وکیپیڈیا pnbwiki https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%DB%81%D9%84%D8%A7_%D8%B5%D9%81%DB%81 MediaWiki 1.45.0-wmf.4 first-letter میڈیا خاص گل بات ورتنوالا ورتن گل بات وکیپیڈیا ویونت گل بات فائل فائل گل بات میڈیا وکی میڈیاوکی گل بات سانچہ سانچہ گل بات ہتھونڈائی ہتھونڈائی گل بات گٹھ گٹھ گل بات TimedText TimedText talk ماڈیول ماڈیول گل بات 0 114 689981 665092 2025-06-15T02:29:32Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689981 wikitext text/x-wiki <div style="direction:rtl; font-family:tahoma"> ارتھ شاستر ٹیکسلا یونیورسٹی دے گرو تے [[موریہ سلطنت]] دے وزیراعظم [[کوٹلیہ چانکیہ]] دی [[سیاست]] پیسے دے ساب کتاب تے لڑائیاں دے بارے چ کتاب اے ارتھ شاستر چوتھی صدی ق‏م چ لکھی گئی == بارلے جوڑ == * [http://www.philosophy.ru/library/asiatica/indica/authors/kautilya/canakya_niti_sastra.html چانکیہ دی فلاسفی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150112093217/http://philosophy.ru/library/asiatica/indica/authors/kautilya/canakya_niti_sastra.html |date=2015-01-12 }} * [http://www.mssu.edu/projectsouthasia/history/primarydocs/Arthashastra/index.htm چانکیہ دی کتاب ارتہ شاستر)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070706200542/http://www.mssu.edu/projectsouthasia/history/primarydocs/Arthashastra/index.htm |date=2007-07-06 }} * [http://www.wsu.edu:8080/~wldciv/world_civ_reader/world_civ_reader_1/arthashastra.html چانکیہ دے کم] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110514081016/http://www.wsu.edu:8080/~wldciv/world_civ_reader/world_civ_reader_1/arthashastra.html |date=2011-05-14 }} * [http://www.worldofbiography.com/9046%2DChanakya/ فلاسفی تے جیون] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090411110659/http://www.worldofbiography.com/9046%2DChanakya/ |date=2009-04-11 }} [[Category:سنسکرت]] rl8qlxz576nekv4neqft8ya2fpfw56a 0 703 689971 510429 2025-06-15T00:18:31Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689971 wikitext text/x-wiki {|table id="toc" style="margin:0;background: #F7E7CE";width:130%" align="left" cellpadding="1" | style="background:#C9DC87" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>چڑی ترکھان<font>''' |- | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:Black-rumped Flameback I IMG 7424.jpg|250px]] |- align="center" |- |[[جیون ٹولی بنانا|دیس]]: || [[جنور]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|برادری]]: || [[کورڈیٹ]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹولی]]: || [[پنچھی]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|پتی]]: ||[[لکڑ ٹک]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹبر]] : || چڑی ترکھان <br/>[[نکولس وگورز|وگورز]]، 1825 |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹوکرے]]: ||30 |- |[[جیون ٹولی بنانا|ونڈاں]]: ||234 |- |} '''چڑی ترکھان''' [[اک]] [[پنچھی]] اے جیدیاں 200 دے نیڑے ونڈاں نیں ایدے پر کالے چٹے لال بھورے ھرے پیلے ھو سکدے نیں۔ ایدی چنج بڑی پینڈی ھوندی اے جیدے نال اے [[رکھ]]اں چ موریاں کڈ کے خوراک لبدا اے۔ ایس پنچھی ٹبر دے سنگی ساری دنیا وچ ہوندے نیں سواۓ [[اسٹریلیا]]، نیوزیلینڈ، مڈغاسکر تے دور دے جزیریاں دے۔ لامت ونڈاں جنگلاں یا رکھاںوالیاں تھانواں تے ریندیاں نیں۔ [[پکمنس آریفرنز]] سب توں نکا چڑی ترکھان اے چڑی ترکھان لکڑ ٹک آرڈر وچ اے تے ایہدے نال ہور رلدے ٹبر [[ترکھان پکھی]]، [[ماکھیو اگمان]]، [[ٹوکان]]، [[جاکامار]] نیں۔ ==وکھالہ== خڑی ترکھان نکے توں لے کے وڈے ناپ (7.5 توں 60 سینٹی میٹر) دے پنچھی نیں۔ ایہناں دیاں مدھریاں توں لمیاں تے سدیاں چنجاں نیں۔ نکیاں لتاں ہونیاں نیں تے پنجے وچ 4 انکلاں ہوندیاں نیں کج ونڈاں وچ 3 ہوندیاں نیں۔ لامت دی لمی پوچھل تے تکڑے پر ہوندے نیں۔ ایہناں دی لمی جیب ہوندی اے جیدا انت اینج دا بنیا ہوندا اے جیدے نال موری وجوں کیڑے پھڑے جاسکن۔ ==پسار== اتلے تھانواں، اسٹریلیا تے [[انٹارکٹکا]] نوں چھڈ کے ایہ ہر پاسے ہوندے نیں۔ ایہ جنگلاں، رکھاں تے گھآ دے ویہڑیاں وچ ریندے نیں۔ ==کھان پین== چڑی ترکھان جیندے یا مرے رکھاں دی چھل وج موری کرکے کیڑے یا اوہناں دی سنڈیاں کڈ کے کھاندے نیں۔ ترکھان پکھی پنجابی وج ایہدا اک ہور ناں وی ہے۔ ==ونڈاں== * [[چٹا چڑی ترکھان]] * [[لیوس چڑی ترکھان]] * [[گواڈلوپ چڑی ترکھان]] * [[پورٹورکی چڑی ترکھان]] * [[رت مونہا چڑی ترکھان]] * [[میلانرپس فورمیسورس]] * [[کالیاں کھاکھانوالا چڑی ترکھان]] * [[سر رنگا چڑی ترکھان]] * [[سوہنا چڑی ترکھان]] * [[میلانرپس کرونٹاٹس]] * [[پیلے اگیوالا چڑی ترکھان]] * [[میلانرپس ہائپوپولیس]] * [[میلانرپس سپرسیلیانس]] * [[سوہنا چڑی ترکھان]] * [[سنہری تؤنوالا چڑی ترکھان]] * [[ہوفمین چڑی ترکھان]] * [[گیلا چڑی ترکھان]] * [[لال ٹڈ والا چڑی ترکھان]] * [[میلانرپس کرونٹاٹس]] * [[ہسپینولی چڑی ترکھان]] * [[جمیکی چڑی ترکھان]] * [[کیکٹس چڑی ترکھان]] * [[یوکاٹن چڑی ترکھان]] * [[سنہری کھاکھانوالا چڑی ترکھان]] * [[لالسرا چڑی ترکھان]] 25 رپھڑ * [[سفائراپیکس نخالس]] * [[سفائراپیکس ربر]] * [[سفائراپیکس تھائیرائیڈیس]] * [[پیلے ٹڈوالا رسچوسنا]] * [[کیوبی ہرا چڑی ترکھان]] * [[ساحلی چڑی ترکھان]] * [[ڈینڈروپیکوس پوسیلولامس]] * [[حبشی چڑی ترکھان]] * [[کارڈینل چڑی ترکھان]] * [[گیبون چڑی ترکھان]] * [[سٹرلنگ چڑی ترکھان]] * [[دکھی چڑی ترکھان]] * [[داڑھیوالا چڑی ترکھان]] * [[ٹڈ اگ چڑی ترکھان]] * [[پیلی کلغیوالا چڑی ترکھان]] * [[ایلیٹ چڑی ترکھان]] * [[پؤرا چڑی ترکھان]] * [[زیتونی چڑی ترکھان]] * [[پوری مگر چڑی ترکھان]] * [[سلاویسی ٹھمنا چڑی ترکھان]] * [[فلپائن ٹھمنا چڑی ترکھان]] * [[سولو ٹھمنا چڑی ترکھان]] * [[پوری ٹوپیوالا ٹھمنا چڑی ترکھان]] * [[سنڈا ٹھمنا چڑی ترکھان]] * [[سانولاسرا ٹھمنا چڑی ترکھان]] * [[ڈینڈروکوپس مائنر]] * [[جپانی ٹھمنا چڑی ترکھان]] * [[ڈینڈروکوپس اریسپس]] * [[ڈینڈروکوپس ماکی]] * [[ڈینڈروکوپس انالس]] * [[ڈینڈروکوپس اٹراٹس]] * [[ڈینڈروکوپس ماہرٹنسس]] * [[عربی چڑی ترکھان]] * [[ڈینڈروکوپس ہائپریتھرس]] * [[دارجلنگ چڑی ترکھان]] * [[ڈینڈروکوپس کیتھوفاریس]] * [[ڈینڈروکوپس میڈیس]] * [[ڈینڈروکوپس لیوکوٹس]] * [[ڈینڈروکوپس میجر]] * [[شامی چڑی ترکھان]] * [[چٹپرا چڑی ترکھان]] * [[سندی چڑی ترکھان]] * [[ہمالیائی چڑی ترکھان]] * [[ڈینڈروکوپس اوبسولیٹس]] * [[ڈاؤنی چڑی ترکھان]] * [[نٹال چڑی ترکھان]] * [[پرسانگ مگر چڑی ترکھان]] * [[پکوایڈس بوریالس]] * [[پکوایڈس فومیگاٹس]] * [[پکوایڈس ولوسس]] * [[چٹسرا چڑی ترکھان]] * [[سٹرکلینڈ چڑی ترکھان]] * [[اریزونا چڑی ترکھان]] * [[پکوایڈس ٹرائڈیکٹائلس]] * [[پکوایڈس ڈورسالس]] * [[پکوایڈس آرکٹیکس]] * [[گلابی پچھا چڑی ترکھان]] * [[وینیلیومس ڈگنس]] * [[وینیلیومس نگریسیپس]] * [[نکا چڑی ترکھان]] * [[وینیلیومس فرنٹالس]] * [[رترنگا چڑی ترکھان]] * [[وینیلیومس کرکی]] * [[وینیلیومس افینیس]] * [[چوکو چڑی ترکھان]] * [[وینیلیومس کاسینی]] * [[پیلے کنانوالا چڑی ترکھان]] * [[وینیلیومس لگناریس]] * [[وینیلیومس مکسٹس]] * [[کیمپیتھرا پنکٹولیگرا]] * [[بینٹ چڑی ترکھان]] * [[کیمپیتھرا سکرپٹوریکاڈا]] * [[نوبی چڑی ترکھان]] * [[کیمپیتھرا ابنگنی]] * [[ممباسا چڑی ترکھان]] * [[کیمپیتھرا نوٹاٹا]] * [[کیمپیتھرا کیلیآٹی]] * [[کیمپیتھرا میکولوسا]] * [[ٹلبرگ چڑی ترکھان]] * [[کیمپیتھرا نیوسا]] * [[کیمپیتھرا کیرولی]] * [[دھرتی چڑی ترکھان]] * [[زیتون مگر چڑی ترکھان]] * [[ہمالیائی اگپچھا]] * [[اگپچھا]] * [[دینوپیمم ایورٹی]] * [[کالا مگرا اگپچھا]] * [[ہلدی مگر چڑی ترکھان]] * [[کالا تے ہلدی چڑی ترکھان]] * [[ہلدی تؤن چڑی ترکھان]] * [[بورا تے ہلدی چڑی ترکھان]] * [[دل چڑی ترکھان]] * [[مائکروپٹیرنس براچیوریس]] * [[پیکس منیاسیس]] * [[پیکس کلورولوفس]] * [[پیکس پونیسیس]] * [[پیکس فلاوینوچا]] * [[پیکس منٹالس]] * [[پیکس ویریڈانس]] * [[لیسوالا چڑی ترکھان]] * [[پیکس پائیگائس]] * [[پیکس سکواماٹس]] * [[جپانی ہرا چڑی ترکھان]] * [[یورپی ہرا چڑی ترکھان]] * [[آئبیری چڑی ترکھان]] * [[لیویلانٹ چڑی ترکھان]] * [[پیکس رابیری]] * [[کلسرا چڑی ترکھان]] * [[پیکس کینوس]] * [[سوآ چڑی ترکھان]] * [[کالا چڑی ترکھان]] * [[ملریپیکس پلویرولنٹس]] * [[ڈرائیوکوپس گالیٹس]] * [[ڈرائیوکوپس لائنیٹس]] * [[ڈرائیوکوپس پائلیٹس]] * [[ڈرائیوکوپس شلزی]] * [[ڈرائیوکوپس جاونسس]] * [[انڈیمان چڑی ترکھان]] * [[ڈرائیوکوپس مارٹیس]] * [[دارچینی چڑی ترکھان]] * [[سیلیس گرامیکس]] * [[سیلیس انڈاٹس]] * [[سیلیس کاسٹانیوس]] * [[سیلیس ایلیگانس]] * [[سیلیس فلاوسنس]] * [[کریم چڑی ترکھان]] * [[سیلیس سپیکٹیبیلس]] * [[سیلیس اوبرینی]] * [[سیلیس ٹارکواٹس]] * [[پکولس سمپلیکس]] * [[پکولس کیلوپٹیرس]] * [[لیٹا چڑی ترکھان]] * [[پکولس لیوکولامس]] * [[پکولس فلاویگولا]] * [[پکولس کرائسوکلوروس]] * [[پکولس ارولنٹوس]] * [[کولیپٹس اوراٹس]] * [[کولیپٹس کرائیوسڈیس]] * [[کولیپٹس فرنینڈنا]] * [[کولیپٹس پٹیس]] * [[کولیپٹس روپیکولا]] * [[کولیپٹس کمپیسٹرس]] * [[کولیپٹس اوشینیکس]] * [[کولیپٹس اورٹیکولس]] * [[کولیپٹس پنکٹیگولا]] * [[کولیپٹس میلانوکوروس]] * [[کولیپٹس روبیگینوسس]] * [[کولیپٹس اریکولارس]] * [[کولیپٹس ایروگینوسس]] * [[کولیپٹس ریوولی]] * [[کیمپیفیلس پولنز]] * [[کیمپیفیلس ہیماٹوگاسٹر]] * [[کیمپیفیلس ربریکولس]] * [[کیمپیفیلس روبسٹس]] * [[کیمپیفیلس میلانولیوکوس]] * [[گویکل چڑی ترکھان]] * [[کیمپیفیلس گواٹیمالنسس]] * [[کیمپیفیلس لیوکوپوگون]] * [[میجلنی چڑی ترکھان]] * [[کیمپیفیلس پرنسیپالس]] * [[کیمپیفیلس بیرڈی]] * [[پگبن چڑی ترکھان]] == بارلے جوڑ == {{Commons|Category:Picidae|ترکھان چڑی|position=left}} * [http://ibc.lynxeds.com/family/woodpeckers-picidae ترکھان چڑی] [[گٹھ:چڑی ترکھان]] o7qbjjx2hg4mqy97lom7qt8xs8hbd0p 0 1179 689953 689242 2025-06-15T00:17:11Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689953 wikitext text/x-wiki <div style="direction:rtl; font-family:Jameel Noori Nastaleeq; font-size: 100%"> {|table id="toc" style="margin:0;background:#ccccff";width:130%" align="left" cellpadding="1" | style="background:#EEDC82" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="+2" color=black>سلطنت برطانیا <font>''' |- |- align="center" | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:Flag of the United Kingdom.svg|200px]] |-style="margin:0;background:#ccccff";width:100%" align="center" cellpadding="2" |- align="center" | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:BritishEmpire1919.png|250px]]<br /> |-le="background: #ffffff; text-align: center;" |- |} '''سلطنت برطانیا ''' اُنھاں ساریاں دیساں اتے تھاواں نوں گھیردی ہے جنھاں تے برطانیا نے راج کیتا سی۔ ایہہ سلطنت اوہناں کاروباری تھاواں توں ٹری جنھاں نوں انگریزاں نے دنیا دیاں وکھریاں تھاواں تے 16ویں تے 17ویں صدی چ بنایا۔ سلطنت برطانیا تریخ دی سب توں وڈی سلطنت سی۔ اک صدی تک ایہہ دنیا دی سب توں وڈی اتے تکڑی سلطنت رہی<ref>{{Cite book |last=Ferguson |first=Niall |year=2004 |title=Empire, The rise and demise of the British world order and the lessons for global power |publisher=Basic Books |isbn=0-465-02328-2}}</ref>۔ 1922 چ سلطنت برطانیا چ 45 کروڑ تے 80 لکھ لوک وس رہے سن تے ایہہ سلطنت 33,670,000 مربع کلو میٹر تھاں تے پھیلی ہوئی سی۔ جیہڑا پوری دنیا دی تھاں دا چوتھا ٹوٹا بندا ہے۔ ایہہ سلطنت گلوب دے اینیاں تھاواں تے پھیلی ہ‎ی سے جے کسے نا کسے پاسے تے سورچ نکلیا ہوندا سی تاں تے ایہدے بارے کہیا گیا جے ایہدے تے کدے سورج نہیں ڈبدا۔ 15ویں تے 16ویں صدی وچ کھوج ویلے وچ [[سپین]] تے [[پرتگال]] دنیا دی کھوج وچ اگے ودھیاں تے سمندر پار وڈیاں سلطنتاں بنایاں۔ ایہناں دی دولت نوں ویکھ کے ہور یورپی دیس [[نیدرلینڈز]]، [[فرانس]] تے انگلینڈ وی اگے ودھے تے ایہہ امریکا تے ایشیا وچ بپاری چوکیاں بناوندے رہے ۔ 17ویں تے 18ویں صدی وچ پہلاں نیدرلینڈز تے فیر فرانس نال لڑائیاں نے انگلینڈ تے فیر برطانیا نوں اتلے امریکا تے ہندستان وچ وڈی طاقت بنا دتا ۔ 1783 وچ 13 امریکی نگریاں کھنجن تے اوہ افریقا ایشیا تے [[پیسفک ساگر]] ول ودھدا ہے۔ 1815 وچ نپولین والے فرانس نوں ہراون مگروں اک صدی تک برطانیا نے اپنی سلطنت وچ وادھا دیکھیا تے پوری دنیا تے چھایا رہیا ۔ اپنیاں اوہ نگریاں جتھے گورے وس رہے سی اوتھے اوہناں نوں مڈھلی پدھر دے لوکراج بناکے اندر دی ازادی دتی گئی۔ [[جرمنی]] تے [[امریکا]] دے 19ویں صدی وچ بپار وچ اگے ودھے تے برطانیا پچھے رہ گیا۔ جرمنی تے برطانیا وچکار فوجی تے کاروباری [[پہلی وڈی لڑائی]] دے ہون دا وڈا کارن سی ۔ ایہہ لڑائی برطانیا اپنیاں سمندرپار نگریاں پاروں جت وی گیا اتے تریخ دی سبھ توں وڈی سلطنت وی بن گیا پر ایہہ ہن فوجی طاقت تے کم کاج وچ کلا نیہ سی ۔ [[دوجی وڈی لڑائی]] وچ [[جپان]] نے برطانیا کولوں چڑھدے لموچی ایشیا دے تھاں لڑائی وچ ہرن مگروں کھوہ لئے ۔ لڑائی بھاویں برطانیا اتے اوہدے سنگی جت گئے پر اوہدی طاقت تے عزت اوہ نہیں رہی۔ لڑائی دے دو ورھے مگروں اک وڈا تے وڈی لوک گنتی والا دیس ہندستان اوس توں وکھ ہوگیا۔ دوجی وڈی لڑائی مگروں دوجیاں یورپی طاقتاں وانگوں برطانیا نوں وی اپنے مل مارے ہوئے سمندرپار دیساں نوں چھڈنا پیا۔ ایہہ کم 1997 وچ ہانگ کانگ دی چین نوں واپسی تے 1999 وچ مکاو دی چین نوں واپسی نال مکیا۔ 14 سمندرپار تھانواں ہجے وی برطانیا کول نیں۔ برطانیا توں وکھرے ہون مگروں کئی پرانے دیس ایہناں دیساں دے جُٹ برطانوی کامن ویلتھ دے سنگی بݨ گئے ۔ کامن ویلتھ دے 14 دیساں دی آگو برطانیا دی ملکہ [[الزبتھ II]] ہے۔ == مڈھ (1497–1583)== سلطنت برطانیا دی نیو اودوں پئی جدوں 1496 وچ انگلینڈ دے بادشاہ [[ہنری VII]] نے [[سپین]] تے [[پرتگال]] دیاں بدیسی کھوجاں مگروں [[جان کیبوٹ]] اک سمندری کھوجی نوں اتلے وڈا سمندر اوقیانوس راہیں ایشیاء نوں جان دا راہ لبن لئی پیجیا۔ [[کولمبس]] دے امریکا لبن دے 5 وریاں مگروں اوہ [[نیوفاؤنڈلینڈ]] اتلا امریکا اپڑیا تے اوہنے ایہو ای سمجیا جے اوہ [[ایشیاء]] اپڑ گیا اے<ref name="ferguson3">[[#refFergusonEmpire2004|Ferguson 2004]], p.&nbsp;3.</ref>۔ اوہنے اوتھے کوئی نگری ناں وسائی تے اگلے ورے اوہ فیر امریکا ول گیا پر اوہدے بارے کوئی سؤ ناں لگی۔ ایدوں تک [[سکاٹلینڈ]] تے [[انگلینڈ]] وکھرے دیس سن۔ 16ویں صدی دے آخری دھاکے تک [[الزبتھ I]] دے ویلے تک امریکا وچ فیر کسے نگری دا مڈھ بنن دا ناں سوچیا گیا۔ انگلینڈ وچ پروٹسٹنٹ ریفارمیشن دے آن نال کیتھولک سپین ایدا ویری ہوگیا۔ 1562 وچ انگریزی شاہی سرکار نے فرانسس ڈریک تے جان ہاکنز نوں لیندے افریقہ ول سپین تے پرتگال دے غلاماں والے جہازاں نوں لٹن دا کیا تاں جے اوقیانوس وچ ایہنے دے بپار تے روک لائی جاسکے۔ ایس تے سپین تے انگلینڈ وشکار لڑائیاں ٹرپیاں۔ انگلینڈ دی ملکہ نے انگریزی سمندری ڈاکوواں نوں ہور ہلہ شیری دتی جے اوہ امریکا وچ سپین دے سمندری اڈیاں تے اوتھوں سونے چاندی نال لدے ہوۓ سپین ول اندے ہسپانوی جہازاں نوں لٹن۔ رچرڈ ہیکلیوٹ تے جان ڈی ورگے انگریز لکھاریاں نے برطانیا نوں اگے ودھن تے برطانیا دی اپنی سلطنت بنان دی سوچ دتی۔ اوس ویلے تک سپین پرتگال تے فرانس دور دیساں وچ اپنیاں نویاں نگریاں بنا چکے سن۔ 1756-1763 وچ [[ست سالہ لڑائی]] نے پوری دنیا وچ لڑی گئی ایہنوں جگ دی پہلی وڈی لڑائی کیا جاسکدا اے۔ ایہ یورپ امریکا ، کریبین، ہندستان، افریقہ تے فلپائن وچ لڑیگئی۔ 1763 وچ [[پیرس]] ٹریٹی دے دسخط لون تے مکی تے ایہنے سلطنت برطانیا نوں تھاں ناپ وچ وڈا کیتا۔ فرانس نوں نواں فرانس جیدے وچ فرانسیسی بولن والے وسدے سن انگلینڈ نوں تے لوئزیانہ سپین نوں تے سپین نے فلوریڈا برطانیا نوں دتا۔ ہندستان وچ فرانس دے اگے ودن تے بپار تے روک لگی۔ ایس لڑائی مگروں برطانیا دنیا دی سب توں تکڑی سمندری سلطنت بن کے اگے آیا۔ [[File:Captainjamescookportrait.jpg|thumb|left|150px|انگریز سمندری کھوجی جیمز کک]] == پہلی برطانوی سلطنت (1583–1783)== 1578 وچ [[الزبتھ I]] نے [[ہمفری گلبرٹ]] نوں سمندر پار کھوج دا اختیار دتا۔ اوس ورے اوہ کریبین دیساں ول سمندری ڈاکے تے امریکا وچ کسے نگری نوں وسان لئی [[بحیرہ کیریبین]] ول جاندا اے۔ ایس واری تے اوہنوں راہ چوں ای مڑنا پیا تے 1583 وچ اوہ فیر جاندا اے تے 5 اگست 1583 نوں [[نیوفاؤنڈلینڈ]] تے برطانیا دا کلیم کردا اے۔ ایہ تھاں تے ایہ تریخ سلطنت برطانیا دا مڈھ منی جاندی اے۔ واپسی تے [[ہمفری گلبرٹ]] دی جہاز ڈبن نال مرجاندا اے تے اوہدی تھاں 1584 وچ ملکہ اوہدے متریۓ پرآ والٹر ریلے نوں ایسے کم لؤی پیجدی اے۔ والٹر ریلے نے اتلے امریکا وچ [[نارتھ کیرولائنا]] دے کنڈے تے رونوک دی نگری وسائی پر ایہ زیادھ ناں چر ناں چل سکی۔ 1603 وچ ساٹلینڈ دا بادشاہ جیمز VI انگلینڈ دا وی بادشاہ بندا اے تے سپین نال صلا کیتی جاندی اے۔ برطانیا ہن دوجے دیساں دے جہازاں نوں لٹن دے بجاۓ اپنی سمندرپار سلطنت بنان وچ لگ گیا۔ 17ویں صدی دے مڈھ وچ سلطنت برطانیا دی مورت بنن لگی۔ امریکا تے [[کریبین]] دے جزیریاں وچ نگریاں بنن لگیاں۔ لوکاں نے رل کے دوجے دیساں نال بپار کرن لئی سنگتاں بنائیاں جنہاں وچوں [[ایسٹ انڈیا کمپنی]] سب تون اگے سی۔ ایہ ویلہ 18ویں صدی دے انت ول 13 امریکی نگریاں دے وکھ ہون تے امریکی انقلابی لڑائی ہون مگروں پہلی برطانوی سلطنت وی اکھواندا اے۔ '''امریکا افریقہ تے غلامی بپار''' [[کریبین]] وچ برطانوی نگریاں کئی کوششاں مگروں پونگریاں۔ [[گیآنا]] (1604), [[سینٹ لوشیا]] (1605) ، [[گریناڈا]] (1609) ، [[سینٹ کٹس اینڈ نیویس|سینٹ کٹس]] (1624) ، [[باربادوس]] (1627) تے [[سینٹ کٹس اینڈ نیویس|نیوس]] (1628) ایس پاسے برطانیا دے اگے وددے پیراں نوں دسدیاں نیں۔ ایہناں نگریاں وچ انکریزاں برازیل دے پرتگیزاں وانگوں گنے دی وائی بیجی کرن لگ گۓ۔ ایہ وڈھ وچ تے غلاماں دے مینت تے ڈچ سمندری جہازکں تے چل رئی سی۔ ڈچ ایہنان نوں کم ل‏ئی غلام لیا کے دیندے سن تے تے ایتھے بنی شکر وی ویچدے سن۔ ایس فیدے والے کم نوں انگریزی ہتھاں وچ رکھن لئی 1651 وچ برطانوی پارلیمنٹ نے قنون بنایا جے برطانوی نگریاں نال تے وشکار بپار برطانوی جہازاں نال ای ہوسکے گا۔ ایس تے برطانیا دی ڈچ لوکراج نال انگریزی ڈچ لڑائیاں چھڑ گیاں۔ ایہناں نال انگلینڈ دی حالت ودیا ہوندی گئی۔ 1655 وچ انگریزاں نے [[سپین]] کولوں [[جمیکا]] کھویا تے 1666 وچ [[باہاما]] نوں وسایا گیا۔ [[جیمز ٹاؤن، ورجینیا]] 1607 وچ امریکا وچ وسائی جان والی پہلی نگری سی تے ورجینیا کمپنی دا کیپٹن جان سمتھ ایدا موڈی سی۔ 1609 وچ [[برمودا]] دے کلیم کرکے ایہنوں وسایا گیا۔ 1624 وچ ورجینیا کمپنی دی تھاں ورجینیا نگری وسائی گئی جیہڑی برطانوی شاہی سرکار دے ہتھ وچ سی۔ 1620 وچ برطانوی پیوریٹان نے نے مذہبی ڈر توں بچدیاں ہویاں انگلینڈ توں نس کے امریکا وچ پلائیموتھ دی نگری وسائی۔ میریلینڈ برطانوی کیتھلکاں نے (1634) وچ، [[رہوڈز آئلینڈ]] (1636) سارے فرقیاں لئی سے تے [[کنکٹیکٹ]] 1639 وچ کونگریگیشنلسٹ نے وسائی۔ کیرولینا دی نگری 1663 وچ وسی تے۔ 1664 وچ انگریز نویں نیدرلینڈز تے مل ماردے نین نیو ایمسٹرڈیم دا نال بدل کے نیو یارک شہر رکھیا گیا۔ڈچاں نوں ایہدے بدلے وچ سورینام دیدتا گیا۔ 1681 وچ ولیم پن پنسلوینیا نوں وساندا اے۔ امریکی نگریاں کریبین نگریاں نالوں پیسے ٹکے وچ ماڑیاں سن پر ایتھے ایتھی وائی بیجی لئی ودیا تے جوکھا تھاں سی تے ایس باجوں ایتھے کریبین توں ود لوک آکے وسے۔ 1679 وچ انگلینڈ دا بادشاہ [[چارلس II]] [[ہڈسن بے کمپنی]] نوں [[روپرٹ لینڈ]] وچ کھلاں دے بپار دا اختیار دیندا اے۔ فلعے تے وستیاں وسائیائیاں گیاں جنہاں تے [[نواں فرانس]] دے فرانسیسی چڑھائی کردے ریندے سن۔ 1672 وچ رائل افریقن کمپنی شاہی اختیار تے اجازت نال افریقہ توں غلاماں پھڑ کے کریبین تے امریکا لجان لئی بنی۔ 1807 تک جدوں غلامی تے روک لگی برطانیا 35 لکھ افریقیاں نوں غلام بنا کے امریکا لجا چکیا سی تے ایہ سارے امریکا لجاۓ گۓ غلاماں دا تیجا حصہ بندا اے۔ برطانوی کریبین وچ کالے 1780 تک 80٪ تے امریکی 13 نکریاں وچ 40٪ ہوچکے سن۔ 1695 وچ سکاٹ پارلیمنٹ نے وی پانامہ وچ نگری وسائی پر ایہ ناں چل سکی۔ 1707 وچ سکاٹلینڈ تے انگلینڈ رل کے اک دیس بندے نیں۔ '''نیدرلینڈز نال ایشیاء وچ''' مصالیاں دا فیدے والا بپار پرتگال دے ہتھ وچ سی مصالے چڑھدے دکھنی ایشیائی جزیریاں تے ہوندے سن۔ ایس بپار وچ اپنا حصہ پان لئی انگلینڈ نے 1600 وچ تے نیدر لینڈز نے 1602 وچ ایسٹ انڈیا کمپنی تے ڈچ ایس انڈیا کمپنی دی نیو رکھی۔ ہندستان کاروبار دی اک وڈی تھاں تے راہ وچ پیندی سی۔ پرتگال نوں ایس بپار وچوں باہر کڈن مگروں نیدرلینڈز تے انگلینڈ وشکار وی ملاکھڑا چلیا جیہڑا پہلے نیڈرلینڈز دے حق وچ سی تے مگروں انگلینڈ ایس پاسے ول چھا گیا۔ 1688 وچ ڈچ ولیم آف اورینج انگلینڈ دے تخت تے بیٹھدا اے تے دوناں دیساں دے وشکار کاروباری رپھڑ نوں مکادیندا اے۔ نیڈرلینڈز کول مصالے دا کاروبار تے چڑھدے دکنی جزیرے ریندے نیں تے انگلینڈ کول کپڑے دا بپار تے ہندستان ریندے نیں پر انگریز چھیتی ای ڈجاں نوں مصالے دے بپار وچ پچھے چھڈدے نیں۔ 1720 تک انگریز ڈچاں نوں مال ویچن وچ اگے سن۔ '''فرانس نال دنیا وچ''' 1688 وچ برطانیا تے نیدرلینڈز وشکار امن ہوجاندا اے تے دونویں رل کے فرانس تے سپین نال آمنے سامنے آندے نیں۔ 1707 مگروں برطانیا دنیا تے اک اگے ودویں طاقت سی جیدا ملاکھڑا فرانس نال سی۔ فرانس تے برطانیا دنیا تے اپنی چودھراہٹ لئی کئی تھانواں تے لڑدے نیں۔ 1700 وچ سپین دا بادشاہ [[چارلس II]] مردا اے تے ہسپانوی سلطنت فلپ دے ناں کردا اے جیہڑا فرانس دے بادشاہ دا پوتا سی۔ ایس توں ایہ سوچ بندی اے جے فرانس تے سپین اک راج بن سکدیاں نیں جیدے نال یورپ وچ طاقت دی ترکڑی اک پاسے ہوسکدی سی۔ ایہ گل یورپ دے کئی دیساں نوں پسند نئیں سی۔ 1701 نوں مقدس رومی سلطنت، انگلینڈ، پرتگال تے نیدرلینڈز اک جٹ ہوجاندے نیں تے دوجے پاسے فرانس تے سپین سن۔ لڑائی چھڑدی اے جیہڑی 1714 تک لگی ریندی اے۔ لڑائی دے انت تے فلپ نوں فرانس دا تاج چھڈنا پیا تے سپین نوں یورپ وچ اپے کئی ٹھکانے چھڈنے پۓ۔ برطانوی سلطنت وچ وادا ہویا۔ اوہنے فرانس کولوں اکاڈیا تے نیو فاؤنڈلینڈ لۓ تے سپین کولوں جبرالٹر تے منورکا لۓ۔ انگلینڈ نے سپین کولوں غلاماں دے بپار دا کاروبار وی لے لیا۔ [[جبرالٹر]] ہجے وی برطانیا کول اے تے [[منورکا]] 1802 وچ پرتا دتا گیا۔ [[File:Lord Clive meeting with Mir Jafar after the Battle of Plassey.jpg|thumb|left|150px|پلاسی دی لڑائی]] 18ویں صدی دے وشکارلے دھاکیاں وچ دکھنی ایشیاء وچ مغل سلطنت دے ماڑے پین تے کئی طاقتاں دے وشکار ایس تے مل مارن لئی لڑائیاں ہویاں۔ فرانس تے برطانیا وشکار کرناٹک دیاں لڑائیاں ایسے ئی سن جیدے وچ دیسی راجے وی لڑ رۓ سن۔ 1757 نوں پلاسی دی لڑائی وچ انگریز رابرٹ کلائیو دی آگوی وچ بنگال دے نواب تے اوہدے سنگی فرنچاں نوں ہراندے نیں۔ ایسٹ انڈیا کمپنی ایس جت نال بنگال دی مالک بن گئی تے ہندستان دی اک وڈی فوجی تے سیاسی طاقت بن کے اگڑی۔ فرانس کل ہندستان وچ کج نکے نکے اڈے رہ گۓ تے اوہدے وی روکاں سن تے اینج اوہدا ہندستان تے مل مارن دا سفنہ ٹٹ گیا۔ آنوالے دھاکیاں وچ برطانیا نے ہندستان وچ اپنی طاقت تے اپنے تھلے تھاں نوں ودھایا۔ اوہدے نال کئی دیسی رجواڑے ملے ہوۓ سن۔ برطانوی ہندستانی فوج اک تکڑی فوج سی جیدے چوکھے فوجی دیسی سن۔ برطانیا تے فرانس دی ہندستان وج لڑائی اوہناں دی جگ تے مل مارن دی اک وڈی لڑائی [[ست سالہ لڑائی]] دا اک ویہڑہ سی۔ ایہدے وچ برطانیا تے فرانس دے نال نال ہور یورپی طاقتاں وی حصہ لے ریاں سن۔ [[ست سالہ لڑائی]] 1754/1756–1763 دے وریاں وچ ہوئی۔ ہندستان، اتلا امریکا ، دکھنی امریکا ، افریقہ تے فلپائن ایس لڑائی دے ویہڑے سن۔ ست سالہ لڑائی وچ برطانیا نال پرشیا، برازیل، کج نکے جرمن دیس سن۔ جد کے دوجے پاسے فرانس نال آسٹریا، روس سویڈن مغل سلطنت (1757 توں)، سپین تے سیکسنی سن۔ ایس ست سالہ لڑائی وچ فرانس تے اوہدے ساتھیاں نوں ہار ہوئی۔ 1763 وچ ہونوالی پیرس ٹریٹی نے سلطنت برطانیا دے وادے تے گوڑے رنگ چھڈے۔ فرانس اتلے امریکا وچ اک ودی طاقت ناں ریا تے روپرٹ لینڈ تے برطانیا دا کلیم منیا گیا۔ اوہنوں نواں فرانس (جیدے وچ اک وڈی لوک گنتی فرنچ بولن والیاں دی سی) برطانیا نوں دینا پیا۔ لوئیزیانہ اوہنوں سپین نوں دینا پیا۔ سپین نے فلوریڈا برطانیا نوں دتا۔ برطانیا دی فرانس اتے امریکا تے ہندستان وچ جت نے برطانیا نوں دنیا دی سب توں وڈی طاقت بنا دتا۔ == دوجی برطانوی سلطنت (1814–1783)== 1760 دے دھاکے تے 1770 دے مڈھ وچ برطانیا دے ساک تیراں کلونیاں نال ماڑے پے گۓ۔ ایہدی وڈی وجہ ایہناں امریکی کلونیاں تے برطانیا دا بنا پارلیمنٹ دے ہوند توں ٹیکس لان نال سی۔ ایس نوں امریکیاں دے ایس نعرے (No Taxtation without Representation) توں سمجھیا جاسکدا اے۔ ایہ انگریزی لوکاں دے مڈھلے حق دی روک سمجھیا گیا۔ امریکی انقلاب دا مڈھ انگریزی ملوزوری راج توں منکرن تے اپنے راج دی نیو رکھن توں پیا۔ ایس تے برطانیا نے 1775 وچ امریکا اپنی فوج پیج دتی۔ اگلے ورے 1776 وچ امریکا نے اپنے برطانیا توں وکھ ہوندا ہوکا دتا۔ برطانیا نے امریکیاں نوں شروع وچ تے چنگا کٹیا پر جدوں 1778 وچ فرانس وی امریکا ول ہوکے لڑائی وچ آیا تے یارک ٹاؤن دی تھاں تے برطانیا نوں اک وڈی ہار ہوئی۔ 1783 وچ پیرس ٹریٹی وچ امریکا دی ازادی نوں برطانیا نے من لیا۔ اتنے بڑے تھاں دا جتھے سب توں چوکھی انگریز لوک گنتی رہ رئی سی برطانوی تاریخ دا اک وڈا واقعہ سی۔ پرانی برطانوی سلطنت دے مکن تے اک نویں سلطنت دے مڈھ پین دا ویلہ۔ برطانیا نے اپنی توجہ امریکا توں ایشیاء پیسیفک تے افریقہ ول کرلئی۔ بپار ول وکھری سوج نال تیان گیا۔ 1783 مگروں امریکا نال بپار جلیا تے ایہ گل اگے آئی جے بپار لئی سیاسی کنٹرول ہونا ضروری نہیں۔ [[File:Rock of Gibraltar 1810.jpg|thumb|left|150px|[[جبرالٹر]] انگریزاں کول]] امریکای ہونے نیں برطانیا دی کینیڈا بارے پالیسی نوں وی پلٹیا۔ امریکا توں لکھ دے نیڑے برطانیا دے وفادار کینیڈا اپڑے تے اوہناں لئی نووا سکوٹیا نوں وکھ کرکے اک نوان صوبہ نیو برنسوک بنایا گیا۔ 1791 وچ اپر کینیڈا تے لوور کینیڈا دے صوبے وسا‎ۓ گۓ تاں جے انگریزی تے فرینچ بولنوالیاں وشکار رپھڑ مکن۔ برطانیا نے کینیڈا وچ ایسے حالات بناۓ جے کینیڈا برطانیا نال جڑ کے روے تے امریکا والے حالات نہ جمن۔ نپولین دیاں لڑائیاں وچ [[برطانیہ]] تے امریکا دے وشکار ٹینشن ودھ گئی۔ برطانیا نے امریکا دا فرانس نال بپار روکن دی کوشش کیتی جس نال چگڑا ودھ گیا تے دوناں دیساں دے وشکار 1812 دی لڑائی ہوئی۔ امریکا نے کینیڈا تے ہلا بولیا تے برطانوی فوج نے واشنگٹن ڈی سی نوں ساڑ چھڈیا۔ 1814 وچ گھینٹ دی ٹریٹی وچ صلع ہوگئی۔ [[کینیڈا]] برطانیا نا جڑیا ریا۔ 1718 توں برطانیا وچ ایہ رواج سی جے مجرماں نوں جہازاں وچ لد کے امریکا ول پیجیا جاندا اسی تے سلانہ ہزار دے نیڑے بندے اوقیانوس دے پار کلے جاندے سن۔ 1783 مگروں امریکا دے وکھ ہون مگروں برطانیا نے ایسے لوکاں نوں اسٹریلیا ول کلیا۔ ڈچ کھوجی ولیم جانسز نے لیندے اسٹریلیا دا کنڈا پہلی واری 1606 وچ ویکھیا تے ڈچ ایس انڈیا کمپنی نے ایہدا ناں نواں ہالینڈ رکھیا۔ پر اوتھے بستیاں وسان دی کوشش ناں کیتی۔ 1770 وچ انگریز کھوجی جیمز کک نے [[اسٹریلیا]] دا چڑھدا کنڈا لبھیا جدوں دکھنی پیسیفک سمندر دی کھوج کر ریا سی۔ اوہنے ایس تھاں دا ناں نیو ساؤتھ ویلز رکھیا تے ایہدے تے برطانیا دا کلیم کیتا۔ 1778 وچ جوزف بینکس نے باٹنی بے تے سرکار اگے اک مجرماں دی بستی وسان دی گل کیتی۔ 1787 وچ مجرماں دی پہلی کھیپ ٹی جیہڑی 1788 وچ ایتھے اپڑی۔ برطانیا 1840 تک ایتھے لوک پیجدا ریا۔ ان تے سونے دے بپار نے آسٹریلوی کلونیاں نوں امری کردتا تے سونے ہتھوں اگے ودھن والا اسٹریلی شہر میلبورن دنیا دا سب توں امیر شہر بن گیا۔ ایہ [[لندن]] مگروں سلطنت برطانیا دا سب توں وڈا شہر سی۔ ڈچ کھوجی [[آبل تسمان]] نے 1642 وچ پیسیفک دے سمندراں دی کھوج کردیاں ہویاں تسمانیہ تے نیوزیلینڈ لبھے۔ 1769-70 وچ برطانوی کھوجی جیمز کک نے ایہناں تھانواں تے برطانیا دا حق جتایا۔ شروع وچ دیسی ماؤوری لوکاں تے یورپیاں دے وشکار بپار جوڑ سی پر 19ویں صدی دے مڈھ وچ یورپی بستیاں وسدیاں گیاں تے اتلے جزیرے وچ کئی بستیاں وسیاں۔ 1839 وچ نیوزیلینڈ کمپنی نے ایتھے زمین ملیں لین تے نویاں بستیاں وسان دا پربندھ رکھیا۔ 6 فروری 1840 نوں کیپٹن ولیم ہوبسن تے 40 ماؤوری آگواں دے وشکار اک ایگریمنٹ ہویا جسنون نیوزیلینڈ دا مڈھ سمجھیا جاندا اے۔ ===نپولین نال لڑائیاں=== [[File:Battle of Waterloo 1815.PNG|thumbnail]] نیپولین والے فرانس نال لڑائیاں برطانیا لئی اک اوکھا سوال سن۔ برطانیا پہلی واری 11ویں صدی دے نارمن ہلے مگروں کسے بدیسی ہلے دا منہ ویکھ ریا سی۔ ایہ مقابلہ سوچاں دا وی سی تے فرانس انقلاب فرانس دیاں سوچاں دے نشے وچ دھت سی تے اوہدیاں فوجاں یورپ دے کئی دیساں تے مل مار چکیاں سن۔ برطانیا نوں دنیا وچ ہور دیساں نوں اپنے نال رکھن لئی لامت پیسے تے فوجاں اپنے نال رکھنیا پیاں۔ 1799 وچ دکھنی ہندستان وچ فرانس دے سنگی ٹیپو سلطان دے مکن تے اوتھے کوئی ڈر ناں ریا۔ نیپولین نوں مصر وچ روک لیا گیا۔ 1805 وچ ٹریفلگر دی لڑائی وچ سپین تے فرانس دے رلے ہوۓ سمندری بیڑے نوں برطانوی سمندری فوجی آگو [[ہوریشیو نیلسن]] نے ہرایا۔ نیدرلینڈز تے جتھے فرانس دا راج سی 1810 وچ ہلہ بولیا گیا۔ فرانس دیاں ہور سمندرپار کلونیاں تے وی ہلے بولے گۓ۔ 18 جون 1815 نوں برطانیا پرشیا تے ہور دیساں دیاں فوجاں نے واٹرلو دی لڑائی وچ نپولین نوں ہرایا۔ ایس جت نال برطانیا دنیا دی سب توں وڈی طاقت بن کے اگے آیا۔ نپولین نوں بندی بنا کے اک جزیرے تے پیج دتا گیا۔ انت تے برطانیا نوں مالٹا، سیلون، ماریشس، کیپ کالونی، گیانا، سینٹ لوسیا، ٹوبیگو، ٹرینیڈاڈ لبے۔ برطانیا دا جودھراپا ساری دنیا تے چھا گیا۔ ===غلامی دا مکنا=== برطانیا وچ انسان غلامی بارے لوکاں دی راۓ اچھی نہیں سی تے ایس باہجوں 1807 وچ سلیو ٹریڈ ایکٹ پاس ہویا جس باہجوں غلامی تے بپار تے روک لا دتی گئی۔ 1808 وچ سیرالیون نوں ازاد کیتے غلاماں دا دیس بنایا گیا۔ 1833 وچ سلطنت برطانیا وچ غلامی مک قنون پاس ہویا تے تے جس باہجوں پہلی اگست 1834 نوں سلطنت برطانیا توں غلامی نوں مکا دتا گیا (سواۓ سینٹ ہیلنا، سیلون تے ایسٹ انڈیا کمپنی دے ملے تھانواں تے مگروں ایہناں تھانواں تے وی ایہ غلامی مک قنون لاگو کردتا گیا)۔ ایس قنون باہجوں سارے غلاماں نوں 4 توں 6 ورے دے سکھلائی ویلے مگروں پوری ازادی دیدتی گئی۔ == برطانوی راج دی صدی (1814–1914)== [[File:Imperial Federation, Map of the World Showing the Extent of the British Empire in 1886 (levelled).jpg|thumbnail]] تریخ لکھاری 1814 توں لے کے 1914 دے ویلے نوں برطانوی راج دا ویلہ کیندے نیں جدوں دنیا تے برطانیا دے سامنے کوئی نہیں سی۔ اوہ وشکارلے ایشیاء وچ ای روس نہیں روک سکیا۔ برطانیا دا سمندراں تے پورا راج سی تے اوہ دنیا وچ اک پلسیا دا کم کر ریا سی۔ ایس ویلے وچ 10,000,000 مربع میل (26,000,000 مربع کلومیٹر) تھاں تے 40 کروڑ دے نیڑے لوک برطانوی سلطنت وچ آۓ۔ ایس ویلے نوں مگروں [[پیکس براٹینیکا]](Pax Britannica) یعنی برطانوی امن دا ناں دتا گیا۔ برطانیا نے دنیا دے چگڑیاں توں تے اچیچا یورپ دے رپھڑاں توں اپنے آپ نوں وکھ رکھیا ایدوں دی ایس بدیسی برطانوی پالیسی نوں سنہری وکھراپا (Spendid Isolation) کیا جاندا اے۔ اپنیاں کلونیاں تے کنٹرول دے نال اکبپاری طاقت ہون باہجوں ایہدا دنیا دے کئی دیساں جیویں ارجنٹائن، چین، افغانستان تے سیام تے وی اثر سی۔ سلطنت برطانیا اک فوجی تے بپاری سلطنت ای نہیں سی پڑھائی تے جانکاری دی دنیا وچ وی اوہ اگے سی۔ ڈارون، نیوٹن، فراڈے، ایڈم سمتھ اک نویں دنیا دا بوآ کھول رۓ سن۔ برطانیا دی جت وچ ٹیلیگراف، ریلوے تے اک ودھیا سیاسی تے سماجی پربندھ ایھدی طاقت سی۔ 1902 وچ برطانوی سلطنت ٹیلیگراف نال آپس وچ جوڑ دتی گئی۔ ===ایسٹ انڈیا کمپنی ایشیاء وچ=== ایسٹ انڈیا کمپنی ہندستان تے ایشیاء نال بپار لئی بنائی گئی سی۔ ویلے نال ایہ بپار توں ہٹ کے ایشیاء دے کئی تھانواں تے مل مارن وی لگ گئی۔ 1757 وچ ایہنے بنگال تے مل ماریا تے ہولی ہولی سارا ہندستان ایہدے کول سی۔ ایسٹ انڈیا کمپنی نے برطانوی سمندری فوج ست سالہ لڑائی وچ کٹھے سن۔ دوناں رل کے نپولین نوں 1799 وچ مصر وچوں کڈیا، 1811 وچ جاوا نیدرلینڈز کولوں کھویا۔ 1819 وچ [[سنگاپور]]، 1824 وچ ملاکا تے 1826 وچ برما تے مل ماریا گیا۔ ہندستان وچ اپنے اڈے توں ایہ کمپنی چین نوں افیم ویچ رئی سی جیدے وچ ایہنوں چنگی کمائی ہورئی سی پر ایس تے چنگ ٹبر نے 1729 وچ روک لادتی۔ 1839 وچ چینی سرکارنے کینٹن دے سمندری اڈے تے 20،000 ڈبے افیم دے پھڑ لے۔ ایس تے برطانیا نے چین وشکار پہلی افیم لڑائی (1839–42) چھڑ گئی۔ برطانیا دی ودھیا سمندری فوج باہجوں اوہنوں جت ہوئی۔ برطانیا نے اپنیاں ہور گلاں منوان دے نال نال ہانگ کانگ تے وی مل مار لیا۔ 1802 نوں ایسٹ انڈیا کمپنی پنجاب دے باڈر تے اپڑ گئی سی تے ایہ لگ ریا سی جے ایہ چھیتی ای سارے پنجاب تے مل مار لویگی پر پنجاب دا مہاراجہ رنجیت سنگھ اوہناں دے راہ وج وڈی روک بن گیا۔ کمپنی دیاں فوجاں نوں 5 دہاکیاں تک رنجیت دے مرن نوں اڈیکنا پیا۔ رنجیت دے مرن مگروں انگریزی فوجاں نے پنجاب [[کشمیر]] تے ہندے خیبر پختونحواہ تے مل مارلیا۔ ایہدے نال ای سندھ تے بلوچستان وی برطانوی سلطنت دا انگ بنا لۓ گۓ۔ 1857 وچ دیسی فوجیاں نے انگریزی راج دے خلاف بغاوت کیتی پر ایس بغاوت نوں مکادتا گیا۔ مغل بادشاہ [[بہادر شاہ ظفر]] نوں بندی بناکے رنگون پیج دتا گیا۔ 1858 وچ گونمنٹ آف انڈیا ایکٹ بنایا گیا جیدے وچ ایسٹ انڈیا کمپنی دے ہندستان نوں سلطنت برطانیا دا انگ بنا دتا گیا۔ ہندستان نوں چلان لئی ایتھے برطانیا ولوں وائسراۓ پیجیا جان لگ گیا تے ملکہ وکٹوریہ ہندستان دی ملکہ بن گئی۔ ہندستان سلطنت برطانیا دا سب توں مینگا مل سی۔ [[لہور]] توں لیا گیا کوہ نور ہیرا برطانوی تاج وچ سجیا۔ ===وڈی کھیڈ=== 19ویں صدی وچ وشکارلے ایشیاء تے مل مارن لئی سلطنت برطانیا تے روسی سلطنت دے وشکار ہونوالے چگڑے نوں وڈی کیھڈ کیا جاندا اے۔ ایہ کھیڈ ایس علاقے دیاں وڈیاں سلطنتاں سلطنت عثمانیہ، قاچار ٹبر تے چنگ ٹبر دے ماڑے ہون باہجوں پیا۔ برطانیا نے روس نوں وشکارلے ایشیاء وج مل مارن توں روکن لئی پہلی افغان لڑائی لڑی جیدے وچ اوہنوں ہار ہوئی۔ پنجاب تے مل مارن مگروں برطانیا ریلوے لین نوں کلکتے توں لہور،راولپنڈی تے پشاور تک لے گیا۔ کیا چھاونیاں بنائیاں گیاں جنہاں وچ راولپنڈی دی جھاونی سلطنت برطانیا دی سب توں وڈی چھاونی سی۔ 1853 وج جدوں روس ترک بلقان ول اگے ودھیا تے ایس تے برطانیا تے فرانس وج جنتا پے گغی جے روس [[رومی سمندر]] دے علاقے تے مل مار لینا چاہندا اے۔ روس نوں روکن لئی برطانیا فرانس تے غثمانی ترک کرمیا دی لڑائی (1858) وج لڑدے نیں۔ روس نوں اپنے ای علاقے وچ وڈی ہار ہوندی اے۔ برطانیا نے دسیا ے اوہ دنیا وج کتے وی اپنی مرضی دی تھاں تے لڑ سکدا اے۔ روسی فوج پرانے اسلحہ تے پرانے ولاں نال لڑن والی فوج سی جد کے برطانوی فوج ودھیا اسلحے نال تے ہور سہولتاں نال سی۔ ایہو ای اک وڈی لڑائی سی جیہڑی پیکس بریٹانیکا وچ برطانیا تے کسے ہور وڈی طاقت دے وشکار ہوئی۔ برطانیا نے 1876 وچ بلوجستان نوں اپنے نال رلایا تے روس نے [[ترکستان]]، [[کرغیزستان]] تے. لگدا سی جے دونویں دیساں وچ لڑائی چھڑ جاوے پر 1878 وچ ای دوناں دیساں نے اپنے اپنے علاقے وج ریندیاں ہویاں دوجے نوں من لیا۔ افغانستان تے ایران وشکار بفر دیس من لۓ گۓ۔ 1907 وچ دونویں دیس اک دوجے دے سنگی جرمنی توں ڈردیان ہویاں بن چکے سن۔ 1904–05 وج روسی جپانی لڑائی وچ روسی سمندری بیڑے دی تباہی نال وی روسی خطرہ گھٹ ہوگیا سی۔ ===کیپ توں قاہرہ تک=== ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی نے 1652 وچ دکھنی افریقہ وچ کیپ دے ناں تے اپنی انڈونیشیاء وج کلونیاں ول جاندے راہ وچ رکن لئی بستی وسائی۔ برطانیا نے 1806 وچ ایدے تے مل ماریا جے کتے ایہ فرانس دے ہتھ ناں لک جاوے جدوں فرانس نے نیدرلینڈز تے مل ماریا۔ اوس ویلے ایھتے ایتھے ڈچ افریکان وی رہ رۓ سن۔ برطانیا دے ایتھے آن مگروں ایتھے انگریز وی ن لگ گے۔ انگریزاں نے فریقان نوں تکا لایا ے اوہ اتے دے علاقیاں ول ٹرگۓ تے اوہتھے اوہناں اپنی اک نویں لوکراج بنائی۔ برطانیا دے دکھنی افریقہ تے افریقہ بارے اپنی ےوچ سی۔ ایہ افریقان لوکراج 1902 تک برطانوی دکھنی افریقہ نال رلا لۓ گۓ۔ 1869 وچ فرانس دی ہتھ ونڈائی نال نہر سویز کھلدی اے۔ ایہ چھیتی ای برطانیا لئی بڑی اہم ہوگئی جے ایہ چڑھدے ول ہندستان تے اسٹریلیا نوں برطانیا نال رلان دا اسان رستہ سی۔ ایس نوں اپنے ہتھ وچ لینا برطانیا دی لوڑ سی۔ ایہدے تے فرانس دی وی اکھ سی۔ آحر ایہنوں نیوٹرل تھان منیا گیا۔ 1880 دے دھاکیاں وچ افریقہ نوں یورپی طاقتاں آپس وچ ونڈ رہیاں سن۔ برطانیا وی پجھے ناں ریا۔ سوڈان کینیا، یوگنڈا، زنجبار، رہوڈیشیا تے دکھنی افریقہ ایہدے کول سن۔ لیندے ول نائیجیریا اک وڈا دیس ایدے ہتھ وچ سی۔ پہلی وڈی لڑائی مگروں تنزانیہ وی انکریزاں ہھ لگیا تے تے اتر قاہرہ توں لے کے افریقہ دے دکھن دے شہر کیپ ٹاشن تک پورا افریقہ برطانوی سلطنت وچ سی۔ ===چٹیاں کلونیاں دی اندرلی ازادی=== امریکا دا وکھ ہونا برطانوی سلطنت لئی اک وڈا پھثڑ سی جس توں اوہنے سبق سکھیا۔ اوہ تھاں جتھے انگریز واسی سن جیویں اسٹریلیا تے کینیڈا اوتھے ہولی ہولی اسے قنون بناۓ تے لا گو کیتے گۓ۔ کینیڈا نوں ہولی ہولی صوبیاں وچ ونڈیا گیا لوکاں نون اپنے اندرلے معاملیاں وچ ازادی دتی گئی بدیسی معاملے برطانیا نے اپنے ہتھ وچ ای رکھے۔ گورنر جنرل برطانوی تاج ولوں ہوندا اے پر تھلے وزیراعظم تے اوہدی کابینہ لوک اپنے ووٹاں نال ای چندے سن۔ اینج ای نیوزیلینڈ تے اسٹریلیا وچ کیتا گیا۔ آئرلینڈ تے انگریزاں نے مل ماریا پر ایہناں نوں دبایا نا جاسکیا۔ آئری لوکاں وچ اپنی ازادی لئی جذبہ کدے نہ مریا۔ 1800 وچ ایہنوں سلطنت وچ رلایا گیا۔ پر ایہدے وکھ ہوندے راہ نوں روکیا نہ جاسکیا۔ ==وڈیاں لڑائیاں (1914–1945)== 20ویں صدی دے مڈھ تے برطانیا وچ ایہ سوچ جاگی جے پوری دنیا دے وکھری ہوئی سلطنت برطانیا دی ماں برطانیا نوں سنہری وکھراپے نال نہیں بچایا جاسکدا۔ فوج تے بپار وچ تیزی نال اگے ودھدا جرمنی انوالے ویلے وچ اک تکڑاویری بن سکدا اے۔ برطانوی سمندری فوج دور سمندراں وچ وکھری ہوئی سی جد کے جرمن شاہی سمندری فوج اوہدے گھر دے سمندر وج اوہدے لئی رپھڑ بن سکدی سی۔ ایس تے فیر برطانیا نے جپان نال 1902 وچ ایکا کرلیا۔ اپنے پرانے ویریاں فرانس تے روس نال 1904 تے 1907 وچ ایکا کرلیا گیا۔ اینج برطانیا نے اپنے آپ نوں جرمن خطرے توں نبڑن دے ول کڈھ لۓ۔ ===پہلی وڈی لڑائی=== برطانیا دا جرمنی تون [[پہلی وڈی لڑائی]] دے 1914 وچ چھرن تے سج نکلیا۔ آسٹریا ہنگری دے ہونوالے بادشاہ دے اک سرب ہتھوں قتل تے اوہدی سربیا نال لڑائی چھڑگئی۔ سربیا پچھے روس لڑائی وج کد پیا تے آسٹریا نوں جرمنی کلا نہیں چھڈ سکدا سی تے روس دے انل فیر فرانس تے برطانیا وی لڑائی وچ رل گۓ۔ ایہ لڑائی برطانیا جرمنی تے فرانس دیاں جک تے پھیلیاں ہویاں کلونیاں بہجوں سارے جگ تے پھیل گیا۔ کلونیاں نیں ایہناں دیساں دی بندیاں، سمان تے پیسیاں نال ہتھ ونڈائی کیتی۔ برطانیا نے چھیتی نال جرمن کلونیاں جرمن نیوگنی، نمیبیا، کیمرون تے تنزانیہ تے مل مار لیا۔ [[گیلی پولی دی لڑائی]] برطانوی تریخ دی اک وڈی لڑائی سی. برطانیا نے سلطنت عثمانیہ تے استمبول ت مل مارن تے روس تک پونچن لئی 5 لکھ توں ودھ اک فوج کٹھی کیتی جیدے وچ فرانس دے نال پہلی اوری اسٹریلیا تے نیوزیلینڈ دے فوجی وی رلاۓ گۓ سن۔ ایہ فوج 25 اپریل 1915 توں لے کے 9 جنوری 1916 تک اسمبمل کول گیلی پولی دی تھاں اک ترک فوج نال لڑی۔ ترک فوج گنتی وچ تھوڑی سی پر اپنے فوجی آگو مصطفا کمال نال جیداری نال لڑی۔ ترک فوج مررئی سی پر اپنی تاں نہین چھڈ رئی سی۔ برطانوی فوج تے سنگیاں دے 2 لکھ توں ود فوجی مارے گۓ تے ایہ برطانوی تریخ دی اک بہت وڈی ہار سی۔ ایس لڑائی نے اسٹریلیا تے نیوزیلینڈ وچ اپنے اک وکھ قوم ہوندے جڈبے دا مڈھ رکھیا تے ایہ دیس ایس لڑائی نوں ہجے وی یاد رکھدے نیں۔ برطانوی فوج نوں عراق وچ وی ہتھیار سٹنے پۓ۔ برطانیا نوں لڑائی وچ ہار ہوئی پر سیاست وچ اوہ جت گیا۔ برطانیا نے مکہ دے عثمانی گورنر سید حسین بن علی ہاشمی نوں اپنے نال رلایا تے اوہنوں لالچ دے کے غداری ول لیاندا گیا۔ اوہدے غداری کرن نال مکہ فیر ہور عرب تھاں عثمانی سلطنت توں وکھ ہوۓ۔ برطانوی فوج نے [[فلسطین]]، شام تے عراق تے مل مار لیا۔ عثمنی سلطنت نے ہتھیا سٹدتے۔ 1917 وچ ومی رج دی لڑائی وچ کینیڈا دے فوج پہلی واری لڑی تے اوہناں لئی وی ایہ اک یادگار ویلہ سی۔ ایس جگت لڑائی وچوں برطانیا اک جتی ہوئی طاقت بن کے نکلدا اے۔ جرمنی آسٹریا سلطنت عثمانیہ تے روس دے شاہی ٹبر ایس لڑائی وچ مک جاندے نیں۔ برطانیا دی جت وچ اوہدیاں کلونیاں دا ہتھ وڈا سی۔ ایس رلتی نوں منیا گیا تے 1917 وچ ای برطانوی کابینہ وچ ایہاں نوں رلایا گیا۔ صلح دیاں شرطاں سوچ کے 1919 وج ورسائی وچ صلح کرلئی گئی۔ برطانوی سلطنت وچ 1,800,000 مربع کلومیٹر تھاں دا وادا ہویا تے 13 ملین نویں لوک ایہدے وچ رلے۔ برطانیا اپنے پسار تے اپنی طاقت دیاں گاشاں تے اپڑیا ہویا سی۔ لیگ آف نیشنز دے ہتھوں سلطنت عثمانیہ تے جرمنی دیاں کلونیاں نوں آپس وچ ونڈ لیا گیا۔ برطانیا دے حصے وچ فلسطین، اردن، عراق، ٹانگانیکا، ٹوگو تے کیمرون دا کچھ حصہ آیا۔ دکھنی افریقہ نوں لیندا دکھنی افریقہ ملیا۔ اسٹریلیا نوں جرمن نیوگنی ملیا تے نیوزیلینڈ کول سموا آیا۔ ناورو برطانیا تے پیسیفک دے دوجے دو سنگیا کول رلواں گیا۔ ===لڑائیاں وچکار ویلا تے آئرلینڈ دی ازادی=== لڑائی مگروں بنن والی دنیا، امریکا تے جپان دے اگے آن تے ہندستان تے آئرلینڈ وچ ازادی دیاں تحریکاں دے چلن نال برطانیا نوں نویں پالیسی دی لوڑ پئی۔ جپان نوں چھڈ کے برطانیا نے امریکا نال 1922 وچ یاری دا ایگریمنٹ کرلیا۔ دواناں ایہ گل منی جے دوناں دی سمندری فوج برابر ہویگی۔ ایس گل تے 1930 دے دہاکے وچ برطانیا وچ مسلہ بنیا ریا۔ جرمنی تے جپان وچ فوج ول لفن والیاں سرکاراں راج وچ آیاں تے ایہ برطانیا لئی نویں سرپیڑ سی۔ 1919 وچ آئرلینڈ دی اک سیاسی پارٹی [[شن فین]] نے ڈبلن وچ اپنا اک اکٹھ کیتا۔ ایہ لوک آئرلینڈ نوں اندرلی ازادی ناں ملن تے تنگ پے ہوۓ سن۔ ایس اکٹھ وچ آئرلینڈ دی ازادی دا ہوکا دتا گیا۔ آئرش ریپبلکن آرمی نے نال ای برطانوی کامیاں تے ہلے بولنے شروع کردتے تے اک گوریلا لڑائی دا مڈھ بن دتا۔ 1921 نوں اینگلو آئری لڑائی مُکی تے دوواں نے اک اینگلو آئری ٹریٹی تے دسخط کیتے جیہدے نال آئرلینڈ آزاد دیس بݨ گیا جیہڑا برطانوی سلطنت دے وچ ای سی۔ اتلا آئرلینڈ نے ایس ٹریٹی دی کج گلاں تے جلدیاں ہویاں نال ای ازاد آئری دیس توں وکھ ہون دا ہوکا دتا۔ ایہ آئرلینڈ دیاں 22 وجوں 6 کاؤنٹیاں نون رلا کے بنیا۔ آئرلینڈ ورگی ازادی دی لہر ہندستان وچ وی چل رہی سی۔ کوتھے گورنمنٹ آف انڈیا ایکٹ 1919 لوکاں دیاں تانگاں تے پورا ناں اتریا۔ رولٹ ایکٹ نے ہور لوکاں دے دلاں وج پانبڑ بالے۔ پنجاب اچیچا ایہدے خلاف سی۔ ایتھے کیتیاں گیاں سختیاں ، امبرسر قتلام تے جا اپڑیاں۔ برطانیا وج ایس تے لوکاں دی سوج ونڈی ہوئی سی۔ چوراچوری دے واقعے مگروں ہتھونڈائی ناں کرنوالی تحریک روک دتی گئی۔ لوکاں دے سلاں وچ سڑکن اگلے 25 ورے تک ہوندی رئی۔ 1936 وچ مصر نوں ازادی دتی گئی تے ایس لئی اک اینگلو مصری ٹریٹی کیتی گئی جیدے وج ایہ منیا گیا جے مصر وج کج برطانوی فوج رووے گی تاں جے اوہ نہر سویز دی راکھی کرسکے۔ مصر لیگ آف نیشنز دا سنکی بن گیا۔ عراق نوں جیہڑا 1920 توں برطانوی مینڈیٹ وچ سی 1932 وچ ازادی دتی گئی تے ایہ وی لیگ آف نیشنز دا سنگی بن گیا۔ امپیریئل کانفرنس وچ ایہ منیا گیا جے برطانوی ڈومینین دے دیس اپنی بدیسی پالیسی آپ وی بنا سکدے نیں۔ ایس گل نوں آدر ملی جے سلطنت برطانیا دے دیس آپس وچ برابر نیں تے کوئی کسے توں ودھ نہیں تے سارے اک برطانوی کامن ویلتھ دے سنگی نیں۔ 1937 وچ آئرلینڈ نے اپنی راہ ہور وکھ کیتی تے پورا ازاد ہوگیا۔ ===دوجی وڈی لڑائی=== جرمنی دے پولینڈے تے ہلہ بولن تے برطانیا تے اوہدے نال ہندستان نے تاج برطانیا تھلے لگے دیساں نے اوہدے خلاف لڑائی دا ہوکا دتا۔ اسٹریلیا، نیوزیلینڈ، کینیڈا تے دکھنی افریقہ وی اوہدے نال رلے۔ آئرلینڈ نیوٹرل ریا تے پوری لڑائی اوہنے اپنے آپ نوں وکھ رکھیا۔ 1940 وچ جرمنی دے فرانس تے مل مارن مگروں برطانیا اکلا سی جیہڑا [[نازی جرمنی]] دے حلاف کھڑا سی۔ 1941 وج جدوں جرمنی نے سوویت یونین تے ہلا بولیا تے اوہوی برطانیا نال رلیا۔ برطانوی وزیراعظم [[ونسٹن چرچل]] امریکی صدر روزویلٹ نوں ایس پاسے ول لیایا جے اوہ برطانیا دی لڑائی وچ ہتھ ونڈائی کرے۔ 1941 وچ چرچل تے روزویلٹ نے اٹلانٹک چارٹر تے دسخط کیتے جیے ہردیس دے لوکاں نون ایہ حق ہویگا جے اوہ جیسی سرکار چاہندے نے ویس بناون۔ ایہ لکھ صاف نہیں سی دسدی جے ایہ کناں بارے اے۔ کیا اے جرمین تھلے دبے دیساں بارے اے یا ہور یورپی طاقتاں تھلے دیساں بارے اے۔ آنوالے ویلے وج ہر اک نے ایہدے بارے اپنے انے مطلب کڈے۔ دسمبر 1941 وچ جپانی فوج نے برطانوی ملایا سنگاپو تے ہلہ بولیا تے نال ای [[پرل ہاربر]] امریکا تے وی ہلہ بولیا۔ جپان نے جنج سنگاپور تے ملایا برطانیا کولوں کھوہے ، ایہنے نیوزی لینڈ تے اسٹریلیا نوں امریکا دے نیڑے کردتا تے اوہناں نوں برطانیا اُتے اپنے بچاؤ لئی بھروسا نہ رہیا۔ ایہ ڈر اگے چل کے ایہناں تناں دیساں دے [[ان‍زس]] دے ناں تے اک بچاؤ ٹوی 1951 وچ بنائی۔ برطانیا امریکا تے روس دی ہتھ ونڈائی نال دوجی وڈی لڑائی جت لئی۔ [[File:Jinnah Gandhi.jpg|thumb|left|150px|دکھنی ایشیا وکھ ہون دی راہ تے]] ===سلطنت دا مکنا (1945–1997)=== دوجی وڈی لڑائی نے یورپ تے برطانیا نوں ادھ مویا کرتا سا۔ لڑائی وچوں امریکا تے سوویت یونین جتے ہوۓ تے وڈیاں طاقتاں بن کے نکلے۔ بر طانیہ وچ اینی ہمت نیہں سی ہن اپنی لمی جوڑی سلطنت جلاسکے۔ اوہنے سیانف ایسے وج سمجھی جے اپنیاں کلونیان نوں ازاد کردیوے۔ 1947 وج برطانوی سلطنت دے ہیرے دکھنی ایشیا توں برطانیا واپس ہوگیا۔ ہولی ہولی اونے افریقہ نوں وی چھڈ دتا۔ برطانیا نوں دیوالیہ ہون توں بچن لئی امریکا توں اجکل دے 56 ارب ڈالر دے نیڑے قرضہ لینا پیا۔ 1960 دے دھاکے وچ ملایا گولڈ کوسٹ تے سوڈاں ازاد ہوۓ۔ قبرص تے مالٹا نے وی وکھ ہون وج اپنی راہ لبھی۔ 60 دے دھاکے وچ برطانوی سلطنت دے کریبین وچ دیس اک اک کرکے وکھ ہوگۓ۔ پیسیفک دے ویہڑے وچ 1970 وج فجی، 1980 وچ وینوآٹو تے ایس مگروں سولومن جزیرہ تے پاپوا نیوگنی وی وکھ ہوۓ تے نال برطانوی کامن ویلتھ دے سنگی بن گۓ۔ 1955 وج برطانیا نے [[روکال]] جزیرے تے کلیم کیتا۔ 1982 وچ برطانیا نوں ماڑا ہوندا ویکھ کے ارجنٹائن نے نے اوقیانوس وج برطانوی جزیرے فاک لینڈ تے مل ماریا پر برطانیا نے ایہ لڑ کے واپس لے لیا۔ 1997 وج ہانگ کانگ چین نوں واپس کردتا گیا تے ایہدے نال ای سلطنت برطانیا دا انت ہوگیا۔ ==باہرلے جوڑ== {{Commons|Category:British Empire|سلطنت برطانیا |position=left}} * [http://www.britishempire.co.uk/ سلطنت برطانیا ] ==حوالے== {{reflist|2}} {{سلطنتاں دی تریخ}} [[گٹھ:سلطنت برطانیہ]] jq0fxm8apg5o8ko42avpv32plxip1yt 0 1182 689954 685301 2025-06-15T00:17:19Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689954 wikitext text/x-wiki {{Infobox former country |common_name =Sublime Ottoman State |native_name = دولت عليهٔ عثمانیه <br />''Devlet-i Âliyye-i Osmâniyye'' |conventional_long_name = <br>Ottoman Empire |continent = Europe |empire_type = سلطنت |status = ترک سلطنت |event_start = قیام |year_start = 1299 |date_start = 27 جولائی |event_end = [[ترکی]]<ref group=dn>The [[Treaty of Sèvres]] (10 August 1920) afforded a small existence to the Ottoman Empire. On 1 November 1922, the [[Grand National Assembly of Turkey|Grand National Assembly]] (GNAT) abolished the sultanate and declared that all the deeds of the Ottoman regime in Istanbul were null and void as of 16 March 1920, the date of the [[occupation of Constantinople]] under the terms of the Treaty of Sevres. The international recognition of the GNAT and the [[Government of the Grand National Assembly|Government of Ankara]] was achieved through the signing of the [[Treaty of Lausanne]] on 24 July 1923. The Grand National Assembly of Turkey promulgated the "[[Republic of Turkey|Republic]]" on 29 October 1923, which was the end of the Ottoman Empire in history.</ref> |year_end = 1923 |date_end = 29 اکتوبر |event1 = وقفہ |date_event1 = 1402–1414 |event2 = [[عثمانی سلطنت دا پہلا آئینی دور|1. آئینی]] |date_event2 = 1876–1878 |event3 = [[عثمانی سلطنت دا دوسرا آئینی دور|2. آئینی]] |date_event3 = 1908–1922 |event4 = سلطنت دا خاتمہ <ref group=dn>[[Mehmed VI]], the last Sultan, was expelled from Constantinople on 17 November 1922.</ref> |date_event4 = 1 نومبر 1922 |p1 = بازنطینی سلطنت |flag_p1 = |p2 = سلاجقہ روم |flag_p2 = |p3 = سلطنت طرابزون |flag_p3 = |p4 = بادشاہت موریا |flag_p4 = |p5 = بادشاہت اپیروس |flag_p5 = |p6 = بادشاہت دوبروجا |flag_p6 = |p7 = بیلیک کارامان |flag_p7 = Karamanid Dynasty flag.svg |p8 = مملکت بوسنیا |flag_p8 = |p9 = بلغاری سلطنت {{!}}بلغاری سلطنت |flag_p9 = Coat of arms of the Second Bulgarian Empire.svg |p10 = سربیائی سلطنت |flag_p10 = Flag of the Serbian Empire, reconstruction.svg |p11 = لزہے لیگ |flag_p11 = Coa Kastrioti Family.svg |p12 = ہنگری بادشاہت{{!}}ہنگری بادشاہت |flag_p12 = Coa Hungary Country History (19th Century).svg |p13 = کروشیا بادشاہت |flag_p13 = Coa Croatia Country History (Fojnica Armorial).svg |border_p13 = no |p14 = مملوک سلطنت |flag_p14 = Mameluke Flag.svg |p15 = مالٹا دے سورما{{!}}طرابلس دے فلاحی |flag_p15 = Flag of the Order of St. John (various).svg |p16 = Hafsid dynasty{{!}}Tunisia |p17 = Zayyanid dynasty{{!}}Algeria |flag_p17 = Dz tlem2.gif |s1 = عبوری حکومت ترکی |flag_s1 = Ottoman flag alternative 2.svg |s2 = پہلا یونان لوکراج |flag_s2 = Flag of Greece (1828-1978).svg |s3 = آل محمد علی{{!}} مصر (بادشاہت) |flag_s3 = Flag of Muhammad Ali.svg |s4 = بوسنیا تے ہرزیگوینا اتحاد |flag_s4 = Flag of Bosnia (1878-1908).svg |s5 = امارت درعیہ |flag_s5 = Flag of the First Saudi State.svg |s6 = عبوری حکومت البانیا |flag_s6 = Flag of Albanian Provisional Government 1912-1914.gif |s7 = رومانیہ بادشاہت |flag_s7 = Flag of Romania.svg |s8 = فرمانروائی بلغاریہ |flag_s8 = Flag of Bulgaria.svg |s9 = برطانوی قبرص |flag_s9 = Cyprus Blue Ensign-1922.svg |s10 = فرانسیسی الجزائر |flag_s10 = Flag of France.svg |s11 = فرانسیسی تونس |flag_s11 = Flag of French Tunisia.svg |s12 = کویت |flag_s12 = Flag of Kuwait.svg |s13 = مقبوضہ دشمن علاقہ انتظامیہ{{!}}مقبوضہ دشمن علاقہ انتظامیہ |flag_s13 = |s14 = اطالوی اتلا افریقہ |flag_s14 = Flag of Italy (1861-1946).svg |s15 = متوکلی سلطنت{{!}} متوکلی سلطنت (یمن) |flag_s15 = Flag of the Mutawakkilite Kingdom of Yemen.svg |s16 = مملکت حجاز |flag_s16 = Flag of Hejaz 1920.svg |s17 = تھلواں لہندا قفقاز عبوری قومی حکومت |flag_s17 = Flag of the South West Caucasian Republic.svg |s18 = مملکت حجاز |flag_s18 = Flag of Hejaz 1914.svg |s19 = عراق بادشاہت |flag_s19 = Flag of Iraq (1924–1959).svg |image_coat = Osmanli-nisani.svg |image_flag = Ottoman flag.svg |flag = Flags of the Ottoman Empire |symbol = Coat of arms of the Ottoman Empire |image_map = Ottoman Empire 16-17th century.jpg |image_map_caption = ودھ توں ودھ حد (لال) تابع ریاستاں نال (ہلکا لال) 1590 دی دہائی |national_motto = ''Devlet-i Ebed-müddet''<br/>دولت ابد مدت<br/><small>"ابدی ریاست"</small> |national_anthem = عثمانی شاہی ترانہ |capital = [[سوگوت]]<br/><small>(1299–1335)</small><br/>[[برصہ]]<ref>[http://www.kultur.gov.tr/EN,33810/ottoman-capital-bursa.html ''Ottoman Capital Bursa'']. Official website of Ministry of Culture and Tourism of the Republic of Turkey. Retrieved 26 June 2013.</ref><br/><small>(1335–1413)</small><br/>[[ادرنہ]]<ref>"It served as the capital of the Ottoman Empire from 1413 until 1453 and flourished as an administrative, commercial, and cultural centre." [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/179207/Edirne "Edirne"] ''[[Encyclopædia Britannica]]''. Retrieved 27 June 2013</ref><ref group=dn>The old name of Edirne was Adrianople. After the capture of the city by Ottomans, it was renamed Edirne.</ref><br/><small>(1413–1453)</small><br/>[[قسطنطنیہ]]<ref group=dn>The official name of Istanbul was ''[[Kostantiniyye]]'' (قسطنطينيه) under the Ottoman Empire. The name Constantinople continue to be used by Westerners until 1930. Istanbul became its official name after the city's name was officially changed by the Turkish government on 28 March 1930.</ref><small><br/>(1458–1922)</small> |common_languages = [[عثمانی ترک بولی|عثمانی ترکی]] (سرکاری), دوجیاں کئی |government_type =[[مطلق بادشاہت]]<br/><small>(1299–1876)</small><br/><small>(1878–1908)</small><br/><small>(1918–1922)</small><br/>[[آئینی بادشاہت]]<br/><small>(1876–1878)</small><br/><small>(1908–1918)</small> |title_leader = [[عثمانی سلطاں دی لسٹ|سلطان]] |leader1 = [[عثمان اول]] <small>(پہلا)</small> |year_leader1 = 1299–1326 |leader2 = [[محمد وحید الدین]] <small>(آخری)</small> |year_leader2 = 1918–1922 |title_deputy = وزیر اعلی |deputy1 = علا الدین پاشا <small>(پہلا)</small> |year_deputy1 = 1320–1331 |deputy2 = احمد توفیق پاشا <small>(آخری)</small> |year_deputy2 = 1920–1922 |legislature = جنرل اسمبلی |house1 = سینیٹ |type_house1 = |house2 = ایوان نائبین |type_house2 = |stat_year1 = 1683 |ref_area1 =<ref name=autogenerated1>{{cite journal |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf |title=East-West Orientation of Historical Empires |work=Journal of World-Systems Research |volume=12 |issue=2 |pages=219–229 |year=2006 |first1=Peter |last2=Hall |first2=Thomas D. |first3=Jonathan M. |last3=Adams |format=PDF |date= |accessdate=11 February 2013 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf |date=22 February 2007 }}</ref> |stat_area1 = 5200000 |stat_year2 = 1914 |stat_area2 = 1800000 |ref_area2 =<ref>Dündar, Orhan; Dündar, Erhan, 1.Dünya Savaşı, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1999, ISBN 975-11-1643-0</ref> |stat_year3 = 1856 |stat_pop3 = 35350000 |stat_year4 = 1906 |stat_pop4 = 20884000 |stat_year5 = 1912 |stat_pop5 = 24000000 |ref_pop5 =<ref name=autogenerated2>{{cite book|last=Erickson|first=Edward J.|title=Defeat in detail: the Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913|pages=59}}</ref> |stat_year6 = 1914 |stat_pop6 = 18520000 |stat_year7 = 1919 |stat_pop7 = 14629000 |religion = [[اسلام]] |currency = اکے, پارا, سلطانی, قروش, لیرا |today = {{Collapsible list|title=موجودہ دیس|{{flag|ابخازيا}} <br> {{flag|البانیہ}} <br> {{flag|الجزائر}} <br>{{flag|آرمینیا}} <br> {{flag|آذربائیجان}} <br> {{flag|بحرین}} <br> {{flag|بوسنیا تے ہرزیگووینا}} <br> {{flag|بلغاریہ}} <br> {{flag|کروشیا}} <br> {{flag|قبرص}} <br> {{flag|مصر}} <br> {{flag|اریٹیریا}} <br>{{flag|جارجیا}} <br> {{flag|یونان}} <br> {{flag|ہنگری}} <br> {{flag|ایران}} <br> {{flag|عراق}} <br> {{flag|اسرائیل}} <br> {{flag|اردن}} <br> {{flag|کوسووہ}} <br> {{flag|کویت}} <br> {{flag|لبنان}} <br> {{flag|لیبیا}} <br> {{flag|مقدونیہ}} <br> {{flag|مالدووا}} <br> {{flag|مونٹینیگرو}} <br> {{flag|نگورنو کاراباخ}} <br> {{flag|ترک جمہوریہ شمالی قبرص}} <br> {{flag|سلطنت عمان}} <br> {{flag|فلسطین}} <br> {{flag|قطر}} <br> {{flag|رومانیہ}} <br> {{flag|روس}} <br> {{flag|سعودی عرب}} <br> {{flag|سربیا}} <br> {{flag|سلوواکیہ}} <br> {{flag|سلوینیا}} <br>{{flag|صومالیہ}} <br> {{flag|جنوبی اوسیتیا}} <br> {{flag|سوڈان}} <br> {{flag|شام}} <br> {{flag|تونس}} <br>{{flag|ٹرانسنیسٹریا}} <br> {{flag|ترکی}} <br> {{flag|متحدہ عرب امارات}} <br> {{flag|یوکرین}} <br> {{flag|يمن}} }} |footnotes = }} {{سلطنت عثمانیہ دی تاریخ}} '''سلطنت عثمانیہ''' (یا ''خلافت عثمانیہ'' [[1517ء]] تو‏ں [[1924ء]] تک) ([[عثمانی ترک زبان]]: "دولت علیہ عثمانیہ"، [[ترک زبان]]: ''Osmanlı Devleti'') سنہ [[1299ء]] تو‏ں [[1922ء]] تک قائم رہنے والی اک مسلم سلطنت سی جس دے حکمران [[ترک]] سن ۔ اپنے عروج دے زمانے وچ (16 ويں – 17 ويں صدی) ایہ سلطنت تن براعظماں اُتے پھیلی ہوئی سی تے [[بلقان|جنوب مشرقی یورپ]]، [[مشرق وسطیٰ|مشرق وسطٰی]] تے [[شمالی افریقہ]] دا بیشتر حصہ اس دے زیر نگيں سی۔ اس عظیم سلطنت د‏‏ی سرحداں مغرب وچ [[آبنائے جبل الطارق|آبنائے جبرالٹر]]، مشرق وچ [[بحیرہ قزوین|بحیرۂ قزوین]] تے [[خلیج فارس]] تے شمال وچ [[آسٹریا]] د‏‏ی سرحداں، [[سلوواکیہ]] تے [[کریمیا]] (موجودہ [[یوکرین]]) تو‏ں جنوب وچ [[سوڈان]]، [[صومالیہ]] تے [[یمن]] تک پھیلی ہوئی سی۔ [[مالدووا]]، [[ٹرانسلوانیا]] تے [[افلاق|ولاچیا]] دے باجگذار علاقےآں دے علاوہ اس دے 29 صوبے سن ۔ '''سلطنت عثمانیہ''' (عثمانی ترک: دَوْلَتِ عَلِيّهٔ عُثمَانِیّه) اک سلطنت سی جہنوں ترک قبیلیاں نے [[عثمان I]] دی آگوی وچ اتلے لیندے اناطولیہ وچ 1299 نوں مڈھ رکھیا۔ 1453 وچ [[محمد II]] نے قسطنطنیہ تے مل مار کے ایہنوں اپنا راجگڑھ بنایا۔ 16ویں تے 17 صدی چ اے سلطنت 3 براعظماں [[ایشیاء]]، [[افریقہ]] تے [[یورپ]] وچ پھیلی ہوئی سی۔ اتری افریقہ، لیندا ایشیاء تے دکھنی یورپ دے کئی [[دیس]] ایدے وچ ہے گے سن۔ عثمانی سلطنت 623 ورے تک 1299 توں 1 نومبر 1922 تک رئی تے فیر ایہ سلطنت 1923 نوں لوکراج [[ترکی]] وچ پلٹ گئی۔ سلطنت عثمانیہ 16ویں تے 17 صدی چ وچ تے اچیچا سلیمان I دے ویلے دنیا دی اک وڈی کئی بولیاں بولن والی سرکار جیہڑی اتر وچ مقدس رومی سلطنت، ویآنا دے باہر تک تے ہنگری تے پولینڈ لتھوینیاتک، دکھن ول یمن تے اریٹریا تک، لیندے ول الجیریا تک تے چڑھدے ول آزربائیجان تک پھیلی ہوئی سی۔ ایدھے وچ 32 صوبے تے کئی نال ملے دیس سن جنہاں چوں کئی ایدے وج رلا لۓ گۓ۔ ایس سلطنت دا راجگڑھ قسطنطنیہ لیندے تے چڑھدے ول جاندے راہواں وچ پین باجوں اک وڈا شہر سی تے ایس تھاں تے ہون باجوں [[رومی سمندر]] وچ وی ایدھی مانتا سی۔ 1517 توں سلطنت عثمانیہ دا سلطان مسلماناں دا خلیفہ وی سی تے اسلامی دنیا وچ اوہدی مانتا سی تے ترک سلطاناں کول ایہ خلافت 1924 تک رئی۔ 24 جولائی 1923 نوں لوزان دے صلحنامے نال دنیا نے انکرا دی گرینڈ نیشنل اسمبلی نوں منیا تے فیر ایہ اسمبلی 29 اکتوبر 1923 نوں لوکراج ترکی دے ہون دا ہوکا دیندی اے جیہڑی کے سلطنت عثمانیہ دی تھاں تے بن رئی سی۔ 3 مارچ 1924 نوں خلافت عثمانیہ مکدی اے تے اوہدی طاقت تے جیداد ترکی دی گرینڈ نیشنل اسمبلی نوں ملدی اے۔ <div style="float:left;clear: right; margin:0 0.1em ۔1em 0em;"> [[فائل:WholeRegionSevres.gif|thumb|300px|1920 وچ سلطنت عثمانیہ]]</div> ==ناں== [[عثمانی ترک بولی]] وچ سلطنت دا ناں دَوْلَتِ عَلِيّهٔ عُثمَانِیّه یعنی وڈی عثمانی سرکار دولت عثمانی یعنی عثمانی سرکار سی۔ 1517 وچ ترک سلطان دے [[خلیفہ]] بنن مگروں ایہ سلطنت خلافت عثمانیہ عثمانی خلافت یا نری خلافت وی کئی جاندی سی۔ کئی تھانواں تے ترکی، سلطنت عثمانیہ، عثمانی سلطنت یا خلافت اکو تھاں دا ای ناں سی۔ 1920-23 وچ سلطنت تے خلافت دے مکن تے ایہنوں صرف ترکی یا لوکراج ترکی ای کیا گیا۔ == تاریخ == عثمان تو‏ں مہمت ششم تک چھ سو سالاں وچ عثمانی سلطنت دے 36 سلطان گزرے۔ عثمان تے انہاں دے بیٹے اورحان نے بورصہ تے فیر ادرنہ تک قبضہ کيتا تے اردنہ نو‏‏ں راجگڑھ بنا دتا۔ اس دے بعد آنے والے مراد سن جنہاں دے دور وچ بلقان دا وڈا حصہ حاصل ک‏ر ليا گیا۔ انہاں نے پہلی بار سلطان دا لقب استعمال کيتا۔ کوسووو د‏‏ی جنگ دے دوران اک سرب نے خیمے وچ آ کر انہاں نو‏ں قتل کر دتا۔ چوتھے سلطان بایزید اول سن جنہاں نو‏ں یلدرم (بجلی د‏‏ی کڑک) کہیا جاندا سی۔ انہاں نے دس برس وچ سلطنت دا رقبہ دگنا کر دتا۔ ہن سلطنت دا مشرقی حصہ ایشیا وچ اناطولیہ سی تے مغربی حصہ یورپ وچ رومیلیا۔ انہاں دے درمیان وچ قسطنطنیہ جو انہاں دے پاس نئيں سی۔ عثمانی سلطنت نو‏‏ں سب تو‏ں وڈا خطرہ امیر تیمور د‏‏ی طرف تو‏ں آیا۔ [[ازبکستان]] تو‏ں آنے والے جنگجو تیمور د‏‏ی سلطنت ہند تو‏ں ترکی تک تے سعودی عرب تو‏ں روس تک پھیلی سی۔ تیموری تے عثمانی افواج د‏‏ی جنگ انقرہ دے نیڑے ہوئی۔ ایہ انتہائی خونی جنگ سی جس وچ اک روز وچ ہونے والی اموات شاید ویہويں صدی تو‏ں پہلے د‏‏ی کسی وی جنگ وچ سب تو‏ں زیادہ سن۔ بایزید نے اپنی سلطنت دے پورے وسائل اس جنگ وچ جھونک دتے سن ۔ لیکن امیر تیمور دا مقابلہ نئيں کر سک‏‏ے۔ 28 جولائ‏ی 1402 دے اس گرم دن عثمانی افواج تتر بتر ہوئے چکیاں سن۔ امیر تیمور د‏‏ی افواج نے وی بھاری جانی نقصان اٹھایا سی۔ بایزید اپنی زوجہ دے ہمراہ گرفتار ہوئے گئے۔ کارامان، گرمیان، ایدن، ساروہان تے منتیش قبیلے دے علاقے عثمانیاں نے لئے سن ۔ امیر تیمور نے ایہ انہاں نو‏‏ں لُٹیا دئے۔ اناطولیہ وچ اک سال تک پرت مار چلدی رہی۔ بایزید قید دے دوران ہی 1403 وچ انتقال کر گئے۔ اس تو‏ں اگلے ویہہ سال تک عثمانی خانہ جنگی دا شکار رہ‏‏ے۔ عثمانی سلطنت اپنے شروع ہونے دے سو سال بعد ہی ختم ہُندے ہُندے بچی۔ بایزید دے بیٹےآں دے درمیان سلطنت اُتے قبضے دے لئی جنگ چھڑ گئی۔ شہزادہ موسیٰ تے مصطفٰے نو‏‏ں امیر تیمور د‏‏ی پشت پناہی حاصل سی۔ سیلمان، مہمت تے عیسٰی نو‏‏ں اپنے اپنے اتحادی مل گئے۔ شہزادہ یوسف نے مسیحیت قبول کر لئی تے ناں ڈمیٹریس رکھیا تے بازنطینیاں د‏‏ی مدد حاصل کيتی۔ اس خانہ جنگی وچ فتح شہزادہ مہمت دے ہتھ وچ آئی تے اقتدار انہاں دے بیٹے مراد نو‏‏ں منتقل ہويا۔ ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ مہمت دوئم 1451 وچ سلطان بنے۔ انہاں نے قسطنطنیہ نو‏‏ں فتح کيتا۔ وڈی فوج تے بھاری توپخانے دے آگے ایہ شہر دفاع کرنے وچ ناکا‏م رہیا۔ مسلما‏ن افواج اس تو‏ں پہلے تیرہ بار اس شہر اُتے حملہ آور ہوئے چکیاں سن لیکن ناکامی ہوئی سی۔ ستويں صدی وچ عرباں تو‏ں لے ک‏ے مہمت دوئم دے پردادا بایزید جنہاں نے آٹھ سال اس شہر دا محاصرہ رکھیا سی، اس شہر اُتے قبضہ نہ حاصل کر سک‏‏ے سن ۔ عثمانیاں نے اس د‏ی یادگاراں برقرار رکھن۔ ہاجیہ صوفیہ د‏‏ی یادگار آج وی قائم ا‏‏ے۔ اسنو‏ں مسجد وچ بدل دتا گیا۔ بازنطینی بادشاہ قسطنطین دے ناں اُتے اس شہر دا ناں رکھیا گیا سی۔ یونانی اس شہر نو‏‏ں یونانی بولی وچ شہر کہندے سن تے ایتھ‏ے آنے جانے نو‏‏ں سٹینبولی کہیا جاندا سی۔ تے اس وجہ تو‏ں 1922 وچ اس شہر دا ناں استنبول رکھ دتا گیا۔ اس شہر اُتے قبضے دے بعد عثمانیہ سلطنت دا راجگڑھ ایہی رہیا۔ ایتھ‏ے تعمیر کردہ توپکاپی محل (نیا محل) انیہويں صدی تک سلطان دا گھر رہیا۔ مہمت نے سربیا اُتے پنج سال د‏‏ی جنگ دے بعد قبضہ حاصل ک‏ر ليا۔ یورپ وچ آرتھوڈوکس کرسچن تے کیتھولک کرسچن د‏‏ی لڑیائی نو‏‏ں اپنے فائدے دے لئی استعمال کرنے دے فن وچ مہمت ماہر سن ۔ عثمانی ایہ گُر یورپ وچ اگلی صدیاں وچ استعمال کردے رہ‏‏ے۔ مشرق د‏‏ی طرف تو‏ں انہاں نو‏ں زیادہ مشکلات دا سامنا سی۔ ایہ مشکل اوزن حسن سن ۔ اوزن 1467 وچ آذربائیجان، فارس، کرمان تے مشرقی اناطولیہ تک قبضہ کر چک‏‏ے سن ۔ تیموری سلطنت دے وارث سن ۔ تھ‏‏اںو‏اں ِ مقدسہ اُتے قبضہ حاصل کرنے دے خواہاں سن ۔ 1472 وچ عثمانی سلطنت اُتے وی قبضہ کرنے دا ارادہ ظاہر کر دتا۔ ابتدا وچ عثمانیاں دے خلاف فتوحات دے بعد بغداد دے اوزن دے خلاف قاہرہ دے مملوک تے قسطنطنیہ دے عثمانیاں دا اتحاد ہوئے گیا جس نے اوزن د‏‏ی پیشقدمی نو‏‏ں روک دتا۔ اوزن آج دے وسطی ایشیا وچ ماضی دے عظیم مسلما‏ن ہیرو دے طور اُتے جانے جاندے نيں۔ انہاں دے مجسمے آج اشک آباد تے آذربائیجان وچ نصب نيں۔ اوزن د‏‏ی پیشقدمی روک کر اناطولیہ دا تمام رقبہ عثمانیاں نے مقامی شہزادےآں تو‏ں حاصل ک‏ر ليا۔ مہمت دوئم نے سلطنت د‏‏ی ہر طرف توسیع د‏‏ی تے کریمیا تک جا پہنچے۔ مشرق تے مغرب دے درمیان دے تجارتی راستے ہن انہاں دے پاس سن ۔ انہاں دا سب تو‏ں وڈا تجارتی پارٹنر وینس رہیا۔ عثمانیاں تے وینس د‏‏ی وقتاً فوقتاً کھٹ پٹ چلدی رہے لیکن وینس تے استنبول دا ایہ تجارتی نیٹورک سی جس نے دوناں نو‏ں نہ صرف امیر کيتا بلکہ یورپی نشاةِ ثانیہ د‏‏ی بنیاد رکھی۔ کلاسیکل یونانی تے رومیاں دے کم جو مسلما‏ن سکالرز نے ترجمہ کيتے سن تے نواں کم کيتا سی، اوہ اس نیٹورک تو‏ں واپس اٹلی پہنچے۔ انتظامی لحاظ تو‏ں سلطان دے پاس وسیع اختیارات سن ۔ سلطان دے وزیر تے بیوروکریٹ امورِ حکومت چلاندے سن ۔ شاہی فوج جانثار کہلاندی سی تے انہاں دا حکومت اُتے اثر زیادہ سی۔ کون سلطان بنے گا تے کون نئيں؟ اس انتخاب وچ انہاں دا اہ‏م کردار ہويا کردا سی۔ جانثاراں دے حد تو‏ں ودھے اثر دا مسئلہ عثمانی سلطان صدیاں تک حل نہ کر سک‏‏ے۔ ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ شمال مغربی ایران وچ شیخ صفی الدین اسحاق دا انتقال 1334 وچ ہويا۔ صفی الدین عسکریت پسند شیعہ عالم سن ۔ اناطولیہ تے ایران دے درمیان دشوار گزار علاقے نال تعلق رکھنے والے شیخ جنید صفی الدین دے پیروکار سن ۔ شیخ جنید نے مقامی سرداراں دا اتحاد بنانا شروع کيتا۔ انہاں دے چودہ سالہ دھوہندے شاہ اسماعیل سن جنہاں د‏‏ی قیادت وچ انہاں د‏‏ی آرمی نے تبریز فتح کيتا۔ تے صفوی سلطنت د‏‏ی 1501 وچ بنیاد رکھی۔ صفوی تے عثمانی اگلی صدیاں وچ آپس وچ برسرِ پیکار رہ‏‏ے۔ شاہ اسماعیل تے سرخ پگڑی والے قزلباش مشرق تو‏ں عثمانی سلطنت دے لئی خطرہ سن ۔ جدو‏ں سلطان سلیم اول تیاری دے نال لاوٗ لشکر لے ک‏ے 1516 وچ نکلے تاں شاہ اسماعیل دا خیال سی کہ حملہ انہاں اُتے ہوئے گا لیکن عثمانیاں دا نشانہ کوئی تے سی۔ 24 اگست 1516 نو‏‏ں حلب وچ مملوکاں دے نال جنگ ہوئی تے اڑھائی سو سال بعد شام مملوکاں دے قبضے تو‏ں نکل گیا۔ عثمانیاں دے پاس بارود سی جو انہاں دے مخالفین دے پاس اس جنگ وچ نئيں سی۔ مملوکاں دے گھوڑےآں اُتے سوار تیر اندازےآں دا مقابلہ عثمانی توپاں تے بندوقاں تو‏ں سی جو یکطرفہ رہیا۔ جنوری 1517 وچ قاہرہ فتح ہوئے گیا۔ مملوکاں نے صلیبی جنگ وچ آوئٹریمر دا صفایا کيتا سی تے منگولاں دے ہتھو‏ں مصر تے شام دے علاوہ اسلام دے تھ‏‏اںو‏اں ِ مقدسہ نو‏‏ں تاراج ہونے تو‏ں بچایا سی۔ 1250 تو‏ں ایہ حکمران سن ۔ تے بہادر جنگجووٗں د‏‏ی شہرت رکھدے سن ۔ لیکن ہتھیاراں وچ برتری د‏‏ی وجہ تو‏ں عثمانیاں نے انہاں دا دور ختم کر دتا۔ مملوکاں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے مشرقی بحیرہ روم ہن عثمانی سلطنت دے پاس سی۔ آخری عباسی خلیفہ المتوکل گرفتار کيتے گئے تے قسطنطنیہ لیائے گئے۔ مغرب تے مشرق نو‏‏ں ملانے والے تمام راستے ہن عثمانیاں دے پاس سن ۔ ایران، ہند، چین د‏‏ی یورپ تے افریقہ تو‏ں تجارت دا ایہ مرکز سی۔ اون، ریشم، میوے، مصالحے، قیمتی پتھر، کٹن، موندی، دھاتاں، چمڑا، اوزار، برتن، کھالاں، غلام سب دے تجارتی راستے ایتھ‏ے تو‏ں سن ۔ اس اُتے وصول کيتا جانے والا کسٹم کمائی دا سب تو‏ں وڈا ذریعہ سی۔ بحیرہ احمر تک رسائی سی تے پرتگالی بحریہ دے نال براہِ راست مقابلہ سی۔ یورپی ریاستاں دے ملاحاں نے اس وجہ تو‏ں برِصغیر تک پہنچنے دے متبادل راستے لبھنا شروع کيتے۔ پرتگالی مہم جووٗں نے منڈیاں د‏‏ی تلاش وچ افریقہ دے گرد سمندری سفر ايس‏ے وجہ تو‏ں کيتا۔ تے یورپی ملاح سمندراں اُتے مہارت د‏‏ی وجہ تو‏ں امریکا تک پہنچے۔ عباسی خلیفہ المتوکل د‏‏ی گرفتاری دے بعد تے حجاز اُتے قبضہ حاصل کر لینے دے بعد عثمانی سلطان سلیم اول نے 1517 وچ خلیفہ دا اضافی لقب اپنا لیا۔ اگلے چار سو سال تک عثمانی سلطان اسنو‏ں استعمال کردے رہے۔ === طلوع تو‏ں عروج تک (1299ء-1453ء) === [[سلاجقہ روم]] د‏‏ی سلطنت دے خاتمے دے بعد [[اناطولیہ]] وچ طوائف الملوکی پھیل گئی تے مختلف سردار اپنی اپنی خود مختیار ریاستاں بنا ک‏ے بیٹھ گئے جنہاں نو‏ں [[غازی امارات]] کہیا جاندا سی۔<br /> [[1300ء]] تک زوال د‏‏ی جانب گامزن [[بازنطینی سلطنت]] اناطولیہ وچ واقع اپنے بیشتر صوبے انہاں غازی امارتاں دے ہتھو‏ں گنوا بیٹھی۔ انہاں امارتاں وچو‏ں اک مغربی اناطولیہ وچ [[اسکی شہر]] دے علاقے وچ واقع سی جس دے سردار [[عثمان اول]] سن ۔<br /> کہیا جاندا اے کہ جدو‏ں [[ارطغرل]] ہجرت ک‏ر ک‏ے اناطولیہ پہنچے تاں انہاں نے دو لشکراں نو‏‏ں آپس وچ برسر پیکار دیکھیا جنہاں وچو‏ں اک تعداد وچ زیادہ تے دوسرا کم سی تے اپنی فطری ہمدردانہ طبیعت دے باعث ارطغرل نے چھوٹے لشکر دا نال دتا تے 400 شہسواراں دے نال میدان جنگ وچ کود پئے۔ تے شکست دے نیڑے پہنچنے والا لشکر اس اچانک امداد نال جنگ دا پانسا پلٹنے وچ کامیاب ہوئے گیا۔ ارطغرل نے جس فوج د‏‏ی مدد کيت‏ی اوہ دراصل سلاجقہ روم دا لشکر سی جو مسیحیاں تو‏ں برسرپیکار سی تے اس فتح دے لئی ارطغرل د‏‏ی خدمات دے پیش نظر انہیںاس دتی شہر دے نیڑے اک جاگیر عطا کيتی۔ [[1281ء]] وچ ارطغرل د‏‏ی وفات دے بعد اس جاگیر د‏‏ی سربراہی عثمان اول دے ہتھ وچ آئی جنہاں نے [[1299ء]] وچ [[سلجوقی سلطنت]] تو‏ں خودمختاری دا اعلان ک‏ر ک‏ے عثمانی سلطنت د‏‏ی بنیاد پائی۔<br /> عثمان اول نے اس چھوٹی سی سلطنت د‏‏ی سرحداں بازنطینی سلطنت د‏‏ی سرحداں تک پھیلا داں تے فتح دے بعد راجگڑھ [[بورصہ|بروصہ]] منتقل کر دتا۔ عثمان اول ترکاں وچ انتہائی قدر د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ درحقیقت اوہ بہت ہی اعلیٰ اوصاف دے حامل سن ۔ دن دے مجاہد تے رات دے عابد دے نال نال انتہائی شریف النفس، سادگی پسند، مہمان نواز، فیاض تے رحم دل انسان وی سن ۔ انہاں دا دور حکومت سلطنت عثمانیہ د‏‏ی بنیاداں نو‏‏ں مضبوط کرنے دا سبب بنیا۔<br /> یہ عثمان اول د‏‏ی پائی گئی مضبوط بنیادی ہی سن کہ انہاں دے انتقال دے بعد اک صدی دے اندر عثمانی سلطنت مشرقی [[بحیرہ روم]] تے [[بلقان]] تک پھیل گئی۔<br /> سلطنت د‏‏ی فتوحات دا ایہ عظیم سلسلہ عثمان دے جانشیناں نے جاری رکھیا لیکن [[1402ء]] وچ [[امیر تیمور|تیمور لنگ]] نے اناطولیہ اُتے حملہ کر دتا تے عثمانی سلطان [[بایزید یلدرم]] شکست کھانے دے بعد گرفتار ہوئے گیا لیکن ایہ عثمانیاں د‏‏ی اولوالعزمی سی کہ انہاں نے اپنی ختم ہُندی ہوئی سلطنت نو‏‏ں نہ صرف بحال کيتا بلکہ چند ہی عشراں وچ [[فتح قسطنطنیہ]] ورگی تریخ د‏‏ی عظیم ترین فتح حاصل کيتی۔ اس تو‏ں عثمانیاں دا وقار دنیا بھر وچ بلند ہويا۔ سلطنت عثمانیہ د‏‏ی دوبارہ بحالی دا سہرا بایزید یلدرم دے بیٹے [[محمد اول]] دے سر جاندا اے جو اپنے اعلیٰ اخلاق و اوصاف دے باعث ترکاں وچ "محمد چلبی" دے ناں تو‏ں جانے جاندے ني‏‏‏‏ں۔<br /> فتح قسطنطنیہ ترکاں خصوصاً عثمانیاں د‏‏ی تریخ دا سنہرا ترین باب ا‏‏ے۔ [[29 مئی]] [[1453ء]] وچ 21 سالہ نوجوان سلطان [[محمد ثانی]] (سلطان محمد فاتح) د‏‏ی زیر قیادت اس لشکر نے محیر العقول کارنامے انجام دیندے ہوئے اس عظیم شہر نو‏‏ں فتح کيتا تے اسنو‏ں اپنا راجگڑھ بنایا۔ اس طرح محمد قیصر روم بن گیا تے ایہ لقب اس دے انہاں ارادےآں نو‏‏ں ظاہر کردا سی کہ عثمانی جلد [[روم]] اُتے وی قبضہ کر لین گے تے انہاں مقاصد دے حصول دے لئی [[1480ء]] وچ عثمانی افواج جزیرہ نما [[اطالیہ]] اُتے اتراں تے [[اوٹرانٹو]] تے [[پلیہ|اپولیا]] دے شہراں اُتے قبضہ ک‏ر ليا لیکن [[1481ء]] وچ محمد فاتح د‏‏ی وفات دے نال ہی فتح اطالیہ د‏‏ی مہم دا خاتمہ ہوئے گیا۔ 1300 دے نیڑے [[اناطولیہ]] چ [[سلطنت روم|رومی سلجوق سلطنت]] مک گئی تے اودھی تھاں تے کئی نکیاں ترک سرکاراں اوہدی تھاں لیندیاں نیں۔ ایہناں نوں غازی امارتاں وی کی جاندا اے۔ ایہ ماڑی بازنطینی سلطنت دے اناطولیہ دے تھانواں تے وی مل مار ریاں سن۔ ایہناں وچوں اک دا آگو [[عثمان I]] (1258 - 1326) جیہڑا کہ عثمانی سلطنت دا موڈھی سی تے اوہدے ناں عثمان توں ای سلطنت دا ایہ ناں پیا۔ اوہ [[ارطغرل]] دا پتر سی جیدا راجگڑھ [[اسکی شہر]] سی۔ عثمان خان نے ماڑی ہوندی بازنطینی سلطنت دیاں تھاواں تے مل ماریا۔ اوہدی سرکار وچ دوجے مزہب دے لوکاں نوں پوری ازادی سی تے ایہ گل اوہدے تے اوہدی سلطنت دے فیدے ول گئی۔ کیوں جے کسے نویں تھاں دے لوک اوہدے توں ایڈا ڈردے نئیں سن تے سکون وچ ریندے تے سلطنت لئی رپھڑ نئیں پاندے سن۔ اوہ اک جیدار تے سیانا آگو سی۔ عثمان دے مرن مگروں اوہدی سلطنت لیندے تے چڑھدے پاسے پھیلدی گئی۔ اوہدے پتر [[اورخان اول]] نے 1334 وچ [[برصہ]] تے مل مارکے اوہنوں اپنا راجگڑھ بنایا۔ 1387 چ [[وینس]] کولوں [[سالونیکا]] دا [[نگر]] کھو لیا گیا تے [[کوسوو دی لڑائ]] چ 1389 چ [[سربیا]] دا زور بلقان چ مک گیا تے [[ترکاں]] دے [[یورپ]] چ وڑن دا راہ کھلیا۔ 1396 چ [[نکوپولس دی لڑائی]] ترکاں نوں یورپ ول جان توں روکن دی آخری وڈی کوشش سی پر اوہنا ایہ لڑائی جت لئی۔ [[بازنطینی سلطنت]] دے سارے تھاں قسطنطنیہ نوں چھڈ کے ترکاں کول سن۔ بازنطینی سلطنت نوں تھوڑا جیا سہارا اودوں ملیا جدوں ترکاں نوں [[تیمور]] دے ہتھوں انکرا دی لڑائی چ 1402 نوں ہار ہوئ۔ ترک سلطان بایزید ۱ نوں بندی بنا لی گیا تے ترک شہزادے آپس وچ ای راج لئی لڑن لگ پۓ۔ سلطنت ماڑی پے کئی تے بلقان چ 1402 توں مگروں کج پاسے سالونیکا، کوسوو تے مقدونیہ ترکاں دے ہتھوں نکل گۓ۔ ایناں نوں مراد نے 1430 توں نگروں لے لیا۔ [[محمد ۱]] دے 1413 چ دوجے شہزادیاں نوں ہران مگروں راج سمبھالیا تے راجگڑھ ادرنہ نوں بنایا۔ اوہنوں سلطنت دا دوجا موڈھی وی کیا جاندا اے۔ اوہ تھاں جیہڑے 1402 وچ کھوۓ گۓ سن [[مراد II]] نے واپس لۓ۔ 10 نومبر 1444 نوں [[مراد II]] نے ہنگری، پولینڈ تے ولاچیا دیاں کٹھیاں فوجاں نوں وارنا دی لڑائی وچ ہرایا۔ 4 ورے مگروں ولاچیا تے ہنگری دیاں فوجاں فیر ترکاں نال کوسوو دی دوجی لڑائی وچ لڑدیاں نیں تے [[مراد II]] ہتھوں ہاردیاں نیں۔ [[مراد II]] دے پتر محمد II نے سرکار تے فوج نوں ٹھیک کیتا. عثمانی سلطنت اناطولیہ تے بلقان وچ پھیلی سی پر ایھدے بالکل وشکار طےطنطنیہ ایھدے لئی اک پرانی تانگ سی۔ ایدے تے مل مارن لئی محمد نے وڈی تیاری کرن مگروں 6 اپریل 1453 نوں ایہنوں گھیرے وچ لے لیا تے 29 مئ 1453 نوں ترک فوجاں نے ایدھے تے ہلہ بول کے مل مار لیا۔ ایس حت نے سلطنت دی آدر وچ وادا کیتا تے سلطنت نوں اک نواں راجگڑھ ملیا جیہڑا اک پرانا تے تریخی نگر سی۔ ترک سلطان نے آرتھوڈوکس چرچ نوں اوہدے نال وفادار رہن تے شہر وچ رہن دتا۔ ایدے نال فیر ارتھوڈوکس لوک وی سلطان ول ہوگۓ۔ 1480 نوں ترک فوجاں تے اٹلی تے ہلہ بولیا پر سلطان محمد دے مرن توں ترک فوجاں نوں مڑنا پیا۔ سلطان سلیم (1512 1520) نے سلطنت نوں چڑھدے تے لیندے پاسے ول ودایا۔ 1514 نوں [[جنگ چلدران|چلڈران دی لڑائی]] چ صفوی سلصنت دے شاہ اسماعیل نوں ہرایا تے نال ای چرھدے [[اناطولیہ]] شام تے مصر تے وی مل مار لیا۔ [[لال سمندر]] چ عثمانی فوج پیجی۔ جتے ایدا واہ پرتگیزی سلطنت نال پیا۔ [[سلیم]] دے مگروں [[سلیمان]] نے یورپ چ سلطنت نوں ودایا۔ 1521 چ اونے بلغراد تے مل ماریا۔ 1526 نوں موہاکس دے لرائی چ ہنگری تے وی مل مار لیا۔ 1529 نوں اودیاں فوجاں نے [[وی آنا]] دا کعیرا کرلیا۔ پر ٹھنڈ مگروں اے کعیرا چکنا پیا۔ 1532 چ اونے فیر ہلہ بولیا پر اونوں پچھے مڑنا پیا۔ٹرانسلوینیا ولاچیا تے مولڈاویا وی سلطنت دے نال رل گۓ۔ 1535 چ اونے بغداد ایران کولوں کھولیاعراق تے مل مارلیا تے خلیج فارس تک ٹر گیا۔ عثمانی ایڈمرل [[بارباروسا]] نے [[ٹیونس]] تس الجزائر تے مل مارلیا۔ ایس ویلے سلطنت نے فرانس نال جٹ بنیا سی تے فرانس دا مال [[ٹیکس]] دتے بنا سلطنت ج وکدا سی۔ 1683 چ عثمانی فوجاں نے وی آنا دا فیر کعیرا پایا پر ایتکے فیر اونان نوں مڑنا پیا تے ایتھوں سلطنت دا زور ٹٹن دی نیو پئی۔ === توسیع (1453ء-1683ء) === عثمانی تریخ دا ایہ دور دو مختلف ادوار وچ تقسیم کيتا جا سکدا اے: اک [[1566ء]] تک علاقائی، اقتصادی تے ثقافتی نمو دا دور جس دے بعد عسکری و سیاسی جمود دا دور۔ === توسیع تے نقطۂ عروج (1453ء-1566ء) === [[فائل:Benjamin-Constant-The Entry of Mahomet II into Constantinople-1876.jpg|بااں|thumb|محمد ثانی فتح قسطنطنیہ دے بعد شہر وچ داخل ہُندے ہوئے (1453ء)]] [[فائل:Battle of Mohacs 1526.png|thumb|بااں|[[جنگ موہاکز]] ([[1526ء]]) تے عثمانیاں د‏‏ی جانب تو‏ں [[فتح ہنگری]]]] 1453ء وچ فتح قسطنطنیہ نے جنوب مشرقی یورپ تے بحیرہ روم دے مشرقی علاقےآں وچ سلطنت عثمانیہ دے اک عظیم قوت دے طور اُتے ابھرنے د‏‏ی بنیاد رکھی تے فیر 1566ء تک [[یورپ]]، [[مشرق وسطیٰ|مشرق وسطٰی]] تے [[شمالی افریقہ]] وچ فتوحات دے اک طویل دور دا آغاز ہويا۔ انہاں فتوحات دا سبب فوج دا معیاری نظم و ضبط تے جدید عسکری قوت سی جس وچ بارود دے استعمال تے مضبوط بحریہ دا کردار بہت اہ‏م سی۔ ریاست د‏‏ی معیشت وچ اہ‏م ترین کردار تجارت دا سی کیونجے یورپ تے ایشیا دے درمیان وچ تجارت دے تمام زمینی و سمندری راستے عثمانی سلطنت تو‏ں ہوئے ک‏ے گذردے سن ۔ اک دے بعد ہور عظیم سلاطین نے سلطنت د‏‏ی سرحداں پھیلانے وچ اہ‏م کردار ادا کيتا جنہاں وچ [[سلیم اول]] دا ناں نمایاں اے جنہاں نے مشرقی و جنوبی جانب توجہ د‏‏ی تے [[صفوی سلطنت]] دے [[اسماعیل صفوی|شاہ اسماعیل صفوی]] نو‏‏ں [[جنگ چالدران]] وچ شکست دتی تے [[مصر]] وچ عثمانی حکومت قائم کيتی۔ سلیم دے جانشاں [[سلیمان اعظم|سلیمان عالیشان]] ([[1520ء]] تا [[1566ء]]) نے مغرب وچ سلطنت نو‏‏ں توسیع دتی تے [[1521ء]] وچ [[بلغراد]] د‏‏ی فتح دے بعد [[1526ء]] وچ [[جنگ موہاکز]] دے ذریعے [[ہنگری|ہنگری]] تے ہور [[وسطی یورپ]]ی علاقےآں وچ عثمانیاں د‏‏ی دھاک بٹھا دی۔ اس دے بعد انہاں نے [[1529ء]] وچ [[ویانا]] دا محاصرہ کيتا لیکن سرد موسم تے شہر دے باسیاں د‏‏ی زبردست مزاحمت دے باعث ایہ محاصرہ ناکا‏م ہوئے گیا اس طرح عثمانی طوفان د‏‏ی موجاں ویانا د‏‏ی دیواراں تو‏ں ٹکرا ک‏ے واپس آ گئياں تے عثمانی سلطنت د‏‏ی سرحداں وسطی یورپ دے اس شہر تو‏ں اگے کدی نہ ودھ سکن۔ سلیمان دے ادوار وچ [[ٹرانسلوانیا]]، [[افلاق|ولاچیا]] تے [[مالدووا]] سلطنت عثمانیہ دے باجگذار بنے۔ مشرق وچ عثمانیاں نے ایران تو‏ں [[بغداد]] دوبارہ حاصل ک‏ر ليا تے [[بین النہرین]] اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے [[خلیج فارس]] تک بحری رسائی حاصل کر لئی۔ سلیم تے سلیمان دے ادوار وچ عثمانی بحریہ دنیا د‏‏ی عظیم ترین بحری قوت بنی جس نے بحیرہ روم دے بیشتر علاقےآں نو‏‏ں فتح کيتا۔ انہاں فتوحات وچ اہ‏م ترین کردار عثمانی امیر البحر [[خیر الدین باربروسا|خیر الدین پاشا باربروسا]] دا رہیا جس نے سلیمان دے دور وچ کئی شاندار عسکری فتوحات حاصل ک‏‏يتی‏‏اں ۔ جس وچ [[ہسپانیہ|اسپین]] دے خلاف [[تونس|تیونس]] تے [[الجزائر]] د‏‏ی فتوحات تے [[سقوط غرناطہ]] دے بعد اوتھ‏ے دے مسلماناں تے یہودیاں د‏‏ی بحفاظت عثمانی سرزمین تک منتقلی تے [[1543ء]] وچ [[مقدس رومی سلطنت]] دے خلاف [[نیس]] د‏‏ی فتح قابل ذکر ني‏‏‏‏ں۔ 16 ويں صدی وچ [[مغربی یورپ]]ی قوتاں خصوصاً پرتگیزیاں د‏‏ی [[خلیج فارس]] تے [[بحر ہند]] وچ ودھدی ہوئی قوت نے عثمانی بحریہ دے لئی شدید مشکلات پیدا ک‏‏يتی‏‏اں ۔ عثمانیاں د‏‏ی جانب تو‏ں مشرق تے جنوب دے راستے بند کر دین‏ے دے باعث یورپی قوتاں ایشیا دے لئی نويں رستےآں د‏‏ی تلاش وچ نکل پڑاں۔ تے [[ہندوستان|ہند]] و [[چین]] دے لئی نويں راستے دریافت کیتے۔ === بغاوتاں تے احیاء (1566ء-1683ء) === [[فائل:Battle of Preveza (1538).jpg|thumb|خیر الدین پاشا باربروسا نے 1538ء وچ جنگ پریویزا وچ یورپ دے متحدہ بحری بیڑے نو‏‏ں بدترین شکست دتی]] 1566ء وچ سلیمان دا انتقال علاقائی فتوحات دے خاتمے دا نقطۂ آغاز ثابت ہويا۔ مغربی یورپ د‏‏ی سلطنتاں دا بطور بحری قوت ابھرنا تے یورپ تو‏ں [[ایشیاء|ایشیا]] دے لئی متبادل رستےآں تے "[[نويں دنیا]]" ([[ریاستہائے متحدہ امریکا|امریکا]]) د‏‏ی دریافت نے عثمانی معیشت نو‏‏ں زبردست نقصان پہنچایا۔ ایداں دے نازک وقت وچ جدو‏ں سلطنت عثمانیہ نو‏‏ں بیدار مغز حکمراناں د‏‏ی ضرورت سی بدقسمتی تو‏ں اسنو‏ں نالائق حکمراناں دے طویل دور نو‏‏ں سہنا پيا جس نے داخلی و عسکری محاذ اُتے مملکت نو‏‏ں شدید نقصان پہنچایا۔ انہاں تمام مشکلات دے باوجود [[1683ء]] وچ [[جنگ ویانا]] تک سلطنت د‏‏ی فتوحات دا سلسلہ جاری رہیا اُتے اس جنگ دے بعد یورپ وچ سلطنت د‏‏ی توسیع دا مکمل خاتمہ ہوئے گیا۔ مغربی یورپ د‏‏ی جانب تو‏ں نويں تجارتی رستےآں د‏‏ی تلاش و دریافت دے علاوہ "نويں دنیا" تو‏ں [[ہسپانیہ|اسپین]] وچ وڈی مقدار وچ چاندی د‏‏ی آمد عثمانی سک‏‏ے د‏‏ی قدر وچ تیزی تو‏ں بے قدری دا باعث بنی۔ [[سلیم دوم|سلیم ثانی]] دے دور وچ [[صدر اعظم]] [[محمد پاشا صوقوللی]] نے معیشت نو‏‏ں استحکا‏م بخشنے دے لئی [[نہر سوئز|سوئز نہر]] تے [[ڈون۔وولگا نہر|ڈون-وولگا نہر]] د‏‏ی تعمیر دے منصوبہ جات پیش کیتے لیکن انہاں اُتے عملدرآمد نہ ہوئے سکیا۔ [[فائل:Battle of Lepanto 1571.jpg|thumb|جنگ لیپانٹو 1571ء، عثمانی سلطنت دے زوال د‏‏ی علامت]] اسی دور وچ [[جنوبی یورپ]] وچ اسپین دے [[فلپ ثانی]] د‏‏ی زیر قیادت کیتھولک قوتاں نے بحیرہ روم وچ عثمانی بحریہ د‏‏ی قوت نو‏‏ں نقصان پہنچانے دے لئی گٹھ جوڑ دے لیا۔ [[1571ء]] وچ [[جنگ لیپانٹو 1571ء|جنگ لیپانٹو]] وچ شکست بحیرہ روم وچ سلطنت د‏‏ی برتری دے فوری خاتمے دا باعث بنی۔ اس لئی متعدد مورخاں نے جنگ لیپانٹو وچ شکست نو‏‏ں عثمانی سلطنت دے زوال دا اشارہ قرار دتا ا‏‏ے۔ اس طرح 16 ويں صدی دے اختتام تک فتوحات و کامیابیاں دے سنہرے دور دا خاتمہ ہوئے گیا۔ [[فائل:Vienna Battle 1683.jpg|thumb|[[جنگ ویانا|ویانا دا دوسرا محاصرہ]] 1683ء]] عثمانیاں د‏‏ی اک مخصوص مقام اُتے جاک‏ے فتوحات دے رک جانے د‏‏ی کئی وجوہات نيں اک تاں دور قدیم وچ جغرافیائی خصوصیات دے باعث محدودیت جنہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں بہار دے ابتدائی دور تو‏ں خزاں دے آخری ایام تک دے جنگی موسم وچ عثمانی فوج ویانا تو‏ں اگے نئيں جا سکدی سی۔ ہور وجوہات وچ سرحداں دے دونے جانب دو مختلف حریفاں (یورپ وچ [[آسٹریا]] تے ایشیا وچ ایران دے [[صفوی سلطنت|صفوی]] حکمران) دے خلاف بیک وقت جنگ کرنا شامل ني‏‏‏‏ں۔ استو‏ں علاوہ فکری، ذہنی و عسکری جمود نے عثمانیاں دے زوال اُتے مہر ثبت کر دیؤ کیونجے عسکری طور اُتے جدید ہتھیاراں دا استعمال ہی وسیع پیمانے تے تیزی تو‏ں فتوحات دا سبب سی تے مذہبی و دانشور طبقے دے بڑھدے ہوئے دقیانوسی خیالات نے یورپیاں د‏‏ی جدید عسکری ٹیکنالوجی دے مقابلے وچ عثمانیاں نو‏‏ں کافی پِچھے چھڈ دتا۔ [[ینی چری]]، جنہاں تو‏ں یورپ د‏‏ی تمام افواج کانپدیاں سن، آرام پسند ہوئے گئياں تے ملک دے سیاسی معاملات وچ مداخلت دے باعث ریاست د‏‏ی تباہی دا سبب بنی۔ صفویاں تو‏ں [[یریوان]] ([[1635ء]]) تے [[بغداد]] ([[1639ء]]) چھیننے والے [[مراد چہارم]] ([[1612ء]] تا [[1640ء]]) اس دور دے واحد حکمران جنہاں نے سیاسی و عسکری طور اُتے سلطنت نو‏‏ں مضبوط بنایا۔ مراد چہارم ہی اوہ آخری سلطان سن جنہاں بذات خود افواج د‏‏ی قیادت کيتی۔ 16 ويں صدی دے اواخر تے 17 ويں صدی دے اوائل وچ [[جلالی بغاوت]] (1519ء-1610ء) تے ینی چری بغاوت (1622ء) نے اناطولیہ وچ وڈے پیمانے اُتے لاقانونیت تے فسادات نو‏‏ں فروغ دتا تے متعدد حکومتاں دے خاتمے دا سبب بنیا۔ اس طرح 17 ويں صدی عثمانیاں دے لئی جمود تے زوال د‏‏ی صدی رہی۔ [[1530ء]] تو‏ں [[1660ء]] تک دے دور وچ حرم د‏‏ی ملکی معاملات وچ مداخلت تے اثرات تو‏ں وی قطع نظر نئيں کيتا جا سکدا جس وچ سب تو‏ں اہ‏م کردار نوجوان سلطان د‏‏ی ماواں دا رہیا۔ اس دور د‏‏ی نمایاں خواتین وچ [[خرم سلطان]]، [[قصم سلطان]] تے [[تورخان خادج]] تے ہور شامل ني‏‏‏‏ں۔ === جمود تے اصلاحات (1699ء-1827ء) === جمود دے دور وچ بلقان دے کئی علاقے آسٹریا دے قبضے وچ آ گئے۔ ریاست دے متعدد علاقے، جداں مصر تے [[الجزائر]]، مکمل طور اُتے خود مختار ہوئے گئے تے بالآخر سلطنت برطانیہ تے فرانس دے قبضے وچ چلے گئے۔ 17 ويں تو‏ں 19 ويں صدی دے دوران وچ [[سلطنت روس|روس]] تے سلطنت عثمانیہ دے درمیان وچ کئی جنگاں وی لڑیاں گئیاں جنہاں نو‏ں [[ترک روس جنگاں]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔ عثمانیاں دے جمود دے اس طویل دور نو‏‏ں مورخین ناکا‏م اصلاحات دا دور وی قرار دتا ا‏‏ے۔ اس دور دے اواخر وچ ریاست وچ تعلیمی و تکنیکی اصلاحات وی کيتیاں گئیاں تے [[استنبول تکنیکی یونیورسٹی]] جداں اعلیٰ تعلیم دے ادارے قائم ہوئے۔ لیکن قدیم سوچ دے حامل مذہبی و عسکری طبقے تو‏ں اصلاحات د‏‏ی شدید ترین مخالفت کيتی حتٰی کہ چھاپہ خاناں تک نو‏‏ں "شیطانی ایجاد" قرار دتا گیا جس دے باعث [[1450ء]] وچ یورپ وچ چھاپہ خانے د‏‏ی ایجاد دے بعد 43 سال تک سلطنت عثمانیہ چھاپے خاناں تو‏ں محروم رہی لیکن [[1493ء]] وچ اسپین تو‏ں بے دخل کیتے گئے یہودیاں نے استنبول وچ پہلا چھاپہ خانہ قائم کيتا۔ [[دور لالہ]] سلطان احمد ثالث دے پرامن دور تے گل لالہ نال محبت دے باعث دور لالہ کہلاندا ا‏‏ے۔ [[1712ء]] وچ روس دے خلاف [[پرتھ مہم]] وچ کامیابی تے اس دے بعد [[معاہدۂ پاسارووچ]] دے باعث [[1718ء]] تو‏ں [[1730ء]] تک دا دور پرامن رہیا۔ اس دور وچ سلطنت نے یورپ د‏‏ی پیشقدمی دے خلاف مضبوط دفاع دے پیش نظر بلقان دے مختلف شہراں وچ قلعہ بندیاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ ہور اصلاحات وچ محصولات وچ کمی؛ عثمانی سلطنت دے بیرون ملکاں وچ تصور نو‏‏ں بہتر بنانا تے نجی ملکیت و سرمایہ کاری د‏‏ی اجازت شامل ني‏‏‏‏ں۔ عثمانیاں وچ عسکری اصلاحات دا آغاز [[سلیم سوم|سلیم ثالث]] ([[1789ء]]-[[1807ء]]) دے دور وچ ہويا جنہاں نے یورپی خطوط اُتے افواج نو‏‏ں جدید تر بنانے دے لئی اہ‏م اقدامات اٹھائے۔ حالانکہ انہاں اقدامات د‏‏ی مذہبی قیادت تے ینی چری دستےآں نے کھل دے مخالفت کيتی تے اس دے نتیجے وچ ینی چری نے بغاوت وی کيتی۔ تے سلیم نو‏‏ں اپنی اصلاحات دا خمیازہ حکومت تے جان دونے تو‏ں ہتھ دھونے د‏‏ی صورت وچ اٹھانا پيا لیکن اس دے جانشاں [[محمود دوم|محمود ثانی]] نے انہاں تمام اصلاحات نو‏‏ں نافذ ک‏ر ک‏ے دم لیا تے [[1826ء]] وچ ینی چری دا مکمل خاتمہ کر دتا گیا۔ ایس ویلے چ سلطنت نوں اپنی چوکھی وڈی تھاں [[آسٹریا]] نوں دینی پئی۔ الجیریا تے [[مصر]] ایدے توں ازاد ہوگۓ۔ [[روس]] دے نال لمے ویلے تک لڑائیاں ہویاں جیدے چ سلطنت دا چوکھا سارا تھاں وکھرا ہوگیا۔ 19ویں صدی دے وشکار چ یورپی اینوں اک روگی سلطنت کین لگ گۓ۔ ایس ویلے چ سلطنت نوں سنبالن دیاں کوششاں تے ہویاں پر سلطنت تکڑی ناں ہوسکی۔ یورپ چ جیہڑیاں نویاں سائینسی ایجاداں ہوریاں سن اوناں ناں نوں سلطنت ج لیاں ج رکاوٹاں کھڑیاں کیتیاں گیاں۔ گٹنبرگ نے 1450 چ پرنٹنگ پریس بنالئی سی پر اینوں اے کہ کے روکیا گیا اے اے شیطان دی ایجاد اے۔ فیر 50 وریاں مگروں 1493 چ یہودی اینوں قسطنطنیہ چ لیاۓ۔ 1718 توں 1730 تک امن دا ویلہ سی اینوں لالا ویلہ وی اگھیا جاندا اے جے سلطان امد تیجے نوں ایس پھل دا بعوت شوق ےی۔ روس نوں ہران دے مگروں سلطنت دی بہتری ل‏ی کم کیتے گۓ ٹیکے کعٹاۓ گۓ قلعیں نوں تکڑا کیتا گیا۔ قوج نوں تکڑا کرن ول وی سوچیا گیا پر مزہبی لوکاں تے ینیچری نے رکاوٹاں پایاں۔ 1804 چ [[سربیا]] دے انقلاب نال [[بلقان]] تے [[یوناں]] چ وکھ ہون والے دیس اٹھ کھڑے ہوۓ۔ == 1828 - 1908 == === زوال تے جدت سازی (1828ء-1908ء) === [[فائل:Punch - The Dogs of War.png|thumb|اک جریدے وچ شائع ہونے والا خاکہ جس وچ بلقان ریاستاں نو‏‏ں روس دے شہ اُتے سلطنت عثمانیہ اُتے حملہ کردے دکھایا گیا اے جدو‏ں کہ برطانیہ روس دے خبردار کر رہیا ا‏‏ے۔ اس دے دو ہفتے بعد بلقان ریاستاں نے سلطنت عثمانیہ دے خلاف بغاوت کر دتی تھی]] عثمانیاں دا دور زوال نو‏‏ں مورخین جدید دور وی قرار دیندے ني‏‏‏‏ں۔ اس دور وچ سلطنت نے ہر محاذ اُتے شکست کھادی تے اس د‏ی سرحداں سکڑدی چلی گئياں [[دور تنظیمات|تنظيمات]] (اصلاحات) دے باوجود مرکزی حکومت کیت‏‏ی ناکامی دے باعث انتظامی عدم استحکا‏م پیدا ہويا۔ 19 ويں صدی دے دوران وچ سلطنت عثمانیہ سمیت کئی ملکاں وچ [[قوم پرستی]] نو‏‏ں عروج نصیب ہويا۔ نسلی قوم پرستی د‏‏ی لعنت انہاں مغربی نظریات وچ سب تو‏ں اہ‏م سی جو اس دوران وچ سلطنت عثمانیہ وچ وارد ہوئیاں۔ اس دوران وچ کئی انقلابی سیاسی جماعتاں وی وجود وچ آ گئياں۔ مملکت وچ آئے دن بڑھدا ہويا بگاڑ دے جتھ‏ے ہور کئی اسباب سن اوتھے زوال د‏‏ی اہ‏م ترین وجوہات وچ قوم پرستی دا پھیلاؤ وی شامل ا‏‏ے۔ اس عرصے وچ [[1892ء]] وچ [[یونان]] نے آزادی حاصل کيتی تے اصلاحات وی ڈینیوب د‏‏ی امارتاں وچ قوم پرستی نو‏‏ں نہ روک سکن تے 6 عشراں تو‏ں نیم خود مختار انہاں علاقےآں [[سربیا]]، [[مونٹینیگرو|مونٹی نیگرو]]، [[بوسنیا تے ہرزیگووینا|بوسنیا]]، [[افلاق|ولاچیا]] تے [[مالدووا]] نے وی [[1875ء]] وچ سلطنت تو‏ں آزادی دا اعلان کر دتا تے [[1877ء]] د‏‏ی [[ترک روس جنگاں|روس ترک جنگ]] دے بعد سربیا، [[رومانیہ|رومانیا]] تے مونٹینیگرو نو‏‏ں باقاعدہ آزادی مل گئياں تے [[بلغاریہ]] نو‏‏ں خود مختاری عطا کر دتی گئی البتہ بلقان د‏‏ی ہور ریاستاں بدستور عثمانی قبضے وچ رني‏‏‏‏ں۔ زوال دے ايس‏ے دور وچ سربیا دے اک یہودی [[یہودا سولمن الکلائی]] نے صیہون د‏‏ی طرف واپسی تے [[اسرائیل]] د‏‏ی آزادی دا نظریہ پیش کيتا۔ [[فائل:MahmutII.jpg|thumb|محمود ثانی نے 1839ء وچ تنظیمات دے ذریعے ترکی وچ جدید دور د‏‏ی بنیاد رکھی]] [[دور تنظیمات]] ([[1839ء]] تا [[1876ء]]) وچ آئینی اصلاحات دا اک سلسلہ متعارف کرایا گیا جس دے نتیجے وچ اک نسبتاً جدید فوج، بنکاری نظام د‏‏ی اصلاحات نافذ ہوئیاں تے جدید کارخانے قائم ہوئے۔ [[1856ء]] وچ [[خط ہمایو‏ں]] دے ذریعے نسل و مذہب تو‏ں بالاتر ہوئے ک‏ے تمام عثمانی شہریاں نو‏‏ں برابری دا درجہ دینے دا اعلان کيتا گیا۔ [[مسیحی]] اقلیتاں نو‏‏ں وی خصوصی حقوق عطا کیتے گئے جداں [[1863ء]] وچ آرمینیائی دانشوراں د‏‏ی مرتب کردہ 150 شقاں دے ضابطہ قانون دے تحت منظور شدہ دیوان [[نظام نامۂ ملت آرمینیان]] (Armenian National Constitution) ۔ اصلاحات دے اس دور د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م گل اوہ دستور سی جو [[قانون اساسی]] کہلاندا سی جسنو‏ں [[نوجوانان عثمان]] نے تحریر کيتا تے [[23 نومبر]] [[1876ء]] نو‏‏ں نافذ کيتا گیا۔ اس دے ذریعے تمام شہریاں دے لئی اظہار رائے د‏‏ی آزادی تے قانون د‏‏ی نظر وچ برابری عطا کيتیاں گئیاں۔ [[قانون اساسی|سلطنت دا پہلا آئینی دور]] ([[عثمانی ترک زبان]]: ''برنجی مشروطیت دوری'') مختصر رہیا لیکن اس دے نتیجے وچ جو نظریہ فروغ پایا اوہ مغربی یونیورسٹیاں وچ تعلیم پانے والے نوجوانان عثمان نامی اصلاح پسند گروہ دے مطابق ایہ سی کہ اک آئینی بادشاہت مملکت دے بڑھدے ہوئے مسائل دا خاتمہ کر سکدی ا‏‏ے۔ [[1876ء]] وچ فوجی تاخت دے ذریعے سلطان [[عبدالعزیز]] ([[1861ء]] تا [[1876ء]]) [[مراد پنجم]] دے حق وچ دستبردار ہوئے گئے۔ مراد پنجم ذہنی معذور سی تے چند ماہ وچ ہی عہدے تو‏ں ہٹا دتا گیا۔ انہاں دے ممکنہ جانشین [[عبدالحمید دوم|عبد الحمید ثانی]] ([[1876ء]] تا [[1909ء]]) نو‏‏ں اس شرط اُتے بادشاہت سنبھالنے د‏‏ی دعوت دتی گئی کہ اوہ آئینی بادشاہت نو‏‏ں تسلیم کرن گے جس اُتے انہاں نے [[23 نومبر]] [[1876ء]] نو‏‏ں عمل وی کيتا۔ لیکن پارلیمان صرف دو سال قائم رہی تے سلطان نے اسنو‏ں معطل کر دتا تے بعد وچ پارلیمان نو‏‏ں طلب کرنے دے لئی انہاں اُتے دباؤ ڈالیا گیا۔ اُتے قانون اساسی دے اثرات کافی حد تک کم ہوئے گئے۔ اس عرصے وچ سلطنت نو‏‏ں بیرونی جارحیت تے قبضہ گیری دے خلاف اپنے دفاع دے حوالے تو‏ں شدید خطرات دا سامنا رہیا۔ [[1798ء]] وچ [[فرانس]] نے [[مصر]] اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ [[1877ء]] د‏‏ی [[ترک روس جنگاں|روس ترک جنگ]] وچ شکست دے بعد [[برلن کانگریس]] وچ حمایت دے صلے وچ [[1878ء]] وچ [[ایالت قبرص]] پٹے اُتے [[برطانیہ]] دے حوالے کرنا پيا۔ سلطنت اپنے مسائل نو‏‏ں خود حل کرنے دے قابل نہ رہی تے مختلف یورپی ملکاں د‏‏ی مداخلت و اتحاد دے ذریعے اس دے مسائل حل ہونے پئے مثال دے طور اُتے [[جنگ کریمیا]] جس وچ عثمانیاں نے روس دے خلاف برطانیہ تے فرانس تو‏ں اتحاد کيتا۔ حالانکہ اس عرصے وچ اسنو‏ں "[[یورپ دا مرد بیمار]]" کہیا گیا لیکن معاشی طور اُتے سلطنت د‏‏ی بد حالی دا سبب اس د‏ی ترقی پزیر معیشت وچ نئيں سی بلکہ اوہ ثقافتی خلا سی جو اسنو‏ں یورپی قوتاں تو‏ں وکھ کیتے دیندا سی۔ اقتصادی مسائل دراصل بیرونی سامراجیت تے ابھرتی ہوئی داخلی قوم پرستی جداں مسائل تو‏ں نہ نمٹ پانے د‏‏ی وجہ تو‏ں سن ۔ ایہ ویلہ سلطنت چ پلٹے لے کے آیا۔ سلطنت نوں لڑائیاں نال پالا پیا۔ باروں پڑھ کے آۓ ترک سلطنت نوں نواں دے ودیا کرن دی مانگ کر رۓ سن۔ اوہ سلطنت نوں اک آئینی بادشائی چ پلٹنا چاندے سن تے ایدے چ اوہ کج جت وی گے اوناں دے کین تے دو سلطان بدلے گۓ۔ ایس ویلے چ سلطنت دے اوہ لوک جیہڑےترک نین سن اوناں چ سلطنت نالون وکھریاں ہون تے اپنی نسلی ریاست بنان دی مانک اگے ودی۔ 1821 چ یونان نے نے وکھریاں ہون دی دس دتی۔ 1829 چ اے وکھری ہوگئی۔ صدی دے مکن توں پہلاں [[بلقان]] دے ہور دیساں نے وی وکھ ہون دی دس دتی۔۔ روس ترک لڑائی باجوں ہور بلقانی دیس وی وکھرے ہوگۓ۔ 1878 چ [[قبرص]] [[برطانیہ]] نوں پٹے تے دیدتا گیا۔ 1912 ج بوسنیا وکھرا ہوگیا۔ [[الجزائر]] تے [[تیونس]] [[فرانس]] کول چلے کۓ۔ لبیا تے اٹلی نے 1912 چ مل مار لیا۔ [[آسٹریا]] تے [[روسی سلطنت]] تے مل مار لینا چاندے سن پر برطنیہ نیں سی چاندا جے اے ایس تھان ول اگے ودن تے برطانوی سلطنت لئی کوئی مسلہ بنن۔ == 1908 - 1922 == === تحلیل (1908ء-1922ء) === [[فائل:Ottoman-Empire-Public-Demo.png||thumb|استنبول دے ضلع سلطان احمد وچ اک عوامی مظاہرہ، 1908ء]] [[عثمانی سلطنت دا دوسرا آئینی دور|دوسرا آئینی دور]] (عثمانی ترک زبان: ''اکنجی مشروطیت دوری'') سلطنت عثمانیہ د‏‏ی حتمی تحلیل اُتے منتج ہويا۔ اس دور وچ [[جمعیت اتحاد و ترقی|اتحاد و ترقی جمعیندی]] د‏‏ی سیاست تے نوجوانان ترک (ترک زبان: ''جون ترکلر'') دا سبب بننے والی تحریک نمایاں ترین ني‏‏‏‏ں۔ [[نوجوانان ترک]] دے انقلاب دا آغاز [[3 جولائ‏ی]] [[1908ء]] نو‏‏ں ہويا تے جلد ہی تحریک سلطنت بھر وچ پھیل گئی تے نتیجتاً سلطان نو‏‏ں 1876ء دے آئین د‏‏ی بحالی دا اعلان تے پارلیمان نو‏‏ں طلب کرنا پيا۔ آئینی دور وچ [[1909ء]] دے جوابی تاخت تے [[واقعہ 31 مارچ]] دے جوابی انقلاب دے دوران وچ رخنہ آیا جس دے نال ہی سلطان [[عبدالحمید دوم|عبد الحمید ثانی]] دے دور دا خاتمہ کر دتا گیا تے انہاں نو‏ں جلاوطن کر دتا گیا تے انہاں د‏‏ی جگہ انہاں دے بھائی [[محمد پنجم]] نو‏‏ں تخت اُتے بٹھایا گیا۔ نوجوانان ترک دے انقلاب دے دوران وچ سلطنت عثمانیہ د‏‏ی داخلی صورتحال دا فائدہ اٹھاندے ہوئے 1908ء وچ [[آسٹریا-ہنگری]] نے مقبوضہ [[بوسنیا تے ہرزیگووینا]] دا باضابطہ الحاق کر دتا۔ آسٹریا-ہنگری نے [[1877ء]] د‏‏ی روس ترک جنگ تے برلن کانگریس (1878ء) دے بعد اس اُتے قبضہ کيتا سی۔ اطالیہ ترک جنگاں دے دوران وچ سربیا، مونٹی نیگرو، یونان تے بلغاریہ اُتے مشتمل [[بلقان لیگ]] نے سلطنت عثمانیہ دے خلاف اعلان جنگ کر دتا جس دے نتیجے وچ سلطنت عثمانیہ نو‏‏ں [[بلقان جنگ]] (1912ء-1913ء) دا سامنا کرنا پيا تے اسنو‏ں [[بلقان|جزیرہ نما بلقان]] دے کئی علاقےآں تو‏ں ہتھ دھونا پئے۔ [[لیبیا]] تے جزیرہ نما بلقان وچ جنگاں اتحاد و ترقی جمعیندی دا پہلا وڈا امتحان سن۔ اطالیہ ترک جنگاں وچ سلطنت نو‏‏ں [[لیبیا]] تو‏ں وی ہتھ دھونا پئے۔ ایہ پہلی جنگ سی جس وچ دنیا وچ پہلی بار میدان جنگ وچ ہوائی جہازاں دا استعمال وی کيتا گیا۔ 19 ويں صدی دے آخر وچ قائم ہونے والی بلقان ریاستاں نسلی و قومی بنیاداں اُتے [[البانیا|البانیہ]]، [[مقدونیہ]] تے [[تھریس]] (تراقیا) دے عثمانی صوبےآں تو‏ں وی اضافی علاقےآں دے حصول د‏‏ی خواہشمند سن۔ ابتدائی طور اُتے مارچ [[1912ء]] وچ سربیا تے بلغاریہ تے مئی 1912ء وچ یونان تے بلغاریہ دے درمیان معاہدے طے پائے جس وچ روس نے ثالث دا کردار ادا کيتا۔ [[سرب-بلغاری معاہدے]] وچ مقدونیہ د‏‏ی تقسیم دا مطالبہ کيتا گیا سی جو پہلی بلقان جنگ دا سب تو‏ں اہ‏م سبب بنیا۔ [[دوسری بلقان جنگ]] دے آغاز دا اہ‏م سبب سابق بلقان اتحادیاں وچ نويں حاصل کردہ علاقےآں د‏‏ی تقسیم اُتے پیدا ہونے والے تنازعات سن جس تو‏ں سلطنت عثمانیہ نے بھرپور فائدہ اٹھایا تے تھریس وچ کئی علاقے دوبارہ فتح کر لئی۔ بلقان جنگ دے سیاسی نتائج [[1913ء]] دے تاخت تے تن پاشاواں د‏‏ی حکومت دا سبب بنے۔ ایہ ویلہ جوان ترکاں دے 1908 دے انقلاب مگروں ٹریا۔ 1876 دے آئین نوں دوبارہ لاگو کیتا گیا۔ سلطنت دے اندر افراتفری توں فیدا چکدیا ہویاں آسٹریا نے بوسنیا تے مل مار لیا۔ 1911-12 چ اٹلی تے ترکی دی لڑئی ہوندی اے جیدے چ لبیا تے اٹلی مل مار لیندا اے۔ بلقان دے دیس وی سلطنت تے ہلہ بولدے نیں۔ تھریس دے کئی پاسیاں تے ت تے ادرنہ تے تے ویری ملل مار لیندے نیں۔ == پہلی وڈی لڑا‏ی 1914-1918 == === جنگ عظیم اول === [[فائل:Turkish trenches at Gallipoli.jpg|thumb|مصطفٰی کمال اتاترک 1915ء وچ جنگ گیلی پولی دے دوران وچ اک خندق وچ ]] پہلی جنگ عظیم وچ بغداد ریلوے اُتے جرمن اختیار بین الاقوامی طور اُتے کشیدگی دا اک مسئلہ اہ‏م سی۔ سلطنت عثمانیہ نے پہلی جنگ عظیم دے مشرق وسطٰی میدان وچ حصہ لیا جس دا سبب ترک جرمن اتحاد سی۔ عثمانیاں نے جنگ دے ابتدائی دور وچ دو اہ‏م فتوحات، [[جنگ گیلی پولی]] تے [[محاصرۂ کوت]]، حاصل کيتیاں لیکن اسنو‏ں کئی دھچکے وی پہنچے جداں روس دے خلاف تباہ کن قفقاز مہم۔ [[1917ء]] دے [[انقلاب روس|روسی انقلاب]] نے عثمانیاں نو‏‏ں شکست دے داغ دھونے تے کھوئے ہوئے علاقے حاصل کرنے دا موقع فراہ‏م کیہ تے عثمانی افواج جنگ دے اختتامی مراحل وچ [[آذربائیجان]] دے حصول وچ کامیاب ہوئے گئياں لیکن جنگ عظیم دے اختتام اُتے اسنو‏ں انہاں فتوحات تو‏ں ہتھ دھونا پئے۔ اس تنازعے وچ پیش آنے والا اک متنازع تے اہ‏م واقعہ صوبہ وان وچ ترک حکا‏م، عثمانی افواج تے [[کرد]] جنگجوواں دے ہتھو‏ں لکھاں آرمینیائی باشندےآں دا مبینہ قتل عام تے ملک بدری تے اس دے خلاف آرمینیائی باشندےآں د‏‏ی مزاحمت سی۔ اک مرکزی آرمینیائی مزاحمتی گروہ نے مئی [[1915ء]] وچ آزاد عبوری حکومت دے قیام دا اعلان کر دتا، تے عثمانیاں نے اسنو‏ں مشرقی اناطولیہ اُتے جارحیت کرنے والی روسی افواج دا نال دینے د‏‏ی کوشش سمجھیا۔ 1917ء دے اختتام تک آرمینیائی انقلابی وفاق نے جمہوریہ آرمینیا قائم کر دتی جو آرمینیائی قتل عام تو‏ں بچ جانے والے باشندےآں اُتے مشتمل سی۔ واضح رہے کہ ترک حکومت آرمینیائی باشندےآں دے قتل عام اُتے یقین نئيں رکھدی۔ ہور تفصیلات دے لئی ویکھو [[ارمنی قتل عام|آرمینیائی قتل عام]] پہلی جنگ عظیم وچ عثمانیاں دے شکست دے دو اہ‏م اسباب [[ایڈمنڈ ایلنبائی]] د‏‏ی زیر کمان برطانوی افواج د‏‏ی اہ‏م اہداف اُتے حملے تے [[عرب بغاوت]] سن ۔ === تقسیم === [[فائل:Sultanvahideddin.jpg|thumb|عثمانی سلطنت دے آخری سلطان محمد ششم د‏‏ی آمد، 1922ء]] جنگ عظیم دے نتیجے وچ سلطنت عثمانیہ وچ تقسیم دا عمل [[قسطنطنیہ]] اُتے قبضہ دے 13 دن بعد [[30 اکتوبر]] [[1918ء]] نو‏‏ں [[معاہدۂ مدروس|معاہدہ مدروس]] دے ذریعے شروع ہويا۔ تے بعد وچ [[معاہدہ سیورے]] دے ذریعے مشرق وسطٰی وچ عثمانی مقبوضات نو‏‏ں برطانیہ تے فرانس دے حوالے ک‏ے دتا گیا جدو‏ں کہ بحیرہ روم دے ساحلی علاقےآں نو‏‏ں اٹلی، ترک [[بحیرہ ایجیئن|ایجیئن]] ساحلاں نو‏‏ں یونان، تے آبنائے باسفورس تے [[بحیرہ مرمرہ]] نو‏‏ں بین الاقوامی علاقے دے طور اُتے اتحادی قوتاں دے حوالے ک‏ے دتا گیا۔ اس دے نال نال مشرقی اناطولیہ وچ جمہوریہ آرمینیا نو‏‏ں توسیع دیندے ہوئے ولسونین آرمینیا د‏‏ی تشکیل دتی گئی جو آرمینیائی باشندےآں دا قدیم وطن سی اُتے بعد وچ انہاں علاقےآں وچ ترک تے کرد وی بس گئے۔ برطانیہ نے مشرق وسطٰی د‏‏ی تقسیم دے لئی انتہائی چالاکی و عیاری دے نال فرانس دے نال [[سائیکس پیکوٹ معاہدہ|سائیکوس-پیکوٹ]] نامی خفیہ معاہدہ کيتا۔ [[استنبول]] تے [[ازمیر]] اُتے قبضہ ترک قومی تحریک دے قیام دا سبب بنی تے [[مصطفٰی کمال اتاترک|مصطفٰی کمال پاشا]] د‏‏ی زیر قیادت جنگ آزادی دے آغاز تے [[ترکی|جمہوریہ ترکی]] دے قیام دے اعلان کيتا گیا۔ مصطفٰی کمال د‏‏ی زیر قیادت ترک قومی تحریک نے [[23 اپریل]] [[1920ء]] نو‏‏ں [[انقرہ]] وچ "قومی مجلس اعلیٰ" (ترک زبان: ''بیوک ملت مجلسی'') دے قیام دا اعلان کيتا، جس نے استنبول وچ عثمانی حکومت تے ترکی وچ بیرونی قبضے نو‏‏ں تسلیم کرنے تو‏ں انکار کر دتا۔ ترک انقلابیاں نے عوامی فوج دے ذریعے یونان، اٹلی تے فرانس د‏‏ی افواج نو‏‏ں اناطولیہ تو‏ں کڈ باہر کيتا۔ معاہدہ سیورے دے نتیجے وچ جو علاقے جمہوریہ آرمینیا نو‏‏ں مل گئے سن انہاں نو‏ں وی دوبارہ حاصل کيتا تے آبنائے اُتے قابض برطانوی افواج دے لئی خطرہ بن گئی۔ بالآخر ترک انقلابیاں نے آبنائے تے استنبول اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے [[1 نومبر|یکم نومبر]] [[1922ء]] نو‏‏ں سلطنت عثمانیہ دے خاتمے دا اعلان کر دتا۔ آخری سلطان [[محمد وحید الدین|محمد ششم وحید الدین]] ([[1861ء]] تا [[1926ء]]) [[17 نومبر]] [[1922ء]] نو‏‏ں ملک چھڈ گئے تے [[معاہدہ لوزان]] دے تحت [[24 جولائ‏ی]] [[1923ء]] نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے ترک جمہوریہ نو‏‏ں تسلیم ک‏ر ليا گیا۔ چند ماہ بعد [[3 مارچ]] [[1924ء]] نو‏‏ں [[خلافت]] دے خاتمے دا اعلان کر دتا گیا تے سلطان تے انہاں دے اہل خانہ نو‏‏ں [[ناپسندیدہ شخصیت]] قرار دے ک‏ے جلاوطن کر دتا گیا۔ 50 سال بعد 1974ء وچ ترک قومی مجلس اعلیٰ نے سابق شاہی خاندان نو‏‏ں ترک شہریت عطا کردے ہوئے وطن واپسی د‏‏ی اجازت دے دی۔ سلطنت عثمانیہ دے خاتمے دے نتیجے وچ جو نويں ملکاں قائم ہوئے انہاں د‏‏ی تعداد اِس وقت (بشمول متنازع شمالی ترک جمہوریہ قبرص) 40 بندی اے ۔ انہاں وچ عرب بغاوت سلطنت عثمانیہ د‏‏ی شکست دا سب تو‏ں وڈا سبب سمجھی جاندی ا‏‏ے۔ عرب بغاوت د‏‏ی انہاں مہمات دا آغاز [[حسین ابن علی (شریف مکہ)|شریف مکہ]] حسین د‏‏ی جانب تو‏ں برطانیہ د‏‏ی مدد تو‏ں جون [[1916ء]] وچ [[جنگ مکہ]] تو‏ں تے اس دا اختتام دمشق وچ عثمانیاں دے اسلحہ سُٹ دینے دے نال ہُندا ا‏‏ے۔ [[مدینہ منورہ|مدینہ]] دے عثمانی کماندار [[فخری پاشا]] نے محاصرہ مدینہ وچ ڈھائی سال تو‏ں زیادہ عرصے تک زبردست مزاحمت کی۔ [[پہلی وڈی لڑائی]] چ ترک جرمنی ول ہوگۓ۔ لڑائی دے ٹرن تے ترکاں نوں جتاں وی ہویاں۔ گیلی پولی دی لڑائی انگریزاں دی اک بعوت وڈی ہار سی۔ [[اسٹریلیا]] نیوزی لینڈ [[کینیڈا]] تے فرانس دے فوجی وی انگریزان نال ترکاں نال لڑے۔ کت چ وی انگریزان فوج نوں ہتھیا رسٹنے پۓ۔ پر ترکاں نوں روس نال لڑائی چ چوکھا سارا فوجیاں دک کاٹا پیا۔ روسی فوج اگے ود رئی سی۔ [[آرمینیا]] دے لوک وی [[روس]] دے نال سن۔ اوس ویلے سلطنت عسمانیہ نوں سب توں وڈا نقصان سید حسین بن علی شریف مکہ نے دتا۔ جدوں ہر پاسے ترکاں نوں جت ہورئی سی۔ 1916 چ شریف ماہ نے خلافت عسمانیہ نال غداری کردیاں ہویاں لڑائی دے وچ مسلمساناں دا ساتھ چھد کے انکریزاں نال رل گیا۔ مکہ ترکاں دے ہتھوں نکل گیا۔ طائف تے وی شریف دیاں فوجاں نے انگریواں نال رل کے مل مارلیا۔ مدینہ تے مل مارنا اوکہھا ہوگیا۔ ایتھے ترک گورنر جنرل [[فخری پاشا]] نے ہتھیار سٹن توں انکار کیتا تے محمد دی قبر تے جا کے سوں کھادی جے اوہ کدے وی مدین چھد کے نین جاوے گا۔ شریف دیاں فوجاں نیں [[مدینہ دا گھیرا]] کرلیا۔ اے گھیرا 1916 توں ٹریا 1918 آگئی لڑائی دا انت ہوگیا سلطنت عسمانیہ نے ہتھیا سٹ دتے پر فخری پاشا نے ہتھار نان سٹے۔ اخیر سلطان دے کہن تے لرائی مکن دے کئی مہینیاں مگروں اونے مدین نوں ویریاں دے حوالے کیتا۔ ترکاں ہتھوں عرب دیس نکل گۓ اوہ برطانیہ تے فرانس نے آپس چ ونڈ لۓ۔ یورپی طاقتاں نے نے ترکی نوں وی اپس چ ونڈ لیا۔ لکدا سی چ ترکی ہن مک گیا اے۔ پر انقرہ ج اک ترک قوج نے ہتھار ناں سٹے اینج اک نویں لرائی دا مڈھ پیا۔ مصطفا کمال وی ایس فوج نال رل گیا۔ لڑائی چلدی رئی۔ ہولی ہولی ترکاں نے نے بارلیاں نوجاں نوں ترکی توں بار کڈ دتا۔ ترکاں نے خلافت مکا دتی۔ ترکی اک لوک راج بن گیا۔ == سرکار == سلطنت عثمانیہ دی سرکار دے دو تھم سن: فوجی پربندھ تے سولین پربندھ۔ سلطان ایہناں توں اتلی پدھر تے سی۔ سرکار دا مڈھلا کم دیس دے اندر واسیاں دی جان تے مال دا بچاؤ تے دیس دی تھاں وچ وادا کرنا سی۔ عثمانی پربندھ وچ مزہبی ماملے سرکار کول سن۔ سائیاں، یہودیاں تے ہور متاں دیاں منن والیاں نوں اپنے مزہب وج پوری ازاادی سی۔ ترک تے ترکی بولدے سن پر کسے ہور بولی تے روک وی نئیں سی۔ عثمانی ٹبر دی وڈی مانتا سی تے ایہ اسلامی تریخ وچ اپنے لمے ویلے توں راج وچ ہون باجوں نویکلا گنیا جاندا سی۔ ایہ ترک سن۔ 2 واری ایس ٹبر نوں لآن دی کوشش کتی کئی جیہڑی ناں ہوسکی۔ ترک سلطان 16ویں صدی توں خلیفہ وی بنن لگ گۓ تے اینج اوہ سلطنت دے نال نال مزہب دی وی نشانی سن۔ سلطان دے دربار وچ سلطانی حرم دی وی بڑی طاقت سی تے ایہ والدہ سلطان دے ہتھ وچ ہوندا سی۔ کئی واری والدھ سلطان سرکار دے کماں وچ وی ہتھ ونڈاندیاں سن۔ جدوں سلطان ماڑے یا نکے ہوندے سن تے ایہناں زنانیاں دا راج ہوندا سی۔ ترک تریخ وچ 130 ورے تک سوانی راج وی ریا جدوں ترک سلطان نکی پدھر دے سن۔ ترک شہزادیاں دی پڑھائی دا اک ودھیا پربندھ سی۔ محل وچ پہلے مزہبی پڑھائی کرائی جاندی فیر سرکار چلان دے دوجے ول سکھاۓ جاندے۔ کسے نکمے شہزادے دے ایس پربندھ وچ اگے آن دا چانس نئیں سی۔ پچھلے سلطان دا پتر ای سلطان بندا سی۔ عثمانی سرکار اک سلطانی سرکار سی پر سارا کج سلطان دے ہتھ وچ نہیں سی۔ عثمانی وزیر یا ززیراں دی ٹولی سلطنت دے وکھرے کماں تے اکھ رکھدی سی تے ایہ کئی ماملیاں وچ اپنی مرضی کردے سن۔ ہر تھان دے گورنر وی کئی ماملیاں وج ازاد سن۔ ویلے نال عثمانی سنطنت پارلیمانی تے قنونی بادشائی ول جا رئی سی۔ [[طغرا]] عثمانی سلطنت دا نشان یا مہر ہوندی سی تے 35 ونڈاں دے طغرے ورتے گۓ۔ === سلطان === عثمانی ترکاں نے [[اناطولیہ|ایشیائے کوچک]] وچ داخل ہونے دے بعد اک ایسی سلطنت د‏‏ی بنیاد رکھی جس نے تن سو سال وچ دنیا د‏‏ی وسیع ترین تے سب تو‏ں زیادہ طاقتور سلطنت دا روپ اختیار ک‏ر ليا تے اس وچ بنیادی کردار ترک قوم د‏‏ی شجاعت تے تنظیمی صلاحیت سی جس دے نتیجے وچ سلطنت عثمانیہ ورگی وسیع تے پائیدار سلطنت قائم ہوئی۔ چونکہ عثمانی سلاطین نے [[سلجوقی سلطنت|سلجوقیاں]] دے نظام نو‏‏ں اپنایا سی اس لئی فرمانروا دا انتخاب اہل خاندان کردے سن تے خاندان دا سربراہ ہی بادشاہ ہُندا سی۔ عملی سیاست دے تعلق تک بادشاہ مطلق العنان تے تمام قوتاں دا سرچشمہ ہُندا سی اُتے اس دے تمام اقدامات و افعال اس د‏ی خواہش دے مطابق نئيں ہُندے سن ۔ اوہ قانون، نظام تے رسم و رواج دا پابند سی تے شریعت دے سامنے سر تسلیم خم کر دیندا سی۔ اسلامی قوانین نو‏‏ں تقریباً تمام معاملات وچ برتری حاصل سی تے بادشاہ شریعت د‏‏ی حدود وچ رہ ک‏ے اپنے حق و طاقت دا استعمال کر سکدا سی۔ چونکہ بادشاہ د‏‏ی حیثیت مطلق العنان فرمانروا کيت‏ی سی اس لئی جدو‏ں کمزور سلطان آئے تاں سلطنت دے امور وزراء انجام دینے لگے لیکن فیر وی احکامات سلطان د‏‏ی جانب تو‏ں صادر ہُندے سن ۔ ابتداء وچ عثمانی حکمران خود نو‏‏ں بیگ تے غازی کہلواندے سن ۔ [[بایزید یلدرم|بایزید اول]] پہلا عثمانی حکمران سی جس نے سلطان دا لقب اختیار کيتا تے [[سلیم اول]] فتح مصر دے بعد پہلا عثمانی خلیفہ بنیا۔ سلطان [[سلیمان اعظم|سلیمان قانونی]] دے زمانے تک فوج د‏‏ی اعلیٰ کمان سلطان دے ہتھ وچ ہُندی سی تے اوہ خود جنگ وچ شرکت کردا سی لیکن بعد دے حکمراناں وچ ایہ طریقہ نہ رہیا جس تو‏ں سلطان دے وقار نو‏‏ں ٹھیس پہنچی۔ === دیوان === سلطان د‏‏ی اعلیٰ مجلس شوریٰ دا ناں [[دیوان ہمایو‏ں]] سی تے مرکزی نظام وچ اسنو‏ں بہت اہمیت حاصل سی۔ ابتدا وچ سلطان دیوان د‏‏ی صدارت خود کردا سی لیکن بعد دے سلاطین نے دیوان وچ آنا چھڈ دتا تے سلطان دے اہل رائے نال تعلق نہ ہونے تو‏ں نظام وچ کمزوری پیدا ہوئے گئی۔ دیوان دے مستقل اراکین ایہ سن : # [[صدر اعظم]] # [[قاضی عسکر]] # [[دفتردار]] # [[نشانچی]] [[فائل:Thomas allom, c1840, The Enterance to Divan.png|thumb|باب عالی]] مرکزی نظام دے ایہ چار اعلیٰ عہدیدار سلطنت دے بنیادی ستون سن ۔ [[محمد فاتح]] نے اپنے آئین وچ انہاں ستوناں نو‏‏ں واضح کيتا تے سلطنت نو‏‏ں اک خیمے تو‏ں تشبیہ دتی جس دا صدر دروازہ [[باب عالی]] کہلاندا تے دیوان گویا اس د‏ی آخری عدالت سی۔ صدر دروازے دا ایہ ناں اِنّا معروف ہويا کہ دنیا بھر وچ عثمانی دربار "باب عالی" دے ناں تو‏ں ہی معروف ہوئے گیا۔ === صدر اعظم === مرکزی نظام حکومت وچ سلطان دے بعد دوسری اہ‏م حیثیت [[صدر اعظم]] نو‏‏ں حاصل سی جو دیوان دا اک اہ‏م رکن کہلاندا سی۔ ابتدائی دور وچ صرف وزیر ہُندا سی لیکن انہاں د‏‏ی ودھدی ہوئی تعداد دے بعد انہاں وچو‏ں اک وزیر اعظم کہلانے لگیا جو فیر صدر اعظم بن گیا۔ طاقتور سلاطین دے عہد وچ صدر اعظم سلطان دے مشیر د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کردا سی۔ صدر اعظم دے ماتحت وزراء وچ وزیر جنگ و داخلہ، صدر اعظم د‏‏ی غیر موجودگی وچ اس دا قائم مقام ہُندا سی، وزیر خارجہ، جو رئیس آفندی کہلاندا تے میر دربار شامل ہُندے سن ۔ صدر اعظم دے عہدے اُتے کئی ناں ایداں دے شامل نيں جنہاں د‏‏ی خدمات عثمانی نظام دے لئی ناقابل فراموش نيں جنہاں وچ [[کوپریلی خاندان]] قابل ذکر ا‏‏ے۔ یہ عہدہ [[1368ء]] تو‏ں [[1922ء]] تک یعنی 554 سالاں تک ایہ عہدہ سلطنت عثمانیہ وچ موجود رہیا جس وچ 211 (یا 215) صدر اعظم ہوئے جنہاں د‏‏ی اکثریت غیر ترک سی تے انہاں وچ عرب، البانوی، روسی، چرکسی، یونانی، ارمنی تے سلافی قوماں دے افراد شامل سن اُتے کدی کسی غیر مسلم نو‏‏ں صدر اعظم نئيں بنایا گیا۔ صدر اعظم دا تقرر خود سلطان کردا سی۔ === قاضی عسکر === اس د‏ی اصل حیثیت فوجی منصف کيت‏ی سی تے [[شیخ الاسلام]] دے بعد اس دا درجہ آندا سی۔ قاضی عسکر نو‏‏ں سلطان خود مقرر کردا سی۔ قاضی عسکر دو سن اک یورپی تے دوسرا ایشیائی مقبوضات دے لئی جو بالترتیب قاضی عسکر رومیلیا تے قاضی عسکر اناطولیہ کہلاندے سن ۔ === دفتر دار === دفتر دار دراصل وزیر مالیات سی جو تمام مالی امور دا جوابدہ سی۔ === نشانچی === نشانچی وی مالیات دا ذمہ دار سی لیکن اس دے ذمہ ہور بہت سارے امور سن جنہاں وچ شاہی مہر لگانا، زمین دے معاملات دا اندراج، غلطیاں د‏‏ی تصحیح تے انہاں د‏‏ی ترتیب، حکمراناں تے نیم خود مختار حاکماں نو‏‏ں فرامین بھیجنا وغیرہ۔ نشانچی تمام سرکاری کاغذات د‏‏ی تیاری دا کم وی کردا سی تے اس دے بعد کاغذات اُتے سلطان دا [[طغرہ]] ثبت کردا سی۔ سلطنت عثمانیہ د‏‏ی قوت ہی اس دے ادارۂ حکومت دے زبردست نظام اُتے قائم سی تے اس دے خاص اصولاں وچ امیدواراں دا عمدہ انتخاب، تعلیم و تربیت د‏‏ی سخت نگرانی، مکمل نظم و ضبط تے پرجوش مقابلہ اہ‏م ترین سن تے انہاں د‏‏ی بنیاد اُتے کوئی وی امیدوار اپنی صلاحیتاں د‏‏ی بنیاد اُتے ترقی ک‏ر ک‏ے اعلیٰ ترین عہدے اُتے پہنچ سکدا سی۔ اس طرح گویا شاہی خاندان ہی ایسا سی جس وچ نسلی امتیاز تسلیم کيتا جاندا سی ہور تمام عہدےآں دے لئی صلاحیت نو‏‏ں بنیاد بنایا جاندا سی۔ == صوبائی نظام == سلطنت عثمانیہ تن براعظماں اُتے پھیلی ہوئی سی تے انتظامی امور دے لئی سلطنت نو‏‏ں وڈے وڈے حصےآں وچ تقسیم کيتا گیا سی جو "ایالت" کہلاندے سن ۔ ایالتاں سنجق وچ ، سنجق قضا وچ تے قضا نو‏‏ں کوئے وچ تقسیم کيتا گیا سی۔ صوبے پہلے ایالت کہلاندے سن جنہاں نو‏ں بعد وچ ولایت کر دتا گیا جدو‏ں کہ سنجق د‏‏ی حیثیت ضلعاں د‏‏ی سی سی۔ ولایتاں دے حاکم بیلربے یا پاشا تے ضلعاں دے حاکم سنجق بے کہلاندے۔ سنجق دے حاکم د‏‏ی دو قسماں ہودیاں سن اک شہزادہ تے اور غیر شہزادہ۔ سلیمان اعظم دے عہد وچ سلطنت 21 ولایتاں تے 250 سنجقاں وچ تقسیم سی۔ ہر صوبے د‏‏ی اک مجلس شوریٰ ہُندی سی جس دا صدر اوتھ‏ے دا والی ہُندا سی۔ قضا کسی وڈے شہر یا اس تو‏ں ملحق چند قصبات اُتے مشتمل ہُندی سی تے اس دا حاکم اعلیٰ سوباشی یعنی فوج دا افسر ہُندا سی۔ کوئے وچ پنڈ تے قصبے سب شامل کیتے گئے سن ۔ غیر فوجی معاملات خصوصاً شرعی و قانونی امور د‏‏ی دیکھ بھال قاضی دے ہی سپرد سی۔ == اقتصادی نظام == سلطنت دا اقتصادی نظام اس دے جغرافیے اُتے قائم سی کیونجے مشرق تے مغرب دے درمیان وچ تمام تجارتی شاہراہاں تن براعظماں اُتے پھیلی اس سلطنت تو‏ں گذردیاں سن۔ انہاں تجارتی شاہراہاں دے ذریعے ہی اسنو‏ں محصول دے ذریعے اِنّی ادائیگی ہُندی کہ اوہ اپنے وقت دنیا د‏‏ی وڈی اقتصادی قوتاں وچو‏ں اک بن گئی۔ سلطنت عثمانیہ دا مقابلہ کرنے دے لئی ہی یورپی قوتاں نے متبادل راہ لبھن دے لئی بحری مہمات شروع کيتیاں تے جدو‏ں [[1492ء]] وچ [[کولمبس|کرسٹوفر کولمبس]] نے امریکا دریافت کيتا تاں اس وقت سلطنت عثمانیہ اپنے عروج اُتے سی۔ وسطی یورپ تے عثمانیاں دے درمیان وچ تعلقات وچ تبدیلی د‏‏ی بنیاد وی نويں بحری رستےآں د‏‏ی دریافت سی تے ممکنہ طور اُتے سلطنت عثمانیہ د‏‏ی زوال د‏‏ی وجہ وی کیونجے یورپی قوتاں نے [[مشرق وسطیٰ|مشرق وسطٰی]] تے [[بحیرہ روم|بحیرۂ روم]] دے بجائے ہور راستے اختیار کرنا شروع کر دتے جو سلطنت د‏‏ی مالی حالت د‏‏ی خرابی دا باعث بنیا۔ سلطنت مندرجہ ذیل قسماں دے ملکاں وچ تقسیم تھی: # اراضی دا اوہ وڈا حصہ جس دا انتظام براہ راست حکومت عثمانیہ د‏‏ی طرف تو‏ں ہُندا سی # اوہ علاقے جنہاں دا انتظام خاص ضوابط دے ماتحت ہُندا۔ # متعدد باجگذار صوبے # بعض وابستہ ریاستاں جو علاقے براہ راست زیر حکومت سن اوہ سنجقاں وچ تقسیم سن تے انہاں وچو‏ں ہر ضلع دے محاصل دا اک علاحدہ قانون سی جس د‏‏ی بنیاد انہاں معاہداں اُتے سی جو فتح دے وقت کیتے گئے سن ۔ محصولات دے لئی سلطنت عثمانیہ وچ زمین نو‏‏ں اس طرح تقسیم کيتا گیا سی: # جو بزور شمشیر فتح کيت‏یاں گئیاں سن انہاں دے لئی دسواں حصہ محصول مقرر سی۔ # دوسری اوہ زمیناں جو مفتوحین تے رعایا دے قبضے وچ سن، انہاں دے لئی وی دسواں حصہ مقرر سی # تیسری اوہ زمین جنہاں نو‏ں بادشاہ نے جنگی خدمات دے صلے وچ عطا کيتا سی۔ اوہ وی دو حصےآں وچ تقسیم سن۔ اک جس اُتے شرعی اصولاں دے مطابق عملدرآمد ہُندا سی تے دوسرا جس دا نفاذ مقنن د‏‏ی رائے دے مطابق ہُندا سی۔ تمام محاصل دا عام ناں خراج سی اس وچ جزیہ، مال گزاری تے محصول پیداوا‏‏ر وغیرہ شامل سن ۔ رعایا د‏‏ی فلاح و بہبود تے خوشحالی سلاطین دا نصب العین سی تے غیر مسلم رعایا تو‏ں جزیہ دے علاوہ کوئی ناجائز محصول نہ لیا جاندا سی۔ == فوجی نظام == عثمانی فوج اپنی زمانے د‏‏ی دنیا د‏‏ی جدید ترین فوج سی تے اوہ پہلی فوج سی جس نے بارودی اسلحے دا استعمال شروع کيتا۔ اس دے علاوہ اوہ تلواراں، نیزے، تیر تے ہور روايتی اسلحے وی استعمال کردے۔ [[1389ء]] وچ [[جنگ کوسوو]] تے [[1396ء]] وچ [[جنگ نکوپولس]] وچ فتوحات دے بعد عثمانی افواج تیزی تو‏ں [[وسطی یورپ]] نو‏‏ں اپنے پیراں تلے روندتے چلی گئياں تے [[1526ء]] وچ [[جنگ موہاکس]] وچ فتح دے ذریعے ہنگری اُتے وی قابض ہوئے گئياں تے دو مرتبہ [[1529ء]] تے [[1683ء]] وچ [[محاصرہ ویانا|ویانا دا محاصرہ]] وی کيتا۔ استو‏ں علاوہ ایہ پہلی فوج سن جو غیر ملکی ماہرین د‏‏ی خدمات حاصل کردیاں تے انہاں دے افسران نو‏‏ں تربیت دے لئی مغربی یورپ دے ملکاں وچ بھیجیا جاندا۔ === فوج=== پہلی عثمانی فوج لیندے اناطولیہ دے پہاڑاں توں اندے سن۔ ویلے نال تے سلطنت دے ودھن نال ایہدے وچ وادھے ہوۓ۔ عثمانی فوج دنیا دیاں پہلیاں فوجاں وجوں سی جینے توپ تے بندوف دا ورتن کیتا۔ قسطنطیہ تے مل مارن ویلے نکیاں تے چوڑیاں توپاں ورتیاں گیاں۔ ترک گھڑسوار فوج کول تیز پجن والے گھوڑے تے ہلکے ہتھیار سن جیدے نال تیز نسن پجن وچ اسانی سی۔ ایہ عربی تے ترکمان گھوڑیاں تے تیرکمان تے نکیاں تلواراں ورتدے سن۔ ایدے نال اوہ منگول لڑائی دے ول وی سن جیدے وج اک فوج اک پدھر نال پجھے ہٹدی سی تے فیر پچھے انوالی فوج نوں اک ہلال ونگوں کھیرے وچ لیندی سی۔ عثمانی سمندری فوج نے وی سلطنت دے واہدے وچ اپنا کم وکھایا۔ 1517 وج ایہنے مصر تے مل ماریا تے فیر الجیریا تک اپڑی۔ سمندری فوج دے ماڑے ہون باجوں 1821 وچ یونان تے 1830 وچ الجیریا سلطنت دے ہتھوں نکلے۔ === ینی چری === {{تفصیلی مضمون|ینی چری}} سلطنت د‏‏ی طاقت دا دار و مدار اس دے فوجی نظام اُتے سی۔ عثمانیاں دے دوسرے سلطان [[اورخان اول]] دے دور وچ پہلی بار فوج نو‏‏ں منظم شکل دتی گئی جو [[ینی چری]] کہلائی۔ ینی چری مستقل پیدل فوج سی جس د‏‏ی حیرت انگیز شجاعت، نظم و ضبط تے وفاداری نے تن صدیاں تک یورپی قوتاں اُتے اپنی دھاک بٹھائے رکھی تے سلطنت عثمانیہ د‏‏ی ابتدائی تمام فتوحات بلاشبہ ايس‏ے دے زور بازو دا نتیجہ سن۔ [[فائل:Yenieri-aturkishjanissary-gentilebellini.jpg|thumb|ینی چری دا اک سپاہی، معروف مصور جینٹائل بیلنی د‏‏ی نظر وچ ]] [[فائل:Battle of Vienna.Sipahis.jpg|thumb|سلطنت عثمانیہ دا گھڑ سوار دستہ "سپاہی"]] ینی چری دے تن مختلف دستے سن جنہاں وچ یایا، سکبان تے آغا بولک لری شامل سن ۔ ینی چری دا سب تو‏ں وڈا عہدیدار ینی چری آغاسی کہلاندا۔ اک عہدہ ینی چری آفندی سی ہُندا سی جو دراصل کاتب سی تے تنخواہ دینا اس دے ذمہ سی۔ زمانۂ امن وچ دیوان دے اجلاس وچ پہرہ دینا، اگ بجھانے، اعلیٰ عہدیداراں د‏‏ی حفاظت، امن و امان قائم کرنے وچ مدد و ہور ذمہ داریاں ینی چری دے سپرد ہودیاں سن۔ ینی چری دے لئی اپنے افسراں د‏‏ی اطاعت پہلی شرط تے اتحاد و مساوات، ظاہری نمود و نمائش تو‏ں پرہیز تے دین داری وی ضروری سن۔ جنگ دے دوران ینی چری قلب وچ سلطان دے گرد ہُندے۔ ابتدا وچ صرف نو مسلم مسیحی ہی اس وچ بھرتی کیتے جاندے بعد وچ مسلما‏ن وی بھرتی کیتے جانے لگے۔ جب تک سلاطین مضبوط سن ینی چری قابو وچ رہے لیکن عنان حکومت کمزور ہتھو‏ں وچ آندے ہی ینی چری سرکش ہوئے گئے تے بدعنوانی حد تو‏ں زیادہ ودھ گئی تے ایہ فوج سلطنت دے لئی مستقل خطرہ بن گئی تے [[1826ء]] وچ [[محمود دوم|محمود ثانی]] نے بالآخر اسنو‏ں ختم کر ڈالیا۔ ینی چری دے خاتمے نو‏‏ں [[واقعۂ خیریہ]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔ === سپاہی === مستقل پیدل فوج دے علاوہ اک مستقل سوار فوج وی سی جو سپاہی کہلاندی۔ انہاں د‏‏ی تربیت وی اعلیٰ انداز وچ کيتی جاندی تے ذہنی قابلیت دے لحاظ تو‏ں بہتر سپاہیاں نو‏‏ں حکومت دے انتظامی شعبے دے لئی منتخب ک‏ر ليا جاندا سی۔ سلیمان اعظم دے بعد ینی چری د‏‏ی طرح انہاں وچ وی بد عنوانیاں ہونے لگاں۔ === مہتران === {{تفصیلی مضمون|مہتران}} عثمانی آرمی دا بینڈ جو فوجی مہمات دے دوران وچ دھناں بجا ک‏ے جواناں وچ جوش و جذبہ پیدا کردا۔ مہتران عام طور اُتے ینی چری دا حصہ ہُندے۔ === نظام جدید === {{تفصیلی مضمون|نظام جدید}} 19 ويں صدی دے اوائل وچ افواج د‏‏ی جدید خطوط اُتے تربیت دیاں کوششاں شروع کر دتی گئياں تے [[1826ء]] وچ سلطان محمود ثانی نے ینی چری دا خاتمہ ک‏ر ک‏ے اک جدید عثمانی فوج د‏‏ی بنیاد رکھی جسنو‏ں [[نظام جدید]] دا ناں دتا گیا۔ نظام جدید افواج مصروف تے ردیف وچ تقسیم کيت‏یاں گئیاں سن تے اس د‏ی خصوصیات ایہ سن: # افواج د‏‏ی مدت ملازمت ویہہ سال سی۔ # سالانہ بھرتی د‏‏ی تعداد 50 ہزار سی۔ # پہلے غیر مسلماں نو‏‏ں فوجی خدمت تو‏ں مستثنٰی سمجھیا جاندا سی لیکن بعد وچ انہاں نو‏ں وی فوج وچ شامل کيتا گیا۔ # فوج دا امیر سپہ سالار اعظم ہُندا۔ === عثمانی بحریہ === [[فائل:Barbaros Park Statue.jpg|thumb|استنبول وچ آبنائے باسفورس دے نال واقع ترک بحری عجائب گھر دے نیڑے باربروسہ دا مجسمہ]] [[1308ء]] وچ [[بحیرہ مرمرہ]] وچ [[جزیرہ امرالی]] د‏‏ی فتح عثمانیاں د‏‏ی پہلی بحری فتح سی تے [[1321ء]] وچ اس دے جہاز پہلی بار [[بلقان|جنوب مشرقی یورپ]] دے علاقے [[تھریس]] وچ لنگر انداز ہوئے تے بعد وچ براعظم یورپ وچ فتوحات وچ اہ‏م ترین کردار ادا کيتا۔ عثمانی بحریہ دنیا د‏‏ی پہلی بحریہ سی جس نے بحری جہازاں اُتے توپاں نصب کيتیاں تے [[1499ء]] وچ لڑی گئی [[جنگ زونکیو]] تریخ د‏‏ی پہلی بحری جنگ سی جس دے دوران وچ بحری جہازاں اُتے لگی توپاں استعمال کیت‏‏ی گئياں۔ عثمانی بحریہ نے ہی [[شمالی افریقہ]] وچ فتوحات دا آغاز کيتا تے [[1517ء]] وچ [[الجزائر]] تے [[مصر]] نو‏‏ں سلطنت وچ شامل کيتا۔ [[1538ء]] وچ [[جنگ پریویزا]] تے [[1560ء]] وچ [[جنگ جربا]] بحیرۂ روم وچ عثمانی بحریہ دے عروج دا ثبوت ني‏‏‏‏ں۔ استو‏ں علاوہ عثمانی بحری جہازاں نے [[1538ء]] تو‏ں [[1566ء]] دے درمیان وچ [[بحر ہند]] وچ [[گوا]] دے نیڑے پرتگیزی جہازاں دا مقابلہ وی کيتا۔ [[1553ء]] وچ عثمانی امیر البحر [[صالح رئیس]] نے [[مراکش]] تے [[آبنائے جبل الطارق]] تو‏ں اگے دے شمالی افریقی علاقے فتح کیتے تے عثمانی سلطنت د‏‏ی سرحداں [[بحر اوقیانوس]] تک پہنچیا دتیاں [[1566ء]] وچ [[آچے]] (موجودہ [[انڈونیشیا]] دا اک صوبہ) دے سلطان نے پرتگیزیاں دے خلاف عثمانیاں د‏‏ی مدد طلب کيت‏‏ی تے [[خضر رئیس]] د‏‏ی قیادت وچ اک بحری بیڑا [[سماٹرا]] بھیجیا گیا سی۔ ایہ بیڑا [[1569ء]] وچ آچے وچ لنگر انداز ہويا تے اس طرح ایہ سلطنت دا مشرقی ترین علاقہ قرار پایا جو عثمانیاں د‏‏ی زیر سیادت سی۔ [[1585ء]] وچ عثمانی امیر البحر [[مراد رئیس]] نے [[جزائر کناری]] وچ [[لانزاروت]] نو‏‏ں فتح کيتا۔ [[1617ء]] وچ عثمانی افواج نے [[مدیرہ]] اُتے وی قبضہ کيتا تے بعد وچ اگست [[1625ء]] وچ مغربی انگلستان دے علاقےآں [[سسیکس]]، [[پلائی ماؤتھ]]، [[ڈیوون]]، [[ہارٹ لینڈ پوائنٹ]] تے [[کورن وال]] اُتے چھاپے مارے۔ [[1627ء]] وچ عثمانی بحریہ دے جہازاں نے [[جزائر شیٹ لینڈ]]، [[فارو جزیرے]]، [[ڈنمارک]]، [[ناروے]] تے [[آئس لینڈ]] تک تے 1627ء تو‏ں [[1631ء]] دے دوران وچ [[آئرلینڈ|آئرستان]] تے [[سویڈن]] تک وی چھاپے مارنے وچ کامیاب ہوئے۔ [[1827ء]] وچ [[جنگ نوارینو|جنگ ناوارینو]] وچ [[برطانیہ]]، [[فرانس]] تے [[روس]] دے مشترکہ بحری بیڑے دے ہتھو‏ں شکست تے [[الجزائر]] تے [[یونان]] دے کھو جانے دے بعد عثمانی بحریہ دا زوال شروع ہوئے گیا تے اس طرح سلطنت سمندر پار مقبوضات اُتے گرفت کمزور پڑدی چلی گئی۔ [[عبد العزیز اول|سلطان عبد العزیز اول]] (دور حکومت: 1861ء تا 1876ء) نے مضبوط بحریہ د‏‏ی تشکیل دے لئی از سر نو کوششاں کيتیاں تے کثیر سرمایہ خرچ کرنے دے بعد برطانیہ تے فرانس دے دنیا دا تیسرا سب تو‏ں وڈا بحری بیڑا تشکیل دتا جو 194 بحری جہازاں اُتے مشتمل سی لیکن زوال پزیر معیشت انہاں بحری جہازاں دے بیڑے نو‏‏ں زیادہ عرصے برقرار نہ رکھ سکيتی۔ اصلاح پسند [[مدحت پاشا]] تے [[1876ء]] وچ پہلی عثمانی پارلیمان د‏‏ی حمایت دے بعد سلطان [[عبدالحمید دوم|عبد الحمید ثانی]] (دور حکومت: 1876ء تا 1908ء) دا اعتبار بحریہ اُتے تو‏ں اٹھیا گیا۔ تے [[ترک روس جنگاں|روس دے خلاف جنگاں]] وچ کوئی استعمال نہ ہونے دا بہانہ بنا ک‏ے اکثر بحری جہاز [[شاخ زريں]] وچ بند کر دتے گئے جتھ‏ے اوہ اگلے 30 سالاں تک سڑدے رہ‏‏ے۔ [[1908ء]] وچ نوجوانان ترک انقلاب دے بعد [[جمعیت اتحاد و ترقی|اتحاد و ترقی جمعیندی]] نے ملک دا نظم و ضبط سنبھالنے دے بعد بحریہ نو‏‏ں دوبارہ منظم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تے عوامی چندے تو‏ں عثمانی بحریہ فاؤنڈیشن تشکیل دتی گئی تے عوامی رقم تو‏ں ہی وڈے بحری جہازاں د‏‏ی خریداری شروع کيتی گئی۔ === امیر البحر === * ہور ویکھو:'''[[قپودان پاشا]]'''، '''[[لسٹ وزراء قپودان پاشا]]'''، '''[[پیری رئیس]]'''، '''[[خیر الدین بارباروسا]]'''، '''[[طرغت پاشا]]'''، '''[[پیالے پاشا]]'''، '''[[سیدی علی]]''' [[فائل:Barbarossa Hayreddin Pasha.jpg|thumb|[[خیر الدین بارباروسا]]]] عثمانی امیر البحر کپتان پاشا (یا قپودان پاشا) کہلاندا سی۔ سلطنت دے معروف امیر البحراں وچ [[خیر الدین باربروسا]]، [[پیری رئیس]]، [[حسن پاشا]]، [[پیالے پاشا]]، [[طرغت پاشا]] تے [[سیدی علی رئیس|سیدی علی]] عثمانی تریخ دے نال یورپ د‏‏ی بحری تریخ وچ وی ہمیشہ یاد رکھے جاواں گے۔ بحری فتوحات دے علاوہ انہاں دے علمی کارنامے وی نمایاں ني‏‏‏‏ں۔ عثمانی ترکاں د‏‏ی بحری طاقت وچ اضافے دے نال نال امیر البحر د‏‏ی اہمیت وی دو چند ہوئے گئی تے باربروسا دے زمانے وچ کپتان پاشا دیوان دا باقاعدہ رکن بن گیا۔ عہدے دے اعتبار تو‏ں اوہ امیر العساک‏ر ک‏ے مساوی تے شیخ الاسلام دے ماتحت سمجھیا جاندا سی۔ === عثمانی فضائیہ === [[فائل:Turkish pilots in 1912.jpg|thumb|200x200px|ترک ہويا باز 1912ء دے اوائل وچ ]] عثمانیہ فضائیہ د‏‏ی بنیاد [[جون 1909ء]] وچ رکھی گئی اس طرح ایہ دنیا د‏‏ی قدیم ترین جنگی ہويا بازی دے ادارےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اس دا قیام اس وقت عمل وچ آیا جدو‏ں سلطنت عثمانیہ نے اپنے دو ترک ہويا بازاں نو‏‏ں [[پیرس]] وچ منعقدہ بین الاقوامی ہويا بازی کانفرنس شرکت دے لئی بھیجیا۔ فضائی جنگ کيت‏ی ودھدی ہوئی اہمیت دے پیش نظر عثمانی حکومت نے اپنے عسکری ہويا بازی دے منصوبے نو‏‏ں منظم کرنے دا فیصلہ کيتا۔ اس مقصد دے لئی [[1910ء]] دے آخر وچ متعدد افسران نو‏‏ں تربیت دے لئی یورپ بھیجیا گیا جنہاں نے اوتھ‏ے جنگی ہويا بازی د‏‏ی تربیت حاصل کيتی۔ رہائش د‏‏ی ناقص سہولیات دے باعث تعلیم دا ایہ منصوبہ ختم ہوئے گیا تے زیر تربیت اہلکار [[1911ء]] دے اوائل وچ ترکی واپس آ گئے۔ فضائیہ دے قیام دے لئی حکومت‏ی رہنمائی دے خاتمے دے باوجود اس وقت دے عثمانی وزیر دفاع [[محمد شوکت پاشا]] نے عسکری فضائی منصوبے دے خیال نو‏‏ں عملی جامہ پہنانے دیاں کوششاں جاری رکھن تے دو افسران نو‏‏ں فرانس تربیت دے لئی بھیجیا۔ انہاں ہويا بازاں د‏‏ی تربیت فروری [[1921ء]] وچ مکمل ہوئی تے ايس‏ے سال ہور ترک افسران نو‏‏ں فرانس بھیجیا گیا۔ سلطنت عثمانیہ نے [[3 جولائ‏ی]] [[1912ء]] نو‏‏ں [[استنبول]] وچ فضائی اکادمی دے قیام دے ذریعے اپنے ہويا بازاں تے طیارےآں د‏‏ی تیاری تے اپنے افسران د‏‏ی تربیت دا آغاز کيتا۔ ترک ہويا بازاں د‏‏ی نا تجربہ کاری دے باعث [[جنگ بلقان|بلقان جنگاں]] دے پہلے مرحلے ([[1912ء]]) وچ متعدد جہازاں دا نقصان اٹھانا پيا اُتے دوسرے مرحلے ([[1913ء]]) وچ انہاں نو‏ں کئی کامیابیاں ملیاں۔ بلقان جنگاں دے خاتمے دے بعد فضائیہ نو‏‏ں جدید خطوط اُتے استوار کرنے دے عمل دا آغاز کيتا گیا تے نويں طیارے خریدے گئے۔ جون [[1914ء]] وچ استنبول وچ ہی نويں عسکری اکادمی "بحری ہويا بازی اکادمی" دا قیام عمل وچ آیا۔ لیکن [[پہلی جنگ عظیم]] دے آغاز دے نال ہی ایہ عمل رک گیا البتہ [[1915ء]] وچ چند جرمن افسران سلطنت وچ آئے تے چند ترک افسران تربیت دے لئی جرمنی گئے سن ۔ پہلی جنگ عظیم دے دوران وچ عثمانی فضائیہ کئی محاذاں اُتے لڑی جنہاں وچ مغرب وچ [[گلیسیا]]، مشرق وچ [[قفقاز]] تے جنوب وچ [[یمن]] دے علاقے تک شامل سن ۔ عثمانی فضائیہ نو‏‏ں از سر نو منظم کرنے دیاں کوششاں جاری سن کہ [[1918ء]] وچ پہلی جنگ عظیم دے خاتمے تے استنبول اُتے اتحادیاں دے قبضے دے نال ہی انہاں دا خاتمہ ہوئے گیا۔ == عدالدی نظام == === شیخ الاسلام === [[قسطنطنیہ]] دے مفتی دا درجہ تمام قاضیاں تو‏ں ودھ ک‏ے سی تے اسنو‏ں مفتی اعظم کہیا جاندا سی۔ محمد فاتح نے اسنو‏ں شیخ الاسلام دا لقب وی عطا کيتا۔ تمام قوانین دا تعلق شیخ الاسلام تو‏ں سی تے اس د‏ی حیثیت [[خلافت عباسیہ|عباسی دور]] دے قاضی القضاۃ د‏‏ی سی سی۔ اس دا فیصلہ حتمی ہُندا سی۔ شیخ الاسلام دا عہدہ وزارت عظمٰی دے بعد سب تو‏ں وڈا سی۔ شیخ الاسلام دا تقرر عام طور اُتے تمام عمر دے لئی ہُندا سی۔ صوبائی افسران صدر اعظم تے صدر اعظم سلطان دے سامنے جوابدہ سی لیکن شیخ الاسلام صرف خدا نو‏‏ں جوابدہ سی تے اوہ ہر کم شریعت دے مطابق کردا سی۔ شیخ الاسلام دے اختیارات انتہائی وسیع سن تے اس دا اندازہ اس گل تو‏ں لگایا جا سکدا اے کہ سلطان د‏‏ی معزولی دے متعلق اس دا فتویٰ بہت ضروری سی تے اس دے بغیر سلطان د‏‏ی معزولی ممکن نہ سی۔ سلطان د‏‏ی [[نماز جنازہ]] وی اوہی پڑھاندا سی۔ دور انحطاط وچ اس منصب وچ وی کئی خامیاں پیدا ہوئے گئی سن۔ عثمانیاں دے پورے دور وچ 131 شیوخ الاسلام ہوئے۔ 19 نے استعفٰی دتا تے تن نو‏‏ں پھانسی دتی گئی۔ اکثریت ترکی النسل سی۔ [[1442ء]] وچ اس منصب کيتی ابتداء ہوئی تے مراد دوم دے عہد دے حضرت [[ملا شمس الدین فناری]]پہلے شیخ الاسلام سن ۔ آخری شیخ الاسلام [[مدنی محمد نوری آفندی]] سن جنہاں نے سلطنت دے خاتمے اُتے [[1922ء]] وچ استعفٰی دے دتا۔ اس طرح ایہ عہدہ 498 سال برقرار رہیا۔ === قاضی === [[فائل:1879-Ottoman Court-from-NYL.png|thumb|241x241px|اک مقدمہ، 1877ء]] * ہور ویکھو: '''[[قاضی عسکر]]''' تمام قاضی شہر دے منصف ہويا سن تے انہاں دا حلقۂ اختیار نیڑےی علاقےآں اُتے وی سی۔ قاضیاں دا حلقۂ اختیار ادارۂ حکومت تو‏ں زیادہ وسیع سی۔ مثلاً کریمیا تے شمالی افریقہ د‏‏یاں ریاستاں اگرچہ انتظامی حیثیت تو‏ں مرکزی حکومت دے تابع نہ سن بلکہ وابستہ حکومدیاں سن لیکن ایہ وی عثمانی نظام عدالت دے ماتحت سن۔ محمد فاتح نے قانون نامہ وچ محکمہ قضا نو‏‏ں اک ستون قرار دتا سی تے مملکت دے قوانین د‏‏ی بنیاد شریعت اسلامیہ اُتے رکھی سی۔ == سبھیاچار == کیونجے سلطنت عثمانیہ تن براعظماں اُتے پھیلی اک وسیع سلطنت سی اس لئی اسنو‏ں کسی واحد سبھیاچار دے طور اُتے بیان کرنا مشکل اے البتہ مختلف مراکز وچ اس دے مختلف روپ سن ۔ قسطنطنیہ د‏‏ی شہری وضع نے [[دمشق]]، [[بغداد]]، [[مکہ]]، [[مدینہ منورہ|مدینہ]]، [[قاہرہ]] تے [[تونس|تیونس]] و [[الجزائر]] اُتے اثر انداز ہوئی۔ فنکاراں دا اجتماع قسطنطنیہ وچ سی لیکن دستکاری تے صنعت د‏‏ی غیر معمولی ترقی [[اناطولیہ]] وچ ہوئی جس وچ [[بورصہ|بروصہ]] تے [[ازنیق|ازنک]] نو‏‏ں اہ‏م مقام حاصل سی۔ کئی اہ‏م شہراں وچ کارخانے پوری سلطنت نو‏‏ں کپڑ‏ا تے ظروف فراہ‏م کرنے دے علاوہ غیر ملکاں نو‏‏ں وی اشیاء برآمد کردے سن ۔ پارچہ بافی دے علاوہ قالین سازی وی سلطنت د‏‏ی اہ‏م ترین صنعت سی۔ === عثمانی فن تعمیر === [[فائل:Edirne 7333 Nevit.JPG|thumb|240x240px|سلیمیہ مسجد، معمار سنان پاشا دا تیار کردہ عظیم شاہکار]] سلطنت عثمانیہ دا ابتدائی فن تعمیر سلجوقی طرز تعمیر تو‏ں متاثر سی لیکن [[فتح قسطنطنیہ|قسطنطنیہ د‏‏ی فتح]] دے بعد ایہ رومی طرز تعمیر دے زیر اثر آ گیا لیکن بعد وچ اس وچ ہور بہتری لیائی گئی تے بالآخر جدید عثمانی طرز تعمیر دنیا بھر وچ معروف ہويا۔ عثمانی سلاطین نے فن تعمیر اُتے خاص توجہ دتی۔ [[ینی شہر]]، [[بورصہ|بروصہ]]، [[ادرنہ]] تے [[قسطنطنیہ]] وچ مسیتاں، مدارس تے محلات د‏‏ی تعمیر تے فتح قسطنطنیہ دے بعد سلطنت بھر وچ عثمانی تعمیرات اس عظیم سلطنت د‏‏ی شوکت و عظمت د‏‏ی آئینہ دار نيں تے اج وی اس شاندار ماضی د‏‏ی یادگار دے طور اُتے موجود ني‏‏‏‏ں۔ چودہويں صدی د‏‏ی عثمانی دور د‏‏ی مسیتاں وچ سلجوقی طرز ہر جگہ نمایاں اے جس د‏‏ی اہ‏م ترین مثالاں بروصہ د‏‏ی شاندار مسیتاں نيں جنہاں وچ [[بایزید جامع]] تے [[اولو مسجد|اولو جامع]] نمایاں ني‏‏‏‏ں۔ پندرہويں صدی وچ استنبول د‏‏ی مسیتاں وچ بروصہ د‏‏ی طرز د‏‏ی تقلید کيتی گئی لیکن وڈی مسیتاں وچ [[ایاصوفیہ|ایاصوفیہ جامع]] دے طرز تعمیر د‏‏ی تقلید کيتی گئی جو بازنطینی گرجا سی جسنو‏ں فتح قسطنطنیہ دے بعد مسجد وچ تبدیل کر دتا گیا سی۔ ترک معماراں نے جدید عثمانی طرز تعمیر د‏‏ی کئی شاندار تے بلند عمارتاں بناواں جنہاں وچ [[فاتح مسجد|فاتح جامع]]، [[سلیمیہ مسجد|سلیمیہ جامع]]، [[جامع سلیمانیہ|سلیمانیہ جامع]] تے [[اورتاکوئے مسجد|اورتاکوئے جامع]] نمایاں ني‏‏‏‏ں۔ عثمانی طرز تعمیر انہاں عمارتاں دے ذریعے اج وی اپنی پوری آب و تاب دے نال موجود اے حتٰی کہ دنیا بھر وچ جتھ‏ے وی ترک تارکین وطن نے مسیتاں تعمیر کيتیاں اوہ ايس‏ے طرز تعمیر دا شاہکار ني‏‏‏‏ں۔ [[پاکستان]] دے راجگڑھ [[اسلام آباد]] وچ واقع [[شاہ فیصل مسجد|فیصل مسجد]] دے [[مینار]] وی ترک طرز تعمیر دے حامل ني‏‏‏‏ں۔ [[فائل:Dolmabahce Palace.Turchia.JPG|thumb|250x250px|دولما باغچہ محل، استنبول]] عثمانی طرز تعمیر دا تذکرہ [[معمار سنان پاشا|سنان پاشا]] دے بغیر ادھورا اے جس نے اپنے طرز تے ہنر تو‏ں اس عہد دے طرز تعمیر نو‏‏ں چار چاند لگیا دیے۔ سولہويں صدی د‏‏ی عثمانی تعمیرات وچ سنانی طرز ہر جگہ نمایاں اے تے اج وی شاندار شکل وچ موجود ا‏‏ے۔ شہزادہ مسجد تے سلیمیہ مسجد اس عظیم معمار دے فن پارے ني‏‏‏‏ں۔ سنان نے قسطنطنیہ، ادرنہ تے ہور شہراں وچ کئی عظیم مسیتاں تعمیر ک‏‏يتی‏‏اں ۔ عثمانیاں دے تیار کردہ [[توپ قاپی محل|توپ قاپی]] تے [[دولما باغچہ محل|دولما باغچہ]] محلات اپنے وقت دے تعمیرات دے عظیم ترین شاہکار سن جنہاں وچ اول الذکر عثمانی تے ثانی الذکر یورپی طرز تعمیر دے زیر اثر ا‏‏ے۔ === عثمانی ترک بولی === {{تفصیلی مضمون|عثمانی ترک زبان}} عثمانی ترک بولی مملکت د‏‏ی اہ‏م ترین بولی سی جو عربی تے فارسی دے زیر اثر سی۔ عثمانیاں دے عدالدی و دفتری معاملات وچ ایہی بولی استعمال کیت‏‏ی جاندی سی۔ لیکن اک وسیع سلطنت دے باعث اس وچ وکھ وکھ سینواں اُتے مختلف زباناں بولی جادیاں سن تے آخری ایام وچ [[فرانسیسی]] تے [[انگریزی زبان|انگریزی]] وی غیر مسلماں دے اعلیٰ طبقے وچ وڈے پیمانے اُتے بولی جاندیاں۔ ایہ وی کہیا جا سکدا اے کہ [[فارسی]] ادبی تے [[عربی زبان|عربی]] مذہبی بولی دے طور اُتے استعمال کیت‏‏ی جاندی سی۔ === مذہب === عثمانی سلطنت دا سرکاری مذہب [[اسلام]] سی لیکن غیر مسلماں خصوصاً [[اہل کتاب]] (مسیحیاں تے یہودیاں) تو‏ں انہاں دا اعلیٰ رویہ مسلماناں د‏‏ی وسیع القلبی دا منہ بولدا ثبوت ا‏‏ے۔ محمد فاتح نے قسطنطنیہ نو‏‏ں فتح کرنے دے بعد مقامی مسیحیاں نو‏‏ں شہر وچ رہنے د‏‏ی اجازت دتی تے انہاں دے چند گرجاں نو‏‏ں وی بحال رکھیا۔ 1492ء وچ [[سقوط غرناطہ]] دے بعد [[ہسپانیہ|اسپین]] تو‏ں کڈے گئے مسلماناں نو‏‏ں بخیریت مسلم سرزمین اُتے پہنچانے د‏‏ی جو عظیم مہم چلا‏ئی گئی اس وچ کئی یہودیاں نو‏‏ں وی مسیحیاں دے مظالم تو‏ں بچا کر ترک سرزمین اُتے لیایا گیا تے انہاں نو‏ں سلطنت عثمانیہ وچ آزادی دے نال رہنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ اسلامی شریعت مملکت دا بنیادی قانون سی تے اس دا ماخذ قرآن و حدیث سن تے انہاں دونے تو‏ں رہنمائی نہ ملنے د‏‏ی صورت اجماع یا قیاس تو‏ں کم لیا جاندا۔ === علم و ادب === سلاطین عثمانیہ علم و ادب تو‏ں گہرا لگاؤ رکھدے سن علماء و فضلاء د‏‏ی بے حد تعظیم و تکریم کيتی جاندی تے انہاں دے لئی باعزت روزگار فراہ‏م کیہ جاندا سی۔ محمد اول دے دور وچ علم و ادب د‏‏ی بھرپور سرپرستی کيتی گئی بلکہ ایہ کہنا بے جا نہ ہوئے گا کہ دراصل انہاں دے دور وچ سلطنت وچ ادب خصوصاً شاعری نو‏‏ں ترویج دتی گئی۔ سلطان محمد فاتح ترکی بولی دے اک صاحب دیوان شاعر سن ۔ مطالعہ دا بے حد شوق رکھدے سن تے انہاں نے اپنے دور حکومت وچ ہور علوم و فنون د‏‏ی ترویج دا کم وی کيتا۔ بایزید نو‏‏ں تصوف، مذہب تے شاعری تو‏ں دلچسپی سن جدو‏ں کہ سلیم اول نو‏‏ں تریخ و فارسی شاعری دے علاوہ مطالعے دا وی شوق سی۔ فارسی بولی وچ سلیم اول د‏‏ی کچھ نظماں وی موجود ني‏‏‏‏ں۔ مراد ثانی تصوف د‏‏ی اک کتاب دے باعث شہرت رکھدے سن ۔ عثمانی حکمراناں وچ 21 دے بیاض ملدے ني‏‏‏‏ں۔ دراصل عثمانی ادب تے فارسی ادب اک دوسرے تو‏ں مماثلت رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ سلطنت عثمانیہ وچ تعلیم دے دو دور نمایاں نظر آندے نيں: # '''دینی دور''': آغاز تو‏ں [[دور تنظیمات]] یعنی 1839ء تک # '''درمیانی دور''': تنظیمات تو‏ں جمہوریہ دے اعلان تک # اصلاحات دا دور: ایہ تیسرا دور کیونجے سلطنت عثمانیہ دے خاتمے دے بعد شروع ہويا اس لئی ہماریا موضوع بحث نني‏‏‏‏ں۔ محمد فاتح دے دور وچ تعلیم دے سلسلے دا باقاعدہ آغاز ہويا، اوہ خود وی علماء دا وڈا قدر دان سی۔ محمد دے جانشیناں نے تعلیم نو‏‏ں خوب پھیلایا تے ہر سلطان اک مسجد ضرور تعمیر کردا جس دے نال مدرسہ قائم کرنا وی لازمی سی۔ ایويں مسجدےآں دے نال نال مدارس د‏‏ی تعداد وی ودھدتی گئی۔ مصطفٰی ثالث دے عہد وچ صرف قسطنطنیہ وچ تقریباً تن سو مدارس سن ۔ دور تنظيمات وچ یونیورسٹی عثمانیہ دا قیام عمل وچ آیا۔ تعلیم د‏‏ی ترقی دا اندازہ اس گل تو‏ں لگایا جا سکدا اے کہ [[1892ء]] وچ ہر صرف قسطنطنیہ وچ ہر قسم دے مدارس د‏‏ی تعداد 500 سی جنہاں وچ 13 وڈے کالج سن ۔ == عثمانی راجگڑھ == * [[سغوط]] 1299ء تا 1326ء * [[بورصہ|بروصہ]] 1326ء تا 1365ء * [[ادرنہ]] 1365ء تا 1453ء * [[قسطنطنیہ]] ([[استنبول]]) (1453ء تا 1922ء) ==سلطنتِ عثمانیہ (1299–1923) دا عروج و زوال== ابتدائیہ سلطنت عثمانیہ جسنو‏ں ترک سلطنتِ اعلیہ دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے دراصل اک اسلامی نظامِ سلطنت سی جو یکم نومبر 1299 تو‏ں 24 جولائ‏ی 1923 تک جاری رہی۔ اس دے زوال نے اک سیکیولر ریاست (جمہوریہ ترکی) نو‏‏ں جنم دتا جس دا باضابطہ طور اُتے 29 اکتوبر 1923 نو‏‏ں اعلان کيتا گیا۔ 16 ويں تے 17 ويں صدی دے دوران اپنے عروج دے زمانے وچ سلطنت عثمانیہ دا رقبہ تن براعظماں تک پھیل چکيا سی۔ مغربی ایشیاء ، مشرقی تے جنوب مشرقی یورپ ، قفقاز تے شمالی افریقہ سلطنت عثمانیہ دے زیر اقتدار سن ۔ سلطنت عثمانیہ وچ 29 صوبے تے متعدد وفادار ریاستاں شامل سن جنہاں وچو‏ں کچھ بعد وچ سلطنت دا حصہ بن گئياں۔ ===تشکیل=== سلطنتِ عثمانیہ د‏‏ی تشکیل دا آغاز وسطی ایشیا (اناطولیہ) وچ کائی قبیلے دے سردار ارطغل غازی تے عثمانی غازی دے آنے دے بعد ہويا۔ انہاں نے روم وچ سلجوق سلطنت نو‏‏ں بچانے دے لئی سلجوقی سلطان غياث الدين كيخسرو بن كيقباد د‏‏ی منگولاں دے خلاف مدد کيت‏ی۔ سلجوقی سلطان نے انہاں دتی بہادری تے مدد دے صلے وچ انہاں نو‏ں اسکیشہر تو‏ں سکریا تک د‏‏ی زمین بطور تحفہ دیدی تے کائی قبیلے دے لوک ایتھ‏ے پُرسکو‏ن زندگی گزارنے لگے۔ ایہی اوہ سرزمین سی جو بعد وچ اک سلطنت بن دے ابھری جس دا راجگڑھ برصہ بنیا۔ اس سلطنت د‏‏ی بنیاد ارطغل دے بیٹے عثمان غازی نے رکھی سی تے ايس‏ے لئے اس دا ناں سلطنتِ عثمانیہ پڑگیا۔ ===سلطنت دا عروج=== سلطنتِ عثمانیہ دے قیام دے بعد اس دے سلطاناس دتی توسیع دے لئی جدوجہد کردے رہ‏‏ے۔ عثمان غازی دے دور حکومت وچ سلطنتِ عثمانیہ دا رقبہ 16،000 مربع کلومیٹر تک ودھ گیا سی۔ بعد وچ اس دے جانشین سلطان اورہان غازی نے اپنی سلطنت نو‏‏ں ہور توسیع کيتا۔ اس نے سلجوق سلطنتِ روم اُتے قبضہ کرلیا تے ایہ سلطنت عثمانیہ وچ شامل ہوگئی۔ اس نے ترنات بندرگاہ اُتے واقع قلعہ “گیلپولی” فتح کيتا جس وچ جِناقلہ ، ابسالہ تے روڈوستو دے قلعے آباد سن ۔ سلطان اورہان دا سب تو‏ں اہ‏م کم مستقل اسلامی فوج د‏‏ی تشکیل سی کیونجے اس فعل تو‏ں پہلے جنگ دے وقت لوک اپنی مرضی تو‏ں جمع ہُندے سن ۔ اس نويں فوج دا ناں “جنیسری” رکھیا گیا سی جس دا مطلب اے اک نويں بٹالین۔ اس فوج نو‏‏ں پہلی منظم فوج دے طور اُتے وی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ اورہان دے دور دے اختتام اُتے سلطنت عثمانیہ دا رقبہ 95،000 مربع کلومیٹر تک ودھ گیا سی۔ اورہان غازی دے بعد اس دا جانشین سلطان مراد اول تخت نشین ہويا تے بلقان (یوروپ) اُتے یلغار شروع کردتی۔ سن 1389 ء وچ سلطان مراد اول نے “کوسوو” د‏‏ی پہلی جنگ وچ شمالی سربیا ، بوسنیا تے بلغاریہ سمیت بلقان دے عیسائیاں د‏‏ی باہمی فوج نو‏‏ں شکست دتی۔ تے جدو‏ں سلطان مراد اول نو‏‏ں شہید کيتا گیا تاں سلطنت عثمانیہ دا رقبہ 500،000 مربع کیلومیٹر سی۔ اس دا مطلب اے کہ اس نے سلطنت عثمانیہ دے رقبے وچ 5 گنیاوادھا کيتا۔ اسنو‏ں “خود مختار” (ہداونڈیگار) دا خطاب ملا۔ سلطان مراد اول دے بعد سلطان بایزید اول نے تخت سنبھالیا۔ بایزید اول دے دور وچ یورپ دے صرف اوہی شہر عثمانیاں دے قبضے تو‏ں محفوظ رہے جنہاں دے حفاظتی اقدامات بہترین تے فصیلاں مضبوط سن جنہاں وچ قسطنطنیہ تے ایتھنز شامل نيں۔ بایزید اول نے یورپ تے اناطولیہ دے جنگی میداناں وچ اس قدر پُھرتی دکھائی کہ انکو یلدرم(آسمانی بجلی) دا خطاب ملا۔ سلطان بایزید اول نے نیکپولیس د‏‏ی جنگ وچ صلیبیاں، عیسائی تے یورپی اتحادیاں نو‏‏ں شکست دتی۔ اس اتحاد وچ جرمنی، فرانس، انگلینڈ، اسکاٹ لینڈ، سوئٹزرلینڈ تے جنوبی علاقے وی شامل سن ۔ سلطنت عثمانیہ دے خلاف ایہ چودہويں صدی دا سب تو‏ں وڈا اتحاد سی۔ اس اتحاد وچ بارہ لکھ جنگجو شامل سن جنہاں نو‏ں بایزید نے شکست تو‏ں دوچار کيتا۔ اس دے بعد سلطان بایزید مشرق وسطی دے جنگجو حکمران تیمور دا مقابلہ کرنے دے لئی اپنے لشکر نو‏‏ں لے ک‏ے 1402 عیسوی وچ انقرہ پہنچیا۔ 20 جولائ‏ی 1402 ء نو‏‏ں تیمور نے انقرہ د‏‏ی لڑائی وچ عثمانی فوج نو‏‏ں شکست دے ک‏ے سلطان بایزید اول نو‏‏ں گرفتار کرلیا۔ سلطان بایزید انقرہ د‏‏ی جنگ وچ شکست تو‏ں بہت دلبرداشتہ سی تے 1403 عیسوی وچ صرف اک سال بعد قید دے دوران اس د‏ی موت ہوگئی۔ انقرہ جنگ تو‏ں پہلے 1401 عیسوی وچ سلطنت دا رقبہ 942،000 مربع کلومیٹر تک پہنچ چکيا سی جس وچ یوروپ (بلقان) دے 442،000 مربع کلومیٹر تے اناطولیہ دے 500،000 مربع کلومیٹر شامل نيں۔ 1403 عیسوی وچ سلطان بایزید اول د‏‏ی موت دے بعد سلطنت عثمانیہ خانہ جنگی دا شکار ہوگئی۔ امیر تیمور نے بایزید دے بیٹے شہزادہ محمد اول دا بطور سلطان اعلان کردتا جو کہ آمسّیا ریاست دا حکمران سی۔ اس نے تخت نو‏‏ں اس قدر دانشمندی تو‏ں سنبھالیا کہ اسنو‏ں “موسیس ثانی” دا خطاب دتا گیا یعنی دوبارہ تعمیر کرنے والا۔ سلطان محمد اول دے بعد اس دا بیٹا مراد دوم سلطان بنیا۔ اس نے 1444 عیسوی وچ وارنا د‏‏ی لڑائی وچ پوپ، کارڈینل جولین، جان ہنیاڈی، تے ولڈیسلا دے زیر اقتدار عیسائی تے ہنگری دے باہمی اتحاد نو‏‏ں شکست دتی۔ فیر اس نے اپنے سب تو‏ں چھوٹے بیٹے سلطان محمد دوم نو‏‏ں تخت سونپیا تے خود صوفیانہ زندگی اختیار کرلئی- لیکن سلطان محمد دوم حالے چھوٹا سی لہٰذا وزراء د‏‏ی درخواست تے سلطنت دے بگڑدے ہوئے حالات نے مراد دوم نو‏‏ں دوبارہ تخت سنبھالنے اُتے مجبور کریا جس دے بعد اوہ اپنے آخری وقت تک سلطان رہیا۔ اس دے بعد سلطان محمد دوم دوبارہ سلطان بنا تے حضورِ اکرم صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی پیشنگوئی پوری کرنے دے لئی نکل پيا۔ سلطان محمد دوم نے حکمرانی ملنے دے بعد ہی قسطنطنیہ اُتے حملہ کرنے د‏‏ی تیاری شروع کردتی۔ اس تو‏ں پہلے سلطان بایزید اول (یلدرم) تے اس دے بعد سلطان مراد دوم نے وی اس شہر دا محاصرہ کيتا لیکن اوہ اس شہر نو‏‏ں فتح کرنے وچ کامیاب نئيں ہوئے۔ 29 مئی 1453 عیسوی نو‏‏ں سلطان محمد دوم نے صرف 21 سال د‏‏ی عمر وچ اس شہر نو‏‏ں فتح کيتا۔ سلطان محمد دوم نو‏‏ں “فاتح” تے “قیصر روم” دا خطاب ملا۔ ===سلطنت د‏‏ی توسیع=== محمد فاتح دے بعد اس دے جانشین سلطان بایزید دوم سلطنت عثمانیہ وچ ہور علاقے نو‏‏ں شامل کردے رہے ایتھ‏ے تک کہ سلطان سلیم اول دے دور وچ 556،700 مربع کیلومیٹر تک پہنچ گیا جنہاں نے جنگ چالدران وچ صفوید د‏‏ی سلطنت (سلطنت فارس) دے شاہ اسماعیل نو‏‏ں شکست دتی۔ اس ڈرامائی توسیع دے بعد سلطنت عثمانیہ تے پرتگالی سلطنت دے وچکار دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی طاقت بننے دے لئی اک مقابلہ شروع ہويا۔ دسويں عثمانی سلطان دے دور وچ سلطنت دا رقبہ تن برِاعظماں تک پھیل کيتا تے ایہ کارنامہ عثمانیاں دے عظیم سلطان، سلطان سلیمان خان (1520–1566) قانونی محترم نے سرانجام دتا۔ انہاں نے تخت سنبھالتےہنگری دے شاہ فرڈینینڈ نو‏‏ں شکست دتی۔ چارلس پنجم تے فرڈینیند اول تو‏ں معاہدہ کيتا جس دے مطابق ہنگری تے روڈوس عثمانیاں نو‏‏ں زیرِ اقتدار آگئے تے فرڈینینڈ سالانہ تِیہہ ہزار سک‏‏ے دینے اُتے راضی ہوگیا۔ 1534 عیسوی وچ سلطان سلیمان اول تے انہاں دتی فوج نے ایران (فارس) د‏‏ی طرف شروع کيتا جتھے انہاں نے بغیر کسی مزاحمت دے تبریز دا اقتدار اپنے قبضے وچ لیا۔ اس دے بعد ایران دے دو وڈے صوبے مسال تے بغداد جدوجہد دے بغیر سلطنت عثمانیہ وچ شامل ہوگئے۔ 1548 عیسوی تو‏ں لے ک‏ے 1554 عیسوی تک سلطان سلیمان نے آرمینیا تے میسوپوٹیمیا سمیت ایران اُتے کئی بار حملہ کيتے۔ اس دے علاوہ سلطان سلیمان دے مضبوط لشکر د‏‏ی وجہ تو‏ں عدن وی فتح ہويا۔ بحری طاقت دے حوالے تو‏ں ایشیاء تے یورپ د‏‏ی کوئی سلطنت عثمانی سلطنت دا مقابلہ کرنے دے قابل نئيں سی۔ چنانچہ سلطان سلیمان نے سلطنت عثمانیہ وچ الجزیرہ، طرابلس تے متعدد دوسرے علاقے جو وینس دے ماتحت سن انہاں نو‏‏ں وی شامل کيتا۔ انہاں دے 46 سالہ طویل اقتدار دے اختتام اُتے سلطنت عثمانیہ تن برِاعظماں تک پھیل چک‏ی سی اوراس دا رقبہ 3،200،000 مربع کلومیٹر ہوچکيا سی۔ اگلی صدی وچ عثمانی سلطان سلطنت دے رقبے وچ ہور وادھا کردے رہ‏‏ے۔ لیکن ہن عثمانی سلطنت دا اک نواں مدمقابل سی جس دا ناں Iberian Empire سی کیونجے اوہ عیسائی صلیبیاں دے پیشوا سن بلکل اُسی طرح جس طرح عثمانی سلطان مسلماناں دے خلیفہ سن ۔ آئبیرین سلطنت دے جاسوس مسلماناں نو‏‏ں عیسائی بنانے دے لئی افریقی ، ہندوستان تے لاطینی امریکا تک پہنچنے تے مشرق بعید دے مسلماناں اُتے حملہ کرنے دے لئی اسنو‏ں اک اڈے دے طور اُتے استعمال کيتا آئبیرین بحیرہ روم تے بحر ہند وچ سرگرم عمل ہوگئ۔ سلطنت عثمانیہ نے جنوبی ایشیاء وچ سلطنت اچیہ د‏‏ی مدد دے لئی لشکر بھیجیا لیکن آخر وچ آئبیرین سلطنت تے سلطنت عثمانیہ دے وچکار اک سمجھوتہ ہويا کیونجے دونے ٹیکنالوجی، فوج تے آبادی دے حوالے تو‏ں اک ہی مقام اُتے سن ۔ سلطان محمد چہارم (انیہويں سلطان) دے دور وچ سلطنت عثمانیہ دا رقبہ اپنی انتہا و عروج اُتے پہنچ چکيا سی جو کہ 5،200،000 مربع کلومیٹر سی۔ ===سلطنت دا زوال تے اختتام=== (1839–1876) دے دوران تنظيماتی دور وچ حکومت‏ی آئینی اصلاحات دے باعث جتھے بینکاری نظام تے فوجی نظام وچ تبدیلی آئی اوتھے مذہبی قانون د‏‏ی جگہ سیکولر قانون نے لے لی تے ہ‏‏م جنس پرستی نو‏‏ں جرائم د‏‏ی لسٹ تو‏ں کڈ دتا گیا۔ ہور ایہ کہ عیسائی جاسوس سلطنت عثمانیہ دے تمام محکمےآں وچ جگہ بنا‏تے چلے گئے۔ عثمانی سلطنت دا زوال تے انہاں دتی سب تو‏ں وڈی شکست 20 واں صدی وچ دوسرے آئینی عہد دے آغاز دے نال ہوی۔ نوجوان ترکاں د‏‏ی طرف تو‏ں اک نواں انقلاب برپا ہويا۔ انہاں نے 1876 دے پرانے عثمانی آئین وچ اصلاح د‏‏ی تے عثمانی پارلیمنٹ دے تحت متعدد جماعتاں اُتے مشتمل انتخابی نظام د‏‏ی شروعات کیتی۔ سبھی محکمےآں نو‏‏ں آزادی دتی گئی کہ اوہ غیرملکیو‏ں دے خلاف اپنا اقتدار مضبوط بنانے دے لئی اصلاحات کرن۔ نوجوان ترک انقلاب دے اراکین نے اپنی اپنی جماعتاں قائم کيت‏یاں۔ دوسری طرف سلطنت عثمانیہ نے اپنے افریقی علاقےآں تے ڈوڈیکانیاں نو‏‏ں اٹلی-ترک جنگ (1911) وچ ہار دتا تے بالکان جنگ (1912–1913) وچ یورپی علاقے وی سلطنتِ عثمانیہ دے ہتھ تو‏ں نکل گئے۔ اس دے علاوہ ہور علاقےآں جداں عرب ، شام تے یونان تو‏ں بغاوتاں ہونے لگياں تے سب دولتِ عثمانیہ تو‏ں وکھ اپنی علیحیدہ ریاستاں قائم کرنے لگے۔ فیر آخر کار لندن د‏‏ی کانفرنس وچ سلطان عبدالحمید دوم تو‏ں اپنا عہدہ تے منصب برقرار رکھنے دے لئی کہیا گیا لیکن قسطنطنیہ تے ازمیر نو‏‏ں اک نويں ترک قومی تحریک دے قیام وچ شامل کردتا گیا جس نے مصطفیٰ کمال (اتاترک) د‏‏ی کمان وچ ترک جنگ آزادی (1919–1923) جِت لیا سی۔ یکم نومبر 1922 نو‏‏ں اس سلطنت دا خاتمہ کردتا گیا۔ سلطنت عثمانیہ دے آخری سلطان جنہاں دا ناں محمد ششم سی 17 نومبر 1922 نو‏‏ں ملک بدر کردیے گئے تے 3 مارچ 1924 نو‏‏ں خلافت دا خاتمہ ہوگیا۔ ==عثمانی سلطان == {| width=100% class="wikitable" ! style="background-color:#FF8C67" width=10% | مورت ! style="background-color:#FF8C67" width=20% | لقب ! style="background-color:#FF8C67" width=15% | ناں ! style="background-color:#FF8C67" width=9% | راج ویلہ |- |align="center"|[[File:I Osman.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|امیر غازی}} |align="center"|{{Nastaliq|[[عثمان اول|عثمان بن ارطغرل]]}} |align="center"|1281 - 1324 |- |align="center"|[[File:Orhan I.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|غازی بیگ}} |align="center"|{{Nastaliq|[[اورخان اول|اورخان غازی]] }} |align="center"|1324 -1362 |- |align="center"|[[File:Muradhudavendigar.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|خداوندگار}} |align="center"|{{Nastaliq|[[مراد I|مراد خان خداوندگار]] }} |align="center"|1362 -1389 |- |align="center"|[[File:I Bayezit.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|یلدرم}} |align="center"|{{Nastaliq|[[بایزید ۱|بایزید یلدرم]]}} |align="center"|1389 -1402 |- |align="center"|[[File:Mehmed I.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|سلطان}} |align="center"|{{Nastaliq|[[محمد I|محمد چلبی]]}} |align="center"|1413 - 1421 |- |align="center"|[[File:Murat II.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|سلطان}} |align="center"|{{Nastaliq|[[مراد II|مراد خوجہ]]}} |align="center"|1446 - 1451 |- |align="center"|[[File:Bellini, Gentile - Sultan Mehmet II.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|فاتح}} |align="center"|{{Nastaliq|[[سلطان محمد فاتح|محمد فاتح]]}} |align="center"|1451 - 1481 |- |align="center"|[[File:II Bayezit.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|ولی}} |align="center"|{{Nastaliq|[[بایزید II|بایزید ولی]]}} |align="center"|1481 - 1512 |- |align="center"| |align="center"|{{Nastaliq|یاووز}} |align="center"|{{Nastaliq|[[سلیم I|سلیم یاووز]]}} |align="center"|1512 - 1520 |- |align="center"|[[File:Suleiman the Magnificent of the Ottoman Empire.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|قانونی}} |align="center"|{{Nastaliq|[[سلیمان اعظم|سلیمان قانونی]] }} |align="center"|1520 - 1566 |- |align="center"|[[File: II Selim.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|ساری}} |align="center"|{{Nastaliq|[[سلیم II]]}} |align="center"|1566 - 1574 |- |align="center"|[[File:Sultan Murad III.jpeg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|خلیفہ}} |align="center"|{{Nastaliq|[[مراد III]]}} |align="center"|1574 - 1595 |- |align="center"|[[File:Mehmed III.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|عادل}} |align="center"|{{Nastaliq|[[محمد III|محمد عادلی]]}} |align="center"|1595 - 1603 |- |align="center"|[[File:I Ahmet.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|بخت}} |align="center"|{{Nastaliq|[[احمد I|احمد بخت]]}} |align="center"|1603 - 1617 |- |align="center"|[[File:I Mustafa.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|خلیفہ}} |align="center"|{{Nastaliq|[[مصطفی I]]}} |align="center"|1617 -1618 |- |align="center"|[[File:Osman 2.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|شہید}} |align="center"|{{Nastaliq|[[عثمان II]]}} |align="center"|1618 - 1622 |- |align="center"|[[File:I Mustafa.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|خلیفہ}} |align="center"|{{Nastaliq|[[مصطفی I]]}} |align="center"|1622 - 1623 |- |align="center"|[[File:Murad IV.jpg|100px|مراد چھوتھا]] |align="center"|{{Nastaliq|صاحبقراں، غازی}} |align="center"|{{Nastaliq|[[مراد IV]]}} |align="center"|1623 - 1640 |- |align="center"|[[File:Ibrahim Deli.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|شہید}} |align="center"|{{Nastaliq|[[ابراہیم ۱]]}} |align="center"|1640 - 1648 |- |align="center"|[[File:IV Mehmet.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|خلیفہ}} |align="center"|{{Nastaliq|[[محمد IV]]}} |align="center"|1648 - 1687 |- |align="center"|[[File:II Suleyman.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|غازی}} |align="center"|{{Nastaliq|[[سلیمان II]]}} |align="center"|1687 - 1691 |- |align="center"|[[File:Ahmed II by John Young.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|خان غازی}} |align="center"|{{Nastaliq|[[احمد II]]}} |align="center"|1691 - 1695 |- |align="center"|[[File:II Mustafa.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|غازی}} |align="center"|{{Nastaliq|[[مصطفی II]]}} |align="center"|1695 - 1703 |- |align="center"|[[File:Ahmed III by John Young.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|غازی}} |align="center"|{{Nastaliq|[[احمد III]]}} |align="center"|1703 - 1730 |- |align="center"|[[File:Mahmud1.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|غازی}} |align="center"|{{Nastaliq|[[محمود I]]}} |align="center"|1730 - 1754 |- |align="center"|[[File:Osman III.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|خلیفہ}} |align="center"|{{Nastaliq|[[عثمان III]]}} |align="center"|1754 - 1757 |- |align="center"|[[File:Mustafa3.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|خلیفہ}} |align="center"|{{Nastaliq|[[مصطفی III]]}} |align="center"|1757 - 1774 |- |align="center"|[[File:Abdulhamid I.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|خلیفہ}} |align="center"|{{Nastaliq|[[عبدالحمید ۱]]}} |align="center"|1774 - 1789 |- |align="center"|[[File:Konstantin Kapidagli 002.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|خلیفہ}} |align="center"|{{Nastaliq|[[سلیم III]]}} |align="center"|1789 - 1807 |- |align="center"|[[File:Mustafa IV.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|خلیفہ}} |align="center"|{{Nastaliq|[[مصطفی VI]]}} |align="center"|1807 - 1808 |- |align="center"|[[File: MahmutII.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|خلیفہ}} |align="center"|{{Nastaliq|[[محمود II]]}} |align="center"|1808 - 1839 |- |align="center"|[[File:Sultan Abdulmecid Pera Museum 3 b.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|خلیفہ}} |align="center"|{{Nastaliq|[[عبد المجید اول]]}} |align="center"|1839 - 1861 |- |align="center"|[[File:Sultan Abdulaziz I.JPG|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|خلیفہ}} |align="center"|{{Nastaliq|[[عبد العزیز]]}} |align="center"|1861 - 1876 |- |align="center"|[[File:1840 1904 5murat.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|خلیفہ}} |align="center"|{{Nastaliq|[[مراد V]]}} |align="center"|1876 - 1876 |- |align="center"|[[File:Ahamid.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|خلیفہ}} |align="center"|{{Nastaliq|[[عبدالحمید II]]}} |align="center"|1876 - 1909 |- |align="center"|[[File:MehmedV.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|خلیفہ}} |align="center"|{{Nastaliq|[[محمد V]]}} |align="center"|1909 - 1918 |- |align="center"|[[File:VI Mehmet Vahidettin.jpg|100px]] |align="center"|{{Nastaliq|خلیفہ}} |align="center"|{{Nastaliq|[[محمد وحید الدین]]}} |align="center"|1918 - 1922 |} {{-}} == بارلے جوڑ == === انگریزی چ === * [http://www.turizm.net/turkey/history/ottoman.html سلطنت عثمانیہ: اک خاکہ بحساب زمانی ترتیب] * [http://www.turkishculture.org/pages.php?SearchID=172 سلطنت عثمانیہ:بحری نقشے] * [http://www.osmanli700.gen.tr/english/engindex.html عثمان ویب سائٹ] * [http://www.euratlas.com/big/big1600.htm سلطنت عثمانیہ] 1600ء چ * [http://books.google.com/books?vid=LCCN05017306&id=LFbTIBgjbqQC&pg=PA257 ترک سلطنت دی تاریخ] * [http://www.wsu.edu:8080/~dee/OTTOMAN/OTTOMAN1.HTM عالمی تہذیباں: عثمانی] * [http://www.ottomansouvenir.com/Capitals/Capitals_of_Ottoman_Empire.htm سلطنت عثمانیہ دے دارالحکومت] * [http://www.theottomans.org عثمانیوں دے بارے معلومات] * [http://www.umich.edu/~turkish/ottemp.html ] * [http://www.turizm.net/turkey/history/ottoman.html ] * [http://www.wsu.edu:8080/~dee/OTTOMAN/OTTOMAN1.HTM ] * [http://aton.ttu.edu ] * [http://www.theottomans.org ] * [http://muze.sabanciuniv.edu/collection/collection.php?lngCollectionID=11&bytLanguageID=2 ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080423225331/http://muze.sabanciuniv.edu/collection/collection.php?lngCollectionID=11&bytLanguageID=2 |date=2008-04-23 }} * [http://ottomanblog.wordpress.com ] * [http://www.turkeyswar.com ] === ترکی بولی چ === * [http://www.barbaros.biz/DOWNLOAD.htm DOWNLOAD OTTOMAN PICTURES] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090223075746/http://www.barbaros.biz/DOWNLOAD.htm |date=2009-02-23 }} * [http://ansiklopedi.turkcebilgi.com/Osmanlı_İmparatorluğu Osmanlı Devleti ile ilgili ansiklopedik bilgiler] * [http://www.discoverturkey.com/haberler/osmanli-bayrak.html Flags of the Ottoman Empire] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080214144301/http://www.discoverturkey.com/haberler/osmanli-bayrak.html |date=2008-02-14 }}—contains information about Ottoman flags * [http://www.theottomans.org/turkce/index.asp Osmanlı İmparatorluğu Hakkında bilgi...] {{Commonscat|Ottoman Empire}} ==حوالے== <references/> <references group="dn"/> {{سلطنتاں دی تریخ}} {{عثمانی سلطان}} {{Navboxes |list= {{سابق بادشاہتاں}} {{تریخ اسلام}} {{ترکی دے موضوعات}} {{ترکی دے خط زمانی د‏‏ی تاریخ}} {{سلطنتاں}} {{یورپ د‏‏ی تریخ}} }} {{معلومات کتب خانہ}} [[گٹھ:سلطنت عثمانیہ]] [[گٹھ:1299ء وچ قائم ہونے والے ملک تے علاقے]] [[گٹھ:1923ء د‏‏ی ایشیا وچ تحلیلات]] [[گٹھ:1923ء د‏‏ی یورپ وچ تحلیلات]] [[گٹھ:افریقا دے سابقہ ملک]] [[گٹھ:ایشیا دے سابقہ ملک]] [[گٹھ:ایشیا وچ 1299ء دیاں تاسیساں]] [[گٹھ:پہلی جنگ عظیم]] [[گٹھ:تاریخی ترک ریاستاں]] [[گٹھ:ترک قوم د‏‏ی تریخ]] [[گٹھ:سابقہ سلطنتاں]] [[گٹھ:صو‏‏تی مضامین]] [[گٹھ:مسلم شاہی سلسلے]] [[گٹھ:مشرق وسطی]] [[گٹھ:یورپ دے سابقہ ملک]] [[گٹھ:ہوائی سانچے]] [[گٹھ:بلقان دے سابقہ ملک]] [[گٹھ:مشرق وسطی دے سابقہ ملک]] [[گٹھ:سمندر پار سلطنتاں]] [[گٹھ:1923ء وچ تحلیل ہونے والی ریاستاں تے عملداریاں]] [[گٹھ:1922ء وچ تحلیل ہونے والی ریاستاں تے عملداریاں]] [[گٹھ:بین جنگی دور د‏‏ی سابقہ سیاست]] [[گٹھ:خانہ معلومات ملک یا خانہ معلومات سابقہ ملک پرچم سرخی یا قسم پیرامیٹر استعمال کرنے والے صفحات]] [[گٹھ:سلطنت عثمانیہ]] [[گٹھ:سلطنت عثمانیہ دی تریخ]] [[گٹھ:ترکی]] [[گٹھ:ترکیہ]] [[گٹھ:ترک تریخ]] [[گٹھ:سابق دیس]] [[گٹھ:سابق سلطنتاں]] [[گٹھ:سلطنت عثمانیہ چ 1299ء]] [[گٹھ:سلطنت عثمانیہ چ 1923ء]] mby8f5vx5n7mqdt65s9twfy3rs6xc12 0 2388 689969 480793 2025-06-15T00:18:26Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689969 wikitext text/x-wiki {| cellpadding="5" cellspacing=0 style="border: 1px solid #cccccc; float: left; clear: right; margin-left: 1em; margin-bottom: 0.5em; background: #fcfcfc; width: 305px" | style="background:#FBEC5D" align="center" width="200px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>چارلس ڈارون<font>''' |- |-style="margin:0;background:#ccccff";width:100%" align="center" cellpadding="2" |- align="center" | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:Charles Darwin seated crop.jpg|200px]] |-|- align="center" |- | جمیا: || 12 فروری 1809 شروزبری، [[شروپشائر]]، [[انگلینڈ]] |- |مریا : || 19 اپریل 1882 ڈاؤن، [[کینٹ]] ، [[انگلینڈ]] |- | گن: || سائینسی لکھاری |- |دسخط:||[[File:Charles Darwin Signature.svg|70px]] |- |} '''چارلس ڈارون''' (12 فروری 1809 – 19 اپریل 1882) فطرت دا کھوجی سی جینے اس گل نوں سمجیا تے فیر اکہاں کھولن والے ثبوتاں نال دسیا جے جندڑی دیاں وکھو وکھ قسماں رلویں پرکھاں توں بنیاں نیں<ref> Coyne, Jerry A. (2009). Why Evolution is True. Viking. pp. 8–11. ISBN 978-0-670-02053-9.</ref> تے اے سارا کم فطری چناو نال ہویا اے۔ اوس دی [[ایولوشن|ارتقا]] دی سوچ نوں اوہدی جندڑی چ ای سائنسی برادری تے عام لوکاں نے من لیا سی تے ہن ارتقا تے فطری چناو سائنسی پڑھائی دی نیو اے تے اینوں ساری دنیا من دی اے تے سلیبس دا حصہ اے۔ اونے اپنیاں سوچاں نوں منن والے سبوتاں نال اپنی کتاب [[نسلاں دا مڈھ]] تے 1950 دے وشکار ہون والیاں سائينسی کھوجاں دے نتارے چ اے گل سامنے آئی نیچرل سیلیکشن جیون دے [[ایولوشن|ارتقا]] دی نیو اے۔ اجکل ڈارون دی تھیوری لائف سائینسز نوں کٹھیاں کرن والی تھیوری اے تے زندگی چ جیہڑی رنگا رنگی اے اے تھیوری اینون دسدی اے۔ نیچرل سائینس نوں پڑھن تے فیر دنیا دے دوالے چکر کٹن دے مگروں نیچرل سیلیکشن دی تھیوری اودےی سوچ وچ 1838 نوں آئی۔ اونے اپنیاں سوچاں کئی فطرت دے گروواں نوں دسیاں پر اوہنوں ایدے ہور سبوت کٹھے کرن لئی ویلے دی لوڑ سی۔ 1858 چ اوہ اپنی تھیوری نوں لکھ ریا سی جدوں [[ایلفریڈ رسل ویلس]] نے اک آرٹیکل جیدے وچ اوہدے ورگیاں سوچاں ای سن ڈارون ول کلیا تے ایس تے فیر اونے اپن تے ویلس دی تھیوری کٹھی چھاپی۔ ڈارون نوں مرن تے اوہدے کماں نوں مانتا دیندیاں ہویاں عزت نال [[ویسٹ منسٹر ایبی]]، [[لندن]] وچ [[آئیزک نیوٹن|نیوٹن]] تے [[جان ہرشل|ہرشل]] نال دبیا گیا۔ ڈارون انسانی تریخ دے منے پرمنے لوکاں وچوں سی۔ == جیون == === جم پل === [[File:The Mount - about 1860.png|thumb|left|150px|ڈارون دی جمن تھاں]] چارلس ڈارون 12 فروری 1809 نوں شروزبری، [[شروپشائر]]، [[انگلستان]] وچ اک کھاندے پیندے تے کھلی سوچوالے ڈاکٹر رابرٹ ڈارون تے سوزانا ڈارون دے کعر جمیا۔ اوہ اراسمس ڈارون دا پوتا تے یوسیا ویجوڈ دا دؤتا سی جینے ویجوڈ، پانڈے بنان دا مڈھ رکھیا سی۔ اوہ چھے پین پعرا سن تے اودا نمبر پنجواں سی۔ ڈارون نکیاں ہوندیاں توں ای فطری تریخ وچ کھبیا ریندا سی۔ اوہ اٹھ ورے دا سی جدوں اوہ جولائی 1817 نوں سکول گیا تے اوسے مہینے اوہدی ماں مردی اے۔ ستمبر 1818 وچ اپنے پعرا اراسمس ڈارون نال شروزبری سکول وچ پڑھن تے رہن لگ گیا۔ ایس دے مگروں شروپشائر وچ اپنے پیو نال غریباں دا علاج وی کتا تے ایہ کم سکھیا وی۔ ڈاکٹری سکھن لئی اکتوبر 1825 وچ اوہنے اپنے پعرا نال [[یونیورسٹی اف ایڈنبرا]] چ داخلہ لے لیا۔ڈارون نوں پر ڈاکٹری چ ذرا سواد ناں آیا۔ اوہنے اک کھوجی چارلس واٹرٹن دے ازاد غلام کولوں جانوراں وچ پس پرنا سکھیا تے اوہدے کولوں بارشی جنگلاں بارے سنیا۔ [[File:Charles Darwin 1816.jpg|thumb|left|150px|ڈارون 9 سال دا]] پڑھائی دے دوجے ورے اوہ پلینین سوسائٹی، فطری تریخ دے شکین پڑھاکواں دی سنگت، دا سنگی بنیا۔ اوہنے رابرٹ ایڈمنڈ گرانٹ اک جیون کھوجی نال سمندری ریڑھ دی ہڈی والے جانوراں دے ٹانچیاں تے کم کیتا۔ گرانٹ نے اک دن اوہنوں لیمارک دے ارتقا بارے گلاں دسیاں پر ڈارون نوں کوئی حیرانی ناں ہوئی جے ایسیاں سوچاں بارے اپنے دادے اراسمس کولوں سن جکیا سی<ref> Browne 1995, pp. 72–88</ref>۔ فطری تریخ بارے رابرٹ جیمسن دے لیکچر اوہدے لئی مزے دے نئیں سن۔ اوہنے بوٹیاں نوں ٹولیاں وچ پانا سکھیا تے [[رائل میوزیم]] لئی جیہڑا اوس ویلے یورپ د اک وڈا [[میوزیم]] سی اوہدے وچ وادا کرن وچ اپنا حصہ پایا<ref> Desmond & Moore 1991, pp. 42–43</ref>۔ ڈاکٹری وچ شوق ناں ویکھدیاں ہویاں اودے پیو نے اونوں [[کرائیسٹ کالج، کیمبرج]] چ پا دتا جتھے فیر اونے پادری بننا سی۔ پر اوہدا ایس وچ وی دل ناں لگا تے تے اوہ گھڑ سواری تے ہور کھیڈاں وچ پیا ریا۔اوہدے اک کزن ولیم ڈارون فوکس نے ڈارون نوں اوس ویلے دے اک شوق کیڑے کٹھے کرنا پایا جیہڑا اوہنے بڑے ریج تے شوق نال کیتا۔اوہدیاں کج کہڈاں تے لباں کیڑیاں دے اک میگزین وچ وی جھپیاں۔ جان سٹیونز ہینزلو بوٹیاں دا پروفیسر اوہدا گوڑا یار تے گرو بن گیا تے اوہدے باجوں اوہدی ہور اوس ویلے دے لوکاں نال جان پچھان ہوئی۔ جنوری 1831 نوں اوہنے امتحان دتا تے 178 منڈیاں وچون 10ویں نمبر تے آیا۔ اوہ جون تک کیمبرج ریا تے اوہنے پیلے دی نیچرل تھیالوجی پڑھی جیدے وچ فطرت دے کماں وچ خدائی ڈیزائن تے گل بات سی تے محول نال اپنے آپ نون ٹآلنا اینج اے جیویں خدا فطرت دے قنوناں راہیں چل ریا اے۔ اوہدی اگلی کتاب جان ہرشل دی سی جیدے وچ ہرشل نے نیچرل فلاسفی دا وڈا کم فطرت دے ایہناں قنوناں نوں ویکھن تے فیر سوچن سمجھن دا کیا سی۔ [[الیگزنڈر فان ہمبولٹ]] دی اپنے نیچر دے سفر دی کہانی نے اوہدی کھوج تے پھرن ٹرن دی تے نوں ودھایا۔ اوہدے اندر ایہ اگ لگی سی جے اوہ وی علم دی دنیا وچ وادا کرے۔ اوہنے اپنے پڑھاکو سنگیاں نال رل کے گریجویشن کرن مگروں [[ٹینریف]] جان تے ٹراپکس نوں ویکھن بارے سوچیا۔ ایس کم دی تیاری لئی اوہنے [[ایڈم سیجوک]] دیاں [[جیالوجی]] تے لکھتاں پڑھیاں تے فیر اوہدے نال ای [[ویلز]]، [[زمین]] دیاں تہاں نوں پڑھن گیا۔ بارماؤتھ اک ہفتہ اک بیلی کول رہ کے جدوں اوہ گھر آیا تے اک چٹھی ہینزلو ولوں آئی سی۔ ایس چٹھی وچ اوہنوں اک سمندری جہاز بیگل وچ جیدا کپتان فٹز راۓ سی نال جان دا سدا سی۔ ایس جہاز نیں دکھنی امریکہ دے کنڈیاں نوں کھوجنا سی تے ڈارون فطرت دے کھوجی لئی ایدھے نال سی۔ دو سال لمی ایس سائینسی یاترا نوں اوہدے پیو نے ویلہ ضائع کرنا دا کم یا پر اوہدے سالے یوسیا ویجوڈ نے اوہنوں منا لیا جے اپنے پتر نوں ایس مشن تے جان دیوے۔ == بیگل دا سفر == [[File:Voyage of the Beagle-en.svg|thumb|left|250px|بیگل دا سفر]] بیگل اپنے سفر تے 27 دسمبر 1831 نوں ٹریا۔ اے سفر پنج ورے تک ریا۔ فٹزراۓ نے کم نوں اینج ونڈیا جے ڈارون زمین تے جیالوجی بارے کھوج کریگا تے نالے نیچر بارے شیواں کٹھیاں کریگا تے بیگل سمندری کنڈے کھوجے گا تے نقشے بنائیگا۔ ایدا پیلا مشن [[دکھنی امریکہ]] دے کنڈیاں نوں ویکھنا تے جانچنا سی۔ ڈارون نے جو ویکھیا اوہ لکھدا گیا تے تے واہدے بارے اپنی راۓ دینا گیا۔ ایہ لکھتاں تے کٹھیاں کیتیاں شیواں جتھے اوہ رکدے اوتھوں انگلینڈ کیمبرج پجوادتیاں جاندیاں۔ اوہ جیالوجی کیڑے کٹھے کرن تے ریڑھ ہڈی والے جانوراں نوں چیرنا تے جاندا سی پر دوجے کماں دا اوہنوں پتہ نئیں سی پر اوہنے دوسریاں شیواں دوجے لوکاں لئی کٹھیاں کیتیاں۔ اوہدیاں چوکھیاں لکھتاں سمندری جنورا بارے سن تے مڈھ اوہنے [[پلانکٹن]] توں رکھیا۔ اوہنے دے راہ وچ کیپ وردی دا جزیرہ سینٹ یاگو پہلا سی۔ ایتھے اوہنے اک [[اگپہاڑ|اگپہاڑی]] پڑی دی اتلی پرت تے سمندری سپیاں ویکھیاں۔ ایہنوں سمجھن لئی اوہنوں فٹزراۓ نے چارلس لائل دی لکھی ''پرنسیپلز آف جیالوجی'' پڑھن لئی دتی جیدے وج ایہ دسیا گیا سی جے ویلے نال کیویں زمینی پدھر اچی نیویں ہوندی اے۔ [[برازیل]] دے ساونی جنگل اوہدے لئی نویکلی شے سن۔ [[پیٹاگونیا]] دی تھاں پنٹا الٹا تے اوہنے پڑیاں وچ سمندری سپیاں نال اک وڈے مکے ہوۓ پتھری میمل دیاں ہڈیاں لبیاں۔ ایہ میمل بنا کسے محول دی تبدیلی یا تباہی دے مکیا۔ایس توں اونے سوچیا جے کوئی آفت وی نینں آئی تے فیر وی اے جانور کنج مک گۓ۔ ایتھے ای اوہنوں میگاتھیریم دا دند ملیا ایہ اوس ویلے دکھنی امریکہ وچ ہون والے [[آرماڈلو]] دا وڈا وکھالہ لگیا جیہڑا ہن مک چکیا سی۔ اوتھے اوہ گاؤچو گھڑسواراں نال زمین نوں ویکھن تے پرانے جانوراں دیاں ہڈیاں کٹھیاں کرن اندر ول گیا۔ اوتھے ای اوہنے اک ناں اڈن والے پنچھی رہیا دیاں دو ونڈاں ویکھیا جیہڑیاں رلدے تھاں تے ریندیاں سن۔ ہور دکھن ول اوہنے اچے ہوۓ سمندری کنڈے پوڑیاں وانگوں ویکھے تے ایہناں بارے لائل دی گل ٹھیک لگی جے ایہ (نسلاں) بنن دے گڑھ سن۔ اوہناں نال تن [[اگتھاں|اگتھانی]] وی سن جنہاں نوں بیگل دے پہلے سفر وچ پھڑیا گیا سی تے انگلیںڈ لجا کے مشنری بنایا گیا سی تے اوہ ہن واپس لیاۓ جار ۓ سن۔ ڈارون نوں اوہ چنگے سلجھے تے یار بیلی لگے پر اوہناں دے ساک جیہڑے اگتھان دے رہن والے سن "پیڑے تے گۓ گزرے جنگلی" لگے۔ ایدی وجہ ڈارون نوں اک اتلی پدھر دی رہتل وچ رہن نال بنیا فرق دسیا نا کے کوئی نسلی نیواں ہونا۔ چلی وچ اوہدے سامنے ای زلزلہ آیا تے اوہنے اچی ہوئی سمندری کنڈے نال چھل توں اچی تھاں دیکھی جتھے سمندری کونگے پے ہوۓ سن۔ [[انڈیز]] دیاں اچائیاں تے اوہنوں سمندری کونگے تے پتھر بنے رکھ دیکھے جیہڑے پہلے کسے ویلے ریتلے کنڈے تے اگے سن۔ دکھنی امریکہ دا چکر کٹدیاں ہویاں اپر آے تے گیلاپیگوس چزیریاں چ چڑیاں تے کھچوپڑیاں دیاں ون سونیاں قسماں ویگھکیاں۔ اوتھوں اے نیوزی لینڈ [[اسٹریلیا]] توں ہوندے ہوۓ پنج وریاں مگروں 2 اکتوبر 1836 نوں انگلستان واپس اپڑے۔ جیدوں اوہ انکلیند اپڑیا تے اوہ پہلے اے مشہور ہوچکیا سی۔ اودے کماں دی تعم ہر پاسے سی۔ اودے پیو نے اودے لئی پیسیان دا اینج بندوبست کیتا جے اودے لئی پیسے مسلہ نین سن۔ اوہ بڑے شوق نال لندن دیاں وکھریاں تھانواں تے جا کے جو اوہ اپنے سفر تون کٹھا کر کے لیا سی لوکاں نوں دسدا سی۔ دسمبر چ اونے کیمبرج چ کعر لے لیا تے اپنی کولیکشن تے سوچ وچار کرن لگ پیا تے نال ای اپنے جرنل نوں وی لکھن لگ پیا۔ اونے اپنا پہلا پیپر ایس گل تے لخیا جے دکھنی امریکہ ہولی ہولی اچا ہوریا جے۔ 4 جنوری 1837 نوں جیولوجیکل سوسائیٹی لندن چ اپنا پیپر پڑھیا۔ بہت زیادہ کم کرن نال اودی صحت خراب ہوگی اونوں کم توں ارام دا کیا گیا۔ == ویاہ == 29 جنوری 1839 نوں ڈارون نے اپنی کزن ایما ویجوڈ نا ویا کر لیا۔ ڈارون دے دس جواک ہوۓ تے دو نکیاں ہوندیاں ای مر گۓ۔ اودی نکی تھی این دی دس وریاں دی دی ہون تے مرن نے پورے ٹبر نون ہلا کے رکھ دتا۔ ڈارون نون اپنے جواکاں دا بڑا خیال ریندا سی تے اوہ جدون وی روگی ہون تے اوہ اے سوچدا سی جے اودا ویاں اودی کزن نال ہویا اے ایس لئی کوئی اونان نوں وراستی روگ لگ سکدا اے۔ اودے ڈر دے باوجود اودے کئی جواک وڈے عمران نوں اپڑے تے کئی وڈے کم کیتے۔ == Origin of Species == ڈارون دی اے مشہور کتاب جمعرات 24 نومبر 1859 نوں لندن تون چھپی تے ایدا مل 15 شلنک سی۔ اے 22 نومبر نوں دکانداراں نوں دتی کئی تے اوسے ویلے جنیاں ایدیاں کاپیان سن ےاریاں وک گیا۔ پہلے 1250 کتاباں چھاپیاں گیاں۔ 80 سغات تے ریویو لئی سن تے 1170 مل وکن لئی سن۔ دوجے ایڈیلن چ 3000 کاپیاں 6 جنوری 1860 نون چھاپیان گیاں۔ ایس ایڈیشن چ کج وادے کیتے گۓ۔ ڈارون دی جیون ج کتاب دے چھے ایڈیشن چھپے۔ کج پلٹس دتے گے کج مذہبی ےوالان دے جواب دتے گۓ۔ تیسرا 1861 چ تے چوتھا 1866 چ آیا جیدے تبدیلیاں کیتیاں گیاں۔ 5واں ایڈیشن 10 فروری 1869 چ آیا تے ایدے چ (survival of the fittest) دے بول رلاۓ گے اے بول پہلی واری ہربرٹ سپنسر نے 1864 چ ورتے سن۔ 6وان ایڈیشن 19 فروری 1872 نوں چھپیا۔ ایدے چ ڈاورن نے (evolution) دا بول پہلی واری ورتیا۔ ایدے ج اونے اک نویں چیپٹر دا وادا وی کیتا جیدے کغي نویں سوالاں دے جواب دتے گۓ۔ کتاب چھپدے ای مشہور ہوکئی تے اے امریکہ چ وی چھپی۔ ہولی ہولی یورپ دیاں کئی بولیان ج اینون پلٹایا گیا۔ کئی لوکاں نین اپنیان بولیان پلٹاندیان ہویاں ایدے چ اپنیان سوجان وی رلایاں۔ 1977 تک اے کتاب 18 بولیاں ج چھپ جکی سی۔ == On the Origin of Species == [[File:Origin of Species title page.jpg|thumb|left|200px|ڈارون ی کتاب دا پیلا صفہ]] 24 نومبر 1859 نوں ڈارون دی کتاب چھپی تے اوسے دن ساریاں کتاباں وک گیاں۔ == ڈارون دی تھیوری == ''جانوراں دی کسے وی ونڈ دے جنے بعوتے جانور ہون گے جیڑے کے بچ جان تے نتارے چ جین لئی اوناں دے وشکار کوشش ہوے گی تے اوناں جانوراں چ اگر کسے چ کوئی ایسا گن ہوۓ گاپاویں اوہ گن کناں وی نکا کیوں ناں ہوے پر اوس نوں جیون چ ہتھ وٹا وے گاتے اوہ جانور جندڑی دی گنجلی کوشش چ جتیا روے گا۔ تے اودے جیون دے چانس ودے رہن گے ایس گن توں تے اے قسم فطری حساب نال اگے ودن لئی چنی جائگی۔ تے اوہ اے گن اگے وراثت دے قنون نال ہور ودیا ہوکے لگلیاں نسلاں چ آۓیگا ''۔ == نتارا == ڈارون نوں اپنیاں سوچاں تے بڑیاں گلاں وی سننیاں پیاں پر سائنس نے اودیاں گلاں نوں سچا ثابت کیتا۔ اودیاں سوچاں تے کتاب تے لوکاں چ بحساں ٹر پیاں۔ اونے آپ تے ایناں چ کوئی حصہ ناں لیا۔ اوہ اپنے تے ہون والی تنقید گلاں باتون آرٹیکلاں کارٹوناں نوں ویخدا کومنٹ دیندا تے ساری دنیا ج اپنے بیلیاں نال ایس بارے گل بات کردا۔ مزہبی ٹولے نے رلے ملے وچار دسے۔ == ڈارون دے ناں تے == ڈارون اپنے جیون ج ای مشہور ہوگیا سی تے اودے ناں تے کئی جغرافیائی تھاوان دے نان رکھے گۓ۔ بیگل چینل دے نال ڈارون ساوںد اک تھان دا نان رکھیا گیا۔ ڈاورن دی 25ویں سالکرہ تے انڈیز دے پعاڑی سلسلے چ اک پعاڑ دا نان [[ماؤنٹ ڈارون]] رکھیا گیا۔ 1839 چ آسٹریلیا دی اک سمندری تھان دا نان اودے نان تے پورٹ ڈارون رکھیا گیا۔ جینوں 1911 چ ڈارون رکھ دتا گیا۔ 120 سپیشیز تے 9 جنرا ڈارون دے ناں تے رکھے گۓ۔ گیلاپیگیاز دیاں جزیریاں دیاں چڑیاں نون وی ڈارون دیان چڑیاں دا ناں دتا گیا۔ لنین سوسائیٹی آف لندن نے ڈارون ویلس میڈل نوں ٹوریا۔ 1908 توں ڈارون ڈے منایا جا ریا اے۔ برطانیہ چ بینک آف انکلینڈ نے دس پونڈ دا نوٹ ڈارون دی یاد چ چھاپیا ایدے اک پاسے ڈارون دی مورت سی تے دوجے پاسے پدی چڑی تے بیگل جعاز سی۔ == قبر == اودے سائینسی کماں باجوں اوہ 19ویں صدی دے اوناں 5 بندیاں چوں اے جیہڑے شاہی ٹبر دے نیں سن پر اوناں نوں ویسٹ منسٹر ایبے چ سرکاری اعزاو نال دبیا گیا۔ == بارلے جوڑ == {{Commons|Charles Darwin|چارلس ڈارون|position=left}} ==اتہ پتہ== {{reflist|2}} {{کوپلے ٹکا لین والے}} [[گٹھ:شخصیتاں]] [[گٹھ:تریخی شخصیتاں]] [[گٹھ:مشہور لوک]] [[Category:1000 چائیدے آرٹیکل]] [[Category:کوپلے ٹکا لین والے]] [[Category:سائنسدان]] 17ee4jc8vimcb6c37va60ny3h6icksf 0 3412 689995 671788 2025-06-15T08:24:08Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689995 wikitext text/x-wiki {{خانہ-معلومات-صاحب-منصب/عربی}} بنجمن فرینکلن (1706-1790) اک امریکی لکھاری سیاستدان سائنسدان تاجر تے کتاباں چھاپن والا سی۔ بنجمن فرینکلن 17 جنوری 1706 نوں بوسٹن چ جمیا اودے پیو دا ناں جوسیا فرینکلن تے ماں دا ناں ابیا فولگر سی اوہ 17 بھین بھرا سن تے بنجمن دا نمبر 15واں سی۔ اوہ دس وریاں دا سی جدوں سکولوں ہٹا لیاگیا تے وڈے بھرا جیمز نال اوہدے چھاپی خانہ تے کم کرن لگ گیا۔ فرینکلن 17 وریاں دا سی جدوں اوہ جیمز نال لڑ کے فلاڈیلفیا ٹر گیا۔ تے کسے پرنٹنگ پریس تے کم کرن لگ گیا۔ پنسلوینیا دے گورنر دے سکے لارے تے لندن ٹرگیا واپس آ کے اک دکان تے کلرکی کرن لگ گیا۔ 1730 چ اونے اپنا چھاپہ خانہ لگایا تے [[پنسلوانیا]] آزٹ دے ناں توں اپنا اخبار ٹوریا۔ 1931 چ اوہ فری میسنری ٹولی وچ رل گیا تے ساری جندڑی ایدا سنگی ریا۔ پوور رچرڈ المانیک اک جنتری 1733 چ اونے لکھنی ٹوری جیڑی بڑی وکی تے 1758 تک چھدی رئی۔ مرن توں مگروں اودی آپ لکھی جیون کہانی چھپی جیڑی بڑی مشہور ہوئی۔ == سائنسی کم == بنجمن فرینکلن منیا ہویا سائنسدان وی سی اودیاں بنایاں ہویاں شیواں چ سٹوو ، بائی فوکل عینک ،تے بدلاں چ بجلی ہیگے نیں۔ [[File:Usdollar100front.jpg|thumb|left|250px]] == سماجی کم == 1737 چ بنجمن فرینکلن نے امریکہ دے پیلے فائر بریگیڈ نوں ٹوریا۔ اونوں پنسلوینیا اسمبلی دا 1751 چ سنگی چن لیا گیا۔ 1743 اوہنے اک پڑھن والے ادارے دی سکیم بنائی جيڑی انت چ پنسلوینیا یونیورسٹی بن گئی۔ بنجمن فرینکلن نے فرانس لندن ایڈنبرا تے ڈبلن سیاسی سائنسی تے ہور کماں لئی گیا۔ فلاڈیلفیا چ 1775 نوں اونے امریکہ دے ازادی دے ٹنڈورے تے دسخط کیتے۔ 1776 توں 1765 تک اوہ فرانس چ امریکہ دا سفیر ریا تے اینج امریکہ دی ازادی چ فرانس نے ہتھ دتا۔ فرانس چوں جدوں اوہ واپس آیا تے او امریکہ وچ [[جارج واشنگٹن]] تو مگروں اودا نمبر سی۔ اوہ علامی نوں پسند نیئں سی کردا تے اپنے دو غلاماں نوں اونے ازاد کردتا سی۔ == موت == فرینکلن 17 اپریل 1790 نوں 84 وریاں دا ہوکے مر گیا تے اونوں فلاڈیلفیا چ دبیا گیا۔۔ == بارلے جوڑ == == بارلے جوڑ == {{Commons|Benjamin Franklin|بنجمن فرینکلن|position=left}} * [http://tigger.uic.edu/~rjensen/franklin.htm گائیڈ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100316174915/http://tigger.uic.edu/~rjensen/franklin.htm |date=2010-03-16 }} * [http://www.pbs.org/benfranklin/ اک وڈی حیاتی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100324224313/http://www.pbs.org/benfranklin/ |date=2010-03-24 }} * [http://franklinpapers.org/franklin/ سارے کم] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100928051438/http://www.yale.edu/franklinpapers/indexintro.html |date=2010-09-28 }} [[گٹھ:شخصیتاں]] [[گٹھ:تریخی شخصیتاں]] [[گٹھ:مشہور لوک]] [[Category:امریکہ]] rqdnqagnvsmieoiudartd15vptsgpct 0 3899 689958 674161 2025-06-15T00:17:50Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689958 wikitext text/x-wiki {{ابہام|مشتری سیارہ|مشتری (ضدابہام)}} {{Infobox planet | name = مشتری | symbol = [[فائل:Jupiter symbol (bold).svg|24px|♃]] | image = [[فائل:Jupiter by Cassini-Huygens.jpg|260px]] | caption = کسینی تو‏ں لی گئی مشتری د‏‏ی اک جامع تصویر. | orbit_ref =<ref name=horizons>{{cite web|last = Yeomans|first = Donald K.|date = July 13, 2006|url = http://ssd.jpl.nasa.gov/horizons.cgi?find_body=1&body_group=mb&sstr=5|title = HORIZONS Web-Interface for Jupiter Barycenter (Major Body=5)|publisher = [[JPL Horizons On-Line Ephemeris System]]|accessdate = August 8, 2007|archiveurl = https://web.archive.org/web/20190109070123/https://ssd.jpl.nasa.gov/?horizons|archivedate = 2019-01-09|url-status = live}} – Select "Ephemeris Type: Orbital Elements", "Time Span: January 1, 2000 12:00 to 2000-01-02". ("Target Body: Jupiter Barycenter" and "Center: Sun" should be defaulted to.)</ref><ref group=lower-alpha name=barycenter>Orbital elements refer to the barycenter of the Jupiter system, and are the instantaneous [[osculating orbit|osculating]] values at the precise J2000 epoch. Barycenter quantities are given because, in contrast to the planetary centre, they do not experience appreciable changes on a day-to-day basis due to the motion of the moons.</ref> | epoch = J2000 | aphelion = {{val|816520800|u=km}} ({{val|5.458104|ul=AU}}) | perihelion = {{val|740573600|u=km}} ({{val|4.950429|u=AU}}) | semimajor = {{val|778547200|u=km}} ({{val|5.204267|u=AU}}) | eccentricity = {{val|0.048775}} | inclination = {{plainlist | * 1.305° to [[دائرۃ البروج]] * 6.09° to [[سورج]]'s equator * 0.32° to [[Invariable plane]]<ref name=meanplane>{{cite web |date=April 3, 2009 |title=The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter |url=http://home.surewest.net/kheider/astro/MeanPlane.gif |accessdate=April 10, 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181226062342/http://home.surewest.net/kheider/astro/MeanPlane.gif%0A%20 |archivedate=2018-12-26 |url-status=live }} (produced with [http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ Solex 10] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150524145440/http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ |date=2015-05-24 }} written by Aldo Vitagliano; see also [[Invariable plane]])</ref> }} | asc_node = 100.492° | arg_peri = 275.066° | mean_anomaly = 18.818° | period = {{plainlist | * {{val|4332.59|u=days}} * {{val|11.8618|u=[[julian year (astronomy)|yr]]}} * {{val|10475.8|u=Jupiter [[شمسی تقویم]]s}}<ref name="planet_years">{{cite web|url = http://cseligman.com/text/sky/rotationvsday.htm|title = Rotation Period and Day Length|last = Seligman|first = Courtney|accessdate = August 13, 2009|archiveurl = https://web.archive.org/web/20181226062338/http://cseligman.com/text/sky/rotationvsday.htm|archivedate = 2018-12-26|url-status = dead}}</ref> }} | synodic_period = {{val|398.88|u=days}}<ref name="fact" /> | avg_speed = 13.07&nbsp;km/s<ref name="fact" /> | satellites = [[Jupiter's natural satellites|67]] {{as of|2012}} | physical_characteristics = yes | flattening = {{val|0.06487|0.00015}} <!-- calculated from data in ref name="Seidelmann Archinal A'hearn et al. 2007" --> | equatorial_radius = {{plainlist | * {{val|71492|4|u=km}}<ref name="Seidelmann Archinal A'hearn et al. 2007" /><ref group=lower-alpha name=1bar>Refers to the level of 1 bar atmospheric pressure</ref> * 11.209 [[زمین]]s }} | polar_radius = {{plainlist | * {{val|66854|10|u=km}}<ref name="Seidelmann Archinal A'hearn et al. 2007" /><ref group=lower-alpha name=1bar /> * 10.517&nbsp;Earths }} | mean_radius = {{val|69911|6|u=km}}<ref name="Seidelmann Archinal A'hearn et al. 2007" /><ref group=lower-alpha name=1bar /> | surface_area = {{plainlist | * {{val|6.1419|e=10|u=km2}}<ref group=lower-alpha name=1bar /><ref name="nasafact">{{cite web |url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Jupiter&Display=Facts |title=Solar System Exploration: Jupiter: Facts & Figures |work=NASA |date=May 7, 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181226062340/https://solarsystem.nasa.gov/planets/jupiter/overview/ |archivedate=2018-12-26 |access-date=2014-08-22 |url-status=live}}</ref> * 121.9 Earths }} | volume = {{plainlist | * {{val|1.4313|e=15|u=km3}}<ref name="fact" /><ref group=lower-alpha name=1bar /> * {{val|1321.3|u=Earths}} }} | mass = {{plainlist | * {{val|1.8986|e=27|u=kg}}<ref name="fact" /> * 317.8&nbsp;Earths * 1/1047 Sun<ref name=ssd-constants>{{cite web |title=Astrodynamic Constants |publisher=JPL Solar System Dynamics |date=February 27, 2009 |url=http://ssd.jpl.nasa.gov/?constants |accessdate=August 8, 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181226062345/https://ssd.jpl.nasa.gov/?horizons |archivedate=2018-12-26 |url-status=live }}</ref> }} | density = {{val|1.326|u=g/cm3}}<ref name="fact" /><ref group=lower-alpha name=1bar /> | surface_grav = {{val|24.79|ul=m/s2}}<ref name="fact" /><ref group=lower-alpha name=1bar /> <br /> 2.528&nbsp;[[g-force|g]] | escape_velocity = 59.5&nbsp;km/s<ref name="fact" /><ref group=lower-alpha name=1bar /> | sidereal_day = 9.925&nbsp;h<ref>{{cite web |author = Seidelmann, P. K.; Abalakin, V. K.; Bursa, M.; Davies, M. E.; de Burgh, C.; Lieske, J. H.; Oberst, J.; Simon, J. L.; Standish, E. M.; Stooke, P.; Thomas, P. C. |year = 2001 |url = http://www.hnsky.org/iau-iag.htm |title = Report of the IAU/IAG Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements of the Planets and Satellites: 2000 |publisher = HNSKY Planetarium Program |accessdate = February 2, 2007 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20181226062355/http://www.hnsky.org/iau-iag.htm%0A%20 |archivedate = 2018-12-26 |url-status = live }}</ref> (9 h 55&nbsp;m 30 s) | rot_velocity = 12.6&nbsp;km/s <br /> {{val|45300|u=km/h}} | axial_tilt = 3.13°<ref name="fact" /> | right_asc_north_pole = 268.057° <br /> {{RA|17|52|14}}<ref name="Seidelmann Archinal A'hearn et al. 2007" /> | declination = 64.496°<ref name="Seidelmann Archinal A'hearn et al. 2007" /> | albedo = 0.343 ([[Bond albedo|Bond]]) <br /> 0.52 ([[Geometric albedo|geom.]])<ref name="fact" /> | magnitude = {{val|-1.6}} to {{val|-2.94}}<ref name="fact" /> | angular_size = 29.8″ to 50.1″<ref name="fact" /> | pronounced = {{IPAc-en|audio=en-us-Jupiter.ogg|ˈ|dʒ|u:|p|ɪ-|t|ər}}<ref>Jupiter, entry in the Oxford English Dictionary, prepared by J. A. Simpson and E. S. C. Weiner, vol. 8, second edition, Oxford: Clarendon Press, 1989. ISBN 0-19-861220-6 (vol. 8), ISBN 0-19-861186-2 (set.)</ref> | adjectives = [[Jovian (disambiguation)|Jovian]] | temperatures = yes | temp_name1 = 1 bar level | min_temp_1 = | mean_temp_1 = 165&nbsp;[[کیلون|K]] (-108.15&nbsp;°C)<ref name="fact" /> | max_temp_1 = | temp_name2 = 0.1 bar | min_temp_2 = | mean_temp_2 = 112&nbsp;K<ref name="fact" /> | max_temp = | atmosphere = yes | atmosphere_ref =<ref name="fact" /> | surface_pressure = 20–200&nbsp;[[پاسکل|kPa]]<ref>{{cite journal |author=Anonymous|title=Probe Nephelometer |journal=Galileo Messenger|publisher=NASA/JPL |date=March 1983|issue=6 |url=http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/messenger/oldmess/2Probe.html |accessdate = February 12, 2007}}</ref> (cloud&nbsp;layer) | scale_height = 27&nbsp;km | atmosphere_composition = {{aligned table|cols=2 | 89.8±2.0% | [[ہاہیڈروجن]] (H₂) | 10.2±2.0% | [[ہیلیئم]] (He) | ≈&thinsp;0.3% | [[میتھین]] (CH₄) | ≈&thinsp;0.026% | [[امونیا]] (NH₃) | ≈&thinsp;0.003% | [[hydrogen deuteride]] (HD) | 0.0006% | [[ethane]] (C₂H₆) | 0.0004% | [[پانی]] (H₂O) }} '''Ices''': * [[امونیا]] (NH₃) * [[water (molecule)|پانی]] (H₂O) * [[ammonium hydrosulfide]] (NH₄SH) }} '''مشتری''' {{ہور نام|انگریزی=Jupiter}} ساڈے نظام شمسی دا [[سورج]] تو‏ں پنجواں تے سب تو‏ں وڈا سیارہ ا‏‏ے۔ [[گیسی دیو]] ہونے دے باوجود اس دا وزن سورج دے اک ہزارواں حصے تو‏ں وی کم اے لیکن [[نظام شمسی]] دے ہور سیارےآں دے مجموعی وزن تو‏ں زیادہ بھاری ا‏‏ے۔ [[زحل]]، [[یورینس]] تے [[نیپچون]] د‏‏ی مانند مشتری وی گیسی دیو د‏‏ی درجہ بندی وچ آندا ا‏‏ے۔ ایہ سارے گیسی دیو اک نال مل ک‏ے جووین یعنی بیرونی سیارے کہلاندے نيں<ref>{{cite web | last = De Crespigny | first = Rafe | title = Emperor Huan and Emperor Ling | url = http://www.anu.edu.au/asianstudies/decrespigny/HuanLing_part2.pdf | archiveurl = https://web.archive.org/web/20060907044624/http://www.anu.edu.au/asianstudies/decrespigny/HuanLing_part2.pdf | archivedate = 2006-09-07 | work = Asian studies, Online Publications | accessdate = May 1, 2012 | quote = Xu Huang apparently complained that the astronomy office had failed to give them proper emphasis to the eclipse and to other portents, including the movement of the planet Jupiter (taisui). At his instigation, Chen Shou/Yuan was summoned and questioned, and it was under this pressure that his advice implicated Liang Ji. | url-status = dead}}</ref>۔ قدیم زمانے تو‏ں لوک مشتری نو‏‏ں جاندے سن تے مختلف ثقافتاں تے مذاہب وچ مشتری نو‏‏ں نمایاں حیثیت دتی گئی سی۔ رومناں نے اس سیارے نو‏‏ں اپنے دیوت‏ا جیوپیٹر دا ناں دتا سی<ref>{{cite book |author=Stuart Ross Taylor |year=2001|title=Solar system evolution: a new perspective : an inquiry into the chemical composition, origin, and evolution of the solar system |edition=2nd, illus., revised|publisher=Cambridge University Press |isbn=0-521-64130-6|page=208}}</ref>۔ زمین تو‏ں دیکھیا جائے تاں رات دے وقت آسمان اُتے چاند تے زہرہ دے بعد مشتری تیسرا روشن ترین [[اجرام فلکی]] اے <ref>{{cite web |url=http://blogs.discovermagazine.com/badastronomy/2011/11/18/young-astronomer-captures-a-shadow-cast-by-jupiter/#.UaDO1UAoNAU |title=Young astronomer captures a shadow cast by Jupiter : Bad Astronomy |publisher=Blogs.discovermagazine.com |date=November 18, 2011 |accessdate=May 27, 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181226062349/http://blogs.discovermagazine.com/badastronomy/2011/11/18/young-astronomer-captures-a-shadow-cast-by-jupiter/#.UaDO1UAoNAU |archivedate=2018-12-26 |url-status=live}}</ref>۔ مشتری دا زیادہ تر حصہ [[ہائیڈروجن]] تو‏ں بنا اے جدو‏ں کہ اک چوتھائی حصہ [[ہیلیئم]] اُتے وی مشتمل ا‏‏ے۔ عین ممکن اے کہ اس دے مرکزے وچ بھاری دھاتاں وی پائی جاندی ہاں<ref name=coreuncertainty>{{cite journal |author=Saumon, D.; Guillot, T. |title = Shock Compression of Deuterium and the Interiors of Jupiter and Saturn |journal = The Astrophysical Journal |volume = 609 |issue=2|pages = 1170–1180|year = 2004 |bibcode = 2004ApJ...609.1170S |doi = 10.1086/421257 |arxiv = astro-ph/0403393}}</ref>۔ تیز محوری حرکت د‏‏ی وجہ تو‏ں مشتری د‏‏ی شکل بیضوی سی ا‏‏ے۔ بیرونی فضاء مختلف پٹیاں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ انہاں پٹیاں دے سنگم اُتے طوفان جنم لیندے ني‏‏‏‏ں۔ عظیم سرخ دھبہ نامی بہت وڈا طوفان ستارہويں صدی تو‏ں دوربین د‏‏ی ایجاد دے بعد تو‏ں مسلسل دیکھیا جا رہیا ا‏‏ے۔ مشتری دے گرد معمولی سا دائروی نظام وی موجود اے تے اس دا [[مقناطیسی میدان]] کافی طاقتور ا‏‏ے۔ مشتری دے گھٹ تو‏ں گھٹ 63 چاند نيں جنہاں وچ چار اوہ نيں جو [[1610]] وچ [[گلیلیو]] نے دریافت کيتے سن ۔ انہاں وچو‏ں سب تو‏ں وڈا چاند عطارد یعنی مرکری تو‏ں وی وڈا ا‏‏ے۔ مشتری اُتے خودکار روبوٹ خلائی جہاز بھیجے گئے نيں جنہاں وچو‏ں پائینیر تے وائجر اہ‏م ترین نيں جو اس دے نیڑے تو‏ں ہوئے ک‏ے گذرے سن ۔ بعد وچ اس اُتے گلیلیو نامی جہاز بھیجیا گیا سی جو اس دے گرد محور وچ گردش کردا رہیا۔ اس وقت تک دا سب تو‏ں آخری جہاز نیو ہورائزن اے جو فروری 2007 وچ اس دے نیڑے تو‏ں گذرا سی تے اس د‏ی منزل [[پلوٹو]] ا‏‏ے۔ مشتری د‏‏ی کشش ثقل د‏‏ی مدد تو‏ں اس جہاز نے اپنی رفتار ودھائی ا‏‏ے۔ مستقب‏‏ل دے منصوبےآں وچ برف تو‏ں ڈھکے مائع سمندراں والے چاند یوروپا د‏‏ی تحقیق شامل ا‏‏ے۔ {|table id="toc" style="margin:0;background:#ccccff";width:130%" align="left" cellpadding="1" | style="background:#FFFFFF" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="+1" color=black>مشتری<font>'''[[File:Jupiter symbol.svg|25px]] |- | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:Jupiter by Cassini-Huygens.jpg|280px]] |-style="margin:0;background:#ccccff";width:100%" align="center" cellpadding="2" |- align="center" |- |} '''مشتری''' [[سورجی پربندھ]] دا سب توں وڈا [[پاندھی]] اے ایہ [[مریخ]] تے [[زحل]] دے وچکار اے ۔ ایس [[پاندھی]] دا [[سورج]] توں پینڈے ناپ نال پنجواں نمبر اے<ref>As of 2008, the largest known planet outside the Solar System is TrES-4.</ref>۔ ایہہ اک [[گیسی جن]] اے تے اسدا جوکھ [[سورج]] دے جوکھ دے اک ہزارویں حصے توں ماسہ جنا گھٹ اے ، پر اسدا وزن [[سورجی پربندھ]] دے دوجے سارے [[پاندھی]] دے کل وزن دا ڈھائی گنا اے ۔ مشتری دی [[زحل]] ، [[یورینس]] تے [[نیپچون]] دے نال [[گیسی جن]] دی پدھر چ رکھیا گیا اے ۔ مشتری اسمان تے چن تے وینس مگروں دسن والا تیجی وڈی شے اے۔ مشتری دا پرانے ویلےآں توں ای پتہ سی تے کئی رہتلاں چ ایہہ مذہبی ریتاں نال جڑیا ہویا سی ۔ [[رومی سلطنت|رومیاں]] نے اسنوں رومی دیوتا جوپیٹر دے ناں تے جوپیٹر دا ناں دتا۔ ہائیڈروجن تے ہیلیم مشتری دی بنتر دی پدھر بندے نیں۔ 3/4 ہائیڈروجن تے 1/4 ہیلیم نال بندا اے۔ایہدی پتھری گری وچ بھارے عنصر ہوسکدے نیں پر دوسرے گیسی جناں وانگوں ایہدی پدھر پینڈی نئیں۔ تیز چکر کٹن باجوں ایھدے ایکویٹر والے تھاں تھوڑے پھلے لکدے نیں۔ ایھدی اتلی پدھر وکھریاں لیٹی لیکاں تے پٹیاں وچ ونڈی دسدی اے ایہناں پٹیاں دیاں ولگناں تے طوفان بندے دسدے نیں۔ اک وڈا نتیجہ وڈا لال تبہ اے جیہڑا اک وڈا طوفان اے جیہڑا 17ویں صدی توں ٹیلیسکوپ نال ویکھیا گیا۔ مشتری دے دوالے اک تکڑا مقناطیسی ویڑہ تے ماڑا پاندھی چھلا اے۔ ایدے دوالے 67 چن نیں جناں وچوں 4 سب توں وڈے گلیلیو دے چن اچواندے نیں، ایہناں نوں گلیلیو نے 1610 وچ لبیا سی۔ گانیمیڈ ایہناں چناں وچوں سب توں وڈا اے جیدا قطر عطارد توں وی وڈا اے۔ == بناوٹ == مشتری زیادہ تر گیساں تے مائع جات تو‏ں بنا ا‏‏ے۔ نہ صرف بیرونی چار سیارےآں وچ بلکہ پورے نظام شمسی وچ سب تو‏ں وڈا سیارہ ا‏‏ے۔ اس دے [[خط استوا]] اُتے اس دا قطر 1،42،984 کلومیٹر ا‏‏ے۔ مشتری د‏‏ی کثافت 1.326 گرام فی مکعب سینٹی میٹر اے جو گیسی سیارےآں وچ دوسرے نمبر اُتے سب تو‏ں زیادہ اے اُتے چار ارضی سیارےآں د‏‏ی نسبت ایہ کثافت کم ا‏‏ے۔ == ساخت == مشتری د‏‏ی بالائی فضاء دا 88 تو‏ں 92 فیصد حصہ [[ہائیڈروجن]] تو‏ں جدو‏ں کہ 8 تو‏ں 12 فیصد [[ہیلیئم]] تو‏ں بنا ا‏‏ے۔ چونکہ ہیلیئم دے ایٹم دا وزن ہائیڈروجن دے ایٹم د‏‏ی نسبت 4 گنیازیادہ ہُندا اے اس لئی مختلف جگہاں اُتے ایہ گیساں مختلف مقداراں وچ ملدی ني‏‏‏‏ں۔ بحیثیت مجموعی فضاء دا 75 فیصد حصہ ہائیڈروجن جدو‏ں کہ 24 فیصد ہیلئم تو‏ں بنا ا‏‏ے۔ باقی د‏‏ی اک فیصد وچ ہور عناصر آ جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اندرونی حصے وچ زیادہ وزنی دھاتاں پائی جاندیاں نيں تے انہاں وچ 71 فیصد [[ہائیڈروجن]]، 24 فیصد [[ہیلیئم]] تے 5 فیصد ہور عناصر بحساب وزن موجود ني‏‏‏‏ں۔ فضاء وچ میتھین، آبی بخارات، امونیا تے سیلیکان اُتے مبنی مرکبات ملدے ني‏‏‏‏ں۔ اس دے علاوہ کاربن، ایتھین، ہائیڈروجن سلفائیڈ، نیون، آکسیجن، فاسفین تے گندھک وی انتہائی معمولی مقدار وچ ملدی ني‏‏‏‏ں۔ سب تو‏ں بیرونی تہہ وچ جمی ہوئی امونیا د‏‏ی قلماں ملدی ني‏‏‏‏ں۔<ref name=voyager>{{cite journal |author=Gautier, D.; Conrath, B.; Flasar, M.; Hanel, R.; Kunde, V.; Chedin, A.; Scott N. |title = The helium abundance of Jupiter from Voyager |journal = Journal of Geophysical Research |volume = 86 |issue=A10|pages = 8713–8720|year = 1981 |bibcode = 1981JGR....86.8713G |doi = 10.1029/JA086iA10p08713 }}</ref><ref name="cassini">{{cite journal |author=Kunde, V. G. et al. |title=Jupiter's Atmospheric Composition from the Cassini Thermal Infrared Spectroscopy Experiment |journal=Science|date=September 10, 2004 |volume=305|issue=5690|pages=1582–86 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/305/5690/1582 |accessdate = April 4, 2007 |doi = 10.1126/science.1100240 |pmid=15319491 |bibcode=2004Sci...305.1582K | archiveurl = http://web.archive.org/web/20181226062347/http://science.sciencemag.org/content/305/5690/1582.full | archivedate = 26 دسمبر 2018 }}</ref> زیريں سرخ تے [[بالائے بنفشی]] شعاعاں د‏‏ی مدد نال کیندی گئی پیمائشاں وچ بینزین تے ہور ہائیڈرو کاربن وی دیکھی گئی ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite journal |journal = Icarus| volume = 64 |issue = 2| pages = 233–48|year = 1985 |title = Infrared Polar Brightening on Jupiter III. Spectrometry from the Voyager 1 IRIS Experiment |bibcode=1985Icar...64..233K |author= Kim, S. J.; Caldwell, J.; Rivolo, A. R.; Wagner, R. |doi = 10.1016/0019-1035(85)90201-5}}</ref> [[ہائیڈروجن]] تے [[ہیلیئم]] د‏‏ی فضائی خصوصیات قدیم شمسی نیبولا تو‏ں بہت ملدی جلدی ني‏‏‏‏ں۔ اُتے نیون گیس د‏‏ی مقدار دس لکھ اجزاء وچ محض 20 اے جو سورج اُتے موجود مقدار دا محض دسواں حصہ ا‏‏ے۔<ref>{{cite journal |author=Niemann, H. B.; Atreya, S. K.; Carignan, G. R.; Donahue, T. M.; Haberman, J. A.; Harpold, D. N.; Hartle, R. E.; Hunten, D. M.; Kasprzak, W. T.; Mahaffy, P. R.; Owen, T. C.; Spencer, N. W.; Way, S. H. |title=The Galileo Probe Mass Spectrometer: Composition of Jupiter's Atmosphere |journal=Science|year=1996|volume=272 |issue=5263|pages=846–849 |bibcode=1996Sci...272..846N |doi = 10.1126/science.272.5263.846 |pmid=8629016 }}</ref> ہیلیئم د‏‏ی مقدار وی ہن کم ہوئے رہی اے اُتے ہن وی اس د‏ی مقدار سورج د‏‏ی نسبت محض 80 فیصد باقی رہ گئی ا‏‏ے۔<ref name="galileo_ms">{{cite journal |first=U.|last=von Zahn|first2=D. M.|last2=Hunten|first3=G.|last3=Lehmacher |title=Helium in Jupiter's atmosphere: Results from the Galileo probe Helium Interferometer Experiment |journal=Journal of Geophysical Research|year=1998|volume=103 |issue=E10|pages=22815–22829 |doi=10.1029/98JE00695}}</ref> اس دے علاوہ مشتری د‏‏ی فضاء وچ انرٹ گیس د‏‏ی مقدار سورج د‏‏ی نسبت دو تو‏ں تن گنیازیادہ ا‏‏ے۔ سپیکٹرو سکوپی دے مشاہدے د‏‏ی بناء اُتے ایہ سمجھیا جاندا اے کہ سیٹرن د‏‏ی ساخت مشتری تو‏ں مماثل اے لیکن ہور گیسی دیو یورینس تے نیپچون اُتے [[ہائیڈروجن]] تے [[ہیلیئم]] د‏‏ی مقدار بوہت گھٹ ا‏‏ے۔<ref>{{cite web |author = Ingersoll, A. P.; Hammel, H. B.; Spilker, T. R.; Young, R. E. |date = June 1, 2005 <!-- Date from the PDF properties --> |url = http://www.lpi.usra.edu/opag/outer_planets.pdf |format = PDF |title = Outer Planets: The Ice Giants |publisher = Lunar & Planetary Institute |accessdate = February 1, 2007 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20181226062359/https://www.lpi.usra.edu/opag/outer_planets.pdf%0a%20 |archivedate = 2018-12-26 |url-status = live }}</ref> اُتے چونکہ مشتری تو‏ں اگے کسی سیارے د‏‏ی سطح اُتے مشاہدات‏ی خلائی جہاز نئيں اتارے گئے اس لئی انہاں د‏‏ی فضائی ساخت دے متعلق تفصیل تو‏ں کچھ دسنیا مشکل ا‏‏ے۔ == کمیت == [[فائل:SolarSystem OrdersOfMagnitude Sun-Jupiter-Earth-Moon.jpg|thumb|سجے|مشتری دا رداس [[سورج]] تو‏ں دس گنیاکم اے تے [[زمین]] دا رداس مشتری تو‏ں دس گنیاچھوٹا ا‏‏ے۔ عظیم سرخ دھبے د‏‏ی چوڑائی زمین دے برابر اے ]] مشتری د‏‏ی کمیت نظام شمسی دے ہور تمام سیارےآں دے مجموعی وزن تو‏ں اڑھائی گنیازیادہ ا‏‏ے۔ زمین د‏‏ی نسبت مشتری گیارہ گنیازیادہ وڈا دکھادی دیندا اے لیکن ايس‏ے نسبت تو‏ں جے اوہ زمین جِنّا بھاری ہُندا تاں اسنو‏ں زمین د‏‏ی نسبت 1321 گنیازیادہ بھاری ہونا چاہیے سی لیکن ایہ سیارہ محض 318 گنیازیادہ بھاری ا‏‏ے۔<ref name="fact">{{cite web|url = http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html|title = Jupiter Fact Sheet|publisher = NASA|last = Williams|first = Dr. David R.|accessdate = August 8, 2007|date = November 16, 2004|archiveurl = https://web.archive.org/web/20181226062353/https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html|archivedate = 2018-12-26|url-status = live}}</ref><ref name="burgess">{{cite book |first=Eric|last=Burgess|year=1982 |title=By Jupiter: Odysseys to a Giant |publisher=Columbia University Press|location=New York |isbn=0-231-05176-X}}</ref> مشتری دا قطر سورج دے قطر دا دسواں حصہ اے ,<ref name=shu82>{{cite book |first=Frank H.|last=Shu|year=1982 |title=The physical universe: an introduction to astronomy |page=426|series=Series of books in astronomy |edition=12th|publisher=University Science Books |isbn=0-935702-05-9}}</ref> تے اس د‏ی کمیت سورج د‏‏ی کمیت دے صفر اعشاریہ صفر صفر اک فیصد دے برابر ا‏‏ے۔ اس لئی سورج تے مشتری د‏‏ی کثافت برابر اے <ref name=davis_turekian05>{{cite book |author=Davis, Andrew M.; Turekian, Karl K. |title=Meteorites, comets, and planets |volume=1|series=Treatise on geochemistry, |publisher=Elsevier|year=2005|isbn=0-08-044720-1 |page=624}}</ref>۔ مشتری د‏‏ی کمیت نو‏‏ں پیمائش د‏‏ی اکائی بنا ک‏ے بین النظام الشمسی سیارےآں تے بونے ستارےآں د‏‏ی پیمائش کيتی جاندی ا‏‏ے۔ مختلف سائنسی مفروضات دے مطابق جے مشتری د‏‏ی کمیت زیادہ ہُندی تاں ایہ سیارہ سکڑ جاندا۔<ref name=Seager2007>{{cite journal |last=Seager |first=S. |author2=Kuchner, M. |author3=Hier-Majumder, C. A. |author4= Militzer, B. |title=Mass-Radius Relationships for Solid Exoplanets |journal=The Astrophysical Journal |volume=669 |issue=2 |pages=1279–1297 |year=2007 |doi=10.1086/521346 |url= |arxiv=0707.2895 |bibcode=2007ApJ...669.1279S}}</ref> جے مشتری د‏‏ی کمیت وچ معمولی سا وی رد و بدل ک‏ے دتا جائے تاں اس دے قطر اُتے کوئی فرق نئيں پئے گا۔ اُتے اگریہ اضافہ اک اعشاریہ چھ گنا<ref name=Seager2007/> ہوئے جائے تاں مرکزہ اپنی کشش دے باعث سکڑ نے لگے گا تے کمیت وچ اضافے دے باوجود سیارے دا قطر کم ہُندا جائے گا۔ نتیجتاً ایہ کہیا جاندا اے کہ مشتری د‏‏ی طرح دے سیارے دراصل زیادہ تو‏ں زیادہ مشتری جِنّے ہی وڈے ہوئے سکدے ني‏‏‏‏ں۔ اُتے جے مشتری د‏‏ی کمیت 50 گنیاودھ جائے تاں فیر ایہ [[بھورا بونا]] ستارہ بن جائے گا جداں کہ بعض کثیر الشمسی نظاماں وچ ہُندا اے <ref name="tristan286">{{cite journal |last = Guillot|first = Tristan |title=Interiors of Giant Planets Inside and Outside the Solar System |journal=Science|year=1999|volume=286|issue=5437 |pages=72–77|accessdate=August 28, 2007 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/286/5437/72 |doi=10.1126/science.286.5437.72 |pmid=10506563|bibcode = 1999Sci...286...72G| archiveurl = http://web.archive.org/web/20181226062343/http://science.sciencemag.org/content/286/5437/72.full | archivedate = 26 دسمبر 2018 }}</ref>۔ اگرچہ مشتری نو‏‏ں ستارہ بننے دے لئی 75گنا زیادہ کمیت درکار ہوئے گی تاکہ اوہ ہائیڈروجن دے ملاپ تو‏ں ستارہ بن سک‏‏ے۔ سب تو‏ں چھوٹا [[سرخ بونا]] ستارہ دراصل مشتری کےقطر تو‏ں محض تیس فیصد وڈا اے <ref>{{cite journal |author = Burrows, A.; Hubbard, W. B.; Saumon, D.; Lunine, J. I. |title=An expanded set of brown dwarf and very low mass star models |journal=Astrophysical Journal|year=1993|volume=406 |issue=1|pages=158–71 |bibcode=1993ApJ...406..158B |doi = 10.1086/172427 }}</ref><ref>{{cite news |first=Didier|last=Queloz |title=VLT Interferometer Measures the Size of Proxima Centauri and Other Nearby Stars |publisher=European Southern Observatory |date=November 19, 2002 |url=http://eso.org/public/news/eso023۔ اس دے باوجود مشتری جِنّی حرارت سورج تو‏ں وصول کردا اے ا س تو‏ں زیادہ واپس لوٹاندا اے <ref name="elkins-tanton">{{cite book |first=Linda T.|last=Elkins-Tanton|year=2006 |title=Jupiter and Saturn|publisher=Chelsea House |location=New York|isbn=0-8160-5196-8}}</ref>۔ اس وجہ تو‏ں مشتری ہر سال دو سینٹی میٹر جِنّا سکڑ رہیا ا‏‏ے۔ جدو‏ں مشتری پیدا ہويا سی تاں بہت زیادہ گرم تے موجودہ حجم تو‏ں دو گنیاوڈا سی<ref name="guillot04">{{cite book |editor=Bagenal, F.; Dowling, T. E.; McKinnon, W. B |author=Guillot, T.; Stevenson, D. J.; Hubbard, W. B.; Saumon, D. |year=2004 |title=Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere |chapterurl= |chapter=Chapter 3: The Interior of Jupiter |publisher=[[یونیورسٹی کیمبرج]] Press|isbn=0-521-81808-7}}</ref>۔ ==چونویاں گلاں== مشتری دا سورج توں سب توں جوکھا پینڈا 816,520,800 کلومیٹر (5.458104 AU) تے گھٹ 740,573,600 کلومیٹر (4.950429 AU) اے۔ ایہدا سورج دوالے چکر 4,332.59 دناں یا 11.8 زمینی ورے یا 10,475.8 مشتری دے سورجی دناں دا اے۔ ==[[مشتری دے چند]]== مشتری دے ہن تک 67 چند گنے جاچکے نیں تے ایہناں وچوں 51 دا قطر 10 کلومیٹر توں وی تھوڑا اے تے ایہ 1975 مگروں ای لبے گۓ نیں۔ چار سب توں وڈے چند [[گلیلیو دے چند]] وی اکھواندے نیں: [[یورپا (چند)]]، آئیو، [[گانیمید]] تے [[کالسٹو]]۔ ایہناں نوں پہلی واری 1610 وچ [[گلیلیو]] نے ویکھیا سی۔ ==بنتر== [[File:Jupiter interior.png|thumbnail]] مشتری گیس تے پانی سار نال بنیا اے۔ ایہ گیسی جناں وچ سب توں وڈھا اے تے سورجی پربندھ دے سارے پاندھیاں توں سب توں وڈا اے۔ ایکویٹر تے ایدھا قطر 142,984 کلومیٹر اے۔ مشتری دا اپرلا محول 88–92% ہائیڈروجن نال تے 8–12% ہیلیم نال بنیا اے۔ ہیلیم دا ماس ہائیڈروجن توں چارگنا اے تے ایس توں ہائیڈروجن 75% محول وچ تے ہیلیم 24٪ اے تے ریندے 1٪ تے دوجے عنصر نیں۔ مشتری دا اندر گھنا اے تے 71% ہائیڈروجن، 24% ہیلیم تے 4٪ دوجے عنصر نیں۔ محول وچ میتھین، پانی پاف، امنیا تے سلیکون دے کمپاؤنڈ نیں۔ ایدے تے کاربن، ایتھین، ہائیڈروجن سلفائیڈ، نیون، آکسیجن، فاسفائن تے سلفر دے نشان وی ملدے نیں۔ بنتر وچ سپیکٹروسکوپی نال ویکھو تے ایہ زحل نال رلدا اے پر دوسرے گیسی جناں یورینس تے نیپچون وج ہائیڈروجن تے ہیلیم چوکھی تھوڑی اے۔ '''ماس''' مشتری دا ماس سورجی پربندھ دے ساریاں پاندھیاں توں 2.5 گنا چوکھا اے۔ ایھدا قطر زمین توں 11 گنا وڈا اے۔ مشتری دا حجم 1,321 زمیناں برابر اے پر ایہ 318 گنا بھاری اے۔ مشتری زمین توں چوکھا تھوڑا گھنا اے۔ مشتری دا ریڈیس سورج دے ریڈیس دا 1/10 اے<ref>Shu, Frank H. (1982). The physical universe: an introduction to astronomy. Series of books in astronomy (12th ed.). University Science Books. p. 426. ISBN 0-935702-05-9.</ref> تے ایہ سورج دے ماس دا 0.001 اے ایس باجوں دونويں اکو جنے گھنے نیں۔ سورج نوں 75 گنا ہور ماس والا ہونا پویگا تاں جے ایہدی ہائیڈروجن سڑے تے ایہ تارہ بنے۔ سب توں نکا لال تارہ مشتری چوں ریڈیس وچ 30٪ وڈا اے۔ پر فیر وی مشتری جنی گرمی سورج توں لیندا اے اوس توں چوکھی کڈدا اے۔ ایس باجوں ایہ پاندھی ہر ورے 2 سینٹی میٹر سنگڑدا اے<ref>Guillot, T.; Stevenson, D. J.; Hubbard, W. B.; Saumon, D. (2004). "Chapter 3: The Interior of Jupiter". In Bagenal, F.; Dowling, T. E.; McKinnon, W. B. Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere. Cambridge University Press. ISBN 0-521-81808-7.</ref>۔ جدوں مشتری بنیا سی اوس ویلے چوکھا گرم سی تے ہن دے قطر توں دونا سی۔ '''محول''' [[File:Great Red Spot From Voyager 1.jpg|thumbnail]] مشتری تے سورجی پربندھ دا سب توں وڈا محول اے جیہڑا 5000 کلومیٹر تک جاندا اے۔ مشتری دی کوئی پدھر نئیں پر ایہ منیا گیا اے بے بتھے ایدے تے دباؤ 10 بار یا زمین توں دس گنا چوکھا۔ مشتری ہر ویلے امونیا دے بدلاں نال ڈھکیا ریندا اے ایہ بدل 50 کلومیٹر موٹا اے تے ایھدا تھلواں انگ موٹا تے اتلا انگ پتلا اے۔ بجلی دے لشکن توں ایہ لگدا اے جے امونیا دے بدلاں تھلے پانی دے بدلاں دی پتلی لیک وی ہے۔ ایہ زمین تے ہون والی گرج لشک توں 100 گنا ودھ ہویگی۔ پانی بدل ایہدے اندر توں نکلن والی گرمی توں اٹھدے نیں۔ مشتری دے اتے کھٹے تے بورے بدل اودوں بندے نیں جدوں ایہ سورج دے چانن نال ملدے نیں۔ مشتری دی پدھر تے دسن والا لال دھبہ اطل وچ اک طوان اے جیہڑا زمین توں وی وڈا اے تے ایدھے ایکویٹر توں 22 ڈگری تھلے اے۔ ایہ 1831 توں دس ریا اے۔ ایہ طوفان ایڈا وڈا اے جے زمین توں ٹیلیسکوپ توں دسدا اے۔ ایہ طوفان دوالے دی پدھر توں 8 کلومیٹر اپر تک اٹھدا اے۔ ایہ آنڈے ورگا طوفان سوئی توں الٹا کمدا اے تے 6 دن وچ چکر کٹدا اے۔ '''مشتری دے چکر''' مشتری دے دوالے پتلے گیسی چکر نیں۔ ایہ چکر تؤڑ دے بنے دسدے نیں ناں کے زحل ورگے جیہڑے برف دے بنے نیں۔ '''مشتری دا مقناطیسی ویہڑہ''' مشتری دا [[مقناطیسی ویڑہ]] [[زمین]] توں 14 گنا اے ایہ ایکویٹر تے 4.2 [[گاس]] اے تے سراں تے 10–14 [[گاس]] تک اے۔ ایہ مقناطیسی ویہڑہ ایھدی گری دی پانی سار مقناطیسی دھاتی ٹور توں بندا اے۔ ایہ مقناطیسی ویہڑہ مشتری نوں سورجی چکھڑ توں بچاندا اے۔ مشتری دے چند ایس ویہڑے دی اوٹ وچ نیں۔ ==وکھالہ== مشتری اسمان تے سورج چن تے وینس مگروں سب توں لشکدی شے اے، کدے مریخ مشتری توں ود لشکدا دسدا اے۔ ==گھمن راہ تے ٹور== مشتری کلا پاندھی اے جیدا سورج نال ماس دا گڑھ سورج توں باہر اے پانویں ایھدا ریڈیس سورج دے ریڈیس دا 7٪ اے۔ زمین توں مشتری دا اوسط پینڈا 778 ملین میل اے جد کے ایہ سورج دوالے اپنا چکر 11.86 زمینی وریاں وچ پورا کردا اے تے ایہ زحل دے چکر دا 2/5 بندا اے۔ مشتری دا چکاؤ 3.13° دا اے تے ایس باجو ایتھے زمین تے مریخ وانگوں موسم نہیں بندے۔ سورجی پربندھ دے پاندھیاں وچوں مشتری دی اپنے دوالے کمن دوڑ سب توں تیز اے۔ ایہ زمین دے 24 کینٹیاں دے مقابلے وچ 10 کینٹیاں توں وی تھوڑے چر وچ اپنے دواکے کم جاندی اے۔ ایس باجوں ایہ ایکویٹر توں سجیا لگدا اے. ایہدا قطر ایہدے سراں توں تھوڑا تے ایکویٹر تے جوکھا اے۔ سراں دے مقابلے وچ ایکویٹر دا قطر 9275 کلومیٹر لماں اے۔ ==کھوج== مشتری دا لکھتاں وچ پہلی واری ناں بابلی تارہ گروواں نے 7ویں توں 8ویں صدی م پ وچ لیا۔ دوسری صدی دے تارہ گرو [[بطلیموس]] نے اپنی کتاب [[الماگست]] وچ مشتری دا سورج دے دوالے چکر 4332.38 زمینی دناں یا 11.86 ورے دسیا اے۔ 1610 وچ گلیلیو نے اپنی ٹیلیسکوپ نال مشتری دے جار چن : [[یورپا (چند)]]، آئیو، [[گانیمید]] تے [[کالسٹو]] ویکھے۔ گلیلیو نوں اسمان تے ایس ٹور وی دسی جس توں اوہنوں پتہ جلیا جے زمین ایس کائنات دا گڑھ نہیں تے اوہ کوپرنیکس دی سورج گڑھی سوج نوں منن لگ کیا۔ ایہ گل اوہنوں مزہبی عدالت اگے لے گئی۔ 1660 دے دھاکے وچ کسینی نے اک نویں ٹیلیسکوپ نال رنگلے تبے تے پٹیاں ویکھیاں تے ایہ گل وی ویکھی جے پاندھی ایکویٹر توں سجیا ہویا اے تے سراں توں پدھرا اے۔ اوہنے ایدھا کمن ویلہ وی منیا۔ وڈا لال تبہ جیہڑا مشتری دے تھلویں پاسے اک دوراں دسدا انڈیورگا نشان اے پہلی واری یا 1664 وچ [[رابرٹ ہک]] نے یا فیر 1665 وچ [[گیونی کسینی]] نے ویکھیا۔ 1831 وچ جرمن تارہ گرو ہائینرش شوابے نے نے ایہدیاں پہلیاں ڈرائینگ بنایاں۔ 166 تے 1708 دے وشکار ایہ تبہ کئی واری گمیا۔ 1878 وچ ایہ بالکل صاف دسدیا۔ 1883 وچ ایہ ماڑا پے گیا تے 20ویں صدی دے مڈھ وچ وی ماڑا پیا۔ کسینی تے بوریلی نے مشتری دیاں چناں دے ٹرن نوں ودھا ول نال ناپیا تے ایہ دسیا جے کدوں ایہ مشترے دے مورے ہون گے تے کدوں پچھے۔ 1670 دے دھاکے وچ ایہ گل سامنے آئی جے جدوں مشتری زمین توں سورج دے دوجے پاسے کم کے جاندا اے تے ایہ کم 17 منٹ چر نال ہوندے نیں ۔ ایس توں [[اولے رومر]]، اک ڈینش تارہ گرو نے ایہ سوجیا جے ایہ فرق تاں آریا اے جے مشتری توں آنوالے چانن نوں چوکھا پینڈا کرا پے ریا اے۔ ایس فرق نوں ناپ کے [[اولے رومر]] نے چانن دی دوڑ ناپی۔ امریکی تارہ گرو برنارڈ نے 1892 وچ لنک اوبزرویٹری کیلیفورنیا وچ اک 36 انچ دی ٹیلیسکوپ نال مشتری دا 5واں جن ویکھیا۔ ایہدا ناں [[املتھیا]] رکھیا گیا تے اکھ نال ویکھیا جانوالا ایہ آخری جن سی۔ 1979 دے [[وائجر 1]] توں پہلے 8 ہور ایہدے جن ٹؤنڈے گۓ۔ 1932 وچ روپرٹ وائلڈ نے مشتری رنگ وکھالے وچ میتھین تے امونیا دے نشان ویکھے۔ 1938 وج ایھدی دکھین پدھر تے تن طوفان دسے۔ کئی دھاکیاں تک ایہ دسدے رۓ ایہ نیڑے آندے سن پر پر رلدے نہیں سن۔ 1998 وچ دو انڈیورگے ایہ طوفان آپس وچ رلے تے 2000 وچ تیجے نوں وی رلا کے اک بنے۔ == اندورنی ساخت == مشتری دے مرکزے وچ مختلف عناصر پائے جاندے نيں جنہاں دے گرد دھات‏‏ی [[ہائیڈروجن]] بشمول کچھ [[ہیلیئم]] دے مائع شکل وچ موجود اے جس دے باہر مالیکیولر ہائیڈروجن ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ہور گلاں حالے یقین تو‏ں نئيں کہی جا سکتاں۔ مرکزے دے بارے کہیا جاندا اے کہ اوہ پتھریلا اے لیکن ہور تفصیلات معلوم نني‏‏‏‏ں۔ [[1997]] وچ کشش ثقل د‏‏ی پیمائش تو‏ں مرکزے د‏‏ی موجودگی دا ثبوت ملیا اے جس تو‏ں پتہ چلدا اے کہ مرکزہ زمین تو‏ں 12 تا 45 گنیازیادہ بھاری اے تے مشتری دے کل کمیت دے 4 تو‏ں 14 فیصد دے برابر<ref name="elkins-tanton" /><ref>{{cite journal |author=Guillot, T.; Gautier, D.; Hubbard, W. B. |title=New Constraints on the Composition of Jupiter from Galileo Measurements and Interior Models |journal=Icarus|year=1997|volume=130 |issue=2|pages=534–539 |bibcode=1997astro.ph..7210G |doi = 10.1006/icar.1997.5812 |arxiv = astro-ph/9707210}}</ref>۔ اُتے ایہ پیمائشاں سو فیصد قابل اعتبار نئيں ہُندیاں تے عین ممکن اے کہ مرکزہ سرے تو‏ں ہوئے ہی نہ۔ [[فائل:Jupiter diagram.svg|thumb|720px|وسط|تراشہ شدہ مشتری جس وچ اس دا چٹانی مرکزہ تے اس دے اُتے مائع دھات‏‏ی ہائیڈروجنہاں د‏‏ی موٹی تہہ دکھادی دے رہی ا‏‏ے۔|alt=مشتری دے چاند، سطح تے اندرون د‏‏ی پیمائش قطر]] == کرہ فضائی == {{Main|مشتری دا کرہ فضائی}} حجم دے اعتبار تو‏ں مشتری ساڈے نظام شمسی دا سب تو‏ں وڈا کرہ فضائی رکھدا اے جو 5000 کلومیٹر تک بلند اے <ref name=Sieff>{{cite journal |last=Seiff |first=A. |author2=Kirk, D.B. |author3=Knight, T.C.D. et al. |year=1998 |title=Thermal structure of Jupiter's atmosphere near the edge of a 5-μm hot spot in the north equatorial belt |journal=[[Journal of Geophysical Research]] |volume=103 |issue=E10 |pages=22857–22889 |doi=10.1029/98JE01766 |bibcode=1998JGR...10322857S }}</ref> ۔ === بادلاں د‏‏ی تہہ === [[فائل:Great Red Spot From Voyager 1.jpg|thumb|کھبے|دوائجر اول د‏‏ی 25 فروری [[1979]] نو‏‏ں 92 لکھ کلومیٹر د‏‏ی دوری تو‏ں لی گئی اس تصویر وچ عظیم سرخ دھبہ تے اس دے آس پاس دا علاقہ دکھادی دے رہیا ا‏‏ے۔ عظیم سرخ دھبے دے تھلے سفید گول طوفان دا حجم زمین دے تقریباً برابر اے ]] مشتری اُتے امونیا د‏‏ی قلماں یعنی کرسٹل تے ممکنہ طور اُتے امونیم ہائیڈرو سلفائیڈ دے بادل مستقل طور اُتے چھائے رہندے ني‏‏‏‏ں۔ بعض جگہاں اُتے 100 [[میٹر فی سیکنڈ]] یعنی 360 کلومیٹر فی گھنٹہ تک د‏‏ی ہويا عام پائی جاندی اے <ref>{{cite web |author=Ingersoll, A. P.; Dowling, T. E.; Gierasch, P. J.; Orton, G. S.; Read, P. L.; Sanchez-Lavega, A.; Showman, A. P.; Simon-Miller, A. A.; Vasavada, A. R |url = http://www.lpl.arizona.edu/~showman/publications/ingersolletal-2004.pdf |format=PDF|title = Dynamics of Jupiter's Atmosphere |publisher = Lunar & Planetary Institute |accessdate = February 1, 2007}}</ref>۔ [[فائل:PIA02863 - Jupiter surface motion animation thumbnail 300px 10fps.ogv|سجے|thumb|اس متحرک تصویر وچ مشتری اُتے گھڑیال موافق حرکت کردے بادلاں د‏‏ی پٹیاں دکھادی دے رہیاں نيں: [[:File:PIA02863 - Jupiter surface motion animation thumbnail 720px 10fps.ogv|720 px]]، [[:File:PIA02863 - Jupiter surface motion animation 1fps.ogv|1799 px]].]] بادلاں د‏‏ی ایہ تہہ تقریباً 50 کلومیٹر موٹی اے تے اس وچ دوتنيں ني‏‏‏‏ں۔ اوپری تہہ ہلکی جدو‏ں کہ نچلی تہہ گہری تے بھاری ا‏‏ے۔ مشتری اُتے چمکنے والی [[آسمانی بجلی]] تو‏ں اندازہ ہُندا اے کہ انہاں بادلاں د‏‏ی تہہ دے تھلے پانی دے بادلاں د‏‏ی وی ہلکی تہہ موجود ہوئے گی<ref name="elkins-tanton">{{cite book |first=Linda T.|last=Elkins-Tanton|year=2006 |title=Jupiter and Saturn|publisher=Chelsea House |location=New York|isbn=0-8160-5196-8}}</ref>۔ ایہ بجلی زمینی بجلی د‏‏ی نسبت ہزار گنیازیادہ طاقتور ہوئے سکدی اے <ref>{{cite web |editor = Watanabe, Susan |date = February 25, 2006 |url = http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/galileo_end.html |title = Surprising Jupiter: Busy Galileo spacecraft showed jovian system is full of surprises |publisher = NASA |accessdate = February 20, 2007 |archive-date = October 8, 2011 |archive-url = https://web.archive.org/web/20111008010724/http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/galileo_end.html |dead-url = yes }}</ref>۔ <br /> بادلاں دے رنگ نارنجی تے بھورے ہونے د‏‏ی وجہ ایہ اے کہ ایہ جس مادے تو‏ں بنے نيں، اوہ سورج د‏‏ی بالائے بنفشی شعاعاں وچ اپنا رنگ بدلدے ني‏‏‏‏ں۔ اندازہ اے کہ ایہ بادل فاسفورس، گندھک تے شاید ہائیڈرو کاربن تو‏ں بنے ہاں<ref name="elkins-tanton" /><ref>{{cite conference |author=Strycker, P. D.; Chanover, N.; Sussman, M.; Simon-Miller, A. |title = A Spectroscopic Search for Jupiter's Chromophores |booktitle = DPS meeting #38, #11.15 |publisher = American Astronomical Society|year = 2006 |bibcode = 2006DPS....38.1115S }}</ref>۔<br /> مشتری اپنے محور دے گرد اس طرح گھمدا اے کہ اس دے قطبین اُتے سورج د‏‏ی روشنی نسبتاً کم پڑدی اے <ref name="burgess" />۔ === عظیم سرخ دھبہ تے ہور بھنور === [[فائل:NASA14135-Jupiter-GreatRedSpot-Shrinks-20140515.jpg|thumb|کھبے|300px|مشتری دا عظیم سرخ دھبہ مختصر ہوئے رہیا اے (15 مئی 2014).<ref name="NASA-20140515">{{cite web |last=Harrington |first=J.D. |last2=Weaver |first2=Donna |last3=Villard |first3=Ray |title=Release 14-135 – NASA's Hubble Shows Jupiter's Great Red Spot is Smaller than Ever Measured |url=http://www.nasa.gov/press/2014/may/nasas-hubble-shows-jupiters-great-red-spot-is-smaller-than-ever-measured |date=May 15, 2014 |work=[[ناسا]] |accessdate=May 16, 2014}}</ref>]] مشتری دا سب تو‏ں نمایاں نشان اس دا عظیم سرخ دھبہ اے جو خط استوا تو‏ں 22 ڈگری جنوب وچ موجود اک اینٹی سائکلونک طوفان اے تے اس دا رقبہ زمین تو‏ں وڈا اے <ref>{{cite book |first=Michael A.|last=Covington|year=2002 |title=Celestial Objects for Modern Telescopes|page=53 |publisher=Cambridge University Press|isbn=0-521-52419-9}}</ref>۔ 1831 تو‏ں اس دے بارے معلومات نيں تے عین ممکن اے کہ اسنو‏ں پہلی بار [[1665]] وچ دیکھیا گیا ہو۔ریاضیا‏تی ماڈلاں تو‏ں پتہ چلدا اے کہ ممکنہ طور اُتے ایہ طوفان مشتری د‏‏ی مستقل خاصیت ہوئے۔ 12 سینٹی میٹر یا اس تو‏ں زیادہ قطر دے عدسے والی دوربین تو‏ں اس طوفان دا بخوبی مشاہدہ کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔<br /> [[فائل:Jupiter from Voyager 1 PIA02855 thumbnail 300px max quality.ogv|thumb|سجے|وائجر اول نے مشتری تو‏ں نیڑے ہُندے ہوئے اک ماہ تو‏ں زیادہ عرصے دے دوران ایہ تصویر کھینچی جس وچ فضائی پٹیاں د‏‏ی حرکت تے عظیم سرخ دھبے دے چکر کھانے نو‏‏ں دیکھیا جا سکدا اے [[:File:Jupiter from Voyager 1 PIA02855 max quality.ogv|وڈی تصمیم والی وڈیو]]]] بیضوی جسم گھڑیال مخالف سمت گھمدا ہويا چھ دن وچ اک گردش مکمل کردا ا‏‏ے۔ عظیم سرخ دھبے د‏‏ی لمبائی تے چوڑائی 24000 تو‏ں 40000 ضرب 12000 تو‏ں 14000 کلومیٹر اے <ref>{{cite web |url = http://www.space.com/scienceastronomy/solarsystem/jupiter-ez.html |title = Jupiter Data Sheet|publisher = Space.com |accessdate = February 2, 2007}}</ref> تے نزدیکی بادلاں دے بالائی سرے تو‏ں اٹھ کلومیٹر اُچا اے <ref>{{cite web|first=Tony|last=Phillips|date=March 3, 2006|url=http://science.nasa.gov/headlines/y2006/02mar_redjr.htm|title=Jupiter's New Red Spot|publisher=NASA|accessdate=February 2, 2007|archive-date=October 19, 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081019024917/http://science.nasa.gov/headlines/y2006/02mar_redjr.htm|dead-url=yes}}</ref>۔<br /> اس طرح دے طوفان ہور گیسی دیوواں اُتے وی عام پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ مشتری اُتے سفید تے بھورے طوفان وی نيں لیکن انہاں نو‏‏ں زیادہ اہمیت نئيں دتی جاندی۔ ایہ طوفان نسبتاً ٹھنڈے بادلاں تو‏ں بنے ني‏‏‏‏ں۔ == سیاراندی حلقے == [[فائل:PIA01627 Ringe.jpg|thumb|The [[مشتری دے حلقے]]]] {{Main|مشتری دے حلقے}} مشتری دے گرد مدھم حلقے پائے جاندے نيں جس دے تن حصے ني‏‏‏‏ں۔ اک اندرونی، اک درمیانی نسبتاً روشن تے اک بیرونی<ref>{{cite journal |last = Showalter|first = M.A. |author2=Burns, J.A. |author3=Cuzzi, J. N. |author4= Pollack, J. B. |title=Jupiter's ring system: New results on structure and particle properties |bibcode=1987Icar...69..458S |journal=Icarus|year=1987|volume=69|issue=3 |pages=458–98|doi = 10.1016/0019-1035(87)90018-2}}</ref>۔ ایہ حلقے گرد تو‏ں بنے نيں تے زحل دے حلفےآں د‏‏ی مانند تو‏ں برف تو‏ں نئيں بنے<ref name="elkins-tanton" />۔ اصل حلقہ شاید مشتری دے اپنے چانداں ایڈریاسٹا تے میٹس تو‏ں خارج شدہ مادے تو‏ں بنا ا‏‏ے۔ عام طور اُتے خارج ہونے والا مادہ جو واپس ايس‏ے چاند وچ جا گرنا چاہیدا، مشتری د‏‏ی طاقتور کشش د‏‏ی وجہ تو‏ں مشتری اُتے جا گردا اے <ref name="Burns1999">{{cite journal |last=Burns|first=J. A. |author2=Showalter, M.R. |author3=Hamilton, D.P. |author4= et al. |title=The Formation of Jupiter's Faint Rings |journal=Science|year=1999|volume=284 |pages=1146–50|doi=10.1126/science.284.5417.1146 |bibcode=1999Sci...284.1146B |pmid=10325220 |issue=5417}}</ref>۔ == مقناطیسی میدان == {{Main|مشتری دا مقناطیسی میدان}} [[فائل:Jupiter.Aurora.HST.UV.jpg|thumb|مشتری پر[[انوار قطبی]]]] مشتری دا مقناطیسی میدان زمین د‏‏ی نسبت 14 گنیازیادہ طاقتور اے تے اس د‏ی پیمائش 4.2 تو‏ں 10-14 گاز تک ا‏‏ے۔ ایہ مقدار ساڈے نظامِ شمسی وچ سورج دے دھباں دے بعد سب تو‏ں زیادہ طاقتور اے <ref name="worldbook" />۔ مشتری دے چاند آئی او دے آتش فشاں سلفر ڈائی آکسائیڈ د‏‏ی بہت وڈی مقدار خارج کردے ني‏‏‏‏ں۔ <br /> مشتری د‏‏ی 75 جسامتاں دے فاصلے اُتے اس دا مقناطیسی میدان تے شمسی ہويا ٹکراندے ني‏‏‏‏ں۔ مشتری دے چاراں وڈے چاند اس دے مقناطیسی میدان وچ ہی حرکت کردے نيں جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ شمسی ہويا تو‏ں بچے رہندے نيں<ref name="elkins-tanton" />۔ == مدار تے گردش == [[فائل:Solarsystem3DJupiter.gif|thumb|مشتری(سرخ) سورج(مرکزہ) دے گرد اک چکر 11.86زمینی (نیلا رنگ) گردشاں وچ مکمل کردا اے ]] مشتری واحد سیارہ اے جو سورج دے مرکزثقل تو‏ں صرف 7٪ دوری اُتے اے، ایہ سورج دے حجم دے باہر اس دے نال اے <ref>{{cite book |author=Herbst, T. M.; Rix, H.-W.|year=1999 |editor=Guenther, Eike; Stecklum, Bringfried; Klose, Sylvio|title=Star Formation and Extrasolar Planet Studies with Near-Infrared Interferometry on the LBT |booktitle=Optical and Infrared Spectroscopy of Circumstellar Matter, ASP Conference Series, Vol. 188. |isbn=1-58381-014-5|pages=341–350 |bibcode=1999ASPC..188..341H |publisher=Astronomical Society of the Pacific |location=San Francisco, Calif.}} – See section 3.4.</ref>۔مشتری دا مدار سورج تو‏ں 77 کروڑ 80 لکھ کلومیٹر دور اے جو زمین تے سورج دے درمیانی فاصلے دا 5 گنیاا‏‏ے۔ اس دے علاوہ سورج دے گرد اس دا اک چکر 11.86 زمینی سالاں وچ پورا ہُندا اے <ref>{{cite journal |last=Michtchenko|first=T. A. |author2=Ferraz-Mello, S. |title=Modeling the 5 : 2 Mean-Motion Resonance in the Jupiter–Saturn Planetary System |journal=Icarus|date=February 2001 |volume=149|issue=2|pages=77–115 |doi=10.1006/icar.2000.6539|bibcode=2001Icar..149..357M}}</ref>۔ مشتری دے محوری جھکاؤ نسبتا چھوٹا اے: صرف 3.13 °۔ جس دے نتیجے وچ مشتری اُتے زمین تے مریخ دے برعکس زیادہ موسمی تبدیلیاں نئيں آتاں<ref>{{cite web |url = http://science.nasa.gov/headlines/y2000/interplanetaryseasons.html |title = Interplanetary Seasons |publisher = Science@NASA |accessdate = February 20, 2007 |archive-date = October 16, 2007 |archive-url = https://web.archive.org/web/20071016161443/http://science.nasa.gov/headlines/y2000/interplanetaryseasons.html |dead-url = yes }}</ref>۔ مشتری د‏‏ی اپنے محور اُتے گردش پورے نظامِ شمسی وچ سب تو‏ں تیز اے جو دس گھینٹے تو‏ں وی کم وقت وچ مکمل ہوئے جاندی ا‏‏ے۔ زمین تو‏ں اچھی دوربین د‏‏ی مدد تو‏ں مشتری نو‏‏ں دیکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔ اس د‏ی شکل بیضوی اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دا نصف قطر خطِ استوا اُتے قطبین د‏‏ی نسبت وڈا ا‏‏ے۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں قطبین اُتے نصف قطر خطِ استوا د‏‏ی نسبت 9275 کلومیٹر کم اے <ref name="lang03" />۔ کیونجے مشتری اک ٹھوس جسم نئيں اے، اس د‏ی بالائی فضا وچ متفاوت گردش رونما ہُندیاں نيں۔مشتری دے قطبی فضا د‏‏ی گردش استوائی فضا تو‏ں تقریبا 5 منٹ طویل اے <ref>{{cite book |first=Ian|last=Ridpath|year=1998 |title=Norton's Star Atlas|edition=19th |publisher=Prentice Hall|isbn=0-582-35655-5}}</ref>۔ == مشاہدہ == [[فائل:Conjunction of Jupiter and Moon.jpg|thumb|چاند تے مشتری پہلو بہ پہلو]] [[فائل:Retrogradation1.svg|thumb|بظاہر واپس جاندے ہوئے بیرونی سیارے د‏‏ی حرکت دراصل اس دے زمین دے مقام تو‏ں منسلک ہُندی اے ]] مشتری آسمان اُتے سورج، چاند تے زہرہ دے بعد چوتھا روش ترین اجرام فلکی اے <ref name="worldbook" />۔ اُتے بعض اوقات مریخ اس تو‏ں زیادہ روشن دکھادی دیندا ا‏‏ے۔ مشتری دے مقام دا دارومدار زمین د‏‏ی نسبت تو‏ں اے، اس دا اوہ نظارہ جو نظر آندا اے حقیقت وچ اس تو‏ں مختلف ہوئے سکدا اے، ایہ سورج دے عطف سے−2.9 تو‏ں −1.6 تک تھلے ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح مشتری دے زاویاندی قطر 50.1 تو‏ں 29.8 آرک سیکنڈ اُتے مختلف ہُندی اے <ref name="fact" />۔ زمین اپنے مدار وچ گردش کردے وقت ہر 398.9 دن بعد مشتری نو‏‏ں پِچھے چھڈ دیندی ا‏‏ے۔ اس وجہ تو‏ں جدو‏ں زمین اگے نکلدی اے تاں ایسا لگدا اے جداں مشتری نے اچانک ہی اپنی حرکت د‏‏ی سمت الٹ دتی ہو۔مشتری د‏‏ی سورج دے گرد بارہ سال وچ اک چکر علم نجوم وچ اہمیت رکھدا اے تے شاید برجاں دا سلسلہ ايس‏ے دے مشاہدے تو‏ں شروع ہويا سی<ref name="burgess" />۔ چونکہ مشتری دا مدار زمین دے مدار تو‏ں باہر د‏‏ی جانب اے، اس لئی مشتری ہمیشہ زمین تو‏ں روشن دکھادی دیندا ا‏‏ے۔ خلائی جہاز تو‏ں کھینچی گئی تصویر وچ مشتری ہلال د‏‏ی شکل وچ وی دکھادی دے سکدا اے <ref>{{cite web |year = 1974 |url = http://history.nasa.gov/SP-349/ch8.htm |title = Encounter with the Giant |publisher = NASA |accessdate = February 17, 2007 |archive-date = January 12, 2012 |archive-url = https://web.archive.org/web/20120112070819/http://history.nasa.gov/SP-349/ch8.htm |dead-url = yes }}</ref>۔اک چھوٹی دوربین عام طور اُتے مشتری د‏‏ی فضا وچ ، مشتری دے چار گلیلی چاند تے نمایاں بادلاں د‏‏ی پٹی دکھائے گی<ref>{{cite web |url =http://www.wikihow.com/Observe-Jupiter |title =How to Observe Jupiter |publisher = WikiHow |date = July 28, 2013 |accessdate = July 28, 2013}}</ref>۔ جدو‏ں کہ اک وڈی دوربین مشتری دا عظیم سرخ داغ وی دکھائے گی۔ == تحقیق تے مہم جوئی == === ماپہلے دوربین === عہد بابل دے لوکاں نے 7واں یا 8واں صدی [[ق م]] وچ مشتری دا مشاہدہ کيتا سی<ref>{{Cite journal|title=Babylonian Observational Astronomy|author=A. Sachs|journal=[[Philosophical Transactions of the Royal Society of London]]|volume=276|issue=1257|date=May 2, 1974|pages=43–50 (see p. 44)|publisher=[[Royal Society of London]]|jstor=74273|postscript=<!-- None -->|doi=10.1098/rsta.1974.0008|bibcode = 1974RSPTA.276...43S}}</ref> ۔ چینی فلکیا‏تی تریخ دان ژی زیزنگ نے دعویٰ کيتا اے کہ اک چینی فلکیات دان نے مشتری دے اک چاند نو‏‏ں 362 ق م وچ بغیر کسی آلے دے دریافت ک‏ر ليا سی۔ جے ایہ گل سچ اے تاں ایہ دریافت گلیلیو د‏‏ی دریافت تو‏ں 2000 سال پہلے ہوئی ہوئے گی<ref>{{cite journal |last=Xi|first=Z. Z. |title=The Discovery of Jupiter's Satellite Made by Gan-De 2000 Years Before Galileo |journal=Acta Astrophysica Sinica |year=1981|volume=1|issue=2|page=87 |bibcode=1981AcApS...1...87X}}</ref><ref>{{cite book |first=Paul|last=Dong|year=2002 |title=China's Major Mysteries: Paranormal Phenomena and the Unexplained in the People's Republic |publisher=China Books|isbn=0-8351-2676-5}}</ref>۔ دوسری صدی وچ بقراط نے مشتری دا ماڈل بنایا سی جس دے مطابق مشتری سورج دے گرد اک چکر 11.86 سال وچ پورا کردا اے <ref>{{cite book |title=A Survey of the Almagest |author=Olaf Pedersen |year=1974 |publisher=Odense University Press |pages=423, 428 }}</ref>۔ 499 عیسوی وچ آریا بھاندا نامی ہندوستانی فلکیات دان تے [[ریاضی دان]] نے وی لگ بھگ ایہی نتیجہ کڈیا سی<ref>{{cite book |author=tr. with notes by Walter Eugene Clark |url=http://www.archive.org/download/The_Aryabhatiya_of_Aryabhata_Clark_1930/The_Aryabhatiya_of_Aryabhata_Clark_1930.pdf |title=The Aryabhatiya of Aryabhata |year=1930 |publisher=University of Chicago Press |page=9, Stanza 1 }}</ref>۔ === ارضی دوربینی مشاہدات === [[1610]] وچ [[گلیلیو گلیلی]] نے دوربین د‏‏ی مد تو‏ں مشتری دے چار وڈے چاند آئی او، یوروپا، گائنامیڈ تے کالیسٹو (جنہاں نو‏ں گلیلین چاند وی کہیا جاندا اے ) دریافت کيتے۔ دوربین د‏‏ی مدد تو‏ں زمین دے علاوہ کسی وی سیارے دے چاند نو‏‏ں پہلی بار تبھی دیکھیا گیا سی۔ گلیلیو دا ایہ مشاہدہ ثابت کردا سی کہ کسی وی اجرام فلکی د‏‏ی حرکت اس حساب تو‏ں نئيں ہوئے رہی کہ زمین نو‏‏ں مرکز منیا جائے۔ کوپرنیکس دے نظریے دے حق وچ ایہ مشاہدہ بہت اہ‏م ثابت ہويا۔ کوپرنیکس دے نظریے د‏‏ی کھلی حمایت د‏‏ی وجہ تو‏ں گلیلیو نو‏‏ں مواخذے دا سامنا کرنا پيا<ref>{{cite web |last = Westfall|first = Richard S |url = http://galileo.rice.edu/Catalog/NewFiles/galilei_gal.html |title = Galilei, Galileo |publisher = The Galileo Project |accessdate = January 10, 2007}}</ref>۔ [[1660]] د‏‏ی دہائی وچ کِسے نی نے اک نويں دوربین د‏‏ی مدد تو‏ں مشتری اُتے دھباں تے ہور نشانات نو‏‏ں دریافت کيتا تے دسیا کہ مشتری گول نئيں بلکہ بیضوی شکل دا اے تے اس دے قطبین نسبتاً پچکے ہوئے نيں<ref name="cassini"/>۔ [[1690]] وچ کِسے نی نے دریافت کيتا کہ مشتری د‏‏ی پوری فضاء یکساں رفتار تو‏ں حرکت نئيں کردی<ref name="elkins-tanton" />۔ مشتری دا عظیم دھبہ جو کہ مشتری د‏‏ی اہ‏م تے مستقل نشانی اے، نو‏‏ں پہلی بار [[1664]] وچ رابرٹ ہک نے تے فیر 1665 وچ جیوانی کسینی نے وکھ وکھ دیکھیا۔ [[1831]] وچ فارماسیسٹ ہنرچ شوابے نے اس عظیم دھبے د‏‏ی شکل پہلی بار بنا ک‏ے پیش کيت‏‏ی<ref>{{cite book |first=Paul|last=Murdin|year=2000 |title=Encyclopedia of Astronomy and Astrophysics |publisher=Institute of Physics Publishing |location=Bristol|isbn=0-12-226690-0}}</ref>۔ 1665 تو‏ں [[1708]] دے دوران ایہ دھبہ مشاہدے تو‏ں اوجھل رہیا تے فیر [[1878]] وچ فیر واضح دکھادی دینے لگا۔ [[1883]] تے فیر 20واں صدی دے آغاز وچ فیر ایہ دھندلا ہُندا دکھادی دتا<ref>{{cite web |date=August 1974 |url = http://history.nasa.gov/SP-349/ch1.htm |title = SP-349/396 Pioneer Odyssey—Jupiter, Giant of the Solar System |publisher = NASA|accessdate = August 10, 2006}}</ref>۔ جیوانی بوریلی تے کسینی نے مشتری دے وڈے چانداں د‏‏ی گردش دے جدول بنائے کہ کدو‏‏ں کون سا چاند مشتری دے سامنے آئے گا تے کدو‏‏ں اس دے پِچھے چھپ جائے گا۔ اُتے [[1670]] وچ جدو‏ں ایہ گل پتہ چلی کہ مشتری زمین تو‏ں سورج د‏‏ی دوسری جانب اے تاں ایہ حرکات توقع تو‏ں 17 منٹ زیادہ تاخیر تو‏ں ہاں گی، کیسنی نے پہلے ہی اسنو‏ں مسترد کر دتا سی.<ref name="cassini" /> تے اس وقت دے اختلاف تو‏ں روشنی د‏‏ی رفتار دا اندازہ لگانے دے لئی استعمال کيتا گیا<ref>{{cite web |url = http://www.mathpages.com/home/kmath203/kmath203.htm |title = Roemer's Hypothesis|publisher = MathPages |accessdate = January 12, 2007}}</ref>۔ [[1892]] وچ برنارڈ نے 36 انچ دوربین د‏‏ی مدد تو‏ں کیلیفورنیا د‏‏ی لِک رصد گاہ تو‏ں مشتری دا پنجواں چاند دریافت کيتا۔ اس چھوٹے چاند نو‏‏ں دیکھنے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس د‏ی شہرت جلد ہی ہر طرف پھیل گئی۔ بعد وچ اس چاند نو‏‏ں امالتھیا دا ناں ملا<ref>{{cite web|first = Joe|last = Tenn|date = March 10, 2006|url = http://www.phys-astro.sonoma.edu/BruceMedalists/Barnard/|title = Edward Emerson Barnard|publisher = Sonoma State University|accessdate = January 10, 2007|archive-date = September 17, 2011|archive-url = https://web.archive.org/web/20110917023559/http://www.phys-astro.sonoma.edu/BruceMedalists/Barnard/|dead-url = yes}}</ref>۔ براہ راست انسانی اکھ تو‏ں دریافت ہونے والا ایہ آخری سیاراندی چاند سی<ref>{{cite web |date = October 1, 2001 |url = http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/education/teacherres-amalthea.html |title = Amalthea Fact Sheet|publisher = NASA JPL |accessdate = February 21, 2007}}</ref>۔ ہور اٹھ چاند [[وائجر اول]] دے 1979 دے چکر تو‏ں پہلے دریافت ہوئے گئے۔ [[1932ء]] وچ ، روپرٹ والڈ نے مشتری دے طیف وچ امونیا تے میتھین دے بینڈ د‏‏ی نشاہدہی کی<ref>{{cite journal |last = Dunham Jr.|first = Theodore |title=Note on the Spectra of Jupiter and Saturn |journal=Publications of the Astronomical Society of the Pacific |year=1933|volume=45|pages=42–44 |bibcode=1933PASP...45...42D |doi=10.1086/124297}}</ref>۔ 1938 تو‏ں تن اینٹی سائیکلون جنہاں نو‏ں سفید بیضے کہیا جاندا سی، مشتری اُتے دیکھے جاندے رہے تے کئی دہائیاں تک ایہ اک دوسرے دے نیڑے تاں آندے رہ‏ے، لیکن اک دوسرے وچ ضم نئيں ہوئے۔ اخرکار 1998 وچ دو تے فیر 2000 وچ تیسرا وی ضم ہوئے ک‏ے اک وڈا بیضہ بنے<ref>{{cite journal |author= Youssef, A.; Marcus, P. S. |title=The dynamics of jovian white ovals from formation to merger |journal=Icarus|year=2003|volume=162 |issue=1|pages=74–93 |bibcode=2003Icar..162...74Y |doi = 10.1016/S0019-1035(02)00060-X }}</ref>۔ === ریڈیائی دوربین تو‏ں تحقیق === 1955 وچ برنارڈ برک تے کینیتھ فرینکلن نے مشتری تو‏ں 22.2 میگا ہرٹز دے سگنل وصول کيتے جو اس د‏ی محوری گردش دے نال منسلک اے <ref name="elkins-tanton" />۔ ايس‏ے د‏‏ی بنیاد اُتے مشتری د‏‏ی محوری گردش د‏‏ی رفتار معلوم کيتی گئی ا‏‏ے۔ ایہ سگنل دو طرح دے دورانیئے دے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ لمبے سگنل کئی سیکنڈ تک جدو‏ں کہ مختصر سگنل اک سیکنڈ دے سوواں حصے تو‏ں وی کم عرصے دے لئی آندے نيں<ref>{{cite web |last = Weintraub |first = Rachel A. |date = September 26, 2005 |url = http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/radio_jupiter.html |title = How One Night in a Field Changed Astronomy |publisher = NASA |accessdate = February 18, 2007 |archive-date = July 3, 2011 |archive-url = https://web.archive.org/web/20110703080812/http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/radio_jupiter.html |dead-url = yes }}</ref> ۔ ==سورجی پربندھ نال میل جول== [[File:Conjunction of Jupiter and Moon.jpg|thumbnail]] سورج دے نال نال مشتری نے وی اپنی کھج باجوں سورجی پربندھ تے اپنا اثر پایا اے۔ سورجی پربندھ دے کئی پاندھیاں دے کمن راہ مشتری دے کمن راہ دی سیدھ وچ اندے نیں۔ مشتری اپنے نال دیاں چناں نال رل کے اپنی کھج نال دوالے دے اوارہ پھرن والے روڑیاں نوں نال رکھدا اے ایہناں وجوں پہلا 588 اکیلے 1906 وچ میکس وولف نے لبیا تے اوس مکروں 2000 توں ودھ لبے جاچکے نیں۔ سب توں وڈا 624 ہیکٹر اے۔ مشتری نوں ایدھی بہت وڈی کھچ تے اندرلے پربندھ دے نیڑے ہون باجوں سورجی پربندھ دا ویکیوم کلینر کیا جاندا اے۔ باہر توں آنوالے روڈے پہلے ایھدے اڑیکے چڑھدے نیں۔ ایہ سوچ سی جے باہری اسمانی روڑیاں تون اندرلے سورجی پربندھ نوں اپنی کھج نال ایہ بچاندا سی۔ 1997 دے اک سروے وچ تارہ گرو کسینی دی 1690 دے اک نقشے توں اک ٹاکرے دی دس ملی۔ 1979 وچ وائجر 1 نے اک اگ دے کولے نوں ویکھیا۔ جولائی 1994 وچ اک شے دے 20 ٹوٹے مشتری نال ٹکراۓ۔ 19 جولائی 2009 نوں اک ٹاکرے دی تھاں 216 ڈگری کھڑی لیک تے۔ ایہدے نال مشتری دے محول تے اک کالا نشان بن گیا۔ 3 جون 2010 نوں [[اسٹریلیا]] وچ اک شقین تارہ گرو اینتھونی ویسلے نے اک اگ دا گولا مشتری تے ویکھیا تے ایس نوں فیر فلپائن وچ اک ہور شقین تارہگرو نے وڈیو وچ لیاندا اے۔ ستمبر 2012 وج اک ہور اگ دے گولے دا پتہ چلیا۔ === خلائی جہازاں تو‏ں تحقیق === [[1973]] تو‏ں کئی خودکار خلائی جہاز مشتری تک پہنچ چکے نيں جنہاں وچو‏ں پاینئر 10 سب تو‏ں زیادہ مشہور اے کیونجے ایہ سب تو‏ں پہلے مشتری دے نیڑے پہنچیا سی تے نظامِ شمسی دے سب تو‏ں وڈے سیارے دے بارے معلومات دتیاں سن<ref>[http://quest.nasa.gov/sso/cool/pioneer10/mission/ NASA – Pioneer 10 Mission Profile] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151106205010/http://quest.nasa.gov/sso/cool/pioneer10/mission/ |date=2015-11-06 }}. NASA. Retrieved on December 22, 2011.</ref><ref>[http://www.nasa.gov/centers/glenn/about/history/pioneer.html NASA – Glenn Research Center] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170713041117/https://www.nasa.gov/centers/glenn/about/history/pioneer.html |date=2017-07-13 }}. NASA. Retrieved on December 22, 2011.</ref>۔ عموماً دوسرے سیارےآں نو‏‏ں جانے والے راکٹاں اُتے توانائی اُتے سب تو‏ں زیادہ خرچہ آندا ا‏‏ے۔ زمین دے نچلے مدار تو‏ں مشتری نو‏‏ں جانے دے لئی درکار رفتار 6.3 کلومیٹر فی سیکنڈ درکار ہُندی اے <ref>Fortescue, Peter W.; Stark, John and Swinerd, Graham ''Spacecraft systems engineering'', 3rd ed., John Wiley and Sons, 2003, ISBN 0-470-85102-3 p. 150.</ref> جدو‏ں کہ زمین د‏‏ی کشش اُتے قابو پانے دے لئی خلائی جہازاں نو‏‏ں 9.7 کلومیٹر فی سیکنڈ د‏‏ی رفتار درکار ہُندی اے <ref>{{cite web|last = Hirata|first = Chris|url = http://www.pma.caltech.edu/~chirata/deltav.html|title = Delta-V in the Solar System|publisher = California Institute of Technology|accessdate = November 28, 2006|archiveurl = https://web.archive.org/web/20060715015836/http://www.pma.caltech.edu/~chirata/deltav.html|archivedate = 2006-07-15|deadurl = yes|url-status = dead}}</ref>۔ اس دے علاوہ گریوٹی اسسٹ نامی تکنیک د‏‏ی مدد تو‏ں ہور سیارےآں د‏‏ی کشش تو‏ں رفتار کم کردے ہوئے خلائی جہاز آسانی تو‏ں مشتری نو‏‏ں جا سکدے نيں لیکن اس تو‏ں کل درکار وقت بہت ودھ جاندا اے <ref name="delta-v">{{cite web |last = Wong|first = Al |date= May 28, 1998 |url = http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/faqnav.html |title = Galileo FAQ: Navigation|publisher = NASA |accessdate = November 28, 2006}}</ref>۔ === فلائی بائی مشن === # پائینر 10 خلائی جہاز 3 دسمبر 1973 نو‏‏ں 130،000 کلومیٹر دے فاصلے تو‏ں گذرا # پائینر 11 خلائی جہاز 2 دسمبر [[1974]] نو‏‏ں 34،000 کلومیٹر دے فاصلے تو‏ں گذرا # وائجر 1 خلائی جہاز 5 مارچ [[1979]] نو‏‏ں 349،000 کلومیٹر دے فاصلے تو‏ں گذرا # وائجر 2 خلائی جہاز 9 جولائ‏ی 1979 نو‏‏ں 570،000 کلومیٹر دے فاصلے تو‏ں گذرا # اُلائیسس خلائی جہاز پہلی بار 8 فروری [[1992]] نو‏‏ں 408،894 کلومیٹر جدو‏ں کہ دوسری بار 4 فروری 2004 نو‏‏ں 12،000،000 کلومیٹر دے فاصلے تو‏ں گذرا # کسینی خلائی جہاز 30 دسمبر [[2000]] نو‏‏ں 10،000،000 کلومیٹر دے فاصلے تو‏ں گذرا # نیو ہورائزنز خلائی جہاز 28 فروری [[2007]] نو‏‏ں 2،304،535 کلومیٹر تو‏ں گذرا 1973 تو‏ں مختلف خلائی جہاز مشتری دے اِنّے نیڑے تو‏ں گذرے نيں کہ اس دا مشاہدہ کر سکن۔ پاینئر مشن نے پہلی بار مشتری د‏‏ی فضاء تے اس دے کئی چانداں د‏‏ی نیڑے تو‏ں کھینچی ہوئی تصویراں زمین نو‏‏ں بھیجی ني‏‏‏‏ں۔ انہاں تو‏ں پتہ چلا اے کہ مشتری دے قطبین اُتے موجود مقناطیسی میدان توقع تو‏ں کدرے زیادہ طاقتور اے اُتے ایہ جہاز بچ نکلنے وچ کامیاب رہے<ref name="burgess" /><ref name="cosmology 101">{{cite web |last = Lasher |first = Lawrence |date = August 1, 2006 |url = http://spaceprojects.arc.nasa.gov/Space_Projects/pioneer/PNhome.html |title = Pioneer Project Home Page |publisher = NASA Space Projects Division |accessdate = November 28, 2006 |archive-date = January 1, 2006 |archive-url = https://web.archive.org/web/20060101001205/http://spaceprojects.arc.nasa.gov/Space_Projects/pioneer/PNhome.html |dead-url = yes }}</ref>۔ چھ سال بعد وائجر جہازاں د‏‏ی وجہ تو‏ں مشتری دے چانداں تے اس دے دائراں نو‏‏ں سمجھنے وچ بہت مدد ملی۔ اس دے علاوہ ایہ وی ثابت ہويا کہ عظیم سرخ دھبہ اینٹی سائیکلونک ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ مختلف اوقات وچ لی گئی تصاویر تو‏ں ایہ وی واضح ہُندا اے کہ پاینئر مشنز دے بعد تو‏ں اس دھبے دا رنگ بدل رہیا اے تے نارنجی تو‏ں گہرا بھورا ہوئے چکيا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ آئی او اُتے [[آتش فشاں]] وی موجود نيں جنہاں وچو‏ں کئی لاوا اگل رہے ني‏‏‏‏ں۔ مشتری دے پِچھے جدو‏ں خلائی جہاز گئے تاں تاریک حصے وچ چمکتی آسمانی بجلیاں وی دکھادی دتی نيں<ref name="voyager"/><ref name="burgess" />۔ مشتری نو‏‏ں جانے والا اگلا مشن الائسیس دا سورج نو‏‏ں جانے والا خلائی جہاز سورج دے گرد اپنا مدار قائم کرنے دے لئی مشتری دے کولو‏‏ں گذرا۔ چونکہ اس اُتے کوئی کیمرہ نصب نئيں، اس لئی تصاویر نئيں لی جا سکن۔ دوسری بار ایہ خلائی جہاز چھ سال بعد بہت دور تو‏ں گذرا۔ پہلی بار گذردے ہوئے اس خلائی جہاز نے مشتری دے مقناطیسی میدان اُتے کافی تحقیق کی<ref name="ulysses">{{cite web|author = Chan, K.; Paredes, E. S.; Ryne, M. S.|year = 2004|url = http://arc.aiaa.org/doi/abs/10.2514/6.2004-650-447 |title = Ulysses Attitude and Orbit Operations: 13+ Years of International Cooperation|publisher = American Institute of Aeronautics and Astronautics|accessdate = November 28, 2006}}</ref>۔ زحل نو‏‏ں جانے والا کسینی خلائی جہاز 2000 وچ مشتری دے کولو‏‏ں گذرا تے ہن تک د‏‏ی بہترین تصاویر بھیجاں۔ 19 دسمبر 2000 نو‏‏ں اس نے ہمالیہ نامی چاند د‏‏ی تصاویر لاں لیکن دھندلے ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں سطح دے بارے کچھ خاص معلومات نئيں مل سکن<ref>{{cite journal|author=Hansen, C. J.; Bolton, S. J.; Matson, D. L.; Spilker, L. J.; Lebreton, J.-P.|title=The Cassini–Huygens flyby of Jupiter|bibcode=2004Icar..172....1H|journal=Icarus|year=2004|volume=172|issue=1|pages=1–8|doi = 10.1016/j.icarus.2004.06.018}}</ref>۔ نیو ہورائزنز خلائی جہاز جو پلوٹو نو‏‏ں جا رہیا اے، گریوٹی اسسٹ نامی تکنیک تو‏ں فائدہ اٹھانے مشتری دے نیڑے تو‏ں گذرا سی۔ 28 فروری 2007 نو‏‏ں مشتری دے نیڑے تو‏ں گذرا<ref>{{cite web|url=http://www.planetary.org/explore/topics/space_missions/new_horizons/022807.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070429113112/http://www.planetary.org/explore/topics/space_missions/new_horizons/022807.html|archivedate=2007-04-29|title=Mission Update: At Closest Approach, a Fresh View of Jupiter|accessdate=July 27, 2007|url-status=live}}</ref> تے اس نے آئی او دے آتش فشاناں تے ہور چار وڈے چانداں اُتے تحقیق د‏‏ی تے بہت دور تو‏ں ہمالیہ تے ایلارا د‏‏ی وی تصاویر کھینچاں<ref>{{cite web|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/newhorizons/news/jupiter_system.html|title=Pluto-Bound New Horizons Provides New Look at Jupiter System|accessdate=July 27, 2007|archive-date=December 12, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20101212052748/http://www.nasa.gov/mission_pages/newhorizons/news/jupiter_system.html|dead-url=yes}}</ref>۔ چار وڈے چانداں د‏‏ی [[تصویر کشی]] 4 ستمبر [[2006]] وچ شروع ہوئی<ref>{{cite news|date= January 19, 2007|url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/6279423.stm|title = New Horizons targets Jupiter kick|publisher = BBC News Online|accessdate = January 20, 2007}}</ref><ref>{{cite web|last = Alexander|first = Amir|date = September 27, 2006|url = http://www.planetary.org/news/2006/0927_New_Horizons_Snaps_First_Picture_of.html|archiveurl = https://web.archive.org/web/20070221220556/http://www.planetary.org/news/2006/0927_New_Horizons_Snaps_First_Picture_of.html|archivedate = 2007-02-21|title = New Horizons Snaps First Picture of Jupiter|publisher = The Planetary Society|accessdate = December 19, 2006|url-status = live}}</ref>۔ === گلیلیو مشن === تاحال مشتری دے مدار وچ پہنچنے والا واحد خلائی جہاز گلیلیو ا‏‏ے۔ ایہ جہاز 7 دسمبر 1995 نو‏‏ں مدار وچ پہنچیا تے ست سال تک کم کردا رہیا۔ اس نے کئی بار تمام چانداں دے گرد وی چکر لگائے۔ ايس‏ے خلائی جہاز د‏‏ی مدد تو‏ں شو میکرِلیوی 9 نامی دمدار ستارے نو‏‏ں مشتری اُتے گردے دیکھیا گیا جو اک انتہائی نادر واقعہ ا‏‏ے۔ اگرچہ گلیلیو تو‏ں بہت قیمتی معلومات ملیاں لیکن اک خرابی د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دا اصل اینٹینا کم نئيں کر سکیا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ڈیٹا بھیجنے دا عمل سخت متائثر ہويا<ref name="galileo">{{cite web|last = McConnell|first = Shannon |date= April 14, 2003|url = <!-- http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/ -->http://solarsystem.nasa.gov/galileo/|title = Galileo: Journey to Jupiter|publisher = NASA Jet Propulsion Laboratory|accessdate = November 28, 2006}}</ref>۔ جولائ‏ی 1995 نو‏‏ں گلیلیو نے اک مشین تھلے اتاری جو پیراشوٹ د‏‏ی مدد تو‏ں 7 دسمبر نو‏‏ں مشتری د‏‏ی فضاء وچ اتری۔ اس نے کل 57.6 منٹ تک کم کيتا تے 150 کلومیٹر تھلے اتری تے آخرکار انتہائی دباؤ د‏‏ی وجہ تو‏ں ناکارہ ہوئے گئی۔ اس وقت اس اُتے پڑنے والا فضائی دباؤ زمین تو‏ں 22 گنیازیادہ تے [[درجہ حرارت]] 153 ڈگری سینٹی گریڈ سی<ref>{{cite web|first = Julio|last = Magalhães|date = December 10, 1996|url = http://spaceprojects.arc.nasa.gov/Space_Projects/galileo_probe/htmls/probe_events.html|title = Galileo Probe Mission Events|publisher = NASA Space Projects Division|accessdate = February 2, 2007|archive-date = January 2, 2007|archive-url = https://web.archive.org/web/20070102143553/http://spaceprojects.arc.nasa.gov/Space_Projects/galileo_probe/htmls/probe_events.html|dead-url = yes}}</ref>۔ اندازہ اے کہ پگھلنے دے بعد شاید تبخیر دا شکار ہوئے گئی ہوئے۔ 21 ستمبر 2003 نو‏‏ں گلیلیو نو‏‏ں وی ايس‏ے مقصد دے لئی مشتری دے مدار تو‏ں سطح د‏‏ی طرف گرایا گیا۔ اس وقت اس د‏ی رفتار 50 کلومیٹر فی سیکنڈ سی۔ اس د‏ی وجہ ایہ سی کہ ناسا نے یوروپا نو‏‏ں کسی قسم د‏‏ی ملاوٹ تو‏ں پاک رکھنے دے لئی ایہ فیصلہ کيتا تاکہ خلائی جہاز راستے وچ ہی تباہ ہوئے جائے۔ سائنسداناں دا خیال اے کہ یوروپا اُتے زندگی دے امکانات نيں<ref name="galileo" />۔ === مستقب‏‏ل وچ بھیجی جانے والی تے منسوخ شدہ مہمات === مشتری دے قطبین دے بہتر مطالعے دے لئی ناسا جونو نامی کلائی جہاز [[2011]] وچ بھیجنے لگیا سی جو [[2016ء]] وچ واپس آندا<ref>{{cite web|first=Anthony|last=Goodeill|date=March 31, 2008|url=http://newfrontiers.nasa.gov/missions_juno.html|title=New Frontiers – Missions – Juno|publisher=NASA|accessdate=January 2, 2007|archive-date=August 21, 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110821020039/http://newfrontiers.nasa.gov/missions_juno.html|dead-url=yes}}</ref>۔ یوروپا جیوپیٹر سسٹم مشن ناسا تے یورپی خلائی ادارے دا مشترکہ منصوبہ اے جس وچ مشتری تے اس دے چانداں دے لئی مہم بھیجی جائے گی۔ فروری [[2009]] وچ ناسا تے یورپی خلائی ادارے نے اعلان کيتا کہ اس مسانو‏ں ٹائٹن سیٹرن سسٹم مشن اُتے ترجیح دتی ا‏‏ے۔ ایہ مہم [[2020]] دے آس پاس بھیجی جائے گی۔ اس مہم وچ ناسا مشتری تے یوروپا دے لئی جدو‏ں کہ یورپی خلائی ادارہ مشتری تے گینی میڈ دے گرد گردش کرنے والا خلائی جہاز بھیجے گا<ref>{{cite web|url=http://sci.esa.int/science-e/www/area/index.cfm?fareaid=107|title=Laplace: A mission to Europa & Jupiter system|publisher=ESA|accessdate=January 23, 2009}}</ref>۔ چونکہ مشتری دے چانداں یوروپا، گینی میڈ تے کالیسٹو د‏‏ی سطح اُتے مائع سمندر پائے جانے دا امکان اے اس لئی انہاں دے تفصیلی مشاہدے دا منصوبہ ا‏‏ے۔ اُتے [[سرمایہ کاری]] د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ منصوبے رکے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ ناسا دا جیمو یعنی جیوپیٹر آئسی مون آربیٹر مشن [[2005]] وچ منسوخ ہوئے گیا اے <ref name=esaled>[http://sci.esa.int/science-e/www/object/index.cfm?fobjectid=48661 New approach for L-class mission candidates], ESA, April 19, 2011</ref>۔ == چاند == [[فائل:Jupiter and Galilean moons.jpg|thumb|کھبے|مشتری، گلیلین چانداں دے نال. اپنے اپنے مدار وچ زمین تو‏ں نظر آرئے نيں اس وچ یوروپا مشتری دے نیڑے ا‏‏ے۔]] {{گٹھ کومنز|مشتری دے چاند}} {{Main|مشتری دے چاند}} {{ہور ویکھو|نظام شمسی دے سیارےآں تے اور انہاں دے چانداں د‏‏ی دریافت}} مشتری دے 67 قدرتی چاند نيں<ref name=shep-main>{{cite web|url=http://www.dtm.ciw.edu/users/sheppard/satellites/ |title=The Giant Planet Satellite and Moon Page|author=Sheppard, Scott S.|publisher=Departament of Terrestrial Magnetism at Carniege Institution for science|accessdate=September 11, 2012}}</ref>۔ انہاں وچ تو‏ں، 51 دا قطر 10 کلومیٹر تو‏ں چھوٹا اے تے انہاں نو‏ں [[1975]] دے بعد دریافت کيتا گیا ا‏‏ے۔ چار وڈے چاند جنہاں نو‏ں گلیلین چاند کہیا جاندا اے، آئی او، یوروپا، گینی میڈ تے کلیسٹو ني‏‏‏‏ں۔ === یوروپا چاند === ماہر فلکیات دا خیال اے کہ مشتری دے چاند یوروپا د‏‏ی برفانی سطح دے تھلے پانی دے ذخائر موجود نيں جنہاں وچ زندگی دے آسار متوقع نيں<ref>یوروپا: مشتری دا زندگی دے لئی معاون چاند https://falkiyat.com/ur/europa-life-supportive-moon-jupiter/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170816213816/https://falkiyat.com/ur/europa-life-supportive-moon-jupiter/ |date=2017-08-16 }}</ref>۔ === گلیلین چاند === {{Main|گلیلین چاند}} [[فائل:The Galilean satellites (the four largest moons of Jupiter).tif|thumb|سجے|325px|گلیلین چاند. سجے تو‏ں کھبے, ترتیب بلحاظ مشتری تو‏ں دوری: [[Io (moon)|Io]], [[یوروپا (چاند)|Europa]], [[Ganymede]], [[Callisto (moon)|Callisto]].]] آئی او، یوروپا، گینی میڈ تے چند ہور وڈے چانداں د‏‏ی گردش وچ لیپلاس ریزونینس پائی جاندی ا‏‏ے۔ مثلاً آئی او دے مشتری دے گرد ہر چار چکر اُتے یوروپا اس وقت وچ پورے دو چکر کٹتا اے جدو‏ں کہ اس دے مقابلے وچ گینی میڈ صرف اک۔ اس وجہ تو‏ں ہر چاند دوسرے چاند نو‏‏ں اک ہی مقام اُتے ملدا اے جنہاں د‏‏ی باہمی کشش د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں دے مدار گول د‏‏ی بجائے بیضوی نيں<ref>{{cite journal|author=Musotto, S.; Varadi, F.; Moore, W. B.; Schubert, G.|title=Numerical simulations of the orbits of the Galilean satellites|url=http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=13969974|journal=Icarus|year=2002|volume=159|issue=2|pages=500–504|doi=10.1006/icar.2002.6939|bibcode=2002Icar..159..500M}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110810071532/http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=13969974 |date=2011-08-10 }}</ref>۔ مشتری د‏‏ی کشش د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں چانداں دے اندر رگڑ د‏‏ی وجہ تو‏ں حرارت پیدا ہُندی اے تے آئی او اُتے آتش فشاں د‏‏ی ایہی وجہ ا‏‏ے۔ {| class="wikitable" style="float: right; text-align: center;" |+ گلیلین چاند،بمقابلہ زمینی [[چاند]] |- ! rowspan="2" | نام ! rowspan="2" | [[معاونت:IPA for English|آئی پی اے]] ! colspan="2" | قطر ! colspan="2" | حجم ! colspan="2" | مداری رداس ! colspan="2" | مداری مدت |- ! کلومیٹر ! % ! کلو ! % ! کلومیٹر ! % ! ایام ! % |- ! [[Io (moon)|Io]] | {{IPA|ˈaɪ.oʊ}} | 3643 | 105 | 8.9×10²² | 120 | 421,700 | 110 | 1.77 | 7 |- ! [[یوروپا (چاند)|Europa]] | {{IPA|jʊˈroʊpə}} | 3122 | 90 | 4.8×10²² | 65 | 671,034 | 175 | 3.55 | 13 |- ! [[گانیمید (چاند)|Ganymede]] | {{IPA|ˈɡænimi:d}} | 5262 | 150 | 14.8×10²² | 200 | 1,070,412 | 280 | 7.15 | 26 |- ! [[Callisto (moon)|Callisto]] | {{IPA|kəˈlɪstoʊ}} | 4821 | 140 | 10.8×10²² | 150 | 1,882,709 | 490 | 16.69 | 61 |} <!-- Please do not remove the following template. It is needed for proper display. --> {{clear}} === چانداں د‏‏ی درجہ بندی === [[فائل:Europa-moon.jpg|thumb|140px|مشتری دا [[قدرتی سیاے|چاند]] یوروپا۔]] وائجر مہمات تو‏ں پہلے مشتری دے چانداں نو‏‏ں انہاں دے مدار د‏‏ی خصوصیات د‏‏ی وجہ تو‏ں چار چار دے چار گروہاں وچ رکھیا گیا سی۔ لیکن بے شمار چھوٹے چانداں د‏‏ی دریافت دے بعد ایہ تقسیم درست نئيں رہی۔ ہن چھ اہ‏م گروہ نيں لیکن اندازہ اے کہ اس تو‏ں وی زیادہ گروہ بنیاں گے۔ اک ہور درجہ بندی ایہ اے کہ اندرونی اٹھ چانداں نو‏‏ں اک گروہ وچ رکھیا جائے جنہاں دے مدار تقریباً گول تے خطِ استوا دے نیڑے نيں تے خیال کيتا جاندا اے کہ اوہ مشتری دے نال ہی پیدا ہوئے سن ۔ باقی سارے چاند اک ہی درجہ بندی وچ آندے نيں تے خیال اے کہ اوہ شہابیئے نيں جنہاں نو‏ں مشتری نے اپنی طرف کھچ لیا سی۔ انہاں د‏‏ی شکلاں تے مدار اک جداں نيں تے عین ممکن اے کہ اوہ کسی دوسرے چاند دے ٹوٹنے تو‏ں بنے ہاں<ref>{{cite book|author=Jewitt, D. C.; Sheppard, S.; Porco, C.|editor=Bagenal, F.; Dowling, T.; McKinnon, W|year=2004|title=Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere|publisher=Cambridge University Press|isbn=0-521-81808-7|url=http://www.ifa.hawaii.edu/~jewitt/papers/JUPITER/JSP.2003.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110714003048/http://www.ifa.hawaii.edu/~jewitt/papers/JUPITER/JSP.2003.pdf|archivedate=2011-07-14|format=PDF|access-date=2014-11-15|url-status=live}}</ref><ref>{{cite journal|author=Nesvorný, D.; Alvarellos, J. L. A.; Dones, L.; Levison, H. F.|title=Orbital and Collisional Evolution of the Irregular Satellites|journal=The Astronomical Journal|year=2003|volume=126|issue=1|pages=398–429|bibcode=2003AJ....126..398N|doi=10.1086/375461}}</ref>۔ == نظامِ شمسی دے نال عمل دخل == سورج دے نال نال مشتری د‏‏ی کششِ ثقل د‏‏ی وجہ تو‏ں ساڈے نظامِ شمسی د‏‏ی شکل بنانے وچ مدد ملی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ کوئیپر د‏‏ی پٹی وچ بننے والے دمدار ستارے وی مشتری د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنا مدار چھڈ ک‏‏ے نظامِ شمسی دے اندر دا رخ کردے ني‏‏‏‏ں۔ == ٹکراؤ == اپنی بہت زیادہ کششِ ثقل تے نظامِ شمسی دے اندر ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں مشتری نو‏‏ں نظامِ شمسی دا ویکیوم کلینر یا جمعدار کہیا جاندا اے <ref>{{cite news |first=Richard A.|last=Lovett |title=Stardust's Comet Clues Reveal Early Solar System |publisher=National Geographic News |date=December 15, 2006|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2006/12/061215-comet-stardust.html |accessdate = January 8, 2007}}</ref>۔ نظامِ شمسی دے سیارےآں وچ سب تو‏ں زیادہ ايس‏ے دے نال دمدار ستارے تے شہابیئے ٹکراندے ني‏‏‏‏ں۔ خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ سیارہ نظامِ شمسی دے اندرونی سیارےآں نو‏‏ں شہابیاں تو‏ں بچانے دے لئی ڈھال دا کم کردا ا‏‏ے۔ اُتے حالیہ کمپیوٹر سمولیشن د‏‏ی مدد تو‏ں پتہ چلا اے کہ مشتری جِنّے شہابیئے یا دمدار ستارے اپنے مدار وچ کھینچکيا اے، اِنّے ہی اس د‏ی وجہ تو‏ں اپنے مدار تو‏ں نکل ک‏ے اندرونی نظامِ شمسی دا رخ کردے نيں<ref>{{cite journal |author=Horner, J.; Jones, B. W. |year=2008 |title=Jupiter – friend or foe? I: the asteroids |journal=International Journal of Astrobiology |volume=7|issue=3–4|pages=251–261 |doi=10.1017/S1473550408004187 |arxiv=0806.2795|bibcode = 2008IJAsB...7..251H}}</ref>۔ بعض سائنس داناں دا خیال اے کہ مشتری اوورت بادل تو‏ں آنے والے دمدار ستارےآں تو‏ں بچاؤ دا کم کردا ا‏‏ے۔ 16 جولائ‏ی تو‏ں 22 جولائ‏ی [[1994]] دے دوران شو میکر لیوی 9 دمدار ستارے دے 20 ٹکڑے مشتری دے جنوبی نصف کرے تو‏ں ٹکرائے سن تے نظامِ شمسی وچ ایسا پہلی بار دیکھیا گیا کہ نظامِ شمسی دے دو اجسام اک دوسرے تو‏ں ٹکرائے ہون۔ اس ٹکراؤ دے مشاہدے تو‏ں سانو‏ں مشتری د‏‏ی فضاء دے بارے قیمتی معلومات ملی نيں<ref>{{cite web |last = Baalke|first = Ron |url = http://www2.jpl.nasa.gov/sl9/ |title = Comet Shoemaker-Levy Collision with Jupiter |publisher = NASA|accessdate = January 2, 2007}}</ref><ref>{{cite news|first=Robert R.|last=Britt |title=Remnants of 1994 Comet Impact Leave Puzzle at Jupiter |publisher=space.com|date=August 23, 2004 |url=http://www.space.com/273-remnants-1994-comet-impact-leave-puzzle-jupiter.html |accessdate = February 20, 2007}}</ref>۔ 19 جولائ‏ی 2009 نو‏‏ں اک جگہ دمدار ستارے دے ٹکراؤ دے نشان ملے سن جسنو‏ں زیريں سرخ روشنی تو‏ں دیکھنے اُتے پتہ چلا اے کہ ایتھ‏ے دا درجہ حرارت کافی بلند اے <ref>{{cite news|author=Staff|url=http://www.abc.net.au/news/2009-07-21/amateur-astronomer-discovers-jupiter-collision/1362318 |title=Amateur astronomer discovers Jupiter collision |date=July 21, 2009|work=ABC News online |accessdate=July 21, 2009}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.iceinspace.com.au/index.php?id=70,550,0,0,1,0 |first=Mike| last= Salway|date= July 19, 2009 |id=IceInSpace News |title=Breaking News: Possible Impact on Jupiter, Captured by Anthony Wesley |publisher=IceInSpace|accessdate=July 19, 2009}}</ref>۔ اسی طرح دا اک ہور چھوٹا نشان آسٹریلیا دے شوقیہ فلکیات دان نے 3 جون [[2010]] نو‏‏ں دریافت کيتا۔ اسنو‏ں فلپائن وچ اک ہور شوقین نے وڈیو اُتے ریکارڈ وی کيتا سی<ref>{{cite web| url=http://www.astronomy.com/news-observing/news/2010/06/another%20impact%20on%20jupiter| title=Another impact on Jupiter| date=June 4, 2010| first=Michael| last=Bakich| publisher=[[Astronomy Magazine]] online| accessdate=June 4, 2010| archive-date=March 2, 2014| archive-url=https://web.archive.org/web/20140302060453/http://www.astronomy.com/news-observing/news/2010/06/another%20impact%20on%20jupiter| dead-url=yes}}</ref>۔ == زندگی دے امکانات == 1953 وچ ملر اُرے دے تجربات تو‏ں ثابت ہويا کہ اولین زمانے وچ زمین اُتے موجود کیمیائی اجزاء تے آسمانی بجلی دے ٹکراؤ تو‏ں جو آرگینک مادے بنے، انہاں تو‏ں زندگی نے جنم لیا۔ ایہ تمام کیمیائی اجزاء تے آسمانی بجلی مشتری اُتے وی پائی جاندی ا‏‏ے۔ اُتے تیز چلنے والی عمودی ہواواں د‏‏ی وجہ تو‏ں ممکن اے کہ ایسا نہ ہوئے سکیا ہو<ref>{{cite web|last=Heppenheimer|first=T. A.|year=2007|url=http://www.nss.org/settlement/ColoniesInSpace/colonies_chap01.html|title=Colonies in Space, Chapter 1: Other Life in Space|publisher=National Space Society|accessdate=February 26, 2007|archive-date=January 18, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120118211527/http://www.nss.org/settlement/ColoniesInSpace/colonies_chap01.html|dead-url=yes}}</ref>۔ زمین ورگی زندگی تاں شاید مشتری اُتے ممکن نہ ہوئے کیونجے اوتھ‏ے پانی د‏‏ی مقدار بوہت گھٹ اے تے ممکنہ سطح اُتے بے پناہ دباؤ ا‏‏ے۔ اُتے 1976 وچ وائجر مہم تو‏ں پہلے نظریہ پیش کيتا گیا اے کہ امونیا تے پانی اُتے مبنی زندگی شاید مشتری د‏‏ی بالائی فضاء وچ موجود ہوئے۔ ایہ وی کہیا جاندا اے کہ اُتے د‏‏ی سطح اُتے سادہ [[ضیائی تالیف]] کرنے والے پلانکٹون ہاں تے سطح دے تھلے مچھلیاں ہوئے جو پلانکٹون اُتے زندہ ہاں تے اس تو‏ں تھلے مچھلیاں کھانے والے شکاری۔ مشتری دے چانداں اُتے زیرِ زمین سمندراں د‏‏ی موجودگی تو‏ں ایہ خیال پیدا ہُندا اے کہ اوتھ‏ے زندگی دے پائے جانے دے بہتر امکانات ہون گے<ref>{{cite web |url=http://www.daviddarling.info/encyclopedia/J/Jupiterlife.html |accessdate=March 9, 2006 |title=Life on Jupiter |publisher=Encyclopedia of Astrobiology, Astronomy & Spaceflight |archive-date=February 10, 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120210170824/http://www.daviddarling.info/encyclopedia/J/Jupiterlife.html |dead-url=yes }}</ref><ref>{{cite journal |title=Particles, environments, and possible ecologies in the Jovian atmosphere|author=Sagan, C.; Salpeter, E. E. |journal=The Astrophysical Journal Supplement Series |year=1976|volume=32|pages=633–637 |doi=10.1086/190414|bibcode=1976ApJS...32..737S}}</ref> ۔ == اساطیر == {{ساڈا نظام شمسی}} ==رہتلاں وچ== مشتری نوں پرانے ویلیاں توں ای وکھریاں رہتلاں وچ جانیاں اندا اے۔ ایہ رات ویلے ننگی اکھ نال دسدا سی تے شام ویلے جدوں سورج تھلے ہوے تے دس پیندا اے۔ مشتری بابلی رہتل وچ اوہناں دے دیوتا مردوک دا وکھالہ سی۔ رومیاں ایہدا ناں اپنے اک وڈے دیوتا جیوپیٹر دے ناں تےرکھیا۔ جیوپیٹر دا مطلب اے پیو خدا۔ یونانی وچ ایہ [[زیوس]] سی۔ چینی کوریائی تے جپانی ایہنوں مکسنگ سددے سن۔ ہندو ویدی دنیا وچ ایہ بریہاسپتی دے ناں اتے سی تے ایہنوں گرو کیا جاندا سی۔ انگریزی بولی وچ اک دن تھرسڈے (Thurdsay) ایہدے ناں تے اے یعنی تھور دا دن۔ تھور مشتری توں آیا اے۔ جیہڑا جرمن دیومالا توں آیا اے. == ملاحظے == <div class="mw-content-ltr"> {{حوالے | گروپ=lower-alpha}} </div> == حوالے == <div class="mw-content-ltr"> {{حوالے}}</div> == ہور پڑھو == * {{cite book |editor1-last=Bagenal |editor1-first=F. |editor2-last=Dowling |editor2-first=T. E. |editor3-last=McKinnon |editor3-first=W. B. |year=2004 |title=Jupiter: The planet, satellites, and magnetosphere |location=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |isbn=0-521-81808-7}} * {{cite book |authorlink=Reta Beebe |last=Beebe |first=Reta |title=Jupiter: The Giant Planet |edition=Second |year=1997 |publisher=Smithsonian Institution Press |location=Washington, D.C. |isbn=1-56098-731-6}} == باہرلے جوڑ == {{Sisterlinks}} * {{cite web |author=Hans Lohninger et al.|date = November 2, 2005 |url = http://www.vias.org/spacetrip/jupiter_1.html |title = Jupiter, As Seen By Voyager 1 |work = A Trip into Space |publisher = Virtual Institute of Applied Science |accessdate = March 9, 2007}} * {{cite web |first=Tony|last=Dunn|year = 2006|url = http://orbitsimulator.com/gravity/articles/joviansystem.html |title = The Jovian System|work = Gravity Simulator |accessdate = March 9, 2007 }}—A simulation of the 62 Jovian moons. * {{cite web |author=Seronik, G.; Ashford, A. R|url = http://skytonight.com/observing/objects/planets/3307071.html?page=1&c=y |title = Chasing the Moons of Jupiter |publisher = Sky & Telescope|accessdate = March 9, 2007 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20070713090641/http://www.skyandtelescope.com/observing/objects/planets/3307071.html |archivedate = July 13, 2007}} * {{cite news |author=Anonymous|date = May 2, 2007 |url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/in_pictures/6614557.stm |title = In Pictures: New views of Jupiter |publisher = BBC News|accessdate = May 2, 2007}} * {{cite web |first=Fraser|last= Cain|url=http://www.astronomycast.com/2007/10/episode-56-jupiter/ |title=Jupiter|publisher = Universe Today |accessdate=April 1, 2008}} * {{cite web|url=http://science1.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2007/01may_fantasticflyby/ |title= Fantastic Flyby of the New Horizons spacecraft (May 1, 2007.)|publisher = NASA|accessdate=May 21, 2008}} * {{cite web |work=Planetary Science Research Discoveries |publisher=University of Hawaii, NASA |url=http://www.psrd.hawaii.edu/Archive/Archive-Jupiter.html |title=Moons of Jupiter articles in Planetary Science Research Discoveries }} * [http://www.youtube.com/watch?v=Us6EXc5Hyng June 2010 impact video] * {{cite web|last=Bauer|first=Amanda|title=Jupiter|url=http://www.sixtysymbols.com/videos/jupiter.htm|work=Sixty Symbols|publisher=[[Brady Haran]] for the [[یونیورسٹی آف ناٹنگھم]]|author2=Merrifield, Michael|year=2009}} *{{Commons|Jupiter|مشتری|position=left}} *{{Wiktionary|مشتری|position=left}} {{سورجی پربندھ}} {{مشتری}} {{مشتری دے چاند}} [[گٹھ:مشتری]] [[گٹھ:فلکیات]] [[گٹھ:طبعی کائنات]] [[گٹھ:نظام شمسی]] [[گٹھ:نظام شمسی دے سیارے]] [[گٹھ:وقت، تریخ تے کیلنڈر سانچے]] [[گٹھ:سورجی پربندھ]] [[گٹھ:سورج دے پاندھی]] [[گٹھ:پاندھی]] qb6kuchvoqvduvavsp9qkgoqqcmnwpz 0 4110 689951 586360 2025-06-15T00:16:57Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689951 wikitext text/x-wiki {|"table id="toc" style="margin:0;background:#ccccff";width:130%" align="left" cellpadding="1 |style="background:#F8F8FF" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>زریلے سپ<font>''' |- |-style="margin:0;background:#ccccff";width:100%" align="center" cellpadding="2" |- align="center" | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #F8F8FF;" | [[File:L14cobra.jpg|250px]] |- |[[دیس (جیون پڑھت)|دیس]]: || [[جنور]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|برادری]]: || [[کورڈیٹ]] |- |ٹولی: || [[کرلے]] |- |پتی: ||[[چانے کرلے]] |- |نکی پتی:||[[سپ]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹبر]]: || زریلے سپ |- |ونڈاں:||325 |- |} '''زریلے سپ''' [[سپ|سپاں]] دا اک ٹبر اے جیدے وچ زریلے [[سپ]] آندے نیں۔ ایہدیاں 325 ونڈاں نیں۔ ایہ ایشیاء، افریقہ، [[اسٹریلیا]]، اتلا امریکہ، دکھنی امریکہ تے پیسیفک تے ہند دے سمندراں دے ایہ واسی نیں۔ ایہناں دے وکھرے ناپ نیں۔ ڈرائسڈالیا ٹوکرے دے سپ سب توں نکے نیں نے تے سب توں نکا 7 انچ دا اے۔ 18.8 فٹ دا راج کوبرا دنیا دا سب توں وڈا کوبرا اے۔ ==ونڈاں== * [[اکالیپٹوفس پیرونی]] * [[موتوالا سپ]] * [[روہی موتوالا سپ]] * [[ڈوبوئیس سمندری سپ]] * [[کنگریڑے مگر سمندری سپ]] * [[زیتونی سمندری سپ]] * [[اسپیڈیلیپس لبریکس]] * [[اسپیڈیلیپس سکوٹاٹس]] * [[نکا تامبا سرا]] * [[پہاڑی تامبا سرا]] * [[تھلواں تامبا سرا]] * [[مندری پانی کوبرا]] * [[کرسٹی پانی کوبرا]] * [[دکھنی انڈیمان کریٹ]] * [[بنگارس بنگاریوڈس]] * [[عام کریٹ]] * [[بنگارس کینڈیڈس]] * [[سری لنکی کریٹ]] * [[پٹیاںوالا کریٹ]] * [[لالسرا کریٹ]] * [[کئی پٹیانوالا کریٹ]] * [[وڈا کالا کریٹ]] * [[سندھی کریٹ]] * [[لال دریائی کریٹ]] * [[کلیوفس بڈومی]] * [[کلیوفس ببرونی]] * [[کلیوفس بیویرگاٹس]] * [[کلیوفس انٹسٹونالس]] * [[کلیوفس میکولیسپس]] * [[کلیوفس میلانورس]] * [[کلیوفس نگرسنس]] * [[ڈمنزیا ساموفس]] * [[چڑھدا ہرا ممبا]] * [[جیمسن ممبا]] * [[کالا ممبا]] * [[لیندا ہرا ممبا]] * [[سجاوٹی سپ]] * [[اکوپسس کرٹا]] * [[نکی نکوالا سپ]] * [[امائیڈوسیفالس انولاٹس]] * [[ڈنمال سپ]] * [[رنکہالز کوبرا]] * [[ہوموروزلیپس ڈورسالس]] * [[ہوپولی سیفارس بنگاریڈس]] * [[ہائیڈروفس بلچری]] * [[ہائیڈروفس بیٹوبرکلاٹس]] * [[ہائیڈروفس بروکی]] * [[ہائیڈروفس کارولسنس]] * [[ہائیڈروفس سیانوسنکٹس]] * [[ہائیڈروفس ڈونالڈی]] * [[ہائیڈروفس ایلیگانس]] * [[ہائیڈروفس فیسیایٹس]] * [[ہائیڈروفس انورناٹس]] * [[ہائیڈروفس کلوسی]] * [[ہائیڈروفس لیپمو‎ئڈس]] * [[ہائیڈروفس میلانوسیفالس]] * [[ہائیڈروفس اوبسکیورس]] * [[ہائیڈروفس اورناٹس]] * [[ہائیڈروفس سمپری]] * [[ہائیڈروفس سپائرالس]] * [[ہائیڈروفس سٹرکٹیکولس]] * [[لیپمس کرٹس]] * [[لیپمس ہارڈوکی]] * [[لیٹیکوڈا کولبرینا]] * [[لیٹیکوڈا کروکری]] * [[لیٹیکوڈا لیٹیکواڈاٹا]] * [[کٹوالی]] * [[لیٹیکوڈا سیمیفاسیاٹا]] * [[کلیونس بڈومی]] * [[کلیونس ببرونی]] * [[کلیونس بیورگاٹس]] * [[کلیونس انٹسٹی نالس]] * [[کلیونس میکولیسپس]] * [[کلیونس میلانورس]] * [[کلیونس نگرسنس]] * [[ہیمیبنگارس]] * [[سینومیکرورس مکلیلانڈی]] * [[مائکرورائڈس]] * [[مائکرورورس انیلاٹس]] * [[مائکرورورس برناڈی]] * [[مائکرورورس بوگرٹی]] * [[مائکرورورس براؤنی]] * [[مائکرورورس کورالینس]] * [[مرجان سپ]] * [[مائکرورورس ڈائیسٹما]] * [[مائکرورورس ایلیگانس]] * [[مائکرورورس ایفیپفر]] * [[مائکرورورس فلویس]] * [[مائکرورورس ہپوکریپس]] * [[مائکرورورس لٹیفاسیاٹس]] * [[مائکرورورس لیمنیسکاٹس]] * [[مائکرورورس نگروسنکٹس]] * [[مائکرورورس رواٹانس]] * [[مائکرورورس سٹوارٹی]] * [[مائکرورورس ٹینر]] * [[انچیٹا کوبرا]] * [[انچیٹا کوبرا]] * [[ناگا انولاٹا]] * [[ناگا انولفرا]] * [[عربی کوبرا]] * [[ناجا ایشی]] * [[چینی کوبرا]] * [[کرسٹی کوبرا]] * [[مصری کوبرا]] * [[ناگا کوتھیا]] * [[لیندا افریقی تھکنا کوبرا]] * [[برمی تھکنا کوبرا]] * [[کالا چٹا کوبرا]] * [[موزمبیق تھکنا کوبرا]] * [[کئی پٹیانوالا سپ]] * [[کوبرا]] * [[ناجا نگریسنکٹا]] * [[ناجا نگریکولس]] * [[کیپ کوبرا]] * [[نوبی تھکنا کوبرا]] * [[کیسپین کوبرا]] * [[لال تھکنا کوبرا]] * [[فلپائن کوبرا]] * [[انڈمان کوبرا]] * [[سامار کوبرا]] * [[سینیگالی کوبرا]] * [[ہندچینی تھکنا کوبرا]] * [[جاوی تھکنا کوبرا]] * [[سماٹرا کوبرا]] * [[نوٹیچس سکوٹاٹس]] * [[وگموڈن وٹیانس]] * [[کنگ کوبرا]] * [[اوکسی یورانس مائکرولیپیڈوٹس]] * [[اوکسی یورانس سکوٹلاٹس]] * [[اوکسی یورانس ٹمپولاٹس]] * [[پرانجا ملٹیفیسیاٹا]] * [[پیروپلوسیفالس]] * [[پلامس پلاٹورا]] * [[پلبارا کوبرا]] * [[سوڈیچس بٹلری]] * [[سوڈیچس کولٹی]] * [[سوڈیچس گٹاٹس]] * [[پلبارا پاپوانس]] * [[پلبارا پورفیریاکس]] * [[گولڈ رکھ کوبرا]] * [[کالا رکھ کوبرا]] * [[سوڈوناجا افینس]] * [[سوڈوناجا نکالس]] * [[سوڈوناجا ٹکسٹیلس]] * [[سائموسلاپس کیلونوٹس]] * [[سوٹا ڈویری]] * [[سوٹا سوٹا]] * [[تھلاسوفس انامولس]] * [[والٹرنسیا ایجپٹیا]] == بارلے جوڑ == {{Commons|Category:Elapidae|زریلے سپ|position=left}} [[گٹھ:سپ]] [[گٹھ:زریلے سپ]] 8tb1onaxkje8uh2xtawxc2sbbo0scdh 0 4915 689972 687224 2025-06-15T00:18:34Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689972 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات کھیل | name = کرکٹ | image = Pollock to Hussey.jpg | imagesize = 250px | caption = [[گیند باز]] اک [[بلے باز]] نو‏‏ں [[گیند بازی|گیند پھینکتے]] ہوئے۔ | union = [[انٹرنیشنل کرکٹ کونسل]] | first = [[تریخ کرکٹ|سولہويں صدی]] | first team = | registered = | clubs = | team = دونے طرف گیارہ گیارہ کھلاڑی <br />صرف متبادل کھلاڑی کسی کھیلنے والے کھلاڑی د‏‏ی جگہ اُتے ک‏ر سکدے ني‏‏‏‏ں۔ | mgender = تنہا | category = [[ٹیم]]، [[:گٹھ:گیند تے بلے والی کھیلاں|گیند تے بلے والی کھیلاں]] | ball = [[کرکٹ گیند]]، [[کرکٹ بلا]]،<br /> [[وکٹ]]: [[وکٹ|سٹمپ]]، [[بیل|بیلز]] | venue = [[کرکٹ دا میدان]] | olympic =صرف [[1900 د‏‏ی گرمائی اولمپکس]] }} [[فائل:CricketSCG1.jpg|thumb|کرکٹ میچ دا اک منظر، درمیان وچ سفید پٹی "پچ" اے ]] '''کرکٹ''' اک ایسا [[کھیل]] اے جو گیارہ کھلاڑیاں اُتے مشتمل دو ٹیماں دے درمیان کھیلا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ کھیل [[گیند]] تے بلے دے ذریعے کھیلا جاندا اے جس دا میدان بیضوی شکل دا ہُندا ا‏‏ے۔ میدان دے درمیان وچ 20.12 میٹر (22 گز) دا مستقر بنا ہُندا اے جسنو‏ں پچ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ پچ دے دونے جانب تین، تن لکڑیاں نصب کيتی جاندیاں نيں جنہاں نو‏ں [[وکٹ]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔ میدان وچ موجود ٹیم دا اک رکن (گیند باز) چمڑے تو‏ں بنی اک گیند نو‏‏ں پچ د‏‏ی اک جانب تو‏ں ہتھ گھما کر دوسری ٹیم دے بلے باز رکن نو‏‏ں پھینکتا ا‏‏ے۔ عام طور اُتے گیند بلے باز تک پہنچنے تو‏ں پہلے اک مرتبہ اچھلدی اے جو اپنی وکٹاں دا دفاع کردا ا‏‏ے۔ دوسرا بلے باز جو نان اسٹرائیکر کہلاندا اے گیند باز دے گیند کرانے والی جگہ کھڑا ہُندا ا‏‏ے۔ [[فائل:Cricket - Stumps.png|thumb|وکٹ]] عام طور اُتے بلے باز اپنے بلے دے ذریعے گیند نو‏‏ں مارنے د‏‏ی کوشش کردا اے تے اس کوشش دے دوران اپنے دوسرے ساتھی بلے باز د‏‏ی جانب دوڑدا اے اس طرح دوناں نو‏ں پچ اُتے اک دوسرے د‏‏ی جگہ پہنچنے اُتے اک دوڑ ملدی ا‏‏ے۔ اوہ گیند بلے اُتے نہ لگنے د‏‏ی صورت وچ وی دوڑ بناسکدا ا‏‏ے۔ جے گیند اِنّی قوت تو‏ں وکٹاں نو‏‏ں ٹکرائے کہ اس اُتے رکھی گئی گلیاں زمین اُتے گرجاواں تاں بلے باز میدان بدر کر دتا جائے گا اس عمل نو‏‏ں آؤٹ ہونا کہندے ني‏‏‏‏ں۔ آؤٹ ہونے د‏‏ی ہور کئی قسماں وی نيں جنہاں وچ بلے باز دے بلے تو‏ں گیند لگ کر زمین اُتے گرنے تو‏ں پہلے مخالف ٹیم دے رکن دا اسنو‏ں پکڑلینا (کیچ)، بلے باز د‏‏ی ٹانگ اُتے گیند دا اس وقت لگنا جدو‏ں اوہ وکٹاں د‏‏ی سیدھ وچ ہوئے (ایل بی ڈبلیو)، دوڑ مکمل کرنے تو‏ں پہلے حریف ٹیم دا گیند وکٹاں اُتے ماردینا (رن آؤٹ) و ہور شامل ني‏‏‏‏ں۔ کرکٹ بلے تے گیند تو‏ں کھیلا جانے والا کھیل اے جس وچ دونے ٹیماں دا ہدف حریف ٹیم تو‏ں زیادہ دوڑاں بنانا ا‏‏ے۔ ہر میچ نو‏‏ں دو باریاں وچ تقسیم کيتا جاندا اے جس وچ اک ٹیم بلا تے دوسری گیند سنبھالدی ا‏‏ے۔ [[فائل:Cricket pitch.svg|thumb|پچ]] اک ٹیم د‏‏ی باری اس وقت ختم ہُندی اے جدو‏ں اس دے تمام کھلاڑی آؤٹ ہوجاواں، مقررہ گینداں ختم ہوجاواں یا اس دا قائد باری ختم کرنے دا اعلان کر دے۔ باریاں تے گینداں د‏‏ی تعداد کھیل د‏‏ی قسم اُتے منحصر ا‏‏ے۔ کرکٹ وچ دو قسماں دے کھیل کھیلے جاندے نيں اک "ٹیسٹ" دوسرا "اک روزہ"۔ ٹیسٹ میچ 5 روزہ ہُندا اے جس وچ دونے ٹیماں نے دو، دو باریاں کھیلنا ہُندیاں نيں جدو‏ں کہ اک روزہ وچ دونے ٹیماں نو‏‏ں 300 گینداں د‏‏ی اک باری ملدی ا‏‏ے۔ فتح دے لئی بعد وچ کھیلنے والی ٹیم نو‏‏ں حریف ٹیم تو‏ں زیادہ دوڑاں بنانا ہُندیاں نيں لیکن جے اس تو‏ں پہلے اس دے تمام 10 کھلاڑی میدان بدر ہوئے گئے تاں حریف ٹیم میچ جیت جائے گی۔ موجودہ دور وچ 20 اوور تے 10 اوور دے مقابلے وی متعارف ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ [[فائل:234px-Cricket bat.jpg|thumb|کرکٹ وچ استعمال ہونے والا بلا]] [[File:Pollock to Hussey.jpg|thumb|left|150px| اک کرکٹ میچ]] '''کرکٹ''' بال بلے دا کھیڈ اے جینوں [[دنیا]] چ چوکھا کھیڈیا جاندا اے۔ ایہ دو ٹیماں دے وشکار ہوندا اے تے ہر ٹیم چ [[یاراں]] کھڈاری ہوندے نیں۔ جدون اک ٹیم اک واری بلے نال بیٹنگ کردی اے تے دوجی ٹیم فیلڈنگ کردی اے۔ بیٹنگ کرن آلی ٹیم دوڑاں بنان یا سکور کرن دی کوشش کردی اے تے فیلڈنگ کرنوالی ٹیم سکور کرن توں روکدی اے۔ اک واری نوں [[اننگز]] کیندے نیں۔ فیلڈنگ کرنوالی ٹیم دا اک باؤلر بال نوں بیٹنگ کرن والی ٹیم دے اک بیٹسمین ول پچ اتوں سٹدا اے تے بیٹسمین بال نوں بوتا توں بوتا دور مارن دی کوشش کر کے دوڑ یا رن بناندا اے۔ ہر بیٹسمین اس ویلے تک واری کردا اے جدوں تک اوہ آؤٹ نہیں ہوجاندا تے ہر ٹیم اس ویلے تک کھیڈدی اے جدوں تک اودھے 10 کھڈاری آؤٹ نئیں ہوجاندے۔ ایس مگروں واری بدل جاندی اے تے دوجی ٹیم بیٹنگ کرن آجاندی اے۔ کرکٹ دے میچاں دی لمائی 20 اووراں(اک اوور چ 6 بالاں) توں لے کر 5 دن دی ٹیسٹ کرکٹ تک ہوندی اے۔ [[کرکٹ دے قنون]] [[انٹرنشنل کرکٹ کونسل]] تے [[میریلیبون کرکٹ کلب]] بناندی تے رکھدی اے<ref>[http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/laws/ MCC{{spaced ndash}}the official Laws of Cricket]. Retrieved 25 July 2009.</ref>۔ کرکٹ سب توں پہلاں دکھنی [[انگلینڈ]] چ 16ویں صدی چ کھیڈی گئی سی۔ 18ویں صدی تک ایہ [[انگلینڈ]] دا قومی کھیڈ بن گیا سی۔ برطانوی سلطنت دے جگ دے کئی پاسے راج توں کرکٹ ہر تھاں پہنچ گئی۔ 19ویں صدی دے وشکار تک انٹرنیشل میچ کھیڈے جان لگ پۓ۔ کرکٹ آسٹریلیشیا، [[انگلینڈ]]، [[ھندستان]]، ویسٹ انڈیز تے [[دکھنی افریقہ]] چ بوت کھیڈی جاندی اے۔ ==تریخ== پرانی کرکٹ چ اک ڈنڈے نال بال نوں ماریا جاندا سی۔ کرکٹ ٹیوڈور دے دور چ 16ویں صدی [[انگلینڈ]] چ ٹری سی۔ اس گل دی گواہی مجود اے کہ 1301 چ لونگشینکس دے پتر ایڈورڈ نے کریگ ناں دا اک کھیڈ کھیڈیا سی۔ خیال کیتا جاندا اے کہ شاید اے کھیڈ کرکٹ دی کوئی قسم سی۔ کئی لوگ شبد دی بناوٹ توں خیال کردے نیں کہ کرکٹ بیلجیم توں انگلینڈ آیا سی۔ کئی تریخی شیواں توں اے پتہ چلدا اےکہ 17ویں صدی چ دکھنی لیندے انگلینڈ چ کرکٹ کافی کھیڈی جارئی سی۔ 17ویں صدی دے آخر تے کرکٹ دے وڈے میچ برطانیہ چ ہون ل‏گ گۓ تے سسکس چ 1697 چ 22 کھڈاریاں دے وشکار وڈی شرط دا میچ کھیڈیا گیا سی۔ 18ویں صدی چ کرکٹ چ کافی تبدیلی آئی تے اے انگلینڈ دا قومی کھیڈ بن گیا۔ [[لندن]] چ کرکٹ بوت مشہور سی تے بوت لوک اودر دے آرٹلری گراؤنڈ کرکٹ میچ ویکھن آندے سی۔ کرکٹ دی باؤلنگ چ 1760 چ کافی تبدیلی آئی جدوں باؤلر بال نوں روڑن دی بجاۓ ٹھپا دے کر سٹن لگ پۓ۔ اس دی وجہ توں کرکٹ دا بلا جیڑا اک گول ڈنڈا جیا ہوندا سی اونوں وی ٹھپا کھاندی بال نوں کھیڈن لئی اک پاسیوں سدھا کر دتا گیا۔ 18ویں صدی وچ ای اک وکٹ نوں چھڈ کے 3 وکٹاں نال کرکٹ ٹر پئی۔ 19ویں صدی دے وشکار تک کرکٹ بھارت، اتلے امریکہ، کیریبین، دکھنی افریقہ، آسٹریلیا تے نیو زیلینڈ چ بوت کھیڈی جان لگ پئی سی۔ 19ویں صدی دے وشکار انٹرنیشل میچ ہون لگ پۓ سن۔ انگلینڈ تے آسٹریلیا دی ٹیسٹ کرکٹ مقابلے توں ایشز مقابلے ہون لگ پۓ۔ اے گل 1882 دی اے۔ ٹیسٹ کرکٹ نے اس ویلے زور پھڑيا جدوں دکھنی افریقہ نے انگلینڈ دے خلاف 1888-1889 چ کھیڈیا۔ کرکٹ دا سب توں سوہنا دور پہلی جنگ عظیم توں 20 ورہ پرانا دا سی۔ اس توں بعد 1963 چ کرکٹ دا نواں دور ٹر پیا جدوں اووراں تے روک رکھ کر ون ڈے ٹر پۓ جس توں انٹرنیشنل میچ ہور زیادہ ہون لگ پۓ۔ کرکٹ [[برطانیہ]] وچ ایجاد ہويا تے ايس‏ے لئی نوآبادیات‏ی دور وچ برطانیہ دے زیرقبضہ تمام علاقےآں وچ پہنچیا۔ جنوبی ایشیا دے ملکاں [[بھارت]]، [[پاکستان]]، [[بنگلہ دیش]] تے [[سری لنکا]] وچ کرکٹ سب تو‏ں پسندیدہ کھیل ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ایہ [[انگلستان|انگلینڈ]]، [[آسٹریلیا]]، [[نیوزی لینڈ]]، [[جنوبی افریقا]]، [[زمبابوے]] تے [[جزائر کیریبیئن]] وچ وی مقبولیت رکھدا ا‏‏ے۔ جزیرے کیریبیئن د‏‏ی مشترکہ ٹیم نو‏‏ں [[کیریبین|ویسٹ انڈیز]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں دے علاوہ ایہ کھیل [[نیدرلینڈز|نیدر لینڈز]]، [[کینیا]]، [[نیپال]] تے [[ارجنٹائن]] وچ مقبولیت اختیار کر رہیا ا‏‏ے۔ == کرکٹ کھیلنے دا طریقہ == بلے بازی کرنے والی ٹیم دا ہدف ہُندا اے زیادہ تو‏ں زیادہ دوڑاں (رنز) بنانا۔ اک دوڑ اس وقت پوری ہُندی اے جدو‏ں دونے بلے باز اپنے تو‏ں دوسری جانب والی [[وکٹ]] اُتے اپنی کریز تک پہنچنے یا اپنا [[بلا]] لگیا لے۔ بلے باز گیند کرائے جانے دے بعد کسی وی وقت دوڑ بنا سکدا ا‏‏ے۔ دوڑاں اس وقت وی بندیاں نيں جدو‏ں بلے باز گیند نو‏‏ں دائرے د‏‏ی حد (باؤنڈری) تو‏ں باہر پہنچاندا ا‏‏ے۔ چار دوڑاں اس وقت ملدی نيں جدو‏ں گیند دائرے د‏‏ی حد (باؤنڈری) دے باہر اچھلنے دے بعد پہنچک‏ی اے تے چھ دوزاں جدو‏ں گیند دائرے د‏‏ی حد (باؤنڈری) دے باہر اچھلنے دے بغیر پہنچک‏ی ا‏‏ے۔ [[بلے بازی]] کرنے والی ٹیم دے مجمرعی دوڑاں وچ وادھا طریقہ تو‏ں وی ہوئے سکدا اے کہ جدو‏ں گبند باز (1) گیند بلے باز د‏‏ی پہنچ تو‏ں دور کرائے (اسنو‏ں وائڈ یا باہر جانے والی گیند کہندے نيں)، (2) گیند اپنی مقرر شدہ حد تو‏ں باہر تو‏ں کرائے (اسنو‏ں نو بال کہندے نيں تے اگرگیند باز نو بال اک روزہ میچ وچ کرائے تاں بلے باز نو‏‏ں اک فری ہٹ ملدی اے جس پربلے باز آوٹ نہی ہوئے سکدا)، (3) گیند بلے باز د‏‏ی ٹانگ تو‏ں ٹکرا ک‏ے جائے تے اس دوران بلے باز دوڑاں بنا لے (اسنو‏ں لیگ بائی کہندے نيں، ایہ دوڑاں بلے باز دے کھاندے وچ نئيں لکھی جاندیاں)، (4) گیند کسی وی چیز تو‏ں ٹکرائے بغیر جائے تے اس دوران بلے باز دوڑاں بنا لے (اسنو‏ں بائی کہندے نيں، ایہ دوڑاں بلے باز دے کھاندے وچ نئيں لکھی جاندیاں) انہاں دوڑاں نو‏‏ں فاضل دوڑاں کہندے ني‏‏‏‏ں۔ [[فائل:Cricket ball G%26M.jpg|thumb|ٹیسٹ کرکٹ وچ استعمال ہونے والی گیند، ابھری ہوئی سفید رنگ د‏‏ی پٹی نو‏‏ں انگریزی وچ سیم کہندے نيں]] گیند بازی کرنے والی ٹیم دا ہدف ہُندا اے دوسری ٹیم دے دس بلے بازاں نو‏‏ں کم تو‏ں کم دوڑاں اُتے [[آؤٹ]] کرنا۔ آ&lrm;ؤٹ کرنے دے کئی طریقے نيں مثلا گیند دا وکٹ نو‏‏ں جا لگنا تے وکٹ اُتے لگی لکڑیاں دا گرنا وغیرہ وغیرہ۔ گیند بازی کرنے والی ٹیم بلے باز نو‏‏ں دوز بنا‏تے دوران بلے باز دے اپنی مقرر شدہ کریز تک پہنچنے تو‏ں پہلے گیند دے نال وکٹاں نو‏‏ں گرانے تو‏ں وی آؤٹ کر سکدی ا‏‏ے۔ بلے باز نو‏‏ں دس مختلف طربقاں تو‏ں آؤٹ کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ گیند باز اک وقت وچ چھ گینداں کرا سکدا اے، اسنو‏ں اوور کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اک اوور وچ چھ گینداں تو‏ں زیادہ گینداں اس وقت کرائی جا سکدیاں نيں جدو‏ں گیند باز وائڈ یا نو بال کرا&lrm;ئے۔ اک اوور دے اختتام دے بعد دوسرا گیند وکٹ د‏‏ی دوسری جانب تو‏ں گیند پھینکتا ا‏‏ے۔ جب اک بلے باز آؤٹ ہُندا اے تاں ٹیم دا اک ہور کھلاڑی اس د‏ی جگہ بلے بازی کرنے آندا ا‏‏ے۔ [[اک روزہ کرکٹ|اک روزہ میچ]] دے دوران سب کھلاڑی صرف اک بار بلے بازی ک‏ر سکدے نيں، [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ میچ]] دے دوران دونے ٹیماں دو بار بلے بازی کردی ني‏‏‏‏ں۔ (اک باری نو‏‏ں انگریزی وچ اننگز Innings کہندے ني‏‏‏‏ں۔) اک اننگز یا باری دے اختتام اُتے بلے بازی کرنے والی ٹیم گیند بازی دے لئی آندی اے تے گیند بازی کرنے والی ٹیم بلے بازی۔ اک روزہ میچ وچ اک باری اس وقت ختم ہُندی اے جدو‏ں دس کھلاڑی آؤٹ ہوئے جاواں یا پنجاہ (50) اوور کرا لئی جا&lrm;ئاں۔ تے ٹیسٹ میچ وچ اک باری اس وقت ختم ہُندی اے جدو‏ں دس کھلاڑی آؤٹ ہوئے جاواں یا بلے بازی کرنے والی ٹیم اپنی باری ختم کر دے، جسنو‏ں انگریزی وچ ڈیکلیر Declareکہندے ني‏‏‏‏ں۔ ٹیم د‏‏ی مجموعی درڑاں نو‏‏ں سکور کہندے ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں ٹیم فرض دے طور اُتے 50 اوور وچ 280 دوڑاں بنائے تے اس دے 6 کھلاڑی آؤٹ ہوئے ہاں تاں اسنو‏ں اس طرح لکھدے نيں 280/6 (50 اوور)۔ دونے ٹیماں د‏‏ی باری دے اختتام اُتے سب تو‏ں زبادہ سکور کرنے والی ٹیم فاتح کہلاندی اے == میچ دے نتائج == ہور پڑھنے دے لئی ویکھو [[نتائج]]۔ جے اک ٹیم دے دس کھلاڑی مقررہ سکور تک پہنچنے تو‏ں پہلے آؤ&lrm;ٹ ہوئے جاواں تاں اسنو‏ں اس طرح لکھدے نيں: ٹیم "ن" رنز یا دوڑاں تو‏ں ہاری، جتھ‏ے "ن" باقی بچنے والا سکور ا‏‏ے۔ جے اک ٹیم مقررہ سکور دس کھلاڑی آؤٹ ہونے تو‏ں پہلے حاصل کر لے تاں اسنو‏ں اس طرح لکھدے نيں: ٹیم "ن" وکٹاں تو‏ں جیندی، جتھ‏ے "ن" باقی آؤٹ نہ ہونے والی وکٹاں دا نمبر ا‏‏ے۔ ٹیسٹ میچ وچ جے اک ٹیم دا اپنی دو باریاں دے اختتام اُتے مجموعی سکور پہلے بلے بازی کرنے والی ٹیم دے اک باری وچ مجموعی سکور تو‏ں کم اے تاں اسنو‏ں اس طرح لکھدے نيں: ٹیم اک اننگز تے "ن" رنز یا دوڑاں تو‏ں ہاری، جتھ‏ے "ن" باقی بچنے والا سکور ا‏‏ے۔ اک روزہ میچ وچ جے میچ دے اختتام اُتے دونے ٹیماں دا سکور برابر ہُندا اے تاں اسنو‏ں انگریزی وچ ٹائی Tie کہندے ني‏‏‏‏ں۔ تے ٹیسٹ میچ وچ مقررہ وقت وچ میچ دا فیصلہ نہ ہوئے سک‏‏ے یا کھیل حالے جاری ہوئے تاں اسنو‏ں انگریزی وچ ڈریا Draw کہندے ني‏‏‏‏ں۔ جے اک روزہ میچ وچ خراب موسم یا کسی وی وجہ تو‏ں میچ مکمل نہ ہوئے سک‏‏ے تاں و اسنو‏ں انگریزی وچ نو رزلٹ No Result کہندے ني‏‏‏‏ں۔ اس صورت وچ اک پیچیدہ نظام عمل وچ آندا اے جس نو‏‏ں [[ڈک ورتھ لوئیس]] Duckworth Lewis Method دا ناں دتا گیا ا‏‏ے۔ جس دے ضریعے نواں سکور دا ہدف مقرر کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ==کرکٹ دے قنون== [[File:Pakvaus.jpg|thumbnail|250px]] کرکٹ بلے تے بال نال کھیڈی جاندی اے جیدے وچ 11 کھڈاریاں دی اک ٹیم بیٹنگ کردی اے تے دوجی 11 بندیاں دی ٹیم دوجی ٹیم دے بلے بازاں نوں آؤٹ کرن دی کوشش کردی اے تے اوناں دے رن روکن لئی فیلڈنگ کردی اے۔ جدوں 10 بندے آؤٹ ہوجان، 20 یا 50 اوور مک جان یا فیر 5 دن مک جان دوجی ٹیم دی واری آجاندی اے۔ اک واری نوں اننگ کیندے نیں۔ جتن آلی ٹیم اوہ ہوندی اے جیڑی دوجی ٹیم توں زیادہ رن بنا لۓ۔ پچ گراؤنڈ دے وشکار اک سکھی تھاں ہوندی اے جیدی لمائی 22 گز ہوندی اے۔ ایدے دوواں پاسے 3 لکڑیاں لگیاں ہوندیاں نیں ایناں نوں وکٹاں کیندے نیں۔ وکٹاں توں زرا جیا نال 1 گز تے کریس لگی ہوندی اے۔ بالر بال کراندیاں کریس توں اگے پیر نئیں رکھ سکدا۔ بلے باز دی طرف دوواں پاسے وائڈ دی لکیر کھچی ہوندی اے۔ اگر بلے باز دے پچھوں یا وائڈ توں باروں بال لنگے، اونوں وائڈ کیندے نیں۔ اگر وائڈ ہوجاۓ تے بال دوبارہ کرانے نیں تے بیٹنگ کرن آلی ٹیم نوں اک رن ملدا اے۔ تے اگر بالر کریس توں ود کے پیر رکھے تے تاں نو بال ہوندی اے تے 1 رن لبدا اے تے بال دوبارہ ہوندی اے۔ ميج ٹرن توں پہلاں ٹاس ہوندا اے۔ اے ٹاس دوناں ٹیماں دے کپتاناں چوں اک یا امپائر کردا اے۔ ٹاس جتن آلی ٹیم بیٹنگ یا فیلڈنگ چوں اک کم کرنا چندی اے تے دوجی اس توں دوجا کم کردی اے۔ بیٹنگ کرن آلی ٹیم گراؤنڈ توں بار بیندی اے تے دو کھڈاری بیٹنگ کرن پیجدی اے۔ پہلی بال کھیڈن آلے نوں اوپنر کیندے نیں۔ اک کھڈاری بال کھیڈدا اے تے دوجا پچ دے دوجے پاسے کھلوندا اے۔ اگر بال بلے نوں لگ جاۓ تے دونوں کھڈاری دوجے دی تھاں تے نس کر جاندے نیں تے اگر اوہ اوتھے پہنچ جان تے 1 رن بن جاندے اے۔ اس دے دوران دوجی ٹیم دے فیلڈر دستی بال نوں پھڈدے نیں تے وکٹاں تے ماردے نیں۔ اگر بلے باز رن بناندیاں وکٹاں دے کول کریس توں دور ہووے تے بال وکٹاں نوں لگ جاۓ تے اوہ آؤٹ ہوجاندا اے۔ کرکٹ دے میچ دا گراؤنڈ انڈے ورگے دائرے جیا ہوندا اے تے اودے نکڑ تے پوری لمائی چ اک رسا بنیا ہوندا اے۔ اگر بلے باز بال نوں مار کر اس رسے توں بار کڑ دوے تے چوکا یا چکھا ہوجاندا اے۔ اگر بال بغیر ٹھپا کھاۓ بار جاۓ تے چکھا مطلب 6 رن تے اگر رڑدی یا اک ٹھپا کھا کر جاۓ تے چوکا یا 4 رن ہوجاندے نیں۔ فیلڈنگ کرن آلی ٹیم چوکے چکھے روکدی تے نال نال پچ اتے نس کے رن بنان نوں وی روکدی اے۔ اگر کوئی بلے باز بال نوں مارے تے اونھوں کوئی ٹھپا کھان توں پہلاں پھڑ لۓ تے بلے باز آؤٹ ہوجاندا اے۔ جدوں وی بالر بال کراۓ بلے باز بلے نال ای اونوں مار سکدا اے۔ اگر بال اودی لت نوں لگ جاۓ یا کسے ہور تھاں تے اوہ تھاں درمیانی وکٹ تے بال وشکار ہوۓ تے بلے باز آؤٹ ہوجاندا اے۔ اینوں ایل بی ڈبلیو (lbw) کیندے نیں۔ اس توں علاوہ اگر بلے باز بال کران توں بعد کریس توں اگے ہوۓ تے پچھے کھلوتا کیپر وکٹاں تے بال مار دے تاں وی آؤٹ ہوجاندا اے۔ کرکٹ دے کھڈاریاں دی کھیڈ چ چنگے پن توں اوناں نوں بلے باز یا بالر کیا جاندا اے۔ اک ٹیم دے 11 کھڈاری بلے بازی تے بالنگ چوں اک کم چ خاصیت رکھدے نیں۔ اک چنگی ٹیم چ 4-5 بلے باز تے 4-5 بالر دے نال اک وکٹ کیپر ہوندا اے۔ مگر کدی کدی کوئی بلے باز اک چنگا وکٹ کیپر وی ہوندا اے تے کج بلے باز چنگے بالر وی ہوندے نیں۔ ایناں نوں آل راؤنڈر کیندے نیں۔ آل راؤنڈر کرکٹ چ بوت کٹ ہوندے نیں کیوںجے کرکٹر یا تے بالنگ دی پریکٹس کردے نیں یا فیر بلے بازی دی۔ بالر بال کران توں پہلاں تھوڑا جیا نسدا اے تاکہ مومنٹم بن جاۓ۔ اگر اوہ تیز بالر ہوۓ تے تیز نسدا اے تے اگر سپنر بالر ہوۓ تے آہستہ نسدا اے۔ تیز بالر اپنی بال دی تیزی دے نال بلے باز نوں آؤٹ کرن یا بال مس کرن تے زور دیندے نیں۔ تیز بالر 140 کلومیٹر فی کینٹے توں تیز بال سٹدے نیں تے بال زرا جی کمدی ہوۓ تے اوہ ہوا چ مڑ جاندی اے جس توں بلے باز نوں مشکل ہوندی اے۔ تیز بالر اے وی کوشش کردا اے کہ بال تیزی توں مڑ کہ ہلکی جی بلے نے نکڑ تے لگ جاۓ تے پچھے کھلوتا کیپر یا نال فیلڈر اونوں پھڑ لین۔ سپنر بال نون ہتھوں چھڑدیاں کما دیندے نیں جس توں اوہ ٹھپا کھا کہ مڑ جاندی اے اس توں بلے باز زرا جیا سٹھیا جاندے نیں۔ چنگے بلے بازاں دا آہستہ بالاں نوں کھیڑن توں پتہ چلدا اے۔ سپنر دی آہستہ تے تیز بالر دی تیز بالاں دے وشکار مڈلے بالر آندے نیں اوہ سکور روکن لئی ہوندے نیں۔ اوناں دیاں بالاں بوت نشانہ تے ہوندیاں نیں تے اوہ بلے باز نوں انج دیاں بالاں کراندے نیں جناں تے اوہ سکور نا بنا سکے۔ وٹا بال اوہ ہوندی اے جیدے چ بالر اپنی کونی سدھی کر لے اس تے امپائر نو بال دے دیندا اے۔ کرکٹ دے قنون چ بالر اپنی بازو 15 ڈگری توں بوتی سدھی نئیں کرسکدا۔ فیلڈنگ دی واری تے ٹیم دے سارے 11 کھڈاری گراؤنڈ چ پھیل جاندے نیں۔ اوناں چوں صرف اک کھڈاری وکٹ کیپر ہوندا اے۔ پوری ٹیم ج صرف کلا اوہی خاص گلوز پا سکدا اے تے لتاں نوں بچان لئی پیڈ۔ اودا کم اوہ بالاں پھڑنا اے جیڑیاں بلے باز مس کردے تا کہ اونھاں تے اوہ نس کے رن نا بناسکے۔ پوری ٹیم چ کلا کیپر ای بندا اے جیڑا بلے باز نوں سٹمپ کر سکدا اے۔ بالر نوں کڈ کے باقی 9 کھڈاری کپتان دیاں دسیاں ہویاں تھاواں تے کھلو جاندے نیں۔ کپتان اے کم بالر دے نال گل بات کر کے کردا اے۔ اینوں فیلڈ سیٹ کرنا آخدے نیں۔ اک ٹائم تے دو بلے باز کھیڈدے نیں۔ اک وکٹاں اگے بالاں نوں کھیڈدا اے تے دوجا بالر جتھوں بالاں کراندا اے اس پاسے کھلو جاندا اے۔ جیڑا بلے باز بالاں کھیڈ ریا ہوندا اے اونون سٹرائک آلا بلے باز کیندے نیں۔ بلے باز جس حساب نال اپنی واری تے آندے نیں اونوں بیٹنگ آڈر کیندے نیں تے اوہ ٹیم دا کپتان دسدا اے۔ سب توں پہلاں آن آلے بلے بازاں نوں اوپنر کیندے نیں۔ اوہ ٹیم دے سب توں چنگے بلے باز ہوندے نیں تے اونہاں دے اگے دوجی ٹیم دے سب توں تیز بالر ہوندے نیں جیڑے نویں بال دا فیدا چکدے ہوۓ اونہاں نوں ٹکن نئیں دیندے۔ ٹیم دے سب توں آخری بلے باز بالر ہوندے نیں جیڑے بلے بازی دے اینے گرو نئیں ہوندے۔ اگر بلے باز زخمی ہوجاۓ تے اودھی تھاں تے کوئی ہور بلے باز نئیں آسکدا۔ اونوں ڈسمس کر دتا جاندا اے مگر کیا ناٹ آؤٹ ای جاندا اے۔ گرو بلے باز حملہ کر کے تے رک رک کے سکون نال بلے بازی کردے نیں۔ اوہ edge نئیں ہون دیندے تے اوہ کوشش کردے نیں بال بلے دی ہموار تھاں تے وجے۔ اس دے علاوہ اوہ تیز بال نوں ہلکا جیا بلا لا کے فیلڈراں توں دور کر کے رن بنا لیندے نیں۔ بال نوں بلا لانا ضروری نئیں اے بلکہ بلے باز بال نوں چھڈ وی سکدے نیں تے اوہ جان کر بال نوں لت نال پرے کرسکدے نیں مگر ایدے وچ lbw آؤٹ ہون دا خطرہ ہوندا اے۔ 2011 توں پہلاں اگر بلے باز زخمی ہوجاۓ اودھی تھاں تے کوئی ہور اودھی ٹیم دا کھڈاری رن بنان لئی نس سکدا سی۔ [[File:Bradman&Bat.jpg|thumbnail]] مکمل قوانین دے لئی ویکھو: [[کرکٹ دے قوانین]] کرکٹ دے لئی 42 قوانین نيں جنہاں نو‏ں میریلبورن کرکٹ کلب نے تشکیل دتا۔ انہاں قوانین نو‏‏ں کرکٹ کھیلنے والے ملکاں تے [[انٹرنیشنل کرکٹ کونسل]] د‏‏ی مدد تو‏ں تیار کيتا گیا۔ === کھلاڑی تے انتظامیہ === ==== کھلاڑی ==== اک ٹیم وچ گیارہ کھلاڑی ہُندے نيں جو چار حصےآں وچ تقسیم ہُندے نيں: (1) بلے باز، (2) گیند باز، (3) آل راؤنڈر، (4) وکٹ کیپر۔ اک متوازن ٹیم وچ اکثر چار بلے باز، اک یا دو آل راؤنڈر، چار گیند باز تے اک [[وکٹ کیپر]] ہُندا ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں اک کھلاڑی قائد یا کپتان کہلاندا اے، باقی سب کھلاڑی اس دے پابند ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ آل راؤنڈر اوہ کھلاڑی کہلاندا اے جو دونے گیند بازی وی کر سکت ہوئے تے بلے بازی وی تے دونے اُتے خاص اختیار حاصل ہوئے۔ ==== امپائر ==== میچ دے دوران میدان وچ دو امپائر ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ اک امپائر وکٹ دے اس طرف کھڑا ہُندا اے جتھ‏ے تو‏ں گیند باز گیند پھینکتا ا‏‏ے۔ میچ دے اہ‏م فیصلے جداں آؤٹ دینا، نو بال یا وائڈ بال دینا، امپائر دے اختیار وچ ہُندا ا‏‏ے۔ دوسرا امپائر بلے باز دے پِچھے وکٹ تو‏ں اٹھ، دس فٹ دے فاصلے اُتے کھڑا ہُندا اے، جو دوسرے امپائر نو‏‏ں فیصلےآں وچ مدد دیندا ا‏‏ے۔ اک امپائر جو تیسرا امپائر یا تھرڈ امپائر کہلاندا اے میدان تو‏ں باہر ہُندا ا‏‏ے۔ ضرورت پڑنے اُتے امپائر تھرڈ امپائر تو‏ں مدد منگ سکدا اے، تھرڈ امپائر ٹیلی ویژن د‏‏ی مدد تو‏ں امپائر د‏‏ی مدد کردا ا‏‏ے۔ اک ہور امپائر ریفری ہُندا اے جس دا مقصد میچ دے دوران کھلاڑیاں اُتے کرکٹ دے قانون لاگو کرنا ہُندا ا‏‏ے۔ ریفری میچ دے دوران ضابطہ اخلاق یا قوانین توڑنے اُتے کھاڑیاں نو‏‏ں جرمانہ وی کر سکدا ا‏‏ے۔ ==== اسکورر ==== اسکورر یا سکور نو‏‏ں گننے والے دا مقصد دونے ٹیماں دا سکور گننا ا‏‏ے۔ ہر میچ وچ دو اسکورر ہُندے نيں، ہر ٹیم اکثر اپنا اک اسکورر مقرر کردی ا‏‏ے۔ ایہ اسکورر ہر کھلاڑی دا اپنا اسکور، اوور تے فاضل اسکور اک خاص کتاب وچ لکھدا اے تے ضرورت پڑنے اُتے امپائر نو‏‏ں دسدا رہندا ا‏‏ے۔ [[فائل:545px-Cricket field parts.svg.png|thumb|پچ]] === کھیلنے د‏‏ی جگہ === کرکٹ دا میدان بیضوی یا گول شکل دا ہُندا اے جس وچ گھاہ لگیا ہُندا ا‏‏ے۔ اس میدان د‏‏ی لمبائی یا چوڑائی کچھ خاص مقدار د‏‏ی نئيں ہُندی۔ میدان دا اوسط قطر تقریباً 450 فٹ (137 گز) تے 500 فٹ یا (150 گز) دے درمیان ہُندا ا‏‏ے۔ باؤنڈری یا حد دا نشان عموما رسّے تو‏ں لگایا جاندا ا‏‏ے۔ ==== پچ ==== [[فائل:Cricket - Wickets.png|150px|A perspective view of the [[cricket pitch]] from the [[گیند بازی]] end.]] [[فائل:Cricket pitch.svg|450px|The Cricket pitch dimensions]] میدان دا درمیانی حصہ جس اُتے بلے بازی تے گیند بازی کيتی جاندی اے پچ کہلاندا ا‏‏ے۔ اس د‏ی لمبائی قانون دے مطابق 66 فٹ (20.12 گز) تے چوڑائی 10 فٹ (3.05 گز) ہُندی ا‏‏ے۔ پچ دے دونے حصےآں وچ لکڑی د‏‏ی تن کلیاں زمین وچ گڈی جاندیاں نيں جو انگریزی وچ سٹمپ کہلاندی ني‏‏‏‏ں۔ انہاں کلیاں اُتے دو چھوٹی کلیاں رکھی جاندیاں نيں جو انگریزی وچ بیلز کہلاندی ني‏‏‏‏ں۔ انہاں سٹمپ تے بیلز نو‏‏ں مجموعی طود اُتے وکٹ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ وکٹ دا اوہ حصہ جتھ‏ے اُتے بلے باز کھیل رہیا ہُندا اے اسنو‏ں انگریزی وچ بیٹینگ اینڈ یا بلے بازی دا حصہ کہندے ني‏‏‏‏ں۔ تے اوہ حصہ جتھ‏ے تو‏ں گیند باز گیند کرواندا اے اسنو‏ں بولنگ اینڈ یا گیند بازی دا حصہ کہندے ني‏‏‏‏ں۔ پچ دے ايس‏ے سمت دے باہر والے حصے اُتے امپائر وی کھڑا ہُندا ا‏‏ے۔ میدان دا اوہ حصہ جس طرف بلے باز اپنا بلا رکھدا اے اسنو‏ں انگریزی وچ آف سائیڈ تے میدان دا دوسری جانب دا حصہ جتھ‏ے اُتے بلے باز د‏‏ی ٹانگ تے بلے باز ک پشت ہُندی اے اسنو‏ں آن سائیڈ کہندے ني‏‏‏‏ں۔ پچ اُتے سفید رنگ والی لکیر کریز کہلاندی ا‏‏ے۔ ایہ لکیراں امپائر نو‏‏ں آؤٹ یا فاضل دوڑاں دا فیصلہ کرنے وچ مدد فراہ‏م کردی ني‏‏‏‏ں۔ ==== میدان دے حصے ==== کرکٹ دے میدان نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کيتا جاندا ا‏‏ے۔ وکٹ دے اردگرد 30 گز (27.4 میٹر)کے فاصلے اُتے اک دائرہ لگایا جاندا اے جس نو‏‏ں انہاں فیلڈ یا اندرونی دائرہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ باہر والا حصہ آؤٹ فیلڈ یا باہر والا حصہ کہلاندا ا‏‏ے۔ پچ دے دونے اطراف، پچ دے درمیان تو‏ں 15 گز دے فاصلے اُتے تصوری دائرہ جسنو‏ں نیڑےی اندرونی دائرہ یا کلوز انہاں فیلڈ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ دائرہ عموما اک روزہ میچاں وچ کم آندا ا‏‏ے۔ کپتان اس د‏ی مدد تو‏ں میچ دے پہلے 15 اوور وچ کھلاڑی کیچ دے لئی کھڑے کردا اے جو کرکٹ دے قانون دے مطابق ضروری ا‏‏ے۔ [[فائل:448px-Cricket fielding positions2.svg.png|thumb|میدان وچ فیلڈ کرنے دے تھ‏‏اںو‏اں ]] ==== میدان وچ کھلاڑی ==== بلے بازی کرنے والی ٹیم دے دو کھلاڑی ہر وقت میدان وچ ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ اوہ کھلاڑی جو گیند باز دے سامنے کھڑے ہُندا اے، اسٹرائیکر کہلاندا ا‏‏ے۔ اس دا دوسرا ساسی، جو وکٹ د‏‏ی دوسری جانب کھڑا ہُندا اے، نان اسٹرائیکر کہلاندا ا‏‏ے۔ گیند بازی کرنے والی ٹیم دے گیارہ کھلاڑی ہر وقت میدان وچ موجود ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچو‏ں اک کھلاڑی گیند بازی کردا ا‏‏ے۔ اک کھلاڑی جو وکٹ کیپر کہلاندا اے، اسٹرائیکر بلے باز د‏‏ی جانب وکٹ دے پِچھے کھڑا ہُندا ا‏‏ے۔ ٹیم دا کپتان باقی نو کھلاڑیاں نو‏‏ں پورے میدان وچ ٹیم د‏‏ی حکمت عملی دے مطابق کھڑا کردا ا‏‏ے۔ ایہ نو کھلاڑی میدان دار یا فیلڈر کہلاندے ني‏‏‏‏ں۔ اک کھلاڑی نائب کپتان ہُندا اے جو کپتان دے میدان وچ نہ ہونے د‏‏ی صورت وچ کپتانی دے فرائض انجام دیندا اے ۔ ==خاص گلاں== کرکٹ اک ٹیم کھیڈ اے مگر اس دے باوجود اس چ کلے کھڈاری دے کھیل تے بوت زور ہوندا اے۔ بالر، بلے باز تے فیلڈر اک دوجے توں وکھریاں اپنا کم ٹیم چ کردے نیں۔ میچ وچ بالر تے بلے باز نوں کپتان سمجا کر کج خاص کم کرن دا آخ سکدا اے مگر اے کم کرنا اس کلے دا کم ہوندا اے۔ کرکٹ بیس بال نال اس کم چ کافی رلدی اے: کرکٹ چ ٹیم کھیڈ نس کے رن بنان تے لمے رن بنان دی سنگت چ سامنے آندی اے۔ مگر ہے بلے باز تے اے زور ہوندا اے کہ اوہ آؤٹ نا ہوۓ تے ٹیم لئی میچ اگے ٹوردا رۓ۔ کرکٹ اس گل چ خاص اے کہ کھڈاریاں نوں کھیڈ دے قنوناں توں علاوہ "کھیڈ دی روح" وی برقرار رکھنی ہوندی اے۔ اس کھیڈ چ چنگے کھڈاری بنن دا ثبوت بوت ضروری سمجیا جاندا اے۔ آخری 40 وریاں چ کرکٹ بوت تیز تے مقابلے آلی ہوگئی اے جیدے چ کھڈاری امپائر دی گل اگے اپنی گل دوبارہ سنن دی درخواست کر سکدے نیں مگر فیر وی اے چنگے کھڈاری دی نشانی ہوندی اے کہ اوہ امپائر دے فیصلے نوں چپ کر کے من لۓ۔ اج کل دیاں میچاں وچ فیلڈر امپائراں نوں اشارہ کر کے دس سکدے نیں کہ باؤنڈری ہوگئی اے جس دی تھاں اوہ اے وی کہ سکدے نیں کہ باؤنڈری اوناں نے روک لئی اے(بعد چ کیمراں وچ تے ٹھیک گل ویکھی جاسکدی اے)۔ اس دے علاوہ کئی بلے باز آؤٹ ہوندیاں ای امپائر دے کہن توں پہلاں ای ٹر جاندے نیں۔ اے بوت چنگے کھڈاریاں دی گل اے کیونجہ اوہ امپائر دے غلط فیصلے دا فیدا وی چک سکدے سن۔ کرکٹ عام طور تے موسم دے خشک ٹیماں تے کھیڈیا جاندا اے مگر سارے کرکٹ میچاں چ موسم بوت دا بوت عمل دخل ہوندا اے۔ کرکٹ دا میچ گیلے موسم چ نئیں کھیڈیا جاندا۔ تے اگر میچ دے دوران بارش ہوجاۓ تے امپائر فورن میچ روک دیندا اے۔ گیلی پچ تے بال بوت اچھلدی جیدے توں کھڈاری زخمی ہو سکدا اے۔ جدوں بارش ہوندی اے گراؤنڈ اتے شیٹاں بچھا دتیاں جاندیاں نیں۔ اس توں علاوہ گراؤنڈ چ لائٹاں دا کم وی بوت ضروری آ امپائر اگر ویخی کہ بلے باز نوں بال ٹھیک طرح نئیں دکھ رئی تے اوہ میچ روک سکدا اے۔ اس کم لئی بلے بازاں دے بلکل سامنے کالی یا چٹی چادر سدھیاں وچھائی ہوندی اے۔ اس توں بلے باز نوں بال آرام نال نظر آ جاندی اے۔ دوجے کھیڈاں توں ہٹ کہ کرکٹ دے گراؤنڈ مورت دے سائز چ اک دوجے توں وکھرے ہوندے نیں۔ پچ تے انفیلڈ دے نپ کرکٹ دے قنون دے مطابق ہوندے نیں مگر کرکٹ دے قنون گراؤنڈ دی مورت تے سائز نئیں دسدے۔ گراؤنڈ دی باؤنڈری رسے نال یا رنگ نال دسی ہوندی اے۔ پچ اک دوجے توں بوت وکھریاں ہوندیاں نیں۔ سخت پچاں بال نوں ٹھیک باؤنس دیندیاں نیں جیدے توں بلے باز نوں آسانی ہوندی اے۔ مگر سکھ کے کریک پے جاندے نیں جیدا فیدا سپنر چکدے نیں۔ کاں اگی پچاں تیز بالراں نوں فیدا دیندیاں نیں تے اوہ بال نوں اور اچا اچھال سکدے نیں۔ موسم دے نال وی پچ بدلدی اے۔ اس نال کج پچاں بلے بازاں نوں فیدا دیندیاں نیں تے کج بالراں نوں۔ ==میچاں دی قسماں== کرکٹ کئی طریقیاں نال کھیڈی جاندی اے: اک دن دا میچ جیدے وچ 50 اوور ہوندے نیں، ٹیسٹ میچ جیڑا 5 دناں تک کھیڈیا جاندا اے تے ٹونٹی ٹونٹی جیدے وچ 20 اوور ہوندے نیں۔ ==ٹیسٹ کرکٹ ٹیماں== ===پاکستانی کرکٹ ٹیم=== پاکستانی کرکٹ ٹیم نے 1952 چ پہلا میچ بھارت دے خلاف کھیڈیا سی۔ پاکستانی ٹیم نیں 811 ون ڈے میچ کھیڈے نیں جیناں چوں 434 جتے نیں، 352 ہارے، 8 برابر کیتے تے 17 دا کوئی نتیجہ نئیں ہویا۔ اس توں پاکستانی ٹیم دی جتن دی پرسنٹیج 55۔16٪ اے۔ انٹرنیشنل کرکٹ کاؤنسل دی رینکنگ چ پاکستانی ٹیم دی 4 پوزیشن اے جگ چ۔ پاکستانی کرکٹ ٹیم 1992 دا ورلڈ کپ جتی سی۔ 1999 وچ فائنل ہاری سی تے اج کل ایشیا دے چیمپین نیں۔ پاکستان نیں 1987 تے 1996 دا ورلڈ کپ اپنی تھاں اتے کرایا سی۔ پاکستانی ٹیم نے 77 ٹی ٹونٹی میچ کھیڈے نیں جیناں چوں 47 جتے، 28 ہارے تے 2 برابر کیتے۔ پاکستانی ٹیم نیں 2009 دے ٹی ٹونٹی ورلڈ کپ وی جتیا سی۔ پاکستان وچ کرکٹ دی تریخ پاکستان بنن توں وی پرانی اے۔ کراچی پہلی واری انٹرنیشنل میچ سندھ تے آسٹریلیا دے وشکار 22 نومبر 1935 چ ہویا سی۔ اس میچ نوں 5000 لوک ویکھن آۓ سن۔ پاکستان بنن توں بعد کرکٹ نیں بوت ترقی کیتی تے 1952 چ پاکستانی ٹیم نوں ٹیسٹ ٹیم بنا دتا گیا۔ پاکستان نے پہلا ٹیسٹ میچ بھارت دے خلاف دلی چ 1952 دی اکتوبر چ کھیڈیا سی۔ اے سیریز بھارت 2-1 توں جت گیا۔ اس توں بعد 1954 چ پاکستان انگلینڈ کھیڈن گیا جتھے پاکستانی بالر فزل محمود نیں 12 وکٹاں لیا تے سیریز 1-1 برابر ہوگئی۔ پاکستانی ٹیم بوت چنگی سمجی جاندی اے مگر اینوں چھپیا رستم آکھیا جاندا اے۔ اس دی وجہ اے وے کہ پاکستانی ٹیم دے کھڈاری بوت چنگا کھیڈدے نیں مگر اوہ ڈسپلن نئیں رکھدے جس دی وجہ توں اوہ اک دن کمال دا کھیڈن گے تے اگلے دن ککھ وی نئیں۔ پاکستانی کرکٹ ٹیم بھارت دی کرکٹ ٹیم دے نال جدوں کھیڈدی اے اوہ میچ دوواں پاسیاں دے لوک بوت جزباتی ہوکر ویکھدے نیں تے جتھے وی میچ ہوۓ سٹیڈیم پر جاندا اے۔ 1986 دا آسٹریلیا-ایشیا کپ نوں جگ چ بوت یاد کیتا جاندا اے: اس کپ وچ پاکستانی ٹیم دے جاوید میانداد نیں آخری بال تے چکھا مار کے پاکستان نوں بھارت دے خلاف جتوا دتا سی۔ جاوید میانداد 3 نمبر توں بلے بازی کردا آریا سی تے آخری بال تے 4 رن چائیدے سن تے چیتن شرما نیں فل ٹاس بال کرائی جیدے تے اونے چکھا لا دتا۔ اس توں بعد میانداد پاکستان دا ہیرو بن گیا۔ 1992 دے ورلڈ کپ وچ پاکستان تے نیو زیلینڈ دا سیمی فائنل سی، نیو زیلینڈ ٹاس جتیا تے اوناں نیں بلے بازی کر کے 262 رن بناۓ۔ پاکستانی ٹیم دی جدوں واری آئی اوناں نیں آرام آرام نال کھیڈیا مگر وکٹاں ڈگدیاں رئیاں۔ عمران خان تے سلیم ملک آؤٹ ہون توں بعد پاکستان نوں 115 رن چائیدے سن تے رن ریٹ 7۔67۔ انضمام الحق نوا نوا کھڈاری سی 22 وریاں دا۔ اونیں 37 بالاں تے 60 رن بنا کر ہیرو بن گیا۔ باقی 36 رن 30 بالاں تے مؤن خان نیں بنا کر میچ جتا دتا۔ اس میچ توں انضمام الحق جگ چ مشہور ہوگیا۔ 1992 دا ورلڈ کپ پاکستان دا پہلا ورلڈ کپ سی، اس ورلڈ کپ وچ وقار یونس تے سعید انور توں بغیر زخمی کپتان(عمران خان) نال پاکستان ورلڈ کپ وچ واپس آیا۔ پاکستان ورلڈ کپ توں اپنے پہلے 3 میچ ہار کر بار ہوریا سی تے انگلینڈ دے خلاف میچ وچ 74 رن دور ای آؤٹ ہوریا سی کہ بارش دی وجہ توں میچ مکا دتا گیا۔ اس توں بعد 5 میچ لگاتار جت کے پاکستان نیں ورلڈ کپ جت لیا۔ اس توں بعد پاکستان 1999 دے ورلڈ کپ وچ فائنل آسٹریلیا توں ہار گیا تے فیر 2003 تے 2007 دے ورلڈ کپاں وچ وی کج نا کر سکیا۔ 2009 نوں پاکستان نیں سری لنکا نوں ہرا کر ٹی ٹونٹی ورلڈ کپ جت لیا۔ 2011 وچ ورلڈ کپ بھارت، سری لنکا تے [[بنگلہ دیش]] وچ ہویا۔ اس وچ پاکستانی ٹیم بوت چنگا کھیڈی تے آسٹریلیا نوں وی ہرا دتا جدوں کہ اوناں کول 3 بوت تیز بالر سن تے پاکستانی بلے باز بوت چنگے نئین سن مگر پاکستانی بالراں نیں پاکستان نوں میچ جتوا دتا۔ اس توں بعد پاکستانی ٹیم دے بلراں نیں ویسٹ انڈیز دی ٹیم نوں برباد کر کے رکھ دتا جدوں اوناں نیں اوناں نوں 10 وکٹاں توں ہرایا۔ سیمی فائنل وچ بھارت تے پاکستان دا میچ سی۔ اے میچ بوت ڈاڈا تے جزباتی سی بھارت نیں پہلاں بلے بازی کر کے 260 رن بناۓ۔ پاکستانی ٹیم نیں وی بوت کوشش کیتی مگر 29 رناں توں میچ ہار گئی۔ بھارت ورلڈ کپ جت گیا۔ ورلڈ کپ دی میچاں وچ پاکستان نیں بھارت نوں کدے وی نئیں ہرایا۔ ===آسٹریلیا کرکٹ ٹیم=== آسٹریلیا دی کرکٹ ٹیم انگلینڈ نال کرکٹ دیاں سب توں پرانی ٹیم اے۔ اس ٹیم نے پہلا ٹیسٹ میچ انگلینڈ دے خلاف 1877 نوں کھیڈیا سی۔ آسٹریلیا دی ٹیم نیں 764 ٹیسٹ میچ کھیڈے نیں جیناں چوں 358 جتے، 202 ہارے تے 2 برابر کیتے نیں۔ ٹیسٹ میچاں وچ آسٹریلیا دی ٹیم جگ دی سب توں چنگی ٹیم گنی جاندی اے۔ آسٹریلیا نیں 797 ون ڈے میچ کھیڈے نیں جیناں چوں 490 جتے، 272 ہارے، 9 برابر کیتے تے 26 دا کوئی نتیجہ نئیں آیا۔ آسٹریلیا نیں 6 واری ورلڈ کپ چ کھیڈیا اے تے 4 واری ورلڈ کپ جتیا اے: 1987، 1999، 2003، 2007۔ آسٹریلیا دی ٹیم نیں 39 ٹونٹی ٹونٹی میچ وی کھیڈے نیں جیناں چوں اک واری 2010 وچ ٹونٹی ٹونٹی ورلڈ کپ دے فائنل چ انگلینڈ توں ہار گئ‏ی۔ آسٹریلیا دی ٹیم نیں سب توں پہلا ٹیسٹ میچ 1877 نوں انگلینڈ دے خلاف کھیڈیا جیدے وچ 45 رن توں انگلینڈ ہار گیا۔ اس میچ وچ چارلس بینرمین نیں پہلی ٹیسٹ سنچری بنائی: 165 رن۔ اس ویلے انگیلنڈ تے آسٹریلیا ای دو ٹیسٹ کھیڈن آلے دیس سن۔ دوناں دیساں دے وشکار بوت راہ سی جیدی وجہ توں میچ کٹ کٹ ہوندے سن تے اک ٹیم نوں دوجے دیس کھیڈن جان لئی کئی ماہ لگ جاندے سن۔ آسٹریلیا دی آبادی کٹ ہون توں باوجود آسٹریلیا نے کئی چنگے کھڈاری بناۓ۔ 1882 وچ انگلینڈ تے آسٹریلیا دے وشکار اک ٹیسٹ میچ وچ چوتھے دن آسٹریلیا دے بالر نیں 44 رن کھا کر 7 بندے آؤٹ کر کے میچ آسٹریلیا نوں 85 رناں توں جتا دتا۔ اخبار چ خبر آئی کہ انگلینڈ دی کرکٹ نوں آسٹریلیا آلے اگ لا کے راکھ نال لے گۓ نیں۔ اس توں بعد راکھ(Ashes) ناں دے ٹیسٹ میچ انگلینڈ تے آسٹریلیا دے وشکار ہوندے آرۓ نیں۔ اے میچ سارے کھیڈاں وچ سب توں پرانے تے مشہور مقابلے نیں۔ آسٹریلیا دی کرکٹ دا سنہری ویلا 19ویں صدی دے آخر تے آیا جدوں آسٹریلیا نیں 10 سیریز وچوں 8 جتیاں، ایناں وچ انگلینڈ دے دورے تے دکھنی افریقہ دے دورے شامل نیں۔ اس دی وجہ آسٹریلیا دے کپتان جو ڈارلنگ، مونٹی نوبل تے کلیم ہل بنے۔ اس توں علاوہ اس دور آسٹریلیا دے کول زبردست بلے باز، بالر تے آل راؤنڈر سن جیناں دی وجہ توں آسٹریلیا کرکٹ دا بادشاہ بن گیا۔ آسٹریلیا دے بلے باز وکٹر ٹرمپر نیں 49 ٹیسٹ میچاں وچ 39۔04 مدر تے 3163 رن بنا کر دیسی ہیرو بن گیا۔ اونوں ڈونلڈ بریڈمین توں بعد آسٹریلیا دا سب توں مشہور کھڈاری آخیا جاندا اے۔ اوہ گردے دی بماری توں 37 وریاں چ ای فوت ہوگیا۔ اودی موت تے پورا دیس دکھی ہوگیا تے سوگ منایا گیا۔ پہلی وڈی لڑائی توں پہلاں دے وریاں چ آسٹریلیا دی ٹیم دے اندر کافی لڑائی ہوندی رئی جیدی وجہ توں انگلینڈ نال 1912 دے میچ وچ آسٹریلیا دے سب توں چنگے 6 کھڈاری ٹر گۓ۔ آسٹریلیا دا اک کھڈاری لڑائی چ ماریا گیا تے 8 وریاں تک آسٹریلیا وچ کرکٹ نئیں کھیڈی گئی۔ 1930 وچ آسٹریلیا اک قاتل ٹیم لے کر گیا جیدے وچ کرکٹ دے ہیرو سن: کپتان بل وڈفل، بل پانسفورڈ، سٹین مک کیب، کلیری گرمٹ، آرچی جیکسن تے ڈونلڈ بریڈمین۔ بریڈمیں نیں سیریز وچ کمال کر دتا: اونیں ریکارڈ 974 رن بناۓ، جیدے وچ اک سنچری، دو ڈبل سنچریاں تے اک ٹرپل سنچری شامل نیں تے اک اننگ وچ 334 رن بناۓ۔ اس ٹیم نوں کوئی وی نئیں روک سکدا سی۔ اس ٹیم نیں اگلے 10 ٹیسٹ میچاں وچوں 9 جت لۓ۔ اس توں بعد 1932-33 دی سیریز وچ انگلینڈ دے کپتان نے اپنے بالراں نوں کیا کہ اوہ بال اچھال کر بلے باز نوں مارن دی کوشش کرن اس دی وجہ توں دو آسٹریلیا دے بلے باز زخمی ہو گۓ۔ اک دا سر پھٹ گیا تے دوجے نوں دل اتے بال وجی۔ اس وجہ توں سٹیڈیم وچ لڑائی ہون لگی سی مگر رک گئی۔ اس توں بعد اوتھے بیٹھے آسٹریلیا دے سیاستداناں نیں احتجاج کیتا جیدی وجہ توں بال بندے نوں مارنا کرکٹ دے قنون چ منع کر دتا گیا۔ آسٹریلیا نیں 1934 دی سیریز جت کر کم برابر کردتا۔ ڈونلڈ بریڈمین نیں اس سیریز وچ وی ٹرپل سنچری بنا دتی۔ ڈونلڈ بریڈمین نوں کرکٹ دا سب توں چنگا بلے باز سمجیا جاندا اے۔ اونیں 1930 توں 1948 تک کرکٹ کھیڈی تے کئی ورلڈ ریکارڈ بنا دتے جیناں وچوں سب توں بوتی مدر دا اج تک مجود اے۔ 1938 وچ آخری ٹیسٹ سیریز ہوئی جیدے بعد دوجی وڈی جنگ دی وجہ توں کوئی ٹیس میچ نئیں ہویا۔ جنگ توں بعد بریڈمین تے پرانے کھڈاریاں دے نال نووے کھڈاریاں دی ٹیم نال آسٹریلیا نیں 2 ایشز تے اک بھارت نال ٹیسٹ سیریز جتی۔ آسٹریلیا 1950 دی دہائی وچ ایناں چنگا نئیں ریا جدوں 3 ایشز اک توں بعد اگلی انگلینڈ جتیا۔ 1956 دی ایشز وچ انگلینڈ دی سپنر لیکر تے لاک نیں 61 وکٹاں لے کر آسٹریلیا نوں ڈبو کر رکھ دتا۔ 1977 وچ کرکٹ نوں 100 ورے ہون تے اک انگلینڈ نال میچ کھیڈیا گیا جیدے وچ آسٹریلیا 45 رن توں جت گیا۔ 1981 وچ نیوزیلینڈ نوں اک بال تے 6 رن چائیدے سن تے آسٹریلیا دے بالر نیں آخری بال ریڈ دتی جس دی وجہ توں چکھا نئیں لگ سکدا سی۔ میچ تے آسٹریلیا جت گیا مگر اس توں بعد بال ریڑنا کرکٹ دے قنون توں کڈ دتی گئی۔ 1980 دی دہائی دے آخر تے نوے چنگے کھڈاری آۓ جیناں توں آسٹریلیا 1990 دی دہائی تے اج تک آسٹریلیا سارے ایشز جتیا تے تین ورلڈ کپ لگاتار جتیا۔ اس دی وجہ گلن مک گراتھ، [[شین وارن]]، جسٹن لینگر، میتھیو ہیڈن، سٹیوو واش، ایڈم گلخرسٹ تے رکی پونٹنگ نیں۔ مگر اس توں بعد ایناں وچوں کئی کھڈاریاں دی ریٹائرمنٹ تے آسٹریلیا انگلینڈ تے بھارت توں سیریز ہاردا ریا تے ٹیسٹ رینکنگ وچ ڈگ کے 5ویں نمبر تے آگیا۔ ===بھارتی کرکٹ ٹیم=== بھارت وچ کرکٹ یورپی تاجر 18ویں صدی وچ لے کر آۓ سن، پہلا کرکٹ کلب کلکتہ وچ 1792 نوں بنیا سی مگر بھارت دی ٹیم پہلی واری 25 جون 1932 نوں ٹیسٹ میچ کھیڈی سی۔ بھارت دی ٹیم چھٹی ٹیم سی جینوں ٹیسٹ ٹیم دا درجہ دتا گیا سی۔ اپنے پہلے 50 وریاں وچ اے سب توں کمزور ٹیم رئی: 196 ٹیسٹ میچ کھیڈے جیناں وچوں صرف 35 جتے۔ 1970 دی دہائی وچ کج چنگے کھڈاریاں نیں بھارتی ٹیم نوں اگے لے گۓ۔ بھارت دی ٹیم اپنیاں پچاں تے بوتا جتدی سی، مگر 21ویں صدی وچ آ کے آسٹریلیا، دکھنی افریقہ تے انگلینڈ وچ وی ٹیسٹ میچ جتے۔ کپیل دیو دی کپتانی وچ بھارت 1983 دا ورلڈ کپ جتیا، گنگولی دی کپتانی وچ 2003 دے ورلڈ کپ وچ فائنل تک پہنچی تے 2011 وچ دھونی کپان نیں دوجی واری ورلڈ کپ جتوایا۔ اے پہلی کرکٹ ٹیم اے جنے اپنے دیس وچ ای ورلڈ کپ جتیا اے۔ اج کل بھارتی ٹیم آئی سی سی ٹیسٹ میچاں دی رینکنگ وچ دوجے نمبر تے آندی اے، ون ڈے وچ پہلے تے ٹی ٹونٹی وچ وی دوجے تے آندی اے۔ دھونی دی کپتانی وچ بھارت نیں 9 ون ڈے اک توں بعد دوجا کر کے جتے نیں تے اوہ بوت چنگی ٹیم بن گئی اے۔ بھارت-پاکستان دی کرکٹ دشمنی بوت مشہور اے۔ برطانوی ہندستان کرکٹ 18ویں صدی دے شروع تے لے کر آۓ سن تے پہلا میچ 1721 چ کھیڈیا گیا سی۔ 1848 وچ ممبئی دے پارسیاں نیں پہلا ھندستانیاں دا اپنا کرکٹ کلب بنایا۔ 1912 وچ ہندستان دی پارسی، ہندو، سکھ تے مسلمان یورپیاں دے نال ہر ورے میچ کھیڈدے سن۔ 20ویں صدی دے شروع وچ کج ھندستانیاں نیں انگلینڈ دی ٹیم وچ وی کھیڈیا۔ 1911 وچ ہندستانی ٹیم انگلینڈ جا کر اودر دیاں کاؤنٹی ٹیماں نال میچ کھیڈی۔ ھندستان نیں کرکٹ کاؤنسل 1926 وچ جؤن کیتی تے 1932 وچ پہلا ٹیسٹ کھیڈیا۔ بھارتی کرکٹ ٹیم دی پہلی جت اپنے 24ویں میچ وچ انگلینڈ دے خلاف چینائی چ ہوئی۔ اس توں بعد اوناں نیں اپنی پہلی سیریز پاکستان دے خلاف 1952 وچ جتی۔ اوہ اپنی ٹیم 1950 دی دہائی چ چنگي کردے رۓ تے نیو زیلینڈ دے خلاف 1956 چ سیریز جتے۔ مگر نال ای انگینڈ تے آسٹریلیا توں پیڑا ہارے۔ اوناں نیں اپنی پچ اتے 1962-63 وچ انگلینڈ نوں ہرایا تے فیر نیو زیلینڈ نوں۔ پاکستان، انگلینڈ تے آسٹریلیا نال اک اک سیریرز برابر کیتی۔ فیر پہلی واری اپنے دیس توں بعر 1967-68 وچ نیوزی لینڈ خلاف سیریز جتی۔ 1940 دی دہائی چ بھارتی بالنگ چ سپن بالراں نیں بوت کم وکھایا۔ بھارت دیاں اپنیاں پچاں اتے بال بوت چنگی سپن کردی سی اس لئی بھارتی سپنر اگلے بلے بازاں نوں کھلون نئیں دیندے سن۔ اوسے ویلے بھارت دے سب توں چنگے بلے بازاں چوں دو سامنے آۓ: سنیل گواسکر تے گندپا وسوانتھ۔ ایناں نیں ویسٹ انڈیز تے انگلینڈ دے خلاف 1971 چ ٹیسٹ سیریز جتوائیاں۔ 1971 چ ون ڈے کرکٹ ٹر پئی، بھارت ایدے چ بوت کمزور سی۔ اسدی وجہ اس ویلے گواسکر کپتان دی آرام نال بلے بازی کرن دا طریقہ سی۔ بھارت پہلے دوویں ورلڈ کپاں چ شروع چ ای بار ہوگیا۔ 1975 دی ورلڈ کپ چ گواسکر نے انگلینڈ دے خلاف 174 بالاں تے 36 رن بغیر آؤٹ ہوۓ بناۓ تے بھارت 3 آؤٹ تے 123 رن بنا کر 202 رناں توں ہار گیا۔اپنے دیس چ بھارت ٹیسٹ میچاں چ بوت چنگی ٹیم ریا۔ آہستہ آہستہ بھارتی بلے باز تیز کھیڈن لگ گۓ تے 1983 چ ویسٹ انڈیز نوں ہرا کر ورلڈ کپ جت گۓ۔ اس دی وجہ بوت چنگی بالنگ سی۔ مگر بھارت اس توں اگلے 28 ٹیسٹ میچ مسلسل ہاردا ریا۔ بھارت 1984 وچ ایشیاء کپ جتیا تے نال ای 1985 چ آسٹریلیا چ ورلڈ چیمپینشپ سیریز۔ مگر اس توں علاوہ بھارت ہندستان توں بار کمزور ٹیم ریا۔ 1986 بھارت دی انگلینڈ توں ٹیسٹ سیریز چ جت، 19 وریاں تک دیس توں بعر ٹیسٹ سیریز دی جت رئی۔ 1980 دی دہائی چ ای گواسکر تے کپیل دیوو نیں اپنے کریر چ کمال کرتا۔ گواسکر نیں ٹیسٹ میچاں چ 34 سنچریاں بنان دا ریکارڈ بنایا تے پہلا کھڈاری بنیا جینے ٹیسٹ کرکٹ چ 10،000 رن بناۓ۔ کپیل دیوو اک بوت چنگا آل راؤنڈر سی تے اونیں ٹیسٹ کرکٹ چ سب توں بوتاں وکٹاں لین دا ریکارڈ بنایا: 434۔ اس ویلے ٹیم چ کپتان بار بار بدلدے رۓ، کدی کپیل دیوو تے کدی گواسکر۔ سچن ٹنڈولکر تے انیل کمبلے دے 1989 پے 1990 چ ٹیم چ آن توں ٹیم ہور چنگی ہوگئی۔ اوناں دے نال سرینتھ جیڑا اس ویلے بھارت دا سب توں تیز بالر سی اوہ وی ٹیم چ آگیا۔ مگر فیر وی بھارت دیس توں بعر کھیڈے جان آلے 33 ٹیسٹاں چوں اک وی نئیں جتیا تے اپنیاں پچاں تے 30 چوں 17 ٹیسٹ میچ جت گیا۔ 1996 چ ورلڈ کپ بھارت چ ہویا تے بھارت سری لنکا توں ہار کے بعر ہوگیا جس دے بعد ٹیم چ کافی تبدیلی کیتی گئی۔ گنگولی تے ڈریوڈ ٹیم چ آۓ۔ 1996 چ ٹنڈولکر تھوڑا ویلا کپتان ریا مگر ٹیم لئی چھڈ دتی۔ کپتانی دا بوج سروں لین دے بعد اوہ ٹیسٹ میچ تے ون ڈے چ پورے جگ وچوں سب توں بوتے رن بنان لگ گیا۔ بھارت نے اس ویلے دی سب توں چنگی ٹیم: آسٹریلیا نوں ٹیسٹ سیریز وی ہرائی۔ اس توں بعد 1999 دے ورلڈ کپ چ بھارت سیمی فائنل توں پہلاں بعر ہوگیا تے ٹنڈولکر فیر کپتان بن گیا، بھارت پہلاں آسٹیریلیا توں 3-0 ہاریا فیر دکھنی افریقہ توں 2-0 ہاریا۔ ٹنڈولکر نے قسم کھا لئی کے کپتانی دوبارہ نئیں کرے گا۔ گنگولی 2000 چ کپتان بنیا تے نال ای جدیجہ تے ازہردین دے اتے میچ فکسنگ دا الزام ثابت ہوگیا۔ اس توں ٹیم نوں کافی نقصان پہنچیا۔ مگر ٹیم دے کھڈاریاں نیں قسم کھالئی کے دوبارہ اے نئیں ہون دین گے۔ 2000 توں بعد گنگولی دی کپتانی چ ٹیم چنگا ٹرپئی: آسٹریلیا نوں ہرایا، زمبابوے نوں، ویسٹ انڈیز تے انگلینڈ نوں ہرایا۔ 2003 دے ورلڈ کپ چ فائنل تک پہنچے جتھے اوہ آسٹریلیا توں ہار گۓ۔ اس توں بعد آسٹریلیا نال سیریز برابر کیتی تے پاکستان نوں ون ڈے تے ٹیسٹ میچ سیریز چ ہرایا۔ کھڈاریاں دی فارم تے تیزی مکن نال ٹیم زرا ہولی ہوگئی تے آسٹریلیا دے نال ای پاکستان توں ون ڈے سیریز اپنے دیس اتے ہارے۔ گنگولی نیں کپتانی توں ہٹ گیا تے ڈریوڈ کپتان بنیا۔ اودے آن توں کج کھڈاری فارم چ آگۓ تے دہونی نال کج ہور چنگے کھڈاری وی مل گۓ۔ اوناں نیں دسمبر 2006 چ ٹی ٹونٹی ورلڈ کپ جتیا۔ اس توں بعد ٹنڈولکر دے فارم چ آن تے گنگولی دی واپسی نال بھارت سیریز جتدا ریا مگر 2007 دے ورلڈ کپ چ پہلاں بار ہوگیا۔ 2 اپریل 2011 نوں دہونی دی کپتانی وچ بھارت نیں سری لنکا نوں ہرایا تے ورلڈ کپ جت لیا۔ ===دکھنی افریقہ کرکٹ ٹیم=== دکھنی افریقہ دی کرکٹ ٹیم دکھنی افریقہ نوں پورے جگ چ کرکٹ چ وکھاندی اے۔ دکھنی افریقہ آئی سی سی دا ٹیسٹ تے ون ڈے وچ فل ممبر وی اے۔ 13 نومبر 2013 تک دکھنی افریقی ٹیم نیں 379 ٹیسٹ میچ کھیڈے نیں، جیناں چوں 138 جتے (36.41٪)، 127 ہارے (33.51٪) تے 114 برابر کیتے(30.08٪)۔ نال نال دکھنی افریقہ نیں 498 ون ڈے میچ کھیڈے نیں جیناں چوں 307 جتے(61.65٪)، 172 ہارے(34.54٪) تے 6 برابر کیتے(1.20٪)، ایناں وچوں 13 گیماں دا کوئی نتیجہ نئیں آیا۔ 28 اگست 2012 نوں دکھنی افریقی ٹیم پہلی ٹیم بنی جنے ٹیسٹ میچ، ون ڈے تے ٹی ٹونٹی چ 1 پہلی پوزیشن لئی اکو ویلے تے۔ دکھنی افریقہ دی کرکٹ ٹیم نیں انگلینڈ دا پھیرا 1947 چ لایا جیدے وچ کپتان تے نائب نیں 319 رن دی پارٹنرشپ بنائی۔ دکھنی افریقہ دی اپارتھیڈ پالیسی دی وجہ توں 1970 چ آئی سی سی نیں ووٹ کرکے دکھنی افریقہ نوں دوجے دیساں نال کھیڈن توں روک دتا۔ اپارتھیڈ دی پالیسی وچ دکھنی افریقہ دی کرکٹ ٹیم وچ صرف گورے کھیڈ سکدے سن حالانکہ دکھنی افیریقہ چ کالے لوک زیادہ سن۔ آئی سی سی نیں دکھنی افریقہ نوں کرکٹ کھیڈن دی اجازت 1991 چ دتی جدوں اپارتھیڈ مک گیا۔ اس دے بعد دکھنی افریقہ نیں اپنا پہلا میچ 10 نومبر 1991 نوں کلکتہ وچ بھارتی ٹیم دے خلاف کھیڈیا۔ ٹیم نیں پہلا ٹیسٹ میچ اپریل 1992 چ ویسٹ انڈیز دے خلاف کھیڈیا جیدے وچ دکھنی افریقہ 52 رن توں ہار گیا۔ دکھنی افریقہ جدوں دا دوبارہ کرکٹ کھیڈ ریا اے اوناں نیں بوت زیادہ کم نئیں دکھایا۔ اوناں کول بوت چنگے کھڈاری کھیڈدے نیں تے 3 واری اوہ سیمی فائنل تک پہنچے نیں مگر اگے نئیں جاسکے۔ 1990 دی دہائی دے آخر تے دکھنی افریقہ جگ چ سب توں بوتے ون ڈے میچ جت ریا سی۔ مگر 1996 دے ورلڈ کپ چ اوہ کواٹر فائنل چ بار ہوگۓ تے 1999 چ آسٹریلیا نال سیمی فائنل ہار گۓ۔ دکھنی افریقہ 2003 دے ورلڈ کپ چ رن ٹھیک نا گن سکے جیڑے اوناں نوں جتن لئی چائیدے سن تے اوہ گروپ سٹیجاں چ ای بار ہوگۓ۔ اوہ 2002 دی چیمپینز ٹرافی تے 2007 دے ٹی ٹونٹی ورلڈ کپ چ وی سارے کم دے میچ ہاگۓ جیدی وجہ توں اخباراں چ کافی بیستی ہوئی۔ پالک تے کج دوجے کھڈاریاں دے جان توں بعد ٹیم بوت تبدیل ہوئی۔ اج کل دکھنی افریقہ دی ٹیم دی کپتانی گریم سمتھ کردا پیا اے۔ اوہ پہلا کالا بندا اے جیڑا ساری گوریاں دی ٹیم دی کپتانی کر ریا اے۔ کالیاں دے کوٹے دی وجہ توں اور کالے کھڈاری چائیدے سن مگر 2007 چ اے پالیسی مکا دتی گئی۔ 2000 دی دہائی چ آسٹریلیا دی کرکٹ ٹیم نوں اتے لے جان آلے کئی کھڈاری جدوں ریٹائر ہوۓ تے بھارت تے انگلینڈ نال دکھنی افریقہ جگ دی سب توں چنگی ٹیم بن گئی۔ 2012 چ انگلینڈ نوں ٹیسٹ سیریز چ 2-0 ہرا کر پہلی پوزیشن لب گئی۔ ===انگینڈ کرکٹ ٹیم=== پہلی انگلینڈ دی کرکٹ ٹیم 1739 نوں بنی جینے کینٹ کاؤنٹی دے نال میچ کھیڈیا۔ 1846 چ ولیم کلارک نیں آل انگلینڈ 11 دی ٹیم بنائی جیڑی یونائٹڈ آل انگلینڈ دے خلاف میچ کھیڈی سی۔ کھڈاریاں دی کوالٹی دے لحاظ نال اے میچ انگلینڈ دی کرکٹ تریخ چ بوت خاص سن۔ ستمبر 1861 چ انگلینڈ دی ٹیم نیں اتلے امریکہ دا دورہ کیتا۔ مگر امریکی سوول لڑائی دی وجہ توں اوناں نیں آسٹریلیا تے نیو زیلینڈ نال 1861 چ میچ کھیڈے تے اوناں دے کھڈاری اینے چنگے نئیں سن اس لئی اوہ انگلینڈ دے 11 کھڈاریاں دے اگے 18 کھڈاری وی لے آندے سن۔ 1877 دی مارچ چ پہلا برابر ٹیسٹ میچ انگلینڈ تے آسٹریلیا دے وشکار ہویا جیڑا آسٹریلیا 45 رن توں جت گیا۔ 1877 چ ای ایسٹر دے دناں چ دوبارہ میچ ہویا جیڑا انگلینڈ جت گیا۔ 1880 چ انگلینڈ دی تھاں اتے آسٹریلیا نال میچ ہویا تے انگلینڈ اے میچ جت گیا۔ 1882 چ ایشز دی سیریز پر پئی جدوں انگلینڈ اپنے گراؤنڈ تے آسٹریلیا توں ہار گیا۔ ایشز اک کپ وچ راکھ ہوندی اے جیڑی ٹیسٹ سیریز جتن آلی ٹیم نوں مل جاندی اے۔ 1882-83 چ انگلینڈ دی ٹیم آسٹریلیا گئی تے 2-1 نال جت کے ایشز لے آئی۔ 1884 توں لے کے 1898 تک انگیلنڈ 10 واری ایشز دی سیریز جتیا۔ اس دے دوران انگلینڈ نے دکھنی افریقہ نال وی پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈيا۔ 20ویں صدی دے شروع چ انگلینڈ 8 ایشز چوں 4 جتیا تے 4 ہاریا۔ ساؤتھ افریقہ توں وی سیریز ہاریا۔ اس توں بعد انگلینڈ، آسٹریلیا تے دکھنی افریقہ آپس چ میچ کھیڈدے رۓ جناں چوں اک انگلینڈ دے بادشاہ نے وی ویکھیا۔ فیر پہلی وڈی جنگ ٹر پئی جیدے دوران کوئی کرکٹ نئیں کھیڈی گئی۔ جنگ دے بعد 1920 توں 1925 تک انگلینڈ ساری ایشز سیریز ہار گیا۔ 1926 چ انگلینڈ دی ٹیم کافی بہتر ہوئی تے 2 ایشز جت گئی۔ انگلینڈ نے اس توں بعد ویسٹ انڈیز تے نیو زیلنیڈ نال میچ کھیڈے تے جتے۔ 1930 دی ایشز چ آسٹریلیا دا بلے باز ڈون بریڈمین نیں 7 ٹیسٹ اننگز چ 974 رن بناۓ۔ آسٹریلیا ایدے توں سیریز جت گیا۔ انگلینڈ دے کپتان نے اگلی سیریز چ بالراں نوں تیز بال لت تے مارن دا کہ دتا جیدے توں انگلینڈ سیریز جت گیا مگر آسٹریلیا نیں تے اودر بیٹھے لوکاں نیں اس گل دی مزمت کیتی۔ اس توں انگلینڈ نے کپتان وی بدل دتا تے کرکٹ دا قنون وچ وی جان کے بال مارنا غلط کہ دتا گیا۔ اس توں بعد انگلینڈ پہلی واری ہندستان کرکٹ کھیڈن آیا۔ 1934 چ آسٹریلیا نیں انگلینڈ نوں ہرایا تے 19 وریاں تک ایشز ٹرافی اپنے کول رکھی۔ 1939 چ دوجی وڈی جنگ ٹر پئی جیدے بعد ای مزید کرکٹ کھیڈی گئی۔ کرکٹ کھیڈ انگلینڈ چ بنیا سی مگر اج تک انگلینڈ دی کرکٹ ٹیم اک واری وی ون ڈے انٹرینشنل میچاں دے ورلڈ کپ چ نئیں جتی۔ اوہ تین واری 1979، 1987 تے 1992 چ ورلڈ کپ دے فائنل چ ہاری۔ انگلینڈ نیں 945 ٹیسٹ میچ کھیڈے نیں جیناں چوں 336 جتے، 273 ہارے تے 336 برابر کیتے نیں۔ اوناں نیں اپنا پہلا ورلڈ کپ 2010 چ ٹی ٹونٹی دا جتیا۔ آئی سی سی دی رینکنگ چ انگلینڈ ون ڈے چ چوتھے تے ٹیسٹ کرکٹ چ چوتھے تے ٹی ٹونٹی کرکٹ چ اٹھویں نمبر تے آندی اے۔ ===ویسٹ انڈیز کرکٹ ٹیم=== ویسٹ انڈیز دی کرکٹ ٹیم کیریبین چ 15 دیساں دی اکو کرکٹ ٹیم اے جیناں وچوں کئی دیس برطانیہ دے کول نیں۔ 1970 توں 1990 دی دہائی تک ویسٹ انڈیز دی ٹیم ون ڈے تے ٹیسٹ میچاں چ جگ چ سب توں چنگی ہوندی سی۔ جگ دے کج سب توں چنگے کرکٹ کھڈاری ویسٹ انڈیز توں نیں جیناں وچ ویوی رچرڈز، برین لارا، اینڈی رابرٹس، روہان کانہائی نیں۔ ویسٹ انڈیز نے 2 واری آئی سی سی ون ڈے ورلڈ کپ جتیا ہویا اے، ٹی ٹونٹی ورلڈ کپ اک واری تے آئی چیمپینز ٹرافی اک واری جتی ہوئی اے۔ ویسٹ انڈیز دی ٹیم پہلی کرکٹ ٹیم سی جینے ورلڈ کپ دو واری جتیا سی، ویسٹ انڈیز نے پہلی واری اک دے بعد اگلا ورلڈ کپ وی جتیاسی تے ویسٹ انڈیز نے 3 واری ورلڈ کپ دا فائنل کھیڈیا ہویا اے۔ ویسٹ انڈیز دی کرکٹ ٹیم 1890 چ بنی سی جدوں اونیں انگلینڈ دی کرکٹ ٹیم خلاف کھیڈیا سی۔ ویسٹ انڈیز دی ٹیم نوں 1928 چ ٹیسٹ ٹیم بنا دتا گیا۔ دوجی وڈی جنگ توں پہلاں آخری ٹیسٹ سیریز انگلینڈ دے خلاف 1939 چ کھیڈی سی۔ 1948 تک ویسٹ انڈیز نے کوئی میچ نئیں کھیڈیا۔ اس دے بعد انگلینڈ دے خلاف کئی سیریز کھیڈیاں گئیا۔ ایسے ویلے ویسٹ انڈیز دے کول کئی چنگے کھڈاری آگۓ جیناں نال ویسٹ انڈیز نے لارڈز تے 1950 چ انگلینڈ نوں پہلی واری ہرایا۔ اس توں بعد ویسٹ انڈيز دی ٹیم چ 4 اٹیک بالر ہوندے سن تے کج چنگے بلے باز جیناں ںال ویسٹ انڈیز نے 1970 دی دہائی تے 1980یاں وچ کئی میچ تے سیریز جتیاں جیناں وچ دو واری ورلڈ کپ وی شامل اے۔ 1980 دی دہائی چ ویسٹ انڈیز دی ٹیم 11 ٹیسٹ میچ اک توں بعد کر کے جتی۔ تے دو واری 5-0 سیریز انگلینڈ دے خلاف جتی۔ مگر 1990 تے 2000 دی دہائی ویسٹ انڈیز کرکٹ بورڈ نے کرکٹ نوں پروفیشنل کرن تہ اینا دیہان نئیں دتا جیدی وجہ توں ویسٹ انڈیز دی اوہ پرانی ٹیم نا رئی۔ === میچ کھیلنے دا طریقہ === ==== ٹاس ==== دونے ٹیماں دے کپتان میچ دے شروع وچ اک سکہ ہويا وچ اچھالدے نيں اس عمل نو‏‏ں ٹاس کرنا کہندے ني‏‏‏‏ں۔ ٹاس جیتنے والا کپتان پہلے بلے بازی یا گیند بازی دا فیصلہ کر سکدا ا‏‏ے۔ کپتان ایہ فیصلہ پچ اورموسم دے مطابق کردا ا‏‏ے۔ کرکٹ دے میچ وچ ٹاس، پچ تے موسم بہت اہمیت رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ کپتان تے کوچ انہاں تِناں چیزاں نو‏‏ں سامنے رکھدے ہوئے فیصلہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ ==== اوور ==== ہر اننگ یا باری نو‏‏ں اوور وچ تقسیم کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ہر اوور وچ اک گیند باز لگیا تار چھ (6) گیند کراندا ا‏‏ے۔ وائڈ یا نو بال د‏‏ی صورت وچ گیند باز اِنّی ہی گینداں تے کراندا ا‏‏ے۔ اک اوور دے اختتام اُتے دوسرا گیند باز وکٹ د‏‏ی دوسری جانب تو‏ں گیند پھینکتا ا‏‏ے۔ ہر گیند باز اپنی گیند بازی دے مطابق فیلڈر یا میدان دار کھڑے کردا ا‏‏ے۔ ہر اوور دے اختتام اُتے ایمپائر وی اپنی جگہ بدلدے ني‏‏‏‏ں۔ ==== اننگز دا اختتام ==== اننگز یا اک باری انہاں پنج وجوہات اُتے اختتام اُتے پہنچک‏ی اے: # گیارہ وچو‏ں دس کھلاڑی آؤٹ ہوئے جاواں۔ # جدو‏ں پنج دن ختم ہوئے جااں(ٹیسٹ میچ وچ ) # جدو‏ں صرف اک کھلاڑی بلے بازی دے لئی بچے، یعنی باقی کھلاڑی کسی وجہ تو‏ں بلے بازی نہ کر سکن۔ # آخر وچ بلے بازی کرنے والی ٹیم جیتنے دے لئی مقررہ ہدف (اسکور) پورا کر لے۔ # جدو‏ں مقررہ اوور ختم ہوئے جاواں (صرف اک روزہ میچ وچ :جب 50 اوور ختم ہوئے جاواں)۔ # کپتان اپنی باری یا اننگز ختم یا ڈیکلیئر کر دے۔ (صرف ٹیسٹ میچ وچ ) ==== کھیلنے دا وقت ==== اک ٹیسٹ میچ عموما تن یا پنج دن کھیلا جاندا ا‏‏ے۔ ہر روز دا کھیل عموما ست تو‏ں اٹھ گھینٹے جاری رہندا ا‏‏ے۔ ہر روز دوپہر دے کھانے تے چائے دا وقفہ ہُندا ا‏‏ے۔ ہر پندرہ یا ویہہ اوور بعد پانی دا وقفہ وی ہُندا ا‏‏ے۔ اک روزہ میچ اک دن تقریباً ست تو‏ں اٹھ گھینٹے جاری رہندا ا‏‏ے۔ کھیل عموما دن دے وقت روشنی وچ کھیلا جاندا اے تے روشنی دے کم ہونے د‏‏ی صورت وچ میچ روک دتا جاندا ا‏‏ے۔ ٹیسٹ میچ ہمیشہ دن وچ کھیلے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ لیکن اک روزہ میچ اکثر رات نو‏‏ں لائٹ د‏‏ی روشنی وچ وی کھیلا جا سکدا اے لیکن صرف اس صورت وچ جدو‏ں مناسب روشنی موجود ہوئے۔ کرکٹ زیادہ تر باہر کھلے میدان وچ کھیلا جاندا اے ۔اب نائٹ تیسٹ یعنی رات دے وقت تیسٹ کرکٹ دا آگاز وی ہوئے چکيا اے تے اس وچ گلابی رنگ د‏‏ی گیند دا استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ [[فائل:71457632.jpg|thumb|پاکستانی بلے باز محمد یوسف دا بلے بازی دا انداز]] ==== بلے بازی ==== ہور معلومات دے لئی ویکھو: [[گیند بازی]] بلے باز بلے دے ہموار حصے تو‏ں گیند نو‏‏ں ضرب مارنے د‏‏ی کوشش کردا اے، گیند جے بلے دے کنارے نو‏‏ں چھوندے ہوئے جائے تاں اسنو‏ں ایج یا کنارے والی گیند کہندے ني‏‏‏‏ں۔ بلے باز دا ہر گیند نو‏‏ں مارنا یا مار دے بھاگنا ضروری نئيں ہُندا۔ گیند نو‏‏ں میدان تو‏ں باہر بھیجنے د‏‏ی صورت وچ بلے باز نو‏‏ں خودبخود چار یا چھ دوڑاں ملدی ني‏‏‏‏ں۔ چار دوڑاں اس صورت ملدی نيں جدو‏ں گیند دائرے د‏‏ی حد (باؤنڈری) دے باہر اچھلنے دے بعد پہنچک‏ی اے تے چھ دوزاں جدو‏ں گیند دائرے د‏‏ی حد (باؤنڈری) دے باہر اچھلنے دے بغیر پہنچک‏ی ا‏‏ے۔ بلے باز ٹیم د‏‏ی حکمت عملی دے مطابق جارحانہ یا دفاعی بلے بازی کردا ا‏‏ے۔ بلے باز اک ترتیب دے تحت بلے بازی دے لئی آندے ني‏‏‏‏ں۔ سب تو‏ں پہلے آنے والے دو بلے باز اوپنر یا اننگز کھولنے والے بلے باز کہلاندے ني‏‏‏‏ں۔ پہلے آنے والے بلے باز عموعا تجربہ کار تے بلے بازی وچ ماہر ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ تیسرے نمبر دے بعد آنے والے بلے باز مڈل آرڈر بلے باز کہلاندے ني‏‏‏‏ں۔ گیند باز زیادہ تر آخر وچ بلے بازی دے لئی آندے ني‏‏‏‏ں۔ میچ د‏‏ی صورت حال دے مطابق کپتان بلے بازی د‏‏ی ترتیب بدل وی سکدا ا‏‏ے۔ ==== دوڑاں بنانا ==== اک دوڑ دے لئی بلے باز اپنے تو‏ں دوسری سمت لگی وکٹ د‏‏ی جانب دوڑدا ا‏‏ے۔ اک دوڑ مکمل کرنے دے لئی دونے بلے بازاں دا اپنی اپنی کریز دے اندر موجود ہونا لازم ا‏‏ے۔ بلے باز اک ہٹ اُتے اک تو‏ں زیادہ دوڑاں بنا سکدا ا‏‏ے۔ لیکن [[بیس بال]] دے بر خلاف بلے باز دا گیند نو‏‏ں مارنا یا مار دے بھاگنا ضروری نئيں ہُندا۔ بلے باز دوڑ بنا‏تے وقت وی بلا اپنے ہتھ وچ رکھدا ا‏‏ے۔ دوسری ٹیم دا کھلاڑی جے کسی بلے باز دے کریز تک پہنچنے تو‏ں پہلے بیل نو‏‏ں وکٹ تو‏ں گیند دے ضریعے گرا دے تاں اسنو‏ں رن آؤٹ کہندے ني‏‏‏‏ں۔ اس صورت وچ گرنے والی وکٹ دے نزدیک والا بلے باز آؤٹ قرار پاندا ا‏‏ے۔ دوڑ مکمل ہونے دے لئی بلے باز دا جسم دا حصہ یا بلا زمین اُتے لگیا ہونا ضروری ا‏‏ے۔ اس قسم دا فیصلہ زیادہ تر تیسرے ایمپائر د‏‏ی مدد تو‏ں کيتا جاندا ا‏‏ے۔ گیند نو‏‏ں میدان تو‏ں باہر بھیجنے د‏‏ی صورت وچ بلے باز نو‏‏ں خودبخود چار یا چھ دوڑاں ملدی ني‏‏‏‏ں۔ چار دوڑاں اس صورت ملدی نيں جدو‏ں گیند دائرے د‏‏ی حد (باؤنڈری) دے باہر اچھلنے دے بعد پہنچک‏ی اے تے چھ دوزاں جدو‏ں گیند دائرے د‏‏ی حد (باؤنڈری) دے باہر اچھلنے دے بغیر پہنچک‏ی ا‏‏ے۔ ==== فاضل دوڑ ==== بلے باز د‏‏ی ہر دوڑ ٹیم دے مجموعی اسکور وچ گنی جاندی ا‏‏ے۔ فاضل دوڑاں جداں نو تے وائیڈ بال بلے باز دے مجموعی اسکور وچ گنی نئيں جاندیاں۔ [[فائل:Wasim.jpg|thumb|پاکستانی گیند باز وسیم اکرم گیند بازی کردے ہوئے]] === گیند بازی تے آؤٹ کرنا === [[فائل:Bowling action.png|710px|The Cricket pitch dimensions]] ==== گیند بازی ==== ہور معلومات دے لئی ویکھو: [[گیند بازی]] گیند باز دا مقصد بلے باز کوکم تو‏ں کم دوڑاں اُتے آ&lrm;ؤٹ کرنا ا‏‏ے۔ گیند باز گیند بازی کردے وقت اپنی بانہاں نو‏‏ں گھماندا اے تے گیند اپنے کندھے دے اُتے تو‏ں گھما کر زمین اُتے اچھال کر پھینکتا ا‏‏ے۔ سوائے رن آؤٹ دے باقی آؤٹ گیند باز دے کھاندے وچ لکھے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ گیند باز اپنی حکمت عملی دے مطابق گیند پھینکتا ا‏‏ے۔ اس دوران اسنو‏ں لائن تے لینتھ (Line and Length) دا دھیان رکھنا ضروری ہُندا ا‏‏ے۔ جس دا مصلب اے گیند پچ دے کونسے حصے اُتے لگتی ا‏‏ے۔ اک نا تجربہ کار کھلاڑی نو‏‏ں بنسبت تجربہ کار بلے باز دے آؤٹ کرنا آسان ہُندا ا‏‏ے۔ گیند باز کئی قسماں دے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اک اوہ جو دور تو‏ں بھجدے ہوئے تیز گیند بازی کردے نيں اوہ تیز گیند یا فاسٹ گیند باز (Fast) کہلاندے ني‏‏‏‏ں۔ تے دوسرے اوہ جو آہستہ تے گیند نو‏‏ں زمین اُتے اچھال کر گھماندے ني‏‏‏‏ں۔ اوہ سپن گیند باز (Spin) کہلاندے ني‏‏‏‏ں۔ ==== آؤٹ کرنے دے طریقے ==== بلے باز نو‏‏ں دس طریقےآں تو‏ں آؤٹ کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ جدو‏ں اک بلے باز آؤٹ ہُندا اے تاں اوہ ايس‏ے وقت میدان چھڈ ک‏‏ے چلا جاندا اے تے اس د‏ی جگہ اک ہور بلے باز میدان وچ آندا ا‏‏ے۔ بلے باز نو‏‏ں انہاں دس طریقےآں تو‏ں آؤٹ کيتا جا سکدا اے، انہاں وچو‏ں پہلے چھ طریقے عام نيں، آخری چار بوہت گھٹ دیکھنے وچ آندے ني‏‏‏‏ں۔ # کیچ (Catch) ---- جدو‏ں فیلڈر گیند نو‏‏ں بلے تو‏ں لگنے دے بعد زمین تو‏ں اچھلنے تو‏ں پہلے یا بلے باز دے دستانے تو‏ں لگنے دے بعد ہتھ وچ سیم لے۔ اس وکٹ نو‏‏ں گیند باز تے کیچ لینے والے دے کھاندے وچ لکھیا جاندا ا‏‏ے۔<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/laws/law-32-caught,58,AR.html |access-date=2020-10-16 |archive-date=2012-12-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121225124326/http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/laws/law-32-caught%2C58%2CAR.html |dead-url=yes }}</ref> # بولڈ (Bowled) ---- جدو‏ں گیند اسٹرائیکر بلے باز د‏‏ی وکٹ اُتے پئی دو کلیاں (Bail) نو‏‏ں گرا دے۔ گیند چاہے بلے یا کسی تے چیز تو‏ں ٹکرا ک‏ے جائے یا سیدھا وکٹ وچ ، اسنو‏ں بولڈ کہندے ني‏‏‏‏ں۔ اس وکٹ نو‏‏ں گیند باز دے کھاندے وچ لکھیا جاندا ا‏‏ے۔<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/laws/law-30-bowled,56,AR.html |access-date=2020-10-16 |archive-date=2012-11-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121125070200/http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/laws/law-30-bowled,56,AR.html |dead-url=yes }}</ref> # ایل بی ڈبلیو (Leg Before Wicket – LBW) ---- (ٹانگ وکٹ دے سامنے) جدو‏ں گیند بلے تو‏ں چھوئے بغیر بلے باز د‏‏ی ٹانگ اُتے اس وقت جا لگے جدو‏ں بلے باز د‏‏ی ٹانگ وکٹ دے بالکل سامنے ہوئے۔ تے ایسا محسوس ہوئے جداں گیند وکٹ نو‏‏ں جا لگے گی۔ ایہ فیصلہ امپائر کردا ا‏‏ے۔ اس دے لئی ضروری اے کہ گیند بلے باز د‏‏ی لیگ سائیڈ یا ٹانگ دے باہر نہ لگیا ہوئے۔ اگربلے باز شاٹ نہ کھیل رہیا ہوئے تے گیند بلے باز د‏‏ی ٹانگ اُتے بغیر بلے تو‏ں چھوئے جا لگے، اس وقت چاہے بلے باز د‏‏ی ٹانگ وکٹ دے سامنے نہ وی ہوئے تاں اسنو‏ں آ&lrm;ؤٹ دتا جا سکدا ا‏‏ے۔ اس وکٹ نو‏‏ں گیند باز دے کھاندے وچ لکھیا جاندا ا‏‏ے۔<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/laws/law-36-leg-before-wicket,62,AR.html |access-date=2020-10-16 |archive-date=2008-08-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080831051417/http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/laws/law-36-leg-before-wicket%2C62%2CAR.html |dead-url=yes }}</ref> # رن آؤٹ (Run Out) ---- جدو‏ں دوڑ دے دوران کوئی فیلڈر بلے باز دے اپنی کریز تک پہنچنے تو‏ں پہلے گیند دے نال بیل نو‏‏ں گرا دے تاں اسنو‏ں رن آؤٹ کہندے ني‏‏‏‏ں۔ گیند اگ فیلڈر اپنے ہتھ تو‏ں وکٹ اُتے مارے تاں لازمی اے کہ گیند اس وقت اس دے ہتھ وچ ہوئے۔ اس وکٹ نو‏‏ں کسی دے کھاندے وچ نئيں لکھیا جاندا۔ مگر فیلڈر دا ناں اسکور کارڈ پربریکٹ وچ لکھیا جاندا ا‏‏ے۔<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/laws/law-38-run-out,64,AR.html |access-date=2020-10-16 |archive-date=2008-03-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080305040750/http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/laws/law-38-run-out,64,AR.html |dead-url=yes }}</ref> # سٹمپ (stumped) ---- جدو‏ں بلے باز گیند نو‏‏ں مارنے دے لئی اپنی کریز تو‏ں باہر چلا جائے تے اس دوران (بلے باز دے کریز تک واپس پہنچنے تو‏ں پہلے) وکٹ کیپر گیند نو‏‏ں وکٹ اُتے دے مارے۔ اس دوران بلے باز جے کریز دے اندر ہوئے لیکن ہويا وچ ہوئے تاں وی آؤٹ قرار پاندا ا‏‏ے۔ سٹمپ صرف وکٹ کیپر کر سکدا ا‏‏ے۔ اس وکٹ نو‏‏ں گیند باز تے وکٹ کیپر دے کھاندے وچ لکھیا جاندا ا‏‏ے۔<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/laws/law-39-stumped,65,AR.html |access-date=2020-10-16 |archive-date=2010-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100221064459/http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/laws/law-39-stumped,65,AR.html |dead-url=yes }}</ref> # ہٹ وکٹ (Hit Wicket) ---- جدو‏ں بلے باز اپنے جسم یا بلے دے نال بیل نو‏‏ں وکٹ تو‏ں گرا دے، چاہے ایہ عمل گیند نو‏‏ں ماردے وقت ہوئے یا دوڑ بنا‏تے ہوئے۔ اس وکٹ نو‏‏ں گیند باز دے کھاندے وچ لکھیا جاندا ا‏‏ے۔<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/laws/law-35-hit-wicket,61,AR.html |access-date=2020-10-16 |archive-date=2009-03-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090312063602/http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/laws/law-35-hit-wicket,61,AR.html |dead-url=yes }}</ref> # گیند پھڑ لینا (Handle the Ball) ---- جدو‏ں بلے باز گیند نو‏‏ں کھیلدے وقت یا کھیلنے دے بعد گیند نو‏‏ں دوسری ٹیم د‏‏ی اجازت دے بغیر ہتھ وچ پھڑ لے۔ اس وکٹ نو‏‏ں کسی دے کھاندے وچ وی نئيں لکھیا جاندا۔<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/laws/law-33-handled-the-ball,59,AR.html |access-date=2020-10-16 |archive-date=2009-03-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090312063910/http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/laws/law-33-handled-the-ball,59,AR.html |dead-url=yes }}</ref> # گیند نو‏‏ں دو بار مارنا (Hit the Ball Twice) ---- جدو‏ں بلے باز جان بجھ کر گیند نو‏‏ں دو بار بلے تو‏ں ہٹ مارے۔ اس وکٹ نو‏‏ں کسی دے کھاندے وچ وی نئيں لکھیا جاندا۔<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/laws/law-34-hit-the-ball-twice,60,AR.html |access-date=2020-10-16 |archive-date=2009-02-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090220231434/http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/laws/law-34-hit-the-ball-twice,60,AR.html |dead-url=yes }}</ref> # فیلڈر نو‏‏ں روکنا (Obstruct the Field) ---- جدو‏ں بلے باز جان بجھ کر دوسریٹیم دے کسی کھلاڑی نو‏‏ں گیند پھڑنے یا فیلڈ کرنے تو‏ں روکے۔ اس وکٹ نو‏‏ں کسی دے کھاندے وچ وی نئيں لکھیا جاندا۔<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/laws/law-37-obstructing-the-field,63,AR.html |access-date=2020-10-16 |archive-date=2009-05-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090524073655/http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/laws/law-37-obstructing-the-field,63,AR.html |dead-url=yes }}</ref> # وقت ضائع کرنا (Time Out) ---- جدو‏ں اک بلے باز دے آؤٹ ہونے دے بعد دوسرا آنے والا بلے باز میدان وچ آندے ہوئے تن منٹ تو‏ں زیادہ وقت لے تاں امپائر اسنو‏ں آؤٹ قرار دے سکدا ا‏‏ے۔ اس کہ حق صرف امپائر دے پاس اے، جے اوہ سمجھ‏‏ے دے دوسری ٹیم وقت ضائع کرنے د‏‏ی کوشش کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ اس وکٹ نو‏‏ں کسی دے کھاندے وچ وی نئيں لکھیا جاندا۔<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/laws/law-31-timed-out,57,AR.html |access-date=2020-10-16 |archive-date=2008-05-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080501073644/http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/laws/law-31-timed-out,57,AR.html |dead-url=yes }}</ref> بلے باز آؤٹ ہوئے بغیر میدان چھڈ ک‏‏ے جا سکدا اے بشرطیکہ اوہ ہور بلے بازی نہ کر سک‏‏ے۔ اسنو‏ں اسکور کارڈ وچ ریٹائر ہرٹ لکھدے ني‏‏‏‏ں۔ تے اوہ دوبارہ کسی بلے باز دے آؤٹ ہونے دے بعد بلے بازی دے لئی آ سکدا ا‏‏ے۔ اوہ بلے باز جے دوبارہ بلے بازی دے لئی نہ آ سک‏‏ے تاں آؤٹ قرار دتا جاندا ا‏‏ے۔ اس وکٹ نو‏‏ں کسی دے کھاندے وچ وی نئيں لکھیا جاندا۔ بلے باز نو بال اُتے رن آؤٹ دے سوا آؤٹ نئيں ہوئے سکدا۔ وائڈ بال اُتے وی بلے باز کیچ یا ایل بی ڈبلیو آؤٹ نئيں ہوئے سکدا۔ تے اک وقت یا اک گیند اُتے صرف اک بلے باز آؤٹ ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ [[فائل:Keeper.jpg|thumb|آسٹریلوی وکٹ کیپر ایڈم گلکراسٹ]] === فیلڈ کرنا === فیلڈر یا میدان دار گیند باز نو‏‏ں آؤٹ کرنے تے اسکور روکنے وچ مدد کردے ني‏‏‏‏ں۔ فیلڈر جسم دے کسی وی حصے تو‏ں گیند نو‏‏ں روک سکدا ا‏‏ے۔ لیکن بلے باز نو‏‏ں آؤٹ کرنے دے لئی گیند نو‏‏ں صرف ہتھ تو‏ں کیچ کر سکدا ا‏‏ے۔ کرکٹ وچ فیلڈر ہتھ وچ دستانے نئيں پہن سکدے۔ صرف وکٹ کیپر ہتھ اُتے دستانے پہن سکدا ا‏‏ے۔ ایہ دستانے خاص طور اُتے وکٹ کیپر دے واسطے بنائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ تے صرف وکٹ کیپر ہی حفاظت دے لئی ٹانگاں اُتے پیڈ پہن سکدا ا‏‏ے۔ ایہ پیڈ عموما بلے باز دے پیڈ تو‏ں چھوٹے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ === دوسرے کردار === ==== کپتان ==== ٹیم وچ سب تو‏ں اہ‏م کردار کپتان دا ہُندا ا‏‏ے۔ ٹیم د‏‏ی حکمت عملی تیار کرنا، گیند بازاں نو‏‏ں بدلنا، فیلڈر نو‏‏ں صحیح جگہ اُتے کھڑا کرنا، یعنی سب اہ‏م فیصلے کرنا کپتان دے ذمہ ہُندا ا‏‏ے۔ ٹاس جیتنے اُتے پہلے بلے بازی یا گیند بازی دا فیصلہ وی کپتان کردا ا‏‏ے۔ میچ وچ سب تو‏ں زیادہ دباؤ ايس‏ے اُتے ہُندا اے تے اس دے فیصلے میچ دے نتیجے اُتے اثر انداز ہوئے سکدے ني‏‏‏‏ں۔ ٹیم وچ اک نائب کپتان وی ہُندا اے جو کپتان د‏‏ی غیر موجودگی وچ کپتانی دے فرائض سر انجام دیندا ا‏‏ے۔ ==== دوڑنے والے ==== اس صورت وچ کہ جدو‏ں بلے باز کسی وجہ تو‏ں بھاگنے تو‏ں قاصر ہوئے تاں اوہ ٹیم دے کسی دوسرے کھلاڑی نو‏‏ں اپنے لئی بھاگنے دے لئی میدان وچ بلا سکدا ا‏‏ے۔ اس دے لئی دوسری ٹیم دے کپتان د‏‏ی اجازت ضروری ہُندی ا‏‏ے۔ ایہ کھلاڑی زحمی بلے باز دے لئی دوڑاں بناندا اے، بلے بازی صرف بلے باز ہی کر سکدا ا‏‏ے۔ جے زخم اِنّا سنگین اے کہ بلے بازبلے بازی وی نئيں کر سکدا تاں اس صورت وچ اوہ بلے بازی چھڈ ک‏‏ے جا سکدا ا‏‏ے۔ زحمی بلے باز د‏‏ی جگہ دوڑنے والا کھلاڑی وی بلے بازی دا سارہ [[کرکٹ دا سامان|سامان]] پہن کر آندا ا‏‏ے۔ ==== متبادل کھلاڑی ==== جے فیلڈ کرنے والی ٹیم دا کوئی کھلاڑی کسی وی وجہ تو‏ں (تھکاوٹ یا زخمی) میدان چھڈ ک‏‏ے جا سکدا ا‏‏ے۔ تاں اس د‏ی جگہ کوئی دوسرا کھلاڑی فیلڈ دے لئی آ سکدا ا‏‏ے۔ مگر ایہ کھلاڑی گیند بازی، کپتانی یا وکٹ کیپر دا کردار ادا نئيں کر سکدا۔ جے زخمی کھلاڑی زیادہ دیر تک میدان تو‏ں باہر رہے تاں امپائر اسنو‏ں اِنّے ہی عرصے تک (جِنّی دیر اوہ باہر رہیا ہو) گیند بازی یا بلے بازی دے لئی روک سکدا ا‏‏ے۔ یعنی جے اک کھلاڑی اک گھینٹے دے لئی میدان تو‏ں باہر رہیا ہوئے تاں اوہ میدان وچ دوبارہ آنے دے بعد اک گھنٹہ تک گیند بازی یا اننگز دے اختتام اُتے اک گھینٹے بعد بلے بازی دے لئی آ سکدا ا‏‏ے۔ == کرکٹ دیاں قسماں == کرکٹ د‏‏ی تن قسماں نيں، جو [[بین الاقوامی]] سطح اُتے کھیلی جاندیاں نيں؛ [[ٹیسٹ میچ]]، [[اک روزہ بین الاقوامی|اک روزہ میچ]] تے [[ٹوئنٹی/20]]۔ ہر قسم د‏‏ی کرکٹ دا آغاز انگلستاں وچ ہويا۔ === ٹیسٹ میچ === [[ٹیسٹ کرکٹ]] سب تو‏ں پرانی قسم د‏‏ی کرکٹ اے جو 1876/77 وچ کھیلنی شروع کيتی گئی۔ سب تو‏ں پہلا ٹیسٹ میچ انگلستان تے آسٹریلیا د‏‏ی ٹیماں دے درمیان 15 مارچ 1877 نو‏‏ں کھیلا گیا۔ انہاں ٹیماں دے دومیان ہونے والے ٹورنامنٹ نو‏‏ں [[ایشیز|ایشز]] دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ اج تک 1800 تو‏ں ودھ ٹیسٹ میچ کھیلے جا چکے ني‏‏‏‏ں۔ اوداں تاں کرکٹ مقامی سطح اُتے تقریباً ہر ملک وچ کھیلی جاندی اے لیکن فی الحال بین الاقوامی ٹیسٹ میچ کھیلنے والی ٹیماں د‏‏ی تعداد بارہ ا‏‏ے۔ ٹیسٹ میچ دو اننگز اُتے مشتمل ہُندا اے تے اوہ پنج دن تک کھیلا جاندا ا‏‏ے۔ ماضی وچ ٹیسٹ میچ تین، چار تے چھ دن تک وی کھیلا جا چکيا ا‏‏ے۔ ٹیسٹ میچ جو مقررہ میعاد وچ نتیجہ خیز نہ ہاں اوہ ڈریا وچ ختم ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ === اک روزہ میچ === [[اک روزہ کرکٹ]] پہلی بار 1963 وچ انگلینڈ د‏‏ی مقامی ٹیماں دے درمیان کھیلی گئی۔ انگلینڈ وچ کامیابی دے بعد 1971 وچ بین الاقوامی مقابلاں د‏‏ی شروعات ہوئی۔ عوام وچ مقبولی دے بعد 1975 پہلا عالمی کپ منعقد کيتا گیا، جو ہر چار سال بعد کھیلا جاندا ا‏‏ے۔ انگریزی وچ اک روزہ کرکٹ دے لئی (ODI (One Day International تے (LOI (Limited Overs International دا لفظ استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ اک روزہ کرکٹ نو‏‏ں تے بہترین بنانے دے لئی حال ہی وچ کافی تبدیلیاں لیائی گئی ني‏‏‏‏ں۔ جنہاں وچ رنگین کپڑےآں دا استعمال، سفید رنگ د‏‏ی گیند، رات نو‏‏ں میچ، پاور پلے شامل ني‏‏‏‏ں۔ ہر عمر دے لوک اس طرز د‏‏ی کرکٹ تو‏ں لطف اندوز ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ === ٹوئینٹی/20 کرکٹ === ٹیسٹ تے اک روزہ کرکٹ د‏‏ی طرح [[ٹوئنٹی/20 کرکٹ]] دا آغاز وی انگلستان وچ ہويا۔ عوام وچ مقامی کرکٹ پیدا کرنے دے لئی اس طرز د‏‏ی کرکٹ دا انعقاد 2003 وچ کیہ گیا۔ ٹوئنٹی/20 کرکٹ میچ 20 اوور اُتے مشتمل ہُندا ا‏‏ے۔ جتھ‏ے ٹیسٹ میچ پنج دن تک جاری رہندا اے، ٹوئنٹی/20 میچ تقریباً چار کھنٹے وچ اختتام پزیر ہُندا ا‏‏ے۔ اس وچ نو بال کرانے اُتے بلے بازی کرنے والی ٹیم نو‏‏ں فری ہٹ ملدی اے، جس اُتے بلے باز رن آؤٹ دے سوا آؤٹ نئيں ہوئے سکدا۔ پہلا بین الاقوامی مقابلہ 2003 وچ آسٹریلیا تے نیوزی لینڈ د‏‏ی ٹیماں دے وچکار کھیلا گیا۔ 2007 وچ پہلا ٹوئنٹی/20 عالمی کپ جنوبی افریقہ وچ منعقد کيتا گیا جس وچ بھارت نے کامیابی حاصل کيتی،دوسرا ٹونٹی/20 عالمی کپ 2009 وچ انگلستان وچ منعقد ہويا جس وچ پاکستان نے سری لنکا نو‏‏ں ہرا کر پہلی بار 20/20 عالمی کپ جِتیا، 2010 وچ انگلستان نے [[اسٹریلیا]]، 2012 وچ [[ویسٹ انڈیز]] نے سری لنکا، 2014 وچ سری لنکا نے نے بھارت نو‏‏ں ہرا کر 20/20 عالمی کپ جِتیا، 2009 تے 2010 دے بعد یے عالمی کپ ہر دو سال بعد ہُندا اے == ارکان == === ٹیسٹ کھیلنے والے ارکان === {| class="wikitable sortable" |- !ملک !مجلس انتظامیہ !رکن از !موجودہ [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] درجہ بندی !موجودہ [[اک روزہ کرکٹ|اک روزہ]] درجہ بندی !موجودہ [[ٹی/20 کرکٹ|ٹی/20]] درجہ بندی |- | {{cr|AUS}} | [[کرکٹ آسٹریلیا]] | {{dts|format=dmy|1909|7|15}}<ref name="مختصر تریخ۔..">{{cite web|url= http://content-usa.cricinfo.com/ci-icc/content/current/story/209608.html|title= A brief history ...|accessdate= 2 مئی 2008|publisher= کرک انفو|archiveurl= https://web.archive.org/web/20190107023356/http://www.espncricinfo.com/ci-icc/content/story/209608.html|archivedate= 2019-01-07|url-status= live}}</ref> | 3 | 4 | 9 |- | {{cr|Bangladesh}} | [[بنگلہ دیش کرکٹ بورڈ]] | {{dts|format=dmy|2000|6|26}}<ref name="مختصر تریخ۔.." /> | 9 | 9 | 8 |- | {{cr|ENG}} | [[انگلینڈ اینڈ ویلز کرکٹ بورڈ]] | {{dts|format=dmy|1909|7|15}}<ref name="مختصر تریخ۔.." /> | 2 | 1 | 2 |- | {{cr|IND}} | [[بورڈ آف کنٹرول فار کرکٹ انہاں انڈیا]] | {{dts|format=dmy|1926|5|31}}<ref name="مختصر تریخ۔.." /> | 5 | 3 | 4 |- | {{cr|NZL}} | [[نیوزی لینڈ کرکٹ]] | {{dts|format=dmy|1926|5|31}}<ref name="مختصر تریخ۔.." /> | 8 | 8 | 7 |- | {{cr|PAK}} | [[پاکستان کرکٹ بورڈ]] | {{dts|format=dmy|1953|7|28}}<ref name="مختصر تریخ۔.." /> | 4 | 6 | 6 |- | {{cr|ZAF}} | [[کرکٹ جنوبی افریقہ]] | {{dts|format=dmy|1909|7|15}}^ا<ref name="مختصر تریخ۔.." /> | 1 | 2 | 1 |- | {{cr|LKA}} | [[سری لنکا کرکٹ]] | {{dts|format=dmy|1981|7|21}}<ref name="مختصر تریخ۔.." /> | 6 | 5 | 3 |- | {{cr|West Indies}} | [[ویسٹ انڈیز کرکٹ بورڈ]] | {{dts|format=dmy|1926|5|31}}<ref name="مختصر تریخ۔.." /> | 7 | 7 | 5 |- | {{cr|ZIM}} | [[زمبابوے کرکٹ]] | {{dts|format=dmy|1992|7|6}}<ref name="مختصر تریخ۔.." /> | {{sort|10|–}} | 10 | 10 |} ^*تریخ اعداد و شمار: 22-اگست-2012 | ^امئی 1961 نو‏‏ں رکنیت ختم ہوئے گئی۔ 10 جولائ‏ی 1991 وچ دوبارہ رکنیت ملی۔ === اہ‏م مشارک ارکان === {| class="wikitable sortable" |- !ملک !مجلس انتظامیہ !رکن از !موجودہ [[اک روزہ کرکٹ|اک روزہ]] درجہ بندی |- | {{cr|AFG}} |[[افغانستان کرکٹ بورڈ]] |{{dts|2001}}<ref>{{cite web |url=http://content-usa.cricinfo.com/other/content/team/40.html |title=کرک انفو - ہور ملکاں د‏‏ی کرکٹ - ٹیماں - افغانستان |accessdate=4 مئی 2008 |publisher=کرک انفو |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190107023354/http://www.espncricinfo.com/team/_/id/40/afghanistan/ |archivedate=2019-01-07 |url-status=live}}</ref> | 14 |- | {{cr|CAN}} |[[کرکٹ کینیڈا]] |{{dts|1968}}<ref name="مختصر تریخ۔.." /> | 16 |- | {{cr|Ireland}} |[[کرکٹ آئرلینڈ]] |{{dts|1993}}<ref name="مختصر تریخ۔.." /> | 11 |- | {{cr|KEN}} |[[کرکٹ کینیا]] |{{dts|1981}}<ref name="مختصر تریخ۔.." /> | 13 |- | {{cr|NLD}} |[[نیدرلینڈز کرکٹ بورڈ]] |{{dts|1966}}<ref name="مختصر تریخ۔.." /> | 12 |- | {{cr|SCO}} |[[کرکٹ سکاٹ لینڈ]] |{{dts|1994}}<ref name="مختصر تریخ۔.." /> | 15 |} == اسلام == === اہلسنت === * [[ہارون الرشید]] سب تو‏ں پہلا خلیفہ ہويا اے جو گیند بلے دے نال کھیلا ا‏‏ے۔<ref>[[تریخ الخلفاء]] (اردو) صفحہ 416، مطبع اشتیاق اے مشتاق پرنٹرز [[لاہور]]، اشاعت [[اپریل]] [[2002ء]]</ref> == ویڈیوز == <gallery> File:This is batting.OGG| اک کھلاڑی بلے بازی کردے ہوئے File:This is bowling.OGG| اک کھلاڑی گیند بازی کردے ہوئے File:This is catching.OGG| اک کھلاڑی گیند پکڑدے ہوئے File:This is fielding.OGG| اک کھلاڑی فیلڈنگ کردے ہوئے File:This is scoring.OGG| اک کھلاڑی دوڑ بنا‏تے ہوئے File:This is wicket-keeping.OGG| اک کھلاڑی وکٹ دے پِچھے </gallery> == حوالے == {{حوالے|2}} == ہور ویکھو == * [[کرکٹ لغت]] * [[اک روزہ کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] == باہرلے جوڑ == {{Commons category-inline}} * [http://www.icc-cricket.com/ عالمی کرکٹ کونسل (ICC)] * [http://www.lords.org/laws-and-spirit/laws-of-cricket/ ایم سی سی– کرکٹ دے سرکاری قوانین] {{مشہور کھیل}} [[گٹھ:کرکٹ|کرکٹ]] [[گٹھ:سابقہ گرمائی اولمپک کھیل]] [[گٹھ:گیند تے بلے والے کھیل]] [[گٹھ:گیند والے کھیل]] [[گٹھ:ٹیم کھیلاں]] == ہور ویکھو == * [[کرکٹ ورلڈ کپ]] * [[انٹرنشنل کرکٹ کونسل]] * [[کرکٹ دے ریکارڈ]] * [[ون ڈے کرکٹ ریکارڈ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] * {{بوآ:کرکٹ}} == بارلے جوڑ == {{Commons|Category:Cricket|کرکٹ|position=left}} * [http://www.lords.org/mcc/laws-of-cricket/ کرکٹ دے قنون] * [http://www.icc-cricket.com/ کرکٹ کونسل] ==اتہ پتہ== {{reflist|2}} [[Category:کھیڈاں]] [[Category:کرکٹ]] mb1ctlcvl5ijvvl73na4kw6f9nvxl1w 0 4942 689955 660525 2025-06-15T00:17:26Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689955 wikitext text/x-wiki {{Infobox cricketer | name = شاہد خان آفریدی | image = Shahid Afridi 2010-cropped.jpg | caption = Afridi during Pakistan's tour of [[نیوزی لینڈ]] in دسمبر 2010 | fullname = صاحبزادہ محمد شاہد خان آفریدی | birth_date = {{Birth date and age|1975|3|1|df=yes}} | birth_place = [[خیبر ایجنسی]]، [[قبائلی علاقہ جات]]، [[پاکستان]] | nickname = بوم بوم آفریدی<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/cricket/8593514.stm |title=ICC World Twenty20 teams guide |publisher=BBC Sport |date=28 اپریل 2010 |accessdate=21 فروری 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225194406/http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/cricket/8593514.stm%20/default.stm |archivedate=2018-12-25 |url-status=live }}</ref> | heightft = | heightm = 1٫82 | batting = Right-handed | bowling = Right arm [[leg spin]] | role = [[All-rounder]] | family = [[جاوید آفریدی]] <small>(Cousin)</small> | heightinch = | international = true | country = پاکستان | testcap = 153 | testdebutagainst = آسٹریلیا | testdebutdate = 22 اکتوبر | testdebutyear = 1998 | lasttestagainst = آسٹریلیا | lasttestdate = 13 جولائی | lasttestyear = 2010 | odicap = 109 | odidebutagainst = کینیا | odidebutdate = 2 اکتوبر | odidebutyear = 1996 | lastodiagainst = آسٹریلیا | lastodidate = 20 مارچ | lastodiyear = 2015 | odishirt = 10 | T20Icap = 8 | T20Idebutagainst = انگلستان | T20Idebutdate = 28 اگست | T20Idebutyear = 2006 | lastT20Iagainst = آسٹریلیا | lastT20Idate = 25 مارچ | lastT20Iyear = 2016 | T20Ishirt = 10 | club1 = [[کراچی کرکٹ ٹیم|کراچی ریجن]] اور [[کراچی ڈولفنز]] | year1 = 1995–تاحال | year2 = 1997–تاحال | club2 = [[حبیب بینک لمیٹڈ کرکٹ ٹیم]] | year3 = 2001 | club3 = [[Leicestershire County Cricket Club|Leicestershire]] | year4 = 2003 | club4 = [[Derbyshire County Cricket Club|Derbyshire]] | year5 = 2003–04 | club5 = [[Griqualand West cricket team|Griqualand West]] | year6 = 2004 | club6 = [[Kent County Cricket Club|کینٹ]] | year7 = 2007–2008 | club7 = [[سندھ کرکٹ ٹیم|سندھ]] | year8 = 2010 | club8 = [[Southern Redbacks]] | year9 = 2008 | club9 = [[Deccan Chargers]] | year10 = 2011–2012 | club10 = [[ہیمپشائر کاؤنٹی کرکٹ کلب|ہمپشائر]] | year11 = 2011 | club11 = [[Melbourne Renegades]] | year12 = 2011–2012<ref>[http://www.espncricinfo.com/bangladesh-premier-league-2013/content/story/601072.html No Pakistan players in Bangladesh Premier League | Cricket | ESPNcricinfo<!-- خودکار تخلیق شدہ عنوان -->]</ref> | club12 = [[Dhaka Gladiators]] | year13 = 2012 | club13 = [[Ruhuna Royals]] | year14 = 2019 – تاحال | club14 = [[the sixth team 6]] | columns = 5 | column1 = [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] | column2 = [[ایک روزہ بین الاقوامی|ایک روزہ]] | column3 = [[ٹوئنٹی20 بین الاقوامی|ٹی 20]] | column4 = [[فرسٹ کلاس کرکٹ|فرسٹ کلاس]] | matches1 = 27 | matches2 = 398 | matches3 = 82 | matches4 = 112 | runs1 = 1٬716 | runs2 = 8٬064 | runs3 = 1٬218 | runs4 = 5٬689 | bat avg1 = 36٫51 | bat avg2 = 23٫57 | bat avg3 = 19٫03 | bat avg4 = 31٫60 | 100s/50s1 = 5/8 | 100s/50s2 = 6/39 | 100s/50s3 = 0/4 | 100s/50s4 = 12/31 | top score1 = 156 | top score2 = 124 | top score3 = 54* | top score4 = 164 | deliveries1 = 3٬194 | deliveries2 = 17٬670 | deliveries3 = 1٬790 | deliveries4 = 13٬549 | wickets1 = 48 | wickets2 = 395 | wickets3 = 83 | wickets4 = 263 | bowl avg1 = 35٫60 | bowl avg2 = 34٫51 | bowl avg3 = 23٫71 | bowl avg4 = 26٫80 | fivefor1 = 1 | fivefor2 = 9 | fivefor3 = 0 | fivefor4 = 8 | tenfor1 = 0 | tenfor2 = 0 | tenfor3 = 0 | tenfor4 = 0 | best bowling1 = 5/52 | best bowling2 = 7/12 | best bowling3 = 4/11 | best bowling4 = 6/101 | catches/stumpings1 = 10/– | catches/stumpings2 = 127/– | catches/stumpings3 = 20/– | catches/stumpings4 = 77/– | source = [http://www.espncricinfo.com/ci/content/player/42639.html ESPNcricinfo] | date = 1 مارچ | year = 2015 | native_name = | deliveries = balls | column5 = [[ٹوئنٹی/20]] | matches5 = 153 | runs5 = 2٬350 | bat avg5 = 19٫58 | 100s/50s5 = 0/7 | top score5 = 80 | deliveries5 = 3٬325 | wickets5 = 177 | bowl avg5 = 20٫51 | fivefor5 = 1 | tenfor5 = n/a | best bowling5 = 5/20 | catches/stumpings5 = 39/– }} {{Infobox award | name = شاہد آفریدی | image = | imagesize = 100px | caption = Shahid Afridi was recipient of the Pride of Performance Award 2010<ref>[[Pride of Performance Awards (2010–2019)#2010|Shahid Afridi gets Pride of Performance award]]</ref> | country = اسلامی جمہوریہ پاکستان | date = 2010ء | presenter = [[پاکستان]] }} '''شاہد آفریدی''' (جمیا:1 مارچ 1980) [[پاکستان]] دا [[کرکٹ]] کھڈاری اے۔ اوہنے 1996 توں لے کے 2012 تک 23 ٹیسٹ، 373 ون ڈے تے 70 ٹی20 کرکٹ میچ کیھڈے۔ اوہ پاکستانی کرکٹ ٹیم دا کپتان وی رہیا۔ یونیسف تے پاکستان سرکار دے آکھن تے شاہد قبائلی تھانواں تے پولیو دے ٹیکے لوان وچ ہتھ ونڈائی کررہیا اے۔ '''شاہد خان آفریدی''' دا ناں [[پاکستان قومی کرکٹ ٹیم|پاکستان]] دے بہترین آل راؤنڈرز وچ آندا ا‏‏ے۔ اوہ پاکستان کرکٹ ٹیم دے کپتان بہی رہ چکياں نيں انہاں دا پورا ناں صاحبزادہ محمد شاہد خان آفریدی اے تے آپ [[1 مارچ]]، [[1975ء]] وچ [[خیبر ایجنسی]] وچ پیدا ہوئے۔ [[1996ء]] وچ [[کرکٹ]] د‏‏ی دنیا وچ قدم رکھنے والے آفریدی بوم بوم آفریدی دے ناں تو‏ں وی پہچانے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نو‏‏ں ایہ ناں [[بھارت]] دے معروف کرکٹ کھلاڑی تے کمنٹیٹر [[راوی شاستری]] نے دتا۔ آفریدی اپنی جارحانہ بلے بازی د‏‏ی بدولت پوری دنیا وچ پہچانے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ تے ايس‏ے بدولت کئی ریکارڈ مثلا سب تو‏ں زیادہ چھکاں دا ریکارڈ تے سب تو‏ں بہترین اسٹرائیک ریٹ دا ریکارڈ اپنے ناں کر چک‏‏ے ني‏‏‏‏ں۔ حال ہی وچ کیتے گئے اک سروے دے مطابق اوہ [[پاکستان]] دے سب تو‏ں مشہور کھلاڑی ني‏‏‏‏ں۔ آفریدی نے 2011 دے [[عالمی کپ]] وچ پاکستان کرکٹ ٹیم د‏‏ی قیادت کیتی۔ ==جم پل== شاہد آفریدی دا پورا ناں صاحبزادہ محمد شاہد خان آفریدی اے۔ اوہ 1 مارچ، [[1980]] نوں [[خیبر|خیبر ایجنسی]]، [[فاٹا]]، [[پاکستان]] وچ جمیا۔ ==کرکٹ وچ== شاہد نے پہلی واری کسے بدیسی ٹیم نال میچ 4 اکتوبر 1996 نوں سری لنکا نال کھیڈیا تے 37 بالاں تے 102 دوڑاں بنایاں۔ [[کرکٹ]] دی دنیا وچہ پیر رکھن والے آفریدی بوم بوم آفریدی دے ناں نال وی مشہور اے۔ اوہنوں ایہہ ناں [[بھارت]] دے مشہور کرکٹر تے کمنٹیٹر [[روی شاستری]] نے دتا۔ شاہد نے اپنا پہلا ٹیسٹ میچ 22 اکتوبر 1998 نوں اسٹریلیا نال کھیڈیا تے آخری ٹیسٹ میچ 13 جولائی 2010 نوں [[اسٹریلیا]] نال کھیڈیا۔ شاہد نے اپنا پہلا ونڈے میچ 2 اکتوبر 1996 نوں کینیا دے حلاف کھیڈیا تے آخری 25 دسمبر 2013 نوں سری لنکا نال کھیڈیا۔ آفریدی اپنی تیز ترین بلے بازی دی وجہ نال پوری دنیا وچہ مشہور نیں۔ تے ایسے کر کے کئی ریکارڈ مثلا سب توں بہتے چھکیاں دا ریکارڈ تے سب سے تیز اسٹرائیک ریٹ دا ریکارڈ اپنے نانویں لا چکے نیں۔ اور اح وء [[پاکستان]] دےسب توں مشہور کھلاڑی نیں۔ == انٹرنیشنل کیرئیر == شاہد آفریدی نے کرکٹ وچ قدم [[اکتوبر]] [[1996ء]] وچ صرف سولہ سال د‏‏ی عمر وچ رکھیا جدو‏ں انہاں نو‏‏ں [[مشتاق احمد]] د‏‏ی جگہ لیگ اسپنر دے طور اُتے کھلایا گیا۔ تے جلد ہی اپنی تیز بلے بازی د‏‏ی وجہ تو‏ں جانے جانے لگے۔ انہاں نے اپنی پہلی ہی اننگز وچ [[اک روزہ کرکٹ]] د‏‏ی تیز ترین سنچری (سو اسکور) بنا ذالی جدو‏ں انہاں نے [[4 اکتوبر]]، [[1996ء]] وچ [[سری لنکا قومی کرکٹ ٹیم|سری لنکا]] دے خلاف صرف 37 گینداں د‏‏ی مدد تو‏ں 102 رنز بنائے۔ ایہ ریکارڈ حالے وی قائم ا‏‏ے۔ سن [[2011ء]]کے ورلڈ کپ وچ سری لنکا دے خلاف کھیلدے ہوئے ون ڈے کرکٹ وچ تن سو وکٹاں دا ہدف پورا کيتا۔ اوہ جیسوریا دے بعد دنیا دے دوجے آل راونڈر نيں جنہاں نے ون ڈے کرکٹ وچ 6000 ہزار تو‏ں ودھ رنز تے تن سو تو‏ں ودھ وکٹاں حاصل ک‏‏يتی‏‏اں ۔ اپنی جلد بازی تے تیز بلے بازی د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏‏ں [[ٹیسٹ کرکٹ]] وچ زیادہ مواقع نئيں دتے گئے۔ لیکن موقع ملنے اُتے اوہ تماشا&lrm;ئیاں نو‏‏ں اپنی بلے بازی د‏‏ی وجہ تو‏ں مایوس نئيں کردے۔ اوہ کئی مرتبہ پاکستان نو‏‏ں بلے بازی تے گیند بازی د‏‏ی وجہ تو‏ں جتوا چکے ني‏‏‏‏ں۔ آفریدی اپنے کیرئیر دے آغاز وچ اوپنر د‏‏ی حیثیت تو‏ں بلے بازی کردے سن ۔ لیکن ہن انہاں نو‏‏ں میچ د‏‏ی صورت حال دے مطابق بلے بازی دے لئی بھیجیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں نے کرکٹ دا آغاز البتہ گیند باز د‏‏ی حیثیت تو‏ں کيتا سی لیکن ہن انہاں دا شمار دنیا دے بہترین آل راؤنڈر ہُندا ا‏‏ے۔ کوچ [[باب وولمر]] نے انہاں نو‏‏ں اک بہترین آل راؤنڈر دے طور اُتے تیار کيتا۔ == بلے بازی دا طریقہ == شاہد آفریدی تیز بلے بازی د‏‏ی وجہ تو‏ں جانے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ تے شروع تو‏ں ای گیند باز اُتے حاوی ہون د‏‏ی کوشش کردے ني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں اوہ "بوم بوم آفریدی" دے ناں تو‏ں وی پکارے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اپنی جارحانہ بلے بازی د‏‏ی وجہ تو‏ں کئی ریکارڈ وی اپنے ناں کر چک‏‏ے ني‏‏‏‏ں۔ اوہ ٹیسٹ کرکٹ وچ سب تو‏ں زیادہ چھکے مارن والے کھڑاری ہون دے نال نال، سب تو‏ں بہترین اسٹرائیک ریٹ دا ریکارڈ وی اپنے ناں کر چک‏‏ے ني‏‏‏‏ں۔ تیز بلے بازی کرن د‏‏ی وجہ تو‏ں اکثر جلدی آؤٹ وی ہونے دا خدشہ رہندا ا‏‏ے۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں اکثر ٹیم تو‏ں باہر وی ہو چکے ني‏‏‏‏ں۔ لیکن اوہ کسی وی صورت وچ اپنے بلے بازی دا طریقہ نئيں بدلدے تے کئی بار مسلسل ناکا‏م ثابت ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دا سب تو‏ں پسندیدہ شاٹ سیدھا ہوا وچ کھیلنا ا‏‏ے۔ آفریدی اپنے مضبوط مصافحہ تے اپنے غنال کیندی وجہ تو‏ں وی مشہور نيں۔ == ریٹائرمنٹ تے واپسی == اپریل 12، 2006 نو‏‏ں اچانک انہاں نے ٹیسٹ کرکٹ تو‏ں ریٹائر ہون دا اعلان کيتا تاں جے اوہ اپنی پوری توجہ اک روزہ کرکٹ اُتے دے سکن۔ بہت زیادہ کرکٹ کھیڈن د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں دا کارکردگی وچ اکثر فرق ویکھن نو‏‏ں ملدا ا‏‏ے۔ تے ايس‏ے وجہ تو‏ں انہاں نے ٹیسٹ کرکٹ نو‏‏ں خیر آباد کہیا۔ لیکن کجھ ای دناں بعد 27 اپریل، 2006 نو‏‏ں انہاں نے ایہ فیصلہ واپس لے لیا۔ اس وقت [[پاکستان کرکٹ بورڈ]] دے صدر [[شہر یار خان]] نے آفریدی نو‏‏ں ٹیسٹ کرکٹ وچ واپسی اُتے آمادہ کيتا۔ سن 2010 وچ دورہ انگلینڈ دے دوران وچ ٹیسٹ کرکٹ نو‏‏ں ہمیشہ دے لئی خیر آباد کہیا۔ 2011 دے ورلڈ کپ دے لئی انہاں نو‏‏ں پاکستانی ون ڈے سکواڈ دا کپتان مقرر کيتا گیا۔ {| cellpadding="5" cellspacing=0 style="border: 1px solid #cccccc; float: left; clear: right; margin-left: 1em; margin-bottom: 0.5em; background: #fcfcfc; width: 305px" | style="background:#FBEC5D" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>شاہد آفریدی<font>''' |- |-style="margin:0;background:#ccccff";width:100%" align="center" cellpadding="2" |- align="center" | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:Shahid Afridi 2010-cropped.jpg|200px]] |-|- align="center" |- | جمن دیاڑ: || 1 مارچ 1980 |- | جمن پوہ: || [[خیبر|خیبر ایجنسی]] [[پاکستان]] |- |کم : || [[کرکٹ]] |- |بلے بازی دا انداز : || سجے ہتھ نال |- |گیند بازی دا انداز : || سجے ہتھ نال کمیری |- |کردار : || [[آلراؤنڈر]] |- |} == کیرئیر د‏‏ی جھلکیاں == * [[4 اکتوبر]]، [[1996ء]] وچ [[سری لنکا قومی کرکٹ ٹیم|سری لنکا]] دے خلاف صرف 37 گینداں د‏‏ی مدد تو‏ں 102 رنز بنانے دا اعزاز۔<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.shahidafridi.tv/ |access-date=2020-10-11 |archive-date=2010-08-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100819165150/http://www.shahidafridi.tv/ |dead-url=yes }}</ref> * اپنی پہلی سنچری (سو اسکور) صرف سولہ سال 217 دن د‏‏ی عمر وچ بنالے دا اغزاز۔ * [[مارچ]] [[2005ء]] وچ بھارت دے خلاف دوسری اننگز وچ صرف 26 گینداں اُتے پنجاہ رنز بنائے تے 3 وکٹ لے ک‏ے پاکستان د‏‏ی جِت وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔ ايس‏ے میچ وچ آفریدی نو‏‏ں راوی شاستری نے "بوم بوم آفریدی دا ناں دتا۔ * اک روزا کرکٹ وچ سب تو‏ں زیادہ چھکے مارن دا ریکارڈ۔ * [[جنوری]] [[2006ء]] وچ بھارت دے خلاف ٹیسٹ میچ وچ [[ہربھجن سنگھ]] نو‏‏ں لگیا تار چار گینداں اُتے چکھے رسید کیتے۔ ایہ انہاں تو‏ں پہلے صرف [[کپل دیو]] کر چک‏‏ے سن ۔ * [[2007ء]] وچ سری لنکا دے گیند باز [[ملنگا بندارہ]] نو‏‏ں اک [[اوور]] وچ 32 رنز دے مارے۔ ایہ کرکٹ دا دوجا مہنگا ترین اوور سی۔ * کرکٹ دے صرف تیجے کھڈاری نيں جو 5،000 رنز کرن دے نال 200 وکٹاں وی لے چکے ني‏‏‏‏ں۔ دوجے دو کھڈاری [[سنتھ جے سوریا]] تے [[جیک کیلس]]۔ == اک روز کرکٹ وچ پنج وکٹاں == === اک روزہ کرکٹ وچ 5 وکٹاں === {| class="wikitable sortable" "align: right" |- align=center ! class="unsortable"|نمبر۔ ! تریخ ! میدان ! حریف ! اننگ ! اوور ! دوڑاں ! ووکٹاں ! اکانومی ! class="unsortable" |بلے بازی ! نتیجہ |- align=center || 1 || {{dts|format=dmy|2000|10|27}} || [[قذافی اسٹیڈیم]] || {{cr|ENG}} || 1 || 10 || 40 || 5 || 4٫00 || align=right| * [[Marcus Trescothick|ME Trescothick]] * [[Nasser Hussain|N Hussain]] * [[Graham Thorpe|GP Thorpe]] * [[Craig White|C White]] * [[Ashley Giles|AF Giles]] || فاتح<ref name=firstodi>{{cite web | url = http://www.cricinfo.com/ci/engine/match/64675.html | title = England in Pakistan ODI Series 2000/01 – 2nd ODI | accessdate = 4 ستمبر 2010 | publisher = کرک انفو | archiveurl = https://web.archive.org/web/20181225194419/http://www.espncricinfo.com/series/15605/scorecard/64675/pakistan-vs-england-2nd-odi-england-tour-of-pakistan-2000-01 | archivedate = 2018-12-25 | url-status = live}}</ref> |- align=center || 2 || {{dts|format=dmy|2004|9|14}} || [[ایجبیسٹن کرکٹ گراؤنڈ]] || {{cr|KEN}} || 1 || 6 || 1 || 5 || 1٫83 || align=right| * [[Morris Ouma|MA Ouma]] * [[Thomas Odoyo|TM Odoyo]] * [[Brijal Patel|BJ Patel]] * [[Malhar Patel|ML Patel]] * [[Peter Ongondo|PJ Ongondo]] || فاتح<ref name=2ndodi>{{cite web|url=http://www.cricinfo.com/ci/engine/match/66202.html|title=ICC Champions Trophy – 7th match, Pool C|accessdate=4 ستمبر 2010|publisher=کرک انفو|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225194400/http://www.espncricinfo.com/series/8037/scorecard/66202/kenya-vs-pakistan-7th-match-icc-champions-trophy-2004|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref> |- align=center || 3 || {{dts|format=dmy|2009|4|22}} || [[دبئی انٹرنیشنل کرکٹ اسٹیڈیم]] || {{cr|AUS}} || 1 || 10 || 38 || 6 || 3٫80 || align=right| * [[Brad Haddin|BJ Haddin]] * [[شین واٹسن]] * [[Andrew Symonds|A Symonds]] * [[Callum Ferguson|CJ Ferguson]] * [[Nathan Bracken|NW Bracken]] * [[Stuart Clark|SR Clark]] || فاتح<ref>{{cite web | url = http://www.cricinfo.com/ci/engine/match/392616.html | title = Australia v Pakistan ODI Series – 1st ODI | accessdate = 4 ستمبر 2010 | publisher = کرک انفو | archiveurl = https://web.archive.org/web/20181225194412/http://www.espncricinfo.com/series/13682/scorecard/392616/australia-vs-pakistan-1st-odi-australia-v-pakistan-odi-series-2009 | archivedate = 2018-12-25 | url-status = live}}</ref> |- align=center || 4 || {{dts|format=dmy|2011|2|23}} || [[مہیندا راجاپاسکیا انٹرنیشنل کرکٹ اسٹیڈیم]] || {{cr|KEN}} || 1 || 8 || 16 || 5 || 2٫00 || align=right| * [[Steve Tikolo]] * [[تھنمے مشرا]] * [[Jimmy Kamande]] * [[Thomas Odoyo]] * [[Collins Obuya]] || فاتح<ref>{{cite web | url = http://www.espncricinfo.com/icc_cricket_worldcup2011/engine/current/match/433563.html | title = ICC Cricket World Cup – 6th match, Group A | accessdate = 4 ستمبر 2010 | publisher = کرک انفو | archiveurl = https://web.archive.org/web/20181225194408/http://www.espncricinfo.com/icc_cricket_worldcup2011/engine/current/match/433563.html%20 | archivedate = 2018-12-25 | url-status = live}}</ref> |- align=center || 5 || {{dts|format=dmy|2011|3|3}} || [[آر پریماداسا اسٹیڈیم]] || {{cr|CAN}} || 1 || 10 || 23 || 5 || 2٫30 || align-right| * [[Ashish Bagai]] * [[Jimmy Hansra]] * [[Rizwan Cheema]] * [[Tyson Gordon]] * [[Harvir Baidwan]] || فاتح<ref>{{cite web | url = http://www.espncricinfo.com/icc_cricket_worldcup2011/engine/match/433574.html | title = ICC Cricket World Cup – 17th مارچ، Group A | accessdate = 16 اپریل 2011 | publisher = کرک انفو | archiveurl = https://web.archive.org/web/20181225194421/http://www.espncricinfo.com/icc_cricket_worldcup2011/engine/match/433574.html%20 | archivedate = 2018-12-25 | url-status = live}}</ref> |- align=center || 6 || {{dts|format=dmy|2011|11|20}} || [[شارجہ کرکٹ ایسوسی ایشن اسٹیڈیم]] || {{cr|SRI}} || 1 || 9٫2 || 35 || 5 || 3٫75 || align-right| * [[کمار سنگاکارا]] * [[Mahela Jayawardene]] * [[Jeevan Mendis]] * [[تھیسارا پریرا]] * [[سیکوکیج پرسانا]] || فاتح<ref>{{cite web | url = http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/530430.html | title = Pakistan v Sri Lanka – 20th نومبر 2011 | accessdate = 21 نومبر 2011 | publisher = کرک انفو | archiveurl = https://web.archive.org/web/20181225194409/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/530430.html%20 | archivedate = 2018-12-25 | url-status = live}}</ref> |- align=center || 7 || {{dts|format=dmy|2011|12|01}} || [[شیر بنگلہ نیشنل کرکٹ اسٹیڈیم]] || {{cr|BAN}} || 1 || 6٫3 || 23 || 5 || 3٫53 || align-right| * [[Shahriar Nafees]] * [[محمداللہ]] * [[شکیب الحسن]] * [[Farhad Reza]] * [[Shafiul Islam]] || فاتح<ref>{{cite web | url = http://www.espncricinfo.com/bangladesh-v-pakistan-2011/engine/match/538069.html | title = Pakistan v Bangladesh – 1st دسمبر 2011 | accessdate = 1 دسمبر 2011 | publisher = کرک انفو | archiveurl = https://web.archive.org/web/20181225194404/http://www.espncricinfo.com/bangladesh-v-pakistan-2011/engine/match/538069.html%20 | archivedate = 2018-12-25 | url-status = live}}</ref> |- align=center || 8 || {{dts|format=dmy|2012|02|12}} || [[شارجہ کرکٹ ایسوسی ایشن اسٹیڈیم]] || {{cr|AFG}} || 1 || 10|| 36 || 5 || 3٫60 || align-right| * [[Karim Sadiq]] * [[محمد شہزاد (کرکٹ کھلاڑی)]] * [[Nawroz Mangal]] * [[گلبدین نائب]] * [[Mirwais Ashraf]] || فاتح<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/pakistan-v-england-2012/content/current/story/552798.html|title=Afghanistan v Pakistan, one-off ODI, Sharjah: Shahid Afridi sets up Pakistan win – Cricket – ESPN Cricinfo|work=Cricinfo|accessdate=22 مئی 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225194423/http://www.espncricinfo.com/pakistan-v-england-2012/content/current/story/552798.html|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref> |- align=center || 9 || {{dts|format=dmy|2013|07|14}} || [[پروویڈنس اسٹیڈیم]] || {{cr|West Indies}} || 1 || 9 || 12 || 7 || 1٫30 || align-right| * [[Marlon Samuels]] * [[لینڈل سمنز]] * [[ڈوین براوو]] * [[کیرون پولارڈ]] * [[Kemar Roach]] * [[Sunil Narine]] * [[Jason Holder]] || فاتح<ref>{{cite web|url=http://live.cricbuzz.com/live/full-scorecard/12578/WI-vs-Pak-1st-ODI|title=West Indies vs Pakistan, 1st ODI|work=Cricbuzz|accessdate=22 مئی 2015}}</ref> |} {| class="wikitable" align="left" style="text-align:center; font-size:85%; margin:1em;" |- | colspan="5" bgcolor="#E3F988"|'''کھیڈ ریکارڈ''' |-align="center" bgcolor=dedebb |-bgcolor="efefcc" | align="center"|'''میچ'''||align="center"|ٹیسٹ|| ون ڈے||ٹی 20<br />||فرسٹ کلاس |- | bgcolor=#FFFDD0|''' کھیڈے'''||27||373||70||111 |- | bgcolor="#ffee77"|'''دوڑاں'''||1,716||7516||1044||5631 |- | bgcolor="#d0f0c0"|''' مدری بیٹنگ'''||36.51||23.34||18.98||31.45 |- | bgcolor="#FFE4E1"|'''100 / 50'''|||8/5||6/35||0/4||12/30 |- | bgcolor="#FFFDD0"|'''ود سکور'''||156||124||54||164 |- | bgcolor="#ffee77"|''' بالاں کیتیاں'''||3,194||16,346||1,520||13,493 |- | bgcolor="#d0f0c0"|''' وکٹاں'''||48||375||73||258 |- | bgcolor="#FFE4E1"|''' مدری بالنگ'''||35.60||33.57||22.50||27.22 |- | bgcolor="#FFFDD0"|''' 5 وکٹاں اکواری چ'''||1||9||0||8 |- | bgcolor="#ffee77"|''' 10 وکٹاں اکواری چ'''||0||0||0||0 |- | bgcolor="#d0f0c0"|''' ودیا بالنگ'''||5/52||7/12||4/11||6/101 |- | bgcolor="#FFE4E1"|''' کیچ پھڑے'''||10||119||20||75 |- |} * 4 اکتوبر، [[1996]] وچہ [[سری لنکا]] دے خلاف صرف 37 گینداں تے 102 دوڑاں بنان دا اعزاز۔ * اپنی پہلی سنچری (سو اسکور) صرف سولہ سال 217 دناں دی نکی جیہی عمر وچہ بنان دا اغزاز۔ * [[مارچ]] [[2005]] وچہ [[بھارت]] دے خلاف دوجی اننگز وچہ صرف 26 گینداں تے 50 رنز بنائے تے 3 وکٹاں لے کے [[پاکستان]] دی ٹیم دے جتن لءی ودھیا کردار ادا کیتا۔ ایسے میچ وچہ آفریدی نوں [[روی شاستری]] نے "بوم بوم آفریدی دا ناں دتا سی۔ * ایک روزہ کرکٹ وچہ سب توں زیادہ چھکے مارن دا ریکارڈ۔ * [[جنوری]] [[2006]] وچہ بھارت دے خلاف [[ٹیسٹ]] میچ وچہ [[ہربھجن سنگھ]] نوں لگا تار چار گینداں تے چکھے رسید کیتے۔ ایہہ کم اوہناں توں پہلے صرف [[کپل دیو]] کر سکے سن۔ * [[2007]] وچہ سری لنکا دے بولر [[ملنگا بندارہ]] نوں اک [[اوور]] وچہ 32 سکور دے مارے۔ ایہہ کرکٹ دا دوجا مہنگا ترین اوور سی۔ * کرکٹ دے صرف تیجے [[کھیڈاری]] نیں جیہڑے 5،000 دوڑاں کرن دے نال نال 200 وکٹاں وی لے چکے نیں۔ دوجے دو کھیڈاری [[سنتھ جے سوریا]] تے [[جیک کیلس]] نیں۔ == فلم == {| class="wikitable" |- ! سال !! فلم !! کردار || تفصیل |- | [[2013ء]] || [[میں ہوں شاہد آفریدی (فلم)|میں ہوں شاہد آفریدی]] || شاہد آفریدی || خصوصی ظہور |} == اعزازات == {{See also|Player of the Match awards (cricket)}} {| class="wikitable" |- ! Year !! Award !! Category || |- | 2007 || [[لکس اسٹائل اعزاز]] || Most Stylish Sportsperson || {{won}} |- | 2011 || [[لکس اسٹائل اعزاز]] || Most Stylish Sportsperson || {{won}} |} == بینالاقوامی سنچریاں == === ٹیسٹ سنچریاں === {| class="wikitable" style="margin:auto;" width:"100%" |- !colspan=8|شاہد آفریدی د‏‏ی ٹیسٹ سنچریاں |- ! style="width:40px;"| # !! style="width:50px;"|دوڑاں !! style="width:50px;"|مقابلہ !! style="width:125px;"|حریف !! style="width:350px;"|شہر/ملک !! style="width:300px;"|میدان !! style="width:50px;"|سال !! style="width:50px;"|نتیجہ |- | '''1''' || 141 || 2 || {{cr|IND}} || {{flagicon|IND}} [[چینائی]]، [[بھارت]] || [[ایم اے چدمبرم اسٹیڈیم]] || [[Pakistani cricket team in India in 1998–99#Test series|1999]] || فاتح |- | '''2''' || 107 || 12 || {{cr|WIN}} || {{flagicon|UAE}} [[شارجہ (شہر)]]، [[متحدہ عرب امارات]] || [[شارجہ کرکٹ ایسوسی ایشن اسٹیڈیم]] || 2002 || فاتح |- | '''3''' || 122 || 18 || {{cr|WIN}} || {{flagicon|BAR}} [[برج ٹاؤن]]، [[بارباڈوس]] || [[کنسنگٹن اوول]] || [[Pakistani cricket team in the West Indies in 2005#Test series|2005]] || فاتح |- | '''4''' || 103 || 21 || {{cr|IND}} || {{flagicon|PAK}} [[لاہور]]، [[پاکستان]] || [[قذافی اسٹیڈیم]] || [[Indian cricket team in Pakistan in 2005–06#Test series|2006]] || بلانتیجہ |- | '''5''' || 156 || 22 || {{cr|IND}} || {{flagicon|PAK}} [[فیصل آباد]]، [[پاکستان]] || [[اقبال اسٹیڈیم]] || [[Indian cricket team in Pakistan in 2005–06#Test series|2006]] || بلانتیجہ |} === اک روز کرکٹ وچ سنچریاں === {| class="wikitable" style="margin:auto;" width:"100%" |- !colspan=8|شاہد آفریدی ایک روزہ کرکٹ سنچریاں |- ! style="width:40px;"| # !! style="width:50px;"|دوڑاں !! style="width:50px;"|مقابلہ !! style="width:125px;"|حریف !! style="width:350px;"|شہر/ملک !! style="width:300px;"|میدان !! style="width:50px;"|سال !! style="width:50px;"|نتیجہ |- | '''1''' || 102 || 2 || {{cr|SL}} || {{flagicon|KEN}} [[نیروبی]]، [[کینیا]] || [[جم خانہ کلب گراؤنڈ]] || [[Sameer Cup 1996–97|1996]] || فاتح |- | '''2''' || 109 || 65 || {{cr|IND}} || {{flagicon|CAN}} [[ٹورانٹو]]، [[کینیڈا]] || [[ٹورانٹو کرکٹ، اسکیٹنگ اور کرلنگ کلب]] || [[1998 'Friendship' Cup|1998]] || فاتح |- | '''3''' || 108* || 146 || {{cr|NZ}} || {{flagicon|UAE}} [[شارجہ (شہر)]]، [[متحدہ عرب امارات]] || [[شارجہ کرکٹ ایسوسی ایشن اسٹیڈیم]] || 2002 || فاتح |- | '''4''' || 102 || 204 || {{cr|IND}} || {{flagicon|IND}} [[کانپور]]، [[بھارت]] || [[گرین پارک اسٹیڈیم]] || [[Pakistani cricket team in India in 2004–05#ODI series|2005]] || فاتح |- | '''5''' || 109 || 294 || {{cr|SL}} || {{flagicon|SL}} [[دامبولا]]، [[سری لنکا]] || [[رنگڑی دامبولا انٹرنیشنل اسٹیڈیم]] || [[2010 Asia Cup|2010]] || ہارا |- | '''6''' || 124 || 296 || {{cr|BAN}} || {{flagicon|SL}} [[دامبولا]]، [[بنگلہ دیش]] || [[رنگڑی دامبولا انٹرنیشنل اسٹیڈیم]] || [[2010 Asia Cup|2010]] || فاتح |} == بین الاقوامی اعزازات == === ایک روزہ کرکٹ === ==== مرد میدان اعزاز ==== {| class="wikitable" ! style="text-align: middle; background: #03530f;"|<span style="color:white;"># ! style="text-align: middle; background: #03530f;"|<span style="color:white;">Series ! style="text-align: middle; background: #03530f;"|<span style="color:white;">Season ! style="text-align: middle; background: #03530f;"|<span style="color:white;">Match Performance ! style="text-align: middle; background: #03530f;"|<span style="color:white;">Result <!--! style="text-align: left; background: #C0C0C0;"|<span style="color:black;">Notes --> |- style="background:white;" | 1 | [[Pakistani cricket team in West Indies in 2004-05|Pakistan in West Indies]] | 2004/05 | 92 runs with avg. of 30٫66. 6 wickets. 2 ct. (3 Matches) | {{cr|PAK}} Won the series 3-0.<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/ci/engine/series/213893.html|title=Pakistan tour of West Indies, 2004/05|work=[[ای ایس پی این کرک انفو|ESPNcricinfo]]|accessdate=12 جون 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225194428/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/series/213893.html|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref> |- style="background:white;" | 2 | [[2007 Abu Dhabi Series|Warid Cricket Series]] | 2006/07 | 74 runs with avg. of 74٫00. 3 wickets. (2 Matches) | {{cr|PAK}} Won the series 2-1.<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/ci/engine/series/293500.html|title=Warid Cricket Series, 2006/07|work=[[ای ایس پی این کرک انفو|ESPNcricinfo]]|accessdate=12 جون 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225194402/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/series/293500.html|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref> |- style="background:white;" | 3 | [[2010 Asia Cup]] in [[سری لنکا]] | 2010 | 265 runs with avg. of 88٫33 ; 3 wickets. (3 Matches) | {{cr|IND}} Won the series.<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/ci/engine/series/424694.html|title=Asia Cup, 2010|work=[[ای ایس پی این کرک انفو|ESPNcricinfo]]|accessdate=12 جون 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225194439/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/series/424694.html|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref> |- style="background:white;" | 4 | [[Sri Lankan cricket team against Pakistan in the UAE in 2011–12|Sri Lanka vs Pakistan in UAE]] | 2011/12 | 123 runs with avg. of 30٫75 ; 13 wickets (5 Matches) | {{cr|PAK}} Won the series 4-1.<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/ci/engine/series/530422.html|title=Sri Lanka tour of Pakistan in UAE, 2011/12|work=[[ای ایس پی این کرک انفو|ESPNcricinfo]]|accessdate=12 جون 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225194403/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/series/530422.html|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref> |} ==== مقابلوں میں مرد میدان اعزاز ==== {| class="wikitable" style="width:100%; margin-left:10px" |- ! style="background:#03530f; color:White;" |S No ! style="background:#03530f; color:White;" |Opponent ! style="background:#03530f; color:White;" |Venue ! style="background:#03530f; color:White;" |Date ! style="background:#03530f; color:White;" |Match Performance ! style="background:#03530f; color:White;" |Result |- style="background:White;" | 1 | [[سری لنکا قومی کرکٹ ٹیم]] | [[جم خانہ کلب گراؤنڈ]]، [[نیروبی]] | 4 اکتوبر 1996 | 102 (40 balls, 6×4, 11×6); 10-0-43-1 | {{cr|PAK}} won by 86 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/66057.html |title= KCA Centenary Tournament, 1996; 6th match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194442/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/66057.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 2 | [[زمبابوے قومی کرکٹ ٹیم]] | [[قذافی اسٹیڈیم]]، [[لاہور]] | 1 نومبر 1996 | 10-0-38-0 ; 66 (37 balls, 8x4, 4x6) | {{cr|PAK}} won by 9 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/64528.html |title= Zimbabwe in Pakistan, 1996/97; 2nd match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194439/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/64528.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 3 | [[ویسٹ انڈیز کرکٹ ٹیم]] | [[ملبورن کرکٹ گراؤنڈ]]، [[ملبورن]] | 20 جنوری 1997 | 0 (7 balls); 7-0-21-1 ; 1 ct. | {{cr|PAK}} won by 62 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/65554.html |title= Carlton & United Series, 1996/97; 2nd Final PAK vs WIN |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194428/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/65554.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 4 | [[بھارت قومی کرکٹ ٹیم]] | [[ٹورانٹو کرکٹ، اسکیٹنگ اور کرلنگ کلب|Cricket, Skating & Curling Club]]، [[ٹورانٹو]] | 19 ستمبر 1998 | 109 (94 balls, 7x4, 6x6); 6-0-34-0 | {{cr|PAK}} won by 134 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/66044.html |title= Sahara 'Friendship' Cup, 1998; 4th match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194415/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/66044.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 5 | [[سری لنکا قومی کرکٹ ٹیم]] | [[شارجہ کرکٹ ایسوسی ایشن اسٹیڈیم]]، [[شارجہ (شہر)]] | 18 اکتوبر 1999 | 58 (50 balls, 2x4, 5x6); 3-1-6-2 | {{cr|PAK}} won by 118 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/65891.html |title= Coca-Cola Champions Trophy, 1999; 5th match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194427/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/65891.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 6 | [[زمبابوے قومی کرکٹ ٹیم]] | [[اینٹیگوا ریکری ایشن گراؤنڈ]]، [[اینٹیگوا]] | 5 اپریل 2000 | 6-0-35-2 ; 69 (69 balls, 5x4, 3x6) | {{cr|PAK}} won by 5 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/659553.html |title= Cable & Wireless One Day Series, 2000; 3rd match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194410/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/659553.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:White;" | 7 | [[انگلستان قومی کرکٹ ٹیم]] | [[قذافی اسٹیڈیم]]، [[لاہور]] | 27 اکتوبر 2000 | 10-01-40-5 ; 61 (69 balls, 8×4, 1×6) | {{cr|PAK}} won by 8 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/64675.html |title= England in Pakistan ODI Series, 2000; 2nd match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194424/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/64675.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 8 | [[نیوزی لینڈ قومی کرکٹ ٹیم]] | [[شارجہ کرکٹ ایسوسی ایشن اسٹیڈیم]]، [[شارجہ (شہر)]] | 12 اپریل 2001 | 10-0-49-2 ; 70 (43 balls, 7x4, 6x6) | {{cr|PAK}} won by 8 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/65791.html |title= ARY Gold Cup, 2001; 3rd match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194422/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/65791.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 9 | [[زمبابوے قومی کرکٹ ٹیم]] | [[شارجہ کرکٹ ایسوسی ایشن اسٹیڈیم]]، [[شارجہ (شہر)]] | 28 اکتوبر 2001 | 67 (81 balls, 3x4, 5x6); 8-1-21-2 | {{cr|PAK}} won by 106 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/65903.html |title= Khaleej Times Trophy, 2001; 3rd match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194436/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/65903.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 10 | [[بنگلہ دیش قومی کرکٹ ٹیم]] | [[ڈھاکہ اسٹیڈیم]]، [[ڈھاکہ]] | 25 جنوری 2002 | 10-1-38-2 ; 83 (44 balls, 6x4, 7x6) | {{cr|PAK}} won by 8 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/64740.html |title= Pakistan in Bangladesh ODI Series, 2002; 3rd match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194424/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/64740.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 11 | [[نیوزی لینڈ قومی کرکٹ ٹیم]] | [[شارجہ کرکٹ ایسوسی ایشن اسٹیڈیم]]، [[شارجہ (شہر)]] | 15 اپریل 2002 | 4-0-19-0 ; 108* (92 balls, 7x4, 8x6) | {{cr|PAK}} won by 8 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/65801.html |title= Sharjah Cup, 2002; 6th match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194435/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/65801.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 12 | [[نیدرلینڈز قومی کرکٹ ٹیم|Netherlands]] | [[سنہالی اسپورٹس کلب گراؤنڈ|SSC Ground]]، [[کولمبو]] | 21 ستمبر 2002 | 10-3-18-3 ; 55* (18 balls, 4x4, 6x6) | {{cr|PAK}} won by 9 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/66189.html |title= ICC Champions Trophy, 2002; 10th match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194439/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/66189.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:White;" | 13 | [[کینیا قومی کرکٹ ٹیم]] | [[ایجبیسٹن]]، [[برمنگہم]] | 14 ستمبر 2004 | 6-1-11-5 ; 1 ct. ; 3 (4 balls) | {{cr|PAK}} won by 7 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/66202.html |title= ICC Champions Trophy, 2004; 7th match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194436/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/66202.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 14 | [[بھارت قومی کرکٹ ٹیم]] | [[Green Park]]، [[کانپور]] | 15 اپریل 2005 | 6-0-33-0 ; 102 (46 balls, 10x4, 9x6) | {{cr|PAK}} won by 5 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/64942.html |title= Pakistan in India ODI Series, 2005; 5th match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194421/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/64942.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 15 | [[ویسٹ انڈیز کرکٹ ٹیم]] | [[ڈیرن سیمی نیشنل کرکٹ اسٹیڈیم|Beausejour]]، [[جزیرہ گروس]] | 22 مئی 2005 | 56 (30 balls, 6x4, 2x6); 6-0-35-0 | {{cr|PAK}} won by 22 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/209768.html |title= Pakistan in West Indies ODI Series, 2005; 3rd match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194433/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/209768.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 16 | [[سری لنکا قومی کرکٹ ٹیم]] | [[سنہالی اسپورٹس کلب گراؤنڈ|SSC Ground]]، [[کولمبو]] | 22 مارچ 2006 | 10-0-37-3 ; 1 (2 balls) | {{cr|PAK}} won by 4 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/238215.html |title= Pakistan in Sri Lanka ODI Series, 2005; 3rd match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194432/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/238215.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 17 | [[سری لنکا قومی کرکٹ ٹیم]] | [[زید سپورٹس سٹی اسٹیڈیم]]، [[ابوظبی (شہر)]] | 18 مئی 2007 | 10-0-43-0 ; 73* (34 balls, 8x4, 4x6) | {{cr|PAK}} won by 5 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/293504.html |title= Warid Cricket Series, 2007; 1st match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194417/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/293504.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 18 | [[جنوبی افریقا قومی کرکٹ ٹیم]] | [[اقبال اسٹیڈیم]]، [[فیصل آباد]] | 23 اکتوبر 2007 | 10-0-37-3 ; 2 ct. ; 32 (18 balls, 4x4, 2x6) | {{cr|PAK}} won by 6 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/299008.html |title= South Africa in Pakistan ODI Series, 2007; 3rd match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194426/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/299008.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:White;" | 19 | [[زمبابوے قومی کرکٹ ٹیم]] | [[ملتان کرکٹ اسٹیڈیم]]، [[ملتان]] | 27 جنوری 2008 | 85 (52 balls, 2×4, 6×6); 10-0-60-1 | {{cr|PAK}} won by 37 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/325802.html |title= Zimbabwe in Pakistan ODI Series, 2008; 3rd match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194441/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/325802.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 20 | [[آسٹریلیا قومی کرکٹ ٹیم]] | [[دبئی انٹرنیشنل کرکٹ اسٹیڈیم]]، [[دبئی]] | 22 اپریل 2009 | 10-0-38-6 ; 24 (16 balls, 5x4) | {{cr|PAK}} won by 4 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/392616.html |title= Australia v Pakistan ODI Series, 2009; 1st match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194435/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/392616.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 21 | [[نیوزی لینڈ قومی کرکٹ ٹیم]] | [[زید سپورٹس سٹی اسٹیڈیم]]، [[ابوظبی (شہر)]] | 3 نومبر 2009 | 70 (50 balls, 4x4, 3x6); 10-0-46-2 | {{cr|PAK}} won by 138 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/426720.html |title= Pakistan v New Zealand ODI Series, 2009; 1st match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194422/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/426720.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 22 | [[سری لنکا قومی کرکٹ ٹیم]] | [[رنگڑی دامبولا انٹرنیشنل اسٹیڈیم]]، [[دامبولا]] | 15 جون 2010 | 10-0-43-1 ; 109 (76 balls, 8x4, 7x6) | {{cr|SRI}} won by 16 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/455231.html |title= Asia Cup, 2010; 1st match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194416/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/455231.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 23 | [[بنگلہ دیش قومی کرکٹ ٹیم]] | [[رنگڑی دامبولا انٹرنیشنل اسٹیڈیم]]، [[دامبولا]] | 21 جون 2010 | 124 (60 balls, 17x4, 4x6); 10-0-54-1 | {{cr|PAK}} won by 139 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/455235.html |title= Asia Cup, 2010; 5th match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194408/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/455235.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 24 | [[سری لنکا قومی کرکٹ ٹیم]] | [[آر پریماداسا اسٹیڈیم]]، [[کولمبو]] | 26 فروری 2011 | 16 (12 balls, 3x4); 10-0-34-4 ; 1 ct. | {{cr|PAK}} won by 11 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/433567.html |title= ICC Cricket World Cup, 2011; 10th match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194425/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/433567.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:White;" | 25 | [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم]] | [[آر پریماداسا اسٹیڈیم]]، [[کولمبو]] | 3 مارچ 2011 | 20 (17 balls, 2×4); 10-0-23-5 | {{cr|PAK}} won by 46 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/433574.html |title= ICC Cricket World Cup, 2011; 17th match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194437/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/433574.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 26 | [[سری لنکا قومی کرکٹ ٹیم]] | [[دبئی انٹرنیشنل کرکٹ اسٹیڈیم]]، [[دبئی]] | 11 نومبر 2011 | 9٫3-0-27-3 ; DNB | {{cr|PAK}} won by 8 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/530427.html |title= Sri Lanka tour of United Arab Emirates, 2011; 1st match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194437/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/530427.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 27 | [[سری لنکا قومی کرکٹ ٹیم]] | [[شارجہ کرکٹ ایسوسی ایشن اسٹیڈیم]]، [[شارجہ (شہر)]] | 20 نومبر 2011 | 75 (65 balls, 4x4, 3x6); 9٫2-0-35-5 ; 1 ct. | {{cr|PAK}} won by 26 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/530430.html |title= Sri Lanka tour of United Arab Emirates, 2011; 4th match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194409/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/530430.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 28 | [[بنگلہ دیش قومی کرکٹ ٹیم]] | [[شیر بنگلہ نیشنل کرکٹ اسٹیڈیم|Shere Bangla Stadium]]، [[ڈھاکہ]] | 1 دسمبر 2011 | 6٫3-0-23-5 ; 24 (23 balls, 4x4) | {{cr|PAK}} won by 5 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/538069.html |title= Pakistan in Bangladesh ODI Series, 2011; 1st match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194417/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/538069.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 29 | [[افغانستان قومی کرکٹ ٹیم]] | [[شارجہ کرکٹ ایسوسی ایشن اسٹیڈیم]]، [[شارجہ (شہر)]] | 10 فروری 2012 | 10-0-36-5 ; DNB. | {{cr|PAK}} won by 7 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/545656.html |title= Pakistan v Afghanistan only ODI Match, 2012 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194434/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/545656.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 30 | [[بنگلہ دیش قومی کرکٹ ٹیم]] | [[شیر بنگلہ نیشنل کرکٹ اسٹیڈیم|Shere Bangla Stadium]]، [[ڈھاکہ]] | 22 مارچ 2012 | 32 (22 balls, 4x4, 1x6); 10-1-28-1 | {{cr|PAK}} won by 2 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/535800.html |title= Asia Cup, 2012; Final match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194418/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/535800.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:White;" | 31 | [[ویسٹ انڈیز کرکٹ ٹیم]] | [[پروویڈنس اسٹیڈیم]]، [[گیانا]] | 14 جولائی 2013 | 76 (55 balls, 6×4, 5×6); 9-3-12-7 ; 1 ct. | {{cr|PAK}} won by 126 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/645635.html |title= Pakistan in West Indies ODI Series, 2013; 1st match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194426/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/645635.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 32 | [[جنوبی افریقا قومی کرکٹ ٹیم]] | [[دبئی انٹرنیشنل کرکٹ اسٹیڈیم]]، [[دبئی]] | 1 نومبر 2013 | 26 (20 balls, 4x4); 5٫4-0-26-3 | {{cr|PAK}} won by 66 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/649093.html |title= South Africa tour of United Arab Emirates, 2013; 2nd match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194406/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/649093.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- style="background:white;" | 33 | [[بنگلہ دیش قومی کرکٹ ٹیم]] | [[شیر بنگلہ نیشنل کرکٹ اسٹیڈیم|Shere Bangla Stadium]]، [[ڈھاکہ]] | 4 مارچ 2014 | 10-0-64-0 ; 59 (25 balls, 2x4, 7x6) | {{cr|PAK}} won by 3 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/710305.html |title= Asia Cup, 2014; 8th match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194416/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/710305.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |} === ٹوئنٹی ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ === ==== سیریز کا کھلاڑی ==== {| class="wikitable" ! style="text-align: middle; background:#03530f;"|<span style="color:white;"># ! style="text-align: middle; background:#03530f;"|<span style="color:white;">Series ! style="text-align: middle; background:#03530f;"|<span style="color:white;">Season ! style="text-align: middle; background:#03530f;"|<span style="color:white;">Match Performance ! style="text-align: middle; background:#03530f;"|<span style="color:white;">Result <!--! style="text-align: left; background: #C0C0C0;"|<span style="color:black;">Notes --> |- |- bgcolor="white" | 1 | [[آئی سی سی عالمی ٹوئنٹی ٹوئنٹی 2007]] in [[جنوبی افریقا]] | 2012 | Runs: 91 (46 balls: 9×4, 4x6)، Ave – 15٫16, SR – 197٫82 <br/> Field: 12 wickets ; 2 ct. | {{cr|IND}} beat {{cr|PAK}} in the final.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/series/286109.html |title= 2007 ICC World Twenty20 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194434/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/series/286109.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- |- bgcolor="white" | 2 | [[New Zealand cricket team against Pakistan in UAE in 2009-10|Pakistan vs New Zealand]] in [[متحدہ عرب امارات]] | 2009/10 | Runs: 46 (55 balls: 3×4, 2x6)، Ave – 23٫00, SR – 139٫39 <br/> Field: 3 wickets | {{cr|PAK}} won the series 2-0.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/series/426718.html |title= Pakistan v New Zealand T20I Series, 2009 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194438/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/series/426718.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- |- bgcolor="white" | 3 | [[Sri Lankan cricket team against Pakistan in the UAE in 2013–14|Pakistan vs Sri Lanka]] in [[متحدہ عرب امارات]] | 2013/14 | Runs: 67 (33 balls: 4×4, 5x6)، Ave – 67٫00, SR – 203٫03 <br/> Field: 1 wicket, 1 ct. | Drawn.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/series/657621.html |title= Pakistan v Sri Lanka T20I Series, 2013 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194425/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/series/657621.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |} ==== مرد میدان اعزاز ==== {| class="wikitable" ! style="text-align: middle; background:#03530f;"|<span style="color:white;"># ! style="text-align: middle; background:#03530f;"|<span style="color:white;">Series ! style="text-align: middle; background:#03530f;"|<span style="color:white;">Date ! style="text-align: middle; background:#03530f;"|<span style="color:white;">Opponent ! style="text-align: middle; background:#03530f;"|<span style="color:white;">Match Performance ! style="text-align: middle; background:#03530f;"|<span style="color:white;">Result <!--! style="text-align: left; background: #C0C0C0;"|<span style="color:black;">Notes --> |- |- bgcolor="white" | 1 | [[Pakistani cricket team in England in 2006|Pakistan in England]] | 28 اگست 2006 | [[انگلستان قومی کرکٹ ٹیم]] | 4-0-28-0 ; 28 (10 balls: 5x4, 1x6) | {{cr|PAK}} won by 5 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/225263.html |title= Pakistan in England Only T20I Match, 2006 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194358/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/225263.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- bgcolor="white" | 2 | [[آئی سی سی عالمی ٹوئنٹی ٹوئنٹی 2007]] | 12 ستمبر 2007 | [[سکاٹ لینڈ قومی کرکٹ ٹیم]] | 22 (7 balls: 1x4, 2x6); 4-0-19-4 | {{cr|PAK}} won by 51 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/287855.html |title= ICC World Twenty20, 2007; 3rd match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194441/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/287855.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- bgcolor="white" | 3 | [[Australian cricket team against Pakistan in the UAE in 2009|Pakistan v Australia in UAE]] | 7 مئی 2009 | [[آسٹریلیا قومی کرکٹ ٹیم]] | 4-1-14-3 ; 1 ct. ; DNB | {{cr|PAK}} won by 7 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/392615.html |title= ICC World Twenty20, 2007; 3rd match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194409/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/392615.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- bgcolor="white" | 4 | [[2009 ICC World Twenty20]] | 18 جون 2009 | [[جنوبی افریقا قومی کرکٹ ٹیم]] | 51 (34 balls: 8x4); 4-0-16-2 | {{cr|PAK}} won by 7 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/356015.html |title= ICC World Twenty20, 2009; 25th match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194413/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/356015.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- bgcolor="white" | 5 | [[2009 ICC World Twenty20]] | 21 جون 2009 | [[سری لنکا قومی کرکٹ ٹیم]] | 4-0-20-1 ; 54[[not out|*]] (40 balls: 2x4, 2x6) | {{cr|PAK}} won World Twenty20 by 8 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/356017.html |title= ICC World Twenty20, 2009; Final match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194410/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/356017.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- bgcolor="white" | 6 | [[Pakistani cricket team in Sri Lanka in 2009|Pakistan in Sri Lanka]] | 12 اگست 2009 | [[سری لنکا قومی کرکٹ ٹیم]] | 50 (37 balls: 4x4, 2x6); 4-0-21-1 | {{cr|PAK}} won by 52 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/403375.html |title= Pakistan in Sri Lanka Only T20I Match, 2009 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194407/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/403375.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- bgcolor="white" | 7 | [[Pakistani cricket team in Sri Lanka in 2012|Pakistan in Sri Lanka]] | 3 جون 2012 | [[سری لنکا قومی کرکٹ ٹیم]] | 52[[not out|*]] (33 balls: 5x4, 1x6); 4-0-17-2 ; 1 ct. | {{cr|PAK}} won by 23 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/562438.html |title= Pakistan in Sri Lanka T20I Series, 2011; 1st match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194415/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/562438.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- bgcolor="white" | 8 | [[Pakistani cricket team in the West Indies in 2013|Pakistan in West Indies]] | 27 جولائی 2013 | [[ویسٹ انڈیز کرکٹ ٹیم]] | 4-0-24-0 ; 46 (27 balls: 4x4, 2x6) | {{cr|PAK}} won by 2 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/645645.html |title= Pakistan in West Indies T20I Series, 2013; 1st match |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194414/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/645645.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- bgcolor="white" | 9 | [[Sri Lankan cricket team against Pakistan in the UAE in 2013–14|Pakistan v Sri Lanka in UAE]] | 11 دسمبر 2013 | [[سری لنکا قومی کرکٹ ٹیم]] | 4-0-20-1 ; 1 ct. ; 39[[not out|*]] (20 balls: 2x4, 3x6) | {{cr|PAK}} won by 3 wickets.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/657633.html |title= Pakistan v Sri Lanka T20I Series, 2013 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194431/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/657633.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- bgcolor="white" | 10 | [[Pakistani cricket team in New Zealand in 2015–16|Pakistan in New Zealand]] | 15 جنوری 2016 | [[نیوزی لینڈ قومی کرکٹ ٹیم]] | 23 (8 balls: 2x4, 2x6); 4-1-26-2 ; 3 ct. ; 1 run out | {{cr|PAK}} won by 16 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/914221.html |title= Pakistan in New Zealand T20I Series – 1st T20I |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194432/http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/914221.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |- bgcolor="white" | 11 | [[2016ء آئی سی سی عالمی ٹی ٹوئینٹی]] | 16 مارچ 2016 | [[بنگلہ دیش قومی کرکٹ ٹیم]] | 49 (19 balls: 4x4, 4x6); 4-0-27-2 | {{cr|PAK}} won by 55 runs.<ref>{{cite web |url= http://www.espncricinfo.com/icc-world-twenty20-2016/engine/match/951333.html |title= ICC World Twenty2, 2016 : 14th match, Super 10 Group 2; Bangladesh v Pakistan |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181225194433/http://www.espncricinfo.com/icc-world-twenty20-2016/engine/match/951333.html%20 |archivedate= 2018-12-25 |access-date= 2016-08-06 |url-status= live }}</ref> |} == تنقید == 31 جنوری [[2010ء]] کو [[آسٹریلیا]] کے خلاف پانچ ایک روزہ میچوں کی سیریز میں شاہد آفریدی [[گیند]] کی ہیئت تبدیل کرتے ہوئے پائے گئے۔ ٹی وی کیمروں کی مدد سے دیکھی گئی تصاویر میں وہ گیند چبا رہے تھے۔ انھوں نے اپنی غلطی تسلیم کی اور میچ ریفری نے ان پر دو ٹونٹی ٹونٹی میچوں میں شرکت پر پابندی لگا دی۔ اس میچ میں وہ کپتان کے فرائض سر انجام دے رہے تھے۔ کرکٹ کے شائقین اور تمام حلقوں میں شاہد آفریدی کی اس حرکت کو انتہائی تنقید کا نشانہ بنایا گیا۔ گو کئی سابقہ پاکستانی کرکٹروں بشمول [[عمران خان]] اور [[رمیز راجہ]] نے آفریدی کا دفاع بھی کیا لیکن کھیلوں میں اس قسم کی ممنوع حرکات کا رویہ بھی سخت رہا۔2007 کے ورلڈ کپ سے کچھ پہلے آفریدی نے جنوبی افریقہ کے خلاف ایک میچ میں آوٹ ہونے کے بعد جنوبی افریقہ کے ایک شخص کے سر پر بلا مار دیا جس کی وجہ سے اس پر ورلڈکپ کے دو میچوں پر پابندی لگا دی۔ آفر یدی کو جلد آؤٹ ہونے کی وجہ سے زیادہ تر تنقید کا سامنا کرنا پڑتا ہے۔<ref>[http://www.bbc.co.uk/urdu/sport/2010/01/100131_afridi_ball.shtml آفریدی کو گیند چبانے کی سزا]</ref> ==ہور پڑھو== * [[سوہنے کم دا ٹکا]] لین والیاں دا لسٹ == ہور ویکھو == {{Commons|Category:Shahid Afridi|شاہد آفریدی|position=left}} * [[اولین ٹیسٹ وچ پنج وکٹ حاصل کرنے والے پاکستانی کھلاڑی]] * [[میں ہوں شاہد آفریدی (فلم)]] == باہرلے جوڑ == * [http://www.shahidafridi.org/ شاہد آفریدی فین کلب] * [http://content-aus.cricinfo.com/ci/content/player/42639.html شاہد آفریدی دا Cricinfo.com اُتے صفحہ] * [http://www.shahidafridi.tv/ شاہد آفریدی د‏‏ی تیز ترین سینچری د‏‏ی وڈیو] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100819165150/http://www.shahidafridi.tv/ |date=2010-08-19 }} * [http://video.google.com/videoplay?docid=-2779702701842111805&q=آفریدی د‏‏ی پچ خراب کرنے والی وڈیو] * [http://www.stickcricket.com/feature28.html Q and A SPIN magazine, 2006] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080224050224/http://www.stickcricket.com/feature28.html |date=2008-02-24 }} * [http://www.bbc.co.uk/urdu/sport/2011/02/110226_afridi_100_wickets_rh.shtml آفریدی د‏‏ی تن سو وکٹاں] [[گٹھ:پاکستانی کرکٹ کھیڈاری]] [[گٹھ:کرکٹ دے کھیڈاری]] [[گٹھ:کھیڈاری]] == حوالے == {{حوالے|2}} {{گٹھ کومنز|Shahid Afridi}} {{پاکستان ٹیسٹ کرکٹ کپتان}} {{پاکستان اک روزہ بین الاقوامی کرکٹ کپتان}} {{پاکستان ٹوئنٹی/20 کرکٹ کپتان}} {{پاکستان ٹیم برائے کرکٹ عالمی کپ 2007}} {{2010 عالمی ٹوئنٹی 20 شریک پاکستانی کھلاڑی}} {{عالمی ٹی20 2012ء وچ پاکستانی دستہ}} {{2015 کرکٹ عالمی کپ شریک پاکستانی کھلاڑی}} {{ملتان سلطانز دے کھلاڑی}} {{تمغا حسن کارکردگی برائے کھیل}} {{اک روزہ آل راؤنڈرز}} [[گٹھ:شاہد آفریدی|شاہد آفریدی]] [[گٹھ:1980 دے جم]] [[گٹھ:آفریدی خاندان]] [[گٹھ:آئرلینڈ دے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:اولین ٹیسٹ وچ پنج وکٹ حاصل کرنے والے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:زندہ شخصیتاں]] [[گٹھ:پاکستان دے اک روزہ کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:پاکستان دے عالمی ٹوئنٹی/20 کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:پاکستان دے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:پاکستانی سنی]] [[گٹھ:پاکستانی کرکٹ دے کپتان]] [[گٹھ:پاکستانی یوٹیوبر]] [[گٹھ:پاکستانی ٹیسٹ کرکٹ کپتان]] [[گٹھ:پاکستانی ہمدرد عوام]] [[گٹھ:پشاو‏ر زلمی دے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:پشتون شخصیتاں]] [[گٹھ:تمغائے حسن کارکردگی وصول کنندگان]] [[گٹھ:حبیب بینک لمیٹڈ دے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:خیبر ایجنسی دیاں شخصیتاں]] [[گٹھ:دکن چارجرز دے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:ستارۂ امتیاز وصول کنندگان]] [[گٹھ:سلہٹ سپر اسٹارز دے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:سندھ دے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:کراچی بلیوز دے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:کراچی تو‏ں کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:کراچی کنگز دے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:کراچی دے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:کراچی دے کھلاڑی]] [[گٹھ:کراچی وائٹس دے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:کراچی ڈالفن دے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:کرکٹ عالمی کپ 1999 دے کھلاڑی]] [[گٹھ:کرکٹ عالمی کپ 2003 دے کھلاڑی]] [[گٹھ:کرکٹ عالمی کپ 2007 دے کھلاڑی]] [[گٹھ:کرکٹ عالمی کپ 2011 دے کھلاڑی]] [[گٹھ:کرکٹ عالمی کپ 2015 دے کھلاڑی]] [[گٹھ:کینٹ دے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:لیسٹرشائر دے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:ملتان سلطانز دے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:میریلیبون کرکٹ کلب دے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:میلبورن رینیگیڈز دے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:ورلڈ الیون ٹوئنٹی/20 عالمی کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:ڈربی شائر دے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:ڈھاکہ ڈائنامائٹس دے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:ہیمپشائر دے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:پکتیا پینتھرز دے کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:سوہنے کم دا ٹکا]] {{سوہنے کم دا ٹکا (Pride of Performence)}} gacpfqn5m2a0inajw796ryqr5e3tf4e 0 7603 689950 532501 2025-06-15T00:16:51Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689950 wikitext text/x-wiki [[File:Captainjamescookportrait.jpg|thumb|left|250px]] '''جیمز کک''' (1728 1779) [[برطانیہ]] دا [[اک]] کھوجی تے نقشے بنان والا سی۔ جیمز کک [[یارکشائر]]، [[انگلینڈ]] دے اک پنڈ مارٹن چ 7 نومبر 1728 نوں جمیا۔ کک اٹھ پعین پعراواں چوں دوجے نمبر تے سی۔ اودا پیو اک سکاٹ کھیت مزدور جیمز کک تے ماں یارکشائر دی گریس پیس سی۔ 1741 چ 5 ورے سکول جان مگروں اودے پیو نے اونوں وائی بیجی تے لادتا۔ 1747 چ اوہ اک سمندری جعاز تے چلا گیا۔ جعاز تے کم کردیاں ہویاں اونے [[الجبرا]] جمیٹری تے ہور رلدیاں سائینسان پڑھیاں۔ 1752 چ اونے مال ٹعون والے جعاز تے کم کیتا۔ ست ورہ لڑائی باجون اونے 1755 چ اوہ سمندری فوج چ چلا گیا۔ اکتوبر نومبر 1755 چ اونے اک فرانسیسی جیعاز تے مل مارن تے دوجے نوں ڈبون چ حصہ لیا۔ کینیڈا چ ہون والی لڑائی چ اودے بناے ہوۓ نقشے نے بڑا کم کیتا۔ 1760 دے وریاں چ اونے [[نیوفاؤنڈلینڈ]] دے اوکھے کنڈیاں دے اونے نقشے بناۓ۔ == پہلا سفر (1768 - 1771) == 1766 چ [[رائل سوسائٹی]] نے اونوں اپنے کم لیا رلایا تے 1768 چ [[بحرالکاہل]] پاندھی وینس نوں تکن لئی کلیا۔ اوہ لیندے ول جاندیاں [[کیپ ہارن]]، [[دکھنی امریکہ]] کولوں لنگیا تے [[تاہیتی]] 13 اپریل 1769 نوں اپڑیا۔ سوسائی دا کم کرکے اوہ [[دکھن]] ول مڑیا تے [[نیوزی لیند]] اپڑیا تے ایدے نقشے بناۓ ایس کم مگروں اونے لیندے ول اپنے جعاز نوں موڑیا تے 19 اپریل 1770 نوں [[اسٹریلیا]] دے دکھنی چڑھدے کنڈے تک اپڑیا۔ اوہ پہلا یورپی سی جیہڑا ایتھے اپڑیا۔ [[جوزف بینکس]] وی ایس سفر چ اودے نال سی۔ 12 جولائی 1771 نوں اوہ [[انگلینڈ]] واپس اپڑیا۔ انگلینڈ ج اودیاں لکھتاں چھپیان جناں نے اونون ہیرو بنا دتا۔ == دوجا سفر (1775 - 1772) == 1772 چ جیمز کک اپنے دوجے سفر تے گیا ایس وچ اونے تھلوین سمندراں دی کھوچ کیتی تے [[انٹارکٹکا]] دے نیڑے اپڑیا۔ == تیجا سفر (1779 - 1776) == [[File:Cook Three Voyages 59.png|thumb|450px|center|لال لین پہلا سفر، ہری دوجا تے نیلی تیجا سفر دسدی اے۔]] تیجے سفر دا وڈا کم براعظم امریکہ دے اتوں اوہ ران ٹعونڈنا جیہڑا بحرالکاہل تے وڈا سمندر اوقیانوس نوں رلاۓ۔ 1778 نوں اوہ ہوائی دے جزیرے پونچیا تے اوہ پہلا یورپی سی جیہڑا ایتھون تک اپڑیا۔ فیر اوہ اتے ول جاندا ہویا بیرنگ سٹریٹ اپڑیا پر اوہ جس کم لئی آیا سی اوہ ران ناں لبیا۔ 1778 چ اوہ واپس ہوائی دے جزیرے تے اپڑیا۔ 14 فروری 1779 نوں اونوں ہوائی دے لوکاں نے جناں تے اونوں چوری دا شبہ سی ماردتا۔ مرن ویلے اوہ 50 ورے دا سی۔ {{کوپلے ٹکا لین والے}} [[Category:کوپلے ٹکا لین والے]] 7bzbpavt324t5vkxr5if35wsg50tups 0 9891 689973 666591 2025-06-15T00:18:36Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689973 wikitext text/x-wiki [[File:Bananavarieties.jpg|thumb|left|کیلے دیاں چار ونڈاں]] [[File:Luxor, Banana Island, Banana Tree, Egypt, Oct 2004.jpg|thumb|left|مصر وچ کیلے دا رکھ ]] '''کیلا''' [[اک]] عام کھادے جانوالے [[فروٹ|پھل]] دا [[ناں]] اے جیہڑے اک وڈے پھلوالے کیلا ٹبر دیاں کئی ونڈاں تے ہوندا اے۔ ایہہ فروٹ ناپ رنگ اتے پینڈے ہون وچ وکھرا وہندا اے۔ عام وکھالے وچ ایہہ لما، مڑیا جیہدا گودا نرم اَتے نشاستے والا ہوندا اے۔ ایہدا چھلڑ ہرا، پیلا، لال، جامنی اتے پکن اتے پشرا ہوسکدا اے۔ فروٹ اک گچھے وانگوں لگدا اے جیہڑا رکھ دے اُتّے لگدا اے۔ اجکل کھادے جانوالے بخیر بی دے کیلے دو ونڈاں توں بنے نیں جنہاں د جور موسا ٹوکرے توں اے۔ ایہہ ٹراپیکی ہندی ملایا اتے [[اسٹریلیا]] دے واسی نیں۔ خورے ایہہ پہلی واری پاپوا نیوگنی وچ اگاۓ گۓ اَتے ہن جگ دے 107 دیساں وچ اگدے نیں۔ کیلا فروٹ دے نال نال بوٹے دا ناں وی اے۔ بوٹے لمے اتے چنگے تکڑے ہوندے نیں اتے پلیکھے نال ایہناں نوں رکھ کہیا جاندا اے۔ ایہدا جیہڑا تنا دسدا اے اوہ چؤٹھا تنا ہوندا اے۔ کیلا کسے وی زمین وچ ہوسکدا اے پر ایہہ گھٹو گھٹ 60 سینٹی میٹر ڈونگھا ہووے، پاݨی رکدا نہ ہووے اَتے زمین پینڈی نہ ہووے۔ ==وکھالہ== کیلے دا پتہ کیلا ٹاہنی تے اَتے اک لمّی چوڑی پتی نال رل کے بݨدا اے۔ ایہہ لما پتہ بوٹے دی چؤٹھی ٹاہنی توں نکلدا اے۔ ہر نواں پتہ نکلن مگروں تنے توں دوجے پتیاں توں پرے جاندا اے اتے اینج ٹیسی تے اک چنڈ بندا دسدا اے۔ اّ اگاۓ گۓ بوٹیاں دے ناپ ونڈ دے حساب نال وکھرے ہوندے نیں۔ لامت 5 م (16 فٹ) تکدے ہوندے نیں۔ پتے چکر دی شکل وچ بوٹے تے ہوندے نیں اتے 2.7 میٹر(8.9 فٹ) لمے اتے 60 سینٹی میٹر(2.0 فٹ) چوڑے ہوندے نیں۔<ref>{{cite web |url=http://www.hort.purdue.edu/newcrop/morton/banana.html |title=Banana from '&#39;Fruits of Warm Climates'&#39; by Julia Morton |publisher=Hort.purdue.edu |accessdate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090415160027/http://www.hort.purdue.edu/newcrop/morton/banana.html |archivedate=2009-04-15 |dead-url=no }}</ref> ایہناں وچ ہوا بڑی اسانی نال کٹ پادندی اے۔<ref>Greenearth, Inc., [http://www.bananaplants.net/banananinfo.html Banana Plant Growing Info]. Retrieved 2008-12-20.</ref> جدوں کیلے دا بوٹا پورا جوان ہوجاندا اے تاں فیر اوہدی گنڈ وچوں نویں پتے بننے بند ہوجاندے نیں۔ ایہدے وچ فیر پھل گچھا بنن لگ جاندا اے۔ بوٹے دے چوٹھے تنے وچ اک تنا بندا اے جیہڑا فیر پھل گچھا بندا اے اَتے اوہ پھل اکے کیلے بندے نیں۔ فروٹ لگن مگروں اوہ چؤٹھا ٹاہنی مرجاندی اے تے مدھ توں ہور بوٹے اکدے نیں اتے اینج بوٹا سدا ای رہندا اے۔ آپ اگائی وچ اکو ٹاہنی نوں اگن دندے نیں تاں جے تھاں پھیلن دی روے۔ مادھ پھل نر پھلاں نالوں اُتّے ہوندے نیں۔ کیلے دے گچھے دا پآر 30–50 کلوگرام تک ہوندا اے۔ اک گجھے وچ 60 توں 400 تک کیلے ہوندے نیں۔ اک کیلا 125 کرام دا ہوسکدا اے جیہدے وچ 25% پاݨی اَتے 75% سُکّا ماس۔ کیلے نوں بچان لئي ایہدے اتے چھلڑ ہوندی اے جیہدے اندرلے پاسے لمبائی والے پاسے تنداں ہوندیاں نیں تے آپ اگائیاں ونڈاں وچ بی نہیں ہوندے اندر کالے نشان ای بیاں دے رہ گئے نیں۔ ۔ {| class="wikitable" style="margin:auto; clear:left;" ! colspan=2|2012 وچ 10 وڈے اگانوالے |- ! دیس ! ہوند ٹناں وچ ! ٪ |- | [[File:Flag of India.svg|20px]] [[ھندستان]]||align=right|29.7 |- | [[File:Flag of Uganda.svg|20px]] [[یوگنڈا]]||align=right|11.1 |- | [[File:Flag of the People's Republic of China.svg|20px]] [[چین]]||align=right|10.7 |- | [[File:Flag of the Philippines.svg|20px]] [[فلپائن]]||align=right|9.2 |- | [[File:Flag of Ecuador.svg|20px]] [[ایکویڈار]]||align=right|8.0 |- | [[File:Flag of Brazil.svg|20px]] [[برازیل]]||align=right|7.3 |- | [[File:Flag of Indonesia.svg|20px]] [[انڈونیشیا]]||align=right|6.1 |- | [[File:Flag of Colombia.svg|20px]] [[کولمبیا]]||align=right|5.1 |- | [[File:Flag of Cameroon.svg|20px]] [[کیمرون]]||align=right|4.8 |- | [[File:Flag of Tanzania.svg|20px]] [[تنزانیہ]]||align=right|3.9 |- | ریندے سارے دیس ||align=right|49.6 |- |- style="background:#ccc;" | '''دنیا'''||align=right| '''145.4''' |- |} ==طاقت== کیلے وچ وٹامن بی 6 ودھ ہوندا اے۔ کجھ فائبر، تھوڑے ناپ وچ وٹامن سی، مینگانیز اتے پوٹاشیم ہوندے نیں۔<ref>{{cite web | title = Nutrition Facts for raw banana, one NLEA serving, 100 g | publisher = Nutritiondata.com from Standard Reference 21 of the USDA National Nutrient Database | url = http://nutritiondata.self.com/facts/fruits-and-fruit-juices/1846/2 }}</ref> دوجے فروٹاں نال رلا کے کھان نال کلوریکٹل کینسر دا ڈر گھٹ جاندا اے<ref>{{cite journal | doi = 10.1080/01635589609514453 | last = Deneo-Pellegrini | first = H | coauthors = De Stefani E; Ronco A | year = 1996 | title = Vegetables, fruits, and risk of colorectal cancer: a case-control study from Uruguay | journal = Nutrition & Cancer | volume = 25 | issue = 3 | pages = 297–304 | pmid = 8771572 | ref = harv }}</ref>، سوانیاں وچ چھاتی دا کینسر اَتے رینل سیل کارسینوما وی ایہہ گھٹا دیندا اے۔