ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ pawiki https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%96_%E0%A8%B8%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A8%BE MediaWiki 1.45.0-wmf.9 first-letter ਮੀਡੀਆ ਖ਼ਾਸ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਤਸਵੀਰ ਤਸਵੀਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਫਰਮਾ ਫਰਮਾ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਮਦਦ ਮਦਦ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਫਾਟਕ ਫਾਟਕ ਗੱਲ-ਬਾਤ TimedText TimedText talk ਮੌਡਿਊਲ ਮੌਡਿਊਲ ਗੱਲ-ਬਾਤ Event Event talk Topic 0 11484 812757 769310 2025-07-10T01:49:50Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812757 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement <!--more fields are available for this Infobox--See Template:Infobox settlement--> | name = ਬੁਰਸਾ | settlement_type = [[Metropolitan municipalities in Turkey|Metropolitan municipality]] | image_skyline = {{multiple image|total_width=280px|perrow=1/2/2/2|border=infobox | image1 = Hudavendigar_Park_in_Bursa_Turkey.jpg | alt1 = | image2 = Teleferik, Uludağ.jpg | alt2 = | image3 = Yeşil camii bursa - panoramio (14).jpg | alt3 = | image4 = Bursa, Turkey (4505709750).jpg | alt4 = | image5 = Irgandı_köprüsü_bursa_-_panoramio.jpg | alt5 = | image6 = Cumhuriyet cd.Bursa - panoramio (3).jpg | alt6 = }} | imagesize = 270 | image_alt = See caption | image_caption = '''Clockwise from top''': [[Nilüfer River|Hüdavendigar Park]]; [[Green Mosque, Bursa|Green Mosque]]; Irgandı Bridge and Orhan Gazi Square; nostalgic tram on Cumhuriyet Avenue; [[Koza Han]]; and [[Bursa Uludağ Gondola|Bursa – Mt. Uludağ gondola lift]] | image_flag = | image_blank_emblem = Bursa City Logo.png | blank_emblem_type = Emblem of Bursa Metropolitan Municipality | pushpin_map = #Turkey Marmara #Turkey | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = Location of Bursa within the [[Marmara Region|Region of Marmara]] in Turkey | pushpin_relief = 1 | coordinates = {{coord|40|11|N|29|03|E|region:TR-16|display=it}} | subdivision_type = [[List of sovereign states|Country]] | subdivision_name = {{flag|Turkey}} | subdivision_type1 = [[Regions of Turkey|Region]] | subdivision_type2 = [[Provinces of Turkey|Province]] | subdivision_name1 = [[Marmara Region|Marmara]] | subdivision_name2 = [[Bursa province|Bursa]] | leader_party = [[AK Party]] | leader_title = [[Mayor#Turkey|Mayor]] | leader_name = [[Alinur Aktaş]] | area_blank1_title = Metropolitan Province | area_total_km2 = 10422 | area_urban_km2 = 1290 | area_metro_km2 = 17806 | elevation_m = 100 | population_total = 3101833 | population_urban = 1999998 | population_metro = 2161990 | population_as_of = 2021 estimation | population_footnotes = <ref name="citypopulation.de">{{Cite web|url=https://www.citypopulation.de/en/turkey/admin/TR411__bursa/|title = Bursa (Metropolitan Province, Turkey) - Population Statistics, Charts, Map and Location}}</ref> | population_density_km2 = auto | population_density_urban_km2 = auto | population_density_metro_km2 = auto | demographics_type2 = GDP | demographics2_footnotes = <ref>{{Cite web |title=Statistics by Theme > National Accounts > Regional Accounts |url=https://biruni.tuik.gov.tr/ilgosterge/?locale=tr |access-date=11 May 2023 |website=www.turkstat.gov.tr}}</ref> | demographics2_title1 = [[Metropolitan municipalities in Turkey|Metropolitan municipality]] | demographics2_info1 = [[Turkish lira|TRY]] 302.121 billion<br />[[US$]] 33.641 billion (2021) | demographics2_title2 = Per capita | demographics2_info2 = [[Turkish lira|TRY]] 96,684<br />[[US$]] 10,765 (2021) | postal_code_type = [[Postal code]] | postal_code = 16000 | area_code = (+90) 224 | website = [http://www.bursa.bel.tr www.bursa.bel.tr] | footnotes = {{designation list | embed=yes | designation1 = WHS | designation1_offname = ''Bursa and [[Cumalıkızık]]: the Birth of the [[Ottoman Empire]]'' | designation1_date = 2014 <small>([[World Heritage Committee#Sessions|38th session]])</small> | designation1_type = Cultural | designation1_criteria = i, ii, iv, vi | designation1_number = [https://whc.unesco.org/en/list/1452 1452] | designation1_free1name = Region | designation1_free1value = [[Lists of World Heritage Sites in Europe|Europe]] }} | timezone = [[Time in Turkey|TRT]] | utc_offset = +3 | blank_info = 16 | blank_name = [[Turkish car number plates|Licence&nbsp;plate]] | official_name = }} '''ਬੁਰਸਾ''', ਜਿਸ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਨਾਂ ਪਰੁਸਾ ਵੀ ਹੈ, ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ [[ਤੁਰਕੀ]] ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਬੁਰਸਾ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਇਹ ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਚੌਥੇ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਅਤੇ ਮਰਮਰਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਬੁਰਸਾ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਤੁਰਕੀ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਆਟੋਮੋਟਿਵ ਉਤਪਾਦ ਬੁਰਸਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 2019 ਤੱਕ, ਮੈਟਰੋਪੋਲੀਟਨ ਪ੍ਰਾਂਤ 3,056,120 ਵਸਨੀਕਾਂ ਦਾ ਘਰ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 2,161,990 3 ਸ਼ਹਿਰੀ ਸ਼ਹਿਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ (ਓਸਮਾਨਗਾਜ਼ੀ, ਯਿਲਦੀਰਿਮ ਅਤੇ ਨੀਲਫਰ) ਅਤੇ ਗੁਰਸੂ ਅਤੇ ਕੇਸਟਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।<ref>{{Cite web|url=https://www.citypopulation.de/en/turkey/admin/TR411__bursa/|title = Bursa (Metropolitan Province, Turkey) - Population Statistics, Charts, Map and Location}}</ref> ਬੁਰਸਾ 1335 ਅਤੇ 1363 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਓਟੋਮੈਨ ਰਾਜ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵੱਡੀ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਸਮੁੱਚੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ। ਓਟੋਮੈਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਹੁਦਾਵੇਂਡਿਗਰ (خداوندگار, ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਰੱਬ ਦਾ ਤੋਹਫ਼ਾ" ਓਟੋਮਨ ਤੁਰਕੀ ਵਿੱਚ, ਫਾਰਸੀ ਮੂਲ ਦਾ ਇੱਕ ਨਾਮ) ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਪਾਰਕਾਂ ਅਤੇ ਬਗੀਚਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ, ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਤਾਜ਼ਾ ਉਪਨਾਮ ਯੇਸਿਲ ਬਰਸਾ ("ਗ੍ਰੀਨ ਬਰਸਾ") ਹੈ। ਮਾਊਂਟ ਉਲੁਦਾਗ, ਜੋ ਕਿ ਕਲਾਸੀਕਲ ਪੁਰਾਤਨਤਾ ਵਿੱਚ ਮਾਈਸੀਅਨ ਓਲੰਪਸ ਜਾਂ ਵਿਕਲਪਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਿਥਿਨੀਅਨ ਓਲੰਪਸ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਉੱਪਰ ਟਾਵਰ ਹੈ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਕੀ ਰਿਜੋਰਟ ਹੈ। ਬਰਸਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕ੍ਰਮਬੱਧ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉਪਜਾਊ ਮੈਦਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਓਟੋਮੈਨ ਸੁਲਤਾਨਾਂ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਬੁਰਸਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ, ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਓਟੋਮੈਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਬਣੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਬਰਸਾ ਵਿੱਚ ਥਰਮਲ ਬਾਥ, ਪੁਰਾਣੇ ਓਟੋਮੈਨ ਮਹਿਲ, ਮਹਿਲ ਅਤੇ ਕਈ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵੀ ਹਨ। ਦ ਸ਼ੈਡੋ ਨਾਟਕ ਦੇ ਪਾਤਰ ਕਰਾਗੋਜ਼ ਅਤੇ ਹੈਸੀਵਾਟ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹਨ ਜੋ 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਬੁਰਸਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਅਤੇ ਮਰ ਗਏ ਸਨ।<ref>{{Cite web|url=http://www.karagoz.org.tr/tr/karagoz-blog/karagoz-tarihcesi|title=Karagöz'ün Tarihçesi|access-date=2024-02-01|archive-date=2023-10-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20231022072003/http://www.karagoz.org.tr/tr/karagoz-blog/karagoz-tarihcesi|url-status=dead}}</ref> == ਭੂਗੋਲ == {{Annotated image|image=Koppen-Geiger_Map_TUR_present_with_provinces.svg|image-width=4000 <!-- choose any width, as you like it. It doesn't matter the factual width of the image-->|image-left=-560 <!-- crop the left part. Be aware of the "-" minus symbol -->|image-top=-730 <!-- crop the upper part. Be aware of the "-" minus symbol -->|width=300|height=200 <!-- crop the below part. That will be the height of the image in the article -->|float=right|annotations=<!-- empty or not, this parameter must be included -->|caption=Köppen map of Bursa Province and surrounding regions:<ref>"Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution". Nature Scientific Data. [[Digital object identifier|DOI]]:[https://www.nature.com/articles/sdata2018214 10.1038/sdata.2018.214].</ref> {{legend-col |thumb size=wide |{{legend|#FFDB63|[[cold semi-arid climate|BSk]]}} |{{legend|#FFFF00|[[hot-summer Mediterranean climate|Csa]]}} |{{legend|#C6C700|[[warm-summer Mediterranean climate|Csb]]}} |{{legend|#C6FF4E|[[humid subtropical climate|Cfa]]}} |{{legend|#C600C7|[[humid continental climate|Dsb]]}} |{{legend|#963295|[[subarctic climate|Dsc]]}} }}}} === ਜਲਵਾਯੂ === {{Weather box |location = Bursa (1991–2020, extremes 1928–2020) |metric first = Yes |single line = Yes |Jan record high C = 25.2 |Feb record high C = 26.9 |Mar record high C = 32.5 |Apr record high C = 36.2 |May record high C = 37.0 |Jun record high C = 41.3 |Jul record high C = 43.8 |Aug record high C = 42.6 |Sep record high C = 40.3 |Oct record high C = 37.3 |Nov record high C = 31.0 |Dec record high C = 27.3 |year record high C = 43.8 |Jan high C = 9.8 |Feb high C = 11.4 |Mar high C = 14.6 |Apr high C = 19.2 |May high C = 24.4 |Jun high C = 28.9 |Jul high C = 31.5 |Aug high C = 31.7 |Sep high C = 27.6 |Oct high C = 22.2 |Nov high C = 16.6 |Dec high C = 11.5 |year high C = 20.8 |Jan mean C = 5.4 |Feb mean C = 6.5 |Mar mean C = 9.0 |Apr mean C = 13.0 |May mean C = 18.1 |Jun mean C = 22.6 |Jul mean C = 25.1 |Aug mean C = 25.2 |Sep mean C = 20.8 |Oct mean C = 15.9 |Nov mean C = 10.7 |Dec mean C = 7.0 |year mean C = 14.9 |Jan low C = 1.7 |Feb low C = 2.4 |Mar low C = 4.1 |Apr low C = 7.4 |May low C = 12.0 |Jun low C = 16.2 |Jul low C = 18.4 |Aug low C = 18.7 |Sep low C = 14.8 |Oct low C = 10.8 |Nov low C = 6.0 |Dec low C = 3.3 |year low C = 9.6 |Jan record low C = -20.5 |Feb record low C = -19.6 |Mar record low C = -10.5 |Apr record low C = -4.2 |May record low C = 0.8 |Jun record low C = 4.0 |Jul record low C = 8.3 |Aug record low C = 7.6 |Sep record low C = 3.3 |Oct record low C = -1.0 |Nov record low C = -8.4 |Dec record low C = -17.9 |year record low C = -20.5 |precipitation colour = green |Jan precipitation mm = 79.2 |Feb precipitation mm = 78.2 |Mar precipitation mm = 74.9 |Apr precipitation mm = 68.6 |May precipitation mm = 47.9 |Jun precipitation mm = 42.8 |Jul precipitation mm = 14.3 |Aug precipitation mm = 17.5 |Sep precipitation mm = 50.1 |Oct precipitation mm = 84.4 |Nov precipitation mm = 67.3 |Dec precipitation mm = 93.9 |year precipitation mm = 719.1 |Jan precipitation days = 14.87 |Feb precipitation days = 13.60 |Mar precipitation days = 13.40 |Apr precipitation days = 11.43 |May precipitation days = 9.63 |Jun precipitation days = 7.30 |Jul precipitation days = 3.33 |Aug precipitation days = 3.60 |Sep precipitation days = 6.77 |Oct precipitation days = 10.67 |Nov precipitation days = 10.93 |Dec precipitation days = 14.53 |year precipitation days = 119.8 |Jan humidity = 75.3 |Feb humidity = 72.8 |Mar humidity = 70.7 |Apr humidity = 69.3 |May humidity = 67.1 |Jun humidity = 63.1 |Jul humidity = 59.6 |Aug humidity = 61.7 |Sep humidity = 67.3 |Oct humidity = 74.6 |Nov humidity = 75.5 |Dec humidity = 75.7 |year humidity = |Jan sun = 83.7 |Feb sun = 90.4 |Mar sun = 124.0 |Apr sun = 165.0 |May sun = 217.0 |Jun sun = 264.0 |Jul sun = 300.7 |Aug sun = 275.9 |Sep sun = 217.0 |Oct sun = 145.7 |Nov sun = 111.0 |Dec sun = 77.5 |year sun = |Jand sun = 2.7 |Febd sun = 3.2 |Mard sun = 4.0 |Aprd sun = 5.5 |Mayd sun = 7.0 |Jund sun = 8.8 |Juld sun = 9.7 |Augd sun = 8.9 |Sepd sun = 7.0 |Octd sun = 4.7 |Novd sun = 3.7 |Decd sun = 2.5 |yeard sun = 5.6 |source 1 = [[Turkish State Meteorological Service]]<ref name=eather1>{{cite web | url = https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?k=H&m=BURSA | title = Resmi İstatistikler: İllerimize Ait Mevism Normalleri (1991–2020) | publisher = Turkish State Meteorological Service | language = tr | access-date = 24 April 2021}}</ref> |source 2 = [[NOAA]] (humidity, 1991-2020)<ref name=WMOCLINO>{{cite web | url = https://www.nodc.noaa.gov/archive/arc0216/0253808/2.2/data/0-data/Region-6-WMO-Normals-9120/Turkiye/CSV/Bursa_17116.csv | title = World Meteorological Organization Climate Normals for 1991–2020 | publisher = World Meteorological Organization | access-date = 2 August 2023 }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> }} == ਗੈਲਰੀ == <gallery class="center"> File:Bursa Turkey 2013 1.jpg|Bursa Citadel Main Gate File:Bursa Orhan Gazi Mosque.jpg|[[Orhan Gazi]] Mosque File:EMİRSULTAN_CAMİİ_BURSA_-_panoramio_(2).jpg|[[Emir Sultan Mosque]] File:Bursa Koza Han (Silk Bazaar) 2.jpg|Koza Han ([[Silk]] [[Bazaar]]) in Bursa File:Bursa001.jpg|Entrance of the [[Yeşil Mosque|Yeşil Cami]] (Green Mosque) File:Muradiye Complex, exterior.jpg|[[Muradiye Complex|Muradiye Mosque and Külliye]] in Bursa File:Bursa, Governorate.jpg|Governorate of Bursa File:Uludag range.JPG|[[Uludağ|Mt. Uludağ]] is a popular ski destination. File:Bursa 7059.jpg|Statue of [[Mustafa Kemal Atatürk|Atatürk]] in Bursa File:Şehreküstü Mosque, Bursa.jpg|Şehreküstü Mosque File:Yeşil Cami Bursa.jpg|Interior of Yeşil Mosque File:Französische Kirche in Bursa.jpg|Bursa French Catholic Church File:Bursa Kalesi 1.jpg|Saltanatkapı (Citadel Main Gate) File:Bursa Büyükşehir Belediyesi.jpg|Old City Hall File:Clock Tower, Bursa.jpg|Tophane Clocktower File:Türbe of Osman I, Bursa.jpg|Tomb of [[Osman Gazi]] File:Türbe of Orhan Gazi, Bursa.jpg|Tomb of [[Orhan Gazi]] File:Innenansicht Große Moschee in Bursa PIC 2004-08-24 19-22 0227.JPG|Interior of the Grand Mosque File:Bursapnc1.JPG|Koza Han (Silk Bazaar) File:Irgandı_köprüsü_bursa_-_panoramio.jpg|[[Irgandı Bridge]] File:View of the city, Bursa, Turkey LOC 4211210430.jpg|A view of Bursa in the late 19th century File:Bursa, Turkey, ca. 1895.jpg|Bursa, circa 1895 File:Atatürk 1924'te Bursa halkına hitap ediyor.jpg|[[Mustafa Kemal Atatürk|Atatürk]] delivering a speech in Bursa, 1924 File:View of Bursa from the hills of Mount Uludag.jpg|A view of Bursa from the foothills of [[Uludağ|Mt. Uludağ]] </gallery> == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist|}} == Further reading == {{See also|Timeline of Bursa#Bibliography|l1=Bibliography of the history of Bursa}} == External links == {{Commons category|Bursa}} {{wikivoyage|Bursa}} * [https://web.archive.org/web/20160119073649/http://en.bursa.bel.tr/ Bursa Metropolitan Municipality] * [https://web.archive.org/web/20120227232200/http://english.bursa.gov.tr/ Bursa Governorship] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਸੂਬੇ]] ijk508tbzmd13buruzxa00lny8xazfa 0 13363 812761 691957 2025-07-10T03:18:37Z ਪਰਮ ਸਿੰਘ 55501 ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਬਾਰੇ ਇਕ ਨਿਰਆਦਰਯੋਗ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਦਰੁਸਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। 812761 wikitext text/x-wiki {{Infobox Monument |monument_name = 'ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ'' ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਮਾਧ |native_name = '''ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਮਾਧੀ'''<br />{{Nastaliq|رنجیت سنگھ دی سمادھی}} |image = File:Tomb of Ranjit Singh, Lahore.jpg |caption = ਸਮਾਧੀ [[ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਮਸਜਿਦ]] ਅਤੇ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਸਾਹਿਬ]] ਦੇ ਅੱਗੇ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। |location = [[ਲਹੌਰ]], ਪੰਜਾਬ<br />{{flag|ਪਾਕਿਸਤਾਨ}} |designer = |type = |length = |width = |begin = |complete = 1848 |open = |dedicated_to = |map_image = |map_caption = |map_width = |coordinates = |lat = |long = |extra = }} '''ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਮਾਧੀ''' ({{lang-pa|{{nq|رنجیت سنگھ دی سمادھی}}}} {{small|([[ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ]])}}; {{Lang-ur|{{nq|رنجیت سنگھ کی سمادھی}}}}) [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]], ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਇੱਕ ਇਮਾਰਤ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਸਿੱਖ ਮਹਾਰਾਜਾ]] [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] (1780 – 1839) ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਹਨ। ਇਹ [[ਲਹੌਰ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ|ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ]] ਅਤੇ [[ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਮਸਜਿਦ]] ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਸਾਹਿਬ]] ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ, [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ]] ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਸ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨੇ 1839 ਵਿਚ ਸ਼ਾਸਕ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਂ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ [[ਹਜ਼ੂਰੀ ਬਾਗ਼|ਹਜ਼ੂਰੀ ਬਾਗ]] ਨੂੰ ਵੇਖਦਾ ਹੈ। ==ਇਤਿਹਾਸ== [[File:Badshahi Mosque (King’s Mosque) by ZILL NIAZI 2.jpg|thumb|ਇਹ ਅਸਥਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਕੋਨੇ 'ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।]] ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, [[ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਉਸ ਥਾਂ 'ਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਨੇ 1848 ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। == ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == * [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] * [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ]] ==ਹਵਾਲੇ== {{Reflist}} ==ਬਾਹਰਲੇ ਲਿੰਕ== {{commons category|Samadhi of Ranjit Singh|ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਮਾਧੀ}} *[http://www.web.virginia.edu/asianarc/public/lahore/badshahi04.jpg A photo of the tomb] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051205192838/http://www.web.virginia.edu/asianarc/public/lahore/badshahi04.jpg |date=2005-12-05 }} *[http://www.harappa.com/hawkshaw/41.html An older photo of the samadhi] *[http://www.punjabheritage.org The Latest News on the Heritage of the Punjab] {{coord|31.5893|74.3113|type:landmark_region:PK|display=title}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ]] 5zp61d70twifbl7ra0n45ho0ommgetn 0 25739 812762 539005 2025-07-10T03:19:47Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812762 wikitext text/x-wiki {{Infobox writer |name = ਭਵਾਨੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਮਿਸ਼ਰ |image = Bhawaniprasadmishra.jpg |imagesize = 200px |caption = ਭਵਾਨੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਮਿਸ਼ਰ ਕਵਿਤਾ ਪਾਠ ਕਰਦਿਆਂ |birth_date = {{Birth date|1913|03|29|df=y}} |birth_place = [[ਪਿੰਡ]] ਟਿਗਰੀਆ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਹੋਸ਼ੰਗਾਬਾਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਹੋਸ਼ੰਗਾਬਾਦ]] {{IND}} |death_date = {{death date and age|1985|02|20|1913|03|29|df=y}} |death_place = [[ਨਰਸਿੰਘਪੁਰ]] ([[ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]) {{IND}} |occupation = [[ਕਵੀ]] ਅਤੇ [[ਲੇਖਕ]] }} '''ਭਵਾਨੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਮਿਸ਼ਰ''' ([[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]]: Bhawani Prasad Mishra, 29 ਮਾਰਚ 1913 - 20 ਫਰਵਰੀ 1985) ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ [[ਕਵੀ]] ਅਤੇ ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਚਿੰਤਕ ਸਨ। ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਵਾਨੀ ਭਾਈ ਕਹਿਕੇ ਬੁਲਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਕਦੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬਣ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਵੇਂ ਸੱਤ - ਸੱਤ ਵਾਰ ਮੌਤ ਨਾਲ ਉਹ ਲੜੇ ਉਂਜ ਹੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਲਾਮੀ ਨਾਲ ਲੜੇ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਨਾਲ ਵੀ ਲੜੇ। [[ਐਮਰਜੈਂਸੀ (ਭਾਰਤ)|ਐਮਰਜੈਂਸੀ]] ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਨੇਮ ਨਾਲ ਸਵੇਰੇ ਦੁਪਹਿਰ ਸ਼ਾਮ ਤਿੰਨੋਂ ਵੇਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਸਨ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਤ੍ਰੈਕਾਲ ਸੰਧਿਆ]] ਨਾਮਕ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਵੀ ਹੋਈਆਂ।<ref>{{Cite web |url=http://www.deshbandhu.co.in/newsdetail/4488/3/52 |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2013-08-02 |archive-date=2013-11-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131106091113/http://www.deshbandhu.co.in/newsdetail/4488/3/52 |url-status=dead }}</ref> ਭਵਾਨੀ ਭਾਈ ਨੂੰ [[1972]] ਵਿੱਚ [[ਬੁਨੀ ਹੂਈ ਰੱਸੀ]] ਲਈ [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ]] ਮਿਲਿਆ। [[1981]]-82 ਵਿੱਚ [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹਿੰਦੀ ਸੰਸਥਾਨ]] ਦਾ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਸਨਮਾਨ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ [[1983]] ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ [[ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਦੇ ਸਿਖਰ ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੀ ਕਵੀ]] ibv9m3rk4ctfjec2cdzofglkdbon77f 0 26780 812729 786235 2025-07-09T15:49:32Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812729 wikitext text/x-wiki {{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਜੀਵਨੀ | ਨਾਮ = ਡਾ. ਨਰਿੰਦਰ ਦਾਬੋਲਕਰ | ਚਿੱਤਰ = NarendraDabholkar.jpg | ਚਿੱਤਰ_ਸੁਰਖੀ = ਨਰਿੰਦਰ ਦਾਬੋਲਕਰ | ਚਿੱਤਰ_ਅਕਾਰ = | ਪੂਰਾ_ਨਾਮ =ਡਾ. ਨਰਿੰਦਰ ਦਾਬੋਲਕਰ | ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ =1 ਨਵੰਬਰ, 1945 | ਜਨਮ_ਸਥਾਨ = | ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ =20 ਅਗਸਤ 2013 | ਮੌਤ_ਸਥਾਨ =[[ਪੁਣੇ]] | ਮੌਤ_ਦਾ_ਕਾਰਨ =ਕਤਲ | ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ =ਭਾਰਤੀ | ਪੇਸ਼ਾ =ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ | ਪਛਾਣੇ_ਕੰਮ =ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਵਿਰੋਧੀ ਬਿੱਲ ਸਾਲ 2005 ਵਿੱਚ ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪਾਸ | ਜੀਵਨ_ਸਾਥੀ =ਸ਼ੇਲਾ<ref name="TOI Jadhav">{{cite news|title=Doctor who fought to stamp out superstition|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Doctor-who-fought-to-stamp-out-superstition/articleshow/21945021.cms|newspaper=Times of India|date=21 August 2013|author=Radheshyam Jadhav}}</ref> | ਬੱਚੇ =ਮੁਕਤਾ ਅਤੇ ਹਮੀਦ | ਧਰਮ =ਇਨਸਾਨੀਅਤ | ਸਿਆਸਤ = | ਇਹ_ਵੀ_ਵੇਖੋ = | ਦਸਤਖਤ = | ਵੈੱਬਸਾਈਟ ={{URL|antisuperstition.org}} | ਪ੍ਰਵੇਸ਼ਦਵਾਰ = | ਹੋਰ_ਪ੍ਰਵੇਸ਼ਦਵਾਰ = }} '''ਨਰਿੰਦਰ ਦਾਭੋਲਕਰ''' (1 ਨਵੰਬਰ, 1945-20 ਅਗਸਤ 2013) ਮਹਾਂਰਾਸਟਰ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ]] ਦੇ ਉਘੇ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਆਗੂ ਸਨ। ਉਹ [[ਅੰਧ ਸ਼ਰਧਾ ਨਿਰਮੂਲਣ ਸਮਿਤੀ]] ਦੇ ਬਾਨੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਨ ਅਤੇ ਮਰਾਠੀ ਸਾਹਿਤ ਜਗਤ ਦੀ ਜਾਣੀ-ਪਛਾਣੀ ਸਖ਼ਸੀਅਤ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦਰਜਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਪੇਸ਼ੇ ਵਜੋਂ ਐਮ ਬੀ ਬੀ ਐਸ ਡਾਕਟਰ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮਿਰਾਜ ਦੇ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ<ref name=DNAParanjpe>{{cite news|title=Narendra Dabholkar: A rationalist to the core|url=http://www.dnaindia.com/pune/1877283/report-narendra-dabholkar-a-rationalist-to-the-core|accessdate=21 August 2013|newspaper=DNA|date=20 August 2013,|author=Shailendra Paranjpe}}</ref> ਤੋਂ ਐੱਮ.ਬੀ. ਬੀ. ਐੱਸ. ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਡਾਕਟਰੀ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਵਿੱਚ ਨਾਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੀ ਆੜ ’ਚ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਉਸ ਨੂੰ ਬੁਰਾ ਲੱਗਦਾ ਸੀ। ਸਮਾਜਿਕ ਬਰਾਬਰੀ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਬਾਬਾ ਆਧਵ ਦੇ ‘ਇੱਕ ਪਿੰਡ-ਇੱਕ ਖੂਹ’ ਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਤੋਂ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਕੰਮਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ। ਸੰਨ 1982 ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਮ ’ਤੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਅਡੰਬਰਾਂ, ਅਤੇ ਅਖੌਤੀ ਚਮਤਕਾਰਾਂ ਦਾ ਗੋਰਖਧੰਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਖੌਤੀ ਬਾਬਿਆਂ, ਤਾਂਤਰਿਕਾਂ, ਗੈਬੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਧਰਮ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਜੱਗ-ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮੈਦਾਨ ਮੱਲ ਲਿਆ। ==ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ== ਡਾ. ਨਰਿੰਦਰ ਦਾਬੋਲਕਰ ਦਾ ਜਨਮ 1 ਨਵੰਬਰ 1945 ਨੂੰ ਅਚਿਊਤ ਅਤੇ ਤਾਰਾਬਾਈ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਦਸ ਭੈਣ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਭਾਈ, ਮਰਹੂਮ ਸਿੱਖਿਆਸ਼ਾਸਤਰੀ, [[ਗਾਂਧੀਵਾਦ]]ੀ ਅਤੇ [[ਸਮਾਜਵਾਦ]]ੀ [[ਦੇਵਦੱਤ ਦਾਭੋਲਕਰ]] ਸਨ।<ref name="Sakal-2010">{{cite news |title=तर्कशुद्ध विचारांचा मूर्तिमंत आविष्कार: परिवर्तन चळवळीतील विचारवंत शिक्षक |author=Chinchkar Dilip Kumar |url=|newspaper=[[Sakal]] |location = Mumbai |language=[[Marathi language|Marathi]] |date=2010-12-19 |page=9}}</ref> ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਨਿਊ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਸਕੂਲ [[ਸਤਾਰਾ]] ਅਤੇ ਵਿਲਿੰਗਟਨ ਕਾਲਜ [[ਸੰਗਲੀ]] ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਐਮ ਬੀ ਬੀ ਐਸ ਦੀ ਡਿਗਰੀ [[ਮਿਰਾਜ]] ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਕੀਤੀ।<ref name=DNAParanjpe/> ਸ਼ੈਲਾ ਨਾਲ ਸ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੁਕਤਾ ਅਤੇ ਹਮੀਦ ਦਾਭੋਲਕਰ ਦੋ ਬੱਚੇ ਹਨ।<ref name="TOI Jadhav">{{cite news|title=Doctor who fought to stamp out superstition|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Doctor-who-fought-to-stamp-out-superstition/articleshow/21945021.cms|newspaper=Times of India|date=21 August 2013|author=Radheshyam Jadhav}}</ref> ਉਹ [[ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] [[ਕਬੱਡੀ]] ਟੀਮ ਦਾ ਕੈਪਟਨ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਕਬੱਡੀ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ [[ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼]] ਦੇ ਨਾਲ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਟੀਮ ਦੀ ਕਪਤਾਨੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕਬੱਡੀ ਲਈ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਸ਼ਿਵ ਛਤਰਪਤੀ ਯੁਵਾ ਅਵਾਰਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।<ref name=DNAParanjpe/><ref name = "Founder">{{cite web|url=http://www.antisuperstition.org/index.php?option=com_content&view=article&id=74&Itemid=97|title=Founder:Dr. Narendra Dabholkar|publisher=Maharashtra Andhashraddha Nirmoolan Samiti|access-date=2013-09-03|archive-date=2015-10-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20151027170459/http://www.antisuperstition.org/index.php?option=com_content&view=article&id=74&Itemid=97|url-status=dead}}</ref> ==ਹਫ਼ਤਾਵਾਰੀ ਪੱਤ੍ਰਿਕਾ ਸਾਧਨਾ== ਇਸ ਕਾਰਜ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਪਸਾਰ ਲਈ ਮਰਾਠੀ ਦੀ ਹਫ਼ਤਾਵਾਰੀ ਪੱਤ੍ਰਿਕਾ ਸਾਧਨਾ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਵੀ ਸੰਭਾਲੀ। ਇਸ ਸਫ਼ਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਹੀ ਉਹ ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਲ ਵੱਲ ਸਾਬਤ ਕਦਮੀਂ ਤੁਰੇ। ==ਵਿਚਾਰ== ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਉਹ ਰੂਪ ਹੀ ਨਵੀਂਆਂ ਪੈੜਾਂ ਪਾਉਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ ਉੱਚੇ-ਸੁੱਚੇ ਹੋਣ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਇਸੇ ਸੰਘਰਸ਼ਮਈ ਰੂਪ ਦਾ ਨਾਮ ਸੀ ਡਾ. ਨਰੇਂਦਰ ਡਾਬੋਲਕਰ,<ref name="Sakal-2010"/> ਜਿਸ ਨੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਹਨੇਰਾ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾਅ ’ਤੇ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਅੰਧਸ਼ਰਧਾ ਨਿਰਮੂਲਨ ਸੰਮਤੀ ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਡਾ. ਡਾਬੋਲਕਰ ਕੇਵਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੀਆਂ ਤਰਕਸ਼ੀਲ, ਮਾਨਵਵਾਦੀ, ਲੋਕ ਹਿੱਤੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਜਾਣਿਆ-ਪਛਾਣਿਆ ਨਾਮ ਸੀ। ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਅਤੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਚੱਕਰਵਿਊ ’ਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਭਰਮ-ਮੁਕਤ ਸਮਾਜ ਸਿਰਜਣਾ ਉਸ ਦਾ ਅਹਿਦ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਇਸੇ ਆਦਰਸ਼ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ‘ਸੁੱਖ-ਚੈਨ’ ਸੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਉਹ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਕਲਮ ਚਲਾਉਂਦਾ, ਤਕਰੀਰਾਂ ਕਰਦਾ, ਬਹਿਸ-ਮੁਬਾਹਸਿਆਂ ’ਚ ਭਾਗ ਲੈਂਦਾ ਤੇ ਚਮਤਕਾਰਾਂ ਦਾ ਦੰਭ ਨੰਗਾ ਕਰਨ ਲਈ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਪਿੰਡਾਂ, ਗਲੀਆਂ, ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤੇ ਮਹਾਨਗਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰੂ-ਬ-ਰੂ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ। ==[[ਅੰਧਸ਼ਰਧਾ ਨਿਰਮੂਲਨ ਸੰਮਤੀ]]== ਸੰਨ1989 ਵਿੱਚ [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ ‘[[ਅੰਧਸ਼ਰਧਾ ਨਿਰਮੂਲਨ ਸੰਮਤੀ]]’ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਤੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਮੁਹਿੰਮ ਦਾ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ‘ਧਰਮ ਦੀ ਆੜ ’ਚ, ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਮ ’ਤੇ, ਗ਼ੈਰ- ਵਿਗਿਆਨਕ ਤੇ ਵੇਲਾ ਵਿਹਾ ਚੁੱਕੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਰਾਹ ’ਚ ਰੋੜਾ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਟਾ ਕੇ ਹੀ ਬਰਾਬਰੀ ਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ ਲਿਆਂਦੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।’ ਸਮਾਜ ’ਚੋਂ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦੇ ਖ਼ਾਤਮੇ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦਲਿਤਾਂ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਲਈ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਭਾਗ ਲਿਆ। ਮਾਨਵਵਾਦੀ ਕਾਰਜਾਂ ਅਤੇ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਡਾ. ਨਰੇਂਦਰ ਡਾਬੋਲਕਰ ਮੋਹਰੀ ਰੋਲ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਅਗਿਆਨਤਾ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕੀਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ 15 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਪਗ 10 ਹਜ਼ਾਰ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਅਤ ਕੀਤਾ। ‘ਵਿਗਿਆਨ ਬੋਧ ਵਾਹਿਨੀ’ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਚੱਲਦੀ-ਫਿਰਦੀ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ’ਚ ਘੁਮਾਈ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਰਾਮਾਤਾਂ ਪਿੱਛੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਵਿਗਿਆਨ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ। ==ਪੁਸਤਕਾਂ== ਉਹ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਅਤੇ ਬਰਾਬਰੀ ਦੇ ਵੀ ਹਾਮੀ ਸਨ। ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਸੰਸਥਾ ‘ਪਰਿਵਰਤਨ’ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਮੋਹਰੀ ਰੋਲ ਨਿਭਾਇਆ ਤੇ ਵਿਆਹਾਂ ਉੱਪਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਬੇਲੋੜੇ ਖ਼ਰਚਿਆਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਵੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਉਹਨਾਂ ਮਰਾਠੀ ਵਿੱਚ 12 ਪੁਸਤਕਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਤੇ ਮਰਾਠੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਨਾਮਵਰ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਬਣੇ। ==ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਵਿਰੋਧੀ ਬਿੱਲ== ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਨਾਲ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਵਿਰੋਧੀ ਬਿੱਲ ਸਾਲ 2003 ਵਿੱਚ [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਾਲ 2005 ਵਿੱਚ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਨਵਾਂ ਬਿੱਲ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਕੁਝ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਸ ਹੋ ਗਿਆ। ਡਾ. ਨਰੇਂਦਰ ਡਾਬੋਲਕਰ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਮ ’ਤੇ ਭੋਲੇ-ਭਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ’ਤੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸਨ। ==ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੋਚ== ਡਾ. ਨਰੇਂਦਰ ਡਾਬੋਲਕਰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਣਾਏ ਹੋਏ ਆਗੂ ਸਨ। ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਅਗਿਆਨਤਾ ਅਤੇ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਸੀ। ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਇਹ ਆਖਦਿਆਂ ਮੂਰਤੀ ਵਿਸਰਜਨ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਤਾਰੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਉੱਪਰ ਲੱਗੇ ਰਸਾਇਣਕ ਰੰਗ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰ ਕੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜੀਵ-ਜੰਤੂਆਂ ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜਾਨਾਂ ਨਾਲ ਖੇਡਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਨਿਡਰ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਲੋਕਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ==ਮੌਤ== ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਫ਼ਿਰਕੂ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਧਮਕੀਆਂ ਮਿਲਣ ਲੱਗ ਗਈਆਂ ਸਨ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਕਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤੀ। ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨਕ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਰੁਸ਼ਨਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਇਸ ਸੁਹਿਰਦ ਆਗੂ ਨੂੰ 20 ਅਗਸਤ 2013 ਨੂੰ ਪੂਨਾ ਵਿਖੇ ਦਿਨ-ਦਿਹਾੜੇ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਗਿਆਨਤਾ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਚਾਨਣ ਦਾ ਪਸਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਡਾ. ਨਰੇਂਦਰ ਡਾਬੋਲਕਰ ਦੇ ਕਾਤਲ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਓਹੀ ਲੋਕ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਧਰਮ ਦੇ ਬੁਰਕੇ ਹੇਠ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਤੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਵਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਸਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਡਾ. ਨਰੇਂਦਰ ਡਾਬੋਲਕਰ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਰੂਪ ’ਚ ਖੋਹ ਲਿਆ ਹੈ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਅੱਜ ਵੀ ਫ਼ਿਜ਼ਾ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਵਿਗਿਆਨਕ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਚਾਨਣ ਦਾ ਛੱਟਾ ਦੇਣਾ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚੀ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਹੋਵੇਗੀ।<ref name = "Founder"/> ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} ==ਹੋਰ== * [http://antisuperstition.org/ Narendra Dabholkar's Antisuperstition.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141216190708/http://antisuperstition.org/ |date=2014-12-16 }} * [http://www.nytimes.com/2013/08/25/world/asia/battling-superstition-indian-paid-with-his-life.html?pagewanted=all&_r=0 Battling Superstition, Indian Paid With His Life] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਲਹਿਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਤਰਕਸ਼ੀਲ]] 1xukxxsrerv0pyhpk3hqcs8wh2k1m9p 0 30112 812763 773025 2025-07-10T03:33:01Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812763 wikitext text/x-wiki [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਕਾਂ ਅਤੇ [[ਰਾਜਪਾਲ| ਰਾਜਪਾਲਾਂ]] ਦੀ ਸੂਚੀ {| class="sortable wikitable" |- !scope=col style="width: 175px;"|ਰਾਜ <br/> <small> (ਪੂਰਵ ਰਾਜਪਾਲ) !scope=col style="width: 175px;"|ਨਾਮ !scope=col style="width: 125px;"|ਪਦਗ੍ਰਹਿਣ <br/> <small> (ਕਾਰਜਕਾਲ ਮਿਆਦ) !scope=col class=unsortable|ਹਵਾਲਾ |- align=center style="height: 60px;" | [[ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] <br/> <small> ([[ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਨਿਰਭਏ ਸ਼ਰਮਾ]] | {{dts|format=dmy|2013 | 5 | 29 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2013 | 5 | 29 }}) |<ref>[http://articles.timesofindia.indiatimes.com / 2013-05-30 / india / 39628292_1_arunachal-pradesh-indian-army-nabam-tuki New Arunachal governor sworn in ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110301225008/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/ |date=2011-03-01 }}. [[ਦ ਟਾਈਮਸ ਆਫ ਇੰਡੀਆ]], 30 ਮਈ 2013, ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style="height: 60px;" | [[ਅਸਮ]] <br/> <small> ([[ਅਸਮ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਜਾਨਕੀ ਬੱਲਭ ਪਟਨਾਇਕ]] | {{dts|format=dmy|2009 | 12 | 11 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2009 | 12 | 11 }}) |<ref>[http://www.dnaindia.com / india / report_janaki-ballabh-patnaik-sworn-in-as-new-governor-of-assam_1322634 Janaki Ballabh Patnaik sworn in as new governor of Assam ].ਡੀਏਨਏ.11 ਦਸੰਬਰ 2009, ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style="height: 60px;" | [[ਆਂਧਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] <br/> <small> ([[ਆਂਧਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਇੱਕਾਡੁ ਸ਼ਰੀਨਿਵਾਸਨ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨਰਸਿੰਹਨ]] | {{dts|format=dmy|2009 | 12 | 28 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2009 | 12 | 28 }}) |<ref>ਜੇ ਬਾਲਾਜੀ, [http://www.thehindu.com / todays-paper / tp-national / narasimhan-to-look-after-andhra-pradesh / article127356.ece Narasimhan to look after Andhra Pradesh ]. [[ਦ ਹਿੰਦੂ]].28 ਦਸੰਬਰ 2009, ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style="height: 60px;" | [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] <br/> <small> ([[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਬਨਵਾਰੀ ਲਾਲ ਜੋਸ਼ੀ]] | {{dts|format=dmy|2009 | 7 | 28 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2009 | 7 | 28 }}) |<ref>ਆਤੀਕ ਖਾਨ, [http://www.thehinretrieved on 19 january 2014.du.com / todays-paper / tp-national / tp-otherstates / no-raj-bhavangovt-confrontation-joshi / article241230.ece No Raj Bhavan–Govt.confrontation: Joshi ]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, ਦ ਹਿੰਦੂ, 29 ਜੁਲਾਈ 2009, ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style="height: 60px;" | [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] <br/> <small> ([[ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਅਜੀਜ ਕੁਰੈਸ਼ੀ]] | {{dts|format=dmy|2012 | 5 | 15 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2012 | 5 | 15 }}) |<ref>[http://www.thehindu.com / todays-paper / tp-national / tp-newdelhi / aziz-qureshi-sworn-in-as-uttarakhand-governor / article3423732.ece Aziz Qureshi sworn in as Uttarakhand Governor ].ਦ ਹਿੰਦੂ.16 ਮਈ 2012.ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਓਡੀਸ਼ਾ]] <br/> <small> ([[ਓਡੀਸ਼ਾ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਐਸ ਸੀ ਜਮੀਰ]] | {{dts|format=dmy|2013 | 3 | 21 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2013 | 3 | 21 }}) |<ref>[http://www.thehindubusinessline.com / news / states / sc-jamir-sworn-in-as-new-governor-of-odisha / article4533759.ece S.C Jamir sworn in as new Governor of Odisha ].ਬਿਜਨਸ ਲਕੀਰ.21 ਮਾਰਚ 2013.ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਕਰਨਾਟਕ]] <br/> <small> ([[ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਹੰਸਰਾਜ ਭਾਰਦਵਾਜ]] | {{dts|format=dmy|2009 | 6 | 29 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2009 | 6 | 29 }}) |<ref>[http://www.thehindu.com / todays-paper / tp-national / tp-karnataka / bhardwaj-sworn-in-karnataka-governor / article272571.ece Bhardwaj sworn in Karnataka Governor ].ਦ ਹਿੰਦੂ.30 ਜੂਨ 2009.ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਕੇਰਲ]] <br/> <small> ([[ਕੇਰਲ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਨਿਖਿਲ ਕੁਮਾਰ]] | {{dts|format=dmy|2013 | 3 | 23 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2013 | 3 | 23 }}) |<ref>[http://www.thehindu.com / news / national / nikhil-kumar-sworn-in-as-governor-of-kerala / article4541690.ece Nikhil Kumar sworn in as Governor of Kerala ].ਦ ਹਿੰਦੂ.23 ਮਾਰਚ 2013.ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਗੁਜਰਾਤ]] <br/> <small> ([[ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਕਮਲਿਆ ਬੇਨੀਵਾਲ]] | {{dts|format=dmy|2009 | 11 | 27 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2009 | 11 | 27 }}) |<ref>[http://articles.timesofindia.indiatimes.com / 2009-11-28 / ahmedabad / 28105588_1_23rd-governor-kamla-beniwal-devendra-nath-dwivedi Kamla Beniwal sworn in as Guj governor ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110301225008/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/ |date=2011-03-01 }}.ਦ ਟਾਈਮਸ ਆਫ ਇੰਡੀਆ, 28 ਨਵੰਬਰ 2009, ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਗੋਵਾ]] <br/> <small> ([[ਗੋਵਾ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਭਾਰਤ ਵੀਰ ਵਾਂਚੂ]] | {{dts|format=dmy|2012 | 5 | 4 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2012 | 5 | 4 }}) |<ref>[http://www.rajbhavangoa.org / governor_resume.htm Profile of H.E.Shri Bharat Vir Wanchoo, Governor of Goa ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120818064847/http://www.rajbhavangoa.org/ |date=2012-08-18 }}.ਰਾਜ-ਮਹਿਲ, ਗੋਵਾ, ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ]] <br/> <small> ([[ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਸ਼ੇਖਰ ਦੱਤ]] | {{dts|format=dmy|2010 | 1 | 23 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2010 | 1 | 23 }}) |<ref>[http://cgvidhansabha.gov.in / english / governor3.htm H.E.Shri Shekhar Dutt, Governor of Chhattisgarh ].ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਵਿਧਾਨਸਭਾ, ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ (ਰਾਜ)|ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]] <br/> <small> ([[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ (ਰਾਜ)|ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਨਰਿੰਦਰ ਨਾਥ ਵੋਹਰਾ]] | {{dts|format=dmy|2008 | 6 | 25 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2008 | 6 | 25 }}) |<ref>[http://www.thehindu.com / todays-paper / tp-national / vohra-sworn-in-as-new-jammu-and-kashmir-governor / article1284775.ece Vohra sworn in as new Jammu and Kashmir Governor ].ਦ ਹਿੰਦੂ.26 ਜੂਨ 2008.ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਝਾਰਖੰਡ]] <br/> <small> ([[ਝਾਰਖੰਡ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਸਇਦ ਅਹਿਮਦ (ਰਾਜਨੀਤੀਵਾਨ)|ਸਇਦ ਅਹਿਮਦ]] | {{dts|format=dmy|2011 | 9 | 4 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2011 | 9 | 4 }}) |<ref>[http://www.thehindu.com / todays-paper / tp-national / new-jharkhand-governor-assumes-charge / article2425148.ece New Jharkhand Governor assumes charge ].ਦ ਹਿੰਦੂ.5 ਸਤੰਬਰ 2011.ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਤਮਿਲਨਾਡੁ]] <br/> <small> ([[ਤਮਿਲ ਨਾਡੁ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਕੋਨਿਜੇਟੀ ਰੋਸਈਆ]] | {{dts|format=dmy|2011 | 8 | 31 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2011 | 8 | 31 }}) |<ref>[http://www.thehindu.com / todays-paper / i-will-be-a-wellwisher-of-tamil-nadu-says-new-governor-rosaiah / article2416160.ece I will be a well-wisher of Tamil Nadu, says new Governor Rosaiah ].ਦ ਹਿੰਦੂ, 1 ਸਤੰਬਰ 2011, ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਤਿਰਪੁਰਾ]] <br/> <small> ([[ਤਿਰਪੁਰਾ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਦੇਵਾਨੰਦ ਨਰਮ]] | {{dts|format=dmy|2013 | 3 | 25 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2013 | 3 | 25 }}) |<ref>[http://www.thehindubusinessline.com / news / states / konwar-takes-oath-as-tripura-governor / article4546986.ece Konwar takes oath as Tripura Governor ].ਬਿਜਨਸ ਲਕੀਰ.25 ਮਾਰਚ 2013.ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਨਾਗਾਲੈਂਡ]] <br/> <small> ([[ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਅਸ਼ਵਿਨੀ ਕੁਮਾਰ (ਆਈਪੀਐਸ)|ਅਸ਼ਵਿਨੀ ਕੁਮਾਰ]] | {{dts|format=dmy|2013 | 3 | 21 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2013 | 3 | 21 }}) |<ref>[http://www.hindustantimes.com / india-news / ashwani-kumar-sworn-in-as-governor-of-nagaland / article1-1029863.aspx Ashwani Kumar sworn in as governor of Nagaland ].ਦ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਟਾਈਮਸ, 21 ਮਾਰਚ 2013.ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ]] <br/> <small> ([[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ) ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਸ਼ਿਵਰਾਜ ਪਾਟਿਲ]] | {{dts|format=dmy|2010 | 1 | 22 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2010 | 1 | 22 }}) |<ref name = SHIVRAJ >[http://www.thehindu.com / todays-paper / tp-national / tp-otherstates / patil-sworn-in-as-new-punjab-governor / article689406.ece Patil sworn in as new Punjab Governor ].ਦ ਹਿੰਦੂ.23 ਜਨਵਰੀ 2010.ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਪੱਛਮ ਬੰਗਾਲ]] <br/> <small> ([[ਪੱਛਮ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਐਮ ਕੇ ਨਾਰਾਇਣਨ]] | {{dts|format=dmy|2010 | 1 | 24 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2010 | 1 | 24 }}) |<ref>[http://www.thehindu.com / todays-paper / mk-narayanan-assumes-charge / article690756.ece M.K.Narayanan assumes charge ].ਦ ਹਿੰਦੂ.25 ਜਨਵਰੀ 2010, ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਬਿਹਾਰ]] <br/> <small> ([[ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਗਿਆਨਦੇਵ ਯਸ਼ਵੰਤਰਾਵ ਪਾਟਿਲ]] | {{dts|format=dmy|2013 | 3 | 22 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2013 | 3 | 22 }}) |<ref>[http://www.thehindubusinessline.com / news / states / dy-patil-sworn-in-as-governor-of-bihar / article4538321.ece D.Y Patil sworn in as Governor of Bihar ].ਬਿਜਨਸ ਲਕੀਰ.22 ਮਾਰਚ 2013.ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਮਨੀਪੁਰ]] <br/> <small> ([[ਮਨੀਪੁਰ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਵਿਨੋਦ ਕੁਮਾਰ ਦੁੱਗਲ]] | {{dts|format=dmy|2013 | 12 | 31 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2013 | 12 | 31 }}) |<ref>ਇਬੋਯਾਇਮਾ ਲੇਥੰਗਬਮ, [http://www.thehindu.com / news / national / other-states / vinod-kumar-duggal-takes-over-as-manipurs-governor / article5523162.ece Vinod Kumar Duggal sworn in Manipur Governor ].ਦ ਹਿੰਦੂ.31 ਦਸੰਬਰ 2013.ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] <br/> <small> ([[ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਰਾਮ ਨਰੇਸ਼ ਯਾਦਵ]] | {{dts|format=dmy|2011 | 9 | 8 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2011 | 9 | 8 }}) |<ref>[http://www.rajbhavanmp.in / guvs_list_all.asp Governors of Madhya Pradesh ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120817014257/http://www.rajbhavanmp.in/pachmarhi.asp |date=2012-08-17 }}.ਰਾਜ-ਮਹਿਲ, ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] <br/> <small> ([[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਦੇ ਸ਼ੰਕਰਨਾਰਾਇਣਨ]] | {{dts|format=dmy|2010 | 1 | 22 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2010 | 1 | 22 }}) |<ref>[http://www.thehindu.com / todays-paper / tp-national / constitution-is-my-commander-says-sankaranarayanan / article689549.ece Constitution is my commander, says Sankaranarayanan ].ਦ ਹਿੰਦੂ.23 ਜਨਵਰੀ 2010, ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਮੀਜੋਰਮ]] <br/> <small> ([[ਮੀਜੋਰਮ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਵੀ ਪੁਰੁਸ਼ੋੱਤਮਨ]] | {{dts|format=dmy|2011 | 9 | 2 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2011 | 9 | 2 }}) |<ref>[http://articles.economictimes.indiatimes.com / 2011-09-02 / news / 30106061_1_new-governor-chief-minister-lal-thanhawla-mizoram Vakkom B Purusothaman new governor of Mizoram ] {{Webarchive|url=https://archive.today/20120707182418/http://articles.economictimes.indiatimes.com/ |date=2012-07-07 }}.ਦ ਇਕੋਨੋਮਿਕ ਟਾਈਮਸ, 2 ਸਤੰਬਰ 2011.ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਮੇਘਾਲਏ]] <br/> <small> ([[ਮੇਘਾਲਏ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਕ੍ਰਿਸ਼ਣਕਾਂਤ ਪਾਲ]] | {{dts|format=dmy|2013 | 7 | 8 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2013 | 7 | 8 }}) |<ref>[http://articles.timesofindia.indiatimes.com / 2013-07-09 / guwahati / 40468441_1_meghalaya-governor-mukul-sangma-ranjit-shekhar-mooshahary Krishan Kant Paul becomes Meghalaya governor ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110301225008/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/ |date=2011-03-01 }}. [[ਦ ਟਾਈਮਸ ਆਫ ਇੰਡੀਆ]].9 ਜੁਲਾਈ 2013.ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] <br/> <small> ([[ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਮਾਰਗਰੇਟ ਅਲਵਾ]] | {{dts|format=dmy|2012 | 5 | 12 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2012 | 5 | 12 }}) |<ref>[http://www.thehindu.com / todays-paper / tp-national / tp-newdelhi / margaret-alva-takes-oath-as-rajasthan-governor / article3413975.ece Margaret Alva takes oath as Rajasthan Governor ].ਦ ਹਿੰਦੂ.13 ਮਈ 2012.ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਸਿੱਕਿਮ]] <br/> <small> ([[ਸਿੱਕਿਮ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਸ਼ਰੀਨਿਵਾਸ ਦਾਦਾਸਾਹੇਬ ਪਾਟਿਲ]] | {{dts|format=dmy|2013 | 7 | 20 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2013 | 7 | 20 }}) |<ref>[http://rajbhavansikkim.gov.in / MessageDetl.aspx ? MsgID = 85 Message of Hon’ble Governor of Sikkim Shri Shriniwas Patil on the assumption of Office ], ਰਾਜ-ਮਹਿਲ, ਗੰਗਟੋਂਕ, ਸਿੱਕਿਮ, 20 ਜੁਲਾਈ 2013, ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਹਰਿਆਣਾ]] <br/> <small> ([[ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਜਗਨਨਾਥ ਪਹਾੜੀਆ]] | {{dts|format=dmy|2009 | 7 | 27 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2009 | 7 | 27 }}) |<ref>[http://www.thehindu.com / todays-paper / tp-national / tp-otherstates / pahadia-takes-charge-as-governor / article240774.ece Pahadia takes charge as Governor ].ਦ ਹਿੰਦੂ, 28 ਜੁਲਾਈ 2009, ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] <br/> <small> ([[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਉਰਮਿਲਾ ਸਿੰਘ]] | {{dts|format=dmy|2010 | 1 | 25 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2010 | 1 | 25 }}) |<ref>[http://www.thehindu.com / todays-paper / tp-national / tp-otherstates / new-governor-takes-oath / article691631.ece New Governor takes oath ].ਦ ਹਿੰਦੂ.26 ਜਨਵਰੀ 2010, ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |} ==ਕੇਂਦਰਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਉਪ-ਰਾਜਪਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ == {| class="sortable wikitable" |- align=center !scope=col style="width: 175px;"| ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ <br/> <small> (ਸਾਬਕਾ ਅਹੁਦੇਦਾਰ) !scope=col style="width: 175px;"| ਨਾਮ !scope=col style="width: 125px;"| ਪਦ ਗ੍ਰਹਿਣ <br/> <small> (ਕਾਰਜਕਾਲ ਮਿਆਦ) !scope=col class=unsortable| ਹਵਾਲੇ |- align=center style="height: 60px;" | [[ਅੰਡਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਦੀਪਸਮੂਹ]] <br/> ਦੇ ਉਪ-ਰਾਜਪਾਲ <br/> <small> ([[ਅੰਡਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਦੀਪਸਮੂਹ ਦੇ ਉਪਰਾਜਪਾਲ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਏ ਕੇ ਸਿੰਘ]] | {{dts|format=dmy|2013 | 7 | 8 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2013 | 7 | 8 }}) |<ref>[http://www.and.nic.in / gov / lgprofile.php Profile of Lieutenant Governor Andaman & Nicobar Islands ], ਅੰਡਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਦੀਪਸਮੂਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ, ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] <br/> ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕਾਂ <br/> <small> ([[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਸ਼ਿਵਰਾਜ ਪਾਟਿਲ]] | {{dts|format=dmy|2010 | 1 | 22 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2010 | 1 | 22 }}) |<ref name = SHIVRAJ/> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਦਮਨ ਅਤੇ ਦੀਵ]] <br/>ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕਾਂ <br/> <small> ([[ਦਮਨ ਅਤੇ ਦੀਵ ਦੇ ਪ੍ਰਾਸ਼ਾਸਕ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਭੂਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਭੱਲਾ]] | {{dts|format=dmy|2012 | 8 | 28 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2012 | 8 | 28 }}) |<ref>[http://daman.nic.in / websites / Administrator / index.asp Profile of Honble Administrator ].ਦਮਨ ਅਤੇ ਦੀਵ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ, ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਦਾਦਰਾ ਅਤੇ ਨਗਰ ਹਵੇਲੀ]] <br/>ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ <br/> <small> ([[ਦਾਦਰਾ ਅਤੇ ਨਗਰ ਹਵੇਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਭੂਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਭੱਲਾ]] | {{dts|format=dmy|2012 | 8 | 28 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2012 | 8 | 28 }}) |<ref>[http://dnh.nic.in / administrator.html Profile of Honble Administrator ].ਦਾਦਰਾ ਅਤੇ ਨਗਰ ਹਵੇਲੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ, ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਦਿੱਲੀ]] <br/>ਦੇ ਉਪਰਾਜਪਾਲ <br/> <small> ([[ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਉਪ-ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਨਜੀਬ ਜੰਗ]] | {{dts|format=dmy|2013 | 7 | 9 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2013 | 7 | 9 }}) |<ref>[http://www.thehindu.com / todays-paper / tp-national / najeeb-jung-swornin-as-delhi-lt-governor / article4900019.ece Najeeb Jung sworn-in as Delhi Lt.Governor ].ਦ ਹਿੰਦੂ, 10 ਜੁਲਾਈ 2013, ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਪੁੱਡੂਚੇਰੀ]] <br/>ਦੇ ਉਪ-ਰਾਜਪਾਲ <br/> <small> ([[ਪੁੱਡੂਚੇਰੀ ਦੇ ਉਪ-ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | [[ਵੀਰੇਂਦਰ ਕਟਾਰਿਆ]] | {{ dts | format = dmy | 2013 | 7 | 10 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2013 | 7 | 10 }}) |<ref>[http://www.thehindu.com / news / national / other-states / virendra-kataria-sworn-in-as-puducherry-lieutenant-governor / article4901592.ece Virendra Kataria sworn in as Puducherry Lieutenant Governor ].ਦ ਹਿੰਦੂ, 10 ਜੁਲਾਈ 2013, ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |- align=center style=“height: 60px;” | [[ਲਕਸ਼ਦੀਪ]] <br/>ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕਾਂ <br/> <small> ([[ਲਕਸ਼ਦੀਪ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਸੂਚੀ]]) | ਐਚ.ਰਾਜੇਸ਼ ਪ੍ਰਸਾਦ | {{dts|format=dmy|2012 | 11 | 7 }} <br/> <small> ({{age in years and days | 2012 | 11 | 7 }}) |<ref>[http://lakshadweep.nic.in / administrator.html Bio-data of the Honble Administrator ], ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਲਕਸ਼ਦੀਪ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟ, ਅਭਿਗਮਨ ਤਾਰੀਖ: 5 ਮਾਰਚ 2014</ref> |} ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} 7i64tj1xfk2e3td9m0k9xqwd37h2ypg 0 41880 812749 781831 2025-07-09T20:51:20Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812749 wikitext text/x-wiki {{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਫ਼ੌਜੀ ਟਾਕਰਾ | conflict = ਪੈਰਾਗੁਏਵੀ ਜੰਗ | partof = | image = [[File:War of the Triple Alliance composite.jpg|300px]] | caption = | date = 1864–1870 | ਥਾਂ = [[ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ]] | casus = | territory = | result = ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਫ਼ੈਸਲਾਕੁਨ ਜਿੱਤ | combatant1 = {{plainlist | * {{flag|ਪੈਰਾਗੁਏ|1842}} }} *[[File:Coat of arms of Paraguay.svg|15px]] [[ਪੈਰਾਗੁਏਵੀ ਫ਼ੌਜ]] *[[File:Naval Jack of Paraguay.svg|15px]] [[ਪੈਰਾਗੁਏਵੀ ਜਲ-ਸੈਨਾ]] *ਨਾਗਰਿਕ [[ਫ਼ੌਜ]] | combatant2 = '''ਗੱਢ-ਜੋੜ'''<br /> {{flagcountry|ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲੀ ਸਲਤਨਤ}} *[[File:Coat of arms of the Empire of Brazil (1822-1853).svg|15px]] [[ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲੀ ਫ਼ੌਜ|ਸ਼ਾਹੀ ਫ਼ੌਜ]] *[[File:Bandeira do Cruzeiro.svg|15px]] [[ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲੀ ਜਲ-ਸੈਨਾ|ਸ਼ਾਹੀ ਜਲ-ਸੈਨਾ]] **[[File:Coat of arms of the Brazilian Marine Corps.png|15px]] [[ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਦਸਤੇ|ਸਮੁੰਦਰੀ ਦਸਤੇ]] <br />{{flag|ਅਰਜਨਟੀਨਾ}} *[[File:Ejercito Argentino Escudo.png|15px]] [[ਅਰਜਨਟੀਨੀ ਫ਼ੌਜ]] *[[File:Naval Jack of Argentina.svg|15px]] [[ਅਰਜਨਟੀਨੀ ਜਲ-ਸੈਨਾ]] *ਨਾਗਰਿਕ ਫ਼ੌਜ <br />{{flag|ਉਰੂਗੁਏ}} *[[File:Military Cockade of Uruguay.svg|15px]] [[ਉਰੂਗੁਏਵੀ ਫ਼ੌਜ]] | commander1 = {{plainlist | * {{flagicon|ਪੈਰਾਗੁਏ|1842}} [[ਫ਼ਰਾਂਸਿਸਕੋ ਸੋਲਾਨੋ ਲੋਪੇਸ]] {{KIA}} * {{flagicon|ਪੈਰਾਗੁਏ|1842}} [[ਹੋਜ਼ੇ ਏ. ਦੀਆਜ਼]] {{KIA}} * {{flagicon|ਪੈਰਾਗੁਏ|1842}} [[ਦੋਮਿੰਗੋ ਫ਼ਰਾਂਸਿਸਕੋ ਸਾਂਚੇਸ]] {{KIA}} }} | commander2 = {{plainlist | * {{flagicon|ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲੀ ਸਲਤਨਤ}} [[ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਦਾ ਪੇਦਰੋ ਦੂਜਾ|ਪੇਦਰੋ ਦੂਜਾ]] * {{flagicon|ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲੀ ਸਲਤਨਤ}} [[ਲੂਈਸ ਆਲਵੇਸ ਦੇ ਲੀਮਾ ਏ ਸਿਲਵਾ, ਕਾਹੀਆਸ ਦਾ ਡਿਊਕ|ਕਾਹੀਆਸ ਦਾ ਡਿਊਕ]] * {{flagicon|ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲੀ ਸਲਤਨਤ}} [[ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਗਾਸਤੋਨ, ਏਊ ਦਾ ਕਾਊਂਟ|ਏਊ ਦਾ ਕਾਊਂਟ]] * {{flagicon|ਅਰਜਨਟੀਨਾ}} [[ਬਾਰਤੋਲੋਮੇ ਮੀਤਰੇ]] * {{flagicon|ਅਰਜਨਟੀਨਾ}} [[ਦੋਮਿੰਗੋ ਫ਼ਾਊਸਤੀਨੋ ਸਾਰਮੀਐਂਤੋ]] * {{flagicon|ਉਰੂਗੁਏ}} [[ਬੇਨਾਂਸੀਓ ਫ਼ਲੋਰੇਸ]] }} | strength1 = {{plainlist | * 150,000 ਪੈਰਾਗੁਏਵੀ (''ਸਰਕਾਰੀ ਦਸਤੇ, ਨਾਗਰਿਕ ਫ਼ੌਜ ਤੋਂ ਛੁੱਟ'') }} | strength2 = {{plainlist | * 200,000 ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲੀ * 30,000 ਅਰਜਨਟੀਨੀ * 5,583 ਉਰੂਗੁਏਵੀ * '''240,000 ਕੁੱਲ''' }} | casualties1 = ਲਗਭਗ 300,000 ਫ਼ੌਜੀ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ | casualties2 = ~71,000 ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲੀ ਫੌਜੀ<br>20,000 ਅਰਜਨਟੀਨੀ ਫ਼ੌਜੀ<br>3,200 ਉਰੂਗੁਏਵੀ ਫ਼ੌਜੀ<br>'''ਕੁੱਲ: ~100,000 ਫ਼ੌਜੀ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ''' }} '''ਪੈਰਾਗੁਏਵੀ ਜੰਗ''' ({{lang-es|Guerra del Paraguay}}; {{lang-pt|Guerra do Paraguai}}), ਜਿਹਨੂੰ '''ਤੀਹਰੇ ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਜੰਗ''' ({{lang-es|Guerra de la Triple Alianza}}; {{lang-pt|Guerra da Tríplice Aliança}}), ਅਤੇ [[ਪੈਰਾਗੁਏ]] ਵਿੱਚ "'''ਮਹਾਨ ਜੰਗ'''" ({{lang-es|Guerra Grande}}, {{lang-gn|Ñorairõ Guazú}}),<ref>[http://www.portalguarani.com/obras_autores_detalles.php?id_obras=8696 ''Testimonios de la Guerra Grande y Muerte del Mariscal López''] by Julio César Frutos</ref><ref>[http://www.cultura.gov.py/lang/gu/2011/05/la-guerra-de-la-triple-alianza-1864-70/ ''Ñorairõ Guasu, 1864 guive 1870 peve''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170303132827/http://www.cultura.gov.py/lang/gu/2011/05/la-guerra-de-la-triple-alianza-1864-70/ |date=2017-03-03 }} by Guido Rodríguez Alcalá. Secretaría Nacional de Cultura, 28 May 2011 {{es}}</ref> ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, [[ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ]] ਵਿਚਲਾ ਇੱਕ ਕੌਮਾਂਤਰੀ [[ਜੰਗ|ਫ਼ੌਜੀ ਟਾਕਰਾ]] ਸੀ ਜੋ 1864 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1870 ਤੱਕ [[ਅਰਜਨਟੀਨਾ]], [[ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲੀ ਸਲਤਨਤ|ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ]] ਅਤੇ [[ਉਰੂਗੁਏ]] ਦੇ [[ਤੀਹਰੇ ਗੱਠਜੋੜ ਦਾ ਸੁਲ੍ਹਾਨਾਮਾ|ਤੀਹਰੇ ਗੱਠਜੋੜ]] ਬਨਾਮ [[ਪੈਰਾਗੁਏ]] ਹੋਇਆ। ਇਹਦੇ 'ਚ ਲਗਭਗ 400,000 ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਜੋ [[ਅਜੋਕਾ ਇਤਿਹਾਸ|ਅਜੋਕੇ ਇਤਿਹਾਸ]] ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜੰਗ ਵਿਚਲੀ ਮੌਤ ਅਤੇ ਲੜਾਕਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਨੁਪਾਤ ਹੈ। ਇਹਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪੈਰਾਗੁਏ ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਜੀਹਦੀ ਅਬਾਦੀ ਨੂੰ ਤਬਾਹਕਾਰੀ ਹਾਨੀ ਪੁੱਜੀ ਅਤੇ ਜਿਹਨੂੰ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਆਪਣਾ ਕੁਝ ਇਲਾਕਾ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਜੁੰਮੇ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} iah702b7src27nz7o3osd007aq6vob3 0 49601 812758 805277 2025-07-10T02:25:16Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812758 wikitext text/x-wiki {{Infobox Historic Site |name= ਬੇਲਵੇਰ ਕਿਲਾ |partof= |location=[[ਪਾਲਮਾ ਦੇ ਮਲੋਰਕਾ]], [[ਸਪੇਨ]] |map_type= |map_alt= |latitude=39.56375 |longitude=2.619338 |coordinates= |image=[[File:Castillo de Bellver.jpg|300px]] |caption=ਕਿਲੇ ਤੇ ਹਵਾਈ ਝਾਤ |type= |built=1311 |builder=Pere Salvà |materials=Marès |height=112 m | designation1 = ਸਪੇਨ | designation1_offname = Castillo Bellver | designation1_type = ਅਹਿੱਲ | designation1_criteria = ਸਮਾਰਕ | designation1_date = 3 ਜੂਨ 1931<ref name="bic">{{Bien de Interés Cultural}}</ref> | designation1_number = RI-51-0000411 |used= |demolished= |condition= |ownership=Palma de Mallorca City Council |controlledby= |garrison= |commanders= |occupants= |battles= |events= }} '''ਬੇਲਵੇਰ ਮਹਲ'''<ref>{{Cite web |url=http://www.castlexplorer.org/european-medieval-castles/bellver-castle-spain/ |title=Bellver Castle, Spain |access-date=2014-10-16 |archive-date=2007-09-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070902084422/http://www.castlexplorer.org/european-medieval-castles/bellver-castle-spain/ |dead-url=yes }}</ref> ([[ਕਾਤਾਲਾਨ ਭਾਸ਼ਾ]]: Castell de Bellver) ਇੱਕ ਮਹਲ ਹੈ। ਇਹ ਗੋਥਿਕ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਕਿ [[ਪਾਲਮਾ]] ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਉੱਤਰ ਪਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ।<ref>{{Cite web |url=http://www.mallorcawebsite.com/balearik/bellver.html |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2014-10-16 |archive-date=2015-01-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150107010321/http://www.mallorcawebsite.com/balearik/bellver.html |url-status=dead }}</ref> ਇਹ ਕਿਲਾ ਮਜੋਰਿਕਾ [[ਬੈਲਰਿਕ ਦੀਪਸਮੂਹ]] [[ਸਪੇਨ]] ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਲਾ ਮੇਜੋਰਿਕਾ ਦੇ ਜੇਮਸ ਦੂਜੇ ਨੇ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੋਲ ਅਕਾਰ ਦੇ ਕਿਲੇ ਸਪੇਨ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। 18ਵੀ ਅਤੇ 20 ਵੀ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਸੈਨਿਕ ਜੇਲ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਇਹ ਪੂਰੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੈਨਿਕ ਰੱਖਿਆ ਅਧੀਨ ਹੈ।<ref>[http://www.northsouthguides.com/mallorca_bellver_castle.html Bellver castle, NorthSouthGuides] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141217204428/http://www.northsouthguides.com/mallorca_bellver_castle.html |date=2014-12-17 }} Bellver Castle, Mallorca</ref> ਇਹ ਕਿਲਾ ਪੂਰੇ ਦੀਪਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੇਖੀ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਥਾਂ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਇਹ ਥਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਅਜਾਇਬਘਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ==ਕਿਲੇ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ== [[File:Castell de Bellver (Palma).jpg|thumb|300px|left|Bellver Castle seen from the East]] ਇਸ ਕਿਲੇ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਟਾਵਰਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਧਾਰਨਾ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਵਿਦਵਾਨ ਆਮ ਚਰਚਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸਦੇ ਗੋਲੀਦਾਰ ਟਾਵਰ ਉਪਰੀ ਪਛਮੀ ਤਟ ਤੇ ਹੇਰਿਡੋ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਉਸਦੇ ਵੀ ਟਾਵਰ ਗੋਲੀਦਾਰ ਹਨ। ਉਸਦਾ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਟਾਵਰ ਹੈ ਅਤੇ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਟਾਵਰ ਹਨ। ਇਸ ਕਿਲੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਟਾਵਰ ਦੇ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਛੋਟੇ ਟਾਵਰ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਟਾਵਰ ਪੁੱਲ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਲੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿਧ ਆਰਕੀਟੇਕਟ [[ਪੇਰੇ ਸੇਲਵਾ]] ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪੇਰੇ ਸਲੇਵ ਨੇ ਅਲਮੁਦਾਨਾ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਮਹਲ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਖਾਸ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਇਹ ਕੰਮ ਉਸਦੇ ਸੈਕੜੇ ਮਜਦੂਰਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ 1300 ਤੋਂ 1311 ਈਪੂ. ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਜੇਮਸ ਦੂਜੇ ਲਈ ਕੀਤਾ। ਇਸਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਉਸੇ ਪਹਾੜੀ ਤੋਂ ਪਥਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਬਾਲਕੋਨੀ ਵਿੱਚ ਗੋਲਾ ਬਾਰੂਦ ਰੱਖਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ==ਇਤਿਹਾਸ == [[Image:CastellBellver-pjt3.jpg|thumb|300px|Donjon of the Bellver Castle]] ਇਹ ਕਿਲਾ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੇਲੋਰਿਕਾ ਦੇ ਰਾਜਿਆ ਦੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਮੱਧ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਕੁਝ ਦਿਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸਨੂੰ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ। ਇੱਥੇ ਕਦੇ ਕਦੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਰਹਿਣ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਸਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੱਧਕਾਲੀ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1343 ਵਿੱਚ ਅਰਗੋਨ ਦੇ ਪੀਟਰ ਚੋਥੇ ਦੇ ਅਰਗੋਨ ਦਾ ਸ਼ਾਸ਼ਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਵੇਲੇ ਦੂਜਾ 1391 ਵਿੱਚ ਸਾਮੀ ਕਿਸਾਨ ਬਗ਼ਾਵਤ ਰੋਕਣ ਲਈ। ਓਹ ਕਿਲਾ ਸਿਰਫ 1521 ਵਿੱਚ ਮਾਜੋਰਕਾ ਦੂਜੇ ਸੇ ਸਮੇਂ ਆਪਸੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਬਗਾਵਤ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਤੇ ਹਮਲਾਵਰ ਨੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ। [[Image:CastellBellver-pjt1.jpg|left|thumb|300px|Circular inner yard]] ==ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ== {{commons category|Bellver Castle}} *[http://www.mallorcaquality.com/index/paginasgenerales/galeria_palma/bellver.htm Imágenes del Castillo de Bellver] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100120023158/http://www.mallorcaquality.com/index/paginasgenerales/galeria_palma/bellver.htm |date=2010-01-20 }} *[http://www.palmademallorca.es/portalPalma2/floc_d4_v1.jsp?contenido=949&tipo=1&nivel=1400&language=es&agrupacion=02 Castillo de Bellver en la página del Ayuntamiento de Palma de Mallorca] {{Webarchive|url=https://archive.today/20130106135230/http://www.palmademallorca.es/portalPalma2/floc_d4_v1.jsp?contenido=949&tipo=1&nivel=1400&language=es&agrupacion=02 |date=2013-01-06 }} *[http://www.mallorcaweb.com/reportatges/castells-i-torres/castell-de-bellver Artículo en MallorcaWeb] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141015223103/http://www.mallorcaweb.com/reportatges/castells-i-torres/castell-de-bellver |date=2014-10-15 }} (en mallorquín) *[http://pmi.palmademallorca.es/vol_2002/imatge.htm?photo=190404.jpg Vista aérea del castillo en la página web del Ayuntamiento de Palma] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303215939/http://pmi.palmademallorca.es/vol_2002/imatge.htm?photo=190404.jpg |date=2016-03-03 }} *[http://maps.google.es/maps?f=q&hl=es&q=Mallorca&ie=UTF8&z=18&ll=39.563907,2.619027&spn=0.001352,0.005064&t=h&om=0 Vista del Castillo de Bellver en Google Maps] *[http://www.castillosnet.org/baleares/PM-CAS-001.shtml Castillo de Bellver en castillosnet.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100124092208/http://www.castillosnet.org/baleares/PM-CAS-001.shtml |date=2010-01-24 }} ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਪੇਨ]] 5vlb1z3j9xsn92iqzqr9cw2sz38yeyc 0 68909 812732 807569 2025-07-09T16:12:37Z JayCubby 53657 ([[c:GR|GR]]) [[File:1971 Instrument of Surrender.jpg]] → [[File:1971 Instrument of Surrender WaPo.jpg]] Full res and uncropped 812732 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict | conflict =ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ 1971 | partof = | campaign = | image =[[File:1971 Instrument of Surrender WaPo.jpg|300px]] | caption = | casus = <small>(''Underlying'')</small> [[ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਯੁੱਧ]].