ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ pawiki https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%96_%E0%A8%B8%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A8%BE MediaWiki 1.45.0-wmf.9 first-letter ਮੀਡੀਆ ਖ਼ਾਸ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਤਸਵੀਰ ਤਸਵੀਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਫਰਮਾ ਫਰਮਾ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਮਦਦ ਮਦਦ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਫਾਟਕ ਫਾਟਕ ਗੱਲ-ਬਾਤ TimedText TimedText talk ਮੌਡਿਊਲ ਮੌਡਿਊਲ ਗੱਲ-ਬਾਤ Event Event talk Topic 10 6582 812811 168751 2025-07-10T18:52:48Z FireDragonValo 40186 Switched colors of the Canadian flag to the Pantone version as recommended by the government of Canada. 812811 wikitext text/x-wiki {{ #switch: {{{1}}} | 1900 | 1904 | 1906 | 1908 | 1912 | 1920 = Flag of Canada-1868-Red.svg | 1924 ਵਿੰਟਰ | 1924 | 1928 ਵਿੰਟਰ | 1928 | 1932 ਵਿੰਟਰ | 1932 | 1936 ਵਿੰਟਰ | 1936 | 1948 ਵਿੰਟਰ | 1948 | 1951 ਪੈਨ ਅਮੇਰੀਕਨ ਖੇਲ | 1952 ਵਿੰਟਰ | 1952 | 1955 ਪੈਨ ਅਮੇਰੀਕਨ ਖੇਲ | 1956 ਵਿੰਟਰ | 1956 = Flag of Canada 1921.svg | 1959 ਪੈਨ ਅਮੇਰੀਕਨ ਖੇਲ | 1960 ਵਿੰਟਰ | 1960 | 1963 ਪੈਨ ਅਮੇਰੀਕਨ ਖੇਲ | 1964 ਵਿੰਟਰ | 1964 = Canadian Red Ensign 1957-1965.svg | #default = Flag of Canada (Pantone).svg }}<noinclude> [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਦੇਸ਼ ਝੰਡਾ ਆਈ.ਓ.ਸੀ. ਉਪ ਫਰਮੇ|CAN]] </noinclude> rv113d9kkdh125n1mc6oep49dg9zhpr 0 14291 812802 800335 2025-07-10T15:37:58Z 2409:4055:2D8D:9DAF:CE65:C19C:95CB:C9D0 ਚੂਹੜਿਆਂ - ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਗਰੀਬਾਂ ਲਈ ਗਾਲ ਵਾਂਗ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਬੋਲਣਾ ਕਨੂੰਨੀ ਅਪਰਾਧ ਹੈ 812802 wikitext text/x-wiki {{Infobox writer <!-- For more information see [[:Template:Infobox Writer/doc]]. --> | name = ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ <!-- Deleting this line will use the article title as the page name. --> | image =Udasi_pictures.jpg | image_size = | alt = | caption = | pseudonym = | birth_name = ਸੰਤ ਰਾਮ | birth_date = {{Birth date |1939|04|20|df=yes}} | birth_place = [[ਰਾਏਸਰ]], [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]] <br/> (ਹੁਣ [[ਬਰਨਾਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]), [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], ਭਾਰਤ | death_date = {{Death date and age|1986|11|06|1939|04|20|df=yes}} | death_place = | resting_place = | occupation = ਕਵੀ, ਅਧਿਆਪਕ | language = ਪੰਜਾਬੀ | education = | alma_mater = | period = 1960-86 | genre = | subject = | movement = | notableworks = ''ਲਹੂ ਭਿੱਜੇ ਬੋਲ'' | spouse = | partner = | children = | relatives = | awards = | signature = | signature_alt = | website = <!-- www.example.com --> | portaldisp = }} '''ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ''' (20 ਅਪ੍ਰੈਲ 1939- 6 ਨਵੰਬਰ 1986) ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਗੀਤਕਾਰ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਗੀਤ ਆਪ ਹੇਕ ਨਾਲ ਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਕਵੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। {{TOC left}} ==ਜੀਵਨ== ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿੰਡ [[ਰਾਏਸਰ]] ਜਿਲ੍ਹਾ ਬਰਨਾਲਾ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਦਲਿਤ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ, ਦਲਿਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਲੁਟ ਸਿੱਖਰਾਂ ਤੇ ਸੀ<ref>{{Cite web |url=http://www.punjabikalma.com/play/sant-ram-udasi-song-3-337.html |title=ਜੱਟ 'ਤੇ ਸੀਰੀ ਦਾ ਹਾਲ |access-date=2012-09-07 |archive-date=2012-04-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120415190003/http://www.punjabikalma.com/play/sant-ram-udasi-song-3-337.html |dead-url=yes }}</ref>। ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਦੁਹਰੀ ਗੁਲਾਮੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਭੋਗਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਦੇ ਲੋਕ ਉਚੀ ਜਾਤ ਦੇ ਭਾਂਡਿਆ ਨੂੰ ਭਿੱਟ ਚੜ੍ਹ ਜਾਣ ਦਾ ਡਰੋਂ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਲਾ ਸਕਦੇ ਸੀ। ਦੂਜੀਆਂ ਦਸਤਕਾਰ ਜਾਤਾਂ, ਨਾਈ, ਛੀਂਬੇ, ਝਿਊਰ, ਤਰਖਾਣ ਆਦਿ ਆਪਣੇ ਕਿੱਤੇ ਕਰਕੇ ਰੋਜ਼ੀ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਆਜ਼ਾਦ ਸਨ, ਜਦ ਕਿ ਗੈਰ ਹੁਨਰੀ ਜਾਤ ਲਈ ਜਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਾਂਗ ਕੰਮ ਕਰਨਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਗੋਹਾ ਕੂੜਾ ਤੱਕ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਚਮਿਆਰ ਜਾਤ ਨੂੰ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਵਰਗੀ ਜਲਾਲਤ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ਪਰ ਚਮੜੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕੱਚਾ ਮਾਲ ਮੁਫਤ ਮਿਲਣ ਕਾਰਨ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ ਆਪਣੇ ਵਿਕਾਸ ਵਲ ਤੇਜ ਗਤੀ ਨਾਲ ਵਧੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਦਾ ਬਚਪਨ ਬੀਤਿਆ। ===ਪੜ੍ਹਨਾ ਤੇ ਲਿਖਣਾ=== ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਨੇ ਘੋਰ ਗਰੀਬੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ। ਹੋਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਦੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ ਸੀਰੀ ਰਲਣ ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਹੋਰ ਸੋਚਿਆ ਵੀ ਨਹੀ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਉਦਾਸੀ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਉਪਰੰਤ ਹੋਏ ਵਿਦਿਅਕ ਪਸਾਰ ਸਦਕਾ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲ ਗਿਆ। ===ਨਕਸਲ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸੰਗ=== ਇਹਨਾਂ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀਆਂ ਦੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਲਚਿਆ ਪਲਚਿਆ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਪ੍ਰਵਾਨ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਅੱਖਾਂ ਖੋਲਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੰਤਲੀ ਘੜੀ ਤੱਕ ਇਹ ਜਾਤੀ ਕੋਹੜ ਦਾ ਵਿਤਕਰਾ ਹੰਢਾਉਣ ਪਿਆ। ਜਾਤੀ ਫਿਰਕੇ ਨੇ ਉਦਾਸੀ ਦੇ ਮਨ ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ। ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਨਾਮੀ ਇੱਕ ਹਰੀਜਨ ਨਾਮਧਾਰੀ ਨੇ ਗਵਰਨਮੈਂਟ ਸਕੂਲਤਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਆਪਣੇ ਹੁਣ ਦੇ ਪਿੰਡ ਸੰਤ ਨਗਰ ਆ ਕੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਨਾਲ ਡਰਾਮਾ ਖੇਡਣ ਦਾ ਸੌਂਕ ਦੱਸਿਆ। 1964 ਤੋਂ 1968 ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੇ ਮਾਰਕਸ, ਏਂਗਲਜ਼, ਲੈਨਿਨ, ਗੋਰਕੀ, ਲੂਸ਼ਨ, ਜੂਲੀਅਸ ਫਿਊਚਕ, ਸੋਲੋਖੋਵ, ਤੁਰਗਨੇਵ ਅਤੇ ਤਾਲਸਤਾਏ ਆਦਿ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਰਤਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਘੋਖਿਆ। 1967 ਵਿਚ ਨਕਸਲਬਾੜੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਲਾਲ ਉਭਾਰ ਨੇ ਇਸ ਕਵੀ ਦਾ ਰੋਮ-ਰੋਮ ਵਿੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤਾ। 13 ਅਗਸਤ, 1971 ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ, ਨਕੋਦਰ ਵੱਲੋਂ ਪੰਜਾਬ ਪੱਧਰ ਦਾ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਦਾਸੀ ਪੰਜਾਬ ਪੱਧਰ ਦੇ ਕਵੀ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਉੱਭਰਿਆ।<ref>{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/11/%E0%A8%86%E0%A8%AA%E0%A8%A3%E0%A9%80%E0%A8%86%E0%A8%82-%E0%A8%95%E0%A9%8D%E0%A8%B0%E0%A8%BF%E0%A8%A4%E0%A8%BE%E0%A8%82-%E0%A8%A8%E0%A8%BE%E0%A8%B2-%E0%A8%85%E0%A8%AE%E0%A8%B0-%E0%A8%B9%E0%A9%88/|title=ਆਪਣੀਆਂ ਕ੍ਰਿਤਾਂ ਨਾਲ ਅਮਰ ਹੈ ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ - Tribune Punjabi|last=ਰਜਿੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਲਾਬੂਲਾ|first=|date=2018-11-05|work=Tribune Punjabi|access-date=2018-11-06|archive-url=|archive-date=|dead-url=|language=en-US}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> 1965 ਦੇ ਦੌਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਮਾਜਕ, ਰਾਜਸੀ ਸੋਝ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਅੰਦਰ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਅਖੋਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਜਾਮਨੀ ਨਹੀਂ ਭਰ ਸਕਦੀਆਂ। ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਵੇਖਣ ਦਾ ਚਾਹਵਾਨ, ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਨਕਸਲ ਬਾੜੀ ਲੋਕ ਯੁੱਧ ਦਾ ਇੱਕ ਦ੍ਰਿੜ ਸਿਪਾਹੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਇੰਨੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕੈਨਵਸ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਲੋਕ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ ਜਿੱਥੇ ਹਕੂਕਤ ਨੇ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣੇ ਜੁਲਮਾਂ ਦਾ ਸਿਕਾਰ ਬਣਾਇਆ। ਉਥੇ ਉਸਨੂੰ ਹੋਰ ਮਾਨਸਿਕ ਤਸੀਹੇ ਵੀ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਦਲਿੱਤ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਦਾਸੀ ਕੋਲ ਰੋਜੀ ਦਾ ਵਸੀਲਾ ਵੀ ਸਿਰਫ਼ ਸਕੂਲ ਮਲਾਜ਼ਮਤ ਹੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਉਹ ਟੱਬਰ ਦਾ ਪੇਂਟ ਪਾਲਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਉੱਚ ਕੋਟੀ ਦਾ ਕਵੀ, ਸਿਪਾਹੀ ਤੇ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਇਨਸਾਨ ਸੀ। ==ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ== ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ 11-1-71 ਨੂੰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਦੀ ਪੁਲੀਸ ਦੇ ਸਪੈਸ਼ਲ ਸਟਾਫ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਦਾਸੀ ਭਾਵੇਂ ਪਾਸ ਵਾਂਗ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਕੇ ਧਰੂ ਤਾਰੇ ਵਾਂਗ ਤਾ ਨਹੀਂ ਚਮਕ ਸਕਿਆ ਪਰ ਸਮੇਂ ਦਾ ਸੱਚ ਉਸ ਕੋਲ ਸੀ ਪਰ ਜਦ ਇਸ ਵਕਤ ਦੀ ਗਰਦ ਗੁਬਾਰ ਬੈਠਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨਿਖਰੇਗਾ ਤਾਂ ਉਦਾਸੀ ਦਾ ਸਹੀ ਮੁਲਾਕਣ ਹੋ ਸਕੇਗਾ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਨਕਲਾਬੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਆਲ ਅੱਜ ਵੀ ਪਹਾੜ ਵਾਂਗ ਮੂੰਹ ਅੱਡੀ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ। == ਕੈਨੇਡਾ ਫੇਰੀ== ਸੰਨ 1979 ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਇੰਡੀਅਨ ਪੀਪਲਜ਼ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਇਨ ਨਾਰਥ ਅਮਰੀਕਾ (ਇਪਾਨਾ) ਦੇ ਸੱਦੇ 'ਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਆਇਆ। ਇਸ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਉਦਾਸੀ ਨੇ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਸੂਬੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕੀਤੇ। ਇਸ ਹੀ ਸਮੇਂ ਇਪਾਨਾ ਨੇ ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਦੇ ਗੀਤਾ ਦਾ ਇਕ ਰਿਕਾਰਡ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਇਆ, ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਰੱਖਿਆ '[http://www.watanpunjabi.ca/vishesh/music01.php ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਦੇ ਗੀਤ] (Revolutionary songs from India)। ਇਸ ਰਿਕਾਰਡ ਦੇ ਕਵਰ ਉੱਤੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਹਨ: :''ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਆਦਮੀ ਅਤੇ ਕਵੀ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਜਨਮ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਕ ਬੇਜ਼ਮੀਨੇ "ਦਲਿਤ" ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਇਨਕਲਾਬੀ ਜੱਦੋਜਹਿਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਦਾਸੀ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਜੱਦੋਜਹਿਦਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਨਾਲ ਵੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਵਲੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਅੰਨਾ ਤਸ਼ੱਦਦ ਢਾਹਿਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਲੋਅ ਬਹੁਤ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘੱਟ ਗਈ ਹੈ।'' :''ਉਦਾਸੀ ਦੇ ਗੀਤ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜੱਦੋ-ਜਹਿਦ ਅਤੇ ਹੌਂਸਲੇ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਿਸਾਨਾਂ, ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ, ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਦੱਬੇ ਕੁਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਦੱਬੀਆਂ, ਕੁਚਲੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਦੇ, ਜਗਰੀਰਦਾਰਾਂ, ਸੂਦਖੋਰਾਂ ਅਤੇ ਅਮੀਰਾਂ ਵਲੋਂ ਹੁੰਦੀ ਲੁੱਟ-ਖਸੁੱਟ ਪ੍ਰਤੀ ਨਫਰਤ ਦੇ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਵਲੋਂ ਆਪਣੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਵਾਸਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਘੋਲ ਕਰਨ ਦੇ ਬੁਲੰਦ ਇਰਾਦਿਆਂ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਸੋਮਾ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਨਕਸਲਬਾੜੀ ਦਾ ਇਨਕਲਾਬੀ ਘੋਲ ਵੀ ਹੈ; ਇਹ ਗੀਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਵਜਮਹੂਰੀ ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਗੀਤ ਹਨ।''<ref>[http://www.watanpunjabi.ca/vishesh/music01.php/ ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਦੇ ਗੀਤ ]</ref> ਜਦੋਂ ਉਦਾਸੀ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਸੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਵਿੱਚ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਯੂਨੀਅਨ ਵਿੱਚ ਜਥੇਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਲਹਿਰ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਏ ਨਵੇਂ ਅਵਾਸੀ ਸਨ। ਇਸ ਲਹਿਰ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਡਾਕੂਮੈਂਟਰੀ ਫਿਲਮਕਾਰ [https://en.wikipedia.org/wiki/Anand_Patwardhan ਆਨੰਦ ਪਟਵਰਧਨ] ਨੇ ਇਕ ਫਿਲਮ ਬਣਾਈ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫਿਲਮ ਦਾ ਨਾਂ [http://patwardhan.com/?page_id=216 'ਉੱਠਣ ਦਾ ਵੇਲਾ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150723054624/http://patwardhan.com/?page_id=216 |date=2015-07-23 }} (Time to Rise)' ਰੱਖਿਆ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗੀਤ ਉੱਠਣ ਦਾ ਵੇਲਾ 'ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਹੈ। ਇਸ ਹੀ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਦੇ ਇਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਸ਼ਹਿਰ ਪੋਰਟ ਅਲਬਰਨੀ ਵਿੱਚ [https://www.youtube.com/watch?v=3iOBXayBO1Q ਉਦਾਸੀ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਫਿਲਮ] 8 ਮਿਲੀ ਮੀਟਰ ਦੇ ਕੈਮਰੇ ਨਾਲ ਬਣਾਈ ਗਈ। ਇਹ ਫਿਲਮ ਸੰਨ 2014 ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਦਾਸੀ ਦੀ ਰਿਕਾਰਡ ਹੋਈ ਇਹ ਇਕੋ ਇਕ ਫਿਲਮ ਹੈ। <ref>[http://timesofindia.indiatimes.com/city/chandigarh/Naxalite-Punjabi-poets-rare-video-surfaces/articleshow/38939392.cms Naxalite Punjabi poet’s rare video surfaces] [https://www.youtube.com/watch?v=3iOBXayBO1Q ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਲਾਇਵ - ਪੋਰਟ ਅਲਬਰਨੀ ਕੈਨੇਡਾ, 1979]</ref> == ਬਾਹਰਲੇ ਲਿੰਕ== [https://www.youtube.com/watch?v=3iOBXayBO1Q ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਲਾਇਵ - ਪੋਰਟ ਅਲਬਰਨੀ ਕੈਨੇਡਾ, 1979] [http://www.watanpunjabi.ca/vishesh/music01.php ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਦੇ ਗੀਤ] [http://www.watanpunjabi.ca/feb2012/article10.php ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਕਵੀ ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਨਾਲ ਇਕ ਮੁਲਾਕਾਤ (ਲਿਖਤੀ)] [http://www.watanpunjabi.ca/feb2012/audio2.php ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਕਵੀ ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਨਾਲ ਇਕ ਮੁਲਾਕਾਤ (ਆਡਿਓ)] [http://www.watanpunjabi.ca/august2011/article13.php ਅਸਲ ਲੋਕ ਕਵੀ ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ] ==ਰਚਨਾਵਾਂ== *''ਲਹੂ ਭਿੱਜੇ ਬੋਲ'' (ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ) *''ਚੌ-ਨੁਕਰੀਆਂ ਸੀਖਾਂ'' (ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ) *''ਸੈਨਤਾਂ'' (ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ) *''ਕੰਮੀਆਂ ਦਾ ਵਿਹੜਾ'' (ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ) ===ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗੀਤ=== #ਵਸੀਅਤ #ਅਧੂਰੀ ਸਵੈ ਗਾਥਾ। #ਓ ਲੈ ਆ ਤੰਗਲ਼ੀ। #ਚਿੱਠੀਆ ਵੰਡਣ ਵਾਲਿਆ। #ਵਰ ਕਿ ਸਰਾਪ। #ਦਿੱਲੀਏ ਦਿਆਲਾ ਦੇਖ਼।<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=1WGJus7n7dg ਦਿੱਲੀਏ ਦਿਆਲਾ ਦੇਖ…]</ref> #ਕਾਲਿਆ ਕਾਵਾਂ ਵੇ। #ਹੁਣ ਤੁਹਾਡੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ। #ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ - ਇੱਕ ਲਲਕਾਰ। #ਮਾਵਾਂ ਠੰਡੀਆਂ ਛਾਵਾਂ। #ਚਿੱਤ ਨਾ ਡੁਲਾਈਂ ਬਾਬਲਾ। #ਹੋਕਾ। #ਹਨ੍ਹੇਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ। #ਪੱਕਾ ਘਰ ਟੋਲੀਂ ਬਾਬਲਾ। #ਅੰਮੜੀ ਨੂੰ ਤਰਲਾ। #ਕੈਦੀ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦਾ ਗੀਤ। ==ਕਾਵਿ ਨਮੂਨਾ== <poem> '''ਵਸੀਅਤ'''<ref>[http://parchanve.wordpress.com/category/sant-ram-udasi/ ਮੇਰੀ ਮੌਤ 'ਤੇ ਨਾ ਰੋਇਓ]</ref> ਮੇਰੀ ਮੌਤ ਤੇ ਨਾ ਰੋਇਓ, ਮੇਰੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਬਚਾਇਓ। ਮੇਰੇ ਲਹੂ ਦਾ ਕੇਸਰ ਰੇਤੇ ਚ ਨਾ ਰਲਾਇਓ। ਮੇਰੀ ਵੀ ਜਿੰਦਗੀ ਕੀ? ਬਸ ਬੂਰ ਸਰਕੜੇ ਦਾ ਆਹਾਂ ਦਾ ਸੇਕ ਕਾਫ਼ੀ, ਤੀਲੀ ਬੇਸ਼ਕ ਨਾ ਲਾਇਓ। ਹੋਣਾ ਨਹੀਂ ਮੈ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੜ ਕੇ ਸਵਾਹ ਇਕੇਰਾਂ, ਜਦ ਜਦ ਢਲੇਗਾ ਸੂਰਜ ਕਣ ਕਣ ਮੇਰਾ ਜਲਾਇਓ। ਵਲਗਣ ਚ ਕੈਦ ਹੋਣਾ ਸਾਡੇ ਨਹੀਂ ਮੁਆਫ਼ਕ, ਯਾਰਾਂ ਦੇ ਵਾਂਗ ਅਰਥੀ ਸੜਕਾਂ ਤੇ ਹੀ ਜਲਾਇਓ। ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਮੌਤ ਤਾਈਂ ਆਉਂਦੇ ਬੜੇ ਚੁਰਾਹੇ ਜਿਸ ਦਾ ਹੈ ਪੰਧ ਬਿਖੜਾ ਓਸੇ ਹੀ ਰਾਹ ਲਿਜਾਇਓ। ਮੇਰੀ ਮੌਤ ਤੇ ਨਾ ਰੋਇਓ, ਮੇਰੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਬਚਾਇਓ। ਮੇਰੇ ਲਹੂ ਦਾ ਕੇਸਰ ਰੇਤੇ ਚ ਨਾ ਰਲਾਇਓ। </poem> ==ਆਖ਼ਰੀ ਸਮਾਂ== ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੋਏ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਤੋਂ ਵਾਪਿਸ ਆਉਂਦੇ ਹੋਏ 06 ਨਵੰਬਰ 1986 ਨੂੰ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਰੇਲਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਖ਼ਰੀ ਸਾਹ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ 3 ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਮਿਲੀ। ਉਦਾਸੀ ਜੀ ਭਾਵੇਂ ਜਿਸਮਾਨੀ ਤੌਰ ਤੇ ਜੱਗ ਤੋਂ ਰੁਖ਼ਸਤ ਹੋ ਗਏ ਨੇ ਪਰ ਆਪਣੀਆ ਲਿਖ਼ਤਾਂ ਰਾਹੀ ਅੱਜ ਵੀਂ ਜਿੰਦਾ ਹਨ ਅਤੇ ਚੇਤਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ| == ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਤੂੰ ਮੱਘਦਾ ਰਹੀਂ ਵੇ ਸੂਰਜਾ]] ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1939]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1986]] aqeeb814vhvbi3xb4004m8511zs0jy4 0 27640 812820 533928 2025-07-11T04:05:45Z Dugal harpreet 17460 812820 wikitext text/x-wiki [[File:200401-beijing-tianan-square-overview.jpg|thumb]] '''ਤੀਆਨਾਨਮੇਨ ਚੌਕ''' [[ਬੀਜਿੰਗ]], [[ਚੀਨ ਲੋਕ ਗਣਰਾਜ|ਚੀਨ]], ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੌਕ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਇਸਨੂੰ [[ਵਰਜਿਤ ਸ਼ਹਿਰ]] ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਕਰਦੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਸਥਿਤ [[ਤੀਆਨਾਨਮੇਨ]] ਗੇਟ (ਭਾਵ ''ਸਵਰਗੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਗੇਟ'') ਤੋਂ ਪਿਆ ਹੈ। ਅਕਾਰ ਪੱਖੋਂ ਇਸ ਚੌਕ ਦਾ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚੋਂ ਤੀਜਾ ਨੰਬਰ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਖੇਤਰਫਲ (440,000 ਮੀ² – 880×500 ਮੀ ਜਾਂ 109 [[ਏਕੜ]] – 960×550 ਗਜ) ਹੈ। ਚੀਨ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇਹ ਚੌਕ 4 ਜੂਨ 1989 ਦੇ [[ਤੀਆਨਾਨਮੇਨ ਚੌਕ ਹੱਤਿਆਕਾਂਡ]] ਕਰਕੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਫੌਜ਼ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਹੱਥੇ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ।<ref name="bbc-right">{{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/8057762.stm |date=2 June 2009 |title=Tiananmen killings: Were the media right? |first=James |last=Miles |accessdate=3 November 2010 |publisher=BBC News }}</ref><ref name="Jan Wong 1997, p.278">Wong, Jan (1997) ''Red China Blues'', Random House, p. 278, ISBN 0385482329.</ref> ==ਇਤਿਹਾਸ== ਡਾਕਟਰ ਸਨ-ਯਾਤ-ਸੇਨ ਦੀ ਅਗੁਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸਾਲ 1911 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਚੌਕ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੇਲ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਸੀ। 