 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ 1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦਾ ਸੂਬਾ ਬਣ ਗਿਆ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Geographical distribution of Punjabi language.png|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਇਲਾਕੇ (ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਨੁਸਾਰ)]]
1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸਾਕਾਰ ਹੋਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ ਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਐਕਟ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਐਕਟ ਤਹਿਰ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਹ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਜਿਸ਼ ਤਹਿਤ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖੇ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਤੇ ਸੰਚਾਈ ਪਰਿਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੇੰਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਰੱਖਿਆ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਤਹਿਸੀਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਪਿੰਡ ਤੇ ਕਸਬੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ।

ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਈ ਅਣਸੁਲਝੇ ਮੁੱਦੇ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਅਲਾਟਮੈਂਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਦੋ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦਾ ਸਮਾਯੋਜਨ, ਅਲਾਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਰਾਜ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਜੋ ਅਣਸੁਲਝੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਕਣਕ ਦੀ ਖਰੀਦ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਸਰੋਤਾਂ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ ਕਿ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਰੱਕੀ 'ਤੇ &quot;ਸਿਆਸੀ ਬ੍ਰੇਕ&quot; ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਣਸੁਲਝਿਆ ਤਣਾਅ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਵਧੇਰੇ ਰਾਜ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਲਈ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵੱਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਮਕਸਦ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਤੇ ਦਾ ਖਰੜਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1982 ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ; 1983 ਤੱਕ 40,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਕਾਲੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੁੱਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਰਾਜ ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦਰਮਿਆਨ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਬਿੰਦੂ ਬਣੇ ਰਹੇ।

===ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Takhat-Sri-Kesgarh-Sahib-Anandpur-Sahib.jpg|thumb|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ&lt;nowiki/&gt; (ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ)]]ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਸ ਸੀ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਹਿਰਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਕਿ [[ਰਾਵੀ]] ਤੇ [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ|ਬਿਆਸ]] ਦਾ ਪਾਣੀ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕੇ, ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬ ਕੋਲ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਕੇਵਲ 23% ਪਾਣੀ ਹੀ ਬਚਿਆ ਜਦਕਿ ਬਾਕਿ ਦਾ ਪਾਣੀ ਦੂਸਰੇ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੁਆਰਾ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਤੀ ਰੋਸ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਗਿਆ। 

1972 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਾਖ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਲਿਆਂਦਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦੋਵੇਂ ਮੰਗਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੇ ਧਰਮ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਸੀ।

ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਗਲੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਉੱਪਰ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ, 1982 ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੰਗ ਨੇ ਫ਼ਿਰ ਜ਼ੋਰ ਫੜਿਆ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਇਸ ਮੋਰਚਾ 1982 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1984 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਪਰ ਇਸ ਮੋਰਚਾ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ।

===ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Global Map of Sikh Population (Estimated 2023).png|thumb|
ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ (ਅੰਦਾਜ਼ਨ 2023)]]
ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ, ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਧਾਰਨਾ 1971 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, 1980 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਹੋਰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀ ਗਈ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਗਠਨ [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]] ਨੇ 12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ 1954 ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਗਏ। ਪਰਮਾਰ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਲਿੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ 20 ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਗਲ ਤੱਕ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਪਰਮਾਰ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਬਰਮਿੰਘਮ ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਬੁਲੰਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਯਤਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ। 1969 ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਚੋਣਾਂ ਹਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਵੀ ਲੰਡਨ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ ਨਾਲ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਏ।

1970 ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਰ ਤੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਲੰਡਨ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈੱਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਐਲਾਨ ਨੂੰ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਿਆ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਯਤਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ।

===ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Pakistan - Punjab - Nankana Sahib.svg|thumb|ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਪੰਜਾਬ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ)]]
[[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|1971 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਨੇਤਾ ਚੌਧਰੀ ਜ਼ਹੂਰ ਇਲਾਹੀ ਦੇ ਮਹਿਮਾਨ ਵਜੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤੀ। ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕ  ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਕਵਰੇਜ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ। ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸ਼ਬਦ ਵਧੇਰੇ ਮਾਣਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ। 

30 ਅਕਤੂਬਰ 1971 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੇ ਸੱਦੇ ਉੱਤੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਖਬਾਰ &quot;[[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼|ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]]&quot; ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀਆਂ ਵੱਖਵਾਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਉੱਪਰ ਦੇਸ਼ਧ੍ਰੋਹ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
===ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ===
12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਨੂੰ [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਜਰਨਲ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਮਈ 1980 ਵਿੱਚ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਲੰਡਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਐਲਾਨ ਸੰਧੂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਅਤੇ ਕਰੰਸੀ ਜਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਕੀਤਾ। ਲੰਡਨ ਤੋਂ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਹਾਊਸ&quot; ਨਾਮਕ ਇਮਾਰਤ ਤੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ&quot; ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ 'ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ [[ਪਾਸਪੋਰਟ]], ਡਾਕ ਟਿਕਟਾਂ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਡਾਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ, ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚੌਹਾਨ ਦੁਆਰਾ ਬਰਤਾਨੀਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਫਾਰਤਖਾਨੇ ਵੀ ਖੋਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ [[ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆ|ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆਂ]] ਦੇ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਆੜੂਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ੀ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱਕ [[ਏਕੁਆਦੋਰ|ਇਕੂਆਡੋਰ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਖਾਤਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਸੀ। [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਅਮਰੀਕਾ]] ਅਤੇ [[ਜਰਮਨੀ]] ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚੌਹਾਨ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। 

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਵੀ ਵੱਧ‐ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਧੰਨ ਦਾ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਪਰ ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਜੂਨ 1984 ਦੇ [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]] ਤੱਕ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ ਹੀ ਰਹੀ।
===ਰਾਅ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ===
ਰਾਅ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਜੀ.ਬੀ.ਐੱਸ. ਸਿੱਧੂ ਦੇ ਖੁਲਾਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਅ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਧੂ ਨੂੰ ਰਾਅ ਵੱਲੋਂ 1976 ਵਿੱਚ ਓਟਾਵਾ, ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਸਿੱਧੂ ਉੱਥੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਰਹੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਵੀ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ। ਸਿੱਧੂ ਅਨੁਸਾਰ, &quot;ਦਿੱਲੀ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਈ ਦਾ ਪਹਾੜ ਬਣਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਰਾਅ ਨੇ ਨਾ‐ਮੌਜੂਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ [[ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪ]] ਅਤੇ [[ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ (ਖੇਤਰ)|ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ]] ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1981 ਤੱਕ ਕੁੱਲ 7 ਪੋਸਟਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਅਤੇ ਰਾਅ ਵੱਲੋਂ ਤਾਇਨਾਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ ਸਨ।&quot; ਸਿੱਧੂ ਅਨੁਸਾਰ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ (ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨਾ ਮਾਤਰ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਅਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਅਸਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।

ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੇ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਲਿਖੇ ਗਏ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਅਨੁਸਾਰ, &quot;ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਨਾ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਖੁਦ ਵਾਰ‐ਵਾਰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਮੰਗ ਰਿਹਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਅਨ ਅੰਦਰ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵੱਧ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ... ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਹਊਆ ਖੜਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਇਹ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਬਹਾਨਾ ਜਾਂ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਚਾਹਿਦਾ ਸੀ।&quot;

[[ਖ਼ੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ|ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਭਾਰੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ– {{Quote|text=ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਜਾਪਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ, ਜੇ ਬਹੁਤੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ, ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਲਈ ਡੂੰਘੇ ਅਪਰਾਧ ਵਜੋਂ ਲਿਆ ਹੈ।}}

==1970 ਤੋਂ 1983 ਤੱਕ==
{{Main article|ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ}}

=== ਦਿੱਲੀ ਏਸ਼ੀਅਨ ਖੇਡਾਂ (1982) ===
ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਮਝੌਤੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਜਤਾਈ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਚਕਾਰ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਤਬਾਦਲੇ ਸੰਬੰਧੀ ਅਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਅਸਫਲ ਰਹੀ। ਨਵੰਬਰ 1982 ਵਿੱਚ, ਅਕਾਲੀ ਆਗੂ [[ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ]] ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਕਾਲੀ ਦਲ 9ਵੀਆਂ ਸਾਲਾਨਾ [[ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ]] ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪਾਵੇਗਾ‌ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਵਰਕਰਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਦੇਣ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣਗੇ। 

ਇਹ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਖੇਡਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਕਵਰੇਜ ਮਿਲੇਗੀ, ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਮੋਰਚਿਆਂ ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਨਾਲ ਭਰ ਦੇਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।‌ ਖੇਡਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਪਹਿਲਾਂ, ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ [[ਭਜਨ ਲਾਲ]] ਨੇ ਹਰਿਆਣਾ-ਪੰਜਾਬ ਸਰਹੱਦ ਨੂੰ ਸੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵਿਤਕਰੇ ਅਤੇ ਅਪਮਾਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਜੋ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਮੋਰਚੇ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। 

ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ &lt;abbr&gt;ਸੇਵਾਮੁਕਤ&lt;/abbr&gt; ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ [[ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ]] ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬਣੇ।

==1984==
===ਵੱਧਦੀਆਂ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ===
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਖਾੜਕੂ|ਖਾੜਕੂਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। 1984 ਵਿੱਚ, ਸਿਰਫ਼ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੌਰਾਨ 775 ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 298 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 525 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਤਲਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਲੋਕ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਨਾਹ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਠੇਸ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਟਰੱਕਾਂ ਦੀ ਸ਼ਿਪਿੰਗ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]] ਨੂੰ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਭੇਜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਅਕਤੂਬਰ 1983 ਵਿੱਚ ਛੇ ਹਿੰਦੂ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸ਼ਨ|ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ।
===ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਮੁੱਦਾ===
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਫਰਵਰੀ 1984 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ|ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ]] ਦੇ ਅਨੁਛੇਦ 25, ਧਾਰਾ (2)(ਬੀ) ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅੰਦੋਲਨ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਧਾਰਾ ਅਸਪਸ਼ਟ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ, &quot;ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਜਾਂ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਜੋਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।&quot; ਹਾਲਾਕਿ ਇਸੇ ਅਨੁਛੇਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ [[ਕਿਰਪਾਨ|ਕ੍ਰਿਪਾਨ]] ਪਹਿਨਣ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪੇਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਘੱਟਗਿਣਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਧਾਰਾ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ।ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਹ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇਸ ਅਸਪਸ਼ਟ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਅਮਲੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਂਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਜੋੜਾ ਜੋ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਆਹ ਕਰੇਗਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਵਿਆਹ [[ਹਿੰਦੂ ਵਿਆਹ ਐਕਟ 1955]] ਦੇ ਤਹਿਤ ਰਜਿਸਟਰ ਕਰਵਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ । ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨਾਲ ਬਦਲਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ।

===ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ===
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ [[ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ|ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ]] ਨੂੰ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ|ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ]] ਤੋਂ ਹਟਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਕੋਡ ਨੇਮ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਜੁਲਾਈ 1983, ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਬਾਬਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਗ਼ਾਵਤ ਲਈ ਅਸਲਾਖਾਨਾ ਅਤੇ ਹੈਡਕੁਆਰਟਰ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਾਕੇ ਨੀਲੇ ਤਾਰੇ ਤੱਕ 165 ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਹੋਈ, ਨਾਲ ਹੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ 39 ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਦੰਗਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 410 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 1,180 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਸਨ।

ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਬੇਸਿੱਟਾ ਰਹਿਣ ਮਗਰੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ]], ਕੇਂਦਰੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਅਤੇ ਸੀਮਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ, ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰਾਬਤਾ ਬਾਕੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਨਾਲੋਂ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ [[ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ 3 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਸਿੱਖਾਂ ਜਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਹ ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।}} ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਫ਼ੌਜੀ ਨੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਦੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਅਫਸਰ, ਜੂਨੀਅਰ ਕਮਿਸ਼ਨਡ ਅਫਸਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰੈਂਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਫੌਜ ਨੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ। ਭਾਰੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਨਾਲ ਲੈਸ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ  ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮਝਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਟੈਂਕ-ਰੋਕੂ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨ-ਗਨ ਫਾਇਰ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਚੀਨੀ ਰਾਕੇਟ-ਪ੍ਰੋਪੇਲਡ ਗ੍ਰਨੇਡ ਲਾਂਚਰ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ-ਵਿੰਨ੍ਹਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਸੀ। ਭਾਰੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਅੰਤ 6 ਜੂਨ ਤੱਕ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਫ਼ੌਜ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਮ੍ਰਿਤਕਾਂ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ 83 ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 249 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ, ਹਾਲਾਂਕਿ [[ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ]] ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਕਿ 700 ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਧਿਕਾਰਤ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁੱਲ 493 ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਨਾਲ ਹੀ 1,592 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਹੋਈ। ਪਰ ਸੁਤੰਤਰ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ 5,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 200 ਖਾੜਕੂ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ।

ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਵਿਲੀਅਮ ਹੇਗ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ: 
{{Quote|text=ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਕੋਈ ਹੋਰ ਰਸਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਰਾਜ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਨੇੜੇ ਸੀ, ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਐਲਾਨਦਾ ਹੋਇਆ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦਾ।}}

ਮਿਤਰੋਖਿਨ ਆਰਕਾਈਵ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 1982 ਵਿੱਚ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਨੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ &quot;ਏਜੰਟ ਐੱਸ&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਵਰਤਿਆ ਜੋ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੀ। ਏਜੰਟ ਐੱਸ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਜੋ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। 1983 ਵਿੱਚ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਮਾਸਕੋ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮਨਾ ਲਿਆ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਗੁਪਤ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮਿਤਰੋਖਿਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 1984 ਤੱਕ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਵਿੱਚ ਵਿਫਲ ਰਹੀ।

===ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ===
{{Main article|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ}}
[[ਤਸਵੀਰ:Indira Gandhi official portrait.png|thumb|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]]
31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਨਿੱਜੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ [[ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਕਾਤਲ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਹੱਤਿਆ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[1984 ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ|ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ]] ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਲੋਚਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਮਿਸ਼ਨ, [[ਨਾਨਾਵਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨ]] ਨੇ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇਤਾਵਾਂ (ਜਗਦੀਸ਼ ਟਾਈਟਲਰ, ਐਚ.ਕੇ.ਐਲ. ਭਗਤ ਅਤੇ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ) ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।ਹੋਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਾਗਰਿਕ-ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਤੇ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਰਿਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 16 ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ, 13 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ 198 ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

==1985 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ==
===ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ, 1985===
[[ਤਸਵੀਰ:Harchand Singh Longowal 1987 stamp of India.jpg|thumb|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੰਡੀਆ ਪੋਸਟ ਸਟੈਂਪ 'ਤੇ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੀ ਤਸਵੀਰ।]]
ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਹੇ ਕੱਟੜਪੰਥ‌ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਭਿਆਨਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਂਪਦਿਆਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਕੀਤੀ,‌ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਨਿਖੇਦੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ।

1985 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤੇ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹੱਲ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਮਝੌਤਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਧਾਰਮਿਕ, ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸਮਝੌਤਾਯੋਗ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਨਾਲ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣੀ।

ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿੱਚ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਦੀ ਨਿਖੇਦੀ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਤੰਤਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੁਕ ਗਈ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ।

ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਵਿਕਸਤ ਕਰਕੇ ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ‌ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਗੈਰ–ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ, ਹਥਿਆਰ, ਪੈਸਾ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੋਸ਼ ਹਾਲਾਤੀ ਸਬੂਤਾਂ ਤੇ ਹੀ ਅਧਾਰਤ ਸਨ।

===ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182===
{{Main article|ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182}}
[[ਤਸਵੀਰ:Irish Naval Service recovering bodies from the Air India Flight 182 disaster.jpg|thumb|ਆਇਰਿਸ਼ ਨੇਵਲ ਸਰਵਿਸ, ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਵਿੱਚੋਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਬਰਾਮਦ ਕਰਦੀ ਹੋਈ]]
ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਮਾਂਟਰੀਅਲ–ਲੰਡਨ–ਦਿੱਲੀ–ਬੰਬਈ ਰੂਟ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਉਡਾਣ ਸੀ। 23 ਜੂਨ 1985 ਨੂੰ ਇਸ ਰੂਟ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਬੋਇੰਗ 747 ਨੂੰ [[ਆਇਰਲੈਂਡ ਗਣਰਾਜ|ਆਇਰਲੈਂਡ]] ਦੇ ਤੱਟ ਦੇ ਲਾਗੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਕੁੱਲ 329 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 268 ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕ, 27 ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 24 ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਫਲਾਈਟ ਚਾਲਕ ਦਲ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਇਸੇ ਦਿਨ ਇੱਕ ਹੋਰ ਧਮਾਕਾ [[ਜਪਾਨ|ਜਾਪਾਨ]] ਦੇ ਟੋਕੀਓ ਦੇ ਨਾਰੀਤਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਵੀ ਹੋਇਆ, ਜਿਸਦਾ ਮਕਸਦ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 301‌ ਨੂੰ ਉਡਾਉਣਾ ਸੀ, ਪਰ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਧਮਾਕਾ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਮਾਨ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 331 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ ਦੇ ਪੰਜ ਦੇਸ਼ਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ: ਕੈਨੇਡਾ, ਬਰਤਾਨੀਆ, ਭਾਰਤ, ਜਾਪਾਨ ਅਤੇ ਆਇਰਲੈਂਡ।

ਇਸ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ਼ੱਕੀ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਸਤੰਬਰ 2007 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇਨਕੁਆਰੀ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜਾਂਚ ਨਿਊਜ਼ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ''ਤਹਿਲਕਾ'' ਵਿੱਚ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਅਣਜਾਣ ਵਿਅਕਤੀ [[ਲਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ]] ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਮਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਜਾਂਚਾਂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਅਸਲ ਵਿੱਚ [[ਤਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ]] ਸੀ।

ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਲਈ ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਚਲਾਏ ਗਏ। ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਿਆਤ‌ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਇਕਲੌਤਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਅਤੇ ਨਾਰੀਤਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਫਟਣ ਵਾਲੇ ਬੰਬਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ।

===1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ===
{{Main|ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ}}
[[ਤਸਵੀਰ:GURUDWARA SRI AKAL TAKHT SAHIB.jpg|thumb|ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਵਿਖੇ 1986 ਦਾ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ]]
1986 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ਤੇ ਸੀ ਤਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ [[ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ|ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ‌]] ਬੁਲਾਇਆ 26 ਜਨਵਰੀ 1986 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਆਪਣਾ ਜਥੇਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ‌ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਕਈ ਬਾਗ਼ੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਈ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 1987 ਵਿੱਚ [[ਲਾਲੜੂ]] ਨੇੜੇ 32 ਹਿੰਦੂ ਬੱਸ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ 1991 ਵਿੱਚ [[ਲੁਧਿਆਣਾ|ਲੁਧਿਆਣੇ]] ਵਿੱਚ 80 ਰੇਲ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਚਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

1989 ਦੀਆਂ ਸੰਸਦੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ 13 ਸੰਸਦੀ ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 10 ਸੀਟਾਂ ਤੇ ਜੇਤੂ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਖਾਕੀ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ‌ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੋਟਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕੇਵਲ 24% ਰਹੀ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇਹ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਪਣੀ ਖਾੜਕੂ ਵਿਰੋਧੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ, [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਇਸ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1993 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

===1990 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂ਼ਾਆਤ ਵਿੱਚ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਮੂਹ ਅਹਿੰਸਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪੈਰਵੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।

ਅਗਸਤ 1991 ਵਿੱਚ, [[ਰੋਮਾਨੀਆ]] ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਸਫ਼ੀਰ [[ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੇਰੋ]] ‌'ਤੇ [[ਬੁਖ਼ਾਰੈਸਟ|ਬੁਖ਼ਾਰੈਸਟ]] ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਿਬੇਰੋ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਨੇ 1991 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਰੋਮਾਨੀਆਈ ਸਫ਼ੀਰ ਲਿਵੀਯੂ ਰਾਡੂ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ, ਇਹ ਰਿਬੇਰੋ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਸ਼ੱਕ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਰੋਮਾਨੀਆਈ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਡੂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਅਕਤੂਬਰ 1991 ਵਿੱਚ‌ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਅਗਵਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਸੀ,‌ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਜਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ 20 ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਰ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਵਿਦਵਾਨ ਇਆਨ ਟੈਲਬੋਟ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ, ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਸਮੇਤ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਧਿਰਾਂ ਕਤਲ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਵਰਗੇ ਅਪਰਾਧ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ।

24 ਜਨਵਰੀ 1993 ਤੋਂ 4 ਅਗਸਤ 1993 ਤੱਕ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗ਼ੈਰ–ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨ ਅਨਰਿਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਡ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਐਂਡ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਰਿਹਾ ਪਰ 22 ਜਨਵਰੀ 1995 ਨੂੰ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਤੌਰ ਤੇ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

31 ਅਗਸਤ 1995 ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਜਿਸਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੇ ਲਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕੀ ਦੱਸਿਆ। ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਦੂਤਾਵਾਸ ਦੁਆਰਾ 2006 ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਰਿਲੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ।

ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਜੋ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ, ਉਹ ਸਮਰਥਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ। ਘੱਟਦੇ ਸਮਰਥਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਸਤਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਾਗ਼ੀ ਲੜਾਕਿਆਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਲਗਾਤਾਰ ਜਿਤਾਂ ਕਾਰਨ ਖਾੜਕੂਵਾਦ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ।
===2000 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ‌ (ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ) ਵਿਰੁੱਧ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ‌ ਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਗੁਨਾਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਪਛਾਣ ਜਾਂ ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ, 1984 ਤੋਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਬਲਾਂ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਵਿਆਪਕ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ– ਮਨਮਾਨੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ, ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ, ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ, ਸ਼ੱਕੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਫ਼ਾਂਸੀ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਮੰਗੇ ਗਏ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਠਿਕਾਣਿਆਂ ਦਾ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੌਰਾਨ ਪੁਲਿਸ ਉੱਪਰ ਲਾਪਤਾ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਬਲਾਤਕਾਰ ਅਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ ਦੇ ਕਈ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਦਸੰਬਰ 2002 ਤੱਕ 75-100 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ।
===2010 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
2010 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਰਨਤਾਰਨ ਧਮਾਕਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ 4 ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਡੇਰਾ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਵਰਗੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੀ ਸਰਗਰਮ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਦਸੰਬਰ ਤੱਕ, ਭਾਰਤੀ ਮੀਡੀਆ ਸੂਤਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫੋਰਸ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਭਾਵੀ ਹਮਲੇ ਬਾਰੇ ਖੁਫ਼ੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਨਪੁਟ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਖਾੜਕੂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹੈਂਡਲਰਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਨਵੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ 13 ਮਤੇ ਅਪਣਾਏ। 12ਵੇਂ ਮਤੇ ਨੇ 1986 ਦੇ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਏ ਗਏ ਮਤਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]] ਨੇ ਸੂਰਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਯਾਨੰਦ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮਾਨ ਏਸੀਪੀ ਸਤੀਸ਼ ਮਲਹੋਤਰਾ ਨਾਲ ਬਹਿਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਡੀਐਮਸੀਐਚ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੇਟ ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਫੋਰਸ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਾਰੇ ਲਗਾਏ। ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 15–20 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਚੱਲੇ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਾਨ ਨੂੰ ਏਡੀਸੀਪੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।

ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਫਿਊਜੀ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ (IRB) ਰਿਪੋਰਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂਸਟਾਰ ਦੀ 31ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 25 ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ।‌‌ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਪਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ|ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] ਦੇ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਦੋ ਮੈਂਬਰਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਸਰੂਪ ਸਿੰਘ ਸੰਧਾ ਅਤੇ ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਚੰਨਾ ਵਜੋਂ ਹੋਈ ਹੈ, ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਬਾਦਲ ਵਿਰੋਧੀ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ।

ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ, ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲਾਬਿੰਗ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਵਧਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਾਲ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਬੰਧਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ, ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਉਪਲਬਧ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਲਈ ਸਮਰਥਨ ਜੁਟਾਉਣ ਲਈ ਇੰਟਰਨੈਟ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਵਰਗੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸੰਚਾਰ ਢੰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
===2020 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
2021 ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸਮੂਹ, ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ (SFJ) ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ–ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ|ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ]], [[ਇਟਲੀ]], [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਅਤੇ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਸਮੇਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਜਨਮਤ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵੋਟਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਲੱਖਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੋਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਹੈ।

ਜਨਵਰੀ 2023 ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਮੈਲਬੌਰਨ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਝੜਪਾਂ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦੋ ਲੋਕ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਦੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਪੁਲਿਸ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ: &quot;ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ, ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਝੰਡਿਆਂ ਦੇ ਡੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਈ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਸੱਟਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪੀੜਤਾਂ ਦਾ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪੈਰਾਮੈਡਿਕਸ ਦੁਆਰਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ&quot; ਅਤੇ &quot;ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇੱਕ 34 ਸਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ 39 ਸਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਦੰਗਾਕਾਰੀ ਵਿਵਹਾਰ ਲਈ ਜੁਰਮਾਨੇ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&quot; ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਬੈਰੀ ਓ'ਫੈਰਲ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ।

ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ ਦੀਪਕ ਪੁੰਜ, ਜੋ ਕਿ [[ਬਰੈਂਪਟਨ]] ਦੇ ਇੱਕ ਰੇਡੀਓ ਹੋਸਟ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁਖ ਆਲੋਚਕ ਸਨ, 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਬੰਦਿਆਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ [[ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ]] ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਬੋਲਣ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਦ ਗਲੋਬ ਐਂਡ ਮੇਲ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ, ਪੁੰਜ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ, &quot;ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਬੰਦੂਕ ਤਾਣੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਨੇ ਬੀਅਰ ਦੀ ਬੋਤਲ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਵਾਰ ਕੀਤਾ।&quot; ਬਰੈਂਪਟਨ ਦੇ ਮੇਅਰ ਪੈਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ &quot;ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਹਿੰਸਾ ਜਾਂ ਧਮਕੀ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।&quot; ਪੀਲ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਜਾਂਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।

ਅਗਸਤ 2022 ਵਿੱਚ‌ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ]], ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ [[ਵਾਰਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦੇ]] (ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜਥੇਬੰਦੀ ਜੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ) ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਉਸਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਸ਼ੇ ਤਿਆਗਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਅਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਟੂਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ, ਨਸ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬੁਰਾਈਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਜਨਤਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ।‌ 18 ਮਾਰਚ 2023 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 'ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੰਗਠਨ 'ਤੇ ਕਤਲ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼, ਪੁਲਿਸ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਫੈਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ। ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਫ਼ਰਾਰ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਨੂੰ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ 2023 ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।

ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਕਈ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਦੇ ਹੋਏ ਪਰ ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਭੀੜ ਨੇ [[ਸਾਨ ਫ਼ਰਾਂਸਿਸਕੋ|ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ]] ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਭੀੜ ਨੇ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਖੰਭੇ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਉਤਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਖਿੜਕੀਆਂ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਮੂਲੀ ਸੱਟਾਂ ਲਗਾਈਆਂ। NIA ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ। 21 ਮਾਰਚ 2023 ਨੂੰ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਕੌਂਸਲੇਟ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ 'ਤੇ ਜਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ।

18 ਜੂਨ 2023 ਨੂੰ [[ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਜਰ]] ਨੂੰ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਦੇ [[ਸਰ੍ਹੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ|ਸਰੀ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਪਾਰਕਿੰਗ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਿੱਝਰ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਦੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਉਸ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਤਲਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹਵਾਲਗੀ ਦੀ ਅਸਫਲ ਮੰਗ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।

2 ਜੁਲਾਈ 2023 ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਫਾਇਰ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਦੁਆਰਾ ਅੱਗ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਬੁਝਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸੱਟ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ। ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਮੈਥਿਊ ਮਿਲਰ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਟਵਿੱਟਰ 'ਤੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਹਮਲਾ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਸੀ।

ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਗਲੋਬ ਐਂਡ ਮੇਲ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁਝ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਨਿੱਝਰ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਨਿੱਝਰ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਇੰਟਰਵਿਊਆਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਖ਼ੁਲਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ 1995 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਤਲ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਮੁਖੀ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤਾਰਾ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਬੰਧ ਸਨ।

1 ਸਤੰਬਰ 2024 ਨੂੰ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਟੋਰਾਂਟੋ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੈਲੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਰੈਲੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਫਲੋਟਾਂ 'ਤੇ [[ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ]]‌ (ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਹਮਲਾਵਰ) ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਰਾਹਗੀਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ, ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ। SFJ ਦੇ ਜਨਰਲ ਕੌਂਸਲ ਨੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਦਿਲਾਵਰ ਦੀ ਔਲਾਦ ਹਾਂ‌ 1995 ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ, ਹਥਿਆਰ ਦੀ ਚੋਣ ਬੰਬ ਸੀ, ਪਰ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਵੋਟ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਹੈ।&quot; ਰੈਲੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਨੇ &quot;ਕਿੱਲ ਇੰਡੀਆ&quot; ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਵੀ ਲਗਾਏ।

ਨਵੰਬਰ 2024 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਸਭਾ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਝੜਪ ਹੋਈ। [[ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ]], [[ਜਗਮੀਤ ਸਿੰਘ]], ਪੀਅਰ ਪੋਇਲੀਵਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਰੈਂਪਟਨ ਦੇ ਮੇਅਰ ਪੈਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਸਿਟੀ ਕੌਂਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।‌ ਪੀਲ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਇੱਕ ਆਫ ਡਿਊਟੀ ਸਾਰਜੈਂਟ ਹਰਿੰਦਰ ਸੋਹੀ ਨੂੰ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਡਿਊਟੀ ਤੋਂ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸੋਹੀ ਨੂੰ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਫੜੇ ਹੋਏ ਫਿਲਮਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਝੜਪ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ,  ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪੈਨਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮੰਦਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਸੂਸੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਬਾਰੇ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਕੈਨੇਡਾ ਲਈ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰੈਫਰੈਂਡਮ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗੋਸਲ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਬਨਾਮ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਉਹ (ਕੌਂਸਲਰ ਅਧਿਕਾਰੀ) ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।&quot;

===ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦਾ ਚੋਣ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ===
{{Main article|2022 ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ|2024 ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ}}
[[2022 ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ|2022 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ]] ਵਿੱਚ‌ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ), ਦੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀ ਹੈ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 117 ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 81 ਸੀਟਾਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਅਤੇ 386,176 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 2.48% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੂੰ 2017 ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 49,260 ਵੋਟਾਂ (ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 0.3%) ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਨੇ ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ ਹੋਈ [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੰਗਰੂਰ]] ਲੋਕ ਸਭਾ ਉਪ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ, ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ 253,154 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 35.61% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਨ 2024 ਦੀ ਸੰਗਰੂਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ ਹਾਰ ਗਏ ਸਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ 187,246 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 18.55% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।

2024 ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤੇਰਾਂ ਸੰਸਦੀ ਹਲਕਿਆਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਦੋ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ [[ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ|ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ]], ਨੇ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੇ ਗਏ।  ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੇ 13 ਵਿੱਚੋਂ 12 ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਮੀਦਵਾਰ ਖੜ੍ਹੇ ਕੀਤੇ, ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 500,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੋਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ।
==ਖਾੜਕੂਵਾਦ==
[[ਤਸਵੀਰ:Socialism in Context.png|thumb|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ (ਸੱਜੇ) ਅਤੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕਨਵੀਨਰ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ (ਖੱਬੇ) ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪਠਾਣੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿੱਚ, ਫਰਵਰੀ-ਮਾਰਚ 1991]]
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ‌। 1984 ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਫ਼ੌਜੀ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ। ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਨਾਲ–ਨਾਲ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਰਗ ਵੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਦਾ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲੱਗਾ।

ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵੱਲ ਮੁੜਿਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਕੁਝ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ, ਫ਼ੌਜ ਜਾਂ ਫੌਜ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ। ਮਾਨਵ–ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਮੌਜ–ਮਸਤੀ, ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਮਰਦਾਨਗੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਸਨ। ਪੁਰੀ ਜੱਜ ਅਤੇ ਸੇਖੋਂ (1999) ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਨਪੜ੍ਹ ਜਾਂ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹੇ–ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਨੌਕਰੀ ਦੀਆਂ ਕਾਫ਼ੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, &quot;ਮਨੋਰੰਜਨ&quot; ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਖ਼ੁਦ ਸਿਰਫ਼ 5% ਖਾੜਕੂਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸੀ।

===ਪਤਨ===
ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਅਨੁਸਾਰ 1992 ਤੋਂ 1997 ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ 1997 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ, &quot;ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੈੱਲ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਫੰਡ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦੇ ਹਨ।&quot; 

&quot;ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨ ਲਾਦੇਨ ਤੱਕ: ਧਾਰਮਿਕ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ&quot; ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਓਰਫੈਲੀਆ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਗਲੋਬਲ ਐਂਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੱਡੀਜ਼, ਯੂਸੀਐਸਬੀ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਮਾਰਕ ਜੁਰਗੇਨਸਮੇਅਰ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਾ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲਿਆ ਜਿਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਲਹਿਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।&quot; ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਥੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਕੈਦ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ ਜਾਂ ਫਿਰ ਲੁਕਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।

===ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਦੇ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹਿਣ ਦੇ ਕਾਰਨ===
ਖਾੜਕੂਵਾਦ‌ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ:

• ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਮੁੱਖੀ ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖਾੜਕੂਆਂ ਤੇ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈ। ਕਈ ਖਾੜਕੂ ਆਗੂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।‌

• ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦਖ਼ਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ।

• ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਲਈ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ&quot; ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧਾਰਨਾ ਦੀ ਘਾਟ। ਕੁਮਾਰ (1997) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਨਾਮ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਇੱਛਾਵਾਦੀ ਸੋਚ ਸੀ, ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿਰੁੱਧ ਉਨ੍ਹਾਂ (ਖਾੜਕੂਆਂ) ਦੀ ਘ੍ਰਿਣਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਬਦਲਵਾਂ ਵਿਕਲਪ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਸਕੇ।

• ਲਹਿਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਖਾੜਕੂਆਂ ਕੋਲ ਵਿਚਾਰਾਤਮਰਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ।

• ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰਾਂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ ਨਾਲ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਵੰਡੀਆਂ ਗਈਆਂ।

• ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹਮਦਰਦੀ ਅਤੇ ਸਮਰਥਨ ਦਾ ਘਾਟਾ।

• ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਫੁੱਟ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੀਤਾ।

• ਵੱਖਵਾਦੀ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਧਾਈ ਗਈ ਚੌਕਸੀ।

ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਪੀਸ ਐਂਡ ਕਨਫਲਿਕਟ ਸਟੱਡੀਜ਼ ਲਈ ਲਿਖਦੇ ਹੋਏ ਸਿਮਰਤ ਢਿੱਲੋਂ (2007) ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ, &quot;ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਲੜਾਈ ਕਾਰਨ ਲਹਿਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਮਰਥਨ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ।&quot;

===ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ===
ਸਿਖ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਅਤੇ ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਵਰਗੇ ਕਈ ਖਾੜਕੂ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਸਮੇਂ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਸੰਗਠਿਤ ਹਨ, ਜੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਫ਼ੌਜੀ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੂਹ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਰਗਰਮ ਸਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਜੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੌਜੂਦਗੀ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ 1993 ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]], ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ, [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ)|ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ]], ਅਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਅਣਜਾਣ ਸਮੂਹ, ਸ਼ਹੀਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੋਰਸ ਨੇ 1997 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਸਮੂਹ ਬਾਰੇ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ ਗਿਆ।

ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

* ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (BKI)
** [[ਯੂਰਪੀ ਸੰਘ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ‌]] ਅਤੇ [[ਯੂਨਾਈਟਡ ਕਿੰਗਡਮ|ਬਰਤਾਨੀਆ]] ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
** 2004 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਅੱਤਵਾਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ । 
** ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 'ਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਾਮਜ਼ਦ।
* ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਫ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ (BTFK)
** ਇਹ ਸਮੂਹ 1984 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ]] ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
** 1995 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ 4 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) 
** 1986 ਵਿੱਚ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ।  ਇਹ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ (DOS) ਦੁਆਰਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੈ । 
** ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ KCF ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 1995 ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। 
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਆਰਮੀ (KLA)
** ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿੰਗ‌ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵੱਖ ਹੋਏ ਸਮੂਹ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ।
* [[ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ]] 
** 1986 ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ
** 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਿਕਾਂ 'ਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕਈ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
* [[ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫ਼ੋਰਸ|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫੋਰਸ]] (KZF)
** ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
* ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ISYF) (ਜੋ ਕਿ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।)
* [[ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੁਡੈਂਟਸ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ|ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ]] (AISSF)
* ਦਸਮੇਸ਼ ਰੈਜੀਮੈਂਟ
* ਸ਼ਹੀਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੋਰਸ

==ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sikh march against Indian policy, London 10-Jun-12.JPG|thumb|ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, 2011]]
ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਹਿੰਸਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਇਆ। ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਲਹਿਰ  ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕੂਟਨੀਤਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਬਰਤਾਨੀਆ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣ ਲਈ ਕਾਡਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜਲਾਵਤਨ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।

ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਗਤ ਤਾਲਮੇਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧੜਿਆਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਗਠਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮੰਚ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਈ ਵਾਰ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਲਈ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ੈਲੀਬੱਧ ਸੰਸਕਰਣ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਕੇ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਆਗੂਆਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕੁਝ ਧੜੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਲੜਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਾਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਫੰਡਾਂ ਨੂੰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।

ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਸੁਚਾਰੂ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਵਿਵਸਥਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਸੰਮੇਲਨਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1981 ਵਿੱਚ &quot;ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਮੇਲਨ&quot; ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 200 ਡੈਲੀਗੇਟਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1987 ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਸੰਮੇਲਨ ਸਲੋਹ, ਬਰਕਸ਼ਾਇਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਲਿਆਉਣੀ ਸੀ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ। ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਸਲੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦਿਅਕ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਗੈਰ–ਸਿੱਖ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਚਿਹਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਸੀ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਵੱਖਵਾਦੀ&quot; ਮੰਨਦੇ ਸਨ।

1993 ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਅਨਰਿਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਡ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਐਂਡ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (UNPO) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਅੰਦਰ ਹੀ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਉੱਤੇ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮਾਂ ਕਾਰਨ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਮੁਅੱਤਲੀ 22 ਜਨਵਰੀ 1995 ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਐਸੋਸੀਏਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐਡਵਰਡ ਟੀਜੀ ਐਂਡਰਸਨ, ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ:  
{{Quote|text=ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਵੈ-ਨਿਰਣੇ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਭੜਕਾਊ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ, ਕਠੋਰ ਬਿਆਨਬਾਜ਼ੀ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹਿੰਸਕ ਤਣਾਅ, ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਲਈ 'ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ' ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਹੈ।|author=ਐਡਵਰਡ ਟੀ.ਜੀ. ਐਂਡਰਸਨ, ਭਾਰਤੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ, ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ (2024)}}
===ਪਾਕਿਸਤਾਨ===
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲੰਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ &quot;ਬਲੀਡ ਇੰਡੀਆ&quot; ਰਣਨੀਤੀ ਤਹਿਤ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। 1971 ਦੀ ਭਾਰਤ–ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ, [[ਜ਼ੁਲਫ਼ਿਕ਼ਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ|ਜ਼ੁਲਫ਼ਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ]] ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਨਰਲ [[ਯਹੀਆ ਖਾਨ|ਯਾਹੀਆ ਖਾਨ]] ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਕਮਰ ਟੁੱਟ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਥਾਈ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ.... ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।&quot;

ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਨੇਤਾ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਭੁੱਟੋ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰਾਂਗੇ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਵਾਂਗੇ।&quot;

ਭੁੱਟੋ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਣੇ ਜਨਰਲ [[ਮੁਹੰਮਦ ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ਼|ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ਼]] ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਵਜੋਂ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਰਵਾਇਤੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਉਂਦੇ ਸਨ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਸਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਠਹਿਰਨ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ।

[[ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ]] ਮੁਖੀ, ਜਨਰਲ ਅਬਦੁਲ ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ‌ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਆਈਐਸਆਈ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਸੈੱਲ ਖੋਲ੍ਹਿਆ। ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਵਿੱਚ ਰਹਿਮਾਨ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਮਾਣ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਸਿੱਖ ਪੂਰੇ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ, ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਹੈ, ਕਿੱਥੇ ਬੰਬ ਲਗਾਉਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸ ਦਫ਼ਤਰ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ।&quot; ਜਨਰਲ ਹਾਮਿਦ ਗੁਲ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਸਥਿਰ ਰੱਖਣਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕੀਮਤ ਦੇ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਉਦੋਂ ਹੀ ਘਟਿਆ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਤਾਰ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ [[ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਭੁੱਟੋ]] ਸਰਕਾਰ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਸਾਂਝੀ ਗਸ਼ਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਈ।

2006 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਮੂਲ ਦੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕ ਖਾਲਿਦ ਅਵਾਨ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਕੇ &quot;ਅੱਤਵਾਦ ਦਾ ਸਮਰਥਨ&quot; ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ‌ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਘਾਤਕ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸੈਂਕੜੇ ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਅਵਾਨ ਅਕਸਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

2008 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਬਿਊਰੋ]] ਨੇ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਸੰਸਥਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।
===ਬਰਤਾਨੀਆ===
ਫਰਵਰੀ 2008 ਵਿੱਚ, ਬੀਬੀਸੀ ਰੇਡੀਓ 4 ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਮੁਖੀ, ਐਨਪੀਐਸ ਔਲਖ ਨੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਪੈਸੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਖੁਫ਼ੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਆਪਣੇ ਰੰਗਰੂਟਾਂ ਨੂੰ [[ਅਲ ਕਾਇਦਾ]] ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਬ੍ਰਾਈਟਨ ਦੇ ਲਾਰਡ ਬਾਸਮ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ &quot;ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ&quot; ਕੀਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ &quot;ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ&quot; ਹਨ। ISYF ਨੂੰ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ &quot;ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਮੂਹ&quot; ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਇਸਨੂੰ 27 ਜੂਨ 2002 ਨੂੰ ਅਮਰੀਕੀ ਖਜ਼ਾਨਾ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਅੱਤਵਾਦ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 

ਲੰਡਨ ਈਵਨਿੰਗ ਸਟੈਂਡਰਡ ਲਈ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਐਂਡਰਿਊ ਗਿਲਿਗਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ਬਰਤਾਨੀਆ) ISYF ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕਮੇਟੀ, ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਮੈਂਬਰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ ਫੰਡਿੰਗ ਮੰਗੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।

===ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ===
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਹੈਲਮਟ ਸ਼ਮਿਟ ਅਤੇ ਵਿਲੀ ਬ੍ਰੈਂਡਟ, ਜੋ ਦੋਵੇਂ ਪੱਛਮੀ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਚਾਂਸਲਰ ਸਨ, ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੀ [[ਕੇਂਦ੍ਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ|ਕੇਂਦਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ]] (ਸੀਆਈਏ) ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ [[ਦਾ ਇੰਡੀਅਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ]] ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੂਹੀਆ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਅਗਿਆਤ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੀਆਈਏ ਨੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਰਾਹੀਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਕੇ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ &quot;ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ&quot; ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੂਤਾਵਾਸ ਨੇ ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ ਸੀ। 

ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੈਬਨਿਟ ਸਕੱਤਰੇਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਧੀਕ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੰਗ ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬੀ. ਰਮਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ 1971 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਜਨਰਲ ਯਾਹੀਆ ਖ਼ਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ।

2023 ਵਿੱਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਥਿਤ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ, ਜੋ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸਮੂਹ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਸਨ, ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ। 29 ਨਵੰਬਰ 2023 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਕਰਮਚਾਰੀ ਨੂੰ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਥਿਤ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
===ਕੈਨੇਡਾ===
ਟੈਰੀ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਨੇ ਸੀਬੀਸੀ‌ ਨੂੰ 2007 ਦੀ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ‌‌ (ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿੱਖ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਮੂਹ ਜੋ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਕੱਟੜਤਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ) ਨੇ ਸੀਬੀਸੀ 'ਤੇ &quot;ਮਾਣਹਾਨੀ, ਨਿੰਦਿਆ ਅਤੇ ਬਦਨਾਮੀ&quot; ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕੀਤਾ‌ ਅਤੇ ਇਹ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਨੇ ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਦੀ ਸਾਖ਼ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ 2015 ਵਿੱਚ, ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤ ਆਪਣੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ। ਟੈਰੀ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਦੀ 2020 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਲਿਤ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

2017 ਵਿੱਚ [[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ]] ਨੂੰ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਹਮਦਰਦ&quot; ਕਿਹਾ ਅਤੇ 22 ਫਰਵਰੀ 2018 ਨੂੰ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਟਰੂਡੋ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ|ਸੁਖਬੀਰ ਬਾਦਲ]] ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੋਈ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਨਾ ਤਾਂ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ।&quot;

ਸਤੰਬਰ 2023 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੇ ਹੋਏ, ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਕੁਨ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ, ਜਿਸਦੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਦੇ ਸਰੀ ਵਿੱਚ ਨਕਾਬਪੋਸ਼ ਬੰਦੂਕਧਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹੱਤਿਆ ਕਰ  ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਨਿੱਝਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ–ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਕੂਟਨੀਤਕ ਵਿਵਾਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਿਫ਼ਾਰਤੀ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਕੈਨੇਡਾ ਨੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਖੁਫੀਆ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਸਬੂਤ ਸਾਂਝੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਸਨ।

==ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ==
* [[ਖਾੜਕੂ]]
* [[ਖ਼ਾਲਸਾ]]
* [[ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ]]
* [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]
* [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{Reflist}}

==ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ==
*{{Commons category-inline|Khalistan movement|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ}}।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ]]</text>
      <sha1>m12hpcn1k3whgx492rqk4lyjt5xplvc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811874</id>
      <parentid>811873</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T16:32:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:40D1:102A:9193:8000:0:0:0</ip>
      </contributor>
      <comment>/* 2020 ਦਾ ਦਹਾਕਾ */</comment>
      <origin>811874</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="205598" sha1="ijonadsdr73ncu99zukndqf8wcq7yoj" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3      = 4 ਅਗਸਤ 1982–10 ਜੂਨ 1984
| established_event4     = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| established_date4      = 1 ਜੂਨ 1984–10 ਜੂਨ 1984
| established_event5     = ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਵੁਡਰੋਜ਼
| established_date5      = ਜੂਨ–ਸਤੰਬਰ 1984
| established_date2      = 28 ਅਗਸਤ 1977
| established_event3     = ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ
| established_event2     = [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ]]
| image_flag             = Flag-of-Khalistan.svg
| image_coat             = Emblem of Khalistan.svg
| symbol_width           = 60px
| symbol_type            = ਮੋਹਰ
| motto                  = &quot;[[ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ#ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ|ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ]]&quot;
| national_anthem        = &quot;[[ਦੇਗ ਤੇਗ਼ ਫ਼ਤਿਹ]]&quot;&lt;br&gt;[[File:Deg Teg Fateh.ogg]]
| image_map              = {{Switcher |[[File:Punjab in India (claimed and disputed hatched).svg | frameless]] | ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਹਨ | [[File:Proposed Map of Khalistan (1982).jpg | frameless]] | ਆਲ ਪਾਰਟੀ ਸਿੱਖ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ (1982) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ | [[File:Khalistan map.jpg | frameless]] | ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ | [[File:Map of Khalistan.png | frameless]] | ਸਿੱਖ ਫ਼ਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਵਿਤ}}
| admin_center           = 
| admin_center_type      = 
| largest_city           = 
| official_languages     = 
| national_languages     = 
| ethnic_groups          = 
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ
| common_name            = 
| established_date1      = 9 ਮਾਰਚ 1946
| demonym                = 
| org_type               = 
| government_type        = 
| sovereignty_type       = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ
| established_event1     = [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ]] ਦੁਆਰਾ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤਾਵ
| established_event6     = ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ
| established_date6      = 24 ਜੁਲਾਈ 1985
| established_event7     = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date7      = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event8     = [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ#ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ 1|ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ I]]
| established_date8      = 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event9     = [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ#ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ 2|ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ II]]
| established_date9      = 9–18 ਮਈ 1988
| established_event10    = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ|ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ]]
| established_date10     = 1984–1995
| established_event11    = 
| established_date11     = 
| established_event12    = 
| established_date12     = 
| currency               = 
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;)&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Sanjha |first=A. B. P. |date=2024-12-16 |title='ਖਾਲਿਸਤਾਨ' ਤਾਂ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਪਿੱਛੇ ਕਿਉਂ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ 'ਸਤਾਨ' ? |url=https://punjabi.abplive.com/general-knowledge/why-countries-names-end-with-stan-know-what-it-means-and-why-this-word-used-829379 |access-date=2025-06-02 |website=punjabi.abplive.com |language=pa}}&lt;/ref&gt; [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਰਾਜ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸੰਗਠਨ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਖ਼ੇਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾਅਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲਾ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵੀ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਖ਼ੇਤਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ‌।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=ਬਿਊਰੋ |first=ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤ |date=2016-04-28 |title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਦੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ 30 ਸਾਲ ਬਾਅਦ [ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲੇਖ] |url=https://punjabi-news.in/declaration-of-khalistan/ |access-date=2025-06-02 |website=Sikh Siyasat News |language=en}}&lt;/ref&gt; 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਸਿਖ਼ਰ ਤੇ ਸੀ ਪਰ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-02-26 |title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਿੰਨੀ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਦੋਂ -ਕਦੋਂ, ਕਿਸ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਠਦੀ ਰਹੀ ਹੈ |url=https://www.bbc.com/punjabi/articles/cxe3dy5kp87o |access-date=2025-06-02 |website=BBC News ਪੰਜਾਬੀ |language=pa}}&lt;/ref&gt; 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ &quot;ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ&quot; ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ–ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=kumar |first=joginder |date=2024-04-13 |title=ਖ਼ਾਲਸਾ ਸਾਜਨਾ ਦਿਵਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ |url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/features/historical-significance-of-khalsa-sajna-day |access-date=2025-06-02 |website=Punjabi Tribune |language=pa}}&lt;/ref&gt; ਸੰਨ 1709 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਕੇ [[ਪਹਿਲਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ|ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਨਾ ਟਿਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਸੰਨ 1715 ਵਿੱਚ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-61450685|title=ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਤਾਕਤਵਰ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਨਾਲ ਲੋਹਾ ਲਿਆ ਸੀ|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=2025-06-02|language=pa}}&lt;/ref&gt; ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1748–1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799–1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2022-07-10 |title=ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਿਰਜਣਹਾਰਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ |url=https://www.rozanaspokesman.in/opinion/special-article/100722/maharaja-ranjit-singh-the-great-creator-of-the-khalsa-raaj.html |access-date=2025-06-02 |website=Rozana Spokesman}}&lt;/ref&gt; ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖ਼ਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ]] ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਵੇਗਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=mediology |date=2023-01-19 |title=ਮੁੱਦਕੀ ਦੀ ਜੰਗ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ |url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/features/the-story-of-mudkis-war/ |access-date=2025-06-02 |website=Punjabi Tribune |language=pa}}&lt;/ref&gt; 

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2018-06-05 |title=ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ: ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਬਾਅਦ 'ਚ ਕੀ-ਕੀ ਹੋਇਆ |url=https://www.bbc.com/punjabi/articles/c989j9l1d49o |access-date=2025-06-02 |website=BBC News ਪੰਜਾਬੀ |language=pa}}&lt;/ref&gt;

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਮੁਲਕ‌ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-01-26 |title='ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਰੈਫਰੈਂਡਮ' ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਉੱਤੇ ਕਿੱਥੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ? |url=https://www.sbs.com.au/language/punjabi/pa/podcast-episode/what-is-the-khalistan-referendum-and-what-is-the-australian-governments-stand-on-the-issue/avhbhjjn4 |access-date=2025-06-02 |website=SBS Language |language=pa}}&lt;/ref&gt;, ਜਿਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2024-04-30 |title=‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦਾ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣ ਰਹੀ ਕੈਨੇਡਾ ਸਰਕਾਰ’ |url=https://jagbani.punjabkesari.in/punjab/news/canada-is-becoming-a-medium-of-propaganda-of-khalistan-supporters-1478289 |access-date=2025-06-02 |website=jagbani}}&lt;/ref&gt; ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot; ਗੂੰਜਦਾ ਸੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sikh Empire.svg|thumb|1839 'ਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਸਮੇਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ।]]
ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ ਖਿੱਤੇ [[ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1748 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਰਾਜ|ਕਪੂਰਥਲਾ]], [[ਜੀਂਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜੀਂਦ]] ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਆਜ਼ਾਦ‌ ਪੰਜਾਬ, 1943===
ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਲੀਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ [[ਜੇਹਲਮ ਦਰਿਆ|ਜੇਹਲਮ]] ਦਰਿਆ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਮੁਸਲਿਮ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਉੱਤਰ–ਪੱਛਮੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕੇ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 40% ਮੁਸਲਿਮ, 40% ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ 20% ਸਿੱਖ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਲੀਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਬਣ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ 'ਤੇ ਹਾਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਬਰਾਬਰ ਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ [[ਬਫ਼ਰ ਰਾਜ|ਬਫ਼ਰ]] ਬਣੇ ਰਹਿਣ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਾ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਅੰਬਾਲਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ, ਮੁਲਤਾਨ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦਾ ਲਾਇਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਮੋਂਟਗੋਮਰੀ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਦਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਹੀਂ ਸੀ।
===ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ, 1944–1946===
ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ &quot;ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ&quot; ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। 1940 ਵਿੱਚ, ਵੀ.ਐਸ. ਭੱਟੀ ਨੇ ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ &quot;ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ‌‌&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ&quot; ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਸੰਘੀ ਇਕਾਈਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਕੈਬਨਿਟ ਦਾ ਮੁੱਖੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਹਨਾਂ ਇਕਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਜਲੰਧਰ, ਅੰਬਾਲਾ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੀਸ–ਸਤਲੁਜ ਖ਼ੇਤਰ ਦੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਫਰੀਦਕੋਟ ਅਤੇ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸ਼ਿਮਲਾ ਸਮੂਹ ਦੇ ਰਾਜ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।

ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ 1944 ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਆਲ-ਪਾਰਟੀ ਸਿੱਖ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਸੀਆਰ ਫਾਰਮੂਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਜਾਂਦੀ। ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ 1943 ਵਿੱਚ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਜਨਸੰਖਿਆਤਮਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। 1946 ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। 22 ਮਾਰਚ 1946 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ 'ਤੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ।  

ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਸੰਘ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰ ਜਿੱਥੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਸਿਤ ਰਿਆਸਤਾਂ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਜੀਂਦ, ਫਰੀਦਕੋਟ, ਕਲਸੀਆ ਅਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਖ਼ੇਤਰ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਨਗੇ। ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਲਾਹੌਰ, ਕਰਨਾਲ, ਸ਼ਿਮਲਾ, ਮੋਂਟਗੋਮਰੀ ਅਤੇ ਲਾਇਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੰਬਾਲਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ। ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਰਾਖਵਾਂ ਰੱਖੇਗਾ। ਟੈਨ ਤਾਈ ਯੋਂਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸੀ, ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ &quot;ਮੁਸਲਿਮ ਰਾਜ&quot; ਅਧੀਨ ਹੋਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਡਰ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਨਕਲ ਕੀਤੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਸਿੱਖਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਅਸੰਭਵ ਦੱਸ ਕੇ ਖ਼ਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
===ਗਾਂਧੀ–ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ।]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। 

ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਐਕਟ ਦਾ ਡਰਾਫ਼ਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬਾਕਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੂਜੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਬੋਰੀਆ‐ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ 'ਚੋਂ ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਰਹਿ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ|author=ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ}}

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਿੰਨਾਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣੇ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ, ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੱਤਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਰਾਵੀ ਤੋਂ ਘੱਗਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਿੱਤਾ ਜੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ|author=ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ}}

ਜੇਕਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਅੰਬਾਲਾ ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ?|author=ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ}}

ਇਸਦਾ ਜੁਆਬ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮੰਨ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘੱਟੋਂ‐ਘੱਟ ਪਟਿਆਲਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ 'ਤੇ ਜਿੰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਤਿਆਰ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ, 1947 ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰ ਦੇਣ ਜਾਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਰਾਹ ਨਾ ਫੜ ਲੈਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ 40‐50% ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਨਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਸਿਖਾਂ ਲਈ ਵੀ ਧਰਮ‐ਅਧਾਰਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ|ਧਰਮ‐ਨਿਰਪੱਖ]] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਸਹਿਜ ਸੀ।

1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ 'ਤੇ ਪਟੇਲ [[ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ‐ਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵੀ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਨ,ਹੀਂ ਬਣਾਇਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਗੱਲ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ|ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਦੁਹਰਾਈ ਸੀ,ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬੇਦੀ ਮਧੁਸੁਧਨ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ 'ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਗਏ ਤਾਂ? ਇਸਦੇ ਜੁਆਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਵਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ|author=ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ}}ਜੁਲਾਈ 1946 'ਚ ਕਲਕੱਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਦਿਆਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਲੂਕ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}}

1929 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1947 ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਬਕਾਇਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਰਿਆਸਤਾਂ 'ਤੇ ਖਿੱਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ [[ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਿਆਰੀ|ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ]] ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲਿਆਂ, ਸੰਚਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ 'ਤੇ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ 1946 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ– 

{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣੇ ਪੈਣ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}} ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਬਿਆਨ 'ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ, 1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ (1909)]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India districts 22 pa.png|thumb|ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ]]

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 3 ਕਰੋੜ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਇੱਕੋ‐ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ 60% ਲੋਕ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਖਿੱਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਵੈ‐ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਲਗਾਵ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਿਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੋਹਾਂ ਖਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ 'ਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਵੇਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 'ਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]], ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੈ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਰਚ 1946 ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਐਲਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਦੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।

==1950 ਤੋਂ 1970 ਤੱਕ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ranjit Singh at Harmandir Sahib - August Schoefft - Vienna 1850 - Princess Bamba Collection - Lahore Fort.jpg|thumb|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਸਰਵਣ‌ ਕਰਦੇ ਹੋਏ।]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕਦਮ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਵੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਸਾਖ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
===ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Master Tara Singh.png|thumb|ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]]1947 ਤੋਂ ਠੀਕ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਅਦੇ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਮਾਸਟਰ ਜੀ, ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ।|author=ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ}} ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਮੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੰਗ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 1950 ਤੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਕਈ ਵਾਰ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਜੁਆਬ ਹਰ ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ 25 (2)(B) ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੜਕ ਗਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ [[ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ (ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ)|ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।|author=ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ}} ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹੀ ਇੱਕਮਾਤਰ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਖਰੜੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੇ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India (1956-1966).png|thumb|1966 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ]]

1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਅੱਡ‐ਅੱਡ ਭਾਸ਼ਾ‐ਆਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸੰਬਰ 1953 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ) ਨਾਲੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਸਕੂਲਾਂ ਆਦਿ 'ਚ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੀ‐ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਪੜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਆਦਿ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆਂ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜੇਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਖ਼ਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਕੂਲਾਂ 'ਚ ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਇੱਕ ਸਰਕੂਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਧਰਾਤਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੂਬਾ ਸਿਰਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕਰਨਗੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[ਖ਼ਾਨਾਜੰਗੀ|ਖ਼ਾਨਾਜੰਗੀ]] ਸਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਰਗਿਜ਼ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਖਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਏ ਸਨ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਚੰਦੂ ਲਾਲ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ੁਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌਮ ਵਜੋਂ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਸੀ.ਐਮ. ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਕਿ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਬੀਲੇ&quot; ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ... ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਸਕਣ ਕਿ 'ਸ਼ਾਸਕ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਕੌਣ।}} ਹਾਲਾਕਿ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ–
{{Quote|text=ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬਾ ਨਾ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਗਾਂ ਦੀ ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਹੈ।}}ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਅੜਿਆ ਰਿਹਾ, ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ [[ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ]] 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦਾ ਖੂਬ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂ ਖ਼ਾਸਕਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਹਿੰਦੂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਹਿੰਦੀ ਲਿਖਵਾਈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ‐ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਤਲਖੀ ਆ ਗਈ, 1955 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰਾ ਬੈਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਅੰਦਰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰੇਗਾ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਾਹਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ, 10 ਮਈ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ,ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਸ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ,  ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 1,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ;  ਲਗਭਗ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, 12,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ,  ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ 21,000 ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,  ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾਉਣੀ ਪਈ।
===1955 ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਹਮਲਾ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ 'ਚ ਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ 'ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਰੋਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਗੰਗਾਨਗਰ ਤੋਂ ਆਇਆ ਤਦ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਸ਼ਵਨੀ ਕੁਮਾਰ  ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਰਕਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ, ਵਲੰਟੀਅਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਰਸੋਈਏ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਲੰਗਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਸਰਾਏ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਦਫਤਰਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣ ਲਈ ਲਾਠੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਅੱਥਰੂ ਗੈਸ ਅਤੇ ਗੋਲੇ ਛੱਡੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਅਤੇ ਸਰੋਵਰ ਜਾਂ ਤਲਾਬ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ।  ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਈਟ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਅਤੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫਲੈਗ-ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ 'ਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।

ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਦੇ ਉਲਟ, ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, 12 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ, ਸੱਚਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੁਦ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ। ਉਸਨੇ ਅਕਾਲੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ; ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 8 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਗਠਨ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1951-66.svg|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]] 1950 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ [[ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ]] 1966 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ [[ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ|1962 ਦੀ ਚੀਨ‐ਭਾਰਤ ਜੰਗ]] ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ,ਜਿਸ ਵਿਚ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ 50,000 ਰੁਪਏ ਸਮੇਤ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤਾ 20 ਮਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ ਦਾ ਫ਼ੰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਭਾਰ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਸੋਨਾ ਵੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਕਾਲੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਹੁਣ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ 1965 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਅਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​​​ਸਮਰਥਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਸਿੱਖ ਮੰਗ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਚੀਨ ਨਾਲ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਜੰਗਾਂ 'ਤੇ ਬਦਲੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦੀ।

[[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1965)|1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] 21 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 22 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਜੰਗਬੰਦੀ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ। 1964 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵੀਂ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਈ ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰੀ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੰਗ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ,  ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਡਰ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਸਰਕਾਰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ।  ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ 6 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ, ਗੁਲਜ਼ਾਰੀਲਾਲ ਨੰਦਾ, ਨੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ– &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਗਠਨ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਿਮਾਗ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।&quot;  ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ 23 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਲੰਮੀ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ ਜਿਸਨੂੰ [[ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ]], ਜਨਰਲ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ਪੁਰੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ।  ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ, ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਸਦਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅੰਤਮ 22 ਮੈਂਬਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਕਾਂਗਰਸ, ਜਨਸੰਘ, ਸੁਤੰਤਰ ਪਾਰਟੀ, ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਮੰਗ ਪੱਤਰ ਲੈਣ ਦੀ ਮਿਆਦ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ 5 ਨਵੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ 26 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ 25 ਦਸੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 10 ਜਨਵਰੀ 1966 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਾਰਨੀ ਮੈਂਬਰ ਰਾਵੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਮੇਟੀ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਸੂਬੇ ਲਈ ਕੇਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। 27 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਦਲੀਲਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਮੰਗ ਪੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 2200 ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 903 ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।  ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੀ ਕਮੇਟੀ ਤੋਂ ਸਤਰ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ।

ਸੰਸਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ 15 ਮਾਰਚ 1966 ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ; ਕਾਂਗਰਸ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ 6 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਸੂਬਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।  ਰਿਪੋਰਟ ਨੂੰ 18 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਮੰਗ ਮੰਨ ਲਈ ਗਈ ਸੀ, 17 ਅਪ੍ਰੈਲ  ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ 1966, 18 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ 1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦਾ ਸੂਬਾ ਬਣ ਗਿਆ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Geographical distribution of Punjabi language.png|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਇਲਾਕੇ (ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਨੁਸਾਰ)]]
1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸਾਕਾਰ ਹੋਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ ਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਐਕਟ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਐਕਟ ਤਹਿਰ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਹ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਜਿਸ਼ ਤਹਿਤ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖੇ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਤੇ ਸੰਚਾਈ ਪਰਿਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੇੰਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਰੱਖਿਆ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਤਹਿਸੀਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਪਿੰਡ ਤੇ ਕਸਬੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ।

ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਈ ਅਣਸੁਲਝੇ ਮੁੱਦੇ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਅਲਾਟਮੈਂਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਦੋ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦਾ ਸਮਾਯੋਜਨ, ਅਲਾਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਰਾਜ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਜੋ ਅਣਸੁਲਝੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਕਣਕ ਦੀ ਖਰੀਦ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਸਰੋਤਾਂ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ ਕਿ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਰੱਕੀ 'ਤੇ &quot;ਸਿਆਸੀ ਬ੍ਰੇਕ&quot; ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਣਸੁਲਝਿਆ ਤਣਾਅ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਵਧੇਰੇ ਰਾਜ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਲਈ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵੱਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਮਕਸਦ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਤੇ ਦਾ ਖਰੜਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1982 ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ; 1983 ਤੱਕ 40,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਕਾਲੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੁੱਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਰਾਜ ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦਰਮਿਆਨ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਬਿੰਦੂ ਬਣੇ ਰਹੇ।

===ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Takhat-Sri-Kesgarh-Sahib-Anandpur-Sahib.jpg|thumb|ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ&lt;nowiki/&gt; (ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ)]]ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਸ ਸੀ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਹਿਰਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਕਿ [[ਰਾਵੀ]] ਤੇ [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ|ਬਿਆਸ]] ਦਾ ਪਾਣੀ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕੇ, ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬ ਕੋਲ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਕੇਵਲ 23% ਪਾਣੀ ਹੀ ਬਚਿਆ ਜਦਕਿ ਬਾਕਿ ਦਾ ਪਾਣੀ ਦੂਸਰੇ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੁਆਰਾ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਤੀ ਰੋਸ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਗਿਆ। 

1972 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਾਖ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਲਿਆਂਦਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦੋਵੇਂ ਮੰਗਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੇ ਧਰਮ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਸੀ।

ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਗਲੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਉੱਪਰ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ, 1982 ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੰਗ ਨੇ ਫ਼ਿਰ ਜ਼ੋਰ ਫੜਿਆ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਇਸ ਮੋਰਚਾ 1982 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1984 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਪਰ ਇਸ ਮੋਰਚਾ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ।

===ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Global Map of Sikh Population (Estimated 2023).png|thumb|
ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ (ਅੰਦਾਜ਼ਨ 2023)]]
ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ, ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਧਾਰਨਾ 1971 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, 1980 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਹੋਰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀ ਗਈ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਗਠਨ [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]] ਨੇ 12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ 1954 ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਗਏ। ਪਰਮਾਰ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਲਿੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ 20 ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਗਲ ਤੱਕ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਪਰਮਾਰ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਬਰਮਿੰਘਮ ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਬੁਲੰਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਯਤਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ। 1969 ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਚੋਣਾਂ ਹਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਵੀ ਲੰਡਨ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ ਨਾਲ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਏ।

1970 ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਰ ਤੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਲੰਡਨ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈੱਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਐਲਾਨ ਨੂੰ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਿਆ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਯਤਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ।

===ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Pakistan - Punjab - Nankana Sahib.svg|thumb|ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਪੰਜਾਬ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ)]]
[[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|1971 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਨੇਤਾ ਚੌਧਰੀ ਜ਼ਹੂਰ ਇਲਾਹੀ ਦੇ ਮਹਿਮਾਨ ਵਜੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤੀ। ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕ  ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਕਵਰੇਜ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ। ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸ਼ਬਦ ਵਧੇਰੇ ਮਾਣਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ। 

30 ਅਕਤੂਬਰ 1971 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੇ ਸੱਦੇ ਉੱਤੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਖਬਾਰ &quot;[[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼|ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]]&quot; ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀਆਂ ਵੱਖਵਾਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਉੱਪਰ ਦੇਸ਼ਧ੍ਰੋਹ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
===ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ===
12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਨੂੰ [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਜਰਨਲ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਮਈ 1980 ਵਿੱਚ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਲੰਡਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਐਲਾਨ ਸੰਧੂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਅਤੇ ਕਰੰਸੀ ਜਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਕੀਤਾ। ਲੰਡਨ ਤੋਂ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਹਾਊਸ&quot; ਨਾਮਕ ਇਮਾਰਤ ਤੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ&quot; ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ 'ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ [[ਪਾਸਪੋਰਟ]], ਡਾਕ ਟਿਕਟਾਂ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਡਾਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ, ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚੌਹਾਨ ਦੁਆਰਾ ਬਰਤਾਨੀਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਫਾਰਤਖਾਨੇ ਵੀ ਖੋਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ [[ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆ|ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆਂ]] ਦੇ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਆੜੂਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ੀ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱਕ [[ਏਕੁਆਦੋਰ|ਇਕੂਆਡੋਰ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਖਾਤਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਸੀ। [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਅਮਰੀਕਾ]] ਅਤੇ [[ਜਰਮਨੀ]] ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚੌਹਾਨ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। 

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਵੀ ਵੱਧ‐ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਧੰਨ ਦਾ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਪਰ ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਜੂਨ 1984 ਦੇ [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]] ਤੱਕ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ ਹੀ ਰਹੀ।
===ਰਾਅ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ===
ਰਾਅ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਜੀ.ਬੀ.ਐੱਸ. ਸਿੱਧੂ ਦੇ ਖੁਲਾਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਅ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਧੂ ਨੂੰ ਰਾਅ ਵੱਲੋਂ 1976 ਵਿੱਚ ਓਟਾਵਾ, ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਸਿੱਧੂ ਉੱਥੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਰਹੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਵੀ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ। ਸਿੱਧੂ ਅਨੁਸਾਰ, &quot;ਦਿੱਲੀ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਈ ਦਾ ਪਹਾੜ ਬਣਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਰਾਅ ਨੇ ਨਾ‐ਮੌਜੂਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ [[ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪ]] ਅਤੇ [[ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ (ਖੇਤਰ)|ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ]] ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1981 ਤੱਕ ਕੁੱਲ 7 ਪੋਸਟਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਅਤੇ ਰਾਅ ਵੱਲੋਂ ਤਾਇਨਾਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ ਸਨ।&quot; ਸਿੱਧੂ ਅਨੁਸਾਰ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ (ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨਾ ਮਾਤਰ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਅਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਅਸਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।

ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੇ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਲਿਖੇ ਗਏ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਅਨੁਸਾਰ, &quot;ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਨਾ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਖੁਦ ਵਾਰ‐ਵਾਰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਮੰਗ ਰਿਹਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਅਨ ਅੰਦਰ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵੱਧ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ... ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਹਊਆ ਖੜਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਇਹ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਬਹਾਨਾ ਜਾਂ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਚਾਹਿਦਾ ਸੀ।&quot;

[[ਖ਼ੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ|ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਭਾਰੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ– {{Quote|text=ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਜਾਪਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ, ਜੇ ਬਹੁਤੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ, ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਲਈ ਡੂੰਘੇ ਅਪਰਾਧ ਵਜੋਂ ਲਿਆ ਹੈ।}}

==1970 ਤੋਂ 1983 ਤੱਕ==
{{Main article|ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ}}

=== ਦਿੱਲੀ ਏਸ਼ੀਅਨ ਖੇਡਾਂ (1982) ===
ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਮਝੌਤੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਜਤਾਈ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਚਕਾਰ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਤਬਾਦਲੇ ਸੰਬੰਧੀ ਅਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਅਸਫਲ ਰਹੀ। ਨਵੰਬਰ 1982 ਵਿੱਚ, ਅਕਾਲੀ ਆਗੂ [[ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ]] ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਕਾਲੀ ਦਲ 9ਵੀਆਂ ਸਾਲਾਨਾ [[ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ]] ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪਾਵੇਗਾ‌ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਵਰਕਰਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਦੇਣ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣਗੇ। 

ਇਹ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਖੇਡਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਕਵਰੇਜ ਮਿਲੇਗੀ, ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਮੋਰਚਿਆਂ ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਨਾਲ ਭਰ ਦੇਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।‌ ਖੇਡਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਪਹਿਲਾਂ, ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ [[ਭਜਨ ਲਾਲ]] ਨੇ ਹਰਿਆਣਾ-ਪੰਜਾਬ ਸਰਹੱਦ ਨੂੰ ਸੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵਿਤਕਰੇ ਅਤੇ ਅਪਮਾਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਜੋ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਮੋਰਚੇ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। 

ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ &lt;abbr&gt;ਸੇਵਾਮੁਕਤ&lt;/abbr&gt; ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ [[ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ]] ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬਣੇ।

==1984==
===ਵੱਧਦੀਆਂ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ===
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਖਾੜਕੂ|ਖਾੜਕੂਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। 1984 ਵਿੱਚ, ਸਿਰਫ਼ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੌਰਾਨ 775 ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 298 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 525 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਤਲਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਲੋਕ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਨਾਹ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਠੇਸ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਟਰੱਕਾਂ ਦੀ ਸ਼ਿਪਿੰਗ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]] ਨੂੰ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਭੇਜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਅਕਤੂਬਰ 1983 ਵਿੱਚ ਛੇ ਹਿੰਦੂ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸ਼ਨ|ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ।
===ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਮੁੱਦਾ===
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਫਰਵਰੀ 1984 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ|ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ]] ਦੇ ਅਨੁਛੇਦ 25, ਧਾਰਾ (2)(ਬੀ) ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅੰਦੋਲਨ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਧਾਰਾ ਅਸਪਸ਼ਟ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ, &quot;ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਜਾਂ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਜੋਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।&quot; ਹਾਲਾਕਿ ਇਸੇ ਅਨੁਛੇਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ [[ਕਿਰਪਾਨ|ਕ੍ਰਿਪਾਨ]] ਪਹਿਨਣ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪੇਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਘੱਟਗਿਣਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਧਾਰਾ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ।ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਹ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇਸ ਅਸਪਸ਼ਟ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਅਮਲੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਂਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਜੋੜਾ ਜੋ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਆਹ ਕਰੇਗਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਵਿਆਹ [[ਹਿੰਦੂ ਵਿਆਹ ਐਕਟ 1955]] ਦੇ ਤਹਿਤ ਰਜਿਸਟਰ ਕਰਵਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ । ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨਾਲ ਬਦਲਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ।

===ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ===
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ [[ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ|ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ]] ਨੂੰ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ|ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ]] ਤੋਂ ਹਟਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਕੋਡ ਨੇਮ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਜੁਲਾਈ 1983, ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਬਾਬਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਗ਼ਾਵਤ ਲਈ ਅਸਲਾਖਾਨਾ ਅਤੇ ਹੈਡਕੁਆਰਟਰ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਾਕੇ ਨੀਲੇ ਤਾਰੇ ਤੱਕ 165 ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਹੋਈ, ਨਾਲ ਹੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ 39 ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਦੰਗਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 410 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 1,180 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਸਨ।

ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਬੇਸਿੱਟਾ ਰਹਿਣ ਮਗਰੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ]], ਕੇਂਦਰੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਅਤੇ ਸੀਮਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ, ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰਾਬਤਾ ਬਾਕੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਨਾਲੋਂ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ [[ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ 3 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਸਿੱਖਾਂ ਜਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਹ ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।}} ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਫ਼ੌਜੀ ਨੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਦੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਅਫਸਰ, ਜੂਨੀਅਰ ਕਮਿਸ਼ਨਡ ਅਫਸਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰੈਂਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਫੌਜ ਨੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ। ਭਾਰੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਨਾਲ ਲੈਸ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ  ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮਝਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਟੈਂਕ-ਰੋਕੂ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨ-ਗਨ ਫਾਇਰ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਚੀਨੀ ਰਾਕੇਟ-ਪ੍ਰੋਪੇਲਡ ਗ੍ਰਨੇਡ ਲਾਂਚਰ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ-ਵਿੰਨ੍ਹਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਸੀ। ਭਾਰੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਅੰਤ 6 ਜੂਨ ਤੱਕ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਫ਼ੌਜ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਮ੍ਰਿਤਕਾਂ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ 83 ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 249 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ, ਹਾਲਾਂਕਿ [[ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ]] ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਕਿ 700 ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਧਿਕਾਰਤ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁੱਲ 493 ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਨਾਲ ਹੀ 1,592 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਹੋਈ। ਪਰ ਸੁਤੰਤਰ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ 5,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 200 ਖਾੜਕੂ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ।

ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਵਿਲੀਅਮ ਹੇਗ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ: 
{{Quote|text=ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਕੋਈ ਹੋਰ ਰਸਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਰਾਜ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਨੇੜੇ ਸੀ, ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਐਲਾਨਦਾ ਹੋਇਆ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦਾ।}}

ਮਿਤਰੋਖਿਨ ਆਰਕਾਈਵ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 1982 ਵਿੱਚ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਨੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ &quot;ਏਜੰਟ ਐੱਸ&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਵਰਤਿਆ ਜੋ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੀ। ਏਜੰਟ ਐੱਸ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਜੋ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। 1983 ਵਿੱਚ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਮਾਸਕੋ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮਨਾ ਲਿਆ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਗੁਪਤ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮਿਤਰੋਖਿਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 1984 ਤੱਕ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਵਿੱਚ ਵਿਫਲ ਰਹੀ।

===ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ===
{{Main article|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ}}
[[ਤਸਵੀਰ:Indira Gandhi official portrait.png|thumb|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]]
31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਨਿੱਜੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ [[ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਕਾਤਲ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਹੱਤਿਆ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[1984 ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ|ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ]] ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਲੋਚਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਮਿਸ਼ਨ, [[ਨਾਨਾਵਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨ]] ਨੇ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇਤਾਵਾਂ (ਜਗਦੀਸ਼ ਟਾਈਟਲਰ, ਐਚ.ਕੇ.ਐਲ. ਭਗਤ ਅਤੇ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ) ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।ਹੋਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਾਗਰਿਕ-ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਤੇ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਰਿਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 16 ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ, 13 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ 198 ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

==1985 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ==
===ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ, 1985===
[[ਤਸਵੀਰ:Harchand Singh Longowal 1987 stamp of India.jpg|thumb|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੰਡੀਆ ਪੋਸਟ ਸਟੈਂਪ 'ਤੇ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੀ ਤਸਵੀਰ।]]
ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਹੇ ਕੱਟੜਪੰਥ‌ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਭਿਆਨਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਂਪਦਿਆਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਕੀਤੀ,‌ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਨਿਖੇਦੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ।

1985 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਾਜੀਵ–ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤੇ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹੱਲ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਮਝੌਤਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਧਾਰਮਿਕ, ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸਮਝੌਤਾਯੋਗ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਨਾਲ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣੀ।

ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿੱਚ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਦੀ ਨਿਖੇਦੀ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਤੰਤਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੁਕ ਗਈ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ।

ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਵਿਕਸਤ ਕਰਕੇ ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ‌ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਗੈਰ–ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ, ਹਥਿਆਰ, ਪੈਸਾ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੋਸ਼ ਹਾਲਾਤੀ ਸਬੂਤਾਂ ਤੇ ਹੀ ਅਧਾਰਤ ਸਨ।

===ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182===
{{Main article|ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182}}
[[ਤਸਵੀਰ:Irish Naval Service recovering bodies from the Air India Flight 182 disaster.jpg|thumb|ਆਇਰਿਸ਼ ਨੇਵਲ ਸਰਵਿਸ, ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਵਿੱਚੋਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਬਰਾਮਦ ਕਰਦੀ ਹੋਈ]]
ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਮਾਂਟਰੀਅਲ–ਲੰਡਨ–ਦਿੱਲੀ–ਬੰਬਈ ਰੂਟ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਉਡਾਣ ਸੀ। 23 ਜੂਨ 1985 ਨੂੰ ਇਸ ਰੂਟ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਬੋਇੰਗ 747 ਨੂੰ [[ਆਇਰਲੈਂਡ ਗਣਰਾਜ|ਆਇਰਲੈਂਡ]] ਦੇ ਤੱਟ ਦੇ ਲਾਗੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਕੁੱਲ 329 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 268 ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕ, 27 ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 24 ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਫਲਾਈਟ ਚਾਲਕ ਦਲ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਇਸੇ ਦਿਨ ਇੱਕ ਹੋਰ ਧਮਾਕਾ [[ਜਪਾਨ|ਜਾਪਾਨ]] ਦੇ ਟੋਕੀਓ ਦੇ ਨਾਰੀਤਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਵੀ ਹੋਇਆ, ਜਿਸਦਾ ਮਕਸਦ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 301‌ ਨੂੰ ਉਡਾਉਣਾ ਸੀ, ਪਰ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਧਮਾਕਾ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਮਾਨ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 331 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ ਦੇ ਪੰਜ ਦੇਸ਼ਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ: ਕੈਨੇਡਾ, ਬਰਤਾਨੀਆ, ਭਾਰਤ, ਜਾਪਾਨ ਅਤੇ ਆਇਰਲੈਂਡ।

ਇਸ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ਼ੱਕੀ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਸਤੰਬਰ 2007 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇਨਕੁਆਰੀ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜਾਂਚ ਨਿਊਜ਼ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ''ਤਹਿਲਕਾ'' ਵਿੱਚ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਅਣਜਾਣ ਵਿਅਕਤੀ [[ਲਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ]] ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਮਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਜਾਂਚਾਂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਅਸਲ ਵਿੱਚ [[ਤਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ]] ਸੀ।

ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਲਈ ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਚਲਾਏ ਗਏ। ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਿਆਤ‌ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਇਕਲੌਤਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਅਤੇ ਨਾਰੀਤਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਫਟਣ ਵਾਲੇ ਬੰਬਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ।

===1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ===
{{Main|ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ}}
[[ਤਸਵੀਰ:GURUDWARA SRI AKAL TAKHT SAHIB.jpg|thumb|ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਵਿਖੇ 1986 ਦਾ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ]]
1986 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ਤੇ ਸੀ ਤਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ [[ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ|ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ‌]] ਬੁਲਾਇਆ 26 ਜਨਵਰੀ 1986 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਆਪਣਾ ਜਥੇਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ‌ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਕਈ ਬਾਗ਼ੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਈ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 1987 ਵਿੱਚ [[ਲਾਲੜੂ]] ਨੇੜੇ 32 ਹਿੰਦੂ ਬੱਸ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ 1991 ਵਿੱਚ [[ਲੁਧਿਆਣਾ|ਲੁਧਿਆਣੇ]] ਵਿੱਚ 80 ਰੇਲ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਚਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

1989 ਦੀਆਂ ਸੰਸਦੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ 13 ਸੰਸਦੀ ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 10 ਸੀਟਾਂ ਤੇ ਜੇਤੂ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਖਾਕੀ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ‌ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੋਟਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕੇਵਲ 24% ਰਹੀ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇਹ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਪਣੀ ਖਾੜਕੂ ਵਿਰੋਧੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ, [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਇਸ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1993 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

===1990 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂ਼ਾਆਤ ਵਿੱਚ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਮੂਹ ਅਹਿੰਸਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪੈਰਵੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।

ਅਗਸਤ 1991 ਵਿੱਚ, [[ਰੋਮਾਨੀਆ]] ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਸਫ਼ੀਰ [[ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੇਰੋ]] ‌'ਤੇ [[ਬੁਖ਼ਾਰੈਸਟ|ਬੁਖ਼ਾਰੈਸਟ]] ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਿਬੇਰੋ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਨੇ 1991 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਰੋਮਾਨੀਆਈ ਸਫ਼ੀਰ ਲਿਵੀਯੂ ਰਾਡੂ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ, ਇਹ ਰਿਬੇਰੋ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਸ਼ੱਕ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਰੋਮਾਨੀਆਈ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਡੂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਅਕਤੂਬਰ 1991 ਵਿੱਚ‌ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਅਗਵਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਸੀ,‌ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਜਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ 20 ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਰ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਵਿਦਵਾਨ ਇਆਨ ਟੈਲਬੋਟ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ, ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਸਮੇਤ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਧਿਰਾਂ ਕਤਲ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਵਰਗੇ ਅਪਰਾਧ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ।

24 ਜਨਵਰੀ 1993 ਤੋਂ 4 ਅਗਸਤ 1993 ਤੱਕ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗ਼ੈਰ–ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨ ਅਨਰਿਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਡ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਐਂਡ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਰਿਹਾ ਪਰ 22 ਜਨਵਰੀ 1995 ਨੂੰ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਤੌਰ ਤੇ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

31 ਅਗਸਤ 1995 ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਜਿਸਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੇ ਲਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕੀ ਦੱਸਿਆ। ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਦੂਤਾਵਾਸ ਦੁਆਰਾ 2006 ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਰਿਲੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ।

ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਜੋ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ, ਉਹ ਸਮਰਥਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ। ਘੱਟਦੇ ਸਮਰਥਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਸਤਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਾਗ਼ੀ ਲੜਾਕਿਆਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਲਗਾਤਾਰ ਜਿਤਾਂ ਕਾਰਨ ਖਾੜਕੂਵਾਦ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ।
===2000 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ‌ (ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ) ਵਿਰੁੱਧ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ‌ ਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਗੁਨਾਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਪਛਾਣ ਜਾਂ ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ, 1984 ਤੋਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਬਲਾਂ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਵਿਆਪਕ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ– ਮਨਮਾਨੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ, ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ, ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ, ਸ਼ੱਕੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਫ਼ਾਂਸੀ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਮੰਗੇ ਗਏ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਠਿਕਾਣਿਆਂ ਦਾ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੌਰਾਨ ਪੁਲਿਸ ਉੱਪਰ ਲਾਪਤਾ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਬਲਾਤਕਾਰ ਅਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ ਦੇ ਕਈ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਦਸੰਬਰ 2002 ਤੱਕ 75-100 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ।
===2010 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
2010 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਰਨਤਾਰਨ ਧਮਾਕਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ 4 ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਡੇਰਾ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਵਰਗੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੀ ਸਰਗਰਮ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਦਸੰਬਰ ਤੱਕ, ਭਾਰਤੀ ਮੀਡੀਆ ਸੂਤਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫੋਰਸ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਭਾਵੀ ਹਮਲੇ ਬਾਰੇ ਖੁਫ਼ੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਨਪੁਟ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਖਾੜਕੂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹੈਂਡਲਰਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਨਵੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ 13 ਮਤੇ ਅਪਣਾਏ। 12ਵੇਂ ਮਤੇ ਨੇ 1986 ਦੇ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਏ ਗਏ ਮਤਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]] ਨੇ ਸੂਰਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਯਾਨੰਦ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮਾਨ ਏਸੀਪੀ ਸਤੀਸ਼ ਮਲਹੋਤਰਾ ਨਾਲ ਬਹਿਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਡੀਐਮਸੀਐਚ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੇਟ ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਫੋਰਸ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਾਰੇ ਲਗਾਏ। ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 15–20 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਚੱਲੇ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਾਨ ਨੂੰ ਏਡੀਸੀਪੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।

ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਫਿਊਜੀ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ (IRB) ਰਿਪੋਰਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂਸਟਾਰ ਦੀ 31ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 25 ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ।‌‌ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਪਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ|ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] ਦੇ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਦੋ ਮੈਂਬਰਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਸਰੂਪ ਸਿੰਘ ਸੰਧਾ ਅਤੇ ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਚੰਨਾ ਵਜੋਂ ਹੋਈ ਹੈ, ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਬਾਦਲ ਵਿਰੋਧੀ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ।

ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ, ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲਾਬਿੰਗ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਵਧਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਾਲ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਬੰਧਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ, ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਉਪਲਬਧ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਲਈ ਸਮਰਥਨ ਜੁਟਾਉਣ ਲਈ ਇੰਟਰਨੈਟ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਵਰਗੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸੰਚਾਰ ਢੰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
===2020 ਦਾ ਦਹਾਕਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Khalistan Referendum posters, corner of Foleshill Road ^ Harnall Lane West, Coventry - geograph.org.uk - 6987097.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਪੋਸਟਰ।]]
2021 ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸਮੂਹ, ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ (SFJ) ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ–ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ|ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ]], [[ਇਟਲੀ]], [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਅਤੇ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਸਮੇਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਜਨਮਤ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵੋਟਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਲੱਖਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੋਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਹੈ।

ਜਨਵਰੀ 2023 ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਮੈਲਬੌਰਨ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਝੜਪਾਂ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦੋ ਲੋਕ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਦੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਪੁਲਿਸ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ: &quot;ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ, ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਝੰਡਿਆਂ ਦੇ ਡੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਈ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਸੱਟਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪੀੜਤਾਂ ਦਾ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪੈਰਾਮੈਡਿਕਸ ਦੁਆਰਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ&quot; ਅਤੇ &quot;ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇੱਕ 34 ਸਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ 39 ਸਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਦੰਗਾਕਾਰੀ ਵਿਵਹਾਰ ਲਈ ਜੁਰਮਾਨੇ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&quot; ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਬੈਰੀ ਓ'ਫੈਰਲ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ।

ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ ਦੀਪਕ ਪੁੰਜ, ਜੋ ਕਿ [[ਬਰੈਂਪਟਨ]] ਦੇ ਇੱਕ ਰੇਡੀਓ ਹੋਸਟ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁਖ ਆਲੋਚਕ ਸਨ, 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਬੰਦਿਆਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ [[ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ]] ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਬੋਲਣ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਦ ਗਲੋਬ ਐਂਡ ਮੇਲ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ, ਪੁੰਜ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ, &quot;ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਬੰਦੂਕ ਤਾਣੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਨੇ ਬੀਅਰ ਦੀ ਬੋਤਲ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਵਾਰ ਕੀਤਾ।&quot; ਬਰੈਂਪਟਨ ਦੇ ਮੇਅਰ ਪੈਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ &quot;ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਹਿੰਸਾ ਜਾਂ ਧਮਕੀ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।&quot; ਪੀਲ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਜਾਂਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।

ਅਗਸਤ 2022 ਵਿੱਚ‌ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ]], ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ [[ਵਾਰਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦੇ]] (ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜਥੇਬੰਦੀ ਜੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ) ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਉਸਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਸ਼ੇ ਤਿਆਗਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਅਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਟੂਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ, ਨਸ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬੁਰਾਈਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਜਨਤਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ।‌ 18 ਮਾਰਚ 2023 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 'ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੰਗਠਨ 'ਤੇ ਕਤਲ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼, ਪੁਲਿਸ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਫੈਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ। ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਫ਼ਰਾਰ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਨੂੰ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ 2023 ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।

ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਕਈ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਦੇ ਹੋਏ ਪਰ ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਭੀੜ ਨੇ [[ਸਾਨ ਫ਼ਰਾਂਸਿਸਕੋ|ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ]] ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਭੀੜ ਨੇ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਖੰਭੇ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਉਤਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਖਿੜਕੀਆਂ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਮੂਲੀ ਸੱਟਾਂ ਲਗਾਈਆਂ। NIA ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ। 21 ਮਾਰਚ 2023 ਨੂੰ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਕੌਂਸਲੇਟ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ 'ਤੇ ਜਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ।

18 ਜੂਨ 2023 ਨੂੰ [[ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਜਰ]] ਨੂੰ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਦੇ [[ਸਰ੍ਹੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ|ਸਰੀ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਪਾਰਕਿੰਗ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਿੱਝਰ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਦੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਉਸ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਤਲਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹਵਾਲਗੀ ਦੀ ਅਸਫਲ ਮੰਗ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।

2 ਜੁਲਾਈ 2023 ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਫਾਇਰ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਦੁਆਰਾ ਅੱਗ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਬੁਝਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸੱਟ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ। ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਮੈਥਿਊ ਮਿਲਰ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਟਵਿੱਟਰ 'ਤੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਹਮਲਾ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਸੀ।

ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਗਲੋਬ ਐਂਡ ਮੇਲ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁਝ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਨਿੱਝਰ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਨਿੱਝਰ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਇੰਟਰਵਿਊਆਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਖ਼ੁਲਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ 1995 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਤਲ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਮੁਖੀ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤਾਰਾ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਬੰਧ ਸਨ।

1 ਸਤੰਬਰ 2024 ਨੂੰ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਟੋਰਾਂਟੋ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੈਲੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਰੈਲੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਫਲੋਟਾਂ 'ਤੇ [[ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ]]‌ (ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਹਮਲਾਵਰ) ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਰਾਹਗੀਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ, ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ। SFJ ਦੇ ਜਨਰਲ ਕੌਂਸਲ ਨੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਦਿਲਾਵਰ ਦੀ ਔਲਾਦ ਹਾਂ‌ 1995 ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ, ਹਥਿਆਰ ਦੀ ਚੋਣ ਬੰਬ ਸੀ, ਪਰ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਵੋਟ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਹੈ।&quot; ਰੈਲੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਨੇ &quot;ਕਿੱਲ ਇੰਡੀਆ&quot; ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਵੀ ਲਗਾਏ।

ਨਵੰਬਰ 2024 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਸਭਾ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਝੜਪ ਹੋਈ। [[ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ]], [[ਜਗਮੀਤ ਸਿੰਘ]], ਪੀਅਰ ਪੋਇਲੀਵਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਰੈਂਪਟਨ ਦੇ ਮੇਅਰ ਪੈਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਸਿਟੀ ਕੌਂਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।‌ ਪੀਲ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਇੱਕ ਆਫ ਡਿਊਟੀ ਸਾਰਜੈਂਟ ਹਰਿੰਦਰ ਸੋਹੀ ਨੂੰ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਡਿਊਟੀ ਤੋਂ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸੋਹੀ ਨੂੰ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਫੜੇ ਹੋਏ ਫਿਲਮਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਝੜਪ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ,  ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪੈਨਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮੰਦਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਸੂਸੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਬਾਰੇ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਕੈਨੇਡਾ ਲਈ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰੈਫਰੈਂਡਮ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗੋਸਲ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਬਨਾਮ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਉਹ (ਕੌਂਸਲਰ ਅਧਿਕਾਰੀ) ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।&quot;

===ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦਾ ਚੋਣ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ===
{{Main article|2022 ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ|2024 ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ}}
[[2022 ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ|2022 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ]] ਵਿੱਚ‌ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ), ਦੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀ ਹੈ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 117 ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 81 ਸੀਟਾਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਅਤੇ 386,176 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 2.48% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੂੰ 2017 ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 49,260 ਵੋਟਾਂ (ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 0.3%) ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਨੇ ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ ਹੋਈ [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੰਗਰੂਰ]] ਲੋਕ ਸਭਾ ਉਪ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ, ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ 253,154 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 35.61% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਨ 2024 ਦੀ ਸੰਗਰੂਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ ਹਾਰ ਗਏ ਸਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ 187,246 ਵੋਟਾਂ ਜਾਂ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ 18.55% ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।

2024 ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤੇਰਾਂ ਸੰਸਦੀ ਹਲਕਿਆਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਦੋ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ [[ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ|ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ]], ਨੇ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੇ ਗਏ।  ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੇ 13 ਵਿੱਚੋਂ 12 ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਮੀਦਵਾਰ ਖੜ੍ਹੇ ਕੀਤੇ, ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 500,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੋਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ।
==ਖਾੜਕੂਵਾਦ==
[[ਤਸਵੀਰ:Socialism in Context.png|thumb|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ (ਸੱਜੇ) ਅਤੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕਨਵੀਨਰ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ (ਖੱਬੇ) ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪਠਾਣੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿੱਚ, ਫਰਵਰੀ-ਮਾਰਚ 1991]]
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ‌। 1984 ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਫ਼ੌਜੀ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ। ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਨਾਲ–ਨਾਲ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਰਗ ਵੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਦਾ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲੱਗਾ।

ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵੱਲ ਮੁੜਿਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਕੁਝ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ, ਫ਼ੌਜ ਜਾਂ ਫੌਜ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ। ਮਾਨਵ–ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਮੌਜ–ਮਸਤੀ, ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਮਰਦਾਨਗੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਸਨ। ਪੁਰੀ ਜੱਜ ਅਤੇ ਸੇਖੋਂ (1999) ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਨਪੜ੍ਹ ਜਾਂ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹੇ–ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਨੌਕਰੀ ਦੀਆਂ ਕਾਫ਼ੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, &quot;ਮਨੋਰੰਜਨ&quot; ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਖ਼ੁਦ ਸਿਰਫ਼ 5% ਖਾੜਕੂਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸੀ।

===ਪਤਨ===
ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਅਨੁਸਾਰ 1992 ਤੋਂ 1997 ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ 1997 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ, &quot;ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੈੱਲ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਫੰਡ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦੇ ਹਨ।&quot; 

&quot;ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨ ਲਾਦੇਨ ਤੱਕ: ਧਾਰਮਿਕ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ&quot; ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਓਰਫੈਲੀਆ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਗਲੋਬਲ ਐਂਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੱਡੀਜ਼, ਯੂਸੀਐਸਬੀ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਮਾਰਕ ਜੁਰਗੇਨਸਮੇਅਰ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਾ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲਿਆ ਜਿਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਲਹਿਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।&quot; ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਥੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਕੈਦ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ ਜਾਂ ਫਿਰ ਲੁਕਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।

===ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਦੇ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹਿਣ ਦੇ ਕਾਰਨ===
ਖਾੜਕੂਵਾਦ‌ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ:

• ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਮੁੱਖੀ ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖਾੜਕੂਆਂ ਤੇ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈ। ਕਈ ਖਾੜਕੂ ਆਗੂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।‌

• ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦਖ਼ਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ।

• ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਲਈ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ&quot; ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧਾਰਨਾ ਦੀ ਘਾਟ। ਕੁਮਾਰ (1997) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਨਾਮ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਇੱਛਾਵਾਦੀ ਸੋਚ ਸੀ, ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿਰੁੱਧ ਉਨ੍ਹਾਂ (ਖਾੜਕੂਆਂ) ਦੀ ਘ੍ਰਿਣਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਬਦਲਵਾਂ ਵਿਕਲਪ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਸਕੇ।

• ਲਹਿਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਖਾੜਕੂਆਂ ਕੋਲ ਵਿਚਾਰਾਤਮਰਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ।

• ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰਾਂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ ਨਾਲ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਵੰਡੀਆਂ ਗਈਆਂ।

• ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹਮਦਰਦੀ ਅਤੇ ਸਮਰਥਨ ਦਾ ਘਾਟਾ।

• ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਫੁੱਟ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੀਤਾ।

• ਵੱਖਵਾਦੀ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਧਾਈ ਗਈ ਚੌਕਸੀ।

ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਪੀਸ ਐਂਡ ਕਨਫਲਿਕਟ ਸਟੱਡੀਜ਼ ਲਈ ਲਿਖਦੇ ਹੋਏ ਸਿਮਰਤ ਢਿੱਲੋਂ (2007) ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ, &quot;ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਲੜਾਈ ਕਾਰਨ ਲਹਿਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਮਰਥਨ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ।&quot;

===ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ===
ਸਿਖ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੌਂਸਲ ਅਤੇ ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਵਰਗੇ ਕਈ ਖਾੜਕੂ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਸਮੇਂ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਸੰਗਠਿਤ ਹਨ, ਜੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਫ਼ੌਜੀ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੂਹ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਰਗਰਮ ਸਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਜੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੌਜੂਦਗੀ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ 1993 ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ]], ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ, [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ)|ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ]], ਅਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਅਣਜਾਣ ਸਮੂਹ, ਸ਼ਹੀਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੋਰਸ ਨੇ 1997 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਸਮੂਹ ਬਾਰੇ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ ਗਿਆ।

ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

* ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (BKI)
** [[ਯੂਰਪੀ ਸੰਘ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ‌]] ਅਤੇ [[ਯੂਨਾਈਟਡ ਕਿੰਗਡਮ|ਬਰਤਾਨੀਆ]] ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
** 2004 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਅੱਤਵਾਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ । 
** ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 'ਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਾਮਜ਼ਦ।
* ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਫ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ (BTFK)
** ਇਹ ਸਮੂਹ 1984 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ]] ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
** 1995 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ 4 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) 
** 1986 ਵਿੱਚ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ।  ਇਹ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ (DOS) ਦੁਆਰਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੈ । 
** ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ KCF ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 1995 ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। 
* ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਆਰਮੀ (KLA)
** ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿੰਗ‌ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵੱਖ ਹੋਏ ਸਮੂਹ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ।
* [[ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ]] 
** 1986 ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ
** 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਿਕਾਂ 'ਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕਈ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
* [[ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫ਼ੋਰਸ|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਫੋਰਸ]] (KZF)
** ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ। 
* ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ISYF) (ਜੋ ਕਿ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।)
* [[ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੁਡੈਂਟਸ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ|ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ]] (AISSF)
* ਦਸਮੇਸ਼ ਰੈਜੀਮੈਂਟ
* ਸ਼ਹੀਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੋਰਸ

==ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sikh march against Indian policy, London 10-Jun-12.JPG|thumb|ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, 2011]]
ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਹਿੰਸਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਇਆ। ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਲਹਿਰ  ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕੂਟਨੀਤਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਬਰਤਾਨੀਆ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣ ਲਈ ਕਾਡਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜਲਾਵਤਨ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।

ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਗਤ ਤਾਲਮੇਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧੜਿਆਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਗਠਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮੰਚ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਈ ਵਾਰ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਲਈ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ੈਲੀਬੱਧ ਸੰਸਕਰਣ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਕੇ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਆਗੂਆਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕੁਝ ਧੜੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਲੜਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਾਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਫੰਡਾਂ ਨੂੰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।

ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਸੁਚਾਰੂ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਵਿਵਸਥਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਸੰਮੇਲਨਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1981 ਵਿੱਚ &quot;ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਮੇਲਨ&quot; ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 200 ਡੈਲੀਗੇਟਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1987 ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਸੰਮੇਲਨ ਸਲੋਹ, ਬਰਕਸ਼ਾਇਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਲਿਆਉਣੀ ਸੀ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ। ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਸਲੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦਿਅਕ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਗੈਰ–ਸਿੱਖ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਚਿਹਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਸੀ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਵੱਖਵਾਦੀ&quot; ਮੰਨਦੇ ਸਨ।

1993 ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਅਨਰਿਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਡ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਐਂਡ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (UNPO) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਅੰਦਰ ਹੀ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਉੱਤੇ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮਾਂ ਕਾਰਨ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਮੁਅੱਤਲੀ 22 ਜਨਵਰੀ 1995 ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਐਸੋਸੀਏਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐਡਵਰਡ ਟੀਜੀ ਐਂਡਰਸਨ, ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ:  
{{Quote|text=ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਵੈ-ਨਿਰਣੇ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਭੜਕਾਊ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ, ਕਠੋਰ ਬਿਆਨਬਾਜ਼ੀ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹਿੰਸਕ ਤਣਾਅ, ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਲਈ 'ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ' ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਹੈ।|author=ਐਡਵਰਡ ਟੀ.ਜੀ. ਐਂਡਰਸਨ, ਭਾਰਤੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ, ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ (2024)}}
===ਪਾਕਿਸਤਾਨ===
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲੰਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ &quot;ਬਲੀਡ ਇੰਡੀਆ&quot; ਰਣਨੀਤੀ ਤਹਿਤ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। 1971 ਦੀ ਭਾਰਤ–ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ, [[ਜ਼ੁਲਫ਼ਿਕ਼ਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ|ਜ਼ੁਲਫ਼ਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ]] ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਨਰਲ [[ਯਹੀਆ ਖਾਨ|ਯਾਹੀਆ ਖਾਨ]] ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਕਮਰ ਟੁੱਟ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਥਾਈ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ.... ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।&quot;

ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਨੇਤਾ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਭੁੱਟੋ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰਾਂਗੇ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਵਾਂਗੇ।&quot;

ਭੁੱਟੋ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਣੇ ਜਨਰਲ [[ਮੁਹੰਮਦ ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ਼|ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ਼]] ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਵਜੋਂ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਰਵਾਇਤੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਉਂਦੇ ਸਨ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਸਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਠਹਿਰਨ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ।

[[ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ]] ਮੁਖੀ, ਜਨਰਲ ਅਬਦੁਲ ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ‌ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਆਈਐਸਆਈ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਸੈੱਲ ਖੋਲ੍ਹਿਆ। ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਵਿੱਚ ਰਹਿਮਾਨ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਮਾਣ ਸੀ ਕਿ, &quot;ਸਿੱਖ ਪੂਰੇ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ, ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਹੈ, ਕਿੱਥੇ ਬੰਬ ਲਗਾਉਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸ ਦਫ਼ਤਰ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ।&quot; ਜਨਰਲ ਹਾਮਿਦ ਗੁਲ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਸਥਿਰ ਰੱਖਣਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕੀਮਤ ਦੇ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਉਦੋਂ ਹੀ ਘਟਿਆ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਤਾਰ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ [[ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਭੁੱਟੋ]] ਸਰਕਾਰ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਸਾਂਝੀ ਗਸ਼ਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਈ।

2006 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਮੂਲ ਦੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕ ਖਾਲਿਦ ਅਵਾਨ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਕੇ &quot;ਅੱਤਵਾਦ ਦਾ ਸਮਰਥਨ&quot; ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ‌ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਘਾਤਕ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸੈਂਕੜੇ ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਅਵਾਨ ਅਕਸਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

2008 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਬਿਊਰੋ]] ਨੇ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਸੰਸਥਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।
===ਬਰਤਾਨੀਆ===
ਫਰਵਰੀ 2008 ਵਿੱਚ, ਬੀਬੀਸੀ ਰੇਡੀਓ 4 ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਮੁਖੀ, ਐਨਪੀਐਸ ਔਲਖ ਨੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਪੈਸੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਖੁਫ਼ੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਆਪਣੇ ਰੰਗਰੂਟਾਂ ਨੂੰ [[ਅਲ ਕਾਇਦਾ]] ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਬ੍ਰਾਈਟਨ ਦੇ ਲਾਰਡ ਬਾਸਮ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ &quot;ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ&quot; ਕੀਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ &quot;ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ&quot; ਹਨ। ISYF ਨੂੰ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ &quot;ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਮੂਹ&quot; ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਇਸਨੂੰ 27 ਜੂਨ 2002 ਨੂੰ ਅਮਰੀਕੀ ਖਜ਼ਾਨਾ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਅੱਤਵਾਦ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 

ਲੰਡਨ ਈਵਨਿੰਗ ਸਟੈਂਡਰਡ ਲਈ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਐਂਡਰਿਊ ਗਿਲਿਗਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ਬਰਤਾਨੀਆ) ISYF ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕਮੇਟੀ, ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਮੈਂਬਰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ ਫੰਡਿੰਗ ਮੰਗੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।

===ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ===
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਹੈਲਮਟ ਸ਼ਮਿਟ ਅਤੇ ਵਿਲੀ ਬ੍ਰੈਂਡਟ, ਜੋ ਦੋਵੇਂ ਪੱਛਮੀ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਚਾਂਸਲਰ ਸਨ, ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੀ [[ਕੇਂਦ੍ਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ|ਕੇਂਦਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ]] (ਸੀਆਈਏ) ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ [[ਦਾ ਇੰਡੀਅਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ]] ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੂਹੀਆ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਅਗਿਆਤ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੀਆਈਏ ਨੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਰਾਹੀਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਕੇ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ &quot;ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ&quot; ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੂਤਾਵਾਸ ਨੇ ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ ਸੀ। 

ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੈਬਨਿਟ ਸਕੱਤਰੇਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਧੀਕ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੰਗ ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬੀ. ਰਮਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ 1971 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਜਨਰਲ ਯਾਹੀਆ ਖ਼ਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ।

2023 ਵਿੱਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਥਿਤ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ, ਜੋ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸਮੂਹ ਸਿੱਖਸ ਫਾਰ ਜਸਟਿਸ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਸਨ, ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ। 29 ਨਵੰਬਰ 2023 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਕਰਮਚਾਰੀ ਨੂੰ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਥਿਤ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
===ਕੈਨੇਡਾ===
ਟੈਰੀ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਨੇ ਸੀਬੀਸੀ‌ ਨੂੰ 2007 ਦੀ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ‌‌ (ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿੱਖ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਮੂਹ ਜੋ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਕੱਟੜਤਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ) ਨੇ ਸੀਬੀਸੀ 'ਤੇ &quot;ਮਾਣਹਾਨੀ, ਨਿੰਦਿਆ ਅਤੇ ਬਦਨਾਮੀ&quot; ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕੀਤਾ‌ ਅਤੇ ਇਹ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਨੇ ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਦੀ ਸਾਖ਼ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ 2015 ਵਿੱਚ, ਡਬਲਯੂਐਸਓ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤ ਆਪਣੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ। ਟੈਰੀ ਮਾਈਲੇਵਸਕੀ ਦੀ 2020 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਲਿਤ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

2017 ਵਿੱਚ [[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ]] ਨੂੰ &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਹਮਦਰਦ&quot; ਕਿਹਾ ਅਤੇ 22 ਫਰਵਰੀ 2018 ਨੂੰ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਟਰੂਡੋ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ|ਸੁਖਬੀਰ ਬਾਦਲ]] ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, &quot;ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕੋਈ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਨਾ ਤਾਂ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ।&quot;

ਸਤੰਬਰ 2023 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੇ ਹੋਏ, ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਕੁਨ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ, ਜਿਸਦੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਦੇ ਸਰੀ ਵਿੱਚ ਨਕਾਬਪੋਸ਼ ਬੰਦੂਕਧਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹੱਤਿਆ ਕਰ  ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਨਿੱਝਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ–ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਕੂਟਨੀਤਕ ਵਿਵਾਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਿਫ਼ਾਰਤੀ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਕੈਨੇਡਾ ਨੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਖੁਫੀਆ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਸਬੂਤ ਸਾਂਝੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਸਨ।

==ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ==
* [[ਖਾੜਕੂ]]
* [[ਖ਼ਾਲਸਾ]]
* [[ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ]]
* [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]
* [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{Reflist}}

==ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ==
*{{Commons category-inline|Khalistan movement|ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ}}।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ]]</text>
      <sha1>ijonadsdr73ncu99zukndqf8wcq7yoj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5327</id>
    <revision>
      <id>811859</id>
      <parentid>811848</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T15:33:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <comment>[[Special:Contributions/2401:4900:1C70:ECB1:3D6A:1FCC:8F0D:F44F|2401:4900:1C70:ECB1:3D6A:1FCC:8F0D:F44F]] ([[User talk:2401:4900:1C70:ECB1:3D6A:1FCC:8F0D:F44F|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ਦੀ ਸੋਧ [[Special:Diff/811848|811848]] ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰੋ</comment>
      <origin>811859</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="111216" sha1="gdw9g42hxib931yps3pj9k443mtlz8f" xml:space="preserve">'''ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ''' ਤੋਂ ਭਾਵ [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ-ਸਮੂਹ]] ਦੁਆਰਾ ਸਿਰਜੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜੀਵਨ-ਜਾਂਚ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ, ਕਿੱਤੇ, ਰਸਮ-ਰਿਵਾਜ, ਰਿਸ਼ਤੇ-ਨਾਤੇ, [[ਪਹਿਰਾਵਾ]], ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼, ਕੀਮਤਾਂ, ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਸਾਧਨ, [[ਭਾਸ਼ਾ]] ਅਤੇ [[ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ|ਲੋਕ-ਸਾਹਿਤ]] ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਇਕ ਕੌਮ ਜਾਂ ਜਨ-ਸਮੂਹ, ਜਿਹੜਾ [[ਸਮਾਜ]] ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਆਪਣਾ ਇੱਕ [[ਸਭਿਆਚਾਰ|ਸੱਭਿਆਚਾਰ]] ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੜਾਅ ਉੱਤੇ ਕਿਉ ਨਾ ਹੋਵੇ।&lt;ref&gt;ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਫਰੈਂਕ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਫਾਉਂਡੇਸ਼ਨ, ਪੰਨਾ 10-11 &lt;/ref&gt;

==ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਾਮਕਰਣ ==
'''[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]''' ਸ਼ਬਦ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਤੋਂ ਮਿਲਕੇ ਬਣਿਆ ਹੈ- 'ਪੰਜ'- ਭਾਵ ਕਿ ਗਿਣਤੀ ਦੇ [[ਪੰਜ]] ਅਤੇ 'ਆਬ'- ਭਾਵ ਕਿ [[ਪਾਣੀ]]। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ '[[ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ|ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ]] ਦੀ ਧਰਤੀ'।

ਪੁਰਾਤਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੋਮਿਆਂ ਵਿਚ ਇਕ ਸ਼ਬਦ 'ਪੰਚਨਦ' ਵੀ ਸੀ, ਜਿਹੜਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹੀ ਪਰਿਆਵਾਚੀ (ਸਮਾਨਾਰਥਕ) ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਖਿੱਤੇ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਹੜਾ [[ਸਿੰਧ]] ਅਤੇ [[ਸਰਸਵਤੀ ਨਦੀ|ਸਰਸਵਤੀ]] ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਕੁਝ ਵਡੇਰੇ ਖਿੱਤੇ ਦਾ ਸੂਚਕ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite book}}&lt;/ref&gt;

=== '''ਭੂਗੋਲਿਕ ਚੌਖਟਾ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ''' ===
ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖਿੱਤਾ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜੀਵਨ-ਢੰਗ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਮਿਲ ਕੇ ਹੀ ਕਿਸੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਇਕ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਲਈ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਮਹੱਤਤਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸੇ ਇਕ ਨੂੰ ਕੱਢ ਕੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਭੂਗੋਲਿਕ ਚੌਖਟ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਰਥ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਇਕ ਵੇਲੇ ਨਾਲ ਵੀ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਦੇਰ ਤੱਕ ਪਿੰਡ ਇਕ ਖ਼ੁਦ-ਇਖ਼ਤਿਆਰ ਇਕਾਈ ਵਜੋਂ ਕਾਇਮ ਰਹੇ ਹਨ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਇੱਥੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਸੀ । ਇਸ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਸਨ।

ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਸਮਾਂ [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਨੌਵੀਂ ਤੋਂ ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹੀ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇਸ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਵਾਪਰਨੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈਆਂ। ਇਹਨਾਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਅ ਦਾ ਇਕ ਰੂਪ ਇਹ ਸੀ, ਕਿ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਜਨ-ਸਮੂਹ ਦੀ ਸ਼ਨਾਖਤ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਕੁਟੰਬ, ਕਬੀਲੇ, ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਸੰਗਠਨ ਦੀ ਥਾਂ ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਇਕਾਈ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ । ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, ਪੰਜਾਬੀ ਕੌਮੀਅਤ ਨੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਇਸੇ ਕੌਮੀਅਤ ਦੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਪ੍ਰਗਤੀ ਜਾਂ ਆਓ ਦੀਆਂ ਕਠਿਨਾਈਆਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite book}}&lt;/ref&gt;

ਰਾਜਨੀਤਕ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵੱਲੋਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜਰਜਰੀ ਹੋਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜਕੀ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਢਾਹ ਢੇਰੀ ਕੀਤਾ। ਪੁਰਾਣੀ ਸਮਾਜਿਕ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ । ਸੰਨ 1000 ਈ. ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਇਸਲਾਮੀ ਹਮਲੇ ਏਨੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹੋਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ, ਕਿ ਸਥਾਨਕ ਨਜ਼ਾਮ ਨੂੰ ਉਹ ਸੰਭਲਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਦਿੰਦੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਛੂਟ, ਇਹ ਹਮਲੇ ਕਾਫ਼ਰਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਹੇਠ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਲਈ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਾਫ਼ਰ ਸਨ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਕੁਟੰਬ, ਕਬੀਲੇ, ਜਾਤ, ਵਰਣ ਜਾਂ ਸਮੂਹ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੋਣ। ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਦੋ ਹੀ ਰਾਹ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਾਂ ਇਸਲਾਮ ਧਾਰਨ ਕਰਨ, ਜਾਂ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ। [[ਮਹਿਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ]] ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਮਿਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਨੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਮਲਾਵਰ ਬਣ ਕੇ ਆਏ ਮੁਸਲਮਾਨ ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਅਤੇ ਇਸ ਥਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਘਰ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਥਾਨਕ ਵਸੋਂ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਲੰਮਾ ਅਮਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਲਈ ਨਤੀਜੇ ਨਿਕਲੇ। ਸਥਾਨਕ ਵਸੋਂ ਲੋਕਾਂ ਵਲੋਂ ਭਾਰੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਇਸਲਾਮ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ, ਵਰਣ-ਵੰਡ ਉੱਤੇ ਖੜੀ ਸਮਾਜਕ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਢਾਹ ਲੱਗਣਾ, ਬਹੁਦੇਵਵਾਦ ਤੋਂ ਇਕ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਫੜਨਾ, ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਉਪਰ ਇਸਲਾਮ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਦਾ ਅਸਰ ਨਿਸ਼ਚੇ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਸਲਾਮ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਹਾਲਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਢਾਲਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। [[ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ]] ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਓਨਾ ਹੀ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧ ਅੰਗ ਹੈ, ਜਿੰਨੀ ਇਥੋਂ ਦੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਲਹਿਰ। [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਚ [[ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ|ਫ਼ਰੀਦ-ਬਾਣੀ]] ਨੂੰ ਥਾਂ ਦੇ ਕੇ ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ ਨੂੰ ਵੀ ਭਗਤੀ-ਧਾਰਾ ਦਾ ਇਕ ਅੰਗ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਸਮਾਂ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚਲੇ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਉਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਰੰਗਤ ਹੋਰ ਵੀ ਗੂਹੜੀ ਹੁੰਦੀ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{Cite book|ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ=ਪ੍ਰੋ. ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਫਰੈਕ}}&lt;/ref&gt;

ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਸਾਹਿਤਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਭਗ ਇਹੀ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਇਸਲਾਮ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੈ । ਬਹੁਤੀਆਂ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਰਚਿਆ ਗਿਆ, ਪਹਿਲਾ ਸਾਹਿਤ ਨੌਵੀਂ ਤੋਂ ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਪਹਿਲੇ ਸਾਹਿਤ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖ ਹਨ। ਅੱਠਵੀਂ ਨੌਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਸ਼ੰਕਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਇਕ ਨਵੀਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਜਨਮ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ  ਪਹਿਲੀ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਹਕੀਕਤ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਨਾ, ਬਾਕੀ ਸਭ ਕੁੱਝ ਨੂੰ ਮਾਇਆ ਸਮਝਦਿਆਂ, ਇਸ ਦੇ ਜੰਜਾਲ ਵਿੱਚੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾ ਕੇ ਉਸ ਇੱਕੋ ਹਕੀਕਤ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੋਣਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਰਾਮਾਨੁਜ ਇਸੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਜਨ-ਸਾਧਾਰਨ ਵਿਚ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰਨ ਰਾਹੀਂ ਮੁਕਤੀ ਉਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। [[ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ|ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ]] ਵਲੋਂ ਪੰਥੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ, ਅਸਲ ਵਿਚ, [[ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ]] ਦਾ ਹੀ ਇਕ ਪ੍ਰਗਟਾਅ ਹੈ ਰਾਮਾਨੁਜ ਅਨੁਸਾਰ ਵੀ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਪਾਉਣ ਲਈ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਕੋਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ। ਇਕ ਪ੍ਰੇਮਾ-ਭਗਤੀ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਇਸ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਰੂਪ ਜਨਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਐਸਾ ਸਰੂਪ ਜਿਹੜਾ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜੀਵ ਦੀ ਹੋਣੀ ਤੋਂ ਬੇ-ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਭਾਰਤ-ਵਿਆਪੀ ਪੱਧਰ ਉਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਅਤੇਊਹਾਨੀ ਕੀਮਤਾ ਦਾ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵੀ ਰਾਜਸੀ ਹਿੱਤਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਡੂੰਘਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹੀ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਇਕ ਕੰਮ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਰੂਪ ਦੇਣ ਵੱਲ ਨੂੰ ਇਕ ਕਦਮ ਹੈ । ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੇਠਲੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੜਦੀਆਂ ਹਨ। ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ ਵਿਚਲੇ ਖੱਤਰੀ' ਵੀ ਪੁਰਾਣੀ ਵਰਨ-ਵੰਡ ਵਾਲੇ 'ਕਸ਼ੱਤੀ ਨਹੀਂ, ਜਦੋਂ ਐਸਾ ਸਮਾਜਕ ਵਰਗ ਹਨ, ਜਿਹੜਾ ਖੇਤੀ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਵਪਾਰ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਝੰਗ ਵੀ ਚਾਰਦਾ ਹੈ, ਬੋਧਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਜ਼ਿਮੇਵਾਰੀਆਂ ਵੀ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਗਿਆਨ-ਵਿਸ਼ੇਸਗੜਾ ਅਤੇ ਰੂਹਾਨੀ ਅਜਾਰੇਦਾਰੀ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਤ ਸਮਾਜਕ ਜ਼ਿਮੇਵਾਰੀਆਂ ਵਾਲੇ ਵਰਗ ਨੇ ਰੂਪ ਧਾਰਿਆ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।

ਭਾਰਤ-ਵਿਆਪੀ ਸਾਂਝ ਉਤਰਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਥਾਨਕ ਹਾਲਤਾਂ ਉਪਰ ਆਧਾਰਤ ਵੱਖਰੇ ਲੱਛਣ ਵੀ ਜੋਰ ਫੜਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ । ਕੌਮੀਅਤਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਉੱਭਰਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਦੱਖਣੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਾਲਤਾਂ ਕਾਰਨ ਇਥੇ ਕੌਮੀਅਤ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਵਧੇਰੇ ਧੀਮੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਮੱਤ ਸਮੁੱਚੀ ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਵਾਰਸ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਪੰਜਾਬ-ਮੁਖੀ ਏਨਾ ਨਹੀਂ, ਜਿੰਨਾ ਭਾਰਤ-ਮੁਖੀ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਇਕ ਪਾਸੇ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਜਨਮ-ਭੂਮੀ ਨਾਲ ਏਨਾ ਲਗਾਓ ਰਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੀਵਨ ਦੇ ਪਿੱਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਇਕ ਇਕ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਭਾਵਕ ਚਿਣ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਸੀਮਾ ਸਮੁੱਚੇ ਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਪਾਰ ਤੱਕ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ । ਉਹ 'ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ' ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਸੋਚਦੇ ਹਨ । ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਮੱਤ ਦੇ ਭਾਰਤ-ਮੁਖੀ ਹੋਣ ਦੇ ਲੱਛਣ ਨੂੰ ਹੀ ਸਾਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਵਲੋਂ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਪੰਜਾਬੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਏ ਜਾਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸ਼ਾਇਦ ਸਿਰਫ਼ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਸੇ ਭਾਰਤ-ਮੁਖੀ ਹੋਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋੜਨਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ 52 ਕਵੀ, ਉਹਨਾਂ ਵਲੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਪੁਨਰ-ਸੁਰਜੀਤੀ ਦਾ ਯਤਨ, ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਸਕੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਦੇਣਾ ਆਦਿ ਇਸੇ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਸਿੱਖ ਮੱਤ ਦੀ ਸਰਗਰਮੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਪੰਜਾਬ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਸੀਮਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਇਸ ਨੇ ਵਧੇਰੇ ਰੇਡੀਕਲ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਰੂਪ ਨੂੰ ਅਮਲੀ ਜਾਮਾ ਪੁਆਉਣ ਲਈ ਇਕ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਰਾਜਸੀ ਸੰਗਠਨ ਵੀ ਵਿਕਸਤ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਹ ਗੱਲ ਅਜੇ ਵੀ ਪਰਖਣ ਵਾਲੀ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਮੱਤ ਵਲੋਂ ਸਮੁੱਚੀ ਕੌਮ ਦਾ ਬੰਧਕ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧ ਬਣਦਿਆਂ ਬਣਦਿਆਂ ਇਕ ਸੂਬੇ ਦੀ- ਸੀਮਾ ਵਿੱਚ ਸਿਮਟ ਜਾਣ ਅਤੇ ਇਕ ਰੂਪ ਧਾਰ ਰਹੀ ਕੌਮੀਅਤ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਣ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇਸ ਵਿਚ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਈ ਇਸ ਸਰਬੰਗੀ ਰੇਡੀਕਲ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਤਾਂ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਸੀ ? ਇਸ ਦਾ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਹਾਕਮ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਲੋਂ ਵਿਰੋਧ ਹੋਣਾ ਤਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਸੀ ਹੀ, ਪਰ ਇਸ ਚੰਡੀਕਲ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਬਾਹ ਉਹ ਲੋਕ ਵੀ ਨਾ ਪਾ ਸਕੇ ਜਿਹੜੇ  ਇਸ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਵਾਹਕ ਸਨ। ਵਿਆਪਕ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਸੰਭਵ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਉਣਾ ਨਾ ਕਹਿੰਦੇ । ਇਸ ਰੇਡੀਕਲ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਵਾਹਕ ਸਮੂਹ ਦਾ ਮੁੜ ਮੁੜ ਕੇ ਸਾਮੰਡੀਕਰਨ ਵੱਲ ਪਰਤਣਾ, ਸਭ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਸਰਬੱਤ ਦਾ ਭਲਾ ਚਾਹੁਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵਰਨ-ਵੰਡ, ਜਾਤ-ਪਾਤ, ਊਚ ਨੀਚ ਦੇ ਭੇਦ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਾ, ਸਗੋਂ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਫਿਰ ਜ਼ੋਰ ਫੜ ਜਾਣਾ, ਕੀ ਇਸ ਗੱਲ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਸ ਸਮੂਹ ਦੀ ਭਾਰੀ ਬਹੁ-ਗਿਣਤੀ ਅੱਜ ਆਪਣੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਛਾਣਦੀ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਉਸ ਬਹੁ-ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਹਿੱਤ ਹੀ ਪੂਰਦੀ ਸੀ ?

ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਵੇਂ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਾਜਭਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਐਲਾਨਿਆ, ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਲਈ ਕੋਈ ਉਚੇਚੇ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਖਾਸੇ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਾਪਰੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ ਜੋ ਪਕਿਆਈ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀ ਮਿਲੀ, ਉਹ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਵਲੋਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲੀ। ਨਿੱਕੇ ਮੋਟੇ ਸਾਮੰਤਾਂ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਢਾਹ ਉਸਾਰ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਦੁਆਲੇ ਨਚਾ ਕੇ ਤਾਕਤ ਜਾਂ ਸਿਆਸਤ ਰਾਹੀਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਨਿਗੂਣਿਆਂ ਕਰ ਕੇ, ਧਨ ਇਕ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਧਨ ਬਣਾ ਕੇ, ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਾਮੰਤਵਾਦ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਲਿਆਂ ਕੀਤਾ; ਖ਼ੁਦ ਧਾਰਮਿਕ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਸ ਨੇ ਰਾਜ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿਚ ਧਰਮ ਦੇ ਦਖ਼ਲ ਨੂੰ ਰੋਕ ਕੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਸਰਬ-ਸਾਂਝੇ ਹੋਣ ਦੀ ਦਿੱਖ ਦਿੱਤੀ; ਪੱਛਮ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਵਾਹ ਉਸੇ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਪਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ ਦਾ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ; ਉਸ ਨੇ ਪੂਰਬ ਦੀ ਦੀ ਪੱਛੜੀ ਸਿਆਸਤ ਨੂੰ ਏਨਾ ਕੁ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਪੱਛਮ ਦੀ ਉੱਨਤ ਸਿਆਸਤ ਨਾਲ ਬਰ ਮੋਚਦੇ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਸਕੇ। ਰਾਜ ਨੂੰ ਸੈਕੂਲਰ ਆਧਾਰ ਦੇ ਦੇਣਾ ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਦੇਣ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਸਾਂਝ ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਵੀ ਬੇਮੇਲ ਉਭਾਰ ਲਿਆ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਆਏ ਪੁੱਠੇ ਗੇੜ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪੱਕੇ ਪੈਰੀਂ ਨਾ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ ।

ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਹਥਿਆਉਣ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਚੇਤੰਨ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਪੁੱਠਾ ਗੇੜਾ ਦਿੱਤਾ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗੱਲ, ਸਾਂਝੀ ਕੌਮੀਅਤ ਦੇ ਵਿਕਸ ਰਹੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰਨਸ਼ਟ ਕੀਤਾ । ਮਜਹੀ ਵਖਵਿਆਂ ਨੂੰ ਹਵਾ ਦੇ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਖੜਾ ਕੀਤਾ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਜਸੀ ਗ਼ਲਬੇ ਹੇਠ ਸਭ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਆਉਣ ਨੇ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ ਲੱਗਦਾ ਹੈ । ਦੂਜੇ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿਚ ਅੰਗਰਜ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਕਿ ਪੱਛਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਹਿਲਾਂ ਆਇਆ, ਜਿਸ ਹੇਠ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈਆਂ ਪ੍ਰਬੁੱਧਤਾਂ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਨੇ ਛਮੀਅਤਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਿਆ। ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਹੀ ਅਖਾਉਤੀ ਪ੍ਰਬੁੱਧਤਾ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਆਦਿ) ਨੇ ਸਾਂਝੀ ਕੌਮੀਅਤ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਜਿੰਨਾ ਕੁ ਸੀ . ਉਸ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤਾ । ਕੌਮੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਕੌਮੀਅਤਾਂ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ (ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਵਿਕਸਤ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ) ਸੱਟ ਲਾਏ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਕੌਮੀ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਵਿਚ ਇਕਮੁੱਠ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਸੰਗਠਨ ਕੰਮ ਅਤੇ ਕੌਮੀਅਤ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਮਜਬ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ, ਇਸ ਕੌਮੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਮੁੜ ਮੁੜ ਕੇ ਤਾਰਪੀਡਂ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਸਾਮਰਾਜੀ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਖੇਡਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਵੀ, ਜਿੱਥੇ ਕੌਮੀਅਤ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੁੰਦੀ, ਉੱਥੇ ਇਹ ਬਹੁਤਾ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਚਾ ਸਕਦੇ, ਸਗੋਂ ਸਾਮਰਾਜੀਆ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚੁੱਕੇ ਕਦਮ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦੇਂਦੇ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ । ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਵਰਗੀ ਥਾਂ ਇਹ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾ ਸਕਦੇ ਸਨ।

ਧਰਮਾ, ਕੌਮੀਅਤਾਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦੀ ਅਨੇਕਤਾ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਕੌਮੀ ਅਤੇ ਕੌਮੀਅਤਾਂ ਦੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਕੌਮੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਕੌਮੀਅਤਾਂ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਵਿਚਲੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਨਜਿੱਠਣ ਦੇ ਦੋ ਹੀ ਤਰੀਕੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਕ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਤਰੀਕਾ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਹਰ ਕੌਮੀਅਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇੰਜ ਕਰਦਿਆਂ ਦੂਜੀਆਂ ਕੌਮੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਦੀਆਂ ਅਤੇ ਚੰਗੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਨਾਲ ਅਮੀਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਕਿ ਦੂਜੇ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਨਾਲ ਇਹ ਆਪਣਾ ਖਜਾਨਾ ਵੀ ਭਰਪੂਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਤੋਦ-ਭਾਵ ਦੇ ਨਿੱਕੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਸਭ ਕੌਮੀਅਤਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਭਰਪੂਰ ਸੰਪਰਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਦੀਆਂ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸ਼ਰਤਾਂ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ ਕੌਮੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਸਮੁੱਚੀ ਕੌਮ ਦੀਆਂ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਦੂਜਾ ਤਰੀਕਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੌਮੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਇਕ ਕੌਮੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਨਾਂ ਉੱਤੇ ਕੌਮੀਅਤਾਂ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤਾ ਜਾਏ । ਇਹ ਤਰੀਕਾ ਵੀ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਦਿੱਖ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ : ਭਾਰੀ ਬਹੁ-ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਸਭ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਏ । ਪਰ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਵਿਚ ਲੋਕਤੰਤਰ ਸੜਕਾਂ ਪੱਧਰੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੰਜਨ ਦਾ ਕੰਮ ਦੇਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਅੱਗੇ ਆਉਂਦੀ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਦਰੜ ਕੇ ਪੱਧਰਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਦਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਅੰਸ਼ ਹੈ ।

ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਕਿਹੜਾ ਤਰੀਕਾ ਅਪਣਾਇਆ ਜਾਏਗਾ, ਇਹ ਗੱਲ ਇਸ ਤੱਥ ਉੱਪਰ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਹਕੂਮਤ ਕਿਸ ਸ਼ਰੇਣੀ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਖਾਸਾ ਕੀ ਹੈ। ਨਵ-ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸਾਂ ਵਿਚ ਹਕੂਮਤਾਂ ਵਧੇਰੋ ਕਰਕੇ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਜਮਾਤ ਨੇ ਸੰਭਾਲੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਹਕੂਮਤਾਂ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਪਹਿਲੇ ਢੰਗ ਵੱਲ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦੂਜੇ ਢੰਗ ਲਈ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵੀ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਰੁਝਾਣ ਨਾਲ ਨਾਲ ਚੱਲਦੇ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।ਜਿੱਥੇ ਜਿੱਥੇ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪ੍ਰਤਿ ਚੇਤਨਾ ਅਤੇ ਇਸ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਏਕਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਤਾਂ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਖਿੱਤੇ ਹੱਦ ਵਿਚ ਜਲਦੀ ਆ ਗਏ। ਪਰ ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਚੇਤਨਾ ਧੁੰਦਲੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਛਾਣ ਵੱਲੋਂ ਮੂੰਹ ਮੋੜਨ ਵਾਲੇ ਰੁਝਣ ਮਿਲਦੇ ਸਨ, ਉੱਥੇ [https://www.panjaabstudy.com/2022/07/general-knowledge-in-punjabi-language.html ਭਾਸ਼ਾ-ਸਭਿਆਚਾਰ] ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਖਿੱਤੇ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਪਾਇਆ ਗਿਆ। ਪਰ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਕਿਤੇ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਿਤੇ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿ ਰੜਕਾਂ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ, ਤਾਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਕਦੀ ਵੀ ਪੁੱਠਾ ਗੇੜਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਇਕ ਕੌਮ, ਇਕ ਭਾਸ਼ਾ, ਇਕ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਏਕੀਕਰਨ ਦਾ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।

ਇਸ ਸਾਰੇ ਅਮਲ ਦੋ ਸਿੱਟਿਆਂ ਦੀ ਭੈੜੀ ਮਿਸਾਲ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਦੌਰ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਰੁਝਾਣਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਸਮੇਤ ਵੱਖ ਵੱਖ ਤਾਕਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਉਕਸਾਇਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਵਧਾਇਆ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸਾਂਝੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪਛਾਣ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਏਕਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਭੂਗੋਲਿਕ ਹੱਦਾਂ ਤਾਂ ਕੀ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਹੋਂਦ ਵੀ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੀ ਮੰਨੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

=== ਸਾਰ ਅੰਸ਼: ===

* ਅੱਜ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਭੂਗੋਲਿਕ ਚੌਖਟਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਦਿਆਂ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਦੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਨੂੰ ਅੱਖੋਂ ਓਹਲੇ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ  ਅਤੇ ਇਹ ਹਾਲਤਾਂ ਇਸ ਨਿਰਣੇ ਦੀ ਆਧਾਰ-ਦਲੀਲ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਅੱਜ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਭੂਗੋਲਿਕ ਚੌਖਟਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਏ।
* ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਭੂਗੋਲਿਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਸਮਾਜਕ-ਰਾਜਸੀ ਵਰਤਾਰੇ [[ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾਤਾਂ ਅਤੇ ਗੋਤ|ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ]] ਦੇ ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਪੁੱਜਣ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਅੰਗ ਹਨ।
* ਇਹ ਇਤਿਹਾਸ ਆਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਸਗੋਂ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਅੱਜ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਅਤੇ ਇਹ ਸਮਾਂ ਨੌਵੀਂ ਤੋਂ ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਨਾ ਸਿਰਫ਼:
*# [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਨੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ,
*# [[ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ]] ਨੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ,ਸਗੋਂ
*# ਇਥੋਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਕ, ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਬੋਧਕ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਐਸੋ ਡੂੰਘੇ ਜਾਂਦੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੁਰਾਤਨ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲੋਂ ਨਿਖੇੜ ਕਰਦਿਆਂ, ਆਧੁਨਿਕ ਕੌਮੀਅਤਾਂ ਦੇ ਵਿਲੱਖਣ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰ ਜਣ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ।

* ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਜਾਨਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ
*# ਕੌਮੀ ਅਤੇ ਕੌਮੀਅਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦੀ ਸੰਬਾਦਕਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇ
*# ਇਹ ਵੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕਿਹੜੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਲਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਨੇ ਕਿਸ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕੀਤਾ;
*# ਅੱਜ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਪਿੱਛੇ ਕਿਹੜੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਤਾਕਤਾਂ ਅਤੇ ਰੁਚੀਆਂ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਹਨ;
*# ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਸਮਝਦਿਆਂ, ਇਸ ਤੋਂ ਭਵਿੱਖ ਬਾਰੇ ਜੋ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ।

==ਯੁੱਗਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ 'ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ'==
===ਆਦਿ ਕਾਲੀਨ ਯੁੱਗ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲਗਪਗ ਉਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਨੌਵੀ ਤੋਂ ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਈਸਵੀ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਪਤ ਸਿੰਧੂ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਅਤਿ ਵਿਕਸਤ ਸ਼ਹਿਰੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਵੀ ਇਸ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਸਿਰਜੀ ਗਈ। [[ਸਪਤ ਸਿੰਧੂ]] ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਨਮੂਨੇ ਮੋਹਿੰਜੋਦੜੋ, ਹੜੱਪਾ, ਸੰਘਰ, ਅਤੇ ਢੋਲਬਾਹਾ ਆਦਿ ਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਖੁਦਾਈ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਹੜੱਪਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਰੀਆ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਲਗਭਗ 1500-3000 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਵੱਖ ਵੱਖ ਟੋਲਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਏ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਰੀਆ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

===ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਯੁੱਗ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਪੜਾਅ ਮੁਸਲਮਾਨੀ ਹਮਲਿਆਂ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਆਰੰਭ 712 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਹਮਦ-ਬਿਨ-ਕਾਸਿਮ]] ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਸੱਤ ਸਦੀਆਂ ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਹਮਲਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਮੁਸਲਮਾਨੀ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਰਹੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਖਰ [[ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ|ਮੁਗ਼ਲ ਰਾਜ]] ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਉੱਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵ [[ਇਸਲਾਮ|ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ]] ਅਤੇ [[ਸੱਭਿਆਚਾਰ]] ਦਾ ਪਿਆ।

ਮੱਧ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ [[ਇਤਿਹਾਸ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਦੌਰ [[ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੁਆਰਾ [[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਇਸ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਲੋਕ ਪੱਖੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਮਹੱਤਤਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਰਤ ਕਰਨ, ਨਾਮ ਜਪਣ ਅਤੇ ਵੰਡ ਛਕਣ ਦੇ ਸਰਬ ਕਾਲਿਆਣਕਾਰੀ ਸਮਾਜੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸੰਕਲਪ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਜਾਤ-ਪਾਤ, ਊਚ-ਨੀਚ ਆਦਿ ਦੇ ਭੇਦ-ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਮਾਨਵੀ ਸਾਂਝ ਅਤੇ ਸਰਬਤ ਦੇ ਭਲੇ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੁਆਰਾ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ]] ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਲਾਸਾਨੀ ਖ਼ਜਾਨਾ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਾਨਵਤਾ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਹੈ। [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]] ਜੀ ਨੇ [[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਇਸ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਪੁੱਠ ਦਿੱਤੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਲਈ ਇਹ ਦੌਰ, ਇਸ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰ ਅਤੇ ਮੌਲਿਕ ਪਛਾਣ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਦੌਰ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

===ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਅਗਲੇਰਾ ਪੜਾਅ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਬਾਕੀ [[ਭਾਰਤ]] ਸਮੇਤ [[ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜਸੀ ਸਰਦਾਰੀ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਜਨ-ਸਧਾਰਨ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਰਹੀ [[ ਪੂੰਜੀਵਾਦ |ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ]] [[ਰਾਜਨੀਤਕ |ਰਾਜਸੀ]], ਆਰਥਿਕ, [[ਸੱਭਿਆਚਾਰ |ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ]] ਵਿਵਸਥਾ ਨਾਲ ਅਜਿਹਾ ਵਾਹ ਪਿਆ ਜਿਸ ਦੇ ਦੂਰ-ਅੰਦੇਸ ਪਰਿਣਾਮ ਨਿਕਲੇ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਣਾਵਾਂ ਨੂੰ ਘੋਖੀਏ ਤਾਂ ਦਿਲਚਸਪ ਤੱਥ ਉੱਭਰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਸੰਸਾਰ ਸਾਹਿਤ, ਸੰਸਾਰ ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਏ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲ ਉਹ ਇੱਕ ਗੁਲਾਮ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵੱਜੋਂ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਵਿਕੋਲਿਤਰੇ ਅਤੇ ਉਲਟੇ-ਪੁਲਟੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦੇ ਰਹੇ। ਹਾਂ-ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਚੰਗੇਰੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦੇ। ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਲੀਹਾਂ ਤੇ ਉਸਰ ਰਹੇ ਪੱਛਮੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਰਹਿਤਲ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜ ਸੁੱਟਿਆ ਅਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇਪਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਇਆ। [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਤੇ [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਹਿਤ |ਸਾਹਿਤ]] ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਨੇ ਨਵੇਂ ਗਿਆਨ-ਵਿਗਿਆਨ ਤੱਕ ਸਾਡੀ ਰਸਾਈ ਕਰਵਾਈ। ਇਸ ਟਾਕਰਵੇਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲੇ ਅਤੇ ਸਾਂਝ ਦੇ ਨਵੇਂ ਪਹਿਲੂ ਉੱਭਰੇ। ਰੇਲ, ਡਾਕ-ਤਾਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨਵੀਨ ਵਸੀਲਿਆਂ ਨੇ ਸਾਡੀ ਜੀਵਨ ਗਤੀ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਲਿਆਂਦੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਮੂਲ ਨਵੇਂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਲਿਆਂਦੇ।&lt;ref&gt;ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਫਰੈਂਕ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਫਾਉਂਡੇਸ਼ਨ, ਪੰਨਾ 101-113&lt;/ref&gt; ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ]] ਸਮੇਂ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]] ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

== ਪੰਜਾਬੀ ਚਰਿੱਤਰ ਦੇ ਪਛਾਣ-ਚਿੰਨ੍ਹ ==
* ਹੋਰ ਵੇਖੋ: [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]]

ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਿਤੀ, ਨਵੇਕਲੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਉਤਰਾਵਾਂ-ਚੜ੍ਹਾਵਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਜੀਵਨ-ਜਾਚ ਦੇ ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਦਿਲਚਸਪ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਪੱਖ ਉਸਾਰੇ ਹਨ, ਜੋ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦੇ ਪਛਾਣ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਵੱਖਰੀ ਤਾਸੀਰ, ਚਰਿੱਤਰ, ਮਨੋਰਥਾਂ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਉਜਾਗਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। 
===ਸ੍ਵੈਧੀਨਤਾ===
ਉਪਜਾਊ ਭੂਮੀ ਕਾਰਨ ਭੁੱਖੇ ਮਰਨਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਕਰੜੀ ਮਿਹਨਤ ਕਰਕੇ ਇਸ ਤੇ ਹੱਕ ਜਤਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਚੰਡ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਖ਼ਾਸਾ ਹੈ। ਕਿਰਤ ਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਣ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਕਿਰਤ ਕਮਾਈ ਉੱਤੇ ਹੱਕ ਜਤਾਉਣਾ ਹੈ।ਲਗਾਤਾਰ ਜੰਗਾਂ, ਯੁਧਾਂ ਦਾ ਅਖਾੜਾ ਬਣੇ ਰਹਿਣ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਉੱਜੜਦੇ ਰਹਿਣ ਤੇ ਵੀ ਫੇਰ ਵੱਸਣ ਦੀ ਅਨੋਖੀ ਜੀਵਨ-ਤਾਂਘ ਨਾਲ ਓਤਪੋਤ ਹਨ। ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਗਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਉਹੀ ਲੋਕ ਟਿਕੇ ਜੋ ਨਾ ਯੁਧ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਸਨ, ਨਾ ਮੌਤ ਤੋਂ ਅਤੇ ਨਾ ਲੁੱਟੇ-ਪੁੱਟੇ ਜਾਣ ਤੋਂ, ਸਗੋਂ ਹਾਲਤ ਅਨੁਸਾਰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਜੀਵਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਪਹਿਲ-ਕਦਮੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਇਹ ਖੜੋਤ ਵਿੱਚ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ। ਇਹ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਕਰਨ ਦੇ ਆਹਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜੋਰ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਆਪੋ ਵਿੱਚ ਲੜਨ-ਮਰਨ ਦੇ।

ਇਸ ਨਿਰੰਤਰ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੁਭਾਅ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮੁੰਹ ਜ਼ੋਰ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਪਹਿਲੀ ਇਹ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਜਨੂੰਨ ਵਾਂਗ ਜਿਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਸਦਾ ਸੁਭਾਅ ਭੜਕੀਲਾ ਹੈ। ਉਹ ਫ਼ੌਰੀ ਅਤੇ ਇਕਦਮ ਤੱਤਾ ਹੋ ਉਠਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਓਨੀ ਹੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਉਹ ਸਭ ਕੁਝ ਭੁੱਲਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਬੜੇ ਖੌਫਨਾਕ ਸਬਕ ਸਿਖਾਏ ਹਨ। ਲਗਾਤਾਰ ਬਾਹਰੀ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਰਿਹਾ ਪੰਜਾਬੀ, ਸੁਭਾਅ ਵੱਜੋਂ ਹੀ, ਟਿਕਾਓ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨੋ ਇਨਕਾਰੀ ਬਣ ਗਿਆਂ ਹੈ। ਦੂਸਰੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਉੱਚੀ ਬੋਲਣ ਅਤੇ ਲੋੜੋਂ ਵਧੇਰੇ ਤੀਂਘੜਨ ਦੀ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਉੱਚੀ, ਸੰਗੀਤ ਤਿੱਖਾ, ਉੱਚਾ ਤੇ ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਵਿਖਾਵੇ ਦੀ ਰੁਚੀ ਅਥਾਹ ਹੈ। ਨਿਰੰਤਰ ਦਬਾਵਾਂ ਅਤੇ ਟਕਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਸਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮੂਹਕ ਅਵਚੇਤਨ ਦਾ ਇਹ ਨਿਆਰਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਇਕ ਦਾ ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਪੂਰੀ ਸਰਗਰਮੀ, ਸਿਰੇ ਦੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਅਤੇ ਜਨੂੰਨ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪੈੰਡੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਨਾਇਕ ਹਨ ਜੋਗੀ, ਯੋਧਾ ਤੇ ਆਸ਼ਕ। ਰਾਜਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਲੋਕ-ਨਾਇਕ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਰਾਜਾ ਤ੍ਰਿਸਕਾਰ ਦਾ ਪਾਤਰ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਰਾਜੇ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨੋ-ਸ਼ੌਕਤ ਦੀ ਬਜਾਏ ਫ਼ਕੀਰ ਦੀ ਉੱਚਤਾ-ਸੁੱਚਤਾ ਨੂੰ ਮਾਣ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਧਰਤੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਦੇ ਫ਼ਕੀਰ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਪਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਖੜੋਣ ਅਤੇ ਧੁੱਪ ਛੱਡਣ ਦਾ ਬੋਲ ਬੇਖੌਫ਼ ਹੋ ਬੋਲਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦਰਵੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ-ਨਾਇਕ ਮੰਨਿਆ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਖ਼ਾਸੀਅਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਤਿਆਗਵਾਦੀ ਜੀਵਨ-ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਇਹ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸੱਚਾ-ਸੁੱਚਾ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਵਡਿੱਤਣ ਸਿਰਜਣ ਦਾ ਮੱਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਜੀਵਨ, ਮਨੁੱਖ ਤੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਸੱਚਾ ਮੰਨਣ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਾਰ-ਵਿਹਾਰ, ਆਦਰਸ਼ ਅਤੇ ਮਨੋਰਥ ਮਨੁੱਖ ਕੇਂਦਰਿਤ ਬਣਦੇ ਗਏ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਜਿਊਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਭਰਪੂਰ ਜੀਵਨ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਖ਼ਾਸਾ ਹੈ। ‘ਖਾਧਾ ਪੀਤਾ ਲਾਹੇ ਦਾ’ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਇਸੇ ਹੀ ਜੀਵਨ ਅਨੁਭਵ ਦਾ ਨਿਚੋੜ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ, ਰੀਤਾਂ, ਹਾਰ-ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਅਤੇ ਲੋਕ-ਗੀਤ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਰੰਗੀਲੀ ਤਸਵੀਰ ਉਲੀਕਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਹਰ ਮੌਕੇ ਲਈ ਰੌਚਕ ਰੀਤਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਹਰੇਕ ਪੰਜਾਬੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਪਰੋਈ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।

===ਸ਼ਖਸ਼ੀਅਤ===
ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਰਹੱਦੀ ਇਲਾਕਾ ਹੋਣਾ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਖਸ਼ੀਅਤ ਦੇ ਕਈ ਵਿਲੱਖਣ ਲੱਛਣਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ। ਨਿੱਤ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਰਹਿਣ ਰਣ-ਜੂਝਣ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤਿਆਰ-ਬਰ-ਤਿਆਰ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਮਾਨਣ ਲਈ ਜੋਸ਼ ਅਤੇ ਉਮਾਹ ਵੀ ਓਨਾ ਹੀ ਤੀਬਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿੰਨਾ ਰਣ-ਜੂਝਣ ਵੇਲੇ ਲੜਨ ਮਰਨ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਕੱਲ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ, ਇਸ ਲਈ ਖਾਦਾ ਪੀਤਾ ਹੀ ਲਾਹੇ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। 'ਖਾ ਗਏ, ਰੰਗ ਲਾ ਗਏ, ਜੋੜ ਗਏ ਸੋ ਰੋਹੜ ਗਏ ਦਾ ਅਖਾਣ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਹਾਲਤਾ ਦੀ ਹੀ ਉਪਜ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਫ਼ਰੇਕ, ਸਭਿਆਚਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ, ਵਾਰਿਸਸ਼ਾਹ ਫ਼ਾਉਂਡੇਸ਼ਨ, 2015, ਪੰਨਾ ਨੰ 115-130-31&lt;/ref&gt;

===ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਜਨੂੰਨ ਵਾਂਗ ਜਿਉਣਾ===
ਪੰਜਾਬੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਜਨੂੰਨ ਵਾਂਗ ਜਿਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਸਦਾ ਸੁਭਾਅ ਭੜਕੀਲਾ ਹੈ। ਉਹ ਫ਼ੌਰੀ ਅਤੇ ਇਕਦਮ ਤੱਤਾ ਹੋ ਉਠਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਓਨੀ ਹੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਉਹ ਸਭ ਕੁਝ ਭੁੱਲਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਬੜੇ ਖੌਫਨਾਕ ਸਬਕ ਸਿਖਾਏ ਹਨ। 
ਚਾ ਤੇ ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਵਿਖਾਵੇ ਦੀ ਰੁਚੀ ਅਥਾਹ ਹੈ। ਨਿਰੰਤਰ ਦਬਾਵਾਂ ਅਤੇ ਟਕਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਸਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮੂਹਕ ਅਵਚੇਤਨ ਦਾ ਇਹ ਨਿਆਰਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ।

=== ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਇਕ ਦਾ ਮੁਹਾਂਦਰਾ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਇਕ ਦਾ ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਪੂਰੀ ਸਰਗਰਮੀ, ਸਿਰੇ ਦੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਅਤੇ ਜਨੂੰਨ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪੈੰਡੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਨਾਇਕ ਹਨ ਜੋਗੀ, ਯੋਧਾ ਤੇ ਆਸ਼ਕ। ਰਾਜਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਲੋਕ-ਨਾਇਕ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਰਾਜਾ ਤ੍ਰਿਸਕਾਰ ਦਾ ਪਾਤਰ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਰਾਜੇ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨੋ-ਸ਼ੌਕਤ ਦੀ ਬਜਾਏ ਫ਼ਕੀਰ ਦੀ ਉੱਚਤਾ-ਸੁੱਚਤਾ ਨੂੰ ਮਾਣ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਧਰਤੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਦੇ ਫ਼ਕੀਰ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਪਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਖੜੋਣ।

===ਤਿਆਗਵਾਦੀ ਜੀਵਨ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਖ਼ਾਸੀਅਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਤਿਆਗਵਾਦੀ ਜੀਵਨ-ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਇਹ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸੱਚਾ-ਸੁੱਚਾ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਵਡਿੱਤਣ ਸਿਰਜਣ ਦਾ ਮੱਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਜੀਵਨ, ਮਨੁੱਖ ਤੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਸੱਚਾ ਮੰਨਣ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਾਰ-ਵਿਹਾਰ, ਆਦਰਸ਼ ਅਤੇ ਮਨੋਰਥ ਮਨੁੱਖ ਕੇਂਦਰਿਤ ਬਣਦੇ ਗਏ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਜਿਊਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਭਰਪੂਰ ਜੀਵਨ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਖ਼ਾਸਾ ਹੈ। 'ਖਾਧਾ ਪੀਤਾ ਲਾਹੇ ਦਾ' ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਇਸੇ ਹੀ ਜੀਵਨ ਅਨੁਭਵ ਦਾ ਨਿਚੋੜ ਹੈ। 
ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ, ਰੀਤਾਂ, ਹਾਰ-ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਅਤੇ ਲੋਕ-ਗੀਤ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਰੰਗੀਲੀ ਤਸਵੀਰ ਉਲੀਕਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਹਰ ਮੌਕੇ ਲਈ ਰੌਚਕ ਰੀਤਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਹਰੇਕ ਪੰਜਾਬੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਪਰੋਈ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ(ਡਾ)|ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਪਹਿਚਾਣ ਚਿੰਨ੍ਹ|ਗ੍ਰੇਸ਼ੀਅਸ਼, ਪਟਿਆਲਾ|ਪੰਨਾ ਨੰ 179-81&lt;/ref&gt;

== ਜਾਤ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ  ==
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੀ ਤਕਸੀਮ ਸਦੀਆ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਦਾਰਾ ਆਪਣੀ ਸਮਾਜੀ ਜਕੜ ਵਿਚ ਇਕ ਕਰੜਾ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਬਦਲ ਨਾਮ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਆਪਣਾ ਹੀ ਸੰਭਵ ਕਾਨੂੰਨ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮਾਜ ਦਾ ਆਧਾਰ ਅਜਿਹਾ ਵਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਜਾਤ- ਪਾਤ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਕੀ ਪਿਛੋਕੜ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਵੇ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਤਸੱਲੀਬਖਸ਼ ਉੱਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਪੱਖੋਂ ਆਰੀਆ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪੱਖੋਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਲੋਕ ਇਸ ਨਿਜਾਮ ਦੇ ਜਨਮਦਾਤਾ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰੰਗ ਅਤੇ ਨਸਲੀ ਆਧਾਰ ਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਵੰਡ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਸਲ ਵਸਨੀਕਾ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਅਤੇ ਉੱਚਾ ਰੱਖਣ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਬੁਨਿਆਦ ਰੱਖੀ। ਕਈ ਸਿਆਣੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਾਤ ਪਾਤ ਦੀ ਆਧਾਰਸ਼ਿਲਾ ਪੇਸ਼ਾ ਹੈ। ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੇ ਨਿਜਾਮ ਨੂੰ ਪੱਕੀ ਆਧਾਰਸ਼ਿਲਾ ਦੇਣ ਲਈ ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਨੇ ਜਾਤ- ਪਾਤ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਰੰਗ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਚੰਗੇ ਤੇ ਬੁਰੇ ਕੰਮ ਹੁਣ ਚੰਗੀ ਤੇ ਮਾੜੀ ਜਾਤ ਦੇ ਕਰਤਾ ਧਰਤਾ ਬਣਨ ਲੱਗੇ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੇ ਨਿਜਾਮ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਸੱਟ ਲੱਗੀ।&lt;ref&gt;ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਕੋਟ ਭਾਈ, ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜਾਤ ਤੇ ਪੇਸ਼ਾ : ਬਦਲਦੇ ਰੁਝਾਣ, ਪੰਨਾ :125&lt;/ref&gt; ਪੰਜਾਬ ਸ਼ਬਦ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪੰਜ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਆਬ ਭਾਵ ਪਾਣੀ ਦੇ ਮੇਲ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਪੂਰਬ ਵਿਚ ਸਤਲੁਜ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੱਛਮ ਵਿਚ ਜਿਹਲਮ ਨਦੀ ਵਿਚਲੀ ਧਰਤੀ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਚ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਜਾਤਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਅਖੌਤਾ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ :1)ਜੱਟ ਭਾਵੇਂ ਅੱਟੀ ਤਾਂ ਕਿਰਾੜ ਚੜ੍ਹਾਵੇ ਵੱਟੀ। 2)ਬਾਣੀਏ ਦੀ ਮੁੱਛ ਦਾ ਕੁਝ ਨਾ ਗਿਆ, ਪਰ ਪਠਾਨ ਨੇ ਸਾਰਾ ਟੱਬਰ ਮਾਰ ਲਿਆ।&lt;ref&gt;ਡਾ. ਰਾਏਜਸਬੀਰ ਸਿੰਘ, ਮਹਾਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕਧਾਰਾ, ਪੰਨਾ ਨੰ:40&lt;/ref&gt; ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਇਸਦੀ ਜਾਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹੋਰ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਾਂਗ ਜਾਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਇੰਨੀ ਜਟਿਲ ਨਹੀ ਜਿੰਨੀ ਕਿ ਹੋਰ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਏਥੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾ ਦੀ ਥਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਦਰਜਾਬੰਦੀ ਜਮੀਨ, ਧਨ, ਦੌਲਤ, ਗਿਣਤੀ, ਸਰੀਰਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੱਤਾ ਆਦਿ ਵਰਗੀਆਂ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਦੌਲਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਸਮਕਾਲੀਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਉੱਚੀ ਮੰਨੀ ਗਈ ਹੈ। ਜਾਤਾਂ ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਇੰਨੀ ਪੱਕੀ ਨਹੀਂ। ਜਾਤਾਂ ਵਿਚ ਹੱਦਾਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣ, ਸਿੱਖ ਮਤ ਦੁਆਰਾ ਸੁਚੇਤ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਰਦਾਂ ਮੁਕਾਬਲੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਅੰਤਰਜਾਤ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਸਗੋਂ ਹਿਮਾਚਲ, ਯੂਰਪੀ, ਉੜੀਸਾ ਤੋਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਕੇ ਲਿਆਂਦੀਆਂ ਦਾ ਰਹੀਆ ਹਨ। ਜਾਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੋਰਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਾੜਾਂ ਦਾ ਦਾਖਲਾ, ਸਿੱਖ ਮਤਲਬ ਦਾ ਭਾਈਚਾਰਕ ਰਵੱਈਆ, ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਦਾ ਤੇਜ ਵਿਕਾਸ ਆਦਿ ਹੋਰ ਵੀ ਜਾਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ 1)ਪੁਜਾਰੀ ਜਾਤਾਂ-ਬਰਾਮਣ 2) ਕਿਰਸਾਨੀ-ਜੱਟ, ਰਾਜਪੂਤ, 3) ਵਪਾਰੀ-ਅਰੋੜੇ, ਖੱਤਰੀ, ਬਾਣੀਏ 4) ਦਮਤਗਾਰ-ਰਾਮਗੜੀਏ, ਅਨੁਸੂਚਿਤ-ਚਾਰ, ਚੂਹੜੇ।&lt;ref&gt;ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਜੰਮੂ, ਜਾਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ&lt;/ref&gt;

== ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਨਸਲੀ ਪਿਛੋਕੜ ==
ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਪਛਾਣ ਦਾ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਾਸਾਰ ਇਸਦੇ ਨਸਲੀ ਪਿਛੋਕੜ, ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਸਰੂਪ ਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਹੋਂਦਮੂਲਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੇ ਖਾਸੇ ਮੂਲ ਮਾਨਸਿਕ ਸਰੰਚਨਾ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨਕਸ਼ ਇਸ ਨਸਲੀ ਸੰਗਮ ਦੇ ਅਹਮ ਵਰਤਾਰੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;ਡਾ. ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਿੰਘ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪਛਾਣ ਚਿੰਨ੍ਹ, ਗਰੇਸੀਅਸ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 167&lt;/ref&gt;

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰਾਜਸੀ ਇਤਿਹਾਸ ਖਾਸਕਰ ਪੂਰਵ ਦਰਾਵੜ ਦੌਰ ਸੰਬੰਧੀ ਸਾਡੇ ਸ੍ਰੋਤ ਸਿਰਫ ਆਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਸਦੇ ਨਸਲੀ ਪਿਛੋਕੜ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਨਿਰਣਾ ਕਰਨਾ ਕਾਫ਼ੀ ਔਖਾ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਬਾਸ਼ਿੰਦੇ ਆਦਿ, ਆਸਟਰਿਕ, ਫਿਰ ਦਰਾਵੜੀ ਨਸਲ ਦੇ ਹੀ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;ਭਾਗਵਤ ਸਰਣ ਉਪਾਧਿਆਇ, ਭਾਰਤੀਯ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਕੇ ਸ੍ਰੋਤ, ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 13&lt;/ref&gt;

ਦਰਾਵੜਾਂਂ ਦੀ ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿਕਸਿਤ ਨਗਰ ਸਭਿਅਤਾ ਸੀ। ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਦੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੀ ਉਚਿਤ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਰੂਪ ਤਾਂਂ ਸਿਰਫ ਖੁਦਾਈ ਉਪਰੰਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਲੱਭਤਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਹੈ। ਜਿਸਤੋਂ ਇਸਦੇ ਅਤਿ ਵਿਕਸਿਤ ਨਗਰੀ ਚੰਗੇਰੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਵਾਲੇ, ਸੁਨਿਯਮਿਤ ਵਿਉਂਤ ਅਤੇ ਵਡੇਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਪਸਰੇ ਹੋਣ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਉਪਲਬਧ ਹਨ।&lt;ref&gt;History of the Punjab, Vol 1, Page num. 65&lt;/ref&gt;

ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੱਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਬਣਤਰ ਵਿਚ ਨਿਮਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਿਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਰੱਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਦਾਸ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖੇ ਉਪਵਰਗਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਸਹਿਜੇ ਸਹਿਜੇ ਅਤਿ ਨੀਵਾਂ ਰੁਤਬਾ, ਜ਼ਾਲਮਾਨਾ ਵਹਿਸ਼ਤ ਭਰਿਆ ਵਿਹਾਰ ਕਠੋਰ ਬੰਧਨਮਈ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਨਰੜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਡਾ. ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪਛਾਣ ਚਿੰਨ੍ਹ, ਗਰੇਸ਼ੀਅਸ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 168&lt;/ref&gt;

ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸਰੋਤ ਰਿਗਵੈਦਿਕ ਆਰਿਆਈ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸਹੀ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਨਹੀਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਉਦੈ ਉੱਤਰ-ਹੜੱਪਾ ਯੁਗ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਆਰਿਆਈਕਰਣ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ, ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਕਾਸ, ਮੂਲ ਖਾਸੇ, ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਕੀਮਤ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਤਰਕਸੰਗਤ ਅਤੇ ਉਚਿਤ ਨਹੀਂ।&lt;ref&gt;ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਆਦਿ ਬਿੰਦੂ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਰੰਗਮੰਚ, ਡਾ. ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਅਰਸ਼ੀ, ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 35&lt;/ref&gt;

ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਬਣਤਰ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਜਨਮਿਆਂ ਵਿਕਸਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਪੁਰਾਣੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਬਣਤਰ ਨਾਲ ਬੁਨਿਆਦੀ ਟਾਕਰਾ, ਕਠੋਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਤੇ ਰੱਦਣ ਦੇ ਅਮਲ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਨਵਾਂ ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਘੜਦਾ ਹੈ।

==ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਸੰਪਰਦਾਇਕਤਾ==

ਮਨੁੱਖ ਨਸਲ ਦੀਆਂ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਘਾੜਤਾਂ, ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ, ਅਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਾਧਾਨ ਹਰ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਹੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀ ਸਮਾਜਿਕ ਹੋਂਦ ਸਦਕੇ ਹੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਚੁਰਾਸੀ ਲੱਖ ਕਿਸਮ ਦੇ ਜੀਵ ਜੰਤੂਆਂ, ਪਸ਼ੂ ਪੰਛੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜਾਨਦਾਰ ਜਾਤੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਸਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਸਕਿਆ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਨਸਲ ਨੂੰ ਇਹ 'ਵਿਲੱਖਣਤਾ' ਅਤੇ 'ਸ਼੍ਰੇਸਟਤਾ' ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਗੁਣ ਨਿਰਸੰਦੇਹ, ਉਸਦਾ ਸਭਿਆਚਾਰ ਹੀ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ 'ਵਿਚਿੱਤਰਤਾ', 'ਵਿਲੱਖਣਤਾ' ਅਤੇ 'ਸ੍ਰੇਸ਼ਟਤਾ' ਉਂਜ ਤਾਂ ਅਨੇਕਾਂ ਗੁਣ ਲੱਛਣਾਂ ਸਦਕਾ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਪੱਧਰ ਉਤੇ ਜਿਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਕਾਰਨ, ਵਧੇਰੇ ਮਾਣ ਵਡਿਆਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਹ ਗੁਣ ਹੈ, ਇਸਦਾ 'ਅਨੇਕਤਾ'ਵਿੱਚ'ਏਕਤਾ'ਦਾ ਸਰੂਪ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਤੋਂ ਹੀ ਭਾਰਤ ਅਨੇਕ 'ਜਨਪਦਾਂ', ਗਣਾਂ, ਭੂ-ਖੰਡਾਂ, ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ, ਧਰਮਾਂ ਜਾਤਾਂ, ਉਪਜਾਤਾਂ, ਮੂੰਹੀਆਂ, ਗੋਤਾਂ, ਫ਼ਿਰਕਿਆਂ, ਕਬੀਲਿਆਂ, ਨਦੀਆਂ, ਦਰਿਆਵਾਂ, ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੂਹਾਂ, ਉਪ-ਸਮੂਹ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਸਮੁੱਚਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਸੂਝਵਾਨ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਦਾ ਹੀ ਹੈਰਾਨੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਇੰਨਾ ਬਲਵਾਨ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਗਲਵਕੜੀ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦੇਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ, ਇਸੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਉਪ-ਸਭਿਆਚਾਰ ਖਿੱਤਾ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਆਰੀਆ ਜਾਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਕੋਈ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਹਮਲਾਵਰ ਜਾਤੀ ਇੱਥੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੀ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅੰਦਰ ਕਿਤੇ ਵੀ ਫ਼ਿਰਕੂ ਜਾਂ ਸੰਪਰਦਾਇਕ ਰੰਗਤ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਇਸਲਾਮੀ ਕੱਟੜਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਕਰਮ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ 'ਮਲੇਛ'ਜਾਂ 'ਯਵਨ'ਕਹਿ ਕੇ ਅਪਮਾਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅੰਦਰ ਹਿੰਦੂਆ ਨੇ ਵੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ  ਉਹੀ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਹੜਾ ਉਹ  ਅਛੂਤਾਂ ਨੂੰ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਜਿਸ ਭਾਂਡੇ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਖਾਣਾ ਖਾ ਲੈਂਦਾ ਸੀ ਉਹ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਜਾਤੀ ਦੀ ਆਮਦ ਨੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਇਹ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀਆ ਦੇ ਮਨਾਂ ਅੰਦਰ ਸੰਪਰਦਾਇਕਤਾ ਦੀ ਕੁੜੱਤਣ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਨਿਸ਼ਚੇ ਹੀ ਧਾਰਮਿਕ ਦਵੈਸ਼ ਅਤੇ ਫਿਰਕੂ ਸੋਚ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਖਾਸੀਅਤ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਣੀ ਸਗੋਂ ਇਹ ਮੁਸਲਿਮ ਸੰਪਰਦਾਇਕਤਾ ਦੀ ਦੇਣ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ:-

&lt;poem&gt;
                              ਹਿੰਦੂ ਕਹਤ ਹੈ ਰਾਮ ਹਮਾਰਾ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਰਹਿਮਾਨਾ। 
                              ਆਪਸ ਮੇਂ ਦੋਊ ਲੜੇ ਮਰਤ ਹੈਂ, ਭੇਦ ਨਾ ਕੋਈ ਜਾਨਾ। 
&lt;/poem&gt;
ਮੁਸਲਮਾਨ ਜਨਤਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣਾ ਦੇਸ਼ ਮੰਨ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਨਮਭੂਮੀ ਮੰਨ ਕੇ ਇਸਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ। 
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਵੀ ਕੁਰਲਾ ਉੱਠਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਹਿੰਦੂ-ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ 'ਸਾਂਝੇ ਵਿਰਸੇ'ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਮੰਨਦਾ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨੂੰ 'ਤੀਸਰੀ ਜਾਤ'ਆਖ ਕੇ ਲਿਖਦਾ ਹੈ:-
&lt;poem&gt;   
                             ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦਾ, ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜੀ, 
                             ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤੀਸਰੀ ਜਾਤ ਆਈ। 
&lt;/poem&gt;
'ਤੀਜਾ ਰਲਿਆ ਕੰਮ ਗਲਿਆ'ਦੀ ਲੋਕ ਉਕਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਦੀ ਆਦਮ ਨਾਲ ਫ਼ਿਰਕੂ ਕੁੜੱਤਣ ਫਿਰ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਨਪਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੀ 'ਪਾੜੋ ਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋ 'ਦੀ ਕੁਟਿਲ ਨੀਤੀ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅੰਦਰ ਫ਼ਿਰਕੂ ਸੋਚ ਫਿਰ ਤੋਂ ਜ਼ੋਰ-ਸ਼ੋਰ ਨਾਲ ਉਭਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਫ਼ਿਰਕੂ ਸੋਚ 'ਨਫ਼ਰਤ 'ਜਾਂ 'ਸਾੜੇ'ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਾ ਰਹਿ ਕੇ ਭਿਆਨਕ, ਜਾਨ ਲੇਵਾ  ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਤੱਕ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਰੂਪ ਅਖ਼ਤਿਆਰ ਕਰ ਗਈ ਸੀ। ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਖੋਰਾ ਲਾਉਣ ਦਾ ਹਰ ਸੰਭਵ, ਅਸੰਭਵ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਹਿੰਦੂ-ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਸਾਰੀਆਂ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਤੋਂ ਮੁੜ ਕੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਵਾਂ ਪੜ੍ਹਿਆ-ਲਿਖਿਆ ਵਰਗ ਪਾਂਡੇ, ਪ੍ਰੋਹਤਾਂ ਦੇ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਭਰੇ ਕਰਮਕਾਂਡ ਤੋਂ ਉਕਤਾ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਘੋਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਦੀ ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮੋ ਸਮਾਜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਇਕ ਨਵੀਂ ਕਿਰਨ ਉਭਰਦੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।

ਭਾਰਤ ਅੰਦਰ ਬ੍ਰਹਮੋ ਸਮਾਜ, ਆਰੀਆਂ ਸਮਾਜ, ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ, ਅਤੇ ਸਿੰਘ ਲਹਿਰ ਵਰਗੇ ਸੰਗਠਿਨ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਲਈ ਹੀ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸਨ ਇਸ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਅਸਰ ਸਭਿਆਚਾਰ ਉਪਰ ਵੀ ਹੋਇਆ ਜਿਵੇਂ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲਾਂ(ਸੁੰਦਰੀ, ਵਿਜੈ ਸਿੰਘ, ਆਦਿ)ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਧੇਰੇ ਉੱਚੇ-ਸੁੱਚੇ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਬਣਾ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨਾ ਮਿਲਵਰਤਨ ਅੰਦੋਲਨ ਤੋ ਮਗਰੋਂ ਭਾਰਤ ਅੰਦਰ ਫਿਰਕੂ ਫਸਾਦਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧਦੀ ਗਈ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਉੱਪਰ ਬਣੀਆਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ ਨੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਉੱਪਰ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਛੱਡਿਆ&lt;ref&gt;ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਲੋਕਧਾਰਾ ਦੇ ਮੂਲ ਸਰੋਕਾਰ, ਡਾ ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼ੀ ਪੰਨਾ ਨੰ169ਤੋ174&lt;/ref&gt;

==ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ==
ਦਰਸ਼ਨ ਜਾਂ ਫਿਲਾਸਫੀ ਅਜਿਹਾ ਅਨੁਸਾਸ਼ਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਦੇ ਗਹਿਰਾ ਗੰਭੀਰ ਮਸਲੇ ਵਿਚਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ, ਬ੍ਰਹਮ, ਸ਼੍ਰਿਸਟੀ, ਆਤਮਾ, ਜੀਵ ਆਦਿ। ਇਹ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਪੱਖ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾ ਬਾਰੇ ਦਰਸ਼ਨ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਚਰਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬ੍ਰਹਮ ਅਤੇ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਪਰਸਪਰ ਸਬੰਧ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਹੋਂਦ ਦਾ ਮਸਲਾ ਜਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉੱਤਪਤੀ ਦਾ ਸਵਾਲ, ਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ਾਸਤਰ ਲਈ ਸਦਾ ਹੀ ਚੁਣੌਤੀ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰੱਬ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸਿਰਜਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ? ਜਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਰੱਬ ਦੀ? ਦਰਸ਼ਨ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਸਦਾ ਸਵਾਲ ਉਠਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਦਰਸ਼ਨ, ਧਰਮ, ਅਰਥ, ਕਾਮ ਅਤੇ ਮੋਕਸ਼ ਨੂੰ ਦੁਰਲੱਭ ਪਦਾਰਥ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ, ਅਹੰਕਾਰ ਨੂੰ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਭਾਵ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। 'ਕਾਮ' ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਂਝਾ ਸੂਤਰ ਹੈ। 'ਕਾਮ' ਕਿਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਦੁਰਲੱਭ ਪਦਾਰਥ ਹੈ ਤੇ ਕਦੋਂ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ? ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਦਰਸ਼ਨ ਕਿਰਤ ਕਰੋ, ਨਾਮ ਜਪੋ ਅਤੇ ਵੰਡ ਛਕੋ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਗੁਰਮਤਿ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਮੁੱਚੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਉੱਤੇ ਪਿਆ। ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੀ ਸਮੁੱਚਾ ਗੁਰਮਤਿ ਦਰਸ਼ਨ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੁਭਾਅ ਕਿਸੇ ਦੀ ਈਨ ਮੰਨਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ। ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਇੱਕ ਵੀ ਭਗਤ ਜਾਂ ਸੂਰਮਾ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਜਿਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਇਸ ਕੇਂਦਰੀ ਕਦਰ ਦਾ ਪਾਲਣ ਨਾ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ। ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੋੜਵੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਇੱਕ ਅਨੁਸਾਸ਼ਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਵੱਖਰੀ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਲੋਕਧਾਰਾ ਦੇ ਮੂਲ ਸਰੋਕਾਰ, ਡਾ ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼ੀ ਪੰਨਾ ਨੰ 69 ਤੋਂ 70&lt;/ref&gt;

== ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਰੂਪਾਂਤਰਨ ==

ਆਰਥਕ, ਰਾਜਸੀ ਜਾਂ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ-ਅਸਿੱਧੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਦਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੀ ਇੱਕ ਸਦੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵਾਪਰੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਢੰਗ ਅਤੇ ਸਾਡੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਹੈ ਸਗੋਂ ਸਾਡੇ ਮਨੋਰਥਾਂ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਮਨੋਬਣਤਰ ਨੂੰ ਵੀ ਬਦਲਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਦਲਣਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਪੰਜਾਬਣ ਆਪਣੇ ਮਾਹੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਕਹੇਗੀ ਕਿ, ਲੈ ਦੇ ਮੈਨੂੰ ਮਖਮਲ ਦੀ ਪੱਖੀ ਘੁੰਗਰੂਆਂ ਵਾਲੀ। ਸਗੋਂ ਹੁਣ ਸੁਖ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸਾਧਨ ਆਉਣ ਲੱਗੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਸਾਧਨ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਬਾਹਰਲੀ ਦੁਨੀਆ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੋੜ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਨਾ ਕੇਵਲ ਮਨ ਉੱਤੇ ਸਗੋਂ ਜੀਵਨ ਉੱਤੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿਆਪੀ ਹਾਲਤਾਂ ਅਸਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਨਵੀਆਂ ਵੰਗਾਰਾਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ।

ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਨਕਸ਼ ਨੁਹਾਰ ਘੜਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੁੱਠੇ-ਸਿੱਧੇ ਦਬਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਹੋਰ ਹੁਸੀਨ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਾਧਾਰਨ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਦਾ ਸਬੂਤ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਆਸ ਬੱਝਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹੋਵੇ।

ਸਭਿਆਚਾਰ ਰੁਪਾਂਤਰਣ ਇੱਕ ਅਹਿਮ, ਅਟੱਲ ਪਰ ਸੁਖ਼ਮ ਪਰ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਹਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਵੰਦਵਾਦ, ਭੌਤਿਕਵਾਦ ਦੇ ਮੂਲ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਕਿਰਤਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਅਨੁਸਾਰ ਨਿਰੰਤਰ ਰੁਪਾਂਤਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਉਪ-ਅੰਗ 'ਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਭਿਆਚਾਰ ਰੁਪਾਂਤਰਣ ਇਕ-ਦਮ ਤੱਟ, ਫੌਰੀ ਵਰਤਾਰਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਸਭਿਆਚਾਰ ਰੁਪਾਂਤਰਣ ਇੱਕ ਅਤਿਅੰਤ ਪੇਚੀਦਾ, ਸੂਖ਼ਮ, ਬਹੁ-ਪਰਤੀ ਅਤੇ ਮੱਧਮ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਵਾਪਰਦਾ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ। ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਰੂਪਾਂਤਰਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਮੂਲ ਆਧਾਰ ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਆਏ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਦਾ ਅਨੁਕੂਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਪਛਾਣ ਚਿੰਨ੍ਹ,ਡਾ.ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ,ਪੰਨਾ 188&lt;/ref&gt;

== ਸਭਿਆਚਾਰਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ==
ਹੁਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਵੀ [[ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ]] ਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਅਧਿਅਨ ਦਾ ਮਜਮੂਨ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿਹੜੀਆਂ ਮਾੜੀਆਂ ਮੋਟੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਹੋਈਆਂ ਵੀ ਹਨ ਉਹ ਸਤਹੀ ਪਧਰ ਉੱਤੇ ਪੰਜਾਬੀ [[ਸਭਿਆਚਾਰ]] ਬਾਰੇ ਬਾਰ ਬਾਰ ਦੁਹਰਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਚਲੰਤ ਟਿੱੱਪਣੀਆਂ ਤਕ ਹੀ ਮਹਿਦੂਦ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਅੱਜ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਲੋੜ [[ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਗਿਆਨ]] ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀ ਹੈ। 
ਪੰਜਾਬੀ [[ਸਭਿਆਚਾਰ]] ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਲਈ [[ਪੁਰਾਤਨ ਕਾਲ]] ਤੋ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤਕ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਬਦਲਦੇ ਰਹੇ ਰੂਪਾਂ ਦੇ [[ਇਤਿਹਾਸ]] ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਾਠਾਂ ਨੂੰ ਲਭਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ [[ਸਾਹਿਤ]], [[ਚਿਤਰਕਲਾ]], [[ਬੁੱੱਤਕਲਾ]] ਤੇ [[ਸੰਗੀਤ-ਕਲਾ]] ਆਦਿ ਸੁਹਜ ਪ੍ਰਗਟਾ ਰੂਪਾਂ ਦਾ ਇਕ ਸੰਯੁਕਤ ਪਾਠ ਦੇ ਤੌਰ'ਤੇ ਅਧਿਅਨ ਕਰਨਾ ਵੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਦੁਖਦਾਇਕ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਕਲਾਵਾਂ ਦੇ ਮੋਖਿਕ ਪਾਠ ਬੜੀ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਇਸ ਕਰਕੇ ਅਲੋਪ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿਉਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਰਕਾਰੀ ਅਦਾਰੇ ਜਾਂ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਤੇ ਸਰਵੇਖਣ ਦਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਛੋਹਿਆ ਗਿਆ। [[ਡਾ ਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਵੀ]] ਨੇ ਆਪਣੇ [[ਖੋਜ-ਪੱਤਰ]] &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਸੁਹਜ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰ&quot; ਵਿਚ ਇਸ ਬਾਰੇ ਡੂੰਘੀ ਚਿੰਤਾ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਗਿਆਨ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਨਾਲ ਇਹ ਕੰਮ ਨੇਪਰੇ ਚੜ੍ਹ ਸਕਦਾ ਹੈ। 
ਦੂਜਾ ਅਹਿਮ ਨੁਕਤਾ ਜਿਸ ਵੱਲ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱੱਚਣਾ ਵਕਤ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਲੋੜ ਹੈ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪਛਾਣ ਦਾ ਮਸਲਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪਛਾਣ ਦੇ ਇਸ ਸੰਕਟ ਦਾ ਇਕ ਫੌਰੀ ਸਿੱਟਾ ਇਹ ਨਿਕਲਿਆ ਹੈ ਕਿ  ਅਜੋਕੇ [[ਪੰਜਾਬੀ]] ਭਾਵੇਂ [[ਹਿੰਦੂ]] ਹਨ ਭਾਵੇਂ [[ਸਿੱੱਖ]] ਹਨ ਆਪਣੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲੋਂ ਦਿਨ ਬ ਦਿਨ ਟੁਟਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਧਾਰਮਿਕ ਵੈਰ ਵਿਰੋਧ ਅਤੇ ਵਿਤਕਰੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਉੱਤੇ ਅਜਿਹਾ ਗਲਬਾ ਪਾ ਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪਛਾਣ ਮਿਟਣ ਦੇ ਅਸਾਰ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ। ਇਸ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿਚ ਸਹਿਹੋਂਦ ਤੇ ਪ੍ਰਸਪਰ ਪ੍ਰੇਮ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣਾ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। 
ਤੀਜਾ ਮਸਲਾ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ [[ਅਮਰੀਕਾ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]] ਆਦਿ ਦੂਰ ਦਰਾਜ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ ਵਸਣ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।  [[ਨਸਲਵਾਦ]], ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ, [[ਹਿੱੱਪੀਵਾਦ]], [[ਪੱੱਛਮੀ ਸਭਿਆਚਾਰ]] ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਟਕਰਾਓ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਤਨਾਓ ਸਦਕਾ ਪ੍ਰਦੇਸਾ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਇਕ ਨਵੀਂ ਨੁਹਾਰ ਉਘੜ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ। ਸ਼ਰਾਬਨੋਸ਼ੀ ਦੀ ਅਤਿ, ਘਰੇਲੂ ਤੇ ਧਰਮ ਸਥਾਨਕ ਝਗੜੇ, ਤਲਾਕਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਮਸ਼ੀਨੀ ਜਿੰਦਗੀ ਪੌਪ ਸੰਗੀਤ ਤੇ ਘੁਟਵੇਂ ਸਮਾਜਿਕ ਮਾਹੌਲ ਨੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿਚ ਅਜੀਬ ਕਿਸਮ ਦੀ ਤਲਖੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਕ ਵਿਯੋਗੇ ਹੋਏ ਮਨੁਖ ਵਾਂਗ ਅਜਨਬੀਅਤ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ ਹੰਢਾ ਰਹੇ ਹਨ। 
ਚੌਥਾ ਮਸਲਾ [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਦੇ ਮਸਲੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰਖਦਾ ਹੈ। [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਬਦਲਦੇ ਜੁਗਰਾਫੀਏ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਨਿਕਲਿਆ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਦੀ ਹਾਲਤ ਕਾਫੀ ਡਾਂਵਾਂ ਡੋਲ ਰਹੀ ਹੈ ਇਸ ਰੋਲ ਕਚੋਲੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਤਿੰਨ ਰੂਪ ਉਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ। [[ਪ੍ਰੋ ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼]] ਦੇ ਖਿਆਲ ਵਿਚ ਪਾਕਿ-ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ [[ਫ਼ਾਰਸੀ]], [[ਅਰਬੀ]] ਦਾ [[ਤਤਸਮੀਕਰਨ]] ਅਤੇ [[ਹਿੰਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]] ਦਾ [[ਤਦਭਵੀਕਰਨ]] ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਰਬੀ ਦਾ ਤਦਭਵੀਕਰਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਤਤਸਮੀਕਰਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਵਸਤੂ ਸਥਿਤੀ ਇਹ ਬਣ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿਚ ਸੰਚਾਰ ਦਾ ਮਸਲਾ ਵੀ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਅਖਤਿਆਰ ਕਰ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ [[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]] ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇਕ ਖਿਚੜੀ ਨੁਮਾ ਭਾਸ਼ਾਈ ਰੂਪ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿਚ [[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਦੇ [[ਵਿਆਕਰਨ]] ਦਾ ਕਾਫੀ ਦਖਲ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪੀੜੀ ਲਈ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਨੂੰ ਸਮਝਨਾ ਔਖਾ ਹੈ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਰੂਪ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਰੂਪਾਂ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆ ਸਕੇਗਾ।&lt;ref&gt;ਅਰਸ਼ੀ, ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ, ਸਭਿਆਚਾਰ-ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ, ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁਕ ਟਰੱਸਟ, ਇੰਡੀਆ, 2009, ਪੰਨੇ 49-54&lt;/ref&gt;

==ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਉਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ==

===ਜਾਣ ਪਛਾਣ ===
ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਤੇ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਯੂਰਪੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਅਸਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਤੇ ਆਪਣੀ ਚੜ੍ਹਤ ਬਣਾ ਲਈ ਸੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚੋਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੇ ਮੁਹਾਂਦਰੇ ਦੀ ਪਛਾਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਬਦ 'ਸੱਭਿਆਚਾਰ' ਦੀ ਅਰਥ ਸੀਮਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰ ਲਈ ਜਾਵੇ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਇਸਦਾ ਪਰਿਆਇਵਾਚੀ ਸ਼ਬਦ 'ਕਲਚਰ' ਹੈ ਜੋ ਲਾਤਿਨੀ ਦੇ ਕ੍ਰਿਆ ਰੂਪ 'ਕਾਲੀਅਰ' ਤੋਂ ਵਿਉਤਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਵਾਹੁਣਾ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਦੂਜੇ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਘੇਰੇ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਗਿਆਨ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਕਲਾ, ਨੈਤਿਕਤਾ, ਕਾਨੂੰਨ, ਰਿਵਾਜ਼, ਆਦਤਾਂ, ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਆਦਿ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਸੰਪਾਦਕ ਤੀਰਥ ਸਿੰਘ ਸਵਤੰਤ੍ਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ, ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 56&lt;/ref&gt;

===ਧਰਮ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਆਰੰਭ ਤੋਂ ਹੀ ਧਰਮ ਮੁੱਖ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸੰਸਕਾਰ, ਰੀਤੀ-ਰਸਮਾਂ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਆਦਿ ਸਭ ਪੁਰਾਣੇ ਧਰਮ ਦੀ ਬੁੱਕਲ ਵਿਚ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਆਧੁਨਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਨਾਲ ਧਰਮ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਅੰਗ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਲੋਕ ਵੱਖ ਵੱਖ ਧਰਮਾਂ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਆਧੁਨਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਨਾਲ ਧਰਮ ਦੇ ਸਦਾਚਾਰ, ਕਰਮ ਕਾਂਡੀ ਤੇ ਬਾਹਰੀ ਬਨਾਵਟ ਪੱਖੋਂ ਬੜਾ ਫਰਕ ਪੈ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਜਸਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜਸ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਉੱਤੇ ਬਦੇਸ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵ, ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਰਾਈਟਰਜ ਕੋਆਪਰੇਟਿਵ ਸੁਸਾਇਟੀ, ਲੁਧਿਆਣਾ, ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 44 ਅਤੇ 50&lt;/ref&gt;
ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਨੇ ਦਲੀਲ ਵਿਚ ਰੱਬ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਵਾਲਾ ਹਿੱਸਾ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨੀ ਨੀਯਮ ਨੂੰ ਰੱਖ ਲਿਆ ਹੈ। ਅਜੋਕੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਬਣਤਰ ਬਦਲ ਗਈ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਸੰਪਾਦਕ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਇਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ, ਪਬਲਿਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ, ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 127&lt;/ref&gt;

===ਰਿਸ਼ਤਾ ਪ੍ਰਬੰਧ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਸਮਾਜਿਕ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵਿਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਏ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਚਾਚਾ, ਤਾਇਆ, ਮਾਮਾ, ਫੁੱਫੜ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ 'ਅੰਕਲ' ਰਹਿ ਗਿਆ। ਚਾਚੀ, ਤਾਈ, ਮਾਮੀ, ਭੂਆ ਵੀ 'ਆਂਟੀ' ਬਣ ਗਈਆਂ। ਵਿਆਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਏ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਪਹਿਲਾਂ ਮਰਦ ਔਰਤ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਖਦੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਪਿਆਰ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਨਤਾ ਮਿਲ ਗਈ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਸੰਪਾਦਕ ਤੀਰਥ ਸਿੰਘ ਸਵਤੰਤ੍ਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ, ਪੰਨਾ ਨਂਬਰ 60&lt;/ref&gt;

===ਪਹਿਰਾਵਾ ਅਤੇ ਹਾਰ-ਸ਼ਿੰਗਾਰ===
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਇਲਾਕੇ ਅਤੇ ਕੌਮਾਂ ਫਿਰਕਿਆਂ ਦੇ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿਚ ਭਿੰਨਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਪੈਰਾਂ ਤੋਂ ਸਿਰ ਤੱਕ ਸਾਂਭਣ ਤੇ ਸਜਾਉਣ ਨੂੰ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਪਹਿਰਾਵਾ ਸਰੀਰ ਢਕਣ ਦਾ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਸਗੋਂ ਸਰੀਰ ਦਾ ਕੁਹਜ ਲੁਕਾਉਣ ਅਤੇ ਸੁਹਜ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਜਸਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜਸ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵ, ਦ ਪੰਜਾਬੀ ਰਾਈਟਰਜ਼ ਕੋਆਪਰੇਟਿਵ ਸੋਸਾਇਟੀ ਲਿਮਿਟਡ, ਲੁਧਿਆਣਾ, ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 69 ਅਤੇ 70&lt;/ref&gt; ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਇਸ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।

===ਖਾਣ ਪੀਣ===
ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਦਿਨ ਵਿਚ ਚਾਰ ਵਾਰ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਜ ਕੇ, ਛਾਹ ਵੇਲਾ, ਦੁਪਹਿਰ ਵੇਲ, ਲੋਢਾ ਵੇਲਾ, ਤ੍ਰਕਾਲਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਆਮ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਰਿਹਾ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਖੁਰਾਕ ਬਦਲ ਕੇ ਸਵੇਰ ਵੇਲੇ ਬਰੈੱਡ ਟੀ ਜਾਂ ਬਰੇਕਫਾਸਟ, ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ ਲੰਚ ਤੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਡਿੱਨਰ ਕਹਣਾ ਬਧੇਰੇ ਸ਼ਾਨ ਦੀ ਗੱਲ ਸਮਝਣ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਫਾਸਟ ਫੂਡ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੈਰ ਜਮਾ ਲਏ ਹਨ।&lt;ref&gt;ਜਸਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜਸ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵ, ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਰਾਈਟਰਜ਼ ਕੋਆਪਰੇਟਿਵ ਲਿਮਿਟਡ, ਲੁਧਿਆਣਾ, ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 66 ਅਤੇ 68&lt;/ref&gt;
ਹੁਣ ਨਾ ਕੋਈ ਸੱਤੂ ਪੀਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸੱਤੂਆਂ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਨਾ ਕੋਈ ਠੰਢਿਆਈ ਪੀਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਠੰਢਿਆਈ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਚਾਹ ਪੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਚੰਗੀਆਂ ਖੁਰਾਕਾਂ ਤਾਂ ਅਲੋਪ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਤਾਂ ਹੁਣ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। 

{{center|&lt;poem&gt;ਕੰਗਣਾ ਵਾਲੀ ਦੁੱਧ ਰਿੜਕੇ
ਵਿਚੋਂ ਮੱਖਣ ਝਾਤੀਆਂ ਮਾਰੇ&lt;ref&gt;ਹਰਕੇਸ਼ ਸਿੰਘ ਕਹਿਲ, ਅਲੋਪ ਹੋ ਰਿਹਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸਾ, ਲੋਕਗੀਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ Sco 26, 27 sec- 34A ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 105 ਅਤੇ 114&lt;/ref&gt;&lt;/poem&gt;}}

==ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ==
{{main|ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ}}

===ਜਾਣ-ਪਛਾਣ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਭਾਸ਼ਾ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪਸ਼ੂਆਂ ਤੋਂ ਨਿਖੇੜਨ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਡੂੰਘੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਸਭਿਆਚਾਰ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਸਿੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਵਿਵਹਾਰ ਹੈ ਸੋ ਇਹ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਵਰਤਾਰੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਫਲਸਫਾ, ਡਾ. ਗੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ ਪੰਨਾ ਨੰ.21&lt;/ref&gt;.

===ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ===
ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਗਹਿਰਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ। ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਸ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੀ ਉਸ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਅਕਤੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੇਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੇਗਾ। ਹਰ ਕਿਸੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ, ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੇ ਢੰਗ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੀ ਵਧੇਰੇ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। 
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਉਸ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਾਲਕ੍ਰਮ ਨਾਲ ਵੇਖੀਏ ਤਾਂ ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪ੍ਰਗਟਾ ਨਾਥਾ ਜੋਗੀਆਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਜੋ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦ ਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸੀ ਤੇ ਜਾਗੀਰਦਾਰੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸੋਚ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਨਾਥਾ ਜੋਗੀਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਗਟਾ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣਾਇਆ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਾਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਰ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਆਪਣੀ ਲਿਪੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਲਿਪੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀਆ ਲੋੜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਹਰ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਉਸੇ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣ ਨਾਲ ਹੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਭਿੰਨ ਪਰਿਪੇਖ, ਸੰਪਾਦਕ ਪ੍ਰੋ. ਸ਼ੈਰੀ ਸਿੰਘ ਰੂਹੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਪੰਨਾ ਨੰ.34, 35, 36.&lt;/ref&gt;
ਸਭਿਆਚਾਰ ਪ੍ਰਕਿਰਤਕ ਜਗਤ ਦੇ ਸਮਾਨਤਰ ਮਨੁੱਖ ਸਿਰਜਤ ਵਿਆਪਕ ਸਿਸਟਮ ਹੈ। ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆ ਹੋਰ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸਿਰਜਨਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਰਿਸ਼ਤਾ-ਨਾਤਾ, ਪਰਿਵਾਰ, ਵਿਆਹ ਪ੍ਰਬੰਧ, ਵਿਹਾਰ ਪੈਟਰਨ, ਕੀਮਤ ਪ੍ਰਬੰਧ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵਿਭਿੰਨ ਸੰਚਾਰ ਵਸੀਲੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਇਕ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿਰਜਤ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਢੰਗ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦਾ ਹੈ ਤੇ ਦੂਸਰਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਚਾਰਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਵਸੀਲਿਆਂ ਦਾ ਕੁਝ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪ੍ਰਵਚਨ ਉਸ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੂਸਰੇ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨੇ ਵੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। ਰਿਸ਼ਤਾ-ਨਾਤਾ ਪ੍ਰੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਵਿਲੱਖਣ ਖਾਸੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹਰੇਕ ਨਿਕਟ ਜਾਂ ਦੁਰੇਡੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਲਈ ਵੱਖਰੇ ਸ਼ਬਦ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਚਾਚਾ/ਚਾਚੀ, ਤਾਇਆ/ਤਾਈ, ਮਾਮਾ/ਮਾਮੀ, ਆਦਿ ਹਨ।&lt;ref&gt;ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਆਿਚਾਰ ਪਛਾਣ-ਚਿੰਨ੍ਹ. ਡਾ. ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਬੀ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ, ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਪੁਨੀਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਪਟਿਆਲਾ ਪੰਨਾ ਨੰ. 77, 78, 79.&lt;/ref&gt;
ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਮੌਖਿਕ ਰੂਪ ਹੀ ਸਭ ਕੁਝ ਹੈ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਮੌਖਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਾਂਗ ਮੌਖਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਨਾਚਾਂ, ਮੇਲਿਆਂ ਦੀ ਬੋਲੀਆਂ, ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੇ ਸੱਦਿਆਂ, ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ, ਰਸਮਾਂ, ਗੀਤਾਂ, ਬੁਝਾਰਤਾ, ਅਖੌਤਾਂ ਸਭਨਾਂ ਚ ਮੌਖਿਕਤਾ ਅਵੱਸ਼ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਭਾਸ਼ਾ, ਸਾਹਤਿ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ, ਪ੍ਰੋ. ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਰਾਜ ਗੁਪਤਾ ਪੰਨਾ ਨੰ.35, 36, 37, 38, 42&lt;/ref&gt; 
ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਸਭਿਆਚਾਰ ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ ਹੈ, ਹਰ ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜ ਦਾ ਆਪਣਾ ਨਿਵੇਕਲਾ ਸਭਿਆਚਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਛੋਟਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਲੱਛਣ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵੀ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਵ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਆਪਣਾ ਰੋਲ ਹੈ। ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਦੂਜੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਲੱਛਣ ਇਹ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਸੰਚਿਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਲੱਛਣ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ ਹਨ। ਭਾਸ਼ਾ ਉਹ ਕੁਝ ਹੀ ਵਰਣਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕੁਝ ਉਸ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। &lt;ref&gt; ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ, ਪ੍ਰੋ ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਫਰੈਂਕ, ਪੰਨਾ 82, 83, ਵਾਰਿਸ਼ ਸ਼ਾਹ ਫਾਉਂਡੇਸ਼ਨ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ &lt;/ref&gt;

===ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ===
ਬੋਲੀ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਪੱਧਰ ਦੀ ਪਰਖ ਕਸੋਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿੰਨੀ ਕਿਸੇ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਬੋਲੀ ਉੱਨਤ ਹੋਵੇਗੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਸਭਿਅਤਾ ਉਨੱਤ ਹੋਵੇਗੀ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ। ਇਹ ਬੜੀ ਪੁਰਾਤਨ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਭੂਗੋਲਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਹ ਬੋਲੀ ਅਤੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾ ਹੀ ਸਮਾਜਿਕ ਸਾਂਝ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਬੱਚਾ ਇਹ ਸਾਂਝ ਪਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵੱਡਾ ਤੇ ਤਕੜਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ &quot;ਲਾਰਡ ਮਕਾਲੇ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਮਾਤ ਬੋਲੀ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦਾ ਸਾਧਨ ਉਤਮ ਰਚਨਾ ਲਈ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕੇਵਲ ਆਪਣੀ ਮਾਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਲੱਖਣਤਾਵਾਂ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਦੀ ਤੇ ਸਰਲ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਮ ਵਿਅਕਤੀ ਬੜੀ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਸਕਦਾ ਹੈ। 
ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿਲੱਖਣ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਾਤਾਂ ਨਾਲੋ ਅਨੋਖਾ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਹਮਲਾਵਰ ਆਏ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਖਾਸਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਬਹੁਤ ਬੰਧਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਬੰਨਿਆਂ ਰੱਜ ਕੇ ਖਾਣਾ 'ਤੇ ਰੱਜ ਕੇ ਵਾਹੁਣਾ, ਮੌਜ ਮੇਲੇ ਕਰਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੁਚੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕਾਂ ਵਾਂਗ ਸਾਦ ਮੁਰਾਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਜੀਵਨ ਵਾਂਗ ਬਹੁਤ ਅੜਕ-ਮੜਕ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ੳਤੇ ਆਚਰਣ ਅਨੁਸਾਰ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] ਪਿਆਰ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਗੁਣ ਕੁੱਟ-ਕੁੱਟ ਕੇ ਭਰੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੈ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਬੀਤ ਗਏ ਸਮੇਂ ਨਾਲੋਂ ਕੱਟੇ ਜਾਣਗੇ।&lt;ref&gt;ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਭਿੰਨ ਪਰਿਪੇਖ, ਸੰਪਾਦਕ ਪ੍ਰੋ. ਸ਼ੈਰੀ ਸਿੰਘ ਰੂਹੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪੰਨਾ ਨੰ.  76, 77, 78&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਭਿਆਚਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੋਕਧਾਰਾ]]</text>
      <sha1>gdw9g42hxib931yps3pj9k443mtlz8f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗ਼ਲਕ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10961</id>
    <revision>
      <id>811896</id>
      <parentid>725334</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T02:05:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>156</id>
      </contributor>
      <comment>Removing [[:c:File:Muhammad_Tughlak_orders_his_brass_coins_to_pass_for_silver,_A.D._1330.jpg|Muhammad_Tughlak_orders_his_brass_coins_to_pass_for_silver,_A.D._1330.jpg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Abzeronow|Abzeronow]] because: per [[:c</comment>
      <origin>811896</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="36668" sha1="50q3nex9d0i0z416mcc5kssmvwvmegc" xml:space="preserve">{{Infobox royalty
| name         = ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗ਼ਲਕ
| title        = ਫ਼ਖ਼ਰ ਮਲਿਕ
| image        = Islamic Sultanates. Dehli. Ghiyath al-Din Muhammad bin Tughluq. 1325-1351 CE.jpg
| image_size   = 250px
| caption      = {{circa|1325–1351}} ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗ਼ਲਕ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਦੇ ਸਿੱਕੇ
| succession   = 18ਵਾਂ [[ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਸ਼ਾਸ਼ਕ|ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ]]
| reign        = 1 ਫਰਵਰੀ 1325 – 20 ਮਾਰਚ 1351
| predecessor  = [[ਗ਼ਿਆਸੁੱਦੀਨ ਤੁਗ਼ਲਕ]]
| successor    = [[ਫ਼ਿਰੋਜ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗ਼ਲਕ]]
| birth_date   = {{circa|1290}}
| birth_place  = [[ਦਿੱਲੀ]]
| death_date   = 20 ਮਾਰਚ {{death year and age|1351|1290}}
| place of burial = [[ਤੁਗ਼ਲਕਾਬਾਦ]], [[ਦਿੱਲੀ]]
| religion     = [[ਇਸਲਾਮ]]
| dynasty      = [[ਤੁਗ਼ਲਕ ਵੰਸ਼]]
| father       = [[ਗ਼ਿਆਸੁੱਦੀਨ ਤੁਗ਼ਲਕ]]
|house=[[ਤੁਗ਼ਲਕ ਵੰਸ਼]]}}

[[File:Firman of Sultan Muhammad b. Tughlaq Shah (cropped).jpg|thumb|ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ ਦਾ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਮਿਤੀ ਸ਼ਵਾਲ 725 ਏ.ਐਚ./ਸਤੰਬਰ-ਅਕਤੂਬਰ 1325। ਸਭ ਤੋਂ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਲਈ ਅਰਦਾਸ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਸ਼ਾਸਕ ਦੇ ਨਾਮ ਅਤੇ ਖ਼ਿਤਾਬਾਂ ਵਾਲਾ ਵੱਡਾ ਤੁਗ਼ਰਾ ਹੈ।{{sfn|Blair|p=383}}]]
'''ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗ਼ਲਕ''' (1290 – 20 March 1351) [[ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ]] ਦਾ ਅਠਾਰਵਾਂ ਸੁਲਤਾਨ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਫਰਵਰੀ 1325 ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਉਹ [[ਤੁਗ਼ਲਕ ਵੰਸ਼|ਤੁਗਲਕ ਰਾਜਵੰਸ਼]] ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ [[ਗ਼ਿਆਸੁੱਦੀਨ ਤੁਗ਼ਲਕ]] ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;Doulie&quot;&gt;{{cite book|last=Douie|first=James M.
|year=1916|title=The Panjab North-West Frontier Province and Kashmir|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, England|url=https://books.google.com/books?id=LBBCAAAAIAAJ&amp;pg=PA171| page=171}}&lt;/ref&gt; ਗਿਆਸੁੱਦੀਨ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨ ਮੁਹੰਮਦ ਨੂੰ ਕਾਕਤੀਆ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਰਾਜਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਰੂਦਰ ਵਿਰੁੱਧ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਦੱਖਣ ਭੇਜਿਆ ਜਿਸ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ 1321 ਅਤੇ 1323 ਵਿੱਚ ਵਾਰੰਗਲ ਵਿਖੇ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;sen2&quot;&gt;{{Cite book |last=Sen |first=Sailendra |title=A Textbook of Medieval Indian History |publisher=Primus Books |year=2013 |isbn=978-9-38060-734-4 |pages=91–97}}&lt;/ref&gt; ਮੁਹੰਮਦ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਜੀਬੋ-ਗਰੀਬ ਚਰਿੱਤਰ ਵਾਲਾ ਇੱਕ &quot;ਅਮਾਨਵੀ ਸਨਕੀ&quot; ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ,&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Sewell|first=Robert|title=A Forgotten Empire (Vijayanagar)|year=1900|url=https://archive.org/details/forgottenempire00robe|publisher=Swan Sonnenschein &amp; Co|pages=[https://archive.org/details/forgottenempire00robe/page/12 12]–15}}&lt;/ref&gt;ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ [[ਕੰਨੌਜ|ਕਨੌਜ]] ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; ਉਹ ਜੰਗਲੀ ਨੀਤੀ ਸਵਿੰਗ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Muhammad bin Tughlaq: The Sultan of Swing|url=https://www.livemint.com/Sundayapp/oK5m9vrkAddF0aLNBz0VTI/Muhammad-bin-Tughlaq-The-Sultan-of-Swing.html|last=Venkatesh|first=Karthik|date=18 March 2017|website=Livemint|language=en|access-date=15 May 2020}}&lt;/ref&gt; ਮੁਹੰਮਦ 1325 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬੈਠਾ। ਉਹ ਦਵਾਈ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਕਈ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ - [[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਾਰਸੀ]], ਹਿੰਦਵੀ, [[ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਅਰਬੀ]], [[ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ|ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]] ਅਤੇ [[ਤੁਰਕੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਤੁਰਕੀ]] ਵਿੱਚ ਨਿਪੁੰਨ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; [[ਇਬਨ ਬਤੂਤਾ]], ਮੋਰੱਕੋ ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਯਾਤਰੀ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ-ਵਿਗਿਆਨੀ, ਉਸ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਮਹਿਮਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite book |title=Crowds and Power |last=Canetti |first=Elias |date=1984 |publisher=Farrar, Straus and Giroux |isbn=0-374-51820-3 |location=New York}}&lt;/ref&gt;

==ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ==
ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗ਼ਲਕ ਦਾ ਜਨਮ ਗ਼ਿਆਸੁੱਦੀਨ ਤੁਗ਼ਲਕ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਗਲਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;malik&quot;&gt;{{cite book|title=Islam in South Asia: A Short History|author=Jamal Malik|author-link=Jamal Malik|publisher=[[Brill Publishers]]|year=2008|page=104|url=https://books.google.com/books?id=FduG_t2sxwMC&amp;pg=PA104}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੂੰ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ''ਫ਼ਖ਼ਰ ਮਲਿਕ'', ''ਜੌਨਾ ਖਾਨ'', ''ਉਲੁਗ ਖਾਨ'' ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

== ਗੱਦੀ ==
[[File:Muhammad Bin Tughlaq 1.jpg|thumb|ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ ਦਾ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਸਿੱਕਾ]]
ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਗ਼ਿਆਸੁੱਦੀਨ ਤੁਗ਼ਲਕ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੁਹੰਮਦ ਇਬਨ ਤੁਗ਼ਲਕ ਫਰਵਰੀ, 1325 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਤੁਗਲਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਗੱਦੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠਾ। ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਵਾਰੰਗਲ (ਮੌਜੂਦਾ [[ਤੇਲੰਗਾਣਾ|ਤੇਲੰਗਾਨਾ]], [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ), ਮਾਬਰ (ਕਯਾਲਪਟਨਮ) ਅਤੇ [[ਮਦੁਰਈ|ਮਦੁਰਾਈ]] ([[ਤਮਿਲ਼ ਨਾਡੂ|ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ]], ਭਾਰਤ), ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ [[ਕਰਨਾਟਕ]] ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਦਿਨ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਸਿਰੇ ਤੱਕ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ। ਜਿੱਤੇ ਹੋਏ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਤੁਗਲਕ ਨੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਿੱਤੀ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨ ਲਈ ਮਾਲੀਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਸਮੂਹ ਬਣਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਾਤਿਆਂ ਨੇ ਵਜ਼ੀਰ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਲੇਖਾ-ਜੋਖਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite book|title=Medieval India: From Sultanate to the Mughals|last=Chandra|first=Satish|publisher=Har-Anand Publications|year=1997|isbn=978-8124105221|location=New Delhi, India|pages=101–102}}&lt;/ref&gt;

ਰੌਬਰਟ ਸੇਵੇਲ ਨੇ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਵਿਜ਼ਟਰਾਂ ਦੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਹਿਰ ਕਨੌਜ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite book|last=Sewell|first=Robert|title=A Forgotten Empire (Vijayanagar)|year=1900|url=https://archive.org/details/forgottenempire00robe|publisher=Swan Sonnenschen &amp; Co|pages=[https://archive.org/details/forgottenempire00robe/page/12 12]–15}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਦੇਵਗਿਰੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ 600 ਮੀਲ ਦੂਰ ਹਨ, ਫਿਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ ਦੂਜੇ ਧਰਮਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੁਲਤਾਨ ਨੇ ਸਾਲ 1328 ਦੌਰਾਨ ਜੈਨ ਸੰਨਿਆਸੀ ਜਿਨਪ੍ਰਭਾ ਸੂਰੀ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Majumdar|first=Ramesh Chandra, Majumdar A.K, Achut Dattatrya Pusalker, Dilip Kumar Ghose, Vishvanath Govind Dighe|title=The History and Culture of the Indian People: The Delhi Sultante.-2d ed|publisher=Bharativa Vidya Bhavan|year=1960|pages=86}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Chandramouli|first=Anuja|title=Muhammad bin Tughlaq: Tale of a Tyrant|publisher=Penguin eBury Press|isbn=0143446649}}&lt;/ref&gt; ਪੀਟਰ ਜੈਕਸਨ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੁਹੰਮਦ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਸੁਲਤਾਨ ਸੀ ਜੋ ਹਿੰਦੂ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Cite book|last=Jackson|first=Peter|title=The Delhi Sultanate: A Political and Military History (Cambridge Studies in Islamic Civilization)|year=1999|url=https://archive.org/details/nlsiu.954.023.jac.14861|publisher=Cambridge University Press|isbn=0521404770|pages=[https://archive.org/details/nlsiu.954.023.jac.14861/page/293 293]}}&lt;/ref&gt;

==ਰਾਜਧਾਨੀ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ==
1327 ਵਿੱਚ, ਤੁਗਲਕ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ [[ਦਿੱਲੀ]] ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੱਖਣ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦੌਲਤਾਬਾਦ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੇਵਗਿਰੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) (ਅਜੋਕੇ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ) ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ ਨੇ ਖੁਦ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਦੱਖਣੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਵਜੋਂ ਕਈ ਸਾਲ ਬਿਤਾਏ ਸਨ। ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਵੀ ਕੇਂਦਰੀ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉੱਤਰ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.historydiscussion.net/biography/biography-of-muhammad-bin-tughluq-1325-1351/3044|title=Biography of Muhammad-Bin-Tughluq (1325–1351)|date=13 January 2015|website=History Discussion – Discuss Anything About History|language=en-US|access-date=17 May 2016}}&lt;/ref&gt;

ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਾਰੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਜਾਣ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਆਮ ਜਨਤਾ ਬੇਸ ਨੂੰ ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਸ਼ਿਫਟ ਕਰਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀ।{{citation needed|date=March 2021}}

ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਇੱਕ ਚੌੜੀ ਸੜਕ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਸੜਕ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਛਾਂਦਾਰ ਦਰੱਖਤ ਲਗਾਏ ਗਏ; ਉਸਨੇ ਦੋ ਮੀਲ ਦੇ ਅੰਤਰਾਲ 'ਤੇ ਰੁਕਣ ਵਾਲੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ। ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ 'ਤੇ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਤੁਗਲਕ ਨੇ ਹਰੇਕ ਸਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਇਕ ਖਾਨਕਾਹ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਜਿੱਥੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇਕ ਸੂਫੀ ਸੰਤ ਤਾਇਨਾਤ ਸੀ। ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਨਿਯਮਤ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸੰਨ 1329 ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਮਾਤਾ ਵੀ ਅਹਿਲਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਚਲੀ ਗਈ। ਲਗਭਗ ਉਸੇ ਸਾਲ ਤੱਕ, ਤੁਗਲਕ ਨੇ ਸਾਰੇ ਨੌਕਰਾਂ, ਅਹਿਲਕਾਰਾਂ, ਨੌਕਰਾਂ, ਉਲੇਮਾ, ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਿੱਚ ਬੁਲਾਇਆ।&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt; Tਉਸ ਨੇ ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨੂੰ ਮੁਹੱਲਾ ਕਹਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਾਰਡਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਿਪਾਹੀਆਂ, ਕਵੀਆਂ, ਜੱਜਾਂ, ਪਤਵੰਤਿਆਂ ਵਰਗੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਵੱਖਰੇ ਕੁਆਰਟਰ ਸਨ। ਤੁਗਲਕ ਦੁਆਰਾ ਪਰਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਾਂਟਾਂ ਵੀ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਭਾਵੇਂ ਨਾਗਰਿਕ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਸਹਿਮਤੀ ਦਿਖਾਈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਲੋਕ ਭੁੱਖ ਅਤੇ ਥਕਾਵਟ ਕਾਰਨ ਸੜਕ 'ਤੇ ਹੀ ਮਰ ਗਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, 1333 ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਿੱਕੇ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦੌਲਤਾਬਾਦ &quot;ਦੂਜੀ ਰਾਜਧਾਨੀ&quot; ਸੀ।{{sfn|Chandra|p=101}}

1334 ਵਿਚ ਮੈਬਰ ਵਿਚ ਬਗਾਵਤ ਹੋਈ। ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ, ਬਿਦਰ ਵਿਖੇ ਬੁਬੋਨਿਕ ਪਲੇਗ ਦਾ ਪ੍ਰਕੋਪ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਤੁਗਲਕ ਖੁਦ ਬੀਮਾਰ ਹੋ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿਪਾਹੀ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ ਤਾਂ ਮੈਬਰ ਅਤੇ ਦੁਆਰਸਮੁਦਰਾ ਤੁਗਲਕ ਦੇ ਕੰਟਰੋਲ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਬਗਾਵਤ ਹੋਈ। ਇਸ ਡਰ ਤੋਂ ਕਿ ਸਲਤਨਤ ਦੀਆਂ ਉੱਤਰੀ ਸਰਹੱਦਾਂ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, 1335 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਛਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;

=== ਪ੍ਰਭਾਵ ===
ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਰਾਨੀ ਅਤੇ ਇਬਨ ਬਤੂਤਾ ਸਮੇਤ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੱਧਕਾਲੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਾਲੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਰਾਨੀ ਦੁਆਰਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਕੁੱਤਾ ਜਾਂ ਬਿੱਲੀ ਨਹੀਂ ਬਚੀ ਸੀ), ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਿਰਫ ਇਕ ਅਤਿਕਥਨੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਅਤਿਕਥਨੀ ਵਾਲੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੱਦ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਰਫ ਤਾਕਤਵਰ ਅਤੇ ਰਈਸ ਹੀ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਝੱਲਦੇ ਹਨ ਜੇ ਕੋਈ ਹੋਵੇ. 1327 ਅਤੇ 1328 ਈਸਵੀ ਦੇ ਦੋ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਆਸਪਾਸ ਦੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite book|title=Medieval India (Under Mohammadan Rule A.D 712–1764)|last=Lane-Poole|first=Stanley|publisher=Sang-e-Meel Publications|year=2007|isbn=969-35-2052-1|location=Lahore, Pakistan|pages=123–126}}&lt;/ref&gt;

ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਮੁਸਲਿਮ ਕੁਲੀਨ ਵਰਗ ਵਿੱਚ ਅਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੀ, ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੱਖਣ ਉੱਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਅਸਥਿਰ ਅਧਿਕਾਰ ਨਾਲੋਂ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ। ਜੇਕਰ ਤੁਗਲਕ ਦੁਆਰਾ ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਮੁਸਲਿਮ ਕੁਲੀਨ ਵਰਗ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ, ਤਾਂ ਹਿੰਦੂ ਵਿਜੇਨਗਰੀਆਂ ਦੀ ਵਧ ਰਹੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਬਾਹਮਣੀ ਸਾਮਰਾਜ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਸਥਿਰ ਮੁਸਲਿਮ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/stream/CambridgeHistoryOfIslamVol2B/Cambridge%20History%20of%20Islam%20Vol%202A#page/n31/mode/2up|title=The Cambridge History of Islam: Volume 2A|author=P.M. Holt, Ann K.S. Lambton, Bernard Lewis|date=22 May 1977|publisher=Cambridge University Press|page=15}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁਹਿੰਮਾਂ ==
ਚੰਗੇਜ਼ ਖਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲਾਈਨ, ਚਗਤਾਈ ਖਾਨਤੇ, ਨੇ ਤੁਰਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਟ੍ਰਾਂਸੌਕਸਿਆਨਾ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਹੁਲਾਗੂ ਖਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ਾਖਾ ਨੇ ਅਜੋਕੇ ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਇਰਾਕ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਤੁਗਲਕ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਦੋਵੇਂ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਪਤਨ 'ਤੇ ਸਨ, ਤਰਮਾਸ਼ੀਰੀਨ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਟ੍ਰਾਂਸੌਕਸੀਆਨਾ ਵਿੱਚ ਹਾਲਾਤ ਅਸਥਿਰ ਸਨ।&lt;ref name=&quot;:22&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:02&quot; /&gt; ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦਾ ਅਭਿਲਾਸ਼ੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਪਤਵੰਤਿਆਂ ਅਤੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਾਂਟਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਤੇ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਤੋਂ, ਤੁਗਲਕ ਨੇ 1329 ਵਿਚ ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ 370,000 ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੀ ਫੌਜ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ। ਬਰਾਨੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਤੁਗਲਕ ਨੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਜਾਂ ਘੋੜਿਆਂ ਦੇ ਬ੍ਰਾਂਡ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਕਦਮ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੇ ਅਗਾਊਂ ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਲਈ ਵਿਹਲੇ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਤੁਗਲਕ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਉਸਨੇ 1329 ਵਿੱਚ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣ ਅਤੇ ਭੰਗ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;:22&quot; /&gt;

1333 ਵਿੱਚ, ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁੱਲੂ-ਕਾਂਗੜਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਰਾਚਿਲ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਬਦਾਉਨੀ ਅਤੇ ਫੇਰਿਸ਼ਤਾ ਵਰਗੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਤੁਗਲਕ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਚੀਨ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਨੂੰ ਹਿਮਾਚਲ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਕਾਂਗੜਾ ਦੇ ਕਟੋਚ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਚੰਦ ਦੂਜੇ ਨੇ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ ਦੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਜੋ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੜਨ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ 100,000 ਸਿਪਾਹੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੋਏ।&lt;ref name=&quot;:22&quot; /&gt;

== ਮੌਤ ਅਤੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਪਤਨ ==
ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ ਦੀ ਮੌਤ 1351 ਵਿੱਚ ਥੱਟਾ, ਸਿੰਧ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਇੱਕ ਤੁਰਕੀ ਗੁਲਾਮ ਕਬੀਲੇ ਤਾਗੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੰਧ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਹ ਉਸਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਸੀ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸਲਤਨਤ ਦੋ ਗੁਣਾ ਵਿਰੋਧ ਦੁਆਰਾ ਢਹਿ ਗਈ। ਇੱਕ ਮੇਵਾੜ ਦੇ ਹਮੀਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=XKVFAQAAMAAJ|title=The History and Culture of the Indian People: The Delhi Sultante|publisher=Bharatiya Vidya Bhavan|year=1960|editor=R. C. Majumdar|edition=2nd|page=70}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਰੀਹਰਾ ਅਤੇ ਬੁੱਕਾ ਤੋਂ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਰਾਣਾ ਹਮੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ 1336 ਵਿਚ ਸਿੰਗੋਲੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਣਨੀਤਕ ਰਾਜਪੂਤਾਨੇ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਇਆ,&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=XKVFAQAAMAAJ|title=The History and Culture of the Indian People: The Delhi Sultanate|publisher=Bharatiya Vidya Bhavan|year=1960|editor=R. C. Majumdar|edition=2nd|page=70}}&lt;/ref&gt; ਹਰੀਹਰਾ ਅਤੇ ਬੁੱਕਾ ਨੇ ਵਿਜੇਨਗਰ ਸਾਮਰਾਜ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਸਾਮਰਾਜ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ, ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਮਦੁਰਾਈ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਖਤਮ ਕਰਕੇ, ਜੋ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਕਈ ਹੋਰ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਮੁਸਨੁਰੀ ਕਾਪਾਨੀਦੂ ਆਦਿ ਨੇ ਵੀ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਇਸਲਾਮੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਪਤਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਤੁਗਲਕ ਦੀਆਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ, ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਜਰਨੈਲਾਂ ਨੇ ਉਸਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ। ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਜਰਨੈਲ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਬਾਹਮਣੀ ਸਲਤਨਤ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਅੱਗੇ ਵਧੇਗਾ।&lt;ref&gt;Verma, D. C. ''History of Bijapur'' (New Delhi: Kumar Brothers, 1974) p. 1&lt;/ref&gt; ਹਾਲਾਂਕਿ ਤੁਗਲਕ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸੁਲਤਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਹ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਾਰ ਗਏ ਸਨ।

== ਟੋਕਨ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Forced_token_currency_coin_of_Muhammad_bin_Tughlak.jpg|thumb|ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਟੋਕਨ ਮੁਦਰਾ ਸਿੱਕਾ]]
ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਈਸ਼ਵਰੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਆਕਾਰਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਿੱਕੇ ਉਸ ਦੀ ਟਕਸਾਲ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਅਤੇ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਕਲਾਤਮਕ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ। 1330 ਵਿੱਚ, ਦੇਵਗਿਰੀ ਦੀ ਅਸਫਲ ਮੁਹਿੰਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਟੋਕਨ ਕਰੰਸੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ; ਯਾਨੀ ਪਿੱਤਲ ਅਤੇ ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਸਿੱਕਿਆਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਜ਼ਿਆਉਦੀਨ ਬਰਾਨੀ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਕਦਮ ਤੁਗਲਕ ਦੁਆਰਾ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਸੋਂ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਲਈ ਫੌਜ ਨੂੰ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਖਜ਼ਾਨੇ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਬਰਾਨੀ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸੋਨੇ ਵਿੱਚ ਇਨਾਮ ਅਤੇ ਤੋਹਫ਼ੇ ਦੇਣ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਾਲ ਸੁਲਤਾਨ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਮੁਕੱਦਮਾਂ ਵਰਗੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਪਿੱਤਲ ਅਤੇ ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਸਿੱਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਲੀਆ ਅਦਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰ ਅਤੇ ਘੋੜੇ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਵੀ ਇਹੀ ਸਿੱਕੇ ਵਰਤਦੇ ਸਨ।{{sfn|Chandra|2004|page=104}} ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਸਿੱਕਿਆਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਘਟ ਗਈ, ਅਤੇ, ਸਤੀਸ਼ ਚੰਦਰ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, ਸਿੱਕੇ &quot;ਪੱਥਰਾਂ ਵਾਂਗ ਬੇਕਾਰ&quot; ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਨਾਲ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਿਘਨ ਪਿਆ। ਟੋਕਨ ਮੁਦਰਾ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਸਨ ਜੋ ਸ਼ਾਹੀ ਮੋਹਰ ਦੀ ਬਜਾਏ ਨਵੇਂ ਸਿੱਕਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਨਾਗਰਿਕ ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਜਾਅਲੀ ਸਿੱਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਰਿਕਾਰਡ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਟੋਕਨ ਕਰੰਸੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ 1333 ਤੱਕ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਬਨ ਬਤੂਤਾ ਜੋ 1334 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਆਇਆ ਸੀ, ਨੇ ਇੱਕ ਰਸਾਲਾ ਲਿਖਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੁਦਰਾ ਦਾ ਕੋਈ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਸੀ।{{sfn|Chandra|2004|page=105}}

== ਧਾਰਮਿਕ ਨੀਤੀ ==
ਉਸ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਬਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਰੋਧੀ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਸੈਲਾਨੀ ਇਬਨ ਬਤੂਤਾ, ਨੁਨੇਜ਼ ਅਤੇ ਫਰਿਸ਼ਤਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ ਨੇ ਦੂਜੇ ਧਰਮਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਅਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦਿਖਾਈ,&lt;ref name=&quot;:12&quot; /&gt; ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਪੀਟਰ ਜੈਕਸਨ ਨੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮੁਹੰਮਦ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਸੁਲਤਾਨ ਸੀ ਜੋ ਹਿੰਦੂ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:32&quot; /&gt; ਇਬਨ ਬਤੂਤਾ ਨੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਚੀਨ ਦੇ ਰਾਜੇ (ਯੁਆਨ ਸਮਰਾਟ) ਨੇ ਸੰਭਲ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਬਰਖਾਸਤ ਮੰਦਰ ਦੇ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਮੁਹੰਮਦ ਕੋਲ ਇੱਕ ਦੂਤਾਵਾਸ ਭੇਜਿਆ ਸੀ। ਰਾਜਦੂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਬਿਆਨ ਨਾਲ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸਿਰਫ ਮੁਸਲਮਾਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਜਜ਼ੀਆ ਅਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਫਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗਲਕ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਸ਼ਰੀਆ ਦੇ ਉਲਟ ਮੂਰਤੀ-ਮੰਦਿਰਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=lt2tqOpVRKgC&amp;pg=PA288|title=The Delhi Sultanate: A Political and Military History|author=Peter Jackson|publisher=[[Cambridge University Press]]|page=288|author-link=Peter Jackson (historian)}}&lt;/ref&gt;

ਸਮਕਾਲੀ ਜੈਨ ਅਧਿਕਾਰੀ ਮੁਹੰਮਦ ਦੇ ਜੈਨੀਆਂ ਨਾਲ ਸੁਹਿਰਦ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਤਸਦੀਕ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੈਨ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=iGSKTttoa3IC&amp;pg=PR17|title=Historical Dictionary of Medieval India|author=Iqtidar Alam Khan|publisher=Scarecrow Press|year=2008|isbn=9780810864016|page=101|quote=Muhammad bin Tughlaq (1325-1351) is mentioned in Jain texts as showing favour to Jain scholars}}&lt;/ref&gt;

== ਸ਼ਖਸੀਅਤ ==
ਤੁਗਲਕ ਇੱਕ ਕੱਟੜ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੀ, ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਪੰਜ ਨਮਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦਾ ਸੀ, ਰਮਜ਼ਾਨ ਵਿੱਚ ਰੋਜ਼ੇ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਸਟੈਨਲੀ ਲੇਨ-ਪੂਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜ਼ਾਹਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਰਬਾਰੀਆਂ ਨੇ ਤੁਗਲਕ ਨੂੰ &quot;ਗਿਆਨ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀ&quot; ਕਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ, ਦਵਾਈ, ਗਣਿਤ, ਧਰਮ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ/ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਵਿਤਾ ਵਰਗੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਸੀ। ਆਪਣੇ &quot;ਮੱਧਕਾਲੀ ਭਾਰਤ&quot; ਵਿੱਚ, &quot;ਉਹ ਆਪਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਵਿੱਚ ਸੰਪੂਰਣ ਸੀ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਉਤਸੁਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ... ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਇੱਕ ਮਾਸਟਰ, ਅਲੰਕਾਰਿਕ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਉੱਚਤਮ ਭਾਸ਼ਣਕਾਰ, ਤਰਕ ਅਤੇ ਯੂਨਾਨੀ ਅਲੰਕਾਰ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਇੱਕ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ, ਜਿਸਨੂੰ ਵਿਦਵਾਨ ਬਹਿਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਸਨ, ਇੱਕ ਗਣਿਤ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਪ੍ਰੇਮੀ।&quot;&lt;ref name=&quot;:02&quot; /&gt; ਬਰਾਨੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਤੁਗਲਕ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨੁਬੁਵਾਹ ਦੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।{{sfn|Chandra|p=98}} ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਰਹੱਸਵਾਦ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਚੰਦਰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਨਿਜ਼ਾਮੂਦੀਨ ਦਰਗਾਹ ਵਿਖੇ ਸੰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੂਦੀਨ ਔਲੀਆ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਤੱਥ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੁਦਰਤ, ਤਿਆਰੀ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਉਸਦੇ ਬਹੁਤੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਅਸਫਲ ਹੋਣ ਕਾਰਨ। ਇਬਨ ਬਤੂਤਾ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਖੁਦ ਦੇ ਨਿਰਣੇ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਦੂਜਿਆਂ ਤੋਂ ਸਲਾਹ ਲੈਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਹਫ਼ੇ ਅਤੇ &quot;ਕਠੋਰ ਸਜ਼ਾ&quot; ਦੇਣ ਲਈ ਉਸਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।{{sfn|Chandra|p=99}} ਉਹ ਇਸ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਜਦੋਂ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਤੋਹਫ਼ਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕੱਦ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਮੁੱਲ ਦੇ ਤੋਹਫ਼ੇ ਦਿੰਦਾ ਸੀ।{{citation needed|date=March 2021}}

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
==ਕਿਤਾਬਾਂ==
*{{cite book|last=Elliot|first=H. M. (Henry Miers), Sir|author2=John Dowson|title=The History of India, as Told by Its Own Historians. The Muhammadan Period (Vol 3.)|chapter=15. Táríkh-i Fíroz Sháhí, of Ziauddin Barani| chapter-url=https://archive.org/stream/cu31924073036737#page/n107/mode/2up|publisher=London: Trübner &amp; Co.}}
*{{cite book|title=Medieval India: From Sultanat to the Mughals-Delhi Sultanat (1206-1526) - Part One|authorlink=Satish Chandra|first=Satish|last=Chandra|publisher=Har-Anand Publications|ISBN=9788124110645|year=2004|ref=harv}}
*{{cite book|title=A Comprehensive History of Medieval India: Twelfth to the Mid-Eighteenth Century|first=Farooqui Salma |last=Ahmed|publisher=Pearson Education India|ISBN=9788131732021|year=2011|ref=harv}}

==ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ==
* [https://www.britannica.com/biography/Muhammad-ibn-Tughluq Encyclopædia Britannica – Muhammad ibn Tughluq]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਤੁਗ਼ਲਕ ਵੰਸ਼]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਮੁਸਲਮਾਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1351]]</text>
      <sha1>50q3nex9d0i0z416mcc5kssmvwvmegc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬਾਈਕੋਨੂਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11380</id>
    <revision>
      <id>811880</id>
      <parentid>571130</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T17:31:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stepan Sychev (Baldi)</username>
        <id>55332</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>811880</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2121" sha1="138j97vxkbp5olfsvdo4h04af70xyob" xml:space="preserve">{{ਬੇ-ਹਵਾਲਾ|}}
{{Infobox settlement
| official_name            = ਬਾਈਕੋਨੂਰ
| native_name              = Байқоңыр&lt;br /&gt;Байконур
| motto                    = 
| image_skyline            = Baikonuriss.jpg
| image_flag               = Флаг_города_Байконур.svg
| image_seal               = Coat of arms Baikonur.svg
| image_map                = 
| map_caption              = 
| pushpin_map              = ਕਜ਼ਾਖ਼ਿਸਤਾਨ
| pushpin_label_position   = bottom
| pushpin_mapsize          = 280
| pushpin_map_caption      = Location in Kazakhstan
| subdivision_type         = [[Countries of the world|Country]]
| subdivision_type1        = [[Provinces of Kazakhstan|City]]
| subdivision_type2        = 
| subdivision_name         = [[ਕਜ਼ਾਖ਼ਿਸਤਾਨ]]&lt;br /&gt;
[[Russia]] - rented and administrated
| subdivision_name1        = 
| subdivision_name2        = 
| established_title        = 
| established_date         = 
| established_title2       = ਬੁਨਿਆਦ
| established_date2        = 1955
| established_title3       = Incorporated ([[city]])
| established_date3        = 1966
| government_type          = 
| leader_title             = 
| leader_name              = 
| area_total_km2           = 57
| population_as_of         = 2009
| population_footnotes     = 
| population_total         = 36175
| population_urban         = 
| population_metro         = 
| population_density_km2   = auto
| timezone                 = [[UTC+6]]
| utc_offset               = +6
| timezone_DST             = 
| utc_offset_DST           = 
| elevation_m              = 100
| elevation_footnotes      = 
| postal_code_type         = [[Postal code]]
| postal_code              = 710501
| area_code                = +7 73622
| registration_plate       = N
| website                  = {{URL|http://www.baikonuradm.ru/index.htm}}
| footnotes                = 
}}

ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆਈ ਦੇਸ਼ [[ਕਜ਼ਾਖ਼ਿਸਤਾਨ]] ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਜ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼]]</text>
      <sha1>138j97vxkbp5olfsvdo4h04af70xyob</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਿੰਗਾਪੁਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12302</id>
    <revision>
      <id>811887</id>
      <parentid>797629</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T23:27:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>33Loading</username>
        <id>51705</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ਫੋਟੋ ਗੈਲਰੀ */</comment>
      <origin>811887</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23508" sha1="9qntrwdbmi33miiaarnenjn0lk2j8ua" xml:space="preserve">{{Infobox country
| conventional_long_name = ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਗਣਰਾਜ
| native_name            = {{nobold|{{native name|ms|Republik Singapura}}&lt;br /&gt;{{native name|zh|新加坡共和国|italics=off}}&lt;br /&gt;{{native name|ta|சிங்கப்பூர் குடியரசு|italics=off}}&lt;!--end nobold:--&gt;}}
| common_name            = ਸਿੰਗਾਪੁਰ
| image_flag             = Flag of Singapore.svg
| image_coat             = Coat of arms of Singapore.svg
| national_motto         = &lt;br /&gt;{{native phrase|ms|&quot;Majulah Singapura&quot;|italics=off|nolink=on}}&lt;br /&gt;{{small|&quot;Onward, Singapore&quot;}}
| national_anthem        = ''[[Majulah Singapura]]''&lt;br /&gt;{{small|&quot;Onward, Singapore&quot;}}&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[File:Majulah Singapura.ogg]]&lt;/center&gt;
| image_map              = Location Singapore ASEAN.svg
| map_caption            = {{map caption |location_color=green |region=[[ASEAN]] |region_color=dark grey |legend=Location Singapore ASEAN.svg}}
| image_map2             = Singapore in its region (zoom).svg
| map_caption2           = {{map caption |location_color=red}}
| capital                = '''Singapore''' ([[city-state]])
| latd                   = 1
| latm                   = 17
| latNS                  = N
| longd                  = 103
| longm                  = 50
| longEW                 = E
| largest_settlement_type = town
| largest_settlement     = [[Bedok]]&lt;ref name=statssing&gt;{{cite web|title=Singapore Residents by Planning Area/Subzone, Age Group and Sex, June 2000 – 2015|url=http://www.singstat.gov.sg/docs/default-source/default-document-library/statistics/browse_by_theme/population/statistical_tables/tablea12-2000-2015.xls|website=Statistics Singapore|publisher=Statistics Singapore|accessdate=7 January 2016|format=XLS|archive-date=25 ਦਸੰਬਰ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225165833/https://www.singstat.gov.sg/docs/default-source/default-document-library/statistics/browse_by_theme/population/statistical_tables/tablea12-2000-2015.xls%20|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref group=lower-alpha&gt;by resident population&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;{{small|{{coord|1|19|24.97|N|103|55|38.43|E|display=inline}}}}
| official_languages     = {{hlist|[[English language|English]]|[[Malay language|Malay]] |[[Standard Chinese|Mandarin]] |[[Tamil language|Tamil]]}}
| languages_type         = [[Official script]]s
| languages              = {{hlist |[[Latin script|Roman (Latin)]] |[[Simplified Chinese characters|Simplified Chinese]] |[[Tamil script|Tamil]]}}
| ethnic_groups          = {{ublist|list_style=line-height:1.3em; |class=nowrap | 74.1% [[Chinese Singaporeans|Chinese]] |13.4% [[Malay Singaporeans|Malay]] |9.2% [[Indian Singaporeans|Indian]] |[[Eurasians in Singapore|Eurasians]] and others }}
| ethnic_groups_year     = 
| demonym                = [[Singaporean]]
| government_type        = [[Unitary state|Unitary]] [[parliamentary constitutional republic|parliamentary &lt;br&gt; constitutional republic]]
| leader_title1          = [[President of Singapore|President]]
| leader_name1           = [[ਟੋਨੀ ਟੈਨ]]
| leader_title2          = [[Prime Minister of Singapore|Prime Minister]]
| leader_name2           = [[Lee Hsien Loong]]
| leader_title3          = [[Parliament of Singapore#Speaker of Parliament|Speaker of Parliament]]
| leader_name3           = [[Halimah Yacob]]
| leader_title4          = [[Chief Justice of Singapore|Chief Justice]]
| leader_name4           = [[Sundaresh Menon]]
| legislature            = [[Parliament of Singapore|Parliament]]
| upper_house            = 
| lower_house            = 
| sovereignty_type       = [[History of Singapore|Formation]] &lt;!---Note: Recorded history of ancient Singapura are few and some historians publish different interpretions of its rulers and events. Keeping it minimal with only 2 pre-1819 notable events - first evidence of &quot;Temasek&quot; name and founding of Singapura by its first ruler ---&gt;
| established_event1     = [[Temasek]]
| established_date1      = {{circa|14th century}}&lt;ref&gt;{{cite book|author=|title=Temasek/Singapura|url=http://eresources.nlb.gov.sg/history/events/d24d6da6-0013-4a12-a6bc-68ad1497148e}}&lt;/ref&gt;
| established_event2     = [[Kingdom of Singapura]]
| established_date2      = 1299&lt;ref name=&quot;harvnb|Sabrizain&quot;&gt;{{harvnb|Sabrizain}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{harvnb|Abshire|2011|p=19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Tsang 2011 120&quot;&gt;{{harvnb|Tsang|Perera|2011|p=120}}&lt;/ref&gt;
| established_event3     = [[Founding of modern Singapore|British colonisation]]
| established_date3      = 6 February 1819&lt;ref&gt;{{cite book |last=Chew |first=Ernest |editor= Lee, Edwin |title= A History of Singapore |year=1991 |publisher=Oxford University Press |isbn=0-19-588917-7}}&lt;/ref&gt;
| established_event4     = [[Self-governance of Singapore|Self-government]]
| established_date4      = 3 June 1959&lt;ref&gt;{{cite book|author=Swan Sik Ko|title=Nationality and International Law in Asian Perspective|url=https://books.google.com/books?id=H1ecjepq80QC&amp;pg=PA424|year=1990|publisher=Martinus Nijhoff Publishers|isbn=0-7923-0876-X|pages=424–}}&lt;/ref&gt;
| established_event5     = {{nowrap|[[Independence]] from&lt;br /&gt;[[United Kingdom]]}}
| established_date5      = 31 August 1963&lt;ref name=&quot;LOC2&quot; /&gt;
| established_event6     = [[Singapore in Malaysia|Merger with Malaysia]]
| established_date6      = 16 ਸਤੰਬਰ 1963&lt;ref name=&quot;LOC2&quot; /&gt;
| established_event9     = [[Singapore in Malaysia#Expulsion|Expulsion from Malaysia]]
| established_date9      = 9 ਅਗਸਤ 1965&lt;ref name=&quot;LOC2&quot; /&gt;
| area_km2               = 719.1
| area_footnote          = &lt;ref name=singstat2015pop&amp;land&gt;{{cite web |url=http://www.singstat.gov.sg/statistics/latest-data#14 |title=Statistics Singapore – Latest Data – Population &amp; Land Area (Mid-Year Estimates) |date=June 2014 |publisher=Statistics Singapore |accessdate=25 September 2014 |archive-date=29 ਨਵੰਬਰ 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151129094649/http://www.singstat.gov.sg/statistics/latest-data#14 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
| area_rank              = 190th
| population_estimate_year = 2015&lt;ref name=&quot;singstat2015pop&amp;land&quot;/&gt;
| population_estimate    = 5,535,000
| population_estimate_rank = 113ਵਾਂ
| population_density_km2 = 7,697
| population_density_rank = 3rd
| population_density_sq_mi = 19,910
| GDP_PPP_year           = 2014&lt;ref name=imf&gt;{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=81&amp;pr.y=11&amp;sy=2014&amp;ey=2014&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=576&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a= |title=Singapore |publisher=[[International Monetary Fund]] |accessdate=6 July 2015}}&lt;/ref&gt;
| GDP_PPP                = $452.686 billion
| GDP_PPP_rank           = 
| GDP_PPP_per_capita     = $82,762
| GDP_PPP_per_capita_rank = 3rd
| GDP_nominal_year       = 2014&lt;ref name=imf/&gt;
| GDP_nominal            = $308.051 billion
| GDP_nominal_rank       = 36ਵਾਂ
| GDP_nominal_per_capita = $56,319
| GDP_nominal_per_capita_rank = 
| Gini_year              = 2014
| Gini_change            = increase &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| Gini                   = 46.4 &lt;!--number only--&gt;
| Gini_ref               = &lt;ref name=&quot;CIA&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/fields/2172.html#sn |title=Distribution of family income – Gini Index |year=2015 |publisher=CIA |accessdate=30 September 2015 |archive-date=25 ਦਸੰਬਰ 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225165827/https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/fields/2172.html#sn |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
| Gini_rank              = 30th
| HDI_year               = 2014&lt;!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--&gt;
| HDI_change             = increase &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| HDI                    = 0.912 &lt;!--number only--&gt;
| HDI_ref                = &lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2015_statistical_annex.pdf |title=2015 Human Development Report |date=2015 |accessdate=14 December 2015 |publisher=United Nations Development Programme }}&lt;/ref&gt;
| HDI_rank               = 11th
| currency               = [[Singapore dollar]]
| currency_code          = SGD
| time_zone              = [[Singapore Standard Time|SST]]
| utc_offset             = +8
| antipodes              = 
| date_format            = dd/mm/yyyy
| drives_on              = [[Right- and left-hand traffic|left]]
| calling_code           = [[+65]]
| iso3166code            = SG
| cctld                  = {{hlist|[[.sg]]|[[.新加坡]]|[[.சிங்கப்பூர்]]}}
| footnotes              = {{reflist|group=lower-alpha}}
}}
'''ਸਿੰਘਾਪੁਰ''' ([[ਅੰਗਰੇਜੀ]]: Singapore ਸਿੰਗਪੋਰ, [[ਚੀਨੀ]]: 新加坡 ਸ਼ੀਂਜਿਆਪੋ, [[ਮਲਾ]]: Singapura ਸਿੰਗਾਪੁਰਾ, [[ਤਮਿਲ]]: சிங்கப்பூர் ਚਿੰਕਾੱਪੂਰ) ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਦੱਖਣ ਏਸ਼ਿਆ ਵਿੱਚ ਮਲੇਸ਼ਿਆ ਅਤੇ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ਿਆ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸੈਰ ਸਪਾਟੇ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਉਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2019/07/%e0%a8%b8%e0%a8%bf%e0%a9%b0%e0%a8%97%e0%a8%be%e0%a8%aa%e0%a9%81%e0%a8%b0-%e0%a8%9c%e0%a9%8b-%e0%a8%b8%e0%a9%81%e0%a8%a3%e0%a8%bf%e0%a8%86-%e0%a8%89%e0%a8%b9-%e0%a8%a4%e0%a9%b1%e0%a8%95%e0%a8%bf/|title=ਸਿੰਗਾਪੁਰ: ਜੋ ਸੁਣਿਆ, ਉਹ ਤੱਕਿਆ|last=ਡਾ. ਅਜੀਤਪਾਲ ਸਿੰਘ|first=|date=2019-07-07|website=Punjabi Tribune Online|publisher=|access-date=2019-07-07|archive-date=2019-07-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20190707111723/https://www.punjabitribuneonline.com/2019/07/%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%97%E0%A8%BE%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A8%B0-%E0%A8%9C%E0%A9%8B-%E0%A8%B8%E0%A9%81%E0%A8%A3%E0%A8%BF%E0%A8%86-%E0%A8%89%E0%A8%B9-%E0%A8%A4%E0%A9%B1%E0%A8%95%E0%A8%BF/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਯਾਨੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਪੁਰ। ਯਾਨੀ ਇਸਨੂੰ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕਈ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ, ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ, ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਲੋਕ ਇੱਕਜੁਟ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇੱਥੇ ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜੀ ਦੋਨਾਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਹਨ। ਸਰੂਪ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ]] ਵਲੋਂ ਥੋੜ੍ਹੇ ਛੋਟੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਸਨੇ ਵਾਲੀ ਲਗਭਗ 35 ਲੱਖ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ, ਮਲਾ ਅਤੇ 8 ਫੀਸਦੀ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਤਕਰੀਬਨ ਪੰਜ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਅਰਸੇ ਤਕ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ‘ਪੁਰਾਤਨ ਸਿੰਘਾਪੁਰ’ ਵਜੋਂ ਹੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਜਿਸ ਦਾ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਇਤਿਹਾਸ ਦਰਜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਰ 1819 ਵਿੱਚ ਇਹ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਬਸਤੀ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਦੂਜੀ ਆਲਮੀ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਜਾਪਾਨੀਆਂ ਨੇ 1942 ਵਿੱਚ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ (ਅੱਠ ਫਰਵਰੀ ਤੋਂ 15 ਫਰਵਰੀ 1942 ਦੇ ਜਪਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਭਾਰੀ ਹਮਲੇ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਈ), ਪਰ 1945 ਵਿੱਚ ਦੂਜੀ ਆਲਮੀ ਜੰਗ ਦੇ ਖ਼ਾਤਮੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1959 ਤਕ ਇਹ ਫਿਰ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਹੇਠ ਰਿਹਾ। 1959 ’ਚ ਹੋਈਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣੀ, ਪਰ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਹੱਥ ਹੀ ਰਹੀ। 1963 ਤਕ ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਚਲਦੀ ਰਹੀ।

1963 ਤੋਂ 1965 ਤਕ ਫੈਡਰਲ ਸੰਧੀ ਤਹਿਤ ਇਹ ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਨਾਲ ਬੱਝਿਆ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਾਰੀ ਹਾਸਲ ਸੀ। ਫਿਰ ਇੱਥੇ ਪੀਪਲਜ਼ ਐਕਸ਼ਨ ਪਾਰਟੀ (ਪੀਏਪੀ) ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈ। ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਨਾਲ ਅੰਦਰਖਾਤੇ ਚਲਦੀ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਕਾਰਨ ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੂਲ-ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨੌਂ ਅਗਸਤ 1965 ਨੂੰ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਆਜ਼ਾਦ ਮੁਲਕ ਬਣਿਆ। ਉਦੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਅਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਥਾਵਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ 1965 ਤੋਂ 1970 ਤਕ ਨਿਰਮਾਣ ਸਨਅਤ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਕੰਪਲੈਕਸ ਉਸਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਸਿੱਖਿਆ ’ਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਖਰਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

1990ਵਿਆਂ ਤਕ ਇਹ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਮੰਡੀ ਵਾਲੇ ਮੁਲਕ ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸੰਸਾਰ ਪੱਧਰੀ ਵਪਾਰਕ ਸੰਪਰਕ ਬਣ ਗਏ। ਇਸ ਦੀ ਕੁੱਲ ਘਰੇਲੂ ਪੈਦਾਵਾਰ ਏਸ਼ੀਆ ’ਚ ਜਪਾਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;[[ਤਸਵੀਰ:Parliament House Singapore.jpg|thumb|200px|ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦਾ ਸੰਸਦ ਭਵਨ]]
== ਆਧੁਨਿਕ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ==
ਦੱਖਣ-ਪੂਰਵ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ, ਨਿਕੋਬਾਰ ਟਾਪੂ ਸਮੂਹ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 1500 ਕਿ.ਮੀ. ਦੂਰ ਇੱਕ ਛੋਟਾ, ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਵਿਕਸਿਤ ਦੇਸ਼ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਪਿਛਲੇ ਵੀਹ ਸਾਲਾਂ ਵਲੋਂ ਸੈਰ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰਿਆ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸੰਨ‌ 1819 ਵਿੱਚ ਸਰ ਸਟੇਮਫੋਰਡ ਰੇਫਲਸ ਨੇ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਈਸਟ ਇੰਡਿਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਸਥਿਤ ਤਤਕਾਲੀਨ ਵਾਇਸਰਾਏ ਦੁਆਰਾ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਵਪਾਰ ਵਧਾਉਣ ਹੇਤੁ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਵੀ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਡਾਲਰ ਅਤੇ ਸੇਂਟ ਦੇ ਸਿੱਕਾਂ ਉੱਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਨਾਮ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਅਤੇ ਪੁਰਾਨਾ ਨਾਮ ਸਿੰਗਾਪੁਰਾ ਅੰਕਿਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਨ‌ 1965 ਵਿੱਚ ਮਲੇਸ਼ਿਆ ਵਲੋਂ ਵੱਖ ਹੋਕੇ ਨਵੇਂ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਉਦਏ ਹੋਇਆ। ਅਫਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਚੌਦਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿੱਚ ਸੁਮਾਤਰਾ ਟਾਪੂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਜਦੋਂ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੇਤੁ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਟਾਪੂ ਉੱਤੇ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਸਿੰਹਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਉਸਨੇ ਉਕਤ ਟਾਪੂ ਦਾ ਨਾਮਕਰਣ ਸਿੰਗਾਪੁਰਾ ਅਰਥਾਤ ਸਿੰਹਾਂ ਦਾ ਟਾਪੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
[[File:Canadian International School at Singapore.jpg|thumb|ਕਨੇਡੀਅਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਕੂਲ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ]]

== ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ==
ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਨੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਚਮਤਕਾਰ ਦੀ ਸੰਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਸਾਧਨ ਇੱਥੇ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀ ਹੀ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਪਾਣੀ ਮਲੇਸ਼ਿਆ ਵਲੋਂ, ਦੁੱਧ, ਫਲ ਅਤੇ ਸਬਜੀਆਂ ਨਿਊਜੀਲੈਂਡ ਅਤੇ ਆਸਟਰੇਲਿਆ ਵਲੋਂ, ਦਾਲ, ਚਾਵਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੈਨਿਕ ਵਰਤੋ ਦੀਵਸਤੁਵਾਂਥਾਈਲੈਂਡ, ਇੰਡੋਨੇਸ਼ਿਆ ਆਦਿ ਵਲੋਂ ਆਯਾਤ ਦੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

== ਸੈਰ ==
ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਦਰਸ਼ਨੀਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ, ਜੂਰੋਂਗ ਬਰਡ ਪਾਰਕ, ਰੇਪਟਾਇਲ ਪਾਰਕ, ਜੂਲਾਜਿਕਲ ਗਾਰਡਨ, ਸਾਇੰਸ ਸੇਂਟਰ ਸੇਂਟੋਸਾ ਟਾਪੂ, ਪਾਰਲਿਆਮੇਂਟ ਹਾਉਸ, ਹਿੰਦੂ, ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਮੰਦਿਰ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨੀ ਬਾਗ ਦੇਖਣ ਲਾਇਕ ਹਨ। ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਮਿਊਜਿਅਮ ਵਿੱਚ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਆਕਰਸ਼ਕ ਥਰੀ - ਡੀ ਵੀਡੀਓ ਸ਼ੋ ਦੁਆਰਾ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਯੋਗਦਾਨ ਸੀ।

600 ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ 8000 ਵਲੋਂ ਜਿਆਦਾਪਕਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁਰੋਂਗ ਬਰਡ ਪਾਰਕ ਏਸ਼ਿਆ - ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਖੇਤਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪੰਛੀ ਪਾਰਕ ਹੈ।

== ਆਵਾਜਾਈ ==
[[File:KSF C151A close view 0225.jpg|thumb|MRT ਰੇਲਗੱਡੀ]]
ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦਾ ਜਨਤਕ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਨੈੱਟਵਰਕ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ (ਐਮਆਰਟੀ ਅਤੇ ਐਲਆਰਟੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ), ਬੱਸਾਂ ਅਤੇ ਟੈਕਸੀਆਂ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਛੇ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨਾਂ ਹਨ (ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣੀ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ, ਪੂਰਬ-ਪੱਛਮੀ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ, ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ, ਸਰਕਲ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ, ਡਾਊਨਟਾਊਨ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ ਅਤੇ ਥੌਮਸਨ-ਈਸਟ ਕੋਸਟ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ), ਤਿੰਨ ਐਲਆਰਟੀ ਲਾਈਨਾਂ ਬੁਕਿਟ ਪੰਜਾਂਗ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਚੋਆ ਚੁ ਕਾਂਗ (ਬੁਕਿਤ ਪੰਜਾਂਗ ਐਲਆਰਟੀ ਲਾਈਨ), ਸੇਂਗਕਾਂਗ (ਸੇਂਗਕਾਂਗ ਐਲਆਰਟੀ ਲਾਈਨ) ਅਤੇ ਪੁੰਗਗੋਲ (ਪੁੰਗਗੋਲ ਐਲਆਰਟੀ ਲਾਈਨ), ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਲਗਭਗ 241 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (150 ਮੀਲ) ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ 300 ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੱਸ ਰੂਟ ਸੰਚਾਲਨ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਟੈਕਸੀਆਂ ਆਵਾਜਾਈ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰੂਪ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਰਾਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਵਿਕਸਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਕਿਫਾਇਤੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਕਾਰਾਂ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਹਨ।

ਜੋਹੋਰ-ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਕਾਜ਼ਵੇ (ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਨੂੰ ਜੋਹੋਰ ਬਾਹਰੂ, ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ) ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਅਸਤ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੈਂਡ ਬਾਰਡਰ ਕ੍ਰਾਸਿੰਗ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 350,000 ਯਾਤਰੀ ਵੁੱਡਲੈਂਡਜ਼ ਚੈਕਪੁਆਇੰਟ ਅਤੇ ਸੁਲਤਾਨ ਇਸਕੰਦਰ ਬਿਲਡਿੰਗ ਦੋਵਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦੀ ਚੌਕੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ (ਸਾਲਾਨਾ ਕੁੱਲ 128 ਮਿਲੀਅਨ ਦੇ ਨਾਲ। ਯਾਤਰੀ)

ਲੈਂਡ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਅਥਾਰਟੀ (LTA) ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨੀ ਆਵਾਜਾਈ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਾਰੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ।

==ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ==

==ਫੋਟੋ ਗੈਲਰੀ==
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Hainanese chicken rice in Singapore.jpg|ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੈਨੀਜ਼ ਚਿਕਨ ਚੌਲ
ਤਸਵੀਰ:Ice cream sandwich (Pedlar).jpg|ਆਇਸਕ੍ਰੀਮ ਸੈਂਡਵਿਚ
ਤਸਵੀਰ:Oyster omelette in Singapore.jpg|ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਓਸਟਰ ਆਮਲੇਟ
ਤਸਵੀਰ:Prosperity toss during Chinese New Year.jpg|ਚੀਨੀ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦੌਰਾਨ ਖਾਦੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਟੌਸ
ਤਸਵੀਰ:肉骨茶(新加坡).jpg|ਬਾਕ ਕੁਟ ਟੇਹ (ਸਿੰਗਾਪੁਰ)
ਤਸਵੀਰ:Art in Singapore 1.jpg
ਤਸਵੀਰ:Canadian International School at Singapore.jpg
ਤਸਵੀਰ:Festival Diwali in Singapore.jpg
ਤਸਵੀਰ:Art in Singapore.jpg|￼ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੀ ਕਲਾ
ਤਸਵੀਰ:Chinese New Year prosperity toss.jpg|￼ਚਾਇਨਜ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਟਸ
ਤਸਵੀਰ:Natural orchid in gold, handicraft.jpg|￼ਕੁਦਰਤੀ ਅਰਕਿਡ ਸੋਨਾ ਹੱਥ ਦੀ ਕਲਾਕਾਰੀ
&lt;/gallery&gt;

==ਫੋਟੋ ਗੈਲਰੀ==

&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Singapore Buses (SBST) - 0625.jpg|ਬੱਸ
&lt;/gallery&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼]]</text>
      <sha1>9qntrwdbmi33miiaarnenjn0lk2j8ua</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811888</id>
      <parentid>811887</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T23:28:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>33Loading</username>
        <id>51705</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>811888</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23515" sha1="19d9olfomgqqkg4spn9a4eha5sp56f6" xml:space="preserve">{{Infobox country
| conventional_long_name = ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਗਣਰਾਜ
| native_name            = {{nobold|{{native name|ms|Republik Singapura}}&lt;br /&gt;{{native name|zh|新加坡共和国|italics=off}}&lt;br /&gt;{{native name|ta|சிங்கப்பூர் குடியரசு|italics=off}}&lt;!--end nobold:--&gt;}}
| common_name            = ਸਿੰਗਾਪੁਰ
| image_flag             = Flag of Singapore.svg
| image_coat             = Coat of arms of Singapore.svg
| national_motto         = &lt;br /&gt;{{native phrase|ms|&quot;Majulah Singapura&quot;|italics=off|nolink=on}}&lt;br /&gt;{{small|&quot;Onward, Singapore&quot;}}
| national_anthem        = ''[[Majulah Singapura]]''&lt;br /&gt;{{small|&quot;Onward, Singapore&quot;}}&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[File:Majulah Singapura.ogg]]&lt;/center&gt;
| image_map              = Location Singapore ASEAN.svg
| map_caption            = {{map caption |location_color=green |region=[[ASEAN]] |region_color=dark grey |legend=Location Singapore ASEAN.svg}}
| image_map2             = Singapore in its region (zoom).svg
| map_caption2           = {{map caption |location_color=red}}
| capital                = '''Singapore''' ([[city-state]])
| latd                   = 1
| latm                   = 17
| latNS                  = N
| longd                  = 103
| longm                  = 50
| longEW                 = E
| largest_settlement_type = town
| largest_settlement     = [[Bedok]]&lt;ref name=statssing&gt;{{cite web|title=Singapore Residents by Planning Area/Subzone, Age Group and Sex, June 2000 – 2015|url=http://www.singstat.gov.sg/docs/default-source/default-document-library/statistics/browse_by_theme/population/statistical_tables/tablea12-2000-2015.xls|website=Statistics Singapore|publisher=Statistics Singapore|accessdate=7 January 2016|format=XLS|archive-date=25 ਦਸੰਬਰ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225165833/https://www.singstat.gov.sg/docs/default-source/default-document-library/statistics/browse_by_theme/population/statistical_tables/tablea12-2000-2015.xls%20|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref group=lower-alpha&gt;by resident population&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;{{small|{{coord|1|19|24.97|N|103|55|38.43|E|display=inline}}}}
| official_languages     = {{hlist|[[English language|English]]|[[Malay language|Malay]] |[[Standard Chinese|Mandarin]] |[[Tamil language|Tamil]]}}
| languages_type         = [[Official script]]s
| languages              = {{hlist |[[Latin script|Roman (Latin)]] |[[Simplified Chinese characters|Simplified Chinese]] |[[Tamil script|Tamil]]}}
| ethnic_groups          = {{ublist|list_style=line-height:1.3em; |class=nowrap | 74.1% [[Chinese Singaporeans|Chinese]] |13.4% [[Malay Singaporeans|Malay]] |9.2% [[Indian Singaporeans|Indian]] |[[Eurasians in Singapore|Eurasians]] and others }}
| ethnic_groups_year     = 
| demonym                = [[Singaporean]]
| government_type        = [[Unitary state|Unitary]] [[parliamentary constitutional republic|parliamentary &lt;br&gt; constitutional republic]]
| leader_title1          = [[President of Singapore|President]]
| leader_name1           = [[ਟੋਨੀ ਟੈਨ]]
| leader_title2          = [[Prime Minister of Singapore|Prime Minister]]
| leader_name2           = [[Lee Hsien Loong]]
| leader_title3          = [[Parliament of Singapore#Speaker of Parliament|Speaker of Parliament]]
| leader_name3           = [[Halimah Yacob]]
| leader_title4          = [[Chief Justice of Singapore|Chief Justice]]
| leader_name4           = [[Sundaresh Menon]]
| legislature            = [[Parliament of Singapore|Parliament]]
| upper_house            = 
| lower_house            = 
| sovereignty_type       = [[History of Singapore|Formation]] &lt;!---Note: Recorded history of ancient Singapura are few and some historians publish different interpretions of its rulers and events. Keeping it minimal with only 2 pre-1819 notable events - first evidence of &quot;Temasek&quot; name and founding of Singapura by its first ruler ---&gt;
| established_event1     = [[Temasek]]
| established_date1      = {{circa|14th century}}&lt;ref&gt;{{cite book|author=|title=Temasek/Singapura|url=http://eresources.nlb.gov.sg/history/events/d24d6da6-0013-4a12-a6bc-68ad1497148e}}&lt;/ref&gt;
| established_event2     = [[Kingdom of Singapura]]
| established_date2      = 1299&lt;ref name=&quot;harvnb|Sabrizain&quot;&gt;{{harvnb|Sabrizain}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{harvnb|Abshire|2011|p=19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Tsang 2011 120&quot;&gt;{{harvnb|Tsang|Perera|2011|p=120}}&lt;/ref&gt;
| established_event3     = [[Founding of modern Singapore|British colonisation]]
| established_date3      = 6 February 1819&lt;ref&gt;{{cite book |last=Chew |first=Ernest |editor= Lee, Edwin |title= A History of Singapore |year=1991 |publisher=Oxford University Press |isbn=0-19-588917-7}}&lt;/ref&gt;
| established_event4     = [[Self-governance of Singapore|Self-government]]
| established_date4      = 3 June 1959&lt;ref&gt;{{cite book|author=Swan Sik Ko|title=Nationality and International Law in Asian Perspective|url=https://books.google.com/books?id=H1ecjepq80QC&amp;pg=PA424|year=1990|publisher=Martinus Nijhoff Publishers|isbn=0-7923-0876-X|pages=424–}}&lt;/ref&gt;
| established_event5     = {{nowrap|[[Independence]] from&lt;br /&gt;[[United Kingdom]]}}
| established_date5      = 31 August 1963&lt;ref name=&quot;LOC2&quot; /&gt;
| established_event6     = [[Singapore in Malaysia|Merger with Malaysia]]
| established_date6      = 16 ਸਤੰਬਰ 1963&lt;ref name=&quot;LOC2&quot; /&gt;
| established_event9     = [[Singapore in Malaysia#Expulsion|Expulsion from Malaysia]]
| established_date9      = 9 ਅਗਸਤ 1965&lt;ref name=&quot;LOC2&quot; /&gt;
| area_km2               = 719.1
| area_footnote          = &lt;ref name=singstat2015pop&amp;land&gt;{{cite web |url=http://www.singstat.gov.sg/statistics/latest-data#14 |title=Statistics Singapore – Latest Data – Population &amp; Land Area (Mid-Year Estimates) |date=June 2014 |publisher=Statistics Singapore |accessdate=25 September 2014 |archive-date=29 ਨਵੰਬਰ 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151129094649/http://www.singstat.gov.sg/statistics/latest-data#14 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
| area_rank              = 190th
| population_estimate_year = 2015&lt;ref name=&quot;singstat2015pop&amp;land&quot;/&gt;
| population_estimate    = 5,535,000
| population_estimate_rank = 113ਵਾਂ
| population_density_km2 = 7,697
| population_density_rank = 3rd
| population_density_sq_mi = 19,910
| GDP_PPP_year           = 2014&lt;ref name=imf&gt;{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=81&amp;pr.y=11&amp;sy=2014&amp;ey=2014&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=576&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a= |title=Singapore |publisher=[[International Monetary Fund]] |accessdate=6 July 2015}}&lt;/ref&gt;
| GDP_PPP                = $452.686 billion
| GDP_PPP_rank           = 
| GDP_PPP_per_capita     = $82,762
| GDP_PPP_per_capita_rank = 3rd
| GDP_nominal_year       = 2014&lt;ref name=imf/&gt;
| GDP_nominal            = $308.051 billion
| GDP_nominal_rank       = 36ਵਾਂ
| GDP_nominal_per_capita = $56,319
| GDP_nominal_per_capita_rank = 
| Gini_year              = 2014
| Gini_change            = increase &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| Gini                   = 46.4 &lt;!--number only--&gt;
| Gini_ref               = &lt;ref name=&quot;CIA&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/fields/2172.html#sn |title=Distribution of family income – Gini Index |year=2015 |publisher=CIA |accessdate=30 September 2015 |archive-date=25 ਦਸੰਬਰ 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225165827/https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/fields/2172.html#sn |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
| Gini_rank              = 30th
| HDI_year               = 2014&lt;!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--&gt;
| HDI_change             = increase &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| HDI                    = 0.912 &lt;!--number only--&gt;
| HDI_ref                = &lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2015_statistical_annex.pdf |title=2015 Human Development Report |date=2015 |accessdate=14 December 2015 |publisher=United Nations Development Programme }}&lt;/ref&gt;
| HDI_rank               = 11th
| currency               = [[Singapore dollar]]
| currency_code          = SGD
| time_zone              = [[Singapore Standard Time|SST]]
| utc_offset             = +8
| antipodes              = 
| date_format            = dd/mm/yyyy
| drives_on              = [[Right- and left-hand traffic|left]]
| calling_code           = [[+65]]
| iso3166code            = SG
| cctld                  = {{hlist|[[.sg]]|[[.新加坡]]|[[.சிங்கப்பூர்]]}}
| footnotes              = {{reflist|group=lower-alpha}}
}}
'''ਸਿੰਘਾਪੁਰ''' ([[ਅੰਗਰੇਜੀ]]: Singapore ਸਿੰਗਪੋਰ, [[ਚੀਨੀ]]: 新加坡 ਸ਼ੀਂਜਿਆਪੋ, [[ਮਲਾ]]: Singapura ਸਿੰਗਾਪੁਰਾ, [[ਤਮਿਲ]]: சிங்கப்பூர் ਚਿੰਕਾੱਪੂਰ) ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਦੱਖਣ ਏਸ਼ਿਆ ਵਿੱਚ ਮਲੇਸ਼ਿਆ ਅਤੇ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ਿਆ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸੈਰ ਸਪਾਟੇ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਉਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2019/07/%e0%a8%b8%e0%a8%bf%e0%a9%b0%e0%a8%97%e0%a8%be%e0%a8%aa%e0%a9%81%e0%a8%b0-%e0%a8%9c%e0%a9%8b-%e0%a8%b8%e0%a9%81%e0%a8%a3%e0%a8%bf%e0%a8%86-%e0%a8%89%e0%a8%b9-%e0%a8%a4%e0%a9%b1%e0%a8%95%e0%a8%bf/|title=ਸਿੰਗਾਪੁਰ: ਜੋ ਸੁਣਿਆ, ਉਹ ਤੱਕਿਆ|last=ਡਾ. ਅਜੀਤਪਾਲ ਸਿੰਘ|first=|date=2019-07-07|website=Punjabi Tribune Online|publisher=|access-date=2019-07-07|archive-date=2019-07-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20190707111723/https://www.punjabitribuneonline.com/2019/07/%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%97%E0%A8%BE%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A8%B0-%E0%A8%9C%E0%A9%8B-%E0%A8%B8%E0%A9%81%E0%A8%A3%E0%A8%BF%E0%A8%86-%E0%A8%89%E0%A8%B9-%E0%A8%A4%E0%A9%B1%E0%A8%95%E0%A8%BF/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਯਾਨੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਪੁਰ। ਯਾਨੀ ਇਸਨੂੰ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕਈ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ, ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ, ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਲੋਕ ਇੱਕਜੁਟ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇੱਥੇ ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜੀ ਦੋਨਾਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਹਨ। ਸਰੂਪ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ]] ਵਲੋਂ ਥੋੜ੍ਹੇ ਛੋਟੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਸਨੇ ਵਾਲੀ ਲਗਭਗ 35 ਲੱਖ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ, ਮਲਾ ਅਤੇ 8 ਫੀਸਦੀ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਤਕਰੀਬਨ ਪੰਜ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਅਰਸੇ ਤਕ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ‘ਪੁਰਾਤਨ ਸਿੰਘਾਪੁਰ’ ਵਜੋਂ ਹੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਜਿਸ ਦਾ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਇਤਿਹਾਸ ਦਰਜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਰ 1819 ਵਿੱਚ ਇਹ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਬਸਤੀ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਦੂਜੀ ਆਲਮੀ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਜਾਪਾਨੀਆਂ ਨੇ 1942 ਵਿੱਚ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ (ਅੱਠ ਫਰਵਰੀ ਤੋਂ 15 ਫਰਵਰੀ 1942 ਦੇ ਜਪਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਭਾਰੀ ਹਮਲੇ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਈ), ਪਰ 1945 ਵਿੱਚ ਦੂਜੀ ਆਲਮੀ ਜੰਗ ਦੇ ਖ਼ਾਤਮੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1959 ਤਕ ਇਹ ਫਿਰ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਹੇਠ ਰਿਹਾ। 1959 ’ਚ ਹੋਈਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣੀ, ਪਰ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਹੱਥ ਹੀ ਰਹੀ। 1963 ਤਕ ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਚਲਦੀ ਰਹੀ।

1963 ਤੋਂ 1965 ਤਕ ਫੈਡਰਲ ਸੰਧੀ ਤਹਿਤ ਇਹ ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਨਾਲ ਬੱਝਿਆ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਾਰੀ ਹਾਸਲ ਸੀ। ਫਿਰ ਇੱਥੇ ਪੀਪਲਜ਼ ਐਕਸ਼ਨ ਪਾਰਟੀ (ਪੀਏਪੀ) ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈ। ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਨਾਲ ਅੰਦਰਖਾਤੇ ਚਲਦੀ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਕਾਰਨ ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੂਲ-ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨੌਂ ਅਗਸਤ 1965 ਨੂੰ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਆਜ਼ਾਦ ਮੁਲਕ ਬਣਿਆ। ਉਦੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਅਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਥਾਵਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ 1965 ਤੋਂ 1970 ਤਕ ਨਿਰਮਾਣ ਸਨਅਤ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਕੰਪਲੈਕਸ ਉਸਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਸਿੱਖਿਆ ’ਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਖਰਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

1990ਵਿਆਂ ਤਕ ਇਹ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਮੰਡੀ ਵਾਲੇ ਮੁਲਕ ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸੰਸਾਰ ਪੱਧਰੀ ਵਪਾਰਕ ਸੰਪਰਕ ਬਣ ਗਏ। ਇਸ ਦੀ ਕੁੱਲ ਘਰੇਲੂ ਪੈਦਾਵਾਰ ਏਸ਼ੀਆ ’ਚ ਜਪਾਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;[[ਤਸਵੀਰ:Parliament House Singapore.jpg|thumb|200px|ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦਾ ਸੰਸਦ ਭਵਨ]]
== ਆਧੁਨਿਕ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ==
ਦੱਖਣ-ਪੂਰਵ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ, ਨਿਕੋਬਾਰ ਟਾਪੂ ਸਮੂਹ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 1500 ਕਿ.ਮੀ. ਦੂਰ ਇੱਕ ਛੋਟਾ, ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਵਿਕਸਿਤ ਦੇਸ਼ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਪਿਛਲੇ ਵੀਹ ਸਾਲਾਂ ਵਲੋਂ ਸੈਰ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰਿਆ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸੰਨ‌ 1819 ਵਿੱਚ ਸਰ ਸਟੇਮਫੋਰਡ ਰੇਫਲਸ ਨੇ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਈਸਟ ਇੰਡਿਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਸਥਿਤ ਤਤਕਾਲੀਨ ਵਾਇਸਰਾਏ ਦੁਆਰਾ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਵਪਾਰ ਵਧਾਉਣ ਹੇਤੁ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਵੀ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਡਾਲਰ ਅਤੇ ਸੇਂਟ ਦੇ ਸਿੱਕਾਂ ਉੱਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਨਾਮ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਅਤੇ ਪੁਰਾਨਾ ਨਾਮ ਸਿੰਗਾਪੁਰਾ ਅੰਕਿਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਨ‌ 1965 ਵਿੱਚ ਮਲੇਸ਼ਿਆ ਵਲੋਂ ਵੱਖ ਹੋਕੇ ਨਵੇਂ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਉਦਏ ਹੋਇਆ। ਅਫਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਚੌਦਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿੱਚ ਸੁਮਾਤਰਾ ਟਾਪੂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਜਦੋਂ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੇਤੁ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਟਾਪੂ ਉੱਤੇ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਸਿੰਹਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਉਸਨੇ ਉਕਤ ਟਾਪੂ ਦਾ ਨਾਮਕਰਣ ਸਿੰਗਾਪੁਰਾ ਅਰਥਾਤ ਸਿੰਹਾਂ ਦਾ ਟਾਪੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
[[File:Canadian International School at Singapore.jpg|thumb|ਕਨੇਡੀਅਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਕੂਲ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ]]

== ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ==
ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਨੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਚਮਤਕਾਰ ਦੀ ਸੰਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਸਾਧਨ ਇੱਥੇ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀ ਹੀ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਪਾਣੀ ਮਲੇਸ਼ਿਆ ਵਲੋਂ, ਦੁੱਧ, ਫਲ ਅਤੇ ਸਬਜੀਆਂ ਨਿਊਜੀਲੈਂਡ ਅਤੇ ਆਸਟਰੇਲਿਆ ਵਲੋਂ, ਦਾਲ, ਚਾਵਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੈਨਿਕ ਵਰਤੋ ਦੀਵਸਤੁਵਾਂਥਾਈਲੈਂਡ, ਇੰਡੋਨੇਸ਼ਿਆ ਆਦਿ ਵਲੋਂ ਆਯਾਤ ਦੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

== ਸੈਰ ==
ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਦਰਸ਼ਨੀਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ, ਜੂਰੋਂਗ ਬਰਡ ਪਾਰਕ, ਰੇਪਟਾਇਲ ਪਾਰਕ, ਜੂਲਾਜਿਕਲ ਗਾਰਡਨ, ਸਾਇੰਸ ਸੇਂਟਰ ਸੇਂਟੋਸਾ ਟਾਪੂ, ਪਾਰਲਿਆਮੇਂਟ ਹਾਉਸ, ਹਿੰਦੂ, ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਮੰਦਿਰ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨੀ ਬਾਗ ਦੇਖਣ ਲਾਇਕ ਹਨ। ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਮਿਊਜਿਅਮ ਵਿੱਚ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਆਕਰਸ਼ਕ ਥਰੀ - ਡੀ ਵੀਡੀਓ ਸ਼ੋ ਦੁਆਰਾ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਯੋਗਦਾਨ ਸੀ।

600 ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ 8000 ਵਲੋਂ ਜਿਆਦਾਪਕਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁਰੋਂਗ ਬਰਡ ਪਾਰਕ ਏਸ਼ਿਆ - ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਖੇਤਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪੰਛੀ ਪਾਰਕ ਹੈ।

== ਆਵਾਜਾਈ ==
ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦਾ ਜਨਤਕ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਨੈੱਟਵਰਕ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ (ਐਮਆਰਟੀ ਅਤੇ ਐਲਆਰਟੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ), ਬੱਸਾਂ ਅਤੇ ਟੈਕਸੀਆਂ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਛੇ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨਾਂ ਹਨ (ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣੀ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ, ਪੂਰਬ-ਪੱਛਮੀ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ, ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ, ਸਰਕਲ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ, ਡਾਊਨਟਾਊਨ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ ਅਤੇ ਥੌਮਸਨ-ਈਸਟ ਕੋਸਟ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ), ਤਿੰਨ ਐਲਆਰਟੀ ਲਾਈਨਾਂ ਬੁਕਿਟ ਪੰਜਾਂਗ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਚੋਆ ਚੁ ਕਾਂਗ (ਬੁਕਿਤ ਪੰਜਾਂਗ ਐਲਆਰਟੀ ਲਾਈਨ), ਸੇਂਗਕਾਂਗ (ਸੇਂਗਕਾਂਗ ਐਲਆਰਟੀ ਲਾਈਨ) ਅਤੇ ਪੁੰਗਗੋਲ (ਪੁੰਗਗੋਲ ਐਲਆਰਟੀ ਲਾਈਨ), ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਲਗਭਗ 241 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (150 ਮੀਲ) ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ 300 ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੱਸ ਰੂਟ ਸੰਚਾਲਨ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਟੈਕਸੀਆਂ ਆਵਾਜਾਈ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰੂਪ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਰਾਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਵਿਕਸਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਕਿਫਾਇਤੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਕਾਰਾਂ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਹਨ।

ਜੋਹੋਰ-ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਕਾਜ਼ਵੇ (ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਨੂੰ ਜੋਹੋਰ ਬਾਹਰੂ, ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ) ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਅਸਤ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੈਂਡ ਬਾਰਡਰ ਕ੍ਰਾਸਿੰਗ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 350,000 ਯਾਤਰੀ ਵੁੱਡਲੈਂਡਜ਼ ਚੈਕਪੁਆਇੰਟ ਅਤੇ ਸੁਲਤਾਨ ਇਸਕੰਦਰ ਬਿਲਡਿੰਗ ਦੋਵਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦੀ ਚੌਕੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ (ਸਾਲਾਨਾ ਕੁੱਲ 128 ਮਿਲੀਅਨ ਦੇ ਨਾਲ। ਯਾਤਰੀ)

ਲੈਂਡ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਅਥਾਰਟੀ (LTA) ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨੀ ਆਵਾਜਾਈ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਾਰੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ।

==ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ==

==ਫੋਟੋ ਗੈਲਰੀ==
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Hainanese chicken rice in Singapore.jpg|ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੈਨੀਜ਼ ਚਿਕਨ ਚੌਲ
ਤਸਵੀਰ:Ice cream sandwich (Pedlar).jpg|ਆਇਸਕ੍ਰੀਮ ਸੈਂਡਵਿਚ
ਤਸਵੀਰ:Oyster omelette in Singapore.jpg|ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਓਸਟਰ ਆਮਲੇਟ
ਤਸਵੀਰ:Prosperity toss during Chinese New Year.jpg|ਚੀਨੀ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦੌਰਾਨ ਖਾਦੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਟੌਸ
ਤਸਵੀਰ:肉骨茶(新加坡).jpg|ਬਾਕ ਕੁਟ ਟੇਹ (ਸਿੰਗਾਪੁਰ)
ਤਸਵੀਰ:Art in Singapore 1.jpg
ਤਸਵੀਰ:Canadian International School at Singapore.jpg
ਤਸਵੀਰ:Festival Diwali in Singapore.jpg
ਤਸਵੀਰ:Art in Singapore.jpg|￼ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੀ ਕਲਾ
ਤਸਵੀਰ:Chinese New Year prosperity toss.jpg|￼ਚਾਇਨਜ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਟਸ
ਤਸਵੀਰ:Natural orchid in gold, handicraft.jpg|￼ਕੁਦਰਤੀ ਅਰਕਿਡ ਸੋਨਾ ਹੱਥ ਦੀ ਕਲਾਕਾਰੀ
&lt;/gallery&gt;

==ਫੋਟੋ ਗੈਲਰੀ==

&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Singapore Buses (SBST) - 0625.jpg|ਬੱਸ
ਤਸਵੀਰ:KSF C151A close view 0225.jpg|thumb|MRT ਰੇਲਗੱਡੀ
&lt;/gallery&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼]]</text>
      <sha1>19d9olfomgqqkg4spn9a4eha5sp56f6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811889</id>
      <parentid>811888</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T23:29:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>33Loading</username>
        <id>51705</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ */</comment>
      <origin>811889</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23459" sha1="q4jsqn4y7auw9fo4mzn77n8km0eqxe3" xml:space="preserve">{{Infobox country
| conventional_long_name = ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਗਣਰਾਜ
| native_name            = {{nobold|{{native name|ms|Republik Singapura}}&lt;br /&gt;{{native name|zh|新加坡共和国|italics=off}}&lt;br /&gt;{{native name|ta|சிங்கப்பூர் குடியரசு|italics=off}}&lt;!--end nobold:--&gt;}}
| common_name            = ਸਿੰਗਾਪੁਰ
| image_flag             = Flag of Singapore.svg
| image_coat             = Coat of arms of Singapore.svg
| national_motto         = &lt;br /&gt;{{native phrase|ms|&quot;Majulah Singapura&quot;|italics=off|nolink=on}}&lt;br /&gt;{{small|&quot;Onward, Singapore&quot;}}
| national_anthem        = ''[[Majulah Singapura]]''&lt;br /&gt;{{small|&quot;Onward, Singapore&quot;}}&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[File:Majulah Singapura.ogg]]&lt;/center&gt;
| image_map              = Location Singapore ASEAN.svg
| map_caption            = {{map caption |location_color=green |region=[[ASEAN]] |region_color=dark grey |legend=Location Singapore ASEAN.svg}}
| image_map2             = Singapore in its region (zoom).svg
| map_caption2           = {{map caption |location_color=red}}
| capital                = '''Singapore''' ([[city-state]])
| latd                   = 1
| latm                   = 17
| latNS                  = N
| longd                  = 103
| longm                  = 50
| longEW                 = E
| largest_settlement_type = town
| largest_settlement     = [[Bedok]]&lt;ref name=statssing&gt;{{cite web|title=Singapore Residents by Planning Area/Subzone, Age Group and Sex, June 2000 – 2015|url=http://www.singstat.gov.sg/docs/default-source/default-document-library/statistics/browse_by_theme/population/statistical_tables/tablea12-2000-2015.xls|website=Statistics Singapore|publisher=Statistics Singapore|accessdate=7 January 2016|format=XLS|archive-date=25 ਦਸੰਬਰ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225165833/https://www.singstat.gov.sg/docs/default-source/default-document-library/statistics/browse_by_theme/population/statistical_tables/tablea12-2000-2015.xls%20|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref group=lower-alpha&gt;by resident population&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;{{small|{{coord|1|19|24.97|N|103|55|38.43|E|display=inline}}}}
| official_languages     = {{hlist|[[English language|English]]|[[Malay language|Malay]] |[[Standard Chinese|Mandarin]] |[[Tamil language|Tamil]]}}
| languages_type         = [[Official script]]s
| languages              = {{hlist |[[Latin script|Roman (Latin)]] |[[Simplified Chinese characters|Simplified Chinese]] |[[Tamil script|Tamil]]}}
| ethnic_groups          = {{ublist|list_style=line-height:1.3em; |class=nowrap | 74.1% [[Chinese Singaporeans|Chinese]] |13.4% [[Malay Singaporeans|Malay]] |9.2% [[Indian Singaporeans|Indian]] |[[Eurasians in Singapore|Eurasians]] and others }}
| ethnic_groups_year     = 
| demonym                = [[Singaporean]]
| government_type        = [[Unitary state|Unitary]] [[parliamentary constitutional republic|parliamentary &lt;br&gt; constitutional republic]]
| leader_title1          = [[President of Singapore|President]]
| leader_name1           = [[ਟੋਨੀ ਟੈਨ]]
| leader_title2          = [[Prime Minister of Singapore|Prime Minister]]
| leader_name2           = [[Lee Hsien Loong]]
| leader_title3          = [[Parliament of Singapore#Speaker of Parliament|Speaker of Parliament]]
| leader_name3           = [[Halimah Yacob]]
| leader_title4          = [[Chief Justice of Singapore|Chief Justice]]
| leader_name4           = [[Sundaresh Menon]]
| legislature            = [[Parliament of Singapore|Parliament]]
| upper_house            = 
| lower_house            = 
| sovereignty_type       = [[History of Singapore|Formation]] &lt;!---Note: Recorded history of ancient Singapura are few and some historians publish different interpretions of its rulers and events. Keeping it minimal with only 2 pre-1819 notable events - first evidence of &quot;Temasek&quot; name and founding of Singapura by its first ruler ---&gt;
| established_event1     = [[Temasek]]
| established_date1      = {{circa|14th century}}&lt;ref&gt;{{cite book|author=|title=Temasek/Singapura|url=http://eresources.nlb.gov.sg/history/events/d24d6da6-0013-4a12-a6bc-68ad1497148e}}&lt;/ref&gt;
| established_event2     = [[Kingdom of Singapura]]
| established_date2      = 1299&lt;ref name=&quot;harvnb|Sabrizain&quot;&gt;{{harvnb|Sabrizain}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{harvnb|Abshire|2011|p=19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Tsang 2011 120&quot;&gt;{{harvnb|Tsang|Perera|2011|p=120}}&lt;/ref&gt;
| established_event3     = [[Founding of modern Singapore|British colonisation]]
| established_date3      = 6 February 1819&lt;ref&gt;{{cite book |last=Chew |first=Ernest |editor= Lee, Edwin |title= A History of Singapore |year=1991 |publisher=Oxford University Press |isbn=0-19-588917-7}}&lt;/ref&gt;
| established_event4     = [[Self-governance of Singapore|Self-government]]
| established_date4      = 3 June 1959&lt;ref&gt;{{cite book|author=Swan Sik Ko|title=Nationality and International Law in Asian Perspective|url=https://books.google.com/books?id=H1ecjepq80QC&amp;pg=PA424|year=1990|publisher=Martinus Nijhoff Publishers|isbn=0-7923-0876-X|pages=424–}}&lt;/ref&gt;
| established_event5     = {{nowrap|[[Independence]] from&lt;br /&gt;[[United Kingdom]]}}
| established_date5      = 31 August 1963&lt;ref name=&quot;LOC2&quot; /&gt;
| established_event6     = [[Singapore in Malaysia|Merger with Malaysia]]
| established_date6      = 16 ਸਤੰਬਰ 1963&lt;ref name=&quot;LOC2&quot; /&gt;
| established_event9     = [[Singapore in Malaysia#Expulsion|Expulsion from Malaysia]]
| established_date9      = 9 ਅਗਸਤ 1965&lt;ref name=&quot;LOC2&quot; /&gt;
| area_km2               = 719.1
| area_footnote          = &lt;ref name=singstat2015pop&amp;land&gt;{{cite web |url=http://www.singstat.gov.sg/statistics/latest-data#14 |title=Statistics Singapore – Latest Data – Population &amp; Land Area (Mid-Year Estimates) |date=June 2014 |publisher=Statistics Singapore |accessdate=25 September 2014 |archive-date=29 ਨਵੰਬਰ 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151129094649/http://www.singstat.gov.sg/statistics/latest-data#14 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
| area_rank              = 190th
| population_estimate_year = 2015&lt;ref name=&quot;singstat2015pop&amp;land&quot;/&gt;
| population_estimate    = 5,535,000
| population_estimate_rank = 113ਵਾਂ
| population_density_km2 = 7,697
| population_density_rank = 3rd
| population_density_sq_mi = 19,910
| GDP_PPP_year           = 2014&lt;ref name=imf&gt;{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=81&amp;pr.y=11&amp;sy=2014&amp;ey=2014&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=576&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a= |title=Singapore |publisher=[[International Monetary Fund]] |accessdate=6 July 2015}}&lt;/ref&gt;
| GDP_PPP                = $452.686 billion
| GDP_PPP_rank           = 
| GDP_PPP_per_capita     = $82,762
| GDP_PPP_per_capita_rank = 3rd
| GDP_nominal_year       = 2014&lt;ref name=imf/&gt;
| GDP_nominal            = $308.051 billion
| GDP_nominal_rank       = 36ਵਾਂ
| GDP_nominal_per_capita = $56,319
| GDP_nominal_per_capita_rank = 
| Gini_year              = 2014
| Gini_change            = increase &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| Gini                   = 46.4 &lt;!--number only--&gt;
| Gini_ref               = &lt;ref name=&quot;CIA&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/fields/2172.html#sn |title=Distribution of family income – Gini Index |year=2015 |publisher=CIA |accessdate=30 September 2015 |archive-date=25 ਦਸੰਬਰ 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225165827/https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/fields/2172.html#sn |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
| Gini_rank              = 30th
| HDI_year               = 2014&lt;!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--&gt;
| HDI_change             = increase &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| HDI                    = 0.912 &lt;!--number only--&gt;
| HDI_ref                = &lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2015_statistical_annex.pdf |title=2015 Human Development Report |date=2015 |accessdate=14 December 2015 |publisher=United Nations Development Programme }}&lt;/ref&gt;
| HDI_rank               = 11th
| currency               = [[Singapore dollar]]
| currency_code          = SGD
| time_zone              = [[Singapore Standard Time|SST]]
| utc_offset             = +8
| antipodes              = 
| date_format            = dd/mm/yyyy
| drives_on              = [[Right- and left-hand traffic|left]]
| calling_code           = [[+65]]
| iso3166code            = SG
| cctld                  = {{hlist|[[.sg]]|[[.新加坡]]|[[.சிங்கப்பூர்]]}}
| footnotes              = {{reflist|group=lower-alpha}}
}}
'''ਸਿੰਘਾਪੁਰ''' ([[ਅੰਗਰੇਜੀ]]: Singapore ਸਿੰਗਪੋਰ, [[ਚੀਨੀ]]: 新加坡 ਸ਼ੀਂਜਿਆਪੋ, [[ਮਲਾ]]: Singapura ਸਿੰਗਾਪੁਰਾ, [[ਤਮਿਲ]]: சிங்கப்பூர் ਚਿੰਕਾੱਪੂਰ) ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਦੱਖਣ ਏਸ਼ਿਆ ਵਿੱਚ ਮਲੇਸ਼ਿਆ ਅਤੇ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ਿਆ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸੈਰ ਸਪਾਟੇ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਉਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2019/07/%e0%a8%b8%e0%a8%bf%e0%a9%b0%e0%a8%97%e0%a8%be%e0%a8%aa%e0%a9%81%e0%a8%b0-%e0%a8%9c%e0%a9%8b-%e0%a8%b8%e0%a9%81%e0%a8%a3%e0%a8%bf%e0%a8%86-%e0%a8%89%e0%a8%b9-%e0%a8%a4%e0%a9%b1%e0%a8%95%e0%a8%bf/|title=ਸਿੰਗਾਪੁਰ: ਜੋ ਸੁਣਿਆ, ਉਹ ਤੱਕਿਆ|last=ਡਾ. ਅਜੀਤਪਾਲ ਸਿੰਘ|first=|date=2019-07-07|website=Punjabi Tribune Online|publisher=|access-date=2019-07-07|archive-date=2019-07-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20190707111723/https://www.punjabitribuneonline.com/2019/07/%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%97%E0%A8%BE%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A8%B0-%E0%A8%9C%E0%A9%8B-%E0%A8%B8%E0%A9%81%E0%A8%A3%E0%A8%BF%E0%A8%86-%E0%A8%89%E0%A8%B9-%E0%A8%A4%E0%A9%B1%E0%A8%95%E0%A8%BF/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਯਾਨੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਪੁਰ। ਯਾਨੀ ਇਸਨੂੰ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕਈ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ, ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ, ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਲੋਕ ਇੱਕਜੁਟ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇੱਥੇ ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜੀ ਦੋਨਾਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਹਨ। ਸਰੂਪ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ]] ਵਲੋਂ ਥੋੜ੍ਹੇ ਛੋਟੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਸਨੇ ਵਾਲੀ ਲਗਭਗ 35 ਲੱਖ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ, ਮਲਾ ਅਤੇ 8 ਫੀਸਦੀ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਤਕਰੀਬਨ ਪੰਜ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਅਰਸੇ ਤਕ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ‘ਪੁਰਾਤਨ ਸਿੰਘਾਪੁਰ’ ਵਜੋਂ ਹੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਜਿਸ ਦਾ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਇਤਿਹਾਸ ਦਰਜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਰ 1819 ਵਿੱਚ ਇਹ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਬਸਤੀ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਦੂਜੀ ਆਲਮੀ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਜਾਪਾਨੀਆਂ ਨੇ 1942 ਵਿੱਚ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ (ਅੱਠ ਫਰਵਰੀ ਤੋਂ 15 ਫਰਵਰੀ 1942 ਦੇ ਜਪਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਭਾਰੀ ਹਮਲੇ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਈ), ਪਰ 1945 ਵਿੱਚ ਦੂਜੀ ਆਲਮੀ ਜੰਗ ਦੇ ਖ਼ਾਤਮੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1959 ਤਕ ਇਹ ਫਿਰ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਹੇਠ ਰਿਹਾ। 1959 ’ਚ ਹੋਈਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣੀ, ਪਰ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਹੱਥ ਹੀ ਰਹੀ। 1963 ਤਕ ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਚਲਦੀ ਰਹੀ।

1963 ਤੋਂ 1965 ਤਕ ਫੈਡਰਲ ਸੰਧੀ ਤਹਿਤ ਇਹ ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਨਾਲ ਬੱਝਿਆ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਾਰੀ ਹਾਸਲ ਸੀ। ਫਿਰ ਇੱਥੇ ਪੀਪਲਜ਼ ਐਕਸ਼ਨ ਪਾਰਟੀ (ਪੀਏਪੀ) ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈ। ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਨਾਲ ਅੰਦਰਖਾਤੇ ਚਲਦੀ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਕਾਰਨ ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੂਲ-ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨੌਂ ਅਗਸਤ 1965 ਨੂੰ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਆਜ਼ਾਦ ਮੁਲਕ ਬਣਿਆ। ਉਦੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਅਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਥਾਵਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ 1965 ਤੋਂ 1970 ਤਕ ਨਿਰਮਾਣ ਸਨਅਤ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਕੰਪਲੈਕਸ ਉਸਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਸਿੱਖਿਆ ’ਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਖਰਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

1990ਵਿਆਂ ਤਕ ਇਹ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਮੰਡੀ ਵਾਲੇ ਮੁਲਕ ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸੰਸਾਰ ਪੱਧਰੀ ਵਪਾਰਕ ਸੰਪਰਕ ਬਣ ਗਏ। ਇਸ ਦੀ ਕੁੱਲ ਘਰੇਲੂ ਪੈਦਾਵਾਰ ਏਸ਼ੀਆ ’ਚ ਜਪਾਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;[[ਤਸਵੀਰ:Parliament House Singapore.jpg|thumb|200px|ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦਾ ਸੰਸਦ ਭਵਨ]]
== ਆਧੁਨਿਕ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ==
ਦੱਖਣ-ਪੂਰਵ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ, ਨਿਕੋਬਾਰ ਟਾਪੂ ਸਮੂਹ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 1500 ਕਿ.ਮੀ. ਦੂਰ ਇੱਕ ਛੋਟਾ, ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਵਿਕਸਿਤ ਦੇਸ਼ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਪਿਛਲੇ ਵੀਹ ਸਾਲਾਂ ਵਲੋਂ ਸੈਰ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰਿਆ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸੰਨ‌ 1819 ਵਿੱਚ ਸਰ ਸਟੇਮਫੋਰਡ ਰੇਫਲਸ ਨੇ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਈਸਟ ਇੰਡਿਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਸਥਿਤ ਤਤਕਾਲੀਨ ਵਾਇਸਰਾਏ ਦੁਆਰਾ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਵਪਾਰ ਵਧਾਉਣ ਹੇਤੁ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਵੀ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਡਾਲਰ ਅਤੇ ਸੇਂਟ ਦੇ ਸਿੱਕਾਂ ਉੱਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਨਾਮ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਅਤੇ ਪੁਰਾਨਾ ਨਾਮ ਸਿੰਗਾਪੁਰਾ ਅੰਕਿਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਨ‌ 1965 ਵਿੱਚ ਮਲੇਸ਼ਿਆ ਵਲੋਂ ਵੱਖ ਹੋਕੇ ਨਵੇਂ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਉਦਏ ਹੋਇਆ। ਅਫਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਚੌਦਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿੱਚ ਸੁਮਾਤਰਾ ਟਾਪੂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਜਦੋਂ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੇਤੁ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਟਾਪੂ ਉੱਤੇ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਸਿੰਹਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਉਸਨੇ ਉਕਤ ਟਾਪੂ ਦਾ ਨਾਮਕਰਣ ਸਿੰਗਾਪੁਰਾ ਅਰਥਾਤ ਸਿੰਹਾਂ ਦਾ ਟਾਪੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
[[File:Canadian International School at Singapore.jpg|thumb|ਕਨੇਡੀਅਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਕੂਲ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ]]

== ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ==
ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਨੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਚਮਤਕਾਰ ਦੀ ਸੰਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਸਾਧਨ ਇੱਥੇ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀ ਹੀ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਪਾਣੀ ਮਲੇਸ਼ਿਆ ਵਲੋਂ, ਦੁੱਧ, ਫਲ ਅਤੇ ਸਬਜੀਆਂ ਨਿਊਜੀਲੈਂਡ ਅਤੇ ਆਸਟਰੇਲਿਆ ਵਲੋਂ, ਦਾਲ, ਚਾਵਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੈਨਿਕ ਵਰਤੋ ਦੀਵਸਤੁਵਾਂਥਾਈਲੈਂਡ, ਇੰਡੋਨੇਸ਼ਿਆ ਆਦਿ ਵਲੋਂ ਆਯਾਤ ਦੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

== ਸੈਰ ==
ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਦਰਸ਼ਨੀਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ, ਜੂਰੋਂਗ ਬਰਡ ਪਾਰਕ, ਰੇਪਟਾਇਲ ਪਾਰਕ, ਜੂਲਾਜਿਕਲ ਗਾਰਡਨ, ਸਾਇੰਸ ਸੇਂਟਰ ਸੇਂਟੋਸਾ ਟਾਪੂ, ਪਾਰਲਿਆਮੇਂਟ ਹਾਉਸ, ਹਿੰਦੂ, ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਮੰਦਿਰ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨੀ ਬਾਗ ਦੇਖਣ ਲਾਇਕ ਹਨ। ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਮਿਊਜਿਅਮ ਵਿੱਚ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਆਕਰਸ਼ਕ ਥਰੀ - ਡੀ ਵੀਡੀਓ ਸ਼ੋ ਦੁਆਰਾ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਯੋਗਦਾਨ ਸੀ।

600 ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ 8000 ਵਲੋਂ ਜਿਆਦਾਪਕਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁਰੋਂਗ ਬਰਡ ਪਾਰਕ ਏਸ਼ਿਆ - ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਖੇਤਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪੰਛੀ ਪਾਰਕ ਹੈ।

== ਆਵਾਜਾਈ ==
ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦਾ ਜਨਤਕ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਨੈੱਟਵਰਕ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ (ਐਮਆਰਟੀ ਅਤੇ ਐਲਆਰਟੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ), ਬੱਸਾਂ ਅਤੇ ਟੈਕਸੀਆਂ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਛੇ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨਾਂ ਹਨ (ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣੀ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ, ਪੂਰਬ-ਪੱਛਮੀ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ, ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ, ਸਰਕਲ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ, ਡਾਊਨਟਾਊਨ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ ਅਤੇ ਥੌਮਸਨ-ਈਸਟ ਕੋਸਟ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ), ਤਿੰਨ ਐਲਆਰਟੀ ਲਾਈਨਾਂ ਬੁਕਿਟ ਪੰਜਾਂਗ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਚੋਆ ਚੁ ਕਾਂਗ (ਬੁਕਿਤ ਪੰਜਾਂਗ ਐਲਆਰਟੀ ਲਾਈਨ), ਸੇਂਗਕਾਂਗ (ਸੇਂਗਕਾਂਗ ਐਲਆਰਟੀ ਲਾਈਨ) ਅਤੇ ਪੁੰਗਗੋਲ (ਪੁੰਗਗੋਲ ਐਲਆਰਟੀ ਲਾਈਨ), ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਲਗਭਗ 241 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (150 ਮੀਲ) ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ 300 ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੱਸ ਰੂਟ ਸੰਚਾਲਨ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਟੈਕਸੀਆਂ ਆਵਾਜਾਈ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰੂਪ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਰਾਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਵਿਕਸਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਕਿਫਾਇਤੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਕਾਰਾਂ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਹਨ।

ਜੋਹੋਰ-ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਕਾਜ਼ਵੇ (ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਨੂੰ ਜੋਹੋਰ ਬਾਹਰੂ, ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ) ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਅਸਤ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੈਂਡ ਬਾਰਡਰ ਕ੍ਰਾਸਿੰਗ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 350,000 ਯਾਤਰੀ ਵੁੱਡਲੈਂਡਜ਼ ਚੈਕਪੁਆਇੰਟ ਅਤੇ ਸੁਲਤਾਨ ਇਸਕੰਦਰ ਬਿਲਡਿੰਗ ਦੋਵਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦੀ ਚੌਕੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ (ਸਾਲਾਨਾ ਕੁੱਲ 128 ਮਿਲੀਅਨ ਦੇ ਨਾਲ। ਯਾਤਰੀ)

ਲੈਂਡ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਅਥਾਰਟੀ (LTA) ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨੀ ਆਵਾਜਾਈ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਾਰੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ।

==ਫੋਟੋ ਗੈਲਰੀ==
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Hainanese chicken rice in Singapore.jpg|ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੈਨੀਜ਼ ਚਿਕਨ ਚੌਲ
ਤਸਵੀਰ:Ice cream sandwich (Pedlar).jpg|ਆਇਸਕ੍ਰੀਮ ਸੈਂਡਵਿਚ
ਤਸਵੀਰ:Oyster omelette in Singapore.jpg|ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਓਸਟਰ ਆਮਲੇਟ
ਤਸਵੀਰ:Prosperity toss during Chinese New Year.jpg|ਚੀਨੀ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦੌਰਾਨ ਖਾਦੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਟੌਸ
ਤਸਵੀਰ:肉骨茶(新加坡).jpg|ਬਾਕ ਕੁਟ ਟੇਹ (ਸਿੰਗਾਪੁਰ)
ਤਸਵੀਰ:Art in Singapore 1.jpg
ਤਸਵੀਰ:Canadian International School at Singapore.jpg
ਤਸਵੀਰ:Festival Diwali in Singapore.jpg
ਤਸਵੀਰ:Art in Singapore.jpg|￼ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੀ ਕਲਾ
ਤਸਵੀਰ:Chinese New Year prosperity toss.jpg|￼ਚਾਇਨਜ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਟਸ
ਤਸਵੀਰ:Natural orchid in gold, handicraft.jpg|￼ਕੁਦਰਤੀ ਅਰਕਿਡ ਸੋਨਾ ਹੱਥ ਦੀ ਕਲਾਕਾਰੀ
&lt;/gallery&gt;

==ਫੋਟੋ ਗੈਲਰੀ==

&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Singapore Buses (SBST) - 0625.jpg|ਬੱਸ
ਤਸਵੀਰ:KSF C151A close view 0225.jpg|thumb|MRT ਰੇਲਗੱਡੀ
&lt;/gallery&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼]]</text>
      <sha1>q4jsqn4y7auw9fo4mzn77n8km0eqxe3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811890</id>
      <parentid>811889</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T23:30:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>33Loading</username>
        <id>51705</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ਫੋਟੋ ਗੈਲਰੀ */</comment>
      <origin>811890</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23481" sha1="s12wmyi0honqzn5sfrrx84jkvpmupi7" xml:space="preserve">{{Infobox country
| conventional_long_name = ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਗਣਰਾਜ
| native_name            = {{nobold|{{native name|ms|Republik Singapura}}&lt;br /&gt;{{native name|zh|新加坡共和国|italics=off}}&lt;br /&gt;{{native name|ta|சிங்கப்பூர் குடியரசு|italics=off}}&lt;!--end nobold:--&gt;}}
| common_name            = ਸਿੰਗਾਪੁਰ
| image_flag             = Flag of Singapore.svg
| image_coat             = Coat of arms of Singapore.svg
| national_motto         = &lt;br /&gt;{{native phrase|ms|&quot;Majulah Singapura&quot;|italics=off|nolink=on}}&lt;br /&gt;{{small|&quot;Onward, Singapore&quot;}}
| national_anthem        = ''[[Majulah Singapura]]''&lt;br /&gt;{{small|&quot;Onward, Singapore&quot;}}&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[File:Majulah Singapura.ogg]]&lt;/center&gt;
| image_map              = Location Singapore ASEAN.svg
| map_caption            = {{map caption |location_color=green |region=[[ASEAN]] |region_color=dark grey |legend=Location Singapore ASEAN.svg}}
| image_map2             = Singapore in its region (zoom).svg
| map_caption2           = {{map caption |location_color=red}}
| capital                = '''Singapore''' ([[city-state]])
| latd                   = 1
| latm                   = 17
| latNS                  = N
| longd                  = 103
| longm                  = 50
| longEW                 = E
| largest_settlement_type = town
| largest_settlement     = [[Bedok]]&lt;ref name=statssing&gt;{{cite web|title=Singapore Residents by Planning Area/Subzone, Age Group and Sex, June 2000 – 2015|url=http://www.singstat.gov.sg/docs/default-source/default-document-library/statistics/browse_by_theme/population/statistical_tables/tablea12-2000-2015.xls|website=Statistics Singapore|publisher=Statistics Singapore|accessdate=7 January 2016|format=XLS|archive-date=25 ਦਸੰਬਰ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225165833/https://www.singstat.gov.sg/docs/default-source/default-document-library/statistics/browse_by_theme/population/statistical_tables/tablea12-2000-2015.xls%20|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref group=lower-alpha&gt;by resident population&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;{{small|{{coord|1|19|24.97|N|103|55|38.43|E|display=inline}}}}
| official_languages     = {{hlist|[[English language|English]]|[[Malay language|Malay]] |[[Standard Chinese|Mandarin]] |[[Tamil language|Tamil]]}}
| languages_type         = [[Official script]]s
| languages              = {{hlist |[[Latin script|Roman (Latin)]] |[[Simplified Chinese characters|Simplified Chinese]] |[[Tamil script|Tamil]]}}
| ethnic_groups          = {{ublist|list_style=line-height:1.3em; |class=nowrap | 74.1% [[Chinese Singaporeans|Chinese]] |13.4% [[Malay Singaporeans|Malay]] |9.2% [[Indian Singaporeans|Indian]] |[[Eurasians in Singapore|Eurasians]] and others }}
| ethnic_groups_year     = 
| demonym                = [[Singaporean]]
| government_type        = [[Unitary state|Unitary]] [[parliamentary constitutional republic|parliamentary &lt;br&gt; constitutional republic]]
| leader_title1          = [[President of Singapore|President]]
| leader_name1           = [[ਟੋਨੀ ਟੈਨ]]
| leader_title2          = [[Prime Minister of Singapore|Prime Minister]]
| leader_name2           = [[Lee Hsien Loong]]
| leader_title3          = [[Parliament of Singapore#Speaker of Parliament|Speaker of Parliament]]
| leader_name3           = [[Halimah Yacob]]
| leader_title4          = [[Chief Justice of Singapore|Chief Justice]]
| leader_name4           = [[Sundaresh Menon]]
| legislature            = [[Parliament of Singapore|Parliament]]
| upper_house            = 
| lower_house            = 
| sovereignty_type       = [[History of Singapore|Formation]] &lt;!---Note: Recorded history of ancient Singapura are few and some historians publish different interpretions of its rulers and events. Keeping it minimal with only 2 pre-1819 notable events - first evidence of &quot;Temasek&quot; name and founding of Singapura by its first ruler ---&gt;
| established_event1     = [[Temasek]]
| established_date1      = {{circa|14th century}}&lt;ref&gt;{{cite book|author=|title=Temasek/Singapura|url=http://eresources.nlb.gov.sg/history/events/d24d6da6-0013-4a12-a6bc-68ad1497148e}}&lt;/ref&gt;
| established_event2     = [[Kingdom of Singapura]]
| established_date2      = 1299&lt;ref name=&quot;harvnb|Sabrizain&quot;&gt;{{harvnb|Sabrizain}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{harvnb|Abshire|2011|p=19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Tsang 2011 120&quot;&gt;{{harvnb|Tsang|Perera|2011|p=120}}&lt;/ref&gt;
| established_event3     = [[Founding of modern Singapore|British colonisation]]
| established_date3      = 6 February 1819&lt;ref&gt;{{cite book |last=Chew |first=Ernest |editor= Lee, Edwin |title= A History of Singapore |year=1991 |publisher=Oxford University Press |isbn=0-19-588917-7}}&lt;/ref&gt;
| established_event4     = [[Self-governance of Singapore|Self-government]]
| established_date4      = 3 June 1959&lt;ref&gt;{{cite book|author=Swan Sik Ko|title=Nationality and International Law in Asian Perspective|url=https://books.google.com/books?id=H1ecjepq80QC&amp;pg=PA424|year=1990|publisher=Martinus Nijhoff Publishers|isbn=0-7923-0876-X|pages=424–}}&lt;/ref&gt;
| established_event5     = {{nowrap|[[Independence]] from&lt;br /&gt;[[United Kingdom]]}}
| established_date5      = 31 August 1963&lt;ref name=&quot;LOC2&quot; /&gt;
| established_event6     = [[Singapore in Malaysia|Merger with Malaysia]]
| established_date6      = 16 ਸਤੰਬਰ 1963&lt;ref name=&quot;LOC2&quot; /&gt;
| established_event9     = [[Singapore in Malaysia#Expulsion|Expulsion from Malaysia]]
| established_date9      = 9 ਅਗਸਤ 1965&lt;ref name=&quot;LOC2&quot; /&gt;
| area_km2               = 719.1
| area_footnote          = &lt;ref name=singstat2015pop&amp;land&gt;{{cite web |url=http://www.singstat.gov.sg/statistics/latest-data#14 |title=Statistics Singapore – Latest Data – Population &amp; Land Area (Mid-Year Estimates) |date=June 2014 |publisher=Statistics Singapore |accessdate=25 September 2014 |archive-date=29 ਨਵੰਬਰ 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151129094649/http://www.singstat.gov.sg/statistics/latest-data#14 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
| area_rank              = 190th
| population_estimate_year = 2015&lt;ref name=&quot;singstat2015pop&amp;land&quot;/&gt;
| population_estimate    = 5,535,000
| population_estimate_rank = 113ਵਾਂ
| population_density_km2 = 7,697
| population_density_rank = 3rd
| population_density_sq_mi = 19,910
| GDP_PPP_year           = 2014&lt;ref name=imf&gt;{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=81&amp;pr.y=11&amp;sy=2014&amp;ey=2014&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=576&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a= |title=Singapore |publisher=[[International Monetary Fund]] |accessdate=6 July 2015}}&lt;/ref&gt;
| GDP_PPP                = $452.686 billion
| GDP_PPP_rank           = 
| GDP_PPP_per_capita     = $82,762
| GDP_PPP_per_capita_rank = 3rd
| GDP_nominal_year       = 2014&lt;ref name=imf/&gt;
| GDP_nominal            = $308.051 billion
| GDP_nominal_rank       = 36ਵਾਂ
| GDP_nominal_per_capita = $56,319
| GDP_nominal_per_capita_rank = 
| Gini_year              = 2014
| Gini_change            = increase &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| Gini                   = 46.4 &lt;!--number only--&gt;
| Gini_ref               = &lt;ref name=&quot;CIA&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/fields/2172.html#sn |title=Distribution of family income – Gini Index |year=2015 |publisher=CIA |accessdate=30 September 2015 |archive-date=25 ਦਸੰਬਰ 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225165827/https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/fields/2172.html#sn |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
| Gini_rank              = 30th
| HDI_year               = 2014&lt;!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--&gt;
| HDI_change             = increase &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| HDI                    = 0.912 &lt;!--number only--&gt;
| HDI_ref                = &lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2015_statistical_annex.pdf |title=2015 Human Development Report |date=2015 |accessdate=14 December 2015 |publisher=United Nations Development Programme }}&lt;/ref&gt;
| HDI_rank               = 11th
| currency               = [[Singapore dollar]]
| currency_code          = SGD
| time_zone              = [[Singapore Standard Time|SST]]
| utc_offset             = +8
| antipodes              = 
| date_format            = dd/mm/yyyy
| drives_on              = [[Right- and left-hand traffic|left]]
| calling_code           = [[+65]]
| iso3166code            = SG
| cctld                  = {{hlist|[[.sg]]|[[.新加坡]]|[[.சிங்கப்பூர்]]}}
| footnotes              = {{reflist|group=lower-alpha}}
}}
'''ਸਿੰਘਾਪੁਰ''' ([[ਅੰਗਰੇਜੀ]]: Singapore ਸਿੰਗਪੋਰ, [[ਚੀਨੀ]]: 新加坡 ਸ਼ੀਂਜਿਆਪੋ, [[ਮਲਾ]]: Singapura ਸਿੰਗਾਪੁਰਾ, [[ਤਮਿਲ]]: சிங்கப்பூர் ਚਿੰਕਾੱਪੂਰ) ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਦੱਖਣ ਏਸ਼ਿਆ ਵਿੱਚ ਮਲੇਸ਼ਿਆ ਅਤੇ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ਿਆ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸੈਰ ਸਪਾਟੇ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਉਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2019/07/%e0%a8%b8%e0%a8%bf%e0%a9%b0%e0%a8%97%e0%a8%be%e0%a8%aa%e0%a9%81%e0%a8%b0-%e0%a8%9c%e0%a9%8b-%e0%a8%b8%e0%a9%81%e0%a8%a3%e0%a8%bf%e0%a8%86-%e0%a8%89%e0%a8%b9-%e0%a8%a4%e0%a9%b1%e0%a8%95%e0%a8%bf/|title=ਸਿੰਗਾਪੁਰ: ਜੋ ਸੁਣਿਆ, ਉਹ ਤੱਕਿਆ|last=ਡਾ. ਅਜੀਤਪਾਲ ਸਿੰਘ|first=|date=2019-07-07|website=Punjabi Tribune Online|publisher=|access-date=2019-07-07|archive-date=2019-07-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20190707111723/https://www.punjabitribuneonline.com/2019/07/%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%97%E0%A8%BE%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A8%B0-%E0%A8%9C%E0%A9%8B-%E0%A8%B8%E0%A9%81%E0%A8%A3%E0%A8%BF%E0%A8%86-%E0%A8%89%E0%A8%B9-%E0%A8%A4%E0%A9%B1%E0%A8%95%E0%A8%BF/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਯਾਨੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਪੁਰ। ਯਾਨੀ ਇਸਨੂੰ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕਈ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ, ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ, ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਲੋਕ ਇੱਕਜੁਟ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇੱਥੇ ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜੀ ਦੋਨਾਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਹਨ। ਸਰੂਪ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ]] ਵਲੋਂ ਥੋੜ੍ਹੇ ਛੋਟੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਸਨੇ ਵਾਲੀ ਲਗਭਗ 35 ਲੱਖ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ, ਮਲਾ ਅਤੇ 8 ਫੀਸਦੀ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਤਕਰੀਬਨ ਪੰਜ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਅਰਸੇ ਤਕ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ‘ਪੁਰਾਤਨ ਸਿੰਘਾਪੁਰ’ ਵਜੋਂ ਹੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਜਿਸ ਦਾ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਇਤਿਹਾਸ ਦਰਜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਰ 1819 ਵਿੱਚ ਇਹ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਬਸਤੀ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਦੂਜੀ ਆਲਮੀ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਜਾਪਾਨੀਆਂ ਨੇ 1942 ਵਿੱਚ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ (ਅੱਠ ਫਰਵਰੀ ਤੋਂ 15 ਫਰਵਰੀ 1942 ਦੇ ਜਪਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਭਾਰੀ ਹਮਲੇ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਈ), ਪਰ 1945 ਵਿੱਚ ਦੂਜੀ ਆਲਮੀ ਜੰਗ ਦੇ ਖ਼ਾਤਮੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1959 ਤਕ ਇਹ ਫਿਰ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਹੇਠ ਰਿਹਾ। 1959 ’ਚ ਹੋਈਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣੀ, ਪਰ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਹੱਥ ਹੀ ਰਹੀ। 1963 ਤਕ ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਚਲਦੀ ਰਹੀ।

1963 ਤੋਂ 1965 ਤਕ ਫੈਡਰਲ ਸੰਧੀ ਤਹਿਤ ਇਹ ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਨਾਲ ਬੱਝਿਆ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਾਰੀ ਹਾਸਲ ਸੀ। ਫਿਰ ਇੱਥੇ ਪੀਪਲਜ਼ ਐਕਸ਼ਨ ਪਾਰਟੀ (ਪੀਏਪੀ) ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈ। ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਨਾਲ ਅੰਦਰਖਾਤੇ ਚਲਦੀ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਕਾਰਨ ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੂਲ-ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨੌਂ ਅਗਸਤ 1965 ਨੂੰ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਆਜ਼ਾਦ ਮੁਲਕ ਬਣਿਆ। ਉਦੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਅਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਥਾਵਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ 1965 ਤੋਂ 1970 ਤਕ ਨਿਰਮਾਣ ਸਨਅਤ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਕੰਪਲੈਕਸ ਉਸਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਸਿੱਖਿਆ ’ਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਖਰਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

1990ਵਿਆਂ ਤਕ ਇਹ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਮੰਡੀ ਵਾਲੇ ਮੁਲਕ ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸੰਸਾਰ ਪੱਧਰੀ ਵਪਾਰਕ ਸੰਪਰਕ ਬਣ ਗਏ। ਇਸ ਦੀ ਕੁੱਲ ਘਰੇਲੂ ਪੈਦਾਵਾਰ ਏਸ਼ੀਆ ’ਚ ਜਪਾਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;[[ਤਸਵੀਰ:Parliament House Singapore.jpg|thumb|200px|ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦਾ ਸੰਸਦ ਭਵਨ]]
== ਆਧੁਨਿਕ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ==
ਦੱਖਣ-ਪੂਰਵ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ, ਨਿਕੋਬਾਰ ਟਾਪੂ ਸਮੂਹ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 1500 ਕਿ.ਮੀ. ਦੂਰ ਇੱਕ ਛੋਟਾ, ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਵਿਕਸਿਤ ਦੇਸ਼ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਪਿਛਲੇ ਵੀਹ ਸਾਲਾਂ ਵਲੋਂ ਸੈਰ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰਿਆ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸੰਨ‌ 1819 ਵਿੱਚ ਸਰ ਸਟੇਮਫੋਰਡ ਰੇਫਲਸ ਨੇ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਈਸਟ ਇੰਡਿਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਸਥਿਤ ਤਤਕਾਲੀਨ ਵਾਇਸਰਾਏ ਦੁਆਰਾ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਵਪਾਰ ਵਧਾਉਣ ਹੇਤੁ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਵੀ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਡਾਲਰ ਅਤੇ ਸੇਂਟ ਦੇ ਸਿੱਕਾਂ ਉੱਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਨਾਮ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਅਤੇ ਪੁਰਾਨਾ ਨਾਮ ਸਿੰਗਾਪੁਰਾ ਅੰਕਿਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਨ‌ 1965 ਵਿੱਚ ਮਲੇਸ਼ਿਆ ਵਲੋਂ ਵੱਖ ਹੋਕੇ ਨਵੇਂ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਉਦਏ ਹੋਇਆ। ਅਫਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਚੌਦਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿੱਚ ਸੁਮਾਤਰਾ ਟਾਪੂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਜਦੋਂ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੇਤੁ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਟਾਪੂ ਉੱਤੇ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਸਿੰਹਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਉਸਨੇ ਉਕਤ ਟਾਪੂ ਦਾ ਨਾਮਕਰਣ ਸਿੰਗਾਪੁਰਾ ਅਰਥਾਤ ਸਿੰਹਾਂ ਦਾ ਟਾਪੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
[[File:Canadian International School at Singapore.jpg|thumb|ਕਨੇਡੀਅਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਕੂਲ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ]]

== ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ==
ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਨੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਚਮਤਕਾਰ ਦੀ ਸੰਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਸਾਧਨ ਇੱਥੇ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀ ਹੀ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਪਾਣੀ ਮਲੇਸ਼ਿਆ ਵਲੋਂ, ਦੁੱਧ, ਫਲ ਅਤੇ ਸਬਜੀਆਂ ਨਿਊਜੀਲੈਂਡ ਅਤੇ ਆਸਟਰੇਲਿਆ ਵਲੋਂ, ਦਾਲ, ਚਾਵਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੈਨਿਕ ਵਰਤੋ ਦੀਵਸਤੁਵਾਂਥਾਈਲੈਂਡ, ਇੰਡੋਨੇਸ਼ਿਆ ਆਦਿ ਵਲੋਂ ਆਯਾਤ ਦੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

== ਸੈਰ ==
ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਦਰਸ਼ਨੀਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ, ਜੂਰੋਂਗ ਬਰਡ ਪਾਰਕ, ਰੇਪਟਾਇਲ ਪਾਰਕ, ਜੂਲਾਜਿਕਲ ਗਾਰਡਨ, ਸਾਇੰਸ ਸੇਂਟਰ ਸੇਂਟੋਸਾ ਟਾਪੂ, ਪਾਰਲਿਆਮੇਂਟ ਹਾਉਸ, ਹਿੰਦੂ, ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਮੰਦਿਰ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨੀ ਬਾਗ ਦੇਖਣ ਲਾਇਕ ਹਨ। ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਮਿਊਜਿਅਮ ਵਿੱਚ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਆਕਰਸ਼ਕ ਥਰੀ - ਡੀ ਵੀਡੀਓ ਸ਼ੋ ਦੁਆਰਾ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਯੋਗਦਾਨ ਸੀ।

600 ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ 8000 ਵਲੋਂ ਜਿਆਦਾਪਕਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁਰੋਂਗ ਬਰਡ ਪਾਰਕ ਏਸ਼ਿਆ - ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਖੇਤਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪੰਛੀ ਪਾਰਕ ਹੈ।

== ਆਵਾਜਾਈ ==
ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦਾ ਜਨਤਕ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਨੈੱਟਵਰਕ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ (ਐਮਆਰਟੀ ਅਤੇ ਐਲਆਰਟੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ), ਬੱਸਾਂ ਅਤੇ ਟੈਕਸੀਆਂ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਛੇ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨਾਂ ਹਨ (ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣੀ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ, ਪੂਰਬ-ਪੱਛਮੀ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ, ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ, ਸਰਕਲ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ, ਡਾਊਨਟਾਊਨ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ ਅਤੇ ਥੌਮਸਨ-ਈਸਟ ਕੋਸਟ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ), ਤਿੰਨ ਐਲਆਰਟੀ ਲਾਈਨਾਂ ਬੁਕਿਟ ਪੰਜਾਂਗ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਚੋਆ ਚੁ ਕਾਂਗ (ਬੁਕਿਤ ਪੰਜਾਂਗ ਐਲਆਰਟੀ ਲਾਈਨ), ਸੇਂਗਕਾਂਗ (ਸੇਂਗਕਾਂਗ ਐਲਆਰਟੀ ਲਾਈਨ) ਅਤੇ ਪੁੰਗਗੋਲ (ਪੁੰਗਗੋਲ ਐਲਆਰਟੀ ਲਾਈਨ), ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਲਗਭਗ 241 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (150 ਮੀਲ) ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ 300 ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੱਸ ਰੂਟ ਸੰਚਾਲਨ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਟੈਕਸੀਆਂ ਆਵਾਜਾਈ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰੂਪ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਰਾਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਵਿਕਸਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਕਿਫਾਇਤੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਕਾਰਾਂ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਹਨ।

ਜੋਹੋਰ-ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਕਾਜ਼ਵੇ (ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਨੂੰ ਜੋਹੋਰ ਬਾਹਰੂ, ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ) ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਅਸਤ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੈਂਡ ਬਾਰਡਰ ਕ੍ਰਾਸਿੰਗ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 350,000 ਯਾਤਰੀ ਵੁੱਡਲੈਂਡਜ਼ ਚੈਕਪੁਆਇੰਟ ਅਤੇ ਸੁਲਤਾਨ ਇਸਕੰਦਰ ਬਿਲਡਿੰਗ ਦੋਵਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦੀ ਚੌਕੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ (ਸਾਲਾਨਾ ਕੁੱਲ 128 ਮਿਲੀਅਨ ਦੇ ਨਾਲ। ਯਾਤਰੀ)

ਲੈਂਡ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਅਥਾਰਟੀ (LTA) ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨੀ ਆਵਾਜਾਈ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਾਰੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ।

==ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ==
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Hainanese chicken rice in Singapore.jpg|ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੈਨੀਜ਼ ਚਿਕਨ ਚੌਲ
ਤਸਵੀਰ:Ice cream sandwich (Pedlar).jpg|ਆਇਸਕ੍ਰੀਮ ਸੈਂਡਵਿਚ
ਤਸਵੀਰ:Oyster omelette in Singapore.jpg|ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਓਸਟਰ ਆਮਲੇਟ
ਤਸਵੀਰ:Prosperity toss during Chinese New Year.jpg|ਚੀਨੀ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦੌਰਾਨ ਖਾਦੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਟੌਸ
ਤਸਵੀਰ:肉骨茶(新加坡).jpg|ਬਾਕ ਕੁਟ ਟੇਹ (ਸਿੰਗਾਪੁਰ)
ਤਸਵੀਰ:Art in Singapore 1.jpg
ਤਸਵੀਰ:Canadian International School at Singapore.jpg
ਤਸਵੀਰ:Festival Diwali in Singapore.jpg
ਤਸਵੀਰ:Art in Singapore.jpg|￼ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੀ ਕਲਾ
ਤਸਵੀਰ:Chinese New Year prosperity toss.jpg|￼ਚਾਇਨਜ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਟਸ
ਤਸਵੀਰ:Natural orchid in gold, handicraft.jpg|￼ਕੁਦਰਤੀ ਅਰਕਿਡ ਸੋਨਾ ਹੱਥ ਦੀ ਕਲਾਕਾਰੀ
&lt;/gallery&gt;

==ਫੋਟੋ ਗੈਲਰੀ==

&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Singapore Buses (SBST) - 0625.jpg|ਬੱਸ
ਤਸਵੀਰ:KSF C151A close view 0225.jpg|thumb|MRT ਰੇਲਗੱਡੀ
&lt;/gallery&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼]]</text>
      <sha1>s12wmyi0honqzn5sfrrx84jkvpmupi7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811891</id>
      <parentid>811890</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T23:32:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>33Loading</username>
        <id>51705</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ਫੋਟੋ ਗੈਲਰੀ */</comment>
      <origin>811891</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23471" sha1="7f8r88q19dsr00v6j9f5wdlee4ep6n7" xml:space="preserve">{{Infobox country
| conventional_long_name = ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਗਣਰਾਜ
| native_name            = {{nobold|{{native name|ms|Republik Singapura}}&lt;br /&gt;{{native name|zh|新加坡共和国|italics=off}}&lt;br /&gt;{{native name|ta|சிங்கப்பூர் குடியரசு|italics=off}}&lt;!--end nobold:--&gt;}}
| common_name            = ਸਿੰਗਾਪੁਰ
| image_flag             = Flag of Singapore.svg
| image_coat             = Coat of arms of Singapore.svg
| national_motto         = &lt;br /&gt;{{native phrase|ms|&quot;Majulah Singapura&quot;|italics=off|nolink=on}}&lt;br /&gt;{{small|&quot;Onward, Singapore&quot;}}
| national_anthem        = ''[[Majulah Singapura]]''&lt;br /&gt;{{small|&quot;Onward, Singapore&quot;}}&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[File:Majulah Singapura.ogg]]&lt;/center&gt;
| image_map              = Location Singapore ASEAN.svg
| map_caption            = {{map caption |location_color=green |region=[[ASEAN]] |region_color=dark grey |legend=Location Singapore ASEAN.svg}}
| image_map2             = Singapore in its region (zoom).svg
| map_caption2           = {{map caption |location_color=red}}
| capital                = '''Singapore''' ([[city-state]])
| latd                   = 1
| latm                   = 17
| latNS                  = N
| longd                  = 103
| longm                  = 50
| longEW                 = E
| largest_settlement_type = town
| largest_settlement     = [[Bedok]]&lt;ref name=statssing&gt;{{cite web|title=Singapore Residents by Planning Area/Subzone, Age Group and Sex, June 2000 – 2015|url=http://www.singstat.gov.sg/docs/default-source/default-document-library/statistics/browse_by_theme/population/statistical_tables/tablea12-2000-2015.xls|website=Statistics Singapore|publisher=Statistics Singapore|accessdate=7 January 2016|format=XLS|archive-date=25 ਦਸੰਬਰ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225165833/https://www.singstat.gov.sg/docs/default-source/default-document-library/statistics/browse_by_theme/population/statistical_tables/tablea12-2000-2015.xls%20|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref group=lower-alpha&gt;by resident population&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;{{small|{{coord|1|19|24.97|N|103|55|38.43|E|display=inline}}}}
| official_languages     = {{hlist|[[English language|English]]|[[Malay language|Malay]] |[[Standard Chinese|Mandarin]] |[[Tamil language|Tamil]]}}
| languages_type         = [[Official script]]s
| languages              = {{hlist |[[Latin script|Roman (Latin)]] |[[Simplified Chinese characters|Simplified Chinese]] |[[Tamil script|Tamil]]}}
| ethnic_groups          = {{ublist|list_style=line-height:1.3em; |class=nowrap | 74.1% [[Chinese Singaporeans|Chinese]] |13.4% [[Malay Singaporeans|Malay]] |9.2% [[Indian Singaporeans|Indian]] |[[Eurasians in Singapore|Eurasians]] and others }}
| ethnic_groups_year     = 
| demonym                = [[Singaporean]]
| government_type        = [[Unitary state|Unitary]] [[parliamentary constitutional republic|parliamentary &lt;br&gt; constitutional republic]]
| leader_title1          = [[President of Singapore|President]]
| leader_name1           = [[ਟੋਨੀ ਟੈਨ]]
| leader_title2          = [[Prime Minister of Singapore|Prime Minister]]
| leader_name2           = [[Lee Hsien Loong]]
| leader_title3          = [[Parliament of Singapore#Speaker of Parliament|Speaker of Parliament]]
| leader_name3           = [[Halimah Yacob]]
| leader_title4          = [[Chief Justice of Singapore|Chief Justice]]
| leader_name4           = [[Sundaresh Menon]]
| legislature            = [[Parliament of Singapore|Parliament]]
| upper_house            = 
| lower_house            = 
| sovereignty_type       = [[History of Singapore|Formation]] &lt;!---Note: Recorded history of ancient Singapura are few and some historians publish different interpretions of its rulers and events. Keeping it minimal with only 2 pre-1819 notable events - first evidence of &quot;Temasek&quot; name and founding of Singapura by its first ruler ---&gt;
| established_event1     = [[Temasek]]
| established_date1      = {{circa|14th century}}&lt;ref&gt;{{cite book|author=|title=Temasek/Singapura|url=http://eresources.nlb.gov.sg/history/events/d24d6da6-0013-4a12-a6bc-68ad1497148e}}&lt;/ref&gt;
| established_event2     = [[Kingdom of Singapura]]
| established_date2      = 1299&lt;ref name=&quot;harvnb|Sabrizain&quot;&gt;{{harvnb|Sabrizain}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{harvnb|Abshire|2011|p=19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Tsang 2011 120&quot;&gt;{{harvnb|Tsang|Perera|2011|p=120}}&lt;/ref&gt;
| established_event3     = [[Founding of modern Singapore|British colonisation]]
| established_date3      = 6 February 1819&lt;ref&gt;{{cite book |last=Chew |first=Ernest |editor= Lee, Edwin |title= A History of Singapore |year=1991 |publisher=Oxford University Press |isbn=0-19-588917-7}}&lt;/ref&gt;
| established_event4     = [[Self-governance of Singapore|Self-government]]
| established_date4      = 3 June 1959&lt;ref&gt;{{cite book|author=Swan Sik Ko|title=Nationality and International Law in Asian Perspective|url=https://books.google.com/books?id=H1ecjepq80QC&amp;pg=PA424|year=1990|publisher=Martinus Nijhoff Publishers|isbn=0-7923-0876-X|pages=424–}}&lt;/ref&gt;
| established_event5     = {{nowrap|[[Independence]] from&lt;br /&gt;[[United Kingdom]]}}
| established_date5      = 31 August 1963&lt;ref name=&quot;LOC2&quot; /&gt;
| established_event6     = [[Singapore in Malaysia|Merger with Malaysia]]
| established_date6      = 16 ਸਤੰਬਰ 1963&lt;ref name=&quot;LOC2&quot; /&gt;
| established_event9     = [[Singapore in Malaysia#Expulsion|Expulsion from Malaysia]]
| established_date9      = 9 ਅਗਸਤ 1965&lt;ref name=&quot;LOC2&quot; /&gt;
| area_km2               = 719.1
| area_footnote          = &lt;ref name=singstat2015pop&amp;land&gt;{{cite web |url=http://www.singstat.gov.sg/statistics/latest-data#14 |title=Statistics Singapore – Latest Data – Population &amp; Land Area (Mid-Year Estimates) |date=June 2014 |publisher=Statistics Singapore |accessdate=25 September 2014 |archive-date=29 ਨਵੰਬਰ 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151129094649/http://www.singstat.gov.sg/statistics/latest-data#14 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
| area_rank              = 190th
| population_estimate_year = 2015&lt;ref name=&quot;singstat2015pop&amp;land&quot;/&gt;
| population_estimate    = 5,535,000
| population_estimate_rank = 113ਵਾਂ
| population_density_km2 = 7,697
| population_density_rank = 3rd
| population_density_sq_mi = 19,910
| GDP_PPP_year           = 2014&lt;ref name=imf&gt;{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=81&amp;pr.y=11&amp;sy=2014&amp;ey=2014&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=576&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a= |title=Singapore |publisher=[[International Monetary Fund]] |accessdate=6 July 2015}}&lt;/ref&gt;
| GDP_PPP                = $452.686 billion
| GDP_PPP_rank           = 
| GDP_PPP_per_capita     = $82,762
| GDP_PPP_per_capita_rank = 3rd
| GDP_nominal_year       = 2014&lt;ref name=imf/&gt;
| GDP_nominal            = $308.051 billion
| GDP_nominal_rank       = 36ਵਾਂ
| GDP_nominal_per_capita = $56,319
| GDP_nominal_per_capita_rank = 
| Gini_year              = 2014
| Gini_change            = increase &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| Gini                   = 46.4 &lt;!--number only--&gt;
| Gini_ref               = &lt;ref name=&quot;CIA&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/fields/2172.html#sn |title=Distribution of family income – Gini Index |year=2015 |publisher=CIA |accessdate=30 September 2015 |archive-date=25 ਦਸੰਬਰ 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225165827/https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/fields/2172.html#sn |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
| Gini_rank              = 30th
| HDI_year               = 2014&lt;!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--&gt;
| HDI_change             = increase &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| HDI                    = 0.912 &lt;!--number only--&gt;
| HDI_ref                = &lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2015_statistical_annex.pdf |title=2015 Human Development Report |date=2015 |accessdate=14 December 2015 |publisher=United Nations Development Programme }}&lt;/ref&gt;
| HDI_rank               = 11th
| currency               = [[Singapore dollar]]
| currency_code          = SGD
| time_zone              = [[Singapore Standard Time|SST]]
| utc_offset             = +8
| antipodes              = 
| date_format            = dd/mm/yyyy
| drives_on              = [[Right- and left-hand traffic|left]]
| calling_code           = [[+65]]
| iso3166code            = SG
| cctld                  = {{hlist|[[.sg]]|[[.新加坡]]|[[.சிங்கப்பூர்]]}}
| footnotes              = {{reflist|group=lower-alpha}}
}}
'''ਸਿੰਘਾਪੁਰ''' ([[ਅੰਗਰੇਜੀ]]: Singapore ਸਿੰਗਪੋਰ, [[ਚੀਨੀ]]: 新加坡 ਸ਼ੀਂਜਿਆਪੋ, [[ਮਲਾ]]: Singapura ਸਿੰਗਾਪੁਰਾ, [[ਤਮਿਲ]]: சிங்கப்பூர் ਚਿੰਕਾੱਪੂਰ) ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਦੱਖਣ ਏਸ਼ਿਆ ਵਿੱਚ ਮਲੇਸ਼ਿਆ ਅਤੇ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ਿਆ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸੈਰ ਸਪਾਟੇ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਉਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2019/07/%e0%a8%b8%e0%a8%bf%e0%a9%b0%e0%a8%97%e0%a8%be%e0%a8%aa%e0%a9%81%e0%a8%b0-%e0%a8%9c%e0%a9%8b-%e0%a8%b8%e0%a9%81%e0%a8%a3%e0%a8%bf%e0%a8%86-%e0%a8%89%e0%a8%b9-%e0%a8%a4%e0%a9%b1%e0%a8%95%e0%a8%bf/|title=ਸਿੰਗਾਪੁਰ: ਜੋ ਸੁਣਿਆ, ਉਹ ਤੱਕਿਆ|last=ਡਾ. ਅਜੀਤਪਾਲ ਸਿੰਘ|first=|date=2019-07-07|website=Punjabi Tribune Online|publisher=|access-date=2019-07-07|archive-date=2019-07-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20190707111723/https://www.punjabitribuneonline.com/2019/07/%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%97%E0%A8%BE%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A8%B0-%E0%A8%9C%E0%A9%8B-%E0%A8%B8%E0%A9%81%E0%A8%A3%E0%A8%BF%E0%A8%86-%E0%A8%89%E0%A8%B9-%E0%A8%A4%E0%A9%B1%E0%A8%95%E0%A8%BF/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਯਾਨੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਪੁਰ। ਯਾਨੀ ਇਸਨੂੰ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕਈ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ, ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ, ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਲੋਕ ਇੱਕਜੁਟ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇੱਥੇ ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜੀ ਦੋਨਾਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਹਨ। ਸਰੂਪ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ]] ਵਲੋਂ ਥੋੜ੍ਹੇ ਛੋਟੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਸਨੇ ਵਾਲੀ ਲਗਭਗ 35 ਲੱਖ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ, ਮਲਾ ਅਤੇ 8 ਫੀਸਦੀ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਤਕਰੀਬਨ ਪੰਜ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਅਰਸੇ ਤਕ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ‘ਪੁਰਾਤਨ ਸਿੰਘਾਪੁਰ’ ਵਜੋਂ ਹੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਜਿਸ ਦਾ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਇਤਿਹਾਸ ਦਰਜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਰ 1819 ਵਿੱਚ ਇਹ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਬਸਤੀ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਦੂਜੀ ਆਲਮੀ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਜਾਪਾਨੀਆਂ ਨੇ 1942 ਵਿੱਚ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ (ਅੱਠ ਫਰਵਰੀ ਤੋਂ 15 ਫਰਵਰੀ 1942 ਦੇ ਜਪਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਭਾਰੀ ਹਮਲੇ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਈ), ਪਰ 1945 ਵਿੱਚ ਦੂਜੀ ਆਲਮੀ ਜੰਗ ਦੇ ਖ਼ਾਤਮੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1959 ਤਕ ਇਹ ਫਿਰ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਹੇਠ ਰਿਹਾ। 1959 ’ਚ ਹੋਈਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣੀ, ਪਰ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਹੱਥ ਹੀ ਰਹੀ। 1963 ਤਕ ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਚਲਦੀ ਰਹੀ।

1963 ਤੋਂ 1965 ਤਕ ਫੈਡਰਲ ਸੰਧੀ ਤਹਿਤ ਇਹ ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਨਾਲ ਬੱਝਿਆ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਾਰੀ ਹਾਸਲ ਸੀ। ਫਿਰ ਇੱਥੇ ਪੀਪਲਜ਼ ਐਕਸ਼ਨ ਪਾਰਟੀ (ਪੀਏਪੀ) ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈ। ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਨਾਲ ਅੰਦਰਖਾਤੇ ਚਲਦੀ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਕਾਰਨ ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੂਲ-ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨੌਂ ਅਗਸਤ 1965 ਨੂੰ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਆਜ਼ਾਦ ਮੁਲਕ ਬਣਿਆ। ਉਦੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਅਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਥਾਵਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ 1965 ਤੋਂ 1970 ਤਕ ਨਿਰਮਾਣ ਸਨਅਤ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਕੰਪਲੈਕਸ ਉਸਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਸਿੱਖਿਆ ’ਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਖਰਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

1990ਵਿਆਂ ਤਕ ਇਹ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਮੰਡੀ ਵਾਲੇ ਮੁਲਕ ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸੰਸਾਰ ਪੱਧਰੀ ਵਪਾਰਕ ਸੰਪਰਕ ਬਣ ਗਏ। ਇਸ ਦੀ ਕੁੱਲ ਘਰੇਲੂ ਪੈਦਾਵਾਰ ਏਸ਼ੀਆ ’ਚ ਜਪਾਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;[[ਤਸਵੀਰ:Parliament House Singapore.jpg|thumb|200px|ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦਾ ਸੰਸਦ ਭਵਨ]]
== ਆਧੁਨਿਕ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ==
ਦੱਖਣ-ਪੂਰਵ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ, ਨਿਕੋਬਾਰ ਟਾਪੂ ਸਮੂਹ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 1500 ਕਿ.ਮੀ. ਦੂਰ ਇੱਕ ਛੋਟਾ, ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਵਿਕਸਿਤ ਦੇਸ਼ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਪਿਛਲੇ ਵੀਹ ਸਾਲਾਂ ਵਲੋਂ ਸੈਰ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰਿਆ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸੰਨ‌ 1819 ਵਿੱਚ ਸਰ ਸਟੇਮਫੋਰਡ ਰੇਫਲਸ ਨੇ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਈਸਟ ਇੰਡਿਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਸਥਿਤ ਤਤਕਾਲੀਨ ਵਾਇਸਰਾਏ ਦੁਆਰਾ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਵਪਾਰ ਵਧਾਉਣ ਹੇਤੁ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਵੀ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਡਾਲਰ ਅਤੇ ਸੇਂਟ ਦੇ ਸਿੱਕਾਂ ਉੱਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਨਾਮ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਅਤੇ ਪੁਰਾਨਾ ਨਾਮ ਸਿੰਗਾਪੁਰਾ ਅੰਕਿਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਨ‌ 1965 ਵਿੱਚ ਮਲੇਸ਼ਿਆ ਵਲੋਂ ਵੱਖ ਹੋਕੇ ਨਵੇਂ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਉਦਏ ਹੋਇਆ। ਅਫਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਚੌਦਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿੱਚ ਸੁਮਾਤਰਾ ਟਾਪੂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਜਦੋਂ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੇਤੁ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਟਾਪੂ ਉੱਤੇ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਸਿੰਹਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਉਸਨੇ ਉਕਤ ਟਾਪੂ ਦਾ ਨਾਮਕਰਣ ਸਿੰਗਾਪੁਰਾ ਅਰਥਾਤ ਸਿੰਹਾਂ ਦਾ ਟਾਪੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
[[File:Canadian International School at Singapore.jpg|thumb|ਕਨੇਡੀਅਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਕੂਲ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ]]

== ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ==
ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਨੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਚਮਤਕਾਰ ਦੀ ਸੰਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਸਾਧਨ ਇੱਥੇ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀ ਹੀ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਪਾਣੀ ਮਲੇਸ਼ਿਆ ਵਲੋਂ, ਦੁੱਧ, ਫਲ ਅਤੇ ਸਬਜੀਆਂ ਨਿਊਜੀਲੈਂਡ ਅਤੇ ਆਸਟਰੇਲਿਆ ਵਲੋਂ, ਦਾਲ, ਚਾਵਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੈਨਿਕ ਵਰਤੋ ਦੀਵਸਤੁਵਾਂਥਾਈਲੈਂਡ, ਇੰਡੋਨੇਸ਼ਿਆ ਆਦਿ ਵਲੋਂ ਆਯਾਤ ਦੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

== ਸੈਰ ==
ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਦਰਸ਼ਨੀਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ, ਜੂਰੋਂਗ ਬਰਡ ਪਾਰਕ, ਰੇਪਟਾਇਲ ਪਾਰਕ, ਜੂਲਾਜਿਕਲ ਗਾਰਡਨ, ਸਾਇੰਸ ਸੇਂਟਰ ਸੇਂਟੋਸਾ ਟਾਪੂ, ਪਾਰਲਿਆਮੇਂਟ ਹਾਉਸ, ਹਿੰਦੂ, ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਮੰਦਿਰ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨੀ ਬਾਗ ਦੇਖਣ ਲਾਇਕ ਹਨ। ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਮਿਊਜਿਅਮ ਵਿੱਚ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਆਕਰਸ਼ਕ ਥਰੀ - ਡੀ ਵੀਡੀਓ ਸ਼ੋ ਦੁਆਰਾ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਯੋਗਦਾਨ ਸੀ।

600 ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ 8000 ਵਲੋਂ ਜਿਆਦਾਪਕਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁਰੋਂਗ ਬਰਡ ਪਾਰਕ ਏਸ਼ਿਆ - ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਖੇਤਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪੰਛੀ ਪਾਰਕ ਹੈ।

== ਆਵਾਜਾਈ ==
ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦਾ ਜਨਤਕ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਨੈੱਟਵਰਕ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ (ਐਮਆਰਟੀ ਅਤੇ ਐਲਆਰਟੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ), ਬੱਸਾਂ ਅਤੇ ਟੈਕਸੀਆਂ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਛੇ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨਾਂ ਹਨ (ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣੀ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ, ਪੂਰਬ-ਪੱਛਮੀ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ, ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ, ਸਰਕਲ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ, ਡਾਊਨਟਾਊਨ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ ਅਤੇ ਥੌਮਸਨ-ਈਸਟ ਕੋਸਟ ਐਮਆਰਟੀ ਲਾਈਨ), ਤਿੰਨ ਐਲਆਰਟੀ ਲਾਈਨਾਂ ਬੁਕਿਟ ਪੰਜਾਂਗ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਚੋਆ ਚੁ ਕਾਂਗ (ਬੁਕਿਤ ਪੰਜਾਂਗ ਐਲਆਰਟੀ ਲਾਈਨ), ਸੇਂਗਕਾਂਗ (ਸੇਂਗਕਾਂਗ ਐਲਆਰਟੀ ਲਾਈਨ) ਅਤੇ ਪੁੰਗਗੋਲ (ਪੁੰਗਗੋਲ ਐਲਆਰਟੀ ਲਾਈਨ), ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਲਗਭਗ 241 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (150 ਮੀਲ) ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ 300 ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੱਸ ਰੂਟ ਸੰਚਾਲਨ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਟੈਕਸੀਆਂ ਆਵਾਜਾਈ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰੂਪ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਰਾਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਵਿਕਸਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਕਿਫਾਇਤੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਕਾਰਾਂ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਹਨ।

ਜੋਹੋਰ-ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਕਾਜ਼ਵੇ (ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਨੂੰ ਜੋਹੋਰ ਬਾਹਰੂ, ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ) ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਅਸਤ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੈਂਡ ਬਾਰਡਰ ਕ੍ਰਾਸਿੰਗ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 350,000 ਯਾਤਰੀ ਵੁੱਡਲੈਂਡਜ਼ ਚੈਕਪੁਆਇੰਟ ਅਤੇ ਸੁਲਤਾਨ ਇਸਕੰਦਰ ਬਿਲਡਿੰਗ ਦੋਵਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦੀ ਚੌਕੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ (ਸਾਲਾਨਾ ਕੁੱਲ 128 ਮਿਲੀਅਨ ਦੇ ਨਾਲ। ਯਾਤਰੀ)

ਲੈਂਡ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਅਥਾਰਟੀ (LTA) ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨੀ ਆਵਾਜਾਈ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਾਰੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ।

==ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ==
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Hainanese chicken rice in Singapore.jpg|ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੈਨੀਜ਼ ਚਿਕਨ ਚੌਲ
ਤਸਵੀਰ:Ice cream sandwich (Pedlar).jpg|ਆਇਸਕ੍ਰੀਮ ਸੈਂਡਵਿਚ
ਤਸਵੀਰ:Oyster omelette in Singapore.jpg|ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਓਸਟਰ ਆਮਲੇਟ
ਤਸਵੀਰ:Prosperity toss during Chinese New Year.jpg|ਚੀਨੀ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦੌਰਾਨ ਖਾਦੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਟੌਸ
ਤਸਵੀਰ:肉骨茶(新加坡).jpg|ਬਾਕ ਕੁਟ ਟੇਹ (ਸਿੰਗਾਪੁਰ)
ਤਸਵੀਰ:Art in Singapore 1.jpg
ਤਸਵੀਰ:Canadian International School at Singapore.jpg
ਤਸਵੀਰ:Festival Diwali in Singapore.jpg
ਤਸਵੀਰ:Art in Singapore.jpg|￼ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੀ ਕਲਾ
ਤਸਵੀਰ:Chinese New Year prosperity toss.jpg|￼ਚਾਇਨਜ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਟਸ
ਤਸਵੀਰ:Natural orchid in gold, handicraft.jpg|￼ਕੁਦਰਤੀ ਅਰਕਿਡ ਸੋਨਾ ਹੱਥ ਦੀ ਕਲਾਕਾਰੀ
&lt;/gallery&gt;

==ਆਵਾਜਾਈ==

&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Singapore Buses (SBST) - 0625.jpg|ਬੱਸ
ਤਸਵੀਰ:KSF C151A close view 0225.jpg|thumb|MRT ਰੇਲਗੱਡੀ
&lt;/gallery&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼]]</text>
      <sha1>7f8r88q19dsr00v6j9f5wdlee4ep6n7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਕੁਤੁਬ ਪਰਿਸਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13078</id>
    <revision>
      <id>811875</id>
      <parentid>529246</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T16:58:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>156</id>
      </contributor>
      <comment>Replacing QtubIronPillar.JPG with [[File:Dhaj_the_Great_Iron_Pillar,_Delhi.jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)).</comment>
      <origin>811875</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7077" sha1="dbvrn33cce4c36gh7tnu9zlxxeox1f4" xml:space="preserve">&lt;div style=&quot;; border-style:solid; border-width:thin; border-color:Gray; width:250px; float:right; margin-top:5px; margin-left:5px&quot;&gt; 
&lt;center style=&quot; ; margin-top:5px&quot;&gt; &lt;big&gt;'''ਕੁਤੁਬ ਪਰਿਸਰ'''&lt;/big&gt; &lt;/center&gt;
&lt;center style=&quot; ; margin-Bottom: 5px&quot;&gt;&lt;big&gt;&lt;big&gt;&lt;big&gt; قطب پرِسر&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;&lt;br /&gt;&lt;/center &gt;
&lt;center&gt;
[[File:Qutub minar.JPG|center|220px]]
&lt;/center&gt; 
&lt;p style=&quot;width:30%; float:left; font-weight:bold; margin-left:15px&quot;&gt; ਦੇਸ਼ &lt;/p&gt; 
&lt;p style=&quot;width:64%; float:right&quot;&gt; [[ਭਾਰਤ]]&lt;/p&gt; 
&lt;br /&gt;
&lt;p style=&quot;width:30%; float:left; font-weight:bold; margin-left:15px&quot;&gt; ਥਾਂ &lt;/p&gt; 
&lt;p style=&quot;width:64%; float:right&quot;&gt; [[ਦਿੱਲੀ]]&lt;/p&gt; 
&lt;br /&gt;
&lt;p style=&quot;width:30%; float:left; font-weight:bold; margin-left:15px&quot;&gt;ਨੱਕਾਸ਼ੀ &lt;/p&gt; 
&lt;p style=&quot;width:64%; float:right&quot;&gt; ਭਾਰਤੀ ਨੱਕਾਸ਼ੀ &lt;/p&gt; 
&lt;br /&gt;
&lt;/div&gt;
ਕੁਤੁਬ ਇਮਾਰਤ ਸਮੂਹ ਇੱਕ ਸਮਾਰਕ ਇਮਾਰਤਾਂ ਅਤੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਹੈ, ਜੋ [[ਮਹਿਰੌਲੀ]], [[ਦਿੱਲੀ]], [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸਬਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਇਮਾਰਤ [[ਕੁਤਬ ਮੀਨਾਰ]] ਹੈ।

==ਕੁਤਬ ਮੀਨਾਰ==
[[Image:Qminar.jpg|left|thumb|200px|ਕੁਤਬ ਮੀਨਾਰ]]

{{ਮੁੱਖ ਲੇਖ|ਕੁਤਬ ਮੀਨਾਰ}}

ਕੁਤਬ ਮੀਨਾਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣ ਦਿੱਲੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਮਹਰੌਲੀ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ, ਇੱਟ ਵਲੋਂ ਬਣੀ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਮੀਨਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਉੱਚਾਈ 72.5 ਮੀਟਰ (237. 86 ਫੀਟ) ਅਤੇ ਵਿਆਸ 14. 3 ਮੀਟਰ ਹੈ, ਜੋ ਉੱਤੇ ਜਾ ਕੇ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ 2.75 ਮੀਟਰ (9.02 ਫੀਟ) ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੁਤੁਬਮੀਨਾਰ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਸੱਤ ਮੰਜਿਲ ਦਾ ਸੀ ਲੇਕਿਨ ਹੁਣ ਇਹ ਪੰਜ ਮੰਜਿਲ ਦਾ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ 379 ਸੀਢੀਆਂ ਹਨ। ਮੀਨਾਰ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਬਣੇ ਆਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕਲੇ ਦੇ ਕਈ ਉੱਤਮ ਨਮੂਨੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਅਨੇਕ ਇਸ ਦੇ ਉਸਾਰੀ ਕਾਲ ਸੰਨ 1193 ਜਾਂ ਪੂਰਵ ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪਰਿਸਰ ਯੁਨੇਸਕੋ ਦੁਆਰਾ ਸੰਸਾਰ ਅਮਾਨਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੰਜੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

==ਅਲਾਇ ਮੀਨਾਰ==
[[Image:India-Qutb-Alai.jpg|200px|thumb|ਅਧੂਰੀ ਬਣੀ ਅਲਾਇ ਮੀਨਾਰ]]
{{ਮੁੱਖ ਲੇਖ|ਅਲਾਇ ਮੀਨਾਰ}}
ਇਹ ਮੀਨਾਰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਮਹਰੌਲੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੁਤੁਬ ਪਰਿਸਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਨੇ ਇਹ ਮੀਨਾਰ ਉਸਾਰੀ ਯੋਜਨਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਮੀਨਾਰ ਵਲੋਂ ਦੁਗੁਨੀ ਉੱਚੀ ਬਣਨੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਉਸਾਰੀ 24। 5 ਮੀਟਰ ਉੱਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਮੰਜਿਲ ਉੱਤੇ ਹੀ ਬਿਨਾਂ ਕਾਰਨੋਂ ਕਾਰਨਾਂ ਵਲੋਂ ਰੁਕ ਗਿਆ।

==ਕੁਵੱਤ-ਉਲ-ਇਸਲਾਮ ਮਸਜਦ==

[[Image:India-Qutb-Decor.jpg|200px|thumb|left|ਇਸ ਇਮਾਰਤ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਕਈ ਉਸਾਰੀ ਹੁਣੇ ਵੀ ਖੜੇ ਹਨ।]]

{{ਮੁੱਖ ਲੇਖ| ਕੁਵੱਤ ਉਲ ਇਸਲਾਮ ਮਸਜਦ, ਦਿੱਲੀ}}

ਇਸ ਮਸਜਦ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਗੁਲਾਮ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਾਸਕ ਕੁਤੁਬ - ਉਦ - ਦੀਨ ਐਬਕ ਨੇ 1192 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਮਸਜਦ ਨੂੰ ਬਨਣ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਸਾਲ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲਗਾ। ਲੇਕਿਨ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ। ਜਿਵੇਂ ਅਲਤਮਸ਼ ਨੇ 1230 ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਨੇ 1351 ਵਿੱਚ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਅਤੇ ਹਿੱਸੇ ਜੋਡ਼ੇ। ਇਹ ਮਸਜਦ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮੀਕ ਕਲਾ ਦਾ ਅੱਲਗ ਸੰਗਮ ਹੈ। ਇੱਕ ਤਰਫ ਇਸ ਦੀ ਛੱਤ ਅਤੇ ਖੰਭਾ ਭਾਰਤੀ ਮੰਦਿਰ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਲਾਤੇ ਹਨ, ਉਥੇ ਹੀ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਸ ਦੇ ਗੁੰਬਦ ਇਸਲਾਮੀਕ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਮਸਜਦ ਪ੍ਰਾਂਗਣ ਵਿੱਚ ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਦੀ (1488 - 1517) ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਮਸਜਦ ਦੇ ਇਮਾਮ ਰਹੇ ਇਮਾਮ ਜਮੀਮ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ - ਜਿਹਾ ਮਕਬਰਾ ਵੀ ਹੈ।

==ਅਲੌਹ ਖੰਭਾ==
[[ਤਸਵੀਰ:Dhaj the Great Iron Pillar, Delhi.jpg|thumb|right|left|ਅਲੌਹ ਖੰਭਾ]]
[[Image:QutbIronInscription.jpg|200px|thumb|left|ਲਿਖਤੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ]]
[[Image:Inscription on।ron Pillar, Delhi.jpg|thumb|100px|ਅਲੌਹ ਖੰਭਾ ਉੱਤੇ ਲਿਖਤੀ ਚਿੰਨ]]
{{ਮੁੱਖ ਲੇਖ|ਅਲੌਹ ਖੰਭਾ}}
ਅਲੌਹ ਖੰਭਾ ਕੁਤੁਬ ਮੀਨਾਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ (ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ) ਧਾਤੁ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਇੱਕ ਜਿਗਿਆਸਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਹੀ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਰਾਜਾ ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਵਿਕਰਮਾਦਿੱਤ (ਰਾਜ 375 - 413) ਵਲੋਂ ਉਸਾਰੀ ਕਰਾਇਆ ਗਿਆ, ਪਰ ਕੁੱਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਿਗਿਆਵਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਸੰਭਵਤ: 912 ਈਪੂ ਵਿੱਚ| ਖੰਭਾ ਦੀ ਉਂਚਾਈ ਲਗਭਗ ਸੱਤ ਮੀਟਰ ਹੈ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹਿੰਦੂ ਵ ਜੈਨ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਸੀ| ਤੇਰਹਵੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਕੁਤੁਬੁੱਦੀਨ ਐਬਕ ਨੇ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਕੇ ਕੁਤੁਬ ਮੀਨਾਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ| ਅਲੌਹ - ਥੰਮ ਵਿੱਚ ਲੋਹੇ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਕਰੀਬ 98 % ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣੇ ਤੱਕ ਜੰਗ ਨਹੀਂ ਲਗਾ ਹੈ।

[[Image:Qutbcomplex.jpg|200px|thumb|ਕੁਤੁਬ ਪਰਿਸਰ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਇਮਾਰਤਾਂ]]</text>
      <sha1>dbvrn33cce4c36gh7tnu9zlxxeox1f4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਲੋਹ-ਥੰਮ੍ਹ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13082</id>
    <revision>
      <id>811876</id>
      <parentid>534515</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T16:58:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>156</id>
      </contributor>
      <comment>Replacing QtubIronPillar.JPG with [[File:Dhaj_the_Great_Iron_Pillar,_Delhi.jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)).</comment>
      <origin>811876</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6541" sha1="f5811nebargbr6404wxvkk6c1aq26un" xml:space="preserve">{{ਬੇ-ਹਵਾਲਾ}}
[[ਤਸਵੀਰ:Dhaj the Great Iron Pillar, Delhi.jpg|thumb|right|200px|ਅਲੌਹ ਖੰਭਾ]]
[[Image:QutbIronInscription.jpg|200px|thumb|ਲਿਖਤੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ]]
[[Image:Inscription on Iron Pillar, Delhi.jpg|thumb|100px|ਅਲੌਹ ਖੰਭਾ ਉੱਤੇ ਲਿਖਤੀ ਚਿੰਨ]]
&lt;p style=&quot;text-align:justify&quot;&gt;
ਅਲੌਹ ਖੰਭਾ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਕੁਤੁਬ ਮੀਨਾਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਥੰਮ੍ਹ ਹੈ। ਇਹ ਅਪਨੇਆਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਧਾਤੁਕਰਮ ਦੀ ਪਰਾਕਾਸ਼ਠਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਹੀ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਰਾਜਾ ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਿਅ (ਰਾਜ 375-413) ਵਲੋਂ ਉਸਾਰੀ ਕਰਾਇਆ ਗਿਆ, ਪਰ ਕੁੱਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗਿਆਵਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦੇ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਹੋਸਕਦਾ ਏ 912 ਈਪੂ ਵਿੱਚ। ਖੰਭਾ ਦੀ ਉਂਚਾਈ ਲਗਭਗ ਸੱਤ ਮੀਟਰ ਹੈ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹਿੰਦੂ ਵ ਜੈਨ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਤੇਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਕੁਤੁਬੁੱਦੀਨ ਐਬਕ ਨੇ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਕੇ ਕੁਤੁਬ ਮੀਨਾਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਅਲੌਹ-ਥੰਮ੍ਹ ਵਿੱਚ ਲੋਹੇ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਕਰੀਬ 98 % ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣੇ ਤੱਕ ਜੰਗ ਨਹੀਂ ਲਗਾ ਹੈ।

ਲਗਭਗ 16000 ਵਲੋਂ ਜਿਆਦਾ ਸਾਲਾਂ ਵਲੋਂ ਇਹ ਖੁੱਲੇ ਅਸਮਾਨ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਸਦੀਆਂ ਵਲੋਂ ਸਾਰੇ ਮੌਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਅਚੱਲ ਖਡ਼ਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਤੱਕ ਉਸ ਵਿੱਚ ਜੰਗ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ, ਇਹ ਗੱਲ ਦੁਨੀਆ ਲਈ ਹੈਰਾਨੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਤੱਕ ਇਸ ਖੰਭੇ ਦੇ ਇਤਹਾਸ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹੈ, ਇਹ ਚੌਥੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਥੰਮ੍ਹ ਉੱਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਜੋ ਖੁਦਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਉਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸਨੂੰ ਧਵਜ ਖੰਭੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਖਡ਼ਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਚੰਦਰਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਮਥੁਰਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਪਹਾੜੀ ਉੱਤੇ ਨਿਰਮਿਤ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਸਨੂੰ ਧਵਜ ਖੰਭੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਖਡ਼ਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਉੱਤੇ ਗਰੁੜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਣ ਹੇਤੁ ਇਸਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਸਨੂੰ ਗਰੁੜ ਖੰਭਾ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। 1050 ਵਿੱਚ ਇਹ ਖੰਭਾ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਅਨੰਗਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਲਿਆਇਆ ਗਿਆ।

ਇਸ ਖੰਭਾ ਦੀ ਉਚਾਈ 735. 5 ਵਲੋਂ. ਮੀ. ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਲੋਂ 50 ਸੇਮੀ. ਹੇਠਾਂ ਹੈ। 45 ਵਲੋਂ. ਮੀ. ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਪੱਥਰ ਦਾ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਹੈ। ਇਸ ਖੰਭਾ ਦਾ ਘੇਰਾ 41. 6 ਵਲੋਂ. ਮੀ. ਹੇਠਾਂ ਹੈ ਅਤੇ 30. 4 ਵਲੋਂ. ਮੀ. ਉੱਤੇ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਉੱਤੇ ਗਰੁੜ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਹੋਵੇਗੀ। ਖੰਭਾ ਦਾ ਕੁਲ ਭਾਰ 6096 ਕਿ. ਗਰਿਆ. ਹੈ। 1961 ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਰਾਸਾਇਨਿਕ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਵਲੋਂ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਇਹ ਖੰਭਾ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਸ਼ੁੱਧ ਇਸਪਾਤ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਅਜੋਕੇ ਇਸਪਾਤ ਦੀ ਤੁਲਣਾ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਕਾਫ਼ੀ ਘੱਟ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਪੁਰਾਤਤਵ ਸਰਵੇਖਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਰਸਾਇਨ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਡਾ. ਬੀ. ਬੀ. ਲਾਲ ਇਸ ਸਿੱਟਾ ਉੱਤੇ ਪੁੱਜੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਖੰਭਾ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਗਰਮ ਲੋਹੇ ਦੇ 20-30 ਕਿੱਲੋ ਨੂੰ ਟੁਕੜੋਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਵਲੋਂ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਥਕੇਵੇਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਸ ਥੰਮ੍ਹ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਹੋਈ। ਅੱਜ ਤੋਂ ਸੋਲਾਂਹ ਸੌ ਸਾਲ ਪੂਰਵ ਗਰਮ ਲੋਹੇ ਦੇ ਟੁਕੜੋਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਦੀ ਉਕਤ ਤਕਨੀਕ ਵੀ ਹੈਰਾਨੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਪੂਰੇ ਅਲੌਹ ਥੰਮ੍ਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੀ ਜੋੜ ਕਿਤੇ ਵੀ ਵਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਸੋਲਾਂਹ ਸ਼ਤਾਬਦੀਆਂ ਵਲੋਂ ਖੁੱਲੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਸਦੇ ਉਂਜ ਦੇ ਉਂਜ ਬਣੇ ਰਹਿਣ (ਜੰਗ ਨਹੀਂ ਲੱਗਣ) ਦੀ ਹਾਲਤ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਫਾਸਫੋਰਸ ਦੀ ਜਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਸਲਫਰ ਅਤੇ ਮੈਂਗਨੀਜ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਸਲਗ ਦੀ ਜਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਇਕੱਲੇ ਅਤੇ ਸਾਮੂਹਕ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਜੰਗ ਰੋਕਣ ਵਾਲਾ ਸਮਰੱਥਾ ਵਧਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ 50 ਵਲੋਂ 600 ਮਾਇਕਰੋਨ ਮੋਟੀ (ਇੱਕ ਮਾਇਕਰੋਨ ਯਾਨਿ 1 ਮਿ. ਮੀ. ਦਾ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰਵਾਂ ਹਿੱਸਾ) ਆਕਸਾਇਡ ਦੀ ਤਹਿ ਵੀ ਖੰਭਾ ਨੂੰ ਜੰਗ ਵਲੋਂ ਬਚਾਤੀ ਹੈ।
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਦਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ]]</text>
      <sha1>f5811nebargbr6404wxvkk6c1aq26un</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17636</id>
    <revision>
      <id>811863</id>
      <parentid>811470</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T15:47:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <comment>[[Special:Contributions/2409:40D4:3100:7A8F:8000:0:0:0|2409:40D4:3100:7A8F:8000:0:0:0]] ([[User talk:2409:40D4:3100:7A8F:8000:0:0:0|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ਦੀ ਸੋਧ [[Special:Diff/811470|811470]] ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰੋ</comment>
      <origin>811863</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15860" sha1="5gtsv44t85wmwnyd7gp3zjxbsc9ij84" xml:space="preserve">[[ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ (ਭਾਰਤ)|ਭਾਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ]] ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ|ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ]] ਸੰਵਿਧਾਨਕ, ਨਾਮਾਤਰ, ਅਤੇ ਰਸਮੀ ਰਾਜ ਦਾ ਮੁਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਭਿਆਸ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚੁਣੀ ਹੋਈ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਸਦਨ, ਲੋਕ ਸਭਾ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਗਣਰਾਜ ਦੀ ਮੁੱਖ ਵਿਧਾਨਕ ਸੰਸਥਾ ਹੈ, ਵਿੱਚ ਬਹੁਮਤ ਨਾਲ ਪਾਰਟੀ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਨੇਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੈਬਨਿਟ ਹਰ ਸਮੇਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲੋਕ ਸਭਾ ਜਾਂ ਸੰਸਦ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਸਦਨ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਤਰਜੀਹ ਦੇ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਤੀਜੇ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਹਨ।

{{multiple image
| perrow            = 3
| total_width       = 300
| image_gap         = 
| caption_align     = center
| align             = right
| image1            = Jawaharlal Nehru, 1947.jpg
| link1             = ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ
| image2            = Indira Gandhi 1966 (cropped).jpg
| link2             = ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ
| image3            = Morarji Desai portrait.jpg
| link3             = ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ
| image4            = Atal Bihari Vajpayee (crop 2).jpg
| link4             = ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਬਾਜਪਾਈ
| image5            = Official Portrait of the Prime Minister Dr. Manmohan Singh.jpg
| link5             = ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ
| image6            = Indian Prime Minister Narendra Modi and Italian Prime Minister Ms. Giorgia Meloni (cropped 1).jpg
| link6             = ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ
| footer            = ''ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ'':
* [[ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ|ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ]], ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ 
* [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]], ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ
* [[ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ]], ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗੈਰ-ਕਾਂਗਰਸੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ
* [[ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਬਾਜਪਾਈ|ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ]], ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗੈਰ-ਕਾਂਗਰਸੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਿੰਨ੍ਹਾ ਨੇ ਪੰਜ ਸਾਲ ਪੂਰੀ ਕੀਤੇ
* [[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ|ਡਾ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]], ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਕੌਮ ਵਿੱਚੋ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ
* [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]], ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ
}}

== ਸੂਚੀ ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |{{Abbr|ਲੜੀ ਨੰ:|ਲੜੀ ਨੰਬਰ}}
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਚਿੱਤਰ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਨਾਮ&lt;br /&gt;{{small|(ਜਨਮ ਅਤੇ ਮੌਤ)}}
! colspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਦਫ਼ਤਰ ਦੀ ਮਿਆਦ&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite web |title=Former Prime Ministers |url=http://pmindia.gov.in/en/former-prime-ministers/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141009232119/http://pmindia.gov.in/en/former-prime-ministers/ |archive-date=9 October 2014 |access-date=2 January 2015 |publisher=PM India}}&lt;/ref&gt;
! rowspan=&quot;2&quot; |ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ
! rowspan=&quot;2&quot; |ਲੋਕ ਸਭਾ{{efn|Although the prime minister can be a member of either house of the [[Parliament of India|Parliament]], they have to command the confidence of the [[Lok Sabha]]. Upon dissolution of the Lok Sabha, the outgoing PM remains in office until their successor is sworn in.}}
! rowspan=&quot;2&quot; |ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ
! rowspan=&quot;2&quot; |ਨਿਯੁਕਤੀ ਕਰਤਾ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਪਾਰਟੀ
|-
!ਸੰਭਾਲਿਆ
!ਛੱਡਿਆ
|-
| rowspan=&quot;5&quot; |'''1'''
| rowspan=&quot;5&quot; |[[File:Jawaharlal Nehru, 1947.jpg|alt=Jawaharlal Nehru|75px]]
| rowspan=&quot;5&quot; |[[ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ|'''ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ''']]&lt;br /&gt;{{small|(1889–1964)}}
| rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;height: 45px;&quot; |15 ਅਗਸਤ 1947
| rowspan=&quot;2&quot; |15 ਅਪ੍ਰੈਲ 1952
| rowspan=&quot;5&quot; |{{age in years and days|1947|08|15|1964|5|27}}
| rowspan=&quot;2&quot; |[[ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]]{{efn|The [[Constituent Assembly of India]] consisted of 389 members elected in 1946 by the provincial assemblies by a [[Single transferable vote|single, transferable-vote]] system of proportional representation. The Assembly was replaced by the Provisional Parliament of India after adoption of the [[Constitution of India|Constitution]] on 26 January 1950 until the [[Indian general election, 1951–52|first general elections]].}}
| rowspan=&quot;2&quot; |[[First Nehru ministry|Nehru I]]
|[[ਸੀ. ਰਾਜਾਗੋਪਾਲਚਾਰੀ]]
| rowspan=&quot;11&quot; |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]]
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |[[ਡਾ. ਰਾਜੇਂਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ]]
|-
|15 ਅਪ੍ਰੈਲ 1952
|17 ਅਪ੍ਰੈਲ 1957
|[[ਪਹਿਲੀ ਲੋਕ ਸਭਾ|ਪਹਿਲੀ]]
|[[Second Nehru ministry|Nehru II]]
|-
|17 ਅਪ੍ਰੈਲ 1957
|2 ਅਪ੍ਰੈਲ 1962
|[[ਦੂਜੀ ਲੋਕ ਸਭਾ|ਦੂਜੀ]]
|[[Third Nehru ministry|Nehru III]]
|-
| style=&quot;height: 45px;&quot; |2 ਅਪ੍ਰੈਲ 1962
|27 ਮਈ 1964
| rowspan=&quot;5&quot; |[[ਤੀਜੀ ਲੋਕ ਸਭਾ|ਤੀਜੀ]]
|[[Fourth Nehru ministry|Nehru IV]]
|-
| style=&quot;background-color:Wheat&quot; | '''-'''
| style=&quot;background-color:Wheat&quot; | [[File:Gulzarilal Nanda 1.jpg|75px]]
| style=&quot;background-color:Wheat&quot; | '''[[ਗੁਲਜ਼ਾਰੀ ਲਾਲ ਨੰਦਾ|ਗੁਲਜਾਰੀ ਲਾਲ ਨੰਦਾ]]''' (ਅੰਤਰਿਮ)&lt;br /&gt;{{small|(1898–1998)}}
| style=&quot;background-color:Wheat&quot; | 27 ਮਈ 1964
| style=&quot;background-color:Wheat&quot; | 9 ਜੂਨ 1964
| style=&quot;background-color:Wheat&quot; | 13 ਦਿਨ
| style=&quot;background-color:Wheat&quot; | [[First Nanda ministry|Nanda I]]
| rowspan=&quot;5&quot; |[[ਸਰਵੇਪੱਲੀ ਰਾਧਾਕ੍ਰਿਸ਼ਣਨ]]
|-
| style=&quot;height: 45px;&quot; |'''2'''
|[[File:Lal Bahadur Shastri (from stamp).jpg|75px]]
|'''[[ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ]]'''&lt;br /&gt;{{small|(1904–1966)}}
|9 ਜੂਨ 1964
|11 ਜਨਵਰੀ 1966
|{{age in years and days|1964|6|9|1966|1|11}}
|[[Shastri ministry|Shastri]]
|- style=&quot;background-color:Wheat&quot; | -
| '''-'''
|[[File:Gulzarilal Nanda 1.jpg|75px]]
|'''[[ਗੁਲਜ਼ਾਰੀ ਲਾਲ ਨੰਦਾ|ਗੁਲਜਾਰੀ ਲਾਲ ਨੰਦਾ]]''' (ਅੰਤਰਿਮ)&lt;br /&gt;{{small|(1898–1998)}}
|11 ਜਨਵਰੀ 1966
|24 ਜਨਵਰੀ 1966
|13 ਦਿਨ
|[[First Nanda ministry|Nanda I]]
|-
| rowspan=&quot;3&quot; style=&quot;height: 45px;&quot; |'''3'''
| rowspan=&quot;3&quot; |[[File:Indira Gandhi official portrait.png|111x111px]]
| rowspan=&quot;3&quot; |[[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ|'''ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ''']]&lt;br /&gt;{{small|(1917–1984)}}
|24 ਜਨਵਰੀ 1966
|4 ਮਾਰਚ 1967
| rowspan=&quot;3&quot; |{{age in years and days|1966|1|24|1977|3|24}}
| rowspan=&quot;2&quot; |[[First Indira Gandhi ministry|Indira I]]
|- style=&quot;height: 45px;&quot;
|4 ਮਾਰਚ 1967
|15 ਮਾਰਚ 1971
|[[ਚੌਥੀ ਲੋਕ ਸਭਾ|ਚੌਥੀ]]
|-
| style=&quot;height: 45px;&quot; |15 ਮਾਰਚ 1971
|24 ਮਾਰਚ 1977
|[[5ਵੀਂ ਲੋਕ ਸਭਾ|5ਵੀਂ]]
|[[Second Indira Gandhi ministry|Indira II]]
| rowspan=&quot;1&quot; |[[ਵੀ ਵੀ ਗਿਰੀ]]
|-
|'''4'''
|[[File:Morarji Desai During his visit to the United States of America (cropped).jpg|75px]]
|'''[[ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ]]'''&lt;br /&gt;{{small|(1896–1995)}}
| style=&quot;height: 45px;&quot; |24 ਮਾਰਚ 1977
|28 ਜੁਲਾਈ 1979{{ref label|RES|RES|RES}}
|{{age in years and days|1977|3|24|1979|7|28}}
| rowspan=&quot;2&quot; |[[6ਵੀਂ ਲੋਕ ਸਭਾ|6ਵੀਂ]]
|[[Morarji Desai ministry|Desai]]
|[[ਬੀ. ਡੀ. ਜੱਤੀ]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''(ਕਾਰਜਕਾਰੀ)''&lt;/small&gt;
|[[ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]
|-
|'''5'''
|[[File:Prime minister Charan Singh (cropped).jpg|118x118px]]
|'''[[ਚੌਧਰੀ ਚਰਨ ਸਿੰਘ|ਚਰਨ ਸਿੰਘ]]'''&lt;br /&gt;{{small|(1902–1987)}}
|28 ਜੁਲਾਈ 1979
|14 ਜਨਵਰੀ 1980{{ref label|RES|RES|RES}}
|{{age in days|1979|7|28|1980|1|14}} ਦਿਨ
|[[Charan Singh ministry|Charan]]
| rowspan=&quot;2&quot; |[[ਨੀਲਮ ਸੰਜੀਵ ਰੈਡੀ]]
|[[ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ (ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ)]]
|-
| style=&quot;height: 45px;&quot; |'''(3)'''
|[[File:Indira Gandhi official portrait.png|111x111px]]
|[[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ|'''ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ''']]&lt;br /&gt;{{small|(1917–1984)}}
|14 ਜਨਵਰੀ 1980{{ref label|§|§|§}}
|31 ਅਕਤੂਬਰ 1984&lt;small&gt;†&lt;/small&gt;
|{{age in years and days|1980|1|14|1984|10|31}}
| rowspan=&quot;2&quot; |[[7ਵੀਂ ਲੋਕ ਸਭਾ|7ਵੀਂ]]
|[[Third Indira Gandhi ministry|Indira III]]
| rowspan=&quot;3&quot; |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]]
|-
| rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;height: 45px;&quot; |'''6'''
| rowspan=&quot;2&quot; | 
| rowspan=&quot;2&quot; |[[ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ|'''ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ''']]&lt;br /&gt;{{small|(1944–1991)}}
|31 ਅਕਤੂਬਰ 1984
|31 ਦਸੰਬਰ 1984
| rowspan=&quot;2&quot; |{{age in years and days|1984|10|31|1989|12|2}}
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Rajiv Gandhi ministry|Rajiv]]
| rowspan=&quot;2&quot; |[[ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ]]
|-
| style=&quot;height: 45px;&quot; |31 ਦਸੰਬਰ 1984
|2 ਦਸੰਬਰ 1989
|[[8ਵੀਂ ਲੋਕ ਸਭਾ|8ਵੀਂ]]
|-
|'''7'''
|[[File:Visit of Vishwanath Pratap Sing, Indian Minister for Trade, to the CEC (cropped).jpg|75px]]
|'''[[ਵੀ. ਪੀ. ਸਿੰਘ|ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ]]'''&lt;br /&gt;{{small|(1931–2008)}}
|2 ਦਸੰਬਰ 1989
|{{nowrap|10 ਨਵੰਬਰ 1990{{ref label|NC|NC|NC}}}}
|{{age in days|1989|12|2|1990|11|10}} ਦਿਨ
| rowspan=&quot;2&quot; |[[9ਵੀਂ ਲੋਕ ਸਭਾ|9ਵੀਂ]]
|[[Vishwanath Pratap Singh ministry|Vishwanath]]
| rowspan=&quot;3&quot; |[[ਰਾਮਾਸਵਾਮੀ ਵੇਂਕਟਰਮਣ]]
|[[ਜਨਤਾ ਦਲ]]
|-
|'''8'''
|[[File:Chandra_Shekhar_Singh_2010_stamp_of_India.jpg|75px]]
|'''[[ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਸਿੰਘ|ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ]]'''&lt;br /&gt;{{small|(1927–2007)}}
|{{nowrap|10 ਨਵੰਬਰ 1990}}
|21 ਜੂਨ 1991{{ref label|RES|RES|RES}}
|{{age in days|1990|11|10|1991|6|21}} ਦਿਨ
|[[Chandra Shekhar ministry|Chandra Shekhar]]
|[[ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ (ਰਾਸ਼ਟਰੀ)]]
|-
|'''9'''
|[[File:Visit_of_Narasimha_Rao,_Indian_Minister_for_Foreign_Affairs,_to_the_CEC_(cropped)(2).jpg|75px]]
|[[ਪੀ ਵੀ ਨਰਸਿਮਾ ਰਾਓ|'''ਪੀ ਵੀ ਨਰਸਿਮਾ ਰਾਓ''']]&lt;br /&gt;{{small|(1921–2004)}}
|21 ਜੂਨ 1991
|16 ਮਈ 1996
|{{age in years and days|1991|6|21|1996|5|16}}
|[[10ਵੀਂ ਲੋਕ ਸਭਾ|10ਵੀਂ]]
|[[Rao ministry|Rao]]
|[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]]|
|-
|'''10'''
|[[File:Atal Bihari Vajpayee (crop 2).jpg|75px]]
|[[ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਬਾਜਪਾਈ|'''ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਬਾਜਪਾਈ''']]&lt;br /&gt;{{small|(1924–2018)}}
|16 ਮਈ 1996
|1 ਜੂਨ 1996{{ref label|RES|RES|RES}}
|16 ਦਿਨ
| rowspan=&quot;3&quot; |[[11ਵੀਂ ਲੋਕ ਸਭਾ|11ਵੀਂ]]
|[[First Vajpayee ministry|Vajpayee I]]
| rowspan=&quot;3&quot; |[[ਸ਼ੰਕਰ ਦਯਾਲ ਸ਼ਰਮਾ]]
|[[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]
|-
|'''11'''
|[[File:H. D. Deve Gowda BNC.jpg|75px]]
|'''[[ਐਚ.ਡੀ ਦੇਵ ਗੌੜਾ|ਔਚ. ਡੀ. ਦੇਵ ਗੋੜਾ]]'''&lt;br /&gt;{{small|(born 1933)}}
|1 ਜੂਨ 1996
|21 ਅਪ੍ਰੈਲ 1997{{ref label|RES|RES|RES}}
|{{age in days|1996|6|1|1997|4|21}} ਦਿਨ
|[[Deve Gowda ministry|Deve Gowda]]
| rowspan=&quot;2&quot; |[[ਜਨਤਾ ਦਲ]]
|-
|'''12'''
|[[File:Inder Kumar Gujral 017.jpg|75px]]
|[[ਇੰਦਰ ਕੁਮਾਰ ਗੁਜਰਾਲ|'''ਇੰਦਰ ਕੁਮਾਰ ਗੁਜਰਾਲ''']]&lt;br /&gt;{{small|(1919–2012)}}
|21 ਅਪ੍ਰੈਲ 1997
|19 ਮਾਰਚ 1998{{ref label|RES|RES|RES}}
|{{age in days|1997|4|21|1998|3|19}} ਦਿਨ
|[[Gujral ministry|Gujral]]
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |'''(10)'''
| rowspan=&quot;2&quot; |[[File:Atal Bihari Vajpayee (crop 2).jpg|75px]]
| rowspan=&quot;2&quot; |[[ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਬਾਜਪਾਈ|'''ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਬਾਜਪਾਈ''']]&lt;br /&gt;{{small|(1924–2018)}}
|19 ਮਾਰਚ 1998{{ref label|§|§|§}}
|{{nowrap|13 ਅਕਤੂਬਰ 1999{{ref label|NC|NC|NC}}}}
| rowspan=&quot;2&quot; |{{age in years and days|1998|3|19|2004|5|22}}
|[[12ਵੀਂ ਲੋਕ ਸਭਾ|12ਵੀਂ]]
|[[Second Vajpayee ministry|Vajpayee II]]
| rowspan=&quot;2&quot; |[[ਕੋਚੇਰਿਲ ਰਮਣ ਨਾਰਾਇਣਨ]]
| rowspan=&quot;2&quot; |[[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]&lt;br /&gt;{{small|(''[[ਕੌਮੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ|ਐਨ.ਡੀ.ਏ.]]'')}}
|-
|13 ਅਕਤੂਬਰ 1999
|22 ਮਈ 2004
|[[13ਵੀਂ ਲੋਕ ਸਭਾ|13ਵੀਂ]]
|[[Third Vajpayee ministry|Vajpayee III]]
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |'''13'''
| rowspan=&quot;2&quot; |[[File:Official Portrait of the Prime Minister Dr. Manmohan Singh.jpg|112x112px]]
| rowspan=&quot;2&quot; |[[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ|'''ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ''']]&lt;br /&gt;{{small|(ਜਨਮ 1932)}}
|22 ਮਈ 2004
|22 ਮਈ 2009
| rowspan=&quot;2&quot; |{{age in years and days|2004|5|22|2014|5|26}}
|[[14ਵੀਂ ਲੋਕ ਸਭਾ|14ਵੀਂ]]
|[[First Manmohan Singh ministry|Manmohan I]]
|[[ਏ.ਪੀ.ਜੇ ਅਬਦੁਲ ਕਲਾਮ]]
| rowspan=&quot;2&quot; |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]]&lt;br /&gt;{{small|(''[[ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਗਠਜੋੜ|ਯੂ.ਪੀ.ਏ.]]'')}}
|-
|22 ਮਈ 2009
|26 ਮਈ 2014
|[[15ਵੀਂ ਲੋਕ ਸਭਾ|15ਵੀਂ]]
|[[Second Manmohan Singh ministry|Manmohan II]]
|[[ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਪਾਟਿਲ]]
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |'''14'''
| rowspan=&quot;2&quot; |[[File:Official Photograph of Prime Minister Narendra Modi Potrait.png|75px]]
| rowspan=&quot;2&quot; |[[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ|'''ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ''']]&lt;br /&gt;{{small|(ਜਨਮ 1950)}}
|26 ਮਈ 2014
|30 ਮਈ 2019
| rowspan=&quot;2&quot; |{{age in years and days|2014|5|26}}
|[[16ਵੀਂ ਲੋਕ ਸਭਾ|16ਵੀਂ]]
|[[First Modi ministry|Modi I]]
|[[ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ]]
| rowspan=&quot;2&quot; |[[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]&lt;br /&gt;{{small|(''[[ਕੌਮੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ|ਐਨ.ਡੀ.ਏ.]]'')}}
|-
|30 ਮਈ 2019
|''ਹੁਣ''
|[[17ਵੀਂ ਲੋਕ ਸਭਾ|17ਵੀਂ]]
|[[Second Modi ministry|Modi II]]
|[[ਰਾਮ ਨਾਥ ਕੋਵਿੰਦ]]
|}

== ਹਵਾਲੇ ==
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਰਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਰਕਾਰੀ ਆਹੁਦੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ]]

&lt;references group=&quot;lower-alpha&quot; /&gt;</text>
      <sha1>5gtsv44t85wmwnyd7gp3zjxbsc9ij84</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28175</id>
    <revision>
      <id>811853</id>
      <parentid>768686</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T12:16:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2401:4900:80AD:137E:5805:21FF:FEC2:916B</ip>
      </contributor>
      <comment>Year of birth</comment>
      <origin>811853</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34007" sha1="5xcqagwz4mca6jcrfwmtlipb50yxfsk" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਲੇਖਕ
| ਨਾਮ = ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ 
| ਤਸਵੀਰ =
| ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ = 
| ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ = 
| ਉਪਨਾਮ = 
| ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ =777 ਈ. 
| ਜਨਮ_ਥਾਂ = ਬਿਸਤਾਮੀ ਕਾਬਲ
| ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ =
| ਮੌਤ_ਥਾਂ =
| ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = 
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = ਭਾਰਤੀ
| ਭਾਸ਼ਾ =[[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| ਕਾਲ = 1550 ਈ. ਤੋਂ 1650 ਈ.
| ਵਿਧਾ = ਸੂਫ਼ੀ ਚਿੰਤਕ 
| ਵਿਸ਼ਾ = ਸੂਫ਼ੀ ਕਵਿਤਾ 
| ਲਹਿਰ =ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ 
| ਮੁੱਖ_ਰਚਨਾ= 
|ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ =ਸੰਤ ਦਾਦੂ ਦਯਾਲ 
|ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ = 
| ਦਸਤਖਤ = 
| ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = 
| ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ = 
| ਮੁੱਖ_ਕੰਮ = ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ 
}}'''ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ''' (ਜਨਮ 1718 ਈ.&lt;ref&gt;{{cite book | title=ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ | publisher=ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਫ਼ਾਉਂਡੇਸ਼ਨ | author=ਪ੍ਰੋ. ਪੂਨਮ ਕੁਮਾਰੀ | year=2012 | pages=v}}&lt;/ref&gt;) ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ ਸੀ। ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਸੰਤਾ- [[ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ]], [[ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ]], [[ਸੁਲਤਾਨ ਬਾਹੂ]], [[ਅਲੀ ਹੈਦਰ]], [[ਫਰਦ ਫ਼ਕੀਰ]], [[ਗੁਲਾਮ ਫਰੀਦ]] ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਰਖਦੇ ਹਨ।
==ਜਨਮ==ਅਬੂ ਵਜੀਦ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਮ ਅਬੂ ਬਾਯਜੀਦ ਤੈਫੂਰ ਬਿਨ ਇਸਾਅਲ ਬਿਸਤਾਮੀ ਸੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 1525 ਈ. ਨੂੰ ਈਸਾ ਇਬਨ ਆਦਮ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਜੋ ਬਿਸਤਾਮ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸੀ। ਆਪ ਦੇ ਦਾਦਾ ਅਤਿਸ਼ਪ੍ਰਸਤ ਸਨ ਤੇ ਪਿਤਾ ਬਿਸਤਾਮ ਦੇ ਮਹਾਨ ਬਜ਼ੁਰਗਾ ਵਿਚੋਂ ਗਿਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵਜੀਦ ਜੀ ਦਾ ਨਾਂ ਬਾਯਜੀਦ ਬਿਸਤਾਮੀ ਲਿਖਣ ਕਰਕੇ ਦੋ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਨਾਂ ਹੋਣ ਦਾ ਭੁਲੇਖਾ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਜੀਦ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ (ਕਾਬਲ) ਬਿਸਤਾਮੀ ਸਥਾਨ ‘ਚ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਯਜੀਦ ਬਿਸਤਾਮੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
== ਜੀਵਨ ==
ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਖਾਂ ਪਠਾਣ ਸਨ। ਆਪ ਪਹਿਲਾ ਫ਼ੋਜ਼ ਵਿੱਚ ਰਹੇ ਫਿਰ ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਉਪਰਾਮ ਚਿਤ ਹੋ ਕੇ ਤਿਆਗੀ ਬਣ ਗਏ ਉਹ ਚੰਗਾ ਠਾਠ ਬਾਠ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਸਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਖੋਜੀ ਡਾ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਜੀ ਦਾ ਸਮਾਂ 1550 ਈ. ਤੋਂ 1650 ਈ. ਮਿਥਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਵਜੀਦ ਜੀ ਨੂੰ ਜਲੰਧਰ ਦਾ ਜੰਮਪਲ ਦੱਸਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਆਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਦੇ ‘ਰੋਸਨੀਏ` ਦੋਲੇ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਰੱਖੀ। ਭਾਈ ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਨੇ ਵਜੀਦ ਜੀ ਦਾ ਸਮਾਂ 16 ਵੀ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਦਾ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬਾਯਜੀਦ ਇੱਕ ਮਹਾਤਮਾ ਸਾਧੂ ਸੀ ਜੋ ਬਸ੍ਵਾਮ (ਮੁਲਕ ਫਾਰਿਸ) ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਪੱਕਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੀ ਪਰ ਪਿਛੋ ਵੇਦਾਂਤੀਆਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਅਪਣਾ ਲਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੇਲੇ ‘ਰੋਸਨੀ` ਕਰਾਉਦੇ ਹਨ। ਮੈਲਾਂ ਬਖ਼ਸ਼ ਕੁਸ਼ਤਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬਲ ਦੇ ਜੰਮੇ ਮੰਨਦੇ ਤੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਉਥੇ ਕਿਸੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸਾਧੂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕਰਕੇ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਉਪਰਾਮ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਮਥਰਾ ਆਂ ਕੇ ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਲਗੇ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਵਾਇਤ ਇਹ ਵੀ ਸੁਣੀਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸੱਯਦ ਹਾਸ਼ਮਸ਼ਾਹ ਦੇ ਮਾਮਾ ਸਨ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਪ ਦੇ ਜਨਮ ਬਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਤਭੇਦ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਭ ਨੇ ਜਨਮ ਦਾ ਸਮਾਂ ਵੱਖਰਾ-ਵੱਖਰਾ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਜੀ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਹਾਸ-ਹਸ ਦੀ ਧਾਰਾ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਕਾਣੀ ਵੰਡ ਨੂੰ ਰਬ ਦੀ ਖੇਡ ਕਰਕੇ ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅੰਗ ਭਰੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਿਆਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬਦੋ-ਬਦੀ ਨਿਮ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਹਾਸੀ ਮੂੰਹ ਤੇ ਆਂ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
 ਮੂਰਖ ਨੂੰ ਅਸਵਾਰੀ ਹਾਥੀ ਘੋੜਿਆਂ।
 ਪੰਡਤ, ਪੀਰ ਪਿਆਦੇ, ਪਾਟੇ ਜੋੜਿਆਂ।
 ਕਰਦਾ ਸੁਘੜ ਮਜ਼ੂਰੀ, ਮੂਰਖ ਦੇ ਜਾਇ ਘਰ।
 ਵਜੀਦਾ ਕੌਣ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਖੇ, ਇੰਜ ਨਹੀਂ ਇੰਜ ਕਰ।6
==ਸਿੱਖਿਆ==
ਰਾਮਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਲਾਜਵੰਤੀ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਪੋਇਟਸ` ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਵਜੀਦ ਜੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਆ ਕੇ ਸਿੱਧ ਦੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਪਾਸੋ ਰੂਹਾਨੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਆਪ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਅਨੇਕਾਂ ਯੋਗ ਸੰਬੰਧੀ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀਆਂ ਆਪ ਨੇ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਤੋਹੀਦ (ਫਨਾ) ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜੋ ਮਗਰੋ ਆ ਕੇ ਸੂਫ਼ੀ ਮਤ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਧੂਰਾ ਬਣਿਆ ਆਪ ਸੰਤ ਦਾਦੂ ਦਯਾਲ ਦੇ ਚੇੇਲੇ ਬਣੇ।7
==ਰਚਨਾ== 
ਵਜੀਦ ਜੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਦੋਹਾਂ ਭਾਸਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ 150 ਦੇ ਲਗਭਗ ਅੜਿੱਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਆਪ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਅਰਿੱਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਚਉਤੁਕੇ ਪਦਾਂ ਵਾਲੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਸਲੋਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ “ਵਜੀਦਾ ਕੌਣ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਖੇ ਐਊਂ ਨਹੀਂ ਅੰਵ ਕਰੇ।” ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਵਜੀਦ ਜੀ ਦੇ ਸਲੋਕ ਆਮ ਲੋਕਾ ਦੀ ਜਵਾਨ ਤੇ ਚੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ ਨੇ ਵਜੀਦ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ 
*2 ਸ਼ਬਦ (ਰਾਗ ਤਿਲੰਗ ਕਾਫੀ, ਰਾਗ ਬਿਲਾਵਲ)
*40 ਸਲੋਕ
*33 ਤੂਤੀਏ
*1 ਮਾਝ
*1 ਦੋਹਰ
*150 ਅੜਿੱਲ
ਪਦਮ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਬਾਬਾ ਫਜੀਦ` ਵਿੱਚ 135 ਅੜਿੱਲ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਰਚਿਤ 14 ਗ੍ਰੰਥ ਵੀ ਦੱਸੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਤਪਤੀਨਾਮਾ, ਗਰਜਨਾਮਾ, ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਮਾ ਤੇ ਗੁਣਨਾਮ ਮਾਲਾ ਆਦਿ ਆਉਤਂਦੇ ਹਨ ਵਜੀਦ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸਾਥੀਆਂ ਵੀ ਮਿਲਦੀਆ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਜਬ ਅਲੀ ਨੇ ਇੱਕ ਥਾਂ ਇੱਕਠਾ ਕੀਤਾ।8
	ਵਜੀਦ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ 14 ਪੁਸਤਕਾ ਲਿਖੀਆਂ। ਵਜੀਦ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਸੁਰ ਅਤੇ ਮੁਹਾਵਰਾ ਮੱਧਕਾਲੀ ਅਧਿਆਤਮਕਤਾ ਵਾਲਾ ਹੀ ਹੈ। ਪਰ ਤਾਂ ਵੀ ਇਹ ਅਜਿਹੀ ਅਧਿਆਤਮਕਤਾ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਸਮਾਜਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਬਾਰੇ ਸੁਚੇਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਸੂਚਕ ਹੈ।9
===ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇੱਕ ਘਟਨਾ===
ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਿਕਾਰ ਗਏ ਤਾਂ ਇੱਕ ਗਰਭਵਤੀ ਹਰਨੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤੀਰ ਨਾਲ ਘਾਇਲ ਹੋ ਕੇ ਦਮ ਤੋੜ ਗਈ ਤੇ ਉਸਦੇ ਪੇਂਤਟ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲੇ ਬੱਚੇ ਜੋ ਤੜਫ-ਤੜਫ ਕੇ ਦਮ ਤੋੜ ਗਏ। ਵਜੀਦ ਉੱਤੇ ਇਸ ਦਾ ਡਾਂਢਾ ਅਸਰ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣਾ ਤੀਰ ਕਮਾਨ ਤੋੜ ਕੇ ਤੇ ਬਾਕੀ ਸਭ ਕੁਝ ਛਡ ਛਡਾਕੇ ਫਕੀਰ ਹੋ ਗਏ, ਜਿਥੇ ਉਹ ਪਹਿਲਾ ਬਲਵਾਨ ਜੋਧੇ ਪਠਾਣ ਸਨ, ਉਥੇ ਹੁਣ ਬੇ-ਹਥਿਆਰ ਹੋ ਕੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨਿਮਾਣੇ ਨਿਤਾਣੇ ਜਿਹੇ ਹੋ ਗਏ।
 ਵਜੀਦਾ ਜਬ ਹੋਤੇ ਪੂਤ ਅਫਗਾਨ ਕੇ
 ਤਬ ਦੇਤੇ ਦਸਤੇ ਮੋੜ
 ਅਬ ਸ਼ਰਣ ਪਰੇ ਰਘੁਨਾਥ ਕੀਤ
 ਸਕਹਿ ਨ ਤਿਨਕਾ ਤੋੜ।10
 ਸੂਫ਼ੀ ਅਨੁਭਵ
ਸੂਫ਼ੀ ਅਨੁਭਵ ਤੋਂ ਭਾਵ ਵਜੀਦ ਜੀ ਦਾ ਅਧਿਆਤਮਕ ਅਨੁਭਵ ਜਾਂ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਅਨੁਭਵ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਵਿ ਅਨੁਭਵ ਵੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਕਵੀ ਵਲੋਂ ਵੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਨੁਭਵ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਨੁਭਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਜਿਉਦੇ ਵਸਦੇ ਰਸਦੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦੇ ਲੋਕਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਸਦਾ ਚਾਰਕ ਅਨੁਭਵ ਵੀ ਹੋ ਨਿਬੜਦਾ ਹੈ।
ਸੂਫ਼ੀਮਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੇਮ ਭਗਤੀ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਬਗਦਾਦ ਕੇਂਦਰ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਹਾਸਿਬੀ, ਜੁਨੈਦ ਤੇ ਅਲਗਜਾਲੀ ਜਿਹੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੂਫ਼ੀ ਹੋਏ, ਸੂਫ਼ੀਮਤ ਵਿੱਚ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਟ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਸਿਬੀ ਅਨੁਸਾਰ ਜਿਉਂਦੇ ਹੀ ਮਰ ਜਾਣਾ ਸੂਫ਼ੀਮਤ ਦਾ ਸਾਰ ਹੈ।
ਬਯਾਜੀਦ ਬਿਸਤਾਮੀ ਦਾ ਸਬੰਧ ਵੀ ਇਸ ਕੇਂਦਰ ਨਾਲ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੂਫ਼ੀਮਤ ਨੂੰ ‘ਫਨਾ` ਦਾ ਸਿੱਧਾਂਤ ਦਿੱਤਾ।
ਪ੍ਰੋ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ “ਰਹੱਸਵਾਦ ਦੇ ਇਸਲਾਮੀ ਰੂਪ ਨੂੰ ਸੂਫ਼ੀਮਤ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ”
ਅਬੂ ਬਯਜੀਦ ਬਿਸਤਾਸੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਤੂਸਾਂ ਸੂਫ਼ੀਮਤ ਅੰਦਰ ਇਤਨੀ ਉੱਚੀ ਪਦਵੀ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ, “ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਜਿਵੇਂ ਸੱਧ ਆਪਣੀ ਕੁੰਜ ਨੂੰ ਲਾਹ ਕੇ ਸੁੱਟ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਤਦ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਉਹ ਅਰਥਾਤ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹਾਂ।”
ਵਜੀਦ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮਾ ਭਗਤੀ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ ਹੈ ਜਿਵੇਂ-
ਨਿਸ ਮਹਿ ਆਵੇ ਨੀਂਦ, ਅੰਨ ਨਹਿੰ ਖਾਤ ਹੈ।
ਪਲ ਪਲ ਪਰੈ ਨ ਚੈਨ, ਜੀਅ ਇਹ ਜਾਤ ਹੈ।
ਤੁਮ ਤਰੁਵਰ ਹਮ ਛਾਂਹ, ਫੇਰ ਕਿਉਂ ਕੀਜੀਏ।
ਵਜੀਦਾ ਘਰ ਪਰ ਅੰਤਰ ਖੋਲ ਕਿ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀਜੀਏ।
ਵਜੀਦਾ ਜੀ ਅਨੁਭਵੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਰੱਬ ਨਾਲ ਅਭੇਦਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਰਾਹ ਫੜਿਆ। ਸੂਫ਼ੀਮਤ ਵਿਖ ਗੁੱਸੇ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਐਬਾਂ ਦੀ ਜੜ ਮੰਨਿਆਂ ਗਿਆ ਹੈ ਨਿਮਰਤਾ ਸੂਫ਼ੀ ਫਕੀਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਗੁਣ ਹੈ।
ਸੂਫ਼ੀ ਕਾਵਿ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਕ ਕਾਣੀ ਵੰਡ ਪਰਾਏ ਦਰ ਤੇ ਬੈਠਣਾ, ਸਹਿਨਸੀਲਤਾ, ਸ਼ਰਨੀ, ਕਰਮ-ਕਾਂਡਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ, ਕਾਮ, ਕੋ੍ਰਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ ਹੰਕਾਰ ਦੇ ਵੱਸ ਨਾ ਹੋਣਾ ਆਦਿ ਅਨੇਕਾ ਨੈਤਿਕ ਮਾਨਤਾਵਾ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣਾ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵਿਸ਼ਾ ਸਮਾਜ ਦੀ ਕਾਣੀ ਵੰਡ ਹੈ।11 
==ਕਾਵਿ ਕਲਾ==
ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਸਰਬ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਗੁਣ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਬੜੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਅਤੇ ਹਿੰਮਤ ਨਾਲ ਸਮਾਜ ਦੀ ਕਾਣੀ ਵੰਡ ਉੱਤੇ ਕਟਾਖ਼ਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੋਵੇਂ ਗੱਲਾ ਵਿੱਚ ਵਿਲੱਖਣ ਹੈ ਉਸਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਤਾਂ ਨਿਵੇਕਲਾ ਹੈ ਹੀ, ਉਸਦਾ ਬਹਰ ਵੀ ਨਿਗਲੀ ਚਾਲ ਵਾਲਾ ਹੈ ਵਿਸ਼ੇ ਵਸਤੂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸੇ ਸੰਤ ਕਵੀ ਨੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਾਜਕ ਅਨਿਆਂ ਉੱਤੇ ਉਂਗਲ ਰੱਖ ਕੇ ਉਸਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਰੱਬ ਉੱਤੇ ਨਹੀਂ ਸੁਟੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸਾਨੂੰ ਅਖੰਡ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ, ਕੁਝ ਕਵਿਤਾ ਸੂਫ਼ੀ ਗਾਇਕਾਂ ਦੇ ਕੰਠ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਵਜੀਦ ਦੀਆਂ ਕਈ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਬੜੀ ਸੁਚੱਜੀ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹੈ।12
===ਛੰਦ ਪ੍ਰਬੰਧ===
ਵਜੀਦ ਦੀ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾ ਦੀ ਦੂਜੀ ਵਿਸ਼ੇਸਤਾਈ ਇਸਦਾ ਚੁਸਤ ਛੰਦ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ, ਰੂਪਕ ਪੱਖੋਂ, ਨਿਰਾਲੀ ਚਾਲ ਹੈ, ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਅੜਿੱਲ ਛੰਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਮ ਹੈ ਤੇ ਕਈਆਂ ਕਵੀਆਂ ਇਸਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ, ਹਰ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਗਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸਾਹਿਤ ਸਿਰਜਣਾ ਛੰਦ ਬੱਧ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੋਈ, ਛੰਦ ਬੱਧ ਰਚਨਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਗੁਣ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਚਿੰਰਜੀਵ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਛੰਦ ਆਪਣਾ ਸਮਾਜਕ ਰੋਲ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀ ਹੀ ਨਿਭਾਉਦਾ ਹੈ। ਛੰਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਸ੍ਵਰ ਗਤੀ ਜਾਂ ਕਾਲ ਕੇ ਮਨਮਤੇ ਵੇਗ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਕੇ ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਕਲਾਤਮਕ ਪੈਟਰਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨਾ ਹੈ।
===ਅਲੰਕਾਰ ਪ੍ਰਬੰਧ===
ਅਲੰਕਾਰ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਕਾਵਿ ਵੀ ਬਾਹਰਲੀ ਸਜਾਵਟ ਕਵੀ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਓਜ ਨਾਲ ਹੈ। ਅਲੰਕਾਰ ਨੂੰ ਕਾਵਿ ਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅੰਗ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕਾਵਿ ਵਿੱਚ ਸੌਂਦਰਯ ਤੱਤ ਦਾ ਵਾਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਾਵਿ ਦੇ ਸੌਂਦਰਯ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੌਦਰਯ ਕਾਵਿ ਦੇ ਪੱਖ ਦਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਅਭਿਵਿਅਕਤੀ ਪੱਖ ਦਾ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਉਂਣਾ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਮਣੀਕ ਬਣਾਉਣਾ ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਕਾ ਕੰਮ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਦੂਜਾ ਕੰਮ ਭਾਵਾਂ ਦੀ ਅਭਿਵਿਅਕਤੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ। ਅਲੰਕਾਰ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ਗਹਿਣਾ ਜੋ ਕਿ ਕਾਵਿ ਸੁੰਦਰੀ ਦੇ ਸਿੰਗਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਮਾਤਰ ਹਨ। ਅਲੰਕਾਰ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਸ਼ਬਦ ਅਲੰਕਾਰ, ਅਤੇ ਅਰਥ ਅਲੰਕਾਰ।
===ਰਸ===
ਇਸ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਮੂਲ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਨਾਲ ਹੈ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਸੁਣਨ ਨਾਲ ਜੋ ਅਨੰਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹੋ ਹੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਰਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵਜੀਦ ਜੀ ਇੱਕ ਸੰਤ ਕਵੀ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਸਾਂਤ ਰਸ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਭਗਤੀ ਰਸ, ਅਦਭੁੱਤ ਰਸ, ਸ਼ਿੰਗਾਰਾ ਰਸ, ਭਿਆਨਕ ਰਸ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
====ਸਾਂਤ ਰਸ====
ਸਾਂਤ ਰਸ ਦਾ ਸਥਾਈ ਭਾਵ ਨਿਰਵੇਦ ਜਾਂ ਵੈਰਾਗ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਮਿਥਿਆ ਮੰਨ ਕੇ ਇਸ ਨਾਲ ਮੋਹ ਨਾ ਕਰਨਾ ਵੀ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 
ਕਰੁ ਲੈ ਕੋਈ ਸੁਕ੍ਰਿਤ, ਪਿਛੋਂ ਪਛਤਾਵਸੀ।
ਮੁਇਆਂ ਦੁਹੇਲੇ ਮਾਰਗ, ਜਮ ਸੰਗਿ ਜਾਵਸੀ।
ਨਾ ਥਿਰ ਬਾਪੁ ਨ ਮਾਤੁ, ਨ ਕੋਈ ਮੀਤ ਰੇ।
ਵਜੀਦਾ ਦੁਖ ਲਗੇ ਨ ਕੋਇ, ਦਏ ਹਰ ਚੀਤੁ ਰੇ।
====ਭਗਤੀ ਰਸ====
ਭਗਤੀ ਰਸ ਦਾ ਸਥਾਈ ਭਾਵ ਈਸ਼ਵਰੀ ਪ੍ਰੇਮ ਹੈ। ਵਜੀਦ ਦੇ ਸਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰੇਮ ਸਥਾਈ ਭਾਵ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੋਇਆ ਅਨੁਰਾਗ ਤੇ ਵੈਰਾਗ ਸੰਚਾਰੀ ਭਾਵ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਧਨਾਂ ਨਾਲ ਵਜੀਦ ਜੀ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰੇਮ ਦੇ ਸਥਾਈ ਭਾਵ ਤੋਂ ਪੈਂਦਾ ਹੋਇਆਂ ਭਗਤੀ ਰਸ ਖੂਬ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆਂ ਹੈ।
====ਅਦਭੁਤ ਰਸ====
ਅਦਭੁਤ ਰਸ ਦਾ ਸਥਾਈ ਭਾਵ ਅਸਚਰਜ ਜਾਂ ਹੈਰਾਨੀ ਹੈ ਅਨੋਖੀ ਤੇ ਵਿਚ੍ਰਿਤ ਅਵਸਥਾ ਜੋ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂ ਸਕਦੀ, ਉਹ ਅਦਭੁਤ ਰਸ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਵਜੀਦ ਦੀਆਂ ਕਾਵਿ ਯੁਕਤੀਆਂ ਸਰਲ, ਸਪਸ਼ਟ ਤੇ ਕਾਟਵੀਂ ਤੀਖਣਤਾ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਥਨੀ ਤੇ ਕਰਨੀ, ਅਮੀਰ ਤੇ ਗਰੀਬ, ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੇ ਲਾਲਸਾ, ਥੁੜ੍ਹ ਤੇ ਬਹੁਲਤਾ ਵਰਗੇ ਵਿਰੋਧੀ ਜੁੱਟਾਂ ਤੇ ਤਣਾਉ ਵਿਚੋਂ ਮਨ ਇੱਛਤ ਉਪਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਸੇਧ ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਸਾਧਾਰਨਤਾ ਨੂੰ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦੇਂਦੀਆਂ ਹਨ।
 ਕੀਓਸ ਮੇਰ ਮਧਾਣਾ, ਬਾਸਕ ਨਾਗ ਕਰਿ।
 ਖਾਰਾ ਕੀਉ ਸਮੁੰਦਰ, ਰਤਨ ਨਿਕਾਲ ਕਰਿ।
 ਚੰਦ ਕਲੰਕ ਲਗਾਇਓ, ਸਿਆਹੀ ਵਿੱਚ ਧਰਿ।
====ਹਾਸ ਰਸ====
ਹਾਸ-ਰਸ ਕੇਵਲ ਮੋਟਾ ਠੁਲ੍ਹਾ ਹਾਸਾ ਨਹੀਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਖਿੜ-ਖਿੜਾ ਕੇ ਖੁਲ੍ਹੇ ਹਾਸੇ ਨਾਲ ਬੁਲ੍ਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ੋਰ ਦਾ ਹਾਸਾ, ਵਿਅੰਗ, ਹਾਜਰ-ਨਵਾਬੀ ਸਭ ਹਾਸ ਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਡਾ. ਐੱਸ.ਐਂਸ. ਕੋਹਲੀ ਦੇ ਕਥਨ ਅਨੁਸਾਰ ਵਜੀਦ ਆਪਣੀਆਂ ਚੁਹਪਾਲੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜਲਣ ਤੇ ਜਿਵੇਂ ਸੁਥਰੇ ਵਾਂਗ ਹਸ ਰਸ ਵੀ ਭਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ
 ਗਊਆਂ ਦੇਂਦਾ ਘਾਹ ਮਲੀਦਾ ਕੁੱਤਿਆਂ।
 ਜਾਗਦਿਆਂ ਥੀਂ ਖੋਹਿ ਕੇ, ਦੇਂਦਾ ਸੁੱਤਿਆਂ।
 ਚਹੁੰ ਕੁੰਟੀ ਹੈ ਪਾਣੀ, ਤਾਲ ਸਰ ਬਸਰ।
 ਵਜੀਦਾ ਕੌਣ ਸਾਹਿਬ ਨੋ ਆਖੇ ਐਊਂ ਨਹੀਂ ਅੰਞ ਕਰ।
==ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਸ਼ਬਦ ਪ੍ਰਬੰਧ==
ਵਜੀਦ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਤੇ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਭਗਤ ਬਾਣੀ ਅਥਵਾ ਸੰਤ ਬਚਨਾ ਵਾਲੀ ਪਰਤੱਖ ਦਿਸਦੀ ਹੈ, ਸ਼ਬਦ ਜੋੜ ਵੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ। ਡਾ. ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ ਵਜੀਦਾ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਉਪਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਆਪ ਇੱਕ ਸਰਬ ਸਾਂਝੇ ਸੰਤ ਹੋ ਨਿਬੜੇ। ਇਸੇ ਲਈ ਹੀ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਸਰਬ ਸਾਂਝੀ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸੰਤ ਭਾਸ਼ਾ ਪਰਧਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਹੈ- ਸੰਤ ਕਵੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਉਪਰ ਕਈ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੀ ਬੋਲੀ ਦਾ ਅਸਰ ਹੈ। ਕੁਝ ਸਲੋਕ ਅਜਿਹੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜੋ ਠੇਠ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ- 
ਏਕਤਾ ਮਾਣ ਨ ਕਰੀਏ, ਡਰੀਏ ਕਾਦਰੋਂ।
ਕੇਤੀ ਭਰ ਭਰ ਗਈ ਸ਼ਮੁੰਦਰ ਸਾਗਰੋਂ।
ਵਜੀਦ ਜੀ ਧਰਮਾਂ ਤੋਂ ਉਪਰ ਉੱਠ ਚੁੱਕੇ ਸੂਫ਼ੀ ਦਰਵੇਸ਼ ਸਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਣਾਂ ਕਰਕੇ ਹੀ ਉਹ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੇ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ ਬਣ ਗਏ।13 
ਉਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵਿਸ਼ਾ ਸਮਾਜ ਦੀ ਕਾਣੀ ਵੰਡ ਹੈ ਅਤੇ ਆਸ਼ਾ ਸਮਾਜ ਦੀ ਇਸ ਕਾਣੀ ਵੰਡ ਉੱਤੇ ਝਾਤ ਪੁਆਉਣਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕੱਸੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ
====ਰੱਬੀ ਭਾਣਾ====
ਸੂਫ਼ੀ ਰਹੱਸਵਾਦ ਦੇ ਆਚਾਰ ਵਿਧਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਆਤਮ ਸਾਧਨਾ ਦਾ ਅਖੀਰਲਾ ਮੁਕਾਮ ਰਜਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਸਾਧਕ ‘ਸ਼ਿਰਕ` ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਏਕਤ੍ਵ ਨਿਸ਼ਠ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਤ ਕਰੇਗਾ ਕਿ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤ ਖੁਦਾਂ ਨੂੰ ਹਾਸਿਲ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਰੱਬੀ ਭਾਣੇ ਲੂੰ ਟਾਲਿਆਂ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ।
 ਮੂਰਖ ਨੋ ਅਸਵਾਂਰੀ, ਹਾਥੀ ਘੋੜਿਆਂ।
 ਪੰਡਿਤ ਪੈਰ ਪਿਆਦੇ, ਪਾਏ ਜੋੜਿਆਂ।
 ਕਰਦੇ ਸੁਘੜ ਮਜੂਰੀ, ਮੂਰਖ ਜਾਇ ਘਰਿ।
 ਵਜੀਦਾ ਕੌਣ ਸਾਈ ਨੂੰ ਆਖੇ, ਐਉਂ ਨਹੀਂ ਅੰਞ ਕਰ।
====ਨਾਸ਼ਮਾਨਤਾ====
ਵਜੀਦ ਜੀ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਨਾਸ਼ਮਾਨਤਾ ਤੇ ਅਸਥਿਰਤਾ ਸੰਬੰਧੀ ਰਤਾ ਭਰਵੀ ਭੁਲੇਖਾ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਸਭ ਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਾਸ਼ਮਾਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ਕੋਈ ਸਥਿਰ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦੀ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਇਸ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆਂ ਹੀ ਅਜਿਹਾ ਜੋ ਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਵੇ।
ਜਹ ਮਾਤ ਪਿਤਾ ਸੁਤ ਮੀਤ ਨ ਭਾਈ।
ਮਨ ਊਹਾ ਨਾਮੁ ਤੇਰੈ ਸੰਗਿ ਸਹਾਈ।
====ਵੈਰਾਗ ਭਾਵਨਾ====
ਨਾਸ਼ਮਾਨਤਾ ਦਾ ਇਹ ਤੀਰਬ ਅਹਿਸਾਸ ਵੈਰਾਗ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਧਿਆਤਮਵਾਦ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸਕ ਸ਼ਰਦਾਵਲੀ ਅਨੁਸਾਰ ਉਪਰਾਮਤਾ ਦਾ ਅਰਥ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਤਿਆਗ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਪਿਆਰ ਹੈ, ਅਧਿਆਤਮਕ ਲੋਕ ਸੰਸਾਰਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਅਮਰਤਾ, ਸਮਾਜਕ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਗਲਤ ਕੀਮਤਾ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ, ਦੇ ਝੂਠੇ ਮਾਣ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਕੇ ਸੰਸਾਰਕ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਉਪਰਾਮ ਹੋ ਕੇ ਸੱਚੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਲੜ ਫੜਨਾ ਹੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਪਰਮ ਆਦਰਸ ਸਵੀਕਾਰ ਦੇ ਹਨ।
====ਮੁਰਸ਼ਦ ਦੀ ਲੋੜ====
ਗੁਰੂ ਪਰੰਪਰਾ ਭਾਰਤ ਅੰਦਰ ਮੁੱਢ ਕਦੀਮਾਂ ਤੋ ਚਲੀ ਆ ਰਾਹੀ ਹੈ। ਨਾਥ ਪੰਥ ਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਲਈ ਕਾਫੀ ਜੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਸੂਫ਼ੀ ਸਾਧਨਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅੰਗ ਹੈ। ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਤਾ ਸੂਫ਼ੀ ਸਾਧਨਾ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਸੂਫ਼ੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਇੰਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਾਧਕ ਗੁਰੂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਅਧਿਆਤਮਕ ਮਾਰਗ ਦਾ ਪਾਂਧੀ ਬਣਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਢੋਂਗੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
==ਰੱਬ ਦੀ ਭਗਤੀ==
ਵਜੀਦ ਜੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਰੱਬੀ ਭਗਤੀ ਰੂਪਾਂ ਦੇ ਰੰਗਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੂਫ਼ੀ ਸਾਧਕ ਲਈ ਨਾਮ ਦੀ ਤਲਬ ਬੜੀ ਤਿੱਖੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਿਮਰਨ ਬਿਨਾਂ ਅਧੂਰਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੂਫ਼ੀ ਸਾਧਕ ਮਨ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਕਰਕੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀਆਂ ਵਿਭੂਤੀਆਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਸਿਮਰਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਉਸ ਦੀ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ। 
ਇਕ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾਮ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਸਥਿਰ ਤੇ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਹੈ ਵਜੀਦ ਜੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ।
 ਨਾ ਕਰ ਖੁਦੀ ਗੁਮਾਨ ਜੁਆਨ ਮਰ ਜਾਇੰਗਾ।
 ਧੰਨ ਜੋਬਨ ਥਿਰ ਨਾਹਿ ਅੰਤ ਪਛੁਤਾਹਿੰਗਾ।
 ਜੈਸੀ ਕਚ ਕੀ ਚੂੜੀ, ਤੈਸੀ ਦੇਹ ਹੈ।
 ਵਜੀਦਾ ਥਿਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਾਮ, ਹੋਰ ਸਭ ਖੇਹ ਹੈ। 14
==ਹਵਾਲੇ==
*ਪ੍ਰੋ. ਪੂਨਮ ਕੁਮਾਰੀ, ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਜੀਵਨ 'ਤੇ ਰਚਨਾ, ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਫ਼ਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 2009, ਪੰਨਾ 21&gt;
*ਪ੍ਰੋ. ਪੂਨਮ ਕੁਮਾਰੀ, ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਜੀਵਨ 'ਤੇ ਰਚਨਾ, ਵਾਰਿਸ਼ਾਹ ਫ਼ਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 2009, ਪੰਨਾ 11&gt;
*ਪਦਮ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ, ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ, ਸਰਕਾਰ ਸਾਹਿਤ ਭਵਨ, ਪਟਿਆਲਾ 2001, ਪੰਨਾ 6&gt;
*ਪ੍ਰੋ. ਪੂਨਮ ਕੁਮਾਰੀ, ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਜੀਵਨ 'ਤੇ ਰਚਨਾ, ਵਾਰਿਸ਼ਾਹ ਫ਼ਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 2009, ਪੰਨਾ 11&gt;
*ਪਦਮ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ, ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ, ਸਰਕਾਰ ਸਾਹਿਤ ਭਵਨ, ਪਟਿਆਲਾ 2001, ਪੰਨਾ 6&gt;
*ਡਾ. ਪ੍ਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਕਸੇਲ, ਡਾ. ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਲਾਂਬਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਤੇ ਵਿਕਾਸ, ਲਾਹੌਰ ਬੁੱਕਸਾਪ, 2 ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਮਾਰਕਿਟ ਲੁਧਿਆਣਾ, 2011, ਪੰਨਾ 194&gt;
*ਰਾਮਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਲਾਜਵੰਤੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਪੋਇਟਸ, ਲਾਜਵੰਤੀ, ਲਾਹੌਰ ਬੁਕ ਸ਼ਾਪ, ਲੁਧਿਆਣਾ, 2002, ਪੰਨਾ 1&gt;
*ਪ੍ਰੋ. ਪੂਨਮ ਕੁਮਾਰੀ, ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਵਾਰਿਸ਼ਾਹ ਫ਼ਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 2009, ਪੰਨਾ 14&gt;
*ਡਾ. ਕੰਵਲਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ, ਮੱਧਕਾਲ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਰਿਪੇਖ, ਰਵੀ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, 2004, ਪੰਨਾ 33&gt;
*ਪਦਮ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ, ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ, ਸਰਦਾਰ ਸਾਹਿੱਤ ਭਵਨ, ਪਟਿਆਲਾ 2001, ਪੰਨਾ 6&gt;
*ਪ੍ਰੋ. ਪੂਨਮ ਕੁਮਾਰੀ, ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਵਾਰਿਸ਼ਾਹ ਫ਼ਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 2009, ਪੰਨਾ 16, 17&gt;
*ਪਦਮ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ, ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ, ਸਰਦਾਰ ਸਾਹਿਤ ਭਵਨ, ਪਟਿਆਲਾ, 2001, ਪੰਨਾ 9&gt;
*ਪ੍ਰੋ. ਪੂਨਮ ਕੁਮਾਰੀ, ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਫ਼ਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, 2009, ਪੰਨਾ 50 ਤੋਂ 66&gt;
*ਪ੍ਰੋ. ਪੂਨਮ ਕੁਮਾਰੀ, ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਵਾਰਿਸ਼ ਸ਼ਾਹ ਫ਼ਾਉਂਡੇਸ਼ਨ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, 2009, ਪੰਨਾ 22&gt;