<br /><small>(''immediate'')</small> [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਹਵਾਈ ਫੌਜ]] ਦਾ [[ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਫੌਜ]] ਦੇ ਵਿਰੁਧ [[ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਚੰਗੇਜ਼ ਖਾਨ]] | date = 3–16 ਦਸੰਬਰ 1971 | place = [[ਪੱਛਮੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ]], [[ਭਾਰਤ]]–[[ਪੱਛਮੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਦਾ ਬਾਰਡਰ, [[ਲਾਇਨ ਆਫ ਕੰਟਰੋਲ]], [[ਅਰਬ ਸਾਗਰ]], [[ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ]] | result = ਭਾਰਤ ਦੀ ਨਿਰਣਾਇਕ ਜਿੱਤ ਅਤੇ [[ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼]] ਇੱਕ ਨਵਾ ਦੇਸ਼ <br /> ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਫੌਜ ਦਾ ਆਤਮਸਮਰਪਣ<br />'''ਪੱਛਮੀ ਫਰੰਟ:'''<br />ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਾਗੂ | territory = * ਪੱਛਮੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਬਣਨਾ * ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ {{convert|5795|sqmi|km2}} ਇਲਾਕੇ ਆਪਣੇ ਕਬਜੇ 'ਚ ਲਿਆ ਪਰ [[ਸਿਮਲਾ ਸਮਝੋਤਾ]] 'ਚ ਬਾਪਸ ਕੀਤਾ। | combatant1 = {{flag|ਭਾਰਤ}}<br /> {{flagicon|Bangladesh|1971}} [[ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼]] | combatant2 = {{PAK}} | commander1={{flagicon|India}} ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ [[ਵੀ ਵੀ ਗਿਰੀ]]<br />{{Flagicon|India}} ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]]<br />[[File:Flag of Indian Army.svg|20px]] ਫੀਡਲ ਮਾਰਸ਼ਲ [[ਸਾਮ ਮਾਨਕਸ਼ਾਹ]]<br />[[File:Flag of Indian Army.svg|20px]] ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਰਨਲ [[ਜਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਰੋੜਾ]]<br />[[File:Flag of Indian Army.svg|20px]] ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਰਨਲ [[ਜੀ. ਜੀ. ਬੇਵੂਰ]]<br />[[File:Flag of Indian Army.svg|20px]] ਲੈ. ਜਰਨਲ [[ਕੇ.ਪੀ.ਕੈਂਡੇਥ]]<br />[[File:Flag of Indian Army.svg|20px]] ਲੈ. ਜਰਨਲ [[ਸੰਗਤ ਸਿੰਘ]]<br />[[File:Flag of Indian Army.svg|20px]] ਮੇ.ਜਰਨਲ [[ਜੇ.ਐਫ.ਆਰ. ਜੈਕਬ]]<br /> [[File:Flag of Indian Army.svg|20px]] ਮੇ. ਜਰਨਲ [[ਓਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮਲਹੋਤਰਾ]]<br /> [[File:Naval Ensign of India.svg|20px]] ਅਡਮਿਰਲ [[ਐਸ.ਐਮ, ਨੰਦਾ]]<br />[[File:Air Force Ensign of India (1950–2023).svg|20px]] [[ਏਅਰ ਚੀਫ ਮਾਰਸ਼ਲ]] [[ਪ੍ਰਤਾਪ ਚੰਦਰ ਲਾਲ]]<br /> {{flagicon|Bangladesh|1971}} ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਨਾਜੀਬੂਦੀਨ ਅਹਿਮਦ]] <br /> {{flagicon|Bangladesh|1971}} ਮੇ. ਜਰਨਲ [[ਐਮ.ਏ. ਜੀ.ਓਸਮਾਨੀ]] <br /> {{flagicon|Bangladesh|1971}} ਮੇਜਰ [[ਕੇ. ਐਮ.ਸ਼ੈਫਉਲਾ]] <br />{{flagicon|Bangladesh|1971}} ਮੇ. [[ਜ਼ਿਓਰ ਰਹਿਮਾਨ]] <br />{{flagicon|Bangladesh|1971}} ਮੇ. ਖਾਲਿਦ ਮਸ਼ਰਫ | commander2 = {{flagicon|Pakistan}} ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ [[ਯਹੀਆ ਖਾਨ]]<br />{{Flagicon|Pakistan}} ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਨੁਰੂਲ ਅਮੀਨ]]<br />[[File:Flag of the Pakistani Army.svg|20px]] ਜਰਨਲ [[ਅਬਦੁਲ ਹਮੀਦ ਖਾਨ]]<br /> [[File:Flag of the Pakistani Army.svg|20px]] ਲੈ. ਜਰਨਲ [[ਏ.ਏ.ਏ ਨਿਆਜੀ]]{{ਆਤਮਸਰਪਨ}}<br />[[File:Flag of the Pakistani Army.svg|20px]] ਲੈ ਜਰਨਲ [[ਗੁਲ ਹਸ਼ਨ ਖਾਨ]]<br /> [[File:Flag of the Pakistani Army.svg|20px]] ਲੈ. ਜਰਨਲ [[ਟਿਕਾ ਖਾਨ]]<br />[[File:Flag of the Pakistani Army.svg|20px]] ਲੈ ਜਰਨਲ [[ਅਬਦੁਲ ਅਲੀ ਮਲਕ]] <br />{{flagicon image|Naval Jack of Pakistan.svg}} ਰੀਅਰ ਅਡਮਿਰਲ [[ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਰੀਫ]] {{ਆਤਮਸਮਰਪਨ}} <br /> [[File:Pakistani Air Force Ensign.svg|20px]] ਏਅਰ ਵਾਈਸ ਮਾਰਸ਼ਲ ਪੈਟਰਕ ਦੇਸਮੰਡ ਚਲਾਘੰਨ]] {{ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ}} <br /> {{flagicon image|Flag of the Pakistani Army.svg}} ਮੇ. ਜਰਨਲ ਰਾਉ ਫਰਮਨ ਅਲੀ {{ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ}}<br /> {{flagicon image|Flag of the Pakistani Army.svg}} ਮੇ. ਜਰਨਲ ਮੁਹੰਮਦ ਜਮਸ਼ੇਦ {{ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ}} <br /> [[File:Flag of the Pakistani Army.svg|20px]] ਮੇ. ਜਰਨਲ ਇਫਤਖਾਰ ਜੰਜੁਆ {ਮੌਤ}<br />[[File:Naval Jack of Pakistan.svg|20px]] ਵਾਈਸ ਅਡਮਿਰਲ ਮੁਜ਼ਾਫਰ ਹਸ਼ਨ<br />[[File:Pakistani Air Force Ensign.svg|20px]] ਏਅਰ ਮਾਰਸ਼ਲ ਅਬਦੁਲ ਰਹੀਮ ਖਾਨ | strength1 = [[ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ]]: 500,000 <br /> [[ਮੁਕਤੀ ਬਹਿਨੀ]]: 175,000 <br /> ਕੁਲ: '''675,000''' | strength2 = [[ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ]]: '''365,000''' | casualties1 = 3843 ਮੌਤਾਂ * 1 [[Breguet Alizé|Naval aircraft]] * ਭਾਰਤੀ ਓਖਾ ਹਰਬਰ ਦਾ ਨੁਕਸ਼ਾਨ * ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤੀ ਏਅਰ ਫੀਲਡ ਦਾ ਨੁਕਸ਼ਾਨ '''ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਮਾਨਤਾ''' * 130 [[ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ]] '''ਭਾਰਤੀ ਮਾਨਤਾ''' * 45 [[ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ]] '''ਹੋਰ ਮਾਨਤਾ''' * 45 [[ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ]] | casualties2=9,000 ਮੌਤਾਂ <br /> 97,368 ਕੈਦੀ<br /> 2 ਡਿਸਟ੍ਰੋਅਰ<br /> 1 ਪਾਣੀ ਜਹਾਜ<br /> 3 ਪੈਟਰੋਲ ਵੈਸਲ<br /> 7 ਗਨ ਬੋਟ * ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਕਰਾਚੀ ਦਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ * ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਏਅਰ ਫੀਲਡ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ '''ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਮਾਨਤਾ''' * 42 ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ '''ਭਾਰਤੀ ਮਾਨਤਾ''' * 94 ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ '''ਹੋਰ ਮਾਨਤਾ''' * 75 ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ }} [[File:1971 Instrument of Surrender WaPo.jpg|thumb|right|200px|[[Lieutenant General|Lt. Gen]] [[A. A. K. Niazi]], signing the instrument of surrender on 16 December 1971 in the presence of [[Jagjit Singh Aurora|Lt. Gen. Aurora]]]] '''1971 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਯੁੱਧ''' ਇਹ ਯੁੱਧ 3 ਦਸੰਬਰ 1971 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਜਨਰਲ [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਰੋੜਾ]] ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਫੌਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਜਰਨਲ [[ਅਮੀਰ ਅਬਦੁਲਾ ਖਾਨ ਨਿਆਜ਼ੀ]] ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਚੌਤਰਫਾ ਹਮਲਾ ਕਰ ਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਬਟਾਲੀਅਨਾਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਨਿਹੱਥੇ ਬੰਗਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਦਹਿਸ਼ਤ ਫੈਲ ਗਈ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵੱਲੋਂ ਸਿੱਧੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਉਮੀਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬੇਗੁਨਾਹ ਬੰਗਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਨ ਦੀ ਆਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਜਨਰਲ ਅਰੋੜਾ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਾ ਕਰ ਸਕੀ। [[ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ]] ਅਤੇ [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਫ਼ੌਜ]] ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹਵਾਈ ਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਦੋ ਹਫਤਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ [[ਢਾਕਾ]] ’ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਅਜਿਹੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਪਾਈ ਕਿ ਪਾਕਿ ਦੀ ਫੌਜ ਦਾ ਹੌਂਸਲਾ ਟੁੱਟ ਗਏ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਕੋਲ ਕਈ ਹਫਤਿਆਂ ਤੱਕ ਲੜਨ ਲਈ ਗੋਲੀ ਸਿੱਕਾ ਤੇ ਰਾਸ਼ਨ ਪਾਣੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਦਿਲ ਛੱਡ ਬੈਠੇ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੂਰਬੀ ਫੌਜ ਦੇ ਮੁਖੀ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ [[ਅਮੀਰ ਅਬਦੁਲਾ ਖਾਨ ਨਿਆਜ਼ੀ]] ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਜਨਰਲ ਨਿਆਜ਼ੀ ਅਤੇ ਜਨਰਲ ਅਰੋੜਾ ਨੇ ਸਮਝੌਤੇ ’ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ। ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦੇ ਦਸਤਵੇਜ਼ ’ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਢਾਕਾ ਦੇ ਰਮਨਾ ਰੇਸ ਕੋਰਸ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ 16 ਦਸੰਬਰ 1971 ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਹੁਣ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਚੌਕ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ਼ ਸ਼ਹੀਦ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ no.2460536 ਨੇ ਬੇਮਿਸਾਲ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਸਬੂਤ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। 16 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜਿੱਤ ਦਰਜ ਕਰਾਈ ਸੀ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾ ਦੇਸ ਨੂੰ ਇਕ-ਇਕ ਵੱਖਰੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਛਾਣ ਦਿਵਾਈ ਸੀ। {{Quote box|width=246px|bgcolor=#ACE1AF|align=left|quote=“ਇੱਕ ਬੇਸ਼ਰਮ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਫਸਰ (ਨਿਆਜ਼ੀ) ਆਪਣੇ ਦਸਤਖਤਾਂ ’ਤੇ ਝੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਅਫਸਰ (ਜਨਰਲ ਅਰੋੜਾ) ਉਸ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਬੈਠਾ ਹੈ।”|salign=right|source=—'''ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਮਰੀਕਨ ਅਖਬਾਰ [[ਗਾਰਡੀਅਨ]]'''}} ==ਜੰਗੀ ਕੈਦੀ== ਜਨਰਲ ਨਿਆਜ਼ੀ ਸਮੇਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸੈਨਾਵਾਂ ਦੇ ਕੋਈ 90000 ਦੇ ਕਰੀਬ ਜਵਾਨ ਤੇ ਅਫਸਰ ਜੰਗੀ ਕੈਦੀ ਬਣਾ ਲਏ ਗਏ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੈਦਲ ਫੌਜ ਦੇ 54154, ਸਮੁੰਦਰੀ ਫੌਜ ਦੇ 1381, ਹਵਾਈ ਫੌਜ ਦੇ 833, ਅਤੇ ਨੀਮ ਫੌਜੀ ਬਲਾਂ ਦੇ ਪੁਲਿਸ ਸਮੇਤ 22000 ਦੇ ਕਰੀਬ ਵਿਅਕਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਰਜ਼ਾਕਾਰ ਵੀ ਕਾਫੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਬੰਦੀ ਬਣਾਏ ਗਏ। ਆਧੁਨਿਕ ਜੰਗੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਇਹ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਹਾਰ ਸੀ। ਭਾਰਤ 'ਚ ਬੇਰੀ ਵਾਲਾ ਪੁਲ, ਪੱਕਾ, ਗਾਜੀ ਪੋਸਟ ਅਤੇ ਆਸਫ਼ਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਸਥਿਤ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਸਮਾਧ ਹਨ। ==ਸਨਮਾਨ== ਇਸ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੈਨਕਾ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕੀਤੀ ਗਿਆ ਜਿਹਨਾਂ 'ਚ ਭਾਰਤ ਦਾ [[ਪਰਮਵੀਰ ਚੱਕਰ]] [[ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼]] ਦਾ [[ਬੀਰ ਸਰੇਸ਼ਥੋ]] ਅਤੇ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨੇ-ਏ-ਹੈਦਰ]] ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ;ਭਾਰਤ ਪਰਮਵੀਰ ਚੱਕਰ ਵਿਜੇਤਾ:<ref>{{cite web|url=http://nda.nic.in/html/nda-martyrs.html|title=Martyrs|publisher=National Defense Academy, Pune}}</ref><ref>{{cite web|url=http://india.gov.in/myindia/paramvirchakra_awards_list1.php|title=Param Vir Chakra|publisher=Government of India}}</ref> * [[ਲੈਸ ਨਾਇਕ]] [[ਅਲਬਰਟ ਇੱਕਾ]] (ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ) * [[ਫਲਾਇੰਗ ਅਫਸਰ]] [[ਨਿਰਮਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ]] (ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ) * ਮੇਜ਼ਰ [[ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਸਿੰਘ]] * [[ਸੈਕਿੰਡ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ]] [[ਅਰੁਨ ਖੇਤਰਪਾਲ]] (ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ) ;ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਬੀਰ ਸਰੇਸ਼ਥੋ: * ਕੈਪਟਨ [[ਮੋਹਿਉਦੀਨ ਜਹਾਂਗੀਰ]] (ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ) * ਲੈਸ ਨਾਇਕ [[ਮੁਨਸ਼ੀ ਅਬਦੁਰ ਰੌਫ]] (ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ) * ਸਿਪਾਹੀ [[ਹਮੀਦੁਰ ਰਹਿਮਾਨ]] (ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ) * ਸਿਪਾਹੀ [[ਮੁਸਤਾਫਾ ਕਮਲ]] (ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ) * ERA [[ਮੁਹੰਮਦ ਰਾਹੁਲ ਅਮੀਨ]] (ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ) * ਫਲਾਇੰਗ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ [[ਮਾਤਿਉਰ ਰਹਿਮਾਨ]] (ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ) * ਲੈਸ ਨਾਇਕ [[ਨੂਰ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ੇਖ਼]] (ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ) ;ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਿਸ਼ਾਨੇ-ਏ-ਹੈਦਰ:<ref>{{cite web|url=http://www.pakistanpaedia.com/celeb/nh/celeb_1.htm|title=Nishan-e-Haider holders of Pakistan Army}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.shaheedfoundation.org/nishanehaider.asp|title=Nishan-e-Haider|access-date=2015-12-07|archive-date=2014-08-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20140812211253/http://www.shaheedfoundation.org/nishanehaider.asp|dead-url=yes}}</ref> * ਮੇਜ਼ਰ [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਕਰਮ]] (ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ) * [[ਪਾਇਲਟ ਅਫਸਰ]] [[ਰਾਸ਼ੀਦ ਮਿਨਹਾਸ]] (ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ) * ਮੇਜ਼ਰ [[ਸ਼ਾਬੀਰ ਸ਼ਰੀਫ]] (ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ) * ਸਰਵਾਰ [[ਮੁਹੰਮਦ ਹੁਸੈਨ]] (ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ) * ਲੈਸ ਨਾਇਕ [[ਮੁਹੰਮਦ ਮਹਿਫੂਜ਼]] (ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ) ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜੰਗਾਂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਯੁੱਧ]] a18czc0t1ufz764ke0yn4k9wyohsx2f 0 87893 812752 464398 2025-07-09T23:05:35Z 60.243.52.144 812752 wikitext text/x-wiki '''ਅੱਯਾ ਵੈਕੁੰਦਰ''' (c.1810&ndash;c.1851; {{Lang-ta|அய்யா வைகுண்டர்}}),19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਅਤੇ ਬੁਤ-ਪੂਜਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਰਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਦਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ ਕਾਰਜ ਕੀਤੇ। ਉਹ ਦਾ ਮੋਢੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਦਾ ਅਵਤਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। <ref>{{Harvard citation no brackets|Nadar|1989|loc=verse 431-438}} ''Narayana ordering two celestial saints to bring the body of Mudisoodum Perumal for the incarnation of Vaikundar''</ref> == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist|30em}} i3ju8a6xfzst4ruuhlqmlk2o704j1o2 0 94949 812754 768631 2025-07-10T00:04:39Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812754 wikitext text/x-wiki {{Infobox scientist | name = ਬਰਨਾਰਡੋ ਹੌਜ਼ੀ | birth_name = ਬਰਨਾਰਡੋ ਅਲਬਰਟੋ ਹੋਜ਼ੀ | image = Bernado Houssay.JPG | image_size = 160px | caption = ਬਰਨਾਰਡੋ ਹੌਜ਼ੀ | birth_date = {{birth date|1887|4|10}} | birth_place = [[ਬੁਏਨਸ ਆਇਰਸ]], [[ਅਰਜਨਟੀਨਾ]] | death_date = {{death date and age|1971|9|21|1887|4|10}}<ref name="frs" /> | death_place = [[ਬੁਏਨਸ ਆਇਰਸ]], [[ਅਰਜਨਟੀਨਾ]] | nationality = [[ਅਰਜਨਟੀਨੀ]] | field = [[ਸਰੀਰ ਕਿਰਿਆ ਵਿਗਿਆਨ]], [[endocrinology]] | work_institutions = | alma_mater = | doctoral_advisor = | doctoral_students = | known_for = [[ਗਲੂਕੋਜ਼]]<ref name="frs" /> | prizes = [[Nobel Prize for Physiology or Medicine]] (1947) }} '''ਬਰਨਾਰਡੋ ਅਲਬਰਟੋ ਹੌਜ਼ੀ''' (10 ਅਪ੍ਰੈਲ 1887 – 21 ਸਤੰਬਰ 1971) ਇੱਕ ਸਰੀਰ-ਕਿਰਿਆ ਵਿਗਿਆਨੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਕਿ 1947 ਵਿੱਚ ਮੈਜੀਸਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਾਂਝੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਉਹ ਪਹਿਲਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਵਿਗਿਆਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਇਨਾਮ [[ਕਾਰਲ ਫ਼ਰਡੀਨੈਂਡ ਕੋਰੀ]] ਤੇ [[ਗਰਟੀ ਕੋਰੀ]] ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਸੀ। == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} == ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹੋ == * Functions of the Pituitary Gland. Boston, 1936. * [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2135268/ The Hypophysis and Secretion of Insulin]. ''Journal of Experimental Medicine'', New York, 1942, 75: 547-566. {{cite journal|pmid=19871205|pmc=2135268|year=1942|author1=Houssay|first1=B. A.|title=The Hypophysis and Secretion of Insulin|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-experimental-medicine_1942-05_75_5/page/547|journal=The Journal of Experimental Medicine|volume=75|issue=5|pages=547–66|last2=Foglia|first2=V. G.|last3=Smyth|first3=F. S.|last4=Rietti|first4=C. T.|last5=Houssay|first5=A. B.|doi=10.1084/jem.75.5.547}} * Escritos y Discursos. Buenos Aires, 1942. * [http://nobelprize.org/medicine/laureates/1947/houssay-lecture.html The Role of the Hypophysis in Carbohydrate Metabolism and in Diabetes]. Nobel Prize lecture, 1947. * Fisiologia Humana. Buenos Aires, 1950. * [https://web.archive.org/web/20090310085727/http://www.houssay.org.ar/ Official site of his life and works] (In Castilian) * [http://www.whonamedit.com/doctor.cfm/1976.html Bernardo Alberto Houssay] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120509040200/http://www.whonamedit.com/doctor.cfm/1976.html |date=2012-05-09 }}. WhoNamedIt. * [http://nobelprize.org/medicine/laureates/1947/houssay-bio.html Bernardo Alberto Houssay Biography]. Nobel Foundation. {{Nobel Prize in Physiology or Medicine Laureates 1926–1950}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬੁਏਨਸ ਆਇਰਸ ਦੇ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1887]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1971]] tsne5m704yiismz94w1upgwctfoi0xy 0 96187 812726 811991 2025-07-09T12:40:35Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812726 wikitext text/x-wiki {{Infobox person|name=ਦੇਵਦੱਤ ਪਟਨਾਇਕ<br>|image=Devdutt Pattanaik 01.jpg|caption=ਦੇਵਦੱਤ ਪਟਨਾਇਕ, 2014 ਦੌਰਾਨ <br>|birth_date=11 ਦਸੰਬਰ 1970<span style="display:none">&nbsp;(<span class="dtstart bday">1970-12-11</span>)</span>|birth_place=ਮੁੰਬਈ, [[ਭਾਰਤ]]<br>|death_date=----------------------------<!-- {{Death date and age|df=yes|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (death date then birth date) -->|nationality=ਭਾਰਤੀ<br>|occupation=ਮਿੱਥ-ਵਿਗਿਆਨੀ, ਲੇਖਕ, ਕਾਲਮਨਵੀਸ, ਚਿੱਤਰਕਾਰ<br>|known for=ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਪੌਰਾਣਿਕ ਕਥਾਵਾਂ ਉਪਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ|website={{URL|www.devdutt.com|www.Devdutt.com}}|module=[[चित्र:Audio-input-microphone.svg|link=|alt=|center|40x40px]] ਦੇਵਦੱਤ ਪਟਨਾਇਕ ਦੀ ਆਵਾਜ਼<br> <center>[[चित्र:Devdutt Pattanaik Voice Intro (Hi).mp3|180x180px|noicon]]</center> <center> Recorded August 2014 </center> <nowiki> </nowiki><span style="font-size:smaller;">''सञ्चिका सुनने में परेशानी है? [[विकिपीडिया:मीडिया सहायता|मीडिया सहायता]] देखें।''</span>|signature=Devdutt Pattanaik Autograph.png}}'''ਦੇਵਦੱਤ ਪਟਨਇਕ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਕ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://www.dailyo.in/politics/historians-mythology-india-awardwapsi-mahabharata-ramayana-ashoka-brahmi-pali-jainism-buddhism/story/1/7097.html|title=Devdutt Pattanaik on 14 things historians taught him}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.outlookhindi.com/art-and-culture/review/book-extract-of-dr-devdutt-pattanaik-4705|title=भारतीय पौराणिक कथाएं}}</ref> ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਇੱਕ ਪੌਰਾਣਿਕ ਕਥਾਕਾਰ/ਮਿਥ ਵਿਗਿਆਨੀ<ref name="scroll.in">{{Cite web|url=https://scroll.in/article/836511/devdutt-pattanaik-historians-too-should-share-the-blame-for-the-rise-of-religious-radicalism|title=Devdutt Pattanaik: Historians too should share the blame for the rise of religious radicalism}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.mid-day.com/articles/5151-years-of-gita/15033045|title=5151 Years Of Gita}}</ref> ਅਤੇ ਸੰਚਾਰਕ ਵੀ ਹਨ।<ref>{{Cite web|url=https://scroll.in/article/843919/the-mythology-of-one-god-is-what-we-call-religion-devdutt-pattanaik|title=‘The mythology of one god is what we call religion’: Devdutt Pattanaik}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://qz.com/630164/a-mythology-checklist-are-you-left-or-right/ |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2017-08-20 |archive-date=2017-08-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170821174250/https://qz.com/630164/a-mythology-checklist-are-you-left-or-right/ |url-status=dead }}</ref> ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ [[ਧਰਮ]]<ref>{{Cite web|url=https://mumbaimirror.indiatimes.com/others/sunday-read/the-jealous-god-of-science/articleshow/61800567.cms?utm_content=buffera7fc2&utm_medium=social&utm_source=twitter.com&utm_campaign=buffer|title=THE JEALOUS GOD OF SCIENCE|access-date=2018-01-26|archive-date=2017-12-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20171201042115/https://mumbaimirror.indiatimes.com/others/sunday-read/the-jealous-god-of-science/articleshow/61800567.cms?utm_content=buffera7fc2&utm_medium=social&utm_source=twitter.com&utm_campaign=buffer|url-status=dead}}</ref>, [[ਪੁਰਾਣ|ਪੁਰਾਣ<ref name="Is divorce permitted in Hinduism">{{Cite web|url=https://www.dailyo.in/lifestyle/hindu-marriage-divorce-puranas-dharmashastra-hinduism/story/1/19280.html|title=Is divorce permitted in Hinduism?}}</ref>]][./देवदत्त_पटनायक#cite_note-16 <span class="mw-reflink-text"><nowiki>[16]</nowiki></span>], [[ਮਿਥ]] ਆਦਿ ਉੱਪਰ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ।<ref name="scroll.in"/><ref name="Is divorce permitted in Hinduism"/> ਦੇਵਦੱਤ ਪਟਨਾਇਕ ਨੇ ਵਿਵਾਦਿਤ ਫਿਲਮ [[ਪਦਮਾਵਤੀ (ਫ਼ਿਲਮ)]] ਉੱਪਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ [[ਰਾਣੀ ਪਦਮਨੀ]] ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਉੱਪਰ ਆਪੱਤੀ ਜਤਾਈ।<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/devdutt-pattanaik-calls-padmavati-a-valorisation-of-woman-burning-herself-to-honour-macho-clan/articleshow/61701169.cms|title=Devdutt Pattanaik enters Padmavati debate, calls its 'valorisation of woman burning herself for macho clan'}}</ref>   ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮਿਥ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਪੁਸਤਕਾਂ: ਮਿਥ: ਏ ਹੈਂਡ ਬੁੱਕ, ਹਿੰਦੂ ਪੂਰਾਣਿਕ ਕਥਾਏਂ, ਸੀਤਾ, ਸਿਖੰਡੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੇਖ ਲਿਖੇ ਹਨ। ਪਟਨਾਇਕ ਨੇ [[ਮਹਾਂਭਾਰਤ|ਮਹਾਭਾਰਤ]] ਅਤੇ [[ਰਾਮਾਇਣ]] ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੋਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਟਨਾਇਕ ਮਿਡ-ਡੇਅ,[ ਟਾਈਮਜ਼ ਆਫ ਇੰਡੀਆ, ਸੀਐਨ ਟਰੈਵਲਰ ਅਤੇ Scroll.in ਲਈ ਇੱਕ ਕਾਲਮਨਵੀਸ ਹੈ। ਉਹ ਰੇਡੀਓ ਮਿਰਚੀ ਲਈ ਇੱਕ ਰੇਡੀਓ ਸ਼ੋਅ/ਪੋਡਕਾਸਟ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕਰਦਾ ਹੈ,ਜਿਸ ਨੂੰ ਦਿ ਦੇਵਦੱਤ ਪਟਨਾਇਕ ਸ਼ੋਅ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2010/07/04/movies/04mahabhrata.html?pagewanted=1|title=Mythic Past, Resonating in the Present|date=4 July 2010|work=New York Times}}</ref> == ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿਖਿਆ == ਪਟਨਾਇਕ ਇੱਕ ਓਡੀਆ ਲੋਕ (ਓਡੀਆ) ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਅਤੇ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ [[ਮੁੰਬਈ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਹੈ।<ref name="mi">{{cite news|url=http://www.livemint.com/2010/09/16194217/The-mythologist.html|title=The mythologist|date=16 September 2010|work=[[Mint (newspaper)|Mint]]}}</ref> ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਬਚਪਨ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ [[ਚੈਂਬੂਰ]], ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਚੈਂਬਰ ਵਿੱਚ ਅਵਰ ਲੇਡੀ ਆਫ ਫਾਰੈਂਟ ਹੈਲਪਰ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਪਟਨਾਇਕ ਨੇ ਗ੍ਰਾਂਟ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ, [[ਮੁੰਬਈ]] ਤੋਂ ਮੈਡੀਸਨ (ਐਮ.ਬੀ.ਬੀ.ਐਸ.) ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਮਿਥਿਹਾਸ ਦਾ ਕੋਰਸ ਕੀਤਾ।<ref>{{cite news|url=http://www.financialexpress.com/printer/news/77330/|title=Teaching Old Heads New Tricks|date=25 May 2003|work=Financial Express}}</ref> == ਕੈਰੀਅਰ == ਪਟਨਾਇਕ ਨੇ 14 ਸਾਲ ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਅਤੇ ਹੈਲਥਕੇਅਰ ਉਦਯੋਗ (ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਸਾਨੋਫੀ ਐਵੈਂਟਿਸ ਅਤੇ ਅਪੋਲੋ ਗਰੁੱਪ ਆਫ ਹਾਸਪੀਟਲਜ਼) ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਖਾਲੀ ਸਮਾਂ [[ਮਿੱਥ ਵਿਗਿਆਨ|ਮਿਥਿਹਾਸ]] 'ਤੇ ਲੇਖ ਅਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖਣ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ, ਜੋ ਆਖਰਕਾਰ ਉਸਦਾ ਪੂਰੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਪੇਸ਼ਾ ਬਣ ਗਿਆ।<ref>{{Cite web|url=http://www.nasscom.in/devdutt-pattanaik-chief-belief-officer-future-group|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20150209143409/http://www.nasscom.in/devdutt-pattanaik-chief-belief-officer-future-group|archive-date=9 February 2015|access-date=9 February 2015|url-status=dead}}</ref> ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ ਸ਼ਿਵਾ: ਐਨ ਇੰਟਰੋਡਕਸ਼ਨ 1997 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈ ਸੀ। <ref>{{Cite web|url=https://www.dailyo.in/politics/historians-mythology-india-awardwapsi-mahabharata-ramayana-ashoka-brahmi-pali-jainism-buddhism/story/1/7097.html|title=Devdutt Pattanaik on 14 things historians taught him|website=dailyo.in}}</ref> ਪਟਨਾਇਕ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://economictimes.indiatimes.com/blogs/et-commentary/metoo-in-mahabharata-political-needs-were-placed-over-draupadis-security/|title=#MeToo in Mahabharata: Political needs were placed over Draupadi's security|date=17 November 2018|website=Economic Times Blog}}</ref> ਉਸਨੇ ''ਅਰਨਸਟ ਐਂਡ ਯੰਗ'' ਵਿਖੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਰੀਟੇਲਰ ਵਿਕਰੇਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ''ਫਿਊਚਰ ਗਰੁੱਪ'' ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਵੀ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ ਨਵੰਬਰ 2009 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ''ਟੀਈਡੀ ਕਾਨਫਰੰਸ'' ਵਿੱਚ ਸਪੀਕਰ ਸੀ।<ref>{{cite news|url=http://www.hindu.com/fr/2009/04/24/stories/2009042451310400.htm|title=Demystifying mythology: A conversation with Devdutt Pattanaik|date=24 April 2009|work=[[The Hindu]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20090429012100/http://www.hindu.com/fr/2009/04/24/stories/2009042451310400.htm|archive-date=29 April 2009|url-status=dead}}</ref> == ਕਲਾ == [[ਤਸਵੀਰ:Hanuman_with_Ram's_banner.jpg|thumb|ਰਾਮ ਦੇ ਬੈਨਰ ਨਾਲ ਹਨੂਮਾਨ]] ਦੇਵਦੱਤ ਪਟਨਾਇਕ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਸਾਰੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਦੇਵਲੋਕ ਲੜੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਲੇਖਕ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਚਿਤਰਿਆ ਹੈ। ਕਾਲਮਨਵੀਸ ਕੋਰਲ ਦਾਸਗੁਪਤਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, "ਪਟਨਾਇਕ ਦੀ ਕਲਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਅਨੁਸਰਣ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮਾਹਰ ਰੇਖਾਵਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪਿੱਛਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ ਚਿਤਰਣ ਦਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਫੋਟੋਗਰਾਫ਼ ਦਾ ਵਿਆਕਰਨਿਕ ਵੇਰਵਾ।"<ref>{{Cite web | url=https://www.news18.com/blogs/books/koral-dasgupta/beyond-the-writer-devdutt-pattanaik-14361-1147624.html |title = Beyond the writer: Devdutt Pattanaik - Koral Dasgupta' Blog|date = 7 October 2015}}</ref> == ਵਿਸ਼ੇ == === ਮਿਥ ਅਤੇ ਮਿਥ ਵਿਗਿਆਨ === ਪਟਨਾਇਕ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ "ਮਿੱਥ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਸਮਾਜ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਹੀ ਅਤੇ ਗਲਤ, ਚੰਗੇ ਅਤੇ ਮਾੜੇ, ਸਵਰਗ ਅਤੇ ਨਰਕ, ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਰਤੱਵਾਂ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ"।<ref>{{Cite web|url=https://www.hindustantimes.com/books/no-society-can-exist-without-myth-says-devdutt-pattanaik/story-PG1v4iB17j07dV5Vyv86QN.html|title=No society can exist without myth, says Devdutt Pattanaik|date=4 July 2016|website=Hindustan Times}}</ref> ਉਸ ਲਈ, ਮਿਥਿਹਾਸ "ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ... ਵਿਭਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਕਥਾਵਾਂ ਹੋਣਗੀਆਂ, ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਕਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਦੇਵੇਗੀ ਜਾਂ ਨਵੀਆਂ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਕਥਾਵਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰੇਗੀ।<ref>{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/india/devdutt-pattanaik-modern-people-want-to-feel-liberal-so-they-construct-a-past-thats-conservative-5420504/|title=Modern people want to feel liberal, so they construct a past that's conservative|date=27 October 2018}}</ref> === ਵਿਉਪਾਰ === ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ <nowiki>''</nowiki>ਬਿਜ਼ਨਸ ਸੂਤਰ : ਐਨ ਇੰਡੀਅਨ ਅਪ੍ਰੋਚ ਟੂ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ<nowiki>''</nowiki> ਵਿੱਚ,ਕੇਂਦਰੀ ਥੀਮ ... ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵਿਚ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਜਦੋਂ ਸੰਸਥਾਗਤ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਇਕਸਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਕਸੁਰਤਾ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਮਾਹੌਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੁਆਵਜ਼ੇ ਅਤੇ ਅਖੌਤੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਰਫ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਰਕਟ ਬੋਰਡ ਵਿੱਚ ਸਵਿੱਚਾਂ ਵਾਂਗ ਵਿਵਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਤਦ ਹੀ ਵਿਗਾੜ ਉਤਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵਿਘਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/books/books-reviews/an-indian-view-of-management/article4689764.ece|title=An Indian view of management|last=Devarajan|first=R.|date=6 May 2013|newspaper=The Hindu|via=www.thehindu.com}}</ref> === ਰਾਜਨੀਤੀ === ਪਟਨਾਇਕ ਉਦਾਰਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਪੰਥੀਆਂ 'ਤੇ "ਚਿੱਟੇ ਮੁਕਤੀਦਾਤਾਵਾਂ"( white saviours) ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਸੁਚੇਤ ਹੈ। ਉਹ ਅਮਰੀਕੀ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਉਸ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਅਤਿ-ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੀ ਸਗੋਂ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਹਕੀਕਤਾਂ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਹਨ।<ref>{{Cite web|url=https://scroll.in/article/824732/from-macaulay-to-frawley-from-doniger-to-elst-why-do-many-indians-need-white-saviours|title=From Macaulay to Frawley, from Doniger to Elst: Why do many Indians need White saviours?|last=Pattanaik|first=Devdutt|website=Scroll.in}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.mid-day.com/articles/devdutt-pattanaik-brahmins-who-rejected-ram/18585174|title=Devdutt Pattanaik: Brahmins who rejected Ram|date=17 September 2017|website=mid-day}}</ref> === ਕਾਮੁਕਤਾ === ਪਟਨਾਇਕ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਐਲਜੀਬੀਟੀਕਿਊ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਬਾਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਟਨਾਇਕ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਹ ੧੦ ਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਸਮਲਿੰਗੀ ਸੀ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ੩੦ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਕੋਲ ਆਇਆ ਸੀ।<ref name="TOI">{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/life-style/books/features/devdutt-pattanaik-comes-out-of-the-closet/articleshow/65872282.cms|title=Devdutt Pattanaik comes out of the closet – Times of India|website=The Times of India}}</ref> 2018 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਮਲਿੰਗਤਾ ਦੇ ਅਪਰਾਧੀਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਟਨਾਇਕ ਇੱਕ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ ਸਮਲਿੰਗੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਮਿਥਿਹਾਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੁਈਰ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ, ਅਤੇ ਕਈ ਮੌਕਿਆਂ 'ਤੇ, ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਣ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੁਈਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਕਿਵੇਂ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਸੰਸਾਰ ਲਈ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਕਦਰ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਉਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੋਈ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਬੁੱਧੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://qz.com/india/1382039/section-377-indias-devdutt-pattanaik-on-gay-rights-and-karma/|title=India's ancient religions are actually very accepting of gay people|last=Pattanaik|first=Devdutt|website=Quartz India}}</ref> == ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ == === ਮਿਥਹਾਸਕ === # ''ਸ਼ਿਵਾ : ਐਨ ਇੰਨਟ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ (Shiva: An Introduction''.) Vakils, Feffer and Simons Ltd., 1997. {{ISBN|978-81-8462-013-9}}. (Based on [[:en:Shiva|Shiva]]). # ''ਵਿਸ਼ਨੂੰ :ਐਨ ਇੰਨਟ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ (Vishnu: An Introduction''.) Vakils, Feffer and Simons Ltd., 1999. {{ISBN|81-87111-12-7}}. (Based on [[:en:Vishnu|Vishnu]]). # ''ਦੇਵੀ, ਦਿ ਮਦਰ-ਗੌਡਜ਼ :ਐਨ ਇੰਨਟ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ (Devi, The Mother-Goddess: An Introduction)''. Vakils, Feffer, and Simons Ltd., 2000. {{ISBN|978-81-87111-91-7}}. (Based on the concept of [[:en:Devi|Devi]]). # ''ਦਿ ਦੌਡਜ਼ ਇੰਨ ਇੰਡੀਆ (The Goddess in India: The Five Faces of the Eternal Feminine''. Inner Traditions/ Bear & Company, 2000. {{ISBN|978-0-89281-807-5}}. Translations: Hindi. # ''ਹਨੂੰਮਾਨ :ਐਨ ਇੰਨਟ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ (Hanuman: An Introduction''. Vakils, Feffer and Simons Ltd., 2001. {{ISBN|978-81-87111-94-8}}. (Based on [[:en:Hanuman|Hanuman]]). # ''The Man Who Was A Woman and Other Queer Tales from Hindu Lore''. Harrington Park Press, 2002. {{ISBN|1560231815}}. # ''ਹਿੰਦੂ ਇੰਡੀਆ Hindu India''. Brijbasi Art Press, 2003. {{ISBN|8187902078}}. # ''ਇੰਡੀਅਨ ਮਾਇਥਾਲਜੀ : Indian Mythology: Tales, Symbols, and Rituals from the Heart of the Subcontinent''. Inner Traditions/ Bear & Company, 2003. {{ISBN|978-0-89281-870-9}}. # ''ਲਕਸ਼ਮੀ , ਦਿ ਗੋਡਜ਼ ਆਫ ਵੈਲਥ ਐਂਡ ਫਾਰਚੂਨ :ਐਨ ਇੰਨਟ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ (Lakshmi, The Goddess of Wealth and Fortune: An Introduction)''. Vakils, Feffer, and Simons Ltd., 2003. {{ISBN|978-81-8462-019-1}}. (Based on [[:en:Lakshmi|Lakshmi]]). # ''ਮਿਥ= ਮਿਥਿਆ :ਏ ਹੈਂਡਬੁੱਕ ਆਫ ਹਿੰਦੂ ਮਾਇਥੌਲਜੀ Myth=Mithya: A Handbook of Hindu Mythology''. Penguin Books India, 2006. {{ISBN|9780143099703}}. Translations: Hindi, Marathi, Turkish. # ''ਸ਼ਿਵਾ ਟੂ ਸ਼ੰਕਰ (Shiva to Shankara: Decoding the Phallic Symbol''. Indus Source, India. 2006. {{ISBN|81-88569-04-6}}. Translations: Czech, Hindi (Based on [[:en:Shiva|Shiva]]). # ''ਦਿ ਬੁੱਕ ਆਫ ਰਾਮਾ (The Book of Ram''. Penguin Books India, 2009. {{ISBN|9780143065289}}. (Based on [[:en:Rama|Ram]]) - Part of a book series on mythological figures published by Penguin. # ''ਸੈਵਨ ਸੀਕਰੈਟ ਆਫ ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੇਂਡਰ ਆਰਟ (7 Secrets from Hindu Calendar Art''. Westland Ltd., 2009. {{ISBN|9788189975678}}. Translations: Gujarati, Hindi (Based on [[:en:Hindu_Cosmology|Hindu Calendar art]]). # ''ਹਨੂੰਮਾਨ'ਸ ਰਾਮਾਇਣ (Hanuman's Ramayan''. ) Tulika Publishers, 2010. {{ISBN|9788181467515}}. (Based on [[:en:Hanuman|Hanuman]]). # ''ਜੈਯਾ : Jaya: An Illustrated Retelling of the Mahabharata''. Penguin Books India, 2010. {{ISBN|9780143104254}}. Translations: Hindi, Kannada, Malayalam, Marathi, Tamil (Based on the [[:en:Mahabharata|Mahabharata]]). # ''ਸੈਵਨ ਸੀਕਰੈਟ ਆਫ ਸ਼ਿਵਾ (7 Secrets of Shiva''.) Westland Ltd., 2011. {{ISBN|9789380658636}}. Translations: Gujarati, Hindi, Kannada, Marathi, Russian, Telugu (Based on [[:en:Shiva|Shiva]]). # ''ਸੈਵਨ ਸੀਕਰੈਟ ਆਫ ਵਿਸ਼ਨੂੰ (7 Secrets of Vishnu''.) Westland Ltd., 2011. {{ISBN|9789380658681}}. Translations: Hindi, Kannada, Marathi, Russian (Based on [[:en:Vishnu|Vishnu]]). # ''99 Thoughts on Ganesha: Stories, Symbols and Rituals of India's Beloved Elephant-headed Deity''. Jaico Publishing House, 2011. {{ISBN|978-81-8495-152-3}}. Translations: Gujarati, Hindi, Malayalam, Marathi, Telugu (Based on [[:en:Ganesha|Ganesha]]). # ''Sita: An Illustrated Retelling of the Ramayana''. Penguin Books India, 2013 {{ISBN|9780143064329}}. Translations: Hindi, Marathi, Tamil (Based on the [[:en:Ramayana|Ramayana]]). # ''ਸ਼ਿਖੰਡੀ : ਐਂਡ ਅਦਰ ਟੇਲਜ਼ (Shikhandi: And Other Tales They Don't Tell You''.) Zubaan Books & Penguin Books India, 2014. {{ISBN|978-9383074846}}. Translations: Hindi, Marathi. # ''ਸੈਵਨ ਸੀਕਰੈਟ ਆਫ ਦਿ ਗੌਡਜ਼ (7 Secrets of the Goddess''.) Westland Ltd., 2014. {{ISBN|9789384030582}}. Translations: Hindi, Italian, Marathi, Russian (Based on the [[:en:Devi|Goddess]]). # ''ਮਾਈ ਗੀਤਾ My Gita''. Rupa Publications India, 2015. {{ISBN|9788129137708}}. Translations: Hindi, Marathi (Based on [[:en:Bhagavad_Gita|The Gita]]). # ''ਦੇਵਲੋਕ ਵਿਦ ਦੇਵਦੱਤ ਪਟਨਾਇਕ Devlok with Devdutt Pattanaik''. Penguin Random House India, 2016. {{ISBN|9780143427421}}. # ''Olympus – An Indian Retelling of Greek Mythology''. Penguin Random House India, 2016. {{ISBN|9780143428299}} (Based on [[:en:Greek_mythology|Greek mythology]]). # ''ਦੇਵਲੋਕ ਵਿਦ ਦੇਵਦੱਤ ਪਟਨਾਇਕ Devlok with Devdutt Pattanaik (Book 2)'' – Publisher: Penguin Random House, 2017 {{ISBN|978-0143428435}} Translations: Hindi {{ISBN|978-0143440468}} # ''ਸ਼ਿਵਾਾ ਟੂ ਸ਼ੰਕਰ : ਗਿਵ ਫਰਾਮ ਦਿ ਫੋਰਮਲੈਸ (Shiva to Shankara: Giving Form to the Formless''. HarperCollins India, Indus Source 2017. {{ISBN|978-9352641956}}. – Based on Older Book / Reprint # ''ਮਾਈ ਹਨੂੰਮਾਨ ਚਾਲੀਸਾ (My Hanuman Chalisa''. Rupa Publications, 2017. {{ISBN|9788129147950}} (Based in the [[:en:Hanuman_Chalisa|Hanuman Chalisa]]). # ''ਦੇਵਲੋਕ ਵਿਥ ਦੇਵਦੱਤ ਪਟਲਾਇਕ (ਭਾਗ -3)Devlok with Devdutt Pattanaik (Book 3)'' – Publisher: Penguin Random House, 2017 {{ISBN|978-0143442790}}. # ''ਸ਼ਿਆਮ : ਐਨ ਇਲੂਸਟਡ ਰੀਲਠਲਿੰਗ ਆਫ ਦੀ ਭਗਵਤਾ (Shyam: An Illustrated Retelling of the Bhagavata.'' Penguin, 2018 {{ISBN|9780670084463}} (Based on the [[:en:Bhagavata_Purana|Bhagavata]]). # ''ਰਾਮਾਇਣਾ ਵਰਸਜ ਮਹਾਭਾਰਤ (Ramayana Versus Mahabharata: My Playful Comparison.'' Rupa Publications India, 2018 {{ISBN|9789353332303}} (Based on the [[:en:Ramayana|Ramayana]] & [[:en:Mahabharata|Mahabharata]]). # ''ਹਿੰਦੂ ਟ੍ਰੀਨਿਟੀ Hindu Trinity: 21 Life-enhancing Secrets Revealed Through Stories and Art''. Westland India 2019. {{ISBN|978-9388754712}}. – Based on Older Books / Reprint # ''Wisdom of the Gods for You and Me: My Gita and My Hanuman Chalisa''. Rupa Publications India 2019. {{ISBN|978-9353335113}}. – Based on Older Books / Reprint # ''Faith: 40 Insights into Hinduism'' – Publisher: Harper Collins, 2019 {{ISBN|978-9353025960}}. # ''Pilgrim Nation: The Making of Bharatvarsh'' - Aleph Book Company, 2020 {{ISBN|978-9389836004}}. # ''Dharma Artha Kama Moksha: 40 Insights into Happiness'' - Harper Collins, India, 2021 {{ISBN|978-9354224447}}. # ''Marriage: 100 Stories Around India's Favourite Ritual'' - Rupa Publications India, 2021 {{ISBN|9353338441}}. # ''Adi Purana: Entire Veda as a Single Story'' - Westland, 2021 {{ASIN|B099ZWDLFH}} - quick read # ''Hope: Wisdom to Survive in a Hopeless World'' - Juggernaut, 2021 {{ISBN|978-9391165529}}. # ''Eden: An Indian Exploration of Jewish, Christian and Islamic Lore'' - Penguin Random House, 2021 {{ISBN|978-0670095407}}. # ''ਦਿ ਸਟੋਰੀ ਵੀ ਟੈਲ : ਮਾਇਥੋਲੋਜ਼ੀ (The Stories We Tell: Mythology to Make Sense of Modern Lives'' - Aleph Book Company, 2022 {{ISBN|978-9391047825}}. === ਗਲਪ === # ''ਦਿ ਪ੍ਰੈਂਗਨੈਂਟ ਕਿੰਗ [[:en:The_Pregnant_King|(The Pregnant King]]''. Penguin Books India, 2008. {{ISBN|9780143063476}}. Translations: Hindi, Marathi # ''ਇਜ ਹੀ ਫਰੈਸ਼ ? (Is He Fresh?: Aka [[:en:Kaula_Hai|Kaula Hai]]''? (Penguin Petit). Penguin UK, 2015. {{ISBN|9789351187585}} == ਹਵਾਲੇ == {{टिप्पणीसूची}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਐਲਬੀਜੀਟੀ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਲੇਖਕ]] 716pdp8x1unft8uigwijo37wezyzgc9 4 96599 812733 392588 2025-07-09T16:12:39Z JayCubby 53657 ([[c:GR|GR]]) [[File:1971 Instrument of Surrender.jpg]] → [[File:1971 Instrument of Surrender WaPo.jpg]] Full res and uncropped 812733 wikitext text/x-wiki [[File:1971 Instrument of Surrender WaPo.jpg|150px|left|]] '''1971 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਯੁੱਧ''' '''[[16 ਦਸੰਬਰ]] 1971''' ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜਿੱਤ ਦਰਜ ਕਰਾਈ ਸੀ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾ ਦੇਸ ਨੂੰ ਇਕ-ਇਕ ਵੱਖਰੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪਛਾਣ ਦਿਵਾਈ ਸੀ। ਇਹ ਯੁੱਧ 3 ਦਸੰਬਰ 1971 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਜਨਰਲ [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਰੋੜਾ]] ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਫੌਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਜਰਨਲ [[ਅਮੀਰ ਅਬਦੁਲਾ ਖਾਨ ਨਿਆਜ਼ੀ]] ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਚੌਤਰਫਾ ਹਮਲਾ ਕਰ ਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਬਟਾਲੀਅਨਾਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬੇਗੁਨਾਹ ਬੰਗਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਨ ਦੀ ਆਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਜਨਰਲ ਅਰੋੜਾ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਾ ਕਰ ਸਕੀ। [[ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ]] ਅਤੇ [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਫ਼ੌਜ]] ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹਵਾਈ ਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਦੋ ਹਫਤਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਸਮੇ ਵਿੱਚ [[ਢਾਕਾ]] ’ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੂਰਬੀ ਫੌਜ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਜਨਰਲ ਨਿਆਜ਼ੀ ਅਤੇ ਜਨਰਲ ਅਰੋੜਾ ਨੇ ਸਮਝੌਤੇ ’ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ। ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦੇ ਦਸਤਵੇਜ਼ ’ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਢਾਕਾ ਦੇ ਰਮਨਾ ਰੇਸ ਕੋਰਸ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ 16 ਦਸੰਬਰ 1971 ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਹੁਣ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਚੌਕ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਬੇਮਿਸਾਲ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਸਬੂਤ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਜਨਰਲ ਨਿਆਜ਼ੀ ਸਮੇਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸੈਨਾਵਾਂ ਦੇ ਕੋਈ 90000 ਦੇ ਕਰੀਬ ਜਵਾਨ ਤੇ ਅਫਸਰ ਜੰਗੀ ਕੈਦੀ ਬਣਾ ਲਏ ਗਏ। <div style="float: right;">[[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹੋ...]]</div> <noinclude> [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਚੁਣਿਆ ਹੋਇਆ ਲੇਖ]] </noinclude> iq9cntsdnfheng2j5wsil6gag5fha47 0 104514 812773 576251 2025-07-10T08:58:53Z Sonia jhammat 08 55127 /* ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਜੀਵਨ */ 812773 wikitext text/x-wiki {{Use Indian English|date=August 2015}} {{Use dmy dates|date=December 2015}} {{Infobox officeholder | order = ਐਚ.ਓ.ਡੀ. (ਇਤਿਹਾਸ) | office = ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ | parents = [[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]] and [[ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਕੌਰ]] | occupation = [[ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]] | education = [[ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਪੀਐਚਡੀ, [[ਕੈਨੇਡਾ]] | religion = [[ਸਿੱਖ]] }} '''ਉਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ''' ਇੱਕ [[ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]] ਅਤੇ [[ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੁਖੀ ਹੈ।<ref name="UniDelhi">{{cite web|url=http://www.du.ac.in/index.php?id=270&fmember=2859&cid=437|title=Prof. Upinder Singh|publisher=University of Delhi|access-date=29 October 2012}}</ref><ref name="InfosysFoundationLink" /> ਉਸ ਨੂੰ ਸੋਸ਼ਲ ਸਾਇੰਸਜ਼ (ਇਤਿਹਾਸ) ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਉਦਘਾਟਨੀ "ਇਨਫੋਸਿਸ ਇਨਾਮ" ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink">[http://www.infosys-science-foundation.com/prize/laureates/2009/upinder-singh.asp The Infosys Prize in Social Sciences – History], [[Infosys Science Foundation]]</ref> == ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਜੀਵਨ == ਸਿੰਘ ਸੇਂਟ ਸਟੀਫ਼ਨਜ਼ ਕਾਲਜ, [[ਦਿੱਲੀ]] ਦੀ ਅਲੂਮਨੀ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਦੇ ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਤੋਂ ਪੀ.ਐਚ.ਡੀ. ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ [[ਇਤਿਹਾਸ]] ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਅਤੇ ਐੱਮ. ਫਿਲ. ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ, ਦੋਵੇਂ ਹੀ [[ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਕੋਲ ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਮੌਂਟ੍ਰੀਅਲ, ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਪੀਐਚ.ਡੀ. ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿੰਗਸ, [[ਬ੍ਰਾਹਮਣ]] ਅਤੇ [[ਉੜੀਸਾ]] ਵਿੱਚ ਟੈਂਪਲਜ਼ ਸਿਰਲੇਖ [[ਥੀਸਿਸ]] ਦੇ ਨਾਲ: ਇੱਕ ਐਪੀਿਗੈਮਿਕ ਅਧਿਐਨ (300-1147 ਈ.) ਕੀਤਾ ਹੈ।  ਉਹ ਅਸ਼ੋਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink" /> == ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ == ਸਿੰਘ ਦਾ ਵਿਆਹ ਵਿਜੇ ਤਨਖਾ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਫਿਲਾਸਫੀ ਦਾ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹੈ। ਉਹ [[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]], ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ [[ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਕੌਰ]] ਦੀ ਬੇਟੀ ਹੈ।<ref name="Indian Express">{{cite news|url=http://www.expressindia.com/latest-news/pms-daughter-has-nothing-to-do-with-book-on-ramayana/278188/|title=PM’s daughter has nothing to do with book on Ramayana|date=28 February 2008|newspaper=[[Indian Express]]|access-date=29 October 2012|archive-date=23 ਸਤੰਬਰ 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120923022543/http://www.expressindia.com/latest-news/PMs-daughter-has-nothing-to-do-with-book-on-Ramayana/278188/|dead-url=yes}}</ref> ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ ਹਨ।  ਮਾਪਿਆਂ: ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਕੌਰ ਭੈਣ-ਭਰਾ: ਦਮਨ ਸਿੰਘ ਸਿੱਖਿਆ: ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਸੇਂਟ ਸਟੀਫ਼ਨਜ਼ ਕਾਲਜ, ਦਿੱਲੀ ਦਾਦਾ-ਦਾਦੀ: ਅਮ੍ਰਿਤ ਕੌਰ, ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਚਾਚੇ: ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ, ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ, ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ == ਸਨਮਾਨ == 1985 ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੰਸਟੀਟਿਊਟ ਕੇਨ, ਲੀਡੇਨ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨ ਲਈ ਨੀਦਰਲੈਂਡਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰੇਸੀਪ੍ਰੋਸਲ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। 1999 ਵਿੱਚ ਉਹ ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਅਤੇ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਇਰਾਨ ਟਰੱਸਟ / ਵਾਲਜ਼ ਇੰਡੀਆ ਫੇਸਿੰਗ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਲੂਸੀ ਕੈਵੈਂਡੀਸ਼ ਕਾਲਜ, ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਫੈਲੋ ਵੀ ਸੀ। ਸਿੰਘ ਨੇ 2005 ਵਿੱਚ ਹਾਰਵਰਡ-ਯੈਂਚਿੰਗ ਸੰਸਥਾ, ਹਾਰਵਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾਵਾਨ ਡੈਨੀਅਲ ਇੰਂਗਲਜ਼ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink" /> ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਲਾਈਫ ਲੌਂਗ ਲਰਨਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸ ਲਈ ਕੌਮੀ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink" /> ਉਹ ਬੈਲਜੀਅਮ ਦੇ ਲਿਊਵਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਇਰਸਮੁਸ ਵਿਸ਼ਵ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ, ਮਈ-ਜੂਨ 2010 ਦੇ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ।<ref name="UniDelhi" /> == ਵਿਵਾਦ == 25 ਫਰਵਰੀ 2008 ਨੂੰ, ਏ ਕੇ ਕੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ, ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਸੱਜੇ ਪੱਖੀ ਵਰਕਰਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਰਾਮਾਨੁਜਨ, ਤਿੰਨ ਸੌ ਰਮਾਇਣਿਆਂ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਲੇਖ ਅਸਹਿਮੀ ਭਰਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਬੀਏ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਲਈ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਰੀਡਿੰਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿੰਘ "ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਨਾ ਕੰਪਾਈਲਰ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸੰਪਾਦਕ ਸੀ।"<ref name="Indian Express" /> == ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ == ; ਕਿਤਾਬਾਂ (ਲੇਖਕ) * '''ਕਿੰਗਸ, ਬ੍ਰਹਮਾਮਾ ਅਤੇ ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ ਮੰਦਰ''': ਇੱਕ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਅਧਿਐਨ ਏ.ਡੀ. 300-1147. ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਮੁਨਸ਼ੀ ਰਾਮ ਮਨੋਹਰ ਲਾਲ ਪਬ. 1994. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788121506212  * '''ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਦਿੱਲੀ. ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ''': ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ 1999. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9780195649192.  * '''ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਭੇਤ''': ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਥਾਨ ਭਾਰਤ: ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁੱਕ ਟਰੱਸਟ. 2002. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788123739793. (ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ)  * '''ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੀ ਖੋਜ''': ਆਰੰਭਿਕ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦਿੱਲੀ: ਸਥਾਈ ਕਾਲੇ 2004. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788178240886.  * '''ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅਤੇ ਮੁਢਲੇ ਮੱਧਕਾਲੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ:''' 12 ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਪੱਥਰ ਯੁੱਗ ਤੋਂ. ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਪੀਅਰਸਨ ਲੋਂਗਮੇਨ 2008. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788131716779  * '''ਰੀਥਿੰਕਿੰਗ ਅਰਲੀ ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਭਾਰਤ''': ਇੱਕ ਰੀਡਰ ਓ ਯੂ ਪੀ ਇੰਡੀਆ 2012. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9780198086062.  * '''ਧਾਰ, ਪਰੁਲ ਪਾਂਡਿਆ ਅਤੇ ਵਾਤਸਿਆਨ''', ਕਪਿਲੇ (2014) ਦੇ ਨਾਲ. ਏਸ਼ੀਆਈ ਮੁਦਰਾ: ਜੁੜਿਆ ਇਤਿਹਾਸ. ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ. <nowiki>ISBN 9780198099802</nowiki>  * '''ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿਆਸੀ ਹਿੰਸਾ'''. ਹਾਰਵਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ 2017. <nowiki>ISBN 9780674975279</nowiki>. ; ਕਿਤਾਬਾਂ (ਸੰਪਾਦਿਤ) * '''ਦਿੱਲੀ: ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਇਤਿਹਾਸ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ:''' ਸੋਸ਼ਲ ਸਾਇੰਸ ਪ੍ਰੈਸ 2006. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788187358299.  * '''ਲਾਹਿਰੀ ਨਾਲ, ਨਯਨੋਂਟ, ਐਡੀਜ਼ '''(2009). ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ: ਨਵੇਂ ਖੋਜ ਦਿੱਲੀ: ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ <nowiki>ISBN 9780198060284</nowiki> ; ਪੇਪਰ * "'''ਅਮਰਵਤੀ: ਮਹਾਂਕਾਇਤਾ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ (1797-1886)"''' ਸਾਊਥ ਏਸ਼ੀਅਨ ਸਟੱਡੀਜ਼. 17 (1): 19-40 ਜਨਵਰੀ 2001. Doi: 10.1080 / 02666030.2001.9628590.  * '''"ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਥੁਰਾ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨ (ਸੀ। 200 ਬੀ.ਸੀ। - ਏ.ਡੀ. 200)"'''. ਵਿਸ਼ਵ ਪੁਰਾਤਤ ਵਿਗਿਆਨ 36 (3): 378-398. ਸਿਤੰਬਰ 2004. doi: 10.1080 / 0043824042000282803. == ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ == * ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੇ ਬੱਚੇ]] br1e6eqd23yrwnmqsdc06j09968d2y7 812774 812773 2025-07-10T09:00:49Z Sonia jhammat 08 55127 /* ਸਨਮਾਨ */ 812774 wikitext text/x-wiki {{Use Indian English|date=August 2015}} {{Use dmy dates|date=December 2015}} {{Infobox officeholder | order = ਐਚ.ਓ.ਡੀ. (ਇਤਿਹਾਸ) | office = ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ | parents = [[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]] and [[ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਕੌਰ]] | occupation = [[ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]] | education = [[ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਪੀਐਚਡੀ, [[ਕੈਨੇਡਾ]] | religion = [[ਸਿੱਖ]] }} '''ਉਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ''' ਇੱਕ [[ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]] ਅਤੇ [[ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੁਖੀ ਹੈ।<ref name="UniDelhi">{{cite web|url=http://www.du.ac.in/index.php?id=270&fmember=2859&cid=437|title=Prof. Upinder Singh|publisher=University of Delhi|access-date=29 October 2012}}</ref><ref name="InfosysFoundationLink" /> ਉਸ ਨੂੰ ਸੋਸ਼ਲ ਸਾਇੰਸਜ਼ (ਇਤਿਹਾਸ) ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਉਦਘਾਟਨੀ "ਇਨਫੋਸਿਸ ਇਨਾਮ" ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink">[http://www.infosys-science-foundation.com/prize/laureates/2009/upinder-singh.asp The Infosys Prize in Social Sciences – History], [[Infosys Science Foundation]]</ref> == ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਜੀਵਨ == ਸਿੰਘ ਸੇਂਟ ਸਟੀਫ਼ਨਜ਼ ਕਾਲਜ, [[ਦਿੱਲੀ]] ਦੀ ਅਲੂਮਨੀ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਦੇ ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਤੋਂ ਪੀ.ਐਚ.ਡੀ. ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ [[ਇਤਿਹਾਸ]] ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਅਤੇ ਐੱਮ. ਫਿਲ. ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ, ਦੋਵੇਂ ਹੀ [[ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਕੋਲ ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਮੌਂਟ੍ਰੀਅਲ, ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਪੀਐਚ.ਡੀ. ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿੰਗਸ, [[ਬ੍ਰਾਹਮਣ]] ਅਤੇ [[ਉੜੀਸਾ]] ਵਿੱਚ ਟੈਂਪਲਜ਼ ਸਿਰਲੇਖ [[ਥੀਸਿਸ]] ਦੇ ਨਾਲ: ਇੱਕ ਐਪੀਿਗੈਮਿਕ ਅਧਿਐਨ (300-1147 ਈ.) ਕੀਤਾ ਹੈ।  ਉਹ ਅਸ਼ੋਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink" /> == ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ == ਸਿੰਘ ਦਾ ਵਿਆਹ ਵਿਜੇ ਤਨਖਾ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਫਿਲਾਸਫੀ ਦਾ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹੈ। ਉਹ [[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]], ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ [[ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਕੌਰ]] ਦੀ ਬੇਟੀ ਹੈ।<ref name="Indian Express">{{cite news|url=http://www.expressindia.com/latest-news/pms-daughter-has-nothing-to-do-with-book-on-ramayana/278188/|title=PM’s daughter has nothing to do with book on Ramayana|date=28 February 2008|newspaper=[[Indian Express]]|access-date=29 October 2012|archive-date=23 ਸਤੰਬਰ 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120923022543/http://www.expressindia.com/latest-news/PMs-daughter-has-nothing-to-do-with-book-on-Ramayana/278188/|dead-url=yes}}</ref> ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ ਹਨ।  ਮਾਪਿਆਂ: ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਕੌਰ ਭੈਣ-ਭਰਾ: ਦਮਨ ਸਿੰਘ ਸਿੱਖਿਆ: ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਸੇਂਟ ਸਟੀਫ਼ਨਜ਼ ਕਾਲਜ, ਦਿੱਲੀ ਦਾਦਾ-ਦਾਦੀ: ਅਮ੍ਰਿਤ ਕੌਰ, ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਚਾਚੇ: ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ, ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ, ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ == ਸਨਮਾਨ == 1985 ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੰਸਟੀਟਿਊਟ ਕੇਨ, ਲੀਡੇਨ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨ ਲਈ ਨੀਦਰਲੈਂਡਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰੇਸੀਪ੍ਰੋਸਲ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। 1999 ਵਿੱਚ ਉਹ ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਅਤੇ [[ਲੰਡਨ]] ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਇਰਾਨ ਟਰੱਸਟ / ਵਾਲਜ਼ ਇੰਡੀਆ ਫੇਸਿੰਗ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਲੂਸੀ ਕੈਵੈਂਡੀਸ਼ ਕਾਲਜ, ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਫੈਲੋ ਵੀ ਸੀ। ਸਿੰਘ ਨੇ 2005 ਵਿੱਚ ਹਾਰਵਰਡ-ਯੈਂਚਿੰਗ ਸੰਸਥਾ, ਹਾਰਵਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾਵਾਨ ਡੈਨੀਅਲ ਇੰਂਗਲਜ਼ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink" /> ਉਹ [[ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਲਾਈਫ ਲੌਂਗ ਲਰਨਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸ ਲਈ ਕੌਮੀ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink" /> ਉਹ ਬੈਲਜੀਅਮ ਦੇ ਲਿਊਵਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਇਰਸਮੁਸ ਵਿਸ਼ਵ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ, ਮਈ-ਜੂਨ 2010 ਦੇ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ।<ref name="UniDelhi" /> == ਵਿਵਾਦ == 25 ਫਰਵਰੀ 2008 ਨੂੰ, ਏ ਕੇ ਕੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ, ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਸੱਜੇ ਪੱਖੀ ਵਰਕਰਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਰਾਮਾਨੁਜਨ, ਤਿੰਨ ਸੌ ਰਮਾਇਣਿਆਂ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਲੇਖ ਅਸਹਿਮੀ ਭਰਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਬੀਏ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਲਈ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਰੀਡਿੰਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿੰਘ "ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਨਾ ਕੰਪਾਈਲਰ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸੰਪਾਦਕ ਸੀ।"<ref name="Indian Express" /> == ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ == ; ਕਿਤਾਬਾਂ (ਲੇਖਕ) * '''ਕਿੰਗਸ, ਬ੍ਰਹਮਾਮਾ ਅਤੇ ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ ਮੰਦਰ''': ਇੱਕ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਅਧਿਐਨ ਏ.ਡੀ. 300-1147. ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਮੁਨਸ਼ੀ ਰਾਮ ਮਨੋਹਰ ਲਾਲ ਪਬ. 1994. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788121506212  * '''ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਦਿੱਲੀ. ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ''': ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ 1999. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9780195649192.  * '''ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਭੇਤ''': ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਥਾਨ ਭਾਰਤ: ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁੱਕ ਟਰੱਸਟ. 2002. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788123739793. (ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ)  * '''ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੀ ਖੋਜ''': ਆਰੰਭਿਕ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦਿੱਲੀ: ਸਥਾਈ ਕਾਲੇ 2004. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788178240886.  * '''ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅਤੇ ਮੁਢਲੇ ਮੱਧਕਾਲੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ:''' 12 ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਪੱਥਰ ਯੁੱਗ ਤੋਂ. ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਪੀਅਰਸਨ ਲੋਂਗਮੇਨ 2008. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788131716779  * '''ਰੀਥਿੰਕਿੰਗ ਅਰਲੀ ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਭਾਰਤ''': ਇੱਕ ਰੀਡਰ ਓ ਯੂ ਪੀ ਇੰਡੀਆ 2012. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9780198086062.  * '''ਧਾਰ, ਪਰੁਲ ਪਾਂਡਿਆ ਅਤੇ ਵਾਤਸਿਆਨ''', ਕਪਿਲੇ (2014) ਦੇ ਨਾਲ. ਏਸ਼ੀਆਈ ਮੁਦਰਾ: ਜੁੜਿਆ ਇਤਿਹਾਸ. ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ. <nowiki>ISBN 9780198099802</nowiki>  * '''ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿਆਸੀ ਹਿੰਸਾ'''. ਹਾਰਵਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ 2017. <nowiki>ISBN 9780674975279</nowiki>. ; ਕਿਤਾਬਾਂ (ਸੰਪਾਦਿਤ) * '''ਦਿੱਲੀ: ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਇਤਿਹਾਸ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ:''' ਸੋਸ਼ਲ ਸਾਇੰਸ ਪ੍ਰੈਸ 2006. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788187358299.  * '''ਲਾਹਿਰੀ ਨਾਲ, ਨਯਨੋਂਟ, ਐਡੀਜ਼ '''(2009). ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ: ਨਵੇਂ ਖੋਜ ਦਿੱਲੀ: ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ <nowiki>ISBN 9780198060284</nowiki> ; ਪੇਪਰ * "'''ਅਮਰਵਤੀ: ਮਹਾਂਕਾਇਤਾ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ (1797-1886)"''' ਸਾਊਥ ਏਸ਼ੀਅਨ ਸਟੱਡੀਜ਼. 17 (1): 19-40 ਜਨਵਰੀ 2001. Doi: 10.1080 / 02666030.2001.9628590.  * '''"ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਥੁਰਾ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨ (ਸੀ। 200 ਬੀ.ਸੀ। - ਏ.ਡੀ. 200)"'''. ਵਿਸ਼ਵ ਪੁਰਾਤਤ ਵਿਗਿਆਨ 36 (3): 378-398. ਸਿਤੰਬਰ 2004. doi: 10.1080 / 0043824042000282803. == ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ == * ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੇ ਬੱਚੇ]] 1sekwcfq4zvu7tmpe15euh5l0tdd9b2 812775 812774 2025-07-10T09:04:24Z Sonia jhammat 08 55127 /* ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ  */ 812775 wikitext text/x-wiki {{Use Indian English|date=August 2015}} {{Use dmy dates|date=December 2015}} {{Infobox officeholder | order = ਐਚ.ਓ.ਡੀ. (ਇਤਿਹਾਸ) | office = ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ | parents = [[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]] and [[ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਕੌਰ]] | occupation = [[ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]] | education = [[ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਪੀਐਚਡੀ, [[ਕੈਨੇਡਾ]] | religion = [[ਸਿੱਖ]] }} '''ਉਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ''' ਇੱਕ [[ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]] ਅਤੇ [[ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੁਖੀ ਹੈ।<ref name="UniDelhi">{{cite web|url=http://www.du.ac.in/index.php?id=270&fmember=2859&cid=437|title=Prof. Upinder Singh|publisher=University of Delhi|access-date=29 October 2012}}</ref><ref name="InfosysFoundationLink" /> ਉਸ ਨੂੰ ਸੋਸ਼ਲ ਸਾਇੰਸਜ਼ (ਇਤਿਹਾਸ) ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਉਦਘਾਟਨੀ "ਇਨਫੋਸਿਸ ਇਨਾਮ" ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink">[http://www.infosys-science-foundation.com/prize/laureates/2009/upinder-singh.asp The Infosys Prize in Social Sciences – History], [[Infosys Science Foundation]]</ref> == ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਜੀਵਨ == ਸਿੰਘ ਸੇਂਟ ਸਟੀਫ਼ਨਜ਼ ਕਾਲਜ, [[ਦਿੱਲੀ]] ਦੀ ਅਲੂਮਨੀ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਦੇ ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਤੋਂ ਪੀ.ਐਚ.ਡੀ. ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ [[ਇਤਿਹਾਸ]] ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਅਤੇ ਐੱਮ. ਫਿਲ. ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ, ਦੋਵੇਂ ਹੀ [[ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਕੋਲ ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਮੌਂਟ੍ਰੀਅਲ, ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਪੀਐਚ.ਡੀ. ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿੰਗਸ, [[ਬ੍ਰਾਹਮਣ]] ਅਤੇ [[ਉੜੀਸਾ]] ਵਿੱਚ ਟੈਂਪਲਜ਼ ਸਿਰਲੇਖ [[ਥੀਸਿਸ]] ਦੇ ਨਾਲ: ਇੱਕ ਐਪੀਿਗੈਮਿਕ ਅਧਿਐਨ (300-1147 ਈ.) ਕੀਤਾ ਹੈ।  ਉਹ ਅਸ਼ੋਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink" /> == ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ == ਸਿੰਘ ਦਾ ਵਿਆਹ ਵਿਜੇ ਤਨਖਾ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਫਿਲਾਸਫੀ ਦਾ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹੈ। ਉਹ [[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]], ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ [[ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਕੌਰ]] ਦੀ ਬੇਟੀ ਹੈ।<ref name="Indian Express">{{cite news|url=http://www.expressindia.com/latest-news/pms-daughter-has-nothing-to-do-with-book-on-ramayana/278188/|title=PM’s daughter has nothing to do with book on Ramayana|date=28 February 2008|newspaper=[[Indian Express]]|access-date=29 October 2012|archive-date=23 ਸਤੰਬਰ 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120923022543/http://www.expressindia.com/latest-news/PMs-daughter-has-nothing-to-do-with-book-on-Ramayana/278188/|dead-url=yes}}</ref> ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ ਹਨ।  ਮਾਪਿਆਂ: ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਕੌਰ ਭੈਣ-ਭਰਾ: ਦਮਨ ਸਿੰਘ ਸਿੱਖਿਆ: ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਸੇਂਟ ਸਟੀਫ਼ਨਜ਼ ਕਾਲਜ, ਦਿੱਲੀ ਦਾਦਾ-ਦਾਦੀ: ਅਮ੍ਰਿਤ ਕੌਰ, ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਚਾਚੇ: ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ, ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ, ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ == ਸਨਮਾਨ == 1985 ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੰਸਟੀਟਿਊਟ ਕੇਨ, ਲੀਡੇਨ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨ ਲਈ ਨੀਦਰਲੈਂਡਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰੇਸੀਪ੍ਰੋਸਲ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। 1999 ਵਿੱਚ ਉਹ ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਅਤੇ [[ਲੰਡਨ]] ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਇਰਾਨ ਟਰੱਸਟ / ਵਾਲਜ਼ ਇੰਡੀਆ ਫੇਸਿੰਗ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਲੂਸੀ ਕੈਵੈਂਡੀਸ਼ ਕਾਲਜ, ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਫੈਲੋ ਵੀ ਸੀ। ਸਿੰਘ ਨੇ 2005 ਵਿੱਚ ਹਾਰਵਰਡ-ਯੈਂਚਿੰਗ ਸੰਸਥਾ, ਹਾਰਵਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾਵਾਨ ਡੈਨੀਅਲ ਇੰਂਗਲਜ਼ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink" /> ਉਹ [[ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਲਾਈਫ ਲੌਂਗ ਲਰਨਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸ ਲਈ ਕੌਮੀ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink" /> ਉਹ ਬੈਲਜੀਅਮ ਦੇ ਲਿਊਵਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਇਰਸਮੁਸ ਵਿਸ਼ਵ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ, ਮਈ-ਜੂਨ 2010 ਦੇ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ।<ref name="UniDelhi" /> == ਵਿਵਾਦ == 25 ਫਰਵਰੀ 2008 ਨੂੰ, ਏ ਕੇ ਕੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ, ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਸੱਜੇ ਪੱਖੀ ਵਰਕਰਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਰਾਮਾਨੁਜਨ, ਤਿੰਨ ਸੌ ਰਮਾਇਣਿਆਂ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਲੇਖ ਅਸਹਿਮੀ ਭਰਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਬੀਏ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਲਈ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਰੀਡਿੰਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿੰਘ "ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਨਾ ਕੰਪਾਈਲਰ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸੰਪਾਦਕ ਸੀ।"<ref name="Indian Express" /> == ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ == ; ਕਿਤਾਬਾਂ (ਲੇਖਕ) * '''ਕਿੰਗਸ, ਬ੍ਰਹਮਾਮਾ ਅਤੇ ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ ਮੰਦਰ''': ਇੱਕ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਅਧਿਐਨ ਏ.ਡੀ. 300-1147. ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਮੁਨਸ਼ੀ ਰਾਮ ਮਨੋਹਰ ਲਾਲ ਪਬ. 1994. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788121506212  * '''ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਦਿੱਲੀ. ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ''': ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ 1999. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9780195649192.  * '''ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਭੇਤ''': ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਥਾਨ ਭਾਰਤ: ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁੱਕ ਟਰੱਸਟ. 2002. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788123739793. (ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ)  * '''ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੀ ਖੋਜ''': ਆਰੰਭਿਕ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦਿੱਲੀ: ਸਥਾਈ ਕਾਲੇ 2004. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788178240886.  * '''ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅਤੇ ਮੁਢਲੇ ਮੱਧਕਾਲੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ:''' 12 ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਪੱਥਰ ਯੁੱਗ ਤੋਂ. ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਪੀਅਰਸਨ ਲੋਂਗਮੇਨ 2008. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788131716779  * '''ਰੀਥਿੰਕਿੰਗ ਅਰਲੀ ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਭਾਰਤ''': ਇੱਕ ਰੀਡਰ ਓ ਯੂ ਪੀ ਇੰਡੀਆ 2012. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9780198086062.  * '''ਧਾਰ, ਪਰੁਲ ਪਾਂਡਿਆ ਅਤੇ ਵਾਤਸਿਆਨ''', ਕਪਿਲੇ (2014) ਦੇ ਨਾਲ. ਏਸ਼ੀਆਈ ਮੁਦਰਾ: ਜੁੜਿਆ ਇਤਿਹਾਸ. ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ. <nowiki>ISBN 9780198099802</nowiki>  * '''ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿਆਸੀ ਹਿੰਸਾ'''. ਹਾਰਵਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ 2017. <nowiki>ISBN 9780674975279</nowiki>. ; ਕਿਤਾਬਾਂ (ਸੰਪਾਦਿਤ) * '''ਦਿੱਲੀ: ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਇਤਿਹਾਸ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ:''' ਸੋਸ਼ਲ ਸਾਇੰਸ ਪ੍ਰੈਸ 2006. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788187358299.  * '''ਲਾਹਿਰੀ ਨਾਲ, ਨਯਨੋਂਟ, ਐਡੀਜ਼ '''(2009). ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ: ਨਵੇਂ ਖੋਜ ਦਿੱਲੀ: ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ <nowiki>ISBN 9780198060284</nowiki> ; ਪੇਪਰ * "'''ਅਮਰਵਤੀ: ਮਹਾਂਕਾਇਤਾ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ (1797-1886)"''' ਸਾਊਥ ਏਸ਼ੀਅਨ ਸਟੱਡੀਜ਼. 17 (1): 19-40 ਜਨਵਰੀ 2001. Doi: 10.1080 / 02666030.2001.9628590.  * '''"ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਥੁਰਾ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨ (ਸੀ। 200 ਬੀ.ਸੀ। - ਏ.ਡੀ. 