1911 ਦੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਚੀਨ ਦੇ ਆਖ਼ਿਰੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਹਟਾਏ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵਲੋਂ ਇਸ ਚੌਕ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਰਾਜਨੀਤਕ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਹੋਣ ਲਗਾ। ਲੇਕਿਨ ਇਸ ਚੌਕ ਨੇ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਹਿਮੀਅਤ ਉਦੋਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਜਦੋਂ ਸਾਲ 1949 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖ਼ੂਨੀ ਖਾਨਾਜੰਗੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ . ਇੱਕ ਅਕਤੂਬਰ 1949 ਨੂੰ ਤੀਆਨਾਨਮੇਨ ਚੌਕ ਵਿੱਚ ਜਮਾਂ ਜਨਤਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਚੀਨੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀਨ ਚੇਅਰਮੈਨ ਮਾਓ ਨੇ ਚੀਨੀ ਲੋਕ-ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ==ਗੈਲਰੀ== <gallery widths="220" heights="185"> File:TiananmenGatePic1.jpg|[[ਤੀਆਨਾਨਮੇਨ ]] ਤੀਆਨਾਨਮੇਨ ਚੌਂਕ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਗੇਟ File:NationalMuseumofChinapic1.jpg|[[ਚੀਨ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ]] ਚੌਂਕ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ File:GreatHallofthePeoplepic2.jpg|ਚੌਕ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ [[ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮਹਾਨ ਹਾਲ]] File:BeijingTiananmenSquaregatepicture2.jpg|[[ਜ਼ੇਂਗਯਾਂਗਮੇਨ]] ਤੀਆਨਾਨਮੇਨ ਚੌਂਕ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਸਿਰੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਗੇਟ ਟਾਵਰ File:Monument people's heroes 2.jpg|[[ਲੋਕ ਨਾਇਕਾਂ ਦਾ ਸਮਾਰਕ]] ਅਤੇ [[ਮਾਓ ਜ਼ੇ-ਤੁੰਗ ਦਾ ਮਕਬਰਾ]] ਚੌਂਕ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਹਨ। File:Monument to the People's Heroes.jpg|[[ਲੋਕ ਨਾਇਕਾਂ ਦਾ ਸਮਾਰਕ]] File:Mausoleum von Mao Zedong.jpg|[[ਮਾਓ ਜ਼ੇ-ਤੁੰਗ ਦਾ ਮਕਬਰਾ|ਮਾਓ ਜ਼ੇ-ਤੁੰਗ ਦਾ ਮਕਬਰਾ]] File:Tianamen Square-Monument.jpg|ਤੀਆਨਾਨਮੇਨ ਚੌਂਕ 'ਤੇ ਮਾਓ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਮਾਰਕ File:Kaiguodadian.jpg|1 ਅਕਤੂਬਰ, 1949 ਨੂੰ ਪੀਪਲਜ਼ ਰੀਪਬਲਿਕ ਆਫ਼ ਚਾਈਨਾ ਦੇ ਸਥਾਪਨਾ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਵਿਦਿਆਰਥੀ। File:HammerSickle Tiananmen.jpg|2011 ਵਿੱਚ [[ਚੀਨੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ]] ਦੀ 90ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਤੀਆਨਾਨਮੇਨ ਚੌਂਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਸਮਾਰਕ। File:National mourning for 2008 Sichuan earthquake victims - Tiananmen Square, Beijing, 2008-05-19.jpg|19 ਮਈ, 2008 ਨੂੰ [[2008 ਸਿਚੁਆਨ ਭੂਚਾਲ]] ਦੇ ਪੀੜਤਾਂ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੋਗ। File:November 29 student demonstration, Tiananmen Square.jpg|ਤੀਆਨਾਨਮੇਨ ਸਕੁਏਅਰ, {{ਲਗਭਗ|1917}}–1919 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਵਿਦਿਆਰਥੀ। </gallery> ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਚੌਕ]] dzxupxnj7bzfltu9o9yplvt7ox7axtp 0 60118 812815 235603 2025-07-10T22:19:34Z EmausBot 2312 Fixing double redirect from [[ਪੂਏਰਤੋ ਏਸਕੋਂਦੀਦੋ, ਵਾਹਾਕਾ]] to [[ਪੁਏਰਤੋ ਏਸਕੋਂਦੀਦੋ, ਵਾਹਾਕਾ]] 812815 wikitext text/x-wiki #ਰੀਡਾਇਰੈਕਟ [[ਪੁਏਰਤੋ ਏਸਕੋਂਦੀਦੋ, ਵਾਹਾਕਾ]] 21g0wqv2nop5md0srzvdu1v84346p93 0 71408 812823 811826 2025-07-11T06:32:46Z Sonia jhammat 08 55127 /* ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਭਵਨ */ 812823 wikitext text/x-wiki '''ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿਗਿਆਨ''' ਓਹ [[ਵਿਗਿਆਨ]] ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੂਚਨਾ, ਸਿੱਖਿਆਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਓਜਾਰਾ ਦਾ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਉਪਯੋਗ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿਗਿਆਨ, ਨੂੰ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਅਤੇ ਸੂਚਨਾ ਵਿਗਿਆਨ ਕਿਹਾ ਜਾਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪਹਿਲੂ ਸੂਤਰ ਹੈ; 2[P]; [M]:[E] [2P] ਇਸ ਵਿੱਚ [P] ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੀ ਕਿਸਮ ਹੈ। [M] ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਹੈ, ਅਤੇ [E] [2P] ਦਾ ਮਤਲਬ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਮਰਾ ਦੇ ਕੰਮਾ ਤੋਂ ਹੈ। ਇਸ ਮੁੱਖ ਵਰਗ ਵਿੱਚ 24 ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਗੋਂ [[ਵਿਸ਼ਾ]] ਜੁਗਤ ਰਾਹੀਂ ਵਿਸਤਰਿਤ ਕਰਕੇ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦਾ ਨਵੇਕਲਾ ਵਰਗ ਅੰਕ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। == ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਭਵਨ == ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ [[ਫਰਨੀਚਰ]] ਉਪਯੋਗ ਵਿੱਚ ਲਿਆਈਆਂ ਜਾਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇ ਕੀ [[ਕਾਰਡ ਕੈਬਨੇਟ]], [[ਕਾਉਟਰ]], ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਈ ਵਖਰੇ-ਵਖਰੇ ਖਾਨੈ, ਪੜਨ ਵਾਸਤੇ ਮੇਜ ਅਤੇ ਕੁਰਸੀਆਂ, ਅਲਮਾਰੀਆਂ ਆਦਿ। ਹਰ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਸੁਜਾਵਪਤਰ ਰਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਕਿ ਲੋਕ ਕੋਈ ਵੀ ਕਿਤਾਬ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਸੀਫ਼ਾਰਿਸ਼ ਕਰ ਸਕਣ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਅਸਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਗਿਆਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਬੰਧਿਤ ਲੇਖ]] 320hbljbex33avvn17v0hbix8iqzq3n 0 87893 812798 812752 2025-07-10T15:22:19Z Jagmit Singh Brar 17898 812798 wikitext text/x-wiki '''ਅੱਯਾ ਵੈਕੁੰਦਰ''' ([[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲੀ|ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Ayya Vaikundar'''; c.1810&ndash;c.1851; {{Lang-ta|அய்யா வைகுண்டர்}}), ਜਿਸਨੂੰ ਸ਼ਿਵ ਨਾਰਾਇਣ ਜਾਂ ਵੈਕੁੰਡ ਸਵਾਮੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,<ref name=":0">{{Cite book|last=Chryssides|first=George D.|title=Historical Dictionary of New Religious Movements|date=2012|publisher=Rowman & Littlefield|isbn=978-0-8108-6194-7|page=48-49|language=en}}</ref> ਅਯਯਾਵਜ਼ੀ ਧਰਮ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸੀ। ਓਹ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਅਤੇ ਬੁਤ-ਪੂਜਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਰਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਦਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ ਕਾਰਜ ਕੀਤੇ।<ref>{{Harvard citation no brackets|Nadar|1989|loc=verse 431-438}} ''Narayana ordering two celestial saints to bring the body of Mudisoodum Perumal for the incarnation of Vaikundar''</ref> ਅਯਯਾਵਜ਼ੀ ਉਸਨੂੰ ਏਕਾ-ਪਾਰਾਣ ਅਤੇ ਦੇਵਤਾ ਵਿਸ਼ਨੂੰ (ਨਾਰਾਇਣ) ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪੂਰਨ ਅਵਤਾਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਦੱਸੇ ਗਏ ਅਯਯਾਵਜ਼ੀ ਮਿਥਿਹਾਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਅਯਯਾ ਵੈਕੁੰਦਰ 1833 ਵਿੱਚ ਅਵਤਾਰ ਹੋਇਆ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਤਿਰੂਚੇਂਦੁਰ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਵੈਕੁੰਦਰ ਦੇ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਖੋਲ ਵਿੱਚ ਉੱਠਿਆ।<ref>{{cite book|last1=Mani|first1=Ari Sundara|title=Akilathirattu Ammanai Parayana Urai|date=22 March 2002|publisher=Ayya Vaikundar Narppani Manram|location=Ambala Pathi|page=310|edition=Third}}</ref><ref>{{cite book|last1=Krishna Nathan|first1=T|title=Ayya Vaikundarin Vazhvum Sinthanaiyum|date=December 2000|publisher=Thinai Veliyeettagam|location=Nagercoil|page=44|edition=First}}</ref>{{sfn|Patrick|2003|page=210}} == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist|30em}}{{Stub}} fj0tu1tkteh36bhe97riu7m6dk5t932 0 93446 812800 812189 2025-07-10T15:31:07Z Jagmit Singh Brar 17898 812800 wikitext text/x-wiki '''ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Kharif Crops''''')'' ਜਾਂ ਗਰਮੀ ਰੁੱਤ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ, ਓਹ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹਨ ਜੋ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਬਾਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਖਾਸਕਰ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ [[ਅਪ੍ਰੈਲ]] ਤੋਂ [[ਅਕਤੂਬਰ]] ਦੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ [[ਝੋਨਾ]]/ਬਾਸਮਤੀ, ਨਰਮਾ/[[ਕਪਾਹ]], ਮੱਕੀ, [[ਬਾਜਰਾ]] ਆਦਿ ਮੁੱਖ ਖਰੀਫ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ '''ਮੌਨਸੂਨ ਫਸਲਾਂ''' ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ [[ਮੌਨਸੂਨ]] ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕੱਟੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਜੂਨ ਤੋਂ ਨਵੰਬਰ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite book|last1=Das|first1=N.R.|title=Crops of India|publisher=Scientific Publishers Journals Dept|location=1 January 2011|isbn=8172336810}}</ref> [[ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ|ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ]] ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਮਈ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਤੰਬਰ ਦੇ ਤੀਜੇ ਹਫ਼ਤੇ ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ ਤੱਕ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। == ਖਰੀਫ਼ ਨਾਮ ਦੀ ਉਤਪਤੀ == '''ਖਰੀਫ਼''' (ਸਾਉਣੀ) ਅਤੇ '''ਰਬੀ''' (ਹਾੜ੍ਹੀ) ਦੋਵਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ [[ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਵਿੱਚ ਕਲਾਸੀਕਲ [[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਾਰਸੀ]] ਰਾਹੀਂ ਹੋਈ ਹੈ। ਖਰੀਫ਼ ਦਾ ਅਰਥ ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ "[[ਪਤਝੜ]]" ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਬਿਜਾਈ ਮਾਨਸੂਨ ਦੌਰਾਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਟਾਈ ਪਤਝੜ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ਪਤਝੜ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਇਸ ਨੇੜਤਾ ਨੂੰ ਸਾਉਣੀ ਦਾ ਸਮਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref name="Gupta">{{cite book|last1=Gupta|first1=Akhil|title=Postcolonial Developments: Agriculture in the Making of Modern India|url=https://archive.org/details/postcolonialdeve00akhi|url-access=registration|date=20 July 1998|publisher=Duke University Press Books|isbn=0822322137}}</ref> == ਖਰੀਫ ਸੀਜ਼ਨ == ਸਾਉਣੀ ਦਾ ਮੌਸਮ ਫਸਲਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਅਨੁਸਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਮਈ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਨਵਰੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਮੌਸਮ ਜੂਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ ਵਿੱਚ ਖਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਮਾਨਸੂਨ ਸੀਜ਼ਨ ਦੇ ਆਗਮਨ ਦੌਰਾਨ ਪਹਿਲੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਬੀਜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਮਾਨਸੂਨ ਸੀਜ਼ਨ ਦੇ ਅੰਤ (ਅਕਤੂਬਰ-ਨਵੰਬਰ) ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਾਉਣੀ ਸੀਜ਼ਨ ਮੱਧ ਅਪ੍ਰੈਲ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੱਧ ਅਕਤੂਬਰ ਤੱਕ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਉਣੀ ਸੀਜ਼ਨ ਦੀ ਫਸਲ ਹਰ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਮਈ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਖ਼ਰੀਫ਼ ਅਤੇ ਜਨਵਰੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਖਤਮ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਜੂਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ ਵਿੱਚ ਖ਼ਤਮ (ਕਟਾਈ) ਕਰਨ ਲਈ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਮੌਨਸੂਨ ਸੀਜ਼ਨ ਦੇ ਆਗਮਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਕੇਰਲਾ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮਈ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਪਹਿਲੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨਾਲ ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਬੀਜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੌਨਸੂਨ ਬਾਰਸ਼ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵੱਲ ਵਧਦੀ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੀਜਣ ਦੀ ਮਿਤੀ ਉਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਵਿੱਚ ਇਹ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਫਸਲਾਂ ਬਾਰਸ਼ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ, ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਂ ਗਲਤ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੌਨਸੂਨ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਸਾਲ ਦੇ ਯਤਨ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਖਰੀਫ ਫਸਲਾਂ ਚੌਲ (ਝੋਨਾ ਅਤੇ ਬਾਸਮਤੀ), ਬਾਜਰਾ, ਮੱਕੀ, ਲਿਨਸੀਡ/ਫਲੈਕਸ (ਤਿਲ), ਨਰਮਾ/ਕਪਾਹ, ਮੂੰਗਫਲੀ ਆਦਿ ਹਨ। == ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਖਰੀਫ ਫਸਲਾਂ == {{Div col}} === ਅਨਾਜ ਫਸਲਾਂ === * [[ਜਵਾਰ]] * [[ਮੱਕੀ]] * [[ਬਾਜਰਾ]] * [[ਚਾਵਲ]] ([[ਝੋਨਾ]]) === ਫਲ === ਖਰੀਫ ਫਸਲ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਫਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:<ref>{{cite web |title=Crop Details, Crop Reporting Service |url=http://www.crs.agripunjab.gov.pk/crop_details |website=www.crs.agripunjab.gov.pk |access-date=12 August 2021}}</ref> *[[ਬਦਾਮ]] *[[ਸੇਬ]] *ਖੁਰਾਮਾਨੀ *[[ਕੇਲੇ]] *ਕੈਂਟਲੂਪ *[[ਚੀਕੂ]] *[[ਨਾਰੀਅਲ]] *[[ਖਜੂਰ]] *[[ਅੰਜੀਰ]] *[[ਜਾਮੁਨ]] *[[ਲੀਚੀ]] *ਲੂਫਾ *[[ਅੰਬ]] *ਖਰਬੂਜਾ *[[ਸੰਤਰਾ]] *[[ਅਨਾਰ]] *[[ਬੇਰ]] *[[ਨਾਸ਼ਪਾਤੀ]] *[[ਫਾਲਸਾ]] *[[ਪਪੀਤਾ]] *[[ਆੜੂ]] *[[ਗੰਨਾ]] (ਕਮਾਦ) *[[ਅਖਰੋਟ]] *[[ਤਰਬੂਜ]] === ਬੀਜਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ === * [[ਅਰਹਰ]] (ਤੁੜ) * [[ਕਾਲੇ ਛੋਲੇ]] * [[ਨਰਮਾ]]/[[ਕਪਾਹ]] * ਕੌਪੀ * ਹਰਾ ਛੋਲਾ]] ([[ਮੂੰਗ]]) * [[ਮੂੰਗੀ]] * [[ਗੁਆਰਾ]] * ਮੋਥ ਬੀਨ * ਮੂੰਗ ਬੀਨ * [[ਤਿਲ]] * [[ਸੋਇਆਬੀਨ]] * ਉੜਦ ਬੀਨ * [[ਅਰਹਰ]] * ਫੈਨਲ ([[ਸੌਂਫ]]) === ਸਬਜ਼ੀਆਂ === ਸੂਚੀ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ:<ref name=har1>[http://haryanaseeds.gov.in/products_vegetables_kharif.html Kharif crop list]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੂਨ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, Haryana Seeds Development Corp.</ref> * [[ਕਰੇਲਾ]] * [[ਬੈਂਗਣ]] * [[ਮਿਰਚ]] * ਚੌਲੇ * [[ਭਿੰਡੀ]] * [[ਲੌਕੀ]] * [[ਟਿੰਡਾ]] * [[ਟਮਾਟਰ]] * [[ਹਲਦੀ]]{{Div end}} == ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ == * [[ਹਾੜੀ ਦੀ ਫ਼ਸਲ|ਹਾੜੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ]] * [[ਜ਼ੈਦ ਫਸਲਾਂ|ਜ਼ੈਦ ਫਸਲਾਂ]] == ਹਵਾਲੇ == <references /> == ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ == * [http://etawah.nic.in/farming.htm E2kB Farming – Rabi, Kharif and Zayad Crops – Animal Husbandry – Fishery] * [http://pali.nic.in/agriculture.htm Location] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120223201858/http://pali.nic.in/agriculture.htm |date=2012-02-23 }} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਖੇਤੀਬਾੜੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫ਼ਸਲਾਂ]] 3gqva5kd5ih2h0bou4qevh0ftaw51wc 812801 812800 2025-07-10T15:34:08Z Jagmit Singh Brar 17898 812801 wikitext text/x-wiki '''ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Kharif Crops''''')'' ਜਾਂ ਗਰਮੀ ਰੁੱਤ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ, ਓਹ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹਨ ਜੋ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਬਾਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਖਾਸਕਰ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ [[ਅਪ੍ਰੈਲ]] ਤੋਂ [[ਅਕਤੂਬਰ]] ਦੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ [[ਝੋਨਾ]]/ਬਾਸਮਤੀ, ਨਰਮਾ/[[ਕਪਾਹ]], ਮੱਕੀ, [[ਬਾਜਰਾ]] ਆਦਿ ਮੁੱਖ ਖਰੀਫ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ '''ਮੌਨਸੂਨ ਫਸਲਾਂ''' ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ [[ਮੌਨਸੂਨ]] ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕੱਟੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਜੂਨ ਤੋਂ ਨਵੰਬਰ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite book|last1=Das|first1=N.R.|title=Crops of India|publisher=Scientific Publishers Journals Dept|location=1 January 2011|isbn=8172336810}}</ref> [[ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ|ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ]] ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਮਈ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਤੰਬਰ ਦੇ ਤੀਜੇ ਹਫ਼ਤੇ ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ ਤੱਕ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। == ਖਰੀਫ਼ ਨਾਮ ਦੀ ਉਤਪਤੀ == '''ਖਰੀਫ਼''' (ਸਾਉਣੀ) ਅਤੇ '''ਰਬੀ''' (ਹਾੜ੍ਹੀ) ਦੋਵਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ [[ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਵਿੱਚ ਕਲਾਸੀਕਲ [[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਾਰਸੀ]] ਰਾਹੀਂ ਹੋਈ ਹੈ। ਖਰੀਫ਼ ਦਾ ਅਰਥ ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ "[[ਪਤਝੜ]]" ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਬਿਜਾਈ ਮਾਨਸੂਨ ਦੌਰਾਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਟਾਈ ਪਤਝੜ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ਪਤਝੜ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਇਸ ਨੇੜਤਾ ਨੂੰ ਸਾਉਣੀ ਦਾ ਸਮਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref name="Gupta">{{cite book|last1=Gupta|first1=Akhil|title=Postcolonial Developments: Agriculture in the Making of Modern India|url=https://archive.org/details/postcolonialdeve00akhi|url-access=registration|date=20 July 1998|publisher=Duke University Press Books|isbn=0822322137}}</ref> == ਖਰੀਫ ਸੀਜ਼ਨ == ਸਾਉਣੀ ਦਾ ਮੌਸਮ ਫਸਲਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਅਨੁਸਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਮਈ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਨਵਰੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਮੌਸਮ ਜੂਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ ਵਿੱਚ ਖਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਮਾਨਸੂਨ ਸੀਜ਼ਨ ਦੇ ਆਗਮਨ ਦੌਰਾਨ ਪਹਿਲੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਬੀਜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਮਾਨਸੂਨ ਸੀਜ਼ਨ ਦੇ ਅੰਤ (ਅਕਤੂਬਰ-ਨਵੰਬਰ) ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਾਉਣੀ ਸੀਜ਼ਨ ਮੱਧ ਅਪ੍ਰੈਲ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੱਧ ਅਕਤੂਬਰ ਤੱਕ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਉਣੀ ਸੀਜ਼ਨ ਦੀ ਫਸਲ ਹਰ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਮਈ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਖ਼ਰੀਫ਼ ਅਤੇ ਜਨਵਰੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਖਤਮ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਜੂਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ ਵਿੱਚ ਖ਼ਤਮ (ਕਟਾਈ) ਕਰਨ ਲਈ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਮੌਨਸੂਨ ਸੀਜ਼ਨ ਦੇ ਆਗਮਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਕੇਰਲਾ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮਈ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਪਹਿਲੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨਾਲ ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਬੀਜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੌਨਸੂਨ ਬਾਰਸ਼ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵੱਲ ਵਧਦੀ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੀਜਣ ਦੀ ਮਿਤੀ ਉਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਵਿੱਚ ਇਹ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਫਸਲਾਂ ਬਾਰਸ਼ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ, ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਂ ਗਲਤ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੌਨਸੂਨ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਸਾਲ ਦੇ ਯਤਨ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਖਰੀਫ ਫਸਲਾਂ ਚੌਲ (ਝੋਨਾ ਅਤੇ ਬਾਸਮਤੀ), ਬਾਜਰਾ, ਮੱਕੀ, ਲਿਨਸੀਡ/ਫਲੈਕਸ (ਤਿਲ), ਨਰਮਾ/ਕਪਾਹ, ਮੂੰਗਫਲੀ ਆਦਿ ਹਨ। == ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਖਰੀਫ ਫਸਲਾਂ == {{Div col}} === ਅਨਾਜ ਫਸਲਾਂ === * [[ਜਵਾਰ]] * [[ਮੱਕੀ]] * [[ਬਾਜਰਾ]] * [[ਝੋਨਾ]]/ਬਾਸਮਤੀ === ਫਲ === ਖਰੀਫ ਫਸਲ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਫਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:<ref>{{cite web |title=Crop Details, Crop Reporting Service |url=http://www.crs.agripunjab.gov.pk/crop_details |website=www.crs.agripunjab.gov.pk |access-date=12 August 2021}}</ref> *[[ਬਦਾਮ]] *[[ਸੇਬ]] *ਖੁਰਾਮਾਨੀ *ਕੇਲੇ *ਕੈਂਟਲੂਪ *[[ਚੀਕੂ]] *[[ਨਾਰੀਅਲ]] *[[ਖਜੂਰ]] *[[ਅੰਜੀਰ]] *[[ਜਾਮੁਨ]] *[[ਲੀਚੀ]] *ਲੂਫਾ *[[ਅੰਬ]] *ਖਰਬੂਜਾ *[[ਸੰਤਰਾ]] *[[ਅਨਾਰ]] *[[ਬੇਰ]] *[[ਨਾਸ਼ਪਾਤੀ]] *[[ਫਾਲਸਾ]] *[[ਪਪੀਤਾ]] *[[ਆੜੂ]] *[[ਗੰਨਾ]] (ਕਮਾਦ) *[[ਅਖਰੋਟ]] *[[ਤਰਬੂਜ]] === ਬੀਜਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ === * [[ਅਰਹਰ]] (ਤੁੜ) * ਕਾਲੇ [[ਛੋਲੇ]] * [[ਨਰਮਾ]]/[[ਕਪਾਹ]] * ਕੌਪੀ * ਹਰੀ [[ਮੂੰਗੀ]] * [[ਮੂੰਗੀ]] * [[ਗੁਆਰਾ]] * [[ਤਿਲ]] * [[ਸੋਇਆਬੀਨ]] * ਉੜਦ ਬੀਨ * [[ਅਰਹਰ]] * ਫੈਨਲ ([[ਸੌਂਫ]]) === ਸਬਜ਼ੀਆਂ === ਸੂਚੀ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ:<ref name=har1>[http://haryanaseeds.gov.in/products_vegetables_kharif.html Kharif crop list]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੂਨ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, Haryana Seeds Development Corp.</ref> * [[ਕਰੇਲਾ]] * [[ਬੈਂਗਣ]] * [[ਮਿਰਚ]] * ਚੌਲੇ * [[ਭਿੰਡੀ]] * [[ਲੌਕੀ]] * [[ਟਿੰਡਾ]] * [[ਟਮਾਟਰ]] * [[ਹਲਦੀ]]{{Div end}} == ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ == * [[ਹਾੜੀ ਦੀ ਫ਼ਸਲ|ਹਾੜੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ]] * [[ਜ਼ੈਦ ਫਸਲਾਂ|ਜ਼ੈਦ ਫਸਲਾਂ]] == ਹਵਾਲੇ == <references /> == ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ == * [http://etawah.nic.in/farming.htm E2kB Farming – Rabi, Kharif and Zayad Crops – Animal Husbandry – Fishery] * [http://pali.nic.in/agriculture.htm Location] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120223201858/http://pali.nic.in/agriculture.htm |date=2012-02-23 }} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਖੇਤੀਬਾੜੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫ਼ਸਲਾਂ]] 8es5rq1ydq1qyzhrdzvieibp3kttbd4 0 94216 812803 753562 2025-07-10T16:15:14Z Jagmit Singh Brar 17898 812803 wikitext text/x-wiki [[ਤਸਵੀਰ:Wheat_P1210892.jpg|right|thumb|ਕਣਕ]] [[ਤਸਵੀਰ:Barley.jpg|thumb|ਜੌਂ]] '''ਹਾੜੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ''' (ਜਾਂ ਰਬੀ ਫਸਲਾਂ; [[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]] ਵਿੱਚ: '''Rabi Crops''') [[ਖੇਤੀਬਾੜੀ]] ਦੀਆਂ ਓਹ ਫਸਲਾਂ ਹਨ ਜੋ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ]] ਦੇਸ਼ਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼, ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਸਰਦੀ ਦੀ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਬੀਜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।