{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫੀ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>5xcqagwz4mca6jcrfwmtlipb50yxfsk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811858</id>
      <parentid>811853</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T15:30:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>811858</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33033" sha1="sthj1ikkhafk9d12gimoo4o7mkgpr7a" xml:space="preserve">{{Cleanup translation}}

'''ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ''' (ਜਨਮ 1718 ਈ.&lt;ref&gt;{{cite book | title=ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ | publisher=ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਫ਼ਾਉਂਡੇਸ਼ਨ | author=ਪ੍ਰੋ. ਪੂਨਮ ਕੁਮਾਰੀ | year=2012 | pages=v}}&lt;/ref&gt;) ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ ਸੀ। ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਸੰਤਾ [[ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ]], [[ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ]], [[ਸੁਲਤਾਨ ਬਾਹੂ]], [[ਅਲੀ ਹੈਦਰ]], [[ਫਰਦ ਫ਼ਕੀਰ]], [[ਗੁਲਾਮ ਫਰੀਦ]] ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਰਖਦੇ ਹਨ।

== ਜਨਮ ==
ਅਬੂ ਵਜੀਦ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਮ ਅਬੂ ਬਾਯਜੀਦ ਤੈਫੂਰ ਬਿਨ ਇਸਾਅਲ ਬਿਸਤਾਮੀ ਸੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 1525 ਈ. ਨੂੰ ਈਸਾ ਇਬਨ ਆਦਮ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਜੋ ਬਿਸਤਾਮ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸੀ। ਆਪ ਦੇ ਦਾਦਾ ਅਤਿਸ਼ਪ੍ਰਸਤ ਸਨ ਤੇ ਪਿਤਾ ਬਿਸਤਾਮ ਦੇ ਮਹਾਨ ਬਜ਼ੁਰਗਾ ਵਿਚੋਂ ਗਿਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵਜੀਦ ਜੀ ਦਾ ਨਾਂ ਬਾਯਜੀਦ ਬਿਸਤਾਮੀ ਲਿਖਣ ਕਰਕੇ ਦੋ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਨਾਂ ਹੋਣ ਦਾ ਭੁਲੇਖਾ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਜੀਦ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ (ਕਾਬਲ) ਬਿਸਤਾਮੀ ਸਥਾਨ ‘ਚ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਯਜੀਦ ਬਿਸਤਾਮੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
== ਜੀਵਨ ==
ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਖਾਂ ਪਠਾਣ ਸਨ। ਆਪ ਪਹਿਲਾ ਫ਼ੋਜ਼ ਵਿੱਚ ਰਹੇ ਫਿਰ ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਉਪਰਾਮ ਚਿਤ ਹੋ ਕੇ ਤਿਆਗੀ ਬਣ ਗਏ ਉਹ ਚੰਗਾ ਠਾਠ ਬਾਠ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਸਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਖੋਜੀ ਡਾ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਜੀ ਦਾ ਸਮਾਂ 1550 ਈ. ਤੋਂ 1650 ਈ. ਮਿਥਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਵਜੀਦ ਜੀ ਨੂੰ ਜਲੰਧਰ ਦਾ ਜੰਮਪਲ ਦੱਸਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਆਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਦੇ ‘ਰੋਸਨੀਏ` ਦੋਲੇ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਰੱਖੀ। ਭਾਈ ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਨੇ ਵਜੀਦ ਜੀ ਦਾ ਸਮਾਂ 16 ਵੀ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਦਾ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬਾਯਜੀਦ ਇੱਕ ਮਹਾਤਮਾ ਸਾਧੂ ਸੀ ਜੋ ਬਸ੍ਵਾਮ (ਮੁਲਕ ਫਾਰਿਸ) ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਪੱਕਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੀ ਪਰ ਪਿਛੋ ਵੇਦਾਂਤੀਆਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਅਪਣਾ ਲਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੇਲੇ ‘ਰੋਸਨੀ` ਕਰਾਉਦੇ ਹਨ। ਮੈਲਾਂ ਬਖ਼ਸ਼ ਕੁਸ਼ਤਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬਲ ਦੇ ਜੰਮੇ ਮੰਨਦੇ ਤੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਉਥੇ ਕਿਸੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸਾਧੂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕਰਕੇ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਉਪਰਾਮ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਮਥਰਾ ਆਂ ਕੇ ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਲਗੇ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਵਾਇਤ ਇਹ ਵੀ ਸੁਣੀਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸੱਯਦ ਹਾਸ਼ਮਸ਼ਾਹ ਦੇ ਮਾਮਾ ਸਨ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਪ ਦੇ ਜਨਮ ਬਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਤਭੇਦ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਭ ਨੇ ਜਨਮ ਦਾ ਸਮਾਂ ਵੱਖਰਾ-ਵੱਖਰਾ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਜੀ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਹਾਸ-ਹਸ ਦੀ ਧਾਰਾ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਕਾਣੀ ਵੰਡ ਨੂੰ ਰਬ ਦੀ ਖੇਡ ਕਰਕੇ ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅੰਗ ਭਰੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਿਆਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬਦੋ-ਬਦੀ ਨਿਮ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਹਾਸੀ ਮੂੰਹ ਤੇ ਆਂ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
 ਮੂਰਖ ਨੂੰ ਅਸਵਾਰੀ ਹਾਥੀ ਘੋੜਿਆਂ।
 ਪੰਡਤ, ਪੀਰ ਪਿਆਦੇ, ਪਾਟੇ ਜੋੜਿਆਂ।
 ਕਰਦਾ ਸੁਘੜ ਮਜ਼ੂਰੀ, ਮੂਰਖ ਦੇ ਜਾਇ ਘਰ।
 ਵਜੀਦਾ ਕੌਣ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਖੇ, ਇੰਜ ਨਹੀਂ ਇੰਜ ਕਰ।6
==ਸਿੱਖਿਆ==
ਰਾਮਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਲਾਜਵੰਤੀ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਪੋਇਟਸ` ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਵਜੀਦ ਜੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਆ ਕੇ ਸਿੱਧ ਦੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਪਾਸੋ ਰੂਹਾਨੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਆਪ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਅਨੇਕਾਂ ਯੋਗ ਸੰਬੰਧੀ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀਆਂ ਆਪ ਨੇ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਤੋਹੀਦ (ਫਨਾ) ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜੋ ਮਗਰੋ ਆ ਕੇ ਸੂਫ਼ੀ ਮਤ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਧੂਰਾ ਬਣਿਆ ਆਪ ਸੰਤ ਦਾਦੂ ਦਯਾਲ ਦੇ ਚੇੇਲੇ ਬਣੇ।7
==ਰਚਨਾ== 
ਵਜੀਦ ਜੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਦੋਹਾਂ ਭਾਸਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ 150 ਦੇ ਲਗਭਗ ਅੜਿੱਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਆਪ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਅਰਿੱਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਚਉਤੁਕੇ ਪਦਾਂ ਵਾਲੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਸਲੋਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ “ਵਜੀਦਾ ਕੌਣ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਖੇ ਐਊਂ ਨਹੀਂ ਅੰਵ ਕਰੇ।” ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਵਜੀਦ ਜੀ ਦੇ ਸਲੋਕ ਆਮ ਲੋਕਾ ਦੀ ਜਵਾਨ ਤੇ ਚੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ ਨੇ ਵਜੀਦ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ 
*2 ਸ਼ਬਦ (ਰਾਗ ਤਿਲੰਗ ਕਾਫੀ, ਰਾਗ ਬਿਲਾਵਲ)
*40 ਸਲੋਕ
*33 ਤੂਤੀਏ
*1 ਮਾਝ
*1 ਦੋਹਰ
*150 ਅੜਿੱਲ
ਪਦਮ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਬਾਬਾ ਫਜੀਦ` ਵਿੱਚ 135 ਅੜਿੱਲ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਰਚਿਤ 14 ਗ੍ਰੰਥ ਵੀ ਦੱਸੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਤਪਤੀਨਾਮਾ, ਗਰਜਨਾਮਾ, ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਮਾ ਤੇ ਗੁਣਨਾਮ ਮਾਲਾ ਆਦਿ ਆਉਤਂਦੇ ਹਨ ਵਜੀਦ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸਾਥੀਆਂ ਵੀ ਮਿਲਦੀਆ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਜਬ ਅਲੀ ਨੇ ਇੱਕ ਥਾਂ ਇੱਕਠਾ ਕੀਤਾ। ਵਜੀਦ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ 14 ਪੁਸਤਕਾ ਲਿਖੀਆਂ। ਵਜੀਦ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਸੁਰ ਅਤੇ ਮੁਹਾਵਰਾ ਮੱਧਕਾਲੀ ਅਧਿਆਤਮਕਤਾ ਵਾਲਾ ਹੀ ਹੈ। ਪਰ ਤਾਂ ਵੀ ਇਹ ਅਜਿਹੀ ਅਧਿਆਤਮਕਤਾ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਸਮਾਜਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਬਾਰੇ ਸੁਚੇਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਸੂਚਕ ਹੈ।9
===ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇੱਕ ਘਟਨਾ===
ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਿਕਾਰ ਗਏ ਤਾਂ ਇੱਕ ਗਰਭਵਤੀ ਹਰਨੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤੀਰ ਨਾਲ ਘਾਇਲ ਹੋ ਕੇ ਦਮ ਤੋੜ ਗਈ ਤੇ ਉਸਦੇ ਪੇਂਤਟ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲੇ ਬੱਚੇ ਜੋ ਤੜਫ-ਤੜਫ ਕੇ ਦਮ ਤੋੜ ਗਏ। ਵਜੀਦ ਉੱਤੇ ਇਸ ਦਾ ਡਾਂਢਾ ਅਸਰ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣਾ ਤੀਰ ਕਮਾਨ ਤੋੜ ਕੇ ਤੇ ਬਾਕੀ ਸਭ ਕੁਝ ਛਡ ਛਡਾਕੇ ਫਕੀਰ ਹੋ ਗਏ, ਜਿਥੇ ਉਹ ਪਹਿਲਾ ਬਲਵਾਨ ਜੋਧੇ ਪਠਾਣ ਸਨ, ਉਥੇ ਹੁਣ ਬੇ-ਹਥਿਆਰ ਹੋ ਕੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨਿਮਾਣੇ ਨਿਤਾਣੇ ਜਿਹੇ ਹੋ ਗਏ।
 ਵਜੀਦਾ ਜਬ ਹੋਤੇ ਪੂਤ ਅਫਗਾਨ ਕੇ
 ਤਬ ਦੇਤੇ ਦਸਤੇ ਮੋੜ
 ਅਬ ਸ਼ਰਣ ਪਰੇ ਰਘੁਨਾਥ ਕੀਤ
 ਸਕਹਿ ਨ ਤਿਨਕਾ ਤੋੜ।10
 ਸੂਫ਼ੀ ਅਨੁਭਵ
ਸੂਫ਼ੀ ਅਨੁਭਵ ਤੋਂ ਭਾਵ ਵਜੀਦ ਜੀ ਦਾ ਅਧਿਆਤਮਕ ਅਨੁਭਵ ਜਾਂ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਅਨੁਭਵ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਵਿ ਅਨੁਭਵ ਵੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਕਵੀ ਵਲੋਂ ਵੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਨੁਭਵ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਨੁਭਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਜਿਉਦੇ ਵਸਦੇ ਰਸਦੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦੇ ਲੋਕਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਸਦਾ ਚਾਰਕ ਅਨੁਭਵ ਵੀ ਹੋ ਨਿਬੜਦਾ ਹੈ।
ਸੂਫ਼ੀਮਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੇਮ ਭਗਤੀ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਬਗਦਾਦ ਕੇਂਦਰ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਹਾਸਿਬੀ, ਜੁਨੈਦ ਤੇ ਅਲਗਜਾਲੀ ਜਿਹੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੂਫ਼ੀ ਹੋਏ, ਸੂਫ਼ੀਮਤ ਵਿੱਚ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਟ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਸਿਬੀ ਅਨੁਸਾਰ ਜਿਉਂਦੇ ਹੀ ਮਰ ਜਾਣਾ ਸੂਫ਼ੀਮਤ ਦਾ ਸਾਰ ਹੈ।
ਬਯਾਜੀਦ ਬਿਸਤਾਮੀ ਦਾ ਸਬੰਧ ਵੀ ਇਸ ਕੇਂਦਰ ਨਾਲ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੂਫ਼ੀਮਤ ਨੂੰ ‘ਫਨਾ` ਦਾ ਸਿੱਧਾਂਤ ਦਿੱਤਾ।
ਪ੍ਰੋ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ “ਰਹੱਸਵਾਦ ਦੇ ਇਸਲਾਮੀ ਰੂਪ ਨੂੰ ਸੂਫ਼ੀਮਤ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ”
ਅਬੂ ਬਯਜੀਦ ਬਿਸਤਾਸੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਤੂਸਾਂ ਸੂਫ਼ੀਮਤ ਅੰਦਰ ਇਤਨੀ ਉੱਚੀ ਪਦਵੀ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ, “ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਜਿਵੇਂ ਸੱਧ ਆਪਣੀ ਕੁੰਜ ਨੂੰ ਲਾਹ ਕੇ ਸੁੱਟ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਤਦ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਉਹ ਅਰਥਾਤ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹਾਂ।” 

ਵਜੀਦ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮਾ ਭਗਤੀ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ ਹੈ ਜਿਵੇਂ-  

ਨਿਸ ਮਹਿ ਆਵੇ ਨੀਂਦ, ਅੰਨ ਨਹਿੰ ਖਾਤ ਹੈ। 

ਪਲ ਪਲ ਪਰੈ ਨ ਚੈਨ, ਜੀਅ ਇਹ ਜਾਤ ਹੈ। 

ਤੁਮ ਤਰੁਵਰ ਹਮ ਛਾਂਹ, ਫੇਰ ਕਿਉਂ ਕੀਜੀਏ।  

ਵਜੀਦਾ ਘਰ ਪਰ ਅੰਤਰ ਖੋਲ ਕਿ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀਜੀਏ। 

ਵਜੀਦਾ ਜੀ ਅਨੁਭਵੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਰੱਬ ਨਾਲ ਅਭੇਦਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਰਾਹ ਫੜਿਆ। ਸੂਫ਼ੀਮਤ ਵਿਖ ਗੁੱਸੇ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਐਬਾਂ ਦੀ ਜੜ ਮੰਨਿਆਂ ਗਿਆ ਹੈ ਨਿਮਰਤਾ ਸੂਫ਼ੀ ਫਕੀਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਗੁਣ ਹੈ। ਸੂਫ਼ੀ ਕਾਵਿ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਕ ਕਾਣੀ ਵੰਡ ਪਰਾਏ ਦਰ ਤੇ ਬੈਠਣਾ, ਸਹਿਨਸੀਲਤਾ, ਸ਼ਰਨੀ, ਕਰਮ-ਕਾਂਡਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ, ਕਾਮ, ਕੋ੍ਰਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ ਹੰਕਾਰ ਦੇ ਵੱਸ ਨਾ ਹੋਣਾ ਆਦਿ ਅਨੇਕਾ ਨੈਤਿਕ ਮਾਨਤਾਵਾ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣਾ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵਿਸ਼ਾ ਸਮਾਜ ਦੀ ਕਾਣੀ ਵੰਡ ਹੈ। 
==ਕਾਵਿ ਕਲਾ==
ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਸਰਬ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਗੁਣ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਬੜੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਅਤੇ ਹਿੰਮਤ ਨਾਲ ਸਮਾਜ ਦੀ ਕਾਣੀ ਵੰਡ ਉੱਤੇ ਕਟਾਖ਼ਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੋਵੇਂ ਗੱਲਾ ਵਿੱਚ ਵਿਲੱਖਣ ਹੈ ਉਸਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਤਾਂ ਨਿਵੇਕਲਾ ਹੈ ਹੀ, ਉਸਦਾ ਬਹਰ ਵੀ ਨਿਗਲੀ ਚਾਲ ਵਾਲਾ ਹੈ ਵਿਸ਼ੇ ਵਸਤੂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸੇ ਸੰਤ ਕਵੀ ਨੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਾਜਕ ਅਨਿਆਂ ਉੱਤੇ ਉਂਗਲ ਰੱਖ ਕੇ ਉਸਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਰੱਬ ਉੱਤੇ ਨਹੀਂ ਸੁਟੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸਾਨੂੰ ਅਖੰਡ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ, ਕੁਝ ਕਵਿਤਾ ਸੂਫ਼ੀ ਗਾਇਕਾਂ ਦੇ ਕੰਠ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਵਜੀਦ ਦੀਆਂ ਕਈ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਬੜੀ ਸੁਚੱਜੀ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹੈ।
===ਛੰਦ ਪ੍ਰਬੰਧ===
ਵਜੀਦ ਦੀ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾ ਦੀ ਦੂਜੀ ਵਿਸ਼ੇਸਤਾਈ ਇਸਦਾ ਚੁਸਤ ਛੰਦ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ, ਰੂਪਕ ਪੱਖੋਂ, ਨਿਰਾਲੀ ਚਾਲ ਹੈ, ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਅੜਿੱਲ ਛੰਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਮ ਹੈ ਤੇ ਕਈਆਂ ਕਵੀਆਂ ਇਸਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ, ਹਰ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਗਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸਾਹਿਤ ਸਿਰਜਣਾ ਛੰਦ ਬੱਧ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੋਈ, ਛੰਦ ਬੱਧ ਰਚਨਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਗੁਣ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਚਿੰਰਜੀਵ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਛੰਦ ਆਪਣਾ ਸਮਾਜਕ ਰੋਲ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀ ਹੀ ਨਿਭਾਉਦਾ ਹੈ। ਛੰਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਸ੍ਵਰ ਗਤੀ ਜਾਂ ਕਾਲ ਕੇ ਮਨਮਤੇ ਵੇਗ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਕੇ ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਕਲਾਤਮਕ ਪੈਟਰਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨਾ ਹੈ।
===ਅਲੰਕਾਰ ਪ੍ਰਬੰਧ===
ਅਲੰਕਾਰ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਕਾਵਿ ਵੀ ਬਾਹਰਲੀ ਸਜਾਵਟ ਕਵੀ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਓਜ ਨਾਲ ਹੈ। ਅਲੰਕਾਰ ਨੂੰ ਕਾਵਿ ਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅੰਗ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕਾਵਿ ਵਿੱਚ ਸੌਂਦਰਯ ਤੱਤ ਦਾ ਵਾਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਾਵਿ ਦੇ ਸੌਂਦਰਯ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੌਦਰਯ ਕਾਵਿ ਦੇ ਪੱਖ ਦਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਅਭਿਵਿਅਕਤੀ ਪੱਖ ਦਾ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਉਂਣਾ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਮਣੀਕ ਬਣਾਉਣਾ ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਕਾ ਕੰਮ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਦੂਜਾ ਕੰਮ ਭਾਵਾਂ ਦੀ ਅਭਿਵਿਅਕਤੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ। ਅਲੰਕਾਰ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ਗਹਿਣਾ ਜੋ ਕਿ ਕਾਵਿ ਸੁੰਦਰੀ ਦੇ ਸਿੰਗਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਮਾਤਰ ਹਨ। ਅਲੰਕਾਰ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਸ਼ਬਦ ਅਲੰਕਾਰ, ਅਤੇ ਅਰਥ ਅਲੰਕਾਰ।
===ਰਸ===
ਇਸ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਮੂਲ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਨਾਲ ਹੈ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਸੁਣਨ ਨਾਲ ਜੋ ਅਨੰਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹੋ ਹੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਰਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵਜੀਦ ਜੀ ਇੱਕ ਸੰਤ ਕਵੀ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਸਾਂਤ ਰਸ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਭਗਤੀ ਰਸ, ਅਦਭੁੱਤ ਰਸ, ਸ਼ਿੰਗਾਰਾ ਰਸ, ਭਿਆਨਕ ਰਸ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
====ਸਾਂਤ ਰਸ====
ਸਾਂਤ ਰਸ ਦਾ ਸਥਾਈ ਭਾਵ ਨਿਰਵੇਦ ਜਾਂ ਵੈਰਾਗ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਮਿਥਿਆ ਮੰਨ ਕੇ ਇਸ ਨਾਲ ਮੋਹ ਨਾ ਕਰਨਾ ਵੀ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 
ਕਰੁ ਲੈ ਕੋਈ ਸੁਕ੍ਰਿਤ, ਪਿਛੋਂ ਪਛਤਾਵਸੀ।
ਮੁਇਆਂ ਦੁਹੇਲੇ ਮਾਰਗ, ਜਮ ਸੰਗਿ ਜਾਵਸੀ।
ਨਾ ਥਿਰ ਬਾਪੁ ਨ ਮਾਤੁ, ਨ ਕੋਈ ਮੀਤ ਰੇ।
ਵਜੀਦਾ ਦੁਖ ਲਗੇ ਨ ਕੋਇ, ਦਏ ਹਰ ਚੀਤੁ ਰੇ।
====ਭਗਤੀ ਰਸ====
ਭਗਤੀ ਰਸ ਦਾ ਸਥਾਈ ਭਾਵ ਈਸ਼ਵਰੀ ਪ੍ਰੇਮ ਹੈ। ਵਜੀਦ ਦੇ ਸਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰੇਮ ਸਥਾਈ ਭਾਵ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੋਇਆ ਅਨੁਰਾਗ ਤੇ ਵੈਰਾਗ ਸੰਚਾਰੀ ਭਾਵ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਧਨਾਂ ਨਾਲ ਵਜੀਦ ਜੀ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰੇਮ ਦੇ ਸਥਾਈ ਭਾਵ ਤੋਂ ਪੈਂਦਾ ਹੋਇਆਂ ਭਗਤੀ ਰਸ ਖੂਬ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆਂ ਹੈ।
====ਅਦਭੁਤ ਰਸ====
ਅਦਭੁਤ ਰਸ ਦਾ ਸਥਾਈ ਭਾਵ ਅਸਚਰਜ ਜਾਂ ਹੈਰਾਨੀ ਹੈ ਅਨੋਖੀ ਤੇ ਵਿਚ੍ਰਿਤ ਅਵਸਥਾ ਜੋ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂ ਸਕਦੀ, ਉਹ ਅਦਭੁਤ ਰਸ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਵਜੀਦ ਦੀਆਂ ਕਾਵਿ ਯੁਕਤੀਆਂ ਸਰਲ, ਸਪਸ਼ਟ ਤੇ ਕਾਟਵੀਂ ਤੀਖਣਤਾ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਥਨੀ ਤੇ ਕਰਨੀ, ਅਮੀਰ ਤੇ ਗਰੀਬ, ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੇ ਲਾਲਸਾ, ਥੁੜ੍ਹ ਤੇ ਬਹੁਲਤਾ ਵਰਗੇ ਵਿਰੋਧੀ ਜੁੱਟਾਂ ਤੇ ਤਣਾਉ ਵਿਚੋਂ ਮਨ ਇੱਛਤ ਉਪਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਸੇਧ ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਸਾਧਾਰਨਤਾ ਨੂੰ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦੇਂਦੀਆਂ ਹਨ।
 ਕੀਓਸ ਮੇਰ ਮਧਾਣਾ, ਬਾਸਕ ਨਾਗ ਕਰਿ।
 ਖਾਰਾ ਕੀਉ ਸਮੁੰਦਰ, ਰਤਨ ਨਿਕਾਲ ਕਰਿ।
 ਚੰਦ ਕਲੰਕ ਲਗਾਇਓ, ਸਿਆਹੀ ਵਿੱਚ ਧਰਿ।
====ਹਾਸ ਰਸ====
ਹਾਸ-ਰਸ ਕੇਵਲ ਮੋਟਾ ਠੁਲ੍ਹਾ ਹਾਸਾ ਨਹੀਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਖਿੜ-ਖਿੜਾ ਕੇ ਖੁਲ੍ਹੇ ਹਾਸੇ ਨਾਲ ਬੁਲ੍ਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ੋਰ ਦਾ ਹਾਸਾ, ਵਿਅੰਗ, ਹਾਜਰ-ਨਵਾਬੀ ਸਭ ਹਾਸ ਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਡਾ. ਐੱਸ.ਐਂਸ. ਕੋਹਲੀ ਦੇ ਕਥਨ ਅਨੁਸਾਰ ਵਜੀਦ ਆਪਣੀਆਂ ਚੁਹਪਾਲੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜਲਣ ਤੇ ਜਿਵੇਂ ਸੁਥਰੇ ਵਾਂਗ ਹਸ ਰਸ ਵੀ ਭਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ
 ਗਊਆਂ ਦੇਂਦਾ ਘਾਹ ਮਲੀਦਾ ਕੁੱਤਿਆਂ।
 ਜਾਗਦਿਆਂ ਥੀਂ ਖੋਹਿ ਕੇ, ਦੇਂਦਾ ਸੁੱਤਿਆਂ।
 ਚਹੁੰ ਕੁੰਟੀ ਹੈ ਪਾਣੀ, ਤਾਲ ਸਰ ਬਸਰ।
 ਵਜੀਦਾ ਕੌਣ ਸਾਹਿਬ ਨੋ ਆਖੇ ਐਊਂ ਨਹੀਂ ਅੰਞ ਕਰ।
==ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਸ਼ਬਦ ਪ੍ਰਬੰਧ==
ਵਜੀਦ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਤੇ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਭਗਤ ਬਾਣੀ ਅਥਵਾ ਸੰਤ ਬਚਨਾ ਵਾਲੀ ਪਰਤੱਖ ਦਿਸਦੀ ਹੈ, ਸ਼ਬਦ ਜੋੜ ਵੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ। ਡਾ. ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ ਵਜੀਦਾ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਉਪਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਆਪ ਇੱਕ ਸਰਬ ਸਾਂਝੇ ਸੰਤ ਹੋ ਨਿਬੜੇ। ਇਸੇ ਲਈ ਹੀ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਸਰਬ ਸਾਂਝੀ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸੰਤ ਭਾਸ਼ਾ ਪਰਧਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਹੈ- ਸੰਤ ਕਵੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਉਪਰ ਕਈ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੀ ਬੋਲੀ ਦਾ ਅਸਰ ਹੈ। ਕੁਝ ਸਲੋਕ ਅਜਿਹੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜੋ ਠੇਠ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ- 
ਏਕਤਾ ਮਾਣ ਨ ਕਰੀਏ, ਡਰੀਏ ਕਾਦਰੋਂ।
ਕੇਤੀ ਭਰ ਭਰ ਗਈ ਸ਼ਮੁੰਦਰ ਸਾਗਰੋਂ।
ਵਜੀਦ ਜੀ ਧਰਮਾਂ ਤੋਂ ਉਪਰ ਉੱਠ ਚੁੱਕੇ ਸੂਫ਼ੀ ਦਰਵੇਸ਼ ਸਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਣਾਂ ਕਰਕੇ ਹੀ ਉਹ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੇ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ ਬਣ ਗਏ।13 
ਉਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵਿਸ਼ਾ ਸਮਾਜ ਦੀ ਕਾਣੀ ਵੰਡ ਹੈ ਅਤੇ ਆਸ਼ਾ ਸਮਾਜ ਦੀ ਇਸ ਕਾਣੀ ਵੰਡ ਉੱਤੇ ਝਾਤ ਪੁਆਉਣਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕੱਸੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ
====ਰੱਬੀ ਭਾਣਾ====
ਸੂਫ਼ੀ ਰਹੱਸਵਾਦ ਦੇ ਆਚਾਰ ਵਿਧਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਆਤਮ ਸਾਧਨਾ ਦਾ ਅਖੀਰਲਾ ਮੁਕਾਮ ਰਜਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਸਾਧਕ ‘ਸ਼ਿਰਕ` ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਏਕਤ੍ਵ ਨਿਸ਼ਠ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਤ ਕਰੇਗਾ ਕਿ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤ ਖੁਦਾਂ ਨੂੰ ਹਾਸਿਲ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਰੱਬੀ ਭਾਣੇ ਲੂੰ ਟਾਲਿਆਂ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ।
 ਮੂਰਖ ਨੋ ਅਸਵਾਂਰੀ, ਹਾਥੀ ਘੋੜਿਆਂ।
 ਪੰਡਿਤ ਪੈਰ ਪਿਆਦੇ, ਪਾਏ ਜੋੜਿਆਂ।
 ਕਰਦੇ ਸੁਘੜ ਮਜੂਰੀ, ਮੂਰਖ ਜਾਇ ਘਰਿ।
 ਵਜੀਦਾ ਕੌਣ ਸਾਈ ਨੂੰ ਆਖੇ, ਐਉਂ ਨਹੀਂ ਅੰਞ ਕਰ।
====ਨਾਸ਼ਮਾਨਤਾ====
ਵਜੀਦ ਜੀ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਨਾਸ਼ਮਾਨਤਾ ਤੇ ਅਸਥਿਰਤਾ ਸੰਬੰਧੀ ਰਤਾ ਭਰਵੀ ਭੁਲੇਖਾ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਸਭ ਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਾਸ਼ਮਾਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ਕੋਈ ਸਥਿਰ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦੀ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਇਸ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆਂ ਹੀ ਅਜਿਹਾ ਜੋ ਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਵੇ।
ਜਹ ਮਾਤ ਪਿਤਾ ਸੁਤ ਮੀਤ ਨ ਭਾਈ।
ਮਨ ਊਹਾ ਨਾਮੁ ਤੇਰੈ ਸੰਗਿ ਸਹਾਈ।
====ਵੈਰਾਗ ਭਾਵਨਾ====
ਨਾਸ਼ਮਾਨਤਾ ਦਾ ਇਹ ਤੀਰਬ ਅਹਿਸਾਸ ਵੈਰਾਗ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਧਿਆਤਮਵਾਦ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸਕ ਸ਼ਰਦਾਵਲੀ ਅਨੁਸਾਰ ਉਪਰਾਮਤਾ ਦਾ ਅਰਥ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਤਿਆਗ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਪਿਆਰ ਹੈ, ਅਧਿਆਤਮਕ ਲੋਕ ਸੰਸਾਰਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਅਮਰਤਾ, ਸਮਾਜਕ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਗਲਤ ਕੀਮਤਾ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ, ਦੇ ਝੂਠੇ ਮਾਣ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਕੇ ਸੰਸਾਰਕ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਉਪਰਾਮ ਹੋ ਕੇ ਸੱਚੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਲੜ ਫੜਨਾ ਹੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਪਰਮ ਆਦਰਸ ਸਵੀਕਾਰ ਦੇ ਹਨ।
====ਮੁਰਸ਼ਦ ਦੀ ਲੋੜ====
ਗੁਰੂ ਪਰੰਪਰਾ ਭਾਰਤ ਅੰਦਰ ਮੁੱਢ ਕਦੀਮਾਂ ਤੋ ਚਲੀ ਆ ਰਾਹੀ ਹੈ। ਨਾਥ ਪੰਥ ਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਲਈ ਕਾਫੀ ਜੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਸੂਫ਼ੀ ਸਾਧਨਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅੰਗ ਹੈ। ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਤਾ ਸੂਫ਼ੀ ਸਾਧਨਾ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਸੂਫ਼ੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਇੰਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਾਧਕ ਗੁਰੂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਅਧਿਆਤਮਕ ਮਾਰਗ ਦਾ ਪਾਂਧੀ ਬਣਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਢੋਂਗੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
==ਰੱਬ ਦੀ ਭਗਤੀ==
ਵਜੀਦ ਜੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਰੱਬੀ ਭਗਤੀ ਰੂਪਾਂ ਦੇ ਰੰਗਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੂਫ਼ੀ ਸਾਧਕ ਲਈ ਨਾਮ ਦੀ ਤਲਬ ਬੜੀ ਤਿੱਖੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਿਮਰਨ ਬਿਨਾਂ ਅਧੂਰਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੂਫ਼ੀ ਸਾਧਕ ਮਨ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਕਰਕੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀਆਂ ਵਿਭੂਤੀਆਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਸਿਮਰਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਉਸ ਦੀ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ। 
ਇਕ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾਮ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਸਥਿਰ ਤੇ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਹੈ ਵਜੀਦ ਜੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ।
 ਨਾ ਕਰ ਖੁਦੀ ਗੁਮਾਨ ਜੁਆਨ ਮਰ ਜਾਇੰਗਾ।
 ਧੰਨ ਜੋਬਨ ਥਿਰ ਨਾਹਿ ਅੰਤ ਪਛੁਤਾਹਿੰਗਾ।
 ਜੈਸੀ ਕਚ ਕੀ ਚੂੜੀ, ਤੈਸੀ ਦੇਹ ਹੈ।
 ਵਜੀਦਾ ਥਿਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਾਮ, ਹੋਰ ਸਭ ਖੇਹ ਹੈ। 14
==ਹਵਾਲੇ==
*ਪ੍ਰੋ. ਪੂਨਮ ਕੁਮਾਰੀ, ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਜੀਵਨ 'ਤੇ ਰਚਨਾ, ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਫ਼ਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 2009, ਪੰਨਾ 21&gt;
*ਪ੍ਰੋ. ਪੂਨਮ ਕੁਮਾਰੀ, ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਜੀਵਨ 'ਤੇ ਰਚਨਾ, ਵਾਰਿਸ਼ਾਹ ਫ਼ਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 2009, ਪੰਨਾ 11&gt;
*ਪਦਮ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ, ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ, ਸਰਕਾਰ ਸਾਹਿਤ ਭਵਨ, ਪਟਿਆਲਾ 2001, ਪੰਨਾ 6&gt;
*ਪ੍ਰੋ. ਪੂਨਮ ਕੁਮਾਰੀ, ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਜੀਵਨ 'ਤੇ ਰਚਨਾ, ਵਾਰਿਸ਼ਾਹ ਫ਼ਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 2009, ਪੰਨਾ 11&gt;
*ਪਦਮ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ, ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ, ਸਰਕਾਰ ਸਾਹਿਤ ਭਵਨ, ਪਟਿਆਲਾ 2001, ਪੰਨਾ 6&gt;
*ਡਾ. ਪ੍ਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਕਸੇਲ, ਡਾ. ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਲਾਂਬਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਤੇ ਵਿਕਾਸ, ਲਾਹੌਰ ਬੁੱਕਸਾਪ, 2 ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਮਾਰਕਿਟ ਲੁਧਿਆਣਾ, 2011, ਪੰਨਾ 194&gt;
*ਰਾਮਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਲਾਜਵੰਤੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਪੋਇਟਸ, ਲਾਜਵੰਤੀ, ਲਾਹੌਰ ਬੁਕ ਸ਼ਾਪ, ਲੁਧਿਆਣਾ, 2002, ਪੰਨਾ 1&gt;
*ਪ੍ਰੋ. ਪੂਨਮ ਕੁਮਾਰੀ, ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਵਾਰਿਸ਼ਾਹ ਫ਼ਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 2009, ਪੰਨਾ 14&gt;
*ਡਾ. ਕੰਵਲਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ, ਮੱਧਕਾਲ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਰਿਪੇਖ, ਰਵੀ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, 2004, ਪੰਨਾ 33&gt;
*ਪਦਮ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ, ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ, ਸਰਦਾਰ ਸਾਹਿੱਤ ਭਵਨ, ਪਟਿਆਲਾ 2001, ਪੰਨਾ 6&gt;
*ਪ੍ਰੋ. ਪੂਨਮ ਕੁਮਾਰੀ, ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਵਾਰਿਸ਼ਾਹ ਫ਼ਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 2009, ਪੰਨਾ 16, 17&gt;
*ਪਦਮ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ, ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ, ਸਰਦਾਰ ਸਾਹਿਤ ਭਵਨ, ਪਟਿਆਲਾ, 2001, ਪੰਨਾ 9&gt;
*ਪ੍ਰੋ. ਪੂਨਮ ਕੁਮਾਰੀ, ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਫ਼ਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, 2009, ਪੰਨਾ 50 ਤੋਂ 66&gt;
*ਪ੍ਰੋ. ਪੂਨਮ ਕੁਮਾਰੀ, ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਵਾਰਿਸ਼ ਸ਼ਾਹ ਫ਼ਾਉਂਡੇਸ਼ਨ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, 2009, ਪੰਨਾ 22&gt;

{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫੀ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>sthj1ikkhafk9d12gimoo4o7mkgpr7a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਚੰਦ੍ਰਕਾਂਤ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30747</id>
    <revision>
      <id>811899</id>
      <parentid>531679</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T02:36:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dibyayoti176255</username>
        <id>40281</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Dibyayoti176255 ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਚੰਦਰਕਾਂਤਾ]] ਨੂੰ [[ਚੰਦ੍ਰਕਾਂਤਾ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ: ਗਲਤ ਸ਼ਬਦ-ਜੋੜ ਵਾਲਾ ਸਿਰਲੇਖ: Corrected The Spellings...</comment>
      <origin>531679</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1410" sha1="no2imqxouamy49ptphpz9vp2haon25k" xml:space="preserve">{{infobox book | 
| name = ਚੰਦਰਕਾਂਤਾ
| title_orig = 
| translator = 
| image = &lt;!--prefer 1st edition--&gt;
| image_caption = 
| author = [[ਦੇਵਕੀਨੰਦਨ ਖਤਰੀ]]
| illustrator = 
| cover_artist = 
| country = [[ਭਾਰਤ]]
| language = [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]]
| series = 
| genre = [[ਤਲਿੱਸਮੀ ਨਾਵਲ]]
| publisher = Lehri Book Depot, Varanasi,।ndia
| release_date = 1888
| english_release_date =
| media_type = 
| pages = 
| isbn = 
| preceded_by = 
| followed_by = 
}}
'''''ਚੰਦਰਕਾਂਤਾ''''' ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਲੇਖਕ [[ਦੇਵਕੀਨੰਦਨ ਖਤਰੀ]] ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਖਰੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਹ ਨਾਵਲ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਨੇ [[ਦੇਵਨਾਗਰੀ]] ਸਿੱਖੀ ਸੀ। ਇਹ [[ਤਲਿੱਸਮ]] ਅਤੇ [[ਠੱਗੀ]] ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਨਾਇਕਾ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੀ ਨਾਵਲ]]</text>
      <sha1>no2imqxouamy49ptphpz9vp2haon25k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811901</id>
      <parentid>811899</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T02:42:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dibyayoti176255</username>
        <id>40281</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Added Info...</comment>
      <origin>811901</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1978" sha1="9froc9jj27tehnmq5g3uesfmf4q72fo" xml:space="preserve">{{infobox book|
| name              = {{big|ਚੰਦ੍ਰਕਾਂਤ}}&lt;br&gt;{{lang-hi|चन्द्रकान्त}}&lt;br&gt;{{lang-en|Chandrakanta|label=[[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]}}
| title_orig        = 
| translator        = 
| image             = &lt;!--prefer 1st edition--&gt;
| image_caption     = 
| author            = [[ਦੇਵਕੀਨੰਦਨ ਖਤਰੀ]]
| illustrator       = 
| cover_artist      = 
| country           = [[ਭਾਰਤ]]
| language          = [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]]
| series            = 
| genre             = [[ਤਲਿੱਸਮੀ ਨਾਵਲ]]
| publisher         = ਲਹਿਰੀ ਬੁੱਕ ਡਿਪੋ, [[ਵਾਰਾਣਸੀ]], [[ਭਾਰਤ]]
| release_date      = 1888
| english_release_date = 
| media_type        = 
| pages             = 
| isbn              = 
| preceded_by       = 
| followed_by       = 
}}
'''''ਚੰਦ੍ਰਕਾਂਤ''''' ({{lang-hi|चन्द्रकान्त}}, {{lang-en|Chandrakanta|label=[[ਅੰਗੇਰਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]}}) [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]] ਦੇ ਆਰੰਭਿਕ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਲੇਖਕ [[ਦੇਵਕੀ ਨੰਦਨ ਖੱਤਰੀ]] ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ 19ਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਹ ਨਾਵਲ ਅੱਤਿਆਧਿਕ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਨੇ [[ਦੇਵਨਾਗਰੀ]] ਸਿੱਖੀ ਸੀ। ਇਹ [[ਤਲਿੱਸਮ]] ਅਤੇ [[ਠੱਗੀ]] ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਨਾਇਕਾ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੀ ਨਾਵਲ]]</text>
      <sha1>9froc9jj27tehnmq5g3uesfmf4q72fo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811902</id>
      <parentid>811901</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T02:42:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dibyayoti176255</username>
        <id>40281</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Dibyayoti176255 ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਚੰਦ੍ਰਕਾਂਤਾ]] ਨੂੰ [[ਚੰਦ੍ਰਕਾਂਤ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ: ਗਲਤ ਸ਼ਬਦ-ਜੋੜ ਵਾਲਾ ਸਿਰਲੇਖ: Corrected The Spellings...</comment>
      <origin>811901</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1978" sha1="9froc9jj27tehnmq5g3uesfmf4q72fo" xml:space="preserve">{{infobox book|
| name              = {{big|ਚੰਦ੍ਰਕਾਂਤ}}&lt;br&gt;{{lang-hi|चन्द्रकान्त}}&lt;br&gt;{{lang-en|Chandrakanta|label=[[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]}}
| title_orig        = 
| translator        = 
| image             = &lt;!--prefer 1st edition--&gt;
| image_caption     = 
| author            = [[ਦੇਵਕੀਨੰਦਨ ਖਤਰੀ]]
| illustrator       = 
| cover_artist      = 
| country           = [[ਭਾਰਤ]]
| language          = [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]]
| series            = 
| genre             = [[ਤਲਿੱਸਮੀ ਨਾਵਲ]]
| publisher         = ਲਹਿਰੀ ਬੁੱਕ ਡਿਪੋ, [[ਵਾਰਾਣਸੀ]], [[ਭਾਰਤ]]
| release_date      = 1888
| english_release_date = 
| media_type        = 
| pages             = 
| isbn              = 
| preceded_by       = 
| followed_by       = 
}}
'''''ਚੰਦ੍ਰਕਾਂਤ''''' ({{lang-hi|चन्द्रकान्त}}, {{lang-en|Chandrakanta|label=[[ਅੰਗੇਰਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]}}) [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]] ਦੇ ਆਰੰਭਿਕ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਲੇਖਕ [[ਦੇਵਕੀ ਨੰਦਨ ਖੱਤਰੀ]] ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ 19ਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਹ ਨਾਵਲ ਅੱਤਿਆਧਿਕ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਨੇ [[ਦੇਵਨਾਗਰੀ]] ਸਿੱਖੀ ਸੀ। ਇਹ [[ਤਲਿੱਸਮ]] ਅਤੇ [[ਠੱਗੀ]] ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਨਾਇਕਾ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੀ ਨਾਵਲ]]</text>
      <sha1>9froc9jj27tehnmq5g3uesfmf4q72fo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811905</id>
      <parentid>811902</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T02:51:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dibyayoti176255</username>
        <id>40281</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Tidy-Up</comment>
      <origin>811905</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1931" sha1="b0v7o1q3aqia62a8efd9tufeuuklu7t" xml:space="preserve">{{infobox book|
| name              = {{big|ਚੰਦ੍ਰਕਾਂਤ}}&lt;br&gt;{{lang-hi|चन्द्रकान्त}}&lt;br&gt;{{lang-en|Chandrakanta|label=[[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]}}
| title_orig        = 
| translator        = 
| image_caption     = 
| author            = [[ਦੇਵਕੀਨੰਦਨ ਖਤਰੀ]]
| illustrator       = 
| cover_artist      = 
| country           = [[ਭਾਰਤ]]
| language          = [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]]
| series            = 
| genre             = [[ਤਲਿੱਸਮੀ ਨਾਵਲ]]
| publisher         = ਲਹਿਰੀ ਬੁੱਕ ਡਿਪੋ, [[ਵਾਰਾਣਸੀ]], [[ਭਾਰਤ]]
| release_date      = 1888
| english_release_date = 
| media_type        = 
| pages             = 
| isbn              = 
| preceded_by       = 
| followed_by       = 
}}

'''''ਚੰਦ੍ਰਕਾਂਤ''''' ({{lang-hi|चन्द्रकान्त}}, {{lang-en|Chandrakanta|label=[[ਅੰਗੇਰਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]}}) [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]] ਦੇ ਆਰੰਭਿਕ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਲੇਖਕ [[ਦੇਵਕੀ ਨੰਦਨ ਖੱਤਰੀ]] ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ 19ਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਹ ਨਾਵਲ ਅੱਤਿਆਧਿਕ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਨੇ [[ਦੇਵਨਾਗਰੀ]] ਸਿੱਖੀ ਸੀ। ਇਹ [[ਤਲਿੱਸਮ]] ਅਤੇ [[ਠੱਗੀ]] ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਨਾਇਕਾ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੀ ਨਾਵਲ]]</text>
      <sha1>b0v7o1q3aqia62a8efd9tufeuuklu7t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼ੇਖ਼ ਮੁਜੀਬੁਰ ਰਹਿਮਾਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>51228</id>
    <revision>
      <id>811862</id>
      <parentid>811834</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T15:39:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>811862</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5295" sha1="i59ekzi9lbpkg80te0rzjf7q59gyylk" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| honorific-prefix    = ਬੰਗਬੰਧੂ
| name                = ਸ਼ੇਖ਼ ਮੁਜੀਬੁਰ ਰਹਿਮਾਨ
| native_name         = শেখ মুজিবুর রহমান
| native_name_lang    = bn
| image               = Sheikh Mujibur Rahman in 1950.jpg
| imagesize           = 250px
| office              = [[ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ]]
| primeminister       = [[ਤਾਜੁੱਦੀਨ ਅਹਿਮਦ]]
| term_start          = 11 ਅਪਰੈਲ 1971
| term_end            = 12 ਜਨਵਰੀ 1972
| predecessor         = ਪਦਵੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ
| successor           = [[ਸਈਦ ਨਜ਼ਰੁਲ ਇਸਲਾਮ|ਨਜ਼ਰੁਲ ਇਸਲਾਮ]] &lt;small&gt;(ਐਕਟਿੰਗ)&lt;/small&gt;
| office2             = [[ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀ]]
| president2          = [[ਅਬੂ ਸਈਦ ਚੌਧਰੀ]]&lt;br&gt;[[ਮੁਹੰਮਦ ਮੁਹੰਮਦੁੱਲਾ]]
| term_start2         = 12 ਜਨਵਰੀ 1972
| term_end2           = 24 ਜਨਵਰੀ 1975
| predecessor2        = [[ਤਾਜੁੱਦੀਨ ਅਹਿਮਦ]]
| successor2          = [[ਮੁਹੰਮਦ ਮਨਸੂਰ ਅਲੀ]]
| office3             = [[ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਚੌਥਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ]]
| primeminister3      = [[ਮੁਹੰਮਦ ਮਨਸੂਰ ਅਲੀ]]
| term_start3         = 25 ਜਨਵਰੀ 1975
| term_end3           = 15 ਅਗਸਤ 1975
| predecessor3        = [[ਮੁਹੰਮਦ ਮੁਹੰਮਦੁੱਲਾ]]
| successor3          = [[Khondaker Mostaq Ahmad]]
| birth_date          = {{Birth date|df=yes|1900|3|17}}
| birth_place         = [[ਟੁੰਗੀਪਾਰਾ ਉਪਾਜ਼ਿਲਾ|ਟੁੰਗੀਪਾਰਾ]], [[ਬੰਗਾਲ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ]], [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ]] &lt;br/&gt; (ਹੁਣ [[ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ]])
| death_date          = {{Death date and age|df=yes|1975|8|15|1900|3|17}}
| death_place         = [[ਢਾਕਾ]], ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼
| party               = [[ਬਕਸਾਲ|ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਕ੍ਰਿਸ਼ਕ ਸ਼੍ਰਮਿਕ ਅਵਾਮੀ ਲੀਗ]] &lt;small&gt;(1975)&lt;/small&gt;
| otherparty          = [[ਕੁੱਲ-ਹਿੰਦ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ]] &lt;small&gt;(1949 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਅਵਾਮੀ ਲੀਗ|ਅਵਾਮੀ ਲੀਗ]] &lt;small&gt;(1949–1975)&lt;/small&gt;
| spouse              = ਸ਼ੇਖ਼ ਫਾਜ਼ਿਲਾਤੁੰਨੇਸਾ ਮੁਜੀਬ
| children            = [[ਸ਼ੇਖ਼ ਹਸੀਨਾ]]&lt;br&gt;ਸ਼ੇਖ਼ ਰੇਹਾਨਾ&lt;br&gt;ਸ਼ੇਖ਼ ਕਮਲ&lt;br&gt;ਸ਼ੇਖ਼ ਜਮਾਲ&lt;br&gt;ਸ਼ੇਖ਼ ਰਸੇਲ
| alma_mater          = [[ਮੌਲਾਨਾ ਆਜ਼ਾਦ ਕਾਲਜ]]&lt;br&gt;[[ਢਾਕਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]
| religion            = [[ਇਸਲਾਮ]]
| nationality         = ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ੀ
}}

'''ਸ਼ੇਖ਼ ਮੁਜੀਬੁਰ ਰਹਿਮਾਨ''' ([[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲੀ|ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: Shekh Mujibur Rôhman; {{lang-bn|শেখ মুজিবুর রহমান}}), (17 ਮਾਰਚ 1900 - 15 ਅਗਸਤ 1975) [[ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼]] ਮਸ਼ਹੂਰ ਬੰਗਾਲੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਆਗੂ ਸੀ।&lt;ref&gt;[http://archive.thedailystar.net/newDesign/news-details.php?nid=150738 The founder of Bangladesh] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131023060257/http://archive.thedailystar.net/newDesign/news-details.php?nid=150738 |date=2013-10-23 }}. Archive.thedailystar.net (15 August 2010). Retrieved on 12 July 2013.&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੂੰ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਜਨਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ [[ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਅਵਾਮੀ ਲੀਗ|ਅਵਾਮੀ ਲੀਗ]] ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਸ਼ਸਤਰਬੰਦ ਲੜਾਈ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਦਵਾਈ। ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣੇ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀ ਵੀ ਬਣੇ।  ਉਹ ਸ਼ੇਖ ਮੁਜੀਬ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਬੰਗਬੰਧੂ ਦੀ ਪਦਵੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

15 ਅਗਸਤ 1975 ਨੂੰ ਫੌਜੀ ਤਖਤਾਪਲਟ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬੰਗਾਲੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ]]</text>
      <sha1>i59ekzi9lbpkg80te0rzjf7q59gyylk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੱਤਕਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>51883</id>
    <revision>
      <id>811855</id>
      <parentid>741189</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T14:19:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagtar Singh Dhandial</username>
        <id>44434</id>
      </contributor>
      <comment>ਸਮੱਗਰੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੀ</comment>
      <origin>811855</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7927" sha1="l3cbveary1ovxqnnexcix6xpludloix" xml:space="preserve">{{Infobox Martial art
| logo =
| logocaption =
| logosize =
| image =GatkaSikhProcessionBedford.JPG
| imagecaption = ਬੈਡਫੋਰਡ, [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] (2007) ਵਿੱਚ ਗੱਤਕੇ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ
| imagesize =
| name = ਗੱਤਕਾ
| aka =
| focus = ਹਥਿਆਰ
| hardness =
| country = [[ਭਾਰਤ]] , [[ਕਨੇਡਾ]] ਅਤੇ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ]] ਵਿੱਚ 
| creator = 
| parenthood =
| famous_pract = 
| olympic = ਨਹੀਂ
| website =
}}{{Sikhism sidebar}}
'''ਗੱਤਕਾ''' ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ [[ਜੰਗੀ ਕਲਾ]] ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੰਗਬੰਦੀ ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਨਾਂ ਨਾਲ ਟਾਕਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕਲਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਕੋਈ ਵੀ ਔਰਤ ਜਾਂ ਮਰਦ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘ ਇਸ ਕਲਾ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਣਗਿਣਤ ਕਲਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਕਲਾ ਹੈ [[ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ|[[ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ|ਸ਼ਸਤਰ ਕਲਾ]]]। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਇੱਕ ਸ਼ੈਲੀ ਹੈ ਗੱਤਕਾ ਜੋ ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਹੈ।

==ਵਿਧੀ==
ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਵਿਰੋਧੀ ਦਾ ਹਮਲਾ ਰੋਕਣਾ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਵਿਰੋਧੀ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ। ਗੱਤਕਾ ਖੇਡਣ ਲਈ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਗੱਤਕਾ ਸੋਟੀ ਜਾਂ ਤਲਵਾਰ ਅਤੇ ਹਮਲਾ ਰੋਕਣ ਲਈ ਢਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਗੱਤਕਾ ਇੱਕ ਮੀਟਰ ਦੇ ਕਰੀਬ ਲੰਬਾ ਡੰਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਰੇ ’ਤੇ ਹੱਥ ਦੀ ਚੰਗੀ ਪਕੜ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਇੱਕ ਗੱਦੀ ਲਗਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਢਾਲ ਲੱਕੜ ਜਾਂ ਲੋਹੇ ਦੀ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਪਾਸੇ ਫੜਨ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੁੰਡੀ ਲੱਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਗੱਤਕੇ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤਲਵਾਰ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਥਿਆਰਾਂ , ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਖੰਡਾ]], ਤਵਰ, ਬਰਛਾ, ਚੱਕਰ, ਨੇਜਾ ਅਤੇ ਜਾਲ ਨਾਲ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਹ ਗੱਤਕਾ ਖੇਡ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘਾਂ ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸਮੂਹਾਂ ਤਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ। ਮੇਲਿਆਂ ਅਤੇ ਨਗਰ-ਕੀਰਤਨ ਵਿੱਚ ਗੱਤਕੇਬਾਜ਼ੀ ਨੂੰ ਰੌਚਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। 
==ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧ==
ਸ਼ਸਤਰ ਵਿੱਦਿਆ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਨੂੰ [[ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ]] ਨੇ ਸੰਭਾਲਿਆ। ਤੀਜੇ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਧਿਆਨ, ਸਿਮਰਨ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਿਆ ਤੇ ਮਲ ਅਖਾੜੇ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ। ਛੇਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ]] ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਸ਼ਸਤਰ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਤਸੀਹੇ ਦੇ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਗਤਕਾ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵੀ ਕਰਵਾਏ ਜਾਣ ਲੱਗੇ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਘੋੜਸਵਾਰੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਹੁਦਿਆਂ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਲਈ ਗੱਤਕੇਬਾਜ਼ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਕਈ ਘਰਾਣਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਗਤਕਾ ਖੇਡਣ ਦੀ ਜਾਂਚ ਸਿਖਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਥਾਂ ’ਤੇ ਗਤਕੇ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਉਸ ਨੂੰ “ਅਖਾੜਾ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਤੱਕ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ।

===ਗੱਤਕਾ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ===
# [[Www.Gatkaa.com|ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੱਤਕਾ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਆਫ ਇੰਡੀਆ]]&lt;ref&gt;[http://www.ajdiawaaz.com/punjab_news/%E0%A8%AE%E0%A8%BE%E0%A8%B2%E0%A8%B5%E0%A8%BE/8477-%E0%A8%97%E0%A9%B1%E0%A8%A4%E0%A8%95%E0%A8%BE-%E0%A8%AB%E0%A9%88%E0%A8%A1%E0%A8%B0%E0%A9%87%E0%A8%B6%E0%A8%A8-%E0%A8%B5%E0%A9%B1%E0%A8%B2%E0%A9%8B%E0%A8%82-%E0%A8%9C%E0%A9%B0%E0%A8%AE%E0%A9%82-%E0%A8%95%E0%A8%B6%E0%A8%AE%E0%A9%80%E0%A8%B0-%E0%A8%97%E0%A9%B1%E0%A8%A4%E0%A8%95%E0%A8%BE-%E0%A8%90%E0%A8%B8%E0%A9%8B%E0%A8%B8%E0%A9%80%E0%A8%8F%E0%A8%B6%E0%A8%A8-%E0%A8%A6%E0%A8%BE-%E0%A8%97%E0%A8%A0%E0%A8%A8.html ajdiawaaz.com]&lt;/ref&gt;
# [https://Gatkaa.com ਵਿਸ਼ਵ ਗੱਤਕਾ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ]&lt;ref&gt;[http://www.dailyhamdard.com/article/3890-%E0%A8%AC%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%BE%E0%A8%A8%E0%A9%80%E0%A8%86-%E0%A8%9A-%E0%A8%AA%E0%A8%B9%E0%A8%BF%E0%A8%B2%E0%A9%80-%E0%A8%B5%E0%A8%BE%E0%A8%B0-%E0%A8%B9%E0%A9%8B%E0%A8%88-%E0%A8%97%E0%A9%B1%E0%A8%A4%E0%A8%95%E0%A8%BE-%E0%A8%9A%E0%A9%88%E0%A8%82%E0%A8%AA%E0%A9%80%E0%A8%85%E0%A8%A8%E0%A8%B8%E0%A8%BC%E0%A8%BF%E0%A8%AA-.aspx dailyhamdard.com]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

==ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ==
* Nanak Dev Singh Khalsa &amp; Sat Katar Kaur Ocasio-Khalsa (1991) ''Gatka as taught by Nanak Dev Singh, Book One - Dance of the Sword'' (2nd Edition). GT International, Phoenix, Arizona. {{ISBN|0-89509-087-2}}
* {{cite web |title=The Fairbairn Sykes Fighting Knives |url=https://www.fairbairnsykesfightingknives.com/x-daggers.html |website=X-Daggers |access-date=21 January 2022 |language=en}}
* Olaf Janson (2015) [[Fairbairn–Sykes fighting knife]]: [http://www.gotavapen.se/gota/artiklar/fs/fs_knife1.htm The famous fighting knife used by British commandos and SOE during WW2.] Gothia Arms Historical Society

{{Commons category|Gatka|ਗੱਤਕਾ}}

{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਜੰਗੀ ਕਲਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਵਾਕਾਂਸ਼]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਿਹੰਗ]]</text>
      <sha1>l3cbveary1ovxqnnexcix6xpludloix</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh</title>
    <ns>3</ns>
    <id>56837</id>
    <revision>
      <id>811914</id>
      <parentid>809213</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T07:19:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MediaWiki message delivery</username>
        <id>7061</id>
      </contributor>
      <comment>/* This Month in Education: June 2025 */ ਨਵਾਂ ਭਾਗ</comment>
      <origin>811914</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="227563" sha1="nk05crv6v1td8e1x3iufmueg8szmarj" xml:space="preserve">{{ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂੰ}}[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep Gill|Satdeep Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੮:੩੧, ੧ ਮਾਰਚ ੨੦੧੫ (UTC)
ਮਦਦ ਦੇਣ ਅਤੇ ਜੀ ਆਇਆਂ ਕਹਿਣ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ ।ਮੈਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਿੱਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ।ਰਫਤਾਰ ਅਜੇ ਧੀਮੀ ਹੈ।
== ਸਵਾਲ ==

{{ ਮਦਦ }}
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਹਵਾਲੇ ਕਿਵੇਂ ਜੋੜੀਦੇ ਹਨ? [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੧:੧੫, ੨੯ ਮਾਰਚ ੨੦੧੫ (UTC)
:ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ [https://en.wikipedia.org/wiki/Help:Referencing_for_beginners#Manual_referencing ਇਹ ਲਿੰਕ ] ਦੇਖ ਲਵੋ ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਹੈ ਤੇ ਫਰਮੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹਵਾਲੇ ਜੋੜਨ ਲਈ ਹੈ।ਪੂਰੀ ਮਦਦ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਫਰਮਿਆਂ ਨਾਲ ਹਵਾਲੇ ਜੋੜ ਸਕੋਗੇ ਜੋ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਥੋੜ੍ਹੀ ਮੁਹਾਰਤ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ।[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Guglani|Guglani]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Guglani|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੫:੦੨, ੨੯ ਮਾਰਚ ੨੦੧੫ (UTC)
::ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ, ਜਨਾਬ। ਹੌਲ਼ੀ-ਹੌਲ਼ੀ ਸਿੱਖ ਜਾਓਗੇ ਕੋਈ ਔਖਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਕੇਰਾਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਕੋਈ ਵੀ ਲਿੰਕ &lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;&lt;/nowiki&gt; ਅਤੇ &lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; ਟੈਗਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਲਿਖ ਕੇ ਇਹਨਾਂ ਟੈਗਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਲਾਇਨ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਹਵਾਲਾ ਦੇਣਾ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਵੇਖੋ:

&lt;pre&gt;ਇਸ ਦੀ ਮੌਤ ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਨਾਲ਼ ਹੋਈ।&lt;ref&gt;www.example.com/abc/def.htm&lt;/ref&gt;&lt;/pre&gt;

ਅਤੇ ਹਾਂ ਸਫ਼ੇ/ਲੇਖ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਤੇ &lt;nowiki&gt;==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}&lt;/nowiki&gt; ਲਿਖਣਾ ਨਾ ਭੁੱਲਿਓ। :-) --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Radioshield|Radioshield]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Radioshield|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੬:੨੫, ੨੯ ਮਾਰਚ ੨੦੧੫ (UTC)
:::ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੱਤੀ ਪੰਕਤੀ ਇੰਝ ਦਿਖੇਗੀ
 ਇਸ ਦੀ ਮੌਤ ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਨਾਲ਼ ਹੋਈ।&lt;ref&gt;www.example.com/abc/def.htm&lt;/ref&gt;
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}} :-)[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Guglani|Guglani]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Guglani|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੦:੪੨, ੩੦ ਮਾਰਚ ੨੦੧੫ (UTC)
ਹੁਣ ਗੱਲ ਕੁਝ ਸਮਝ ਪਈ ਹੈ ।ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਜੀ।

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੨੦:੧੫, ੩੦ ਮਾਰਚ ੨੦੧੫ (UTC)
&lt;ref&gt;ਕਮਲਦੀੋਪ ਸਿੰਘ &lt;/ref&gt;

==ਦੂਜੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਾਲ ਲੇਖ ਨੂੰ ਜੋੜਣ ਸਬੰਧੀ ==
ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਕਿਸੇ ਲੇਖ ਨੂੰ ਦੂਜੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਜੋੜ ਸਕਦੇ ਹਾਂ  ਜੀ[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੭:੫੬, ੨੮ ਅਪ੍ਰੈਲ ੨੦੧੫ (UTC)
:ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ {{ਪਿੰਗ|Mulkh Singh}} ਜੀ।

ਕਿਸੇ ਵੀ ਲੇਖ ਨੂੰ ਦੂਜੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਲਈ ਹੇਠ ਦੱਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਦਮ-ਦਰ-ਕਦਮ ਕਰਦੇ ਜਾਓ

* ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਖੋ ਕਿ ਪੰਨੇ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਬੋਲੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਨਹੀਂ 

* ਜੇਕਰ ਸੂਚੀ ਦਿਖ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਮਝੋ ਕਿ ਲੇਖ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹੋਰ ਬੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ 

ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਤਾਂ 

* ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ '''ਬੋਲੀਆਂ''' ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ Add Links ਨਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਉਪਲਬਧ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਦਬਾਓ ਅਰਥਾਤ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ

* ਇਸਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ’ਤੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਬਕਸਾ ਨਜ਼ਰੀਂ ਆਵੇਗਾ। ਇਸ ਬਕਸੇ ਵਿੱਚ ਦੋ ਆਗਤ-ਖੇਤਰ (input fields) ਉਪਲਬਧ ਹੋਣਗੇ।

* ਪਹਿਲੇ ਆਗਤ-ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ '''enwiki''' ਭਰ ਦੇਵੋ ਅਤੇ ਫਿਰ ਦੂਜਾ ਆਗਤ-ਖੇਤਰ ਵੀ ਲਿਖਣ ਸਮਰੱਥ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। 

* ਦੂਜੇ ਆਗਤ-ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਬੰਧਿਤ ਪੰਨੇ ਦਾ ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਾਲੇ ਪੰਨੇ ਵਿੱਚ ਨਾਂ ਹੈ ਉਹ ਲਿਖ ਦੇਵੋ।

ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸਨੂੰ ਪੱਕਾ ਕਰਨ ਲਈ done ਕਰਨ ਦੀ ਚੋਣ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪੰਨੇ ਨੂੰ refresh ਯਾਨੀ ਕਿ ਮੁੜ-ਤਾਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀ ਚੋਣ  ਨੂੰ ਵੀ ਚੁਣੋ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੁਹਾਡਾ ਪੰਨਾ ਹੋਰ ਬੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜ ਜਾਵੇਗਾ।

--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satnam S Virdi|Satnam S Virdi]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satnam S Virdi|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:09, 7 ਅਪਰੈਲ 2016 (UTC)

== ਲੇਖ ਸੁਧਾਰ ਐਡਿਟਾਥਨ ਸਬੰਧੀ ==

ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, ਅਪ੍ਰੈਲ ਦੇ ਲੇਖ ਸੁਧਾਰ ਐਡਿਟਾਥਨ ਜੋ ਪੰਨੇ ਤੁਸੀਂ ਸੁਧਾਰੇ ਹਨ ਜ਼ਰਾ ਇੱਕ ਝਾਤ ਮਾਰ ਕੇ ਦੇਖ ਲਵੋ ਕਿ ਮੁਲਾਂਕਣ ਲਈ ਉਹ [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਲੇਖ_ਸੁਧਾਰ_ਐਡਿਟਾਥਾਨ_(1-30_ਅਪਰੈਲ_2016)|ਇਸ ਸੂਚੀ]] ਜੋੜੇ ਗਏ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ।ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡਾ ਕੋਈ ਲੇਖ ਸੂਚੀਬੱਧ ਹੋਣ ਤੋਂ ਰਹਿ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਮੈਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਧੰਨਵਾਦ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satnam S Virdi|Satnam S Virdi]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satnam S Virdi|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:49, 6 ਮਈ 2016 (UTC)

==ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਇੱਕ ਬਾਰਨਸਟਾਰ==

{| style=&quot;border: 1px solid {{{border|gray}}}; background-color: {{{color|#fdffe7}}}; width=100%;&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; valign=&quot;middle&quot; | [[File:Articles for improvement star.svg|200px]]
|rowspan=&quot;2&quot; |
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;&quot; | '''[[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਲੇਖ ਸੁਧਾਰ ਐਡਿਟਾਥਾਨ (1-30 ਅਪਰੈਲ 2016)|ਲੇਖ ਸੁਧਾਰ ਐਡਿਟਾਥਾਨ ]]'''
|-
|style=&quot;vertical-align: middle; direction:ltr; border-top: 1px solid gray;&quot; |&lt;br/&gt; '''ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਲੇਖ ਸੁਧਾਰ ਐਡਿਟਾਥਾਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਬਹੁਤ ਬਹੁਤ  ਸ਼ੁਕਰੀਆ!''' &lt;br/&gt;'''ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਅੱਗੇ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਹੀ ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੰਦੇ ਰਹੋਗੇ।'''--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Baljeet Bilaspur|Baljeet Bilaspur]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Baljeet Bilaspur|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:14, 8 ਮਈ 2016 (UTC)
|}
==[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ਜੀ ਦੇ ਲੇਖ ==

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ਜੀ ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ,ਤੁਹਾਡੇ ਕਈ ਲੇਖ ਬੜੇ ਮੁੱਲਵਾਨ ਹਨ ਮਸਲਨ &quot;ਕਿਸਾਨ ਖੁਦਕਸ਼ੀਆਂ &quot; ਵਾਲਾ ਲੇਖ| ਅਜਿਹੇ ਹੋਰ ਲੇਖ ਵੀ ਬਣਾਓਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ| ਧਨਵਾਦ  --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Harvinder Chandigarh|Harvinder Chandigarh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Harvinder Chandigarh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:20, 22 ਅਗਸਤ 2016 (UTC)

== ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਇੱਕ ਬਾਰਨਸਟਾਰ! ==

{| style=&quot;background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;vertical-align: middle; padding: 5px;&quot; | [[ਤਸਵੀਰ:Original Barnstar Hires.png|100px]]
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;&quot; | '''ਮੂਲ ਬਾਰਨਸਟਾਰ'''
|-
|style=&quot;vertical-align: middle; padding: 3px;&quot; | ਤੁਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਉੱਪਰ ਵਧੀਆ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਂ, ਉਮੀਦ ਹੈ ਇਹ ਮਿਹਨਤ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਰੀ ਰਹੇਗੀ।  [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nirmal Brar Faridkot|Nirmal Brar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nirmal Brar Faridkot|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:59, 30 ਜੂਨ 2018 (UTC)
|}
ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਜੀ। 
[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]])
==ਸਵਾਲ==
{{ਮਦਦ}}
ਮੈਂ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਹਵਾਲੇ ਦੇਣ ਲਈ ਲਿੰਕ ਤੋਂ ਹੀ ਵੇਰਵਾ generate ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਤਰੀਕਾ ਵਰਤ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦਿੱਕਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਭਾਸ਼ਾ english ਜਾਂ ENG US ਆਪੇ ਭਰਿਆ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਲਿੰਕ ਪੰਜਾਬੀ ਅਖਬਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਦੂਜਾ ਲਿੰਕ ਵਾਲੇ ਲੇਖ ਦੇ ਲੇਖਕ ਦਾ ਨਾਂ ਭੀ ਨਹੀਂ ਭਰਿਆ ਹੁੰਦਾ।ਮੈਂ ਇਸ  ਲਈ edit ਵਾਲਾ ਤਰੀਕਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਕੇ ਠੀਕ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਕੀ ਇਸ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਸਮੇਂ ਦੀ ਬੱਚਤ ਹੋ ਸਕੇ ? ਮਦਦ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜੀ।
[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:21, 23 ਜੁਲਾਈ 2018 (UTC)

== MiniTTT ਸੰਬੰਧੀ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਬਾਰੇ ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ {{ping|Mulkh Singh}} ਜੀ,

[[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੱਥ]] ਉੱਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 15-16 ਜੂਨ 2019 ਨੂੰ MiniTTT ਕਰਵਾਉਣ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਇਸਦੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਸੱਥ ਤੇ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਲਈ [https://pa.wikipedia.org/wiki/ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੱਥ#15-16_ਜੂਨ_ਨੂੰ_ਪੰਜਾਬ_ਵਿੱਚ_MiniTTT_ਕਰਵਾਉਣ_ਸੰਬੰਧੀ ਇੱਥੇ] ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ। ਧੰਨਵਾਦ - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satpal (CIS-A2K)|Satpal (CIS-A2K)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satpal (CIS-A2K)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 10:55, 5 ਜੂਨ 2019 (UTC)

== Community Insights Survey ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

'''Share your experience in this survey'''

Hi {{PAGENAME}},

The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey about your experience with {{SITENAME}} and Wikimedia. The purpose of this survey is to learn how well the Foundation is supporting your work on wiki and how we can change or improve things in the future. The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation.

Please take 15 to 25 minutes  to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(sasiawps,act5) give your feedback through this survey]'''.  It is available in various languages.

This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English).

Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey.

Sincerely,
&lt;/div&gt; [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 15:55, 9 ਸਤੰਬਰ 2019 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RMaung (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(sasia_wps,act5)&amp;oldid=19352893 --&gt;

== Reminder: Community Insights Survey ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

'''Share your experience in this survey'''

Hi {{PAGENAME}},

A couple of weeks ago, we invited you to take the Community Insights Survey. It is the Wikimedia Foundation’s annual survey of our global communities. We want to learn how well we support your work on wiki. We are 10% towards our goal for participation. If you have not already taken the survey, you can help us reach our goal! '''Your voice matters to us.'''

Please take 15 to 25 minutes  to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(sasiawps,act5) give your feedback through this survey]'''.  It is available in various languages.

This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English).

Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey.

Sincerely,
&lt;/div&gt; [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 19:35, 20 ਸਤੰਬਰ 2019 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RMaung (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(sasia_wps,act5)&amp;oldid=19397776 --&gt;

== Reminder: Community Insights Survey ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

'''Share your experience in this survey'''

Hi {{PAGENAME}},

There are only a few weeks left to take the Community Insights Survey! We are 30% towards our goal for participation. If you have not already taken the survey, you can help us reach our goal!
With this poll, the Wikimedia Foundation gathers feedback on how well we support your work on wiki. It only takes 15-25 minutes to complete, and it has a direct impact on the support we provide.

Please take 15 to 25 minutes  to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(sasiawps,act5) give your feedback through this survey]'''.  It is available in various languages.

This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English).

Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey.

Sincerely,
&lt;/div&gt; [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 17:30, 4 ਅਕਤੂਬਰ 2019 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RMaung (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(sasia_wps,act5)&amp;oldid=19433037 --&gt;

== ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਖੋਜ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਕੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰੋ ==

ਪਿਆਰੇ {{ping|user:Mulkh Singh}},

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਉੱਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਲਈ ਸ਼ੁਕਰੀਆ,

ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਖੋਜ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈ ਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰੋ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ, [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_2i2sbUVQ4RcH7Bb ਕੁਝ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਦਿਓ] ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਭਾਗੀਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਵੀਡੀਓ ਕੌਲਾਂ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਾਂ ਤਹਿ ਕਰਾਂਗੇ।

ਧੰਨਵਾਦ, [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:BGerdemann (WMF)|BGerdemann (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:BGerdemann (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 23:14, 2 ਜੂਨ 2020 (UTC)

ਇਹ ਸਰਵੇ ਇੱਕ ਤੀਜੀ ਧਿਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਲਈ ਕੁਝ ਸ਼ਰਤਾਂ ਲਾਗੂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਪ੍ਰਾਈਵੇਸੀ ਅਤੇ ਡੇਟਾ-ਸੰਭਾਲਣ ਬਾਰੇ ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ, [https://drive.google.com/file/d/1ck7A3qq9Lz3lEjHoq4PYO-JJ8c7G6VVW/view ਸਰਵੇਖਣ ਪ੍ਰਾਈਵੇਸੀ ਸਟੇਟਮੈਂਟ] ਵੇਖੋ।

== Project Tiger 2.0 - Feedback from writing contest participants (editors) and Hardware support recipients ==

&lt;div style=&quot;border:8px red ridge;padding:6px;&gt;
[[File:Emoji_u1f42f.svg|right|100px|tiger face]]
Dear Wikimedians,

We hope this message finds you well.

We sincerely thank you for your participation in Project Tiger 2.0 and we want to inform you that almost all the processes such as prize distribution etc related to the contest have been completed now. As we indicated earlier, because of the ongoing pandemic, we were unsure and currently cannot conduct the on-ground community Project Tiger workshop. 

We are at the last phase of this Project Tiger 2.0 and as a part of the online community consultation, we request you to spend some time to share your valuable feedback on the Project Tiger 2.0 writing contest.

Please '''fill this [https://docs.google.com/forms/d/1ztyYBQc0UvmGDBhCx88QLS3F_Fmal2d7MuJsiMscluY/viewform form]''' to share your feedback, suggestions or concerns so that we can improve the program further. 

'''Note: If you want to answer any of the descriptive questions in your native language, please feel free to do so.'''

Thank you. [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:05, 11 ਜੂਨ 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh Gill@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_Gill/list-1/PT2.0_Participants&amp;oldid=20161046 --&gt;
&lt;/div&gt;

== We sent you an e-mail ==

Hello {{PAGENAME}},

Really sorry for the inconvenience. This is a gentle note to request that you check your email. We sent you a message titled &quot;The Community Insights survey is coming!&quot;. If you have questions, email surveys@wikimedia.org. 

You can [[:m:Special:Diff/20479077|see my explanation here]].

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:53, 25 ਸਤੰਬਰ 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Samuel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Samuel_(WMF)/Community_Insights_survey/other-languages&amp;oldid=20479295 --&gt;

== WMWM 2021 Newsletter #1 ==

Namaskar,

You are receiving this notification as you are one of the subscriber of [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Newsletter|Wikimedia Wikimeet India 2021 Newsletter]]. We are sharing with you the first newsletter featuring news, updates and plans related to the event. You can find our first issue '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Newsletter/2020-12-01|here]]'''. If you do not want to receive this kind of notification further, you can remove yourself from [[:m:Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2021|here]].

Sent through [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:57, 1 ਦਸੰਬਰ 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Bodhisattwa@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=20717190 --&gt;

== Reminder: Festive Season 2020 edit-a-thon ==

Dear Wikimedians, 

Hope you are doing well. This message is to remind you about &quot;[[Festive Season 2020 edit-a-thon|Festive Season 2020 edit-a-thon]]&quot;, which is going to start from tonight (5 December) 00:01 am and will run till 6 December, 11:59 pm IST. &lt;br/&gt;&lt;br/&gt;
Please give some time and provide your support to this event and participate. You are the one who can make it successful! Happy editing! Thank You [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 15:53, 4 December 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Satpal_(CIS-A2K)/Festive_Season_2020_Participants&amp;oldid=20746996 --&gt;

== Token of appreciation: Festive Season 2020 edit-a-thon ==

&lt;div style=&quot; border-left:12px red ridge; padding-left:18px;box-shadow: 10px 10px;box-radius:40px;&gt;[[File:Rangoli on Diwali 2020 at Moga, Punjab, India.jpg|right|110px]]

Hello, we would like to thank you for participating in [[:m: Festive Season 2020 edit-a-thon|Festive Season 2020 edit-a-thon]]. Your contribution made the edit-a-thon fruitful and successful. Now, we are taking the next step and we are planning to send a token of appreciation to them who contributed to this event. Please fill the given Google form for providing your personal information as soon as possible. After getting the addresses we can proceed further.

Please find the form [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScBp37KHGhzcSTVJnNU7PSP_osgy5ydN2-nhUplrZ6aD7crZg/viewform here]. Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:52, 14 ਦਸੰਬਰ 2020 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/list/Festive_Season_2020_Participants&amp;oldid=20811654 --&gt;

== Wikimedia Wikimeet India 2021 Newsletter #2 ==

&lt;div style=&quot;border:4px red ridge; background:#fcf8de; padding:8px;&gt;
Hello,&lt;br&gt;
The second edition of Wikimedia Wikimeet India 2021 newsletter has been published. We have started a logistics assessment. The objective of the survey is to collect relevant information about the logistics of the Indian Wikimedia community members who are willing to participate in the event. Please spend a few minutes to fill  [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdkSwR3UHRZnD_XYIsJhgGK2d6tJpb8dMC4UgJKAxyjZKA2IA/viewform this form].

There are other stories. Please read the '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Newsletter/2020-12-16|full newsletter here]]'''. 

To subscribe or unsubscribe the newsletter, please visit [[:m:Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2021|this page]]. --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 01:40, 17 ਦਸੰਬਰ 2020 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Titodutta@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=20756436 --&gt;

== Submission Open for Wikimedia Wikimeet India 2021 ==

''Sorry for writing this message in English - feel free to help us translating it''

Hello,

We are excited to announce that submission for session proposals has been opened for Wikimedia Wikimeet India 2021, the upcoming online wiki-event which is to be conducted from 19 – 21 February 2021 during the occasion of International Mother Language Day. The submission will remain open until 24 January 2021.

'''You can submit your session proposals here -'''&lt;br/&gt;
https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Wikimeet_India_2021/Submissions&lt;br/&gt;
{{Clickable button 2|Click here to Submit Your session proposals|class=mw-ui-progressive|url=https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Wikimeet_India_2021/Submissions}}

A program team has been formed recently from highly experienced Wikimedia volunteers within and outside India. It is currently under the process of expansion to include more diversity in the team. The team will evaluate the submissions, accept, modify or reject them, design and finalise the program schedule by the end of January 2021. Details about the team will come soon.

We are sure that you will share some of your most inspiring stories and conduct some really exciting sessions during the event. Best of luck for your submissions!

Regards,&lt;br/&gt;
Jayanta&lt;br/&gt;
On behalf of WMWM India 2021
&lt;!-- Message sent by User:Jayantanth@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=20756436 --&gt;

==Wikipedia Asian Month 2020==
[[File:WAM logo without text.svg|right|120px|Wikipedia Asian Month 2020]]
&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
Dear organizers,

Many thanks for all your dedication and contribution of [[:meta:Wikipedia Asian Month 2020]]. We are here welcome you update the [[:meta:Wikipedia Asian Month 2020/Organizers and jury members|judge member list]], [[:meta:Wikipedia Asian Month 2020/Status|status]] and [[:meta:Wikipedia Asian Month 2020/Ambassadors|ambassador list]] for Wikipedia Asian Month 2020. Here will be two round of qualified participants' address collection scheduled: January 1st and January 10th 2021. To make sure all the qualified participants can receive their awards, we need your kind help. 

If you need some assistance, please feel free to contact us via sending email to info@asianmonth.wiki. To reduce misunderstanding, please contact us in English.

Happy New Year and Best wishes,

[[:meta:Wikipedia Asian Month 2020/Team#International Team|Wikipedia Asian Month International Team]], 2020.12
&lt;/div&gt;

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 19:33, 30 ਦਸੰਬਰ 2020 (UTC) ਮੁਬਾਰਕਾਂ ਮੁਲਖ ਸਿੰਘ ਜੀ। ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ 2020 ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੇਖ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਤੁਸੀਂ ਦੂਜੇ ਸਥਾਨ ਉੱਪਰ ਰਹੇ। ਇਸ ਜਿੱਤ ਦੀ ਵਧਾਈ ਦਿੰਦਿਆਂ ਅਸੀਂ ਇਹ ਆਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਅੱਗੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਸੇਵਾ-ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖੋਂਗੇ। ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਲਈ ਸ਼ੁਭਕਾਮਨਾਵਾਂ।

== Wikimedia Wikimeet India 2021 Newsletter #3 ==

&lt;div style=&quot;border:4px red ridge; background:#fcf8de; padding:8px;&gt;
Hello,&lt;br&gt;
Happy New Year! The third edition of Wikimedia Wikimeet India 2021 newsletter has been published. We have opened proposals for session submissions. If you want to conduct a session during the event, you can propose it [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Submissions|here]] before 24 Jamuary 2021.  

There are other stories. Please read the '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Newsletter/2021-01-01|full newsletter here]]'''. 

To subscribe or unsubscribe the newsletter, please visit [[:m:Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2021|this page]]. -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:56, 1 ਜਨਵਰੀ 2021 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Titodutta@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=20756436 --&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Bodhisattwa@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=20915971 --&gt;

== Reminder: Wikipedia 20th celebration &quot;the way I &amp; my family feels&quot; ==

&lt;div style=&quot;border:4px red ridge; background:#fcf8de; padding:8px;&gt;
'''Greetings,'''

A very Happy New Year 2021. As you know this year we are going to celebrate Wikipedia's 20th birthday on 15th January 2021, to start the celebration, I like to invite you to participate in the event titled '''&quot;[https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikipedia_20th_celebration_the_way_I_%26_my_family_feels Wikipedia 20th celebration the way I &amp; my family feels]&quot;'''
 
The event will be conducted from 1st January 2021 till 15th January and another one from 15th January to 14th February 2021 in two segments, details on the event page.

Please have a look at the event page: ''''&quot;[https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikipedia_20th_celebration_the_way_I_%26_my_family_feels Wikipedia 20th celebration the way I &amp; my family feels]&quot;'''

Let's all be creative and celebrate Wikipedia20 birthday, '''&quot;the way I and my family feels&quot;'''.  

If you are interested to contribute please participate. Do feel free to share the news and ask others to participate. 

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Marajozkee|Marajozkee]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Marajozkee|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:27, 1 ਜਨਵਰੀ 2021 (UTC)
&lt;/div&gt;

== Wikipedia Asian Month 2020 Postcard ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
[[File:Wikipedia_Asian_Month_Logo.svg|link=m:Wikipedia_Asian_Month_2020|right|120px|Wikipedia Asian Month 2020]]
Dear Participants, Jury members and Organizers,

Congratulations!

It's Wikipedia Asian Month's honor to have you all participated in Wikipedia Asian Month 2020, the sixth Wikipedia Asian Month. Your achievements were fabulous, and all the articles you created make the world can know more about Asia in different languages! Here we, the Wikipedia Asian Month International team, would like to say thank you for your contribution also cheer for you that you are eligible for the postcard of Wikipedia Asian Month 2020. Please kindly fill '''[https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSftK0OwA_f1ZVtCULlyi4bKU9w2Z7QfW4Y_1v9ltdTIFKFcXQ/viewform the form]''', let the postcard can send to you asap! 

* This form will be closed at February 15.
* For tracking the progress of postcard delivery, please check '''[[:m:Wikipedia Asian Month 2020/Organizers and jury members|this page]]'''.

Cheers!

Thank you and best regards,

[[:m:Wikipedia_Asian_Month_2020/Team#International_Team|Wikipedia Asian Month International Team]], 2021.01&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:KOKUYO@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/WAM_2020_Postcards&amp;oldid=20923776 --&gt;

== Wikipedia 20th anniversary celebration edit-a-thon ==

[[File:WP20Symbols CAKE1.svg|thumb|70px|right]]

Dear editor, 

I hope this message finds you well. [[:m: Wikipedia 20th anniversary celebration edit-a-thon|Wikipedia 20th anniversary celebration edit-a-thon]] is going to start from tomorrow. This is a gentle reminder. Please take part. Happy editing. Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:03, 8 ਜਨਵਰੀ 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Wikipedia_20th_anniversary_celebration_edit-a-thon/lists/Participants&amp;oldid=20941552 --&gt;

== Wikipedia Asian Month 2020 Postcard ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
[[File:Wikipedia_Asian_Month_Logo.svg|link=m:Wikipedia_Asian_Month_2020|right|120px|Wikipedia Asian Month 2020]]
Dear Participants and Organizers,

Kindly remind you that we only collect the information for Wikipedia Asian Month postcard 15/02/2021 UTC 23:59. If you haven't filled the [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSftK0OwA_f1ZVtCULlyi4bKU9w2Z7QfW4Y_1v9ltdTIFKFcXQ/viewform Google form], please fill it asap. If you already completed the form, please stay tun, [[:m:Wikipedia Asian Month 2020/Postcards and Certification|wait for the postcard and tracking emails]].

Cheers!

Thank you and best regards,

[[:m:Wikipedia Asian Month 2020/Team#International Team|Wikipedia Asian Month International Team]], 2021.01
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:KOKUYO@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/WAM_2020_Postcards&amp;oldid=20923776 --&gt;

== Wikimedia Wikimeet India 2021 Newsletter #4 ==

&lt;div style=&quot;border:1px #808080 ridge; background:Azure; padding:8px;&gt;
Hello,&lt;br&gt;
Happy New Year! The fourth edition of Wikimedia Wikimeet India 2021 newsletter has been published. We have opened the registration for participation for this event. If you want to participate in the event, you can register yourself [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Registration|here]] before 16 February 2021.  

There are other stories. Please read the '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Newsletter/2021-16-01|full newsletter here]]'''. 

To subscribe or unsubscribe the newsletter, please visit [[:m:Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2021|this page]].[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:12, 17 ਜਨਵਰੀ 2021 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Jayantanth@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=20977965 --&gt;

== Wikimedia Wikimeet India 2021 Newsletter #5 ==

&lt;div style=&quot;border:1px #808080 ridge; background:Azure; padding:8px;&gt;
Hello,&lt;br&gt;
Greetings!! The fifth edition of Wikimedia Wikimeet India 2021 newsletter has been published. We have opened the registration for participation for this event. If you want to participate in the event, you can register yourself [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Registration|here]] before '''16 February 2021'''.  

There are other stories. Please read the '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Newsletter/2021-02-01|full newsletter here]]'''. 

To subscribe or unsubscribe the newsletter, please visit [[:m:Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2021|this page]].&lt;br&gt;[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:49, 3 ਫ਼ਰਵਰੀ 2021 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Jayantanth@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=21052845 --&gt;

== Wikimedia Wikimeet India 2021 Newsletter #5 ==

&lt;div style=&quot;border:1px #808080 ridge; background:Azure; padding:8px;&gt;
Hello,&lt;br&gt;
Greetings!! The fifth edition of Wikimedia Wikimeet India 2021 newsletter has been published. We have opened the registration for participation for this event. If you want to participate in the event, you can register yourself [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Registration|here]] before '''16 February 2021'''.  

There are other stories. Please read the '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Newsletter/2021-02-01|full newsletter here]]'''. 

To subscribe or unsubscribe the newsletter, please visit [[:m:Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2021|this page]].&lt;br&gt;[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:53, 3 ਫ਼ਰਵਰੀ 2021 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Jayantanth@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=21052845 --&gt;

== Wikimedia Wikimeet India 2021 Program Schedule: You are invited 🙏 ==

[[File:WMWMI logo 2.svg|right|150px]]
&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Hello {{BASEPAGENAME}},

Hope this message finds you well. [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021|Wikimedia Wikimeet India 2021]] will take place from '''19 to 21 February 2021 (Friday to Sunday)'''. Here is some quick important information:

* A tentative schedule of the program is published and you may see it [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Program|here]]. There are sessions on different topics such as Wikimedia Strategy, Growth, Technical, etc. You might be interested to have a look at the schedule.
* The program will take place on Zoom and the sessions will be recorded.
* If you have not registered as a participant yet, please register yourself to get an invitation, The last date to register is '''16 February 2021'''.
* Kindly share this information with your friends who might like to attend the sessions.

Schedule : '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Program|Wikimeet program schedule]]'''. Please register '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Registration|here]]'''.

Thanks&lt;br/&gt;
On behalf of Wikimedia Wikimeet India 2021 Team
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Jayantanth@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Wikimedia_Wikimeet_India_2021/list/active&amp;oldid=21060878 --&gt;

== This Month in Education: February 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 2 • February 2021&lt;/span&gt;
----&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/February 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/February 2021/Headlines|Headlines]] • [[metawiki:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issuse&lt;/span&gt;&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/February 2021/Education news bytes|Wikimedia Education news bytes]]
* [[outreach:Education/News/February 2021/Featured education community member of February 2021|Featured education community member of February 2021]]
* [[outreach:Education/News/February 2021/Karvachar Wikiclub continues its activities online|Karvachar Wikiclub continues its activities online]]
* [[outreach:Education/News/February 2021/Over 4,000 references added|Over 4,000 more references added! 1Lib1Ref campaign in Poland]]
* [[outreach:Education/News/February 2021/Philippines Climate Change Translate-a-thon|Philippines Climate Change Translate-a-thon]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 07:34, 24 ਫ਼ਰਵਰੀ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21035028 --&gt;

== This Month in Education: February 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 2 • February 2021&lt;/span&gt;
----&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/February 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/February 2021/Headlines|Headlines]] • [[metawiki:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issuse&lt;/span&gt;&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/February 2021/Education news bytes|Wikimedia Education news bytes]]
* [[outreach:Education/News/February 2021/Featured education community member of February 2021|Featured education community member of February 2021]]
* [[outreach:Education/News/February 2021/Karvachar Wikiclub continues its activities online|Karvachar Wikiclub continues its activities online]]
* [[outreach:Education/News/February 2021/Over 4,000 references added|Over 4,000 more references added! 1Lib1Ref campaign in Poland]]
* [[outreach:Education/News/February 2021/Philippines Climate Change Translate-a-thon|Philippines Climate Change Translate-a-thon]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 12:20, 24 ਫ਼ਰਵਰੀ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21035028 --&gt;

== [Small wiki toolkits] Workshop on &quot;Debugging/fixing template errors&quot; - 27 March 2021 (Saturday) ==

Greetings, this is to inform you that as part of the Small wiki toolkits (South Asia) initiative, a workshop on &quot;Debugging/fixing template errors&quot; will be conducted on upcoming Saturday (27 March). We will learn how to address the common template errors on wikis (related but not limited to importing templates, translating them, Lua, etc.)

Details of the workshop are as follows:
*Date: 27 March
*Timings: 15:30 to 17:00 (IST), 15:45 to 17:15 (NPT), 16:00 to 17:30 (BST)
*Languages supported: English and Hindi
*Meeting link: https://meet.google.com/cyo-mnrd-ryj

If you are interested, please [[:m:Small_wiki_toolkits/South_Asia/Registration#Debugging_template_errors_workshop|sign-up on the registration page]].

Regards, [[:m:Small_wiki_toolkits/South_Asia/Organization|Small wiki toolkits - South Asia organizers]], 13:03, 23 ਮਾਰਚ 2021 (UTC)

''If you would like unsubscribe from updates related &quot;Small wiki toolkits - South Asia&quot;, kindly remove yourself from [[:m:Global message delivery/Targets/Small wiki toolkits - South Asia|this page]].''
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Small_wiki_toolkits_-_South_Asia&amp;oldid=21249539 --&gt;

== [Small wiki toolkits] Workshop on &quot;Debugging/fixing template errors&quot; - 27 March 2021 (Saturday) ==

Greetings, this is to inform you that as part of the Small wiki toolkits (South Asia) initiative, a workshop on &quot;Debugging/fixing template errors&quot; will be conducted on upcoming Saturday (27 March). We will learn how to address the common template errors on wikis (related but not limited to importing templates, translating them, Lua, etc.)

Details of the workshop are as follows:
*Date: 27 March
*Timings: 15:30 to 17:00 (IST), 15:45 to 17:15 (NPT), 16:00 to 17:30 (BST)
*Languages supported: English and Hindi
*Meeting link: https://meet.google.com/cyo-mnrd-ryj

If you are interested, please [[:m:Small_wiki_toolkits/South_Asia/Registration#Debugging_template_errors_workshop|sign-up on the registration page]].

Regards, [[:m:Small_wiki_toolkits/South_Asia/Organization|Small wiki toolkits - South Asia organizers]], 14:08, 23 ਮਾਰਚ 2021 (UTC)

''If you would like unsubscribe from updates related &quot;Small wiki toolkits - South Asia&quot;, kindly remove yourself from [[:m:Global message delivery/Targets/Small wiki toolkits - South Asia|this page]].''
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Small_wiki_toolkits_-_South_Asia&amp;oldid=21249539 --&gt;

== This Month in Education: March 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 3 • March 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/March 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/March 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issuse&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/March 2021/A Wikipedia Webinar for Indonesian Women Teachers|A Wikipedia Webinar for Indonesian Women Teachers]]
* [[outreach:Education/News/March 2021/Educational program of GLAM Macedonia|Educational program of GLAM Macedonia]]
* [[outreach:Education/News/March 2021/Filling Gaps - the Conference about Education in Poland|Filling the Gaps &amp; Open Education Week]]
* [[outreach:Education/News/March 2021/Featured education community member of March 2021|Meet this month's featured Wikimedia &amp; Education community member: Bara'a Zama'reh]]
* [[outreach:Education/News/March 2021/Using Wikipedia and Bridging the Gender Gap: In-Service training for Teachers in Philippines|Using Wikipedia and Bridging the Gender Gap: In-Service training for Teachers in Philippines]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 11:46, 26 ਮਾਰਚ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21247888 --&gt;

== [Small wiki toolkits] Workshop on Workshop on &quot;Designing responsive main pages&quot; - 30 April (Friday) ==

As part of the Small wiki toolkits (South Asia) initiative, we would like to inform you about the third workshop of this year on “Designing responsive main pages”. During this workshop, we will learn to design the main page of a wiki to be responsive. This will allow the pages to be mobile-friendly, by adjusting the width and the height according to various screen sizes. Participants are expected to have a good understanding of Wikitext/markup and optionally basic CSS.

Details of the workshop are as follows:
*Date: 30 April 2021 (Friday)
*Timing: [https://zonestamp.toolforge.org/1619785853 18:00 to 19:30 (India / Sri Lanka), 18:15 to 19:45 (Nepal), 18:30 to 20:00 (Bangladesh)]
*Languages supported: English, Hindi
*Meeting link: https://meet.google.com/zfs-qfvj-hts

If you are interested, please [[:m:Small_wiki_toolkits/South_Asia/Registration#Designing_responsive_main_pages|sign-up on the registration page]].

Regards, [[:m:Small_wiki_toolkits/South_Asia/Organization|Small wiki toolkits - South Asia organizers]], 05:53, 24 ਅਪਰੈਲ 2021 (UTC)

''If you would like unsubscribe from updates related &quot;Small wiki toolkits - South Asia&quot;, kindly remove yourself from [[:m:Global message delivery/Targets/Small wiki toolkits - South Asia|this page]].''
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Small_wiki_toolkits_-_South_Asia&amp;oldid=21367255 --&gt;

== This Month in Education: April 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 4 • April 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/April 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/April 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issuse&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/April 2021/Collaboration with Brusov State University|Collaboration with Brusov State University]]
* [[outreach:Education/News/April 2021/Editing contest &quot;Meet Russia&quot;|Editing contest &quot;Meet Russia&quot;]]
* [[outreach:Education/News/April 2021/Educational project: Wikipedia at the University with the University Center for Economic-Administrative Sciences|Educational project: Wikipedia at the University with the University Center for Economic-Administrative Sciences (Centro Universitario de Ciencias Económico Administrativas (CUCEA)) of the University of Guadalajara]]
* [[outreach:Education/News/April 2021/Regional Meeting of Latin American Education by the EWOC|Regional Meeting of Latin American Education by the EWOC]]
* [[outreach:Education/News/April 2021/Students of the Faculty of Philosophy in Belgrade have started an internship program|Students of the Faculty of Philosophy in Belgrade have started an internship program]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 22:48, 25 ਅਪਰੈਲ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21372399 --&gt;

== This Month in Education: April 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 4 • April 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/April 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/April 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issuse&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/April 2021/Collaboration with Brusov State University|Collaboration with Brusov State University]]
* [[outreach:Education/News/April 2021/Editing contest &quot;Meet Russia&quot;|Editing contest &quot;Meet Russia&quot;]]
* [[outreach:Education/News/April 2021/Educational project: Wikipedia at the University with the University Center for Economic-Administrative Sciences|Educational project: Wikipedia at the University with the University Center for Economic-Administrative Sciences (Centro Universitario de Ciencias Económico Administrativas (CUCEA)) of the University of Guadalajara]]
* [[outreach:Education/News/April 2021/Regional Meeting of Latin American Education by the EWOC|Regional Meeting of Latin American Education by the EWOC]]
* [[outreach:Education/News/April 2021/Students of the Faculty of Philosophy in Belgrade have started an internship program|Students of the Faculty of Philosophy in Belgrade have started an internship program]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 00:17, 26 ਅਪਰੈਲ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21372399 --&gt;

== This Month in Education: May 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 5 • May 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/May 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/May 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/May 2021/A Multimedia-Rich Wikiversity MOOC from Brazil|A Multimedia-Rich Wikiversity MOOC from Brazil]]
* [[outreach:Education/News/May 2021/Featured education community member of May 2021|Meet this month's featured Wikimedia &amp; Education community member: Maria Weronika Kmoch]]
* [[outreach:Education/News/May 2021/Offline workshop with Nikola Koperniku High School in Albania|Offline workshop with Nikola Koperniku High School in Albania]]
* [[outreach:Education/News/May 2021/Wiki Education Program Organized with the University Students for the First time in Bangladesh|Wiki Education Program Organized with the University Students for the First time in Bangladesh]]
* [[outreach:Education/News/May 2021/Wikimedia Commons workshop with high school students in Kosovo; Workshop with telecommunication students at University of Prishtina|Wikimedia Commons workshop with high school students in Kosovo]]
* [[outreach:Education/News/May 2021/Wikipedia training for the Safeguardians of the Intangible Cultular Heritage|Wikipedia training for the Bearers of Intangible Cultural Heritage in Poland]]
* [[outreach:Education/News/May 2021/“Writing a Wikipedia article isn’t as difficult and unimaginable as it seems”: A case for Wikipedia Education Program in Ukraine|“Writing a Wikipedia article isn’t as difficult and unimaginable as it seems”: A case for Wikipedia Education Program in Ukraine]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 17:39, 27 ਮਈ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21425406 --&gt;

== SWT South Asia Workshops: Feedback Survey ==

Thanks for participating in one or more of [[:m:Small wiki toolkits/South Asia/Workshops|small wiki toolkits workshops]]. Please fill out this short feedback survey that will help the program organizers learn how to improve the format of the workshops in the future. It shouldn't take you longer than 5-10 minutes to fill out this form. Your feedback is precious for us and will inform us of the next steps for the project.

Please fill in the survey before 24 June 2021 at https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSePw0eYMt4jUKyxA_oLYZ-DyWesl9P3CWV8xTkW19fA5z0Vfg/viewform?usp=sf_link.

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:51, 9 ਜੂਨ 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Small_wiki_toolkits_-_South_Asia&amp;oldid=21367255 --&gt;

== This Month in Education: June 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 6 • June 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/June 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/June 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/June 2021/Children writing for an encyclopedia – is it possible?|Can children write articles for a wiki encyclopedia?]]
* [[outreach:Education/News/June 2021/Editing contest &quot;Biosphere reserves in the world&quot;|Editing contest &quot;Biosphere reserves in the world&quot;]]
* [[outreach:Education/News/June 2021/Training &amp; workshop on Wikidata and Wikimedia Commons with students from Municipal Learning Center, Gurrakoc|Training &amp; workshop on Wikidata and Wikimedia Commons with students from Municipal Learning Center, Gurrakoc]]
* [[outreach:Education/News/June 2021/Wiki for Human Rights Campaign in the Philippines|Wiki for Human Rights Campaign in the Philippines]]
* [[outreach:Education/News/June 2021/Wiki-School program in Poland at the end of school year|Wikipedia makes children and teachers happy!]]
* [[outreach:Education/News/June 2021/Workshop with students of Language Faculty of Philology, University of Prishtina &quot;Hasan Prishtina&quot;|Workshop with the students of Language Faculty of Philology, University of Prishtina &quot;Hasan Prishtina&quot;]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 19:57, 23 ਜੂਨ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21553405 --&gt;

== 2021 Wikimedia Foundation Board elections: Eligibility requirements for voters ==

Greetings,

The eligibility requirements for voters to participate in the 2021 Board of Trustees elections have been published. You can check the requirements on [[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021#Eligibility_requirements_for_voters|this page]].

You can also verify your eligibility using the [https://meta.toolforge.org/accounteligibility/56 AccountEligiblity tool].

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:46, 30 ਜੂਨ 2021 (UTC)

&lt;small&gt;''Note: You are receiving this message as part of outreach efforts to create awareness among the voters.''&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:KCVelaga_(WMF)/Targets/Temp&amp;oldid=21670000 --&gt;

== [Wikimedia Foundation elections 2021] Candidates meet with South Asia + ESEAP communities ==

Hello,

As you may already know, the [[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021|2021 Wikimedia Foundation Board of Trustees elections]] are from 4 August 2021 to 17 August 2021. Members of the Wikimedia community have the opportunity to elect four candidates to a three-year term. After a three-week-long Call for Candidates, there are [[:m:Template:WMF elections candidate/2021/candidates gallery|20 candidates for the 2021 election]]. 

An &lt;u&gt;event for community members to know and interact with the candidates&lt;/u&gt; is being organized. During the event, the candidates will briefly introduce themselves and then answer questions from community members. The event details are as follows:
*Date: 31 July 2021 (Saturday)
*Timings: [https://zonestamp.toolforge.org/1627727412 check in your local time]
:*Bangladesh: 4:30 pm to 7:00 pm
:*India &amp; Sri Lanka: 4:00 pm to 6:30 pm
:*Nepal: 4:15 pm to 6:45 pm
:*Pakistan &amp; Maldives: 3:30 pm to 6:00 pm
* Live interpretation is being provided in Hindi.
*'''Please register using [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSflJge3dFia9ejDG57OOwAHDq9yqnTdVD0HWEsRBhS4PrLGIg/viewform?usp=sf_link this form]

For more details, please visit the event page at [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Meetings/South Asia + ESEAP|Wikimedia Foundation elections/2021/Meetings/South Asia + ESEAP]].

Hope that you are able to join us, [[:m:User:KCVelaga (WMF)|KCVelaga (WMF)]], 06:32, 23 ਜੁਲਾਈ 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:KCVelaga_(WMF)/Targets/Temp&amp;oldid=21774692 --&gt;

== This Month in Education: July 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 7 • July 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/July 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/July 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/July 2021/UHI Editathon celebrates 10 years as a university|University celebrates 10th anniversary with an Editathon]]
* [[outreach:Education/News/July 2021/A paper on Students' Attitudes Towards the Use of Wikipedia|A paper on Students' Attitudes Towards the Use of Wikipedia]]
* [[outreach:Education/News/July 2021/Announcing the Training of Trainers program for Reading Wikipedia in the Classroom!|Announcing the Training of Trainers program for &quot;Reading Wikipedia in the Classroom&quot;]]
* [[outreach:Education/News/July 2021/MOOC Conocimiento Abierto y Software Libre|MOOC Conocimiento Abierto y Software Libre]]
* [[outreach:Education/News/July 2021/Leamos Wikipedia en Bolivia|Updates on the Leamos Wikipedia en Bolivia 2021]]
* [[outreach:Education/News/July 2021/E-lessons on Wikipedia from Wikimedia Polska|Virtual lessons on Wikipedia from Wikimedia Polska for schools]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 19:32, 3 ਅਗਸਤ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21829196 --&gt;

== Feedback for Mini edit-a-thons ==

Dear Wikimedian, 

Hope everything is fine around you. If you remember that A2K organised [[:Category: Mini edit-a-thons by CIS-A2K|a series of edit-a-thons]] last year and this year. These were only two days long edit-a-thons with different themes. Also, the working area or Wiki project was not restricted. Now, it's time to grab your feedback or opinions on this idea for further work. I would like to request you that please spend a few minutes filling this form out. You can find the form link [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdNw6NruQnukDDaZq1OMalhwg7WR2AeqF9ot2HEJfpeKDmYZw/viewform here].  You can fill the form by 31 August because your feedback is precious for us. Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:58, 16 ਅਗਸਤ 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/Mini_edit-a-thon_Participants&amp;oldid=21886141 --&gt;

== This Month in Education: August 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 8 • August 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/August 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/August 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/August 2021/Workshop for the Teachers from Poland|GLAM-wiki Summer in the City: Polish Teachers met in Warsaw]]
* [[outreach:Education/News/August 2021/Wikipedia for School – our largest article contest for Ukrainian teachers|Wikipedia for School – our largest article contest for Ukrainian teachers]]
* [[outreach:Education/News/August 2021/The importance of Social Service: Modality of educational linkage with ITESM, Querétaro campus and Wikimedia Mexico|The importance of Social Service: Modality of educational linkage with ITESM, Querétaro campus and Wikimedia Mexico]]
* [[outreach:Education/News/August 2021/&quot;Searching for the unschooling vibes around Wikipedia&quot; at the Wikimania 2021|Wikimania 2021 and the unschooling vibes around Wikipedia by Wikimedia Polska, Education team]]
* [[outreach:Education/News/August 2021/Open Foundation West Africa Introduces KIWIX Offline to the National Association of Graduate Teachers|Open Foundation West Africa Introduces KIWIX Offline to the National Association of Graduate Teachers]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 13:38, 25 ਅਗਸਤ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21914750 --&gt;

== ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ੨੦੨੧ ਬੋਰਡ ਆਫ ਟਰੱਸਟੀ ਚੌਣਾਂ ਚ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦਾ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ। ==

ਡਿਅਰ Mulkh Singh,

ਤੁਸੀ ਇਹ ਈਮੇਲ ਇਸਲਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ਕਿਓ ਕਿ ਤੁਸੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ੨੦੨੧ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਟਰਸਟੀ ਚੌਣਾ ਵਿੱਚ ਵੋਟ ਪੌਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ | ਚੋਣਾਂ ੧੮ ਅਗਸਤ, ੨੦੨੧ ਨੂੰ ਖੁੱਲੀਆਂ ਅਤੇ ੩੧ ਅਗਸਤ, ੨੦੨੧ ਨੂੰ ਬੰਦ ਹੋਣ ਗਿਆਂ | ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਵਰਗੇ ਪਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਇੱਕ ਟਰਸਟੀ ਬੋਰਡ ਵਲੋ ਕਿਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ|ਬੋਰਡ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ਦਾ ਫੈਂਸਲਾ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ | [[:m:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Overview|ਬੋਰਡ ਆਫ ਟਰਸਟੀ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣੋ]] |

ਇਸ ਸਾਲ ਚਾਰ ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਮਿਓਨਟੀ ਵਲੋ ਕਿਤੀ ਜਾਨੀ ਹੈ | ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ੧੯ ਉਮੀਦਵਾਰ ਇਨਾਂ ਸੀਟਾਂ ਲਈ ਚੋਣ ਲੜ ਰਹੇ ਹਨ | [[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021/Candidates#Candidate_Table|੨੦੨੧ ਦੇ ਬੋਰਡ ਟਰਸਟੀ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣੋ]] |

ਲਗਭਗ ੭੦.੦੦੦ ਕਮਿਉਨਟੀ ਦੇ ਮੈਬਰਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਹੈ | ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ! ਚੋਣਾਂ ੨੩.੫੯ ਯੂਟੀਸੀ ੩੧ ਆਗਸਤ ਤੱਕ ਹੀ ਨੇ | 
*[[Special:SecurePoll/vote/Wikimedia_Foundation_Board_Elections_2021|'''ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੇ ਸਿਕਿਉਰ ਪੋਲ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਵੋਟ ਕਰੋ''']] |

ਜੇ ਤੁਸੀ ਪਹਿਲਾ ਵੋਟ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ ਅਤੇ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਮੇਲ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰੋ | ਲੋਕ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਾਰ ਵੋਟ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਚਾਹੇ ਉਨਾਂ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਵੀ ਖਾਤੇ ਹੋਨ |

[[:m:Wikimedia Foundation elections/2021|ਇਸ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਹੋਰ ਜਾਨਕਾਰੀ ਲਈ ਪੜੋ]]| [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:37, 28 ਅਗਸਤ 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:KCVelaga_(WMF)/Targets/Temp&amp;oldid=21946145 --&gt;

== This Month in Education: September 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 9 • September 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/September 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/September 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/September 2021/Cultural history on Wikipedia|Cultural history on Wikipedia]]
* [[outreach:Education/News/September 2021/Education program in Ukraine is finally back to offline|Education program in Ukraine is finally back to offline!]]
* [[outreach:Education/News/September 2021/Reading Wikipedia in the Classroom Module Distribution in the Philippines|Reading Wikipedia in the Classroom Module Distribution in the Philippines]]
* [[outreach:Education/News/September 2021/Senior Citizens WikiTown 2021: Týn nad Vltavou|Senior Citizens WikiTown 2021: Týn nad Vltavou]]
* [[outreach:Education/News/September 2021/WikiXLaEducación: New contest to include articles about education on Wikipedia|#WikiXLaEducación: New contest to include articles about education on Wikipedia]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 19:43, 26 ਸਤੰਬਰ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22072998 --&gt;

== Mahatma Gandhi 2021 edit-a-thon to celebrate Mahatma Gandhi's birth anniversary ==

[[File:Mahatma Gandhi 2021 edit-a-thon poster 2nd.pdf|thumb|100px|right|Mahatma Gandhi 2021 edit-a-thon]]
Dear Wikimedian,

Hope you are doing well. Glad to inform you that A2K is going to conduct a mini edit-a-thon to celebrate Mahatma Gandhi's birth anniversary. It is the second iteration of Mahatma Gandhi mini edit-a-thon. The edit-a-thon will be on the same dates 2nd and 3rd October (Weekend). During the last iteration, we had created or developed or uploaded content related to Mahatma Gandhi. This time, we will create or develop content about Mahatma Gandhi and any article directly related to the Indian Independence movement. The list of articles is given on the [[:m: Mahatma Gandhi 2021 edit-a-thon|event page]]. Feel free to add more relevant articles to the list. The event is not restricted to any single Wikimedia project. For more information, you can visit the event page and if you have any questions or doubts email me at nitesh@cis-india.org. Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:33, 28 ਸਤੰਬਰ 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/Mini_edit-a-thon_Participants&amp;oldid=21886141 --&gt;

== This Month in Education: October 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 10 • October 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/October 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/October 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/October 2021/1st joint contest Wikimedia UG Georgia and the Ministry of Education of Georgia.|1st joint contest Wikimedia UG Georgia and the Ministry of Education of Georgia]]
* [[outreach:Education/News/October 2021/Promoting more inclusive and equitable support for the Wikimedia Education community|Promoting more inclusive and equitable support for the Wikimedia Education community]]
* [[outreach:Education/News/October 2021/The Second Online EduWiki Camp in Serbia|The Second Online EduWiki Camp in Serbia]]
* [[outreach:Education/News/October 2021/University courses in the UK|Higher and further education courses in the UK]]
* [[outreach:Education/News/October 2021/Wikipedia on Silesia Cieszyn in Poland|Wikipedia on Silesia Cieszyn in Poland and in Czech Republic]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 15:41, 26 ਅਕਤੂਬਰ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22208730 --&gt;

== This Month in Education: November 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 11 • November 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/November 2021|Contents]] • [[m:Education/Newsletter/November 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Education/News/November 2021/We talked about EduWiki Outreach Collaborators and how Wikimedia Serbia played a role being a part of it|We talked about EduWiki Outreach Collaborators and how Wikimedia Serbia played a role being a part of it]]
* [[m:Education/News/November 2021/Welcome to Meta!|Welcome to Meta!]]
* [[m:Education/News/November 2021/Wikipedia Education Program in Ukraine in 2021|Wikipedia Education Program in Ukraine in 2021]]
* [[m:Education/News/November 2021/Wikipedia and Education Mentorship Program-Serbia and Philippines Partnership|Wikipedia and Education Mentorship Program-Serbia and Philippines Partnership]]
* [[m:Education/News/November 2021/Launch of the Wikimedia Research Fund!|Launch of the Wikimedia Research Fund!]]
* [[m:Education/News/November 2021/Education projects in the Land of Valencia|Education projects in the Land of Valencia]]
* [[m:Education/News/November 2021/A Hatch-Tyap-Wikipedia In-person Training Event|A Hatch-Tyap-Wikipedia In-person Training Event]]
* [[m:Education/News/November 2021/Celebrating Sq Wikipedia Birthday with the Vasil Kamami High School students|Celebrating Sq Wikipedia Birthday with the Vasil Kamami High School students]]
* [[m:Education/News/November 2021/Celebrating Wikidata with the Nikola Koperniku High School students|Celebrating Wikidata with the Nikola Koperniku High School students]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 16:19, 21 ਨਵੰਬਰ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22360687 --&gt;

== First Newsletter: Wikimedia Wikimeet India 2022 ==

Dear Wikimedian,

We are glad to inform you that the [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022|second iteration of Wikimedia Wikimeet India]] is going to be organised in February. This is an upcoming online wiki event that is to be conducted from 18 to 20 February 2022 to celebrate International Mother Language Day. The planning of the event has already started and there are many opportunities for Wikimedians to volunteer in order to help make it a successful event. The major announcement is that [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Submissions|submissions for sessions]] has opened from yesterday until a month (until 23 January 2022). You can propose your session [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Submissions|here]]. For more updates and how you can get involved in the same, please read the [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Newsletter/2021-12-23|first newsletter]]

If you want regular updates regarding the event on your talk page, please add your username [[:m: Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2022|here]]. You will get the next newsletter after 15 days. Please get involved in the event discussions, open tasks and so on. 

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:36, 24 ਦਸੰਬਰ 2021 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/WMWM_2021_users_list&amp;oldid=22491850 --&gt;

== Second Newsletter: Wikimedia Wikimeet India 2022 ==

Dear Wikimedian,

Happy New Year! Hope you are doing well and safe. It's time to update you regarding [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022|Wikimedia Wikimeet India 2022]], the second iteration of Wikimedia Wikimeet India which is going to be conducted in February. Please note the dates 18 to 20 February 2022 of the event. The [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Submissions|submissions]] has opened from 23 December until 23 January 2022. You can propose your session [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Submissions|here]]. We want a few proposals from Indian communities or Wikimedians. For more updates and how you can get involved in the same, please read the [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Newsletter/2022-01-07|second newsletter]]

If you want regular updates regarding the event on your talk page, please add your username [[:m: Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2022|here]]. You will get the next newsletter after 15 days. Please get involved in the event discussions, open tasks and so on. 

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:44, 8 ਜਨਵਰੀ 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/WMWM_2021_users_list&amp;oldid=22491850 --&gt;

== Second Newsletter: Wikimedia Wikimeet India 2022 ==

Dear Wikimedian,

Happy New Year! Hope you are doing well and safe. It's time to update you regarding [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022|Wikimedia Wikimeet India 2022]], the second iteration of Wikimedia Wikimeet India which is going to be conducted in February. Please note the dates 18 to 20 February 2022 of the event. The [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Submissions|submissions]] has opened from 23 December until 23 January 2022. You can propose your session [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Submissions|here]]. We want a few proposals from Indian communities or Wikimedians. For more updates and how you can get involved in the same, please read the [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Newsletter/2022-01-07|second newsletter]]

If you want regular updates regarding the event on your talk page, please add your username [[:m: Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2022|here]]. You will get the next newsletter after 15 days. Please get involved in the event discussions, open tasks and so on. 

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:04, 8 ਜਨਵਰੀ 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/WMWM_2021_users_list&amp;oldid=22491850 --&gt;

== This Month in Education: January 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;&lt;br/&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 1 • January 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/30-h Wikipedia Article Writing Challenge|30-h Wikipedia Article Writing Challenge]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Announcing Wiki Workshop 2022|Announcing Wiki Workshop 2022]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Final exhibition about Cieszyn Silesia region|Final exhibition about Cieszyn Silesia region]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Join us this February for the EduWiki Week|Join us this February for the EduWiki Week]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Offline Education project WikiChallenge closed its third edition|Offline Education project WikiChallenge closed its third edition]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Reading Wikipedia in the Classroom ToT Experience of a Filipina Wikimedian|Reading Wikipedia in the Classroom ToT Experience of a Filipina Wikimedian]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Welcoming new trainers of the Reading Wikipedia in the Classroom program|Welcoming new trainers of the Reading Wikipedia in the Classroom program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Wikimedia Israel’s education program: Students enrich Hebrew Wiktionary with Biblical expressions still in use in modern Hebrew|Wikimedia Israel’s education program: Students enrich Hebrew Wiktionary with Biblical expressions still in use in modern Hebrew]]
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 17:29, 24 ਜਨਵਰੀ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22669905 --&gt;

== This Month in Education: January 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;&lt;br/&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 1 • January 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/30-h Wikipedia Article Writing Challenge|30-h Wikipedia Article Writing Challenge]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Announcing Wiki Workshop 2022|Announcing Wiki Workshop 2022]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Final exhibition about Cieszyn Silesia region|Final exhibition about Cieszyn Silesia region]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Join us this February for the EduWiki Week|Join us this February for the EduWiki Week]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Offline Education project WikiChallenge closed its third edition|Offline Education project WikiChallenge closed its third edition]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Reading Wikipedia in the Classroom ToT Experience of a Filipina Wikimedian|Reading Wikipedia in the Classroom ToT Experience of a Filipina Wikimedian]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Welcoming new trainers of the Reading Wikipedia in the Classroom program|Welcoming new trainers of the Reading Wikipedia in the Classroom program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Wikimedia Israel’s education program: Students enrich Hebrew Wiktionary with Biblical expressions still in use in modern Hebrew|Wikimedia Israel’s education program: Students enrich Hebrew Wiktionary with Biblical expressions still in use in modern Hebrew]]
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 21:14, 24 ਜਨਵਰੀ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22669905 --&gt;

== International Mother Language Day 2022 edit-a-thon ==

Dear Wikimedian,

CIS-A2K announced [[:m:International Mother Language Day 2022 edit-a-thon|International Mother Language Day]] edit-a-thon which is going to take place on 19 &amp; 20 February 2022. The motive of conducting this edit-a-thon is to celebrate International Mother Language Day.

This time we will celebrate the day by creating &amp; developing articles on local Wikimedia projects, such as proofreading the content on Wikisource, items that need to be created on Wikidata [edit Labels &amp; Descriptions], some language-related content must be uploaded on Wikimedia Commons and so on. It will be a two-days long edit-a-thon to increase content about languages or related to languages. Anyone can participate in this event and editors can add their names [https://meta.wikimedia.org/wiki/International_Mother_Language_Day_2022_edit-a-thon#Participants here]. Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:13, 15 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 (UTC)
&lt;small&gt;

On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/Mini_edit-a-thon_Participants&amp;oldid=21886141 --&gt;

== This Month in Education: February 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English ... {{int:please-translate}}
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 2 • February 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;

* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Open Foundation West Africa Expands Open Movement With UHAS|Open Foundation West Africa Expands Open Movement With UHAS]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Celebrating the 18th anniversary of Ukrainian Wikipedia|Celebrating the 18th anniversary of Ukrainian Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Integrating Wikipedia in the academic curriculum in a university in Mexico|Integrating Wikipedia in the academic curriculum in a university in Mexico]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Results of &quot;Reading Wikipedia&quot; workshop in the summer school of Plan Ceibal in Uruguay|Results of &quot;Reading Wikipedia&quot; workshop in the summer school of Plan Ceibal in Uruguay]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/WikiFundi, offline editing plateform : last release notes and how-tos|WikiFundi, offline editing plateform : last release notes and how-tos]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Writing Wikipedia as an academic assignment in STEM fields|Writing Wikipedia as an academic assignment in STEM fields]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/The Learning and Connection – 1Lib1Ref with African Librarians|The Learning and Connection – 1Lib1Ref with African Librarians]]
&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 15:09, 28 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22886200 --&gt;

== International Women's Month 2022 edit-a-thon ==

Dear Wikimedians,

Hope you are doing well. Glad to inform you that to celebrate the month of March, A2K is to be conducting a mini edit-a-thon, International Women Month 2022 edit-a-thon. The dates are for the event is 19 March and 20 March 2022. It will be a two-day long edit-a-thon, just like the previous mini edit-a-thons. The edits are not restricted to any specific project. We will provide a list of articles to editors which will be suggested by the Art+Feminism team. If users want to add their own list, they are most welcome. Visit the given [[:m:International Women's Month 2022 edit-a-thon|link]] of the event page and add your name and language project. If you have any questions or doubts please write on [[:m:Talk:International Women's Month 2022 edit-a-thon|event discussion page]] or email at nitesh@cis-india.org. Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:53, 14 ਮਾਰਚ 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/Mini_edit-a-thon_Participants&amp;oldid=21886141 --&gt;

== This Month in Education: March 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English... Please help translate to your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 3 • March 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;

* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Arte+Feminismo Pilipinas:Advocacy on Women Empowerment|Arte+Feminismo Pilipinas:Advocacy on Women Empowerment]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/The edit-a-thon on Serbian Wikipedia on the occasion of Edu Wiki Week|The edit-a-thon on Serbian Wikipedia on the occasion of Edu Wiki Week]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Call for Participation: Higher Education Survey|Call for Participation: Higher Education Survey]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Collection of Good Practices in Wikipedia Education|Collection of Good Practices in Wikipedia Education]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Conversation: Open education in the Wikimedia Movement views from Latin America|Conversation: Open education in the Wikimedia Movement views from Latin America]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/EduWiki Week 2022, celebrations and learnings|EduWiki Week 2022, celebrations and learnings]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/EduWiki Week in Armenia|EduWiki Week in Armenia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Open Education Week at the Universidad Autónoma de Nuevo León|Open Education Week at the Universidad Autónoma de Nuevo León]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Wikipedia + Education Talk With Leonard Hagan|Wikipedia + Education Talk With Leonard Hagan]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Wikimedia Israel cooperates with Yad Vashem in developing a training course for teachers|Wikimedia Israel cooperates with Yad Vashem in developing a training course for teachers]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 16:58, 25 ਮਾਰਚ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23020683 --&gt;

== Indic Hackathon | 20-22 May 2022 + Scholarships ==

Hello {{PAGENAME}},

&lt;small&gt;''(You are receiving this message as you participated previously participated in small wiki toolkits workshops.)''&lt;/small&gt;

We are happy to announce that the [[:m:Indic MediaWiki Developers User Group|Indic MediaWiki Developers User Group]] will be organizing [[:m:Indic Hackathon 2022|Indic Hackathon 2022]], a regional event as part of the main [[:mw:Wikimedia Hackathon|Wikimedia Hackathon]] taking place in a hybrid mode during 20-22 May. The regional event will be an in-person event taking place in Hyderabad.

As it is with any hackathon, the event’s program will be semi-structured i.e. while we will have some sessions in sync with the main hackathon event, the rest of the time will be upto participants’ interest on what issues they are interested to work on. The event page can be seen at &lt;span class=&quot;plainlinks&quot;&gt;https://meta.wikimedia.org/wiki/Indic_Hackathon_2022&lt;/span&gt;.

We have full scholarships available to enable you to participate in the event, which covers travel, accommodation, food and other related expenses. The link to scholarships application form is available on the event page. The deadline is 23:59 hrs 17 April 2022.

Let us know on the event talk page or send an email to {{email|contact|indicmediawikidev.org}} if you have any questions. We are looking forward to your participation.

Regards, [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:43, 12 ਅਪਰੈਲ 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Small_wiki_toolkits_-_South_Asia&amp;oldid=23135275 --&gt;

== This Month in Education: April 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English... Please help translate to your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 4 • April 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;

* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/Audio-Educational Seminar of Wikimedia Mexico|Audio-Educational Seminar of Wikimedia Mexico]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/Dagbani Wikimedians using digital TV broadcast to train Wikipedia contributors in Ghana|Dagbani Wikimedians using digital TV broadcast to train Wikipedia contributors in Ghana]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/Digital Education &amp; The Open Space With Herbert Acheampong|Digital Education &amp; The Open Space With Herbert Acheampong]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/HerStory walks as a part of edit-a-thons|HerStory walks as a part of edit-a-thons]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/Join us for Wiki Workshop 2022|Join us for Wiki Workshop 2022]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/The youngest member of Tartu Wikiclub is 15-year-old student|The youngest member of Tartu Wikiclub is 15-year-old student]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 12:52, 24 ਅਪਰੈਲ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23177152 --&gt;

== Translation request ==

Hello.