200)"'''. ਵਿਸ਼ਵ ਪੁਰਾਤਤ ਵਿਗਿਆਨ 36 (3): 378-398. ਸਿਤੰਬਰ 2004. doi: 10.1080 / 0043824042000282803. == ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ == * [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ]] == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੇ ਬੱਚੇ]] bfzpv5d8vmu2neonjtpdd8ld1gb2u3q 3 112118 812747 447410 2025-07-09T20:34:06Z Nihonjoe 761 Nihonjoe moved page [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Brassmonger]] to [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Renamed user 7955f0faa32aec0bb6a0e21d2d293348]] without leaving a redirect: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Brassmonger|Brassmonger]]" to "[[Special:CentralAuth/Renamed user 7955f0faa32aec0bb6a0e21d2d293348|Renamed user 7955f0faa32aec0bb6a0e21d2d293348]]" 447410 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Brassmonger}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:55, 23 ਅਕਤੂਬਰ 2018 (UTC) q5ik46shejrbr88pmouf5iu4ljk6e9e 0 127189 812734 717770 2025-07-09T16:12:40Z JayCubby 53657 ([[c:GR|GR]]) [[File:1971 Instrument of Surrender.jpg]] → [[File:1971 Instrument of Surrender WaPo.jpg]] Full res and uncropped 812734 wikitext text/x-wiki '''ਭਾਰਤੀ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼''', ([[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]]: ''ਭਾਰਤੀਆ ਸਾਸਤ੍ਰ ਸੈਨਾਨ''), [[ਭਾਰਤ|ਗਣਤੰਤਰ ਦੀ]] [[ਫ਼ੌਜ|ਫੌਜੀ ਬਲ]] ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ<ref>{{Cite web|url=http://knowindia.gov.in/myindia/myindia_frame.php?id=6|title=Indian Armed Forces|website=Know India Portal|publisher=NIC, GoI|archive-url=https://web.archive.org/web/20150925101556/http://knowindia.gov.in/myindia/myindia_frame.php?id=6|archive-date=25 September 2015|access-date=17 September 2015}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.rti.india.gov.in/cic_decisions/CIC_LS_A_2010_001190_M_42637.pdf|title=CIC Order|website=Right to Information|publisher=CIC, GoI|archive-url=https://web.archive.org/web/20150925104102/http://www.rti.india.gov.in/cic_decisions/CIC_LS_A_2010_001190_M_42637.pdf|archive-date=25 September 2015|access-date=17 September 2015}}</ref> ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਵਰਦੀਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਹਨ: [[ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ|ਇੰਡੀਅਨ ਆਰਮੀ]], [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਫ਼ੌਜ|ਇੰਡੀਅਨ ਨੇਵੀ]], ਅਤੇ [[ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ|ਇੰਡੀਅਨ ਏਅਰ ਫੋਰਸ]]। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਭਾਰਤੀ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ ਨੂੰ ਇੰਡੀਅਨ ਕੋਸਟ ਗਾਰਡ ਅਤੇ ਅਰਧ ਸੈਨਿਕ ਸੰਗਠਨਾਂ<ref>{{Cite web|url=http://reportmysignalpm.blogspot.com/2011/07/central-police-forces-and-state-armed.html|title=Report My Signal- Professional Matters: The Central Police Forces and State Armed Police|last=Matters|first=Professional|date=12 July 2011|publisher=Reportmysignalpm.blogspot.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20120330232403/http://reportmysignalpm.blogspot.com/2011/07/central-police-forces-and-state-armed.html|archive-date=30 March 2012|access-date=17 August 2012}}</ref> (ਅਸਾਮ ਰਾਈਫਲਜ਼, ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਫਰੰਟੀਅਰ ਫੋਰਸ) ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਤਰ-ਸੇਵਾ ਕਮਾਂਡਾਂ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਣਨੀਤਕ ਬਲ ਕਮਾਂਡ, ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਕਮਾਂਡ ਅਤੇ [[ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲਾ|ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਰੱਖਿਆ ਸਟਾਫ]] . [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ|ਭਾਰਤ]] ਦਾ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ|ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ]] ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸੁਪਰੀਮ ਕਮਾਂਡਰ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਧੀਨ ਹਨ [[ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲਾ|ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ (ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ)]] ਦੇ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ]] . 1.4 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਰਗਰਮ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ,<ref name="Press Information Bureau">{{Cite web|url=http://pib.nic.in/newsite/erelease.aspx?relid=(Release%2520ID%2520:148814)|title=Press Information Bureau|archive-url=https://web.archive.org/web/20160915111743/http://pib.nic.in/newsite/erelease.aspx?relid=%28Release%20ID%20%3A148814%29|archive-date=15 September 2016|access-date=15 September 2016}}</ref><ref name="auto">{{Cite news|url=http://www.news18.com/news/india/20-sailor-shortage-in-navy-15-officer-posts-vacant-in-army-nirmala-sitharaman-tells-parliament-1616303.html|title=20% Sailor Shortage in Navy, 15% Officer Posts Vacant In Army, Nirmala Sitharaman Tells Parliament|work=News18|access-date=28 December 2017}}</ref> ਇਹ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਦੂਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਫੌਜੀ ਫੋਰਸ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸਵੈ-ਸੇਵੀ ਫੌਜ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://www.globalsecurity.org/military/world/india/army.htm|title=India - Army|last=John Pike|archive-url=https://web.archive.org/web/20160106003728/http://www.globalsecurity.org/military/world/india/army.htm|archive-date=6 January 2016}}</ref> ਇਹ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਚੌਥਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰੱਖਿਆ ਬਜਟ ਵੀ ਹੈ. 2015 ਦੀ ਕ੍ਰੈਡਿਟ ਸੂਈਜ਼ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤੀ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ [[ਫ਼ੌਜ|ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਪੰਜਵੀਂ-ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਫੌਜੀ ਹੈ]] . ਇਹ ਨੋਟ ਕਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਕੇਂਦਰੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਪੁਲਿਸ ਬਲਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ 'ਅਰਧ ਸੈਨਿਕ ਬਲਾਂ' ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲ ਨਹੀਂ ਹਨ. ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ [[ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਸੇਵਾਵਾਂ|ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਸੇਵਾ]] ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹਨ, ਨਾ ਕਿ [[ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲਾ|ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਅਧੀਨ]]। ਇਹ ਕੇਂਦਰੀ ਪੁਲਿਸ ਸੰਗਠਨ ਹਨ. ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾਵਾਂ ਕਈ ਵੱਡੇ ਫੌਜੀ ਅਭਿਆਨਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ: [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1947)|1947]], [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1965)|1965]] ਅਤੇ [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|1971]] ਦੀਆਂ [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1947)|ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ]], [[ਗੋਆ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ|ਪੁਰਤਗਾਲੀ-ਭਾਰਤੀ ਜੰਗ]], [[ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ|ਚੀਨ-ਭਾਰਤੀ ਯੁੱਧ]], 1967 ਦੀ ਚੋਲਾ ਕਾਂਡ, 1987 ਸਿਨੋ- ਭਾਰਤੀ ਝੜਪ, [[ਕਾਰਗਿਲ ਜੰਗ|ਕਾਰਗਿਲ ਯੁੱਧ]] ਅਤੇ [[ਸਿਆਚਿਨ ਬਖੇੜਾ|ਸਿਆਚਿਨ ਦਾ ਆਪਸ]] ਵਿੱਚ [[ਸਿਆਚਿਨ ਬਖੇੜਾ|ਟਕਰਾਅ]]। ਭਾਰਤ 7 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ ਫਲੈਗ ਡੇਅ 'ਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਆਪਣੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾ ਅਤੇ ਸੈਨਿਕ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ. 1962 ਤੋਂ, ਆਈਏਐਫ ਨੇ ਰੂਸ ਨਾਲ ਨੇੜਲੇ ਫੌਜੀ ਸੰਬੰਧ ਕਾਇਮ ਰੱਖੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਵੇਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਲੜਾਕੂ ਜਹਾਜ਼ਾਂ (ਐਫਜੀਐਫਏ) ਅਤੇ ਮਲਟੀਰੋਲ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਏਅਰਕ੍ਰਾਫਟ (ਐਮਟੀਏ) ਵਰਗੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦਾ ਸਹਿਕਾਰੀ ਵਿਕਾਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ. ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਤਿਕੋਣੀ ਨਾਲ ਲੈਸ,<ref name="India_triad">{{Cite web|url=http://www.thehindu.com/news/national/now-india-has-a-nuclear-triad/article9231307.ece|title=Now, India has a nuclear triad|website=The Hindu|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924150111/http://www.telegraphindia.com/1110326/jsp/nation/story_13768094.jsp|archive-date=24 September 2015|access-date=17 October 2016}}</ref> ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾ ਨਿਰੰਤਰ ਰੂਪ ਨਾਲ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਣ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ,<ref name="nytimes.com">{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/|title=Breaking News, World News & Multimedia|archive-url=https://web.archive.org/web/20140108144641/http://www.nytimes.com/|archive-date=8 January 2014}}</ref> ਭਵਿੱਖ ਸੈਨਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼.<ref>{{Cite news|url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2008/06/18/MNRR11AJK9.DTL&type=science|title=India's army seeks military space program|last=Rabinowitz|first=Gavin|date=18 June 2008|work=The San Francisco Chronicle|archive-url=https://web.archive.org/web/20120321084758/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=%2Fc%2Fa%2F2008%2F06%2F18%2FMNRR11AJK9.DTL&type=science|archive-date=21 March 2012}}</ref> ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦਾ ਰੱਖਿਆ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਭਾਗ ਭਾਰਤੀ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਉਪਕਰਣਾਂ ਦੇ ਦੇਸੀ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਫੈਕਟਰੀਜ਼ ਬੋਰਡ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਧੀਨ 41 ਭਾਰਤੀ ਆਰਡਨੈਂਸ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਅਤੇ ਅੱਠ ਰੱਖਿਆ ਪੀਐਸਯੂ ਹਨ: ਐਚਏਐਲ, ਬੀਈਐਲ, ਬੀਈਐਮਐਲ, ਬੀਡੀਐਲ, ਐਮਡੀਐਲ, ਜੀਐਸਐਲ, ਜੀਆਰਐਸਈ ਅਤੇ ਮਿਧਾਨੀ. ਭਾਰਤ, ਰੂਸ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ, ਫਰਾਂਸ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਨਾਲ ਸੈਨਿਕ ਉਪਕਰਣਾਂ ਦਾ ਚੋਟੀ ਦਾ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਪਲਾਇਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਰੱਖਿਆ ਉਪਕਰਣਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦਰਾਮਦ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਆਯਾਤ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰਤਾ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਮੇਕ ਇਨ ਇੰਡੀਆ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਦਰਾਮਦ ਅਤੇ ਖਰੀਦ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ. [ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ] <sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" data-ve-ignore="true" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''<nowiki><span title="This claim needs references to reliable sources. (August 2019)">ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ</span></nowiki>'' &#x5D;</sup> == ਇਤਿਹਾਸ == ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬਾ ਸੈਨਿਕ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ, ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ। ਫ਼ੌਜਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਹਵਾਲਾ [[ਵੇਦ|ਵੇਦਾਂ]] ਅਤੇ ਮਹਾਂਕਾਵਿਆਂ ''[[ਰਾਮਾਇਣ]]'' ਅਤੇ ''[[ਮਹਾਂਭਾਰਤ|ਮਹਾਬਰਾਥ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ]]''। ਖ਼ਾਸਕਰ ਤੀਰਅੰਦਾਜ਼ੀ ਬਾਰੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਲੇ, ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਮਾਰਸ਼ਲ ਆਰਟਸ ਨੂੰ ਧਨੁਰਵੇਦ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. === ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਤੋਂ ਮੱਧਯੁਗੀ ਯੁੱਗ === ਭਾਰਤੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਇਤਿਹਾਸ 5000 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ 2300 ਬੀਸੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਲਗਭਗ ਲੋਥਲ ਵਿਖੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਤੱਟ ਉੱਤੇ ਮੰਗਰੋਲ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਬੰਦਰਗਾਹ ਨੇੜੇ, ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਲਗਭਗ 1500 ਬੀ.ਸੀ. ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਰਿਗ ਵੇਦ, ਵਰੁਣ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਮਾਰਗਾਂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ. ਪਲਾਵਾ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਭਾਂਡੇ ਦੇ ਸਾਈਡ ਵਿੰਗਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਤੂਫਾਨ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਸਥਿਰਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ. ਇੱਕ ਕੰਪਾਸ, ਮੈਟਸ ਯੰਤਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਚੌਥੀ ਅਤੇ ਪੰਜਵੀਂ ਸਦੀ ਈ ਵਿੱਚ ਨੇਵੀਗੇਸ਼ਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ. ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹਵਾਲਾ ਚੌਥੀ ਸਦੀ ਬੀ.ਸੀ. ਤੋਂ ਮੌਰੀਅਨ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹੈ. ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਫੌਜਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਰਿਆ, ਸੱਤਵਾਹਨ, ਚੋਲਾ, ਵਿਜੇਨਗਾਰਾ, ਮੁਗਲ ਅਤੇ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ. ਸਮਰਾਟ ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਮੌਰਿਆ ਦਾ ਸਲਾਹਕਾਰ ਅਤੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਚਾਣਕਿਆ ਦਾ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ ਨਾਵਧਿਆਕਸ਼ (ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਸੁਪਰਡੈਂਟ) ਅਧੀਨ ਰਾਜ ਦੇ ਜਲਮਾਰਗਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿਭਾਗ ਉੱਤੇ ਪੂਰਾ ਅਧਿਆਇ ਅਰਪਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ, ਨਾਵਾ ਦਵਿਪੰਤਰਗਣਮ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ "ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੋਰ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਕਰਨ ਲਈ" ਅਰਥਾਤ ਖੋਜ) ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਵੈਦਿਕ ਪਾਠ, ਬੁੱਧਯਾਨ ਧਰਮਸ਼ਾਸਤਰ, ਸਮੁਦਰਸਾਮਯਾਨਮ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਗੁਆਂ .ੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਲੇਨ ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਵਪਾਰ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ ਦੂਸਰੀਆਂ ਸਮਾਜਾਂ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ. [[ਚੋਲ ਰਾਜਵੰਸ਼|ਚੋਲਾਜ਼]] ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ, ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਚੀਨ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਫੈਲਾਇਆ. 17 ਵੀਂ ਅਤੇ 18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਮਰਾਠਾ ਅਤੇ ਕੇਰਲ ਦੇ ਬੇੜੇ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਨੇਵੀ ਫੋਰਸ ਬਣ ਗਿਆ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੇਂ ਯੂਰਪੀਅਨ ਸਮੁੰਦਰੀ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ (''ਕੋਲਾਚੇਲ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇਖੋ''). ਮਰਾਠਾ ਸਮੁੰਦਰੀ ਫੌਜ ਦੀ ਬੇੜੀ ਸਮੀਖਿਆ, ਜਿਸ 'ਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ''ਪਾਲ'' ਅਤੇ ''ਕਲਬਤ'' ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ, ਰਤਨਗਿਰੀ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ' ਤੇ ਹੋਇਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=http://geocities.com/dakshina_kan_pa/art24/feb.htm|title=DKPA: Stamp Calendar - Stamps Issued by India in February 2001|website=geocities.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20091027173614/http://geocities.com/dakshina_kan_pa/art24/feb.htm|archive-date=27 October 2009}}</ref> ਮਰਾਠਾ Kanhoji Angre, ਅਤੇ Kunjali Marakkar, ਦੇ ਨੇਵਲ ਦੇ ਮੁੱਖ Saamoothiri ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੇ ਦੋ ਮਹਿਮਾਮਈ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਨ. [[ਤਸਵੀਰ:The_British_Army_in_Italy_1944_NA17069.jpg|thumb|10 ਵੀਂ ਇੰਡੀਅਨ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੀਆਂ ਹੰਬਰ ਬਖਤਰਬੰਦ ਕਾਰਾਂ ਇਟਲੀ, 22 ਜੁਲਾਈ 1944 ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧੀਆਂ.]] ਰਾਇਲ ਇੰਡੀਅਨ ਨੇਵੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਭਾਰਤ [[ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ]] ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ [[ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ|ਸੀ]] . 1892 ਵਿਚ, ਇਹ ਰਾਇਲ ਇੰਡੀਅਨ ਮਰੀਨ (ਆਰਆਈਐਮ) ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ ਸਮੁੰਦਰੀ ਹਿੱਸੇ ਬਣ ਗਿਆ. ਪਹਿਲੇ [[ਪਹਿਲੀ ਸੰਸਾਰ ਜੰਗ|ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ]] ਦੌਰਾਨ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਯੂਰਪੀਅਨ, ਮੈਡੀਟੇਰੀਅਨ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪੂਰਬੀ ਯੁੱਧ ਦੇ ਥੀਏਟਰਾਂ ਲਈ ਕਈ ਵੰਡਾਂ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਬ੍ਰਿਗੇਡਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ. ਇੱਕ ਮਿਲੀਅਨ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ; 62,000 ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਹੋਰ 67,000 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ 74,187 ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਇਹ ਜਰਮਨ ਪੂਰਬੀ ਅਫਰੀਕਾ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਮੋਰਚੇ ਤੇ ਜਰਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਿਆ. ਇੰਡੀਅਨ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਨੂੰ ਮਿਸਰ, ਗੈਲੀਪੋਲੀ ਵੀ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 700,000 ਨੇ [[ਉਸਮਾਨੀ ਸਾਮਰਾਜ|ਓਸੋਮਾਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ]] ਵਿਰੁੱਧ ਮੇਸੋਪੋਟੇਮੀਆ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਡਬਲਯੂਡਬਲਯੂਆਈ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤੀ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਬਦੀਲੀ ਹੋਇਆ. 1928 ਵਿਚ, ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਸਬ-ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਡੀ ਐਨ ਮੁਖਰਜੀ ਰਾਇਲ ਇੰਡੀਅਨ ਮਰੀਨ ਵਿੱਚ ਕਮਿਸ਼ਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਰਤੀ ਬਣੇ. 1932 ਵਿਚ, ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਹਵਾਈ ਫੌਜ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ; ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਆਰਆਈਐਮ ਨੂੰ ਰਾਇਲ ਇੰਡੀਅਨ ਨੇਵੀ (ਆਰਆਈਐਨ) ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਅਪਗ੍ਰੇਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ. ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਫ਼ਸਰ ਕੋਰ ਦਾ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ "ਇੰਡੀਅਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ" ਡਬਲਯੂਡਬਲਯੂਆਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ, 1939 ਵਿੱਚ ਲੜਾਈ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੇਵਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਭਾਰਤੀ ਝੰਡਾ, ਜਨਰਲ ਜਾਂ ਹਵਾਈ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸਨ. ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਉਹ ਗੈਰ-ਲੜਾਕੂ ਭਾਰਤੀ ਮੈਡੀਕਲ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿਹੜੇ ਕਰਨਲ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਰੈਂਕ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ; ਰੈਗੂਲਰ ਇੰਡੀਅਨ ਆਰਮੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਮੇਜਰ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ.<ref name="Indian_Army_List_39">{{Cite book|title=Indian Army List for October 1939|last=|first=|publisher=Government of India Press|year=1939|isbn=|pages=}}</ref> ਰਾਇਲ ਇੰਡੀਅਨ ਨੇਵੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਭਾਰਤੀ ਸੀਨੀਅਰ ਲਾਈਨ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਸਿਰਫ ਇਕੋ ਸੀਨੀਅਰ ਸੀਨੀਅਰ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ,<ref name="The_Navy_List_39">{{Cite book|title=The Navy List for August 1939|last=|first=|publisher=HM Stationery Office|year=1939|isbn=|pages=620–621}}</ref> ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਵਿੱਚ 1939 ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਭਾਰਤੀ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਇੱਕ ਫਲਾਈਟ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਸਨ।<ref name="The_Air_Force_List_39">{{Cite book|title=The Air Force List for August 1939|last=|first=|publisher=HM Stationery Office|year=1939|isbn=|pages=870–871}}</ref> ਦੂਜੇ [[ਦੂਜੀ ਸੰਸਾਰ ਜੰਗ|ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਵਿਚ]], ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ 1939 ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ 200,000 ਬੰਦਿਆਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ. ਯੁੱਧ ਦੇ ਅੰਤ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਹ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸਵੈ-ਸੇਵੀ ਫੌਜ ਬਣ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਅਗਸਤ 1945 ਵਿੱਚ 25 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਦਮੀ ਹੋ ਗਈ.<ref name="bbc.co.uk">{{Cite web|url=https://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwtwo/colonies_colonials_01.shtml|title=Colonies, Colonials and World War Two|archive-url=https://web.archive.org/web/20120702084539/http://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwtwo/colonies_colonials_01.shtml|archive-date=2 July 2012|access-date=30 September 2013}}</ref> ਪੈਦਲ ਫੌਜਾਂ, ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉੱਡਦੀ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਦਿਆਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਫ਼ਰੀਕਾ, ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ 'ਤੇ ਲੜਾਈ ਲੜੀ. ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਇਥੋਪੀਆ ਵਿੱਚ ਇਟਾਲੀਅਨ ਆਰਮੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ, ਮਿਸਰ ਵਿੱਚ, ਲੀਬੀਆ ਅਤੇ ਟਿ theਨੀਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਇਤਾਲਵੀ ਅਤੇ ਜਰਮਨ ਫੌਜ ਦੋਵਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਲੜੀ ਅਤੇ ਇਤਾਲਵੀ ਸਮਰਪਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਟਲੀ ਵਿੱਚ ਜਰਮਨ ਆਰਮੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਜਾਪਾਨੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਵਚਨਬੱਧ ਸੀ, ਪਹਿਲਾਂ ਮਲਾਇਆ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੀ ਹਾਰ ਅਤੇ ਬਰਮਾ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸਰਹੱਦ ਤੱਕ ਵਾਪਸੀ ਦੌਰਾਨ; ਬਾਅਦ ਵਿਚ, ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਤੇ ਬਰਮਾ ਵਾਪਸ ਜਾਣ 'ਤੇ ਜੇਤੂ ਐਡਵਾਂਸ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਫੌਜ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ. ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ 36,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਚਲੀ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਹੋਰ 34,354 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ; 67,340 ਯੁੱਧ ਦੇ ਕੈਦੀ ਬਣੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਨੂੰ ਤਕਰੀਬਨ 4,000 ਸਜਾਵਟ ਦੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਪਛਾਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ 38 ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ [[ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਕਰੌਸ|ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਕਰਾਸ]] ਜਾਂ ਜਾਰਜ ਕਰਾਸ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ. ਯੁੱਧ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਅਤੇ ਵਧਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਿ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦਬਦਬੇ ਦਾ ਦੌਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ, "ਇੰਡੀਅਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ" ਦੀ ਗਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ. 1940 ਵਿਚ, ਸੁਬਰਤੋ ਮੁਖਰਜੀ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਇੰਡੀਅਨ ਸੀ-ਇਨ-ਸੀ ਅਤੇ ਏਅਰ ਸਟਾਫ ਦੇ ਚੀਫ਼) ਇੱਕ ਏਅਰ ਫੋਰਸ ਸਕੁਐਡਰਨ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਸਕਵਾਡ੍ਰਨ ਲੀਡਰ ਦੇ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਰਤੀ ਬਣੇ।<ref name="Air_Force_List_Jun40">{{Cite book|title=The Air Force List: June 1940|last=|first=|publisher=HM Stationery Office|year=1940|isbn=|pages=702}}</ref> ਜੁਲਾਈ 1941 ਵਿਚ, ਇੰਡੀਅਨ ਮੈਡੀਕਲ ਸਰਵਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੀਰਾਜੀ ਕਰਸੇਤਜੀ ਪਹਿਲੇ ਭਾਰਤੀ ਅਫਸਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਕੇ ਜਨਰਲ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਲਈ ਤਰੱਕੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।<ref name="Indian_Army_List_Jul42">{{Cite book|title=Indian Army List for July 1942|last=|first=|publisher=Government of India Press|year=1942|isbn=|pages=1933}}</ref> ਯੁੱਧ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੋਨਡੇਰਾ ਐਮ. ਕਰੀਅੱਪਾ, ਐਸ.ਐਮ ਸ਼੍ਰੀਨਾਗੇਸ਼ ਅਤੇ ਕੋਨਡੇਰਾ ਸੁਬਾਇਆ ਥਿਮਾਇਆ, ਜੋ ਸਾਰੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਕਰਨਗੇ, ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ ਬਟਾਲੀਅਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਕਮਾਂਡਰ ਵਜੋਂ ਸਨਮਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ. 1 ਮਈ 1945 ਨੂੰ, ਕੈਰੀੱਪਾ ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਵਜੋਂ ਤਰੱਕੀ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਰਤੀ ਅਫਸਰ ਬਣਿਆ।<ref>{{Cite book|title=The Quarterly Army List: December 1946 (Part I)|last=|first=|publisher=HM Stationery Office|year=1946|isbn=|pages=132–A}}</ref> 1945 ਵਿੱਚ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ, ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਕੋਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਮੈਡੀਕਲ ਸਰਵਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੀਰਾਜੀ ਕਰਸੇਟ ਜੀ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ, ਇੱਕ ਆਈਐਮਐਸ ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ, ਲੜਾਕੂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਭਾਰਤੀ ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਅਤੇ 220 ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ ਕਰਨਲ ਅਤੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ-ਕਰਨਲ.<ref>{{Cite news|url=|title=Officers For India: Beginning of Big Changes|last=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=30 May 1945|work=The Times|access-date=|location=}}</ref> ਅਕਤੂਬਰ 1945 ਤੋਂ, ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਯਮਤ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇਣ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਭਾਰਤੀਆਂ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰ ਦੂਜੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਉਦੋਂ ਤਕ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ.<ref>{{Cite news|url=|title=The Indian Forces: Gradual Elimination of European Officers|last=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=23 October 1945|work=The Times|access-date=|location=}}</ref> 1946 ਵਿਚ, [[ਰਾਇਲ ਇੰਡੀਅਨ ਨੇਵੀ ਵਿਦਰੋਹ|ਰਾਇਲ ਇੰਡੀਅਨ ਨੇਵੀ ਦੇ]] ਜਹਾਜ਼ਾਂ [[ਰਾਇਲ ਇੰਡੀਅਨ ਨੇਵੀ ਵਿਦਰੋਹ|ਨੇ]] ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਅਦਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਰਾਇਲ ਇੰਡੀਅਨ ਨੇਵੀ ਵਿਦਰੋਹ|ਵਿਦਰੋਹ]] ਕੀਤਾ. ਕੁਲ 78 ਜਹਾਜ਼, ਕਿਨਾਰੇ ਦੀਆਂ 20 ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ 20,000 ਮਲਾਹ ਇਸ ਬਗ਼ਾਵਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜਿਸਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾਵਾਂ ਦਾ ਭਾਰਤੀਕਰਨ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ, ਜੂਨ 1947 ਤਕ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਕੋਲ ਸਿਰਫ 14 ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਦੇ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਸਨ, ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਭਾਰਤੀ ਝੰਡਾ, ਜਨਰਲ ਜਾਂ ਹਵਾਈ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰ.<ref>{{Cite news|url=|title=British Troops In India: Reported Plans For Withdrawal|last=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=17 June 1947|work=The Times|access-date=|location=}}</ref> === ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਜ (1947–1950) === ਭਾਰਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਦਾ ਸਮਾਂ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੇਵਾਵਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦੁਖਦਾਈ ਸਮਾਂ ਸੀ. ਨਵੇਂ ਸੁਤੰਤਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਲ, ਭਾਰਤੀ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ ਨੂੰ ਜਬਰੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੰਡੀਆਂ ਗਈਆਂ ਜਹਾਜ਼ਾਂ, ਵੰਡ ਅਤੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨਾਲ. 15 ਅਗਸਤ 1947 ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲਣ ਤੇ ਕੇ.ਐਮ. ਕਰੀਅੱਪਾ ਅਤੇ ਕੇ.ਐੱਸ. ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਤੋਂ ਮੇਜਰ-ਜਨਰਲ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਲਈ ਤਰੱਕੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ; ਉਸ ਸਮੇਂ 12 ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਿਆ ਸੀ। 1947 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ, ਕੁਲ 13 ਭਾਰਤੀ ਮੇਜਰ-ਜਰਨੈਲ ਅਤੇ 30 ਭਾਰਤੀ ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਸਨ, ਤਿੰਨੋਂ ਫੌਜ ਦੀਆਂ ਕਮਾਂਡਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਅਕਤੂਬਰ 1948 ਤੱਕ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਕੇਵਲ 260 ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਜੋਂ ਨਵੀਂ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਰਹੇ। ਜਾਂ ਕੁਝ ਤਕਨੀਕੀ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਦੀ ਜਰੂਰੀ ਪੋਸਟਾਂ ਵਿਚ.<ref>{{Cite news|url=|title=Nationalization of Indian Army|last=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=27 October 1948|work=The Times|access-date=|location=}}</ref> ਅਪ੍ਰੈਲ 1948 ਤੋਂ, ਵਾਈਸਰਾਇ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਕਮਿਸ਼ਨਡ ਅਫਸਰਾਂ (ਵੀ.ਸੀ.ਓ.) ਨੂੰ ਮੁੜ ਜੂਨੀਅਰ ਕਮਿਸ਼ਨਡ ਅਫਸਰ (ਜੇ.ਸੀ.ਓ.) ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਕਿੰਗਜ਼ ਕਮਿਸ਼ਨਡਡ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ (ਕੇ.ਸੀ.ਆਈ.ਓ.) ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨਡ ਅਫਸਰਾਂ (ਆਈ.ਸੀ.ਓ.) ਵਿਚਲੇ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਹੋਰ ਅਹੁਦਿਆਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ - "ਹੋਰ ਦਰਜਾ" ਵਜੋਂ ਨਾਮਜਦ<ref>{{Cite web|url=http://pibarchive.nic.in/archive/ArchiveSecondPhase/DEFENCE/1948-JAN-JUNE-DEFENCE/PDF/DEF-1948-04-06_199.pdf|title=Press Note|date=6 April 1948|website=Press Information Bureau of India - Archive|access-date=8 March 2020}}</ref> ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾਵਾਂ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਖ਼ਾਸਕਰ [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1947)|1947]] ਦੀ [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1947)|ਹਿੰਦ-ਪਾਕਿ ਜੰਗ]] ਅਤੇ [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਪੋਲੋ|ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਪੋਲੋ]], ਸਤੰਬਰ 1948 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਕੋਡ ਨਾਮ ਸੀ, ਜਿਥੇ ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾਵਾਂ ਨੇ [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਸਟੇਟ|ਰਾਜ]] ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਸਟੇਟ|ਸੀ। ਹੈਦਰਾਬਾਦ]] ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਿਜ਼ਾਮ ਦਾ ਤਖਤਾ ਪਲਟਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਰਾਜ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਘ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ। 15 ਜਨਵਰੀ 1949 ਨੂੰ, ਜਨਰਲ ਕੇ [[ਕੇ ਐਮ ਕਰਿਅੱਪਾ|ਐਮ ਕਰੀਅੱਪਾ]] ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਮਾਂਡਰ-ਇਨ-ਚੀਫ਼ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਫਰਵਰੀ 1949 ਵਿਚ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ " ਮਾਰਸ਼ਲ ਰੇਸ " ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਫ਼ੌਜੀ ਭਰਤੀ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਅਰਜ਼ੀ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ.<ref>{{Cite web|url=http://pibarchive.nic.in/archive/ArchiveSecondPhase/DEFENCE/1949-JAN-DEC-DEFENCE/PDF/DEF-1949-02-01_035.pdf|title=No More Class Composition in Indian Army|date=1 February 1949|website=Press Information Bureau of India - Archive|access-date=16 February 2020}}</ref> 26 ਜਨਵਰੀ 1950 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਸਰਵਪੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ ਗਣਤੰਤਰ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਕੁਝ ਆਖ਼ਰੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ - ਜਿਵੇਂ ਰੈਂਕ ਬੈਜ, ਸਾਮਰਾਜ ਤਾਜ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਗੱਦੀਨਸ਼ੀਨ ਅਤੇ "ਰਾਇਲ" ਨਿਗਰਾਨਾਂ - ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਤਿਰੰਗਾ ਅਤੇ ਅਸੋਕਾ ਦੀ ਸ਼ੇਰ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੇ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ .<ref name="insignia">{{Cite web|url=http://pib.nic.in/archive/docs/DVD_38/ACC%20NO%20807-BR/HOM-1950-01-06_484.pdf|title=New Designs of Crests and Badges in the Services|website=Press Information Bureau of India - Archive|archive-url=https://web.archive.org/web/20170808193914/http://pib.nic.in/archive/docs/DVD_38/ACC%20NO%20807-BR/HOM-1950-01-06_484.pdf|archive-date=8 August 2017}}</ref> ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਗਣਤੰਤਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ ਤੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੇ 1960 ਵਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ ਵਿੱਚ ਸੀਨੀਅਰ ਅਹੁਦੇ ਸੰਭਾਲਣੇ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ. 1 ਅਪ੍ਰੈਲ 1954 ਨੂੰ, ਏਅਰ ਮਾਰਸ਼ਲ ਸੁਬਰੋਟੋ ਮੁਖਰਜੀ, ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਰਤੀ ਕਮਾਂਡਰ-ਇਨ-ਚੀਫ਼ ਬਣੇ। 1 ਅਪ੍ਰੈਲ 1955 ਤੋਂ ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ, ਇੱਕ ਸੰਸਦੀ ਐਕਟ, ''ਕਮਾਂਡਰ-ਇਨ-ਚੀਫ਼ਜ਼ (ਪਰਿਵਰਤਨ ਇਨ ਅਹੁਦਾ) ਐਕਟ'', ਨੇ ਹਰੇਕ ਸ਼ਾਖਾ ਦੇ ਚੀਫ਼ ਆਫ਼ ਸਟਾਫ਼ ਵਜੋਂ ਕਮਾਂਡਰ-ਇਨ-ਚੀਫ਼ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਨੂੰ ਮੁੜ ਨਾਮਿਤ ਕੀਤਾ। 1958 ਤਕ ਇੰਡੀਅਨ ਨੇਵੀ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਚੀਫ਼ ਆਫ਼ ਸਟਾਫ, ਕਿਸੇ ਭਾਰਤੀ ਦੁਆਰਾ ਸਫ਼ਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਉਸ ਸਾਲ ਦੇ 22 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ, ਵਾਈਸ ਐਡਮਿਰਲ ਰਾਮ ਦਾਸ ਕਟਾਰੀ ਨੇਵੀ ਸਟਾਫ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਰਤੀ ਚੀਫ ਬਣੇ. ਇੰਡੀਅਨ ਏਅਰ ਫੋਰਸ ਅਤੇ ਇੰਡੀਅਨ ਨੇਵੀ ਦੇ ਚੀਫ਼ ਆਫ਼ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 1966 ਅਤੇ 1968 ਵਿੱਚ ਚੀਫ਼ ਆਫ਼ ਆਰਮੀ ਸਟਾਫ ਦੀ ਬਜਾਏ ਚਾਰ ਸਿਤਾਰਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1961 ਵਿੱਚ ਗੋਆ ਦੇ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪੁਰਤਗਾਲ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਵਧ ਗਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਭਾਰਤ ਨੇ ਖੁਦ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ। ਪੁਰਤਗਾਲ ਦੀ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਲਈ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਅਤੇ ਨਿਹੱਥੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਸਕ .ੰਗ ਨਾਲ ਕੁੱਟਮਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ [[ਗੋਆ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ|ਵਿਜੇ ਵਿਜੇ ਦੀ]] ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਉਚਾਈ ਹਵਾ, ਸਮੁੰਦਰ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸਮਰਪਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ. 36 ਘੰਟਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅੰਦਰ, 451 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਰਾਜ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਗੋਆ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਲਿਆ. [[ਤਸਵੀਰ:1971 Instrument of Surrender WaPo.jpg|thumb| ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਏ.ਏ.ਕੇ. ਨਿਆਜ਼ੀ 16 ਦਸੰਬਰ, 1971 ਨੂੰ [[ਢਾਕਾ|Dhaka]] ਾਕਾ ਵਿੱਚ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਦੇ ਸਾਧਨ 'ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਰੋੜਾ|ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ.]] [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਰੋੜਾ|ਅਰੋੜਾ]] ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੈਨਾ, ਨੇਵੀ ਅਤੇ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹਨ। [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|1971 ਦੀ ਜੰਗ]] ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾਵਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨਾਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ]] ਭਾਰਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗੁਆਂ neighbor [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ੀ]] ਦੇਸ਼ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]], [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1947)|1947]], [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1965)|1965]], [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|1971]] ਅਤੇ [[ਕਾਰਗਿਲ ਜੰਗ|1999]] ਵਿੱਚ ਅਤੇ [[ਚੀਨ ਦਾ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਣਰਾਜ|ਚੀਨ]] ਨਾਲ [[ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ|1962]] ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਵੱਡੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਲੜੀਆਂ ਸਨ। 1971 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜਿੱਤ [[ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਮੁਕਤੀ ਸੰਗਰਾਮ|ਨੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼]] ਦੇ [[ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਮੁਕਤੀ ਸੰਗਰਾਮ|ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ]] ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਵਿਵਾਦਤ ਖੇਤਰ, [[ਸੀਆਚਿਨ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ|ਸਿਆਚਿਨ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ]] ਲਈ ਯਾਤਰਾ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿਕਾਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਕੇ, ਅਪ੍ਰੈਲ 1984 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੇ ਸਫਲ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਮੇਘਦੂਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਨੇ 70 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (41 ਮੀਲ) ਲੰਬੇ ਸਿਆਚਿਨ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰਾਂ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਪਾਸਿਓਂ ਆਪਣਾ ਕੰਟਰੋਲ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਿਆ। ਸਾਲਟੋਰੋ ਰਿਜ ਤੁਰੰਤ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ, ਸੀਆ ਲਾ, ਬਿਲਾਫੋਂਡ ਲਾ ਅਤੇ ਗਯੋਂਗ ਲਾ .<ref name="Wirsing">{{Cite book|title=Pakistan's security under Zia, 1977–1988: the policy imperatives of a peripheral Asian state|url=https://archive.org/details/pakistanssecurit0000wirs|last=Wirsing|first=Robert|date=15 November 1991|publisher=Palgrave Macmillan, 1991|isbn=9780312060671}}</ref><ref name="Child">{{Cite book|url=https://archive.org/details/thinairencounter00chil|title=Thin air: encounters in the Himalayas|last=Child|first=Greg|publisher=The Mountaineers Books, 1998|year=1998|isbn=9780898865882|url-access=registration}}</ref> [[ਟਾਈਮ (ਪਤ੍ਰਿਕਾ)|''ਟਾਈਮ'' ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਦੇ]] ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਨੇ {{Convert|1000|sqmi|km2|sigfig=1}} ਤੋਂ {{Convert|1000|sqmi|km2|sigfig=1}} ਕਮਾਈ ਕੀਤੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਿਆਚਿਨ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ.<ref name=":1">{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,958254-2,00.html|title=The Himalayas War at the Top Of the World|last=Desmond/Kashmir|first=Edward W.|date=31 July 1989|archive-url=https://web.archive.org/web/20090114104526/http://www.time.com/time/magazine/article/0%2C9171%2C958254-2%2C00.html|archive-date=14 January 2009|publisher=Time.com}}</ref> 1987 ਵਿੱਚ ਅਤੇ 1989 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਲੈਣ ਲਈ ਪਰ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ. ਇਸ ਟਕਰਾਅ ਦਾ ਅੰਤ ਭਾਰਤੀ ਜਿੱਤ ਨਾਲ ਹੋਇਆ।<ref name="Kapur">{{Cite book|title=Dangerous Deterrent: Nuclear Weapons Proliferation and Conflict in South Asia|last=Kapur|first=S. Paul|publisher=Stanford University Press|year=2007|isbn=978-0804755504|page=118}}</ref> 2003 ਤੋਂ ਜੰਗਬੰਦੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ।   <sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" data-ve-ignore="true" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''<nowiki><span title="This claim needs references to reliable sources. (March 2016)">ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ</span></nowiki>'' &#x5D;</sup> [[ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਰੱਖਿਆ ਸੈਨਾ|ਇੰਡੀਅਨ ਪੀਸ ਕੀਪਿੰਗ ਫੋਰਸ]] (ਆਈ ਪੀ ਕੇ ਐੱਫ) ਨੇ 1987–1990 ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ-ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਸਮਝੌਤੇ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਅਧੀਨ [[ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਆਫ਼ ਤਾਮਿਲ ਈਲਮ|ਤਾਮਿਲ ਟਾਈਗਰਜ਼]] ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮਿਸ਼ਨ ਚਲਾਈ ਸੀ।<ref name="iclq">{{Cite journal|last=Marasinghe|first=M. L.|date=9 July 1988|title=Ethnic Politics and Constitutional Reform: The Indo-Sri Lankan Accord|journal=International & Comparative Law Quarterly|volume=37|issue=3|pages=551–587|doi=10.1093/iclqaj/37.3.551}}</ref> ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਲ ਲੜਾਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੈਰ ਰਵਾਇਤੀ ਲੜਾਈ ਲਈ ਸਿਖਲਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਤਕਰੀਬਨ 1,200 ਕਰਮਚਾਰੀ ਅਤੇ ਕਈ ਟੀ -22 ਟੈਂਕਾਂ ਗਵਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਖਰਕਾਰ ਭਾਰਤ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਮਸ਼ਵਰਾ ਕਰਕੇ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ. ਜਿਸ ਨੂੰ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਪਵਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਨੇ ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਲਈ ਅਤੇ ਅੰਦਰ ਤਕਰੀਬਨ 70,000 ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਉਡਾਣ ਭਰੀ। 21 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਮਹਾਂ-ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਖੇਤਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਦੇ ਖੇਤਰ [[ਅਦਨ ਦੀ ਖਾੜੀ|ਵਿਚ ਅਡੇਨ]] ਦੀ [[ਅਦਨ ਦੀ ਖਾੜੀ|ਖਾੜੀ]] ਤੋਂ [[ਮਲੱਕਾ ਪਣਜੋੜ|ਮਲਾਕਾ]] ਸਮੁੰਦਰੀ ਖੇਤਰ ਤਕ ਫੈਲਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਤਕ ਗਲੋਬਲ ਪੜਾਅ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਲਈ ਪੁਨਰਗਠਨ ਦੇਖਿਆ.<ref>{{Cite web|url=http://www.telegraphindia.com/1111004/jsp/nation/story_14586060.jsp|title=Military to expand strategic footprint Rejig to guard India interests|website=telegraphindia.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20111007031445/http://telegraphindia.com/1111004/jsp/nation/story_14586060.jsp|archive-date=7 October 2011}}</ref> ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ, ਬਲਕਿ ਉੱਤਰੀ ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਦੇ ਖੇਤਰ, ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਅਫਰੀਕਾ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕੰ fromੇ ਤੋਂ, ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਮਲਾਕਾ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕੰ toੇ ਤੱਕ ਘੇਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਈਰਾਨ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ, ਸੈਂਟਰਲ ਏਸ਼ੀਅਨ ਰੀਪਬਲਿਕਸ (ਸੀਏਆਰਜ਼), ਚੀਨ ਅਤੇ ਮਿਆਂਮਾਰ. ਇੱਕ ਖੇਤਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਨਿਘਾਰ ਸਮੇਤ ਸੰਸਥਾਗਤ ਸਥਿਰਤਾ, ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਸੈਨਿਕ ਤਾਕਤ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਰਹੇਗੀ। ਚੀਨ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੇ ਲੰਮੇ ਹਿੱਸੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਖੇਤਰ, ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਅਮਨ-ਸ਼ਾਂਤੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਵੱਡੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ।   <sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" data-ve-ignore="true" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''<nowiki><span title="This claim needs references to reliable sources. (June 2017)">ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ</span></nowiki>'' &#x5D;</sup> == ਮੌਜੂਦਾ == === ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ === ਭਾਰਤੀ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਵਿੱਚ ਹੈ। [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ|ਭਾਰਤ]] ਦਾ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ|ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ]], ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾਵਾਂ ਦੇ ਰਸਮੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕਮਾਂਡਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ,<ref>{{Cite web|url=http://presidentofindia.nic.in/about.htm|title=About - The President of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20160405170925/http://www.presidentofindia.nic.in/about.htm|archive-date=5 April 2016|access-date=8 March 2016}}</ref> ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਸਲ ਨਿਯੰਤਰਣ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। [[ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲਾ|ਰੱਖਿਆ]] ਮੰਤਰਾਲੇ (ਐਮਓਡੀ) ਇੱਕ ਮੰਤਰਾਲਾ ਹੈ ਜੋ ਅੱਤਵਾਦ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਬਾਹਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ. ਜਨਰਲ ਮਨੋਜ ਮੁਕੰਦ ਨਰਵਾਣੇ ਸੈਨਾ ਸਟਾਫ (ਸੀਓਐਸ) ਦਾ ਚੀਫ ਹੈ, ਐਡਮਿਰਲ ਕਰਮਬੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇਵੀ ਸਟਾਫ (ਸੀਐਨਐਸ) ਦਾ ਚੀਫ ਹੈ ਅਤੇ ਏਅਰ ਚੀਫ ਮਾਰਸ਼ਲ ਰਾਕੇਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਸਿੰਘ ਭਦੌਰੀਆ, ਏਅਰ ਸਟਾਫ (ਸੀਏਐਸ) ਦਾ ਚੀਫ਼ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.indiannavy.nic.in/content/admiral-karambir-singh-pvsm-avsm-adc-assumes-command-indian-navy-24th-chief-naval-staff|title=Admiral Karambir Singh, PVSM, AVSM, ADC Assumes Command of the Indian Navy as 24th Chief of the Naval Staff {{!}} Indian Navy|website=www.indiannavy.nic.in}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://indianairforce.nic.in/content/air-chief-marshal-rks-bhadauria-takes-over-26th-chief-air-staff|title=AIR CHIEF MARSHAL RKS BHADAURIA TAKES OVER AS THE 26TH CHIEF OF THE AIR STAFF {{!}} Indian Air Force {{!}} Government of India|website=indianairforce.nic.in}}</ref> ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜ ਖੇਤਰ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ. ਇੰਡੀਅਨ ਆਰਮੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੱਤ ਟੈਕਨੀਕਲ ਕਮਾਂਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਹਰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਹੈ. ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਪੰਜ ਸੰਚਾਲਨ ਅਤੇ ਦੋ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕਮਾਂਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ.<ref>{{Cite web|url=http://indianairforce.nic.in/show_page.php?pg_id=13|title=The Indian Air Force Today|archive-url=https://web.archive.org/web/20130921003625/http://indianairforce.nic.in/show_page.php?pg_id=13|archive-date=21 September 2013|access-date=2 October 2013}}</ref> ਹਰੇਕ ਕਮਾਂਡ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਇੱਕ ਏਅਰ ਅਫਸਰ ਕਮਾਂਡਿੰਗ-ਇਨ-ਚੀਫ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਏਅਰ ਮਾਰਸ਼ਲ ਦਾ ਦਰਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ. ਇੰਡੀਅਨ ਨੇਵੀ ਤਿੰਨ ਕਮਾਂਡਾਂ ਚਲਾਉਂਦੀ ਹੈ . ਹਰੇਕ ਕਮਾਂਡ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਇੱਕ ਝੰਡਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਮਾਂਡ-ਇਨ-ਚੀਫ਼ ਵਾਈਸ ਐਡਮਿਰਲ ਦਾ ਦਰਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ. ਇੱਥੇ ਦੋ ਸੰਯੁਕਤ ਕਮਾਂਡ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਿਰ ਤਿੰਨੋਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ. ਇਹ ਰਣਨੀਤਕ ਤਾਕਤਾਂ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਅਤੇ ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਕਮਾਂਡ ਹਨ . ਸਮੁੱਚੇ ਫੌਜੀ ਕਮਾਂਡਰ ਦੀ ਘਾਟ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ ਨੂੰ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਗੁਆਂ neighboringੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਫੌਜੀ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਹੈ.<ref name="Economist">{{Cite journal|date=30 March 2013|title=Know your own strength|url=https://www.economist.com/news/briefing/21574458-india-poised-become-one-four-largest-military-powers-world-end?spc=scode&spv=xm&ah=9d7f7ab945510a56fa6d37c30b6f1709|journal=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20130402083831/http://www.economist.com/news/briefing/21574458-india-poised-become-one-four-largest-military-powers-world-end?spc=scode&spv=xm&ah=9d7f7ab945510a56fa6d37c30b6f1709|archive-date=2 April 2013}}</ref> [[ਤਸਵੀਰ:Indian_Ministry_of_Defence-1.jpg|thumb|250x250px| [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਵਿੱਚ ਸਾ Southਥ ਬਲਾਕ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਹੈ। ]] ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ ਦੇ ਚਾਰ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਹਨ;<ref>{{Cite web|url=http://www.slideshare.net/amitabha.ghosh/redoctrinisation-of-the-indian-armed-forces|title=Redoctrinisation of the Indian Armed Forces|date=16 July 2009|publisher=Slideshare.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20091128214946/http://www.slideshare.net/amitabha.ghosh/redoctrinisation-of-the-indian-armed-forces|archive-date=28 November 2009|access-date=1 August 2010}}</ref> * ਭਾਰਤ ਦੀ ਖੇਤਰੀ ਅਖੰਡਤਾ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਲਈ. * ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਜੇ ਕਿਸੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੁਆਰਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. * ਆਫ਼ਤਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਹੜ੍ਹ) ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਿਵਲ ਕਮਿ communityਨਿਟੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨਾ। * ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਚਾਰਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ]] ਸ਼ਾਂਤੀ ਰੱਖਿਅਕ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣਾ। ==ਹਵਾਲੇ== [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ‎]] kmvpsk24iec3zh2qoey2tl5ixpqeud8 0 127561 812770 734145 2025-07-10T07:17:45Z SDFChabhal 55456 812770 wikitext text/x-wiki {{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਸੰਗੀਤ ਕਲਾਕਾਰ|Name=ਪ੍ਰੇਮ ਢਿੱਲੋਂ|Origin=|Associated_acts={{flatlist| * San B * ਦ ਕਿੱਡ * [[ਸਿੱਧੂ ਮੂਸੇ ਵਾਲਾ]] }}|Label=ਸਕਾਈ ਡਿਜੀਟਲ|Years_active=2018–ਵਰਤਮਾਨ|Instrument=ਵੋਕਲ|Occupation={{flatlist| * ਗਾਇਕ * ਗੀਤਕਾਰ }}|Genre={{flatlist| * ਪੰਜਾਬੀ * ਭੰਗੜਾ * ਪੌਪ }}|death_place=|death_date=<!-- {{Death date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (death date first) -->|birth_place=[[ਪੱਟੀ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]|image=Prem Dhillon Majha Block.jpg|birth_date={{Birth date and age|1995|1|4}}<ref>{{Cite web|url=https://m.facebook.com/premdhillonofficial/about/?ref=page_internal&mt_nav=0|title=Prem Dhillon|archive-url=https://archive.today/20200117151140/https://m.facebook.com/pg/premdhillonofficial/about/?ref=page_internal&mt_nav=0|archive-date=2020-01-17|website=Facebook|access-date=2020-01-19|url-status=live}}</ref>|Alias=|Birth_name=ਪ੍ਰੇਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ|Background=ਸੋਲੋ ਗਾਇਕ|caption=|alt=|Landscape=<!-- yes, if wide image, otherwise leave blank -->|image_size=|website={{Instagram|dhillonprem}}}} '''ਪ੍ਰੇਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਗੀਤਕਾਰ ਹੈ ਜੋ [[ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੰਗੀਤ|ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ]] ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸਾਲ 2018 ਵਿੱਚ ਸਿੰਗਲ "ਚੰਨ ਮਿਲਾਉਂਦੀ" ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਢਿੱਲੋਂ ਸਿੰਗਲ ਗਾਣਿਆਂ "ਬੂਟ ਕੱਟ" ਅਤੇ "ਓਲਡ ਸਕੂਲ" ਲਈ ਵੱਧ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਗੀਤ 'ਓਲਡ ਸਕੂਲ" ਵਿੱਚ [[ਸਿੱਧੂ ਮੂਸੇਵਾਲਾ]] ਅਤੇ ਨਸੀਬ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ। ਇਹ ਗੀਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਚਾਰਟਾਂ ਉੱਪਰ ਫ਼ੀਚਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। == ਸੰਗੀਤ ਕੈਰੀਅਰ == [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ|ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਢਿੱਲੋਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੰਗੀਤ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮਾਰਚ 2018 ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤੇ ਗੀਤ "ਚੰਨ ਮਿਲਾਉਂਦੀ" ਨਾਲ ਕੀਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ''Mr & Mrs'' ''420 ਰਿਟਰਨਜ਼'' ਤੋਂ ਉਸਦਾ ਅਗਲਾ ਗੀਤ ਅਗਸਤ 2018 ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 2019 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਦਾ ਸਿੰਗਲ "ਪੋਜਿਟਿਵ ਜੱਟ" ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਤੰਬਰ 2019 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ [[ਸਿੱਧੂ ਮੂਸੇਵਾਲਾ|ਸਿੱਧੂ ਮੂਸੇ ਵਾਲਾ]] ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਸਿੰਗਲ "ਬੂਟ ਕੱਟ" ਨਾਲ ਸਫਲਤਾ ਮਿਲੀ।<ref>{{Cite web|url=https://navbharattimes.indiatimes.com/video/movie-masti/punjabi-songs/watch-latest-punjabi-song-boot-cut-sung-by-prem-dhillon/videoshow/71270087.cms|title=boot cut: watch latest punjabi song boot cut sung by prem dhillon - रिलीज हुआ नया धमाकेदार पंजाबी गाने 'बूट कट' का विडियो, Watch movie-masti Video {{!}} Navbharat Times|website=navbharattimes.indiatimes.com|language=hi|access-date=2020-01-11}}</ref> ਜਨਵਰੀ 2019 ਤੱਕ, ਗਾਣੇ ਨੂੰ ਯੂ-ਟਿਊਬ 'ਤੇ 20 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਨਵਰੀ 2020 ਵਿਚ, ਉਸ ਦਾ ਸਿੰਗਲ ਟਰੈਕ “ਓਲਡ ਸਕੂਲ” ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੂਸੇ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਨਸੀਬ ਵੀ ਸੀ। ਗਾਣੇ ਨੂੰ ਯੂ-ਟਿਊਬ 'ਤੇ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਣ ਦੇ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਾਰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਾਲ ਹੀ, ਗਾਣਾ ਐਪਲ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਚਾਰਟਾਂ ਵਿੱਚ 16 ਵੇਂ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਰਿਹਾ।<ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/in/playlist/top-100-india/pl.c0e98d2423e54c39b3df955c24df3cc5|title=Top 100: India|website=Apple Music|language=en-gb|archive-url=https://archive.today/20200120105504/https://music.apple.com/in/playlist/top-100-india/pl.c0e98d2423e54c39b3df955c24df3cc5|archive-date=20 January 2020|access-date=2020-01-16}}</ref> ਗਾਣੇ ਨੂੰ ਗਲੋਬਲ ਦੇ 52ਵੇਂ,<ref>{{Cite web|url=https://charts.youtube.com/charts/TopSongs/global|title=YouTube Music Charts|website=charts.youtube.com|language=en|access-date=2020-01-19}}</ref> ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 23,<ref>{{Cite web|url=https://charts.youtube.com/charts/TopSongs/in|title=YouTube Music Charts|website=charts.youtube.com|language=en|access-date=2020-01-19}}</ref> 6 ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਵਿਚ,<ref>{{Cite web|url=https://charts.youtube.com/charts/TopSongs/au|title=YouTube Music Charts|website=charts.youtube.com|language=en|access-date=2020-01-19}}</ref> ਕਨੇਡਾ ਵਿਚ,<ref>{{Cite web|url=https://charts.youtube.com/charts/TopSongs/ca|title=YouTube Music Charts|website=charts.youtube.com|language=en|access-date=2020-01-19}}</ref> ਅਤੇ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਵਿੱਚ 2 ਨੰਬਰ ਤੇ ਯੂ-ਟਿਊਬ ਸੰਗੀਤ ਚਾਰਟ ਤੇ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://charts.youtube.com/charts/TopSongs/nz|title=YouTube Music Charts|website=charts.youtube.com|language=en|access-date=2020-01-19}}</ref> ਸਪੋਟੀਫਾਈ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਚਾਰਟ 'ਤੇ ਇਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 51ਵੇਂ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://kworb.net/spotify/track/76IXpU3ve4gHmvcduUN88d.html|title=Prem Dhillon Ft. Sidhu Moosewala - Old Skool - Spotify Chart History|website=kworb.net|access-date=2020-01-23}}</ref> [[ਬੀ.ਬੀ.ਸੀ|ਬੀਬੀਸੀ]] ਦੁਆਰਾ ਯੂਕੇ ਏਸ਼ੀਅਨ ਸੰਗੀਤ ਚਾਰਟ ਤੇ, ਗਾਣਾ ਚੋਟੀ ਦੇ 20 ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ ਢਿੱਲੋਂ ਦਾ ਚਾਰਟ ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਗਾਣਾ ਬਣ ਗਿਆ।<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/articles/4KtcNbK96k0T6mRy2YnxMy1/asian-music-chart|title=BBC - Asian Music Chart|website=BBC|language=en-GB|access-date=2020-01-27}}</ref> ਅਪ੍ਰੈਲ 2020 ਵਿਚ, ਉਸਨੇ ਸਿੰਗਲ "ਜੱਟ ਹੁੰਦੇ ਆ" ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਐਪਲ ਸੰਗੀਤ ਚਾਰਟ 'ਤੇ 38 ਵੇਂ ਨੰਬਰ' ਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/in/playlist/top-100-india/pl.c0e98d2423e54c39b3df955c24df3cc5|title=Top 100: India|last=|first=|date=|website=Apple Music|language=en-gb|archive-url=https://archive.today/20200428123302/https://music.apple.com/in/playlist/top-100-india/pl.c0e98d2423e54c39b3df955c24df3cc5|archive-date=2020-04-28|access-date=2020-04-28}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * {{Instagram|dhillonprem}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1995]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਗਾਇਕ]] p3k6g9mbwa91f3xx5701hjkccm2u5pu 0 137819 812742 783157 2025-07-09T17:42:20Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812742 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Nisha Rao | image = Nisha_Rao-1-.jpg | birth_name = | birth_place = [[Lahore]], [[Pakistan]] | nationality = [[Pakistani]] | education = [[Law]], [[LL.B]] | alma_mater = [[University of Karachi]] | occupation = [[Lawyer]], [[activist]] | URL = https://www.nisharao.com }} '''ਨਿਸ਼ਾ ਰਾਓ''' ਇੱਕ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਲੋਕ|ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ]] [[ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ]] ਵਕੀਲ ਅਤੇ ਕਾਰਕੁੰਨ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.thenews.com.pk/print/345340-with-their-members-on-ground-transgender-community-looks-forward-to-inclusive-elections|title=With their members on ground, transgender community looks forward to inclusive elections|website=www.thenews.com.pk|language=en|access-date=2020-11-26}}</ref> 2020 ਵਿੱਚ ਉਹ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ [[ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ]] ਲਾਅ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਬਣ ਗਈ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=http://tribune.com.pk/story/2181779/1-transgender-community-fears-complete-lockdown-will-add-miseries-life|title=Transgender community fears complete lockdown will add more miseries to life|date=2020-03-22|website=The Express Tribune|language=en|access-date=2020-11-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.newsone.tv/multimedia/meet-nisha-rao-pakistans-first-transgender-lawyer-maaya-kahani-8-november-2020-newsone|title=Meet : Nisha Rao Pakistan's first transgender lawyer {{!}} Maaya Kahani {{!}} 8-November-2020|date=2020-11-08|website=Newsone|language=en-US|access-date=2020-11-17|archive-date=2020-11-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20201129112814/https://www.newsone.tv/multimedia/meet-nisha-rao-pakistans-first-transgender-lawyer-maaya-kahani-8-november-2020-newsone|dead-url=yes}}</ref> == ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ == ਰਾਓ ਦਾ ਜਨਮ [[ਪੰਜਾਬ]] ਖੇਤਰ ਦੇ [[ਲਾਹੌਰ]] ਤੋਂ ਇੱਕ ਮੱਧ-ਵਰਗੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸੱਤ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਸਨ। ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਉਸਨੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]] ਮਾਧਿਅਮ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ। 14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਨਿਸ਼ਾ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਹ ਵੱਖਰੀ ਹੈ।<ref name="thenews.com.pk">{{Cite web|url=https://www.thenews.com.pk/print/235470-They-tried-degrading-her-until-they-couldnt-help-respecting-her|title=They tried degrading her until they couldn't help respecting her|website=www.thenews.com.pk|language=en|access-date=2020-11-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.radio.gov.pk/programme/28-06-2018/interview-of-nisha-rao|title=interview of Nisha Rao|last=RadioPakistan|date=|website=|archive-url=https://web.archive.org/web/20211026043658/http://www.radio.gov.pk/programme/28-06-2018/interview-of-nisha-rao|archive-date=2021-10-26|access-date=|url-status=dead}}</ref> ਉਸ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਕੁੱਟਿਆ ਗਿਆ ਪਰ ਉਸਨੇ ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣਾ ਘਰ ਛੱਡਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।<ref name="mmnews.tv">{{Cite web|url=https://mmnews.tv/from-streets-to-courts-pakistans-first-transgender-lawyer-nisha-rao/|title=From streets to courts, Pakistan's first transgender lawyer Nisha Rao|date=2020-10-27|website=MM News TV|language=en-US|access-date=2020-11-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.pk.undp.org/content/pakistan/en/home/blog/2019/bringing-the-unheard-voices-and-unwritten-stories-to-the-fore-.html|title=Bringing the unheard voices and unwritten stories to the fore {{!}} UNDP in Pakistan|website=UNDP|language=en|access-date=2020-11-26}}</ref> ਉਹ ਨਵੀਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਲਈ [[ਕਰਾਚੀ]] ਚਲੀ ਗਈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.geo.tv/mustwatch/315656-nisha-rao-meet-pakistans-first-transgender-lawyer|title=Nisha Rao: Meet Pakistan's first transgender lawyer {{!}} TV Shows - geo.tv|website=www.geo.tv|language=en-US|access-date=2020-11-16}}</ref><ref name=":0">{{Cite web|url=http://tribune.com.pk/story/1917531/came-karachi-find-now-wants-judge|title=He came to Karachi to find himself. Now, she wants to be a judge|date=2019-02-24|website=The Express Tribune|language=en|access-date=2020-11-17}}</ref> ਕਰਾਚੀ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਹਿਜਰਤ ਕਾਲੋਨੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਰਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।<ref name="Iram.Rana">{{Cite web|url=https://youngstars.pk/2020/11/1458/nisha-rao-pakistan-first-talented-hardworking-transgender/|title=Nisha Rao – Pakistan First Talented Hardworking Transgender {{!}} YoungStars.PK|last=Iram.Rana|date=2020-11-01|website=Young Stars of Pakistan {{!}} Proud to be a Pakistani|language=en-GB|access-date=2020-11-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://pakaffairs.pk/tag/transgender-lawyer-nisha-rao/|title=transgender lawyer Nisha Rao Archives|website=Pakaffairs.pk|language=en-US|access-date=2020-11-26|archive-date=2021-08-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20210829161759/https://pakaffairs.pk/tag/transgender-lawyer-nisha-rao/|url-status=dead}}</ref> ਰਾਓ ਨੇ ਆਪਣੇ ਖ਼ਰਚਿਆਂ ਲਈ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਸੜਕਾਂ 'ਤੇ ਭੀਖ ਮੰਗੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.brandsynario.com/pakistans-first-transgender-lawyer-is-fighting-against-all-odds/|title=Pakistan's First Transgender Lawyer Is Fighting Against All Odds {{!}} Brandsynario|last=Zehra|first=Mehak|language=en-US|access-date=2020-11-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://headtopics.com/pk/77101101116325816598-16732608|title=Meet : Nisha Rao Pakistan's first transgender lawyer {{!}} Maaya Kahani {{!}} 8-November-2020 {{!}} Newsone|last=Topics|first=Head|date=8 November 2020|website=Head Topics|language=ur|access-date=2020-11-26|archive-date=2021-08-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20210829161731/https://headtopics.com/pk/77101101116325816598-16732608|url-status=dead}}</ref> ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਰਾਓ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ [[ਕਰਾਚੀ]] ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਲਈ ਸੁਤੰਤਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭੀਖ ਮੰਗ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਸਵੇਰੇ 8 ਵਜੇ ਤੋਂ ਦੁਪਹਿਰ 3 ਵਜੇ ਤੱਕ ਭੀਖ ਮੰਗਦੀ ਅਤੇ 4 ਤੋਂ 9 ਵਜੇ ਤੱਕ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀਆਂ ਕਲਾਸਾਂ ਲਗਾਉਂਦੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.newsburry.com/nisha-rao-becomes-the-first-transgender-lawyer-of-pakistan/|title=Nisha Rao becomes the first transgender lawyer of Pakistan|last=Zehra|first=Sana|date=2020-10-23|website=Newsburry|language=en-US|access-date=2020-11-17|archive-date=2020-11-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20201101072049/https://www.newsburry.com/nisha-rao-becomes-the-first-transgender-lawyer-of-pakistan/|dead-url=yes}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.pakpedia.pk/nisha-rao/|title=Nisha Rao|date=2020-11-06|website=Pakpedia {{!}} Pakistan's Biggest Online Encyclopedia|language=en-US|access-date=2020-11-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://voicepk.net/2020/11/20/a-candid-conversation-with-nisha-rao/|title=A candid conversation with Nisha Rao|last=Pk|first=Voice|date=2020-11-20|website=Voicepk.net|language=en-US|access-date=2020-11-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://growpakistani.pk/2020/10/24/nisha-rao-first-transgender-lawyer-in-pakistan/|title=Nisha Rao: First Transgender Lawyer In Pakistan|date=2020-10-24|website=GrowPakistani|language=en-US|access-date=2020-11-26|archive-date=2020-11-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20201101000413/https://growpakistani.pk/2020/10/24/nisha-rao-first-transgender-lawyer-in-pakistan/|url-status=dead}}</ref> ਉਸਨੇ [[ਕਰਾਚੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਬੈਚਲਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। == ਸਿੱਖਿਆ == ਰਾਓ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ। ਕਾਲਜ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ [[ਕਰਾਚੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਬੀ.ਏ. ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ।<ref>{{Cite web|url=https://www.sbs.com.au/language/english/audio/from-street-begging-to-court-meet-nisha-rao-pakistan-s-first-transgender-lawyer|title='From street begging to court': Meet Nisha Rao, Pakistan's first transgender lawyer|website=SBS Your Language|language=en|access-date=2020-11-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.pakistantoday.com.pk/2020/11/21/nishas-story/|title=Nisha's story {{!}} Pakistan Today|website=www.pakistantoday.com.pk|access-date=2020-11-26}}</ref> ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਉਸਦੀ 'ਮੁਦਾਸਿਰ ਇਕਬਾਲ' ਨਾਮਕ ਵਕੀਲ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਰਾਓ ਅਨੁਸਾਰ, ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web|url=https://rava.pk/editors-choice/interview-with-nisha-rao-pakistans-first-transgender-lawyer|title=Interview with Nisha Rao : Pakistan's First Transgender Lawyer|date=2020-10-27|website=Rava|language=en-US|access-date=2020-11-17|archive-date=2020-11-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20201126182447/https://rava.pk/editors-choice/interview-with-nisha-rao-pakistans-first-transgender-lawyer|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://lahorified874.medium.com/heres-inspiring-story-of-pakistan-s-1st-transgender-lawyer-nisha-rao-244ad49ac63c|title=Here's Inspiring Story of Pakistan's 1st Transgender Lawyer Nisha Rao|last=Lahorified|date=2020-10-26|website=Medium|language=en|access-date=2020-11-26}}</ref> ਨਿਸ਼ਾ ਨੇ ਫਿਰ ਉੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 2015 ਵਿੱਚ ਸਿੰਧ ਮੁਸਲਿਮ ਲਾਅ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ।<ref>{{Cite web|url=https://www.samaa.tv/urdu/tag/nisha-rao/|title=NISHA RAO|website=www.samaa.tv|access-date=2020-11-26}}</ref> ਕਾਲਜ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ, ਮੁਸਤਫਾ ਅਲੀ ਮਹੇਸਰ ਨੇ ਨਿਸ਼ਾ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਨੂੰਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਕੋਚਿੰਗ ਵੀ ਦਿੱਤੀ। ਰਾਓ ਨੇ 2018 ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ।<ref name=":0"/><ref>{{Cite web|url=https://pk.mashable.com/social-good/5664/nisha-rao-becomes-the-first-transgender-lawyer-of-pakistan|title=Nisha Rao becomes the first transgender lawyer of Pakistan|last=weeks|first=Zara Khan 3|last2=Days|first2=3|date=2020-10-23|website=Mashable Pakistan|language=en-pk|access-date=2020-11-17|archive-date=2020-11-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112054537/https://pk.mashable.com/social-good/5664/nisha-rao-becomes-the-first-transgender-lawyer-of-pakistan|dead-url=yes}}</ref> == ਕਰੀਅਰ == ਰਾਓ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਕਾਲਤ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਕੇ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.las.org.pk/wp-content/uploads/2019/12/LAO-LAS-Newsletter-8.pdf|title=LAS Newsletter|last=las|date=|website=|archive-url=https://web.archive.org/web/20210829161727/https://www.las.org.pk/wp-content/uploads/2019/12/LAO-LAS-Newsletter-8.pdf|archive-date=2021-08-29|access-date=|url-status=dead}}</ref> ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਵਲੰਟੀਅਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵੱਖ -ਵੱਖ ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ।<ref>{{Cite web|url=https://bolojawan.com/nisha-rao-pakistans-first-transgender-lawyer-now-fights-for-her-community/|title=Nisha Rao: Pakistan's First Transgender Lawyer Now Fights For Her Community|date=2020-10-22|website=Bolojawan.com|language=en-US|access-date=2020-11-26|archive-date=2020-11-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20201101051142/https://bolojawan.com/nisha-rao-pakistans-first-transgender-lawyer-now-fights-for-her-community/|dead-url=yes}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://inflics.com/tag/nisha-rao/|title=Nisha Rao Archives|website=Inflics|language=en-US|access-date=2020-11-26|archive-date=2021-09-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20210914162705/https://inflics.com/tag/nisha-rao/|url-status=dead}}</ref> ਉਹ ਜੈਂਡਰ ਇੰਟਰਐਕਟਿਵ ਅਲਾਇੰਸ (ਜੀ.ਆਈ.ਏ) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ, ਜੋ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://pakvoter.org/wie/quiz/who-is-known-as-the-first-transgender-lawyer-in-pakistan/|title=Quiz of the Day {{!}} Women in Elections|website=WIE|language=en-US|access-date=2020-11-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://leappakistan.com/targeted-for-begging-transgender-community-begs-to-be-left-alone/|title=Targeted for 'begging', transgender community begs to be left alone|last=News|last2=Pakistan|first2=News|date=2018-10-03|website=LEAP Pakistan|language=en-US|access-date=2020-11-26|archive-date=2021-08-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20210829161738/https://leappakistan.com/targeted-for-begging-transgender-community-begs-to-be-left-alone/|url-status=dead}}</ref> ਖਜ਼ਾਨਚੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ [[ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ]] ਚਲੀ ਗਈ, ਪਰ ਵਿੱਤੀ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਕਾਰਨ ਉਸਨੂੰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡਣੀ ਪਈ।<ref name="thenews.com.pk"/><ref name="Iram.Rana"/> ਨਿਸ਼ਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਮਦਨ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਇਆ।<ref>{{Cite web|url=https://nation.com.pk/04-Dec-2017/society-s-support-for-women-emancipation-must-says-speakers|title=Society's support for women emancipation must, says speakers|date=2017-12-04|website=The Nation|language=en|access-date=2020-11-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://international.la-croix.com/news/world/pakistans-transgender-persons-struggle-with-pandemic-and-poverty/12769|title=Pakistan's transgender persons struggle with pandemic and poverty|date=2020-07-17|website=international.la-croix.com|language=en|access-date=2020-11-26|archive-date=2020-10-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027202534/https://international.la-croix.com/news/world/pakistans-transgender-persons-struggle-with-pandemic-and-poverty/12769|url-status=dead}}</ref> ਇੱਕ ਵਕੀਲ ਵਜੋਂ, ਨਿਸ਼ਾ ਨੇ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ 50 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੇਸਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਿਆ ਹੈ।<ref name="mmnews.tv"/><ref>{{Cite web|url=https://www.lahorified.com/heres-inspiring-story-of-pakistans-1st-transgender-lawyer-nisha-rao/|title=1st transgender lawyer Nisha Rao|last=lahorified|date=24 October 2020|website=|archive-url=https://web.archive.org/web/20210914190317/https://www.lahorified.com/heres-inspiring-story-of-pakistans-1st-transgender-lawyer-nisha-rao/|archive-date=14 ਸਤੰਬਰ 2021|access-date=|url-status=dead}}</ref> == ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ == ਨਿਸ਼ਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਐਨ.ਜੀ.ਓ. ਰਾਹੀਂ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://ittehad.net/2018/10/30/transgender-community/|title=In the subcontinent, the 'third gender' struggles to exist|date=2018-10-30|website=Ittehad اتحاد गठबंधन|language=en|access-date=2020-11-26|archive-date=2020-11-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20201123222156/https://ittehad.net/2018/10/30/transgender-community/|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://viralbreak.in/2020/11/07/meet-nisha-rao-pakistans-first-ever-transgender-lawyer/|title=Meet Nisha Rao {{!}} Pakistan's First-Ever Transgender Lawyer|date=2020-11-07|website=ViralBreak|language=en-US|access-date=2020-11-26}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜਨਵਰੀ 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ਉਹ ਇੱਕ ਹੈਲਪਲਾਈਨ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਨੇੜ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਬੁਢਾਪਾ ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵੀ ਯੋਜਨਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.parhlo.com/nisha-rao-pakistans-first-transgender-lawyer/|title=Meet Nisha Rao - Pakistan's First-Ever Transgender Lawyer Who Fights Against All Odds|last=Batool|first=Zehra|date=2020-10-21|website=Parhlo|language=en-US|access-date=2020-11-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://themerakimagazine.com/meet-pakistans-first-trans-woman-lawyer/|title=Meet Pakistan's First Trans-woman Lawyer!|date=2020-10-24|website=The Meraki|language=en-US|access-date=2020-11-17|archive-date=2020-11-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20201126062240/https://themerakimagazine.com/meet-pakistans-first-trans-woman-lawyer/|dead-url=yes}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * [http://www.radio.gov.pk/programme/28-06-2018/interview-of-nisha-rao ਨਿਸ਼ਾ ਰਾਓ ਦੀ ਇੰਟਰਵਿਊ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211026043658/http://www.radio.gov.pk/programme/28-06-2018/interview-of-nisha-rao |date=2021-10-26 }} * [https://pknama.com/2020/10/21/nisha-rao-life-story/ ਨਿਸ਼ਾ ਰਾਓ ਦੀ ਜੀਵਨ ਕਹਾਣੀ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211026043700/https://pknama.com/2020/10/21/nisha-rao-life-story/ |date=2021-10-26 }} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁੰਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਵਕੀਲ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਔਰਤ ਸਰਗਰਮੀ]] opxdcwvp1sabdyftreuc1kz8ol0sv45 0 147215 812743 761221 2025-07-09T18:11:06Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812743 wikitext text/x-wiki '''ਨੂਰ ਅਲ ਮਜ਼ਰੋਈ''' ( {{Lang-ar|نور المزروعي}} ) [[ਕਤਰ]] ਤੋਂ ਇੱਕ ਸ਼ੈੱਫ ਅਤੇ ਅਪੰਗਤਾ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ ਹੈ, ਜੋ ਕਤਰ ਦੀ ਰਸੋਈ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਮਾਹਰ ਹੈ। <ref>{{Cite web|url=https://www.qatar-tribune.com/article/157542/NATION/Inspiring-women-share-growth--insights-at-CNA-Qs-IWD-event|title=Inspiring women share growth insights at CNA-Q's IWD event|last=Tribune|first=Qatar|last2=webmaster|date=2019-03-10|website=Qatar Tribune|language=en|access-date=2022-10-05}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://artsandculture.google.com/story/qatar’s-culinary-journey/NwWhFcVjBLsFEg|title=Qatar's Culinary Journey|website=Google Arts & Culture|language=en|access-date=2022-10-05}}</ref> ਉਸਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਗਲੁਟਨ ਮੁਕਤ ਅਤੇ [[ਵੀਗਨਿਜ਼ਮ|ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ]] ਵਿਕਲਪ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਰਵਾਇਤੀ ਕਤਰੀ ਪਕਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਰਹੀ ਹੈ।<ref name=":1">{{Cite web|url=https://alderbestila.medium.com/a-culinary-coincidence-7cbdc21672af|title=A Culinary Coincidence|last=Al-Derbesti|first=Lamya|date=2021-06-04|website=Medium|language=en|access-date=2022-10-05}}</ref> ਉਹ ਰੋਜ਼ਾਡੋ ਕੈਫੇ ਦੀ ਸ਼ੈੱਫ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਅਤੇ ਦਾਦੀ ਨੇ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣਾ ਸਿਖਾਇਆ ਸੀ।<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.businesstraveller.com/business-travel/2022/08/29/david-beckham-fronts-latest-campaign-for-qatar-tourism/|title=David Beckham fronts latest campaign for Qatar Tourism|website=Business Traveller|language=en-GB|access-date=2022-10-05}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.visitqatar.qa/tr-tr/things-to-do/get-inspired/culinary-experience/noor-al-mazroei|title=Noor Al Mazroei|website=www.visitqatar.qa|language=tr|access-date=2022-10-05|archive-date=2022-10-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20221005202343/https://www.visitqatar.qa/tr-tr/things-to-do/get-inspired/culinary-experience/noor-al-mazroei|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gulf-times.com/story/624468/CNA-Q-hosts-Women-s-Day-event|title=CNA-Q hosts Women's Day event|date=2019-03-10|website=Gulf-Times|language=ar|access-date=2022-10-05}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://qlife.com/noor-al-mazroei/|title=Behind the scenes of a culinary influencer|last=Life|first=Q.|date=2021-04-20|website=Q Life|language=en-GB|access-date=2022-10-05}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> 2021 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਰਮਜ਼ਾਨ ਲਈ ਇੱਕ ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਕੇਕ ਲਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ [[Park Hyatt Doha|ਪਾਰਕ ਹਯਾਤ ਦੋਹਾ]] ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web|url=https://thepeninsulaqatar.com/article/09/05/2021/%E2%80%98Chefs-of-Qatar%E2%80%99-a-platform-for-restaurants-to-reinvent-Hotelier|title='Chefs of Qatar' a platform for restaurants to reinvent: Hotelier|last=Olusegun|first=Ayeni|date=28 December 2021|website=The Peninsula}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gulf-times.com/story/689959/Future-bright-for-Qatari-chefs-a-senior-hotelier|title=Future bright for Qatari chefs: a senior hotelier|last=Aguilar|first=Joey|date=26 April 2021|website=Gulf Times}}</ref> 2022 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਕਤਰ ਟੂਰਿਜ਼ਮ ਲਈ ਉਸਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੰਮ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ [[ਡੇਵਿਡ ਬੈਕਮ|ਡੇਵਿਡ ਬੇਖਮ]] ਨੂੰ ਕਤਰ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।<ref name=":0"/> ਆਪਣੇ ਰਸੋਈ ਕਰੀਅਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਇੱਕ ਅਪਾਹਜਤਾ ਸੇਵਾ ਦੀ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਸੀ ਅਤੇ ਅਪਾਹਜ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਵਧੇ ਹੋਏ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਲਈ ਮੁਹਿੰਮ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। <ref name=":2">{{Cite web|url=https://womenofqatar.com/2021/06/16/noor-ahmed-al-mazroei/|title=Noor Ahmed Al Mazroei|date=2021-06-16|website=Women of Qatar|language=en-US|access-date=2022-10-05}}</ref> ਉਸਨੇ ਕਤਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਸਪੈਸ਼ਲ ਨੀਡਜ਼ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਐਮਏ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਸੂਚਨਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੀ.ਏ. ਵੀ ਕੀਤੀ।<ref name=":1"/><ref name=":2" /> == ਹਵਾਲੇ == <references /> == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * [https://educationcity.qa/en/Easy_and_Quick_Margooga Easy and Quick Margooga with Chef Noor Al-Mazrooai] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221009012603/https://educationcity.qa/en/Easy_and_Quick_Margooga |date=2022-10-09 }} (video) * [https://artsandculture.google.com/story/qatar%E2%80%99s-culinary-journey-national-museum-of-qatar/NwWhFcVjBLsFEg?hl=en Qatar's Culinary Journey] (feature) * [https://www.epicureanlife.co.uk/post/recipe-celebrate-qatar-s-national-day-with-machboos-qatar-s-national-dish Recipe: Celebrate Qatar's National Day with Machboos, Qatar’s national dish] (article) * [https://www.youtube.com/watch?v=b5VWyIVRvjA Chef Noor Al Mazroei | الشيف نور المزروعي] (video) [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸ਼ੈੱਫ ਔਰਤਾਂ]] 286xryk7vor53kolznth59lfpdev7cz 0 152921 812767 812598 2025-07-10T04:07:18Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812767 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ | official_name = ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ | native_name_lang = pa | timezone1 = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|IST]] | pushpin_map_alt = India Punjab | settlement_type = ਪਿੰਡ | pushpin_map = India Punjab#India | subdivision_type = ਦੇਸ਼ | subdivision_name = {{flag|India}} | subdivision_type1 = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਇਲਾਕੇ|ਰਾਜ]] | subdivision_type2 = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]] | subdivision_name1 = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] | subdivision_name2 = [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੋਗਾ]] | established_title = <!-- Established --> | parts_type = [[ਬਲਾਕ]] | unit_pref = Metric <!-- ALL fields with measurements have automatic unit conversion --> <!-- for references: use <ref>tags -->| population_density_km2 = auto | demographics_type1 = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ | utc_offset = +5:30 | postal_code_type = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]] | postal_code = 142041 | population_est = | coordinates = {{coord|30.8948305|N|75.2712388|E|display=inline,title}} | pushpin_map_caption = ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ | subdivision_type3 = [[ਧਰਮਕੋਟ, ਭਾਰਤ|ਧਰਮਕੋਟ]] | government_type = [[ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ]] | governing_body = [[ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤ]] | population_total = 3,074 | population_as_of = 2011 | population_note = [[ਮਨੁੱਖੀ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ|ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ]] 1635/1439 [[ਮਰਦ|♂]]/[[ਔਰਤ|♀]] | blank1_name_sec1 = ਡਾਕਖਾਨਾ | website = {{URL|https://moga.nic.in/}} | demographics1_info1 = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] | demographics1_title1 = ਅਧਿਕਾਰਤ }} '''ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ''' ([[ਅੰਗਰੇਜੀ]]: '''Bhinder Khurd''') ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਦਾ ਪਿੰਡ ਹੈ।<ref>{{Cite web |title=Bhinder Khurd Village in Moga, Punjab {{!}} villageinfo.in |url=https://villageinfo.in/punjab/moga/moga/bhinder-khurd.html |access-date=2023-02-19 |website=villageinfo.in}}</ref> ਇਹ ਪਿੰਡ 1823 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਭਿੰਡਰ ਰਾਜਪੂਤ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਗੋਤ ਵੀ ਹੈ। ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ<ref>{{Cite web |title=Bhinder Khurd Gram Panchayat : ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ ग्राम पंचायत |url=https://grampanchayatvillage.com/gram-panchayat-bhinder-khurd-17326 |access-date=2025-07-04 |website=Gram Panchayat Villages of India |language=en}}</ref> ਦੇ ਮੁਢਲੇ ਵਸਨੀਕ ਪਿੰਡ [[ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ। ਇਹ ਪਿੰਡ ਧਰਮਕੋਟ ਤਹਿਸੀਲ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ <ref>{{Cite web |date=2019-07-30 |title=ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ 'ਚ ਅਲਗੌਜੇ ਵਾਲੇ ਗਾਇਕਾਂ ਨੇ ਅਖਾੜੇ ਦੌਰਾਨ ਬੰਨਿ੍ਹਆ ਰੰਗ - traditional knoweledge |url=https://www.punjabijagran.com/punjab/mogafaridkotmuktsar-traditional-knoweledge-8682706.html |access-date=2025-07-04 |website=Punjabi Jagran |language=pa}}</ref>ਦੇ ਤਿੰਨ ਅਗਵਾੜ (ਪੱਤੀਆਂ) ਨਵਾਂ ਨਰੀਆ, ਪਦਾਰਥ ਅਤੇ ਸਾਂਡ ਹਨ। ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰ ਪੱਤੀ ਨਵਾਂ ਨਰੀਆ ਵਿਖੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਤੇ 1970 ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਤਲਵੰਡੀ ਭਾਈ ਚਲੇ ਗਏ। ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਦੋ ਡੇਰੇ; ਸੁੰਦਰੀ ਦਾ ਡੇਰਾ ਅਤੇ ਟਾਹਿਲ ਦਾਸ ਦਾ ਡੇਰਾ ਹੈ। ਪਰ ਤਿੰਨੇ ਸਕੂਲ (ਪਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ, ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਲੜਕੀਆਂ ਅਤੇ ਹਾਇਰ ਸਕੈਂਡਰੀ ਸਕੂਲ) [[ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ]] ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਂਝੇ ਹਨ। === ਨਜਦੀਕੀ ਪਿੰਡ === * [[ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਪੂਰਬੀ]] * [[ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ]] * [[ਕੋਕਰੀ ਕਲਾਂ]] * ਵਹਿਣੀਵਾਲ * ਦਾਇਆ * [[ਕਿਸ਼ਨਪੁਰਾ ਕਲਾਂ|ਕਿਸ਼ਨਪੁਰਾ]] * ਇੰਦਰਗੜ੍ਹ * ਲੋਹਗੜ੍ਹ == ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਵਿਅਕਤੀ == * ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰ - ਪਿੰਡ ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ ਦੇ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰ ਨੇ ਕਿਰਤੀ ਪਾਰਟੀ<ref>{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/archive/features/%E0%A8%95%E0%A8%BF%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A9%80-%E0%A8%95%E0%A8%BF%E0%A8%B8%E0%A8%BE%E0%A8%A8-%E0%A8%AA%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A8%9F%E0%A9%80-%E0%A8%B8%E0%A8%A5%E0%A8%BE%E0%A8%AA%E0%A8%A8%E0%A8%BE-1408202|title=ਕਿਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਪਾਰਟੀ: ਸਥਾਪਨਾ ਤੇ ਮਹੱਤਵ|work=Tribuneindia News Service|access-date=2025-07-04|language=pa|archive-date=2023-02-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20230206090856/https://www.punjabitribuneonline.com/news/archive/features/%E0%A8%95%E0%A8%BF%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A9%80-%E0%A8%95%E0%A8%BF%E0%A8%B8%E0%A8%BE%E0%A8%A8-%E0%A8%AA%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A8%9F%E0%A9%80-%E0%A8%B8%E0%A8%A5%E0%A8%BE%E0%A8%AA%E0%A8%A8%E0%A8%BE-1408202|url-status=dead}}</ref> ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਫਰੰਟ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਓਹ ਜਿਲ੍ਹਾ [[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] (ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ ਜਿਲ੍ਹਾ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿਚ ਸੀ) ਦੇ ਸਰਗਰਮ ਵਰਕਰ [[ਬਾਬਾ ਰੂੜ ਸਿੰਘ ਚੂਹੜਚੱਕ]] ਤੇ ਗੇਂਦਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸਰਗਮ ਰਹੇ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਰ ਆਗੂ [[ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਤਖਾਣਵੱਧ,]] ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਘੋਲੀਆ, ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਮਾਹਲਾ, ਉਜਾਗਰ ਸਿੰਘ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ, ਠਾਕਰ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਡਾਲਾ, ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਚੂਹੜਚੱਕ ਤੇ  ਰਾਮ ਨਾਥ ਮੋਗਾ ਆਦਿ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਜਿਲ੍ਹਾ ਲਾਇਲਪੁਰ (ਅੱਜ ਕੱਲ ਪਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ ਵਤਨ ਸਿੰਘ ਮਾਹਿਲ-ਗਹਿਲਾ, ਉਜਾਗਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਗਾ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰੀ ਰਾਮ ਪਰਦੇਸੀ ਨਾਲ ਰਲ ਕੇ ਕਾਫੀ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਜਿਲ੍ਹਾ ਲਾਇਲਪੁਰ ਵਿਖੇ ਵੱਡੀ ਭਾਰੀ ਸੂਬਾ ਕਿਸਾਨ ਕਾਨਫਰੰਸ ਜੋ ਕਿ ਸਤੰਬਰ 1938 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਰੁੜਕਾ ਕਲਾਂ ਆਤਮਾ ਸਿੰਘ ਚੈਂਚਲ ਸਿੰਘ ਚੱਬਾ ਉਜਾਗਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਗਾ ਨਾਰਾਇਣ ਸਿੰਘ ਗਰਚਾ ਬਿੱਕਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰ ਆਦਿ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਮੇਹਨਤ ਨਾਲ ਹੀ ਸਫਲ ਹੋ ਸਕੀ। ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਕੋਰੋਟਾਣਾ ਜਿਲ੍ਹਾ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿਖੇ 21 ਤੋਂ 23 ਸਤੰਬਰ 1941 ਤੱਕ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਹੋਈ ਕਿਸਾਨ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸ਼ਕ ਸੂਬਾ ਕਾਨਫਰੰਸ ਜੋ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਕਿਰਤੀ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਪਟਕੇ ਦਾ ਘੋਲ ਸਮਝੀ ਗਈ ਸੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਰਗਮਰਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=ਜੁਲਾਈ 2025}} * [[ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ]] - ਲੇਖਕ/ ਸਿਆਸਤਦਾਨ == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]] 918qm1xwpgojlkq6onrdpici4nmhj1h 0 163415 812753 767207 2025-07-10T00:02:53Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812753 wikitext text/x-wiki '''ਬਰਥਾ ਬੈਂਜ਼''' (3 ਮਈ 1849 – 5 ਮਈ 1944) ਇੱਕ ਜਰਮਨ ਆਟੋਮੋਟਿਵ ਪਾਇਨੀਅਰ ਅਤੇ ਖੋਜੀ ਸੀ। ਉਹ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਭਾਈਵਾਲ ਅਤੇ ਆਟੋਮੋਬਾਈਲ ਖੋਜੀ [[ਕਾਰਲ ਬੇਂਜ਼|ਕਾਰਲ ਬੈਂਜ਼]] ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੀ। 5 ਅਗਸਤ 1888 ਨੂੰ, ਉਹ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ-ਬਲਨ-ਇੰਜਣ ਵਾਲੀ ਆਟੋਮੋਬਾਈਲ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ, ਬੈਂਜ਼ ਪੇਟੈਂਟ-ਮੋਟਰਵੈਗਨ ਦੀ ਫੀਲਡ ਟੈਸਟਿੰਗ, ਬ੍ਰੇਕ ਲਾਈਨਿੰਗ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 105 ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਵਿਹਾਰਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕੀਤਾ।<ref name="long trip">{{Citation |last=Robertson |first=Patrick |title=Robertson's Book of Firsts: Who Did What for the First Time |url=https://books.google.com/books?id=2TEEaCrPiWsC&pg=PT91 |page=91 |year=2011 |publisher=Bloomsbury Publishing USA |isbn=9781608197385 |access-date=28 May 2015}}</ref> ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ, ਉਸਨੇ ਪੇਟੈਂਟ-ਮੋਟਰਵੈਗਨ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ ਅਤੇ ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਵਿਕਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। == ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਵਿਆਹ == [[ਤਸਵੀਰ:Bertha_Benz_at_the_age_of_18.jpg|left|thumb| ਬਰਥਾ ਬੈਂਜ਼ 18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, {{Circa|1867}}]] ਕੈਸੀਲੀ ਬਰਥਾ ਰਿੰਗਰ ਦਾ ਜਨਮ 3 ਮਈ 1849 ਨੂੰ ਬੈਡਨ ਦੇ ਗ੍ਰੈਂਡ ਡਚੀ ਵਿੱਚ ਪੋਫੋਰਜ਼ਾਈਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web |date=8 May 2020 |title=First car ride in the world |url=https://www.dpma.de/english/our_office/publications/ingeniouswomen/berthabenz/index.html |access-date=14 May 2020 |website=German Patent and Trade Mark Office |archive-date=27 ਮਾਰਚ 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200327093106/https://www.dpma.de/english/our_office/publications/ingeniouswomen/berthabenz/index.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |title=Bertha Benz |url=https://www.daimler.com/company/tradition/founders-pioneers/bertha-benz.html |access-date=2020-05-14 |website=Daimler |language=en |archive-date=2021-01-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210126122421/https://www.daimler.com/company/tradition/founders-pioneers/bertha-benz.html |url-status=dead }}</ref> ਕਾਰਲ ਬੈਂਜ਼ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਦੋ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ [[ਦਾਜ]] ਦਾ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਉਸਦੀ ਅਸਫਲ ਲੋਹੇ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕੰਪਨੀ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ।<ref name=":0">{{Cite web |title=Bertha Benz Hits the Road, 125 Years Ago – History in the Headlines |url=http://www.history.com/news/bertha-benz-hits-the-road-125-years-ago |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150924041731/http://www.history.com/news/bertha-benz-hits-the-road-125-years-ago |archive-date=24 September 2015 |access-date=13 October 2015 |website=HISTORY.com}}</ref> ਇੱਕ ਅਣਵਿਆਹੀ ਔਰਤ ਵਜੋਂ, ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ; ਜਰਮਨ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬੈਂਜ਼ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਰਥਾ ਨੇ ਇੱਕ ਨਿਵੇਸ਼ਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਆਪਣੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸ਼ਕਤੀ ਗੁਆ ਦਿੱਤੀ।<ref>{{Cite web |last=Angela Elis |title=Bertha Benz: die erste Frau am Steuer |trans-title=Bertha Benz: the first woman at the wheel |url=http://www.cicero.de/kapital/bertha-benz-die-erste-frau-am-steuer/41482 |access-date=1 January 2011 |publisher=Cicero}}</ref> 20 ਜੁਲਾਈ 1872 ਨੂੰ, ਬਰਥਾ ਰਿੰਗਰ ਨੇ ਕਾਰਲ ਬੈਂਜ਼ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਨਿਰਮਾਣ ਉੱਦਮ, [[ਕਾਰਲ ਬੇਂਜ਼|ਬੈਂਜ਼ ਐਂਡ ਸੀਏ]] ਵੱਲ ਵਧਿਆ, ਉਸਨੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਵਜੋਂ ਉਸਦੇ ਦਾਜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=August 2021}} ਕਾਰਲ ਨੇ ਦਸੰਬਰ 1885 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਘੋੜੇ ਰਹਿਤ ਗੱਡੀ ਦਾ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ। ਬਰਥਾ ਨੇ ਇੱਕ ਫੀਲਡ ਟੈਸਟਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਤਾਰ ਦੇ ਇਨਸੂਲੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਅਤੇ ਫੇਲ ਹੋਣ 'ਤੇ ਲੱਕੜ ਦੇ ਬ੍ਰੇਕਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਕ ਕਰਨ ਲਈ ਚਮੜੇ ਦੇ ਬ੍ਰੇਕ ਪੈਡਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਕੇ ਮੋਟਰਵੈਗਨ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸਨੇ ਮੌਕਿਆਂ ਦੇ ਕਈ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ - ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਾਲਣ ਲਾਈਨ ਡਿਜ਼ਾਈਨ - ਜੋ ਕਿ ਕਾਰਲ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰਿਆ। ਮਸ਼ੀਨ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਬਰਥਾ ਨੇ ਮੋਟਰਵੈਗਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਵਿੱਤ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਤਹਿਤ ਪੇਟੈਂਟ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਰੱਖਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਇੱਕ ਵਿਆਹੁਤਾ ਔਰਤ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਸਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੇਟੈਂਟ 'ਤੇ ਇੱਕ ਖੋਜੀ ਵਜੋਂ ਨਾਮ ਦੇਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਸੀ।<ref>"Frauen in der Geschichte des Rechts&nbsp;— Von der Frühen Neuzeit bis zum Gegenwart", Ute Gerhard e.a., Beck'se Verlagsbuchhandlung, München 1997, {{ISBN|3-406-42866-5}}, Pag 464</ref> ਇਕੱਠੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੰਜ ਬੱਚੇ ਸਨ: ਯੂਜੇਨ (1873–1958), ਰਿਚਰਡ (1874–1955), ਕਲਾਰਾ (1876–1968), ਥਿਲਡੇ (1882–1974), ਅਤੇ ਐਲਨ (1890–1973)। [[ਤਸਵੀਰ:Motorwagen_Serienversion.jpg|thumb| 1886 ਦਾ ਬੈਂਜ਼ ਪੇਟੈਂਟ-ਮੋਟਰਵੈਗਨ ਨੰਬਰ 3, ਬਰਥਾ ਬੈਂਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਚਾਰਿਤ ਪਹਿਲੀ ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ ਦੀ ਸੜਕ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ, {{Convert|106|km|abbr=on}}, ਆਟੋਮੋਬਾਈਲ ਦੁਆਰਾ]] [[ਤਸਵੀਰ:Benz-Wohnhaus-Ladenburg.jpg|thumb| ਕਾਰਲ ਅਤੇ ਬਰਥਾ ਬੈਂਜ਼ ਦਾ ਆਖਰੀ ਘਰ, ਹੁਣ ਲਾਡੇਨਬਰਗ, ਬੈਡਨ-ਵਰਟਮਬਰਗ ਵਿੱਚ ਡੈਮਲਰ ਅਤੇ ਬੈਂਜ਼ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦਾ ਸਥਾਨ]] == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1944]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Articles with hAudio microformats]] jppfswruk7omgosk5efh1fq9zw18r5l 0 163668 812737 810881 2025-07-09T16:20:57Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812737 wikitext text/x-wiki '''ਨਾਗਮਬਲ ਡੀ.''' " '''ਸਵਰਨ''' " '''ਸ਼ਾਹ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]] ਵਿੱਚ ਨਾਮ: '''Nagambal D.''' "'''Swarna'''" '''Shah''') ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਗਣਿਤ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਅੰਕੜਾ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਪੈਲਮੈਨ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਅਮਰੀਕਨ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਸਾਲਾਨਾ ਸਟੈਟਫੈਸਟ ਦੀ ਸੰਸਥਾਪਕ ਹੈ, ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਡਾਇਵਰਸਿਟੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਨੇਤਾ, ਅਤੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਚੇਅਰਪਰਸਨ ਹੈ।<ref>{{Cite web |title=Reflections on Diversity Mentoring Program, Contagious Excellence |url=https://stattrak.amstat.org/2017/10/01/dmp_jsm2017/ |access-date=2023-04-15 |website=stattrak.amstat.org }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੂਨ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਕਰੀਅਰ == ਸ਼ਾਹ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਗਣਿਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਅੰਡਰਗਰੈਜੂਏਟ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਪੀਐਚ.ਡੀ. ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਵਿੰਡਸਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ 1970 ਵਿੱਚ ਅੰਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਹ 1972 ਵਿੱਚ ਸਪੈਲਮੈਨ ਕਾਲਜ ਦੇ ਗਣਿਤ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ, ਅਤੇ 2014 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐਮਰੀਟਾ ਬਣਨ ਲਈ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਈ। == ਮਾਨਤਾ == 2001 ਵਿੱਚ, ਏਮੋਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਰੋਲਿਨ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਪਬਲਿਕ ਹੈਲਥ ਨੇ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮਾਰਟਿਨ ਲੂਥਰ ਕਿੰਗ ਜੂਨੀਅਰ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਸਰਵਿਸ ਅਵਾਰਡ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ 2010 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਨ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਇੱਕ ਫੈਲੋ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਗਣਿਤ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੇ ਉਸਨੂੰ 2017 ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਲਾਈਫਟਾਈਮ ਅਚੀਵਮੈਂਟ ਅਵਾਰਡ ਦਿੱਤਾ।<ref>{{Cite web |title=2001 MLK Community Service Award Recipients |url=http://web1.sph.emory.edu/AWARDS/2001/shah.html |access-date=2023-04-15 |website=web1.sph.emory.edu |archive-date=2024-12-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241203161253/http://web1.sph.emory.edu/AWARDS/2001/shah.html |url-status=dead }}</ref> == ਹਵਾਲੇ == <references group="" responsive="1"> </references> == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == # https://mathalliance.org/mentor/nagambal-shah/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200622061626/https://mathalliance.org/mentor/nagambal-shah/ |date=2020-06-22 }} # https://web2.uwindsor.ca/math/hlynka/reasons.html # https://www.spelman.edu/academics/majors-and-programs/mathematics/faculty/nagambal-shah {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230228155917/https://www.spelman.edu/academics/majors-and-programs/mathematics/faculty/nagambal-shah |date=2023-02-28 }} # https://www.nam-math.org/Sys/Error/404{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] sa8uo0ys1eonjm62qheqrabobcksfe1 0 163846 812738 674374 2025-07-09T16:39:50Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812738 wikitext text/x-wiki '''ਨਾਦੀਆ ਮਫਤੂਨੀ''' ( {{Lang-fa|نادیا مفتونی}} , ਜਨਮ 14 ਜਨਵਰੀ 1966) ਇੱਕ ਈਰਾਨੀ [[ਅਕੈਡਮੀ|ਅਕਾਦਮਿਕ]], ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰ ਹੈ। ਉਹ [[ਅਲ-ਫ਼ਾਰਾਬੀ|ਫੈਰਾਬੀਅਨ]], [[ਇਬਨ ਸੀਨਾ|ਐਵੀਸੀਨੀਅਨ]] ਅਤੇ [[ਸ਼ਹਾਬ ਉੱਦ ਦੀਨ ਸੁਹਰਾਵਰਦੀ|ਸੁਹਰਾਵਰਡੀਅਨ]] ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖੋਜਕਰਤਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।<ref>{{Cite web |title=Maftouni's Article in Brief Bibliographical Guide |url=http://philosophy.cua.edu/faculty/tad/bibliography-12-13.cfm}}</ref> ਉਹ [[ਨਿਆਂਸ਼ਾਸ਼ਤਰ|ਨਿਆਂ ਸ਼ਾਸਤਰ]] ਅਤੇ [[ਇਸਲਾਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ|ਇਸਲਾਮਿਕ ਇਤਿਹਾਸ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਥਾਪਿਤ ਖੋਜਕਰਤਾ ਵੀ ਹੈ। ਉਹ ਤਹਿਰਾਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਐਸੋਸੀਏਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਲਾਸਫੀ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮਿਕ ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਇੱਕ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।<ref>{{Cite web |title=Maftouni's Biography |url=http://ftis.ut.ac.ir/IPPWebV1C034/CuteEditorImageGallary/f_ps_32/C.V.%20Nadia%20Maftouni.pdf }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ਉਹ [[ਯੇਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਯੇਲ]] ਲਾਅ ਸਕੂਲ<ref name="Yale">{{Cite web |title=Maftouni as Senior Research Scholar at Yale |url=http://bulletin.yale.edu/sites/default/files/yale-law-school-2019-2020.pdf}}</ref> ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਰਿਸਰਚ ਸਕਾਲਰ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਫਿਲਾਸਫੀ ਤਿਮਾਹੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਬੋਰਡ ਵਿੱਚ ਹੈ।<ref name="illinois">{{Cite web |title=Maftouni on the Board of History of Philosophy Quarterly |url=https://www.press.uillinois.edu/journals/hpq/hpqeditors.html |access-date=2023-04-15 |archive-date=2021-09-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210920045201/https://www.press.uillinois.edu/journals/hpq/hpqeditors.html |url-status=dead }}</ref><ref name="appointment">{{Cite web |title=Maftouni Appointed as History of Philosophy Quarterly Board Member |url=https://ut.ac.ir/en/news/16992/ut-faculty-member-appointed-as-the-editorial-consultant-for-the-hpq |access-date=2023-04-15 |archive-date=2022-12-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221206054336/https://ut.ac.ir/en/news/16992/ut-faculty-member-appointed-as-the-editorial-consultant-for-the-hpq |url-status=dead }}</ref> ਉਹ ਈਰਾਨੀ ਕਲਾਕਾਰ ਹੁਸੈਨ ਨੂਰੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੇਣ ਲਈ ਵੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਵ੍ਹੀਲਚੇਅਰ 'ਤੇ ਸੀ। <ref>{{Cite web |date=22 October 2004 |title=La peinture selon Nuri |url=http://www.yanous.com/pratique/culture/culture041022.html}}</ref> == ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ == ਇੱਕ ਕਿਸ਼ੋਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਇਸਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ NODET ਦੇ ਚੋਣਵੇਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਸ਼ਰੀਫ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਅਪਲਾਈਡ ਫਿਜ਼ਿਕਸ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। <ref name="Sartor184">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=3uB1oAEACAAJ&q=Turning+Fear+Into+Power|title=Turning Fear into Power: One Woman's Journey Confronting the War on Terror|last=Sartor|first=Linda|date=2014|publisher=Psychosynthesis Press|isbn=978-0-9913196-0-2|location=CA|page=184|access-date=4 October 2018}}</ref> [[ਤਸਵੀਰ:Hossein_Nuri_and_Nadia_Maftouni.jpg|thumb| ਹੁਸੈਨ ਨੂਰੀ ਅਤੇ ਨਾਦੀਆ ਮਫਤੂਨੀ]] [[ਤਸਵੀਰ:Iranian_Prominent_Artists.jpg|thumb| ਹੁਸੈਨ ਨੂਰੀ, ਨਾਦੀਆ ਮਫਤੂਨੀ, ਰੇਜ਼ਾ ਫਯਾਜ਼ੀ, ਮਾਜਿਦ ਐਂਤੇਜ਼ਾਮੀ ਅਤੇ ਈਰਾਨੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਲਈ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰ।]] == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1966]] i7a3ua90n6luj9vz4pyi4y08ci82d3u 0 170573 812735 711760 2025-07-09T16:12:41Z JayCubby 53657 ([[c:GR|GR]]) [[File:1971 Instrument of Surrender.jpg]] → [[File:1971 Instrument of Surrender WaPo.jpg]] Full res and uncropped 812735 wikitext text/x-wiki ਸੁਤੰਤਰ [[ਭਾਰਤ]] ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਉਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ 15 ਅਗਸਤ 1947 ਨੂੰ ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਸ਼ਟਰਮੰਡਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣ ਗਿਆ। [[ਬਰਤਾਨੀਆ|ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼]] ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਧੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ, ਜੋ 1858 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਨੇ [[ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ|ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ]] ਦੇ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਏਕੀਕਰਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ 1947 ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ]] ਦਾ ਅੰਤ ਹੋਇਆ, ਤਾਂ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਆਧਾਰ ਤੇ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ [[ਤਸਵੀਰ:PM Nehru addresses the nation from the Red Fort on 15 August 1947.jpg|thumb|[[ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ]] 14 ਅਗਸਤ 1947 ਨੂੰ [[ਲਾਲ ਕਿਲਾ|ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ]] ਤੇ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ]] ਗਿਆ-ਭਾਰਤ, [[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ|ਹਿੰਦੂਆਂ]] ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲਾ, ਅਤੇ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]], [[ਮੁਸਲਮਾਨ|ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ]] ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲਾ।<ref>{{Cite web |date=2015-06-12 |title=India {{!}} history - geography {{!}} Britannica.com |url=https://www.britannica.com/place/India |access-date=2023-06-08 |website=web.archive.org |archive-date=2015-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150612010541/https://www.britannica.com/place/India |url-status=bot: unknown }}</ref> ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਅਤੇ ਪੂਰਬ ਦੇ ਮੁਸਲਿਮ ਬਹੁ-ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ [[ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ]] ਦੁਆਰਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਡੋਮੀਨੀਅਨ ਵਿੱਚ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਵੰਡ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ 10 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਤਬਾਦਲਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 10 ਲੱਖ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] ਦੇ ਨੇਤਾ [[ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ]] ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ [[ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ (ਭਾਰਤ)|ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ]] ਬਣੇ, ਪਰ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ|ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ]] ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜੁੜੇ ਨੇਤਾ, [[ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ]] ਨੇ ਕੋਈ ਅਹੁਦਾ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। 1950 ਵਿੱਚ ਅਪਣਾਏ ਗਏ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ|ਸੰਵਿਧਾਨ]] ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਸੰਘੀ ਅਤੇ ਰਾਜ ਪੱਧਰ 'ਤੇ, ਇੱਕ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਣਰਾਜ ਬਣਾਇਆ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[ਲੋਕਤੰਤਰ]] ਕਾਇਮ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਨੇ ਧਾਰਮਿਕ ਹਿੰਸਾ, ਨਕਸਲਵਾਦ, [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਵੱਖਵਾਦੀ ਵਿਦਰੋਹ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਚੀਨ]] ਦੇ ਨਾਲ ਅਣਸੁਲਝੇ ਖੇਤਰੀ ਵਿਵਾਦ ਹਨ ਜੋ 1962 ਅਤੇ 1967 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ|ਯੁੱਧ]] ਵਿੱਚ ਵਧੇ, ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 1947, [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1965)|1965]], [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|1971]] ਅਤੇ [[ਕਾਰਗਿਲ ਜੰਗ|1999]] ਵਿੱਚ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤ ਸ਼ੀਤ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਨਿਰਪੱਖ ਸੀ, ਅਤੇ ਗੈਰ-ਗਠਜੋੜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨੇਤਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸਨੇ 1971 ਤੋਂ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ]] ਨਾਲ ਢਿੱਲਾ ਗਠਜੋੜ ਬਣਾਇਆ, ਜਦੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ]] ਅਤੇ [[ਚੀਨ|ਪੀਪਲਜ਼ ਰੀਪਬਲਿਕ ਆਫ ਚੀਨ]] ਨਾਲ ਗੱਠਜੋੜ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮਾਣੂ-ਹਥਿਆਰ ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ 1974 ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਪਰਮਾਣੂ ਪ੍ਰੀਖਣ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1998 ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਹੋਰ ਪਰੀਖਣ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। 1950 ਤੋਂ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ, ਭਾਰਤ ਨੇ [[ਸਮਾਜਵਾਦ|ਸਮਾਜਵਾਦੀ]]-ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ। ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿਆਪਕ ਨਿਯਮ, ਸੁਰੱਖਿਆਵਾਦ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਮਾਲਕੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿਆਪਕ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਅਤੇ ਹੌਲੀ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ। 1991 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਨੇ ਡਿਰਿਜਿਜ਼ਮ ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧਣ ਵਾਲੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ ਹੋਣ ਤੋਂ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਗਣਰਾਜ ਇੱਕ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧ ਰਹੀ G20 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਵਜੋਂ ਉਭਰਿਆ ਹੈ।<ref>{{Cite book|title=Metcalf, Barbara D.; Metcalf, Thomas R. (2012), A Concise History of Modern India, Cambridge University Press, pp. 265–266}}</ref> ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸਦੀ ਵੱਡੀ ਅਤੇ ਵਧਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ, ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੰਭਾਵੀ ਮਹਾਂਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite book|title=Malik, Mohan (2011). China and India: Great Power Rivals. United States: FirstForumPress.}}</ref><ref>{{Cite web |date=2006-03-28 |title=India: Asia's Other Superpower Breaks Out - Newsweek: World News - MSNBC.com |url=http://msnbc.msn.com/id/11571348/site/newsweek/ |access-date=2023-06-08 |website=web.archive.org |archive-date=2006-03-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060328182554/http://msnbc.msn.com/id/11571348/site/newsweek/ |url-status=bot: unknown }}</ref> == 1947-1950 == ''ਮੁੱਖ ਸਫ਼ਾ: [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਜ]]'' ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸਾਲ ਗੜਬੜ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਦਲਾ-ਬਦਲੀ, 1947 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਜੰਗ ਅਤੇ ਇੱਕ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ]] ਬਣਾਉਣ ਲਈ 500 ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦਾ ਏਕੀਕਰਨ। [[ਵੱਲਭਭਾਈ ਪਟੇਲ]], ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਰਾਜ|ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ]] ਹੋਵੇਗਾ। === ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ === ''ਮੁੱਖ ਸਫ਼ਾ: [[ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ]]'' ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਨੂੰ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਐਕਟ 1947 ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸਨੇ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਦੋ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ: ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ।<ref>{{Cite book|title=Khan, Yasmin (2017) [2007], The Great Partition: The Making of India and Pakistan (2 ed.), New Haven and London: Yale University Press, p. 1 South Asians learned that the British Indian empire would be partitioned on 3 June 1947. They heard about it on the radio, from relations and friends, by reading newspapers and, later, through government pamphlets. Among a population of almost four hundred million, where the vast majority live in the countryside, ploughing the land as landless peasants or sharecroppers, it is hardly surprising that many thousands, perhaps hundreds of thousands, did not hear the news for many weeks afterwards. For some, the butchery and forced relocation of the summer months of 1947 may have been the first that they knew about the creation of the two new states rising from the fragmentary and terminally weakened British empire in India}}</ref> ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਸੂਬਿਆਂ, [[ਬੰਗਾਲ]] ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੀ ਵੰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਮੁਸਲਿਮ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਅਤੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਗੈਰ-ਮੁਸਲਿਮ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਵੰਡੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹੋਰ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਵਿੱਚ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ|ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਅਨ ਆਰਮੀ]], ਰਾਇਲ ਇੰਡੀਅਨ ਨੇਵੀ, ਰਾਇਲ ਇੰਡੀਅਨ ਏਅਰ ਫੋਰਸ, [[ਭਾਰਤੀ ਸਿਵਲ ਸੇਵਾ (ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ)|ਇੰਡੀਅਨ ਸਿਵਲ ਸਰਵਿਸ]], ਰੇਲਵੇ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਖਜ਼ਾਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਕ੍ਰਮਵਾਰ 14 ਅਤੇ 15 ਅਗਸਤ 1947 ਦੀ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸਵੈ-ਸ਼ਾਸਨ ਵਾਲੇ ਆਜ਼ਾਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਏ।<ref>{{Cite book|title=Chatterji, Joya; Washbrook, David (2013), "Introduction: Concepts and Questions", in Chatterji, Joya; Washbrook, David (eds.), Routledge Handbook of the South Asian Diaspora, London and New York: Routledge,|quote=Joya Chatterji describes how the partition of the British Indian empire into the new nation states of India and Pakistan produced new diaspora on a vast, and hitherto unprecedented, scale, but hints that the sheer magnitude of refugee movements in South Asia after 1947 must be understood in the context of pre-existing migratory flows within the partitioned regions (see also Chatterji 2013). She also demonstrates that the new national states of India and Pakistan were quickly drawn into trying to stem this migration. As they put into place laws designed to restrict the return of partition emigrants, this produced new dilemmas for both new nations in their treatment of 'overseas Indians'; and many of them lost their right to return to their places of origin in the subcontinent, and also their claims to full citizenship in host countries.}}</ref> [[File:The_first_Cabinet_of_independent_India.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:The_first_Cabinet_of_independent_India.jpg|right|thumb|250x250px|ਆਜ਼ਦ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕੈਬਨਿਟ]] ਵੰਡ ਕਾਰਨ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਦੋ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਬੇਮਿਸਾਲ ਪਰਵਾਸ ਹੋਇਆ। ਪਰਵਾਸ ਜਲਦੀ ਅਤੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ 14 ਮਿਲੀਅਨ ਅਤੇ 18 ਮਿਲੀਅਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲੋਕ ਚਲੇ ਗਏ, ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਹੋਰ ਵੀ. ਵੰਡ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੌਤ ਦਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਗਭਗ 10 ਲੱਖ ਹੋਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਹੈ।<ref>{{Cite book|title=Dyson, Tim (2018), A Population History of India: From the First Modern People to the Present Day, Oxford University Press, p. 189|quote=The sudden refugee flows related to Partition may at the time have been unsurpassed in modern world history. It is likely that at least 14–18 million people moved. Previous assessments of the mortality associated with Partition have varied between 200,000 and 1 million. The first figure, attributed to Mountbatten (the last Viceroy) smacks of a number that—conveniently from an official perspective—minimises the loss of life. However, the figure of 1 million may also be too low. The data, however, do not allow for a firmer judgement.}}</ref> ਵੰਡ ਦੇ ਹਿੰਸਕ ਸੁਭਾਅ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਅਤੇ ਸ਼ੱਕ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਜੋ ਅੱਜ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। [[ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ]], ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦੀ ਸੂਬੇ, [[ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ)|ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ]], ਪੂਰਬੀ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ [[ਸਿੰਧ]] ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 3.5 ਮਿਲੀਅਨ ਹਿੰਦੂ, ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਗਲਬੇ ਅਤੇ ਦਮਨ ਦੇ ਡਰੋਂ ਭਾਰਤ ਚਲੇ ਗਏ।<ref>{{Cite web |date=2009-10-28 |title=Pakistan - MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761560851_9/Pakistan.html |access-date=2023-06-08 |website=web.archive.org |archive-date=2009-10-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028203105/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761560851_9/Pakistan.html |url-status=dead }}</ref> ਸੰਪਰਦਾਇਕ ਹਿੰਸਾ ਨੇ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 10 ਲੱਖ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਲੈ ਲਈ, ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਅਤੇ [[ਕੋਲਕਾਤਾ|ਕਲਕੱਤਾ]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦੋਵਾਂ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਅਸਥਿਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਯਤਨਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਮਰਨ ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਦੇ ਆਗੂ ਮੋਹਨਦਾਸ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ ਹਿੰਸਾ ਸਤੰਬਰ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਨੂੰ ਖਤਰੇ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸ਼ਾਂਤੀ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣ ਲਈ। ਦੋਵਾਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਛੱਡਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਲਈ ਵੱਡੇ ਰਾਹਤ ਕੈਂਪਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਲਾਮਬੰਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 30 ਜਨਵਰੀ 1948 ਨੂੰ ਮੋਹਨਦਾਸ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ [[ਨੱਥੂਰਾਮ ਗੋਡਸੇ]] ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵੰਡ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਸੀ ਕਿ ਮੋਹਨਦਾਸ ਗਾਂਧੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਤੱਕ ਜਲੂਸ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਅੰਤਿਮ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਲਈ 10 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਦਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਸੜਕਾਂ 'ਤੇ ਆ ਗਏ। 1949 ਵਿੱਚ, ਮੁਸਲਿਮ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਫਿਰਕੂ ਹਿੰਸਾ, ਡਰਾਉਣ-ਧਮਕਾਉਣ ਅਤੇ ਦਮਨ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 10 ਲੱਖ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਦਰਜ ਕੀਤੇ। ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਦੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਨੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਆਬਾਦੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜਜ਼ਬ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਸਨ। ਜੰਗ ਨੂੰ ਰੱਦ ਨਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਨੇ [[ਲਿਆਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ]] ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਗੱਲਬਾਤ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਤੁਸ਼ਟੀਕਰਨ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ, ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਲਿਆਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਮਝੌਤੇ 'ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਪਟੇਲ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਖਾਤਰ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਮਝੌਤੇ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਖਾਨ ਅਤੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇੱਕ ਵਪਾਰਕ ਸਮਝੌਤੇ 'ਤੇ ਵੀ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ, ਅਤੇ ਦੁਵੱਲੇ ਵਿਵਾਦਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਢੰਗਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਚਨਬੱਧ ਕੀਤਾ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ, ਸੈਂਕੜੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹਿੰਦੂ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਗਏ, ਪਰ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਘਲਣਾ ਬਹੁਤਾ ਚਿਰ ਨਹੀਂ ਚੱਲ ਸਕਿਆ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਕਾਰਨ। === ਰਿਆਸਤੀ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਰਲੇਵਾਂ === ਜੁਲਾਈ 1946 ਵਿੱਚ, ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਰਿਆਸਤ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦੀ ਫੌਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਫੌਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਿੱਤ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ।<ref>{{Cite book|title=Menon, Shivshankar (20 April 2021). India and Asian Geopolitics: The Past, Present. Brookings Institution Press. p. 34.}}</ref> ਜਨਵਰੀ 1947 ਵਿੱਚ, ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਬ੍ਰਹਮ ਅਧਿਕਾਰ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ।<ref>{{Cite book|title=Lumby, E. W. R. 1954. The Transfer of Power in India, 1945–1947. London: George Allen & Unwin. p. 228}}</ref> [[ਤਸਵੀਰ:Sardar patel (cropped).jpg|thumb|ਸਰਦਾਰ ਵੱਲਭ ਭਾਈ ਪਟੇਲ]] ਮਈ 1947 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰਿਆਸਤ ਨੂੰ ਦੁਸ਼ਮਣ ਰਾਜ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 17 ਪ੍ਰਾਂਤ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ 565 ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰਾਂ ਨੂੰ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਾਂ ਤਾਂ ਸੁਤੰਤਰ ਰਹਿਣ ਜਾਂ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਖੰਡਿਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਸਰਦਾਰ ਵੱਲਭਭਾਈ ਪਟੇਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਨਵੀਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੇ ਵਿਕਲਪ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਗੱਲਬਾਤ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ। ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਅਤੇ ਵੀ.ਪੀ. ਮੈਨਨ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਮਨਾ ਲਿਆ। ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਧਿਕਾਰ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਨਿੱਜੀ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਪਰਸ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਲਈ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਗਾਰੰਟੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਨੂੰ ਰਾਜਪ੍ਰਮੁੱਖ (ਰਾਜਪਾਲ) ਅਤੇ ਉਪਰਾਜਪ੍ਰਮੁਖ (ਡਿਪਟੀ ਗਵਰਨਰ) ਵਿਲੀਨ ਕੀਤੇ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੌਰਾਸ਼ਰਾ, [[ਪਟਿਆਲਾ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਸਟੇਟਸ ਯੂਨੀਅਨ (ਪੈਪਸੂ)|ਪੈਪਸੂ]], ਵਿੰਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ [[ਮੱਧ ਭਾਰਤ]] ਵਰਗੇ ਵਿਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਰਿਆਸਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ]] ਅਤੇ [[ਮਣੀਪੁਰ|ਮਨੀਪੁਰ]] ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1949 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ। [[ਜੂਨਾਗੜ੍ਹ ਰਿਆਸਤ|ਜੂਨਾਗੜ੍ਹ]] (ਮੁਸਲਿਮ ਨਵਾਬ ਵਾਲਾ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਰਾਜ)- ਦਸੰਬਰ 1947 ਦੀ ਇੱਕ ਰਾਇਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਲੇਵੇਂ ਲਈ 99% ਵੋਟ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਇਆ ਗਿਆ। [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ]] (ਮੁਸਲਿਮ ਨਿਜ਼ਾਮ ਵਾਲਾ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਰਾਜ) ਵਿੱਚ ਪਟੇਲ ਨੇ 13 ਤੋਂ 29 ਸਤੰਬਰ 1948 ਦਰਮਿਆਨ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਦੇ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਨਿਜ਼ਾਮ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕੋਡ-ਨਾਮ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਪੋਲੋ ਦੇ ਤਹਿਤ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ। [[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ (ਰਾਜ)|ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]] ਰਾਜ (ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜੇ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਮੁਸਲਿਮ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲਾ ਰਾਜ) ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਦੂਰ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਇੱਕ ਸਰੋਤ ਬਣ ਗਿਆ ਜੋ 1947 ਤੋਂ 1949 ਤੱਕ ਚੱਲੀ ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ-ਨਿਗਰਾਨੀ ਜੰਗਬੰਦੀ 'ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਨੇ ਵਿਵਾਦਿਤ ਖੇਤਰ ਦੇ ਦੋ-ਤਿਹਾਈ ਹਿੱਸੇ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤੀ ਜਤਾਈ ਕਿ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਖਤਮ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਪੂਰੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਰਾਇਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇ, ਅਤੇ 1 ਜਨਵਰੀ 1949 ਨੂੰ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ-ਪ੍ਰਯੋਜਿਤ ਜੰਗਬੰਦੀ ਲਈ ਸਹਿਮਤੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। 1954 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਤੋਂ ਹਥਿਆਰ ਮਿਲਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ, ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ। ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ 26 ਜਨਵਰੀ 1950 ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਾਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। === ਸੰਵਿਧਾਨ === ''ਮੁੱਖ ਸਫ਼ਾ: [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ]]'' ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ 26 ਨਵੰਬਰ 1949 ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 26 ਜਨਵਰੀ 1950 ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੇ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਐਕਟ 1935]] ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸੰਚਾਲਨ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਜੋਂ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਡੋਮੀਨੀਅਨ ਭਾਰਤ ਦਾ ਗਣਰਾਜ ਬਣ ਗਿਆ। ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਇਸਦੇ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਨੇ ਧਾਰਾ 395 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸੰਸਦ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਐਕਟਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸੰਵਿਧਾਨ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇੱਕ [[ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ]] ਸੰਪੰਨ, ਸਮਾਜਵਾਦੀ, [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ|ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ]],[29] ਅਤੇ [[ਜਮਹੂਰੀਅਤ|ਜਮਹੂਰੀ]] ਗਣਰਾਜ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਨਿਆਂ, ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਵਿੱਚ 100 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੋਧਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤ 26 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ [[ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ (ਭਾਰਤ)|ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ]] ਵਜੋਂ ਮਨਾਉਂਦਾ ਹੈ। === ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ (1947-1948) === ''ਮੁੱਖ ਸਫ਼ਾ: [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ (1947-1948)]]'' 1947-1948 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ 1947 ਤੋਂ 1948 ਤੱਕ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਜੰਮੂ ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਦੋ ਨਵੇਂ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਲੜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਚਾਰ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲੀ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ, ਵਜ਼ੀਰਸਤਾਨ ਤੋਂ ਕਬਾਇਲੀ ਲਸ਼ਕਰ (ਮਿਲਸ਼ੀਆ) ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਕੇ,ਯੁੱਧ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਵਿਚੋਲਗੀ ਨਾਲ 5 ਜਨਵਰੀ 1949 ਨੂੰ ਜੰਗਬੰਦੀ ਹੋਈ। ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਨੁਕਸਾਨ ਕੁੱਲ 1,104 ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 3,154 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ; ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ, ਲਗਭਗ 6,000 ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 14,000 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ। ਨਿਰਪੱਖ ਮੁਲਾਂਕਣ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਲੜੇ ਹੋਏ ਖੇਤਰ ਦੀ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite book|title=Kulke, Hermann; Rothermund, Dietmar (2004). A History of India (Fourth ed.). Routledge. p. 324. The Indian army defended Kashmir against Pakistani aggression.}}</ref><ref>{{Cite book|title=New Zealand Defence Quarterly, Issues 24–29. New Zealand. Ministry of Defence. 1999. India won, and gained two-thirds of Kashmir, which it successfully held against another Pakistani invasion in 1965.}}</ref> == ਸ਼ਾਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ == === ਨਹਿਰੂ ਸ਼ਾਸ਼ਨ === ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਦਾ ਮੋਢੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਾਰੇਖ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਨਹਿਰੂ ਵੱਲੋਂ ਭਾਰਤ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਕੌਮੀ ਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਦੇ ਲਈ, ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਲਸਫਾ ਸੀ, ਜਿਸਦੇ ਸੱਤ ਟੀਚੇ ਸਨ: ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ, ਸੰਸਦੀ ਲੋਕਤੰਤਰ, ਉਦਯੋਗੀਕਰਨ, ਸਮਾਜਵਾਦ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਵਿਕਾਸ, ਅਤੇ ਗੈਰ-ਸੰਗਠਨ। ਪਾਰੇਖ ਦੀ ਰਾਏ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਫਲਸਫੇ ਅਤੇ ਨੀਤੀਆਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਨਤਕ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ, ਉਦਯੋਗਿਕ ਘਰਾਣਿਆਂ ਅਤੇ ਮੱਧ ਅਤੇ ਉੱਚ ਕਿਸਾਨੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਸ਼ਹਿਰੀ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਗਰੀਬਾਂ, ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲਾਭ ਜਾਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ।<ref>{{Cite book|title=Parekh, Bhiku (1991). "Nehru and the National Philosophy of India". Economic and Political Weekly. 26 (5–12 Jan 1991): 35–48.}}</ref> 1950 ਵਿੱਚ ਵੱਲਭਭਾਈ ਪਟੇਲ ਦੀ ਮੌਤ ਨੇ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਇੱਕਲੇ ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨੇਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਸਥਿਤੀ ਅਜਿਹੀ ਬਣ ਗਈ ਕਿ ਨਹਿਰੂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਰੁਕਾਵਟ ਦੇ ਭਾਰਤ ਲਈ ਆਪਣੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰ ਸਕੇ।<ref>{{Cite book|title=Tan Chung, ed. (1998). Across The Himalayan Gap. Gyan Publishing House. p. 506.}}</ref> ਨਹਿਰੂ ਨੇ [[ਆਯਾਤ]] ਪ੍ਰਤੀਸਥਾਪਿਤ ਉਦਯੋਗੀਕਰਨ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ [[ਮਿਸ਼ਰਤ ਅਰਥ ਵਿਵਸਥਾ|ਮਿਸ਼ਰਤ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ]] ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਜਨਤਕ ਖੇਤਰ, ਨਿੱਜੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਨਾਲ ਸਹਿ-ਮੌਜੂਦ ਹੋਵੇਗਾ। ਉਹ ਮੰਨਦਾ ਸੀ ਕਿ ਬੁਨਿਆਦੀ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਉਦਯੋਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਭਾਰਤੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ ਲਈ ਜਰੂਰੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਨਤਕ ਖੇਤਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦਯੋਗਾਂ-[[ਇਸਪਾਤ|ਸਟੀਲ]], [[ਲੋਹਾ]], [[ਕੋਲਾ]], ਅਤੇ [[ਬਿਜਲੀ]],ਵਿੱਚ ਸਬਸਿਡੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆਵਾਦੀ ਨੀਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਨਿਵੇਸ਼ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ 1957 ਅਤੇ 1962 ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਚੋਣ ਜਿੱਤਾਂ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਨੇ ਵਿਆਪਕ ਸੁਧਾਰ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਜਾਤੀ ਵਿਤਕਰਾ ਅਤੇ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਏ।<ref>{{Cite book|title=Som, Reba (February 1994). "Jawaharlal Nehru and the Hindu Code: A Victory of Symbol over Substance?". Modern Asian Studies. 28 (1): 165–194.}}</ref> <ref>{{Cite book|title=Forbes, Geraldine; Geraldine Hancock Forbes; Gordon Johnson (1999). Women in Modern India. Cambridge University Press. p. 115}}</ref>ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ|ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਿੱਖਿਆ]] ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਦਾਖਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਕੂਲ, ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਉੱਨਤ ਸਿੱਖਣ ਦੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ, ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਲਈ ਇੱਕ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਮਾਡਲ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਯੋਜਨਾ ਦਾ ਇੱਕ ਰਸਮੀ ਮਾਡਲ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ [[ਯੋਜਨਾ ਕਮਿਸ਼ਨ (ਭਾਰਤ)|ਯੋਜਨਾ ਕਮਿਸ਼ਨ]], ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1950 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਨਹਿਰੂ ਸਨ।<ref>{{Cite book|title=Sony Pellissery and Sam Geall "Five Year Plans" in Encyclopedia of Sustainability, Vol. 7 pp. 156–160}}</ref> ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਪੰਜ-ਸਾਲਾ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਸੋਵੀਅਤ ਮਾਡਲ ਦੁਆਰਾ ਕੇਂਦਰੀਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਜਨਤਕ ਕਾਰਜ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗੀਕਰਨ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਵੱਡੇ ਡੈਮਾਂ, ਸਿੰਚਾਈ ਨਹਿਰਾਂ, ਸੜਕਾਂ, ਥਰਮਲ ਅਤੇ ਹਾਈਡ੍ਰੋਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਪਾਵਰ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੋਇਆ। === ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ === ''ਮੁੱਖ ਸਫ਼ਾ: [[ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ 1956]]'' 1952 ਵਿੱਚ ਆਂਧਰਾ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਲਈ ਸ਼੍ਰੀਰਾਮੁਲੁ ਦੇ ਮਰਨ ਵਰਤ, ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਹੋਈ ਮੌਤ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਘ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਪੁਨਰ ਰੂਪ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ 'ਤੇ 1956 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੁਰਾਣੇ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਂਝੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਅਤੇ ਨਸਲੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੀ ਤਰਜ਼ 'ਤੇ ਨਵੇਂ ਰਾਜ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ। [[ਕੇਰਲ|ਕੇਰਲਾ]] ਅਤੇ [[ਚੇਨਈ|ਮਦਰਾਸ]] ਰਾਜ ਦੇ [[ਤੇਲੁਗੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਤੇਲਗੂ]] ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਵੱਖ ਹੋਣ ਨੇ [[ਤਮਿਲ਼ ਨਾਡੂ|ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ]] ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਤਮਿਲ਼ ਭਾਸ਼ਾ|ਤਾਮਿਲ]]-ਭਾਸ਼ੀ ਰਾਜ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਨੂੰ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾਇਆ। 1 ਮਈ 1960 ਨੂੰ, [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਅਤੇ [[ਗੁਜਰਾਤ]] ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਦੋਭਾਸ਼ੀ ਬੰਬਈ ਰਾਜ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ, ਵੱਡੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਨੂੰ ਛੋਟੇ, [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ [[ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ|ਹਰਿਆਣਵੀ]] ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web |title=The Constitution (Seventh Amendment) Act, 1956{{!}} National Portal of India |url=https://www.india.gov.in/my-government/constitution-india/amendments/constitution-india-seventh-amendment-act-1956 |access-date=2023-06-08 |website=www.india.gov.in}}</ref> === ਬਹੁ-ਪਾਰਟੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ === ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਮੁੱਖ ਪਾਰਟੀਆਂ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ [[ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ|ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ]] ਸਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਸੀਮਤ ਜਾਂ ਖੇਤਰੀ ਅਪੀਲ ਦੇ ਨਾਲ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਸਭਾ, ਜਸਟਿਸ ਪਾਰਟੀ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਆਦਿ ਵਰਗੀਆਂ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਵੀ ਸਨ। ਵੰਡ ਕਾਰਨ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਟੁੱਟਣ ਨਾਲ, ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤੀ 'ਤੇ ਹਾਵੀ ਹੋਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਗਈ। ਇਹ 60 ਅਤੇ 70 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਟੁੱਟਣ ਲੱਗੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦਾ ਗਠਨ ਹੋਇਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਬਕਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਨੇਤਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਸਵਤੰਤਰ ਪਾਰਟੀ]], ਕਈ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਝੁਕਾਅ ਵਾਲੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ, ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਆਰਐਸਐਸ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਬਾਂਹ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨ ਸੰਘ]]।<ref>{{Cite book|title=Swain, P. C. (2008). DYNAMICS OF THE INDIAN PARTY SYSTEM : THE EMERGENCE OF COMPETITIVE MULTI PARTY COALITIONS. The Indian Journal of Political Science, 69(1), 59–70.}}</ref> 4 ਜੂਨ 1959 ਨੂੰ, ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ [[ਨਾਗਪੁਰ]] ਸੈਸ਼ਨ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ, [[ਸੀ. ਰਾਜਾਗੋਪਾਲਚਾਰੀ|ਸੀ. ਰਾਜਗੋਪਾਲਾਚਾਰੀ]], ਨਵੇਂ ਸਥਾਪਿਤ ਫੋਰਮ ਆਫ਼ ਫ੍ਰੀ ਐਂਟਰਪ੍ਰਾਈਜ਼ (FFE) ਦੇ ਮੁਰਾਰੀ ਵੈਦਿਆ ਅਤੇ ਮੀਨੂ ਮਸਾਨੀ, ਇੱਕ ਕਲਾਸੀਕਲ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਝੁਕਾਅ ਵਾਲੇ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਆਲੋਚਕ, ਨੇ ਮਦਰਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਸੁਤੰਤਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite book|title=Ramachandra Guha (31 March 2011). Makers of Modern India. Harvard University Press.