<ref>{{cite book|url=https://archive.org/stream/cyclopindiaeast03balfuoft#page/331/mode/1up|page=331|title=The Cyclopaedia of India and of Eastern and Southern Asia|edition=3|author=Balfor, Edward|year=1885|publisher=Bernard Quaritch|place=London|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140415184601/https://archive.org/stream/cyclopindiaeast03balfuoft#page/331/mode/1up|archive-date=2014-04-15}}</ref> ਇਹ ਰਬੀ ਸ਼ਬਦ "ਬਸੰਤ" ਲਈ ਅਰਬੀ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਇਹ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ (ਜਿਸ ਨੂੰ "ਸਰਦੀਆਂ ਦੀ ਫਸਲ" ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ)। ਹਾੜੀ ਦੀ ਫਸਲ ਦਾ ਪੂਰਕ [[ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ|ਸਾਉਣੀ ਦੀ ਫਸਲ]] ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਹਾੜੀ ਅਤੇ [[ਜ਼ੈਦ ਫਸਲਾਂ|ਜ਼ੈਦ]] [[ਜ਼ੈਦ ਫਸਲਾਂ|ਫਸਲਾਂ]] ਦੀ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਫਸਲਾਂ ਮੌਨਸੂਨ ਬਾਰਸ਼ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿਆਦਾਤਰ ਨਵੰਬਰ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਬੀਜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਟਾਈ ਅਪਰੈਲ/ਮਈ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਫਸਲਾਂ ਜਾਂ ਤਾਂ ਬਰਸਾਤੀ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਾਂ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ [[ਸਿੰਚਾਈ]] ਦੇ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਰਦੀ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਭਾਰੀ ਬਾਰਿਸ਼, ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਖਰਾਬ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਚੰਗੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਬੀ ਫਸਲ [[ਕਣਕ]] ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜੌਂ, ਰਾਈ, ਸਰੋਂ, ਤਿਲ ਅਤੇ ਮਟਰ ਵੀ ਹਨ। ਮਟਰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਜਲਦੀ ਤਿਆਰ ਹਨ: ਜਨਵਰੀ ਤੋਂ ਮਾਰਚ ਤੱਕ। ਭਾਰਤੀ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰੇ ਮਟਰ ਡੀ ਫਸਲ ਫਰਵਰੀ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਸਾਉਣੀ ਅਤੇ ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਰੁੱਤਾਂ ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਮੌਸਮੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਮੌਨਸੂਨਾਂ ਤੇ ਬਹੁਤ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। == ਹਾੜੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ == === ਅਨਾਜ === *[[ਕਣਕ]] (ਟਰੀਟਿਅਮ ਐਸਟੈਵੁਮ) *[[ਜਵੀ]] *[[ਜੌਂ]] (ਐਵੇਨਾ ਸੈਟੀਵਾ) === ਫਲ === * ਕੇਲਾ * ਬੇਰ * ਖਜੂਰ * ਅੰਗੂਰ * ਅਮਰੂਦ * ਕਿੰਨੂ * ਨਿੰਬੂ * ਚੂਨਾ * ਮੈਂਡਰਿਨ ਸੰਤਰਾ * ਅੰਬ * ਸ਼ਹਿਤੂਤ * ਸੰਤਰੀ == ਫਲੀਦਾਰ / ਦਾਲਾਂ == * ਛੋਲੇ<ref name="chic1">[https://economictimes.indiatimes.com/news/economy/agriculture/wheat-sowing-up-7-rice-cereals-acreage-down-so-far/articleshow/56022773.cms Rabi crop planting rises 10% in a week], 2016.</ref> * ਲੋਬੀਆ<ref name="chic12">[https://economictimes.indiatimes.com/news/economy/agriculture/wheat-sowing-up-7-rice-cereals-acreage-down-so-far/articleshow/56022773.cms Rabi crop planting rises 10% in a week], 2016.</ref> * ਮਸੂਰ<ref name="chic13">[https://economictimes.indiatimes.com/news/economy/agriculture/wheat-sowing-up-7-rice-cereals-acreage-down-so-far/articleshow/56022773.cms Rabi crop planting rises 10% in a week], 2016.</ref> * ਅਰਹਰ === ਬੀਜਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ === *[[ਲੱਸਣ|ਅਲਫਾਲਫਾ]] (ਲੂਸਰਨ, ਮੈਡੀਕਾਗੋ ਸੈਟੀਵਾ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ)  * [[ਅਲਸੀ]]  * [[ਤਿਲ]]  * [[ਜੀਰਾ]] (ਐਕਨੀਅਮ ਕੈਮੀਨਅਮ, ਐਲ)  * [[ਧਨੀਆ]] (ਕੋਰੀਐਂਡਰਮ ਸੈਟੀਵਮ, ਐਲ) * [[ਰਾਈ]] (ਬਰੱਸਿਕਾ ਜੈਂਸੀਆ ਐਲ.)  * [[ਜਵਾਰ|ਜੁਆਰ]] (ਫੀਨੀਿਕੁਲਮ ਵੈਲਗੇਰ)  * [[ਮੇਥੀ]] (ਟ੍ਰਾਈਗੋਨੇਲਾ ਫੈਨਿਊਮਗਰੇਕੁਮ, ਐਲ)  * [[ਇਸਬਗੋਲ]] (ਪਲਾਂਟਾਗੋ ਓਵਾਟਾ) * [[ਮੇਥੀ]] (ਟ੍ਰਾਈਗੋਨੇਲਾ ਫੋਇਨਮਗ੍ਰੇਕਮ, ਐਲ) * [[ਸਰ੍ਹੋਂ]] (ਬ੍ਰਾਸਿਕਾ ਜੁੰਸੀਆ ਐਲ.) * [[ਸੂਰਜਮੁਖੀ]] * ਬੰਗਾਲੀ ਛੋਲੇ * ਲਾਲ ਛੋਲੇ * ਕਾਲੀ ਮਿਰਚ === ਸਬਜ਼ੀਆਂ === *[[ਮਟਰ]] * [[ਛੋਲੇ]]  (ਗ੍ਰਾਮ, ਸਿਸਰ ਏਰੀਐਂਟਿਨਮ) (ਚਨੇ, ਸਿਸਰ ਏਰੀਐਂਟੀਨਮ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) * [[ਪਿਆਜ਼]] (ਐਲਿਅਮ ਸੇਪਾ, ਐਲ.)  * [[ਟਮਾਟਰ]] (ਸੋਲਨਮ ਲੇਕੋਪਸਰਸੀਅਮ, ਐਲ)  * [[ਆਲੂ]] (ਸੋਲੈਨਮ ਟਿਊਰੋੋਸੌਮ) * ਚੁਕੰਦਰ * ਬਰੋਕਲੀ (ਹਰੀ ਗੋਭੀ) * ਗੋਭੀ (ਪੱਤਾ ਗੋਭੀ) * ਸ਼ਿਮਲਾ ਮਿਰਚ (ਸ਼ਿਮਲਾ ਮਿਰਚ)<ref name="rab2">[http://haryanaseeds.gov.in/products_vegetables_rabi.html Rabi crops in Haryana], Haryana Seeds Development Corporation.</ref> * ਗਾਜਰ (ਗਾਜਰ) * ਗੋਭੀ (ਗੋਭੀ) * ਮੇਥੀ (ਮੇਥੀ) * ਲਸਣ (ਲੇਹਸੂਨ) * ਔਰਤ ਉਂਗਲੀ (ਭੀਂਡੀ) * ਸਲਾਦ (ਸਲਾਦ ਗੋਭੀ) * ਮਟਰ * ਮੂਲੀ (ਮੂਲੀ) * ਪਾਲਕ (ਪਾਲਕ) * ਮਿੱਠੇ ਆਲੂ (ਸ਼ਕਰਕੰਡੀ) * ਟਰਨਿਪ (ਸ਼ਲਗਮ) === ਹੋਰ === * ਤੰਬਾਕੂ<ref name="rab1">[http://agrinfobank.com.pk/rabi-crops-vegetables-fruits-and-pulses/ Rabi products list], released by Agrinfobank, Pakistan</ref> == ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ == * [[ਜ਼ੈਦ ਫਸਲਾਂ|ਜੈਦ ਫਸਲਾਂ]], ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਫਸਲੀ ਸੀਜ਼ਨ (ਗਰਮੀਆਂ) * [[ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ|ਖਰੀਫ ਫਸਲ]], ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਫਸਲੀ ਸੀਜ਼ਨ * [[ਨਕਦੀ ਫਸਲ]] * [[ਕਣਕ]], ਠੰਡੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਗਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਫਸਲ == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਖੇਤੀਬਾੜੀ]] 8ijwju4n2hmjb7mirl1gngg7pj8enw5 812805 812803 2025-07-10T16:19:57Z Jagmit Singh Brar 17898 812805 wikitext text/x-wiki [[ਤਸਵੀਰ:Wheat_P1210892.jpg|right|thumb|ਕਣਕ]] [[ਤਸਵੀਰ:Barley.jpg|thumb|ਜੌਂ]] '''ਹਾੜੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ''' (ਜਾਂ ਰਬੀ ਫਸਲਾਂ; [[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]] ਵਿੱਚ: '''Rabi Crops''') [[ਖੇਤੀਬਾੜੀ]] ਦੀਆਂ ਓਹ ਫਸਲਾਂ ਹਨ ਜੋ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ]] ਦੇਸ਼ਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼, ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਸਰਦੀ ਦੀ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਬੀਜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।<ref>{{cite book|url=https://archive.org/stream/cyclopindiaeast03balfuoft#page/331/mode/1up|page=331|title=The Cyclopaedia of India and of Eastern and Southern Asia|edition=3|author=Balfor, Edward|year=1885|publisher=Bernard Quaritch|place=London|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140415184601/https://archive.org/stream/cyclopindiaeast03balfuoft#page/331/mode/1up|archive-date=2014-04-15}}</ref> ਇਹ ਰਬੀ ਸ਼ਬਦ "ਬਸੰਤ" ਲਈ ਅਰਬੀ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਇਹ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ (ਜਿਸ ਨੂੰ "ਸਰਦੀਆਂ ਦੀ ਫਸਲ" ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ)। ਹਾੜੀ ਦੀ ਫਸਲ ਦਾ ਪੂਰਕ [[ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ|ਸਾਉਣੀ ਦੀ ਫਸਲ]] ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਹਾੜੀ ਅਤੇ [[ਜ਼ੈਦ ਫਸਲਾਂ|ਜ਼ੈਦ]] [[ਜ਼ੈਦ ਫਸਲਾਂ|ਫਸਲਾਂ]] ਦੀ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਫਸਲਾਂ ਮੌਨਸੂਨ ਬਾਰਸ਼ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿਆਦਾਤਰ ਨਵੰਬਰ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਬੀਜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਟਾਈ ਅਪਰੈਲ/ਮਈ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਫਸਲਾਂ ਜਾਂ ਤਾਂ ਬਰਸਾਤੀ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਾਂ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ [[ਸਿੰਚਾਈ]] ਦੇ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਰਦੀ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਭਾਰੀ ਬਾਰਿਸ਼, ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਖਰਾਬ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਚੰਗੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਬੀ ਫਸਲ [[ਕਣਕ]] ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜੌਂ, ਰਾਈ, ਸਰੋਂ, ਤਿਲ ਅਤੇ ਮਟਰ ਵੀ ਹਨ। ਮਟਰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਜਲਦੀ ਤਿਆਰ ਹਨ: ਜਨਵਰੀ ਤੋਂ ਮਾਰਚ ਤੱਕ। ਭਾਰਤੀ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰੇ ਮਟਰ ਡੀ ਫਸਲ ਫਰਵਰੀ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਸਾਉਣੀ ਅਤੇ ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਰੁੱਤਾਂ ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਮੌਸਮੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਮੌਨਸੂਨਾਂ ਤੇ ਬਹੁਤ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। == ਹਾੜੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ == === ਅਨਾਜ === *[[ਕਣਕ]] (ਟਰੀਟਿਅਮ ਐਸਟੈਵੁਮ) *[[ਜਵੀ]] *[[ਜੌਂ]] (ਐਵੇਨਾ ਸੈਟੀਵਾ) === ਫਲ === * [[ਕੇਲਾ]] * [[ਬੇਰ]] * [[ਖਜੂਰ]] * [[ਅੰਗੂਰ]] * [[ਅਮਰੂਦ]] * [[ਕਿੰਨੂ]] * [[ਨਿੰਬੂ]] * ਮੈਂਡਰਿਨ [[ਸੰਤਰਾ]] * [[ਅੰਬ]] * [[ਤੂਤ|ਸ਼ਹਿਤੂਤ]] == ਫਲੀਦਾਰ / ਦਾਲਾਂ == * [[ਛੋਲੇ]]<ref name="chic1">[https://economictimes.indiatimes.com/news/economy/agriculture/wheat-sowing-up-7-rice-cereals-acreage-down-so-far/articleshow/56022773.cms Rabi crop planting rises 10% in a week], 2016.</ref> * [[ਲੋਬੀਆ]]<ref name="chic12">[https://economictimes.indiatimes.com/news/economy/agriculture/wheat-sowing-up-7-rice-cereals-acreage-down-so-far/articleshow/56022773.cms Rabi crop planting rises 10% in a week], 2016.</ref> * [[ਮਸਰ|ਮਸੂਰ]]<ref name="chic13">[https://economictimes.indiatimes.com/news/economy/agriculture/wheat-sowing-up-7-rice-cereals-acreage-down-so-far/articleshow/56022773.cms Rabi crop planting rises 10% in a week], 2016.</ref> * [[ਅਰਹਰ]] === ਬੀਜਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ === *[[ਲੱਸਣ|ਅਲਫਾਲਫਾ]] (ਲੂਸਰਨ, ਮੈਡੀਕਾਗੋ ਸੈਟੀਵਾ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ)  * [[ਅਲਸੀ]]  * [[ਤਿਲ]]  * [[ਜੀਰਾ]] (ਐਕਨੀਅਮ ਕੈਮੀਨਅਮ, ਐਲ)  * [[ਧਨੀਆ]] (ਕੋਰੀਐਂਡਰਮ ਸੈਟੀਵਮ, ਐਲ) * [[ਰਾਈ]] (ਬਰੱਸਿਕਾ ਜੈਂਸੀਆ ਐਲ.)  * [[ਜਵਾਰ|ਜੁਆਰ]] (ਫੀਨੀਿਕੁਲਮ ਵੈਲਗੇਰ)  * [[ਮੇਥੀ]] (ਟ੍ਰਾਈਗੋਨੇਲਾ ਫੈਨਿਊਮਗਰੇਕੁਮ, ਐਲ)  * [[ਇਸਬਗੋਲ]] (ਪਲਾਂਟਾਗੋ ਓਵਾਟਾ) * [[ਮੇਥੀ]] (ਟ੍ਰਾਈਗੋਨੇਲਾ ਫੋਇਨਮਗ੍ਰੇਕਮ, ਐਲ) * [[ਸਰ੍ਹੋਂ]] (ਬ੍ਰਾਸਿਕਾ ਜੁੰਸੀਆ ਐਲ.) * [[ਸੂਰਜਮੁਖੀ]] * ਬੰਗਾਲੀ ਛੋਲੇ * ਲਾਲ ਛੋਲੇ * [[ਕਾਲੀ ਮਿਰਚ]] === ਸਬਜ਼ੀਆਂ === *[[ਮਟਰ]] * [[ਛੋਲੇ]]  (ਗ੍ਰਾਮ, ਸਿਸਰ ਏਰੀਐਂਟਿਨਮ) (ਚਨੇ, ਸਿਸਰ ਏਰੀਐਂਟੀਨਮ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) * [[ਪਿਆਜ਼]] (ਐਲਿਅਮ ਸੇਪਾ, ਐਲ.)  * [[ਟਮਾਟਰ]] (ਸੋਲਨਮ ਲੇਕੋਪਸਰਸੀਅਮ, ਐਲ)  * [[ਆਲੂ]] (ਸੋਲੈਨਮ ਟਿਊਰੋੋਸੌਮ) * [[ਚੁਕੰਦਰ]] * ਬਰੋਕਲੀ (ਹਰੀ ਗੋਭੀ) * [[ਗੋਭੀ]] (ਬੰਦ ਗੋਭੀ/ਪੱਤਾ ਗੋਭੀ) * [[ਸ਼ਿਮਲਾ ਮਿਰਚ]]<ref name="rab2">[http://haryanaseeds.gov.in/products_vegetables_rabi.html Rabi crops in Haryana], Haryana Seeds Development Corporation.</ref> * [[ਗਾਜਰ]] * ਗੋਭੀ (ਫੁੱਲ ਗੋਭੀ) * [[ਮੇਥੀ]] * [[ਲਸਣ]] * [[ਭਿੰਡੀ]] * [[ਮੂਲੀ]] * [[ਪਾਲਕ]] * ਮਿੱਠੇ ਆਲੂ ([[ਸ਼ਕਰਕੰਦੀ]]) * ਟਰਨਿਪ ([[ਸ਼ਲਗਮ]]) === ਹੋਰ === * [[ਤੰਬਾਕੂ ਫਸਲ|ਤੰਬਾਕੂ]]<ref name="rab1">[http://agrinfobank.com.pk/rabi-crops-vegetables-fruits-and-pulses/ Rabi products list], released by Agrinfobank, Pakistan</ref> == ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ == * [[ਜ਼ੈਦ ਫਸਲਾਂ|ਜੈਦ ਫਸਲਾਂ]], ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਫਸਲੀ ਸੀਜ਼ਨ (ਗਰਮੀਆਂ) * [[ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ|ਖਰੀਫ ਫਸਲ]], ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਫਸਲੀ ਸੀਜ਼ਨ * [[ਨਕਦੀ ਫਸਲ]] * [[ਕਣਕ]], ਠੰਡੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਗਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਫਸਲ == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਖੇਤੀਬਾੜੀ]] 1k6y4oigvphw1yp61awajjo9r63alwa 812806 812805 2025-07-10T16:20:13Z Jagmit Singh Brar 17898 added [[Category:ਫ਼ਸਲਾਂ]] using [[WP:HC|HotCat]] 812806 wikitext text/x-wiki [[ਤਸਵੀਰ:Wheat_P1210892.jpg|right|thumb|ਕਣਕ]] [[ਤਸਵੀਰ:Barley.jpg|thumb|ਜੌਂ]] '''ਹਾੜੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ''' (ਜਾਂ ਰਬੀ ਫਸਲਾਂ; [[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]] ਵਿੱਚ: '''Rabi Crops''') [[ਖੇਤੀਬਾੜੀ]] ਦੀਆਂ ਓਹ ਫਸਲਾਂ ਹਨ ਜੋ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ]] ਦੇਸ਼ਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼, ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਸਰਦੀ ਦੀ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਬੀਜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।<ref>{{cite book|url=https://archive.org/stream/cyclopindiaeast03balfuoft#page/331/mode/1up|page=331|title=The Cyclopaedia of India and of Eastern and Southern Asia|edition=3|author=Balfor, Edward|year=1885|publisher=Bernard Quaritch|place=London|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140415184601/https://archive.org/stream/cyclopindiaeast03balfuoft#page/331/mode/1up|archive-date=2014-04-15}}</ref> ਇਹ ਰਬੀ ਸ਼ਬਦ "ਬਸੰਤ" ਲਈ ਅਰਬੀ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਇਹ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ (ਜਿਸ ਨੂੰ "ਸਰਦੀਆਂ ਦੀ ਫਸਲ" ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ)। ਹਾੜੀ ਦੀ ਫਸਲ ਦਾ ਪੂਰਕ [[ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ|ਸਾਉਣੀ ਦੀ ਫਸਲ]] ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਹਾੜੀ ਅਤੇ [[ਜ਼ੈਦ ਫਸਲਾਂ|ਜ਼ੈਦ]] [[ਜ਼ੈਦ ਫਸਲਾਂ|ਫਸਲਾਂ]] ਦੀ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਫਸਲਾਂ ਮੌਨਸੂਨ ਬਾਰਸ਼ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿਆਦਾਤਰ ਨਵੰਬਰ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਬੀਜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਟਾਈ ਅਪਰੈਲ/ਮਈ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਫਸਲਾਂ ਜਾਂ ਤਾਂ ਬਰਸਾਤੀ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਾਂ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ [[ਸਿੰਚਾਈ]] ਦੇ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਰਦੀ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਭਾਰੀ ਬਾਰਿਸ਼, ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਖਰਾਬ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਚੰਗੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਬੀ ਫਸਲ [[ਕਣਕ]] ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜੌਂ, ਰਾਈ, ਸਰੋਂ, ਤਿਲ ਅਤੇ ਮਟਰ ਵੀ ਹਨ। ਮਟਰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਜਲਦੀ ਤਿਆਰ ਹਨ: ਜਨਵਰੀ ਤੋਂ ਮਾਰਚ ਤੱਕ। ਭਾਰਤੀ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰੇ ਮਟਰ ਡੀ ਫਸਲ ਫਰਵਰੀ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਸਾਉਣੀ ਅਤੇ ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਰੁੱਤਾਂ ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਮੌਸਮੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਮੌਨਸੂਨਾਂ ਤੇ ਬਹੁਤ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। == ਹਾੜੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ == === ਅਨਾਜ === *[[ਕਣਕ]] (ਟਰੀਟਿਅਮ ਐਸਟੈਵੁਮ) *[[ਜਵੀ]] *[[ਜੌਂ]] (ਐਵੇਨਾ ਸੈਟੀਵਾ) === ਫਲ === * [[ਕੇਲਾ]] * [[ਬੇਰ]] * [[ਖਜੂਰ]] * [[ਅੰਗੂਰ]] * [[ਅਮਰੂਦ]] * [[ਕਿੰਨੂ]] * [[ਨਿੰਬੂ]] * ਮੈਂਡਰਿਨ [[ਸੰਤਰਾ]] * [[ਅੰਬ]] * [[ਤੂਤ|ਸ਼ਹਿਤੂਤ]] == ਫਲੀਦਾਰ / ਦਾਲਾਂ == * [[ਛੋਲੇ]]<ref name="chic1">[https://economictimes.indiatimes.com/news/economy/agriculture/wheat-sowing-up-7-rice-cereals-acreage-down-so-far/articleshow/56022773.cms Rabi crop planting rises 10% in a week], 2016.</ref> * [[ਲੋਬੀਆ]]<ref name="chic12">[https://economictimes.indiatimes.com/news/economy/agriculture/wheat-sowing-up-7-rice-cereals-acreage-down-so-far/articleshow/56022773.cms Rabi crop planting rises 10% in a week], 2016.</ref> * [[ਮਸਰ|ਮਸੂਰ]]<ref name="chic13">[https://economictimes.indiatimes.com/news/economy/agriculture/wheat-sowing-up-7-rice-cereals-acreage-down-so-far/articleshow/56022773.cms Rabi crop planting rises 10% in a week], 2016.</ref> * [[ਅਰਹਰ]] === ਬੀਜਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ === *[[ਲੱਸਣ|ਅਲਫਾਲਫਾ]] (ਲੂਸਰਨ, ਮੈਡੀਕਾਗੋ ਸੈਟੀਵਾ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ)  * [[ਅਲਸੀ]]  * [[ਤਿਲ]]  * [[ਜੀਰਾ]] (ਐਕਨੀਅਮ ਕੈਮੀਨਅਮ, ਐਲ)  * [[ਧਨੀਆ]] (ਕੋਰੀਐਂਡਰਮ ਸੈਟੀਵਮ, ਐਲ) * [[ਰਾਈ]] (ਬਰੱਸਿਕਾ ਜੈਂਸੀਆ ਐਲ.)  * [[ਜਵਾਰ|ਜੁਆਰ]] (ਫੀਨੀਿਕੁਲਮ ਵੈਲਗੇਰ)  * [[ਮੇਥੀ]] (ਟ੍ਰਾਈਗੋਨੇਲਾ ਫੈਨਿਊਮਗਰੇਕੁਮ, ਐਲ)  * [[ਇਸਬਗੋਲ]] (ਪਲਾਂਟਾਗੋ ਓਵਾਟਾ) * [[ਮੇਥੀ]] (ਟ੍ਰਾਈਗੋਨੇਲਾ ਫੋਇਨਮਗ੍ਰੇਕਮ, ਐਲ) * [[ਸਰ੍ਹੋਂ]] (ਬ੍ਰਾਸਿਕਾ ਜੁੰਸੀਆ ਐਲ.) * [[ਸੂਰਜਮੁਖੀ]] * ਬੰਗਾਲੀ ਛੋਲੇ * ਲਾਲ ਛੋਲੇ * [[ਕਾਲੀ ਮਿਰਚ]] === ਸਬਜ਼ੀਆਂ === *[[ਮਟਰ]] * [[ਛੋਲੇ]]  (ਗ੍ਰਾਮ, ਸਿਸਰ ਏਰੀਐਂਟਿਨਮ) (ਚਨੇ, ਸਿਸਰ ਏਰੀਐਂਟੀਨਮ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) * [[ਪਿਆਜ਼]] (ਐਲਿਅਮ ਸੇਪਾ, ਐਲ.)  * [[ਟਮਾਟਰ]] (ਸੋਲਨਮ ਲੇਕੋਪਸਰਸੀਅਮ, ਐਲ)  * [[ਆਲੂ]] (ਸੋਲੈਨਮ ਟਿਊਰੋੋਸੌਮ) * [[ਚੁਕੰਦਰ]] * ਬਰੋਕਲੀ (ਹਰੀ ਗੋਭੀ) * [[ਗੋਭੀ]] (ਬੰਦ ਗੋਭੀ/ਪੱਤਾ ਗੋਭੀ) * [[ਸ਼ਿਮਲਾ ਮਿਰਚ]]<ref name="rab2">[http://haryanaseeds.gov.in/products_vegetables_rabi.html Rabi crops in Haryana], Haryana Seeds Development Corporation.</ref> * [[ਗਾਜਰ]] * ਗੋਭੀ (ਫੁੱਲ ਗੋਭੀ) * [[ਮੇਥੀ]] * [[ਲਸਣ]] * [[ਭਿੰਡੀ]] * [[ਮੂਲੀ]] * [[ਪਾਲਕ]] * ਮਿੱਠੇ ਆਲੂ ([[ਸ਼ਕਰਕੰਦੀ]]) * ਟਰਨਿਪ ([[ਸ਼ਲਗਮ]]) === ਹੋਰ === * [[ਤੰਬਾਕੂ ਫਸਲ|ਤੰਬਾਕੂ]]<ref name="rab1">[http://agrinfobank.com.pk/rabi-crops-vegetables-fruits-and-pulses/ Rabi products list], released by Agrinfobank, Pakistan</ref> == ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ == * [[ਜ਼ੈਦ ਫਸਲਾਂ|ਜੈਦ ਫਸਲਾਂ]], ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਫਸਲੀ ਸੀਜ਼ਨ (ਗਰਮੀਆਂ) * [[ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ|ਖਰੀਫ ਫਸਲ]], ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਫਸਲੀ ਸੀਜ਼ਨ * [[ਨਕਦੀ ਫਸਲ]] * [[ਕਣਕ]], ਠੰਡੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਗਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਫਸਲ == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਖੇਤੀਬਾੜੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫ਼ਸਲਾਂ]] 9b7pwz9lp02p7uiqsmfvh7zy483azuy 0 104514 812795 812775 2025-07-10T15:18:00Z Jagmit Singh Brar 17898 812795 wikitext text/x-wiki {{Use Indian English|date=August 2015}} {{Use dmy dates|date=December 2015}} {{Infobox officeholder | order = ਐਚ.ਓ.ਡੀ. (ਇਤਿਹਾਸ) | office = ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ | parents = [[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]] and [[ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਕੌਰ]] | occupation = [[ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]] | education = [[ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਪੀਐਚਡੀ, [[ਕੈਨੇਡਾ]] | religion = [[ਸਿੱਖ]] }} '''ਉਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ''' ਇੱਕ [[ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]] ਅਤੇ [[ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੁਖੀ ਹੈ।<ref name="UniDelhi">{{cite web|url=http://www.du.ac.in/index.php?id=270&fmember=2859&cid=437|title=Prof. Upinder Singh|publisher=University of Delhi|access-date=29 October 2012}}</ref><ref name="InfosysFoundationLink" /> ਉਸ ਨੂੰ ਸੋਸ਼ਲ ਸਾਇੰਸਜ਼ (ਇਤਿਹਾਸ) ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਉਦਘਾਟਨੀ "ਇਨਫੋਸਿਸ ਇਨਾਮ" ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink">[http://www.infosys-science-foundation.com/prize/laureates/2009/upinder-singh.asp The Infosys Prize in Social Sciences – History], [[Infosys Science Foundation]]</ref> == ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਜੀਵਨ == ਸਿੰਘ ਸੇਂਟ ਸਟੀਫ਼ਨਜ਼ ਕਾਲਜ, [[ਦਿੱਲੀ]] ਦੀ ਅਲੂਮਨੀ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਦੇ ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਤੋਂ ਪੀ.ਐਚ.ਡੀ. ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ [[ਇਤਿਹਾਸ]] ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਅਤੇ ਐੱਮ. ਫਿਲ. ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ, ਦੋਵੇਂ ਹੀ [[ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਕੋਲ ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਮੌਂਟ੍ਰੀਅਲ, ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਪੀਐਚ.ਡੀ. ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿੰਗਸ, ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਅਤੇ ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ ਟੈਂਪਲਜ਼ ਸਿਰਲੇਖ ਥੀਸਿਸ ਦੇ ਨਾਲ: ਇੱਕ ਐਪੀਿਗੈਮਿਕ ਅਧਿਐਨ (300-1147 ਈ.) ਕੀਤਾ ਹੈ।  ਉਹ ਅਸ਼ੋਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink" /> == ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ == ਸਿੰਘ ਦਾ ਵਿਆਹ ਵਿਜੇ ਤਨਖਾ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਫਿਲਾਸਫੀ ਦਾ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹੈ। ਉਹ [[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]], ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ [[ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਕੌਰ]] ਦੀ ਬੇਟੀ ਹੈ।<ref name="Indian Express">{{cite news|url=http://www.expressindia.com/latest-news/pms-daughter-has-nothing-to-do-with-book-on-ramayana/278188/|title=PM’s daughter has nothing to do with book on Ramayana|date=28 February 2008|newspaper=[[Indian Express]]|access-date=29 October 2012|archive-date=23 ਸਤੰਬਰ 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120923022543/http://www.expressindia.com/latest-news/PMs-daughter-has-nothing-to-do-with-book-on-Ramayana/278188/|dead-url=yes}}</ref> ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ ਹਨ।  == ਸਨਮਾਨ == 1985 ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੰਸਟੀਟਿਊਟ ਕੇਨ, ਲੀਡੇਨ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨ ਲਈ ਨੀਦਰਲੈਂਡਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰੇਸੀਪ੍ਰੋਸਲ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। 