Can you translate and upload the articles [[:en:National Museum of History of Azerbaijan]] and [[:en:National Art Museum of Azerbaijan]] in Punjabi Wikipedia?

Yours sincerely, [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Multituberculata|Multituberculata]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Multituberculata|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:13, 9 ਮਈ 2022 (UTC)

== This Month in Education: May 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 5 • May 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;

* [[Education/News/May 2022/Wiki Hackathon in Kwara State|Wiki Hackathon in Kwara State]]
* [[Education/News/May 2022/Introduction of the Wikimedia Fan Club to Kwara State University Malete|Introduction of the Wikimedia Fan Club to Kwara State University Malete]]
* [[Education/News/May 2022/Education in Kosovo|Education in Kosovo]]
* [[Education/News/May 2022/Bringing the Wikiprojects to the Island of Catanduanes|Bringing the Wikiprojects to the Island of Catanduanes]]
* [[Education/News/May 2022/Tyap Wikipedia Goes Live|Tyap Wikipedia Goes Live]]
* [[Education/News/May 2022/Spring 1Lib1Ref edition in Poland|Spring 1Lib1Ref edition in Poland]]
* [[Education/News/May 2022/Tyap Editors Host Maiden Wiktionary In-person Training Workshop|Tyap Editors Host Maiden Wiktionary In-person Training Workshop]]
* [[Education/News/May 2022/Wikibooks project in teaching|Wikibooks project in teaching]]
* [[Education/News/May 2022/Africa Eduwiki Network Hosted Conversation about Wikimedian in Education with Nebojša Ratković|Africa Eduwiki Network Hosted Conversation about Wikimedian in Education with Nebojša Ratković]]
* [[Education/News/May 2022/My Journey In The Wiki-Space By Thomas Baah|My Journey In The Wiki-Space By Thomas Baah]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education| Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 02:43, 1 ਜੂਨ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23282386 --&gt;

== This Month in Education: May 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 5 • May 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;

* [[m:Education/News/May 2022/Wiki Hackathon in Kwara State|Wiki Hackathon in Kwara State]]
* [[m:Education/News/May 2022/Introduction of the Wikimedia Fan Club to Kwara State University Malete|Introduction of the Wikimedia Fan Club to Kwara State University Malete]]
* [[m:Education/News/May 2022/Education in Kosovo|Education in Kosovo]]
* [[m:Education/News/May 2022/Bringing the Wikiprojects to the Island of Catanduanes|Bringing the Wikiprojects to the Island of Catanduanes]]
* [[m:Education/News/May 2022/Tyap Wikipedia Goes Live|Tyap Wikipedia Goes Live]]
* [[m:Education/News/May 2022/Spring 1Lib1Ref edition in Poland|Spring 1Lib1Ref edition in Poland]]
* [[m:Education/News/May 2022/Tyap Editors Host Maiden Wiktionary In-person Training Workshop|Tyap Editors Host Maiden Wiktionary In-person Training Workshop]]
* [[m:Education/News/May 2022/Wikibooks project in teaching|Wikibooks project in teaching]]
* [[m:Education/News/May 2022/Africa Eduwiki Network Hosted Conversation about Wikimedian in Education with Nebojša Ratković|Africa Eduwiki Network Hosted Conversation about Wikimedian in Education with Nebojša Ratković]]
* [[m:Education/News/May 2022/My Journey In The Wiki-Space By Thomas Baah|My Journey In The Wiki-Space By Thomas Baah]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education| Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 02:54, 1 ਜੂਨ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23351176 --&gt;

== June Month Celebration 2022 edit-a-thon ==

Dear User,

CIS-A2K is announcing June month mini edit-a-thon which is going to take place on 25 &amp; 26 June 2022 (on this weekend). The motive of conducting this edit-a-thon is to celebrate June Month which is also known as pride month.

This time we will celebrate the month, which is full of notable days, by creating &amp; developing articles on local Wikimedia projects, such as proofreading the content on Wikisource if there are any, items that need to be created on Wikidata [edit Labels &amp; Descriptions], some June month related content must be uploaded on Wikimedia Commons and so on. It will be a two-days long edit-a-thon to increase content about the month of June or related to its days, directly or indirectly. Anyone can participate in this event and the link you can find [[:m: June Month Celebration 2022 edit-a-thon|here]]. Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:46, 21 June 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/list/Festive_Season_2020_Participants&amp;oldid=20811654 --&gt;

== This Month in Education: June 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 6 • June 2022&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Black Lunch Table: Black History Month with Igbo Wikimedians User Group|Black Lunch Table: Black History Month with Igbo Wikimedians User Group]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Bolivian Teachers Welcomed Wikipedia in their Classroom|Bolivian Teachers Welcomed Wikipedia in their Classroom]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Educational program &amp; Wikivoyage in Ukrainian University|Educational program &amp; Wikivoyage in Ukrainian University]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/The Great Learning and Connection: Experience from AFLIA|The Great Learning and Connection: Experience from AFLIA]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/New Mexico Students Join Wikimedia Movement Through WikiForHumanRights Campaign|New Mexico Students Join Wikimedia Movement Through WikiForHumanRights Campaign]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/The school wiki-project run by a 15 year old student came to an end|The school wiki-project run by a 15 year old student came to an end]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/The students of Kadir Has University, Istanbul contribute Wikimedia projects in &quot;Civic Responsibility Project&quot; course|The students of Kadir Has University, Istanbul contribute Wikimedia projects in &quot;Civic Responsibility Project&quot; course]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Wiki Trip with Vasil Kamami Wikiclub to Berat, the town of one thousand windows|Wiki Trip with Vasil Kamami Wikiclub to Berat, the town of one thousand windows]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Wikiclubs in Albania|Wikiclubs in Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Wikidata in the classroom FGGC Bwari Experience|Wikidata in the classroom FGGC Bwari Experience]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Wikipedia and Secondary Schools in Aotearoa New Zealand|Wikipedia and Secondary Schools in Aotearoa New Zealand]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/А large-scale online course for teaching beginners to work in Wikipedia has been developed in Russia|А large-scale online course for teaching beginners to work in Wikipedia has been developed in Russia]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 18:50, 4 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23406065 --&gt;

== This Month in Education: July 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 7 • July 2022&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/July 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/July 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2022/Wikimedia Chile launched a teacher guidebook with Wiki tools for Heritage Education|Wikimedia Chile launched a teacher guidebook with Wiki tools for Heritage Education]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2022/Wikimedia Serbia received a new accreditation for the professional development program|Wikimedia Serbia received a new accreditation for the professional development program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2022/Wikimedia for Illiterate Persons|Wikimedia for Illiterate Persons]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2022/EtnoWiki edit-a-thon in Poland|Polish Wikipedia is enriched with new EtnoWiki content]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2022/Career Education through Wikipedia|Career Education through Wikipedia]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 17:39, 3 ਅਗਸਤ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23607963 --&gt;

== This Month in Education: August 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 8 • August 2022&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/August 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/August 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/The Making of a Certified Trainer of Reading Wikipedia in the Classroom|The Making of a Certified Trainer of Reading Wikipedia in the Classroom]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Wikimania SDGs 2022: The Kwara Experience|Wikimania SDGs 2022: The Kwara Experience]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/An adapted Module teacher’s guide in Yoruba and English about Reading Wikipedia in the Classroom in Nigeria is now available on Commons|An adapted Module teacher’s guide in Yoruba and English about Reading Wikipedia in the Classroom in Nigeria is now available on Commons]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Reading Wikipedia in the Classroom Kwara, Nigeria: The Trainers Experience|Reading Wikipedia in the Classroom Kwara, Nigeria: The Trainers Experience]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Edu Wiki Camp 2022 in Serbia: Together again|Edu Wiki Camp 2022 in Serbia: Together again]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Reading Wikipedia in the Classroom Program Nigeria: The Teacher experience |Reading Wikipedia in the Classroom Program Nigeria: The Teacher experience]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Wiki For Senior Citizens|Wiki For Senior Citizens]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/WikiLoves SDGs Nigeria Tours Kwara State University Malete|WikiLoves SDGs Nigeria Tours Kwara State University Malete]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Wikiteka project in Poland - summertime|Wikiteka project in Poland - summertime]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 16:01, 7 ਸਤੰਬਰ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23758285 --&gt;

== This Month in Education: September 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 9 • September 2022&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/September 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/September 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2022/OpenEdu.ch: centralising training documents, a platform for the teachers' community in Switzerland|OpenEdu.ch: centralising training documents, a platform for the teachers' community in Switzerland]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2022/Senior Citizens WikiTown 2022: Exploring Olomouc and its heritage|Senior Citizens WikiTown 2022: Exploring Olomouc and its heritage]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2022/Wikimedia Research Fund|Wikimedia Research Fund]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2022/Wikimedia Youths Commemorate the International Youth Day 2022 in an exciting way across the globe|Wikimedia Youths Commemorate the International Youth Day 2022 in an exciting way across the globe]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2022/Wikipedia, Education, and the Crisis of Information|Wikipedia, Education, and the Crisis of Information]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 16:55, 3 ਅਕਤੂਬਰ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23879722 --&gt;

== WikiConference India 2023: Program submissions and Scholarships form are now open ==

Dear Wikimedian, 

We are really glad to inform you that '''[[:m:WikiConference India 2023|WikiConference India 2023]]''' has been successfully funded and it will take place from 3 to 5 March 2023. The theme of the conference will be '''Strengthening the Bonds'''. 

We also have exciting updates about the Program and Scholarships. 

The applications for scholarships and program submissions are already open! You can find the form for scholarship '''[[:m:WikiConference India 2023/Scholarships|here]]''' and for program you can go '''[[:m:WikiConference India 2023/Program Submissions|here]]'''. 

For more information and regular updates please visit the Conference [[:m:WikiConference India 2023|Meta page]]. If you have something in mind you can write on [[:m:Talk:WikiConference India 2023|talk page]].

‘‘‘Note’’’: Scholarship form and the Program submissions will be open from '''11 November 2022, 00:00 IST''' and the last date to submit is '''27 November 2022, 23:59 IST'''. 

Regards 

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:25, 16 ਨਵੰਬਰ 2022 (UTC) 

(on behalf of the WCI Organizing Committee)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh Gill@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/WCI_2023_active_users,_scholarships_and_program&amp;oldid=24082246 --&gt;

== WikiConference India 2023: Open Community Call and Extension of program and scholarship submissions deadline ==

Dear Wikimedian,

Thank you for supporting Wiki Conference India 2023. We are humbled by the number of applications we have received and hope to learn more about the work that you all have been doing to take the movement forward. In order to offer flexibility, we have recently extended our deadline for the Program and Scholarships submission- you can find all the details on our [[:m:WikiConference India 2023|Meta Page]].

COT is working hard to ensure we bring together a conference that is truly meaningful and impactful for our movement and one that brings us all together. With an intent to be inclusive and transparent in our process, we are committed to organizing community sessions at regular intervals for sharing updates and to offer an opportunity to the community for engagement and review. Following the same, we are hosting the first Open Community Call on the 3rd of December, 2022. We wish to use this space to discuss the progress and answer any questions, concerns or clarifications, about the conference and the Program/Scholarships. 

Please add the following to your respective calendars and we look forward to seeing you on the call 

* '''WCI 2023 Open Community Call'''
* '''Date''': 3rd December 2022
* '''Time''': 1800-1900 (IST)
* '''Google Link'''': https://meet.google.com/cwa-bgwi-ryx

Furthermore, we are pleased to share the email id of the conference contact@wikiconferenceindia.org which is where you could share any thoughts, inputs, suggestions, or questions and someone from the COT will reach out to you. Alternatively, leave us a message on the Conference [[:m:Talk:WikiConference India 2023|talk page]]. Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:21, 2 ਦਸੰਬਰ 2022 (UTC)

On Behalf of,
WCI 2023 Core organizing team.
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh Gill@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/WCI_2023_active_users,_scholarships_and_program&amp;oldid=24083503 --&gt;

== This Month in Education: End of the 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 10 • October–November 2022&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/End of the 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/End of the 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/2nd Latin American Regional Meeting on Education|2nd Latin American Regional Meeting on Education]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Adopting Wikipedia for Secondary School Students in Nigeria Classroom|Adopting Wikipedia for Secondary School Students in Nigeria Classroom]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Celebrating 2022 Vibrance in Kwara State University Malete|Celebrating 2022 Vibrance in Kwara State University Malete]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Celebrating the Wikipedia and Wikidata Birthday in school|Celebrating the Wikipedia and Wikidata Birthday in school]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Report on school libraries in Poland for the Wikiteka project|Report on school libraries in Poland for the Wikiteka project]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Wiki For Senior Citizens Network|Wiki For Senior Citizens Network]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/WikiEducation, Educational practices and experiences in Mexico with Wikipedia and other open resources|WikiEducation, Educational practices and experiences in Mexico with Wikipedia and other open resources]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Wikimedia &amp; Education Workshops: a Wiki Movimento Brasil initiative|Wikimedia &amp; Education Workshops: a Wiki Movimento Brasil initiative]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/An event at the National History Museum in Tirana|An event at the National History Museum in Tirana]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Students 24-hour competition on Wikipedia article writing|Students 24-hour competition on Wikipedia article writing]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Wiki-Data a Giant at 10|Wiki-Data a Giant at 10]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/WikiGraphers: Visualizing Open Knowledge|WikiGraphers: Visualizing Open Knowledge]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Wikimedia Israel’s Educational Innovation: “Students Write Wikipedia” as a Matriculation-Exam Alternative|Wikimedia Israel’s Educational Innovation: “Students Write Wikipedia” as a Matriculation-Exam Alternative]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Wikimedia Morocco User Group Empowers Moroccan Teachers to Use Wikipedia in the Classroom |Wikimedia Morocco User Group Empowers Moroccan Teachers to Use Wikipedia in the Classroom]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Wikimedia Russia has released the &quot;Introduction to Wikipedia&quot; textbook|Wikimedia Russia has released the &quot;Introduction to Wikipedia&quot; textbook]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/“Wikipedia for School” contest was held in Ukraine for the third time|“Wikipedia for School” contest was held in Ukraine for the third time]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Announcing the Wikipedia &amp; Education User Group Election Results|Announcing the Wikipedia &amp; Education User Group Election Results]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 06:56, 19 ਦਸੰਬਰ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24091294 --&gt;

== This Month in Education: January 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 1 • January 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Educational Projects 2023-1 in Mexico|Educational Projects 2023-1 in Mexico]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Integration of Wikipedia in Ukrainian universities – teacher-led and student-led|Integration of Wikipedia in Ukrainian universities – teacher-led and student-led]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Transitional Justice in Kosovo edit-a-thon and Partnership with Faculty of Electrical and Computer Engineering - University of Prishtina|Transitional Justice in Kosovo edit-a-thon and Partnership with Faculty of Electrical and Computer Engineering - University of Prishtina]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Wikidata Citation Hunt Program for secondary school students, Dubai|Wikidata Citation Hunt Program for secondary school students, Dubai]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Wikipedia edit-a-thon with students from Art Faculty - University of Prishtina|Wikipedia edit-a-thon with students from Art Faculty - University of Prishtina]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Тeacher from Belgrade got a reward for using Wikibooks in teaching|Тeacher from Belgrade got a reward for using Wikibooks in teaching]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 17:32, 6 ਫ਼ਰਵਰੀ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24472891 --&gt;

== Women's Month Datathon on Commons ==

Dear Wikimedian,

Hope you are doing well. CIS-A2K and [[:commons:Commons Photographers User Group|CPUG]] have planned an online activity for March. The activity will focus on Wikimedia Commons and it will begin on 21 March and end on 31 March 2023. During this campaign, the participants will work on structure data, categories and descriptions of the existing images. We will provide you with the list of the photographs that were uploaded under those campaigns, conducted for Women’s Month.  

You can find the event page link [[:m:CIS-A2K/Events/Women's Month Datathon on Commons|here]]. We are inviting you to participate in this event and make it successful. There will be at least one online session to demonstrate the tasks of the event. We will come back to you with the date and time. 

If you have any questions please write to us at the event [[:m:Talk:CIS-A2K/Events/Women's Month Datathon on Commons|talk page]] Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:09, 12 ਮਾਰਚ 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/Mini_edit-a-thon_Participants&amp;oldid=21886141 --&gt;

== This Month in Education: February 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 2 • February 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/A Strategic Direction for a Massive Online Course for Educators in Brazil|A Strategic Direction for a Massive Online Course for Educators in Brazil]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/Alliance Funding for Wikipedia as a school resource in Tāmaki Makaurau Auckland, New Zealand|Alliance Funding for Wikipedia as a school resource in Tāmaki Makaurau Auckland, New Zealand]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/Call for Submissions to Wiki Workshop 2023|Call for Submissions to Wiki Workshop 2023]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/Collaboration with Charles University on the creation of Czech Wikipedia started in January|Collaboration with Charles University on the creation of Czech Wikipedia started in January]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/Open Education Week 2023 in the Wikimedia Mexico Education Program|Open Education Week 2023 in the Wikimedia Mexico Education Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/Wikiclubs with different schools in Albania |Wikiclubs with different schools in Albania]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 21:08, 12 ਮਾਰਚ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24706239 --&gt;

== Women's Month Datathon on Commons Online Session ==

Dear Wikimedian,

Hope you are doing well. As we mentioned in a previous message, CIS-A2K and [[:commons:Commons Photographers User Group|CPUG]] have been starting an online activity for March from 21 March to 31 March 2023. The activity already started yesterday and will end on 31 March 2023. During this campaign, the participants are working on structure data, categories and descriptions of the existing images. The event page link is [[:m:CIS-A2K/Events/Women's Month Datathon on Commons|here]]. We are inviting you to participate in this event. 

There is an online session to demonstrate the tasks of the event that is going to happen tonight after one hour from 8:00 pm to 9:00 pm. You can find the meeting link [[:m:CIS-A2K/Events/Women's Month Datathon on Commons/Online Session|here]]. We will wait for you. Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:38, 22 ਮਾਰਚ 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/Mini_edit-a-thon_Participants&amp;oldid=21886141 --&gt;

== This Month in Education: March 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 3 • March 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Audio-seminar project of the Wikimedia Mexico Education Program|Audio-seminar project of the Wikimedia Mexico Education Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Empowering Nigerian Female Artists: Through Art &amp; Feminism Edith-A-Thon at KWASU Fan Club|Empowering Nigerian Female Artists: Through Art &amp; Feminism Edith-A-Thon at KWASU Fan Club]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Exploring How Wikipedia Works|Exploring How Wikipedia Works]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Florida graduate students complete Library History edit-a-thon for credit|Florida graduate students complete Library History edit-a-thon for credit]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Improving hearing health content in Brazil|Improving hearing health content in Brazil]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Media Literacy Portal to become a key resource for media education in Czech Libraries |Media Literacy Portal to become a key resource for media education in Czech Libraries]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Wikeys in the Albanian language|Wikeys in the Albanian language]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Wikimarathon is an opportunity to involve students and teachers in creating and editing articles in Wikipedia|Wikimarathon is an opportunity to involve students and teachers in creating and editing articles in Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Wikimedia Polska short report|Wikimedia Polska short report]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Wikimedia Serbia participated in the State Seminar of the The Mathematical Society of Serbia|Wikimedia Serbia participated in the State Seminar of the The Mathematical Society of Serbia]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 18:45, 8 ਅਪਰੈਲ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24824837 --&gt;

== This Month in Education: April 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 4 • April 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Auckland Museum Alliance fund project update|Auckland Museum Alliance fund project update]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Introducing Wikipedia to Kusaal Language Teachers|Introducing Wikipedia to Kusaal Language Teachers]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/KWASU Fan Club Leads the Way in 21st Century Learning with Wiki in School Program|KWASU Fan Club Leads the Way in 21st Century Learning with Wiki in School Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/On-line Courses for Educators in Poland|On-line Courses for Educators in Poland]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Online meeting of Ukrainian educators working with Wikipedia – four perspectives|Online meeting of Ukrainian educators working with Wikipedia – four perspectives]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikiclubs Editathon in Elbasan, Albania |Wikiclubs Editathon in Elbasan, Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikipedia at the Brazilian Linguistics Olympiad|Wikipedia at the Brazilian Linguistics Olympiad]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikipedia at the University of Łódź Information Management Conference|Wikipedia at the University of Łódź Information Management Conference]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 16:27, 23 ਮਈ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24999562 --&gt;

== This Month in Education: April 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 4 • April 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Auckland Museum Alliance fund project update|Auckland Museum Alliance fund project update]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Introducing Wikipedia to Kusaal Language Teachers|Introducing Wikipedia to Kusaal Language Teachers]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/KWASU Fan Club Leads the Way in 21st Century Learning with Wiki in School Program|KWASU Fan Club Leads the Way in 21st Century Learning with Wiki in School Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/On-line Courses for Educators in Poland|On-line Courses for Educators in Poland]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Online meeting of Ukrainian educators working with Wikipedia – four perspectives|Online meeting of Ukrainian educators working with Wikipedia – four perspectives]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikiclubs Editathon in Elbasan, Albania |Wikiclubs Editathon in Elbasan, Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikipedia at the Brazilian Linguistics Olympiad|Wikipedia at the Brazilian Linguistics Olympiad]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikipedia at the University of Łódź Information Management Conference|Wikipedia at the University of Łódź Information Management Conference]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 05:07, 24 ਮਈ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24999562 --&gt;

== This Month in Education: June 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 5 • June 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/Africa Day 2023: Abuja Teachers celebrates|Africa Day 2023: Abuja Teachers celebrates]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/From editing articles to civic power – Wikimedia UK's research on democracy and Wikipedia|From editing articles to civic power – Wikimedia UK's research on democracy and Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/Reading Wikipedia in the Classroom Program in Yemen Brings Positive Impact to Yemeni Teachers|Reading Wikipedia in the Classroom Program in Yemen Brings Positive Impact to Yemeni Teachers]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/Using Wikipedia in education: students' and teachers' view|Using Wikipedia in education: students' and teachers' view]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/The Journey of Reading Wikipedia in the Classroom Lagos State|The Journey of Reading Wikipedia in the Classroom Lagos State]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/WMB goes to Serbia |WMB goes to Serbia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/But we don't want it to end!|But we don't want it to end!]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 08:44, 4 ਜੁਲਾਈ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=25147408 --&gt;

== This Month in Education: July 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 7 • July 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/July 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/July 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Wikimedia Kaduna Connect Campaign|Wikimedia Kaduna Connect Campaign]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Wikimedia Serbia published a paper Promoting Equity in Access to Open Knowledge: An Example of the Wikipedia Educational Program|Wikimedia Serbia published a paper Promoting Equity in Access to Open Knowledge: An Example of the Wikipedia Educational Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Wikimedia and Education Kailali Multiple campus|Wikimedia and Education Kailali Multiple campus]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/WikiCamp in Istog, Kosovo: Promoting Knowledge and Nature Appreciation|WikiCamp in Istog, Kosovo: Promoting Knowledge and Nature Appreciation]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Wiki at the Brazilian National History Symposium|Wiki at the Brazilian National History Symposium]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/US &amp; Canada program reaches 100M words added |US &amp; Canada program reaches 100M words added]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Renewed Community Wikiconference brought together experienced Wikipedians and newcomers|Renewed Community Wikiconference brought together experienced Wikipedians and newcomers]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Kusaal Wikipedia Workshop at Ajumako Campus, University of Education, Winneba|Kusaal Wikipedia Workshop at Ajumako Campus, University of Education, Winneba]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Join us to celebrate the Kiwix4Schools Africa Mentorship Program Graduation Ceremony|Join us to celebrate the Kiwix4Schools Africa Mentorship Program Graduation Ceremony]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Activities that took place during the presentation of the WikiEducation book|Activities that took place during the presentation of the WikiEducation book. Educational practices and experiences in Mexico with Wikipedia and other open resources in Xalala, Veracruz from the Wikimedia Mexico Education Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/62+ Participants Graduates from the Kiwix4Schools Africa Mentorship Program|62+ Participants Graduates from the Kiwix4Schools Africa Mentorship Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/“Reading Wikipedia in the Classroom” course launched in Ukraine|“Reading Wikipedia in the Classroom” course launched in Ukraine]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/OFWA and Goethe Institute Host Wiki Skills For Librarians Workshop-Ghana|OFWA and Goethe Institute Host Wiki Skills For Librarians Workshop-Ghana]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 15:33, 14 ਅਗਸਤ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=25457946 --&gt;

== This Month in Education: September 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 7 • September 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/September 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/September 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/Inauguration of the Kent Wiki Club at the Wikimania 2023 Conference|Inauguration of the Kent Wiki Club at the Wikimania 2023 Conference]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/Letter Magic: Supercharging Your WikiEducation Programs|Letter Magic: Supercharging Your WikiEducation Programs]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/Réseau @pprendre (Learning Network) : The Initiative for Educational Change in Francophone West Africa|Réseau @pprendre (Learning Network) : The Initiative for Educational Change in Francophone West Africa]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/WikiChallenge Ecoles d’Afrique closes its 5th edition with 13 winning schools|WikiChallenge Ecoles d’Afrique closes its 5th edition with 13 winning schools]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/WikiConecta: connecting Brazilian university professors and Wikimedia|WikiConecta: connecting Brazilian university professors and Wikimedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/Wikimedia Germany launches interactive event series Open Source AI in Education |Wikimedia Germany launches interactive event series Open Source AI in Education]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 05:01, 10 ਅਕਤੂਬਰ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=25700976 --&gt;

== This Month in Education: October 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;Volume 12 • Issue 8 • October 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/October 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/October 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/3 Generations at Wikipedia Education Program in Türkiye|3 Generations at Wikipedia Education Program in Türkiye]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/CBSUA Launches Wiki Education in Partnership with PhilWiki Community and Bikol Wikipedia Community|CBSUA Launches Wiki Education in Partnership with PhilWiki Community and Bikol Wikipedia Community]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/Celebrating Wikidata’s Birthday in Elbasan|Celebrating Wikidata’s Birthday in Elbasan]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/Edu Wiki Camp 2023 - together in Sremski Karlovci|Edu Wiki Camp 2023 - together in Sremski Karlovci]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/PhilWiki Community promotes language preservation and cultural heritage advocacies at ADNU|PhilWiki Community promotes language preservation and cultural heritage advocacies at ADNU]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/PunjabWiki Education Program: A Wikipedia Adventure in Punjab|PunjabWiki Education Program: A Wikipedia Adventure in Punjab]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/WikiConference on Education ignites formation of Wikimedia communities|WikiConference on Education ignites formation of Wikimedia communities]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/Wikimedia Estonia talked about education at CEE meeting in Tbilisi|Wikimedia Estonia talked about education at CEE meeting in Tbilisi]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/Wikimedia in Brazil is going to be a book|Wikimedia in Brazil is going to be a book]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/Wikipedian Editor Project: Arabic Sounds Workshop 2023|Wikipedian Editor Project: Arabic Sounds Workshop 2023]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 11:34, 8 ਨਵੰਬਰ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=25784366 --&gt;

== This Month in Education: November 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 9 • November 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/November 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/November 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/4th WikiUNAM Editathon: Community knowledge strengthens education|4th WikiUNAM Editathon: Community knowledge strengthens education]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Edit-a-thon at the Faculty of Medical Sciences of Santa Casa de São Paulo|Edit-a-thon at the Faculty of Medical Sciences of Santa Casa de São Paulo]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/EduWiki Nigeria Community: Embracing Digital Learning Through Wikipedia|EduWiki Nigeria Community: Embracing Digital Learning Through Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Evening Wikischool offers Czech seniors further education on Wikipedia|Evening Wikischool offers Czech seniors further education on Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Expansion of Wikipedia Education Program through Student Associations at Iranian Universities|Expansion of Wikipedia Education Program through Student Associations at Iranian Universities]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Exploring Wikipedia through Wikiclubs and the Wikeys board game in Albania |Exploring Wikipedia through Wikiclubs and the Wikeys board game in Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/First anniversary of the game Wikeys|First anniversary of the game Wikeys]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Involve visiting students in education programs|Involve visiting students in education programs]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Iranian Students as Wikipedians: Using Wikipedia to Teach Research Methodology and Encyclopedic Writing|Iranian Students as Wikipedians: Using Wikipedia to Teach Research Methodology and Encyclopedic Writing]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Kiwix4Schools Nigeria: Bridging Knowledge Gap through Digital Literacy|Kiwix4Schools Nigeria: Bridging Knowledge Gap through Digital Literacy]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Lire wikipedia en classe à Djougou au Bénin|Lire wikipedia en classe à Djougou au Bénin]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Tyap Wikimedians Zaria Outreach|Tyap Wikimedians Zaria Outreach]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Art Outreach at Aje Compreshensive Senior High School 1st November 2023, Lagos Mainland|Art Outreach at Aje Comprehensive Senior High School 1st November 2023, Lagos Mainland]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/PhilWiki Community holds a meet-up to advocate women empowerment|PhilWiki Community holds a meet-up to advocate women empowerment]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 08:24, 14 ਦਸੰਬਰ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=25919737 --&gt;

== This Month in Education: January 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 1 • January 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Cross-Continental Wikimedia Activities: A Dialogue between Malaysia and Estonia|Cross-Continental Wikimedia Activities: A Dialogue between Malaysia and Estonia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Czech programme SWW in 2023 – how have we managed to engage students|Czech programme SWW in 2023 – how have we managed to engage students]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Extending Updates on Wikipedia in Education – Elbasan, Albania|Extending Updates on Wikipedia in Education – Elbasan, Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Reading Wikipedia in the Classroom Teacher’s guide – now available in Bulgarian language|Reading Wikipedia in the Classroom Teacher’s guide – now available in Bulgarian language]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Summer students at Auckland Museum|Summer students at Auckland Museum]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/WikiDunong: EduWiki Initiatives in the Philippines Project|WikiDunong: EduWiki Initiatives in the Philippines Project]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Wikimedia Armenia's Educational Workshops|Wikimedia Armenia's Educational Workshops]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Wikimedia Foundation publishes its first Child Rights Impact Assessment|Wikimedia Foundation publishes its first Child Rights Impact Assessment]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 10:02, 10 ਫ਼ਰਵਰੀ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=26091771 --&gt;

== This Month in Education: February 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 2 • February 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/2 new courses in Students Write Wikipedia Starting this February|2 new courses in Students Write Wikipedia Starting this February]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/More two wiki-education partnerships|More two wiki-education partnerships]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/Open Education Week 2024 in Mexico|Open Education Week 2024 in Mexico]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/Reading Wikipedia in Bolivia, the community grows|Reading Wikipedia in Bolivia, the community grows]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/Wiki Education Philippines promotes OERs utilization|Wiki Education Philippines promotes OERs utilization]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/Wiki Loves Librarians, Kaduna|Wiki Loves Librarians, Kaduna]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/Wiki Workshop 2024 CfP - Call for Papers Research track|Wiki Workshop 2024 CfP – Call for Papers Research track]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 18:38, 20 ਮਾਰਚ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=26310117 --&gt;

== This Month in Education: March 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 3 • March 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2024/Reading Wikipedia in the classroom, Kaduna|Reading Wikipedia in the classroom, Kaduna]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2024/Reading Wikipedia in Ukraine – the course for educators is now available on demand|Reading Wikipedia in Ukraine – the course for educators is now available on demand]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2024/Wiki Movement Brazil will once again support the Brazilian Linguistics Olympiad|Wiki Movement Brazil will once again support the Brazilian Linguistics Olympiad]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2024/Wikipedia within the Education Setting in Albania|Wikipedia within the Education Setting in Albania]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 07:28, 28 ਅਪਰੈਲ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=26659969 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Reminder to vote now to select members of the first U4C&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote reminder|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote reminder}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]''

Dear Wikimedian,

You are receiving this message because you previously participated in the UCoC process.

This is a reminder that the voting period for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) ends on May 9, 2024. Read the information on the [[Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024|voting page on Meta-wiki]] to learn more about voting and voter eligibility.

The Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. Community members were invited to submit their applications for the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, please [[Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]].

Please share this message with members of your community so they can participate as well.

On behalf of the UCoC project team,&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 22:53, 2 ਮਈ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election/2024/Previous_voters_list_3&amp;oldid=26721208 --&gt;

== This Month in Education: April 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 4 • April 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2024/EduWiki Updates From Uganda|EduWiki Updates From Uganda]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2024/Good news from Bolivia: Reading Wikipedia Program continues in 2024|Good news from Bolivia: Reading Wikipedia Program continues in 2024]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2024/Hearing Health Project: Impactful partnership with Wiki Movement Brazil|Hearing Health Project: Impactful partnership with Wiki Movement Brazil]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2024/Wikimedia Spain, Amical Wikimedia and the University of Valencia develop Wikipedia educational project|Wikimedia Spain, Amical Wikimedia and the University of Valencia develop Wikipedia educational project]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 03:20, 14 ਮਈ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=26698909 --&gt;

== This Month in Education: May 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 5 • May 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Albania - Georgia Wikimedia Cooperation 2024|Albania - Georgia Wikimedia Cooperation 2024]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Aleksandër Xhuvani University Editathon in Elbasan|Aleksandër Xhuvani University Editathon in Elbasan]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Central Bicol State University of Agriculture LitFest features translation and article writing on Wikipedia|Central Bicol State University of Agriculture LitFest features translation and article writing on Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Empowering Youth Council in Bulqiza through editathons|Empowering Youth Council in Bulqiza through editathons]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/We left a piece of our hearts at Arhavi|We left a piece of our hearts at Arhavi]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Wiki Movimento Brasil at Tech Week and Education Speaker Series |Wiki Movimento Brasil at Tech Week and Education Speaker Series]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Wikimedia MKD trains new users in collaboration with MYLA|Wikimedia MKD trains new users in collaboration with MYLA]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 13:30, 15 ਜੂਨ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=26854161 --&gt;

== This Month in Education: June 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 6 • June 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/From a Language Teacher to a Library Support Staff: The Wikimedia Effect|From a Language Teacher to a Library Support Staff: The Wikimedia Effect]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/5th WikiEducation 2024 Conference in Mexico|5th WikiEducation 2024 Conference in Mexico]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/Lviv hosted a spring wikischool for Ukrainian high school students|Lviv hosted a spring wikischool for Ukrainian high school students]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/First class of teachers graduated from Reading Wikipedia in the Classroom 2024|First class of teachers graduated from Reading Wikipedia in the Classroom 2024]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/Empowering Digital Citizenship: Unlocking the Power of Open Knowledge with Participants of the LIFE Legacy|Empowering Digital Citizenship: Unlocking the Power of Open Knowledge with Participants of the LIFE Legacy]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/Wiki Movimento Brazil supports online and in-person courses and launches material to guide educators in using Wikimedia projects |Wiki Movimento Brazil supports online and in-person courses and launches material to guide educators in using Wikimedia projects]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/Where to find images for free? Webinar for librarians answered many questions|Where to find images for free? Webinar for librarians answered many questions]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/Wikimedia MKD and University of Goce Delchev start a mutual collaboration|Wikimedia MKD and University of Goce Delchev start a mutual collaboration]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 06:58, 9 ਜੁਲਾਈ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=27085892 --&gt;

== Indic Technical Consultations 2024 ==

ਪਿਆਰੇ ਸਾਥੀਓ,

[[m:Indic MediaWiki Developers User Group|ਇੰਡਿਕ ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਡਿਵੈਲਪਰਸ ਯੂਜ਼ਰ ਗਰੁੱਪ]] ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਕਨੀਕੀ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਭਾਈਚਾਰਾ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇੱਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਤਕਨੀਕੀ ਸਲਾਹ-ਮਸ਼ਵਰੇ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਮਝਣਾ, ਆਮ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਕਾਸ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਚਾਰੂ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ।

ਇਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਇੱਕ ਸਰਵੇਖਣ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਅਤੇ ਸੁਝਾਅ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਲਿੰਕ ਉੱਤੇ ਜਾ ਕੇ ਸਰਵੇਖਣ ਫਾਰਮ (ਕਿਸੇ ਵੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ) ਭਰੋ।
https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfvVFtXWzSEL4YlUlxwIQm2s42Tcu1A9a_4uXWi2Q5jUpFZzw/viewform?usp=sf_link

ਇਸ ਦੀ ਆਖ਼ਰੀ ਮਿਤੀ 21 ਸਤੰਬਰ 2024 ਹੈ।

ਇਸ ਗਤੀਵਿਧੀ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਦੇਖੋ: https://w.wiki/AV78

ਇਹ ਸਰਵੇਖਣ {ਤੁਹਾਡੀ ਭਾਸ਼ਾ} ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।

ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਸਰਵੇਖਣ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਰ ਵੀ ਭਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਕਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਜਾਂ ਸੁਝਾਅ ਦਰਜ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ।

ਤੁਹਾਡੇ ਯੋਗਦਾਨਾਂ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ!

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:33, 9 ਸਤੰਬਰ 2024 (UTC), ਇੰਡਿਕ ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਡਿਵੈਲਪਰਸ ਦੀ ਤਰਫੋਂ
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Indic_Tech_Consults_2024/pa&amp;oldid=27434533 --&gt;

== This Month in Education: August 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 7 • August 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/August 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/August 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Cross-Cultural Knowledge Sharing: Wikipedia's New Frontier at University of Tehran|Cross-Cultural Knowledge Sharing: Wikipedia's New Frontier at University of Tehran]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Let's Read Wikipedia in Bolivia reaches teachers in Cochabamba|Let's Read Wikipedia in Bolivia reaches teachers in Cochabamba]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Results of the 2023 “Wikipedia for School” Contest in Ukraine|Results of the 2023 “Wikipedia for School” Contest in Ukraine]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Edu Wiki Camp in Serbia, 2024|Edu Wiki Camp in Serbia, 2024]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Wikimedia Human Rights Month this year engaged schools in large amount|Wikimedia Human Rights Month this year engaged schools in large amount]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Strengthening Education Programs at Wikimania 2024: A Global Leap in Collaborative Learning|Strengthening Education Programs at Wikimania 2024: A Global Leap in Collaborative Learning]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Wiki Education programs are featured in a scientific outreach magazine, and Wiki Movimento Brasil offers training for researchers in the Amazon|Wiki Education programs are featured in a scientific outreach magazine, and Wiki Movimento Brasil offers training for researchers in the Amazon]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Wiki Movimento Brasil aims to adapt a game about Wikipedia, organize an academic event for scientific dissemination, and host the XXXIII Wiki-Education Workshop|Wiki Movimento Brasil aims to adapt a game about Wikipedia, organize an academic event for scientific dissemination, and host the XXXIII Wiki-Education Workshop]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 13:22, 11 ਸਤੰਬਰ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=27310254 --&gt;

== This Month in Education: October 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 8 • October 2024&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/October 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/October 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/CBSUA Wiki Education turns 1 year|CBSUA Wiki Education turns 1 year]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/7th Senior WikiTown took place in Becov nad Teplou, Czech Republic|7th Senior WikiTown took place in Becov nad Teplou, Czech Republic]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Edit-a-thon about Modern Architecture in Kosovo|Edit-a-thon about Modern Architecture in Kosovo]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Edu_Wiki_in_South_Sudan:_Creating_a_better_future_in_education|Empowering Digital Literacy through Wikimedia in South Sudan]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Many new articles and contributions in September and October for Wikimedia MKD|Many new articles and contributions in September and October for Wikimedia MKD]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/New Record: 5 Events in Municipal Library within a Month |New Record: 5 Events in Municipal Library within a Month]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Wiki-Education programs in Brazil are centered around the Wikidata and Wikisource platforms|Wiki-Education programs in Brazil are centered around the Wikidata and Wikisource platforms]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/WikiChallenge African Schools wins the “Open Pedagogy” Award 2024 from OE Global|WikiChallenge African Schools wins the “Open Pedagogy” Award 2024 from OE Global]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Wikipedia helps in improving cognitive skills|Wikipedia helps in improving cognitive skills]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Wikipedia in Graduate Studies: Expanding Research Impact|Wikipedia in Graduate Studies: Expanding Research Impact]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/WiLMa PH establishes a Wiki Club|WiLMa PH establishes a Wiki Club]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 14:57, 12 ਨਵੰਬਰ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=27733413 --&gt;

== This Month in Education: November 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 9 • November 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/November 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/November 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Auckland Museum Wikipedia Student Programme|Auckland Museum Wikipedia Student Programme]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Citizenship and free knowledge on Wikipedia in Albanian language|Citizenship and free knowledge on Wikipedia in Albanian language]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Engaging students with Wikipedia and Wikidata at Hasanuddin University’s Wikimedia Week|Engaging students with Wikipedia and Wikidata at Hasanuddin University’s Wikimedia Week]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Minigrant initiative by empowering the Rrëshen community in Albania|Minigrant initiative by empowering the Rrëshen community in Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Wikidata birthday in Albania, 2024|Wikidata birthday in Albania, 2024]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Wikidata birthday in School |Wikidata birthday in School]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Wikimedia Education Workshop at Lumbini Technological University|Wikimedia Education Workshop at Lumbini Technological University]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Wikimedia MKD's new collaborations and new content|Wikimedia MKD's new collaborations and new content]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Improving Historical Knowledge on Persian Wikipedia through a continuous Wikimedia Education Program: Shahid Beheshti University Wikipedia Education Program|Improving Historical Knowledge on Persian Wikipedia through a continuous Wikimedia Education Program: Shahid Beheshti University Wikipedia Education Program]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 15:13, 10 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=27879342 --&gt;

== This Month in Education: January 2025 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 14 • Issue 1 • January 2025&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2025|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2025/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Advancing Education Pillar in Kosovo: 2024 Journey|Advancing Education Pillar in Kosovo: 2024 Journey]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Auckland Museum Wikipedia Students Making Progress|Auckland Museum Wikipedia Students Making Progress]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Celebrating 10 Years of Wiki Education|Celebrating 10 Years of Wiki Education]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Empowering Multilingual Students: Expanding Wikipedia Through Collaboration of foreign languages faculty's students of the University of Tehran|Empowering Multilingual Students: Expanding Wikipedia Through Collaboration of foreign languages faculty's students of the University of Tehran]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Ensuring accurate and authentic information with 1Lib1Ref Campaign in Anambra|Ensuring accurate and authentic information with 1Lib1Ref Campaign in Anambra]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Experiences of Wikipedia in the classroom with a gender perspective in Monterrey |Experiences of Wikipedia in the classroom with a gender perspective in Monterrey]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Fine Arts University Students exploring Wikipedia in Tirana, Albania|Fine Arts University Students exploring Wikipedia in Tirana, Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Lviv hosted Ukraine’s first student photo walk for Wikipedia|Lviv hosted Ukraine’s first student photo walk for Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Many new trained volunteers and new articles at the end of the year in Macedonia|Many new trained volunteers and new articles at the end of the year in Macedonia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Wikimedia and Scientific Events in Brazil|Wikimedia and Scientific Events in Brazil]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Wiki Workshop- Call for Contributions|Wiki Workshop- Call for Contributions]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 15:56, 5 ਫ਼ਰਵਰੀ 2025 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=28111205 --&gt;

== This Month in Education: February 2025 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 14 • Issue 2 • February 2025&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2025|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2025/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2025/Activities series at the Shefit Hekali school in Peqin, Albania|Activities series at the Shefit Hekali school in Peqin, Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2025/Wikimedia Brazil has formed a partnership with a public policy research institute|Wikimedia Brazil has formed a partnership with a public policy research institute]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2025/Preserving Heritage: Tuluvas Aati Month Educational Wikimedia Programs|Preserving Heritage: Tuluvas Aati Month Educational Wikimedia Programs]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2025/Reflecting on our Past: Farewell to the Auckland Museum Summer Students|Reflecting on our Past: Farewell to the Auckland Museum Summer Students]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2025/Successful Conclusion of the Second Phase of &quot;Reading Wikipedia in the Classroom&quot; in Yemen|Successful Conclusion of the Second Phase of &quot;Reading Wikipedia in the Classroom&quot; in Yemen]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2025/Wiki Workshop in Mitrovica |Wiki Workshop in Mitrovica]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2025/Wikimedia MKD' Education: Lots of new trained users, lots of new articles|Wikimedia MKD' Education: Lots of new trained users, lots of new articles]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2025/Wikimedia Serbia receives accreditation from the National Library of Serbia for the Wiki Senior seminar|Wikimedia Serbia receives accreditation from the National Library of Serbia for the Wiki Senior seminar]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 09:04, 12 ਮਾਰਚ 2025 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=28314249 --&gt;

== This Month in Education: March 2025 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 14 • Issue 3 • March 2025&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2025|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2025/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2025/A Whole New World: Research Findings on New Editor Integration in Serbian Wikipedia|A Whole New World: Research Findings on New Editor Integration in Serbian Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2025/Bolivia: a new round of Leamos Wikipedia begins in Bolivia|Bolivia: a new round of Leamos Wikipedia begins in Bolivia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2025/Faculty of Social Sciences Workshop in Albania|Faculty of Social Sciences Workshop in Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2025/Lots of contributions and trainings as part of Wikimedia MKD's Education Programme|Lots of contributions and trainings as part of Wikimedia MKD's Education Programme]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2025/Wikimedia organized multiple events of science and education in Brazil during the month of March|Wikimedia organized multiple events of science and education in Brazil during the month of March]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 15:04, 10 ਅਪਰੈਲ 2025 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=28458563 --&gt;

== This Month in Education: April 2025 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 14 • Issue 4 • April 2025&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2025|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2025/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2025/Ceremony of giving certificates and awarding the winners of the edit-a-thon: Meet Slovenia|Ceremony of giving certificates and awarding the winners of the edit-a-thon: Meet Slovenia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2025/The Workshops Wikimedia &amp; Education are back in Brazil|The Workshops Wikimedia &amp; Education are back in Brazil]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2025/EduWiki Nigeria: Advancing Digital Literacy in Schools|EduWiki Nigeria: Advancing Digital Literacy in Schools]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2025/Empowering the Next Generation: Wikidata Training at Federal Government Boys College, FGBC Abuja|Empowering the Next Generation: Wikidata Training at Federal Government Boys College, FGBC Abuja]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2025/Final Wikipedia project with Shefit Hekali school in Peqin, Albania|Final Wikipedia project with Shefit Hekali school in Peqin, Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2025/Teachers who graduated from the Leamos Wikipedia program in Bolivia become mentors for their colleagues |Teachers who graduated from the Leamos Wikipedia program in Bolivia become mentors for their colleagues]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2025/Wikivoyage in Has region, Northern Albania|Wikivoyage in Has region, Northern Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2025/Wikivoyage workshop in Bulqiza|Wikivoyage workshop in Bulqiza]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 02:48, 10 ਮਈ 2025 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=28656387 --&gt;

== This Month in Education: May 2025 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 14 • Issue 5 • May 2025&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2025|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2025/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2025/Journalism students at Aleksandër Xhuvani University explore Wikipedia in Albania|Journalism students at Aleksandër Xhuvani University explore Wikipedia in Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2025/Reviewing pending articles editathon with high school students in Albania|Reviewing pending articles editathon with high school students in Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2025/Several educational workshops to promote science on Wiki were held in Brazil in the month of May|Several educational workshops to promote science on Wiki were held in Brazil in the month of May]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2025/Simón Bolívar Teacher Training College joins the Let's Read Wikipedia Program|Simón Bolívar Teacher Training College joins the Let's Read Wikipedia Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2025/Students become Editors: Wikimedia Chile launches Latin America's first Vikidia Workshop|Students become Editors: Wikimedia Chile launches Latin America's first Vikidia Workshop]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2025/The DemocraTICon competition was held, this year for the first time with a discipline focused on Wikipedia |The DemocraTICon competition was held, this year for the first time with a discipline focused on Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2025/Wikimedia MKD's &quot;Lajka&quot; workshop in Skopje|Wikimedia MKD's &quot;Lajka&quot; workshop in Skopje]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 02:58, 28 ਮਈ 2025 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=28771448 --&gt;

== This Month in Education: June 2025 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 14 • Issue 6 • June 2025&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2025|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2025/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2025/Albanian high school students at the Wikimedia Youth Conference 2025 in Prague|Albanian high school students at the Wikimedia Youth Conference 2025 in Prague]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2025/Bolivia has 20 new teachers graduated from the Let's Read Wikipedia in the Classroom program|Bolivia has 20 new teachers graduated from the Let's Read Wikipedia in the Classroom program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2025/Brazil was present at the EduWiki Conference 2025 in Bogota|Brazil was present at the EduWiki Conference 2025 in Bogota]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2025/Does Wikipedia has future in the times of Chat-GPT|Does Wikipedia has future in the times of Chat-GPT]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2025/PhilWiki Community promotes accessible multilingual stories for children|PhilWiki Community promotes accessible multilingual stories for children]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2025/Reading and Editing Wikipedia in a Bangladeshi College|Reading and Editing Wikipedia in a Bangladeshi College]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2025/Wikimedia MKD's Workshops in June|Wikimedia MKD's Workshops in June]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2025/Wikipedia meets 2500 Ukrainian educators at the country’s biggest education festival|Wikipedia meets 2500 Ukrainian educators at the country’s biggest education festival]]

&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 07:19, 27 ਜੂਨ 2025 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=28903832 --&gt;</text>
      <sha1>nk05crv6v1td8e1x3iufmueg8szmarj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਸੰਘ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>61147</id>
    <revision>
      <id>811904</id>
      <parentid>583949</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T02:50:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811904</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15580" sha1="7deyg694x3k8s3sld679t4ybnqm5a7b" xml:space="preserve">{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਦੇਸ਼
|name =
 {{collapsible list
 |title = {{center|ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਸੰਘ}}
 |liststyle = text-align:center;
 |{{small|{{native name|ar|{{big|الاتحاد الأفريقي}}&amp;nbsp;|italic=no}}}} 
 |{{small|{{native name|fr|Union africaine|}}}}
 |{{small|{{native name|pt|União Africana|}}}}
}}
|linking_name = ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਸੰਘ
|image_flag =|alt_flag = 
|symbol_type = ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗੀਤ
|image_symbol =|alt_symbol = 
|symbol_width = 85px
|motto = &lt;br/&gt;&quot;ਸੰਯੁਕਤ ਅਤੇ ਤਾਕਤਵਰ ਅਫ਼ਰੀਕਾ&quot;
|anthem = &lt;br/&gt;{{raise|0.3em|{{nowrap|''[[Let Us All Unite and Celebrate Together]]''&amp;nbsp;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.africamasterweb.com/AuAnthem.html |title=African Union anthem, etc. |publisher=Africamasterweb.com |accessdate=26 November 2012 |archive-date=15 ਸਤੰਬਰ 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150915041714/http://www.africamasterweb.com/AuAnthem.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;}}}}&lt;br/&gt;[[File:LetUsAllUniteAndCelebrateTogether.ogg|center]]
|image_map = African Union (orthographic projection).svg
|alt_map = An [[Orthographic projection (cartography)|orthographic projection]] of [[Earth|the world]], highlighting the African Union and its member states (green).
|map_width = 220px
|map_caption = ਹਰਾ ਰੰਗ ਵਾਲੇ ਮੈਂਬਰ ਦੇਸ਼&lt;br/&gt;ਹਲਕਾ ਹਰਾ ਮੁਅੱਤਲ ਦੇਸ਼ 
|org_type = ਮਹਾਦੀਪ ਸੰਘ
|membership_type = ਮੈਂਬਰਸਿੱਪ
|membership = 54 ਦੇਸ਼ ਮੈਂਬਰ
|admin_center_type = Political centres
|admin_center = {{unbulleted list|{{nowrap|{{flagicon|ਈਥੋਪੀਆ}} [[ਆਦਿਸ ਆਬਬਾ]]&lt;sup&gt;a&lt;/sup&gt;}} |{{nowrap|{{flagicon|ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ}} [[ਜੋਹਾਨਿਸਬਰਗ]] &lt;sup&gt;b&lt;/sup&gt;}} }}
|largest_city = {{nowrap|{{flagicon|ਨਾਈਜੀਰੀਆ}} [[ਲਾਗੋਸ]]}}
|languages_type =ਭਾਸ਼ਾ
|languages = [[ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਅਰਬੀ]]&lt;br/&gt; [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]]&lt;br/&gt; [[ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ]]&lt;br/&gt; [[ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪਰਤਗਾਲੀ]]
|demonym = ਅਫ਼ਰੀਕਨ
|leader_title1 = [[ਚੇਅਰਪਰਸਨ]]
|leader_name1 = {{flagicon|ਜ਼ਿੰਬਾਬਵੇ}} [[ਰਾਬਰਟ ਮੁਗਾਬੇ]]
|leader_title2 = [[ਅਫ਼ਰੀਕਨ ਸੰਘ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਚੇਅਰਪਰਸਨ]]
|leader_name2 = {{flagicon|ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ}} [[ਦਲਮਿਨੀ ਜ਼ੁਮਾ]]
|leader_title3 = [[ਸੰਸਦ ਪ੍ਰਧਾਨ]]
|leader_name3 = {{flagicon|ਨਾਈਜੀਰੀਆ}} [[ਬੇਥੇਲ ਅਮਾਦੀ]]
|legislature = {{nowrap|[[ਪਾਨ-ਅਫ਼ਰੀਕਨ ਸੰਸਦ]]}}
|established_event1 = [[ਅਫ਼ਰੀਕ-ਸੰਘ ਸੰਸਥਾ]]
|established_date1 = {{nowrap|{{start date and years ago|1963|05|25|df=y}}}}
|established_event2 = [[ਅਬੁਜਾ ਸਮਝੋਤਾ]]
|established_date2 = 3 ਜੂਨ, 1991
|established_event3 = [[ਸਿਰਤੇ ਐਲਾਨ]]
|established_date3 = 9 ਸਤੰਬਰ 1999
|established_event4 = ਅਫ਼ਰੀਕਨ ਸੰਘ ਸਥਾਪਿਤ
|established_date4 = 9 ਜੁਲਾਈ 2002
|area_magnitude = 1 E+13
|area_km2 = 29865860
|area_label = ਕੁੱਲ
|population_estimate = 1,053,136,000
|population_estimate_year = 2013
|population_density_km2 = 33.9
|GDP_PPP = US$3.757 ਟ੍ਰਿਲੀਅਨ
|GDP_PPP_rank = 
|GDP_PPP_year = 2014
|GDP_PPP_per_capita = $3,568
|GDP_nominal_year = 2013 
|GDP_nominal = $2.390 ਟ੍ਰਿਲੀਅਨ
|GDP_nominal_year = 2014
|GDP_nominal_per_capita = $2,173
|currency = ਅਫ਼ਰੀਕਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸੈਟਰਲ ਬੈਂਕ
|utc_offset = -1 to +4
|cctld = [[.africa]]&amp;nbsp;&lt;sup&gt;c&lt;/sup&gt;
|calling_code = ਟੈਲੀਫੋਨ ਨੰਬਰ 57 ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ
|footnotes = {{unbulleted list |&lt;sup&gt;a&lt;/sup&gt; Seat of the [[ਅਫ਼ਰੀਕਨ ਸੰਘ ਸੰਸਥਾ]]. |&lt;sup&gt;b&lt;/sup&gt; Seat of the [[ਪਾਨ-ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਸੰਸਦ]]. |&lt;sup&gt;c&lt;/sup&gt; Proposed.}}
|official_website = {{url|au.int}}
}}

'''ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਸੰਘ''' [[ਅਫ਼ਰੀਕਾ|ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਮਹਾਦੀਪ]] ਦੇ 54 ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸੰਘ ਹੈ। ਸਿਰਫ [[ਮੋਰਾਕੋ]] ਹੀ ਐਸਾ [[ਅਫ਼ਰੀਕਾ]] [[ਦੇਸ਼]] ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸੰਘ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ [[26 ਮਈ]] [[2001]] ਨੂੰ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤ ਫ਼ੈਸਲੇ, ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਸੰਘ ਦੀ ਸਲਾਨਾ ਜਾਂ ਛਿਮਾਹੀ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
==ਮੁਅੱਤਲ ਮੈਂਬਰ==

*{{ਝੰਡਾ|ਮੱਧ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਗਣਰਾਜ}}&amp;nbsp;– ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸ ਨੂੰ 25 ਮਾਰਚ 2013 ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿਤਾ&lt;ref&gt;{{cite news|url= http://www.latimes.com/news/nationworld/world/la-fg-central-african-republic-20130326,0,4175896.story|title=African Union suspends Central African Republic after coup|newspaper=[[Los Angeles Times]]|date=25 March 2013|accessdate=25 March 2013|last=Dixon|first=Robyn}}&lt;/ref&gt;

==ਅਬਜ਼ਰਬਰ ਮੈਂਬਰ==
*{{ਝੰਡਾ|ਹੈਤੀ}} – 18ਵੇਂ ਸਮੇਲਨ ਜੋ ਕਿ 2 ਫਰਵਰੀ 2012 ਨੂੰ [[ਆਦਿਸ ਆਬਬਾ]] ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੈਤੀ ਨੂੰ ਹੱਕ ਦਿਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.haitilibre.com/en/news-4863-haiti-diplomacy-haiti-becomes-a-member-of-the-african-union.html|title=Haiti – Diplomacy: Haiti becomes a member of the African Union – HaitiLibre.com, Haiti News, The haitian people's voice|publisher=Haitilibre.com|accessdate=26 November 2012}}&lt;/ref&gt;
*{{ਝੰਡਾ|ਕਜ਼ਾਖ਼ਸਤਾਨ}} – 14 ਨਵੰਬਰ 2013 ਤੋਂ ਕਜ਼ਾਖ਼ਸਤਾਨ ਨੂੰ ਇਹ ਹੱਕ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.mfa.gov.kz/en/#!/news/article/12319|title= Kazakhstan was granted an observer status in the African Union|publisher=[[Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Kazakstan]]|accessdate=30 January 2014}}&lt;/ref&gt;
*{{ਝੰਡਾ|ਲਾਤਵੀਆ}} – 2012 ਤੋਂ ਇਹ ਵੀ ਅਬਜ਼ਰਬਰ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.mfa.gov.lv/en/news/press-releases/2012/january/11-3/|title=Latvia becomes observer to African Union|publisher=[[Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Latvia]]|date=14 November 2013|accessdate=30 January 2014|archive-date=9 ਅਕਤੂਬਰ 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191009111914/https://www.mfa.gov.lv/en/news/press-releases/2012/january/11-3/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
*{{ਝੰਡਾ|ਫ਼ਲਸਤੀਨ}} – 21ਵੇਂ ਸਮੇਲਿਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਅਬਜ਼ਰਬਰ ਦਾ ਹੱਕ ਦਿਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.egyptindependent.com/news/au-grants-palestine-observer-status|author=Fathya el-Dakhakhni|title=AU grants Palestine observer status|publisher=[[Egypt Independent]]|date=27 May 2013|accessdate=30 January 2014}}&lt;/ref&gt;
*{{ਝੰਡਾ|ਸਰਬੀਆ}} – 2012 ਤੋਂ ਅਬਜ਼ਰਬਰ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2014&amp;mm=01&amp;dd=30&amp;nav_category=11&amp;nav_id=806062|title=Mrkić na samitu u Adis Abebi |publisher=[[B92]]|date=30 January 2014|accessdate=30 January 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.b92.net/eng/news/politics.php?yyyy=2011&amp;mm=01&amp;dd=27&amp;nav_id=72376 |title= Serbian FM urges African Union support|publisher=[[B92]]|accessdate=January 30, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://addisababa.mfa.gov.rs/us.php|title=bilateral relations|publisher=[[Ethiopia–Serbia relations|Embassy of Serbia in Ethiopia]]|accessdate=30 January 2014|archive-date=17 ਨਵੰਬਰ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181117083549/http://addisababa.mfa.gov.rs/us.php|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
*{{ਝੰਡਾ|ਤੁਰਕੀ}} – ਇਸ ਦੇਸ਼ ਕੋਲ 2005 ਤੋਂ ਅਬਜ਼ਰਬਰ ਦਾ ਹੱਕ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://belgrade.emb.mfa.gov.tr/ShowAnnouncement.aspx?ID=142473|title=Press Release Regarding The Participation Of H.e. Mr. Bekir Bozdağ, Deputy Prime Minister Of The Republic Of Turkey, In The 18th Ordinary Session Of The Assembly Of The African Union|publisher=[[Ministry of Foreign Affairs of Turkey]]|date=28 January 2012|accessdate=30 January 2014|archive-date=1 ਫ਼ਰਵਰੀ 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140201224930/http://belgrade.emb.mfa.gov.tr/ShowAnnouncement.aspx?ID=142473|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
==ਸਾਬਕਾ ਮੈਂਬਰ==
*{{ਝੰਡਾ|ਮੋਰਾਕੋ}}– ਇਹ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਜੋ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਸੰਘ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਨੇ 12 ਨਵੰਬਰ 1984 ਨੂੰ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਸੰਘ ਵੱਲੋਂ 1982 ਵਿੱਚ ਬਿਨਾਂ ਸ੍ਵੈ-ਫ਼ੈਸਲੇ ਦੇ ਲੋਕ-ਮੱਤ ਕਰਾਏ ਸਾਹਰਾਵੀ ਅਰਬ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਣਰਾਜ ਨੂੰ ਸੰਘ ਦਾ ਪੂਰਨ ਮੈਂਬਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਰੋਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ-ਤਰਫ਼ਾ ਇਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
==ਉਦੇਸ਼==
*ਅਫਰੀਕੀ ਅਤੇ ਅਫਰੀਕੀ ਦੇਸਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਇਕਮੁੱਠਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ।
*ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੇ ਹੱਕ, ਖੇਤਰੀ ਇਕਸਾਰਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨੀ।
*ਮਹਾਦੀਪ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਏਕੀਕਰਣ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣਾ।
*ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਮਹਾਦੀਪ ਦੇ ਲੋਕ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਅਤੇ ਆਮ ਅਹੁਦਿਆ ਦਾ ਬਚਾਅ ਕਰਨਾ।
*[[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ]] ਦੇ ਚਾਰਟਰ ਅਤੇ [[ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ]] ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਦਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਹਿਯੋਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਨਾ
*ਮਹਾਦੀਪ ਦਾ ਅਮਨ, ਸੁਰੱਖਿਆ, ਅਤੇ ਸਥਿਰਤਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ।
*ਜਮਹੂਰੀ ਅਸੂਲ, ਅਦਾਰੇ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਨਾ।
*ਅਫਰੀਕੀ ਸੰਘ ਦੇ ਅਰਥਚਾਰੇ ਦੇ ਏਕੀਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਟਿਕਾਊ, ਆਰਥਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ।
*ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਲੋਕ ਦੇ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਉਚਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰਗਰਮੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰ 'ਚ ਸਹਿਯੋਗ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ।
*ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਸੰਗ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਮੌਜੂਦਾ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖੀ ਖੇਤਰੀ ਆਰਥਿਕ ਤਾਲਮੇਲ ਅਤੇ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ।
*ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਸੰਘ ਮਹਾਦੀਪ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ।
*ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰੋਗ ਦੇ ਖਾਤਮੇ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਸਬੰਧਤ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਭਾਈਵਾਲ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ।
==ਹੋਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ==
*[[ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ]] ਜੋ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਇਹ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਲਈ ਫੈਸਲੇ ਤਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।
*ਸਥਾਈ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਕਮੇਟੀ, ਜੋ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਸੰਘ ਦੇ ਰਾਜਦੂਤ ਦੀ ਬਣੀ ਹੈ।
*ਆਰਥਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ, ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ, ਇੱਕ ਸਿਵਲ ਸਮਾਜ ਸਲਾਹਕਾਰ ਸੰਸਥਾ ਹੈ।
*ਮਨੁੱਖੀ ਅਤੇ ਪੀਪਲਜ਼ ਰਾਈਟਸ 'ਤੇ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਕਮਿਸ਼ਨ।

[[File:Regions of the African Union.png|thumb|left|ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਸੰਘ ਦੇ ਖੇਤਰ&lt;br&gt;
{{colorbox|#DAA520|ਉੱਤਰੀ}}
{{colorbox|#87CEEB|ਦੱਖਣੀ}}
{{colorbox|#90EE90|ਪੂਰਬੀ}}
{{colorbox|#FA8072|ਪੱਛਮੀ}}
{{colorbox|#7B68EE|ਕੇਂਦਰੀ}}]]
==ਮੈਂਬਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ==

{{Col-begin}}
{{Col-4}}
*{{ਝੰਡਾ|ਅਲਜੀਰੀਆ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਅੰਗੋਲਾ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਬੇਨਿਨ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਬੋਤਸਵਾਨਾ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਬੁਰਕੀਨਾ ਫ਼ਾਸੋ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਬੁਰੂੰਡੀ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਕੇਪ ਵਰਡ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਕੈਮਰੂਨ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਚਾਡ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਕਾਮਾਰੋਸ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਕਾਂਗੋ ਗਣਰਾਜ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਦੰਦ ਖੰਡ ਤਟ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਕਾਂਗੋ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਣਰਾਜ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਜਿਬੂਤੀ}}
{{Col-4}}
*{{ਝੰਡਾ|ਯੂਨਾਨ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾਈ ਗਿਨੀ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਇਰੀਤਰੀਆ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਇਥੋਪੀਆ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਗੈਬਾਨ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਗੈਂਬੀਆ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਘਾਨਾ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਗਿਨੀ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਗਿਨੀ-ਬਿਸਾਊ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਕੀਨੀਆ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਲਸੋਥੋ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਲਿਬੇਰੀਆ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਲੀਬੀਆ}}
{{Col-4}}
*{{ਝੰਡਾ|ਮੈਡਾਗਾਸਕਰ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਮਾਲਾਵੀ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਮਾਲੀ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਮੌਰੀਤਾਨੀਆ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਮਾਰੀਸ਼ਸ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਮੋਜ਼ੈਂਬੀਕ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਨਮੀਬੀਆ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਨਾਈਜਰ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਨਾਈਜੀਰੀਆ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਰਵਾਂਡਾ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਸਹਿਰਾਵੀ ਅਰਬ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਣਰਾਜ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਸਾਓ ਤੋਮੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪੀ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਸੇਨੇਗਲ}}
{{Col-4}}
*{{ਝੰਡਾ|ਸੇਸ਼ੈਲ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਸਿਏਰਾ ਲਿਓਨ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਸੋਮਾਲੀਆ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਦੱਖਣੀ ਸੁਡਾਨ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਸੁਡਾਨ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਸਵਾਜ਼ੀਲੈਂਡ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਟੋਗੋ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਤੁਨੀਸੀਆ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਯੂਗਾਂਡਾ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਜ਼ਾਂਬੀਆ}}
*{{ਝੰਡਾ|ਜ਼ਿੰਬਾਬਵੇ}}
{{Col-end}}

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਫ਼ਰੀਕਾ]]</text>
      <sha1>7deyg694x3k8s3sld679t4ybnqm5a7b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਕਣ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>66614</id>
    <revision>
      <id>811928</id>
      <parentid>757057</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T11:39:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811928</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7727" sha1="if24ps8or1wt2r9p091ofl4897o1e16" xml:space="preserve">{{Use British (Oxford) English|date=September 2016}}{{for|ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਿਤੇ ਸ਼ਬਦ &quot;ਕਣ&quot; ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਵਰਤੋਆਂ|ਕਣ (ਗੁੰਝਲਖੋਲ)}}
{{Standard model of particle physics}}

'''ਕਣ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ''' ('''ਪਾਰਟੀਕਲ ਫਿਜ਼ਿਕਸ''') [[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]] ਦੀ ਉਹ ਸ਼ਾਖਾ ਹੈ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਕਣਾਂ ਦੀ ਫਿਤਰਤ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ [[ਪਦਾਰਥ]] (ਮੈਟਰ, [[ਪੁੰਜ]] ਵਾਲੇ ਕਣ) ਅਤੇ [[ਰੇਡੀਏਸ਼ਨ]] (ਪੁੰਜਹੀਣ ਕਣ) ਰਚਦੇ ਹਨ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਸ਼ਬਦ “ਕਣ” ਬਹੁਤ ਸੂਖਮ ਚੀਜ਼ਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰੋਟੌਨ, ਗੈਸ ਕਣ, ਜਾਂ ਮਿੱਟੀ) ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਫੇਰ ਵੀ ਪਾਰਟੀਕਲ ਫਿਜ਼ਿਕਸ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਰਰਿਡਿਊਸਿਬਲ (ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਨਾ ਤੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲਾ) ਛੋਟੇ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਪਛਾਣੇ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੇ ਕਣਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਜਰੂਰੀ ਇਰਰਿਡਿਊਸਿਬਲ ਮੁਢਲੇ [[ਫੋਰਸ]] ਫੀਲਡਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਪੜਤਾਲ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀ ਸਮਝ ਮੁਤਾਬਿਕ, ਇਹ [[ਮੁੱਢਲਾ ਕਣ|ਮੁਢਲੇ ਕਣ]] ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡਾਂ ਦੀਆਂ ਊਰਜਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਇੰਟ੍ਰੈਕਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਮੁਢਲੇ ਕਣਾਂ ਅਤੇ ਫੀਲਡਾਂ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਦੇ [[ਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਮਝਾਉਣ ਵਾਲੀ ਤਾਜ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਥਿਊਰੀ, [[ਸਟੈਂਡਰਡ ਮਾਡਲ]] ਕਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰਾਂ, ਮਾਡਰਨ [[ਪਾਰਟੀਕਲ ਫਿਜਿਕਸ]] ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਸਟੈਂਡਰਡ ਮਾਡਲ]] ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਸੰਭਵ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਨਵੀਨ ਗਿਆਤ ਕਣ, [[ਹਿਗਜ਼ ਬੋਸੌਨ]], ਜਾਂ ਪੁਰਾਣੀ ਗਿਆਤ ਫੋਰਸ ਫੀਲਡ, [[ਗਰੈਵਿਟੀ]], ਦੀ ਜਾਂਚ ਪੜਤਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Mann|first=Adam|date=28 March 2013|title=Newly Discovered Particle Appears to Be Long-Awaited Higgs Boson|url=https://www.wired.com/wiredscience/2012/07/higgs-boson-discovery/|journal=Wired Science|archive-url=https://web.archive.org/web/20140211212906/http://www.wired.com/wiredscience/2012/07/higgs-boson-discovery/|archive-date=11 February 2014|access-date=6 February 2014|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist|30em}}

== ਹੋਰ ਲਿਖਤਾਂ ==
;ਜਾਣ-ਪਛਾਣਤਾਮਿਕ ਲਿਖਤਾਂ
*{{cite book
 |last=Close |first=Frank |authorlink=Frank Close
 |year=2004
 |title=Particle Physics: A Very Short Introduction
 |url=https://archive.org/details/particlephysicsv0000clos |publisher=[[Oxford University Press]]
 |isbn=0-19-280434-0
}}
*{{Cite book
 |last1=Close |first1=Frank |authorlink1=Frank Close
 |last2=Marten |first2=Michael
 |last3=Sutton |first3=Christine
 |year=2004
 |title=The Particle Odyssey: A Journey to the Heart of the Matter
 |url=https://books.google.com/?id=PX87qqj5B2UC&amp;dq=rolf+wideroe,+lawrence
 |publisher=[[Oxford University Press]]
 |isbn=9780198609438
}}
*{{cite book
 |last=Ford |first=Kenneth W.
 |year=2005
 |title=The Quantum World
 |publisher=[[Harvard University Press]]
}}
*{{cite book
 |last=Oerter |first=Robert
 |year=2006
 |title=The Theory of Almost Everything: The Standard Model, the Unsung Triumph of Modern Physics
 |url=https://archive.org/details/theoryofalmostev0000oert_o0m7 |publisher=[[Plume (publisher)|Plume]]
}}
*{{cite book
 |last=Schumm |first=Bruce A.
 |year=2004
 |title=Deep Down Things: The Breathtaking Beauty of Particle Physics
 |url=https://archive.org/details/deepdownthingsbr00schu |publisher=[[Johns Hopkins University Press]]
 |isbn=0-8018-7971-X
}}
*{{cite book
 |last=Close |first=Frank |authorlink=Frank Close
 |year=2006
 |title=The New Cosmic Onion
 |publisher=[[Taylor &amp; Francis]]
 |isbn=1-58488-798-2
}}

;ਅਡਵਾਂਸਡ ਲਿਖਤਾਂ
*{{cite arXiv
 |last1=Robinson |first1=Matthew B.
 |last2=Bland |first2=Karen R.
 |last3=Cleaver |first3=Gerald. B.
 |last4=Dittmann |first4=Jay R.
 |year=2008
 |title=A Simple Introduction to Particle Physics
 |eprint=0810.3328
 |class=hep-th
}}
*{{cite arXiv
 |last1=Robinson |first1=Matthew B.
 |last2=Ali |first2=Tibra
 |last3=Cleaver |first3=Gerald B.
 |year=2009
 |title=A Simple Introduction to Particle Physics Part II
 |eprint=0908.1395
 |class=hep-th
}}
*{{cite book | last=Griffiths |first=David J. |authorlink=David Griffiths (physicist) | title=Introduction to Elementary Particles | url=https://archive.org/details/introductiontoel0000grif_o7r4 | publisher=Wiley, John &amp; Sons, Inc | year=1987 | isbn=0-471-60386-4}}
*{{cite book | last=Kane |first=Gordon L. |authorlink=Gordon L. Kane | title=Modern Elementary Particle Physics | url=https://archive.org/details/modernelementary0000kane_h0l3 | publisher=Perseus Books | year=1987 | isbn=0-201-11749-5}}
*{{cite book | last=Perkins |first=Donald H. |authorlink=Donald Hill Perkins | title=Introduction to High Energy Physics | publisher=Cambridge University Press | year=1999 | isbn=0-521-62196-8}}
*{{cite book | last=Povh |first=Bogdan | title=Particles and Nuclei: An Introduction to the Physical Concepts | publisher=Springer-Verlag | year=1995 | isbn=0-387-59439-6}}
*{{cite book | last=Boyarkin |first=Oleg | title=Advanced Particle Physics Two-Volume Set | publisher=CRC Press | year=2011 | isbn=978-1-4398-0412-4 }}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == 
{{Commons category}}
*[http://www.symmetrymagazine.org ''Symmetry'' magazine]
*[http://www.fnal.gov/ Fermilab]
*[http://www.iop.org/publications/iop/2009/page_38211.html Particle physics – it matters] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110309172503/http://www.iop.org/publications/iop/2009/page_38211.html |date=9 ਮਾਰਚ 2011 }} – the [[Institute of Physics]]
*Nobes, Matthew (2002) &quot;Introduction to the Standard Model of Particle Physics&quot; on [[Kuro5hin]]: [http://www.kuro5hin.org/story/2002/5/1/3712/31700 Part 1,] [http://www.kuro5hin.org/story/2002/5/14/19363/8142 Part 2,] [http://www.kuro5hin.org/story/2002/7/15/173318/784 Part 3a,] [http://www.kuro5hin.org/story/2002/8/21/195035/576 Part 3b.]
*[http://public.web.cern.ch/public/ CERN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121206235458/http://public.web.cern.ch/public/ |date=6 ਦਸੰਬਰ 2012 }} – European Organization for Nuclear Research
*[http://particleadventure.org/ The Particle Adventure] – educational project sponsored by the [[Particle Data Group]] of the [[Lawrence Berkeley National Laboratory]] (LBNL)

{{Physics-footer}}
{{Particles}}
{{Fundamental interactions}}
{{Standard model of physics}} 
{{Portal bar|Physics}}
{{Use dmy dates|date=July 2011}}

&lt;!-- [[Category:Physics]] redundant supercat --&gt;
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕਣ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ| ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਉੱਪ-ਖੇਤਰ]]</text>
      <sha1>if24ps8or1wt2r9p091ofl4897o1e16</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਇੰਟੈਲੀਜੈਨਸੀ ਕੋਸੈਂਟ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83204</id>
    <revision>
      <id>811916</id>
      <parentid>808017</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T07:38:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811916</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33972" sha1="6iexd289bdxzsee77wsheux6rletaty" xml:space="preserve">{{Infobox diagnostic |name=Intelligence quotient |image=Raven Matrix.svg |alt=[picture of an example IQ test item] |caption=An example of one kind of IQ test item, modeled after items in the [[Raven's Progressive Matrices]] test |ICD10={{ICD10|Z|01|8}} |ICD9={{ICD9proc|94.01}} |eMedicine= |MeshID= |reference_range= }}
'''ਇੰਟੈਲੀਜੈਨਸੀ ਕੋਸੈਂਟ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: Intelligence quotient/IQ) ਕਈ ਵੱਖ ਮਾਨਕੀਕ੍ਰਿਤ ਪ੍ਰੀਖਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਇੱਕ ਗਿਣਤੀ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਬੁੱਧੀ ਦਾ ਆਕਲਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੰਟੈਲੀਜੈਨਸੀ ਕੋਸੈਂਟ ਪਦ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਜਰਮਨ ਸ਼ਬਦ Intelligenz Quotient ਨਾਲ ਹੋਈ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪ੍ਰਯੋਗ ਜਰਮਨ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਲਿਅਮ ਸਟਰਨ ਨੇ 1912  ਵਿੱਚ 20ਵੀ ਸਦੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਅਲਫਰੇਡ ਬਾਈਨੇਟ ਅਤੇ ਥੇਓਡੋਰ ਨਾਲ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਆਧੁਨਿਕ ਬੱਚੀਆਂ ਦੇ ਬੌਧਿਕ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਲਈ ਅਪਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। 
[[ਤਸਵੀਰ:Alfred_Binet.jpg|thumb|257x257px|ਅਲਫਰੇਡ ਬਾਈਨੇਟ&lt;br&gt;
]]

== ਹਵਾਲੇ ==

== ਬਿਬਲਿਓਗ੍ਰਾਫੀ ==
* {{Cite book|last=Aiken|first=Lewis|title=Psychological Testing and Assessment|url=https://archive.org/details/psychologicaltes0000aike_u8l6|edition=Third|location=Boston|publisher=Allyn and Bacon|isbn=0-205-06613-5|date=1979|ref=harv}}
* {{Cite book|last=Aiken|first=Lewis R.|title=Assessment of Intellectual Functioning|url=https://archive.org/details/assessmentofinte0000aike|date=31 May 2004|edition=second (reprint)|publisher=Springer|isbn=978-0-306-48431-5|origyear=Plenum Press 1996|series=Perspectives on Individual Differences|lccn=95026038|oclc=611331775|page=|quote=|ref=harv}}
* {{Cite book|author=American Psychiatric Association|date=2013|title=Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders|edition=Fifth|publisher=American Psychiatric Publishing|location=Arlington, VA|isbn=978-0-89042-555-8|laysummary=http://www.appi.org/SearchCenter/Pages/SearchDetail.aspx?ItemId=2554|laydate=15 July 2013|ref=harv}}
* {{Cite book|last1=Anastasi|first1=Anne|last2=Urbina|first2=Susana|authorlink1=Anne Anastasi|authorlink2=Susana Urbina|title=Psychological Testing|url=https://archive.org/details/psychologicaltes0000anas|edition=Seventh|location=Upper Saddle River (NJ)|publisher=[[Prentice Hall]]|isbn=978-0023030857|date=1997|laysummary=http://www.pearsonhighered.com/educator/product/Psychological-Testing-7E/9780023030857.page|laydate=28 July 2010|ref=harv}}
* {{Cite book|last1=Binet|first1=Alfred|last2=Simon|first2=Th.|authorlink1=Alfred Binet|title=The development of intelligence in children: The Binet-Simon Scale|others=E. S. Kite (Trans.)|location=Baltimore|publisher=Williams &amp; Wilkins|date=1916|series=Publications of the Training School at Vineland New Jersey Department of Research No. 11|url=https://books.google.com/books?id=jEQSAAAAYAAJ|accessdate=18 July 2010|ref=harv}}
* {{Cite journal|last=Borsboom|first=Denny|title=The attack of the psychometricians|journal=Psychometrika|volume=71|issue=3|pages=425–440|date=September 2006|url=http://link.springer.com/article/10.1007/s11336-006-1447-6/fulltext.html|accessdate=21 September 2014|doi=10.1007/s11336-006-1447-6|pmc=2779444|ref=harv|pmid=19946599}}
* {{Cite book|last=Brody|first=Nathan|chapter=Chapter 26: To g or Not to g—That Is the Question|title=Handbook of Understanding and Measuring Intelligence|url=https://archive.org/details/handbookofunders00wilh|editor1-last=Wilhelm|editor1-first=Oliver|editor2-last=Engle|editor2-first=Randall W.|location=Thousand Oaks (CA)|publisher=[[SAGE Publications]]|date=2005|pages=[https://archive.org/details/handbookofunders00wilh/page/489 489]–281|isbn=978-0-7619-2887-4|laysummary=http://www.sagepub.com/books/Book225993#tabview=reviews|laydate=10 July 2013|ref=harv}}
* {{Cite book|last=Campbell|first=Jonathan M.|title=Psychodiagnostic Assessment of Children: Dimensional and Categorical Approaches|editor1-last=Campbell|editor1-first=Jonathan M.|editor2-last=Kamphaus|editor2-first=Randy W.|chapter=Chapter 3: Mental Retardation/Intellectual Disability|location=Hoboken (NJ)|publisher=Wiley|isbn=978-0-471-21219-5|date=2006|laysummary=http://www.wiley.com/WileyCDA/WileyTitle/productCd-0471212199.html|laydate=21 May 2013|ref=harv}}
* {{Cite book|last=Carroll|first=John B.|chapter=Human Cognitive Abilities: A Critique|title=Human Cognitive Abilities in Theory and Practice|url=https://archive.org/details/humancognitiveab0000unse|editor1-last=McArdle|editor1-first=John J.|editor2-last=Woodcock|editor2-first=Richard W.|location=Mahwah (NJ)|publisher=Lawrence Erlbaum Associates|date=1998|pages=[https://archive.org/details/humancognitiveab0000unse/page/5 5]–23|isbn=978-0-8058-2717-0|ref=harv}}
* {{Cite book|title=The Early Mental Traits of 300 Geniuses|last=Cox|first=Catherine M.|date=1926|publisher=Stanford University Press|location=Stanford (CA)|series=Genetic Studies of Genius Volume 2|laysummary=http://www.albany.edu/~scifraud/data/sci_fraud_1100.html|laydate=2 June 2013|ref=harv}}
* {{Cite book|last=Deary|first=Ian|authorlink=Ian Deary|title=Intelligence: A Very Short Introduction|url=https://archive.org/details/intelligencevery0000dear|location=Oxford|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-289321-5|date=2001|laysummary=http://www.oup.com/us/catalog/he/subject/Psychology/CognitivePsychology/Memory/?view=usa&amp;ci=9780192893215|laydate=22 August 2010|ref=harv}}
* {{Cite journal|last1=Deary|first1=Ian J.|last2=Batty|first2=G. David|date=2007|title=Cognitive epidemiology|journal=Journal of Epidemiology and Community Health|volume=61|issue=5|pages=378–384|pmc=2465694|pmid=17435201|doi=10.1136/jech.2005.039206|ref=harv}}
* {{Cite book|title=Essentials of DAS-II® Assessment|url=https://archive.org/details/essentialsofdasi0000dumo|last1=Dumont|first1=Ron|last2=Willis|first2=John O.|last3=Elliot|first3=Colin D.|date=2009|publisher=Wiley|location=Hoboken, NJ|isbn=978-0470-22520-2|page=[https://archive.org/details/essentialsofdasi0000dumo/page/126 126]|ref=harv}}
* &lt;cite class=&quot;citation web&quot; id=&quot;CITEREFDumontWillis2013&quot;&gt;Dumont, Ron; Willis, John O. (2013). &lt;/cite&gt;&lt;cite class=&quot;citation web&quot; id=&quot;CITEREFDumontWillis2013&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20140407061357/http://alpha.fdu.edu/psychology/range_of_scores.htm &quot;Range of DAS Subtest Scaled Scores&quot;]. ''Dumont Willis''. &lt;/cite&gt;&lt;cite class=&quot;citation web&quot; id=&quot;CITEREFDumontWillis2013&quot;&gt;Archived from [http://alpha.fdu.edu/psychology/range_of_scores.htm the original] on 7 April 2014.&lt;/cite&gt;&lt;span class=&quot;Z3988&quot; title=&quot;ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rfr_id=info%3Asid%2Fen.wikipedia.org%3AIntelligence+quotient&amp;rft.atitle=Range+of+DAS+Subtest+Scaled+Scores&amp;rft.aufirst=Ron&amp;rft.aulast=Dumont&amp;rft.au=Willis%2C+John+O.&amp;rft.date=2013&amp;rft.genre=unknown&amp;rft_id=http%3A%2F%2Falpha.fdu.edu%2Fpsychology%2Frange_of_scores.htm&amp;rft.jtitle=Dumont+Willis&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&quot;&gt;&lt;/span&gt;
* {{Cite book|last=Eysenck|first=Hans|title=Genius: The Natural History of Creativity|url=https://archive.org/details/geniusnaturalhis00eyse|series=Problems in the Behavioural Sciences No. 12|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-5-2148508-1|date=1995|laysummary=http://www.davidsongifted.org/db/Resources_id_14512.aspx|laydate=31 May 2013|ref=harv}}
* {{Cite book|last=Eysenck|first=Hans|title=Intelligence: A New Look|url=https://archive.org/details/intelligencenewl0000eyse|location=New Brunswick (NJ)|publisher=[[Transaction Publishers]]|isbn=978-0-7658-0707-6|date=1998|ref=harv}}
* {{Cite book|last=Carroll|first=John B.|title=Human cognitive abilities: A survey of factor-analytic studies|location=New York|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=0-521-38275-0|date=1993|url=http://steinhardtapps.es.its.nyu.edu/create/courses/2174/reading/Carroll_1.pdf|accessdate=15 May 2014|ref=harv|archive-date=14 ਜੁਲਾਈ 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714201804/http://steinhardtapps.es.its.nyu.edu/create/courses/2174/reading/Carroll_1.pdf|dead-url=yes}}
* {{Cite book|title=Contemporary Intellectual Assessment: Theories, tests, and issues|url=https://archive.org/details/contemporaryinte0000unse_3ed|edition=Third|editor1-last=Flanagan|editor1-first=Dawn P.|editor2-last=Harrison|editor2-first=Patti L.|location=New York (NY)|publisher=[[Guilford Press]]|isbn=978-1-60918-995-2|date=2012|laysummary=http://www.guilford.com/cgi-bin/cartscript.cgi?page=pr/flanagan.htm&amp;dir=edu/edpsych&amp;cart_id=|laydate=28 April 2013|ref=harv}}
* {{Cite book|title=Essentials of WISC-IV Assessment|url=https://archive.org/details/essentialsofwisc02edflan|last1=Flanagan|first1=Dawn P.|last2=Kaufman|first2=Alan S.|authorlink2=Alan S. Kaufman|edition=2nd|date=2009|publisher=[[John Wiley &amp; Sons|Wiley]]|location=Hoboken (NJ)|series=Essentials of Psychological Assessment|isbn=978-0470189153|laysummary=http://www.wiley.com/WileyCDA/WileyTitle/productCd-0470189150.html|laydate=19 May 2013|ref=harv}}
* {{Cite book|last1=Fletcher|first1=Richard B.|last2=Hattie|first2=John|title=Intelligence and Intelligence Testing|url=https://books.google.com/books?id=8pzDawey6akC|accessdate=31 August 2013|date=11 March 2011|publisher=Taylor &amp; Francis|isbn=978-1-136-82321-3|laysummary=http://store.educationcentre.auckland.ac.nz/intelligence-and-intelligence-testing/|laydate=15 September 2013|ref=harv}}
* {{Cite book|last1=Flint|first1=Jonathan|last2=Greenspan|first2=Ralph J.|last3=Kendler|first3=Kenneth S.|title=How Genes Influence Behavior|url=https://books.google.com/books?id=wyRsPgAACAAJ|date=28 January 2010|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-955990-9|page=|quote=|laysummary=http://ajp.psychiatryonline.org/article.aspx?articleID=115960|laydate=20 November 2013|ref=harv}}
* {{Cite book|last=Flynn|first=James R.|authorlink=Jim Flynn (academic)|title=[[What Is Intelligence?]]: Beyond the Flynn Effect|edition=expanded paperback|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-74147-7|date=2009|laysummary=http://bactra.org/reviews/flynn-beyond/|laydate=6 October 2014|ref=harv}}
* {{Cite book|author=Flynn, James R.|title=Are We Getting Smarter? Rising IQ in the Twenty-First Century|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-107-60917-4|date=2012|laysummary=http://www.apa.org/monitor/2013/03/smarter.aspx|laydate=16 May 2013|ref=harv}}
* {{Cite journal|last1=Frey|first1=Meredith C.|last2=Detterman|first2=Douglas K.|title=Scholastic Assessment org?|url=https://archive.org/details/sim_psychological-science_2004-06_15_6/page/373|journal=Psychological Science|volume=15|issue=6|pages=373–8|date=2004|pmid=15147489|doi=10.1111/j.0956-7976.2004.00687.x|ref=harv}}
* {{Cite book|last=Freides|first=David|chapter=Review of Stanford-Binet Intelligence Scale, Third Revision|title=Seventh Mental Measurements Yearbook|url=https://archive.org/details/seventhmentalmea01buro|editor=Oscar Buros|location=Highland Park (NJ)|publisher=Gryphon Press|date=1972|pages=[https://archive.org/details/seventhmentalmea01buro/page/772 772]–773|ref=harv}}
* {{Cite book|title=Culture and Children's Intelligence: Cross-Cultural Analysis of the WISC-III|url=https://archive.org/details/culturechildrens0000unse|first1=James|last1=Georgas|first2=Lawrence|last2=Weiss|first3=Fons|last3=van de Vijver|first4=Donald|last4=Saklofske|editor1-first=James|editor1-last=Georgas|editor2-first=Lawrence|editor2-last=Weiss|editor3-first=Fons|editor3-last=van de Vijver|editor4-first=Donald|editor4-last=Saklofske|editor3-link=Fons van de Vijver|chapter=Preface|pages=xvx–xxxii|date=2003|publisher=Academic Press|location=San Diego (CA)|isbn=978-0-12-280055-9|laysummary=http://store.elsevier.com/Culture-and-Childrens-Intelligence/isbn-9780122800559/|laydate=26 May 2013|ref=harv}}
* {{Cite journal|last=Gottfredson|first=Linda S.|date=1997|authorlink=Linda Gottfredson|title=Mainstream Science on Intelligence (editorial)|journal=Intelligence|issn=0160-2896|volume=24|pages=13–23|url=http://www.udel.edu/educ/gottfredson/reprints/1997mainstream.pdf|ref=harv|doi=10.1016/s0160-2896(97)90011-8}}
* {{Cite journal|last=Gottfredson|first=Linda S.|title=Why g matters: The complexity of everyday life|journal=Intelligence|volume=24|issue=1|date=1997|pages=79–132|issn=0160-2896|doi=10.1016/S0160-2896(97)90014-3|url=http://www.udel.edu/educ/gottfredson/reprints/1997whygmatters.pdf|accessdate=7 July 2014|ref=harv}}
* {{Cite journal|first1=Linda S.|last1=Gottfredson|title=The general intelligence factor|journal=[[Scientific American Presents]]|volume=9|issue=4|pages=24–29|date=1998|url=http://www.udel.edu/educ/gottfredson/reprints/1998generalintelligencefactor.pdf|format=PDF}}
* {{Cite book|last=Gottfredson|first=Linda S.|title=Destructive Trends In Mental Health: The Well-Intentioned Path to Harm|editor1-last=Wright|editor1-first=Rogers H.|editor2-last=Cummings|editor2-first=Nicholas A.|date=11 March 2005|publisher=Taylor &amp; Francis|isbn=978-0-203-95622-9|chapter=Chapter 9: Suppressing Intelligence Research: Hurting Those We Intend to Help|chapterurl=http://www.udel.edu/educ/gottfredson/reprints/2005suppressingintelligence.pdf|accessdate=7 July 2014|pages=155–186|quote=|laysummary=http://www.narth.org/docs/destructive.html|laydate=7 July 2014|ref=harv}}
* {{Cite book|last=Gottfredson|first=Linda S.|chapter=Chapter 20: Social consequences of group differences in cognitive ability (Conseqüências sociais das diferenças de grupo na capacidade cognitiva)|title=Introdução à Psicologia das Diferenças Individuais|editor1-last=Flores-Mendoza|editor1-first=Carmen E.|editor2-last=Colom|editor2-first=Roberto|location=Porto Alegre, Brazil|publisher=[[ArtMed Publishers]]|date=2006|pages=155–186|chapterurl=http://www.udel.edu/educ/gottfredson/reprints/2004socialconsequences.pdf|isbn=978-85-363-1418-1|ref=harv}} 
* {{Cite book|last=Gottfredson|first=Linda S.|chapter=Chapter 1: Logical Fallacies Used to Dismiss the Evidence on Intelligence Testing|title=Correcting Fallacies about Educational and Psychological Testing|url=https://archive.org/details/correctingfallac0000unse|editor-last=Phelps|editor-first=Richard F.|date=2009|publisher=American Psychological Association|location=Washington (DC)|isbn=978-1-4338-0392-5|laysummary=http://richardphelps.net/CorrectingFallacies.htm|laydate=9 July 2013|ref=harv}}
* {{Cite book|last=Gould|first=Stephen Jay|authorlink=Stephen Jay Gould|title=The Mismeasure of Man|url=https://archive.org/details/mismeasureofman0000goul_h4k3|location=New York (NY)|publisher=W. W. Norton|isbn=978-0-393-31425-0|date=1996|edition=Revised and Expanded|laysummary=http://www.nytimes.com/books/97/11/09/home/gould-mismeasure.html|laydate=10 July 2010|ref=harv}}
* &lt;cite class=&quot;citation encyclopaedia&quot; id=&quot;CITEREFGregory1995&quot;&gt;Gregory, Robert J. (1995). &lt;/cite&gt;&lt;cite class=&quot;citation encyclopaedia&quot; id=&quot;CITEREFGregory1995&quot;&gt;&quot;Classification of Intelligence&quot;. In Sternberg, Robert J. ''Encyclopedia of human intelligence''. '''1'''. Macmillan. pp.260–266. ISBN978-0-02-897407-1. &lt;/cite&gt;&lt;cite class=&quot;citation encyclopaedia&quot; id=&quot;CITEREFGregory1995&quot;&gt;OCLC[//www.worldcat.org/oclc/29594474 29594474].&lt;/cite&gt;&lt;span class=&quot;Z3988&quot; title=&quot;ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rfr_id=info%3Asid%2Fen.wikipedia.org%3AIntelligence+quotient&amp;rft.atitle=Classification+of+Intelligence&amp;rft.aufirst=Robert+J.&amp;rft.aulast=Gregory&amp;rft.btitle=Encyclopedia+of+human+intelligence&amp;rft.date=1995&amp;rft.genre=bookitem&amp;rft_id=info%3Aoclcnum%2F29594474&amp;rft.isbn=978-0-02-897407-1&amp;rft.pages=260-266&amp;rft.pub=Macmillan&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&quot;&gt;&lt;/span&gt;
* {{Cite book|title=Handbook of Psychological Assessment|url=https://archive.org/details/handbookofpsycho0000grot|last=Groth-Marnat|first=Gary|date=2009|publisher=Wiley|location=Hoboken (NJ)|isbn=978-0-470-08358-1|edition=Fifth|laysummary=http://www.wiley.com/WileyCDA/WileyTitle/productCd-0470083581.html|laydate=11 September 2010|ref=harv}}
* {{Cite book|last=Harris|first=Judith Rich|authorlink=Judith Rich Harris|title=The Nurture Assumption: Why Children Turn Out the Way They Do|url=http://judithrichharris.info/tna/|accessdate=7 July 2014|date=2009|edition=Second Edition, Revised and Updated|publisher=Free Press|isbn=978-1-4391-0165-0|page=|quote=|laysummary=http://www.scientificamerican.com/article/parents-peers-children/|laysource=Scientific American|laydate=7 July 2014|ref=harv|archive-date=7 ਜੂਨ 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170607070027/http://judithrichharris.info/tna/|url-status=dead}}
* {{Cite book|last1=Hopkins|first1=Kenneth D.|last2=Stanley|first2=Julian C.|title=Educational and Psychological Measurement and Evaluation|url=https://archive.org/details/educationalpsych0000hopk|edition=sixth|location=Engelwood Cliffs (NJ)|publisher=[[Prentice Hall]]|isbn=0-13-236273-2|date=1981|ref=harv}}
* {{Cite journal|last1=Hunt|first1=Earl|title=Multiple Views of Multiple Intelligence|journal=PsycCRITIQUES|volume=46|issue=1|pages=5–7|date=2001|doi=10.1037/002513|ref=harv}}
* {{Cite book|last1=Hunt|first1=Earl|title=Human Intelligence|url=https://archive.org/details/humanintelligenc0000hunt_s6m1|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0-521-70781-7|laysummary=http://www.cambridge.org/gb/knowledge/isbn/item2712761/?site_locale=en_GB|laydate=28 April 2013|date=2011|ref=harv}}
* {{Cite book|last=Jensen|first=Arthur|authorlink=Arthur Jensen|editors=Harvard Educational Review|title=Environment, Heredity, and Intelligence|series=Harvard Educational Review Reprint Series|volume=2|date=1969|publisher=Harvard Educational Review|location=Cambridge (MA)|pages=1–123|chapter=How Much Can We Boost IQ and Scholastic Achievement?|lccn=71087869|laysummary=http://www.garfield.library.upenn.edu/classics1978/A1978FQ53600002.pdf|laydate=27 June 2010|isbn=0916690024|ref=harv}} CS1 maint: Uses editors parameter (link)
* {{Cite book|last=Jensen|first=Arthur R.|title=Bias in mental testing|url=https://archive.org/details/biasinmentaltest0000unse|location=New York (NY)|publisher=[[Free Press (publisher)|Free Press]]|isbn=0-02-916430-3|date=1980|laysummary=http://www.jstor.org/stable/1084961|laydate=19 May 2013|page=|ref=harv}}
* {{Cite book|title=The g Factor: The Science of Mental Ability|url=https://archive.org/details/gfactorscienc00jens|last=Jensen|first=Arthur R.|authorlink=Arthur Jensen|date=1998|publisher=Praeger|location=Westport (CT)|isbn=978-0-275-96103-9|issn=1063-2158|series=Human Evolution, Behavior, and Intelligence|laysummary=http://www.cogsci.ecs.soton.ac.uk/cgi/psyc/newpsy?10.059|laydate=18 July 2010|ref=harv}}
* {{Cite book|last=Jensen|first=Arthur R.|title=Clocking the Mind: Mental Chronometry and Individual Differences|url=http://www.sciencedirect.com/science/book/9780080449395|accessdate=7 July 2014|date=10 July 2006|publisher=Elsevier|isbn=978-0-08-044939-5|laysummary=http://www.psychologytoday.com/files/attachments/56143/bookreviewclockingthemind.pdf|laysource=Psychology Today|laydate=7 July 2014|ref=harv}}
* {{Cite journal|title=The Theory of Intelligence and Its Measurement|last=Jensen|first=Arthur R.|authorlink=Arthur Jensen|date=2011|journal=Intelligence|publisher=International Society for Intelligence Research|volume=39|issue=4|pages=171–177|issn=0160-2896|url=http://www.sciencedirect.com/intel/article/pii/S0160289611000341|accessdate=27 August 2013|doi=10.1016/j.intell.2011.03.004|ref=harv|archive-date=5 ਜੁਲਾਈ 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150705012526/http://www.sciencedirect.com/intel/article/pii/S0160289611000341|dead-url=yes}}
* {{Cite book|last=Johnson|first=Wendy|title=Developmental Psychology: Revisiting the Classic Studies|editor1-last=Slater|editor1-first=Alan M.|editor2-last=Quinn|editor2-first=Paul C.|chapter=How Much Can We Boost IQ? An Updated Look at Jensen's (1969) Question and Answer|location=Thousand Oaks (CA)|publisher=SAGE|series=Psychology: Revisiting the Classic Studies|isbn=978-0-85702-757-3|date=2012|laysummary=http://www.cne.psychol.cam.ac.uk/pdfs/choice|laydate=19 May 2013|ref=harv}}
* {{Cite journal|last1=Johnson|first1=Wendy|last2=Turkheimer|first2=E.|last3=Gottesman|first3=Irving|last4=Bouchard|first4=Thomas|date=2009|title=Beyond Heritability: Twin Studies in Behavioral Research|journal=Current Directions in Psychological Science|publisher=|volume=18|issue=4|pages=217–220|url=http://people.virginia.edu/~ent3c/papers2/Articles%20for%20Online%20CV/Johnson%20%282009%29.pdf|accessdate=29 June 2010|doi=10.1111/j.1467-8721.2009.01639.x|pmc=2899491|pmid=20625474|ref=harv}}
* {{Cite book|title=IQ Testing 101|last=Kaufman|first=Alan S.|authorlink=Alan S. Kaufman|date=2009|publisher=Springer Publishing|location=New York|isbn=978-0-8261-0629-2|laysummary=http://www.springerpub.com/product/9780826106292|laydate=10 August 2010|ref=harv}}
* {{Cite book|title=Assessing Adolescent and Adult Intelligence|last1=Kaufman|first1=Alan S.|last2=Lichtenberger|first2=Elizabeth O.|authorlink1=Alan S. Kaufman|edition=3rd|date=2006|publisher=[[John Wiley &amp; Sons|Wiley]]|location=Hoboken (NJ)|isbn=978-0-471-73553-3|laysummary=http://www.wiley.com/WileyCDA/WileyTitle/productCd-0471735531.html|laydate=22 August 2010|ref=harv}}
* {{Cite book|last=Kaufman|first=Scott Barry|title=Ungifted: Intelligence Redefined|url=https://books.google.com/books?id=YF6CMAEACAAJ|accessdate=1 October 2013|date=1 June 2013|publisher=Basic Books|isbn=978-0-465-02554-1|laysummary=http://www.publishersweekly.com/978-0-465-02554-1|laydate=1 October 2013|ref=harv}}
* {{Cite book|last1=Kranzler|first1=John H.|last2=Floyd|first2=Randy G.|title=Assessing Intelligence in Children and Adolescents: A Practical Guide|date=1 August 2013|publisher=Guilford Press|isbn=978-1-4625-1121-1|url=http://www.guilfordpress.co.uk/books/details/9781462511211/|accessdate=9 June 2014|quote=|laysummary=|laydate=|ref=harv}}
* {{Cite journal|last1=Lahn|first1=Bruce T.|last2=Ebenstein|first2=Lanny|author-link2=Alan O. Ebenstein|title=Let's celebrate human genetic diversity|journal=Nature|volume=461|issue=7265|pages=726–728|date=2009|issn=0028-0836|pmid=19812654|doi=10.1038/461726a|ref=harv}}
* {{Cite book|title=Identification: The Theory and Practice of Identifying Students for Gifted and Talented Education Services|last1=Lohman|first1=David F.|last2=Foley Nicpon|first2=Megan|editor-last=Hunsaker|editor-first=Scott|chapter=Chapter 12: Ability Testing &amp; Talent Identification|pages=287–386|chapterurl=https://faculty.education.uiowa.edu/docs/default-source/dlohman/ability-testing-and-talent-identification.pdf?sfvrsn=0|date=2012|publisher=Prufrock|location=Waco (TX)|isbn=978-1-931280-17-4|laysummary=http://www.prufrock.com/Identification-The-Theory-and-Practice-of-Identifying-Students-for-Gifted-and-Talented-Education-Services-P1816.aspx|laydate=14 July 2013|ref=harv|access-date=11 ਅਗਸਤ 2016|archive-date=15 ਮਾਰਚ 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160315055952/https://faculty.education.uiowa.edu/docs/default-source/dlohman/ability-testing-and-talent-identification.pdf?sfvrsn=0|dead-url=yes}}
* [[File:Featured_article_star.svg|16x16px|Featured article]] Rx {{Cite book|title=[[IQ and Human Intelligence]]|last=Mackintosh|first=N. J.|authorlink=Nicholas Mackintosh|date=2011|edition=second|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0-19-958559-5|ref=harv}}
* {{Cite book|title=Wechsler's Measurement and Appraisal of Adult Intelligence|last=Matarazzo|first=Joseph D.|date=1972|edition=fifth and enlarged|publisher=Williams &amp; Witkins|location=Baltimore (MD)|laysummary=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1009574/pdf/brjindmed00090-0079a.pdf|laydate=4 June 2013|ref=harv}}
* {{Cite book|last1=McIntosh|first1=David E.|last2=Dixon|first2=Felicia A.|last3=Pierson|first3=Eric E.|title=Contemporary Intellectual Assessment: Theories, tests, and issues|url=https://archive.org/details/contemporaryinte0000unse_3ed|edition=Third|editor1-last=Flanagan|editor1-first=Dawn P.|editor2-last=Harrison|editor2-first=Patti L.|chapter=Chapter 25: Use of Intelligence Tests in the Identification of Giftedness|pages=[https://archive.org/details/contemporaryinte0000unse_3ed/page/623 623]–642|location=New York (NY)|publisher=[[Guilford Press]]|isbn=978-1-60918-995-2|date=2012|laysummary=http://www.guilford.com/cgi-bin/cartscript.cgi?page=pr/flanagan.htm&amp;dir=edu/edpsych&amp;cart_id=|laydate=28 April 2013|ref=harv}}
* {{Cite book|last=Murray|first=Charles|title=Income Inequality and IQ|location=Washington (DC)|publisher=[[AEI Press]]|isbn=978-0844770949|date=1998|page=|url=http://www.aei.org/book/society-and-culture/citizenship/income-inequality-and-iq/|accessdate=7 July 2014|laysummary=http://www.bu.edu/irsd/articles/charles2.htm|laysource=New Republic (book review)|laydate=7 July 2014|ref=harv|archive-date=14 ਜੁਲਾਈ 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714221611/http://www.aei.org/book/society-and-culture/citizenship/income-inequality-and-iq/|dead-url=yes}}
* {{Cite book|title=Essentials of CAS Assessment|url=https://archive.org/details/essentialsofcasa0000nagl|last=Naglieri|first=Jack A.|date=1999|publisher=[[John Wiley &amp; Sons|Wiley]]|location=Hoboken (NJ)|series=Essentials of Psychological Assessment|isbn=978-0-471-29015-5|laysummary=http://www.wiley.com/WileyCDA/WileyTitle/productCd-0471290157.html|laydate=26 May 2013|ref=harv}}
* {{Cite journal|last1=Neisser|first1=Ulrich|last2=Boodoo|first2=Gwyneth|last3=Bouchard|first3=Thomas J.|last4=Boykin|first4=A. Wade|last5=Brody|first5=Nathan|last6=Ceci|first6=Stephen J.|last7=Halpern|first7=Diane F.|last8=Loehlin|first8=John C.|last9=Perloff|first9=Robert|last10=Sternberg|first10=Robert J.|last11=Urbina|first11=Susana|authorlink1=Ulrich Neisser|authorlink10=Robert Sternberg|title=Intelligence: Knowns and unknowns|journal=American Psychologist|issn=0003-066X|volume=51|pages=77–101|year=1996|url=http://psych.colorado.edu/~carey/pdfFiles/IQ_Neisser2.pdf|accessdate=9 October 2014|ref=harv|doi=10.1037/0003-066x.51.2.77}}
* {{Cite journal|last=Noguera|first=Pedro A.|title=Racial politics and the elusive quest for excellence and equity in education|journal=In Motion Magazine|volume=|issue=|date=30 September 2001|page=|id=Article # ER010930002|url=http://www.inmotionmagazine.com/er/pnrp1.html|accessdate=7 July 2014|ref=harv}}
* {{Cite book|last1=Perleth|first1=Christoph|last2=Schatz|first2=Tanja|last3=Mönks|first3=Franz J.|title=International Handbook of Giftedness and Talent|url=https://archive.org/details/internationalhan02edunse|editor1-last=Heller|editor1-first=Kurt A.|editor2-last=Mönks|editor2-first=Franz J.|editor3-last=Sternberg|editor3-first=Robert J.|display-editors=3|editor4-last=Subotnik|editor4-first=Rena F.|edition=2nd|date=2000|publisher=Pergamon|location=Amsterdam|isbn=978-0-08-043796-5|pages=[https://archive.org/details/internationalhan02edunse/page/297 297]–316|chapter=Early Identification of High Ability|quote=a gifted sample gathered using IQ &gt; 132 using the old SB L-M in 1985 does not contain the top 2% of the population but the best10%.|editor3-link=Robert Sternberg|ref=harv}}
* {{Cite book|last1=Plomin|first1=Robert|last2=DeFries|first2=John C.|last3=Knopik|first3=Valerie S.|last4=Neiderhiser|first4=Jenae M.|title=Behavioral Genetics|others=Shaun Purcell (Appendix: Statistical Methods in Behaviorial Genetics)|url=https://books.google.com/books?id=OytMMAEACAAJ|accessdate=4 September 2013|date=24 September 2012|publisher=Worth Publishers|isbn=978-1-4292-4215-8|laysummary=http://www.worthpublishers.com/catalog/Product/behavioralgenetics-sixthedition-plomin|laydate=4 September 2013|ref=harv}}
* {{Cite book|title=Terman's Kids: The Groundbreaking Study of How the Gifted Grow Up|url=https://archive.org/details/termanskids00joel|last=Shurkin|first=Joel|date=1992|publisher=Little, Brown|location=Boston (MA)|isbn=978-0-316-78890-8|laysummary=http://articles.latimes.com/1992-05-31/books/bk-1247_1_lewis-terman/2|laydate=2 June 2013|ref=harv}}
* {{Cite book|last=Stern|first=William|authorlink=William Stern (psychologist)|title=Die psychologischen Methoden der Intelligenzprüfung: und deren Anwendung an Schulkindern|location=Baltimore|publisher=Warwick &amp; York|date=1914|origyear=1912 (Leipzig: J. A. Barth, original German edition)|url=https://books.google.com/books?id=D6h9AAAAMAAJ|accessdate=15 June 2014|trans_title=The Psychological Methods of Testing Intelligence|others=Guy Montrose Whipple (English translation)|series=Educational psychology monographs, no. 13|oclc=4521857|lccn=14010447|ref=harv}}
* {{Cite book|title=The Measurement of Intelligence: An Explanation of and a Complete Guide to the Use of the Stanford Revision and Extension of the Binet-Simon Intelligence Scale|last=Terman|first=Lewis M.|authorlink=Lewis Terman|others=Ellwood P. Cubberley (Editor's Introduction)|year=1916|publisher=Houghton Mifflin|location=Boston|series=Riverside Textbooks in Education|url=http://www.gutenberg.org/etext/20662|accessdate=26 June 2010|ref=harv}}
* {{Cite book|title=Measuring Intelligence: A Guide to the Administration of the New Revised Stanford-Binet Tests of Intelligence|url=https://archive.org/details/measuringintelli0000term|last1=Terman|first1=Lewis M.|last2=Merrill|first2=Maude|authorlink=Lewis Terman|year=1937|publisher=Houghton Mifflin|location=Boston|ref=harv}}
* {{Cite book|title=Stanford-Binet Intelligence Scale: Manual for the Third Revision Form L-M with Revised IQ Tables by Samuel R. Pinneau|url=https://archive.org/details/stanfordbinetint00term|last1=Terman|first1=Lewis Madison|last2=Merrill|first2=Maude A.|authorlink1=Lewis Terman|year=1960|publisher=Houghton Mifflin|location=Boston (MA)|ref=harv}}
* {{Cite journal|last=Turkheimer|first=Eric|date=April 2008|title=A Better Way to Use Twins for Developmental Research|journal=LIFE Newsletter|volume=2|issue=1|publisher=Max Planck Institute for Human Development|pages=2–5|url=http://people.virginia.edu/~ent3c/papers2/Articles%20for%20Online%20CV/Turkheimer%20%282008%29.pdf|accessdate=29 October 2010|doi=|ref=harv}}
* {{Cite book|last=Urbina|first=Susana|title=The Cambridge Handbook of Intelligence|editor1-last=Sternberg|editor1-first=Robert J.|editor1-link=Robert Sternberg|editor2-last=Kaufman|editor2-first=Scott Barry|date=2011|chapter=Chapter 2: Tests of Intelligence|pages=20–38|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=9780521739115|laysummary=http://www.cambridge.org/gb/knowledge/isbn/item6173718/|laydate=9 February 2012|ref=harv}}
* {{Cite book|last=Wasserman|first=John D.|title=Contemporary Intellectual Assessment: Theories, tests, and issues|url=https://archive.org/details/contemporaryinte0000unse_3ed|edition=Third|editor1-last=Flanagan|editor1-first=Dawn P.|editor2-last=Harrison|editor2-first=Patti L.|chapter=Chapter 1: A History of Intelligence Assessment: The Unfinished Tapestry|pages=[https://archive.org/details/contemporaryinte0000unse_3ed/page/3 3]–55|location=New York (NY)|publisher=[[Guilford Press]]|isbn=978-1-60918-995-2|date=2012|laysummary=http://eric.ed.gov/?id=ED530599|laydate=29 March 2014|ref=harv}}
* {{Cite book|last=Wechsler|first=David|authorlink=David Wechsler|title=The Measurement of Adult Intelligence|url=https://archive.org/details/measurementofadu0000davi|date=1939|edition=first|publisher=Williams &amp; Witkins|location=Baltimore (MD)|lccn=39014016|laysummary=http://psycnet.apa.org/psycinfo/2004-16232-000|laysource=American Psychological Association|laydate=29 September 2014|ref=harv}}
* {{Cite book|last=Wechsler|first=David|title=Wechsler Adult Intelligence Scale|edition=3rd|location=San Antoni0 (TX)|publisher=The Psychological Corporation|isbn=|date=1997|ref=harv}}
* {{Cite book|last=Wechsler|first=David|title=Wechsler Intelligence Scale for Children|edition=4th|location=San Antonio (TX)|publisher=The Psychological Corporation|isbn=|date=2003|ref=harv}}
* {{Cite book|editor1-last=Weiner|editor1-first=Irving B.|editor2-last=Graham|editor2-first=John R.|editor3-last=Naglieri|editor3-first=Jack A.|title=Handbook of Psychology|volume=Volume 10: Assessment Psychology|url=http://www.wiley.com/WileyCDA/WileyTitle/productCd-0470891270.html|accessdate=25 November 2013|date=2 October 2012|publisher=John Wiley &amp; Sons|isbn=978-0-470-89127-8|page=|quote=|laysummary=|laydate=|ref=harv|archive-date=16 ਦਸੰਬਰ 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131216082534/http://www.wiley.com/WileyCDA/WileyTitle/productCd-0470891270.html|url-status=dead}}
* {{Cite book|editor1-last=Weiss|editor1-first=Lawrence G.|editor2-last=Saklofske|editor2-first=Donald H.|editor3-last=Prifitera|editor3-first=Aurelio|editor4-last=Holdnack|editor4-first=James A.|title=WISC-IV Advanced Clinical Interpretation|url=https://archive.org/details/wiscivadvancedcl0000weis_z9p8|date=2006|publisher=Academic Press|location=Burlington (MA)|isbn=978-0-12-088763-7|series=Practical Resources for the Mental Health Professional|laysummary=http://www.elsevier.com/wps/find/bookdescription.cws_home/707975/description#description|laydate=15 August 2010|ref=harv}} This practitioner's handbook includes chapters by L.G. Weiss, J.G. Harris, A. Prifitera, T. Courville, E. Rolfhus, D.H. Saklofske, J.A. Holdnack, D. Coalson, S.E. Raiford, D.M. Schwartz, P. Entwistle, V. L. Schwean, and T. Oakland.

== ਬਾਹਰੀ ਜੋੜ ==
* [http://psychclassics.yorku.ca/ Classics in the History of Psychology]
* [http://www.intelltheory.com/ Human Intelligence: biographical profiles, current controversies, resources for teachers] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190926213202/http://www.intelltheory.com/ |date=2019-09-26 }}</text>
      <sha1>6iexd289bdxzsee77wsheux6rletaty</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>84121</id>
    <revision>
      <id>811877</id>
      <parentid>806189</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T16:58:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>156</id>
      </contributor>
      <comment>Replacing QtubIronPillar.JPG with [[File:Dhaj_the_Great_Iron_Pillar,_Delhi.jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)).</comment>
      <origin>811877</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14820" sha1="4jozl5vln1ifsjnb89718kiz1bkq6q0" xml:space="preserve">{| border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;2&quot; class=&quot;toccolours&quot; style=&quot;float: right; margin: 0 0 1em 1em; width: 250px; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
| colspan=&quot;10&quot; style=&quot;margin-left: inherit; background:#FFC0CB; text-align:center; font-size: medium;&quot; |ਉਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖੇਤਰ&lt;br&gt;
ਦਿੱਲੀ
|- align=&quot;center&quot;
| colspan=&quot;2&quot; |[[ਤਸਵੀਰ:View_from_the_top_of_the_Jama_Masjid_Minaret_New_Delhi_by_od.jpg|250x250px|A view of the Old City]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|  ਥਾਂ
| [[ਦਿੱਲੀ]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|'''ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਤੀ:'''
| 736ਈ.ਪੂ.
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|'''ਭਾਸ਼ਾ'''
|[[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|	ਖੜੀਬੋਲੀ, ਹਿੰਦੀ]], [[ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਉਰਦੂ]], [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]],[[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]] &lt;br&gt;
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ਰਾਜਵੰਸ਼
|ਤੋਮਰਸ-ਚੌਹਾਨ(736-1192)&lt;br&gt;
ਮਮਲੁਕ(1206–1289)&lt;br&gt;
[[ਖ਼ਿਲਜੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ]](1290–1320)&lt;br&gt;
[[ਤੁਗ਼ਲਕ ਵੰਸ਼]] (1320–1413)&lt;br&gt;
 ਸਈਅਦ(1414–51)&lt;br&gt;
[[ਲੋਧੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ]] (1451–1526)&lt;br&gt;
[[ਮੁਗਲ ਸਲਤਨਤ]] (1526–1540)&lt;br&gt;
[[ਸੂਰੀ ਸਾਮਰਾਜ]](1540-1553)&lt;br&gt;
ਹਿੰਦੂ-[[ਹੇਮੂ]](1553–56)&lt;br&gt;
[[ਮੁਗਲ ਸਲਤਨਤ]](1556-1857)&lt;br&gt;
[[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] (1857–1947)&lt;br&gt;
ਆਜ਼ਾਦੀ (1947–Present)
|}
ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ [[ਦਿੱਲੀ]] ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਬਹੁਤ ਲੰਬਾ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ  ਸਲਤਨਤ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਅਜ਼ੀਮ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਜਿਹੜਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਹੁਕਮਰਾਨਾਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਉਸ ਦਾ ਚੱਪਾ ਚੱਪਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦਾਸਤਾਨਾਂ ਸੁਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰਾਜਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;[http://www.iloveindia.com/travel/delhi/history-of-delhi.html]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;List of cities by time of continuous habitation#Central and South Asia&lt;/ref&gt; ਇੱਕ ਕਰੋੜ 73 ਲੱਖ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਨਾਲ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੂਜਾ ਤੇ ਸੰਸਾਰ ਦਾ 8ਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਜਮਨਾ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਆਬਾਦ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ 6ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਤੋਂ ਆਬਾਦ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਉਰੂਜ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਇੱਕ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਤੇ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਉਭਰਿਆ। ਦਿੱਲੀ ਕਿੰਨੇ ਵਾਰ ਬਣੀ ਕਿੰਨੇ ਵਾਰ ਢਹੀ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਹਿਸਾਬ ਨਹੀਂ। ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਆਏ ਬਾਹਰੀ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਕਿਤੋਂ ਬਣਵਾਇਆ ਕਿਤੋਂ ਉਜਾੜਿਆ। ਪਰ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਦਿੱਲੀ ਹੀ ਰਹੀ। ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਿਮਾਂ ਅਤੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ ਵਿਰਾਸਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਤਸਵੀਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.travinfoindia.com/india-tours/golden-triangle.html |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2016-08-30 |archive-date=2015-04-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150402102446/http://www.travinfoindia.com/india-tours/golden-triangle.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਮਹਾਕਾਵਿ [[ਮਹਾਂਭਾਰਤ]] ਵਿਚ [[ਇੰਦਰਪ੍ਰਸਥ]] ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜੋ [[ਪਾਂਡਵ]] ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ। ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ [[ਪੁਰਾਣਾ ਕਿਲਾ|ਪੁਰਾਣੇ ਕਿਲੇ]] ਬਾਰੇ  ਹਿੰਦੂ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਿਲਾ ਇੰਦਰਪ੍ਰਸਥ ਦੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਹੈ ਜੋ ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਪੁਰਾਤਤਵ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ  ਵਿਚ ਕਰਵਾਈ ਗਈ ਖੁਦਾਈ ਦੌਰਾਨ ਕੁਝ ਦੀਵਾਰ ਚਿੱਤਰ ਮਿਲੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮਰ 1000 ਈ.ਪੂ. ਦੱਸੀ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਇਸਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨਤਾ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। 
== ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ==
[[ਤਸਵੀਰ:1863_Dispatch_Atlas_Map_of_Delhi,_India_-_Geographicus_-_Delhi-dispatch-1867.jpg|right|thumb|300x300px|ਸ਼ਾਹਜਹਾਨਾਬਾਦ (ਵਰਤਮਾਨ:ਪੁਰਾਣੀ ਦਿੱਲੀ) ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਕਸ਼ਾ]]
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਦੀ ਆਧੁਨਿਕ ਦਿੱਲੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ ਸੱਤ ਵਾਰੀ ਉਜੜੀ ਅਤੇ ਵਸੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਕੁਝ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਅੱਜ ਵੀ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਲਾਲਕੋਟ, ਸੀਰੀ ਦਾ ਕਿਲਾ ਅਤੇ ਕਿਲਾ ਰਾਇ ਪਿਥੌਰਾ: ਤੋਮਰ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਕਿਲੇ ਲਾਲ ਕੋਟ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕੁਤੁਬਦੀਨ ਐਬਕ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸਿਰੀ ਦਾ ਕਿਲਾ, 1303 ਵਿੱਚ ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ ਤੁਗਲਕਾਬਾਦ, ਗਿਆਸੁਦੀਨ ਤੁਗਲਕ(1321-1325) ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ ਜਹਾਂਪਨਾਹ ਕਿਲਾ, ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ(1325-1351) ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਕੋਟਲਾ ਫਿਰੋਜਸ਼ਾਹ, ਫਿਰੋਜਸ਼ਾਹ ਤੁਗਲਕ (1351-1388) ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਪੁਰਾਣਾ ਕਿਲਾ (ਸ਼ੇਰਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ) ਅਤੇ ਦੀਨਪਨਾਹ (ਹੁਮਾਯੂ ;ਦੋਨੇ ਉਸੇ ਥਾਂ ਤੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਪੌਰਾਣਿਕ ਇੰਦਰਪ੍ਰਸਥ ਹੋਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ (1538-1545) ਸ਼ਾਹਜਹਾਨਾਬਾਦ, ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ (1628-1649) ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ; ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਾਲ ਕਿਲਾ ਤੇ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਂਕ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਸਤਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਸਮ੍ਰਾਟ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ (1628-1658) ਨੇ ਸੱਤਵੀਂ ਵਾਰ ਦਿੱਲੀ ਵਸਾਈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹਜਹਾਨਾਬਾਦ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅ`ਜ ਕੱਲ ਇਸ ਦੇ ਕੁਝ ਭਾਗ ਪੁਰਾਨੀ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੁਰਖਿੱਤ ਹਨ। ਇਸ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਧਰੋਹਰਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਸੁਰਖਿੱਤ ਬਚਿੱਆਂ ਹੋਇਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਾਲ ਕਿਲਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ।ਜਦ ਤੱਕ ਸ਼ਾਹਜਹਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਦਲ ਕੇ ਆਗਰਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਦਿੱਲੀ ਹੀ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਰਹੀ।1638 ਈ.ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਪੁਰਾਣੀ ਰਹੀ।ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ (1658-1707)ਨੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਨ ਨੂੰ ਗੱਦੀ ਤੋਂ ਉਤਾਰ ਕੇ ਖੁੱਦ ਨੂੰ ਸ਼ਾਲੀਮਾਰ ਬਾਗ਼ ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 1857 ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨੇ ਬਹਾਦੁਰਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ ਨੂੰ ਰਗੂੰਨ ਘੇਜ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਲਕੱਤਾ ਤੋਂ ਸ਼ਾਸਨ ਸੰਭਾਲਿਆ ਪਰ ਬਵਦ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਉਦਯੋਗਿਕ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਮਹਾਨਗਰਾਂ ਦਾ ਪੂਨਰਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਨੂੰ ਢਹਾ ਦਿਤਾ।

  ''' ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਰਾਜ ਨਾਂ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ'''
# '''ਇੰਦਰਪ੍ਰਸਤ,''' (1400 ਈ.ਪੂ.)ਜੋ ਕਿ ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
# ਸੂਰਜਕੂੰਡ (ਅਨੰਗਪੁਰ) 
# ਲਾਲਕੋਟ, 1052 ਈ. ਵਿੱਚ ਤੋਮਰ ਰਾਜ ਦੇ ਅਨੰਨਪਾਲ ਦਿਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਕਿਲਾ ਰਾਏ ਪੀਥੋਰਾ  ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅੱਜ ਕੱਲ  ਮਹਿਰੌਲੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 
# ਸੀਰੀ, ਇਸ ਨੂੰ [[ਅਲਾਉੱਦੀਨ ਖ਼ਿਲਜੀ]] ਨੇ 1303 ਨੂੰ ਬਣਵਾਇਆ।
# ਤੁਗਲਕਾਬਾਦ, ਇਸਨੂੰ [[ਗ਼ਿਆਸੁੱਦੀਨ ਤੁਗ਼ਲਕ|ਗ਼ਿਆਸੂਦੀਨ ਤੁਗਲਕ]] ਨੇ 1320 ਈ. ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਕਿਲਾ ਅਦੀਲਾਬਾਦ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਇਸ ਦੇ ਪੁੱਤ [[ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗ਼ਲਕ]] ਨੇ 1325 ਈ. ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਇਆ।
# ਜਹਾਨਪਨਾਹ, ਇਸ ਨੂੰ ਸੀਰੀ ਅਤੇ ਕਿਲਾ ਰਾਏ ਪਿਥੋਰਾ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ 1325 ਈ. ਵਿਚ [[ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗ਼ਲਕ]] ਨੇ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਇਆ।
# ਫ਼ਿਰੋਜਾਬਾਦ, ਇਸ ਨੂੰ [[ਫ਼ਿਰੋਜ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗਲਕ]] 1354 ਨੂੰ ਬਣਵਾਇਆ। ਇਸ ਨੂੰ ਫ਼ਿਰੋਜ ਸ਼ਾਹ ਕੋਟਲਾ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 
# ਦੀਨਪਨਾਹ, ਇਸ ਨੂੰ [[ਹੁਮਾਯੂੰ]]  ਨੇ ਬਣਵਾਇਆ ਅਤੇ ਸ਼ੇਰਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਸ਼ੇਰਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ ਨੇ ਬਸਵਾਇਆ।  ਇਹ ਦੋਵੇਂ [[ਇੰਦਰਪ੍ਰਸਥ]] (1538-1545) ਦੇ ਨੇੜੇ ਹਨ।
# ਸ਼ਾਹਜਹਾਨਬਾਦ, ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨ ਦੁਆਰਾ 1638-1649 ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ। 
# ਲੁਟੀਅਨਜ਼ ਦਿੱਲੀ ਜਾਂ ਨਵੀਂ ਦਿਲੀ, ਇਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ 12 ਦਸੰਬਰ,1911 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ।2011 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਨੇ ਆਪਣਾ 100ਵਾਂ ਸਥਾਪਤੀ ਸਾਲ ਮਨਾਇਆ।  

== ਇਤਿਹਾਸ ==
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Entry_Door_to_the_Yogmaya_precincts.JPG|right|thumb|ਯੋਗ ਮੰਦਿਰ,[[ਮਹਾਂਭਾਰਤ]] ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪੰਜ ਮੰਦਿਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਤਸਵੀਰ:Dhaj the Great Iron Pillar, Delhi.jpg|right|thumb|202x202px|[[ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਲੋਹ-ਥੰਮ੍ਹ]], ਚੰਦ੍ਰਗੁਪਤ ਵਿਕਰਮਦਿਤਿਆ  (375-413 ਈ.) [[ਗੁਪਤ ਸਲਤਨਤ]] ਕਾਲ
&lt;/gallery&gt;
== 8ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ==
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:The_bastion_of_Lal_Kot_fort,_Mehrauli,_Delhi.jpg|left|thumb| ਲਾਲ ਕੋਟ ਕਿਲਾ, ਮਹਿਰੌਲੀ, ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜਪੂਤ ਸ਼ਾਸਕ ਅਨੰਗਪਾਲ ਨੇ  736 ਈ. ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ
ਤਸਵੀਰ:Qminar.jpg|right|thumb|267x267px|[[ਕੁਤਬ ਮੀਨਾਰ]] ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਉੱਚੇ ਮੀਨਾਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ [[ਕੁਤੁਬੁੱਦੀਨ ਐਬਕ]] ਦੁਆਰਾ 1192 ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ
ਤਸਵੀਰ:Qila_Rai_Pithora,_New_Delhi.jpg|thumb|ਕਿਲਾ ਰਾਏ ਪਿਥੋਰ, ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਨੇ 10ਵੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ
&lt;/gallery&gt;
== 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ==
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:India_Gate_in_New_Delhi_03-2016.jpg|left|thumb|250x250px| ਇੰਡੀਆ ਗੇਟ 90,000 ਭਾਰਤੀ ਸਿਪਾਹੀ ਜੋ ਅਫਗਾਨ ਯੁੱਧ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ, ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਹੈ।
ਤਸਵੀਰ:Maharaja_Hemu_Bhargava_-_Victor_of_Twenty_Two_Pitched_Battles,_1910s.jpg|thumb|[[ਹੇਮੂ]] , ਹੇਮ ਚੰਦਰ ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਿਆ, ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਸਮਰਾਟ,16 ਸਦੀ 
ਤਸਵੀਰ:Jama_Masjid,_Delhi,_morning_view.jpg|thumb|180x180px|[[ਜਾਮਾ ਮਸਜਿਦ, ਦਿੱਲੀ|ਜਾਮਾ ਮਸਜਿਦ,]] [[ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨ]] ਦੁਆਰਾ 1656 ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਈ ਗਈ।
ਤਸਵੀਰ:Delhimap.jpg|left|thumb|140x140px|ਅੱਜ ਦੀ ਦਿੱਲੀ
&lt;/gallery&gt;
== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist|2}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ]]</text>
      <sha1>4jozl5vln1ifsjnb89718kiz1bkq6q0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਕੁਤਬ ਇਮਾਰਤ ਸਮੂਹ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>84259</id>
    <revision>
      <id>811878</id>
      <parentid>808536</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T16:58:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>156</id>
      </contributor>
      <comment>Replacing QtubIronPillar.JPG with [[File:Dhaj_the_Great_Iron_Pillar,_Delhi.jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)).</comment>
      <origin>811878</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10890" sha1="ax73xdkul97qioapdy4iowx8zwr17i0" xml:space="preserve">{{EngvarB|date=September 2013}}
{{Use dmy dates|date=September 2013}}
{{coord|28.524382|N|77.185430|E|region:IN-DL_type:landmark_scale:50|display=title}}
{{Infobox World Heritage Site
| WHS = ਕੁਤੁਬ ਮੀਨਾਰ ਅਤੇ ​​ਇਸ ਦੇ ਸਮਾਰਕ, ਦਿੱਲੀ
|।mage = [[File:Qutb minar ruins.jpg|300px|Qutub Minar and surrounding ruins]]
| State Party = [[India]]
| Type = Cultural Place
| Criteria = iv
|।D = 233
| Region = [[List of World Heritage Sites in Asia and Australasia|Asia-Pacific]]
| Year = 1993
| Session = 17th
| Link = http://whc.unesco.org/en/list/233
| locmapin =।ndia New Delhi
| latitude = 28.524382
| longitude = 77.185430
}}
'''ਕੁਤਬ ਇਮਾਰਤ ਸਮੂਹ''' ([[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]] : कुत्ब,[[ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਉਰਦੂ]] : قطب‎) ਇਮਾਰਤਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸਮੂਹ ਹੈ। ਇਹ ਇਮਾਰਤ ਸਮੂਹ [[ਦਿੱਲੀ]] ਦੇ [[ਮਹਿਰੌਲੀ]]  ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿਧ [[ਕੁਤਬ ਮੀਨਾਰ]] ਹੈ। ਇਹ[[ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ|ਸੂਫ਼ੀ]] ਫ਼ਕੀਰ [[ਕੁਤੁਬ ਉੱਦੀਨ ਬਖ਼ਤਿਆਰ ਕਾਕੀ]] ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਸੀ। ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ [[ਕੁਤੁਬੁੱਦੀਨ ਐਬਕ]], ਨੇ ਕੁਤਬ ਮੀਨਾਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਸੰਨ 1193 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾਈ। ਉਸਦੇ ਵਾਰਿਸ [[ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼]] ਨੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਮੰਜ਼ਿਲ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ, ਅਤੇ ਸੰਨ 1368 ਵਿੱਚ [[ਫੀਰੋਜਸ਼ਾਹ ਤੁਗਲਕ]] ਨੇ ਪੰਜਵੀਂ ਅਤੇ ਅਖੀਰਲੀ ਮੰਜਿਲ ਬਣਵਾਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਵਿੱਚ  ਕੁਤੁਬ-ਉਲ-ਇਸਲਾਮ&lt;ref&gt;&lt;cite class=&quot;citation journal&quot;&gt;Patel, A (2004). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਮਸਜਿਦ ਬਣਾਈ।&lt;ref name=&quot;her&quot;&gt;&lt;cite class=&quot;citation book&quot;&gt;Javeed, Tabassum (2008). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== ਅਲੱਈ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ==
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Alai_Darwaza_-_Qutub_Minar_Complex.jpg|left|thumb|[[ਅਲਾਉੱਦੀਨ ਖ਼ਿਲਜੀ]] ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਇਆ ਦਰਵਾਜ਼ਾ
&lt;/gallery&gt;

== ਕੁਤਬਮੀਨਾਰ ==
ਕੁਤਬ ਮੀਨਾਰ ਇੱਟਾਂ ਨਾਲ ਬਣੀ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਮੀਨਾਰ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਉਚਾਈ 72.5 ਮੀਟਰ (237.86 ਫੀਟ) ਅਤੇ ਵਿਆਸ 14.3 ਮੀਟਰ ਹੈ, ਜੋ ਉੱਤੇ ਜਾ ਕੇ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ 2.75 ਮੀਟਰ (9.02 ਫੀਟ) ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੁਤਬ ਮੀਨਾਰ ਮੂਲ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੱਤ ਮੰਜਿਲ ਦਾ ਸੀ ਲੇਕਿਨ ਹੁਣ ਇਹ ਪੰਜ ਮੰਜਿਲ ਦਾ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ 379 ਪੋੜੀਆਂ ਹਨ। ਮੀਨਾਰ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਬਣੇ ਆਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾ ਦੇ ਕਈ ਉੱਤਮ ਨਮੂਨੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਅਨੇਕ ਇਸਦੇ ਉਸਾਰੀ ਕਾਲ ਸੰਨ 1193 ਜਾਂ ਪੂਰਵ ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪਰਿਸਰ ਯੁਨੇਸਕੋ ਦੁਆਰਾ ਸੰਸਾਰ ਅਮਾਨਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੰਜੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;QutubMinarDelhi.com.&lt;/ref&gt;
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Qutab_Minar_mausoleum.jpg|thumb|ਕੁਤਬਮੀਨਾਰ ਅਤੇ ਅਲੱਈ ਦਰਵਾਜ਼ਾ
&lt;/gallery&gt;

== ਕੂਵੈਤ-ਉਲ-ਇਸਲਾਮ ਮਸਜਿਦ ==
ਕੁਤਬ-ਉਲ-ਇਸਲਾਮ (ਇਸਲਾਮੀ ਗੁੰਬਦ) ਮਸੀਤ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਗੁਲਾਮ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਪਜਿਲੇ ਸ਼ਾਸਕ  ਕੁਤੁਬੁੱਦੀਨ ਐਬਕ ਨੇ 1192 ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਇਆ। ਇਸ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਸਾਲ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਿਆ। ਇਸ  ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਅਲਤੁਤਮਿਸ ਅਤੇ ਅਲਾਉਦੀਨ ਖ਼ਲਜੀ ਨੇ ਵੀ ਕੁਝ ਜਿਸੇ ਬਣਵਾਏ। ਇਸ ਦੀ ਛੱਤ ਅਤੇ ਸਤੰਬ (ਥੰਮ) ਭਾਰਤੀ ਮੰਦਿਰਾਂ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ, ਉਥੇ ਇਸ ਦੇ ਬੂਰਜ ਇਸਲਾਮੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਬਣੇ ਹਨ ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਅਨੋਖਾ ਨਮੂਨਾ ਹੈ।  ਇਸ ਮਸਜਿਦ ਵਿੱਚ ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਧੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਮਸੀਤ ਦੇ ਇਮਾਮ ਰਹੇ ਜ਼ਮੀਮ ਦਾ ਮਕਬਰਾ ਵੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;sha&quot;&gt;&lt;cite class=&quot;citation book&quot;&gt;Sharif, Mian Mohammad (1963). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Intricate_stone_carvings_in_the_cloister_of_Quwwat_ul-Islam_mosque,_near_Qutub_Minar.jpg|left|thumb|227x227px|ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਕਲਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਸ਼ੈਲੀ
ਤਸਵੀਰ:Plan_of_Qutb_Complex_Delhi_India.jpg|thumb|410x410px
ਤਸਵੀਰ:Quwwat-al-Islam_Mosque,_Delhi.jpg|right|thumb|230x230px|ਕੁਤਬ-ਉਲ-ਇਸਲਾਮ (ਇਸਲਾਮੀ ਗੁੰਬਦ) ਮਸੀਤ ਜੋ ਕਿ ਰਾਜਪੂਤਾ ਉਪਰ ਹੋਈ ਜਿੱਤ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ [[ਕੁਤੁਬੁੱਦੀਨ ਐਬਕ]] ਨੇ ਬਣਾਵਾਈ
&lt;/gallery&gt;

== ਲੋਹ ਸਤੰਬ ==
ਇਸ ਲੋਹ ਸਤੰਬ ਦੀ ਉਚਾਈ 7.21 ਮੀਟਰ ਅਤੇ ਭਾਰ ਯੇ ਟਨ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਵਿਕਰਮਦਿਤਿਆ(375-414) ਨੇ ਕਰਾਇਆ ਪਰ ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨ ਮੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸਦਾ ਨਿਰਮਾਣ 112 ਇ.ਪੂ. ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਜੈਨ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਹਿਸਾ ਸੀ।
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Dhaj the Great Iron Pillar, Delhi.jpg|thumb|162x162px|ਕਤਬ ਇਮਾਰਤ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ[[ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਲੋਹ-ਥੰਮ੍ਹ| ਲੋਹ-ਥੰਮ੍ਹ
&lt;/gallery&gt;