}}</ref> ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਐਨ.ਜੀ. ਰੰਗਾ, [[ਕੇ ਐਮ ਮੁਨਸ਼ੀ|ਕੇ.ਐਮ. ਮੁਨਸ਼ੀ]], ਫੀਲਡ ਮਾਰਸ਼ਲ ਕੇ.ਐਮ. ਕਰੀਅੱਪਾ ਅਤੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਇਸ ਯਤਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਰਾਜਗੋਪਾਲਾਚਾਰੀ, ਮਸਾਨੀ ਅਤੇ ਰੰਗਾ ਨੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ [[ਜੈਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਰਾਇਣ|ਜੈਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਰਾਇਣ]] ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ। ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਰੋਧੀ ਮੋਰਚਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਰਾਜਗੋਪਾਲਾਚਾਰੀ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨੇ [[ਦ੍ਰਾਵਿੜ ਮੁਨੇਤਰ ਕੜਗਮ|ਦ੍ਰਵਿੜ ਮੁਨੇਤਰ ਕੜਗਮ]] ਦੇ ਆਪਣੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਰੋਧੀ [[ਸੀ ਐਨ ਅੰਨਾਦੁਰਾਈ|ਸੀ.ਐਨ. ਅੰਨਾਦੁਰਾਈ]] ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite book|title=Srinivas, Mysore Narasimhachar (1995). Social change in modern India. Orient Blackswan. p. 111.}}</ref> 1950ਵਿਆਂ ਦੇ ਅਖੀਰ ਅਤੇ 1960ਵਿਆਂ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ, ਅੰਨਾਦੁਰਾਈ ਰਾਜਗੋਪਾਲਾਚਾਰੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵਧਿਆ ਅਤੇ 1962 ਦੀਆਂ ਮਦਰਾਸ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਲਈ ਸਵਤੰਤਰ ਪਾਰਟੀ ਨਾਲ ਗਠਜੋੜ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਵਤੰਤਰ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਦ੍ਰਵਿੜ ਮੁਨੇਤਰ ਕੜਗਮ (ਡੀਐਮਕੇ) ਵਿਚਕਾਰ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਚੋਣ ਸਮਝੌਤੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਰਾਜਗੋਪਾਲਾਚਾਰੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਨਾਲ ਮੌਜੂਦਾ ਗਠਜੋੜ ਦੇ ਕਾਰਨ ਡੀਐਮਕੇ ਨਾਲ ਰਸਮੀ ਗੱਠਜੋੜ 'ਤੇ ਗੈਰ-ਵਚਨਬੱਧ ਰਹੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਉਹ ਡਰਦੇ ਸਨ। ਸੁਤੰਤਰ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਮਦਰਾਸ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 94 ਸੀਟਾਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ ਅਤੇ ਛੇ ਜਿੱਤਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ 1962 ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 18 ਸੰਸਦੀ ਸੀਟਾਂ ਜਿੱਤੀਆਂ।<ref>{{Cite web |title=GENERAL ELECTIONS, 1962 |url=http://eci.nic.in/eci_main/StatisticalReports/SE_1962/StatRep_Madras_1962.pdf |access-date=2023-06-08 |archive-date=2010-10-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101007003737/http://eci.nic.in/eci_main/StatisticalReports/SE_1962/StatRep_Madras_1962.pdf |url-status=bot: unknown }}</ref> === ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਟਕਰਾਅ === ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਗੁੱਟ ਨਿਰਲੇਪ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਭਾਰਤ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ ਸੀ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੋਵਾਂ ਨਾਲ ਦੋਸਤਾਨਾ ਸਬੰਧ ਬਣਾਏ ਰੱਖੇ, ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੇ ਲੋਕ ਗਣਰਾਜ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। 1956 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ [[ਸਵੇਜ਼ ਨਹਿਰ|ਸੁਏਜ਼ ਨਹਿਰ]] ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ [[ਮਿਸਰ]] ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਜ਼ਬਤ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਨੇ ਮਿਸਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ 18-4 ਨਾਲ ਵੋਟ ਦਿੱਤੀ। ਭਾਰਤ, [[ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ]], [[ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ|ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ]] ਅਤੇ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਸਰ ਦੇ ਚਾਰ ਸਮਰਥਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਫਲਸਤੀਨ ਦੀ ਵੰਡ ਅਤੇ 1956 ਵਿੱਚ [[ਇਜ਼ਰਾਇਲ|ਇਜ਼ਰਾਈਲ]], ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਅਤੇ [[ਫ਼ਰਾਂਸ|ਫਰਾਂਸ]] ਦੁਆਰਾ [[ਸੀਨਾਈ ਟਾਪੂਨੁਮਾ|ਸਿਨਾਈ]] ਉੱਤੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਪਰ [[ਤਿੱਬਤ]] ਉੱਤੇ ਚੀਨ ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ [[ਹੰਗਰੀ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੋਕਤੰਤਰ ਪੱਖੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite book|title=Anthony James Joes (18 August 2006). Resisting Rebellion: The History and Politics of Counterinsurgency. University Press of Kentucky. pp. 82–}}</ref> ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ. ਹਾਲਾਂਕਿ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਲਈ ਪਰਮਾਣੂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਅਤੇ ਫਰਾਂਸ ਨੇ ਬਿਜਲੀ ਲਈ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਪਾਵਰ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਭਾਰਤ ਨੇ 1960 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸੱਤ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਸਮਝੌਤਾ ਵੀ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ 1953 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਕਾਰਨ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਵਾਦ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਵਧਿਆ ਸੀ।<ref>{{Cite book|title=Robert Sherrod (19 January 1963). "Nehru: The Great Awakening". The Saturday Evening Post. 236 (2): 60–67.}}</ref> 1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ ਵਿੱਚ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ-ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਸਾਰੇ ਮੋਰਚਿਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। {{Gallery|File:1965 war.jpg|ਚੌਥੀ ਸਿੱਖ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ 1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਬੁਰਕੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲਾਹੌਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ|File:Canberra.pr9.takeoff.arp.jpg|ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਨੇ ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਵਿਜੇ (1961) ਦੌਰਾਨ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲਾਂਦੇ ਵਿਰੁੱਧ 20 ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਹਲਕੇ ਭਾਰ ਵਾਲੇ ਕੈਨਬਰਾ ਬੰਬਾਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗੋਆ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋ ਗਿਆ।|File:China India western border 88.jpg|ਅਕਸਾਈ ਚਿਨ, 1988 ਸਮੇਤ ਚੀਨ-ਭਾਰਤ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਸੈਕਟਰ ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦਿਤ ਖੇਤਰ|align=center|width=180|lines=4}}1961 ਵਿੱਚ, ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਵਕ ਹਵਾਲੇ ਲਈ ਲਗਾਤਾਰ ਪਟੀਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ 'ਤੇ [[ਗੋਆ]] ਦੀ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਬਸਤੀ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਲਿਆ।<ref>{{Cite book|title=Praval, Major K.C. (2009). Indian Army after Independence. New Delhi: Lancer. p. 214.}}</ref> 1962 ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ [[ਹਿਮਾਲਿਆ]] ਵਿੱਚ ਸਰਹੱਦ ਉੱਤੇ ਸੰਖੇਪ ਚੀਨ-ਭਾਰਤ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਇਹ ਜੰਗ ਭਾਰਤੀਆਂ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਾਰਨ ਵਾਲੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ 'ਤੇ ਮੁੜ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹੋਈ। ਚੀਨ ਨੇ ਵਿਵਾਦਗ੍ਰਸਤ ਚੀਨੀ ਦੱਖਣੀ ਤਿੱਬਤ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਸਰਹੱਦੀ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਵਿਵਾਦਿਤ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ।<ref>{{Cite web |date=2017-07-13 |title=India - War with China |url=http://www.globalsecurity.org/military/world/war/indo-prc_1962.htm |access-date=2023-06-08 |website=web.archive.org |archive-date=2017-07-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170713235919/http://www.globalsecurity.org/military/world/war/indo-prc_1962.htm |url-status=bot: unknown }}</ref> == 1960 ਦਾ ਦਹਾਕਾ (ਨਹਿਰੂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ) == [[File:Indira_Gandhi_in_1967.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Indira_Gandhi_in_1967.jpg|right|thumb|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]] 27 ਮਈ 1964 ਨੂੰ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ [[ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ|ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ]] ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ। 1965 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ, ਪਰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਨਤੀਜੇ ਜਾਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਸੀਮਾ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਕੀਤੇ। ਤਾਸ਼ਕੰਦ ਸਮਝੌਤਾ ਸੋਵੀਅਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਵਿਚੋਲਗੀ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਦਸਤਖਤ ਦੀ ਰਸਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਇੱਕ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਚੋਣ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]], ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਧੀ, ਜੋ ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਨੂੰ ਤੀਜੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਸੱਜੇ-ਪੱਖੀ ਨੇਤਾ [[ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ]] ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ। ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਨੇ 1967 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀਆਂ ਵਧਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ, ਬੇਰੋਜ਼ਗਾਰੀ, ਆਰਥਿਕ ਖੜੋਤ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਸੰਕਟ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵਿਆਪਕ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਘੱਟ ਬਹੁਮਤ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਰੁਪਏ ਦੇ ਮੁੱਲ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਲਈ ਸਹਿਮਤੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਅਤੇ ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਵਾਦਾਂ ਕਾਰਨ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਤੋਂ ਕਣਕ ਦੀ ਦਰਾਮਦ ਘਟ ਗਈ ਸੀ।<ref>{{Cite book|title=Kapila, Raj; Uma Kapila (2004). Understanding India's Economic Reforms. Academic Foundation. p. 126}}</ref> ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਨੇ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਕਾਂਗਰਸੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਆਪਣੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਪੀ.ਐਨ. ਹਕਸਰ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਨੀਤੀਆਂ ਵੱਲ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਬਦਲਾਅ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਅਪੀਲ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਸਾਬਕਾ ਭਾਰਤੀ ਰਾਇਲਟੀ ਲਈ ਪ੍ਰੀਵੀ ਪਰਸ ਗਾਰੰਟੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬੈਂਕਾਂ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀਕਰਨ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਦਰਜੇਬੰਦੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਦੇਸਾਈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਪਾਰਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਨੀਤੀ ਜਨਤਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੇ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰਕੇ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਸੰਸਦ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਾਂਗਰਸ (ਆਰ) ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਨਾਲ ਸ਼ਕਤੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਭਾਰਤੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਦਾ ਗੜ੍ਹ, ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ, 1969 ਵਿੱਚ ਵੱਖ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਬਹੁਮਤ ਨਾਲ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।<ref>{{Cite book|title=Rosser, J. Barkley; Marina V. Rosser (2004). Comparative Economics in Transforming the World Economy. MIT Press. pp. 468–470.}}</ref> == 1970-80 == 1971 ਵਿੱਚ, ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਕਾਂਗਰਸ (ਆਰ) ਭਾਰੀ ਬਹੁਮਤ ਨਾਲ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਈ। ਬੈਂਕਾਂ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀਕਰਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਨੀਤੀਆਂ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਦਖਲ ਦਿੱਤਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬੰਗਾਲੀ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਲੱਖਾਂ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਤੋਂ ਭੱਜ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਝੜਪ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਹੋ ਗਏ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਨੇ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਨਾਲ 20 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਦੋਸਤੀ ਦੀ ਸੰਧੀ 'ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ - ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਗੈਰ-ਗਠਜੋੜ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤੋੜਿਆ। 1974 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਪੋਖਰਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਹਥਿਆਰ ਦਾ ਪ੍ਰੀਖਣ ਕੀਤਾ। === ਸਿੱਕਮ ਦਾ ਰਲੇਵਾਂ === 1973 ਵਿੱਚ, [[ਸਿੱਕਮ]] ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹੀ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ ਹੋਏ। 1975 ਵਿੱਚ, ਸਿੱਕਮ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਕਮ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਜ ਬਣਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। ਉਸੇ ਸਾਲ ਅਪ੍ਰੈਲ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ [[ਗੰਗਟੋਕ]] ਸ਼ਹਿਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇੱਕ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਵਾਈ ਗਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 97.5 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵੋਟਰਾਂ ਨੇ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ, ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਸੰਘ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦਿੱਤੀ। 16 ਮਈ 1975 ਨੂੰ, ਸਿੱਕਮ ਭਾਰਤੀ ਸੰਘ ਦਾ 22ਵਾਂ ਰਾਜ ਬਣ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਨਵੇਂ ਰਾਜ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਸੋਧ ਕੀਤੀ। ਪਹਿਲਾਂ, 35ਵੀਂ ਸੋਧ ਨੇ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੈੱਟ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਕਮ ਨੂੰ "ਐਸੋਸੀਏਟ ਸਟੇਟ" ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਹੁਦਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ, 36ਵੀਂ ਸੋਧ ਨੇ 35ਵੀਂ ਸੋਧ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਸਿੱਕਮ ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਅਨੁਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਜੋੜਦੇ ਹੋਏ, ਇੱਕ ਪੂਰਾ ਰਾਜ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। === ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਗਠਨ === ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, [[ਅਸਾਮ]] ਰਾਜ ਨੂੰ 1970 ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਆਸਾਮ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਈ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1963 ਵਿੱਚ, ਨਾਗਾ ਪਹਾੜੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਨਾਗਾਲੈਂਡ]] ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਭਾਰਤ ਦਾ 16ਵਾਂ ਰਾਜ ਬਣ ਗਿਆ। ਟਿਊਨਸਾਂਗ ਦਾ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 1970 ਵਿੱਚ, [[ਮੇਘਾਲਿਆ]] ਪਠਾਰ ਦੇ ਖਾਸੀ, ਜੈਂਤੀਆ ਅਤੇ ਗਾਰੋ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਖਾਸੀ ਪਹਾੜੀਆਂ, ਜੈਂਤੀਆ ਪਹਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਗਾਰੋ ਪਹਾੜੀਆਂ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਸਾਮ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ; 1972 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮੇਘਾਲਿਆ ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਰਾਜ ਬਣ ਗਿਆ। 1972 ਵਿੱਚ, [[ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਸਰਹੱਦੀ ਏਜੰਸੀ) ਅਤੇ [[ਮਿਜ਼ੋਰਮ]] (ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮਿਜ਼ੋ ਪਹਾੜੀਆਂ ਤੋਂ) ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਜੋਂ ਅਸਾਮ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ; ਦੋਵੇਂ 1986 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਬਣ ਗਏ।<ref>{{Cite book|title=Bhubaneswar Bhattacharyya (1995). The troubled border: some facts about boundary disputes between Assam-Nagaland, Assam-Arunachal Pradesh, Assam-Meghalaya, and Assam-Mizoram. Lawyer's Book Stall.}}</ref> === ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਕ੍ਰਾਂਤੀ === {{multiple image|align=right|caption_align=center|image1=Punjab Monsoon.jpg|width1=180|caption1=ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ|image2=Amul Plant at Anand.jpg|width2=272|caption2=ਅਮੂਲ ਦਾ ਆਨੰਦ, ਗੁਜਰਾਤ ਵਿਖੇ ਡੇਅਰੀ ਪਲਾਂਟ, 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਫਲੱਡ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ}}1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 500 ਮਿਲੀਅਨ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ [[ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ]] ਦੇ ਕਾਰਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸੁਧਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੇ ਭੋਜਨ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਧੁਨਿਕ ਖੇਤੀ ਸੰਦ, ਜੈਨਰਿਕ ਬੀਜਾਂ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ, ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨਾਲ [[ਕਣਕ]], [[ਚਾਵਲ]] ਅਤੇ [[ਮੱਕੀ]] ਵਰਗੀਆਂ ਖੁਰਾਕੀ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ [[ਕਪਾਹ]], [[ਚਾਹ]], [[ਤੰਬਾਕੂ]] ਅਤੇ [[ਕੌਫੀ]] ਵਰਗੀਆਂ ਵਪਾਰਕ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ।<ref>{{Cite book|title="The Green Revolution in India". U.S. Library of Congress (released in public domain). Library of Congress Country Studies.}}</ref> ਵਧੀ ਹੋਈ ਖੇਤੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਭਾਰਤ-ਗੰਗਾ ਦੇ ਮੈਦਾਨੀ ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ। ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਫਲੱਡ ਦੇ ਤਹਿਤ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦੁੱਧ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਪਾਲਣ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਹੋਇਆ। ਇਸਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਭੋਜਨ ਦਰਾਮਦ ਖਤਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਢਿੱਡ ਭਰਨ ਵਿੱਚ ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰ ਬਣਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ।<ref>{{Cite book|title=Singh, Katar (1999). Rural Development: Principles, Policies and Management. New Delhi: SAGE. p. 201.}}</ref> === ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ === [[File:1971 Instrument of Surrender WaPo.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:1971 Instrument of Surrender WaPo.jpg|right|thumb|ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤਸਵੀਰ]] ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਜਨਰਲ [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਰੋੜਾ]] ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਫੌਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਜਰਨਲ ਅਮੀਰ ਅਬਦੁਲਾ ਖਾਨ ਨਿਆਜ਼ੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਚੌਤਰਫਾ ਹਮਲਾ ਕਰ ਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਬਟਾਲੀਅਨਾਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। [[ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ]] ਅਤੇ [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਫ਼ੌਜ]] ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹਵਾਈ ਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਦੋ ਹਫਤਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ [[ਢਾਕਾ]] ’ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੂਰਬੀ ਫੌਜ ਦੇ ਮੁਖੀ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਅਮੀਰ ਅਬਦੁਲਾ ਖਾਨ ਨਿਆਜ਼ੀ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਜਨਰਲ ਨਿਆਜ਼ੀ ਅਤੇ ਜਨਰਲ ਅਰੋੜਾ ਨੇ ਸਮਝੌਤੇ ’ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ। ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦੇ ਦਸਤਵੇਜ਼ ’ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਢਾਕਾ ਦੇ ਰਮਨਾ ਰੇਸ ਕੋਰਸ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ 16 ਦਸੰਬਰ 1971 ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। । 16 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜਿੱਤ ਦਰਜ ਕਰਾਈ ਸੀ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਜੋਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। === ਐਮਰਜੈਂਸੀ === 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੂੰ 1973 ਦੇ ਤੇਲ ਸੰਕਟ ਕਾਰਨ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਤੇਲ ਦੀ ਦਰਾਮਦ ਦੀ ਲਾਗਤ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਯੁੱਧ ਅਤੇ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਦੇ ਪੁਨਰਵਾਸ ਦੀ ਲਾਗਤ, ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੋਕੇ ਕਾਰਨ ਭੋਜਨ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋ ਗਈ। .ਮਹਿੰਗਾਈ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੇ 1973-74 ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵਧਦੀ ਸਿਆਸੀ ਬੇਚੈਨੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ 1974 ਵਿੱਚ ਰੇਲਵੇ ਹੜਤਾਲ, [[ਨਕਸਲੀ-ਮਾਓਵਾਦੀ ਬਗਾਵਤ|ਮਾਓਵਾਦੀ ਨਕਸਲੀ ਅੰਦੋਲਨ]], ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅੰਦੋਲਨ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਵੂਮੈਨਜ਼ ਐਂਟੀ-ਪ੍ਰਾਈਸ ਰਾਈਜ਼ ਫਰੰਟ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਨਵ ਨਿਰਮਾਣ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।<ref>{{Cite book|title=Political Economy of Indian Development in the 20th Century: India's Road to Freedom and GrowthG.S. Bhalla,The Indian Economic Journal 2001 48:3, 1-23}}</ref> ਰਾਜ ਨਰਾਇਣ ਸੰਯੁਕਤ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਸਨ ਅਤੇ [[ਰਾਏਬਰੇਲੀ ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|ਰਾਏ ਬਰੇਲੀ]] ਤੋਂ 1971 ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਇੰਦਰਾ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ।ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ 1971 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਤੋਂ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਸੀ, ਉਸ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਚੋਣ ਅਮਲਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿਰੁੱਧ ਚੋਣ ਪਟੀਸ਼ਨ ਦਾਇਰ ਕੀਤੀ। ਚਾਰ ਸਾਲ ਬਾਅਦ 12 ਜੂਨ 1975 ਨੂੰ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨੇ ਆਪਣਾ ਫੈਸਲਾ ਸੁਣਾਇਆ ਅਤੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਚੋਣ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਸਰਕਾਰੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਪਾਇਆ।<ref>{{Cite book|title=G. G. Mirchandani (2003). 320 Million Judges. Abhinav Publications. p. 236}}</ref> ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਤੁਰੰਤ ਅਸਤੀਫੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਆਪੀ ਹੜਤਾਲਾਂ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ। ਜੈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਰਾਇਣ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕਜੁੱਟ ਹੋ ਗਈਆਂ। 25 ਜੂਨ 1975 ਨੂੰ, ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ [[ਫਖ਼ਰੂਦੀਨ ਅਲੀ ਅਹਿਮਦ|ਫਖਰੂਦੀਨ ਅਲੀ ਅਹਿਮਦ]] ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਤਹਿਤ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਵਿਆਪਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ। ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਵਿਗੜਨ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਖਤਰੇ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਕਾਰਨਾਂ ਵਜੋਂ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਈ ਨਾਗਰਿਕ ਸੁਤੰਤਰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਰਾਜ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਚੋਣਾਂ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਕਾਂਗਰਸੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਲਗਭਗ 1,000 ਵਿਰੋਧੀ ਸਿਆਸੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[113] ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਜਨਮ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite book|title=Tarlo, Emma (2000). Das, Veena; et al. (eds.). Violence and subjectivity. Berkeley: University of California Press. p. 266}}</ref><ref>{{Cite book|title=Gwatkin, Davidson R. "Political will and family planning: the implications of India's emergency experience." Population and Development Review (1979): 29-59.}}</ref><ref>{{Cite book|title=Tarlo, Emma (2001). Unsettling memories : narratives of the emergency in Delhi. Berkeley: University of California Press. pp. 38–39}}</ref> ਹੜਤਾਲਾਂ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਵਿਰੋਧ ਹਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਹੜਤਾਲਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਗਾੜ ਦੇ ਅੰਤ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਇੱਕ 20-ਪੁਆਇੰਟ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਕਾਸ, ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ। ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕਈ ਅੰਗਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਕਾਂਗਰਸੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ 'ਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਅਤੇ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲੱਗੇ। ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ 'ਤੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਤਸੀਹੇ ਦੇਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਇੰਦਰਾ ਦੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ 29 ਸਾਲ ਦੇ ਬੇਟੇ, ਅਤੇ ਅਣਅਧਿਕਾਰਤ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਲਾਹਕਾਰ, [[ਸੰਜੇ ਗਾਂਧੀ]] 'ਤੇ ਘੋਰ ਵਧੀਕੀਆਂ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ-ਸੰਜੇ ਨੂੰ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਦੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਮਰਦਾਂ ਦੀ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਨਸਬੰਦੀ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਨਸਬੰਦੀ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਤੁਰਕਮੇਨ ਗੇਟ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਝੁੱਗੀਆਂ ਨੂੰ ਢਾਹੁਣ ਲਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੈਂਕੜੇ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਜਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ, ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਬੇਘਰ ਹੋ ਗਏ।<ref>{{Cite book|title=Gwatkin, Davidson R. "Political will and family planning: the implications of India's emergency experience." Population and Development Review (1979): 29-59.}}</ref><ref>{{Cite web |date=2015-06-28 |title=Tragedy at Turkman Gate: Witnesses recount horror of Emergency |url=https://www.hindustantimes.com/india/tragedy-at-turkman-gate-witnesses-recount-horror-of-emergency/story-UD6kxHbROYSBMlDbjQLYpJ.html |access-date=2023-06-08 |website=Hindustan Times |language=en}}</ref> === ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਦੌਰ === [[File:Morarji_Desai_1978.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Morarji_Desai_1978.jpg|thumb|ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ, ਪਹਿਲੇ ਗੈਰ-ਕਾਂਗਰਸੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ]] ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਨੇ 1977 ਵਿੱਚ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਏਕੀਕਰਨ ਕਾਰਨ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਇੱਕ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਚੋਣ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗੈਰ-ਕਾਂਗਰਸੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ। ਦੇਸਾਈ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਐਮਰਜੈਂਸੀ-ਯੁੱਗ ਦੇ ਦੁਰਵਿਵਹਾਰ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ, ਅਤੇ ਸ਼ਾਹ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੰਦਰਾ ਅਤੇ ਸੰਜੇ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। 1979 ਵਿੱਚ, ਗੱਠਜੋੜ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਅਤੇ [[ਚੌਧਰੀ ਚਰਨ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਅੰਤਰਿਮ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਈ। ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਆਪਣੀ ਆਪਸੀ ਲੜਾਈ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਗੰਭੀਰ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। == 1980-90 == ''ਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ: [[1984 ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ]], [[ਭੁਪਾਲ ਗੈਸ ਕਾਂਡ]], [[ਸਿਆਚਿਨ ਬਖੇੜਾ]]'' ਜਨਵਰੀ 1980 ਵਿੱਚ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਬਹੁਮਤ ਨਾਲ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਈ। ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬਗਾਵਤ ਦੇ ਉਭਾਰ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਗਈ। ਅਸਾਮ ਵਿੱਚ, ਮੂਲ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਆਏ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੋਂ ਵਸਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਫਿਰਕੂ ਹਿੰਸਾ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋਈਆਂ। ਜਦੋਂ ਭਾਰਤੀ ਬਲਾਂ ਨੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿੱਚ [[ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ]], ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਤੇ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ ਤਾਂ ਆਮ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਮੌਤਾਂ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਹੋਏ ਨੁਕਸਾਨ ਨੇ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਖ਼ਤ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਨਾਗਰਿਕ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਦੇ ਕਈ ਦਾਅਵੇ ਹੋਏ। 31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਨੂੰ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਅੰਗ ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਅਤੇ 1984 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ ਭੜਕ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਿਆਨਕ ਲੁੱਟਮਾਰ, ਅੱਗਜ਼ਨੀ ਅਤੇ ਬਲਾਤਕਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਸਰਕਾਰੀ ਜਾਂਚ ਅੱਜ ਤੱਕ ਕਾਰਨਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਅਤੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ, ਪਰ ਲੋਕ ਰਾਏ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਹਮਲਿਆਂ ਲਈ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਾਂਗਰਸੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ ਹੈ। === ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ === ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ [[ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ]] ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ। ਰਾਜੀਵ ਸਿਰਫ 1982 ਵਿੱਚ ਸੰਸਦ ਲਈ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ, ਅਤੇ 40 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਨੇਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਨ। ਪਰ ਉਸਦੀ ਜਵਾਨੀ ਅਤੇ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਕੈਰੀਅਰ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੀ ਅਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਤੋਂ ਥੱਕੇ ਹੋਏ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਪਤੀ ਸੀ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਨਵੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਸੰਸਦ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਰਾਜੀਵ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ 'ਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਦੀ ਵੋਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ, ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਬਹੁਮਤ (415 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀਟਾਂ) ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ।<ref>{{Cite web |date=2012-10-23 |title=BBC ON THIS DAY {{!}} 29 {{!}} 1984: Rajiv Gandhi wins landslide election victory |url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/december/29/newsid_3314000/3314987.stm |access-date=2023-06-08 |website=web.archive.org |archive-date=2012-10-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121023215109/http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/december/29/newsid_3314000/3314987.stm |url-status=bot: unknown }}</ref> ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ: ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾ, ਯਾਤਰਾ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਅਤੇ ਆਯਾਤ 'ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਕਾਫ਼ੀ ਘਟ ਗਈਆਂ। ਇਸ ਨੇ ਨਿੱਜੀ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਦਖਲ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ, ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਦੀ ਆਮਦ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭੰਡਾਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਰਾਜੀਵ ਨੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਤੋਂ ਤੋੜਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਆਰਥਿਕ ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਹਿਯੋਗ ਵਧਿਆ। ਰਾਜੀਵ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਦੂਰਸੰਚਾਰ ਉਦਯੋਗ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੁਲਾੜ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਉਦਯੋਗ ਅਤੇ ਸੂਚਨਾ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ।<ref>{{Cite web |title=The Unequal Effects of Liberalization: Evidence from Dismantling the License Raj in India |url=http://www.princeton.edu/~reddings/pubpapers/ABRZ_AER_Sept2008.pdf |access-date=2023-06-08 |archive-date=2018-03-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180301135358/http://www.princeton.edu/~reddings/pubpapers/ABRZ_AER_Sept2008.pdf |url-status=bot: unknown }}</ref> ਦਸੰਬਰ 1984 ਵਿੱਚ, ਕੇਂਦਰੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਹਿਰ [[ਭੋਪਾਲ]] ਵਿੱਚ [[ਯੂਨੀਅਨ ਕਾਰਬਾਈਡ]] ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਪਲਾਂਟ ਵਿੱਚ ਗੈਸ ਲੀਕ ਹੋ ਗਈ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮੌਤਾਂ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਅਪਾਹਜ ਹੋ ਗਏ। ਭਾਰਤ ਨੇ 1987 ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਮਝੌਤਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਲਿੱਟੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਦੇ ਨਸਲੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਰੱਖਿਅਕ ਮੁਹਿੰਮ ਲਈ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਤਾਇਨਾਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਰਾਜੀਵ ਨੇ ਸਮਝੌਤੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਤਮਿਲ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜਾਂ ਭੇਜੀਆਂ, ਪਰ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ, ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਫੈਲਣ ਵਿੱਚ ਉਲਝ ਗਿਆ, ਆਖਰਕਾਰ ਖੁਦ ਤਾਮਿਲ ਬਾਗੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਦਾ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣ ਗਿਆ।<ref>{{Cite book|title=Satinder Sharma; Indra Sharma. Rajiv Gandhi: An Annotated Bibliography, 1944–1982. University of Michigan. p. 65.}}</ref> ਵੀਪੀ ਸਿੰਘ ਨੇ 1990 ਵਿੱਚ ਆਈਪੀਕੇਐਫ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ, ਪਰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਨੀਤੀਆਂ ਤੋਂ ਰਾਜੀਵ ਦਾ ਵਿਛੋੜਾ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਬੈਠਦਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਵੀਨਤਾਵਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਧਦੀ ਆਬਾਦੀ ਨੇ ਘਟਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਲਈ ਲਗਾਤਾਰ ਵੱਧਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਿਆ। ਇੱਕ ਇਮਾਨਦਾਰ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਵਜੋਂ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਅਕਸ (ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰੈਸ ਦੁਆਰਾ "ਮਿਸਟਰ ਕਲੀਨ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ) ਉਦੋਂ ਗੰਧਲਾ ਹੋ ਗਿਆ ਜਦੋਂ [[ਬੋਫੋਰਸ ਘੁਟਾਲਾ]] ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ, ਇਹ ਖੁਲਾਸਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਸੀਨੀਅਰ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਸਵੀਡਿਸ਼ ਤੋਪ ਨਿਰਮਾਤਾ ਦੁਆਰਾ ਰੱਖਿਆ ਠੇਕਿਆਂ ਲਈ ਰਿਸ਼ਵਤ ਲਈ ਸੀ।<ref>{{Cite web |date=2004-02-06 |title=BBC NEWS {{!}} World {{!}} South Asia {{!}} Rajiv Gandhi cleared over bribery |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/3458319.stm |access-date=2023-06-08 |website=web.archive.org |archive-date=2004-02-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040206102131/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/3458319.stm |url-status=bot: unknown }}</ref> === ਜਨਤਾ ਦਲ === 1989 ਵਿੱਚ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ ਸਾਬਕਾ ਵਿੱਤ ਅਤੇ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਜਨਤਾ ਦਲ ਦੇ [[ਵੀ. ਪੀ. ਸਿੰਘ|ਵੀਪੀ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਮਿਲੀ। ਸਿੰਘ ਨੂੰ [[ਵਿੱਤ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਭਾਰਤ)|ਵਿੱਤ ਮੰਤਰਾਲੇ]] ਤੋਂ [[ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਭਾਰਤ)|ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ]] ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਕੁਝ ਘੁਟਾਲੇ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਬੇਚੈਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਿਰ ਬੋਫੋਰਸ ਸਕੈਂਡਲ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਦਫਤਰ ਤੋਂ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ ਸਰਕਾਰ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨੇਤਾ ਬਣ ਕੇ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਨਤਾ ਦਲ ਗੱਠਜੋੜ ਨੂੰ ਬਹੁਮਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਭਾਜਪਾ ਅਤੇ ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਬਾਹਰੋਂ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣ ਕੇ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਤੀਤ ਦੇ ਜ਼ਖਮਾਂ ਨੂੰ ਭਰਨ ਲਈ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਲਈ ਰਾਖਵੇਂਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੋਟਾ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਮੰਡਲ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite web |date=2018-12-26 |title=Mandal vs Mandir {{!}} Opinion News, The Indian Express |url=https://indianexpress.com/article/opinion/columns/mandal-vs-mandir/ |access-date=2023-06-08 |website=web.archive.org |archive-date=2018-12-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181226123738/https://indianexpress.com/article/opinion/columns/mandal-vs-mandir/ |url-status=bot: unknown }}</ref> ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਉਦੋਂ ਡਿੱਗ ਗਈ ਜਦੋਂ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਲਾਲੂ ਪ੍ਰਸਾਦ ਯਾਦਵ]] ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਨਾਲ, [[ਲਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਡਵਾਨੀ|ਅਡਵਾਨੀ]] ਨੂੰ ਸਮਸਤੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ 23 ਅਕਤੂਬਰ 1990 ਨੂੰ ਅਯੁੱਧਿਆ ਵਿੱਚ [[ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ]] ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਰਾਮ ਰੱਥ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ। [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ 7 ਨਵੰਬਰ 1990 ਨੂੰ ਸੰਸਦੀ ਭਰੋਸੇ ਦੀ ਵੋਟ ਗੁਆ ਬੈਠੇ। [[ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਸਿੰਘ|ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ]] ਨੇ ਰਾਜੀਵ ਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਜਨਤਾ ਦਲ (ਸਮਾਜਵਾਦੀ) ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੱਖ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਨਵੀਂ ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਢਹਿ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ।<ref>{{Cite web |date=2018-07-11 |title=India's Cabinet Falls as Premier Loses Confidence Vote, by 142-346, and Quits - The New York Times |url=https://www.nytimes.com/1990/11/08/world/india-s-cabinet-falls-as-premier-loses-confidence-vote-by-142-346-and-quits.html |access-date=2023-06-08 |website=web.archive.org |archive-date=2018-07-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180711200750/https://www.nytimes.com/1990/11/08/world/india-s-cabinet-falls-as-premier-loses-confidence-vote-by-142-346-and-quits.html |url-status=bot: unknown }}</ref> == 1990-2000 == ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਫ਼ਾਰੂਕ ਅਬਦੁੱਲਾ|ਫਾਰੂਕ ਅਬਦੁੱਲਾ]] (ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁੱਲਾ]] ਦੇ ਪੁੱਤਰ) ਨੇ 1987 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਲਈ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਨਾਲ ਗਠਜੋੜ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ, ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਧਾਂਦਲੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਜੋ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਵਿਦਰੋਹ ਦੇ ਉਭਾਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਗਿਆ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਲਗਾਤਾਰ ਇਹਨਾਂ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਲੌਜਿਸਟਿਕਲ ਸਹਾਇਤਾ, ਹਥਿਆਰ, ਭਰਤੀ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਉਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। <ref>{{Cite book|title=Aditya Sinha, Farooq Abdullah, Kashmir's Prodigal Son: A Biography (UBS Publishers' Distributors, 1996).}}</ref> ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਥਾਨਕ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਤਾਂ ਨੂੰ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਛੱਡਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। 21 ਮਈ 1991 ਨੂੰ, ਜਦੋਂ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ (ਇੰਦਰਾ) ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਆਫ਼ ਤਾਮਿਲ ਈਲਮ (ਐਲਟੀਟੀਈ) ਦੀ ਇੱਕ ਮਹਿਲਾ ਆਤਮਘਾਤੀ ਹਮਲਾਵਰ ਨੇ ਝੁਕ ਕੇ ਆਪਣੀ ਪੇਟੀ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਰੱਖ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।<ref>{{Cite book|title=Neena Gopal, The Assassination of Rajiv Gandhi (Penguin Random House India, 2017).}}</ref> ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਕਾਂਗਰਸ (ਇੰਦਰਾ) ਨੇ 244 ਸੰਸਦੀ ਸੀਟਾਂ ਜਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਗੱਠਜੋੜ ਬਣਾਇਆ, [[ਪੀ ਵੀ ਨਰਸਿਮਾ ਰਾਓ|ਪੀ.ਵੀ. ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ, ਜਿਸ ਨੇ ਪੂਰੇ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ, ਨੇ ਆਰਥਿਕ ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਅਰਥਚਾਰੇ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਨਿਵੇਸ਼ ਲਈ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਘਰੇਲੂ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੇ ਵੀ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਧਾਰਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਜਾਤ, ਨਸਲ ਅਤੇ ਨਸਲ ਦੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਗੱਠਜੋੜ ਨੇ ਛੋਟੀਆਂ, ਖੇਤਰੀ-ਆਧਾਰਿਤ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਨੂੰ ਰਾਹ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਦਸੰਬਰ 1992 ਵਿੱਚ ਅਯੁੱਧਿਆ ਵਿੱਚ ਰਾਮ ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਦੂ ਕੱਟੜਪੰਥੀਆਂ ਦੁਆਰਾ [[ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ ਦੀ ਢਹਾਈ|ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ ਢਾਹੇ ਜਾਣ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਫਿਰਕੂ ਹਿੰਸਾ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਹਿੱਲ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 10,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।1996 ਦੀ ਬਸੰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਓ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵੱਡੇ ਸਿਆਸੀ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਘੁਟਾਲਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਾੜੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਜਦੋਂ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਦਲ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸਿੰਗਲ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਭਰਿਆ।<ref>{{Cite book|title=Ramachandra Guha, India After Gandhi (2011) pp 614, 663.}}</ref> === ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰ === [[ਤਸਵੀਰ:Official Portrait of the Prime Minister Dr. Manmohan Singh.jpg|thumb|ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]] ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਪੀ.ਵੀ. ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ [[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ|ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]] ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਦੇ ਤਹਿਤ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦਾ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਸਤਾਰ ਹੋਇਆ। ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰ ਭੁਗਤਾਨ ਸੰਤੁਲਨ ਸੰਕਟ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਸਨ। ਰਾਓ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਵੱਡੀਆਂ, ਅਕੁਸ਼ਲ ਅਤੇ ਘਾਟੇ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਨਿੱਜੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਬਜਟ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜੋ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਪਰ 1997 ਦੇ ਏਸ਼ੀਆਈ ਵਿੱਤੀ ਸੰਕਟ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਸਥਿਰਤਾ ਨੇ ਆਰਥਿਕ ਖੜੋਤ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। [[ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਬਾਜਪਾਈ|ਵਾਜਪਾਈ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਨਿੱਜੀਕਰਨ, ਟੈਕਸਾਂ ਵਿੱਚ ਕਟੌਤੀ, ਘਾਟੇ ਅਤੇ ਕਰਜ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਇੱਕ ਠੋਸ ਵਿੱਤੀ ਨੀਤੀ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਬੰਗਲੌਰ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ, [[ਪੂਨੇ|ਪੁਣੇ]], ਅਤੇ [[ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ]] ਵਰਗੇ ਸ਼ਹਿਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਵਿੱਚ ਵਧੇ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਅਤੇ ਫਰਮਾਂ ਲਈ ਵਧ ਰਹੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਅਤੇ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਏ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਆਰਥਿਕ ਜ਼ੋਨਾਂ-ਟੈਕਸ ਸਹੂਲਤਾਂ, ਵਧੀਆ ਸੰਚਾਰ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ, ਘੱਟ ਰੈਗੂਲੇਸ਼ਨ ਬਣਾਉਣ ਵਰਗੀਆਂ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਲਾਭ ਹੋਇਆ। ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਅਤੇ ਹੁਨਰਮੰਦ ਪੇਸ਼ੇਵਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਉੱਭਰ ਰਹੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਅਰਥਚਾਰੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਸੂਚਨਾ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਉਦਯੋਗ ਨੇ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਨਵੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨੇ ਲਗਭਗ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ। ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੇਬਰ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦੀ ਆਊਟਸੋਰਸਿੰਗ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾਇਆ। ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੱਧ ਵਰਗ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਮੰਗ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਪਤਕਾਰ ਵਸਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕੀਤਾ। ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਲਗਾਤਾਰ ਘਟ ਰਹੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਗਰੀਬੀ ਲਗਭਗ 22% ਤੱਕ ਡਿੱਗ ਗਈ। ਕੁੱਲ ਘਰੇਲੂ ਉਤਪਾਦ ਦੀ ਵਾਧਾ ਦਰ 7% ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਗਈ। === ਗੱਠਜੋੜ ਦਾ ਯੁੱਗ === [[File:Ab_vajpayee.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ab_vajpayee.jpg|thumb|ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ]] ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ (ਭਾਜਪਾ) ਮਈ 1996 ਦੀਆਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਪਾਰਟੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੀ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਭਾਜਪਾ ਗਠਜੋੜ 13 ਦਿਨ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। ਚੋਣਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਦੌਰ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਜਨਤਾ ਦਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ 14-ਪਾਰਟੀ ਗੱਠਜੋੜ ਨੇ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਫਰੰਟ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਭਰਿਆ। [[ਕਰਨਾਟਕ]] ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਐਚ.ਡੀ ਦੇਵ ਗੌੜਾ|ਐਚ ਡੀ ਦੇਵਗੌੜਾ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸੰਯੁਕਤ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਇੱਕ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਚੱਲੀ। ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਨੇਤਾ ਨੇ ਮਾਰਚ 1997 ਵਿੱਚ ਸਮਰਥਨ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ।<ref>{{Cite book|title=Shaila Seshia, "Divide and rule in Indian party politics: The rise of the Bharatiya Janata Party." Asian Survey 38.11 (1998): 1036–1050}}</ref> [[ਇੰਦਰ ਕੁਮਾਰ ਗੁਜਰਾਲ]] ਨੇ 16-ਪਾਰਟੀ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਫਰੰਟ ਗੱਠਜੋੜ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲਈ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਦੇਵਗੌੜਾ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਲਈ। ਨਵੰਬਰ 1997 ਵਿੱਚ, ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਮੁੜ ਸੰਯੁਕਤ ਮੋਰਚੇ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ। ਫਰਵਰੀ 1998 ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਨਵੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਜਪਾ ਨੂੰ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀਟਾਂ (182) ਮਿਲੀਆਂ, ਪਰ ਇਹ ਬਹੁਮਤ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸੀ। 20 ਮਾਰਚ 1998 ਨੂੰ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੇ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਗੱਠਜੋੜ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ, ਵਾਜਪਾਈ ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। 11 ਅਤੇ 13 ਮਈ 1998 ਨੂੰ, ਇਸ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜ ਭੂਮੀਗਤ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੀਖਣਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੋਖਰਨ-2 ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ - ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਉਸੇ ਸਾਲ ਆਪਣੇ ਖੁਦ ਦੇ ਪਰੀਖਣ ਕੀਤੇ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਰਮਾਣੂ ਪ੍ਰੀਖਣਾਂ ਨੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ [[ਬਿਲ ਕਲਿੰਟਨ]] ਅਤੇ [[ਜਪਾਨ|ਜਾਪਾਨ]] ਨੂੰ 1994 ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਪ੍ਰਸਾਰ ਰੋਕਥਾਮ ਐਕਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ। 1999 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬੱਸ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਨਵਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ਼]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ, ਦੁਵੱਲੇ ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਪੱਤਰ 'ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1999 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ (ਭਾਜਪਾ) ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਗੱਠਜੋੜ ਸਰਕਾਰ ਟੁੱਟ ਗਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਤੰਬਰ ਵਿੱਚ ਨਵੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਹੋਈਆਂ। ਮਈ ਅਤੇ ਜੂਨ 1999 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਕਾਰਗਿਲ ਯੁੱਧ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅੱਤਵਾਦੀ ਘੁਸਪੈਠ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਭਾਰਤੀ ਬਲਾਂ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਿਤ ਘੁਸਪੈਠੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਮੁਕਾਇਆ ਅਤੇ ਉੱਚ-ਉਚਾਈ ਵਾਲੇ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਰਹੱਦੀ ਚੌਕੀਆਂ ਉੱਤੇ ਮੁੜ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਕਾਰਗਿਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਸਫਲ ਸਿੱਟੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ 'ਤੇ ਵਧਦੇ ਹੋਏ, ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ - ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਗਠਜੋੜ ਨੇ ਅਕਤੂਬਰ 1999 ਵਿੱਚ ਵਾਜਪਾਈ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਮਤ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ। ਸਾਲ 2000 ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ [[ਚੱਕਰਵਾਤ]] ਦੇ ਨਾਲ ਘੱਟੋ ਘੱਟ 10,000 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। == 2010-2020 == ਮਈ 2000 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 1 ਬਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗਈ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਿਲ ਕਲਿੰਟਨ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਜਨਵਰੀ ਵਿੱਚ, ਗੁਜਰਾਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਭੂਚਾਲ ਨੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 30,000 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਲੈ ਲਈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਨੇ 2001 ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚਕਾਰ ਪਹਿਲੇ ਸਿਖਰ ਸੰਮੇਲਨ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ [[ਪਰਵੇਜ਼ ਮੁਸ਼ੱਰਫ਼]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਮਤਭੇਦਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਸਫਲਤਾ ਜਾਂ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇੱਕ ਸਾਂਝੇ ਬਿਆਨ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਅਸਫਲ ਰਹੀ। ਤਿੰਨ ਨਵੇਂ ਰਾਜ - [[ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ]], [[ਝਾਰਖੰਡ]] ਅਤੇ [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] (ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰਾਂਚਲ) ਨਵੰਬਰ 2000 ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਗਏ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਘੁਟਾਲਿਆਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਜਾਰਜ ਫਰਨਾਂਡਿਸ 'ਤੇ ਰਿਸ਼ਵਤ ਲੈਣ ਦੇ ਦੋਸ਼) ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਖੁਫੀਆ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਾਰਗਿਲ ਘੁਸਪੈਠ ਦਾ ਪਤਾ ਨਾ ਲੱਗਣ ਕਾਰਨ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਤੱਖ ਅਸਫਲਤਾ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਤੀਕੂਲ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ।<ref>{{Cite book|title=Bedi, Rahul (16 March 2001). "Defence minister resigns in Indian bribery scandal". The Daily Telegraph. London}}</ref> ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ।11 ਸਤੰਬਰ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ 1998 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲਗਾਈਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਕਦਮ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਦੇ ਇਨਾਮ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ। ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ ਦੇ ਨਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜੀ ਚੌਕੀਆਂ 'ਤੇ ਭਾਰੀ ਭਾਰਤੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਘਾਤਕ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਹਮਲੇ ਅਤੇ 2001-02 ਦੇ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਰੁਕਾਵਟ ਦੇ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਅਗਾਮੀ ਜੰਗ ਦਾ ਤਣਾਅ ਫਿਰ ਵਧ ਗਿਆ। 2002 ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਗੋਧਰਾ ਵਿੱਚ ਅਯੁੱਧਿਆ ਤੋਂ ਪਰਤ ਰਹੇ 59 ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਅੱਗ ਲੱਗਣ ਕਾਰਨ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਨੇ [[2002 ਦੀ ਗੁਜਰਾਤ ਹਿੰਸਾ|2002 ਦੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੰਗਿਆਂ]] ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 790 ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ 254 ਹਿੰਦੂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 223 ਲੋਕ ਲਾਪਤਾ ਦੱਸੇ ਗਏ। 2003 ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਆਰਥਿਕ ਤਰੱਕੀ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਥਿਰਤਾ, ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਿੱਧੇ ਹਵਾਈ ਸੰਪਰਕ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਓਵਰਫਲਾਈਟਾਂ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋਏ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਮੱਧਮ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਜ਼ਮੀਨੀ ਮੀਟਿੰਗ ਹੋਈ। === ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਵਾਪਸੀ === ਜਨਵਰੀ 2004 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਨੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਅਤੇ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਭੰਗ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ। [[ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਗਠਜੋੜ]] (ਯੂਪੀਏ) ਨਾਮਕ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਗਠਜੋੜ ਨੇ ਮਈ 2004 ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਵਿਧਵਾ, ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ]] ਦੇ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ। ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਯੂਪੀਏ ਦੇ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਗੱਠਜੋੜ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦਾ ਬਾਹਰੀ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ। ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਹਿੰਦੂ ਬਣੇ। ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਰਥਿਕ ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜਵਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੋਰ ਨਿੱਜੀਕਰਨ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ।<ref name=":0">{{Cite web |date=2012-05-03 |title=India welcomed as new sort of superpower - The New York Times |url=http://www.nytimes.com/2005/07/20/world/asia/20iht-india.html?_r=1 |access-date=2023-06-08 |website=web.archive.org |archive-date=2012-05-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120503224620/http://www.nytimes.com/2005/07/20/world/asia/20iht-india.html?_r=1 |url-status=bot: unknown }}</ref> 2004 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੋਂ ਆਪਣੀਆਂ ਕੁਝ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਦੇ ਮੱਧ ਤੱਕ, ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ-ਮੁਜ਼ੱਫਰਾਬਾਦ ਬੱਸ ਸੇਵਾ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ 60 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਭਾਰਤ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮਈ 2006 ਵਿੱਚ, ਸ਼ੱਕੀ ਇਸਲਾਮੀ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਹਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ 35 ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। 2004 ਦੇ [[ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ|ਹਿੰਦ ਮਹਾਸਾਗਰ]] ਭੂਚਾਲ ਅਤੇ ਸੁਨਾਮੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤੱਟਾਂ ਅਤੇ ਟਾਪੂਆਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅੰਦਾਜ਼ਨ 18,000 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 650,000 ਬੇਘਰ ਹੋਏ। ਸੁਨਾਮੀ [[ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ]] ਦੇ ਤੱਟ 'ਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਇਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਭੂਚਾਲ ਕਾਰਨ ਆਈ ਸੀ। ਕੁਦਰਤੀ ਆਫ਼ਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੁੰਬਈ ਹੜ੍ਹ (1,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ) ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਭੂਚਾਲ (79,000 ਦੀ ਮੌਤ) ਨੇ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਫਰਵਰੀ 2006 ਵਿੱਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਗਠਜੋੜ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਪੇਂਡੂ ਨੌਕਰੀ ਸਕੀਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਲਗਭਗ 60 ਮਿਲੀਅਨ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗਰੀਬੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਸੀ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਨੇ ਮਾਰਚ 2006 ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ [[ਜਾਰਜ ਵਾਕਰ ਬੁਸ਼|ਜਾਰਜ ਡਬਲਯੂ ਬੁਸ਼]] ਦੀ ਇੱਕ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਪਰਮਾਣੂ ਸਹਿਯੋਗ ਸਮਝੌਤੇ 'ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਪਰਮਾਣੂ ਸਮਝੌਤੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਨਾਗਰਿਕ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਦੇਣੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੇ ਸਹਿਮਤੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਪਰਮਾਣੂ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਜਾਂਚ. ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਨੂੰ 30 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਰਿਐਕਟਰ ਅਤੇ ਈਂਧਨ ਖਰੀਦਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਜੁਲਾਈ 2008 ਵਿੱਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਗਠਜੋੜ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਸਮਝੌਤੇ 'ਤੇ ਖੱਬੇ-ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਿਆਏ ਗਏ ਭਰੋਸੇ ਦੇ ਵੋਟ ਤੋਂ ਬਚ ਗਿਆ। ਵੋਟਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਈ ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਗਠਜੋੜ ਬਣਾਇਆ, ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਇਹ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨਾਲ ਦਾਗੀ ਹੈ। ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਯੂਐਸ ਕਾਂਗਰਸ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਾਰਜ ਡਬਲਯੂ. ਬੁਸ਼ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਸਮਝੌਤੇ 'ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਅਮਰੀਕੀ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਵਪਾਰ 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੀ ਪਾਬੰਦੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ। 2007 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਨੂੰ [[ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਪਾਟਿਲ]] ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਮਿਲੀ। ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਪਾਟਿਲ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਪਸੰਦੀਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ ਉਭਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਦੀ ਗਵਰਨਰ ਸੀ। ਫਰਵਰੀ ਵਿੱਚ, [[ਸਮਝੌਤਾ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ]] ਬੰਬ ਧਮਾਕਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀਪਤ, ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਨਾਗਰਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। 2011 ਤੱਕ, ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਅਪਰਾਧ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਅਭਿਨਵ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਸਮੂਹ ਹੈ। ਅਕਤੂਬਰ 2008 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਨੇ [[ਚੰਦਰਯਾਨ-੧|ਚੰਦਰਯਾਨ-1]] ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਚੰਦਰਮਾ 'ਤੇ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਮਿਸ਼ਨ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਲਾਂਚ ਕੀਤਾ। ਇਸਤੋਂ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਵਪਾਰਕ ਪੁਲਾੜ ਰਾਕੇਟ ਲਾਂਚ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇਤਾਲਵੀ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਸੀ। ਨਵੰਬਰ 2008 ਵਿੱਚ [[2008 ਮੁੰਬਈ ਹਮਲਾ|ਮੁੰਬਈ ਹਮਲੇ]] ਹੋਏ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਹਮਲਿਆਂ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ ਅਤੇ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਜੁਲਾਈ 2009 ਵਿੱਚ, ਦਿੱਲੀ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ-ਯੁੱਗ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ, ਭਾਰਤੀ ਦੰਡ ਸੰਹਿਤਾ ਦੀ ਧਾਰਾ 377 ਦੀ ਮੁੜ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਦੋ ਸਮਲਿੰਗੀ ਬਾਲਗਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾਲ ਸੰਭੋਗ ਨੂੰ ਅਪਰਾਧ ਮੁਕਤ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ।<ref>{{Cite web |date=2009-07-03 |title=BBC NEWS {{!}} South Asia {{!}} Gay sex decriminalised in India |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8129836.stm |access-date=2023-06-08 |website=web.archive.org |archive-date=2017-08-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170823130317/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/8129836.stm |url-status=bot: unknown }}</ref> 2009 ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਗਠਜੋੜ ਨੇ 262 ਸੀਟਾਂ ਜਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ 206 ਸੀਟਾਂ ਜਿੱਤੀਆਂ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਕਈ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਮਹਿੰਗਾਈ ਉੱਚੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ, ਅਤੇ ਖੁਰਾਕੀ ਵਸਤਾਂ ਦੀਆਂ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿਆਪਕ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੀਆਂ। 8 ਨਵੰਬਰ 2009 ਨੂੰ, ਪੂਰੇ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਚੀਨ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, 14ਵੇਂ [[ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ]] ਨੇ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ [[ਤਵਾਂਗ|ਤਵਾਂਗ ਮੱਠ]] ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਯਾਦਗਾਰੀ ਘਟਨਾ ਸੀ। ਮੱਠ ਦੇ ਮਠਾਰੂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਧੂਮਧਾਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, 21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਭਾਰਤ ਨਕਸਲੀ-ਮਾਓਵਾਦੀ ਬਾਗੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਚੁਣੌਤੀ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਅੱਤਵਾਦੀ ਤਣਾਅ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਇਸਲਾਮੀ ਅੱਤਵਾਦੀ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦ) ਮੁੰਬਈ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, ਜੈਪੁਰ, ਬੰਗਲੌਰ ਅਤੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦ ਵਧਿਆ ਹੈ।<ref>{{Cite web |date=2013-08-16 |title=India Assessment 2013 |url=http://satp.org/satporgtp/countries/india/index.html |access-date=2023-06-08 |website=web.archive.org |archive-date=2013-08-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130816230507/http://satp.org/satporgtp/countries/india/index.html |url-status=bot: unknown }}</ref> ਨਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ, ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ, ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੇ ਲੋਕ ਗਣਰਾਜ ਸਮੇਤ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਯੂਨੀਅਨਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤਾ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਵਧੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹੁਣ ਇੱਕ ਸੰਭਾਵੀ ਮਹਾਂਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।<ref name=":0" /> == 2010-2020 == 2010 ਦੀਆਂ [[ਰਾਸ਼ਟਰਮੰਡਲ ਖੇਡਾਂ]] ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦਾਂ ਨੇ 2010 ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[2 ਜੀ ਸਪੈਕਟ੍ਰਮ ਘੁਟਾਲਾ|2ਜੀ ਸਪੈਕਟ੍ਰਮ ਕੇਸ]] ਅਤੇ [[ਆਦਰਸ਼ ਹਾਊਸਿੰਗ ਸੁਸਾਇਟੀ ਘੁਟਾਲਾ|ਆਦਰਸ਼ ਹਾਊਸਿੰਗ ਸੁਸਾਇਟੀ ਘੁਟਾਲੇ]] ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕੀਤੇ। 2011 ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਕੁਨ [[ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ]] ਨੇ ਰਾਜ ਦੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ 12 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਕੀਤੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਤਜਵੀਜ਼ਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਨਾ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਇਸ ਸਭ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਕੁੱਲ ਘਰੇਲੂ ਉਤਪਾਦ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਵਿਕਾਸ ਦਰ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite web |date=2018-12-02 |title=India's FY11 growth could be revised up-govt official {{!}} Reuters |url=https://www.reuters.com/article/india-economy-official-idUSBMA00990620110610 |access-date=2023-06-08 |website=web.archive.org |archive-date=2018-12-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181202055940/https://www.reuters.com/article/india-economy-official-idUSBMA00990620110610 |url-status=bot: unknown }}</ref> ਜਨਵਰੀ 2011 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਨੇ 2011-12 ਦੀ ਮਿਆਦ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਸੀਟ ਸੰਭਾਲੀ। 2004 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਨੇ [[ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ]], [[ਜਰਮਨੀ]] ਅਤੇ ਜਾਪਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪਰਿਸ਼ਦ ਵਿੱਚ ਸਥਾਈ ਸੀਟ ਲਈ ਇੱਕ ਅਰਜ਼ੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਚੀਨ ਨੂੰ ਪਛਾੜ ਕੇ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਆਯਾਤਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਅੰਦੋਲਨ 2011-12 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜੂਨ 2014 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ 29ਵੇਂ ਰਾਜ, [[ਤੇਲੰਗਾਨਾ]] ਦਾ ਗਠਨ ਹੋਇਆ। [[ਦਿੱਲੀ ਸਮੂਹਿਕ ਬਲਾਤਕਾਰ 2012|2012 ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਸਮੂਹਿਕ ਬਲਾਤਕਾਰ ਅਤੇ ਕਤਲ ਕੇਸ]] ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਬਲਾਤਕਾਰ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਅਪਰਾਧਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆਈਆਂ। ਅਪ੍ਰੈਲ 2013 ਵਿੱਚ, ਸ਼ਾਰਦਾ ਗਰੁੱਪ ਵਿੱਤੀ ਸਕੈਂਡਲ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਸ਼ਾਰਦਾ ਗਰੁੱਪ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਈ ਗਈ ਇੱਕ ਪੋਂਜ਼ੀ ਸਕੀਮ ਦੇ ਢਹਿ ਜਾਣ ਕਾਰਨ, ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਘ, ਜਿਸ ਨਾਲ 200-300 ਬਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ। ਦਸੰਬਰ 2013 ਵਿੱਚ, [[ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ]] ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਸੈਕਸ਼ਨ 377 ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਉਲਟਾ ਦਿੱਤਾ, ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਸਹਿਮਤੀ ਵਾਲੇ ਬਾਲਗਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਮਲਿੰਗੀ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ।<ref>{{Cite web |date=2014-06-01 |title=India’s Supreme Court Restores an 1861 Law Banning Gay Sex - NYTimes.com |url=http://www.nytimes.com/2013/12/12/world/asia/court-restores-indias-ban-on-gay-sex.html |access-date=2023-06-08 |website=web.archive.org |archive-date=2014-06-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140601101117/http://www.nytimes.com/2013/12/12/world/asia/court-restores-indias-ban-on-gay-sex.html |url-status=bot: unknown }}</ref> === 2014 ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਵਾਪਸੀ === ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹਿੰਦੂਤਵਾ ਲਹਿਰ 1920 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਪਾਰਟੀ ਭਾਰਤੀ ਜਨਸੰਘ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਨਸੰਘ 1977 ਵਿੱਚ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਾਰਟੀ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਟੁੱਟ ਗਈ ਤਾਂ 1980 ਵਿੱਚ ਜਨਸੰਘ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ (ਭਾਜਪਾ) ਬਣਾਈ। ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਅਗਲੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਅਧਾਰ ਵਧਾਇਆ ਅਤੇ ਹੁਣ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ ਹੈ। ਸਤੰਬਰ 2013 ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]] ਨੂੰ 2014 ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲਈ ਭਾਜਪਾ ਦਾ ਉਮੀਦਵਾਰ ਐਲਾਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।<ref>{{Cite book|title=Chhibber, Pradeep K.; Ostermann, Susan L. (2014). "The BJP's Fragile Mandate: Modi and Vote Mobilizers in the 2014 General Elections". Studies in Indian Politics. 2 (2): 137–151.}}</ref> ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰ ਐਲ ਕੇ ਅਡਵਾਨੀ ਸਮੇਤ ਕਈ ਭਾਜਪਾ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਮੋਦੀ ਦੀ ਉਮੀਦਵਾਰੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਗਟਾਇਆ।<ref>{{Cite news|title="Advani grabs lifeline, meekly withdraws resignation". The Times of India. 12 June 2013.}}</ref> 2014 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ 16ਵੀਆਂ ਕੌਮੀ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਐਨ.ਡੀ.ਏ. ਦੀ ਵੱਡੀ ਜਿੱਤ ਹੋਈ। ਗਠਜੋੜ ਨੇ ਪੂਰਨ ਬਹੁਮਤ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਮੋਦੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਈ। ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਜਨਾਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਲੋਕਪ੍ਰਿਅਤਾ ਨੇ ਭਾਜਪਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਜਿੱਤਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਅਤੇ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ - ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ - [[ਮੇਕ ਇਨ ਇੰਡੀਆ]], [[ਡਿਜੀਟਲ ਇੰਡੀਆ]] ਅਤੇ ਸਵੱਛ ਭਾਰਤ ਮਿਸ਼ਨ। ਬੀਜੇਪੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ [[ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਸੋਧ ਕਾਨੂੰਨ , 2019|ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਸੋਧ ਕਾਨੂੰਨ 2019]] ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਦਾ ਵਿਆਪਕ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਹੋਇਆ।<ref>{{Cite news|title=Victor, Daniel (17 December 2019). "Why People Are Protesting in India". The New York Times. ISSN 0362-4331}}</ref> == 2020-ਵਰਤਮਾਨ == [[File:Oath_taking_Ceremony_VP_India.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Oath_taking_Ceremony_VP_India.jpg|thumb|337x337px|ਮੌਜੂਦਾ ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜਗਦੀਪ ਧਨਖੜ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ (ਖੱਬੇ ਤੋਂ ਸੱਜੇ)]] ਫਰਵਰੀ 2020 ਵਿੱਚ, ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਦੰਗੇ ਭੜਕ ਗਏ। ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਸੋਧ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਾਰਕ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ। 5 ਮਈ 2020 ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਫੌਜਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹਮਲਾਵਰ ਝੜਪਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਤਣਾਅ ਵਧ ਗਿਆ।ਰਾਮ ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਮੰਦਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ 5 ਅਗਸਤ 2020 ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਦੀ ਦੁਆਰਾ ਭੂਮੀ ਪੂਜਨ (ਹਿੰਦੂ ਆਧਾਰ ਤੋੜਨ) ਸਮਾਰੋਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। [[2020 ਦੇ ਖੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ|ਖੇਤ ਸੁਧਾਰ ਕਾਨੂੰਨ]] ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ ਸਤੰਬਰ 2020 ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਦਨ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਘੱਟ ਬਹਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। [[ਭਾਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ 2020-2021|ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੇ ਲੰਬੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਦੀ ਨੇ ਨਵੰਬਰ 2021 ਵਿੱਚ [[ਲੋਕ ਸਭਾ]] ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਮਿੰਟ ਅਤੇ [[ਰਾਜ ਸਭਾ]] ਵਿੱਚ ਨੌਂ ਮਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਨਾਂ ਬਹਿਸ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।<ref>{{Cite news|title=Manoj, C.G. (2021). "In speeches, PM called for 'quality debates'; in House, Govt pushed 15 Bills in under 10 mins last session". The Indian Express.}}</ref> === ਕੋਰੋਨਾ ਮਹਾਂਮਾਰੀ === ''ਮੁੱਖ ਸਫ਼ਾ: [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੋਰੋਨਾਵਾਇਰਸ ਮਹਾਮਾਰੀ 2020]]'' ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੋਵਿਡ-19 ਮਹਾਂਮਾਰੀ 30 ਜਨਵਰੀ 2020 ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਪਹਿਲਾ ਕੇਸ ਤ੍ਰਿਸੂਰ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਸੀ।<ref>{{Cite news|title=Narasimhan, T. E. (30 January 2020). "India's first coronavirus case: Kerala student in Wuhan tested positive". Business Standard India}}</ref> ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਮਾਰਚ 2020 ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਦੀ ਨੇ ਕੋਵਿਡ -19 ਦੇ ਫੈਲਣ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਚਾਰ ਘੰਟਿਆਂ ਦੇ ਨੋਟਿਸ 'ਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਤਾਲਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਚਲੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਦੀ ਜਾਨ ਚਲੀ ਗਈ। ਭਾਰਤੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਵੀ ਦੋਹਰੇ ਅੰਕਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਸੁੰਗੜ ਗਈ। ਸਤੰਬਰ 2020 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਿਹਤ ਮੰਤਰੀ ਹਰਸ਼ ਵਰਧਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਨੇ 2021 ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਤਿਮਾਹੀ ਤੱਕ ਇੱਕ ਵੈਕਸੀਨ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇਣ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਵੰਡ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਕੋਵਿਡ-19 ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਟੀਕਾਕਰਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 16 ਜਨਵਰੀ 2021 ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਅਪ੍ਰੈਲ 2021 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੰਕਰਮਣ ਦੀ ਦੂਜੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨਾਲ ਫੜ ਲਿਆ।ਨਿਊਯਾਰਕ ਦੀ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਕ੍ਰਿਸਟੋਫਰ ਕਲੈਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੋਵਿਡ-19 ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦੀ ਦੂਜੀ ਲਹਿਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਟੈਕਨੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਯੋਗਤਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਾਇਬ ਸੀ।<ref>{{Cite news|title=Alluri, Aparna (2021). "India's Covid crisis delivers a blow to brand Modi". BBC. No. May 8, 2021}}</ref> ਦੂਜੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤਰਲ ਮੈਡੀਕਲ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਕਮੀ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਮਈ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੱਕ ਨਵੇਂ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਘਟਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਟੀਕਾਕਰਨ ਨੇ ਫਿਰ ਤੋਂ ਗਤੀ ਫੜੀ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਨੇ 21 ਅਕਤੂਬਰ 2021 ਨੂੰ ਕੋਵਿਡ-19 ਵੈਕਸੀਨ ਦੀਆਂ 1 ਬਿਲੀਅਨ ਖੁਰਾਕਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੋਵਿਡ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸੰਖਿਆ ਅੱਧਾ ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ, ਪਰ ਅਸਲ ਮੌਤ ਦਰ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ 3 ਤੋਂ 5 ਮਿਲੀਅਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite book|title=Banaji, M., & Gupta, A. (2022). Estimates of pandemic excess mortality in India based on civil registration data. PLOS Global Public Health, 2(12)}}</ref> 25 ਜੁਲਾਈ 2022 ਨੂੰ, [[ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ]] ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਬਾਇਲੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੀ। ਭਾਰਤ ਨੇ 15 ਅਗਸਤ 2022 ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ 75 ਸਾਲ ਮਨਾਏ। ਅਪ੍ਰੈਲ 2023 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ 1.425 ਬਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਨਾਲ ਚੀਨ ਨੂੰ ਪਛਾੜ ਕੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ 9 ਤੋਂ 10 ਸਤੰਬਰ 2023 ਤੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਪ੍ਰਗਤੀ ਮੈਦਾਨ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ 2023 G20 ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਸਿਖਰ ਸੰਮੇਲਨ ਲਈ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। == ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ == === ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ (1947-91) === ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਮਾਜਿਕ ਜਮਹੂਰੀਅਤ ਅਤੇ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਘਰੇਲੂ ਨੀਤੀ ਆਯਾਤ ਪ੍ਰਤੀਸਥਾਪਨ ਉਦਯੋਗੀਕਰਨ, ਆਰਥਿਕ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ, ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਸਰਕਾਰੀ ਖੇਤਰ, ਵਪਾਰਕ ਨਿਯਮ, ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ, ਸੁਰੱਖਿਆਵਾਦ ਵੱਲ ਝੁਕੀ,ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਨੀਤੀਆਂ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਉਦਾਰ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਸਾਲਾ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਯੋਜਨਾ ਵਰਗੀਆਂ ਸਨ। 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਸਟੀਲ, ਮਾਈਨਿੰਗ, ਮਸ਼ੀਨ ਟੂਲ, ਦੂਰਸੰਚਾਰ, ਬੀਮਾ, ਅਤੇ ਪਾਵਰ ਪਲਾਂਟ, ਹੋਰ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਰਾਸ਼ਟਰੀਕਰਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।<ref>{{Cite news|title=Mazumdar, Surajit (2012). "Industrialization, Dirigisme and Capitalists: Indian Big Business from Independence to Liberalization". mpra.ub.uni-muenchen.de.}}</ref> ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅੰਕੜਾ ਵਿਗਿਆਨੀ [[ਪੀ ਸੀ ਮਹਾਲਨੋਬਿਸ|ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਚੰਦਰ ਮਹਾਲਨੋਬਿਸ]] ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ। ਪੂੰਜੀ- ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ-ਸੰਘਣਾ ਭਾਰੀ ਉਦਯੋਗ 'ਤੇ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮੈਨੂਅਲ, ਘੱਟ ਹੁਨਰ ਵਾਲੇ ਕਾਟੇਜ ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੂੰ ਸਬਸਿਡੀ ਦੇਣ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੀ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀ ਮਿਲਟਨ ਫਰੀਡਮੈਨ ਦੁਆਰਾ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਪੂੰਜੀ ਅਤੇ ਕਿਰਤ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ ਕਰੇਗਾ, ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦੇਵੇਗਾ।<ref>{{Cite book|title=Das, Gurcharan (2002). India Unbound. Anchor Books. pp. 167–174}}</ref> 1965 ਤੋਂ, ਬੀਜਾਂ ਦੀਆਂ ਉੱਚ-ਉਪਜ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਵਧੀਆਂ ਖਾਦਾਂ ਅਤੇ ਬਿਹਤਰ ਸਿੰਚਾਈ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨੇ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਕੇ, ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਪੈਟਰਨ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਰਮਿਆਨ ਅਗਾਂਹ ਅਤੇ ਪਿਛੜੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਕੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤਾ। 1984 ਵਿੱਚ, ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਆਰਥਿਕ ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ, ਉਸਨੇ ਵੀ ਪੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਬਣਾਇਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਟੈਕਸ ਚੋਰੀ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਕਰੈਕਡਾਊਨ ਕਾਰਨ ਟੈਕਸ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਵਧੀਆਂ ਹਾਲਾਂਕਿ ਟੈਕਸ ਘੱਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸ਼੍ਰੀ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੀ ਗਤੀ ਗੁਆ ਬੈਠੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਘੁਟਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਘਿਰ ਗਈ ਸੀ। === ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ(1991 ਤੋਂ ਬਾਅਦ) === ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਪਤਨ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਪਾਰਕ ਭਾਈਵਾਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਖਾੜੀ ਯੁੱਧ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਤੇਲ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤ ਲਈ ਭੁਗਤਾਨ ਸੰਤੁਲਨ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸੰਕਟ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਦਰਾ ਫੰਡ (IMF) ਤੋਂ 1.8 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਬੇਲਆਊਟ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਡੀ-ਰੈਗੂਲੇਸ਼ਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1991 ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੇ ਲਾਇਸੈਂਸ ਰਾਜ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਟੈਰਿਫ ਅਤੇ ਵਿਆਜ ਦਰਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਈ ਜਨਤਕ ਏਕਾਧਿਕਾਰ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕੀਤਾ, ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਦੀ ਆਟੋਮੈਟਿਕ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ।<ref>{{Cite news|title="That old Gandhi magic". The Economist. 27 November 1997.}}</ref> ਉਦੋਂ ਤੋਂ, 1991 ਤੋਂ ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਦਾ ਸਮੁੱਚਾ ਜ਼ੋਰ ਅਜੇ ਵੀ ਬਦਲਿਆ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਿਰਤ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸਬਸਿਡੀਆਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਰਗੇ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਟਰੇਡ ਯੂਨੀਅਨਾਂ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਲਾਬੀਜ਼ ਨੂੰ ਲੈਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। 21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ, ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਮੀ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਕੇ, ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਮੁਕਤ-ਮਾਰਕੀਟ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਵੱਲ ਵਧਿਆ ਸੀ।ਇਸ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ, ਸਾਖਰਤਾ ਦਰਾਂ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਸਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਪੇਂਡੂ ਵਸਨੀਕਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਲਾਭ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਸਦੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਇੰਗਲੈਂਡ, ਫਰਾਂਸ, ਇਟਲੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਨੂੰ ਪਛਾੜ ਕੇ ਨਾਮਾਤਰ ਜੀਡੀਪੀ ਦੁਆਰਾ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਨੌਵੀਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਤੋਂ ਪੰਜਵੀਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਬਣ ਗਈ। ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੇ ਦੂਜੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਵਿੱਚ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਹੌਲੀ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਪਰ 2013-14 ਵਿੱਚ ਰਿਕਵਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਜੀਡੀਪੀ ਵਿਕਾਸ ਦਰ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਦੇ 5.5% ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੇ 6.4% ਹੋ ਗਈ। ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 7.5% ਅਤੇ 8.0% ਦੀ ਵਿਕਾਸ ਦਰ ਦੇ ਨਾਲ 2014-15 ਅਤੇ 2015-16 ਵਿੱਚ ਇਹ ਗਤੀ ਜਾਰੀ ਰਹੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਿਕਾਸ ਦਰ ਘਟ ਕੇ 2016-17 ਵਿੱਚ 7.1% ਅਤੇ 6.6% ਰਹਿ ਗਈ, ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ 2016 ਦੇ ਭਾਰਤੀ [[ਭਾਰਤ ਦੇ 500 ਅਤੇ 1000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦਾ ਵਿਮੁਦਰੀਕਰਨ|ਨੋਟਬੰਦੀ]] ਅਤੇ [[ਵਸਤਾਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਕਰ (ਭਾਰਤ)|ਵਸਤੂਆਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਟੈਕਸ (ਭਾਰਤ)]] ਦੇ ਵਿਘਨਕਾਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ।<ref>{{Cite news|title="Demonetisation, GST impact: IMF lowers India's 2017 growth forecast to 6.7%". Hindustan Times.}}</ref> === ਕੋਰੋਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ (2020-ਵਰਤਮਾਨ) === ਕੋਵਿਡ-19 ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਕਈ ਰੇਟਿੰਗ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੇ 2021 ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਜੀਡੀਪੀ ਪੂਰਵ-ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਅੰਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੰਦੀ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਕਿ 1979 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਭ ਤੋਂ ਗੰਭੀਰ ਸੀ।<ref>{{Cite news|title=Noronha, Gaurav (2 May 2020). "India's GDP to see 5% contraction in FY21, says Icra". The Economic Times.}}</ref> ਭਾਰਤੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ 6.6 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦੀ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਜੋ ਅਨੁਮਾਨਿਤ 7.3 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਗਿਰਾਵਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸੀ। 2022 ਵਿੱਚ, ਰੇਟਿੰਗ ਏਜੰਸੀ ਫਿਚ ਰੇਟਿੰਗਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਊਟਲੁੱਕ ਨੂੰ S&P ਗਲੋਬਲ ਰੇਟਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਮੂਡੀਜ਼ ਇਨਵੈਸਟਰਸ ਸਰਵਿਸ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਦੇ ਸਮਾਨ ਸਥਿਰ ਕਰਨ ਲਈ ਅੱਪਗ੍ਰੇਡ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite news|title=Dhasmana, Indivjal; Choudhury, Shrimi (6 October 2021). "Moody's upgrades India's rating outlook to 'stable' from 'negative'". Business Standard}}</ref>ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2022-2023 ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਤਿਮਾਹੀ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ 13.5% ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ।<ref>{{Cite news|title=Dhoot, Vikas (31 August 2022). "India's GDP grows at 13.5% in April–June quarter". The Hindu.}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਗਣਰਾਜ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ]] msceaqvjyyfcgigwc8wyjewuvwv64r0 0 175848 812769 809036 2025-07-10T06:27:46Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812769 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Marjorie Husain | nationality = British, Pakistani | occupation = Artist, art critic, writer | years_active = 1960–2019 | notable_works = Aspects of art: Textbook for the Students of Art | spouse = Hamid Husain }} [[Category:Articles with hCards]] '''ਮਾਰਜੋਰੀ ਹੁਸੈਨ''' ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕਲਾਕਾਰ, [[ਕਲਾ ਆਲੋਚਕ]] ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਹੈ ਜੋ 1960 ਅਤੇ 2019 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ।<ref>{{Cite web |title=High Commission for Pakistan, London |url=https://www.phclondon.org/infodiv/pressreleases/20190821_memorial_evening_for_jamil_naqsh_held_at_the_high_commission.aspx |access-date=2020-11-28 |website=www.phclondon.org |archive-date=2020-12-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201210100245/https://www.phclondon.org/infodiv/pressreleases/20190821_memorial_evening_for_jamil_naqsh_held_at_the_high_commission.aspx |url-status=dead }}</ref> ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਉਹ ਕਲਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਸਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ ਦੀ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰ ਸੀ।<ref>{{Cite web |last=Salman |first=Peerzada |date=4 April 2019 |title=Art critic Marjorie Husain bids farewell to Pakistan after 60 years |url=https://images.dawn.com/news/1182273 |access-date=2020-11-28 |website=Images |language=en}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://www.taylorfrancis.com/chapters/relationship-sketching-painting-chinese-traditional-aesthetics-li-wenmin/e/10.4324/9781315604114-11|title=Recto Verso: Redefining the Sketchbook|last=Wenmin|first=Li|date=8 April 2016|isbn=9781315604114|editor-last=Bartram|editor-first=Angela|language=en|chapter=The Relationship Between Sketching and Painting in Chinese Traditional Aesthetics|doi=10.4324/9781315604114|editor-last2=El-Bizri|editor-first2=Nader|editor-last3=Gittens|editor-first3=Douglas}}</ref> ਉਸ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web |title=Marjorie Husain – Karachi Art Directory |url=https://karachiartdirectory.com/art-critics-writers/marjorie-husain/ |access-date=2020-11-28 |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |title='In, At and Around' by Soraya Sikander |url=http://islamicartsmagazine.com/magazine/view/in_at_and_around_by_soraya_sikander/ |access-date=2020-11-28 |website=Islamic Arts Magazine |language=en}}</ref> == ਕਰੀਅਰ == ਹਾਮਿਦ ਹੁਸੈਨ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1960 ਵਿੱਚ ਹੁਸੈਨ ਕਰਾਚੀ ਆ ਗਈ। ਉਹ ਅਤੇ ਪਤੀ ਦੋਵੇਂ ਯੂਕੇ ਵਿੱਚ ਕਲਾ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਨ।<ref>{{Cite web |title=Encore, NOS, The News International |url=https://jang.com.pk/thenews/sep2008-weekly/nos-14-09-2008/enc.htm |access-date=2020-11-28 |website=jang.com.pk}}</ref> ਮਾਰਜੋਰੀ ਨੂੰ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਲਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਲਾ ਆਲੋਚਕ ਬਣ ਗਈ।<ref>{{Cite web |date=4 September 2013 |title=Corporate Responsibility |url=https://www.pfizer.com.pk/content/corporate-responsibility |access-date=2020-11-28 |website=Pfizer Corporate Website {{!}} |language=en |archive-date=2020-12-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201210033250/https://www.pfizer.com.pk/content/corporate-responsibility |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |date=12 April 2012 |title=I heart art: Pagan ritual opens Band Baja Baraat show |url=http://www.gulgeeamin.com/2012/04/12/i-heart-art-pagan-ritual-opens-band-baja-baraat-show/ |access-date=2020-11-28 |website=Amin Gulgee |language=en-US }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ, ਮਾਰਜੋਰੀ ਅਮਰੀਕੀ ਪ੍ਰਿੰਟਮੇਕਰ ਮਾਈਕਲ ਪੋਂਸ ਡੀ ਲਿਓਨ ਦੁਆਰਾ PACC ਵਿਖੇ ਆਯੋਜਿਤ ਇੱਕ ਪ੍ਰਿੰਟਮੇਕਿੰਗ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ। ਇਹ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਉਹ [[ਬਸ਼ੀਰ ਮਿਰਜ਼ਾ]] ਅਤੇ ਮਸੂਦ ਕੋਹਾਰੀ ਵਰਗੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲੀ। 1965 ਵਿੱਚ ਬਸ਼ੀਰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਨੇ ਕਰਾਚੀ ਵਿੱਚ ਕਚਰੀ ਰੋਡ ਵਿਖੇ ਪਹਿਲੀ ਵਪਾਰਕ ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ ਖੋਲ੍ਹੀ।<ref>{{Cite web |title=Articles/Press |url=https://cliftonartgallery.com/press/ |access-date=2020-11-28 |website=Clifton Art Gallery |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |date=16 November 2017 |title=Pakistan Heritage Cuisine – A Food Story |url=https://nation.com.pk/16-Nov-2017/pakistan-heritage-cuisine-a-food-story |access-date=2020-11-28 |website=The Nation |language=en}}</ref> ਮਿਰਜ਼ਾ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਰਮਨੀ ਚਲਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਗੈਲਰੀ ਨੂੰ SMHS ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਮਾਰਜੋਰੀ ਨੂੰ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗੈਲਰੀ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਈ।<ref>{{Cite web |title=Mughees Riaz, Profile and Palette {{!}} Pakistan Today |url=https://www.pakistantoday.com.pk/2013/12/14/mughees-riaz-profile-and-palette/ |access-date=2020-11-28 |website=www.pakistantoday.com.pk}}</ref><ref>{{Cite web |title=Bashir Mirza: the inventor of BM {{!}} artnow |url=http://www.artnowpakistan.com/bashir-mirza-the-inventor-of-bm/ |access-date=2020-11-28 |language=en-US}}</ref> ਮਾਰਜੋਰੀ ਨੇ ਕਿਉਰੇਟਿੰਗ ਸ਼ੋਅ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਮਾਰਜੋਰੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਰਕਲ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ, ਜੋ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਨੂੰ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਲਈ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web |title=ISHQ: A Spiritual Journey – ADA Magazine |url=https://adapk.com/ishq-a-spiritual-journey/ |access-date=2020-11-28 |language=en-US |archive-date=2020-11-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201128061234/https://adapk.com/ishq-a-spiritual-journey/ |url-status=dead }}</ref> ਨਜਮਾ ਬਾਬਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਡੌਨ ( ਅਖ਼ਬਾਰ )|ਡੌਨ]] ਦੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਲਈ ਲਿਖਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web |last=Husain |first=Marjorie |date=13 September 2014 |title=Art fiend: Elementally yours |url=http://www.dawn.com/news/1131132 |access-date=2020-11-28 |website=DAWN.COM |language=en}}</ref> ਫਿਰ ਮਾਰਜੋਰੀ ਨੇ [[She (Pakistani magazine)|ਸ਼ੀ ਮੈਗਜ਼ੀਨ]] ਵਿਚ [[Zohra Karim|ਜ਼ੋਹਰਾ ਕਰੀਮ]] ਲਈ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਫੌਜ਼ੀਆ ਨਕਵੀ ਲਈ ਲਿਖਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।<ref>{{Cite web |title=SHE Magazine Digital – Women's Magazine for Beauty, Fashion & Lifestyle |url=https://www.shemagazinepk.com/ |access-date=2020-11-28 |website=SHE Magazine |language=en-US |archive-date=2020-12-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201204081234/https://www.shemagazinepk.com/ |url-status=dead }}</ref> ਮਾਰਜੋਰੀ ਨੇ ਡੌਨ, ਦਿ ਸਟਾਰ, ਨਿਊਜ਼ਲਾਈਨ ਅਤੇ ਦ ਫਰੰਟੀਅਰ ਪੋਸਟ ਲਈ ਲੇਖ ਵੀ ਲਿਖੇ ਹਨ।<ref>{{Cite web |title=News stories for Marjorie Husain - DAWN.COM |url=https://www.dawn.com/authors/708/marjorie-husain |access-date=2020-11-28 |website=www.dawn.com |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Husain |first=Marjorie |title=Remembering an extraordinary artist |url=https://www.thefridaytimes.com/author/marjorie-husain |access-date=2020-11-28 |website=The Friday Times |language=en-US}}</ref> ਮਾਰਜੋਰੀ ਨੇ ਕਲਾ ਸਮੀਖਿਆਵਾਂ ਲਿਖਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕਲਾ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਘਾਟ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋ ਗਿਆ। ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਭਰਪੂਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਕੋਈ ਖੋਜ ਸਮੱਗਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਸਨ। ਮਾਰਜੋਰੀ ਨੇ ਫਿਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਕਲਾ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੂਚੀਬੱਧ ਅਤੇ ਪੁਰਾਲੇਖ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web |title=Memoirs of Art in Pakistan – The life of Marjorie Husain {{!}} artnow |url=http://www.artnowpakistan.com/memoirs-of-art-in-pakistan-2/ |access-date=2020-11-28 |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |title=The News on Sunday (TNS) » Weekly Magazine – The News International |url=https://www.thenews.com.pk/ |access-date=2020-11-28 |website=www.thenews.com.pk |language=en}}</ref> ਮਾਰਜੋਰੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਲਾ 'ਤੇ, ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਨੇ ਅਲੀ ਇਮਾਮ, ਅਹਿਮਦ ਪਰਵੇਜ਼, ਜਮੀਲ ਨਕਸ਼, [[ਬਸ਼ੀਰ ਮਿਰਜ਼ਾ]], ਅੰਨਾ ਮੋਲਕਾ ਅਹਿਮਦ, ਰਾਬੀਆ ਜ਼ੁਬੇਰੀ, ਇਕਬਾਲ ਹੁਸੈਨ, ਕੋਲਿਨ ਡੇਵਿਡ ਅਤੇ [[Nahid Raza|ਨਾਹਿਦ ਰਜ਼ਾ]] 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।<ref>{{Cite web |title=Ahmed Parvez – Overview |url=https://www.grosvenorgallery.com/artists/69-ahmed-parvez/overview/ |access-date=2020-11-28 |website=Grosvenor Gallery |language=en}}</ref> ਉਸ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਆਰਟ ਵਿਊਜ਼: ਐਨਕਾਊਂਟਰਸ ਵਿਦ ਆਰਟਿਸਟ ਇਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚਾਲੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਲੇਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਕਲਾ ਦੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਲਈ ਕਲਾ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਪਾਠ ਪੁਸਤਕ ਦੀ ਲੇਖਕ ਵੀ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕਲਾ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਕੋਈ ਪਾਠ ਪੁਸਤਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਕਸਰ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰੀਖਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੁਝਾਅ ਲਈ ਉਸ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਦੇ ਸਨ। 2001 ਵਿੱਚ, ਮਾਰਜੋਰੀਜ਼ ਅਸਪੈਕਟਸ ਆਫ਼ ਆਰਟ, OUP ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web |title=Aspects of Art |url=https://www.goodreads.com/work/best_book/54948102-aspects-of-art |access-date=2020-11-28 |website=www.goodreads.com}}</ref> ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਪੱਛਮੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਕਲਾ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਸੰਕਲਨ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਸੀ। ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਅੰਡਰਗ੍ਰੈਜੁਏਟ, ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਕਲਾ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਹੈ।<ref>{{Cite web |title=Home - DAWN.COM |url=https://www.dawn.com/ |access-date=2020-11-28 |website=www.dawn.com |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=15 June 2008 |title=Brush with life in Pakistan |url=https://www.arabnews.com/node/312894 |access-date=2020-11-28 |website=Arab News |language=en}}</ref> ਮਾਰਜੋਰੀ ਦੇ ਕੰਮ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕਲਾ ਦੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮਹਿਮਾਨ ਬਣਾਇਆ। ਉਹ ਕਲਾ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮਹਾਨ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਥਾਨਕ ਸਕੂਲਾਂ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਕਲਾ ਦੇ ਕੰਮ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀਕਰਨ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web |date=7 July 2019 |title=ACIAC aims to paint a brighter future for fine arts in Pakistan |url=http://tribune.com.pk/story/2008324/aciac-aims-paint-brighter-future-fine-arts-pakistan |access-date=2020-11-28 |website=The Express Tribune |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |title=5th ArtBeat 2016 Exhibitions Season – The Little Art |url=https://thelittleart.org/happenings/5th-artbeat-2016-exhibitions-season |access-date=2020-11-28 |language=en-US}}</ref> ਉਹ ਅਕਸਰ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਲਜ, ਲਹੌਰ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਲਜ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ]] (NCA) ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਇੱਥੇ ਉਹ ਸ਼ਾਕਿਰ ਅਲੀ, ਸਈਦ ਅਖਤਰ, ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ, ਅਤੇ ਕੋਲਿਨ ਡੇਵਿਡ ਵਰਗੇ ਕਈ ਹੋਰ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲੀ। ਉਹ 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ, ਲਾਹੌਰ ਗਰੁੱਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਹੋਈ।<ref>{{Cite web |last=Archive |first=Asia Art |title=Hamid Husain, Marjorie Husain and Wahab Jaffer |url=https://aaa.org.hk/en/collections/search/archive/wahab-jaffer-archive-documentation-of-private-events-and-everyday-life/object/hamid-husain-marjorie-husain-and-wahab-jaffer |access-date=2020-11-28 |website=aaa.org.hk |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |title="Exhibiting You" – Author {{!}} International Museum of Women |url=http://exhibitions.globalfundforwomen.org/exhibiting-you-author/?id=3262 |access-date=2020-11-28 |website=exhibitions.globalfundforwomen.org |archive-date=2020-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201209022333/http://exhibitions.globalfundforwomen.org/exhibiting-you-author/?id=3262 |url-status=dead }}</ref> ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਮਾਰਜੋਰੀ ਨੇ ਕਲਾ ਉੱਤੇ ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਅਤੇ ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੇਖਾਂ ਦਾ ਵੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ।<ref>{{Cite web |title=By Marjorie Husain Archives |url=https://dailytimes.com.pk/writer/by-marjorie-husain/ |access-date=2020-11-28 |website=Daily Times |language=en-US |archive-date=2020-12-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201201033446/https://dailytimes.com.pk/writer/by-marjorie-husain/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |date=20 January 2014 |title=K-Electric holds the Pride of Karachi Awards at Mohatta Palace |url=https://www.ke.com.pk/k-electric-holds-the-pride-of-karachi-awards-at-mohatta-palace/ |access-date=2020-11-28 |website=K-Electric |language=en-US |archive-date=2020-12-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201211000728/https://www.ke.com.pk/k-electric-holds-the-pride-of-karachi-awards-at-mohatta-palace/ |url-status=dead }}</ref> ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਕਲਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ ਅਤੇ ਕਲਾ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।<ref>{{Cite web |last=Daur |first=Naya |date=4 April 2019 |title=Renowned art critic Marjorie Husain says goodbye to Pakistan after 60 years |url=https://nayadaur.tv/2019/04/renowned-art-critic-marjorie-husain-says-goodbye-to-pakistan-after-60-years/ |access-date=2020-11-28 |website=Naya Daur |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |date=17 January 2013 |title=Art critic/Author Marjorie Husain writes on Soraya Sikander |url=https://sorayasikander.com/marjorie-husain/ |access-date=2020-11-28 |website=SORAYA SIKANDER |language=en }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == ਯੂਕੇ ਵਾਪਸੀ == 2019 ਵਿੱਚ, ਲਗਭਗ ਛੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਾਰਜੋਰੀ ਵਾਪਸ ਇੰਗਲੈਂਡ ਚਲੀ ਗਈ।<ref>{{Cite web |title=Pakistan bids farewell to artist Jamil Naqsh {{!}} SAMAA |url=https://www.samaa.tv/culture/2019/05/pakistan-bids-farewell-to-artist-jamil-naqsh/ |access-date=2020-11-28 |website=Samaa TV |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=greenwichuniversity |date= |title=Newsletter |url=https://www.greenwich.edu.pk/images/PDFs/PositivePosts/PositivePost_V09_I04.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20231013214806/https://www.greenwich.edu.pk/images/PDFs/PositivePosts/PositivePost_V09_I04.pdf |archive-date=2023-10-13 |access-date= |website= |url-status=dead }}</ref> ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਮਾਰਜੋਰੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।<ref>{{Cite web |last=Zahra |first=Mehak |date=5 April 2019 |title=Marjorie Husain Bids Goodbye to Pakistan After 60 Years |url=https://www.hipinpakistan.com/news/1157340 |access-date=2020-11-28 |website=HIP |language=en |archive-date=2020-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201209012017/https://www.hipinpakistan.com/news/1157340 |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |title=WE SHALL NOT SEE HIS LIKE AGAIN: REMEMBERING {{!}} Obituary – MAG THE WEEKLY |url=http://magtheweekly.com/detail/670-we-shall-not-see-his-like-again-remembering |access-date=2020-11-28 |website=magtheweekly.com |language=en}}</ref> == ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ == * ਕਲਾ ਦ੍ਰਿਸ਼: ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ <ref>{{Cite web |last=lcwu |date= |title=The development of flavored expressionism in paintings |url=http://www.lcwu.edu.pk/ocd/cfiles/Research%20Center%20of%20Arts%20%26%20Design/MS-FA-5013/1ThedevelopmentofsurrealisticallyflavoredexpressionisminthepaintingsofR.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20201212231546/http://www.lcwu.edu.pk/ocd/cfiles/Research%20Center%20of%20Arts%20%26%20Design/MS-FA-5013/1ThedevelopmentofsurrealisticallyflavoredexpressionisminthepaintingsofR.pdf |archive-date=2020-12-12 |access-date= |website= |url-status=dead }}</ref> <ref>{{Cite book|url=https://catalog.hathitrust.org/Record/005262071|title=Art views: encounters with artists in Pakistan|last=Husain|first=Marjorie.|date=2005|publisher=Foundation for Museum of Modern Art (FOMMA)|isbn=978-969-8896-00-3|location=Karachi}}</ref> * ਕਲਾ ਦੇ ਪਹਿਲੂ: ਕਲਾ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪਾਠ ਪੁਸਤਕ <ref>{{Cite web |title=Aspects of Art |url=https://oup.com.pk/higher-education-259/art/aspects-of-art.html |access-date=2020-11-28 |website=oup.com.pk |language=en |archive-date=2020-12-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201212024215/https://oup.com.pk/higher-education-259/art/aspects-of-art.html |url-status=dead }}</ref> <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=CwcVAAAACAAJ|title=Aspects of Art: A Textbook for Students of Art|last=Husain|first=Marjorie|date=31 May 2001|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-579365-9|language=en}}</ref> (2000) (ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ) * ਇਕਬਾਲ ਹੁਸੈਨ: ਕੈਦੀ ਰੂਹਾਂ ਦਾ ਚਿੱਤਰਕਾਰ <ref>{{Cite web |last=worldcatorg |date= |title=Marjorie Husain |url=http://worldcat.org/identities/lccn-no2003070418/ |archive-url= |archive-date= |access-date= |website=}}</ref> * ਅਲੀ ਇਮਾਮ: ਕਲਾ ਦਾ ਮਨੁੱਖ <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=9_LVAAAAMAAJ|title=Ali Imam: Man of the Arts|last=Husain|first=Marjorie|date=2003|publisher=Foundation for Museum of Modern Art|language=en}}</ref> * 20 ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਮਹਿਲਾ ਕਲਾਕਾਰ ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=KII4zQEACAAJ|title=20 Pakistani Women Artists: You Should Know|last=Husain|first=Marjorie|last2=Nawaz|first2=Uzma|date=2018|publisher=Millennium Media|language=en}}</ref> * ਸੂਰਜ ਮੇਰੀ ਖਿੜਕੀ ਰਾਹੀਂ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਉਛਾਲਦਾ ਹੈ <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=8pbWAAAAMAAJ|title="The Sun Blazes the Colours Through My Window--", Anna Molka Ahmed|last=Husain|first=Marjorie|date=2007|publisher=National College of the Arts|isbn=978-969-8623-18-0|language=en}}</ref> <ref>{{Cite web |title=PUBLICATIONS - National College of Arts (NCA) |url=https://m.nca.edu.pk/publications.php |access-date=2020-11-28 |website=m.nca.edu.pk}}</ref> * ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਸਮਕਾਲੀ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਚੋਣ <ref>{{Cite web |last=www.bibliopolis.com |title=A Selection of Contemporary Paintings From Pakistan by Pacific Asia Museum, Marjorie Husain, Marcella Nesom Sirhandi on Alan Wofsy Fine Arts |url=https://www.art-books.com/pages/books/15-11031/pacific-asia-museum-marjorie-husain-marcella-nesom-sirhandi/a-selection-of-contemporary-paintings-from-pakistan |access-date=2020-11-28 |website=Alan Wofsy Fine Arts |language=en-US}}</ref> * ਕੋਲਿਨ ਡੇਵਿਡ ਦੀ ਕਲਾ <ref>{{Cite web |title=The Art of Colin David by Marjorie Husain {{!}} Waterstones |url=https://www.waterstones.com/book/the-art-of-colin-david/marjorie-husain//9789699251221 |access-date=2020-11-28 |website=www.waterstones.com |language=en}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == <references /> [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਔਰਤਾਂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਔਰਤ ਕਲਾਕਾਰ]] bun6lqaillrpz7ajw6v25sxbtu4qeyz 0 178445 812728 725898 2025-07-09T14:56:15Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 2 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812728 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = ਨਦੀਨ ਸਲਾਮੇਹ<br>نادين سلامة | image = Nadine Salameh.jpg | caption = ਨਦੀਨ ਸਲਾਮੇਹ 2003 ਵਿੱਚ | other_names = | birth_name = | birth_date = {{Birth date and age|1979|2|9}} | birth_place = [[ਬੇਰੂਤ]], [[ਲੇਬਨਾਨ]] | death_date = | death_place = | resting_place = | resting_place_coordinates = | occupation = ਅਦਾਕਾਰਾ | years_active = 1998–ਵਰਤਮਾਨ | spouse = | partner = | children = 2 }} '''ਨਦੀਨ ਸਲਾਮੇਹ''' ({{Lang-ar|نادين سلامة}}, 9 ਫਰਵਰੀ, 1979 ਨੂੰ [[ਬੈਰੂਤ|ਬੇਰੂਤ]], [[ਲਿਬਨਾਨ|ਲੇਬਨਾਨ]] ਵਿੱਚ ਜਨਮੀ<ref>[http://www.nadinesalameh.com/profile.htm NadineSalameh.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080509072140/http://www.nadinesalameh.com/profile.htm|date=2008-05-09}} official biography Accessed 6 Jun 2008</ref>), ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ '''ਨਦੀਨ ਸਲਾਮੇਹ''' ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਫ਼ਲਸਤੀਨੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਹੈ ਜੋ [[ਸੀਰੀਆ]] ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਇਆ ਅਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। == ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਬਚਪਨ == ਲੇਬਨਾਨ ਭੱਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਆਪਣੇ ਵਤਨ ਤੋਂ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਏਕਰ, ਲਾਜ਼ਮੀ ਫ਼ਲਸਤੀਨ ਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਇੱਕ ਸੀਰੀਆਈ ਅਤੇ ਤੁਰਕੀ ਵੰਸ਼ ਵੀ ਸੀ।<ref>{{Cite web |date=1 May 2020 |title=فيديو.. الفنانة الفلسطينية نادين سلامة: أحلم بزيارة عكا والتمثيل على أسوارها |url=https://alkofiya.tv/index.php/post/63704 |website=alkofiya.tv |language=Arabic }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਨਬੀਲ ਸਲਾਮੇਹ [[ਫ਼ਲਸਤੀਨ ਮੁਕਤੀ ਸੰਗਠਨ|ਫ਼ਲਸਤੀਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ]] (ਪੀ.ਐਲ.ਓ.) ਦੇ ਇੱਕ ਕਾਰਕੁਨ ਸਨ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਹ [[ਯਾਸਿਰ ਅਰਾਫ਼ਾਤ|ਯਾਸਰ ਅਰਾਫ਼ਾਤ]] ਦੀ [[ਫ਼ਤਹ ਪਾਰਟੀ|ਫ਼ਤਹ]] ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਵਧੇਰੇ ਅਤਿਅੰਤ ਬਲੈਕ ਸਤੰਬਰ ਸੰਗਠਨ ਦੀ ਸਹਿ-ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite web |date=26 October 2005 |title=Playing the popularity game |url=http://weekly.ahram.org.eg/2003/666/op11.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20051026003322/http://weekly.ahram.org.eg/2003/666/op11.htm |archive-date=26 October 2005 |website=Al-Ahram |language=Arabic}}</ref> ਲੇਬਨਾਨ ਵਿੱਚ 1982 ਦੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਦਖ਼ਲ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਲਾਪਤਾ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਨੂੰ [[ਇਜ਼ਰਾਇਲ|ਇਜ਼ਰਾਈਲ]] ਦੁਆਰਾ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਲੇਬਨਾਨੀ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਅਤੇ ਦੋ ਭੈਣਾਂ ਨਾਲ [[ਸੀਰੀਆ]] ਜਾਣਾ ਪਿਆ। [[ਦਮਸ਼ਕ|ਦਮਿਸ਼ਕ]] ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਉੱਚ ਅਕਾਦਮੀ ਆਫ਼ ਥੀਏਟਰੀਕਲ ਆਰਟਸ ਦੇ ਐਕਟਿੰਗ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਦਮਿਸ਼ਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।<ref name="alkofiya">{{Cite web |date=1 May 2020 |title=فيديو.. الفنانة الفلسطينية نادين سلامة: أحلم بزيارة عكا والتمثيل على أسوارها |url=https://alkofiya.tv/index.php/post/63704 |website=alkofiya.tv |language=Arabic |access-date=28 ਦਸੰਬਰ 2023 |archive-date=28 ਦਸੰਬਰ 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231228110635/https://alkofiya.tv/index.php/post/63704 |url-status=dead }}<cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source" data-ve-ignore="true">[https://alkofiya.tv/index.php/post/63704 "فيديو.. الفنانة الفلسطينية نادين سلامة: أحلم بزيارة عكا والتمثيل على أسوارها"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231228110635/https://alkofiya.tv/index.php/post/63704 |date=2023-12-28 }}. ''alkofiya.tv'' (in Arabic). 1 May 2020.</cite> [[Category:CS1 Arabic-language sources (ar)]]</ref> ਉਸ ਨੂੰ ਸੀਰੀਆ ਦੇ ਕੁਝ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਦਾਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਾਇਲਾ ਅਲ ਅਤਰਾਸ਼ ਅਤੇ ਜੇਹਾਦ ਸਾਦ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। == ਅਦਾਕਾਰੀ ਕਰੀਅਰ == ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵੀਨਤਮ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹੋਣ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਨਦੀਨ ਨੇ ''ਅਲ-ਕਾਵਾਸੀਰ'' ਨਾਮਕ ਸੀਰੀਆਈ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਨਜਦਤ ਇਸਮਾਈਲ ਅੰਜ਼ੌਰ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਟੀਵੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਬਣਾਈ। ਇਹ ਇੱਕ 29-ਐਪੀਸੋਡ ਕਾਲਪਨਿਕ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਸੀ ਜੋ ਮੱਧਯੁਗੀ ਅਰਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ੂਰਵੀਰਤਾ, ਯੁੱਧ, ਪਿਆਰ, ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀਵਾਦ ਬਾਰੇ ਸੈੱਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਦੀਨ ਨੇ ਘੋੜਸਵਾਰੀ, ਤਲਵਾਰ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਬਰਬਰ ਹੀਰੋਇਨ ਜ਼ੁਮਰੁਦਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਨਾਟਕ, ਦੋ ਟੀਵੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ, ਸਿਨੇਮਾ ਲਈ ਇੱਕ ਫ਼ਿਲਮ, ਅਤੇ ਦਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਟੀਵੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਬਣਾਈਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਚਨਾਵਾਂ ਫ਼ਿਲਮ ''ਰੁਆਆ ਹਲੀਮਾ'' (ਇੱਕ ਸੁਪਨੇ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ) ਅਤੇ ਟੀਵੀ ਲੜੀ ''ਅਲ-ਤਗ਼ਰੀਬਾ ਅਲ-ਫਲਾਸਤੀਨਿਆ'' (ਫ਼ਲਸਤੀਨੀ ਜਲਾਵਤਨ) ਹਨ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=November 2023}} ''ਅਲ-ਤਗ਼ਰੀਬਾ ਅਲ-ਫ਼ਲਸਤੀਨਿਆ'' (ਫ਼ਲਸਤੀਨੀ ਜਲਾਵਤਨ), ਹਾਤੇਮ ਅਲੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਤ, ਉਸ ਦਾ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੰਮ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਸਲਾਮੇਹ ਨੇ ਸੀਰੀਆ ਦੇ ਅਭਿਨੇਤਾ ਜਮਾਲ ਸੁਲੀਮਾਨ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ''ਫਾਰਿਸ ਬਾਨੀ ਮਾਰਵਾਨ'', ''ਖਲਫ਼ ਅਲ-ਕੁਦਬਾਨ'' (ਸਲਾਖਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਪੁਰਸ਼), ''ਅਸ਼ਵਾਕ ਨਈਮਾ'' (ਸੋਫਟ ਥਰੋਨਸ), ਅਤੇ ''ਅਹਲ ਅਲ-ਗਰਮ'' (ਜਨੂੰਨ ਦੇ ਲੋਕ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=November 2023}} == ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ == ਉਸ ਨੇ 2011 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਲੇਬਨਾਨੀ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਧੀਆਂ ਸਨ।<ref>{{Cite web |date=16 December 2017 |title=بالصور .. تعرفوا إلى نادين سلامة وابنتيها أنابيلا ومينيسا |url=https://www.sayidaty.net/node/652411/%D9%81%D9%86-%D9%88%D9%85%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%8A%D8%B1/%D8%A3%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%8A%D8%B1/%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%B5%D9%88%D8%B1-%D8%AA%D8%B9%D8%B1%D9%81%D9%88%D8%A7-%D8%A5%D9%84%D9%89-%D9%86%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D9%86-%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%A9-%D9%88%D8%A7%D8%A8%D9%86%D8%AA%D9%8A%D9%87%D8%A7-%D8%A3%D9%86%D8%A7%D8%A8%D9%8A%D9%84%D8%A7-%D9%88%D9%85%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%B3%D8%A7#photo/1 |website=sayidaty.net |language=Arabic}}</ref> == ਫ਼ਿਲਮਗ੍ਰਾਫੀ == * ''Al-Kawasir'' (1998) - TV * ''Masrahi wa Masrahiyya'' (1999) - TV * ''Lil Amal Awdeh'' (1999) - TV * ''Al-Mizan'' (1999) - TV * ''Amir al-Qulub'' (1999) – TV Movie * ''Al-Ayyam al-Mutamarrida'' (1999) - TV * ''Spotlight'' (2000) - TV * ''Al-Basir'' (2000) - TV * ''Radm al-Asatir'' (2001) - TV * ''Ru'a Halima'' (2001) - Film * ''Zaman al-Wasl'' (2001) - TV * ''Soura'' (2002) - TV Film * ''Unshudet al-Matar'' (2003) - TV * ''Zamat al-Samt'' (2003) - TV * ''Tarek Ibin Ziyad'' (2003) - TV * ''Kihl al-Iyoun'' (2004) - TV * ''Hikayat Kharif'' (2004) - TV * ''Asr al-Junon'' (2004) - TV * ''Kihl al-Iyoun'' (2004) - TV * ''Faris Bani Marwan'' (2004) - TV * ''Al-Taghriba al-Filastiniyya'' (2004) - TV * ''Ashwak Na'ima'' (2005) - TV * ''Asiyya al-Dame'' (2005) - TV * ''Ahl al-Gharam'' (2006) - TV * ''al-Batreek'' (2006) - Short film * ''Ratl Kamel Min al-Ashjar'' (2006) - Short film. * ''Sada al-Roh'' (2006) * ''Wasmet Aar'' (2007) - TV * ''Al-yawm al rabe wa al-thalatin'' (2006)- Documentary * ''Rasael al-Hubb wa al-Harb'' (2007)- TV * ''Katheer Min al-Hubb katheer Min al-Ounf'' (2007)- TV * ''Haza al-Aalam'' (2007) - TV * ''Jubba'' (2007) - Cinema * ''Sabe Dakaik ila Muntasaf al-Layl'' (2007) - Cinema{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=November 2023}} == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * [https://web.archive.org/web/20050824201830/http://nadinesalameh.com/ Official web site] * {{IMDb name|id=1551695|name=Nadeen Salameh}} (note: entry is incomplete and uses different English spelling) * ''[https://web.archive.org/web/20051026003322/http://weekly.ahram.org.eg/2003/666/op11.htm Playing the popularity game]'' (November 27, 2003) - Article by Sami Moubayed in [[ਮਿਸਰ|Egypt]]'s Al-Ahram Weekly, which mentions her father Nabil Salameh and his disappearance. [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1979]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫ਼ਲਸਤੀਨੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫ਼ਲਸਤੀਨੀ ਔਰਤਾਂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫ਼ਲਸਤੀਨੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]] 5zm5svvj04gleh54c3g11nec8c9c48n 3 180132 812727 732151 2025-07-09T13:26:03Z Ternera 50954 Ternera moved page [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:AmSiDeAth]] to [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Renamed user edb2181d74db6b2d022263859469087d]] without leaving a redirect: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/AmSiDeAth|AmSiDeAth]]" to "[[Special:CentralAuth/Renamed user edb2181d74db6b2d022263859469087d|Renamed user edb2181d74db6b2d022263859469087d]]" 732151 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=AmSiDeAth}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:48, 17 ਫ਼ਰਵਰੀ 2024 (UTC) 3h96tx8q89f3ag6h0gpdwsd1m9cvdhb 0 182858 812748 743942 2025-07-09T20:50:51Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812748 wikitext text/x-wiki '''ਪੈਨੀ ਸਪੈਂਸਰ''' (ਜਨਮ 1 ਜਨਵਰੀ 1948) ਇੱਕ ਰਿਟਾਇਰਡ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਐਲਡਬਲਯੂਟੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਕਾਮੇਡੀ ਲਡ਼ੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਸਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ੈਰਨ ਐਵਰਸਲੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। (1968–1970).<ref>{{Cite web |title=Maureen Bullock Loves Sir (1968) |url=https://www.bfi.org.uk/films-tv-people/4ce2b6b2efc81 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20181201221617/http://www.bfi.org.uk/films-tv-people/4ce2b6b2efc81 |archive-date=1 December 2018 |website=BFI}}</ref> == ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ == ਉਸ ਨੇ ਨਿਊ ਮਾਲਡਨ, ਸਰੀ ਵਿੱਚ ਕੂਮਬੇ ਗਰਲਜ਼ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪਡ਼੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ।<ref>[[Look-in|Look-In]] Issue 7, 20 February 1971, p19</ref> == ਕੈਰੀਅਰ == ਸਪੈਂਸਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਅਦਾਕਾਰੀ ਦਾ ਤਜਰਬਾ ਬਸਟਰ ਮੈਰੀਫੀਲਡ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਸ਼ੁਕੀਨ ਥੀਏਟਰ ਸਮੂਹ ਨਾਲ ਸੀ।<ref>{{Cite journal|last=Ross|first=Robert|date=December 2022|title=To Sir With Love – Interview with Penny Spencer|journal=Best of British|pages=52–53}}</ref> ਉਸ ਦੇ ਟੀਵੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ''ਯੂਐਫਓ'' (1970) ਅਤੇ ਪਬਲਿਕ ਆਈ (1972) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।<ref>{{Cite web |title=UFO All Characters |url=https://www.shadolibrary.org/eps/chars/charall.shtml |website=www.shadolibrary.org}}</ref> ਉਸ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਵਿਸਪਰਰਜ਼ (1967) ਕਾਰੋਬਾਰ ਵਿੱਚ ਲੱਤਾਂ ਦੀ ਸਰਬੋਤਮ ਜੋਡ਼ੀ (1973) ਅਤੇ ਅੰਡਰ ਦ ਡਾਕਟਰ (1976) । 2017 ਅਤੇ 2019 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਗੈਰੀ ਅਤੇ ਸਿਲਵੀਆ ਐਂਡਰਸਨ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਸਮੂਹ ਫੈਂਡਰਸਨ ਦੁਆਰਾ ਆਯੋਜਿਤ ਸੰਮੇਲਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹਿਮਾਨ ਸੀ, ਅਤੇ 2018 ਵਿੱਚ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਸਰ!<ref>{{Cite web |title=Penny Spencer to appear at Supercelebration |url=https://fanderson.org.uk/news/penny-spencer-to-appear-at-supercelebration/ |access-date=14 September 2023 |website=Fanderson}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fanderson brings fans together for a very special assignment |url=https://fanderson.org.uk/news/tag/special-assignment/ |access-date=14 September 2023 |website=Fanderson}}</ref> ਮੀਟਿੰਗ <ref>{{Cite web |title=Misty Moon Presents Please Sir! 50th Anniversary Cast Reunion |url=http://www.cinemamuseum.org.uk/2018/misty-moon-presents-please-sir-50th-anniversary-cast-reunion/ |access-date=14 September 2023 |website=The Cinema Museum}}</ref> == ਫ਼ਿਲਮੋਗ੍ਰਾਫੀ == * ਜੌਰਜੀ ਗਰਲ (1966) -ਕੇਟ * ਦ ਵਿਸਪੀਅਰਜ਼ (1967) -ਮਾਵਿਸ ਨੂਨਨ * ਕਾਊਂਟਡਾਊਨ ਟੂ ਡੇਂਜਰ (1967, ਚਿਲਡਰਨ ਫਿਲਮ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ) * ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਸਰਬੋਤਮ ਘਰ (1969) -ਐਵਲਿਨ * ਕਾਰੋਬਾਰ ਵਿਚ ਲੱਤਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਜੋਡ਼ੀ (1973) * ਅੰਡਰ ਦ ਡਾਕਟਰ (1976) -ਮੈਰੀਅਨ ਪਾਰਸਨ * ''ਪਲੇਬਰਡਜ਼'' (1978) -ਡਬਲਯੂ. ਪੀ. ਸੀ. ਐਂਡਰਿਊਜ਼ == ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ == * ''ਮਿੱਕੀ ਡਨ'' (1967) -ਸਟਾਰਲੇਟ (ਐਪੀਸੋਡ 5: "ਹਾਂ-ਪਰ ਕੀ ਉਹ ਦੂਰੀ ਤੱਕ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ?" * ''ਕਿਰਪਾ ਕਰੋ ਸਰ!'' (1968-1970) -ਸ਼ੈਰਨ ਐਵਰਸਲੇ * ਮੈਨ ਇਨ ਏ ਸੂਟਕੇਸ (1968) -ਦੂਜਾ ਮਾਡਲ (ਐਪੀਸੋਡ 4: "ਵੇਰੀਏਸ਼ਨ ਆਨ ਏ ਮਿਲੀਅਨ ਬਕਸਃ ਭਾਗ 1") * ਡਿਕਸਨ ਆਫ਼ ਡੌਕ ਗ੍ਰੀਨ (1968) -ਕੈਰਨ ਦੇਵਰ (ਐਪੀਸੋਡ 18.8: "ਦਿ ਇਨਫੋਰਮੈਂਟ") * ''ਚੌਰਾਹਾ'' (1968) -ਮਿਊਰਿਅਲ ਪਾਵਸੇਟ (ਐਪੀਸੋਡਸ 836-838 * ਮਿਸਟਰ ਰੋਜ਼ (1968) -ਸਕੱਤਰ (ਐਪੀਸੋਡ 2. * ਕਾਲ ਮਾਈ ਬਲੱਫ (1969-1970) -ਸਵੈ/ਪੈਨਲਿਸਟ (ਐਪੀਸੋਡਸ 4.3,2.44,4.39) <ref>{{Cite web |title=Penny Spencer |url=https://genome.ch.bbc.co.uk/search/0/20?q=%22penny+spencer%22#top |access-date=16 September 2023 |website=BBC Programme Index |archive-date=11 ਅਕਤੂਬਰ 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231011014551/https://genome.ch.bbc.co.uk/search/0/20?q=%22penny+spencer%22#top |url-status=dead }}</ref> * ''ਆਲ ਸਟਾਰ ਕਾਮੇਡੀ ਕਾਰਨੀਵਲ'' (1969 ਅਤੇ 1971, ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਸਰ ਸਕੈਚ-ਸ਼ੈਰਨ ਐਵਰਸਲੇ * ਕੁਝ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ (1970-1971) -ਸਵੈ/ਜੱਜ (ਐਪੀਸੋਡ 2.14,3.3,3.8) * ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫਿਲਮ ਅਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਵਾਰਡ ਵਿੱਚ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਫਰੌਸਟ (1970) -ਸ਼ੈਰਨ ਐਵਰਸਲੇ * ਪੌਲ ਟੈਂਪਲ (1970) -ਮਾਰੀਆ (ਐਪੀਸੋਡ 2.3: "ਗੇਮਜ਼ ਪੀਪਲ ਪਲੇ") * ਦਿ ਟ੍ਰਬਲਸ਼ੂਟਰਸ ਏ. ਕੇ. ਏ. ''ਮੋਗੁਲ'' (1970) -ਪੋਪੀ ਮੈਂਡਰਾਗੋਰਾ (ਐਪੀਸੋਡ 6,9: "ਮੁੰਡੇ ਅਤੇ ਕੁਡ਼ੀਆਂ ਖੇਡਣ ਲਈ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ" * ਦ ''ਗੋਲਡਨ ਸ਼ਾਟ'' (1970) -ਸਵੈ (ਪੀਪਲਜ਼ ਪਾਸਟ ਐਂਡ ਵਰਤਮਾਨ), 5 ਅਪ੍ਰੈਲ 1970 * ਆਲ ਗੈਸ ਐਂਡ ਗੇਟਰਜ਼ (1971) -ਫੇਲਿਸਿਟੀ ਪੁਘ ਕ੍ਰਿਚਲੇ (ਐਪੀਸੋਡ 5.6:) * ''ਸਾਲ ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ'' (1971) -ਰੂਬੀ (ਐਪੀਸੋਡ 5: "ਇਹ ਬਾਹਰ ਠੰਡਾ ਹੈ") * ਪਬਲਿਕ ਆਈ (1972) -ਪੌਲੀਨ (ਐਪੀਸੋਡ 6. * ਡਿਕ ਐਮੀਰੀ ਸ਼ੋਅ (1972) -ਐਪੀਸੋਡ 11.8 * ਡਿਕਸਨ ਆਫ਼ ਡੌਕ ਗ੍ਰੀਨ (1972) -ਦੁਰਘਟਨਾ ਵਾਲੀ ਕੁਡ਼ੀ (ਐਪੀਸੋਡ <ID1): "ਦ ਵ੍ਹਾਈਟ ਮਰਸੀਡੀਜ਼" * ਦ ਮੈਨ ਆਊਟਸਾਈਡ (1972) -ਮਿਲਡ੍ਰੇਡ (ਐਪੀਸੋਡ 6: "ਕੁਕੂਲਸ ਕੈਨੋਰਸ") * ''ਕੈਥਰੀਨ ਮੈਨਸਫੀਲਡ ਦੀ ਇੱਕ ਤਸਵੀਰ'' (1973) -ਕਿੱਟੀ (ਐਪੀਸੋਡ 1: "ਦਿ ਗਾਰਡਨ ਪਾਰਟੀ") * ''ਇਹ ਤੁਹਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੈ'' (1974) -ਸਵੈ/ਮਹਿਮਾਨ (ਐਪੀਸੋਡ 14:8:8) * ਲੱਕੀ ਫੈਲਰ (1976) -ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਔਰਤ (ਐਪੀਸੋਡ 11: "ਦਿ ਬੋਟ") == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫ਼ਿਲਮ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1948]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] ov9q9gbpto8unqf9ri69poxwnanq5ew 0 183709 812731 749356 2025-07-09T16:09:37Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812731 wikitext text/x-wiki '''ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਨਸਰੀਨ ਸੇਰਾਜੀ-ਬੋਜ਼ੋਰਗਜ਼ਾਦ''' ਏ. ਏ. ਡਿਪਲ ਫਰੀਬਾ, ਇੱਕ ਈਰਾਨੀ-ਜੰਮਪਲ ਫਰਾਂਸੀਸੀ-ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਹੈ। ਉਹ 2011 ਵਿੱਚ ਨਾਈਟ ਆਫ਼ ਦ ਲੀਜਨ ਆਫ਼ ਆਨਰ, ਐਲ ਆਰਡਰ ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੂ ਮੈਰੀਟ ਅਤੇ ਐਲ ਆਰਡਰ ਡੇਸ ਆਰਟਸ ਅਤੇ ਡੇਸ ਲੈਟਰਸ ਦੀ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੈ। == ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ == ਸੇਰਾਜੀ ਦਾ ਜਨਮ [[ਤਹਿਰਾਨ]], [[ਈਰਾਨ|ਇਰਾਨ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। == ਕੈਰੀਅਰ == ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਪਡ਼੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਅਤੇ [[ਲੰਡਨ]] ਵਿੱਚ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸੇਰਾਜੀ 1989 ਵਿੱਚ [[ਪੈਰਿਸ]] ਚਲੀ ਗਈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਆਪਣਾ ਸਟੂਡੀਓ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਸਕੇ ਜਿੱਥੇ ਆਰਕੀਟੈਕਚ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਬਹਿਸ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਭਿਆਸ ਦੋਵਾਂ ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref name="ArchAssnLib-SelectedBib-2004">{{Cite web |last=Smith |first=Aileen |date=November 2004 |title=Nasrine Seraji: A Selective Bibliography |url=http://www.aaschool.ac.uk/library/documents/seraji.pdf |access-date=15 October 2015 |website=Architecture Association Library |archive-date=17 ਨਵੰਬਰ 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151117025411/http://www.aaschool.ac.uk/library/documents/seraji.pdf |url-status=dead }}</ref> ਉਦੋਂ ਤੋਂ, ਉਸ ਨੇ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਅਭਿਆਸ, ਅਧਿਆਪਨ ਅਤੇ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰੰਤਰ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਮਾਰਗ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਯੂਰਪ, ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ, ਚੀਨ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਦਾ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। === ਅਕਾਦਮਿਕ === 1993 ਅਤੇ 2001 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਸੇਰਾਜੀ ਨੇ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਕੋਲੰਬੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਜੀ. ਐੱਸ. ਏ. ਪੀ., [[ਲੰਡਨ]] ਵਿੱਚ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਡਿਪਲੋਮਾ ਯੂਨਿਟ ਮਾਸਟਰ ਅਤੇ [[ਪ੍ਰਿੰਸਟਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਵਿਜ਼ਿਟਿੰਗ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਵਜੋਂ ਪਡ਼੍ਹਾਇਆ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਉਸ ਨੇ [[ਵਿਆਨਾ|ਵਿਯੇਨ੍ਨਾ]] ਵਿੱਚ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਫਾਈਨ ਆਰਟਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਡ਼੍ਹਾਇਆ ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਦੋ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਮਾਸਟਰ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਸੇਰਾਜੀ 2001 ਤੋਂ 2005 ਤੱਕ [[ਕਾਰਨੇਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅਤੇ ਚੇਅਰ ਸਨ। 2006 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਫ਼ਰਮਾਨ ਦੁਆਰਾ [[École Nationale Supérieure d’Architecture Paris-Malaquais|ਈਕੋਲੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸੁਪਰਰੀਅਰ ਡੀ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਪੈਰਿਸ-ਮਲਾਕਾਇਸ]] ਦੀ ਡੀਨ ਬਣ ਗਈ।<ref name="Ecole-Admin-Seraji-Bio">{{Cite web |title=Administration: Nasrine Seraji, directrice de l'école |url=http://www.paris-malaquais.archi.fr/Administration-5-.html |access-date=14 November 2015 |website=École nationale supérieure d’architecture Paris-Malaquais}}</ref> ਉਸੇ ਸਾਲ, ਉਹ ਵਿਯੇਨ੍ਨਾ ਵਿੱਚ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਫਾਈਨ ਆਰਟਸ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਈ ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਗਿਆਨ, ਸਥਿਰਤਾ ਅਤੇ ਸੰਭਾਲ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ[[ਵਿਆਨਾ|ਵਿਯੇਨ੍ਨਾ]] ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਮੁਖੀ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਿਆ। ਉਸਨੇ [[ਹਾਂਗ ਕਾਂਗ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਆਰਕੀਟੈਕਚ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਵੀ ਸੀ।<ref name="WashU-Lecture-2014">{{Cite web |date=7 November 2014 |title=Coral Courts Lecture: Nasrine Seraji at Women in Architecture 1974-2014 |url=http://www.samfoxschool.wustl.edu/events/lectures/9980 |access-date=15 October 2015 |website=[[Washington University in St. Louis]] Sam Fox School of Design and Visual Arts |archive-date=21 ਸਤੰਬਰ 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150921215852/http://www.samfoxschool.wustl.edu/events/lectures/9980 |url-status=dead }}</ref> ਉਹ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਕਾਲਜ ਡਬਲਿਨ ਵਿਖੇ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੀ ਪੂਰੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹੈ, ਰਾਈਸ ਆਰਕੀਟੈਕਚ ਪੈਰਿਸ ਵਿਖੇ ਵਿਜ਼ਿਟਿੰਗ ਕ੍ਰਿਟਿਕ, ਅਤੇ ਵੇਨਜ਼ੂ-ਕੀਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਮਾਈਕਲ ਗ੍ਰੇਵਜ਼ ਕਾਲਜ ਵਿਖੇ ਆਰਕੀਟੈਕਟਚਰਲ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਅਤੇ ਰਿਸਰਚ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹੈ।<ref>{{Cite web |title=UCD College of Engineering & Architecture {{!}} Nasrine Seraji joins UCD's School of APEP |url=https://www.ucd.ie/eacollege/newsandevents/nasrineserajijoinsucdsschoolofapep/ |access-date=2021-10-17 |website=www.ucd.ie |archive-date=2021-10-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211017223811/https://www.ucd.ie/eacollege/newsandevents/nasrineserajijoinsucdsschoolofapep/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |title=Nasrine Seraji {{!}} Architecture {{!}} Rice University |url=https://arch.rice.edu/people/faculty/nasrine-seraji-0 |access-date=2024-03-04 |website=arch.rice.edu |archive-date=2024-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240304192546/https://arch.rice.edu/people/faculty/nasrine-seraji-0 |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |date=2022-04-08 |title=师说 {{!}} 建筑学杰出教授Nasrin Seraji：建筑学就是批判性地设计、改造和修复世界一门学问 |url=https://wku.edu.cn/2022/04/08/66041/ |access-date=2023-01-03 |website=Wenzhou-Kean University |language=zh-hans |archive-date=2023-01-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230103125918/https://wku.edu.cn/2022/04/08/66041/ |url-status=dead }}</ref> === ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਅਭਿਆਸ === [[ਪੈਰਿਸ]] ਵਿੱਚ ਅਸਥਾਈ ਅਮਰੀਕੀ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਆਰਕੀਟੈਕਟ, ਸੇਰਾਜੀ ਨੇ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਇਮਾਰਤਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਵਿਆਨਾ|ਵਿਯੇਨ੍ਨਾ]] ਵਿੱਚ ਅਪਾਰਟਮੈਂਟ ਇਮਾਰਤਾਂ, [[ਪੈਰਿਸ]] ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ (2003) ਅਤੇ ਲਿਲੀ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ (2006) ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।<ref>{{Cite web |title=EUMiesAward |url=https://miesarch.com/work/863 |access-date=2020-02-07 |website=miesarch.com}}</ref><ref>{{Cite web |title=EUMiesAward |url=https://miesarch.com/work/1457 |access-date=2020-02-07 |website=miesarch.com}}</ref> ਸੇਰਾਜੀ 2016 ਵਿੱਚ [[ਆਸਟਰੀਆ]] ਦੇ ਵਿਯੇਨ੍ਨਾ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਦੂਜੇ 2ਏ ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਅਵਾਰਡ ਦੇ ਜਿਊਰੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।<ref>{{Cite news|url=https://www.tehrantimes.com/news/407592/Iranian-designs-shine-at-2A-Asia-Architecture-Award|title=Iranian designs shine at 2A Asia Architecture Award|date=October 23, 2016|access-date=16 September 2018|publisher=[[Tehran Times]]}}</ref> ਬਿੱਗ ਹੈਵੀ ਸੁੰਦਰ, ਪੈਰਿਸ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟੇਸ਼ਨ ਅਥਾਰਟੀ ਲਈ ਇੱਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਮਿਸ਼ਰਤ ਵਰਤੋਂ ਵਾਲੀ ਇਮਾਰਤ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 213 ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਇਕਾਈਆਂ, ਇੱਕ ਕਰੈਚ, ਇੱਕੋ ਬੱਸ ਡਿਪੂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਹਿਯੋਗੀ ਬਾਗ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ 2017 ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web |date=2017-11-18 |title=Les ateliers Jourdan–Corentin–Issoire inaugurés |url=https://www.lejournaldugrandparis.fr/ateliers-jourdan-corentin-issoire-inaugures/ |access-date=2020-02-07 |website=Le journal du Grand Paris - L'actualité du développement économique d'Ile-de-France |language=fr-FR}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1957]] euws2blgvd9inaruzv1lv4qjc9xzvxe 0 184356 812750 806228 2025-07-09T21:04:33Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812750 wikitext text/x-wiki '''ਪੌਲੋਮੀ ਬਾਸੂ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Poulomi Basu;''' ਜਨਮ ਅਕਤੂਬਰ 1983) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਕਾਰ, ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਅਤੇ ਕਾਰਕੁਨ ਹੈ,<ref>{{Cite web |date=28 May 2019 |title=Five brilliant activists breaking the taboos around menstruation |url=https://www.amnesty.org/en/latest/campaigns/2019/05/five-activists-breaking-taboos-around-menstruation/ |access-date=2021-08-03 |website=www.amnesty.org |language=en}}</ref> ਜਿਸਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕੰਮ [[ਔਰਤਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ ਹਿੰਸਾ|ਹਾਸ਼ੀਏ 'ਤੇ ਪਈਆਂ ਔਰਤਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਹਿੰਸਾ]] ਦੇ ਸਧਾਰਣਕਰਨ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।<ref name="gupmagazine">{{Cite web |date=13 May 2020 |title=Centralia: Poulomi Basu |url=https://gupmagazine.com/books/centralia-poulomi-basu/ |access-date=2021-07-14 |website=GUP Magazine |archive-date=2021-07-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210714091712/https://gupmagazine.com/books/centralia-poulomi-basu/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |title=Aesthetica Magazine - Responsive Image Making |url=https://aestheticamagazine.com/responsive-image-making-2/ |access-date=2021-07-14 |website=Aesthetica Magazine}}</ref><ref name="hundredheroines">{{Cite web |title=Poulomi Basu - Indian Photographer |url=http://hundredheroines.org/heroine/poulomi-basu-2/ |access-date=2021-07-19 |website=hundredheroines.org}}</ref><ref name="huckmag">{{Cite web |date=22 October 2016 |title=The photographer exposing misogyny's insidious roots |url=https://www.huckmag.com/art-and-culture/photography-2/poulomi-basu-india-patriarchy-photography/ |access-date=2021-07-19 |website=Huck Magazine |archive-date=2021-07-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210719082635/https://www.huckmag.com/art-and-culture/photography-2/poulomi-basu-india-patriarchy-photography/ |url-status=dead }}</ref> ਬਾਸੂ ਨੇ ਛੌਪੜੀ ਦੇ ਨੇਪਾਲੀ ਅਭਿਆਸ ਬਾਰੇ ਲੜੀ ''ਬਲੱਡ ਸਪੀਕਸ'' ਲਈ ਰਾਇਲ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਿਕ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦਾ ਹੁੱਡ ਮੈਡਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।<ref name="rps">{{Cite web |date=21 October 2020 |title=RPS Awards 2020 |url=https://rps.org/news/bristol/2020/october/rps-awards-2020/ |access-date=2021-07-14 |website=rps.org}}</ref> 2017 ਵਿੱਚ, ਬਾਸੂ ਨੂੰ ਸਨਡੈਂਸ ਨਿਊ ਫਰੰਟੀਅਰਜ਼ ਲੈਬ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।<ref>http://www.sundance.org/pdf/press-releases/2017-05-10-new-frontier-story-lab-news-release-final2.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210803154531/http://www.sundance.org/pdf/press-releases/2017-05-10-new-frontier-story-lab-news-release-final2.pdf |date=2021-08-03 }} {{Bare URL PDF|date=March 2022}}</ref> ਉਸਦੀ ਫੋਟੋਬੁੱਕ ''ਸੈਂਟਰਲੀਆ'', ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਅਤੇ ਮਾਓਵਾਦੀ ਪੀਪਲਜ਼ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਗੁਰੀਲਾ ਆਰਮੀ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਬਾਰੇ, ਨੂੰ 2021 ਦੇ ਡੂਸ਼ ਬੋਰਸ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਲਈ ਸ਼ਾਰਟਲਿਸਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।<ref name="theguardian-2020-ohagan">{{Cite web |last=O'Hagan |first=Sean |author-link=Sean O'Hagan |date=10 November 2020 |title=This year's Deutsche Börse prize shortlist is fascinating – but is it photography? |url=http://www.theguardian.com/artanddesign/2020/nov/10/deutsche-borse-photography-foundation-prize-shortlist |access-date=2021-07-14 |website=The Guardian}}</ref> ਉਸ ਦੇ ''ਵਿਸਫੋਟ:'' 2021/22 ਵਿੱਚ ਸਾਈਡ ਗੈਲਰੀ, ਨਿਊਕੈਸਲ, ਯੂਕੇ ਵਿਖੇ ਰਚਨਾ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਇੱਕ ਦਹਾਕਾ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।