1999 ਵਿੱਚ ਉਹ ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਅਤੇ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਇਰਾਨ ਟਰੱਸਟ / ਵਾਲਜ਼ ਇੰਡੀਆ ਫੇਸਿੰਗ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਲੂਸੀ ਕੈਵੈਂਡੀਸ਼ ਕਾਲਜ, ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਫੈਲੋ ਵੀ ਸੀ। ਸਿੰਘ ਨੇ 2005 ਵਿੱਚ ਹਾਰਵਰਡ-ਯੈਂਚਿੰਗ ਸੰਸਥਾ, ਹਾਰਵਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾਵਾਨ ਡੈਨੀਅਲ ਇੰਂਗਲਜ਼ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink" /> ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਲਾਈਫ ਲੌਂਗ ਲਰਨਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸ ਲਈ ਕੌਮੀ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink" /> ਉਹ ਬੈਲਜੀਅਮ ਦੇ ਲਿਊਵਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਇਰਸਮੁਸ ਵਿਸ਼ਵ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ, ਮਈ-ਜੂਨ 2010 ਦੇ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ।<ref name="UniDelhi" /> == ਵਿਵਾਦ == 25 ਫਰਵਰੀ 2008 ਨੂੰ, ਏ ਕੇ ਕੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ, ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਸੱਜੇ ਪੱਖੀ ਵਰਕਰਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਰਾਮਾਨੁਜਨ, ਤਿੰਨ ਸੌ ਰਮਾਇਣਿਆਂ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਲੇਖ ਅਸਹਿਮੀ ਭਰਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਬੀਏ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਲਈ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਰੀਡਿੰਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿੰਘ "ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਨਾ ਕੰਪਾਈਲਰ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸੰਪਾਦਕ ਸੀ।"<ref name="Indian Express" /> == ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ == === ਕਿਤਾਬਾਂ (ਲੇਖਕ) === * ਕਿੰਗਸ, ਬ੍ਰਹਮਾਮਾ ਅਤੇ ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ ਮੰਦਰ: ਇੱਕ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਅਧਿਐਨ ਏ.ਡੀ. 300-1147. ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਮੁਨਸ਼ੀ ਰਾਮ ਮਨੋਹਰ ਲਾਲ ਪਬ. 1994. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788121506212  * ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਦਿੱਲੀ. ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ 1999. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9780195649192.  * ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਭੇਤ: ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਥਾਨ ਭਾਰਤ: ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁੱਕ ਟਰੱਸਟ. 2002. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788123739793. (ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ)  * ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੀ ਖੋਜ: ਆਰੰਭਿਕ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦਿੱਲੀ: ਸਥਾਈ ਕਾਲੇ 2004. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788178240886.  * ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅਤੇ ਮੁਢਲੇ ਮੱਧਕਾਲੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ: 12 ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਪੱਥਰ ਯੁੱਗ ਤੋਂ. ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਪੀਅਰਸਨ ਲੋਂਗਮੇਨ 2008. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788131716779  * ਰੀਥਿੰਕਿੰਗ ਅਰਲੀ ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਭਾਰਤ: ਇੱਕ ਰੀਡਰ ਓ ਯੂ ਪੀ ਇੰਡੀਆ 2012. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9780198086062.  * ਧਾਰ, ਪਰੁਲ ਪਾਂਡਿਆ ਅਤੇ ਵਾਤਸਿਆਨ, ਕਪਿਲੇ (2014) ਦੇ ਨਾਲ. ਏਸ਼ੀਆਈ ਮੁਦਰਾ: ਜੁੜਿਆ ਇਤਿਹਾਸ. ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ. <nowiki>ISBN 9780198099802</nowiki>  * ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿਆਸੀ ਹਿੰਸਾ. ਹਾਰਵਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ 2017. <nowiki>ISBN 9780674975279</nowiki>. === ਕਿਤਾਬਾਂ (ਸੰਪਾਦਿਤ) === * '''ਦਿੱਲੀ: ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਇਤਿਹਾਸ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ:''' ਸੋਸ਼ਲ ਸਾਇੰਸ ਪ੍ਰੈਸ 2006. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788187358299.  * '''ਲਾਹਿਰੀ ਨਾਲ, ਨਯਨੋਂਟ, ਐਡੀਜ਼ '''(2009). ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ: ਨਵੇਂ ਖੋਜ ਦਿੱਲੀ: ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ <nowiki>ISBN 9780198060284</nowiki> === ਪੇਪਰ === ;*'''ਅਮਰਵਤੀ: ਮਹਾਂਕਾਇਤਾ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ (1797-1886)"''' ਸਾਊਥ ਏਸ਼ੀਅਨ ਸਟੱਡੀਜ਼. 17 (1): 19-40 ਜਨਵਰੀ 2001. Doi: 10.1080 / 02666030.2001.9628590.  ;* '''"ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਥੁਰਾ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨ (ਸੀ। 200 ਬੀ.ਸੀ। - ਏ.ਡੀ. 200)"'''. ਵਿਸ਼ਵ ਪੁਰਾਤਤ ਵਿਗਿਆਨ 36 (3): 378-398. ਸਿਤੰਬਰ 2004. doi: 10.1080 / 0043824042000282803. == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੇ ਬੱਚੇ]] qpleukedpgwf0120g86pnmwimulkh6i 812796 812795 2025-07-10T15:18:38Z Jagmit Singh Brar 17898 812796 wikitext text/x-wiki {{Use Indian English|date=August 2015}} {{Use dmy dates|date=December 2015}} {{Infobox officeholder | order = ਐਚ.ਓ.ਡੀ. (ਇਤਿਹਾਸ) | office = ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ | parents = [[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]] and [[ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਕੌਰ]] | occupation = [[ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]] | education = [[ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਪੀਐਚਡੀ, [[ਕੈਨੇਡਾ]] | religion = [[ਸਿੱਖ]] }} '''ਉਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ''' ਇੱਕ [[ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]] ਅਤੇ [[ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੁਖੀ ਹੈ।<ref name="UniDelhi">{{cite web|url=http://www.du.ac.in/index.php?id=270&fmember=2859&cid=437|title=Prof. Upinder Singh|publisher=University of Delhi|access-date=29 October 2012}}</ref><ref name="InfosysFoundationLink" /> ਉਸ ਨੂੰ ਸੋਸ਼ਲ ਸਾਇੰਸਜ਼ (ਇਤਿਹਾਸ) ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਉਦਘਾਟਨੀ "ਇਨਫੋਸਿਸ ਇਨਾਮ" ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink">[http://www.infosys-science-foundation.com/prize/laureates/2009/upinder-singh.asp The Infosys Prize in Social Sciences – History], [[Infosys Science Foundation]]</ref> == ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਜੀਵਨ == ਸਿੰਘ ਸੇਂਟ ਸਟੀਫ਼ਨਜ਼ ਕਾਲਜ, [[ਦਿੱਲੀ]] ਦੀ ਅਲੂਮਨੀ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਦੇ ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਤੋਂ ਪੀ.ਐਚ.ਡੀ. ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ [[ਇਤਿਹਾਸ]] ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਅਤੇ ਐੱਮ. ਫਿਲ. ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ, ਦੋਵੇਂ ਹੀ [[ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਕੋਲ ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਮੌਂਟ੍ਰੀਅਲ, ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਪੀਐਚ.ਡੀ. ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿੰਗਸ, ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਅਤੇ ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ ਟੈਂਪਲਜ਼ ਸਿਰਲੇਖ ਥੀਸਿਸ ਦੇ ਨਾਲ: ਇੱਕ ਐਪੀਿਗੈਮਿਕ ਅਧਿਐਨ (300-1147 ਈ.) ਕੀਤਾ ਹੈ।  ਉਹ ਅਸ਼ੋਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink" /> == ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ == ਸਿੰਘ ਦਾ ਵਿਆਹ ਵਿਜੇ ਤਨਖਾ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਫਿਲਾਸਫੀ ਦਾ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹੈ। ਉਹ [[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]], ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ [[ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਕੌਰ]] ਦੀ ਬੇਟੀ ਹੈ।<ref name="Indian Express">{{cite news|url=http://www.expressindia.com/latest-news/pms-daughter-has-nothing-to-do-with-book-on-ramayana/278188/|title=PM’s daughter has nothing to do with book on Ramayana|date=28 February 2008|newspaper=[[Indian Express]]|access-date=29 October 2012|archive-date=23 ਸਤੰਬਰ 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120923022543/http://www.expressindia.com/latest-news/PMs-daughter-has-nothing-to-do-with-book-on-Ramayana/278188/|dead-url=yes}}</ref> ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ ਹਨ।  == ਸਨਮਾਨ == 1985 ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੰਸਟੀਟਿਊਟ ਕੇਨ, ਲੀਡੇਨ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨ ਲਈ ਨੀਦਰਲੈਂਡਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰੇਸੀਪ੍ਰੋਸਲ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। 1999 ਵਿੱਚ ਉਹ ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਅਤੇ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਇਰਾਨ ਟਰੱਸਟ / ਵਾਲਜ਼ ਇੰਡੀਆ ਫੇਸਿੰਗ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਲੂਸੀ ਕੈਵੈਂਡੀਸ਼ ਕਾਲਜ, ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਫੈਲੋ ਵੀ ਸੀ। ਸਿੰਘ ਨੇ 2005 ਵਿੱਚ ਹਾਰਵਰਡ-ਯੈਂਚਿੰਗ ਸੰਸਥਾ, ਹਾਰਵਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾਵਾਨ ਡੈਨੀਅਲ ਇੰਂਗਲਜ਼ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink" /> ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਲਾਈਫ ਲੌਂਗ ਲਰਨਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸ ਲਈ ਕੌਮੀ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink" /> ਉਹ ਬੈਲਜੀਅਮ ਦੇ ਲਿਊਵਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਇਰਸਮੁਸ ਵਿਸ਼ਵ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ, ਮਈ-ਜੂਨ 2010 ਦੇ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ।<ref name="UniDelhi" /> == ਵਿਵਾਦ == 25 ਫਰਵਰੀ 2008 ਨੂੰ, ਏ ਕੇ ਕੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ, ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਸੱਜੇ ਪੱਖੀ ਵਰਕਰਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਰਾਮਾਨੁਜਨ, ਤਿੰਨ ਸੌ ਰਮਾਇਣਿਆਂ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਲੇਖ ਅਸਹਿਮੀ ਭਰਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਬੀਏ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਲਈ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਰੀਡਿੰਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿੰਘ "ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਨਾ ਕੰਪਾਈਲਰ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸੰਪਾਦਕ ਸੀ।"<ref name="Indian Express" /> == ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ == === ਕਿਤਾਬਾਂ (ਲੇਖਕ) === * ਕਿੰਗਸ, ਬ੍ਰਹਮਾਮਾ ਅਤੇ ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ ਮੰਦਰ: ਇੱਕ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਅਧਿਐਨ ਏ.ਡੀ. 300-1147. ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਮੁਨਸ਼ੀ ਰਾਮ ਮਨੋਹਰ ਲਾਲ ਪਬ. 1994. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788121506212  * ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਦਿੱਲੀ. ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ 1999. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9780195649192.  * ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਭੇਤ: ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਥਾਨ ਭਾਰਤ: ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁੱਕ ਟਰੱਸਟ. 2002. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788123739793. (ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ)  * ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੀ ਖੋਜ: ਆਰੰਭਿਕ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦਿੱਲੀ: ਸਥਾਈ ਕਾਲੇ 2004. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788178240886.  * ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅਤੇ ਮੁਢਲੇ ਮੱਧਕਾਲੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ: 12 ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਪੱਥਰ ਯੁੱਗ ਤੋਂ. ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਪੀਅਰਸਨ ਲੋਂਗਮੇਨ 2008. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788131716779  * ਰੀਥਿੰਕਿੰਗ ਅਰਲੀ ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਭਾਰਤ: ਇੱਕ ਰੀਡਰ ਓ ਯੂ ਪੀ ਇੰਡੀਆ 2012. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9780198086062.  * ਧਾਰ, ਪਰੁਲ ਪਾਂਡਿਆ ਅਤੇ ਵਾਤਸਿਆਨ, ਕਪਿਲੇ (2014) ਦੇ ਨਾਲ. ਏਸ਼ੀਆਈ ਮੁਦਰਾ: ਜੁੜਿਆ ਇਤਿਹਾਸ. ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ. <nowiki>ISBN 9780198099802</nowiki>  * ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿਆਸੀ ਹਿੰਸਾ. ਹਾਰਵਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ 2017. <nowiki>ISBN 9780674975279</nowiki>. === ਕਿਤਾਬਾਂ (ਸੰਪਾਦਿਤ) === * ਦਿੱਲੀ: ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਇਤਿਹਾਸ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਸੋਸ਼ਲ ਸਾਇੰਸ ਪ੍ਰੈਸ 2006. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788187358299.  * ਲਾਹਿਰੀ ਨਾਲ, ਨਯਨੋਂਟ, ਐਡੀਜ਼ (2009). ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ: ਨਵੇਂ ਖੋਜ ਦਿੱਲੀ: ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ <nowiki>ISBN 9780198060284</nowiki> === ਪੇਪਰ === ;*ਅਮਰਵਤੀ: ਮਹਾਂਕਾਇਤਾ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ (1797-1886)" ਸਾਊਥ ਏਸ਼ੀਅਨ ਸਟੱਡੀਜ਼. 17 (1): 19-40 ਜਨਵਰੀ 2001. Doi: 10.1080 / 02666030.2001.9628590.  ;*ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਥੁਰਾ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨ (ਸੀ। 200 ਬੀ.ਸੀ। - ਏ.ਡੀ. 200). ਵਿਸ਼ਵ ਪੁਰਾਤਤ ਵਿਗਿਆਨ 36 (3): 378-398. ਸਿਤੰਬਰ 2004. doi: 10.1080 / 0043824042000282803. == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੇ ਬੱਚੇ]] tptxiosqbltvglq6mjbl0ays72jwtwc 812797 812796 2025-07-10T15:19:12Z Jagmit Singh Brar 17898 812797 wikitext text/x-wiki {{Use Indian English|date=August 2015}} {{Use dmy dates|date=December 2015}} {{Infobox officeholder | order = ਐਚ.ਓ.ਡੀ. (ਇਤਿਹਾਸ) | office = ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ | parents = [[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]] and [[ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਕੌਰ]] | occupation = [[ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]] | education = [[ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਪੀਐਚਡੀ, [[ਕੈਨੇਡਾ]] | religion = [[ਸਿੱਖ]] }} '''ਉਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ''' ਇੱਕ [[ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]] ਅਤੇ [[ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੁਖੀ ਹੈ।<ref name="UniDelhi">{{cite web|url=http://www.du.ac.in/index.php?id=270&fmember=2859&cid=437|title=Prof. Upinder Singh|publisher=University of Delhi|access-date=29 October 2012}}</ref><ref name="InfosysFoundationLink" /> ਉਸ ਨੂੰ ਸੋਸ਼ਲ ਸਾਇੰਸਜ਼ (ਇਤਿਹਾਸ) ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਉਦਘਾਟਨੀ "ਇਨਫੋਸਿਸ ਇਨਾਮ" ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink">[http://www.infosys-science-foundation.com/prize/laureates/2009/upinder-singh.asp The Infosys Prize in Social Sciences – History], [[Infosys Science Foundation]]</ref> == ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਜੀਵਨ == ਸਿੰਘ ਸੇਂਟ ਸਟੀਫ਼ਨਜ਼ ਕਾਲਜ, [[ਦਿੱਲੀ]] ਦੀ ਅਲੂਮਨੀ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਦੇ ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਤੋਂ ਪੀ.ਐਚ.ਡੀ. ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ [[ਇਤਿਹਾਸ]] ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਅਤੇ ਐੱਮ. ਫਿਲ. ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ, ਦੋਵੇਂ ਹੀ [[ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਕੋਲ ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਮੌਂਟ੍ਰੀਅਲ, ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਪੀਐਚ.ਡੀ. ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿੰਗਸ, ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਅਤੇ ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ ਟੈਂਪਲਜ਼ ਸਿਰਲੇਖ ਥੀਸਿਸ ਦੇ ਨਾਲ: ਇੱਕ ਐਪੀਿਗੈਮਿਕ ਅਧਿਐਨ (300-1147 ਈ.) ਕੀਤਾ ਹੈ।  ਉਹ ਅਸ਼ੋਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink" /> == ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ == ਸਿੰਘ ਦਾ ਵਿਆਹ ਵਿਜੇ ਤਨਖਾ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਫਿਲਾਸਫੀ ਦਾ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹੈ। ਉਹ [[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]], ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ [[ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਕੌਰ]] ਦੀ ਬੇਟੀ ਹੈ।<ref name="Indian Express">{{cite news|url=http://www.expressindia.com/latest-news/pms-daughter-has-nothing-to-do-with-book-on-ramayana/278188/|title=PM’s daughter has nothing to do with book on Ramayana|date=28 February 2008|newspaper=[[Indian Express]]|access-date=29 October 2012|archive-date=23 ਸਤੰਬਰ 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120923022543/http://www.expressindia.com/latest-news/PMs-daughter-has-nothing-to-do-with-book-on-Ramayana/278188/|dead-url=yes}}</ref> ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ ਹਨ।  == ਸਨਮਾਨ == 1985 ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੰਸਟੀਟਿਊਟ ਕੇਨ, ਲੀਡੇਨ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨ ਲਈ ਨੀਦਰਲੈਂਡਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰੇਸੀਪ੍ਰੋਸਲ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। 1999 ਵਿੱਚ ਉਹ ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਅਤੇ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਇਰਾਨ ਟਰੱਸਟ / ਵਾਲਜ਼ ਇੰਡੀਆ ਫੇਸਿੰਗ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਲੂਸੀ ਕੈਵੈਂਡੀਸ਼ ਕਾਲਜ, ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਫੈਲੋ ਵੀ ਸੀ। ਸਿੰਘ ਨੇ 2005 ਵਿੱਚ ਹਾਰਵਰਡ-ਯੈਂਚਿੰਗ ਸੰਸਥਾ, ਹਾਰਵਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾਵਾਨ ਡੈਨੀਅਲ ਇੰਂਗਲਜ਼ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink" /> ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਲਾਈਫ ਲੌਂਗ ਲਰਨਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸ ਲਈ ਕੌਮੀ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਹੈ।<ref name="InfosysFoundationLink" /> ਉਹ ਬੈਲਜੀਅਮ ਦੇ ਲਿਊਵਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਇਰਸਮੁਸ ਵਿਸ਼ਵ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ, ਮਈ-ਜੂਨ 2010 ਦੇ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ।<ref name="UniDelhi" /> == ਵਿਵਾਦ == 25 ਫਰਵਰੀ 2008 ਨੂੰ, ਏ ਕੇ ਕੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ, ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਸੱਜੇ ਪੱਖੀ ਵਰਕਰਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਰਾਮਾਨੁਜਨ, ਤਿੰਨ ਸੌ ਰਮਾਇਣਿਆਂ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਲੇਖ ਅਸਹਿਮੀ ਭਰਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਬੀਏ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਲਈ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਰੀਡਿੰਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿੰਘ "ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਨਾ ਕੰਪਾਈਲਰ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸੰਪਾਦਕ ਸੀ।"<ref name="Indian Express" /> == ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ == === ਕਿਤਾਬਾਂ (ਲੇਖਕ) === * ਕਿੰਗਸ, ਬ੍ਰਹਮਾਮਾ ਅਤੇ ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ ਮੰਦਰ: ਇੱਕ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਅਧਿਐਨ ਏ.ਡੀ. 300-1147. ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਮੁਨਸ਼ੀ ਰਾਮ ਮਨੋਹਰ ਲਾਲ ਪਬ. 1994. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788121506212  * ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਦਿੱਲੀ. ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ 1999. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9780195649192.  * ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਭੇਤ: ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਥਾਨ ਭਾਰਤ: ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁੱਕ ਟਰੱਸਟ. 2002. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788123739793. (ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ)  * ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੀ ਖੋਜ: ਆਰੰਭਿਕ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦਿੱਲੀ: ਸਥਾਈ ਕਾਲੇ 2004. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788178240886.  * ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅਤੇ ਮੁਢਲੇ ਮੱਧਕਾਲੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ: 12 ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਪੱਥਰ ਯੁੱਗ ਤੋਂ. ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਪੀਅਰਸਨ ਲੋਂਗਮੇਨ 2008. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788131716779  * ਰੀਥਿੰਕਿੰਗ ਅਰਲੀ ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਭਾਰਤ: ਇੱਕ ਰੀਡਰ ਓ ਯੂ ਪੀ ਇੰਡੀਆ 2012. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9780198086062.  * ਧਾਰ, ਪਰੁਲ ਪਾਂਡਿਆ ਅਤੇ ਵਾਤਸਿਆਨ, ਕਪਿਲੇ (2014) ਦੇ ਨਾਲ. ਏਸ਼ੀਆਈ ਮੁਦਰਾ: ਜੁੜਿਆ ਇਤਿਹਾਸ. ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ. <nowiki>ISBN 9780198099802</nowiki>  * ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿਆਸੀ ਹਿੰਸਾ. ਹਾਰਵਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ 2017. <nowiki>ISBN 9780674975279</nowiki>. === ਕਿਤਾਬਾਂ (ਸੰਪਾਦਿਤ) === * ਦਿੱਲੀ: ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਇਤਿਹਾਸ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਸੋਸ਼ਲ ਸਾਇੰਸ ਪ੍ਰੈਸ 2006. ਆਈਐਸਬੀਐਨ 9788187358299.  * ਲਾਹਿਰੀ ਨਾਲ, ਨਯਨੋਂਟ, ਐਡੀਜ਼ (2009). ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ: ਨਵੇਂ ਖੋਜ ਦਿੱਲੀ: ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ <nowiki>ISBN 9780198060284</nowiki> === ਪੇਪਰ === * ਅਮਰਵਤੀ: ਮਹਾਂਕਾਇਤਾ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ (1797-1886)" ਸਾਊਥ ਏਸ਼ੀਅਨ ਸਟੱਡੀਜ਼. 17 (1): 19-40 ਜਨਵਰੀ 2001. Doi: 10.1080 / 02666030.2001.9628590.  * ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਥੁਰਾ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨ (ਸੀ। 200 ਬੀ.ਸੀ। - ਏ.ਡੀ. 200). ਵਿਸ਼ਵ ਪੁਰਾਤਤ ਵਿਗਿਆਨ 36 (3): 378-398. ਸਿਤੰਬਰ 2004. doi: 10.1080 / 0043824042000282803. == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੇ ਬੱਚੇ]] pcpqlyfpte2qclxoectfti53agtvr2x 0 165913 812807 809808 2025-07-10T16:27:15Z Harchand Bhinder 3793 ਗਲਤੀ ਸੁਧਾਰੀ ਤੇ ਵਾਧਾ ਵੀ ਕੀਤਾ 812807 wikitext text/x-wiki ਬੋਹਲ ਬਣਾਉਣ ਸਮੇਂ ਦਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਥਾਂ ਢੇਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕੱਠੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ [[ਲੱਕੜ]] ਦੇ ਬਣੇ ਖੇਤੀ ਸੰਦ ਨੂੰ ਸਬਰ ਕੱਤਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਿੜ (ਖੇਤ ਜਾਂ ਨਿਆਈ ਦੇ ਖਾਲੀ ਪਲਾਟ ਵਿੱਚ ਉਹ ਥਾਂ ਜਿੱਥੇ ਫ਼ਸਲ ਗਾਹਾਈ ਤੇ ਉਡਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ) ਵਿੱਚ ਦਾਣੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਫੌਹੜੇ ਵਰਗਾ ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਸੰਦ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਦ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨਾਲ ਦਾਣੇ ਕੱਢੇ ਜਾਂਦੇ ਸੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੀ ਦਾਣਿਆ ਨੂੰ ਮਸ਼ੀਨ ਦੇ ਪਰਨਾਲੇ ਤੋਂ ਪਾਸੇ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਸੱਬਰ ਕੱਤੇ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਅੱਜ-ਕੱਲ ਦਾਣਾ ਮੰਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੋਹੇ ਦੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਸੱਬਰ ਕੱਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸੱਬਰ ਕੱਤਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ 4/5 ਕੁ ਫੁੱਟ ਲੰਮੀ [[ਬਾਂਸ]] ਦੀ ਜਾਂ ਲੱਕੜ ਦੀ ਸੋਟੀ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸੋਟੀ ਨੂੰ ਹੱਥਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਲੱਕੜ ਦਾ 18 ਕੁ ਇੰਚ ਲੰਬਾ 12 ਕੁ ਇੰਚ ਉਚਾ ਤੇ ਇਕ ਕੁ ਇੰਚ ਮੋਟਾ ਫੱਟਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਏਸ ਫੱਟੇ ਦੇ ਲੰਬਾਈ ਵਾਲੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ, ਪਰ ਉਪਰ ਤੋਂ 3 ਕੁ ਇੰਚ ਹੇਠਾਂ ਕਰ ਕੇ ਇਕ ਚੌਰਸ ਗਲੀ ਕੱਢੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਏਸ ਗਲੀ ਵਿਚ ਹੱਥਾ ਫਿੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫੱਟੇ ਵਿਚ ਪਾਏ ਹੱਥੇ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਵਿਚ ਇਕ ਫਾਲ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਏਸ ਫਾਲ ਨੂੰ ਧਤੂਰੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਧਤੂਰੀ ਹੀ ਹੱਥੇ ਨੂੰ [[ਫੱਟੀ|ਫੱਟੇ]] ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ। ਫੱਟੇ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਲੰਬਾਈ ਵਾਲਾ ਪਾਸਾ ਹੇਠਾਂ ਤੋਂ 3 ਕੁ ਇੰਚ ਟੇਪਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੇਠਲਾ ਹਿੱਸਾ ਟੇਪਰ ਹੋਇਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਦਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਢੇਰ ਬੋਹਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕੱਠੇ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫੱਟੇ ਦੇ ਲੰਬਾਈ ਵਾਲੇ ਉਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਗੋਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹੈ ਸਬਰ ਕੱਤੇ ਦੀ ਬਣਤਰ।<ref>{{Cite book|title=ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸਾ ਕੋਸ਼|last=ਕਹਿਲ|first=ਹਰਕੇਸ਼ ਸਿੰਘ|publisher=Unistar books pvt.ltd|year=2013|isbn=978-93-82246-99-2|location=[[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]]}}</ref> {{ਆਧਾਰ}} == ਹਵਾਲੇ == <references /> [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸਾ ਕੋਸ਼]] s8z7w2xcbwto28a7qe1l8tv8tb318m8 0 172110 812789 805194 2025-07-10T14:17:38Z Harchand Bhinder 3793 812789 wikitext text/x-wiki [[ਲੱਕੜ]] ਦੀ ਖਾਸ ਸ਼ਕਲ ਦੀ ਰੰਦ ਕੇ ਬਣਾਈ ਗਈ ਪਤਲੀ ਤਖਤੀ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਵਾਲੀ ਫੱਟੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਫੱਟੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਲਿਖਾਈ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਤੇ ਲਿਖਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਲਿਖਾਈ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਫੱਟੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਫੱਟੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸਾਫ ਕਰਕੇ ਉਸ ਉਪਰ ਗਾਚਣੀ ਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਫਿਰ ਫੱਟੀ ਸੁੱਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਉਪਰ ਕਾਲੀ ਸਿਆਹੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਕਾਨੇ ਦੀ ਕਲਮ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣਾ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਫੱਟੀ ਉਪਰ ਪੈਨਸਲ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਾਰਬਨ ਦੇ ਪਦਾਰਥ ਜਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਬੈਟਰੀ ਦੇ ਸੈਲ ਵਿੱਚ ਕੱਢੇ ਸਿਕੇ ਨਾਲ ਲਿਖੇ ਅੱਖਰ ਜਾਂ ਹਿੰਦਸੇ ਆਦਿ ਨੂੰ ਪੂਰਨੇ ਪਾਉਣਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੱਚਾ ਪਾਏ ਪੂਰਨਿਆਂ ਉਪਰ ਆਪਣੀ [[ਕਲਮ]] ਨੂੰ ਕਾਲੀ ਸਿਆਹੀ ਵਿਚ ਡੋਬ ਕੇ ਫੇਰਦਾ ਸੀ। ਫੱਟੀ ਕਾਲੀ ਸਿਆਹੀ ਨਾਲ ਹੀ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।<ref>{{Cite book|title=ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸਾ ਕੋਸ਼|last=ਕਹਿਲ|first=ਹਰਕੇਸ਼ ਸਿੰਘ|publisher=Unistar books pvt.ltd|year=2013|isbn=978-93-82246-99-2|location=[[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]]}}</ref> ਫੱਟੀ ਲਕੜ ਤੋਂ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਆਕਾਰ ਚੌਰਸ਼ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਇਸਦੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਲੱਕੜ ਦੀ ਹੱਥੀਂ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਫੱਟੀ ਉੱਤੇ ਕਾਲੀ ਸਿਆਹੀ ਨਾਲ ਲੇਖ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਕਈ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਵੀ ਲਿਖਤੀ ਅਭਿਆਸ ਲਈ ਫੱਟੀ ਹੀ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। [[ਅਧਿਆਪਕ]] ਵੱਲੋਂ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਲਿਖਾਈ ਵਾਲੀਆਂ ਫੱਟੀਆਂ ਵੇਖ ਕੇ ‘ਵੈਰੀ ਵੈਰੀ ਗੁੱਡ’, ‘ਵੈਰੀ ਗੁੱਡ’ ਅਤੇ ‘ਗੁੱਡ’ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਫੱਟੀਆਂ ਲਿਖਣਾ ਇੱਕ ਲਿਖਤੀ ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਵਿਧੀਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੋਹਣੀ ਲਿਖਤ ਲਈ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਾਜੀ ਵੀ ਹੈ। ਫੱਟੀ ਉੱਤੇ ਲਿਖੇ ਲੇਖ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਗਾਚੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਫੱਟੀਆਂ ਪੋਚਣੀਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। == ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਤਰਾਂ == ਪੋਚੀਆਂ ਹੋਇਆ ਫੱਟੀਆਂ ਸੁਕਾਉਂਦੀਆਂ ਵਿਧੀਆਰਥੀਆਂ ਲੋਕ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸਤਰਾਂ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਰੱਬਾ ਰੱਬਾ ਫੱਟੀ ਸੁਕਾ, ਨਹੀਂ ਸੁਕਾਉਣੀ ਗੰਗਾ ਜਾ, ਗੰਗਾ ਜਾ ਕੇ ਪਿੰਨੀਆਂ ਵਟਾ, ਇੱਕ ਪਿੰਨੀ ਟੁੱਟ ਗਈ ਸਾਰੀ ਫੱਟੀ ਸੁੱਕ ਗਈ।<ref name="ਫੱਟੀਆਂ">{{cite web |author=ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਧਨੌਲਾ |date=21 ਫਰਵਰੀ 2016 |title=ਫੱਟੀਆਂ ਤੇ ਕਲਮ ਦਵਾਤਾਂ |url=http://punjabitribuneonline.com/2016/02/%E0%A8%95%E0%A8%BF%E0%A9%B1%E0%A8%A5%E0%A9%87-%E0%A8%97%E0%A8%88%E0%A8%86%E0%A8%82-%E0%A8%AB%E0%A9%B1%E0%A8%9F%E0%A9%80%E0%A8%86%E0%A8%82-%E0%A8%A4%E0%A9%87-%E0%A8%95%E0%A8%B2%E0%A8%AE-%E0%A8%A6/ |accessdate=26 ਜੂਨ 2016}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == <references /> [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸਾ ਕੋਸ਼]] 1xen2osjasga0ayttukps3b5ii1je74 812790 812789 2025-07-10T14:19:51Z Harchand Bhinder 3793 /* ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਤਰਾਂ */ 812790 wikitext text/x-wiki [[ਲੱਕੜ]] ਦੀ ਖਾਸ ਸ਼ਕਲ ਦੀ ਰੰਦ ਕੇ ਬਣਾਈ ਗਈ ਪਤਲੀ ਤਖਤੀ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਵਾਲੀ ਫੱਟੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਫੱਟੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਲਿਖਾਈ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਤੇ ਲਿਖਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਲਿਖਾਈ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਫੱਟੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਫੱਟੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸਾਫ ਕਰਕੇ ਉਸ ਉਪਰ ਗਾਚਣੀ ਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਫਿਰ ਫੱਟੀ ਸੁੱਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਉਪਰ ਕਾਲੀ ਸਿਆਹੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਕਾਨੇ ਦੀ ਕਲਮ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣਾ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਫੱਟੀ ਉਪਰ ਪੈਨਸਲ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਾਰਬਨ ਦੇ ਪਦਾਰਥ ਜਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਬੈਟਰੀ ਦੇ ਸੈਲ ਵਿੱਚ ਕੱਢੇ ਸਿਕੇ ਨਾਲ ਲਿਖੇ ਅੱਖਰ ਜਾਂ ਹਿੰਦਸੇ ਆਦਿ ਨੂੰ ਪੂਰਨੇ ਪਾਉਣਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੱਚਾ ਪਾਏ ਪੂਰਨਿਆਂ ਉਪਰ ਆਪਣੀ [[ਕਲਮ]] ਨੂੰ ਕਾਲੀ ਸਿਆਹੀ ਵਿਚ ਡੋਬ ਕੇ ਫੇਰਦਾ ਸੀ। ਫੱਟੀ ਕਾਲੀ ਸਿਆਹੀ ਨਾਲ ਹੀ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।<ref>{{Cite book|title=ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸਾ ਕੋਸ਼|last=ਕਹਿਲ|first=ਹਰਕੇਸ਼ ਸਿੰਘ|publisher=Unistar books pvt.ltd|year=2013|isbn=978-93-82246-99-2|location=[[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]]}}</ref> ਫੱਟੀ ਲਕੜ ਤੋਂ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਆਕਾਰ ਚੌਰਸ਼ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਇਸਦੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਲੱਕੜ ਦੀ ਹੱਥੀਂ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਫੱਟੀ ਉੱਤੇ ਕਾਲੀ ਸਿਆਹੀ ਨਾਲ ਲੇਖ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਕਈ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਵੀ ਲਿਖਤੀ ਅਭਿਆਸ ਲਈ ਫੱਟੀ ਹੀ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। [[ਅਧਿਆਪਕ]] ਵੱਲੋਂ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਲਿਖਾਈ ਵਾਲੀਆਂ ਫੱਟੀਆਂ ਵੇਖ ਕੇ ‘ਵੈਰੀ ਵੈਰੀ ਗੁੱਡ’, ‘ਵੈਰੀ ਗੁੱਡ’ ਅਤੇ ‘ਗੁੱਡ’ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਫੱਟੀਆਂ ਲਿਖਣਾ ਇੱਕ ਲਿਖਤੀ ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਵਿਧੀਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੋਹਣੀ ਲਿਖਤ ਲਈ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਾਜੀ ਵੀ ਹੈ। ਫੱਟੀ ਉੱਤੇ ਲਿਖੇ ਲੇਖ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਗਾਚੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਫੱਟੀਆਂ ਪੋਚਣੀਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। == ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਤਰਾਂ == ਪੋਚੀਆਂ ਹੋਇਆ ਫੱਟੀਆਂ ਸੁਕਾਉਂਦੀਆਂ ਵਿਧੀਆਰਥੀਆਂ ਲੋਕ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸਤਰਾਂ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਸੂਰਜਾ ਸੂਰਜਾ ਫੱਟੀ ਸੁਕਾ, ਨਹੀਂ ਸੁਕਾਉਣੀ ਗੰਗਾ ਜਾ, ਗੰਗਾ ਜਾ ਕੇ ਪਿੰਨੀਆਂ ਵੱਟਾ, ਇੱਕ ਪਿੰਨੀ ਟੁੱਟ ਗਈ ਮੇਰੀ ਫੱਟੀ ਸੁੱਕ ਗਈ।<ref name="ਫੱਟੀਆਂ">{{cite web |author=ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਧਨੌਲਾ |date=21 ਫਰਵਰੀ 2016 |title=ਫੱਟੀਆਂ ਤੇ ਕਲਮ ਦਵਾਤਾਂ |url=http://punjabitribuneonline.com/2016/02/%E0%A8%95%E0%A8%BF%E0%A9%B1%E0%A8%A5%E0%A9%87-%E0%A8%97%E0%A8%88%E0%A8%86%E0%A8%82-%E0%A8%AB%E0%A9%B1%E0%A8%9F%E0%A9%80%E0%A8%86%E0%A8%82-%E0%A8%A4%E0%A9%87-%E0%A8%95%E0%A8%B2%E0%A8%AE-%E0%A8%A6/ |accessdate=26 ਜੂਨ 2016}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == <references /> [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸਾ ਕੋਸ਼]] byxko6yzb8jd6i0vurpu6pvsc3bnbka 0 172472 812808 806891 2025-07-10T16:37:48Z Harchand Bhinder 3793 ਗਲਤੀ ਸੁਧਾਰੀ 812808 wikitext text/x-wiki ਮੱਝਾਂ, ਗਾਵਾਂ, ਕੱਟੀਆਂ, ਵੱਛੀਆਂ, ਬਲਦਾਂ, ਬੋਤਿਆਂ, [[ਘੋੜਾ|ਘੋੜਿਆਂ]], ਖੋਤਿਆਂ ਭਾਵ ਸਾਰੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਕੀਤੇ ਗੋਹੇ, ਲਿੱਦ, ਲੇਡਿਆ ਆਦਿ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਖੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਥਾਂ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਹਟਾਉਣ ਲਈ, ਪਿਛੇ ਕਰਨ ਲਈ ਲੱਕੜ ਦੀ ਬਣੀ ਲੰਮੇ ਦਸਤੇ ਵਾਲੀ ਕਹੀ ਨੂੰ ਫੌਹੜਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਫੌਹੜੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਫਸਲ ਉਗਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਂ ਛੱਟਾ ਦੇ ਕੇ ਬੀਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਕਿਆਰਿਆ ਵਿਚਲੀ ਜਮੀਨ ਪੱਧਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਕਿ ਪਾਣੀ ਇਕਸਾਰ ਜਾਵੇ। ਫੌਹੜਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ 4/5 ਕੁ ਫੁੱਟ ਲੰਮੀ ਬਾਂਸ ਦੀ ਜਾਂ ਲੱਕੜ ਦੀ ਸੋਟੀ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸੋਟੀ ਨੂੰ ਹੱਥਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਲੱਕੜ ਦਾ ਹੀ ਇਕ 12 ਕੁ ਇੰਚ ਲੰਮਾ ਤੇ 10 ਕੁ ਇੰਚ ਚੌੜਾ ਤੇ ਇਕ ਕੁ ਇੰਚ ਮੋਟਾ ਫੱਟਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਫੱਟ ਦੇ ਲੰਬਾਈ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ, ਪਰ ਉਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ 3 ਕੁ ਇੰਚ ਹੇਠਾਂ ਕਰ ਕੇ ਇਕ ਚੌਰਸ ਗਲੀ ਕੱਢੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਗਲੀ ਵਿਚ ਹੱਥਾ ਫਿੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫੱਟੇ ਵਿਚ ਪਾਏ ਹੱਥੇ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਇਕ ਫਾਲ ਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਢਾਲ ਨੂੰ ਧਤੂਰੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਧਤੂਰੀ ਹੱਥੇ ਨੂੰ ਫੱਟੋ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ। ਫੱਟੇ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਲੰਬਾਈ ਵਾਲਾ ਪਾਸਾ ਹੇਠਾਂ ਤੋਂ 3 ਕੁ ਇੰਚ ਟੱਪਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫੌਹੜਾ ਦੇ ਇਸ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਟੇਪਰ ਹੋਇਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਗੋਹੇ, ਲਿੱਦ ਆਦਿ ਨੂੰ ਪਿਛੇ ਹਟਾਉਣ ਵਿਚ ਸੌਖ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਫੱਟੇ ਦੇ ਲੰਬਾਈ ਵਾਲ ਉਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਗੋਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫੌਹੜਾ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਬਹੁਤੇ [[ਪਰਿਵਾਰ]] ਕਹੀ ਤੋਂ ਹੀ ਫੌਹੜੇ ਦਾ ਕੰਮ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।<ref>{{Cite book|title=ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸਾ ਕੋਸ਼|last=ਕਹਿਲ|first=ਹਰਕੇਸ਼ ਸਿੰਘ|publisher=Unistar books pvt.ltd|year=2013|isbn=978-93-82246-99-2|location=[[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]]}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == <references /> [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸਾ ਕੋਸ਼]] g5fv80s8y5ibnhg80k4o7v9h4e94omx 0 192993 812788 783666 2025-07-10T12:06:56Z Meenukusam 51574 Created by translating the section "Related rāgas" from the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1299296926|Mohanam]]" 812788 wikitext text/x-wiki '''ਮੋਹਨਮ''' ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ [[ਰਾਗ]] ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਔਡਵ ਰਾਗ (ਜਾਂ ਔਡਵਾ ਰਾਗ, ਭਾਵ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਸਕੇਲ,ਪੰਜ ਸੁਰਾਂ ਵਾਲਾ(ਪੰਜ ਸੁਰਾਂ ) ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਹਰਿਕੰਬੋਜੀ (28ਵਾਂ ਮੇਲਕਾਰਥਾ ਰਾਗ) ਦੇ ਇੱਕ ਜਨਯ ਰਾਗ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਵਿਕਲਪਿਕ ਰਾਏ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੇਚਕਲਿਆਨੀ ਜਾਂ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ''ਸ਼ੰਕਰਾਭਰਣਮ'' ਰਾਗ ਦੇ ਲਕਸ਼ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਢੁਕਵਾਂ ਵਰਗੀਕਰਣ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ|ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ]] ਵਿੱਚ ''ਮੋਹਨਮ'' ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ ''[[ਭੋਪਾਲੀ|ਭੂਪ]]'' (ਜਾਂ ''ਭੋਪਾਲ'')। ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਸਕੇਲ(ਪੰਜ ਸੁਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਚੀਨ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨ ਸਮੇਤ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਈ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। == ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨ == [[ਤਸਵੀਰ:Mohanam_scale.svg|right|thumb|300x300px|ਸੀ 'ਤੇ ''ਸ਼ਡਜਮ'' ਨਾਲ ''ਮੋਹਨਮ'' ਸਕੇਲ]] ''ਮੋਹਨਮ'' ਇੱਕ ਸਮਰੂਪ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ''ਮੱਧਮਮ'' ਅਤੇ ''ਨਿਸ਼ਾਦਮ'' ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਰਗੀਕਰਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਰੂਪ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਸਕੇਲ (ਔਡਵ-ਔਡਵ ਰਾਗ) ਹੈ-ਔਡਵ ਭਾਵ '5' ਦਾ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ [[ਸੁਰ|ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ]] ਵੇਖੋ): * ਅਰੋਹ : ਸ ਰੇ2 ਗ3 ਪ ਧ2 ਸੰ [a] * ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਧ2 ਪ ਗ3 ਰੇ2 ਸ [b] (ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੁਰ ''ਸ਼ਡਜਮ, ਚਤੁਰਸ਼ਰੁਤੀ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਅੰਤਰ ਗੰਧਾਰਮ, ਪੰਚਮ, ਚਤੁਰਸ਼ਰੂਤੀ ਧੈਵਤਮ'' ਹਨ। ''ਮੋਹਨਮ'' ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ''[[ਹਰਿਕੰਭੋਜੀ ਰਾਗ|ਹਰਿਕੰਭੋਜੀ]]'' ਦੇ ਜਨਯ ਰਾਗ, 28ਵੇਂ ਮੇਲਾਕਰਤਾ ਰਾਗ, ਜਾਂ ਇਸ ਦੇ ਲਕਸ਼ਣ ਦੇ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ''[[ਰਾਗ ਕਲਿਆਨ|ਕਲਿਆਣੀ]]'' ਦੇ ਜਨਯ ਰਾਗਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦਾ '''ਭੂਪ''' ''[[ਰਾਗ ਕਲਿਆਨ|ਕਲਿਆਣ ਥਾਟ]]'' (''ਕਲਿਆਣੀ'' ਉਰਫ ਮੇਚਾਕਲਿਆਨੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ) ਨਾਲ ਜੁਡ਼ਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਤਮਿਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਗਏ ਪਹਿਲੇ ਸਕੇਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੁੱਲਾਈਪਨ (3 ਬੀ. ਸੀ. ਈ.) ਸੀ ਜੋ ਪੱਛਮੀ ਸੰਕੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਡੀ, ਈ, ਜੀ ਅਤੇ ਏ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਨੋਟਸ ਸਾ ਰੀ ਗਾ ਪਾ ਦਾ ਬਣਿਆ ਇੱਕ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਸਕੇਲ ਸੀ। ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਾਰਮੋਨਿਕ ਸਕੇਲ, ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਮੋਹਨਮ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। == ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾਵਾਂ == ''ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ'' ''ਮੋਹਨਮ'' ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਵਿਸਤਾਰ ਅਤੇ ਮੌਕੇ ਤੇ ਸੁਧਾਰ ਦੀ ਬਹੁਤ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਸੰਗੀਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ। === ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ === ਗੀਤਾਮ ''ਵਰਵੀਨਾ ਮ੍ਰਿਦੂਪਾਨੀ'' ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿਖਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਛੋਟੇ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਰਾਮਨਾਥਪੁਰਮ 'ਪੂਚੀ' ਸ੍ਰੀਨਿਵਾਸ ਅਯੰਗਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ''ਨਿਨੁਕੋਰੀ'' ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ''ਵਰਨਮ'' ਹੈ। ਇੱਥੇ ''ਮੋਹਨਮ'' ਵਿੱਚ ਬਣੀਆਂ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ''ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ'' ਹਨ। * ਮਧਵਾਚਾਰੀਆ ਦੁਆਰਾ ''ਪ੍ਰੀਨਾਯਾਮੋ ਵਾਸੁਦੇਵਮ'' * ਅੰਨਾਮਾਚਾਰੀਆ ਦੁਆਰਾ ਚੈਰੀ ਯਾਸੋਦਾਕੂ ਸਿਸੁਵਿਥਾਡੂ, ਪੋਡਗੰਤੀਮਈਆ * ''ਮਾਧਵ ਨਾਮ'' ਸ੍ਰੀਪਦਰਾਜ ਦੁਆਰਾਸ਼੍ਰੀਪਦਰਾਜਾ * ਕੋਲਾਲਾਨੁਦੁਵਾ ਚਾਦੁਰਨਿਆਰੇ ਵਿਆਸਤਿਰਥ ਦੁਆਰਾ * ''ਰਾਜਾ ਬੀਡਿਓਲਗਿੰਡਾ'', ਨਾਰਾਇਣ ਨੇ ਮਾਨੇ, ''ਦਸ਼ਾਵਤਾਰਾ ਸਤੂਤੀ'', ਅਵਾ ਰੀਥੀਇੰਡਾ ਵਾਦਿਰਾਜਾ ਤੀਰਥ ਦੁਆਰਾਵਾਦੀਰਾਜਾ ਤੀਰਥ * ''ਰੰਗਾ ਨਾਇਕ ਰਾਜੀਵ ਲੋਚਨਾ'', ਮੇਲਾ ਮੇਲੇ ਬੰਦਾਨੇ, ਪਿਲੰਗੋਵੀਆ ਚੇਲੂਵਾ, ''ਬੰਡਾਲੂ ਮਹਾਲਕਸ਼ਮੀ'', ਬਿਡੇ ਨਿੰਨਾ ਪਡਵਾ, ''ਵੈਦਿਆ ਬੰਦਾ ਨੋਦੀ'', ''ਯਾਰੂ ਓਲੀਡਾਰੇਨੂ'', ਐਨ ਸਾਵੀ ਐਨ ਸਾਵੀ ਪੁਰੰਦਰਦਾਸ ਦੁਆਰਾ * ਸੁੰਦਰੀ ਰੰਗਨਾ ਤੰਡੂ ਤੋਰਾ-ਕਨਕ ਦਾਸਾ * ''ਇੰਥਾ ਪ੍ਰਭੂਵਾ'', ''ਰਾਮ ਰਾਮ ਐਂਬਰਦਕਸ਼ਰਾ'', ਵਿਜੈ ਦਾਸਾ ਦੁਆਰਾ * ''ਬਾਰਈਆ ਬਾ ਬਾ'' ਗੋਪਾਲ ਦਾਸਾ ਦੁਆਰਾ * ਐਡੂ ਬਰੁਥਾਰੇ-ਜਗਨਨਾਥ ਦਾਸਾ * ਪ੍ਰਸੰਨਾ ਵੈਂਕਟ ਦਾਸਾ ਦੁਆਰਾ ''ਹੱਕੀਆ ਹੇਗਲੇਰੀ'' * [[ਤਿਆਗਰਾਜ]] ਦੁਆਰਾ ਮੋ''ਮੋਹਨਾ ਰਾਮ'', ਨੰਨੂ ਪਲਿਮਪਾ, ਦਿਆਰਾਨੀ, ''ਰਾਮ ਨਿੰਨੂ ਨੰਮੀਨਾ'', ਏਵਰੁਰਾ ਨਿੰਨੂਵਿਨਾ ਅਤੇ ''ਭਵਨੁਥਾ'' * ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਅਗਾਚਾ, ਕਦੰਬਰੀ ਪ੍ਰਿਯੈਯਾਹ, ''ਗੋਪਿਕਾ ਮਨੋਹਰਮ''-ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ * ''ਕਪਾਲੀ ਕਰੂਨਾਈ'' ਅਤੇ ''ਨਾਰਾਇਣ ਦਿਵਿਆਨਾਮਮ''-ਪਾਪਾਨਸਮ ਸਿਵਨਪਾਪਨਾਸਾਮ ਸਿਵਨ * ਮੈਸੂਰ ਵਾਸੁਦੇਵਾਚਾਰ ਦੁਆਰਾ ''ਰਾਰਾ ਰਾਜੀਵ ਲੋਚਨਾ''ਮੈਸੂਰ ਵਾਸੂਦੇਵਚਾਰ * ਅਰੁਣਾਚਲ ਕਵੀ ਦੁਆਰਾ ''ਐਨ ਪੱਲੀ ਕੋਂਡੇਰ ਆਇਆ'' * ਨਾਰਾਇਣ ਤੀਰਥ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੇਮਮ ਕੁਰੂ * ''ਸਵਾਗਤਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ''-ਊਤੁੱਕਾਡੂ ਵੈਂਕਟ ਕਵੀ * ਸਵਾਤੀ ਥਿਰੂਨਲ ਦੁਆਰਾ ਪਰੀ ਪਹਿਲਮ ਨਰੂਹਾਰਾ * ਜੀ ਐਨ ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ ਦੁਆਰਾ ''ਸਦਾ ਪਲਾਇਆ ਸਰਸਾਕਸ਼ੀ'' * ਸਵਾਤੀ ਥਿਰੂਨਲ ਦੁਆਰਾ ''ਮੋਹਨਮ ਤਵਾਵਪੁਰਈ'' * ਰਾਮਨਾਥਪੁਰਮ ਸ੍ਰੀਨਿਵਾਸ ਅਯੰਗਰ ਦੁਆਰਾ ''ਨਿੰਨੁਕੋਰੀ ਵਰਨਮ''ਰਾਮਨਾਥਪੁਰਮ ਸ਼੍ਰੀਨਿਵਾਸ ਅਯੰਗਰ * ਮੁੱਤਈਆ ਭਾਗਵਤਾਰ ਦੁਆਰਾ ਨਾਗਲਿੰਗਮ === ਮੋਹਨਮ ਵਿੱਚ ਤਮਿਲ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਗੀਤ === {| class="wikitable sortable" !