== ਇਮਾਮ ਜ਼ਮੀਮ ==
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:ImamZamin.JPG|thumb|ਇਮਾਮ ਜ਼ਮੀਮ ਦੀ ਕਬਰ
&lt;/gallery&gt;

== ਅਲ-ਉਦ-ਦੀਨ ਖ਼ਿਲਜੀ ਦਾ ਮਕਬਰਾ ਅਤੇ ਮਦਰੱਸਾ ==
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Alauddin's_Madrasa,_Qutb_complex.jpg|left|thumb|110x110px|[[ਅਲਾਉੱਦੀਨ ਖ਼ਿਲਜੀ]] ਦਾ ਮਦਰੱਸਾ(1316)
&lt;/gallery&gt;

== ਅਲਾਈ ਮੀਨਾਰ ==
'''ਅਲਾਉਦੀਨ ਖ਼ਿਲਜੀ''' ਦੁਆਰਾ [[ਅਲਾਈ ਮੀਨਾਰ]] ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਮੀਨਾਰ ਨੂੰ [[ਕੁਤਬ ਮੀਨਾਰ]] ਤੋਂ ਦੁਗਣੀ ਬਣਾਉਣਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਉਸਾਰੀ 24.5 ਮੀਟਰ ਉੱਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਮੰਜਿਲ ਉੱਤੇ ਹੀ ਕਿਸੇ ਦੁਰਘਟਨਾ ਕਾਰਣ ਰੋਕ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।  
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Alai_minar,_Qutb_Complex.jpg|right|thumb|ਅਧੁਰੀ ਪਈ ਅਲਾਈ ਮੀਨਾਰ
&lt;/gallery&gt;

== ਤਸਵੀਰਾਂ ==
&lt;gallery&gt;
File:Qutbcomplex.svg|A map of the Qutb complex (click to see legend)
File:Qutbminarsculpt.jpg|Statues from the destroyed Jain temples
File:Tomb of।mam Zamin, next of Alai Darwaza, Qutb minar complex.jpg|Tomb of।mam Zamin, Qutub Minar Complex
File:Plaque at Qutub Minar.jpg|Plaque at Qutub Minar.
File:Qutb Minar from the Quwwuatul ul-Islam mosque, Qutb complex.jpg|Another view of Qutb Minar, with a Jain temple reused pillar in view
File:Close-up of upper storeys of Qutb Minar.jpg|Upper storeys of Qutb Minar, in white marble and sandstone
File:Interior of Alai Darwaza, Qutb Minar complex.jpg|Interior of Alai Darwaza, resembling Timber ornamentation, Qutb complex
File:Tomb of Alauddin Khilji, Qutub Minar complex, Delhi.jpg|Tomb of Alauddin Khilji, Qutub Minar complex
File:Upper design in qutb minar comples.jpg|Upper design in Qutb Minar Complex
File:Qutub minar.JPG|The Qutb Minar and surrounding ruins.
File:The_tomb_of_the_Emperor_Shah_'Alam_at_the_dargah_of_Qutb-Sahib_at_Mahrauli.jpg|The tomb of the Emperor Shah 'Alam at the dargah of Qutb-Sahib at Mahrauli; a watercolor by Seeta Ram
File:Qutb Mosque Arch Ruin.jpg|Qutb Mosque Arch Ruin
File:Qutb_Minar_grounds.jpg|Another view of the Qutub Minar Grounds
File:Qutub Minar, Qutb complex, Delhi - August 2015 (1).JPG|The Qutb Minar, looking up from its foot
File:Qutub Minar, Qutb complex, Delhi - August 2015 (3).JPG|The entrance to the Qutb Minar. Upper half taken to show closeup of the designs on top of the gate.
File:Qutub Minar, Qutb complex, Delhi - August 2015 (5).JPG|High resolution details of the calligraphy on one side of the Qutb Minar
File:Qutub Minar, Qutb complex, Delhi - August 2015 (6).JPG|Looking towards the Minar from under the adjoining ruins of an arch.
File:Alai Darwaza - Qutb Complex.jpg|Alai Darwaza Arch Carvings
&lt;/gallery&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

=== Footnotes ===
&lt;references /&gt;

== ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ ==
* [http://whc.unesco.org/en/list/233 Entry in the UNESCO World Heritage Site List]
* [http://qutubminardelhi.com Qutub Minar] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150723044609/http://qutubminardelhi.com/ |date=23 ਜੁਲਾਈ 2015 }}
* [http://www.islamicarchitecture.org/architecture/quwwatalislammosque.html Quwwat Al-Islam Mosque]
* [http://www.hindu.com/thehindu/seta/2002/09/12/stories/2002091200090200.htm Corrosion resistance of Delhi iron pillar] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040106152921/http://www.hindu.com/thehindu/seta/2002/09/12/stories/2002091200090200.htm |date=6 ਜਨਵਰੀ 2004 }}
* [http://www.ias.ac.in/currsci/jun252005/1948.pdf Nondestructive evaluation of the Delhi iron pillar] ''Current Science'',।ndian Academy of Sciences, Vol. 88, No. 12, 25 June 2005 (PDF)
* [http://www.ianandwendy.com/OtherTrips/India/Delhi/Qutb%20Minar/slideshow.htm Photo gallery of the Qutb complex] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080524091603/http://www.ianandwendy.com/OtherTrips/India/Delhi/Qutb%20Minar/slideshow.htm |date=24 ਮਈ 2008 }}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਸਜਿਦਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਥਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤੀ ਥਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਹਿਰੌਲੀ]]</text>
      <sha1>ax73xdkul97qioapdy4iowx8zwr17i0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਹਰਤੋਸ਼ ਸਿੰਘ ਬੱਲ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>87853</id>
    <revision>
      <id>811885</id>
      <parentid>602503</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T22:12:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811885</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4414" sha1="8ejjk8bwglxfu59a2csewrjch1vt1k2" xml:space="preserve">'''ਹਰਤੋਸ਼ ਸਿੰਘ ਬੱਲ''' ਇਸ ਵੇਲੇ  ''ਕਾਰਵਾਂ''' ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਦਾ ਸਿਆਸੀ ਸੰਪਾਦਕ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Caravan&quot;&gt;{{cite web|title=Bal home page in Caravan|url=http://www.caravanmagazine.in/profile/307|access-date=2016-12-12|archive-date=2016-12-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20161201192644/http://www.caravanmagazine.in/profile/307/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਬੱਲ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]] ਦਾ ਆਲੋਚਕ &lt;ref name=&quot;Teh1&quot;&gt;{{cite web|title=Bal on Narendra Modi|url=http://www.politico.com/magazine/story/2014/09/narendra-modi-visit-111394.html#.VXacSmCdKFI|accessdate=9 June 2015|archive-date=3 ਮਈ 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150503231032/http://www.politico.com/magazine/story/2014/09/narendra-modi-visit-111394.html#.VXacSmCdKFI|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|ਕਾਂਗਰਸ]] ਨੇਤਾ [[ਰਾਹੁਲ ਗਾਂਧੀ]] ਦਾ ਵੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Teh2&quot;&gt;{{cite web|title=Bal on Rahul Gandhi and Narendra Modi|url=http://www.openthemagazine.com/article/voices/the-hero-and-the-prince|accessdate=9 June 2015}}&lt;/ref&gt; ਬੱਲ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦਾ [[1984 ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ|1984 ਦੇ ਸਿੱਖ-ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗਿਆਂ]]&lt;nowiki/&gt; ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਨਜਿਠਣ ਕਰਕੇ ਆਲੋਚਕ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Teh3&quot;&gt;{{cite web|title=1984 Sikh riots|url=http://latitude.blogs.nytimes.com/2012/11/20/indias-congress-party-still-skirts-responsibility-for-the-1984-massacre-of-3000-sikhs/|accessdate=9 June 2015}}&lt;/ref&gt; ਬੱਲ [[2002 ਦੀ ਗੁਜਰਾਤ ਹਿੰਸਾ|2002 ਦੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੰਗਿਆਂ]] ਸਮੇਂ ਉਸਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਕਰਕੇ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦਾ ਵੀ ਆਲੋਚਕ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Teh-3&quot;&gt;{{cite web|title=2002 Gujarat riots|url=http://latitude.blogs.nytimes.com/2013/01/03/the-hardships-of-being-muslim-under-indias-modi/|accessdate=9 June 2015}}&lt;/ref&gt; ਬੱਲ [[ਓਪਨ]] ਰਸਾਲੇ ਦਾ ਸਿਆਸੀ ਸੰਪਾਦਕ ਸੀ, ਜਦ ਓਪਨ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਡੀਆ ਟੇਪਸ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਜਨਤਾ ਦਾ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਲਿਆਇਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;Teh4&quot;&gt;{{cite web|title=Bal on Niira Radia|url=http://www.openthemagazine.com/article/nation/the-radia-of-the-tapes|accessdate=9 June 2015}}&lt;/ref&gt;

== ਕਿਤਾਬਾਂ ==
ਬੱਲ ਇੱਕ ਨਾਵਲ, ''A Certain Ambiguity'' ਦਾ ਸਹਿ-ਲੇਖਕ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ  2007 ਦਾ  ਅਮਰੀਕੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਅਵਾਰਡ ਗਣਿਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਪੇਸ਼ੇਵਰਾਨਾ/ਵਿਦਵਤਾਪੂਰਨ ਕਿਤਾਬ ਲਈ [[ਹਿਸਾਬ|ਜਿੱਤਿਆ]] ਹੈ। ਬੱਲ ਨੇ  ਇਕ ਹੋਰ ਕਿਤਾਬ--&quot;Waters close over us&quot;— ਲਿਖੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਬੱਲ ਦੀ [[ਨਰਮਦਾ ਦਰਿਆ|ਨਰਮਦਾ ਨਦੀ]] ਦੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤਕ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਸਮਾਜ-ਵਿਗਿਆਨਕ, ਸਿਆਸੀ, ਕਲਾਤਮਕ, ਇਤਿਹਾਸਕ, ਅਤੇ ਨਰ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਟਿੱਪਣੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Teh5&quot;&gt;{{cite web|title=Waters close over us review by Avtar Singh|url=http://www.outlooktraveller.com/travel-books/travel-classic-waters-close-over-us-1006462|accessdate=9 June 2015|archive-date=10 ਜੂਨ 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150610085933/http://www.outlooktraveller.com/travel-books/travel-classic-waters-close-over-us-1006462|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Mint December 2013&quot;&gt;{{ਖ਼ਬਰ ਦਾ ਹਵਾਲਾ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Mint December 2013&quot;&gt;{{ਖ਼ਬਰ ਦਾ ਹਵਾਲਾ}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕਾਲਮਨਵੀਸ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਪੁਰਸ਼ ਨਾਵਲਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>8ejjk8bwglxfu59a2csewrjch1vt1k2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਗਾਥਾ ਸੰਗਮਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>93924</id>
    <revision>
      <id>811892</id>
      <parentid>783885</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T01:14:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811892</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9687" sha1="d2cpjqvthfyilfjgy6f0q4c97jg6a7l" xml:space="preserve">{{Infobox Indian politician
| name = ਅਗਾਥਾ ਕੇ ਸੰਗਮਾ
| image = Agatha Sangma in WEF, 2010.jpg
| caption = 
| birth_date ={{Birth date and age|1980|7|24|df=y}}
| birth_place =[[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]], [[ਭਾਰਤ]] &lt;ref name=lok/&gt;
| residence = [[West Garo Hills]]
| death_date =
| death_place =
| constituency = [[ਤੁਰਾ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਖੇਤਰ)|ਤੁਰਾ]]
| office = [[ਲੋਕ ਸਭਾ|ਲੋਕ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ]]
| term_start = May 2009
| term_end = May 2014
| predecessor = [[ਪੀ ਏ ਸੰਗਮਾ]]
| successor = ਪੀ ਏ ਸੰਗਮਾ
| party =[[ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ]]
|office1= [[ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ]] [[ਪੇਂਡੂ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਭਾਰਤ)|ਪੇਂਡੂ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲੇ]]
|term_start2= ਮਈ 2009 
|term_end2= ਅਕਤੂਬਰ 2012

| religion = 
| alma_mater = [[ਪੁਣੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]&lt;br&gt; [[ਨੋਟਿੰਘਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]
| profession = [[ਵਕੀਲ]]
| spouse = 
| children = 
| website = 
| footnotes = 
| date = 12 ਜੁਲਾਈ|
| year = 2009| 
| source = http://164.100.47.134/newls/former_Biography.aspx?mpsno=4251| 
}}

'''ਅਗਾਥਾ ਕੇ ਸੰਗਮਾ ''' (ਜਨਮ 24 ਜੁਲਾਈ 1980) ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਮੈਂਬਰ (ਐਮ ਪੀ) ਹੈ, ਅਤੇ 15 ਵੀਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ (ਐੱਨਸੀਪੀ.) ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਉਹ 2009 ਦੀ ਸੰਸਦੀ ਚੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੇਘਾਲਿਆ ਦੇ ਤੁਰਾ ਹਲਕੇ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਯੂ.ਪੀ.ਏ. ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕੈਬਨਿਟ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੀ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਸੀ।.&lt;ref name=&quot;thehindu2009et&quot;&gt;{{Citation|title=NCP retains Tura, Congress Shillong|date=2009-05-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121104082418/http://www.hindu.com/thehindu/holnus/002200905161632.htm|url=http://www.hindu.com/thehindu/holnus/002200905161632.htm|newspaper=The Hindu|location=Chennai, India|access-date=2009-05-25|quote=''... NCP candidate Agatha Sangma, daughter of former Lok Sabha Speaker P A Sangma, retained the Tura parliamentary seat in Meghalaya and Congress the Shillong seat. Ms. Agatha, who is the sitting MP, polled 1,54,476 votes compared to 1,36,531 votes by closest rival Deborah Marak of the Congress. ...''|archivedate=4 November 2012}}&lt;/ref&gt;

== ਸ਼ੁਰੂ ਦਾ ਜੀਵਨ ==
ਅਗਾਥਾ ਸੰਗਮਾ ਦਾ ਜਨਮ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਪੀ ਏ ਸੰਗਮਾ, ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਸਪੀਕਰ ਅਤੇ ਸੋਰਾਦਨੀ ਕੇ ਸੰਗਮਾ ਦੀ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਪੱਛਮੀ ਗਾਰੋ ਹਿਲਸ, ਮੇਘਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;lok&quot;&gt;[http://164.100.47.134/newls/former_Biography.aspx?mpsno=4251 Fifteenth Lok Sabha: Members Bioprofile: Agatha Sangma] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160128043744/http://164.100.47.134/newls/former_Biography.aspx?mpsno=4251 |date=2016-01-28 }} [//en.wikipedia.org/wiki/Lok_Sabha Lok Sabha] website.&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦਾ ਭਰਾ ਕੋਨਰਾਡ ਸੰਗਮਾ ਮੇਘਾਲਿਆ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦਾ ਨੇਤਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-06-02/india/28205192_1_foreign-origin-sangma-janpath-residence|title=Sangma meets Sonia, first time in a decade|date=2009-06-02|work=The Times Of India|access-date=2017-05-28|archive-date=2012-10-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20121024005950/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-06-02/india/28205192_1_foreign-origin-sangma-janpath-residence|dead-url=yes}} {{Cite web |url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-06-02/india/28205192_1_foreign-origin-sangma-janpath-residence |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2017-05-28 |archive-date=2012-10-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121024005950/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-06-02/india/28205192_1_foreign-origin-sangma-janpath-residence |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

== ਸਿੱਖਿਆ ==
ਉਸਨੇ ਪੁਣੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਐਲ ਐਲ ਬੀ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ।  ਉਸਨੇ ਯੂ.ਕੇ. ਦੀ ਨੋਟਿੰਘਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਇਨਵਾਇਰਨਮੈਂਟਲ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਮਾਸਟਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਕੀਤੀ।
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.rediff.com/news/2008/apr/23sangma.htm|title=Sangma dynasty gains momentum in Meghalaya|date=23 April 2008|publisher=[[Rediff.com]] News}}&lt;/ref&gt;

== ਕੈਰੀਅਰ ==
ਅਗਾਥਾ ਸੰਗਮਾ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਮਈ 2008 ਵਿੱਚ ਉਪ-ਚੋਣ ਵਿੱਚ 14 ਵੀਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਲਈ ਚੁਣੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਪੀ ਏ ਸੰਗਮਾ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਸੀਟ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਦੁਬਾਰਾ 15 ਵੀਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਲਈ ਚੁਣੀ ਗਈ, ਜਿਥੇ ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;samaw2009et&quot;&gt;{{Citation|title=Agatha K. Sangma: India’s Youngest MP profile &amp; Bio|url=http://samaw.com/agatha-k-sangma-indias-youngest-mp-profile-bio/1143|newspaper=Samaw.com|access-date=2009-05-25|quote=''... Agatha K. Sangma, the youngest India’s Parliamentarian from Meghalaya ... Date of Birth 24.07.1980 ...''|archive-date=2009-04-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20090401205346/http://samaw.com/agatha-k-sangma-indias-youngest-mp-profile-bio/1143|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; 29 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਹ 15 ਵੀਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੀ ਮੰਤਰੀ ਸੀ.&lt;ref name=&quot;economictimes2009et&quot;&gt;{{Citation|title=Agatha Sangma youngest minister in Manmohan ministry|date=2009-05-27|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-05-27/india/28150808_1_youngest-minister-agatha-sangma-tura|newspaper=economictimes.com|access-date=2009-05-27|quote=''... P A Sangma, will be the youngest minister in the Manmohan Singh cabinet ...''|archivedate=2012-10-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121023235523/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-05-27/india/28150808_1_youngest-minister-agatha-sangma-tura}}&lt;/ref&gt;

ਉਹ ਪੇਂਡੂ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਅਕਤੂਬਰ 2012 ਵਿੱਚ ਕੈਬਨਿਟ ਦੇ ਫੇਰਬਦਲ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://indiatoday.intoday.in/story/agatha-sangma-and-vincent-pala-steps-down-from-cabinet/1/226534.html|title=Agatha Sangma and Vincent Pala step down|work=India today|access-date=28 October 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-06-21/india/32351003_1_agatha-sangma-d-p-tripathi-ncp|title=Agatha Sangma too may quit NCP, ministry|date=21 June 2012|work=The Times Of India|access-date=2017-05-28|archive-date=2013-01-26|archive-url=https://archive.today/20130126070048/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-06-21/india/32351003_1_agatha-sangma-d-p-tripathi-ncp|dead-url=yes}} {{Cite web |url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-06-21/india/32351003_1_agatha-sangma-d-p-tripathi-ncp |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2017-05-28 |archive-date=2013-01-26 |archive-url=https://archive.today/20130126070048/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-06-21/india/32351003_1_agatha-sangma-d-p-tripathi-ncp |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;inewsyahoo2009et&quot;&gt;{{Citation|title=Agatha Sangma gets rural development, Ambika is I&amp;B minister|url=http://in.news.yahoo.com/43/20090528/818/tnl-agatha-sangma-gets-rural-development.html|newspaper=in.news.yahoo.com|access-date=2009-05-28|quote=''... The youngest minister in Prime Minister Manmohan Singh's cabinet, Agatha Sangma, 28, has been named minister of state for rural development... ''}}&lt;/ref&gt; {{citation needed|date=June 2012}}ਅਗਾਥਾ ਸੰਗਮਾ ਵਕੀਲ, ਇੱਕ ਵਾਤਾਵਰਣਵਾਦੀ, ਇੱਕ ਸ਼ੌਕੀਆ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ਰ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist|2}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* [http://india.gov.in/govt/loksabhampbiodata.php?mpcode=4251 ਅਗਾਥਾ ਕੌਰ ਸੰਗਮਾ ਪ੍ਰੋਫ਼ਾਈਲ] [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ|ਸਰਕਾਰ. ਭਾਰਤ ਦੀ]] ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਤੇ

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1980]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਵਕੀਲ ਔਰਤਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>d2cpjqvthfyilfjgy6f0q4c97jg6a7l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਨੀਕਾ ਅਲਬ੍ਰਿਟ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>95017</id>
    <revision>
      <id>811895</id>
      <parentid>728446</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T02:04:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811895</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8626" sha1="mfvgp2fks5vieimmgiooogvs59o2qd4" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Anikka Albrite 2015.jpg|thumb|ਅਨੀਕਾ ਅਲਬ੍ਰਿਟ]]
'''ਅਨੀਕਾ ਅਲਬ੍ਰਿਟ '''(ਜਨਮ 7 ਅਗਸਤ, 1988) ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਪੌਰਨੋਗ੍ਰਾਫਿਕ ਅਦਾਕਾਰਾ ਹੈ।

== ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ==
ਅਲਬ੍ਰਿਟ ਦਾ ਜਨਮ [[ਡੈਨਵਰ]], [[ਕੋਲੋਰਾਡੋ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਇਸਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ [[ਐਰੀਜ਼ੋਨਾ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।&lt;ref name=&quot;AdultDVDTalk&quot;&gt;{{cite web|url=http://interviews.adultdvdtalk.com/anikka-albrite-interview/|title=Keith Mason Interviews Anikka Albrite|date=August 22, 2014|publisher=AdultDVDTalk|accessdate=August 23, 2014|author=Keith Mason|archive-date=ਮਈ 16, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200516173152/https://interviews.adultdvdtalk.com/anikka-albrite-interview/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Xtreme&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.xtrememagazine.com/2015/03/strip-club-feature-anikka-albrite/|title=Feeling Alright with Anikka Albrite|date=March 2, 2015|publisher=''Xtreme''|accessdate=May 21, 2015|author=Paulie K|archive-date=ਮਈ 29, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529135816/http://www.xtrememagazine.com/2015/03/strip-club-feature-anikka-albrite/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਇਸਦੀ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ, ਇਹ [[ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆ|ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ]] ਚਲੀ ਗਈ, ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰਹਿ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ [[ਵਿਸਕਾਂਸਨ]] ਵਿੱਚ ਵੀ ਰਹੀ ਸੀ।

ਅਲਬ੍ਰਿਟ ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਅਣੂ ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਬਿਜਨਸ ਵਿੱਚ ਡੱਬਲ ਡਿਗਰੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;LAWeekly&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.laweekly.com/arts/10-porn-stars-who-could-be-the-next-jenna-jameson-4184354|title=10 Porn Stars Who Could Be The Next Jenna Jameson|date=March 26, 2013|publisher=''[[LA Weekly]]''|accessdate=April 26, 2013|author=Jessica P. Ogilvie}}&lt;/ref&gt; ਇਸਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਚਾਰ ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਇਸਦਾ ਪੇਸ਼ਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;MensMagDaily&quot;&gt;{{cite web|url=http://mensmagdaily.com/anikkaalbrite/|title=Anikka Albrite: MMD Interviews The Star Of Hard X's &quot;Anikka 2&quot;|date=September 13, 2014|publisher=''Mens Mag Daily''|accessdate=November 2, 2014|author=Jon DaBove}}&lt;/ref&gt;

== ਕੈਰੀਅਰ ==
ਅਲਬ੍ਰਿਟ ਨੇ ਅਕਤੂਬਰ 2011 ਵਿੱਚ, [[ਫ਼ਾਹਸ਼ ਰਚਨਾ|ਬਾਲਗ ਫ਼ਿਲਮ ਉਦਯੋਗ]] ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.barelist.com/interviews/interview_355_Anikka_Albrite_Interview_For_Barelist.html|title=Anikka Albrite Interview For Barelist|date=March 22, 2013|publisher=Barelist|accessdate=February 1, 2014|author=Peter}}&lt;/ref&gt; ਜੂਨ 2015 ਵਿੱਚ, ਅਲਬ੍ਰਿਟ, ਮਿਕ ਬਲੂ ਅਤੇ ਮਾਏਸਟ੍ਰੋ ਕਲੌਡਿਓ ਨੇ ਇਵਿਲ ਏਂਜਲ ਲਈ ਗਠਨ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://business.avn.com/articles/video/Blue-Albrite-Claudio-Form-BAM-Visions-Join-Evil-Angel-597256.html|title=Blue, Albrite, Claudio Form BAM Visions, Join Evil Angel|date=June 2, 2015|publisher=''[[AVN (magazine)|AVN]]''|accessdate=June 2, 2015|author=Allen Smithberg|archive-date=ਮਾਰਚ 4, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304041548/http://business.avn.com/articles/video/Blue-Albrite-Claudio-Form-BAM-Visions-Join-Evil-Angel-597256.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਇਸੇ ਸਾਲ, ਇਸਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਫ਼ਿਲਮ ਅਨੀਕਾ'ਸ ਬੂਟੀਸੀਜ਼ ਬਣਾਈ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.xbiz.com/news/199292|title=Annika Albrite Makes Evil Angel Directorial Debut|date=September 22, 2015|publisher=[[XBIZ]]|accessdate=September 22, 2015|author=Bob Johnson}}&lt;/ref&gt;

== ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਪਛਾਣ ==
ਅਲਬ੍ਰਿਟ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਾਡਲ ਸੀ ਅਤੇ ਅਡਲਟ ਫ਼ਿਲਮ ਕੈਰੀਅਰ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸਨੇ ਕੁਝ ਐਕਸਟਰਾ ਟੈਲੀਵੀਜ਼ਨ ਸ਼ੋਆਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;MainstreamAustrianFilm&quot;&gt;{{cite web|url=http://business.avn.com/articles/video/Blue-Albrite-Star-in-Mainstream-Austrian-Movie-588015.html|title=Blue, Albrite Star in Mainstream Austrian Movie|date=February 5, 2015|publisher=''[[AVN (magazine)|AVN]]''|accessdate=February 5, 2015|author=Peter Warren|archive-date=ਸਤੰਬਰ 18, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150918181800/http://business.avn.com/articles/video/Blue-Albrite-Star-in-Mainstream-Austrian-Movie-588015.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਅਲਬ੍ਰਿਟ ਨੂੰ [[ਦੁਲਿੰਗਕਤਾ|ਦੁਲਿੰਗਕ]] ਤੌਰ ਉੱਪਰ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;AdultDVDTalk2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://interviews.adultdvdtalk.com/anikka-albrite/|title=Captain Jack interviews Anikka Albrite|last=Captain Jack|date=October 2, 2013|publisher=AdultDVDTalk|access-date=February 1, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://interviews.adultdvdtalk.com/anikka-albrite-double-penetration/|title=Anikka Albrite Talks Double Penetration!|last=Captain Jack|date=September 26, 2014|publisher=AdultDVDTalk|access-date=October 7, 2014}}&lt;/ref&gt; ਇਸਦਾ ਵਿਆਹ ਪੌਰਨੋਗ੍ਰਾਫਿਕ ਅਭਿਨੇਤਾ ਮਿੱਕ ਬਲੂ ਨਾਲ ਮਾਰਚ 2014 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। 

== ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ==
{| class=&quot;infobox&quot; style=&quot;width: 25em; text-align: left; font-size: 90%; vertical-align: middle; margin-bottom: 10px;&quot;
|+ '''ਅਨੀਕਾ ਅਲਬ੍ਰਿਟ ਦੇ ਖੱਟੇ ਸਨਮਾਨ ਦੀ ਸੂਚੀ ਖ'''
| colspan=&quot;3&quot; |
{| class=&quot;collapsible collapsed&quot; width=&quot;100%&quot;
! colspan=&quot;3&quot; style=&quot;background-color: rgb(217, 232, 255); text-align: center;&quot; |ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ
|- style=&quot;background: rgb(217, 232, 255) none repeat scroll 0% 0%; text-align: center;&quot;
| style=&quot;text-align: center;&quot; |'''ਪੁਰਸਕਾਰ'''
| style=&quot;text-align: center; background: rgb(204, 238, 204) none repeat scroll 0% 0%; width: 50px;&quot; |'''ਜਿੱਤਿਆ'''
| style=&quot;text-align: center; background: rgb(255, 204, 221) none repeat scroll 0% 0%; width: 50px;&quot; |'''ਨਾਮਜ਼ਦ'''
|-
| style=&quot;text-align: center;&quot; |
; AVN ਅਵਾਰਡ
|{{won|10}}
|{{nom|27}}
|-
| style=&quot;text-align: center;&quot; |
; NightMoves ਅਵਾਰਡ
|{{won|2}}
|{{nom|2}}
|-
| style=&quot;text-align: center;&quot; |
; ਵੀਨਸ ਅਵਾਰਡ
|{{won|1}}
|{{nom|0}}
|-
| style=&quot;text-align: center;&quot; |
; XBIZ ਅਵਾਰਡ
|{{won|3}}
|{{nom|11}}
|-
| style=&quot;text-align: center;&quot; |
; XRCO ਅਵਾਰਡ
|{{won|1}}
|{{nom|4}}
|}
|- style=&quot;background: rgb(217, 232, 255) none repeat scroll 0% 0%;&quot;
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align: center;&quot; |
; '''ਜਿੱਤ ਅਤੇ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਦੀ ਕੁੱਲ ਗਿਣਤੀ '''
|-
|{{won|'''Totals'''}}
|{{won|'''17'''}}
|{{nom|'''44'''}}
|}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist|2}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* {{afdb name|id=61200|gender=female|name=Anikka Albrite}}ਬਾਲਗ ਫਿਲਮ ਡਾਟਾਬੇਸ
* {{iafd name|id=annikaalbright|gender=female|name=Anikka Albrite}}ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਬਾਲਗ ਫਿਲਮ ਡਾਟਾਬੇਸ
* {{IMDb name|4920605|Anikka Albrite}}
* {{Facebook|teamanikkaalbrite}}
* [http://www.cosmopolitan.com/sex-love/a48141/porn-star-weddings/ &quot;4 ਪੋਰਨ ਸਿਤਾਰੇ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਉਹ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171227135915/http://www.cosmopolitan.com/sex-love/a48141/porn-star-weddings/ |date=2017-12-27 }}
*[http://bestporn.net/pornstars/annika-albrite/ Annika Albrite ਜੀਵਨੀ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180704213612/http://bestporn.net/pornstars/annika-albrite/ |date=2018-07-04 }}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1988]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਮਰੀਕੀ ਪੌਰਨੋਗ੍ਰਾਫਿਕ ਫ਼ਿਲਮ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>mfvgp2fks5vieimmgiooogvs59o2qd4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਐਸ਼ਲੇ ਬਲੂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>95824</id>
    <revision>
      <id>811923</id>
      <parentid>721320</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T10:44:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811923</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10295" sha1="fw5r83hgw8c7q0092rpjdomi63vszzf" xml:space="preserve">{{Infobox adult biography
| name = ਐਸ਼ਲੇ ਬਲੂ
| image = Ashley Blue DSC 0124.JPG
| caption = ਐਸ਼ਲੇ ਬਲੂ 2005 ਵਿੱਚ ਨਾਇਟਮੂਵਸ ਯੂਐਸਏ [[ਟਾਮਪਾ, ਫਲੋਰੀਡਾ|ਟਾਮਪਾ]] ਸ਼ੋਅ
| birth_name = ਓਰੀਆਨਾ ਸਮਾਲ&lt;ref name=laweekly&gt;{{cite web | author=Jonathan Gold | url=http://www.laweekly.com/2007-05-10/la-life/dave-naz | title=Dave Naz: The big uneasy | publisher=LA Weekly | date=May 9, 2007 | accessdate=June 17, 2008}}&lt;/ref&gt;
| birth_date = {{Birth date and age|mf=yes|1981|7|8}}&lt;ref name=IAFD&gt;{{iafd name|id=AshleyBlue|gender=female|name=Ashley Blue}}&lt;/ref&gt;
| birth_place = [[ਥਾਉਜ਼ੈਂਡ ਓਕਸ]], [[ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨਿਆ]], [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ]]&lt;ref name=IAFD/&gt;
| death_date =
| death_place =
| spouse = [[ਡੇਵ ਨਾਜ਼]]
&lt;!---| height = {{height|ft=5|in=2}}&lt;ref name=IAFD/&gt;
| weight = {{convert|107|lb|kg st|abbr=on}}&lt;ref name=IAFD/&gt;
| ethnicity = [[ਚੀਨੀ ਲੋਕ|ਚੀਨੀ]], [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਲੋਕ|ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]], [[ਆਇਰਿਸ਼ ਲੋਕ|ਆਇਰਿਸ਼ ]]&lt;ref name=IAFD/&gt;---&gt;
| alias = ਗਰਲਵਰਟ ਅਤੇ ਡਿਕਸੀ ਡੀਡਲ&lt;ref name=IAFD/&gt;
| number_of_films = 420 ਬਤੌਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਕ, 17 ਬਤੌਰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ(per [[Internet Adult Film Database|IAFD]])
| website =
}}
'''ਐਸ਼ਲੇ ਬਲੂ '''(ਜਨਮ '''ਓਰੀਆਨਾ ਸਮਾਲ''' ਜੁਲਾਈ 8, 1981) ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਰੇਡੀਓ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ, [[ਲਿਖਾਰੀ|ਲੇਖਕ]], ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ ਪੌਰਨੋਗ੍ਰਾਫਿਕ  ਅਦਾਕਾਰਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Fleshbot&quot;&gt;{{Cite web|url=http://straight.fleshbot.com/6003664/throwback-thursday-ashley-blue-was-avn-s-female-performer-of-the-year|title=THROWBACK THURSDAY--A Five Question Quickie with Porno Superstar Ashley Blue|last=Holly Kingstown|date=August 28, 2014|publisher=[[Fleshbot]]|access-date=April 22, 2015}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਵੇਲੇ ਇਹ ਆਪਣੇ ਵਿਵਿਡ ਰੇਡੀਓ ਸ਼ੋਅ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ''ਹਸਟਲਰ''  ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਲਈ ਲਿਖਦੀ ਹੈ।

== ਕੈਰੀਅਰ ==
ਬਲੂ ਦਾ ਜਨਮ ਥਾਉਜ਼ੈਂਡ ਓਕਸ, [[ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆ|ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨਿਆ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਇਸਨੇ ਕਈ ਬਾਲਗ ਵੀਡੀਓ ਨਿਊਜ਼ ਅਵਾਰਡ ਜਿੱਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 2004 ਵਿੱਚ ਸਲਾਨਾ ਔਰਤ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਕ ਅਤੇ 2005 ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਸਹਾਇਕ ਅਦਾਕਾਰ ਦਾ ਹੈ। ਮਾਰਚ 2004 ਵਿੱਚ, ਇਸਨੇ ਜੇਐਮ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਦਾ ਕਾਂਟਰੈਕਟ  ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਗਰਲਵਰਟ ਸੀਰੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;jm-end&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.avn.com/index.cfm?objectId=DB7CB157-A565-D340-6C344171DF670EF4|title=Ashley Blue, JM Productions Part Ways|last=Peter Warren|date=February 14, 2007|publisher=''[[Adult Video News]]''|archive-url=https://web.archive.org/web/20071024181948/http://www.avn.com/index.cfm?objectId=DB7CB157-A565-D340-6C344171DF670EF4|archive-date=October 24, 2007|dead-url=yes|access-date=December 27, 2007}}&lt;/ref&gt; ਇਸਦਾ ਇਹ ਕਾਂਟਰੈਕਟ 14 ਫ਼ਰਵਰੀ, 2007 ਵਿੱਚ ਖਤਮ ਹੋਇਆ। ਉਹ &quot;ਥ੍ਰੀ ਠੱਗ ਮਾਈਸ&quot; ਲਈ ਵੀ ਆਵਾਜ਼ੀ ਅਦਾਕਾਰੀ ਕਰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.heebmagazine.com/articles/view/138|title=Year of the Rat|last=Joshua Neuman|website=Heeb Magazine|archive-url=https://web.archive.org/web/20081013173404/http://www.heebmagazine.com/articles/view/138|archive-date=October 13, 2008|dead-url=no|access-date=August 30, 2008}}&lt;/ref&gt;

== ਅਵਾਰਡ ==
* '''2003''' ਐਕਸਆਰਸੀਓ ਪੁਰਸਕਾਰ ਕਰੀਮ ਡ੍ਰੀਮ ਲਈ&lt;ref name=&quot;xrco&quot;&gt;{{Cite web|url=http://xrco.com/|title=XRCO|publisher=XRCO.com|access-date=February 23, 2008}}&lt;/ref&gt;
* '''2004''' ਐਕਸਆਰਸੀਓ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸਲਾਨਾ ਔਰਤ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਕ ਲਈ
* '''2004''' ਏਵੀਐਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸਲਾਨਾ ਔਰਤ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਕ ਲਈ&lt;ref name=&quot;avnaward&quot;&gt;{{Cite web|url=http://avnawards.avn.com/past/winners/2004|title=AVN Awards Past Winners|publisher=AVN.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20131205023920/http://avnawards.avn.com/past/winners/2004|archive-date=December 5, 2013|dead-url=yes|access-date=August 8, 2007}}&lt;/ref&gt;
* '''2004''' ਏਵੀਐਨ ਅਵਾਰਡ ਵਧੀਆ ਸਾਰੇ-ਕੁੜੀ ਸੈਕਸ ਸੀਨ (ਵੀਡੀਓ) – ''ਦ ਵਿਓਲੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਜੈਸਿਕਾ ਡਾਰਲਿਨ'' &lt;small&gt;(ਜੈਸਿਕਾ ਡਾਰਲਿਨ, ਬਰਾਂਡੀ ਲੀਅਨਜ਼, ਲਾਨਾ  ਮੂਰ, ਹੋਲੀ ਸਟੀਵਨਜ਼, ਕ੍ਰਿਸਟਲ ਰੇ ਰੇ &amp; ਫਲਿੱਕ ਸ਼ਗਵਲ)&lt;/small&gt;
* '''2004''' ਆਦਮ ਫਿਲਮ ਜਗਤ ਗਾਈਡ ਅਵਾਰਡ ਵਧੀਆ ਅਦਾਕਾਰਾ ਲਈ (ਵੀਡੀਓ) – ''ਗਰਲਵਰਟ 4''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://business.avn.com/articles/video/Adam-Film-World-2003-Award-Winners-Announced-39046.html|title=Adam Film World 2003 Award Winners Announced|last=Acme Andersson|date=June 7, 2004|publisher=''[[AVN (magazine)|AVN]]''|access-date=February 12, 2014|archive-date=ਦਸੰਬਰ 31, 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131231001328/http://business.avn.com/articles/video/Adam-Film-World-2003-Award-Winners-Announced-39046.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* '''2005''' ਆਦਮ ਫਿਲਮ ਜਗਤ ਗਾਈਡ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸਲਾਨਾ ਔਰਤ ਪ੍ਰਫਾਮਰ ਲਈ&lt;ref&gt;Crucifixio_Jones, &quot;[http://forum.adultdvdtalk.com/adam-film-world-awards-winners/reply/509361#post Adam Film World Awards Winners] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181002070359/https://forum.adultdvdtalk.com/adam-film-world-awards-winners/reply/509361#post |date=2018-10-02 }}&quot;, AdultDVDTalk.com, April 27, 2005 (Retrieved September 25, 2012)&lt;/ref&gt;
* '''2005''' ਏਵੀਐਨ ਅਵਾਰਡ ਲਈ ਵਧੀਆ ਸਹਾਇਤਾ ਅਭਿਨੇਤਰੀ&amp;mdash;ਵੀਡੀਓ – ''ਅਡੋਰ''&lt;ref name=&quot;2005AVN&quot;&gt;{{Cite web|url=http://avn.com/video/articles/19222.html|title=The 22nd Annual AVN Awards: A Jenna Jameson Kinda Night|last=Jared Rutter|date=January 9, 2005|publisher=[[AVN (magazine)|AVN]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20080414192006/http://www.avn.com/video/articles/19222.html|archive-date=April 14, 2008|dead-url=yes|access-date=August 4, 2007}}&lt;/ref&gt;
* '''2005''' ਏਵੀਐਨ ਅਵਾਰਡ ਵਧੀਆ ਸਾਰੇ-ਕੁੜੀ ਸੈਕਸ ਸੀਨ (ਵੀਡੀਓ) ਲਈ – ''ਦ ਵਿਓਲੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਔਡ੍ਰੇ ਹਾਲੈਂਡਰ '' &lt;small&gt;( ਔਡ੍ਰੇ ਹਾਲੈਂਡਰ, ਜਿਆ ਪਾਲੋਮਾ, ਟਿਲਾ ਵਿਨ, ਬ੍ਰੋਡੀ ਅਤੇ ਕੇਲੀ ਕਲਿਨ)&lt;/small&gt;
* '''2005''' ਐਕਸਆਰਸੀਓ ਅਵਾਰਡ ਵਧੀਆ ਕੁੜੀ ਨੂੰ/ਕੁੜੀ ਸੀਨ ਲਈ– ''ਦ ਗਰਲਵਰਟ ਔਡਰੇ ਹਾਲੈਂਡਰ ''&lt;small&gt;(ਔਡਰੇ ਹਾਲੈਂਡਰ, ਜਿਆ ਪਾਲੋਮਾ, ਟਿਲਾ ਵਿਨ, ਬ੍ਰੋਡੀ ਅਤੇ ਕੇਲੀ ਕਲਿਨ)&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.xbiz.com/news_piece.php?cat=2&amp;id=8993|title=XRCO Awards Mainstream Visibility, Longevity|date=June 3, 2005|publisher=XBiz.com|access-date=June 22, 2007|archive-date=ਜੂਨ 29, 2012|archive-url=https://archive.today/20120629094553/http://www.xbiz.com/news/8993|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
* '''2007''' ਏਵੀਐਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਸੈਕਸ ਸੀਨ ਲਈ – ''ਗਰਲਵਰਟ 11'' &lt;small&gt;(ਅੰਬਰ ਵਾਇਲਡ ਅਤੇ ਸਟੀਵਨ ਫਰੈਂਚ)&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://business.avn.com/articles/7037.html|title=2007 AVN Award Winners Announced|date=January 16, 2007|publisher=[[AVN (magazine)|AVN]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20090307010050/http://business.avn.com/articles/7037.html|archive-date=March 7, 2009|dead-url=yes|access-date=June 19, 2007}}&lt;/ref&gt;
* '''2013''' ਏਵੀਐਨ ਹਾਲ ਆਫ਼ ਫੇਮ ਦੀ ਮੈਂਬਰ

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist|30em}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* {{IMDb name|1235596|Ashley Blue}}
* {{ਟਵਿਟਰ}}
* {{iafd name|id=AshleyBlue|gender=female|name=Ashley Blue}}ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਬਾਲਗ ਫਿਲਮ ਡਾਟਾਬੇਸ
* {{afdb name|id=26652|gender=female|name=Ashley Blue}}ਬਾਲਗ ਫਿਲਮ ਡਾਟਾਬੇਸ
* [http://www.xrentdvd.com/Porn_Star_Interviews/Ashley_Blue.html ਇੰਟਰਵਿਊ ਦੇ ਨਾਲ ਐਸ਼ਲੇ ਨੀਲੇ] ਤੱਕ ਅਕਤੂਬਰ 2005
* [http://www.davenaz.com/oriana ਐਸ਼ਲੇ ਨੀਲੇ ਦੇ ਬਲਾਗ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170811231637/http://davenaz.com/oriana/ |date=2017-08-11 }} 'ਤੇ ਡੇਵ Naz ਫੋਟੋਗਰਾਫੀ ਵੈੱਬ ਸਾਈਟ
* [http://love-and-pop.com/oriana-small-aka-ashley-blue-interview/ ਇੰਟਰਵਿਊ ਦੇ ਨਾਲ Oriana ਛੋਟੇ ਯੱਕਾ ਐਸ਼ਲੇ ਨੀਲੇ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170922220356/http://love-and-pop.com/oriana-small-aka-ashley-blue-interview/ |date=2017-09-22 }} - 11 ਜਨਵਰੀ, 2013 ਨੂੰ
* [http://www.cosmopolitan.com/sex-love/a48141/porn-star-weddings/ &quot;4 ਪੋਰਨ ਸਿਤਾਰੇ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਉਹ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171227135915/http://www.cosmopolitan.com/sex-love/a48141/porn-star-weddings/ |date=2017-12-27 }}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1981]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਮਰੀਕੀ ਪੌਰਨੋਗ੍ਰਾਫਿਕ ਫ਼ਿਲਮ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>fw5r83hgw8c7q0092rpjdomi63vszzf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਕਮਬਾਇਨ ਹਾਰਵੈਸਟਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>105522</id>
    <revision>
      <id>811930</id>
      <parentid>610977</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T11:56:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811930</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11854" sha1="a868c1rjcjue3sq0c0s9fkwbctkds1o" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Lely-Mähdrescher.jpg|thumb|ਇਕ ਲੇਲੀ ਦੀ ਕਮਬਾਇਨ&lt;br /&gt;
]]
[[ਤਸਵੀਰ:Drone video of combine harvester and tractor on a field in Jõgevamaa, Estonia (July 2022).webm|thumb|ਕੰਬਾਈਨ ਹਾਰਵੈਸਟਰ ਦੀ ਡਰੋਨ ਵੀਡੀਓ 2022]]
[[ਤਸਵੀਰ:Claas-lexion-570-1.jpg|thumb|ਕਲਾਸ ਲੇਕਸਿਯਨ 570 ਹਾਰਵੇਸਟਰ ਏਅਰ ਕੰਡੀਸ਼ਨਡ ਕੈਬ, ਰੋਟਰੀ ਥਰੈਸ਼ਰ ਅਤੇ ਲੇਜ਼ਰ-ਮਾਰਕੀਟ ਆਪਰੇਟਿਵ ਸਟੀਅਰਿੰਗ ਦੇ ਨਾਲ&lt;br /&gt;
]]
[[ਤਸਵੀਰ:Old_Style_Harvester.jpg|thumb|ਪੁਰਾਣੇ ਸਟਾਈਲ ਦਾ ਹਾਰਵਰੈਸਟਰ, ਹੈਨਟੀ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ&lt;br /&gt;
]]
[[ਤਸਵੀਰ:John_Deere_9870_STS_with_625D.JPG|thumb|ਜੌਹਨ ਡੀਅਰਸ ਕਮਬਾਇਨ 9870 ਐਸਟੀਐਸ ਨੂੰ 625 ਨਾਲ&lt;br /&gt;
]]
'''ਕਮਬਾਇਨ ਹਰਵੈਸਟਰ''', ਜਾਂ ਬਸ '''ਕਮਬਾਇਨ''', ਇੱਕ ਬਹੁਪੱਖੀ ਮਸ਼ੀਨ ਹੈ ਜੋ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅਨਾਜ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਨਾਲ ਵਾਢੀ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਂ ਇਸਦੇ ਤਿੰਨ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀ ਫਲਾਂ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ- ਇੱਕ ਕੰਗਾਲ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਵੱਢਣ, ਪਿੜਾਈ ਅਤੇ ਸਫਾਈ। ਕਮਬਾਇਨ ਦੇ ਨਾਲ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਣਕ, ਜੌਹ, ਰਾਈ, ਜੌਂ, ਮੱਕੀ (ਮੱਕੀ), ਜੂਗਰ, ਸੋਇਆਬੀਨ, ਸਣ (ਅਸਲੇ, ਸੂਰਜਮੁਖੀ) ਅਤੇ ਕੈਨੋਲਾ ਵੀ ਵੱਡੀਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਫੀਲਡ ਦੇ ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਪੱਤੇ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੀਮਤ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਬਚੇ ਹੋਏ ਹਨ: ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਤੂੜੀ ਜਾਂ ਤਾਂ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਕਰਚੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਿਸਤਰੇ ਅਤੇ ਸੀਮਾ-ਫੀਡ ਜਾਨਵਰਾਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

[[ਖੇਤੀਬਾੜੀ]] ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਕਮਬਾਇਨ ਹਰਵੈਸਟਰ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਢੀ ਦਾ ਕੰਮ ਘਟਾਉਣ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮਜ਼ਦੂਰ ਦਾ ਬਚਾਅ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕਾਢਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।
[[ਤਸਵੀਰ:Kombajn_New_Holland_TX68_seče_pole_mezi_Slatinkami_a_Lípami,_okres_Prostějov_(04).jpg|left|thumb|ਅਨਾਜ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਨਾਲ ਇੱਕ ਨਿਊ ਹਾਲਲੈਂਡ TX68 ਕਮਬਾਇਨ &lt;br /&gt;
]]
[[ਤਸਵੀਰ:Combine-harvesting-corn.jpg|left|thumb|ਇੱਕ ਜੌਨ-ਡੀਅਰ ਟਾਇਟਨ ਲੜੀ ਮੱਕੀ ਦੀ ਵਾਡੀ ਆਲੀ ਕਮਬਾਇਨ&lt;br /&gt;
]]

== ਕਮਬਾਇਨ ਹੈਡ ==
ਕ੍ਮ੍ਬਾਇਨ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣਯੋਗ ਹੈਡਾ (ਸਿਰਾਂ) ਨਾਲ ਲੈਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਖ਼ਾਸ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮਿਆਰੀ ਸਿਰਲੇਖ, ਕਈ ਵਾਰੀ ਅਨਾਜ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਚਾਕੂ ਕਟਰ ਬਾਰ ਨਾਲ ਲੈਸ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਟਾਈ ਫਸਲ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੱਚੇ ਫਸਲ ਨੂੰ ਢੱਕਣ ਲਈ ਮੋਟਲ ਜਾਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੰਦਾਂ ਨਾਲ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ। ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਦੀ ਇੱਕ ਭਿੰਨਤਾ, ਇੱਕ &quot;ਫੈਕਸ&quot; ਪਲੇਟਫਾਰਮ, ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇੱਕ ਕਟਰ ਬਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸੋਇਆਬੀਨ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਲਈ ਖਾਕੇ ਅਤੇ ਰੇਡੀਅਸ ਨੂੰ ਘੁੰਮਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਫੋੜਾ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਫਲੇਕ ਸਿਰ ਸੋਇਆਬੀਨ ਅਤੇ ਅਨਾਜ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇੱਕ ਸਖ਼ਤ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ ਅਨਾਜ ਦੇ ਲਈ ਹੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 

ਕੁਝ ਕਣਕ ਹੈਡ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ &quot;ਡਰਾਪਰ&quot; ਸਿਰਲੇਖ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਕ੍ਰੌਸ ਕਰਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇੱਕ ਫੈਬਰਿਕ ਜਾਂ ਰਬੜ ਦੇ ਅਪਰੇਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਡਰਾਪਰ ਹੈਡ ਕ੍ਰਾਸ ਔਊਜਰਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤੇਜ਼ ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਊਰਜਾ ਦੀਆਂ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵਧੇਰੇ ਥ੍ਰੈਪੁੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਹੈਡਰ ਵੱਖਰੇ ਕਣਕ ਸਿਰਲੇਖਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕਣਕ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਸਮੁੱਚੀ ਲਾਗਤ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। 

ਡਮੀ ਹੈਡ ਜਾਂ ਪਿਕ-ਅਪ ਹੈਡਰਸ ਬਸੰਤ-ਟੇਨਡ ਪਿਕਅੱਪ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਭਾਰੀ ਰਬੜ ਦੇ ਬੈਲਟ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕੱਟੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿੰਦੂ ਜਾਂ ਸਫਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਉੱਤਰੀ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੱਛਮੀ ਕੈਨੇਡਾ, ਜਿੱਥੇ ਝੁੱਲਣ ਨਾਲ ਜੰਗਲੀ ਬੂਟੀ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਤੇਜ਼ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਅਨਾਜ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਨੂੰ ਮੱਕੀ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੱਕੀ ਦਾ ਸਿਰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੱਕੀ ਦੇ ਮੁਖੀ ਨੂੰ ਤਾਣੇ ਪੇਟੇ ਨਾਲ ਲੈਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਡੰਡੇ ਅਤੇ ਪੱਤਾ ਨੂੰ ਕੰਨ ਵਿੱਚੋਂ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਸਿਰਫ ਕੰਨ (ਅਤੇ ਪਪ) ਗਲੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਸਕਣ। ਇਹ ਨਾਟਕੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਸਿਲੰਡਰ ਦੁਆਰਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਕਤਾਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਪੁਆਇੰਟਾਂ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਕਾਰਨ ਮੱਕੀ ਦੇ ਮੁਹਾਜ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਕਦੀ ਕਦਾਈਂ ਸਿਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਨਾਜ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਵਾਂਗ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇੱਕ ਮੱਕੀ ਦੇ ਹੈਡ ਵਰਗੇ ਕਤਾਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਪੁਆਇੰਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਛੋਟੇ ਅਨਾਜ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਵੱਢਣ ਵੇਲੇ ਉਬਾਲਿਆ ਹੋਇਆ ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸਵੈ-ਚਲਾਇਆ ਗਲੀਨਰ ਕਮਬਾਇਨ ਨੂੰ ਟਾਇਰਾਂ ਜਾਂ ਟਾਇਰਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਟਰੈਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਫਿੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਚੌਲ ਦੀ ਕਟਾਈ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ 10in ਡੂੰਘੇ ਡੂੰਘੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਮਾਪਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਕਮਬਾਇਨਾ, ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਪੁੱਲ ਕਿਸਮ ਦੇ, ਇੱਕ ਹੀਰੇ ਦੀ ਛੱਤਰੀ ਨਾਲ ਟਾਇਰਾਂ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਚਿੱਕੜ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਟ੍ਰੈਕ ਅਡਾਪਟਰ ਪਲੇਟਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਹੋਰ ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਫਿੱਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।

== ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==
[[ਤਸਵੀਰ:SS851422.JPG|thumb|ਜੌਨ ਡੀਅਰ ਕਮਬਾਇਨ, ਪੈਨਸਿਲਵੇਨੀਆ ਵਿਚਲੇ ਸਮਤਲ ਕਾਰਾਂ 'ਤੇ ਰੇਲਵੇ ਦੁਆਰਾ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ&lt;br /&gt;
]]

* [[ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ|ਖੇਤੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ]]

== ਹਵਾਲੇ ==

; ਬੀਬਲਿਓਗ੍ਰਾਫੀ 

* {{Cite book|title=The Grain Harvesters|last=Quick|first=Graeme R.|last2=Wesley F. Buchele|publisher=American Society of Agricultural Engineers|year=1978|isbn=0-916150-13-5|location=[[St. Joseph, Michigan|St. Joseph]]}}

; ਨੋਟਸ
{{Reflist|2}}

== ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ ==

* [http://www.agmachine.com/ Worldwide Agricultural Machinery and Farm Equipment Directory]
* [https://books.google.com/books?id=GtkDAAAAMBAJ&amp;pg=PA90&amp;dq=popular+mechanics+July+1932+airplane&amp;hl=en&amp;ei=IoAZTePWB-DRnAe63OjPDg&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=7&amp;ved=0CDgQ6AEwBjg8#v=onepage&amp;q&amp;f=true &quot;Gold Harvest Feeds The World&quot;] page 90 ''Popular Mechanics'', July 1949, cutaway illustration of the John Deere open cab one-man self-propelled combine of the type common for decades after World War Two
* [http://www.toytractorshow.com/international_harvester_15_series_combines.htm Pictures of combines with corn and wheat heads] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051030010116/http://www.toytractorshow.com/international_harvester_15_series_combines.htm |date=2005-10-30 }}
* [http://www.museum.vic.gov.au/sunshine/index.htm History of Sunshine Harvesters – Museum Victoria, Australia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051029191630/http://www.museum.vic.gov.au/sunshine/index.htm |date=2005-10-29 }}
* [http://www.triz-journal.com/archives/2008/04/02/ The Birth of the Australian Stripping Combine Harvester] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080511174018/http://www.triz-journal.com/archives/2008/04/02/ |date=2008-05-11 }}
* [http://www.wheatfarm.com/comparo/ Pictures of Gleaner levelling combines]
* [http://www.thecombineforum.com The Combine Talk Forums – A Website with more information and pictures]
* [http://content.wsulibs.wsu.edu/cdm/singleitem/collection/masc_media/id/31/rec/1 Washington State University film of horse-drawn combine in 1938] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151030054917/http://content.wsulibs.wsu.edu/cdm/singleitem/collection/masc_media/id/31/rec/1 |date=2015-10-30 }}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ]]</text>
      <sha1>a868c1rjcjue3sq0c0s9fkwbctkds1o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਲੀ‌ ਸ਼ੇਰ ਨਿਵਾਈ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>106583</id>
    <revision>
      <id>811881</id>
      <parentid>526132</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T17:54:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>156</id>
      </contributor>
      <comment>Removing [[:c:File:Alisher_Navoiy's_Portrait.jpg|Alisher_Navoiy's_Portrait.jpg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Ymblanter|Ymblanter]] because: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files uploaded by Nataev|]].</comment>
      <origin>811881</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9094" sha1="1r2qg3qi4vxzztfmtgu238mruv039xg" xml:space="preserve">{{Infobox writer &lt;!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] --&gt;
| name = ਨਿਜ਼ਾਮ ਉੱਦ ਦੀਨ ਅਲੀਸ਼ੇਰ ਨਿਵਾਈ
| image = 1991 CPA PC 219 Stamp.jpg
| imagesize = 
| caption = A commemorative Soviet stamp made in honour of Alisher Navaiy's 550th birthday
| pseudonym = Navā'ī (or Nevā'ī) and Fāni
| birth_date = 9 ਫ਼ਰਵਰੀ 1441 &lt;br /&gt; ([[Islamic Calendar]]: Ramaḍān 17, 844)
| birth_place = [[Herat]], [[Timurid dynasty|Timurid Empire]]
| death_date = 3 ਜਨਵਰੀ 1501 &lt;br /&gt; (Islamic Calendar: Jumādā II 12, 906) (ਉਮਰ 59)
| death_place = [[ਹੇਰਾਤ]], [[ਤੈਮੂਰ ਖ਼ਾਨਦਾਨ|ਤੈਮੂਰ ਸਲਤਨਤ]]
| occupation = ਕਵੀ, ਲੇਖਕ, ਸਿਆਸਤਦਾਨ, ਭਾਸ਼ਾ-ਵਿਗਿਆਨੀ, ਰਹੱਸਵਾਦੀ, ਅਤੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰ
| nationality = 
| period = 
| genre = 
| subject = 
| movement = 
| signature = 
}}

ਅਮੀਰ ''''ਅਲੀ‌ ਸ਼ੇਰ ਨਿਵਾਈ''' (9 ਫਰਵਰੀ 1441 – 3 ਜਨਵਰੀ 1501), ਜਾਂ  '''ਨਿਜ਼ਾਮ ਉੱਦ ਦੀਨ ਅਲੀਸ਼ੇਰ ਨਿਵਾਈ '''{{#tag:ref|In the early new Persian and the eastern contemporary variants of the Persian language, there are two different vowels '''ī''' and '''ē''' which are shown by the same Perso-Arabic letter {{lang|fa|ی}}, and in the standard transliteration, both of them are usually transliterated as '''ī'''. However, when the distinction of '''ī''' and '''ē''' is considered, his first name should be transliterated as '''Alisher'''|group=n|name=Pronunciation}} (Chagatai-Turkic/{{lang-fa|نظام‌الدین علی‌شیر نوایی}}) [[ਖਨਾਨ ਚਗਤਾਈ|ਚਗਤਾਈ]] [[ਤੁਰਕ ਲੋਕ|ਤੁਰਕ]] &lt;ref name=&quot;Richards1995&quot;&gt;{{Citation|title=The Mughal Empire|year=1995|last=Richards|first=John F.|url=https://books.google.com/books?id=HHyVh29gy4QC|page=6|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-56603-2|ISBN=978-0-521-56603-2}}&lt;/ref&gt; ਕਵੀ, ਲੇਖਕ, ਸਿਆਸਤਦਾਨ, ਭਾਸ਼ਾ-ਵਿਗਿਆਨੀ, [[ਰਹੱਸਵਾਦ|ਰਹੱਸਵਾਦੀ]], ਅਤੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://referenceworks.brillonline.com/search?s.au=%22Subtelny%2C+Maria+E.%22&amp;s.f.s2_parent_title=Encyclopaedia+of+Islam%2C+THREE|title=ʿAlī Shīr Navāʾī|last=Subtelny|first=Maria Eva|date=2013|website=Brill Online|publisher=[[Encyclopaedia of Islam]]|access-date=16 October 2015}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਚਗਤਾਈ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧ ਸੀ।  &lt;ref name=&quot;McHenry&quot;&gt;{{cite encyclopedia|editor=Robert McHenry|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]]|title=Navā'ī, (Mir) 'Alī Shīr|edition=15th|date=|year=1993|month=|publisher=Encyclopædia Britannica, Inc|volume=8|location=Chicago|id=|doi=|page=563}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Subtelny|1993}}

ਨਵਾਈ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਚਗਤਾਈ ਅਤੇ ਹੋਰ [[ਤੁਰਕੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ]] ਸਾਹਿਤਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ [[ਫ਼ਾਰਸੀ]] ਨਾਲੋਂ ਉੱਤਮ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਅਸਧਾਰਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਸੀ। ''ਦੋ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਤੁਲਣਾ'' ਟਾਈਟਲ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਦਲੀਲਬਾਜ਼ੀ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੇ ਤੁਰਕੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੀ ਅਮੀਰੀ, ਸਪਸ਼ਟਤਾ ਅਤੇ ਲਚਕਦਾਰੀ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਉੱਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। &lt;ref&gt;[http://www.azargoshnasp.net/Pasokhbehanirani/ZabanParsipanTurkistha.htm &quot;قیاس الغتین&quot; نوائی پایه دانشی ندارد.]&lt;/ref&gt;

ਉਸਦੀ ਵੱਖਰੀ ਚਗਤਾਈ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਕਾਰਨ, ਨਵਾਈ ਨੂੰ ਤੁਰਕੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਮੁਢਲੇ ਤੁਰਕ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਬਾਨੀ ਵਜੋਂ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਅਦਾਰੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਹਨ। 

== ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਅਲੀਸ਼ੇਰ ਨਵਾਈ ਦਾ ਜਨਮ 1441 ਵਿੱਚ ਹੇਰਾਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜੋ ਹੁਣ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਅਲੀਸ਼ੇਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਹੇਰਾਤ ਤੇ ਤੈਮੂਰ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਮੁਸਲਿਮ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਬੌਧਿਕ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਲੀਸ਼ੇਰ ਤੈਮੂਰ ਕੁਲੀਨਾਂ ਦੇ ਚਗਤਾਈ ਅਮੀਰ (ਜਾਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਮੀਰ) ਵਰਗ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ। ਅਲੀਸ਼ੇਰ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਗੀਆਥ ਉਦ-ਦੀਨ ਕੁਚਕੀਨਾ (ਨਿੱਕੂ), ਖ਼ੁਰਾਸਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਹਾਕਮ ਸ਼ਾਹਰੁਖ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੇ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਗੀਆਥ ਉਦ-ਦੀਨ ਕੁਚਕੀਨਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਸਬਜ਼ਾਵਰ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਵੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਲੀਸ਼ੇਰ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦਾ ਸੀ।{{Sfn|Subtelny|1993}} ਜਦੋਂ ਉਸੜੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਖ਼ੁਰਾਸਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਹਾਕਮ ਬਾਬਰ ਇਬਨ ਬੇਅਸਨਕੁਰ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ।

ਅਲੀਸ਼ੇਰ ਹੁਸੈਨ ਬੇਕਾਰਾਹ ਦਾ ਇੱਕ ਸਹਿਕਰਮੀ ਸੀ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਖ਼ੁਰਾਸਾਨ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ ਬਣ ਗਿਆ। 1447 ਵਿੱਚ ਅਲੀਸ਼ੇਰ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਹੈਰਾਤ ਤੋਂ ਭੱਜਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ਾਹਰੁਖ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਥੇ ਅਸਥਿਰ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸਥਿਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। 1450 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਮੁੜ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਖ਼ੁਰਾਸਾਨ ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ। 1456 ਵਿੱਚ, ਅਲੀਸ਼ੇਰ ਅਤੇ ਬਕਰਾਹ ਇਬਨ-ਬੇਅਸਨਕੁਰ ਦੇ ਨਾਲ ਮਸ਼ਾਦ ਗਏ। ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਇਬਨ-ਬੇਅਸਨਕੁਰ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਲੀਸ਼ੇਰ ਅਤੇ ਬਕਾਰਾਹ ਦੇ ਰਾਹ ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ। ਬਕਰਾਹ ਨੇ ਸਿਆਸੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਅਲੀਸ਼ੇਰ ਨੇ ਮਿਸ਼ਰ, ਹੇਰਾਤ ਅਤੇ ਸਮਰਕੰਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ। {{Sfn|Subtelny|1993}} 1469 ਵਿੱਚ ਅਬੂ ਸਈਦ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹੁਸੈਨ ਬਕਰਾਹ ਨੇ ਹੇਰਾਤ ਵਿੱਚ ਸੱਤੇ ਹਥਿਆ ਲਈ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਅਲਿਸਰ ਨੇ ਸਮਰਕੰਦ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਬਕਰਾਹ ਨੇ ਖ਼ੁਰਾਸਾਨ ਤੇ ਚਾਲੀ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਲਗਭਗ ਨਿਰਵਿਘਨ ਹਕੂਮਤ ਕੀਤੀ। ਅਲੀਸ਼ੇਰ 3 ਜਨਵਰੀ 1501 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਬੇਕਾਰਾ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। ਉਸਨੂੰ ਹੇਰਾਤ ਵਿੱਚ ਦਫਨਾਇਆ ਗਿਆ। 

ਅਲੀਸ਼ੇਰ ਨਵਾਈ ਨੇ ਤਪੱਸਵੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਅਪਣਾਈ, &quot;ਕਦੇ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕਰਾਇਆ ਜਾਂ ਰਖੇਲਾਂ ਨਹੀਂ ਜਾਂ ਬੱਚੇ ਨਹੀਂ।&quot;{{Sfn|Subtelny|1993}}

== ਨੋਟਸ==
{{Reflist|group=n}}

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1501]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1441]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਤੁਰਕ ਸਾਹਿਤ]]</text>
      <sha1>1r2qg3qi4vxzztfmtgu238mruv039xg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਆਰ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>108143</id>
    <revision>
      <id>811906</id>
      <parentid>525815</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T03:13:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811906</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11125" sha1="13yc3yhlvub6wv1pj5xi2l4rvrgvpfr" xml:space="preserve">'''ਅਮਰੀਕਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੈਂਡਰਡਜ਼ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ''' (ਏ.ਐਨ.ਐਸ.ਆਈ.) ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਗੈਰ-ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਅਮਰੀਕਨ ਸੰਸਥਾ ਹੈ, ਜੋ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਵਿੱਚ ਉਤਪਾਦਾਂ, ਸੇਵਾਵਾਂ, ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ, ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਲਈ ਸਵੈ-ਇੱਛਤ ਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਮਿਆਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{IETF RFC|4949}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਸੰਗਠਨ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਆਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਯੂ.ਐਸ. ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਵੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਅਮਰੀਕੀ ਉਤਪਾਦ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਣ।

ANSI ਉਹਨਾਂ ਮਾਨਕਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਹੋਰ ਮਿਆਰਾਂ ਵਾਲੇ ਸੰਗਠਨਾਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ, ਉਪਭੋਗਤਾ ਸਮੂਹਾਂ, ਕੰਪਨੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਮਿਆਰ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਇਕਸਾਰ ਹੋਣ, ਲੋਕ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ਪ੍ਰੀਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਨੂੰ ਉਸੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪਰਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਏ.ਐਨ.ਐਸ.ਆਈ ਉਹਨਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਆਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦੱਸੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਉਤਪਾਦ ਜਾਂ ਅਮਲੇ ਦਾ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;ANSI 2009 Annual Report&lt;/ref&gt;

ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ [[ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਡੀ.ਸੀ.]] ਵਿੱਚ ਹੈ। ਏ.ਐਨ.ਐੱਸ.ਆਈ. ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਦਫਤਰ [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ANSI ਸਾਲਾਨਾ ਸੰਚਾਲਨ ਬਜਟ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਵਿਕਰੀ, ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਅਤੇ ਫੀਸਾਂ, ਪ੍ਰਮਾਣੀਕਰਨ ਸੇਵਾਵਾਂ, ਫੀਸ ਅਧਾਰਤ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਫੰਡ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਏ.ਐਨ.ਐੱਸ.ਆਈ ਅਸਲ ਵਿੱਚ 1918 ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਪੰਜ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਸੋਸਾਇਟੀਆਂ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੇ ਅਮਰੀਕੀ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਸਟੈਂਡਰਡਜ਼ ਕਮੇਟੀ (ਏਈਐਸਸੀ) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ansi.org/about_ansi/introduction/history.aspx|title=ANSI: Historical Overview|website=ansi.org|access-date=2016-10-31}}&lt;/ref&gt;

1928 ਵਿਚ, ਏ ਈ ਐਸ ਸੀ ਅਮੇਰਿਕਨ ਸਟੈਂਡਰਡਜ਼ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (ਏ ਐੱਸ ਏ) ਬਣ ਗਿਆ।
1966 ਵਿਚ, ਏ.ਐੱਸ.ਏ ਨੂੰ ਪੁਨਰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਦੇ ਸਟੈਂਡਰਡ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ (ਯੂ.ਐਸ.ਏ.ਐਸ.ਆਈ.) ਬਣ ਗਿਆ।
ਮੌਜੂਦਾ ਨਾਮ 1969 ਵਿੱਚ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਐਡਮ ਸਟੈਨਟਨ ਅਨੁਸਾਰ, 1919 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਪੱਕੇ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਸਟਾਫ ਦੇ ਮੁਖੀ ਏ.ਈ.ਈ.ਸੀ। ਨੇ ਇੱਕ ਅਭਿਲਾਸ਼ੀ ਪ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ।
ਪਹਿਲੇ ਸਾਲ ਦੇ ਸਟਾਫ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਰਜਕਾਰੀ, ਕਲੀਫੋਰਡ ਬੀ. ਲੇਪੇਜ, ਜੋ ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਮੈਂਬਰ ਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਤੇ ਸੀ, ASME
$ 7,500 ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਲਾਨਾ ਬਜਟ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮੁਹੱਈਆ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

1931 ਵਿੱਚ ਇਹ ਸੰਸਥਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਟਿਕਨੀਕਲ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਯੂ.ਐਸ. ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਮੇਟੀ (ਆਈ. ਸੀ। ਸੀ.) ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਜੋ 1904 ਵਿੱਚ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਿਕਸ ਮਾਨਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;[http://www.iec.ch/ Welcome to IEC - International Electrotechnical Commission]&lt;/ref&gt;

== ਮੈਂਬਰ ==
ANSI ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ, ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਅਕਾਦਮਿਕ ਅਤੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਹਨ।
ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ, ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ 270,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੰਪਨੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ 30 ਮਿਲੀਅਨ ਪੇਸ਼ੇਵਰਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;membership&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.ansi.org/membership/overview/overview?menuid=2www.ansi.org/membership|title=ANSI Membership – A Value Proposition|publisher=ANSI|access-date=March 22, 2018}}&lt;/ref&gt;

== ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ==
ਹਾਲਾਂਕਿ ਏ.ਐਨ.ਐਸ.ਆਈ. ਖੁਦ ਮਿਆਰਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ, ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿਕਾਸ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੇ ਮਿਆਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇ ਕੇ ਮਿਆਰੀ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਏ.ਐਨ.ਐੱਸ.ਆਈ. ਮਾਨਤਾ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮਿਆਰੀ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ, ਖੁੱਲ੍ਹੇਆਮ, ਸੰਤੁਲਨ, ਸਹਿਮਤੀ ਅਤੇ ਯੋਗ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਲਈ ਸੰਸਥਾ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਏ.ਐਨ.ਐੱਸ.ਆਈ. ਵੀ ਅਮਰੀਕੀ ਮਾਨਕ ਮਿਆਰਾਂ, ਜਾਂ ਏ ਐੱਨ ਐਸ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਸੰਸਥਾ ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਮਾਪਦੰਡ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਜੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸੇਦਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਲਈ ਉਚਿਤ, ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਅਤੇ ਜਵਾਬਦੇਹ ਹਨ।&lt;ref&gt;[http://publicaa.ansi.org/sites/apdl/Documents/News%20and%20Publications/Brochures/Value%20of%20the%20ANS.pdf ''Value of the ANS Designation'' brochure]&lt;/ref&gt;

ਸਵੈਇੱਛਤ ਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਮਿਆਰ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਮਾਰਕੀਟ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਏ.ਐਨ.ਐਸ.ਆਈ. ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਲਗਭਗ 9,500 ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਹਨ।

=== ਸਟੈਂਡਰਡ ਪੈਨਲ ===
ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਨੌਂ ਪੱਧਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰਦਾ ਹੈ:&lt;ref&gt;[http://www.ansi.org/standards_activities/standards_boards_panels/overview.aspx?menuid=3 Overview] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161204062849/http://www.ansi.org/standards_activities/standards_boards_panels/overview.aspx?menuid=3 |date=2016-12-04 }}. Ansi.org. Retrieved on 2013-08-12.&lt;/ref&gt;

ANSI ਹੋਮਲੈਂਡ ਡਿਫੈਂਸ ਅਤੇ ਸਕਿਊਰਿਟੀ ਸਟੈਂਡਰਡਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਕੋਲਾਬੋਰੇਟਿਵ (ਐਚ.ਡੀ.ਐਸ.ਸੀ.), ਏ.ਐਨ.ਐਸ.ਆਈ. ਨੈਨੋ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਸਟੈਂਡਰਡਜ਼ ਪੈਨਲ (ਏਐਨਐਸਆਈ-ਐਨਐੱਸਪੀ), ID ਚੋਰੀ ਰੋਕਥਾਮ ਅਤੇ ID ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਸਟੈਂਡਰਡਜ਼ ਪੈਨਲ (IDSP), ਏ.ਐਨ.ਐਸ.ਆਈ. ਊਰਜਾ ਸਮਰੱਥਾ ਮਾਨਕ ਸੰਚਾਲਨ ਕੋਲਾਬੋਰੇਟਿਵ (ਈ ਈ ਐਸ ਸੀ ਸੀ), ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਊਰਜਾ ਮਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਾਲਮੇਲ ਸਮਰੱਥਾ (NESCC), ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਵਹੀਕਲਜ਼ ਸਟੈਂਡਰਡਜ਼ ਪੈਨਲ (EVSP), ਕੈਮੀਕਲ ਰੈਗੂਲੇਸ਼ਨ ਤੇ ਏ.ਐਨ.ਐਸ.ਆਈ.-ਐਨਐਮ ਨੈਟਵਰਕ, ਏ.ਐਨ.ਐਸ.ਆਈ. ਬਾਇਓਫਿਲਸ ਸਟੈਂਡਰਡ ਕੋਆਰਡੀਨੇਸ਼ਨ ਪੈਨਲ, ਹੈਲਥਕੇਅਰ ਇਨਫਰਮੇਸ਼ਨ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਸਟੈਂਡਰਡਜ਼ ਪੈਨਲ।

ਹਰੇਕ ਪੈਨਲਾਂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਸਵੈ-ਇੱਛਤ ਮਿਆਰਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਅਤੇ ਤਾਲਮੇਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ।

2009 ਵਿੱਚ, ਏ.ਐਨ.ਐਸ.ਆਈ. ਅਤੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਸਟੈਂਡਰਡਜ਼ ਐਂਡ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ (ਐਨਆਈਐਸਟੀ) ਨੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਊਰਜਾ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਤਾਲਮੇਲ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀ (ਐਨਈਐਸਸੀਸੀ) ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ। ਐਨ.ਈ.ਐਸ.ਸੀ.ਸੀ। ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਸਨਅਤ ਵਿੱਚ ਮਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਲੋੜ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਅਤੇ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist|30em}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਸਰੋਤ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੰਸਥਾਵਾਂ]]</text>
      <sha1>13yc3yhlvub6wv1pj5xi2l4rvrgvpfr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:FromPunjab</title>
    <ns>3</ns>
    <id>114995</id>
    <revision>
      <id>811913</id>
      <parentid>809212</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T07:19:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MediaWiki message delivery</username>
        <id>7061</id>
      </contributor>
      <comment>/* This Month in Education: June 2025 */ ਨਵਾਂ ਭਾਗ</comment>
      <origin>811913</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="142022" sha1="n1joe4cy162rxadivhvbjznq2459ihp" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=FromPunjab}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:59, 15 ਫ਼ਰਵਰੀ 2019 (UTC)

== Wiki Loves Women South Asia 2020 ==

[[File:Wiki Loves Women South Asia 2020.svg|frameless|right]]

Hello! 

Thank you for your contribution in [[:m:Wiki Loves Women South Asia 2020|Wiki Loves Women South Asia 2020]]. We appreciate your time and efforts in bridging gender gap on Wikipedia. Due to the novel coronavirus (COVID-19) pandemic, we will not be couriering the prizes in the form of mechanize in 2020 but instead offer a gratitude token in the form of online claimable gift coupon.  Please fill [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScJ_5LgwLdIVtIuBDcew839VuOcqLtyPScfFFKF-LiwxQ_nqw/viewform?usp=sf_link this form] by last at June 10 for claiming your prize for the contest. 

Wiki Love and regards! 

[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore/International Team|Wiki Loves Folklore International Team]].

--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:10, 31 ਮਈ 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlwsa&amp;oldid=20129673 --&gt;

== Wiki Loves Women South Asia Barnstar Award ==

{| style=&quot;background-color: ; border: 3px solid #f1a7e8; padding-right: 10px;&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; valign=&quot;left; padding: 5px;&quot; | [[File:WLW Barnstar.png|150px|frameless|left]]
|style=&quot;vertical-align:middle;&quot; |
[[File:Wiki Loves Women South Asia 2020.svg|frameless|100px|right]]

Greetings!

Thank you for contributing to the [[:m:Wiki Loves Women South Asia 2020|Wiki Loves Women South Asia 2020]]. We are appreciative of your tireless efforts to create articles about Women in Folklore on Wikipedia. We are deeply inspired by your persistent efforts, dedication to bridge the gender and cultural gap on Wikipedia. Your tireless perseverance and love for the movement has brought us one step closer to our quest for attaining equity for underrepresented knowledge in our Wikimedia Projects. We are lucky to have amazing Wikimedians like you in our movement. Please find your Wiki Loves Women South Asia postcard [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeGOOxMFK4vsENdHZgF56NHPw8agfiKD3OQMGnhdQdjbr6sig/viewform here]. Kindly obtain your postcards before 15th July 2020.

Keep shining!

Wiki Loves Women South Asia Team
|}

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:27, 5 ਜੁਲਾਈ 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlwsa&amp;oldid=20247075 --&gt;

== 2021 Wikimedia Foundation Board elections: Eligibility requirements for voters ==

Greetings,

The eligibility requirements for voters to participate in the 2021 Board of Trustees elections have been published. You can check the requirements on [[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021#Eligibility_requirements_for_voters|this page]].

You can also verify your eligibility using the [https://meta.toolforge.org/accounteligibility/56 AccountEligiblity tool].

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:45, 30 ਜੂਨ 2021 (UTC)

&lt;small&gt;''Note: You are receiving this message as part of outreach efforts to create awareness among the voters.''&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:KCVelaga_(WMF)/Targets/Temp&amp;oldid=21670000 --&gt;

== This Month in Education: July 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 7 • July 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/July 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/July 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/July 2021/UHI Editathon celebrates 10 years as a university|University celebrates 10th anniversary with an Editathon]]
* [[outreach:Education/News/July 2021/A paper on Students' Attitudes Towards the Use of Wikipedia|A paper on Students' Attitudes Towards the Use of Wikipedia]]
* [[outreach:Education/News/July 2021/Announcing the Training of Trainers program for Reading Wikipedia in the Classroom!|Announcing the Training of Trainers program for &quot;Reading Wikipedia in the Classroom&quot;]]
* [[outreach:Education/News/July 2021/MOOC Conocimiento Abierto y Software Libre|MOOC Conocimiento Abierto y Software Libre]]
* [[outreach:Education/News/July 2021/Leamos Wikipedia en Bolivia|Updates on the Leamos Wikipedia en Bolivia 2021]]
* [[outreach:Education/News/July 2021/E-lessons on Wikipedia from Wikimedia Polska|Virtual lessons on Wikipedia from Wikimedia Polska for schools]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 19:32, 3 ਅਗਸਤ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21829196 --&gt;

== This Month in Education: August 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 8 • August 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/August 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/August 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/August 2021/Workshop for the Teachers from Poland|GLAM-wiki Summer in the City: Polish Teachers met in Warsaw]]
* [[outreach:Education/News/August 2021/Wikipedia for School – our largest article contest for Ukrainian teachers|Wikipedia for School – our largest article contest for Ukrainian teachers]]
* [[outreach:Education/News/August 2021/The importance of Social Service: Modality of educational linkage with ITESM, Querétaro campus and Wikimedia Mexico|The importance of Social Service: Modality of educational linkage with ITESM, Querétaro campus and Wikimedia Mexico]]
* [[outreach:Education/News/August 2021/&quot;Searching for the unschooling vibes around Wikipedia&quot; at the Wikimania 2021|Wikimania 2021 and the unschooling vibes around Wikipedia by Wikimedia Polska, Education team]]
* [[outreach:Education/News/August 2021/Open Foundation West Africa Introduces KIWIX Offline to the National Association of Graduate Teachers|Open Foundation West Africa Introduces KIWIX Offline to the National Association of Graduate Teachers]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 13:38, 25 ਅਗਸਤ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21914750 --&gt;

== ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ੨੦੨੧ ਬੋਰਡ ਆਫ ਟਰੱਸਟੀ ਚੌਣਾਂ ਚ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦਾ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ। ==

ਡਿਅਰ FromPunjab,

ਤੁਸੀ ਇਹ ਈਮੇਲ ਇਸਲਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ਕਿਓ ਕਿ ਤੁਸੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ੨੦੨੧ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਟਰਸਟੀ ਚੌਣਾ ਵਿੱਚ ਵੋਟ ਪੌਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ | ਚੋਣਾਂ ੧੮ ਅਗਸਤ, ੨੦੨੧ ਨੂੰ ਖੁੱਲੀਆਂ ਅਤੇ ੩੧ ਅਗਸਤ, ੨੦੨੧ ਨੂੰ ਬੰਦ ਹੋਣ ਗਿਆਂ | ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਵਰਗੇ ਪਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਇੱਕ ਟਰਸਟੀ ਬੋਰਡ ਵਲੋ ਕਿਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ|ਬੋਰਡ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ਦਾ ਫੈਂਸਲਾ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ | [[:m:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Overview|ਬੋਰਡ ਆਫ ਟਰਸਟੀ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣੋ]] |

ਇਸ ਸਾਲ ਚਾਰ ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਮਿਓਨਟੀ ਵਲੋ ਕਿਤੀ ਜਾਨੀ ਹੈ | ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ੧੯ ਉਮੀਦਵਾਰ ਇਨਾਂ ਸੀਟਾਂ ਲਈ ਚੋਣ ਲੜ ਰਹੇ ਹਨ | [[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021/Candidates#Candidate_Table|੨੦੨੧ ਦੇ ਬੋਰਡ ਟਰਸਟੀ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣੋ]] |

ਲਗਭਗ ੭੦.੦੦੦ ਕਮਿਉਨਟੀ ਦੇ ਮੈਬਰਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਹੈ | ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ! ਚੋਣਾਂ ੨੩.੫੯ ਯੂਟੀਸੀ ੩੧ ਆਗਸਤ ਤੱਕ ਹੀ ਨੇ | 
*[[Special:SecurePoll/vote/Wikimedia_Foundation_Board_Elections_2021|'''ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੇ ਸਿਕਿਉਰ ਪੋਲ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਵੋਟ ਕਰੋ''']] |

ਜੇ ਤੁਸੀ ਪਹਿਲਾ ਵੋਟ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ ਅਤੇ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਮੇਲ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰੋ | ਲੋਕ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਾਰ ਵੋਟ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਚਾਹੇ ਉਨਾਂ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਵੀ ਖਾਤੇ ਹੋਨ |

[[:m:Wikimedia Foundation elections/2021|ਇਸ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਹੋਰ ਜਾਨਕਾਰੀ ਲਈ ਪੜੋ]]| [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:37, 28 ਅਗਸਤ 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:KCVelaga_(WMF)/Targets/Temp&amp;oldid=21946145 --&gt;

== This Month in Education: September 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 9 • September 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/September 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/September 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/September 2021/Cultural history on Wikipedia|Cultural history on Wikipedia]]
* [[outreach:Education/News/September 2021/Education program in Ukraine is finally back to offline|Education program in Ukraine is finally back to offline!]]
* [[outreach:Education/News/September 2021/Reading Wikipedia in the Classroom Module Distribution in the Philippines|Reading Wikipedia in the Classroom Module Distribution in the Philippines]]
* [[outreach:Education/News/September 2021/Senior Citizens WikiTown 2021: Týn nad Vltavou|Senior Citizens WikiTown 2021: Týn nad Vltavou]]
* [[outreach:Education/News/September 2021/WikiXLaEducación: New contest to include articles about education on Wikipedia|#WikiXLaEducación: New contest to include articles about education on Wikipedia]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 19:43, 26 ਸਤੰਬਰ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22072998 --&gt;

== This Month in Education: October 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 10 • October 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/October 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/October 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/October 2021/1st joint contest Wikimedia UG Georgia and the Ministry of Education of Georgia.|1st joint contest Wikimedia UG Georgia and the Ministry of Education of Georgia]]
* [[outreach:Education/News/October 2021/Promoting more inclusive and equitable support for the Wikimedia Education community|Promoting more inclusive and equitable support for the Wikimedia Education community]]
* [[outreach:Education/News/October 2021/The Second Online EduWiki Camp in Serbia|The Second Online EduWiki Camp in Serbia]]
* [[outreach:Education/News/October 2021/University courses in the UK|Higher and further education courses in the UK]]
* [[outreach:Education/News/October 2021/Wikipedia on Silesia Cieszyn in Poland|Wikipedia on Silesia Cieszyn in Poland and in Czech Republic]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 15:41, 26 ਅਕਤੂਬਰ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22208730 --&gt;

== This Month in Education: November 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 11 • November 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/November 2021|Contents]] • [[m:Education/Newsletter/November 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Education/News/November 2021/We talked about EduWiki Outreach Collaborators and how Wikimedia Serbia played a role being a part of it|We talked about EduWiki Outreach Collaborators and how Wikimedia Serbia played a role being a part of it]]
* [[m:Education/News/November 2021/Welcome to Meta!|Welcome to Meta!]]
* [[m:Education/News/November 2021/Wikipedia Education Program in Ukraine in 2021|Wikipedia Education Program in Ukraine in 2021]]
* [[m:Education/News/November 2021/Wikipedia and Education Mentorship Program-Serbia and Philippines Partnership|Wikipedia and Education Mentorship Program-Serbia and Philippines Partnership]]
* [[m:Education/News/November 2021/Launch of the Wikimedia Research Fund!|Launch of the Wikimedia Research Fund!]]
* [[m:Education/News/November 2021/Education projects in the Land of Valencia|Education projects in the Land of Valencia]]
* [[m:Education/News/November 2021/A Hatch-Tyap-Wikipedia In-person Training Event|A Hatch-Tyap-Wikipedia In-person Training Event]]
* [[m:Education/News/November 2021/Celebrating Sq Wikipedia Birthday with the Vasil Kamami High School students|Celebrating Sq Wikipedia Birthday with the Vasil Kamami High School students]]
* [[m:Education/News/November 2021/Celebrating Wikidata with the Nikola Koperniku High School students|Celebrating Wikidata with the Nikola Koperniku High School students]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 16:19, 21 ਨਵੰਬਰ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22360687 --&gt;

== This Month in Education: January 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;&lt;br/&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 1 • January 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/30-h Wikipedia Article Writing Challenge|30-h Wikipedia Article Writing Challenge]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Announcing Wiki Workshop 2022|Announcing Wiki Workshop 2022]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Final exhibition about Cieszyn Silesia region|Final exhibition about Cieszyn Silesia region]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Join us this February for the EduWiki Week|Join us this February for the EduWiki Week]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Offline Education project WikiChallenge closed its third edition|Offline Education project WikiChallenge closed its third edition]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Reading Wikipedia in the Classroom ToT Experience of a Filipina Wikimedian|Reading Wikipedia in the Classroom ToT Experience of a Filipina Wikimedian]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Welcoming new trainers of the Reading Wikipedia in the Classroom program|Welcoming new trainers of the Reading Wikipedia in the Classroom program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Wikimedia Israel’s education program: Students enrich Hebrew Wiktionary with Biblical expressions still in use in modern Hebrew|Wikimedia Israel’s education program: Students enrich Hebrew Wiktionary with Biblical expressions still in use in modern Hebrew]]
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 17:29, 24 ਜਨਵਰੀ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22669905 --&gt;

== This Month in Education: January 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;&lt;br/&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 1 • January 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/30-h Wikipedia Article Writing Challenge|30-h Wikipedia Article Writing Challenge]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Announcing Wiki Workshop 2022|Announcing Wiki Workshop 2022]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Final exhibition about Cieszyn Silesia region|Final exhibition about Cieszyn Silesia region]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Join us this February for the EduWiki Week|Join us this February for the EduWiki Week]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Offline Education project WikiChallenge closed its third edition|Offline Education project WikiChallenge closed its third edition]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Reading Wikipedia in the Classroom ToT Experience of a Filipina Wikimedian|Reading Wikipedia in the Classroom ToT Experience of a Filipina Wikimedian]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Welcoming new trainers of the Reading Wikipedia in the Classroom program|Welcoming new trainers of the Reading Wikipedia in the Classroom program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Wikimedia Israel’s education program: Students enrich Hebrew Wiktionary with Biblical expressions still in use in modern Hebrew|Wikimedia Israel’s education program: Students enrich Hebrew Wiktionary with Biblical expressions still in use in modern Hebrew]]
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 21:14, 24 ਜਨਵਰੀ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22669905 --&gt;

== This Month in Education: February 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English ... {{int:please-translate}}
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 2 • February 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;

* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Open Foundation West Africa Expands Open Movement With UHAS|Open Foundation West Africa Expands Open Movement With UHAS]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Celebrating the 18th anniversary of Ukrainian Wikipedia|Celebrating the 18th anniversary of Ukrainian Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Integrating Wikipedia in the academic curriculum in a university in Mexico|Integrating Wikipedia in the academic curriculum in a university in Mexico]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Results of &quot;Reading Wikipedia&quot; workshop in the summer school of Plan Ceibal in Uruguay|Results of &quot;Reading Wikipedia&quot; workshop in the summer school of Plan Ceibal in Uruguay]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/WikiFundi, offline editing plateform : last release notes and how-tos|WikiFundi, offline editing plateform : last release notes and how-tos]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Writing Wikipedia as an academic assignment in STEM fields|Writing Wikipedia as an academic assignment in STEM fields]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/The Learning and Connection – 1Lib1Ref with African Librarians|The Learning and Connection – 1Lib1Ref with African Librarians]]
&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 15:09, 28 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22886200 --&gt;

== This Month in Education: March 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English... Please help translate to your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 3 • March 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;

* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Arte+Feminismo Pilipinas:Advocacy on Women Empowerment|Arte+Feminismo Pilipinas:Advocacy on Women Empowerment]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/The edit-a-thon on Serbian Wikipedia on the occasion of Edu Wiki Week|The edit-a-thon on Serbian Wikipedia on the occasion of Edu Wiki Week]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Call for Participation: Higher Education Survey|Call for Participation: Higher Education Survey]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Collection of Good Practices in Wikipedia Education|Collection of Good Practices in Wikipedia Education]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Conversation: Open education in the Wikimedia Movement views from Latin America|Conversation: Open education in the Wikimedia Movement views from Latin America]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/EduWiki Week 2022, celebrations and learnings|EduWiki Week 2022, celebrations and learnings]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/EduWiki Week in Armenia|EduWiki Week in Armenia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Open Education Week at the Universidad Autónoma de Nuevo León|Open Education Week at the Universidad Autónoma de Nuevo León]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Wikipedia + Education Talk With Leonard Hagan|Wikipedia + Education Talk With Leonard Hagan]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Wikimedia Israel cooperates with Yad Vashem in developing a training course for teachers|Wikimedia Israel cooperates with Yad Vashem in developing a training course for teachers]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 16:58, 25 ਮਾਰਚ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23020683 --&gt;

== This Month in Education: April 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English... Please help translate to your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 4 • April 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;

* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/Audio-Educational Seminar of Wikimedia Mexico|Audio-Educational Seminar of Wikimedia Mexico]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/Dagbani Wikimedians using digital TV broadcast to train Wikipedia contributors in Ghana|Dagbani Wikimedians using digital TV broadcast to train Wikipedia contributors in Ghana]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/Digital Education &amp; The Open Space With Herbert Acheampong|Digital Education &amp; The Open Space With Herbert Acheampong]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/HerStory walks as a part of edit-a-thons|HerStory walks as a part of edit-a-thons]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/Join us for Wiki Workshop 2022|Join us for Wiki Workshop 2022]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/The youngest member of Tartu Wikiclub is 15-year-old student|The youngest member of Tartu Wikiclub is 15-year-old student]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 12:52, 24 ਅਪਰੈਲ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23177152 --&gt;

== This Month in Education: May 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 5 • May 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;

* [[Education/News/May 2022/Wiki Hackathon in Kwara State|Wiki Hackathon in Kwara State]]
* [[Education/News/May 2022/Introduction of the Wikimedia Fan Club to Kwara State University Malete|Introduction of the Wikimedia Fan Club to Kwara State University Malete]]
* [[Education/News/May 2022/Education in Kosovo|Education in Kosovo]]
* [[Education/News/May 2022/Bringing the Wikiprojects to the Island of Catanduanes|Bringing the Wikiprojects to the Island of Catanduanes]]
* [[Education/News/May 2022/Tyap Wikipedia Goes Live|Tyap Wikipedia Goes Live]]
* [[Education/News/May 2022/Spring 1Lib1Ref edition in Poland|Spring 1Lib1Ref edition in Poland]]
* [[Education/News/May 2022/Tyap Editors Host Maiden Wiktionary In-person Training Workshop|Tyap Editors Host Maiden Wiktionary In-person Training Workshop]]
* [[Education/News/May 2022/Wikibooks project in teaching|Wikibooks project in teaching]]
* [[Education/News/May 2022/Africa Eduwiki Network Hosted Conversation about Wikimedian in Education with Nebojša Ratković|Africa Eduwiki Network Hosted Conversation about Wikimedian in Education with Nebojša Ratković]]
* [[Education/News/May 2022/My Journey In The Wiki-Space By Thomas Baah|My Journey In The Wiki-Space By Thomas Baah]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education| Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 02:43, 1 ਜੂਨ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23282386 --&gt;

== This Month in Education: May 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 5 • May 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;

* [[m:Education/News/May 2022/Wiki Hackathon in Kwara State|Wiki Hackathon in Kwara State]]
* [[m:Education/News/May 2022/Introduction of the Wikimedia Fan Club to Kwara State University Malete|Introduction of the Wikimedia Fan Club to Kwara State University Malete]]
* [[m:Education/News/May 2022/Education in Kosovo|Education in Kosovo]]
* [[m:Education/News/May 2022/Bringing the Wikiprojects to the Island of Catanduanes|Bringing the Wikiprojects to the Island of Catanduanes]]
* [[m:Education/News/May 2022/Tyap Wikipedia Goes Live|Tyap Wikipedia Goes Live]]
* [[m:Education/News/May 2022/Spring 1Lib1Ref edition in Poland|Spring 1Lib1Ref edition in Poland]]
* [[m:Education/News/May 2022/Tyap Editors Host Maiden Wiktionary In-person Training Workshop|Tyap Editors Host Maiden Wiktionary In-person Training Workshop]]
* [[m:Education/News/May 2022/Wikibooks project in teaching|Wikibooks project in teaching]]
* [[m:Education/News/May 2022/Africa Eduwiki Network Hosted Conversation about Wikimedian in Education with Nebojša Ratković|Africa Eduwiki Network Hosted Conversation about Wikimedian in Education with Nebojša Ratković]]
* [[m:Education/News/May 2022/My Journey In The Wiki-Space By Thomas Baah|My Journey In The Wiki-Space By Thomas Baah]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education| Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 02:54, 1 ਜੂਨ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23351176 --&gt;

== This Month in Education: June 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 6 • June 2022&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Black Lunch Table: Black History Month with Igbo Wikimedians User Group|Black Lunch Table: Black History Month with Igbo Wikimedians User Group]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Bolivian Teachers Welcomed Wikipedia in their Classroom|Bolivian Teachers Welcomed Wikipedia in their Classroom]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Educational program &amp; Wikivoyage in Ukrainian University|Educational program &amp; Wikivoyage in Ukrainian University]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/The Great Learning and Connection: Experience from AFLIA|The Great Learning and Connection: Experience from AFLIA]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/New Mexico Students Join Wikimedia Movement Through WikiForHumanRights Campaign|New Mexico Students Join Wikimedia Movement Through WikiForHumanRights Campaign]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/The school wiki-project run by a 15 year old student came to an end|The school wiki-project run by a 15 year old student came to an end]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/The students of Kadir Has University, Istanbul contribute Wikimedia projects in &quot;Civic Responsibility Project&quot; course|The students of Kadir Has University, Istanbul contribute Wikimedia projects in &quot;Civic Responsibility Project&quot; course]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Wiki Trip with Vasil Kamami Wikiclub to Berat, the town of one thousand windows|Wiki Trip with Vasil Kamami Wikiclub to Berat, the town of one thousand windows]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Wikiclubs in Albania|Wikiclubs in Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Wikidata in the classroom FGGC Bwari Experience|Wikidata in the classroom FGGC Bwari Experience]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Wikipedia and Secondary Schools in Aotearoa New Zealand|Wikipedia and Secondary Schools in Aotearoa New Zealand]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/А large-scale online course for teaching beginners to work in Wikipedia has been developed in Russia|А large-scale online course for teaching beginners to work in Wikipedia has been developed in Russia]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 18:50, 4 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23406065 --&gt;

== This Month in Education: July 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 7 • July 2022&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/July 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/July 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2022/Wikimedia Chile launched a teacher guidebook with Wiki tools for Heritage Education|Wikimedia Chile launched a teacher guidebook with Wiki tools for Heritage Education]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2022/Wikimedia Serbia received a new accreditation for the professional development program|Wikimedia Serbia received a new accreditation for the professional development program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2022/Wikimedia for Illiterate Persons|Wikimedia for Illiterate Persons]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2022/EtnoWiki edit-a-thon in Poland|Polish Wikipedia is enriched with new EtnoWiki content]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2022/Career Education through Wikipedia|Career Education through Wikipedia]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 17:39, 3 ਅਗਸਤ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23607963 --&gt;

== This Month in Education: August 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 8 • August 2022&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/August 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/August 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/The Making of a Certified Trainer of Reading Wikipedia in the Classroom|The Making of a Certified Trainer of Reading Wikipedia in the Classroom]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Wikimania SDGs 2022: The Kwara Experience|Wikimania SDGs 2022: The Kwara Experience]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/An adapted Module teacher’s guide in Yoruba and English about Reading Wikipedia in the Classroom in Nigeria is now available on Commons|An adapted Module teacher’s guide in Yoruba and English about Reading Wikipedia in the Classroom in Nigeria is now available on Commons]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Reading Wikipedia in the Classroom Kwara, Nigeria: The Trainers Experience|Reading Wikipedia in the Classroom Kwara, Nigeria: The Trainers Experience]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Edu Wiki Camp 2022 in Serbia: Together again|Edu Wiki Camp 2022 in Serbia: Together again]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Reading Wikipedia in the Classroom Program Nigeria: The Teacher experience |Reading Wikipedia in the Classroom Program Nigeria: The Teacher experience]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Wiki For Senior Citizens|Wiki For Senior Citizens]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/WikiLoves SDGs Nigeria Tours Kwara State University Malete|WikiLoves SDGs Nigeria Tours Kwara State University Malete]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Wikiteka project in Poland - summertime|Wikiteka project in Poland - summertime]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 16:01, 7 ਸਤੰਬਰ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23758285 --&gt;

== This Month in Education: September 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 9 • September 2022&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/September 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/September 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2022/OpenEdu.ch: centralising training documents, a platform for the teachers' community in Switzerland|OpenEdu.ch: centralising training documents, a platform for the teachers' community in Switzerland]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2022/Senior Citizens WikiTown 2022: Exploring Olomouc and its heritage|Senior Citizens WikiTown 2022: Exploring Olomouc and its heritage]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2022/Wikimedia Research Fund|Wikimedia Research Fund]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2022/Wikimedia Youths Commemorate the International Youth Day 2022 in an exciting way across the globe|Wikimedia Youths Commemorate the International Youth Day 2022 in an exciting way across the globe]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2022/Wikipedia, Education, and the Crisis of Information|Wikipedia, Education, and the Crisis of Information]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 16:55, 3 ਅਕਤੂਬਰ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23879722 --&gt;

== This Month in Education: End of the 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 10 • October–November 2022&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/End of the 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/End of the 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/2nd Latin American Regional Meeting on Education|2nd Latin American Regional Meeting on Education]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Adopting Wikipedia for Secondary School Students in Nigeria Classroom|Adopting Wikipedia for Secondary School Students in Nigeria Classroom]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Celebrating 2022 Vibrance in Kwara State University Malete|Celebrating 2022 Vibrance in Kwara State University Malete]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Celebrating the Wikipedia and Wikidata Birthday in school|Celebrating the Wikipedia and Wikidata Birthday in school]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Report on school libraries in Poland for the Wikiteka project|Report on school libraries in Poland for the Wikiteka project]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Wiki For Senior Citizens Network|Wiki For Senior Citizens Network]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/WikiEducation, Educational practices and experiences in Mexico with Wikipedia and other open resources|WikiEducation, Educational practices and experiences in Mexico with Wikipedia and other open resources]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Wikimedia &amp; Education Workshops: a Wiki Movimento Brasil initiative|Wikimedia &amp; Education Workshops: a Wiki Movimento Brasil initiative]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/An event at the National History Museum in Tirana|An event at the National History Museum in Tirana]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Students 24-hour competition on Wikipedia article writing|Students 24-hour competition on Wikipedia article writing]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Wiki-Data a Giant at 10|Wiki-Data a Giant at 10]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/WikiGraphers: Visualizing Open Knowledge|WikiGraphers: Visualizing Open Knowledge]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Wikimedia Israel’s Educational Innovation: “Students Write Wikipedia” as a Matriculation-Exam Alternative|Wikimedia Israel’s Educational Innovation: “Students Write Wikipedia” as a Matriculation-Exam Alternative]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Wikimedia Morocco User Group Empowers Moroccan Teachers to Use Wikipedia in the Classroom |Wikimedia Morocco User Group Empowers Moroccan Teachers to Use Wikipedia in the Classroom]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Wikimedia Russia has released the &quot;Introduction to Wikipedia&quot; textbook|Wikimedia Russia has released the &quot;Introduction to Wikipedia&quot; textbook]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/“Wikipedia for School” contest was held in Ukraine for the third time|“Wikipedia for School” contest was held in Ukraine for the third time]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Announcing the Wikipedia &amp; Education User Group Election Results|Announcing the Wikipedia &amp; Education User Group Election Results]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 06:56, 19 ਦਸੰਬਰ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24091294 --&gt;

== This Month in Education: January 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 1 • January 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Educational Projects 2023-1 in Mexico|Educational Projects 2023-1 in Mexico]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Integration of Wikipedia in Ukrainian universities – teacher-led and student-led|Integration of Wikipedia in Ukrainian universities – teacher-led and student-led]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Transitional Justice in Kosovo edit-a-thon and Partnership with Faculty of Electrical and Computer Engineering - University of Prishtina|Transitional Justice in Kosovo edit-a-thon and Partnership with Faculty of Electrical and Computer Engineering - University of Prishtina]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Wikidata Citation Hunt Program for secondary school students, Dubai|Wikidata Citation Hunt Program for secondary school students, Dubai]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Wikipedia edit-a-thon with students from Art Faculty - University of Prishtina|Wikipedia edit-a-thon with students from Art Faculty - University of Prishtina]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Тeacher from Belgrade got a reward for using Wikibooks in teaching|Тeacher from Belgrade got a reward for using Wikibooks in teaching]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 17:32, 6 ਫ਼ਰਵਰੀ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24472891 --&gt;

== This Month in Education: February 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 2 • February 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/A Strategic Direction for a Massive Online Course for Educators in Brazil|A Strategic Direction for a Massive Online Course for Educators in Brazil]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/Alliance Funding for Wikipedia as a school resource in Tāmaki Makaurau Auckland, New Zealand|Alliance Funding for Wikipedia as a school resource in Tāmaki Makaurau Auckland, New Zealand]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/Call for Submissions to Wiki Workshop 2023|Call for Submissions to Wiki Workshop 2023]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/Collaboration with Charles University on the creation of Czech Wikipedia started in January|Collaboration with Charles University on the creation of Czech Wikipedia started in January]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/Open Education Week 2023 in the Wikimedia Mexico Education Program|Open Education Week 2023 in the Wikimedia Mexico Education Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/Wikiclubs with different schools in Albania |Wikiclubs with different schools in Albania]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 21:08, 12 ਮਾਰਚ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24706239 --&gt;

== This Month in Education: March 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 3 • March 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Audio-seminar project of the Wikimedia Mexico Education Program|Audio-seminar project of the Wikimedia Mexico Education Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Empowering Nigerian Female Artists: Through Art &amp; Feminism Edith-A-Thon at KWASU Fan Club|Empowering Nigerian Female Artists: Through Art &amp; Feminism Edith-A-Thon at KWASU Fan Club]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Exploring How Wikipedia Works|Exploring How Wikipedia Works]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Florida graduate students complete Library History edit-a-thon for credit|Florida graduate students complete Library History edit-a-thon for credit]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Improving hearing health content in Brazil|Improving hearing health content in Brazil]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Media Literacy Portal to become a key resource for media education in Czech Libraries |Media Literacy Portal to become a key resource for media education in Czech Libraries]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Wikeys in the Albanian language|Wikeys in the Albanian language]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Wikimarathon is an opportunity to involve students and teachers in creating and editing articles in Wikipedia|Wikimarathon is an opportunity to involve students and teachers in creating and editing articles in Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Wikimedia Polska short report|Wikimedia Polska short report]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Wikimedia Serbia participated in the State Seminar of the The Mathematical Society of Serbia|Wikimedia Serbia participated in the State Seminar of the The Mathematical Society of Serbia]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 18:45, 8 ਅਪਰੈਲ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24824837 --&gt;

== This Month in Education: April 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 4 • April 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Auckland Museum Alliance fund project update|Auckland Museum Alliance fund project update]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Introducing Wikipedia to Kusaal Language Teachers|Introducing Wikipedia to Kusaal Language Teachers]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/KWASU Fan Club Leads the Way in 21st Century Learning with Wiki in School Program|KWASU Fan Club Leads the Way in 21st Century Learning with Wiki in School Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/On-line Courses for Educators in Poland|On-line Courses for Educators in Poland]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Online meeting of Ukrainian educators working with Wikipedia – four perspectives|Online meeting of Ukrainian educators working with Wikipedia – four perspectives]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikiclubs Editathon in Elbasan, Albania |Wikiclubs Editathon in Elbasan, Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikipedia at the Brazilian Linguistics Olympiad|Wikipedia at the Brazilian Linguistics Olympiad]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikipedia at the University of Łódź Information Management Conference|Wikipedia at the University of Łódź Information Management Conference]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 16:27, 23 ਮਈ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24999562 --&gt;

== This Month in Education: April 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 4 • April 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Auckland Museum Alliance fund project update|Auckland Museum Alliance fund project update]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Introducing Wikipedia to Kusaal Language Teachers|Introducing Wikipedia to Kusaal Language Teachers]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/KWASU Fan Club Leads the Way in 21st Century Learning with Wiki in School Program|KWASU Fan Club Leads the Way in 21st Century Learning with Wiki in School Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/On-line Courses for Educators in Poland|On-line Courses for Educators in Poland]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Online meeting of Ukrainian educators working with Wikipedia – four perspectives|Online meeting of Ukrainian educators working with Wikipedia – four perspectives]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikiclubs Editathon in Elbasan, Albania |Wikiclubs Editathon in Elbasan, Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikipedia at the Brazilian Linguistics Olympiad|Wikipedia at the Brazilian Linguistics Olympiad]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikipedia at the University of Łódź Information Management Conference|Wikipedia at the University of Łódź Information Management Conference]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 05:07, 24 ਮਈ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24999562 --&gt;

== This Month in Education: June 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 5 • June 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/Africa Day 2023: Abuja Teachers celebrates|Africa Day 2023: Abuja Teachers celebrates]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/From editing articles to civic power – Wikimedia UK's research on democracy and Wikipedia|From editing articles to civic power – Wikimedia UK's research on democracy and Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/Reading Wikipedia in the Classroom Program in Yemen Brings Positive Impact to Yemeni Teachers|Reading Wikipedia in the Classroom Program in Yemen Brings Positive Impact to Yemeni Teachers]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/Using Wikipedia in education: students' and teachers' view|Using Wikipedia in education: students' and teachers' view]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/The Journey of Reading Wikipedia in the Classroom Lagos State|The Journey of Reading Wikipedia in the Classroom Lagos State]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/WMB goes to Serbia |WMB goes to Serbia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/But we don't want it to end!|But we don't want it to end!]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 08:44, 4 ਜੁਲਾਈ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=25147408 --&gt;

== This Month in Education: July 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 7 • July 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/July 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/July 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Wikimedia Kaduna Connect Campaign|Wikimedia Kaduna Connect Campaign]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Wikimedia Serbia published a paper Promoting Equity in Access to Open Knowledge: An Example of the Wikipedia Educational Program|Wikimedia Serbia published a paper Promoting Equity in Access to Open Knowledge: An Example of the Wikipedia Educational Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Wikimedia and Education Kailali Multiple campus|Wikimedia and Education Kailali Multiple campus]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/WikiCamp in Istog, Kosovo: Promoting Knowledge and Nature Appreciation|WikiCamp in Istog, Kosovo: Promoting Knowledge and Nature Appreciation]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Wiki at the Brazilian National History Symposium|Wiki at the Brazilian National History Symposium]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/US &amp; Canada program reaches 100M words added |US &amp; Canada program reaches 100M words added]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Renewed Community Wikiconference brought together experienced Wikipedians and newcomers|Renewed Community Wikiconference brought together experienced Wikipedians and newcomers]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Kusaal Wikipedia Workshop at Ajumako Campus, University of Education, Winneba|Kusaal Wikipedia Workshop at Ajumako Campus, University of Education, Winneba]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Join us to celebrate the Kiwix4Schools Africa Mentorship Program Graduation Ceremony|Join us to celebrate the Kiwix4Schools Africa Mentorship Program Graduation Ceremony]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Activities that took place during the presentation of the WikiEducation book|Activities that took place during the presentation of the WikiEducation book. Educational practices and experiences in Mexico with Wikipedia and other open resources in Xalala, Veracruz from the Wikimedia Mexico Education Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/62+ Participants Graduates from the Kiwix4Schools Africa Mentorship Program|62+ Participants Graduates from the Kiwix4Schools Africa Mentorship Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/“Reading Wikipedia in the Classroom” course launched in Ukraine|“Reading Wikipedia in the Classroom” course launched in Ukraine]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/OFWA and Goethe Institute Host Wiki Skills For Librarians Workshop-Ghana|OFWA and Goethe Institute Host Wiki Skills For Librarians Workshop-Ghana]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 15:33, 14 ਅਗਸਤ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=25457946 --&gt;

== This Month in Education: September 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 7 • September 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/September 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/September 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/Inauguration of the Kent Wiki Club at the Wikimania 2023 Conference|Inauguration of the Kent Wiki Club at the Wikimania 2023 Conference]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/Letter Magic: Supercharging Your WikiEducation Programs|Letter Magic: Supercharging Your WikiEducation Programs]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/Réseau @pprendre (Learning Network) : The Initiative for Educational Change in Francophone West Africa|Réseau @pprendre (Learning Network) : The Initiative for Educational Change in Francophone West Africa]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/WikiChallenge Ecoles d’Afrique closes its 5th edition with 13 winning schools|WikiChallenge Ecoles d’Afrique closes its 5th edition with 13 winning schools]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/WikiConecta: connecting Brazilian university professors and Wikimedia|WikiConecta: connecting Brazilian university professors and Wikimedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/Wikimedia Germany launches interactive event series Open Source AI in Education |Wikimedia Germany launches interactive event series Open Source AI in Education]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 05:01, 10 ਅਕਤੂਬਰ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=25700976 --&gt;

== This Month in Education: October 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;Volume 12 • Issue 8 • October 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/October 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/October 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/3 Generations at Wikipedia Education Program in Türkiye|3 Generations at Wikipedia Education Program in Türkiye]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/CBSUA Launches Wiki Education in Partnership with PhilWiki Community and Bikol Wikipedia Community|CBSUA Launches Wiki Education in Partnership with PhilWiki Community and Bikol Wikipedia Community]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/Celebrating Wikidata’s Birthday in Elbasan|Celebrating Wikidata’s Birthday in Elbasan]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/Edu Wiki Camp 2023 - together in Sremski Karlovci|Edu Wiki Camp 2023 - together in Sremski Karlovci]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/PhilWiki Community promotes language preservation and cultural heritage advocacies at ADNU|PhilWiki Community promotes language preservation and cultural heritage advocacies at ADNU]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/PunjabWiki Education Program: A Wikipedia Adventure in Punjab|PunjabWiki Education Program: A Wikipedia Adventure in Punjab]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/WikiConference on Education ignites formation of Wikimedia communities|WikiConference on Education ignites formation of Wikimedia communities]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/Wikimedia Estonia talked about education at CEE meeting in Tbilisi|Wikimedia Estonia talked about education at CEE meeting in Tbilisi]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/Wikimedia in Brazil is going to be a book|Wikimedia in Brazil is going to be a book]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/Wikipedian Editor Project: Arabic Sounds Workshop 2023|Wikipedian Editor Project: Arabic Sounds Workshop 2023]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 11:34, 8 ਨਵੰਬਰ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=25784366 --&gt;

== This Month in Education: November 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 9 • November 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/November 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/November 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/4th WikiUNAM Editathon: Community knowledge strengthens education|4th WikiUNAM Editathon: Community knowledge strengthens education]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Edit-a-thon at the Faculty of Medical Sciences of Santa Casa de São Paulo|Edit-a-thon at the Faculty of Medical Sciences of Santa Casa de São Paulo]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/EduWiki Nigeria Community: Embracing Digital Learning Through Wikipedia|EduWiki Nigeria Community: Embracing Digital Learning Through Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Evening Wikischool offers Czech seniors further education on Wikipedia|Evening Wikischool offers Czech seniors further education on Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Expansion of Wikipedia Education Program through Student Associations at Iranian Universities|Expansion of Wikipedia Education Program through Student Associations at Iranian Universities]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Exploring Wikipedia through Wikiclubs and the Wikeys board game in Albania |Exploring Wikipedia through Wikiclubs and the Wikeys board game in Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/First anniversary of the game Wikeys|First anniversary of the game Wikeys]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Involve visiting students in education programs|Involve visiting students in education programs]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Iranian Students as Wikipedians: Using Wikipedia to Teach Research Methodology and Encyclopedic Writing|Iranian Students as Wikipedians: Using Wikipedia to Teach Research Methodology and Encyclopedic Writing]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Kiwix4Schools Nigeria: Bridging Knowledge Gap through Digital Literacy|Kiwix4Schools Nigeria: Bridging Knowledge Gap through Digital Literacy]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Lire wikipedia en classe à Djougou au Bénin|Lire wikipedia en classe à Djougou au Bénin]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Tyap Wikimedians Zaria Outreach|Tyap Wikimedians Zaria Outreach]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Art Outreach at Aje Compreshensive Senior High School 1st November 2023, Lagos Mainland|Art Outreach at Aje Comprehensive Senior High School 1st November 2023, Lagos Mainland]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/PhilWiki Community holds a meet-up to advocate women empowerment|PhilWiki Community holds a meet-up to advocate women empowerment]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 08:24, 14 ਦਸੰਬਰ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=25919737 --&gt;

== This Month in Education: January 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 1 • January 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Cross-Continental Wikimedia Activities: A Dialogue between Malaysia and Estonia|Cross-Continental Wikimedia Activities: A Dialogue between Malaysia and Estonia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Czech programme SWW in 2023 – how have we managed to engage students|Czech programme SWW in 2023 – how have we managed to engage students]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Extending Updates on Wikipedia in Education – Elbasan, Albania|Extending Updates on Wikipedia in Education – Elbasan, Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Reading Wikipedia in the Classroom Teacher’s guide – now available in Bulgarian language|Reading Wikipedia in the Classroom Teacher’s guide – now available in Bulgarian language]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Summer students at Auckland Museum|Summer students at Auckland Museum]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/WikiDunong: EduWiki Initiatives in the Philippines Project|WikiDunong: EduWiki Initiatives in the Philippines Project]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Wikimedia Armenia's Educational Workshops|Wikimedia Armenia's Educational Workshops]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Wikimedia Foundation publishes its first Child Rights Impact Assessment|Wikimedia Foundation publishes its first Child Rights Impact Assessment]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 10:02, 10 ਫ਼ਰਵਰੀ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=26091771 --&gt;

== This Month in Education: February 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 2 • February 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/2 new courses in Students Write Wikipedia Starting this February|2 new courses in Students Write Wikipedia Starting this February]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/More two wiki-education partnerships|More two wiki-education partnerships]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/Open Education Week 2024 in Mexico|Open Education Week 2024 in Mexico]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/Reading Wikipedia in Bolivia, the community grows|Reading Wikipedia in Bolivia, the community grows]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/Wiki Education Philippines promotes OERs utilization|Wiki Education Philippines promotes OERs utilization]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/Wiki Loves Librarians, Kaduna|Wiki Loves Librarians, Kaduna]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/Wiki Workshop 2024 CfP - Call for Papers Research track|Wiki Workshop 2024 CfP – Call for Papers Research track]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 18:38, 20 ਮਾਰਚ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=26310117 --&gt;

== This Month in Education: March 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 3 • March 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2024/Reading Wikipedia in the classroom, Kaduna|Reading Wikipedia in the classroom, Kaduna]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2024/Reading Wikipedia in Ukraine – the course for educators is now available on demand|Reading Wikipedia in Ukraine – the course for educators is now available on demand]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2024/Wiki Movement Brazil will once again support the Brazilian Linguistics Olympiad|Wiki Movement Brazil will once again support the Brazilian Linguistics Olympiad]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2024/Wikipedia within the Education Setting in Albania|Wikipedia within the Education Setting in Albania]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 07:28, 28 ਅਪਰੈਲ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=26659969 --&gt;

== This Month in Education: April 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 4 • April 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2024/EduWiki Updates From Uganda|EduWiki Updates From Uganda]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2024/Good news from Bolivia: Reading Wikipedia Program continues in 2024|Good news from Bolivia: Reading Wikipedia Program continues in 2024]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2024/Hearing Health Project: Impactful partnership with Wiki Movement Brazil|Hearing Health Project: Impactful partnership with Wiki Movement Brazil]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2024/Wikimedia Spain, Amical Wikimedia and the University of Valencia develop Wikipedia educational project|Wikimedia Spain, Amical Wikimedia and the University of Valencia develop Wikipedia educational project]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 03:20, 14 ਮਈ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=26698909 --&gt;

== This Month in Education: May 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 5 • May 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Albania - Georgia Wikimedia Cooperation 2024|Albania - Georgia Wikimedia Cooperation 2024]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Aleksandër Xhuvani University Editathon in Elbasan|Aleksandër Xhuvani University Editathon in Elbasan]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Central Bicol State University of Agriculture LitFest features translation and article writing on Wikipedia|Central Bicol State University of Agriculture LitFest features translation and article writing on Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Empowering Youth Council in Bulqiza through editathons|Empowering Youth Council in Bulqiza through editathons]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/We left a piece of our hearts at Arhavi|We left a piece of our hearts at Arhavi]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Wiki Movimento Brasil at Tech Week and Education Speaker Series |Wiki Movimento Brasil at Tech Week and Education Speaker Series]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Wikimedia MKD trains new users in collaboration with MYLA|Wikimedia MKD trains new users in collaboration with MYLA]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 13:30, 15 ਜੂਨ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=26854161 --&gt;

== This Month in Education: June 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 6 • June 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/From a Language Teacher to a Library Support Staff: The Wikimedia Effect|From a Language Teacher to a Library Support Staff: The Wikimedia Effect]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/5th WikiEducation 2024 Conference in Mexico|5th WikiEducation 2024 Conference in Mexico]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/Lviv hosted a spring wikischool for Ukrainian high school students|Lviv hosted a spring wikischool for Ukrainian high school students]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/First class of teachers graduated from Reading Wikipedia in the Classroom 2024|First class of teachers graduated from Reading Wikipedia in the Classroom 2024]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/Empowering Digital Citizenship: Unlocking the Power of Open Knowledge with Participants of the LIFE Legacy|Empowering Digital Citizenship: Unlocking the Power of Open Knowledge with Participants of the LIFE Legacy]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/Wiki Movimento Brazil supports online and in-person courses and launches material to guide educators in using Wikimedia projects |Wiki Movimento Brazil supports online and in-person courses and launches material to guide educators in using Wikimedia projects]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/Where to find images for free? Webinar for librarians answered many questions|Where to find images for free? Webinar for librarians answered many questions]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/Wikimedia MKD and University of Goce Delchev start a mutual collaboration|Wikimedia MKD and University of Goce Delchev start a mutual collaboration]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 06:58, 9 ਜੁਲਾਈ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=27085892 --&gt;

== This Month in Education: August 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 7 • August 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/August 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/August 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Cross-Cultural Knowledge Sharing: Wikipedia's New Frontier at University of Tehran|Cross-Cultural Knowledge Sharing: Wikipedia's New Frontier at University of Tehran]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Let's Read Wikipedia in Bolivia reaches teachers in Cochabamba|Let's Read Wikipedia in Bolivia reaches teachers in Cochabamba]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Results of the 2023 “Wikipedia for School” Contest in Ukraine|Results of the 2023 “Wikipedia for School” Contest in Ukraine]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Edu Wiki Camp in Serbia, 2024|Edu Wiki Camp in Serbia, 2024]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Wikimedia Human Rights Month this year engaged schools in large amount|Wikimedia Human Rights Month this year engaged schools in large amount]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Strengthening Education Programs at Wikimania 2024: A Global Leap in Collaborative Learning|Strengthening Education Programs at Wikimania 2024: A Global Leap in Collaborative Learning]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Wiki Education programs are featured in a scientific outreach magazine, and Wiki Movimento Brasil offers training for researchers in the Amazon|Wiki Education programs are featured in a scientific outreach magazine, and Wiki Movimento Brasil offers training for researchers in the Amazon]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Wiki Movimento Brasil aims to adapt a game about Wikipedia, organize an academic event for scientific dissemination, and host the XXXIII Wiki-Education Workshop|Wiki Movimento Brasil aims to adapt a game about Wikipedia, organize an academic event for scientific dissemination, and host the XXXIII Wiki-Education Workshop]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 13:22, 11 ਸਤੰਬਰ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=27310254 --&gt;

== This Month in Education: October 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 8 • October 2024&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/October 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/October 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/CBSUA Wiki Education turns 1 year|CBSUA Wiki Education turns 1 year]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/7th Senior WikiTown took place in Becov nad Teplou, Czech Republic|7th Senior WikiTown took place in Becov nad Teplou, Czech Republic]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Edit-a-thon about Modern Architecture in Kosovo|Edit-a-thon about Modern Architecture in Kosovo]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Edu_Wiki_in_South_Sudan:_Creating_a_better_future_in_education|Empowering Digital Literacy through Wikimedia in South Sudan]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Many new articles and contributions in September and October for Wikimedia MKD|Many new articles and contributions in September and October for Wikimedia MKD]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/New Record: 5 Events in Municipal Library within a Month |New Record: 5 Events in Municipal Library within a Month]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Wiki-Education programs in Brazil are centered around the Wikidata and Wikisource platforms|Wiki-Education programs in Brazil are centered around the Wikidata and Wikisource platforms]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/WikiChallenge African Schools wins the “Open Pedagogy” Award 2024 from OE Global|WikiChallenge African Schools wins the “Open Pedagogy” Award 2024 from OE Global]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Wikipedia helps in improving cognitive skills|Wikipedia helps in improving cognitive skills]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Wikipedia in Graduate Studies: Expanding Research Impact|Wikipedia in Graduate Studies: Expanding Research Impact]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/WiLMa PH establishes a Wiki Club|WiLMa PH establishes a Wiki Club]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 14:57, 12 ਨਵੰਬਰ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=27733413 --&gt;

== This Month in Education: November 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 9 • November 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/November 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/November 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Auckland Museum Wikipedia Student Programme|Auckland Museum Wikipedia Student Programme]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Citizenship and free knowledge on Wikipedia in Albanian language|Citizenship and free knowledge on Wikipedia in Albanian language]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Engaging students with Wikipedia and Wikidata at Hasanuddin University’s Wikimedia Week|Engaging students with Wikipedia and Wikidata at Hasanuddin University’s Wikimedia Week]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Minigrant initiative by empowering the Rrëshen community in Albania|Minigrant initiative by empowering the Rrëshen community in Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Wikidata birthday in Albania, 2024|Wikidata birthday in Albania, 2024]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Wikidata birthday in School |Wikidata birthday in School]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Wikimedia Education Workshop at Lumbini Technological University|Wikimedia Education Workshop at Lumbini Technological University]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Wikimedia MKD's new collaborations and new content|Wikimedia MKD's new collaborations and new content]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Improving Historical Knowledge on Persian Wikipedia through a continuous Wikimedia Education Program: Shahid Beheshti University Wikipedia Education Program|Improving Historical Knowledge on Persian Wikipedia through a continuous Wikimedia Education Program: Shahid Beheshti University Wikipedia Education Program]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 15:13, 10 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=27879342 --&gt;

== This Month in Education: January 2025 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 14 • Issue 1 • January 2025&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2025|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2025/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Advancing Education Pillar in Kosovo: 2024 Journey|Advancing Education Pillar in Kosovo: 2024 Journey]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Auckland Museum Wikipedia Students Making Progress|Auckland Museum Wikipedia Students Making Progress]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Celebrating 10 Years of Wiki Education|Celebrating 10 Years of Wiki Education]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Empowering Multilingual Students: Expanding Wikipedia Through Collaboration of foreign languages faculty's students of the University of Tehran|Empowering Multilingual Students: Expanding Wikipedia Through Collaboration of foreign languages faculty's students of the University of Tehran]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Ensuring accurate and authentic information with 1Lib1Ref Campaign in Anambra|Ensuring accurate and authentic information with 1Lib1Ref Campaign in Anambra]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Experiences of Wikipedia in the classroom with a gender perspective in Monterrey |Experiences of Wikipedia in the classroom with a gender perspective in Monterrey]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Fine Arts University Students exploring Wikipedia in Tirana, Albania|Fine Arts University Students exploring Wikipedia in Tirana, Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Lviv hosted Ukraine’s first student photo walk for Wikipedia|Lviv hosted Ukraine’s first student photo walk for Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Many new trained volunteers and new articles at the end of the year in Macedonia|Many new trained volunteers and new articles at the end of the year in Macedonia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Wikimedia and Scientific Events in Brazil|Wikimedia and Scientific Events in Brazil]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2025/Wiki Workshop- Call for Contributions|Wiki Workshop- Call for Contributions]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 15:56, 5 ਫ਼ਰਵਰੀ 2025 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=28111205 --&gt;

== This Month in Education: February 2025 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 14 • Issue 2 • February 2025&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2025|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2025/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2025/Activities series at the Shefit Hekali school in Peqin, Albania|Activities series at the Shefit Hekali school in Peqin, Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2025/Wikimedia Brazil has formed a partnership with a public policy research institute|Wikimedia Brazil has formed a partnership with a public policy research institute]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2025/Preserving Heritage: Tuluvas Aati Month Educational Wikimedia Programs|Preserving Heritage: Tuluvas Aati Month Educational Wikimedia Programs]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2025/Reflecting on our Past: Farewell to the Auckland Museum Summer Students|Reflecting on our Past: Farewell to the Auckland Museum Summer Students]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2025/Successful Conclusion of the Second Phase of &quot;Reading Wikipedia in the Classroom&quot; in Yemen|Successful Conclusion of the Second Phase of &quot;Reading Wikipedia in the Classroom&quot; in Yemen]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2025/Wiki Workshop in Mitrovica |Wiki Workshop in Mitrovica]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2025/Wikimedia MKD' Education: Lots of new trained users, lots of new articles|Wikimedia MKD' Education: Lots of new trained users, lots of new articles]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2025/Wikimedia Serbia receives accreditation from the National Library of Serbia for the Wiki Senior seminar|Wikimedia Serbia receives accreditation from the National Library of Serbia for the Wiki Senior seminar]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 09:04, 12 ਮਾਰਚ 2025 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=28314249 --&gt;

== This Month in Education: March 2025 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 14 • Issue 3 • March 2025&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2025|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2025/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2025/A Whole New World: Research Findings on New Editor Integration in Serbian Wikipedia|A Whole New World: Research Findings on New Editor Integration in Serbian Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2025/Bolivia: a new round of Leamos Wikipedia begins in Bolivia|Bolivia: a new round of Leamos Wikipedia begins in Bolivia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2025/Faculty of Social Sciences Workshop in Albania|Faculty of Social Sciences Workshop in Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2025/Lots of contributions and trainings as part of Wikimedia MKD's Education Programme|Lots of contributions and trainings as part of Wikimedia MKD's Education Programme]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2025/Wikimedia organized multiple events of science and education in Brazil during the month of March|Wikimedia organized multiple events of science and education in Brazil during the month of March]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 15:04, 10 ਅਪਰੈਲ 2025 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=28458563 --&gt;

== This Month in Education: April 2025 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 14 • Issue 4 • April 2025&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2025|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2025/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2025/Ceremony of giving certificates and awarding the winners of the edit-a-thon: Meet Slovenia|Ceremony of giving certificates and awarding the winners of the edit-a-thon: Meet Slovenia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2025/The Workshops Wikimedia &amp; Education are back in Brazil|The Workshops Wikimedia &amp; Education are back in Brazil]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2025/EduWiki Nigeria: Advancing Digital Literacy in Schools|EduWiki Nigeria: Advancing Digital Literacy in Schools]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2025/Empowering the Next Generation: Wikidata Training at Federal Government Boys College, FGBC Abuja|Empowering the Next Generation: Wikidata Training at Federal Government Boys College, FGBC Abuja]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2025/Final Wikipedia project with Shefit Hekali school in Peqin, Albania|Final Wikipedia project with Shefit Hekali school in Peqin, Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2025/Teachers who graduated from the Leamos Wikipedia program in Bolivia become mentors for their colleagues |Teachers who graduated from the Leamos Wikipedia program in Bolivia become mentors for their colleagues]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2025/Wikivoyage in Has region, Northern Albania|Wikivoyage in Has region, Northern Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2025/Wikivoyage workshop in Bulqiza|Wikivoyage workshop in Bulqiza]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 02:48, 10 ਮਈ 2025 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=28656387 --&gt;

== This Month in Education: May 2025 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 14 • Issue 5 • May 2025&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2025|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2025/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2025/Journalism students at Aleksandër Xhuvani University explore Wikipedia in Albania|Journalism students at Aleksandër Xhuvani University explore Wikipedia in Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2025/Reviewing pending articles editathon with high school students in Albania|Reviewing pending articles editathon with high school students in Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2025/Several educational workshops to promote science on Wiki were held in Brazil in the month of May|Several educational workshops to promote science on Wiki were held in Brazil in the month of May]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2025/Simón Bolívar Teacher Training College joins the Let's Read Wikipedia Program|Simón Bolívar Teacher Training College joins the Let's Read Wikipedia Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2025/Students become Editors: Wikimedia Chile launches Latin America's first Vikidia Workshop|Students become Editors: Wikimedia Chile launches Latin America's first Vikidia Workshop]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2025/The DemocraTICon competition was held, this year for the first time with a discipline focused on Wikipedia |The DemocraTICon competition was held, this year for the first time with a discipline focused on Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2025/Wikimedia MKD's &quot;Lajka&quot; workshop in Skopje|Wikimedia MKD's &quot;Lajka&quot; workshop in Skopje]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 02:58, 28 ਮਈ 2025 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=28771448 --&gt;

== This Month in Education: June 2025 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 14 • Issue 6 • June 2025&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2025|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2025/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2025/Albanian high school students at the Wikimedia Youth Conference 2025 in Prague|Albanian high school students at the Wikimedia Youth Conference 2025 in Prague]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2025/Bolivia has 20 new teachers graduated from the Let's Read Wikipedia in the Classroom program|Bolivia has 20 new teachers graduated from the Let's Read Wikipedia in the Classroom program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2025/Brazil was present at the EduWiki Conference 2025 in Bogota|Brazil was present at the EduWiki Conference 2025 in Bogota]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2025/Does Wikipedia has future in the times of Chat-GPT|Does Wikipedia has future in the times of Chat-GPT]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2025/PhilWiki Community promotes accessible multilingual stories for children|PhilWiki Community promotes accessible multilingual stories for children]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2025/Reading and Editing Wikipedia in a Bangladeshi College|Reading and Editing Wikipedia in a Bangladeshi College]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2025/Wikimedia MKD's Workshops in June|Wikimedia MKD's Workshops in June]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2025/Wikipedia meets 2500 Ukrainian educators at the country’s biggest education festival|Wikipedia meets 2500 Ukrainian educators at the country’s biggest education festival]]

&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 07:19, 27 ਜੂਨ 2025 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=28903832 --&gt;</text>
      <sha1>n1joe4cy162rxadivhvbjznq2459ihp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਨੁਜਾ ਤ੍ਰੇਹਨ ਕਪੂਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126856</id>
    <revision>
      <id>811898</id>
      <parentid>805996</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T02:14:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811898</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21569" sha1="i4qf1rq6ys6b0j9lpcje9iska5ztg0i" xml:space="preserve">{{Infobox person|URL=[http://www.anujakapur.com www.anujakapur.com]}}
'''ਅਨੁਜਾ ਤ੍ਰੇਹਨ ਕਪੂਰ''' (ਜਨਮ 24 ਅਕਤੂਬਰ 1975) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਅਪਰਾਧੀ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਸਲਾਹਕਾਰ, ਸਮਾਜ ਸੇਵੀ ਅਤੇ [[ਵਕੀਲ]] ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;INC&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.indianewscalling.com/news/38934-anuja-kapur-a-splendid-multi-talented-lady-inspiration-for-young-generations.aspx|title=Anuja Kapur a Splendid &amp; Multi-Talented Lady Inspiration For Young Generations|date=27 April 2016|access-date=23 June 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160630081909/http://www.indianewscalling.com/news/38934-anuja-kapur-a-splendid-multi-talented-lady-inspiration-for-young-generations.aspx|archive-date=30 June 2016|publisher=India News Calling}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;TNL&quot;&gt;{{Cite news|url=http://thenationleader.com/news/6843-famous-criminal-psychologist-anuja-kapur-honoured-with-the-indian-icon-awards.aspx|title=Famous Indian Psychologist Anuja Kapur honoured with Indian Icon Awards|last=|first=|date=30 June 2015|work=|access-date=23 June 2016|publisher=The Nation Leader|location=|pages=|language=|archive-date=4 ਜੂਨ 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160604024103/http://thenationleader.com/news/6843-famous-criminal-psychologist-anuja-kapur-honoured-with-the-indian-icon-awards.aspx|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.costartup.in/2016/03/08/women-chose-different-2/|title=The Women who chose to be Different!|last=Swapnil|first=Soni|date=8 March 2016|work=|access-date=23 June 2016|publisher=costartup.in|location=|pages=|language=|archive-date=1 ਜੁਲਾਈ 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160701101741/http://www.costartup.in/2016/03/08/women-chose-different-2/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.financialexpress.com/india-news/what-actions-are-against-hauz-khas-village-eateries-working-without-nocs-delhi-hc-to-aap/511521/|title=What actions have been taken against Hauz Khas Village eateries working without NOCs? Delhi HC to AAP|last=|first=|date=17 January 2017|work=|access-date=25 January 2017|publisher=financialexpress.com|location=|pages=|language=}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁਡਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ==
[[ਦਿੱਲੀ]] ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ, ਭਾਰਤ, ਕਪੂਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ]] ਪਰਿਵਾਰ. ਉਹ [[ਤੀਸ ਹਜ਼ਾਰੀ]], ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਕਵੀਨ ਮੈਰੀ ਸਕੂਲ ਗਈ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ]] ਵਿੱਚ ਬੈਚਲਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਅਤੇ [[ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ [[ਅਪਰਾਧ ਵਿਗਿਆਨ|ਕ੍ਰਿਮੀਨੋਲੋਜੀ]] ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ।

ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਪੂਰ ਨੇ [[ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਗਿਆਨ|ਐਂਥਰੋਪੋਲੋਜੀ]] ਵਿਭਾਗ, ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ [[ਵਿਧੀ ਵਿਗਿਆਨ|ਫੋਰੈਂਸਿਕ ਸਾਇੰਸ]] ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕੋਰਸ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ [[ਡਿਪਲੋਮਾ]] ਵਿੱਚ ਪੀੜਤ ਟੋਕੀਆਵਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਪੀੜਤ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ, ਜਪਾਨ ਤੱਕ. ਉਸਨੇ ਸੀਸੀਐਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਐਲਐਲਬੀ ਵੀ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;BN&quot;&gt;{{Cite news|url=http://businessnewsthisweek.blogspot.com.ng/2015/03/profile-anuja-kapur-criminal.html|title=Anuja Kapur a Splendid &amp; Multi-Talented Lady Inspiration For Young Generations|last=NEEL|first=ACHARY|date=12 March 2015|work=|access-date=23 June 2016|publisher=Business News This Week|location=|pages=|language=}}&lt;/ref&gt;

== ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਕੈਰੀਅਰ ==
ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਪੂਰ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਕੌਂਸਲਰ ਵਜੋਂ, ਦਿੱਲੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ, ਉਹ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕਿਯੋਸਰਜ਼ ਐਨਜੀਓ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref name=&quot;HS&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.himsatta.com/fullstory.php?&amp;id=5&amp;newsid=4530|title=Profile Mrs. Anuja Kapur - Famous Psychologist and Socialist|last=|first=|date=6 August 2012|work=|access-date=23 June 2016|publisher=himsatta.com|location=|pages=|language=|archive-date=2 ਜੂਨ 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160602090106/http://himsatta.com/fullstory.php?&amp;id=5&amp;newsid=4530|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