<ref name="amber">{{Cite web |title=Eruptions: a decade of creation |url=https://www.amber-online.com/event/side-gallery/eruptions-a-decade-of-creation/ |access-date=2021-10-30 |website=Amber |archive-date=2021-10-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211030110042/https://www.amber-online.com/event/side-gallery/eruptions-a-decade-of-creation/ |url-status=dead }}</ref> 2023 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ "ਸਮਕਾਲੀ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਅਤੇ ਨਿਊ ਮੀਡੀਆ" ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸੈਂਟਰ ਆਫ਼ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਇਨਫਿਨਿਟੀ ਅਵਾਰਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।<ref name="icp-2023">{{Cite web |title=News |url=https://www.icp.org/news/icp-infinity-awards-to-honor-ming-smith-joyce-cowin-ariella-a%C3%AFsha%25C2%25A0azoulay-poulomi-basu-and-zora |access-date=2023-01-16 |website=International Center of Photography }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ਕਲਾ ਆਲੋਚਕ ਸ਼ਾਰਲੋਟ ਜੈਨਸਨ ਨੇ ਟੇਟ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਫਿਫਟੀ ਪਾਇਨੀਅਰਸ ਡਿਫਾਈਨਿੰਗ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਫਾਰ ਦ ਟਵੰਟੀ-ਫਰਸਟ ਸੈਂਚੁਰੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬਾਸੂ ਦਾ ਕੰਮ "ਸੁੰਦਰ ਹੈ, ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਅਥਾਹ ਵੀ ਹੈ, ਉਸਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਅਤੇ ਫਿਲਮਾਂ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨਾਲ ਧੜਕਦੀਆਂ ਹਨ"।<ref>https://www.waterstones.com/book/photography-now/charlotte-jansen/9781781576205 {{Bare URL inline|date=August 2022}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕਾਰਕੁਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1983]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] l0xeh6lb6h8a8g3a1w12hq7qcx4nt91 0 184490 812751 746768 2025-07-09T21:04:47Z Fahads1982 44091 812751 wikitext text/x-wiki '''ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਮੁਸਤਫਾ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Zubeida Mustafa;''' ਜਨਮ 1941)<ref name="IWMF">{{Cite web |title=Profile of Zubeida Mustafa |url=https://www.iwmf.org/community/zubeida-mustafa/ |access-date=7 June 2020 |website=International Women's Media Foundation (IWMF) website}}</ref> [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਦੀ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਹੈ। ਉਹ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਬਣ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਉਹ 1975 ਵਿੱਚ [[ਡੌਨ ( ਅਖ਼ਬਾਰ )|ਡਾਨ]] ਅਖਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ। == ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ == ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਨਮੀ, ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਮੁਸਤਫਾ [[ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ|ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚਲੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਵਿਆਹਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਧੀਆਂ ਹਨ।<ref name="NL">{{Cite journal|last=Rukhsana Mashhadi|date=June 2012|title=Profile: Zubeida Mustafa|url=https://newslinemagazine.com/magazine/profile-zubeida-mustafa/|access-date=7 June 2020}}</ref> == ਸਿੱਖਿਆ == ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਮੁਸਤਫਾ ਨੇ [[ਕਰਾਚੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਬੀਏ ਅਤੇ ਫਿਰ ਐਮ.ਏ. ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਕਾਮਨਵੈਲਥ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਦੇ ਤਹਿਤ [[ਲੰਡਨ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਇਕਨਾਮਿਕਸ|ਲੰਡਨ ਸਕੂਲ ਆਫ ਇਕਨਾਮਿਕਸ]] ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ।<ref name="NL">{{Cite journal|last=Rukhsana Mashhadi|date=June 2012|title=Profile: Zubeida Mustafa|url=https://newslinemagazine.com/magazine/profile-zubeida-mustafa/|access-date=7 June 2020}}</ref> == ਕੈਰੀਅਰ == ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਮੁਸਤਫਾ ਜੁਲਾਈ 1975 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ''ਡਾਨ ਅਖਬਾਰ'' ਦੇ ਸਟਾਫ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਸੰਪਾਦਕ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ। ਉਹ ''ਡਾਨ'' ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਪੱਧਰ ਦੇ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਇਕਲੌਤੀ ਔਰਤ ਸੀ ਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਲੇਖਕ ਵੀ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਲਿੰਗ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਪਣੇ ਫਾਇਦੇ ਲਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸੰਪਾਦਕੀ ਲਿਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਔਰਤ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਮਹਿਲਾ ਪੱਤਰਕਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਮੁਸਤਫਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀਆਂ ਨੇ "ਉਸਨੂੰ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਛੋਹਿਆ"। ਇੱਕ 2012 ''ਨਿਊਜ਼ਲਾਈਨ'' ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਮੌਕਿਆਂ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਣਾ ਕਿੰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਉਸ ਦੀ ਮੁੱਖ ਬੀਟ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ, ਮਨੁੱਖੀ ਸ਼ਕਤੀਕਰਨ, ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਆਬਾਦੀ 'ਤੇ ਵੀ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਿਆ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਤ ਕਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਆਪਣੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਸੀ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਿਹਤ ਮੁੱਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ। ਨਿਊਜ਼ਲਾਈਨ (ਮੈਗਜ਼ੀਨ) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਮੁਸਤਫਾ ਡਾਨ ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸੰਪਾਦਕ ਅਹਿਮਦ ਅਲੀ ਖਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਲਾਹਕਾਰ ਮੰਨਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸਿਖਾਇਆ ਕਿ ਕਿਵੇਂ "ਟੰਬਲਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਦੀ ਨੂੰ ਬੋਤਲ ਕਰਨਾ ਹੈ (ਦਰਿਆ ਕੋ ਕੂਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰਨਾ) ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਵੇਖਣਾ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਲਿਖਤ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਵੀ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ"। 1986 ਵਿੱਚ, ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਮੁਸਤਫਾ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਆਬਾਦੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਬਾਰੇ ਉਸਦੀ ਖੋਜ ਅਤੇ ਲਿਖਤਾਂ ਲਈ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਡੀਸੀ ਵਿੱਚ ਆਬਾਦੀ ਸੰਸਥਾ ਦੁਆਰਾ ''ਉੱਤਮਤਾ ਲਈ ਗਲੋਬਲ ਮੀਡੀਆ ਅਵਾਰਡ ਨਾਲ'' ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 2012 ਵਿੱਚ, ਮੁਸਤਫਾ ਨੂੰ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ, ਰਾਜਨੀਤੀ, ਸਿੱਖਿਆ, ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਖਬਰਾਂ ਦੀ ਕਵਰੇਜ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹਿਲਾ ਮੀਡੀਆ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਲਾਈਫਟਾਈਮ ਅਚੀਵਮੈਂਟ ਅਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।<ref name="IWMF2">{{Cite web |last=Kelly Kavanaugh |date=26 March 2013 |title=Introducing the Zubeida Mustafa Award for Journalistic Excellence |url=https://www.iwmf.org/2013/03/pakistani-newspaper-announces-zubeida-mustafa-award/ |access-date=7 June 2020 |website=International Women's Media Foundation website}}</ref> 2013 ਵਿੱਚ, ਵੂਮੈਨ ਮੀਡੀਆ ਸੈਂਟਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web |date=27 February 2013 |title=Journalists should follow ethics at all costs: Zubaida |url=https://nation.com.pk/27-Feb-2013/journalists-should-follow-ethics-at-all-costs-zubaida |access-date=7 June 2020 |website=The Nation (newspaper)}}</ref> ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਮੁਸਤਫਾ ਮੌਜੂਦਾ ਜਾਂ ਅਤੀਤ ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਸ਼ੌਕੀਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। 2012 ਵਿੱਚ ਨਿਊਜ਼ਲਾਈਨ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਆਪਣੀ ਇੰਟਰਵਿਊ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਸਾਡੇ ਕੋਲ "ਸੱਤਾ ਦੇ ਭੁੱਖੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਝੁੰਡ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮਾਪਦੰਡ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਰਾਜਨੇਤਾ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਉਹ ਸੁਆਰਥੀ, ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਅਤੇ ਅਣਜਾਣ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਮੌਜੂਦਾ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਰਣਨੀਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ. ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ"। ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਮੁਸਤਫਾ 2009 ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਨਿੱਜੀ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਕਾਰਨ 33 ਸਾਲ ਦੀ ਸੇਵਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। 2012 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਕੁਝ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਨਜ਼ਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। 2020 ਤੱਕ, ਉਹ ਇੱਕ ਫ੍ਰੀਲਾਂਸ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਕਾਲਮ ਲਿਖਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।<ref name="UT">{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/story/money/columnist/rieder/2014/06/23/voices-of-brave-women-journalists/11267839/|title=Rieder: A global platform for bold journalists|last=Rem Rieder|date=23 June 2014|work=USA TODAY (newspaper)|access-date=7 June 2020}}</ref><ref name="TNI">{{Cite news|url=https://www.thenews.com.pk/magazine/you/625294-celebrating-first-women-leaders-awards|title=CELEBRATING first Women Leaders Awards|last=Iqra Sarfaraz|date=25 March 2020|work=The News International (newspaper)|access-date=7 June 2020}}</ref> ਡਾਨ ਮੀਡੀਆ ਗਰੁੱਪ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਮਹਿਲਾ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਲਈ ''ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਮੁਸਤਫਾ ਅਵਾਰਡ ਫਾਰ ਜਰਨਲਿਸਟਿਕ ਐਕਸੀਲੈਂਸ ਦੀ'' ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।<ref name="NL1">{{Cite journal|last=Muneeza Shamsie|date=14 March 2018|title=Interview: Zubeida Mustafa|url=https://newslinemagazine.com/interview-zubeida-mustafa/|journal=Newsline (magazine)|access-date=7 June 2020}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕਰਾਚੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1941]] m0al6u0hs246uh1mdlsd4lzcdbs5r6s 0 185148 812730 748734 2025-07-09T16:01:57Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812730 wikitext text/x-wiki {{Infobox writer | name = ਨਵਾ ਇਬਰਾਹੀਮੀ | image = Zeitgeist dc 3210034.jpg | image_size = | caption = | birth_name = | birth_date = 1978 | birth_place = [[ਤੇਹਰਾਨ]] | death_date = | death_place = | education = | occupation = ਲੇਖਕ | spouse = | partner = | children = | relatives = | signature = | website = | nationality = ਇਰਾਨੀ | language = ਜਰਮਨ }} '''ਨਵਾ ਇਬਰਾਹਿਮ''' (ਜਨਮ 1978) ਇੱਕ ਜਰਮਨ-ਈਰਾਨੀ ਲੇਖਕ ਹੈ। == ਜੀਵਨੀ == ਨਵਾ ਇਬਰਾਹਿਮ ਦਾ ਜਨਮ 1978 ਵਿੱਚ [[ਤਹਿਰਾਨ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ [[ਕਲਨ|ਕੋਲੋਨ]] ਪਹੁੰਚਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਪਡ਼੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਵਿੱਤੀ ਟਾਈਮਜ਼ ਡਯੂਸ਼ਲੈਂਡ ਅਤੇ ਕੋਲੋਨ ਸਟੈਡਟਰਿਊ [ਡੀ] ਲਈ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।[de] ਉਸ ਨੇ ਫੈਡਰਲ ਏਜੰਸੀ ਫਾਰ ਫੌਰਨ ਟਰੇਡ ਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇੱਕ ਕਾਪੀਰਾਈਟਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਹ 2012 ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਮਥਿਆਸ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਗ੍ਰਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਬਰਾਹਿਮ ਨੇ 2013 ਵਿੱਚ ਬਾਵੇਰੀਅਨ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਰਾਈਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਡੈਬਿਊ ਨਾਵਲ ਲਈ 2017 ਦਾ ਆਸਟ੍ਰੀਆ ਬੁੱਕ ਅਵਾਰਡ ਜਿੱਤਿਆ। ਇਬਰਾਹਿਮ ਨੂੰ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਆਸਟ੍ਰੀਆ ਦੇ ਪੁਸਤਕ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸਮੇਤ ਕਈ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤੇ ਹਨ। ਉਸ ਨੂੰ 2017 ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਲਈ ਇੱਕ ਗ੍ਰਾਂਟ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ 2020 ਵਿੱਚ ਰੈੱਡ ਮੈਪਲ ਸਾਹਿਤ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤਿਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web |title=Nava Ebrahimi: "Das Paradies meines Nachbarn" |url=https://www.ndr.de/kultur/buch/Nava-Ebrahimi-Das-Paradies-meines-Nachbarn,ebrahimi134.html |website=www.ndr.de |language=de }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{Cite web |title=Book review: Nava Ebrahimi's "Das Paradies meines Nachbarn": The scars of war – Qantara.de |url=https://en.qantara.de/content/book-review-nava-ebrahimis-das-paradies-meines-nachbarn-the-scars-of-war |website=Qantara.de – Dialogue with the Islamic World |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |title=Nava Ebrahimi |url=https://www.penguinrandomhouse.de/Autor/Nava-Ebrahimi/p590551.rhd |website=Penguin Random House Verlagsgruppe |language=de}}</ref><ref>{{Cite web |last=Sieder-Grabner |first=Kultur-Land Steiermark, Petra |title=Klischees törnen ab |url=https://www.kultur.steiermark.at/cms/beitrag/12670579/25711218/ |website=www.kultur.steiermark.at |language=de |access-date=2024-03-31 |archive-date=2020-06-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200630194615/https://www.kultur.steiermark.at/cms/beitrag/12670579/25711218/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |date=7 November 2017 |title=Österreichischer Buchpreis an Eva Menasse |url=https://wien.orf.at/v2/news/stories/2876750/ |website=wien.orf.at |language=de}}</ref><ref>{{Cite web |title=Neuer Roman von Nava Ebrahimi |url=https://oe1.orf.at/artikel/667975/Neuer-Roman-von-Nava-Ebrahimi |website=oe1.orf.at |language=de}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.kleinezeitung.at/kultur/steiermark/5696813/Verleihung-im-November_MorgensternPreis-geht-an-Nava-Ebrahimi|title=Verleihung im November: Morgenstern-Preis geht an Nava Ebrahimi|last=Baumhackl|first=Ute|date=26 September 2019|work=www.kleinezeitung.at|language=de}}</ref> 2021 ਵਿੱਚ, ਇਬਰਾਹਿਮ ਨੂੰ ਡੇਰ ਕਜ਼ਨ ਲਈ ਇੰਗਬੋਰਗ ਬਾਕਮੈਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।<ref name="Penguin Random House Verlagsgruppe 2022">{{Cite web |date=28 November 2022 |title=Nava Ebrahimi |url=https://www.penguinrandomhouse.de/Autor/Nava-Ebrahimi/p590551.rhd |access-date=28 November 2022 |website=Penguin Random House Verlagsgruppe |language=de}}</ref><ref name="Bachmannpreis 2021">{{Cite web |date=19 June 2021 |title=TEXT Nava Ebrahimi (A) |url=https://bachmannpreis.orf.at/stories/3102105/ |access-date=28 November 2022 |website=Bachmannpreis |language=de}}</ref><ref name="Deutschlandfunk Kultur 2021">{{Cite web |date=20 June 2021 |title=Bachmannpreisträgerin Nava Ebrahimi – "Alles kann eines Tages gegen dich verwendet werden" |url=https://www.deutschlandfunkkultur.de/bachmannpreistraegerin-nava-ebrahimi-alles-kann-eines-tages-100.html |access-date=28 November 2022 |website=[[Deutschlandfunk Kultur]] |language=de}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1978]] sn9amv1y8b0ud0jh8n9rw61kxvjved8 0 186102 812746 806219 2025-07-09T20:33:30Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812746 wikitext text/x-wiki {{Infobox writer | name = ਪੁਸ਼ਪਾ ਭਾਰਤੀ | image = | image_size = | caption = | birth_date = {{Birth year and age|1935}} | birth_place = [[ਮੁਰਾਦਾਬਾਦ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] | occupation = ਲੇਖਕ | nationality = ਭਾਰਤੀ | language = [[ਹਿੰਦੀ]] | notable_works = ''ਸ਼ੁਭਾਗਤਾ'', ''ਢਾਈ ਅੱਖਰ ਪ੍ਰੇਮ ਕੇ'', ''ਸਰਸ ਸੰਵਾਦ'', ''ਸਫਰ ਸੁਹਾਨੇ'', ''ਯਾਦੇਂ, ਯਾਦੇਂ ਔਰ ਯਾਦੇਂ'' | period = | genre = ਕਹਾਣੀਆਂ, ਜੀਵਨੀਆਂ | subject = | movement = | awards = | spouse = [[ਧਰਮਵੀਰ ਭਾਰਤੀ]] | website = }} '''ਪੁਸ਼ਪਾ ਭਾਰਤੀ''' (1935 ਤੋਂ) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਕ ਹੈ ਜੋ ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।<ref>{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/art-culture/pushpa-bharati-s-yaadein-yaadein-aur-yaadein-breaks-the-mould-of-memory-writing-brings-alive-literary-greats-101703486549342.html|title=Writer Pushpa Bharati’s memoir selected for Vyas Samman award|date=December 12, 2023|publisher=[[Hindustan Times]]}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://www.google.co.in/books/edition/%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%82%E0%A4%A6%E0%A5%80_%E0%A4%A4%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%85%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8D/UnfHDwAAQBAJ?hl=en&gbpv=1&dq=%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A4%BE+%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A5%80&pg=PA19&printsec=frontcover|title=Comparative study of Hindi and English women's writing|last=Dr. Chandra Mukherjee|publisher=Book Bazooka|isbn=9789386895776|page=19|language=Hindi}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://www.google.co.in/books/edition/Sv%C4%81tantryottara_y%C4%81tr%C4%81_s%C4%81hitya_k%C4%81_vi/fJ3fU8XfKowC?hl=en&gbpv=1&dq=%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A4%BE+%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A5%80&pg=PA84&printsec=frontcover|title=Svātantryottara yātrā-sāhitya kā viśleshanātmaka adhyayana|last=Anil Kumar|date=2007|publisher=Hindi Book Center|page=84, 85}}</ref> ਉਸ ਨੇ [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਵਿੱਚ 17 ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ। == ਜੀਵਨ == ਪੁਸ਼ਪਾ ਦਾ ਜਨਮ 1935 ਵਿੱਚ [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਦੇ [[ਮੋਰਾਦਾਬਾਦ|ਮੁਰਾਦਾਬਾਦ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ 1955 ਵਿੱਚ [[ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਦੀ ਪਡ਼੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਿੰਦੀ ਲੇਖਕ [[ਧਰਮਵੀਰ ਭਾਰਤੀ]] ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ।<ref>{{Cite news|url=https://scroll.in/article/713676/why-a-66-year-old-hindi-love-story-needed-to-be-translated-into-english|title=Why a 66-year-old Hindi love story needed to be translated into English|last=Saxena|first=Poonam|date=March 15, 2015|publisher=[[Scroll.in]]}}</ref> 1942 ਦੇ [[ਭਾਰਤ ਛੱਡੋ ਅੰਦੋਲਨ]] ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite book|url=https://www.google.co.in/books/edition/Influence_of_Political_Movements_on_Hind/UHjRAAAAMAAJ?hl=en&gbpv=1&bsq=Writer+Pushpa+Bharati&dq=Writer+Pushpa+Bharati&printsec=frontcover|title=Influence of Political Movements on Hindi Literature, 1960-1947|last=Dharam Paul Sarin|date=1967|publisher=[[Panjab University]] Publication Bureau|page=212}}</ref> ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ 1957 ਤੋਂ 1960 ਤੱਕ [[ਕੋਲਕਾਤਾ|ਕਲਕੱਤਾ]] ਦੇ ਡਿਗਰੀ ਕਾਲਜਾਂ ਅਤੇ 1975 ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ|ਬੰਬਈ]] ਵਿੱਚ ਪਡ਼੍ਹਾਇਆ।<ref>{{Cite news|url=https://www.livehindustan.com/ncr/new-delhi/story-edited-vyas-samman-2023-to-pushpa-bharti-for-yaadein-yaadein-aur-yaadein-9053777.html|title=संपादित... यादें यादें और यादें... के लिए पुष्पा भारती को व्यास सम्मान-2023|date=December 11, 2023|publisher=Hindustan|language=Hindi}}</ref> ਉਸ ਦਾ ਸਾਹਿਤਕ ਕਰੀਅਰ ਕਈ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਰਚਨਾਵਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ''ਸ਼ੁਭਾਗਤਾ'', ''ਢਾਈ ਅਖ਼ਰ ਪ੍ਰੇਮ ਕੇ'', ''ਸਰਸ ਸੰਵਾਦ'', ''ਸਫਰ ਸੁਹਾਨ'' ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਨੇ ਪਾਠਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ।<ref>{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/art-culture/pushpa-bharati-s-yaadein-yaadein-aur-yaadein-breaks-the-mould-of-memory-writing-brings-alive-literary-greats-101703486549342.html|title=Writer Pushpa Bharati’s memoir selected for Vyas Samman award|date=December 12, 2023|publisher=[[Hindustan Times]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.hindustantimes.com/lifestyle/art-culture/pushpa-bharati-s-yaadein-yaadein-aur-yaadein-breaks-the-mould-of-memory-writing-brings-alive-literary-greats-101703486549342.html "Writer Pushpa Bharati's memoir selected for Vyas Samman award"]. [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਟਾਈਮਸ|Hindustan Times]]. December 12, 2023.</cite></ref> ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਕਰੀਅਰ ਦੌਰਾਨ, ਪੁਸ਼ਪਾ ਭਾਰਤੀ ਨੇ ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ''ਰੋਮਾਂਚਕ ਸੱਤਿਆ ਕਥਾਏਂ'', ਪ੍ਰੇਮ ਪਿਆਲਾ ਜਿਨ ਪੀਆ, ''ਧਾਈ ਅਕਸ਼ਰ ਪ੍ਰੇਮ ਕੇ'', ''ਸਰਸ ਸੰਵਾਦ'', ''ਸਫਰ ਸੁਹਾਨੇ'', ''ਆਧੁਨਿਕ ਸਾਹਿਤ ਬੋ'', ਏਕ ਦੁਨੀਆ ਬੱਚਿਆਂ ਕੀ, ਵਾਦੇਂ ਅਤੇ ਯਾਦੇਂ, ਯਾਦੇਂ ਅਤੇ ਯਾਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=February 2024}} ਉਹ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਬਾਲ ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਮਾਣ ਸੰਗਠਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ। ਉਸ ਨੇ 1988 ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਲਮ ਸੈਂਸਰ ਬੋਰਡ ਲਈ ਇੱਕ ਜਿਊਰੀ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite news|url=https://www.livehindustan.com/ncr/new-delhi/story-edited-vyas-samman-2023-to-pushpa-bharti-for-yaadein-yaadein-aur-yaadein-9053777.html|title=संपादित... यादें यादें और यादें... के लिए पुष्पा भारती को व्यास सम्मान-2023|date=December 11, 2023|publisher=Hindustan|language=Hindi}}<cite class="citation news cs1 cs1-prop-foreign-lang-source" data-ve-ignore="true">[https://www.livehindustan.com/ncr/new-delhi/story-edited-vyas-samman-2023-to-pushpa-bharti-for-yaadein-yaadein-aur-yaadein-9053777.html "संपादित... यादें यादें और यादें... के लिए पुष्पा भारती को व्यास सम्मान-2023"] (in Hindi). Hindustan. December 11, 2023.</cite> [[Category:CS1 Hindi-language sources (hi)]]</ref> ਉਸ ਨੇ [[ਅਮਿਤਾਭ ਬੱਚਨ]] 'ਤੇ ਇੱਕ ਜੀਵਨੀ ਵੀ ਲਿਖੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਅਮਿਤਾਭ ਬੱਚਣ ਜੀਵਨ ਗਾਥਾ ਹੈ, ਜੋ 2021 ਵਿੱਚ ਵਾਣੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।<ref>{{Cite news|url=https://www.jagran.com/lifestyle/miscellaneous-book-review-of-amitabh-bachchan-jeewan-gatha-and-aako-bako-23112002.html|title=किताबघर व मयूरपंख की अगली किस्त में पढि़ए सदी के महानायक की जीवनगाथा और स्वयं से संवाद की जिरह|last=Tiwari|first=Aarti|date=October 1, 2022|publisher=[[Dainik Jagran]]|language=Hindi}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.dnaindia.com/hindi/aapki-wall-se/analysis-pushpa-bhartis-book-amitabh-bachchan-4009614|title=पुष्पा भारती की अमिताभ बच्चन पर किताब|date=February 10, 2022|publisher=[[DNA India]]|language=Hindi}}</ref> == ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ == * ''ਰੋਮਾਂਚਕ ਸੱਤਿਆ ਕਥਾਏਂ'' (ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ) * ''ਪ੍ਰੇਮ ਪਿਆਲਾ ਜਿਨ ਪਿਆ'' * ''ਧਾਈ ਅਕਸ਼ਰ ਪ੍ਰੇਮ ਕੇ'' * ''ਸਰਸ ਸੰਵਾਦ'' * ''ਸਫਰ ਸੁਹਾਨੇ'' * ''ਆਧੁਨਿਕ ਸਾਹਿਤ ਬੋਧ'' * ''ਇਕ ਦੁਨੀਆ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ'' * ''ਵਦੀਨ'' * ''ਯਾਦੇਨ, ਯਾਦੇਨ ਅਤੇ ਯਾਦੇਨ'' * ''ਅਕਸ਼ਰ ਅਕਸ਼ਰ ਯੱਗਯਾ'' * ''ਧਰਮਵੀਰ ਭਾਰਤੀ ਸੇ ਸਕਸ਼ਤਾਰਕਾਰ'' * ''ਮੇਰੀ ਵਾਣੀ ਗਰਿਕ-ਵਾਸਨਾ'' * ''ਸਾਂਸ ਕੀ ਕਲਾਮ ਸੇ'' * ''ਧਰਮਵੀਰ ਭਾਰਤੀ ਕੀ ਸਾਹਿਤ-ਸਾਧਨਾ'' * ''ਹਰਿਵੰਸ਼ ਰਾਏ ਬੱਚਨ ਕੀ ਸਾਹਿਤ-ਸਾਧਨਾ'' * ''ਪੁਸ਼ਪੰਜਲੀ''<ref>{{Cite web |title=Pushpa Bharati |url=https://www.vaniprakashan.com/author-details/1604-pushpa-bharti |publisher=Vani Prakashan |access-date=2024-05-01 |archive-date=2024-02-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240213135503/https://www.vaniprakashan.com/author-details/1604-pushpa-bharti |url-status=dead }}</ref> == ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ == ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ [[ਧਰਮਵੀਰ ਭਾਰਤੀ]] ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਬਾਂਦਰਾ, [[ਮੁੰਬਈ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਪਾਰਟਮੈਂਟ ਬਿਲਡਿੰਗ ਸਾਹਿਤ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।<ref>{{Cite news|url=https://www.ahmedabadmirror.com/big-love-story/47134703.html|title=Big Love Story|date=May 3, 2015|publisher=[[Ahmedabad Mirror]]}}</ref> == ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾ == ਉਸ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕ ਯੋਗਦਾਨਾਂ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਵਿੱਚ, ਪੁਸ਼ਪਾ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਨਮਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 2008 ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਰਾਜ ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਕਾਲੀਦਾਸ ਅਕਾਦਮੀ ਤੋਂ ਹਿੰਦੀ ਸੇਵਾ ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹਿੰਦੀ ਸੰਸਥਾਨ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਸਾਹਿਤ ਭੂਸ਼ਣ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।<ref name="Hindustan">{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/art-culture/pushpa-bharati-s-yaadein-yaadein-aur-yaadein-breaks-the-mould-of-memory-writing-brings-alive-literary-greats-101703486549342.html|title=Writer Pushpa Bharati’s memoir selected for Vyas Samman award|date=December 12, 2023|publisher=[[Hindustan Times]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.hindustantimes.com/lifestyle/art-culture/pushpa-bharati-s-yaadein-yaadein-aur-yaadein-breaks-the-mould-of-memory-writing-brings-alive-literary-greats-101703486549342.html "Writer Pushpa Bharati's memoir selected for Vyas Samman award"]. [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਟਾਈਮਸ|Hindustan Times]]. December 12, 2023.</cite></ref> ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਯਾਦ-ਕਥਾ 'ਯਾਦੇਂ, ਯਾਦੇਂ ਅਤੇ ਯਾਦੇਂ" (2016) ਨੂੰ ਕੇ. ਕੇ. ਬਿਰਲਾ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ 2023 ਵਿੱਚ 33ਵੇਂ ਵਿਆਸ ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵਿੱਚ 4 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਨਕਦ ਇਨਾਮ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਪੱਤਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਤਖ਼ਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।<ref name="Hindustan"/> ਉਹ ਹੋਰ ਵਿਲੱਖਣ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਮ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਸਵਾਜਨ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਭਾਰਤੀ ਗੌਰਵ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਸਰਸਵਤ ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਹਿੰਦੀ ਸ਼ਿਰੋਮਣੀ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਵੀ ਰਹੀ ਹੈ।<ref>{{Cite web |title=पुष्पा भारती |url=https://www.hindisamay.com/writer/%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A4%BE-%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A5%80.cspx?id=1057&name=%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E2%80%8D%E0%A4%AA%E0%A4%BE-%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A5%80 |publisher=Hindisamay |access-date=2024-05-01 |archive-date=2024-02-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240213135423/https://www.hindisamay.com/writer/%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A4%BE-%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A5%80.cspx?id=1057&name=%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E2%80%8D%E0%A4%AA%E0%A4%BE-%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A5%80 |url-status=dead }}</ref><ref name="vani">{{Cite web |title=Pushpa Bharati |url=https://www.vaniprakashan.com/author-details/1604-pushpa-bharti |publisher=Vani Prakashan |access-date=2024-05-01 |archive-date=2024-02-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240213135503/https://www.vaniprakashan.com/author-details/1604-pushpa-bharti |url-status=dead }}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.vaniprakashan.com/author-details/1604-pushpa-bharti "Pushpa Bharati"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240213135503/https://www.vaniprakashan.com/author-details/1604-pushpa-bharti |date=2024-02-13 }}. Vani Prakashan.</cite></ref> == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * ਪੁਸ਼ਪਾ ਭਾਰਤੀ ਦੀ ''ਅਕਲ'' ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨਾਲ ਇੰਟਰਵਿਊ (ਸਫ਼ਾ 31 ਤੋਂ 37) [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਪੱਤਰਕਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1935]] rwa0p29biq62w4vcg5jb1z9ckfhhkqi 0 189515 812785 768352 2025-07-10T11:49:53Z Meenukusam 51574 Created by translating the section "Film Songs" from the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1290205954|Bageshri]]" 812785 wikitext text/x-wiki [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ]] 'ਚ '''ਰਾਗ ਬਾਗੇਸ਼੍ਰੀ''' ਕਾਫੀ ਥਾਟ ਦਾ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਧੁਰ ਤੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਰਾਗ ਹੈ। == ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ == {| class="wikitable" |+ !ਥਾਟ !ਕਾਫੀ |- |ਸੁਰ |ਗੰਧਾਰ(ਗ) ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਦ (ਨੀ) ਕੋਮਲ ਤੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ ਲਗਦੇ ਹਨ ਅਰੋਹ 'ਚ ਰਿਸ਼ਭ(ਰੇ) ਅਤੇ ਪੰਚਮ(ਪ)ਵਰਜਤ ਅਵਰੋਹ 'ਚ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ |- |ਜਾਤੀ |ਔਡਵ-ਸੰਪੂਰਣ |- |ਵਾਦੀ |ਮਧ੍ਯਮ (ਮ) |- |ਸੰਵਾਦੀ |ਸ਼ਡਜ (ਸ) |- |ਠਹਿਰਾਵ ਦੇ ਸੁਰ |ਸ <u>ਗ</u> ਮ <u>ਨੀ</u> |- |ਸਮਾਂ |ਰਾਤ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪਹਿਰ |- |ਅਰੋਹ |ਸ <u>ਨੀ</u>(ਮੰਦਰ) ਧ(ਮੰਦਰ) ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ <u>ਗ</u> ਮ ਧ ਨੀ ਸੰ |- |ਅਵਰੋਹ |ਸੰ <u>ਨੀ</u> ਧ ਪ,ਮ ਪ ਧ,ਮ <u>ਗ</u> ਰੇ ਸ |- |ਪਕੜ |ਸ <u>ਨੀ</u>(ਮੰਦਰ) ਧ(ਮੰਦਰ) ਸ, ਮ ਧ <u>ਨੀ</u> ਧ,ਮ <u>ਗ</u> ਰੇ ਸ |- |ਮਿਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਰਾਗ |ਰਾਗੇਸ਼੍ਵ੍ਰੀ ਮਾਲਗੁੰਜੀ |} ਰਾਗ ਬਾਗੇਸ਼੍ਰੀ ਪੁਰਵਾੰਗਵਾਦੀ ਰਾਗ ਹੈ ਤੇ ਇਸਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਮਧ੍ਯਮ,ਧੈਵਤ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਦ ਸੁਰਾਂ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਵਰਜਿਤ ਸੁਰਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕਈ ਮਤ ਭੇਦ ਹਨ ਪਰ ਜਿਆਦਾਤਰ ਅਰੋਹ 'ਚ ਰਿਸ਼ਭ ਤੇ ਪੰਚਮ ਨੂੰ ਵਰਜਿਤ ਕਰਕੇ ਗਾਉਣ-ਵਜਾਉਣ ਦਾ ਹੀ ਚਲਣ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਪੰਚਮ(ਪ) ਸੁਰ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਰਾਗ ਬਾਗੇਸ਼੍ਰੀ 'ਚ ਬਿਲਕੁਲ ਵਰਜਿਤ ਹੈ ਪਰ ਕਈ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਪੰਚਮ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਵਿਵਾਦੀ ਸੁਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕਰਦੇ ਹਨ ਓਹ ਇਸ ਸੁਰ ਨੂੰ ਵਕ੍ਰ(ਟੇਢੇ) ਰੂਪ 'ਚ ਮਧ੍ਯਮ(ਮ) ਤੋਂ ਧੈਵਤ(ਧ) ਨੂੰ ਛੂ ਕੇ ਮੀੰਡ ਦਵਾਰਾ ਜਿਹੜੀ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਓਹ ਦਿਲ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। == ਵਿਸਤਾਰ 'ਚ ਜਾਣਕਾਰੀ == * ਰਾਗ ਬਾਗੇਸ਼੍ਰੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਇਕ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਰਾਗ ਹੈ। * ਇਹ ਕਾਫੀ ਥਾਟ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ। * ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਗੰਧਾਰ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਦ ਕੋਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। * ਇਸ ਰਾਗ ਏ ਅਰੋਹ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਭ(ਰੇ) ਅਤੇ ਪੰਚਮ(ਪ) ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ ਪਰ ਕਈ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਪੰਚਮ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦੀ ਸੁਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕਰਦੇ ਹਨ। * ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ ਵਾਦੀ ਸੁਰ ਮਧ੍ਯਮ(ਮ) ਅਤੇ ਸੰਵਾਦੀ ਸੁਰ ਸ਼ਡਜ(ਸ) ਹੈ।. * ਕਰ੍ਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ 'ਚ ਵੀ ਇਹ ਔਡਵ-ਸੰਪੂਰਣ ਰਾਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। * ਰਾਗ ਬਾਗੇਸ਼੍ਰੀ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਗਾਇਆ/ਵਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।.   * ਰਾਗ ਬਾਗੇਸ਼੍ਰੀ 'ਚ ਧ੍ਰੁਪਦ ਤੇ ਧਮਾਰ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। == ਕੁੱਝ ਮਹਤਵਪੂਰਣ ਗੱਲਾਂ == * ਰਾਗ ਬਾਗੇਸ਼੍ਰੀ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਕਈ ਹੋਰ ਰਾਗ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿੰਵੇਂ ਬਾਗੇਸ਼੍ਰੀ-ਬਹਾਰ,ਬਸੰਤ-ਬਹਾਰ,ਭੈਰਵ-ਬਹਾਰ। * ਰਾਗ ਮਾਲਗੁੰਜੀ ਰਾਗ ਬਾਗੇਸ਼੍ਰੀ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਰਾਗ ਹੈ ਪਰ ਇਸਦੇ ਅਰੋਹ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁੱਧ ਗੰਧਾਰ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। == ਰਾਗ ਬਾਗੇਸ਼੍ਰੀ ਦਾ ਅਲਾਪ == * ਸ--ਰੇ --ਸ --ਨੀ(ਮੰਦਰ)--ਧ(ਮੰਦਰ)--ਮ(ਮੰਦਰ)--ਧ(ਮੰਦਰ)--ਨੀ(ਮੰਦਰ)--ਧ(ਮੰਦਰ)--ਸ--ਗ--ਮ--ਗ--ਰੇ--ਨੀ(ਮੰਦਰ)--ਧ(ਮੰਦਰ)--ਨੀ(ਮੰਦਰ)ਧ(ਮੰਦਰ) ਸ * ਸ--ਨੀ(ਮੰਦਰ)--ਧ(ਮੰਦਰ)--ਨੀ(ਮੰਦਰ)--ਸ--ਗ--ਗ--ਮ--ਮ--ਧ--ਪ--ਮ--ਪ--ਧ--ਗ--ਧ--ਮ--ਗ--ਰੇ--ਸ--ਮ--ਗ--ਮ--ਧ--ਗ--ਰੇ--ਮ ਨੀ(ਮੰਦਰ)--ਧ(ਮੰਦਰ)--ਸ--ਮ--ਗ--ਰੇ--ਨੀ(ਮੰਦਰ)ਧ(ਮੰਦਰ)ਸ == ਰਾਗ ਬਾਗੇਸ਼੍ਰੀ 'ਚ ਕੁੱਝ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ == {| class="wikitable" |+ !ਗੀਤ !ਸੰਗੀਤਕਾਰ/ ਗੀਤਕਾਰ !ਗਾਇਕ/ ਗਾਇਕਾ !ਫਿਲਮ/ ਸਾਲ |- |ਆਜਾ ਰੇ ਪਰਦੇਸੀ ਮੈਂ ਤੋ ਕਬ ਸੇ ਖੜੀ ਤੇਰੇ ਦ੍ਵਾਰ |ਸਲਿਲ ਚੌਧਰੀ/ ਸ਼ੈਲੇਂਦਰ |ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ |ਮਧੁਮਤੀ/ 1958 |- |ਬੇਦਰਦੀ ਦਗਾਬਾਜ਼ ਜਾ ਤੁ ਨਹੀਂ ਬਲਮਾ ਮੋਰਾ |ਕਲਿਆਣ ਜੀ ਆਨੰਦ ਜੀ/ਰਾਜੇਂਦਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ |ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ |ਬ੍ਲ੍ਫ਼ ਮਾਸਟਰ/ 1963 |- |ਚਾਹ ਬਰਬਾਦ ਕਰੇਗੀ |ਨੌਸ਼ਾਦ/ਮਜਰੂਹ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰੀ |ਕੇ.ਏਲ.ਸੇਹਗਲ |ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ/ 1946 |- |ਚਮਨ ਮੇਂ ਰੰਗ-ਏ-ਬਹਾਰ ਉਤਰਾ ਤੋ ਮੈਨੇ ਦੇਖਾ | ---/ਮੁਨੀਰ ਨਿਯਾਜ਼ੀ |ਗ੍ਹੁਲਾਮ ਅਲੀ ਖਾਂ |ਗੈਰ ਫਿਲਮੀ |- |ਦੀਵਾਨੇ ਤੁਮ ਦੀਵਾਨੇ ਹਮ |ਚਿਤ੍ਰਗੁਪਤ/ਪ੍ਰੇਮ ਧਵਨ |ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ |ਬੇਜ਼ੁਬਾਨ/1962 |- |ਘੜੀ ਘੜੀ ਮੋਰਾ ਦਿਲ ਧੜਕੇ |ਸਲਿਲ ਚੌਧਰੀ/ ਸ਼ੈਲੇਂਦਰ |ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ |ਮਧੁਮਤੀ/ 1958 |- |ਹਮਸੇ ਆਯਾ ਨਾ ਗਿਆ ਤੁਮਸੇ ਬੁਲਾਇਆ ਨਾ ਗਿਆ |ਮਦਨ ਮੋਹਨ/ ਰਾਜਿੰਦਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ |ਤਲਤ ਮੇਹਮੂਦ |ਦੇਖ ਕਬੀਰਾ ਰੋਇਆ/1957 |- |ਇਸ਼ਕ਼ ਕੀ ਗਰਮੀਏ-ਜਜ਼ਬਾਤ ਕਿਸੇ ਪੇਸ਼ ਕਰੂੰ |ਮਦਨ ਮੋਹਨ/ ਸਾਹਿਰ ਲੁਧਿਆਨਵੀ |ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ |ਗ਼ਜ਼ਲ/1964 |- |ਜਾ ਰੇ, ਬੇਈਮਾਨ ਤੁਝੇ ਜਾਨ ਲਿਆ |ਡੀ. ਦਿਲੀਪ/ ਪ੍ਰੇਮ ਧਵਨ |ਮੰਨਾ ਡੇ |ਪਰਾਈਵੇਟ ਸੇਕ੍ਰੇਟਰੀ/1962 |- |ਜਾਗ ਦਰਦ-ਏ-ਇਸ਼ਕ਼ ਜਾਗ |ਸੀ.ਰਾਮਚੰਦਰ/ਰਾਜੇਂਦਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ |ਹੇਮੰਤ ਕੁਮਾਰ/ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ |ਅਨਾਰਕਲੀ/1953 |- |ਜਾਓ ਜਾਓ ਨੰਦ ਕੇ ਲਾਲਾ |ਸ਼ੰਕਰ ਜੈਕਿਸ਼ਨ/ਸ਼ੈਲੇਂਦਰ |ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ |ਰੰਗੋਲੀ/1962 |- |ਕੈਸੇ ਕਟੇ ਰਜਨੀ |ਉਸਤਾਦ ਅਲੀ ਅਕਬਰ ਖਾਨ/ ਪੰਡਿਤ ਭੂਸ਼ਣ |ਪ੍ਰਤਿਮਾ ਬੈਨਰਜੀ/ਅਮੀਰ ਖਾਨ |ਕਸ਼ੁਧਿਤ ਪਾਸ਼ਾਣ/ 1960 |- |ਮਧੁਰ ਮਧੁਰ ਸੰਗੀਤ |ਪੰਧਾਰੀਨਾਥ ਕੋਲ੍ਹਾਪੁਰੀ ਤੇ ਪੂਰਨ ਸੇਠ/-- |ਅਨਿਲ ਬਿਸਵਾਸ/ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ |ਸੰਗੀਤ ਸਮਰਾਟ ਤਾਨਸੇਨ/1962 |- |ਮਸਤਾਨਾ ਪਿਯਾ ਜਾ ਯੂੰ ਹੀ |ਗ਼ੁਲਾਮ ਅਲੀ/ ਅਖ਼ਤਰ ਸ਼ੀਰਾਨੀ |ਗ਼ੁਲਾਮ ਅਲੀ |ਗੈਰ ਫਿਲਮੀ/2000 |- |ਰਾਧਾ ਨਾ ਬੋਲੇ ਨਾ ਬੋਲੇ ਨਾ ਬੋਲੇ ਰੇ |ਸੀ.ਰਾਮਚੰਦਰ/ ਰਾਜੰਦਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ |ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ |ਆਜ਼ਾਦ/1955 |} [[File:Bageshri_-_arohanam_and_avarohanam.wav|thumb|Bageshri]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਗ]] == ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ == === ਭਾਸ਼ਾਃ [[ਤਮਿਲ਼ ਭਾਸ਼ਾ|ਤਮਿਲ]] === {| class="wikitable" !ਗੀਤ. !ਫ਼ਿਲਮ !ਸੰਗੀਤਕਾਰ !ਗਾਇਕ |- |ਕਾਨਾ ਇਨਬਾਮ ਕੰਨੀਧਾਦੇਨੋ |ਸਬਾਸ਼ ਮੀਨਾ |ਟੀ. ਜੀ. ਲਿੰਗੱਪਾ |ਟੀ. ਏ. ਮੋਤੀ, [[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]] |- |ਕਲਾਇਏ ਐਨ ਵਾਜ਼ਕਾਈਨ |ਮੀਂਡਾ ਸੋਰਗਮ |ਟੀ. ਚਲਪਤੀ ਰਾਓ |ਏ. ਐਮ. ਰਾਜਾ, [[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]] |- |ਈਧਿਆ ਵਾਸਲ ਥਿਰੰਥਾ ਪਥਮ |ਤੂੰਗਾਥਾ ਕੰਨਿੰਦਰੂ ਓਂਦਰੂ |ਕੇ. ਵੀ. ਮਹਾਦੇਵਨ |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਐੱਸ ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]] |- |ਅੰਬਾਲਾ ਥੀਡੀਆ ਐਨ |ਦੇਵਪੀਰਵੀ |ਆਰ. ਸੁਦਰਸਨਮ |ਸੀ. ਐਸ. ਜੈਰਾਮਨ, ਐਸ. ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]] |- |ਮਲਾਰੇ ਮਲਾਰੇ ਥੇਰੀਯਾਥਾ |ਤੇਨਨੀਲਾਵੂ |ਏ. ਐਮ. ਰਾਜਾ |[[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]] |- |ਕੰਗਲੇ ਕੰਗਲੇ |ਵਾਜ਼ਕਾਈ ਪਡਗੂ | rowspan="4" |ਵਿਸ਼ਵਨਾਥਨ-ਰਾਮਮੂਰਤੀ |ਪੀ. ਬੀ. ਸ਼੍ਰੀਨਿਵਾਸ |- |ਮਯੱਕੁਮ ਮਲਾਈ |ਗੁਲੇਬਕਾਵਲੀ |ਏ. ਐਮ. ਰਾਜਾ, ਜੱਕੀ[[ਜਿੱਕੀ|ਜਿਕੀ]] |- |ਮਲਾਰੂਕੂ ਥੈਂਡਰਲ |ਐਂਗਾ ਵੀਟੂ ਪਿਲਾਈ |[[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]], ਐਲ. ਆਰ. ਈਸਵਾਰੀ |- |ਪਾਲ ਇਰੁਕ੍ਕੁਮ ਪਜਮ ਇਰੁਕ੍ਕੁਮ |ਪਾਵ ਮੰਨੀਪੂ | rowspan="3" |ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ, [[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]] |- |ਪੋਨੇਜ਼ੀਲ ਪੂਟਾਡੂ |ਕਲੰਗਰਾਈ ਵਿਲੱਕਮ | rowspan="5" |ਐਮ. ਐਸ. ਵਿਸ਼ਵਨਾਥਨ |- |ਨੀ ਐਨੇਨਾ ਸੋਨਲਮ |ਨੇਤਰੂ ਇੰਦਰੂ ਨਾਲਾਈ |- |ਨੀਲਵੇ ਐਨੀਡਮ |ਰਾਮੂ |ਪੀ. ਬੀ. ਸ਼੍ਰੀਨਿਵਾਸ, [[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]] |- |ਅਵਾਨ ਨੇਨੈਥਾਨਾ |ਸੇਲਵਾ ਮਗਲ |ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ |- |ਕੰਨਾਨਿਨ ਸਾਨਿਥੀਇਲ |ਓਰੂ ਕੋਡੀਇਲ ਇਰੂ ਮਲਾਰਗਲ |ਪੀ. ਜੈਚੰਦਰਨ, [[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]] |- |ਨੀ ਐਂਗਈ ਐਨ ਨਿਨੈਵੁਗਲ |ਮਨੀਪੂ |ਐੱਸ. ਐੱਮ. ਸੁਬੱਈਆ ਨਾਇਡੂ |ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ, [[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]], ਏ. ਪੀ. ਕੋਮਲ[[ਏ. ਪੀ. ਕੋਮਾਲਾ]] |- |ਪੁੰਨਗਾਈ ਮੰਨਨ |ਇਰੂ ਕੋਡੁਗਲ |ਵੀ. ਕੁਮਾਰ |[[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]], [[ਕੇ ਜਮੁਨਾ ਰਾਣੀ|ਕੇ. ਜਮੁਨਾ ਰਾਣੀ]] |- |ਮੇਲਾਥਾ ਮੇਲਾ |ਅਰੁਵਾਦਾਈ ਨਾਲ | rowspan="17" |ਇਲੈਅਰਾਜਾ |ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਵਾਸੁਦੇਵਨ, [[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]] |- |ਕੇਲਾਓ ਕੰਨਾ |ਨਾਨੇ ਰਾਜਾ ਨਾਨੇ ਮੰਧਿਰੀ |[[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]], ਊਸ਼ਾ ਸ੍ਰੀਨਿਵਾਸਨ |- |ਕਾਲਾ ਕਲਾ ਸੰਗਮਾਮੋ |ਏਜ਼ੂਮਲਿਆਅਨ ਮਗੀਮਾਈ |ਇਲੈਅਰਾਜਾ, ਐਸ. ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]] |- |ਫਿਰ ਮੋਜ਼ੀ |ਸੋੱਲਾ ਥੁਡੀਕੁਥੂ ਮਨਸੂ | rowspan="3" |ਮਾਨੋ |- |ਕਵੀਅਮ ਪਡਵਾ ਥੇਂਡ੍ਰਾਲੇ |ਇਦਯਾਥਾਈ ਥਿਰੂਦਾਥੇ |- |ਮੌਨਾਮ ਯੇਨ ਮੌਨਾਮੇ |ਐਨ ਜੀਵਨ ਪਾਦੂਥੂ |- |ਰੋਜਾ ਓਂਦਰੂ ਮੁਥਮ ਕੇਤਕੁਮ ਨੇਰਮ |ਕੋੰਬੇਰੀ ਮੂਕਨ |ਐੱਸ ਪੀ ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ ਅਤੇ ਐੱਸ ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]] |- |ਐਡੁਥੂ ਨਾਨ ਵਿਦਵਾ |ਪੁਧੂ ਪੁਧੂ ਅਰਥੰਗਲ |ਇਲੈਅਰਾਜਾ, ਐਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ |- |ਇੰਜੀਅਮ |ਸਤਿਆ |[[ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ]] |- |ਉਨਯੂਮ ਏਨਨਯੁਮ |ਆਲਪੀਰੰਧਵਨ |[[ਕੇ ਜੇ ਯੇਸੂਦਾਸ|ਕੇ. ਜੇ. ਜੇਸੂਦਾਸ]], ਐਸ. ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]] |- |ਯਾਰੋਡੂ ਯਾਰੋ |ਸਲੰਗਾਇਲ ਓਰੂ ਸੰਗੀਤਮ | rowspan="2" |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ |- |ਚਿੰਨਾਈ ਚਿਰੂ |ਐਂਡਰਮ ਅਨਬੁਦਾਨ |- |ਰੋਕਮ ਇਰੁਕੁਰਾ ਮੱਕਲ |ਕਾਸੀ |[[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]], ਸੁਜਾਤਾ ਮੋਹਨ |- |ਸਿੰਗਲਾਥੂ ਚਿਨਕੂਇਲੇ (ਰਾਗਮ ਬਹੁਦਰੀ ਵੀ ਛੋਹਦੀ ਹੈ) |ਪੁੰਨਗਾਈ ਮੰਨਨ | rowspan="2" |ਐਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, [[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ]] |- |ਵੈਕਾਸੀ ਮਸਥੁਲਾ |ਨਿਨੈਵੂ ਚਿਨਮ |- |ਮਜ਼ਹਾਈ ਵਰੁਥੂ |ਰਾਜਾ ਕਾਇਆ ਵਾਚਾ | rowspan="3" |[[ਕੇ ਜੇ ਯੇਸੂਦਾਸ|ਕੇ. ਜੇ. ਜੇਸੂਦਾਸ]], [[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ]] |- |ਸੰਗਤਮਿਜ਼ ਕਵੀਏ (ਰਾਗਮਾਲਿਕਾਃ ਅਭੇਰੀ, ਬਾਗੇਸ਼ਰੀ, ਸੁਮਨੇਸਾ ਰੰਜਨੀਆ) |ਮਨਾਥਿਲ ਉਰੁਥੀ ਵੈਂਡਮ |- |ਸੰਤੋਸ਼ਮ ਕਾਨਥਾ |ਵਸਂਤੀ | rowspan="2" |ਚੰਦਰਬੋਸ |- |ਕੋਲੁਸੇ ਕੋਲੁਸੇ |ਪੇਨ ਪੁਥੀ ਮੁਨ ਪੁਥੀ |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਐੱਸ ਪੀ. ਸੈਲਜਾਐਸ. ਪੀ. ਸੈਲਜਾ |- |ਚਿੰਨਾ ਕੰਨਨ |ਸੈਂਥੂਰਾ ਪੂਵ | rowspan="2" |ਮਨੋਜ-ਗਿਆਨ |ਐਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, [[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ]] |- |ਥਾਜ਼ਮ ਪੂਵਾਈ ਥੇਰਿਲ ਕੰਡੇਨ |ਰੋਜਾੱਕਲ ਉਨਾਕਾਗਾ |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, [[ਸਵਰਨਲਥਾ|ਸਵਰਨਾਲਥਾ]] (ਸਿਰਫ ਹਮਿੰਗ) |- |ਮਲੈਚਰਲ ਓਰਮ |ਅਵਥੈਲਮ ਪੇਨਾਲੇ | rowspan="2" |ਸ਼ੰਕਰ-ਗਣੇਸ਼ |ਪੀ. ਜੈਚੰਦਰਨ |- |ਕਡਾਲੋਡੂ ਨਧੀਕੇਨਾ ਕੋਬਾਮ |ਅਰਥੰਗਲ ਅਯੀਰਾਮ | rowspan="3" |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ |- |ਅਰੁਵੀਅਨ ਓਰਾਮ |ਪਾਦਮ ਪਾਦਲ ਉਨਾੱਕਾਗਾ |ਮਹਾਰਾਜਾ |- |ਨਾਨ ਵੰਧਾ ਈਦਮ |ਥੰਗਾ ਕੋਲੁਸੂ | rowspan="2" |ਦੇਵਾ |- |ਥਲਾਈਵਾਨੀ ਅਜ਼ਾਈਕੁਥੂ |ਐਨ ਆਸਾਈ ਮਚਨ |[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]] |- |ਉਚਥਿਲ ਓਥਾ ਕੁਇਲ |ਪਾਰਥਾ ਪਰਵੈਲ |ਐਮ. ਐਮ. ਏ. ਇਨਿਆਵਨ |ਮਾਨੋ, ਐਸ. ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]] |- |ਪੋਲਾਥਾ ਕੰਨਨ |ਸਵਰਨਾਮਖੀ |ਸਵਰਾਜ |[[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ]], ਗਜੇਂਦਰਨ |- |ਅਰੋਮਲੇ ([[ਮਲਿਆਲਮ]]) |ਵਿੰਨੈਥੰਡੀ ਵਰੁਵਾਯਾ | rowspan="3" |[[ਏ. ਆਰ. ਰਹਿਮਾਨ]] |ਐਲਫੋਂਸ ਜੋਸਫ, [[ਸ਼੍ਰੇਆ ਘੋਸ਼ਾਲ]] (ਮਹਿਲਾ ਸੰਸਕਰਣ) |- |ਵਲਯਾਪੱਟੀ ਥਵਿਲੇ (ਰਾਗਮਾਲਿਕਾਃ [[ਬਿਹਾਗ]], ਬਾਗੇਸ਼ਰੀ, ਨੀਲਾਮਭਰੀਆ) |ਅਜ਼ਾਗੀਆ ਤਾਮਿਲ ਮਗਨ |ਨਰੇਸ਼ ਅਈਅਰ, ਉੱਜਯਿੰਨੀ ਰਾਏ, ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ, ਦਰਸ਼ਨਾ ਕੇ. ਟੀ. |- |ਸੀਮਨਥਾਪੂ |99 ਗੀਤ |[[ਜੋਨੀਤਾ ਗਾਂਧੀ|ਜੋਨਿਤਾ ਗਾਂਧੀ]], [[ਸ਼ਰਨਿਯਾ ਸ਼੍ਰੀਨਿਵਾਸ|ਸ਼ਾਰਨੀਆ ਸ੍ਰੀਨਿਵਾਸ]], ਸਿਰੀਸ਼ਾ ਭਾਗਵਤੁਲਾ |- |ਕਟਰੂ ਵੰਥੂ ਸੰਥਮ ਸੋੱਲਾ |ਕੰਜਮ ਕਿਲੀ |ਐਸ. ਏ. ਰਾਜਕੁਮਾਰ |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਸੁਨੰਦਾ |- |ਵੱਲਾਮੀ ਥਰਾਯੋ |ਵੱਲਾਮਈ ਥਰਾਯੋ |ਭਾਰਦਵਾਜ |ਭਾਰਦਵਾਜ, [[ਸੁਰਮੁਖੀ ਰਮਨ]] |- |ਥੁਲੀ ਥੁਲੀਆਈ (ਰਾਗਮਾਲਿਕਾਃ [[ਹਰਿਕੰਭੋਜੀ ਰਾਗ|ਹਰਿਕੰਭੋਜੀ]], ਬਾਗਸ਼੍ਰੀਆ) |ਰਾਮਾਨੁਜਨ |ਰਮੇਸ਼ ਵਿਨਾਇਕਮ |ਰਮੇਸ਼ ਵਿਨਾਇਕਮ, [[ਕੌਸ਼ਿਕੀ ਚੱਕਰਵਰਤੀ]], ਵਿਨਯਾ |} === ਭਾਸ਼ਾਃ ਹਿੰਦੀ === nr7nv632jmzz6qsbt8yg1490aygsejn 0 191745 812784 777098 2025-07-10T11:43:31Z Meenukusam 51574 Created by translating the section "Popular compositions" from the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1273468599|Kanakangi]]" 812784 wikitext text/x-wiki    '''ਕਨਕੰਗੀ''' (ਉਚਾਰਨ ਕਨਕੰਗੀ, ਭਾਵ ''ਇੱਕ'' ''ਸੋਨੇ ਦਾ ਸਰੀਰ ਵਾਲਾ'' ) ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੀ 72 ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ '''ਕਨਕੰਬਰੀ''' ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। == ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨ == [[ਤਸਵੀਰ:Kanakangi_scale.svg|right|thumb|300x300px|''ਕਨਕੰਗੀ'' ਸਕੇਲ ਸੀ 'ਤੇ ''ਸ਼ਡਜਮ'' ਨਾਲ]] ਇਹ ਪਹਿਲੇ ''ਇੰਦੂ'' ''ਚੱਕਰ ਦਾ'' ਪਹਿਲਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਯਾਦਗਾਰੀ ਨਾਮ ''ਇੰਦੂ-ਪਾ'' ਹੈ।ਇਸ ਦੇ ਯਾਦਗਾਰੀ ਵਾਕੰਸ਼ ਹਨ-''ਸਾ ਰੇ ਗਾ ਮਾ ਪਾ ਧਾ ਨੀ'' । ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ (ਚਡ਼੍ਹਨ ਅਤੇ ਉਤਰਨ ਵਾਲੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਸ਼ੁੱਧ ਸਵਰ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਹੇਠਾ ਦਰਸ਼ਾਏ ਗਏ ਹਨ ([[ਸੁਰ|ਇਹ ਅਸੀਂ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸਵਰ]] ਪਾਠ ਵਿੱਚ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ), ਵੇਖੋਃ * ਅਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ ਗ ਮ ਪ ਧ ਨੀ ਸੰ * ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ ਧ ਪ ਮ ਗ ਰੇ ਸ (ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ ਹਨ ਜਿੰਵੇਂ -ਸ਼ਡਜ, ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਗੰਧਾਰਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ, ਪੰਚਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਧੈਵਤਮ, ਸ਼ੁਧ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ-ਅਤੇ ਇੱਕ ਐਸਾ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੱਤੇ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ''ਸੁਰਾਂ'' ਕਾਰਨ ਇਸ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ''ਸ਼ੁੱਧ'' ਸਕੇਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਸ ''ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ'' ''ਸਲਾਗਮ'' ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਕਿ 37ਵਾਂ ਮੇਲਾ ਹੈ। == ਅਸਮਪੂਰਨਾ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ == '''ਕਨਕੰਬਰੀ''' ਵੈਂਕਟਮਾਖਿਨ ਦੁਆਰਾ ਸੰਕਲਿਤ ਮੂਲ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਸੁਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਹਨ ਓਹ ਸਾਰੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ, ਪਰ ਚਡ਼੍ਹਨ (ਅਰੋਹ) ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਓਡਵ-ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ (5 ਸੁਰ ਅਰੋਹ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਸੱਤ ਸੁਰ ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। * ਅਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ ਮ ਪ ਧ ਸੰ * ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ ਧ ਪ ਮ ਗ ਰੇ ਸ == ਜਨਯ ਰਾਗਮ == ''ਕਨਕੰਗੀ'' ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਕੁਝ ਜਨਯ ਰਾਗ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ''ਕਰਨਾਟਕ ਸ਼ੁੱਧ ਸ਼ਾਵੇਰੀ'' ਅਤੇ ''ਲਾਵੰਗੀ'' ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਥੋੜੇ ਘੱਟ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹਨ। (ਇਹ ਰਾਗ ਡਾ. ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ)। ''ਕਨਕੰਗੀ ਦੇ ਜਨਯਾ'' ਦੀ ਪੂਰੀ ਸੂਚੀ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ। == ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾਵਾਂ == ਇਸ ਸੰਜੀਦਾ ਰਾਗਮ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਰਚਨਾਵਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁੱਝ ਹੇਠਾਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨਃ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ ਕੰਨਕ ਅੰਬਰੀ ਇਨ ਰਾਗਮ ਵਿੱਚ ਕੰਨਕਅੰਬਰੀ [[ਤਿਆਗਰਾਜ]] ਦੁਆਰਾ ''ਸ਼੍ਰੀ ਗਣਨਾਥਮ ਭਜਮਯਾਹਮ'' ਕੋਟੀਸ਼ਵਰ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ''ਕਨਕੰਗਕਾ''-ਆਪਣੀ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾ ਕੰਡਾ ਗਣਮੁਥਮ ਵਿੱਚ ਹਰ ਮੇਲਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ''ਸ਼੍ਰੀਸਾ ਪੁਤਰਿਆ'' ਡਾ. ਐੱਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਇੱਕ ਰਚਨਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਰ ਮੇਲਕਾਰਥ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਲਡ਼ੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। [https://ncmurthy.blogspot.com/p/home.html ਨੱਲਨ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਮੂਰਤੀ] ਦੁਆਰਾ ''[https://ncmurthy.blogspot.com/2022/03/janaka-raga-varna-manjari-by-sri-nallan.html ਜਨਕ ਰਾਗ ਵਰਨਾ ਮੰਜਰੀ]'' ਤੋਂ ਵਰਨਮ-ਸ਼੍ਰੀ ਗਣੇਸ਼ਵਰਮ == ਫ਼ਿਲਮੀ ਗੀਤ == === ਭਾਸ਼ਾਃ <nowiki>[[ਕੰਨਡ਼ ਅਤੇ ਤਾਮਿਲ ਭਾਸ਼ਾ]]</nowiki> === {| class="wikitable" !ਗੀਤ. !ਫ਼ਿਲਮ !ਸੰਗੀਤਕਾਰ !ਗਾਇਕ |- |ਮੋਹਮ ਏਨੰਮ |ਸਿੰਧੂ ਭੈਰਵੀ | rowspan="2" |ਇਲੈਅਰਾਜਾ |[[ਕੇ ਜੇ ਯੇਸੂਦਾਸ|ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ]] |- |ਅੰਮਾ ਅੰਮਾ |ਉਜ਼ਾਈਪਾਲੀ |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਸੁਨੰਦਾ |- |ਵਾਨ ਏਨਗੁਮ |ਰਾਗਸਿਆਮ (1985) |ਗੰਗਾਈ ਅਮਰਨ |ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਵਾਸੁਦੇਵਨ, ਐੱਸ. [[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ|ਐਸ.ਜਾਨਕੀ]] |- |ਮਲਾਇੰਟੂ ਮਚਾਨੇ |ਸੋਲਾਈਕੁਇਲ |ਐਮ. ਐਸ. ਮੁਰਾਰੀ |[[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ]] |- |ਕਾਤਰੀਲੇ ਪੱਟੂ (ਸਿਰਫ਼ ਆਖਰੀ ਹਿੱਸਾ) |ਪੁੰਨਗਾਈ ਦੇਸ਼ਮ |ਐਸ. ਏ. ਰਾਜਕੁਮਾਰ |ਪੀ. ਉਨਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ |- |ਵਰਾਹ ਰੂਪਮ |ਕੰਤਾਰਾ |ਬੀ. ਅਜਨੀਸ਼ ਲੋਕਨਾਥ |ਸਾਈ ਵਿਗਨੇਸ਼ |} == ਤਾਮਿਲ ਭਗਤੀ ਗੀਤ == {| class="wikitable" !ਗੀਤ. !ਐਲਬਮ !ਸੰਗੀਤਕਾਰ !ਗਾਇਕ |- |ਗੁਰੂ ਕਵਚਮ |ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਭਗਵਾਨ |ਵੀਰਾਮਣੀ ਕੰਨਨ |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ |} == ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਮ == ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਨਕੰਗੀ ਦੇ ਨੋਟ ਜਦੋਂ ''ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ'' ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ''ਕਾਮਵਰਦਾਨੀ'' ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ''ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ'', ਰਾਗ ਵਿੱਚ ''ਸ਼ਾਦਜਮ'' ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਨੋਟ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। == ਨੋਟਸ == {{Notelist|30em}} == ਹਵਾਲੇ ==  {{Reflist}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਣ-ਸਮੀਖਿਆ ਅਨੁਵਾਦਾਂ ਵਾਲੇ ਸਫ਼ੇ]] == ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਬਂਦਿਸ਼ਾਂ == ਇਸ ਸੰਜੀਦਾ ਰਾਗਮ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਰਚਨਾਵਾਂ ਰਚੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁੱਝ ਹੇਠਾਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨਃ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਰਚਿਤ ਰਚਨਾ '''''ਕਨਕ ਅੰਬਾਰੀ''''' ਕਰੁਣਯ ਅਮਰਤੇਲਹਾਰੀ [[ਤਿਆਗਰਾਜ]] ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ''ਸ਼੍ਰੀ ਗਣਨਾਥਮ ਭਜਮਯਾਹਮ'' ਕੋਟੀਸ਼ਵਰ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ''ਕਨਕੰਗਕਾ ਸੁੱਖਾ ਗੁਹਾ''-ਆਪਣੀ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾ ਕੰਡਾ ਗਣਮੁਥਮ ਵਿੱਚ ਹਰ ਮੇਲਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।''ਕੰਡਾ ਗਨਮੁਥਮ'' ਸ਼੍ਰੀਸਾ ਪੁੱਤਰਾਇਆ ਡਾ.ਏਮ ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਰਚਨਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਰ ''ਮੇਲਕਾਰਥਾ'' ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਲੜੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। [https://ncmurthy.blogspot.com/p/home.html ਨੱਲਨ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਮੂਰਤੀ] ਦੁਆਰਾ ''[https://ncmurthy.blogspot.com/2022/03/janaka-raga-varna-manjari-by-sri-nallan.html ਜਨਕ ਰਾਗ ਵਰਨਾ ਮੰਜਰੀ]'' ਤੋਂ ਵਰਨਮ-ਸ਼੍ਰੀ ਗਣੇਸ਼ਵਰਮ ''ਵਰਨਮ-ਗਣਨਾਥਮ ਸਮਾਰਾਮੀ'' [[Akkarai Sornalatha|ਅੱਕਰਾਈ ਸੋਰਨਾਲਥਾ]] ਦੀ ਇੱਕ ਰਚਨਾ ਹੈ। ''ਵਰਨਮ-ਗਣਨਾਥ ਨਿਨ'' [[Madurai N Sivaganesh|ਮਦੁਰੈ ਐੱਨ ਸ਼ਿਵਗਨੇਸ਼]] ਦੀ ਇੱਕ ਰਚਨਾ ਹੈ। ''ਉੱਲਮ ਉਰੁਗੀ'' ਸੁਧਾਨੰਦ ਭਾਰਤੀ ਦੀ ਇੱਕ ਰਚਨਾ ਹੈ। bylwcrpd9hxqz696cbl19mit13sa14t 0 194897 812755 793305 2025-07-10T00:05:10Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812755 wikitext text/x-wiki   '''ਬਰਮੂਡਾ ਫਿਸ਼ ਚੌਡਰ''' ਇੱਕ ਚੌਡਰ [[ਸੂਪ]] ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ [[ਬਰਮੂਡਾ]] ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਕਵਾਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਸਮੱਗਰੀਆਂ [[ਮੱਛੀ (ਭੋਜਨ)|ਮੱਛੀ]], [[ਟਮਾਟਰ]] ਅਤੇ [[ਪਿਆਜ਼]] ਹਨ ਜੋ [[ਰੰਮ|ਕਾਲੇ ਰਮ]] ਅਤੇ ਗਰਮ ਸਾਸ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵਿਅੰਜਨ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਬਰਮੂਡਾ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। == ਪਕਵਾਨਾ == ਬਰਮੂਡਾ ਫਿਸ਼ ਚੌਡਰ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਤੱਤ [[ਮੱਛੀ (ਭੋਜਨ)|ਫਿਸ਼]] ਸਟਾਕ, ਫਿਸ਼ ਫਿਲਲੇਟ ਅਤੇ ਟਮਾਟਰ ਪਿਊਰੀ ਹਨ। ਹੋਰ ਸਮੱਗਰੀ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਜੜ੍ਹੀਆਂ ਬੂਟੀਆਂ ਅਤੇ ਮਸਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮੂਲ ਸਮੱਗਰੀਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕਈ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਵਿਅੰਜਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੱਪ ਕੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਪਿਆਜ਼, ਸੈਲਰੀ, ਅਤੇ ਗਾਜਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਸੂਰ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਅਤੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਵੌਰਸਟਰਸ਼ਾਇਰ ਸਾਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਿੱਚ ਚਿੱਟੀ ਮੱਛੀ ਦੇ ਫਿਲਲੇਟ (ਜਾਂ ਤਾਂ ਕਾਡ, ਗਰੁੱਪਰ, ਟਾਈਲਫਿਸ਼, ਜਾਂ ਸਨੈਪਰ ), ਪਿਆਜ਼, ਗਾਜਰ, ਸੈਲਰੀ, ਬਾਰੀਕ ਕੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਲਸਣ, ਬਿਨਾਂ ਨਮਕ ਵਾਲਾ [[ਮੱਖਣ]], ਤੇਜਪੱਤਾ, [[ਟਾਇਮ (ਬੂਟੀ)|ਥਾਈਮ]], ਆਲਸਪਾਈਸ, ਵੌਰਸਟਰਸ਼ਾਇਰ ਸਾਸ, ਕਾਲੀ ਰਮ ਅਤੇ ਸ਼ੈਰੀ ਮਿਰਚ ਦੀ ਚਟਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। <ref name="Epicurious - Oct2000 - Bermuda Fish Chowder">{{Cite web |date=October 2000 |title=Bermuda Fish Chowder |url=http://www.epicurious.com/recipes/food/views/Bermuda-Fish-Chowder-104011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211124001635/https://www.epicurious.com/recipes/food/views/bermuda-fish-chowder-104011 |archive-date=24 November 2021 |access-date=12 March 2012 |website=[[Epicurious]]}}</ref> ਹੋਰ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚੱਟਾਨ ਮੱਛੀ ਜਾਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਬਾਸ। ਬਰਮੂਡਾ ਫਿਸ਼ ਚੌਡਰ ਦੀ ਇਕਸਾਰਤਾ ਦੁੱਧ ਜਾਂ ਕਰੀਮ ਨਾਲ ਗਾੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਚੌਡਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਹਲਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਈ ਵਾਰ [[ਬੌਇਲਾਬੈਸੇ|ਬੁਇਲਾਬੇਸ]] ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। == ਰਵਾਇਤੀ ਮਸਾਲੇ == ਰਵਾਇਤੀ ਪਕਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ [[ਰੰਮ|ਕਾਲੀ ਰਮ]], ਅਤੇ "ਸ਼ੈਰੀ ਪੇਪਰ ਸਾਸ", ਸ਼ੈਰੀ ਅਤੇ ਮਸਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੈਰੀਨੇਟ ਕੀਤੇ ਪਿਮੈਂਟੋਸ ਤੋਂ ਬਣੀ ਇੱਕ ਗਰਮ ਸਾਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਥਾਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਿਰਮਿਤ ਆਊਟਰਬ੍ਰਿਜ ਦੀ ਅਸਲੀ ਸ਼ੈਰੀ ਪੇਪਰਸ ਸਾਸ ਬਰਮੂਡਾ ਦੇ ਕੁਝ ਨਿਰਯਾਤ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। 1990 ਦੇ ਐਲਏ ਟਾਈਮਜ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ "ਟਾਪੂ 'ਤੇ ਇੱਕ ਕਹਾਵਤ ਹੈ" ਕਿ ਬਰਮੂਡਾ ਫਿਸ਼ ਚਾਉਡਰ ਵਿੱਚ ਆਊਟਰਬ੍ਰਿਜ ਦੀ ਚਟਣੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਬਰਮੂਡਾ ਡਿਸਟਿਲਰ ਗੋਸਲਿੰਗ ਬ੍ਰਦਰਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਬਲੈਕ ਸੀਲ ਰਮ ਨੂੰ ਸੂਪ ਨੂੰ ਸੁਆਦਲਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਰਵਾਇਤੀ ਰਮ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। == ਇਤਿਹਾਸ == ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵਿਅੰਜਨ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਬਰਮੂਡਾ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸ਼ੈਰੀ ਮਿਰਚਾਂ ਦੀ ਚਟਣੀ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਇੱਕ ਬਰਮੂਡਾ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ। "ਮਿਰਚਾਂ ਦੀ ਵਾਈਨ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮਲਾਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਖਰਾਬ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸੁਆਦੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। == ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ == * [[ਬੌਇਲਾਬੈਸੇ]] * ਗੰਬੋ * ਮੱਛੀ ਚਾਉਡਰ * ਸੂਪਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ * ਸਟੂਅ ਦੀ ਸੂਚੀ == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * [[ਵੇਸਟ ਜੇਟ|ਵੈਸਟਜੈੱਟ ਏਅਰਲਾਈਨਜ਼ ਦੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨ]] ਤੋਂ [https://web.archive.org/web/20121102131753/http://upmagazine.com/story/article/bermuda-s-fish-chowder ਬਰਮੂਡਾ ਦਾ ਫਿਸ਼ ਚੌਡਰ] * ਫਰੋਮਰ ਦੀ 2011 ਬਰਮੂਡਾ ਯਾਤਰਾ ਗਾਈਡ ਤੋਂ [https://books.google.com/books?id=r9C5NqK0878C&dq=Wahoo+%22Bermuda+fish+chowder%22&pg=PA41 ਬਰਮੂਡਾ ਫਿਸ਼ ਚਾਉਡਰ ਦਾ ਵੇਰਵਾ] * ਗੋਸਲਿੰਗਜ਼ ਰਮ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਤੋਂ [http://www.goslingsrum.com/cocktails/bermuda-fish-chowder/ ਵਿਅੰਜਨ]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} । [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਕਵਾਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੱਛੀ ਦੇ ਪਕਵਾਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਣ-ਸਮੀਖਿਆ ਅਨੁਵਾਦਾਂ ਵਾਲੇ ਸਫ਼ੇ]] nt95q9pfioe2t66eli21nyx23g681xe 0 196461 812756 803521 2025-07-10T00:55:04Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812756 wikitext text/x-wiki [[ਤਸਵੀਰ:Bani Yadav .jpg|thumb|ਬਾਨੀ ਯਾਦਵ]]   '''ਡਾ. ਬਾਨੀ ਯਾਦਵ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Dr. Bani Yadav;''' ਜਨਮ 7 ਸਤੰਬਰ 1971) ਇੱਕ [[ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ|ਭਾਰਤੀ]] ਰੈਲੀ ਡਰਾਈਵਰ, ਮੋਟਰਸਪੋਰਟਸ ਪ੍ਰਮੋਟਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਮਰਥਕ ਹੈ। ਯਾਦਵ ਭਾਰਤ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਔਰਤ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹਿਲਾ ਵਰਗ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਰਾਸ ਕੰਟਰੀ ਰੈਲੀ ਖਿਤਾਬ ਜਿੱਤੇ।<ref>{{Cite web |last=Das |first=Deepannita |date=2018-11-13 |title=Bani Yadav, India's Fastest Woman Rally Driver, Knows How To Put Her Life On The Right Track |url=https://lifebeyondnumbers.com/bani-yadav-indias-fastest-woman-rally-driver-knows-how-to-put-her-life-on-the-right-track/ |access-date=2023-04-30 |website=lifebeyondnumbers.com |language=en-US}}</ref> == ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਕਰੀਅਰ == ਯਾਦਵ ਦਾ ਜਨਮ [[ਲਖਨਊ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਰਵਰਿਸ਼ [[ਦਿੱਲੀ]] ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਰੇਸਿੰਗ ਦਾ ਉਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਤਜਰਬਾ 13 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ, ਜਿਸਨੇ ਉਸਨੂੰ 43 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ 2013 ਦੇ ਜੈਪੁਰ ਸਪੀਡ ਸਪ੍ਰਿੰਟ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਦੂਜੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਰਹੀ। ਯਾਦਵ 2015 ਏਸ਼ੀਆ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਰੈਲੀ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ ਮਹਿਲਾ ਡਰਾਈਵਰ ਸੀ। ਯਾਦਵ [[ਮਹਿਲਾ ਸਸ਼ਕਤੀਕਰਨ|ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਸ਼ਕਤੀਕਰਨ]], [[ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕ|ਬਰਾਬਰ ਅਧਿਕਾਰਾਂ]] ਅਤੇ [[ਲਿੰਗ ਸਮਾਨਤਾ|ਲਿੰਗ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ]] ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਬਾਣੀ 2018 ਅਤੇ 2019 ਵਿੱਚ ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਟੋਕ੍ਰਾਸ ਚੈਂਪੀਅਨ-ਔਰਤ ਸੀ <ref name=":1">{{Cite web |title=International Women's Day 2019: किसी ने मां बनने के बाद तो किसी ने कम उम्र में बनाया ड्राइविंग को जुनून |url=https://www.jagran.com/automobile/latest-news-international-womens-day-2019-girls-passion-for-racing-and-automobile-19025876.html |access-date=2020-08-10 |website=Dainik Jagran |language=hi}}</ref> ਉਹ [[ਅਬੂ ਧਾਬੀ]] ਯਾਸ ਮਰੀਨਾ ਸਰਕਟ ' ਤੇ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਫਾਰਮੂਲਾ 4 ਕਾਰਾਂ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਹੈ। ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਔਰਤ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਮੋਟਰਸਪੋਰਟਸ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰੇਟ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਯਾਦਵ ਨੂੰ ਅਕਤੂਬਰ 2013 ਵਿੱਚ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਦੀ ਸੱਟ ਲੱਗ ਗਈ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਸਿਹਤਯਾਬੀ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪਿੱਠ ਦੀਆਂ ਸਰਜਰੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਅਤੇ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਲੱਗੇ। ਉਹ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈ। [[ਤਸਵੀਰ:804_-_Bani_Yadav_Racing_.jpg|thumb|289x289px| ਦੌੜ ਦੌਰਾਨ ਯਾਦਵ ਦੇ ਵਾਹਨ ਦੀ ਇੱਕ ਫੋਟੋ।]] == ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ == ਯਾਦਵ ਦਾ ਵਿਆਹ ਉਸਦੇ ਦੋਸਤ ਸੁਰੇਸ਼ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਹਨ, ਜੋ ਰੈਲੀ ਡਰਾਈਵਰ ਵੀ ਹਨ।<ref>{{Cite web |date=17 June 2016 |title=Dainik Bhaskar |url=https://www.bhaskar.com/news/SPO-OTH-OTH-bani-yadav-is-speed-car-racer-of-india-news-hindi-5351463-PHO.html}}</ref> == ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ == ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਟੋਕ੍ਰਾਸ ਚੈਂਪੀਅਨ ਇੰਡੀਆ 2018 | 2019 - ਲੇਡੀਜ਼<ref name=":2">{{Cite web |date=2019-12-04 |title=Driving is Like Meditation For Me - Bani Yadav, Rally Driver |url=https://www.sportzbusiness.com/driving-is-like-meditation-for-me/ |access-date=2020-08-10 |website=Sportz Business |language=en-US}}</ref> ਇੰਡੀਅਨ ਰੈਲੀ ਦੇ ਰੈਲੀ ਡੀ ਨੌਰਥ ਪਾਰਟ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਸਥਾਨ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ। ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ - ਏਸ਼ੀਆ ਪੈਸੀਫਿਕ ਰੈਲੀ ਕੱਪ ਆਫ਼ ਕੌਫੀ ਡੇ ਰੈਲੀ - 2015 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਰੈਲੀ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਮਹਿਲਾ ਵਰਗ। 2000cc ਕਲਾਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਨ - ਕੌਫੀ ਡੇ ਰੈਲੀ - ਇੰਡੀਅਨ ਰੈਲੀ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਦਾ ਏਸ਼ੀਆ ਪੈਸੀਫਿਕ ਰੈਲੀ ਕੱਪ। ਏਸ਼ੀਆ ਪੈਸੀਫਿਕ ਰੈਲੀ ਕੱਪ ਰੈਲੀ ਵਿੱਚ ਚੌਥਾ ਸਥਾਨ। ਮਾਰੂਤੀ ਸੁਜ਼ੂਕੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਟੋਕ੍ਰਾਸ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ 2016 ਵਿੱਚ ਤੀਜੀ 1650 ਸੀਸੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ। ਅਬੂ ਧਾਬੀ ਯਾਸ ਮਰੀਨਾ ਸਰਕਟ ਵਿਖੇ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫਾਰਮੂਲਾ 4 ਕਾਰ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਅਤੇ ਮਿਸ਼ੇਲਿਨ ਲਈ PS 4 ਸਪੋਰਟਸ ਟਾਇਰਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੋਟਰਸਪੋਰਟਸ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਡਾਕਟਰੇਟ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕਲੌਤੀ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ (ਟੋਂਗਾ ਦੀ ਕਾਮਨਵੈਲਥ ਵੋਕੇਸ਼ਨਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ) 2017-18 ਲਈ ਹਰਿਆਣਾ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦਾ "ਸਰਬੋਤਮ ਖਿਡਾਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ" ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 2016-17 ਲਈ "ਸਾਲ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮਹਿਲਾ ਰੈਲੀਲਿਸਟ" ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ (ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਐਜੂਕੇਟਰਜ਼ ਫਾਰ ਵਰਲਡ ਪੀਸ - ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ) FMSCI ਦੁਆਰਾ 2016 ਲਈ ਰੈਲੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮੋਟਰਸਪੋਰਟਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਔਰਤ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਨਿਰਭਯਾ ਜੋਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹਿਲਾ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ 2018 ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ<ref>{{Cite web |title=Shanti Devi, 85, got First Nirbhaya Jyoti National Women Achievers' Award |url=https://indianobserverpost.in/News-Detail.aspx?Article=86&WebUrl=web |access-date=2023-04-30 |website=indianobserverpost.in}}</ref> ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵੱਲੋਂ ਮੈਂ ਹੂੰ ਬੇਟੀ ਪੁਰਸਕਾਰ 2018 ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਮੋਟਰਸਪੋਰਟਸ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਗਣਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜਦੂਤ ਮਹਾਮਹਿਮ ਸ਼੍ਰੀ ਡੈਨੀਅਲ ਚੁਬੁਰੂ ਦੁਆਰਾ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਨਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡਸਟਰੀਜ਼ ਦੁਆਰਾ CII - IWN ਵੂਮੈਨ ਅਚੀਵਰ ਅਵਾਰਡ 2017 ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ। ਸੁਸ਼ਾਸਨ ਦਿਵਸ 'ਤੇ ਮਹਿਲਾ ਸਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਰਾਮਰਾਜ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵੱਲੋਂ ਸਨਮਾਨਿਤ 2017 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਏਅਰਟੈੱਲ ਲਿਮਟਿਡ ਦੁਆਰਾ ਟੌਪ ਵੂਮੈਨ ਅਚੀਵਰ ਅਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸਾਲ 2016 ਲਈ ਐਮਿਟੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵੱਲੋਂ ਵੂਮੈਨਜ਼ ਅਚੀਵਰਜ਼ ਅਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ। 2017 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ 70ਵੇਂ ਸਾਲ ਦੀ ਪੂਰਵ ਸੰਧਿਆ 'ਤੇ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਚੋਟੀ ਦੀਆਂ 4 ਮਹਿਲਾ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ। == ਹਵਾਲੇ == <ref>{{cite web |last=Ghosh |first=Anirvan |title=Speed Racer Bani Yadav: I love my Red-Devil - Jaipur Women Blog - Stories of Indian Women |url=http://jaipurwomenblog.org/speed-racer-bani-yadav-love-red-devil/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160815084207/http://jaipurwomenblog.org/speed-racer-bani-yadav-love-red-devil/ |archive-date=15 August 2016 |accessdate=2016-07-07 |website=Jaipur Women Blog}}</ref><ref>{{cite web |last=Merin |first=Rebecca |date=2015-08-12 |title=Bani, the lady of the wheel |url=http://english.manoramaonline.com/sports/motor-sports/bani-the-lady-of-the-wheel-woman-speed-racer-delhi.html |accessdate=2016-07-07 |website=English.manoramaonline.com}}</ref><ref>{{cite web |title=Indian Rally Championship - 1st Runner up bani Yadav. |url=http://www.jagran.com/haryana/gurgaon-14725253.html |accessdate=2016-09-19 |website=jagran.com |archive-date=2016-11-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161130073802/http://www.jagran.com/haryana/gurgaon-14725253.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |date=2016-09-20 |title=Indian Rally Championship. |url=http://www.bhaskar.com/news/HAR-GUR-OMC-indian-rally-championship-news-hindi-5421559-NOR.html |accessdate=2016-09-20 |website=Bhaskar.com}}</ref><ref>{{cite web |date=17 June 2016 |title=Bani Yadav hardly looks like a professional car racer until she gets behind the wheel. |url=http://www.bhaskar.com/news/SPO-OTH-OTH-bani-yadav-is-speed-car-racer-of-india-news-hindi-5351463-PHO.html?seq=2 |accessdate=2016-07-07 |website=Bhaskar.com}}</ref><ref>{{cite web |author=Darshu |date=2016-05-06 |title=Behind The Wheel- Bani Yadav Limeroad Story by LimeRoad Editorial |url=http://www.limeroad.com/story/behind-the-wheel--bani-yadav-st572c62d9f80c2404b5618507/vip |accessdate=2016-07-07 |website=Limeroad.com}}</ref><ref>{{Cite web |last=Sharma |first=Jagriti |date=2017-05-30 |title=Things To Know About Bani Yadav, India's Top Rally Driver |url=https://www.shethepeople.tv/news/things-to-know-about-bani-yadav-indias-top-rally-driver/ |access-date=2020-08-10 |website=SheThePeople TV |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=Mathur |first=Abhimanyu |date=15 July 2017 |title=Dakshin Dare: Gurgaon-based racer Bani Yadav and son become first mother-son team to participate in Dakshin Dare rally |url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/gurgaon/gurgaon-based-racer-bani-yadav-and-son-become-first-mother-son-team-to-participate-in-dakshin-dare-rally/articleshow/59595291.cms |access-date=2020-08-10 |website=The Times of India |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Das |first=Deepannita |date=2018-11-13 |title=India's Fastest Woman Rally Driver Knows How To Put Her Life on the Right Track |url=https://lifebeyondnumbers.com/bani-yadav-indias-fastest-woman-rally-driver-knows-how-to-put-her-life-on-the-right-track/ |access-date=2020-08-10 |website=LifeBeyondNumbers |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |date=17 January 2017 |title=15 reasons to know Bani Yadav and why she's rocking the rally scene in India |url=https://www.motorscribes.com/features/15-reasons-to-know-bani-yadav-and-why-shes-rocking-the-rally-scene-in-india |access-date=2020-08-10 |website=Motorscribes |language=en-US |archive-date=2023-04-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230421224828/https://www.motorscribes.com/features/15-reasons-to-know-bani-yadav-and-why-shes-rocking-the-rally-scene-in-india |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |date=2017-05-11 |title=Bani Yadav: I am hoping Haryana government will support motorsports, too |url=https://www.hindustantimes.com/gurgaon/bani-yadav-i-am-hoping-haryana-government-will-support-motorsports-too/story-gKLMx3oqoSVR0fikwEOBTP.html |access-date=2020-08-10 |website=Hindustan Times |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |title=Bani yadav News: Bani yadav Latest News and Headlines Today |url=https://www.hindustantimes.com/topic/bani-yadav |access-date=2020-08-10 |website=www.hindustantimes.com/ |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=12 February 2018 |title=India in F1 |url=https://indiainf1.com/tag/bani-yadav/ |access-date=2020-08-10 |website=India in F1 |language=en-GB}}</ref><ref>{{Cite web |date=2017-12-12 |title=India's Top Women Rally Driver- Inspiring Mom Bani Yadav. |url=https://themommytale.com/2017/12/indias-top-women-rally-driver-inspiring-mom-bani-yadav/ |access-date=2020-08-10 |website=The Mommy Tale |language=en-US}}</ref><ref>{{Citation |title=Dare to Dream {{!}} Dr. Bani Yadav {{!}} TEDxABVIIITMG |date=20 September 2018 |url=https://www.youtube.com/watch?v=6o0vk8yU4Xo |language=en-US |access-date=2020-08-10}}</ref><ref>{{Cite web |last=Mathur |first=Abhimanyu |date=12 July 2017 |title=Differently-abled experience offbeat off-roading in Gurgaon |url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/gurgaon/differently-abled-experience-offbeat-off-roading-in-gurgaon/articleshow/59546342.cms |access-date=2020-08-10 |website=The Times of India |language=en}}</ref><ref>{{Citation |title=Bani Yadav - Life in the Fast Lane - S2E1 |date=11 March 2019 |url=https://www.youtube.com/watch?v=P06hrfxHTc4 |language=en-US |access-date=2020-08-10}}</ref><ref name="dailyexcelsior.com2">{{Cite web |title=Ace women rallyist, Bani Yadav posing along with her Gypsy before participating in Maruti Suzuki National Super League to be held at Dehradun in Uttarakhand tomorrow. |url=https://www.dailyexcelsior.com/ace-women-rallyist-bani-yadav-posing-alongwith-her-gypsy-before-participating-in-maruti-suzuki-national-super-league-to-be-held-at-dehradun-in-uttarakhand-tomorrow/page14-1-708/ |access-date=2020-08-10 |website=Daily Excelsior |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |date=2017-03-21 |title=Driving over the Permissible Speed for Women – Bani Yadav - Go #aageseright |url=https://scoutmytrip.com/blog/bani-yadav/ |access-date=2020-08-10 |website=ScoutMyTrip Blog |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |title=Behind The Wheel- Bani Yadav |url=https://www.limeroad.com/behind-the-wheel-bani-yadav-by-limeroad-st572c62d9f80c2404b5618507.amp |access-date=2020-08-10 |website=www.limeroad.com}}</ref><ref name=":22">{{Cite web |date=2019-12-04 |title=Driving is Like Meditation For Me - Bani Yadav, Rally Driver |url=https://www.sportzbusiness.com/driving-is-like-meditation-for-me/ |access-date=2020-08-10 |website=Sportz Business |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |title=इंडियन रैली चैंपियनशिप में पहली उपविजेता बानी यादव |url=https://www.jagran.com/haryana/gurgaon-14725253.html |access-date=2020-08-10 |website=Dainik Jagran |language=hi |archive-date=2023-04-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230421223323/https://www.jagran.com/haryana/gurgaon-14725253.