ਗੀਤ. !ਫ਼ਿਲਮ !ਸਾਲ. !ਗੀਤਕਾਰ !ਸੰਗੀਤਕਾਰ !ਗਾਇਕ |- |''ਗਿਰੀਧਰ ਗੋਪਾਲ'' |<nowiki><i id="mw1Q">ਮੀਰਾ</i></nowiki> |1945 | |ਐੱਸ. ਵੀ. ਵੈਂਕਟਰਾਮਨ |[[ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਸੁੱਬੁਲਕਸ਼ਮੀ|ਐਮ. ਐਸ. ਸੁੱਬੁਲਕਸ਼ਮੀ]] |- |''ਥਿਲਈ ਅੰਬਾਲਾ ਨਾਦਰਾਜਾ'' |''ਸੌਭਾਗ੍ਯਵਤੀ'' |1957 |ਪੱਟੁਕੋੱਟਈ ਕਲਿਆਣਸੁੰਦਰਮ |ਪੇਂਡਯਾਲਾ ਨਾਗੇਸ਼ਵਰ ਰਾਓ |ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ |- |''ਪਾਦਮ ਪੋਥੂ ਨਾਨ'' |''ਨੇਤਰੂ ਇੰਦਰੂ ਨਾਲਾਈ'' |1974 |ਪੁਲਾਮਾਈਪਿਥਨ |ਐਮ. ਐਸ. ਵਿਸ਼ਵਨਾਥਨ |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ |- |''ਨੀਲਾਵਮ ਮਲਾਰਮ'' |ਤੇਨਨੀਲਾਵੂ |1961 | rowspan="4" |[[ਕੰਦਾਸਨ|ਕੰਨਦਾਸਨ]] |ਏ. ਐਮ. ਰਾਜਾ |ਏ. ਐਮ. ਰਾਜਾ, [[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]] |- |''ਅਰੁਮੁਗਮਨਾ ਪੋਰੂਲ'' |ਕੰਧਨ ਕਰੁਣਾਈ |1967 | rowspan="3" |ਕੇ. ਵੀ. ਮਹਾਦੇਵਨ |[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]], ਰਾਜਲਕਸ਼ਮੀ |- |''ਓਮ ਨਮਸਿਵਯ'' |''ਤਿਰੂਵਿਲਾਇਆਡਲ'' |1965 |ਸਿਰਕਾਜ਼ੀ ਗੋਵਿੰਦਰਾਜਨ, [[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]] |- |''ਮਲਾਰਗਲ ਨਾਨਇੰਧਨ'' |''ਈਧਿਆ ਕਮਲਮ'' |1965 | rowspan="4" |[[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]] |- |''ਵੇਲ੍ਲੀ ਮਨੀ ਓਸਾਇਲ'' |''ਇਰੂ ਮਲਾਰਗਲ'' |1967 |ਵਾਲੀਆ | rowspan="9" |ਐਮ. ਐਸ. ਵਿਸ਼ਵਨਾਥਨ |- |''ਚਿਤੁਕੁਰੂਵਿਕਨਾ'' |ਸਾਵਲੇ ਸਮਾਲੀ |1971 | rowspan="4" |[[ਕੰਦਾਸਨ|ਕੰਨਦਾਸਨ]] |- |''ਈਰਾਈਵਨ ਵਰੁਵਨ'' |ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਿਲਯਮ |1969 |- |''ਯਾਮੂਨਾ ਨਦੀ ਇੰਗੇ'' |ਗੌਰਵਮ |1973 |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ |- |''ਗੰਗਾਈ ਯਾਮੂਨਾਈ'' |ਇਮਯਮ |1979 |[[ਕੇ ਜੇ ਯੇਸੂਦਾਸ|ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ]], [[ਵਾਣੀ ਜੈਰਾਮ]] |- |''ਸੰਗੀ ਮੋਝਾਂਗੂ'' |ਕਲੰਗਰਾਈ ਵਿਲਕਮ |1965 |ਭਾਰਤੀਦਾਸਨ |ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ, ਸਿਰਕਾਜ਼ੀ ਗੋਵਿੰਦਰਾਜਨ |- |''ਥੰਗਾ ਥੋਨੀਇਲ'' | rowspan="2" |ਉਲਾਗਮ ਸੁਤਰਮ ਵਾਲਿਬਾਨ | rowspan="2" |1973 | rowspan="4" |ਵਾਲੀਆ |[[ਕੇ ਜੇ ਯੇਸੂਦਾਸ|ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ]], ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ |- |''ਬਨਸਾਈ'' |ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ, ਐਲ. ਆਰ. ਈਸਵਾਰੀ |- |''ਕਦਲੋਰਮ ਵਾਂਗਿਆ ਕਟਰੂ'' |ਰਿਕਸ਼ਾ ਕਰਣ |1971 |ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ |- |''ਮਯੇਂਧੁਮ ਵਿਜ਼ੀਯੋਡੂ'' |ਪੂਜਾੱਕੂ ਵੰਧਾ ਮਲਾਰ |1965 | rowspan="2" |ਵਿਸ਼ਵਨਾਥਨ-ਰਾਮਮੂਰਤੀ |ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ, ਪੀ. ਬੀ. ਸ਼੍ਰੀਨਿਵਾਸ |- |''ਵੰਦਾ ਨਾਲ ਮੁਧਲ'' |ਪਾਵ ਮੰਨੀਪੂ |1961 | rowspan="3" |[[ਕੰਦਾਸਨ|ਕੰਨਦਾਸਨ]] |ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਾਜਨ, G.K.Venkatesh (ਬੈਕਗਰਾਊਂਡ ਵਰਜ਼ਨ) |- |'' ਥਿਰੁਚੇਂਦੂਰਿਨ ਕਦਲੋਰਾਥਿਲ ਸੈਂਥਿਲਨਾਥਨ'' |ਧੀਵਮ |1972 |ਕੁੰਨਾਕੁਡੀ ਵੈਦਿਆਨਾਥਨ |ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ, ਸਿਰਕਾਜ਼ੀ ਗੋਵਿੰਦਰਾਜਨ |- |''ਨੀਲੱਕਡ਼ਲਿਨ ਓਰਾਤਥਿਲ'' |ਅੰਨਾਈ ਵੇਲੰਕੰਨੀ |1971 |ਜੀ. ਦੇਵਰਾਜਨ |ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ, [[ਪੀ ਮਾਧੁਰੀ|ਪੀ. ਮਾਧੁਰੀ]] |- |''ਓਰੂ ਕਦਲ ਸਮਰਾਜਯਮ'' |ਨੰਦਾ ਐਨ ਨੀਲਾ |1977 | |ਵੀ. ਦਕਸ਼ਿਨਾਮੂਰਤੀ |ਪੀ. ਜੈਚੰਦਰਨ, [[ਟੀ. ਕੇ. ਕਾਲਾ]] |- |''ਨੀਨੂ ਕੋਰੀ ਵਰਨਮ ਈਸਾਇਥਿਦਾ'' |ਅਗਨੀ ਨੱਚਤਰਮ |1987 |ਵਾਲੀਆ | rowspan="18" |ਇਲੈਅਰਾਜਾ | rowspan="2" |[[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ]] |- |''ਵੰਥਾਥੇ ਓਹ ਕੁੰਗੁਮਮ'' |''ਕਿਜ਼ੱਕੂ ਵਾਸਲ'' |1990 | rowspan="2" |ਆਰ. ਵੀ. ਉਦੈ ਕੁਮਾਰ |- |''ਅੰਨਿਆ ਕਾੱਟੂ ਅੰਨਾਨੀ'' |ਨੰਧਵਨਾ ਥਰੂ |1995 |ਸ਼੍ਰੀਲੇਖਾ, ਮਨੋ, ਸਵਰਨਲਤਾ[[ਸਵਰਨਲਥਾ|ਸਵਰਨਾਲਥਾ]] |- |''ਕਨਮਾਨੀਏ ਕਦਲ ਏਨਬਧੂ'' |''ਅਰਿਲਿਰੁਨਥੂ ਅਰੁਬਾਥੂ ਵਰਈ'' |1979 | | rowspan="2" |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਐੱਸ ਜਾਨਕੀ |- |''ਨੀਲਵੂ ਥੂੰਗਮ'' |ਕੁੰਗੂਮਾ ਚਿਮਿਲ |1985 | |- |''ਇਰੂ ਪਰਵੈਗਲ'' |ਨਿਰਮ ਮਰਾਠਾ ਪੂਕਲ |1979 | |ਜੈਨੀ |- |''ਮੀਨਕੋਡੀ ਥੇਰਿਲ'' |[[ਕਰੰਬੂ ਵਿਲ]] |1980 |ਐਮ. ਜੀ. ਵੱਲਭਨ |[[ਕੇ ਜੇ ਯੇਸੂਦਾਸ|ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ]], ਜੈਂਸੀ ਐਂਥਨੀਜੈਨ੍ਸੀ ਐਂਥਨੀ |- |''ਵਾਨ ਪੋਲ ਵੰਨਮ'' |ਸਲੰਗਾਈ ਓਲੀ |1983 |[[ਵੈਰਾਮੁਤੋ|ਵੈਰਾਮੁਥੂ]] |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਐੱਸ ਪੀ. ਸੈਲਜਾ |- |''ਏ. ਬੀ. ਸੀ. ਨੀ ਵਸੀ'' |ਓਰੂ ਕੈਧੀਨ ਡਾਇਰੀ |1985 |[[ਵੈਰਾਮੁਤੋ|ਵੈਰਾਮੁਥੂ]] |ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ, ਵਾਣੀ ਜੈਰਾਮ |- |'' ਓਰੂ ਥੰਗਾ ਰਥਾਥਿਲ'' |ਧਰਮ ਯੁਥਮ |1979 | |ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਵਾਸੁਦੇਵਨ |- |''ਕੰਨਨ ਓਰੂ ਕੈਕੁਲਾਨਥਾਈ'' |ਭਦਰਕਲੀ |1976 | |ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ, ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ |- |''ਕਾਥੀਰੁੰਥੇਨ ਥਾਨੀਏ'' |ਰਾਸਾ ਮਗਨ |1994 | |ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ, ਸ਼੍ਰੀਲੇਖਾ |- |''ਓਰੂ ਕੋਲਾਕਿਲੀ ਸੋਨਾਥੇ'' |ਪੋਨ ਵਿਲਾਂਗੂ |1993 |ਕਾਮਾਕੋਡੀਆ |ਪੀ. ਜੈਚੰਦਰਨ, ਸੁਨੰਦਾ |- |''ਸ਼੍ਰੀਰਾਮਨੇ ਉੱਨਈ'' |ਕੰਗਲਿਨ ਵਾਰਥਾਈਗਲ |1998 | |[[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ]], ਇਲੈਅਰਾਜਾ |- |''ਨਾਨ ਥੰਗਾ ਰੋਜਾ'' |ਸਮਾਂ |1999 |ਪਲਾਨੀ ਭਾਰਤੀ |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਸਵਰਨਲਤਾ[[ਸਵਰਨਲਥਾ|ਸਵਰਨਾਲਥਾ]] |- |'' ਓਰੂ ਰਾਗਮ'' |ਆਨੰਦ ਰਾਗਮ |1982 | rowspan="2" |ਗੰਗਾਈ ਅਮਰਨ |[[ਕੇ ਜੇ ਯੇਸੂਦਾਸ|ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ]], ਐਸ. ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]] |- |'' ਗੀਤਮ ਸੰਗੀਤਮ'' |ਕੋਕਰਾਕ੍ਕੋ |1983 | rowspan="4" |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ |- |''ਪੂਵਿਲ ਵੰਡੂ'' |ਕਦਲ ਓਵੀਅਮ |1982 |[[ਵੈਰਾਮੁਤੋ|ਵੈਰਾਮੁਥੂ]] |- |''ਰਵੀ ਵਰਮਨ ਓਵੀਆਮੋ'' |ਪੁਥੂ ਵਾਯਲ |1992 | |ਅਰਵਿੰਦ |- |''ਸਿਵੱਪੂ ਲੋਲਾਕੂ'' | rowspan="2" |ਕਦਲ ਕੋਟਈ | rowspan="2" |1996 | | rowspan="8" |ਦੇਵਾ |- |'' ਵੇਲਾਰਿਕਾ'' | |ਕ੍ਰਿਸ਼ਣਰਾਜ |- |''ਨੇਪਾਲ ਮਲਾਇਯੋਰਮ'' |ਥਾਈਕੁਲਾਮੇ ਥਾਈਕੁਲਾਮੇ | rowspan="2" |1995 | |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਸਵਰਨਲਤਾ |- |''ਵੰਥਲੱਪਾ ਵੰਤਲੱਪਾ'' |ਸੀਤਾਨਮ |ਆਰ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ |ਮਾਨੋ, ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ |- |''ਨਾਗੁਮੋ ਥੇਨਸੁਗਾਮੋ'' |ਅਰੁਣਾਚਲਮ |1997 | rowspan="2" |[[ਵੈਰਾਮੁਤੋ|ਵੈਰਾਮੁਥੂ]] |[[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]], [[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ]] |- |''ਸੋਲਈ ਕੁਇਲ'' |ਅਨੰਤਾ ਪੂੰਗਟਰੇ |1999 |[[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]], ਸੁਜਾਤਾ ਮੋਹਨ |- |'' ਪ੍ਰਿਆ ਪ੍ਰਿਆ'' |ਕੱਟਾਬੋਮਨ |1993 | | rowspan="4" |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, K.S.Chitra |- |''ਤੂੰਗਾਨਾਕੁਰੂਵੀ'' |ਜਲੀਕੱਟੂ ਕਲਾਇ |1994 | |- |''ਮਲਈਆ ਕੋਡੈਂਜੂ ਪਾਤਯਾ ਅਮਾਇਚੇਨ'' |ਪੁਦੂ ਪਦਗਨ |1990 | colspan="2" style="text-align: center;" |ਐੱਸ. ਥਾਨੂ |- |ਉੱਨਈ ਨਿਨਾਚੀ |ਅਵਤਾਰ ਪੁਰਸ਼ਨ |1996 | | rowspan="3" |ਸਰਪੀ |- |ਮੁਧਲ ਮੁਧਲਾਈ |ਵਰੁਸ਼ਮੇਲਮ ਵਸੰਤਮ |2002 | |ਪੀ. ਉਨਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ, ਸੁਜਾਤਾ |- |ਪੋਟੂ ਮੇਲਾ ਪੋਟੂ |ਜਾਨਕੀਰਮਨ |1997 | |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, [[ਅਨੁਰਾਧਾ ਸ੍ਰੀਰਾਮ|ਅਨੁਰਾਧਾ ਸ਼੍ਰੀਰਾਮ]] |- |ਕਦਲ ਕਾਦਿਥਮ |ਚੇਰਨ ਪਾਂਡੀਅਨ |1991 | colspan="2" style="text-align: center;" |ਸੌਂਦਰਿਆ |ਲੋਬਸੋਨ ਰਾਜਕੁਮਾਰ, ਸਵਰਨਲਤਾ[[ਸਵਰਨਲਥਾ|ਸਵਰਨਾਲਥਾ]] |- |''ਬੂਮ ਬੂਮ'' |ਮੁੰਡੇ |2003 | rowspan="2" |ਕਬੀਲਨ | rowspan="10" |[[ਏ. ਆਰ. ਰਹਿਮਾਨ]] |ਅਦਨਾਨ ਸਾਮੀ, ਸਾਧਨਾ ਸਰਗਮ |- |''ਐਨੋਡੂ ਨੀ ਇਰੂੰਧਾਲ'' |ਮੈਂ. |2015 |ਸਿਡ ਸ਼੍ਰੀਰਾਮ, [[ਸੁਨੀਤਾ ਸਾਰਾਥੀ|ਸੁਨੀਤਾ ਸਾਰਥੀ]] |- |''ਐਂਡਰੈਂਡਰਮ ਪੁੰਨਗਾਈ'' |ਅਲਾਈ ਪੇਊਥੇ |2000 |ਪ੍ਰਵੀਨ ਮਨੀ |ਕਲਿੰਟਨ ਸੇਰੇਜੋ, ਸ੍ਰੀਨਿਵਾਸ, [[ਸ਼ੰਕਰ ਮਹਾਦੇਵਨ]], ਏ. ਆਰ. ਰਹਿਮਾਨ |- |''ਪੋਰਲੇ ਪੋਨੂਥਾਈ'' |ਕਰੂਥਮਮਾ |1994 | rowspan="11" |[[ਵੈਰਾਮੁਤੋ|ਵੈਰਾਮੁਥੂ]] |ਉੱਨੀ ਮੈਨਨ, ਸੁਜਾਤਾ ਮੋਹਨ, [[ਸਵਰਨਲਥਾ|ਸਵਰਨਾਲਥਾ]] (ਪਾਠੋਸ) (ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤਿਆ) |- |''ਮਦਰਾਸਾਈ ਸੁਤੀ'' (ਰਾਗਮਾਲਿਕਾਃ ਮੋਹਨਮ, ਪੁੰਨਾਗਵਰਾਲੀ) |ਮਈ ਮਾਧਮ |1994 |ਸ਼ਾਹੁਲ ਹਮੀਦ, [[ਸਵਰਨਲਥਾ|ਸਵਰਨਾਲਥਾ]], ਜੀ. ਵੀ. ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਤੇ [[ਮਨੋਰਮਾ (ਤਾਮਿਲ ਅਭਿਨੇਤਰੀ)|ਮਨੋਰਮਾ]] |- |''ਪੱਕਾਡਾ ਪੱਕਾਡੇ'' |ਸੱਜਣ। |1993 |ਮਿਨੀਮੀਨੀ |- |''ਵਰਾਯੋ ਥੋਝੀ'' |ਜੀਂਸ |1998 |ਸੋਨੂੰ ਨਿਗਮ, ਹਰੀਨੀ |- |''ਸਾਂਬਾ ਸਾਂਬਾ'' |ਪਿਆਰ ਪੰਛੀ |1996 |ਅਸਲਮ ਮੁਸਤਫਾ |- |''ਸਮਾਇਆਈ'' |ਕੰਦੁਕੌਂਡੈਨ ਕੰਦੁਕੋਕੌਂਡੈਨ |2000 |ਦੇਵਨ ਏਕੰਬਰਮ, ਕਲਿੰਟਨ ਸੇਰੇਜੋ, ਡੋਮਿਨਿਕ ਸੇਰੇਜੋ |- |''ਕੰਨਈ ਕੱਟੀ ਕੋਲਾਥੇ'' |ਇਰੂਵਰ |1997 |[[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]] |- |''ਪਾਈ ਸੋਲਾ ਪੋਰੇਨ'' |ਥਿਰੂੱਟੂ ਪਾਇਲ |2006 |ਭਾਰਦਵਾਜ |[[ਕੇ ਕੇ (ਗਾਇਕ)|ਕੇ. ਕੇ.]], ਕਨਮਾਨੀ |- |''ਓਰੂ ਕਥਲ ਐਨਪਥੂ'' |ਚਿੰਨਾ ਥੰਬੀ ਪੇਰੀਆ ਥੰਬੀ |1987 |ਗੰਗਾਈ ਅਮਰਨ |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਐੱਸ ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]] |- |''ਚਿਨਾਨਚਿਰੂ ਵੰਨਾ ਕਿੱਲੀ'' |ਅਧੂ ਅੰਥਾ ਕਾਲਮ |1988 | rowspan="2" |ਚੰਦਰਬੋਸ |ਐੱਸ. [[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ|ਪੀ.]] ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਪੀ. [[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ|ਸੁਸ਼ੀਲਾ]] |- |''ਚਿਨਪੱਟਮ ਪੂਚੀ'' |ਸੁਗਮਾਨਾ ਸੁਮੈਗਲ |1992 |[[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ]], ਮਨੋਮਾਨੋ |- |''ਕਾਲਾਈ ਨੀਏ'' |ਕਾਲਾਇਯੁਮ ਨੀਏ ਮਲਾਇਯੁਮ ਨੇਏ |1988 |ਵਾਲੀਆ |ਦੇਵੇਂਦਰਨ |[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]] |- |ਮੈਨਵੇ ਮੈਨਵੇ |ਥੀਥੀਕੁਧੇ |2003 | |ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ |ਪੀ. ਉਨਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ, [[ਸਾਧਨਾ ਸਰਗਮ]] |- |ਰੋਜ਼ਾਵੇ ਰੋਜ਼ਾਵੇ |ਐਲਾਈਚਾਮੀ |1992 |ਪੁਲਾਮਾਈਪਿਥਨ |ਐਸ. ਏ. ਰਾਜਕੁਮਾਰ |ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਵਾਸੁਦੇਵਨ, [[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ]] |- |'' ਮਾਨਾਮੇ ਥੋਟਲ'' |ਥੋਟਾ ਚਿਨੂੰਗੀ |1995 | |ਫਿਲਿਪ ਜੈਰੀ | rowspan="2" |[[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]], [[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ]] |- |ਕਾਦਲਿਥਲ ਆਨੰਦਮ |ਸਟਾਈਲ |2002 | |ਭਰਾਨੀ |- |ਉਚੀ ਮੁਧਲ |ਸੁਕਰਾਨ |2005 | colspan="2" style="text-align: center;" |ਵਿਜੇ ਐਂਟਨੀ |ਟਿੰਮੀ, ਗਾਇਤਰੀ |- |ਐਂਗਯੂਮ ਕਦਲ |''ਐਂਗਯੂਮ ਕਦਲ'' |2011 |[[ਥਾਮਾਰਾਈ|ਤਾਮਾਰਾਈ]] |ਹੈਰਿਸ ਜੈਰਾਜ |ਆਲਾਪ ਰਾਜੂ, ਦੇਵਨ ਏਕੰਬਰਮ, ਰਾਣੀਨਾ ਰੈੱਡੀਰਾਣੀਨਾ ਰੈਡੀ |- |ਯਾਰ ਅਰਿੰਧਾਧੋ |ਥਲਾਈਕੂਥਲ |2023 |ਯੁਗਭਾਰਤੀ |ਕੰਨਨ |ਪ੍ਰਦੀਪ ਕੁਮਾਰ |} === ਕੰਨਡ਼ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇ ਗੀਤ === {| class="wikitable" !ਗੀਤ. !ਫ਼ਿਲਮ !ਗੀਤਕਾਰ !ਸੰਗੀਤਕਾਰ !ਗਾਇਕ |- |''ਜੈਨੀਨਾ ਹੋਲੀਓ'' |ਚਾਲਿਸੁਵਾ ਮੋਦਾਗਾਲੂ |ਚੀ. ਉਦੈਸ਼ੰਕਰ |ਰਾਜਨ-ਨਾਗੇਂਦਰ |ਡਾ. ਰਾਜਕੁਮਾਰ |- |''ਬਾਨਾਲੂ ਨੀਨੇ'' |ਬਆਲੂ ਦਾਰੀ |ਚੀ. ਉਦੈਸ਼ੰਕਰ |ਰਾਜਨ-ਨਾਗੇਂਦਰ |[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]] |} === ਮੋਹਨਮ ਵਿੱਚ ਮਲਿਆਲਮ ਫ਼ਿਲਮ ਗੀਤ (ਚੁਣੇ ਹੋਏ) === {| class="wikitable" |+ਮੋਹਨਮ ਵਿੱਚ ਮਲਿਆਲਮ ਫ਼ਿਲਮ ਗੀਤ (ਚੁਣੇ ਹੋਏ) !ਗੀਤ. !ਫ਼ਿਲਮ !ਗੀਤਕਾਰ !ਸੰਗੀਤਕਾਰ !ਗਾਇਕ (ਸੰਗੀਤ) |- |ਮਾਲਿਨੀ ਨਾਡੀਆਲ |ਸਥਲਾ |ਵਾਯਲਾਰ ਰਾਮਵਰਮਾ |ਜੀ ਦੇਵਰਾਜਨ |ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ, ਪੀ. ਸੁਸੀਲਾ |- |ਮੰਜਲਾਈਲ ਮੁੰਗੀ ਥੋਰਥੀ |ਕਾਲੀਥੋਜ਼ਾਨ |ਪੀ ਭਾਸਕਰਨ |ਜੀ ਦੇਵਰਾਜਨ |ਪੀ. ਜੈਚੰਦਰਨ |- |ਮੰਜਨੀ ਪੂਨੀਲਾਵ |ਨਗਰਾਮੇ ਨੰਦੀ |ਪੀ ਭਾਸਕਰਨ |ਕੇ. ਰਾਘਵਨ |ਐੱਸ ਜਾਨਕੀ |- |ਸੁਪ੍ਰਭਾਤਮ (ਨੀਲਗਿਰੀਯੁਡੇ) |ਪਾਣੀਥੀਰਾਥਾ ਵੀਡੂ |ਵਾਯਲਾਰ ਰਾਮਵਰਮਾ |ਐਮ. ਐਸ. ਵਿਸ਼ਵਨਾਥਨ |ਪੀ. ਜੈਚੰਦਰਨ |- |ਚੰਦਰਿਕਾਇਲਾਲੀਯੂਨੂੰ |ਭਾਰਯਾਮਰ ਸੁਕਸ਼ਿਕੁਕਾ |ਸ਼੍ਰੀਕੁਮਾਰਨ ਥੰਪੀ |ਵੀ ਦਕਸ਼ਿਨਾਮੂਰਤੀ |ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ, ਪੀ. ਲੀਲਾ, ਏ. ਐਮ. ਰਾਜਾ |- |ਪੂਰਨਾਮੀ ਚੰਦਰਿਕਾ |ਆਰਾਮ ਘਰ |ਸ਼੍ਰੀਕੁਮਾਰਨ ਥੰਪੀ |ਐਮ. ਕੇ. ਅਰਜੁਨਨ |ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ |- |ਮਧੂਚੰਦਰੀਕਾਊਡੇ |ਅਨਾਚਦਾਨਮ |ਵਾਯਲਾਰ ਰਾਮਵਰਮਾ |ਜੀ ਦੇਵਰਾਜਨ |ਪੀ. ਜੈਚੰਦਰਨ |- |ਸਵਰਗਪੁੱਤਰੀ ਨਵਰਾਤਰੀ |ਨਿਜ਼ਲੱਟਮ |ਵਾਯਲਾਰ ਰਾਮਵਰਮਾ |ਜੀ ਦੇਵਰਾਜਨ |ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ |- |ਗੁਰੂਵਾਯੂਰੰਬਾਲਾ ਨਾਦਾਇਲ |ਓਥੇਨੰਤੇ ਮਾਕਨ |ਵਾਯਲਾਰ ਰਾਮਵਰਮਾ |ਜੀ ਦੇਵਰਾਜਨ |ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ |- |ਏਜ਼ਰਪੋੰਨਾ ਪੁਰਥ |ਅੱਕਰਾਪਾਚਾ |ਵਾਯਲਾਰ ਰਾਮਵਰਮਾ |ਜੀ ਦੇਵਰਾਜਨ |ਪੀ. ਮਾਧੁਰੀ |- |ਨੀ ਮਨਿਯਾਰਾਇਲ |ਸੀ. ਆਈ. ਡੀ. ਨਜ਼ੀਰ |ਸ਼੍ਰੀਕੁਮਾਰਨ ਥੰਪੀ |ਐਮ. ਕੇ. ਅਰਜੁਨਨ |ਪੀ. ਜੈਚੰਦਰਨ |- |ਅਰਿਵਿਨ ਨੀਲਵੇ |ਰਾਜਸ਼ਿਲਪੀ |ਓ. ਐੱਨ. ਵੀ. ਕੁਰੁਪ |ਰਵਿੰਦਰਨ |ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ |- |ਈਥੋ ਨਿਦਰਥਨ |ਅਯਾਲ ਕਥਾ ਏਜ਼ੂਥੁਕਾਯਨੂ |ਕੈਥਾਪਰਾਮ |ਰਵਿੰਦਰਨ |ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ |- |ਮਾਰੀਕੁਲਿਰਿਲ ਨੀਲਾ ਥੁਲਾਸੀ |ਕੌਰਵਰ |ਕੈਥਾਪਰਾਮ |ਐਸ. ਪੀ. ਵੈਂਕੀਟੇਸ਼ |ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ, ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ |- |ਚੰਦਨਾਲੇਪਾ ਸੁਗੰਧਮ |ਓਰੁ ਵਡੱਕਨ ਵੀਰਗਾਥਾ |ਕੇ. ਜੈਕੁਮਾਰ |ਰਵੀ ਬੰਬੇ |ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ |- |ਆਰੇਯੂਮ ਭਵ ਗਿਆਕਨ ਆਕੁਮ |ਨਕਸ਼ਥੰਗਲ |ਓ. ਐੱਨ. ਵੀ. ਕੁਰੁਪ |ਰਵੀ ਬੰਬੇ |ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ |- |ਮਾਇਆਪੋਨਮੈਨ |ਤਲਯਾਨਮਨਥ੍ਰਮ |ਕੈਥਾਪਰਾਮ |ਜਾਨਸਨ |ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ |- |ਪੋਨੰਬਲੀ |ਗੋਲੰਥਰਵਰਥਕਲ |ਓ. ਐੱਨ. ਵੀ. ਕੁਰੂਪ |ਜਾਨਸਨ |ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ |- |ਮੰਜੇ ਵਾ ਮਧੁਵਿਧੁ ਵੇਲਾ |ਤੁਸ਼ਾਰਾਮ |ਯੂਸਫ਼ ਅਲੀ ਕੇਚੇਰੀ |ਸ਼ਿਆਮ |ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ, ਐਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ |- |ਥਾਰਾ ਨੋਪੁਰਮ ਚਾਰਥੀ |ਸੋਪਾਨਮ |ਕੈਥਾਪਰਾਮ |ਐਸ. ਪੀ. ਵੈਂਕੀਟੇਸ਼ |ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ, ਮੰਜੂ ਮੈਨਨ |- |ਮੌਲੀਇਲ ਮਯਿਲਪੇਲੀ |ਨੰਦਨਮ |ਗਿਰੀਸ਼ ਪੁਥੇਨਚੇਰੀ |ਰਵਿੰਦਰਨ |ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ |- |ਪੋਂਕਾਸਾਵੁ ਨਜੋਰੀਯਮ |ਜੋਕਰ |ਯੂਸਫ਼ ਅਲੀ ਕੇਚੇਰੀ |ਮੋਹਨ ਸਿਤਾਰਾ |ਪੀ ਜੈਚੰਦਰਨ, ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ |- |ਪਰਵਨੰਦੁ ਮੁਖੀ |ਪਰੀਨਾਮ |ਯੂਸਫ਼ ਅਲੀ ਕੇਚੇਰੀ |ਰਵੀ ਬੰਬੇ |ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ |- |ਕਾਲੀਵੀਦੁਰੰਗੀਆਲੋ |ਦੇਸ਼ਦਾਨਮ |ਕੈਥਾਪਰਾਮ |ਕੈਥਾਪਰਾਮ |ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ |- |ਆਕਾਸ਼ਾ ਨੀਲਿਮਾ |ਕਯੂਮ ਥਲਾਇਮ ਪੁਰਥੀਦਾਰਥ |ਮੁਲਾਨੇਜ਼ੀ |ਰਵਿੰਦਰਨ |ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ |- |ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ |ਕਾਥੋਡੂ ਕਥੋਰਮ |ਓ. ਐੱਨ. ਵੀ. ਕੁਰੂਪ |ਔਸੇਪਾਚਨ |ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ, ਲਤਿਕਾ |- |ਅਨੁਰਾਗਥਿਨ ਵੇਲਾਇਲ |ਥੱਟਥਿਨ ਮਰਾਥ |ਵਿਨੀਤ ਸ਼੍ਰੀਨਿਵਾਸਨ |ਸ਼ਾਨ ਰਹਿਮਾਨ |ਵਿਨੀਤ ਸ਼੍ਰੀਨਿਵਾਸਨ |} === ਤੇਲਗੂ ਫ਼ਿਲਮ ਗੀਤ === {| class="wikitable" !ਗੀਤ. !ਫ਼ਿਲਮ !ਗੀਤਕਾਰ !ਸੰਗੀਤਕਾਰ !ਗਾਇਕ |- |''ਮੌਨਾਮਗਾ ਮਨਸੂ ਪਦੀਨਾ'' |ਗੁੰਡਾਮਾ ਕਥਾ |ਪਿੰਗਲੀ ਨਾਗੇਂਦਰਰਾਓ |ਐੱਸ. ਰਾਜਾਸਵਰਾ ਰਾਓ |ਘੰਟਾਸਾਲਾ |- |''ਸੀਲਮੂ ਗਾਲਾਵਰੀ ਚਿਨਵਾਡ਼ਾ'' |ਪਲਨਾਤੀ ਯੁਧਮ |ਮੱਲਾਡੀ ਰਾਮਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸ਼ਾਸਤਰੀ |ਐੱਸ. ਰਾਜਾਸਵਰਾ ਰਾਓ |ਮੰਗਲਮਪੱਲੀ ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ, ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ |- |''ਏਚਾਟਾਨੰਚੀ ਵੀਚੇਨੋ ਈ ਚਲਾਨੀਗਾਲੀ'' |ਅੱਪੂ ਚੇਸੀ ਪੱਪੁਕੁਡੂ |ਪਿੰਗਲੀ ਨਾਗੇਂਦਰਰਾਓ |ਪੇਂਡਯਾਲਾ ਨਾਗੇਸ਼ਵਰਰਾਓ |ਘੰਟਾਸਾਲਾ, ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ |- |''ਮਾਨਸੂ ਪੈਰੀਮਲਿੰਚੇਨ ਤਨੂਵੂ ਪਰਵਾਸਿੰਚੇਨ'' |ਸ਼੍ਰੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨਰਜੁਨ ਯੁੱਧਮ |ਪਿੰਗਲੀ ਨਾਗੇਂਦਰਰਾਓ |ਪੇਂਡਯਾਲਾ ਨਾਗੇਸ਼ਵਰਰਾਓ |ਘੰਟਾਸਾਲਾ, ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ |- |''ਮੋਹਨਰਾਗਾ ਮਹਾ ਮੂਰਤੀਮੰਥਮਏ'' |ਮਹਾਂਮੰਤਰੀ ਤਿਮਾਰਾਸੂ |ਪਿੰਗਲੀ ਨਾਗੇਂਦਰਰਾਓ |ਪੇਂਡਯਾਲਾ ਨਾਗੇਸ਼ਵਰਰਾਓ |ਘੰਟਾਸਾਲਾ, ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ |- |''ਲਾਹਿਰੀਲੋ ਲਾਹਿਰੀਲੋ'' |ਮਾਇਆਬਾਜ਼ਾਰ |ਪਿੰਗਲੀ ਨਾਗੇਂਦਰਰਾਓ |ਐੱਸ. ਰਾਜਾਸਵਰਾ ਰਾਓ |ਘੰਟਾਸਾਲਾ, [[ਪੀ. ਲੀਲਾ]] |- |''ਮਧਿਲੋ ਵੀਨਾਲੂ ਮਰੋਗੇ'' |ਐਟਮੀਯੂਲੂ |ਦਸਾਰਥੀ |ਐੱਸ. ਰਾਜੇਸ਼ਵਰ ਰਾਓ |ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ |- |''ਪਦਵੇਲਾ ਰਾਧਿਕਾ ਪ੍ਰਣਯਸੂਧਾ ਗੀਤਿਕਾ'' |ਇੱਦਾਰੂ ਮਿੱਤਰੂਲੂ |ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼੍ਰੀ |ਐੱਸ. ਰਾਜੇਸ਼ਵਰ ਰਾਓ |ਘੰਟਾਸਾਲਾ, ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ |- |''ਸ਼ਿਵ ਸ਼ਿਵ ਸੰਕਰਾ'' |ਭਗਤ ਕੰਨੱਪਾ |ਵੇਟੂਰੀ ਸੁੰਦਰਰਾਮਮੂਰਤੀ |ਸਤਿਅਮ |ਵੀ. ਰਾਮਕ੍ਰਿਸ਼ਨ |- |''ਪਾਲੀਕੀਨਾਡੀ ਪਿਲੀਚੀਨਾਡੀ'' |ਸੀਤਾਰਾਮੂਲੂ |ਆਤਰਿਆ |ਸਤਿਅਮ |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਪੀ. ਸੁਸੀਲਾ |- |''ਨੇਮਲਾਕੀ ਨੇਰਪਿਅਨ ਨਡਾਕਲੀਵੀ'' |ਸਪਤਪਦੀ |ਵੇਟੂਰੀ ਸੁੰਦਰਰਾਮਮੂਰਤੀ |ਕੇ. ਵੀ. ਮਹਾਦੇਵਨ |ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ |- |''ਆਕਾਸਾਮਲੋ ਅਸਾਲਾ ਹਰੀਵਿਲੂ'' |ਸਵਰਨਕਾਮਲਮ |ਸਿਰੀਵੇਨੇਲਾ ਸੀਤਾਰਾਮਾ ਸ਼ਾਸਤਰੀ |ਇਲੈਅਰਾਜਾ |ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ |- |''ਨੀਨੂ ਕੋਰੀ ਵਰਨਮ ਸਰਸਰੀ'' |ਘਰਸ਼ਾਨਾ |ਰਾਜਸ਼੍ਰੀ |ਇਲੈਅਰਾਜਾ |ਚਿਤਰਾ, [[ਵਾਣੀ ਜੈਰਾਮ]] |- |''ਮਾਤੇਰਾਨੀ ਚਿੰਨਾਧਾਨੀ'' |ਓ ਪਾਪਾ ਲਾਲੀ |ਰਾਜਸ਼੍ਰੀ |ਇਲੈਅਰਾਜਾ |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ |- |''ਚਿੰਨਾਦਨਾ ਓਸੀ ਚਿੰਨਾਦਾਨਾ'' |ਪ੍ਰੇਮਲੇਖਾ |ਭੁਵਨਚੰਦਰ |ਦੇਵਾ |ਕ੍ਰਿਸ਼ਣਰਾਜ |- |''ਰਾਵੇ ਨਾ ਚੇਲਿਆ'' |ਜੀਂਸ |ਸ਼ਿਵ ਗਣੇਸ਼ |ਏ. ਆਰ. ਰਹਿਮਾਨ |[[ਸੋਨੂੰ ਨਿਗਮ]], ਹਰੀਨੀ |- |''ਯੇ ਸ਼ਵਾਸਾਲੋ ਚੈਰੀਥੇ'' |ਨੇਨੂੰਨੂ |ਸਿਰੀਵੇਨੇਲਾ ਸੀਤਾਰਾਮਾ ਸ਼ਾਸਤਰੀ |ਐੱਮ. ਐੱਮ ਕੀਰਾਵਾਨੀ |ਚਿਤਰਾ |} ਕੰਨਡ਼ਃ * "ਮਾਲਗੁਡੀ ਡੇਜ਼ ਥੀਮ ਸੰਗੀਤ" * "ਮੋਹਨਾ ਮੁਰਾਲੀਆ ਨਾਡਾ ਲੀਲੇਗੇ" * "ਓਲਵੇ ਜੀਵਨ ਸਾਕਸ਼ਾਤਕਾਰਾ" * "ਬੇਲੇਨ ਬੇਲਾਗਾਇਤੂ" * "ਆਸ਼ਾਧਾ ਮਾਸ ਬੰਦੀਤਾਵਵਾ" * "ਬੇਲਿਆ ਰਾਜਾ ਬਾਰੋ ਕੁੱਲਾਰਾ ਰਾਜਾ ਬਾ" * "ਉੱਤੁੰਗਾ ਨਾਦਿਨੀੰਦਾ ਓੰਡੂ ਹੁਦੁਗੀ (ਫ਼ੋਲਕੀ) " * "ਨਿਗੀ ਨਿੰਗੀ ਨਿੰਜੀ" * "ਹੋਟੀਟੋ ਹੋਟੀਟੂ ਕੰਨਡ਼ਦਾ ਦੀਪਾ" * "ਉਦੈਵਾਗਲੀ ਨੰਮਾ ਚੇਲੁਵਾ ਕੰਨਡ਼ ਨਾਡੂ" * "ਬਯਾਸੀਡ ਨਿਨਨੂ ਭਾਵਦਾ ਮੇਲੇ" * "ਏਲਾਡਾਰੂ ਇਰੂ, ਐਂਟਡਾਰੂ ਇਰੁ" * "ਕਰੂਨਾਆਲੂ ਬਾ ਬੇਲਕੇ" * "ਤੁੰਗਾ ਤੀਰਾਦੀ ਨਿੰਟਾ ਸੁਯਤੀਵਾਰਾ" * "ਤੇਰਾ ਯੇਰੀ ਅੰਬਰਦਾਗੇ" * "ਟੁਨਟੂਰੂ ਅਲੀ ਨੀਰਾ ਹਾਡੂ" * "ਸਰਸਦਾ ਈ ਪ੍ਰਤੀ ਨਿਮੀਸ਼ਾ" * "ਅਮਰਾ ਮਧੁਰਾ ਪ੍ਰੇਮਾ" * "ਮੱਲੀ ਮੱਲੀ ਮਿੰਚੁਲੀ" * "ਨੰਨਾ ਆਸੇ ਹਨਾਗੀ ਨੰਨਾ ਬਾਲਾ ਕੰਨਾਡੇ" * "ਇਨੂ ਹੱਤੀਰਾ ਹੱਤੀਰੇ ਬਰੂਵੇਆ" * "ਰਾਧਾ ਮਾਧਵ ਵਿਨੋਦਾ ਹਾਸਾ" * "ਯਵ ਜਨਮਦਾ ਮੈਤਰੀ" * "ਕੋਗੀਲੇ ਓ ਕੋਗੀਲੇ" * "ਨਾਲੀਯੂਤਾ ਹ੍ਰੁਦਯਾ ਹਦਨੂ ਹਾਦੀਦੇ" * "ਕੋਗੀਲੀਏ ਕਸ਼ੇਮਾਵੇ" * "ਸੰਤਸਾ ਅਰਾਲੂਵਾ ਸਮਯਾ" * "ਡੋਨੀ ਸਗਲੀ ਮੁੰਡੇ ਹੋਗਲੀ" * "ਮੁਦਾਲਾ ਮਾਨੇਆ ਮੁਟੀਨਾ ਨਰੀਨਾ" * "ਅੱਪਾ ਆਈ ਲਵ ਯੂ ਪਾਪਾ" * "ਜੈਨੀਨਾ ਹੋਲੀਓ ਹਾਲੀਨਾ ਮਾਲੇਓ" * "ਨਵਦੁਵਾ ਨੂਡੀਏ" * "ਓਮ ਕਰਾਡੀ ਕੰਡੇ" * "ਨੀਲਾ ਮੇਘਾ ਗਲੀ ਬੀਬੀ" * "ਈ ਹਾਸੀਰੂ ਸਿਰੀਆਲੀ ਮਾਨਵੂ ਮੇਰੇਆਲੀ" * "ਈ ਸੰਭਾਸ਼ਾਨੇ" * "ਬਨਾਲੂ ਨੀਨੇ ਭੁਵੀਆਲੂ ਨੀਨੇ" * "ਯੋਗੀ ਮਨੇਗੇ ਬੰਦਾ" * "ਮੇਲਾ ਮੇਲਾਨ ਬੈਂਡੇਨ" * "ਜਯਤੁ ਜਯਾ ਵਿੱਥਲਾ" * "ਹੇ ਪਾਂਡੂ ਰੰਗਾ ਪ੍ਰਭੋ ਵਿੱਥਲਾ" * "ਅਵਤਾਰਿਸੁ ਬਾ ਨਾਰਾਇਣ" * "ਪਿਲਾਂਗੋਵੀਆ" == ਸਬੰਧਤ ਰਾਗ == === ''ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ'' === ਜਦੋਂ ਮੋ''ਮੋਹਨਮ ਦਾ'' ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ''ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ'' ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ 4 ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਰਾਗ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਰਥਾਤ ''ਹਿੰਦੋਲਮ'', ''ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਵੇਰੀ'', ''ਉਦਯਾਰਾਵਿਚੰਦਰਿਕਾ'' (''ਸ਼ੁੱਧ ਧਨਿਆਸੀ'' ਅਤੇ ''ਮੱਧਮਾਵਤੀ'' ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਕਦਮ ਹੈ ਜੋ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ''ਸ਼ਾਦਜਮ'' ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਨੋਟ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਕਲਪ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਮੋਹਨਮ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਵੇਖੋ। === ਸਕੇਲ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ === * ਮੋਹਨਕਲਿਆਨੀ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ''ਮੋਹਨਮ'' ਦਾ ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਸਕੇਲ ਅਤੇ ''ਕਲਿਆਣੀ'' ਦਾ ਉਤਰਨ ਵਾਲਾ ਸਕੇਲ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ S R2 G3 P D2 S: S N3 D2 P M2 G3 R2 S ਹੈ। * ''[[ਬਿਲਾਹਾਰੀ]]'' ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ''ਮੋਹਨਮ'' ਦਾ ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਸਕੇਲ ਅਤੇ ''ਸ਼ੰਕਰਾਭਰਣਮ'' ਦਾ ਉਤਰਨ ਵਾਲਾ ਸਕੇਲ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ S R2 G3 P D2 S: S N3 D2 P M1 G3 R2 S ਹੈ। * ਗਰੁਡ਼ਧਵਨੀ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੰਕਰਾਭਰਣਮ ਦਾ ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਪੈਮਾਨਾ ਅਤੇ ''ਮੋਹਨਮ'' ਦਾ ਉਤਰਨ ਵਾਲਾ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ S R2 G3 M1 P D2 N3 S: S D2 P G3 R2 S ਹੈ। * ''[[ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ]]'' ਰਾਗ ''ਮੋਹਨਮ'' ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ ''ਗੰਧਾਰਮ'' ਦੁਆਰਾ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਤਰ ਗੰਧਰਮ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਾਧਾਰਣ ਗੰਧਰਾਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ S R2 G2 P D2 S: S D2 P G2 R2 S ਹੈ। * ''ਹਮਸਾਦਵਾਨੀ'' ਰਾਗ ''ਧੈਵਤਮ'' ਦੀ ਥਾਂ ਨਿਸ਼ਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ S R2 G3 P N3 S: S N3 P G3 R2 ਹੈ। * ਨਿਰੋਸ਼ਤਾ ਰਾਗ ''ਪੰਚਮ'' ਦੀ ਥਾਂ ਨਿਸ਼ਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ S R2 G3 D2 N3 S:S N3 D2 G3 R2 S ਹੈ। == ਨੋਟਸ == {{Reflist}} == ਹਵਾਲੇ == == Related rāgas == === ''ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ'' === ਜਦੋਂ ''ਮੋਹਨਮ ਦੇ ਸੁਰਾਂ'' ਨੂੰ ''ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ'' ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ 4 ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ(ਔਡਵ) ਰਾਗ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਰਥਾਤ ''[[ਹਿੰਡੋਲਮ ਰਾਗ|ਹਿੰਦੋਲਮ]]'', ''[[ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਵੇਰੀ ਰਾਗਮ|ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਵੇਰੀ]]'', ''[[ਉਦਯਾਰਵਿਚੰਦਰਿਕਾ|ਉਦਯਾਰਾਵਿਚੰਦਰਿਕਾ]]'' (''ਸ਼ੁੱਧ ਧਨਿਆਸੀ'' ਅਤੇ ''[[ਮੱਧਮਾਵਤੀ ਰਾਗ|ਮੱਧਮਾਵਤੀ]]'' ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਕਦਮ ਹੈ ਜੋ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸੁਰ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ''ਸ਼ਡਜਮ'' ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਨੋਟ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਕਲਪ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਮੋਹਨਮ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਵੇਖੋ। === ਸਕੇਲ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ === * ਮੋਹਨਕਲਿਆਨੀ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ''ਮੋਹਨਮ'' ਦਾ ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਸਕੇਲ ਅਤੇ ''ਕਲਿਆਣੀ'' ਦਾ ਉਤਰਨ ਵਾਲਾ ਸਕੇਲ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ ਸ ਰੇ2 ਗ3 ਪ ਧ2 ਸੰ: ਸੰ ਨੀ3 ਧ2 ਪ ਮ2 ਗ3 ਰੇ2 ਸ ਹੈ। * ''[[ਬਿਲਾਹਾਰੀ]]'' ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ''ਮੋਹਨਮ'' ਦਾ ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਸਕੇਲ ਅਤੇ ''ਸ਼ੰਕਰਾਭਰਣਮ'' ਦਾ ਉਤਰਨ ਵਾਲਾ ਸਕੇਲ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ ਸ ਰੇ2 ਗ3 ਪ ਧ2 ਸੰ: ਸੰ ਨੀ3 ਧ2 ਪ ਮ1 ਗ3 ਰੇ2 ਸ ਹੈ। * ਗਰੁਡ਼ਧਵਨੀ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੰਕਰਾਭਰਣਮ ਦਾ ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਪੈਮਾਨਾ ਅਤੇ ''ਮੋਹਨਮ'' ਦਾ ਉਤਰਨ ਵਾਲਾ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ ਸ ਰੇ2 ਗ3 ਮ1 ਪ ਧ2 ਨੀ3 ਸੰ: ਸੰ ਧ2 ਪ ਗ3 ਰੇ2 ਸ ਹੈ। * ''[[ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ]]'' ਰਾਗ ''ਮੋਹਨਮ'' ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ ''ਗੰਧਾਰਮ'' ਦੁਆਰਾ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਤਰ ਗੰਧਰਮ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਾਧਾਰਣ ਗੰਧਰਾਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ ਸ ਰੇ2 ਗ2 ਪ ਧ2 ਸੰ: ਸੰ ਧ2 ਪ ਗ2 ਰੇ2 ਸ ਹੈ। * ''[[ਹੰਸਾਧਵਨੀ ਰਾਗਮ|ਹਮਸਾਦਵਾਨੀ]]'' ਰਾਗ ''ਧੈਵਤਮ'' ਦੀ ਥਾਂ ਨਿਸ਼ਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ ਸ ਰੇ2 ਗ3 ਪ ਨੀ3 ਸੰ: ਸੰ ਨੀ3 ਪ ਗ3 ਰੇ2 ਹੈ। * ਨਿਰੋਸ਼ਤਾ ਰਾਗ ''ਪੰਚਮ'' ਦੀ ਥਾਂ ਨਿਸ਼ਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ ਸ ਰੇ2 ਗ3 ਧ2 ਨੀ3 ਸੰ:ਸੰ ਨੀ3 ਧ2 ਗ3 ਰੇ2 ਸ ਹੈ। hzhpbnscs8utdtk0e2k6nk8vbheb4pg 0 194963 812819 793975 2025-07-11T03:46:13Z Dugal harpreet 17460 812819 wikitext text/x-wiki [[File:Korean cuisine-Samhap-01.jpg|thumb|ਕੋਰੀਅਨ ਪਕਵਾਨ ਸਮਹਾਪ -01]] '''''ਹਾਂਗੀਓ-ਹੋ''''' <ref name="standardized">{{In lang|ko}} {{Cite web |date=2014-07-30 |title=주요 한식명(200개) 로마자 표기 및 번역(영, 중, 일) 표준안 |trans-title=Standardized Romanizations and Translations (English, Chinese, and Japanese) of (200) Major Korean Dishes |url=http://www.korean.go.kr/common/download.do?file_path=notice&c_file_name=140730_%ED%95%9C%EC%8B%9D%EB%AA%85_%EB%A1%9C%EB%A7%88%EC%9E%90_%ED%91%9C%EA%B8%B0_%EB%B0%8F_%ED%91%9C%EC%A4%80_%EB%B2%88%EC%97%AD_%ED%99%95%EC%A0%95%EC%95%88_.pdf&o_file_name=140730_%ED%95%9C%EC%8B%9D%EB%AA%85_%EB%A1%9C%EB%A7%88%EC%9E%90_%ED%91%9C%EA%B8%B0_%EB%B0%8F_%ED%91%9C%EC%A4%80_%EB%B2%88%EC%97%AD_%ED%99%95%EC%A0%95%EC%95%88_.pdf |access-date=2017-02-22 |publisher=[[National Institute of Korean Language]]}} </ref> [[ਕੋਰੀਆ]] ਦੇ ਜੀਓਲਾ ਪ੍ਰਾਂਤ ਤੋਂ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਖਮੀਰ ਵਾਲਾ ਮੱਛੀ ਪਕਵਾਨ ਹੈ।