ਕਪੂਰ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਉੱਚ-ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਅਪਰਾਧਿਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੰਦਰਾਣੀ ਮੁਕੇਰਜੀਆ ਕੇਸ, ਸੋਮਨਾਥ ਭਾਰਤੀ ਕੇਸ, [[ਆਸਾਰਾਮ ਬਾਪੂ]] ਕੇਸ, [[ਸੁਨੰਦਾ ਪੁਸ਼ਕਰ]], [[ਨੋਇਡਾ ਡਬਲ ਕਤਲ ਕੇਸ|2008 ਦੇ ਨੋਇਡਾ ਦੇ ਦੋਹਰੇ ਕਤਲ ਕੇਸ]] &quot;ਆਰੋਸ਼ੀ ਕਤਲ&quot; ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, [[ਦਿੱਲੀ ਸਮੂਹਿਕ ਬਲਾਤਕਾਰ 2012|2012]] 'ਤੇ ਸਿਧਾਂਤ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ [[ਦਿੱਲੀ ਸਮੂਹਿਕ ਬਲਾਤਕਾਰ 2012|ਸੀ। ਦਿੱਲੀ ਸਮੂਹਿਕ ਬਲਾਤਕਾਰ]] &quot;ਨਿਰਭਯਾ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕੇਸ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ&quot; ਅਤੇ 2014 ਬਦਾੳਨ ਸਮੂਹਕ ਬਲਾਤਕਾਰ ਦੇ ਦੋਸ਼।&lt;ref name=&quot;INB&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.indiablooms.com/ibns_new/news-details/N/1731/criminal-psychologist-anuja-kapur-condemns-badaun-case.html|title=Criminal psychologist Anuja Kapur condemns Badaun case|last=|first=|date=|work=|access-date=23 June 2016|publisher=India Blooms News Service|location=|pages=|language=}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਉਹ ਅਸਧਾਰਨ ਵਿਹਾਰ, ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਬਾਲ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ, ਤਲਾਕ, ਗੁੰਡਾਗਰਦੀ, ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ, ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਨੈਟਵਰਕਿੰਗ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੇ ਮੁੱਦੇ।&lt;ref name=&quot;ITIMES&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.indiatimes.com/health/healthyliving/light-therapy-to-treat-depression-242459.html|title=Light Therapy To Treat Depression|last=|first=|date=24 February 2015|work=|access-date=23 June 2016|publisher=India Times|location=|pages=|language=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/life-style/relationships/man-woman/Can-you-handle-a-failing-relationship/articleshow/51752423.cms|title=Can you handle a failing relationship?|last=Kalpana|first=Sharma|date=9 April 2016|work=|access-date=23 June 2016|publisher=Times of India|location=|pages=|language=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.indiablooms.com/NewsDetailsPage/2014/newsDetails220314n.php|title=Anuja Kapur speaks on girls' safety|last=|first=|date=|work=|access-date=23 June 2016|publisher=indiablooms.com|location=|pages=|language=}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=July 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://corecommunique.com/criminal-psychologist-anuja-kapur-writes-open-letter-pm-modi/|title=Criminal Psychologist Anuja Kapur writes an open letter to PM Modi|last=Chawm|first=Ganguly|date=19 January 2015|work=|access-date=23 June 2016|publisher=corecommunique.com|location=|pages=|language=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.sify.com/news/criminal-psychologist-anuja-kapur-condemns-badaun-case-news-default-ogeefzbdgjjsi.html|title=Criminal psychologist Anuja Kapur condemns Badaun case|last=|first=|date=3 June 2014|work=|access-date=23 June 2016|publisher=sify.com|location=|pages=|language=|archive-date=29 ਜੂਨ 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160629180734/http://www.sify.com/news/criminal-psychologist-anuja-kapur-condemns-badaun-case-news-default-ogeefzbdgjjsi.html|dead-url=yes}} {{Cite web |url=http://www.sify.com/news/criminal-psychologist-anuja-kapur-condemns-badaun-case-news-default-ogeefzbdgjjsi.html |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2020-04-12 |archive-date=2016-06-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160629180734/http://www.sify.com/news/criminal-psychologist-anuja-kapur-condemns-badaun-case-news-default-ogeefzbdgjjsi.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://thecitynews.in/2014/10/anuja-kapur-speaks-woo-back-foreign-tourists-india/|title=Anuja Kapur speaks to woo back foreign tourists in Indiae|last=|first=|date=6 October 2014|work=|access-date=23 June 2016|publisher=thecitynews.in|location=|pages=|language=|archive-date=5 ਅਕਤੂਬਰ 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161005084606/http://thecitynews.in/2014/10/anuja-kapur-speaks-woo-back-foreign-tourists-india/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Jigyasu Joshi, {{Cite news|url=http://www.dailypioneer.com/vivacity/parenting-not-a-childs-play.html|title=PARENTING, NOT A CHILD'S PLAY|date=30 August 2016|access-date=1 October 2016|publisher=dailypioneer.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.deccanherald.com/content/566695/how-students-can-respond-stress.html|title=How students can respond to stress &amp; overcome it|date=25 August 2016|access-date=1 October 2016|publisher=deccanherald.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://indianexpress.com/article/cities/delhi/delhi-high-court-asks-aap-police-about-action-taken-on-bar-without-licence/|title=Delhi High Court asks AAP, police about action taken on bar without licence|date=19 January 2017|access-date=25 January 2017|publisher=indianexpress.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://indiatoday.intoday.in/story/hc-asks-aap-police-about-action-taken-on-pubs-without-licence/1/859271.html|title=HC asks AAP, Police about action taken on pubs without licence|date=17 January 2017|access-date=25 January 2017|publisher=indiatoday.intoday.in}}&lt;/ref&gt;

ਕਪੂਰ ਨੇ ਨਿਰਭਿਆ ਏਕ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਪੀੜਤ ਸਹਾਇਤਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://m.deccanherald.com/articles.php?name=http%3A%2F%2Fwww.deccanherald.com%2Fcontent%2F550371%2Falways-say-yes-opportunities.html|title='Always say yes to opportunities'|last=CP|first=Singh|date=4 June 2016|access-date=23 June 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160804112925/http://m.deccanherald.com/articles.php?name=http%3A%2F%2Fwww.deccanherald.com%2Fcontent%2F550371%2Falways-say-yes-opportunities.html|archive-date=4 August 2016|publisher=m.deccanherald.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;NN&quot;&gt;{{Cite news|url=http://newznew.com/anuja-kapur-founder-of-nirbhiya-ek-shakti-spent-an-emotional-day-with-acid-attack-survivors/|title=Anuja Kapur founder of NIRBHIYA EK SHAKTI spent an emotional day|last=CP|first=Singh|date=16 September 2015|work=|access-date=23 June 2016|publisher=newznew.com|location=|pages=|language=}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ [[ਆਗਰਾ]] ਵਿੱਚ ਪੀੜਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦੇਣ ਦੇ ਮਕਸਦ ਨਾਲ ਇੱਕ ਦਿਨ ਸ਼ੇਰੋਜ਼ ਕੈਫੇ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.internationalnewsandviews.com/anuja-kapur-founder-of-nirbhiya-ek-shakti-spent-an-emotional-day-with-acid-attack-survivors/#sthash.ZpvVR0yn.dpbs|title=Anuja Kapur founder of NIRBHIYA EK SHAKTI spent an emotional day with acid attack survivors|last=|first=|date=16 September 2015|work=|access-date=23 June 2016|publisher=internationalnewsandviews.com|location=|pages=|language=|archive-date=12 ਸਤੰਬਰ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180912024044/http://www.internationalnewsandviews.com/anuja-kapur-founder-of-nirbhiya-ek-shakti-spent-an-emotional-day-with-acid-attack-survivors/#sthash.ZpvVR0yn.dpbs|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਨਿਰਭਿਕ ਦੇ ਤਹਿਤ ਉਸਨੇ ਮਿਉਨਿਸਪਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰਕਾਰੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਕਾਉਂਸਲਿੰਗ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;BNTW&quot;&gt;{{Cite news|url=http://businessnewsthisweek.com/national/criminal-psychologist-anuja-kapur-gives-counselling-to-school-students/|title=Criminal Psychologist Anuja Kapur gives Counselling to School Students|last=|first=|date=4 November 2015|work=|access-date=23 June 2016|publisher=businessnewsthisweek.com|location=|pages=|language=|archive-date=16 ਅਗਸਤ 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160816003605/http://businessnewsthisweek.com/national/criminal-psychologist-anuja-kapur-gives-counselling-to-school-students/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://cityairnews.com/content/criminal-psychologist-anuja-kapur-gave-counselling-school-students|title=Criminal Psychologist Anuja Kapur gave Counselling to School Students|last=|first=|date=|work=|access-date=23 June 2016|publisher=cityairnews.com|location=|pages=|language=|archive-date=31 ਮਈ 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160531155506/http://www.cityairnews.com/content/criminal-psychologist-anuja-kapur-gave-counselling-school-students|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਹਮਲੇ ਦੇ ਪੀੜਤਾਂ ਲਈ ਵੀ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਉਂਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;FR&quot;&gt;{{Cite news|url=http://firstreport.in/anuja-kapur-raises-her-voice-against-acid-attack-victims/|title=Anuja Kapur Raises Her Voice against Acid Attack Victims|last=|first=|date=8 August 2014|work=|access-date=23 June 2016|publisher=firstreport.in|location=|pages=|language=}}&lt;/ref&gt;

ਕਪੂਰ 15 ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿਮਪੋਜ਼ੀਅਮ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਡਬਲਯੂਐੱਸਵੀ, ਵਿਕਟਿਮ ਸਪੋਰਟ ਆਸਟਰੇਲੀਆ, ਐਂਜਲੈਂਡਸ ਅਤੇ ਦੁਆਰਾ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਏ ਕਰਿਮਨੋਲੋਜੀ ਦੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਦੇ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ।&lt;ref name=&quot;PO&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.punjaboutlook.com/wp/mrs-anuja-kapur-attended-the-15th-international-symposium-of-the-world-society/|title=Mrs. Anuja Kapur Attended The 15th International Symposium|last=|first=|date=10 July 2015|work=|access-date=23 June 2016|publisher=Punjab Outlook|location=|pages=|language=|archive-date=4 ਮਾਰਚ 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304054907/http://www.punjaboutlook.com/wp/mrs-anuja-kapur-attended-the-15th-international-symposium-of-the-world-society/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

ਮਾਰਚ 2017 ਵਿੱਚ, ਕਪੂਰ ਨੇ ਇੱਕ 24 ਸਾਲਾ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਮਾਡਲ ਲੜਕੀ ਅਤੇ ਇੱਕ 16 ਸਾਲ ਦੀ ਨੇਪਾਲੀ ਲੜਕੀ ਦੇ ਕੇਸ ਦਾ ਬਚਾਅ ਕੀਤਾ ਜਿਸਦਾ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਵੇਸਵਾਗਮਨੀ ਵਿੱਚ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;[http://indiatoday.intoday.in/story/bombay-high-court-maharashtra-police-sex-trade-pune/1/904717.html &quot;Bombay High Court orders Maharashtra Police to trace two missing sex trade victims&quot;], ''indiatoday.intoday.in'', March 15, 2017.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Ruhi Bhasin, [http://indianexpress.com/article/cities/mumbai/mumbai-hc-orders-police-trace-missing-trafficking-victims-immediately-4570825/ &quot;Bombay HC orders police: ‘Trace missing trafficking victims immediately’&quot;], ''indianexpress.com'', March 16, 2017.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.newsx.com/national/58730-find-delhi-model-and-teen-who-claims-rape-by-more-than-100-people-orders-bombay-high-court &quot;Find Delhi model and teen who claims rape by more than 100 people, orders Bombay High Court&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181125115801/https://www.newsx.com/national/58730-find-delhi-model-and-teen-who-claims-rape-by-more-than-100-people-orders-bombay-high-court |date=2018-11-25 }}, ''newsx.com'', March 16, 2017.&lt;/ref&gt;

ਅਪ੍ਰੈਲ 2017 ਵਿੱਚ, ਕਪੂਰ ਨੇ ''ਇੰਡੀਆ ਟੂਡੇ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ'' ਨਾਲ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪੱਧਰਾਂ ਦੀ [[ਬੇਦਿਲੀ|ਉਦਾਸੀ]] ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਨਜਿੱਠਿਆ ਜਾਵੇ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;Jigyasu Joshi,[http://indiatoday.intoday.in/education/story/celebs-who-faught-depression/1/922270.html &quot;Talking about depression this World Health Day: Celebs who fought it bravely&quot;], ''indiatoday.intoday.in/'', April 6, 2017.&lt;/ref&gt;

== ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾ ==

* ਟਾਈਮ ਇੰਡੀਆ ਨਿਯੁਜ਼, 2015 ਦੁਆਰਾ ਇੰਡੀਅਨ ਆਈਕਨ ਅਵਾਰਡ&lt;ref name=&quot;TNL&quot;/&gt; 
* ਟਾਈਮ ਇੰਡੀਆ ਨਿਯੁਜ਼, 2016 ਦੁਆਰਾ ਇੰਡੀਆ ਐਕਸੀਲੈਂਸ ਅਵਾਰਡ&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://indiablooms.com/ibns_new/life-details/L/1965/anuja-kapur-scores-a-hat-trick-at-the-business-and-entertainment-global-award.html|title=Anuja Kapur scores a hat-trick at the Business and Entertainment Global Award|last=|first=|date=|work=|access-date=23 June 2016|publisher=indiablooms.com|location=|pages=|language=}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; 
* 2016 - ਕੇਐਫ ਬਿਜ਼ਨਸ ਐਂਡ ਮਨੋਰੰਜਨ ਗਲੋਬਲ ਅਵਾਰਡ ਸਰਬੋਤਮ ਅਪਰਾਧਿਕ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਸ਼੍ਰੇਣੀ&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.newkerala.com/news/2016/fullnews-73871.html|title=Anuja Kapur scores a hat-trick at the Business and Entertainment Global Award|date=7 June 2016|access-date=1 October 2016|publisher=newkerala.com}}&lt;/ref&gt; 
* 2016- ਹਰੀਸ਼ ਸੋਨੀ ਦੁਆਰਾ [[ਜੈਪੁਰ]] ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਮਹਿਲਾ ਐਕਸੀਲੈਂਸ ਅਚੀਵਰ ਐਵਾਰਡ (ਡਬਲਯੂਈਈਏ) ਵਿੱਚ ਸਰਬੋਤਮ ਅਪਰਾਧਕ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਅਵਾਰਡ&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.internationalnewsandviews.com/anuja-kapur-honoured-with-the-4th-award-in-a-row-at-women-excellence-achievers-award/#sthash.ioYbWZ0D.NQvucx1u.dpbs|title=Anuja Kapur honoured with the 4th award in a row at Women Excellence Achiever’s Award|date=27 September 2016|access-date=1 October 2016|publisher=internationalnewsandviews.com|archive-date=14 ਦਸੰਬਰ 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171214124942/http://www.internationalnewsandviews.com/anuja-kapur-honoured-with-the-4th-award-in-a-row-at-women-excellence-achievers-award/#sthash.ioYbWZ0D.NQvucx1u.dpbs|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.cityairnews.com/content/anuja-kapur-honoured-4th-award-row-women-excellence-achiever%E2%80%99s-award|title=Anuja Kapur honoured with the 4th award in a row at Women Excellence Achiever’s Award|date=27 September 2016|access-date=1 October 2016|publisher=cityairnews.com|archive-date=5 ਅਕਤੂਬਰ 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161005075749/http://www.cityairnews.com/content/anuja-kapur-honoured-4th-award-row-women-excellence-achiever%E2%80%99s-award|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; 
* ਦਿੱਲੀ ਪੁਲਿਸ, ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਦਿੱਲੀ, 2016 ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.mastylecare.org/women/anuja-kapur-ngo/|title=The Woman who is providing assistance to women victims of violence|last=|first=|date=7 March 2016|work=|access-date=23 June 2016|publisher=mastylecare.org|location=|pages=|language=|archive-date=21 ਅਪ੍ਰੈਲ 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160421122238/http://www.mastylecare.org/women/anuja-kapur-ngo/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਕਪੂਰ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਅਮਿਤ ਕਪੂਰ ਨਾਲ ਹੋਈ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਵਪਾਰੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;HS&quot;/&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਨਾਰੀ ਕਾਰਕੁਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1975]]</text>
      <sha1>i4qf1rq6ys6b0j9lpcje9iska5ztg0i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਇਸਰਾ ਹਿਰਸੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>134684</id>
    <revision>
      <id>811915</id>
      <parentid>588913</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T07:31:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811915</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8882" sha1="3h2klgzggvkfphm407dvz1zq1vxm34c" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=ਇਸਰਾ ਹਿਰਸੀ
|image=High school student speaking out against gun violence (Isra Hirsi) (cropped).jpg
|alt=
|caption=
|birth_name=
|birth_date={{birth date and age|2003|2|22}}
|birth_place=ਮਿਨੀਆਪੋਲਿਸ, [[ਮਿਨੇਸੋਟਾ]], ਯੂ.ਐਸ.
|death_date=
|death_place=
|occupation=
|known_for=ਵਾਤਾਵਰਣ ਕਾਰਕੁਨ
|movement=ਯੂਥ ਕਲਾਈਮੇਟ ਸਟਰਾਈਕ
|parents=ਇਲਹਾਨ ਓਮਾਰ&lt;br/&gt;ਅਹਿਮਦ ਅਬਦਿਸਲਾਂ ਹਿਰਸੀ
|relatives=ਸਾਹਰਾ ਨੂਰ (ਆਂਟੀ)
|awards=ਬ੍ਰਾਵਰ ਯੂਥ ਐਵਾਰਡ (2019)}}
[[ਤਸਵੀਰ:Isra_Hirsi_protesting_against_gun_violence_and_for_gun_law_reform_(cropped).jpg|thumb|2018 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦੂਕ ਦੀ ਹਿੰਸਾ]] ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਹਿਰਸੀ]]

'''ਇਸਰਾ ਹਿਰਸੀ''' (ਜਨਮ 22 ਫਰਵਰੀ, 2003) ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਕਾਰਜਕਰਤਾ ਹੈ, ਉਸਨੇ ਯੂ.ਐਸ. ਯੂਥ ਕਲਾਈਮੇਟ ਸਟਰਾਈਕ ਦੀ ਸਹਿ-ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਹਿ-ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/nation/2019/09/27/missing-message-gen-zs-climate-activism/|title=The missing message in Gen Z's climate activism|last=Hatzipanagos|first=Rachel|website=Washington Post|language=en|access-date=April 28, 2020}}&lt;/ref&gt; 2020 ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਫਾਰਚਿਊਨ'ਜ 40 ਅੰਡਰ 40 ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://fortune.com/40-under-40/2020/isra-hirsi/|title=40 under 40 Government and Politics: Isra Hirsi}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲਤਾ ==
ਹਿਰਸੀ ਦੀ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਮਿਨੀਆਪੋਲਿਸ, [[ਮਿਨੇਸੋਟਾ]] ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਯੂ.ਐਸ. ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਮਹਿਲਾ ਇਲਹਾਨ ਓਮਾਰ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.broweryouthawards.org/winner/isra-hirsi/|title=Isra Hirsi|date=September 4, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.internationalcongressofyouthvoices.com/isra-hirsi|title=Isra Hirsi|website=THE INTERNATIONAL CONGRESS OF YOUTH VOICES|language=en-US|access-date=January 21, 2020|archive-date=ਜਨਵਰੀ 11, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200111171146/https://www.internationalcongressofyouthvoices.com/isra-hirsi|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.vice.com/en_us/article/a357wp/isra-hirsi-ilhan-omar-daughter-climate-strike-profile|title=Isra Hirsi is 16, Unbothered, and Saving the Planet|last=Ettachfini|first=Leila|date=September 18, 2019|website=Vice}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਅਹਿਮਦ ਅਬਦਿਸਲਾਂ ਹਿਰਸੀ ਦੀ ਧੀ ਹੈ। 12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਉਹ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ|ਅਮਰੀਕਾ]] ਦੇ ਮਾਲ ਵਿਚ ਜਮਰ ਕਲਾਰਕ ਲਈ ਇਨਸਾਫ ਲਈ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭਾਗੀਦਾਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; ਹਿਰਸੀ ਮਿਨੀਆਪੋਲਿਸ ਸਾਉਥ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਇਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.minnpost.com/community-sketchbook/2019/09/it-helps-a-lot-with-climate-grief-student-organizers-gear-up-for-next-weeks-minnesota-youth-climate-strike/|title='It helps a lot with climate grief': Student organizers gear up for next week's Minnesota Youth Climate Strike|last=Walsh|first=Jim|date=September 13, 2019|publisher=MinnPost|access-date=January 22, 2020}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਕਲੱਬ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਲਵਾਯੂ ਦੀ ਸਰਗਰਮੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.thewrap.com/16-year-old-climate-and-racial-justice-advocate-isra-hirsi-to-be-honored-as-voice-of-the-future/|title=16-Year-Old Climate and Racial Justice Advocate Isra Hirsi to Be Honored as Voice of the Future (Video)|last=Vogel|first=Emily|date=October 23, 2019|website=TheWrap|language=en-US|access-date=January 22, 2020}}&lt;/ref&gt; 

ਹਿਰਸੀ ਨੇ 15 ਮਾਰਚ ਅਤੇ 3 ਮਈ, 2019 ਨੂੰ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ]] ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ-ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਹੜਤਾਲਾਂ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; ਉਸਨੇ ਜਨਵਰੀ 2019 ਵਿੱਚ, ਯੂ.ਐਸ. ਯੂਥ ਜਲਵਾਯੂ ਹੜਤਾਲ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.vice.com/en_us/article/a357wp/isra-hirsi-ilhan-omar-daughter-climate-strike-profile|title=Isra Hirsi Is 16, Unbothered, and Saving the Planet|last=Ettachfini|first=Leila|date=September 18, 2019|website=Vice|language=en|access-date=April 28, 2020}}&lt;/ref&gt; ਦੀ ਇੱਕ ਗਲੋਬਲ ਨੌਜਵਾਨ ਜਲਵਾਯੂ ਤਬਦੀਲੀ ਲਹਿਰ ਦੀ ਅਮਰੀਕੀ ਬਾਂਹ ਦੀ ਸਹਿ-ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.citypages.com/news/isra-hirsi-the-climate-activist/561264211|title=Isra Hirsi: The Climate Activist|author=Emily Cassel|date=September 25, 2019|publisher=City Pages|access-date=January 22, 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://grist.org/article/ilhan-omars-16-year-old-daughter-is-co-leading-the-youth-climate-strike/|title=Ilhan Omar's 16-year-old daughter is co-leading the Youth Climate Strike|author=[[Eric Holthaus]]|date=March 13, 2019|publisher=Grist|access-date=January 22, 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.teva.com/blog?postid=youth-climate-activist-isra-hirsi|title=Teva Blog &amp;#124; Ember - Unscripted and Unstoppable: Youth Climate Activist Isra Hirsi|publisher=Teva.com|access-date=January 22, 2020|archive-date=ਅਪ੍ਰੈਲ 17, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210417201728/https://www.teva.com/blog?postid=youth-climate-activist-isra-hirsi|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਇਸ ਸਮੂਹ ਦੀ ਸਹਿ-ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.essence.com/in-her-we-trust/isra-hirsi-climate-strike/|title=Isra Hirsi Wants You To Join The Climate Strike On September 20|website=Essence|language=en-US|access-date=January 22, 2020}}&lt;/ref&gt; 2019 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਬ੍ਰਾਵਰ ਯੂਥ ਐਵਾਰਡ ਵੀ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sustainablebrands.com/read/leadership/6-exceptional-young-female-activists-recognized-for-environmental-leadership|title=6 Exceptional Young, Female Activists Recognized for Environmental Leadership|date=September 16, 2019|website=Sustainable Brands|language=en|access-date=January 23, 2020}}&lt;/ref&gt; ਉਸੇ ਸਾਲ ਹਿਰਸੀ ਨੂੰ ਵਾਇਸ ਆਫ ਫਿਊਚਰ ਅਵਾਰਡ ਮਿਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt; 2020 ਵਿੱਚ ਹਿਰਸੀ ਨੂੰ ਬੀ.ਈ.ਟੀ. ਦੀ &quot;ਫਿਊਚਰ 40&quot; ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://chicagodefender.com/bet-digital-celebrates-black-excellence-with-new-original-editorial-series/|title=BET DIGITAL CELEBRATES BLACK EXCELLENCE WITH NEW ORIGINAL EDITORIAL SERIES|date=February 7, 2020|website=Chicago Defender|language=en-US|access-date=February 15, 2020}}&lt;/ref&gt;

== ਲੇਖ ==

* {{Cite web|url=https://thebulletin.org/2019/03/adults-wont-take-climate-change-seriously-so-we-the-youth-are-forced-to-strike/|title=Adults won't take climate change seriously. So we, the youth, are forced to strike.|last1=Fernands|first1=Maddy|last2=Hirsi|first2=Isra|date=March 7, 2019|website=[[Bulletin of the Atomic Scientists]]|language=en-US|last3=Coleman|first3=Haven|last4=Villaseñor|first4=Alexandria|author-link3=Haven Coleman|author-link4=Alexandria Villaseñor}}
* {{Cite web|url=https://grist.org/article/the-climate-movement-needs-more-people-like-me/|title=The climate movement needs more people like me|last=Hirsi|first=Isra|date=March 25, 2019|website=[[Grist (magazine)|Grist]]|language=en}}

== ਹਵਾਲੇ ==

&lt;references /&gt;

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 2003]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਾਤਾਵਰਣ ਕਾਰਕੁਨ]]</text>
      <sha1>3h2klgzggvkfphm407dvz1zq1vxm34c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਰੂਜ਼ ਮੁਮਤਾਜ਼</title>
    <ns>0</ns>
    <id>136875</id>
    <revision>
      <id>811908</id>
      <parentid>749486</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T03:48:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811908</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8754" sha1="nmdqvqm3qzznidgrxwwmq6pgqjzf1zx" xml:space="preserve">{{Infobox cricketer|name=Urooj Mumtaz|bat avg2=14.34|column3=[[Women's Twenty20 International|WT20I]]|catches/stumpings2=13/-|best bowling2=5/33|tenfor2=0|fivefor2=2|bowl avg2=24.38|wickets2=36|deliveries2=1,085|top score2=57|100s/50s2=0/1|runs2=502|runs3=87|matches2=38|column2=[[Women's One Day International|WODI]]|catches/stumpings1=3/-|best bowling1=1/24|tenfor1=0|fivefor1=0|bowl avg1=48.50|wickets1=2|deliveries1=198|top score1=-|100s/50s1=-|matches3=9|bat avg3=13.42|runs1=-|100s/50s4=|year=2020|date=14 May|catches/stumpings4=|best bowling4=|tenfor4=|fivefor4=|bowl avg4=|wickets4=|deliveries4=|top score4=|bat avg4=|100s/50s3=0/0|runs4=|matches4=|column4=|catches/stumpings3=3/-|best bowling3=2/14|tenfor3=0|fivefor3=0|bowl avg3=21.16|wickets3=6|deliveries3=177|top score3=26*|bat avg1=-|matches1=1|female=true|family=|odidebutdate=21 March|lasttestagainst=|lasttestyear=|lasttestdate=|testcap=20|testdebutagainst=West Indies|testdebutyear=2004|testdebutdate=15 March|onetest=yes|international=true|role=[[All-rounder]]|odidebutagainst=West Indies|bowling=[[Leg break]]|batting=Right-handed|heightm=|heightinch=|heightft=|nickname=|birth_place=[[Karachi]], [[Pakistan]]|birth_date={{Birth date and age|1985|10|01|df=yes}}|fullname=Urooj Mumtaz Khan|country=Pakistan|image=Urooj Mumtaz (1).jpg|odidebutyear=2004|odicap=36|column1=[[Women's Test|WTest]]|clubnumber1=|columns=3|clubnumber4=|year4=|club4=|clubnumber3=|year3=|club3=|clubnumber2=|year2=|club2=|year1=|lastodidate=26 May|club1=|odishirt=|lastT20Iagainst=New Zealand|lastT20Iyear=2010|lastT20Idate=10 May|T20Icap=11|T20Idebutagainst=Ireland|T20Idebutyear=2009|T20Idebutdate=25 May|lastodiagainst=Ireland|lastodiyear=2010|source=http://www.espncricinfo.com/ci/content/player/55104.html Cricinfo}}

'''ਅਰੂਜ਼ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਖ਼ਾਨ''' ({{lang-ur|عروج ممتاز}}) (ਜਨਮ 1 ਅਕਤੂਬਰ 1985) ਇੱਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਮਹਿਲਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟਿੱਪਣੀਕਾਰ, ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਹੋਸਟ, ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਡਾਕਟਰ ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.geosuper.tv/latest/3732-psl-2020-waqar-younis-urooj-mumtaz-reportedly-to-join-commentary-panel|title=PSL 2020: Waqar Younis, Urooj Mumtaz to reportedly join commentary panel|website=www.geosuper.tv}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.espncricinfo.com/ci/content/player/55104.html|title=Urooj Mumtaz|website=Cricinfo}}&lt;/ref&gt;

== ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ==
ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ 1 ਅਕਤੂਬਰ 1985 ਨੂੰ [[ਕਰਾਚੀ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਜਿਨਾਹ ਡੈਂਟਲ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ੈਫੀਲਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਰੀਸਟੋਰੇਟਿਵ ਡੈਂਟਿਸਟਰੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਐਮ.ਐਮ.ਈ.ਐਸ.ਸੀ.ਆਈ. ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dentalnewspk.com/follow-your-dream-and-be-sincere-to-yourself-and-your-profession-dr-urooj-mumtaz/|title=Follow your dream and be sincere to yourself and your profession- Dr Urooj Mumtaz|date=August 27, 2014}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹਿਲਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ ਲਈ ਇੱਕ ਆਲਰਾਊਂਡਰ ਵਜੋਂ ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਆ ਇਲੈਵਨ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਖੇਡ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਟੈਸਟ ਮੈਚ, 38 ਵਨਡੇ ਅਤੇ ਨੌਂ ਟੀ -20 ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਉਸਨੇ 10 ਮਈ 2010 ਨੂੰ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਮਹਿਲਾ ਟੀਮ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਆਈ.ਸੀ.ਸੀ. ਮਹਿਲਾ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ 2009 ਵਿੱਚ ਟੀਮ ਦੀ ਕਪਤਾਨ ਵਜੋਂ ਵੀ ਖੇਡ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://iccwomensworldcup.yahoo.net/teams-and-players/player-profile/pakistan/urooj-mumtaz.html |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2021-08-31 |archive-date=2012-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120326025352/http://iccwomensworldcup.yahoo.net/teams-and-players/player-profile/pakistan/urooj-mumtaz.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

2010 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਕ੍ਰਿਕਟ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰੂਪਾਂ ਤੋਂ ਸੰਨਿਆਸ ਲੈ ਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.dawn.com/news/1472939|title=CRICKET: LEADING FROM THE FRONT|last=Hasan|first=Shazia|date=March 31, 2019|website=DAWN.COM}}&lt;/ref&gt;

ਮਾਰਚ 2019 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਸਾਰੇ ਮਹਿਲਾ ਚੋਣ ਪੈਨਲ ਦੀ ਮੁਖੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/_/id/26313139/urooj-mumtaz-head-pcb-all-women-selection-panel|title=Urooj Mumtaz to head PCB's all-women selection panel|website=www.espncricinfo.com|language=en|access-date=2020-11-18}}&lt;/ref&gt; ਅਪ੍ਰੈਲ 2019 ਵਿੱਚ ਉਹ ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦੇ ਦੌਰੇ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਮਹਿਲਾ ਟੀਮ ਦੇ ਨਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/26512867/bismah-maroof-lead-pakistan-women-south-africa|title=Bismah Maroof to lead Pakistan women in South Africa|website=ESPN Cricinfo|access-date=13 April 2019}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2020 ਵਿੱਚ ਉਹ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਕੁਮੈਂਟੇਟਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਮਹਿਲਾ ਕੁਮੈਂਟੇਟਰ ਬਣ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bdcrictime.com/urooj-mumtaz-becomes-first-pakistan-woman-commentator-to-officiate-in-mens-odi/|title=Urooj Mumtaz becomes first Pakistan woman commentator to officiate in men's ODI|date=2020-10-31|website=BDCricTime|language=en-US|access-date=2020-11-18|archive-date=2020-12-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20201210040656/https://www.bdcrictime.com/urooj-mumtaz-becomes-first-pakistan-woman-commentator-to-officiate-in-mens-odi/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਬਾਬਵੇ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਵਨਡੇ ਦੌਰਾਨ ਹੋਇਆ ਸੀ।

== ਵਿਵਾਦ ==
ਇੱਕ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਸ਼ੋਅ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਕ੍ਰਿਕਟਰ [[ਬਾਤੂਲ ਫ਼ਾਤਿਮਾ|ਬਾਤੂਲ ਫਾਤਿਮਾ]] ਨੇ ਅਰੂਜ਼ ਮੁਮਤਾਜ ਉੱਤੇ ਨਿੱਜੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ਅਤੇ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਰੰਜਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਸਾਬਕਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕ੍ਰਿਕਟਰ [[ਸਨਾ ਮੀਰ]] ਨੂੰ 2020 ਆਈ.ਸੀ.ਸੀ. ਮਹਿਲਾ ਟੀ -20 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.geosuper.tv/latest/3477-urooj-mumtaz-clarifies-animosity-towards-sana-mir|title=Urooj Mumtaz clarifies 'animosity' towards Sana Mir|website=www.geosuper.tv|language=en-US|access-date=2020-11-18}}&lt;/ref&gt; ਹਾਲਾਂਕਿ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਨੇ ਬਾਤੂਲ ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਏ ਗਏ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੀਰ ਨੂੰ ਅਸੰਗਤ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.geo.tv/latest/269538-urooj-mumtaz|title=Urooj Mumtaz refutes allegations of axing Sana Mir over personal enmity|website=www.geo.tv|language=en-US|access-date=2020-11-18}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/_/id/28527410/poor-form-why-was-sana-mir-given-axe|title=Poor form or... why was Sana Mir given the axe?|website=www.espncricinfo.com|language=en|access-date=2020-11-18}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਮਹਿਲਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1985]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਮਹਿਲਾ ਟੈਸਟ ਕ੍ਰਿਕਟਰ]]</text>
      <sha1>nmdqvqm3qzznidgrxwwmq6pgqjzf1zx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਏਵਰਸ਼ੈੱਡਜ਼ ਸਦਰਲੈਂਡ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>144009</id>
    <revision>
      <id>811918</id>
      <parentid>616854</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T09:10:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811918</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6539" sha1="r51mqssfefio7gwlfpnbmp799t20ps5" xml:space="preserve">{{Infobox company
| name = ਏਵਰਸ਼ੈੱਡਜ਼ ਸਦਰਲੈਂਡ ਐਲਐਲਪੀ&lt;br&gt;Eversheds Sutherland LLP
| logo = Eversheds Sutherland logo.svg
| headquarters = [[London, United Kingdom]] &amp; [[Atlanta, Georgia]]
| practice_areas = General practice, commercial practice
| num_lawyers= More than 2,800 
| num_employees = 4,000 ਤੋਂ ਵੱਧ&lt;ref name=lawyerprof&gt;{{cite news|url=http://www.thelawyer.com/directory/e/Eversheds/|title=Eversheds - UK 200 results 2010|access-date=6 November 2010|publisher=The Lawyer|archive-date=4 ਦਸੰਬਰ 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20101204050028/http://www.thelawyer.com/directory/e/Eversheds|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
| date_founded = 1988 (Eversheds LLP){{listref|a}}&lt;br/&gt;1924 (Sutherland Asbill &amp; Brennan LLP)&lt;br/&gt;2017 (Eversheds Sutherland LLP)
| company_type = [[ਸੀਮਤ ਦੇਣਦਾਰੀ ਭਾਈਵਾਲੀ]]
| website = [http://www.eversheds-sutherland.com/ ਏਵਰਸ਼ੈੱਡਜ਼ ਸਦਰਲੈਂਡ]
}}
'''ਏਵਰਸ਼ੈੱਡਜ਼ ਸਦਰਲੈਂਡ''' ([[ਅੰਗਰੇਜੀ]]: Eversheds Sutherland) ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਬਹੁ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ [[ਲਾਅ ਫਰਮ]] ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ ਕਨੂੰਨ ਫਰਮਾਂ ਏਵਰਸ਼ੈੱਡਜ਼ ਐਲਐਲਪੀ ਅਤੇ ਸਦਰਲੈਂਡ ਅਸਬਿੱਲ &amp; ਬ੍ਰੇਨਨ ਐਲਐਲਪੀ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ 50 ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਕਨੂੰਨ ਅਭਿਆਸਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। [[ਯੂਰਪ]], [[ਅਫਰੀਕਾ]], [[ਏਸ਼ੀਆ]], [[ਮੱਧ ਪੂਰਬ]] ਅਤੇ [[ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ]] ਦੇ 35 ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ 74 ਦਫਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ 3,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਕੀਲ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.law.com/jsp/tal/PubArticleTAL.jsp?id=1202433980888|title=The Global 100: Most Revenue 2009|access-date=6 November 2010|publisher=American Lawyer|archive-date=11 ਅਕਤੂਬਰ 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221011235027/https://www.law.com/americanlawyer/almID/1202433980888/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; 

ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਪਾਰਕ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਕਨੂੰਨ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਅਹਿਮਤਰੀਨ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਲਾਅ ਫਰਮ ਦੇ ਅੰਦਰ ਆਟੋਮੋਟਿਵ ਉਦਯੋਗ, ਊਰਜਾ, ਵਿੱਤੀ ਸੇਵਾਵਾਂ, ਜੀਵਨ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਰੀਅਲ ਅਸਟੇਟ ਉਦਯੋਗ ਲਈ ਅੰਤਰ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗ-ਸਬੰਧਤ ਸੇਵਾ ਟੀਮਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।

== ਦਫਤਰਾਂ ==
ਫਰਮ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦਫਤਰਾਂ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਕਰਦੀ ਹੈ:
{{div col|colwidth=30em}}
* {{flagicon|ਅੰਗੋਲਾ}} [[ਲੁਆਂਡਾ]]
* {{flagicon|ਬੈਲਜੀਅਮ}} [[ਬਰੂਸਲ]]
* {{flagicon|ਚੀਨ}} [[ਹਾਂਗਕਾਂਗ]], [[ਬੀਜਿੰਗ]], [[ਸ਼ੰਘਾਈ]]
* {{flagicon|ਜਰਮਨੀ}} [[ਬਰਲਿਨ]], [[ਦੁੱਸਲਦੁਰਫ]], [[ਹਾਮਬੁਰਕ]], [[ਮਿਊਨਿਖ]]
* {{flagicon|ਇਸਤੋਨੀਆ}} [[ਤਾਲਿਨ]]
* {{flagicon|ਫ਼ਿਨਲੈਂਡ}} [[ਹੈਲਸਿੰਕੀ]], [[ਹੈਮੇਨਲਿਨਾ]], [[ਜਾਇਵਸਕੀਲਾ]], [[ਓਲੂ]], [[ਟੈਂਪੇਰੇ]], [[ਟੁਰਕੂ]]
* {{flagicon|ਫ਼ਰਾਂਸ}} [[ਪੈਰਿਸ]]
* {{flagicon|ਇਰਾਕ}} [[ਬਗਦਾਦ]], [[ਅਰਬਿਲ]]
* {{flagicon|ਆਇਰਲੈਂਡ}} [[ਡਬਲਿਨ]]
* {{flagicon|ਇਟਲੀ}} [[ਮੇਲੈਂਡ]], [[ਰੋਮ]]
* {{flagicon|ਜਾਰਡਨ}} [[ਅਮਾਨ]]
* {{flagicon|ਕਤਰ}} [[ਦੋਹਾ]]
* {{flagicon|ਲਾਤਵੀਆ}} [[ਰੀਗਾ]]
* {{flagicon|ਲਿਥੁਆਨੀਆ}} [[ਵਿਲਨੀਅਸ]]
* {{flagicon|ਲਕਸਮਬਰਗ}} [[ਲਕਸਮਬਰਗ|ਲਕਸਮਬਰਗ ਸ਼ਹਿਰ]]
* {{flagicon|ਮਾਰੀਸ਼ਸ}} [[ਪੋਰਟ ਲੁਈਸ]]
* {{flagicon|ਮੋਜ਼ੈਂਬੀਕ}} [[ਮਾਪੂਤੋ]]
* {{flagicon|ਨੀਦਰਲੈਂਡ}} [[ਐਮਸਟਰਡਮ]], [[ਰੋਟਰਡਮ]]
* {{flagicon|ਆਸਟਰੀਆ}} [[ਵਿਏਨਾ]]
* {{flagicon|ਪੋਲੈਂਡ}} [[ਵਾਰਸੋ]]
* {{flagicon|ਪੁਰਤਗਾਲ}} [[ਫਾਰੋ]], [[ਲਿਜ਼ਬਨ]], [[ਪੋਰਤੋ]]
* {{flagicon|ਰੋਮਾਨੀਆ}} [[ਬੁਕਾਰੈਸਟ]]
* {{flagicon|ਰੂਸ}} [[ਮਾਸਕੋ]], [[ਸੇਂਟ ਪੀਟਰਸਬਰਗ]]
* {{flagicon|ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ}} [[ਰਿਆਧ]]
* {{flagicon|ਸਵੀਡਨ}} [[ਸਟਾਕਹੋਮ]]
* {{flagicon|ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ}} [[ਬਰਨ]], [[ਜਿਨੇਵਾ]], [[ਜ਼ਿਊਰਿਖ]], [[ਜੁਗ]]
* {{flagicon|ਸਲੋਵਾਕੀਆ}} [[ਬ੍ਰਾਤੀਸਲਾਵਾ]]
* {{flagicon|ਸਪੇਨ}} [[ਮਾਦਰੀਦ]]
* {{flagicon|ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ}} [[ਡਰਬਨ]], [[ਜੋਹਾਨਿਸਬਰਗ]]
* {{flagicon|ਚੈੱਕ ਗਣਰਾਜ}} [[ਪਰਾਗ]]
* {{flagicon|ਟੁਨੀਸ਼ੀਆ}} [[ਤੂਨਿਸ]]
* {{flagicon|ਹੰਗਰੀ}} [[ਬੁਡਾਪੇਸਟ]]
* {{flagicon|ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ}} [[ਅਬੂ ਧਾਬੀ]], [[ਦੁਬਈ]]
* {{flagicon|ਸੰਯੁਕਤ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ}} [[ਬੈਲਫਾਸਟ]], [[ਬਰਮਿੰਘਮ]], [[ਕੈਂਬਰਿਜ]], [[ਕਾਰਡਿਫ]], [[ਐਡਿਨਬਰਗ]], [[ਇਪਸਵਿਚ]], [[ਲੀਡਜ਼]], [[ਲਿਵਰਪੂਲ]], [[ ਲੰਡਨ]], [[ਮੈਨਚੈਸਟਰ]], [[ਨਿਊਕੈਸਲ ਓਨ ਟਾਇਨ|ਨਿਊਕੈਸਲ]], [[ਨੌਟਿੰਘਮ]]
* {{flagicon|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ}} [[ਅਟਲਾਂਟਾ]], [[ਆਸਟਿਨ (ਟੈਕਸਾਸ)]], [[ਸ਼ਿਕਾਗੋ]], [[ਹਿਊਸਟਨ]], [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਿਟੀ]], [[ਸੈਕਰਾਮੈਂਟੋ]], [[ਸੈਨ ਡਿਏਗੋ]], [[ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ, ਡੀ.ਸੀ.]]
{{div col end}}

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲਾਅ ਫਰਮ]]</text>
      <sha1>r51mqssfefio7gwlfpnbmp799t20ps5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>152921</id>
    <revision>
      <id>811854</id>
      <parentid>811433</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T13:57:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Harchand Bhinder</username>
        <id>3793</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>811854</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3693" sha1="omemovdmolxya6zlmrmvgx8nqj906dz" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                     = ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ
| official_name            = ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ
| native_name_lang         = pa
| timezone1                = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|IST]]
| pushpin_map_alt          = India Punjab
| settlement_type          = Village
| pushpin_map              = India Punjab#India
| subdivision_type         = ਦੇਸ਼
| subdivision_name         = {{flag|India}}
| subdivision_type1        = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਇਲਾਕੇ|ਰਾਜ]]
| subdivision_type2        = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name1        = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| subdivision_name2        = [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੋਗਾ]]
| established_title        = &lt;!-- Established --&gt;
| parts_type               = [[ਬਲਾਕ]]
| unit_pref                = Metric
&lt;!-- ALL fields with measurements have automatic unit conversion --&gt;
&lt;!-- for references: use &lt;ref&gt;tags --&gt;| population_density_km2   = auto
| demographics_type1       = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| utc_offset               = +5:30
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 142041
| population_est           = 
| coordinates              = {{coord|30.8948305|N|75.2712388|E|display=inline,title}}
| pushpin_map_caption      = ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ
| subdivision_type3        = [[ਧਰਮਕੋਟ, ਭਾਰਤ|ਧਰਮਕੋਟ]]
| government_type          = [[ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ]]
| governing_body           = [[ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤ]]
| population_total         = 3,074
| population_as_of         = 2011
| population_note          = [[ਮਨੁੱਖੀ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ|ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ]] 1635/1439 [[ਮਰਦ|♂]]/[[ਔਰਤ|♀]]
| blank1_name_sec1         = ਡਾਕਖਾਨਾ
| website                  = {{URL|https://moga.nic.in/}}
| demographics1_info1      = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| demographics1_title1     = ਅਧਿਕਾਰਤ
}}

'''ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ''' (ਅੰਗਰੇਜੀ: [https://villageinfo.in/punjab/moga/moga/bhinder-khurd.html Bhinder Khurd]) ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਦਾ ਪਿੰਡ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Bhinder Khurd Village in Moga, Punjab {{!}} villageinfo.in |url=https://villageinfo.in/punjab/moga/moga/bhinder-khurd.html |access-date=2023-02-19 |website=villageinfo.in}}&lt;/ref&gt;ਇਹ ਪਿੰਡ 1823 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਇਸ ਦੇ ਮੁਢਲੇ ਵਸਨੀਕ ਪਿੰਡ [[ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ। ਇਹ ਪਿੰਡ [[ਧਰਮਕੋਟ]] ਤਹਿਸੀਲ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਜਦੀਕ ਪਿੰਡ [[ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਪੂਰਬੀ]], ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ, [[ਕੋਕਰੀ ਕਲਾਂ]], ਵਹਿਣੀਵਾਲ, ਦਾਇਆ, [[ਕਿਸ਼ਨਪੁਰਾ ਕਲਾਂ|ਕਿਸ਼ਨਪੁਰਾ]], ਇੰਦਰਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਲੋਹਗੜ੍ਹ ਹਨ। ਸਿਆਸਤਸਾਨ ਤੇ ਲੇਖਕ [[ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ]] ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸਨ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>omemovdmolxya6zlmrmvgx8nqj906dz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811856</id>
      <parentid>811854</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T14:19:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Harchand Bhinder</username>
        <id>3793</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>ਹਿੱਜੇ ਸਹੀ ਕੀਤੇ</comment>
      <origin>811856</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3814" sha1="d57xgvuk5n4x6u0wo48rde99pngiqx8" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                     = ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ
| official_name            = ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ
| native_name_lang         = pa
| timezone1                = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|IST]]
| pushpin_map_alt          = India Punjab
| settlement_type          = Village
| pushpin_map              = India Punjab#India
| subdivision_type         = ਦੇਸ਼
| subdivision_name         = {{flag|India}}
| subdivision_type1        = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਇਲਾਕੇ|ਰਾਜ]]
| subdivision_type2        = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name1        = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| subdivision_name2        = [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੋਗਾ]]
| established_title        = &lt;!-- Established --&gt;
| parts_type               = [[ਬਲਾਕ]]
| unit_pref                = Metric
&lt;!-- ALL fields with measurements have automatic unit conversion --&gt;
&lt;!-- for references: use &lt;ref&gt;tags --&gt;| population_density_km2   = auto
| demographics_type1       = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| utc_offset               = +5:30
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 142041
| population_est           = 
| coordinates              = {{coord|30.8948305|N|75.2712388|E|display=inline,title}}
| pushpin_map_caption      = ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ
| subdivision_type3        = [[ਧਰਮਕੋਟ, ਭਾਰਤ|ਧਰਮਕੋਟ]]
| government_type          = [[ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ]]
| governing_body           = [[ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤ]]
| population_total         = 3,074
| population_as_of         = 2011
| population_note          = [[ਮਨੁੱਖੀ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ|ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ]] 1635/1439 [[ਮਰਦ|♂]]/[[ਔਰਤ|♀]]
| blank1_name_sec1         = ਡਾਕਖਾਨਾ
| website                  = {{URL|https://moga.nic.in/}}
| demographics1_info1      = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| demographics1_title1     = ਅਧਿਕਾਰਤ
}}

'''ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ''' (ਅੰਗਰੇਜੀ: [https://villageinfo.in/punjab/moga/moga/bhinder-khurd.html Bhinder Khurd]) ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਦਾ ਪਿੰਡ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Bhinder Khurd Village in Moga, Punjab {{!}} villageinfo.in |url=https://villageinfo.in/punjab/moga/moga/bhinder-khurd.html |access-date=2023-02-19 |website=villageinfo.in}}&lt;/ref&gt;ਇਹ ਪਿੰਡ 1823 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਇਸ ਦੇ ਮੁਢਲੇ ਵਸਨੀਕ ਪਿੰਡ [[ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ। ਇਹ ਪਿੰਡ [[ਧਰਮਕੋਟ]] ਤਹਿਸੀਲ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਜਦੀਕ ਪਿੰਡ [[ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਪੂਰਬੀ]], ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ, [[ਕੋਕਰੀ ਕਲਾਂ]], ਵਹਿਣੀਵਾਲ, ਦਾਇਆ, [[ਕਿਸ਼ਨਪੁਰਾ ਕਲਾਂ|ਕਿਸ਼ਨਪੁਰਾ]], ਇੰਦਰਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਲੋਹਗੜ੍ਹ ਹਨ। ਸਿਆਸਤਸਾਨ ਤੇ ਲੇਖਕ [[ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ]] ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸਨ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਕਬੱਡੀ ਖਿਡਾਰੀ ਵੀ ਕਾਫੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਰਹੇ ਹਨ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>d57xgvuk5n4x6u0wo48rde99pngiqx8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811857</id>
      <parentid>811856</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T15:07:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>811857</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3633" sha1="4o32n50qwmohvxl14c83o9wjzfw0mjh" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                     = ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ
| official_name            = ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ
| native_name_lang         = pa
| timezone1                = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|IST]]
| pushpin_map_alt          = India Punjab
| settlement_type          = ਪਿੰਡ
| pushpin_map              = India Punjab#India
| subdivision_type         = ਦੇਸ਼
| subdivision_name         = {{flag|India}}
| subdivision_type1        = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਇਲਾਕੇ|ਰਾਜ]]
| subdivision_type2        = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name1        = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| subdivision_name2        = [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੋਗਾ]]
| established_title        = &lt;!-- Established --&gt;
| parts_type               = [[ਬਲਾਕ]]
| unit_pref                = Metric
&lt;!-- ALL fields with measurements have automatic unit conversion --&gt;
&lt;!-- for references: use &lt;ref&gt;tags --&gt;| population_density_km2   = auto
| demographics_type1       = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| utc_offset               = +5:30
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 142041
| population_est           = 
| coordinates              = {{coord|30.8948305|N|75.2712388|E|display=inline,title}}
| pushpin_map_caption      = ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ
| subdivision_type3        = [[ਧਰਮਕੋਟ, ਭਾਰਤ|ਧਰਮਕੋਟ]]
| government_type          = [[ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ]]
| governing_body           = [[ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤ]]
| population_total         = 3,074
| population_as_of         = 2011
| population_note          = [[ਮਨੁੱਖੀ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ|ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ]] 1635/1439 [[ਮਰਦ|♂]]/[[ਔਰਤ|♀]]
| blank1_name_sec1         = ਡਾਕਖਾਨਾ
| website                  = {{URL|https://moga.nic.in/}}
| demographics1_info1      = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| demographics1_title1     = ਅਧਿਕਾਰਤ
}}

'''ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ''' ([[ਅੰਗਰੇਜੀ]]: '''Bhinder Khurd''') ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਦਾ ਪਿੰਡ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Bhinder Khurd Village in Moga, Punjab {{!}} villageinfo.in |url=https://villageinfo.in/punjab/moga/moga/bhinder-khurd.html |access-date=2023-02-19 |website=villageinfo.in}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਪਿੰਡ 1823 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਇਸ ਦੇ ਮੁਢਲੇ ਵਸਨੀਕ ਪਿੰਡ [[ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ। ਇਹ ਪਿੰਡ ਧਰਮਕੋਟ ਤਹਿਸੀਲ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। 

=== ਨਜਦੀਕੀ ਪਿੰਡ ===

* [[ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਪੂਰਬੀ]]
* ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ
* [[ਕੋਕਰੀ ਕਲਾਂ]]
* ਵਹਿਣੀਵਾਲ
* ਦਾਇਆ
* [[ਕਿਸ਼ਨਪੁਰਾ ਕਲਾਂ|ਕਿਸ਼ਨਪੁਰਾ]]
* ਇੰਦਰਗੜ੍ਹ
* ਲੋਹਗੜ੍ਹ

== ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਵਿਅਕਤੀ ==

* [[ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ]] - ਲੇਖਕ/ ਸਿਆਸਤਦਾਨ

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>4o32n50qwmohvxl14c83o9wjzfw0mjh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਰਥਨਾ ਬੀਨੂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>158681</id>
    <revision>
      <id>811907</id>
      <parentid>654421</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T03:30:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811907</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15271" sha1="i5sx7h6kd9u2uvgqgyat2i56crw10p9" xml:space="preserve">
{{Infobox person
| name               = Arthana Binu
| image              = 
| image_size         = 
| caption            = 
| birth_name         = 
| birth_date         = {{Birth date and age|1995|02|22|df=y}}{{Citation needed|date=December 2022}}
| birth_place        = [[Thiruvananthapuram]], [[Kerala]], India
| education          = [[Bachelor of Journalism|Mass Communication and Video Production]]
| alma_mater         = [[Mar Ivanios College|Mar Ivanios College, Thiruvananthapuram]]
| occupation         = {{hlist|[[Actress]]|[[TV presenter]]|[[Model (person)|Model]]}}
| years_active       = 2016 – present
| parents            = [[Vijayakumar (Malayalam actor)|Vijayakumar]] (father)
}}
[[Category:Articles with hCards]]

'''ਅਰਥਨਾ ਬੀਨੂ''' (ਜਨਮ 22 ਫਰਵਰੀ 1995) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਹੈ ਜੋ ਤਾਮਿਲ, ਮਲਿਆਲਮ, ਅਤੇ ਤੇਲਗੂ ਫ਼ਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। [[ਤਿਰੂਵਨੰਤਪੁਰਮ]], [[ਕੇਰਲਾ]] ਤੋਂ ਆਉਂਦਿਆਂ, ਉਸ ਨੇ 2016 ਦੀ ਤੇਲਗੂ ਫ਼ਿਲਮ ''ਸੀਤਮਮਾ ਅੰਦਾਲੂ ਰਾਮਈਆ ਸੀਤਰਾਲੂ'' ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Chowdhary |first=Y. Sunita |date=12 January 2016 |title=Debutante Arthana in a comfort zone |url=https://www.thehindu.com/features/metroplus/Debutante-Arthana-in-a-comfort-zone/article13995947.ece |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210525110216/https://www.thehindu.com/features/metroplus/Debutante-Arthana-in-a-comfort-zone/article13995947.ece |archive-date=25 May 2021 |access-date=25 May 2021 |website=[[The Hindu]] |language=en}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ''ਮੁਧੁਗਵ'' (2016), ''ਥੋਂਡਨ'' (2017), ''ਸੇਮਾ'' (2018) ਅਤੇ ''ਕਡੈਕੁਟੀ ਸਿੰਗਮ'' (2018) ਵਰਗੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Mohandas |first=Vandana |date=18 September 2017 |title=Arthana, Lady Luck’s favourite |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/mollywood/180917/arthana-lady-lucks-favourite.html |url-status= |access-date=25 May 2021 |website=Deccan Chronicle |language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਆਰੰਭਕ ਜੀਵਨ ==
ਅਰਥਨਾ ਦਾ ਜਨਮ ਅਭਿਨੇਤਾ ਵਿਜੇਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਬੀਨੂ ਡੈਨੀਅਲ ਦੀ ਧੀ ਵਜੋਂ ਹੋਇਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜੋੜੇ ਦਾ ਤਲਾਕ ਹੋ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=kumar |first=Vineesh |date=2021-04-03 |title='അതിന്റെ പേരില്‍ പരിഭവവും പിണക്കവും ഒക്കെയുണ്ടായി. അതൊക്കെ തീര്‍ത്തു'; വിജയകുമാര്‍ {{!}} Actor Vijayakumar, Arthana binu, Kerala, Latest News, News |url=https://www.eastcoastdaily.com/2021/04/03/actor-vijayakumar-about-her-daughter-ardhana.html |access-date=2023-01-23 |website=East Coast Daily Malayalam |language=en-US }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੂਨ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ ਸਰਵੋਦਿਆ ਵਿਦਿਆਲਿਆ, ਤ੍ਰਿਵੇਂਦਰਮ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=May 2022}} ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲ ਦੀ 11ਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਮਲਿਆਲਮ ਵਿੱਚ ਟੀਵੀ ਚੈਨਲਾਂ ਵਿੱਚ ਐਂਕਰਿੰਗ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੇ ਮਾਰ ਇਵਾਨੀਓਸ ਕਾਲਜ, ਤਿਰੂਵਨੰਤਪੁਰਮ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰਕਾਰੀ, ਜਨ ਸੰਚਾਰ ਅਤੇ ਵੀਡੀਓ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਬੈਚਲਰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=K.S |first=Aravind |date=17 May 2016 |title=Treading a rough road to stardom: Arthana Binu |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/mollywood/170516/treading-a-rough-road-to-stardom-arthana-binu.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160517124907/http://www.deccanchronicle.com/entertainment/mollywood/170516/treading-a-rough-road-to-stardom-arthana-binu.html |archive-date=17 May 2016 |access-date=25 May 2021 |website=[[Deccan Chronicle]] |language=en}}&lt;/ref&gt;

ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ, ਅਰਥਨਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਇੱਕ ਮਾਡਲ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ''ਸਮਾਰਟ ਸ਼ੋ ਦੀ'' ਐਂਕਰਿੰਗ ਦੁਆਰਾ ਵਧੀ, ਇੱਕ ਮਨੋਰੰਜਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗੇਮ ਸ਼ੋਅ ਜੋ ਸ਼੍ਰੀਕੰਦਨ ਨਾਇਰ ਦੁਆਰਾ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫਲਾਵਰਜ਼ ਟੀਵੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

== ਕਰੀਅਰ ==
2015 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀਕੰਦਨ ਨਾਇਰ ਦੇ ਸਹਿ-ਹੋਸਟ ਵਜੋਂ ਫਲਾਵਰਜ਼ ਟੀਵੀ ' ਤੇ ਗੇਮ ਸ਼ੋਅ ਸਮਾਰਟ ਸ਼ੋਅ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਕੈਮਰਾ ਮੌਜੂਦਗੀ ਬਣਾਈ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=May 2022}}

ਅਰਥਨਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਅਦਾਕਾਰੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 2016 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਕਾਲਜ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਸ਼੍ਰੀਨਿਵਾਸ ਗਵੀਰੈੱਡੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਤ ਰਾਜ ਤਰੁਣ ਦੇ ਨਾਲ [[ਤੇਲੁਗੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਤੇਲਗੂ]] ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਕਾਮੇਡੀ ਫ਼ਿਲਮ ''ਸੀਤਮਮਾ ਅੰਦਾਲੂ ਰਾਮਈਆ ਸੀਤਰਾਲੂ'' (2016) ਵਿੱਚ ਸੀ। ਉਸੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਗੋਕੁਲ ਸੁਰੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ [[ਮਲਿਆਲਮ]] ਕੈਪਰ-ਕਾਮੇਡੀ ਫ਼ਿਲਮ, ''ਮੁਢੁਗਵ'' (2016) ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਲਿਆਲਮ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Sudhish |first=Navamy |date=17 May 2016 |title=I'm not your regular star kid: Arthana |url=https://www.newindianexpress.com/entertainment/malayalam/2016/may/17/Im-not-your-regular-star-kid-Arthana-904618.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210525111114/https://www.newindianexpress.com/entertainment/malayalam/2016/may/17/Im-not-your-regular-star-kid-Arthana-904618.html |archive-date=25 May 2021 |access-date=25 May 2021 |website=[[The New Indian Express]] |language=en}}&lt;/ref&gt;

ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਵਿਕਰਾਂਤ, ਸਮੂਥਿਰਕਾਨੀ ਅਤੇ [[ਸੁਨੈਣਾ|ਸੁਨੈਨਾ]] ਦੇ ਨਾਲ, ਸਮੂਥਿਰਕਾਨੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਤ ''ਥੋਂਡਨ'' (2017) ਦੁਆਰਾ ਤਮਿਲ ਫ਼ਿਲਮ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Soman |first=Deepa |date=28 April 2017 |title=Arthana turns bold in Samuthirakani’s next |url=https://m.timesofindia.com/entertainment/malayalam/movies/news/arthana-turns-bold-in-samuthirakanis-next/articleshow/58398411.cms |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190605205127/https://m.timesofindia.com/entertainment/malayalam/movies/news/arthana-turns-bold-in-samuthirakanis-next/articleshow/58398411.cms |archive-date=5 June 2019 |access-date=25 May 2021 |website=[[The Times of India]] |language=en}}&lt;/ref&gt; ''ਸੇਮਾ'' (2018) ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਥੌਂਡਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਈਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਪੰਡੀਰਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਜੀ.ਵੀ. ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਨਾਲ, 25 ਮਈ 2018 ਨੂੰ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਅਰਥਨਾ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਸਮੀਖਿਆਵਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈਆਂ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Suganth |first=M |date=9 March 2017 |title=A 'Sema' Tamil debut for Arthana Binu |url=https://m.timesofindia.com/entertainment/tamil/movies/news/a-sema-tamil-debut-for-arthana-binu/articleshow/57538856.cms |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170313092339/http://m.timesofindia.com:80/entertainment/tamil/movies/news/a-sema-tamil-debut-for-arthana-binu/articleshow/57538856.cms |archive-date=13 March 2017 |access-date=25 May 2021 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt; ਫ਼ਿਲਮ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਪੰਡੀਰਾਜ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਤਾਮਿਲ ਪਰਿਵਾਰਕ ਡਰਾਮਾ ਫ਼ਿਲਮ ''ਕਡੈਕੁਟੀ ਸਿੰਗਮ'' (2018) ਵਿੱਚ [[ਕਾਰਥੀ]] ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਅਗਲੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਉੱਦਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=7 January 2018 |title=Arthana Binu in Karthi-Pandiraj film |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/070118/arthana-binu-in-karthi-pandiraj-film.html |access-date=25 May 2021 |website=Deccan Chronicle}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Arthana's next in Kollywood is with Karthi and Pandiraj |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/malayalam/movies/news/arthanas-next-in-kollywood-is-with-karthi-and-pandiraj/articleshow/62366569.cms |access-date=25 May 2021 |website=The Times of India}}&lt;/ref&gt;

ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਉਹ ''ਸੇਲਵਾ ਸੇਕਰਨ'' ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਤ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸੁਸੇਨਥੀਰਨ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਗਈ ''ਵੇਨੀਲਾ ਕਬੱਡੀ ਕੁਜ਼ੂ 2'' ਤਮਿਲ ਐਕਸ਼ਨ ਸਪੋਰਟਸ ਡਰਾਮਾ ਫ਼ਿਲਮ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਮਹਿਲਾ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਜੋ 2009 ਦੀ ਸਫਲ ਫ਼ਿਲਮ ''ਵੇਨੀਲਾ ਕਬੱਡੀ ਕੁਜ਼ੂ'' ਦਾ ਸੀਕਵਲ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Subramanian |first=Anupama |date=22 May 2018 |title=The biggest gift was Kadai Kutty Singam: Arthana Binu |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/220518/the-biggest-gift-was-kadai-kutty-singam-arthana-binu.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180522180021/https://deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/220518/the-biggest-gift-was-kadai-kutty-singam-arthana-binu.html |archive-date=22 May 2018 |access-date=25 May 2021 |website=Deccan Chronicle |language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਫ਼ਿਲਮੋਗ੍ਰਾਫੀ ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
! style=&quot;background:#B0C4DE;&quot; |ਸਾਲ
! style=&quot;background:#B0C4DE;&quot; | ਫਿਲਮ
! style=&quot;background:#B0C4DE;&quot; | ਭੂਮਿਕਾ
! style=&quot;background:#B0C4DE;&quot; | ਭਾਸ਼ਾ(ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ)
! style=&quot;background:#B0C4DE;&quot; | ਨੋਟਸ
! style=&quot;background:#B0C4DE;&quot; | {{Abbr|Ref.|Reference}}
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 2016
| ''ਸੀਤੰਮਾ ਅੰਦਲੁ ਰਮਈਆ ਸੀਤਰਾਲੁ''
| ਸੀਤਾ ਮਹਾਲਕਸ਼ਮੀ
| ਤੇਲਗੂ
| ਤੇਲਗੂ ਡੈਬਿਊ
| &lt;ref&gt;{{Cite web |date=27 January 2016 |title=Raj Tarun made ‘Seethamma Andalua’ memorable: Arthana Binu |url=https://indianexpress.com/article/entertainment/regional/raj-tarun-made-seethamma-andalua-memorable-arthana-binu/}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''ਮੁਧੁਗਵ''
| ਗੰਗਾ
| ਮਲਿਆਲਮ
| ਮਲਿਆਲਮ ਡੈਬਿਊ
| &lt;ref&gt;{{Cite web |last=Jayaram |first=Deepika |date=17 September 2015 |title=Arthana Vijaykumar in Muthugavu |url=https://m.timesofindia.com/entertainment/malayalam/movies/news/arthana-vijaykumar-in-muthugavu/articleshow/49001050.cms |access-date=25 May 2021 |website=The Times of India}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2017
| ''ਥੌਂਡਨ''
| ਮਹਿਸ਼ਾਸੁਰਮਰ੍ਦਿਨੀ
| ਤਾਮਿਲ
| ਤਾਮਿਲ ਡੈਬਿਊ
| &lt;ref&gt;{{Cite web |last=Thomas |first=Elizabeth |date=14 June 2018 |title=Carving a niche in K’town |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/140618/carving-a-niche-in-ktown.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180614011223/https://deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/140618/carving-a-niche-in-ktown.html |archive-date=14 June 2018 |access-date=25 May 2021 |website=Deccan Chronicle |language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 2018
| ''ਸੇਮਾ''
| ਮੈਗਜਿਨੀ
| ਤਾਮਿਲ
|
| &lt;ref&gt;{{Cite web |last=Menon |first=Thinkal |date=29 June 2018 |title=I’m on the lookout for modern roles: Arthana Binu |url=https://m.timesofindia.com/entertainment/tamil/movies/news/im-on-the-lookout-for-modern-roles-arthana-binu/articleshow/64780139.cms |website=The Times of India}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''ਕਦੈਕੁਟੀ ਸਿੰਮ''
| ਆਣ੍ਡਲ ਪ੍ਰਿਯਧਰ੍ਸ਼ਿਣੀ
| ਤਾਮਿਲ
|
| &lt;ref&gt;{{Cite web |last=Mohandas |first=Vandana |date=2 January 2018 |title=Arthana to pair up with Karthi |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/mollywood/020118/arthana-to-pair-up-with-karthi.html |website=Deccan Chronicle}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;1&quot; | 2019
| ''ਵੇਨੀਲਾ ਕਬੱਡੀ ਕੁਜ਼ੂ 2''
| ਮਲਾਰ
| ਤਾਮਿਲ
|
| &lt;ref&gt;{{Cite web |last=Purushothaman |first=Kirubhakar |date=11 June 2017 |title=Sema heroine wants to ‘take it slow’ |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/110617/sema-heroine-wants-to-take-it-slow.html |website=Deccan Chronicle}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;1&quot; | 2020
| ''ਸ਼ਾਇਲੌਕ''
| ਪੁੰਕੁਝਲੀ
| ਮਲਿਆਲਮ
|
| &lt;ref&gt;{{Cite web |last=Babu |first=Bibin |date=22 January 2020 |title='ഷൈലോക്കി'ലെ പൂങ്കുഴലി; അ‍‍‍ർഥനയുടെ വിശേഷങ്ങൾ |url=https://malayalam.samayam.com/malayalam-cinema/celebrity-news/actress-arthana-binu-as-poonkuzhali-in-mammootty-starrer-shylock-movie/articleshow/73525664.cms |website=Samayam Malayalam}}&lt;/ref&gt;
|-
|}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* Arthana Binu at IMDb
* Arthana Binu on Facebook
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1997]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਤਾਮਿਲ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਤੇਲਗੂ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਲਿਆਲਮ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੇਖ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਤੋਂ ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੈ]]</text>
      <sha1>i5sx7h6kd9u2uvgqgyat2i56crw10p9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਓਯੋ ਰੂਮਜ਼</title>
    <ns>0</ns>
    <id>158689</id>
    <revision>
      <id>811926</id>
      <parentid>807084</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T11:17:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811926</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18344" sha1="qpqhv104z4m0ihudoun8qzgj4uw1erc" xml:space="preserve">

{{Infobox company
| name = ਓਯੋ
| logo = Oyorooms-branding.svg
| trading_name = ਓਯੋ ਰੂਮਜ਼&lt;br /&gt;ਓਯੋ ਹੋਟਲ ਤੇ ਹੋਮਜ਼
| type = [[ਨਿੱਜੀ ਅਦਾਰਾ|ਨਿੱਜੀ]]
| industry = [[ਪ੍ਰਾਹੁਣਾਚਾਰੀ ਤੇ ਉਦਯੋਗ|ਪ੍ਰਾਹੁਣਾਚਾਰੀ]]
| founded = {{start date and age|df=yes|2012}}&lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{cite news |title=Online short-stay accommodation venture Oravel raises funds |url=https://economictimes.indiatimes.com/small-biz/startups/online-short-stay-accommodation-venture-oravel-raises-funds/articleshow/16816800.cms |access-date=25 April 2022 |work=The Economic Times |date=15 October 2012}}&lt;/ref&gt;
| founder = [[ਰਿਤੇਸ਼ ਅਗਰਵਾਲ]]
| hq_location = [[ਗੁਰੂਗ੍ਰਾਮ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], ਭਾਰਤ
| area_served = [[ਏਸ਼ੀਆ]], [[ਯੂਰਪ]] ਅਤੇ [[ਅਮਰੀਕਾ]]
| key_people = ਰਿਤੇਸ਼ ਅਗਰਵਾਲ (ਸਮਸਥਾਪਕ ਅਤੇ ਗਰੁੱਪ ਸੀ.ਈ.ਓ)
| revenue = {{down}} {{INRConvert|4157|c}} (2021)&lt;ref name=&quot;auto1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://groww.in/ipo/oyo-ipo|title=OYO IPO - Check Issue Date, Price, Lot Size &amp; Details|website=Groww.in|access-date=27 January 2022}}&lt;/ref&gt;
| net_income = {{positive decrease}} {{INRConvert|-4102|c}} (2021)&lt;ref name=&quot;auto1&quot;/&gt;
| assets = {{down}} {{INRConvert|8751|c}} (2021)
| num_employees = 5,130 (2021)&lt;ref&gt;{{cite news |title=Employees, ex-staff of IPO-bound OYO buy around 3 crore shares |url=https://www.livemint.com/companies/news/employees-ex-staff-of-ipo-bound-oyo-buy-around-3-crore-shares-11641205535862.html |access-date=25 April 2022 |work=Mint |date=3 January 2022 |language=en}}&lt;/ref&gt;
| website = {{url|www.oyorooms.com}}
}} &lt;templatestyles src=&quot;Hlist/styles.css&quot; /&gt;
[[ਤਸਵੀਰ:The_Vintage_Hotel.jpg|thumb| ਜੋਹੋਰ, [[ਮਲੇਸ਼ੀਆ]] ਵਿਚ ਓਯੋ ਹੋਟਲ]]
'''ਓਯੋ ਰੂਮਜ਼''' ( '''OYO''' ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਟਾਈਲਾਈਜ਼ਡ), ਜਿਸ ਨੂੰਓਯੋ '''ਹੋਟਲ ਅਤੇ ਹੋਮਜ਼''' ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਲੀਜ਼ 'ਤੇ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਫਰੈਂਚਾਈਜ਼ਡ ਹੋਟਲਾਂ, ਘਰਾਂ ਅਤੇ ਰਹਿਣ ਦੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਦੀ ਇਕ ਭਾਰਤੀ ਬਹੁ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਰਾਹੁਣਚਾਰੀ ਲੜੀ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.moneycontrol.com/news/business/oyo-says-it-is-worlds-3rd-largest-hotel-chain-by-room-count-4191531.html|title=With 8.5 lakh rooms, Oyo claims third spot globally|last=Sahay|first=Priyanka|date=10 July 2019|work=Moneycontrol|access-date=25 April 2022|language=en}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.financialexpress.com/industry/sme/how-oyo-became-indias-3rd-best-company-to-work-for-in-just-6-years/1540659/|title=How OYO became India's 3rd best company to work for in just 6 years|last=Soni|first=Sandeep|date=7 April 2019|work=Financial Express|access-date=25 April 2022|language=en}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://economictimes.indiatimes.com/small-biz/startups/newsbuzz/have-become-the-second-largest-hotel-group-in-china-oyo/articleshow/69445392.cms|title=Oyo Hotels: Have become the second-largest hotel group in China: Oyo|last=Gooptu|first=Biswarup|date=22 May 2019|work=The Economic Times|access-date=25 April 2022}}&lt;/ref&gt; ਰਿਤੇਸ਼ ਅਗਰਵਾਲ ਦੁਆਰਾ 2012 ਵਿਚ ਸਥਾਪਿਤ, ਓਯੋ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਜਟ ਹੋਟਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ।  ਜਨਵਰੀ 2020 ਤਕ, ਇਸ ਕੋਲ 80 ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ 800 ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ 43,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਪਤੀਆਂ ਅਤੇ 1 ਮਿਲੀਅਨ ਕਮਰੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ &lt;ref&gt;{{Cite magazine|last=Kaushik|first=Manu|date=8 March 2020|title=Mystery of the Oyo Rooms|url=https://www.businesstoday.in/magazine/cover-story/story/mystery-of-the-oyo-rooms-ritesh-agarwal-investors-business-model-250370-2020-02-18|magazine=Business Today|access-date=25 April 2022}}&lt;/ref&gt; ਭਾਰਤ, ਮਲੇਸ਼ੀਆ, &lt;ref&gt;{{Cite web |last=-Mishra |first=Aparna |date=12 January 2016 |title=OYO Rooms Goes International; Launches in Malaysia |url=https://inc42.com/flash-feed/oyo-rooms-launches-operations-in-malaysia/ |access-date=25 April 2022 |website=Inc42}}&lt;/ref&gt; ਯੂਏਈ, ਨੇਪਾਲ, &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.business-standard.com/article/companies/oyo-expands-international-presence-with-hotel-launch-in-nepal-117042700475_1.html|title=OYO expands international presence with hotel launch in Nepal|last=PTI|date=27 April 2017|work=[[Business Standard]]|access-date=25 April 2022}}&lt;/ref&gt; ਚੀਨ, ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ, ਮੈਕਸੀਕੋ, ਯੂਕੇ, ਫਿਲੀਪੀਨਜ਼, &lt;ref&gt;{{Cite web |date=30 January 2019 |title=OYO Launches in the Philippines, Invests $50 Million |url=https://techpilipinas.com/oyo-launches-philippines/ |access-date=20 January 2022 |website=Tech Pilipinas |language=en-us}}&lt;/ref&gt; ਜਾਪਾਨ, &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://economictimes.indiatimes.com/small-biz/startups/newsbuzz/oyo-commences-hotel-operations-in-japan/articleshow/68716847.cms|title=OYO commences hotel operations in Japan {{!}} OYO Hotels|last=Gooptu|first=Biswarup|date=4 April 2019|work=The Economic Times|access-date=25 April 2022|last2=Chaturvedi|first2=Anumeha}}&lt;/ref&gt; ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ, ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ, &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.dailymirror.lk/article/OYO-expands-international-presence-entering-Sri-Lanka-159788.html|title=OYO expands international presence entering Sri Lanka|date=14 December 2018|work=[[Daily Mirror]]|access-date=25 April 2022|language=English}}&lt;/ref&gt; ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ, ਵੀਅਤਨਾਮ, ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਆਦਿ ਵਿਚ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web |date=19 June 2019 |title=Hotel Unicorn Oyo Plots $300 Million Push into the U.S. Market |url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2019-06-19/hotel-unicorn-oyo-plots-300-million-push-into-the-u-s-market |access-date=25 April 2022 |website=[[Bloomberg L.P]]}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite magazine|last=Chaudhary|first=Deepti|date=2 March 2018|title=More room at the top|url=https://www.fortuneindia.com/venture/more-room-at-the-top/101637|magazine=[[Fortune (magazine)|Fortune]]|access-date=25 April 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.ndtv.com/people/at-21-hes-the-mind-behind-multi-million-dollar-start-up-oyo-1204353|title=At 21, He's the Mind Behind Multi-Million Dollar Start-Up OYO|last=Jog|first=Natasha|date=6 August 2015|work=NDTV|access-date=25 April 2022|last2=Singh|first2=Abhishek}}&lt;/ref&gt;

== ਵਿੱਤੀ ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!ਸਾਲ
! ਮਾਲੀਆ (ਕਰੋੜਾਂ ਵਿੱਚ)
! ਲਾਭ/ਨੁਕਸਾਨ (ਕਰੋੜਾਂ ਵਿੱਚ)
! ਸਰੋਤ
|-
| ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2019
|{{IncreasePositive}}&lt;/img&gt; 6,329 ਹੈ
|{{Loss}}&lt;/img&gt; {{Color|red|-2,364}}
| rowspan=&quot;3&quot; | &lt;ref&gt;{{Cite web|title=|url=https://www.icicisecurities.com/Upload/ArticleAttachments/Oravel%20Stays%20Limited%20DRHP.pdf|access-date=2023-03-22|archive-date=2023-03-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20230322154617/https://www.icicisecurities.com/Upload/ArticleAttachments/Oravel%20Stays%20Limited%20DRHP.pdf|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
|-
| ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2020
|{{IncreasePositive}}&lt;/img&gt; 13,168 ਹੈ
|{{Loss}}&lt;/img&gt; {{Color|red|-13,122}}
|-
| ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2021
|{{Loss}}&lt;/img&gt; 3961
|{{IncreasePositive}}&lt;/img&gt; {{Color|red|-3,943}}
|-
| ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2022
|{{IncreasePositive}}&lt;/img&gt; 4781
|{{IncreasePositive}}&lt;/img&gt; {{Color|red|-1,940}}
| &lt;ref&gt;{{Cite web |last=Manchanda |first=Harsh Upadhyay &amp; Kunal |date=2022-09-20 |title=Decoding Oyo's financial health in FY22 |url=https://entrackr.com/2022/09/decoding-oyos-financial-health-in-fy22/ |access-date=2022-10-05 |website=Entrackr |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
|}

== ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਅਤੇ ਭਾਈਵਾਲੀ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Hooters_Casino_(7823234654).jpg|thumb| 2019 ਵਿਚ,ਓਯੋ ਨੇ ਲਾਸ ਵੇਗਾਸ ਪੱਟੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੂਟਰਸ ਕੈਸੀਨੋ ਹੋਟਲ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ।]]

== ਉਤਪਾਦ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ==
ਓਯੋ ਰੂਮਜ਼ ਵਿਚ ਇਕ ਮਲਟੀ-ਬ੍ਰਾਂਡ ਪਹੁੰਚ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

* '''ਓਯੋ''' '''ਟਾਊਨਹਾਊਸ''', ਜਿਸ ਨੂੰ ਨੇਬਰਹੁੱਡ ਹੋਟਲ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਮਿਡਸਕੇਲ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://economictimes.indiatimes.com/small-biz/startups/oyo-launches-oyo-townhouse/articleshow/56756602.cms|title=Budget hotel chain OYO launches OYO Townhouse|last=Chaturvedi|first=Anumeha|date=24 January 2017|work=The Economic Times|access-date=11 April 2021}}&lt;/ref&gt;
* '''ਓਯੋ''' '''ਹੋਮ''', ਜਿਸਦਾ ਓਯੋ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਘਰ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਸਿਸਟਮ ਸੀ ਜੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਘਰਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਓਯੋ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://qz.com/1077354/oyo-rooms-wants-to-build-an-airbnb-for-india-that-does-more-than-what-airbnb-does/|title=In trying to be the Indian Airbnb, OYO may be turning too cumbersome|last=Bhattacharya|first=Ananya|date=21 September 2017|work=[[Quartz Media]]|access-date=22 ਮਾਰਚ 2023|archive-date=27 ਨਵੰਬਰ 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221127025950/https://qz.com/1077354/oyo-rooms-wants-to-build-an-airbnb-for-india-that-does-more-than-what-airbnb-does|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.oyorooms.com/officialoyoblog/2017/09/15/oyo-home-unlocking-and-managing-homes-to-create-high-quality-spaces-for-our-guests-2|title=Unlocking Homes for Great Holiday Experiences|date=15 September 2017|work=OYO Rooms}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਗਸਤ 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
* '''ਓਯੋ''' '''ਵੈਕੇਸ਼ਨ ਹੋਮਜ਼,''' ਜੋ ਕਿ ਛੁੱਟੀਆਂ ਦੇ ਰੈਂਟਲ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਬ੍ਰਾਂਡਾਂ ਬੇਲਵਿਲਾ, &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://techcrunch.com/2019/05/01/airbnb-backed-oyo-moves-into-europe-acquires-leisure-from-axel-springer-for-415m/|title=Airbnb-backed OYO moves into Europe, buys Leisure Group from Axel Springer for $415M|last=Lunden|first=Ingrid|date=1 May 2019|work=[[TechCrunch]]|access-date=11 April 2021}}&lt;/ref&gt; ਡੈਨਲੈਂਡ, &lt;ref name=&quot;ET2019&quot;&gt;{{Cite news|url=https://economictimes.indiatimes.com/small-biz/startups/newsbuzz/oyo-to-acquire-amsterdam-based-vacation-rental-company-leisure-group/articleshow/69129470.cms|title=OYO plans ₹1,400-cr. expansion|last=Chaturvedi|first=Anumeha|date=2 May 2019|work=[[The Economic Times]]|access-date=26 March 2020}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਡੈਨ ਸੈਂਟਰ, &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://techcrunch.com/2019/08/14/oyo-vacation-rental-europe/|title=Oyo to invest $335M in vacation rental business in Europe push|last=Singh|first=Manish|date=14 August 2019|work=[[TechCrunch]]|access-date=11 April 2021}}&lt;/ref&gt; ਜਰਮਨੀ-ਅਧਾਰਤ ਟਰੌਮ-ਫੇਰੀਨਵੋਹਨੁਗੇਨ ਦੇ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਤੀਜੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਛੁੱਟੀਆਂ ਵਾਲੇ ਘਰ ਬ੍ਰਾਂਡ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਕਰਦਾ ਹੈ।
* '''ਸਿਲਵਰਕੀ''', ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਾਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਵਪਾਰਕ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://economictimes.indiatimes.com/small-biz/startups/newsbuzz/oyo-to-scale-up-its-silverkey-hotels-portfolio-to-19-cities-across-india/articleshow/68698845.cms|title=OYO Rooms: OYO to scale up its SilverKey hotels portfolio to 19 cities across India|last=Gooptu|first=Biswarup|date=3 April 2019|work=The Economic Times|access-date=11 April 2021}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.business-standard.com/article/companies/oyo-plans-big-focus-on-serviced-apartments-for-corporate-clients-118041800353_1.html|title=OYO plans big focus on serviced apartments for corporate clients|last=Modi|first=Ajay|date=18 April 2018|work=[[Business Standard]]|access-date=11 April 2021}}&lt;/ref&gt;
* '''ਕੈਪੀਟਲ ਓ''' ਹੋਟਲ ਬੁਕਿੰਗ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.arabianbusiness.com/travel-hospitality/423960-indias-oyo-launches-capital-o-hotels-in-the-uae|title=India's Oyo launches Capital O hotels in the UAE|date=16 July 2019|work=[[Arabian Business]]|access-date=11 April 2021}}&lt;/ref&gt;
* '''ਪੈਲੇਟ''', ਇੱਕ ਉਪਰਲੇ-ਅੰਤ ਦੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਰਿਜ਼ੋਰਟ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/business/india-business/oyo-forays-into-leisure-segment-with-palette-resorts/articleshow/65607782.cms|title=Oyo forays into leisure segment with Palette Resorts|date=30 August 2018|work=[[The Times of India]]|access-date=26 April 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://economictimes.indiatimes.com/small-biz/startups/newsbuzz/oyo-forays-into-upper-end-leisure-resorts-category-launches-palette-resorts/articleshow/65607265.cms|title=OYO forays into upper-end leisure resorts category; launches Palette Resorts|last=Chaturvedi|first=Anumeha|date=30 August 2018|work=The Economic Times|access-date=25 April 2022}}&lt;/ref&gt;
* '''ਕੁਲੈਕਸ਼ਨ O''' ਵਪਾਰਕ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬੁਕਿੰਗ ਅਤੇ ਕਿਰਾਏ ਦੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.deccanchronicle.com/nation/current-affairs/130319/oyo-woos-biz-travellers-with-collection-o-ups-investment.html|title=OYO woos biz travellers with Collection O; ups investment|date=13 March 2019|work=[[Deccan Chronicle]]|access-date=25 April 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.aninews.in/news/business/oyos-collection-o-hotels-reaches-milestone-175-buildings-in-3-months20190713124833/|title=OYO's Collection O Hotels reaches milestone 175 buildings in 3 months|date=13 July 2019|work=[[Asian News International]]|access-date=25 April 2022}}&lt;/ref&gt;
* '''ਓਯੋ ਜੀਵਨ''' ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thenewsminute.com/article/why-oyo-life-betting-big-co-living-market-india-101514|title=Why OYO Life is betting big on the co-living market in India|date=9 May 2019|work=[[The News Minute]]|access-date=25 April 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://economictimes.indiatimes.com/small-biz/startups/newsbuzz/oyo-looks-to-enter-student-housing-and-co-working-to-expand-co-living-segments/articleshow/69172676.cms|title=Oyo Hotels: Oyo looks to enter student housing and co-working, to expand co-living segments|last=Khan|first=Sobia|date=6 May 2019|work=The Economic Times|access-date=25 April 2022}}&lt;/ref&gt;
* '''ਯੋ!''' '''ਮਦਦ ਕਰੋ''' ਇੱਕ ਸਵੈ-ਸਹਾਇਤਾ ਸਾਧਨ ਹੈ ਜੋ ਚੈੱਕ-ਇਨ, ਚੈੱਕ-ਆਊਟ, ਅਤੇ ਭੁਗਤਾਨਾਂ ਲਈ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://cio.economictimes.indiatimes.com/news/strategy-and-management/yo-help-comes-to-oyo-rooms-rescue/77604206|title=Yo! Help comes to Oyo's rescue|date=18 August 2020|work=[[The Economic Times]]|access-date=26 August 2020}}&lt;/ref&gt;
* '''ਓਯੋ''' '''360''' ਓਯੋ 'ਤੇ ਤੁਹਾਡੀ ਜਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸਵੈ-ਆਨਬੋਰਡਿੰਗ ਟੂਲ ਹੈ। ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਛੋਟੇ ਹੋਟਲਾਂ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤੇਜ਼ ਟ੍ਰੈਕ ਆਨਬੋਰਡਿੰਗ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਲਈ ਸਹੂਲਤ ਦੇਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=OYO launches self-onboarding tool for small hotels, home-owners |url=https://www.outlookindia.com/newsscroll/oyo-launches-selfonboarding-tool-for-small-hotels-homeowners/2151799 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20220106091129/https://www.outlookindia.com/newsscroll/oyo-launches-selfonboarding-tool-for-small-hotels-homeowners/2151799 |archive-date=6 January 2022 |access-date=6 January 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.moneycontrol.com/news/business/oyo-launches-self-onboarding-tool-for-small-hotels-home-owners-7416481.html|title=OYO Launches Self-onboarding Tool For Small Hotels, Home-owners|last=PTI|date=1 September 2021|work=Moneycontrol.com|access-date=27 January 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/oyo-launches-self-onboarding-tool-for-small-hotels-home-owners/articleshow/85829645.cms|title=OYO launches self-onboarding tool for small hotels, home-owners|last=PTI|date=1 September 2021|work=[[The Times of India]]|access-date=27 January 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.financialexpress.com/lifestyle/oyo-launches-self-onboarding-tool-for-small-hotels-home-owners/2321920/|title=OYO launches self-onboarding tool for small hotels, home-owners|last=PTI|date=1 September 2021|work=[[Financial Express (India)|Financial Express]]|access-date=27 January 2022}}&lt;/ref&gt;

*  Hotels portal

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਟਲ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਬਰੈਂਡ]]</text>
      <sha1>qpqhv104z4m0ihudoun8qzgj4uw1erc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਲਿਕ ਕਾਫੂਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>158858</id>
    <revision>
      <id>811894</id>
      <parentid>655151</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T01:50:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>156</id>
      </contributor>
      <comment>Removing [[:c:File:The_last_act_of_Malik_Naib_Kafur,_A.D._1316.jpg|The_last_act_of_Malik_Naib_Kafur,_A.D._1316.jpg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Abzeronow|Abzeronow]] because: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files in Category:Harry M</comment>
      <origin>811894</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8275" sha1="49o6xr79ceqp5b7hc7atms8g9m27hhs" xml:space="preserve">{{Infobox military person
| name          = ਮਲਿਕ ਕਾਫੂਰ
| image         =
| caption       = ''ਮਲਿਕ ਨਾਇਬ ਕਾਫੂਰ, 1316 ਈ.''
| birth_date    =
| birth_place   =
| death_date    = ਫਰਵਰੀ 1316
| death_place   = [[ਦਿੱਲੀ]]
| resting_place =
| allegiance    = [[ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ]]
| other_name   = ਤਾਜ ਅਲ-ਦੀਨ 'ਇਜ਼ਜ਼ ਅਲ-ਦਾਵਲਾ, ਮਲਿਕ ਨਾਇਬ, ਹਜ਼ਾਰ-ਦੀਨਾਰੀ, ਅਲ-ਅਲਫੀ{{sfn|S. Digby|1990|p=419}}
| rank          = ''ਨਵਾਬ'' ([[ਵਾਇਸਰਾਏ]])
| religion      = [[ਇਸਲਾਮ]]
| battles       = {{plainlist|
* ਮੰਗੋਲ ਹਮਲਾ (1306)
* ਦੇਵਗਿਰੀ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ (1308)
* ਵਾਰੰਗਲ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ (1310)
* ਦਵਾਰਸਮੁਦਰ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ (1311)
* ਪੰਡਿਆ ਰਾਜ ਦੇ ਛਾਪੇ (1311)
}}
}}
'''ਮਲਿਕ ਕਾਫੂਰ''' (ਮੌਤ 1316), '''ਤਾਜ ਅਲ-ਦੀਨ ਇਜ਼ ਅਲ-ਦਾਵਲਾ''' ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, [[ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ]] ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ [[ਅਲਾਉੱਦੀਨ ਖ਼ਿਲਜੀ|ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਲਜੀ]] ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਗੁਲਾਮ-ਜਨਰਲ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਅਲਾਉਦੀਨ ਦੇ ਜਰਨੈਲ ਨੁਸਰਤ ਖਾਨ ਨੇ 1299 ਦੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਫੜ ਲਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 1300 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।

ਅਲਾਉਦੀਨ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਵਜੋਂ, ਕਾਫ਼ੂਰ ਨੇ 1306 ਵਿੱਚ ਮੰਗੋਲ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਯਾਦਵਾਂ (1308), ਕਾਕਤੀਆਂ (1310), ਹੋਇਸਾਲਸ (1311) ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਪਾਂਡਿਆ (1311)। ਇਹਨਾਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਤੋਂ, ਉਸਨੇ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖਜ਼ਾਨੇ, ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਾਥੀ ਅਤੇ ਘੋੜੇ ਵਾਪਸ ਲਿਆਏ।

1313 ਤੋਂ 1315 ਤੱਕ, ਕਾਫੂਰ ਨੇ ਅਲਾਉਦੀਨ ਦੇ ਦੇਵਗਿਰੀ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਜਦੋਂ ਅਲਾਉਦੀਨ 1315 ਵਿੱਚ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਕਾਫੂਰ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ [[ਨਵਾਬ]] ([[ਵਾਇਸਰਾਏ]]) ਵਜੋਂ ਸੱਤਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਅਲਾਉਦੀਨ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਅਲਾਉਦੀਨ ਦੇ ਨਾਬਾਲਗ ਪੁੱਤਰ, [[ਸ਼ਿਹਾਬੁਦੀਨ ਓਮਾਰ ਖ਼ਿਲਜੀ|ਸ਼ਿਹਾਬੂਦੀਨ ਓਮਾਰ]] ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਠਪੁਤਲੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਕੇ ਕੰਟਰੋਲ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਅਲਾਉਦੀਨ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਬਾਡੀਗਾਰਡਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਕਾਫੂਰ ਦੀ ਰਾਜਸੱਤਾ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਚੱਲੀ। ਅਲਾਉਦੀਨ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ [[ਕੁਤੁਬ ਉੱਦ-ਦੀਨ ਮੁਬਾਰਕ ਸ਼ਾਹ ਖ਼ਿਲਜੀ|ਮੁਬਾਰਕ ਸ਼ਾਹ]] ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਰੀਜੈਂਟ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਹੀ ਸੱਤਾ ਹਥਿਆ ਲਈ।

== ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ==
2018 ਦੀ [[ਬਾਲੀਵੁੱਡ]] ਫਿਲਮ ''[[ਪਦਮਾਵਤੀ (ਫ਼ਿਲਮ)|ਪਦਮਾਵਤ]]'' ਵਿੱਚ, ਮਲਿਕ ਕਾਫੂਰ ਨੂੰ ਜਿਮ ਸਰਬ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist|30em}}

=== ਬਿਬਲੀਓਗ੍ਰਾਫੀ ===
{{ref begin}}
* {{cite book |author=Abraham Eraly |author-link=Abraham Eraly |title=The Age of Wrath: A History of the Delhi Sultanate |url=https://books.google.com/books?id=vyEoAwAAQBAJ&amp;pg=PT178 |year=2015 |publisher=Penguin Books |isbn=978-93-5118-658-8 |page=178 }}
* {{cite book |author=Banarsi Prasad Saksena |author-link=Banarsi Prasad Saksena |chapter=The Khaljis: Alauddin Khalji |editor=Mohammad Habib and Khaliq Ahmad Nizami |title=A Comprehensive History of India: The Delhi Sultanat (A.D. 1206-1526) |volume=5 |edition=Second |year=1992 |orig-year=1970 |publisher=The Indian History Congress / People's Publishing House |url=https://books.google.com/books?id=_9cmAQAAMAAJ |oclc=31870180 }}
* {{cite book |author=Carole Boyce Davies |author-link=Carole Boyce Davies |title=Encyclopedia of the African diaspora: origins, experiences, and culture |url=https://books.google.com/books?id=skEOAQAAMAAJ |year=2007 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-85109-700-5 }}
* {{cite book |author1=[[Hermann Kulke]]|author2=[[Dietmar Rothermund]]|title=A History of India |url=https://books.google.com/books?id=V0GEtXp-GsUC&amp;pg=PA160 |year=1998 |publisher=Psychology Press |isbn=978-0-415-15482-6 }}
* {{cite book |author=I. H. Siddiqui |editor1=C. E. Bosworth |editor-link=Clifford Edmund Bosworth |editor2= E. van Donzel |editor3= Charles Pellat |editor3-link=Charles Pellat |title=The Encyclopaedia of Islam |edition=New |volume=Supplement |url=https://books.google.com/books?id=95Q3AAAAIAAJ&amp;pg=PA105 |year=1980 |publisher=E. J. Brill |location=Leiden |isbn=90-04-06167-3 }}
* {{cite book |author=Iqtidar Alam Khan |url=https://books.google.com/books?id=iGSKTttoa3IC&amp;pg=PR17 |title=Historical Dictionary of Medieval India |publisher=Scarecrow |year=2008 |isbn=9780810864016 }}
* {{cite book |author=Kishori Saran Lal |author-link=K. S. Lal |title=History of the Khaljis (1290-1320) |year=1950 |publisher=The Indian Press |location=Allahabad |url=https://books.google.com/books?id=2XXqAQAACAAJ |oclc=685167335 }}
* {{cite book |author=Peter Jackson |author-link=Peter Jackson (historian) |title=The Delhi Sultanate: A Political and Military History |url=https://books.google.com/books?id=lt2tqOpVRKgC&amp;pg=PA221 |year=2003 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-54329-3 }}
* {{cite book |author1=R. Vanita |author2=S. Kidwai |title=Same-Sex Love in India: Readings in Indian Literature |url=https://books.google.com/books?id=VbvIDAAAQBAJ&amp;pg=PA132 |year=2000 |publisher=Springer |isbn=978-1-137-05480-7 }}
* {{cite book |author=Romila Thapar |author-link=Romila Thapar |title=A History of India |url=https://books.google.com/books?id=1Y02AiEu1kcC&amp;pg=PT342 |year=1990 |publisher=Penguin Books |isbn=978-0-14-194976-5 }}
* {{cite book |author=S. Digby |chapter=Kāfūr, Malik |editor1=E. Van Donzel |editor2=B. Lewis |editor3=Charles Pellat |title=Encyclopaedia of Islam |edition=2 |year=1990 |publisher=Brill |location=Vol. 4, Iran–Kha |isbn=90-04-05745-5 |page=419 }}
* {{cite book |editor1=S. R. Bakshi |editor2=Suresh K. Sharma |title=Delhi through ages |volume=1 |url=https://books.google.com/books?id=8SFuAAAAMAAJ |year=1995 |publisher=Anmol |isbn=978-81-7488-138-0 }}
* {{cite book |author=Shanti Sadiq Ali |title=The African Dispersal in the Deccan: From Medieval to Modern Times |url=https://books.google.com/books?id=-3CPc22nMqIC&amp;pg=PA35 |year=1996 |publisher=Orient Blackswan |isbn=978-81-250-0485-1 }}
* {{cite book |author=Wendy Doniger |author-link=Wendy Doniger |title=The Hindus: An Alternative History |url=https://books.google.com/books?id=aoiwqK8D_7AC&amp;pg=PT420 |year=2009 |publisher=Penguin |isbn=978-1-101-02870-4 }}
{{ref end}}

[[Category:ਮੌਤ 1316]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਲਾਉੱਦੀਨ ਖ਼ਿਲਜੀ]]</text>
      <sha1>49o6xr79ceqp5b7hc7atms8g9m27hhs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਜੈ ਮੰਡਲ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>169213</id>
    <revision>
      <id>811893</id>
      <parentid>727772</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T01:27:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811893</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4425" sha1="j8woqv947m5xw70u6x1gu84ezd093u6" xml:space="preserve">
{{Infobox cricketer|name=ਅਜੈ ਮੰਡਲ|image=|country=India|full_name=ਅਜੈ ਯਾਦਵ ਮੰਡਲ|birth_date={{birth date and age|1996|2|25|df=yes}}|birth_place=[[ਦੁਰਗ]], [[ਛਤੀਸਗੜ੍ਹ]], ਭਾਰਤ|death_date=|death_place=|nickname=|batting=ਖੱਬੇ-ਹੱਥ|bowling=ਧੀਮੀ ਖੱਬੇ-ਹੱਥ|role=|club1=[[ਛਤੀਸਗੜ੍ਹ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਛਤੀਸਗੜ੍ਹ]]|year1=2016–ਵਰਤਮਾਨ|clubnumber1=|club2=[[ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]]|year2=2022–ਵਰਤਮਾਨ|clubnumber2=|date=6 ਅਕਤੂਬਰ 2016|source=http://www.espncricinfo.com/ci/content/player/1059570.html ESPNcricinfo}}

'''ਅਜੈ ਯਾਦਵ ਮੰਡਲ''' ਦਾ ਜਨਮ 25 ਫਰਵਰੀ 1996 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ। &lt;ref name=&quot;Bio&quot;&gt;{{Cite web |title=Ajay Mandal |url=http://www.espncricinfo.com/ci/content/player/1059570.html |access-date=6 October 2016 |website=ESPN Cricinfo}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ [[ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ]] ਲਈ 6 ਅਕਤੂਬਰ 2016 ਨੂੰ 2016-17 [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ [[ਪਹਿਲਾ ਦਰਜਾ ਕ੍ਰਿਕਟ|ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ]] ਦੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। &lt;ref name=&quot;FC&quot;&gt;{{Cite web |title=Ranji Trophy, Group C: Chhattisgarh v Tripura at Ranchi, Oct 6-9, 2016 |url=http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1053481.html |access-date=6 October 2016 |website=ESPN Cricinfo}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 29 ਜਨਵਰੀ 2017 ਨੂੰ 2016-17 ਇੰਟਰ ਸਟੇਟ ਟਵੰਟੀ-20 ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਲਈ ਆਪਣਾ [[ਟਵੰਟੀ ਟਵੰਟੀ|ਟਵੰਟੀ20]] ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ। &lt;ref name=&quot;T20&quot;&gt;{{Cite web |title=Inter State Twenty-20 Tournament, Central Zone: Chhattisgarh v Uttar Pradesh at Jaipur, Jan 29, 2017 |url=http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1079283.html |access-date=29 January 2017 |website=ESPN Cricinfo}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 30 ਸਤੰਬਰ 2018 ਨੂੰ 2018-19 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ [[ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ]] ਲਈ ਆਪਣਾ [[ਏ ਦਰਜਾ ਕ੍ਰਿਕਟ|ਲਿਸਟ ਏ]] ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ। &lt;ref name=&quot;LA&quot;&gt;{{Cite web |title=Elite, Group B, Vijay Hazare Trophy at Delhi, Sep 30 2018 |url=http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1156837.html |access-date=30 September 2018 |website=ESPN Cricinfo}}&lt;/ref&gt;

2023 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਲਈ ਅਜੇ ਮੰਡਲ ਨੇ ਡੋਨਕਾਸਟਰ ਟਾਊਨ ਕ੍ਰਿਕੇਟ ਕਲੱਬ &lt;ref&gt;{{Cite web |last=Andy |date=2022-09-13 |title=Welcome Ajay Mandal |url=https://doncastertowncricketclub.co.uk/welcome-ajay-mandal/ |access-date=2022-09-13 |website=Doncaster Town Cricket Club |language=en-US }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੂਨ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਲਈ ਆਪਣੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪ੍ਰੋ ਵਜੋਂ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ ਹਨ।

== ਆਈਪੀਐਲ ਕਰੀਅਰ ==
ਅਜੈ ਮੰਡਲ ਨੂੰ ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼ ਨੇ ਆਈਪੀਐਲ 2023 ਐਡੀਸ਼ਨ ਲਈ ਇੱਕ ਆਲਰਾਊਂਡਰ ਬੱਲੇਬਾਜ਼ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼ ਦੁਆਰਾ 250,000 ਰੁਪਏ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web |last=Qureshi |first=Shahzaib |date= |title=Discovering Ajay Mandal's Net Worth, IPL Salary, and Income in 2023: The Story So Far |url=https://networthprofiles.com/ajay-mandal-net-worth-ipl-income-and-profile/ |url-status=dead |website=Net Worth &amp; Profiles |access-date=2023-05-24 |archive-date=2023-05-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230511233214/https://www.networthprofiles.com/ajay-mandal-net-worth-ipl-income-and-profile/ }}&lt;/ref&gt; 7 ਅਪ੍ਰੈਲ, 2023 ਤੱਕ, ਅਜੇ ਮੰਡਲ ਨੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਆਈਪੀਐਲ ਵਿੱਚ ਡੈਬਿਊ ਕਰਨਾ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1996]]</text>
      <sha1>j8woqv947m5xw70u6x1gu84ezd093u6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਜ਼ੀਜ਼ ਸਰੋਏ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>170188</id>
    <revision>
      <id>811861</id>
      <parentid>811841</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T15:38:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>811861</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2374" sha1="oy7mqdewbbq5pyqoh76pe0e2m5konqv" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Aziz Saroye.png|thumb]]
'''ਅਜ਼ੀਜ਼ ਸਰੋਏ''' (ਜਨਮ: 01 ਮਈ 1983) [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਨਾਵਲਕਾਰ ਅਤੇ ਕਵੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;punjabi-kavita.com/punjabikahani/Aziz-Sroay.php&lt;/ref&gt; ਅਜ਼ੀਜ਼ ਕਿੱਤੇ ਵਜੋਂ ਕਲਾ ਅਧਿਆਪਕ ਹੈ | &lt;nowiki&gt;''&lt;/nowiki&gt;ਆਪਣੇ ਲੋਕ&lt;nowiki&gt;''&lt;/nowiki&gt; ਅਜ਼ੀਜ਼ ਦਾ ਚਰਚਿਤ ਨਾਵਲ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਗੁਰਮੁਖੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ  ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋਇਆ  ਹੈ , ਨਾਲ ਹੀ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਅਖਬਾਰ 'ਡੇਲੀ ਭੁਲੇਖਾ' ਵਿੱਚ ਲੜੀਵਾਰ ਛਪਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਵਲ ਹਿੰਦੀ ਚ ਵੀ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋਇਆ ਹੈ | 'ਸਕੂਲ ਦਾ ਵਿਹੜਾ' ਦੀਆਂ ਕਾਵਿ-ਸਤਰਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ 'ਤੇ ਲਿਖੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite book|title=Aapne lok|last=Sroay|first=Aziz|publisher=Caliber Publication patiala|year=2022|location=Patiala|pages=144|quote=Na|via=Na}}&lt;/ref&gt;

== ਸਨਮਾਨ ==
ਅਜ਼ੀਜ਼ ਸਰੋਏ ਦੇ ਨਾਵਲ 'ਆਪਣੇ ਲੋਕ' ਨੂੰ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਸਹਿਗਲ ਨਾਵਲ ਪੁਰਸਕਾਰ 2022 ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ, ਪੰਜਾਬ ਵੱਲੋੰ ਸਰਵੋਤਮ ਨਾਵਲ ਪੁਰਸਕਾਰ 2023 ਅਧੀਨ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ਼ ਸਨਮਾਨਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== ਰਚਨਾਵਾਂ ==

* ਬਨੇਰੇ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਹਨ (ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ - 2006)
* ਹਨੇਰੀ ਰਾਤ ਦੇ ਜੁਗਨੂੰ (ਨਾਵਲ - 2011)
* ਕੇਹੀ ਵਗੇ ਹਵਾ (ਨਾਵਲ  - 2014)
* ਆਪਣੇ ਲੋਕ (ਨਾਵਲ  - 2018)
* ਆਪਣੇ ਲੋਕ (ਪੂਰਾ ਨਾਵਲ - 2022)
* ਅਰਕ (ਵਾਰਤਕ ਵਿਚਾਰ - 2022)
* ਲੱਭ ਲਏ ਲਾਲ ਗੁਆਚੇ (ਬਾਲ ਨਾਵਲ - 2023)
* ਤਲੀਆਂ ਹੇਠਲੀ ਅੱਗ (ਨਾਵਲ 2025)

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}</text>
      <sha1>oy7mqdewbbq5pyqoh76pe0e2m5konqv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਖੋਖਰ ਕਬੀਲਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>174178</id>
    <revision>
      <id>811897</id>
      <parentid>706530</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T02:07:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>156</id>
      </contributor>
      <comment>Removing [[:c:File:The_murder_of_Muhammad_Ghori,_A.D._1206.jpg|The_murder_of_Muhammad_Ghori,_A.D._1206.jpg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Abzeronow|Abzeronow]] because: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files in Category:Gerald Leake|]]</comment>
      <origin>811897</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11268" sha1="7idsxwq7rw5fd87rm2y6uyb6i4kc439" xml:space="preserve">{{infobox caste
| caste_name             = ਖੋਖਰ
| caste_name_in_local    = 
| image                  =
| image_size             =
| alt                    =
| caption                = 
| abbreviation           =
| varna                  =
| jati                   = [[ਰਾਜਪੂਤ]], [[ਜਾਟ]], [[ਰੋਰ]]
| gotra                  =
| religions              = [[File:Star and Crescent.svg|18px]] [[ਇਸਲਾਮ]], [[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ]]
| languages              = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]], [[ਹਰਿਆਣਵੀ]], [[ਹਿੰਦੀ]]
| country                = [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]], [[ਭਾਰਤ]]
| region                 = [[ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]]
| ethnicity              = [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| India_migration        = 
| population             =
| family_names           = yes
| feudal_title           = 
| heraldic_title         = 
| lineage                =
| subdivisions           = 
| related                =
}}
'''ਖੋਖਰ'''&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=IKYtAAAAIAAJ&amp;q=khokhar+Punjabimuslims+gakhars+malik+awan+khokharkhanzada+Jats+rajputs|title=Amarita barasā Arāvalī meṃ|last=(Sadhvi.)|first=Kanakaprabhā|publisher=darśa Sāhitya Sagha|year=1989|pages=381|access-date=2 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20230218164929/https://books.google.com/books?id=IKYtAAAAIAAJ&amp;q=khokhar+Punjabimuslims+gakhars+malik+awan+khokharkhanzada+Jats+rajputs|archive-date=18 February 2023}}&lt;/ref&gt; [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਪੋਠੋਹਾਰ|ਪੋਠੋਹਾਰ ਪਠਾਰ]] ਦਾ ਇੱਕ ਕਬੀਲਾ ਹੈ। ਖੋਖਰ [[ਸਿੰਧ]]&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=IARuAAAAMAAJ|title=The Rajputs: History, Clans, Culture, and Nobility|last=K̲h̲ān̲|first=Rānā Muḥammad Sarvar|date=2005|publisher=Rana Muhammad Sarwar Khan|language=en}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਅਤੇ [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;Malik&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Singh&quot; /&gt; ਖੋਖਰ [[ਸ਼ਬਦ]] ਖੁਦ [[ਫਾਰਸੀ]] ਮੂਲ ਦਾ ਹੈ, ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ &quot;ਖੂਨ ਦਾ ਪਿਆਸਾ&quot;। ਖੋਖਰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਇਸਲਾਮ|ਇਸਲਾਮ ਦਾ]] ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਕੁਝ [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ [[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ|ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦਾ]] ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;Singh&quot;&gt;{{Cite book|title=People of India: Jammu &amp; Kashmir|last=Singh|first=Kumar Suresh|date=2003|publisher=Anthropological Survey of India|isbn=978-81-7304-118-1|page=xxiii|language=en|quote=Gujars of this tract are wholly Muslims, and so are the Khokhar who have only a few Hindu families. In early stages the converted Rajputs continued with preconversion practices.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Singh2019&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=ZSGzDwAAQBAJ&amp;pg=PT245|title=The Making of Medieval Panjab: Politics, Society and Culture c. 1000–c. 1500|last=Surinder Singh|date=30 September 2019|publisher=Taylor &amp; Francis|isbn=978-1-00-076068-2|pages=245–|access-date=10 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20230313095616/https://books.google.com/books?id=ZSGzDwAAQBAJ&amp;pg=PT245|archive-date=13 March 2023}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Malik&quot; /&gt; [[ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ|ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ]] ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖੋਖਰਾਂ ਨੇ [[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ]] ਤੋਂ [[ਇਸਲਾਮ]] ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Rajghatta |first=Chidanand |date=28 August 2019 |title=View: Most Pakistanis are actually Indians |url=https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/view-most-pakistanis-are-actually-indians/articleshow/70811241.cms?from=mdr |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211129084251/https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/view-most-pakistanis-are-actually-indians/articleshow/70811241.cms?from=mdr |archive-date=29 November 2021 |access-date=29 November 2021 |website=[[The Economic Times]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Malik&quot;&gt;{{Cite journal|last=Malik|first=M. Mazammil Hussain|date=1 November 2009|title=Socio-Cultural and Economic Changes among Muslims Rajputs: A Case Study of Rajouri District in J&amp;K|journal=Epilogue|volume=3|issue=11|page=48|quote=Rajputs Kokhar were the domiciles of India and were originally followers of Hinduism, later on they embraced Islam and with the passage of time most of them settled near Jehlam, Pindadan Khan, Ahmed Abad and Pothar. In Rajouri District, Khokhars are residing in various villages.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Singha&quot;&gt;{{Cite book|title=Socio-cultural Impact of Islam on India|last=Singha|first=Atara|date=1976|publisher=Panjab University|page=46|quote=After this period, we do not hear of any Hindu Gakhars or Khokhars, for during the next two or three centuries they had all come to accept Islam.}}&lt;/ref&gt;

== ਇਤਿਹਾਸ ==
1204-1205 ਵਿੱਚ, ਖੋਖਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨੇਤਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕੀਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ [[ਮੁਲਤਾਨ]], [[ਲਾਹੌਰ]] ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਅਤੇ ਲੁੱਟ ਲਿਆ।[[ਪੰਜਾਬ]] ਅਤੇ [[ਗਜ਼ਨੀ]] ਵਿਚਕਾਰ ਰਣਨੀਤਕ ਸੜਕਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ। ਤਾਰੀਖ-ਏ-ਅਲਫੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਰਈਸਲ ਦੇ ਅਧੀਨ ਖੋਖਰਾਂ ਦੇ ਨਿਘਾਰ ਕਾਰਨ ਵਪਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਲੰਬਾ ਰਸਤਾ ਅਪਣਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਵਸਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਲੁੱਟਦੇ ਅਤੇ ਤੰਗ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਇੱਕ ਵੀ ਜੀਵ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲੰਘ ਸਕਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=oApDAAAAYAAJ&amp;q=khokhars+multan+and+lahore|title=Proceedings - Punjab History Conference|date=1998|publisher=Punjabi University. Dept. of Punjab Historical Studies|isbn=9788173804601|volume=29-30|page=65}}&lt;/ref&gt; ਕਿਉਂਕਿ ਐਬੇਕ ਖੁਦ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਸੀ,&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=nMWSQuf4oSIC&amp;dq=khokhars+ghori&amp;pg=RA1-PA75|title=History of Medieval India|last=Mahajan|year=2007|isbn=9788121903646|page=75}}&lt;/ref&gt; ਘੋਰ ਦੇ ਮੁਹੰਮਦਾ ਨੇ ਖੋਖਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਚਲਾਈਆਂ ਅਤੇ [[ਜੇਹਲਮ]] ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਲੜੀ ਗਈ ਆਪਣੀ ਅੰਤਿਮ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਆਮ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਗ਼ਜ਼ਨਾ ਵਾਪਸ ਪਰਤਦੇ ਸਮੇਂ ਮਾਰਚ 1206 ਵਿੱਚ ਸਾਲਟ ਰੇਂਜ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ [[ਧਮੀਕ|ਧਮਿਆਕ]] ਵਿਖੇ ਇਸਮਾਈਲੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਸਤਾਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=qHnHHwAACAAJ|title=History of Medieval India:800–1700|last=Chandra|first=Satish|publisher=Orient Longman|year=2007|isbn=978-81-250-3226-7|page=73|quote=He resorted to large-scale slaughter of the Khokhars and cowed them down. On his way back to Ghazni, he was killed by a Muslim fanatic belonging to a rival sect|author-link=Satish Chandra (historian)|access-date=27 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20230310204403/https://books.google.com/books?id=qHnHHwAACAAJ|archive-date=10 March 2023}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation |last=[[C. E. Bosworth]] |title=The Political and Dynastic History of the Iranian World (A.D. 1000–1217) |date=1968 |url=https://www.cambridge.org/core/books/cambridge-history-of-iran/political-and-dynastic-history-of-the-iranian-world-ad-10001217/024AA8933D346C06170E0D72EA6D71A4 |page=168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210129084214/https://www.cambridge.org/core/books/cambridge-history-of-iran/political-and-dynastic-history-of-the-iranian-world-ad-10001217/024AA8933D346C06170E0D72EA6D71A4 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-06936-6 |quote=The suppression of revolot in the Punjab occupied Mu'izz al-Din's closing months, for on the way back to Ghaza he was assassinated, allegedly by emissaries of the Isma'ils whom he had often persecuted during his life time (602/1206) |access-date=27 September 2022 |archive-date=29 January 2021}}&lt;/ref&gt; ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਅਕਾਊਂਟਸ ਨੇ ਘੋਰ ਦੇ ਮੁਹੰਮਦ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦਾ ਇਲਜਾਮ ਹਿੰਦੂ ਖੋਖਰਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਬਾਅਦ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਫਾਰਸੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੁਸ਼ਟੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਕਿ ਉਸਦੇ ਕਾਤਲ [[ਸ਼ੀਆ ਇਸਲਾਮ|ਸ਼ੀਆ]] ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਇਸਮਾਈਲੀਆ ਸੰਪਰਦਾ ਦੇ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=BwVuAAAAMAAJ&amp;q=Mulahidas|title=The Rajputs:History, Clans, Culture, and Nobility|last=Rānā Muḥammad Sarvar K̲h̲ān̲|date=2005|publisher=the University of Michigan|page=66|access-date=8 January 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230313095611/https://www.google.ca/books/edition/The_Rajputs/BwVuAAAAMAAJ?hl=en&amp;gbpv=1&amp;bsq=Mulahidas&amp;dq=Mulahidas&amp;printsec=frontcover|archive-date=13 March 2023}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Habib|1981}} ਡਾ: ਹਬੀਬੁੱਲਾ, ਇਬਨ-ਏ-ਅਸੀਰ ਦੇ ਕਥਨ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ, ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਰਮ ਇੱਕ ਸਾਂਝੇ ਬਾਤੀਨੀ ਅਤੇ ਖੋਖਰ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=4rmgAAAAMAAJ&amp;q=Gakkhar+or+Khokhar+and+is+,+therefore+,+of+opinion+that+the+deed+was+a+joint|title=Patna University Journal: Volume 18|date=1963|page=98|quote=implying that some of the accomplices were non - Muslims, probably Gakkhar or Khokhar and is, therefore, of opinion that the deed was a joint Qārāmitah ( Bātini )Khokar or Gakkhar affair}}&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==

'''ਹਵਾਲੇ'''
{{reflist|colwidth=30em}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਬੀਲੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਉਪਨਾਮ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਾਜਕ ਸਮੂਹ]]</text>
      <sha1>7idsxwq7rw5fd87rm2y6uyb6i4kc439</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਆਵਾਕੈਡੋ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>175197</id>
    <revision>
      <id>811911</id>
      <parentid>711024</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T06:35:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811911</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5528" sha1="ms652cw5jy87xkbepy7rir2qs3y9wf1" xml:space="preserve">
'''ਐਵੋਕਾਡੋ''' (ਪਰਸੀਆ-ਅਮਰੀਕਨ) ਲੌਰੇਲ ਪਰਿਵਾਰ (ਲੌਰੇਸੀ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੱਧਮ ਆਕਾਰ ਦਾ [[ਸਦਾਬਹਾਰ]] ਰੁੱਖ ਹੈ।  ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਹ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਅਮਰੀਕੀ]] ਹੈ ਅਤੇ 5,000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਸੋਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਖਾਣ ਪੀਣ ਵਜੋਂ ਵਰਤੋਂ  ਲਈ  ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਅਸਧਾਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤੇਲ ਵਾਲੇ ਫਲਾਂ ਲਈ ਕੀਮਤੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2017-05-18 |title=Avocado History |url=https://avocadosfrommexico.com/avocados/history/ |access-date=2022-09-24 |website=Avocados From Mexico |language=en-US}}&lt;/ref&gt; 

ਇਹ ਰੁੱਖ ਸ਼ਾਇਦ ਦੱਖਣ-ਮੱਧ [[ਮੈਕਸੀਕੋ]] ਅਤੇ [[ਗੁਆਤੇਮਾਲਾ|ਗੁਆਟੇਮਾਲਾ]] ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਵਾਲੇ ਉੱਚੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;morton2&quot;&gt;{{cite book|url=https://hort.purdue.edu/newcrop/morton/avocado_ars.html|title=Avocado; In: Fruits of Warm Climates|author=Morton JF|date=1987|publisher=Center for New Crops and Plant Products, Department of Horticulture and Landscape Architecture, Purdue University, West Lafayette, IN|isbn=978-0-9610184-1-2|pages=91–102}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=What's in a name? |url=http://ucavo.ucr.edu/General/HistoryName.html |access-date=27 March 2016 |publisher=University of California}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Chen|first1=H|last2=Morrell|first2=PL|last3=Ashworth|first3=V|last4=de la Cruz|first4=M|last5=Clegg|first5=MT|year=2008|title=Tracing the Geographic Origins of Major Avocado Cultivars|journal=Journal of Heredity|volume=100|issue=1|pages=56–65|doi=10.1093/jhered/esn068|pmid=18779226|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਦਾ ਫਲ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਐਲੀਗੇਟਰ [[ਨਾਸ਼ਪਾਤੀ]] ਜਾਂ ਐਵੋਕਾਡੋ ਨਾਸ਼ਪਾਤੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਬਨਸਪਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡਾ [[ਬੇਰੀ]] ਦੇ ਰੁੱਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਬੀਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;storey2&quot;&gt;{{cite journal|author=Storey, W. B.|year=1973|title=What kind of fruit is the avocado?|url=http://ucavo.ucr.edu/General/FruitBerry.html|journal=California Avocado Society 1973–74 Yearbook|volume=57|pages=70–71}}&lt;/ref&gt; ਐਵੋਕਾਡੋ ਦੇ ਰੁੱਖ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਵੈ-ਪਰਾਗਣ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਫਲਾਂ ਦੇ ਨਿਰੰਤਰ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਗ੍ਰਾਫਟਿੰਗ ਰਾਹੀਂ ਫੈਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Growing avocados: flowering, pollination and fruit set |url=https://www.agric.wa.gov.au/spring/growing-avocados-flowering-pollination-and-fruit-set |website=Government of Western Australia: Department of Primary Industries and Regional Development }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੂਨ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਐਵੋਕਾਡੋ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਇਸ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਗਰਮ-ਖੰਡੀ ਅਤੇ ਮੈਡੀਟੇਰੀਅਨ ਜਲਵਾਯੂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;morton3&quot;&gt;{{cite book|url=https://hort.purdue.edu/newcrop/morton/avocado_ars.html|title=Avocado; In: Fruits of Warm Climates|author=Morton JF|date=1987|publisher=Center for New Crops and Plant Products, Department of Horticulture and Landscape Architecture, Purdue University, West Lafayette, IN|isbn=978-0-9610184-1-2|pages=91–102}}&lt;/ref&gt; [[ਮੈਕਸੀਕੋ]] 2020 ਤੱਕ ਐਵੋਕਾਡੋਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਮੋਹਰੀ ਉਤਪਾਦਕ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਸਾਲ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਆਪੀ ਫਸਲ ਦਾ ਲਗਭਗ 30٪ ਸਪਲਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;faostat2&quot;&gt;{{cite web |date=2022 |title=Crops/World regions/Production quantity (pick lists) of avocados for 2020 |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC |access-date=16 May 2022 |publisher=[[Food and Agriculture Organization of the United Nations]], Statistical Division (FAOSTAT)}}&lt;/ref&gt;
[[ਤਸਵੀਰ:Criollo_avocados_de_Oaxaca.png|left|thumb|ਮੂਲ ਓਕਸਾਕਾ ਕ੍ਰਿਓਲੋ ਐਵੋਕਾਡੋਸ, ਅੱਜ ਦੀਆਂ ਸਧਾਰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਦਾ ਜੱਦੀ ਰੂਪ]]

== Nutrition and health ==
{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਗੁਣ|name=ਐਵੋਕਾਡੋ|water=73.23 g|kJ=670|protein=2 g|fat=14.66 g|satfat=2.13 g|monofat=9.80 g|polyfat=1.82 g|carbs=8.53 g|fiber=6.7 g|sugars=0.66 g|calcium_mg=12|iron_mg=0.55|magnesium_mg=29|phosphorus_mg=52|potassium_mg=485|sodium_mg=7|zinc_mg=0.64|manganese_mg=0.142|opt1n=[[Fluoride]]|opt1v=7 µg|opt2n=[[Beta-sitosterol]]|opt2v=76 mg|vitC_mg=10|thiamin_mg=0.067|riboflavin_mg=0.13|niacin_mg=1.738|pantothenic_mg=1.389|vitB6_mg=0.257|folate_ug=81|vitA_ug=7|betacarotene_ug=62|lutein_ug=271|vitE_mg=2.07|vitK_ug=21|source_usda=1|note=[https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/1102652/nutrients Link to USDA Database entry]}}

== ਹਵਾਲੇ ==</text>
      <sha1>ms652cw5jy87xkbepy7rir2qs3y9wf1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਸ਼ਵਿਨੀ ਵੈਸ਼ਨਵ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>178312</id>
    <revision>
      <id>811909</id>
      <parentid>806014</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T04:29:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811909</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22231" sha1="pluxh5r7zireyeuoqn9dc0e2nu9jbnf" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| title               = 
| name                = ਅਸ਼ਵਿਨੀ ਵੈਸ਼ਨਵ
| birth_name          = 
| caption             = 2021 ਵਿੱਚ ਵੈਸ਼ਨਵ
| image               = Ashwini_Vaishnaw.jpg
| width               = 220px
| birth_date          = {{birth date and age|df=y|1970|07|18}}
| birth_place         = [[ਜੋਧਪੁਰ]], [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਭਾਰਤ]]
| death_date          = 
| death_place         = 
| office              = [[ਰੇਲਵੇ ਮੰਤਰੀ (ਭਾਰਤ)|ਰੇਲਵੇ ਮੰਤਰੀ]]
| primeminister       = [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]]
| term_start          = 7 ਜੁਲਾਈ 2021
| term_end            = 
| predecessor         = [[ਪੀਯੂਸ਼ ਗੋਇਲ]]
| office1             = ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕਸ ਅਤੇ ਸੂਚਨਾ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਮੰਤਰੀ
| primeminister1      = [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]]
| termstart1          = 7 ਜੁਲਾਈ 2021
| termend1            = 
| predecessor1        = [[ਰਵੀ ਸ਼ੰਕਰ ਪ੍ਰਸਾਦ]]
| successor1          = 
| office2             = ਸੰਚਾਰ ਮੰਤਰੀ
| primeminister2      = [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]]
| termstart2          = 7 ਜੁਲਾਈ 2021
| termend2            = 
| predecessor2        = ਹਾਰਦਿਕ ਦੇਵੇਂਦਰ ਐਨਐਮ ਜੈਨ
| successor2          = 
| party               = [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] (2019 ਤੋਂ)
| otherparty          = 
| spouse              = {{marriage|ਸੁਨੀਤਾ ਵੈਸ਼ਨਵ|1995}}&lt;ref name=&quot;Ashwini Vaishnav&quot;&gt;{{cite web |title=Shri Ashwini Vaishnav {{!}} National Portal of India |url=https://www.india.gov.in/my-government/indian-parliament/shri-ashwini-vaishnav |website=www.india.gov.in |access-date=8 July 2021}}&lt;/ref&gt;
| children            = 2
| education           = ਬੀ.ਈ., ਐਮ.ਟੈਕ., ਐਮ.ਬੀ.ਏ
| alma_mater          = 
| occupation          = 
| website             = {{URL|https://www.ashwinivaishnaw.in/}}
| footnotes           = 
| date                = 
| year                = 
| source              = https://rajyasabha.nic.in/rsnew/member_site/Main.aspx rajyasabha.nic.in
| parents             = 
| partner             = 
}}

'''ਅਸ਼ਵਿਨੀ ਵੈਸ਼ਨਵ''' (ਜਨਮ 18 ਜੁਲਾਈ 1970) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ [[ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਸੇਵਾ|ਆਈਏਐਸ ਅਧਿਕਾਰੀ]] ਹੈ ਜੋ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ 2021 ਤੋਂ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਵਿੱਚ 39ਵੇਂ ਰੇਲ ਮੰਤਰੀ, 55ਵੇਂ ਸੰਚਾਰ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨਿਕਸ ਅਤੇ ਸੂਚਨਾ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ [[ਰਾਜ ਸਭਾ]] ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਅ ਰਿਹਾ ਹੈ। 2019 ਤੋਂ ਓਡੀਸ਼ਾ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1994 ਵਿੱਚ, ਵੈਸ਼ਨਵ [[ਓਡੀਸ਼ਾ]] ਕੇਡਰ ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਸੇਵਾ|ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਸੇਵਾ]] (ਆਈਏਐਸ) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਓਡੀਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। &lt;ref name=&quot;odishabytes.com&quot;&gt;{{Cite web |date=2019-06-21 |title=Ashwini Vaishnav RS Candidature Fuels BJD-BJP Deal Talk |url=https://www.odishabytes.com/ashwini-vaishnav-rs-candidature-fuels-bjd-bjp-deal-talk/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191116134211/https://www.odishabytes.com/ashwini-vaishnav-rs-candidature-fuels-bjd-bjp-deal-talk/ |archive-date=16 November 2019 |access-date=2019-11-16 |website=ODISHA BYTES |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

== ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ==
ਵੈਸ਼ਨਵ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਾਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ, [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] ਦੇ ਪਿੰਡ ਜੀਵਾਂਦ ਕਲਾਂ ਦਾ ਵਸਨੀਕ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ [[ਜੋਧਪੁਰ]], ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਵੱਸ ਗਿਆ। &lt;ref name=&quot;Statewise Retirement&quot;&gt;{{Cite web |title=Statewise Retirement |url=http://164.100.47.5/NewMembers/RetLMemState.aspx |access-date=2019-06-28 |website=164.100.47.5}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web |date=7 July 2021 |title=PM Modi Cabinet Expansion: जाति, क्षेत्र और समुदाय- पीएम मोदी की नई कैब‍िनेट के जरिये साधे जाएंगे सारे समीकरण |url=https://hindi.news18.com/news/nation/narendra-modi-cabinet-expansion-2021-caste-region-and-community-all-equations-will-be-solved-through-modi-cabinet-2-3647783.html |access-date=2021-07-08 |website=News18 Hindi |language=hi}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web |title=मोदी की नई टीम में ये हैं 20 सबसे युवा चेहरे, कोई वकील तो किसी को मिल चुका है संसद रत्न पुरस्कार |url=https://hindi.asianetnews.com/national-news/full-profile-details-of-the-youngest-face-of-modis-new-team-qvvi4z |access-date=2021-07-07 |website=Asianet News Network Pvt Ltd |language=hi}}&lt;/ref&gt;

ਵੈਸ਼ਨਵ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸੇਂਟ ਐਂਥਨੀਜ਼ ਕਾਨਵੈਂਟ ਸਕੂਲ, ਜੋਧਪੁਰ ਅਤੇ ਮਹੇਸ਼ ਸਕੂਲ, ਜੋਧਪੁਰ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ 1991 ਵਿੱਚ MBM ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ (JNVU) ਜੋਧਪੁਰ ਤੋਂ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਕੋਰਸ ਵਿੱਚ ਸੋਨ ਤਗਮੇ ਨਾਲ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਪਣੀ ਐਮ.ਟੈਕ. [[ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਕਾਨਪੁਰ|IIT ਕਾਨਪੁਰ]] ਤੋਂ, 1994 ਵਿੱਚ 27 ਦੇ ਆਲ-ਇੰਡੀਆ ਰੈਂਕ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web |date=2019-06-29 |title=BJP's Ashwini Vaishnaw elected unopposed to Rajya Sabha from Odisha |url=https://www.hindustantimes.com/india-news/bjp-s-ashwini-vaishnaw-elected-unopposed-to-rajya-sabha-from-odisha/story-bvuQAT3LaZhPiTT4eZcv2K.html |access-date=2019-11-16 |website=Hindustan Times |language=en}}&lt;/ref&gt; 2008 ਵਿੱਚ, ਵੈਸ਼ਨਵ ਪੈਨਸਿਲਵੇਨੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਵਾਰਟਨ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਐਮਬੀਏ ਕਰਨ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ। &lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;[https://odishabytes.com/ashwini-vaishnav-rs-candidature-fuels-bjd-bjp-deal-talk/ Ashwini Vaishnav RS Candidature Fuels BJD-BJP Deal Talk] Odisha Bytes - June 23, 2019&lt;/ref&gt;

== ਸਮਾਜਿਕ ਸੇਵਾਦਾਰ ==
1994 ਵਿੱਚ, ਵੈਸ਼ਨਵ ਓਡੀਸ਼ਾ ਕੇਡਰ ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਸੇਵਾ|ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਸੇਵਾ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਬਾਲਾਸੋਰ ਅਤੇ [[ਕਟਕ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕੁਲੈਕਟਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਸਮੇਤ [[ਓਡੀਸ਼ਾ]] ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਸੁਪਰ ਚੱਕਰਵਾਤ 1999 ਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਸਨੇ ਚੱਕਰਵਾਤ ਦੇ ਅਸਲ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਡੇਟਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਕੀਤਾ, ਉਸ ਡੇਟਾ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਓਡੀਸ਼ਾ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਓਡੀਸ਼ਾ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮਾਪ ਲਏ। &lt;ref name=&quot;odishabytes.com&quot;/&gt; ਉਸਨੇ 2003 ਤੱਕ ਓਡੀਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਬਾਜਪਾਈ|ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ]] ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਉਪ ਸਕੱਤਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। [[ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦਫ਼ਤਰ (ਭਾਰਤ)|ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ]] ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸੰਖੇਪ ਕਾਰਜਕਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਵਿੱਚ ਜਨਤਕ-ਨਿੱਜੀ-ਭਾਈਵਾਲੀ ਢਾਂਚਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ, ਵੈਸ਼ਨਵ ਨੂੰ 2004 ਵਿੱਚ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ [[ਕੌਮੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ|ਐਨਡੀਏ]] ਦੀ ਚੋਣ ਹਾਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਜਪਾਈ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web |last=Gupta |first=Moushumi Das |date=2019-06-25 |title=The ex-IAS officer who is bringing Narendra Modi and Naveen Patnaik together |url=https://theprint.in/politics/the-ex-ias-officer-who-is-bringing-narendra-modi-and-naveen-patnaik-together/254095/ |access-date=2019-11-16 |website=ThePrint |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

2006 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਮੋਰਮੁਗਾਓ ਪੋਰਟ ਟਰੱਸਟ ਦਾ ਡਿਪਟੀ ਚੇਅਰਮੈਨ ਬਣਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਅਗਲੇ ਦੋ ਸਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। &lt;ref&gt;{{Cite web |date=2019-06-22 |title=In Odisha, BJD-BJP consensus candidate for Rajya Sabha bypoll joins BJP |url=https://www.hindustantimes.com/india-news/in-odisha-bjd-bjp-consensus-candidate-for-rajya-sabha-bypoll-joins-bjp/story-yKzsHtQD14welXr6YcZ4rM.html |access-date=2019-11-16 |website=Hindustan Times |language=en}}&lt;/ref&gt;

ਉਸਨੇ ਵਾਰਟਨ ਬਿਜ਼ਨਸ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਐਮਬੀਏ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਦਿਅਕ ਕਰਜ਼ਾ ਲਿਆ। ਉਸਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਵਿਦਿਅਕ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹਿਜ਼ ਮਹੀਨੇ ਲੱਗਣਗੇ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ 2010 ਵਿੱਚ ਸਿਵਲ ਸੇਵਾ ਛੱਡ ਕੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸੈਕਟਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉਦਯੋਗ ਖੋਲ੍ਹਿਆ। ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਸਫਲ ਕਾਰੋਬਾਰ ਕਿਵੇਂ ਚਲਾਉਣਾ ਹੈ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸਮਝ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਐਮਬੀਏ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web |date=2019-06-29 |title=BJP's Ashwini Vaishnaw elected unopposed to Rajya Sabha from Odisha |url=https://www.hindustantimes.com/india-news/bjp-s-ashwini-vaishnaw-elected-unopposed-to-rajya-sabha-from-odisha/story-bvuQAT3LaZhPiTT4eZcv2K.html |access-date=2021-07-08 |website=Hindustan Times |language=en}}&lt;/ref&gt;

ਆਪਣੇ ਐਮਬੀਏ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵੈਸ਼ਨਵ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆਇਆ ਅਤੇ GE ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਮੈਨੇਜਿੰਗ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ। &lt;ref name=&quot;Mohanty&quot;&gt;{{Cite news|url=https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/naveen-patnaiks-support-to-bjp-man-raises-brows/articleshow/69921087.cms|title=Naveen Patnaik's support to BJP man raises brows|last=Mohanty|first=Meera|date=2019-06-24|work=The Economic Times|access-date=2019-11-16}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ [[ਸੀਮਨਜ਼|ਸੀਮੇਂਸ ਵਿੱਚ]] ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ - ਲੋਕੋਮੋਟਿਵਜ਼ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ ਰਣਨੀਤੀ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। &lt;ref name=&quot;businesstoday.in&quot;&gt;{{Cite web |date=21 October 2014 |title=Bureaucrats prefer MBA degree for better career prospects |url=https://www.businesstoday.in/magazine/exclusive/best-b-schools-2014/iit-kanpur-iim-lucknow-civil-services-examination-oxford-universitys-said-business-school/story/211010.html |access-date=2019-11-16 |website=www.businesstoday.in |archive-date=2019-11-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111132417/https://www.businesstoday.in/magazine/exclusive/best-b-schools-2014/iit-kanpur-iim-lucknow-civil-services-examination-oxford-universitys-said-business-school/story/211010.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

2012 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਆਟੋ ਲੌਜਿਸਟਿਕਸ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਲਿਮਟਿਡ ਅਤੇ ਵੀ ਜੀ ਆਟੋ ਕੰਪੋਨੈਂਟਸ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਲਿਮਟਿਡ, ਦੋਵੇਂ ਆਟੋਮੋਟਿਵ ਕੰਪੋਨੈਂਟਸ ਨਿਰਮਾਣ ਯੂਨਿਟਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। &lt;ref name=&quot;:0&quot;/&gt;