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |date=16 November 2017 |title=Car racer Bani Yadav during launch of Restaurant Raise The Bar at... |url=https://www.gettyimages.in/detail/news-photo/car-racer-bani-yadav-during-launch-of-restaurant-raise-the-news-photo/874973530 |access-date=2020-08-10 |website=Getty Images |language=en-gb}}</ref><ref>{{Cite web |date=2017-09-14 |title=Motorsports Gallery - Drive with Bani |url=http://www.speedhounds.com/2017/09/motorsports-gallery-drive-bani/ |access-date=2020-08-10 |website=Speed Hounds |language=en-GB}}</ref><ref>{{Cite web |title=Ms. Bani Yadav was awarded Top Most Woman Rallyist of the Year – FMSCI |url=http://www.fmsci.co.in/ms-bani-yadav-was-awarded-top-most-woman-rallyist-of-the-year/ |access-date=2020-08-10 |language=en |archive-date=2020-09-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200929032129/https://www.fmsci.co.in/ms-bani-yadav-was-awarded-top-most-woman-rallyist-of-the-year/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |date=2017-01-30 |title=Car Rallyist Bani Yadav Breaks All The Speed Limits That The Society Sets For Her |url=https://www.indianwomenblog.org/car-rallyist-bani-yadav-breaks-all-the-speed-limits-that-the-society-sets-for-her/ |access-date=2020-08-10 |website=Indian Women Blog - Stories of Indian Women |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |title=Gurgaon-based racer Bani Yadav and son become first mother-son team to participate in Dakshin Dare rally |url=https://timesofindia.indiatimes.com/videos/city/delhi/gurgaon-based-racer-bani-yadav-and-son-become-first-mother-son-team-to-participate-in-dakshin-dare-rally/videoshow/59600210.cms |access-date=2020-08-10 |website=The Times of India |language=en}}</ref><ref>{{Citation |title=Womennovator on Facebook Watch |url=https://www.facebook.com/womennovator/videos/bani-yadav-celebrity-racer/2241853016122750/ |language=en |access-date=2020-08-10}}</ref><ref>{{Citation |title=Beating the men behind the wheels {{!}} Bani Yadav {{!}} TEDxMNNIT |date=12 July 2018 |url=https://www.youtube.com/watch?v=QUD8Cn06Q78 |language=en-US |access-date=2020-08-10}}</ref><ref>{{Cite web |last=Mathur |first=Abhimanyu |date=13 September 2017 |title=Acid attack survivors go off-roading in Gurgaon |url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/gurgaon/acid-attack-survivors-go-off-roading-in-gurgaon/articleshow/60479020.cms |access-date=2020-08-10 |website=The Times of India |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Mathur |first=Abhimanyu |date=23 May 2017 |title=Gurgaon women go on off-the-rails off-roading ride |url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/gurgaon/gurgaon-women-go-on-off-the-rails-off-roading-ride/articleshow/58791524.cms |access-date=2020-08-10 |website=The Times of India |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=2020-07-30 |title=India's Ace Woman Rally Racer - Dr. Bani Yadav |url=https://womenshine.in/indias-ace-woman-rally-racer-dr-bani-yadav/ |access-date=2020-08-10 |website=Womenshine |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |date=11 May 2019 |title=Bani Yadav - Rally Racer |url=https://vimeo.com/335557478 |access-date=2020-08-10 |website=Vimeo |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |title=FMSCI rolls out plan to draw more women into motorsports |url=https://www.aninews.in/news/sports/others/fmsci-rolls-out-plan-to-draw-more-women-into-motorsports201802130141320001/ |access-date=2020-08-10 |website=ANI News |language=en}}</ref><ref>{{Cite news|date=2018-02-13|title=FMSCI rolls out plan to draw more women into motorsports|work=Business Standard|url=https://www.business-standard.com/article/news-ani/fmsci-rolls-out-plan-to-draw-more-women-into-motorsports-118021300053_1.html|access-date=2020-08-10}}</ref><ref>{{Cite web |date=2017-09-04 |title=This Woman Really Does Have The "Drive" To Succeed |url=https://beboldpeople.com/2017/09/04/this-woman-really-does-have-the-drive-to-succeed/ |access-date=2020-08-10 |website=Be Bold People |language=en-US |archive-date=2020-09-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200927003928/https://beboldpeople.com/2017/09/04/this-woman-really-does-have-the-drive-to-succeed/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |title=Bani, the lady of the wheel |url=https://www.onmanorama.com/sports/motor-sports/bani-the-lady-of-the-wheel-woman-speed-racer-delhi.html |access-date=2020-08-10 |website=OnManorama}}</ref><ref>{{Cite web |last=Patra |first=Pratyush |date=2017-08-19 |title=Death in the fast lane |url=https://www.deccanchronicle.com/lifestyle/viral-and-trending/180817/death-in-the-fast-lane.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170818230256/http://www.deccanchronicle.com/lifestyle/viral-and-trending/180817/death-in-the-fast-lane.html |archive-date=18 August 2017 |access-date=2020-08-10 |website=Deccan Chronicle |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |title=Gurgaon on a zip, zap, zoom high! |url=https://www.cityspidey.com/news/3046/gurgaon-on-a-zip-zap-zoom-high |access-date=2020-08-10 |website=www.cityspidey.com |language=en-GB}}</ref><ref>{{Cite web |last=Mathur |first=Abhimanyu |date=30 March 2017 |title=Bani Yadav: Gurgaon's female racing champion Bani Yadav: Men are ok with women competing, but don't like to lose to us |url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/gurgaon/gurgaons-female-racing-champion-bani-yadav-men-are-ok-with-women-competing-but-dont-like-to-lose-to-us/articleshow/57894415.cms |access-date=2020-08-10 |website=The Times of India |language=en}}</ref><ref name=":12">{{Cite web |title=International Women's Day 2019: किसी ने मां बनने के बाद तो किसी ने कम उम्र में बनाया ड्राइविंग को जुनून |url=https://www.jagran.com/automobile/latest-news-international-womens-day-2019-girls-passion-for-racing-and-automobile-19025876.html |access-date=2020-08-10 |website=Dainik Jagran |language=hi}}</ref><ref>{{Cite web |last=Patra |first=Pratyush |date=2017-08-17 |title=Death in the fast lane |url=https://www.asianage.com/metros/delhi/170817/death-in-the-fast-lane.html |access-date=2020-08-10 |website=The Asian Age}}</ref><ref>{{Cite web |date=12 May 2019 |title=NCR's sporty moms turn trainers for their kids |url=https://timesofindia.indiatimes.com/life-style/parenting/moments/ncrs-sporty-moms-turn-trainers-for-their-kids/articleshow/69281443.cms |access-date=2020-08-10 |website=The Times of India |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=2017-08-29 |title=Women sportspersons under the microscope |url=https://www.deccanchronicle.com/sports/in-other-news/290817/women-sportspersons-under-the-microscope.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170829044008/http://www.deccanchronicle.com/sports/in-other-news/290817/women-sportspersons-under-the-microscope.html |archive-date=29 August 2017 |access-date=2020-08-10 |website=Deccan Chronicle |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |title=Blush.me |url=https://www.blush.me/ |access-date=2020-08-10 |website=Blush |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=2015-10-07 |title=Driving in the fast lane |url=https://www.deccanherald.com/content/505091/driving-fast-lane.html |access-date=2020-08-10 |website=Deccan Herald |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |title=Women rally around men's sport |url=https://www.dailypioneer.com/2016/sports/women-rally-around-mens-sport.html |access-date=2020-08-10 |website=The Pioneer |language=en}}</ref><ref name=":02">{{Cite web |last=Chandran |first=M. R. Praveen |date=28 January 2017 |title=Stage set for exciting leg of Desert Storm |url=https://sportstar.thehindu.com/motorsport/stage-set-for-exciting-leg-of-desert-storm/article9507423.ece |access-date=2020-08-10 |website=Sportstar |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=21 April 2017 |title=Bani Yadav, India's fastest women driver to race Anisha Kwatra, a well-known rallyist |url=https://www.internationalnewsandviews.com/bani-yadav-indias-fastest-women-driver-to-race-anisha-kwatra-a-well-known-rallyist/ |access-date=2020-08-10 |website=www.internationalnewsandviews.com |language=en |archive-date=2017-12-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171229034534/http://www.internationalnewsandviews.com/bani-yadav-indias-fastest-women-driver-to-race-anisha-kwatra-a-well-known-rallyist/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |last=Kohli |first=Sharad |date=31 March 2017 |title=Motoring her way into history, this 47-yr-old is in a league of her own |url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/gurgaon/motoring-her-way-into-history-this-47-yr-old-is-in-a-league-of-her-own/articleshow/57863145.cms |access-date=2020-08-13 |website=The Times of India |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=2018-03-08 |title=Gurgaon: Tales of bold women with unconventional jobs in a city known for gender crimes |url=https://www.hindustantimes.com/gurgaon/gurgaon-tales-of-bold-women-with-unconventional-jobs-in-a-city-known-for-gender-crimes/story-a8uuZaFHc2WYltbJ5yoWLO.html |access-date=2020-08-13 |website=Hindustan Times |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Kohli |first=Sharad |date=1 October 2017 |title=The First Gurugrammers: Four decades in the city – from a happy child to a fulfilled woman |url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/gurgaon/the-first-gurugrammers-four-decades-in-the-city-from-a-happy-child-to-a-fulfilled-woman/articleshow/60896885.cms |access-date=2020-08-13 |website=The Times of India |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Mathur |first=Abhimanyu |date=1 July 2017 |title='Are we not the pride of Haryana?' ask sportswomen after the ghoonghat row |url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/gurgaon/are-we-not-the-pride-of-haryana-ask-sportswomen-after-the-ghoonghat-row/articleshow/59387432.cms |access-date=2020-08-13 |website=The Times of India |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=2016-06-17 |title=मायके में रोका, ससुराल में टोका, महिला ने नहीं मानी हार, पूरा कर दिखाया सपना |url=https://www.bhaskar.com/news/SPO-OTH-OTH-bani-yadav-is-speed-car-racer-of-india-news-hindi-5351463-PHO.html |access-date=2020-08-13 |website=Dainik Bhaskar |language=hi}}</ref><ref>{{Cite web |date=27 April 2018 |title=Bani Yadav Andaman Review - YouTube |url=https://www.youtube.com/watch?v=zjdhjDZ9wEk |access-date=2020-08-13 |website=www.youtube.com}}</ref><ref>{{Cite web |title=Woman power at 16th Maruti Suzuki Raid De Himalaya- Motown India |url=http://www.motownindia.com//Bureau/MotorSport/142/ViewAll_Reviews.aspx |access-date=2020-08-13 |website=MotownIndia.com |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Ambika |title=Exclusive with Bani Yadav (Woman Rallyist): Maruti Suzuki Raid de Himalaya |url=http://sportsweekly.over-blog.com/2016/09/exclusive-with-bani-yadav-woman-rallyist-maruti-suzuki-raid-de-himalaya.html |access-date=2020-08-13 |website=Sportsweekly |language=en |archive-date=2023-04-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230421223323/http://sportsweekly.over-blog.com/2016/09/exclusive-with-bani-yadav-woman-rallyist-maruti-suzuki-raid-de-himalaya.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |last=Jha |first=Gaurav |date=October 2014 |title=Woman power on a high at 16th Maruti Suzuki Raid DeHimalaya |url=http://www.indiansportsnews.com/isn-specials/34460-woman-power-on-a-high-at-16th-maruti-suzuki-raid-dehimalaya |access-date=2020-08-13 |website=www.indiansportsnews.com |language=en-gb}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Excelsior |first1=Daily |date=2016-03-13 |title=Woman power to fore at Maruti Suzuki National Super League |url=https://www.dailyexcelsior.com/woman-power-fore-maruti-suzuki-national-super-league/ |access-date=2020-08-13 |website=Daily Excelsior |language=en-US}}</ref> == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * {{facebook|Baniyadavofficial|Bani Yadav}} * [https://instagram.com/drbaniyadavofficial?r=nametag Bani Yadav ਇੰਸ੍ਗ੍ਰਾਟਾਮ 'ਤੇ] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਨਾਰੀ ਕਾਰਕੁਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੇ ਸਰਗਰਮ ਕਾਰਜ ਕਰਤਾ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1971]] pla6zn7h8kriwr9fefhovd1moc4bod7 0 198059 812783 812551 2025-07-10T11:25:34Z Princebasra912 46302 812783 wikitext text/x-wiki {{Infobox religious biography | religion = [[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] | alias = ਹਜ਼ੂਰ ਜੀ | name = ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ | birth_date = {{Birth date and age|year=1979|month=3|day=15|df=yes}} | birth_place = [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਪੰਜਾਬ]] | death_date = | death_place = | image = | period = 2024–ਮੌਜੂਦਾ | predecessor = [[ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਬਾਬਾ ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਢਿੱਲੋਂ]] | post = | website = {{URL|https://www.rssb.org/}} | spouse = | parents = ਸਰਦਾਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ <br/> (ਪਿਤਾ)<br/> ਮਾਤਾ ਅਨੀਲ ਗਿੱਲ ਜੀ <br/> (ਮਾਤਾ) | children = 2 | Successor = }} '''ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ''', ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ '''ਹਜ਼ੂਰ ਜੀ''' ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, [[ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ]] (RSSB) ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮੁਖੀ ਹਨ। ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ 2 ਸਤੰਬਰ 2024 ਨੂੰ [[ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਬਾਬਾ ਗੁਰਿੰਦਰ ਜੀ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ]] ਦੁਆਰਾ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਥਾਪਿਆ ਗਿਆ। ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ ਦੇ ਛੇਵੇਂ ਮੁਖੀ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਤਿਸੰਗ ਕਰਨ ਤੇ ਨਾਮਦਾਨ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਪੂਰਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸੰਪਰਦਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ, ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਜੈਮਲ ਸਿੰਘ, [[ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਬਿਆਸ ਸ਼ਹਿਰ]] ਦੇ ਨੇੜੇ [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ]] ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਅਤੇ 1891 ਤੋਂ ਸਤਿਸੰਗ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ ਦੇ ਸਤਿਸੰਗ ਘਰ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ। == ਜੀਵਨ == ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਮਾਰਚ 1979 ਵਿੱਚ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਓਹਨਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਡਗਸ਼ਾਈ ਦੇ ਆਰਮੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਦੇ ਇੱਕ ਬੋਰਡਿੰਗ ਸਕੂਲ ਹੋਈ। ਓਹ [[ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਦਿੱਲੀ|ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ]] ਅਤੇ [[ਕੈਂਬਰਿਜ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹਨ। ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਓਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਸਨ, ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਦੋ ਦਹਾਕੇ ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਅਤੇ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਕੰਸਲਟਿੰਗ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਓਹ ਵਿਆਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਡੇਰੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨਾਲ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। == ਹਵਾਲਾ == [[https://rssb.org/JSG.html|ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਤੇ ਉਪਲੱਬਧ]] mrataynnojalbb4r4eqgvj0xp60ljuf 812786 812783 2025-07-10T11:50:47Z Princebasra912 46302 812786 wikitext text/x-wiki {{Infobox religious biography | religion = [[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] | alias = ਹਜ਼ੂਰ ਜੀ | name = ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ | birth_date = {{Birth date and age|year=1979|month=3|day=15|df=yes}} | birth_place = [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਪੰਜਾਬ]] | death_date = | death_place = | image = | period = 2024–ਮੌਜੂਦਾ | predecessor = [[ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਬਾਬਾ ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਢਿੱਲੋਂ]] | post = | website = {{URL|https://www.rssb.org/}} | spouse = | parents = ਸਰਦਾਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ <br/> (ਪਿਤਾ)<br/> ਮਾਤਾ ਅਨੀਲ ਗਿੱਲ ਜੀ <br/> (ਮਾਤਾ) | children = 2 | Successor = }} '''ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ''', ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ '''ਹਜ਼ੂਰ ਜੀ''' ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, [[ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ]] (RSSB) ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮੁਖੀ ਹਨ। ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ 2 ਸਤੰਬਰ 2024 ਨੂੰ [[ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਬਾਬਾ ਗੁਰਿੰਦਰ ਜੀ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ]] ਦੁਆਰਾ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਥਾਪਿਆ ਗਿਆ। ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ ਦੇ ਛੇਵੇਂ ਮੁਖੀ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਤਿਸੰਗ ਕਰਨ ਤੇ ਨਾਮਦਾਨ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਪੂਰਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸੰਪਰਦਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ, ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਜੈਮਲ ਸਿੰਘ, [[ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਬਿਆਸ ਸ਼ਹਿਰ]] ਦੇ ਨੇੜੇ [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ]] ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਅਤੇ 1891 ਤੋਂ ਸਤਿਸੰਗ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ ਦੇ ਸਤਿਸੰਗ ਘਰ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ। == ਜੀਵਨ == ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਮਾਰਚ 1979 ਵਿੱਚ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਓਹਨਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਡਗਸ਼ਾਈ ਦੇ ਆਰਮੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਦੇ ਇੱਕ ਬੋਰਡਿੰਗ ਸਕੂਲ ਹੋਈ। ਓਹ [[ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਦਿੱਲੀ|ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ]] ਅਤੇ [[ਕੈਂਬਰਿਜ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹਨ। ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਓਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਸਨ, ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਦੋ ਦਹਾਕੇ ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਅਤੇ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਕੰਸਲਟਿੰਗ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਓਹ ਵਿਆਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਡੇਰੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨਾਲ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। == ਹਵਾਲਾ == [[https://rssb.org/JSG.html|ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਤੇ ਉਪਲੱਬਧ]] cq6vlpv9520tbqfudh16zs2gc7llkym 812787 812786 2025-07-10T11:51:18Z Princebasra912 46302 812787 wikitext text/x-wiki {{Infobox religious biography | religion = [[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] | alias = ਹਜ਼ੂਰ ਜੀ | name = ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ | birth_date = {{Birth date and age|year=1979|month=3|day=15|df=yes}} | birth_place = [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਪੰਜਾਬ]] | death_date = | death_place = | image = | period = 2024–ਮੌਜੂਦਾ | predecessor = [[ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਬਾਬਾ ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਢਿੱਲੋਂ]] | post = | website = {{URL|https://www.rssb.org/}} | spouse = | parents = ਸਰਦਾਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ <br/> (ਪਿਤਾ)<br/> ਮਾਤਾ ਅਨੀਲ ਗਿੱਲ ਜੀ <br/> (ਮਾਤਾ) | children = 2 | Successor = }} '''ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ''', ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ '''ਹਜ਼ੂਰ ਜੀ''' ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, [[ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ]] (RSSB) ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮੁਖੀ ਹਨ। ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ 2 ਸਤੰਬਰ 2024 ਨੂੰ [[ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਬਾਬਾ ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਢਿੱਲੋਂ]] ਦੁਆਰਾ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਥਾਪਿਆ ਗਿਆ। ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ ਦੇ ਛੇਵੇਂ ਮੁਖੀ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਤਿਸੰਗ ਕਰਨ ਤੇ ਨਾਮਦਾਨ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਪੂਰਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸੰਪਰਦਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ, ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਜੈਮਲ ਸਿੰਘ, [[ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਬਿਆਸ ਸ਼ਹਿਰ]] ਦੇ ਨੇੜੇ [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ]] ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਅਤੇ 1891 ਤੋਂ ਸਤਿਸੰਗ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ ਦੇ ਸਤਿਸੰਗ ਘਰ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ। == ਜੀਵਨ == ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਮਾਰਚ 1979 ਵਿੱਚ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਓਹਨਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਡਗਸ਼ਾਈ ਦੇ ਆਰਮੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਦੇ ਇੱਕ ਬੋਰਡਿੰਗ ਸਕੂਲ ਹੋਈ। ਓਹ [[ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਦਿੱਲੀ|ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ]] ਅਤੇ [[ਕੈਂਬਰਿਜ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹਨ। ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਓਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਸਨ, ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਦੋ ਦਹਾਕੇ ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਅਤੇ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਕੰਸਲਟਿੰਗ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਓਹ ਵਿਆਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਡੇਰੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨਾਲ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। == ਹਵਾਲਾ == [[https://rssb.org/JSG.html|ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਤੇ ਉਪਲੱਬਧ]] pu2mysd2brypiaiduiocxgf1yd50iji 0 199028 812759 811664 2025-07-10T03:13:28Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 812759 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = '''ਭਕਨਾ ਕਲਾਂ''' | other_name = | nickname = | settlement_type = ਪਿੰਡ | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | pushpin_map = India Punjab#India | pushpin_label_position = right | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਥਿਤੀ | coordinates = {{coord|31.581150|N|74.720296|E|display=inline,title}} | subdivision_type = ਦੇਸ਼ | subdivision_name = {{flag|ਭਾਰਤ}} | subdivision_type1 = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਜ]] | subdivision_name1 = [[ਪੰਜਾਬ]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = 1999 | founder = | named_for = | government_type = | governing_body = | unit_pref = Metric | area_footnotes = | area_rank = | area_total_km2 = | elevation_footnotes = | elevation_m = 233 | population_total = 3264 | population_as_of = 2011 ਜਨਗਣਨਾ | demographics_type1 = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ | demographics1_title1 = ਸਰਕਾਰੀ | demographics1_info1 = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] | population_rank = | population_density_km2 = auto | population_demonym = | population_footnotes = | timezone1 = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|ਆਈਐੱਸਟੀ]] | utc_offset1 = +5:30 | parts_type = [[ਬਲਾਕ]] | parts = ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ | postal_code_type = [[ਪਿੰਨ_ਕੋਡ|ਡਾਕ ਕੋਡ]] | postal_code = 143002 |area_code_type ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਕੋਡ | registration_plate = PB:02 | area_code = 0183****** | blank1_name_sec1 = ਨੇੜੇ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ | blank1_info_sec1 = [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] | official_name = }} '''ਭਕਨਾ ਕਲਾਂ''', ਭਾਰਤੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੇ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]] ਦੇ ਵੇਰਕਾ ਤਹਿਸੀਲ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਪੱਛਮ ਵੱਲ 18 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ 243 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਭਕਨਾ ਕਲਾਂ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਜੰਡਿਆਲਾ ਗੁਰੂ ਤਹਿਸੀਲ, ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਹਰਸ਼ਾ ਛੀਨਾ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਗੰਡੀਵਿੰਡ ਤਹਿਸੀਲ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ==ਨੇੜੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ== #[[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] #[[ਤਰਨਤਾਰਨ]] #[[ਬਟਾਲਾ]] #[[ਪੱਟੀ]] ਭਕਨਾ ਕਲਾਂ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਹਨ। ==ਇਤਿਹਾਸ== ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਮਹਾਨ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਆਗੂ ਬਾਬਾ [[ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ]] ਦਾ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਵੀ ਭਕਨਾ ਕਲਾਂ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਓਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਹਰੇਕ ਸਾਲ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਉਸ ਦੀ ਮਾਤਾ ਰਾਮ ਕੌਰ ਦੇ ਪੇਕਾ ਪਿੰਡ, [[ਖਤਰਾਏ ਖੁਰਦ]], ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ ਕਲਾਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਾਸੀ ਸਨ। ਉਸਦੀ ਉਮਰ ਅਜੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਹ ਦਾਦਕਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ। ਉਸਨੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਪੜ੍ਹਨੀ ਸਿੱਖੀ। ਦਸ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਲਹੌਰ ਨੇ ਦੇ ਇੱਕ ਜਿੰਮੀਦਾਰ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧੀ, ਬਿਸ਼ਨ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ 1881 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇੇ ਪਿੰਡ ਸਰਕਾਰੀ ਪਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਬਣਿਆ ,11 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰੇ ਉਹ ਪਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋੋੋੋਇਆ। 1886 ਤੱੱਕ ਉਸ ਨੇ ਉਰਦੂ ਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿਚ ਚੰਗੀ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਜਵਾਨੀ ਵਿਚ ਬੁਰੀ ਸੰਗਤ ਕਾਰਨ ਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਗਲਤ ਆਦਤਾਂ ਵੱੱਸ ਉਹ ਆਰਥਿਕ ਮੰਦਹਾਲੀ ਵਿੱਚ ਫੱਸ ਗਿਆ। ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾ ਵਿੱਚ “ਪ੍ਰਦੇਸ ਰਟਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮੇਰੀ ਮਾਇਕ-ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਸੀ ਤੇ ਇਹ ਮਾਲੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਮੇਰੇ ਹੀ ਬੁਰੇ ਭਲੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਸੀ ਕਿਉਂਜੋ ਇਹ ਕੰਗਾਲੀ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਬਾਪ-ਦਾਦੇ ਵੱਲੋਂ ਵਿਰਸੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲੀ। ਜਦੋਂ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਕਾਲਵੱਸ ਹੋਏ ਤਾਂ ਉਸ ਵਕਤ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੇ ਕੁੱਛੜ ਵਿਚ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਸਾਲ ਦਾ ਨਿੱਕੜਾ ਜਿਹਾ ਬਾਲ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਮੇਰੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਵਿਆਹ ਸਨ। ਮੇਰੀਆਂ ਦੋਵੇਂ ਮਾਤਾਵਾਂ ਤੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਚਾਚਾ, ਤਾਇਆ ਜਾਂ ਦੂਜਾ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਾਰੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਇਕੱਲਾ ਵਾਰਸ ਸਾਂ। ਮੇਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵੀ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸੀ। ਭੁਇੰ-ਭਾਂਡੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਰੋਕੜ ਰੁਪਿਆ ਤੇ ਮੱਝੀਂ-ਗਾਈਂ ਵੀ ਚੋਖੀਆਂ ਸਨ....। ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਬਸਤੀਕਰਨ ਬਿੱਲ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ 1906-07 ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਫਰਵਰੀ 1909 ਨੂੰ ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਦੇ ਬਾਅਦ 4 ਅਪ੍ਰੈਲ 1909 ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਸਿਆਟਲ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ==ਨੇੜੇ ਦੇ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ== #[[ਭਗਤਾਂਵਾਲਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ]] #[[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜੰਕਸ਼ਨ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ]] ਭਕਨਾ ਕਲਾਂ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹਨ। ==ਹਵਾਲੇ== #https://lalkaar.wordpress.com/baba-sohan-singh-lalkaar-january-2020/ #http://medbox.iiab.me/kiwix/wikipedia_pa_all_maxi_2019-{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} #https://www.census2011.co.in/data/village/37635-bhakna-kalan-punjab.html [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]] jd64adl6dggmiskytesr7nddtq65rst 0 199282 812720 2025-07-09T12:27:37Z Sharma.Ayesha 51303 "'''ਪੀ. ਜਯਾ ਕੁਮਾਰ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ, ਸਕ੍ਰੀਨਰਾਈਟਰ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਹਨ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਤੇਲਗੂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਡੈਬਿਊ ਅਮਿਤਾਭ ਬੱਚਨ ਦੀ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫਿਲਮ 'ਸ..." ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ 812720 wikitext text/x-wiki '''ਪੀ. ਜਯਾ ਕੁਮਾਰ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ, ਸਕ੍ਰੀਨਰਾਈਟਰ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਹਨ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਤੇਲਗੂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਡੈਬਿਊ ਅਮਿਤਾਭ ਬੱਚਨ ਦੀ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫਿਲਮ 'ਸਰਕਾਰ 3' ਅਤੇ ਅੱਕિનેਨੀ ਨਾਗਾਰਜੁਨਾ ਦੀ ਤੇਲਗੂ ਫਿਲਮ 'ਆਫਿਸਰ' ਲਈ ਸਕ੍ਰੀਨਪਲੇ ਰਾਈਟਰ ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਸੀ।<ref name=":3">{{Cite web|last=Jonnalagedda|first=Pranita|date=19 May 2017|title=Exclusive: Sarkar 3 writer gave love letter to Big B after he praises his script|url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/bollywood/190517/a-new-start-jaya-kumar.html|access-date=2021-12-14|website=Deccan Chronicle|language=en}}</ref><ref name=":0">{{Cite news|last=Sripada|first=Krishna|date=17 May 2017|title=A rebel in mind and spirit|language=en-IN|work=The Hindu|url=https://www.thehindu.com/entertainment/movies/the-brain-behind-sarkar-3-is-p-jaya-kumar-a-telugu-writer-from-kadapa/article18472647.ece|access-date=2021-12-14|issn=0971-751X}}</ref> ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰਾਮ ਗੋਪਾਲ ਵਰਮਾ ਵੱਲੋਂ ਅਡਾਪਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 'ਮੇਰੀ ਬੇਟੀ ਸਨੀ ਲਿਓਨੀ ਬਣਨਾ ਚਾਹਤੀ ਹੈ' ਅਤੇ 'ਗੌਡ, ਸੈਕਸ ਐਂਡ ਟ੍ਰੁਥ'।<ref>{{Cite web|title=P. Jaya Kumar|url=https://www.goodreads.com/author/show/17061738.P_Jaya_Kumar|access-date=2021-12-14|website=www.goodreads.com}}</ref><ref>{{Cite web|title=God, Sex and Truth: Ram Gopal Varma's film is bare show for Mia Malkova|url=https://www.deccanchronicle.com/amp/entertainment/bollywood/040218/bare-for-the-screen.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20180205072853/http://www.deccanchronicle.com/amp/entertainment/bollywood/040218/bare-for-the-screen.html|url-status=dead|archive-date=5 February 2018|access-date=2022-02-15|website=[[Deccan Chronicle]]}}</ref> 5uh9uvi4hfwuicytnczh0dzw9kg2t7y 812721 812720 2025-07-09T12:30:36Z Sharma.Ayesha 51303 ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ 812721 wikitext text/x-wiki '''ਪੀ. ਜਯਾ ਕੁਮਾਰ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ, ਸਕ੍ਰੀਨਰਾਈਟਰ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਹਨ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਤੇਲਗੂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਡੈਬਿਊ ਅਮਿਤਾਭ ਬੱਚਨ ਦੀ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫਿਲਮ 'ਸਰਕਾਰ 3' ਅਤੇ ਅੱਕિનેਨੀ ਨਾਗਾਰਜੁਨਾ ਦੀ ਤੇਲਗੂ ਫਿਲਮ 'ਆਫਿਸਰ' ਲਈ ਸਕ੍ਰੀਨਪਲੇ ਰਾਈਟਰ ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਸੀ।<ref name=":3">{{Cite web|last=Jonnalagedda|first=Pranita|date=19 May 2017|title=Exclusive: Sarkar 3 writer gave love letter to Big B after he praises his script|url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/bollywood/190517/a-new-start-jaya-kumar.html|access-date=2021-12-14|website=Deccan Chronicle|language=en}}</ref><ref name=":0">{{Cite news|last=Sripada|first=Krishna|date=17 May 2017|title=A rebel in mind and spirit|language=en-IN|work=The Hindu|url=https://www.thehindu.com/entertainment/movies/the-brain-behind-sarkar-3-is-p-jaya-kumar-a-telugu-writer-from-kadapa/article18472647.ece|access-date=2021-12-14|issn=0971-751X}}</ref> ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰਾਮ ਗੋਪਾਲ ਵਰਮਾ ਵੱਲੋਂ ਅਡਾਪਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 'ਮੇਰੀ ਬੇਟੀ ਸਨੀ ਲਿਓਨੀ ਬਣਨਾ ਚਾਹਤੀ ਹੈ' ਅਤੇ 'ਗੌਡ, ਸੈਕਸ ਐਂਡ ਟ੍ਰੁਥ'।<ref>{{Cite web|title=P. Jaya Kumar|url=https://www.goodreads.com/author/show/17061738.P_Jaya_Kumar|access-date=2021-12-14|website=www.goodreads.com}}</ref><ref>{{Cite web|title=God, Sex and Truth: Ram Gopal Varma's film is bare show for Mia Malkova|url=https://www.deccanchronicle.com/amp/entertainment/bollywood/040218/bare-for-the-screen.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20180205072853/http://www.deccanchronicle.com/amp/entertainment/bollywood/040218/bare-for-the-screen.html|url-status=dead|archive-date=5 February 2018|access-date=2022-02-15|website=[[Deccan Chronicle]]}}</ref> == ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ == ਕੁਮਾਰ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕడਪਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਰੇਲਵੇ ਕੋడੂਰ ਤੋਂ ਹਨ। ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਕੈਨੀਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੁਏਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨੇਹਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਸਮਾਜਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰਜ਼ ਅਤੇ ਕਲਾ ਤੇ ਸੌੰਦਰ੍ਯ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰਜ਼ ਲਈ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਇਹ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ।<ref>{{Cite web|last=Vardhan|first=Akhilesh|title=Meet The Talented Guy From Kadapa, Who Wooed RGV To Become The Co-Writer of Sarkaar-3!|url=https://chaibisket.com/p-jaya-kumar-sarkaar-3-writer/|access-date=2022-02-15|website=Chai Bisket|language=en-US}}</ref> ar3gthboeik20nfhkl672fdimoaytvf 812722 812721 2025-07-09T12:32:07Z Sharma.Ayesha 51303 /* ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ */ਕਰੀਅਰ 812722 wikitext text/x-wiki '''ਪੀ. ਜਯਾ ਕੁਮਾਰ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ, ਸਕ੍ਰੀਨਰਾਈਟਰ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਹਨ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਤੇਲਗੂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਡੈਬਿਊ ਅਮਿਤਾਭ ਬੱਚਨ ਦੀ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫਿਲਮ 'ਸਰਕਾਰ 3' ਅਤੇ ਅੱਕિનેਨੀ ਨਾਗਾਰਜੁਨਾ ਦੀ ਤੇਲਗੂ ਫਿਲਮ 'ਆਫਿਸਰ' ਲਈ ਸਕ੍ਰੀਨਪਲੇ ਰਾਈਟਰ ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਸੀ।<ref name=":3">{{Cite web|last=Jonnalagedda|first=Pranita|date=19 May 2017|title=Exclusive: Sarkar 3 writer gave love letter to Big B after he praises his script|url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/bollywood/190517/a-new-start-jaya-kumar.html|access-date=2021-12-14|website=Deccan Chronicle|language=en}}</ref><ref name=":0">{{Cite news|last=Sripada|first=Krishna|date=17 May 2017|title=A rebel in mind and spirit|language=en-IN|work=The Hindu|url=https://www.thehindu.com/entertainment/movies/the-brain-behind-sarkar-3-is-p-jaya-kumar-a-telugu-writer-from-kadapa/article18472647.ece|access-date=2021-12-14|issn=0971-751X}}</ref> ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰਾਮ ਗੋਪਾਲ ਵਰਮਾ ਵੱਲੋਂ ਅਡਾਪਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 'ਮੇਰੀ ਬੇਟੀ ਸਨੀ ਲਿਓਨੀ ਬਣਨਾ ਚਾਹਤੀ ਹੈ' ਅਤੇ 'ਗੌਡ, ਸੈਕਸ ਐਂਡ ਟ੍ਰੁਥ'।<ref>{{Cite web|title=P. Jaya Kumar|url=https://www.goodreads.com/author/show/17061738.P_Jaya_Kumar|access-date=2021-12-14|website=www.goodreads.com}}</ref><ref>{{Cite web|title=God, Sex and Truth: Ram Gopal Varma's film is bare show for Mia Malkova|url=https://www.deccanchronicle.com/amp/entertainment/bollywood/040218/bare-for-the-screen.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20180205072853/http://www.deccanchronicle.com/amp/entertainment/bollywood/040218/bare-for-the-screen.html|url-status=dead|archive-date=5 February 2018|access-date=2022-02-15|website=[[Deccan Chronicle]]}}</ref> == ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ == ਕੁਮਾਰ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕడਪਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਰੇਲਵੇ ਕੋਰ ਤੋਂ ਹਨ। ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਕੈਨੀਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੁਏਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨੇਹਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਸਮਾਜਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰਜ਼ ਅਤੇ ਕਲਾ ਤੇ ਸੌੰਦਰ੍ਯ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰਜ਼ ਲਈ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਇਹ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ।<ref>{{Cite web|last=Vardhan|first=Akhilesh|title=Meet The Talented Guy From Kadapa, Who Wooed RGV To Become The Co-Writer of Sarkaar-3!|url=https://chaibisket.com/p-jaya-kumar-sarkaar-3-writer/|access-date=2022-02-15|website=Chai Bisket|language=en-US}}</ref> == ਕਰੀਅਰ == ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਫਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਨਾਲ ਕੋਈ ਪਿਛੋਕੜ ਨਹੀਂ ਸੀ। 24 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਜੇਐਨਯੂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਾਸਟਰ ਡਿਗਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਦ ਰਾਮ ਗੋਪਾਲ ਵਰਮਾ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਸਨ, ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਈ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਲਈ ਕ੍ਰੀਏਟਿਵ ਕਨਸਲਟੈਂਟ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵੰਗਵੀਟੀ, ਵੀਰੱਪਨ, ਕਿਲਿੰਗ ਵੀਰੱਪਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 2017 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਸਰਕਾਰ 3' ਲਈ ਰਾਈਟਰ ਵਜੋਂ ਬ੍ਰੇਕ ਮਿਲਿਆ। ਰਾਮ ਗੋਪਾਲ ਵਰਮਾ ਨੇ ਫਿਰ ਪੀ. ਜੇ. ਕੁਮਾਰ ਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਡਾਪਟ ਕੀਤਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 'ਮੇਰੀ ਬੇਟੀ ਸਨੀ ਲਿਓਨੀ ਬਣਨਾ ਚਾਹਤੀ ਹੈ' ਅਤੇ 'ਗੌਡ, ਸੈਕਸ ਐਂਡ ਟ੍ਰੁਥ'। ਉਹ ਚਿਰੰਜੀਵੀ, ਅਮਿਤਾਭ ਬੱਚਨ ਅਤੇ ਵਿਜੈ ਸੇਠੁਪਤੀ ਦੀ ਫਿਲਮ 'ਸਾਇ ਰਾ ਨਰਸਿੰਹਾ ਰੈੱਡੀ' ਲਈ ਐਗਜ਼ਿਕਿਊਟਿਵ ਸਕ੍ਰਿਪਟ ਕਨਸਲਟੈਂਟ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।<ref>{{Cite web|date=11 May 2017|title=మనసు దోచావ్‌ అన్నారు!|url=https://www.sakshi.com/news/movies/sarkar-3-movie-story-475272|access-date=2022-02-15|website=Sakshi|language=te}}</ref><ref>{{Cite web|title=Trailer Review – Sarkar 3|url=https://www.indiaforums.com/article/trailer-review-sarkar-3_106619|access-date=2022-02-15|website=India Forums|language=en}}</ref> d06b1m7376bnppqneh4dbx56agho4yp 812723 812722 2025-07-09T12:33:31Z Sharma.Ayesha 51303 /* ਕਰੀਅਰ */ 812723 wikitext text/x-wiki '''ਪੀ. ਜਯਾ ਕੁਮਾਰ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ, ਸਕ੍ਰੀਨਰਾਈਟਰ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਹਨ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਤੇਲਗੂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਡੈਬਿਊ ਅਮਿਤਾਭ ਬੱਚਨ ਦੀ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫਿਲਮ 'ਸਰਕਾਰ 3' ਅਤੇ ਅੱਕિનેਨੀ ਨਾਗਾਰਜੁਨਾ ਦੀ ਤੇਲਗੂ ਫਿਲਮ 'ਆਫਿਸਰ' ਲਈ ਸਕ੍ਰੀਨਪਲੇ ਰਾਈਟਰ ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਸੀ।<ref name=":3">{{Cite web|last=Jonnalagedda|first=Pranita|date=19 May 2017|title=Exclusive: Sarkar 3 writer gave love letter to Big B after he praises his script|url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/bollywood/190517/a-new-start-jaya-kumar.html|access-date=2021-12-14|website=Deccan Chronicle|language=en}}</ref><ref name=":0">{{Cite news|last=Sripada|first=Krishna|date=17 May 2017|title=A rebel in mind and spirit|language=en-IN|work=The Hindu|url=https://www.thehindu.com/entertainment/movies/the-brain-behind-sarkar-3-is-p-jaya-kumar-a-telugu-writer-from-kadapa/article18472647.ece|access-date=2021-12-14|issn=0971-751X}}</ref> ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰਾਮ ਗੋਪਾਲ ਵਰਮਾ ਵੱਲੋਂ ਅਡਾਪਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 'ਮੇਰੀ ਬੇਟੀ ਸਨੀ ਲਿਓਨੀ ਬਣਨਾ ਚਾਹਤੀ ਹੈ' ਅਤੇ 'ਗੌਡ, ਸੈਕਸ ਐਂਡ ਟ੍ਰੁਥ'।<ref>{{Cite web|title=P. Jaya Kumar|url=https://www.goodreads.com/author/show/17061738.P_Jaya_Kumar|access-date=2021-12-14|website=www.goodreads.com}}</ref><ref>{{Cite web|title=God, Sex and Truth: Ram Gopal Varma's film is bare show for Mia Malkova|url=https://www.deccanchronicle.com/amp/entertainment/bollywood/040218/bare-for-the-screen.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20180205072853/http://www.deccanchronicle.com/amp/entertainment/bollywood/040218/bare-for-the-screen.html|url-status=dead|archive-date=5 February 2018|access-date=2022-02-15|website=[[Deccan Chronicle]]}}</ref> == ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ == ਕੁਮਾਰ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕడਪਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਰੇਲਵੇ ਕੋਰ ਤੋਂ ਹਨ। ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਕੈਨੀਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੁਏਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨੇਹਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਸਮਾਜਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰਜ਼ ਅਤੇ ਕਲਾ ਤੇ ਸੌੰਦਰ੍ਯ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰਜ਼ ਲਈ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਇਹ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ।<ref>{{Cite web|last=Vardhan|first=Akhilesh|title=Meet The Talented Guy From Kadapa, Who Wooed RGV To Become The Co-Writer of Sarkaar-3!|url=https://chaibisket.com/p-jaya-kumar-sarkaar-3-writer/|access-date=2022-02-15|website=Chai Bisket|language=en-US}}</ref> == ਕਰੀਅਰ == ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਫਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਨਾਲ ਕੋਈ ਪਿਛੋਕੜ ਨਹੀਂ ਸੀ। 24 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਜੇਐਨਯੂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਾਸਟਰ ਡਿਗਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਦ ਰਾਮ ਗੋਪਾਲ ਵਰਮਾ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਸਨ, ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਈ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਲਈ ਕ੍ਰੀਏਟਿਵ ਕਨਸਲਟੈਂਟ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵੰਗਵੀਟੀ, ਵੀਰੱਪਨ, ਕਿਲਿੰਗ ਵੀਰੱਪਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 2017 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਸਰਕਾਰ 3' ਲਈ ਰਾਈਟਰ ਵਜੋਂ ਬ੍ਰੇਕ ਮਿਲਿਆ। ਰਾਮ ਗੋਪਾਲ ਵਰਮਾ ਨੇ ਫਿਰ ਪੀ. ਜੇ. ਕੁਮਾਰ ਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਡਾਪਟ ਕੀਤਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 'ਮੇਰੀ ਬੇਟੀ ਸਨੀ ਲਿਓਨੀ ਬਣਨਾ ਚਾਹਤੀ ਹੈ' ਅਤੇ 'ਗੌਡ, ਸੈਕਸ ਐਂਡ ਟ੍ਰੁਥ'। ਉਹ ਚਿਰੰਜੀਵੀ, ਅਮਿਤਾਭ ਬੱਚਨ ਅਤੇ ਵਿਜੈ ਸੇਠੁਪਤੀ ਦੀ ਫਿਲਮ 'ਸਾਇ ਰਾ ਨਰਸਿੰਹਾ ਰੈੱਡੀ' ਲਈ ਐਗਜ਼ਿਕਿਊਟਿਵ ਸਕ੍ਰਿਪਟ ਕਨਸਲਟੈਂਟ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।<ref>{{Cite web|date=11 May 2017|title=మనసు దోచావ్‌ అన్నారు!|url=https://www.sakshi.com/news/movies/sarkar-3-movie-story-475272|access-date=2022-02-15|website=Sakshi|language=te}}</ref><ref>{{Cite web|title=Trailer Review – Sarkar 3|url=https://www.indiaforums.com/article/trailer-review-sarkar-3_106619|access-date=2022-02-15|website=India Forums|language=en}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} i2xllo6qru0yznk7f8q7rfovxt94isp 812724 812723 2025-07-09T12:34:44Z Sharma.Ayesha 51303 ਜਾਣਕਾਰੀਬਾਕਸ 812724 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = ਪੀ. ਜਯਾ ਕੁਮਾਰ | image = P Jaya Kumar Profile.jpg | caption = 2021 ਵਿੱਚ ਕੁਮਾਰ | alma_mater = {{ubl|[[ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]}} | occupation = ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਸਕਰੀਨਰਾਈਟਰ, ਲੇਖਕ | years_active = 2016–ਵਰਤਮਾਨ | known_for = ''[[ਸਰਕਾਰ 3]]'', ''[[ਅਫਸਰ (2018 ਫ਼ਿਲਮ)]]'' }} '''ਪੀ. ਜਯਾ ਕੁਮਾਰ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ, ਸਕ੍ਰੀਨਰਾਈਟਰ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਹਨ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਤੇਲਗੂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਡੈਬਿਊ ਅਮਿਤਾਭ ਬੱਚਨ ਦੀ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫਿਲਮ 'ਸਰਕਾਰ 3' ਅਤੇ ਅੱਕિનેਨੀ ਨਾਗਾਰਜੁਨਾ ਦੀ ਤੇਲਗੂ ਫਿਲਮ 'ਆਫਿਸਰ' ਲਈ ਸਕ੍ਰੀਨਪਲੇ ਰਾਈਟਰ ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਸੀ।<ref name=":3">{{Cite web|last=Jonnalagedda|first=Pranita|date=19 May 2017|title=Exclusive: Sarkar 3 writer gave love letter to Big B after he praises his script|url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/bollywood/190517/a-new-start-jaya-kumar.html|access-date=2021-12-14|website=Deccan Chronicle|language=en}}</ref><ref name=":0">{{Cite news|last=Sripada|first=Krishna|date=17 May 2017|title=A rebel in mind and spirit|language=en-IN|work=The Hindu|url=https://www.thehindu.com/entertainment/movies/the-brain-behind-sarkar-3-is-p-jaya-kumar-a-telugu-writer-from-kadapa/article18472647.ece|access-date=2021-12-14|issn=0971-751X}}</ref> ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰਾਮ ਗੋਪਾਲ ਵਰਮਾ ਵੱਲੋਂ ਅਡਾਪਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 'ਮੇਰੀ ਬੇਟੀ ਸਨੀ ਲਿਓਨੀ ਬਣਨਾ ਚਾਹਤੀ ਹੈ' ਅਤੇ 'ਗੌਡ, ਸੈਕਸ ਐਂਡ ਟ੍ਰੁਥ'।<ref>{{Cite web|title=P. Jaya Kumar|url=https://www.goodreads.com/author/show/17061738.P_Jaya_Kumar|access-date=2021-12-14|website=www.goodreads.com}}</ref><ref>{{Cite web|title=God, Sex and Truth: Ram Gopal Varma's film is bare show for Mia Malkova|url=https://www.deccanchronicle.com/amp/entertainment/bollywood/040218/bare-for-the-screen.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20180205072853/http://www.deccanchronicle.com/amp/entertainment/bollywood/040218/bare-for-the-screen.html|url-status=dead|archive-date=5 February 2018|access-date=2022-02-15|website=[[Deccan Chronicle]]}}</ref> == ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ == ਕੁਮਾਰ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕడਪਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਰੇਲਵੇ ਕੋਰ ਤੋਂ ਹਨ। ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਕੈਨੀਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੁਏਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨੇਹਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਸਮਾਜਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰਜ਼ ਅਤੇ ਕਲਾ ਤੇ ਸੌੰਦਰ੍ਯ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰਜ਼ ਲਈ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਇਹ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ।<ref>{{Cite web|last=Vardhan|first=Akhilesh|title=Meet The Talented Guy From Kadapa, Who Wooed RGV To Become The Co-Writer of Sarkaar-3!|url=https://chaibisket.com/p-jaya-kumar-sarkaar-3-writer/|access-date=2022-02-15|website=Chai Bisket|language=en-US}}</ref> == ਕਰੀਅਰ == ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਫਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਨਾਲ ਕੋਈ ਪਿਛੋਕੜ ਨਹੀਂ ਸੀ। 24 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਜੇਐਨਯੂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਾਸਟਰ ਡਿਗਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਦ ਰਾਮ ਗੋਪਾਲ ਵਰਮਾ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਸਨ, ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਈ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਲਈ ਕ੍ਰੀਏਟਿਵ ਕਨਸਲਟੈਂਟ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵੰਗਵੀਟੀ, ਵੀਰੱਪਨ, ਕਿਲਿੰਗ ਵੀਰੱਪਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 2017 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਸਰਕਾਰ 3' ਲਈ ਰਾਈਟਰ ਵਜੋਂ ਬ੍ਰੇਕ ਮਿਲਿਆ। ਰਾਮ ਗੋਪਾਲ ਵਰਮਾ ਨੇ ਫਿਰ ਪੀ. ਜੇ. ਕੁਮਾਰ ਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਡਾਪਟ ਕੀਤਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 'ਮੇਰੀ ਬੇਟੀ ਸਨੀ ਲਿਓਨੀ ਬਣਨਾ ਚਾਹਤੀ ਹੈ' ਅਤੇ 'ਗੌਡ, ਸੈਕਸ ਐਂਡ ਟ੍ਰੁਥ'। ਉਹ ਚਿਰੰਜੀਵੀ, ਅਮਿਤਾਭ ਬੱਚਨ ਅਤੇ ਵਿਜੈ ਸੇਠੁਪਤੀ ਦੀ ਫਿਲਮ 'ਸਾਇ ਰਾ ਨਰਸਿੰਹਾ ਰੈੱਡੀ' ਲਈ ਐਗਜ਼ਿਕਿਊਟਿਵ ਸਕ੍ਰਿਪਟ ਕਨਸਲਟੈਂਟ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।<ref>{{Cite web|date=11 May 2017|title=మనసు దోచావ్‌ అన్నారు!|url=https://www.sakshi.com/news/movies/sarkar-3-movie-story-475272|access-date=2022-02-15|website=Sakshi|language=te}}</ref><ref>{{Cite web|title=Trailer Review – Sarkar 3|url=https://www.indiaforums.com/article/trailer-review-sarkar-3_106619|access-date=2022-02-15|website=India Forums|language=en}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} 2mkcmo4mmlhlxjl0g5nf5yponrbjj4s 812725 812724 2025-07-09T12:38:22Z Sharma.Ayesha 51303 added [[Category:ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ]] using [[WP:HC|HotCat]] 812725 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = ਪੀ. ਜਯਾ ਕੁਮਾਰ | image = P Jaya Kumar Profile.jpg | caption = 2021 ਵਿੱਚ ਕੁਮਾਰ | alma_mater = {{ubl|[[ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]}} | occupation = ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਸਕਰੀਨਰਾਈਟਰ, ਲੇਖਕ | years_active = 2016–ਵਰਤਮਾਨ | known_for = ''[[ਸਰਕਾਰ 3]]'', ''[[ਅਫਸਰ (2018 ਫ਼ਿਲਮ)]]'' }} '''ਪੀ. ਜਯਾ ਕੁਮਾਰ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ, ਸਕ੍ਰੀਨਰਾਈਟਰ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਹਨ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਤੇਲਗੂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਡੈਬਿਊ ਅਮਿਤਾਭ ਬੱਚਨ ਦੀ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫਿਲਮ 'ਸਰਕਾਰ 3' ਅਤੇ ਅੱਕિનેਨੀ ਨਾਗਾਰਜੁਨਾ ਦੀ ਤੇਲਗੂ ਫਿਲਮ 'ਆਫਿਸਰ' ਲਈ ਸਕ੍ਰੀਨਪਲੇ ਰਾਈਟਰ ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਸੀ।<ref name=":3">{{Cite web|last=Jonnalagedda|first=Pranita|date=19 May 2017|title=Exclusive: Sarkar 3 writer gave love letter to Big B after he praises his script|url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/bollywood/190517/a-new-start-jaya-kumar.html|access-date=2021-12-14|website=Deccan Chronicle|language=en}}</ref><ref name=":0">{{Cite news|last=Sripada|first=Krishna|date=17 May 2017|title=A rebel in mind and spirit|language=en-IN|work=The Hindu|url=https://www.thehindu.com/entertainment/movies/the-brain-behind-sarkar-3-is-p-jaya-kumar-a-telugu-writer-from-kadapa/article18472647.ece|access-date=2021-12-14|issn=0971-751X}}</ref> ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰਾਮ ਗੋਪਾਲ ਵਰਮਾ ਵੱਲੋਂ ਅਡਾਪਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 'ਮੇਰੀ ਬੇਟੀ ਸਨੀ ਲਿਓਨੀ ਬਣਨਾ ਚਾਹਤੀ ਹੈ' ਅਤੇ 'ਗੌਡ, ਸੈਕਸ ਐਂਡ ਟ੍ਰੁਥ'।<ref>{{Cite web|title=P. Jaya Kumar|url=https://www.goodreads.com/author/show/17061738.P_Jaya_Kumar|access-date=2021-12-14|website=www.goodreads.com}}</ref><ref>{{Cite web|title=God, Sex and Truth: Ram Gopal Varma's film is bare show for Mia Malkova|url=https://www.deccanchronicle.com/amp/entertainment/bollywood/040218/bare-for-the-screen.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20180205072853/http://www.deccanchronicle.com/amp/entertainment/bollywood/040218/bare-for-the-screen.html|url-status=dead|archive-date=5 February 2018|access-date=2022-02-15|website=[[Deccan Chronicle]]}}</ref> == ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ == ਕੁਮਾਰ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕడਪਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਰੇਲਵੇ ਕੋਰ ਤੋਂ ਹਨ। ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਕੈਨੀਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੁਏਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨੇਹਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਸਮਾਜਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰਜ਼ ਅਤੇ ਕਲਾ ਤੇ ਸੌੰਦਰ੍ਯ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰਜ਼ ਲਈ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਇਹ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ।<ref>{{Cite web|last=Vardhan|first=Akhilesh|title=Meet The Talented Guy From Kadapa, Who Wooed RGV To Become The Co-Writer of Sarkaar-3!|url=https://chaibisket.com/p-jaya-kumar-sarkaar-3-writer/|access-date=2022-02-15|website=Chai Bisket|language=en-US}}</ref> == ਕਰੀਅਰ == ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਫਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਨਾਲ ਕੋਈ ਪਿਛੋਕੜ ਨਹੀਂ ਸੀ। 24 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਜੇਐਨਯੂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਾਸਟਰ ਡਿਗਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਦ ਰਾਮ ਗੋਪਾਲ ਵਰਮਾ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਸਨ, ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਈ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਲਈ ਕ੍ਰੀਏਟਿਵ ਕਨਸਲਟੈਂਟ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵੰਗਵੀਟੀ, ਵੀਰੱਪਨ, ਕਿਲਿੰਗ ਵੀਰੱਪਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 2017 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਸਰਕਾਰ 3' ਲਈ ਰਾਈਟਰ ਵਜੋਂ ਬ੍ਰੇਕ ਮਿਲਿਆ। ਰਾਮ ਗੋਪਾਲ ਵਰਮਾ ਨੇ ਫਿਰ ਪੀ. ਜੇ. ਕੁਮਾਰ ਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਡਾਪਟ ਕੀਤਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 'ਮੇਰੀ ਬੇਟੀ ਸਨੀ ਲਿਓਨੀ ਬਣਨਾ ਚਾਹਤੀ ਹੈ' ਅਤੇ 'ਗੌਡ, ਸੈਕਸ ਐਂਡ ਟ੍ਰੁਥ'। ਉਹ ਚਿਰੰਜੀਵੀ, ਅਮਿਤਾਭ ਬੱਚਨ ਅਤੇ ਵਿਜੈ ਸੇਠੁਪਤੀ ਦੀ ਫਿਲਮ 'ਸਾਇ ਰਾ ਨਰਸਿੰਹਾ ਰੈੱਡੀ' ਲਈ ਐਗਜ਼ਿਕਿਊਟਿਵ ਸਕ੍ਰਿਪਟ ਕਨਸਲਟੈਂਟ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।<ref>{{Cite web|date=11 May 2017|title=మనసు దోచావ్‌ అన్నారు!|url=https://www.sakshi.com/news/movies/sarkar-3-movie-story-475272|access-date=2022-02-15|website=Sakshi|language=te}}</ref><ref>{{Cite web|title=Trailer Review – Sarkar 3|url=https://www.indiaforums.com/article/trailer-review-sarkar-3_106619|access-date=2022-02-15|website=India Forums|language=en}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ]] lwbg0djycj8fdxztnub36urvy2rd5w6 3 199283 812736 2025-07-09T16:20:18Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812736 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Aura Lea}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:20, 9 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) l6rti9je79utx51j97p9vzsffkd3y42 0 199284 812739 2025-07-09T16:58:06Z Nitesh Gill 8973 "[[:en:Special:Redirect/revision/1286640386|Mahmuda Begum]]" ਸਫ਼ੇ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ 812739 wikitext text/x-wiki '''ਮਹਿਮੂਦਾ ਬੇਗਮ''' [[ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਸੀ। ਉਹ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਕੁਮਾਰਗੰਜ ਤੋਂ ਵਿਧਾਇਕ ਸੀ। ਗ੍ਜ੍ਦ੍ਗਦ ਇਵ੍ਦ੍ਖ੍ਵ ਦ੍ਵ੍ਸ੍ਖਕ੍ਡ੍ਸ ਕ੍ਦ੍ਝ੍ਕ ਦਸ੍ਕ੍ਸ਼੍ਕ ਦਸ੍ਕਦ੍ਸ਼੍ਕ੍ਦ ਸ੍ਵ੍ਗ ਦ੍ਕ੍ਕ੍ਸਕ੍ਦ੍ਗ੍ਜਸ੍ਦ ਕ੍ਦ੍ਕਗ੍ਜ੍ਸ੍ਦ ਜ੍ਦ੍ਸ੍ਗਕ੍ਡ੍ਸ ਜ੍ਕ੍ਗ੍ਸਦ੍ਕ == ਕਰੀਅਰ == ਬੇਗਮ ਨੇ 2011 ਦੀਆਂ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਚੋਣ ਲੜੀ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਕੁਮਾਰਗੰਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਲਈ [[ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ]] ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ ਚੋਣ ਲੜੀ, ਸਾਬਕਾ ਵਿਧਾਇਕ ਅਤੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਉਮੀਦਵਾਰ ਮਫੂਜਾ ਖਾਤੂਨ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ। == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਕਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾਵਾਂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਸਿਆਸਤਦਾਨ]] 8wihp9ksrj9vi0rkc2uorse8olrib55 812740 812739 2025-07-09T17:01:54Z Nitesh Gill 8973 812740 wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | name = ਮਹਿਮੂਦਾ ਬੇਗਮ | office = [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਮੈਂਬਰ | term_start = 2011 | term_end = 2016 | predecessor = [[ਮਾਫੂਜਾ ਖ਼ਾਤੂਨ]] | successor = [[ਤੋਰਫ਼ ਹੁਸੈਨ ਮੰਡਲ]] | constituency = [[ਕੁਮਾਰਗੰਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|ਕੁਮਾਰਗੰਜ]] | birth_date = | birth_place = [[ਪੱਛਮੀ ਦਿਨਾਜਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਦਿਨਾਜਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]], [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ]] | death_place = | death_date = | party = [[ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ]] | alma_mater = | relatives = | education = }} '''ਮਹਿਮੂਦਾ ਬੇਗਮ''' [[ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਸੀ। ਉਹ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਕੁਮਾਰਗੰਜ ਤੋਂ ਵਿਧਾਇਕ ਸੀ। == ਕਰੀਅਰ == ਬੇਗਮ ਨੇ 2011 ਦੀਆਂ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਚੋਣ ਲੜੀ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਕੁਮਾਰਗੰਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਲਈ [[ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ]] ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ ਚੋਣ ਲੜੀ, ਸਾਬਕਾ ਵਿਧਾਇਕ ਅਤੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਉਮੀਦਵਾਰ ਮਫੂਜਾ ਖਾਤੂਨ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ। == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਕਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾਵਾਂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਸਿਆਸਤਦਾਨ]] tj0uakfm51t8m9d1903c8l2dgo934bl 812741 812740 2025-07-09T17:02:20Z Nitesh Gill 8973 812741 wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | name = ਮਹਿਮੂਦਾ ਬੇਗਮ | office = [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਮੈਂਬਰ | term_start = 2011 | term_end = 2016 | predecessor = [[ਮਾਫੂਜਾ ਖ਼ਾਤੂਨ]] | successor = [[ਤੋਰਫ਼ ਹੁਸੈਨ ਮੰਡਲ]] | constituency = [[ਕੁਮਾਰਗੰਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|ਕੁਮਾਰਗੰਜ]] | birth_date = | birth_place = [[ਪੱਛਮੀ ਦਿਨਾਜਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਦਿਨਾਜਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]], [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ]] | death_place = | death_date = | party = [[ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ]] | alma_mater = | relatives = | education = }} '''ਮਹਿਮੂਦਾ ਬੇਗਮ''' [[ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਸੀ। ਉਹ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਕੁਮਾਰਗੰਜ ਤੋਂ ਵਿਧਾਇਕ ਸੀ। == ਕਰੀਅਰ == ਬੇਗਮ ਨੇ 2011 ਦੀਆਂ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਚੋਣ ਲੜੀ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਕੁਮਾਰਗੰਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਲਈ [[ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ]] ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ ਚੋਣ ਲੜੀ, ਸਾਬਕਾ ਵਿਧਾਇਕ ਅਤੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਉਮੀਦਵਾਰ ਮਫੂਜਾ ਖਾਤੂਨ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ।.<ref>{{cite web|url=https://www.latestly.com/elections/assembly-elections/west-bengal/2011/kumarganj/|title=Begam Mahamuda, Kumarganj, 2011|website=Latestly|access-date=3 July 2023}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਕਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾਵਾਂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਸਿਆਸਤਦਾਨ]] 8jm8a5zdaqt5x4zo23e14v0zt6hmgpy 3 199285 812744 2025-07-09T19:13:49Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812744 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Sauer202}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 19:13, 9 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) a1uvzccy2gzoeesn6w8gtruxpc9uf6i 3 199286 812745 2025-07-09T19:43:04Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812745 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Jaa Kimmo}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 19:43, 9 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) fnqtb27oeelffiyjthmw91eau3r4hwp 3 199287 812760 2025-07-10T03:16:11Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812760 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=ਪਰਮ ਸਿੰਘ}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 03:16, 10 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) kr05oif2yamzuk9noq01sqb1rs4loqq 3 199288 812764 2025-07-10T03:43:50Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812764 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Heavenpreet Singh}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 03:43, 10 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) c755qd5uwlo7czh5zthf7e2n3dhuq2h 3 199289 812765 2025-07-10T03:48:07Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812765 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Heavenpreet Singh 02}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 03:48, 10 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) fmrgosy16bv0yhse2i28d723ibvjc6p 3 199290 812766 2025-07-10T03:59:13Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812766 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Husan Kaur44}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 03:59, 10 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) 0ukgt9y6g2flhzjfsnukys0uuqarpw1 3 199291 812768 2025-07-10T06:01:57Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812768 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Rizzi. khan}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:01, 10 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) 23gfeq70sk7r4qrpnri292xb2qsk7ga 3 199292 812771 2025-07-10T07:42:05Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812771 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Son Mkrtchyan}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:42, 10 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) 4ihthawk0w2ns8g1qdri9kwco14r84n 3 199293 812772 2025-07-10T07:48:52Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812772 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Manyajoshi12}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:48, 10 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) j21fajrc9q61o3igomtxbu21kc5vvcb 0 199294 812776 2025-07-10T09:46:33Z Sonia jhammat 08 55127 "ਕਾਰਡ ਕੈਬਨੇਟ ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਜਾਂ ਦਫਤਰ ਸੈਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਲਇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਫਰਨੀਚਰ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਮਲਟੀਪਲ ਦਰਾਜ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ..." ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ 812776 wikitext text/x-wiki ਕਾਰਡ ਕੈਬਨੇਟ ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਜਾਂ ਦਫਤਰ ਸੈਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਲਇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਫਰਨੀਚਰ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਮਲਟੀਪਲ ਦਰਾਜ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਕੈਟਾਲੌਗ ਕਾਰਡ]], ਇੰਡੈਕਸ ਕਾਰਡ। 9msfku2zfyfdczbch8r3lr163ak7qi3 812777 812776 2025-07-10T10:00:41Z Sonia jhammat 08 55127 812777 wikitext text/x-wiki '''ਕਾਰਡ ਕੈਬਨੇਟ''' [[ਤਸਵੀਰ:ਕਾਰਡ ਕੈਬਨੇਟ|thumb]] ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਜਾਂ ਦਫਤਰ ਸੈਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਲਇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਫਰਨੀਚਰ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਮਲਟੀਪਲ ਦਰਾਜ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਕੈਟਾਲੌਗ ਕਾਰਡ]], ਇੰਡੈਕਸ ਕਾਰਡ। ql0r10rtbl4wqd8viukpo6t3cjdfyxh 812778 812777 2025-07-10T10:02:25Z Sonia jhammat 08 55127 812778 wikitext text/x-wiki ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਜਾਂ ਦਫਤਰ ਸੈਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਲਇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਫਰਨੀਚਰ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਮਲਟੀਪਲ ਦਰਾਜ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਕੈਟਾਲੌਗ ਕਾਰਡ]], ਇੰਡੈਕਸ ਕਾਰਡ। rx0k3mzs0jx3v70e858uledlnfkdk7z 812779 812778 2025-07-10T10:03:30Z Sonia jhammat 08 55127 812779 wikitext text/x-wiki ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਜਾਂ ਦਫਤਰ ਸੈਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਲਇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਫਰਨੀਚਰ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਮਲਟੀਪਲ ਦਰਾਜ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਕੈਟਾਲੌਗ ਕਾਰਡ]], ਇੰਡੈਕਸ ਕਾਰਡ। 6awx27azr246v0ghw6tm7r6drnlqihe 812780 812779 2025-07-10T10:10:52Z Sonia jhammat 08 55127 812780 wikitext text/x-wiki [[ਤਸਵੀਰ:ਕਾਰਡ ਕਬਨੇਟ|thumb]] ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਜਾਂ ਦਫਤਰ ਸੈਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਲਇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਫਰਨੀਚਰ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਮਲਟੀਪਲ ਦਰਾਜ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਕੈਟਾਲੌਗ ਕਾਰਡ]], ਇੰਡੈਕਸ ਕਾਰਡ। p0qbkdkae4x9ksv9dpcu02i4294g2z9 812781 812780 2025-07-10T10:13:43Z Sonia jhammat 08 55127 812781 wikitext text/x-wiki ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਜਾਂ ਦਫਤਰ ਸੈਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਲਇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਫਰਨੀਚਰ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਮਲਟੀਪਲ ਦਰਾਜ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਕੈਟਾਲੌਗ ਕਾਰਡ]], ਇੰਡੈਕਸ ਕਾਰਡ। == ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ == * [http://www.ifla.org/VII/s13/pubs/isbdg.htm A general overview of the।SBD] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081219001712/http://www.ifla.org/VII/s13/pubs/isbdg.htm |date=2008-12-19 }} * [http://faculty.quinnipiac.edu/libraries/tballard/webpacs.html Very।nnovative Webpacs — Online catalogs using particularly good design or functionality] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20011111195356/http://faculty.quinnipiac.edu/libraries/tballard/webpacs.html |date=2001-11-11 }} * [http://librariesaustralia.nla.gov.au Libraries Australia] — Australian national bibliographic catalogue: 800+ libraries * [http://worldcat.org/ OCLC WorldCat] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਬੰਧਿਤ ਲੇਖ]] kizjrnltgrmsk55ak9g8rsosn6adx0a 812782 812781 2025-07-10T10:17:06Z Sonia jhammat 08 55127 812782 wikitext text/x-wiki ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਜਾਂ ਦਫਤਰ ਸੈਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਫਰਨੀਚਰ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਮਲਟੀਪਲ ਦਰਾਜ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਕੈਟਾਲੌਗ ਕਾਰਡ]], ਇੰਡੈਕਸ ਕਾਰਡ। == ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ == * [http://www.ifla.org/VII/s13/pubs/isbdg.htm A general overview of the।SBD] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081219001712/http://www.ifla.org/VII/s13/pubs/isbdg.htm |date=2008-12-19 }} * [http://faculty.quinnipiac.edu/libraries/tballard/webpacs.html Very।nnovative Webpacs — Online catalogs using particularly good design or functionality] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20011111195356/http://faculty.quinnipiac.edu/libraries/tballard/webpacs.html |date=2001-11-11 }} * [http://librariesaustralia.nla.gov.au Libraries Australia] — Australian national bibliographic catalogue: 800+ libraries * [http://worldcat.org/ OCLC WorldCat] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਬੰਧਿਤ ਲੇਖ]] 8vxan4394d96tna7udokb7mf9pjya7o