<ref name="nyt2014">{{Cite web |last=Choe |first=Sang-Hun |date=14 June 2014 |title=Korea's Fish Special: A Delicate Mix of Outhouse and Ammonia |url=https://www.nytimes.com/2014/06/15/world/asia/hongeo-south-koreas-smelliest-food.html?_r=0 |access-date=4 November 2014 |website=[[The New York Times]]}}</ref> ''ਹਾਂਜੀਓ-ਹੋ'' ਸਕੇਟ ਤੋਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤੇਜ਼, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ [[ਅਮੋਨੀਆ]] ਵਰਗੀ ਗੰਧ ਛੱਡਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ "ਇੱਕ ਆਊਟਹਾਊਸ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ" ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।<ref name="jeju2014">{{Cite web |last=Oberhauser |first=Steve |date=5 February 2011 |title=Skate fish an acquired taste |url=http://www.jejuweekly.com/news/articleView.html?idxno=1217 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141104052101/http://www.jejuweekly.com/news/articleView.html?idxno=1217 |archive-date=4 November 2014 |access-date=4 November 2014 |website=The Jeju Weekly}}</ref> [[ਆਈਸਲੈਂਡ]] ਵਿੱਚ ਕੈਸਟ ਸਕਾਟਾ ਨਾਮ ਹੇਠ ਫਰਮੈਂਟੇਡ ਸਕੇਟ ਦਾ ਵੀ ਆਨੰਦ ਮਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 23 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web |title=This Fermented Skate Feast Honors Iceland's Patron Saint |url=https://www.atlasobscura.com/foods/thorlaksmessa-fermented-skate-iceland |access-date=2024-09-26 |website=Atlas Obscura |language=en}}</ref> == ਮੂਲ == ਸਕੇਟ (''ਹੋਂਜੀਓ'' ) ਕਾਰਟੀਲਾਜੀਨਸ ਮੱਛੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਦੂਜੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਾਂਗ ਪਿਸ਼ਾਬ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਚਮੜੀ ਰਾਹੀਂ ਯੂਰਿਕ ਐਸਿਡ ਬਾਹਰ ਕੱਢਦੀਆਂ ਹਨ।<ref name="nyt2014" /><ref>{{Cite web |last=McPherson |first=Joe |date=13 July 2008 |title=Hongeo 홍어 – The Hardest Thing to Swallow in Korea |url=http://zenkimchi.com/korean-food-101/hongeo-%ED%99%8D%EC%96%B4-the-hardest-thing-to-swallow-in-korea/ |access-date=13 November 2014 |website=ZenKimchi}}</ref> ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਇਹ ਖਮੀਰਦੇ ਹਨ, ਅਮੋਨੀਆ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਮਾਸ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਨੂੰ ਇਸਦੀ ਵਿਲੱਖਣ, ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਗੰਧ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। == ਖਾਣਾ == ''ਹਾਂਜੀਓ-ਹੋ'' ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖਾਣੇ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਸਲੈਬਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref name="nyt2014" /><ref name="yahoo2014">{{Cite web |last=Klug |first=Foster |date=9 April 2014 |title=South Koreans crave Asia's smelliest fish |url=https://news.yahoo.com/south-koreans-crave-asias-smelliest-fish-055629592.html |access-date=13 November 2014 |website=Yahoo! News |publisher=AP}}</ref> ਜੀਓਲਾ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ''ਹਾਂਜੀਓ-ਹੋ ਨੂੰ'' ਸਾਦਾ ਖਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।<ref name="yahoo2014" /> ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਪਕਵਾਨ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਬੋਸਮ ਅਤੇ ਕਿਮਚੀ ਦੇ ਨਾਲ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web |date=27 March 2012 |title=Fermented skate (홍어) |url=http://seoulfoodyy.wordpress.com/2012/03/27/fermented-skate/ |access-date=4 November 2014 |website=Korean Food blog}}</ref> ਇੱਕ ਸੁਮੇਲ ਜਿਸਨੂੰ ''ਹੋਂਗੀਓ ਸੰਹਾਪ'' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web |date=11 May 2008 |title=Explore Korea's Treasures – Gwangju & Jeollanam-do |url=http://english.visitkorea.or.kr/enu/SI/SI_EN_3_6.jsp?cid=641679 |access-date=4 November 2014 |website=Visit Korea |publisher=[[Korea Tourism Organization]] |archive-date=4 ਨਵੰਬਰ 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141104061642/http://english.visitkorea.or.kr/enu/SI/SI_EN_3_6.jsp?cid=641679 |url-status=dead }}</ref> ਇਸਨੂੰ ਕੋਰੀਆਈ ਅਲਕੋਹਲ ਵਾਲੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ਮੈਕਗੇਓਲੀ ਨਾਲ ਵੀ ਪਰੋਸਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਖਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਫਰਮੈਂਟ ਕੀਤੇ ਪਕਵਾਨ ਦੀ ਤਿੱਖੀਤਾ ਨਾਲ ਸਿੱਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web |last=Cho |first=Jae-eun |date=28 October 2011 |title=Hongeo: Not for the weak of stomach |url=http://koreajoongangdaily.joins.com/news/article/article.aspx?aid=2943352 |access-date=4 November 2014 |website=[[Korea JoongAng Daily]]}}</ref> == ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ == * Hákarl – National dish of Iceland consisting of fermented shark * Fesikh – Traditional Egyptian fish dish fermented in salt * Lutefisk – Nordic dried fish dish * Surströmming – Swedish fermented Baltic Sea herring == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੱਛੀ ਦੇ ਪਕਵਾਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਣ-ਸਮੀਖਿਆ ਅਨੁਵਾਦਾਂ ਵਾਲੇ ਸਫ਼ੇ]] a0x9bsnjz5gnqmbwovx8zg524eewjad 0 198059 812792 812787 2025-07-10T15:08:36Z Jagmit Singh Brar 17898 Restored revision 812551 by [[Special:Contributions/Jagmit Singh Brar|Jagmit Singh Brar]] ([[User talk:Jagmit Singh Brar|talk]]): Do not remove tags until sources are added 812792 wikitext text/x-wiki {{ਬੇਹਵਾਲਾ|date=ਮਈ 2025}}{{Infobox religious biography | religion = [[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] | alias = ਹਜ਼ੂਰ ਜੀ | name = ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ | birth_date = {{Birth date and age|year=1979|month=3|day=15|df=yes}} | birth_place = [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਪੰਜਾਬ]] | death_date = | death_place = | image = | period = 2024–ਮੌਜੂਦਾ | predecessor = [[ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਬਾਬਾ ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਢਿੱਲੋਂ]] | post = | website = {{URL|https://www.rssb.org/}} | spouse = | parents = ਸਰਦਾਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ <br/> (ਪਿਤਾ)<br/> ਮਾਤਾ ਅਨੀਲ ਗਿੱਲ ਜੀ <br/> (ਮਾਤਾ) | children = 2 | Successor = }} '''ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ''', ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ '''ਹਜ਼ੂਰ ਜੀ''' ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, [[ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ]] (RSSB) ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮੁਖੀ ਹਨ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=ਮਈ 2025}} ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ 2 ਸਤੰਬਰ 2024 ਨੂੰ [[ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਬਾਬਾ ਗੁਰਿੰਦਰ ਜੀ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ]] ਦੁਆਰਾ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਥਾਪਿਆ ਗਿਆ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=ਮਈ 2025}} ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ ਦੇ ਛੇਵੇਂ ਮੁਖੀ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਤਿਸੰਗ ਕਰਨ ਤੇ ਨਾਮਦਾਨ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਪੂਰਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸੰਪਰਦਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ, ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਜੈਮਲ ਸਿੰਘ, [[ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਬਿਆਸ ਸ਼ਹਿਰ]] ਦੇ ਨੇੜੇ [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ]] ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਅਤੇ 1891 ਤੋਂ ਸਤਿਸੰਗ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ ਦੇ ਸਤਿਸੰਗ ਘਰ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=ਮਈ 2025}} == ਜੀਵਨ == ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਮਾਰਚ 1979 ਵਿੱਚ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=ਮਈ 2025}} ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਓਹਨਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਡਗਸ਼ਾਈ ਦੇ ਆਰਮੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਦੇ ਇੱਕ ਬੋਰਡਿੰਗ ਸਕੂਲ ਹੋਈ। ਓਹ [[ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਦਿੱਲੀ|ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ]] ਅਤੇ [[ਕੈਂਬਰਿਜ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹਨ। ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਓਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਸਨ, ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਦੋ ਦਹਾਕੇ ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਅਤੇ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਕੰਸਲਟਿੰਗ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=ਮਈ 2025}} ਓਹ ਵਿਆਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਡੇਰੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨਾਲ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=ਮਈ 2025}} mc2vpg8anlthchd2e0l2ykzs93jhxme 812793 812792 2025-07-10T15:10:44Z Jagmit Singh Brar 17898 812793 wikitext text/x-wiki {{ਬੇਹਵਾਲਾ|date=ਮਈ 2025}}{{Infobox religious biography | religion = [[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] | alias = ਹਜ਼ੂਰ ਜੀ | name = ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ | birth_date = {{Birth date and age|year=1979|month=3|day=15|df=yes}} | birth_place = [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਪੰਜਾਬ]] | death_date = | death_place = | image = | period = 2024–ਮੌਜੂਦਾ | predecessor = [[ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਬਾਬਾ ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਢਿੱਲੋਂ]] | post = | website = {{URL|https://www.rssb.org/}} | spouse = | parents = ਸਰਦਾਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ <br/> (ਪਿਤਾ)<br/> ਮਾਤਾ ਅਨੀਲ ਗਿੱਲ ਜੀ <br/> (ਮਾਤਾ) | children = 2 | Successor = }} '''ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ''', ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ '''ਹਜ਼ੂਰ ਜੀ''' ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, [[ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ]] (RSSB) ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮੁਖੀ ਹਨ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=ਮਈ 2025}} ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ 2 ਸਤੰਬਰ 2024 ਨੂੰ [[ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਬਾਬਾ ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ]] ਦੁਆਰਾ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਥਾਪਿਆ ਗਿਆ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=ਮਈ 2025}} ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ ਦੇ ਛੇਵੇਂ ਮੁਖੀ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਤਿਸੰਗ ਕਰਨ ਤੇ ਨਾਮਦਾਨ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਪੂਰਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸੰਪਰਦਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ, ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਜੈਮਲ ਸਿੰਘ, [[ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਬਿਆਸ ਸ਼ਹਿਰ]] ਦੇ ਨੇੜੇ [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ]] ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਅਤੇ 1891 ਤੋਂ ਸਤਿਸੰਗ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ ਦੇ ਸਤਿਸੰਗ ਘਰ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=ਮਈ 2025}} == ਜੀਵਨ == ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਮਾਰਚ 1979 ਵਿੱਚ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=ਮਈ 2025}} ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਓਹਨਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਡਗਸ਼ਾਈ ਦੇ ਆਰਮੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਦੇ ਇੱਕ ਬੋਰਡਿੰਗ ਸਕੂਲ ਹੋਈ। ਓਹ [[ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਦਿੱਲੀ|ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ]] ਅਤੇ [[ਕੈਂਬਰਿਜ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹਨ। ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਓਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਸਨ, ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਦੋ ਦਹਾਕੇ ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਅਤੇ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਕੰਸਲਟਿੰਗ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=ਮਈ 2025}} ਓਹ ਵਿਆਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਡੇਰੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨਾਲ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=ਮਈ 2025}} 4bxto7xabb4axsxo30fbs8gcpf6k9us 812799 812793 2025-07-10T15:24:43Z Jagmit Singh Brar 17898 812799 wikitext text/x-wiki {{ਬੇਹਵਾਲਾ|date=ਮਈ 2025}}{{Infobox religious biography | religion = [[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] | alias = ਹਜ਼ੂਰ ਜੀ | name = ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ | birth_date = {{Birth date and age|year=1979|month=3|day=15|df=yes}} | birth_place = [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਪੰਜਾਬ]] | death_date = | death_place = | image = | period = 2024–ਮੌਜੂਦਾ | predecessor = [[ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਬਾਬਾ ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਢਿੱਲੋਂ]] | post = | website = {{URL|https://www.rssb.org/}} | spouse = | parents = ਸਰਦਾਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ <br/> (ਪਿਤਾ)<br/> ਮਾਤਾ ਅਨੀਲ ਗਿੱਲ ਜੀ <br/> (ਮਾਤਾ) | children = 2 | Successor = }} '''ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ''', ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ '''ਹਜ਼ੂਰ ਜੀ''' ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, [[ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ]] (RSSB) ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮੁਖੀ ਹਨ। ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ 2 ਸਤੰਬਰ 2024 ਨੂੰ [[ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਬਾਬਾ ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ]] ਦੁਆਰਾ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਥਾਪਿਆ ਗਿਆ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=ਮਈ 2025}} ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ ਦੇ ਛੇਵੇਂ ਮੁਖੀ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਤਿਸੰਗ ਕਰਨ ਤੇ ਨਾਮਦਾਨ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਪੂਰਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸੰਪਰਦਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ, ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਜੈਮਲ ਸਿੰਘ, [[ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਬਿਆਸ ਸ਼ਹਿਰ]] ਦੇ ਨੇੜੇ [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ]] ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਅਤੇ 1891 ਤੋਂ ਸਤਿਸੰਗ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ ਦੇ ਸਤਿਸੰਗ ਘਰ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=ਮਈ 2025}} == ਜੀਵਨ == ਹਜ਼ੂਰ ਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਿੱਲ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਮਾਰਚ 1979 ਵਿੱਚ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਓਹਨਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਡਗਸ਼ਾਈ ਦੇ ਆਰਮੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਦੇ ਇੱਕ ਬੋਰਡਿੰਗ ਸਕੂਲ ਹੋਈ। ਓਹ [[ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਦਿੱਲੀ|ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ]] ਅਤੇ [[ਕੈਂਬਰਿਜ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹਨ। ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਬਿਆਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਓਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਸਨ, ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਦੋ ਦਹਾਕੇ ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਅਤੇ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਕੰਸਲਟਿੰਗ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=ਮਈ 2025}} ਓਹ ਵਿਆਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਡੇਰੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨਾਲ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=ਮਈ 2025}} cgrikuim9pyv1ej9t8zxb5i4ly76h9t 0 199294 812794 812782 2025-07-10T15:15:12Z Jagmit Singh Brar 17898 812794 wikitext text/x-wiki {{Unreferenced|date=ਜੁਲਾਈ 2025}} '''ਕਾਰਡ ਕੈਬਨੇਟ''', ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਜਾਂ ਦਫਤਰ ਦੀ ਸੈਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਫਰਨੀਚਰ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਰਾਜ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਕੈਟਾਲੌਗ ਕਾਰਡ]], ਇੰਡੈਕਸ ਕਾਰਡ, ਆਦਿ। == ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ == * [http://www.ifla.org/VII/s13/pubs/isbdg.htm A general overview of the।SBD] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081219001712/http://www.ifla.org/VII/s13/pubs/isbdg.htm |date=2008-12-19 }} * [http://faculty.quinnipiac.edu/libraries/tballard/webpacs.html Very।