== ਸਿਆਸੀ ਕੈਰੀਅਰ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Shri_Ashwini_Vaishnaw_taking_charge_as_the_Union_Minister_for_Railways,_in_New_Delhi_on_July_08,_2021_(1).jpg|left|thumb| ਵੈਸ਼ਨਵ ਨੇ 8 ਜੁਲਾਈ 2021 ਨੂੰ [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਵਿੱਚ ਰੇਲ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਿਆ।]]
ਵੈਸ਼ਨਵ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ [[ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ (ਭਾਰਤ)|ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਦੇ ਮੈਂਬਰ]] ਹਨ, [[ਰਾਜ ਸਭਾ]] ਵਿੱਚ [[ਓਡੀਸ਼ਾ]] ਰਾਜ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਓਡੀਸ਼ਾ ਵਿੱਚ [[ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ|ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ ਦੇ]] ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ [[ਰਾਜ ਸਭਾ]] ਚੋਣ ਬਿਨਾਂ ਵਿਰੋਧ ਜਿੱਤੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=2 from BJD, 1 from BJP elected unopposed to Rajya Sabha |url=http://www.theweekendleader.com/Headlines/30234/2-from-bjd-1-from-bjp-elected-unopposed-to-rajya-sabha.html |access-date=2019-06-28 |website=www.theweekendleader.com |language=en}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.business-standard.com/article/news-ani/odisha-amar-patnaik-sasmit-patra-and-ashwini-baishnab-elected-to-rajya-sabha-119062801100_1.html|title=Odisha: Amar Patnaik, Sasmit Patra and Ashwini Baishnab elected to Rajya Sabha|date=2019-06-28|work=Business Standard India|access-date=2019-06-29}}&lt;/ref&gt; ਵੈਸ਼ਨਵ ਨੂੰ ਅਧੀਨ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਪਟੀਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ, ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਬਾਰੇ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web |date=September 15, 2019 |title=Jual Oram to head parliamentary panel on defence |url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/bhubaneswar/jual-to-head-parl-panel-on-defence/articleshow/71130528.cms |access-date=2019-11-22 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web |date=2019-10-31 |title=Rajya Sabha Committees constituted; Prasanna Acharya to head the Committee on Petitions |url=https://orissadiary.com/rajya-sabha-committees-constituted-prasanna-acharya-head-committee-petitions/ |access-date=2019-11-22 |website=OdishaDiary |language=en-US }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੂਨ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

2019 ਵਿੱਚ, ਵੈਸ਼ਨਵ ਨੇ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਦਰਪੇਸ਼ ਆਰਥਿਕ ਮੰਦੀ ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਚੱਕਰਵਾਤ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਢਾਂਚਾਗਤ ਮੰਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਮਾਰਚ 2020 ਤੱਕ ਇਹ ਹੇਠਾਂ ਆਉਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਠੋਸ ਵਿਕਾਸ ਹੋਵੇਗਾ। ਵੈਸ਼ਨਵ ਦਾ ਪੱਕਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੈਸਾ ਖਪਤ ਵਿੱਚ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਨਿਵੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲਗਾਇਆ ਜਾਵੇ। &lt;ref&gt;{{Cite web |date=27 November 2019 |title=Growth may have slowed, but there's no recession, says Nirmala Sitharaman |url=https://www.thehindubusinessline.com/news/there-is-no-recession-in-the-economy-says-finance-minister/article30098854.ece |access-date=2019-12-04 |website=@businessline |language=en}}&lt;/ref&gt;

ਵੈਸ਼ਨਵ ਨੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਵਿੱਚ 5 ਦਸੰਬਰ 2019 ਨੂੰ ਟੈਕਸ ਕਾਨੂੰਨ (ਸੋਧ) ਬਿੱਲ, 2019 ਦਾ ਵੀ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਟੈਕਸ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਜਾਂ ਤਰਕਸੰਗਤ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕਦਮ ਭਾਰਤੀ ਉਦਯੋਗ ਦੀ ਮੁਕਾਬਲੇਬਾਜ਼ੀ ਨੂੰ ਵਧਾਏਗਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਪੂੰਜੀ ਅਧਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਵਿਕਸਤ ਕਰੇਗਾ। ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਉਸਨੇ ਅੱਗੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਟੈਕਸ ਢਾਂਚੇ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਰਕਸੰਗਤੀਕਰਨ ਕਾਰਪੋਰੇਟਾਂ ਨੂੰ ਡੀ-ਲੀਵਰੇਜ ਅਤੇ ਬਰਕਰਾਰ ਕਮਾਈ ਅਤੇ ਭੰਡਾਰ ਅਤੇ ਸਰਪਲੱਸ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰੇਗਾ, ਜੋ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੇ ਢਾਂਚਾਗਤ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੇਗਾ। &lt;ref&gt;{{Cite web |last= |first= |date=5 Dec 2019 |title=SYNOPSIS OF DEBATE - Rajya Sabha |url=http://164.100.47.5/newsynopsis1/englishsessionno/250/Synopsis%20_E_%20dated%20%2005.12.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201105200755/http://164.100.47.5/newsynopsis1/englishsessionno/250/Synopsis%20_E_%20dated%20%2005.12.pdf |archive-date=5 November 2020 |access-date= |website=Rajya Sabha Official Website}}&lt;/ref&gt;

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਪ ਰੀਸਾਈਕਲਿੰਗ ਬਿੱਲ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮਹਿਲਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਤੱਕ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਵੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਜਨਤਕ ਭਾਸ਼ਣ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=July 2021}}&lt;/link&gt;&lt;sup class=&quot;noprint Inline-Template Template-Fact&quot; style=&quot;white-space:nowrap;&quot;&gt;&amp;#x5B; ''&lt;nowiki&gt;&lt;span title=&quot;This claim needs references to reliable sources. (July 2021)&quot;&gt;ਹਵਾਲੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ&lt;/span&gt;&lt;/nowiki&gt;'' &amp;#x5D;&lt;/sup&gt;

=== ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀ ਸ ===
ਜੁਲਾਈ 2021 ਵਿੱਚ, 22ਵੇਂ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੇ ਫੇਰਬਦਲ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੇਲ ਮੰਤਰਾਲੇ, ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨਿਕਸ ਅਤੇ ਸੂਚਨਾ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਮੰਤਰਾਲੇ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Modi cabinet rejig: Full list of new ministers |url=https://www.indiatoday.in/india/story/modi-cabinet-rejig-full-list-of-new-ministers-1825111-2021-07-07 |access-date=2021-07-07 |website=India Today}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.ndtv.com/india-news/what-new-it-minister-ashwini-vaishnaws-wharton-classmate-says-about-him-2481899|title=&quot;One Of The Most Brilliant...&quot;: Wharton Classmate On New IT Minister|work=NDTV.com|access-date=8 July 2021}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/national/new-railway-minister-ashwini-vaishnaw-has-a-vast-experience-in-bureaucracy-and-corporate-world/article35207990.ece|title=New Railway Minister Ashwini Vaishnaw has a vast experience in bureaucracy and corporate world|last=Barik|first=Satyasundar|date=8 July 2021|work=The Hindu|access-date=8 July 2021|language=en-IN}}&lt;/ref&gt;

ਕੇਂਦਰੀ ਦੂਰਸੰਚਾਰ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਉਸਨੇ ਮਈ 2023 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਚਾਰ ਸਾਥੀ ਪੋਰਟਲ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ &lt;ref&gt;{{Cite web |last=Livemint |date=2023-05-17 |title=Sanchar Saathi online portal to track, block lost mobile phones launched |url=https://www.livemint.com/technology/tech-news/sanchar-saathi-all-you-need-to-know-about-online-portal-to-track-block-lost-mobile-phones-11684318219619.html |access-date=2023-09-23 |website=mint |language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==
* [[ਪੀਯੂਸ਼ ਗੋਇਲ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* {{Official}}
* {{Official|1=https://www.india.gov.in/my-government/indian-parliament/shri-ashwini-vaishnaw|name=Profile at Indian Government website}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1970]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਸੇਵਾ ਅਫ਼ਸਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਰੇਲ ਮੰਤਰੀ]]</text>
      <sha1>pluxh5r7zireyeuoqn9dc0e2nu9jbnf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬਲਜੀਤ ਪਾਲ ਸਿੰਘ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189117</id>
    <revision>
      <id>811860</id>
      <parentid>811843</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T15:35:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>811860</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="884" sha1="h12z0ceimadquc1lxbkqbcq4jp5mq5k" xml:space="preserve">{{ਬੇਹਵਾਲਾ|date=ਜੂਨ 2025}}[[ਤਸਵੀਰ:ਬਲਜੀਤ ਪਾਲ ਸਿੰਘ.jpg|thumb]]
'''ਬਲਜੀਤ ਪਾਲ ਸਿੰਘ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਕਵੀ ਹਨ। ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਲਿਖਦੇ ਹਨ। ਕਿੱਤੇ ਵਜੋਂ ਉਹ ਬਤੌਰ ਲੈਕਚਰਾਰ, ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋਏ ਹਨ।

== ਗ਼ਜ਼ਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ==

* ਸੂਰਜ ਦੇ ਪਿਛਵਾੜੇ
* ਬੁੱਤਾਂ ਵਰਗੇ ਲੋਕ
* ਸਿਤਾਰੇ ਭਾਲਦੇ ਰਹਿਣਾ
* ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਜੁਦਾ 
* ਰੁੱਤ ਕਰੁੱਤ 

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>h12z0ceimadquc1lxbkqbcq4jp5mq5k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਓਡੀਸ਼ਾ ਰਾਜ ਮਹਿਲਾ ਕਮਿਸ਼ਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191035</id>
    <revision>
      <id>811924</id>
      <parentid>808528</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T11:05:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811924</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6134" sha1="eon8w20umr3weqvjo9v4va0mkln222y" xml:space="preserve">'''[[ਓਡੀਸ਼ਾ]] ਮਹਿਲਾ ਕਮਿਸ਼ਨ''' ਓਡੀਸ਼ਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ [[ਔਰਤਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ ਹਿੰਸਾ|ਔਰਤਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਅਪਰਾਧ]] ਜਿਹੀ ਜੁੜੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਸਾਲ 1993 ਵਿੱਚ ਗਠਿਤ ਕਿਤੀ ਗਈ, ਇੱਕ ਵਿਧਾਨਕ ਸੰਸਥਾ ਹੈ। ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਓਡੀਸ਼ਾ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅਰਧ-ਨਿਆਂਇਕ ਸੰਸਥਾ ਵਜੋਂ ਵੀਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।

== ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਉਦੇਸ਼ ==
ਓਡੀਸ਼ਾ ਰਾਜ ਮਹਿਲਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਗਠਨ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਅਤੇ ਰਾਜ ਤੋਂ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;scw ref1&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.dnaindia.com/india/report-why-national-and-state-women-s-commissions-are-important-and-should-be-held-accountable-2217939|title=Why National and State Women’s Commissions are important and should be held accountable|last=Rajagopalan|first=Swarna|date=30 May 2016|access-date=9 January 2022|publisher=dnaindia.com}}&lt;/ref&gt; ਕਮਿਸ਼ਨ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਦਰਪੇਸ਼ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਅਤੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ  ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਹੈ।

ਕਮਿਸ਼ਨ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀਃ

* ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਭਲਾਈ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ।
* ਸਬੰਧਤ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਜਾਂ ਮੌਕਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਜਾਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਧਿਕਾਰ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਕਰਨ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਜਾ ਕੇ ਲਿੰਗ ਅਧਾਰਤ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣਾ।
* ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਿਫਾਰਸ਼ਾਂ ਕਰਨਾ।
* ਕਮਿਸ਼ਨ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਅਧਾਰਤ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਬਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਦਮ ਚੁੱਕਦਾ ਹੈ।

ਓਡੀਸ਼ਾ ਮਹਿਲਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਰਜ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਟਸਐਪ ਨੰਬਰ 7205006039 ਬਣਾਇਆ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;ow ref3&quot;&gt;{{Cite news|url=https://orissadiary.com/odisha-state-commission-for-women-issues-whatsapp-helpline-number-to-address-issues-related-to-violence-against-women/|title=Odisha State Commission for Women issues Whatsapp helpline number to address issues related to violence against women|date=16 April 2020|access-date=14 January 2022|publisher=orissadiary.com}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੂਨ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ow ref4&quot;&gt;{{Cite news|url=https://odishabytes.com/now-odisha-women-commission-issues-whatsapp-number-for-domestic-violence-victims/|title=Now, Odisha Women’s Commission Issues WhatsApp Number For Domestic Violence Victims|date=16 April 2020|access-date=14 January 2022|publisher=odishabytes.com}}&lt;/ref&gt;

== ਰਚਨਾ ==
ਓਡੀਸ਼ਾ ਰਾਜ ਮਹਿਲਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਗਠਨ ਇੱਕ ਚੇਅਰਪਰਸਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਾਜ ਦਾ ਸਮਾਜ ਭਲਾਈ ਵਿਭਾਗ ਰਾਜ ਮਹਿਲਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਲਈ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;ow ref2&quot;&gt;{{Cite news|url=https://informaticsweb.nic.in/index.php/news/odisha-state-women-commission-oscw-website-launched|title=Odisha State Women Commission (OSCW) website launched|date=11 March 2013|access-date=14 January 2022|publisher=informaticsweb.nic.in|archive-date=14 ਜਨਵਰੀ 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220114150748/https://informaticsweb.nic.in/index.php/news/odisha-state-women-commission-oscw-website-launched|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਤਨਖਾਹਾਂ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਸੋਧੀਆਂ ਵੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਡਾ. ਮਿਨਾਤੀ ਬੇਹਰਾ ਓਡੀਸ਼ਾ ਰਾਜ ਮਹਿਲਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਚੇਅਰਪਰਸਨ ਹੈ। ਉਹ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ 3 ਸਾਲ ਲਈ ਇਹ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਣਗੇ।

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==
* [[ਕੌਮੀ ਮਹਿਲਾ ਕਮਿਸ਼ਨ|ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹਿਲਾ ਕਮਿਸ਼ਨ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* {{Official website|http://ncw.nic.in/important-links/list-state-women-commissions#Orissa}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸੰਗਠਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕ]]</text>
      <sha1>eon8w20umr3weqvjo9v4va0mkln222y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਇਮਾਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>192763</id>
    <revision>
      <id>811912</id>
      <parentid>810173</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T07:13:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811912</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22223" sha1="7atww0qviqtqqrce6kqbmey55lhe293" xml:space="preserve">{{Distinguish|ਇਮਾਨ (ਧਾਰਨਾ)}}'''ਨਾਦੀਆ ਮਲਾਡਜਾਓ''' (ਜਨਮ 5 ਅਪ੍ਰੈਲ 1979), ਜੋ ਆਪਣੇ ਸਟੇਜ ਨਾਮ '''ਇਮਾਨ'''  ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ[ ਕੋਮੋਰਿਆਈ ਮੂਲ ਦੀ ਇੱਕ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਪੌਪ-ਸੋਲ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਕਲਾਕਾਰ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਐਲਬਮ ਦ ਸ਼ੇਪ ਆਫ਼ ਏ ਬ੍ਰੋਕਨ ਹਾਰਟ ਜੋ ਕਿ 2011 ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ ਸੀ। ਫਰਾਂਸ, ਯੂਨਾਨ ਅਤੇ ਪੋਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਤੀਹਰੀ ਪਲੈਟੀਨਮ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{Cite magazine|last=Sandra Zistl|date=14 June 2012|title=Super Musik, Super-Model|url=http://www.focus.de/kultur/musik/plattenkiste/plattenkritik-imany-the-shape-of-a-broken-heart-super-musik-super-model_aid_766561.html|magazine=[[Focus (German magazine)|Focus]]|language=de|access-date=18 May 2014|archive-date=9 ਜੂਨ 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140609012445/http://www.focus.de/kultur/musik/plattenkiste/plattenkritik-imany-the-shape-of-a-broken-heart-super-musik-super-model_aid_766561.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਮਾਰਸੀਲੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮਾਰਟਿਗੂਜ਼ ਵਿੱਚ 1979 ਵਿੱਚ [[ਕਾਮਾਰੋਸ|ਕੋਮੋਰੋਸ]] ਦੇ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;afromag&quot;&gt;{{Cite web |date=3 May 2011 |title=Get to Know: Afro-Soul Singer, Imany Mladjao |url=http://afripopmag.com/afripop-profiles/get-to-know/get-to-know-afro-soul-singer-imany-mladjao/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20111206144021/http://afripopmag.com/afripop-profiles/get-to-know/get-to-know-afro-soul-singer-imany-mladjao |archive-date=6 December 2011 |access-date=19 December 2011 |publisher=Afromag}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦਾ ਸਟੇਜ ਨਾਮ ਇਮਾਨੀ (ਇਮਾਨੀ) ਦਾ ਅਰਥ [[ਸਵਾਹਿਲੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਸਵਾਹਿਲੀ]] ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ (ਅਰਬੀ ਤੋਂ-ਇਮਾਨ) । ਇੱਕ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਹ ਇੱਕ ਅਥਲੀਟ ਸੀ, ਉੱਚੀ ਛਾਲ ਮਾਰ ਰਹੀ ਸੀ।

== ਕੈਰੀਅਰ ==
ਉਹ ਫੋਰਡ ਮਾਡਲਾਂ ਯੂਰਪ ਲਈ ਇੱਕ ਮਾਡਲ ਬਣ ਗਈ। ਉਹ ਸੱਤ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਗਈ ਫਰਾਂਸ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਕੈਰੀਅਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.lexpress.fr/styles/mode/imany-princesse-soul_1197309.html|title=Imany, princesse soul|last=Mina Soundiram|date=10 December 2012|access-date=18 May 2012|publisher=[[L'Express (France)]]|language=fr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite magazine|date=10 June 2011|title=Une journée avec Imany|url=http://www.elle.fr/People/La-vie-des-people/Une-journee-avec/Une-journee-avec-Imany-1609760|magazine=[[Elle (magazine)|Elle]]|language=fr|access-date=17 May 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.france-today.com/2011/09/fridays-french-music-break-imany-you.html Interview with France Today] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120123063712/http://www.france-today.com/2011/09/fridays-french-music-break-imany-you.html|date=2012-01-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.welt.de/regionales/koeln/article115682798/Imany-Vom-Topmodel-zur-Soul-Diva.html|title=Imany – Vom Topmodel zur Soul-Diva|date=28 April 2013|work=[[Die Welt]]|access-date=18 May 2013|language=de}}&lt;/ref&gt;

ਸਾਲ 2008 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਬੀਊ ਲਾਉਂਜ, ਰੇਜ਼ਰਵਾਇਰ, ਬੈਲੇਵਿਲੀਜ਼ ਅਤੇ ਚਾਈਨਾ ਕਲੱਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।

ਇਮਾਨੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਐਲਬਮ ਦ ਸ਼ੇਪ ਆਫ਼ ਏ ਬ੍ਰੋਕਨ ਹਾਰਟ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਉਸ ਨੇ ਬੰਦ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਬਣਾਈ ਇੱਕ ਡਰਾਇੰਗ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਬਾਰਾਂ ਗੀਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।&lt;ref&gt;[http://www.ariselive.com/articles/ten-minutes-with-imany/94903/ Ten minutes with... Imany] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140517175609/http://www.ariselive.com/articles/ten-minutes-with-imany/94903/|date=2014-05-17}}&lt;/ref&gt;

ਇਮਾਨੀ ਨੇ ਔਡਰੀ ਡਾਨਾ ਦੁਆਰਾ 2014 ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਫ੍ਰੈਂਚ ਵੂਮੈਨ ਲਈ [[ਸਾਊਂਡਟਰੈਕ|ਸਾਊਂਡਟ੍ਰੈਕ]] ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;[http://musique.premiere.fr/News-Musique/Imany-Sous-les-Jupes-des-Filles-3990279 Imany signe la bande-son de Sous les Jupes des Filles] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140519131621/http://musique.premiere.fr/News-Musique/Imany-Sous-les-Jupes-des-Filles-3990279|date=2014-05-19}}&lt;/ref&gt;

2016 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਗੀਤ 'ਡੋਂਟ ਬੀ ਸੋ ਸ਼ਾਈ' ਦਾ ਫਿਲਾਟੋਵ ਐਂਡ ਕਰਾਸ ਰੀਮਿਕਸ ਯੂਰਪ ਭਰ ਵਿੱਚ ਹਿੱਟ ਹੋ ਗਿਆ। ਜੋ ਆਸਟਰੀਆ, ਜਰਮਨੀ, ਪੋਲੈਂਡ ਅਤੇ ਰੂਸ ਵਿੱਚ ਚਾਰਟ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਸੀ।

== ਡਿਸਕੋਗ੍ਰਾਫੀ ==

=== ਸਟੂਡੀਓ ਐਲਬਮਾਂ ===
{| class=&quot;wikitable plainrowheaders&quot; border=&quot;1&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|+ਚੁਣੇ ਚਾਰਟ ਅਹੁਦਿਆਂ ਅਤੇ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਐਲਬਮਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:12em;&quot; |ਸਿਰਲੇਖ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:16em;&quot; |ਐਲਬਮ ਵੇਰਵੇ
! colspan=&quot;8&quot; scope=&quot;col&quot; |ਚੋਟੀ ਦੇ ਚਾਰਟ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:13em;&quot; |ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ
|-
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਐੱਫ. ਆਰ. ਏ.&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;lescharts&quot;&gt;{{Cite web |title=Imany on French Charts |url=http://lescharts.com/showinterpret.asp?interpret=Imany |access-date=11 July 2013 |publisher=lescharts.com |language=fr}}&lt;/ref&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਏ. ਯੂ. ਟੀ.&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;austriancharts&quot;&gt;{{Cite web |title=Imany on Austrian Charts |url=http://austriancharts.at/showinterpret.asp?interpret=Imany |access-date=13 September 2016 |publisher=austriancharts.at |language=de}}&lt;/ref&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਬੀਈਐੱਲ (ਐੱਫਐੱਲ) &lt;nowiki&gt;&lt;br id=&quot;mwSw&quot;&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;bel-fl&quot;&gt;{{Cite web |title=Imany Albums on Belgian Charts (Flanders) |url=http://www.ultratop.be/nl/search.asp?search=Imany&amp;cat=a |access-date=23 June 2013 |publisher=[[Ultratop]] |language=nl}}&lt;/ref&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਬੀ. ਈ. ਐਲ. (ਵਾ) &lt;nowiki&gt;&lt;br id=&quot;mwUQ&quot;&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;bel-wa&quot;&gt;{{Cite web |title=Imany Albums on Belgian Charts (Wallonia) |url=http://www.ultratop.be/fr/search.asp?search=Imany&amp;cat=a |access-date=23 June 2013 |publisher=[[Ultratop]] |language=fr}}&lt;/ref&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਜੀਈਆਰ&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;de-charts&quot;&gt;{{Cite web |title=Discographie von Imany. Offizielle Deutsche Charts |url=https://www.offiziellecharts.de/suche?artistId=Imany |access-date=11 July 2013 |publisher=[[GfK Entertainment]] |language=de}}&lt;/ref&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਆਈ. ਟੀ. ਏ.&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;italiancharts&quot;&gt;{{Cite web |title=Imany on Italian Charts |url=http://italiancharts.com/showinterpret.asp?interpret=Imany |access-date=11 July 2013 |publisher=italiancharts.com}}&lt;/ref&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਪੀਓਐੱਲ&lt;br /&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਐਸਡਬਲਯੂਆਈ&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;swi-albums&quot;&gt;{{Cite web |title=Imany Albums on Swiss Charts |url=http://swisscharts.com/search.asp?search=imany&amp;cat=a |access-date=23 June 2013 |publisher=swisscharts.com/hitparade.ch}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |''ਟੁੱਟੇ ਦਿਲ ਦੀ ਸ਼ਕਲ''
|
* 9 ਮਈ 2011 ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ
* ਲੇਬਲਃ ਜ਼ਿਕ ਸੋਚੋ!
* ਫਾਰਮੈਟਃ CD, ਡਿਜੀਟਲ ਡਾਊਨਲੋਡਡਿਜੀਟਲ ਡਾਉਨਲੋਡ
|19
| -
|55
|47
|47
|10
|4
|36
|
* FRA: ਪਲੈਟੀਨਮ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Certifications Albums Platine - année 2012 |url=http://www.snepmusique.com/fr/pag-259165-CERTIFICATIONS.html?year=2012&amp;type=12 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130925134228/http://www.snepmusique.com/fr/pag-259165-CERTIFICATIONS.html?year=2012&amp;type=12 |archive-date=25 September 2013 |access-date=23 June 2013 |publisher=[[Syndicat National de l'Édition Phonographique]] |language=fr}}&lt;/ref&gt;
* ZPAV:3 × ਪਲੈਟੀਨਮ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Polish platinum certifications of 2013 |url=http://bestsellery.zpav.pl/wyroznienia/platynoweplyty/cd/archiwum.php?year=2013#title |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921132233/http://zpav.pl/rankingi/wyroznienia/platynowe/index.php |archive-date=21 September 2013 |access-date=23 June 2013 |publisher=[[Polish Society of the Phonographic Industry]] |language=pl}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |''ਗਲਤ ਕਿਸਮ ਦੀ ਜੰਗ''
|
* ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤਃ 26 ਅਗਸਤ 2016
* ਲੇਬਲਃ ਜ਼ਿਕ ਸੋਚੋ!
* ਫਾਰਮੈਟਃ CD, ਡਿਜੀਟਲ ਡਾਊਨਲੋਡ
|7
|23
|49
|19
|19
|40&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Album – Classifica settimanale WK 40 (dal 2016-09-30 al 2016-10-06) |url=http://www.fimi.it/classifiche#/category:album/id:2345/page:1 |access-date=8 October 2016 |publisher=[[Federazione Industria Musicale Italiana]] |language=it}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;
|10
|9
|
* FRA: ਪਲੈਟੀਨਮ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Les certifications |url=https://snepmusique.com/les-certifications/?interprete=Imany}}&lt;/ref&gt;
* ZPAV: ਗੋਲਡ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Polish gold certifications of 2017 |url=http://bestsellery.zpav.pl/wyroznienia/zloteplyty/cd/archiwum.php?year=2017#title |access-date=8 November 2017 |publisher=[[Polish Society of the Phonographic Industry]] |language=pl |archive-date=28 ਦਸੰਬਰ 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211228084827/http://bestsellery.zpav.pl/wyroznienia/zloteplyty/cd/archiwum.php?year=2017#title |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |''ਵੂਡੂ ਸੈਲੋ''
|
* ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆਃ 3 ਸਤੰਬਰ 2021
* ਲੇਬਲਃ ਜ਼ਿਕ ਸੋਚੋ!
* ਫਾਰਮੈਟਃ CD, ਡਿਜੀਟਲ ਡਾਊਨਲੋਡ
|24
| -
| -
|92
|34
| -
|34
|47
|
|-
| colspan=&quot;14&quot; style=&quot;font-size:90%&quot; |&quot;-&quot; ਇੱਕ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਚਾਰਟ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਂ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
|}

=== ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਨਾਟਕ ===
{| class=&quot;wikitable plainrowheaders&quot; border=&quot;1&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|+ਈਪੀ ਦੀ ਸੂਚੀ
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:12em;&quot; |ਸਿਰਲੇਖ
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:16em;&quot; |ਈਪੀ ਵੇਰਵੇ
|-
! scope=&quot;row&quot; |''ਧੁਨੀ ਸੈਸ਼ਨ''
|
* ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ 15 ਅਕਤੂਬਰ 2010
* ਲੇਬਲਃ ਜ਼ਿਕ ਸੋਚੋ!
* ਫਾਰਮੈਟਃ ਡਿਜੀਟਲ ਡਾਊਨਲੋਡ
|-
! scope=&quot;row&quot; |''ਹੰਝੂ ਵਹਿ ਰਹੇ ਸਨ।''
|
* 26 ਅਪ੍ਰੈਲ 2016 ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ
* ਲੇਬਲਃ ਜ਼ਿਕ ਸੋਚੋ!
* ਫਾਰਮੈਟਃ CD, ਡਿਜੀਟਲ ਡਾਊਨਲੋਡ
|-
! scope=&quot;row&quot; |''ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਰਾਇਮ ਨਹੀਂ''
|
* ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤਃ 14 ਅਪ੍ਰੈਲ 2017
* ਲੇਬਲਃ ਜ਼ਿਕ ਸੋਚੋ!
* ਫਾਰਮੈਟਃ ਡਿਜੀਟਲ ਡਾਊਨਲੋਡ
|-
! scope=&quot;row&quot; |''ਟਾਈਮ ਕੇਵਲ ਮੂਵਜ਼''
|
* ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾਃ 25 ਅਕਤੂਬਰ 2019
* ਲੇਬਲਃ ਜ਼ਿਕ ਸੋਚੋ!
* ਫਾਰਮੈਟਃ CD, ਡਿਜੀਟਲ ਡਾਊਨਲੋਡ
|}

=== ਸਾਊਂਡਟ੍ਰੈਕ ===
{| class=&quot;wikitable plainrowheaders&quot; border=&quot;1&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|+ਚੁਣੇ ਚਾਰਟ ਅਹੁਦਿਆਂ ਅਤੇ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਐਲਬਮਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:12em;&quot; |ਸਿਰਲੇਖ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:16em;&quot; |ਐਲਬਮ ਵੇਰਵੇ
! colspan=&quot;3&quot; scope=&quot;col&quot; |ਚੋਟੀ ਦੇ ਚਾਰਟ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:13em;&quot; |ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ
|-
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਐੱਫ. ਆਰ. ਏ.&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;lescharts&quot;/&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਬੀ. ਈ. ਐਲ. (ਵਾ)&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;bel-wa&quot;/&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਪੀਓਐੱਲ&lt;br /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |Sous les jupes des filles &lt;small&gt; (ਸਾਊਂਡਟ੍ਰੈਕ-ਇਮਾਨੀ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਲਾਕਾਰ) &lt;/small&gt; 
|
* ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤਃ 26 ਮਈ 2014
* ਲੇਬਲਃ ਜ਼ਿਕ ਸੋਚੋ!
* ਫਾਰਮੈਟਃ CD, ਡਿਜੀਟਲ ਡਾਊਨਲੋਡ
|84
|120
|16
|
* ZPAV: ਗੋਲਡ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Polish gold certifications of 2016 |url=http://bestsellery.zpav.pl/wyroznienia/zloteplyty/cd/archiwum.php?year=2016#title |access-date=23 March 2016 |publisher=[[Polish Society of the Phonographic Industry]] |language=pl |archive-date=3 ਦਸੰਬਰ 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171203122613/http://bestsellery.zpav.pl/wyroznienia/zloteplyty/cd/archiwum.php?year=2016#title |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
|}

=== ਸਿੰਗਲਜ਼ ===

==== ਮੁੱਖ ਕਲਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ====
{| class=&quot;wikitable plainrowheaders&quot; border=&quot;1&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|+ਚਾਰਟ ਅਹੁਦਿਆਂ ਅਤੇ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿੰਗਲਜ਼ ਦੀ ਸੂਚੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਲ ਜਾਰੀ ਅਤੇ ਐਲਬਮ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਸਿੰਗਲ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਸਾਲ.
! colspan=&quot;10&quot; scope=&quot;col&quot; |ਚੋਟੀ ਦੇ ਚਾਰਟ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਐਲਬਮ
|-
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਐੱਫ. ਆਰ. ਏ.&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;lescharts&quot;/&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਏ. ਯੂ. ਐੱਸ.&lt;br /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Imany on Australian Charts |url=http://australian-charts.com/showinterpret.asp?interpret=Imany |access-date=13 September 2016 |publisher=australian-charts.com}}&lt;/ref&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਏ. ਯੂ. ਟੀ.&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;austriancharts&quot;/&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਬੀ. ਈ. ਐਲ. (ਵਾ) &lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;bel-wa-singles&quot;&gt;{{Cite web |title=Imany on Belgian Charts |url=http://www.ultratop.be/fr/search.asp?search=imany&amp;cat=s |access-date=13 September 2016 |publisher=ultratop.be |language=fr}}&lt;/ref&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਜੀਈਆਰ&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;de-charts&quot;/&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਆਈ. ਟੀ. ਏ.&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;italiancharts&quot;/&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਜੇਪੀਐੱਨ&lt;br /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite magazine|title=Imany – Chart history|url=http://www.billboard.com/artist/303743/imany/chart|magazine=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|access-date=13 September 2016}}&lt;/ref&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਪੀਓਐੱਲ&lt;br /&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਰੂਸ&lt;br /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Imany – Airplay chart history |url=http://lk.tophit.ru/cgi-bin/artinfo.cgi?id=67432 |access-date=13 September 2016 |publisher=[[Tophit]] |language=ru }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜਨਵਰੀ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=January 2023|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}&lt;/ref&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਐਸਡਬਲਯੂਆਈ&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;swi-singles&quot;&gt;{{Cite web |title=Imany Singles on Swiss Charts |url=http://swisscharts.com/search.asp?search=imany&amp;cat=s |access-date=13 September 2016 |publisher=swisscharts.com}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ&quot;
| rowspan=&quot;2&quot; |2011
|26
| -
| -
| - [ਏ]{{Efn|&quot;You Will Never Know&quot; did not enter the Wallonia Ultratop 50, but peaked at number 20 on the [[Ultratop#Ultratip|Ultratip]] chart.&lt;ref name=&quot;bel-wa-singles&quot;/&gt;|group=upper-alpha}}
| -
|2
| -
|5
|1
| -
|
* FIMI:2 × ਪਲੈਟੀਨਮ &lt;ref name=&quot;fimicert&quot;&gt;{{Cite web |title=FIMI - Certifications for Imany |url=http://www.fimi.it/certificazioni#/category:tutte/year:tutte/page:0/week:tutte/term:Imany |access-date=25 May 2016 |publisher=[[Federazione Industria Musicale Italiana]] |language=it}}&lt;/ref&gt;
| rowspan=&quot;2&quot; |''ਟੁੱਟੇ ਦਿਲ ਦੀ ਸ਼ਕਲ''
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਬਦਲੋ&quot;
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|56
| -
| -
| -
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਚੰਗੇ ਬੁਰੇ ਅਤੇ ਪਾਗਲ&quot;
|2014
|79
| -
| -
| - [ਬੀ]{{Efn|&quot;The Good the Bad &amp; the Crazy&quot; did not enter the Wallonia Ultratop 50, but peaked at number 42 on the Ultratip chart.&lt;ref name=&quot;bel-wa-singles&quot;/&gt;|group=upper-alpha}}
| -
| -
| -
| -
|1
| -
|
|ਸੌਸ ਲੇਸ ਜੁਪਸ ਡੇਸ ਫਿਲਸ ਸਾਊਂਡਟ੍ਰੈਕ
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਇਸ ਲਈ ਸ਼ਰਮੀਲੇ ਨਾ ਬਣੋ&quot; (ਫਿਲਤੋਵ ਅਤੇ ਕਰਾਸ ਰੀਮਿਕਸ) &lt;br /&gt;{{Small|(Filatov &amp; Karas remix)}}
|2015
|1
|9
|1
|3
|1
|22
| -
|1
|1
|3
|
* ਏ. ਆਰ. ਆਈ. ਏ.: ਪਲੈਟੀਨਮ &lt;ref&gt;{{Cite web |date=22 August 2016 |title=ARIA Australian Top 50 Singles |url=http://www.ariacharts.com.au/charts/singles-chart |access-date=20 August 2016 |publisher=[[Australian Recording Industry Association]]}}&lt;/ref&gt;
* ਬੀ. ਈ. ਏ.: ਸੋਨਾ 
* ਬੀਵੀਐਮਆਈ ਡਾਇਮੰਡ 
* FIMI:3 × ਪਲੈਟੀਨਮ &lt;ref name=&quot;fimicert&quot; /&gt;
* ਆਈ. ਐੱਫ. ਪੀ. ਆਈ. ਔਟਃ ਗੋਲਡ 
* ਆਈਐੱਫਪੀਆਈ ਸਵਿਃ 2 × ਪਲੈਟੀਨਮ 
* ZPAV: ਡਾਇਮੰਡ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Polish diamond certifications of 2016 |url=http://bestsellery.zpav.pl/wyroznienia/diamentoweplyty/cd/archiwum.php?year=2016#title |access-date=15 June 2016 |publisher=[[Polish Society of the Phonographic Industry]] |language=pl |archive-date=17 ਜੂਨ 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160617052439/http://bestsellery.zpav.pl/wyroznienia/diamentoweplyty/cd/archiwum.php?year=2016#title |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
| rowspan=&quot;5&quot; |''ਗਲਤ ਕਿਸਮ ਦੀ ਜੰਗ''
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਹੰਝੂ ਸਨ&quot;
| rowspan=&quot;3&quot; |2016
|50
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|38
| -
| -
|
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਸਿਲਵਰ ਲਾਈਨਿੰਗ (ਤਾਡ਼ੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਹਿਲਾਓ&quot;
|38
| -
| -
| - {{Efn|&quot;Silver Lining (Clap Your Hands)&quot; did not enter the Wallonia Ultratop 50, but peaked at number 6 on the Ultratip chart.&lt;ref name=&quot;bel-wa-singles&quot;/&gt;|group=upper-alpha}}
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ&quot;
|179
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਰਾਇਮ&quot;
|2017
|171
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਹੇ ਛੋਟੀ ਭੈਣ&quot;
|2019
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|
|''ਟਾਈਮ ਕੇਵਲ ਮੂਵਜ਼''
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ (ਸਟ੍ਰੀਮ ਜੌਕੀ ਰੀਵਰਕ)  &quot;
| rowspan=&quot;3&quot; |2021
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|19
| -
| -
|
| rowspan=&quot;3&quot; |''ਵੂਡੂ ਸੈਲੋ''
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਏ ਟੀਮ&quot;
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਵਾਂਗ&quot;
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|
|-
| colspan=&quot;14&quot; style=&quot;font-size:90%&quot; |&quot;-&quot; ਇੱਕ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਚਾਰਟ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਂ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
|}

==== ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਲਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ====
{| class=&quot;wikitable plainrowheaders&quot; border=&quot;1&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਸਿੰਗਲ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਸਾਲ.
! colspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਚੋਟੀ ਦੇ ਚਾਰਟ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਐਲਬਮ
|-
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਐੱਫ. ਆਰ. ਏ.&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;lescharts&quot;/&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਬੀ. ਈ. ਐਲ. (ਵਾ) &lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;bel-wa-singles&quot;/&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਲੀ ਮਿਸਟਰ ਫੈਮਿਨਿਨ&quot; (ਕੈਰੀ ਜੇਮਜ਼ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਮਾਨ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ) 
|2013
|120
| - [ਡੀ]{{Efn|&quot;Le mystère féminin&quot; did not enter the Wallonia Ultratop 50, but peaked at number 10 on the Ultratip chart.&lt;ref name=&quot;bel-wa-singles&quot;/&gt;|group=upper-alpha}}
|''ਡਰਨੀਅਰ ਐੱਮ. ਸੀ.''
|}

== ਨੋਟਸ ==
{{Notelist-ua}}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist|30em}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* {{Official website|http://www.imanymusic.com/}}
{{Authority control}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1979]]</text>
      <sha1>7atww0qviqtqqrce6kqbmey55lhe293</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਲਲਿਤਾ (ਰਾਗ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>192949</id>
    <revision>
      <id>811919</id>
      <parentid>783678</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T09:50:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Meenukusam</username>
        <id>51574</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the section &quot;Film Songs&quot; from the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1288376456|Lalitha (raga)]]&quot;</comment>
      <origin>811919</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5815" sha1="3q6r62xhc1pyvcbu502gmusqotdnf99" xml:space="preserve">'''ਲਲਿਤਾ''' ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ [[ਰਾਗ]] ਹੈ। ਇਹ 15ਵੇਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਮਾਇਆਮਲਾਵਾਗੌਲਾ ਦਾ ਇੱਕ ਜਨਯ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਵਸੰਤਾ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਨਜਦੀਕ ਤੋਂ ਸਬੰਧਤ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਦੋਵੇਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ  ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ ਵੀ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite book|location=}}&lt;/ref&gt; ਲਲਿਤਾ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਤਮਿਲ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਇਲੈਅਰਾਜਾ ਦੁਆਰਾ ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਰਾਗਮ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਤ ਪੰਜ ਫ਼ਿਲਮੀ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।

== ਬਣਤਰ ==
''ਲਲਿਤਾ'' ਇੱਕ ਅਸਮਮਿਤ ਪੈਮਾਨੇ ਵਾਲਾ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ''ਪੰਚਮ'' ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸ਼ਾਡਵ ਰਾਗ ਬਣਤਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ [[ਸੁਰ|ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ]] ਵੇਖੋਃ

* ਅਰੋਹਣ- ਸ ਰੇ1 ਗ3 ਮ1 ਧ1 ਨੀ3 ਸੰ [a]  
* ਅਵਰੋਹਣ- ਸੰ ਨੀ3 ਧ1 ਮ1 ਗ3 ਰੇ1 ਸ [b]  

ਇਹ ਸਕੇਲ ਸ਼ਡਜਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਅੰਤਰ ਗੰਧਾਰਮ, ਸ਼ੁੱਧਾ ਮੱਧਮਮ, ਸ਼ੁੱਧੀ ਧੈਵਤਮ ਅਤੇ ''ਕਾਕਲੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ'' ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ।

== ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾਵਾਂ ==
''ਲਲਿਤਾ''  ਰਾਗ ਵਿੱਚ ''ਅਲਾਪਨਾ ਦੀ''  ਕਾਫ਼ੀ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾਵਾਂ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇੱਥੇ ''ਲਲਿਤਾ'' ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ।

* ਹਿਰਨਮਾਇਮ ਲਕਸ਼ਮੀਮ ਅਤੇ ''ਅਗਸਤੀਸ਼ਵਰਮ'' ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ। ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਰਾਗਮਾਲਿਕਾ ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥਮ ਭਜੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।
* ਸ਼ਿਆਮਾ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੁਆਰਾ ''ਨੰਨੂ ਬ੍ਰੋਵੂ ਲਲਿਤਾ''
* [[ਤਿਆਗਰਾਜ]] ਦੁਆਰਾ ਸੀਤੰਮਾ ਮਾਇਆਮਾ (ਵਸੰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਆਰ ਵੇਦਵੱਲੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਲਲਿਤਾ ਵਿੱਚ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ।
* ''ਅੰਨਾਮਾਚਾਰੀਆ'' ਦੁਆਰਾ ਨਟਾਨਾਲਾ ਬ੍ਰਹਮਯਾਕੂ
* ''ਜੈਚਾਮਾਰਾਜੇਂਦਰ ਵਾਡਿਯਾਰ'' ਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਜਰਾਜੇਸ਼ਵਰੀਮ

== ਫ਼ਿਲਮੀ ਗੀਤ ==

=== ਭਾਸ਼ਾਃ [[ਤਮਿਲ਼ ਭਾਸ਼ਾ|ਤਾਮਿਲ]] ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
!ਗੀਤ.
!ਫ਼ਿਲਮ
!ਸੰਗੀਤਕਾਰ
!ਗਾਇਕ
|-
|ਇਥਾਜ਼ਿਲ ਕਥਾਈ
|ਉਨਲ ਮੁਡੀਅਮ ਥੰਬੀ
| rowspan=&quot;5&quot; |ਇਲਯਾਰਾਜਾ
|ਐਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, [[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿਤਰਾ]]
|-
|ਮਥਾਨਾ ਮੋਹਨਾ
|ਇੰਦਰੂ ਪਾਈ ਨਾਲਾਈ ਵਾ
|ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਵਾਸੁਦੇਵਨ, ਐਸ. ਪੀ. ਸੈਲਜਾ
|-
|ਸੇਂਗਮਾਲਮ ਸਿਰਿਕੁਥੂ
|ਧਵਾਨੀ ਕਨਵੁਗਲ
|ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਐੱਸ ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]]
|-
|ਵਾਨਾਕੁਇਲ ਕੁਇਲ
|ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ
|ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ
|-
|ਥਿਰੂਮੈਗਲ
|ਵਨਜਾ ਗਿਰਿਜਾ
|ਅਰੁਣਮੋਝੀ
|}

== ਨੋਟਸ ==
{{Notelist|30em}}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ  ==

{| class=&quot;wikitable&quot;
!ਗੀਤ.
!ਫ਼ਿਲਮ
!ਸੰਗੀਤਕਾਰ
!ਗਾਇਕ
|-
|ਇਥਾਜ਼ਿਲ ਕਥਾਈ
|ਉਨਲ ਮੁਡੀਅਮ ਥੰਬੀ
| rowspan=&quot;5&quot; |ਇਲਯਾਰਾਜਾ
|ਐਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, [[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿਤਰਾ]]
|-
|ਮਥਾਨਾ ਮੋਹਨਾ
|ਇੰਦਰੂ ਪਾਈ ਨਾਲਾਈ ਵਾ
|ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਵਾਸੁਦੇਵਨ, ਐਸ. ਪੀ. ਸੈਲਜਾ
|-
|ਸੇਂਗਮਾਲਮ ਸਿਰਿਕੁਥੂ
|ਧਵਾਨੀ ਕਨਵੁਗਲ
|ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਐੱਸ ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]]
|-
|ਵਾਨਾਕੁਇਲ ਕੁਇਲ
|ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ
|ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ
|-
|ਥਿਰੂਮੈਗਲ
|ਵਨਜਾ ਗਿਰਿਜਾ
|ਅਰੁਣਮੋਝੀ
|}</text>
      <sha1>3q6r62xhc1pyvcbu502gmusqotdnf99</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਕਿਰਵਾਨੀ ਰਾਗ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>194061</id>
    <revision>
      <id>811920</id>
      <parentid>790051</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T10:08:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Meenukusam</username>
        <id>51574</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the section &quot;Compositions&quot; from the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1294053071|Keeravani]]&quot;</comment>
      <origin>811920</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28453" sha1="hsuc6rttnogk2umb3383opn36jdszxb" xml:space="preserve">{| class=&quot;infobox&quot; style=&quot;width: 19em; text-align: center;&quot;
|+ class=&quot;infobox-title&quot; id=&quot;4&quot; |ਕਿਰਵਾਨੀ
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |[[Arohana|ਅਰੋਹਨਮ]]
| class=&quot;infobox-data&quot; |ਸ ਰੇ2 ਗ2 ਮ1 ਪ ਧ1 ਨੀ3 ਸੰ
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |[[Avarohanam|ਅਵਰੋਹਣਮ]]
| class=&quot;infobox-data&quot; |ਸੰ ਨੀ3 ਧ1 ਪ ਮ1 ਗ2 ਰੇ2 ਸ
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |ਬਰਾਬਰ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Harmonic minor scale|ਹਾਰਮੋਨਿਕ ਛੋਟਾ ਸਕੇਲ]]
|}
'''ਕਿਰਵਾਨੀ''' (ਉਚਾਰਨ ਕੀਰਵਾਨੀ) ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ 72ਵੀਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ 21ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾ ਹੈ। ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸੰਗੀਤ ਸਕੂਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 21ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਕਿਰਾਨਵਲੀ ਹੈ।

ਇਹ ਰਾਗ ਪੱਛਮੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਾਗ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਬਰਾਬਰ ਹਾਰਮੋਨਿਕ ਮਾਈਨਰ ਸਕੇਲ ਹੈ  ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ|ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ]] ਵਿੱਚ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਰਾਗ ਹੈ।

== ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Keeravani_scale.svg|right|thumb|300x300px|ਸੀ 'ਤੇ ''ਸ਼ਡਜਮ'' ਨਾਲ ਕਿ''ਰਵਾਨੀ'' ਸਕੇਲ]]
[[File:Kiravani-L_Ramakrishnan.ogg|thumb|ਐੱਲ. ਰਾਮਾਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨਃ 1 ਜਨਵਰੀ, 2004 ਨੂੰ ਪੋਰਟਲੈਂਡ, ਓਰੇਗਨ ਵਿੱਚ ਲਾਰਸ ਨੇਸਬਾਕਨ ਦੇ ਘਰੇਲੂ ਸਟੂਡੀਓ ਵਿੱਚ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੀ ਗਈ ਰਾਗ ਕਿਰਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਇੰਸਟਰੂਮੈਂਟਲ (ਵੀਣਾ ਸੁਧਾਰ-ਅਲਾਪਨਾ ਅਤੇ ਤਾਨਮ) ।]]
ਇਹ ਚੌਥੇ ''ਚੱਕਰ ਵੇਦ'' ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਮ ''ਵੇਦ-ਗੋ'' ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਸਾ ਰੀ ਗੀ ਮਾ ਪਾ ਧਾ ਨੁ ਹੈ।  ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਦੀ ਬਣਤਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ [[ਸੁਰ|ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ]] ਵੇਖੋ):''ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈਃ''

* ਆਰੋਹਣਃ  ਸ ਰੇ2 ਗ2 ਮ1 ਪ ਧ1 ਨੀ3 ਸੰ [a] 
* ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ3 ਧ1 ਪ ਮ1 ਗ2 ਰੇ2 ਸ [b] 

ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੁਰ ਹਨ ਚਤੁਰਸ਼ਰੁਤੀ ਰਿਸ਼ਭ, ਸਾਧਾਰਨ ਗੰਧਾਰਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਮਾ, ਪੰਚਮਾ, ਸ਼ੁੱਧਾ ਧੈਵਤ, ਕਾਕਲੀ ਨਿਸ਼ਾਦ।

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਆਰੋਹ-ਅਵਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ  ਸੱਤ ਦੇ ਸੱਤ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਿੰਹੇਂਦਰਮਾਧਿਆਮਮ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ''ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ'' ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 57ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ।

== ਜਨਯ ਰਾਗਮ ==
''ਕਿਰਵਾਨੀ'' ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜਨਯ ਰਾਗਮ (ਉਤਪੰਨ ਸਕੇਲ) ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ''ਕਲਿਆਣ ਵਸੰਤਮ'' ਕਿ''ਰਵਾਨੀ'' ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਜਨਯ ਹੈ। ''ਕੀਰਵਾਨੀ'' ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸੂਚੀ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ। ਹੋਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਚੰਦਰਕੌਸ, ਸਾਮਪ੍ਰਿਆ ਅਤੇ ''ਵਸੰਤਮਨੋਹਰੀ'' ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

== ਰਚਨਾਵਾਂ ==
ਕਈ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੇ ਕਿ''ਰਵਾਨੀ'' ਵਿੱਚ ਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਇੱਥੇ ਸੂਚੀਬੱਧ ਹਨ.

* ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਥਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪੰਕਾ ਭੂਤਾ ਕਿਰਾਨਾਵਲਮ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ) 
* ''ਕਾਲੀਗਯੁੰਤੇ''-[[ਤਿਆਗਰਾਜ]] (ਤੇਲਗੂ) 
* ''ਅੰਬਾਵਨੀ ਨੰਨੂ'' ਮੁਥੀਆ ਭਾਗਵਤਾਰ (ਤੇਲਗੂ) 
* ''ਬਾਲਾਸਰਸਾ ਮੁਰਲੀ''-ਊਤੁਕਾਡੂ ਵੈਂਕਟ ਕਵੀ (ਤਾਮਿਲ) 
* ਸਵਾਤੀ ਥਿਰੂਨਲ ਰਾਮ ਵਰਮਾ ਦੁਆਰਾ ''ਭਵਏ ਸਾਰਾਸਨਭਮ'' (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ) 
* ਪਟਨਾਮ ਸੁਬਰਾਮਣੀਆ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ''ਵਰਾਮੁਲੋਸਾਗੀ'' (ਤੇਲਗੂ) 
* ਦੇਵੀ ਨੀ ਥੁਨਾਈ-ਪਾਪਨਾਸਾਮ ਸਿਵਨ (ਤਾਮਿਲ) 
* ਮੁਥੀਆ ਭਾਗਵਤਾਰ (ਤੇਲਗੂ) ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਪੁਨਿਆਮੂ ਗਡਾ ਈਸ਼ਾ
* ''ਸਰਵਪਰਧਵ'' ਪੁਰੰਦਰ ਦਾਸਾਰੂ (ਕੰਨਡ਼) 
* ਨਿਜਾਮੁਗਾ ਆਰ ਆਮ ਨੀ ਪਦਮੁਲਾ ਨਿਤਿਆ ਨੰਮੀਨਾ ਨੌ ਬਰੂ ਓਵੂਮੂ ਪੁਚੀ ਸ੍ਰੀਨਿਵਾਸ ਅਯੰਗਰ (ਤੇਲਗੂ) 
* ਵਰਾਮੁਲੋਸਾਗੀ ਬ੍ਰੂਕੂਟਾ ਨੀ ਕਰੂਡਾ ਜਗਦਧਾਰਾ ਪਾਟਨਾਮ ਸੁਬਰਾਮਣੀਆ ਅਈਅਰ (ਤੇਲਗੂ) 
* ਗੋਪਾਲਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਾਰਤੀ ਦੁਆਰਾ ਇਨਾਮਮ ਸੰਦੇਹਾ ਪਦਾਲਾਮੋ (ਤਾਮਿਲ) 
* ''ਵਿਨੈਗਾਨੇ ਵਿਨੈਥੀਰਪਾਵਨੇ''-[[Ulundhoorpettai Shanmugam|ਉਲੁੰਧੂਰਪੇੱਟਈ ਸ਼ਨਮੁਗਮ]] (ਤਮਿਲ) 
* ਜੀ. ਐਨ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ (ਤੇਲਗੂ) ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਨਾਮਮੀਤੀ ਨਿਰਰਾਜ ਅਕਸੀ
* ''ਕਰੁਣਾਕਰਣੇ ਸ਼ਿਵਸ਼ੰਕਰਨੇ''-ਪਾਪਨਾਸਾਮ ਸਿਵਨ (ਤਾਮਿਲ) 
* ਮਹੇਸ਼ ਮਹਾਦੇਵ ਦੁਆਰਾ ''ਮਹਾਦੇਸ਼ਵਰ ਅਸ਼ਟਾਦਸ਼ਨਮਾ'' ([[ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ|ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]]) 
* ਸ਼੍ਰੀ ਦਕਸ਼ਿਨਾਮੂਰਥੀਮ ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ
* ਥੁਲਸੀਵਨਮ ਦੁਆਰਾ ''ਭਵਏ ਸਦਰਮ''[[Thulaseevanam|ਥੁਲਾਸੀਵਨਮ]]
* ਵਾਨਾਨਾਈ ਮਥੀ ਸੂਡੀਆ ਅੱਪਰ (ਤਾਮਿਲ) 
* ਉੱਨਈ ਨਾਮਬਿਨਨ ਆਇਆ ਮਥੁਥਾਨਡਾਵਰ ਦੁਆਰਾ

== ਤਮਿਲ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
! style=&quot;background:#D2B48C&quot; |ਗੀਤ.
! style=&quot;background:#D2B48C&quot; |ਫ਼ਿਲਮ
! style=&quot;background:#D2B48C&quot; |ਸਾਲ.
! style=&quot;background:#D2B48C&quot; |ਸੰਗੀਤਕਾਰ
! style=&quot;background:#D2B48C&quot; |ਗਾਇਕ
|-
|ਪੱਟੂ ਪਡਵਾ
| rowspan=&quot;2&quot; |ਫਿਰ ਨੀਲਵੂ
| rowspan=&quot;2&quot; |1961
| rowspan=&quot;2&quot; |ਏ. ਐਮ. ਰਾਜਾ
|ਏ. ਐਮ. ਰਾਜਾ
|-
|ਓਹੋ ਐਂਡਨ ਬੇਬੀ
|ਏ. ਐਮ. ਰਾਜਾ, ਐਸ. ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]]
|-
|ਸਮਰਸਮ ਉਲਾਵੁਮ ਇਦਮੇ
|ਰਾਮਬਾਈਨ ਕਾਧਲ
|1956
|ਟੀ. ਆਰ. ਪੱਪਾ
|ਸੀਰਕਾਝੀ ਗੋਵਿੰਦਰਾਜਨ
|-
|ਕੁੰਗੂਮਾ ਪੂਵ ਕੋਂਜਮ ਪੁਰਾਏਵੇ
|ਮਾਰਗਾਥਮ
|1959
|ਐੱਸ. ਐੱਮ. ਸੁਬੱਈਆ ਨਾਇਡੂ
|ਜੇ. ਪੀ. ਚੰਦਰਬਾਬੂ, [[ਕੇ ਜਮੁਨਾ ਰਾਣੀ|ਕੇ. ਜਮੁਨਾ ਰਾਣੀ]]
|-
|ਓਹ ਰਸਿੱਕਮ ਸੀਮਾਨੇ
|ਪਰਾਸਾਕਥੀ
|1952
| rowspan=&quot;2&quot; |ਆਰ. ਸੁਦਰਸਨਮ
|ਐਮ. ਐਸ. ਰਾਜੇਸ਼ਵਰੀ
|-
|ਬੁੱਧੀਉੱਲਾ ਮਨੀਥਾਰੇਲਮ
|ਅੰਨਾ
|1962
|ਜੇ. ਪੀ. ਚੰਦਰਬਾਬੂ
|-
|ਆਸੀਆਏ ਅਲਾਈਪੋਲੇ
|ਥਾਈ ਪਿਰੰਧਲ ਵਾਜ਼ੀ ਪਿਰੱਕਮ
|1958
| rowspan=&quot;3&quot; |ਕੇ. ਵੀ. ਮਹਾਦੇਵਨ
|ਥਿਰੂਚੀ ਲੋਗਨਾਥਨ
|-
|ਸੀਟੂ ਕੱਟੂ ਰਾਜਾ
|ਵੈਟੈਕਰਨ
|1964
|ਐਲ. ਆਰ. ਈਸਵਾਰੀ, ਏ. ਐਲ. ਰਾਘਵਨ
|-
|ਅਵਾਲਾ ਸੋਨਲ
|ਸੇਲਵਮ
|1966
|ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ
|-
|ਕੰਨਾਲੇ ਪੇਸੀ ਪੇਸੀ ਕੋਲਾਧੇ
|ਅਦੂਥਾ ਵੀਤੂ ਪੇਨ
|1960
|ਆਦਿ ਨਾਰਾਇਣ ਰਾਓ
| rowspan=&quot;3&quot; |ਪੀ. ਬੀ. ਸ਼੍ਰੀਨਿਵਾਸ
|-
|ਨਿਨੈਪਾਡੇਲਮ
|ਨੇਜਲ ਜਾਂ ਆਲਯਮ
|1962
| rowspan=&quot;7&quot; |ਵਿਸ਼ਵਨਾਥਨ-ਰਾਮਮੂਰਤੀ
|-
|ਯਾਰ ਸਿਰੀਥਲ ਏਨ੍ਨਾ
|ਇਦਯਾਥਿਲ ਨੀ
|1963
|-
|ਮਾਨਵਨੇ ਅਜ਼ਲਾਮਾ
|ਕਰਪਾਗਮ
|1963
| rowspan=&quot;2&quot; |[[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]]
|-
|ਕੰਗਲ ਇਰੰਡਮ ਉੱਨਈ
| rowspan=&quot;2&quot; |ਮੰਨਾਧੀ ਮੰਨਾਨ
| rowspan=&quot;2&quot; |1960
|-
|ਅਵਾਲਾ ਇਵਾਲਾ
|ਐੱਲ. ਆਰ. ਈਸਵਾਰੀ, ਐੱਲ ਆਰ ਅੰਜਲੀ
|-
|ਅਨੁਭਵਮ ਪੁਧੂਮਾਈ
|ਕਾਦਲਿੱਕਾ ਨੇਰਾਮਿਲਈ
|1964
|ਪੀ. ਬੀ. ਸ਼੍ਰੀਨਿਵਾਸ, [[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]]
|-
|ਕਨੀਰੈਂਡਮ ਮਿੰਨਾ ਮਿੰਨਾ
|ਅੰਡਵਨ ਕੱਟਲਾਈ
|1964
|ਪੀ. ਬੀ. ਸ਼੍ਰੀਨਿਵਾਸ, ਐਲ. ਆਰ. ਈਸਵਾਰੀ
|-
|ਵੇਲਲੀ ਕਿੰਨਮਥਨ
|ਉਯਾਰੰਧਾ ਮਨੀਥਨ
|1968
|ਐਮ. ਐਸ. ਵਿਸ਼ਵਨਾਥਨ
|ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ, [[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]]
|-
|ਥਾਈਰ ਚਿਰੰਧਾ
|ਅਗਾਥੀਆਰ
|1972
|ਕੁੰਨਾਕੁਡੀ ਵੈਦਿਆਨਾਥਨ
|[[ਟੀ. ਕੇ. ਕਾਲਾ]]
|-
|ਥੰਗਾ ਸੰਗਲੀ
|ਥੂਰਲ ਨਿੰਨੂ ਪੋਚਚੂ
|1982
| rowspan=&quot;21&quot; |ਇਲਯਾਰਾਜਾ
|ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਵਾਸੁਦੇਵਨ, [[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]]
|-
|ਅਦਾ ਮਚਾਮੁੱਲਾ
|ਚਿੰਨਾ ਵੀਡੂ
|1985
|ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਐੱਸ ਜਾਨਕੀ, ਐੱਸਪੀ ਸੈਲਜਾ, ਟੀ. ਵੀ. ਗੋਪਾਲਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ
|-
|ਓਰਈ ਥੇਰਿਨਚਿਕਿਟੇਨ
|ਪਡੀਕਕਾਡਨ
|1985
| rowspan=&quot;2&quot; |[[ਕੇ ਜੇ ਯੇਸੂਦਾਸ|ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ]]
|-
|ਰਾਜਾ ਰਾਜਾ ਚੋਜ਼ਾਨ
|ਰੇਤਾਈ ਵਾਲ ਕੁਰੂਵੀ
|1987
|-
|ਕੱਤਰਿਲ ਐਦਨਨ ਗੀਧਮ
|ਜੌਨੀ
|1980
|[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]]
|-
|ਕੋਡੀਆਲੇ ਮੱਲਿਆਪੂ
|ਕਦਲੋਰਾ ਕਵਿਤਾਈਗਲ
|1986
|ਪੀ. ਜੈਚੰਦਰਨ, ਐਸ. ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]]
|-
|ਰਾਸਤੀ ਮਨਸੂਲੇ
|ਰਾਸਵੇ ਉੱਨਈ ਨੰਬੀ
|1988
|ਮਨੋ, [[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]]
|-
|ਓਹ ਪਾਪਾ ਲਾਲੀ
|ਇਦਯਾਥਾਈ ਥਿਰੂਦਾਥੇ
|1989
|ਮਾਨੋ
|-
|ਪੂਵੋਮਾ ਔਰਗੋਲਮ
|ਚਿੰਨਾ ਥੰਬੀ
|1991
|ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਸਵਰਨਲਤਾ[[ਸਵਰਨਲਥਾ|ਸਵਰਨਾਲਥਾ]]
|-
|ਨੀਥਾਨੇ ਨਾਲਦੋਰਮ
|ਪਾੱਟੂ ਵਾਥੀਆਰ
|1995
|[[K.J. Yesudas|ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ]], ਸਵਰਨਲਤਾ[[ਸਵਰਨਲਥਾ|ਸਵਰਨਾਲਥਾ]]
|-
|ਐੱਨਨਾਈ ਥਾਲਾਟਾ
|ਕਦਲੂੱਕੂ ਮਰੀਯਾਧਾਈ
|1997
|[[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]]
|-
|ਖਜੀਰਾਹੋ ਕਨਵਿਲੋਰ
|ਓਰੂ ਨਾਲ ਓਰੂ ਕਨਾਵੂ
|2005
|[[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]], [[ਸ਼੍ਰੇਆ ਘੋਸ਼ਾਲ]]
|-
|ਕੀਰਵਾਨੀ ਇਰਾਵਿਲੀ
|ਪਦਮ ਪਰਵੈਗਲ
|1988
| rowspan=&quot;3&quot; |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਐੱਸ ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]]
|-
|ਨੇਜੁਕੁਲਲੇ ਇਨਾਰੂਨੂ
|ਪੋਨੂਮਾਨੀ
| rowspan=&quot;2&quot; |1993
|-
|ਇੰਥਾ ਮਾਮਨੋਦਾ
|ਉਥਮਾ ਰਾਸ
|-
|ਥੰਡਰਲ ਕਾਤਰੇ
|ਕੁੰਬਕਰਾਈ ਥੰਗਈਆ
|1991
|ਮਾਨੋ, ਐਸ. ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]]
|-
|ਇਲਾਵੇਨਿਲ ਇਥੂ ਵੈਕਾਸੀ ਮਠਮ
|ਕਦਲ ਰੋਜਾਵੇ
|2000
|ਐਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, [[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿਤਰਾ]]
|-
|ਚਿੰਨਾ ਮਨੀ ਕੁਇਲੇ
|ਅੰਮਾਨ ਕੋਵਿਲ ਕਿਝਾਕਲੇ
|1986
| rowspan=&quot;6&quot; |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ
|-
|ਮੰਨਿਲ ਇੰਦਾ
|ਕੇਲਾਡੀ ਕਨਮਾਨੀ
|1990
|-
|ਪੂਂਗੋਡੀਥਨ ਪੂਥਾਥੰਮਾ
|ਇਦਯਾਮ
|1991
|-
|ਮਲਾਇਯੋਰਮ ਵੀਸਮ ਕਾਤਥੂ
|ਪਾਡੂ ਨੀਲਵੇ
| rowspan=&quot;2&quot; |1987
|-
|ਵਨਾਥਥਾਈ ਪਾਰਥੇਨ
|ਮਨੀਥਨ
|ਚੰਦਰਬੋਸ
|-
|ਪੁਥਮ ਪੁਧੂ ਮਲਾਰੇ
|ਅਮਰਾਵਤੀ
|1993
| rowspan=&quot;2&quot; |ਬਾਲਾ ਭਾਰਤੀ
|-
|ਉੱਨਈ ਥੋਟਾ ਥੈਂਡਰਲ
|ਥਲਾਈਵਾਸਲ
|1992
| rowspan=&quot;2&quot; |ਐਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, [[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿਤਰਾ]]
|-
|ਕਦਲ ਕਦਲ ਕਧਲ
|ਪੂਚੂਡਵਾ
|1997
|ਸਰਪੀ
|-
|ਪੂਮੇਦਾਈਓ
|ਆਯੀਰਾਮ ਪੂੱਕਲ ਮਲਾਰਟਮ
|1986
|ਵੀ. ਐਸ. ਨਰਸਿਮਹਨ
|ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਐੱਸ ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]]
|-
|ਕੰਨਾਲਾਨੇ ਯੇਨਾਥੂ
|ਬੰਬਈ
|1995
| rowspan=&quot;11&quot; |[[ਏ. ਆਰ. ਰਹਿਮਾਨ]]
|[[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ]]
|-
|ਐਨਾਈ ਕਾਨਾਵਿਲੇਏ ਨੈੱਟਡਰੋਡ
|ਕਦਲ ਦੇਸ਼ਮ
|1996
|ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਓ. ਐੱਸ ਅਰੁਣ, ਰਫੀ
|-
|ਵੇਨੀਲੇਵੇ ਵੇਨੀਲੇਵਾ
|ਮਿਨਸਾਰਾ ਕਨਵੂ
|1997
|[[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]], [[ਸਾਧਨਾ ਸਰਗਮ]]
|-
|ਕਦਲ ਨਿਆਗਰਾ
|ਐਨ ਸਵਾਸਾ ਕਾਤਰੇ
|1999
|ਪਲੱਕਡ਼ ਸ਼੍ਰੀਰਾਮ, [[ਹਰੀਨੀ (ਗਾਇਕਾ)|ਹਰੀਨੀ]], [[ਅਨੁਪਮਾ (ਗਾਇਕਾ)|ਅਨੁਪਮਾ]]
|-
|ਵੇਤਰੀ ਕੋਡੀ ਕੱਟੂ
|ਪਦਯੱਪਾ
|1999
|ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਵਾਸੁਦੇਵਨ, ਪਲੱਕਡ਼ ਸ਼੍ਰੀਰਾਮ
|-
|ਇਵਾਨੋ ਓਰੁਵਨ
|ਅਲਾਈਪਯੁਥੇ
|2000
|[[ਸਵਰਨਲਥਾ|ਸਵਰਨਾਲਥਾ]]
|-
|ਮਾਨਸੁਕੁਲ ਓਰੂ ਪੁਯਾਲ
|ਸਟਾਰ
|2001
|ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, [[ਸਾਧਨਾ ਸਰਗਮ]]
|-
|ਮਛੱਕਰੀ ਮਛੱਕਰੀ
|ਸਿਲੂਨੂ ਓਰੂ ਕਾਧਲ
|2006
|[[ਸ਼ੰਕਰ ਮਹਾਦੇਵਨ]], [[ਵਸੂੰਦਰਾ ਦਾਸ|ਵਸੁੰਧਰਾ ਦਾਸ]]
|-
|ਅਰਿਮਾ ਅਰਿਮਾ
|ਐਥੀਰਨ
|2010
|[[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]], [[ਸਾਧਨਾ ਸਰਗਮ]], ਬੇਨੀ ਦਿਆਲ, ਨਰੇਸ਼ ਅਈਅਰ
|-
|ਨੀਥੇਨਾ
|ਮਰਸਲ
|2017
|[[ਏ. ਆਰ. ਰਹਿਮਾਨ]], [[ਸ਼੍ਰੇਆ ਘੋਸ਼ਾਲ]]
|-
|ਅਦੰਗਾਥਾ ਅਸੁਰਨ
|ਰੇਆਨ
|2024
|[[ਏ. ਆਰ. ਰਹਿਮਾਨ]], ਧਨੁਸ਼
|-
|ਵਾਨਮ ਮਾਨਨਮ
|ਕਾਧਲ ਮੰਨਨ
|1998
|ਭਾਰਦਵਾਜ
| rowspan=&quot;2&quot; |[[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]], [[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ]]
|-
|ਅਨਬੇ ਅਨਬੇ
|ਯੂਈਰੋਡੋ ਯੂਇਰਾਗਾ
|1998
| rowspan=&quot;4&quot; |ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ
|-
|ਐਡਮ ਈਵਾਲ
|ਪ੍ਰਿਯਮ
|1996
|ਮਾਨੋ, ਦੇਵੀ
|-
|ਮਲਾਈ ਕੱਟਰੂ ਵੰਧੂ
(ਰਾਗਮ ਦਰਬਾਰਿਕਾਨਾਡਾ ਛੋਹਦਾ ਹੈ) 
|ਵੇਦਮ
|2001
|[[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]], [[ਮਹਾਲਕਸ਼ਮੀ ਅਈਅਰ]]
|-
|ਕਦਲ ਅਰਿਮੁਗਾਮਾ
|ਕਦਲ ਕਿਸੂ ਕਿਸੂ
|2003
|ਵਿਜੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਸੁਜਾਤਾ
|-
|ਓਰੂ ਕਾਦਿਥਮ
|ਦੇਵਾ
|1995
| rowspan=&quot;7&quot; |ਦੇਵਾ
| rowspan=&quot;3&quot; |ਐਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, [[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ]]
|-
|ਏਨਕੇਨਾ ਪੇਰੰਧਵਾ
|ਕਿਜ਼ੱਕੂ ਕਰਾਈ
|1991
|-
|ਓ ਰੰਗਨਾਥ
|ਨੇਸਮ
|1997
|-
|ਮੁਥੂ ਨਾਗੇ
|ਸਮੁੰਦੀ
|1992
|ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਐੱਸ ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]]
|-
|ਚੰਦਾ ਓ ਚੰਦਾ
|ਕੰਨੇਧੀਰੀ ਥੋਂਡਰਿਨਲ
|1998
|[[ਹਰੀਨੀ (ਗਾਇਕਾ)|ਹਰੀਨੀ]]
|-
|ਤਾਜ ਮਹਿਲ ਓਂਦਰੂ
|ਕੰਨੋਡੂ ਕਾਨਬਾਥੈਲਮ
| rowspan=&quot;2&quot; |1999
| rowspan=&quot;2&quot; |[[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]]
|-
|ਅੰਬੇ ਐਨ ਅੰਬੇ
|ਨੈਨਜਿਨਲ
|-
|ਇੰਨਿਸਾਈ ਪਾਡੀਵਰਮ
|ਥੁਲਾਡਾ ਮਾਨਮਮ ਥੂਲਮ
|1999
| rowspan=&quot;3&quot; |ਐਸ. ਏ. ਰਾਜਕੁਮਾਰ
|ਪੀ. ਉਨਨੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ, [[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ]]
|-
|ਏਨਨੋਵੋ ਐਨਨੋਵੋ
|ਪ੍ਰਿਆਮਾਨਵਾਲੇ
|2000
|[[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]], [[ਮਹਾਲਕਸ਼ਮੀ ਅਈਅਰ]]
|-
|ਏਨਾ ਇਦੂਵੋ
|ਆਨੰਦਮ
|2001
|[[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]]
|-
|ਰੰਗੋਲਾ ਓਲਾ
|ਗਜਨੀ
|2005
| rowspan=&quot;3&quot; |ਹੈਰਿਸ ਜੈਰਾਜ
|ਸ਼ੰਕਰ ਮਹਾਦੇਵਨ, ਸੁਜਾਤਾ, ਰੰਜੀਤ
|-
|ਅਨ ਸਿਰੀਪਿਨਿਲ
|ਪਚਾਇਕਿਲੀ ਮੁਥੁਚਾਰਮ
|2007
|ਸੌਮਿਆ ਰਾਓ, ਰੌਬੀ
|-
|ਥੋਡੂ ਵਾਨਮ
|ਅਨੀਗਨ
|2015
|[[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]], ਦੁਰਗਾ, [[ਸ਼ਕਤੀਸ਼੍ਰੀ ਗੋਪਾਲਨ]]
|-
|ਤਿਰੂੰਬਾ ਤਿਰੂੰਬ
|ਪਾਰਵਾਈ ਓਂਦਰੇ ਟੋਏ
| rowspan=&quot;2&quot; |2001
|ਭਰਾਨੀ
|ਹਰੀਨੀ, ਪੀ. ਉਨਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ
|-
|ਇੰਜੈਂਗੋ ਕਾਲਗਲ ਸੇਲਮ
|ਨੰਦਾ
| rowspan=&quot;5&quot; |ਯੁਵਨ ਸ਼ੰਕਰ ਰਾਜਾ
| rowspan=&quot;2&quot; |ਇਲੈਅਰਾਜਾ
|-
|ਪਰਾਵਾਈਏ ਐਂਗੂ ਇਰੁਕ੍ਕਿਰਾਈ
|ਕੱਟਰਧੂ ਤਾਮਿਲ
|2007
|-
|ਥੀਂਡੀ ਥੀਂਡੀ
|ਬਾਲਾ।
| rowspan=&quot;2&quot; |2002
|ਪੀ. ਉਨਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ, ਸੁਜਾਤਾ ਮੋਹਨ
|-
|ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
|ਮੌਨਮ ਪੇਸਯਾਧੇ
|[[ਸ਼ੰਕਰ ਮਹਾਦੇਵਨ]]
|-
|ਅਨਬੇ ਪੇਰਾਨਬੇ
|ਐਨਜੀਕੇ
|2019
|ਸਿਦ ਸ਼੍ਰੀਰਾਮ, [[ਸ਼੍ਰੇਆ ਘੋਸ਼ਾਲ]]
|-
|ਅਜ਼ਾਗਾਈ ਪੂਕੂਥੇ
|ਨਿਨੈਥਲੇ ਇਨਿਕਕੁਮ
|2009
|ਵਿਜੇ ਐਂਟਨੀ
|ਜਾਨਕੀ ਅਈਅਰ, ਪ੍ਰਸੰਨਾ
|-
|ਕਵਿਤਾਈਕਲ ਸੋਲਾਵਾ
|ਉਲਾਮ ਕੋਲਾਈ ਪੋਗੁਥੇ
|2001
|ਕਾਰਤਿਕ ਰਾਜਾ
|ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਸੁਜਾਤਾ, [[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]] (ਪਾਠੋਸ) 
|-
|ਓਰੁ ਮੁਰਾਈ ਪਿਰਾਨਥੇਨ
|ਨੇਜੀਰੁੱਕੁਮ ਵਰਈ
|2006
|ਸ੍ਰੀਕਾਂਤ ਦੇਵਾ
|[[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]], [[ਸਾਧਨਾ ਸਰਗਮ]]
|-
|ਆਦੀਏ ਐਨਾ ਰਾਗਮ
|ਰੰਮੀ
|2014
| rowspan=&quot;4&quot; |ਡੀ. ਇਮਾਨ
|ਅਭੈ ਜੋਧਪੁਰਕਰ, ਪੂਰਣਿਮਾ ਸਤੀਸ਼
|-
|ਯੇਦੋ ਨਿਨੈਕਿਰੇਨ
|ਥਲਾਈ ਨਗਰਮ
|2006
|[[ਮੰਜਰੀ (ਭਾਰਤੀ ਗਾਇਕਾ)|ਮੰਜਰੀ]], ਦੇਵਨ
|-
|ਅਮਾਦੀ ਅਮਾਦੀ
|ਡੇਸਿੰਗੂ ਰਾਜਾ
|2013
|[[ਸ਼੍ਰੇਆ ਘੋਸ਼ਾਲ]]
|-
|ਕੰਨੰਮਾ ਕੰਨਮਾ
|ਰਿਕਾ
|2016
|[[ਨੰਦਿਨੀ ਸ੍ਰੀਕਰ|ਨੰਦਿਨੀ ਸ਼੍ਰੀਕਰ]]
|-
|ਵੇਲਿਕਾ ਪੂਵ
|ਏਥਿਰ ਨੀਚਲ
|2013
|ਅਨਿਰੁਧ ਰਵੀਚੰਦਰ
|[[ਮੋਹਿਤ ਚੌਹਾਨ]], [[ਸ਼੍ਰੇਆ ਘੋਸ਼ਾਲ]]
|-
|ਮਨਸੂਲਾ ਸੂਰ ਕਾਥੇ
|ਕੋਕੀ
|2014
|ਸੰਤੋਸ਼ ਨਾਰਾਇਣਨ
|ਸੀਨ ਰੋਲਡਨ, ਦਿਵਿਆ ਰਮਾਨੀ
|-
|ਐਨ ਨਾਦਾਨਮ
|ਤਮਿਲ ਪਦਮ 2
| rowspan=&quot;3&quot; |2018
|ਕੰਨਨ
|ਸ਼ਰਥ, ਵਿਜੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼
|-
|ਨੇਂਜਿਲ ਮਮਾਜ਼ਾਈ
|ਨਿਮਿਰ
|ਬੀ. ਅਜਨੀਸ਼ ਲੋਕਨਾਥ
|ਹਰੀਚਰਣ, [[ਸ਼ਵੇਤਾ ਮੋਹਨ]]
|-
|ਉਈਰ ਉਰੁਵਾਥਾ
|ਇਰਾਵੁਕ੍ਕੂ ਆਯੀਰਾਮ ਕੰਗਲ
|ਸੈਮ ਸੀ. ਐਸ.
|ਸੱਤਿਆਪ੍ਰਕਾਸ਼, [[ਚਿਨਮਈ]]
|}

=== ਜਨਯ ਰਾਗਮਃ ਰਿਸ਼ੀਪਰੀਆ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
!ਗੀਤ.
!ਫ਼ਿਲਮ
!ਸਾਲ.
!ਸੰਗੀਤਕਾਰ
!ਗਾਇਕ
|-
|ਊਧਮ ਨੀਏ
|ਐਨਰੁਕਿਲ ਨੀ ਇਰੰਥਲ
|1991
|ਇਲਯਾਰਾਜਾ
|[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]]
|}

== ਤਮਿਲ ਗੈਰ-ਫ਼ਿਲਮ ਗੀਤ ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
! style=&quot;background:#D2B48C&quot; |ਗੀਤ.
! style=&quot;background:#D2B48C&quot; |ਐਲਬਮ
! style=&quot;background:#D2B48C&quot; |ਸਾਲ.
! style=&quot;background:#D2B48C&quot; |ਸੰਗੀਤਕਾਰ
! style=&quot;background:#D2B48C&quot; |ਗਾਇਕ
! style=&quot;background:#D2B48C&quot; |ਸਰੋਤ
|-
|''ਅਨਬੇ ਯੇਨ ਮਾਰਥਥਾਈ''
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Azhagiya Kaadhal|ਅਜ਼ਾਗੀਆ ਕਾਧਲ]]
| rowspan=&quot;2&quot; |2023
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Ramana (singer)|ਰਮਨਾ]]
|[[Ramana (singer)|ਰਮਨਾ]]
|{{YouTube|title=''Anbe Yen Maruththaai''}}
|-
|ਗਨਯਾਬਾਗਾ ਅਲਾਇਗਲ (ਸਾਜ਼-ਸਾਮਾਨ) 
|''-''
|{{YouTube|title=''Gnyaabaga Alaigal (Instrumental)''}}
|}

== ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਮ ==
ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਕਿਰਵਾਨੀ ਦੇ ਸੁਰ ਜਦੋਂ ''ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ'' ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ 3 ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਮ, ਅਰਥਾਤ ''[[ਹੇਮਾਵਤੀ (ਰਾਗ)|ਹੇਮਾਵਤੀ]]'', ''ਵਕੁਲਭਰਣਮ'' ਅਤੇ ਕੋਸਲਮ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਕਿਰਵਾਨੀ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਵੇਖੋ।

== ਨੋਟਸ ==
{{Notelist|30em}}

== ਹਵਾਲੇ ==
 {{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰਾਗ]]

== ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ ==

ਕਈ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੇ ਰਾਗ ਕਿਰ''ਵਾਨੀ'' ਵਿੱਚ ਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਇੱਥੇ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕਰਕੇ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ.

* ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ''ਪੰਚਾ ਭੂਤਾ ਕਿਰਾਨਾਵਲਿਮ'' (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ) 
* ''[[ਤਿਆਗਰਾਜ]]'' ''(ਤੇਲਗੂ) ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਕਾਲੀਗਯੁੰਤੇ''- 
* &lt;nowiki&gt;&lt;i id=&quot;mwdg&quot;&gt;ਮੁਥੀਆ ਭਾਗਵਤਾਰ&lt;/i&gt;&lt;/nowiki&gt; ''(ਤੇਲਗੂ)ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਅੰਬਾਵਨੀ ਨੰਨੂ'' 
* ਊਤੁਕਾਡੂ ਵੈਂਕਟ ਕਵੀ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ) ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ''ਬਾਲਾਸਰਸਾ ਮੁਰਲੀ'' 
* ਸਵਾਤੀ ਥਿਰੂਨਲ ਰਾਮ ਵਰਮਾ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ''ਭਵਏ ਸਾਰਾਸਨਭਮ'' (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ) 
* ਪਾਪਨਾਸਾਮ ਸਿਵਨ (ਤਮਿਲ) ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੇਵੀ ਨੀ ਥੁਨਾਈ 
* ਮੁਥੀਆ ਭਾਗਵਤਾਰ (ਤੇਲਗੂ) ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਇੱਕ ਪੁਨਿਆਮੂ ਗਡਾ ਈਸ਼ਾ
* ਪੁਰੰਦਰ ਦਾਸਾਰੂ (ਕੰਨਡ਼) ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ''ਸਰਵਪਰਧਵ''
* ਪੁਚੀ ਸ੍ਰੀਨਿਵਾਸ ਅਯੰਗਰ (ਤੇਲਗੂ) ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਨਿਜਾਮੁਗਾ ਆਰ ਆਮ ਨੀ ਪਦਮੁਲਾ ਨਿਤਿਆ ਨੰਮੀਨਾ ਨੌ ਬਰੂ ਓਵੂਮੂ 
* ਪਾਟਨਾਮ ਸੁਬਰਾਮਣੀਆ ਅਈਅਰ (ਤੇਲਗੂ) ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਵਰਾਮੁਲੋਸਾਗੀ ਬ੍ਰੂਕੂਟਾ ਨੀ ਕਰੂਡਾ ਜਗਦਧਾਰਾ 
* ਗੋਪਾਲਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਾਰਤੀ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਇਨਾਮਮ ਸੰਦੇਹਾ ਪਦਾਲਾਮੋ (ਤਾਮਿਲ) 
* ''ਉਲੁੰਧੂਰਪੇੱਟਈ ਸ਼ਨਮੁਗਮ'' (ਤਮਿਲ) ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ''ਵਿਨੈਗਾਨੇ ਵਿਨੈਥੀਰਪਾਵਨੇ'' 
* ਜੀ. ਐਨ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ (ਤੇਲਗੂ) ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਨਿਰਨਾਮਮੀਤੀ ਨਿਰਰਾਜ ਅਕਸੀ
* ਪਾਪਨਾਸਾਮ ਸਿਵਨ (ਤਾਮਿਲ) ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ''ਕਰੁਣਾਕਰਣੇ ਸ਼ਿਵਸ਼ੰਕਰਨੇ''
* ''ਮਹੇਸ਼ ਮਹਾਦੇਵ'' ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ''ਮਹਾਦੇਸ਼ਵਰ ਅਸ਼ਟਾਦਸ਼ਨਮਾ'' (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ) 
* [[ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ]] (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ) ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ''ਸ਼੍ਰੀ ਦੱਖਣਮੂਰਤਿਮ'' 
* ਭਾਵਏ ਸਦਾਰਾਮ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਥੁਲਸੀਵਨਮ (ਆਰ. ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਨਾਇਰ) (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ) 
* ਅੱਪਰ (ਤਾਮਿਲ) ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਵਾਨਾਨਾਈ ਮਥੀ ਸੂਡੀਆ
* ਮੁਥੂ ਥਾਂਡਾਵਰ (ਤਾਮਿਲ) ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ''ਉੱਨਈ ਨਾਮਬਿਨਨ ਆਇਆ''</text>
      <sha1>hsuc6rttnogk2umb3383opn36jdszxb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਨਵਨੀਤਮ ਰਾਗ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>194544</id>
    <revision>
      <id>811921</id>
      <parentid>791428</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T10:41:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Meenukusam</username>
        <id>51574</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the section &quot;Compositions&quot; from the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1070991742|Navaneetam]]&quot;</comment>
      <origin>811921</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6749" sha1="2xmnsz7wsfrvpyvie397r5mr2y2sz7o" xml:space="preserve">{{unreferenced}}    

'''ਨਵਨੀਤਮ''' (ਬੋਲ ਚਾਲ ਵਿੱਚ ਨਵਨੀਤਮ, ਭਾਵ ''ਸਦੀਵੀ ਨਵਾਂ'' ) ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੀ 72ਵੀਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ 40ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾ (ਮੂਲ ਸਕੇਲ) ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਨਬੋਮਾਨੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਨਵਨੀਤਮ ਇੱਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਤਾਜ਼ਾ ਮੱਖਣ। 'ਨਵਾ' ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਤਾਜ਼ਾ (ਨਿਊ) ਅਤੇ 'ਨੀਤਮ' ਦਾ ਅਰਥ ਮੱਖਣ ਹੈ।

== ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Navaneetam_scale.svg|right|thumb|300x300px|ਸੀ 'ਤੇ ''ਸ਼ਡਜਮ'' ਨਾਲ ''ਨਵਨੀਤਮ''  ਰਾਗ ]]
ਇਹ 7ਵੇਂ ''ਚੱਕਰ ਰਿਸ਼ੀ'' ਦਾ ਚੌਥਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਮ ''ਰਿਸ਼ੀ-ਭੂ'' ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ''ਸਾ ਰਾ ਗਾ ਮੀ ਪਾ ਧੀ ਨੀ'' ਹੈ।  ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਦੀ ਬਣਤਰ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ [[ਸੁਰ|ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ]] ਵੇਖੋ):

* ਅਰੋਹਣਃ  ਸ ਰੇ1 ਗ1 ਮ2 ਪ ਧ2 ਨੀ2 ਸੰ [a] 
* ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ2 ਧ2 ਪ ਮ2 ਗ1 ਰੇ1 ਸ [b] 

(ਇਹ ਪੈਮਾਨਾ ''ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਗੰਧਾਰਮ, ਪ੍ਰਤੀ ਮੱਧਮਮ, ਚਤੁਰਸ਼ਰੁਤੀ ਧੈਵਤਮ, ਕੈਸੀਕੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ'' ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਆਰੋਹ-ਅਵਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਨ ਅਤੇ ਉਤਰਨ ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ''[[ਵਣਸਪਤੀ (ਰਾਗ)|ਵਣਸਪਤੀ]]'' ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਪ੍ਰਤੀ ਮੱਧਯਮ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਚੌਥਾ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ।

== ਜਨਯ ਰਾਗਮ ==
ਨਵਨੀਤਮ ਵਿੱਚ ਅਜੇ ਤੱਕ ਇੱਕ ਜਨਯ ਰਾਗਮ (ਇਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਇੱਕ ਸਕੇਲ) ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਨਯ ਸਕੇਲਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸੂਚੀ ਲਈ ਜਨਯਾ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ।

== ਰਚਨਾਵਾਂ ==
''ਨਵਨੀਤਮ'' ਪੈਮਾਨੇ ਉੱਤੇ ਸੈੱਟ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕੁੱਝ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨਃ

* ਉਮਾਪਤੀ ਫਾਈ ਡਾ. ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ [[ਤੇਲੁਗੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਤੇਲਗੂ]] ਵਿੱਚ
* [[ਤੇਲੁਗੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਤੇਲਗੂ]] ਵਿੱਚ [[ਤਿਆਗਰਾਜ]] ਦੁਆਰਾ ''ਲੈਮਿਡੇਲਪਾ ਪੇਦਾਵਾਰੂ''
* ਕੋਟੀਸ਼ਵਰ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ''ਸਾਮੀ ਆਈਡ ਨੱਲਾ ਸਮਯਮ''ਕੋਟੇਸ਼ਵਰ ਅਈਅਰ
* ਡਾ. ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ [[ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ|ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]] ਵਿੱਚ ਹਿਮਤਜੇ ਸੰਤਤਮ ਪਾਹਿਮਾਮ

== ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਮ ==
ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਨਵਨੀਤਮ ਦੇ ਸੁਰ ਜਦੋਂ ''ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ'' ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ''ਰਿਸ਼ੀ ਚੱਕਰ'' ਦੇ ਸਾਰੇ 6 ਰਾਗ (ਸਲਾਗਮ, ਜਲਾਰਨਵਮ, ਝਾਲਾਵਰਾਲੀ, ਪਵਨੀ ਅਤੇ ''[[ਰਘੁਪ੍ਰਿਯਾ|ਰਘੂਪ੍ਰਿਆ]]'' ਹੋਰ 5 ਰਾਗ ਹਨ। ਸਿਰਫ਼ ਇਹਨਾਂ ਰਾਗਾਂ ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਕਿਤੇ ਵੀ, ਜੀ1 ਤੋਂ ਐਮ2 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ 3 ਨੋਟਾਂ ਦਾ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਅਜਿਹਾ ਅੰਤਰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਮੇਲਕਾਰਤਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ''ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ'', ਰਾਗ ਵਿੱਚ ''ਸ਼ਡਜਮ'' ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ।

== ਨੋਟਸ ==
{{Notelist|30em}}

== ਹਵਾਲੇ ==
 

== ਰਚਨਾਵਾਂ ==

''ਨਵਨੀਤਮ''  ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਰਚੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕੁੱਝ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨਃ

* [[ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ|ਡਾ. ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ]] ਦੁਆਰਾ [[ਤੇਲੁਗੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਤੇਲਗੂ]] ਵਿੱਚ ਰਚਿਤ ਰਚਨਾ ਉਮਾਪਤੀ ਫਾਈ 
* [[ਤੇਲੁਗੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਤੇਲਗੂ]] ਵਿੱਚ [[ਤਿਆਗਰਾਜ]] ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਰਚਨਾ ''ਲੈਮਿਡੇਲਪਾ ਪੇਦਾਵਾਰੂ''
* ਕੋਟੀਸ਼ਵਰ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਰਚਨਾ ''ਸਾਮੀ ਆਈਡ ਨੱਲਾ ਸਮਯਮ''
* [[ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ|ਡਾ. ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ]] ਦੁਆਰਾ [[ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ|ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]] ਵਿੱਚ ਰਚਿਤ ਰਚਨਾ ਹਿਮਤਜੇ ਸੰਤਤਮ ਪਾਹਿਮਾਮ</text>
      <sha1>2xmnsz7wsfrvpyvie397r5mr2y2sz7o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਐਸਥਰ ਈਡਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>196251</id>
    <revision>
      <id>811922</id>
      <parentid>801355</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T10:44:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811922</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13091" sha1="466unnzxib3uc873dnr96ayl6o5yw42" xml:space="preserve">{{Infobox musical artist
| name              = ਐਸਥਰ ਈਡਨ
| image             = Esther Eden.jpg
| image_size        = 
| landscape         = yes
| alt               = 
| caption           = ਫਰਨਾਂਡਿਸ 2017 ਵਿੱਚ
| birth_name        = ਐਸਥਰ ਈਡਨ ਫਰਨਾਂਡਿਸ
| alias             = 
| birth_date        = {{birth date and age|df=y|1997|11|26}}
| birth_place       = [[ਗੋਆ]], ਭਾਰਤ
| origin            = [[ਦੁਬਈ]], ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ
| death_place       = 
| genre             = ਪੌਪ, ਡਾਂਸ ਸੰਗੀਤ, [[ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ|ਲੋਕ]] ਅਤੇ ਜੈਜ਼
| occupation        = ਗਾਇਕ, ਗੀਤਕਾਰ
| instrument        = 
| years_active      = 2014–ਮੌਜੂਦ
| label             = 
| website           = {{url|esthereden.com}}
| associated_acts   = 
}}

'''ਐਸਥਰ ਈਡਨ ਫਰਨਾਂਡਿਸ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Esther Eden Fernandes;''' ਜਨਮ 26 ਨਵੰਬਰ 1997)&lt;ref&gt;{{Cite web |date=18 December 2015 |title=This girl is on fire |url=https://www.navhindtimes.in/2015/12/18/magazines/kuriocity/this-girl-is-on-fire/ |access-date=19 March 2023 |website=Navhind Times}}&lt;/ref&gt; [[ਦੁਬਈ]], [[ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ]] ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਗਾਇਕਾ-ਗੀਤਕਾਰ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;national&quot;&gt;{{Cite web |last=Garratt |first=Rob |date=19 March 2016 |title=Dubai teenager Esther Eden balances school with promising music career |url=https://www.thenationalnews.com/arts-culture/dubai-teenager-esther-eden-balances-school-with-promising-music-career-1.202981 |access-date=19 January 2018 |website=The National}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;oabt&quot;&gt;{{Cite web |date=April 2020 |title=Meet singer-songwriter, Esther Eden |url=https://www.outandaboutmag.com/meet-singer-songwriter-esther-eden/ |access-date=27 November 2021 |website=Out and About Magazine |archive-date=27 ਨਵੰਬਰ 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211127182147/https://www.outandaboutmag.com/meet-singer-songwriter-esther-eden/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਉਹ 2014 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਗਈ ਜਦੋਂ ਗਾਇਕਾ ਜੈਸੀ ਜੇ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਰੈੱਡ ਫੈਸਟ ਡੀਐਕਸਬੀ ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। 2016 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਕਲਾਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਸਿੰਗਲ &quot;ਫੀਨਿਕਸ&quot; ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;kljt&quot;&gt;{{Cite web |last=Jalal |first=Maán |title=Esther Eden's New Love |url=https://www.khaleejtimes.com/esther-edens-new-love |access-date=19 January 2018 |website=Khaleej Times}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਈਡਨ ਦਾ ਜਨਮ [[ਗੋਆ|ਗੋਆ, ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ 7 ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਯੂਏਈ ਚਲੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਉੱਥੇ ਹੀ ਰਹਿ ਰਹੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;nvh&quot;&gt;{{Cite web |date=18 December 2015 |title=This girl is on fire |url=https://thenavhindtimes.in/article/this-girl-is-on-fire |website=The Navhind Times |access-date=22 ਮਾਰਚ 2025 |archive-date=16 ਜਨਵਰੀ 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220116080140/https://thenavhindtimes.in/article/this-girl-is-on-fire |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;national&quot; /&gt; ਉਸਨੇ BIMM, ਬਰਲਿਨ ਤੋਂ ਗੀਤ ਲਿਖਣ ਵਿੱਚ ਬੀ.ਏ. ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;oabt&quot; /&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
2014 ਵਿੱਚ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਗਾਇਕਾ ਜੈਸੀ ਜੇ ਅਲ ਦੀਆਫਾਹ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਗਈ ਜਿੱਥੇ ਐਸਥਰ ਈਡਨ ਪੜ੍ਹ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਈਡਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਸਲੀ ਗੀਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਦੇਖਿਆ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਈਡਨ ਨੂੰ ਰੈੱਡ ਫੈਸਟ ਡੀਐਕਸਬੀ ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਈਡਨ 10,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਲਈ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=5 February 2015 |title=UAE-based musicians vie to join Ed Sheeran in concert |url=https://english.alarabiya.net/life-style/entertainment/2015/02/05/UAE-based-musicians-vie-to-join-Ed-Sheeran-in-concert |website=Al Arabiya}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;nvh&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Gouveia |first=Alexandria |date=12 November 2015 |title=Jessie J Helps Launch Local Teen's Career |url=https://emirateswoman.com/jessie-j-helps-launch-local-teens-career/ |access-date=27 November 2021 |website=Emirates Woman}}&lt;/ref&gt; ਈਡਨ ਨੂੰ ਵ੍ਹਾਈਟ ਕਿਊਬ ਸਟੂਡੀਓਜ਼ ਅਬੂ ਧਾਬੀ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ &quot;ਇੰਸਪਾਇਰਡ&quot; ਦੀ ਪਾਇਲਟ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=White Cube UAE music |url=http://www.timeoutabudhabi.com/nightlife/features/61392-white-cube-uae-music |access-date=19 January 2018 |website=Time Out Abu Dhabi}}&lt;/ref&gt; ਈਡਨ ਨੂੰ ਦੁਬਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ TedX ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਲਈ ਬੋਲਣ ਲਈ ਵੀ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੀ ਕਿਵੇਂ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Why is music important for students? |url=http://tedxtalks.ted.com/video/Why-is-music-important-for-stud |access-date=19 January 2018 |website=Ted.com}}&lt;/ref&gt;

ਉਸਦੇ ਸੰਗੀਤ ਨੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੰਗੀਤ ਲੇਬਲ ਯੂਨੀਵਰਸਲ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਮੇਨਾ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ ਅਤੇ 5 ਨਵੰਬਰ 2015 ਨੂੰ, ਈਡਨ ਨੇ UMM ਨਾਲ ਇੱਕ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਇਕਰਾਰਨਾਮੇ 'ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Jalal |first=Maan |title=Dubai-based Esther Eden scores recording contract with Universal Music |url=https://www.khaleejtimes.com/citytimes/in-the-city/all-eyes-on-esther-eden |access-date=19 January 2018 |website=Khaleej Times |archive-date=10 ਸਤੰਬਰ 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200910203108/https://www.khaleejtimes.com/citytimes/in-the-city/all-eyes-on-esther-eden |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਜੈਸੀ ਜੇ ਨੇ ਤਾਂ ਨੌਜਵਾਨ ਕਿਸ਼ੋਰ ਨੂੰ ਟਵੀਟ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 'ਉਸਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਮਾਣ ਸੀ'।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=11 November 2015 |title=Jessie J is 'so proud' of Dubai teen singer Esther Eden's newfound success |url=http://www.albawaba.com/entertainment/jessie-j-so-proud-dubai-teen-singer-esther-edens-newfound-success-767056 |access-date=19 January 2018 |website=Al Bawaba}}&lt;/ref&gt;

ਈਡਨ ਨੇ ਫਰਵਰੀ 2016 ਵਿੱਚ ਰੈੱਡ ਫੈਸਟ ਡੀਐਕਸਬੀ ਲਈ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਕਲਾਕਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 15,000 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਲਈ, ਅਤੇ ਫਿਫਥ ਹਾਰਮਨੀ, ਐਲਐਮਐਫਏਓ, ਟ੍ਰੇ ਸੋਂਗਜ਼ ਅਤੇ [[ਐਡਮ ਲੈਮਬਰਟ|ਐਡਮ ਲੈਂਬਰਟ]] ਦੇ ਨਾਲ, ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਸਿੰਗਲ &quot;ਫੀਨਿਕਸ&quot; ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਫੀਨਿਕਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਫਰਵਰੀ 2016 ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਜੋਸ਼ੂਆ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Hamad |first=Marwa |date=17 March 2016 |title=Soundbites: Esther Eden releases debut single |url=http://gulfnews.com/life-style/music/soundbites-esther-eden-releases-debut-single-1.1692529 |access-date=19 January 2018 |website=Gulf News}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਫਰਵਰੀ 2016 ਵਿੱਚ ਰੈੱਡ ਬੁੱਲ ਬਾਸ ਕੈਂਪ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Dubai 2016 Bass Camp Participants |url=http://www.redbullmusicacademy.com/about/projects/rbma-bass-camps-2016 |access-date=27 January 2018 |website=Red Bull Music Academy}}&lt;/ref&gt;

ਈਡਨ ਨੇ ਜੈਸੀ ਜੇ ਲਈ ਜੋ ਗੀਤ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ ਉਹ ਮਈ 2016 ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਸੀ &quot;ਇਸ ਪਿਆਰ ਹੈ&quot; ਜੋ ਯੂਕੇ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਵੀਕ ਚਾਰਟ 'ਤੇ ਆਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=3 April 2017 |title=Universal Music artist Esther Eden hits U.K Music Week charts with 'Is This Love' |url=http://weeklymusicexpress.com/esthereden-chart-hit |access-date=27 January 2018 |website=Weekly Music Express}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਸੰਗੀਤ ਵੀਡੀਓ ਅਗਸਤ 2016 ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਗੀਤ ਵਾਈਟ ਕਿਊਬ ਸਟੂਡੀਓ, ਅਬੂ ਧਾਬੀ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;kljt&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=24 July 2016 |title=Dubai's sweet singer Esther Eden releases new single about love |url=http://www.albawaba.com/entertainment/dubais-sweet-singer-esther-eden-releases-new-single-about-love-865398 |access-date=19 January 2018 |website=Al Bawaba}}&lt;/ref&gt; ਉਸਦਾ ਅਗਲਾ ਸਿੰਗਲ 'ਹੇਅਰ ਵੀ ਗੋ' 28 ਅਕਤੂਬਰ 2016 ਨੂੰ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਸ਼ੌਨ ਵਾਰਨਰ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;nd&quot;&gt;{{Cite web |date=16 November 2016 |title=UAE teen star Esther Eden set to perform new material from studio album at Beats on the Beach |url=https://www.thenational.ae/arts-culture/uae-teen-star-esther-eden-set-to-perform-new-material-from-studio-album-at-beats-on-the-beach-1.218432?videoId=5708559149001 |access-date=19 January 2018 |website=The National}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਬਿਗ ਸੀਨ ਅਤੇ ਸੀਨ ਪੌਲ ਦੇ ਨਾਲ ਬੀਟਸ ਔਨ ਦ ਬੀਚ 2016 ਲਈ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;nd&quot; /&gt;

ਈਡਨ ਨੂੰ ਅਮੀਰਾਤ ਵੂਮੈਨ 'ਵੂਮੈਨ ਆਫ ਦਿ ਈਅਰ' ਅਵਾਰਡ 2016 ਲਈ &quot;ਯੰਗ ਅਚੀਵਰ&quot; ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੁਰਸਕਾਰ ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Esther Eden – Emirates Woman |url=http://emirateswoman.com/awards-2016/young-achievers/esther-eden/ |access-date=19 January 2018 |website=Emirates Woman}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Dani |first=Arti |date=8 March 2017 |title=International Women's Day: The strength of a woman |url=https://www.khaleejtimes.com/in-the-city/international-womens-day-the-strength-of-a-woman |website=Khaleej TImes}}&lt;/ref&gt;

ਉਸਨੇ ਅਪ੍ਰੈਲ 2017 ਵਿੱਚ ਸਟੈਪ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਫੈਸਟ ਲਈ ਹੋਰ ਖੇਤਰੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Hamad |first=Marwa |date=2 April 2017 |title=Step Music in Dubai: meet the bands performing |url=http://gulfnews.com/life-style/music/soundbites/step-music-in-dubai-meet-the-bands-performing-1.2004479 |access-date=27 January 2018 |website=Gulf News }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਮਾਰਚ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਮਾਰਚ 2017 ਵਿੱਚ ਈਡਨ ਨੂੰ ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਸੇਨਹਾਈਜ਼ਰ ਲਈ ਬ੍ਰਾਂਡ ਅੰਬੈਸਡਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Eden named Sennheiser brand ambassador |url=http://www.tradearabia.com/news/RET_321990.html |access-date=9 February 2018 |website=Trade Arabia }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੂਨ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਈਡਨ ਦਾ ਅਗਲਾ ਸਿੰਗਲ 'ਬਲੂ ਕੇਸ' 2018 ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=24 April 2018 |title=UAE star Esther Eden releases new single, 'Blue Case' |url=https://www.arabnews.com/node/1290351/www.arabnews.com/www.arabnews.com/ArabicCalligraphy |website=Arab News}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1997]]</text>
      <sha1>466unnzxib3uc873dnr96ayl6o5yw42</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮੋਮੋਤਾਰੋ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>197001</id>
    <revision>
      <id>811864</id>
      <parentid>802953</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T15:51:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>811864</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4708" sha1="qdxqf6e4pa5bcpxv3gxfm1v6b8bdlar" xml:space="preserve">{{ਬੇਹਵਾਲਾ|date=ਜੂਨ 2025}}

'''ਮੋਮੋਤਾਰੋ''' (&quot;ਪੀਚ ਬੁਆਏ&quot;) ਜਪਾਨੀ ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਇਕ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਅਕਸਰ ਪੀਚ ਬੁਆਏ ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਦਾ ਸਿੱਧਾ ਅਨੁਵਾਦ ''[[ਆੜੂ|ਪੀਚ]] + [[Tarō (given name)|ਤਾਰੋ]]'' ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ, ਜੋ ਇੱਕ ਆਮ ਜਪਾਨੀ ਨਾਮ ਹੈ। ਮੋਮੋਤਾਰੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਫਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਨਾਇਕ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਧਾਰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਮੋਮੋਤਾਰੋ ਓਕਾਯਾਮਾ ਪ੍ਰੀਫੈਕਚਰ ਦਾ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਨਾਇਕ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਦਾਅਵੇ ਦੀ ਕਾਢ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਵਿਦਵਤਾਪੂਰਨ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਸਹਿਮਤੀ ਵਜੋਂ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ।

[[ਤਸਵੀਰ:Japanese_Fairy_Book_-_Ozaki_-_247.png|thumb|ਮੋਮੋਤਾਰੋ ਆਡ਼ੂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ]]
ਮੋਮੋਤਾਰੋ ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਆਡ਼ੂ ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਇੱਕ ਬੁੱਢੀ, ਬੇਔਲਾਦ ਔਰਤ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਤੈਰਦਾ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਉੱਥੇ ਕੱਪਡ਼ੇ ਧੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਔਰਤ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਨੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਲੱਭਿਆ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਡ਼ੂ ਨੂੰ ਖਾਣ ਲਈ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਬੱਚੇ ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਬਣਨ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਜੋਡ਼ੇ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ''ਮੋਮੋ'' (ਪੀਚ) ਅਤੇ ''ਤਾਰੋ'' (ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ) ਤੋਂ ਮੋਮੋਤਾਰੋ ਰੱਖਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ, ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੇ ਚਾਕੂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਦਰੱਖਤ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਦੇ ਯੋਗ ਸਨ ।।ਜਦੋਂ ਉਹ ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਪਰਿਪੱਕ ਹੋ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਮੋਮੋਤਾਰੋ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ''ਓਨੀ'' (ਡੈਮਨਜ਼ ਜਾਂ ਓਗਰੇਜ਼) ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨਾਲ ਲਡ਼ਨ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਲੁੱਟਦੇ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਦੇ ਟਾਪੂ ਵਿੱਚ ਲੱਭਦੇ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ (ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਓਨਿਗਾਸ਼ੀਮਾ ਜਾਂ &quot;ਡੈਮਨ ਟਾਪੂ&quot; ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) । ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ, ਮੋਮੋਤਾਰੋ ਇੱਕ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਕੁੱਤੇ, ਬਾਂਦਰ ਅਤੇ ਤੀਤਰ ਨਾਲ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਦੋਸਤੀ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਰਾਸ਼ਨ (''ਕਿਬੀ ਡਾਂਗੋ'' ਜਾਂ &quot;ਬਾਜਰੇ ਦੇ ਪਕੌਡ਼ੇ&quot;) ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਟਾਪੂ ਉੱਤੇ, ਮੋਮੋਤਾਰੋ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਸ਼ੂ ਦੋਸਤਾਂ ਨੇ ਭੂਤਾਂ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਭੂਤਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਕੁੱਟ ਕੇ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੋਮੋਤਾਰੋ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਨਵੇਂ ਦੋਸਤ ਭੂਤਾਂ ਦੇ ਲੁੱਟੇ ਹੋਏ ਖਜ਼ਾਨੇ ਅਤੇ ਭੂਤ ਮੁਖੀ ਨੂੰ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਕੇ ਘਰ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ।&lt;blockquote&gt;&lt;/blockquote&gt;
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਫ਼ੇ ਉਤੇ ਜਪਾਨੀ ਹਵਾਲੇ ਵਰਤੇ ਹਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Articles containing Japanese language text]]</text>
      <sha1>qdxqf6e4pa5bcpxv3gxfm1v6b8bdlar</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਹਰਿਦਾਸ ਅਤੇ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>198917</id>
    <revision>
      <id>811886</id>
      <parentid>811194</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T22:37:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>811886</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22865" sha1="af3hcfggq1spxnbmbbwnekfcibeor1x" xml:space="preserve">ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਵੈਸ਼ਨਵ ਸੰਤਾਂ, ਹਰਿਦਾਸਾਂ ਨੂੰ ''ਵਿਆਸਕੁਟ'' ਅਤੇ ਦਾਸਕੁਟ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਵਿਆਸਕੁਟ ਪੁਜਾਰੀ ਸੰਤ ਸਨ ਜੋ ਆਪਣੀ ਵਿਦਵਤਾ ਅਤੇ ਮਾਮਾਧਵ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ''ਦਾਸਕੂਟ'' ਵਿਆਸਕੁਟ ਸੰਨਿਆਸੀਆਂ ਦੇ ਯਾਯਾਵਰ ਜਾਂ ਘੁੱਮਕੜ ਫ਼ਕੀਰ/ਸੰਤ ਚੇਲੇ ਸਨ। ਉਹ ਨਿਪੁੰਨ ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਕੰਨਡ਼ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਦਵੈਤ ਸਕੂਲ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਇੱਕ ਮਾਧਿਅਮ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀਪਦਰਾਇਆ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਸੰਗੀਤਕ ਲਹਿਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਵਿਵਿਆਸਸਰਾਏ ਦਾ ਇੱਕ ਚੇਲਾ ਪੁਰੰਦਰਦਾਸ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਪਿਤਾਮਾਹਾ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ।&lt;ref name=&quot;RS&quot;&gt;{{Cite web |last=R. Satyanarayana |title=Haridasas and Karnataka music |url=http://musicresearch.in/categorydetails.php?imgid=59 |access-date=2007-09-22 |publisher=MusicResearch.in }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੂਨ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

ਵਰਕਰੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਪੰਢਾਰਪੁਰ ਦੇ ਪਾਂਡੁਰੰਗਾ ਵਿੱਠਲ ਦੇ ਭਗਤਾਂ ਨੇ ਕਰਨਾਟਕ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਨਡ਼ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਰਚਿਆ। ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਉੱਤੇ ਹਰਿਦਾਸਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ। ਕਰਨਾਟਕ ਅਤੇ ਬਾਹਰਲੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਤਿਕਾਰਤ 'ਤ੍ਰਿਏਕ' ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕ ਗ੍ਰੰਥ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੱਜ ਕਰਨਾਟਕ ਜਾਂ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;RS&quot;/&gt;

== ਥਿਊਰੀ ==
15ਵੀਂ ਸਦੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮਾਂ ਸੀ। ਸ੍ਰੀਪਦਰਯਾਰੂ, ਕਾਲੀਨਾਥ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ([[ਸ਼ਾਰੰਗਦੇਵ ਰਿਸ਼ੀ|ਸਾਰੰਗਦੇਵ]] ਦੇ ''ਸੰਗੀਤਰਤਨਾਕਰ'' 'ਤੇ ਟਿੱਪਣੀਕਾਰ) ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਰਚਨਾਕਾਰ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਰਿਦਾਸ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀਆਂ ਸੰਗੀਤਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਵਿਆਸਰਾਜਾਰੂ, ਵਾਦਿਰਾਜਾਰੂ, [[Purandaradasaru|ਪੁਰੰਦਰਦਾਸਾਰੂ]] ਅਤੇ ਕਨਕ ਦਾਸਾਰੂ (15ਵੀਂ-16ਵੀਂ ਸਦੀ) ਜੋ ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਉਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗੀਤ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਸਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਮਾਮਾਤੀਆ (ਸਵਰਮੇਲਕਲਾਨਿਧੀ ਪੋਲੂਰੀ ਗੋਵਿੰਦਕਾਵੀ (ਰਾਗਤਾਲਚਿੰਤਾਮਣੀ) ਅਤੇ ਪੁੰਡਾਰਿਕਾ ਵਿੱਠਲ (ਸਦ੍ਰਗਚੰਦਰੋਦਿਆ, ''ਰਾਗਮਾਲਾ'', ''ਰਾਗਮੰਜਰੀ'' ਅਤੇ ''ਨਰਤਾਨਨਿਰਨਾਇਆ'')। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹੋਰ ਉੱਘੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਭਦਰਾਚਲ ਰਾਮਦਾਸ, [[ਲਿੰਗਾਇਤ ਧਰਮ|ਵੀਰਸ਼ੈਵ]] ਸੰਤ ਨਿਜਾਗੁਨਸ਼ਿਵਯੋਗੀ ਅਤੇ ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਜੈਨ ਸੰਤ ਰਤਨਾਕਰਵਰਨੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀਆਂ ਦੇ ਭਰਪੂਰ ਯੋਗਦਾਨ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਪੁਨਰਜਾਗਰਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ।&lt;ref name=&quot;RS&quot;/&gt;

ਇਸ ਪੁਨਰਜਾਗਰਣ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤਕਾਰਾਂ ਦੀ ਨੇੜਤਾ ਨਾਲ ਹੋਰ ਵਧਿਆ। ਪੈਰਾਡਾਈਮੈਟਿਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ''ਮੱਧਮਾ ਗ੍ਰਾਮ'' ਦਾ ''ਸਡਜਗ੍ਰਾਮ'' ਵਿੱਚ ਰਲੇਵਾਂ,''ਸਡਜਗ੍ਰਾਮ'' ਦੇ ਫਰੇਮ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਾਰੀਆਂ ਸੁਰੀਲੀਆਂ ਸਮੱਗਰੀਆਂ ਦਾ ਮਾਨਕੀਕਰਨ, ਇੰਟਰਵੈਲਿਕ ਮੁੱਲਾਂ ਅਤੇ ਸਕੇਲਰ ਸੁਭਾਅ ਦੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਤਰਤੀਬ, ਕੀਬੋਰਡ ਕੋਰਡੋਫੋਨ ਦੀ ਟਿਊਨਿੰਗ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸੁਰੀਲੇ ਵਰਗੀਕਰਣ ਦੇ ਮਾਡਲ ਹਰੀਦਾਸ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;RS&quot;/&gt;

''ਤੰਬੂਰੀ'' (ਇੱਕ ਤਾਰ ਵਾਲਾ ਡਰੋਨ ਯੰਤਰ) ਜਿਸ ਦੀ ਪਛਾਣ ਅਕਸਰ ਹਰਿਦਾਸਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸ਼੍ਰੀਪਦਰਾਇਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਿਆਸਰਾਏਰੂ ਅਤੇ ਪੁਰੰਦਰਦਾਸਾਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਰੀਦਾਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪਾਲਕੁਰਿਕੀ ਸੋਮਨਾਥ (14ਵੀਂ ਸਦੀ) ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਅਤੇ ਨਿਜਾਗੁਨਾ ਸ਼ਿਵਯੋਗੀ (16ਵੀਂ ਸਦੀ) ਤਕਨੀਕੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;RS&quot;/&gt;

== ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰ ==
ਪੁਰੰਦਰਦਾਸ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਅਧਿਐਨ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖਣ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਮੁਢਲੇ ਸੋਲਫੈਜੀਓ ਅਭਿਆਸਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਰਾਲੇ (ਸਵਰਾਲੀ) ਜੰਤੀ (ਵਰਸੇ) ਤਾਲ-ਅਲੰਕਰਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ''ਪਿਲਾਰੀ ਗੀਤ'' ਨਾਮਕ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਭਿਆਸ ਅੱਜ ਵੀ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸਬਕ ਹਨ। ਪ੍ਰਸੰਨਾ ਵੈਂਕਟਦਾਸ (17ਵੀਂ ਸਦੀ) ਇੱਕ ਗੀਤ ਵਿੱਚ ਗਵਾਹੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪੁਰੰਦਰਦਾਸ ਨੇ ਗੀਤਾ, ਥਾਏ, ਸੁਲਦੀ, ਉਗਭੋਗ, ਪਦ, ਪਦਯ-ਵਰਤ (ਵ੍ਰਿਤਨਾਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਰਚਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਦੇ ਥਾਈ ਜਾਂ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੁਣ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਕੁਝ ਗੀਤ ਜਾਂ ਪਦਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਦਿਅਕ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨਾ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹਰਿਦਾਸਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗੀਤ (ਕੇਰੇਯਾ ਨਿਰਨੂੰ ਕੇਰੇਗੇ ਚੇਲਲੀ) ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁਲਾਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਤੇ ਹੋਰ, ''ਅਨਾਲੇਖਾਰਾ'' ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰੀ ਗੀਤਾ ਸੀ। ''ਸਵਰਾਜਤੀ'', ''ਵਰਨਾ'', ''ਕ੍ਰਿਤੀ'' ਅਤੇ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ 18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;RS&quot;/&gt;

ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੁਰੰਦਰਦਾਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਦਿਅਕ ਮਾਡਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਯਾਮਾਲਵਗੌਲਾ ਰਾਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮਾਲਵਗੌਲਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਦੂਜੀ ਅਤੇ ਪੰਜਵੀਂ ਡਿਗਰੀ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ। ਪੁਰੰਦਰਦਾਸ ਜਾਂ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸੁਰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ(ਔਡਵ,ਪੰਜ ਸੁਰਾਂ ਵਾਲਾ) ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੈਪਟੈਟੋਨਿਕ(ਸ਼ਾਡਵ,ਛੇ ਸੁਰਾਂ ਵਾਲਾ) ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਮਾਲਵਗੌਲਾ ਇੱਕ ਮੇਲਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇੱਕ ਰਾਗ ਵੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਾਗਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਸੀ। ਇਸ ਮੇਲੇ ਦੇ ਤਹਿਤ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰਾਗ ਮਲਹਾਰੀ ਨੂੰ ਵੀ ਸਮੂਹਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੁਰੰਦਰਦਾਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਹਰਿਦਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਲਵਗੌਲਾ, ਮਲਹਾਰੀ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਬੱਤੀਸਾ (32 ਰਾਗ) ਦੇ ਸਮੂਹਿਕ ਨਾਮ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰ ਮਾਡਲ ਸ਼ੁੱਧ-ਸਵਰ-ਸਪਤਕ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਮਿਆਰ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਸੀ, ਜੋ ਅੱਜ ਦੇ ''ਕਨਕੰਗੀ'' ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੁਲਾਦੀ ਤਾਲ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;RS&quot;/&gt;

== ਸੰਗੀਤ ਸਮੱਗਰੀ   ==

=== ਰਾਗ ===
ਹਰਿਦਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਤੀਸਾ ਰਾਗ ਨਾਮਕ ਬੱਤੀ ਰਾਗਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ 12ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਮੱਧਕਾਲੀ ਕੰਨਡ਼ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਰਿਦਾਸਾਂ ਨੇ ਵਰਗੀਕਰਣ ਦੀ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਗਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਦਾ ਇੱਕੋ ਹੀ ਮੂਲ ਨਾਮ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹਨਾਂ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜੋ ਅੰਤਰ-ਵੈਲਿਕ ਸਮੱਗਰੀ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਭਿੰਨ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜ ਦੇ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਜੋ ਪੰਜ ਮੁਢਲੇ ਤੱਤਾਂ-''ਪ੍ਰਿਥਵੀ'', ''ਉੱਪ'', ਤੇਜ, ਵਾਯੁ ਅਤੇ ਆਕਾਸ਼ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਮਕਾਲੀ ਸੰਗੀਤ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਰਣਨ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ, ਇਹ ਰਾਗ, ਨਾਮ ਅਤੇ ਵਰਗੀਕਰਣ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਬਚੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜੋ ਸੰਗੀਤ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਮੁੜ ਰਚਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;RS&quot;/&gt;

=== ਤਾਲ ===
ਹਰਿਦਾਸਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸਥਾਈ ਯੋਗਦਾਨ ਤਾਲ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਵਿਆਖਿਆ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਰਲ, ਵਿਆਪਕ, ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਜੈਵਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਸੰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਤਾਲ ਦੇ ਸੰਕਲਪੀ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵੀ ਸਮਾਨ ਨੂੰ ਵਿਵਸਥਿਤ ਅਤੇ ਪੁਨਰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੁਰਾਤਨ ਅਤੇ ਅਪ੍ਰਚਲਿਤ ਵੇਰਵਿਆਂ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ। ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸੀ ਤਾਲਾਂ ਦੇ ਢਾਂਚਾਗਤ ਹਿੱਸਿਆਂ ਅਤੇ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾ ਕੇ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਸੁਲਾਦੀ ਤਾਲਾਂ ਤੱਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ਿਆਦੀ ਅਤੇ ਮੱਧਿਆਦੀ ਤਾਲਾਂ ਦੀ ਵੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਅਤੀਤ ਦੇ ਤਾਲਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਤਾਲਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਛੋਟੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।&lt;ref name=&quot;RS&quot;/&gt;

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦਾ ਕੰਮ,ਤਾਲਾਂ ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ''ਸਲਾਗਾਸੁਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ'' ਵਜੋਂ ਜਾਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਥਾਨਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਲਈ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਸੋਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਸੁਲਾਦੀ ਅਤੇ ਤਾਲਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਇਹਨਾਂ ਤਾਲਾਂ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਧਰੁਵ, ਮੱਠ, ਰੂਪਕ, ਝੰਪਾ, ਤ੍ਰਿਪੁਤ, ਆਟਾ ਅਤੇ ਏਕ ਤਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਕਾਸਾਂ ਨੂੰ ਹਰਿਦਾਸਾਂ ਦੀਆਂ ਲਗਾਤਾਰ ਪੀਡ਼੍ਹੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸਥਿਰ ਅਤੇ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਾਲਾਂ ਨੂੰ ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇਹ ਤਾਲਾਂ ਹੁਣ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;RS&quot;/&gt;

=== ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਰੂਪ ===
14ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਨਰਹਰੀ ਤੀਰਥ ਨੇ ਪਦ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਮਾਡਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਹਰਿਦਾਸ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਇਆ ਅਤੇ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੰਗੀਤਕ ਰੂਪ, ''ਕ੍ਰਿਤੀ'' ਦਾ ਪ੍ਰੋਟੋਟਾਈਪ ਬਣ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਮੂਲ ਰੂਪ ਨੂੰ ''ਦੇਵਰਨਾਮਾ'' ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਲਾਗਾਸੁਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ [[Suladi|ਸੁਲਾਦੀ]] ਅਤੇ ਉਗਭੋਗ, ਦੋ ਸੁਤੰਤਰ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁਨਰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਸਮ੍ਰਿੱਧ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਕੰਨਡ਼ ਲੋਕ ਸਰੋਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲੋਰੀ, ''ਕੋਲੁਹਾਡੂ'', ''ਉਦਯਾਰਗਾ'', ਸੁਵੱਕੇ, ''ਸੋਬੇਨ'', ''ਗੁੰਡਕਰੀਆ'' ਆਦਿ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ। ਮੁਢਲੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਰੂਪਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਦਿਆ, ਚੰਦਰਨਿਕਾ, ਡੰਡਕ, ਸ਼ੁਕਾਸਰੀਤ, ਉਮਾਤਿਲਕ ਅਤੇ ''ਸੁਦਰਸ਼ਣ'' ਨੂੰ ਮੁਡ਼ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵ੍ਰਿਤਨਾਮ ਨਾਲ ਨਵੀਨਤਾ ਕੀਤੀ। ਵਾਦਿਰਾਜਾ ਨੇ ''ਭਰਮਰਾਗੀਤਾ'' ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਸੰਗੀਤਕ ਓਪੇਰਾ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾ ਕੋਰਵਨਜੀ ਨਾਚ ਨਾਟਕ ਸੀ। ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਦੁਨਿਆਵੀ ਉਲਝਣ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਕੰਨੜ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਰਚਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਪੁਰੰਦਰਦਾਸ ਨੇ ਭੰਡਿਰਾ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਾਦਿਰਾਜਾ ਨੇ [[ਤੁਲੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਤੁਲੂ]] ਵਿੱਚ ਵੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;RS&quot;/&gt;

ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਤੰਬੂਰੀ , ਵੀਨਾ, ਡੰਡਿਕਾ, ਕੋੰਬੂ, ਬੰਸਰੀ, ਗਿੱਟੇ ਦੀਆਂ ਘੰਟੀਆਂ, ਭ੍ਰਿੰਗੀਮੇਲਾ, ਪੰਚਵਾਦਿਆ ਮੱਡਲਾ, ਫੇਰੀ, ਰੁਦਰਵੀਨਾ, ਟਿੱਟੀ, ਨਾਗਾਸਵਰ, ਸ਼ੰਕ, ਮ੍ਰਿਦੰਗਾ, ਝਾਂਝ, ਡੁੰਡੂਭੀ, ਦਮਾਰੂ, ਤੰਬਾਟਾ, ਮੌਰੀ, ਤੁੱਤੂਤੀ, ਕਿਨਾਰੀ ਅਤੇ ਪੰਚਾ ਮਹਾ ਸ਼ਬਦਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।&lt;ref name=&quot;RS&quot;/&gt;

== ਪ੍ਰਭਾਵ ==
ਹਰੀਦਾਸਾਂ ਨੇ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਆਂਧਰਾ ਅਤੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕੀਤਾ। [[ਤਿਆਗਰਾਜ]] ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਪੁਰੰਦਰਦਾਸ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ-ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੀਆਂ ਕਈ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਵਿੱਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ। ਤੁਲਜਾ, ਤੰਜੋਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ (AD) ਨੇ ਆਪਣੇ ''ਸੰਗੀਤਸਾਰਾਮ੍ਰਿਤ'' ਵਿੱਚ ਹਰਿਦਾਸਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਗੀਤਕ ਰੂਪਾਂ ਨਾਲ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਵਿਆਸਰਾਏ ਅਤੇ ਪੁਰੰਦਰਦਾਸ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਰੁਝਾਨ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;RS&quot;/&gt; ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਦਾਸ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੁਰੰਦਰਦਾਸ ਨੂੰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਪਿਤਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਫਿਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਾਕੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ।&lt;ref name=&quot;RS&quot; /&gt; ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਤੱਤਾਂ ਨਾਲ ਰੰਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਆਂ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣਾ ਸਥਾਨ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ' ਤੇ ਉੱਤਰੀ ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਹਿੰਦੁਸਤੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀਆਂ ਉੱਘੀਆਂ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ।

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==
* [[ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਵਿਕਾਸ|ਕਰਨਾਟਕ ਦਾ ਸੰਗੀਤ]]

== ਨੋਟਸ ==</text>
      <sha1>af3hcfggq1spxnbmbbwnekfcibeor1x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Stepan Sychev (Baldi)</title>
    <ns>3</ns>
    <id>199070</id>
    <revision>
      <id>811879</id>
      <timestamp>2025-06-26T17:28:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>811879</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="243" sha1="sskoehlnu90g6o3jmxwgiesr72yw49w" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Stepan Sychev (Baldi)}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:28, 26 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>sskoehlnu90g6o3jmxwgiesr72yw49w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਮਤਾ ਭੂਨੀਆ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>199071</id>
    <revision>
      <id>811882</id>
      <timestamp>2025-06-26T19:12:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nitesh Gill</username>
        <id>8973</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1290244092|Mamata Bhunia]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <origin>811882</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3644" sha1="irnmtavnl40hujaubkqu53eru8oiwkw" xml:space="preserve">
{{Infobox officeholder
| name                = Mamata Bhunia
| image               = 
| caption             = 
| office              = Member of the [[West Bengal Legislative Assembly]]
| term_start          = 2012
| term_end            = 
| constituency        = [[Daspur ]]
| predecessor         = Ajit Bhunia
| successor           = 
| birth_place         = 
| birth_date          = 
| spouse              = 
| party               = [[All India Trinamool Congress|AITC]]
| residence           = [[Paschim Medinipur district]], [[West Bengal]]
| alma_mater          = 
| profession          = Politician
| website             = 
| footnotes           = 
}}

'''ਮਮਤਾ ਭੂਨੀਆ''' [[ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ|ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ]] ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Mamata Bhunia Election Affidavit |url=https://affidavit.eci.gov.in/show-profile/MTE5Mw==/MTY=/MTA=/Mw==/QUM= |access-date=1 July 2021 |website=[[Election Commission of India]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Mamata Bhunia is a TMC candidate from Daspur constituency in the 2021 |url=https://www.news18.com/assembly-elections-2021/west-bengal/mamata-bhunia-daspur-candidate-s25a230c003/ |access-date=1 July 2021 |website=[[News18]]}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਇੱਕ [[ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ (ਭਾਰਤ)|ਵਿਧਾਇਕ]] ਹੈ,&lt;ref&gt;{{Cite web |title=West Bengal Assembly Election Candidate Mamata Bhunia |url=https://www.ndtv.com/elections/west-bengal-assembly-election-candidates-list-2021/mamata-bhunia-25230-3 |access-date=1 July 2021 |website=[[NDTV]]}}&lt;/ref&gt; ਜੋ [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2016|2016 ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ]] ਵਿੱਚ ਦਾਸਪੁਰ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਚੁਣੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2016 Winner Mamata Bhunia |url=https://www.hindustantimes.com/elections/west-bengal-assembly-election/daspur-2023150395 |access-date=1 July 2021 |website=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Burwan Assembly Constituency |url=https://www.business-standard.com/elections/west-bengal-assembly-election-2021/daspur-election-results-36_3420.html |access-date=1 July 2021 |website=[[Business Standard]]}}&lt;/ref&gt; 2021 ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਉਸੇ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਦੁਬਾਰਾ ਚੁਣੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Daspur, West Bengal Assembly election result 2021 |url=https://www.indiatoday.in/elections/story/daspur-west-bengal-assembly-election-result-2021-live-updates-1797310-2021-05-02 |access-date=1 July 2021 |website=[[India Today]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Mamata Bhunia - दासपुर विधानसभा चुनाव 2021 परिणाम |url=https://www.amarujala.com/election/vidhan-sabha-elections/west-bengal/candidates/mamata-bhunia-aitc-2021-daspur-249-west-bengal |access-date=1 July 2021 |website=[[Amar Ujala]]}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਕਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਸਿਆਸਤਦਾਨ]]</text>
      <sha1>irnmtavnl40hujaubkqu53eru8oiwkw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811883</id>
      <parentid>811882</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T19:16:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nitesh Gill</username>
        <id>8973</id>
      </contributor>
      <origin>811883</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3818" sha1="g1ujrn24n9r5ka8sc0c1etxp5hu9rve" xml:space="preserve">
{{Infobox officeholder
| name                = ਮਮਤਾ ਭੂਨੀਆ
| image               = 
| caption             = 
| office              = Member of the [[West Bengal Legislative Assembly]]
| term_start          = 2012
| term_end            = 
| constituency        = [[ਦਾਸਪੁਰ]]
| predecessor         = ਅਜੀਤ ਭੁਨੀਆ
| successor           = 
| birth_place         = 
| birth_date          = 
| spouse              = 
| party               = [[ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਤ੍ਰਿਣਾਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ|ਏਆਈਟੀਸੀ]]
| residence           = [[ਪਸਚਿਮ ਮੇਦਿਨੀਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]], [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ]]
| alma_mater          = 
| profession          = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| website             = 
| footnotes           = 
}}

'''ਮਮਤਾ ਭੂਨੀਆ''' [[ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ|ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ]] ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Mamata Bhunia Election Affidavit |url=https://affidavit.eci.gov.in/show-profile/MTE5Mw==/MTY=/MTA=/Mw==/QUM= |access-date=1 July 2021 |website=[[Election Commission of India]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Mamata Bhunia is a TMC candidate from Daspur constituency in the 2021 |url=https://www.news18.com/assembly-elections-2021/west-bengal/mamata-bhunia-daspur-candidate-s25a230c003/ |access-date=1 July 2021 |website=[[News18]]}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਇੱਕ [[ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ (ਭਾਰਤ)|ਵਿਧਾਇਕ]] ਹੈ,&lt;ref&gt;{{Cite web |title=West Bengal Assembly Election Candidate Mamata Bhunia |url=https://www.ndtv.com/elections/west-bengal-assembly-election-candidates-list-2021/mamata-bhunia-25230-3 |access-date=1 July 2021 |website=[[NDTV]]}}&lt;/ref&gt; ਜੋ [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2016|2016 ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ]] ਵਿੱਚ ਦਾਸਪੁਰ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਚੁਣੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2016 Winner Mamata Bhunia |url=https://www.hindustantimes.com/elections/west-bengal-assembly-election/daspur-2023150395 |access-date=1 July 2021 |website=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Burwan Assembly Constituency |url=https://www.business-standard.com/elections/west-bengal-assembly-election-2021/daspur-election-results-36_3420.html |access-date=1 July 2021 |website=[[Business Standard]]}}&lt;/ref&gt; 2021 ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਉਸੇ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਦੁਬਾਰਾ ਚੁਣੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Daspur, West Bengal Assembly election result 2021 |url=https://www.indiatoday.in/elections/story/daspur-west-bengal-assembly-election-result-2021-live-updates-1797310-2021-05-02 |access-date=1 July 2021 |website=[[India Today]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Mamata Bhunia - दासपुर विधानसभा चुनाव 2021 परिणाम |url=https://www.amarujala.com/election/vidhan-sabha-elections/west-bengal/candidates/mamata-bhunia-aitc-2021-daspur-249-west-bengal |access-date=1 July 2021 |website=[[Amar Ujala]]}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਕਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਸਿਆਸਤਦਾਨ]]</text>
      <sha1>g1ujrn24n9r5ka8sc0c1etxp5hu9rve</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Ebadollah</title>
    <ns>3</ns>
    <id>199072</id>
    <revision>
      <id>811884</id>
      <timestamp>2025-06-26T21:42:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>811884</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="231" sha1="r3uknjwg0760seusqxgmbi65bfqm368" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Ebadollah}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 21:42, 26 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>r3uknjwg0760seusqxgmbi65bfqm368</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਚੰਦਰਕਾਂਤਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>199073</id>
    <redirect title="ਚੰਦ੍ਰਕਾਂਤਾ" />
    <revision>
      <id>811900</id>
      <timestamp>2025-06-27T02:36:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dibyayoti176255</username>
        <id>40281</id>
      </contributor>
      <comment>Dibyayoti176255 ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਚੰਦਰਕਾਂਤਾ]] ਨੂੰ [[ਚੰਦ੍ਰਕਾਂਤਾ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ: ਗਲਤ ਸ਼ਬਦ-ਜੋੜ ਵਾਲਾ ਸਿਰਲੇਖ: Corrected The Spellings...</comment>
      <origin>811900</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" sha1="qzeyux4vprsixzb18rewab9zwd6j6ru" xml:space="preserve">#ਰੀਡਾਇਰੈਕਟ [[ਚੰਦ੍ਰਕਾਂਤਾ]]</text>
      <sha1>qzeyux4vprsixzb18rewab9zwd6j6ru</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਚੰਦ੍ਰਕਾਂਤਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>199074</id>
    <redirect title="ਚੰਦ੍ਰਕਾਂਤ" />
    <revision>
      <id>811903</id>
      <timestamp>2025-06-27T02:42:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dibyayoti176255</username>
        <id>40281</id>
      </contributor>
      <comment>Dibyayoti176255 ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਚੰਦ੍ਰਕਾਂਤਾ]] ਨੂੰ [[ਚੰਦ੍ਰਕਾਂਤ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ: ਗਲਤ ਸ਼ਬਦ-ਜੋੜ ਵਾਲਾ ਸਿਰਲੇਖ: Corrected The Spellings...</comment>
      <origin>811903</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60" sha1="427drwqwghyee6gf72p7iynbd12if6f" xml:space="preserve">#ਰੀਡਾਇਰੈਕਟ [[ਚੰਦ੍ਰਕਾਂਤ]]</text>
      <sha1>427drwqwghyee6gf72p7iynbd12if6f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:.armaan88</title>
    <ns>3</ns>
    <id>199075</id>
    <revision>
      <id>811917</id>
      <timestamp>2025-06-27T08:18:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>811917</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="231" sha1="trhht4x1w0bqm4wak7i2i67kot1fgm0" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=.armaan88}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:18, 27 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>trhht4x1w0bqm4wak7i2i67kot1fgm0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Anuwat1993</title>
    <ns>3</ns>
    <id>199076</id>
    <revision>
      <id>811925</id>
      <timestamp>2025-06-27T11:13:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>811925</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="232" sha1="osn4oczbe641j8nokpndti3kdy31n36" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Anuwat1993}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:13, 27 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>osn4oczbe641j8nokpndti3kdy31n36</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gurbhej2208</title>
    <ns>3</ns>
    <id>199077</id>
    <revision>
      <id>811927</id>
      <timestamp>2025-06-27T11:25:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>811927</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="233" sha1="gv0zz6evszrcx0l62253fyd7hshz2hr" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Gurbhej2208}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:25, 27 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>gv0zz6evszrcx0l62253fyd7hshz2hr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Grnrchst</title>
    <ns>3</ns>
    <id>199078</id>
    <revision>
      <id>811929</id>
      <timestamp>2025-06-27T11:45:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>811929</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="230" sha1="bxpxvfugdy2feicpk8cmerbaadpoj54" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Grnrchst}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:45, 27 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>bxpxvfugdy2feicpk8cmerbaadpoj54</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>