nnovative Webpacs — Online catalogs using particularly good design or functionality] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20011111195356/http://faculty.quinnipiac.edu/libraries/tballard/webpacs.html |date=2001-11-11 }} * [http://librariesaustralia.nla.gov.au Libraries Australia] — Australian national bibliographic catalogue: 800+ libraries * [http://worldcat.org/ OCLC WorldCat] {{Stub}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਬੰਧਿਤ ਲੇਖ]] olqquxsrxeirgrpcte9hoj4pmm31h6v 3 199295 812791 2025-07-10T14:24:03Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812791 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Saeedperoz871}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:24, 10 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) ii9ujm31h0k3v69mgqezunc8ecc9rgo 3 199296 812804 2025-07-10T16:18:09Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812804 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Alcohool}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:18, 10 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) hzmi5pvjgsutkio5nbfoew0l35xd7kl 3 199297 812809 2025-07-10T16:51:45Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812809 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Gurindersahota}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:51, 10 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) n0iccuu3jx60b69m6386nszqci7x1ur 3 199298 812810 2025-07-10T18:47:17Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812810 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Panjaab 2 cali}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:47, 10 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) o6mvnjynx5aou759rq08ba2cocifq1g 0 199299 812812 2025-07-10T19:31:55Z Nitesh Gill 8973 "[[:en:Special:Redirect/revision/1292324788|Rama Biswas]]" ਸਫ਼ੇ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ 812812 wikitext text/x-wiki '''ਰਾਮਾ ਬਿਸਵਾਸ''' (ਜਨਮ 2 ਸਤੰਬਰ 1959)<ref>{{Cite web |title=Rama Biswas, CPI-M MLA from Ranaghat Dakshin - Our Neta |url=https://ourneta.com/neta/rama-biswas/?utm_source=chatgpt.com |access-date=2025-05-10 |language=en}}</ref> [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ]] ਤੋਂ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਹੈ। ਉਹ ਨਾਦੀਆ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਰਾਣਾਘਾਟ ਦੱਖਣ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੈਂਬਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਰਾਖਵਾਂ ਹੈ। ਉਹ ਆਖਰੀ ਵਾਰ [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2016|2016 ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣ]] ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ)]] ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਚੁਣੀ ਗਈ ਸੀ।<ref name=":0">{{Cite web |title=Ranaghat Dakshin Assembly Constituency Election Result - Legislative Assembly Constituency |url=https://resultuniversity.com/election/ranaghatdakshin-west-bengal-assembly-constituency |access-date=2025-05-10 |website=resultuniversity.com}}</ref><ref>{{Cite web |date=2021-04-07 |title=West Bengal Assembly election 2021, Ranaghat Dakshin (SC) profile: TMC's Barnali Dey to contest from seat this year |url=https://www.firstpost.com/politics/west-bengal-assembly-election-2021-ranaghat-dakshin-sc-profile-tmcs-barnali-dey-to-contest-from-seat-this-year-9389891.html |access-date=2025-05-10 |website=Firstpost |language=en-us}}</ref> == ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ == ਬਿਸਵਾਸ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਨਗਰ, ਰਾਣਾਘਾਟ, ਨਾਦੀਆ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸਵਰਗੀ ਗਿਆਨੇਂਦਰ ਨਾਥ ਬਿਸਵਾਸ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ 2012 ਵਿੱਚ ਨੇਤਾਜੀ ਸੁਭਾਸ਼ ਓਪਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite web |title=Rama Biswas(Communist Party of India (Marxist)(CPI(M))):Constituency- RANAGHAT DAKSHIN (SC)(NADIA) - Affidavit Information of Candidate: |url=http://www.myneta.info/WestBengal2021/candidate.php?candidate_id=1076 |access-date=2025-05-10 |website=www.myneta.info}}</ref> == ਕਰੀਅਰ == ਬਿਸਵਾਸ 2016 ਦੀਆਂ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ) ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਰਾਣਾਘਾਟ ਦੱਖਣ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਵਿਧਾਇਕ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ।<ref>{{Cite web |date=2021-05-02 |title=Ranaghat Dakshin Election Result 2021 LIVE: BJP's Mukut Mani Adhikari snatches Ranaghat Dakshin seat from CPI(M) - CNBC TV18 |url=https://www.cnbctv18.com/politics/ranaghat-dakshin-election-result-2021-live-how-to-check-ranaghat-dakshin-assembly-vidhan-sabha-election-winners-losers-vote-margin-news-updates-9141231.htm |access-date=2025-05-10 |website=CNBCTV18 |language=en}}</ref> ਉਸ ਨੇ 104,159 ਵੋਟਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਵਿਰੋਧੀ, [[ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ|ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ]] ਦੇ ਅਬੀਰ ਰੰਜਨ ਬਿਸਵਾਸ ਨੂੰ 17,253 ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਫਰਕ ਨਾਲ ਹਰਾਇਆ।<ref name=":0">{{Cite web |title=Ranaghat Dakshin Assembly Constituency Election Result - Legislative Assembly Constituency |url=https://resultuniversity.com/election/ranaghatdakshin-west-bengal-assembly-constituency |access-date=2025-05-10 |website=resultuniversity.com}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://resultuniversity.com/election/ranaghatdakshin-west-bengal-assembly-constituency "Ranaghat Dakshin Assembly Constituency Election Result - Legislative Assembly Constituency"]. ''resultuniversity.com''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">10 May</span> 2025</span>.</cite></ref><ref>{{Cite web |title=IndiaVotes AC Summary: Ranaghat Dakshin (SC) 2016 |url=https://www.indiavotes.com/ac/summary/36757 |access-date=2025-05-10 |website=IndiaVotes}}</ref><ref name=":1">{{Cite web |last=Live |first=A. B. P. |title=Ranaghat-dakshin Election Results 2021 LIVE, Vote Counting, Leading, Trailing, Winners West bengal Ranaghat-dakshin Constituency Election News LIVE |url=https://news.abplive.com/elections/west-bengal-election-results-2021/wb-ranaghat-dakshin-constituency-90.html |access-date=2025-05-10 |website=news.abplive.com |language=en}}</ref> ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹ 2021 ਦੀਆਂ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਅਗਲੀ ਚੋਣ ਹਾਰ ਗਈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਤੀਜੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੀ ਰਹਿ ਸਕੀ। ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੁਕੁਟ ਮਣੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਬਰਨਾਲੀ ਡੇ ਰਾਏ ਨੂੰ 16,515 ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਫਰਕ ਨਾਲ ਹਰਾ ਕੇ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ। ਬਿਸਵਾਸ ਸਿਰਫ਼ 15,124 ਵੋਟਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕੀ।<ref>{{Cite web |date=2021-05-02 |title=Ranaghat Uttar Purba, West Bengal Assembly election result 2021 |url=https://www.indiatoday.in/elections/story/ranaghat-uttar-purba-west-bengal-assembly-election-result-2021-live-updates-1797169-2021-05-01 |access-date=2025-05-10 |website=India Today |language=en}}</ref><ref name=":1" /> ਉਸ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ 2019 ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਣਾਘਾਟ ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਵੀ ਚੋਣ ਲੜੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਜੇਤੂ ਜਗਨਨਾਥ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਰੁਪਾਲੀ ਬਿਸਵਾਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੀਜੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਰਹੀ।<ref>{{Cite web |title=Ranaghat Constituency Lok Sabha Election Result: Candidates Profiles, Map, Total Votes, Past Results {{!}} Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/elections/lok-sabha-constituencies/west-bengal/ranaghat |access-date=2025-05-10 |website=The Times of India |language=en}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1959]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਕਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾਵਾਂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਸਿਆਸਤਦਾਨ]] q2rvmznx875tp5nrq82m2mm637bjm4n 812813 812812 2025-07-10T19:32:28Z Nitesh Gill 8973 812813 wikitext text/x-wiki '''ਰਾਮਾ ਬਿਸਵਾਸ''' (ਜਨਮ 2 ਸਤੰਬਰ 1959)<ref>{{Cite web |title=Rama Biswas, CPI-M MLA from Ranaghat Dakshin - Our Neta |url=https://ourneta.com/neta/rama-biswas/?utm_source=chatgpt.com |access-date=2025-05-10 |language=en}}</ref> [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ]] ਤੋਂ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਹੈ। ਉਹ ਨਾਦੀਆ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਰਾਣਾਘਾਟ ਦੱਖਣ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੈਂਬਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਰਾਖਵਾਂ ਹੈ। ਉਹ ਆਖਰੀ ਵਾਰ [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2016|2016 ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣ]] ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ)]] ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਚੁਣੀ ਗਈ ਸੀ।<ref>{{Cite web |title=Ranaghat Dakshin Assembly Constituency Election Result - Legislative Assembly Constituency |url=https://resultuniversity.com/election/ranaghatdakshin-west-bengal-assembly-constituency |access-date=2025-05-10 |website=resultuniversity.com}}</ref><ref>{{Cite web |date=2021-04-07 |title=West Bengal Assembly election 2021, Ranaghat Dakshin (SC) profile: TMC's Barnali Dey to contest from seat this year |url=https://www.firstpost.com/politics/west-bengal-assembly-election-2021-ranaghat-dakshin-sc-profile-tmcs-barnali-dey-to-contest-from-seat-this-year-9389891.html |access-date=2025-05-10 |website=Firstpost |language=en-us}}</ref> == ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ == ਬਿਸਵਾਸ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਨਗਰ, ਰਾਣਾਘਾਟ, ਨਾਦੀਆ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸਵਰਗੀ ਗਿਆਨੇਂਦਰ ਨਾਥ ਬਿਸਵਾਸ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ 2012 ਵਿੱਚ ਨੇਤਾਜੀ ਸੁਭਾਸ਼ ਓਪਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite web |title=Rama Biswas(Communist Party of India (Marxist)(CPI(M))):Constituency- RANAGHAT DAKSHIN (SC)(NADIA) - Affidavit Information of Candidate: |url=http://www.myneta.info/WestBengal2021/candidate.php?candidate_id=1076 |access-date=2025-05-10 |website=www.myneta.info}}</ref> == ਕਰੀਅਰ == ਬਿਸਵਾਸ 2016 ਦੀਆਂ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ) ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਰਾਣਾਘਾਟ ਦੱਖਣ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਵਿਧਾਇਕ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ।<ref>{{Cite web |date=2021-05-02 |title=Ranaghat Dakshin Election Result 2021 LIVE: BJP's Mukut Mani Adhikari snatches Ranaghat Dakshin seat from CPI(M) - CNBC TV18 |url=https://www.cnbctv18.com/politics/ranaghat-dakshin-election-result-2021-live-how-to-check-ranaghat-dakshin-assembly-vidhan-sabha-election-winners-losers-vote-margin-news-updates-9141231.htm |access-date=2025-05-10 |website=CNBCTV18 |language=en}}</ref> ਉਸ ਨੇ 104,159 ਵੋਟਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਵਿਰੋਧੀ, [[ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ|ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ]] ਦੇ ਅਬੀਰ ਰੰਜਨ ਬਿਸਵਾਸ ਨੂੰ 17,253 ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਫਰਕ ਨਾਲ ਹਰਾਇਆ।<ref name=":0">{{Cite web |title=Ranaghat Dakshin Assembly Constituency Election Result - Legislative Assembly Constituency |url=https://resultuniversity.com/election/ranaghatdakshin-west-bengal-assembly-constituency |access-date=2025-05-10 |website=resultuniversity.com}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://resultuniversity.com/election/ranaghatdakshin-west-bengal-assembly-constituency "Ranaghat Dakshin Assembly Constituency Election Result - Legislative Assembly Constituency"]. ''resultuniversity.com''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">10 May</span> 2025</span>.</cite></ref><ref>{{Cite web |title=IndiaVotes AC Summary: Ranaghat Dakshin (SC) 2016 |url=https://www.indiavotes.com/ac/summary/36757 |access-date=2025-05-10 |website=IndiaVotes}}</ref><ref name=":1">{{Cite web |last=Live |first=A. B. P. |title=Ranaghat-dakshin Election Results 2021 LIVE, Vote Counting, Leading, Trailing, Winners West bengal Ranaghat-dakshin Constituency Election News LIVE |url=https://news.abplive.com/elections/west-bengal-election-results-2021/wb-ranaghat-dakshin-constituency-90.html |access-date=2025-05-10 |website=news.abplive.com |language=en}}</ref> ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹ 2021 ਦੀਆਂ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਅਗਲੀ ਚੋਣ ਹਾਰ ਗਈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਤੀਜੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੀ ਰਹਿ ਸਕੀ। ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੁਕੁਟ ਮਣੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਬਰਨਾਲੀ ਡੇ ਰਾਏ ਨੂੰ 16,515 ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਫਰਕ ਨਾਲ ਹਰਾ ਕੇ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ। ਬਿਸਵਾਸ ਸਿਰਫ਼ 15,124 ਵੋਟਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕੀ।<ref>{{Cite web |date=2021-05-02 |title=Ranaghat Uttar Purba, West Bengal Assembly election result 2021 |url=https://www.indiatoday.in/elections/story/ranaghat-uttar-purba-west-bengal-assembly-election-result-2021-live-updates-1797169-2021-05-01 |access-date=2025-05-10 |website=India Today |language=en}}</ref><ref name=":1" /> ਉਸ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ 2019 ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਣਾਘਾਟ ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਵੀ ਚੋਣ ਲੜੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਜੇਤੂ ਜਗਨਨਾਥ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਰੁਪਾਲੀ ਬਿਸਵਾਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੀਜੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਰਹੀ।<ref>{{Cite web |title=Ranaghat Constituency Lok Sabha Election Result: Candidates Profiles, Map, Total Votes, Past Results {{!}} Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/elections/lok-sabha-constituencies/west-bengal/ranaghat |access-date=2025-05-10 |website=The Times of India |language=en}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1959]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਕਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾਵਾਂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਸਿਆਸਤਦਾਨ]] 7qjcbez8iz8oyei09xy17ckbrh78kju 3 199300 812814 2025-07-10T19:48:13Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812814 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=PranavAkshit05}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 19:48, 10 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) orxxzve0c02a8btx2t3uiif8z6gr1rp 3 199301 812816 2025-07-11T00:41:19Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812816 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Vetrenarisisum}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 00:41, 11 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) 4rwb4mvlij78v4lqfzu01mntun9kpzm 3 199302 812817 2025-07-11T01:50:41Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812817 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Samira Baran}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 01:50, 11 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) q6f98zoshamut7ep5eovwj4hhckurn9 3 199303 812818 2025-07-11T01:52:36Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812818 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Anamika Valmik}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 01:52, 11 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) 6jt56c13zoro5sivxraypdsc6ykwapk 3 199304 812821 2025-07-11T06:31:00Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812821 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Deepxmehak}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:31, 11 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) 0tnsgtjrjm24auagggy20ua0dbkk3ar 3 199305 812822 2025-07-11T06:31:28Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812822 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Sehajrandhawa288}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:31, 11 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) 8vg0asail76kbmebils6um8b7a58dxb 3 199306 812824 2025-07-11T06:37:48Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812824 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Jshn sindhav}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:37, 11 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) n1q700e03ew14b7ff3ugxby3j6d9kqw 3 199307 812825 2025-07-11T06:39:26Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812825 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=KOMAL CHAHAL11}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:39, 11 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) 2161ylsbslvqvrvyc05dv6u7mz07qzu 3 199308 812826 2025-07-11T06:39:49Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812826 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Virkxhrmn}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:39, 11 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) 802r3ss2wqxpygibjubij5upak8xggc 3 199309 812827 2025-07-11T06:41:58Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812827 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Shreya Mittal 89}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:41, 11 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) cd70v0lq8c64lnqlf5c0ertyh8xxzle 3 199310 812828 2025-07-11T06:41:59Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812828 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Jashanxsindhav}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:41, 11 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) ec6njpw77idd3rdc9l1jol5o0p9ojcw 3 199311 812829 2025-07-11T06:44:43Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812829 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Dilpreet seokhand001}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:44, 11 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) 341fwwx8hwwps833t7x072ywyofsfw6 3 199312 812830 2025-07-11T06:45:21Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812830 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Harmanpreet1}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:45, 11 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) c8xchblvkwvdor4c88dos5exghacrrl 3 199313 812831 2025-07-11T06:51:24Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812831 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Gagandeep290}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:51, 11 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) 6eptyfxyu1k131mzlwsgg6rkdzu8tia 3 199314 812832 2025-07-11T06:57:46Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812832 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=HUSAN PARMAR}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:57, 11 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) 7e8ao7hgpdglwxbz23xlsi5ohnvvmrg 3 199315 812833 2025-07-11T08:48:09Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812833 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Karanbutter}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:48, 11 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) tcppjryfnbgqb16108hgbv21qidtons 3 199316 812834 2025-07-11T09:46:18Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812834 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Heven 310}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:46, 11 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) 41jvxzr2qi7hfiklmfjflah68v4uw0v 3 199317 812835 2025-07-11T10:54:30Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812835 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Officialzoom}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 10:54, 11 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) 2h2ryl9dpaj1h9riheioa6vy9iuz2r4 3 199318 812836 2025-07-11T11:15:33Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812836 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Manreet Kaut}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:15, 11 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) i8b9xra9fh4vzgez18cdsgaakvbh81d 3 199319 812837 2025-07-11T11:24:08Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page 812837 wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=منتقم ((س.ش.ح.ق.س))}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:24, 11 ਜੁਲਾਈ 2025 (UTC) o5pp9g84s5b3735qd6nhaddlblgs57c