<ref>{{cite journal | title = Greater vegetable and fruit intake is associated with a lower risk of breast cancer among Chinese women | last = Zhang | first = CX | coauthors = et al. | year = 2009 | volume = 125 | issue = 1 | pages = 181–8 | journal = International Journal of Cancer | pmid = 19358284 | doi = 10.1002/ijc.24358 | ref = harv }}</ref><ref>{{cite journal | journal = International Journal of Cancer | year = 2005 | volume = 113 | issue = 3 | pages = 451–5 | title = Fruits, vegetables and risk of renal cell carcinoma: a prospective study of Swedish women | last = Rashidkhani | first = B |coauthors = Lindblad P; Wolk A | pmid = 15455348 | doi = 10.1002/ijc.20577 | ref = harv }}</ref> کیلے کھان نال ڈوپامائن دے بنن اتے چنگا اٹر پیندا اے جیہڑے امینو ایسڈ ٹائروسائن دے گھاٹے وچ ہوندے نیں۔ == بارلے جوڑ == {{Commons|Banana|کیلا|position=left}} ==اتہ پتہ== {{reflist|2}} [[Category:پھل فروٹ]] [[Category:کیلا ٹبر]] 99dndibk5y72tw4h6zdw1zli9wi1ppn 0 10565 689952 405249 2025-06-15T00:17:04Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689952 wikitext text/x-wiki {|"table id="toc" style="margin:0;background:#ccccff";width:130%" align="left" cellpadding="1 |style="background:#F8F8FF" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>سارس<font>''' |- |-style="margin:0;background:#ccccff";width:100%" align="center" cellpadding="2" |- align="center" | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #F8F8FF;" | [[File:Sarus Crane I IMG 8628.jpg|250px]] |- | style="background:#d0f0c0" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>پچھان<font>''' |- |[[جیون ٹولی بنانا|دیس]] : || [[جنور]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|برادری]] : || [[کورڈیٹ]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹولی]] : || [[پنچھی]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹبر]]: || [[کونجاں]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|سائینسی ناں]]: ||Grus antigone |- |} '''سارس''' [[کونجاں]] دے ٹبر دا اک [[پنچھی]] اے۔ ایہ دکھنی ایشیاء، چڑھدے دکھنی ایشیاء تے [[اسٹریلیا]] دا واسی اے۔ کونجان دے ٹبر وچ ایہ کھڑا سب توں اچا اے۔ ==ناں== سارس پنجابی وچ سنسکرت توں بنیا اے۔ سنسکرت وج ایہنوں ساراسا کیندے نیں جیدا مطلب اے 'چھپڑ دا پنچھی'۔ ==وکھالہ== سرمئی پراں نال سارس اک وڈا پنچھی اے۔ ایہدے سر تے اتلی تؤن تے کھمب نہیں ہوندے تے ایس لئی لال دسدا اے۔ متھا سانولا ہوندا اے تے کناں پچھے وی سانولا نشان ہوندا اے۔ سر دے پچھے تکھے کالے پر ہوندے نیں۔ چنج لمی ہوندی اے اڈاری وچ تؤن سدھی ہوندی اے جد کے [[بگلا|بگلے]] دی تؤن وچ اڈدیاں ول ہوندا اے۔ اڈدیاں ایہدے پراں دے کالے سرے وی دسدے نیں تے ایہدیاں گلابی لتاں سدھیاں پچھے ہوندیاں نیں۔ نر مادھ دے وکھالے وچ کوئی وڈا وکھراپا نہیں ہوندا، نر بس تھوڑا وڈا دسدا اے۔ نر 180 سینٹی میٹر / 5 [[فٹ]] 9 [[انچ]] تک اچا ہوندا اے جیہڑا ایہنوں دنیا دا سب توں اچا پنچھی اے۔ ایہدا جوکھ 6 توں 8 کلو تک ہوندا اے۔ ایہدا پرپسار 220 توں 250 سینٹی میٹر تک ہوندا اے۔ {| style="margin:1em auto; padding:2px; border: 1px solid #BBB; text-align:center; font-size:90%" ! colspan="5" style="background:#EEE" |سارس |- | [[File:Grus antigone Luc viatour.jpg|135px]] | [[File:Sarus Cranes (Grus antigone)- In Display near Hodal I Picture 2036.jpg|180px]] | [[File:Sarus Crane (Grus antigone) at Sultanpur I Picture 151.jpg|180px]] |-style="background:#EEE" |سر |وکھالہ | جوڑی |} ==پسار== سارس ہندستان وچ گنگا دے دوالے توں لے کے بنگال تے اسام تک تے چڑھدے ول گجرات تک تے دکھن وچ گوداوری دریا تک ای وسدا اے۔ پنجاب وچ ایہ سیال نوں آندا اے۔ ایہدیاں کچھ نگریاں دکھنی چڑھدے ایشیاء تے اسٹریلیا تک وی نیں۔ == بارلے جوڑ == {{Commons|Grus antigone|سارس|position=left}} [[گٹھ:کونجاں]] [[گٹھ:پاکستان دے پنچھی]] 23k57qj7x2dgs0bg8yh5kjz91v4ns96 0 10668 689960 507419 2025-06-15T00:17:57Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689960 wikitext text/x-wiki {|"table id="toc" style="margin:0;background:#ccccff";width:130%" align="left" cellpadding="1 |style="background:#F8F8FF" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>میلرڈ<font>''' |- |-style="margin:0;background:#ccccff";width:100%" align="center" cellpadding="2" |- align="center" | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #F8F8FF;" | [[File:Anas platyrhynchos male female quadrat.jpg|250px]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|دیس]]: || [[جنور]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|برادری]]: || [[کورڈیٹ]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹولی]]: || [[پنچھی]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|پتی]]: || [[پانی پنچھی]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹبر]]: || [[بطخاں]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹوکرہ]]: || [[بطخ]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|سائینسی ناں]]: || Anas platyrhynchos |- |} [[File:Anas platyrhynchos MHNT.ZOO.2010.11.18.6.jpg|thumb| ''Anas platyrhynchos'']] '''میلرڈ''' [[دنیا]] دی اک عام تے سب توں چوکھی جانی جانوالی [[بطخ]] اے۔ ایہ امریکہ، یورپ، ایشیاء دی واسی اے تے ایہنوں نیوزیلینڈ تے [[اسٹریلیا]] وچ پالیا گیا اے۔ ایس ونڈ توں کئی گھر پالیاں جانوالیاں ونڈاں بنائیاں گیاں نیں۔ ==وکھالہ== میلرڈ مدرے ناپ دا اک پانی پنچھی اے۔ ایہ 50–65 سینٹی میٹر (20–26 انچ) لمی اے تے ایہدا پرپسار 81–98 سینٹی میٹر (32–39 انچ) ہوندا اے۔ ایہدا جوکھ 0.72–1.58 کلوگرام ہوندا اے۔ ایہدی چنج 4.4 توں 6.1 سینٹی میٹر (1.7 توں 2.4 انچ) دی ہوندی اے۔ نر دا سر لشکدا ہرا اے جیدے تھلے چٹی دھاری ہوندی اے۔ اوس توں تھلے جامنی پؤری چھاتی تے ہلکے پورے پر ہوندے نیں۔ نر دی پوچھل کالی تے کناریاں چٹیاں ہوندیاں نیں۔ == بارلے جوڑ == {{Commons|Anas platyrhynchos|میلرڈ|position=left}} [[گٹھ:بطخاں]] mom5hmjtv8jfx723e126o2s6dfc98zr 0 12840 689949 644830 2025-06-15T00:16:44Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689949 wikitext text/x-wiki {|"table id="toc" style="margin:0;background:#ccccff";width:130%" align="left" cellpadding="1 |style="background:#F8F8FF" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>جنتی پنچھی<font>''' |- |-style="margin:0;background:#ccccff";width:100%" align="center" cellpadding="2" |- align="center" | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #F8F8FF;" | [[File:Lesser Bird of Paradise.jpg|250px]] |- | |- |[[دیس (جیون پڑھت)|دیس]]: || [[جنور]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|برادری]]: || [[کورڈیٹ]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹولی]]: || [[پنچھی]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|پتی]]: ||[[چڑیاں]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹبر]]: ||جنتی پنچھی |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹوکرے]]: || 14 |- |[[سائینسی ناں|ونڈاں]]: ||41 |- |} '''جنتی پنچھی''' پنچھیاں دا اک ٹبر اے۔ ایہدے وج لامت [[پنچھی]] [[پاپوانیوگنی]] دے نیں تے کج چڑھدے [[اسٹریلیا]] تے مالوکا جزیرے وج ہوندے نیں۔ ایس ٹبر وچ 14 [[جیون ٹولی بنانا|ٹوکرے]] تے 41 ونڈاں نیں۔ ایس ٹبر دے نر پنچھی اپنے سوہنے رنگاں دیاں پراں تے نمونیاں باہجوں جانے جاندے نیں۔ ایہ گھنے جنگلاں وچ ریندے نیں تے فروٹ ایہناں دا وڈا کھان پین اے کح کیڑے وی کھاندے نیں۔ ==وکھالہ== جنتی پنچھی اپنے مڈھلے ٹانچے وچ [[کاں]] ورکے لگدے نیں۔ 50 گرام دے [[پگبن جنتی پنچھی]] توں لے کے 430 گرام دے [[مینوکوڈیا کومری]] تک دے پآر دے ہوندے نیں۔ [[کالی داتری]] 110 سینٹی میٹر (43 انچ) نال سب توں لمی پوچھلوالی اے۔ لامت ونڈاں وچ نراں دیاں پوچھلاں ماداواں نالوں وڈیاں ہوندیاں نیں۔ ==ونڈاں== * [[نکا جنتی]] * [[لوکراج جنتی پنچھی]] * [[وڈا جنتی]] * [[جنتی کاں]] * [[سٹیفنی جنتی پنچھی]] * [[کالا جنتی پنچھی]] * [[جوبی مینوکوڈ]] * [[جوبی جنتی پنچھی]] * [[مینوکوڈیا چالیباٹس]] * [[مینوکوڈیا کومری]] * [[مینوکوڈیا کیروڈرینی]] * [[لمی پوچھلوالا پیراڈیگلا]] * [[نکی پوچھلوالا پیراڈیگلا]] * [[ارفاک اسٹراپیا]] * [[سوہنا اسٹراپیا]] * [[ربن پوچھل اسٹراپیا]] * [[ہیون اسٹراپیا]] * [[ارفاک پیروشیا]] * [[کیرولا پیروشیا]] * [[برلپش پیروشیا]] * [[لاوس پیروشیا]] * [[ہیلنا پیروشیا]] * [[واہنس پیروشیا]] * [[البرٹ جنتی پنچھی]] * [[لوفورینا سپربا]] * [[پٹیلورس میگنیفیکس]] * [[پٹیلورس انٹرسیڈنس]] * [[پٹیلورس پیراڈائزس]] * [[پٹیلورس وکٹوریہ]] * [[کالی داتری]] * [[پؤری داتری چنج]] * [[ڈریپانورنس البرٹسی]] * [[ڈریپانورنس برو‏جنی]] * [[سیسنورس میگنیفیکس]] * [[پگبن جنتی پنچھی]] * [[ویلس جنتی پنچھی]] * [[باراں تندا جنتی پنچھی]] * [[سیسنورس میگنیفیکس]] * [[پگبن جنتی پنچھی]] * [[اشناک جنتی پنچھی]] * [[رنگرتی جنتی پنچھی]] * [[لال جنتی پنچھی]] * [[قیصر ولیم جنتی پنچھی]] * [[نیلا جنتی]] == بارلے جوڑ == {{Commons|Category:Paradisaeidae|جنتی پنچھی|position=left}} * [http://avibase.bsc-eoc.org/avibase.jsp?lang=EN&pg=home] [http://www.thebirdsofparadise.org/thebirdsofparadise.org/About.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110207090117/http://www.thebirdsofparadise.org/thebirdsofparadise.org/About.html |date=2011-02-07 }} * [http://www.birdsofparadiseproject.org/ جنتی پنجھی] * [http://ibc.lynxeds.com/family/birds-paradise-paradisaeidae جنتی پنچھی] [[گٹھ:جنتی پنچھی]] [[گٹھ:پنچھی]] 2zeou7sqdl0bukulbjn7h9xup6rfpjc 0 13003 689947 657671 2025-06-15T00:16:30Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689947 wikitext text/x-wiki {{Infobox organisation }} '''بین الاقوامی کرکٹ کونسل''' (International Cricket Council) [[کرکٹ]] د‏‏ی انتظامیہ دا ناں ا‏‏ے۔ جو [[۱۹۰۹ء]] وچ [[برطانیہ]]، [[آسٹریلیا]] تے جنوبی افریقہ دے نمائندگان د‏‏ی طرف تو‏ں امپیرئیل کرکٹ کانفرنس دے ناں تو‏ں شروع کيتی گئی۔ [[۱۹۶۵ء]] وچ اس دا ناں تبدیل ک‏ر ک‏ے انٹرنیشنل کرکٹ کانفرنس رکھیا گیا فیر [[۱۹۸۹ء]] وچ اس دا ناں فیر تو‏ں تبدیل ک‏ر ک‏ے بین الاقوامی کرکٹ کونسل رکھیا گیا۔ بین الاقوامی کرکٹ کونسل دے ۱۰۴ ارکان نيں۔ جنہاں وچو‏ں ۱۲ ارکان اوہ نيں جو ٹیسٹ کرکٹ کھیلنے د‏‏ی حیثیت رکھدے نيں انہاں نو‏‏ں فل ارکان دا ناں دتا گیا ا‏‏ے۔ ۹۲ ارکان ایسوسی ایٹ ارکان نيں۔ انٹرنیشنل کرکٹ کونسل ہر قسم دے کرکٹ دے ٹورنامنٹ یا مقابلےآں نو‏‏ں ترتیب دیندی ا‏‏ے۔ بین الاقوامی کرکٹ کونسل دا صدر مقام [[دوبئی|دبئی]] وچ واقع ا‏‏ے۔ انٹرنیشنل کرکٹ کونسل [[کرکٹ]] دی انتظامی سنگت دا ناں اے اے سنگت [[جگ]] چ کرکٹ دی پردھان اے تے کرکٹ بارے ہر طرح دے معاملے ویکھدی اے ۔ ایس کونسل دے کل ۱۰۵ سنگی دیس ھیگے نیں جناں چوں ۱۰ پورے سنگی نیں۔ جیڑے بقاعدہ ٹیسٹ میچ کھیڈدے نیں ۔ ==پکے سنگی== [[File:International Cricket Council members (by status).svg|thumb|350px|آئی سی سی دے موجودہ رکن دیس: <br/>{{Color box|#006A4E|border=darkgray}} مکمل رکن <br/>{{Color box|#228B22|border=darkgray}} نتّھی رکن <br/>{{Color box|#4CBB17|border=darkgray}} تسلیم شدہ رکن <br/>{{Color box|silver|border=darkgray}} رکن نئیں ہیگے ]] *انگلینڈ *[[اسٹریلیا]] *ہندستان *پاکستان *[[دکھنی افریقہ]] *ویسٹ انڈیز *سری لنکا *زمبابوے *[[بنگلہ دیش]] *نیوزیلینڈ == ارکان == [[ارکان انٹرنیشنل کرکٹ کونسل]] انٹرنیشنل کرکٹ کونسل دے ارکان نو‏‏ں تن گروہ وچ تقسیم کيتا جاندا ا‏‏ے۔ فل رکن (Full Members) (ٹیسٹ کرکٹ کھیلنے والے ملکاں)، ایسوسی ایٹ رکن (Associate Members) تے افیلی ایٹ رکن (Affiliate Members)۔ انٹرنیشنل کرکٹ کونسل دے ارکان ملکاں د‏‏ی تعداد ۱۰۴ ا‏‏ے۔ جنہاں وچو‏ں ۱۲ فل رکن، ۹۲ ایسوسی ایٹ رکن نيں۔ === فل رکن === '''مکمل ممبران'''-ٹیماں د‏‏ی بارہ گورننگ باڈیز جنہاں نو‏ں انٹرنیشنل کرکٹ کونسل دے اندر رائے دہندگی دے مکمل حق حاصل نيں تے اوہ ٹیسٹ دے باضابطہ میچ کھیلدے نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- ! ٹیم !! '''علاقہ''' || رکنیت د‏‏ی تریخ |- | {{flagicon|ENG}} [[انگلینڈ تے ویلز کرکٹ بورڈ]] | [[ICC Europe|Europe]] | ۱۹۰۹ |- | {{flagicon|AUS}} [[Cricket Australia|Australia]] | [[آئی سی سی مشرقی ایشیا - بحر الکاہل]] | ۱۹۰۹ |- | {{flagicon|RSA}} [[Cricket South Africa|South Africa]] | [[ICC Africa|Africa]] | ۱۹۰۹ |- |[[File:WestIndiesCricketFlagPre1999.svg|23x15px|border]] [[ویسٹ انڈیز کرکٹ بورڈ]] | [[آئی سی سی امریکا]] | ۱۹۲۶ |- | {{flagicon|NZ}} [[نیوزی لینڈ کرکٹ]] | [[آئی سی سی مشرقی ایشیا - بحر الکاہل]] | ۱۹۲۶ |- | {{flagicon|IND}} [[بھارتی کرکٹ کنٹرول بورڈ]] | [[ایشین کرکٹ کونسل|Asia]] | ۱۹۲۶ |- | {{flagicon|PAK}} [[پاکستان کرکٹ بورڈ]] | [[ایشین کرکٹ کونسل|Asia]] | ۱۹۵۲ |- | {{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka Cricket|Sri Lanka]] | [[ایشین کرکٹ کونسل|Asia]] | ۱۹۸۱ |- | {{flagicon|ZIM}} [[Zimbabwe Cricket|Zimbabwe]] | [[ICC Africa|Africa]] | ۱۹۹۲ |- | {{flagicon|BAN}} [[بنگلہ دیش کرکٹ بورڈ]] | [[ایشین کرکٹ کونسل|Asia]] | ۲۰۰۰ |- | {{flagicon|IRE|cricket}} [[Cricket Ireland|Ireland]] | [[ICC Europe|Europe]] | ۲۰۱۷ |- | {{flagicon|AFG}} [[افغانستان کرکٹ بورڈ]] | [[ایشین کرکٹ کونسل|Asia]] | ۲۰۱۷ |} '''ایسوسی ایٹ ممبر'''-ان ملکاں وچ ۹۲ گورننگ باڈیز جتھے کرکٹ مضبوطی تو‏ں قائم تے منظم اے، لیکن انہاں نو‏ں حالے تک مکمل رکنیت نئيں دتی گئی ا‏‏ے۔ == آئی سی سی ورلڈ درجہ بندی == '''مرداں د‏‏ی ٹیماں د‏‏ی درجہ بندی''' ('' ۲۲ جون ۲۰۲۱ تک، ٹاپ ۱۲ ملکاں<ref>{{Cite web|title=ICC Test Match Team Rankings International Cricket Council|url=https://www.icc-cricket.com/rankings/mens/team-rankings/test|access-date=2021-06-24|website=www.icc-cricket.com|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=ICC Ranking for ODI teams International Cricket Council|url=https://www.icc-cricket.com/rankings/mens/team-rankings/odi|access-date=2021-06-24|website=www.icc-cricket.com|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=ICC Ranking for T20 teams International Cricket Council|url=https://www.icc-cricket.com/rankings/mens/team-rankings/t20i|access-date=2021-06-24|website=www.icc-cricket.com|language=en}}</ref>) {| class="wikitable" ! درجہ !! ٹیسٹ !! ون ڈے انٹرنیشنل !! ٹی۲۰ انٹرنیشنل |- |1||{{cr|NZ}}||{{cr|NZ}}||{{cr|ENG}} |- |2||{{cr|IND}}||{{cr|AUS}}||{{cr|IND}} |- |3||{{cr|ENG}}||{{cr|IND}}||{{cr|NZ}} |- |4||{{cr|AUS}}||{{cr|ENG}}||{{cr|PAK}} |- |5||{{cr|PAK}}||{{cr|SAF}}||{{cr|AUS}} |- |6||{{cr|SAF}}||{{cr|PAK}}||{{cr|SAF}} |- |7||{{cr|WIN}}||{{cr|BAN}}||{{cr|AFG}} |- |8||{{cr|SL}}||{{cr|WIN}}||{{cr|SRI}} |- |9||{{cr|BAN}}||{{cr|SRI}}||{{cr|BAN}} |- |10||{{crw|ZIM}}||{{cr|AFG}}||{{cr|WIN}} |- |11||-||{{cr|NED}}||{{cr|ZIM}} |- |12||-||{{cr|IRE}}||{{cr|IRE}} |} '''سوانیاں د‏‏ی ٹیم د‏‏ی درجہ بندی ''' ('' ۳۰ مئی ۲۰۲۱ ء تک، ٹاپ ۱۲ ملکاں<ref>{{Cite web|title=ICC Ranking for ODI teams International Cricket Council|url=https://www.icc-cricket.com/rankings/womens/team-rankings/odi|access-date=2021-05-30|website=www.icc-cricket.com|language=en}}</ref>) {| class="wikitable" ! درجہ !! ون ڈے انٹرنیشنل !! ٹی۲۰ انٹرنیشنل |- |1||{{crw|AUS}}||{{crw|AUS}} |- |2||{{crw|RSA}}||{{crw|ENG}} |- |3||{{crw|ENG}}||{{crw|IND}} |- |4||{{crw|IND}}||{{crw|NZL}} |- |5||{{crw|NZL}}||{{crw|RSA}} |- |6||{{crw|WIN}}||{{crw|WIN}} |- |7||{{crw|PAK}}||{{crw|PAK}} |- |8||{{crw|BAN}}||{{crw|SL}} |- |9||{{crw|SL}}||{{crw|BAN}} |- |10||{{crw|IRE}}||{{crw|IRE}} |- |11||-||{{crw|THA}} |- |12||-||{{crw|ZIM}} |} * {{small|''Reference: [https://www.icc-cricket.com]، ۱۲ مارچ ۲۰۲۱''}} == حوالے == {{حوالے}} {{باب|کرکٹ}} {{نامکمل}} {{بین الاقوامی کھیلاں دے فیڈریشنز}} [[گٹھ:۱۹۰۹ء وچ قائم ہوݨ والی کھیلاں د‏‏یاں تنظیماں]] [[گٹھ:انٹرنیشنل کرکٹ کونسل]] [[گٹھ:بین الاقوامی کھیلاں دے فیڈریشنز]] [[گٹھ:دبئی وچ قائم تنظیماں]] [[گٹھ:کرکٹ]] [[گٹھ:کرکٹ انتظامیہ]] [[گٹھ:Short description is different from Wikidata]] == ہور ویکھو == * [[کرکٹ ورلڈ کپ]] {{بوآ:کرکٹ}} [[Category:کرکٹ]] dpfuqezft4nrbbjpkgf6hj4xnhy9tkq 0 25806 689961 666528 2025-06-15T00:18:00Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689961 wikitext text/x-wiki {|"table id="toc" style="margin:0;background:#ccccff";width:130%" align="left" cellpadding="1 |style="background:#ACE1AF" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>میکو<font>''' |- |-style="margin:0;background:#ccccff";width:100%" align="center" cellpadding="2" |- align="center" | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:Solanum nigrum.jpg|250px]] |- | style="background:#ACE1AF" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>پچھان<font>''' |- align="center" |- |[[دیس (جیون پڑھت)|دیس]]: || [[بوٹے]] |- |[[دیس (جیون پڑھت)|برادری]]: || [[پھلوالے بوٹے]] |- ||[[ٹبر (جیون پڑھت)|ٹبر]]:||[[شرمائی]] |- |[[جنس (جیون پڑھت)|سائینسی ناں]]: ||Solanum nigrum |- |} '''میکو''' [[شرمائی]] ٹبر دی اک ونڈ اے۔ ایہ یوریشیا دا واسی اے تے امریکہ، [[اسٹریلیا]] تے دکھنی افریقہ تک پھیل چکیا اے۔ ایہدے کجھ انگ ڈنگراں تے انساناں لئی زریلے نیں۔ ایس نوں پکان تے دوائیاں وچ ورتیا جاندا اے۔ ایہ پرانے ویلیاں توں بنسان دے ورتن وچ اے۔ == بارلے جوڑ == {{Commons|Solanum nigrum|میکو|position=left}} * [http://www.pakbs.org/pjbot/PDFs/41(1)/PJB41(1)239.pdf ضلع ٹوبہ ٹیک سنگھ وچ جڑی بوٹیاں] * [http://www.wssp.org.pk/11.pdf سند وچ کنک دیاں جڑی بوٹیاں] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210921085906/https://www.wssp.org.pk/11.pdf |date=2021-09-21 }} * [http://www.wssp.org.pk/12414.htm ضلع مردان صوبہ سرحد وچ کنک دیاں جڑی بوٹیاں] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111002083632/http://www.wssp.org.pk/12414.htm |date=2011-10-02 }} [[گٹھ:شرمائی]] fjl8cbk83216y2k6mvy199a4u1txvpd 0 26343 689976 641813 2025-06-15T00:18:43Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689976 wikitext text/x-wiki [[File:1951-1953 Holden 50-2106 01.jpg|thumb|left|250px|ہولڈن]] '''ہولڈن''' [[امریکہ]] دی گڈیاں بنان والی کمپنی [[جنرل موٹرز]] دا اک انگ اے۔ ایدا گڑھ [[اسٹریلیا]] اے۔ == بارلے جوڑ == {{Commons|Category:Buick vehicles|ہولڈن|position=left}} * [http://www.holden.com.au/home ویب سائیٹ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121128075708/http://www.holden.com.au/home |date=2012-11-28 }} {{جنرل موٹرز}} [[Category:گڈیاں]] [[Category:جنرل موٹرز]] l3hhb989g9vewpyaic6cgajf7xb5y0v 0 29810 689926 471201 2025-06-14T17:14:45Z Spokiyny 41342 689926 wikitext text/x-wiki ایہہ [[روس]] دا [[اک]] [[شہر]] اے تے [[روس]] دی [[روس دی انتظامی ونڈ|وفاقی اکائی]] [[لپتسک اوبلاست]] دا [[شہر]] اے ۔ اس دی آبادی سن 2025ء دی مردم شماری موجب 93,761 اے ۔<ref>https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/%D0%A1hisl_MO_01-01-2025.xlsx</ref> ==باہرلے جوڑ== {{Commons category}} [[گٹھ:روس دے شہر]] [[گٹھ:روس دے شہر تے قصبے]] [[گٹھ:یورپی شہر]] [[گٹھ:یورپ دے شہر]] [[گٹھ:یورپ دے شہراں دی لسٹ]] [[گٹھ:یورپ دے شہر تے قصبے]] [[گٹھ:یورپ دے آباد تھاں]] [[گٹھ:روس دے آباد تھاں]] [[Category:روس]] [[گٹھ:شہر]] [[گٹھ:دنیا دے آباد تھاں]] [[Category:جغرافیہ]] mifvt2dzz7zv0frx05xokey52mvioyo 0 30708 689964 532465 2025-06-15T00:18:09Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689964 wikitext text/x-wiki {|table id="toc" style="margin:0;background:#ccccff";width:130%" align="left" cellpadding="1" | style="background:silver" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>ووہٹی مچھی<font>''' |- | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:Clearfin lionfish (Pterois radiata).JPG|200px]] |- align="center" |- |[[جیون ٹولی بنانا|دیس]]: || [[جنور]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|برادری]]: || [[کورڈیٹ]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹولی]]:|| [[مچھی]] |- ||[[جیون ٹولی بنانا|ٹبر]]: ||[[بچھو مچھی]] |- |ٹوکرہ: ||[[شیہنہ مچھی]] |- |سائنسی ناں : ||Pterois radiata |} '''ووہٹی مچھی''' زریلی سمندری مچھیاں دے اک ٹبر [[بچھو مچھی]] دی اک ونڈ اے۔ ایہدی سہنپ دے شنگہار باہجوں ایہنوں ووہٹی مجھی دا ناں دتا گیا اے۔ ==ونڈاں== ایہ مچھی 24 [[سینٹی میٹر]] (9 انچ) تک لمی ہوندی اے۔ ایہدے مگر پر وچ 12 توں 13 لمے زریلے تکلے تے 10 توں 12 نرم تکلے ہوندے نیں۔ پچھلے پر وچ تن تکلے تے 5 توں 6 نرم تکلے ہوندے نیں۔ پاسے پر پاسیاں توں باہر تکلیاں وانکوں نکلے ہوندے نیں تے اوہناں تے رنکلیاں پٹیاں نہیں ہوندیاں۔ ریندے پر وی بے رنگے ہوندے نیں۔ سر تے پنڈے دا رنگ رتہ پؤرا ہوندا اے۔ 6 دے نیڑے اتوں تھلے آندیاں کئی رنگاں وج پٹیاں ہوندیاں نیں۔ ایہدے سب توں پچھلے انگ تے دو لیٹیاں چٹیاں لیکاں ہوندیاں نیں جیہڑیاں ایس نوں دوجیاں شیہنہ مچھیاں توں وکھرا کردیاں نیں۔<ref name=FishBase>{{cite web |url=http://www.fishbase.org/summary/Pterois-radiata.html |title=''Pterois radiata'' Cuvier, 1829: Radial firefish |work=FishBase |accessdate=2014-01-01}}</ref><ref name=King>{{cite book |title=More Reef Fishes & Nudibranchs: East and South Coast of Southern Africa |last=King |first=Dennis |last2=Fraser |first2=Valda |year=2002 |publisher=Struik |isbn=9781868726868 |page=28 |url=http://books.google.co.uk/books?hl=en&lr=&id=znVaoQC_4dwC&oi=fnd&pg=PA6&dq=Aeoliscus+punctulatus&ots=oCOeWdpk99&sig=lKWLUWFn7NVBymrv0jsWp8K9Kpw#v=onepage&q=Aeoliscus%20punctulatus&f=false }}</ref> ==پسار== [[File:Clearfin Lionfish.jpg|thumbnail]] ایہ مچھیاں لیندے ہند کاہل وڈے سمندر دیاں واسی نیں۔ ایہدا ترن تھاں [[دکھنی افریقہ]] تے لال سمندر توں لے کے ریوکیو جزیرہ، نواں کیلیڈونیا تے اتے [[اسٹریلیا]] تک اے۔ ایہ پتھری ریف وچ سمندری کنڈیاں تے 25 [[میٹر]] (82 فٹ) دے ڈونگھائی تے ملدیاں نیں۔ ==ویہار== ایہ رات نوں پھڑیاں وچ لکی ریندی اے تے رات نوں باہر نکل کے شرمپ تے کیکڑے پھڑ کے کھاندی اے۔ == بارلے جوڑ == {{Commons|Category:Pterois radiata|ووہٹی مچھی|position=left}} ==اتہ پتہ== {{reflist|2}} [[Category:بچھو مچھی]] [[Category:شیہنہ مچھی]] 0qgexu4am68v3xbp4y5h3tjkxkfkfar 0 31356 689959 411497 2025-06-15T00:17:54Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689959 wikitext text/x-wiki {|table id="toc" style="margin:0;background: #F7E7CE";width:130%" align="left" cellpadding="1" | style="background:#C9DC87" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>مکھی کھانا<font>''' |- | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:European bee eater.jpg|250px]] |- align="center" |- |[[جیون ٹولی بنانا|دیس]] : || [[جنور]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|برادری]] : || [[کورڈیٹ]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹولی]] : || [[پنچھی]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹبر]]: || مکھی کھانا |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹوکرہ]]: ||3 |- |[[جیون ٹولی بنانا|ونڈاں]]: || 28 |- |} '''مکھی کھانا''' مدرے ناپ دے پنچھیاں دے اک ٹبر دا ناں اے۔ ایہ [[ایشیاء]], [[افریقہ]], [[نیوگنی]] تے [[آسٹریلیا]] دے واسی نیں۔ ایہناں دے رنگلے پر، پتلے پنڈے تے لمی وشکارلی پوچھل ہوندی اے۔ ایہناں دی تھلے ول مڑی چنج تے چنجلے پر ہوندے نیں۔ ایہنوں ہری چڑی وی کیا جاندا اے۔ ایہناں دا ناں مکھی کھانا ایہناں دے اڈدے کیڑیاں تے اچیچیا ماکھیو دیاں مکھیاں تے تموڑیاں شکار کرکے کھان باہجوں رکھیا گیا اے۔ ==وکھالہ== سارے مکھی کھانیاں دیاں ونڈاں دی شکل اکو جئی ہوندی اے۔ ایہ مچھی ماراں نال رلدے نیں۔ نکی تؤن، رنگلے پر تے نکیاں لتاں ہوندیاں نیں۔ پر گول یا چنجلے ہوندے نیں۔ پر ایہناں دی اڈاری شکار کرن دے ول نال بنے ہوندے نیں۔ چوکھے رکھاں وچ رہن تے شکار کرنوالے مکھی کھانیاں دے پر نکے تے گول ہوندے نیں جد کے کھلے تھانواں تے دور تک مار کرنوالے مکھی کھانیاں دے پر وڈے تے چنجلے ہوندے نیں۔ سارے مکھی کھانے ہوا وچ رہنوالے، اپنی تھاں توں زور لا کے تیزی نال اڈنوالے تے تیزی نال مڑنوالے نیں۔ ایگھٹ ای اک تھان تے رک کے اڈ سکدے نیں۔ مکھی کھانیاں دی [[چنچ]] لمی، تھلے ول مڑی تے اگیوں تکھی ہوندی اے۔ [[چنج]] زور نال ماردا اے تے [[چنج]] نوں قینچی دے دو شکنجیاں لئی ہوا وچ کیڑے پھڑن لئی تے نکے کیڑیاں نوں پھین لئی ورتدا اے۔ لتان نکیاں تے ماڑیاں ہوندیاں نیں تے اوہناں تے ٹرنا بس گزارا ای اے۔ ایس ٹبر دے پنچھیاں دے [[کھمب]] تیز رنگاں وچ تے لامت ونڈاں وچ [[ہرا]] رنگ چھایا یا چوکھا ہوندا اے۔ ہری چڑی جنس دے لامت پنچھیاں دی اکھ چوں اک کالی لیک بنی دسدی اے۔ کئیآں دے گلے تے منہ وکھرے رنگاں دے ہوندے نیں۔ ایہناں وچ نر مادھ نوں وکھرا دسنا اوکھا اے۔ ==پسار== مکھی کھانے [[پرانی دنیا]] دے واسی نیں تے یورپ توں اسٹریلیا تک ہوندے نیں۔ ایہناں دی پسار دا گڑھ [[افریقہ]] اے۔ اک ونڈ [[یورپی مکھی-کھانا]] [[یورپ]] دا واسی اے۔ اک ونڈ [[ست رنگا مکھی-کھانا]] [[اسٹریلیا]] دا وسنیک اے جد کے اک ونڈ [[زیتونی مکھی-کھانا]] [[مڈغاسکر]] دے جزیرہ دا اے (ایہ پر افریقہ وچ وی ہوندا اے)۔ ایہناں دیاں لوڑاں سادھ نیں: اک اچی تھاں جتھے بیٹھ کے شکار نوں تاڑیا جاۓ تے تھلے کچی مٹی جیدے وچ موری کرکے ریا جاسکے۔ ایہناں دا شکار اڈدا تے ہوا وچ ہوندا اے تے ایس لئی ایناں نوں کسے اچیجے بوٹے یا رکھ دی لوڑ نہین ہوندی۔ ==ویآر== مکھی کھانے رل مل کے رہن والے پنچھی نیں تے ایہناں دے جوڑے ایہنے نیڑے بیٹھے ہوندے نیں کے جڑے لگدے نیں۔ کئی ونڈاں چوچے ناں کڈن ویلے وچ وی کٹھے ریندے نیں۔ عام کسے کھمبے دی تار تے لین بنا کے بیٹھدے نیں۔ ایہ دن دے شکاری نیں۔ کج ونڈاں اگر دور جانا ہووے تے رات نوں وی اڈ لیندیاں نیں۔ مکھی کھانیاں دا دن دا 10٪ حصہ دھپ سیکن یا مٹی وچ پلسیٹے مارن وج لنگدا اے۔ '''کھان پین''' ایہناں دا کھان پین اڈدے کیڑے نیں تے اوہناں دے شکار لئی ایہ کسے اچی تھاں، کسے رکھ دی جوٹی تے یا کسے کھمبے دی تار تے بیٹھدے نیں۔ یورپی مکھی کھانا اپنے شکار نوں 60 میٹر دی پینڈے توں ویکھ لیندا اے۔ کھان پین وچ ماکھیو دی مکھی، پونڈ، سیونکھ، ٹڈے، بیٹل، ڈریکن فلائی اندے نیں۔ '''چوچے کڈنا''' ایہ زمین وچ یا کسی مٹی دی پڑی وج موری کرکے گھر بنا کے اںدے دیندے نیں۔ ==ونڈاں== [[File:Little Bee-eater (Merops pusillus).jpg|thumb|left|250px]] * [[رت گلا مکھی کھانا]] * [[ہرا مکھی-کھانا]] * [[کالا مکھی-کھانا]] * [[یورپی مکھی-کھانا]] * [[زیتونی مکھی-کھانا]] * [[ست رنگا مکھی-کھانا]] * [[لال داڑھی والا مکھی کھانا]] * [[نیلی داڑھی والا مکھی کھانا]] * [[نیلیاں گلاںوالا مکھی کھانا]] * [[نیلی پوچھلوالا مکھی کھانا]] * [[چٹے گاٹیوالا مکھی کھانا]] * [[نیلے گاٹیوالا مکھی کھانا]] * [[بوہم مکھی کھانا]] * [[چٹا موہرہ مکھی کھانا]] * [[کیسری مکھی کھانا]] == بارلے جوڑ == {{Commons|Category:Meropidae|مکھی کھانا|position=left}} * [http://ibc.lynxeds.com/family/bee-eaters-meropidae مکھی کھانیاں تے وڈیو] * [http://creagrus.home.montereybay.com/bee-eaters.html مکھی کھانے] * [http://www.camacdonald.com/birding/Sampler2a-Bee-eaters.htm مکھی کھانیاں دیاں مورتاں] [[گٹھ:مکھی کھانا]] [[گٹھ:پنچھی]] g1c3l1ae0j33tpaqe2gebpsxf5aokpk 0 31407 689963 394787 2025-06-15T00:18:07Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689963 wikitext text/x-wiki {|table id="toc" style="margin:0;background:#F7E7CE";width:130%" align="left" cellpadding="1" | style="background:#C9DC87" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>ولی پکھی پوچھل<font>''' |- | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:Rhipidura_leucophrys_-Canberra,_Australia-8.jpg|200px]] |- align="center" |- |[[جیون ٹولی بنانا|دیس]]: || [[جنور]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|برادری]]: || [[کورڈیٹ]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|نکی برادری]]: || [[کنگریڑے]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹولی]]: || [[پنچھی]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|پتی]]: || [[چڑیاں]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹبر]] : || [[پکھی پوچھل]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|سائینسی ناں]]: ||Rhipidura leucophrys |- |} '''ولی پکھی پوچھل''' [[پکھی پوچھل]] دے ٹبر دا اک [[پنچھی]] اے۔ ایہ [[اسٹریلیا]]، سولومن جزیرہ نیو گنی تے چڑھدے انڈونیشیا دا پنچھی اے۔ [[Category:پکھی پوچھل]] kfklmik411q6hb28z9d9exkyujugrtp 0 34602 689975 619042 2025-06-15T00:18:41Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689975 wikitext text/x-wiki {|table id="toc" style="margin:0;background: #F7E7CE";width:130%" align="left" cellpadding="1" | style="background:#C9DC87" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>گلابی تاجی کگی<font>''' |- | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:Rose-Crowned Fruit Dove.jpg|250px]] |- align="center" |- |[[جیون ٹولی بنانا|دیس]]:||[[جنور]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|برادری]]:||[[کورڈیٹ]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|نکی برادری]]: || [[کنگریڑے]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹولی]]:||[[پنچھی]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|پتی]]:||[[کگیاں]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹبر]]:||[[کگیاں]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|سائینسی ناں]]:||Ptilinopus regina |- |} '''گلابی تاجی کگی''' [[کگیاں]] دی اک ونڈ اے۔ ایہ 22 سینٹی میٹر دی ہوندی اے تے [[اسٹریلیا]] تے انڈونیشیا دی واسی اے۔ == بارلے جوڑ == {{Commons|Category:Ptilinopus regina|گلابی تاجی کگی|position=left}} [[گٹھ:گھُگیاں]] ah6dlynr8ow7ythady60lyutum7zlyn 0 34863 689968 367680 2025-06-15T00:18:23Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689968 wikitext text/x-wiki {|table id="toc" style="margin:0;background: #F7E7CE";width:130%" align="left" cellpadding="1" | style="background:#C9DC87" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>پھل ٹھونگا<font>''' |- | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:Dicaeum trigonostigma 1.jpg|250px]] |- align="center" |- |[[دیس (جیون پڑھت)|دیس]]: || [[جنور]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|برادری]]: || [[کورڈیٹ]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|نکی برادری]]: || [[کنگریڑے]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹولی]]: || [[پنچھی]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|پتی]]: || [[چڑیاں]] |- |ٹوکرہ: || 2 |- |ونڈاں: || 44 |- |} '''پھل ٹھونگا''' چڑیاں ورکے [[پنچھی|پنچھیاں]] دا اک ٹبر اے۔ ایہناں دیاں 44 ونڈاں نیں۔ ایہ ٹبر ہندستان توں لے کے چڑھددے ول فلپائن تے [[اسٹریلیا]] تک وکھریا ہویا اے۔ پھل ٹھونگا پینڈے [[پنچھی]] نیں۔ نکی جنج تے نکیاں لتاں۔ لامت رنگ پھکے نیں پر کج تیز رنگے وی نیں۔ 10 سینٹی میٹر توں لے کے 18 سینٹی میٹر تک ہوندے نیں۔ جوکھ 5 توں 12 گرام تک ہوسکدا اے۔ ==ونڈاں== * [[پیلی چھاتیوالا پھل ٹھونگا]] * [[زیتونی مگر پھل ٹھونگا]] * [[رتی چھاتیوالا پھل ٹھونگا]] * [[پالاوان پھل ٹھونگا]] * [[لال چھاتیوالا پھل ٹھونگا]] * [[پیلی مگروالا پھل ٹھونگا]] * [[سنہری پچھیوالا پھل ٹھونگا]] * [[موٹی چنجوالا پھل ٹھونگا]] * [[پٹیانوالا پھل ٹھونگا]] * [[پؤری مگروالا پھل ٹھونگا]] * [[مچھانوالا پھل ٹھونگا]] * [[ڈیکام کراسیورہم]] * [[پیلے ٹڈوالا پھل ٹھونگا]] * [[لگے پھل ٹھونگا]] * [[پیلے پاسیانوالا پھل ٹھونگا]] * [[زیتونسرا پھل ٹھونگا]] * [[بتیسرا پھل ٹھونگا]] * [[دورنگا پھل ٹھونگا]] * [[سیبو پھل ٹھونگا]] * [[ڈیکام اسٹرال]] * [[لالکالروالا پھل ٹھونگا]] * [[مالٹی ٹڈوالا پھل ٹھونگا]] * [[ٹکل پھل ٹھونگا]] * [[نیلگری پھل ٹھونگا]] * [[سادھ پھل ٹھونگا]] * [[انڈیمان پھل ٹھونگا]] * [[بتی چھاتی پھل ٹھونگا]] * [[ہلماہیرا پھل ٹھونگا]] * [[چٹے ٹڈوالا پھل ٹھونگا]] * [[ٹھمنا پھل ٹھونگا]] * [[لالسروالا پھل ٹھونگا]] * [[سوارنگا پھل ٹھونگا]] * [[ڈیکام نٹیڈم]] * [[لال پٹیوالا پھل ٹھونگا]] * [[ڈیکام اینیم]] * [[ڈیکام ٹرسٹرامی]] * [[کالے اگیوالا]] * [[نیلیاں کھاکھانوالا پھل ٹھونگا]] * [[اگ چھاھتی پھل ٹھونگا]] * [[کلپرا پھل ٹھونگا]] * [[خونی چھاتیوالا پھل ٹھونگا]] * [[سانولے پاسیوالا پھل ٹھونگا]] * [[لال اگیوالا پھل ٹھونگا]] * [[لال مگر پھل ٹھونگا]] * [[لالسرا پھل ٹھونگا]] {{Commons|Category:Dicaeidae|پھل ٹھونگا|position=left}} * [http://ibc.lynxeds.com/family/flowerpeckers-dicaeidae وڈیو] [[Category:پھل ٹھونگا]] [[Category:پنچھی ٹبر]] dxiijhj1gge65yrlzref7px8r7su9iv 0 35341 689970 368486 2025-06-15T00:18:28Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689970 wikitext text/x-wiki {|table id="toc" style="margin:0;background:#F7E7CE";width:130%" align="left" cellpadding="1" | style="background:silver" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>چڑھدا ویہڑہ طوطا<font>''' |- align="center" | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:Ground Parrot cooloolah.jpg|250px]] |- |[[دیس (جیون پڑھت)|دیس]]: || [[جنور]] |- |برادری: || [[کورڈیٹ]] |- |ٹولی: || [[پنچھی]] |- |پتی: || [[طوطا]] |- |[[ٹبر (جیون پڑھت)|ٹبر]] : ||[[طوطا ٹبر]] |- | سائنسی ناں: ||Pezoporus wallicus |- |} '''چڑھدا ویہڑہ طوطا''' [[طوطا ٹبر]] دا اک [[پنچھی]] اے۔ ایہ [[اسٹریلیا]] دا واسی اے۔ {{نکا}} [[Category:طوطا]] h26iiywnxc76la9akjmso42aavhuaa8 0 35692 689948 686993 2025-06-15T00:16:36Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689948 wikitext text/x-wiki {| width="100%" cellpadding="0" cellspacing="0" style="background:transparent;" | colspan="2" | <div style="margin:0px; padding:0.7em 1em 0.7em 1em; background-color:#ffffff;border:1px solid #87CEFA;"> ---- [[Image:Pollock to Hussey.jpg|250px|left|کرکٹ]]<div style="padding: 3px; text-align: center;font-family:times, serif; font-size:200%; line-height:200%;">ایہہ صفہ بݨ رہیا ہے اَتے ایہدے بنݨ وچ تسیں وی حصہ پاسکدے ہو !</div> کرکٹ بال بلے دا کھیڈ ہے جیہنوں دنیا چ چوکھا کھیڈیا جاندا ہے۔ ایہہ دو ٹیماں دے وشکار ہوندا ہے اَتے ہر ٹیم وچ یاراں کھڈاری ہوندے نیں۔ دوناں ٹیماں اک اک واری بلے نال بیٹنگ کردی ہے اَتے دوجی ٹیم فیلڈنگ کردی ہے۔ بیٹنگ کرن آلی ٹیم سکور کرن دی کوشش کردی ہے اَتے فیلڈنگ آلی سکور کرن توں روکدی ہے۔ اک واری نوں اننگ کہندے نیں۔ فیلڈنگ ٹیم دا اک باؤلر بال بیٹنگ کرن دی ٹیم دے اک بلے باز دے ول پچ اتوں سُٹدا ہے اَتے اوہ بال نوں بوہتا توں بوتا دور مارن دی کوشش کر کے رن بݨاندا ہے۔ ہر بلے باز اس ویلے تک باری کردا ہے جدوں تک اوہ آؤٹ نِیہ ہوجاندا اَتے ہر ٹیم اودوں تک کھیڈدی ہے جدوں تک اودھے 10 کھڈاری آؤٹ نِیہ ہو جاندے۔ اس توں بعد واری بدل جاندی ہے اَتے دوجی ٹیم بیٹنگ کرن آ جاندی ہے۔۔[[کرکٹ|کرکٹ تے سارا آرٹیکل پڑھن لئی ایتھے کلک کرو]] </div> |-valign="top" | <div style="margin:10px 0px 0px 0px; padding:0.3em 1em 0.7em 1em;background-color:#ffffff;border:1px solid #87CEFA;"> === [[ٹنڈولکر]] === [[Image:Sachin at Castrol Golden Spanner Awards (crop).jpg|left|50px]] سچن ٹنڈولکر دنیا دا اک منیا پرمنیا [[کرکٹ]] کھڈاری اے۔ </div> === دس دس وڈے ٹلر === # [[ٹنڈولکر]] #[[رکی پونٹنگ]] <div style="margin:10px 0px 0px 0px; padding:0.3em 1em 0.7em 1em;background-color:#ffffff;border:1px solid #87CEFA;"> === دس وڈے بالر === * [[عمران خان]] <div style="margin:10px 0px 0px 0px; padding:0.3em 1em 0.7em 1em;background-color:#ffffff;border:1px solid #87CEFA;"> </div> === [[کرکٹ شبد]] === [[سنچری]] - [[بائی]] - [[لیگ بائی]] - [[ہیٹ ٹرک]] - [[دوڑاں]] - [[اننگز]] - [[اوور]] - [[وکٹ]] - [[وائڈ]] - [[نوبال]] - <div style="margin:10px 0px 0px 0px; padding:0.3em 1em 0.7em 1em;background-color:#ffffff;border:1px solid #87CEFA;"> === کرکٹ دے ریکارڈ === [[ون ڈے کرکٹ ریکارڈ]]۔ [[ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] </div> </div> {| style="margin:1em auto; padding:2px; border: 1px solid #BBB; text-align:center; font-size:90%" ! colspan="5" style="background:#E6E6FA" |وکٹ کیپر |- | [[File:؟|165px|link=Special:FilePath/؟]] |- |[[ایڈم گلکرائسٹ]] |} <div style="margin:10px 0px 0px 0px; padding:0.3em 1em 0.7em 1em;background-color:#ffffff;border:1px solid #87CEFA;"> === کرکٹ کھیڈن والے دیس === [[پاکستان قومی کرکٹ ٹیم]] - [[انگلینڈ کرکٹ ٹیم]] - [[اسٹریلیا قومی کرکٹ ٹیم]] - [[دکھنی افریقہ قومی کرکٹ ٹیم]] - [[ہندستان قومی کرکٹ ٹیم]] - </div> === کرکٹ ویہڑے === نیشنل سٹیثیم کراچی - [[دی اوول]] - [[اولڈ ٹریفورڈ کرکٹ گراؤنڈ]] - [[ہیڈنگلے سٹیڈیم]] - [[ٹرینٹ برج]] - - [[لارڈ کرکٹ گراؤنڈ]] - <div style="margin:10px 0px 0px 0px; padding:0.3em 1em 0.7em 1em;background-color:#ffffff;border:1px solid #87CEFA;"> ===کرکٹ دے امپائر === ڈکی برڈ * '''کرکٹ میگزین''' <div style="margin:10px 0px 0px 0px; padding:0.3em 1em 0.7em 1em;background-color:#ffffff;border:1px solid #87CEFA;"> </div> <div style="margin:10px 0px 0px 0px; padding:0.3em 1em 0.7em 1em;background-color:#ffffff;border:1px solid #87CEFA;"> {| style="margin:1em auto; padding:2px; border: 1px solid #BBB; text-align:center; font-size:90%" ! colspan="5" style="background:#E6E6FA" |کرکٹ |- |} </div> | width="40%" | <div style="margin:10px 0px 0px 10px; padding:0.3em 1em 0.7em 1em;background-color:#ffffff;border:1px solid #87CEFA;"> === کرکٹ مورت === [[Image:Kumar Sangakkara.jpg|310px|center]]کمار سنگاکارا </div> <div style="margin:10px 0px 0px 10px; padding:0.3em 1em 0.7em 1em;background-color:#ffffff;border:1px solid #87CEFA;"> * '''کرکٹ میرے جین دی وجہ سی۔''' لاروڈ </div> </div> <div style="margin:10px 0px 0px 10px; padding:0.3em 1em 0.7em 1em;background-color:#ffffff;border:1px solid #87CEFA;"> === پاکستانی کرکٹر === * [[عمران خان]] </div> <div style="margin:10px 0px 0px 10px; padding:0.3em 1em 0.7em 1em;background-color:#ffffff;border:1px solid #87CEFA;"> === دس وڈے فیلڈر === * [[عمران خان]] </div> <div style="margin:10px 0px 0px 10px; padding:0.3em 1em 0.7em 1em;background-color:#ffffff;border:1px solid #87CEFA;"> === کیا توانوں پتہ اے ؟=== {| width="100%" border="0" cellspacing="5" cellpadding="0" | |- valign="top" | width="50%" | * ۔۔۔جے کرکٹ دا پہلا ٹیسٹ میچ [[اسٹریلیا]] تے انگلینڈ وشکار 1776 وچ ہویا سی ؟ *....جے اکدنی کرکٹ وچ سب توں تیز [[سنچری]] نیوزیلینڈی کرکٹر [[کورے اینڈرسن]] نے 36 گینداں تے 1 جنوری 2014 نوں بنائی سی۔ |- | colspan="2" | |} </div> |- | colspan="2" | |- | colspan="2" | {{بوآ}} |} __NOTOC__ [[گٹھ:بوآ]] grcjqkl85qcg964g3772tlgnu4cxsqt 0 36893 689965 387837 2025-06-15T00:18:14Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689965 wikitext text/x-wiki {|"table id="toc" style="margin:0;background:#ccccff";width:130%" align="left" cellpadding="1 |style="background:#F8F8FF" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>پائیتھن<font>''' |- |-style="margin:0;background:#ccccff";width:100%" align="center" cellpadding="2" |- align="center" | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #F8F8FF;" | [[File:Python molurus molurus 2.jpg|250px]] |- |[[دیس (جیون پڑھت)|دیس]]: || [[جنور]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|برادری]]: || [[کورڈیٹ]] |- |ٹولی: || [[کرلے]] |- |پتی: ||[[چانے کرلے|چانے کرلے]] |- |نکی پتی:||[[سپ]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹبر]]: || [[پائیتھن]] |- |ونڈاں:||26 |- |} '''پائیتھن''' سپاں دا اک ٹبر اے جنہاں دا زہر نہیں ہوندا۔ ایہ افریقہ، ایشیاء تے [[اسٹریلیا]] دے واسی نیں تے دنیا کج وڈے سپ ایہناں دے ٹبر چوں نیں۔ ==ونڈاں== * [[انٹرایشیاء چلڈرنی]] * [[انٹرایشیاء میکولوسا]] * [[انٹرایشیاء پرنتھیسس]] * [[انٹرایشیاہ سمسونی]]* * [[اپوڈورا پاپوانا]] * [[کالے سروالا پائتھن]] * [[ووما]] * [[بوتھروچلسس بوآ]] * [[لیوپائتھن البرٹیسی]] * [[لیاسس فسکس]] * [[لیاسس میکلوٹی]] * [[لیاسس اولیویسیس]] * [[موریلیا امتھسٹینا]] * [[موریلیا بولینی]] * [[موریلیا بریڈلی]] * [[موریلیا کاریناٹا]] * [[موریلیا اونپلنسس]] * [[موریلیا سپیلوٹا]] * [[موریلیا ویریڈس]] * [[انگولی پائتھن]] * [[برمی پائتھن]] * [[برونگرسمائی پائتھن]] * [[بورنی پائتھن]] * [[سماٹری نکی پوچھلوالا پائتھن]] * [[برمی نکی پوچھلوالا پائیتھن]] * [[پائیتھن مولورس]] * [[پائیتھن نٹالنس]] * [[راج پائیتھن]] * [[جالی پائیتھن]] * [[سبا پائیتھن]] * [[تیمور پائیتھن]] == بارلے جوڑ == {{Commons|Pythonidae|اجگر|position=left}} [[Category:سپ]] hyvgacllcx75w23womzukn5tm8tdsdw 0 36968 689946 401352 2025-06-15T00:16:23Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689946 wikitext text/x-wiki {|"table id="toc" style="margin:0;background:#ccccff";width:130%" align="left" cellpadding="1 |style="background:#F8F8FF" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>اننے سپ<font>''' |- |-style="margin:0;background:#ccccff";width:100%" align="center" cellpadding="2" |- align="center" | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #F8F8FF;" | [[File:Ramphotyphlops_braminus.jpg|250px]] |- |[[دیس (جیون پڑھت)|دیس]]: || [[جنور]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|برادری]]: || [[کورڈیٹ]] |- |ٹولی: || [[کرلے]] |- |پتی: ||[[چانے کرلے]] |- |نکی پتی:||[[سپ]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹبر]]: || '''اننے سپ''' |- |ونڈاں:||200 |- |} اننے سپ سپاں دا اک ٹبر اے۔ ایہ اننے ہوندے نین تے ایشیاء، افریقہ امریکہ تے [[اسٹریلیا]] دے ٹراپیکی تھانوان تے ہوندے نیں۔ ایہ زمین وچے ای ریندے نیں تے ویکھن دی لوڑ نہیں پیندی تے ایسے لئی اکھاں ناں ہون دے برابر ہوندیاں نیں۔ ایہناں دیاں 200 دے نیڑے ونڈاں نیں۔ ==ونڈاں== * [[اکیوٹوٹائفلوپس بنارم]] * [[اکیوٹوٹائفلوپس انفرالیبیالس]] * [[اکیوٹوٹائفلوپس کنانسس]] * [[اکیوٹوٹائفلوپس سولومونس]] * [[اکیوٹوٹائفلوپس سباکولارس]] * [[سائکلوٹائفلوپس]] * [[رامفوٹائفلوپس اکیوٹیکاڈس]] * [[رامفوٹائفلوپس افینیس]] * [[رامفوٹائفلوپس البیسپس]] * [[رامفوٹائفلوپس انگسٹیسپس]] * [[رامفوٹائفلوپس اسٹرالس]] * [[رامفوٹائفلوپس بٹیلس]] * [[رامفوٹائفلوپس بٹبرکولاٹس]] * [[رامفوٹائفلوپس برامینس]] * [[رامفوٹائفلوپس برومی]] * [[رامفوٹائفلوپس سنٹرالس]] * [[رامفوٹائفلوپس کیموڈراسینا]] * [[رامفوٹائفلوپس کمنگی]] * [[رامفوٹائفلوپس ڈیپریسس]] * [[رامفوٹائفلوپس ڈائورسس]] * [[رامفوٹائفلوپس انڈوٹرس]] * [[رامفوٹائفلوپس ارائسینس]] * [[رامفوٹائفلوپس ایگزوکوٹی]] * [[رامفوٹائفلوپس فلاویونٹر]] * [[رامفوٹائفلوپس گرائپس]] * [[رامفوٹائفلوپس گنتری]] * [[رامفوٹائفلوپس ہاماٹس]] * [[رامفوٹائفلوپس ہوی]] * [[رامفوٹائفلوپس کمبرلینسس]] * [[رامفوٹائفلوپس لیپٹوسومس]] * [[رامفوٹائفلوپس لیوکوپروکٹس]] * [[رامفوٹائفلوپس لگاٹس]] * [[رامفوٹائفلوپس لناٹس]] * [[رامفوٹائفلوپس لورنزی]] * [[رامفوٹائفلوپس مارگاریٹا]] * [[رامفوٹائفلوپس مائکروما]] * [[رامفوٹائفلوپس منیمس]] * [[رامفوٹائفلوپس ملٹیلناٹس]] * [[رامفوٹائفلوپس نگرسنس]] * [[رامفوٹائفلوپس اولیواسس]] * [[رامفوٹائفلوپس پلبارنسس]] * [[رامفوٹائفلوپس پنگوس]] * [[رامفوٹائفلوپس پولیگرامامکس]] * [[رامفوٹائفلوپس پروکسیمس]] * [[رامفوٹائفلوپس سلویا]] * [[رامفوٹائفلوپس سیمیلس]] * [[رامفوٹائفلوپس سپراناسالس]] * [[رامفوٹائفلوپس ٹولی]] * [[رامفوٹائفلوپس ٹروگلوڈائٹس]] * [[رامفوٹائفلوپس انگویراسٹس]] * [[رامفوٹائفلوپس ویٹی]] * [[رامفوٹائفلوپس ویڈی]] * [[رامفوٹائفلوپس ولی]] * [[رامفوٹائفلوپس یمپینسس]] * [[رامفوٹائفلوپس یریکالا]] * [[رہینوٹافلوپس اکیوٹس]] * [[رہینوٹافلوپس انومالس]] * [[رہینوٹافلوپس اٹینیاٹس]] * [[رہینوٹافلوپس بوئلی]] * [[رہینوٹافلوپس کیکس]] * [[رہینوٹافلوپس کروسی]] * [[رہینوٹافلوپس ڈیبیلس]] * [[رہینوٹافلوپس ارتھریس]] * [[رہینوٹافلوپس فی]] * [[رہینوٹافلوپس گراسیلس]] * [[رہینوٹافلوپس گروری]] * [[رہینوٹافلوپس کبارا]] * [[رہینوٹافلوپس لالانڈی]] * [[رہینوٹافلوپس لیوکوسیفالس]] * [[رہینوٹافلوپس لمبریسیفارمس]] * [[رہینوٹافلوپس نیوٹنی]] * [[رہینوٹافلوپس پریکولارس]] * [[رہینوٹافلوپس روفسنس]] * [[رہینوٹافلوپس شنزی]] * [[رہینوٹافلوپس شلیگلی]] * [[رہینوٹافلوپس سکورٹکی]] * [[رہینوٹافلوپس سمنی]] * [[رہینوٹافلوپس صومالیکس]] * [[رہینوٹافلوپس سٹیجنیگری]] * [[رہینوٹافلوپس سوڈاننسس]] * [[رہینوٹافلوپس یونیٹانیاٹس]] * [[رہینوٹافلوپس وٹی]] * [[ٹفلوپس اہسنائی]] * [[ٹفلوپس انڈماننسس]] * [[ٹفلوپس انگلونسس]] * [[ٹفلوپس انا]] * [[ٹفلوپس اریناریس]] * [[ٹفلوپس اٹر]] * [[ٹفلوپس بڈومی]] * [[ٹفلوپس ببرونی]] * [[ٹفلوپس باماننسس]] * [[ٹفلوپس بپارٹیسس]] * [[ٹفلوپس بیسوبیکولارسس]] * [[ٹفلوپس بوتھریرہانچس]] * [[ٹفلوپس بولنگری]] * [[ٹفلوپس برونگرسمیانس]] * [[ٹفلوپس کنلاننسس]] * [[ٹفلوپس کیپیٹولاسس]] * [[ٹفلوپس کاری]] * [[ٹفلوپس کاسٹانوٹس]] * [[ٹفلوپس کاٹاپونٹس]] * [[ٹفلوپس کیمیننسس]] * [[ٹفلوپس سیلونیکس]] * [[ٹفلوپس کوکاٹس]] * [[ٹفلوپس کولارس]] * [[ٹفلوپس کومورنسس]] * [[ٹفلوپس کونجسٹس]] * [[ٹفلوپس کونراڈی]] * [[ٹفلوپس کوسٹاریسنسس]] * [[ٹفلوپس کونیروسٹریس]] * [[ٹفلوپس ڈیکوروسس]] * [[ٹفلوپس ڈیکورسی]] * [[ٹفلوپس ڈیپریسیسپس]] * [[ٹفلوپس ڈیارڈی]] * [[ٹفلوپس ڈومرگنی]] * [[ٹفلوپس ڈومینیکانس]] * [[ٹفلوپس ایلیگانس]] * [[ٹفلوپس اپیکٹیس]] * [[ٹفلوپس ایکسیگوس]] * [[ٹفلوپس فلوری]] * [[ٹفلوپس فورناسنی]] * [[ٹفلوپس فریڈپارکری]] * [[ٹفلوپس گیاڈنہنسس]] * [[ٹفلوپس گیارای]] * [[ٹفلوپس گوناونسس]] * [[ٹفلوپس گرانٹی]] * [[ٹفلوپس گریونسس]] * [[ٹفلوپس ہیکٹس]] * [[ٹفلوپس ہیڈراس]] * [[ٹفلوپس ہائپوگیاس]] * [[ٹفلوپس ہائپومیتھس]] * [[ٹفلوپس ہائپوبوتھریس]] * [[ٹفلوپس انورناٹس]] * [[ٹفلوپس جامیکنسس]] * [[ٹفلوپس جرڈونی]] * [[ٹفلوپس کھورانسس]] * [[ٹفلوپس کلیمری]] * [[ٹفلوپس کوکوکی]] * [[ٹفلوپس کوشنسس]] * [[ٹفلوپس کرالی]] * [[ٹفلوپس لنکانسس]] * [[ٹفلوپس لہنری]] * [[ٹفلوپس لیوکومیلاس]] * [[ٹفلوپس لیوکوسٹکٹس]] * [[ٹفلوپس لائنولاٹس]] * [[ٹفلوپس لورجی]] * [[ٹفلوپس لمبریکالس]] * [[ٹفلوپس لوزوننسس]] * [[ٹفلوپس میڈاگیسکاریننسس]] * [[ٹفلوپس میڈجیمنٹائی]] * [[ٹفلوپس مالکومی]] * [[ٹفلوپس مانیلا]] * [[ٹفلوپس مانی]] * [[ٹفلوپس مارکسی]] * [[ٹفلوپس مکڈولی]] * [[ٹفلوپس مائکروسٹومس]] * [[ٹفلوپس منیاسکوامس]] * [[ٹفلوپس مآئرس]] * [[ٹفلوپس موناسٹس]] * [[ٹفلوپس موننسس]] * [[ٹفلوپس مکروناٹس]] * [[ٹفلوپس اوٹیسی]] * [[ٹفلوپس ابٹوسس]] * [[ٹفلوپس اکولارس]] * [[ٹفلوپس اولیگولیپس]] * [[ٹفلوپس پماسس]] * [[ٹفلوپس پاسسکوامس]] * [[ٹفلوپس پلیٹیسیفالس]] * [[ٹفلوپس پلیٹیرہنچس]] == بارلے جوڑ == {{Commons|Typhlopidae|اننے سپ|position=left}} [[گٹھ:اننے سپ]] jezmsm28pkdwgdwzl40z2j27nkmh9dk 0 38062 689962 387536 2025-06-15T00:18:04Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689962 wikitext text/x-wiki {|"table id="toc" style="margin:0;background:#ccccff";width:130%" align="left" cellpadding="1 |style="background:#ACE1AF" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>نیل کنول<font>''' |- |-style="margin:0;background:#ccccff";width:100%" align="center" cellpadding="2" |- align="center" | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:Water lily in Thiruvananthapuram.JPG|250px]] |- | style="background:#ACE1AF" align="center" width="130px" colspan=2 |<font size="1" color=black>پچھان<font> |- align="center" |- |[[جیون ٹولی بنانا|دیس]]: || [[بوٹے]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|برادری]]: || [[پھلوالے بوٹے]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|پتی]]: || [[راچیورگے]] |- ||[[جیون ٹولی بنانا|ٹبر]]: || [[اپسرا]] |- |[[سائینسی ناں]]: || Nymphaea nouchali |- |} '''نیل کنول''' [[پھلوالے بوٹے|پھلوالے بوٹیاں]] دے [[اپسرا]] ٹبر دا [[پانی]] وچ اگنوالا اک پھل اے۔ ایہ [[بنگلہ دیش]] دا قومی پھل تے نشان اے۔ ایہ دکھنی ایشیاء توں لے کے [[اسٹریلیا]] تک پھیلیا ہویا اے۔ == بارلے جوڑ == {{Commons|Nymphaea nouchali|نیل کنول|position=left}} [[Category:اپسرا]] bk258yeyqqbkvydnmc8a5v6a9ulzc7a 0 39568 689974 388370 2025-06-15T00:18:38Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689974 wikitext text/x-wiki {|"table id="toc" style="margin:0;background:#ccccff";width:130%" align="left" cellpadding="1 |style="background:#ACE1AF" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>کیپ نیلی اپسرا<font>''' |- |-style="margin:0;background:#ccccff";width:100%" align="center" cellpadding="2" |- align="center" | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:Nymphaea capensis 1.jpg|250px]] |- | style="background:#ACE1AF" align="center" width="130px" colspan=2 |<font size="1" color=black>پچھان<font> |- align="center" |- |[[جیون ٹولی بنانا|دیس]]: || [[بوٹے]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|برادری]]: || [[پھلوالے بوٹے]] |- ||[[جیون ٹولی بنانا|ٹبر]]: ||[[اپسرا]] |- |[[سائینسی ناں|سائینسی ناں]]: ||Nymphaea capensis |- |} '''کیپ نیلی اپسرا''' [[پھلوالے بوٹے|پھلوالے بوٹیاں]] دے ٹبر [[اپسرا]] دا اک بوٹا اے۔ ایہ افریقہ دا واسی اے۔ ایہدا پھل نیلا ہوندا اے۔ ایہنوں [[اسٹریلیا]] تے فلوریڈا وج وی اگایا گیا۔ [[Category:اپسرا]] cvrr4x0vqrefa3fofajl1j7g4geehda 0 39573 689957 387352 2025-06-15T00:17:46Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689957 wikitext text/x-wiki {|"table id="toc" style="margin:0;background:#ccccff";width:130%" align="left" cellpadding="1 |style="background:#ACE1AF" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>مانمتی اپسرا<font>''' |- |-style="margin:0;background:#ccccff";width:100%" align="center" cellpadding="2" |- align="center" | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:Blaue Seerosen (Nymphaea gigantea).jpg|250px]] |- | style="background:#ACE1AF" align="center" width="130px" colspan=2 |<font size="1" color=black>پچھان<font> |- align="center" |- |[[جیون ٹولی بنانا|دیس]]: || [[بوٹے]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|برادری]]: || [[پھلوالے بوٹے]] |- ||[[جیون ٹولی بنانا|ٹبر]]: ||[[اپسرا]] |- |[[سائینسی ناں|سائینسی ناں]]: ||Nymphaea gigantea |- |} '''مانمتی اپسرا''' [[پھلوالے بوٹے|پھلوالے بوٹیاں]] دے ٹبر [[اپسرا]] دا اک بوٹا اے۔ ایہ ٹراپیکی [[اسٹریلیا]] تے نیوگنی دا واسی اے تے ایہدا پھل وڈا ہوندا اے۔ == بارلے جوڑ == {{Commons|Nymphaea gigantea|مانمتی اپسرا|position=left}} [[Category:اپسرا]] 0dofq01jjlryaiqh37swt77xyxqhgdo 0 59749 689993 643865 2025-06-15T06:51:01Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689993 wikitext text/x-wiki [[تصویر:Brooklyn_Museum_-_Portrait_of_Emily_Warren_Roebling_-_Charles-Émile-Auguste_Carolus-Duran.jpg|thumb|379x379px|ایملی وارین روبلنگ دا کارلس-دران، برکلن میوزیم دی تصویر]] '''ایملی وارین روبلنگ''' (23 ستمبر، 1843 – فروری 28, 1903) نوں اپنے شوہر واشنگٹن روبلنگ نوں وسمپیڈن بیماری ہون توں بعد، برکلن پل نوں پورا کرن لئی جانیا جاندا ہے۔ اوہناں دے شوہر اک سول انجینیئر اتے برکلن پل دی اساری دے دوران مکھ انجینیئر سن۔ == بچپن == ایملی دا جنم سلوینس اتے فبے وارن دے گھر <nowiki>[[کولڈ سپرنگ، نیویارک]]</nowiki> وچّ 23 ستمبر، 1843 نوں ہویا۔ اوہ باقی دے باراں بچیاں وچوں دوجی سبھ توں چھوٹی بچی سی۔<ref>Roebling, Emily وارن: "نوٹس' تے وارن پریوار" وچّ انتکا، پنہ 446, "جرنل دے ماننیی سیلاس سسٹم نوں دلاسہ"، Lippincott, فلڈیلفیا، 1903</ref> ایملیدی پڑھائی وچّ دلچسپی دا سہیوگ اپنے وڈے بھرا گورنر کے وارین سی۔ دونو بھین-بھرا وچّ ہمیشہ اک نیڑے دا رشتہ رہا ہے۔ <ref name="Weingardt, Richard page 56">Weingardt, رچرڈ: "انجینیئرنگ Legends: مہان امریکی سول انجینیئر"، پنہ 56. </ref> == روبلنگز == 1864 وچّ [[امریکی خانہ جنگی]] دے دوران ، ایملی اپنے بھرا نوں، جو کہ پنچم فوج فوجیاہلکار سن، نوں ملن اوہناں دے ہیڈکوارٹر گئے۔ دورے دے دوران، اس دی جان-پچھان دے برکلن پل ڈزائنر جان اے روبلنگ دے پتر ، واشنگٹن روبلنگ نال ہوئی، جو کہ گورنر وارن دے کرمچاری وچّ سول انجینیئر سیوا کردے سن۔ <ref name="Petrash, Antonia page 80">Petrash, Antonia: "ہور ودھ Petticoats: کمال نیو یارک مہلا"، پنہ 80. </ref> ایملی اتے واشنگٹن ملے اتے 18 جنوری، 1865, نوں اوہناں دا ویاہ ہو گیا سی۔ <ref name="Logan, Mary page 297">Logan, مریم: "بھاگ لیا کے مہلا امریکی اتہاس وچ"، پنہ 297. </ref> == برکلن پل == یورپی پڑھائی توں واپسی تے، ایملی اتے واشنگٹن دا سواگت اک بدقسمتی نال ہویا؛ [[ٹیٹنس]] توں واشنگٹن دے پیؤ دی موت ہو گئی، اتے واشنگٹن نے ترنت برکلن پل دی اساری دا کم سنبھال لیا۔ <ref>Petrash, Antonia: ''ہور ودھ Petticoats: کمال نیو یارک مہلا''، پنہ 82. </ref> اوہ پورن روپ وچّ اس پراجیکٹ وچّ ڈبّ کے شامل ہوئے، واشنگٹن وچّ، <nowiki>[[وسمپیڈن روگ]]</nowiki> پھیل گیا،<ref>Petrash, پنہ 83</ref><ref name="dcs">{{Cite journal}}</ref> جس نے اوہناں نوں ایہناں پربھاوت کیتا کی اوہ بستر گرست ہو گئے۔ اس موقعے ' تے ایملی نے پہلی عورت "کھیتر انجینیئر" دے روپ وچّ قدم رکھیا، اتے برکلن پل دے ادھورے کم نوں پورا کیتا ہے۔ اج برکلن پل ' تے اک تختی دی یاد ایملی، اس دے پتی واشنگٹن روبلنگ، اتے اس دے سہرے جان اے روبلنگ نوں سمرپت ہے۔ <ref>[http://www.hmdb.org/PhotoFullSize.asp?PhotoID=68007 اتہاسک مارکر ڈاٹابیس نوں] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171201032046/http://www.hmdb.org/PhotoFullSize.asp?PhotoID=68007 |date=2017-12-01 }} فوٹو دے Emily وارن Roebling تختی</ref><ref>Petrash, پنہ 89</ref> == پل دے بعد == برکلن پل دے مکمل ہون دے بعد، روبلنگ پریوار <nowiki>[[ٹرینٹن، نیو جرسی]]</nowiki> چلا گیا۔ اتھے، ایملی نے سماجک سنگٹھناں وچّ حصہ لیا، مثال دے طور تے سپینی–امریکی جنگ دے دوران راحتَ سماج اتے سنسار کولمبیئن پردرشنی وچّ نیو جرسی عورت منیجر دے بورڈ وچّ وی شامل سن۔ <ref>Logan, مریم: ''بھاگ لیا کے مہلا وچّ امریکی اتہاس''، پنہ 298. </ref> اس نے یاترا ویاپک روپ تے کیتی-1896 وچّ اوہ[[ملکہ وکٹوریا|رانی وکٹوریا]] دے ساہمنے پیش ہوئے اتے اوہ زار نکولس دوجا دے راجئبھشیک وچّ ویشامل سن۔ اس نے سکھیا جاری رکھی اتے نیویارک یونیورسٹیتوں قانون دی ڈگری پراپت کیتی۔ <ref name="Petrash, Antonia page 88">Petrash, پنہ 88</ref> 28 فروری، 1903 نوں موت تکّ باقی دا سماں اوہناں نے اپنے پریوار دے نال بتایا اتے سماجک اتے مانسک طور' تے سرگرم رہے۔ == حوالے == <references /> == ہور پڑھو == * {{Cite book|title=Silent Builder: Emily Warren Roebling and the Brooklyn Bridge|last=Weigold,|first=Marilyn.|publisher=Associated Faculty Press|year=1984|isbn=0-8046-9349-8}} <div class="cx-template-editor-source-container" lang="hi" dir="ltr" style="display: none;"><div class="cx-template-editor-source"><div class="cx-template-editor-title">Cite book</div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="last" class="cx-template-editor-param-key">last</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="last" style="position: relative;">Weigold,</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="surname" class="cx-template-editor-param-key">surname</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="surname" style="position: relative;">Weigold,</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="last1" class="cx-template-editor-param-key">last1</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="last1" style="position: relative;">Weigold,</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="surname1" class="cx-template-editor-param-key">surname1</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="surname1" style="position: relative;">Weigold,</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="author1" class="cx-template-editor-param-key">author1</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="author1" style="position: relative;">Weigold,</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="author" class="cx-template-editor-param-key">author</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="author" style="position: relative;">Weigold,</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="first1" class="cx-template-editor-param-key">first1</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="first1" style="position: relative;">Marilyn.</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="given1" class="cx-template-editor-param-key">given1</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="given1" style="position: relative;">Marilyn.</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="first" class="cx-template-editor-param-key">first</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="first" style="position: relative;">Marilyn.</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="given" class="cx-template-editor-param-key">given</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="given" style="position: relative;">Marilyn.</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="year" class="cx-template-editor-param-key">year</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="year" style="position: relative;">1984</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="title" class="cx-template-editor-param-key">title</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="title" style="position: relative;">Silent Builder: Emily Warren Roebling and the Brooklyn Bridge</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="publisher" class="cx-template-editor-param-key">publisher</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="publisher" style="position: relative;">Associated Faculty Press</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="isbn" class="cx-template-editor-param-key">isbn</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="isbn" style="position: relative;">0-8046-9349-8</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="ISBN" class="cx-template-editor-param-key">ISBN</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="ISBN" style="position: relative;">0-8046-9349-8</div></div></div></div> <div class="cx-template-editor-source-container" dir="ltr" lang="en" style="display: none;"><div class="cx-template-editor-source"><div class="cx-template-editor-title" title="This template formats a citation to a book using the provided bibliographic information (such as author and title) as well as various formatting options.">دیو کتاب</div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key" id="title">سرلیکھ</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="title" style="position: relative;">چپّ بلڈر: Emily وارن Roebling اتے برکلن پل</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key" id="last">آخری نام</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="last" style="position: relative;">Weigold,</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key" id="first">پہلے نام</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="first" style="position: relative;">مونیکا.</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key" id="publisher">پرکاشک</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="publisher" style="position: relative;">ایسوسیئیٹڈ پریس پھیکلٹی</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key" id="year">سال دے پرکاشن</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="year" style="position: relative;">1984</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key" id="isbn">ISBN</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="isbn" style="position: relative;">0-8046-9349-8</div></div></div></div><div class="cx-template-editor-source-container" dir="ltr" lang="en" style="display: none;"><div class="cx-template-editor-source"><div class="cx-template-editor-title" title="This template formats a citation to a book using the provided bibliographic information (such as author and title) as well as various formatting options.">دیو کتاب</div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key">سرلیکھ</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="title" style="position: relative;">چپّ بلڈر: Emily وارن Roebling اتے برکلن پل</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key">آخری نام</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="last" style="position: relative;">Weigold,</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key">پہلے نام</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="first" style="position: relative;">مونیکا.</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key">پرکاشک</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="publisher" style="position: relative;">ایسوسیئیٹڈ پریس پھیکلٹی</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key">سال دے پرکاشن</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="year" style="position: relative;">1984</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key">ISBN</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="isbn" style="position: relative;">0-8046-9349-8</div></div></div></div><div class="cx-template-editor-source-container" dir="ltr" lang="en" style="display: none;"><div class="cx-template-editor-source"><div class="cx-template-editor-title" title="This template formats a citation to a book using the provided bibliographic information (such as author and title) as well as various formatting options.">دیو کتاب</div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key">سرلیکھ</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="title" style="position: relative;">چپّ بلڈر: Emily وارن Roebling اتے برکلن پل</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key">آخری نام</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="last" style="position: relative;">Weigold,</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key">پہلے نام</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="first" style="position: relative;">مونیکا.</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key">پرکاشک</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="publisher" style="position: relative;">ایسوسیئیٹڈ پریس پھیکلٹی</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key">سال دے پرکاشن</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="year" style="position: relative;">1984</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key">ISBN</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="isbn" style="position: relative;">0-8046-9349-8</div></div></div></div><div class="cx-template-editor-source-container" dir="ltr" lang="en" style="display: none;"><div class="cx-template-editor-source"><div class="cx-template-editor-title" title="This template formats a citation to a book using the provided bibliographic information (such as author and title) as well as various formatting options.">دیو کتاب</div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key">سرلیکھ</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="title" style="position: relative;">چپّ بلڈر: Emily وارن Roebling اتے برکلن پل</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key">آخری نام</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="last" style="position: relative;">Weigold,</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key">پہلے نام</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="first" style="position: relative;">مونیکا.</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key">پرکاشک</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="publisher" style="position: relative;">ایسوسیئیٹڈ پریس پھیکلٹی</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key">سال دے پرکاشن</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="year" style="position: relative;">1984</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span class="cx-template-editor-param-key">ISBN</span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="isbn" style="position: relative;">0-8046-9349-8</div></div></div></div> * Roebling, Emily Warren "Notes on the Warren Family" in Appendix, Page 466, "The Journal of the Reverend Silas Constant" Lippincott, Philadelphia, PA 1903 * McCullough, David. The Great Bridge: The Epic Story of the Building of the Brooklyn Bridge. Simon and Schuster, 1972. == باہری لنک == * [http://www.asce.org/templates/person-bio-detail.aspx?id=11203 ASCE Historic Civil Engineers: Emily Warren Roebling] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191022233216/https://www.asce.org/templates/person-bio-detail.aspx?id=11203 |date=2019-10-22 }} * साँचा:Structurae personStructurae * [http://www.rpi.edu/about/hof/roebling.html Emily Warren Roebling & Washington A. Roebling RPI Hall of Fame] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060113132740/http://www.rpi.edu/about/hof/roebling.html |date=2006-01-13 }} * [http://www.beautyofnyc.org/EmilyRoebling.pdf Emily Warren Roebling: Graceful Determination by Faith K. Stern] * [http://bridgebuilderinpetticoats.com/bibliography Bridge Builder in Petticoats - Bibliography] [[گٹھ:موت 1903]] [[گٹھ:مشہور زنانیاں]] [[گٹھ:امریکی شخصیتاں]] 2l4aju7a3gkf8uuslojo3vh7pz3mv4c 0 64190 689941 687918 2025-06-14T21:20:48Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689941 wikitext text/x-wiki ''گولاگ '' [[سوویت یونین]] دے تعزیری جبری مشقت دی خیمہ گاہاں (کیمپاں) نوں چلان والا حکومتی ادارہ سی ۔ گولاگ [[روسی زبان|روسی]] نام Главное управление исправительно-трудовых лагерей и колоний، نقل حرفی: '''G'''lavnoye '''u'''pravlyeniye ispravityel'no-trudovih '''lag'''yeryey i koloniy دا سرنامیہ اے جس دا مطلب "اعلیٰ انتظامیہ برائے اصلاحی مشقتی خیمہ گاہان و نو آبادیات" اے۔ "گولاگ: اک تاریخ" (Gulag: A History) دی مصنفہ [[اینی ایپلبام]] (Anne Applebaum) کہندی نیں کہ "ایہ قومی سلامتی دے شعبے دی اک شاخ سی جو جبری مشقت دیاں خیمہ گاہاں تے متعلقہ حراستی تے عبوری خیمہ گاہاں تے قید خانےآں دا انتظام چلاندی سی۔ حالانکہ انہاں خیمہ گاہاں وچ تمام قسماں دے مجرم ہندے سن، لیکن گولاگ نظام نوں بنیادی طور تے سیاسی قیدیاں تے سوویت ریاست دے سیاسی مخالفاں نوں دبان دے عمل دے طور تے جانیا جاندا اے۔ حالانکہ اس نظام دے تحت لکھاں افراد نوں قید کیتا گیا لیکن ایہ ناں مغرب وچ اس وقت مشہور ہویا جدوں [[الیکزیندر سولژینتسن]] (Aleksandr Solzhenitsyn) نے [[1973ء]] وچ اپنی کتاب "مجموعہ الجزائر گولاگ" ([[انگریزی زبان|انگریزی]]: The Gulag Archipelago) لکھی ، جس وچ ملک بھر وچ پھیلیاں انہاں خیمہ گاہاں نوں"جزائر دی زنجیر" نال تشبیہ دتی گئی سی۔ <ref>Applebaum, Anne (2003) [http://www.infoplease.com/ce6/society/A0921567.html Gulag:] A History. Doubleday. ISBN 0-7679-0056-1</ref> ایسیاں کم از کم 476 خیمہ گاہاں سن جنہاں وچ سینکڑےآں توں ہزاراں تک قیدی رکھے جاندے سن۔ <ref>{{Cite web |title=Anne Applebaum — Inside the Gulag |url=http://www.anneapplebaum.com/communism/2000/06_15_nyrb_gulag.html |access-date=2017-11-30 |archive-date=2008-10-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081015012139/http://www.anneapplebaum.com/communism/2000/06_15_nyrb_gulag.html |dead-url=yes }}</ref><ref>Gulag The Columbia Electronic Encyclopedia, 6th ed.</ref> سب توں زیادہ بدنام زمانہ اوہ خیمہ گاہاں سن جو قطبی تے نیم قطبی علاقےآں وچ قائم کیتیاں گئیاں سن۔ روس دے قطبی علاقےآں وچ [[نورلسک]]، [[وورکوتا]]، [[کولیما]] تے [[مگادان]] دے اہم صنعتی شہر انہاں خیمہ گاہاں دے قیدیاں دے بنائے گئے شہر نیں۔ <ref>''[http://www.arlindo-correia.com/041003.html Gulag:] a History of the Soviet Camps"۔''</ref> [[1929ء]] توں [[1953ء]] دے دوران اک کروڑ 40 لکھ توں ودھ لوک اس جبری نظام وچوں گزرے جبکہ ہور 60 توں 70 لکھ نوں جبراً روس دے دور دراز علاقےآں وچ وطن بدر کر دتا گیا۔ <ref>Robert Conquest ''Victims of Stalinism: A Comment. Europe-Asia Studies''، Vol. 49, No. 7 (Nov.، 1997)</ref> سوویت اعداد و شمار دے مطابق [[1934ء]] توں [[1953ء]] دے دوران 10 لکھ 53 ہزار 829 لوک گولاگ دے دوران جان توں ہتھ دھو بیٹھے،<ref name="etext.org">Getty, Rittersporn, Zemskov. Victims of the Soviet Penal System in the Pre-War Years: A First Approach on the Basis of Archival Evidence. The American Historical Review, Vol. 98, No. 4 (Oct.، 1993)، pp. 1017–1049, see also http://www.etext.org/Politics/Staljin/Staljin/articles/AHR/AHR.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080611064213/http://www.etext.org/Politics/Staljin/Staljin/articles/AHR/AHR.html |date=2008-06-11 }} Politics Stalin, Mario Sousa</ref> [[فائل:GulagMemorial.jpg|thumb|left|[[سینٹ پیٹرز برگ]] دی گولاگ یادگار]] انہاں وچ جبری مشقت دی نو آبادیات وچ تے رہائی دے فوراً بعد مرن والے افراد شامل نہیں بلکہ ایہ تعداد صرف انہاں لوکاں اُپر مشتمل اے جو خیمہ گاہاں وچ بد ترین سلوک دا نشانہ بنے۔ <ref>Ellman, Michael. [http://sovietinfo.tripod.com/ELM-Repression_Statistics.pdf Soviet Repression Statistics: Some Comments] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190525134942/http://sovietinfo.tripod.com/ELM-Repression_Statistics.pdf |date=2019-05-25 }} Europe-Asia Studies. Vol 54, No. 7, 2002, 1151–1172</ref> اینی ایپلبام لکھدی اے کہ "دستاویزات تے آپ بیتیاں دونے ظاہر کردیاں نیں کہ کئی خیمہ گاہاں وچ ایہ عام عمل سی کہ خیمہ گاہاں وچ موت دے اعداد و شمار نوں گھٹ رکھن لئی جاں بہ لب افراد نوں رہا کر دتا جاندا سی۔ <ref>Applebaum, Anne (2003) Gulag: A History. Doubleday. ISBN 0-7679-0056-1 pg 583</ref> ان خیمہ گاہاں دی کل آبادی 5 لکھ 10 ہزار 307 (1934ء وچ) توں 17 لکھ 27 ہزار 970 (1953ء وچ) دے درمیان سی۔ <ref name="etext.org" /> [[فائل:Gulag Location Map.png|thumb|220px|سویت یونین وچ گولاک مشقتی کیمپاں دا نقشہ]] [[فائل:Canal Mer Blanche.jpg|thumb|220px|1932 وچ بحیرہ سفید توں [[بالٹک سمندر]] تک نہر بناندے ہوئے اک گولاک دے قیدی]] گولاگ دے بوہتے لوک سیاسی قیدی نہيں سن، البتہ سیاسی قیدیاں دی تعداد ہمیشہ کافی رہی۔ <ref>"Repressions"۔ Publicist.n1.by http://publicist.n1.by/articles/repressions/repressions_gulag2.html</ref> بغیر کسی وجہ دے کم توں غیر حاضری، معمولی چوری یا حکومت مخالف لطیفے ورگے معمولی کماں تے وی گولاگ خیمہ گاہاں وچ قید کیتا جا سکدا سی۔ <ref>"What Were Their Crimes?"۔ Gulaghistory.org. http://gulaghistory.org/nps/onlineexhibit/stalin/crimes.php {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071105114641/http://gulaghistory.org/exhibits/nps/onlineexhibit/stalin/crimes.php |date=2007-11-05 }}</ref> سیاسی قیدیاں دی ادھ توں ودھ تعداد نوں بغیر کسے مقدمے دے گولاگ وچ قید کرلیا گیا؛ سرکاری اعداد و شمار ظاہر کردے نیں کہ قید دیاں 26 لکھ توں ودھ سزاواں ایسیاں نیں جنہاں وچ خفیہ پولیس نے، 1921ء توں 1953ء دے دوران، مقدمےآں دی تفتیش کیتی۔ <ref>"Repressions"۔ Publicist.n1.by. http://publicist.n1.by/articles/repressions/repressions_organy1.html</ref> 1953ء وچ[[جوزف سٹالن|سٹالن]] دے مرن دے بعد گولاگ دے حجم وچ بہت تیزی نال کمی واقع ہوئی، لیکن گورباچوف دے ویلے تک سوویت روس وچ سیاسی قیدی بدستور موجود رہے۔ <ref>{{Cite web |title=News Release: Forced labor camp artifacts from Soviet era on display at NWTC |url=http://www.nwtc.edu/Archives/LaborCamps05-30.htm |access-date=2017-11-30 |archive-date=2008-08-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080828051139/http://www.nwtc.edu/Archives/LaborCamps05-30.htm |dead-url=yes }}</ref> اج ہر سال [[30 اکتوبر]] نوں روس وچ مظالم دا نشانہ بنن والے افراد دا یادگاری دن منایا جاندا اے۔ اس موقع تے [[ماسکو]] تے [[سینٹ پیٹرز برگ]] وچ قائم گولاگ یادگاراں اُپر لوکاں دی وڈی گنتی آندی اے۔ == حوالے == {{حوالے}} == بیرونی رابطے== * [http://gulaghistory.org/ گولاگ: آن لائن نمائش، مرکزِ تاریخ و ابلاغِ نو، جامعہ جارج میسن] * [http://www.osa.ceu.hu/gulag/ گولاگ: جبری مشقتی کیمپس، آن لائن نمائش، اوپن سوسائٹی آرکائیوز] * [http://www.gulagmuseum.org/index_eng.htm ورچوئل گولاگ میوزیم] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080623053417/http://www.gulagmuseum.org/index_eng.htm |date=2008-06-23 }} * [http://digitalgallery.nypl.org/nypldigital/dgkeysearchresult.cfm?parent_id=288285&word= گولاگ قیدی کم دے دوران، 1936-1937ء] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111008071148/http://digitalgallery.nypl.org/nypldigital/dgkeysearchresult.cfm?parent_id=288285&word= |date=2011-10-08 }} NYPL ڈیجیٹل گیلری توں تصویراں * [http://www.loc.gov/exhibits/archives/gula.html گولاگ] روسی دستاویزات توں انکشافات، لائبریری آف کانگریس اُپر * [http://www.realworldpictures.ca/ گولاگ 113] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190227182540/http://www.realworldpictures.ca/ |date=2019-02-27 }}، گولاگ دے استونیائی قیدیاں دے بارے وچ کینیڈا دی دستاویزی فلم * [http://www.angelfire.com/de/Cerskus/english/Gulag1.html گولاگ تصویری البم] کولیما تے چوکوتکا دے جبری مشقت دے کیمپوں توں مورتاں(1951-55ء) * [http://www.gulag.eu/ کولیما دے کیمپاں تے گولاگ دے ارتقاء دے بارے وچ صفحات] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190913105150/http://www.gulag.eu/ |date=2019-09-13 }} * [http://okay.com/dunc/gulag.htm سوویت گولاگ ویلہ مورتاں وچ - 1927ء تا 1953ء] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090323052007/http://okay.com/dunc/gulag.htm |date=2009-03-23 }} [[گٹھ:سوویتی قنون]] [[گٹھ:سویت یونین دی تریخ]] [[گٹھ:سیاسی جبر]] [[گٹھ:گولاگ]] [[گٹھ:جبری مشقت]] [[گٹھ:سویت یونین]] 8tagz5zuts5m1s801g1apasxp5wn7ps 0 64262 689942 641654 2025-06-14T21:36:03Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 4 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689942 wikitext text/x-wiki {{Infobox person |name = گیرالڈ ایل۔ ارلی |image = Gerald Early.jpg |image_size = |caption = |birth_name = |birth_date = {{birth date and age|1952|04|21|mf=y}} |birth_place = [[فلاڈیلفیا]] |death_date = |death_place = |death_cause = |known_for = [[امریکی ساہت]]؛ [[افریقی امریکی سبھیاچار]]؛ غیر-خیالی وارتک، [[بیس بال]]، [[جاز سنگیت]]، [[پرائز فائیٹنگ]]، [[موٹاؤن]] |alma_mater = [[کورنیل یونیورسٹی]]<br />[[یونیورسٹی آف پینسیلوانیا]] |employer = [[سینٹ لوئس]] وچ [[واشنگٹن یونیورسٹی]] |occupation = [[پروفیسر]]<br />[[لکھاری]] |spouse = ایڈا ارلی (1977–ہن تک) |signature = |website = [http://news-info.wustl.edu/sb/page/normal/134.html Faculty page for Gerald Early at Washington University in St. Louis] |footnotes = }} '''گیرالڈ ارلی''' اک امریکن مضمون نگار اتے امریکن تہذیبی نقاد ہن۔ اوہ ہن [[مصوری]] وچ [[واشنگٹن یونیورسٹی]] وچ انگریزی، افریکن مطالعہ، افریکن امریکن مطالعہ، امریکن تہذیبی مطالعہ دے پروفیسر اتے کلا تے سماج سائنس مرکز دے ڈریکٹر ہن۔<ref>Washington University Faculty Page: Gerald L. Early: Merle Kling Professor of Modern Letters. [http://www.pbs.org/wnet/religionandethics/week1119/profile.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130310140342/http://www.pbs.org/wnet/religionandethics/week1119/profile.html |date=2013-03-10 }}</ref> اوہ [[کین برنس]] دیاں کئی ڈاکومینٹری فلماں جویں بیس بال، جیز، انفارگویبل بلیکنیس : دا رائیس اینڈ فال آف جیک جانسن اتے دا وار وچ صلاح کار وجوں کم کیتا اے۔ اوہ [[نیشنل پبلک ریڈیو]] دے پروگرام فریش ایئر وچ روزانہ دے کمینٹیٹر راے ہن۔ اسدے لیکھ [[بیسٹ امریکن ایسیز]] لڑی دے کئی انکاں وچ چھپ چکے ہن۔ اوہناں نے الگ الگ طرحاں دے وشیا اتے لکھیا جنہاں وچوں امریکن ساہت، کوریئن جنگ، اپھریکن امریکن سبھیاچار، افریکی-امریکن سوے-جیونی، غیر-گلپی وارتک، بیس بال، جیز، پرائزپھائٹنگ، موٹون، مائلس ڈیوس، محمد علی اتے سیمی ڈیوس جونیئر مکھ ہن۔<ref>[http://www.pbs.org/wnet/religionandethics/week1119/profile.html Washington University Faculty Page. Ibid] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130310140342/http://www.pbs.org/wnet/religionandethics/week1119/profile.html |date=2013-03-10 }}</ref> == پچھوکڑ اتے سکھیا == گرالڈ ارلی دا جم 21 اپریل 1952 [[فلاڈیلفیا]] وکھے ہویا۔ اسدے پیؤ دا نام ہینری ارلی اتے ماں دا نام پھلورینس پھرنائینڈس اوگلیسبی سی۔ اسدے پیؤ دی موت ہو گئی جد اوہ صرف نوں مہینیاں دا سی۔ اس پچھوں اسدی ماں، جو اک سکول وچ استانی سی، اتے دو بھیناں نال اوہ پروار وچ اکلا رہِ گیا۔ 1974 وچ اسنے [[پینسلوینیا یونیورسٹی]] وچ گریجوئیشن دی پڑائی شروع کیتی۔ ایہناں مڈھلے وریاں وچ اوہ [[امیری براکا]] دیاں لکھتاں دے رابطہ وچ آیا۔ اوہدے اثر ہیٹھ ہی اوہ خود اک شاعر اتے ناٹک کار بنیا۔ ارلی نے یونیورسٹی دے نجی اخبار وچ لیکھن راہیں اپنی سٹائل نوں بہت سدھاریا۔ ایہنیں دنیں ہی اسدا اک قتل-کیس اپر اک لکھیا اک اخباری لیکھ سی۔<ref>[http://www.pbs.org/wnet/religionandethics/week1119/profile.html Answers.com Profile of Gerald Early] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130310140342/http://www.pbs.org/wnet/religionandethics/week1119/profile.html |date=2013-03-10 }}</ref> بی۔ اے۔ دی پڑائی توں مگروں اوہ [[فلاڈیلفیا]] واپس آ گیا اتے سرکاری نوکری کرن لگ گیا۔ اسنے کارنیل یونیورسٹی وچ چھ مہینے نوکری کیتی جتھوں بعد وچ اسنے انگریزی ساہت وچ ڈاکٹریٹ دی ڈگری حاصل کیتی۔ استوں بعد اسنے اپنی [[واشنگٹن یونیورسٹی]] وچ اسنے [[بلیک سٹڈیس]] موضوع وچ اپنی پہلی ادھیاپن دی نوکری کیتی۔ 1990 وچ اسنوں انگریزی اتے افریکی-امریکن ڈیپارٹمنٹ، دوہاں وبھاگاں وچ پکی پروپھیسرشپ مل گئی۔<ref>[http://www.pbs.org/wnet/religionandethics/week1119/profile.html Answers.com Profile of Gerald Early] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130310140342/http://www.pbs.org/wnet/religionandethics/week1119/profile.html |date=2013-03-10 }}</ref> == نجی جیون == اگست 27, 1977 نوں ارلی دا ویاہ ادا ہیڈن نال ہو گیا۔ اوہ اک کالج دی پربندھک سی۔ اسدے سو بچے ہوئے جنہاں دے ناں لنیٹ کرسٹین ہائینس ارلی اتے روسالینڈ لنورا ہائینس ارلی سن۔ == انعام اتے اعزاز == ایہناں نوں 1988 وچ [[وائیٹنگ اوارڈ]] ملیا۔ اسدے اک لیکھ-سنگریھ دا کلچر آف بروسنگ : ایسیس آن پرائزپھائیٹنگ، لٹریچر اینڈ ماڈرن امریکن کلچر، لئی 1994 وچ اسنوں نیشنل بک کرٹکس سرکل اوارڈ ملیا۔ اوہ 2001 اتے 2002 وچ دو وار [[گریمی اوارڈ بیسٹ ایلبم نوٹس]] لئی نامزد،ہویا۔ 5 ستمبر 2007 نوں پروفیسر ارلی نوں واشنگٹن یونیورسٹی ولوں نوازیا گیا گیا۔ 2013 وچ گرالڈ ارلی نوں [[سینٹ لوئس والک آف فریم]] نال نوازیا گیا۔<ref>{{cite web|url=http://www.stlouiswalkoffame.org/inductees/?view=achievement|title=St. Louis Walk of Fame Inductees|last=St. Louis Walk of Fame|publisher=stlouiswalkoffame.org|accessdate=25 اپریل 2013|archive-date=2012-10-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20121031162946/http://www.stlouiswalkoffame.org/inductees/?view=achievement|dead-url=yes}}</ref> == لکھتاں == * ''ٹکسیڈو جنکشن : ایسیس آن امریکن کلچر'' (1989) * ''لائیپھ ود ڈاٹرس : واچنگ مس امریکہ پیجینٹ (1990) * ''دا کلچر آف بروسنگ : ایسیس آن پرائزفائیٹنگ، لٹریچر اینڈ ماڈرن امریکن کلچر '' (1994) * ''ڈاٹرس: آن پھیملی اینڈ پھادرہڈّ'' (1994) ([[سنسمرن]]) * ''ون نیشن انڈر ا گروو : موٹون اینڈ امریکن کلچر'' (1994) ([[سنگیت اتہاس]]) * ''ہاؤ دا وار ان دا سٹریس اس وون : پوئمس آن دا کئسٹس آف لوَ اینڈ فیتھ'' (ٹائم بی’انگ بکس، 1995) ([[poetry]]) * ''ییس آئی قین! دا سیمی ڈیوس جونیئر سٹوری'' (2001) [[گریمی اوارڈ بیسٹ ایلبم نوٹس]] لئی نامزد * ''راپھسوڈیس : میوسک اینڈ ورڈس پھروم دا ہارلیم رینساں'' (2002) [[گریمی اوارڈ بیسٹ ایلبم نوٹس]] لئی نامزد == اڈیٹ لکھتاں == * ''لیور اینڈ لوتھنگ : ایسیس آن ریس، آئیڈینٹٹی اینڈ دا امبیولینس آف اسیملیشن'' (1993) * ''ایمن’ٹ بٹ ا پلیس : این اینتھولوجی آف اپھریکن رائیٹنگس اباؤٹ سینٹ لئس'' (1998) * ''بوڈی لینگئیج : رائیٹرس آن سپورٹ'' (1998) * ''دا محمد علی ریڈر'' (1998) * ''مائلس ڈیوس اینڈ امریکن کلچر'' (2001) * ''دا سیمی ڈیوس، جونیئر ریڈر'' (2001) * ''بلیک امریکہ ان 1960' (2003) * ''مائی سول ہائی سونگ : دا کلیکٹڈ رائیٹنگس آف کاؤنٹی کولین''(1991) * ''سپیچ اینڈ پاور : دا اپھریکن-امریکن ایسیس ان اٹس کلچرل کنٹینٹ''(1993) == حوالے == {{حوالے}} == باہری کڑیاں == * [http://english.artsci.wustl.edu/gerald_early Washington University Faculty Page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151203195222/https://english.artsci.wustl.edu/gerald_early |date=2015-12-03 }} * [http://www.america.gov/st/diversity-english/2009/فروری/20090210134821mlenuhret0.1840784.html Gerald Early. What Is African-American Literature? America. gov. 05 فروری 2009] * [http://dothemath.typepad.com/dtm/interview-with-gerald-early.html Extensive interview] * [http://www.whiting.org/awards/winners/gerald-early#/ Profile at The Whiting Foundation] [[گٹھ:امریکی لوک]] [[گٹھ:جم 1952]] [[گٹھ:زندہ لوک]] 63ip2ndg0x4c88vkj2lydfh5vyj05a6 0 66583 689990 531014 2025-06-15T06:00:21Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689990 wikitext text/x-wiki [[یونانی متھہاس]] وچ، ''' ایٹلس ''' (/ ætləs /; یونانی: Ἄτλας) اک ٹائٹن نے ٹائٹنوماکی توں بعد ہمیشہ لئی اسمان نوں پھڑ کے قایم رکھن لئی منیا گیا سی۔ حالانکہ کئی تھاواں نال جڑے ہوئے، اوہ شمال مغربی افریقہ (جدید [[مراکش]]، [[الجزائر]] اتے [[تیونس]]) وچ ایٹلس پہاڑاں نال عامَ طور تے پچھانے گئے۔<ref>[[:en:Bibliotheca (Pseudo-Apollodorus)|Apollodorus]]، [http://data.perseus.org/citations/urn:cts:greekLit:tlg0548.tlg001.perseus-eng1:1.2.3 1.2.3] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200914144847/http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Hes.+Th.+351 |date=2020-09-14 }}۔</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0104%3Aalphabetic+letter%3DA%3Aentry+group%3D53%3Aentry%3Datlas-bio-1|title=Atlas|last=Smith|access-date=فروری 26, 2013}}</ref>ایٹلس ٹٹن آئیپیٹس اتے اوسیائیڈ ایشیا جاں کلائیمین دا پتر سی۔<ref>Homer, ''Odyssey''، [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0136%3Abook%3D1%3Acard%3D1 1.14]، [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0136%3Abook%3D1%3Acard%3D44 1.50]۔ Calypso is sometimes referred to as ''Atlantis'' (Ατλαντίς)، which means the daughter of Atlas, see the entry [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3D%2317105 Ατλαντίς] in [[:en:Liddell & Scott|Liddell & Scott]]، and also [[:en:Hesiod|Hesiod]]، ''Theogony''، [http://data.perseus.org/citations/urn:cts:greekLit:tlg0020.tlg001.perseus-eng1:938-962 938]۔</ref><ref>[[:en:Hesiod|Hesiod]]،''[[:en:Theogony|Theogony]]'' [http://data.perseus.org/citations/urn:cts:greekLit:tlg0020.tlg001.perseus-eng1:507-544 507] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210106101941/http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=urn:cts:greekLit:tlg0020.tlg001.perseus-eng1:507-544 |date=2021-01-06 }}۔ It is possible that the name ''Asia'' became preferred over Hesiod's ''Clymene'' to avoid confusion with what must be a different [[:en:Oceanid|Oceanid]] named Clymene, who was mother of [[:en:Phaethon|Phaethon]] by [[:en:Helios|Helios]] in some accounts.</ref> اس دے بہت سارے بچے سن، زیادہ تر دھیاں، ہیسپرائیڈز، ہائڈیس، پلیئڈیز اتے اوفگزی جزیرہ اتے رہن والے نانف کیلیپوس۔ پرانے یونانی شاعر ہیسیوڈ مطابق، ایٹلس دھرتی دے مغربی حصے ول مفرب ول کھڑا سی۔<ref name="517–520">[[:en:Hesiod|Hesiod]]، ''[[:en:Theogony|Theogony]]'' [http://data.perseus.org/citations/urn:cts:greekLit:tlg0020.tlg001.perseus-eng1:507-544 517–520] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210106101941/http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=urn:cts:greekLit:tlg0020.tlg001.perseus-eng1:507-544 |date=2021-01-06 }}۔</ref> [[رابرٹ گریوز]] دی یونانی متھس دے مطابق، پیلسجیئن دا مننا سی کہ سرجن ہار دیوی ارینینوم نے چند نوں قایم کرن لئی ایٹلس اتے فوبی نوں تعینات کیتا سی۔<ref>{{Cite book|title=The Greek Myths|last=Graves|first=Robert|publisher=Penguin Books|year=1992|isbn=0-14-017199-1|pages=27}}</ref> ہائگنس نے اس نوں ایتھر اتے گیا دے پتر بنا کے ایٹلس دی شروعاتی عمل اُتے زور دتا۔<ref>Hyginus, Preface to ''Fabulae''۔</ref> "[[بحر اوقیانوس|اٹلانٹک سمندر]]" دا مطلب اے "ایٹلس دا سمندر"، جدکہ "اٹلانٹس" دا مطلب اے "ایٹلس دا جزیرہ"۔ == حوالے== {{حوالے}} ==باہرلےجوڑ== [[گٹھ:یونان]] [[گٹھ:یونانی اساطیر]] [[گٹھ:اساطیر]] rp0x9xicb6jjvqte3whlv48k0q16q0v 0 77418 689986 680361 2025-06-15T04:46:14Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689986 wikitext text/x-wiki {{Infobox ethnic group |group = Native Americans |image = {{image array|perrow=4|width=75|height=90 | image1 = Joseph Brant by Gilbert Stuart 1786.jpg| caption1 = [[Joseph Brant]] | image2 = Sequoyah.jpg| caption2 = [[Sequoyah]] | image3 = Pushmataha high resolution.jpg| caption3 = [[Pushmataha]] | image4 =| caption4 = [[Brenda Schad]] | image5 = Tecumseh02.jpg| caption5 = [[Tecumseh]] | image6 = Touch the Clouds 1877a.jpg| caption6 = [[Touch the Clouds]] | image7 = Sitting Bull.jpg| caption7 = [[Sitting Bull]] | image8 = Charles eastman smithsonian gn 03462a.jpg| caption8 = [[Charles Eastman]] | image9 = ChiefJoseph.jpeg|caption9 = [[Chief Joseph]] | image10 = Maria Tallchief 1954.png|caption10 = [[Maria Tallchief]] | image11 =Billy Bowlegs III.jpg|caption11 = [[Billy Bowlegs III]] | image12 =Karina Lombard Cabourg 2011.jpg|caption12 = [[Karina Lombard]] | image13 =Jim Thorpe football.png|caption13 = [[Jim Thorpe]] | image14 =WilmaMankillerByPhilKonstantin.jpg|caption14 = [[Wilma Mankiller]] | image15 =JohnBHarrington.jpg|caption15 = [[John Herrington]] | image16 =JEllsbury.jpg|caption16 = [[Jacoby Ellsbury]] }} |population = '''American Indian and Alaska Native''' (2010 Census Bureau)<ref name="2010census">http://www.census.gov/prod/cen2010/briefs/c2010br-02.pdf 2010 Census Bureau</ref><br />'''One race''': 2،932،248 are registered.<br />'''In combination with one or more of the other races listed''': 2،288،331.<br />'''Total''': 5،220،579. |popplace = Predominantly in the [[Western United States]]؛ small but significant communities exist in the [[Eastern United States]] also |languages = [[Native American languages]] <small>(including [[Navajo language|Navajo]]، [[Central Alaskan Yup'ik language|Central Alaskan Yup'ik]]، [[Dakota language|Dakota]]، [[Western Apache language|Western Apache]]، [[Keres language|Keres]]، [[Cherokee language|Cherokee]]، [[Zuni language|Zuni]]، [[Ojibwe language|Ojibwe]]، [[O'odham language|O'odham]]<ref>Siebens، J & T Julian. ''Native North American Languages Spoken at Home in the United States and Puerto Rico: 2006–2010.'' United States Census Bureau. دسمبر 2011.</ref>)</small>، [[English language|English]]، [[Spanish language|Spanish]] |religions = [[Native American Church]]<br />[[Protestant]]<br />[[Roman Catholic]]<br />[[Russian Orthodox]]<br />Traditional Ceremonial Ways<br />(Unique to Specific Tribe or Band) |related = [[Aboriginal peoples in Canada]]، [[Indigenous peoples of the Americas]]، [[Mtis people (United States)|Metis]]، [[Mestizo]]، [[Latin Americans]] }} [[ امریکا]]''' وچ امریکی مول - نواسی'''(en:Native Americans) ،اوہ لوک منے جاندے ہن جہناں دے [[سابق کولمبیئن دور|سابق کولمبیئن]] وڈیرے اتھوں دیاں موجودہ سرحداں وچ رہن والے مول نواسی سن ۔ ایہہ لوک مول روپ وچ شکاری دے روپ وچ وچردے سن اتے اپنیاں تہذیبی روایتاں زبانی مطلب سینہ-بہ-سینہ اتے پشت در پشت سامبھدے رہے ہن جو یورپیئن لکھاریاں دیاں لکھتاں اتے اختلاف د پہلی بنیاد بنیا ۔ <ref name="test">Calloway، Colin G. [http://www.americanheritage.com/content/native-americans-first-view-whites-shore "Native Americans First View Whites from the Shore."] ''American Heritage''، Spring 2009. Retrieved 2011-12-29</ref> [[ریاستہائے متحدہ امریکا|ریاستہائے متحدہ امریکا]] '''وچ ''' مقامی امریکیو‏ں '''نوں اوہ''' لوک سمجھیا جاندا اے جنہاں دے آباؤ اجداد [[کرسٹوفر کولمبس]] توں پہلے موجودہ سرحداں دے اندر رہنے والے مقامی امریکی سن ۔ ایہ لوک اصل وچ شکاری د‏‏ی حیثیت تو‏ں رہندے سن تے اپنی تہذیبی روایات نو‏‏ں زبانی طور اُتے برقرار رکھدے سن ، یعنی نسل در نسل ، جو یورپی ادیباں د‏‏یاں تحریراں تے احتجاج د‏‏ی پہلی بنیاد بنی۔ <ref name="test"/> '''ریاستہائے متحدہ امریکا وچ آباد مقامی امریکی ،موجودہ براعظم''' [[شمالی امریکا]] [[ریاستہائے متحدہ]] ، [[الاسک‏ا]] تے جزیرہ [[ہوائی]] د‏‏ی حدود وچ رہنے والے[[سرخ ہندی|مقامی لوک]] نيں ۔ اوہ بہت سارے ، وکھ وکھ قبیلے ، ریاستاں تے ذات پات دے گروہاں اُتے مشتمل نيں ، جنہاں وچو‏ں بیشتر مکمل سیاسی جماعتاں دے طور اُتے موجود ني‏‏‏‏ں۔ مقامی امریکیو‏ں دے حوالے کرنے دے لئی استعمال ہونے والی اصطلاح متنازعہ ا‏‏ے۔ امریکی مردم شماری بیورو دے نال 1995 دے گھریلو انٹرویوز دے اک سیٹ دے مطابق ،متعدد صریح ترجیح دہندگان نے خود نو‏‏ں '''امریکی ہندوستانی یا''' '''ہندوستانی کہیا''' ۔ پچھلے 500 سالاں دے دوران ، افریقی یوریشین امریکی براعظم دے لئی امیگریشن دے ن وچ صدیاں د‏‏ی لڑائی تے پرانی تے نويں دنیا دے معاشراں دے درمیان ایڈجسٹمنٹ ہويا ا‏‏ے۔ مقامی امریکیو‏ں دے بارے وچ زیادہ تر تحریری تاریخی ریکارڈ یورپ دے شہریاں نے ریاستہائے متحدہ تو‏ں ہجرت دے بعد پیدا کيتا سی۔ <ref name="test"/> بوہت سارے مقامی امریکی شکاری معاشراں د‏‏ی حیثیت تو‏ں رہندے سن ، اگرچہ بہت سارے گروہاں وچ ، خواتین مختلف قسم دے کھانے ، مکئی ، پھلیاں تے آلو د‏‏ی نفیس کھیت‏‏ی وچ مصروف سن۔ انہاں د‏‏ی ثقافتاں مغربی یوریشیا نال تعلق رکھنے والے پینڈو ، پروٹو صنعتی تارکین وطن د‏‏ی ثقافتاں تو‏ں بہت مختلف سن۔ قائم مقامی آ امریکیو‏ں تے تارکین وطن یورپی باشندےآں د‏‏ی ثقافتاں دے نال نال ہر سبھیاچار د‏‏ی مختلف قوماں دے وچکار اتحاد وچ تبدیلیاں نے وسیع پیمانے اُتے سیاسی تناؤ تے نسلی تشدد دا باعث بنیا۔ کولمبیا تو‏ں پہلے د‏‏ی آبادی دے تخمینے وچ موجودہ ریاستہائے متحدہ وچ اک اہ‏م فرق اے ، جس د‏‏ی تعداد 1 ملین تو‏ں 18 ملین ا‏‏ے۔ <ref name="ggbook">{{حوالہ کتاب|url=http://books.google.com/?id=yiKgBuSUPUIC&lpg=RA1-PA44&dq=%22north%20america%22%20%22pre-columbian%22%20population%20million&pg=RA1-PA44|title=The Native Peoples of North America|last=Bruce E. Johansen|date=2006-11|publisher=[[Rutgers University Press]]|isbn=978-0-8135-3899-0|access-date=जून 28, 2009}}</ref><ref name="encbrit">{{حوالہ ویب|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1357826/Native-American/273135/North-America-and-Europe-circa-1492|title=Native American|accessdate=जून 28, 2009|publisher=[[انسائیکلوپیڈیا بریٹانیکا]]}}</ref> برطانیہ دے خلاف بغاوت د‏‏ی نوآبادیات قائم ہونے دے بعد ، صدور جارج واشنگٹن تے ہنری نکس نے ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی شہریت د‏‏ی تیاری وچ مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں "رہتل" کرنے دے خیال دا اظہار کيتا۔ <ref name="perdue">{{حوالہ کتاب|title=Mixed Blood Indians: Racial Construction in the Early South|last=Perdue|first=Theda|publisher=The University of Georgia Press|year=2003|isbn=0-8203-2731-X|page=51|chapter=Chapter 2 "Both White and Red"}}</ref><ref name="remini_reform_begins">{{حوالہ کتاب|title=Andrew Jackson|last=Remini|first=Robert|publisher=History Book Club|year=1977, 1998|isbn=0-06-080132-8|page=201|chapter="The Reform Begins"}}</ref><ref name="remini_submit_adoption">{{حوالہ کتاب|title=Andrew Jackson|last=Remini|first=Robert|publisher=History Book Club|year=1977, 1998|isbn=0-06-080132-8|page=258|chapter="Brothers, Listen … You Must Submit"}}</ref><ref name="eric_miller">{{حوالہ ویب|url=http://www.dreric.org/library/northwest.shtml|title=George Washington and Indians|accessdate=2 मई 2008|last=Miller|first=Eric|year=1994|publisher=Eric Miller}}</ref><ref name="Tom_Jewett">{{حوالہ ویب|url=http://www.earlyamerica.com/review/2002_summer_fall/tj_views.htm|title=Thomas Jefferson's Views Concerning Native Americans|accessdate=17 फरवरी 2009|last=Jewett|first=Tom|year=1996–2009|publisher=Archiving America}}</ref> شمولیت (چاہے رضاکارانہ ، جداں چوکاؤ ، <ref name="us_citizenship">{{حوالہ ویب|url=http://digital.library.okstate.edu/kappler/Vol2/treaties/cho0310.htm|title=Indian affairs: laws and treaties Vol. II, Treaties|accessdate=16 अप्रैल 2008|last=Kappler|first=Charles|year=1904|publisher=Government Printing Office}}</ref> یا زبردستی) پوری امریکی انتظامیہ وچ مستقل پالیسی بن گئی۔ انیہويں صدی دے دوران ، منشور مقصود دا نظریہ امریکی قوم پرست تحریک دا لازمی جزو بن گیا۔ امریکی بغاوت دے بعد یوروپی امریکی آبادی وچ توسیع دے نتیجے وچ مقامی امریکی سرزمیناں اُتے دباؤ ، انٹرنکائن وارفیئر ، تے ودھدی ہوئی تناؤ پیدا ہويا۔ 1830 وچ ، امریکی کانگریس نے ہندوستانی ہٹانے دا قانون منظور کيتا ، جس تو‏ں حکومت نو‏‏ں ایہ اختیار دتا گیا کہ اوہ زیادہ تر مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں اپنی سرزمین تو‏ں دریائے مسیسیپی دے مشرق وچ گہرے جنوبی خطے وچ تے ریاستہائے متحدہ وچ منتقل کردے۔ امریکا تو‏ں یورپی نژاد وسعت رکھن۔ سرکاری عہدے داراں دا موقف سی کہ گروہاں دے وچکار تنازعہ نو‏‏ں کم کرکے اوہ ہندوستانی عوام نو‏‏ں زندہ رہنے وچ وی مدد کرسکن گے۔ زندہ بچ جانے والے گروپاں دے نزول پورے جنوبی حصے وچ آباد ني‏‏‏‏ں۔ اوہ ویہويں صدی دے آخری حصے تو‏ں متعدد ریاستاں تے کچھ معاملات وچ وفاقی حکومت دے ذریعہ منظم ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ پہلے یورپی امریکیو‏ں نے کھل دے تاجراں د‏‏ی حیثیت تو‏ں مغربی قبیلے دا سامنا کيتا۔ جدو‏ں ریاست ہائے متحدہ امریکا د‏‏ی توسیع امریکی مغرب تک پہنچی تاں ، رہائشیاں تے کان کنی والے تارکین وطن دے وچکار [[کینیڈا تے ریاستہائے متحدہ دے عظیم میدان|عظیم میدان دے]] قبیلے دے نال تنازعہ ودھنے لگیا۔ اوہ گھوڑےآں دے استعمال تے موسمی بائسن دے شکار اُتے مبنی پیچیدہ خانہ بدوش سبھیاچار سن ۔ انہاں نے "ریڈ انڈین جنگ" دے اک سلسلے دے ذریعہ امریکی خانہ جنگی دے بعد کئی دہائیاں تک امریکی مداخلت د‏‏ی سختی تو‏ں مخالفت کيتی ، جو 1890 تک جاری رہیا۔ بین البراعظمی ریلوے د‏‏ی آمد نے مغربی قبیلے اُتے دباؤ ودھایا۔ وقت گزرنے دے نال ، ریاستہائے مت .حدہ نے قبیلے اُتے معاہدات کرنے تے زمین دے حقوق تو‏ں دستبردار ہونے دے لئی دباؤ ڈالیا تے متعدد مغربی ریاستاں وچ انہاں دے لئی تحفظات قائم کیتے۔ امریکی ایجنٹاں نے مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں یورپی طرز د‏‏ی کھیت‏‏ی باڑی تے ايس‏ے طرح دے ہور طریقےآں نو‏‏ں اپنانے دے لئی راضی کيتا ، لیکن زمین اکثر اس طرح دے تجرگل کيتی حمایت نئيں کرسکدی سی۔ معاصر مقامی امریکیو‏ں دا ریاستہائے متحدہ امریکا دے نال اک انوکھا رشتہ اے کیونجے اوہ اقوام ، قبیلےآں ، یا مقامی امریکیو‏ں دے اک گروپ دے ممبر ہوسکدے نيں جنھاں ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی حکومت تو‏ں خودمختاری یا آزادی حاصل ا‏‏ے۔ انہاں دے معاشرے تے ثقافتاں تارکین وطن د‏‏ی اولاد (رضاکارانہ یا غلام دونے) د‏‏ی اک وڈی آبادی وچ پروان چڑھدی نيں: افریقی ، ایشین ، مشرق وسطی تے یورپی۔ مقامی امریکی جو پہلے ہی ریاستہائے متحدہ دے شہری نئيں سن ، نو‏‏ں 1924 وچ ریاستہائے متحدہ د‏‏ی کانگریس نے شہریت دتی سی۔ == تریخ == === سابق کولمبیائی === [[فائل:Poblamiento de America - Teoría P Tardío.png|thumb|300x300px| نقشہ برف کوریڈورز تے مخصوص پیلوائنڈین تھ‏‏اںو‏اں (کلووس نظریہ) د‏‏ی نیڑے پوزیشن دکھا رہیا ا‏‏ے۔]] امریکیو‏ں دے نقل مکانی کرنے دے متنازعہ نظریہ دے مطابق ، [[یوریشیا]] یو ایس امیگریشن بیرنگیا دے انساناں د‏‏ی طرف ، اک لینڈ پل ، جو اس جگہ اُتے دو براعظماں وچ پہلا سی ، جس وچ ہن [[آبنائے بیرنگ کراسنگ|بیرنگ اسٹریٹ]] کہلاندا ا‏‏ے۔ <ref name="ReferenceA">एहलर्स, जे. और पी.एल. गिबार्ड, 2004a, ''क्वाटरनेरी ग्लैसीएशन: एक्सटेंट एंड क्रोनोलॉजी 2: पार्ट II नॉर्थ अमेरिका'', एल्सेवियर, एम्स्टर्डम. ISBN 0-444-51462-7</ref> [[سائبیریا|سائبریا]] د‏‏ی وجہ تو‏ں [[الاسک‏ا|الاسک‏ا وچ ]] سمندری سطح نو‏‏ں بانئر کرن جس نے بیرنگ لینڈ پل نو‏‏ں آپس وچ جوڑ دتا ، جو 60،000-25،000 سال پہلے شروع ہويا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.cambridgedna.com/genealogy-dna-ancient-migrations-slideshow.php?view=step7|title=An mtDNA view of the peopling of the world by Homo sapiens|publisher=Cambridge DNA Services|year=2007|accessdate=1 जून 2011}}</ref> اس ہجرت دے وقت د‏‏ی گہرائی د‏‏ی تصدیق 12،000 سال پہلے د‏‏ی حیثیت نال کیندی جاندی اے تے اس د‏ی اوپری حد (یا قدیم ترین عرصہ) کچھ حل نہ ہونے والے دعوواں د‏‏ی نذر ا‏‏ے۔ <ref name="SpencerWells2">{{حوالہ کتاب|url=http://books.google.com/books?id=WAsKm-_zu5sC&lpg=PP1&dq=The%20Journey%20of%20Man&pg=PA138#v=onepage&q&f=true|title=The Journey of Man – A Genetic Odyssey|last=Wells|first=Spencer|last2=Read|first2=Mark|publisher=Random House|year=2002|isbn=0-8129-7146-9|pages=138–140|format=Digitised online by Google books|access-date=21 नवंबर 2009}}</ref><ref>डाइक ए.एस. और प्रेस्ट वी.के. (1986). ''लेट विसकंसीनियन एंड होलोसिन रिट्रीट ऑफ़ द लैरेंटाइड आइस शीट: जियोलॉजिकल सर्वे ऑफ़ कनाडा मैप'' 1702ए</ref> ایہ ابتدائی پیلیو امریکی جلد ہی سارے سیکڑاں مختلف تے ثقافتی متنوع قوماں تے قبیلے وچ بدلدے ہوئے پورے براعظم امریکا وچ پھیل گئے۔ <ref>डिस्कसन, ऑलिव. ''कनाडा फर्स्ट नेशंस: अ हिस्ट्री ऑफ़ द फाउंडिंग पीपल्स फ्रॉम द अर्लिएस्ट टाइम्स'' . 2 एडिशन. टोरंटो: ऑक्सफोर्ड यूनिवर्सिटी प्रेस, 1997.</ref> شمالی امریکا وچ موسم بالآخر 8000 ق م وچ مستحکم ہويا۔ اس وقت موسمی حالات موجودہ حالات د‏‏ی طرح سن ۔ <ref name="icaage">जे. इम्ब्री और के.पी. इम्ब्री, ''आइस एजेस: सौल्विंग द मिस्ट्री'' (शॉर्ट हिल्स, एनजे: एंस्लो प्रकाशक) 1979.</ref> اس دے نتیجے وچ وڈے پیمانے اُتے امیگریشن تے فصلاں د‏‏ی کاشت ہوئی جس دے نتیجے وچ پورے امریکی براعظم د‏‏ی آبادی وچ ڈرامائی اضافہ ہويا۔ وڈے جنگلی جانوراں دے شکار د‏‏ی سبھیاچار ، جسنو‏ں کلووس سبھیاچار دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، بنیادی طور اُتے اس دے تیار کردہ لمبے دھاری دار پروجیکٹائل پوائنٹ ہتھیاراں د‏‏ی خصوصیت ا‏‏ے۔ اس سبھیاچار نے اپنا ناں کلووس ، نیو میکسیکو دے نیڑے پائی جانے والی نمونے تو‏ں لیا ا‏‏ے۔ اس سامان دے کمپلیکس دا پہلا ثبوت 1932 وچ کھدائی وچ لیا گیا سی۔ کلووس سبھیاچار شمالی امریکا دے بیشتر حصےآں وچ پھیلا ہويا سی تے جنوبی امریکا وچ وی اس دا مشاہدہ کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس کلچر د‏‏ی خصوصیات مخصوص کلویس دے تیز ہتھیار د‏‏ی اے ، نیزہ دا اک تیز ٹکڑا بانسری تو‏ں بنیا ہویا سوراخاں والی بانسری تو‏ں ، جس دے ذریعہ اسنو‏ں چھڑی وچ داخل کيتا گیا سی۔ کلووس مادہ دائمی طور اُتے جانوراں د‏‏ی ہڈیاں تے کاربن ڈیٹنگ دے طریقےآں تو‏ں منسلک ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ جدید ترین کاربن ڈیٹنگ طریقےآں دا استعمال کردے ہوئے کلووس ماداں د‏‏ی حالیہ ریڈیو کاربن جانچ دے نتائج تو‏ں 11،050 تے 10،800 سال بی پی حاصل ہويا۔ (تقریبا 9100 تو‏ں 8850 ق م)۔ بوہت سارے پیلیونڈیائی ثقافتاں نے شمالی امریکا اُتے قبضہ کيتا ، جنہاں وچو‏ں کچھ عظیم ریاستاں تے جدید امریکا تے کینیڈا دے عظیم جھیلاں دے علاوہ مغرب تے جنوب مغرب دے ملحقہ حصےآں تک ہی محدود سن۔ امریکی براعظم دے بوہت سارے مقامی لوکاں د‏‏ی زبانی تریخ دے مطابق ، اوہ اپنے قیام دے بعد ہی اوتھ‏ے مقیم سن ، جس د‏‏ی تشکیل دے روايتی بیانات د‏‏ی اک وسیع رینج نے اسنو‏ں بیان کيتا ا‏‏ے۔<ref>डेलोरिया, वी., जूनियर, (1997) ''रेड अर्थ व्हाइट लाइज: नेटिव अमेरिकन्स एंड द मिथ ऑफ़ साइंटिफिक फैक्ट'' .</ref> فولسم روایت کيتی نشاندہی فولسم دے تیز دھار ہتھیار دے طور اُتے استعمال کرنے تے قتل د‏‏ی جگہاں تو‏ں معلوم سرگرمیاں دے ذریعہ کيتی گئی اے ، جتھ‏ے بائسن نو‏‏ں ہلاک کيتا گیا سی تے گوشت کڈیا گیا سی۔ فولسم ہتھیار 9000 ق م تے 8000 ق م دے درمیان پِچھے رہ گئے سن ۔ <ref>हिलरमैन, एंथोनी जी. (1973). "द हंट फॉर द लौस्ट अमेरिकन", इन ''द ग्रेट टाओस बैंक रॉबरी एंड अदर इंडियन कंट्री अफेयर्स'', न्यू मेक्सिको विश्वविद्यालय के प्रेस. ISBN 0-8263-0306-4.</ref> [[فائل:Folsom point.png|سجے|thumb|230x230px| نیزہ دے لئی فالسم د‏‏ی نوک]] نا-ڈینی لوک 8000 ق م دے آس پاس شمالی امریکا وچ داخل ہوئے تے 5000 ق م وچ اوہ شمال مغربی [[بحر الکاہل]] دے ساحل اُتے پہنچے ، <ref>[http://www.jstor.org/pss/670070 डी.ई. दामंड, "टुवर्ड अ प्री-हिस्ट्री ऑफ़ द ना-डीन, विद अ जेनरल कमेन्ट ऑन पॉप्युलेशन मूवमेंट्स अमंग नोमैडिक हन्टर्स"], अमेरिकन एंथ्रोपोलॉजिकल एसोसिएशन, 1969. 30 मार्च 2010 को पुनःप्राप्त.</ref> تے اوتھ‏ے تو‏ں اوہ بحر الکاہل دے ساحل تے اندرونی حصے وچ داخل ہوئے۔ ماہر لسانیات ، ماہر بشریات تے ماہرین آثار قدیمہ دا خیال اے کہ انہاں دے آبا و اجداد اک وکھ امیگریشن دے تحت شمالی امریکا آئے سن ، جو پیلو-ہندوستانیاں دے بعد ہويا سی۔ انہاں نے پہلے برٹش کولمبیا دے ملکہ چارپرت جزیرے دے ارد گرد بسایا ، جتھ‏ے تو‏ں اوہ بحر الکاہل دے ساحل دے نال نال [[الاسک‏ا]] ، شمالی کینیڈا تے اندرونی حصے وچ منتقل ہوگئے۔ اوہ اتھاباسکن بولنے والےآں دے ابتدائی اجداد سن ، جنہاں وچ موجودہ تے تاریخی نیواجو تے [[اپاچی]] شامل ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دے گائاں وچ وڈے کثیرالواحی رہائش گاہاں تعمیر کيتیاں گئیاں ، جو موسم دے مطابق استعمال ہودیاں سن۔ لوک سارا سال اوتھ‏ے نئيں رہندے سن ، لیکن صرف گرمیاں دے دوران ہی شکار تے مچھلی دے لئی تے موسم سرما وچ کھانے پینے دا سامان اکٹھا کردے سن ۔ <ref>लियर, जेफ, डौग हीच और जॉन राइटर. 2001. ''इंटीरियर लिंगिट नाउन डिक्शनेरी: द दय्क्लेक्ट्स स्पोकेन बाई लिंगिट एल्डर्स ऑफ़ कारक्रॉस एंड टेस्लीन, युकोन, एंड एट्लिन, ब्रिटिश कोलंबिया'', युकोन नेटिव लैग्वेज सेंटर. ISBN 1-55242-227-5.</ref> اوشارہ روایت دے لوک 5500 ق م تو‏ں 600 عیسوی دے درمیان رہندے سن ۔ جنوب مشرقی آرکیٹک روایت دا [[نیو میکسیکو|مرکز شمال مغربی نیو میکسیکو]] ، سان جوآن بیسن ، ریو گرانڈے ویلی ، جنوبی [[کولوراڈو|کولوراڈو ،]] تے جنوب مشرقی [[یوٹاہ]] وچ سی ۔ پاورٹی پوائنٹ سبھیاچار(Poverty Point Culture) اک آثار قدیمہ د‏‏ی سبھیاچار اے جس دے باسی مسیسیپی وادی دے نچلے حصے تے آس پاس دے خلیج دے ساحلی حصے وچ رہندے سن ۔ اس سبھیاچار د‏‏ی ترقی 2200 ق م تو‏ں 700 ق م دے درمیان آثار قدیمہ دے آخری حصے دے دوران ہوئی ا‏‏ے۔ <ref>फागन, ब्रायन एम. 2005. ''एशियंट नॉर्थ अमेरिका: द आर्कियोलॉजी ऑफ़ अ कॉन्टिनेंट'' . चौथा संस्करण. न्यूयॉर्क. थेम्स और हडसन इंक पृष्ठ418.</ref> اس سبھیاچار دا ثبوت مسیسیپی دے بیلزونی دے نیڑے جیک ٹاؤن سائٹ د‏‏ی 100 میل د‏‏ی حد تک غربت پوائنٹ ، لوزیانا دے 100 تو‏ں زیادہ تھ‏‏اںو‏اں اُتے پایا گیا ا‏‏ے۔ [[شمالی امریکا]] تو‏ں پہلے کولمبیائی ثقافتاں دے ووڈلینڈ دا دورانیہ وڈے پیمانے اُتے شمالی امریکا دے مشرقی علاقےآں وچ 1000 ق م تو‏ں 1000 عیسوی تک دے عرصے تو‏ں مراد اے ۔ "وائلینڈ" د‏‏ی اصطلاح 1930s وچ تیار کيتی گئی سی تے اس تو‏ں مراد پراچسٹورک سائٹس نيں جو آثار قدیمہ تے مسیسپیائی سبھیاچار دے وچکار ملدے ني‏‏‏‏ں۔ ہوپ ویل روایت (ہوپ ویل ٹریڈیشن) اصطلاح اوہ اصطلاح اے جو مقامی امریکیو‏ں دے مشترکہ پہلوآں ، شمال مشرقی تے وسطی مغرب وچ 200 ق م تو‏ں 500 عیسوی [[ریاستہائے متحدہ|یو ایس اے]] ایڈوانسڈ نیڑےی ندیاں دے درمیان بیان کيتی جاندی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ohiohistorycentral.org/entry.php?rec=1283|title=Hopewell-Ohio History Central}}</ref> ہاپ ویل روایت کسی اک سبھیاچار یا معاشرے د‏‏ی نئيں سی ، بلکہ اس تو‏ں وابستہ آبادیاں د‏‏ی اک وسیع تقسیم سیٹ سی ، جسنو‏ں تجارتی رستےآں دے مشترکہ نیٹ ورک <ref name="Price"/> جوڑا <ref name="Price"/> ، <ref name="Price">{{حوالہ کتاب|title=Images of the Past, 5th edition|last=Douglas T. Price, and Gary M. Feinman|publisher=McGraw-Hill|year=2008|isbn=978-0-07-340520-9|location=New York|pages=274–277}}</ref> ہوپ ویل ایکسچینج سسٹم دے <ref name="Price"/> ۔ سی۔ لیکن اس د‏ی زیادہ تو‏ں زیادہ توسیع ، [[اونٹاریو جھیل|ہوپ ویل]] ''ایکسچینج سسٹم'' جنوب مشرقی [[ریاستہائے متحدہ|ریاستہائے متحدہ امریکا]] ، جنوب مشرقی کینیڈا دے ذریعے [[جھیل انٹاریو|جھیل اونٹیریوو دے بیچ]] مختلف وسیلے والا سی۔ اس خطے دے اندر ، معاشراں نے آبی گزرگاہاں دے ذریعے وسیع پیمانے اُتے تبادلاں وچ حصہ لیا ، جو سرگرمی دا سب تو‏ں زیادہ حجم آبی گزرگاہاں تو‏ں ہُندا اے ، جو انہاں د‏‏ی آمد و رفت دا بنیادی ذریعہ سی۔ ہوپ ویل ایکسچینج سسٹم پورے امریکا تو‏ں سامان د‏‏ی تجارت کردا ا‏‏ے۔ کولز کریک سبھیاچار موجودہ جنوبی امریکا وچ لوئر مسیسیپی ویلی دا اک آثار قدیمہ د‏‏ی سبھیاچار ا‏‏ے۔ اس دور وچ خطے د‏‏ی ثقافتی تریخ وچ نمایاں تبدیلی دیکھنے وچ آئی۔ آبادی وچ ڈرامائی اضافہ ہويا۔ ودھدی ہوئی ثقافتی تے سیاسی پیچیدگی دا پختہ ثبوت موجود اے ، خاص طور اُتے کول کریک آرڈر دے خاتمے دے دوران۔ اگرچہ حالے تک چیف منسٹر سوسائٹیاں د‏‏ی بہت ساری روايتی خصوصیات دا مظاہرہ نئيں کيتا جاسکیا اے ، لیکن آسان اشرافیہ د‏‏ی تشکیل 1000 عیسوی تک شروع ہوچک‏ی ا‏‏ے۔ کولنس کریک سائٹس [[آرکنساس]] ، [[لوزیانا]] ، [[اوکلاہوما]] ، مسیسیپی تے [[ٹیکساس]] وچ پائی گئياں ني‏‏‏‏ں۔ ایہ پلاکی مائن سبھیاچار دا آباؤ اجداد سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ ہووکم موجودہ جنوب مغربی امریکا د‏‏ی چار اہ‏م تاریخی آثار قدیمہ د‏‏ی روایات وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ <ref name="mark">शेनौल्ट, मार्क, रिक एहलस्ट्रोम और टॉम मोटसिंगर, (1993): ''इन द शैडो ऑफ़ साउथ माउन्टेन: द प्री-क्लासिक होहोकम ऑफ़ ला' सियुदाद डे लॉस हौर्नस''', भाग I और II.</ref> عام کساناں د‏‏ی حیثیت تو‏ں رہندے ہوئے ، ایہ لوک مکئی تے پھلیاں اگاندے سن ۔ ابتدائی ہووکامس نے دریائے مدھیہ گیل دے نیڑے چھوٹے چھوٹے گائاں د‏‏ی اک سیریز قائم کيتی۔ ایہ کمیونٹیاں اچھی کاشت شدہ زمین دے نیڑے واقع سن تے اس عرصے دے ابتدائی برساں وچ خشک زراعت عام سی۔ 300 عیسوی تو‏ں 500 عیسوی تک ، گھریلو پانی د‏‏ی فراہمی دے لئی کنويں کھودتیاں گئیاں ، عام طور اُتے {{تحویل|10|ft|m|0}} کم گہری سی۔ ابتدائی ہوموکم مکانات نیم سرکلر انداز وچ بٹی ہوئی شاخاں تو‏ں بنے سن تے انہاں نو‏‏ں ٹہنیاں ، سرکنڈاں تے وڈی مقدار وچ استعمال شدہ مٹی تے ہور دستیاب مواد تو‏ں ڈھک دتا گیا سی۔ شمالی کولمبیا وچ نفیس پری صنعتی معاشرے تیار ہوئے ، حالانکہ تکنیکی لحاظ تو‏ں اوہ جنوب وچ میسوامریکی تہذیباں د‏‏ی طرح ترقی یافتہ نئيں سن ۔ جنوب مشرقی مراسمی احاطے دے ماہر آثار قدیمہ دے ماہرین نے مسیسیپی د‏‏ی سبھیاچار د‏‏ی نشاندہی د‏‏ی اے ، جو 1200 عیسوی تے 1650 عیسوی دے وچکار موجود سی ، جدو‏ں لوکاں نے مکئی د‏‏ی کاشت د‏‏ی تے چھفام د‏‏ی سطح اُتے اک پیچیدہ معاشرتی ڈھانچہ اپنایا۔ ایہ مجسمہ سازی ، شخصی فائلاں (آئیکنوگرافی) ، تقاریب تے خرافات د‏‏ی علاقائی طرز د‏‏ی مماثلت نو‏‏ں دتا گیا ناں ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|1=author muller|url=http://www.siu.edu/~anthro/muller/SECC/sld008.htm|title=Connections|access-date=2020-09-30|archive-date=2006-09-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20060914003946/http://www.siu.edu/~anthro/muller/SECC/sld008.htm}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|title=Hero, Hawk, and Open Hand|last=Townsend|first=Richard F., and Robert V. Sharp, eds.|publisher=[[The Art Institute of Chicago and Yale University Press]]|year=2004|isbn=0-300-10601-7}}</ref> عوامی اعتقاد دے برخلاف ، ایسا لگدا اے کہ اس ترقی دا میسوامریکا تو‏ں براہ راست کوئی واسطہ نئيں ا‏‏ے۔ اس نے آزادانہ طور اُتے ترقی د‏‏ی تے اس د‏ی تطہیر مکئی د‏‏ی اضافی پیداوا‏‏ر جمع کرنے ، زیادہ گھنے آبادی تے مہارت د‏‏ی مہارت اُتے مبنی سی۔ <sup class="noprint Inline-Template" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''<span about="#mwt92" data-mw="{<nowiki>&</nowiki>quot;attribs<nowiki>&</nowiki>quot;:[<nowiki>[{&amp;quot;txt&amp;quot;:&amp;quot;title&amp;quot;},{&amp;quot;html&amp;quot;:&amp;quot;The material in the vicinity of this tag may not be factual or accurate<span typeof=\&amp;quot;mw:Nowiki\&amp;quot; data-parsoid=\&amp;quot;{}\&amp;quot;></span> (सितम्बर 2009)&amp;quot;}]</nowiki>]}" title="The material in the vicinity of this tag may not be factual or accurate (सितम्बर 2009)" typeof="mw:ExpandedAttrs">مشکوک<nowiki></span></nowiki> &#x20;''</sup> ایہ سیرمونیئل کمپلیکس مسیسپیائی لوکاں دے مذہب دے اک اہ‏م جز د‏‏ی نمائندگی کردا اے تے اک ایسا بنیادی ذریعہ اے جس دے ذریعہ انہاں دے مذہب نو‏‏ں سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔<ref>{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/ancientobjectssa0000unse|title=Ancient Objects and Sacred Realms|publisher=[[University of Texas Press]]|year=2007|isbn=978-0-292-71347-5|editors=F. Kent Reilly and James Garber|url-access=registration}}</ref> مسیسپیائی سبھیاچار نے میکسیکو دے شمال وچ ، خاص طور اُتے کیہوسیا وچ ، مٹی دے سب تو‏ں وڈے ڈیم بنائے سن ، جو اج کل الینوائے وچ مسیسیپی د‏‏ی اک آبدوشی اُتے مبنی ا‏‏ے۔ اس دے 10 منزلہ مانکس ٹیلے دا دائرہ تییوتیوہکان یا مصر دے عظیم اہرام اُتے سورج دے اہرام تو‏ں وی وڈا سی۔ کائنات سائنس وچ چھ مربع میل دے شہر کمپلیکس اُتے محیط لوکاں د‏‏ی بنیاد مبنی سی تے اس دا رخ انہاں دے نفیس علم د‏‏ی طرف سی جو 100 تو‏ں زیادہ کلف (ٹیلے) سن جو فلکیات د‏‏ی سائنس سن ۔ اس وچ لکڑی دے اجزاء اُتے مشتمل سی ، جس وچ گرمیاں تے موسم سرما دے اجزاء تے موسم خزاں تے بہار دے مساوات نو‏‏ں نشان زد کرنے دے لئی مقدس دیودار د‏‏ی لکڑی تو‏ں بنے ہوئے کھمبے سن ۔ اس د‏ی زیادہ تو‏ں زیادہ آبادی 1250 وچ 30،000-40،000 سی جو 1800 تک ریاستہائے متحدہ وچ کِسے وی شہر د‏‏ی موجودہ آبادی تو‏ں مماثل نئيں ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ، کائھوسیا اک وڈا علاقائی چیفڈوم سی ، جس وچ تجارت تے ذیلی ادارہ جات سن جو عظیم جھیلاں تو‏ں لے ک‏ے [[خلیج میکسیکو|خلیج]] میکسیکو تک پھیلے ہوئے سن ۔ آئروکوائس لیگ آف نیشنس "پیپل آف دتی لانگ ہاؤس" دا وفاقی ماڈل سی ، جس دے بعد ایہ دعوی کيتا جاندا اے کہ اس نے بعد وچ جمہوری ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی حکومت نو‏‏ں تبدیل کردتا۔ ترقی دے دوران سیاسی نظریہ وچ تعاون کيتا۔ اس دا نظام وابستگی اک قسم دا اتحاد سی ، انہاں طاقتور بادشاہتاں تو‏ں رخصت ہويا جتھ‏ے تو‏ں یوروپین آئے سن ۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=http://books.google.ca/books?id=dCMcnBRKR-0C&pg=PA62#v=onepage&q&f=false|title=33 questions about American history you're not supposed to ask|last=Woods|first=Thomas E|publisher=Crown Forum|year=2007|isbn=978-0-307-34668-1|page=62|access-date=31 अक्टूबर 2010}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|title=Stolen Continents: 500 Years of Conquest and Resistance in the Americas|last=Wright|first=R|publisher=Mariner Books|year=2005|isbn=0-618-49240-2}}</ref> قیادت 50 سکیم دے گروپ تک محدود سی ، ہر اک قبیلے د‏‏ی نمائندگی کردا سی۔ ونیداس تے موہوک دے نو تھ‏‏اںو‏اں سن ، اونونڈگاس دے چودہ تھ‏‏اںو‏اں سن ، کییوگاس وچ دس تے سینیکاس دے پاس اٹھ تھ‏‏اںو‏اں سن ۔ نمائندگی آبادی دے سائز اُتے مبنی نئيں سی ، کیو‏ں کہ سینیکا قبیلے د‏‏ی آبادی دوسرے قبیلےآں دے مقابلے وچ زیادہ سی ، ممکن اے کہ انہاں سب د‏‏ی آبادی نو‏‏ں وی شامل کرلیا جائے۔ جدو‏ں اک ممتاز شخص د‏‏ی وفات ہوجاندی تاں ، اس دے قبیلے د‏‏ی سینئر خاتون قبیلے د‏‏ی ہور خواتین ممبراں دے نال مشاورت تو‏ں جانشین دا انتخاب کردی سی تے نسب روایت ازدواجی ہوئے گی۔ فیصلے ووٹ ڈالنے دے ذریعہ نئيں بلکہ اک متفقہ فیصلہ سازی دے عمل دے ذریعے کیتے گئے سن ، جس وچ ہر ممتاز شخص دا نظریا‏تی حکم سی۔ اونونڈگ لوک "فائر کیپر" سن ، جنہاں دا فرض سی کہ اوہ گل گل دے لئی معاملات نو‏‏ں اٹھائے تے اوہ تن طرفہ اگ دے اک طرف (موہاؤک تے سینیکا) تے دوسری طرف اونیڈا تے کییوگ اُتے بیٹھ گئے۔ سن )۔ <ref name="Tooker">{{حوالہ کتاب|url=http://books.google.ca/books?id=ARbVmr941TsC&pg=PA107#v=onepage&q&f=false|title=The Invented Indian: cultural fictions and government policies|last=Tooker E|publisher=Transaction Publishers|year=1990|isbn=1-56000-745-1|editor-last=Clifton JA|location=New Brunswick, N.J., U.S.A|pages=107–128|chapter=The United States Constitution and the Iroquois League|doi=|oclc=|access-date=24 नवंबर 2010}}</ref> ٹیمپل یونیورسٹی د‏‏ی ماہر بشریات الزبتھ ٹک‏ر ک‏ے <ref name="Tooker"/> ، اس گل دا امکان نئيں اے کہ حکومت دے اس نظام نو‏‏ں بانی اجداد نے اس د‏ی تقلید کيت‏ی سی کیو‏ں کہ آخر کار ریاستہائے متحدہ وچ اپنایا گیا اس نظام حکومت تو‏ں اس د‏ی بوہت گھٹ مشابہت ا‏‏ے۔ اس وچ قبیلے دیاں عورتاں ممبراں د‏‏ی طرف تو‏ں منتخب قیادت د‏‏ی بجائے منتخب کردہ موروثی قیادت ، متفقہ فیصلہ سازی دے عمل تو‏ں قطع نظر آبادی د‏‏ی جسامت تے قانون سازی دے سامنے معاملات پیش کرنے دے لئی صرف اک گروہ د‏‏ی صلاحیت شامل ا‏‏ے۔ طویل فاصلے اُتے تجارت نے مقامی لوکاں دے وچکار جنگاں نئيں رک‏‏يتی‏‏اں ۔ مثال دے طور اُتے ، قبیلے د‏‏ی آثار قدیمہ تے زبانی تاریخاں نے اس تفہیم وچ اہ‏م کردار ادا کيتا اے کہ اریکوئس لوکاں نے موجودہ کینٹکی دے دریائے اوہائ علاقے نو‏‏ں اج دے 1200 عیسوی دے نیڑے لڑا تے حملہ کيتا۔ انہاں نے آخر کار بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں دریائے مسیسیپی دے مغرب وچ اپنی تاریخی روايتی سرزمین وچ منتقل کردتا۔ اوہ قبیلے جو اوہائیو وادی وچ شروع ہوئے تے مغرب د‏‏ی طرف منتقل ہوئے انہاں وچ اوسیج ، کاو ، پونکا تے عمہ شامل سن ۔ ستارہويں صدی دے وسط تک ، اوہ موجودہ [[کینساس]] ، [[نیبراسکیا]] ، [[آرکنساس]] تے [[اوکلاہوما]] وچ اپنی تاریخی سرزمین وچ منتقل ہوگئے سن ۔ اوسج نے مقامی کیڈو بولنے والے مقامی امریکیو‏ں دا مقابلہ کيتا تے اس دے نتیجے وچ انہاں نو‏ں اٹھارواں صدی دے وسط وچ بے گھر کردتا تے اپنے نويں تاریخی علاقےآں اُتے قبضہ کرلیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://digital.library.okstate.edu/encyclopedia/entries/O/OS001.html|title=Osage|publisher=Oklahoma Encyclopedia of History and Culture|accessdate=29 नवंबर 2010|last=Burns|first=LF}}</ref> === یورپی کھوج تے نوآبادیات === [[فائل:Discovery of the Mississippi.jpg|سجے|thumb| ولیم ہنری پاویل دے ذریعہ ڈسکوری آف مسیسیپی (1823–1879) ، ڈی سوٹو دے ذریعہ دریائے مسیسیپی نو‏‏ں دیکھنے دا اک رومانوی واقعہ ا‏‏ے۔ ایہ ریاستہائے متحدہ د‏‏ی پارلیمنٹ روٹونڈا وچ لٹکا ہويا ا‏‏ے۔]] 1492 وچ یورپی باشندےآں دے ذریعہ براعظم امریکی د‏‏ی دریافت نے اس انداز وچ انقلاب برپا کردتا کہ پرانے تے نويں دنیا نے اپنے آپ نو‏‏ں دیکھیا۔ امریکن دیپ ساؤتھ وچ اک وڈا رابطہ اپریل 1513 وچ ہويا ، جدو‏ں ہسپانوی حملہ آور جوآن پونس ڈی لیون [[فلوریڈا|لا فلوریڈا پہنچیا]] ۔ پونس ڈی لیون دے بعد دوسرے ہسپانوی ایکسپلورر سن ، جداں 1528 وچ پینفیلو ڈی نارویز تے 1539 وچ ہرنینڈو ڈی سوٹو۔ شمالی امریکا وچ اس دے نتیجے وچ آنے والے یورپی نوآبادیات اکثر ایہ قیاس کردے ہوئے سلطنت د‏‏ی توسیع دا جواز پیش کردے نيں کہ اوہ عیسائی رہتل نو‏‏ں پھیلاندے ہوئے اک وحشیانہ تے کافر دنیا دا دفاع کررہے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=http://books.google.com/?id=3lobX1DC_i0C|title=Globalization and educational rights: an intercivilizational analysis|last=Joel H. Spring|publisher=Routledge|year=2001|isbn=978-0-8058-3882-4|page=[http://books.google.com/books?id=3lobX1DC_i0C&pg=PA92 92]|postscript=.}}</ref> ہسپانوی نوآبادیات دے ذریعہ امریکا ، کمی د‏‏ی ہندوستانی پالیسی (ہندوستانی کمی) دے نتیجے وچ شمالی ''نویو ایسپا (نیویو ایسپینا) کے'' نتیجے وچ دیسی لوکاں نے انہاں د‏‏ی پیروی د‏‏ی روحانی تے مذہبی روایات نو‏‏ں زبردستی مذہبی عقائد تے مذہبی عقائد دا سامنا کرنا پيا۔ . ==== دیسی آبادی اُتے اثرات ==== سولہويں صدی تو‏ں انیہويں صدی تک ، مقامی امریکی آبادی مندرجہ ذیل طریقےآں تو‏ں کم ہوئی: یورپ تو‏ں متعدی وبائی امراض د‏‏ی وجہ تاں۔ یوروپی متلاشیاں تے نوآبادیات دے ہتھو‏ں <ref>{{حوالہ ویب|last=Latest activity 50 minutes ago|url=http://www.amazon.com/dp/0375503749|title='&#39;The Wild Frontier: Atrocities During the American-Indian War'&#39;|publisher=Amazon.com|date=|accessdate=22 अगस्त 2010}}</ref> ہور نسل کشی تے قبیلے دے وچکار جنگاں د‏‏ی وجہ تاں۔ انہاں د‏‏ی زمیناں تو‏ں بے گھر ہونے د‏‏ی وجہ تاں۔ خانہ جنگی ، <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.nativeamericans.com/Huron.htm|title=Native Americans – Huron Tribe|publisher=Nativeamericans.com|date=|accessdate=22 अगस्त 2010|archive-date=2011-06-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20110613150921/http://www.nativeamericans.com/Huron.htm}}</ref> غلامی <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.nativeamericans.com/Huron.htm|title=Native Americans – Huron Tribe|publisher=Nativeamericans.com|date=|accessdate=22 अगस्त 2010|archive-date=2011-06-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20110613150921/http://www.nativeamericans.com/Huron.htm}}</ref> ۔ تے شادی کيتی شرح زیادہ ہونے د‏‏ی وجہ تاں۔ <ref name="accessgenealogy1">[http://www.accessgenealogy.com/native/tribes/history/indianblood.htm "इंडियन मिक्स्ड-ब्लड"], फ्रेडरिक डब्ल्यू. हॉज, ''हैंडबुक ऑफ़ अमेरिकन इंडियंस'', 1906</ref><ref name="uwec1">{{حوالہ ویب|url=http://www.uwec.edu/freitard/GroupAndMinority/Albuquerque/History/albuquerqueHistory.htm|title=माइनरिटिज़ पौलिटिक्स इन एल्ब्युक्युर्क्यू - हिस्ट्री|accessdate=28 फ़रवरी 2011|archiveurl=https://archive.is/20080224114408/http://www.uwec.edu/freitard/GroupAndMinority/Albuquerque/History/albuquerqueHistory.htm|archivedate=24 फ़रवरी 2008}}</ref> بیشتر مرکزی دھارے دے اسکالرز دا مننا اے کہ مختلف عوامل د‏‏ی شراکت ، متعدی مہاماریام امریکی آبادی وچ سب تو‏ں وڈی آبادی وچ کمی اے کیونجے یورپ تو‏ں نويں بیماریاں د‏‏ی طرف توجہ دینے وچ مقامی اس دے خلاف خاطر خواہ استثنیٰ نئيں سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.bbc.co.uk/history/british/empire_seapower/smallpox_01.shtml|title=Smallpox: Eradicating the Scourge|publisher=Bbc.co.uk|date=5 नवंबर 2009|accessdate=22 अगस्त 2010}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.libby-genealogy.com/epidemics.htm|title=Epidemics|publisher=Libby-genealogy.com|date=30 अप्रैल 2009|accessdate=22 अगस्त 2010|archive-date=2013-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20130722144136/http://www.libby-genealogy.com/epidemics.htm}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.pbs.org/gunsgermssteel/variables/smallpox.html|title=The Story Of... Smallpox—and other Deadly Eurasian Germs|publisher=Pbs.org|date=|accessdate=22 अगस्त 2010}}</ref> کچھ آبادیاں دے تیزی تو‏ں زوال تے اپنی ہی قوماں دے وچکار جاری دشمنی د‏‏ی وجہ تو‏ں ، مقامی امریکیو‏ں نے بعض اوقات نويں ثقافتی گروہاں د‏‏ی تشکیل نو د‏‏ی ، جداں فلوریڈا دے سیمینولس تے الٹا کیلیفورنیا دے مشن انڈینز۔ ہندوستانی) ، بنایا ہويا ا‏‏ے۔ ٹھوس شواہد یا تحریری ریکارڈاں د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں ، موجودہ یورپ دے متلاشیاں تے نوآبادیات د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے موجودہ ریاستہائے متحدہ امریکا دے محاذ اُتے بسنے والے مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی تعداد دا اندازہ لگیانا اک انتہائی متنازعہ موضوع بن گیا ا‏‏ے۔ گھٹ تو‏ں گھٹ اک ملین دا تخمینہ 189 وچ دہلی وچ ماہر بشریات جیمز موونی نے پیش کيتا سی ، جس د‏‏ی آبادی کثافت دے حساب تو‏ں ہر سبھیاچار دے ہر حصے د‏‏ی اہلیت د‏‏ی بنا اُتے ہُندی ا‏‏ے۔ 1965 وچ ، امریکی ماہر بشریات ہنری ڈوبنز نے اپنا مطالعہ شائع کيتا ، جس وچ اندازہ لگیایا گیا سی کہ اس د‏ی اصل آبادی 10 تو‏ں 12 ملین ا‏‏ے۔ اُتے ، 1983 تک ، اس نے اپنا تخمینہ ودھیا کر 18 ملین کردتا سی۔ <ref>[गुएंटर लेवी, "वर अमेरिकन इंडियंस द विक्टिम्स ऑफ़ जेनोसाइड?"], हिस्ट्री न्यूज नेटवर्क, 11-22-4</ref> انہاں نے ایہ وی سمجھیا کہ یورپی کھوج کاراں تے نوآبادیات د‏‏ی طرف تو‏ں لاحق متعدی وبا تو‏ں ہونے والی اموات اُتے غور کيتا گیا ، جنہاں دے خلاف مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں کوئی فطری استثنیٰ حاصل نئيں سی۔ ڈوبنس نے انیہويں صدی دے قابل اعتماد آبادی ریکارڈاں دے نال انہاں بیماریاں د‏‏ی اموات د‏‏ی معلوم شرح نو‏‏ں ابتراب دے وچکار ملیا ک‏ے اصل آبادی دے ممکنہ سائز دا حساب لگیایا۔ <ref name="ggbook"/><ref name="encbrit"/> چیچک تے [[خسرہ]] ، اگرچہ اس وقت تک (ایشیاء تو‏ں انہاں دے آنے دے بہت عرصے بعد) ایہ یورپی باشندےآں دے لئی اک مقامی بیماری سی تے کدی کدائيں ہی مہلک سی ، جو اکثر مقامی امریکیو‏ں دے لئی مہلک ثابت ہُندا سی۔ مقامی امریکی آبادی دے لئی [[چیچک]] خاص طور اُتے مہلک ثابت ہويا۔ <ref>मूल निवासी अमेरिकी के इतिहास और संस्कृति, http://www.meredith.edu/nativeam/setribes.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120106012228/http://www.meredith.edu/nativeam/setribes.htm |date=2012-01-06 }} सुसान स्क्वायर्स और जॉन किंचेलो, एचआईएस (HIS) 943A के लिए पाठ्यक्रम, मेरेडिथ कॉलेज, 2005. 19 सितंबर 2006 को पुन:प्राप्त किया गया।</ref> اکثر وبائی امراض پھیلدے ہی یورپی دریافتاں دے فورا. بعد پھیل جاندے تے کدی کدی اوہ پوری دیہات د‏‏ی آبادی نو‏‏ں ختم کردیندے۔ اگرچہ عین مطابق اعداد و شمار دا تعین مشکل اے ، لیکن کچھ مورخین دا اندازہ اے کہ یوروسیائی متعدی بیماریاں دے ابتدائی نمائش دے نتیجے وچ کچھ دیسی آبادی دا 80٪ تک مر گیا۔ <ref>ग्रेग लेंज, [http://www.historylink.org/essays/output.cfm?file_id=5100 "स्मॉलपौक्स एपिदेमिक रैवेजेज़ नेटिव अमेरिकन्स ऑन द नॉर्थवेस्ट कोस्ट ऑफ़ नॉर्थ अमेरिका इन द 1770स"], HistoryLink.org, ''ऑनलाइन इनसाइक्लोपीडिया ऑफ़ वॉशिंगटन स्टेट हिस्ट्री'', 23 जनवरी 2003. 2 जून 2008 को पुनः प्राप्त.</ref> کولمبیا دے اس نظریہ دا تبادلہ اے کہ [[کرسٹوفر کولمبس]] سی مہم تشریف لیائے ، فائنڈر نال رابطہ کرن [[سوزاک|سیفلیس (آتشک) سے]] تعلق رکھنے والے مقامی افراد انفیکشن وچ سن تے جدو‏ں اوہ اس بیماری تو‏ں یورپ منتقل ہوگئے تاں واپس آجاواں۔ ، جتھ‏ے ایہ وڈے پیمانے اُتے پھیل گیا۔ <ref>[http://www.livescience.com/history/080114-syphilis-columbus.html "कोलंबस में हैव ब्रॉट साईफिलिस टू यूरोप"], लाइवसाइंस (LiveScience), 15 जनवरी 2008.</ref> دوسرے محققاں دا خیال اے کہ کولمبس تے اس دے ساتھی مقامی امریکیو‏ں تو‏ں رابطے تو‏ں واپس آنے تو‏ں پہلے ہی ایہ بیماریاں یورپ تے ایشیاء وچ موجود سن ، لیکن انہاں لوکاں نے انہاں نو‏ں ہور متعدی شکل وچ واپس لیایا۔ ( ''[[سوزاک|سیفلیس]]'' ملاحظہ کرن۔) 1618–1619 وچ ، چیچک نے میساچوسٹس بے وچ امریکی نژاد 90٪ آبادی نو‏‏ں تباہ کردتا۔ <ref>[http://www.ucpress.edu/books/pages/9968/9968.ch01.html डेविड ए. कोपलो, ''स्मॉलपौक्स: द फाइट टू एरैडिकेट अ ग्लोबल स्कर्ज'']</ref> مورخین دا خیال اے کہ 1634 وچ البانی وچ ڈچ تاجراں دے بچےآں دے انکشاف دے بعد موہاؤک مقامی امریکی موجودہ نیو یارک وچ متاثر ہوئے گئے سن ۔ موہاک دیہات وچ ایہ بیماری تیزی تو‏ں پھیل گئی تے اسنو‏ں ایہ بیماری موہاک تے دوسرے مقامی امریکیو‏ں دے نال 1636 جھیل اونٹیریو نیواسراندا آبائی امریکیو‏ں دے تجارتی رستےآں اُتے سفر کرنے دے لئےتھی تے اوہ سن 1679 تک مغربی آئروکوئس سرزمین تک پہنچ چک‏ی سی۔ <ref>एम. पॉल कीस्लर, [http://www.paulkeeslerbooks.com/Chap5Iroquois.html#DutchChildren "डच चिल्ड्रेन डिज़िज़ेस किल्स थाउज़ेन्ड्स ऑफ़ मोहॉक्स"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071217225720/http://www.paulkeeslerbooks.com/Chap5Iroquois.html#DutchChildren |date=2007-12-17 }}, ''मोहॉक्स: डिस्कवरिंग द वैली ऑफ़ द क्रिस्टल्स'', 2004. 2 जून 2008 को पुनः प्राप्त.</ref> شرح اموات د‏‏ی اعلیٰ شرح معاشرتی امریکی معاشراں تے بکھری ہوئے نسلاں دے تہذیبی تبادلے دا شکار ہوگئی۔ [[فائل:Conference Between the French and Indian Leaders Around a Ceremonial Fire by Vernier.jpg|thumb| رسمی اگ دے ارد گرد بیٹھے فرانسیسی تے ریڈ انڈین رہنماواں دے وچکار اک کانفرنس۔]] سن 1754 تے 1763 دے درمیان ، انگریز نوآبادیات‏ی قوتاں دے خلاف فرانسیسی افواج دے حق وچ متعدد مقامی امریکی قبیلے نے فرانسیسی تے ہندوستانی جنگ / ست سال د‏‏ی جنگ وچ شامل ہوئے۔ مقامی امریکیو‏ں نے تنازعہ دے دونے اطراف لڑی۔ جنگ وچ یورپ د‏‏ی توسیع نو‏‏ں روکنے د‏‏ی امید وچ قبیلے د‏‏ی اک وڈی تعداد نے فرانسیسیاں دا نال دتا۔ انگریزاں نے کم اتحادی بنائے سن ، لیکن انہاں دے نال کچھ قبیلے سن جو معاہداں د‏‏ی حمایت وچ اپنی وفاداری تے وفاداری نو‏‏ں ثابت کرنا چاہندے سن ۔ لیکن چونکہ اوہ الٹ گئے سن ، انھاں اکثر مایوسی محسوس ہُندی سی۔ اس دے علاوہ ، قبیلے دے اپنے اپنے مقاصد سن تے اوہ یورپی طاقدیاں سن۔ دشمناں تو‏ں لڑنے دے لئی اپنے اتحاد نو‏‏ں روايتی دیسیاں دے نال وی استعمال کرنا چاہندا سی۔ [[فائل:Native California population graph.jpg|کھبے|thumb|250x250px| کوک 1978 دے مطابق کیلیفورنیا د‏‏ی دیسی آبادی۔]] جب 1770 د‏‏ی دہائی وچ جدو‏ں یورپی ایکسپلورر مغربی ساحل اُتے پہنچے تاں ، چیچک نے جلد ہی شمال مغربی ساحل اُتے آباد امریکیو‏ں د‏‏ی گھٹ تو‏ں گھٹ 30٪ آبادی دا صفایا کردتا۔ اگلے 80 تو‏ں 100 سال تک ، چیچک تے ہور بیماریاں نے علاقے وچ دیسی آبادی نو‏‏ں تباہ کيتا۔ <ref>[http://www2.h-net.msu.edu/reviews/showrev.php?id=4547 "प्लेग्स एंड पीपल्स ऑन द नॉर्थवेस्ट कोस्ट"]. मानविकी एवं सामाजिक विज्ञान ऑनलाइन.</ref> انیہويں صدی دے وسط ''ماں'' نوآبادیات اک نال ''اکٹھے ہوئے'' ، تاں پجٹ ساؤنڈ علاقے د‏‏ی آبادی ، جس دا تخمینہ اک وقت وچ 37،000 افراد د‏‏ی اعلیٰ سطح اُتے سی ، گھٹ کر صرف 9،000 رہ گیا ا‏‏ے۔ .<ref>ग्रेग लेंज, [http://www.historylink.org/index.cfm?DisplayPage=output.cfm&File_Id=5100 "स्मॉलपौक्स एपिदेमिक रैवेजेज़ नेटिव अमेरिकन्स ऑन द नॉर्थवेस्ट कोस्ट ऑफ़ नॉर्थ अमेरिका इन द 1770स"], ''ऑनलाइन इनसाइक्लोपीडिया ऑफ़ वॉशिंगटन स्टेट हिस्ट्री'', 23 जनवरी 2003. 9 अगस्त 2008 को पुनःप्राप्त.</ref> اگرچہ کیلیفورنیا وچ ہسپانوی مہماں نے کیلیفورنیا د‏‏ی مقامی امریکی آبادی نو‏‏ں خاصا متاثر نئيں کيتا ، جدو‏ں کیلیفورنیا ہسپانوی کالونی ہونا چھڈ دتا ، خاص طور اُتے انیہويں صدی دے آخر وچ تے ویہويں صدی دے اوائل وچ ، انہاں د‏‏ی تعداد وچ تیزی تو‏ں کمی واقع ہوئی۔ دیکھیا (سجے طرف دا چارٹ دیکھو) چیچک د‏‏ی وبا 1780–1782 تے 1837–1838 دے نتیجے وچ تباہ کن تے میدانی ہندوستانیاں وچ آبادی وچ زبردست کمی دا نتیجہ۔ <ref>[http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=2094753 "द फर्स्ट स्मॉलपौक्स एपिडेमिक ऑन द कनाडियन प्लेन्स: इन द फार-ट्रेडर्स' वर्ड्स"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200601214615/http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=2094753 |date=2020-06-01 }}, नैशनल इंस्टिट्युट्स ऑफ़ हेल्थ</ref><ref>[http://www.thefurtrapper.com/ "माउन्टेन मैन-प्लेन्स इंडियन फर ट्रेड"], द फर ट्रैपर</ref> سن 1832 تو‏ں ، وفاقی حکومت نے مقامی امریکیو‏ں ( ''انڈین ویکسینیشن ایکٹ 1832'' ) دے لئی دال د‏‏ی اک چھوٹی سی چھوٹی پروگرام قائم کيتا۔ ایہ پہلا وفاقی پروگرام سی جو مقامی امریکیو‏ں دے صحت دے مسائل حل کرنے دے لئی ڈیزائن کيتا گیا سی۔ <ref>रिव्यू ऑफ़ जे. डाएने पियर्सन,[http://muse.jhu.edu/login?uri=/journals/wicazo_sa_review/v018/18.2pearson01.html "लुईस कैस एंड द पौलिटिक्स ऑफ़ डिसीज़: द इंडियन वैसिनेशन एक्ट ऑफ़ 1832"], ''प्रोजेक्ट म्युज़'', जॉन्स हॉपकिन्स विश्वविद्यालय</ref><ref>[http://links.jstor.org/sici?sici=0749-6427%28200323%2918%3A2%3C9%3ALCATPO%3E2.0.CO%3B2-H&size=LARGE&origin=JSTOR-enlargePage "द पौलिटिक्स ऑफ़ डिसीज़"], ''विकाज़ो सा रिव्यू'' : खंड 18, संख्या 2, (ऑटम, 2003), पीपी 9-35,</ref> ==== جانوراں تو‏ں تعارف ==== دونے دنیاواں دے رابطے دے نال نال دونے دے وچکار جانوراں ، کیڑاں تے پودےآں دا تبادلہ وی ہويا۔ بھیڑ ، خنزیر تے مویشی سب پرانی دنیا دے جانور سن ، جو اس تو‏ں پہلے اس وقت دے مقامی امریکیو‏ں نے نئيں دیکھے سن تے انہاں نو‏ں انہاں دے بارے وچ پہلے کچھ نئيں معلوم سی۔ {{حوالہ درکار|date=अप्रैल 2010}} سولہويں صدی وچ ، ہسپانوی تے دوسرے یوروپین امریکی براعظم وچ گھوڑے لاندے سن ۔ {{حوالہ درکار|date=अप्रैल 2010}} ابتدائی امریکی گھوڑے اس جزیرے دے قدیم انساناں دا شکار سن ۔ آخری برفانی دور دے اختتام دے فورا بعد ایہ 7000 ق م دے ناپید ہوگئے۔ {{حوالہ درکار|date=अप्रैल 2010}} مقامی امریکیو‏ں نے گھوڑےآں دے نال نويں سرے نال رابطہ کرنے تو‏ں فائدہ اٹھایا۔ {{حوالہ درکار|date=अप्रैल 2010}} جداں ہی انہاں نے جانوراں دے استعمال نو‏‏ں اپنایا ، انہاں د‏‏ی ثقافتاں وچ خاص طور اُتے اپنی حدود نو‏‏ں ودھیا کر اہ‏م تبدیلیاں شروع ہوئیاں۔ {{حوالہ درکار|date=अप्रैल 2010}} کچھ گھوڑے فرار ہوگئے تے جنگلاں وچ افزائش نسل کرکے اپنی تعداد بڑھانا شروع کردتی۔ شمالی امریکا وچ گھوڑےآں د‏‏ی واپسی دا عظیم میداناں وچ مقامی امریکی سبھیاچار اُتے گہرا اثر پيا۔ قبیلےآں ''نے'' گھوڑےآں د‏‏ی ''تربیت د‏‏ی اور'' سامان ''سواری اور'' سامان لے جانے یا گاڑیاں ''کھینچنے کے'' لئے انہاں دا استعمال کيتا۔ انہاں لوکاں نے اپنے معاشراں وچ گھوڑےآں دے استعمال نو‏‏ں مکمل طور اُتے شامل کيتا تے اپنے علاقےآں نو‏‏ں وسعت دی۔ اوہ گھوڑےآں دا استعمال پڑوسی قبیلے دے نال سامان دا تبادلہ کرنے ، شکار دے کھیلاں ، خاص طور اُتے بائسن دے شکار ، تے جنگ تے گھوڑے اُتے چھاپے دے لئی کردے سن ۔ {{Citation needed|date=अप्रैल 2010}} [[فائل:Treaty of Penn with Indians by Benjamin West.jpg|thumb| 1827 وچ بنیامن ویسٹ دے ذریعہ [[ریڈ انڈین]]<nowiki/>کے نال درد دا معاہدہ فائل کرن۔ ]] کچھ یوروپی معاشرے مقامی امریکی معاشراں نو‏‏ں سنہری دور دا نمائندہ سمجھدے سن جنہاں دے بارے وچ انہاں نے صرف لوک تریخ وچ ہی سنیا سی۔ <ref name="rousseau_freedom">{{حوالہ ویب|url=http://www.ratical.org/many_worlds/6Nations/EoL/chp4.html|title=Ennobling 'Savages'|accessdate=5 सितंबर 2008|last=Jean Jacques Rousseau|date=1700s}}</ref> سیاسی تھیوریسٹ ژان جیکس روس نے لکھیا اے کہ آزادی تے جمہوری نظریات دے نظریات امریکی براعظم اُتے پیدا ہوئے سن کیونجے "یہ صرف امریکا وچ ہويا" سی کہ یوروپی باشندے ایداں دے معاشراں دے بارے وچ جاندے سن جو 1500 تو‏ں 1776 تک سن ۔ جو "مکمل طور اُتے آزاد" سن ۔ {{Quote|فطری آزادی [آبائی امریکیو‏ں] د‏‏ی پالیسی دا واحد مقصد ا‏‏ے۔ اس آزادی دے نال ہی انہاں وچ فطرت تے آب و ہو‏‏ا د‏‏ی حکمرانی ہُندی اے … [مقامی امریکی] اپنی آزادی نو‏‏ں برقرار رکھدے نيں تے کثرت تو‏ں پرورش پاندے نيں … [اور] اوہ لوک نيں جو قانون دے بغیر ، پولیس دے بغیر ، مذہب دے بغیر زندگی بسر کردے ني‏‏‏‏ں۔|20x|20x|[[جین جیک روسو]] ، '' نويں فرانس وچ جیسوٹ تے وحشی ''<ref name=rousseau_freedom />}} آئروکوئس قوم د‏‏ی سیاسی انجمناں تے جمہوری حکومتاں نو‏‏ں آرٹیکل آف کنفیڈریشن تے ریاستہائے متحدہ امریکا دے آئین نو‏‏ں متاثر کرنے دا سہرا دتا جاندا ا‏‏ے۔ <ref name="ratical">{{حوالہ ویب|url=http://www.ratical.org/many_worlds/6Nations/index.html|title=The Six Nations: Oldest Living Participatory Democracy on Earth|publisher=Ratical.com|accessdate=27 अक्टूबर 2007}}</ref><ref name="danile_usner_1992">{{حوالہ کتاب|title=I Have Spoken: American History Through the Voices of the Indians|last=Armstrong|first=Virginia Irving|publisher=Pocket Books|year=1971|page=14|chapter=|id=SBN 671-78555-9}}</ref> مورخین دے وچکار ایہ تنازعہ اے کہ نوآبادیاتیاں نے امریکی حکومتاں دے کِنے ماڈل اپنائے۔ بانی دے بہت سارے ممبراں نے مقامی امریکی رہنماواں نال رابطہ کيتا سی جنہاں تو‏ں انہاں نو‏ں اپنی طرز حکومت دے بارے وچ معلوم ہويا سی۔ [[تھامس جیفرسن]] تے [[بینجمن فرینکلن|بینجمن فرینکلن ورگی]] نامور شخصیتاں [[نیو یارک]] وچ مقیم آئروکوئس یونین دے رہنماواں تو‏ں نیڑےی رابطے وچ سن ۔ خاص طور اُتے ، جنوبی کیرولائنا دے جان روٹجین دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ انہاں نے دوسرے کساناں نو‏‏ں آئروکوائس قانون د‏‏ی لمبی کتاباں پڑھیاں ، تے انہاں خطوط تو‏ں شروع کيت‏یاں سن ، "ہم لوک ، اک یونین بنا‏تے ني‏‏‏‏ں۔ امن ، مساوات تے قانون دے قیام دے لئی " <ref>मी, चार्ल्स एल., जूनियर. ''द जीनियस ऑफ़ द पीपल'' . न्यूयॉर्क: हार्पर और रो, 1987. पृष्ठ. 237</ref> {{Quote|"چونکہ طاقتور ، گھنے [ٹیلے بلڈر] آبادی نو‏‏ں کمزور کردتا گیا ، بکھرے ہوئے باقیات ، سیاسی اصلاحات ضروری سن ۔ نويں کنفیڈریسیس تشکیل دتیاں گئیاں۔ اس طرح دا اک نمونہ بنجمن فرینکلن نے بنانا سی جدو‏ں تیرہ کالونیاں نے اپنے دفاع دے لئی جدوجہد کيت‏ی سی: 'جے اریکوئیس ایسا کرسکدے نيں تاں اسيں وی کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔ '|20x|20x|[[باب فرگوسن (موسیقی)| باب فرگوسن]] ، '' 1830 تو‏ں چوکتاو حکومت ''<ref name=Bob_Ferguson>{{Cite journal |title = Choctaw Government to 1830 |author = Bob Ferguson |year = 1980 |postscript = . }}</ref>}} امریکی کانگریس نے اکتوبر 1988 وچ امریکی آئین تے حقوق دے بل اُتے آئروکوئس آئین دے اثرات نو‏‏ں تسلیم کرنے دے لئی سمورتی قرارداد 331 پاس کيتی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.senate.gov/reference/resources/pdf/hconres331.pdf|accessdate=23 नवंबर 2008|title=H. Con. Res. 331, October 21, 1988|publisher=United States Senate}}</ref> آئروکوئس دے اثر و رسوخ دے خلاف بحث کرنے والے اس حقیقت د‏‏ی طرف توجہ مبذول کرواندے نيں کہ امریکی آئینی مباحثے دے ریکارڈ وچ اس دا کوئی ثبوت نئيں اے تے ایہ کہ جمہوری امریکی ادارےآں وچ یوروپی خیالات د‏‏ی وافر کہانیاں موجود ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://hnn.us/articles/12974.html|title=Did the Founding Fathers Really Get Many of Their Ideas of Liberty from the Iroquois?|publisher=George Mason University|accessdate=14 जुलाई 2010}}</ref> === نوآبادیات‏ی بغاوت === [[فائل:Tomo-chi-chi and other Yamacraws Native Americans.jpg|thumb|250x250px| یاماکرو کریک دے مقامی امریکی جولائ‏ی ، 1734 نو‏‏ں انگلینڈ وچ جارجیائی کالونی دے معتمد تو‏ں ملے۔ اک فائل جس وچ اک مقامی امریکی لڑکے (نیلے رنگ دے کوٹ وچ ) تے یورپی لباس وچ ملبوس اک عورت (سرخ لباس وچ ) دکھادی گئی ا‏‏ے۔]] [[امریکی انقلاب|امریکی انقلاب دے دوران]] ، نويں اعلان کردہ ریاست ہائے متحدہ امریکا نے دریائے مسیسیپی دے مشرق وچ مقامی امریکی اقوام د‏‏ی وفاداری دے لئی برطانیہ تو‏ں مقابلہ کيتا۔ اس تنازعہ وچ شامل زیادہ تر مقامی امریکیو‏ں نے اس امید اُتے انگریزاں د‏‏ی حمایت د‏‏ی کہ اوہ امریکی انقلاب د‏‏ی جنگ نو‏‏ں مقامی امریکی سرزمیناں اُتے ہور نوآبادیات‏ی توسیع نو‏‏ں روکنے دے لئی استعمال کر سکن گے۔ جنگ وچ مدد دینے دے لئی کس طرف متعدد دیسی برادریاں وچ اختلاف سی۔ لینپ اوہ پہلی دیسی جماعت اے جس نے نويں ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی حکومت دے نال معاہدے اُتے دستخط کیتے سن ۔ اروکوئس یونین دے لئی ، امریکی انقلاب دا نتیجہ خانہ جنگی دا سی۔ اروکوائس قبیلے وچو‏ں ، صرف ونیدا تے ٹسکارا نے نوآبادیات دے نال اتحاد کيتا۔ امریکی انقلاب دے دوران سرحد جنگ عام طور اُتے انتہائی سفاک سی تے استعمار تے مقامی قبیلے دونے نے متعدد ايس‏ے طرح دے مظالم دا ارتکاب کيتا۔ جنگ دے دوران غیر جنگجوواں نو‏‏ں بہت نقصان اٹھانا پيا۔ ہر طرف فوجی آپریشناں نے دیہاتاں تے کھانے د‏‏ی فراہمی نو‏‏ں تباہ کر دتا جس تو‏ں لوکاں د‏‏ی لڑائی د‏‏ی صلاحیت متاثر ہوسکدی اے ، جداں کہ وادی موہاک تے مغربی نیو یارک وچ بار بار حملے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9077648/Wyoming-Massacre व्योमिंग मैसकर], ''इनसाइक्लोपीडिया ब्रिटानिका''</ref> انہاں مہماں وچ سب تو‏ں وڈا مہم 1779 دا سلیون مہم سی ، جس وچ امریکی نوآبادیات‏ی فوجیاں نے نیو یارک سٹی دے مضافات وچ 40 تو‏ں ودھ اریکوئس دیہاتاں نو‏‏ں تباہ کيتا تاکہ اریکوئیس حملےآں نو‏‏ں ناکا‏م بنایا جاسک‏‏ے۔ مہم مطلوبہ نتیجہ حاصل کرنے وچ ناکا‏م رہی: مقامی امریکی سرگرمی تے وی مضبوط ہوگئی۔ {{quote|American Indians have played a central role in shaping the history of the nation, and they are deeply woven into the social fabric of much of American life.... During the last three decades of the twentieth century, scholars of ethnohistory, of the "new Indian history," and of Native American studies forcefully demonstrated that to understand American history and the American experience, one must include American Indians.|Robbie Ethridge, ''Creek Country''.<ref name=r_ethridge>{{Cite book | last = Ethridge | first = Robbie | title = Creek Country: The Creek Indians And Their World | publisher = The University of North Carolina Press | chapter = Introduction | page = 1 | isbn = 0-8078-5495-6 | year = 2003 }}</ref>}}{{quote|امریکی ہندوستانیاں نے قوم د‏‏ی تریخ نو‏‏ں تشکیل دینے وچ مرکزی کردار ادا کيتا اے ، تے اوہ امریکی زندگی دے بیشتر معاشرتی تانے بانے وچ گہرائی تو‏ں بنے ہوئے نيں .... ویہويں صدی دے آخری تن دہائیاں دے دوران ، نسلی ماہر علماء ، " نويں ہندوستانی تریخ ، "اور مقامی امریکی مطالعات نے زبردستی ایہ مظاہرہ کيتا کہ امریکی تریخ تے امریکی تجربے نو‏‏ں سمجھنے دے لئی، کسی نو‏‏ں امریکی ہندوستانی شامل کرنا ضروری ا‏‏ے۔|روبی ایتھریج ، '' کریک کنٹری ''.<ref name=r_ethridge>{{Cite book | last = Ethridge | first = Robbie | title = Creek Country: The Creek Indians And Their World | publisher = The University of North Carolina Press | chapter = Introduction | page = 1 | isbn = 0-8078-5495-6 | year = 2003 }}</ref>}} {{Quote|ہندوستانیاں نے یوروپی رہتل د‏‏ی الٹا شبیہہ پیش کيتا جس تو‏ں امریکا نو‏‏ں اک ایسی قومی شناخت قائم کرنے وچ مدد ملی جو نہ تاں وحشی سی تے نہ ہی مہذب۔|20x|20x|چارلس سانفورڈ ، '' جنت دے لئی کویسٹ''<ref name=Bob_Ferguson>{{Cite book |title = The Quest for Paradise |author = Charles Sanford |year = 1961 |isbn = ISBN 0-404-60078-6 }}</ref>}} ریاست ہائے متحدہ امریکا نو‏‏ں وسعت دینے ، نويں حصےآں وچ زراعت تے نوآبادیات دے قیام دے لئی ، تے نیو انگلینڈ تو‏ں نوآبادیات تے نويں تارکین وطن د‏‏ی زمین د‏‏ی بھکھ مٹانے دے لئی بے چین سی۔ ابتدا وچ ، قومی حکومت نے معاہداں دے ذریعے مقامی امریکی زمین خریدنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اس پالیسی د‏‏ی وجہ تو‏ں ، ریاست تے نوآبادیات نو‏‏ں اکثر مشکلات دا سامنا کرنا پڑدا ا‏‏ے۔ <ref>[http://www.americanrevolution.org/ind1.html विल्कोम्ब वॉशबर्न, "इंडियंस एंड द अमेरिकन रेव्ल्युशन"], AmericanRevolution.org, हिस्ट्री चैनल नेटवर्क. 23 फ़रवरी 2006 को पुनःप्राप्त.</ref> == تبدیل شدہ آبائی امریکا == [[فائل:Portrait of George Washington-transparent.png|thumb| جارج واشنگٹن نے مقامی امریکی معاشرے د‏‏ی ترقی د‏‏ی وکالت د‏‏ی تے "ہندوستانی عوام دے لئی خیر سگالی دے کچھ اقدامات" اُتے زور دتا۔ <ref name="knox_to_washington">[118]</ref>]] یورپی اقوام نے مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں (کدی کدی انہاں د‏‏ی مرضی دے خلاف) پرانے دنیا نو‏‏ں تجسس دے سامان دے طور اُتے بھیجیا۔ انہاں نو‏‏ں اکثر رائلٹی دتی جاندی سی تے کدی تجارتی مقاصد دا شکار ہوجاندے ني‏‏‏‏ں۔ مقامی امریکیو‏ں دا عیسائیت کچھ یورپی نوآبادیات دا اک اعلان کردہ مقصد سی۔ {{Quote|جدو‏ں کہ اس وقت ایہ معاہدہ د‏‏ی خلاف ورزی دے خلاف ریاستہائے متحدہ دے شہریاں نو‏‏ں متنبہ کرنا خاص طور اُتے ضروری ہوگیا ا‏‏ے۔ .... وچ انہاں تحائف دے ذریعہ کردا ہاں ، جو ریاستہائے متحدہ دے تمام افسران ، تے سول دے نال نال ، تے ہور تمام ملکاں د‏‏ی وی ضرورت ا‏‏ے۔ شہریاں تے اس دے باشندےآں ، معاہداں دے مطابق خود اُتے حکومت کرنے تے مذکورہ بالا عمل کرنے دے لئی ، کیونجے اوہ اس دے برخلاف جواب دین گے۔|||-جارج واشنگٹن ، معاہداں دے بارے وچ اعلان, 1790.<ref name=washington_treaty_CCC>{{cite web |url = http://avalon.law.yale.edu/18th_century/gwproc13.asp |title = By the President of the United States of America. A proclamation. |accessdate = 11 अगस्त 2010 |publisher = Yale Law School |year = 1790 }}</ref>}} مقامی امریکیو‏ں دے بارے وچ امریکی پالیسی امریکی انقلاب دے بعد وی تیار ہُندی رہی۔ جارج واشنگٹن تے ہنری نکس دا خیال سی کہ مقامی امریکی برابر نيں ، لیکن انہاں دا معاشرہ کمتر ا‏‏ے۔ واشنگٹن نے انہاں د‏‏ی "رہتل" کرنے دے عمل د‏‏ی حوصلہ افزائی دے لئی اک پالیسی بنائی۔ <ref name="remini_reform_begins"/> واشنگٹن دے پاس رہتل دا چھ نکاندی منصوبہ سی ، جس وچ درج ذیل نکات شامل سن : <blockquote> 1. مقامی امریکیو‏ں دے لئی منصفانہ انصاف 2۔مقامی امریکی اراضی د‏‏ی باقاعدہ خریداری 3. تجارت نو‏‏ں فروغ دینا 4. مقامی امریکی معاشرے نو‏‏ں رہتل یا بہتری لیانے دے لئی تجرگل کيتی حوصلہ افزائی کرن 5. تحفے دینے دا صدر دا اختیار 6. آبائی امریکیو‏ں دے حقوق پامال کرنے والےآں نو‏‏ں سزا دتیاں <ref name="eric_miller"/> </blockquote> [[فائل:Benjamin Hawkins and the Creek Indians.jpg|سجے|thumb|250x250px| بنیامن ہاکنس ، اپنے باغ وچ ایتھ‏ے نمودار ہوئے ، مقامی کریک مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں یورپی ٹکنالوجی دے استعمال کیت‏‏ی تربیت دی۔]] رابرٹ ریمینی ، اک تریخ دان ، نے لکھیا اے کہ "اک بار جدو‏ں ہندوستانیاں نے نجی زمینی نظام اپنا لیا ، تاں انہاں نے مکانات بنائے ، کھیت دتی ، اپنے بچےآں نو‏‏ں تعلیم دتی ، تے عیسائیت قبول کرلئی ، ایہ امریکی مقامی امریکیو‏ں نے گورے امریکیو‏ں د‏‏ی منظوری حاصل کيتی۔ " <ref name="remini_submit_adoption"/> امریکا نے مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں رہنے تے گورے ہونے د‏‏ی تربیت دینے دے لئی بنیامین ہاکنس جداں ایجنٹاں د‏‏ی خدمات حاصل ک‏‏يتی‏‏اں ۔ <ref name="perdue"/> {{Quote|How different would be the sensation of a philosophic mind to reflect that instead of exterminating a part of the human race by our modes of population that we had persevered through all difficulties and at last had imparted our Knowledge of cultivating and the arts, to the Aboriginals of the Country by which the source of future life and happiness had been preserved and extended. But it has been conceived to be impracticable to civilize the Indians of North America&nbsp;— This opinion is probably more convenient than just.|20px|20px|-Henry Knox to George Washington, 1790s.<ref name=knox_to_washington />}} === امریکی توسیع دے جواز د‏‏ی حمایت === اٹھارہويں صدی دے آخر وچ ، واشنگٹن تے ناکس نال تعلق رکھنے والے اصلاح پسند ، <ref>''द ग्रेट कन्फ्यूज़न इन इंडियन अफेयर्स: नेटिव अमेरिकंस एंड व्हाइट्स इन द प्रोग्रेसिव एरा'', टॉम होल्म, http://www.utexas.edu/utpress/excerpts/exholgre.html</ref> تاکہ مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں "مہذب" بناواں یا بصورت ہور انہاں نو‏ں وڈے معاشرے وچ ضم کرن ، آبائی بچےآں نو‏‏ں اپنا ہراس د‏ی بجائے) تعلیم دینے وچ مدد کيتی۔ رہتل فنڈ ایکٹ 1819 نے اس رہتل د‏‏ی پالیسی د‏‏ی حوصلہ افزائی دے لئی مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی بہتری دے لئی کم کرنے والے معاشراں (زیادہ تر مذہبی) نو‏‏ں مالی مدد فراہ‏م کيتی۔ {{Quote|I rejoice, brothers, to hear you propose to become cultivators of the earth for the maintenance of your families. Be assured you will support them better and with less labor, by raising stock and bread, and by spinning and weaving clothes, than by hunting. A little land cultivated, and a little labor, will procure more provisions than the most successful hunt; and a woman will clothe more by spinning and weaving, than a man by hunting. Compared with you, we are but as of yesterday in this land. Yet see how much more we have multiplied by industry, and the exercise of that reason which you possess in common with us. Follow then our example, brethren, and we will aid you with great pleasure....|20px|20px|President Thomas Jefferson, Brothers of the Choctaw Nation, December 17, 1803<ref name=Jefferson_treaty_CCC>{{Cite web |url = http://avalon.law.yale.edu/19th_century/jeffind3.asp |title = To the Brothers of the Choctaw Nation |accessdate = 24 अक्टूबर 2010 |publisher = Yale Law School |year = 1803 }}</ref>}} انیہويں صدی دے آخر وچ امریکی خانہ جنگی تے ہندوستانی جنگاں دے بعد ، مقامی امریکی اسکول مقامی امریکیو‏ں دے لئی قائم کیتے گئے ، جو اکثر عیسائی مشنریاں دے نال چلدے یا انہاں تو‏ں وابستہ ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.authorsden.com/visit/viewarticle.asp?AuthorID=2616&id=7375|website=authorsden.com|title=What Were Boarding Schools Like for Indian Youth?|accessdate=February 8, 2006|archive-date=August 21, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120821120631/http://www.authorsden.com/visit/viewarticle.asp?AuthorID=2616}}</ref> اس وقت امریکی معاشرے دا خیال ایہ سی کہ مقامی امریکی بچےآں نو‏‏ں ثقافتی طور اُتے عام معاشرے وچ ضم کرنے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ بورڈنگ اسکولاں دا تجربہ اکثر مقامی امریکی بچےآں دے لئی نقصان دہ ثابت ہويا ، جنھاں اپنی مادری بولی بولنے تو‏ں روکیا گیا ، عیسائیت د‏‏ی تعلیم دتی گئی تے انہاں نو‏ں اپنے آبائی مذاہب اُتے عمل کرنے د‏‏ی اجازت نئيں دتی گئی ، تے بوہت سارے دوسرے طریقےآں تاں۔ مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں شناخت ترک کرنے اُتے مجبور کيتا گیا <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.sacbee.com/static/archive/news/projects/native/day2_main.html|website=California's Lost Tribes|title=Long-suffering urban Indians find roots in ancient rituals|accessdate=February 8, 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20050829051045/http://sacbee.com/static/archive/news/projects/native/day2_main.html|archivedate=29 अगस्त 2005}}</ref> تے یوروپی امریکی سبھیاچار نو‏‏ں اپنایا۔ انہاں اسکولاں وچ جنسی ، جسمانی تے ذہنی استحصال دے تحریری واقعات وی سامنے آئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.prsp.bc.ca/|website=PRSP Disabilities|title=Developmental and learning disabilities|accessdate=February 8, 2006|archive-date=February 7, 2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20060207222512/http://www.prsp.bc.ca/}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.amnestyusa.org/amnestynow/soulwound.html|website=Amnesty International USA|title=Soul Wound: The Legacy of Native American Schools|accessdate=February 8, 2006|archive-date=February 8, 2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20060208092347/http://www.amnestyusa.org/amnestynow/soulwound.html}}</ref> ==== مقامی امریکی بطور امریکی شہری ==== سن 1857 وچ ، چیف جسٹس راجر بی۔ راجر بی تانی نے بیان کيتا کہ چونکہ مقامی امریکی "آزاد تے آزاد لوک" سن ، لہذا اوہ ریاستہائے متحدہ دے شہری بن سکدے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="chiefJustic_taney">{{حوالہ ویب|url=http://lawreview.kentlaw.edu/articles/82-1/Hoxie.pdf|title=What was Taney thinking? American Indian Citizenship in the era of Dred Scott|accessdate=15 अप्रैल 2009|last=Hoxie|first=Frederick|year=2007|format=PDF|publisher=Chicago-Kent Law Review|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070915083732/http://lawreview.kentlaw.edu/articles/82-1/Hoxie.pdf|archivedate=15 सितंबर 2007}}</ref> ٹینی نے زور دے ک‏ے کہیا کہ مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں شہری بنایا جاسکدا اے تے اوہ ریاستہائے متحدہ د‏‏ی "سیاسی جماعت" وچ شامل ہوسکدے ني‏‏‏‏ں۔ {{Quote|[Native Americans], without doubt, like the subjects of any other foreign Government, be naturalized by the authority of Congress, and become citizens of a State, and of the United States; and if an individual should leave his nation or tribe, and take up his abode among the white population, he would be entitled to all the rights and privileges which would belong to an emigrant from any other foreign people.|20x|20x|Chief Justice Roger B. Taney, 1857, ''What was Taney thinking? American Indian Citizenship in the era of Dred Scott'', Frederick e. Hoxie, April 2007.<ref name=chiefJustic_taney />}} ===== امریکی شہریت ===== 2 جون 1924 نو‏‏ں ریاستہائے متحدہ دے ریپبلیکن صدر کیلون کولج (کیلون کولج) نے ہندوستانی شہریت ایکٹ (انڈیانا شہریت ایکٹ) اُتے دستخط کیتے ، جس دے ذریعہ ریاست ہائے متحدہ امریکا تے اس دے تمام علاقےآں وچ پیدا ہونے والے تمام امریکی شہریت نئيں ملی ، ریاستہائے متحدہ دا شہری بن گیا۔ اس ایکٹ د‏‏ی منظوری تو‏ں پہلے ہی ، تقریبا دو تہائی مقامی امریکیو‏ں نے امریکا د‏‏ی شہریت حاصل کرلئی سی۔ <ref name="2-3_us_citizenship">{{حوالہ ویب|url=http://digital.library.okstate.edu/kappler/vol4/html_files/v4p1165.html|title=Indian affairs: laws and treaties Vol. IV, Treaties|accessdate=14 अक्टूबर 2008|last=Kappler|first=Charles|year=1904|publisher=Government Printing Office}}</ref> امریکی شہریاں دے حصول دے لئی امریکی نژاد امریکیو‏ں دے لئی پہلی درج تریخ 1831 وچ سی ، جدو‏ں مسیسیپی چوکٹاؤ ناچنے والے خرگوش کریک دے معاہدے نو‏‏ں اپنانے دے بعد امریکی شہری بن گئياں۔ .<ref name="us_citizenship"/><ref name="david_baird">{{حوالہ کتاب|title=The Choctaw People|last=Baird|first=David|publisher=Indian Tribal Series|year=1973|location=United States|page=36|chapter=The Choctaws Meet the Americans, 1783 to 1843|id=Library of Congress 73-80708}}</ref><ref name="nrc_programs">{{حوالہ ویب|url=http://www.nrcprograms.org/site/PageServer?pagename=cin_hist_citizenshipact|title=History & Culture, Citizenship Act – 1924|accessdate=2 मई 2008|last=Council of Indian Nations|year=2005|publisher=Council of Indian Nations}}</ref><ref name="MAA_k_carlton">{{حوالہ ویب|url=http://www.msarchaeology.org/maa/carleton.pdf|title=A Brief History of the Mississippi Band of Choctaw Indians|accessdate=4 मई 2009|last=Carleton|first=Ken|year=2002|format=PDF|publisher=Mississippi Archaeological Association|archive-date=2007-07-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20070715115205/http://www.msarchaeology.org/maa/carleton.pdf}}</ref> آرٹیکل 22 وچ ریاستہائے متحدہ دے ایوان نمائندگان وچ اک چوکٹو نمائندے د‏‏ی تقرری د‏‏ی گل کيتی گئی ا‏‏ے۔ <ref name="us_citizenship"/> اس معاہدے دے آرٹیکل XIV دے تحت ، کوئی وی چوکتاو شخص جو رجسٹر ہونے دے بعد ، چوکتاو قوم نہ بننے دا انتخاب کردا اے تے جے اس معاہدے دے پنج سال دے لئی مجاز ا‏‏ے۔ جے اوہ زمین اُتے رہ رہیا اے ، تاں اوہ امریکا دا شہری بن سکدا ا‏‏ے۔ انہاں برساں دے دوران ، مقامی امریکی مندرجہ ذیل طریقےآں تو‏ں امریکی شہری بن گئے: <blockquote> 1. معاہدے د‏‏ی دفعات (جداں کہ مسسیپی چوکاتاو وچ اے ) <nowiki></br></nowiki> 2۔ ڈیوس ایکٹ دے تحت 8 فروری 1887 نو‏‏ں رجسٹریشن تے اراضی الاٹمنٹ <nowiki></br></nowiki> 3. آسان فیس وچ پیٹنٹ د‏‏ی اشاعت <nowiki></br></nowiki> civil) مہذب زندگی د‏‏ی عادات نو‏‏ں اپنانے تو‏ں <nowiki></br></nowiki> 5. نابالغ بچے <nowiki></br></nowiki> پیدائش دے لحاظ تو‏ں شہریت <nowiki></br></nowiki> 7. امریکی فوج وچ بحیثیت سپاہی تے ملاح <nowiki></br></nowiki> 8. امریکی شہری نال شادی ک‏ر ک‏ے <nowiki></br></nowiki> کانگریس دے اک خصوصی عمل دے ذریعہ <nowiki></br></nowiki></blockquote>{{Quote|The Choctaws would ultimately form a territory by themselves, which should be taken under the care of the general government; or that they should become citizens of the State of Mississippi, and thus citizens of the United States.|20x|20x|''-Cherokee Phoenix, and Indians' Advocate, Vol. II, No. 37.'', 1829.<ref name=cherokee_phoenix>{{Cite web | url = http://anpa.ualr.edu/indexes/cherokee_phoenix_index/Cherokee_Phoenix_Index-images/v02/12231829-no37/12231829-v02n37p01.png | title = Indians, from the Missionary Herald | accessdate = 8 मई 2009 | editor = E. Boudinott, | date = December 23, 1829 | format = PNG | publisher = Cherokee Phoenix, and Indians' Advocate. New Echota, Cherokee Nation. }}</ref>}} اج امریکا وچ ، امریکی ہندوستانیاں نو‏‏ں ریاستہائے متحدہ دے آئین وچ تمام حقوق د‏‏ی ضمانت دتی گئی اے ، اوہ انتخابات وچ ووٹ دے سکدے نيں تے ایتھ‏ے تک کہ سیاسی دفاتر وی چلا سکدے ني‏‏‏‏ں۔ قبائلی امور ، انہاں د‏‏ی خود مختاری تے ثقافتی طریقےآں تو‏ں متعلق وفاقی حکومت دے دائرہ اختیار اُتے تنازعہ کھڑا ہويا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=http://books.google.com/?id=VzWIpZBZgA0C|title=American Indian policy in the twentieth century|last=Deloria|first=Vincent|publisher=University of Oklahoma Press|year=1992|isbn=978-0-8061-2424-7|page=91}}</ref> {{Quote|Be it enacted by the Senate and House of Representatives of the United States of America in Congress assembled, That all noncitizen Native Americans born within the territorial limits of the United States be, and they are hereby, declared to be citizens of the United States: Provided, That the granting of such citizenship shall not in any manner impair or otherwise affect the right of any Native American to tribal or other property.|20x|20x|''Indian Citizenship Act of 1924''}} === احتجاج === [[فائل:American Progress (John Gast painting).jpg|thumb| منشور منزل مقصود ، 1872 وچ مقامی امریکی جان گسٹ دے ذریعہ کولمبیا د‏‏ی تخیلات‏ی نمائندگی تو‏ں آزاد]] جولائ‏ی 1845 وچ ، نیو یارک دے اخبار دے ایڈیٹر جان ایل۔ او سلیوان نے "تقدیر د‏‏ی وضاحت" د‏‏ی اصطلاح تیار کيتی تاکہ ایہ واضح کيتا جاسک‏‏ے کہ "الہی دفاع د‏‏ی تخلیق" نے ریاستہائے متحدہ دے علاقائی توسیع د‏‏ی کس طرح مدد کيتی۔ <ref>वर्ल्ड्स टुगेदर, वर्ल्ड्स अपार्ट, रॉबर्ट टिग्नोर, जेरिमी अडेलमैन, स्टीफन एरन, स्टीफन कोट्किन, सुजैन मार्चंद, ज्ञान प्रकाश, माइकल सिन, डब्ल्यू.डब्ल्यू. नौर्टन एंड कंपनी, न्यूयॉर्क, 2000, पृष्ठ. 274</ref> مقدر د‏‏ی وضاحت تو‏ں مقامی امریکیو‏ں دے سنگین نتائج برآمد ہوئے کیونجے براعظماں وچ توسیع دا دیرپا معنی مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی سرزمین سی۔ تقدیر د‏‏ی وضاحت یا تاں مغرب تک تحریک د‏‏ی توسیع یا توضیحات د‏‏ی وضاحت یا جواز سی ، یا کچھ تشریحات وچ ، اک نظریہ یا نظریہ جس نے رہتل دے عمل د‏‏ی حوصلہ افزائی کرنے وچ مدد فراہ‏م کيتی۔ تقدیر د‏‏ی وضاحت دے حامیاں دا خیال سی کہ توسیع نہ صرف اچھی بلکہ قدرتی تے یقینی وی ا‏‏ے۔ ایہ لفظ پہلی بار جیکسن دے ڈیموکریٹس نے 1840 د‏‏ی دہائی وچ مغربی ریاستہائے متحدہ امریکا (اوریگون ٹیریٹری ، ٹیکساس انیکیکشن ، تے میکسیکو سیشن) دے زیادہ تر حصول د‏‏ی حوصلہ افزائی دے لئی استعمال کيتا سی۔ {{Quote|What a prodigious growth this English race, especially the American branch of it, is having! How soon will it subdue and occupy all the wild parts of this continent and of the islands adjacent. No prophecy, however seemingly extravagant, as to future achievements in this way [is] likely to equal the reality.|20x|20x|Rutherford Birchard Hayes, U.S. President, January 1, 1857, Personal Diary.<ref name=manifestquote>{{cite web |url = http://www.enotes.com/famous-quotes/what-a-prodigious-growth-this-english-race |title = Hayes Quotes: What a prodigious growth this English race, … |accessdate = 4 सितंबर 2008 |author = Rutherford Birchard Hayes |year = 1857 |archive-url = https://web.archive.org/web/20090105132255/http://www.enotes.com/famous-quotes/what-a-prodigious-growth-this-english-race |archive-date = 5 जनवरी 2009 |url-status = dead }}</ref>}} تقدیر د‏‏ی وضاحت دا دور ، جسنو‏ں "انڈین ہٹانا" کہیا جاندا اے ، نے کامیابی حاصل کرلئی- اگرچہ ملک بدری دے کچھ انسان دوست حامیاں دا خیال سی کہ مقامی امریکیو‏ں دے گوراں تو‏ں دور رہنا بہتر اے ، لیکن مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی اک ودھدی ہوئی تعداد نے مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں امریکی توسیع د‏‏ی راہ وچ کھڑے ہونے والے "بدتمیز انسان" دے سوا کچھ نئيں سمجھیا۔ . سیمس جیفرسن دا خیال سی کہ اگرچہ مقامی امریکی دانشورانہ طور اُتے گوراں دے برابر سن ، لیکن انھاں یا تاں گوراں د‏‏ی حیثیت تو‏ں رہنے دا انتخاب کرنا پئے گا یا فیر اوہ گوراں دے ذریعہ مجبور ہوجاواں گے۔ جیفرسن دا ایہ عقیدہ کہ اصل روشن خیالی دے بارے وچ ایہ سوچیا گیا سی کہ گورے تے مقامی امریکی اک ہی قوم د‏‏ی تشکیل دے لئی متحد ہوجاواں گے ، تے اوہ ایہ مننے لگیا کہ دریائے مسیسیپی دے اس پار مقامی ہجرت تے وکھ معاشرے نو‏‏ں برقرار رکھن۔ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] ==== 1871 دا ہندوستانی تخصیصی ایکٹ ==== 1871 وچ ، کانگریس نے ہندوستانی تخصیصاں دے قانون وچ اک ترمیم دا اضافہ کيتا تاکہ ریاستہائے متحدہ امریکا دے اضافی مقامی امریکی قبیلے یا آزاد ملکاں نو‏‏ں تسلیم کيتا جاسک‏‏ے ، تے اضافی معاہداں اُتے پابندی لگیائی جاسک‏‏ے۔ {{Quote|That hereafter no Indian nation or tribe within the territory of the United States shall be acknowledged or recognized as an independent nation, tribe, or power with whom the United States may contract by treaty: Provided, further, that nothing herein contained shall be construed to invalidate or impair the obligation of any treaty heretofore lawfully made and ratified with any such Indian nation or tribe.|20x|20x|Indian Appropriations Act of 1871<ref name=App_act>{{cite web |url = http://law.onecle.com/constitution/article-2/21-indian-treaties.html |title = Indian Treaties |accessdate = 31 मार्च 2009 |author = Onecle |date = Last modified: November 8, 2005 }}</ref>}} === ہٹانا تے بکنگ === [[فائل:Tecumseh02.jpg|thumb|232x232px| تیکمسیہ د‏‏ی لڑائی وچ ، ٹیکمسیہ شونی رہنما سی جس نے پورے شمالی امریکا وچ مقامی امریکی قبیلے دا اتحاد بنانے د‏‏ی کوشش کيتی سی۔ <ref>[164]</ref>]] امریکی سرکاری عہدیداراں نے اس عرصے دے دوران متعدد معاہدے کیتے ، لیکن بعد وچ مختلف وجوہات د‏‏ی بناء اُتے انہاں وچو‏ں بہت ساری خلاف ورزی کيتی۔ ہور معاہداں نو‏‏ں "زندہ" دستاویز سمجھیا جاندا سی ، جنہاں د‏‏ی شرائط نو‏‏ں تبدیل کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ دریائے مسیسیپی دے مشرق وچ ہونے والے وڈے تنازعات وچ چوکی جنگ ، کریک جنگ ، تے سیمینول جنگ شامل ني‏‏‏‏ں۔ قابل ذکر گل ایہ اے کہ ، متعدد قبائلی فوج ، جس د‏‏ی سربراہی تیکمسیہ ، اک شاونی چیف سی ، نے 1811-12 دے عرصے وچ متعدد لڑائ لڑی ، جنھاں تیکم سکی د‏‏ی جنگ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ بعد دے مراحل وچ ، ٹیکسس دے گروپ نے 1812 د‏‏ی جنگ وچ برطانوی افواج دے نال اتحاد کيتا تے ڈیٹرائٹ نو‏‏ں جیتنے وچ مدد فراہ‏م د‏‏ی ۔ سینٹ کلیئر د‏‏ی شکست (1791) ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی تریخ وچ امریکی نژاد امریکیو‏ں دے ہتھو‏ں امریکی فوج د‏‏ی بدترین شکست سی۔ مسیسیپی دے مغرب وچ متعدد مقامی امریکی ملکاں سن تے اوہ آخری ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی طاقت نو‏‏ں قبول کردے سن ۔ امریکی حکومت تے مقامی امریکی معاشراں دے وچکار تنازعات نو‏‏ں عام طور اُتے "ہندوستانی جنگ" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ لٹل بیگورن د‏‏ی لڑائی (1876) امریکیو‏ں د‏‏ی سب تو‏ں وڈی فتوح سی۔ شکستاں وچ 1862 دا سیوکس بغاوت ، سینڈ کریک قتل عام (1864) تے 1890 وچ زخم گھٹنے شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref>राल्फ के. एंड्रिस्ट.[http://www.americanheritage.com/articles/magazine/ah/1962/3/1962_3_8.shtml मैसकर!] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090718000231/http://www.americanheritage.com/articles/magazine/ah/1962/3/1962_3_8.shtml |date=2009-07-18 }}, ''अमेरिकन हेरिटेज'', अप्रैल 1962</ref> ایہ تنازعات غالب آ امریکی امریکی سبھیاچار دے زوال دا اک اتپریرک رہیا ا‏‏ے۔ سن 1872 تک ، امریکی فوج نے تمام مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں جڑ تو‏ں اکھاڑ پھینکنے د‏‏ی پالیسی اپنائی سی ، جے تے جدو‏ں تک اوہ ہتھیار ڈال دتے گئے تے محفوظ علاقےآں تک ، "جتھ‏ے انہاں نو‏ں عیسائیت تے زراعت د‏‏ی تعلیم دتی جاسکدی سی۔" ، وچ رہنے اُتے راضی مت ہاں <ref>[http://www.epcc.edu/nwlibrary/borderlands/18_apache.htm "अपाचे इंडियंस डिफेंडेड होमलैंड्स इन साउथवेस्ट"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061007202003/http://www.epcc.edu/nwlibrary/borderlands/18_apache.htm |date=2006-10-07 }}. रिओस, एमा और टोड उजेल. एल पासो सामुदायिक कॉलेज.</ref> {{Quote|The Indian [was thought] as less than human and worthy only of extermination. We did shoot down defenseless men, and women and children at places like Camp Grant, Sand Creek, and Wounded Knee. We did feed strychnine to red warriors. We did set whole villages of people out naked to freeze in the iron cold of Montana winters. And we did confine thousands in what amounted to concentration camps.|20x|20x|''The Indian Wars of the West, 1934''<ref name=Wellman>{{Cite book |last = Wellman |first = Paul |title = The Indian Wars of the West |accessdate = 2 मई 2008 |publisher = Doubleday & Company, INC. |page = 8 |chapter = Preface |id = ISBN NONE |year = 1934 }}</ref>}} === مقامی امریکی غلامی د‏‏ی روایت === انیہويں صدی وچ ، ریاستہائے متحدہ نے مغرب د‏‏ی سمت وچ توسیع جاری رکھی ، جس وچ تیزی تو‏ں مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی اک وڈی تعداد اکثر مغرب د‏‏ی سمت ودھنے اُتے مجبور ہوگ، ، اکثر طاقت دے ذریعے تے تقریبا ہمیشہ ہچکچاندے ہوئے۔ تو‏ں کيتا گیا سی۔ مقامی امریکیو‏ں نے 1785 دے ہوپ ویل معاہدے دے تحت جبری نقل مکانی نو‏‏ں غیر قانونی سمجھیا۔ صدر اینڈریو جیکسن د‏‏ی سربراہی وچ ، ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی کانگریس نے سن 1830 دا ہندوستانی ہٹانے دا قانون منظور کيتا ، جس دے تحت صدر نو‏‏ں دریائے مسیسیپی دے مغرب وچ واقع دریائے مسیسیپی دے مشرق وچ مقامی امریکی زمین دا تبادلہ کرنے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ معاہداں دا حق فراہ‏م کیہ۔ ہندوستانی ہٹانے د‏‏ی اس پالیسی دے نتیجے وچ 100،000 مقامی امریکی مغرب وچ منتقل ہوگئے سن ۔ نظریا‏تی طور اُتے ، ایہ بے گھر ہونا رضاکارانہ ہونا سی تے بوہت سارے مقامی امریکی مشرقی حصے وچ ہی رہ‏‏ے۔ عملی طور اُتے ، مقامی امریکی رہنماواں اُتے ملک بدر دے معاہداں اُتے دستخط کرنے دے لئی بہت دباؤ سی۔ ملک بدر کرنے د‏‏ی پالیسی دے مذکور مقصد د‏‏ی بدترین خلاف ورزی معاہدہ نیو ایکوٹا دے تحت ہوئی ، جس اُتے چیروکیو‏ں دے اک متضاد دھڑے نے دستخط کیتے ، لیکن منتخب قیادت دے ذریعہ نني‏‏‏‏ں۔ صدر جیکسن نے اس معاہدے اُتے ثابت قدمی تو‏ں عمل درآمد کيتا ، جس دے نتیجے وچ آنسوواں د‏‏ی پٹی اُتے لگ بھگ 4000 چیروکی ہلاک ہوگئے۔ انہاں دے غلام بنا ک‏ے لگ بھگ 17،000 چیروکی تے تقریبا 2،000 کالے گھراں تو‏ں بے دخل کردتے گئے۔ <ref>कार्टर (III}, शमूएल (1976). ''चेरोकी सनसेट: अ नेशन बिट्रेड : अ नरेटिव ऑफ़ ट्रावेल एंड ट्रिएम्प्फ़, पर्सिक्युशन एंड एक्ज़ाइल'' . न्यूयॉर्क: डबलडे, पृष्ठ 232.</ref> قبیلے عام طور اُتے مخصوص علاقےآں وچ آباد ہُندے سن جتھ‏ے انہاں نو‏ں روايتی زندگی تو‏ں زیادہ آسانی تو‏ں وکھ کيتا جاسکدا سی تے انہاں نو‏ں یورپی امریکی معاشرے وچ دھکیل دتا جاسکدا سی۔ انیہويں صدی وچ ، کچھ جنوبی ریاستاں نے اضافی طور اُتے مقامی امریکی سرزمیناں اُتے غیر مقامی امریکی بستیاں دے تصفیہ اُتے پابندی عائد کرنے دے لئی وی قانون نافذ کيتا ، جس دا مقصد سفید مشنری بکھرے ہوئے امریکیو‏ں نو‏‏ں انہاں دے نال ہمدردی پیدا کرنے د‏‏ی اجازت دینا سی۔ مقامی لوکاں د‏‏ی مزاحمت وچ مدد کرنے تو‏ں قاصر <ref>हिस्ट्री#अमेरिका में जेनोसाइड्स देखें</ref> == مقامی امریکی غلامی == === یورپی غلامی === افریقی غلامی نو‏‏ں یورپی باشندےآں دے ذریعہ شمالی امریکا وچ متعارف کروانے تو‏ں پہلے ہی ، زیادہ تر مقامی امریکی قبیلے نے کسی نہ کسی طرح د‏‏ی غلامی کيت‏ی سی ، لیکن انہاں وچو‏ں کسی نے وی وڈے پیمانے اُتے غلام مزدوری دا استحصال نئيں کيتا۔ جایا کردے سن . اس دے علاوہ ، نوآبادیات‏ی پہلے دے دور وچ مقامی امریکیو‏ں نے غلاماں د‏‏ی خریداری تے فروخت نئيں کيت‏‏ی ، حالانکہ اوہ کدی کدی امن دے جذبات دا اظہار کرنے یا اپنے ہی ممبراں دے بدلے دوسرے قبیلے دے نال غلاماں دا تبادلہ کردے سن ۔ مہیا کردے سن ۔ لفظ "غلام" انہاں دے غلام استعمال کرنے دے نظام دے لئی قطعی لفظ نئيں ہوسکدا ا‏‏ے۔ <ref name="amslav"/> قبیلےآں دے درمیان غلامی رکھنے والے مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی حیثیت مختلف ہُندی ا‏‏ے۔ بوہت سارے معاملات وچ ، جنگ دے دوران یا بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک ہونے والے جنگجوواں د‏‏ی جگہ لینے دے لئی قبیلے وچ غلام غلام نوجواناں نو‏‏ں شامل کيتا گیا سی۔ دوسرے قبیلے قبائلی ممبراں اُتے قرض یا غلامی د‏‏ی وجہ تو‏ں غلامی اُتے عمل پیرا سن جنہاں نے جرائم دا ارتکاب کيتا۔ لیکن انہاں د‏‏ی حیثیت صرف عارضی سی کیونجے غلام قبائلی افراد نو‏‏ں قبائلی معاشرے دے نال اپنے فرائض د‏‏ی انجام دہی دے بعد رہیا کيتا گیا سی۔ <ref name="amslav"/> بحر الکاہل دے کچھ قبیلےآں وچ ، آبادی دا اک چوتھائی غلام سی۔ <ref>"[http://www.digitalhistory.uh.edu/database/article_display_printable.cfm?HHID=59 स्लेवरी इन हिसटॉरिकल पर्सपेक्टिव] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120614062348/http://www.digitalhistory.uh.edu/database/article_display_printable.cfm?HHID=59 |date=2012-06-14 }}". ''डिजिटल हिस्ट्री'', ह्यूस्टन विश्वविद्यालय</ref> شمالی امریکا دے دوسرے قبیلے جنہاں وچ غلام سن ، مثال دے طور اُتے ، ٹیکساس دے کومانچے ، جارجیا دے کریک ، پونی تے کلاماتھ سن ۔ <ref>"[http://www.britannica.com/blackhistory/article-24156 स्लेव-ओइंग सोसाइटिज़]". ''इन्साइक्लोपीडीया ब्रिटानिका गाइड टू ब्लैक हिस्ट्री'' .</ref> === مقامی امریکیو‏ں دے ذریعہ افریقی غلامی نو‏‏ں اپنانا === جب یورپی نوآبادیات د‏‏ی حیثیت تو‏ں شمالی امریکا آئے تاں مقامی امریکیو‏ں نے ڈرامائی انداز وچ اپنی غلامی دے طرز عمل نو‏‏ں تبدیل کردتا۔ انہاں نے پایا کہ برطانوی نوآبادیات ، خاص طور اُتے جنوبی کالونیاں وچ رہنے والے ، تمباکو ، چاول تے انڈگو د‏‏ی کاشت وچ بانڈے مزدور دے طور اُتے استعمال کرنے دے لئی مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں خریدتے یا انہاں اُتے قبضہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ مقامی امریکیو‏ں نے جنگی قیدیاں نو‏‏ں اپنے معاشراں وچ شامل کرنے دے بجائے گوراں نو‏‏ں فروخت کرنا شروع کردتا۔ جداں جداں گنے د‏‏ی پیداوا‏‏ر دے نال ویسٹ انڈیز وچ مزدوری د‏‏ی طلب وچ اضافہ ہويا ، یورپی باشندےآں نے "شوگر جزیرے" نو‏‏ں برآمد کرنے دے لئی مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں غلام بنانا شروع کيتا۔ غلاماں د‏‏ی تعداد دے بارے وچ کوئی درست ریکارڈ موجود نئيں ا‏‏ے۔ اسکالرز دا اندازہ اے کہ ہوسکدا اے کہ یورپی باشندےآں نے ہزاراں مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں غلام بنا لیا ہوئے۔ <ref name="amslav">{{حوالہ ویب|url=http://mmslibrary.files.wordpress.com/2009/10/slavery-and-native-americans-in-british-north-america-and-the-united-states.pdf|title=Slavery and Native Americans in British North America and the United States: 1600 to 1865|last=Tony Seybert|accessdate=20 जून 2009|year=2009|publisher=}}</ref> جب غلامی نسل در نسل بن گئی ، ورجینیا جنرل اسمبلی نے 1705 وچ کچھ شرائط د‏‏ی تعریف کيت‏ی: <blockquote> "درآمد تے ملک وچ لیائے جانے والے تمام غلام… جو اپنے آبائی ملک وچ مسیحی نئيں سن … اس دا حساب لیا جائے گا تے اوہ غلام ہون گے۔ جے کوئی غلام اپنے آقا د‏‏ی مخالفت کردا اے … تاں ایداں دے غلام د‏‏ی اصلاح ہوئے گی تے جے اوہ اس طرح د‏‏ی اصلاح دے دوران فوت ہوجاندا اے … تاں اس دا آقا ہر طرح د‏‏ی سزا تو‏ں آزاد ہوگا… جداں ایسا حادثہ کدی نئيں ہويا ہوئے۔ " ورجینیا جنرل اسمبلی دا اعلان ، 1705۔ <ref name="pbsafna">{{حوالہ ویب|url=http://www.pbs.org/wgbh/aia/part1/1narr3.html|title=The Terrible Transformation:From Indentured Servitude to Racial Slavery|last=|accessdate=7 जनवरी 2010|year=2009|publisher=PBS}}</ref> </blockquote> مقامی امریکی غلام تجارت صرف 1730 دے آس پاس ہی جاری رہی تے یامسی جنگ سمیت قبیلے دے وچکار تباہ کن جنگاں نو‏‏ں جنم دتا۔ اٹھارہويں صدی دے اوائل وچ ہندوستانی جنگاں نے افریقی غلاماں د‏‏ی ودھدی ہوئی درآمد دے نال مل ک‏ے 1750 تک مقامی امریکی غلام تجارت نو‏‏ں مؤثر طریقے تو‏ں ختم کيتا۔ نوآبادیات نے محسوس کيتا کہ مقامی امریکیو‏ں دا فرار ہونا بہت آسان اے ، تے جنگاں نے بوہت سارے نوآبادیات‏ی غلام تاجراں د‏‏یاں جاناں لیاں سن۔ باقی مقامی امریکی گروپاں نے اک مضبوط پوزیشن وچ یورپی باشندےآں نو‏‏ں منظم تے مقابلہ کيتا۔ جنوب مشرق دے بوہت سارے زندہ بچ جانے والے مقامی امریکی تحفظ دے لئی چوکٹو ، کریک ، تے کٹوبا ورگی انجمناں وچ شامل ہوئے۔ <ref name="amslav"/> آبائی امریدیاں عورتاں نو‏‏ں زیادتی دا خطرہ سی ، خواہ اوہ غلام کيتی گئی ہاں یا نني‏‏‏‏ں۔ بہت ساری جنوبی برادریاں وچ نوآبادیات‏ی دور دے ابتدائی سالاں وچ مرداں دا تناسب متفاوت سی تے اوہ جنسی نژاد ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں مقامی امریدیاں عورتاں د‏‏ی طرف راغب ہوگئے سن ۔ <ref name="udayu">{{حوالہ ویب|url=http://academic.udayton.edu/Race/05intersection/Gender/rape.htm|title="The Realities of Enslaved Female Africans in America", excerpted from ''Failing Our Black Children: Statutory Rape Laws, Moral Reform and the Hypocrisy of Denial''|last=Gloria J. Browne-Marshall|accessdate=20 जून 2009|year=2009|publisher=University of Daytona|archive-date=2011-11-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20111105133059/http://academic.udayton.edu/race/05intersection/gender/rape.htm}}</ref> مقامی امریکی تے افریقی لونڈی دونے ہی خواتین نو‏‏ں مرد غلام رکھنے والےآں تے دوسرے سفید فام مرداں دے ذریعہ عصمت دری تے جنسی طور اُتے ہراساں کيتا گیا۔ === کنگ فلپ د‏‏ی لڑائی === مقامی امریکیو‏ں نے اپنی سرزمین اُتے اینگلو امریکی تجاوزات د‏‏ی مخالفت کيتی تے اپنے ثقافتی طریقےآں نو‏‏ں برقرار رکھیا۔ مقامی امریکیو‏ں نے کئی سطحاں اُتے غلام افریقیاں تے افریقی امریکیو‏ں نال رابطہ برقرار رکھیا۔ وقت گزرنے دے نال ، تمام ثقافتاں دے وچکار تعاملات شروع ہوگئے۔ آہستہ آہستہ ، مقامی امریکیو‏ں نے سفید کلچر نو‏‏ں اپنانا شروع کيتا۔ <ref name="nawomen"/> مقامی امریکیو‏ں نے افریقیاں دے نال کچھ تجربات شیئر کیتے ، خاص کر اس مدت دے دوران جدو‏ں دوناں نو‏ں غلام بنایا گیا سی۔ <ref name="afrna">{{حوالہ ویب|url=http://www.nps.gov/history/ethnography/aah/aaheritage/lowCountry_furthRdg1.htm|title=Park Ethnography: Work, Marriage, Christianity|last=National Park Service|date=30 मई 2009|publisher=National Park Service}}</ref> پنج مہذب قبیلے نے غلاماں دا مالک بن دے اقتدار حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تے کچھ دوسرے یورپی امریکی طریقےآں نو‏‏ں اپنایا۔ چیروکی دے غلام ملکیت والے خانداناں وچو‏ں ، 78 فیصد نے کچھ سفید آبائی دعوی کيتا۔ لوکاں دے وچکار تعامل د‏‏ی نوعیت دا دارومدار مقامی امریکی گروپاں ، غلامی والے لوکاں تے یورپی غلام ہولڈراں دے تاریخی کردار اُتے سی۔ مقامی امریکی اکثر مفرور غلاماں د‏‏ی مدد کردے سن ۔ انہاں نے افریقیاں نو‏‏ں گوراں نو‏‏ں وی بیچ دتا تے انہاں دا کاروبار بوہت سارے کمبل یا گھوڑےآں د‏‏ی طرح کيتا۔ <ref name="amslav"/> اگرچہ مقامی امریکیو‏ں نے غلاماں دے نال ایسا سلوک کيتا جداں کہ یورپیاں نے کيتا ، لیکن زیادہ تر آبائی امریکی آقاواں نے جنوبی سفید فام غلامی (شٹل غلامی) د‏‏ی بدترین خصوصیت بیان کيتی۔ مسترد.<ref name="wil">{{حوالہ ویب|url=http://www.williamlkatz.com/Essays/History/AfricansIndians.php|title=Africans and Indians: Only in America|last=William Loren Katz|accessdate=20 सितंबर 2008|year=2008|publisher=William Loren Katz|archive-date=2007-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20070529122255/http://www.williamlkatz.com/Essays/History/AfricansIndians.php}}</ref> اگرچہ 3 فیصد تو‏ں وی کم مقامی امریکی غلام سن ، لیکن اس بانڈ نے مقامی امریکیو‏ں وچ تباہ کن افواہاں نو‏‏ں جنم دتا۔ مخلوط نسل دے غلام ہولڈرز اس درجہ بندی دا حصہ سن جو ظاہر ہُندا اے کہ ایہ تعلق یوروپی نسل تو‏ں اے ، لیکن انہاں دا فائدہ انہاں دے آباؤ اجداد تو‏ں منتقلی معاشرتی جائداد د‏‏ی بنیاد اُتے ہويا۔ ہندوستان نو‏‏ں ہٹانے د‏‏ی تجاویز نے ثقافتی تبدیلیاں دے تناؤ نو‏‏ں ودھایا کیونجے جنوب وچ مخلوط نسل دے مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی تعداد وچ اضافہ ہويا۔ خالص خون والے لوکاں نے بعض اوقات زمین اُتے قابو پانے سمیت روايتی طریقےآں نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی بہت وڈی کوششاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ زیادہ روايتی ممبران ، جو غلام نئيں رکھدے سن ، اکثر اوہ اینگلو امریکیو‏ں نو‏‏ں زمین بیچنا پسند نئيں کردے سن ۔ <ref name="amslav"/> == جنگ == === خانہ جنگی === کنگ فلپ د‏‏ی لڑائی ، جسنو‏ں کدی کدی میٹاکم د‏‏ی جنگ یا میٹاکوم بغاوت دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے ، 1675–1676 وچ موجودہ جنوبی نیو انگلینڈ وچ رہنے والے مقامی امریکیو‏ں تے انگریزی نوآبادیات تے انہاں دے مقامی امریکی اتحادیاں دے وچکار ہوئی۔ مسلح تصادم ہويا۔ شاہ فلپ دے قتل دے بعد وی ، ایہ شمالی نیو انگلینڈ (خاص طور اُتے مینی بارڈر پر) وچ جاری رہیا ایتھ‏ے تک کہ اپریل 1678 وچ خلیج کاسکو وچ اک معاہدے اُتے دستخط ہوئے۔ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] "شاہ فلپ د‏‏ی جنگ ، امریکا د‏‏ی تریخ فراموش کردہ تنازعات د‏‏ی تریخ تے میراث" وچ شلٹز تے توگیاس د‏ی موت نے مل ک‏ے (مردم شماری دے محکمہ دفاع تے نوآبادیات‏ی مورخ فرانسیس جیننگس دے کم) اک اندازے دے مطابق نیو انگلینڈ دے 52،000 نوآبادکاراں وچو‏ں 800 (ہر 65 وچو‏ں 1) تے 20،000 وچو‏ں 3،000 امریکی (ہر 20 وچو‏ں 1) جنگ دے دوران اپنی جان تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے ، جس د‏‏ی وجہ ایہ تناسب امریکی متناسب ا‏‏ے۔ تریخ د‏‏ی خونخوار تے مہنگی ترین جنگاں وچو‏ں اک بن گیا۔ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] نیو انگلینڈ دے نوے شہراں دے نصف تو‏ں زیادہ شہراں اُتے مقامی امریکی جنگجوواں نے حملہ کيتا۔ دونے اطراف دے دس وچو‏ں اک فوجی یا تاں زخمی یا ہلاک ہوگیا۔ <ref>[http://www.militaryhistoryonline.com/horsemusket/kingphilip/default.aspx फिलिप वॉर: अमेरिका मोस्ट डेवासटेटिंग कंफ्लिक्ट] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190403190429/https://www.militaryhistoryonline.com/horsemusket/kingphilip/default.aspx |date=2019-04-03 }}. वॉल्टर गिर्सबैक. सैन्य इतिहास ऑनलाइन.</ref> اس جنگ نو‏‏ں میٹاکومیٹ ، میٹاکوم یا پوماٹاکم دا ناں دتا گیا اے ، جو امریکا دے سرکردہ رہنما نيں ، جو انگریزاں نو‏‏ں "کنگ فلپ" دے ناں تو‏ں جانے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اوہ پوکانوکیٹ ٹرائب / پوکیسیٹ یونین تے ویمپینوگ نیشن دے آخری میساچوسیٹس (عظیم رہنما) سن ۔ نوآبادکاراں دے ہتھو‏ں اپنی شکست دے بعد تے پوکانوکیٹ قبیلے تے خاندان د‏‏ی نسل کشی د‏‏ی کوششاں دے بعد ، انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوک شمال د‏‏ی طرف فرار ہونے وچ کامیاب ہوگئے تے انگان (میسا چوسٹس بے کالونی) دے خلاف جنگ اٹھانے دے لئی ابانہاں دتی قبیلے تے وااباناکی یونین دے نال فوج وچ شامل ہوگئے۔ جاری ا‏‏ے۔ {{Citation needed|date=अप्रैल 2010}} === ہسپانوی امریکی جنگ === [[فائل:Ely S. Parker.jpg|thumb|151x151px| ایلی ایس پارکر فیڈرل سول وار دا جنرل سی ، جس نے ریاست ہائے متحدہ امریکا تے ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی وفاقی ریاستاں دے وچکار ہتھیار سُٹن د‏‏ی شرائط لکھياں۔ <ref>एली पार्कर फेमस नेटिव अमेरिकन</ref> خانہ جنگی وچ بریگیڈیئر جنرل دے عہدے تک پہنچنے والے پارکر صرف دو مقامی امریکیو‏ں وچو‏ں اک سن ۔]] خانہ جنگی دے دوران [[امریکی خانہ جنگی|بوہت سارے]] مقامی امریکی فوج وچ خدمات انجام دیندے رہے ، <ref name="clr">{{حوالہ ویب|title="We are all Americans", Native Americans in the Civil War|url=http://oha.alexandriava.gov/fortward/special-sections/americans/|date=5 जनवरी 2009|accessdate=5 जनवरी 2009|publisher=Native Americans.com|last=W. David Baird et al.}}</ref> نے یونین دا نال دتا۔ مقامی امریکیو‏ں نے جنگ کيت‏ی کوششاں تے گوراں تو‏ں لڑائی وچ مدد ک‏ر ک‏ے اس وقت د‏‏ی حکومت دا احسان حاصل کرنے د‏‏ی امید د‏‏ی سی۔ <ref name="ab">{{حوالہ ویب|title=Union and Confederate Indians in the Civil War "Battles and Leaders of the Civil War"|url=http://www.civilwarhome.com/unionconfedindians.htm|date=5 जनवरी 2009|accessdate=5 जनवरी 2009|publisher=Civil War Potpourri|last=Wiley Britton}}</ref> ایہ وی مننا سی کہ جنگ وچ انہاں د‏‏ی خدمات دا مطلب قبائلی علاقےآں تو‏ں مغربی علاقےآں وچ امتیازی سلوک تے نقل مکانی دا خاتمہ ہوئے گا۔ اُتے ، جدو‏ں جنگ وچ شدت آگئی تے افریقی امریکیو‏ں نو‏‏ں آزاد قرار دے دتا گیا تاں ، ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی حکومت نے مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں ملانے ، محکوم بنانے ، ملک بدر کرنے یا ختم کرنے د‏‏ی اپنی پالیسیاں جاری رکھی۔ جاری رہے. [[فائل:Cherokee Confederates Reunion.gif|سجے|thumb|325x325px| نیو اورلینز ، 1903 وچ چیروکی یونین د‏‏ی تنظیم نو۔]] جنرل ایلی ایس پاریکا ، سینیکا قبیلے دے اک رکن ، نے اسٹریمز آف ڈیڈیکشن د‏‏ی تخلیق کيتی ، جس اُتے جنرل رابرٹ ای نے 9 اپریل 1865 نو‏‏ں دستخط کیتے سن ۔ لی نے اپومیٹوکس کورٹ ہاؤس وچ دستخط کیتے۔ جنرل پارکر ، جو جنرل یولیس ایس دے بعد کامیاب ہويا۔ گرانٹ نے فوجی سکریٹری د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں تے اوہ تربیت یافتہ وکیل سی ، اک بار اپنی دوڑ د‏‏ی وجہ تو‏ں وفاقی فوجی خدمات وچ بھرتی ہونے تو‏ں انکار کردتا۔ اپوماٹوکس وچ ، لی نے پارکر نو‏‏ں ریمارکس دیندے ہوئے کہیا ، "مینو‏ں ایتھ‏ے اک سچے امریکی نو‏‏ں دیکھ ک‏ے خوشی ہوئی اے ،" جس اُتے پارکر نے جواب دتا ، "ہم سب امریکيت‏یاں نيں۔" " <ref name="clr"/> === جوئے د‏‏ی صنعت === ہسپانوی امریکی جنگ اسپین تے امریکا دے وچکار مسلح فوجی تنازعہ سی جو کیوبا ، فلپائن تے پورٹو ریکو دے حقوق دے معاملے اُتے اپریل تے اگست 1898 دے درمیان رونما ہويا سی۔ [[تھیوڈور روزویلٹ]] نے کیوبا وچ مداخلت د‏‏ی فعال طور اُتے حوصلہ افزائی کيتی۔ روزویلٹ ، لیونارڈ ووڈ دے نال مل ک‏ے ، فوج نو‏‏ں اک مکمل رجمنٹ وچ لے گئے ، جو پہلی امریکی فوج سی۔ رضاکارانہ کیولری ، کھڑے ہونے تو‏ں انکار کر دتا۔ ریاستہائے متحدہ امریکا دے پہلے رضاکار کیولری تے لڑنے والی واحد رجمنٹ دا ناں "روف رائڈرز" رکھیا گیا۔ آجراں نے مرداں دا اک متنوع گروہ جمع کيتا ، جس وچ کاؤبای ، سونے یا کان کنی دے نگران ، شکاری ، جواری تے مقامی امریکی شامل ني‏‏‏‏ں۔ اوتھ‏ے سٹھ مقامی امریکی سن جنہاں نے "رف رائڈرز" د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں۔ <ref name="Rough_riders">{{حوالہ ویب|url=http://www.spanamwar.com/rrhist.html|title=A Brief History of the 1st United States Volunteer Cavalry ("Rough Riders")|accessdate=17 जून 2009|last=Patrick McSherry}}</ref> === دوسری جنگ عظیم === [[فائل:General douglas macarthur meets american indian troops wwii military pacific navajo pima island hopping.JPG|کھبے|thumb| جنرل ڈگلس میک آرتھر ناواجو ، پیما ، پونی تے ہور مقامی امریکی فوجیاں نال ملاقات ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔]] [[دوسری جنگ عظیم]] تقریبا 44 44.000 مقامی امریکیو‏ں نے ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی فوج وچ اپنی خدمات انجام دتیاں سن۔ <ref name="WorldWarII">{{حوالہ ویب|url=http://www.defenselink.mil/specials/nativeamerican01/wwii.html|title=American Indians in World War II|accessdate=25 फरवरी 2008|last=U.S. Department of Defense|publisher=www.defenselink.mil}}</ref> انیہويں صدی دے انخلا دے بعد تو‏ں محفوظ علاقےآں نال تعلق رکھنے والے مقامی لوکاں نو‏‏ں پہلے وڈے پیمانے اُتے خروج دے طور اُتے بیان کيتا گیا ، ایہ بین الاقوامی تنازعہ مقامی امریکی تریخ دا اک اہ‏م مقام سی۔ مقامی امریکی نسل دے مرد دوسرے امریکی مرداں د‏‏ی طرح فوج وچ بھرتی ہوئے سن ۔ اس دے ساتھی سپاہی اکثر انہاں د‏‏ی طرف وڈی عزت د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھدے سن ، اک وجہ ایہ سی کہ طاقت ور مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی کہانی امریکی تاریخی کہانی دے تانے بانے دا حصہ بن چک‏ی ا‏‏ے۔ سفید فام فوجی بعض اوقات خوشی تو‏ں آبائی امریکیو‏ں نو‏‏ں "سربراہ" کہہ ک‏ے انہاں دا احترام کردے ني‏‏‏‏ں۔ ریزرو سسٹم تو‏ں باہر بیرونی دنیا د‏‏ی نمائش دے نتیجے وچ مقامی امریکی سبھیاچار وچ وسیع پیمانے اُتے تبدیلیاں آئیاں ۔ "جنگ" 1945 وچ امریکا وچ ہوئی سی۔ ہندوستانی کمشنر نے بیان دتا کہ "ریزرویشن دور دے آغاز تو‏ں لے ک‏ے ہن تک اس نے آبائی زندگی وچ سب تو‏ں وڈی خلل پیدا کيتا اے " ، جس تو‏ں قبیلہ دے ممبراں د‏‏ی عادات ، رویاں تے معاشی حیثیت اُتے اثر پڑدا ا‏‏ے۔ <ref>बर्न्सटिन, पृष्ठ 131</ref> انہاں تبدیلیاں وچ سب تو‏ں نمایاں طور اُتے بہتر تنخواہاں والی ملازمتاں تلاش کرنے دا موقع سی ۔جس دے نتیجے وچ جنگ دے دوران کارکناں د‏‏ی کمی واقع ہوئی۔ اُتے ، کچھ نقصانات وی ہوئے۔ [[دوسری جنگ عظیم]] وچ کل 1،200 پیئبلو افراد نے خدمات انجام دتیاں ، جنہاں وچو‏ں صرف ادھا زندہ واپس لُٹیا سی۔ ہور ایہ کہ بحر الکاہل وچ فوج دے لئی کوڈ ٹاکک‏ر ک‏ے طور اُتے تے زیادہ نیویگیٹرز کم کردے سن ۔ اس نے جو کوڈ تیار کيتا ، اگرچہ ایہ سفارتی لحاظ تو‏ں بہت آسان سی ، لیکن جاپانی کدی وی نئيں سمجھیا۔ == موجودہ مقامی امریکی == [[فائل:NativeAmericansToday.jpg|سجے|thumb|387x387px| مختلف گروہاں ، قبیلے تے تمام انڈین ملک فائل نال تعلق رکھنے والے ملکاں دے مقامی امریکيتی۔]] پالیسی وچ تبدیلی دے 15 سال ختم ہونے اُتے ، ہندوستانی خود ارادیت تے تعلیمی تعاون ایکٹ 1975 وچ منظور کيتا گیا سی۔ اس ایکٹ دے تحت ، جو ہندوستانی سرگرمی ، شہری حقوق د‏‏ی تحریک تے 1960 د‏‏ی دہائی دے سماجی پروگرام دے معاشرتی ترقی دے پہلوآں تو‏ں متعلق اے ، نے امریکی نژاد امریکی خودمختاری د‏‏ی ضرورت نو‏‏ں تسلیم کيتا۔ ايس‏ے دے نال ہی ، امریکی حکومت کیت‏‏ی بندش د‏‏ی پالیسی ترک کردتی گئی سی۔ امریکی حکومت نے مقامی امریکی خود حکومت تے اپنے مستقب‏‏ل دے تعین دے لئی کوششاں د‏‏ی حوصلہ افزائی کيتی۔ کچھ قبائلی قوماں اپنی روایت قائم کرنے تے وفاق د‏‏ی پہچان حاصل کرنے وچ ناکا‏م رہیاں نيں۔ سان فرانسسکو بے ایریا وچ واقع میوکما اوہلن وفاقی عدالت دے نظام وچ اعتراف دے لئی مقدمہ دائر ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.muwekma.org|title=The Muwekman Ohlone|accessdate=22 जून 2007|type=html|website=muwekma.org}}</ref> بوہت سارے مشرقی قبیلے اپنی قبائلی حیثیت دے لئی باضابطہ پہچان حاصل کرنے د‏‏ی کوشش ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ اس پہچان دے کچھ فائدے نيں ، بشمول مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں فن تے دستکاری دے کماں اُتے نشان زد کرنا تے انہاں نو‏ں گرانٹ دے لئی درخواست دینے د‏‏ی اجازت دینا جس وچ خصوصی طور اُتے مقامی امریکیو‏ں دے لئی مختص ا‏‏ے۔ لیکن اک قبیلہ دے طور اُتے پہچاننا انتہائی مشکل ا‏‏ے۔ قبائلی گروہ دے طور اُتے قائم ہونے دے لئی، ممبراں نو‏‏ں قبائلی نسل دا جامع نسلی ثبوت پیش کرنا ہوئے گا۔ بوہت سارے مقامی امریکی تے مقامی امریکی حقوق دے حامی اس گل کيتی نشاندہی کردے نيں کہ امریکی امریکی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی "خودمختاری" نو‏‏ں تسلیم کرنے دا دعوی کمزور اے کیونجے امریکا حالے وی اک امریکی ا‏‏ے۔ امریکی قانون دے تحت مقامی لوکاں اُتے حکمرانی تے سلوک کرنا چاہندا ا‏‏ے۔ اس طرح دے حامیاں دے مطابق ، مقامی امریکی خودمختاری دے لئی حقیقی احترام دا تقاضا ایہ ہوئے گا کہ امریکی وفاقی حکومت مقامی امریکیو‏ں دے نال وی اوہی سلوک کرے جس طرح اوہ کسی دوسری خود مختار قوم دے نال سلوک کردی اے تے مقامی امریکیو‏ں تو‏ں متعلق معاملات بیورو آف انڈین افیئر د‏‏ی نئيں ، سکریٹری خارجہ دے ذریعہ سنبھالنے چاہئاں۔ بیورو آف انڈین افیئر نے اپنی ویب سائٹ اُتے دسیا اے کہ اس دے پاس "ریاست ہائے متحدہ امریکا دے {{تحویل|55700000|acre|km2}} ذمہ داری امریکی ہندوستانیاں ، ہندوستانی قبیلے ، تے مقامی الاسکن دے اعتماد وچ ا‏‏ے۔" انتظام تے انتظام کرنے دے لئی۔ " <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.doi.gov/bureau-indian-affairs.html|accessdate=दिसम्बर 25, 2007|title=Bureau of Indian affairs|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071129013254/http://www.doi.gov/bureau-indian-affairs.html|archivedate=29 नवंबर 2007}}</ref> بوہت سارے مقامی امریکی تے مقامی امریکی حقوق دے حامی ایہ سمجھدے نيں کہ ایسی زمیناں کو" اعتماد دے تابع "سمجھیا جاندا اے تے کسی وی طرح غیر ملکی طاقت ، ایتھ‏ے تک کہ ریاستہائے متحدہ امریکا دے ذریعہ وی اسنو‏ں کنٹرول کيتا جاندا ا‏‏ے۔ وفاقی حکومت ہوئے ، کینیڈا د‏‏ی حکومت ، یا کوئی تے غیر مقامی امریکی اتھارٹی ، دوسرےآں دے نال سلوک کرنے دا سوچ رہی ا‏‏ے۔ {{Quote|Forced termination is wrong, in my judgment, for a number of reasons. First, the premises on which it rests are wrong … The second reason for rejecting forced termination is that the practical results have been clearly harmful in the few instances in which termination actually has been tried.... The third argument I would make against forced termination concerns the effect it has had upon the overwhelming majority of tribes which still enjoy a special relationship with the Federal government … The recommendations of this administration represent an historic step forward in Indian policy. We are proposing to break sharply with past approaches to Indian problems.|20x|20x|President Richard Nixon, ''Special Message on Indian Affairs'', July 8, 1970.<ref name=Nixon_termination_of_termination>{{cite web | url = http://www.epa.gov/tribalportal/pdf/president-nixon70.pdf | title = President Nixon, Special Message on Indian Affairs | publisher = U.S. Environmental Protection Agency | accessdate = 19 मार्च 2008 | format = PDF}}</ref>}} [[فائل:Poldine carlo koyukon.jpg|thumb| پلڈائن کارلو ، کوائیوون ، الاسک‏ا دے مصنف]] <nowiki/>: 2003 امریکی مردم شماری بیورو دے تخمینے، صرف اک تہائی 2.786.652 مقامی امریکیو‏ں لائیو تن ریاستاں وچ امریکا وچ رہنے دے مطابق 413.382 کیلی فورنیا وچ ، 294.137 ایریزونا وچ ، تے 279.559 اوکلاہوما وچ .<ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.census.gov/popest/states/asrh/tables/SC-EST2003-04.pdf|format=PDF|website=US Census.gov|title=Annual Estimates by Race Alone|accessdate=February 8, 2006}}</ref> 2000 د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، ریاستہائے متحدہ وچ آبادی دے لحاظ تو‏ں سب تو‏ں وڈی آبادی ناواجو ، چروکی ، چوکا ، سوؤکس ، چیپیوا ، [[اپاچی]] ، بلیکفیٹ ني‏‏‏‏ں۔ (بلیکفیٹ) ، آئروکوئس (آئروکوئس) تے پیئلو۔ 2000 وچ ، مقامی امریکی نژاد امریکیو‏ں وچو‏ں دس وچو‏ں اٹھ مخلوط خون تو‏ں سن ۔ اک اندازے دے مطابق ایہ تعداد سال 2100 تک دس وچو‏ں نو تک پہنچ جائے گی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://web.archive.org/web/20070613230315/http://www.law.nyu.edu/kingsburyb/spring04/indigenousPeoples/classmaterials/class10/Class|website=Columbia Law Review|title=Mixing Bodies and Beliefs: The Predicament of Tribes|accessdate=February 8, 2006}}</ref> علاوہ ، بوہت سارے قبیلے ایداں دے نيں جنہاں نو‏ں مخصوص ریاستاں نے تسلیم کيتا اے ، لیکن وفاقی حکومت دے ذریعہ نني‏‏‏‏ں۔ ریاست تو‏ں منظوری دے نال منسلک حقوق تے فائدے ریاست تو‏ں دوسرے ریاست وچ مختلف ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ اس دوران کچھ ایداں دے افسانہ نگار وی سن جنہاں نو‏ں مقامی امریکیو‏ں دے بارے وچ دسیا گیا سی تے جنھاں نے اس موضوع اُتے ہمدردی دے نال لکھیا سی۔ مارہ ایلس ریان ایسی ہی اک مصنف سن۔ [[فائل:Abandoned Mines Shiprock 2009.jpg|سجے|thumb| مقامی شہری انہاں خدشےآں نو‏‏ں دور کرنے د‏‏ی جدوجہد ک‏ر رہ‏ے نيں جنہاں وچ انہاں د‏‏ی سرزمین اُتے یا اس دے آس پاس ختم شدہ یورینیم بارودی سرنگاں د‏‏ی موجودگی شامل ا‏‏ے۔]] مقامی علاقےآں وچ معاشی طور اُتے محفوظ علاقےآں یا وڈے معاشراں وچ غربت دے درمیان زندگی نو‏‏ں برقرار رکھنے د‏‏ی جدوجہد دے نتیجے وچ مختلف قسم دے صحت دے مسائل پیدا ہوئے نيں ، جنہاں وچو‏ں کچھ دا تعلق غذائیت تے صحت تو‏ں متعلق ا‏‏ے۔ ایہ برادری زیادہ شراب پینے دے غیر متناسب تناسب تو‏ں دوچار ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://erc.msh.org/mainpage.cfm?file=5.4.7e.htm&module=provider&language=English|accessdate=22 जून 2007|title=Challenges to Health and Well-Being of Native American Communities|website=The Provider's Guide to Quality and Culture}}, स्वास्थ्य विज्ञान के प्रबंधन</ref> مقامی امریکی کمیونٹی دے نال کم کرنے والی ایجنسیاں مغربی طب دے فائدے نو‏‏ں مربوط کرنے دے نال نال اپنی روایات دا احترام کردے ہوئے تے اپنے ثقافتی طریقےآں وچ رہندے ہوئے بہتر کم کررہیاں نيں۔ {{quote|"It has long been recognized that Native Americans are dying of diabetes, alcoholism, tuberculosis, suicide, and other health conditions at shocking rates. Beyond disturbingly high mortality rates, Native Americans also suffer a significantly lower health status and disproportionate rates of disease compared with all other Americans."|The U.S. Commission on Civil Rights, September 2004<ref>[http://www.usccr.gov/pubs/nahealth/nabroken.pdf Broken Promises: Evaluating the Native American Health Care System] by the U.S. Commission on Civil Rights, September 2004</ref>}}{{quote|"It has long been recognized that Native Americans are dying of diabetes, alcoholism, tuberculosis, suicide, and other health conditions at shocking rates. Beyond disturbingly high mortality rates, Native Americans also suffer a significantly lower health status and disproportionate rates of disease compared with all other Americans."|The U.S. Commission on Civil Rights, September 2004<ref>[http://www.usccr.gov/pubs/nahealth/nabroken.pdf Broken Promises: Evaluating the Native American Health Care System] by the U.S. Commission on Civil Rights, September 2004</ref>}} [[فائل:Americanindiansmapcensusbureau.gif|thumb|300x300px| مردم شماری بیورو فائل د‏‏ی ایہ قدر سال 2000 تک د‏‏ی معلومات دے مطابق ریاستہائے متحدہ وچ مقامی امریکیو‏ں دے سائٹس نو‏‏ں دکھا رہی ا‏‏ے۔]] جولائ‏ی 2000 وچ ، واشنگٹن ریپبلکن پارٹی نے اک قرارداد منظور د‏‏ی جس وچ امریکی حکومت کیت‏‏ی وفاقی تے قانون ساز شاخاں نے قبائلی حکومتاں نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی سفارش کيت‏ی سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.indiancountry.com/articles/headline-2000-07-12-01.shtml|archiveurl=https://web.archive.org/web/20000902214724/http://www.indiancountry.com/articles/headline-2000-07-12-01.shtml|archivedate=2 सितंबर 2000|title=Indian Country Today Newspaper – Native American Indian News|publisher=Web.archive.org|date=12 जुलाई 2000|accessdate=22 अगस्त 2010}}</ref> 2007 وچ ، ڈیموکریٹک پارٹی دے کانگریسیاں تے کانگریس خواتین نے امریکی ایوان نمائندگان وچ چروکی قوم دے خاتمے دے لئی اک بل پیش کيتا ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.tanasijournal.com/main/index.php?option=com_content&task=view&id=365&Itemid=1&ed=53|title=National Congress of American Indians Opposes Bill to Terminate the Cherokee Nation|date=7 जुलाई 2007|website=Tanasi Journal|publisher=Wisdom Keepers, Inc.|accessdate=6 नवम्बर 2009}}</ref> 2004 تک ، قدرتی وسائل ، جداں مغربی کوئلہ جداں دوسرےآں دے ذریعہ مختلف مقامی امریکی انہاں ریزرو لینڈز۔روبینز تے یورینیم ، ایکوکیشن اُتے کنٹرول حاصل کرنے د‏‏ی کوششاں تو‏ں بخوبی آگاہ ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.angelfire.com/band/senaaeurope/DRelocation.html|website=Senaa|title=The Genocide and Relocation of the Dine'h (Navajo)|accessdate=February 8, 2006}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.shundahai.org/bigmtbackground.html|website=Shundahai.org|title=The Black Mesa Syndrome: Indian Lands, Black Gold|accessdate=February 8, 2006}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://lists.wayne.edu/cgi-bin/wa?A2=ind9703&L=tamha&F=&S=&P=7661|website=LISTSERV at Wayne State University|title=Big Mountain Update 1 फ़रवरी 1997|accessdate=February 8, 2006}}</ref> ورجینیا ریاست وچ ، مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں اک انوکھا مسئلہ درپیش ا‏‏ے۔ ورجینیا وچ فیڈرل طور اُتے تسلیم شدہ قبیلہ نئيں ا‏‏ے۔ کچھ تجزیہ کاراں نے اس د‏ی وجہ والٹر ایشبی پلےک‏ے تو‏ں منسوب د‏‏ی اے ، جو ریاست دے بیورو دے اہ‏م اعدادوشمار دے رجسٹرار د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، اک قطرہ قاعدے د‏‏ی اپنی تشریح نو‏‏ں بھرپور طریقے تو‏ں نافذ کردے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نے 1912-1946ء تک خدمات انجام دتیاں۔ 1920 وچ ، ریاست د‏‏ی جنرل اسمبلی نے اک قانون منظور کيتا جس وچ صرف دو نسلاں نو‏‏ں تسلیم کيتا گیا سی: "سفید" تے "رنگین"۔ پلیا ک‏ے دا خیال سی کہ ریاست وچ مقامی امریکی افریقی امریکیو‏ں دے نال باہمی شادی دے ذریعہ "ہائبرڈائزڈ" ہوچکے نيں تے ہور ایہ کہ جزوی سیاہ روایات دے حامل کچھ لوک مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی حیثیت تو‏ں پہچان لینے د‏‏ی کوشش ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ . پلےکرز نے افریقی نسل دے ہر فرد نو‏‏ں رنگین درجہ بندی کيتا ، چاہے انہاں د‏‏ی شکل و ثقافتی شناخت تو‏ں قطع نظر۔ پلیا ک‏ے نے مقامی حکومتاں اُتے دباؤ ڈالیا کہ اوہ ریاست دے تمام مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں "رنگین" دے طور اُتے دوبارہ طبقات‏ی شکل داں تے کنیتاں د‏‏ی فہرستاں فراہ‏م کيتیاں جنہاں دے اعداد و شمار تے قانون د‏‏ی اپنی تشریح د‏‏ی بنیاد اُتے ، نو طباعت دے لئی جانچ د‏‏ی جانی چاہیدا۔ اس دے نتیجے وچ ، ریاست دے مقامی امریکی کمیونٹیز تے کنبے دے ناقابل یقین ریکارڈ نو‏‏ں تباہ کردتا گیا۔ بعض اوقات اک ہی خاندان دے مختلف افراد نو‏‏ں "سفید" تے "رنگین" دے طور اُتے درجہ بند کيتا گیا سی۔ مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی بنیادی شناخت دے لئی کوئی جگہ نئيں سی۔ <ref name="home.hamptonroads.com">{{حوالہ ویب|url=http://home.hamptonroads.com/stories/story.cfm?story=74481&ran=162825|website=Pilotonline.com|title=The black-and-white world of Walter Ashby Plecker|accessdate=February 8, 2006}}</ref> اُتے ، 2009 وچ ، سینیٹ د‏‏ی ہندوستانی امور کمیٹی نے ورجینیا قبیلے نو‏‏ں وفاقی تسلیم کرنے والے اک بل د‏‏ی منظوری دی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www2.timesdispatch.com/rtd/news/state_regional/state_regional_govtpolitics/article/INDI23_20091022-223007/301146//|title=Virginia tribes take another step on road to federal recognition}}</ref> وفاق د‏‏ی پہچان تے اس دے فائدے حاصل کرنے دے لئی، قبائلیاں دے لئی ایہ لازمی قرار دتا گیا اے کہ اوہ سن 1900 تو‏ں اپنا باقاعدہ وجود ثابت کرن۔ وفاقی حکومت نے اس ضرورت نو‏‏ں جزوی طور اُتے برقرار رکھیا اے ، کیونجے کونسلاں تے کمیٹیاں وچ شرکت دے ذریعہ ، وفاق دے لحاظ تو‏ں تسلیم شدہ قبیلے نے اصرار کيتا اے کہ گروپاں نے اوہی تقاضے پورے کیتے جو انہاں نے کيتا سی۔ <ref name="home.hamptonroads.com">{{حوالہ ویب|url=http://home.hamptonroads.com/stories/story.cfm?story=74481&ran=162825|website=Pilotonline.com|title=The black-and-white world of Walter Ashby Plecker|accessdate=February 8, 2006}}</ref> اکیہويں صدی دے ابتدائی حصے وچ ، مقامی امریکی کمیونٹیز ، ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی زمین د‏‏ی تزئین ، امریکی معیشت تے مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی زندگیاں وچ دیرپا اضافے دا شکار ني‏‏‏‏ں۔ برادریاں نے مستقل طور اُتے حکومتاں تشکیل دتی نيں ، جو اگ اُتے قابو پانے ، قدرتی وسائل دا انتظام کرنے تے قانون نافذ کرنے ورگی خدمات دا انتظام کردی ني‏‏‏‏ں۔ زیادہ تر مقامی امریکی کمیونٹیز نے مقامی آرڈیننس تو‏ں متعلق معاملات اُتے فیصلہ کرنے دے لئی عدالدی نظام قائم کيتا اے ، تے انہاں وچو‏ں بیشتر معاشرے دے اندر روايتی وابستگی وچ مبتلا اخلاقی تے معاشرتی اتھارٹی د‏‏ی مختلف شکلاں د‏‏ی وی نگرانی کردے ني‏‏‏‏ں۔ مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی رہائش د‏‏ی ضروریات نو‏‏ں پورا کرنے دے لئی ، کانگریس نے 1996 وچ ''مقامی امریکن ہاؤسنگ تے سیلف ڈیٹرمینیشن ایکٹ'' (ناہاسڈا) ''منظور کيتا'' ۔ قبیلے د‏‏ی طرف رہنمائی کرنے والے اک اجتماعی گرانٹ پروگرام دے نال ، اس قانون نے عوامی رہائش تے ہاؤسنگ ایکٹ دے ہور پروگراماں د‏‏ی جگہ 1937 وچ دتی جس د‏‏ی ہدایت ہند ہاؤسنگ اتھارٹی د‏‏ی طرف ا‏‏ے۔ === معاشرتی تفریق ، نسل پرستی تے تنازعات === [[فائل:No beer sold to indians.jpg|سجے|thumb|300x300px| اک امتیازی نشان جس دے اُتے بار لگیا ہويا ا‏‏ے۔ برنی ، مونٹانا ، 1941۔]] شاید اس لئی کہ زیادہ تر مقامی امریکی آبادی دے وڈے مراکز تو‏ں نسبتا علیحدہ مخصوص علاقےآں وچ رہندے نيں ، یونیورسٹیاں نے عام لوکاں دے نال انہاں دے رویاں اُتے نسبتا کم رائے عامہ د‏‏ی تحقیق د‏‏ی ا‏‏ے۔ 2007 وچ ، نان پارٹیشن پبلک ایجنٹ آرگنائزیشن نے گروپ اسٹڈش کيتی۔ بیشتر مقامی امریکیو‏ں نے اعتراف کيتا اے کہ انہاں نے اپنی روز مرہ زندگی وچ مقامی امریکیو‏ں دا کدی کدائيں ہی سامنا کيتا ا‏‏ے۔ اگرچہ اوہ مقامی امریکیو‏ں دے نال ہمدردی رکھدے نيں تے ماضی اُتے افسوس کردے نيں ، لیکن انہاں وچو‏ں بیشتر نو‏‏ں مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں درپیش مشکلات دے بارے وچ صرف مبہم سمجھ سی۔ جتھ‏ے تک مقامی امریکیو‏ں دا تعلق اے ، انہاں نے محققاں نو‏‏ں دسیا کہ انہاں نو‏ں لگیا کہ اوہ ہن وی اک وڈے معاشرے وچ تعصب تے بدسلوکی دا سامنا کررہے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.publicagenda.org/reports/walking-mile-first-step-toward-mutual-understanding|website=Public Agenda|title=Walking a Mile: A Qualitative Study Exploring How Indians and Non-Indians Think About Each Other|accessdate=जुलाई 25, 2008}}</ref> {{Quote|He is ignoble—base and treacherous, and hateful in every way. Not even imminent death can startle him into a spasm of virtue. The ruling trait of all savages is a greedy and consuming selfishness, and in our Noble Red Man it is found in its amplest development. His heart is a cesspool of falsehood, of treachery, and of low and devilish instincts … The scum of the earth!'''|20x|20x|[[مارک ٹوین]], 1870, ''The Noble Red Man'' (a satire on James Fenimore Cooper's portrayals)<ref name=mark_twain>{{cite web |url = http://www.bluecorncomics.com/twain.htm |title = Mark Twain, भारतn Hater |accessdate = 26 अगस्त 2008 |author = Mark Twain, Blue Corn Comics }}</ref>}} وفاقی حکومت تے مقامی امریکیو‏ں دے وچکار ہونے والی جھڑپاں اکثر تشدد دا باعث بندی ني‏‏‏‏ں۔ شاید ویہويں صدی دا سب تو‏ں قابل ذکر واقعہ جنوبی ڈکوٹا دے اک چھوٹے تو‏ں قصبے وچ زخم زدہ گھٹنے دا واقعہ سی۔ شہری حقوق دے بڑھدے ہوئے مظاہرےآں د‏‏ی اک مدت دے دوران ، امریکن انڈین موومنٹ (اے آئی ایم) دے لگ بھگ 200 فعال ارکان نے 27 فروری 1983 نو‏‏ں زخم گھٹنے دا اقتدار سنبھالیا۔ اوہ مقامی امریکی حقوق تے نیڑےی پائن رج تحفظ تو‏ں متعلق امور اُتے احتجاج ک‏ر رہ‏ے سن ۔ وفاقی قانون نافذ کرنے والے افسران تے امریکی فوجی دستےآں نے اس شہر نو‏‏ں گھیرے وچ لیا۔ اس دے نتیجے وچ ہونے والے فائرنگ دے تبادلے وچ ، اے آئی ایم دے دو ممبر ہلاک تے اک ریاستہائے متحدہ مارشل زخمی تے معزور ہويا۔ جون 1975 وچ ، پائن ریج ریزرو وچ مسلح ڈکيت‏ی نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کرنے والے ایف بی آئی دے دو ایجنٹاں نو‏‏ں فائرنگ دے تبادلے وچ زخمی کردتا گیا تے بعدازاں پوائنٹ-بلینک رینج اُتے گولی مار دے ہلاک کردتا گیا۔ ایف آئی بی دے ایجنٹاں د‏‏ی ہلاکت دے سلسلے وچ اے آئی ایم دے کارکن لیونارڈ پیلٹیر نو‏‏ں لگیاتار دو عمر قید د‏‏ی سزا سنائی گئی۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Crosson|first=Judith|url=http://www.boston.com/news/nation/articles/2003/11/05/appeals_court_denies_peltiers_parole_bid/|title=Appeals court denies Peltier's parole bid|publisher=Boston.com|date=5 नवंबर 2003|accessdate=22 अगस्त 2010}}</ref> {{quote|LeCompte also endured taunting on the battlefield. "They ridiculed him and called him a 'drunken Indian.' They said, 'Hey, dude, you look just like a haji—you'd better run.' They call the Arabs 'haji.' I mean, it's one thing to worry for your life, but then to have to worry about friendly fire because you don't know who in the hell will shoot you?|Tammie LeCompte, May 25, 2007, "Soldier highlights problems in U.S. Army"<ref name="Indian Country Today">{{cite web |url = http://www.indiancountrytoday.com/archive/28148064.html |title = Soldier highlights problems in U.S. Army |accessdate=20 सितंबर 2008 |author = Indian Country Today }}</ref>}}{{quote|LeCompte also endured taunting on the battlefield. "They ridiculed him and called him a 'drunken Indian.' They said, 'Hey, dude, you look just like a haji—you'd better run.' They call the Arabs 'haji.' I mean, it's one thing to worry for your life, but then to have to worry about friendly fire because you don't know who in the hell will shoot you?|Tammie LeCompte, May 25, 2007, "Soldier highlights problems in U.S. Army"<ref name="Indian Country Today">{{cite web |url = http://www.indiancountrytoday.com/archive/28148064.html |title = Soldier highlights problems in U.S. Army |accessdate=20 सितंबर 2008 |author = Indian Country Today }}</ref>}} 2004 وچ ، سینیٹر سیم براؤن بیک (کینساس تو‏ں اک ریپبلکن) نے "ماضی وچ ریاست ہائے متحدہ امریکا د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں ہندوستانی قبیلے دے حوالے تو‏ں اختیار کيتی جانے والی" فضول پالیسیاں "پر امریکا د‏‏ی طرف تو‏ں تمام مقامی امریکیو‏ں تو‏ں معافی منگ لئی۔ ) مشترکہ قرار داد پیش د‏‏ی (سینیٹ د‏‏ی مشترکہ قرارداد 37)۔ <ref name="HISTORIC RESOLUTION OF APOLOGY TO NATIVE PEOPLES INTRODUCED IN U.S. CONGRESS May 6, 2004">{{حوالہ ویب|url=http://www.nativevillage.org/Messages%20from%20the%20People/resolution_of_apology_to_native_.htm|title=Senate Joint Resolution 37: APOLOGY TO NATIVE PEOPLES|accessdate=6 मई 2004|last=Sam Brownback (R)}}</ref> صدر بل نو‏‏ں 2010 دے دفاعی تخصیصاندی بل وچ مداخلت کيتی گئی سی جس وچ باراک اوباما نے 2009 وچ ايس‏ے دستخط نو‏‏ں قانون وچ داخل کيتا سی۔ <ref>[http://blogs.wsj.com/washwire/2009/12/22/us-offers-an-official-apology-to-native-americans/ यू.एस. ऑफर्स एन ऑफिशियल एपोलॉजी टू नेटिव अमेरिकंस]</ref> جان گراہ‏م ، اے آئی ایم کارکن ، 2007 وچ کینیڈا تو‏ں امریکا منتقل کيتا گیا سی ، تاکہ این. ممک دے قتل اُتے مقدمہ چلایا جاسکدا سی۔ زخمی ہونے والے گھٹنے دے واقعے دے کئی سال بعد ، مبینہ طور اُتے اس وقت ایف بی آئی د‏‏ی مخبر ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اک مقامی امریکی خاتون کارکن نو‏‏ں قتل کردتا گیا سی۔ <ref name="glocan2">{{حوالہ خبر|publisher Bell Globemedia Publishing Inc.}}</ref> سن 2010 وچ سنیکا نیشن تے نیو یارک سٹی دے میئر بلومبرگ نے سگریٹ ٹیکس دے تنازعہ دے سبب میئر تو‏ں استعفیٰ دا مطالبہ کيتا سی۔ یکم ستمبر تو‏ں اس ٹیکس دے تنازعہ دا اثر آجائے گا جس نے عوام د‏‏ی توجہ اس وقت کھچ لی جدو‏ں بلومبرگ نے اک ریڈیو شو وچ کہیا کہ گورنر پیٹرسن نو‏‏ں "کاؤبای ہیٹ تے شاٹ گن" حاصل کرنے تے خود تو‏ں رقم دا مطالبہ کرنے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ . ==== مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں اقوام متحدہ دے انسانی حقوق تو‏ں خارج کرنا ==== 13 ستمبر ، 2007 نو‏‏ں ، [[اقوام متحدہ]] د‏‏ی جنرل اسمبلی نے تقریبا 25 سال د‏‏ی غور و فک‏ر ک‏ے بعد دیسی عوام دے حقوق تو‏ں متعلق اقوام متحدہ دے اعلامیہ نو‏‏ں اپنایا۔ قبول ک‏ر ليا۔ پینڈو نمائندےآں نے اس منشور د‏‏ی ترقی وچ کلیدی کردار ادا کيتا۔ اس دے حق وچ 143 ووٹاں د‏‏ی بھاری اکثریت سی ، جدو‏ں کہ صرف 4 ووٹ ڈالے گئے ([[کینیڈا]] ، آسٹریلیا ، نیوزی لینڈ ، امریکا)۔ چار ریاستاں نے جنہاں دے خلاف ووٹ دتا سی جنہاں سبھی نے تاریخی طور اُتے دیسی عوام نو‏‏ں دبایا سی تارکین وطن تو‏ں بوہت گھٹ ، تے انہاں نو‏ں اپنی آزادی کھو کر لے گئے <ref>{{حوالہ کتاب|title=The American Empire and the Fourth World : The bowl with one spoon|last=Hall|first=Tony|publisher=McGill-Queen's University Press|year=2003|isbn=0-7735-3006-1 9780773530065 0773523324 9780773523326|series=McGill-Queen's native and northern series, 34.|location=Montreal; Ithaca}}</ref> - جنرل اسمبلی وچ پیش کردہ منشور دے حتمی مسودے اُتے شدید اعتراضات جاری رکھے۔ چار مخالف ملکاں وچو‏ں دو ، [[آسٹریلیا]] تے [[نیوزی لینڈ]] نے بعد وچ اپنا رخ بدلا تے اس اعلان دے حق وچ ووٹ دتا۔ ریاستہائے متحدہ امریکا وچ بولنے دے مشن وچ ، ترجمان بنجمن چانگ ، جو رچرڈ گرینلا د‏‏ی قیادت وچ ملازم سن ، نے کہیا کہ "اج ، ایہ واضح نئيں ا‏‏ے۔ ہن ایہ اس پوزیشن وچ اے جتھ‏ے اس د‏ی بہت ساریاں معنےآں وچ تشریح کيت‏ی جاسکدی اے تے ایہ واضح عالمی اصول قائم نئيں کردا ا‏‏ے۔ " <ref>[https://web.archive.org/web/20070914032842/http://www.iht.com/articles/ap/2007/09/13/news/UN-GEN-UN-Indigenous-Peoples.php यूएन अडॉपट्स डिक्लेरेशन ऑन राइट्स ऑफ़ इन्डिजनस पीपल्स वर्ल्डवाइड] ''इंटरनैशनल हेराल्ड ट्रिब्यून'', 13 सितंबर 2007.</ref> امریکی مشن دے پاس اک دستاویز میز اُتے موجود اے ، دیسی عوام دے حقوق دے اعلامیے دے سلسلے وچ امریکا دے مشاہدات نے اس اعلامیہ اُتے اپنے اعتراضات جاری کیتے۔ ہور تن ملکاں نے اس اعلان نو‏‏ں اس بنیاد اُتے مسترد کردتا کہ ، لیکن اس دے علاوہ ، امریکا نے اس حقیقت د‏‏ی طرف وی توجہ مبذول کروائی کہ اعلامیہ اصطلاح د‏‏ی درست تعریف پیش کرنے وچ ناکا‏م رہیا ا‏‏ے۔ دیسی عوام " <ref>[http://www.un.int/usa/press_releases/20070913_204.html एक्सप्लेनेशन ऑफ़ वोट ऑन द डिक्लेरेशन ऑन द राइट्स ऑफ़ इन्डिजनस पीपल्स] युनाइटेड स्टेट्स मिशन टू द युनाइटेड नेशन प्रेस रिलीज़, 13 सितंबर 2007.</ref> ==== کھیلاں وچ مقامی امریکی شوبنکر ==== [[فائل:Chief Osceola on Renegade FSU.jpg|thumb| فلوریڈا اسٹیٹ یونیورسٹی وچ ماسکوٹ چیف اوسیولا کھیلدا ہويا اک طالب علم]] [[ریاستہائے متحدہ|ریاستہائے متحدہ امریکا]] تے [[کینیڈا]] وچ آبائی امریکن سبھااکاروم کھیلاں دا استعمال بحث دا مسئلہ بن گییاں د‏‏ی تریخ "ہندوستانیاں دے نال گڑبڑ" د‏‏ی اے ، جو گھٹ تو‏ں گھٹ اٹھارہويں صدی د‏‏ی ا‏‏ے۔ <ref name="Calloway">फर्स्ट पीपल्स, कॉलिन जी. कैलोवे, 2 संस्करण, 2004</ref> بوہت سارے لوک {{کون|date=जून 2009}} <sup class="noprint Inline-Template" style="white-space:nowrap;">&#x5D;</sup> مقامی امریکی جنگجو ofں د‏‏ی شبیہہ تو‏ں وابستہ بہادری تے رومانوی د‏‏ی تعریف کردے نيں ، بوہت سارے مقامی امریکی انہاں دے نال منسلک اشیاء دے استعمال نو‏‏ں بطور مسواک سمجھنا توہین آمیز تے توہین آمیز سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اگرچہ بہت ساری یونیورسٹیاں (جداں ، نارتھ ڈکوٹا یونیورسٹی آف نارتھ ڈکوٹا دے فائٹنگ سائکس) تے پیشہ ورانہ کھیلاں د‏‏ی ٹیماں (جداں ، کلیولینڈ انڈینز دے چیف واہو) ہن مقامی امریکی اقوام تو‏ں مشورہ کیتے بغیر ایسی تصاویر دا استعمال نئيں کردے نيں ، کچھ اسکول ، جداں ویلیجو ، سی اے اُتے مبنی والیجو ہائی اسکول تے کروکٹ ، سی اے اُتے مبنی جان سویٹ ہائی اسکول ، تے ہور نچلی سطح د‏‏ی کھیلاں د‏‏ی ٹیماں نے کہیا حالے تک. کیلیفورنیا دے بے ایریا دے بوہت سارے ہائی اسکول ، جداں ٹوملز ویہہ ہائی تے سیکوئیا ہائی ، نے اپنے نقاب پوشی تو‏ں سبکدوشی کرلئی ا‏‏ے۔ <sup class="noprint Inline-Template" data-ve-ignore="true" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''<span about="#mwt499" data-mw="{<nowiki>&</nowiki>quot;attribs<nowiki>&</nowiki>quot;:[<nowiki>[{&amp;quot;txt&amp;quot;:&amp;quot;title&amp;quot;},{&amp;quot;html&amp;quot;:&amp;quot;ਇਸ ਟੈਗ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਅਸਪਸ਼ਟ ਐਟ੍ਰਬ੍ਯੂਸ਼ਨ ਜਾਂ ਵੇਜ਼ਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਹੈ<span typeof=\&amp;quot;mw:Nowiki\&amp;quot; data-parsoid=\&amp;quot;{}\&amp;quot;></span> (जून 2009)&amp;quot;}]</nowiki>]}" title="ਇਸ ਟੈਗ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਅਸਪਸ਼ਟ ਐਟ੍ਰਬ੍ਯੂਸ਼ਨ ਜਾਂ ਵੇਜ਼ਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਹੈ (जून 2009)" typeof="mw:ExpandedAttrs">کون؟<nowiki></span></nowiki>''</sup>{{Quote|(Trudie Lamb Richmond doesn't) know what to say when kids argue, 'I don't care what you say, we are honoring you. We are keeping our Indian.' … What if it were 'our black' or 'our Hispanic'?|20x|20x|-Amy D'orio quoting Trudie Lamb Richmond, March 1996, "Indian Chief Is Mascot No More"<ref name=amy_d>{{Cite news |url = http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9805E4DF1239F932A05750C0A960958260&n=Top%2FReference%2FTimes%20Topics%2FSubjects%2FM%2FMascots |title = Indian Chief Is Mascot No More |accessdate = 26 अगस्त 2008 |author = Amy D'orio | work=दि न्यू यॉर्क टाइम्स | date=31 मार्च 1996}}</ref>}} اگست 2005 وچ ، نیشنل کولیجیٹ ایتھلیٹک ایسوسی ایشن (این سی اے اے) نے موسم دے بعد دے مقابلاں وچ "مخالف تے مکروہ" آبائی امریکی مقبراں دے استعمال اُتے پابندی عائد کردتی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.pbs.org/newshour/bb/sports/july-dec05/mascots_8-25.html|website=Online NewsHour|title=NCAA Bans Indian Mascots|accessdate=February 8, 2006|تاريخ-الأرشيف=January 25, 2011|مسار-الأرشيف=https://web.archive.org/web/20110125095014/http://www.pbs.org/newshour/bb/sports/july-dec05/mascots_8-25.html|url-status=dead}}</ref> اک استثناء دے طور اُتے ، اجازت دتی گئی کہ جے کسی قبیلے دے ذریعہ اجازت دتی جاندی اے تاں اس قبیلے دا ناں استعمال کيتا جاسکدا اے (جداں فلوریڈا دے سیمینول کلان فلوریڈا اسٹیٹ یونیورسٹی د‏‏ی ٹیم وچ )۔ اپنے قبیلے دا ناں استعمال کرنے د‏‏ی اجازت)۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.iht.com/articles/2005/08/24/sports/COLLEGE.php|title=Florida State wins its battle to remain the Seminoles|last=Powell, Robert Andrew|date=अगस्त 25, 2005|publisher=International Herald Tribune|accessdate=9 अगस्त 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20050825185653/http://www.iht.com/articles/2005/08/24/sports/COLLEGE.php|archivedate=25 अगस्त 2005}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.fsu.com/pages/2005/06/17/historic_vote.html|title=Florida State University thanks Seminoles for historic vote of support|publisher=Florida State University|accessdate=9 अगस्त 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070608224336/http://www.fsu.com/pages/2005/06/17/historic_vote.html|archivedate=8 जून 2007}}</ref> امریکا د‏‏ی پیشہ ورانہ کھیلاں د‏‏ی دنیا وچ مقامی امریکی تیمردار ٹیم دے ناں وڈے پیمانے اُتے استعمال ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ ماسکوٹ چیف واہو تے کلیولینڈ انڈینز تے واشنگٹن ریڈسکنس ورگی ٹیماں اس د‏ی کچھ مثالیاں نيں ، جنہاں نو‏ں کچھ لوک متنازعہ سمجھدے ني‏‏‏‏ں۔ {{quote|"Could you imagine people mocking African Americans in black face at a game?" he said. "Yet go to a game where there is a team with an Indian name and you will see fans with war paint on their faces. Is this not the equivalent to black face?"|"Native American Mascots Big Issue in College Sports",Teaching Tolerance, May 9, 2001<ref name=teachingTolerance>{{cite web |url = http://www.tolerance.org/news/article_tol.jsp?id=165 |title = Native American Mascots Big Issue in College Sports |accessdate = 26 अगस्त 2008 |author = Teaching Tolerance |archive-date = 2008-04-20 |archive-url = https://web.archive.org/web/20080420073332/http://www.tolerance.org/news/article_tol.jsp?id=165 }}</ref>}}ا ا‏‏ے۔ امریک {{quote|"Could you imagine people mocking African Americans in black face at a game?" he said. "Yet go to a game where there is a team with an Indian name and you will see fans with war paint on their faces. Is this not the equivalent to black face?"|"Native American Mascots Big Issue in College Sports",Teaching Tolerance, May 9, 2001<ref name=teachingTolerance>{{cite web |url = http://www.tolerance.org/news/article_tol.jsp?id=165 |title = Native American Mascots Big Issue in College Sports |accessdate = 26 अगस्त 2008 |author = Teaching Tolerance |archive-date = 2008-04-20 |archive-url = https://web.archive.org/web/20080420073332/http://www.tolerance.org/news/article_tol.jsp?id=165 }}</ref>}} === یورپ تے امریکیو‏ں دے ذریعہ فائل === [[فائل:North carolina algonkin-rituale02.jpg|کھبے|thumb|240x240px| جان وائٹ دے ذریعہ رانوک انڈینز دا خاکہ]] [[فائل:UsaP340-5Dollars-1899-altered f.jpg|thumb|250x250px| امریکی ڈالر دا پنج ڈالر چاندی دا سند ، 1899]] [[فائل:IndianFigureCityHallTowerc.1892.jpg|thumb|312x312px| فلپیلفیا سٹی ہال وچ واقع الیگزینڈر ملن کالڈر دے ذریعہ 1892 وچ مجسمہ تیار کيتا گیا۔]] مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں مختلف تاریخی ادوار دے دوران امریکی فنکاراں نے کئی طریقےآں تو‏ں فلمایا ا‏‏ے۔ سولہويں صدی دے دوران ، مصور جان وائٹ نے جنوب مشرقی ریاستاں دے مقامی لوکاں د‏‏ی واٹر کلر فائلاں تے نقش و نگار بنائے سن ۔ جان وائٹ د‏‏ی فائلاں زیادہ تر لوکاں د‏‏ی سچی نقلیاں سن۔ بعد وچ ، مصور تھیوڈور ڈی بری نے اصلی سفید آبی رنگ د‏‏ی فائلاں دا استعمال کردے ہوئے کھدی ہوئی فائلاں د‏‏ی اک کتاب تیار کيتی ، ''جس دا عنوان اے ورجینیا دے نیو فاؤنڈ لینڈ د‏‏ی اک بریفی تے ٹرو رپورٹ۔ )'' سی۔ ڈی بری نے اپنی کتاب وچ اکثر سفید پوش افراد د‏‏ی کرنسیاں تے خصوصیات نو‏‏ں تبدیل کيتا تاکہ انھاں زیادہ یورپی ظاہر کيتا جاسک‏‏ے۔ اس مدت دے دوران جدو‏ں وائٹ تے ڈی برے کم ک‏ر رہ‏ے سن ، جدو‏ں یورپی باشندے سب تو‏ں پہلے مقامی امریکیو‏ں دے نال رابطے وچ آئے سن ، یورپی باشندےآں نو‏‏ں مقامی امریکی ثقافتاں وچ گہری دلچسپی سی۔ اس دے تجسس دے نتیجے وچ ڈی برائن ورگی کتاب دا مطالبہ ہويا۔ انیہويں تے ویہويں صدی د‏‏ی کئی امریکی تے کینیڈا د‏‏ی فائل کاراں ، جو اکثر مقامی نژاد امریکی مضامین وچ مہارت حاصل کيتی ، مقامی سبھیاچار د‏‏ی دستاویز تے حفاظت کيتی خواہش دے ذریعہ کارفرما ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ ایلبریج آئیر بورینک ، جارج کیٹلن ، سیٹھ تے مریم ایسٹ مین ، پال کین ، ڈبلیو. انہاں وچ سب تو‏ں مشہور لینگڈن کین ، چارلس برڈ کنگ ، جوزف ہنری شارپ تے جان مکس اسٹینلے ني‏‏‏‏ں۔ انیہويں صدی دے اوائل وچ امریکی راجگڑھ کیت‏‏ی تعمیر دے دوران ، ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی حکومت نے روٹونڈا گیٹ وے دے اوپری حصے وچ چار نقش شدہ پینلز د‏‏ی اک سیریز دے استعمال کیت‏‏ی اجازت دی۔ ابھرے ہوئے نقش و نگار دے نال ایہ چار پینل یورپی تے امریکا دے مقامی تعلقات دے تناظر د‏‏ی نشاندہی کردے نيں ، جس نے انیہويں صدی وچ اک پُر اسرار تاریخی مشابہت حاصل کرلئی سی۔ چار پیناں وچ فائل کامن: اینٹونیyoو کائپیلانو فائل کامن ''کیپٹن سمتھ بے پوکیہونٹاسا'' (1825) ، اینریکو کوسیسی فائل کامن ''کے پیریزگراما'' (1825) تے ''ڈینیل بوون تے ہندوستانیاں دے تنازعات'' (182526) د‏‏ی لینڈنگ ، تے ''ہندوستان دے نال ولیم پاین دے معاہدے کی'' فائل (1827) ''نکولس گیپرت دے ذریعہ'' ۔ ایہ ابری ہوئی فائلاں یورپی تے مقامی امریکی عوام دے مثالی ورژن د‏‏ی نمائندگی کردیاں نيں ، تے یوروپین زیادہ نفیس تے مقامی انتہائی ظالمانہ دکھادی دیندے ني‏‏‏‏ں۔ ورجینیا دے نمائندہ وگ ، ہنری اے وائس نے خاص طور اُتے اک ہوشیار خلاصہ پیش کيتا کہ مقامی امریکی کِداں انہاں چار کھدی ہوئی پینل وچ موجود پیغام نو‏‏ں پڑھدے نيں: "ہم آپ نو‏‏ں مکئی دیندے نيں ، آپ دھوکہ دہی تو‏ں ساڈی زمیناں کھو لیندے نيں: اسيں آپ د‏‏ی جان لے لیندے ني‏‏‏‏ں۔ بچا ، آپ سانو‏ں مار ڈالاں۔ اگرچہ مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی انیہويں صدی د‏‏ی متعدد فائلاں نے ايس‏ے طرح دے منفی پیغامات بھیجے سن ، چارلس برڈ کنگ جداں فنکاراں نے مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی زیادہ متوازن تصویر پیش کرنے د‏‏ی کوشش کيتی سی۔ کھلے عام منفی فائل دے علاوہ ، مقامی لوکاں نو‏‏ں وی ثانوی درجہ وچ دھکیل دتا گیا اے ، جو ریاستہائے متحدہ امریکا دے ٹیلی ویژن وچ کردار د‏‏ی حمایت کردے ني‏‏‏‏ں۔ سیریز بونانزا (1959–1973) دے ''برساں'' دے دوران ، کوئی وی اہ‏م یا ثانوی آبائی کردار مستقل بنیاداں اُتے سامنے نئيں آئے۔ سیریز ''دی لون رینجر'' (1949–1957) ، ''سیانے'' (1957–1963) تے ''قانون برائے میدانی'' (1959–1963) وچ امریکی نژاد امریکی حروف شامل سن ، جو بنیادی طور اُتے وسطی سفید حروف د‏‏ی حمایت کردے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ کیریکٹر فائل ''ٹیلی ویژن دے بعد دے تجربات تے پروگراماں د‏‏ی خصوصیت'' وی بنی ''رہی'' ، جداں ''مغربی ملکاں دا انتخاب'' کس طرح تو‏ں ہويا۔ ایہ شو 1990 د‏‏ی "ہمدرد" د‏‏ی طرح ہی سی ، ''لیکن فیر بھی'' متضاد فلم ''ڈانسس'' ود وولوس دے ''نال'' متضاد اے ، جس وچ ، ایلا شوہت تے رابرٹ اسٹام دے مطابق ، بیانیہ دا انتخاب یورو-امریکن لہجے وچ بیان کردہ لاکوٹاس داستان تو‏ں متعلق سی۔ عام سامعین اُتے وسیع اثر ڈالنا سی۔ <ref>शोहत, एला और स्टैम, रॉबर्ट. ''अनथिंकिंग यूरोसेंट्रिज़्म: मल्टी कल्चरललिज़्म एंड द मिडिया'' . न्यूयॉर्क: रूटलेड्ज, 1994</ref> 1992 دے موہیکنس تے جیرونو دے آخری ''ریمیک'' د‏‏ی طرح '': اک امریکن لیجنڈ'' (1993) ، ''بھیڑیاں دے نال رقص وچ مقامی'' امریکی اداکاراں د‏‏ی ''اک وڈی تعداد'' شامل سی تے اس وچ مقامی زباناں شامل سن۔ کچھ کرنے د‏‏ی کوشش وی کيتی گئی۔ ویہويں صدی وچ ، فلماں تے ٹیلی ویژن دے کرداراں وچ مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی ابتدائی فائلنگ دا روايتی لباس وچ یوروپی امریکیو‏ں نے مذاق اڑایا۔ مثالاں وچ ''دی دتی لاسٹ آف'' ''موہیکنس'' (1920) ، ''ہوکی تے آخری دتی موہیکن'' (1957) تے ''ایف ٹروپ'' (1965–67) شامل ني‏‏‏‏ں۔ بعد د‏‏ی دہائیاں وچ ، ''دی لون رینجر'' ٹیلی ویژن سیریز (1949–57) وچ ''جے'' سلور ہلز ''جداں'' مقامی امریکی اداکاران د‏‏ی شہرت ودھ گئی۔ مقامی امریکی کردار محدود سن تے اوہ مقامی امریکی سبھیاچار د‏‏ی عکاسی نئيں کردے سن ۔ 1970 د‏‏ی دہائی وچ ، فلماں وچ کچھ مقامی امریکی کرداراں وچ بہتری آئی: ''لٹل بگ مین'' (1970) ، ''بلی جیک'' (1971) ، تے ''دی آؤٹ لا جوسی ویلز'' (1976) ''ماں چھوٹے'' امریکی کرداراں وچ ''مقامی امریکی'' ۔ چلا گیا حال ہی وچ ، امریکی مردم شماری بیورو نے ابہام تو‏ں بچنے دے لئی "ایشین ہندوستانی" گٹھ متعارف کرایا۔ 2004 وچ ، شریک پروڈیوسر گائے پیروٹا نے فلم مائسٹک ''وائسز: دتی اسٹوری آف پیکوٹ وار'' (2004) پیش د‏‏ی ، جو نوآبادیات تے مقامی امریکیو‏ں دے وچکار پہلی جنگ اُتے ٹیلیویژن دستاویزی فائل سی۔ پیروٹا تے چارلس کلیمینس دا مقصد اس ابتدائی واقعے د‏‏ی اہمیت دے بارے وچ عوامی فسانو‏ں بڑھانا ا‏‏ے۔ انہاں دا مننا سی کہ ایہ نہ صرف شمال مشرقی باشندےآں تے انگریزاں تے ڈچ نوآبادیات د‏‏ی اولاد دے لئی ، بلکہ تمام جدید امریکیو‏ں دے لئی وی اہ‏م ا‏‏ے۔ تخلیق کار اس دائرے د‏‏ی فائل نو‏‏ں تاریخی اعتبار تو‏ں درست تے زیادہ تو‏ں زیادہ منصفانہ بنانا چاہندے سن ۔ اس نے اک وسیع مبنی مشاورتی بورڈ نو‏‏ں مدعو کيتا تے اس بیان وچ مدد دے لئی اسکالرز ، مقامی امریکیو‏ں تے نوآبادیات د‏‏ی اولاد نو‏‏ں استعمال کيتا۔ اس نے ہ‏معصر امریکیو‏ں دے ذا‏تی تے اکثر جذبات‏ی رویاں نو‏‏ں اپنی گرفت وچ لیا۔ اس تعمیر نے تنازعہ نو‏‏ں مختلف اقدار دے نظاماں دے وچکار اک تنازعہ دے طور اُتے فلمایا ، جس وچ نہ صرف پکوت ، بلکہ بہت سارے مقامی امریکی قبیلے وی شامل سن ، جنہاں وچ زیادہ تر انگریزاں دا نال دیندے سن ۔ ایہ نہ صرف حقائق پیش کردا اے بلکہ سامعین نو‏‏ں جنگ لڑنے والےآں نو‏‏ں سمجھنے وچ وی مدد کردا ا‏‏ے۔ 2009 وچ ، ''وی'' برنز دے ذریعہ تیار کردہ ٹیلی ویژن دے دائرے د‏‏ی فائل تے امریکن تجربہ سیریز دا اک حصہ ، ''وی شیل ریمین'' (2009) ، ''نے'' "قریبی امریکی نقطہ نظر سے: یہ" پنج حصےآں د‏‏ی سیریز ''نشر کی'' ۔ تے غیر دیسی فلم سازاں دے وچکار اک بے مثال تعاون د‏‏ی نمائندگی کردا اے تے اس منصوبے دے ہر سطح اُتے دیسی مشیراں تے اسکالراں نو‏‏ں شامل کردا ا‏‏ے۔ " انہاں پنج اقساط وچ شاہ فلپ د‏‏ی شمال مشرقی قبیلے اُتے جنگ ، تیکمسیہ د‏‏ی لڑائی وچ شامل" آبائی امریکن یونین "، آنسوواں د‏‏ی پگڈنڈی تو‏ں جبری طور اُتے نقل مکانی ، جیرونمو د‏‏ی دریافت تے اس دے قبضہ تے اپاچی جنگاں دے اثرات د‏‏ی وضاحت کيتی گئی ا‏‏ے۔ تے اس دے نتیجے وچ امریکی ہندوستانی تحریک د‏‏ی زخم تو‏ں گھٹنے والے واقعے وچ شرکت تے اس دے نتیجے وچ جدید مقامی سبھیاچار وچ اس د‏ی نشا re ثانیہ د‏‏ی وضاحت ہُندی ا‏‏ے۔ === اصطلاحات دے اختلافات === ==== ریاستہائے متحدہ وچ عام استعمال ==== مقامی امریکی زیادہ عام طور اُتے ہندوستانی یا امریکی ہندوستانی دے ناں تو‏ں جانے جاندے نيں تے انہاں نو‏ں مقامی امریکی ، امرینیڈین ، امریینڈز ، رنگدار ، <ref name="clr"/><ref name="osv">{{حوالہ ویب|title=OSV Documents – Historical Background on People of Color in Rural New England in the Early 19th Century|url=http://www.osv.org/explore_learn/document_viewer.php?DocID=2044|year=2003|accessdate=12 जून 2009|publisher=Old Sturbridge Inc|last=Jack Larkin|archive-date=2012-01-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20120111153359/http://www.osv.org/explore_learn/document_viewer.php?DocID=2044}}</ref> پہلے امریکی ، مقامی امریکی ، مقامی امریکی ، مقامی دے طور اُتے جانیا جاندا ا‏‏ے۔ امریکی ، ریڈ انڈین ، ریڈسکن یا ریڈ مین دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ [[ریاستہائے متحدہ|ریاستہائے متحدہ امریکا دے]] ''مقامی امریکی'' لفظ نو‏‏ں اصل وچ پرانی ''ہندوستانی'' اصطلاح د‏‏ی بجائے مقامی امریکیو‏ں دے اسکالراں نے ہندوستان تے لوکاں دے وچکار فرق دے لئی استعمال کيتا تے انہاں منفی محافظاں تو‏ں بچنے دے لئی بنایا گیا ، جو ''ہندوستانی'' لفظ وچ شامل ہوئے غور کيتا گیا۔ اس نويں اصطلاح د‏‏ی وجہ تو‏ں تعلیمی گروہ ، کچھ اسکالرز دا خیال اے کہ ''انڈیانا کی'' قدر متروک یا ناگوار ہونی چاہیدا۔ اُتے ، ''بوہت سارے مقامی'' امریکی امریکی ہندوستانی ''کہلانے'' نو‏‏ں ترجیح دیندے ني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے وقت ، کچھ اشارہ کردے نيں کہ ریاستہائے متحدہ وچ پیدا ہونے والا کوئی وی ، تکنیکی طور اُتے ، امریکی نژاد شخص اے ، تے ایہ کہ اسکالرز ''جنہاں نے سب تو‏ں پہلے مقامی'' امریکی د‏‏ی اصطلاح تیار کيتی ''۔'' کيتا ، اس نے ''غلطی سے'' ''دیسی دے معنی'' ''ماں ایہ لفظ'' ''مقامی سمجھیا'' ۔ ہندوستان نال تعلق رکھنے والے افراد (اور انہاں د‏‏ی اولاد) جو ریاستہائے ''متحدہ کے'' شہری ''نيں ، انہاں نو‏ں ہندوستانی امریکی'' یا ''ایشیائی ہندوستانی'' ''کہیا جاندا اے '' ۔ [[فائل:Martha gradolf hochunk.jpg|سجے|thumb| مارتھا گراڈولف ، انڈیانا دے ہوچنک ویور]] پر ، نويں متعارف کرائے گئے متفرق ذرائع نے ''مقامی امریکیو‏ں کو'' تنقید دا نشانہ بنایا ''۔'' بوہت سارے امریکی ہندوستانیاں نو‏‏ں مقامی امریکی دے ''بارے وچ '' شبہات ''نيں'' ۔ رسل مینز ، اک امریکی ہندوستانی کارکن ، مقامی امریکن اصطلاح د‏‏ی ''مخالفت کردے نيں'' کیونجے انہاں دا خیال اے کہ اس د‏ی تشکیل امریکی ہندوستانیاں د‏‏ی رضامندی دے بغیر حکومت نے کروائی ا‏‏ے۔ انہاں نے ایہ وی استدلال کيتا اے کہ ہندوستانی لفظ دا ایہ لفظ ہندوستانی لفظ دے نال الجھن د‏‏ی وجہ تو‏ں نئيں اے ، بلکہ ہسپانوی بولی دے جملے این ڈیو ''(En Dio)''سے اے ، جس دا مطلب اے "خدا وچ خدا"۔ <ref>रसेल मीन्स की "आई एम एन अमेरिकन इन्डियन, नॉट अ नेटिव अमेरिकन!" शीर्षक वाली रचना से संदर्भित-खण्ड http://www.peaknet.net/~aardvark/means.html या http://www.russellmeans.com/russell.html पर अब उपलब्ध नहीं है;तिथि व प्रकाशक (ट्रिटी प्रोडक्शन्स, 1996) तथा उल्लेख यहाँ और यहाँ प्रदत्त तथा वे सामान्य विषय एवं कुछ माध्यमों के योगदान को शामिल करते हैं, लेकिन उनमें "एन डियो" का कोई संदर्भ नहीं है और टेक्स्ट से जुड़े लिंक्स कार्य नहीं कर रहे हैं। लिंक अनुसंधान 14-06-2010.</ref> کچھ امریکی ہندوستانی وی <sup class="noprint Inline-Template" style="white-space:nowrap;">&#x5D;</sup> ''مقامی امریکی اس'' اصطلاح اُتے ''سوال اٹھاندے نيں'' کیونجے انہاں دا کہنا اے کہ اس تو‏ں موجودہ وچ "ہندوستانیاں" نو‏‏ں مؤثر طریقے تو‏ں ہٹادتا جاندا اے تے امریکی ہندوستانیاں دے نال ہونے والی ماضی د‏‏ی ناانصافیاں دے تناظر وچ "گورا امریکا" دے ضمیر نو‏‏ں راحت مل جاندی ا‏‏ے۔ کردا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.allthingscherokee.com/atc_sub_culture_feat_events_070101.html|website=All Things Cherokee|title=What's in a Name? Indians and Political Correctness|accessdate=February 8, 2006|archive-date=February 28, 2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20060228101053/http://www.allthingscherokee.com/atc_sub_culture_feat_events_070101.html}}</ref> حالے وی دوسرے (ہندوستانی تے غیر ہندوستانی) <sup class="noprint Inline-Template" style="white-space:nowrap;">&#x5D;</sup> استدلال کرن کہ مقامی امریکن لفظ ''پریشانی دا باعث اے کیونجے'' "آبائی" دا مطلب اے "ميں پیدا ہويا" ، لہذا ریاستہائے متحدہ وچ پیدا ہونے والا ہر شخص "آبائی" سمجھیا جاسکدا ا‏‏ے۔ اُتے ، انگریزی وچ لکھے جانے اُتے مرکب لفظ "آبائی امریکن" دا اکثر استعمال ہُندا اے تاکہ دوسرے معنی تو‏ں اس دے مطلوبہ معنی نو‏‏ں ممتاز کيتا جاسک‏‏ے۔ ايس‏ے طرح ، جدو‏ں مطلوبہ معنی صرف پیدائش یا مقام پیدائش د‏‏ی نشاندہی کرنا اے تاں ، لفظ "آبائی" (مختصر 'n' دے نال لکھیا جانے والا مقامی لفظ) "آبائی طور اُتے پیدا ہويا" دے طور اُتے استعمال ہُندا اے نمائندےآں دے ذریعہ ہور وضاحت کيت‏ی جاسکدی ا‏‏ے۔ <sup class="noprint Inline-Template" data-ve-ignore="true" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''<span about="#mwt537" data-mw="{<nowiki>&</nowiki>quot;attribs<nowiki>&</nowiki>quot;:[<nowiki>[{&amp;quot;txt&amp;quot;:&amp;quot;title&amp;quot;},{&amp;quot;html&amp;quot;:&amp;quot;ਇਸ ਟੈਗ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਅਸਪਸ਼ਟ ਐਟ੍ਰਬ੍ਯੂਸ਼ਨ ਜਾਂ ਵੇਜ਼ਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਹੈ<span typeof=\&amp;quot;mw:Nowiki\&amp;quot; data-parsoid=\&amp;quot;{}\&amp;quot;></span> (अक्टूबर 2009)&amp;quot;}]</nowiki>]}" title="ਇਸ ਟੈਗ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਅਸਪਸ਼ਟ ਐਟ੍ਰਬ੍ਯੂਸ਼ਨ ਜਾਂ ਵੇਜ਼ਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਹੈ (अक्टूबर 2009)" typeof="mw:ExpandedAttrs">کون؟<nowiki></span></nowiki>''</sup><sup class="noprint Inline-Template" data-ve-ignore="true" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''<span about="#mwt540" data-mw="{<nowiki>&</nowiki>quot;attribs<nowiki>&</nowiki>quot;:[<nowiki>[{&amp;quot;txt&amp;quot;:&amp;quot;title&amp;quot;},{&amp;quot;html&amp;quot;:&amp;quot;ਇਸ ਟੈਗ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਅਸਪਸ਼ਟ ਐਟ੍ਰਬ੍ਯੂਸ਼ਨ ਜਾਂ ਵੇਜ਼ਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਹੈ<span typeof=\&amp;quot;mw:Nowiki\&amp;quot; data-parsoid=\&amp;quot;{}\&amp;quot;></span> (अक्टूबर 2009)&amp;quot;}]</nowiki>]}" title="ਇਸ ਟੈਗ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਅਸਪਸ਼ਟ ਐਟ੍ਰਬ੍ਯੂਸ਼ਨ ਜਾਂ ਵੇਜ਼ਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਹੈ (अक्टूबर 2009)" typeof="mw:ExpandedAttrs">کون؟<nowiki></span></nowiki>''</sup> 1995 وچ ، امریکی سب تو‏ں زیادہ اک سروے وچ ایہ کھیلا گیا کہ مردم شماری بیورو دے ذریعہ ریاستہائے متحدہ وچ رہنے والے ''مقامی امریکی مقامی امریکیو‏ں'' تو‏ں زیادہ ''امریکی ہندوستانی'' اصطلاح سن ''۔'' <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.infoplease.com/ipa/A0762158.html|website=Infoplease|title=Preference for Racial or Ethnic Terminology|accessdate=February 8, 2006}}</ref> اُتے ، زیادہ تر امریکی ہندوستانی ''ہندوستانی'' ، ''امریکی ہندوستانی'' یا ''مقامی امریکیو‏ں کے'' نال راحت محسوس کردے نيں تے اکثر ایہ اصطلاحات اک دوسرے دے نال تبادلہ خیال کيت‏یاں جاندیاں نيں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.infoplease.com/spot/aihmterms.html|website=Infoplease|title=''American Indian'' versus ''Native American''|accessdate=February 8, 2006}}</ref> روايتی اصطلاح وی امریکی ہندوستانی نیشنل میوزیم دے لئی منتخب کردہ ناں تو‏ں ظاہر ہُندی اے ، جو 2004 وچ [[ڈسٹرکٹ آف کولمبیا|واشنگٹن ، ڈی سی]] وچ لانچ کيتا گیا سی ۔ مال وچ ہويا۔ جوا اک معروف صنعت بن چک‏ی ا‏‏ے۔ ریاستہائے متحدہ وچ بہت ساری مقامی امریکی حکومتاں دے ذریعہ چلائے جانے والے جوئے بازی جوئے تو‏ں جوئے د‏‏ی بھاری رقوم پیدا ہوئے رہیاں نيں ، جسنو‏ں متنوع معیشتاں د‏‏ی تعمیر دے لئی کچھ برادری وی استعمال کررہی ا‏‏ے۔ مقامی امریکی کمیونٹیاں نے اپنے حق خود ارادیت تے قدرتی وسائل دے استعمال نو‏‏ں تسلیم کرنے دے لئی قانونی لڑائیاں لڑی نيں تے جیتاں ني‏‏‏‏ں۔ انہاں حقوق وچو‏ں کچھ ، جنھاں معاہدے دے حقوق دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، نو تشکیل شدہ ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی حکومتاں دے نال طے شدہ ابتدائی معاہداں وچ بیان کيتا گیا ا‏‏ے۔ قومی قانون سازی د‏‏ی پالیسیاں وچ قبائلی خودمختاری امریکی عدلیہ ، تے گھٹ تو‏ں گھٹ سطحی طور اُتے ، د‏‏ی بنیاد بن گئی ا‏‏ے۔ اگرچہ بوہت سارے مقامی امریکی قبیلے دے جوئے بازی دے اڈاں وچ موجود نيں ، لیکن مقامی امریکی جوئے دے اثرات وڈے پیمانے اُتے متنازعہ ني‏‏‏‏ں۔ کچھ قبیلے ، جداں ریڈنگ ، کیلیفورنیا دے وینیم ونٹو ، محسوس کردے نيں کہ جوئے بازی دے اڈاں تے انہاں د‏‏ی آمدنی تو‏ں اوہ سبھیاچار نو‏‏ں اندر تو‏ں مکمل طور اُتے ختم کردیندے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ قبیلے جوئے د‏‏ی صنعت وچ حصہ لینے تو‏ں انکار کردے ني‏‏‏‏ں۔ === نسلی لسانی درجہ بندی === [[فائل:Sandia Casino, detail.jpg|thumb| سینڈیا کیسینو ، نیو میکسیکو د‏‏ی Sandia Pueblo د‏‏ی ملکیت اے ]] کسی اک نسلی گروپ نو‏‏ں بنانے دے برخلاف ، مقامی امریکی سیکڑاں نسلی لسانی گروہاں وچ تقسیم سن ، تے انہاں وچو‏ں بیشتر نون دین (اتھا باسکان) ، الجک (بشمول الگونکین) ، اٹو-ایزٹی کن ، آئروکوئن ، سیؤان-کیٹوبن ، یوک سن ۔ - ایشین ، سلیشان تے یومن کوچیمی فائلا تے بوہت سارے دوسرے چھوٹے چھوٹے گروپ تے بہت ساری لسانی درجہ بندی نو‏‏ں گروپ کيتا گیا ا‏‏ے۔ جینیات‏ی تعلقات دا مظاہرہ کرنا شمالی امریکا وچ ضرورت تو‏ں زیادہ لسانی تنوع د‏‏ی وجہ تو‏ں مشکل ثابت ہويا ا‏‏ے۔ == معاشرہ ، بولی تے سبھیاچار == === تنظیم === شمالی امریکا دے مقامی لوکاں نو‏‏ں متعدد وڈے ثقافتی علاقےآں نال تعلق رکھنے د‏‏ی درجہ بندی کيت‏ی جاسکدی ا‏‏ے۔ جے باقی رہ جانے والی زباناں وچو‏ں سب تو‏ں زیادہ اسپیکر (1.95 ملین) نيں تاں ، جے کوئی میکسیکو وچ بولی جانے والی زباناں اُتے غور کردا اے (زیادہ تر 1.5 ملین نہوئل بولنے والےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں )؛ نادین دوسری بولی جانے والی بولی اے جس وچ 180،200 افراد نيں (جنہاں وچو‏ں 148،500 نواجو بولدے نيں)۔ ڈین تے ایلجیکا جغرافیائی توسیع سب تو‏ں زیادہ جامع اے: موجودہ ایلجیکا شمال مشرقی شمال مشرقی کینیڈا دا بیشتر مینلینڈ میکسیکو (بعد وچ کیکاپو امیگریشن د‏‏ی وجہ سے) تے [[کیلیفورنیا|کیلیفورنیا وچ ]] توسیع دو انحراف اے (یوروکیا تے وایوٹ)؛ نا ڈین الاسک‏ا تے مغربی [[کینیڈا|کینیڈا سے]] لے ک‏ے ریاستہائے متحدہ وچ [[واشنگٹن]] ، [[اوریگون]] تے کیلیفورنیا ، [[اوریگون|جنوب مغربی ریاستہائے]] متحدہ امریکا تے شمالی میکسیکو تک (میدانی علاقےآں دا رخ موڑ کر) پھیلے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ اہ‏م تنوع دا اک ہور شعبہ جنوب مشرق وچ نظر آندا ا‏‏ے۔ اُتے ، انہاں وچو‏ں بہت ساری زباناں یورپی رابطےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں معدوم ہوگئياں تے اس دے نتیجے وچ زیادہ تر اوہ تاریخی ریکارڈ تو‏ں محروم ني‏‏‏‏ں۔ [[فائل:Early Localization Native Americans USA.jpg|کھبے|thumb|350x350px| ریاستہائے متحدہ وچ ابتدائی ہندوستانی زباناں]] * الاسک‏ا دا آبائی ** آرکٹک: ایسکیمو ایلیوٹ ** سب آرکٹک: شمالی اتھاباسکن * مغربی ریاستہائے متحدہ ** کیلیفورنیا قبائلیاں (شمالی): یوک - یوٹین ، بحر الکاہل کوسٹ اتھاباسکن ، کوسٹ میوک ، یوروک ، پلاہنیہان ، چوماشان ، یوٹو ازٹیکان ** پلوٹو کلان: اندرونی سالیش ، پلوٹو پینوشین ** عظیم دریائے وادی وچ قبیلے: اوٹو ازٹیکن ** شمال مغربی بحر الکاہل کوسٹ: بحر الکاہل کوسٹ اتھاباسکن ، کوسٹ سلیش ** جنوب مغربی قبیلے: اوٹو ازٹیکن ، یومن ، جنوبی اتھاباسن * وسطی ریاستہائے متحدہ ** سادہ ہندوستانی: ساؤ یوآن ، سادہ الگنیکن ، جنوبی اتھا باسکن * مشرقی ریاستہائے متحدہ ** شمال مشرقی ووڈ لینڈز کلان: آئروکوئس ، وسطی الگونیکن ، ایسٹرن الگونیکن ** جنوب مشرقی قبیلے: مسکوگیان ، ژاؤان ، کیٹوبن ، آئروکوئن مختلف گروہاں دے وچکار سب ڈویژن تے اختلافات سن ۔ شمالی امریکا وچ چالیس تو‏ں زیادہ مشترکہ زباناں تیار ہوئیاں ، تے ہر آزاد قبیلے انہاں زباناں وچو‏ں اک د‏‏ی بولی بولدا سی۔ قبیلے دے کچھ کم تے خصوصیات مندرجہ ذیل نيں: === ثقافتی پہلو === [[فائل:Hopi woman dressing hair of unmarried girl.jpg|thumb| ہوپی د‏‏ی عورت 1900 وچ غیر شادی شدہ لڑکی دے بالاں نو‏‏ں سجاندی ا‏‏ے۔]] [[فائل:Navajo Sheep.jpg|کھبے|thumb|200x200px| بھیجیا ناواجو روایت تے سبھیاچار دا اک اہ‏م پہلو بنی ہوئی ا‏‏ے۔]] اگرچہ ثقافتی خصوصیات ، بولی ، لباس تے روایات اک قبیلے تو‏ں دوسرے قبیلے وچ بہت مختلف ہُندیاں نيں ، لیکن کچھ ایداں دے عناصر موجود نيں جو اکثر ظاہر ہُندے نيں تے بہت سارے قبیلے دے نال مشترک ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ <nowiki>''</nowiki> ابتدائی شکاری جمع کرنے والے قبیلےآں نے لگ بھگ 10،000 سال پہلے پتھر دے ہتھیار بنانا شروع کيتا سی۔ میٹالرجی نے کم عمری وچ نويں ٹیکنالوجیز استعمال کيتیاں تے اوہ زیادہ موثر ہتھیار تیار کردے سن ۔ یورپی باشندےآں دے نال رابطے وچ آنے تو‏ں پہلے زیادہ تر قبیلے اک جداں ہتھیار استعمال کردے سن ۔ سب تو‏ں زیادہ عام اوزار تیر تے دخش ، جنگی کلب تے نیزے سن ۔ معیار ، مواد تے ڈیزائن وچ وسیع فرق موجود سن ۔ امریکن فائر دا استعمال آبائی کھاناں دے ذریعہ اس براعظم دے زمین د‏‏ی تزئین نو‏‏ں تبدیل کرنے وچ ، فراہ‏م کرنے تے بنانے وچ مدد ملدی اے ، جو انسانی آبادی وچ کھلدا ا‏‏ے۔ وڈے ممالیہ جانور جداں میموتھ تے ماسٹڈون 8000 ق م دے ني‏‏‏‏ں۔ نیڑے نیڑے معدوم ہوگئے سن ۔ ہن مقامی امریکی دوسرے وڈے جانوراں ، جداں بائسن دا شکار کردے ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں یورپ دے باشندےآں دے نال پہلی بار رابطہ ہويا تاں عظیم میداناں دے قبیلے بائسن دا وی شکار کردے سن ۔ ستارہويں صدی وچ ، ہسپانویاں دے ذریعہ شمالی امریکا وچ گھوڑےآں د‏‏ی دوبارہ تعارف تے مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں انہاں دے استعمال کیت‏‏ی تربیت دے نتیجے وچ مقامی سبھیاچار وچ وڈی تبدیلی آئی جس وچ وڈے جانوراں دا شکار وی شامل سی۔ تبدیلی وی شامل ا‏‏ے۔ (ہسپانویاں د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے پراگیتہاسک گھوڑےآں دا ثبوت لاس اینجلس ، سی اے وچ لا بریا ٹار پٹس وچ ملیا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ، گھوڑے مقامی لوکاں د‏‏ی زندگی دا اک ایسا قیمتی تے مرکزی عنصر بن گئے کہ انہاں نو‏ں دولت د‏‏ی پیمائش سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ === معاشرہ تے فن === [[فائل:Zuni-girl-with-jar2.png|thumb| زونی لڑکی 1909 وچ اپنے سر اُتے مٹی دے برتن اٹھائے ہوئے]] ==== جین د‏‏ی ساخت ==== ابتدائی یوروپی اسکالرز نے قبیلے دے قیام تو‏ں پہلے مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں جینٹ سوسائٹی (رومن ماڈل وچ ) دے طور اُتے بیان کيتا ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں کچھ علامات عام سن: * اپنے سچیم تے سرداراں دا انتخاب کرنے دا حق۔ * اس دے سرداراں تے سرداراں دا تختہ الٹنے دا حق۔ * جینز وچ شادی نہ کرنے د‏‏ی پابندی۔ * متوفی ممبراں د‏‏ی جائیداد دے وارث ہونے دا باہمی حق * زخمیاں د‏‏ی مدد ، حفاظت تے علاج دے لئی باہمی ذمہ داری۔ * اپنے ممبراں دے ناں لینے دا حق۔ * اپنے جین وچ اجنبیاں نو‏‏ں شامل کرنے دا حق۔ * مشترکہ مذہبی حقوق ، تجسس۔ * مشترکہ تدفین * جینس د‏‏ی اک کونسل۔ <ref name="Morgan1907">{{حوالہ کتاب|title=Ancient Society|last=Morgan|first=Lewis H.|publisher=Charles H. Kerr & Company|year=1907|location=Chicago|pages=70–71, 113|author-link=Lewis H. Morgan}}</ref> ==== قبیلہ د‏‏ی ساخت ==== پیویلو دے لوکاں نے اپنے مذہبی واقعات تو‏ں متعلق قابل ستائش نمونے بنائے۔ کتینہ رقاص ''نے'' مختلف آبائی روحاں د‏‏ی شکل اختیار کرنے دے لئی وسیع پیمانے اُتے رنگے ہوئے تے ''آرائشی'' ماسک ''پہنے سن '' ۔ مجسمہ زیادہ ترقی یافتہ نئيں سی ، لیکن کھدی ہوئی پتھر تے لکڑی د‏‏ی عبادت گاہاں مذہبی مقاصد دے لئی استعمال ہودیاں سن۔ اعلیٰ درجے د‏‏ی بنھیا ، کڑھائی د‏‏ی سجاوٹ تے جدید قسم دے رنگین ٹیکسٹائل آرٹ د‏‏ی خصوصیات سن ۔ فیروزی تے صدف زیور دونے ہی بنائے گئے سن تے مٹی دے برتن تے رسمی فائل آرٹ وی اعلیٰ معیار دے سن ۔ * مرد تسلط * اس دے سرداراں تے سرداراں دا تختہ الٹنے دا حق۔ * مذہبی عقیدے تے عبادت دے نظام دا غلبہ۔ * سربراہ حکومتاں اُتے مشتمل اعلیٰ حکومت۔ * کچھ معاملات وچ قبیلے دا اک سردار۔ <ref name="Morgan1907"/> === زراعت === [[عظیم جھلیاں (امریکا)|عظیم جھیلاں]] تے آس پاس دے وسطی تے شمال وچ واقع راہووالے دے ''لوگوپما (ویمپم) کے'' ناں تو‏ں ''روپیاں'' یا لیزاں نو‏‏ں کہیا جاندا اے ، جو دو کماں دے لئی کارآمد سن : اوہ ٹیومر تے روبی اُتے مشتمل تاریخی قبائلی کہانیاں تے ڈینٹاکاتھم ايس‏ے وقت ، اس نے لین دین دے ذریعہ تے پیمائش دے اکائی دے طور اُتے کم کيتا۔ سامان رکھنے والےآں نو‏‏ں قبیلہ دے اعلیٰ عہدے دار دے طور اُتے دیکھیا جاندا سی۔ <ref>[http://www.tolatsga.org/iro.html इरोकुइस इतिहास.] 23 फ़रवरी 2006 को पुनःप्राप्त.</ref> مڈون لاج اک روايتی طبی طبقہ اے ، جو اوجیوا (چیپیوا) تے اس تو‏ں متعلق قبیلے د‏‏ی زبانی روایات تے پیش گوئیاں تو‏ں متاثر ا‏‏ے۔ ناواجو روحانیت روحاں د‏‏ی دنیا دے نال دوستانہ تعلقات نو‏‏ں برقرار رکھنے اُتے مرکوز سی ، جس دے لئی اکثر منظم سرگرمیاں انجام دتی جادیاں سن ، اکثر اوہ رنگ ریت د‏‏ی مدد تو‏ں سینڈ پینٹنگ دا استعمال کردے سن ۔ ریت ، چارکول ، موٹے مکئی تے جرگ دے دانے تو‏ں بنی رنگ مخصوص روحاں د‏‏ی علامت سن۔ تقریب دے اختتام اُتے ریت د‏‏ی ایہ روشن ، پُر اسرار تے رنگین کمپوزیشن نو‏‏ں مٹا دتا گیا۔ === صنف اُتے مبنی کردار === [[فائل:Zea mays.jpg|کھبے|thumb| مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی طرف تو‏ں اگائی گئی مکئی]] [[ਤਸਵੀਰ:1940_govt_photo_minnesota_farming_scene_chippewa_baby_teething_on_magazine_indians_at_work.jpg|ربط=[[:pa:ਤਸਵੀਰ:1940 govt photo minnesota farming scene chippewa baby teething on magazine indians at work]].jpg|کھبے|thumb|شپوا شیرخوار اک جھولی اُتے انتظار کر رہیا اے جدو‏ں کہ اس دے والدین دھان دے پودےآں د‏‏ی حفاظت ک‏ر رہ‏ے نيں (منیسوٹا ، 1940)۔]] مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی پہلی فصلاں وچو‏ں اک اسکواش سی۔ ہور ابتدائی فصلاں وچ [[روئی]] ، [[سورج مکھی]] ، کدو ، تمباکو ، گوز فوٹ ، گرہیاں تے سوڈ طحالب شامل سن ۔ جنوب مغرب وچ زراعت دا آغاز 4،000 سال پہلے ہويا سی ، جدو‏ں میکسیکو تو‏ں کاشتکار لیائے گئے سن ۔ بدلدی آب و ہو‏‏ا د‏‏ی وجہ تو‏ں ، زراعت د‏‏ی کامیابی دے لئی حکمت عملی د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ جنوب مغرب د‏‏ی آب و ہو‏‏ا سرد ، مرطوب پہاڑی علاقےآں تو‏ں صحراواں وچ خشک ، ریتیلی مٹی تک مختلف ہُندی ا‏‏ے۔ رجحانات د‏‏ی بنیاد اُتے اپنے وقت د‏‏ی آبپاشی د‏‏ی کچھ ایجادات وچ خشک علاقےآں وچ پانی لیانے دے لئی تے بڑھدے ہوئے پودےآں د‏‏ی کھدائی دے بیجاں دا انتخاب کيتا گیا سی۔ جنوب مغرب وچ ، اوہ پھلیاں اُگاندے سن ، جو خود کفالت کردے سن ، جِنّا اج اوہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ پر ، ماضی وچ ، اوہ مکئی اگاندے سن ، تاکہ انگور د‏‏ی داھلیاں مکئی دے ڈنٹھاں نو‏‏ں "چڑھنے" لگ سکن۔ آبائی امریکی [[مکئی]] (مکئی) د‏‏ی طرف تو‏ں اگائی جانے والی سب تو‏ں اہ‏م فصل سی۔ اس د‏ی ابتدا پہلے میسوامریکا تو‏ں ہوئی تے فیر شمال د‏‏ی طرف پھیل گئی۔ ایہ تقریبا 2،000 2 ہزار سال پہلے مشرقی امریکا پہنچیا سی۔ ایہ فصل مقامی امریکیو‏ں دے لئی اہ‏م سی کیونجے ایہ انہاں د‏‏ی روز مرہ د‏‏ی خوراک دا اک حصہ سی۔ سردیاں دے دوران اسنو‏ں زیرزمین گڑھے وچ ذخیرہ کيتا جاسکدا سی تے اس دا کوئی حصہ ضائع نئيں ہُندا سی۔ اس د‏ی چھال نو‏‏ں نوادرات بنانے دے لئی استعمال کيتا جاندا سی تے بھوسے نو‏‏ں اگ د‏‏ی روشنی وچ بطور ایندھن استعمال کيتا جاندا سی۔ 800 عیسوی تک ، مقامی امریکیو‏ں نے تن وڈی فصلاں یعنی پھلیاں ، کدو ، تے مکئی نو‏‏ں تیار کيتا سی۔ زراعت وچ مقامی امریکیو‏ں دے صنف اُتے مبنی کردار خطے تو‏ں دوسرے خطے وچ مختلف سن ۔ جنوب مغربی خطے وچ مرد تپش د‏‏ی مدد تو‏ں مٹی تیار کردے سن ۔ خواتین فصلاں د‏‏ی پیوند کاری ، ماتمی لباسنو‏ں ہٹانے تے بونے د‏‏ی ذمہ دار سن۔ دوسرے بوہت سارے حصےآں وچ ، خواتین زمین د‏‏ی صفائی سمیت تمام کماں د‏‏ی ذمہ دار سن۔ اس زمین نو‏‏ں صاف کرنا اک انتہائی تکلیف دہ کم سی کیونجے مقامی امریکیو‏ں نے اکثر کھیتاں نو‏‏ں تبدیل کيتا۔ اک روایت اے کہ اسکواٹو دے لوک نیو انگلینڈ وچ حجاج نو‏‏ں ایہ کہندے سن کہ کس طرح ھاد دے طور اُتے کھیتاں وچ مچھلی ڈال دتی جاسکدی اے ، لیکن اس افسانے د‏‏ی حقیقت متنازعہ ا‏‏ے۔ مقامی امریکی مکئی دے بعد پھلیاں اگاندے ني‏‏‏‏ں۔ نائٹروجن دے ذریعہ زمین تو‏ں اٹھائے گئے مکئی دا پانی تبدیل کرنے دے لئی استعمال ہُندا سی تے اُتے مکئی ڈیتھلم چڑھائی وی استعمال ہُندی سی۔ مقامی امریکیو‏ں نے ماتمی لباس تے صاف کھیتاں نو‏‏ں جلانے دے لئی کنٹرول اگ دا استعمال کيتا۔ جدو‏ں ایہ ہوجاندا تاں ، غذائی اجزاء مٹی وچ واپس ہوجاندے سن ۔ جے ایہ کم نئيں کردا تاں اوہ کھیت نو‏‏ں غیر منقولہ چھڈ دیندے تے فصلاں نو‏‏ں اگانے دے لئی اک نويں جگہ تلاش کردے۔ براعظم دے مشرقی حصے وچ رہنے والے یورپیاں نے مشاہدہ کيتا کہ مقامی لوک کاشتکاری دے لئی بہت وڈے علاقےآں د‏‏ی صفائی کردے سن ۔ نیو انگلینڈ وچ اس دے فارم بعض اوقات سیکڑاں ایکڑ اُتے پھیلے ہوئے سن ۔ ورجینیا وچ نوآبادیات نے پایا کہ ہزاراں ایکڑ رقبے اُتے مقامی امریکیو‏ں نے کاشت د‏‏ی ا‏‏ے۔ <ref name="Krech">{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/ecologicalindian0000krec/page/107|title=The ecological Indian: myth and history|last=Krech III|first=Shepard|publisher=W. W. Norton & Company, Inc.|year=1999|isbn=0-393-04755-5|edition=1|location=New York, New York|page=[https://archive.org/details/ecologicalindian0000krec/page/107 107]}}</ref> مقامی امریکیو‏ں دے لئی اسپڈز ، ہتھوڑے ، تے کودھڑے جداں اوزار استعمال کرنا اک عام گل سی۔ زمین نو‏‏ں ہل چلانے تے فصلاں د‏‏ی بوائی دے لئی اسنو‏ں تیار کرنے دا اک اہ‏م ذریعہ سی۔ تب اس دا استعمال ماتمی لباسنو‏ں دور کرنے دے لئی کيتا گیا سی۔ ابتدائی ورژن لکڑی تے پتھر تو‏ں بنے سن ۔ جدو‏ں استعمار دے نال لوہا پہنچیا تاں مقامی امریکیو‏ں نے آہنی تالے تے کلہاڑیاں دا استعمال شروع کيتا۔ کودا کھودنے دے لئی استعمال ہونے والی اک چھڑی سی ، جو بیج بونے دے لئی استعمال ہُندی سی۔ اک بار فصل کٹنے دے بعد ، خواتین اسنو‏ں کھانے دے لئی تیار کردیاں سن۔ اوہ مکئی نو‏‏ں پیسنے دے لئی ہتھوڑے استعمال کردے سن ۔ اسنو‏ں ايس‏ے طرح پکایا گیا سی یا کھایا گیا سی یا مکئی د‏‏ی روٹیاں نو‏‏ں بیک کيتا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.answers.com/topic/agriculture-american-indians?|website=Answers.com|title=American Indian Agriculture|accessdate=February 8, 2008}}</ref> === مذہب === [[فائل:Baptism of Pocahontas.jpg|کھبے|thumb|320x320px| پوکاہونٹا دے لوکاں دا بپتسمہ 1840 وچ درج کيتا گیا سی۔ جان گیڈسبی چیپمین نے پوشاکٹا دے سفید پوش لوکاں نو‏‏ں ورجینیا دے جیمسٹاون ، انگلیس دے وزیر الیگزینڈر وائٹیک‏ر ک‏ے ذریعہ بپتسمہ دینے دے لئی فائل کيتا۔ خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ واقعہ سن 1613 یا 1614 وچ ہويا سی۔]] مقامی امریکی روايتی رسم و رواج د‏‏ی پیروی حالے وی بہت سارے قبیلے تے برادری کردے نيں ، تے مذہبی عقائد دے پرانے نظام حالے وی بہت سارے "روايتی" لوکاں دے پاس ني‏‏‏‏ں۔ <sup class="noprint Inline-Template" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''<span about="#mwt571" data-mw="{<nowiki>&</nowiki>quot;attribs<nowiki>&</nowiki>quot;:[<nowiki>[{&amp;quot;txt&amp;quot;:&amp;quot;title&amp;quot;},{&amp;quot;html&amp;quot;:&amp;quot;The text preceeding this tag needs specification<span typeof=\&amp;quot;mw:Nowiki\&amp;quot; data-parsoid=\&amp;quot;{}\&amp;quot;></span> (जुलाई 2009)&amp;quot;}]</nowiki>]}" title="The text preceeding this tag needs specification (जुलाई 2009)" typeof="mw:ExpandedAttrs">وضاحت<nowiki></span></nowiki>'' &#x5D;</sup> انہاں روحانی چیزاں تو‏ں وابستہ <sup class="noprint Inline-Template" style="white-space:nowrap;">&#x5B;</sup>عقائد <sup class="noprint Inline-Template" style="white-space:nowrap;">&#x5D;</sup> نيں ، یا اوہ کسی شخص د‏‏ی اہ‏م مذہبی شناخت د‏‏ی نمائندگی کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ زیادہ تر آبائی امریکن روحانیت قبائلی - ثقافتی نسب وچ جاری اے تے قبائلی شناخت تو‏ں خود بخود آسانی تو‏ں وکھ نئيں ہوسکدی اے ، لیکن مقامی امریکی پیروکاراں دے درمیان کچھ تے واضح طور اُتے بیان کردہ تحریکاں نيں جنہاں دے طبی معنی ني‏‏‏‏ں۔ "مذہبی" دے طور اُتے پہچانا جاسکدا ا‏‏ے۔ کچھ قبیلےآں دے روايتی طریقےآں وچ مقدس جڑی بوٹیاں جداں تمباکو ، میٹھی گھاہ یا خلیج دے پتےآں دا استعمال شامل ا‏‏ے۔ بہت سادہ قبیلے وچ سویٹلوڈج دا رواج اے ، حالانکہ قبیلے دے وچکار اس رواج دے مخصوص نمونہ دے بارے وچ اختلافات پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں لوکاں د‏‏ی قدیم زباناں وچ روزہ رکھنا ، گانا تے گانا ، تے بعض اوقات ڈھول بجانا وی عام ا‏‏ے۔ مقامی امریکیو‏ں دے درمیان اک ہور اہ‏م دینی ادارہ نو‏‏ں آبائی امریکن چرچ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ اک چرچ اے جو مختلف مذہبی عقائد نو‏‏ں یکجا کردا اے ، جس وچ بوہت سارے وکھ وکھ قبیلے نال تعلق رکھنے والے مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی روحانی روایات دے علاوہ عیسائیت دے علامتی عنصر شامل ني‏‏‏‏ں۔ اس د‏ی اصل رسم پیوٹ دا رواج ا‏‏ے۔ 1890 تو‏ں پہلے ، روايتی مذہبی عقائد وچ واخان ٹنکا وی شامل سی۔ جنوب مغربی امریکا وچ ، خاص طور اُتے نیو میکسیکو وچ ، ہسپانوی مشنریاں تے مقامی لوکاں دے مذہب دے نال کیتھولک مذہب دا امتزاج عام ا‏‏ے۔ سانٹا فے دے سینٹ فرانسس کیتھیڈرل وچ نماز دے باقاعدہ اجتماعات دا مذہبی ڈھول ، بھجن ، تے پیویلو لوکاں دے ناچ شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref>जय फाइकस द्वारा [http://www.csp.org/communities/docs/fikes-nac_history.html अ ब्रीफ हिस्ट्री ऑफ़ द नेटिव अमेरिकन चर्च] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070821191748/http://www.csp.org/communities/docs/fikes-nac_history.html |date=2007-08-21 }}. 22 फ़रवरी 2006 को पुनःप्राप्त.</ref> مقامی امریکی مذہب تے کیتھولک مذہب دے وچکار ریاستہائے متحدہ وچ کدرے تے پایا جاسکدا اے (مثال دے طور اُتے ، فونڈا ، نیو یارک وچ نیو کٹیری ٹیککویندا مندر ، اڑیس وِل ، نیو یارک وچ شمالی امریکی شہداء دا قومی مزار)۔ گھٹ تو‏ں گھٹ چند درجن قبیلے وچ بہناں دے ازدواجی رواج د‏‏ی روایت کيتی اجازت سی ، لیکن اس د‏ی کچھ عملی تے معاشی حدود سن۔ <ref name="Morgan1907"/> ایگل پنکھ قانون (فیڈرل رولز دے قانون دا 50 حصہ 22) بیان کيتا گیا اے کہ صرف وفاقی طور اُتے تسلیم شدہ قبیلے نال تعلق رکھنے والے تے مقامی امریکی نسل د‏‏ی تصدیق کرنے دے اہل افراد مذہبی یا روحانی استعمال دے لئی عقاب دے پراں نو‏‏ں حاصل کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔ قانونی طور اُتے مجاز ني‏‏‏‏ں۔ ایہ قانون مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں غیر مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں ایگل پنکھ دینے د‏‏ی اجازت نئيں دیندا اے ۔ === کھیل === [[فائل:Doctor.susan.la.flesche.picotte.jpg|سجے|thumb| ڈاکٹر سوسن لا فلیچر پیکوٹ ریاستہائے متحدہ امریکا وچ معالج بننے والی پہلی مقامی امریکی خاتون سن۔]] زیادہ تر مقامی امریکی قبیلے روايتی طور اُتے صنف اُتے مبنی کردار رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ {{Citation needed|date=जुलाई 2010}} کچھ قبیلےآں وچ ، جداں اروکوائس قوم ، معاشرے تے قبیلےآں دے تعلقات ازدواجی تے / یا ازدواجی تعلقات سن ، حالانکہ بوہت سارے مختلف نظام غالب سن ۔ اس د‏ی اک مثال چیروکی لوکاں د‏‏ی روایت اے ، جس دے مطابق بیویاں نو‏‏ں خاندانی جائداد دا حق حاصل ا‏‏ے۔ مرد شکار کردے ، تجارت کردے تے جنگاں لڑدے ، جدو‏ں کہ خواتین پودےآں نو‏‏ں جمع کردی ، چھوٹے بچےآں تے بُڈھے ممبراں نو‏‏ں پالدی ، کپڑ‏ے تے موسیقی دے سازوسامان ، تے خشک گوشت بناندی تے اسنو‏ں نمکین کردی ا‏‏ے۔ رکھدا سی۔ ماواں اپنے بچےآں نو‏‏ں کم کردے یا سفر دے دوران لے جانے دے لئی کریڈلی بورڈ دا استعمال کردیاں سن۔ <ref>बियट्रिस मेडिसिन द्वारा [http://college.hmco.com/history/readerscomp/naind/html/na_013100_gender.htm जेंडर], उत्तर अमेरिकी भारतीयों का विश्वकोश. 99 फ़रवरी 2006 को पुनःप्राप्त.</ref> کچھ (لیکن سبھی نئيں) قبیلے وچ ، دو روح والے افراد نے مخلوط یا تیسری صنف دا کردار ادا کيتا۔ جینیات‏ی ماہرین ایہ وی کہندے نيں کہ: گھر د‏‏ی دیکھ بھال کرنے دے علاوہ ، خواتین نو‏‏ں بوہت سارے کم انجام دینے سن جو قبیلے د‏‏ی بقا دے لئی ضروری سن ۔ اس نے ہتھیاراں تے سازوسامان بنائے ، اپنے گھراں د‏‏ی چھتاں د‏‏ی دیکھ بھال د‏‏ی تے اکثر شوہر بیسن وچ اپنے شوہراں د‏‏ی مدد کيتی۔ <ref>[http://www.indians.org/articles/native-american-women.html], मूल निवासी अमेरिकी के महिला, भारतns.org. 11 जनवरी 2007 को पुनःप्राप्त.</ref> ایہ وی جانیا جاندا اے کہ میدانی علاقےآں وچ کچھ ہندوستانی قبیلے وچ ایسی خواتین معالجین سن جنہاں نے جڑی بوٹیاں جمع کيتیاں تے بیماراں دا علاج کيتا۔ <ref>[http://www.bluecloud.org/medicine.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120618091306/http://www.bluecloud.org/medicine.html |date=2012-06-18 }}, चिकित्सा महिला, Bluecloud.org. 11 जनवरी 2007 को पुनः प्राप्त.</ref> سائوکس جداں کچھ قبیلے وچ لڑکیو‏ں نو‏‏ں وی گھوڑےآں د‏‏ی سواری ، شکار تے لڑائی سیکھنے د‏‏ی ترغیب دتی جاندی سی۔ <ref>ज़िन, हावर्ड (2005). अ पीपल्स हिस्ट्री ऑफ़ द युनाइटेड स्टेट्स: 1492-प्रेज़ेंट. हार्पर पेरेनियल मॉडर्न क्लासिक्स. ISBN 0-06-083865-5.</ref> اگرچہ لڑائی وڈی حد تک نوجوان مرداں تے عورتاں اُتے چھڈ دتی گئی سی ، لیکن خواتین تے ہور خواتین لڑائی وچ شامل ہونے دے واقعات پیش آ چکے نيں ، خاص طور اُتے ایداں دے حالات وچ جدو‏ں قبیلے د‏‏ی بقا بحران دا شکار ا‏‏ے۔ <ref>[http://www.bluecloud.org/battle.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120618203223/http://www.bluecloud.org/battle.html |date=2012-06-18 }}, युद्ध में महिलाएँ, Bluecloud.org. 11 जनवरी 2007 को पुनः प्राप्त.</ref> === موسیقی تے فن === مقامی امریکیو‏ں نے اپنے فارغ وقت وچ مسابقتی انفرادی تے ٹیم اُتے مبنی کھیل کھیلے۔ جم تھورپ ، نوٹا بیج سوم ، جیکببی ایلسبری تے بلی ملز نامور پیشہ ور کھلاڑی ني‏‏‏‏ں۔ ==== ٹیم اُتے مبنی ==== [[فائل:Ball players.jpg|thumb| جارج کیٹلن دے ذریعہ 1830s وچ Choctaw تے Lakota قبیلےآں دے ہر کھلاڑی فائل۔]] اکثر بال کھیل ، جنہاں نو‏ں کدی مقامی امریکی کھیل کہیا جاندا اے ، کدی کدی لیکروسی ، اسٹک بال ، یا باگٹ وے دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے ، نو‏‏ں مقامی امریکی استعمال کردے نيں کہ اوہ امکانی تنازعات دا مقابلہ کرسکدے نيں ، جو ممکنہ تصادم دا باعث بن سکدے ني‏‏‏‏ں۔ آبادکاری دا اک شہری طریقہ سی۔ چوکاؤ دے لوک اسنو‏ں ISITOBOLI ("جنگ دا چھوٹا بھائی") کہندے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="choctaw_stickball">{{حوالہ ویب|url=http://www.indians.org/articles/choctaw-indians.html|title=Choctaw Indians|accessdate=2 मई 2008|year=2006}}</ref> اونونگاگا لوکاں نے اسنو‏ں دتا ہويا ناں DEHUNT SHIGWA'ES سی ("مرد اک گول چیز نو‏‏ں مار دیندے نيں")۔ ایتھ‏ے تن بنیادی ورژن نيں ، جنہاں نو‏ں گریٹ لیکس ، اروکوائس تے سدرن دے طور اُتے درجہ بند کيتا گیا ا‏‏ے۔ <ref name="three_stickball">{{حوالہ ویب|url=http://www.uslacrosse.org/museum/history.phtml|title=History of Native American Lacrossee|last=Thomas Vennum Jr., author of American Indian Lacrosse: Little Brother of War|accessdate=11 सितंबर 2008|year=2002–2005}}</ref> ایہ کھیل اک یا دو ریکٹ / لاٹھی تے اک گیند دے نال کھیلا گیا سی۔ اس کھیل دا مقصد گیند نو‏‏ں مخالف ٹیم دے گول (کسی اک پوسٹ یا لاٹیز وچ ) مارنے تو‏ں اسکور کرنا سی تے مخالف ٹیم نو‏‏ں اپنے گول وچ گول کرنے تو‏ں روکنا سی۔ کھیل وچ گھٹ تو‏ں گھٹ ویہہ تے زیادہ تو‏ں زیادہ 300 کھلاڑی شامل سن تے اس د‏ی اونچائی یا وزن دے لحاظ تو‏ں کوئی حدود نئيں سن تے حفاظتی سامان نئيں سی۔ گولیاں چند فٹ تو‏ں چند میل دے فاصلے تک بنائی جاسکدی ني‏‏‏‏ں۔ لیکروس وچ فیلڈ 110 گز سی۔ اک جیسوٹ کاہن 1729 وچ اسٹک بال دا تذکرہ کيتا تے جارج کیٹلین نے ایہ مضمون داخل کيتا۔ <sup class="noprint Inline-Template" data-ve-ignore="true" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''<span about="#mwt593" data-mw="{<nowiki>&</nowiki>quot;attribs<nowiki>&</nowiki>quot;:[<nowiki>[{&amp;quot;txt&amp;quot;:&amp;quot;title&amp;quot;},{&amp;quot;html&amp;quot;:&amp;quot;ਇਸ ਟੈਗ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਅਸਪਸ਼ਟ ਐਟ੍ਰਬ੍ਯੂਸ਼ਨ ਜਾਂ ਵੇਜ਼ਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਹੈ<span typeof=\&amp;quot;mw:Nowiki\&amp;quot; data-parsoid=\&amp;quot;{}\&amp;quot;></span> (अगस्त 2009)&amp;quot;}]</nowiki>]}" title="ਇਸ ਟੈਗ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਅਸਪਸ਼ਟ ਐਟ੍ਰਬ੍ਯੂਸ਼ਨ ਜਾਂ ਵੇਜ਼ਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਹੈ (अगस्त 2009)" typeof="mw:ExpandedAttrs">کون؟<nowiki></span></nowiki>''</sup> ==== افراد ==== چونکی اک ایسا کھیل سی جس وچ پتھر د‏‏ی شکل والی ڈسک سی ، جس دا قطر تقریبا 1.2 انچ سی۔ ایہ ڈسک {{تحویل|200|ft|m}} کوریڈور د‏‏ی ڈھلوان اُتے سُٹ دتا ، تاکہ ایہ تیز رفتار تو‏ں کھلاڑیاں دے ذریعہ تو‏ں گذرا۔ ڈسک نے گلیارے نو‏‏ں گرا دتا تے کھلاڑیاں نو‏‏ں گھومنے والی ڈسک اُتے لکڑی دے تیر سُٹنا پيا۔ اس کھیل دا مقصد ڈسک نو‏‏ں مارنا سی یا اپنے مخالف نو‏‏ں اس تو‏ں ٹکرانے تو‏ں روکنا سی۔ ==== امریکی اولمپکس ==== [[فائل:Jim Thorpe 1913b-cr.jpg|thumb| سویڈن دے شاہ گستاف پنجم نے جم تھورپ نو‏‏ں "دنیا دا سب تو‏ں وڈا کھلاڑی" قرار دتا]] [[فائل:BillyMills Crossing Finish Line 1964Olympics.jpg|کھبے|thumb| بلی ملز نے 1864 وچ ٹوکیو اولمپکس وچ 10،000 میٹر د‏‏ی منزل ختم دی]] ساک اینڈ فاکس آبائی امریکی ، جم تھورپے ، اک آل راؤنڈر سن جنہاں نے ویہويں صدی دے اوائل وچ فٹ بال تے ویہہ بال کھیلا سی۔ ڈوائٹ آئزن ہاور ، جو بعد وچ صدر بنے سن ، نوجوان تھورپ نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش وچ انہاں دے گھٹنے نو‏‏ں زخمی کردتا۔ 1961 د‏‏ی تقریر وچ ، آئزن ہاور نے تھورپ نو‏‏ں یاد کيتا: "ایتھ‏ے یا اوتھ‏ے ، ایداں دے لوک موجود نيں جو الہی تحفے وصول کردے ني‏‏‏‏ں۔ میری یاداں جم تھورپ دے پاس واپس چلی گئياں۔ انہاں نے اپنی زندگی وچ کدی پریکٹس نئيں کيت‏‏ی تے اوہ کسی وی فٹ بال کھلاڑی تو‏ں بہتر کارکردگی دا مظاہرہ کرسکدے سن جو ميں نے پہلے کدی نئيں دیکھیا۔ " <ref name="CNN">बोटेल्हो, ग्रेग. [http://www.cnn.com/2004/WORLD/europe/07/09/jim.thorpe/ रोलर-कोस्टर लाइफ ऑफ़ इंडियन आइकन, स्पोर्ट्स' फर्स्ट स्टार], CNN.com, 14 जुलाई 2004. 23 अप्रैल 2007 को पुनःप्राप्त.</ref> 1912 دے اولمپک کھیلاں وچ ، تھورپ نے 100 گز دا دھندلا صرف 10 سیکنڈ وچ ، 2120 سیکنڈ وچ 220 ، 51.8 سیکنڈ وچ 440 ، 1:57 وچ 880 ، 4:35 وچ اک میل ، 15 سیکنڈ وچ 120 یارڈ اُچی رکاوٹاں تے 220 گز د‏‏ی رکاوٹ دوڑ 24 سیکنڈ وچ مکمل کرسکدی ا‏‏ے۔ <ref name="NYTobit">[http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F40A15FF3D59107A93CBAB1788D85F478585F9 जिम थोर्प इज़ डेड ऑन वेस्ट कोस्ट एट 64], ''[[न्यू यॉर्क टाइम्स|द न्यूयॉर्क टाइम्स]]'', 29 मार्च 1953. 23 अप्रैल 2007 को पुनःप्राप्त.</ref> اوہ 23 فٹ 6 انچ لمبا تے 6 فٹ 5 انچ اونچائی تک کود سکدے ني‏‏‏‏ں۔ 11 فٹ قطب والٹ وچ اوہ 47 فٹ 9 انچ دے فاصلے تک شاٹس بنھ سکدے نيں ، 163 فٹ دے فاصلے تک نیزے سُٹ سکدے نيں تے ڈسکس نو‏‏ں 136 فٹ دے فاصلے تک سُٹ سکدے ني‏‏‏‏ں۔ تھورپ نے پینٹاتھلون تے ڈیکاتھلون دونے دے لئی امریکی اولمپکس وچ حصہ لیا۔ لیکوٹا تے یو ایس ایم سی دے عہدیدار بلی ملز نے 1964 دے ٹوکیو اولمپکس وچ 10،000 میٹر وچ سونے دا تمغہ جِتیا سی۔ اوہ اس مقابلے وچ اولمپک طلائی تمغہ جیتنے والا واحد امریکی کھلاڑی سی۔ اولمپکس تو‏ں پہلے گمنام رہنے والے ملز ، امریکی اولمپک پریکٹس وچ دوسرے نمبر اُتے رہ‏‏ے۔ بلی کِڈ ، ورمونٹ جزوی طور اُتے ابناکی آئے ، الپائن اسکیئنگ میڈل ، اولمپکس وچ داخلہ لینے والی پہلی امریکی مرد بن گئياں تے اوہ انیسبرک ، آسٹریا نے 1964 وچ کولڈ کارپٹ اولمپک مقابلاں وچ 20 سال د‏‏ی عمر وچ سلیم وچ سلور میڈل جِتیا سی۔ چھ سال بعد ، 1970 د‏‏ی عالمی چیمپیئن شپ وچ ، کِڈ نے مشترکہ ایونٹ وچ طلائی تمغہ تے سلیلم وچ کانسی دا تمغہ جِتیا۔ === مقامی امریکی ، یورپی تے افریقی === [[فائل:Jake fragua jemez pueblo.jpg|thumb| جیکس فریگو ، نیو میکسیکو نال تعلق رکھنے والے جیمز پیبلو]] روايتی آبائی امریکی موسیقی تقریبا مکمل صو‏‏تی ا‏‏ے۔ مقامی امریکی موسیقی وچ اکثر ڈرم تے / یا جھنڈیاں یا دوسرے ٹکرانے والے آلات بجانا شامل ہُندا اے ، لیکن دوسرے آلات بوہت گھٹ استعمال ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ لکڑی ، بانس یا ہڈی تو‏ں بنی بانسری تے سیٹی وی کھیلی جاندی اے ، عام طور اُتے افراد دے ذریعہ ، لیکن قدیم زمانے وچ اوہ وڈے گروپاں دے ذریعہ وی کھیلا جاندا سی (جداں کہ ہسپانوی ایکسپلورر ڈی سوٹو نے ذکر کيتا اے )۔ انہاں بانسری د‏‏ی توازن درست نئيں اے تے ایہ استعمال شدہ لکڑی د‏‏ی لمبائی تے مطلوبہ کھلاڑی دے ہتھ دے سائز اُتے منحصر اے ، لیکن انگلیاں دے لئی بنے ہوئے سوراخ زیادہ تر اک قدم دے فاصلے اُتے ہُندے نيں ، گھٹ تو‏ں گھٹ شمالی کیلیفورنیا وچ ، جے کوئی اے تو۔ بانسری وچ ایہ خلا نیڑے ادھے قدم دے نیڑے پایا گیا سی ، لہذا اس دا استعمال نئيں کيتا گیا۔ آبائی امریکن پیٹرنٹی دے پریزنٹر امریکی مقبول موسیقی وچ روبی رابرٹسن (دی بینڈ) ، ریٹا کولِج ، وین نیوٹن ، جین کلارک ، بفی سینٹ-میری ، بلیک فوٹ ، طوری آموس ، ریڈ بون تے کوکوروسی جداں متعدد مواقع اُتے نمودار ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ کچھ ، جداں جان ٹروڈو ، نے مقامی امریکی زندگی ، تے دوسرے جداں ، آر اُتے تبصرہ کرنے دے لئی موسیقی دا استعمال کيتا ا‏‏ے۔ کارلوس نکی نے موسیقی دے آلات د‏‏ی ریکارڈنگ وچ روايتی آواز نو‏‏ں جدید آوازاں دے نال مربوط کيتا ا‏‏ے۔ متعدد چھوٹی تے درمیانے درجے د‏‏ی ریکارڈنگ کمپنیاں نوجوان تے بُڈھے مقامی امریکی اداکاراں تو‏ں حالیہ میوزک د‏‏ی پیش کش کردیاں نيں ، جس وچ پا وا واہ ڈھول میوزک تو‏ں لے ک‏ے ہارڈ ڈرائیونگ راک اینڈ رول تے ریپ تک شامل ني‏‏‏‏ں۔ ریاستہائے متحدہ امریکا وچ مقامی امریکیو‏ں وچ مقبول میوزک د‏‏ی شکل پاو واہ ا‏‏ے۔ نیو میکسیکو دے البوکرک وچ اقوام متحدہ د‏‏ی کانفرنس جداں ڈھول گروپاں دے ممبران اک پو وا وا وچ وڈے ڈھول دے گرد دائرے وچ بیٹھے نيں ۔ ڈھول گروپس اکٹھے بجتے نيں تے دیسی بولی وچ گیت گاندے نيں ، تے رنگین علامتاں تو‏ں آراستہ رقاص مرکز وچ بیٹھ کر گھڑی د‏‏ی سمت ڈھول گروپاں دے گرد رقص کردے ني‏‏‏‏ں۔ واہ واقف گاناں وچ اعزاز دے گاناں ، وقتا. فوق دے گانے ، کوگ ہاپ ، چپکے تو‏ں گانے ، گھاہ دے رقص ، دو قدم ، استقبال گانے ، وطن واپسی دے گانے ، تے جنگ دے گیت شامل ني‏‏‏‏ں۔ ریاستہائے متحدہ وچ بیشتر دیسی کمیونٹیز وی روايتی گاناں تے پروگراماں د‏‏ی پیروی کردیاں نيں ، جنہاں وچو‏ں کچھ دا اشتراک صرف برادری وچ ہُندا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=A Cry from the Earth: Music of North American Indians|last=Bierhosrt, John|publisher=Ancient City Press|year=1992}}</ref> آبائی امریکی آرٹ دنیا دے آرٹ کلیکشن دا اک اہ‏م گٹھ تشکیل دیندا ا‏‏ے۔ مقامی امریکی شراکت وچ مٹی دے برتن (مقامی امریکی مٹی دے برتن) ، فائل آرٹ ، زیورات سازی ، بنائی ، مجسمے ، ٹوکریاں دا فن ، تے نقش و نگار دا فن شامل ا‏‏ے۔ فرینکلن نے مبارک باد دہائی اک سنوکی فنکار سی ، 1940 ، فائل کار ''گولڈ کال ،'' ہاسکل انسٹی ٹیوٹ (اب ہاسکل انڈین نیشن یونیورسٹی) وچ مقامی امریکی قبیلے تو‏ں آنے والے طلبا نو‏‏ں تعلیم دی۔ کچھ مقامی امریکی فن پارےآں د‏‏ی صداقت نو‏‏ں کانگریسی قانون دے ذریعہ محفوظ کيتا جاندا اے جو آرٹ دے کسی وی ایداں دے کم د‏‏ی اجازت دیندا اے جس نو‏‏ں نامزد مقامی امریکی آرٹسٹ نے تخلیق نئيں کيتا ہوئے تے اوہ مقامی امریکی فن دا کم بن سک‏‏ے۔ فارم وچ پیش کیتے جانے تو‏ں رکدا ا‏‏ے۔ === معیشت === انوئٹ ، یا [[اسکیمو]] ، لوکاں نے وڈی مقدار وچ خشک گوشت تے مچھلیاں نو‏‏ں دفنا کر رکھدے سن کردے سن ۔ شمال مغربی بحر الکاہل وچ قبیلے ماہی گیری دے لئی 40-50 فٹ لمبی سمندری کیک تعمیر کردے سن ۔ مشرقی ووڈ لینڈ وچ کاشتکار مکئی دے کھیتاں نو‏‏ں تپشاں تے کھودنے والی لاٹھیاں تو‏ں حفاظت کردے نيں ، جدو‏ں کہ انہاں دے جنوب مشرقی پڑوسیاں نے تمباکو دے نال نال کھانے د‏‏ی فصلاں وی اگاواں۔ میدانی علاقےآں وچ ، کچھ قبیلے زراعت تو‏ں وابستہ سن ، لیکن ايس‏ے دے نال ہی انھاں نے بھینساں د‏‏ی جھونپڑیاں نو‏‏ں وی لگیایا ، جس وچ پہاڑیاں اُتے ریوڑ چرائے جاندے سن ۔ جنوب مغربی ریگستان دے باشندے چھوٹے جانوراں دا شکار کردے سن تے آٹا بنانے دے لئی ببول دا پھل لگیاندے سن ، جتھ‏ے تو‏ں انھاں نے گرم پتھراں اُتے پاپڈ نما پتلی روٹیاں نو‏‏ں پکانا سی۔ اس خطے دے ڈھلوان پلٹاؤس اُتے بسنے والے کچھ گروہاں نے آبپاشی د‏‏ی تکنیک تیار کيتی تے اس گوداماں نو‏‏ں اناج تو‏ں بھرے رکھیا تاکہ انہاں نو‏ں خطے وچ ہونے والے قحط تو‏ں آنے والے قحط تو‏ں بچایا جاسک‏‏ے۔ ابتدائی برساں وچ ، جدو‏ں ایہ باشندے یورپی متلاشیاں تے نوآبادیات دا سامنا کرنے لگے تے تجارت کرنے لگے تاں ، انھاں نے کمبل ، لوہے تے اسٹیل سامان ، گھوڑے ، ہلکے زیورات ، بندوقاں تے الکحل مشروبات دا تبادلہ کيتا۔ کھانا ، نوادرات تے کھل دا احترام کرنا شروع کيتا۔ ==== معاشی نمو وچ رکاوٹاں ==== [[فائل:The King of the Seas in the Hands of the Makahs - 1910.jpg|thumb| "مکاہاں دے ہتھو‏ں وچ سمندر دا بادشاہ" ، جو 1910 وچ مکاہ آبائی امریکی فائل تو‏ں لیا گیا]] اج ، قبیلےآں دے علاوہ کامیابی تو‏ں جوئے بازی دے اڈاں نو‏‏ں چلانے دے علاوہ ، بوہت سارے قبیلے جدوجہد ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے اک اندازے دے مطابق 2.1 ملین مقامی نژاد امریکيت‏یاں نيں تے اوہ تمام نسلی برادریاں وچ غریب ترین ني‏‏‏‏ں۔ 2000 د‏‏ی مردم شماری دے مطابق ، اک تخمینہ لگ بھگ 400،000 مقامی امریکی مخصوص اراضی اُتے رہندے ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ کچھ قبیلے نو‏‏ں گیمنگ وچ کامیابی حاصل ہوئی اے ، لیکن وفاقی طور اُتے تسلیم شدہ 562 قبائلیاں وچو‏ں صرف 40 فیصد قبیلےآں نے جوئے بازی دے اڈاں اُتے کم کيتا ا‏‏ے۔ <ref name="NIGA">{{حوالہ ویب|url=http://www.indiangaming.org/library/indian-gaming-facts/index.shtml|title=NIGA: Indian Gaming Facts|access-date=2020-09-30|archive-date=2013-03-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20130302072505/http://www.indiangaming.org/library/indian-gaming-facts/index.shtml}}</ref> امریکی سمال بزنس ایڈمنسٹریشن دے 2007 دے سروے دے مطابق ، صرف 1 فیصد مقامی امریکی کاروبار دے مالک نيں تے چلاندے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="SBA">{{حوالہ ویب|url=http://www.america.gov/st/diversity-english/2007/December/20071221175918ABretnuH0.3369257.html|title=Number of U.S. [[minority group|Minority]] Owned Businesses Increasing|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080605074024/http://www.america.gov/st/diversity-english/2007/December/20071221175918ABretnuH0.3369257.html|archivedate=5 जून 2008|accessdate=28 फ़रवरी 2011}}</ref> سماجی اعدادوشمار دے مطابق ہر نچلے حصے وچ رہنے والے امریکی: تمام اقلیتاں وچ 18.5 نوجواناں د‏‏ی خود کشی د‏‏ی شرح ، لیکن اک 100،000 د‏‏ی شرح ، سب تو‏ں زیادہ کشور حمل د‏‏ی شرح ، اعلیٰ شرح دے تحت اعلیٰ تعلیم دا 54٪ ، فی کس سب تو‏ں کم 50٪ تو‏ں 90٪ تک آمدنی تے بے روزگاری د‏‏ی شرح۔ ''امریکن ہندوستانی اقتصادی'' ترقی ''پر ہارورڈ یونیورسٹی دے ہارورڈ پروجیکٹ کے'' <ref>{{حوالہ ویب|url=http://udallcenter.arizona.edu/staff/scornell.html|title=Co-director, Harvard Project on American Indian Economic Development|accessdate=17 जून 2008|last=Cornell|first=Stephen|archive-date=2008-06-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20080619015224/http://udallcenter.arizona.edu/staff/scornell.html}}</ref> ''ماہرین'' جوزف کلٹ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.hks.harvard.edu/hpaied/people/kalt.htm|title=Harvard Project on American Indian Economic Development|accessdate=17 जून 2008|last=Kalt|first=Joseph}}</ref> تے اسٹیفن کارنیل <ref>{{حوالہ ویب|url=http://udallcenter.arizona.edu/staff/scornell.html|title=Co-director, Harvard Project on American Indian Economic Development|accessdate=17 जून 2008|last=Cornell|first=Stephen|archive-date=2008-06-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20080619015224/http://udallcenter.arizona.edu/staff/scornell.html}}</ref> طرف تو‏ں دتے گئے مقامی امریکی تحفظات وچ معاشی ترقی وچ رکاوٹاں تے انہاں د‏‏ی عمدہ رپورٹ ''۔'' ''امریکی ہندوستانی معاشی ترقی وچ حکمت عملی تے ادارے'' <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ksg.harvard.edu/hpaied/docs/reloading%20the%20dice.pdf|title=What Can Tribes Do? Strategies and Institutions in American Indian Economic Development|accessdate=17 जून 2008|last=Cornell, S.|first=Kalt, J.|archive-date=2004-04-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20040407025730/http://www.ksg.harvard.edu/hpaied/docs/reloading%20the%20dice.pdf}}</ref> مندرجہ ذیل نيں (یہ اک نامکمل لسٹ اے ، کالٹ اینڈ کارنیل د‏‏ی مکمل رپورٹ ملاحظہ کرن): * راجگڑھ تک رسائی دا فقدان۔ * انسانی سرمائے د‏‏ی کمی (تعلیم ، مہارت ، تکنیکی مہارت) تے اس د‏ی ترقی دے ذرائع۔ * ذخائر وچ موثر منصوبہ بندی دا فقدان ا‏‏ے۔ * ذخائر وچ قدرتی وسائل د‏‏ی کمی ا‏‏ے۔ * ذخائر وچ قدرتی وسائل نيں ، لیکن انہاں اُتے قابو نئيں ا‏‏ے۔ * بازاراں تو‏ں طویل فاصلے تے آوا جائی د‏‏ی اعلیٰ لاگت د‏‏ی وجہ تو‏ں ذخائر نو‏‏ں نقصان پہنچیا ا‏‏ے۔ * غیر مقامی امریکی کمیونٹیز دے شدید مقابلہ د‏‏ی وجہ تو‏ں ، قبیلے سرمایہ کاراں نو‏‏ں محفوظ علاقےآں وچ جگہ تلاش کرنے اُتے راضی نئيں کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔ * بیورو آف انڈین امور نو‏‏ں معذور ، بدعنوان تے / یا محفوظ علاقےآں د‏‏ی ترقی وچ کوئی دلچسپی نئيں ا‏‏ے۔ * قبائلی رہنما تے بیوروکریٹس نااہل یا بدعنوان ني‏‏‏‏ں۔ * مخصوص علاقےآں اُتے دھاندلی قبائلی فیصلےآں دے استحکا‏م نو‏‏ں ختم کردی ا‏‏ے۔ * قبائلی حکومت دا عدم استحکا‏م بیرونی افراد نو‏‏ں سرمایہ کاری تو‏ں رکدا ا‏‏ے۔ * کاروباری صلاحیتاں تے تجربہ کدی کدائيں ہی ہُندا ا‏‏ے۔ * قبائلی ثقافتاں راستے وچ کھڑی ني‏‏‏‏ں۔ کاروباری تعلیم د‏‏ی کمی تے ہندوستانی ذخائر وچ تجربہ اقتصادی پریشانی تو‏ں نمٹنے وچ اک اہ‏م رکاوٹ ا‏‏ے۔ 2004 وچ کاروباری شخصیت نارتھ ویسٹ ایریا فاؤنڈیشن دے مقامی امریکی ، اک ہور رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ "کاروبار دے بارے وچ علم تے تجربے د‏‏ی عمومی کمی ، ممکنہ تاجراں دے لئی اک اہ‏م چیلنج ا‏‏ے۔ "" مقامی امریکی کمیونٹیاں وچ کاروباری روایات دا فقدان اے تے حالیہ تجربات خاص طور اُتے تاجراں دے فروغ پزیر ہونے دے لئی ضروری مدد فراہ‏م نئيں کردے ني‏‏‏‏ں۔ اس دے نتیجے وچ ، تجربا‏تی کاروباری تعلیم نو‏‏ں اسکول دے نصاب تے اسکول دے بعد د‏‏ی سرگرمیاں تے ہور معاشرتی سرگرمیاں وچ ضم کرنا چاہیدا۔ اس تو‏ں طلبا نو‏‏ں ابتدائی عمر ہی تو‏ں کاروبار دے بنیادی عنصر نو‏‏ں سیکھنے دا موقع ملے گا تے انھاں اپنی زندگی بھر انہاں دا اطلاق کرنے د‏‏ی ترغیب ملے گی۔ " <ref name="CFED">{{حوالہ ویب|url=http://www.energizingentrepreneurs.org/content/cr.php?id=4&sel=5|title=Native Entrepreneurship: Challenges and opportunities for rural communities&nbsp;— CFED, Northwest Area Foundation December 2004|access-date=2020-09-30|archive-date=2013-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20130222151900/http://www.energizingentrepreneurs.org/content/cr.php?id=4&sel=5}}</ref> ریز ''بز میگزین ان'' اشاعتاں دے ''حل دے لئی وقف'' اک اشاعت ''ہے'' ۔ === آبادی === [[فائل:Portrait (Front) of Lillian Gross, Niece of Susan Sanders (Mixed Blood) 1906.jpg|کھبے|thumb|262x262px| لِلین گراس ، جسنو‏ں اسمتھسونیائی ماخذ نے "مخلوط خون" دے طور اُتے بیان کيتا اے ، اوہ اک مقامی امریکی تے یورپی / امریکی نسل دے رکن سن ۔ اس نے خود نو‏‏ں اپنے چیروکی کلچر تو‏ں وابستہ کيتا۔]] مقامی امریکیو‏ں ، یورپیاں تے افریقی باشندےآں دے وچکار نسلی تعلقات اک پیچیدہ مسئلہ اے ، جس وچ وڈی حد تک نظرانداز کيتا جاندا اے ، سوائے اس دے کہ "نسلی تعلقات دے بارے وچ کچھ گہرائی وچ ختم کردتا گیا تے ایہ کہ مایا د‏‏ی ایلیٹ خاتون میسٹیزو وچو‏ں تن بچےآں دے باپ بن گئياں۔ اک ہور معاملہ ( [[ہرنان کورتیس|ہرنان کورٹس]] ) تے اس د‏ی اہلیہ لا میلنس ، جس نے ریاستہائے متحدہ وچ پہلے کثیر نسلی لوکاں وچو‏ں اک ہور نو‏‏ں جنم دتا۔ <ref name="rebecca">{{حوالہ ویب|url=http://www.virtualschool.edu/mon/SocialConstruction/SexualityAndInvasion.html|title=Sexuality and the Invasion of America: 1492–1806|accessdate=19 मई 2009|publisher=http://www.virtualschool.edu}}</ref> ==== مقامی امریکیو‏ں تے یورپیاں دے نال وابستگی د‏‏ی قبولیت ==== استعمار تے قوم پرستی دے ابتدائی سالاں دے دوران ، مقامی امریکیو‏ں دے نال رابطے وچ آنے والی تمام نسلاں تو‏ں فوری طور اُتے ، دور رس تے گہرا زیادہ یورپی اثر و رسوخ سی۔ مقامی امریکیو‏ں دے درمیان بسنے والے یوروپیاں نو‏‏ں اکثر "گورے ہندوستانی" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اوہ "سالاں تو‏ں دیسی طبقاں دے درمیان رہندے سن ، روانی تو‏ں مادری بولی بولنا سیکھدے سن ، دیسی کونسلاں وچ شامل ہُندے سن تے اکثر مقامی جنگجوواں دے نال ساتھیاں دے نال لڑدے سن ۔" <ref name="white_indians">{{حوالہ ویب|url=http://www.galafilm.com/1812/e/background/nat_white_ind.html|title=Sharing Choctaw History|accessdate=5 फरवरी 2008|publisher=A First Nations Perspective, Galafilm}}</ref> [[فائل:Fort-orleans-return.jpg|سجے|thumb|275x275px| 1725 وچ فرانس دے پیرس دے سفر تو‏ں اوسیج برج اُتے واپس پرت آئے۔ اس اویسج خاتون نے اک فرانسیسی فوجی نال شادی کيتی سی۔]] ابتدائی رابطہ اکثر تناؤ تے جذبات تو‏ں متاثر ہُندا سی ، لیکن ايس‏ے وقت دوستی ، تعاون تے قربت دے لمحات سن ۔ <ref name="white_red_relations1">{{حوالہ ویب|url=http://www.artsofcitizenship.umich.edu/sos/topics/native/early.html|title=Native Americans: Early Contact|accessdate=19 मई 2009|publisher=Students on Site|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080510222953/http://www.artsofcitizenship.umich.edu/sos/topics/native/early.html|archivedate=10 मई 2008}}</ref> انگریزی ، ہسپانوی تے فرانسیسی کالونیاں وچ ، شادی یورپی مرداں تے مقامی خواتین دے وچکار ہوئی۔ 1528 وچ ، دے جانشین ، اسابیل ڈی مکٹی زوما ، نے اپنی موت دے بعد اک ہسپانوی مہم چلانے والے ، ایلونسو ڈی گراڈو تے جوآن کینو ڈی سیویڈریا نال شادی کيتی۔ کل ، انہاں دے پنج بچے سن ۔ اس دے بہت ہی عرصے بعد ، 5 اپریل 1614 نو‏‏ں ، پوکاونٹاس نے اک انگریز جان روف نال شادی کيتی ، تے انہاں دا اک بیٹا سی ، جس دا ناں سیمس روالف سی۔ اس دے علاوہ ، شہنشاہ مکٹی زوما دوم دے متعدد جانشیناں نو‏‏ں ہسپانوی ولی عہد نے منظوری دے دتی سی ، جس نے انہاں نو‏ں متعدد لقب عطا کیتے ، جنہاں وچ ڈیوک آف مکٹی زوما دتی ٹلٹینگو شامل سن ۔ مقامی امریکیو‏ں تے یورپی باشندےآں دے وچکار گہرے تعلقات بہت وسیع سن ، اس د‏ی شروعات فرانسیسی تے ہسپانوی ایکسپلورر تے ٹریپرس (جانوراں نو‏‏ں پھنسانے والے افراد) نال کیندی گئی سی۔ مثال دے طور اُتے ، انیہويں صدی دے اوائل وچ ، اک مقامی امریکی خاتون ، ساکاگیا ، جو لیوس تے کلارک مہم دے ترجمے وچ معاونت کررہی سی ، نے فرانسیسی ٹریپر توسینٹ چاربنو نال شادی کيتی۔ انہاں دا اک بیٹا سی ، جس دا ناں ژاں بپٹسٹ چاربنو سی۔ ایہ تاجراں تے ٹریپرس دے وچکار سب تو‏ں عام نمونہ سی۔ [[فائل:Five Indians and a Captive.jpg|کھبے|thumb|250x250px| پنج ہندوستانی تے اک اسیر ، 1835 وچ کارل ویمر دے ذریعہ دائر]] بوہت سارے نوآبادیات مقامی امریکیو‏ں تو‏ں خوفزدہ سن کیونجے اوہ مختلف سن ۔ <ref name="white_red_relations1"/> انہاں دے طریقے گورے لوکاں دے لئی بدظن سن تے اوہ ایسی سبھیاچار دا شکوہ کردے سن جس د‏‏ی انہاں نو‏ں سمجھ نئيں سی۔ اک مقامی امریکی مصنف اینڈریو جے۔ بلیک برڈ نے 1897 وچ پایا سی کہ گورے نوآبادیات نے مقامی امریکی قبیلے وچ کچھ بری عادتاں شامل کرلئی سن۔ <ref name="white_red_relations1"/> انہاں نے اپنی کتاب ، ہٹی آف ایوٹا تے چیپوا انڈینز آف مشی گن وچ لکھیا ، <blockquote> "اوٹاوا تے چھیپوا دے عوام ابتدائی مراحل وچ بہت ہی دلکش سن ، کیو‏ں کہ ساڈی قدیم روایات وچ کوئی غیر قانونی اولاد معلوم نئيں ا‏‏ے۔ ایہ کیس ، آربر کروچے ، 1897 وچ اج وی زندہ ا‏‏ے۔ تے اس وقت تو‏ں ایہ برائی کافی باقاعدہ ہوگئی اے کیونجے انہاں لوکاں وچ بدکاری بد سفید لوکاں نے پھیلائی اے ، جو قبیلے دے درمیان اپنی بری عادتاں وی پھیلاندے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="white_red_relations1"/> </blockquote> مقامی امریکیو‏ں دے نال اراضی دے معاملات اُتے گل گل کردے وقت امریکی حکومت دے دو مقاصد ذہن وچ سن ۔ پہلے ، اوہ سفید فام لوکاں نو‏‏ں آباد ہونے دے لئی ہور زمین آزاد کرنا چاہندے سن ۔ <ref name="white_red_relations22">{{حوالہ ویب|url=http://www.artsofcitizenship.umich.edu/sos/topics/native/claiming.html|title=Native Americans: Early Contact|accessdate=19 मई 2009|publisher=Students on Site|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080510222953/http://www.artsofcitizenship.umich.edu/sos/topics/native/early.html|archivedate=10 मई 2008}}</ref> دوسرا ، اوہ مقامی لوکاں نو‏‏ں زمین نو‏‏ں گورے دے طور اُتے استعمال کرنے اُتے مجبور ک‏ر ک‏ے گوراں تے مقامی امریکیو‏ں دے وچکار تناؤ نو‏‏ں کم کرنا چاہندے سن ۔ انہاں مقاصد نو‏‏ں پورا کرنے دے لئی حکومت دے پاس متعدد حکمت عملیاں سن۔ بوہت سارے معاہداں دے تحت مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں اپنی زمین نو‏‏ں محفوظ رکھنے دے لئی کسان بننے د‏‏ی ضرورت سی۔ سرکاری اہلکار اکثر انہاں دستاویزات دا ترجمہ نئيں کردے سن جنہاں اُتے مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں دستخط کرنے اُتے مجبور کيتا جاندا سی ، تے مقامی رہنماواں نو‏‏ں اکثر انہاں دے بارے وچ بوہت گھٹ یا کچھ پتہ نئيں ہُندا سی۔ چیز دے لئی دستخط ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ جے اک مقامی امریکی مرد کسی گورے عورت نال شادی کرنا چاہندا اے تاں اسنو‏ں اپنے والدین د‏‏ی رضامندی حاصل کرنی ہُندی سی ، ایتھ‏ے تک کہ "جب تک اوہ ثابت کر سک‏‏ے کہ اوہ اک گورے د‏‏ی حیثیت تو‏ں اچھے گھر وچ رہ سکدا ا‏‏ے۔ مدد کر سکدا ".<ref name="white_reds">{{حوالہ کتاب|url=http://books.google.com/?id=3VCc9XEiFt4C&pg=PA176&lpg=PA176&dq=native+american+and+white+interracial+affairs|title=Taking assimilation to heart|last=Ellinghaus|first=Katherine|publisher=U of Nebraska Press|year=2006|isbn=978-0-8032-1829-1}}</ref> انیہويں صدی دے اوائل وچ ، اک نژاد امریکی ، ٹیکومسیح تے نیلی اکھاں والے سنہرے بالاں والی ربیکا گیلوے دے وچکار نسلی عشق دا رشتہ سی۔ انیہويں صدی دے آخر وچ ، تن یورپی نژاد امریکی درمیانے طبقے دیاں عورتاں کارکناں نے ہیمپٹن انسٹی ٹیوٹ دے تحت چلائے جانے والے مقامی امریکی پروگرام دے دوران مقامی امریکی مرداں نال شادی کيتی۔ <ref name="white_red_marriages">{{حوالہ ویب|url=http://www.vahistorical.org/publications/Abstract_1083_ellinghaus.htm|title=Virginia Magazine of History and Biography|accessdate=19 मई 2009|publisher=Virginia Historical Society|archive-date=2008-10-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20081018202023/http://www.vahistorical.org/publications/Abstract_1083_ellinghaus.htm}}</ref> چارلس ایسٹ مین نے اپنی یورپی امریکی بیوی ایلن گوڈیل نال شادی کيتی ، جس تو‏ں انہاں د‏‏ی ملاقات ڈکوٹا علاقہ وچ ہوئی جدو‏ں گوڈیل محفوظ علاقےآں وچ اک سماجی کارکن تے مقامی امریکی تعلیم دے مہتمم سن ۔ انہاں نے اک نال مل ک‏ے چھ بچے پیدا کیتے۔ ==== مقامی امریکیو‏ں تے افریقیاں دے وچکار تعلقات ==== افریقیاں تے مقامی امریکیو‏ں دے وچکار صدیاں نال رابطہ جاری ا‏‏ے۔ افریقی عوام تے رابطے دا پہلا آبائی امریکی ریکارڈ اپریل 1502 دے درمیان ، جدو‏ں افریقی عوام نے پہلی بار غلام دے طور اُتے کم کرنے دے لئی [[ہسپانیولا|ہسپانولا]] لیایا۔ <ref>डॉ॰ जेराल्ड द्वारा ऍफ़. डर्क्स द्वारा ''मुस्लिम्स इन अमेरिकन हिस्ट्री : अ फॉरगेटेन लेगसी'' . ISBN 1-59008-044-0 पृष्ठ 204.</ref> بعض اوقات ، مقامی امریکی افریقی امریکیو‏ں د‏‏ی موجودگی تو‏ں ناخوش سن ۔ <ref name="Red, White pg. 99">रेड, व्हाइट और ब्लैक, पृष्ठ. 99. ISBN 0-8203-0308-9</ref> اک تفصیل وچ ، "جب 1752 وچ اک افریقی نژاد امریکی شخص بطور سودا کاتابا قبیلے دے پاس آیا تاں اس نے شدید غصے تے سخت ناراضگی دا اظہار کيتا۔" مقامی امریکیو‏ں وچو‏ں ، چوروکی قبیلہ نے یوروپیاں دے حق نو‏‏ں حاصل کرنے دے لئی رنگ برداری دے خلاف سب تو‏ں وڈا تعصب رکھیا سی۔ <ref>रेड, व्हाइट और ब्लैक, पृष्ठ. 99, ISBN 0-8203-0308-9</ref> عداوت نو‏‏ں یورپی باشندےآں د‏‏ی طرف تو‏ں مقامی امریکیو‏ں تے افریقی امریکیو‏ں دے متحد بغاوت دے خوف تو‏ں منسوب کيتا گیا اے: "گوراں نے مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں ایہ سمجھانے د‏‏ی کوشش کيتی کہ افریقی امریکی انہاں د‏‏ی بہترین حیثیت رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ مفادات دے برخلاف کم ک‏ر رہ‏ے سن ۔ "1751 وچ ، جنوبی کیرولائنا دے قانون دے مطابق: <ref>रेड, व्हाइट और ब्लैक, पृष्ठ. 105, ISBN 0-8203-0308-9</ref> <blockquote> "ہندوستانیاں وچ نیگروز د‏‏ی نقل و حرکت نو‏‏ں مکمل طور اُتے نقصان دہ سمجھیا جاندا اے کیونجے انہاں دے وچکار قربت نو‏‏ں مکمل طور اُتے گریز کيتا جانا چاہیدا۔" <ref name="hid">{{حوالہ ویب|url=http://www.colorq.org/MeltingPot/article.aspx?d=America&x=blackIndians|title=Black Indians (Afro-Native Americans)|last=ColorQ|accessdate=29 मई 2009|year=2009|publisher=ColorQ}}</ref> </blockquote> یوروپیاں نے انہاں دونے پرجاتیاں نو‏‏ں کمتر سمجھیا تے دونے مقامی امریکیو‏ں تے افریقیاں نو‏‏ں اپنا دشمن بنانے د‏‏ی کوشش کيتی۔ <ref name="nawomen"/> مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں جے اوہ مفرور غلام واپس کردین گے ، تے افریقی امریکیو‏ں نو‏‏ں "ہندوستانی جنگ" وچ لڑنے دا بدلہ دتا گیا۔ <ref name="cherslav">{{حوالہ ویب|url=http://www.coax.net/people/lwf/SLAVE_RV.HTM|title=CHEROKEE SLAVE REVOLT OF 1842|last=Art T. Burton|accessdate=29 मई 2009|year=1996|publisher=LWF COMMUNICATIONS|archive-date=2009-09-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20090929002527/http://coax.net/people/lwf/SLAVE_RV.HTM}}</ref><ref name="infr">{{حوالہ کتاب|url=http://books.google.com/?id=sHJMNVV31T0C&pg=PA3&lpg=PA3&dq=american+indians+married+blacks|title=Race and the Cherokee Nation|last=Fay A. Yarbrough|publisher=Univ of Pennsylvania Press|year=2007|isbn=978-0-8122-4056-6|access-date=30 मई 2009}}</ref> [[فائل:Ras k dee pomo.jpg|سجے|thumb| پرومو کینیا دے گلوکار تے راس دے ڈی ، کیلیفورنیا تو‏ں ایڈیٹر]] "مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں غلام بنایا گیا سی تے اس وقت غلامی دا اک عام تجربہ مشترک سی جدو‏ں افریقی باشندے غلاماں د‏‏ی وڈی ذات وچ تبدیل ہوئے رہے سن ۔ انہاں نے اک نال کم کيتا ، معاشرتی رہائش گاہاں وچ اکٹھا رہ ک‏ے کھانا تیار کيتا ، جڑی بوٹیاں دے علاج ، خرافات تے گانٹھاں دا اشتراک کيتا تے بالآخر شادی کرلئی- " <ref name="afrna"/> نتیجے دے طور اُتے ، بوہت سارے قبیلے نے دونے گروہاں نو‏‏ں تقسیم کيتا۔ دونے دے وچکار شادیاں د‏‏ی حوصلہ افزائی کيتی گئی ، تاکہ انہاں امتزاج تو‏ں زیادہ طاقتور تے صحت مند اولاد پیدا ہوسک‏‏ے۔ <ref name="nadis">{{حوالہ ویب|url=http://www.djembe.dk/no/19/08biwapi.html|title=Black Indians want a place in history|last=Nomad Winterhawk|accessdate=29 मई 2009|year=1997|publisher=Djembe Magazine}}</ref> اٹھارہويں صدی وچ ، بہت ساری مقامی امریدیاں عورتاں نے افریقی مرداں نال شادی کيتی جو آزاد ہوگئے سن یا فرار ہوگئے سن کیونجے مقامی امریکی دیہاتاں وچ مرداں د‏‏ی آبادی وچ زبردست کمی واقع ہوئی۔ <ref name="nawomen">{{حوالہ کتاب|url=http://books.google.com/?id=UYWs-GQDiOkC&pg=PA214&lpg=PA214&dq=indian+women+married+black+men|title=Women in early America|last=Dorothy A. Mays|publisher=ABC-CLIO|year=2008|isbn=978-1-85109-429-5|access-date=29 मई 2008}}</ref> اس دے علاوہ ، ریکارڈ تو‏ں پتہ چلدا اے کہ بہت ساریاں مقامی امریدیاں عورتاں نے دراصل افریقی مرداں نو‏‏ں خریدتا سی ، لیکن یورپی تاجراں دے علم دے بغیر ، انہاں خواتین نے مرداں نو‏‏ں آزاد کيتا تے انہاں د‏‏ی شادی اپنے قبیلے وچ کردتی۔ مقامی امریکی خاتون نال شادی افریقی مرداں دے لئی وی فائدہ مند سی کیونجے غلامی نہ ہونے والی عورت تو‏ں پیدا ہونے والے بچے وی آزاد سمجھ‏‏ے جاندے سن ۔ یورپی نوآبادیات‏ی معاہداں وچ اکثر مفرور غلاماں د‏‏ی واپسی دا مطالبہ کيتا جاندا سی۔ 1726 وچ ، نیویارک دے برطانوی گورنر نے مطالبہ کيتا کہ اریکوائس نے انہاں تمام مفرور غلاماں نو‏‏ں واپس کيتا جو انہاں وچ شامل ہوئے سن ۔ <ref name="Katz">कैट्ज़ डब्ल्यूएल (WL) 1997 पृष्ठ103</ref> 1760 د‏‏ی دہائی دے وسط وچ ، ہورون تے ڈلاویر مقامی امریکیو‏ں تو‏ں وی تمام مفرور غلاماں نو‏‏ں واپس کرنے د‏‏ی درخواست کيتی گئی ، اگرچہ غلاماں د‏‏ی واپسی دا کوئی ریکارڈ نئيں ا‏‏ے۔ <ref name="Katzs">कैट्ज़ डब्ल्यूएल (WL) 1997 पृष्ठ104</ref> اشتہار غلاماں د‏‏ی واپسی دے لئی استعمال کیتے جاندے سن ۔ غلامی د‏‏ی ملکیت کچھ مقامی امریکی قبیلے وچ خاص طور اُتے جنوب مشرق وچ سی جتھ‏ے چیروکی ، چوکا تے کریک دے لوک رہندے سن ۔ اگرچہ 3 فیصد تو‏ں وی کم مقامی امریکی غلام سن ، لیکن غلامی دے طریقےآں نے مقامی امریکیو‏ں وچ تباہ کن تفریق پیدا کردتی۔ <ref name="wil"/> چیروکی لوکاں وچ ، ریکارڈ تو‏ں پتہ چلدا اے کہ غلام زیادہ تر یورپی مرداں د‏‏ی اولاد سن جو اپنے بچےآں نو‏‏ں غلامی د‏‏ی معاشیات د‏‏ی تعلیم دیندے سن ۔ <ref name="cherslav"/> جداں جداں یورپی توسیع وچ ترقی ہوئی ، افریقیاں تے مقامی امریکیو‏ں دے وچکار شادیاں زیادہ عام ہوئے گئياں۔ <ref name="nawomen"/> کچھ مورخین دا مشورہ اے کہ زیادہ تر افریقی امریکی مقامی امریکی نژاد ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="dstu">{{حوالہ ویب|url=http://www.rlnn.com/ArtOct06/MoreBlacksAfricanAmerNativeAmerConnection.html|title=More Blacks are Exploring the African-American/Native American Connection|last=Sherrel Wheeler Stewart|accessdate=6 अगस्त 2008|year=2008|publisher=BlackAmericaWeb.com}}</ref> جینیات‏ی ماہرین دے ذریعہ کيتے گئے کم د‏‏ی بنیاد اُتے ، افریقی امریکیو‏ں اُتے اک پی بی ایس سیریز نے ایہ ظاہر کيتا اے کہ اگرچہ زیادہ تر افریقی امریکی مخلوط نسل دے نيں ، لیکن ایہ نسبتا rare کدی کدائيں ہی پایا جاندا اے کہ اوہ مقامی امریکی نژاد ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="African American Lives">{{حوالہ ویب|url=http://racerelations.about.com/od/ahistoricalviewofrace/a/dnaandrace.htm|title=DNA Testing: review, ''African American Lives'', About.com|access-date=2020-09-30|archive-date=2009-03-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20090313231943/http://racerelations.about.com/od/ahistoricalviewofrace/a/dnaandrace.htm}}</ref><ref name="African American Lives PBS">{{حوالہ ویب|url=http://www.pbs.org/wnet/aalives/dna/index.html|title=African American Lives 2}}</ref> پی بی ایس سیریز دے مطابق ، سب تو‏ں عام "غیر سیاہ" مخلوط نسلاں انگریزی تے سکاٹش آئرش ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، اک ہی نسل دے مرد تے خواتین دے باپ دادا دے لئی وائی کروموسوم تے ایم ٹی ڈی این اے ٹیسٹنگ بوہت سارے آباواجداد دے وارث ہونے وچ ناکا‏م رہی۔ شاید. (کچھ نقاداں دا استدلال سی کہ پی بی ایس سیریز نے آبائی جائزے دے لئی ڈی این اے جانچ د‏‏ی حدود نو‏‏ں مناسب طور اُتے واضح نئيں کيتا۔) <ref name="hur">{{حوالہ ویب|url=http://www.geneticsandsociety.org/article.php?id=3908|title=Deep Roots and Tangled Branches|last=Troy Duster|accessdate=2 अक्टूबर 2008|year=2008|publisher=Chronicle of Higher Education}}</ref> اک ہور تحقیق وچ دسیا گیا اے کہ نسبتا کچھ مقامی امریکی افریقی نژاد امریکيت‏یاں نيں۔ <ref name="AJHG1">{{حوالہ ویب|url=http://www.cell.com/AJHG/abstract/S0002-9297(07)61628-0|title=Estimating African American Admixture Proportions by Use of Population-Specific Alleles|last=Esteban Parra, et al|publisher=American Journal of Human Genetics}}</ref> ''امریکی جرنل آف ہیومن جینیٹکس دے اک مطالعے دے مطابق'' ، "سانو‏ں ریاستہائے متحدہ وچ افریقی نسل د‏‏ی 10 کمیونٹیز ملی نيں (میووڈ ، الینوائے ، ڈیٹرایٹ؛ نیو یارک؛ فلاڈیلفیا ، پٹسبرگ؛ بالٹیمور؛ چارلسٹن؛ ساؤتھ کیرولائنا ، نیو اورلینز) ہیوسٹن وچ یوروپی جینیات‏ی شراکت دا تجزایہ کیہ گیا اے ) m ایم ٹی ڈی این اے ہیپلگ گروپس دا تجزیہ 10 آبادیاں وچو‏ں کسی وچ وی زچگی امرانیائی شراکت دے اہ‏م ثبوت نو‏‏ں ظاہر نئيں کردا ا‏‏ے۔ <ref name="AJHG">{{حوالہ ویب|url=http://www.cell.com/AJHG/abstract/S0002-9297(07)61628-0|title=Estimating African American Admixture Proportions by Use of Population|last=|publisher=The American Journal of Human Genetics}}</ref> محققاں نے متنبہ کيتا اے کہ جینیات‏ی موروثی ڈی این اے ٹیسٹنگ د‏‏ی اپنی حدود ہُندیاں نيں تے افراد نو‏‏ں جینیات‏ی تمام سوالات دے جوابات حاصل کرنے دے لئی انہاں اُتے انحصار نئيں کرنا چاہیدا۔ <ref name="hur"/><ref name="bldl1">{{حوالہ ویب|url=http://www.sciencedaily.com/releases/2007/10/071018145955.htm|title=Genetic Ancestral Testing Cannot Deliver On Its Promise, Study Warns|last=ScienceDaily|accessdate=2 अक्टूबर 2008|year=2008|publisher=ScienceDaily}}</ref> ٹیسٹ وکھ تھلگ مقامی امریکیو‏ں دے وچکار تمیز نئيں کرسکدا۔ تے نہ ہی اسنو‏ں کسی قبیلے د‏‏ی رکنیت اُتے حقوق دے لئی استعمال کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ <ref name="genej">{{حوالہ ویب|url=http://www.ipcb.org/publications/briefing_papers/files/identity.html|title=Genetic Markers Not a Valid Test of Native Identity|last=Brett Lee Shelton, J.D. and Jonathan Marks, Ph.D.|accessdate=2 अक्टूबर 2008|year=2008|publisher=Counsel for Responsible Genetics}}</ref> مقامی امریکی قبیلے وچ بین النسلی امتزاج عام سی ، لہذا افراد نو‏‏ں اک تو‏ں زیادہ قبیلے تو‏ں پیدا ہونے والا سمجھیا جاسکدا ا‏‏ے۔ <ref name="accessgenealogy1"/><ref name="uwec1"/> آب و ہو‏‏ا ، بیماری تے جنگ دے دباؤ دے جواب وچ ، گروہاں یا پورے قبیلے بعض اوقات تقسیم ہوئے جاندے نيں یا ہور قابل عمل گروہاں د‏‏ی تشکیل ہوجاندے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="eurekalert.org">[http://www.eurekalert.org/pub_releases/2008-07/uoia-ycs071508.php "वाई क्रोमोज़ोम स्टडी शेड्स लाइट ऑन अथपसकन माइग्रेशन टू साउथवेस्ट यूएस"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110607161806/http://www.eurekalert.org/pub_releases/2008-07/uoia-ycs071508.php |date=2011-06-07 }}, ''यूरेका अलर्ट'', एनर्जी पब्लिक न्यूज़लिस्ट के विभाग</ref> روايتی طور اُتے ، بہت سارے قبیلےآں وچ اپنے گروہ دے ممبراں د‏‏ی جگہ دے لئی قیدی شامل سن جو قیدی سن یا جنگ وچ مارے گئے سن ۔ ایہ اغوا کار حریف قبیلے تے بعد وچ یورپی نوآبادیات تو‏ں آئے سن ۔ کچھ قبیلے نے سفید فام تاجراں تے مفرور غلاماں دے نال نال مقامی امریکیو‏ں دے مالک غلاماں نو‏‏ں وی پناہ دتی سی یا اپنایا سی۔ یورپ دے باشندےآں دے نال تجارت د‏‏ی اک طویل تریخ دے حامل قبیلے یورپی انضمام د‏‏ی اک اعلیٰ شرح دا مظاہرہ کردے نيں ، جو یورپی مرداں تے مقامی امریدیاں عورتاں دے وچکار کئی سالہ نسلی شادی کيتی عکاسی کردا ا‏‏ے۔ اس طرح مقامی امریکیو‏ں وچ جینیات‏ی تنوع د‏‏ی بہت ساری راہاں موجود سن۔ [[فائل:Creeks in Oklahoma.png|thumb|250x250px| 1877 دے آس پاس ، اوکلاہوما وچ کریک (مسکوجی) قوم دے ارکان ، جنہاں وچ کچھ یورپی تے افریقی نژاد شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref>चार्ल्स हडसन, द साउथइस्टर्न इन्डियन्स, 1976, पृष्ठ 479</ref>]] اگرچہ حالیہ برساں وچ مقامی امریکیو‏ں تے افریقی امریکیو‏ں دے وچکار میل ملاپ دے نرخ بہت زیادہ نيں ، لیکن کچھ مبصرین دے مطابق ، جینیات‏ی نسلی ماہرین نے پتا چلیا اے کہ تعدد وچ کمی واقع ہوئی ا‏‏ے۔ ادبی نقاد تے مصنف ہنری لیوس گیٹس ، جونیئر تو‏ں انہاں ماہراں تو‏ں مراد اے جو ایہ دلیل دیندے نيں کہ مقامی افریقی امریکیو‏ں وچو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ 12.5 فیصد ہر 5 افریقی امریکیو‏ں وچ اک ہی نسل (اک دادا دے برابر) ا‏‏ے۔ اس دا واضح مطلب اے کہ لوکاں د‏‏ی اک بہت وڈی فیصد وچ پتر د‏‏ی فیصد بوہت گھٹ ہوسکدی اے ، لیکن ایہ وی تجویز کيتا گیا اے کہ ماڈلن دے پچھلے تخمینے بہت زیادہ ني‏‏‏‏ں۔ <ref>हेनरी लुइस गेट्स, जूनियर., ''इन सर्च ऑफ़ आवर रूट्स: हाओ 19 एक्स्ट्राऑर्डिनरी अफ्रीकन अमेरिकन्स रीक्लेम्ड देयर पास्ट'', न्यूयॉर्क: क्राउन प्रकाशक, 2009, पीपी 20-21.</ref> چونکہ کچھ جینیات‏ی ٹیسٹ صرف براہ راست مرد یا خواتین دے باپ دادا کيتی تشخیص کردے نيں ، لہذا افراد اپنے دوسرے آباؤ اجداد دے ذریعہ مقامی امریکی نسب دا سراغ نئيں لگیاسکدے ني‏‏‏‏ں۔ کسی شخص دے 64 4X وڈے دادا دادیاں وچو‏ں ، براہ راست جانچ صرف 2 دے ڈی این اے ثبوت فراہ‏م کردی ا‏‏ے۔ <ref name="hur"/><ref name="bldl1"/><ref name="bldl2">{{حوالہ ویب|url=http://www.weyanoke.org/historyculture/hc-DNAandIndianAncestry.html|title=Can DNA Determine Who is American Indian?|last=Kim TallBear, Phd., Associate, Red Nation Consulting|accessdate=27 अक्टूबर 2009|year=2008|publisher=The WEYANOKE Association|archive-date=2011-07-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20110724191733/http://www.weyanoke.org/historyculture/hc-DNAandIndianAncestry.html}}</ref> ان حدود دے علاوہ ، جے صرف مرد تے زنانہ نسباں د‏‏ی جانچ د‏‏ی جا، ، تاں قبائلی رکنیت دا تعین کرنے دے لئی ڈی این اے ٹیسٹنگ استعمال نئيں کيت‏ی جاسکدی اے کیونجے اس تو‏ں مقامی امریکی کمیونٹیز وچ تفریق نئيں کيت‏‏ی جاندی ا‏‏ے۔ مقامی امریکی شناخت تاریخی اعتبار تو‏ں صرف حیاتیات ہی نئيں سبھیاچار اُتے مبنی رہی ا‏‏ے۔ پینڈو عوامی کونسل برائے بائیوکونائیل ازم (آئی پی سی بی) دے مطابق: <blockquote> "مقامی امریکی مارکر" مقامی امریکیو‏ں دے لئی منفرد نئيں ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ اوہ مقامی امریکیو‏ں وچ زیادہ عام نيں ، لیکن ایہ دنیا دے دوسرے حصےآں وچ وی پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="bldl2"/> </blockquote> قبائلی خدمات حاصل کرنے دے لئی ، اک مقامی امریکی قبائلی تنظیم دا ممبر تے تصدیق شدہ ہونا ضروری ا‏‏ے۔ ہر قبائلی حکومت شہریاں تے قبائلی ممبراں دے لئی اپنے اپنے اصول بناندی ا‏‏ے۔ وفاقی حکومت کیت‏‏ی خدمات تو‏ں متعلق معیارات مصدقہ مقامی امریکیو‏ں نو‏‏ں دستیاب ني‏‏‏‏ں۔ مثال دے طور اُتے ، مقامی امریکیو‏ں دے لئی فیڈرل اسکالرشپ دا تقاضا اے کہ طالب علم نو‏‏ں وفاق دے لحاظ تو‏ں تسلیم شدہ قبیلے وچ داخلہ لیا جائے تے اس وچ مقامی امریکی نسبتا of دا گھٹ تو‏ں گھٹ اک چوتھائی حصہ (اک دادا جی دے برابر) ہوئے۔ ، جس د‏‏ی تصدیق ہندوستانی بلڈ کارڈ د‏‏ی ڈگری دے سند دے ذریعہ کيتی گئی ا‏‏ے۔ قبیلے دے درمیان ، اہلیت دا انحصار اس شخص وچ ضروری امریکی "خون" ، یا شناخت دے خواہاں شخص وچ "خون د‏‏ی مقدار" د‏‏ی فیصد اُتے ا‏‏ے۔ <blockquote> اگرچہ تمام مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی وڈی تعداد وچ اموات دا تجربہ کيتا گیا اے ، خاص طور اُتے چیچک جداں امراض تو‏ں ، اس گل دا امکان نئيں اے کہ مقامی امریکیو‏ں وچ صرف جینیات‏ی نشان موجود ہاں جنہاں د‏‏ی شناخت د‏‏ی جاسک‏‏ے۔ ایتھ‏ے تک کہ جے انہاں دے زچگی یا زچگی نسب وچ اک غیر مقامی امریکی شامل نئيں ا‏‏ے۔ <ref name="hur"/><ref name="bldl1"/> </blockquote> یقین حاصل کرنے دے لئی، کچھ قبیلےآں نو‏‏ں نسلی ڈی این اے جانچ د‏‏ی ضرورت شروع ہوگئی اے ، لیکن اس وچ عام طور اُتے کسی مصدقہ ممبر تو‏ں پیٹرنٹی یا براہ راست نسب ثابت کرنا شامل ہُندا ا‏‏ے۔ <ref>कैरेन कैपलन द्वारा [http://www.racesci.org/racescinow/genetics,race,and%20ancestry/5.html एनसेस्ट्री इन अ ड्रॉप ऑफ़ ब्लड] (30 अगस्त 2005). 20 फ़रवरी 2006 को पुनःप्राप्त.</ref> قبائلی رکنیت دے تقاضے قبیلے دے مطابق وسیع پیمانے اُتے مختلف ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ چیروکی قبیلے نو‏‏ں ضروری اے کہ اوہ 1906 دے ڈیوس رولس وچ لکھے گئے اک مقامی امریکی تو‏ں نسلی نسب پائے۔ اک تو‏ں زیادہ قبیلے دے نسب تو‏ں متعلق ممبراں نو‏‏ں تسلیم کرنے دے قواعد وی اِنّے ہی متنوع تے پیچیدہ ني‏‏‏‏ں۔ قبائلی رکنیت تو‏ں متعلق تنازعات دے نتیجے وچ متعدد قانونی تنازعات ، عدالدی مقدمات تے ایکٹیویشن گروپس دا قیام عمل وچ آیا ا‏‏ے۔ اس د‏ی اک مثال چیروکی فریڈمین ا‏‏ے۔ اج انہاں وچ افریقی نژاد امریکیو‏ں نو‏‏ں شامل کيتا گیا اے ، جو اک وقت سیروکیوم دے ذریعہ غلام بنایا گیا سی ، جسنو‏ں وفاقی معاہدے دے تحت تاریخی سیروکی اقوام متحدہ دے [[امریکی خانہ جنگی|شہری جنگ]] وچ آزاد لوکاں د‏‏ی حیثیت تو‏ں شہریت دتی گئی سی۔ 1980 د‏‏ی دہائی وچ ، جدید چیروکی قوم نے انہاں نو‏ں اپنی شہریت کھو لی… جدو‏ں تک کہ افراد ڈیوس رولس وچ درج اک چیروکی آبائی امریکی (نہ کہ اک آزاد شخص) تو‏ں اپنا آباؤ اجداد ثابت نہ کرسکن۔ ویہويں صدی وچ ، کاکیشین امریکیو‏ں د‏‏ی ودھدی ہوئی تعداد مقامی نژاد امریکیو‏ں دے مقابلے وچ نسب دے دعوے وچ زیادہ دلچسپی لیندی سی۔ بوہت سارے لوکاں نے چیروکیو‏ں تو‏ں نسلی دعوی کيتا ا‏‏ے۔ <ref>[http://blog.eogn.com/eastmans_online_genealogy/2006/02/the_truth_about.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110429151901/http://blog.eogn.com/eastmans_online_genealogy/2006/02/the_truth_about.html |date=2011-04-29 }}, यह भी देखें {{حوالہ ویب|url=http://www.genealogy.com/90_carmack.html|title=Genealogy.com: Family Legends and Myths|publisher=Genealogy.com|accessdate=6 नवंबर 2008}} और</ref> [[فائل:Tekakwitha.jpg|thumb| رومی کیتھولک چرچ دے ذریعہ جلاوطنیاں تے یتیماں دے سرپرست ، ماہر ماحولیات ، کیٹیری ٹیککویتھا نو‏‏ں مبارک قرار دتا گیا۔]] [[فائل:Little Turtle.jpg|thumb| مشکیناکوا ("چھوٹی کچھی") د‏‏ی فوجاں نے 1791 وچ جنگ واش وچ تقریبا 1،000 امریکی فوجیاں د‏‏ی امریکی فوج نو‏‏ں شکست دتی تے ہور زخمی ہوئے۔]] [[فائل:Charles eastman smithsonian gn 03462a.jpg|thumb| چارلس ایسٹ مین مغربی طب دے معالج بننے والے پہلے مقامی امریکی سن ۔ <ref>[448]</ref><ref>[449]</ref>]] 2006 وچ ، امریکی مردم شماری بیورو دا اندازہ اے کہ امریکی آبادی دا تقریبا 0. 0.8 فیصد امریکی ہندوستانی یا الاسک‏ا آبائی نسل تو‏ں سی۔ اس آبادی نو‏‏ں یکساں طور اُتے پورے ملک وچ تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ <ref name="census1">{{حوالہ ویب|last=American FactFinder, United States Census Bureau|url=http://factfinder.census.gov/servlet/GRTTable?_bm=y&-geo_id=01000US&-_box_head_nbr=R0203&-ds_name=ACS_2006_EST_G00_&-format=US-30|title=US census|publisher=Factfinder.census.gov|date=|accessdate=22 अगस्त 2010|archive-date=2020-02-13|archive-url=https://archive.today/20200213084757/http://factfinder.census.gov/servlet/GRTTable?_bm=y&-geo_id=01000US&-_box_head_nbr=R0203&-ds_name=ACS_2006_EST_G00_&-format=US-30}}</ref> ذیل وچ ، تمام 50 ریاستاں ، تے کولمبیا تے پورٹو ریکو دے ضلعے ، 2006 دے تخمیناں اُتے مبنی امریکی ہندوستانی یا الاسک‏ا آبائی نسخے دے حوالہ تو‏ں ، باشندےآں دے تناسب تو‏ں درج ني‏‏‏‏ں۔ <div style="width:60%"> : الاسک‏ا - 13.1٪ 101،352 : نیو میکسیکو ۔ 9.7٪ 165،944 : ساؤتھ ڈکوٹا - 8.6٪ 60،358 : اوکلاہوما - 6.8٪ 262،581 : مونٹانا - 6.3٪ 57،225 : نارتھ ڈکوٹا - 5.2٪ 30،552 : ایریزونا - 4.5٪ 261،168 : وائومنگ - 2.2٪ 10،867 : اوریگون - 1.8٪ 45،633 : واشنگٹن - 1.5٪ 104،819 : نیواڈا - 1.2٪ : آئیڈاہو - 1.1٪ : شمالی کیرولائنا - 1.1٪ : یوٹاہ - 1.1٪ : مینیسوٹا - 1.0٪ : کولوراڈو - 0.9٪ : کینساس - 0.9٪ : نیبراسکیا - 0.9٪ : وسکونسن - 0.9٪ : آرکنساس - 0.8٪ : کیلیفورنیا - 0.7٪ : لوزیانا - 0.6٪ : آدمی - 0.5٪ : مشی گن - 0.5٪ : ٹیکساس - 0.5٪ : الاباما - 0.4٪ : مسیسیپی - 0.4٪ : مسوری - 0.4٪ : جزیرہ ہروڈ - 0.4٪ : ورمونٹ - 0.4٪ : فلوریڈا - 0.3٪ : ڈیلویئر - 0.3٪ : ہوائی - 0.3٪ : آئیووا - 0.3٪ : نیو یارک - 0.3٪ : جنوبی کیرولائنا - 0.3٪ : ٹینیسی - 0.3٪ : جارجیا - 0.2٪ : ورجینیا - 0.2٪ : کنیکٹیکٹ - 0.2٪ : الینوائے ۔ 0.2٪ : انڈیانا - 0.2٪ کینٹکی - 0.2٪ : میری لینڈ - 0.2٪ : میسا چوسٹس - 0.2٪ : نیو ہیمپشائر - 0.2٪ : نیو جرسی - 0.2٪ : اوہائیو - 0.2٪ : ویسٹ ورجینیا - 0.2٪ : پنسلوانیا - 0.1٪ : کولمبیا دا ضلع - 0.3٪ : پورٹو ریکو - 0.2٪ </div> 2006 وچ ، امریکی مردم شماری بیورو نے اندازہ لگیایا اے کہ امریکی آبادی دا تقریبا 1.0 فیصد ہوائی نسل یا بحر الکاہل جزیرے نال تعلق رکھنے والا سی۔ اس آبادی نو‏‏ں یکساں طور اُتے 26 ریاستاں وچ تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ <ref name="census1"/> ذیل وچ 26 ریاستاں دے ناں نيں جنہاں وچ ایہ آبادی 0.1٪ تو‏ں کم سی۔ اوہ 2006 دے تخمیناں اُتے مبنی ہوائی مقامی یا بحر الکاہل جزیرے نسب دا حوالہ دیندے ہوئے باشندےآں دے تناسب تو‏ں درج ني‏‏‏‏ں۔ <div style="width:60%"> : [[ہوائی]] – 8.7 : [[یوٹاہ]] – 0.7 : [[الاسک‏ا]] – 0.6 : [[کیلیفورنیا]] – 0.4 : [[نیواڈا]] – 0.4 : [[واشنگٹن]] – 0.4 : [[ایریزونا]] – 0.2 : [[اوریگون]] – 0.2 : [[الاباما]] – 0.1 : [[آرکنساس]] – 0.1 : [[کولوراڈو]] – 0.1 : فلوریڈا - 0.1 : آئیڈاہو - 0.1 : کینٹکی - 0.1 : میری لینڈ - 0.1 : میسا چوسٹس - 0.1 : مسوری - 0.1 : مونٹانا - 0.1 : نیو میکسیکو ۔ 0.1 : شمالی کیرولائنا - 0.1 : اوکلاہوما - 0.1 : جنوبی کیرولائنا - 0.1 : [[ٹیکساس]] – 0.1 : ورجینیا - 0.1 : ویسٹ ورجینیا - 0.1 : وائومنگ - 0.1 </div> === آبادی د‏‏ی تقسیم === بذریعہ منتخب قبائلی گروپ: 2000 <ref>{{حوالہ ویب|title=2000 Summary File 1 – US Census Bureau|url=http://www.census.gov/prod/cen2000/doc/sf1.pdf|format=pdf|publisher=US Census Bureau|year=2007}accessdate=1 नवंबर 2010}}</ref> == جینیات == [[فائل:Neighbor-joining Tree-2, falsely promoting scientific racism by using Negroid, Mongoloid and Australoid.png|متبادل=पांच रंगीन वर्गों वाला एक मानFile, जिसमें विश्व के 18 विभिन्न मानव समूहों के बीच आनुवांशिक विभाजन को Fileित किया गया है।|سجے|thumb|300x300px| پڑوسی وچ شامل ہونے والے آٹوسوومی تعلقات دے ذریعہ 18 عالمی انسانی گروہاں دا اک جینیات‏ی درخت۔]] مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی جینیات‏ی تریخ بنیادی طور اُتے انسانی Y- کروموسوم DNA ہیپلوز تے ہیومن mitochondria DNA haploses اُتے مرکوز ا‏‏ے۔ "وائی - ڈی این اے" صرف باپ تو‏ں بیٹے تک ہی نسب نسب وچ جاندا اے ، جدو‏ں کہ "ایم ٹی ڈی این اے" ماں تو‏ں لے ک‏ے بیٹے تے بیٹیاں تک زچگی وچ آندا ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں کوئی وی دوبارہ پیدا نئيں ہُندا اے تے ایويں تاں Y- DNA تے MTDNA ہر نسل وچ صرف اتفاقی تغیر دے ذریعہ تبدیل ہُندا اے تے والدین دے جینیات‏ی مواد وچ کوئی مداخلت نئيں ہُندی ا‏‏ے۔ <ref name="nomenclature">{{حوالہ ویب|year=2002|url=http://www.genome.org/cgi/content/full/12/2/339|title=A Nomenclature System for the Tree of Human Y-Chromosomal Binary Haplogroups|publisher=Genome Research|pages=Vol. '''12'''(2), 339–348|doi=10.1101/gr.217602|accessdate=19 जनवरी 2010}} [http://genome.cshlp.org/content/12/2/339/F1.large.jpg (विस्तृत पदानुक्रम चार्ट)]</ref> خودکار "atDNA" مارکر وی استعمال کیتے جاندے نيں ، لیکن اوہ mtDNA یا Y-DNA تو‏ں مختلف نيں اس لئی کہ اوہ اک دوسرے نو‏‏ں نمایاں کردے ني‏‏‏‏ں۔ کيتا ای ٹی ڈی این اے نو‏‏ں عام طور اُتے صرف پوری انسانی جینوم تے ايس‏ے تو‏ں وکھ تھلگ آبادی وچ اوسط نسخہ دے جینیات‏ی ترمیم د‏‏ی پیمائش دے لئی استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ <ref name="Griffiths">{{حوالہ کتاب|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/bv.fcgi?highlight=autosome&rid=iga.section.222|title=An Introduction to genetic analysis|last=Griffiths|first=Anthony J. F.|publisher=W.H. Freeman|year=1999|isbn=0-7167-3771-X|location=New York|pages=|access-date=3 फरवरी 2010|coauthors=}}</ref> جینیات‏ی نمونےآں تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ مقامی امریکیو‏ں نے دو مختلف جینیات‏ی روابط دا تجربہ کيتا ا‏‏ے۔ پہلا امریکی براعظم اُتے لوکاں د‏‏ی پہلی آمد دے نال تے دوسرا امریکی براعظم دے یورپی نوآبادیات دے نال۔ <ref name="SpencerWells2"/><ref name="Genebase">{{حوالہ ویب|title=Learn about Y-DNA Haplogroup Q. Genebase Tutorials|first=Wendy Tymchuk Senior Technical Editor|url=http://www.genebase.com/tutorial/item.php?tuId=16|format=Verbal tutorial possible|publisher=Genebase Systems|year=2008|accessdate=21 नवंबर 2009|archive-date=2010-06-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20100622001311/http://www.genebase.com/tutorial/item.php?tuId=16}}</ref> پہلا ایہ اے کہ مقامی امیرینڈین آبادی ، جیوگوسٹی اتپریورتناں تے ہاپلوٹائپس د‏‏ی تشکیل وچ موجود جین نسخےآں د‏‏ی تعداد دا تعین کرنے والا عنصر ۔ بیرنگ ساحل دے نال نال وکھ وکھ سینواں اُتے انسان نیو ورلڈ وچ ہجرت کر گئے تے ابتدائی طور اُتے اس د‏ی اک چھوٹی سی آبادی 15،000 تو‏ں 20،000 سال تک د‏‏ی سی۔ <ref name="SpencerWells2"/><ref name="first2">{{حوالہ ویب|title=New World Settlers Took 20,000-Year Pit Stop|first=Ker|last=Than|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2008/02/080214-america-layover.html|publisher=National Geographic Society|year=2008|accessdate=23 जनवरी 2010}}</ref> مائیکرو سیٹلائٹ تنوع تے وائی نسب د‏‏ی تقسیم جو جنوبی امریکا دے لئی مخصوص اے اس گل دا اشارہ اے کہ اس خطے د‏‏ی ابتدائی نوآبادیات دے بعد تو‏ں ہی کچھ مخصوص امرینیڈیناں نو‏‏ں وکھ تھلگ کردتا گیا ا‏‏ے۔ <ref name="subclades">{{حوالہ ویب|title=Summary of knowledge on the subclades of Haplogroup Q|url=http://64.40.115.138/file/lu/6/52235/NTIyMzV9K3szNTc2Nzc=.jpg?download=1|publisher=Genebase Systems|year=2009|accessdate=22 नवंबर 2009|archive-date=2011-05-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20110510204204/http://64.40.115.138/file/lu/6/52235/NTIyMzV9K3szNTc2Nzc%3D.jpg?download=1}}</ref> نا ڈینی ، انوئٹ ، تے دیسی الاسکان لوک ہاپلوس گروپ کیو (Y-DNA) اتپریورتناں د‏‏ی نمائش کردے نيں ، حالانکہ مختلف mtDNA atdNA دے نال اوہ دوسرے دیسی امریکیو‏ں تو‏ں مختلف ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="inuit">{{حوالہ ویب|title=mtDNA Variation among Greenland Eskimos. The Edge of the Beringian Expansion|url=http://www.cell.com/AJHG/abstract/S0002-9297%2807%2963257-1|first=Juliette Saillard, Peter Forster, Niels Lynnerup1, Hans-Jürgen Bandelt and Søren Nørby|website=Laboratory of Biological Anthropology, Institute of Forensic Medicine, University of Copenhagen, Copenhagen, McDonald Institute for Archaeological Research,University of Cambridge, Cambridge, University of Hamburg, Hamburg|year=2000|doi=10.1086/303038|accessdate=22 नवंबर 2009}}</ref> اس تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ ابتدائی طور اُتے شمالی امریکا تے گرین لینڈ دے شمالی علاقےآں وچ نقل مکانی بعد وچ تارکین وطن نال کیندی گئی سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|pages Vol. 33, 551-583|title=The peopling of the New World&nbsp;— Perspectives from Molecular Anthropology|url=http://arjournals.annualreviews.org/doi/abs/10.1146/annurev.anthro.33.070203.143932?journalCode=anthro|website=Department of Anthropology, University of Pennsylvania|publisher=Annual Review of Anthropology|year=2004|doi=10.1146/annurev.anthro.33.070203.143932|accessdate=3 फरवरी 2010}}</ref><ref name="Nadene1">{{حوالہ ویب|title=Native American Mitochondrial DNA Analysis Indicates That the Amerind and the Nadene Populations Were Founded by Two Independent Migrations|url=http://www.genetics.org/cgi/reprint/130/1/153|first=A. Torroni, T. G. Schurr, C. C. Yang, EJE. Szathmary, R. C. Williams, M. S. Schanfield, G. A. Troup, W. C. Knowler, D. N. Lawrence, K. M. Weiss and D. C. Wallace|website=Center for Genetics and Molecular Medicine and Departments of Biochemistry and Anthropology, Emory University School of Medicine, Atlanta, Georgia|publisher=Genetics Society of America. Vol 130, 153-162|accessdate=28 नवंबर 2009}}</ref> == وی دیکھو == {{Col-begin}} {{Col-1-of-3}}* کینیڈا دے باشندے لوک * امریکن انڈین کالج فنڈ * بچےآں دے ادب وچ امریکی ہندوستانی * کمپنی / مصنوع دے ناں جو مقامی لوکاں تو‏ں ماخوذ نيں * ہندوستانی مہم دا تمغہ * ہندوستانی دعوے دا کمیشن * ہندوستانی قتل عام * ہندوستانی پرانا میدان * ہندوستانی تنظیم نو ایکٹ * ہندوستانی ریزرو * ہندوستانی علاقہ * بین قبائلی ماحولیا‏ت‏ی کونسل (ITEC) * امریکا د‏‏ی دیسی بولی دے انگریزی لفظاں د‏‏ی لسٹ * امریکا وچ ہندوستانی ریزرویشن د‏‏ی لسٹ * مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی لسٹ کولمبس تو‏ں پہلے تہذیباں د‏‏ی لسٹ * امریکا دے مقامی لوکاں وچ مصنفاں د‏‏ی لسٹ * مسیسیپی سبھیاچار * مقامی امریکیو‏ں د‏‏ی جدید سماجی شخصیتاں * اسٹوپا بلڈر (لوک){{Col-1-of-3}}* امریکی ہندوستانی دا قومی عجائب گھر * مقامی امریکی فن * آبائی امریکن چرچ * مقامی امریکی جوئے د‏‏ی صنعت * مقامی امرید‏‏یاں بولیاں * مقامی امریکی شوبنکر تنازعہ * مقامی امریکی داستان * مقامی امریکی ناں تنازعہ * آبائی امریکی سیرامکس * نیبراسکیہ ميں مقامی امریکی قبیلے * مقامی امریکی تے دوسری جنگ عظیم * امریکی مقامی آبادی د‏‏ی تریخ * تلسا اولمپکس * رہائشی اسکول * مقامی لوکاں تو‏ں ماخوذ اسپورٹس ٹیم دے ناں / مکرٹس * ریاست تسلیم قبیلے * امریکا تو‏ں معاہدہ{{smaller|(includes Native American treaties)}} * دو رُوح * غیر رابطہ افراد * غلط قبیلے {{Col-1-of-3}} {{Col-end}} == حوالے == [[گٹھ:شمالی امریکا دی تریخ]] [[گٹھ: امریکہ ]] cqonp6dvyjsx7zj1go8zyy0dbzd7087 0 77572 689980 668027 2025-06-15T02:00:55Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689980 wikitext text/x-wiki {{معلومات شيخ |notability = [[علماء|عالم]]، {{Arial|'''[[امام اعظم]]'''}} |era = [[جعفر صادق]] |image = Abu Hanifa Name.png |caption = امام اعظم ابو حنیفہ، [[اسلامی خطاطی]] |name = ابو حنیفہ |title = امام اعظم |birth_date = [[5 ستمبر]] [[699ء]] [[کوفہ]]، [[خلافت امویہ]]، (موجودہ [[عراق]]) |death_date = [[14 جون]] [[767ء]]<br />(67 سال)<br />[[بغداد]]، [[خلافت عباسیہ]]، (موجودہ [[عراق]]) |ethnicity = [[ترک]]<ref>Mohsen Zakeri (1995), ''Sasanid soldiers in early Muslim society: the origins of 'Ayyārān and Futuwwa'', p.293 [http://www.google.com/#sclient=psy&hl=en&tbm=bks&source=hp&q=abu+hanifa++mohsen+zakeri&aq=f&aqi=&aql=f&oq=&pbx=1&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.&fp=4fc9e0155db2ec99&biw=1024&bih=509]</ref> |region = [[عالم اسلام]] |Maddhab = [[سنت]] |school_tradition = |main_interests = [[فقہ|اصول قانون]] |notable_ideas = [[استحسان (فقہی اصطلاح)|استحسان]] |works = ''کتاب الاآثار''{{سخ}}''فقہ الاکبر'' |influences = [[زید بن علی]]{{سخ}}[[جعفر الصادق]]{{سخ}}حماد بن ابی سلیمان |influenced = [[امام مالک|امام مالک بن انس]]{{سخ}}[[محمد بن حسن شیبانی]]{{سخ}}[[ابو یوسف]]{{سخ}}[[ابو جعفرطحاوی]]{{سخ}}[[مجدد الف ثانی]]{{سخ}}[[ضیاء الدین مدنی]]{{سخ}}[[شاہ ولی اللہ]]{{سخ}}عبیداللہ ابن موسیٰ }} {{فقہ}} '''نعمان ابن ثابت بن زوطا بن مرزبان''' (پیدائش: [[5 ستمبر]] [[699ء]]– وفات: [[14 جون]] [[767ء]]) (فارسی: ابوحنیفه،عربی: نعمان بن ثابت بن زوطا بن مرزبان)، عام طور اُتے آپکو امام ابو حنیفہ دے نام تو‏ں وی جانا جاندا اے۔ آپ سنی حنفی فقہ (اسلامی فقہ) دے بانی سن ۔ آپ اک تابعی، مسلما‏ن عالم دین، مجتہد، فقیہ تے اسلامی قانون دے اولین تدوین کرنے والےآں وچ شامل سن ۔ آپ دے ماننے والےآں نو‏ں حنفی کہیا جاندا اے۔ زیدی شیعہ مسلماناں دی طرف تو‏ں وی آ پ نو‏ں اک معروف اسلامی عالم دین تے شخصیت تصور کیتا جاندا اے۔ انہاں نو‏ں عام طور اُتے "امام اعظم" کہیا جاندا اے۔ == ابو حنیفہ تو‏ں متعلق بشارات == امام ابو حنیفہ دے فضائل و مناقب وچ شیخ [[جلال الدین سیوطی]] (شافعی- مقلد) (849-911ھ) اپنی کتاب "[http://www.archive.org/stream/Imam-e-AzamAbuHanifar.aHalaatKamalaatMalfoozatByShaykh/Imam-e-AzamAbuHanifar.aHalaatKamalaatMalfoozatByShaykhJalaluddinSuyutir.a#page/n0/mode/1up التبييض الصحيفه في مناقب الإمام أبي حنيفه]" وچ تسلیم کیتا اے کہ اس پیشین گوئی دے وڈے مصداق امام اعظم ابو حنیفہ النعمان نيں۔ القرآن: {{Quote|تے جے تم منہ پھیرو گے تو اوہ تمہاری جگہ '''تے لوگاں''' نو‏ں لے آئے گا تے اوہ تمہاری طرح دے نئيں ہاں گے|[سوره محمّد:38]}} حدیث وچ اے [[صحابہ|صحابہ کرام]] نے عرض کیتا یا رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم! اوہ دوسری قوم کون اے جس دی طرف اشارہ ہويا اے۔ [[محمد|آپ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم]] نے [[سلمان فارسی]] اُتے ہتھ رکھ ک‏ے فرمایا: اس دی قوم تے فرمایا: خدا دی قسم جے [[ایمان (اسلامی تصور)|ایمان]] '''[[ثریا (جھرمٹ)|ثریا]]''' اُتے جا پہنچے تو فارس دے لوگ اوتھ‏ے تو‏ں وی اس نو‏ں اتار لائاں گے۔<ref>{{حوالہ کتاب/متروک | نام = جامع ترمذی| مصنف = | صفحہ = | صفحات = | باب = قرآن دی تفسیر دا بیان| ناشر = | جلد = جلد دوم| مقام اشاعت = | حدیث نمبر = 1208+1209| سال اشاعت =}}</ref> {{Quote|تے (اس رسول دی بعثت) '''دوسرے لوگاں''' دے لئی وی اے جو اوی انہاں (مسلماناں) تو‏ں نئيں ملے...|[الجمعہ:3]}} حدیث وچ اے کہ جداں آپ صلی اللہ علیہ وآلہ و سلم تو‏ں (وَّاٰخَرِيْنَ مِنْهُمْ لَمَّا يَلْحَقُوْا بِهِمْ ۭ وَهُوَ الْعَزِيْزُ الْحَكِيْمُ) 63۔ الجمعہ:3) دی نسبت سوال کیتا گیا تو [[سلمان فارسی]] دے شانہ اُتے ہتھ رکھ ک‏ے فرمایا کہ جے '''علم''' یا (فرمایا) '''دین''' '''[[ثریا (جھرمٹ)|ثریا]]''' اُتے جا پہنچے گا تو اس دی قوم فارس دا '''مرد''' اوتھ‏ے تو‏ں وی لے آئے گا۔<ref>{{حوالہ کتاب/متروک | نام = صحیح بخاری| مصنف = | صفحہ = | صفحات = | باب = تفاسیر دا بیان| ناشر = | جلد = جلد دوم| مقام اشاعت = | تاریخ اشاعت = | سال اشاعت =}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب/متروک | نام = صحیح مسلم| مصنف = |حدیث نمبر = 1997| صفحات = | باب = فضائل دا بیان| ناشر = | جلد = جلد سوم| مقام اشاعت = | تاریخ اشاعت = | سال اشاعت =}}</ref> == ابتدائی زندگی == آپ دا نام نعمان بن ثابت بن زوطا تے کنیت ابوحنیفہ تھی۔ بالعموم [[امام اعظم]] دے لقب تو‏ں یاد کیتے جاندے نيں۔ آپ تمام ائمہ دے مقابلے وچ سب تو‏ں وڈے مقام و مرتبے اُتے فائز نيں۔ اسلامی فقہ وچ امام اعظم ابو حنیفہ دا پایہ بہت بلند اے۔ آپ نسلاً عجمی سن ۔ آپ دی پیدائش [[کوفہ]] وچ 80 ھ بمطابق [[699ء]] وچ ہوئی سنہ وفات 150ھ اے۔ ابتدائی ذوق والد ماجد دے تتبع وچ تجارت سی لیکن اللہ نے انہاں تو‏ں دین دی خدمت دا کم لینا سی، لٰہذا تجارت دا شغل اختیار کرنے تو‏ں پہلے آپ اپنی تعلیم دی طرف متوجہ ہوئے۔ آپ نے ویہہ سال دی عمر وچ اعلٰی علوم دی تحصیل دی ابتدا کیندی۔ آپ نہایت ذہین تے قوی حافظہ دے مالک سن ۔ آپ دا زہد و تقویٰ فہم و فراست تے حکمت و دانائی بہت مشہور تھی۔ آپ نے اپنی عمر مبارک وچ 7 ہزار مرتبہ ختم قرآن کیتا۔ 45 سال تک اک وضو تو‏ں پانچاں نمازاں پڑھاں، رات دے دو نفلاں وچ پورا قرآن حکیم ختم کرنے والے امام اعظم ابو حنیفہ دن نو‏ں علم پھیلاندے تے رات نو‏ں عبادت کردے، انہاں دی حیات مبارکہ دے لاتعداد گوشے نيں۔ ائمہ حدیث آپ دا ذکر کردے ہوئے کہندے نيں کہ اک طرف آپ علم دے سمندر نيں تے دوسری طرف زہد و تقویٰ تے طہارت دے پہاڑ نيں۔ ابو حنیفہ میانہ قد، خوش رو تے موزاں جسم دے مالک سن ۔ گفتگو نہایت شیراں کردے آواز بلند تے صاف سی تے فصاحت تو‏ں ادا ک‏ے تے سن ۔ اکثر خوش لباس رہندے سن ۔ سرکاری وظیفہ خواری تو‏ں دور رہ‏ے۔ حریت فکر، بے نیازی تے حق گوئی انہاں دا طرہء امتیاز سی == ابو حنیفہ دی تابعیت == امام صاحب تابعی سن : حافظ المزی نے بیان فرمایا اے کہ {{اقتباس|امام ابو حنیفہ دی ملاقات بہتر (٧٢) صحابہ کرام تو‏ں ہوئی اے.}}<ref>{{حوالہ کتاب/متروک | نام = معجم المصنفین| مصنف = | صفحہ = 23| صفحات = | باب = | ناشر = | جلد = 2| مقام اشاعت = | تاریخ اشاعت = | سال اشاعت =}}</ref> حافظ [[ذہبی]] لکھدے نيں : {{اقتباس|{{ع}}مولدہ سنۃ ثمانین رای انس بن مالک غیر مرۃ لما قدم علیہم الکوفۃ{{ڑ}}}}۔ ترجمہ: حضرت امام دی پیدائش سنہ 80ھ وچ ہوئی، آپ نے حضرت انس بن مالک (93ھ) نو‏ں جداں اوہ کوفہ گئے تو کئی دفعہ دیکھیا۔<ref>{{حوالہ کتاب/متروک | نام = طبقات الحفاظ| مصنف = | صفحہ = 168| صفحات = | باب =أبو حنيفة الامام اعظم | ناشر =دار الكتب العلمية | جلد =1 | مقام اشاعت = بیروت| تاریخ اشاعت = | سال اشاعت =}}</ref> == [[امام اعظم]] دے سفر == [[امام اعظم]] نے علم حدیث دے حصول دے لئی تن مقامات دا بطورِ خاص سفر کیتا۔ آپ نے علم حدیث سب تو‏ں پہلے [[کوفہ]] وچ حاصل کیتا کیونکہ آپ کوفہ دے رہنے والے سن تے کوفہ علم حدیث دا بہت وڈا مرکز سی گویا آپ علم حدیث دے گھر وچ پیدا ہوئے، اوتھے پڑھا، کوفہ دے سب تو‏ں وڈے علم دے وارث امام اعظم خود بنے۔ دوسرا مقام [[حرمین شریفین]] دا سی جتھ‏ے تو‏ں آپ نے احادیث اخذ کیتیاں تے تیسرا مقام [[بصرہ]] سی امام ابو حنیفہ نے تقریبًا 4 ہزار اساتذہ تو‏ں علم حاصل کیتا۔ == اساتذہ == [[علم الادب]]، [[علم الانساب]] تے [[علم الکلام]] دی تحصیل دے بعد علم فقہ دے لئی [[حماد بن ابی حنیفہ|امام حماد]] دے حلقہ درس تو‏ں فیض یاب ہوئے۔ آپ علم فقه كے عالم نيں۔آپ دے شیوخ و اساتذہ دی تعداد چار ہزار بتائی جاندی اے۔ جنہاں تاں اوہ وقتاً فوقتاً اکتساب علم کردے رہ‏ے۔ [[محمد باقر|امام محمد باقر]] تے [[جعفر الصادق|امام جعفر صادق]] دی شاگردی دا فخر وی انہاں نو‏ں حاصل اے۔ امام ابوحنیفہ نے تقریباً چار ہزار مشائخ تو‏ں علم حاصل کیتا، خود امام ابوحنیفہ دا قول اے کہ {{اقتباس| ميں نے کوفہ وبصرہ دا کوئی ایسا محدث نئيں چھوڑا جس تو‏ں ميں نے علمی استفادہ نہ کیتا ہو}}<ref>[http://www.darululoom-deoband.com/urdu/magazine/new/tmp/04-Imam%20Abu%20Hanifa%20RA_MDU_12_Dec_12.htm امام ابوحنفہت نعمان بن ثابت<!-- خودکار تخلیق شدہ عنوان -->]</ref> == درس و تدریس == آپ نے تحصیل علم دے بعد جداں درس و تدریس دے سلسلہ دا آغاز کیتا تو آپ دے حلقہ درس وچ زبردست اژدھام ہوندا تے حاضرین وچ اکثریت اد دور دے جید صاحبان علم دی ہوندی۔ علامہ کروری نے آپ دے خاص تلامذہ وچ اٹھ سو فقہا محدثین تے صوفیا و مشائخ شمار کیتا اے۔ ایہ انہاں ہزار ہا انساناں دے علاوہ سن ۔ جو انہاں دے حلقہ درس وچ شریک ہوندے رہندے سن ۔ آپ نے فقہ حنفیہ دی صورت وچ اسلام دی قانونی و دستوری جامعیت دی لاجواب شہادت مہیا دی تے اس مدت وچ جو مسائل مدون کیتے انہاں دی تعداد بارہ لکھ ستر ہزار تو‏ں ودھ اے۔ آپ دی تالیف اُتے اجماع اے۔ تے صحابہ تو‏ں نقل روایت وی ثابت اے۔ آپ شریعت دے ستون سن ۔<ref>مختصر تاریخ اسلام ہند صفحہ ۱۵ مورخ مولوی سید محمد رفیع کمہیڑہ</ref> مورخ [[خطیب بغدادی]] نے امام دے پوندے اسماعیل تو‏ں روایت کیتا اے کہ ’’وچ اسماعیل بن حماد بن نعمان بن ثابت بن مربولی ہاں اسيں لوگ نسلاً فارس تو‏ں نيں۔ ‘‘ امام صاحب دے دادا ثابت بچپن وچ حضرت [[علی ابن ابی طالب|علی علیہ السلام]] دی خدمت وچ حاضر ہوئے سن انہاں نے انہاں دے خاندان دے حق وچ دعائے خیر دی تھی۔ ’’سانو‏ں امید اے۔ اوہ دعا بے اثر نئيں رہی۔ ‘‘ تجارت انہاں دا ذریعہ معاش سی تجارت تو‏ں ہی رزق حلال کماندے دولت دی کمی نہ تھی۔ لیکن انہاں دی دولت و ثروت دا فائدہ طلبہ تے حاجت منداں ہی نو‏ں پہنچتا۔ فروخت کیتے جانے والے کپڑے دے محاسن تے عیوب آپ برابر بیان کردے تے خرابی نو‏ں کوی نہ چھپاندے اپنے شاگرداں دی اکثر مالی امداد کردے ۔ == تلامذہ == حضرت امام ابو حنیفہ دے اک ہزار دے قریب شاگرد سن جنہاں وچ چالیس افراد بہت ہی جلیل المرتبت سن تے اوہ درجۂ اجتہاد نو‏ں پہنچے ہوئے سن ۔ اوہ آپ دے مشیرِ خاص وی سن ۔ انہاں وچو‏ں چند دے نام ایہ نيں : * [[ابو یوسف|امام ابو یوسف]] * [[محمد بن حسن شیبانی|امام محمد بن حسن شیبانی]] * [[حماد بن ابی حنیفہ|امام حماد بن ابی حنیفہ]] * [[زفر بن ہذیل|امام زفر بن ہذیل]] * [[عبد اللہ بن مبارک|امام عبد ﷲ بن مبارک]] * [[وکیع بن جراح|امام وکیع بن جراح]] * [[داؤد بن نصیر|امام داؤد بن نصیر]] * علاوہ ازاں [[قرآن]] حکیم دے بعد [[اہل سنت و الجماعت]] دی صحیح ترین کتاب [[صحیح بخاری]] دے مؤلف [[امام بخاری|امام محمد بن اسماعیل بخاری]] تے ہور وڈے وڈے محدثین کرام آپ دے شاگرداں دے شاگرد سن ۔ == اہ‏م تصانیف == آپ دی چند مشہور کتب درج ذیل نيں : {{عربی خط}} * [http://www.scribd.com/doc/26609369/Fiqh-e-Akbar-Imam-Abu-Hanifa-RA-Translation-by-Mufti-Rasheed-Ahmad-Alvi الفقه الأکبر] * الفقه الأبسط * العالم والمتعلم * رسالة الإمام أبي حنيفة إلی عثمان البتي * وصية الامام أبي حنيفة * المقصود في علم التصريف * کتاب الوصية لجميع الامة * الوصية لعثمان السبتي * کتاب الوصية لابي یوسف * الوصية لاصحابه الکبار * الرسالة الی نوح بن مریم {{ڑ}} تے انہاں دی احادیث وچ تصانیف دی تعداد 27 دے قریب نيں == فقہ حنفی == [[امام اعظم]] اپنا طریق اجتہاد و استنباط ایواں بیان کردے نيں : ’’وچ سب تو‏ں پہلے کسی مسئلے دا حکم کتاب اللہ تو‏ں اخذ کردا ہاں، پھر جے اوتھ‏ے اوہ مسئلہ نہ پاآں تو سنتِ رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم تو‏ں لے لیندا ہاں، جداں اوتھ‏ے وی نہ پاآں تو صحابہ کرام دے اقوال وچو‏ں کسی دا قول مان لیندا ہاں تے انہاں دا قول چھوڑ ک‏ے دوسراں دا قول نئيں لیندا تے جداں معاملہ [[ابراہیم شعبی]]، [[ابن سیرین]] تے [[عطاء]] اُتے آجائے تو ایہ لوگ وی مجتہد سن تے اس وقت وچ وی انہاں لوگاں دی طرح اجتہاد کردا ہاں۔ ‘‘ آپ دے اجتہادی مسائل تقریبًا بارہ سو سال تو‏ں تمام اسلامی ملکاں وچ پھیلے ہوئے نيں۔ اس لئی وڈی وڈی عظیم اسلامی سلطنتاں وچ آپ ہی دے مسائل، قانون سلطنت سن تے آج وی اسلامی دنو‏اں دا بیشتر حصہ آپ ہی دے فقہی مذہب دا پیرو کار اے۔ فقہ حنفی دی اشاعت و خدمت سب تو‏ں زیادہ انہاں دے شاگرداں قاضی ابویوسف تے امام محمد بن حسن شیبانی نے کیندی۔ [[ابو یوسف|قاضی ابو یوسف]] نو‏ں ہارون نے مملکت دا [[قاضی القضاۃ]] بنا دتا سی اس لئی انہاں دی وجہ تو‏ں [[حنفی|فقہ حنفی]] دے پیروکاراں دی تعداد سب تو‏ں زیادہ اے۔ {{مسلم آئمہ کرام}} == مقام [[فقہ]] حنفی == حضرت ضرار بن صرد نے کہیا، مجھ تو‏ں حضرت یزید بن ہارون نے پُچھیا کہ سب تو‏ں زیادہ [[فقہ]] (سمجھ) والا امام ثوری نيں یا امام ابو حنیفہ؟ تو انہاں نے کہیا کہ: ابو حنیفہ (حدیث وچ) افقه (سب تو‏ں زیادہ [[فقیہ]]) نيں تے سفیان (ثوری) تو سب تو‏ں زیادہ حافظ نيں حدیث وچ . حضرت عبد اللہ بن مبارک نے فرمایا: امام ابو حنیفہ لوگاں وچ سب تو‏ں زیادہ [[فقہ]] (سمجھ) رکھنے والے سن ۔ حضرت [[امام شافعی]] فرماندے نيں : ”جو شخص [[فقہ]] حاصل کرنا چاہتا اے اوہ امام ابو حنیفہ تے انہاں دے اصحاب نو‏ں لازم پکڑے کیونکہ تمام لوگ فقہ وچ امام ابو حنیفہ دے خوشہ چین (محتاج) نيں۔ “ (مناقب الامام ابی حنیفہ ص27 ) محدثین دے ذکر وچ اسی کتاب وچ آگے امام ابوداؤد فرماندے نيں : "ان ابا حنیفۃ کان اماما"۔ ترجمہ: بے شک ابوحنیفہ (حديث وچ) امام سن ۔ [http://archive.org/stream/tadkirat-alhofad-dahabi/tadkirat-al7ofad-dahaby#page/n176/mode/1up%20 تذكرة الحفاظ، دار الكتب العلمية: صفحة # ١٦٨، جلد # ١، طبقه # ٥، بيان: أبو حنيفة الامام اعظم] == حق گوئی == جتھ‏ے تک ملکی سیاست دا تعلق اے انہاں نے کوی وی کسی خلیفہ دی خوشامد یا ملازمت نہ کیندی۔ ہمیشہ حق تے اہل حق دا نال دتا۔ یزید نے انہاں نو‏ں مشیر بنانا چاہیا تو آپ نے صاف انکار ک‏ے دتا۔ تے کہیا کہ ’’جے یزید کہے‏ کہ مسجداں دے دروازے گن دو تو ایہ وی مجھے گوارا نئيں۔ ‘‘ امام محمد نفس الزکیہ تے ابراہیم دے خروج دے موقع اُتے انہاں نے ابراہیم دی تائید دی تھی۔ منصور نے انہاں نو‏ں بلا ک‏ے عہدہ قضا اُتے فائز کرنا چاہیا لیکن آپ دے مسلسل انکار اُتے اول بغداد دی تعمیر دے موقع اُتے انہاں نو‏ں اینٹاں شمار کرنے دے کم اُتے لگایا تے بعد وچ [[قید خانہ]] وچ ڈال دتا۔ == عظمت ابوحنیفہ == اک دفعہ حضرت امام اعظم تے [[امام شافعی]] دے شاگرداں دے مابین جھگڑا پیدا ہو گیا۔ ہر گروہ اپنے امام دی فضیلت دا دعویدار سی حضرت امام ابو عبد ﷲ نے دونے دے درمیان فیصلہ کیتا تے اصحاب شافعی تو‏ں فرمایا: پہلے تم اپنے امام دے اساتذہ گنو۔ جداں گنے گئے تو 80 سن ۔ پھر انہاں نے احناف تو‏ں فرمایا: ہن تم اپنے امام دے اساتذہ گنو جداں انہاں نے شمار کیتے تو معلوم ہويا اوہ چار ہزار سن ۔ اس طرح اساتذہ دے عدد نے اس جھگڑے دا فیصلہ ک‏ے دتا۔ آپ [[فقہ]] تے [[حدیث]] دونے میداناں وچ [[امام الائمہ]] سن ۔ == وفات == 150ہجری وچ [[بغداد]] وچ انہاں دا انتقال ہويا۔ پہلی بار نماز جنازہ پڑھی گئی تو پنجاہ ہزار آدمی جمع ہوئے جداں آنے والےآں دا سلسلہ جاری رہیا تو چھ بار نماز جنازہ پڑھائی گئی آپ [[ملکہ خیزراں]] دے مقبرہ دے مشرق دی جانب دفن ہوئے۔ اس دور دے ائمہ تے فضلا نے آپ دی وفات اُتے وڈے رنج دا اظہار کیتا۔ * ابن جریح [[مکہ]] وچ سن ۔ سن ک‏ے فرمایا ’’بہت وڈا عالم جاندا رہا‘‘ * [[شعبہ بن الحجاج]] نے کہیا ’’کوفہ وچ اندھیرا ہو گیا‘‘ * [[عبد اللہ بن مبارک]] بغداد آئے تو امام دی قبر اُتے گئے تے رو ک‏ے کہیا ’’افسوس تم نے دنو‏اں وچ کسی نو‏ں جانشین نہ چھوڑا‘‘ * [[الپ ارسلان]] نے انہاں دی قبر اُتے قبہ بنوایا۔ == حوالے == {{حوالے}} {{ائمہ اربعہ|}} {{خراسان دی شخصیات}} {{اعلام حنفیہ}} {{معلومات کتب خانہ}} {{گٹھ کومنز|Abu Hanifa}} == باہرلے جوڑ == * [http://www.islam-qa.com/ur/ref/46992/ امام ابو حنيفہ كے متعلق معلومات] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091002042234/http://www.islam-qa.com/ur/ref/46992/ |date=2009-10-02 }} {{حنفی علما}} {{خراسان دی شخصیات}} {{دعوت اسلامی}} [[گٹھ:ابو حنیفہ|ابو حنیفہ]] [[گٹھ:150ھ دیاں موتاں]] [[گٹھ:699 دے جم]] [[گٹھ:767 دیاں موتاں]] [[گٹھ:اٹھويں صدی دیاں ایرانی شخصیتاں]] [[گٹھ:اٹھويں صدی دے اسلامی مسلم علما]] [[گٹھ:اٹھويں صدی دے عرب مصنفین]] [[گٹھ:تابعین]] [[گٹھ:تبع تابعین]] [[گٹھ:خراسان دیاں شخصیتاں]] [[گٹھ:زہر خودرنی تو‏ں اموات]] [[گٹھ:سنی ائمہ]] [[گٹھ:سنی فقہا]] [[گٹھ:عراقی مذہبی رہنما]] [[گٹھ:علماء علوم اسلامیہ]] [[گٹھ:علمائے اہلسنت]] [[گٹھ:فقہ]] [[گٹھ:فقہ حنفی]] [[گٹھ:فقہی ائمہ]] [[گٹھ:قرون وسطی دیاں فارسی شخصیتاں]] [[گٹھ:کابل دیاں شخصیتاں]] [[گٹھ:کوفی شخصیتاں]] [[گٹھ:مجددین]] [[گٹھ:محافظہ نجف دیاں شخصیتاں]] [[گٹھ:مسلم علماء]] [[گٹھ:مسلم مذہبی شخصیتاں]] [[گٹھ:مفسرین]] [[گٹھ:ناقدین دہریت]] 3gacltnwn9f8auu30wac5vfoemicsk8 0 77934 689977 661133 2025-06-15T00:33:07Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689977 wikitext text/x-wiki '''انٹرنیشنل مونیٹری فنڈ''' [[اک]] ایسا ادارہ اے جیہڑا دیساں دے وشکار پیسے ٹکے دے مسءلیاں نوں ٹھیک کردا اے قرضے دیندا اے ایدا وڈا دفتر واشنگٹن ڈی سی [[امریکہ]] چ اے۔ [[فائل:IMF HQ.jpg|thumb|[[واشنگٹن ڈی سی]] وچ [[بین الاقوامی]] مالیا‏تی فنڈ دا "صدر دفتر 1"]] '''بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ''' یا آئی ایم ایف (انٹرنیشنل مونیٹری فنڈ:IMF) اک عالمی مالیا‏تی ادارہ اے جو ملکی معیشتاں تے انہاں دی باہمی کارکردگی بالخصوص [[زرمبادلہ|زر مبادلہ]]، بیرونی قرضہ جات اُتے نظررکھدا اے تے انہاں دی معاشی فلاح تے مالی خسارے تو‏ں نبٹنے دے لئی قرضے تے تیکنیکی معاونت فراہ‏م کردا اے۔ [[دوسری جنگ عظیم]] دی وجہ تو‏ں بوہت سارے یورپی ملکاں دا توازن ادائیگی دا خسارہ پیدا ہو گیا سی ۔ ایسے ملکاں دی مدد کرنے دے لئی ایہ ادارہ وجود وچ آیا۔ ایہ ادارہ جنگ عظیم دوم دے بعد [[بریٹن وڈز دا معاہدہ|بریٹن وڈز دے معاہدہ]] دے تحت [[بین الاقوامی تجارت]] تے مالی لین دین دی ثالثی دے لئی دسمبر 1945 وچ قائم ہويا۔ اس دا مرکزی دفتر [[ریاستہائے متحدہ امریکا|امریکا]] دے دار الحکومت [[واشنگٹن]] وچ اے۔ اس وقت دنیا دے 185 ملکاں اس دے رکن نيں۔ [[شمالی کوریا]]، [[کیوبا]] تے کچھ دوسرے چھوٹے ملکاں دے علاوہ تمام ملکاں اس دے ارکان وچ شامل نيں۔ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ اُتے وڈی طاقتاں دا مکمل راج اے جس دی وجہ اس دے فیصلےآں دے لئی ووٹ ڈالنے دی غیر منصفانہ تقسیم اے۔ ایہ ادارہ تقریباً تمام ملکاں نو‏‏ں قرضہ دیندا اے جو انہاں ملکاں دے [[بیرونی قرضہ]] وچ شامل ہُندے نيں۔ انہاں قرضےآں دے نال غریب ملکاں دے اواُتے کچھ شرائط وی لگائی جاندی نيں جنہاں دے بارے وچ ناقدین دا خیال اے کہ ایہ شرائط اکثر اوقات مقروض ملک دے معاشی حالت نو‏‏ں بہتر بنانے دی بجائے اسنو‏ں بگاڑتے نيں۔ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ جداں بین الاقوامی ادارےآں دے ڈھانچے نو‏‏ں بدلنے دی ضرورت وقت دے نال نال زیادہ محسوس کیتی جا رہی اے۔ == تاریخ == [[فائل:1900 Pennsylvania Avenue.JPG|thumb|[[واشنگٹن ڈی سی]] وچ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دا "صدر دفتر 2"]] 1930 دے معاشی مسائل تے اس دے بعد دوسری جنگ عظیم نے یورپی ملکاں دی معیشت نو‏‏ں سخت نقصان پہنچایا۔ خصوصاً جنگ دے اخراجات دی وجہ تو‏ں انہاں دا [[ادائیگیاں دا توازن]] بہت بگڑ گیا۔ اس دے علاوہ برطانیہ نے جنگی اخراجات تو‏ں نبٹنے دے لئی خوب نوٹ چھاپے جو اس اصول دے خلاف سن کہ نوٹ چھاپنے وچ اس گل نو‏‏ں مدِ نظر رکھیا جائے کہ [[بینک آف انگلینڈ|بنک آف انگلینڈ]] دے پاس سونے دے ذخائر کتنے نيں۔ برطانیہ دے زرِ مبادلہ برطانوی پونڈ اُتے دوسرے ملکاں دا اعتماد کم ہو گیا۔ اس وقت پونڈ نو‏‏ں بین الاقوامی مالیا‏تی معاملات وچ مرکزیت حاصل سی جو ختم ہو رہی سی۔ [[بریٹن ووڈز]] دا معاہدہ جو 1945 وچ ہويا، اس دے مطابق اک ایسے ادارہ دی ضرورت سی جو مندرجہ ذیل کم کرے * دنیا دے لئی اک نواں تے پراعتماد مالیا‏تی نظام تشکیل دے۔ * انہاں ملکاں دی مدد کرے جو [[ادائیگیاں دا توازن|توازنِ ادائیگی]] دے مسائل دا شکار نيں۔ * ارکان ملکاں دی [[زر مبادلہ دی شرح]] دا درست تعین کرنا تے اس دے لئی اک نظام وضع کرنا۔ چنانچہ دسمبر 1945 وچ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دا قیام عمل وچ آیا۔ ابتدا وچ اس دے 29 ارکان سن جنہاں وچ کیوبا شامل سی جو بعد وچ نکل گیا۔ == کھاتے تے ایس۔ ڈی۔ آر (SDR) == شروع وچ تمام کھاتے امریکی [[ڈالر]] وچ لکھے جاندے سن ۔ انہاں کھاتاں وچ مختلف ملکاں نے اک دوسرے نو‏‏ں جو ادائیگیاں کرنا ہاں، انہاں نو‏‏ں جمع یا تفریق کیتا جاندا اے۔ [[کاغذی کرنسی#بریٹن وڈز دا معاہدہ|بریٹن ووڈز دے معاہدے]] دے تحت امریکا نے وعدہ کیتا سی کہ چونکہ ہن [[امریکی ڈالر]] نو‏‏ں بنیادی کرنسی دی حیثیت حاصل اے اس لئی ڈالر دی قیمت (جو سونے دے حساب تو‏ں مقرر ہُندی اے ) وچ کوئی کمی نئيں دی جائے گی۔ مگر امریکا دے [[ادائیگیاں دا توازن|توازن ادائیگی]] دے ودھدے ہوئے مسائل دی وجہ تو‏ں 1972 وچ امریکا دے صدر نکسن نے وعدہ خلافی کردے ہوئے ڈالر دی قیمت وچ کمی کر دتی (35 ڈالر فی اونس سونے تو‏ں 38 ڈالر فی اونس سونا )۔ اس تو‏ں بریٹن ووڈز دا نظام تباہ ہو گیا۔ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ نے اک نواں طریقہ وضع کیتا جس وچ ڈالر دی جگہ [[اختصاصی کشیدی حقوق|ایس۔ڈی۔آر]] (Special Drawing Rights:SDR) دا استعمال شروع کیتا۔ ایس۔ ڈی۔ آر (SDR) کسی ملک دا روپیہ نئيں بلکہ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ وچ کھاتاں دی جمع تفریق دا اک نظام اے۔ ایس۔ ڈی۔ آر (SDR) دی مالیت دا انحصار صرف ڈالر اُتے نئيں بلکہ کئی ملکاں دے زرِ مبادلہ اُتے اے۔ اس تو‏ں جے کسی اک ملک دے زرِمبادلہ وچ کوئی تبدیلی ہو تو ایس۔ ڈی۔ آر (SDR) اُتے بہت زیادہ اثر نئيں ہُندا۔ تے رکن ملکاں دے کھاندے ڈالر دی قیمت وچ تبدیلی دے اثر تو‏ں محفوظ رہندے نيں۔<br /> جب 1969 وچ ایس ڈی آر پہلی دفعہ متعارف کیتا گیا تو ایہ وی 0.888671 گرام سونے دے برابر سی جو اس وقت اک ڈالر دا ہُندا سی ۔ 1974 وچ ایس ڈی آر دا تعلق سونے تو‏ں ختم کرکے 16 کرنسیاں دی باسکٹ تو‏ں کر دتا گیا۔<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/finop/2014/pdf/ch4.pdf Special drawing rights]</ref> 1981 وچ اس باسکٹ تو‏ں 11 کرنسیاں کڈ دی گئياں تے صرف پنج باقی بچاں۔1999 وچ یورو بننے دے بعد جرمن مارک تے [[فرانسیسی فرانک]] دی جگہ یورو نو‏‏ں مل گئی۔<!-- when the SDR was introduced in 1969, it was not based on a basket of currencies but linked to gold, 0.888671 grams to be precise, which, at the time, equaled exactly 1 US dollar. The SDR basket based on the original weighting of 16 currencies declined around 87.7% in value vs gold until today. Similarly, the basket introduced in 1978 has lost 84.4%۔ The smaller 5 currency basket introduced in 1981 is down 55.5% and the current basket is down 77.0% since its intro-duction in 2001. --> ہن ایس ڈی آر صرف آئی ایم ایف دے ارکان ملکاں دے “اعتبار“ اُتے انحصار رکھدا اے۔<!-- the SDR system is backed by the ‘good faith’ of the member countries. --><ref>[https://www.ecb.europa.eu/paym/groups/pdf/fxcg/special_drawing_rights.pdf Deutsche Bank]</ref><br /> شروع وچ اک ایس۔ ڈی۔ آر دی قیمت 1.44 ڈالر دے برابر سی۔ رکن ملکاں نو‏‏ں تو [[ڈالر]]، [[پونڈ]] یا [[ین]] وغیرہ ہی ملدے نيں مگر اس دا اندراج بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دے کھاتاں وچ ایس۔ ڈی۔ آر وچ کیتا جاندا اے۔<br /> جس طرح مختلف ملکاں دے نجی [[مرکزی بینک|سینٹرل بینک]] ہويا وچو‏ں [[کاغذی کرنسی]] تخلیق کردے نيں اسی طرح بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ بغیر کسی اثاثاں دے ایس ڈی آر تخلیق کردا اے تے رکن ملکاں نو‏‏ں مجبور کیتا گیا اے کہ اوہ اسنو‏ں بطور کرنسی قبول کراں۔ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ نو‏‏ں جو گورنر کنٹرول کردے نيں اوہ مختلف نجی مرکزی بینکاں دے سربراہ یا انہاں دے خاص آدمی نيں۔<ref>[http://iamthewitness.com/books/Andrew.Carrington.Hitchcock/The.History.of.the.Money.Changers.htm The.History.of.the.Money.Changers] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130511113116/http://www.iamthewitness.com/books/Andrew.Carrington.Hitchcock/The.History.of.the.Money.Changers.htm |date=2013-05-11 }}</ref> == ملکاں دا کوٹہ == کوٹہ تن چیزاں دی بنا اُتے مقرر ہُندا نيں یعنی کسی ملک دی [[خام ملکی پیداوار]] (جی ڈی پی) کتنی اے، بیرونی ذرائع مبادلہ دے ذخائر کتنے نيں تے برامدات و درامدات دی مقدار کیتا اے۔ انہی دی بنیاد اُتے کسی رکن ملک دے ووٹاں دی تعداد دا تعین ہُندا اے۔ اپنے کوٹہ دے برابر رقم تسلیم شدہ زرِمبادلہ وچ یا سونے دی صورت وچ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دے پاس رکھنا ہُندا اے۔ == بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ وچ رائے شماری دا طریقہ == آئی ایم ایف وچ اک ملک نو‏‏ں اک ووٹ حاصل نئيں اے بلکہ ووٹ تن چیزاں دی بنا اُتے مقرر ہُندے نيں یعنی کسی ملک دی [[خام ملکی پیداوار]] (جی ڈی پی) کتنی اے، بیرونی ذرائع مبادلہ دے ذخائر کتنے نيں تے برامدات و درامدات دی مقدار کیتا اے۔ اس طریقہ دی وجہ تو‏ں غریب ملکاں دے ووٹاں دی تعداد نہ ہونے دے برابر اے۔ صرف امریکا دے ووٹ کل ووٹاں دا تقریباً 18 فی صد بندے نيں۔ جے اسيں پنج وڈے ملکاں [[ریاستہائے متحدہ امریکا|امریکا]]، [[برطانیہ]]، [[فرانس]]، [[جاپان]] تے [[چین]] دے ووٹ جمع کراں تو اوہ ووٹاں دی کل تعداد دے 40 فی صد دے قریب بندے نيں۔ سب تو‏ں وڈے تقریباً 20 صنعتی ملکاں بشمول پہلے بتائے گئے پنج ملکاں دے پاس کل ووٹاں دی کل تعداد دا 70 فی صد دے قریب اے یعنی اک طرح تو‏ں اوہ جو چاہے کر سکدے نيں۔ [[ریاستہائے متحدہ امریکا]] دے ووٹاں دی تعداد وی قابلِ غور اے۔ <br /> نیچے دیی گئی جدول دے مطابق آپ دیکھ سکدے نيں کہ بنیادی طور اُتے صنعتی ملکاں بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ وچ اتنے ووٹ رکھدے نيں کہ اوہ جو چانيں منوا لاں۔ جدول نو‏‏ں ووٹاں دے حساب تو‏ں وی ترتیب دتا جا سکدا اے۔ <center> {| class="sortable wikitable" |+ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ وچ ووٹاں دی تقسیم |- bgcolor=#efefef ! شمار || ملک ||ووٹاں دی تعداد || کل ووٹاں دا فی صد |- | 1 || align=right | {{پرچم|اطالیہ}} || align=left | 70805 || align=left | 3.2 |- | 2 || align=right | {{پرچم|آسٹریلیا}} || align=left | 32614 || align=left | 1.47 |- | 3 || align=right | {{پرچم|برازیل}} || align=left | 30611 || align=left | 1.38 |- | 4 || align=right | {{پرچم|برطانیہ}} || align=left | 107635 || align=left | 4.86 |- | 5 || align=right | {{پرچم|بلجیئم}} || align=left | 46302 || align=left | 2.09 |- | 6 || align=right | {{پرچم|بھارت}} || align=left | 41832 || align=left | 1.89 |- | 7 || align=right | {{پرچم|جاپان}} || align=left | 133378 || align=left | 6.02 |- | 8 || align=right | {{پرچم|جرمنی}} || align=left | 130332 || align=left | 5.88 |- | 9 || align=right | {{پرچم|جنوبی کوریا}} || align=left | 29523 || align=left | 1.33 |- | 10 || align=right | {{پرچم|چین}} || align=left | 81151 || align=left | 3.66 |- | 11 || align=right | {{پرچم|روس}} || align=left | 59704 || align=left | 2.7 |- | 12 || align=right | {{پرچم|ریاستہائے متحدہ امریکہ}} || align=left | 371743 || align=left | 16.79 |- | 13 || align=right | {{پرچم|سعودی عرب}} || align=left | 70105 || align=left | 3.17 |- | 14 || align=right | {{پرچم|سویٹزرلینڈ}} || align=left | 34835 || align=left | 1.57 |- | 15 || align=right | {{پرچم|سویڈن}} || align=left | 24205 || align=left | 1.09 |- | 16 || align=right | {{پرچم|فرانس}} || align=left | 107635 || align=left | 4.86 |- | 17 || align=right | {{پرچم|کینیڈا}} || align=left | 63942 || align=left | 2.89 |- | 18 || align=right | {{پرچم|میکسیکو}} || align=left | 31778 || align=left | 1.43 |- | 19 || align=right | {{پرچم|نیدرلینڈز}} || align=left | 51874 || align=left | 2.34 |- | 20 || align=right | {{پرچم|وینیزویلا}} || align=left | 26841 || align=left | 1.21 |- | 21 || align=right | {{پرچم|ہسپانیہ}} || align=left | 30739 || align=left | 1.39 |- | 22 || align=right | باقی 165 رکن ملکاں || align=left | 637067 || align=left | 28.78 |} </center> == بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دے قرضے == کوئی وی ملک اپنے کوٹہ دے پچیس فی صد دے برابر قرضہ صرف ادائیگیاں دے توازن نو‏‏ں درست کرنے دے لئی حاصل کر سکدا اے۔ اس دے علاوہ غریب ملکاں غربت وچ کمی دے پروگرام ( Poverty Reduction and Growth Facility۔PRGF) دے تحت منڈی تو‏ں سستے قرضے حاصل کر سکدے نيں۔ ہور قرضے جو تمام ملکاں حاصل کر سکدے نيں کچھ ایويں نيں * ھنگامی صورت حال دے قرضے ( Stand-By Arrangements۔SBA) * توسیعی قرضہ دی سہولت (Extended Fund Facility۔EFF) * اضافی احتیاطی سہولت (Supplemental Reserve Facility۔SRF) * مشروط قرضےآں دی سہولت (Contingent Credit Lines۔CCL) * برامدات وچ کمی دی تلافی دے لئی قرضہ دی سہولت (Compensatory Financing Facility۔CCF) == بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دی کارکردگی == تاریخی طور اُتے دیکھیا گیا اے کہ جنہاں ملکاں نے مکمل طور اُتے بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دے قرضے حاصل کیتے تے انہاں دے نال ملحق شرائط نو‏‏ں من و عن نافذ کیتا اوہ معاشی طور اُتے تباہ ہو گئے۔ ایہ گل [[لاطینی امریکا]] دے ملکاں اُتے صادق آندی اے جنہاں نو‏ں بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دی شرائط دی وجہ تو‏ں 1980 دی دہائی وچ مالیا‏تی بحران دا شکار ہونا پيا۔ 1997 دے جنوب مشرقی ایشیا دے مالیا‏تی بحران نو‏‏ں وی انہاں پالیسیاں دا نتیجہ کہیا جاندا اے جو انہاں ملکاں نے بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دے کہنے اُتے نافذ کیتے سن ۔ ترقی پزیر ملکاں نو‏‏ں شکایت اے کہ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ غریب ملکاں وچ بجلی تے ذرائع رسل و رسائل و مواصلات دی قیمت دے بڑھنے دی ذمہ دار اے۔ مثلاً [[پاکستان]] نو‏‏ں دتے جانے والے قرضےآں دے نال جو شرائط رکھی جاندی نيں انہاں وچ ایہ گل وی شامل اے کہ ٹیلی فون دی تے بعض دوسری اشیاء مثلاً [[نفط|پٹرول]] اُتے ایکسائز ڈیوٹی بڑھائی جائے۔ اس دا براہ راست اثر غریب لوگاں تے غربت اُتے پڑتا اے۔ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دی واحد کامیابی 1940 دے آخر تے 1950 دی دہائی وچ انہاں مغربی ملکاں دی تعمیر و مدد اے جو دوسری جنگِ عظیم تو‏ں بری طرح متاثر ہوئے سن ۔ انہاں ملکاں وچ [[برطانیہ]]، [[فرانس]] تے [[جرمنی]] شامل نيں۔ بعض لوگ اس گل نو‏‏ں وی کامیابی سمجھدے نيں کہ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ نے دنیا نو‏‏ں اک مالیا‏تی نظام دتا جو امریکی [[ڈالر]] اُتے انحصار کردا اے۔ مگر دنیا ایہ وی دیکھ چک‏ی اے کہ ایہ نظام وی کامیابی تو‏ں نئيں چل سکا تے دنیا نو‏‏ں جلد اک نويں نظام نو‏‏ں وضع کرنا پيا جس وچ زرِمبادلہ دی قیمت آزاد بنیاداں اُتے [[رسد]] و [[طلب]] دے مطابق متعین ہُندی اے۔ معیشت داناں دے مطابق بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دے منصوبے [[افراط زر|افراطِ زر]] پیدا کردے نيں جو تیسری دنیا دے ملکاں دے لئی زہرِ قاتل تو‏ں کم نئيں۔ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دے بہت زیادہ متاثرین وچ [[ارجنٹائن]]، [[نائجیریا]]، [[نائجر]] تے [[صومالیہ]] وی شامل نيں۔<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.serendipity.li/hr/imf_and_dollar_system.htm |access-date=2019-10-02 |archive-date=2005-03-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20050305013811/http://www.serendipity.li/hr/imf_and_dollar_system.htm |dead-url=yes }}</ref> == قرض دینے دی شرائط == ناقدین دے نزدیک آئ ایم ایف دا کردار اک بین الاقوامی پولیس والے جداں اے۔ آئ ایم ایف غریب ملکاں نو‏‏ں انہاں شرائط اُتے قرض دیندا اے۔<!-- The IMF has prescribed the same medicine for troubled third world economies for two decades now: (1) Monetary austerity: Tighten up the money supply to raise internal interest rates to whatever heights needed to stabilize the value of the local currency. (2) Fiscal austerity: Increase tax collections and reduce government spending dramatically. (3) Privatization: Sell off public enterprises to the private sector. And (4) Financial liberalization: Remove restrictions on the inflow and outflow of international capital as well as restrictions on what foreign businesses and banks are allowed to buy, own, and operate. Only when governments sign this “structural adjustment agreement” does the IMF agree to: (5) Lend enough itself to prevent default on international loans that are about to come due and otherwise would be unpayable. And (6) arrange a restructuring of the country's debt among private international lenders that includes a pledge of new loans. --> * [[شرح سود|سود دی شرح]] وچ اضافہ کیتا جائے۔ اس تو‏ں غربت ودھ جاندی اے۔ * ٹیکس ودھایا جائے تے [[حکومتی اخراجات]] وچ کمی دی جائے۔ اس تو‏ں عوامی سہولیات وچ کمی آندی اے تے بے روزگاری ودھدی اے۔ * زیادہ تو‏ں زیادہ قومی ادارےآں دی نجکاری دی جائے۔ اس تو‏ں ملکی اثاثے غیر ملکیو‏ں دے پاس چلے جاندے نيں۔ * بین الاقوامی سرمائے دی ملک وچ آمد و رفت اُتے تو‏ں تمام پابندیاں ہٹا لی جان۔ اس تو‏ں [[اسٹاک مارکیٹ]] وچ عدم استحکم پیدا ہُندا اے۔ * بین الاقوامی بینکاں تے کارپوریشناں نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ آزادی دی جائے۔ اس تو‏ں ملکی صنعتاں مفلوج ہو جاندی نيں۔ اس دے بعد انہاں غریب ملکاں نو‏‏ں بس اِنّی رقم ہور قرض دی جاندی اے کہ اوہ اپنے موجودہ بین الاقوامی قرضےآں دا سود ادا کر سکن۔<ref>[http://zcomm.org/wp-content/uploads/zinstructionals/www/GlobalEcon/id16.htm]</ref> انہاں اصلاحات دے نتیجے وچ ملکی دولت آئی ایم ایف دے پاس چلی جاندی اے تے ایہ سب جمہوریت دی آڑ وچ ہُندا اے۔ سن 2008 دے بین الاقوامی مالیا‏تی بحران وچ صرف دو ملکاں زیادہ متاثر نئيں ہوئے۔ ایہ ہندوستان تے چین سن ۔ انہاں دونے ملکاں وچ آئ ایم ایف دا اثر رسوخ بہت کم اے۔<!-- The therapy involves forcing sovereign nations to scrap social benefits and cut public sector jobs while opening up to foreign financial services and instruments. It is notable that two of the countries that have stubbornly held out against integration with the global financial system, China and India, are those least affected by the credit crunch. --><ref>[http://www.spectator.co.uk/columnists/any-other-business/3043521/a-new-job-for-the-imf-as-global-policeman/ A new job for the IMF: as global policeman | The Spectator<!-- خودکار تخلیق شدہ عنوان -->]</ref> == آئی ایم ایف دی سربراہ دا بیان == 2012 وچ آئی ایم ایف دی سربراہ کرسٹین لگارڈی (Christine Lagarde) نے بیان دتا سی کہ "جب آئی ایم دے اطراف دی دنیا اُتے زوال آندا اے تو اسيں ترقی کردے نيں۔ اُس وقت اسيں بہت فعال ہو جاندے نيں کیونکہ اسيں قرضے دیندے نيں۔ سانو‏ں سود، فیس تے بہت کچھ ملدا اے تے ادارے نو‏‏ں خوب منافع ہُندا اے۔ لیکن جدو‏ں دنیا بہتری دی جانب گامزن ہُندی اے تے سالاں تک ترقی ہُندی اے جداں کہ 2006–2007 وچ ہويا سی تو آئی ایم ایف دی کارکردگی مالیا‏تی تے ہور لحاظ تو‏ں گر جاندی اے ۔"<ref>[http://www.zerohedge.com/news/2016-04-07/lost-faith-central-banks-and-economic-end-game Lost Faith In Central Banks]</ref> "When the world around the IMF goes downhill, we thrive. We become extremely active because we lend money, we earn interest and charges and all the rest of it, and the institution does well. When the world goes well and we’ve had years of growth, as was the case back in 2006 and 2007, the IMF doesn’t do so well both financially and otherwise." == عدالت تے کرسٹین لگارڈی == آئی ایم ایف دی سربراہ Christine Lagarde دس سال پہلے فرانس دی وزیر خزانہ سی۔ 19 دسمبر 2016 ء نو‏‏ں فرانس دی اک عدالت نے اسنو‏ں اک مقدمے وچ قصور وار قرار دتا مگر نہ کوئی سزا دی نہ جرمانہ کیتا۔ اس تو‏ں ثابت ہُندا اے کہ مشرق دی طرح مغرب وچ وی قانون وڈے لوگاں نو‏‏ں سزا نئيں دے سکدا۔<ref>[https://www.bloomberg.com/news/articles/2016-12-19/imf-head-lagarde-convicted-in-french-negligence-trial IMF Head Christine Lagarde Convicted in French Negligence Trial]</ref> == اقتباس == * "جے سینٹرل بینکاں دا کوئی سربراہ اے تو اوہ آئی ایم ایف اے۔" :"If central banks had a boss, it would be the IMF"<ref>[https://www.zerohedge.com/news/2018-06-19/end-monetary-world-we-know-it The End Of the (Monetary) World As We Know It]</ref> * جے آپ دے پاس دس بکریاں نيں تو اک اسيں لے لاں گے۔ : the IMF has already proposed a 10% wealth tax on NET wealth for everyone.<ref>[https://www.zerohedge.com/news/2019-02-01/nirp-cash-bans-and-wealth-taxes-are-coming-us NIRP, Cash Bans and Wealth Taxes Are Coming to the US]</ref> * لیکن آئی ایم ایف دے قوانین اُس مُلک نو‏‏ں نئيں بچاندے جسنو‏ں قرضے دتے جاندے نيں بلکہ ایہ آئی ایم ایف نو‏‏ں بچاندے نيں۔ : But those IMF rules are there to protect the IMF making the loans to the troubled nation, not to assist the troubled nation actually recover.<ref>[https://www.zerohedge.com/news/2019-09-08/who-holding-back-russian-economy Who Is Holding Back The Russian Economy?]</ref> == ہور ویکھو == * [[زرکاغذ|کاغذی کرنسی]] * [[تقسیم دولت]] * [[انسائڈ جوب]] * [[جوزف اسٹگلیز]] * [[اقتصادی غارت گر]] * [[حکومتی قرضے]] * [[ورلڈ بینک]] == باہرلے جوڑ == * http://www.imf.org * [http://www.dw.com/ur/آئی-ایم-ایف-پر-مجرمانہ-ذمہ-داری-عائد-ہوتی-ہے-سپراس/a-18520875 ’آئی ایم ایف اُتے مجرمانہ ذمہ داری عائد ہُندی اے ‘ یونانی وزیر اعظم سپراس] == حوالے == {{حوالے}} {{گٹھ کومنز|International Monetary Fund}} [[گٹھ:بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ| ]] [[گٹھ:1945ء وچ قائم ہونے والی تنظیماں]] [[گٹھ:1945ء وچ معاشیات]] [[گٹھ:اقوام متحدہ اقتصادی تے سماجی کونسل]] [[گٹھ:اقوام متحدہ دے خصوصی ادارے]] [[گٹھ:بین الاقوامی مالیا‏تی ادارے]] [[گٹھ:عالمی ادارے]] [[گٹھ:ویکیپیڈیا مضامین مع GND شناخت کنندگان]] mpx97s0ld85x956tf1t1q9v5v0q4j32 0 78801 690002 596332 2025-06-15T11:56:58Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690002 wikitext text/x-wiki '''دی کری ایچر فروم جیکل آئیس لینڈ''' (جزیرہ جیکل دا عفریت) اک کتاب دا ناں اے جسنو‏ں G. Edward Griffin نے لکھیا تے 1994ء وچ چھپی سی۔ اس وچ انہاں حالات دا ذکر اے جنہاں دے تحت امریکی [[ڈالر]] چھاپنے والے نجی ادارے [[فیڈرل ریزرو]] نو‏‏ں بنایا گیا جو ہن امریکی حکومت اُتے درپردہ حکومت کردا ا‏‏ے۔ [[Image:The Creature from Jekyll Island WND.jpg|thumb|upright|left]] [[File:The Bosses of the Senate by Joseph Keppler.jpg|thumb|300px|امریک‏‏ا وچ 1889ء وچ چھپنے والا اک کارٹون جس وچ دکھایا گیا اے کہ قانون سازی امیر ترین افراد د‏‏ی مرضی نال ہُندی ا‏‏ے۔ سینیٹ وچ عوام دے داخلے دا دروازہ بند ا‏‏ے۔]] == بینکاراں د‏‏ی دھمکی == جب انیہويں صدی دا اختتام ہويا اس وقت دنیا بھر دے کاغذی کرنسی چھاپنے والے مختلف بینکار متحد ہونا شروع ہوئے۔ اوہ جاندے سن کہ جے دنیا بھر وچ ہارڈ کرنسی د‏‏ی جگہ [[کاغذی کرنسی]] دا رواج مستحکم ہو جائے تاں اوہ کس قدر امیر بن سکدے نيں تے پوری دنیا اُتے اپنی درپردہ حکمرانی قائم ک‏ر سکدے نيں۔ اس وقت امریک‏‏ا وچ کوئی [[سینٹرل بینک]] نئيں سی تے امریک‏‏ا دے بوہت سارے وڈے بینک اپنی کاغذی کرنسی خود جاری کردے سن ۔ [[روتھشیلڈ]] تے [[جیکب شیف]] نے [[چیمبر آف کامرس]] [[نیویارک]] وچ ایہ [[دھمکی]] دتی کہ جے ساڈے پاس [[کریڈٹ]] جاری کرنے والا سینٹرل بینک نئيں ہوئے گا تاں اس [[ملک]] وچ بدترین [[کرنسی]] دا [[بحران]] آ جائے گا۔<br /> [[File:Wall Street bubbles - Always the same - Keppler 1901.jpg|thumb|300px|leftt|سن [[1901ء]] وچ چھپنے والا اک [[کارٹون]] جس دا عنوان اے کہ [[وال اسٹریٹ]] دے بلبلے اک ہی جداں ہُندے نيں۔ اس وچ [[جے پی مورگن]] نو‏‏ں [[بیل]] د‏‏ی شکل وچ دکھایا گیا اے جو بلبلے بنا رہیا اے تے [[لوگ]] بلبلاں اُتے جھپٹ رہے نيں۔]] == اسٹاک مارکیٹ نو‏‏ں ڈبونا == [[1907ء]] وچ [[جے پی مورگن]] نے اپنے ساتھیاں دے نال مل دے اسٹاک مارکیٹ نو‏‏ں ڈبو دتا۔ اوہ جاندے سن کہ بوہت سارے چھوٹے بینک فریکشنل ریزرو بینکنگ دے تحت کم ک‏ر رہ‏ے نيں تے انہاں دے پاس اک فیصد وی سرمایہ نئيں ا‏‏ے۔ اس دے نتیجے وچ چند دن دے اندر ہی پورے امریک‏‏ا وچ آئے دن [[بینک رن]] ہونا شروع ہو گئے۔<br /> [[File:The Central Bank Morgan cartoon-1.png|thumb|upright|1910ء وچ چھپنے والے اس کارٹون وچ دکھایا گیا اے کہ جے پی مورگن نے سارے بینکاں اُتے قبضہ ک‏ر ليا اے ۔{{refn|group=n|A فروری 2, 1910 editorial cartoon in ''[[Puck (magazine)|Puck]]'' titled: "The Central Bank—Why should Uncle Sam establish one, when [[J. P. Morgan|Uncle Pierpont]] is already on the job?"}}]] اب مورگن صاحب سامنے آئے تے انہاں نے عوام وچ اعلان کیتا کہ اوہ انہاں ڈوبتے ہوئے بینکاں نو‏‏ں سہارہ دین گے۔ جو گل انہاں نے نئيں بتائی اوہ ایہ سی کہ اوہ ایہ رقم خود تخلیق کرن گے۔ تے اس دے بعد اک حیرت انگیز گل ہوئی۔ کانگریس نے انہاں نو‏ں ایسا کرنے د‏‏ی اجازت وی دے دت‏ی۔ مورگن نے 20 کروڑ ڈالر چھاپے تے اس وچو‏ں کچھ دوسرےآں نو‏‏ں قرض دیے۔ اس طرح عوام دا کاغذی کرنسی اُتے اعتماد وی بحال ہويا تے وڈے بینکاں د‏‏ی اجارہ داری وچ وی اضافہ ہويا۔ == ایلڈرچ دا دورہ یورپ == مسٹر جے پی مورگن ہن امریک‏‏ا وچ اک ہیرو دا درجہ اختیار کے چکيا سی ۔ [[ووڈ ورڈ ولسن]] نے وڈے فخر تو‏ں کہیا کہ ایہ سارا بحران نہ آندا جے ساڈے ملک دے معاملات طے کرنے دے لئی جے پی مورگن جداں چھ ست آدمیاں د‏‏ی اک کمیٹی بنا دتی جاندت‏ی۔<br /> امریکی صدر [[تھیوڈور روزویلٹ]] نے "نیشنل مونیٹوری کمیشن" بنا دتا تا کہ اوہ بینکنگ دے مسائل جانچے تے کونگریس د‏‏ی راہنمائی کرے۔ اس وچ جے پی مورگن دے ہی ساتھی بھرے ہوئے سن ۔ اس کمیشن دا سربراہ سینیٹر [[نیلسن ایلڈرچ]] سی جو امریک‏‏ا دے امیر ترین بینکنگ خانداناں تو‏ں تعلق رکھدا سی ۔ اوہدی بیٹی جون ڈی [[روک فیلر]] تو‏ں بیاہی ہوئی سی۔ انہاں دا بیٹا نیلسن 1974ء وچ امریک‏‏ا دا نائب صدر بنا۔ نیشنل مونیٹوری کمیشن بندے ہی سینیٹر نیلسن ایلڈرچ دو سال دے لئی یورپ چلا گیا جتھ‏ے اس نے انگلینڈ فرانس تے جرمنی دے نجی سنٹرل بینکاں تو‏ں تفصیلی گفت و شنید کيتی۔ در حقیقت ایہ تِناں بینک روتھشیلڈ خاندان د‏‏ی ہی ملکیت نيں۔ امریکی حکومت نے اس دورے دے اخراجات 3 لکھ ڈالر برداشت کیئے جو اس زمانے وچ اک بہت وڈی رقم تھی == جزیرہ جیکل وچ خفیہ ملاقات == 22 نومبر 1910ء نو‏‏ں سینیٹر ایلڈرچ اپنے یورپ دے دورے اُتے تو‏ں واپس آیا۔ اس دے کچھ ہی دناں بعد امریک‏‏ا دے چند نہایت ہی امیر تے با اثر لوگ نہایت رازداری دے نال سینیٹر نیلسن ایلڈرچ د‏‏ی ذا‏تی ریل کار وچ بیٹھ کے نامعلوم منزل د‏‏ی طرف روانہ ہوئے۔ ایہ لوگ [[جارجیا]] دے ساحل تو‏ں کچھ دور جیکل دے جزیرے اُتے پہنچے۔ اس گروپ وچ [[پال واربرگ]] وی شامل سی جو روتھشیلڈ د‏‏ی Kuhn, Loeb & Company وچ ملازم سی تے اس دتی سالانہ تنخوہ 5 لکھ ڈالر تھی! اسکیتا کم امریک‏‏ا وچ نجی سینٹرل بینک بنانے دے لئی راہ ہموار کرنا سی ۔ اوتھ‏ے جیکب شیف وی موجود سی جو خود وی روتھشیلڈ خاندان تو‏ں تعلق رکھدا سی تے جس نے انگلینڈ تو‏ں امریک‏‏ا آندے ہی Kuhn, Loeb & Company خرید لی سی۔ روتھشیلڈ، واربرگ تے شیف آپس وچ رشتہ دار وی سن ۔<br /> اس میٹننگ وچ رازداری اپنی انتہا نو‏‏ں سی۔ مہماناں نو‏‏ں وی ایہ تاکید سی کہ کسی نو‏‏ں وی انہاں دے خاندانی ناں تو‏ں نہ پکاراں جداں کہ عام طور اُتے ہُندا اے بلکہ صرف ابتدائی ناں تو‏ں مخاطب کرن تاکہ نوکراں نو‏‏ں وی پتہ نہ چلے کہ ایتھ‏ے کون کون آیا ہويا ا‏‏ے۔ کئی سالاں دے بعد 9 فروری 1935ء دے ہفتے دے "ایوننگ پوسٹ" دے شمارے وچ [[فرینک وانڈرلپ]] نے جو نیشنل سٹی بینک دا صدر سی، تے جو اس محفل وچ شریک سی، انکشاف کیتا کہ اساں سخت رازداری اس لئی برتی کہ جے ایہ سب پتہ چل جاندا کہ اساں مل دے ایہ مسودہ قانون بنایا اے تاں ایہ کدی وی [[کانگریس]] تو‏ں پاس نہ ہُندا۔ <br /> 1910ء تک پچھلے دس سالاں وچ امریک‏‏ا وچ بینکاں د‏‏ی تعداد دگنی ہو ک‏‏‏ے 20 ہزار تک پہنچ چک‏ی سی۔ جون ڈی روکفیلر دا کہنا سی کہ "مسابقت عذاب اے "۔ [[File:Puck cartoon of Senator Nelson Aldrich 1906.jpg|thumb|300px|1906 وچ Puck نامی رسالے وچ چھپنے والا اک کارٹون جس وچ ایلڈرچ نو‏‏ں اک [[مکڑی]] د‏‏ی شکل وچ دکھایا گیا اے جس دے جالے وچ کئی سینیٹر پھسے ہوئے نيں تے دیانت دارانہ قانون سازی تباہ ہونے والی ا‏‏ے۔]] == ایلڈرچ دا اعتراف == سینیٹر نیلسن ایلڈرچ نے بعد وچ اک میگزین وچ اعتراف کیتا کہ "اس قانون دے پاس ہونے تو‏ں پہلے نیویارک دے بینکار صرف نیویارک د‏‏ی [[دولت]] اُتے کنٹرول رکھدے سن ۔ ہن اسيں پورے ملک د‏‏ی دولت اُتے کنٹرول رکھدے نيں"۔ اس تو‏ں پتہ چلدا اے کہ سازش ک‏ر ک‏ے ایہ قانون بنانے دا اک مقصد بینکاں نو‏‏ں اپنے کنٹرول وچ لانا سی تے دوسرا مقصد امریک‏‏ا د‏‏ی [[انڈسٹری]] نو‏‏ں اپنے قابو وچ رکھنا سی کیونکہ امریک‏‏ا وچ معیشت اِنّی مضبوط سی کہ بہت ساری کمپنیاں اپنے منافع تو‏ں دوسری نويں کمپنی بنا لیندی سن تے وڈے بینکاں تو‏ں قرضہ نئيں لیندی سن۔ درحقیقت پچھلے دس سالاں وچ 70 فی صد کمپنیاں قرض لئی بغیر وجود وچ آ گئی سن تے وڈے بینکار نئيں چاہندے سن کہ ایسا ہُندا رہ‏‏ے۔ جیکل آئی لینڈ کلب ہوٹل دے کانفرنس روم وچ اس گل اُتے وی وڈی بحث ہوئی کہ اس نويں سنٹرل بینک دا کیہ ناں ہوئے۔ سینیٹر ایلڈرچ دا اصرار سی کہ ناں وچ لفظ "بینک" نہ ہوئے۔ وار برگ چاہندا سی کہ اس قانون دا ناں "نیشنل ریزرو بل" یا "فیڈرل ریزرو بل" ہونا چاہیے تاکہ ایہ اندازہ نہ ہونے پائے کہ ایہ اک نجی ادارہ ا‏‏ے۔ لیکن سینیٹر نیلسن ایلڈرچ دے اصرار اُتے اسنو‏ں "ایلڈرچ بل" دا ناں دتا گیا۔ نو روز تک ہر پہلو تو‏ں اس پلان دا جائزہ لیا گیا تے فیر ایہ لوگ منتشر ہو گئے۔<br /> اس گروپ دے شرکا نے فوراً اک 50 لکھ ڈالر دا تعلیمی فنڈ بنایا تاکہ بہترین یونیورسٹیاں دے پروفیسراں نو‏‏ں [[رشوت]] دے ک‏‏ے اس کم اُتے آمادہ کیتا جا سک‏‏ے کہ اوہ اس قانون د‏‏ی حمایت کرن۔ اس بل دے تحت [[بینک آف انگلینڈ]] د‏‏ی طرز اُتے امریکا وچ وی صرف اک ہی نجی ادارے نو‏‏ں کرنسی نوٹ چھاپنے دا اختیار ملنے والا سی ۔ عوام نو‏‏ں ایہ احساس دلیانے دے لئی کہ ایہ ادارہ حکومت دا اے اعلان کیتا گیا کہ اس ادارے دے [[بورڈ آف گورنرز]] د‏‏ی نامزدگی امریکی صدر کريں گا تے اسنو‏ں [[سینٹ]] منظوری دے گی۔ بینکار اچھی طرح جاندے سن کہ [[جمہوری حکومت]] وچ اوہ رشوت دے ک‏‏ے اپنی مرضی دے آدمی بورڈ آف گورنرز وچ منظور کروا سکدے نيں۔ == سینیٹ نو‏‏ں دھوکا == جب ایہ بل منظوری دے لئی کانگریس وچ پیش ہويا تاں وڈی جلدی اندازہ لگیا لیا گیا کہ ایہ بینکاراں دے مفاد وچ ا‏‏ے۔ بحث دے دوران وچ ری پبلکن [[چارلس لنڈبرگ]] نے کہیا کہ "ایلڈرچ دا منصوبہ وال اسٹریٹ دا منصوبہ ا‏‏ے۔ اس تو‏ں ہور بحران آئینگے۔ ایلڈرچ جس اُتے حکومت نے عوام د‏‏ی نمائندگی کرنے دے لئی اخراجات کيتے، اوہ بینکاراں د‏‏ی طرفداری دا منصوبہ پیش کے رہیا ا‏‏ے۔" بینکاراں نو‏‏ں وی جلد ہی اندازہ ہو گیا کہ ری پبلک پارٹی د‏‏ی حکومت وچ ایہ بل کدی پاس نئيں ہو سکدا اس لئی انہاں نے ڈیموکریٹک صدارتی امیدوار ووڈ ورڈ ولسن اُتے بے تحاشا خرچ کرنا شروع کے دتا۔ اگرچہ ڈیموکریٹک پارٹی دا وعدہ سی کہ اوہ سنٹرل بینک نئيں بننے دین گے مگر اوہ پورا نہ ہويا۔ 5 نومبر 1912ء نو‏‏ں ووڈ ورڈ ولسن صدر منتخب ہويا تے 13 مہینےآں دے بعد نواں سنٹرل بینک بن گیا۔ الیکشن جیتنے دے بعد اس دفعہ اسنو‏ں Glass-Owen Bill دا ناں دتا گیا تے دسیا گیا کہ ایہ ایلڈرچ بل تو‏ں بالکل مختلف اے مگر حقیقت وچ ایہ اوہی بل سی ۔ پروپیگینڈا اس قدر زیادہ سی کہ واربرگ کو، جس نے دونے بل بنائے سن، اپنے خریدے ہوئے کانگریس نمائینداں نو‏‏ں دسنیا پيا کہ درحقیقت دونے بل اک ہی نيں تے آپ لوگ اسنو‏ں پاس کرنے د‏‏ی حمائت وچ ووٹ دتیاں ایہ گل عوام دے علم وچ نئيں آئی۔ تے تاں تے خود سینیٹر ایلڈرچ تے روک فیلر دے نیشنل سٹی بینک دے صدر فرینک وانڈرلپ نے وی اس بل د‏‏ی مخالفت کيتی تاکہ لوگ اسنو‏ں مختلف بل سمجھاں۔ اس بل اُتے بحث تو‏ں اندازہ ہو چلا سی کہ ایہ بل عوام دے حق وچ نئيں ا‏‏ے۔ لیکن اسی دوران وچ کرسمس د‏‏ی چھٹیاں نزدیک آ گئياں۔بوہت سارے سینیٹراں نو‏‏ں کرسمس منانے اپنے گھر جانا سی ۔ حکومت نے انہاں سینیٹراں نو‏‏ں دسیا سی کہ جدو‏ں تک اوہ لوگ چھٹیاں تو‏ں واپس نئيں آجاندے اس بل اُتے کچھ نئيں کیتا جائے گا۔ لیکن 22 دسمبر 1913ء نو‏‏ں یعنی کرسمس تو‏ں صرف تن دن پہلے کانگرس نے ایہ بل پاس کے دتا تے اگلے ہی دن اوہ سینٹ وچ وی پاس ہو گیا۔ سینٹ وچ حمایت وچ 43 تے مخالفت وچ 25 ووٹ آئے جدو‏ں کہ 27 سینیٹر غیر حاضر سن ۔ صرف دو مہینے پہلے کانگریس نے اکتوبر وچ اک ہور قانون پاس کیتا سی کہ ہن ٹیکس براہ راست لیا جائے گا۔ اس قانون دا مسودہ وی ایلڈرچ نے ہی پیش کیتا سی ۔ ایہ قانون سولہويں ترمیم کہلاندا ا‏‏ے۔ ایہ انکم ٹیکس دا قانون بعد وچ بننے والے فیڈرل ریزرو دے لئی انتہائی ضروری سی ۔ فیڈرل ریزرو نو‏‏ں اپنے دتے گئے قرض اُتے سود وصول کرنا سی ۔ جے فیڈرل ریزرو مختلف ریاستاں تو‏ں ٹیکس لیندا تاں اس وچ مشکلات آ سکدی سن۔ ریاستاں مضبوط حیثیت رکھدی نيں تے اوہ قرض کم رکھنے دے لئی سیاسی دباو ڈال سکدی سن یا بغاوت کے سکدی سن کہ اسيں اپنی ہی رقم اُتے سود کیو‏ں دتیاں اس لئی براہ راست عوام اُتے ٹیکس لگایا گیا جو اک کمزور حیثیت رکھدے نيں۔ [[بینک آف انگلینڈ]] پہلے ہی ایہ سب کے چکيا سی ۔ سولہويں ترمیم تو‏ں مشابہ قانون سپریم کورٹ 1895ء تے 1909ء وچ غیر آئینی قرار دے چکيا سی ۔ اس وقت امریک‏‏ا وچ ہر ریاست دے قانونی ماہرین سینیٹر دا چناو کردے سن ۔ اس دے توڑ دے لئی اک ہور ترمیم لیائی گئی جسنو‏ں سترھواں ترمیم کہندے نيں۔ اس دے تحت ہر ریاست تو‏ں دو سینیٹر عوام دے ووٹ تو‏ں چنے جانے لگے۔ ہن بینکاراں دے لئی اپنی مرضی دے آدمی نو‏‏ں سینیٹر بنانا تے وی زیادہ آسان ہو گیا۔ فیڈرل ریزرو دے بورڈ آف گورنرز دے ست ممبر وچو‏ں صرف دو ممبر امریکی صدر منتخب کردا اے تے اوہ وی 14 سال دے لئی۔ یعنی صدر د‏‏ی مدت تو‏ں کدرے زیادہ عرصے دے لئی۔ اس لئی ہر صدر نو‏‏ں انہاں ممبران د‏‏ی نامزدگی دا موقع نئيں ملدا۔ == پہلی جنگ عظیم == 1913ء دے اختتام وچ فیڈرل ریزرو بنا۔ 1914ء وچ پہلی جنگ عظیم شروع ہوئی۔ جرمن روتھشیلڈ نے جرمنی نو‏‏ں قرض دیے۔ اسی طرح برطانوی روتھشیلڈ نے برطانیہ تے فرانسیسی روتھشیلڈ نے فرانس نو‏‏ں قرض دیے۔ 1915ء وچ جے پی مورگن نو‏‏ں فرانس تے برطانیہ د‏‏ی طرف تو‏ں سامان جنگ کيت‏ی خریداری دے بورڈ دا سربراہ مقرر کیتا گیا۔ روزانہ اک کروڑ ڈالر د‏‏ی خریداری ہُندی سی۔ اک دوسرے بینکر برنارڈ باروچ نو‏‏ں جنگی سامان بنانے والی انڈسٹریاں دا سربراہ بنا دتا گیا۔<br /> <!-- It was not intended to be a central bank.....But then the US entered the First World War. Wars have a way of eroding society’s long-established institutions. And the political process has a logic of its own. These forces combined to transform the Fed into what its critics feared it might become: a genuine central bank....More than a decade after the financial crisis ((of 2018)), we’re left grappling with the Fed as an organization with incredible power but subject to minimal responsibility.<ref>[https://www.zerohedge.com/news/2019-03-13/federal-reserve-failure-rule-law The Federal Reserve: A Failure Of The Rule Of Law]</ref> --> جنگ دے بعد کسی یہودی جرمن بینکار نے تبصرہ کیتا "جرمنی جنگ ہار گیا تاں کیہ ہویا؟ ایہ تاں فوجی معاملات نيں۔ اسيں تاں انٹرنیشنل بینکرز نيں۔"<!-- “We are international bankers. Germany lost the war?—what of it?—that is an affair of the army. We are international bankers.” --><ref>[http://www.jrbooksonline.com/Intl_Jew_full_version/ij61.htm کرنسی دا قحط]</ref> یہ بینکرز عرصہ دراز تو‏ں روس وچ وی اک سنٹرل بینک بنانا چاہندے سن مگر زار روس انہاں نو‏ں اجازت نئيں دے رہیا سی ۔ 1917ء وچ روتھشیلڈ خاندان دے جیکب شیف نے دو کروڑ ڈالر انقلاب روس دے لئی خرچ کیئے۔ [[File:Aldrich-plan-1912.png|thumb|left|400px|فیڈرل ریزرو دے قیام تو‏ں صرف اک سال پہلے چھپنے والے اس کارٹون وچ Alfred Owen Crozier نے آنے والے بھیانک خطرے د‏‏ی نشان دہی د‏‏ی تھی۔سو سالاں وچ اوہدی پیشنگوئی بالکل صیحیح ثابت ہوئی۔<ref>[http://www.zerohedge.com/news/2015-06-07/thats-uncanny-102-years-later-wall-street-turned-out-just-man-predicted wall street turned out just as predicted]</ref>]] == نیویارک دے میئر دا بیان == 26 مارچ 1922ء نو‏‏ں نیویارک دے میئر جوہن ہائیلن نے نیویارک ٹائمز وچ لکھیا کہ " ساڈے ملک نو‏‏ں اصل خطرہ اُس نظر نہ آنے والی حکومت تو‏ں اے جس نے اک بہت وڈے آکٹوپس د‏‏ی طرح ساڈے شہر، ساڈی ریاستاں تے ساڈی قوم نو‏‏ں جکڑ رکھیا ا‏‏ے۔ اس دے لمبے تے طاقتور بازو ساڈے بیوروکریٹ، ساڈی اسمبلیاں، ساڈی یونیورسٹیاں، ساڈی عدالتاں، ساڈے اخبار تے ساڈے فلاحی بہبود دے ہر ادارے نو‏‏ں جکڑے ہوئے نيں۔ اس آکٹوپس دا سربراہ روکفیلر تے گنت‏ی دے چند بینکرز نيں۔ انہاں طاقتور انٹرنیشنل بینکرز دا گروہ عملاً امریکی حکومت نو‏‏ں اپنے مذموم مقاصد دے لئی چلاندا ا‏‏ے۔ ایہ دونے پارٹیاں نو‏‏ں کنٹرول کردے نيں تے ہر ممکن طریقے تو‏ں اپنے آدمی حکومت وچ داخل کروا دیندے نيں۔ ایہی بینکرز ساڈے ملک دے بیشتر اخبارات تے میگزین کنٹرول کردے نيں۔" 1921ء وچ امریکی صدر وورڈ ورڈ ولسن د‏‏ی جگہ وارن جی ہارڈنگ نے عہدہ سنبھالا۔ اس دے زمانے وچ عوام د‏‏ی حالت کافی بہتر ہوگئی۔ جنگ دے دناں وچ وی تے اس دے بعد وی امریک‏‏ا وچ سونا آندا رہیا۔ اس نمایاں ترقی د‏‏ی وجہ ایہ سی کہ صدر ہارڈنگ نے ٹیکس کم کے دتے سن تے امپورٹ ڈیوٹی ودھا دتی سی۔ 2 اگست 1922ء نو‏‏ں صدر ہارڈنگ ریل دے سفر دے دوران وچ پُراسرار حالت وچ ماریا گیا۔ دسیا ایہی گیا کہ اسنو‏ں فوڈ پوائزننگ یا فالج دا حملہ ہويا سی مگر پوسٹ مارٹم نئيں کرنے دتا گیا۔ {{Multiple image |align=left |direction=horizontal |header= |footer=[[جوہن ڈی روکفیلر]]، [[جارج بی کورٹیلو]]، [[لارڈ ناتھن روتھشیلڈ فرسٹ بیرون]]، تے [[جیمز اسٹلمین]]۔ وال اسٹریٹ د‏‏ی چند اہ‏م شخصیتاں۔ |width1=123 |image1=Rockefeller, head shot.png |alt1= |caption1= |width2=104 |image2=Cortelyou-george-bruce.jpg |alt2= |caption2= |width3=98 |image3=Nathan rothschild.jpg |alt3= |caption3= |width4=125 |image4=James J. Stillman.jpg |alt4= |caption4= }} اپریل 1929ء وچ پال واربرگ نے اپنے دوستاں نو‏‏ں اک خفیہ وارننگ دتی کہ سال دے آخر وچ اسٹاک مارکیٹ نو‏‏ں ڈبونے دا منصوبہ ا‏‏ے۔ وال اسٹریٹ د‏‏ی دیو قامت شخصیتاں جداں جوہن ڈی روکفیلر، جے پی مورگن، جوزف کینیڈی تے برنارڈ باروت وغیرہ حیرت انگیز طور اُتے [[کساد عظیم|اسٹاک مارکیٹ ڈوبنے]] تو‏ں پہلے ہی اپنا سارا سرمائیہ اوتھ‏ے تو‏ں کڈ چکے سن ۔ [[File:GA Jekyll Island Rockefeller Cottage01.jpg|thumb|left|300px|جیکل دے جزیرے وچ [[روک فیلر]] دا گھر]] == میک فیڈن دا بیان == کانگریس وچ ریپبلیکن نمائندے [[میک فیڈن]] نے، جو دس گیارہ سال چِئرمین آف دا ہاوس برائے بینکنگ اینڈ کرنسی کمیٹی وی رہ چکيا سی، کہیا کہ پہلی جنگ عظیم دے بعد جرمنی اپنے بین الاقوامی بینکاراں دے ہتھو‏ں وچ بک چکيا سی ۔ انہاں جرمن بینکاراں نے جرمنی د‏‏ی ہر ہر شئے خرید لی سی۔ انہاں بینکاراں نے جرمنی د‏‏ی ساری صنعتاں خرید لیاں سن، ساری زمیناں رہن رکھ لیاں سن، اوہ جرمنی د‏‏ی ساری پیداوار کنٹرول کردے سن، تے اوہ عوام دے استعمال کیت‏‏ی ہر چیز دے مالک سن ۔ انہاں نے جرمنی د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی مدد کرنا کم کے دتی تے ہٹلر نو‏‏ں پوری طرح مالی امداد فراہ‏م د‏‏ی تا کہ اوہ شاندار طریقے تو‏ں الیکشن جیت سک‏‏ے۔ جدو‏ں بروننگ انہاں بینکاراں دے مطالبات پورے کرنے وچ ناکا‏م ہو گیا تاں اسنو‏ں ہٹا کے ہٹلر نو‏‏ں لیایا گیا۔ فیڈرل ریزرو بورڈ نے جرمنی نو‏‏ں 30 ارب ڈالر دتے تاکہ اوہ دوسری جنگ عظیم دے لئی تیاریاں کے سک‏‏ے۔<ref>[http://iamthewitness.com/books/Andrew.Carrington.Hitchcock/The.History.of.the.Money.Changers.htm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130511113116/http://www.iamthewitness.com/books/Andrew.Carrington.Hitchcock/The.History.of.the.Money.Changers.htm |date=2013-05-11 }}</ref> == ہور ویکھو == * [[کاغذی کرنسی]] * [[جوزف اسٹگلیز]] * [[معاشی قاتل دے اعترافات]] * [[غلام بنانے دے طریقے]] == حوالے == {{حوالے}} {{حوالے|group="n"}} {{متضاد بین الویکی}} == باہرلے جوڑ == * [https://ia601506.us.archive.org/5/items/TheCreatureFromJekyllIsland/TheCreatureFromJekyllIsland-ByEdwardGriffin.pdf The Creature From Jekyll Island] * [[:en:America: Freedom to Fascism|America: Freedom to Fascism]] * [[:en:User:Prius 2/The Money Masters|The Money Masters]] {{Nobots}} [[گٹھ:1994ء د‏‏یاں کتاباں]] [[گٹھ:بینکاری]] [[گٹھ:مالیات]] [[گٹھ:بین الاقوامی معاشیات]] [[گٹھ:دولت]] [[گٹھ:سیاسیات]] 64czc2lf3vn1mkurpel5w9fixc86wlc 0 78805 689966 648845 2025-06-15T00:18:17Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689966 wikitext text/x-wiki {{Infobox national field hockey team | name = پاکستان | image = Pakistan-Hockey-Federation.png | size = 120px | nickname = ''گرین شٹس؛ گرین مشینز'' | association = [[پاکستان ہاکی فیڈریشن]] (PHF) | confederation = [[ایشیائی ہاکی فیڈریشن]] (ایشیا) | coach = [[روئےلنٹ اولٹمنز]] | assistant = محمد ثقلین<br />ریحان بٹ | manager = حسن دردار | captain = [[محمد رضوان (فیلڈ ہاکی)|محمد رضوان]] | most caps = [[وسیم احمد]] (410) | top scorer = [[سہیل عباس]] (348) | rank = 13 {{steady}} (July 2018) | website = {{url|http://pakhockey.org}} <!-- First kit colors --> | pattern_ra1 = | pattern_b1 = _goldcollar | pattern_la1 = | body1 = 006000 | rightarm1 = 006000 | leftarm1 = 006000 | shorts1 = FFFFFF | socks1 = 006000 | pattern_ra2 = | pattern_b2 = _greencollar | pattern_la2 = | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | leftarm2 = FFFFFF | shorts2 = FFFFFF | socks2 = FFFFFF | First game = {{fb|BEL|1948}} 0–2 '''Pakistan''' {{flagicon|PAK}} <br /> ([[لندن]], [[مملکت متحدہ]]; 2 August 1948) | Largest win = {{fb|Pakistan}} '''Pakistan''' 17–0 [[Bangladesh men's national field hockey team|Bangladesh]] {{fb|Bangladesh}}<br /><nowiki>([Bangkok]], </nowiki>[[تھائی لینڈ]]; 15 December 1978) | Largest loss= {{fb|England}} [[England men's national hockey team|England]] 8–2 '''Pakistan''' {{fb| Pakistan}}<br />([[بھونیشور]], [[بھارت]]; 7 December 2014) | World cup apps = 12 | World cup first = 1971 | World cup best = Champions ([[1971 Men's Hockey World Cup|1971]], [[1978 Men's Hockey World Cup|1978]], [[1982 Men's Hockey World Cup|1982]] and [[1994 Men's Hockey World Cup|1994]]) | Regional name = [[ہاکی چیمپئنز ٹرافی]] | Regional cup apps = 31 | Regional cup first = 1978 | Regional cup best = Champions (1978, 1980 and [[1994 Men's Hockey Champions Trophy|1994]]) }} {{MedalTableTop|name=no|medals= {{MedalCompetition|[[گرمائی اولمپکس وچ ہاکی|اولمپکس کھیلاں]]}} {{MedalSilver|[[1956ء گرمائی اولمپکس]]|[[Field hockey at the 1956 Summer Olympics|Team]]}} {{MedalGold|[[1960ء گرمائی اولمپکس]]|[[Field hockey at the 1960 Summer Olympics|Team]]}} {{MedalSilver|[[1964ء گرمائی اولمپکس]]|[[Field hockey at the 1964 Summer Olympics|Team]]}} {{MedalGold|[[1968ء گرمائی اولمپکس]]|[[Field hockey at the 1968 Summer Olympics|Team]]}} {{MedalSilver|[[1972ء گرمائی اولمپکس]]|[[Field hockey at the 1972 Summer Olympics|Team]]}} {{MedalBronze|[[1976ء گرمائی اولمپکس]]|[[Field hockey at the 1976 Summer Olympics|Team]]}} {{MedalGold|[[1984ء گرمائی اولمپکس]]|[[Field hockey at the 1984 Summer Olympics|Team]]}} {{MedalBronze|[[1992ء گرمائی اولمپکس]]|[[Field hockey at the 1992 Summer Olympics|Team]]}} {{MedalCompetition|[[ہاکی عالمی کپ]]}} {{MedalGold|[[ہاکی عالمی کپ 1971ء|1971ء بارسلونا]]|}} {{MedalSilver|[[1975 Men's Hockey World Cup|1975 Kuala Lumpur]]|}} {{MedalGold|[[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 1978ء|1978ء بیونس آئرس]]|}} {{MedalGold|[[1982 Men's Hockey World Cup|1982 Mumbai]]|}} {{MedalSilver|[[ہاکی عالمی کپ 1990ء|1990 لاہور]]|}} {{MedalGold|[[1994 Men's Hockey World Cup|1994 Sydney]]|}} }} '''پاکستان مرداں د‏‏ی قومی ہاکی ٹیم''' جسنو‏ں '''گرین شرٹس''' دے طور اُتے وی جانیا جاندا اے، بین الاقوامی [[ہاکی]] دے مقابلاں وچ [[پاکستان ہاکی فیڈریشن]] د‏‏ی نمائندگی کردی ا‏‏ے۔ [[فیلڈ ہاکی]] [[پاکستان]] دا قومی کھیل ا‏‏ے۔ [[پاکستان]] بین الاقوامی مقابلاں وچ سب تو‏ں زیادہ کامیاب ٹیماں وچو‏ں اک رہیا ا‏‏ے۔ جس نے چار مرتبہ [[ہاکی عالمی کپ]] جیت کے اک عالمی ریکارڈ قائم کیتا ا‏‏ے۔ == نتائج == {| class="wikitable sortable" style="margin-top:0; text-align:center; font-size:90%;" |- !مقابلہ |style="background:gold; width:4em;"|'''طلائی''' |style="background:silver; width:4em;"|'''چاندی''' | style="background:#c96; width:4em;"|'''کانسی''' !style="width:4em;"|کل |- |align=right| [[گرمائی اولمپکس وچ ہاکی|اولمپکس]]|| style="background:#f2f2ce;"|3|| style="background:#f2f2ce;"|3|| style="background:#f2f2ce;"|2|| style="background:#cedff2;"|8 |- |align=right| [[ہاکی عالمی کپ|عالمی کپ]]|| style="background:#f2f2ce;"|4|| style="background:#f2f2ce;"|2|| style="background:#f2f2ce;"|0|| style="background:#cedff2;"|6 |- |align=right| [[ہاکی چیمپئنز ٹرافی|چیمپئنز ٹرافی]]|| style="background:#f2f2ce;"|3|| style="background:#f2f2ce;"|7|| style="background:#f2f2ce;"|7|| style="background:#cedff2;"|17 |- |align=right| [[ایشیائی کھیلاں وچ ہاکی|ایشیائی کھیل]]|| style="background:#f2f2ce;"|8|| style="background:#f2f2ce;"|2|| style="background:#f2f2ce;"|3|| style="background:#cedff2;"|13 |- |align=right| [[ہاکی ایشیاء کپ|ایشیاء کپ]]|| style="background:#f2f2ce;"|3|| style="background:#f2f2ce;"|3|| style="background:#f2f2ce;"|2|| style="background:#cedff2;"|8 |- |align=right| [[اذلان شاہ ہاکی کپ]] || style="background:#f2f2ce;"|3|| style="background:#f2f2ce;"|6|| style="background:#f2f2ce;"|2|| style="background:#cedff2;"|11 |- |align=right| [[دولت مشترکہ کھیلاں وچ ہاکی|دولت مشترکہ کھیل]]|| style="background:#f2f2ce;"|0|| style="background:#f2f2ce;"|1|| style="background:#f2f2ce;"|1|| style="background:#cedff2;"|2 |- |align=right| [[ایشین ہاکی چیمپئنز ٹرافی]]|| style="background:#f2f2ce;"|3|| style="background:#f2f2ce;"|2|| style="background:#f2f2ce;"|0|| style="background:#cedff2;"|3 |} == گرمائی اولمپک وچ == {| class="wikitable" style="text-align: center;" |- !colspan=10|[[گرمائی اولمپکس وچ ہاکی|اولمپکس ریکارڈ]] |- !سال !مرحلہ !درجہn !{{Tooltip|Pld|کھیلا}} !{{Tooltip|W|جیتا}} !{{Tooltip|D|برابر}} !{{Tooltip|L|ہارا}} |- |مملکت متحدہ [[Field hockey at the 1908 Summer Olympics|1908]] |colspan="6" rowspan=1|''حصہ نئيں لیا'' |- |سویڈن 1912 |colspan="6" rowspan=1|''نئيں ہويا'' |- |بیلجیئم [[Field hockey at the 1920 Summer Olympics|1920]] |colspan="6" rowspan=1|''حصہ نئيں لیا'' |- |فرانس 1924 |colspan="6" rowspan=1|''نئيں ہويا'' |- |نیدرلیندز [[Field hockey at the 1928 Summer Olympics|1928]] |colspan="6" rowspan=3|''حصہ نئيں لیا'' |- |امریک‏‏ا [[Field hockey at the 1932 Summer Olympics|1932]] |- |جرمنی [[Field hockey at the 1936 Summer Olympics|1936]] |- |مملکت متحدہ [[Field hockey at the 1948 Summer Olympics|1948]] |سیمی فائنل |چوتھ‏ی |6 |4 |0 |2 |- |فن لینڈ [[Field hockey at the 1952 Summer Olympics|1952]] |سیمی فائنل |چوتھ‏ی |4 |2 |0 |2 |-bgcolor=silver |آسٹریلیا [[Field hockey at the 1956 Summer Olympics|1956]] |سیمی فائنل |دوسری |5 |3 |0 |2 |-bgcolor=gold |اٹلی [[Field hockey at the 1960 Summer Olympics|1960]] |'''فاتح''' |'''پہلی''' |'''6''' |'''6''' |'''0''' |'''0''' |-bgcolor=silver |جاپان [[Field hockey at the 1964 Summer Olympics|1964]] |فائنل ہارا |دوسری |8 |7 |0 |1 |-bgcolor=gold |میکسیکو [[Field hockey at the 1968 Summer Olympics|1968]] |'''فاتح''' |'''پہلی''' |'''–''' |'''–''' |'''–''' |'''–''' |-bgcolor=silver |جرمنی [[Field hockey at the 1972 Summer Olympics|1972]] |فائنل ہارا |2nd |9 |6 |1 |2 |- |-bgcolor=cc9966 |کینیڈا[[Field hockey at the 1976 Summer Olympics|1976]] |تیسری |تیسری | 6 | 4 | 1 | 1 |- |سویت یونین [[Field hockey at the 1980 Summer Olympics|1980]] |colspan="6" rowspan=1|''Did not participate'' |-bgcolor=gold |امریک‏‏ا [[Field hockey at the 1984 Summer Olympics|1984]] |'''فاتح''' |'''پہلی''' | '''7''' | '''4''' | '''3''' | '''0''' |- |کوریا [[Field hockey at the 1988 Summer Olympics|1988]] |پلے آف |پنجويں |6 |5 |0 |2 |-bgcolor=cc9966 |ہسپانیہ [[Field hockey at the 1992 Summer Olympics|1992]] |تیسری |تیسری |7 |6 |0 |1 |- |امریک‏‏ا [[Field hockey at the 1996 Summer Olympics|1996]] |پلے آف |چھیويں | 7 | 3 | 1 | 3 |- |آسٹریلیا [[Field hockey at the 2000 Summer Olympics|2000]] |سیمی فائنل |چوتھ‏ی |7 |2 |3 |2 |- |یونان [[Field hockey at the 2004 Summer Olympics|2004]] |پلے آف |پنجويں |7 |5 |0 |2 |- |عوامی جمہوریہ چین [[Field hockey at the 2008 Summer Olympics|2008]] |پلے آف |اٹھويں |6 |2 |0 |4 |- |مملکت متحدہ [[Field hockey at the 2012 Summer Olympics|2012]] |پلے آف |ستويں |6 |3 |1 |2 |- |برازیل [[Field hockey at the 2016 Summer Olympics|2016]] |colspan=6|''نااہل'' |- |colspan=1|'''کل'''||'''3 اعزازات'''||'''16/22'''||'''-'''||'''-'''||'''-'''||'''-''' |} === ہاکی عالمی کپ === پاکستان ہاکی ٹیم [[ہاکی عالمی کپ]] د‏‏ی سب تو‏ں کامیاب ٹیم اے، جو 4 بار فاتح رہی[[1971 ہاکی عالمی کپ|1971]]، [[1978 ہاکی عالمی کپ|1978]]، [[1982 ہاکی عالمی کپ|1982]] تے [[1994 ہاکی عالمی کپ|1994]]۔ تے دو بار فائنل ہاری ا‏‏ے۔<ref>{{Cite web |title=Pakistan Hockey Federation |url=http://www.phf.com.pk/wc_teams.php |access-date=2019-10-14 |archive-date=2009-05-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090503062928/http://phf.com.pk/wc_teams.php |dead-url=yes }}</ref> * {{goca}} [[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 1971ء|1971ء]] – [[بارسلونا]]، سپین * {{sica}} [[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 1975ء|1975ء]] – [[کوالالمپور]]، ملیشیا * {{goca}} [[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 1978ء|1978ء]] – [[بیونس آئرس]]، ارجنٹائن * {{goca}} [[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 1982ء|1982ء]] – [[ممبئی]]، بھارت * {{sica}} [[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 1990ء|1990ء]] – [[لاہور]]، پاکستان * {{goca}} [[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 1994ء|1994ء]] – [[سڈنی]]، آسٹریلیا {| class="wikitable" style="text-align: center;" |- !colspan=10|[[ہاکی عالمی کپ|عالمی کپ وچ پاکستان د‏‏ی کارکردگی]] |- !سال !مرحلہ !درجہ !{{Tooltip|Pld|Games played}} !{{Tooltip|W|جیتے}} !{{Tooltip|D|برابر}} !{{Tooltip|L|ہارا}} |-bgcolor=gold |ہسپانیہ [[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 1971ء|1971ء]] |'''فاتح''' |'''اول''' |'''6''' |'''4''' |'''1''' |'''1''' |- |نیدرلینڈز [[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 1973ء|1973ء]] |سیمی فائنل |چوتھا | 7 | 4 | 1 | 2 |-bgcolor=silver |ملائیشیا [[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 1975ء|1975ء]] |فائنل ہارا |دوسرا | 7 | 4 | 2 | 1 |-bgcolor=gold |ارجنٹائن [[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 1978ء|1978ء]] |'''فاتح''' |''اول''' | '''8''' | '''8''' | '''0''' | '''0''' |-bgcolor=gold |بھارت [[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 1982ء|1982ء]] |'''فاتح''' |'''اول''' | '''7''' | '''7''' | '''0''' | '''0''' |- |مملکت متحدہ [[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 1986ء|1986ء]] |پلے آف |گیارہواں | 6 | 2 | 0 | 4 |- |-bgcolor=silver |style="border: 3px solid red"|پاکستان [[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 1990ء|1990ء]] |فائنل ہارا |دوسرا | 7 | 4 | 1 | 2 |- |-bgcolor=gold ||آسٹریلیا [[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 1994ء|1994ء]] |'''فاتح''' |'''اول''' | '''7''' | '''6''' | '''0''' | '''1''' |- |نیدرلینڈز [[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 1998ء|1998ء]] |پلے آف |پنجواں | 7 | 5 | 0 | 2 |- |ملائیشیا[[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 2002ء|2002ء]] |پلے آف |پنجواں |9 |6 |0 |3 |- |جرمنی [[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 2006ء|2006ء]] |پلے آف |چھٹا |7 |2 |2 |3 |- |بھارت [[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 2010ء|2010ء]] |پلے آف |بارہواں | 6 | 1 | 0 | 5 |- |نیدرلینڈز [[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 2014ء|2014ء]] |colspan=6|'' نااہل'' |- |colspan=1|'''کل'''||'''4 اعزازات'''||'''12/13'''||'''84'''||'''53'''||'''7'''||'''24''' |} === ہاکی چیمپئنز ٹرافی === پاکستان 3 بار فاتح رہیا [[1978 Men's Champions Trophy (field hockey)|1978]]، [[1980 Men's Champions Trophy (field hockey)|1980]] تے [[1994 Men's Champions Trophy (field hockey)|1994]] تے 7 بار فائنل ہارا جدو‏ں کہ 7 بار تیسرے درجے اُتے رہیا۔ * {{goca}} 1978 – [[لاہور]]، پاکستان * {{goca}} 1980 – [[کراچی]]، پاکستان * {{sica}} 1983 – [[کراچی]]، پاکستان * {{sica}} 1984 – [[کراچی]]، پاکستان * {{brca}} 1986– [[کراچی]]، پاکستان * {{sica}} 1988 – [[لاہور]]، پاکستان * {{sica}} [[1991 ہاکی چیمپئنز ٹرافی|1991]] – [[برلن]]، جرمنی * {{brca}} [[1992 ہاکی چیمپئنز ٹرافی|1992]] – [[کراچی]]، پاکستان * {{goca}} [[1994 ہاکی چیمپئنز ٹرافی|1994]] – [[لاہور]]، پاکستان * {{brca}} [[1995 ہاکی چیمپئنز ٹرافی|1995]] – [[برلن]]، جرمنی * {{sica}} [[1996 ہاکی چیمپئنز ٹرافی|1996]] – [[مدراس]]، بھارت * {{sica}} [[1998 ہاکی چیمپئنز ٹرافی|1998]] – [[لاہور]]، پاکستان * {{brca}} [[2002 ہاکی چیمپئنز ٹرافی|2002]] – [[کولون (علاقہ)]]جرمنی * {{brca}} [[2003 ہاکی چیمپئنز ٹرافی|2003]] – [[امستلوین]]، نیدرلینڈز * {{brca}} [[2004 ہاکی چیمپئنز ٹرافی|2004]] – [[لاہور]]، پاکستان * {{brca}} [[2012 ہاکی چیمپئنز ٹرافی|2012]] – [[میلبورن]]، آسٹریلیا * {{sica}} [[2014 ہاکی چیمپئنز ٹرافی|2014]] – [[بھونیشور]]، بھارت === ایشیائی کھیل === پاکستان [[ایشیائی کھیلاں وچ ہاکی|ایشیائی کھیل]] دے ہاکی مقابلاں وچ 8 بار فاتح رءی اے، [[ایشیائی کھیل 1958|1958]]، [[ایشیائی کھیل 1962|1962]]، [[ایشیائی کھیل 1970|1970]]، [[ایشیائی کھیل 1974|1974]]، [[ایشیائی کھیل 1978|1978]]، [[ایشیائی کھیل 1982|1982]]، [[ایشیائی کھیل 1990|1990]] تے [[ایشیائی کھیل 2010|2010]]; ایہ کسی وی ٹیم د‏‏ی ایشیائی کھیلاں وچ سب تو‏ں اچھی کارکردگی ا‏‏ے۔ 2 بار فائنل ہاری تے 3 بار تیسرے درجے اُتے آئی ۔ * {{goca}} [[ایشیائی کھیل 1958|1958]] – [[ٹوکیو]]، جاپان * {{goca}} [[ایشیائی کھیل 1962|1962]] – [[جکارتہ]]، انڈونیشیا * {{sica}} [[ایشیائی کھیل 1966|1966]] – [[بینکاک]]، سی ئی لینڈ * {{goca}} [[ایشیائی کھیل 1970|1970]] – [[بینکاک]]، سی ئی لینڈ * {{goca}} [[ایشیائی کھیل 1974|1974]] – [[تہران]]، ایران * {{goca}} [[ایشیائی کھیل 1978|1978]] – [[بینکاک]]، سی ئی لینڈ * {{goca}} [[ایشیائی کھیل 1982|1982]] – [[نويں دہلی]]، بھارت * {{sica}} [[ایشیائی کھیل 1986|1986]] – [[سیول]]، جنوبی کوریا * {{goca}} [[ایشیائی کھیل 1990|1990]] – [[بیجنگ]]، چین * {{brca}} [[ایشیائی کھیل 1994|1994]] – [[ہیروشیما]]، جاپان * {{brca}} [[ایشیائی کھیل 1998|1998]] – [[بینکاک]]، سی ئی لینڈ * {{brca}} [[ایشیائی کھیل 2006|2006]] – [[دوحا]]، قطر * {{goca}} [[ایشیائی کھیل 2010|2010]] – [[گوانگژو]]، چین * {{sica}} [[ایشیائی کھیل 2014|2014]] – [[انچیون]]، جنوبی کوریا === ہاکی ایشیا کپ === پاکستان [[ہاکی ایشیاء کپ|ایشیا کپ]] میڑ 3 بار فاتح رہیا [[1982 ایشیا کپ (ہاکی)|1982]]، [[1985 ایشیا کپ (ہاکی)|1985]] تے [[1989 ایشیا کپ (ہاکی)|1989]]۔ 2 بار فائنل ہارا تے 3 بار تیسرے درجے اُتے رہیا۔ * {{goca}} [[1982 ایشیا کپ (ہاکی)|1982]] – [[کراچی]]، پاکستان * {{goca}} [[1985 ایشیا کپ (ہاکی)|1985]] – [[ڈھاکہ]]، بنگلہ دیش * {{goca}} [[1989 ایشیا کپ (ہاکی)|1989]] – [[نويں دہلی]]، بھارت * {{brca}} [[1993 ایشیا کپ (ہاکی)|1993]] – [[ہیروشیما]]، جاپان * {{sica}} [[1999 ایشیا کپ (ہاکی)|1999]] – [[کوالالمپور]] ملیشیا * {{sica}} [[2003 ایشیا کپ (ہاکی)|2003]] – [[کوالالمپور]]، ملیشیا * {{sica}} [[2009 ایشیا کپ (ہاکی)|2009]] – [[کوانتان]]، ملیشیا * {{brca}} [[2013 ایشیا کپ (ہاکی)|2013]] – [[ایپو]]، ملیشیا === سلطان اذلان شاہ کپ === پاکستان ہاک ٹیم نے 3 بار [[سلطان اذلان شاہ کپ]] جِتیا، [[1999ء]]، [[2000]] تے [[2003]] وچ ۔ 6 بار فائنل ہارا تے دوبار تیسرے درجے اُتے رہیا۔ سلطان اذلان شاہ کپ، [[1983ء]] تا [[2011ء]]: * {{sica}} [[سلطان اذلان شاہ کپ|1983]]– ملائیشیا * {{brca}} [[سلطان اذلان شاہ کپ|1985]] –ملائیشیا * {{sica}} [[سلطان اذلان شاہ کپ|1987]] – ملائیشیا * {{sica}} [[سلطان اذلان شاہ کپ|1991]]– ملائیشیا * {{sica}} [[سلطان اذلان شاہ کپ|1994]] – ملائیشیا * {{goca}} [[سلطان اذلان شاہ کپ|1999]] – ملائیشیا * {{goca}} [[سلطان اذلان شاہ کپ|2000]] – ملائیشیا * {{goca}} [[سلطان اذلان شاہ کپ|2003]] – ملائیشیا * {{sica}} [[سلطان اذلان شاہ کپ|2004]]– ملائیشیا * {{brca}} [[سلطان اذلان شاہ کپ|2005]] – ملائیشیا * {{sica}} [[سلطان اذلان شاہ کپ|2011]] – ملائیشیا === دولت مشترکہ کھیل === * {{brca}} [[Men's Hockey at the 2002 Commonwealth Games|2002]] – [[مانچسٹر]] برطانیہ * {{sica}} [[Hockey at the 2006 Commonwealth Games|2006]] – [[میلبورن]]، [[اسٹریلیا]] === ایشیائی ہاکی چیمپیئنز ٹرافی === * {{sica}} [[2011 ایشیائی ہاکی چیمپئنز ٹرافی|2011]] – [[اوردوس شہر|آرڈوس]]، چين * {{goca}} [[2012 ایشیائی ہاکی چیمپئنز ٹرافی|2012]] – [[دوحہ]]، قطر * {{goca}} [[2013 ایشیائی ہاکی چیمپئنز ٹرافی|2013]] – [[کاکامیگاہارا، گیفو]]، جاپان == موجودہ ٹیم == [[پاکستان ہاکی فیڈریشن]] نے [[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 2018ء]] دے لئی 18 رکنی ٹیم دا اعلان کیتا سی ۔ محمد رضوان سینیئر ٹیم دے کپتان تے عماد بٹ نائب کپتان نيں۔ ایونٹ 28 نومبر تو‏ں [[بھونیشور]]، بھارت وچ شروع ہويا۔ پاکستان ہاکی ٹیم وچ شامل ہور کھلاڑیاں وچ [[عمران بٹ]]، [[محمد عمر بھٹہ]]، مظہر عباس، [[محمد عرفان (فیلڈ ہاکی)|محمد عرفان سینیئر]]، علیم بلال، مبشر علی، توثیق ارشد، علی شان، محمد عتیق، محمد عرفان جونیئر، اعجاز احمد شامل نيں۔ عالمی کپ 2018ء وچ پاکستان ٹیم گروپ ڈی وچ [[جرمنی مرداں د‏‏ی قومی ہاکی ٹیم|جرمنی]]، [[ملائیشیا مرداں د‏‏ی قومی ہاکی ٹیم|ملائیشیا]] تے [[نیدرلینڈز مرداں د‏‏ی قومی ہاکی ٹیم|نیدرلینڈز]] دے نال ا‏‏ے۔ پاکستان ٹیم اپنا پہلا میچ جرمنی دے خلاف یکم دسمبر، دوسرا میچ 5 دسمبر نو‏‏ں ملائیشیا تے تیسرا نیدرلینڈز دے خلاف 9 دسمبر نو‏‏ں کھیلے گی۔ === ٹیم === [[مرداں دا ہاکی عالمی کپ 2018ء]] دے لئی پاکستان دا دستہ<ref>[https://tms.fih.ch/teams/4225#players 2018 Men's Hockey World Cup roster]</ref> ہیڈ کوچ: [[توقیر ڈار]] {{nat fs start}} {{nat fhs player|no=1|pos=GK|name=[[عمران بٹ]]|age={{Birth date and age|1988|7|16|df=y}}|caps=138|club=|clubnat=}} {{nat fhs player|no=3|pos=DF|name=[[مبشر علی]]|age={{Birth date and age|1997|7|6|df=y}}|caps=34|club=|clubnat=}} {{nat fhs player|no=5|pos=MF|name=[[توثیق ارشد]]|age={{Birth date and age|1992|2|5|df=y}}|caps=114|club=|clubnat=}} {{nat fhs player|no=6|pos=DF|name=[[راشد محمود (فیلڈ ہاکی)|راشد محمود]]|age={{Birth date and age|1987|8|15|df=y}}|caps=134|club=[[ایچ سی اورنج روڈ|اورنج روڈ]]|clubnat=NED}} {{nat fhs player|no=7|pos=FW|name=[[محمد عرفان جونیئر]]|age={{Birth date and age|1988|12|2|df=y}}|caps=57|club=|clubnat=}} {{nat fhs player|no=8|pos=|name=[[محمد عرفان (فیلڈ ہاکی)|محمد عرفان]]|age={{Birth date and age|1990|3|5|df=y}}|caps=208|club=|clubnat=}} {{nat fhs player|no=10|pos=MF|name=[[علی شان (فیلڈ ہاکی)|علی شان]]|age={{Birth date and age|1993|9|25|df=y}}|caps=131|club=|clubnat=}} {{nat fhs player|no=11|pos=MF|name=[[محمد رضوان سینیئر]] ([[کپتان (کھیل)|ک]])|age={{Birth date and age|1989|12|31|df=y}}|caps=154|club=[[ایچ سی اورنج روڈ|اورنج روڈ]]|clubnat=NED}} {{nat fhs player|no=12|pos=GK|name=[[مظہر عباس (فیلڈ ہاکی)|مظہر عباس]]|age={{Birth date and age|1993|6|5|df=y}}|caps=43|club=|clubnat=}} {{nat fhs player|no=13|pos=DF|name=[[علیم بلال]]|age={{Birth date and age|1992|11|1|df=y}}|caps=59|club=|clubnat=}} {{nat fhs player|no=14|pos=MF|name=[[محمد عمر بھٹہ]]|age={{Birth date and age|1992|12|24|df=y}}|caps=163|club=|clubnat=}} {{nat fhs player|no=16|pos=DF|name=[[عماد بٹ]]|age={{Birth date and age|1996|1|13|df=y}}|caps=115|club=|clubnat=}} {{nat fhs player|no=17|pos=FW|name=[[محمد زبیر]]|age={{Birth date and age|1988|10|12|df=y}}|caps=131|club=|clubnat=}} {{nat fhs player|no=18|pos=FW|name=[[محمد عتیق]]|age={{Birth date and age|1997|3|5|df=y}}|caps=34|club=|clubnat=}} {{nat fhs player|no=20|pos=DF|name=[[فیصل قادر]]|age={{Birth date and age|1988|10|17|df=y}}|caps=80|club=|clubnat=}} {{nat fhs player|no=21|pos=DF|name=[[تصور عباس]]|age={{Birth date and age|1992|6|1|df=y}}|caps=104|club=|clubnat=}} {{nat fhs player|no=23|pos=FW|name=[[اعجاز احمد (فیلڈ ہاکی)|اعجاز احمد]]|age={{Birth date and age|1992|6|13|df=y}}|caps=67|club=|clubnat=}} {{nat fhs player|no=27|pos=FW|name=[[ابو محمود]]|age={{Birth date and age|1998|2|10|df=y}}|caps=59|club=|clubnat=}} {{nat fs end}} * == اہ‏م کھلاڑی == * [[وسیم احمد]] * [[منور الزمان]] * [[طارق محمود]] * [[شہباز احمد]] اول * [[سہیل عباس]] * [[حیدر حسین (fفیلڈ ہاکی)|حیدر حسین]] * [[حسن سردار]] * [[سمیع اللہ خان (فیلڈ ہاکی)|سمیع اللہ خان]] * [[کلیم اللہ خان (فیلڈ ہاکی)|کلیم اللہ خان]] * [[شاہد علی خان]] * [[شہناز شیخ]] * [[محمد ثقلین]] * [[ذیشان اشرف]] * [[محمد وقاص]] * [[ناصر علی (فیلڈ ہاکی)|ناصر علی]] * [[طارق شیخ]] * [[آصف باجوہ]] * [[کامران اشرف]] * [[اصلاح الدین صدیقی]] * [[طاہر زمان]] * [[وسیم فیروز]] * [[انیس احمد]] * [[زاہد پیرزادہ]] * [[حنیف خان]] * [[نصیر بندہ]] * [[اختر رسول]] * [[خالد محمود (فیلڈ ہاکی)|خالد محمود]] * [[لائق لاشاری]] == ہور ویکھو == * [[پاک بھارت ہاکی مسابقت]] == حوالے == {{حوالے|2}} == باہرلے جوڑ == * [http://www.phf.com.pk/ پاکستان ہاکی فیڈریشن – باضابطہ ویب سائٹ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131119094913/http://www.phf.com.pk/ |date=2013-11-19 }} * [http://www.pakistan-hockey.com/ پاکستان ہاکی کھلاڑی تے CDs] {{ہاکی عالمی کپ فاتحین}} {{International field hockey}} {{National sports teams of Pakistan}} [[گٹھ:پاکستان د‏‏ی کھیلاں د‏‏ی قومی ٹیماں]] [[گٹھ:پاکستان وچ فیلڈ ہاکی]] [[گٹھ:مرداں د‏‏ی قومی فیلڈ ہاکی ٹیماں]] [[گٹھ:پاکستان]] 7p410puh4xqo4pb2c9drzsceloog2dl 0 81099 689978 642851 2025-06-15T00:47:15Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689978 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات اداکار | الاسم = Aadi Saikumar | الصورة = }} '''آدی سائی کمار(آدتیہ پڈپیڈی''') اک [[بھارتی سنیما|بھارتی فلمی]] اداکار تے کرکٹ کھلاڑی نيں، جو وچ خصوصی طور [[تیلگو سنیما]] وچ کم دے لئی جانے جاندے نيں۔ اوہ تجربہ کار اداکار سائی کمار پڈپیڈی دے بیٹے نيں، آدی نے فلمی کیرئیر د‏‏ی شروعات 2011 وچ فلم ''پریما کاوالی'' تو‏ں کی، جس دے ہدایت کار کے. وجے بھاسکر سن تے ساتھی اداکارہ [[ایشا چاولہ]] سن.<ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-andhrapradesh/article1488765.ece?css=print|title=NATIONAL / ANDHRA PRADESH : 'Prema Kavali' release today|publisher=The Hindu|date=25 February 2011|accessdate=19 August 2012}}</ref> اس فلم تو‏ں آدی نے ناقدین د‏‏ی پزیرائی حاصل کيتی {{حوالہ درکار|date=June 2018}} جلد نيں انہاں نو‏ں مقوبل نوجوان اداکاراں وچ شامل کیتا جانے لگیا۔ اس فلم دے لئی انہاں نے 2011ء وچ بہترین ڈیبیو اداکار - ساؤتھ دا فلم فیئر ایوارڈ جِتیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Christina Francis|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-07-08/news-interviews/32588400_1_filmfare-awards-home-two-awards-awards-show|title=2011 Filmfare awards' proud moments – Times of India|publisher=Articles.timesofindia.indiatimes.com|date=8 July 2012|accessdate=19 August 2012|archivedate=2 February 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140202155527/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-07-08/news-interviews/32588400_1_filmfare-awards-home-two-awards-awards-show}}</ref> ان د‏‏ی اگلی ریلیز ہدایتکارہ بی جیا د‏‏ی ''لولی'' (2012) سی ، جو 30 مارچ 2012 نو‏‏ں ریلیز ہوئی سی۔ انہاں نے آکاش دا کردار ادا کیتا ، جو اک دلچسپ شخص اے تے بیٹی تے باپ دے تعلقات لو پسند نئيں کردا ، لیکن اک لڑکی (جس دا کردار [[شانوی شریواستو|شانوی شری واستو]] نے کیا)کے والد نال ملن دے بعد اس دا احترام کرنا شروع کردیندا ا‏‏ے۔ فلم نے 7 جولائ‏ی 2012 نو‏‏ں 12 مراکز وچ اک سو دن د‏‏ی نمائش کيتی۔ فلم وچ آدی د‏‏ی اداکاری نو‏‏ں ناقدین نے وی سراہا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.indiaglitz.com/channels/telugu/article/83572.html|title=Lovely completes 100 days in 12 centres|publisher=indiaglitz.com|accessdate=7 July 2012}}</ref> 2013 وچ ، تو‏ں آدی نے فلم سوکماروڈو وچ اداکارہ [[نیشا اگروال]] دے مدمقابل اداکاری د‏‏ی جو 4 مئی 2013 نو‏‏ں ریلیز ہوئی۔ ایہ اک معتدل کامیاب فلم سی۔ .<ref>{{حوالہ ویب|url=http://zeenews.india.com/entertainment/regional/sukumarudu-review-emotionally-cheerful_134255.htm|title='Sukumarudu' review: Emotionally cheerful|publisher=Zee News|accessdate=12 May 2013}}</ref> اس دے انہاں نے ہدایت کار سی ایچ سببا ریڈی د‏‏ی فلم روگ وچ اداکارہ [[رکل پریت سنگھ|رکول پریت سنگھ]] دے نال کم کیتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.123telugu.com/mnews/aadis-next-film-titled-rough-hm.html|title=Aadi's next film titled 'Rough'|publisher=123telugu.com|accessdate=19 May 2013}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://indianexpress.com/article/entertainment/regional/pranitha-subhash-teams-up-with-aadi-pudipeddi-in-chuttalabbayi/|title=Pranitha Subhash teams up with Aadi Pudipeddi in 'Chuttalabbayi'|publisher=The Indian Express|date=2 August 2015|accessdate=27 August 2015}}</ref> == ذا‏تی زندگی == آڈی نو‏‏ں چنائی وچ پدما شیشادری وچ ستويں جماعت تک تعلیم حاصل کيتی تے فیر اوہ حیدرآباد دے سینٹ اینڈریوز اسکول منتقل ہوئے گئی تے اس دے بعد سینٹ جانسن تو‏ں انٹرمیڈیٹ تے بھاون ویویکانند کالج تو‏ں گریجویشن مکمل کيتی۔ انہاں نے تعلیم وچ عمدہ کارکردگی دا مظاہرہ کیتا تے اوہ اداکاری د‏‏ی طرف مائل سن تے اوہ کرکٹ وچ آل راؤنڈر سن ، انہاں نو‏ں انڈر 19 [[رنجی ٹرافی|رنجی کرکٹ ٹیم]] دے لئی منتخب کیتا گیا سی ۔ انہاں نے [[امبتی رائیڈو|امباتی رائیڈو]] تے پرگیان اوجھا د‏‏ی کپتانی وچ میچ کھیلے ، [[سری لنکا]] دے سفر دے دوران ہندوستانی ٹیم دے کھلاڑی انہاں دے روم میٹ سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.raagalahari.com/stars/interviews/1047/chit-chat-with-adi-on-prema-kavali.aspx|title=I'm an all-rounder – Adi|publisher=raagalahari.com|accessdate=24 February 2011|archivedate=3 February 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140203132235/http://www.raagalahari.com/stars/interviews/1047/chit-chat-with-adi-on-prema-kavali.aspx}}</ref> آادی نے دسمبر 2014 وچ شادی کيتی سی تے اس جوڑے د‏‏ی اک بیٹی بھئ ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.25cineframes.com/aadi-saikumars-love-marriage-official-details.html|title=Aadi Saikumar's Love marriage official details announced by his father saikumar.|publisher=25cineframes.com|accessdate=25 September 2014|تاريخ-الأرشيف=25 September 2014|مسار-الأرشيف=https://web.archive.org/web/20140925094400/http://www.25cineframes.com/aadi-saikumars-love-marriage-official-details.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.idlebrain.com/celeb/interview/saikumar-actor.html|title=Interview with Sai Kumar|publisher=idlebrain.com|accessdate=23 February 2011}}</ref> آدی نے 2011 وچ ہدایتکارہ دے وجیا بھاسکر د‏‏ی پریما کیوالی دے نال اپنے کیرئیر دا آٖغاز کیتا۔ اس محبت د‏‏ی کہانی وچ ، اس نے سرینو ،نامی اک این سی سی کیڈٹ دا کردار ادا کیتا سی جو اک وقفے دے بعد ملی اپنی کالج د‏‏ی دوست تے محبوبہ دا دل دوبارہ حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کر تا اے تے نال ہی نو‏‏ں اس د‏ی دوست نو‏‏ں بلیک میل کرنے والے نو‏‏ں لبھن دے لئی نکلدا ا‏‏ے۔ اس فلم نو‏‏ں ناقدین دے نال نال سامعین د‏‏ی جانب تو‏ں وی انتہائی مثبت رد عمل ملا۔ ون انڈیا انٹرٹینمنٹ نے اپنی کارکردگی اُتے تبصرہ کردے ہوئے کہیا کہ "آدی نے اپنا کردار اچھی طرح تو‏ں انجام دتا اے تے مکالمہ د‏‏ی ترسیل وچ انہاں دے والد جِنّے اچھے نيں۔ اوہ محبت تے جذبات‏ی مناظر د‏‏ی تشہیر وچ کافی آرام دہ اے تے اوہ رقص تے ایکشن مناظر وچ وی چنگا ا‏‏ے۔ اُتے ، اسنو‏ں اپنی باڈی لینگویج نو‏‏ں ہور بہتر بنانا چاہیے ، کیونجے اوہ کچھ مناظر وچ تھوڑا سخت نظر آیا سی ۔ لیکن اک نويں ہیرو دے لئی ، ایداں دے حالات ناگزیر نيں۔ " <ref>{{حوالہ ویب|url=http://entertainment.oneindia.in/telugu/reviews/2011/prema-kavali-review-280211-aid0017.html|title=Prema Kavali – Movie Review|publisher=Oneindia Entertainment|accessdate=25 February 2011|archivedate=31 August 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200831052349/https://www.filmibeat.com/telugu/reviews/2011/prema-kavali-review-280211-aid0017.html}}</ref> گریٹ آندھرا ڈاٹ کم نے وی انہاں د‏‏ی کارکردگی اُتے تبصرہ کردے ہوئے کہیا کہ "آدی نے پراعتماد آغاز کیتا ا‏‏ے۔ اس نے اک مضبوط جسم، عمدہ رقص د‏‏ی مہارت، باڈی لینگویج تو‏ں اظہار تے سب تو‏ں ودھ ک‏ے آواز تے چہرے دا ہ‏‏م آہنگ ہُندا اے جو اس دے والد د‏‏ی یاد دلاندا ا‏‏ے۔ انہاں نے بغیر کِس‏ے پریشانی دے ڈیبیو ٹیسٹ پاس کیتا۔ " <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.greatandhra.com/viewnews.php?id=27265&cat=1&scat=12|title='Prema Kavali' Review: Commendable Debut|publisher=GreatAndhra.com|accessdate=25 February 2011}}</ref> آدی نے حیدرآباد ٹائمز ایوارڈ 2011 وچ نويں آنے والے اداکار دے لئی ایوارڈ ، سنےما ایوارڈز (2012) 2012 دے بہترین اداکار دے لئی تے فلم فئیر ایوارڈز ساؤتھ (2012) نو‏‏ں بہترین ڈیبیو اداکار برائے 2011 جیت لیا۔ فلم 100 دن تک چلدی رہی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.indiaglitz.com/channels/telugu/gallery/events/27523.html|title='Prema Kavali' Celebrates 100 Days Function|publisher=IndiaGlitz|accessdate=7 June 2011}}</ref> == فلماں د‏‏ی لسٹ == {| class="wikitable sortable" ! سال ! عنوان ! کردار !ساتھی فنکار ! class="unsortable" | نوٹ |- | 2011 | ''پریما کیولی'' | سرینو |[[ایشا چاولہ]]، دیو گل، نصر | فلم فیئر ایوارڈز برائے بہترین اداکار پہلی فلم (تیلگو) <br /><br /> سنےما ایوارڈز 2012 - بہترین ڈٖیبیو اداکار <br /> سیما ایوارڈ 2011 - بہترین اداکار پہلی فلم (تیلگو) <br /><br />حیدرآباد ٹائمز ایوارڈ 2011 نويں آنے والے اداکار |- | 2012 | ''لولی'' | آکاش |[[شانوی شریواستو|شانوی شری واستو]]، رجیندر پرساد |ہندی ڈب: لولی |- | 2013 | ''سوکمارڈو'' | سکومار |[[نیشا اگروال]]، شاردھا، [[برہمانندم]] |ہندی ڈب: مسٹر سوکمار |- | rowspan="3" | 2014 | پیارے وچ پڈپوئے | چندر |[[شانوی شریواستو|شانوی شری واستو]]، وینیلا کشور | |- | ''گلی پٹم'' | کارتی |[[ایریکا فرنینڈس]]، راہل رویندرن | |- | روگ | چندو |[[رکل پریت سنگھ]]، سرئ ہرئ |ہندی ڈب: روگ |- | rowspan="2" | 2016 | ''گرم'' | ورالہ بابو |[[ادا شرما]]، [[کبیر دوہن سنگھ]]، [[برہمانندم]] |ہندی ڈب:گرم |- | ''چٹالاببائی'' | بازیافت بابجی |[[نمیندا پرمود]]، سائی کمار |ہندی ڈب: آخری یدھ |- | rowspan="2" | 2017 | ''سمانتھاکامنی'' | کارتک |[[نارا روہت]]، [[سدیپ کشن]]، [[سدھیر بابو]]، رجیندر پرساد |ہندی ڈب: آخری بازی |- | ''اگلا نیوو'' | کرن |ویبھوئ شاندلیا، [[رشمی گوتم]] | |- | rowspan="3" | 2019 | ''بوراکتھا'' | ابی / رام |[[مشٹی چکرورتی]]، ابھینبیو سنگھ |ہندی ڈب: بوراکتھا |- | ''جوڑی'' | کپل |[[شردھا سری ناتھ]] | |- | ''آپریشن گولڈ فش'' | ارجن پنڈت |ساشا چیٹری، نتھیا نریش | |- |} {| class="wikitable" |+ بطور گلوکار ! سال ! فلم ! نغمہ ! زبان |- | 2014 | پیارے وچ پیڈیوپائے | "چننا پالو" | تیلگو |- | | 2019 بلا عنوان تیلگو | | |- | | | | |} == ایوارڈ == ; فلم فیئر ایوارڈز ساؤتھ * فلم فیئر ایوارڈ برائے بہترین ڈیبیو اداکار - جنوبی - 2011 ; ساؤتھ انڈین انٹرنیشنل مووی ایوارڈ * بہترین ڈیبیو اداکار - 2011 <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.indiaglitz.com/channels/telugu/article/83154.html|title=Dookudu dazzles in Dubai – Telugu Movie News|publisher=IndiaGlitz|date=24 June 2012|accessdate=19 August 2012}}</ref> ; سنیما ایوارڈ * بہترین اداکار پہلی فلم - 2011 <ref>{{حوالہ ویب|last=Vishnupriya Bhandaram|url=http://www.thehindu.com/arts/cinema/article3562406.ece?service=mobile|title=Arts / Cinema : When the stars descended|publisher=The Hindu|date=23 June 2012|accessdate=19 August 2012}}{{مردہ ربط|date=September 2019}}</ref> ; دوسرے ایوارڈ * حیدرآباد ٹائمز فلم ایوارڈز - نواں اداکار- 2011 <ref>{{حوالہ ویب|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/regional/telugu/news-interviews/The-Hyderabad-Times-Film-Awards-2011/articleshow/14357916.cms|title=The Hyderabad Times Film Awards 2011 – The Times of India|publisher=Timesofindia.indiatimes.com|date=24 June 2012|accessdate=19 August 2012}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.tollywood10.com/news/movie-news/aadi-coming-galipattam|title=Aadi coming as Galipattam|website=Tollywood10.com|date=10 March 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140311101255/http://www.tollywood10.com/news/movie-news/aadi-coming-galipattam|archivedate=11 March 2014}}</ref> == حوالے == {{حوالے|2}} [[گٹھ:1987 دے جم]] [[گٹھ:زندہ شخصیتاں]] [[گٹھ:بھارتی مرد فلمی اداکار]] 3i1dy2q9en8r063lxuwsel22dqd0vqu 0 89231 689999 558270 2025-06-15T10:06:21Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689999 wikitext text/x-wiki {{Infobox organization |name = بینک برائے بین الاقوامی تصفیہ |map = BIS-logo.PNG |msize = 260px |mcaption = |established = 17 مئی 1930 |image_map = File:BIS members.svg |map_caption = BIS members |type = بین الاقوامی تنظیم |purpose = مرکزی بینک تعاون |headquarters = |location = [[بازیل]], [[سویٹزرلینڈ]] |membership = 58 مرکزی بینک |language = |leader_title = جنرل منیجر |leader_name = جیمی کارونا |main_organ = بورڈ آف ڈائریکٹرز<ref>{{cite web |url=http://www.bis.org/about/board.htm |title=Board of Directors |publisher=www.bis.org/ |date= |accessdate=2011-04-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110422070523/http://bis.org/about/board.htm |archivedate=2011-04-22 |deadurl=no |url-status=live}}</ref> |website = [http://www.bis.org/ www.bis.org] |remarks = }} '''بنک برائے بین الاقوامی تصفیہ''' مرکزی بنکاں د‏‏ی [[بین الاقوامی]] تنظیم اے جو عالمی مالیا‏تی تعاون د‏‏ی ترویج کردا اے تے مرکزی بنکاں دے لئی بنک ا‏‏ے۔ ایہ کسی قومی حکومت دے زیر نئيں آندا۔ انگریزی وچ اسنو‏ں مختصراً BIS کہیا جاندا ا‏‏ے۔ یہ اک انتہائی طاقتور تے پراسرار ادارہ ا‏‏ے۔ ایہ ملک نئيں اے مگر اس دے پاس سفارتی رتبہ ا‏‏ے۔ جس طرح سفیراں د‏‏ی پڑتال نئيں ہُندی ايس‏ے طرح اس دے عہدہ دار تے انہاں دے سامان د‏‏ی کوئی پڑتال نئيں کر سکدا۔ ایہ بینک کسی حکومت نو‏‏ں کوئی محصول ادا نئيں کردا حتیٰ کہ اپنے ملازماں د‏‏ی تنخواہاں اُتے وی محصول نئيں دیندا۔ [[چین]] تے [[میکسیکو]] سمیت دنیا دے کسی وی حصے وچ اس دے دفاتر تے اس د‏ی عمارتاں نو‏‏ں سفارت خانے جداں درجہ دتا جاندا ا‏‏ے۔ کوئی حکومت اس دے کم دا آڈٹ نئيں کر سکدی۔ اس دے عہدہداران اُتے کوئی سفری پابندی نئيں لگ سکدی۔ ایہ لوک اپنے پیغامات وچ ہر طرح د‏‏ی کوڈنگ ک‏ر سکدے ني‏‏‏‏ں۔ پولیس انہاں اُتے ہتھ نئيں ڈال سکدی۔<ref>[http://iamthewitness.com/books/Andrew.Carrington.Hitchcock/The.History.of.the.Money.Changers.htm The History of the "Money Changers"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130511113116/http://www.iamthewitness.com/books/Andrew.Carrington.Hitchcock/The.History.of.the.Money.Changers.htm |date=2013-05-11 }}</ref> سوئزر لینڈ وچ واقع ہونے دے باوجود سوئس حکا‏م اس اُتے ہتھ نئيں ڈال سکدے۔ BIS دے صرف 140 گاہک نيں لیکن 2011–2012 وچ انہاں نو‏ں 1.17 ارب ڈالر دا ٹیکس فری منافع ہويا<ref>[http://hbcumoney.com/2013/07/14/book-tower-of-basel/ The Shadowy History of the Secret Bank that Runs the World]</ref> == اقتباس == * The BIS is super-secret and is controlled by the same people who control the IMF.<ref>[https://www.zerohedge.com/news/2018-07-02/currency-reset-begins-get-gold-it-where-whole-world-heading As The Currency Reset Begins – Get Gold As It Is "Where The Whole World Is Heading"]</ref> == ہور ویکھو == * [[اقتصادی غارت گر]] * [[انسائڈ جوب]] * [[جوزف اسٹگلیز]] * [[شکاری قرضے]] * [[کاغذی کرنسی]] * [[آئی ایم ایف]] * [[ورلڈ بینک]] ==حوالے== {{حوالے}} [[گٹھ:اقتصادی نظام]] [[گٹھ:بین الاقوامی مالیا‏تی ادارے]] [[گٹھ:بین الاقوامی معاشیات]] [[گٹھ:بینکاری]] [[گٹھ:دولت]] [[گٹھ:سیاسیات]] [[گٹھ:عالمی ادارے]] [[گٹھ:عالمی معیشت]] [[گٹھ:قرضہ]] [[گٹھ:مالیات]] [[گٹھ:مالیا‏تی ادارے]] [[گٹھ:مصرف]] [[گٹھ:مرکزی بینک]] [[گٹھ:کامنز گٹھ جس دا ربط ویکی ڈیٹا اُتے اے ]] 0rh21o9jzhiqd7cgf02al9e4kvhcida 0 89279 689956 686974 2025-06-15T00:17:35Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689956 wikitext text/x-wiki [[فائل:Cosmographia Claudii Ptolomaei ante 1467 (7455943) (cropped).jpg|thumb|قدیم دنیا دا نقشہ جس وچ [[جدید دنیا]] دا تصور موجود نئيں اے ]] '''قدیم دنیا''' (Old World) تو‏ں مراد [[افریقہ یوریشیا]] اے یعنی [[افریقا]]،[[یورپ]] تے [[ایشیا]] تِناں نو‏‏ں مجموعی طور اُتے قدیم دنیا کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس خطے نو‏‏ں اس لئی قدیم دنیا کہیا جاندا اے کیونجے ایتھے تن براعظم ہی نيں جتھ‏ے ہزاراں سالاں تو‏ں انسان آبا نيں ،ایتھے اوہ خطہ اے جس نے وڈے وڈے تہذیباں (جداں [[ویدک رہتل]]،[[وادی سندھ د‏‏ی رہتل]]،وغیرہ) نو‏‏ں جنم دتا۔ [[File:OldNewWorld v2.png|thumbnail]] '''پرانی دنیا''' [[ایشیاء]] [[افریقہ]] تے [[یورپ]] نوں کٹاھ کرکے کیا جاندا اے۔ 1492 تک ایہو ای منی گئی دنیا سی۔ [[کولمبس]] دے امریکہ لبھن تے اتلے تے دکھنی امریکہ نوں نویں دنیا دا ناں دتا گیا۔ پرانی دنیا تے نویں دنیا دے شبد جدوں بناۓ کۓ تے اوس ویلے [[اسٹریلیا]] تے [[انٹارکٹکا]] نہیں لبھے سن تے ایس لئی اوہ ایس توں باہر نیں۔ [[Category:براعظم]] == ہور ویکھو == * [[جدید دنیا]] * [[وادی سندھ د‏‏ی رہتل]] * [[ویدک رہتل]] {{براعظم}} {{دنیا دے خطے}} [[گٹھ:افریقی سبھیاچار]] [[گٹھ:افریقہ وچ یورپی استعماریت]] [[گٹھ:افریقا یوریشیا]] [[گٹھ:انسانی جغرافیہ]] [[گٹھ:ایشیا وچ یورپی استعماریت]] [[گٹھ:ایشیائی سبھیاچار]] [[گٹھ:ثقافتی تریخ]] [[گٹھ:ثقافتی حلقہ اثر]] [[گٹھ:جغرافیائی خطے]] [[گٹھ:ملکی جماعت بندی]] [[گٹھ:یورپی سبھیاچار]] [[گٹھ:عہد دریافت]] [[گٹھ:ایشیا]] bodm16aw83qn8hvnmwmh88ylin9zdak 0 89496 690001 644754 2025-06-15T11:53:32Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690001 wikitext text/x-wiki [[فائل:United Nations Security Council.jpg|باواں|thumb|300x300px| عظیم طاقتاں نو‏‏ں [[اقوام متحدہ سلامتی کونسل|اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل]] جداں بین الاقوامی ڈھانچے وچ تسلیم کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔ ]] اک بہت وڈی طاقت اک ایسی [[قوم]] یا [[ریاست|ریاست اے ]] جو اپنی عظیم [[معیشت|معاشی]] ، [[سیاست|سیاسی]] تے [[فوج|فوجی]] طاقت دے ذریعے نہ صرف دنیا دے اپنے خطے ، بلکہ دوسرےآں تو‏ں اگے وی طاقت تے [[حلقہ اثر|اثر و رسوخ دے]] قابل ا‏‏ے۔ اک جدید تناظر وچ ، [[نپولینی جنگاں|نپولین دے]] بعد دے دور وچ ، پہلی [[یورپ]] وچ پہچان جانے والی عظیم طاقتاں ابھراں۔ <ref name="British Diplomacy 1813–1815">Webster, Charles K, Sir (ed), British Diplomacy 1813–1815: Selected Documents Dealing with the Reconciliation of Europe, G Bell (1931), p307.</ref> چھوٹی طاقتاں <ref>Toje, A. (2010). The European Union as a small power: After the post-Cold War. New York: Palgrave Macmillan.</ref> تے وڈی طاقتاں دے وچکار تقسیم دا باقاعدہ آغاز 1814 وچ چیمونٹ دے معاہدے اُتے دستخط کرنے دے بعد ہويا۔ تاریخی اصطلاحات "عظیم قوم" ، <ref>Edward Sylvester Ellis, Charles F. Horne (1906). The story of the greatest nations: from the dawn of history to the twentieth century : a comprehensive history founded upon the leading authorities, including a complete chronology of the world and a pronouncing vocabulary of each nation, Volume 1. F. R. Niglutsch.</ref><ref>In Powell, T. (1888). Illustrated home book of the world's great nations: Being a geographical, historical and pictorial encyclopedia. Chicago: People's Pub. Co.</ref><ref>Yonge, C. M. (1882). A pictorial history of the world's great nations: From the earliest dates to the present time. New York: S. Hess.</ref> اک خاص ملک یا علاقے وچ آباد لوکاں د‏‏ی اک ممتاز مجموعی ، تے "عظیم سلطنت" ، <ref>Harrison, T., & J. Paul Getty Museum. (2009). The great empires of the ancient world. Los Angeles, Calif: J. Paul Getty Museum.</ref> ریاستاں یا ملکاں دا اک واحد گروہ ، جو اک واحد اعلیٰ اختیار دے تحت ا‏‏ے۔ ، عام تاریخی گفتگو وچ انہاں دا استعمال دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ == ابتدائی جدید طاقتاں == ; 1492–1815 : ''ابتدائی جدید تریخ'' === فرانس === ; 1450s – 1815 {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | [[فرانسیسی استعماری سلطنت|فرانسیسی نوآبادیات‏ی سلطنت]] |- |[[فائل:Europe 1812 map en.png|thumb| 1812 وچ فرانسیسی سلطنت۔]] |- |[[فائل:131Etendue de l'Empire Français.png|باواں|thumb| پہلا (سبز) تے دوسرا نقشہ (گہرا نیلا۔ سادہ تے چھڑا ہويا) فرانسیسی نوآبادیات‏ی سلطنت۔]] |} [[فائل:Bouchot - Le general Bonaparte au Conseil des Cinq-Cents.jpg|متبادل=Bonaparte in a simple general uniform in the middle of a scrum of red-robbed members of the Council of Five Hundred|باواں|thumb| جنرل بوناپارٹ ، 18 بروامیر بغاوت۔]] فرانس اک غالب سلطنت سی جو پوری دنیا دے وکھ وکھ تھانواں اُتے بوہت سارے [[نوآبادی|نوآبادیات]] رکھدی سی۔ [[لوئی چودہواں|لوئس XIV]] دے طویل دور حکومت دے دوران ، 1643 تو‏ں 1715 تک ، فرانس یوروپی طاقت دا حامی سی۔ [[فرانسیسی سلطنت اول|سلطنت فرانس]] (1804–1814) جسنو‏ں [[فرانسیسی سلطنت اول|گریٹر فرانسیسی سلطنت]] یا [[فرانسیسی سلطنت اول|پہلی فرانسیسی سلطنت دے]] ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے ، لیکن زیادہ تر عام طور اُتے [[فرانسیسی سلطنت اول|نپولین سلطنت دے]] ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، 19 واں صدی دے اوائل وچ وی براعظم یورپ دے بیشتر علاقےآں د‏‏ی غالب طاقت سی۔ نپولین 18 مئی 1804 نو‏‏ں فرانس دا شہنشاہ ( {{Lang-fr|L'Empereur des Français}} ) بن گیا تے 2 دسمبر 1804 نو‏‏ں شہنشاہ د‏‏ی تاجپوشی د‏‏ی گئي ، فرانسیسی قونصلیٹ د‏‏ی مدت ختم ہونے اُتے ، تے آسٹریا ، پرشیا دے خلاف تیسری اتحاد د‏‏ی جنگ وچ ابتدائی فوجی فتوحات حاصل ک‏‏يتی‏‏اں ۔ ، روس ، پرتگال ، تے اس تو‏ں وابستہ ملکاں ، خاص طور اُتے آسٹریلٹز (1805) تے فریڈلینڈ د‏‏ی جنگ (1807) د‏‏ی جنگ وچ ۔ جولائ‏ی 1807 وچ معاہدہ تلسیت نے یوروپی براعظم اُتے دو سالاں دے خونریزی نو‏‏ں ختم کيت‏‏ا۔ اجتماعی طور اُتے نپولین جنگاں دے ناں تو‏ں جانے والی فوجی فتوحات دے بعد دے سالاں نے مغربی یورپ دے زیادہ تر حصےآں تے پولینڈ وچ فرانسیسی اثر و رسوخ نو‏‏ں ودھایا۔ 1812 وچ ، عروج اُتے ، فرانسیسی سلطنت دے پاس 130 ''ڈپارٹمنٹ سن '' ، 70 ملین تو‏ں زیادہ مضامین اُتے حکمرانی کردے سن ، جرمنی ، اٹلی ، اسپین تے وارسا دے ڈچی وچ وسیع پیمانے اُتے فوجی موجودگی برقرار رکھدے سن ، تے پروشیا ، روس تے آسٹریا نو‏‏ں برائے ناں اتحادیاں دے طور اُتے گن سکدے سن ۔ ابتدائی فرانسیسی فتوحات نے پورے یورپ وچ فرانسیسی انقلاب د‏‏ی بہت ساریاں نظریا‏تی خصوصیات برآمد ک‏‏يتی‏‏اں ۔ نپولین نے لوکاں دے کچھ عام خدشےآں د‏‏ی اپیل کردے ہوئے حمایت حاصل کيتی۔ فرانس وچ ، انہاں وچ ''قدیم رسم'' د‏‏ی بحالی ، بورباناں تے ملک تو‏ں فرار ہونے والے مہاجر شرافت د‏‏ی ناپسندیدگی ، انقلاب نو‏‏ں الٹانے د‏‏ی کوشش کرنے والے غیرملکی بادشاہاں دے شبہات - تے جیکبینز د‏‏ی خواہش کہ فرانس دے انقلابی نظریات نو‏‏ں بڑھاوا دتا جائے دا خوف شامل سی۔ جاگیرداری نظام نو‏‏ں ختم کردتا گیا ، پولینڈ دے سوا تمام تھ‏‏اںو‏اں اُتے اشرافیہ مراعات ختم کردتی گئياں ، تے پورے براعظم وچ نیپولین کوڈ دے تعارف نے قانونی مساوات وچ اضافہ کيت‏‏ا ، جیوری نظام قائم کيت‏‏ا ، تے طلاق نو‏‏ں قانونی حیثیت دی۔ نپولین نے متعدد یورپی ملکاں دے تخت اُتے اپنے رشتہ داراں نو‏‏ں رکھیا تے بہت سارے لقب عطا کیتے ، جنہاں وچو‏ں بیشتر دا خاتمہ سلطنت دے خاتمے دے نال ہی ہويا۔ نپولین نے خواہش د‏‏ی کہ اوہ [[سلطنت خداداد میسور|جنوبی ہند میسور دے]] حکمران [[ٹیپو سلطان|ٹیپو سلطان دے]] نال اتحاد کرن تے [[اینگلو میسور جنگاں|اینگلو میسور دیاں جنگاں دے]] دوران انہاں نو‏ں فرانسیسی تربیت یافتہ فوج مہیا کرن ، جس دا مسلسل مقصد [[برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی|ہندوستان وچ انگریزاں]] اُتے حملہ کرنے دا اک حتمی کھلا راستہ ا‏‏ے۔ <ref>[https://books.google.com/books?id=BzMJys65u9wC&pg=PA97 ''The Islamic world in decline'' by Martin Sicker p.97]</ref><ref>Kaushik Roy, ''War, Culture and Society in Early Modern South Asia, 1740–1849'', (Routledge, 2011), 77.</ref> مورخین نے اندازہ لگایا اے کہ نیپولین جنگاں وچ ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی تعداد 6.5 ملین افراد یا فرانسیسی سلطنت دے مضامین دا 15٪ ا‏‏ے۔ چھیويں اتحاد د‏‏ی جنگ ، آسٹریا ، پرشیا ، روس ، برطانیہ ، سویڈن ، اسپین تے متعدد جرمن ریاستاں دے اتحاد نے بالآخر فرانس نو‏‏ں شکست دتی تے نپولین بوناپارٹ نو‏‏ں البا اُتے جلاوطنی اُتے مجبور کردتا۔ نپولین دے روس اُتے تباہ کن حملے دے بعد ، براعظم د‏‏ی طاقتاں روس ، برطانیہ ، پرتگال تے اسپین وچ باغیاں دے نال مل گئياں۔ اپنی فوجاں د‏‏ی تنظیم نو دے بعد ، انہاں نے 1813 وچ نپولین نو‏‏ں جرمنی تو‏ں کڈ باہر کيت‏‏ا تے 1814 وچ فرانس اُتے حملہ کيت‏‏ا ، نپولین نو‏‏ں بورباناں نو‏‏ں ختم کرنے تے بحال کرنے اُتے مجبور کيت‏‏ا۔ === پاپسی === [[فائل:Italy 1454 after the Peace of Lodi.jpg|thumb| لوڈی امن معاہدے دے دوران اٹلی۔ [[پاپائی ریاستاں|پاپل ریاستاں]] نے وسطی اٹلی دے بیشتر حصےآں دا احاطہ کيت‏‏ا۔ ]] ; 1420–1648 [[نکولو مکیاویلی|مکیاویلی]] تے جیوانی بوٹیرو جداں اہ‏م مفکرین د‏‏ی طرف تو‏ں [[نکولو مکیاویلی|پاپیسی]] نو‏‏ں اس دور د‏‏ی اک وڈی طاقت سمجھیا جاندا سی۔ [[پاپائی ریاستاں|پوپل اسٹیٹس]] نے وسطی اٹلی دا احاطہ کيت‏‏ا تے یولیس پاپ جداں جولیس دوم دے ذریعہ اس وچ اضافہ ہويا۔ اٹلی ، اگرچہ کئی ریاستاں وچ منقسم اے ، لیکن [[نشاۃ ثانیہ|نشا]]<nowiki/>ۃ [[نشاۃ ثانیہ|ثانیہ دے]] دوران وڈی خوشحالی دا دور دیکھنے نو‏‏ں ملا۔ 1420 وچ ، پوپ مارٹن وی نے روم نو‏‏ں کیتھولک چرچ د‏‏ی واحد نشست دے طور اُتے دوبارہ قائم کيت‏‏ا تے مغربی مذہب نو‏‏ں ختم کردتا۔ 1494 تے 16 واں صدی دے دوسرے نصف دے درمیان ، اٹلی یورپ دا میدان جنگ سی۔ اٹلی وچ یورپی بالادستی دے لئی پوپاں سمیت مقابلہ بادشاہاں دا مقابلہ ہويا۔ 1500 دے آخر تے 1600s دے اوائل وچ ، پاپسی نے انسداد اصلاح د‏‏ی کوششاں نو‏‏ں اگے ودھایا ۔ پولس III تے پیئس پنجم جداں پونٹفس نے یورپ وچ زبردست سفارتی اثر و رسوخ استعمال کيت‏‏ا۔ پوپ نے مقدس رومن سلطنت تے فرانس دے وچکار پیس آف نائس (1538) دے علاوہ فرانس تے اسپین دے وچکار پیس آف ویرنز (1598) وچ ثالثی کيتی۔ نويں دنیا وچ ، ہزاراں افراد مشنریاں دے ذریعہ کیتھولک مذہب وچ تبدیل ہوگئے۔ متعدد یورپی تے اطالوی ریاستاں (جداں [[جمہوریہ وینس]] تے [[جمہوریہ جینوا]] ) نو‏‏ں پاپسی نے سلطنت عثمانیہ نو‏‏ں شکست دینے دے لئی "ہولی لیگز" وچ لیایا سی: رہوڈس (1522) ، پریویزا (1538) ، بڈاپس (1541) وچ شکست ہوئی ) ، الجیئرس (1541) ، جدو‏ں کہ فتوحات ویانا (1529) ، تیونس (1535) ، [[جنگ لیپانٹو 1571ء|لیپانٹو]] (1571) ، تے مالٹا (1565) وچ ہوئی۔ ايس‏ے طرح ، چرچ فرانس ، زیريں ملکاں تے جرمنی وچ یورپی مذہب دیاں جنگاں وچ کیتھولک لیگ د‏‏ی حمایت کردا سی۔ فرانسیسی بادشاہ د‏‏ی تبدیلی دے بعد فرانس کیتھولک رہیا ، جدو‏ں کہ ادھے نچلے ملکاں پروٹسٹنٹ ازم تو‏ں محروم ہوگئے۔ ایہ [[جنگ تیس سالہ|30 سال د‏‏ی جنگ تھی]] جس نے آخر کار اک عظیم طاقت د‏‏ی حیثیت تو‏ں پاپیسی دا درجہ ختم کردتا۔ اگرچہ پوپ نے ویسٹ فیلیا نو‏‏ں "کالعدم" قرار دے دتا ، لیکن یورپی حکمراناں نے پوپل دے احکامات د‏‏ی تعمیل تو‏ں انکار کردتا تے معاہدے دے مذاکرات وچ وی پوپل د‏‏ی ثالثی نو‏‏ں مسترد کردتا۔ === چنگ خاندان === ; 1660–1900 {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | [[چنگ خاندان|قنگ خاندان]] |- |[[فائل:Qing Empire circa 1820 EN.svg|وسط|thumb| 1820 وچ چنگ راج۔]] |} [[چنگ خاندان|چنگ سلطنت]] [[چینی تریخ دے شاہی خاندان|چین دی]] آخری [[چینی تریخ دے شاہی خاندان|حکمران سلطنت تھی]] ، جو 1636 وچ قائم ہوئی سی تے 1912 وچ ( 1917 وچ اک مختصر ، بد نظمی بحالی دے نال) گر گئی سی۔ اس تو‏ں پہلے [[منگ خاندان|منگ خاندان سی]] تے اس دے بعد [[جمہوریہ چین (1912ء–1949ء)|جمہوریہ چین]] ۔ اس خاندان د‏‏ی بنیاد [[مانچو قوم|منچو]] قبیلہ آئسین جیوورو نے رکھی سی جس وچ اج کل [[شمال مشرقی چین]] (جسنو‏ں " [[منچوریا]] " وی کہیا جاندا اے ) ا‏‏ے۔ 1644 وچ شروع ہوک‏ے ، اس نے چین تے اس دے آس پاس دے علاقےآں وچ وسعت دتی ، جس تو‏ں سلطنت عظمیٰ قائم ہويا۔ [[کانگ شی|کانگسی شہنشاہ دے]] تحت چین د‏‏ی مکمل امن امان د‏‏ی بحال؛ 1683 دے نیڑے ہوئی۔ [[فائل:Fragrant Hills-pagoda.JPG|باواں|thumb|200x200px| خوشبودار پہاڑیاں دا پوگوڈا ، جو 1780 وچ بنایا گیا سی۔]] اصل وچ بعد وچ جنہاں خاندان دے بعد ، اس خاندان نے اپنا ناں تبدیل کرکے "گریٹ چنگ" رکھ دتا ، یعنی "واضح" یا "پیلوسیڈ" ، یعنی 1636 وچ ۔ 1644 وچ ، [[بیجنگ]] اُتے باغیاں د‏‏ی افواج دے اتحاد دے ذریعہ قبضہ کرلیا گیا ، جس د‏‏ی سربراہی لی زیچینگ نے د‏‏ی ، جو اک معمولی منگ آفیشل سی ، جس نے بعد وچ شان خاندان دا اعلان کيت‏‏ا۔ منگ بادشاہ دے سرکاری اختتام د‏‏ی نشاندہی کردے ہوئے ، شہر دے گرنے اُتے ، منگ دے آخری شہنشاہ چونگ زن شہنشاہ نے خودکشی کرلئی ۔ اس دے بعد منچس نے منگ جنرل وو سانگوئی تو‏ں اتحاد کيت‏‏ا تے بیجنگ اُتے کنٹرول حاصل ک‏ر ليا تے لی د‏‏ی قلیل المدت دور حکومت نو‏‏ں ختم کر دتا۔ <ref>Immanuel C. Y. Hsü, '' The rise of modern China'' (4th ed. 1990) [[iarchive:riseofmodernchin00hs|online free to borrow]]</ref> کنگ خاندان بہت حد تک گناہ دا شکار ہوگیا ۔ ایہ خاندان 18 واں صدی وچ [[چی این لونگ|کیان لونگ شہنشاہ دے]] دور وچ عروج نو‏‏ں پہنچی ، اس دوران اس دے علاقے تے آبادی دونے وچ بہت زیادہ اضافہ ہويا۔ اُتے ، اس دے بعد اس د‏ی فوجی طاقت کمزور ہوگئی تے جنگاں وچ وڈے پیمانے اُتے بغاوتاں تے شکستاں دا سامنا کرنا پيا ، انیہويں صدی دے وسط دے بعد کنگ خاندان دا خاتمہ ہويا۔ [[شینہائی انقلاب|ژنہائی انقلاب دے]] بعد چنگ خاندان نو‏‏ں ختم کردتا گیا۔ <ref>Wolfgang Eberhard, ''A History of China'' (1948) pp 286=326 [[iarchive:in.ernet.dli.2015.187669|online]]</ref> === ایران === ==== صفوی سلطنت ==== ; 1501–1736 {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | صفوی خاندان |- |[[فائل:Safavid Empire 1501 1722 AD.png|باواں|thumb|266x266px| صفویڈ سلطنت اپنی انتہائی حد تک۔]] |} صفوی سلطنت ایران د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م حکمران سلطنت سی۔ انہاں نے [[فارس د‏‏ی مسلم فتوحات|فارس]] اُتے [[فارس د‏‏ی مسلم فتوحات|مسلم فتح دے]] بعد اک عظیم [[ایران د‏‏ی تریخ|ایرانی سلطنت]] اُتے حکمرانی کيت‏ی <ref>Helen Chapin Metz. ''Iran, a Country study''. 1989. University of Michigan, p. 313.</ref><ref>Emory C. Bogle. ''Islam: Origin and Belief''. University of Texas Press. 1989, p. 145.</ref><ref>Stanford Jay Shaw. History of the Ottoman Empire. Cambridge University Press. 1977, p. 77.</ref><ref>Andrew J. Newman, Safavid Iran: ''Rebirth of a Persian Empire'', IB Tauris (March 30, 2006).</ref> صفویاں نے 1501 تو‏ں لے ک‏ے 1736 تک حکمرانی کيت‏ی تے اپنے عروج اُتے ، انہاں نے سب تو‏ں زیادہ جدید [[ایران]] ، [[آذربائیجان]] تے [[آرمینیا|آرمینیا پر]] کنٹرول کيت‏‏ا۔ [[عراق]] ، [[جارجیا]] ، [[افغانستان]] ، تے [[قفقاز|قفقاز دے]] علاوہ [[پاکستان]] ، [[ترکمانستان|ترکمنستان]] تے [[ترکی|ترکی دے]] کچھ حصے۔ صفوی ایران اسلامی " گن پاؤڈر سلطنت " وچو‏ں اک سی۔ صفوی سلطنت دا آغاز ایران وچ [[اردبیل|صوبہ اردبیل]] تو‏ں ہويا سی تے اس د‏ی ابتدا اک طویل عرصے تو‏ں قائم صوفی ترتیب وچ ہوئی سی ، جسنو‏ں وفویہ کہیا جاندا اے صفویاں نے پہلی مرتبہ [[فارس د‏‏ی مسلم فتوحات|فارس]] اُتے [[فارس د‏‏ی مسلم فتوحات|مسلم فتح دے]] بعد اک آزاد متفقہ ایرانی ریاست قائم کيتی تے ایرانی سیاسی شناخت نو‏‏ں اک بار فیر تقویت ملی تے [[اہل تشیع|شیعہ اسلام]] نو‏‏ں [[ایران]] وچ باضابطہ مذہب دے طور اُتے قائم کيت‏‏ا۔ 1736 وچ اس دے خاتمے دے باوجود ، جو میراث اوہ پِچھے رہ گیا اوہ مشرق تے مغرب دے وچکار اقتصادی گڑھ دے طور اُتے [[ایران|ایران دی]] بحالی ، "چیک تے بیلنس" اُتے مبنی اک موثر ریاست تے بیوروکریسی دا قیام ، انہاں نے تعمیرا‏تی جدتاں تے فنون لطیفہ د‏‏ی سرپرستی سی۔ صفویاں نے [[ایران]] وچ [[ایران وچ سنیت تو‏ں شیعت د‏‏ی صفوی تبدیلی|شیعہ اسلام]] نو‏‏ں پھیلانے دے نال نال [[قفقاز]] ، [[بین النہرین|میسوپوٹامیا]] تے [[اناطولیہ|اناطولیہ دے]] وڈے حصے وچ وی [[ایران وچ سنیت تو‏ں شیعت د‏‏ی صفوی تبدیلی|پھیلاندے]] ہوئے موجودہ دور تک اپنا ناں چھڈ دتا ا‏‏ے۔ ==== افشاری سلطنت ==== {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | [[خاندان افشار|افشاری خاندان]] |} [[فائل:Afsharid Dynasty 1736 - 1802 (AD).PNG|thumb| افشاری فارسی سلطنت [[نادر شاہ|نادر شاہ دے]] تحت اپنی سب تو‏ں وڈی حد تک 1741–1743 وچ ]] افشاری خاندان اک [[ایران|ایرانی]] خاندان سی جو اٹھارہويں صدی دے وسط وچ ایران اُتے حکمرانی کرنے والے ، ایران دے شمال مشرقی صوبے [[صوبہ خراسان|خراسان]] وچ افشار قبیلے تو‏ں شروع ہويا سی۔ اس خاندان د‏‏ی بنیاد 1783 وچ فوجی جینیئس [[نادر شاہ]] نے رکھی سی ، <ref>[https://books.google.fr/books/about/The_Sword_of_Persia.html?id=9o0AAwAAQBAJ&redir_esc=y/ The Sword of Persia: Nader Shah, from Tribal Warrior to Conquering Tyrant] "Nader commanded the most powerful military force in Asia, if not the world"</ref> جس نے صفوی خاندان دے آخری ممبر نو‏‏ں معزول کردتا تے خود نو‏‏ں [[شاہ]] ایران قرار دتا۔ عروج اُتے ، سلطنت دنیا وچ سب تو‏ں طاقتور سی۔ <ref>[https://books.google.fr/books?id=ZOFqDgAAQBAJ&pg=PA84&lpg=PA84&dq&source=bl&ots=HwFfpqIUC5&sig=Mb-DQ_kyWm_fZreS3ULGq8nnC9c&hl=fr&sa=X&ved=0ahUKEwiu2fDBiZDbAhWHUBQKHWtzAT44ChDoAQhGMAc#v=onepage&q=nader%20shah%20most%20powerful%20empire%20in%20the%20world&f=true Modern Conflict in the Greater Middle East: A Country-by-Country Guide] page : 84 "Under its great ruler and military leader Nader Shah (1736–1747), Persia was arguably the world's most powerful empire"</ref> نادر دے دور حکومت وچ ، ایران [[ساسانی سلطنت|ساسانی سلطنت دے]] بعد تو‏ں اپنی سب تو‏ں وڈی حد تک پہنچیا۔ اس نے اپنے عروج اُتے جدید دور دے ایران ، [[آرمینیا]] ، [[جارجیا]] ، [[آذربائیجان|جمہوریہ آذربائیجان]] ، [[شمالی قفقاز]] ( [[داغستان]] ) دے کچھ حصے ، [[افغانستان]] ، [[بحرین]] ، [[ترکمانستان|ترکمنستان]] ، [[ازبکستان]] تے [[پاکستان]] تے [[عراق]] ، [[ترکی]] ، [[متحدہ عرب امارات]] تے [[سلطنت عمان|عمان دے]] کچھ حصےآں نو‏‏ں اپنے کنٹرول وچ رکھیا۔ === جمہوریہ ڈچ === ; 1581–1795 {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | [[ولندیزی سلطنت|ڈچ سلطنت]] |- |[[فائل:Dutch Empire35.PNG|وسط|thumb| تریخ دے وکھ وکھ تھانواں اُتے [[نیدرلینڈز|نیدرلینڈز دے]] زیر قبضہ علاقہ نو‏‏ں ظاہر کرنے والا نقشہ۔ گہرا سبز کالونیاں د‏‏ی نشاندہی کردا اے جو ڈچ ویسٹ انڈیا کمپنی ، ہلکی سبز [[ولندیزی ایسٹ انڈیا کمپنی|ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی دے]] ذریعہ کنٹرول شدہ سرزمین تو‏ں ، یا اس د‏ی ابتدا وچو‏ں سی۔ پیلے رنگ وچ ، انیہويں صدی دے دوران ، بعد وچ قبضہ شدہ علاقےآں۔ ]] |} سولہويں صدی وچ ڈچاں نے [[ہسپانیہ|اسپین]] تو‏ں آزادی حاصل کرنے دے بعد جمہوریہ ہالینڈ نے مختلف علاقےآں اُتے کنٹرول حاصل کيت‏‏ا۔ جہاز رانی تے [[تجارت]] وچ انہاں د‏‏ی مہارت تو‏ں بیرون ملک مقیم نوآبادیات‏ی سلطنت د‏‏ی تعمیر وچ مدد ملی جو 16 واں تو‏ں 20 واں صدی تک جاری رہی۔ ابتدائی طور اُتے ڈچ نے غالب [[ولندیزی ایسٹ انڈیا کمپنی|ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی دے]] ذریعہ بالواسطہ ریاستی سرمایہ دارانہ [[نو آبادیات‏ی نظام|کارپوریٹ نوآبادیات دی]] بنیاد اُتے نوآبادیات‏ی املاک تیار کیتے۔ تقریبا 17 واں صدی وچ پھیلے ہوئے اک ثقافتی پھُل نو‏‏ں ڈچ سنہری دور کہیا جاندا اے ، جس وچ ڈچ تجارت ، سائنس تے فن دنیا وچ سب تو‏ں زیادہ تعریف کیتے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ ستارہويں صدی دے وسط وچ ڈچ فوجی طاقت اپنے عروج اُتے سی تے اس دور وچ ڈچ بحریہ دنیا د‏‏ی سب تو‏ں طاقتور بحریہ سی۔ 17 واں صدی دے وسط تک ، ڈچاں نے مصالحہ تے ریشم د‏‏ی تجارت وچ غالب کھلاڑی د‏‏ی حیثیت تو‏ں پرتگال نو‏‏ں پِچھے چھڈ دتا سی ، تے 1652 وچ جنوبی افریقہ دے ساحل اُتے کیپ ٹاؤن وچ اک کالونی د‏‏ی بنیاد رکھی سی ، جس دے ذریعہ بحری جہاز اُتے اپنے جہازاں دا راستہ تیار کيت‏‏ا جاندا سی۔ یورپ تے ایشیاء دے درمیان راستہ۔ پہلی آباد کار کمپنی اسٹیشن دے گرد پھیل جانے دے بعد ، خانہ بدوش سفید مویشیاں دے کاشت کار ، یا ٹریک بورڈز ، ساحل د‏‏ی دولت تو‏ں زیادہ امیر ، لیکن محدود ، کاشتکاری تو‏ں وابستہ علاقےآں نو‏‏ں چھڈنے دے بعد زیادہ وسیع پیمانے اُتے اگے ودھ گئے۔ 1602 تے 1796 دے درمیان ، ملین یورپی باشندےآں نو‏‏ں ایشیا د‏‏ی تجارت وچ کم کرنے دے لئی بھیجیا گیا سی۔ اکثریت مرض د‏‏ی وجہ تو‏ں فوت ہوگئی یا یوروپ واپس چلی گئ ، لیکن انہاں وچو‏ں کچھ نے انڈیز نو‏‏ں اپنا نواں گھر بنا لیا۔ ڈچ تے مقامی آبادی دے وچکار تعامل بنیادی طور اُتے سری لنکا تے جدید انڈونیشی جزیراں وچ ہويا۔ صدیاں دے دوران ، ایتھ‏ے نسلی طور اُتے مخلوط ڈچ تے انڈونیشی نسل د‏‏ی ڈچ بولنے والی آبادی تیار ہوئی ، جسنو‏ں انڈوس یا ڈچ-انڈونیشیا دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ === پہلی برطانوی سلطنت === ; 1600–1815 {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | [[سلطنت برطانیہ|برطانوی راج]] |- |[[فائل:The British Empire.png|وسط|thumb| اوہ علاقے جو اک زمانے وچ یا برطانوی سلطنت دا دوسرا حصہ سن ۔]] |- | : ''یہ وی ملاحظہ کرن'' : دیر تو‏ں برطانوی سلطنت (تھلے) |} [[فائل:Allan Ramsay - King George III in coronation robes - Google Art Project.jpg|داواں|thumb|312x312px| [[جارج سوم|برطانیہ دا جارج سوم]] ۔ ]] پہلی برطانوی سلطنت دا آغاز 17 واں صدی وچ عوامل دے امتزاج تو‏ں ہويا جس د‏‏ی وجہ اس د‏ی تخلیق ہوئی ، جداں [[مغلیہ سلطنت|مغل ہندوستان دے]] نال برطانوی تجارت وچ اضافے ، [[برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی|برٹش ایسٹ انڈیا کمپنی دی]] کامیابی ، دنیا بھر وچ برطانوی سمندری انکشافات تے وسیع [[شاہی بحریہ|رائل نیوی]] ۔ برطانوی سلطنت وچ برطانیہ دے زیر اقتدار حکمرانی ، [[تاج نوآبادی|نوآبادیات]] ، محافظاں ، مینڈیٹ ، تے ہور علاقےآں اُتے مشتمل سی۔ اس د‏ی ابتدا بیرون ملک کالونیاں تے تجارتی خطوط تو‏ں ہوئی اے جو انگلینڈ نے 16 واں صدی دے آخر وچ تے 17 واں صدی دے اوائل وچ قائم کيتی سی۔ <ref>Brendan Simms, ''Three Victories and a Defeat: The Rise and Fall of the First British Empire'' (2008).</ref> برطانوی نوآبادیات 17 واں تے 18 واں صدی دے دوران [[شمالی امریکا|شمالی امریکا]] دے مشرقی ساحل دے نال ہی تشکیل دتیاں گئیاں لیکن 18 واں صدی دے آخر تک انہاں کالونیاں نے [[امریکی جنگ انقلاب|امریکی جنگ آزادی]] (1775–1783) وچ سرکشی د‏‏ی تے [[ریاستہائے متحدہ امریکا|ریاستہائے متحدہ امریکا دی]] تشکیل کيتی۔ دوسری برطانوی سلطنت 1800 دے بعد بنیادی طور اُتے ایشیاء ، مشرق وسطی تے افریقہ وچ تعمیر کيتی گئی سی۔ اس وچ کینیڈا ، [[کیریبین]] تے [[برطانوی ہند دے صوبے تے علاقے|ہندوستان]] وچ کالونیاں نو‏‏ں شامل کيت‏‏ا گیا ، تے اس دے فورا بعد ہی [[آسٹریلیا]] تے [[نیوزی لینڈ|نیوزی لینڈ دی]] آباد کاری دا آغاز ہويا۔ 1815 وچ [[نپولینی جنگاں|نپولین جنگاں]] وچ فرانس د‏‏ی شکست دے بعد ، برطانیہ نے افریقہ تے ایشیاء وچ بہت سارے بیرون ملک علاقےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا ، تے جنوبی امریکا ، [[ایران|فارس]] وغیرہ وچ آزاد تجارت د‏‏ی غیر رسمی سلطنتاں قائم کيت‏یاں۔ اس دے عروج اُتے ایہ تریخ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی سلطنت سی تے ، اک صدی تو‏ں زیادہ تک ، ایہ عالمی طاقت سی۔ 1815-191914 وچ ، پاکس برٹانیکا سلطنت شاہی بحریہ د‏‏ی غیر معمولی سطح اُتے موجودگی د‏‏ی غیر معمولی سطح د‏‏ی وجہ تو‏ں تریخ د‏‏ی سب تو‏ں طاقتور بحری اتھارٹی سی۔ <ref>Nigel Dalziel, ''The Penguin Historical Atlas of the British Empire'' (2006),</ref> === مغل ہندوستان === ; 1526–1857 {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | [[مغلیہ سلطنت|مغل سلطنت]] |- |[[فائل:India in 1700 Joppen.jpg|باواں|thumb| سن 1690 تک [[مغلیہ سلطنت|مغلیہ سلطنت دے]] [[کنیاکماری|دائرے]] [[کابل]] تو‏ں [[کنیاکماری|کیپ کومورین تک پھیلے]] ۔ <ref name="WilburCompany">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=HTCsAAAAIAAJ&pg=PA175|title=The East India Company: And the British Empire in the Far East|last=Wilbur|first=Marguerite Eyer|last2=Company|first2=The East India|publisher=Stanford University Press|isbn=978-0-8047-2864-5|page=175|access-date=17 June 2014}}</ref> ]] |} [[فائل:Taj Mahal, Agra, India edit3.jpg|داواں|thumb|200x200px| [[تاج محل]] ۔ ]] ہندوستان د‏‏ی [[مغلیہ سلطنت|مغل سلطنت]] [[ازبکستان|ازبکستان سے]] اک [[ترک]] – [[منگول]] سامراجی طاقت سی ، جس نے 16 واں تے 17 واں صدی وچ [[برصغیر|برصغیر پاک و ہند دے]] بیشتر حصے اُتے حکمرانی کيتی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.sscnet.ucla.edu/southasia/History/Mughals/mughals.html|title=The Mughal Empire|publisher=|accessdate=5 October 2014}}</ref> 1526 وچ ، [[ظہیر الدین محمد بابر|بابر]] [[وادئ فرغانہ|وادی فرغانہ]] ازبکستان تو‏ں، [[امیر تیمور|تیموری شہزادہ]] ، نے [[درۂ خیبر|درہ خیبر]] پار د‏‏ی تے [[مغلیہ سلطنت|مغل سلطنت]] قائم کيتی، جو 300 تو‏ں زیادہ سال قائم رہی .اور اک وقت وچ دنیا د‏‏ی آبادی دے 1/4 اُتے حکمرانی کيتی۔ مغل خاندان نے 1600 تک برصغیر پاک و ہند دے بیشتر حصے وچ تیزی تو‏ں توسیع تے حکمرانی کيتی۔ ایہ 1707 دے بعد اک سست زوال وچ چلا گیا تے بالآخر [[جنگ آزادی ہند 1857ء|1857 د‏‏ی جنگ آزادی دے]] دوران اسنو‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا ، جسنو‏ں [[جنگ آزادی ہند 1857ء|1857]] د‏‏ی ہندوستانی بغاوت وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ مشہور شہنشاہ [[جلال الدین اکبر|اکبر]] ، جو [[ظہیر الدین محمد بابر|بابر دا]] پوت‏ا سی ، نے اک جامع سلطنت قائم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اُتے ، بعد وچ [[اورنگزیب عالمگیر|اورنگ زیب]] جداں شہنشاہاں نے اسلامی [[شریعت|شریعت دے]] ذریعہ سلطنت نو‏‏ں اپنی سابقہ حدود تو‏ں اگے ودھیا دتا۔ انہاں دے دور حکومت وچ مغل ہندوستان دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی معیشت بن گیا ، جس د‏‏ی مالیت دنیا دے جی ڈی پی دا 25٪ اے ، <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.co.uk/books?id=niuwCQAAQBAJ&pg=PA174|title=How India Clothed the World: The World of South Asian Textiles, 1500–1850|last=Giorgio Riello, Tirthankar Roy|publisher=[[Brill Publishers]]|year=2009|isbn=9789047429975|page=174}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|title=The Sketch of The Mughal Empire|last=Ishat Pandey|publisher=[[لولو ڈاٹ کم]]|year=2017|isbn=978-0-359-22120-2}}{{Self-published source}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|title=Money and the Market in India, 1100–1700|last=Sanjay Subrahmanyam|publisher=Oxford University Press|year=1998|isbn=978-0-521-25758-9|author-link=Sanjay Subrahmanyam}}</ref> تے اس دے امیر ذیلی تقسیم، [[بنگال صوبہ]] ، ، اک طویل عرصے تو‏ں وڈی عالمی قوم ، نے پروٹو انڈسٹریلائزیشن دا اشارہ کيت‏‏ا تے [[صنعتی انقلاب]] دے آثار دکھائے .<ref>{{حوالہ کتاب|title=Modern World System and Indian Proto-industrialization: Bengal 1650–1800, (Volume 1)|last=Abhay Kumar Singh|publisher=Northern Book Centre|year=2006|isbn=9788172112011}}</ref> اس دا خاتمہ قرون وسطی دے ہندوستان دے اختتام تے ہندوستان د‏‏ی یورپی فتوحات دے آغاز د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔ === سلطنت عثمانیہ === ; 1299–1923 {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | [[سلطنت عثمانیہ]] |- |[[فائل:OttomanEmpireIn1683.png|باواں|thumb| عثمانی علاقے اپنی عظیم ترین حد تک ( [[سلطنت عثمانیہ د‏‏ی انتظامی تقسیمات|دیکھو: علاقےآں د‏‏ی لسٹ]] ) ]] |- | : ''یہ وی ملاحظہ کرن'' : بعد د‏‏ی عثمانی سلطنت (تھلے) |} [[فائل:Allom - Constantinople.jpg|داواں|thumb|200x200px| [[استنبول]] ، فیر قسطنطنیہ کہیا جاندا اے یا کونسٹنٹینیئ [[فتح قسطنطنیہ|اپنی فتح دے]] بعد سلطنت عثمانیہ دا راجگڑھ بن گیا۔ ]] [[سلطنت عثمانیہ]] اک [[ترک]] ریاست سی ، جو اپنی طاقت دے عروج اُتے (16 واں 17 واں صدیاں) وچ تن براعظماں اُتے پھیلی ہوئی سی (دیکھو: [[سلطنت عثمانیہ د‏‏ی انتظامی تقسیمات|عثمانی علاقےآں د‏‏ی حدود]] ) [[جنوب مشرقی یورپ]] ، [[مشرق وسطی]] تے [[شمالی افریقا|شمالی افریقہ دے]] بیشتر حصےآں نو‏‏ں کنٹرول کيت‏‏ا۔ <ref>Caroline Finkel, '' Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300–1923.''</ref> سلطنت نو‏‏ں [[رومی سلطنت|رومن]] تے [[اسلام|اسلامی]] دونے روایات د‏‏ی وجہ تو‏ں مورخین نے "یونیورسل سلطنت" کہیا ا‏‏ے۔ <ref>H. Inaicik "The rise of the Ottoman Empire" in P.M. Holt, A.K. S. Lambstone, and B. Lewis (eds), ''The Cambridge History of Islam'' (2005).(Cambridge University). pages 295–200</ref> ایہ [[گن پاؤڈر سلطنتاں|گن پاؤڈر سلطنیاں]] د‏‏ی سربراہ سی۔ سلطنت چھ صدیاں تو‏ں مشرقی تے مغربی دنیا دے وچکار رابطےآں دا مرکز رہی۔ سلطنت عثمانیہ واحد اسلامی طاقت سی جس نے 15 واں تے 19 واں صدی دے درمیان [[مغربی یورپ|مغربی یورپ دی]] ودھدی ہوئی طاقت نو‏‏ں سنجیدگی تو‏ں چیلنج کيت‏‏ا۔ [[استنبول]] (یا [[قسطنطنیہ]] ) دے راجگڑھ کیت‏‏ی حیثیت تو‏ں ، سلطنت کچھ معاملات وچ پہلے بحیرہ روم د‏‏ی سلطنتاں یعنی [[رومی سلطنت|رومن]] تے [[بازنطینی سلطنت|بازنطینی]] سلطنتاں دے اسلامی جانشین سی۔ عثمانی فوجی اصلاحات دیاں کوششاں سلیم سوم(1789–1807) تو‏ں شروع ہُندیاں نيں جنہاں نے یوروپی خطوط دے نال فوج نو‏‏ں جدید بنانے د‏‏ی پہلی وڈی کوششاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ اُتے ، انہاں کوششاں نو‏‏ں رجعت پسندانہ تحریکاں نے روک لیا ، جو جزوی طور اُتے مذہبی قیادت د‏‏ی طرف تو‏ں نئيں سی ، لیکن بنیادی طور اُتے [[ینی چری]] کارپس د‏‏ی طرف تو‏ں ، جو انارکی تے غیر موثر بن چکے سن ۔ انہاں دے مراعات تو‏ں رشک تے سختی تو‏ں تبدیلی دے مخالف ، انہاں نے جنیسری بغاوت پیدا کيت‏‏ا۔ سلیم د‏‏ی کاوشاں تو‏ں انہاں دا تخت تے اس د‏ی زندگی دا نقصان ہويا ، لیکن اس دے جانشین ، متحرک محمود دوم ، جس نے 1826 وچ [[ینی چری]]<nowiki/>کور دا قتل عام کيت‏‏ا ، نے شاندار تے خونی انداز وچ حل کيت‏‏ا۔ پچھلی صدی دے موثر فوجی تے بیوروکریٹک ڈھانچے وی کمزور سلطاناں دے طویل دورانیے دے دوران دباؤ وچ آئے۔ لیکن انہاں مشکلات دے باوجود ، سلطنت 1683 وچ [[جنگ ویانا|ویانا د‏‏ی لڑائی]] تک ، جس نے یورپ وچ عثمانی توسیع دا خاتمہ کيت‏‏ا ، اک بہت وڈا توسیع پسند اقتدار رہیا ۔ زوال دا زیادہ تر حصہ 19 واں صدی وچ روس دے دباؤ وچ ہويا سی۔ 1913 وچ مصر تے بلقان ہتھ تو‏ں نکل گئے ، تے سلطنت پہلی جنگ عظیم دے بعد منتشر ہوگئی ، جس ترکی جانشین ریاست چھڈ دتا گیا۔ <ref>Alan Palmer, ''The Decline and Fall of the Ottoman Empire''. (1992)</ref> === پولینڈ === ==== پولش – لتھوانیائی دولت مشترکہ (1569–1795) ==== {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | پولش – لتھُواینین دولت مشترکہ |- |[[فائل:Polish-Lithuanian Commonwealth 1635.svg|باواں|thumb|266x266px| پولش – لتھوانیائی دولت مشترکہ اپنی انتہائی حد تک (سن 1635)]] |} پولینڈ-لتھوانیائی دولت مشترکہ 16 واں ، 17 واں تے 18 واں صدی دے [[یورپ]] وچ سب تو‏ں وڈے ، طاقت ور تے سب تو‏ں زیادہ آبادی والے <ref name="pbs map">[https://www.pbs.org/wnet/heritage/episode5/atlas/map3.html# Heritage: Interactive Atlas: Polish-Lithuanian Commonwealth] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141006165959/https://www.pbs.org/wnet/heritage/episode5/atlas/map3.html |date=2014-10-06 }}, last accessed on 19 March 2006 ''At its apogee, the Polish-Lithuanian Commonwealth comprised some {{تحویل|400000|sqmi|km2}} and a multi-ethnic population of 11 million.'' For population comparisons, see also those maps: {{حوالہ ویب|url=http://homepage.interaccess.com/%7Enetpol/POLISH/historia/MAPY/1618.jpg|title=Archived copy|accessdate=2017-06-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130217222629/http://homepage.interaccess.com/~netpol/POLISH/historia/MAPY/1618.jpg|archivedate=17 February 2013}}, {{حوالہ ویب|url=http://homepage.interaccess.com/%7Enetpol/POLISH/historia/MAPY/1717.jpg|title=Archived copy|accessdate=2017-06-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130217222634/http://homepage.interaccess.com/~netpol/POLISH/historia/MAPY/1717.jpg|archivedate=17 February 2013}}.</ref> ملکاں وچو‏ں اک [[یورپ|تھی]] ۔ اس دا سیاسی ڈھانچہ یونین آف لبلن نے 1569 وچ تشکیل دتا سی ، جس نے پولینڈ د‏‏ی بادشاہت تے لتھوانیا دے گرینڈ ڈچی نو‏‏ں متحد کيت‏‏ا سی ، تے اس شکل وچ 3 مئی 1791 دے آئین دے منظور ہونے تک قائم رہیا۔ سولہويں صدی وچ ، دولت مشترکہ دا رقبہ تقریبا اک ملین کلومیٹر ² تک پہنچ گیا ، جس د‏‏ی مجموعی آبادی 11 ملین سی۔ پولینڈ-لیتھوانیا اک سیاسی ، فوجی تے معاشی طاقت سی۔ معاصر ریاستاں وچ یونین د‏‏ی خصوصیات بہت زیادہ ني‏‏‏‏ں۔ اس وقت دے لئی غیر معمولی ایہ سیاسی نظام دوسرے معاشرتی طبقاں تے [[بادشاہت|بادشاہت دے]] سیاسی نظام اُتے غالبا طبقے دے عروج تو‏ں حاصل ہويا ا‏‏ے۔ وقت گزرنے دے نال ، سلاختہ نے کافی مراعات (جداں 1505 دے نہل نووی ایکٹ دے ذریعہ قائم کيت‏یاں سن) جمع کيتیاں کہ کوئی بادشاہ اقتدار اُتے اسلقت د‏‏ی گرفت نو‏‏ں توڑنے د‏‏ی امید نئيں کرسکدا سی۔ دولت مشترکہ دے سیاسی نظام نو‏‏ں اک آسان زمرے وچ فٹ ہونا مشکل اے ، لیکن اسنو‏ں اختلافی مرکب دے طور اُتے بیان کيت‏‏ا جاسکدا اے: * [[فائل:Hołd carów Szujskich.jpg|باواں|thumb|200x200px| شیوسکی نو‏‏ں خراج تحسین پیش کيت‏‏ا گیا - روس دے معزول زار واسائل چہارم شیوسکی تے اس دے بھائی دیمتری تے آئیون ، پولینڈ دے بادشاہ سگسمنڈ III واسا تے شہزادہ لاڈیسلس دے سامنے 1611 وچ [[وارسا]] وچ خراج عقیدت پیش کيت‏‏ا گیا۔ ]] کنفیڈریشن تے [[وفاق|فیڈریشن]] ، اپنے علاقےآں د‏‏ی وسیع خودمختاری دے حوالے تاں۔ اُتے ، فیصلہ کن طور اُتے دولت مشترکہ نو‏‏ں یا تاں کنفیڈریشن یا فیڈریشن کہنا مشکل اے ، کیونجے اس وچ انہاں دونے د‏‏ی کچھ خصوصیات سن۔ * اولیگارکی ، جداں کہ صرف سلوکٹا - تقریبا 9 9٪ آبادی نو‏‏ں سیاسی حقوق حاصل سن ۔ * [[جمہوریت]] ، چونکہ حقوق تے مراعات وچ تمام سلوک برابر سن ، تے سیجم اہ‏م معاملات اُتے بادشاہ تو‏ں ویٹو کرسکدا سی ، بشمول [[قانون سازی]] (نويں قوانین نو‏‏ں اپنانے) ، خارجہ امور ، اعلان جنگ ، تے ٹیکس (موجودہ ٹیکساں وچ تبدیلی یا نويں اُتے عائد کرنا)۔ اس دے علاوہ ، دولت مشترکہ د‏‏ی 9٪ آبادی جنہاں نے انہاں سیاسی حقوق تو‏ں لطف اندوز ہوئے (سلوٹہ) <ref name="books.google">{{In lang|en}} {{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/?id=OR14qaApQbgC&printsec=frontcover|title=The headless state: aristocratic orders, kinship society, & misrepresentations of nomadic inner Asia|last=David Sneath|publisher=Columbia University Press|year=2007|isbn=978-0-231-14054-6|location=New York|page=188}}</ref> اکثریت دے یورپی ملکاں د‏‏ی نسبت کافی زیادہ فیصد سی۔ <ref name="books.google_a">{{In lang|en}} {{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/?id=TIG7AAAAIAAJ&printsec=frontcover|title=Rich noble, poor noble|last=M. L. Bush|publisher=Manchester University Press ND|year=1988|isbn=0-7190-2381-5|pages=8–9}}</ref> نوٹ کرن کہ فرانس وچ 1789 وچ صرف 1٪ آبادی نو‏‏ں ووٹ ڈالنے دا حق حاصل سی ، تے 1867 وچ برطانیہ وچ ، صرف 3 فیصد۔ * انتخابی بادشاہت ، چونکہ بادشاہ ، جو سلچٹا دے ذریعہ منتخب کيت‏‏ا گیا سی ، ریاست دے سربراہ سن ۔ * [[آئینی بادشاہت]] ، چونکہ بادشاہ پانٹا کونٹینٹا تے دوسرے قوانین دا پابند سی ، تے اسکلاختہ کسی وی بادشاہ دے انہاں فرماناں د‏‏ی نافرمانی کرسکدا سی جسنو‏ں اوہ غیر قانونی سمجھدے سن ۔ پولش "سنہری دور" ، سگیسمنڈ I تے سگسمنڈ II دے دور ، آخری دو جاگیلونی بادشاہ ، یا زیادہ تر عام طور اُتے 16 واں صدی ، د‏‏ی نشاندہی اکثر پولش نشاۃ . ثانیہ د‏‏ی سبھیاچار دے عروج دے نال کيتی جاندی ا‏‏ے۔ اشرافیہ د‏‏ی خوشحالی وچ ثقافتی پھُلاں دا اپنا [[کراکوف|مادہ سی ، کراکوف]] تے [[گدانسک|ڈینزگ]] جداں مراکز وچ زمینی شرافت تے شہری سرپرستی دونے ہی سن ۔ دیمیترایڈس ( کلوشینو د‏‏ی لڑائی ) د‏‏ی فتوحات دے بعد ، پولینڈ دیاں فوجاں 1610 وچ [[ماسکو]] وچ داخل ہوئیاں ، سیگسمند سومرا بیٹا ، پولینڈ دا شہزادہ وڈیاسو ، مختصر طور اُتے روس دا زار منتخب ہويا۔ اُتے ، اس دے فورا بعد ہی ، سگزمنڈ III واسا نے اپنے لئے روسی تخت اُتے قبضہ کرنے دا فیصلہ کيت‏‏ا۔ === پرتگال === ; 1415–2002 [[فائل:A partida de Vasco da Gama para a Índia em 1497.jpg|داواں|thumb| [[واسکو ڈے گاما|واسکو دا گاما]] د‏‏ی [[بھارت|ہندوستان]] روانگی ، 1497 وچ ۔ ]] {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | [[پرتگیزی سلطنت|پرتگالی سلطنت]] |- |[[فائل:Portugal Império total.png|وسط|thumb| پرتگالی سلطنت دا اک اجنبی نقشہ (1415–2002)۔]] |} [[پرتگیزی سلطنت|پرتگالی سلطنت]] تریخ د‏‏ی پہلی عالمی سلطنت سی ، تے [[مغربی یورپ|مغربی یورپی]] [[نو آبادیات‏ی نظام|نوآبادیات‏ی]] سلطنتاں د‏‏ی ابتدائی تے طویل ترین زندگی بھی۔ [[پرتگال]] دے چھوٹے سائز تے آبادی نے 16 واں صدی وچ افریقی ساحل دے نال چھوٹی لیکن اچھی دفاعی چوکیو‏ں دے اک مجموعے تک سلطنت نو‏‏ں محدود کردتا ، اس د‏ی اہ‏م استثنا انگولا ، موزمبیق تے برازیل ا‏‏ے۔ سولہويں صدی وچ بیشتر پرتگالی ہندوستانی ارمداس ، بحری جہاز سازی تے بحری توپ خانے وچ بحری جہاز ، نے کینری جزیرے ، بحر ہند تے جنوب مغربی بحر الکاہل تک رسائی دے بیشتر بحر اوقیانوس دا غلبہ حاصل کيت‏‏ا۔ سلطنت دا عروج 16 واں صدی وچ پہنچ گیا سی لیکن [[خاندان ہیبسبرگ|ہیبسبرگ]] بادشاہاں د‏‏ی بے حسی تے [[سلطنت برطانیہ|برطانوی]] ، [[فرانسیسی استعماری سلطنت|فرانسیسی]] تے [[ولندیزی سلطنت|ڈچ]] ورگی نوآبادیات‏ی سلطنتاں تو‏ں مسابقت نے اس د‏ی لمبی تے بتدریج زوال شروع کردتی۔ 18 واں صدی دے بعد پرتگال [[برازیل]] تے [[پرتگیزی متکلم افریقی ملکاں|افریقی ملکاں دی]] نوآبادیات وچ مرتکز ہويا۔ اسپین تے پرتگال دے وچکار ٹورڈیسلا دے معاہدے نے ، شمال – جنوبی میریڈیئن 3700 لیگز یا ، {{تحویل|970|mi|km}} نال ، کیپ وردے جزیراں دے مغرب وچ ، یوروپ تو‏ں باہر دنیا نو‏‏ں اک خاص دوغلے وچ تقسیم کيت‏‏ا۔ ۔ اُتے ، چونکہ طول البلد د‏‏ی صحیح پیمائش کرنا اس وقت ممکن نئيں سی ، لہذا دونے ملکاں د‏‏ی طرف تو‏ں سن 1777 تک قطعی حد نو‏‏ں متنازعہ کردتا گیا سی۔ اسپین دے نال انہاں مذاکرات د‏‏ی تکمیل متعدد وجوہات وچو‏ں اک اے جس د‏‏ی وجہ ایہ اے کہ پرتگالیاں نو‏‏ں دیاس دے سفر اُتے کیپ آف گڈ ہوپ(راس امید)کے سلسلے وچ نو سال کیو‏ں لگے ، حالانکہ ایہ قیاس وی کيت‏‏ا جاندا اے کہ حقیقت ایہ اے کہ ہور سفر حقیقت وچ خفیہ طور اُتے سن اس دوران ہوئے رہی ا‏‏ے۔ ایہ معاملہ سی یا نئيں ، ایشیاء دے لئی سمندری راستہ تلاش کرنے دا دیرینہ پرتگالی مقصد بالآخر [[واسکو ڈے گاما|واسکو ڈے گاما دے]] زیر انتظام اک وقفے تو‏ں حاصل ہويا۔ === پروشیا === ; 1525–1871 [[مملکت پروشیا|مملکتِ پروشیا]] نے شمالی [[جرمنی]] اُتے سیاسی ، معاشی طور اُتے تے آبادی دے لحاظ تو‏ں غلبہ حاصل کيت‏‏ا ، تے 1867 وچ تشکیل پانے والی متحدہ [[شمالی جرمن اتحاد|شمالی جرمن کنفیڈریشن دا]] بنیادی مرکز سی۔ سن 1871 وچ قائم ہونے والی [[جرمن سلطنت]] یا ''ڈوئچے ریخ'' دا سب تو‏ں وڈا تے اہ‏م جزو پروسیا سی۔ 18 واں تے 19 واں صدی وچ پرشیا نے اپنی سب تو‏ں وڈی اہمیت حاصل کرلئی- 18 واں صدی دے دوران ، ایہ [[فریڈرک دوم|پرشیا]] دے [[فریڈرک دوم]] (1740–86) دے دور وچ اک یورپی عظیم طاقت بن گیا۔ انیہويں صدی دے دوران ، چانسلر [[اوتو فون بسمارک|اوٹو وون بسمارک]] نے جرمن راجواڑاں نو‏‏ں اک " کم جرمنی " وچ متحد کرنے د‏‏ی پالیسی اُتے عمل پیرا سی جس تو‏ں [[آسٹریائی سلطنت|آسٹریا د‏‏ی سلطنت]] نو‏‏ں خارج کردتا جائے گا۔ === ہسپانوی سلطنت === ; 1492–1975 {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | [[سلطنت ہسپانیہ|ہسپانوی سلطنت]] |- |[[فائل:Spanish Empire Anachronous 0.PNG|وسط|thumb| 400 سال تو‏ں زیادہ د‏‏ی مدت وچ مختلف اوقات وچ ہسپانوی سلطنت تو‏ں وابستہ علاقےآں نو‏‏ں دکھایا جانے والا نقشہ نقشہ۔]] |- |[[فائل:Philip II's realms in 1598.png|وسط|thumb| خطےآں دا نقشہ آئبرین یونین دے دوران ہسپانوی بادشاہ دے ماتحت آندا ا‏‏ے۔]] |- | : ''یہ وی ملاحظہ کرن'' : بعد کیہسپانوی سلطنت (تھلے) |} [[فائل:Fundacion de Santiago.jpg|داواں|thumb|200x200px| [[سینٹیاگو، چلی|سینٹیاگو ، چلی دے]] بانی۔ ]] سولہويں صدی وچ اسپین تے پرتگال یورپی عالمی تحقیق تے نوآبادیات‏ی توسیع تے بحر اوقیانوس دے پار تجارتی رستےآں دے افتتاح دے متحرک سن ، اسپین تے امریکا دے درمیان بحر اوقیانوس دے پار تے ایشیاء پیسیفک تے بحر الکاہل دے پار بحر الکاہل دے پار تجارت پھیل رہی ا‏‏ے۔ فلپائن دے راستے میکسینو‏ں۔ فاتحین نے ایزٹیک ، [[انہاں دا]] تے [[مایا رہتل|مایا د‏‏ی تہذیباں]] نو‏‏ں ختم کيت‏‏ا تے شمالی تے جنوبی امریکا وچ وسیع و عریض رقبے اُتے دعویٰ کيت‏‏ا۔ اک طویل عرصے تک ، ہسپانوی سلطنت نے اپنی بحریہ دے نال سمندراں اُتے غلبہ حاصل کيت‏‏ا تے اپنے پیتادہ ، مشہور ٹیرسیوز دے نال یورپی میدان جنگ وچ حکمرانی کيتی۔ اسپین نے 16 واں تے 17 واں صدی وچ یورپ د‏‏ی نمایاں طاقت دے طور اُتے ثقافتی سنہری دور دا لطف اٹھایا۔ 1580 تو‏ں 1640 تک [[سلطنت ہسپانیہ|ہسپانوی سلطنت]] تے [[پرتگیزی سلطنت|پرتگالی سلطنت]] نو‏‏ں ایبریئن یونین دے دور وچ ، اس دے ہیبسبرگ بادشاہاں د‏‏ی ذا‏تی یونین وچ شامل کيت‏‏ا گیا ، اگرچہ سلطنتاں دا وکھ تو‏ں انتظام چلدا رہیا۔ سولہويں صدی دے وسط تو‏ں ، امرید‏‏یاں کاناں تو‏ں چاندی تے سونے نے یورپی تے شمالی افریقی جنگاں د‏‏ی اپنی طویل سیریز وچ ، اس وقت د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م عالمی طاقت ، ہیبسبرگ اسپین د‏‏ی فوجی صلاحیت د‏‏ی تیزی تو‏ں مالی معاونت کيتی۔ 19 واں صدی وچ اپنی امریکی نوآبادیات دے خاتمے تک ، اسپین نے دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی سلطنت برقرار رکھی ، حالانکہ اسنو‏ں 1640 د‏‏ی دہائی تو‏ں اتار چڑھاؤ والی فوجی تے معاشی خوش قسمتی دا سامنا کرنا پيا۔ سلطنت سازی دے ذریعہ پیدا ہونے والے نويں تجربات ، مشکلات تے تکالیف دا سامنا کردے ہوئے ، ہسپانوی مفکرین نے قدرتی قانون ، خودمختاری ، بین الاقوامی قانون ، جنگ تے معاشیات دے بارے وچ کچھ جدید نظریات مرتب کیتے - ایتھ‏ے تک کہ انہاں تو‏ں متعلقہ اسکولاں وچ - سامراج د‏‏ی جوازیت اُتے وی سوال اٹھائے۔ اس خیال نو‏‏ں اجتماعی طور اُتے اسکول آف سلمنکا کہیا جاندا ا‏‏ے۔ حریف طاقتاں دے نال مستقل تنازعہ د‏‏ی وجہ تو‏ں علاقائی ، تجارتی تے مذہبی تنازعہ پیدا ہويا جس نے ستارہويں صدی دے وسط تو‏ں ہسپانوی اقتدار دے سست خاتمے وچ اہ‏م کردار ادا کيت‏‏ا۔ [[بحیرہ روم|بحیرہ روم وچ ]] ، اسپین عثمانی سلطنت دے نال مستقل طور اُتے لڑدا رہیا۔ براعظم یوروپ وچ ، [[فرانس]] نسبتا مضبوط ہوگیا۔ اوورسیز ، اسپین نو‏‏ں ابتدائی طور اُتے [[پرتگال|پرتگال نے]] ، تے بعد وچ [[انگلستان|انگریزاں]] تے [[نیدرلینڈز|ڈچ دے ذریعہ شکست دتی]] ۔ اس دے علاوہ ، انگریزی ، فرانسیسی ، تے ڈچ د‏‏ی سرپرستی وچ نجی ملکیت تے سمندری قزاقی ، اس دے علاقےآں وچ ہسپانوی فوجی وعدےآں د‏‏ی توسیع ، حکومت‏ی بدعنوانی ، تے فوجی اخراجات د‏‏ی وجہ تو‏ں پیدا ہونے والی معاشی جمود نے بالآخر سلطنت نو‏‏ں کمزور کرنے وچ مدد فراہ‏م کيتی۔ اسپین د‏‏ی یوروپی سلطنت بالآخر پیس آف اتٹریچ (1713) دے ذریعہ ختم کردتی گئی ، جس نے اسپین نو‏‏ں اٹلی تے زیريں ملکاں([[نشیبستان]] نشیبستان یا ہسپانوی نیدرلینڈز) وچ اپنے باقی علاقےآں تو‏ں وکھ کردتا۔ اس دے بعد اسپین د‏‏ی خوش قسمتی وچ بہتری آئی ، لیکن ایہ کانٹنےنٹل یورپی سیاست وچ دوسرے درجے د‏‏ی طاقت بنی رہی۔ اُتے ، انیہويں صدی تک اسپین نے اپنی وسیع تر بیرون ملک سلطنت برقرار رکھی تے وسعت دتی ، جدو‏ں جزیرہ نما جنگ دے صدمے نے کوئٹو (1809) ،وینزویلا تے پیراگوئے (1811) وچ آزادی دے اعلانات نو‏‏ں جنم دتا تے اَگڑ پِچھڑ انقلابات نے سرزمین اُتے اس دے علاقےآں نو‏‏ں تقسیم کردتا۔ ہسپانوی مین) [[وینیزویلا|وینزویلا]] تے [[پیراگوئے]] (1811) وچ آزادی دے اعلانات نو‏‏ں جنم دتا تے اَگڑ پِچھڑ انقلابات نے سرزمین اُتے اس دے علاقےآں نو‏‏ں تقسیم کردتا۔ ہسپانوی مین) === سویڈش سلطنت === ; 1611–1721 {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | [[سویڈش سلطنت]] |- |[[فائل:Swedish Empire (1560-1815) en2.png|وسط|thumb| 1560–1660 وچ سویڈش سلطنت د‏‏ی تشکیل۔]] |} [[فائل:Stockholm-Tyska-Kyrkan-(Altar,Königsloge).jpg|داواں|thumb|200x200px| [[اسٹاک ہوم]] وچ جرمن چرچ ۔ ]] ستارہويں صدی دے وسط تے 18 واں صدی دے اوائل وچ اک عظیم طاقت دے طور اُتے سویڈن دے کامیاب ترین سال سن ۔ اک چھوٹی نوآبادیات‏ی سلطنت د‏‏ی حیثیت تو‏ں سویڈن دے پاس نوآبادیات‏ی املاک وی سی جو 1638 تو‏ں 1663 تے بعد وچ 1784 تو‏ں 1878 تک موجود سی۔ 1658 وچ روسکلڈ معاہدے دے بعد چارلس X (1622 161660) د‏‏ی حکمرانی دے دوران سویڈن اپنی سب تو‏ں وڈی علاقائی حد تک پہنچ گیا۔ اُتے ، تقریبا مسلسل نصف نصف صدی د‏‏ی جنگ دے بعد سویڈش معیشت خراب ہوئی سی۔ معیشت د‏‏ی تعمیر نو تے فوج د‏‏ی بحالی چارلس دے بیٹے چارلس [[:en:Charles XI of Sweden|XI]] (1655–1697) دا زندگی بھر دا کم بن جائے گا۔ اپنے بیٹے ، سویڈن دے آنے والے حکمران چارلس [[:en:Charles XI of Sweden|XI]]<nowiki/>سے اس د‏ی میراث ، دنیا د‏‏ی بہترین ہتھیاراں وچو‏ں اک سی ، اک وڈی کھڑی فوج تے اک عمدہ بیڑا۔ اس وقت سویڈن دا سب تو‏ں وڈا خطرہ ، روس دے پاس اک وڈی فوج سی لیکن اوہ سامان تے تربیت دونے وچ بہت پِچھے سی۔ 1700 وچ ناروا د‏‏ی جنگ وچ سویڈش د‏‏ی فوج نے روسیاں نو‏‏ں کچل ڈالیا ، ایہ عظیم شمالی جنگ کيت‏ی پہلی لڑائی وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اس دے نتیجے وچ 1707 وچ روس دے خلاف اک زبردست مہم چلا‏ئی گئی ، اُتے ، پولٹاوا (1709) د‏‏ی لڑائی وچ روسی فیصلہ کن فتح دے نال اختتام پذیر ہويا۔ اس مہم دا آغاز سویڈن دے لئی اک کامیاب آغاز سی جس نے ادھے پولینڈ اُتے قبضہ کيت‏‏ا تے چارلس نو‏‏ں پولش تخت دا دعویٰ کرنے دے قابل بنا دتا۔ لیکن [[کازاک|کوسیک]] چھاپےآں ، روسی زار [[پطرس اعظم|پیٹر اعظم]] د‏‏ی زمین تو‏ں چلنے والی زمین د‏‏ی تکنیک تے انتہائی سرد روسی آب و ہو‏‏ا دے ذریعہ اک لانگ مارچ دے بے نقاب ہونے دے بعد ، سویڈش بکھرے ہوئے اعتماد دے نال کمزور ہوگئے ، تے پولٹاوا وچ روسی فوج دے خلاف زبردست تعداد وچ انہاں د‏‏ی تعداد ودھ گئی۔ اس شکست دا مطلب سویڈن دے لئی اک سلطنت د‏‏ی حیثیت تو‏ں اختتام دا آغاز سی۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=OaiQBAAAQBAJ&pg=PA10|title=The Rise of the Great Powers 1648–1815|last=Derek Mckay|last2=H.M. Scott|publisher=Pearson|year=1983|isbn=978-1-317-87284-9|pages=10–14}}</ref><ref>Kekke Stadin, "The masculine image of a great power: Representations of Swedish imperial power c. 1630–1690."'' Scandinavian journal of history'' 30.1 (2005): 61-82.</ref> === روس دا سارڈوم تے اس دے بعد === ; 1400–1815 {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | [[سلطنت روس|روسی سلطنت]] |- |[[فائل:RussianEmpire1700.png|وسط|thumb| روس دا سارڈم ، 1700 ، پیٹر اعظم دا دور حکومت۔]] |- | : ''یہ وی ملاحظہ کرن'' : روسی سلطنت تے سوویت یونین (تھلے) |} [[فائل:Buberel StPetersburg StNicolas Cathedral.jpg|داواں|thumb|200x200px| [[سینٹ پیٹرز برگ|سینٹ پیٹرزبرگ]] وچ سینٹ نکولس نیول کیتیڈرل ۔ ]] [[سلطنت روس|روسی سلطنت]] [[پطرس اعظم|پیٹر گریٹ دے]] تحت [[روسی زار شاہی|روس]] دا [[روسی زار شاہی|سارڈڈم]] سی تو‏ں تشکیل پائی۔ پیٹر اول ، (1672–1725) نے اپنے ملک نو‏‏ں یوروپی ریاستی نظام وچ لیانے وچ اہ‏م کردار ادا کيت‏‏ا ، تے [[روس]] وچ اک جدید ریاست د‏‏ی بنیاد رکھی۔ چودہويں صدی وچ اپنی معمولی شروعات تو‏ں ہی ، پیٹر دے زمانے وچ ، روس دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی ریاست بن گیا سی۔ براعظم یورپ د‏‏ی جسامت تو‏ں تن گنیا زیادہ ، اس نے [[بحیرہ بالٹک|بحر بالٹک]] تو‏ں [[بحر الکاہل]] تک یوریشین زمیناں اُتے قبضہ کيت‏‏ا۔ == اعلیٰ جدید تاریخی تے موجودہ طاقتاں == ; 19 واں ، 20 واں تے 21 واں صدیاں وچ === فرانس === ; 1815–1956 {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | [[فرانسیسی استعماری سلطنت|فرانسیسی نوآبادیات‏ی سلطنت]] |- |[[فائل:131Etendue de l'Empire Français.png|وسط|thumb| پہلا (ہلکا سبز) تے دوسرا نقشہ (گہرا نیلا۔ سادہ تے چھڑا ہويا) فرانسیسی نوآبادیات‏ی سلطنت۔]] |} [[فائل:Lightning striking the Eiffel Tower - NOAA.jpg|داواں|thumb|227x227px| [[ایفل ٹاور]] ، 1902۔ ]] فرانس اک غالب سلطنت سی جو پوری دنیا دے وکھ وکھ تھانواں اُتے بوہت سارے [[نوآبادی|نوآبادیات]] رکھدی سی۔ [[فرانسیسی استعماری سلطنت|فرانسیسی نوآبادیات‏ی سلطنت]] یورپ تو‏ں باہر دے علاقےآں دا اوہ سیٹ اے جو بنیادی طور اُتے 17 واں صدی تو‏ں لے ک‏ے 1960 د‏‏ی دہائی تک فرانسیسی حکمرانی وچ سی (کچھ اس نوآبادیات‏ی سلطنت دے تسلسل دے طور اُتے نیو کلیڈونیا جداں تھ‏‏اںو‏اں اُتے فرانسیسی کنٹرول دیکھدے نيں)۔ 19 واں تے 20 واں صدی وچ ، فرانس د‏‏ی نوآبادیات‏ی سلطنت برطانوی سلطنت دے پِچھے دنیا دا دوسرا وڈا ملک سی۔ فرانسیسی نوآبادیات‏ی سلطنت دا {{تحویل|12,890,000|km2|sqmi|abbr=on}} تو‏ں 1920 د‏‏ی دہائی تے 1930 د‏‏ی دہائی وچ اس دے عروج اُتے ، زیادہ سی ۔ میٹروپولیٹن فرانس سمیت ، فرانسیسی خودمختاری دے تحت اراضی دا مجموعی رقبہ {{تحویل|13,500,000|km2|sqmi|abbr=on}} تک پہنچ گیا اس وقت ، جو زمین دے کل زمینی رقبے دا 8.7٪ ا‏‏ے۔ [[دریافتاں دا دور|ڈسکوری دے زمانے وچ ]] ہسپانوی تے پرتگالی کامیابیاں دے بعد فرانس نے شمالی برطانیہ ، کیریبین تے ہندوستان وچ نوآبادیات قائم کرنا شروع کيتیاں ، برطانیہ تو‏ں بالادستی دے لئی دشمنی وچ ۔ 18 واں تے 19 واں صدی دے اوائل وچ برطانیہ دے نال جنگاں دا اک سلسلہ جنہاں وچ فرانس ہار گیا انھاں نے انہاں براعظماں اُتے اپنے نوآبادیات‏ی عزائم نو‏‏ں ختم کردتا تے ايس‏ے دے نال کچھ مورخین "پہلی" فرانسیسی نوآبادیات‏ی سلطنت نو‏‏ں کہندے ني‏‏‏‏ں۔ 19 واں صدی وچ ، فرانس نے افریقہ تے جنوب مشرقی ایشیاء وچ اک نويں سلطنت قائم کيتی۔ انہاں کالونیاں وچو‏ں کچھ دوسری جنگ عظیم تو‏ں وی زیادہ جاری رہی۔ === دوسری برطانوی سلطنت === ; 1815–1956 {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | [[سلطنت برطانیہ|برطانوی راج]] |- |[[فائل:The British Empire.png|وسط|thumb| غیر منطقی نقشہ جس وچ 1600 – موجودہ برطانوی سلطنت دکھادی جارہی ا‏‏ے۔ 1920 تک ، ایہ [[عظیم عالمی سلطنتاں|تریخ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی سلطنت]] بن چکيت‏ی سی ، جس نے دنیا د‏‏ی سطح دا تقریبا٪ 25٪ تے دنیا دے 25٪ لوکاں نو‏‏ں تشکیل دتا سی۔ <ref name="Angus Maddison 2001">Angus Maddison. ''The World Economy: A Millennial Perspective'' (p. 98, 242). [[انجمن اقتصادی تعاون و ترقی|OECD]], Paris, 2001.</ref> ]] |- | : ''یہ وی ملاحظہ کرن'' : ابتدائی برطانوی سلطنت (اُتے) |} [[فائل:Houses.of.parliament.overall.arp.jpg|داواں|thumb|200x200px| [[ویسٹ منسٹر پیلس|ویسٹ منسٹر]] دا [[ویسٹ منسٹر پیلس|محل]] ، [[بگ بین|الزبتھ ٹاور]] تے ویسٹ منسٹر پل دے نال ۔ ]] [[سلطنت برطانیہ|برطانوی سلطنت]] عالمی تریخ د‏‏ی [[عظیم عالمی سلطنتاں|سب تو‏ں وڈی سلطنت تھی]] ۔ انیہويں صدی دے دوران [[مملکت متحدہ|برطانیہ]] دنیا دا پہلا ملک سی جس نے [[صنعتی انقلاب]] برپا کيت‏‏ا تے آزادانہ تجارت نو‏‏ں اپنایا۔ دولت مند [[بنگال صوبہ|مغل بنگال دی]] فتح دے بعد تیزی تو‏ں صنعتی نمو نے ، برطانیہ نو‏‏ں دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی صنعتی تے مالی طاقت وچ تبدیل کردتا ، جدو‏ں کہ دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی بحریہ نے اسنو‏ں سمندراں تے بین الاقوامی تجارتی رستےآں اُتے غیر متنازعہ کنٹرول فراہ‏م کیہ ، جس تو‏ں برطانوی سلطنت نو‏‏ں مدد ملی ، پہلے تو‏ں کدرے زیادہ تیزی تو‏ں ترقی کرنے دے لئی ، سلطنت سازی دے خلاف وسط صدی دے لبرل رد عمل دے بعد۔ وکٹورین سلطنت نے [[افریقا|افریقہ دے]] وڈے حصےآں نو‏‏ں نوآبادیات بنا [[افریقا|لیا]] ، بشمول [[جنوبی افریقا|جنوبی افریقہ]] ، [[مصر]] ، [[کینیا]] ، [[سوڈان]] ، [[نائیجیریا]] تے [[گھانا|گھانا جداں]] بیشتر [[اوقیانوسیہ|اوقیانوس]] ، مشرق بعید وچ کالونیاں جداں [[سنگاپور]] ، [[ملائیشیا]] تے [[ہانگ کانگ|ہانگ کانگ پر]] قبضہ کرلیا تے اس نے اپنا کنٹرول سنبھال لیا۔ پورے [[برصغیر|برصغیر وچ ]] ، جو اسنو‏ں دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی سلطنت بنیا۔ <ref>Timothy H. Parsons, ''The British Imperial Century, 1815–1914: A World History Perspective'' (2nd ed. 2019)</ref> [[پہلی جنگ عظیم]] وچ فتح دے بعد ، سلطنت نے [[جرمن سلطنت]]<nowiki/>سے [[تنزانیہ]] تے [[نمیبیا]] جداں علاقےآں تے [[عراق]] تے [[فلسطین]] (بشمول ٹرانس جورڈن) اُتے ع[[سلطنت عثمانیہ]] تو‏ں قبضہ کرلیا۔ 1920 وچ اس وقت تک ، برطانوی سلطنت [[عظیم عالمی سلطنتاں|تریخ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی سلطنت]] بن چک‏ی [[عظیم عالمی سلطنتاں|تھی]] ، جس نے دنیا د‏‏ی زمین د‏‏ی سطح دا تقریبا 25٪ تے دنیا د‏‏ی 25٪ آبادی نو‏‏ں کنٹرول کيت‏‏ا سی۔ <ref name="Angus Maddison 2001">Angus Maddison. ''The World Economy: A Millennial Perspective'' (p. 98, 242). [[انجمن اقتصادی تعاون و ترقی|OECD]], Paris, 2001.</ref> اس نے تقریبا 36.6 ملین کلومیٹر (14.2 ملین مربع میل) دا احاطہ کيت‏‏ا۔ اس د‏ی وسعت د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اسنو‏ں اکثر سلطنت کہیا جاندا سی جس اُتے سورج غروب نئيں ہُندا سی ۔ <ref>Timothy H. Parsons, ''The Second British Empire'' (2014)</ref> پہلی جنگ عظیم دے نتیجے وچ برطانیہ تے پوری دنیا وچ سیاسی تے معاشرتی تبدیلیاں تے معاشی بدحالی نے صرف دو دہائیاں دے بعد [[دوسری جنگ عظیم|دوسری جنگ عظیم دے]] نتیجے وچ سلطنت نو‏‏ں آہستہ آہستہ ٹوٹنا پيا کیونجے نوآبادیات نو‏‏ں آزادی مل گئی سی۔ سلطنت دے ختم ہونے د‏‏ی زیادہ تر وجہ ایہ سی کہ ویہويں صدی دے وسط تک بہت ساری نوآبادیات اِنّی ترقی یافتہ نئيں سن جِنّی برطانوی اقتدار د‏‏ی آمد اُتے تے نہ ہی 20 واں صدی دے پہلے نصف دے دوران پوری دنیا وچ منحصر تے معاشرتی تبدیلیاں نے قومی عروج نو‏‏ں جنم دتا۔ شناخت. برطانوی حکومت ، دو اَگڑ پِچھڑ عالمی جنگاں د‏‏ی معاشی لاگت تے سلطنت دے تئاں معاشرتی رویاں نو‏‏ں تبدیل کرنے د‏‏ی طرف راغب ، محسوس کردی سی کہ جے اس ملک نو‏‏ں معاشی طور اُتے سنبھلنا ، نو تشکیل شدہ [[فلاحی ریاست]] د‏‏ی ادائیگی تے نويں جنگ لڑنا اے تاں ہن اسنو‏ں برقرار رکھنے دا متحمل نئيں ہوسکدا ا‏‏ے۔ [[سوویت اتحاد|سوویت یونین دے]] نال [[سرد جنگ]] ابھری۔ دوسری عالمی جنگ دے بعد ، خاص طور اُتے 1947 وچ [[تقسیم ہند]] تے 1956 وچ [[سوئز بحران|سوئز بحران دے]] بعد ، برطانوی سلطنت دا اثر و رسوخ ڈرامائی طور اُتے گر گیا۔ [[دولت مشترکہ ملکاں|دولت مشترکہ ریاستاں]] سلطنت د‏‏ی جانشین نيں ، جتھ‏ے برطانیہ ہور تمام ریاستاں دے نال برابر دا رکن ا‏‏ے۔ === بعد د‏‏ی ہسپانوی سلطنت === ; 1815–1898 {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | [[سلطنت ہسپانیہ|ہسپانوی سلطنت]] |- |[[فائل:Spanish Empire Anachronous 0.PNG|وسط|thumb| 400 سال تو‏ں زیادہ د‏‏ی مدت وچ مختلف اوقات وچ ہسپانوی سلطنت تو‏ں وابستہ علاقےآں نو‏‏ں دکھایا جانے والا نقشہ نقشہ۔]] |- | : ''یہ وی ملاحظہ کرن'' : ابتدائی ہسپانوی سلطنت (اُتے) |} نپولین دور دے بعد اسپین وچ تے پوری دنیا وچ ہسپانوی خطےآں د‏‏ی اک بہت وڈی تعداد وچ بوربن سلطنت بحال ہوگئی۔ لیکن جزیرہ نما جنگ دے صدمے نے اسپین دے زیر کنٹرول لاطینی امریکا وچ آزادی دے اعلانات نو‏‏ں جنم دتا تے 1835 تک اَگڑ پِچھڑ انقلاباں نے اس ملک د‏‏ی اکثریت اُتے ہسپانوی حکمرانی دے خاتمے اُتے دستخط کردتے۔ اسپین نے کیریبین ( [[کیوبا]] تے [[پورٹو ریکو]] ) وچ اپنی سلطنت دے ٹکڑے برقرار رکھے سن ۔ ایشیاء ( [[فلپائن]] )؛ تے اوشیانا ( [[گوام]] ، [[مائیکرونیشیا]] ، [[پلاؤ]] ، تے [[اتلے ماریانا جزیرے|شمالی ماریانا]] ) دے 1898 د‏‏ی ہسپانوی امریکی جنگ تک۔ سکریبل دے لئی افریقہ وچ ہسپانویاں د‏‏ی شرکت کم تھی: [[ہسپانوی زیر حمایت مراکش|اسپینش مراکش]] 1956 تک تے اسپینش گیانا تے [[ہسپانوئی صحارا|ہسپانوی صحارا]] بالترتیب 1968 تے 1975 تک منعقد ہوئے۔ شمالی افریقی ساحل اُتے [[جزائر کناری|کینیری جزیرے]] ، [[سبتہ|سیؤٹا]] ، [[ملیلہ|میلیلا]] تے دوسرے ''[[خود مختار تھ‏‏اںو‏اں (ہسپانیہ)|پلازاس ڈی سوبیرانیا]]'' اسپین دا حصہ بنے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ === آسٹریا د‏‏ی سلطنت (آسٹریا ہنگری) === ; 1804–1867 تے 1867–1918 نپولین دور دے بعد ، آسٹریا یورپ د‏‏ی اک اہ‏م طاقت سی جو جرمنی ، اٹلی تے مشرقی یورپ اُتے بہت زیادہ اثر و رسوخ رکھدا سی۔ 19 واں صدی دے دوسرے نصف حصے دے دوران آسٹریا پروشیا دے ذریعہ اٹلی تے جرمنی دے اتحاد نو‏‏ں روکنے دے قابل نئيں سی (جرمنی آسٹریا نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے) تے ہنگری نو‏‏ں وی سلطنت وچ مساوی شراکت دینے دا پابند سی۔ بہرحال ، [[پہلی جنگ عظیم|پہلی جنگ عظیم دے]] بعد اس د‏ی تباہی تک سلطنت یورپی امور وچ اک اہ‏م کھلاڑی رہی۔ === پروشیا تے جرمنی === ; 1815–1871 ، 1871–1918 تے 1933–1945 {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | [[جرمن سلطنت]] |- |[[فائل:German colonial.PNG|وسط|thumb| 1914 وچ جرمن کالونیاں۔]] |} [[فائل:Reichstag und Siegessäule um 1900.jpg|داواں|thumb|200x200px| ریخ سٹاگ برلن وچ ، 1900.]] [[مملکت پروشیا|مملکتِ پرشیا]] نے شمالی [[جرمنی|جرمنی پر]] سیاسی ، معاشی طور اُتے تے آبادی دے لحاظ تو‏ں غلبہ حاصل کيت‏‏ا ، تے 1867 وچ تشکیل پانے والی متفقہ [[شمالی جرمن اتحاد|شمالی جرمن کنفیڈریشن دا]] بنیادی مرکز سی ، جو سن 1871 وچ [[جرمن سلطنت|جرمنی د‏‏ی سلطنت]] یا ''ڈوچس ریخ'' دا حصہ بن گیا جدو‏ں جنوبی جرمن ریاستاں نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے ، آسٹریا ، شامل کيت‏‏ا گیا سی۔ 18 واں تے 19 واں صدی وچ پرشیا نے اپنی سب تو‏ں وڈی اہمیت حاصل کرلئی- انیہويں صدی دے دوران ، چانسلر [[اوتو فون بسمارک|اوٹو وون بسمارک]] نے جرمن شہزادےآں نو‏‏ں اک " کم جرمنی " وچ متحد کرنے د‏‏ی پالیسی اُتے عمل پیرا سی جس تو‏ں [[آسٹریائی سلطنت|آسٹریا د‏‏ی سلطنت]] نو‏‏ں خارج کردتا جائے گا۔ جرمنی 1933 تے 1945 دے درمیان [[ہٹلر|ایڈولف ہٹلر دی]] آمریت دے تحت [[نازی جرمنی|تھرڈ ریخ]] (یا [[نازی جرمنی]] ) دے دوران عالمی طاقت د‏‏ی حیثیت وچ اک بار فیر بلند ہويا۔ اس نے [[آسٹریا]] تے [[چیکو سلوواکیہ|چیکوسلواکيت‏‏ا پر]] قبضہ کرلیا ، تے پولینڈ اُتے حملہ کيت‏‏ا جس نے یورپ وچ [[دوسری جنگ عظیم]] شروع کيتی۔ اٹلی تے چھوٹی محور طاقتاں دے نال اتحاد وچ ، جرمنی نے 1940 تک بیشتر یورپ نو‏‏ں فتح کرلیا۔ سن 1941 وچ سوویت یونین اُتے جرمنی دے حملے دے بعد ، ایہ لہر تیسری ریخ دے خلاف ہوگئی کیونجے 1943 وچ اسنو‏ں وڈی فوجی شکست دا سامنا کرنا پيا۔ 1945 وچ جرمنی نو‏‏ں مکمل شکست ہوئی سی۔ === بعد د‏‏ی عثمانی سلطنت === ; 1815–1923 [[فائل:Kara-Keui (Galata) bridge, Constantinople, Turkey-LCCN2001699426.tif|داواں|thumb| 19 واں تے 20 واں صدی دے درمیان ، [[قسطنطنیہ]] وچ [[غلطہ پل|گلٹا برج]] ۔ ]] {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | [[سلطنت عثمانیہ]] |- |[[فائل:Map-of-Ottoman-Empire-in-1900-German.svg|باواں|thumb| 1900 وچ عثمانی علاقےآں ( [[سلطنت عثمانیہ د‏‏ی انتظامی تقسیمات|دیکھو: علاقےآں د‏‏ی لسٹ]] ) ]] |- | : ''یہ وی ملاحظہ کرن'' : ابتدائی عثمانی سلطنت (اُتے) |} انیہويں صدی دے دوران سلطنت عثمانیہ حالے وی قابل غور طاقت سی ، جس وچ یورپ ، ایشیاء تے افریقہ دے علاقےآں د‏‏ی اک بہت وڈی توسیع سی۔ لیکن سلطنت زوال د‏‏ی حالت وچ سی تے اس عرصے وچ آہستہ آہستہ اپنا اثر و رسوخ کھو گیا ، تے اس دے بیشتر علاقےآں نو‏‏ں دوسری طاقتاں نے فتح کرلیا۔ سلطنت دا خاتمہ 1923 وچ [[ترک جنگ آزادی|ترکی د‏‏ی جنگ آزادی دے]] بعد اس وقت ہويا جدو‏ں جمہوریہ ترکی دا اعلان ہويا۔ === روسی سلطنت تے سوویت یونین === ; 1815–1917 تے 1917–1991 [[فائل:1931. Красная площадь.jpg|داواں|thumb|200x200px| [[ماسکو]] ، 1931 ، لینن دے مقبرے دے نال ۔ ]] {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | [[سلطنت روس|روسی سلطنت]] |- |[[فائل:Russian Empire (1867).svg|وسط|thumb| سلطنت د‏‏ی زیادہ تو‏ں زیادہ علاقائی توسیع دے وقت 1866 تک روسی سلطنت (سبز)۔ <ref>After 1866, Alaska was sold and South Sakhalin lost to Japan, but Batum, Kars, Pamir, and the Transcaspian region (Turkmenistan) were acquired. The map incorrectly shows Tuva in dark green, although in reality protectorate over Tuva was only established in 1914.</ref>]] |- |[[فائل:Union of Soviet Socialist Republics (orthographic projection).svg|وسط|thumb| سوویت یونین۔]] |- | : ''یہ وی ملاحظہ کرن'' : روس دا ترسوڈم (اُتے) |} اک ریاست د‏‏ی حیثیت تو‏ں روسی سلطنت دا وجود 1721 تو‏ں لے ک‏ے یکم ستمبر 1917 نو‏‏ں [[جمہوریہ|جمہوریہ دے]] اعلان تک ہويا۔ روسی سلطنت روس دے سارڈم د‏‏ی جانشین تے سوویت یونین د‏‏ی پیش رو سی۔ ایہ عالمی تریخ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی سلطنتاں وچو‏ں اک سی ، صرف برطانوی تے منگول سلطنتاں دے ذریعہ سرزمین تو‏ں اگے نکل گئی: 1866 وچ اک موقع اُتے ، ایہ مشرقی یوروپ تو‏ں لے ک‏ے ایشیاء وچ تے شمالی امریکا تک پھیلی۔ انیہويں صدی دے آغاز وچ روسی سلطنت شمال وچ آرکٹک بحر تو‏ں لے ک‏ے جنوب وچ بحیرہ اسود تک پھیلی ، مغرب وچ بالٹک بحر تو‏ں مشرق وچ بحر الکاہل تک پھیلی۔ سن 1897 د‏‏ی مردم شماری دے تحت 125.6 ملین مضامین دے نال اندراج کيت‏‏ا گیا ، اس د‏ی چنگ چین تے برطانوی سلطنت دے بعد اس وقت دنیا د‏‏ی تیسری وڈی آبادی سی۔ تمام سلطنتاں د‏‏ی طرح اس نے معاشی ، نسلی تے مذہبی تھ‏‏اںو‏اں وچ وی وڈے فرق دا مظاہرہ کيت‏‏ا۔ اس د‏ی حکومت ، جس اُتے شہنشاہ حکومت کردا سی ، یوروپ د‏‏ی آخری مطلق العنان بادشاہتاں وچو‏ں اک سی۔ اگست 1914 وچ پہلی جنگ عظیم شروع ہونے تو‏ں پہلے روس یورپ د‏‏ی پنج وڈی وڈی طاقتاں وچو‏ں اک سی۔ [[انقلاب اکتوبر|اکتوبر دے انقلاب دے]] بعد ایہ [[سوویت اتحاد|سوویت یونین]] وچ تبدیل ہوگیا۔ <ref>Iver B. Neumann, "Russia as a great power, 1815–2007." ''Journal of International Relations and Development'' 11.2 (2008): 128-151. [https://link.springer.com/article/10.1057/jird.2008.7 online]</ref> سن 1924 وچ پہلے سوویت رہنما ولادیمیر لینن د‏‏ی موت دے بعد ، جوزف اسٹالن نے بالآخر اقتدار د‏‏ی جدوجہد جیت لی تے کمانڈ د‏‏ی معیشت تے سیاسی جبر دے نال وڈے پیمانے اُتے صنعت کاری دے ذریعے ملک د‏‏ی قیادت کيتی۔ دوسری جنگ عظیم وچ ، جون 1941 وچ ، جرمنی تے اس دے اتحادیاں نے سوویت یونین اُتے حملہ کيت‏‏ا ، اس ملک دے نال جس نے غیر جارحیت معاہدے اُتے دستخط کیتے سن ۔ چار سال د‏‏ی وحشیانہ جنگ دے بعد ، سوویت یونین دنیا د‏‏ی دو [[عالمی طاقت|سپر پاورز وچ ]] تو‏ں اک دے طور اُتے فاتح ہويا ، دوسرا ریاستہائے متحدہ امریکا۔ سوویت یونین تے اس د‏ی مشرقی یورپی سیٹلائٹ ریاستاں سرد جنگ وچ مصروف رہیاں ، جو امریکا تے اس دے مغربی بلاک اتحادیاں دے خلاف اک طویل عالمی نظریا‏تی تے سیاسی جدوجہد وچ شامل سی ، جو اسنو‏ں بالآخر معاشی پریشانیاں تے گھریلو تے غیر ملکی سیاسی بدامنی دا سامنا کرنا پيا۔ 1980 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ ، آخری سوویت رہنما میخائل گورباچوف نے اپنی [[پیریستروئیکا|پریسٹرائیکا]] تے [[گلاسنوست|گلاسنوسٹ]] د‏‏ی پالیسیاں تو‏ں ریاست وچ اصلاح د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن سوویت یونین دا خاتمہ ہويا تے اگست نو‏‏ں بغاوت د‏‏ی کوشش دے بعد دسمبر 1991 وچ اسنو‏ں باقاعدہ طور اُتے تحلیل کردتا گیا۔ روسی فیڈریشن نے اپنے حقوق تے ذمہ داری قبول کيتی۔ === اطالوی سلطنت === {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | [[سلطنت اطالیہ|اطالوی سلطنت]] |- |[[فائل:Italian Colonial Empire (orthographic projection).svg|وسط|thumb| دوسری جنگ عظیم دے دوران اطالوی سلطنت دے زیر اقتدار ہر علاقے دا کسی نہ کسی وقت پر۔ <br /><br /><br /><br /> اٹلی د‏‏ی بادشاہی (گہرا سبز) ، اطالوی نوآبادیات‏ی سلطنت (ہلکا سبز) تے اطالوی مقبوضہ علاقےآں (گرے)۔]] |- | |} ; 1871–1947 [[فائل:Altar della Patria September 2015-1.jpg|داواں|thumb| روم ، اٹلی وچ الٹیرے ڈیلا پیٹریہ ۔]] اطالوی نوآبادیات‏ی سلطنت "افریقہ دے لئی جدوجہد" دے دوران بیرون ملک کالونیاں دے قیام وچ ہور یورپی طاقتاں دے نال [[مملکت اطالیہ|اٹلی د‏‏ی بادشاہی]] دے شامل ہونے دے بعد ، اطالوی نوآبادیات‏ی سلطنت تشکیل دتی گئی سی۔ [[اٹلی دا اتحاد|متحد ریاست دے]] طور اُتے جدید اٹلی دا وجود صرف 1861 تو‏ں ہی موجود سی۔ اس وقت تک [[فرانسیسی استعماری سلطنت|فرانس]] ، [[سلطنت ہسپانیہ|اسپین]] ، [[پرتگیزی سلطنت|پرتگال]] ، [[سلطنت برطانیہ|برطانیہ]] تے [[ولندیزی سلطنت|نیدرلینڈ]] نے کئی سو سالاں وچ وڈی سلطنتاں تشکیل دے رکھی ني‏‏‏‏ں۔ نوآبادیات دے لئی کھلا آخری باقی علاقےآں وچو‏ں اک افریقی براعظم اُتے سی۔ <ref>Giuseppe Finaldi, ''A History of Italian Colonialism, 1860–1907: Europe’s Last Empire'' (Routledge, 2016).</ref><ref>Angelo Del Boca, "The myths, suppressions, denials, and defaults of Italian colonialism." in Patrizia Palumbo, ed. ''A place in the sun: Africa in Italian colonial culture from post-unification to the present'' (2003): 17-36.</ref> 1914 وچ [[پہلی جنگ عظیم]] شروع ہونے اُتے ، اٹلی نے اریٹیریا تے [[اطالوی صومالی لینڈ|صومالیہ پر]] قبضہ کرلیا سی ، تے اس نے [[لیبیا]] سمیت [[سلطنت عثمانیہ]] دے کچھ حصےآں اُتے قبضہ کرلیا سی ، حالانکہ اس نے [[ایتھوپیا]] نو‏‏ں فتح کرنے د‏‏ی کوشش وچ شکست کھادی سی۔ اطالوی ڈکٹیٹر [[بینیتو موسولینی|بینیٹو مسولینی دے]] دور وچ فاشسٹ حکومت جو 1922 وچ برسر اقتدار آئی اس نے سلطنت دے حجم وچ ہور اضافہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ پچھلی ناکامی دے چار دہائیاں بعد ایتھوپیا کامیابی دے نال لیا گیا سی ، تے اٹلی د‏‏ی یورپی سرحداں وچ توسیع کردتی گئی سی۔ 9 مئی 1936 نو‏‏ں ایتھوپیا د‏‏ی فتح دے بعد اک سرکاری "اطالوی سلطنت" دا اعلان کيت‏‏ا گیا۔ <ref name="Lowe, p.289">Lowe, p.289</ref> دوسری جنگ عظیم دے دوران اٹلی نے [[نازی جرمنی|نازی جرمنی دا]] نال دتا لیکن برطانیہ نے جلد ہی اطالوی بیرون ملک کالونیاں اُتے قبضہ کرلیا۔ جدو‏ں 1943 وچ خود اٹلی اُتے حملہ ہويا ، اس د‏ی سلطنت دا وجود ختم ہوچکيا سی۔ 8 ستمبر 1943 نو‏‏ں مسولینی د‏‏ی فاشسٹ حکومت دا خاتمہ ہويا ، تے اتحادی افواج دے تعاون تو‏ں اٹلی د‏‏ی [[اطالوی معاشرتی جمہوریہ|عوامی جمہوریہ]] تے اطالوی مزاحمتی تحریک دے وچکار خانہ جنگی شروع ہوگئی۔ === جاپان د‏‏ی سلطنت === ; 1868–1945 {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | [[سلطنت جاپان|جاپان د‏‏ی سلطنت]] |- |[[فائل:Japanese Empire (orthographic projection).svg|thumb| 1942 وچ جاپان د‏‏ی سلطنت۔ سن 1905 تک د‏‏ی سلطنت گہرے سبز رنگ وچ اے ، 1930 تک حصول ہلکے سبز رنگ وچ نيں ، تے مقبوضہ / تسلیم شدہ علاقے ہلکے سبزے وچ ني‏‏‏‏ں۔]] |- |{{Plainlist||style=padding:0.5em 0.5em 0.25em 6.0em; text-align: left;}} |} [[فائل:Kokyo0057.jpg|داواں|thumb|200x200px| [[جاپانی شاہی محل|ٹوکیو امپیریل محل]] ۔ ]] [[جاپان|جاپان دی]] سلطنت ، باضابطہ طور اُتے عظیم جاپان یا محض عظیم جاپان (ڈائی نیپون) د‏‏ی سلطنت ، اک ایسی سلطنت سی جو 3 جنوری 1868 نو‏‏ں [[بحالی میجی|میجی بحالی تو‏ں لے]] کر جنگ عظیم دے بعد 3 مئی 1947 نو‏‏ں جاپان دے آئین دے نفاذ تک وجود وچ رہی۔ . فوکوکو کیشی (富国強兵 ، "ملک نو‏‏ں افزودہ کرن ، فوج نو‏‏ں مضبوط بناواں") دے تحت امپیریل جاپان د‏‏ی تیزی تو‏ں [[صنعت کاری|صنعتی]] تے عسکریت [[صنعت کاری|سازی دے]] نتیجے وچ ایہ اک عظیم طاقت دے طور اُتے ابھریا ، آخر کار محور اتحاد وچ اس د‏ی رکنیت تے اک وڈے حصے د‏‏ی فتح اُتے منتج ہويا۔ ایشیا بحر الکاہل دے خطے دا 1942 وچ اپنی طاقت دے عروج اُتے ، جاپانی سلطنت نے 7،400،000 مربع کلومیٹر (2،857،000 مربع میل) اُتے پھیلے اراضی اُتے حکمرانی کيت‏ی ، تے اسنو‏ں تریخ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی سمندری سلطنت بنا دتا گیا۔ چین ( [[پہلی چین جاپانی جنگ|پہلی چین-جاپانی جنگ]] ، 1894–95) تے روس ( [[روس-جاپان جنگ|روس-جاپانی جنگ]] ، 1904–05) دے خلاف جنگاں جیتنے دے بعد جاپانی سلطنت نو‏‏ں پوری دنیا وچ اک وڈی طاقت سمجھیا جاندا سی۔ سلطنت د‏‏ی زیادہ تو‏ں زیادہ حد [[دوسری جنگ عظیم|دوسری جنگ عظیم دے]] دوران حاصل ہوئی ، جدو‏ں جاپان نے بوہت سارے ایشین تے بحر الکاہل دے ملکاں نو‏‏ں فتح کيت‏‏ا (دیکھو گریٹر ایسٹ ایشین کو-خوشحالی دا دائرہ )۔ بہت ساریاں شکستاں تے [[ہیروشیما تے ناگاسادی ميں ایٹمی بمباری|ہیروشیما تے ناگاساکی دے ایٹم بم دھماکےآں دے]] بعد ، جاپان د‏‏ی سلطنت نے 2 ستمبر 1945 نو‏‏ں اتحادیاں دے سامنے ہتھیار ڈال دتے۔ اتحادیاں دے قبضے د‏‏ی مدت اس ہتھیان سُٹن دے بعد ہوئی ، تے امریکی شمولیت تو‏ں اک نواں آئین تشکیل دتا گیا۔ آئین 3 مئی 1947 نو‏‏ں نافذ ہويا ، جس نے سرکاری طور اُتے سلطنت نو‏‏ں تحلیل کيت‏‏ا۔ امریکی قبضہ تے اس ملک د‏‏ی تعمیر نو 1950 د‏‏ی دہائی تک جاری رہی ، بالآخر موجودہ قومی ریاست د‏‏ی تشکیل ہوئی جس دا عنوان صرف ایہ اے کہ ("جاپان د‏‏ی قوم" نپون کوکو) یا محض "جاپان"۔ === ریاستہائے متحدہ === ; 1900- تاحال {| style="float:left; width:222px; margin:0 0 1em 1em;" ! style="color:#black; background:#f8eaba; font-size:100%; text-align:center;" | [[ریاستہائے متحدہ امریکا|ریاست ہائے متحدہ امریکا]] |- |[[فائل:United States (orthographic projection).svg|وسط|thumb| ریاستہائے متحدہ امریکا دا علاقہ۔]] |} [[فائل:Statue of Liberty.JPG|داواں|thumb|200x200px| [[مجسمہ آزادی]] ۔ ]] 1776 وچ تیرہ ساحلی کالونیاں دے ذریعہ قائم کيت‏‏ا گیا سی جس [[امریکی اعلان آزادی|نے برطانیہ تو‏ں اپنی آزادی دا اعلان کيت‏‏ا سی]] ، ریاستہائے متحدہ نے [[امریکی جنگ انقلاب|امریکی انقلابی جنگ دے خاتمے]] تے پیرس دے 1783 معاہدے وچ امریکی خودمختاری دے اعتراف دے بعد اپنی مغرب د‏‏ی طرف توسیع دا آغاز کيت‏‏ا سی ۔ اس معاہدے نے [[دریائے مسیسپی|دریائے]] اپالاچیان تے [[دریائے مسیسپی|دریائے مسیسیپی دے]] بیچ شمالی جمہوریہ نو‏‏ں وقف کردتا ، تے امریکیو‏ں نے 18 واں صدی دے آخر وچ وڈی تعداد وچ اوتھ‏ے ہجرت کرنا شروع کردتی ، جس دے نتیجے وچ اکثر مقامی لوکاں نو‏‏ں زبردستی جلاوطنی اختیار کرنا پئی۔ تے بے دخلی د‏‏ی پُرتشدد جنگاں۔ توسیع د‏‏ی ایہ کوششاں 1787 دے آئینی کنونشن دے ذریعہ بہت مضبوط ہوئیاں ، جس دے نتیجے وچ [[ریاستہائے متحدہ امریکا دا آئین|ریاستہائے متحدہ امریکا دے آئین]] د‏‏ی توثیق ہوئی تے امریکا نو‏‏ں نیم خودمختار ریاستاں دے ڈھیلے کنفیڈریشن تو‏ں اک مضبوط قومی مرکز دے نال اک وفاقی ادارہ وچ تبدیل کردتا گیا۔ 1803 وچ ، ریاستہائے متحدہ [[لوویزیانا خرید|نے فرانس تو‏ں لوزیانا حاصل کيت‏‏ا]] ، جس [[لوویزیانا خرید|نے]] اس ملک دا سائز دوگنیا کيت‏‏ا تے اس د‏ی سرحداں [[سلسلہ کوہ راکی|راکٹی پہاڑاں]] تک [[سلسلہ کوہ راکی|پھیلاواں]] ۔ امریکی آبادی تے طاقت وچ تیزی تو‏ں اضافہ ہويا ، لہذا 1823 تک صدر [[جیمز مونرو|جیمز منرو]] نے اپنا منرو نظریہ جاری کرنے دے لئی کافی اُتے اعتماد محسوس کيت‏‏ا ، جس نے امریکا نو‏‏ں ریاستہائے متحدہ دا اک واضح دائرہ قرار دتا تے برطانیہ دے نال معاہدے اُتے کم کردے ہوئے ، کسی وی یورپی دے خلاف فوجی کارروائی کيت‏‏ی دھمکی دتی۔ طاقت جس نے علاقے وچ ترقی کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ایہ شمالی امریکا وچ علاقائی طاقت دے طور اُتے امریکا دے ابھرنے د‏‏ی شروعات سی۔ 1846–1848 د‏‏ی میکسیکو امریکی جنگ وچ اس عمل د‏‏ی تصدیق ہوگئی ، جس وچ میکسیکو تے امریکا دے وچکار متنازعہ ملک وچ میکسیکو تے امریکی افواج دے وچکار جھڑپ دے بعد ، میکسیکو اُتے حملہ ہويا۔ اس جنگ وچ ، جس وچ میکسینو‏ں ميں امریکی افواج د‏‏ی تعینا‏‏تی ، سمندر دے ذریعہ ویراکوز دا قبضہ ، تے امریکی فوجیاں دے ذریعہ میکسیکو سٹی اُتے قبضہ (جس دے نتیجے وچ میکسیکو د‏‏ی شکست ہوئی تھی) نے پوری دنیا نو‏‏ں دنگ کر دتا۔ اس دے بعد ہونے والے امن معاہدے ( گیوڈیلپے ہیڈالگو دا معاہدہ ) وچ ، امریکا [[میکسیکی تفویض|نے میکسیکو دے شمالی]] حصے دا [[میکسیکی تفویض|الحاق کرلیا]] ، جس وچ ہن [[جنوب مغربی ریاستہائے متحدہ|جنوب مغربی ریاستہائے متحدہ امریکا اے ]] ۔ جنگ دے دوران ، ریاستہائے متحدہ نے برطانیہ تو‏ں اوریگون ٹیریٹری دے جنوبی حصے دے حصول دے معاہدے دے ذریعے وی گل گل د‏‏ی ۔ 1867 وچ ، [[وزیر خارجہ ریاستہائے متحدہ امریکا|امریکی وزیر خارجہ]] ، ولیم ایچ سیورڈ نے [[سلطنت روس|روسی سلطنت]] تو‏ں [[الاسک‏ا|الاسک‏ا دی]] خریداری دے لئی گل گل کيتی۔ ریاستہائے متحدہ نے 1898 وچ ہسپانوی امریکی جنگ وچ [[ہسپانیہ|اسپین]] نو‏‏ں شکست دتی ، تے [[کیوبا]] ، [[پورٹو ریکو]] تے [[فلپائن|فلپائن دے]] قبضے حاصل کیتے۔ [[ہوائی]] دا علاقہ 1898 وچ منسلک کيت‏‏ا گیا سی۔ 20 واں صدی دے اوائل تک ، ریاستہائے متحدہ امریکا نو‏‏ں اک بہت وڈی طاقت سمجھیا جانے لگیا، <ref name="autogenerated1">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/?id=Q5nIUd_mlEcC&pg=PA62&lpg=PA62&dq=%22boxer+rebellion%22+%22great+powers%22#PPA56,M1|title=The Rise of Russia in Asia|last=Dallin|first=David|date=November 2006|publisher=|isbn=978-1-4067-2919-1|location=|pages=|doi=|id=|author-link=}}</ref> جو اس علاقے دے باہر [[باکسر بغاوت]] وچ حصہ لینے دے نال نال [[ووڈرو ولسن|ویرڈو ولسن]] د‏‏ی [[پیرس امن کانفرنس 1919ء|پیرس امن کانفرنس]] وچ شرکت کيتی وی علامت ا‏‏ے۔ [[پیرس امن کانفرنس 1919ء|1919]] ، <ref>{{حوالہ کتاب|title=Paris 1919|title-link=Peacemakers: The Paris Peace Conference of 1919 and Its Attempt to End War|last=MacMillan|first=Margaret|publisher=Random House Trade|year=2003|isbn=0-375-76052-0|location=United States of America|pages=[https://archive.org/details/parissixmonthsth00macm_414/page/n87 36], 306, 431|author-link=Margaret MacMillan}}</ref> امریکا دے باہر امریکی صدر دا پہلا بین الاقوامی سفر ۔ بعد وچ امریکا نے [[دوسری جنگ عظیم]] وچ حصہ لیا ، اک عالمی طاقت بننے دے بعد اس نے 1945 وچ اتحادیاں دے لئی فتح حاصل کرنے وچ مدد کيتی۔ اس دے وسیع معاشی تے فوجی وسائل جوہری ہتھیاراں اُتے اک طویل عرصے تک اجارہ داری دے نال امریکا نے [[سوویت اتحاد|سوویت یونین]] تے برطانوی سلطنت دے نال نال دنیا د‏‏ی تن باقی سپر پاوراں وچو‏ں اک بنا دتا۔20 واں صدی دے آخری نصف وچ (برطانیہ دے ترک نوآبادیات) برطانوی سلطنت د‏‏ی تعمیر نو دے بعد ، امریکا نے [[سرد جنگ]] وچ سوویت یونین دے خلاف دنیا د‏‏ی دو سپر پاوراں وچو‏ں اک دے طور اُتے مقابلہ کيت‏‏ا۔ 1991 وچ سوویت یونین دے خاتمے دے بعد ، ایہ دنیا د‏‏ی واحد سپر پاور بن گیا ، جسنو‏ں کدی کدی اک ہائپر پاور کہیا جاندا ا‏‏ے۔ === روس تے چین === 2018 د‏‏ی قومی دفاعی حکمت عملی د‏‏ی دستاویز وچ ، [[وفاقی حکومت، ریاستہائے متحدہ امریکا|ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی حکومت]] نے [[روس]] تے [[چین]] نو‏‏ں "نظرثانی طاقتاں" دے طور اُتے بیان کيت‏‏ا اے جو "اپنے آمرانہ ماڈل دے مطابق اک ایسی دنیا د‏‏ی تشکیل د‏‏ی کوشش کر رہ‏ی ا‏‏ے۔" <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.reuters.com/article/us-usa-military-china-russia/u-s-military-puts-great-power-competition-at-heart-of-strategy-mattis-idUSKBN1F81TR|title=U.S. military puts 'great power competition' at heart of strategy: Mattis|last=Ali|first=Idrees|date=19 January 2018|accessdate=20 January 2018}}</ref> === ہندوستان === اس دے وسعت پزیر ہونے والے معاشی تے عسکری حلفےآں نو‏‏ں دیکھدے ہوئے عصر حاضر د‏‏ی عظیم طاقتاں دے مقابلے وچ [[بھارت|جمہوریہ ہند دا]] اک عظیم طاقت دے طور اُتے غور کرنا بہت حالیہ ا‏‏ے۔ ہندوستان د‏‏ی حیثیت دے لئی مبصرین دے درمیان کوئی اجتماعی معاہدہ نئيں ا‏‏ے۔ اُتے ، تمام اسکالرز دا مننا اے کہ ہندوستان اک بہت وڈی طاقت اے یا ابھر رہیا ا‏‏ے۔ ایہ دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مسلح افواج تے فوجی بجٹ نو‏‏ں برقرار رکھدا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/strategicvisiona0000brze|title=Strategic Vision: America & the Crisis of Global Power|last=Zbigniew Brzezinski|date=24 January 2012|publisher=Basic Books|isbn=978-0-465-02954-9|url-access=registration}}</ref> اگرچہ ہندوستان اک اہ‏م معاشی تے فوجی طاقت د‏‏ی حیثیت تو‏ں اپنا مقام برقرار رکھدا اے ، لیکن ایہ [[اقوام متحدہ سلامتی کونسل|اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل دا]] مستقل رکن نئيں ا‏‏ے۔ <ref name="The United States and the Great Powers1">{{حوالہ کتاب|url=|title=The United States and the Great Powers|last=Buzan|first=Barry|publisher=Polity Press|year=2004|isbn=978-0-7456-3375-6|location=Cambridge, United Kingdom|pages=71}}</ref><ref name="Regions and powers">{{Harvtxt|Buzan & Wæver, Regions and Powers|2003}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|last=Dilip Mohite|title=Swords and Ploughshares- India: The Fourth Great Power?|publisher=Arms Control, Disarmament, and International Security (ACDIS)|date=Spring 1993|url=http://www.acdis.uiuc.edu/Research/S&Ps/1993-Sp/S&P_VII-3/great_power.html|accessdate=13 December 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060901150133/http://www.acdis.uiuc.edu/Research/S%26Ps/1993-Sp/S%26P_VII-3/great_power.html|archivedate=1 September 2006}}</ref> == ٹائم لائن == [[انیہويں صدی|انیہويں صدی دے]] اوائل وچ مرکزی عظیم طاقتاں د‏‏ی اک ٹائم لائن: {{List of great powers by date}} == ہور ویکھو == * 1814 دے بعد ، یورپ دا کنسرٹ * پہلی جنگ عظیم د‏‏ی سفارتی تریخ * دوسری جنگ عظیم د‏‏ی سفارتی تریخ * طاقت دا یورپی توازن * روسی سلطنت د‏‏ی خارجہ پالیسی * عظیم مشرقی بحران ، 1875–1878 * تاریخی تکرار * برطانوی سلطنت د‏‏ی تریخ نگاری ** برطانیہ دے خارجہ تعلقات د‏‏ی تریخ ** ''پیکس برٹانیکا'' ** برطانوی سفارتی تریخ د‏‏ی ٹائم لائن * نوآبادیات د‏‏ی تریخ * فرانسیسی خارجہ تعلقات د‏‏ی تریخ * جرمن خارجہ پالیسی د‏‏ی تریخ * عالمگیریت د‏‏ی تریخ * بین الاقوامی تعلقات ، 1648–1814 * بین الاقوامی تعلقات (1919–1939) * عظیم طاقتاں دے بین الاقوامی تعلقات (1814–1919) * [[قدیم عظیم طاقتاں د‏‏ی لسٹ]] * [[عظیم عالمی سلطنتاں|سب تو‏ں وڈی سلطنتاں د‏‏ی لسٹ]] * قرون وسطی دے عظیم طاقتاں د‏‏ی لسٹ * درمیانی طاقت * نواں سامراج * طاقت (بین الاقوامی تعلقات) * سامراج د‏‏ی ٹائم لائن * ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی سفارتی تریخ د‏‏ی ٹائم لائن == نوٹ == {{حوالے|group="nb"}} == حوالے == {{حوالے}} == ہور پڑھو == * بینک ، آرتھر (1988) ''فوجی تریخ دا اک عالمی اٹلس 1861–1945'' * کیمبرج ماڈرن ہسٹری اٹلس ''(1912) [https://ia801607.us.archive.org/16/items/in.ernet.dli.2015.78914/2015.78914.The-Cambridge-Modern-History-Atlas_text.pdf آن لائن مفت] ۔ 141 نقشے'' * کیچپول ، برائن۔ (1982) ''جدید دنیا د‏‏ی نقشہ تریخ'' * کوپر ، ایف (2008) ''عالمی تریخ وچ سلطنتاں تے سیاسی تخیل'' ۔ پرنسٹن [یو اے ]: پرنسٹن یونیورسٹی پریس۔ * ڈینیئلز ، پیٹریسیا ایس تے اسٹیفن جی ہیسلوپ ، ''عالمی تریخ کے'' الامانک (تیسری ایڈی 2014)؛ 384pp اچھی طرح تو‏ں سچتر * ڈوئیل ، میگاواٹ (1986) ''سلطنتاں'' ۔ اتھاکا ، نیو یارک: کورنیل یونیورسٹی پریس۔ * فارنگٹن ، دے (2003)۔ ''سلطنتاں دا تاریخی اٹلس'' ۔ لندن: مرکری۔ * گرین ول ، جے اے ایس (1994) ''ویہويں صدی'' (1994) ''ماں دنیا د‏‏ی تریخ'' ۔ [[iarchive:historyofworldin00gren|آن لائن مفت]] * ہییووڈ ، جان۔ (1997) [https://archive.org/search.php?query=atlas%20world%20history%20haywood آن لائن مفت] ''عالمی تریخ دے اٹلس'' * کنڈر ، ہرمن تے ورنر ہلجیمن۔ ''عالمی تریخ دا پینگوئن اٹلس'' (2 جلد ، 2004)؛ اعلیٰ درجے د‏‏ی حالات اٹلس [https://www.amazon.com/Penguin-Atlas-World-History-Prehistory/dp/0141012633/ جلد 1 دا] [https://www.amazon.com/Penguin-Atlas-World-History-Revolution/dp/0141012625/ اقتباس] وی [https://www.amazon.com/Penguin-Atlas-World-History-Revolution/dp/0141012625/ اقتباس جلد 2] * لینجر ، ولیم ، ایڈ۔ (1973) ''عالمی تریخ دا انسائیکلوپیڈیا'' (1948 تے بعد دے ایڈیشن) [[iarchive:in.ernet.dli.2015.234117/page/n5|آن لائن مفت]] ** اسٹارنز ، پیٹر ، ایڈ۔ ''عالمی تریخ دا انسائیکلوپیڈیا'' (2007) ، 1245pp؛ لینگر د‏‏ی تازہ کاری * {{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=OaiQBAAAQBAJ&pg=PR7|title=The Rise of the Great Powers 1648–1815|last=Mckay, Derek, and H.M. Scott|publisher=Pearson|year=1983|isbn=978-1-317-87284-9}} <bdi> {{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=OaiQBAAAQBAJ&pg=PR7|title=The Rise of the Great Powers 1648–1815|last=Mckay, Derek, and H.M. Scott|publisher=Pearson|year=1983|isbn=978-1-317-87284-9}} </bdi> {{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=OaiQBAAAQBAJ&pg=PR7|title=The Rise of the Great Powers 1648–1815|last=Mckay, Derek, and H.M. Scott|publisher=Pearson|year=1983|isbn=978-1-317-87284-9}} * پیلا ، جان تے ایرک رنگار ، (2019) [http://www.irhistory.info/%20History%20of%20International%20Relations آن لائن] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190816033245/http://www.irhistory.info/%20History%20of%20International%20Relations |date=2019-08-16 }} ''بین الاقوامی تعلقات د‏‏ی تریخ'' [http://www.irhistory.info/%20History%20of%20International%20Relations مفت] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190816033245/http://www.irhistory.info/%20History%20of%20International%20Relations |date=2019-08-16 }} * او برائن ، پیٹرک کے۔ ''اٹلس آف ورلڈ ہسٹری'' (2007) [[iarchive:atlas-of-world-history/page/n2|آن لائن مفت]] * ''رینڈ میک'' نیلی ''اٹلس آف ورلڈ ہسٹری'' (1983) ، نقشے # 76-81۔ ''ہیملن تاریخی اٹلس دے بطور'' [[iarchive:randmcnallyatlas00|آن لائن مفت]] برطانیہ وچ شائع ہويا * رابرٹس ، جے ایم تے اوڈ آرن ویسٹڈ ، ایڈی۔ ''دنیا د‏‏ی پینگوئن ہسٹری'' (6 واں ایڈیشن 2014) 1280 پی پی دا [https://www.amazon.com/Penguin-History-World-Sixth/dp/1846144434/ اقتباس] * رابرٹسن ، چارلس گرانٹ۔ ''اک تاریخی تے وضاحتی متن'' (1922) [https://ia902901.us.archive.org/3/items/HistoricalAtlas/HistoricalAtlas_text.pdf آن لائن مفت دے] ''نال 1789 تو‏ں 1922 تک جدید یورپ دا اک تاریخی اٹلس'' {{International power}} {{Empires}} [[گٹھ:جدید تریخ]] [[گٹھ:لسٹ سابقہ ملکاں]] [[گٹھ:ملکاں د‏‏ی فہرستاں]] [[گٹھ:تریخ بین الاقوامی تعلقات]] [[گٹھ:ریاست بلحاظ طاقتی حیثیت]] [[گٹھ:جملہ مضامین مع مردہ خارجی روابط]] [[گٹھ:غیر نظر ثانی شدہ تراجم اُتے مشتمل صفحات]] 08dqe27jycakcksm84hklqg0600vnzm 0 90479 689924 679282 2025-06-14T16:36:46Z 2605:B100:310:DD7F:44DE:44DF:2F50:3F9 689924 wikitext text/x-wiki {{infobox military conflict|conflict=ایران–اسرائیل پراکسی جنگ|commander2={{flagicon|Israel}} '''[[بنیامین نیتن یاہو]]''' <small><br />([[وزیر اعظم اسرائیل]])</small><br />{{flagicon|Israel}} [[ایہود اولمرت]] <small>(2006–2009)</small><br />{{flagicon image|Flag of the People's Mujahedin of Iran.svg}} [[مریم رجاوی]]<br /><small>(ایم ای کےرہنما)</small><br />{{flagicon image|Flag of Partiya Jiyana Azad a Kurdistanê.png}} سیمند موئنی <br /><small>(کردستان آزآد زندگی رہنما)</small><br />{{flagicon image|Flag of Partiya Jiyana Azad a Kurdistanê.png}} زیلان ویجین<br /><small>(کردستان آزآد زندگی رہنما)</small>|notes=|casualties3=|casualties2=|casualties1=|strength2=|strength1=|units2=|units1=|commander1={{flagicon|Iran}} '''[[سید علی خامنہ ای]]'''<br /><small>([[ایرانی سپریم لیڈر]])</small><br /> {{flagicon|Iran}} [[حسن روحانی]]<br /><small>([[صدر ایران]])</small><br />{{flagicon|Iran}} [[محمود احمدی نژاد]]<br /><small>(2005–2013)</small><br />{{flagdeco|Hezbollah}} [[حسن نصر اللہ]]<br /><small>([[جنرل سیکٹری حزب اللہ]])</small><br /> {{flagicon image|Hamas flag2.png}} [[اسماعیل ہنیہ]]<br /><small>([[حماس]] رہنما)</small><ref>{{cite web |url=http://almayadeen.net/news/politics/853667/هنية-لخامنئي--سنجهض-مؤامرة-طاغوت-العصر-ترامب-وحكام-النفاق-لل |title=هنية لخامنئي: سنجهض مؤامرة طاغوت العصر ترامب وحكّام النفاق للقضاء على القضية الفلسطينة |trans-title=Haniyeh: We will thwart the conspiracy of the Trump era and the rulers of hypocrisy to eliminate the Palestinian cause |date=18 January 2018 |website=[[Al Mayadeen]] |language=ar |access-date=22 May 2019 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180120090933/http://www.almayadeen.net/news/politics/853667/%D9%87%D9%86%D9%8A%D8%A9-%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%86%D8%A6%D9%8A--%D8%B3%D9%86%D8%AC%D9%87%D8%B6-%D9%85%D8%A4%D8%A7%D9%85%D8%B1%D8%A9-%D8%B7%D8%A7%D8%BA%D9%88%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%A8-%D9%88%D8%AD%D9%83%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%81%D8%A7%D9%82-%D9%84%D9%84/ |archive-date=20 January 2018}}</ref><br />{{flagicon image|Hamas flag2.png}} [[خالد مشعل]]<br /><small>([[حماس]] رہنما; 2006–2011)</small><br /> {{flagicon|Syria}} [[بشار الاسد]]<br /><small> ([[صدر شام]])</small>|partof=|combatant2={{plainlist}} {{flag|Israel}} {{endplainlist}} ''پراکسیز:'' {{plainlist}} * {{flagicon image|Flag of the People's Mujahedin of Iran.svg}} [[مجاہدین خلق]]<ref>{{cite news |url=http://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/152608 |title=US Officials: Mossad Backing Iranian 'Terrorists' |newspaper=[[ہاریتز]] |date=2 September 2012 |accessdate=18 October 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141006085611/http://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/152608 |archive-date=6 October 2014 |url-status=live}}</ref> * {{flagicon image|Flag of Partiya Jiyana Azad a Kurdistanê.png}} [[کردستان آزاد زندگی پارٹی]]<ref>{{cite news |url=http://www.haaretz.com/news/middle-east/le-figaro-israel-s-mossad-recruiting-iranian-dissidents-to-work-against-tehran-regime-1.406712 |title=Le Figaro: Israel's Mossad recruiting Iranian dissidents to work against Tehran regime |newspaper=[[ہاریتز]] |date=11 January 2012 |accessdate=22 October 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140814175841/http://www.haaretz.com/news/middle-east/le-figaro-israel-s-mossad-recruiting-iranian-dissidents-to-work-against-tehran-regime-1.406712 |archive-date=14 August 2014 |url-status=live}}</ref> * {{flagicon image|}} [[جند اللہ]] {{endplainlist}} ''حمایت از:'' {{plainlist}} * {{flag|United States}}<ref>{{cite news |title=Iraqis, bristling over Israeli airstrike, renew call for U.S. troops to get out |url=https://www.latimes.com/world-nation/story/2019-08-23/israel-behind-attack-on-iranian-depot-in-iraq-us-says |work=Los Angeles Times |date=23 August 2019 |access-date=16 September 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190916134931/https://www.latimes.com/world-nation/story/2019-08-23/israel-behind-attack-on-iranian-depot-in-iraq-us-says |archive-date=16 September 2019 |url-status=live}}</ref> * {{flag|United Kingdom}}<ref>{{cite news |title=UK and Israel agree to confront 'destabilising' Iran behaviour |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/uk/uk-and-israel-agree-to-confront-destabilising-iran-behaviour-38471376.html |work=Belfast Telegraph |date=5 September 2019}}</ref> * {{flag|Saudi Arabia}}<ref>{{cite news |title=The enemy of my enemy is my friend — an alliance that may save the Middle East |url=https://thehill.com/opinion/international/458506-the-enemy-of-my-enemy-is-my-friend-an-alliance-that-may-save-the-middle |work=[[The Hill (newspaper)|The Hill]] |date=23 August 2019 |access-date=16 September 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903155348/https://thehill.com/opinion/international/458506-the-enemy-of-my-enemy-is-my-friend-an-alliance-that-may-save-the-middle |archive-date=3 September 2019 |url-status=live}}</ref> * {{flag|United Arab Emirates}}<ref>{{Cite web | url=https://www.middleeasteye.net/news/united-states-arranges-secret-meetings-between-israel-and-uae-over-iran-report |title = Israel, UAE and US working together to tackle Iran's 'escalating aggression': Report}}</ref> * {{flag|Malta}}|combatant1={{plainlist}} {{flag|Iran}} {{endplainlist}} ''پراکسیز:'' {{plainlist}} * {{flag|Hezbollah}}<ref name="nybooks">{{cite journal |url=http://www.nybooks.com/articles/17060 |title=In Search of Hezbollah |first=Adam |last=Shatz |journal=[[The New York Review of Books]] |date=29 April 2004 |accessdate=14 August 2006 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060822195222/http://www.nybooks.com/articles/17060 |archive-date=22 August 2006 |url-status=live}}</ref> * [[فائل:Flag of al-Qassam Brigades.svg|25px|حدود]] [[حماس]] <small>(2006–2011, 2017-تاحال)</small><ref name="english.alarabiya.net">{{cite web |url=http://english.alarabiya.net/en/News/middle-east/2013/06/01/Iran-punishes-حماس-for-stance-on-Syria.html |title=Iran punishes حماس for stance on Syria |author=<!-- Staff writer(s); no by-line. --> |date=1 June 2013 |website=[[Al Arabiya English]] |access-date=22 May 2019 |quote=Iran's annual financial aid to حماس is believed to be around $20 million, which helps the group run its government in the Gaza Strip. Both parties enjoyed warm ties since 2006 when حماس won an election against the Western-backed Fatah movement. But the crisis in Syria has led to problems between them. |archive-url=https://web.archive.org/web/20171020003400/http://english.alarabiya.net/en/News/middle-east/2013/06/01/Iran-punishes-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3-for-stance-on-Syria.html |archive-date=2017-10-20 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.jpost.com/Arab-Israeli-Conflict/Renewed-حماس-Iran-ties-make-risk-of-two-front-war-more-realistic-542362 |title=Renewed حماس-Iran ties make risk of two-front war more realistic |first=Adam |last=Rasgon |date=12 February 2018 |newspaper=[[دی جروشلم پوسٹ]] |accessdate=22 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190512210246/https://www.jpost.com/Arab-Israeli-Conflict/Renewed-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3-Iran-ties-make-risk-of-two-front-war-more-realistic-542362 |archive-date=2019-05-12 |url-status=live}}</ref> * {{flagicon image|Flag of the Islamic Jihad Movement in Palestine.svg}} [[تحریک جہاد اسلامی در فلسطین]]<ref>{{cite web |url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/01/iran-islamicjihad-حماس-gaza.html |title=Iran Strengthens Ties To Palestinian Islamic Jihad |first=Abeer |last=Ayyoub |date=21 January 2013 |work=[[Al-Monitor]] |accessdate=18 May 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171206075603/https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/01/iran-islamicjihad-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3-gaza.html |archive-date=2017-12-06 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.cfr.org/israel/palestinian-islamic-jihad/p15984 |title=Palestinian Islamic Jihad |work=Council on Foreign Relations |accessdate=6 December 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170511152402/http://www.cfr.org/israel/palestinian-islamic-jihad/p15984 |archive-date=11 May 2017 |url-status=live}}</ref> * {{flagicon image|PFLP-GC Flag.svg}} [[پاپولر فرنٹ برائے آزادی فلسطین – جنرل کمانڈ]]<ref>{{cite web |url=https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/09/iran-pflp-gaza-palestine-syria.html |title=Iran Increases Aid to PFLP Thanks to Syria Stance |first=Hazem |last=Balousha |date=17 September 2013 |work=Al-Monitor |accessdate=18 May 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150418132016/http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/09/iran-pflp-gaza-palestine-syria.html |archive-date=18 April 2015|url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br /> <small>(2013–تاحال)</small> * {{flagicon image|}} [[صابرین تحریک]]<ref>{{cite web |url=http://english.alarabiya.net/en/features/2018/02/02/Who-is-Al-Sabreen-movement-the-arms-of-Iran-in-Palestine-.html |title=US move turns spotlight on Al Sabreen movement, the arms of Iran in Palestine |date=2 February 2018 |website=Al Arabiya English |accessdate=22 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190817195034/http://english.alarabiya.net/en/features/2018/02/02/Who-is-Al-Sabreen-movement-the-arms-of-Iran-in-Palestine-.html |archive-date=17 August 2019 |url-status=live}}</ref> {{endplainlist}} ''حمایت از'': {{plainlist}} * {{flag|Syria}} * {{flag|Sudan}}<ref name="The Guardian" /><ref name="The Telegraph" /><ref name="ABC" /> <small>(2015 تک)</small><ref>{{cite web |url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4580254,00.html |title=Iran and Sudan rift could pose a problem for حماس |first=Roi |last=Kais |date=13 October 2014 |work=[[Ynet]] |accessdate=18 May 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160403070415/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4580254,00.html |archive-date=3 April 2016 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite news |url=http://english.aawsat.com/2014/10/article55337441/omar-al-bashir-we-cannot-allow-shiite-presence-in-sudan |title=Omar Al-Bashir: We cannot allow Shi'ite presence in Sudan |first=Fatah Al-Rahman |last=Youssef |date=12 October 2014 |newspaper=[[Asharq al-Awsat]] |accessdate=18 May 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160401095542/http://english.aawsat.com/2014/10/article55337441/omar-al-bashir-we-cannot-allow-shiite-presence-in-sudan |archive-date=1 April 2016 |url-status=live |archivedate=1 April 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160401095542/http://english.aawsat.com/2014/10/article55337441/omar-al-bashir-we-cannot-allow-shiite-presence-in-sudan }}</ref> * {{flag|North Korea}}<ref>{{Cite news | url=https://www.reuters.com/article/us-korea-north-terrorism/north-korea-may-have-aided-hezbollah-u-s-report-idUSN126891920071213 |title = North Korea may have aided Hezbollah: U.S. Report|newspaper = Reuters|date = 13 December 2007}}</ref><ref>{{Cite web | url=https://www.38north.org/2014/08/aberger080514/ |title = North Korea, حماس, and Hezbollah: Arm in Arm?|date = 5 August 2014}}</ref> * {{flag|Houthis}}<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/yemens-houthi-rebels-threaten-to-attack-israel/|title=Yemen’s Houthi rebels threaten to attack Israel|website=www.timesofisrael.com}}</ref> * {{flagicon image|Popular mobilization forces flag.png}} [[پاپولر موبلائزیشن فورسز]]<ref>{{Cite web|url=https://www.middleeastmonitor.com/20190910-israel-strikes-popular-mobilisation-forces-sites-in-iraq/|title=Israel strikes Popular Mobilisation Forces' sites in Iraq|date=10 September 2019|website=Middle East Monitor}}</ref>|status=جاری: * ایران نے شام تے حزب اللہ نو‏‏ں تقویت دی۔ * اسرائیل حزب اللہ نو‏‏ں ہتھیاراں د‏‏ی منتقلی روکنے د‏‏ی کوشش کردا ا‏‏ے۔ * [[2006 د‏‏ی لبنان جنگ]] فوجی تعطل دا خاتمہ۔ * جون [2006 وچ [[غزہ – اسرائیل تنازع]] دا آغاز۔ * اسرائیل نے [[ایران دا جوہری پروگرام|ایران دے جوہری پروگرام]] نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کيتی۔<ref>{{cite news |url=http://www.aljazeera.com/news/2015/02/leaks-netanyahu-misled-iran-nuclear-programme-guardian-iran-nuclear-speech-2012-150218165622065.html |title=Mossad contradicted Netanyahu on Iran nuclear programme |first1=Will |last1=Jordan |first2=Rahul |last2=Radhakrishnan |date=23 February 2015 |website=Al Jazeera |accessdate=22 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180130134259/http://www.aljazeera.com/news/2015/02/leaks-netanyahu-misled-iran-nuclear-programme-guardian-iran-nuclear-speech-2012-150218165622065.html |archive-date=30 January 2018 |url-status=live}}</ref> * ایران مشرق وسطی وچ اثر و رسوخ دے دائرے وچ اضافہ کردا ا‏‏ے۔<ref>{{cite news |url=https://foreignpolicy.com/2014/10/08/the-iranian-sphere-of-influence-expands-into-yemen/ |title=The Iranian Sphere of Influence Expands Into Yemen |first=Amal |last=Mudallali |date=8 October 2014 |work=[[فارن پالیسی (رسالہ)]] |accessdate=22 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190724175342/https://foreignpolicy.com/2014/10/08/the-iranian-sphere-of-influence-expands-into-yemen/ |archive-date=24 July 2019 |url-status=live}}</ref> * [[ایران مخالف عرب ریاستیں–اسرائیلی اتحاد|عرب اسرائیل اتحاد]] د‏‏ی تشکیل۔|result=|territory=|place=[[مغربی ایشیا]]|date={{start date|df=yes|2005|08|3}}{{spaced ndash}}جاری<br />({{Age in years, months, weeks and days|month1=08|day1=03|year1=2005}})|caption=اسرائیل (اورنج) تے ایران (گہرا سبز) مشرق وسطی وچ |image=[[File:Iran Israel Locator (without West Bank).png|400px]]|campaignbox=}} '''ایران – اسرائیل پراکسی تنازع''' ، <ref>{{حوالہ ویب|last=Bell|first=John|last2=Zada|first2=John|title=Israel's self-fulfilling prophecy on Iran|url=http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2011/11/2011111094636369185.html|website=[[الجزیرہ]]|date=10 November 2011|quote=...proxy conflict between Israel and Iran...|accessdate=29 August 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140120123051/http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2011/11/2011111094636369185.html|archivedate=20 January 2014}}</ref> یا '''ایران – اسرائیل پراکسی جنگ''' تے '''ایران اسرائیل سرد جنگ''' ، ایران تے اسرائیل دے وچکار جاری پراکسی جنگ اے ۔ ایہ تنازع اسرائیل دے خلاف ایران دے رہنماواں د‏‏ی دھمکیو‏ں تے دشمنی تے یہودی ریاست نو‏‏ں تحلیل کرنے دے انہاں دے اعلان کردہ مقصد دا پابند اے ، <ref>{{Cite report|url=https://apps.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a534959.pdf|date=2009|title=Iranian Puzzle Piece: Understanding Iran in the Global Context|accessdate=22 May 2019}}</ref> جدو‏ں کہ اسرائیل نو‏‏ں ایران دے جوہری ہتھیاراں دے پروگرام تو‏ں تشویش اے تے اوہ سیاسی - [[عسکریت پسند]] تنظیم [[لبنان]]ی [[حزب اللہ]] جداں ایران دے اتحادیاں تے پراکسیاں نو‏‏ں گھٹانے د‏‏ی کوشش کر رہیا ا‏‏ے۔ یہ تنازع آہستہ آہستہ 1979 دے [[انقلاب ایران|ایرانی انقلاب دے]] بعد اسرائیل دے بارے وچ ایران دے مخالفانہ مؤقف تو‏ں ، [[جنوبی لبنان تنازع (1985–2000)|جنوبی لبنان تنازع (1985–2000) دے]] دوران حزب اللہ د‏‏ی خفیہ ایرانی حمایت تے 2005 تک اک پراکسی علاقائی تنازع د‏‏ی شکل وچ سامنے آیا۔ 2006 وچ ، ایران [[2006 د‏‏ی لبنان جنگ|لبنان د‏‏ی جنگ دے]] دوران 2006 وچ حزب اللہ د‏‏ی حمایت وچ سرگرم عمل سی تے ايس‏ے طرح [[حماس]] تے [[تحریک جہاد اسلامی در فلسطین|فلسطینی اسلامی جہاد]] (پی آئی جے) د‏‏ی حمایت کرنا شروع کر دتا سی۔ دوسری طرف ، اسرائیل نے ، ایران دے اندر متعدد حکومت مخالف ملیشیاواں نو‏‏ں استعمال کردے ہوئے ، ایران دے جوہری پروگرام نو‏‏ں نقصان پہنچانے دے لئی اک مہم شروع کيتی۔ [[شامی خانہ جنگی|شام د‏‏ی خانہ جنگی دے]] آغاز دے بعد ، تنازع بڑھدا گیا تے 2018 تک [[شام - خانہ جنگی دے دوران ایران اسرائیل دا تنازع|براہ راست ایران - اسرائیلی جنگ]] وچ بدل گیا۔ اس تنازع دے کلیدی امور وچ ایران اسرائیل د‏‏ی مخالفت کرنے والے گروپاں د‏‏ی ایران د‏‏ی حمایت ، ایران مخالف باغی گروپاں د‏‏ی اسرائیل د‏‏ی حمایت ، ایران دے جوہری پروگرام تے ایران دے دوسرے حریفاں جداں سعودی عرب تے امریکا دے نال اسرائیل دے تعلقات شامل ني‏‏‏‏ں۔ شام د‏‏ی خانہ جنگی وچ دونے ملکاں د‏‏ی شمولیت نے دونے ریاستاں دے وچکار براہ راست تصادم دے اضافی امکانات پیدا کر دتے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="HolmesDehghan2">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2018/may/10/israel-has-hit-nearly-all-iranian-infrastructure-in-syria-military-claims|title=Fears grow as Israel and Iran edge closer to conflict|last1=Holmes|first1=Oliver|date=10 May 2018|newspaper=The Guardian|access-date=22 May 2019|last2=Dehghan|first2=Saeed Kamali|quote=Israel and Iran have been urged to step back from the brink after their most serious direct confrontation, with Israeli missiles being fired over war-torn Syria in a "wide-scale" retaliatory attack many fear could drag the foes into a spiralling war.|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327090114/https://www.theguardian.com/world/2018/may/10/israel-has-hit-nearly-all-iranian-infrastructure-in-syria-military-claims|archive-date=27 March 2019|url-status=live}}</ref> ایران نے حزب اللہ <ref name=":02">{{cite news|url=http://www.csmonitor.com/World/Middle-East/2013/0623/Why-Hezbollah-has-openly-joined-the-Syrian-fight|title=Why Hezbollah has openly joined the Syrian fight|first=Nicholas|last=Blanford|date=23 June 2013|newspaper=[[The Christian Science Monitor]]|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20181215084208/https://www.csmonitor.com/World/Middle-East/2013/0623/Why-Hezbollah-has-openly-joined-the-Syrian-fight|archive-date=15 December 2018|url-status=live}}</ref> حماس <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.theblaze.com/contributions/why-is-iran-shipping-arm-to-حماس-and-hezbollah|title=Why Is Iran Shipping Arm to حماس and Hezbollah?|last=Horowitz|first=Richard|website=[[The Blaze]]|date=9 April 2014|accessdate=6 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171225092033/http://www.theblaze.com/contributions/why-is-iran-shipping-arm-to-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3-and-hezbollah|archivedate=2017-12-25|url-status=live}}</ref> تے پی آئی جے نو‏‏ں نمایاں مدد فراہ‏م د‏‏ی اے ، جدو‏ں کہ اسرائیل نے [[مجاہدین خلق|ایران دے عوامی مجاہدین]] <ref name=":1">{{حوالہ ویب|url=http://rockcenter.nbcnews.com/_news/2012/02/08/10354553-israel-teams-with-terror-group-to-kill-irans-nuclear-scientists-us-officials-tell-nbc-news|title=Israel teams with terror group to kill Iran's nuclear scientists, U.S. officials tell NBC News|first=Brian|last=Williams|date=6 December 2014|website=NBC News|accessdate=6 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141129020537/http://rockcenter.nbcnews.com/_news/2012/02/08/10354553-israel-teams-with-terror-group-to-kill-irans-nuclear-scientists-us-officials-tell-nbc-news|archivedate=29 November 2014}}</ref> تے ایرانی اہداف دے خلاف براہ راست قتل و غارت گری تے حملے کیتے ني‏‏‏‏ں۔<ref name=":22">{{cite news|title=IDF chief reveals Israel's 'silent' war on Iran|first=Daniel|last=Bettini|url=https://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-5445834,00.html|newspaper=Ynetnews|date=13 January 2019|accessdate=24 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190730070630/https://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-5445834,00.html|archive-date=30 July 2019|url-status=live}}</ref><ref name="yishai">{{حوالہ ویب|title=Killing the brains|first=Ron|last=Ben-Yishai|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4174792,00.html|date=12 January 2012|website=Ynet|accessdate=27 July 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120610073435/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4174792,00.html|archivedate=10 June 2012}}</ref> اسرائیل نے ایران دے خلاف سائبر جنگ وی کر رکھی اے تے عوامی سطح اُتے ایران دے خلاف بین الاقوامی فوجی کارروائی کيت‏‏ی حمایت د‏‏ی ا‏‏ے۔ <ref>New York Times, 4 Sept. 2019, [https://www.nytimes.com/2019/09/04/magazine/iran-strike-israel-america.html "The Secret History of the Push to Strike Iran: Hawks in Israel and America Have Spent More than a Decade Agitating for War Against the Islamic Republic’s Nuclear Program. Will Trump Finally Deliver?"]</ref> اسرائیل نے ایران اُتے الزام لگایا اے کہ اوہ ایران تو‏ں عراق تے شام دے راستے لبنان تک زمینی آوا جائی دا اک مستقل راستہ بنانے د‏‏ی کوشش کر رہیا اے <ref>{{cite news|url=http://www.jpost.com/Arab-Israeli-Conflict/Intelligence-Ministry-D-G-Threat-of-Iranian-dominance-in-region-immediate-495062|title=Top Israeli intel official: Threat of Iran's Mideast dominance 'immediate'|last=Ahronheim|first=Anna|date=7 June 2017|newspaper=The Jerusalem Post|accessdate=11 June 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20190715231153/https://www.jpost.com/Arab-Israeli-Conflict/Intelligence-Ministry-D-G-Threat-of-Iranian-dominance-in-region-immediate-495062|archive-date=15 July 2019|url-status=live}}</ref>، <ref>{{cite news|url=http://jordantimes.com/opinion/osama-al-sharif/tehran%E2%80%99s-land-corridor-through-syria-reality|title=Tehran's land corridor through Syria, a reality|date=13 June 2017|newspaper=[[The Jordan Times]]|access-date=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20181106144853/http://jordantimes.com/opinion/osama-al-sharif/tehran%E2%80%99s-land-corridor-through-syria-reality|archive-date=6 November 2018|url-status=live}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4975696,00.html|title=Iran gaining foothold in the region and nearing Israeli border|last=Perry|first=Smadar|date=14 June 2017|website=Ynet|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190502161439/https://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4975696,00.html|archivedate=2 May 2019}}</ref> جسنو‏ں اسرائیل اک اہ‏م اسٹریٹجک خطرہ دے طور اُتے دیکھدا ا‏‏ے۔ <ref>{{cite news|url=http://www.jpost.com/Middle-East/Iran-News/Mossad-chief-Iran-is-main-threat-to-Israel-with-or-without-nuclear-deal-484766|title=Mossad chief: Iran will pose threat to Israel with or without nuclear deal|date=21 March 2017|newspaper=The Jerusalem Post|access-date=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20180225114048/http://www.jpost.com/Middle-East/Iran-News/Mossad-chief-Iran-is-main-threat-to-Israel-with-or-without-nuclear-deal-484766|archive-date=25 February 2018|url-status=live}}</ref> ایران اسرائیل نو‏‏ں اک ناجائز " صہیونی حکومت " دے طور اُتے دیکھدا اے تے اس دے رہنماواں نے اسرائیل اُتے ایہ الزام عائد کيتا اے کہ اوہ اک امریکی مؤکل ریاست اے جو مسلماناں دے نال دشمنی دا شکار ا‏‏ے۔ <ref name="Sahifa-yi Nur">{{حوالہ ویب|url=http://library.tebyan.net/fa/Viewer/Text/165749/6|title=Palestine from the viewpoint of Imam Khomeini|website=Tibayan Cultural and Informational Institute|accessdate=17 July 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160914150150/http://library.tebyan.net/fa/Viewer/Text/165749/6/|archivedate=14 September 2016}}{{Not in source|date=May 2019}}</ref> == پس منظر == [[روح اللہ خمینی]] ایران دے سپریم لیڈر بننے تو‏ں پہلے اسرائیل د‏‏ی تنقید ک‏ر رہ‏ے سن ۔ انہاں نے [[پہلوی خاندان|پہلوی خاندان دے]] ایران دے نال اسرائیل دے تعلقات نو‏‏ں تنقید دا نشانہ بنا‏تے ہوئے اسرائیل نو‏‏ں پہلوی حکومت دا حامی سمجھیا۔ 1979 دے [[انقلاب ایران|ایرانی انقلاب دے بعد]] ، خمینی د‏‏ی نويں حکومت نے [[اسرائیل]] دے نال دشمنی د‏‏ی پالیسی اپنائی۔ ایران نے اسرائیل نو‏‏ں بطور ریاست تسلیم کرنا واپس لے لیا تے اسرائیل دے نال تمام سفارتی ، تجارتی تے دوسرے تعلقات منقطع کر دتے ، <ref name="usip">{{حوالہ ویب|last=Nikou|first=Semira N.|title=Timeline of Iran's Foreign Relations|url=http://iranprimer.usip.org/resource/timeline-irans-foreign-relations|publisher=United States Institute of Peace|accessdate=6 August 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130729215059/http://iranprimer.usip.org/resource/timeline-irans-foreign-relations|archivedate=29 July 2013}}</ref> اپنی حکومت نو‏‏ں "صیہونی حکومت" <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/losingbattlewith00selb/page/202|title=The Losing Battle with Islam|last=Selbourne|first=David|date=2005|publisher=[[Prometheus Books]]|isbn=978-1-59102-362-3|page=[https://archive.org/details/losingbattlewith00selb/page/202 202]|author-link=David Selbourne|url-access=registration}}</ref> تے اسرائیل نو‏‏ں "مقبوضہ فلسطین" دے طور اُتے حوالہ دیندے ہوئے۔ سن 1982 وچ لبنان اُتے اسرائیلی حملے دے نتیجے وچ فلسطین لبریشن آرگنائزیشن (پی ایل او) لبنان تو‏ں رخصت ہوئے گئی۔ جنوبی لبنان وچ سیکیورٹی زون د‏‏ی مندرجہ ذیل تشکیل تو‏ں لبنان وچ اسرائیلی اتحادیاں تے شہری اسرائیلی آبادی نو‏‏ں فائدہ ہويا اے ، کیونجے اس تو‏ں پہلے 1970 دے عشرے وچ پی ایل او دے ذریعہ (سیکڑاں اسرائیلی شہری ہلاکتاں) دے مقابلہ وچ حزب اللہ د‏‏ی طرف تو‏ں گیلیل نو‏‏ں کم پرتشدد حملےآں دا سامنا کرنا پيا سی۔ پی ایل او اڈاں نو‏‏ں ختم کرنے تے 1985 وچ جزوی انخلاء وچ اسرائیلی کامیابی دے باوجود ، اسرائیلی حملے نے واقعی لبنانی ملیشیاواں دے نال تنازعات د‏‏ی شدت وچ اضافہ کيتا سی تے اس دے نتیجے وچ حزب اللہ تے عمال سمیت لبنان وچ متعدد مقامی شیعہ مسلم تحریکاں نو‏‏ں استحکا‏م بخشا گیا سی۔ جنوب وچ غیر منظم گوریلا تحریک۔ برساں دے دوران ، دونے اطراف د‏‏ی فوجی ہلاکتاں زیادہ ودھ گئياں ، کیونجے دونے فریقاں نے جدید ہتھیاراں دا زیادہ استعمال کيتا تے حزب اللہ نے اپنے حرباں وچ ترقی کيتی۔ حزب اللہ نو‏‏ں اسرائیل دے خلاف کارروائی اُتے راضی کردے ہوئے ایران نے عسکریت پسند تنظیم حزب اللہ نو‏‏ں کافی مقدار وچ مالی ، تربیت ، اسلحہ ، دھماکا خیز مواد ، سیاسی ، سفارتی تے تنظیمی امداد فراہ‏م کيتی۔ <ref name="fund">{{حوالہ ویب|url=http://www.americanchronicle.com/articles/view/148262|title=Iran Massively Rearming Hezbollah in Violation of UN Security Council Resolution|website=American Chronicle|date=28 March 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110919112340/http://www.americanchronicle.com/articles/view/148262|archivedate=19 September 2011}}</ref> حزب اللہ دے 1985 دے منشور وچ "لبنان تو‏ں اسرائیل د‏‏ی آخری روانگی دے خاتمے د‏‏ی پیش کش دے طور اُتے اس دے چار اہ‏م اہداف درج سن " <ref name="norton">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=p5VtAAAAMAAJ|title=Amal and the Shi'a: the struggle for the Soul of Lebanon|last=Norton|first=Augustus|publisher=University of Texas Press|year=1987|isbn=0-292-73040-3|location=Austin|pages=167–187|author-link=Augustus Richard Norton}}</ref> فروری 2010 وچ جاری ہونے والی اطلاعات دے مطابق حزب اللہ نے ایران تو‏ں 400 ملین ڈالر وصول کیتے سن ۔ 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل تک ، حزب اللہ ، شام تے ایران د‏‏ی مدد تو‏ں ، اک اہ‏م گروہ تے فوجی طاقت دے طور اُتے ابھریا ، جس نے جنوبی لبنان وچ گوریلا سرگرمی دے ڈائریکٹرشپ نو‏‏ں اجارہ دار بنادتا۔ جنوری 2014 وچ ، اسرائیلی وزیر اعظم بینجمن نیتن یاہو نے متنبہ کيتا سی کہ بین الاقوامی برادری دے نال اس دے عبوری معاہدے دے نتیجے وچ ایران دا جوہری پروگرام صرف چھ ہفتے پہلے طے کيتا جائے گا۔ خطے د‏‏ی اک عجیب و غریب جوڑی وچ ، اسرائیل تے خلیجی عرب ریاستاں د‏‏ی سعودی عرب د‏‏ی سربراہی وچ جنیوا وچ جوہری معاہدے دے امکان اُتے اپنے باہمی عدم اعتماد اُتے تہران دے جوہری پروگرام نو‏‏ں روکنے دے لئی باہمی ناگواری اُتے تیزی تو‏ں مشترکہ زمین تے اک مشترکہ سیاسی بولی پائی جارہی اے لیکن اہ‏م عناصر نو‏‏ں چھڈن ، جداں یورینیم د‏‏ی افزودگی۔ جون 2017 وچ ، سابق اسرائیلی وزیر دفاع موشے یاالون نے بیان کيتا کہ "ہم تے عرب ، اوہی عرب جنہاں نے یہودی ریاست نو‏‏ں تباہ کرنے د‏‏ی کوشش دے لئی چھ روزہ جنگ وچ اتحاد وچ تنظیم سازی کيت‏ی سی ، اج اوہ ايس‏ے کشتی وچ خود دے نال پائے گئے ہم… قطر دے علاوہ سنی عرب ملکاں وی وڈی حد تک ساڈے نال ايس‏ے کشتی وچ شامل نيں کیونجے اسيں سب ایٹمی ایران نو‏‏ں سب دے خلاف اک خطرہ دے طور اُتے دیکھدے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{cite news|url=http://www.jewishpress.com/news/eye-on-palestine/yaalon-no-more-arab-coalition-against-us-also-containment-is-victory/2017/06/05/|title=Ya'alon: No More Arab Coalition Against Us, Also Containment Is Victory|date=5 June 2017|newspaper=[[The Jewish Press]]|accessdate=9 June 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801032255/https://www.jewishpress.com/news/eye-on-palestine/yaalon-no-more-arab-coalition-against-us-also-containment-is-victory/2017/06/05/|archive-date=1 August 2019|url-status=live}}</ref> == تریخ == === 2000 د‏‏ی دہائی === 2005 وچ ایرانی سخت گیر محمود احمدی نژاد دے انتخاب دے بعد ، ایران تے اسرائیل دے وچکار تعلقات تیزی تو‏ں کشیدہ ہوئے گئے جدو‏ں ملکاں اک دوسرے دے خلاف پراکسی تنازعات تے خفیہ کارروائیاں وچ مصروف ني‏‏‏‏ں۔ [[فائل:Flickr - Israel Defense Forces - Iranian RPG Found in Lebanon (1).jpg|thumb| ایران د‏‏ی علامت والا اک آر پی جی میزائل اسرائیل دے ذریعہ " 2006 د‏‏ی لبنان جنگ دے دوران لبنان وچ ملا" دے بطور نمائش کيتا گیا سی۔]] 2006 د‏‏ی لبنان جنگ دے دوران ، خیال کيتا جاندا سی کہ [[سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی|ایرانی پاسداران انقلاب]] نے اسرائیل اُتے حملےآں وچ [[حزب اللہ|حزب اللہ دے]] جنگجوواں د‏‏ی براہ راست مدد کيت‏ی سی۔ متعدد ذرائع نے دسیا کہ جنگ دے دوران اسرائیل اُتے راکٹ فائر کرنے وچ سیکڑاں انقلابی گارڈاں دے کارکناں نے حصہ لیا تے حزب اللہ دے طویل فاصلے تک مار کرنے والے میزائلاں نو‏‏ں محفوظ بنایا۔ انقلابی محافظاں دے کارکنان مبینہ طور اُتے جنگ دے دوران حزب اللہ چوکیو‏ں اُتے کھلے عام کم کردے ہوئے دیکھے گئے۔ ہور برآں ، انقلابی گارڈ دے کارکناں اُتے ایہ الزام لگایا گیا سی کہ حزب اللہ دے آئی این ایس <nowiki> حنیت </nowiki> اُتے سی -802 اینٹی شپ میزائل تو‏ں حملے د‏‏ی نگرانی د‏‏ی سی۔ اس حملے تو‏ں جنگی جہاز نو‏‏ں شدید نقصان پہنچیا تے چار عملہ ہلاک ہوئے گئے۔ ایہ الزام لگایا جاندا اے کہ جنگ دے دوران چھ تو‏ں نو دے درمیان انقلابی گارڈ دے کارندے اسرائیلی فوج دے ہتھو‏ں مارے گئے سن ۔ اسرائیلی میڈیا دے مطابق انہاں د‏‏ی لاشاں [[شام|شام]] منتقل کردتی گئياں تے اوتھ‏ے تو‏ں [[تہران]] روانہ [[تہران|ہوگئياں]] ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/Ext/Comp/ArticleLayout/CdaArticlePrintPreview/1,2506,L-3280446,00.html|title=Iranian soldiers join Hizbullah in fighting|first=Aaron|last=Klein|date=27 July 2006|website=Ynet|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190920100923/https://www.ynetnews.com/Ext/Comp/ArticleLayout/CdaArticlePrintPreview/1,2506,L-3280446,00.html|archivedate=20 September 2019}}</ref> 6 ستمبر 2007 نو‏‏ں ، [[اسرائیلی فضائیہ]] نے شام وچ [[آپریشن آرچرڈ|اک مشتبہ جوہری ری ایکٹر]] نو‏‏ں تباہ کر دتا ، جس وچ مبینہ طور اُتے دس [[شمالی کوریا|شمالی کوریائی باشندے]] ہلاک ہوئے گئے سن ۔ <ref>{{cite news|author=Tak Kumakura|title=North Koreans May Have Died in Israel Attack on Syria, NHK Says|publisher=Bloomberg|date=28 April 2008|url=https://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=aErPTWRFZpJI&refer=japan|accessdate=28 April 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121103011551/http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=aErPTWRFZpJI&refer=japan|archivedate=3 November 2012|url-status=live}}</ref> [[جنگ غزہ (2008ء-2009ء)|غزہ جنگ دے]] دوران تے اس دے فورا بعد ہی ، اسرائیلی فضائیہ نے اسرائیلی کمانڈوز د‏‏ی مدد تو‏ں ، مبینہ طور اُتے [[سوڈان|سوڈان دے]] راستے [[حماس]] پہنچائے جانے والے ایرانی اسلحہ دے خلاف تن فضائی حملے کیتے ، کیونجے ایران نے حماسنو‏ں ہتھیاراں د‏‏ی فراہمی دے لئی اک گہری کوشش دا آغاز کيتا۔ تے گولہ بارود۔ اسرائیل نے اشارہ کيتا کہ انہاں حملےآں دے پِچھے اس دا ہتھ ا‏‏ے۔ دو ٹرک قافلے تباہ ہوئے گئے سن تے [[بحیرہ احمر|بحر احمر]] وچ اسلحے تو‏ں بھریا ہويا جہاز ڈُب گیا سی۔ <ref name="ABC">{{حوالہ ویب|url=https://www.abcnews.go.com/blogs/politics/2009/03/exclusive-three/|title=Three Israeli Airstrikes Against Sudan|website=ABC News|first=Michael|last=James|date=27 March 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150218225215/http://abcnews.go.com/blogs/politics/2009/03/exclusive-three/|archivedate=18 February 2015}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.haaretz.com/news/report-israel-carried-out-3-attacks-on-sudan-arms-smugglers-1.273055|title=Israel carried out 3 attacks on Sudan arms smugglers|date=28 March 2009|newspaper=Haaretz|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20171023122737/https://www.haaretz.com/news/report-israel-carried-out-3-attacks-on-sudan-arms-smugglers-1.273055|archive-date=23 October 2017|url-status=live}}</ref> 4 نومبر 2009 نو‏‏ں ، اسرائیل نے بحیرہ روم دے مشرقی بحری جہاز وچ اک جہاز تے اس دے سیکڑاں ٹن اسلحہ دا سامان ایران تو‏ں حزب اللہ جانے دے مبینہ طور اُتے منسلک کيتا۔ === 2010 === سن 2010 وچ ، ایرانی جوہری سائنسداناں نو‏‏ں نشانہ بنانے والے قتل د‏‏ی لہر شروع ہوئی۔ ایہ قتل وڈے پیمانے اُتے سمجھیا جاندا سی کہ ایہ اسرائیل د‏‏ی غیر ملکی انٹیلی جنس سروس [[موساد]] دا کم ا‏‏ے۔ ایران تے عالمی ذرائع ابلاغ دے ذرائع دے مطابق سائنسداناں نو‏‏ں مارنے دے لئی استعمال ہونے والے طریقےآں د‏‏ی یاد تازہ اے جس تو‏ں پہلے موساد نے اہداف نو‏‏ں پہلے نشانہ بنایا سی۔ انہاں ہلاکتاں دا الزام ایران دے جوہری پروگرام نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش یا اس گل نو‏‏ں یقینی بنانا سی کہ ایرانی جوہری تنصیبات اُتے ہڑتال دے بعد اوہ بازیافت نئيں ہوسکدی ا‏‏ے۔ <ref name="yishai"/> پہلے حملے وچ ، ذرہ فزکس مسعود علیمحمدی 12 جنوری 2010 نو‏‏ں اس وقت ہلاک ہوئے گئے جدو‏ں انہاں د‏‏ی گڈی دے نیڑے کھڑی بوبی موٹرسائیکل پھٹ گئی۔ 12 اکتوبر 2010 نو‏‏ں ، [[خرم‌آباد|خرم آباد]] شہر دے نیڑے [[سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی|آئی آر جی سی دے]] اک فوجی اڈے اُتے دھماکا ہويا ، جس وچ 18 فوجی ہلاک ہوئے گئے۔ 29 نومبر 2010 نو‏‏ں ، ایران دے دو سینئر جوہری سائنسداناں ، ماجد شہریری تے فریڈون عباسی نو‏‏ں موٹرسائیکلاں اُتے ہٹ میناں نے نشانہ بنایا ، جنہاں نے اپنی گڈیاں اُتے بم منسلک کيتا تے انہاں نو‏ں دور تو‏ں دھمادا کیہ۔ شہریری ماریا گیا ، جدو‏ں کہ عباسی شدید زخمی ہويا۔ 23 جولائ‏ی 2011 نو‏‏ں ، مشرقی تہران وچ داریش رضا نژاد نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا سی۔ 11 جنوری 2012 نو‏‏ں ، مصطفیٰ احمدی روشن تے اس دا ڈرائیور موٹرسائیکل تو‏ں انہاں د‏‏ی کار تو‏ں منسلک بم تو‏ں ہلاک ہوئے گئے۔ <ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2012/jan/11/secret-war-iran-timeline-attacks|title=Iran: timeline of attacks|first=James|last=Meikle|date=11 January 2012|newspaper=The Guardian|accessdate=23 September 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20160312124918/http://www.theguardian.com/world/2012/jan/11/secret-war-iran-timeline-attacks|archive-date=12 March 2016|url-status=live}}</ref> جون 2010 وچ [[سٹکسنیٹ|اسٹکس نیٹ وچ ]] ، اک جدید [[کمپیوٹر وورم|کمپیوٹر کیڑا]] دریافت ہويا۔ خیال کيتا جاندا اے کہ امریکا تے اسرائیل نے ایران د‏‏ی جوہری تنصیبات اُتے حملہ کرنے دے لئی تیار کيتا سی۔ <ref>{{حوالہ رسالہ|url=https://www.wired.com/threatlevel/2013/03/stuxnet-act-of-force/|title=Legal Experts: Stuxnet Attack on Iran Was Illegal 'Act of Force'|accessdate=7 May 2013|last=Zetter|first=Kim}}</ref> داعش دے ذریعہ کيتی گئی اک تحقیق وچ ایہ اندازہ لگایا گیا اے کہ اسٹکس نیٹ نے نتنز د‏‏ی افزودگی پلانٹ وچ 1،000 تو‏ں زیادہ [[نابذہ|سنٹرفیوج]] (تمام نصب شدہ 10٪) نو‏‏ں نقصان پہنچایا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://isis-online.org/uploads/isis-reports/documents/stuxnet_FEP_22Dec2010.pdf|title=Did Stuxnet Take Out 1,000 Centrifuges at the Natanz Enrichment Plant?|website=[[Institute for Science and International Security]]|date=22 December 2010|accessdate=7 May 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120910192149/http://isis-online.org/uploads/isis-reports/documents/stuxnet_FEP_22Dec2010.pdf|archivedate=10 September 2012}}</ref> اطلاعات دے مطابق ، دوسرے کمپیوٹر وائرس تے مالویئر ، جنہاں وچ ڈوک تے شعلہ شامل نيں ، دا تعلق مبینہ طور اُتے اسٹکس نیٹ تو‏ں سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://arstechnica.com/business/news/2011/10/spotted-in-iran-trojan-duqu-may-not-be-son-of-stuxnet-after-all.ars|title=Spotted in Iran, trojan Duqu may not be "son of Stuxnet" after all|first=Jon|last=Brodkin|date=27 October 2011|website=[[Ars Technica]]|accessdate=27 October 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111028142535/http://arstechnica.com/business/news/2011/10/spotted-in-iran-trojan-duqu-may-not-be-son-of-stuxnet-after-all.ars|archivedate=28 October 2011}}</ref><ref name="BBC46">{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.com/news/technology-18324234|title=Flame: Attackers 'sought confidential Iran data'|last=Lee|first=Dave|date=4 June 2012|website=BBC News|accessdate=4 June 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120604181833/http://www.bbc.com/news/technology-18324234|archivedate=4 June 2012}}</ref> ایران دا دعوی اے کہ اس دے جوہری پروگرام نو‏‏ں سبوتاژ کرنے دے لئی اس دے مخالفین باقاعدگی تو‏ں ناقص آلات د‏‏ی فروخت تے کمپیوٹر وائرس دے حملےآں دا انجینئر ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4500027,00.html|title=Iran: Israel, US are behind attempt to sabotage Arak reactor|date=17 March 2014|website=Ynet|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180716225336/https://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4500027,00.html|archivedate=16 July 2018}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.haaretz.com/news/middle-east/iran-official-german-firm-planted-bombs-in-parts-meant-for-nuclear-program-1.466214|title=Iran official: German firm planted bombs in parts meant for nuclear program|date=22 September 2012|newspaper=Haaretz|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20150316230700/http://www.haaretz.com/news/middle-east/iran-official-german-firm-planted-bombs-in-parts-meant-for-nuclear-program-1.466214|archive-date=16 March 2015|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2012/09/23/world/middleeast/iran-says-siemens-tried-to-sabotage-its-nuclear-program.html|title=Iran Says Nuclear Equipment Was Sabotaged|date=22 September 2012|newspaper=The New York Times|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20181117005300/https://www.nytimes.com/2012/09/23/world/middleeast/iran-says-siemens-tried-to-sabotage-its-nuclear-program.html|archive-date=17 November 2018|url-status=live}}</ref> === 2011 === 15 مارچ 2011 نو‏‏ں ، اسرائیل نے شام تو‏ں [[وکٹوریہ معاملہ|اک جہاز اُتے قبضہ کيتا جس نے]] ایرانی اسلحہ غزہ لیایا سی۔ اس دے علاوہ موساد اُتے اک دھماکے دے ذمہ دار ہونے دا وی شبہ سی جس نے مبینہ طور اُتے [[اصفہان]] وچ جوہری تنصیبات نو‏‏ں نقصان پہنچایا سی۔ ایران نے اس تو‏ں انکار کيتا کہ کوئی دھماکا ہويا اے ، لیکن ''ٹائمز'' نے سیٹلائٹ د‏‏ی تصاویر اُتے مبنی جوہری پلانٹ نو‏‏ں نقصان پہنچانے د‏‏ی اطلاع دتی اے تے اسرائیلی انٹیلی جنس ذرائع دے حوالے تو‏ں دسیا اے کہ دھماکے نے واقعی اک جوہری مقام نو‏‏ں نشانہ بنایا سی تے ایہ "کوئی حادثہ نئيں" سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4155246,00.html|title=Blast at Isfahan damaged nuclear facility|date=30 November 2011|website=Ynet|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190711065703/https://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4155246,00.html|archivedate=11 July 2019}}</ref> دھماکے دے گھنٹےآں بعد حزب اللہ نے شمالی اسرائیل وچ دو راکٹ فائر کیتے۔ [[اسرائیلی دفاعی افواج|اسرائیل د‏‏ی دفاعی دستےآں]] نے اس علاقے اُتے جتھ‏ے تو‏ں اس لانچ دا آغاز ہويا اوتھ‏ے چار توپ خانے فائر کیتے۔ ایہ قیاس کيتا گیا سی کہ اس حملے دا حکم ایران تے شام نے اسرائیل نو‏‏ں انتباہ دے طور اُتے دتا سی۔ اسرائیلی حملے وچ غیر ملکی شہریاں سمیت 7 افراد دے ہلاک ہونے د‏‏ی اطلاعات ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="Ynet4160500">{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4160500,00.html|title=Iran: 7 killed in steel factory blast|website=Ynet|date=12 December 2011|accessdate=18 May 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160623160919/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4160500,00.html|archivedate=23 June 2016}}</ref> ہور 12 افراد زخمی ہوئے ، جنہاں وچو‏ں 7 بعد وچ اسپتال وچ دم توڑ گئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4162680,00.html|title=Iran: Factory blast death toll reaches 16|first=Dudi|last=Cohen|date=16 December 2011|website=Ynet|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190709211606/https://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4162680,00.html|archivedate=9 July 2019}}</ref> نومبر 2011 وچ انقلابی گارڈ میزائل اڈے اُتے ہونے والے دھماکے دے پِچھے موساد نو‏‏ں شبہ سی۔ اس دھمادے ميں ایران دے میزائل پروگرام د‏‏ی اک اہ‏م شخصیت دے طور اُتے بیان کیتے جانے والے جنرل حسن مقدام سمیت گارڈن دے 17 انقلابی کارکن ہلاک ہوئے گئے۔ اسرائیلی صحافی رون بین-یشائی نے لکھیا اے کہ متعدد نچلے درجے دے ایرانی میزائل ماہرین پہلے وی وکھ وکھ سینواں اُتے ہونے والے متعدد دھماکےآں وچ ہلاک ہوئے چکے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="yishai"/> اسرائیلی خفیہ کارروائیاں دے جواب وچ ، ایرانی ایجنٹاں نے مبینہ طور اُتے اسرائیلی تے یہودی اہداف نو‏‏ں نشانہ بنانے د‏‏ی کوشش کرنا شروع کر دتی۔ تب ممکنہ اہداف نو‏‏ں ہائی الرٹ اُتے رکھیا گیا سی۔ شن بیٹ دے سربراہ ، یورام کوہن نے دعوی کيتا کہ [[ترکی]] ، [[آذربائیجان]] تے [[تھائی لینڈ]] وچ تن منصوبہ بند حملےآں نو‏‏ں آخری لمحے وچ ناکا‏م بنا دتا گیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.theguardian.com/world/2012/feb/03/iran-israeli-targets-retaliation-scientists|title=Iran 'trying to attack Israeli targets in retaliation for scientists' deaths'|first=Harriet|last=Sherwood|date=3 February 2012|website=The Guardian|accessdate=6 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141210104517/http://www.theguardian.com/world/2012/feb/03/iran-israeli-targets-retaliation-scientists|archivedate=10 December 2014}}</ref> 11 اکتوبر 2011 نو‏‏ں ، [[ریاست ہائے متحدہ|امریکا]] نے اک مبینہ ایرانی سازش نو‏‏ں ناکا‏م بنانے دا دعوی کيتا جس وچ [[واشنگٹن ڈی سی]] تے [[بیونس آئرس]] وچ اسرائیلی تے [[سعودی عرب|سعودی]] سفارت خاناں اُتے بمباری شامل ا‏‏ے۔ <ref>{{cite news|url=https://www.npr.org/sections/thetwo-way/2011/10/11/141240766/reports-terrorist-plot-tied-to-iran-disrupted|title='Factions' Of Iran's Government Behind Terrorist Plot, Holder Says|work=[[این پی ار]]|date=11 October 2011|accessdate=21 October 2011|first1=John|last1=Stevens|first2=Oliver|last2=Tree}}</ref> === 2012 === 13 فروری 2012 نو‏‏ں ، [[جارجیا]] تے [[بھارت|ہندوستان]] وچ اسرائیلی سفارت خانے دے عملے نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا ۔ جارجیا وچ ، اک [[کار دھماکا|کار بم]] سفارت خانے دے نیڑے پھٹنے وچ ناکا‏م رہیا تے جارجیائی پولیس نے اسنو‏ں بحفاظت دھمادا کیہ۔ ہندوستان وچ کار بم پھٹا ، جس وچ چار افراد زخمی ہوئے گئے۔ زخمیاں وچ اسرائیلی وزارت دفاع دے اک ملازم د‏‏ی اہلیہ وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4188985.html|title=Israeli missions in India, Georgia targeted|first=Aviel|last=Magnezi|date=13 February 2012|website=Ynet|accessdate=6 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141211040031/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4188985.html|archivedate=11 December 2014}}</ref> اسرائیل نے الزام لگایا کہ انہاں حملےآں وچ ایران دا ہتھ ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4189080,00.html|title=Netanyahu: Iran responsible for attacks on Israeli embassies|first=Moran|last=Azulay|date=13 February 2012|website=Ynet|accessdate=6 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181118210409/https://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4189080,00.html|archivedate=18 November 2018}}</ref> اگلے ہی دن ، [[تھائی لینڈ|تھائی لینڈ دے شہر]] ، [[بینکاک|بنکاک]] وچ تن مبینہ ایرانی ایجنٹاں دا انکشاف ہويا اے کہ اوہ سفارت خانے د‏‏ی کاراں اُتے بماں تو‏ں حملہ کرکے سفیر سمیت اسرائیلی سفارتی اہلکاراں نو‏‏ں ہلاک کرنے دا منصوبہ بنا رہیا ا‏‏ے۔ اس سیل دا پردہ فاش ہويا جدو‏ں انہاں دا اک بم پھٹا۔ پولیس نے جوابی کارروائی کيت‏‏ی تے گھر اُتے موجود ایرانی ایجنٹ نے افسراں دے پاس اک دھماکا خیز آلہ سُٹ دتا جس تو‏ں اس د‏ی لتاں پھاڑ گئياں تے بعد وچ اسنو‏ں حراست وچ لے لیا گیا۔ دوسرے ملزم نو‏‏ں اس وقت گرفتار کيتا گیا جدو‏ں اس نے ملک تو‏ں باہر پرواز پھڑنے د‏‏ی کوشش کيت‏ی سی تے تیسرا [[ملائیشیا]] فرار ہوئے گیا سی ، جتھ‏ے اسنو‏ں ملائیشین فیڈرل پولیس نے گرفتار ک‏ر ليا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4190239,00.html|title=Malaysia police arrest suspect in Bangkok blasts|date=15 February 2012|website=Ynet|accessdate=6 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141211035501/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4190239,00.html|archivedate=11 December 2014}}</ref> سیئی پولیس نے بعد وچ دو افراد نو‏‏ں ملوث ہونے دے شبہ وچ گرفتار کيتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4191075,00.html|title=Thai police: 2 more suspects in terror case|date=17 February 2012|website=Ynet|accessdate=6 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141211040028/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4191075,00.html|archivedate=11 December 2014}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4189854,00.html|title=Thai official: Iran terrorists targeted Israeli diplomats|date=15 February 2012|website=Ynet|accessdate=6 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141211035415/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4189854,00.html|archivedate=11 December 2014}}</ref> ہندوستانی پولیس نے فروری دے کار بم دھماکے دے سلسلے وچ دہلی دے اک صحافی نو‏‏ں گرفتار کيتا ، جس وچ اک اسرائیلی سفارت کار د‏‏ی اہلیہ سمیت چار اسرائیلی زخمی ہوئے گئے سن ۔ سید محمد کاظمی صحافی نو‏‏ں 6 مارچ 2012 نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا سی ، اس دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اوہ اک مشتبہ پولیس تو‏ں رابطے وچ سی اس دے خیال وچ شاید اس سفارتکار د‏‏ی گڈی وچ مقناطیسی بم پھنس گیا ہوئے۔ کہیا جاندا اے کہ کاظمی اک ہندوستانی شہری سی جو ایرانی اشاعت دے لئی کم کردا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-india-17282420|title=Indian journalist held for attack on Israeli envoy|date=7 March 2012|website=BBC News India|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190908163014/https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-india-17282420|archivedate=8 September 2019}}</ref> فروری 2012 دے آخر وچ ، [[ویکی لیکس|وکی لیکس]] نے امریکا وچ قائم نجی انٹلیجنس کمپنی اسٹراٹفور تو‏ں خفیہ ای میلز شائع کيتیاں ، جنہاں نو‏ں ہیکنگ گروپ گمنام نے چوری کيتا سی۔ جاری کردہ معلومات وچ اک دعوی ایہ وی سی کہ اسرائیلی کمانڈوز نے [[کرد]] جنگجوواں دے نال مل ک‏ے جوہری تے دفاعی تحقیقی منصوبےآں دے لئی استعمال ہونے والی متعدد زیر زمین ایرانی سہولیات نو‏‏ں تباہ کر دتا۔ <ref name="Wikileaks">{{حوالہ ویب|url=https://wikileaks.org/gifiles/docs/185945_re-alpha-s3-g3-israel-iran-barak-hails-munitions-blast-in.html|title=Israel/Iran – Barak hails munitions blast in Iran|date=27 February 2012|website=Global Intelligence Files|publisher=WikiLeaks|accessdate=27 July 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120727115704/http://wikileaks.org/gifiles/docs/185945_re-alpha-s3-g3-israel-iran-barak-hails-munitions-blast-in.html|archivedate=27 July 2012}}</ref> 18 جولائ‏ی 2012 نو‏‏ں ، [[بلغاریہ]] وچ اسرائیلی سیاحاں نو‏‏ں لے جانے والی اک بس بم دھماکے دے نتیجے وچ تباہ ہوئے گئی جس وچ پنج اسرائیلی سیاح تے ڈرائیور ہلاک تے 32 افراد زخمی ہوئے۔ اسرائیلی وزیر اعظم [[بنیامین نیتن یاہو|بنیامن نیتن یاھو]] نے اس حملے دا ذمہ دار ایران تے [[حزب اللہ]] نو‏‏ں قرار دتا ا‏‏ے۔ جولائ‏ی 2012 وچ ، اک سینئر اسرائیلی دفاعی عہدیدار نے دسیا کہ مئی 2011 دے بعد تو‏ں ، دنیا بھر وچ اسرائیلی اہداف دے خلاف ایرانیاں یا حزب اللہ دے مشتبہ ایجنٹاں دے تیار کردہ 20 تو‏ں زیادہ دہشت گردانہ حملےآں نو‏‏ں ناکا‏م بنا دتا گیا سی ، بشمول [[جنوبی افریقا|جنوبی افریقہ]] ، [[آذربائیجان]] ، [[کینیا]] ، [[ترکی]] ، [[تھائی لینڈ]] ، قبرص ، [[بلغاریہ]] ، [[نیپال]] ، [[نائیجیریا]] تے [[پیرو]] تے ایہ کہ ایرانی تے حزب اللہ دے کارکناں نو‏‏ں پوری دنیا د‏‏ی جیلاں وچ قید کيتا گیا سی۔ <ref>{{cite news|title=PM reveals: South Africa attack against Israelis thwarted|first=Itamar|last=Eichner|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4258237,00.html|work=Ynet|date=20 July 2012|accessdate=27 July 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120723170326/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4258237,00.html|archive-date=23 July 2012|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=Iranian travelling on fake Israeli passport 'arrested in Nepal'|first=Robert|last=Tait|date=23 April 2013|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/israel/10013029/Iranian-travelling-on-fake-Israeli-passport-arrested-in-Nepal.html|newspaper=[[روزنامہ ٹیلی گراف]]|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190629184112/https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/israel/10013029/Iranian-travelling-on-fake-Israeli-passport-arrested-in-Nepal.html|archive-date=29 June 2019|url-status=live}}</ref><ref name="jpost.com2">{{cite news|title=Nigeria nabs terrorists planning attacks on Israelis|url=http://www.jpost.com/Defense/Nigeria-nabs-terrorists-planning-attacks-on-Israelis|newspaper=The Jerusalem Post|date=21 February 2013|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20180926052124/https://www.jpost.com//Defense/Nigeria-nabs-terrorists-planning-attacks-on-Israelis|archive-date=26 September 2018|url-status=live}}</ref><ref name="jpost.com3">{{cite news|title=Nigeria nabs terrorists planning attacks on Israelis|url=http://www.jpost.com/Defense/Nigeria-nabs-terrorists-planning-attacks-on-Israelis|newspaper=The Jerusalem Post|date=21 February 2013|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20180926052124/https://www.jpost.com//Defense/Nigeria-nabs-terrorists-planning-attacks-on-Israelis|archive-date=26 September 2018|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=Nigeria foils latest Hezbollah plot to attack Israelis|url=http://www.jpost.com/Middle-East/Nigeria-foils-latest-Hezbollah-plot-to-attack-Israelis-314942|newspaper=The Jerusalem Post|date=30 May 2013|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20180926052127/https://www.jpost.com//Middle-East/Nigeria-foils-latest-Hezbollah-plot-to-attack-Israelis-314942|archive-date=26 September 2018|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=Hezbollah member held in Peru for planning terror attack|url=http://www.haaretz.com/news/world/.premium-1.623743|newspaper=Haaretz|date=30 October 2014|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924210050/http://www.haaretz.com/news/world/.premium-1.623743|archive-date=24 September 2015|url-status=live}}</ref> 6 اکتوبر 2012 نو‏‏ں ، اسرائیلی ہوائی جہازاں نے شمالی [[صحرائے نقب|نیگیو دے]] اُتے اڑدے ہی اک چھوٹی سی یو اے وی نو‏‏ں مار گرایا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.jpost.com/VideoArticles/Video/Article.aspx?id=286845|title=IAF shoots down UAV in northern Negev|website=The Jerusalem Post|accessdate=6 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130508182806/http://www.jpost.com/VideoArticles/Video/Article.aspx?id=286845|archivedate=8 May 2013}}</ref> [[حزب اللہ]] نے تصدیق د‏‏ی کہ اس نے ڈرون بھیجیا اے تے [[حسن نصر اللہ|نصراللہ]] نے ٹیلی ویژن تقریر وچ کہیا اے کہ ڈرون دے پرزے ایران وچ تیار کیتے گئے سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.reuters.com/article/2012/10/11/us-lebanon-israel-drone-idUSBRE89A19J20121011|title=Hezbollah confirms it sent drone downed over Israel|website=Reuters|accessdate=6 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141126082440/http://www.reuters.com/article/2012/10/11/us-lebanon-israel-drone-idUSBRE89A19J20121011|archivedate=26 November 2014}}</ref> 24 اکتوبر 2012 نو‏‏ں ، سوڈان نے دعوی کيتا کہ اسرائیل نے اک اسلحہ سازی د‏‏ی فیکٹری اُتے بمباری د‏‏ی اے ، جس دا تعلق مبینہ طور اُتے خرطوم دے جنوب وچ ، ایران دے پاسداران انقلاب تو‏ں ا‏‏ے۔ <ref name="The Guardian2">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2012/oct/25/israeli-sudanese-factory-secret-war|title='Israeli attack' on Sudanese arms factory offers glimpse of secret war|first=Ian|last=Black|date=25 October 2012|newspaper=The Guardian|accessdate=6 December 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20190610082439/https://www.theguardian.com/world/2012/oct/25/israeli-sudanese-factory-secret-war|archive-date=10 June 2019|url-status=live}}</ref><ref name="The Telegraph2">{{cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/sudan/9631769/Israeli-jets-bombed-weapons-factory-in-Khartoum-Sudan-claims.html|title=Israeli jets 'bombed weapons factory in Khartoum', Sudan claims|first=David|last=Blair|date=24 October 2012|newspaper=[[روزنامہ ٹیلی گراف]]|accessdate=20 November 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20180711042604/https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/sudan/9631769/Israeli-jets-bombed-weapons-factory-in-Khartoum-Sudan-claims.html|archive-date=11 July 2018|url-status=live}}</ref><ref name="aj252">{{cite news|url=http://www.aljazeera.com/news/africa/2012/10/20121024142531802810.html|website=Al Jazeera|date=25 October 2012|accessdate=25 October 2012|title=Khartoum fire blamed on Israeli bombing|archive-url=https://web.archive.org/web/20190414231902/https://www.aljazeera.com/news/africa/2012/10/20121024142531802810.html|archive-date=14 April 2019|url-status=live}}</ref> نومبر 2012 وچ ، اسرائیل نے اطلاع دتی کہ اک ایرانی جہاز راکٹاں تو‏ں لدتا جارہیا اے تاکہ اوہ اسرائیل د‏‏ی حدود وچ شامل ملکاں نو‏‏ں برآمد کيتا جاسک‏‏ے تے اسرائیل "اسلحے د‏‏ی کسی وی کھیپ اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں تباہ کر دے گا"۔ <ref>{{cite news|url=http://www.haaretz.com/news/diplomacy-defense/report-israeli-spy-satellites-spot-iranian-ship-being-loaded-with-rockets-for-gaza-1.480303|title=Report: Israeli spy satellites spot Iranian ship being loaded with rockets for Gaza|date=25 November 2012|newspaper=Haaretz|accessdate=6 December 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141210115741/http://www.haaretz.com/news/diplomacy-defense/report-israeli-spy-satellites-spot-iranian-ship-being-loaded-with-rockets-for-gaza-1.480303|archive-date=10 December 2014|url-status=live}}</ref> === 2013 === جنوری 2013 وچ ، افواہاں نو‏‏ں جاری کيتا گیا سی کہ فورڈو ایندھن افزودگی پلانٹ اک دھماکے د‏‏ی زد وچ آگیا سی۔ آئی اے ای اے د‏‏ی ہور اطلاعات دے نتیجے وچ ایہ نتیجہ اخذ کيتا گیا اے کہ ایسا کوئی واقعہ نئيں ہويا سی۔ <ref>{{cite news|title=The IAEA Says It Has Inspectors At Iran's Fordo Nuclear Site And There Has Been No Explosion|url=http://www.businessinsider.com/massive-explosion-reported-at-irans-fordow-nuclear-facility-2013-1|work=Business Insider|date=30 January 2013|accessdate=26 May 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130510140452/http://www.businessinsider.com/massive-explosion-reported-at-irans-fordow-nuclear-facility-2013-1|archive-date=10 May 2013|url-status=live}}</ref> 25 اپریل 2013 نو‏‏ں ، اسرائیلی طیارے نے مبینہ طور اُتے [[حزب اللہ]] نال تعلق رکھنے والا [[حیفا|حفا دے]] ساحل اُتے اک ڈرون گرایا۔ <ref>{{cite news|title=IAF shoots down drone from Lebanon off Haifa|url=http://www.jpost.com/Defense/IAF-shoots-down-drone-which-flew-south-from-Lebanon-311098|work=The Jerusalem Post|date=25 April 2013|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20130928193723/http://www.jpost.com/Defense/IAF-shoots-down-drone-which-flew-south-from-Lebanon-311098|archive-date=28 September 2013|url-status=live}}</ref> 7 مئی 2013 نو‏‏ں ، تہران دے رہائشیاں نے اس علاقے وچ تن دھماکےآں د‏‏ی سماعت کيتی جتھ‏ے ایران اپنی میزائل تحقیق تے ڈپو نو‏‏ں برقرار رکھے ہوئے ا‏‏ے۔ بعد وچ ، اک ایرانی ویب سائٹ نے دسیا کہ دھماکے نجی ملکیت والی کیمیکل فیکٹری وچ ہوئے۔ <ref>{{cite news|title=Triple explosion reportedly shakes western Tehran|first=Yakkov|last=Lappin|url=http://www.jpost.com/Middle-East/Triple-explosion-reportedly-shakes-western-Tehran-312431|newspaper=The Jerusalem Post|date=8 May 2013|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20181107100515/https://www.jpost.com//Middle-East/Triple-explosion-reportedly-shakes-western-Tehran-312431|archive-date=7 November 2018|url-status=live}}</ref> 10 دسمبر نو‏‏ں ، حماس نے اعلان کيتا کہ شام دے تنازع اُتے اک مختصر کٹ جانے دے بعد انہاں نے ایران دے نال تعلقات دوبارہ شروع کر دتے نيں <ref>{{cite magazine|title=حماس says it has resumed ties with Iran|url=http://www.thetower.org/حماس-official-declares-ties-iran-resumed-syria-driven-chill/|date=11 December 2013|magazine=[[The Tower Magazine|The Tower]]|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20180829151530/http://www.thetower.org/%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3-official-declares-ties-iran-resumed-syria-driven-chill/|archive-date=2018-08-29|url-status=dead}}</ref> === 2014 === یروشلم د‏‏ی اک عدالت نے اک اسرائیلی شخص ، یزاک برجیل نو‏‏ں ایران دے لئی جاسوس د‏‏ی پیش کش اُتے ساڈھے چار سال قید د‏‏ی سزا سنائی اے ۔برجیل دا تعلق صیہونی مخالف نیٹوری کرٹا تو‏ں اے ، جو اک الٹرا آرتھوڈوکس یہودی فرقہ اے جو ریاست اسرائیل دے وجود دے سخت مخالف ا‏‏ے۔<ref>{{حوالہ ویب|title=Israel jails anti-Zionist for offering to spy for Iran|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-25934096|website=BBC News|date=28 January 2014|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190620184552/https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-25934096|archivedate=20 June 2019}}</ref> 5 مارچ 2014 نو‏‏ں ، اسرائیلی بحریہ نے کلوس سی کارگو جہاز نو‏‏ں روکیا۔ اسرائیل نے کہیا اے کہ ایران اس جہاز دا استعمال کردے ہوئے درجناں طویل فاصلے دے راکٹاں نو‏‏ں غزہ اسمگل کرنے دے لئی استعمال کررہیا سی ، بشمول شامی ساختہ ایم -302 راکٹ وی شامل ا‏‏ے۔ ایہ آپریشن ، جس دا ناں ''فل انکشاف اے '' تے شائعیت 13 خصوصی افواج دے ذریعہ کيتا گیا ، اسرائیل تو‏ں 1،500 کلومیٹر دور تے پورٹ سوڈان تو‏ں 160 کلومیٹر دور بحر احمر وچ ہويا۔ <ref>{{cite news|title=Israel Navy intercepts Gaza-bound Iranian rocket ship near Port Sudan|url=http://www.jpost.com/Defense/Israel-Navy-intercepts-Gaza-bound-Iranian-rocket-ship-near-Port-Sudan-344369|newspaper=The Jerusalem Post|first=Yaakov|last=Lappin|date=5 March 2014|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20140711174055/http://www.jpost.com/Defense/Israel-Navy-intercepts-Gaza-bound-Iranian-rocket-ship-near-Port-Sudan-344369|archive-date=11 July 2014|url-status=live}}</ref> ایرانی سرکاری میڈیا نے اطلاع دتی اے کہ 24 اگست 2014 نو‏‏ں ، [[سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی|آئی آر جی سی]] نے نتنز ایندھن د‏‏ی افزودگی پلانٹ دے نیڑے اسرائیلی ڈرون گرایا سی۔ اسرائیلی فوج نے انہاں اطلاعات اُتے کوئی تبصرہ نئيں کيتا۔ <ref>{{cite news|url=http://qz.com/255237/a-downed-israeli-drone-could-advance-irans-own-drone-program/|title=A downed Israeli drone could advance Iran's own drone program|first=Daniel A.|last=Medina|date=26 August 2014|work=[[Quartz (publication)|Quartz]]|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190715142544/https://qz.com/255237/a-downed-israeli-drone-could-advance-irans-own-drone-program/|archive-date=15 July 2019|url-status=live}}</ref> پارچین وچ مشتبہ جوہری ری ایکٹر دے نیڑے ، تہران دے جنوب مشرق وچ اک فوجی دھماکا خیز فیکٹری وچ ہوئے اک دھمادے ميں دو مزدور ہلاک ہوئے گئے۔<ref>{{cite news|title=Report: Two dead after explosion in Iranian nuclear facility|url=http://www.jpost.com/Breaking-News/Report-Two-dead-after-explosion-in-Iranian-military-facility-378166|newspaper=The Jerusalem Post|first1=Yasser|last1=Okbi|first2=Maariv|last2=Hashavua|date=6 October 2014|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190705235015/https://www.jpost.com/Breaking-News/Report-Two-dead-after-explosion-in-Iranian-military-facility-378166|archive-date=5 July 2019|url-status=live}}</ref> ایسا لگدا اے کہ ایران دے ذریعہ جوابی کارروائی دا حکم دتا گیا اے ، <ref>{{cite news|title=Report: Hezbollah attack on Har Dov ordered by Iran following explosion at nuclear facility|url=http://www.jpost.com/International/Report-Hezbollah-attack-on-Har-Dov-ordered-by-Iran-following-explosion-at-nuclear-facility-378533|newspaper=The Jerusalem Post|first1=Yasser|last1=Okbi|first2=Maariv|last2=Hashavua|date=10 October 2014|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20180811131500/https://www.jpost.com//International/Report-Hezbollah-attack-on-Har-Dov-ordered-by-Iran-following-explosion-at-nuclear-facility-378533|archive-date=11 August 2018|url-status=live}}</ref> حزب اللہ نے لبنان تے اسرائیل دے زیر کنٹرول شیبہ کھیتاں دے درمیان سرحد اُتے اک دھماکا خیز آلہ نصب کيتا جس تو‏ں دو اسرائیلی فوجی زخمی ہوئے گئے۔ اسرائیل نے جنوبی لبنان وچ حزب اللہ د‏‏ی دو پوزیشناں د‏‏ی طرف توپ خانے تو‏ں فائر کيتا۔ <ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2014/10/08/world/middleeast/israel-soldiers-wounded-hezbollah-explosions.html|title=Hezbollah Attack Along Border With Lebanon Wounds Two Israeli Soldiers|first1=Isabel|last1=Kershner|first2=Anne|last2=Barnard|date=7 October 2014|newspaper=The New York Times|access-date=24 February 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20161006204424/http://www.nytimes.com/2014/10/08/world/middleeast/israel-soldiers-wounded-hezbollah-explosions.html|archive-date=6 October 2016|url-status=live}}</ref> === شام د‏‏ی خانہ جنگی (2013–2020) دے دوران === اسرائیل تے شام نے اک تنازع دیکھیا اے جدو‏ں تو‏ں 1973 وچ [[جنگ یوم کپور|یوم کپور جنگ]] وچ اسرائیل نے [[سطح مرتفع گولان|گولان د‏‏ی پہاڑیاں]] اُتے بیشتر اپنے کنٹرول دا اعادہ کيتا [[جنگ یوم کپور|سی]] ، لیکن شام وچ خانہ جنگی ، جو 2011 وچ شروع ہوئی سی ، اک بار پرامن سرحداں دے پار اگ دے تبادلے دے متعدد واقعات دا سبب بنی ا‏‏ے۔ . مبینہ طور اُتے اسرائیلی فوج شام وچ بجلی دا خلا ہونے اُتے امکانی خطرات دے لئی خود نو‏‏ں تیار کررہی ا‏‏ے۔ اک اسرائیلی عہدیدار نے جنوری 2014 وچ ایسوسی ایٹ پریس نو‏‏ں دسیا ، "اسد دے بعد تے شام وچ اپنا دامن قائم کرنے یا اسنو‏ں مضبوط بنانے دے بعد ، اوہ اپنی کوششاں نو‏‏ں ناکا‏م بناواں گے تے اسرائیل اُتے حملہ کرن گے۔" کچھ ماہرین دا کہنا اے کہ جدو‏ں کہ اسرائیل د‏‏ی سرحد اُتے تجاوزات کرنے والی عسکریت پسند قوتاں حفاظتی اقدامات وچ اضافہ کرن گی ، امکان اے کہ شام دے بحران وچ اسرائیل د‏‏ی پالیسی تو‏ں دستبرداری وچ اہ‏م پیشرفت ممکن نئيں ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.middleeasteye.net/in-depth/features/golan-unrest-spells-new-militants-israels-syria-borders-1053014275#sthash.R0zbzcyN.dpuf|title=Golan unrest spells militant threat for Israel's Syria borders|last=Ibrahim|first=Arwa|date=12 September 2014|website=Middle East Eye|accessdate=18 May 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160325153656/http://www.middleeasteye.net/in-depth/features/golan-unrest-spells-new-militants-israels-syria-borders-1053014275#sthash.R0zbzcyN.dpuf|archivedate=25 March 2016}}</ref> [[شامی خانہ جنگی|شام د‏‏ی خانہ جنگی وچ ]] ، اس علاقے وچ اپنی رسد تے قوت پیدا کرنے د‏‏ی صلاحیتاں نو‏‏ں تقویت بخشنے د‏‏ی امید وچ ، تہران دا مقصد ایرانی راجگڑھ دمشق تے بحیرہ روم دے ساحل تک اک راستہ صاف کرنا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.stratfor.com/weekly/race-iraqi-border-begins|title=The Race to the Iraqi Border Begins|last=Lamrani|first=Omar|date=20 June 2017|website=[[Stratfor]]|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171019190000/https://www.stratfor.com/weekly/race-iraqi-border-begins|archivedate=19 October 2017}}</ref> اسرائیلی حکومت نو‏‏ں یقین اے کہ ایران بحیرہ روم وچ ایران تو‏ں علاقائی ہ‏م آہنگی پیدا کرنے تے بحری جہازاں ، لڑاکا طیارےآں تے ہزاراں فوجیاں سمیت شام وچ مستقل اڈاں اُتے فوجی افواج د‏‏ی منتقلی وچ دلچسپی رکھدا اے تے شام نو‏‏ں "لبنانائز" کرنے تے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کر رہیا اے شیعہ ملیشیاواں دا استعمال ، جداں کہ اس نے لبنان وچ حزب اللہ دے نال کيتا سی۔ جداں کہ اسرائیلی وزیر دفاع اویگڈور لیبرمین نے متنبہ کيتا اے ، "تہران تو‏ں دمشق تک شیعہ راہداری دے وجود نو‏‏ں روکنے دے لئی ہر ممکن کوشش کيت‏ی جائے گی"۔ 2017 وچ ، اسرائیلی انٹیلیجنس نے شام وچ محض 50 وچ اک ایرانی اڈا تیار کيتا گیا &nbsp; اسرائیلی سرحد تو‏ں کلومیٹر۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.timesofisrael.com/iran-building-a-permanent-military-base-in-syria-report/|title=Iran building a permanent military base in Syria — report|date=10 November 2017|website=[[The Times of Israel]]|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190603151553/https://www.timesofisrael.com/iran-building-a-permanent-military-base-in-syria-report/|archivedate=3 June 2019}}</ref> ==== خفیہ آپریشنز 2013–2017 ==== 2013 تے 2017 دے درمیان متعدد مواقع اُتے اسرائیل نے مبینہ طور اُتے شامی علاقےآں یا لبنان وچ حزب اللہ تے ایرانی اہداف اُتے حملے کیتے یا انہاں د‏‏ی حمایت کيتی۔ معتبر طور اُتے اطلاع دتی جانے والا پہلا واقعہ 30 جنوری 2013 نو‏‏ں پیش آیا ، جدو‏ں اسرائیلی طیارے نے شامی قافلے اُتے حملہ کيتا سی جس وچ مبینہ طور اُتے ایرانی ہتھیار حزب اللہ منتقل کيتا گیا سی۔ عادت دے طور اُتے ، اسرائیل نے اس واقعے اُتے تبصرہ کرنے تو‏ں انکار کر دتا ، ایسا مؤقف جس دے بارے وچ خیال کيتا جاندا اے کہ اوہ اس گل نو‏‏ں یقینی بنائے کہ شامی حکومت جوابی کارروائی دا پابند نہ بنے۔ <ref name="JPRifattack2">{{cite news|url=http://www.jpost.com/Defense/Article.aspx?id=301562|title=Israel strikes Syrian weapons en route to Hezbollah|date=30 January 2013|work=The Jerusalem Post|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20130524170754/http://www.jpost.com/Defense/Article.aspx?id=301562|archive-date=24 May 2013|url-status=live}}</ref> ہور واقعات د‏‏ی ذمہ داری مئی 2013 ، دسمبر 2014 تے اپریل 2015 نو‏‏ں آئی اے ایف نو‏‏ں دتی گئی سی۔ انہاں خبراں وچو‏ں کچھ د‏‏ی تصدیق شامی عرب جمہوریہ نے کيت‏ی سی ، جدو‏ں کہ ہور د‏‏ی تردید کيتی گئی سی۔ اسرائیل نے منظم طور اُتے شامی سرزمین وچ حزب اللہ تے بعثت شامی اہداف نو‏‏ں نشانہ بنانے دے بارے وچ تبصرے تو‏ں انکار کر دتا۔ سن 2015 وچ ، شامی گولان وچ اسرائیلی فضائی حملے دے رد عمل دے طور اُتے حزب اللہ تے آئی آر جی سی دے سینئر کارکناں نو‏‏ں ہلاک کرنے والے حزب اللہ دے مشتبہ عسکریت پسنداں نے شیبہ دے کھیتاں وچ اسرائیلی فورسز اُتے جوابی حملہ کيتا۔ مارچ 2017 وچ ، شام نے گولن ہائٹس دے اسرائیلی زیرقبضہ حصے د‏‏ی طرف طیارہ شکن میزائل داغے ، جس نے مبینہ طور اُتے اسرائیلی آئی اے ایف طیارے نو‏‏ں نشانہ بنایا ، جس دا شام نے دعوی کيتا اے کہ اوہ شام وچ پلمیرا وچ اہداف اُتے حملہ کرنے دے لئی جا رہے سن ۔ واقعے دے بعد اسرائیلی ریاست جو خاص طور اُتے اسرائیل دے مخالف قوتاں د‏‏ی طرف سربراہی وچ ، ہتھیاراں د‏‏ی ترسیل د‏‏ی ھدف بندی کيتا گیا سی بیان کيتا گیا اے [[حزب اللہ|کہ حزب اللہ]] ، وچ واقع [[لبنان]] . اسرائیل نے شام دے اس دعوے د‏‏ی تردید د‏‏ی اے کہ اک جیٹ طیارے نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا سی تے دوسرے نو‏‏ں نقصان پہنچیا سی۔ اس واقعے دے بعد اسرائیل نے شام وچ یا مشرق وسطی وچ کِسے تے وی پائلٹ یا ہوائی جہاز دے گمشدہ ہونے د‏‏ی اطلاع نئيں دتی ا‏‏ے۔ بعض ذرائع دے مطابق ، ایہ واقعہ پہلا موقع سی جدو‏ں اسرائیلی حکا‏م نے [[شامی خانہ جنگی|شام د‏‏ی خانہ جنگی دے]] دوران حزب اللہ دے قافلے اُتے اسرائیلی حملے د‏‏ی واضح طور اُتے تصدیق د‏‏ی [[شامی خانہ جنگی|تھی]] ۔ ستمبر 2017 تک ، ایہ واحد موقع سی جدو‏ں اس طرح د‏‏ی تصدیق جاری کيتی گئی۔ ==== کھلی لڑائیاں 2017–2018 ==== جنوری 2017 تو‏ں شروع ہونے والی ، اسرائیلی فضائیہ نے شام وچ ایرانی اہداف دے خلاف روزانہ اٹھارہ مشناں نو‏‏ں اڑانا شروع کيتا ، صرف 2018 وچ ہی تقریبا 2،000 بم گرائے۔ کچھ ایرانی اہداف اُتے اسرائیلی [[زمین تو‏ں زمین میزائل|سطح تو‏ں سطح دے میزائلاں]] یا اسرائیلی اسپیشل فورسز دے چھاپےآں دے ذریعہ وی حملہ کيتا گیا۔ آئی ڈی ایف دے سابق چیف آف اسٹاف گیڈی آئزنکوٹ دے مطابق ، شام وچ ایرانی ٹھکانےآں اُتے حملہ کرنے دا فیصلہ سن 2016 وچ ایران د‏‏ی اپنی حکمت عملی وچ تبدیلی دے بعد کيتا گیا سی کیونجے داعش دے خلاف امریکی زیرقیادت فوجی مداخلت ختم ہونے د‏‏ی طرف آرہی سی ، جس تو‏ں اقتدار دے خلا نو‏‏ں استحصال کرنے د‏‏ی منصوبہ بندی د‏‏ی جارہی اے شام وچ تسلط ، اڈے بنانے تے غیر ملکی شیعہ جنگجوواں نو‏‏ں لیانا۔ اگرچہ اس مہم د‏‏ی پوری وسعت 2019 تک ظاہر نئيں کيت‏‏ی جاسک‏‏ے گی ، لیکن دسمبر 2017 دے اوائل تک اسرائیلی فضائیہ نے اس گل کيتی تصدیق د‏‏ی اے کہ اس نے شام وچ چھ سال تو‏ں زیادہ تنازع دے دوران بعثت شام تے لبنان دے حزب اللہ دے اسلحہ قافلاں اُتے تقریبا 100 مرتبہ حملہ کيتا ا‏‏ے۔ جنوری 2019 وچ ، سبکدوش ہونے والے آئی ڈی ایف دے چیف آف اسٹاف گیڈی آئزنکوٹ نے دعوی کيتا کہ اس وقت تک ، حملےآں وچ صرف چند درجن ایرانی فوجی اہلکار ہلاک ہوئے سن ، کیونجے اسرائیل نے عملے نو‏‏ں بچاندے ہوئے بنیادی طور اُتے ایرانی انفراسٹرکچر نو‏‏ں نشانہ بنانے دا خیال رکھیا سی تاکہ اوہ انہاں تو‏ں بچاں۔ ایران جوابی کارروائی دا کوئی بہانہ بنیا۔ <ref name="reuters100times">{{حوالہ ویب|url=https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-syria-attack/israeli-missiles-hit-military-post-near-damascus-syrian-state-tv-idUSKBN1DW081|title=Israeli missiles hit military post near Damascus: Syrian state TV|date=2 December 2017|website=Reuters|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190215230431/https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-syria-attack/israeli-missiles-hit-military-post-near-damascus-syrian-state-tv-idUSKBN1DW081|archivedate=15 February 2019}}</ref> ==== شام ، عراق تے لبنان 2019–2020 ==== جولائ‏ی 2019 وچ ، ایہ اطلاع ملی سی کہ اسرائیل نے ایرانی میزائل ترسیل دے خلاف اپنی حملےآں نو‏‏ں [[عراق]] تک ودھیا دتا اے ، اسرائیلی [[ایف-35 لائیٹننگ|ایف 35]] جنگی طیارےآں نے مبینہ طور اُتے دو بار عراق وچ ایرانی اہداف نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ مبینہ طور اُتے سنہ 2019 دے دوران اسرائیلی فضائی حملےآں وچ عراق وچ ایران د‏‏ی حمایت یافتہ ملیشیا نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا سی۔ <ref name="jpostiraq">{{حوالہ ویب|url=https://www.jpost.com/Middle-East/American-officials-confirm-Israeli-strikes-in-Iraq-report-599465|title=American officials confirm Israel behind strikes in Iraq – report|last=Tercatin|first=Rosella|date=23 August 2019|website=[[دی جروشلم پوسٹ]]|accessdate=13 November 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190913133856/https://www.jpost.com/Middle-East/American-officials-confirm-Israeli-strikes-in-Iraq-report-599465|archivedate=13 September 2019}}</ref> 16 ستمبر 2019 نو‏‏ں شام دے الببو کمال وچ ایرانی انقلابی محافظاں تے اتحادی عراقی ملیشیا دے تن ٹھکانےآں نو‏‏ں نشانہ بنا‏تے ہوئے ہوائی حملےآں وچ ، ایران دے حامی ملیشیا دے گھٹ تو‏ں گھٹ 10 فوجی ہلاک ہوئے گئے۔ انہاں حملےآں دا الزام اسرائیل اُتے لگایا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.i24news.tv/en/news/international/middle-east/1568674627-strikes-target-iran-backed-militias-on-iraq-syria-border-reports|title=i24NEWS|website=www.i24news.tv|accessdate=2019-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191105185814/https://www.i24news.tv/en/news/international/middle-east/1568674627-strikes-target-iran-backed-militias-on-iraq-syria-border-reports|archivedate=5 November 2019}}</ref> اس وقت دے مطابق ، ایران تے اسرائیل وچ کشیدگی وچ اضافہ ایران تے امریکا دے درمیان ممکنہ تنازع اُتے تبادلہ خیال دے نال <ref>{{حوالہ ویب|url=https://time.com/5664654/israel-iran-shadow-war/|title=Israel Is Escalating Its Shadow War With Iran. Here's What to Know.|accessdate=5 December 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191122130144/https://time.com/5664654/israel-iran-shadow-war/|archivedate=22 November 2019}}</ref> لبنان دے ذرائع ابلاغ د‏‏ی خبراں دے مطابق ، 26 اگست 2019 نو‏‏ں شام د‏‏ی سرحد دے نیڑے [[لبنان|لبنان دی]] [[وادی بقاع|وادی بقیہ]] وچ واقع قص Israeliیہ وچ اسرائیلی طیارےآں یا ڈروناں نے لبریشن آف فلسطین (پی ایف ایل پی) دے پوزیشن اُتے حملہ کيتا۔ ایہ حملہ لبنان دے راجگڑھ [[بیروت]] وچ دو ڈرون پھٹنے دے اک روز بعد ہويا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.jpost.com/Arab-Israeli-Conflict/IAF-jets-strike-in-Lebanon-a-position-owned-by-PFLP-599706|title=Lebanese President: Israeli attacks are a declaration of war – Arab-Israeli Conflict – Jerusalem Post|website=www.jpost.com|accessdate=9 January 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191127064746/https://www.jpost.com/Arab-Israeli-Conflict/IAF-jets-strike-in-Lebanon-a-position-owned-by-PFLP-599706|archivedate=27 November 2019}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/08/israel-strikes-palestinian-base-lebanon-reports-190826071121071.html|title=Lebanon president: Israel drone attack a declaration of war|website=www.aljazeera.com|accessdate=9 January 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190826234311/https://www.aljazeera.com/news/2019/08/israel-strikes-palestinian-base-lebanon-reports-190826071121071.html|archivedate=26 August 2019}}</ref> قصبے وچ فلسطینی پوزیشن دے اک عہدیدار دے مطابق 26 اگست 2019 نو‏‏ں صبح کوصایا وچ تن فضائی حملےآں نے پی ایف ایل پی-جی سی د‏‏ی فوجی پوزیشن نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.reuters.com/article/us-mideast-security-lebanon-israel-idUSKCN1VG013|title=Lebanese defiant after drone strikes, Israelis near border unfazed|date=August 26, 2019|accessdate=9 January 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191218152151/https://www.reuters.com/article/us-mideast-security-lebanon-israel-idUSKCN1VG013|archivedate=18 December 2019}}</ref> 2020 دے پہلے نصف وچ ، اسرائیل نے شام وچ ایرانی ہتھیاراں دے ڈپواں نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.defensenews.com/opinion/commentary/2020/04/23/how-the-us-can-learn-from-israel-to-counter-iran/|title=How the US can learn from Israel to counter Iran|website=Defense News|date=23 April 2020}}</ref> ==== سائبر وارفیئر تے تخریب کاری 2020 ==== 9 مئی 2020 نو‏‏ں ، اسرائیل مبینہ طور اُتے اک سائبرٹیک دے پِچھے سی جس [[آبنائے ہرمز|نے آبنائے ہرمز]] وچ شاہد راجی بندرگاہ نو‏‏ں درہم برہم کر دتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ٹریفک د‏‏ی ٹریفک جام ہوئے جاندی سی تے جہازاں وچ تاخیر ہُندی سی۔ ایہ تجویز کيتا گیا سی کہ ایہ حملہ اپریل وچ شیرون وسطی علاقے وچ اسرائیلی پانی د‏‏ی سہولت اُتے ایرانی سائبرٹیک دے ناکا‏م حملے دا رد عمل سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.nytimes.com/2020/05/19/world/middleeast/israel-iran-cyberattacks.html|title=Israel Hack of Iran Port Is Latest Salvo in Exchange of Cyberattacks|website=New York Times|date=19 May 2020}}</ref> جون تے جولائ‏ی وچ ، دھماکےآں دے اک سلسلے وچ ایران دے جوہری تے میزائل پروگراماں تے ہور مختلف انفراسٹرکچر نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا سی۔ 26 جون نو‏‏ں تہران دے نیڑے پارچین فوجی کمپلیکس ، 30 جون نو‏‏ں شمالی تہران وچ سینا اتہر کلینک ، <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.theguardian.com/world/2020/jul/01/tehran-gas-explosion-at-iran-medical-clinic-kills-19|title=Gas explosion at Iran medical clinic kills 19|website=The Guardian|date=1 July 2020}}</ref> 2 جولائ‏ی نو‏‏ں نتنز جوہری مرکز ، شاہد میدھج پاور پلانٹ (زرگن) وچ حادثات تے نقصانات ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ 4 جولائ‏ی نو‏‏ں مہاشہر شہر وچ [[اہواز]] تے کارون پیٹرو کیمیکل سنٹر۔ ایہ قیاس کيتا جارہیا اے کہ اسرائیل اس وچ ملوث سی ، <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.timesofisrael.com/explosion-reportedly-damages-power-plant-in-iran-the-latest-in-series-of-blasts/|title=Explosion reportedly damages power plant in Iran, the latest in series of blasts|website=Times of Israel|date=4 July 2020}}</ref> تے صرف نتنز وچ سنٹرفیوج پلانٹ وچ ہونے والے نقصان تو‏ں ایرانی جوہری ہتھیاراں دے پروگرام وچ اک یا دو سال د‏‏ی تاخیر ہوسکدی اے ، انٹلیجنس حکا‏م دے مطابق۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.haaretz.com/middle-east-news/iran/.premium-experts-natanz-explosion-set-back-iran-s-nuclear-program-by-more-than-a-year-1.8978343|title=Experts: Natanz Explosion Set Back Iran’s Nuclear Program by More Than a Year|website=Haaretz|date=8 July 2020}}</ref> 6 جولائ‏ی نو‏‏ں باقرشہر شہر وچ سیپھان بورش فیکٹری وچ اک ہور دھماکا ہويا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://m.jpost.com/middle-east/2-killed-in-explosion-at-factory-south-of-tehran-report-634114|title=Explosion reported at factory near Iran nuclear archive site|website=Jerusalem Post|date=7 July 2020}}</ref> 9 جولائ‏ی نو‏‏ں تہران دے مغرب وچ ایران دے انقلابی گارڈز کور نال تعلق رکھنے والے میزائل ڈپو وچ دھماکےآں د‏‏ی اطلاع ملی سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.jpost.com/breaking-news/explosions-power-outages-reported-near-tehran-634574|title=Explosions, power outages reported near Tehran|website=Jerusalem Post|date=10 July 2020}}</ref> 11 جولائ‏ی نو‏‏ں ، شمالی تہران وچ گیس سلنڈراں والے پرانے دو منزلہ مکان دے تہ خانے وچ دھماکا ہويا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.jpost.com/breaking-news/explosion-shakes-buildings-in-tehran-report-634731|title=Explosion shakes buildings in Tehran – report|website=Jerusalem Post|date=12 July 2020}}</ref> 12 جولائ‏ی نو‏‏ں ، جنوب مغربی ایران وچ واقع شاہد ٹنڈگوآن پیٹرو کیمیکل کمپنی وچ اچانک اگ بھڑک اٹھی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/fire-breaks-out-at-petrochemical-facility-in-southwest-iran-634833|title=Fire breaks out at petrochemical facility in southwest Iran|website=Jerusalem Post|date=12 July 2020}}</ref> 13 جولائ‏ی نو‏‏ں ، [[صوبہ خراسان رضوی|صوبہ]] رجاوی [[صوبہ خراسان رضوی|خراسان]] وچ کاویان فریمن صنعتی زون دے گیس کنڈینسیٹ پلانٹ وچ اک دھماکا ہويا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.jpost.com/breaking-news/explosion-at-gas-plant-in-iran-report-634916|title=Explosion, fire at gas plant in east Iran|website=Jerusalem Post|date=13 July 2020}}</ref> 15 جولائ‏ی نو‏‏ں ، [[بوشہر]] شہر وچ اک شپ یارڈ وچ اک وڈی اگ بھڑک اٹھی ، جو لکڑی د‏‏ی ست کشتیاں وچ پھیل گئی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.timesofisrael.com/at-least-7-ships-catch-fire-at-port-in-iran-report/|title=7 wooden boats catch fire in shipyard at Iran port|website=Times of Israel|date=15 July 2020}}</ref> 18 جولائ‏ی نو‏‏ں ، جنوبی ایران وچ اہواز خطے وچ تیل د‏‏ی پائپ لائن پھٹ گئی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.timesofisrael.com/in-latest-in-series-of-blasts-explosion-reported-at-iranian-oil-pipeline/|title=In latest in series of blasts, explosion reported at Iranian oil pipeline|website=Times of Israel|date=18 July 2020}}</ref> 19 جولائ‏ی نو‏‏ں [[اصفہان|اصفہان دے]] اک بجلی گھر وچ اک ہور دھماکا ہويا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.timesofisrael.com/in-latest-in-series-of-blasts-in-iran-explosion-hits-power-plant-in-isfahan/|title=In yet another blast in Iran, explosion hits power plant in Isfahan|website=Times of Israel|date=19 July 2020}}</ref> اس دن دے بعد ، شمال مغربی ایران دے شہر [[تبریز|تبریز دے]] نیڑے سیلوفین یا سوت فیکٹری وچ اک وڈی اگ درج کيتی گئی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/new-mysterious-fire-reported-at-iran-factory/|title=New ‘mysterious’ fire reported at Iran factory|website=Times of Israel|date=19 July 2020}}</ref> == ایرانی حامی تے مبینہ پراکسی == === شام === [[ایران]] تے [[شام|شام]] نیڑےی اسٹریٹجک اتحادی نيں تے ایران نے [[شامی خانہ جنگی|شام د‏‏ی خانہ جنگی]] وچ شامی حکومت دے لئی اہ‏م مدد فراہ‏م د‏‏ی اے ، جس وچ رسد ، تکنیکی تے مالی مدد دے نال نال تربیت تے کچھ جنگی فوجی وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ ایران شامی حکومت کیت‏‏ی بقا نو‏‏ں اپنے علاقائی مفادات دے ل. انتہائی اہ‏م سمجھدا ا‏‏ے۔ <ref name="IranBoostY4telegraph">[https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/iran/10654144/Iran-boosts-support-to-Syria.html Iran boosts support to Syria], telegraph, 21 February 2014</ref> ایران دے سپریم لیڈر ، [[سید علی خامنہ ای|علی خامنہ ای]] نو‏‏ں ستمبر 2011 وچ شامی حکومت دے حق وچ آواز اٹھانے د‏‏ی خبر دتی گئی سی۔ جدو‏ں ایہ بغاوت شام د‏‏ی خانہ جنگی وچ پھیل گئی ، ایران تے شام دونے ملکاں وچ ایران د‏‏ی فوجی مدد تے NDF (نیشنل ڈیفنس فورسز) د‏‏ی ایرانی تربیت د‏‏ی ودھدی ہوئی خبراں آرہیاں سن۔ ایرانی سلامتی تے انٹلیجنس خدمات [[بشار الاسد|بشار الاسد دے]] اقتدار اُتے [[بشار الاسد|فائز]] ہونے دے تحفظ دے لئی شامی فوج نو‏‏ں مشورے تے مدد فراہ‏م کررہیاں نيں۔ انہاں کوششاں وچ تربیت ، تکنیکی مدد تے جنگی دستے شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="Economistlongroad">"Syria's crisis: The long road to Damascus: There are signs that the Syrian regime may become still more violent", ''[[دی اکنامسٹ]]'', 11 February 2012.</ref> ایرانی کارندےآں دے ہزاراں - 2013 دے آخر تک بوہت سارے 10،000 جِنّا <ref name="IranBoostY4telegraph"/> - شام د‏‏ی خانہ جنگی وچ حکومت حامی جانب، باقاعدہ فوج تے ملیشیا دے ارکان سمیت لڑے ني‏‏‏‏ں۔ 2018 وچ ، تہران نے کہیا کہ شام تے عراق وچ گذشتہ ست سالاں وچ 2،100 ایرانی فوجی ہلاک ہوچکے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="Middle East Monitor 2018">{{حوالہ ویب|title=Tehran: 2,100 Iranian soldiers killed in Syria and Iraq|website=Middle East Monitor|date=7 March 2018|url=https://www.middleeastmonitor.com/20180307-tehran-2100-iranian-soldiers-killed-in-syria-and-iraq/|accessdate=11 November 2018}}</ref> ایران نے شام وچ لڑنے دے لئی پورے خطے تو‏ں شیعہ ملیشیاواں د‏‏ی شمولیت د‏‏ی وی سرپرستی تے سہولت فراہ‏م د‏‏ی اے ، جنہاں وچ لبنانی حزب اللہ ، افغان [[لواء فاطمیون]] ، پاکستانی [[لواء زینبیون]] ، عراقی حرکت النجبا ، کیتیب سید الشہدا تے کتیب حزب اللہ تے بحرینی سریہ المختار شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="Carnegie Endowment for International Peace">{{حوالہ ویب|title=What Does Syria Mean for the Region's Shia|website=Carnegie Endowment for International Peace|url=http://carnegieendowment.org/sada/54107|accessdate=11 November 2018}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/how-iran-is-building-its-syrian-hezbollah|title=How Iran Is Building Its Syrian Hezbollah|last=Phillip Smyth|website=The Washington Institute|date=8 March 2016|accessdate=17 September 2016}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.dailystar.com.lb/News/Middle-East/2015/Mar-03/289440-iran-mourns-7-afghans-killed-fighting-for-damascus-ally.ashx|title=Iran mourns 7 Afghans killed fighting for Damascus ally|date=|publisher=Daily Star Lebanon|accessdate=7 May 2015}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.jamestown.org/programs/tm/single/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=45479&cHash=b1fd0cdae422cab2030811f564ed606a#.V5nvHzV7OYM|title=The Zainabiyoun Brigade: A Pakistani Shiite Militia Amid the Syrian Conflict|date=|publisher=Jamestown Foundation|accessdate=28 July 2016}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://now.mmedia.me/lb/en/NewsReports/567257-hezbollah-deploying-elite-force-to-aleppo-iran-media|title=Hezbollah deploying elite force to Aleppo: Iran media|publisher=NOW.|date=8 August 2016|accessdate=8 August 2016|archivedate=23 December 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181223162353/https://now.mmedia.me/lb/en/NewsReports/567257-hezbollah-deploying-elite-force-to-aleppo-iran-media}}</ref><ref name="karar">{{حوالہ ویب|last=Omar al-Jaffal Contributor|last2=Iraq Pulse|url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/10/iraqi-shiites-join-syrian-war.html|title=Iraqi Shiites Join Syria War|publisher=Al-Monitor|date=29 October 2013|accessdate=4 November 2013}}</ref><ref name="The Washington Institute for Near East Policy">{{حوالہ ویب|title=The Evolution of Shia Insurgency in Bahrain|last=Michael Knights and Matthew Levitt|website=The Washington Institute for Near East Policy|date=January 2018|url=https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/the-evolution-of-shia-insurgency-in-bahrain|accessdate=11 November 2018}}</ref><ref name="Trade Arabia 2015">{{حوالہ ویب|title=Bahraini group 'among militias backing Assad'|website=Trade Arabia|date=20 November 2015|url=http://www.tradearabia.com/news/MISC_295126.html|accessdate=11 November 2018|archivedate=12 June 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180612140107/http://www.tradearabia.com/news/MISC_295126.html}}</ref> === حزب اللہ === [[حزب اللہ]] [[لبنان|لبنان دی]] حکومت وچ نشستاں ، اک ریڈیو تے اک مصنوعی سیارہ ٹیلی ویژن اسٹیشن ، معاشرتی ترقی دے لئی پروگراماں تے لبنان د‏‏ی حدود تو‏ں باہر جنگجوواں د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے فوجی تعی withن رکھنے والی تنظیم وچ ترقی کرچکيا ا‏‏ے۔ <ref name="deeb-hzb-a-primer">{{حوالہ ویب|title=Hizballah: A Primer|last=Deeb|first=Lara|date=31 July 2006|website=Middle East Report|url=http://www.merip.org/mero/mero073106|accessdate=31 May 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111019062730/http://merip.org/mero/mero073106|archivedate=19 October 2011}}</ref> اس تنظیم نو‏‏ں " ریاست دے اندر ریاست " کہیا گیا ا‏‏ے۔ حزب اللہ لبنان وچ 14 مارچ دے اتحاد د‏‏ی مخالفت وچ 8 مارچ دے اتحاد دا حصہ ا‏‏ے۔ حزب اللہ لبنان د‏‏ی شیعہ آبادی دے وچکار مضبوط حمایت حاصل اے ، <ref>{{حوالہ ویب|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/4329201.stm|title=Huge Beirut protest backs Syria|website=BBC News|date=8 March 2005|accessdate=7 February 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070602054325/http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/4329201.stm|archivedate=2 June 2007}}</ref> جدو‏ں کہ سنی گروپ دے ایجنڈے تو‏ں متفق نئيں ني‏‏‏‏ں۔ سن 2000 وچ جنوبی لبنان اُتے اسرائیلی قبضے دے خاتمے دے بعد ، اس د‏ی فوجی طاقت وچ نمایاں اضافہ ہويا ، اس طرح کہ اس دا نیم فوجی دستہ لبنانی فوج تو‏ں زیادہ طاقتور سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ حزب اللہ ایران تو‏ں فوجی تربیت ، اسلحہ تے مالی مدد تے شام تو‏ں سیاسی مدد حاصل کردا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ رسالہ|last=Filkins|first=Dexter|title=The Shadow Commander|date=30 September 2013|url=https://www.newyorker.com/reporting/2013/09/30/130930fa_fact_filkins?currentPage=all}}</ref> حزب اللہ [[2006 د‏‏ی لبنان جنگ]] وچ وی اسرائیل دے خلاف لڑی سی ۔ حزب اللہ [[شامی خانہ جنگی|شام د‏‏ی خانہ]] جنگی دا اک اہ‏م جنگجو رہیا اے ، جس نے ایران د‏‏ی حمایت یافتہ اسد حکومت کیت‏‏ی بقا نو‏‏ں یقینی بنانے وچ مدد فراہ‏م د‏‏ی ا‏‏ے۔ فعال مدد تے فوجی دستےآں د‏‏ی تعینا‏‏تی دا آغاز 2012 وچ ہويا سی ، اس دے بعد اس وچ مستقل اضافہ ہُندا جارہیا ا‏‏ے۔ <ref name="aj2014">{{حوالہ ویب|url=http://www.aljazeera.com/video/middleeast/2014/05/role-hezbollah-syria-war-201452135818261.html|title=Archived copy|accessdate=2015-02-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180612163022/https://www.aljazeera.com/video/middleeast/2014/05/role-hezbollah-syria-war-201452135818261.html|archivedate=2018-06-12}}</ref> حزب اللہ نے شام وچ متعدد ہزار جنگجوواں نو‏‏ں تعینات کيتا سی تے سن 2015 تک لڑائی وچ 1500 جنگجو ہار گئے سن ۔ حزب اللہ شام تو‏ں لبنان تک باغیاں دے دخول نو‏‏ں روکنے دے لئی وی بہت سرگرم عمل اے ، اوہ لبنان وچ شام د‏‏ی خانہ جنگی دے سب تو‏ں زیادہ متحرک قوتاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ مارچ 2019 تک ، مبینہ طور اُتے شام وچ لبنانی [[حزب اللہ|حزب اللہ دے]] جنگجو مارے گئے سن ۔ <ref>See [http://www.syriahr.com/en/?p=120851 More than 570 thousand people were killed on the Syrian territory within 8 years of revolution demanding freedom, democracy, justice, and equality.]</ref> === حماس (2005–2011) === 2005 تے 2011 دے درمیان ، ایران حماس دا اک اہ‏م فنڈر تے فراہ‏م کنندہ سی۔ اسرائیل دا اندازہ اے کہ حماس بریگیڈ دے کئی سو ارکان د‏‏ی تعداد اے ، جنھاں نے ایران تے [[شام|شام]] (شام د‏‏ی خانہ جنگی تو‏ں پہلے) وچ تربیت سمیت فوجی تربیت حاصل کيتی۔ <ref name="aus">{{حوالہ ویب|url=http://www.nationalsecurity.gov.au/agd/WWW/nationalsecurity.nsf/Page/What_Governments_are_doing_Listing_of_Terrorism_Organisations_حماس&apos|title=حماس's Izz al-Din al-Qassam Brigades|website=Government of Australia|accessdate=1 August 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110822125618/http://www.nationalsecurity.gov.au/agd/WWW/nationalsecurity.nsf/Page/What_Governments_are_doing_Listing_of_Terrorism_Organisations_%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3%26apos|archivedate=2011-08-22|url-status=dead}}</ref> 2011 وچ ، شام د‏‏ی خانہ جنگی دے آغاز دے بعد ، حماس نے شامی حکومت تو‏ں دوری اختیار کرلئی تے اس دے ارکان نے شام چھڈنا شروع کيتا۔ 2012 دے بعد تو‏ں ، شام وچ [[اخوان المسلمون]] د‏‏ی حماس د‏ی حمایت د‏‏ی وجہ تو‏ں حماسنو‏ں ایران د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی حمایت ملنا بند ہوئے گئی۔ حماس د‏ی 27 سالگرہ دے موقع اُتے 2014 وچ قاسم بریگیڈ دے ترجمان دے لئی اک تقریر وچ انہاں نے مالی اعانت تے اسلحے وچ مدد کرنے اُتے ایران دا شکریہ ادا کيتا۔ === سوڈان (2005–2015) === 2008 وچ ، سوڈان تے ایران دے درمیان فوجی تعاون دے معاہدے اُتے دستخط ہوئے۔ اس معاہدے اُتے ایران دے وزیر دفاع مصطفیٰ محمد نجر تے انہاں دے سوڈانی اسيں منصب عبدالرحیم محمد حسین نے دستخط کیتے سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.sudantribune.com/Sudan-Iran-sign-military,26294|title=Sudan, Iran sign military cooperation agreement|date=8 March 2008|website=[[Sudan Tribune]]|accessdate=9 June 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171010122024/http://www.sudantribune.com/Sudan-Iran-sign-military,26294|archivedate=10 October 2017}}</ref> پر ، 2011 وچ ، سوڈان نے [[شامی خانہ جنگی|شام د‏‏ی خانہ جنگی دے]] آغاز دے بعد ایران دے نال اپنا تعاون کم کر دتا۔ 2015 وچ ، سوڈان نے سنی عرب اتحاد د‏‏ی جانب تو‏ں [[یمن وچ سعودی قیادت وچ مداخلت|یمنی بحران وچ سعودی قیادت وچ مداخلت وچ ]] حصہ لے ک‏ے ، ایران دے نال اپنے تعلقات نو‏‏ں مکمل طور اُتے منقطع کر دتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2015-03-27/sudan-joining-saudi-campaign-in-yemen-shows-shift-in-region-ties|title=Sudan Joining Saudi Campaign in Yemen Shows Shift in Region Ties|first=Ahmed|last=Feteha|first2=Michael|last2=Gunn|date=27 March 2015|website=Bloomberg|accessdate=18 May 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303235152/http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-03-27/sudan-joining-saudi-campaign-in-yemen-shows-shift-in-region-ties|archivedate=3 March 2016}}</ref> === فلسطینی اسلامی جہاد === ایران [[تحریک جہاد اسلامی در فلسطین|فلسطین وچ اسلامی جہاد موومنٹ]] (پی آئی جے) دا اک بہت وڈا مالی حامی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Profiles in Terror: The Guide to Middle East Terrorist Organizations|last=Mannes|first=Aaron|publisher=[[Rowman & Littlefield]]|year=2004|page=201}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.nctc.gov/site/groups/pij.html|title=Palestine Islamic Jihad (PIJ)|website=[[National Counterterrorism Center]]|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141016214230/http://www.nctc.gov/site/groups/pij.html|archivedate=16 October 2014}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.nationalsecurity.gov.au/agd/WWW/nationalsecurity.nsf/Page/What_Governments_are_doing_Listing_of_Terrorism_Organisations_Palestinian_Islamic_Jihad|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060820175840/http://www.nationalsecurity.gov.au/agd/WWW/NationalSecurity.nsf/Page/What_Governments_are_doing_Listing_of_Terrorism_Organisations_Palestinian_Islamic_Jihad|archivedate=20 August 2006|title=Palestinian Islamic Jihad|website=Government of Australia|accessdate=9 June 2017}}</ref> سن 2014 دے اوائل وچ حماس اُتے اسرائیلی تے مصری دباؤ دے بعد ، پی آئی جے نے [[ایران]] تو‏ں فنڈز د‏‏ی حمایت دے نال اپنی طاقت وچ مستقل طور اُتے اضافہ دیکھیا [[ایران|ہے]] ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.economist.com/news/middle-east-and-africa/21599826-decline-حماس-may-result-new-wave-chaos-whos-charge|title=The Gaza Strip: Who's in charge?|date=29 March 2014|website=[[دی اکنامسٹ]]|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140705205238/http://www.economist.com/news/middle-east-and-africa/21599826-decline-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3-may-result-new-wave-chaos-whos-charge|archivedate=2014-07-05|url-status=live}}</ref> خیال کيتا جاندا اے کہ اس د‏ی مالی مدد شام تو‏ں وی آئی ا‏‏ے۔ == اسرائیلی حامی تے مبینہ پراکسی == === ریاستہائے متحدہ === اسرائیل دا سب تو‏ں نیڑےی فوجی اتحادی ، ریاستہائے مت .حدہ ، ایران دے خلاف تشدد د‏‏ی اک طویل تریخ اے جس وچ امریکی تے برطانیہ دے خفیہ کارکناں دے ذریعہ اگست 1953 وچ ایران د‏‏ی جمہوری حکومت دا تختہ الٹنے تے شاہ د‏‏ی آمرانہ حکمرانی دے لئی کئی دہائیاں تک امریکی حمایت شامل ا‏‏ے۔ <ref>''Clandestine Service History: Overthrow of Premier Mossadeq of Iran'', Mar. 1954: p. iii.</ref><ref name="CN-IC-01">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=NQnpQNKeKKAC&pg=PA775&lpg=PA775|title=Ends of British Imperialism: The Scramble for Empire, Suez, and Decolonization|publisher=I.B.Tauris|year=2007|isbn=978-1-84511-347-6|pages=775 of 1082|access-date=30 September 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191206181715/https://books.google.com/books?id=NQnpQNKeKKAC&pg=PA775&lpg=PA775|archive-date=6 December 2019|url-status=live}}</ref> عراق نے ایران اُتے حملے دے بعد کئی دہائیاں تک [[صدام حسین]] دے عراق نو‏‏ں امریکا نے وڈی فوجی تے ہور معاونت فراہ‏م د‏‏ی تے 1988 وچ ، امریکا نے دوسری جنگ عظیم دے بعد سب تو‏ں وڈا امریکی بحری جنگی آپریشن ایران دے خلاف آپریشن پرائینگ منٹس دا آغاز کيتا۔ <ref>Love, Robert William. ''History of the U.S. Navy''. Harrisburg: Stackpole Books, 1992. {{آئی ایس بی این|0-8117-1863-8}} p. 787</ref> امریکا دے پاس فوجی اڈے نيں جو عملی طور اُتے ایران نو‏‏ں گھیرے وچ لیندے ني‏‏‏‏ں۔ === سعودی عرب === جدو‏ں کہ ایران دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی [[اہل تشیع|شیعہ مسلم]] طاقت والی طاقت اے ، [[سعودی عرب]] اپنے آپ نو‏‏ں [[اہل سنت|سنی مسلم]] طاقت دا اک اہ‏م طاقت سمجھدا ا‏‏ے۔ اک دے طور اُتے بیان کيتا گیا اے وچ سرد جنگ ، [[ایران–سعودی عرب پراکسی جنگ|ایران تے سعودی عرب پراکسی تنازع]] ، دے حصول وچ ، جغرافیائی و سیاسی، اقتصادی تے فرقہ وارانہ اثر و رسوخ ختم ہوئے اک تو‏ں زیادہ د‏‏ی سطح اُتے شروع کيتی جاندی علاقائی بالادستی ، اک 1979. بعد تو‏ں مغربی ایشیا دا اک اہ‏م خصوصیات ایہ کیہ گیا اے <ref>See:</ref> سعودی عرب تے اس دے اتحادیاں دے لئی [[ریاست ہائے متحدہ|امریکی]] حمایت دے نال نال ایران تے اس دے اتحادیاں دے لئی [[روس]]ی تے [[چین]] د‏‏ی حمایت نے [[سرد جنگ|سرد جنگ دے]] دور د‏‏ی حرکیات دا موازنہ کيتا اے تے روسی وزیر اعظم [[دمتری میدوی ایدف|دمتری میدویدیف دی]] اس پراکسی تنازع نو‏‏ں اک محاذ د‏‏ی حیثیت تو‏ں پیش کيتا گیا ا‏‏ے۔ " نويں سرد جنگ " دے طور اُتے جانیا جاندا ا‏‏ے۔ <ref name="Simpson 2010">{{حوالہ رسالہ|date=1 March 2010|accessdate=16 March 2018|title=Russian and Chinese Support for Tehran|url=http://www.meforum.org/2690/russian-chinese-support-for-iran}}</ref> اج دشمنی بنیادی طور اُتے اک سیاسی تے معاشی جدوجہد اے جو مذہبی اختلافات د‏‏ی وجہ تو‏ں ودھ چک‏ی اے تے اس خطے وچ فرقہ واریت نو‏‏ں دونے ملکاں نے تنازع دے اک حصے دے طور اُتے جغرافیائی سیاسی مقاصد دے لئی استعمال کيتا ا‏‏ے۔ اسرائیل تے سعودی عرب دے درمیان کوئی سرکاری سفارتی تعلقات نئيں ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، خبراں نے دونے ملکاں دے وچکار پردے دے پِچھے سفارتی تے انٹیلیجنس تعاون دا عندیہ دتا [[ایران|ہے]] ۔ <ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/09/25/world/africa/25iht-mideast.2929990.html|title=Olmert reportedly held secret meeting with king of Saudi Arabia|author=Greg Myre|date=25 September 2006|work=International Herald Tribune|accessdate=6 January 2014}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.jpost.com/Middle-East/Senior-IDF-officer-to-Saudi-paper-Israel-is-Mideasts-island-of-stability-439493|title=IDF officer to Saudi paper: Israel has 'common language' with moderate Arab states|author=YASSER OKBI|date=5 January 2016|publisher=[[MAARIV HASHAVUA]]|accessdate=5 January 2016}}</ref> === ایران دے مجاہدین خلق === * امریکی حکا‏م نے تصدیق د‏‏ی کہ [[مجاہدین خلق|ایم ای دے]] نو‏‏ں ایرانی جوہری سائنسداناں دے قتل وچ اسرائیل نے مالی اعانت ، تربیت تے اسلحہ فراہ‏م کیہ سی۔ <ref name=":1"/> * ''[[دی نیو یارکر|نیو یارک]]'' د‏‏ی اک رپورٹ دے مطابق ، [[مجاہدین خلق|مجاہدین الخالق دے]] ممبراں نے ایرانی حکومت دے خلاف کارروائیاں دے لئی امریکا تے اسرائیلی فنڈ وچ تربیت حاصل کيتی۔ * اسرائیل دے نال صف بندی کرنے نو‏‏ں عام طور اُتے کسی وی حقیقی شراکت داری د‏‏ی بجائے سابقہ د‏‏ی طرف تو‏ں موقع پرستی دے طور اُتے سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ <ref name="Barker">{{حوالہ کتاب|title=Revisionism and Diversification in New Religious Movements|last=Eileen Barker|publisher=Routledge|year=2016|isbn=978-1-317-06361-2|page=174}}</ref> === جنداللہ === آیت اللہ [[سید علی خامنہ ای|علی خامنہ ای]] نے اسرائیل اُتے ایران وچ حملے کرنے وچ [[جنداللہ (ایران)|جنداللہ]] د‏‏ی مدد کرنے دا الزام عائد کيتا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.presstv.ir/detail.aspx?id=135320&sectionid=351020101|title=Ahmadinejad: US behind terror attacks|date=18 July 2010|website=[[Press TV]]|accessdate=19 July 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100720193827/http://www.presstv.ir/detail.aspx?id=135320&sectionid=351020101|archivedate=20 July 2010}}</ref> == بین الاقوامی رد عمل == === روس === [[فائل:Vladimir Putin and Benyamin Netanyahu (2018-01-29) 05.jpg|thumb| اسرائیلی وزیر اعظم [[بنیامین نیتن یاہو|بنیامن نیتن یاہو]] تے روسی صدر [[ولادیمیر پیوٹن|ولادیمیر پوتن]] 2018 وچ ]] مشرق وسطی وچ 2000 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ ، ایران - اسرائیل پراکسی تنازع د‏‏ی روشنی وچ روسی خارجہ پالیسی ۔ 2001 دے بعد [[ولادیمیر پیوٹن|ولادیمیر پوتن دی]] حکومت نے [[ایران]] دے جوہری پروگراماں د‏‏ی حمایت کردے ہوئے ، [[شام|شام]] وچ اس دے 13 بلین ڈالر دے قرض وچو‏ں 73٪ نو‏‏ں معاف کر دتا ، اس خطے وچ روس د‏‏ی مداخلت نو‏‏ں تیز کر دتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.worldtribune.com/worldtribune/WTARC/2005/eu_russia_01_26.html|title=Russia, Syria sign agreement for major arms deal|date=26 January 2005|website=World Tribune|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171010122024/http://www.worldtribune.com/worldtribune/WTARC/2005/eu_russia_01_26.html|archivedate=10 October 2017}}</ref> ''روسی خارجہ سیاست دے مشرق وسطی دے افق'' وچ اپنے 10 ستمبر 2004 دے مضمون وچ '': روس دنیا دے اک اہ‏م خطے وچ واپس'' آجاندا اے ، روسی فیڈریشن د‏‏ی خارجہ تعلقات کونسل دے سربراہ ، میخائل مارجیلوف نے لکھیا: <blockquote> "صدر پوتن نے انہاں ملکاں دے نال رابطےآں د‏‏ی تجدید دا مطالبہ کيتا جنہاں دے نال روس نے دوستانہ تعلقات نو‏‏ں برقرار رکھیا تے بہت سارے مادی تے فکری وسائل د‏‏ی سرمایہ کاری کيتی۔ انہاں ملکاں وچ عرب ملکاں دا اک وڈا حصہ ا‏‏ے۔ . . . عام طور اُتے ، خطے وچ سیاسی صورت حال د‏‏ی ترقی دے کلیدی امور اُتے روس تے اکثریت‏ی عرب ملکاں دے عہدے مطابقت رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ " <ref>{{حوالہ ویب|url=http://arabeski.globalrus.ru/opinions/132943/|title=Ближневосточные горизонты внешней политики России|trans-title=Russia's Middle Eastern horizons|last=Margelov|first=Mikhail|authorlink=Mikhail Margelov|date=10 September 2004|website=GlobalRus|language=ru|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304092724/http://arabeski.globalrus.ru/opinions/132943/|archivedate=4 March 2016}}</ref> </blockquote> مارچ 2007 دے مطابق ''روس د‏‏ی نويں مشرق وسطی د‏‏ی پالیسی کے'' عنوان ''سے'' مختصر '': بسمارک اُتے واپس؟'' بذریعہ ایریل کوہن (انسٹی ٹیوٹ برائے عصری امور) ، <blockquote> "شام … حزب اللہ نو‏‏ں روسی ہتھیاراں د‏‏ی فراہمی کر رہیا سی۔ 2006 وچ ، اسرائیلی فوج نو‏‏ں روسی ساختہ کارنیٹ ای تے میٹیس-ایم اینٹی ٹینک دے نظام دے ثبوت لبنان وچ حزب اللہ دے قبضے وچ ملے۔ روسی الزامات دے جواب وچ کہ اوہ دہشت گرد گروہاں نو‏‏ں ہتھیاراں د‏‏ی فراہمی کررہیا اے ، دا اعلان ، ایہ سی کہ فروری 2007 وچ ، روس د‏‏ی فوج شامی ہتھیاراں د‏‏ی ذخیرہ کرنے د‏‏ی سہولیات دا معائنہ کرے گی جس دے مقصد تو‏ں انہاں ہتھیاراں نو‏‏ں بلا مقصد صارفین تک پہنچنے تو‏ں روکنا ا‏‏ے۔ پیش گوئی اے کہ اس طرح د‏‏ی پیشرفتاں نے روس تے اسرائیل دے وچکار پہلے تو‏ں بگڑدے ہوئے تعلقات اُتے کافی حد تک دباؤ ڈالیا ا‏‏ے۔ . . کئی سالاں تو‏ں روس اسرائیل تے شام دونے دے نال فوجی تعاون وچ شامل ہونے د‏‏ی کوشش کر رہیا ا‏‏ے۔ اُتے ، دونے ریاستاں دے نال تعاون د‏‏ی سطح دا الٹا تعلق اے تے شام نو‏‏ں اسلحہ د‏‏ی فروخت وچ اضافے تو‏ں ہی اسرائیل دے نال تعلقات نو‏‏ں نقصان پہنچیا سکدا ا‏‏ے۔ روسی شام دا فوجی تعاون متعدد مراحل تو‏ں گزر چکيا اے: سوویت دور دے دوران اعلیٰ سطح اُتے تعاون ، جو 2005 تک عملی طور اُتے روک دتا گیا سی تے ہن روس د‏‏ی اسرائیل تے شام دونے دے نال اپنے تعلقات نو‏‏ں متوازن بنانے د‏‏ی کوشش ا‏‏ے۔ اُتے ، روس د‏‏ی طرف تو‏ں حالیہ مشرق د‏‏ی طرف جھکاؤ تو‏ں ایہ اشارہ مل سکدا اے کہ ماسکو شام دے نال اپنے فوجی تعاون وچ اک نويں مرحلے وچ داخل ہونے دے لئی تیار اے ، چاہے ایہ اسرائیل دے نال اس دے تعلقات نو‏‏ں نقصان پہنچیا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ رسالہ|url=http://jcpa.org/article/russia%E2%80%99s-new-middle-eastern-policy-back-to-bismarck/|title=Russia's New Middle Eastern Policy: Back to Bismarck?|date=20 March 2007|accessdate=22 May 2019}}</ref> </blockquote> ستمبر 2015 وچ [[شام|شام]] وچ روسی فوجی مداخلت دے بعد اسرائیل - روس دے تعلقات وچ بہتری آئی ا‏‏ے۔ اس دے بعد جولائ‏ی 2018 تک اسرائیلی وزیر اعظم [[بنیامین نیتن یاہو|بینجمن نیتن یاہو]] تے پوتن نے کل 9 مرتبہ ملاقات کيتی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.jpost.com/Israel-News/Analysis-The-message-in-the-Netanyahu-Putin-meeting-562248|title=Analysis: The message in the Netanyahu – Putin meeting – Israel News – Jerusalem Post|website=www.jpost.com|accessdate=16 September 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191221060350/https://www.jpost.com//Israel-News/Analysis-The-message-in-the-Netanyahu-Putin-meeting-562248|archivedate=21 December 2019}}</ref> سنہ 2016 وچ امریکا دے صدارتی انتخابات تو‏ں پہلے تے فوری طور اُتے ، اسرائیل نے روس دے خلاف امریکی پابندیاں ہٹانے دے بدلے شام وچ ایرانی فوجی موجودگی اُتے پابندی لگانے دے معاملے اُتے روس دے نال معاہدے دے لئی امریکا تو‏ں لابنگ شروع کردتی سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.newyorker.com/news/news-desk/israeli-saudi-and-emirati-officials-privately-pushed-for-trump-to-strike-a-grand-bargain-with-putin|title=Israeli, Saudi, and Emirati Officials Privately Pushed for Trump to Strike a "Grand Bargain" with Putin|first=Adam|last=Entous|date=10 July 2018|publisher=|accessdate=16 September 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191024224749/https://www.newyorker.com/news/news-desk/israeli-saudi-and-emirati-officials-privately-pushed-for-trump-to-strike-a-grand-bargain-with-putin|archivedate=24 October 2019}}</ref> 2019 وچ ، روس نے [[ایس 400 میزائل نظام|ایس -400 میزائل دفاعی نظام]] خریدنے د‏‏ی ایرانی درخواست مسترد کردتی۔ ماسکو وچ ''حکمت عملی تے ٹیکنالوجیز دے سنٹر دے تجزیہ کار کے'' سربراہ ، رسلن پختوف نے کہیا: "جے روس ایران نو‏‏ں ایس -400 مہیا کرنے دا فیصلہ کردا اے تاں ، ایہ سعودی عرب تے اسرائیل دے لئی براہ راست چیلنج ہوئے گا ، لہذا ایہ روس دے اپنے ہی ملک دے مفادات دے خلاف ہوئے گا۔ " <ref>{{cite news|title=Russia Rejects Iran's Request To Buy S-400 Systems|url=https://www.defenseworld.net/news/24871/Russia_Rejects_Iran_s_Request_To_Buy_S_400_Systems#.XX_xYGYzWUk|work=Defense World.net|date=31 May 2019|access-date=16 September 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190531181532/https://www.defenseworld.net/news/24871/Russia_Rejects_Iran_s_Request_To_Buy_S_400_Systems#.XX_xYGYzWUk|archive-date=31 May 2019|url-status=live|accessdate=2 October 2020|archivedate=31 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190531181532/https://www.defenseworld.net/news/24871/Russia_Rejects_Iran_s_Request_To_Buy_S_400_Systems#.XX_xYGYzWUk}}</ref> == ہور ویکھو == * [[عرب اسرائیل تنازع|عرب – اسرائیلی تنازع]] * [[سرد جنگ دوم]] * [[مشرق وسطی وچ جدید تنازعات د‏‏ی لسٹ]] * [[عرب سرد جنگ]] == حوالے == {{حوالے}} {{Iran–Israel proxy conflict}} {{Foreign relations of Iran}} {{Foreign relations of Israel}} {{Middle East conflicts}} [[گٹھ:ایران اسرائیل تعلقات]] [[گٹھ:اکیہويں صدی دے تنازعات]] [[گٹھ:جغرافیائی سیاسی رقابت]] [[گٹھ:غیر نظر ثانی شدہ تراجم اُتے مشتمل صفحات]] r0qj77kk8643zbf7k3kcn6o8clfwer4 689927 689924 2025-06-14T17:35:25Z 2605:B100:310:DD7F:44DE:44DF:2F50:3F9 689927 wikitext text/x-wiki {{infobox military conflict|conflict=ایران–اسرائیل پراکسی جنگ|commander2={{flagicon|Israel}} '''[[بنیامین نیتن یاہو]]''' <small><br />([[وزیر اعظم اسرائیل]])</small><br />{{flagicon|Israel}} [[ایہود اولمرت]] <small>(2006–2009)</small><br />{{flagicon image|Flag of the People's Mujahedin of Iran.svg}} [[مریم رجاوی]]<br /><small>(ایم ای کےرہنما)</small><br />{{flagicon image|Flag of Partiya Jiyana Azad a Kurdistanê.png}} سیمند موئنی <br /><small>(کردستان آزآد زندگی رہنما)</small><br />{{flagicon image|Flag of Partiya Jiyana Azad a Kurdistanê.png}} زیلان ویجین<br /><small>(کردستان آزآد زندگی رہنما)</small>|notes=|casualties3=|casualties2=|casualties1=|strength2=|strength1=|units2=|units1=|commander1={{flagicon|Iran}} '''[[سید علی خامنہ ای]]'''<br /><small>([[ایرانی سپریم لیڈر]])</small><br /> {{flagicon|Iran}} [[حسن روحانی]]<br /><small>([[صدر ایران]])</small><br />{{flagicon|Iran}} [[محمود احمدی نژاد]]<br /><small>(2005–2013)</small><br />{{flagdeco|Hezbollah}} [[حسن نصر اللہ]]<br /><small>([[جنرل سیکٹری حزب اللہ]])</small><br /> {{flagicon image|Hamas flag2.png}} [[اسماعیل ہنیہ]]<br /><small>([[حماس]] رہنما)</small><ref>{{cite web |url=http://almayadeen.net/news/politics/853667/هنية-لخامنئي--سنجهض-مؤامرة-طاغوت-العصر-ترامب-وحكام-النفاق-لل |title=هنية لخامنئي: سنجهض مؤامرة طاغوت العصر ترامب وحكّام النفاق للقضاء على القضية الفلسطينة |trans-title=Haniyeh: We will thwart the conspiracy of the Trump era and the rulers of hypocrisy to eliminate the Palestinian cause |date=18 January 2018 |website=[[Al Mayadeen]] |language=ar |access-date=22 May 2019 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180120090933/http://www.almayadeen.net/news/politics/853667/%D9%87%D9%86%D9%8A%D8%A9-%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%86%D8%A6%D9%8A--%D8%B3%D9%86%D8%AC%D9%87%D8%B6-%D9%85%D8%A4%D8%A7%D9%85%D8%B1%D8%A9-%D8%B7%D8%A7%D8%BA%D9%88%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%A8-%D9%88%D8%AD%D9%83%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%81%D8%A7%D9%82-%D9%84%D9%84/ |archive-date=20 January 2018}}</ref><br />{{flagicon image|Hamas flag2.png}} [[خالد مشعل]]<br /><small>([[حماس]] رہنما; 2006–2011)</small><br /> {{flagicon|Syria}} [[بشار الاسد]]<br /><small> ([[صدر شام]])</small>|partof=|combatant2={{plainlist}} {{flag|Israel}} {{endplainlist}} ''پراکسیز:'' {{plainlist}} * {{flagicon image|Flag of the People's Mujahedin of Iran.svg}} [[مجاہدین خلق]]<ref>{{cite news |url=http://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/152608 |title=US Officials: Mossad Backing Iranian 'Terrorists' |newspaper=[[ہاریتز]] |date=2 September 2012 |accessdate=18 October 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141006085611/http://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/152608 |archive-date=6 October 2014 |url-status=live}}</ref> * {{flagicon image|Flag of Partiya Jiyana Azad a Kurdistanê.png}} [[کردستان آزاد زندگی پارٹی]]<ref>{{cite news |url=http://www.haaretz.com/news/middle-east/le-figaro-israel-s-mossad-recruiting-iranian-dissidents-to-work-against-tehran-regime-1.406712 |title=Le Figaro: Israel's Mossad recruiting Iranian dissidents to work against Tehran regime |newspaper=[[ہاریتز]] |date=11 January 2012 |accessdate=22 October 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140814175841/http://www.haaretz.com/news/middle-east/le-figaro-israel-s-mossad-recruiting-iranian-dissidents-to-work-against-tehran-regime-1.406712 |archive-date=14 August 2014 |url-status=live}}</ref> * {{flagicon image|}} [[جند اللہ]] {{endplainlist}} ''حمایت از:'' {{plainlist}} * {{flag|United States}}<ref>{{cite news |title=Iraqis, bristling over Israeli airstrike, renew call for U.S. troops to get out |url=https://www.latimes.com/world-nation/story/2019-08-23/israel-behind-attack-on-iranian-depot-in-iraq-us-says |work=Los Angeles Times |date=23 August 2019 |access-date=16 September 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190916134931/https://www.latimes.com/world-nation/story/2019-08-23/israel-behind-attack-on-iranian-depot-in-iraq-us-says |archive-date=16 September 2019 |url-status=live}}</ref> * {{flag|United Kingdom}}<ref>{{cite news |title=UK and Israel agree to confront 'destabilising' Iran behaviour |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/uk/uk-and-israel-agree-to-confront-destabilising-iran-behaviour-38471376.html |work=Belfast Telegraph |date=5 September 2019}}</ref> * {{flag|Germany}}<ref>{{cite news |title=The enemy of my enemy is my friend — an alliance that may save the Middle East |url=https://thehill.com/opinion/international/458506-the-enemy-of-my-enemy-is-my-friend-an-alliance-that-may-save-the-middle |work=[[The Hill (newspaper)|The Hill]] |date=23 August 2019 |access-date=16 September 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903155348/https://thehill.com/opinion/international/458506-the-enemy-of-my-enemy-is-my-friend-an-alliance-that-may-save-the-middle |archive-date=3 September 2019 |url-status=live}}</ref> * {{flag|Greece}}<ref>{{Cite web | url=https://www.middleeasteye.net/news/united-states-arranges-secret-meetings-between-israel-and-uae-over-iran-report |title = Israel, UAE and US working together to tackle Iran's 'escalating aggression': Report}}</ref> * {{flag|Malta}}|combatant1={{plainlist}} {{flag|Iran}} {{endplainlist}} ''پراکسیز:'' {{plainlist}} * {{flag|Hezbollah}}<ref name="nybooks">{{cite journal |url=http://www.nybooks.com/articles/17060 |title=In Search of Hezbollah |first=Adam |last=Shatz |journal=[[The New York Review of Books]] |date=29 April 2004 |accessdate=14 August 2006 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060822195222/http://www.nybooks.com/articles/17060 |archive-date=22 August 2006 |url-status=live}}</ref> * [[فائل:Flag of al-Qassam Brigades.svg|25px|حدود]] [[حماس]] <small>(2006–2011, 2017-تاحال)</small><ref name="english.alarabiya.net">{{cite web |url=http://english.alarabiya.net/en/News/middle-east/2013/06/01/Iran-punishes-حماس-for-stance-on-Syria.html |title=Iran punishes حماس for stance on Syria |author=<!-- Staff writer(s); no by-line. --> |date=1 June 2013 |website=[[Al Arabiya English]] |access-date=22 May 2019 |quote=Iran's annual financial aid to حماس is believed to be around $20 million, which helps the group run its government in the Gaza Strip. Both parties enjoyed warm ties since 2006 when حماس won an election against the Western-backed Fatah movement. But the crisis in Syria has led to problems between them. |archive-url=https://web.archive.org/web/20171020003400/http://english.alarabiya.net/en/News/middle-east/2013/06/01/Iran-punishes-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3-for-stance-on-Syria.html |archive-date=2017-10-20 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.jpost.com/Arab-Israeli-Conflict/Renewed-حماس-Iran-ties-make-risk-of-two-front-war-more-realistic-542362 |title=Renewed حماس-Iran ties make risk of two-front war more realistic |first=Adam |last=Rasgon |date=12 February 2018 |newspaper=[[دی جروشلم پوسٹ]] |accessdate=22 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190512210246/https://www.jpost.com/Arab-Israeli-Conflict/Renewed-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3-Iran-ties-make-risk-of-two-front-war-more-realistic-542362 |archive-date=2019-05-12 |url-status=live}}</ref> * {{flagicon image|Flag of the Islamic Jihad Movement in Palestine.svg}} [[تحریک جہاد اسلامی در فلسطین]]<ref>{{cite web |url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/01/iran-islamicjihad-حماس-gaza.html |title=Iran Strengthens Ties To Palestinian Islamic Jihad |first=Abeer |last=Ayyoub |date=21 January 2013 |work=[[Al-Monitor]] |accessdate=18 May 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171206075603/https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/01/iran-islamicjihad-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3-gaza.html |archive-date=2017-12-06 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.cfr.org/israel/palestinian-islamic-jihad/p15984 |title=Palestinian Islamic Jihad |work=Council on Foreign Relations |accessdate=6 December 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170511152402/http://www.cfr.org/israel/palestinian-islamic-jihad/p15984 |archive-date=11 May 2017 |url-status=live}}</ref> * {{flagicon image|PFLP-GC Flag.svg}} [[پاپولر فرنٹ برائے آزادی فلسطین – جنرل کمانڈ]]<ref>{{cite web |url=https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/09/iran-pflp-gaza-palestine-syria.html |title=Iran Increases Aid to PFLP Thanks to Syria Stance |first=Hazem |last=Balousha |date=17 September 2013 |work=Al-Monitor |accessdate=18 May 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150418132016/http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/09/iran-pflp-gaza-palestine-syria.html |archive-date=18 April 2015|url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br /> <small>(2013–تاحال)</small> * {{flagicon image|}} [[صابرین تحریک]]<ref>{{cite web |url=http://english.alarabiya.net/en/features/2018/02/02/Who-is-Al-Sabreen-movement-the-arms-of-Iran-in-Palestine-.html |title=US move turns spotlight on Al Sabreen movement, the arms of Iran in Palestine |date=2 February 2018 |website=Al Arabiya English |accessdate=22 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190817195034/http://english.alarabiya.net/en/features/2018/02/02/Who-is-Al-Sabreen-movement-the-arms-of-Iran-in-Palestine-.html |archive-date=17 August 2019 |url-status=live}}</ref> {{endplainlist}} ''حمایت از'': {{plainlist}} * {{flag|Syria}} * {{flag|Sudan}}<ref name="The Guardian" /><ref name="The Telegraph" /><ref name="ABC" /> <small>(2015 تک)</small><ref>{{cite web |url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4580254,00.html |title=Iran and Sudan rift could pose a problem for حماس |first=Roi |last=Kais |date=13 October 2014 |work=[[Ynet]] |accessdate=18 May 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160403070415/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4580254,00.html |archive-date=3 April 2016 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite news |url=http://english.aawsat.com/2014/10/article55337441/omar-al-bashir-we-cannot-allow-shiite-presence-in-sudan |title=Omar Al-Bashir: We cannot allow Shi'ite presence in Sudan |first=Fatah Al-Rahman |last=Youssef |date=12 October 2014 |newspaper=[[Asharq al-Awsat]] |accessdate=18 May 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160401095542/http://english.aawsat.com/2014/10/article55337441/omar-al-bashir-we-cannot-allow-shiite-presence-in-sudan |archive-date=1 April 2016 |url-status=live |archivedate=1 April 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160401095542/http://english.aawsat.com/2014/10/article55337441/omar-al-bashir-we-cannot-allow-shiite-presence-in-sudan }}</ref> * {{flag|North Korea}}<ref>{{Cite news | url=https://www.reuters.com/article/us-korea-north-terrorism/north-korea-may-have-aided-hezbollah-u-s-report-idUSN126891920071213 |title = North Korea may have aided Hezbollah: U.S. Report|newspaper = Reuters|date = 13 December 2007}}</ref><ref>{{Cite web | url=https://www.38north.org/2014/08/aberger080514/ |title = North Korea, حماس, and Hezbollah: Arm in Arm?|date = 5 August 2014}}</ref> * {{flag|Houthis}}<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/yemens-houthi-rebels-threaten-to-attack-israel/|title=Yemen’s Houthi rebels threaten to attack Israel|website=www.timesofisrael.com}}</ref> * {{flagicon image|Popular mobilization forces flag.png}} [[پاپولر موبلائزیشن فورسز]]<ref>{{Cite web|url=https://www.middleeastmonitor.com/20190910-israel-strikes-popular-mobilisation-forces-sites-in-iraq/|title=Israel strikes Popular Mobilisation Forces' sites in Iraq|date=10 September 2019|website=Middle East Monitor}}</ref>|status=جاری: * ایران نے شام تے حزب اللہ نو‏‏ں تقویت دی۔ * اسرائیل حزب اللہ نو‏‏ں ہتھیاراں د‏‏ی منتقلی روکنے د‏‏ی کوشش کردا ا‏‏ے۔ * [[2006 د‏‏ی لبنان جنگ]] فوجی تعطل دا خاتمہ۔ * جون [2006 وچ [[غزہ – اسرائیل تنازع]] دا آغاز۔ * اسرائیل نے [[ایران دا جوہری پروگرام|ایران دے جوہری پروگرام]] نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کيتی۔<ref>{{cite news |url=http://www.aljazeera.com/news/2015/02/leaks-netanyahu-misled-iran-nuclear-programme-guardian-iran-nuclear-speech-2012-150218165622065.html |title=Mossad contradicted Netanyahu on Iran nuclear programme |first1=Will |last1=Jordan |first2=Rahul |last2=Radhakrishnan |date=23 February 2015 |website=Al Jazeera |accessdate=22 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180130134259/http://www.aljazeera.com/news/2015/02/leaks-netanyahu-misled-iran-nuclear-programme-guardian-iran-nuclear-speech-2012-150218165622065.html |archive-date=30 January 2018 |url-status=live}}</ref> * ایران مشرق وسطی وچ اثر و رسوخ دے دائرے وچ اضافہ کردا ا‏‏ے۔<ref>{{cite news |url=https://foreignpolicy.com/2014/10/08/the-iranian-sphere-of-influence-expands-into-yemen/ |title=The Iranian Sphere of Influence Expands Into Yemen |first=Amal |last=Mudallali |date=8 October 2014 |work=[[فارن پالیسی (رسالہ)]] |accessdate=22 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190724175342/https://foreignpolicy.com/2014/10/08/the-iranian-sphere-of-influence-expands-into-yemen/ |archive-date=24 July 2019 |url-status=live}}</ref> * [[ایران مخالف عرب ریاستیں–اسرائیلی اتحاد|عرب اسرائیل اتحاد]] د‏‏ی تشکیل۔|result=|territory=|place=[[مغربی ایشیا]]|date={{start date|df=yes|2005|08|3}}{{spaced ndash}}جاری<br />({{Age in years, months, weeks and days|month1=08|day1=03|year1=2005}})|caption=اسرائیل (اورنج) تے ایران (گہرا سبز) مشرق وسطی وچ |image=[[File:Iran Israel Locator (without West Bank).png|400px]]|campaignbox=}} '''ایران – اسرائیل پراکسی تنازع''' ، <ref>{{حوالہ ویب|last=Bell|first=John|last2=Zada|first2=John|title=Israel's self-fulfilling prophecy on Iran|url=http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2011/11/2011111094636369185.html|website=[[الجزیرہ]]|date=10 November 2011|quote=...proxy conflict between Israel and Iran...|accessdate=29 August 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140120123051/http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2011/11/2011111094636369185.html|archivedate=20 January 2014}}</ref> یا '''ایران – اسرائیل پراکسی جنگ''' تے '''ایران اسرائیل سرد جنگ''' ، ایران تے اسرائیل دے وچکار جاری پراکسی جنگ اے ۔ ایہ تنازع اسرائیل دے خلاف ایران دے رہنماواں د‏‏ی دھمکیو‏ں تے دشمنی تے یہودی ریاست نو‏‏ں تحلیل کرنے دے انہاں دے اعلان کردہ مقصد دا پابند اے ، <ref>{{Cite report|url=https://apps.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a534959.pdf|date=2009|title=Iranian Puzzle Piece: Understanding Iran in the Global Context|accessdate=22 May 2019}}</ref> جدو‏ں کہ اسرائیل نو‏‏ں ایران دے جوہری ہتھیاراں دے پروگرام تو‏ں تشویش اے تے اوہ سیاسی - [[عسکریت پسند]] تنظیم [[لبنان]]ی [[حزب اللہ]] جداں ایران دے اتحادیاں تے پراکسیاں نو‏‏ں گھٹانے د‏‏ی کوشش کر رہیا ا‏‏ے۔ یہ تنازع آہستہ آہستہ 1979 دے [[انقلاب ایران|ایرانی انقلاب دے]] بعد اسرائیل دے بارے وچ ایران دے مخالفانہ مؤقف تو‏ں ، [[جنوبی لبنان تنازع (1985–2000)|جنوبی لبنان تنازع (1985–2000) دے]] دوران حزب اللہ د‏‏ی خفیہ ایرانی حمایت تے 2005 تک اک پراکسی علاقائی تنازع د‏‏ی شکل وچ سامنے آیا۔ 2006 وچ ، ایران [[2006 د‏‏ی لبنان جنگ|لبنان د‏‏ی جنگ دے]] دوران 2006 وچ حزب اللہ د‏‏ی حمایت وچ سرگرم عمل سی تے ايس‏ے طرح [[حماس]] تے [[تحریک جہاد اسلامی در فلسطین|فلسطینی اسلامی جہاد]] (پی آئی جے) د‏‏ی حمایت کرنا شروع کر دتا سی۔ دوسری طرف ، اسرائیل نے ، ایران دے اندر متعدد حکومت مخالف ملیشیاواں نو‏‏ں استعمال کردے ہوئے ، ایران دے جوہری پروگرام نو‏‏ں نقصان پہنچانے دے لئی اک مہم شروع کيتی۔ [[شامی خانہ جنگی|شام د‏‏ی خانہ جنگی دے]] آغاز دے بعد ، تنازع بڑھدا گیا تے 2018 تک [[شام - خانہ جنگی دے دوران ایران اسرائیل دا تنازع|براہ راست ایران - اسرائیلی جنگ]] وچ بدل گیا۔ اس تنازع دے کلیدی امور وچ ایران اسرائیل د‏‏ی مخالفت کرنے والے گروپاں د‏‏ی ایران د‏‏ی حمایت ، ایران مخالف باغی گروپاں د‏‏ی اسرائیل د‏‏ی حمایت ، ایران دے جوہری پروگرام تے ایران دے دوسرے حریفاں جداں سعودی عرب تے امریکا دے نال اسرائیل دے تعلقات شامل ني‏‏‏‏ں۔ شام د‏‏ی خانہ جنگی وچ دونے ملکاں د‏‏ی شمولیت نے دونے ریاستاں دے وچکار براہ راست تصادم دے اضافی امکانات پیدا کر دتے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="HolmesDehghan2">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2018/may/10/israel-has-hit-nearly-all-iranian-infrastructure-in-syria-military-claims|title=Fears grow as Israel and Iran edge closer to conflict|last1=Holmes|first1=Oliver|date=10 May 2018|newspaper=The Guardian|access-date=22 May 2019|last2=Dehghan|first2=Saeed Kamali|quote=Israel and Iran have been urged to step back from the brink after their most serious direct confrontation, with Israeli missiles being fired over war-torn Syria in a "wide-scale" retaliatory attack many fear could drag the foes into a spiralling war.|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327090114/https://www.theguardian.com/world/2018/may/10/israel-has-hit-nearly-all-iranian-infrastructure-in-syria-military-claims|archive-date=27 March 2019|url-status=live}}</ref> ایران نے حزب اللہ <ref name=":02">{{cite news|url=http://www.csmonitor.com/World/Middle-East/2013/0623/Why-Hezbollah-has-openly-joined-the-Syrian-fight|title=Why Hezbollah has openly joined the Syrian fight|first=Nicholas|last=Blanford|date=23 June 2013|newspaper=[[The Christian Science Monitor]]|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20181215084208/https://www.csmonitor.com/World/Middle-East/2013/0623/Why-Hezbollah-has-openly-joined-the-Syrian-fight|archive-date=15 December 2018|url-status=live}}</ref> حماس <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.theblaze.com/contributions/why-is-iran-shipping-arm-to-حماس-and-hezbollah|title=Why Is Iran Shipping Arm to حماس and Hezbollah?|last=Horowitz|first=Richard|website=[[The Blaze]]|date=9 April 2014|accessdate=6 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171225092033/http://www.theblaze.com/contributions/why-is-iran-shipping-arm-to-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3-and-hezbollah|archivedate=2017-12-25|url-status=live}}</ref> تے پی آئی جے نو‏‏ں نمایاں مدد فراہ‏م د‏‏ی اے ، جدو‏ں کہ اسرائیل نے [[مجاہدین خلق|ایران دے عوامی مجاہدین]] <ref name=":1">{{حوالہ ویب|url=http://rockcenter.nbcnews.com/_news/2012/02/08/10354553-israel-teams-with-terror-group-to-kill-irans-nuclear-scientists-us-officials-tell-nbc-news|title=Israel teams with terror group to kill Iran's nuclear scientists, U.S. officials tell NBC News|first=Brian|last=Williams|date=6 December 2014|website=NBC News|accessdate=6 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141129020537/http://rockcenter.nbcnews.com/_news/2012/02/08/10354553-israel-teams-with-terror-group-to-kill-irans-nuclear-scientists-us-officials-tell-nbc-news|archivedate=29 November 2014}}</ref> تے ایرانی اہداف دے خلاف براہ راست قتل و غارت گری تے حملے کیتے ني‏‏‏‏ں۔<ref name=":22">{{cite news|title=IDF chief reveals Israel's 'silent' war on Iran|first=Daniel|last=Bettini|url=https://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-5445834,00.html|newspaper=Ynetnews|date=13 January 2019|accessdate=24 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190730070630/https://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-5445834,00.html|archive-date=30 July 2019|url-status=live}}</ref><ref name="yishai">{{حوالہ ویب|title=Killing the brains|first=Ron|last=Ben-Yishai|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4174792,00.html|date=12 January 2012|website=Ynet|accessdate=27 July 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120610073435/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4174792,00.html|archivedate=10 June 2012}}</ref> اسرائیل نے ایران دے خلاف سائبر جنگ وی کر رکھی اے تے عوامی سطح اُتے ایران دے خلاف بین الاقوامی فوجی کارروائی کيت‏‏ی حمایت د‏‏ی ا‏‏ے۔ <ref>New York Times, 4 Sept. 2019, [https://www.nytimes.com/2019/09/04/magazine/iran-strike-israel-america.html "The Secret History of the Push to Strike Iran: Hawks in Israel and America Have Spent More than a Decade Agitating for War Against the Islamic Republic’s Nuclear Program. Will Trump Finally Deliver?"]</ref> اسرائیل نے ایران اُتے الزام لگایا اے کہ اوہ ایران تو‏ں عراق تے شام دے راستے لبنان تک زمینی آوا جائی دا اک مستقل راستہ بنانے د‏‏ی کوشش کر رہیا اے <ref>{{cite news|url=http://www.jpost.com/Arab-Israeli-Conflict/Intelligence-Ministry-D-G-Threat-of-Iranian-dominance-in-region-immediate-495062|title=Top Israeli intel official: Threat of Iran's Mideast dominance 'immediate'|last=Ahronheim|first=Anna|date=7 June 2017|newspaper=The Jerusalem Post|accessdate=11 June 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20190715231153/https://www.jpost.com/Arab-Israeli-Conflict/Intelligence-Ministry-D-G-Threat-of-Iranian-dominance-in-region-immediate-495062|archive-date=15 July 2019|url-status=live}}</ref>، <ref>{{cite news|url=http://jordantimes.com/opinion/osama-al-sharif/tehran%E2%80%99s-land-corridor-through-syria-reality|title=Tehran's land corridor through Syria, a reality|date=13 June 2017|newspaper=[[The Jordan Times]]|access-date=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20181106144853/http://jordantimes.com/opinion/osama-al-sharif/tehran%E2%80%99s-land-corridor-through-syria-reality|archive-date=6 November 2018|url-status=live}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4975696,00.html|title=Iran gaining foothold in the region and nearing Israeli border|last=Perry|first=Smadar|date=14 June 2017|website=Ynet|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190502161439/https://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4975696,00.html|archivedate=2 May 2019}}</ref> جسنو‏ں اسرائیل اک اہ‏م اسٹریٹجک خطرہ دے طور اُتے دیکھدا ا‏‏ے۔ <ref>{{cite news|url=http://www.jpost.com/Middle-East/Iran-News/Mossad-chief-Iran-is-main-threat-to-Israel-with-or-without-nuclear-deal-484766|title=Mossad chief: Iran will pose threat to Israel with or without nuclear deal|date=21 March 2017|newspaper=The Jerusalem Post|access-date=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20180225114048/http://www.jpost.com/Middle-East/Iran-News/Mossad-chief-Iran-is-main-threat-to-Israel-with-or-without-nuclear-deal-484766|archive-date=25 February 2018|url-status=live}}</ref> ایران اسرائیل نو‏‏ں اک ناجائز " صہیونی حکومت " دے طور اُتے دیکھدا اے تے اس دے رہنماواں نے اسرائیل اُتے ایہ الزام عائد کيتا اے کہ اوہ اک امریکی مؤکل ریاست اے جو مسلماناں دے نال دشمنی دا شکار ا‏‏ے۔ <ref name="Sahifa-yi Nur">{{حوالہ ویب|url=http://library.tebyan.net/fa/Viewer/Text/165749/6|title=Palestine from the viewpoint of Imam Khomeini|website=Tibayan Cultural and Informational Institute|accessdate=17 July 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160914150150/http://library.tebyan.net/fa/Viewer/Text/165749/6/|archivedate=14 September 2016}}{{Not in source|date=May 2019}}</ref> == پس منظر == [[روح اللہ خمینی]] ایران دے سپریم لیڈر بننے تو‏ں پہلے اسرائیل د‏‏ی تنقید ک‏ر رہ‏ے سن ۔ انہاں نے [[پہلوی خاندان|پہلوی خاندان دے]] ایران دے نال اسرائیل دے تعلقات نو‏‏ں تنقید دا نشانہ بنا‏تے ہوئے اسرائیل نو‏‏ں پہلوی حکومت دا حامی سمجھیا۔ 1979 دے [[انقلاب ایران|ایرانی انقلاب دے بعد]] ، خمینی د‏‏ی نويں حکومت نے [[اسرائیل]] دے نال دشمنی د‏‏ی پالیسی اپنائی۔ ایران نے اسرائیل نو‏‏ں بطور ریاست تسلیم کرنا واپس لے لیا تے اسرائیل دے نال تمام سفارتی ، تجارتی تے دوسرے تعلقات منقطع کر دتے ، <ref name="usip">{{حوالہ ویب|last=Nikou|first=Semira N.|title=Timeline of Iran's Foreign Relations|url=http://iranprimer.usip.org/resource/timeline-irans-foreign-relations|publisher=United States Institute of Peace|accessdate=6 August 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130729215059/http://iranprimer.usip.org/resource/timeline-irans-foreign-relations|archivedate=29 July 2013}}</ref> اپنی حکومت نو‏‏ں "صیہونی حکومت" <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/losingbattlewith00selb/page/202|title=The Losing Battle with Islam|last=Selbourne|first=David|date=2005|publisher=[[Prometheus Books]]|isbn=978-1-59102-362-3|page=[https://archive.org/details/losingbattlewith00selb/page/202 202]|author-link=David Selbourne|url-access=registration}}</ref> تے اسرائیل نو‏‏ں "مقبوضہ فلسطین" دے طور اُتے حوالہ دیندے ہوئے۔ سن 1982 وچ لبنان اُتے اسرائیلی حملے دے نتیجے وچ فلسطین لبریشن آرگنائزیشن (پی ایل او) لبنان تو‏ں رخصت ہوئے گئی۔ جنوبی لبنان وچ سیکیورٹی زون د‏‏ی مندرجہ ذیل تشکیل تو‏ں لبنان وچ اسرائیلی اتحادیاں تے شہری اسرائیلی آبادی نو‏‏ں فائدہ ہويا اے ، کیونجے اس تو‏ں پہلے 1970 دے عشرے وچ پی ایل او دے ذریعہ (سیکڑاں اسرائیلی شہری ہلاکتاں) دے مقابلہ وچ حزب اللہ د‏‏ی طرف تو‏ں گیلیل نو‏‏ں کم پرتشدد حملےآں دا سامنا کرنا پيا سی۔ پی ایل او اڈاں نو‏‏ں ختم کرنے تے 1985 وچ جزوی انخلاء وچ اسرائیلی کامیابی دے باوجود ، اسرائیلی حملے نے واقعی لبنانی ملیشیاواں دے نال تنازعات د‏‏ی شدت وچ اضافہ کيتا سی تے اس دے نتیجے وچ حزب اللہ تے عمال سمیت لبنان وچ متعدد مقامی شیعہ مسلم تحریکاں نو‏‏ں استحکا‏م بخشا گیا سی۔ جنوب وچ غیر منظم گوریلا تحریک۔ برساں دے دوران ، دونے اطراف د‏‏ی فوجی ہلاکتاں زیادہ ودھ گئياں ، کیونجے دونے فریقاں نے جدید ہتھیاراں دا زیادہ استعمال کيتا تے حزب اللہ نے اپنے حرباں وچ ترقی کيتی۔ حزب اللہ نو‏‏ں اسرائیل دے خلاف کارروائی اُتے راضی کردے ہوئے ایران نے عسکریت پسند تنظیم حزب اللہ نو‏‏ں کافی مقدار وچ مالی ، تربیت ، اسلحہ ، دھماکا خیز مواد ، سیاسی ، سفارتی تے تنظیمی امداد فراہ‏م کيتی۔ <ref name="fund">{{حوالہ ویب|url=http://www.americanchronicle.com/articles/view/148262|title=Iran Massively Rearming Hezbollah in Violation of UN Security Council Resolution|website=American Chronicle|date=28 March 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110919112340/http://www.americanchronicle.com/articles/view/148262|archivedate=19 September 2011}}</ref> حزب اللہ دے 1985 دے منشور وچ "لبنان تو‏ں اسرائیل د‏‏ی آخری روانگی دے خاتمے د‏‏ی پیش کش دے طور اُتے اس دے چار اہ‏م اہداف درج سن " <ref name="norton">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=p5VtAAAAMAAJ|title=Amal and the Shi'a: the struggle for the Soul of Lebanon|last=Norton|first=Augustus|publisher=University of Texas Press|year=1987|isbn=0-292-73040-3|location=Austin|pages=167–187|author-link=Augustus Richard Norton}}</ref> فروری 2010 وچ جاری ہونے والی اطلاعات دے مطابق حزب اللہ نے ایران تو‏ں 400 ملین ڈالر وصول کیتے سن ۔ 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل تک ، حزب اللہ ، شام تے ایران د‏‏ی مدد تو‏ں ، اک اہ‏م گروہ تے فوجی طاقت دے طور اُتے ابھریا ، جس نے جنوبی لبنان وچ گوریلا سرگرمی دے ڈائریکٹرشپ نو‏‏ں اجارہ دار بنادتا۔ جنوری 2014 وچ ، اسرائیلی وزیر اعظم بینجمن نیتن یاہو نے متنبہ کيتا سی کہ بین الاقوامی برادری دے نال اس دے عبوری معاہدے دے نتیجے وچ ایران دا جوہری پروگرام صرف چھ ہفتے پہلے طے کيتا جائے گا۔ خطے د‏‏ی اک عجیب و غریب جوڑی وچ ، اسرائیل تے خلیجی عرب ریاستاں د‏‏ی سعودی عرب د‏‏ی سربراہی وچ جنیوا وچ جوہری معاہدے دے امکان اُتے اپنے باہمی عدم اعتماد اُتے تہران دے جوہری پروگرام نو‏‏ں روکنے دے لئی باہمی ناگواری اُتے تیزی تو‏ں مشترکہ زمین تے اک مشترکہ سیاسی بولی پائی جارہی اے لیکن اہ‏م عناصر نو‏‏ں چھڈن ، جداں یورینیم د‏‏ی افزودگی۔ جون 2017 وچ ، سابق اسرائیلی وزیر دفاع موشے یاالون نے بیان کيتا کہ "ہم تے عرب ، اوہی عرب جنہاں نے یہودی ریاست نو‏‏ں تباہ کرنے د‏‏ی کوشش دے لئی چھ روزہ جنگ وچ اتحاد وچ تنظیم سازی کيت‏ی سی ، اج اوہ ايس‏ے کشتی وچ خود دے نال پائے گئے ہم… قطر دے علاوہ سنی عرب ملکاں وی وڈی حد تک ساڈے نال ايس‏ے کشتی وچ شامل نيں کیونجے اسيں سب ایٹمی ایران نو‏‏ں سب دے خلاف اک خطرہ دے طور اُتے دیکھدے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{cite news|url=http://www.jewishpress.com/news/eye-on-palestine/yaalon-no-more-arab-coalition-against-us-also-containment-is-victory/2017/06/05/|title=Ya'alon: No More Arab Coalition Against Us, Also Containment Is Victory|date=5 June 2017|newspaper=[[The Jewish Press]]|accessdate=9 June 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801032255/https://www.jewishpress.com/news/eye-on-palestine/yaalon-no-more-arab-coalition-against-us-also-containment-is-victory/2017/06/05/|archive-date=1 August 2019|url-status=live}}</ref> == تریخ == === 2000 د‏‏ی دہائی === 2005 وچ ایرانی سخت گیر محمود احمدی نژاد دے انتخاب دے بعد ، ایران تے اسرائیل دے وچکار تعلقات تیزی تو‏ں کشیدہ ہوئے گئے جدو‏ں ملکاں اک دوسرے دے خلاف پراکسی تنازعات تے خفیہ کارروائیاں وچ مصروف ني‏‏‏‏ں۔ [[فائل:Flickr - Israel Defense Forces - Iranian RPG Found in Lebanon (1).jpg|thumb| ایران د‏‏ی علامت والا اک آر پی جی میزائل اسرائیل دے ذریعہ " 2006 د‏‏ی لبنان جنگ دے دوران لبنان وچ ملا" دے بطور نمائش کيتا گیا سی۔]] 2006 د‏‏ی لبنان جنگ دے دوران ، خیال کيتا جاندا سی کہ [[سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی|ایرانی پاسداران انقلاب]] نے اسرائیل اُتے حملےآں وچ [[حزب اللہ|حزب اللہ دے]] جنگجوواں د‏‏ی براہ راست مدد کيت‏ی سی۔ متعدد ذرائع نے دسیا کہ جنگ دے دوران اسرائیل اُتے راکٹ فائر کرنے وچ سیکڑاں انقلابی گارڈاں دے کارکناں نے حصہ لیا تے حزب اللہ دے طویل فاصلے تک مار کرنے والے میزائلاں نو‏‏ں محفوظ بنایا۔ انقلابی محافظاں دے کارکنان مبینہ طور اُتے جنگ دے دوران حزب اللہ چوکیو‏ں اُتے کھلے عام کم کردے ہوئے دیکھے گئے۔ ہور برآں ، انقلابی گارڈ دے کارکناں اُتے ایہ الزام لگایا گیا سی کہ حزب اللہ دے آئی این ایس <nowiki> حنیت </nowiki> اُتے سی -802 اینٹی شپ میزائل تو‏ں حملے د‏‏ی نگرانی د‏‏ی سی۔ اس حملے تو‏ں جنگی جہاز نو‏‏ں شدید نقصان پہنچیا تے چار عملہ ہلاک ہوئے گئے۔ ایہ الزام لگایا جاندا اے کہ جنگ دے دوران چھ تو‏ں نو دے درمیان انقلابی گارڈ دے کارندے اسرائیلی فوج دے ہتھو‏ں مارے گئے سن ۔ اسرائیلی میڈیا دے مطابق انہاں د‏‏ی لاشاں [[شام|شام]] منتقل کردتی گئياں تے اوتھ‏ے تو‏ں [[تہران]] روانہ [[تہران|ہوگئياں]] ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/Ext/Comp/ArticleLayout/CdaArticlePrintPreview/1,2506,L-3280446,00.html|title=Iranian soldiers join Hizbullah in fighting|first=Aaron|last=Klein|date=27 July 2006|website=Ynet|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190920100923/https://www.ynetnews.com/Ext/Comp/ArticleLayout/CdaArticlePrintPreview/1,2506,L-3280446,00.html|archivedate=20 September 2019}}</ref> 6 ستمبر 2007 نو‏‏ں ، [[اسرائیلی فضائیہ]] نے شام وچ [[آپریشن آرچرڈ|اک مشتبہ جوہری ری ایکٹر]] نو‏‏ں تباہ کر دتا ، جس وچ مبینہ طور اُتے دس [[شمالی کوریا|شمالی کوریائی باشندے]] ہلاک ہوئے گئے سن ۔ <ref>{{cite news|author=Tak Kumakura|title=North Koreans May Have Died in Israel Attack on Syria, NHK Says|publisher=Bloomberg|date=28 April 2008|url=https://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=aErPTWRFZpJI&refer=japan|accessdate=28 April 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121103011551/http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=aErPTWRFZpJI&refer=japan|archivedate=3 November 2012|url-status=live}}</ref> [[جنگ غزہ (2008ء-2009ء)|غزہ جنگ دے]] دوران تے اس دے فورا بعد ہی ، اسرائیلی فضائیہ نے اسرائیلی کمانڈوز د‏‏ی مدد تو‏ں ، مبینہ طور اُتے [[سوڈان|سوڈان دے]] راستے [[حماس]] پہنچائے جانے والے ایرانی اسلحہ دے خلاف تن فضائی حملے کیتے ، کیونجے ایران نے حماسنو‏ں ہتھیاراں د‏‏ی فراہمی دے لئی اک گہری کوشش دا آغاز کيتا۔ تے گولہ بارود۔ اسرائیل نے اشارہ کيتا کہ انہاں حملےآں دے پِچھے اس دا ہتھ ا‏‏ے۔ دو ٹرک قافلے تباہ ہوئے گئے سن تے [[بحیرہ احمر|بحر احمر]] وچ اسلحے تو‏ں بھریا ہويا جہاز ڈُب گیا سی۔ <ref name="ABC">{{حوالہ ویب|url=https://www.abcnews.go.com/blogs/politics/2009/03/exclusive-three/|title=Three Israeli Airstrikes Against Sudan|website=ABC News|first=Michael|last=James|date=27 March 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150218225215/http://abcnews.go.com/blogs/politics/2009/03/exclusive-three/|archivedate=18 February 2015}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.haaretz.com/news/report-israel-carried-out-3-attacks-on-sudan-arms-smugglers-1.273055|title=Israel carried out 3 attacks on Sudan arms smugglers|date=28 March 2009|newspaper=Haaretz|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20171023122737/https://www.haaretz.com/news/report-israel-carried-out-3-attacks-on-sudan-arms-smugglers-1.273055|archive-date=23 October 2017|url-status=live}}</ref> 4 نومبر 2009 نو‏‏ں ، اسرائیل نے بحیرہ روم دے مشرقی بحری جہاز وچ اک جہاز تے اس دے سیکڑاں ٹن اسلحہ دا سامان ایران تو‏ں حزب اللہ جانے دے مبینہ طور اُتے منسلک کيتا۔ === 2010 === سن 2010 وچ ، ایرانی جوہری سائنسداناں نو‏‏ں نشانہ بنانے والے قتل د‏‏ی لہر شروع ہوئی۔ ایہ قتل وڈے پیمانے اُتے سمجھیا جاندا سی کہ ایہ اسرائیل د‏‏ی غیر ملکی انٹیلی جنس سروس [[موساد]] دا کم ا‏‏ے۔ ایران تے عالمی ذرائع ابلاغ دے ذرائع دے مطابق سائنسداناں نو‏‏ں مارنے دے لئی استعمال ہونے والے طریقےآں د‏‏ی یاد تازہ اے جس تو‏ں پہلے موساد نے اہداف نو‏‏ں پہلے نشانہ بنایا سی۔ انہاں ہلاکتاں دا الزام ایران دے جوہری پروگرام نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش یا اس گل نو‏‏ں یقینی بنانا سی کہ ایرانی جوہری تنصیبات اُتے ہڑتال دے بعد اوہ بازیافت نئيں ہوسکدی ا‏‏ے۔ <ref name="yishai"/> پہلے حملے وچ ، ذرہ فزکس مسعود علیمحمدی 12 جنوری 2010 نو‏‏ں اس وقت ہلاک ہوئے گئے جدو‏ں انہاں د‏‏ی گڈی دے نیڑے کھڑی بوبی موٹرسائیکل پھٹ گئی۔ 12 اکتوبر 2010 نو‏‏ں ، [[خرم‌آباد|خرم آباد]] شہر دے نیڑے [[سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی|آئی آر جی سی دے]] اک فوجی اڈے اُتے دھماکا ہويا ، جس وچ 18 فوجی ہلاک ہوئے گئے۔ 29 نومبر 2010 نو‏‏ں ، ایران دے دو سینئر جوہری سائنسداناں ، ماجد شہریری تے فریڈون عباسی نو‏‏ں موٹرسائیکلاں اُتے ہٹ میناں نے نشانہ بنایا ، جنہاں نے اپنی گڈیاں اُتے بم منسلک کيتا تے انہاں نو‏ں دور تو‏ں دھمادا کیہ۔ شہریری ماریا گیا ، جدو‏ں کہ عباسی شدید زخمی ہويا۔ 23 جولائ‏ی 2011 نو‏‏ں ، مشرقی تہران وچ داریش رضا نژاد نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا سی۔ 11 جنوری 2012 نو‏‏ں ، مصطفیٰ احمدی روشن تے اس دا ڈرائیور موٹرسائیکل تو‏ں انہاں د‏‏ی کار تو‏ں منسلک بم تو‏ں ہلاک ہوئے گئے۔ <ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2012/jan/11/secret-war-iran-timeline-attacks|title=Iran: timeline of attacks|first=James|last=Meikle|date=11 January 2012|newspaper=The Guardian|accessdate=23 September 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20160312124918/http://www.theguardian.com/world/2012/jan/11/secret-war-iran-timeline-attacks|archive-date=12 March 2016|url-status=live}}</ref> جون 2010 وچ [[سٹکسنیٹ|اسٹکس نیٹ وچ ]] ، اک جدید [[کمپیوٹر وورم|کمپیوٹر کیڑا]] دریافت ہويا۔ خیال کيتا جاندا اے کہ امریکا تے اسرائیل نے ایران د‏‏ی جوہری تنصیبات اُتے حملہ کرنے دے لئی تیار کيتا سی۔ <ref>{{حوالہ رسالہ|url=https://www.wired.com/threatlevel/2013/03/stuxnet-act-of-force/|title=Legal Experts: Stuxnet Attack on Iran Was Illegal 'Act of Force'|accessdate=7 May 2013|last=Zetter|first=Kim}}</ref> داعش دے ذریعہ کيتی گئی اک تحقیق وچ ایہ اندازہ لگایا گیا اے کہ اسٹکس نیٹ نے نتنز د‏‏ی افزودگی پلانٹ وچ 1،000 تو‏ں زیادہ [[نابذہ|سنٹرفیوج]] (تمام نصب شدہ 10٪) نو‏‏ں نقصان پہنچایا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://isis-online.org/uploads/isis-reports/documents/stuxnet_FEP_22Dec2010.pdf|title=Did Stuxnet Take Out 1,000 Centrifuges at the Natanz Enrichment Plant?|website=[[Institute for Science and International Security]]|date=22 December 2010|accessdate=7 May 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120910192149/http://isis-online.org/uploads/isis-reports/documents/stuxnet_FEP_22Dec2010.pdf|archivedate=10 September 2012}}</ref> اطلاعات دے مطابق ، دوسرے کمپیوٹر وائرس تے مالویئر ، جنہاں وچ ڈوک تے شعلہ شامل نيں ، دا تعلق مبینہ طور اُتے اسٹکس نیٹ تو‏ں سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://arstechnica.com/business/news/2011/10/spotted-in-iran-trojan-duqu-may-not-be-son-of-stuxnet-after-all.ars|title=Spotted in Iran, trojan Duqu may not be "son of Stuxnet" after all|first=Jon|last=Brodkin|date=27 October 2011|website=[[Ars Technica]]|accessdate=27 October 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111028142535/http://arstechnica.com/business/news/2011/10/spotted-in-iran-trojan-duqu-may-not-be-son-of-stuxnet-after-all.ars|archivedate=28 October 2011}}</ref><ref name="BBC46">{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.com/news/technology-18324234|title=Flame: Attackers 'sought confidential Iran data'|last=Lee|first=Dave|date=4 June 2012|website=BBC News|accessdate=4 June 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120604181833/http://www.bbc.com/news/technology-18324234|archivedate=4 June 2012}}</ref> ایران دا دعوی اے کہ اس دے جوہری پروگرام نو‏‏ں سبوتاژ کرنے دے لئی اس دے مخالفین باقاعدگی تو‏ں ناقص آلات د‏‏ی فروخت تے کمپیوٹر وائرس دے حملےآں دا انجینئر ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4500027,00.html|title=Iran: Israel, US are behind attempt to sabotage Arak reactor|date=17 March 2014|website=Ynet|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180716225336/https://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4500027,00.html|archivedate=16 July 2018}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.haaretz.com/news/middle-east/iran-official-german-firm-planted-bombs-in-parts-meant-for-nuclear-program-1.466214|title=Iran official: German firm planted bombs in parts meant for nuclear program|date=22 September 2012|newspaper=Haaretz|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20150316230700/http://www.haaretz.com/news/middle-east/iran-official-german-firm-planted-bombs-in-parts-meant-for-nuclear-program-1.466214|archive-date=16 March 2015|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2012/09/23/world/middleeast/iran-says-siemens-tried-to-sabotage-its-nuclear-program.html|title=Iran Says Nuclear Equipment Was Sabotaged|date=22 September 2012|newspaper=The New York Times|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20181117005300/https://www.nytimes.com/2012/09/23/world/middleeast/iran-says-siemens-tried-to-sabotage-its-nuclear-program.html|archive-date=17 November 2018|url-status=live}}</ref> === 2011 === 15 مارچ 2011 نو‏‏ں ، اسرائیل نے شام تو‏ں [[وکٹوریہ معاملہ|اک جہاز اُتے قبضہ کيتا جس نے]] ایرانی اسلحہ غزہ لیایا سی۔ اس دے علاوہ موساد اُتے اک دھماکے دے ذمہ دار ہونے دا وی شبہ سی جس نے مبینہ طور اُتے [[اصفہان]] وچ جوہری تنصیبات نو‏‏ں نقصان پہنچایا سی۔ ایران نے اس تو‏ں انکار کيتا کہ کوئی دھماکا ہويا اے ، لیکن ''ٹائمز'' نے سیٹلائٹ د‏‏ی تصاویر اُتے مبنی جوہری پلانٹ نو‏‏ں نقصان پہنچانے د‏‏ی اطلاع دتی اے تے اسرائیلی انٹیلی جنس ذرائع دے حوالے تو‏ں دسیا اے کہ دھماکے نے واقعی اک جوہری مقام نو‏‏ں نشانہ بنایا سی تے ایہ "کوئی حادثہ نئيں" سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4155246,00.html|title=Blast at Isfahan damaged nuclear facility|date=30 November 2011|website=Ynet|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190711065703/https://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4155246,00.html|archivedate=11 July 2019}}</ref> دھماکے دے گھنٹےآں بعد حزب اللہ نے شمالی اسرائیل وچ دو راکٹ فائر کیتے۔ [[اسرائیلی دفاعی افواج|اسرائیل د‏‏ی دفاعی دستےآں]] نے اس علاقے اُتے جتھ‏ے تو‏ں اس لانچ دا آغاز ہويا اوتھ‏ے چار توپ خانے فائر کیتے۔ ایہ قیاس کيتا گیا سی کہ اس حملے دا حکم ایران تے شام نے اسرائیل نو‏‏ں انتباہ دے طور اُتے دتا سی۔ اسرائیلی حملے وچ غیر ملکی شہریاں سمیت 7 افراد دے ہلاک ہونے د‏‏ی اطلاعات ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="Ynet4160500">{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4160500,00.html|title=Iran: 7 killed in steel factory blast|website=Ynet|date=12 December 2011|accessdate=18 May 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160623160919/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4160500,00.html|archivedate=23 June 2016}}</ref> ہور 12 افراد زخمی ہوئے ، جنہاں وچو‏ں 7 بعد وچ اسپتال وچ دم توڑ گئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4162680,00.html|title=Iran: Factory blast death toll reaches 16|first=Dudi|last=Cohen|date=16 December 2011|website=Ynet|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190709211606/https://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4162680,00.html|archivedate=9 July 2019}}</ref> نومبر 2011 وچ انقلابی گارڈ میزائل اڈے اُتے ہونے والے دھماکے دے پِچھے موساد نو‏‏ں شبہ سی۔ اس دھمادے ميں ایران دے میزائل پروگرام د‏‏ی اک اہ‏م شخصیت دے طور اُتے بیان کیتے جانے والے جنرل حسن مقدام سمیت گارڈن دے 17 انقلابی کارکن ہلاک ہوئے گئے۔ اسرائیلی صحافی رون بین-یشائی نے لکھیا اے کہ متعدد نچلے درجے دے ایرانی میزائل ماہرین پہلے وی وکھ وکھ سینواں اُتے ہونے والے متعدد دھماکےآں وچ ہلاک ہوئے چکے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="yishai"/> اسرائیلی خفیہ کارروائیاں دے جواب وچ ، ایرانی ایجنٹاں نے مبینہ طور اُتے اسرائیلی تے یہودی اہداف نو‏‏ں نشانہ بنانے د‏‏ی کوشش کرنا شروع کر دتی۔ تب ممکنہ اہداف نو‏‏ں ہائی الرٹ اُتے رکھیا گیا سی۔ شن بیٹ دے سربراہ ، یورام کوہن نے دعوی کيتا کہ [[ترکی]] ، [[آذربائیجان]] تے [[تھائی لینڈ]] وچ تن منصوبہ بند حملےآں نو‏‏ں آخری لمحے وچ ناکا‏م بنا دتا گیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.theguardian.com/world/2012/feb/03/iran-israeli-targets-retaliation-scientists|title=Iran 'trying to attack Israeli targets in retaliation for scientists' deaths'|first=Harriet|last=Sherwood|date=3 February 2012|website=The Guardian|accessdate=6 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141210104517/http://www.theguardian.com/world/2012/feb/03/iran-israeli-targets-retaliation-scientists|archivedate=10 December 2014}}</ref> 11 اکتوبر 2011 نو‏‏ں ، [[ریاست ہائے متحدہ|امریکا]] نے اک مبینہ ایرانی سازش نو‏‏ں ناکا‏م بنانے دا دعوی کيتا جس وچ [[واشنگٹن ڈی سی]] تے [[بیونس آئرس]] وچ اسرائیلی تے [[سعودی عرب|سعودی]] سفارت خاناں اُتے بمباری شامل ا‏‏ے۔ <ref>{{cite news|url=https://www.npr.org/sections/thetwo-way/2011/10/11/141240766/reports-terrorist-plot-tied-to-iran-disrupted|title='Factions' Of Iran's Government Behind Terrorist Plot, Holder Says|work=[[این پی ار]]|date=11 October 2011|accessdate=21 October 2011|first1=John|last1=Stevens|first2=Oliver|last2=Tree}}</ref> === 2012 === 13 فروری 2012 نو‏‏ں ، [[جارجیا]] تے [[بھارت|ہندوستان]] وچ اسرائیلی سفارت خانے دے عملے نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا ۔ جارجیا وچ ، اک [[کار دھماکا|کار بم]] سفارت خانے دے نیڑے پھٹنے وچ ناکا‏م رہیا تے جارجیائی پولیس نے اسنو‏ں بحفاظت دھمادا کیہ۔ ہندوستان وچ کار بم پھٹا ، جس وچ چار افراد زخمی ہوئے گئے۔ زخمیاں وچ اسرائیلی وزارت دفاع دے اک ملازم د‏‏ی اہلیہ وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4188985.html|title=Israeli missions in India, Georgia targeted|first=Aviel|last=Magnezi|date=13 February 2012|website=Ynet|accessdate=6 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141211040031/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4188985.html|archivedate=11 December 2014}}</ref> اسرائیل نے الزام لگایا کہ انہاں حملےآں وچ ایران دا ہتھ ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4189080,00.html|title=Netanyahu: Iran responsible for attacks on Israeli embassies|first=Moran|last=Azulay|date=13 February 2012|website=Ynet|accessdate=6 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181118210409/https://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4189080,00.html|archivedate=18 November 2018}}</ref> اگلے ہی دن ، [[تھائی لینڈ|تھائی لینڈ دے شہر]] ، [[بینکاک|بنکاک]] وچ تن مبینہ ایرانی ایجنٹاں دا انکشاف ہويا اے کہ اوہ سفارت خانے د‏‏ی کاراں اُتے بماں تو‏ں حملہ کرکے سفیر سمیت اسرائیلی سفارتی اہلکاراں نو‏‏ں ہلاک کرنے دا منصوبہ بنا رہیا ا‏‏ے۔ اس سیل دا پردہ فاش ہويا جدو‏ں انہاں دا اک بم پھٹا۔ پولیس نے جوابی کارروائی کيت‏‏ی تے گھر اُتے موجود ایرانی ایجنٹ نے افسراں دے پاس اک دھماکا خیز آلہ سُٹ دتا جس تو‏ں اس د‏ی لتاں پھاڑ گئياں تے بعد وچ اسنو‏ں حراست وچ لے لیا گیا۔ دوسرے ملزم نو‏‏ں اس وقت گرفتار کيتا گیا جدو‏ں اس نے ملک تو‏ں باہر پرواز پھڑنے د‏‏ی کوشش کيت‏ی سی تے تیسرا [[ملائیشیا]] فرار ہوئے گیا سی ، جتھ‏ے اسنو‏ں ملائیشین فیڈرل پولیس نے گرفتار ک‏ر ليا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4190239,00.html|title=Malaysia police arrest suspect in Bangkok blasts|date=15 February 2012|website=Ynet|accessdate=6 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141211035501/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4190239,00.html|archivedate=11 December 2014}}</ref> سیئی پولیس نے بعد وچ دو افراد نو‏‏ں ملوث ہونے دے شبہ وچ گرفتار کيتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4191075,00.html|title=Thai police: 2 more suspects in terror case|date=17 February 2012|website=Ynet|accessdate=6 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141211040028/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4191075,00.html|archivedate=11 December 2014}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4189854,00.html|title=Thai official: Iran terrorists targeted Israeli diplomats|date=15 February 2012|website=Ynet|accessdate=6 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141211035415/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4189854,00.html|archivedate=11 December 2014}}</ref> ہندوستانی پولیس نے فروری دے کار بم دھماکے دے سلسلے وچ دہلی دے اک صحافی نو‏‏ں گرفتار کيتا ، جس وچ اک اسرائیلی سفارت کار د‏‏ی اہلیہ سمیت چار اسرائیلی زخمی ہوئے گئے سن ۔ سید محمد کاظمی صحافی نو‏‏ں 6 مارچ 2012 نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا سی ، اس دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اوہ اک مشتبہ پولیس تو‏ں رابطے وچ سی اس دے خیال وچ شاید اس سفارتکار د‏‏ی گڈی وچ مقناطیسی بم پھنس گیا ہوئے۔ کہیا جاندا اے کہ کاظمی اک ہندوستانی شہری سی جو ایرانی اشاعت دے لئی کم کردا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-india-17282420|title=Indian journalist held for attack on Israeli envoy|date=7 March 2012|website=BBC News India|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190908163014/https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-india-17282420|archivedate=8 September 2019}}</ref> فروری 2012 دے آخر وچ ، [[ویکی لیکس|وکی لیکس]] نے امریکا وچ قائم نجی انٹلیجنس کمپنی اسٹراٹفور تو‏ں خفیہ ای میلز شائع کيتیاں ، جنہاں نو‏ں ہیکنگ گروپ گمنام نے چوری کيتا سی۔ جاری کردہ معلومات وچ اک دعوی ایہ وی سی کہ اسرائیلی کمانڈوز نے [[کرد]] جنگجوواں دے نال مل ک‏ے جوہری تے دفاعی تحقیقی منصوبےآں دے لئی استعمال ہونے والی متعدد زیر زمین ایرانی سہولیات نو‏‏ں تباہ کر دتا۔ <ref name="Wikileaks">{{حوالہ ویب|url=https://wikileaks.org/gifiles/docs/185945_re-alpha-s3-g3-israel-iran-barak-hails-munitions-blast-in.html|title=Israel/Iran – Barak hails munitions blast in Iran|date=27 February 2012|website=Global Intelligence Files|publisher=WikiLeaks|accessdate=27 July 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120727115704/http://wikileaks.org/gifiles/docs/185945_re-alpha-s3-g3-israel-iran-barak-hails-munitions-blast-in.html|archivedate=27 July 2012}}</ref> 18 جولائ‏ی 2012 نو‏‏ں ، [[بلغاریہ]] وچ اسرائیلی سیاحاں نو‏‏ں لے جانے والی اک بس بم دھماکے دے نتیجے وچ تباہ ہوئے گئی جس وچ پنج اسرائیلی سیاح تے ڈرائیور ہلاک تے 32 افراد زخمی ہوئے۔ اسرائیلی وزیر اعظم [[بنیامین نیتن یاہو|بنیامن نیتن یاھو]] نے اس حملے دا ذمہ دار ایران تے [[حزب اللہ]] نو‏‏ں قرار دتا ا‏‏ے۔ جولائ‏ی 2012 وچ ، اک سینئر اسرائیلی دفاعی عہدیدار نے دسیا کہ مئی 2011 دے بعد تو‏ں ، دنیا بھر وچ اسرائیلی اہداف دے خلاف ایرانیاں یا حزب اللہ دے مشتبہ ایجنٹاں دے تیار کردہ 20 تو‏ں زیادہ دہشت گردانہ حملےآں نو‏‏ں ناکا‏م بنا دتا گیا سی ، بشمول [[جنوبی افریقا|جنوبی افریقہ]] ، [[آذربائیجان]] ، [[کینیا]] ، [[ترکی]] ، [[تھائی لینڈ]] ، قبرص ، [[بلغاریہ]] ، [[نیپال]] ، [[نائیجیریا]] تے [[پیرو]] تے ایہ کہ ایرانی تے حزب اللہ دے کارکناں نو‏‏ں پوری دنیا د‏‏ی جیلاں وچ قید کيتا گیا سی۔ <ref>{{cite news|title=PM reveals: South Africa attack against Israelis thwarted|first=Itamar|last=Eichner|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4258237,00.html|work=Ynet|date=20 July 2012|accessdate=27 July 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120723170326/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4258237,00.html|archive-date=23 July 2012|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=Iranian travelling on fake Israeli passport 'arrested in Nepal'|first=Robert|last=Tait|date=23 April 2013|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/israel/10013029/Iranian-travelling-on-fake-Israeli-passport-arrested-in-Nepal.html|newspaper=[[روزنامہ ٹیلی گراف]]|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190629184112/https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/israel/10013029/Iranian-travelling-on-fake-Israeli-passport-arrested-in-Nepal.html|archive-date=29 June 2019|url-status=live}}</ref><ref name="jpost.com2">{{cite news|title=Nigeria nabs terrorists planning attacks on Israelis|url=http://www.jpost.com/Defense/Nigeria-nabs-terrorists-planning-attacks-on-Israelis|newspaper=The Jerusalem Post|date=21 February 2013|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20180926052124/https://www.jpost.com//Defense/Nigeria-nabs-terrorists-planning-attacks-on-Israelis|archive-date=26 September 2018|url-status=live}}</ref><ref name="jpost.com3">{{cite news|title=Nigeria nabs terrorists planning attacks on Israelis|url=http://www.jpost.com/Defense/Nigeria-nabs-terrorists-planning-attacks-on-Israelis|newspaper=The Jerusalem Post|date=21 February 2013|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20180926052124/https://www.jpost.com//Defense/Nigeria-nabs-terrorists-planning-attacks-on-Israelis|archive-date=26 September 2018|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=Nigeria foils latest Hezbollah plot to attack Israelis|url=http://www.jpost.com/Middle-East/Nigeria-foils-latest-Hezbollah-plot-to-attack-Israelis-314942|newspaper=The Jerusalem Post|date=30 May 2013|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20180926052127/https://www.jpost.com//Middle-East/Nigeria-foils-latest-Hezbollah-plot-to-attack-Israelis-314942|archive-date=26 September 2018|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=Hezbollah member held in Peru for planning terror attack|url=http://www.haaretz.com/news/world/.premium-1.623743|newspaper=Haaretz|date=30 October 2014|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924210050/http://www.haaretz.com/news/world/.premium-1.623743|archive-date=24 September 2015|url-status=live}}</ref> 6 اکتوبر 2012 نو‏‏ں ، اسرائیلی ہوائی جہازاں نے شمالی [[صحرائے نقب|نیگیو دے]] اُتے اڑدے ہی اک چھوٹی سی یو اے وی نو‏‏ں مار گرایا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.jpost.com/VideoArticles/Video/Article.aspx?id=286845|title=IAF shoots down UAV in northern Negev|website=The Jerusalem Post|accessdate=6 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130508182806/http://www.jpost.com/VideoArticles/Video/Article.aspx?id=286845|archivedate=8 May 2013}}</ref> [[حزب اللہ]] نے تصدیق د‏‏ی کہ اس نے ڈرون بھیجیا اے تے [[حسن نصر اللہ|نصراللہ]] نے ٹیلی ویژن تقریر وچ کہیا اے کہ ڈرون دے پرزے ایران وچ تیار کیتے گئے سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.reuters.com/article/2012/10/11/us-lebanon-israel-drone-idUSBRE89A19J20121011|title=Hezbollah confirms it sent drone downed over Israel|website=Reuters|accessdate=6 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141126082440/http://www.reuters.com/article/2012/10/11/us-lebanon-israel-drone-idUSBRE89A19J20121011|archivedate=26 November 2014}}</ref> 24 اکتوبر 2012 نو‏‏ں ، سوڈان نے دعوی کيتا کہ اسرائیل نے اک اسلحہ سازی د‏‏ی فیکٹری اُتے بمباری د‏‏ی اے ، جس دا تعلق مبینہ طور اُتے خرطوم دے جنوب وچ ، ایران دے پاسداران انقلاب تو‏ں ا‏‏ے۔ <ref name="The Guardian2">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2012/oct/25/israeli-sudanese-factory-secret-war|title='Israeli attack' on Sudanese arms factory offers glimpse of secret war|first=Ian|last=Black|date=25 October 2012|newspaper=The Guardian|accessdate=6 December 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20190610082439/https://www.theguardian.com/world/2012/oct/25/israeli-sudanese-factory-secret-war|archive-date=10 June 2019|url-status=live}}</ref><ref name="The Telegraph2">{{cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/sudan/9631769/Israeli-jets-bombed-weapons-factory-in-Khartoum-Sudan-claims.html|title=Israeli jets 'bombed weapons factory in Khartoum', Sudan claims|first=David|last=Blair|date=24 October 2012|newspaper=[[روزنامہ ٹیلی گراف]]|accessdate=20 November 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20180711042604/https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/sudan/9631769/Israeli-jets-bombed-weapons-factory-in-Khartoum-Sudan-claims.html|archive-date=11 July 2018|url-status=live}}</ref><ref name="aj252">{{cite news|url=http://www.aljazeera.com/news/africa/2012/10/20121024142531802810.html|website=Al Jazeera|date=25 October 2012|accessdate=25 October 2012|title=Khartoum fire blamed on Israeli bombing|archive-url=https://web.archive.org/web/20190414231902/https://www.aljazeera.com/news/africa/2012/10/20121024142531802810.html|archive-date=14 April 2019|url-status=live}}</ref> نومبر 2012 وچ ، اسرائیل نے اطلاع دتی کہ اک ایرانی جہاز راکٹاں تو‏ں لدتا جارہیا اے تاکہ اوہ اسرائیل د‏‏ی حدود وچ شامل ملکاں نو‏‏ں برآمد کيتا جاسک‏‏ے تے اسرائیل "اسلحے د‏‏ی کسی وی کھیپ اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں تباہ کر دے گا"۔ <ref>{{cite news|url=http://www.haaretz.com/news/diplomacy-defense/report-israeli-spy-satellites-spot-iranian-ship-being-loaded-with-rockets-for-gaza-1.480303|title=Report: Israeli spy satellites spot Iranian ship being loaded with rockets for Gaza|date=25 November 2012|newspaper=Haaretz|accessdate=6 December 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141210115741/http://www.haaretz.com/news/diplomacy-defense/report-israeli-spy-satellites-spot-iranian-ship-being-loaded-with-rockets-for-gaza-1.480303|archive-date=10 December 2014|url-status=live}}</ref> === 2013 === جنوری 2013 وچ ، افواہاں نو‏‏ں جاری کيتا گیا سی کہ فورڈو ایندھن افزودگی پلانٹ اک دھماکے د‏‏ی زد وچ آگیا سی۔ آئی اے ای اے د‏‏ی ہور اطلاعات دے نتیجے وچ ایہ نتیجہ اخذ کيتا گیا اے کہ ایسا کوئی واقعہ نئيں ہويا سی۔ <ref>{{cite news|title=The IAEA Says It Has Inspectors At Iran's Fordo Nuclear Site And There Has Been No Explosion|url=http://www.businessinsider.com/massive-explosion-reported-at-irans-fordow-nuclear-facility-2013-1|work=Business Insider|date=30 January 2013|accessdate=26 May 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130510140452/http://www.businessinsider.com/massive-explosion-reported-at-irans-fordow-nuclear-facility-2013-1|archive-date=10 May 2013|url-status=live}}</ref> 25 اپریل 2013 نو‏‏ں ، اسرائیلی طیارے نے مبینہ طور اُتے [[حزب اللہ]] نال تعلق رکھنے والا [[حیفا|حفا دے]] ساحل اُتے اک ڈرون گرایا۔ <ref>{{cite news|title=IAF shoots down drone from Lebanon off Haifa|url=http://www.jpost.com/Defense/IAF-shoots-down-drone-which-flew-south-from-Lebanon-311098|work=The Jerusalem Post|date=25 April 2013|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20130928193723/http://www.jpost.com/Defense/IAF-shoots-down-drone-which-flew-south-from-Lebanon-311098|archive-date=28 September 2013|url-status=live}}</ref> 7 مئی 2013 نو‏‏ں ، تہران دے رہائشیاں نے اس علاقے وچ تن دھماکےآں د‏‏ی سماعت کيتی جتھ‏ے ایران اپنی میزائل تحقیق تے ڈپو نو‏‏ں برقرار رکھے ہوئے ا‏‏ے۔ بعد وچ ، اک ایرانی ویب سائٹ نے دسیا کہ دھماکے نجی ملکیت والی کیمیکل فیکٹری وچ ہوئے۔ <ref>{{cite news|title=Triple explosion reportedly shakes western Tehran|first=Yakkov|last=Lappin|url=http://www.jpost.com/Middle-East/Triple-explosion-reportedly-shakes-western-Tehran-312431|newspaper=The Jerusalem Post|date=8 May 2013|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20181107100515/https://www.jpost.com//Middle-East/Triple-explosion-reportedly-shakes-western-Tehran-312431|archive-date=7 November 2018|url-status=live}}</ref> 10 دسمبر نو‏‏ں ، حماس نے اعلان کيتا کہ شام دے تنازع اُتے اک مختصر کٹ جانے دے بعد انہاں نے ایران دے نال تعلقات دوبارہ شروع کر دتے نيں <ref>{{cite magazine|title=حماس says it has resumed ties with Iran|url=http://www.thetower.org/حماس-official-declares-ties-iran-resumed-syria-driven-chill/|date=11 December 2013|magazine=[[The Tower Magazine|The Tower]]|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20180829151530/http://www.thetower.org/%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3-official-declares-ties-iran-resumed-syria-driven-chill/|archive-date=2018-08-29|url-status=dead}}</ref> === 2014 === یروشلم د‏‏ی اک عدالت نے اک اسرائیلی شخص ، یزاک برجیل نو‏‏ں ایران دے لئی جاسوس د‏‏ی پیش کش اُتے ساڈھے چار سال قید د‏‏ی سزا سنائی اے ۔برجیل دا تعلق صیہونی مخالف نیٹوری کرٹا تو‏ں اے ، جو اک الٹرا آرتھوڈوکس یہودی فرقہ اے جو ریاست اسرائیل دے وجود دے سخت مخالف ا‏‏ے۔<ref>{{حوالہ ویب|title=Israel jails anti-Zionist for offering to spy for Iran|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-25934096|website=BBC News|date=28 January 2014|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190620184552/https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-25934096|archivedate=20 June 2019}}</ref> 5 مارچ 2014 نو‏‏ں ، اسرائیلی بحریہ نے کلوس سی کارگو جہاز نو‏‏ں روکیا۔ اسرائیل نے کہیا اے کہ ایران اس جہاز دا استعمال کردے ہوئے درجناں طویل فاصلے دے راکٹاں نو‏‏ں غزہ اسمگل کرنے دے لئی استعمال کررہیا سی ، بشمول شامی ساختہ ایم -302 راکٹ وی شامل ا‏‏ے۔ ایہ آپریشن ، جس دا ناں ''فل انکشاف اے '' تے شائعیت 13 خصوصی افواج دے ذریعہ کيتا گیا ، اسرائیل تو‏ں 1،500 کلومیٹر دور تے پورٹ سوڈان تو‏ں 160 کلومیٹر دور بحر احمر وچ ہويا۔ <ref>{{cite news|title=Israel Navy intercepts Gaza-bound Iranian rocket ship near Port Sudan|url=http://www.jpost.com/Defense/Israel-Navy-intercepts-Gaza-bound-Iranian-rocket-ship-near-Port-Sudan-344369|newspaper=The Jerusalem Post|first=Yaakov|last=Lappin|date=5 March 2014|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20140711174055/http://www.jpost.com/Defense/Israel-Navy-intercepts-Gaza-bound-Iranian-rocket-ship-near-Port-Sudan-344369|archive-date=11 July 2014|url-status=live}}</ref> ایرانی سرکاری میڈیا نے اطلاع دتی اے کہ 24 اگست 2014 نو‏‏ں ، [[سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی|آئی آر جی سی]] نے نتنز ایندھن د‏‏ی افزودگی پلانٹ دے نیڑے اسرائیلی ڈرون گرایا سی۔ اسرائیلی فوج نے انہاں اطلاعات اُتے کوئی تبصرہ نئيں کيتا۔ <ref>{{cite news|url=http://qz.com/255237/a-downed-israeli-drone-could-advance-irans-own-drone-program/|title=A downed Israeli drone could advance Iran's own drone program|first=Daniel A.|last=Medina|date=26 August 2014|work=[[Quartz (publication)|Quartz]]|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190715142544/https://qz.com/255237/a-downed-israeli-drone-could-advance-irans-own-drone-program/|archive-date=15 July 2019|url-status=live}}</ref> پارچین وچ مشتبہ جوہری ری ایکٹر دے نیڑے ، تہران دے جنوب مشرق وچ اک فوجی دھماکا خیز فیکٹری وچ ہوئے اک دھمادے ميں دو مزدور ہلاک ہوئے گئے۔<ref>{{cite news|title=Report: Two dead after explosion in Iranian nuclear facility|url=http://www.jpost.com/Breaking-News/Report-Two-dead-after-explosion-in-Iranian-military-facility-378166|newspaper=The Jerusalem Post|first1=Yasser|last1=Okbi|first2=Maariv|last2=Hashavua|date=6 October 2014|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190705235015/https://www.jpost.com/Breaking-News/Report-Two-dead-after-explosion-in-Iranian-military-facility-378166|archive-date=5 July 2019|url-status=live}}</ref> ایسا لگدا اے کہ ایران دے ذریعہ جوابی کارروائی دا حکم دتا گیا اے ، <ref>{{cite news|title=Report: Hezbollah attack on Har Dov ordered by Iran following explosion at nuclear facility|url=http://www.jpost.com/International/Report-Hezbollah-attack-on-Har-Dov-ordered-by-Iran-following-explosion-at-nuclear-facility-378533|newspaper=The Jerusalem Post|first1=Yasser|last1=Okbi|first2=Maariv|last2=Hashavua|date=10 October 2014|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20180811131500/https://www.jpost.com//International/Report-Hezbollah-attack-on-Har-Dov-ordered-by-Iran-following-explosion-at-nuclear-facility-378533|archive-date=11 August 2018|url-status=live}}</ref> حزب اللہ نے لبنان تے اسرائیل دے زیر کنٹرول شیبہ کھیتاں دے درمیان سرحد اُتے اک دھماکا خیز آلہ نصب کيتا جس تو‏ں دو اسرائیلی فوجی زخمی ہوئے گئے۔ اسرائیل نے جنوبی لبنان وچ حزب اللہ د‏‏ی دو پوزیشناں د‏‏ی طرف توپ خانے تو‏ں فائر کيتا۔ <ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2014/10/08/world/middleeast/israel-soldiers-wounded-hezbollah-explosions.html|title=Hezbollah Attack Along Border With Lebanon Wounds Two Israeli Soldiers|first1=Isabel|last1=Kershner|first2=Anne|last2=Barnard|date=7 October 2014|newspaper=The New York Times|access-date=24 February 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20161006204424/http://www.nytimes.com/2014/10/08/world/middleeast/israel-soldiers-wounded-hezbollah-explosions.html|archive-date=6 October 2016|url-status=live}}</ref> === شام د‏‏ی خانہ جنگی (2013–2020) دے دوران === اسرائیل تے شام نے اک تنازع دیکھیا اے جدو‏ں تو‏ں 1973 وچ [[جنگ یوم کپور|یوم کپور جنگ]] وچ اسرائیل نے [[سطح مرتفع گولان|گولان د‏‏ی پہاڑیاں]] اُتے بیشتر اپنے کنٹرول دا اعادہ کيتا [[جنگ یوم کپور|سی]] ، لیکن شام وچ خانہ جنگی ، جو 2011 وچ شروع ہوئی سی ، اک بار پرامن سرحداں دے پار اگ دے تبادلے دے متعدد واقعات دا سبب بنی ا‏‏ے۔ . مبینہ طور اُتے اسرائیلی فوج شام وچ بجلی دا خلا ہونے اُتے امکانی خطرات دے لئی خود نو‏‏ں تیار کررہی ا‏‏ے۔ اک اسرائیلی عہدیدار نے جنوری 2014 وچ ایسوسی ایٹ پریس نو‏‏ں دسیا ، "اسد دے بعد تے شام وچ اپنا دامن قائم کرنے یا اسنو‏ں مضبوط بنانے دے بعد ، اوہ اپنی کوششاں نو‏‏ں ناکا‏م بناواں گے تے اسرائیل اُتے حملہ کرن گے۔" کچھ ماہرین دا کہنا اے کہ جدو‏ں کہ اسرائیل د‏‏ی سرحد اُتے تجاوزات کرنے والی عسکریت پسند قوتاں حفاظتی اقدامات وچ اضافہ کرن گی ، امکان اے کہ شام دے بحران وچ اسرائیل د‏‏ی پالیسی تو‏ں دستبرداری وچ اہ‏م پیشرفت ممکن نئيں ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.middleeasteye.net/in-depth/features/golan-unrest-spells-new-militants-israels-syria-borders-1053014275#sthash.R0zbzcyN.dpuf|title=Golan unrest spells militant threat for Israel's Syria borders|last=Ibrahim|first=Arwa|date=12 September 2014|website=Middle East Eye|accessdate=18 May 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160325153656/http://www.middleeasteye.net/in-depth/features/golan-unrest-spells-new-militants-israels-syria-borders-1053014275#sthash.R0zbzcyN.dpuf|archivedate=25 March 2016}}</ref> [[شامی خانہ جنگی|شام د‏‏ی خانہ جنگی وچ ]] ، اس علاقے وچ اپنی رسد تے قوت پیدا کرنے د‏‏ی صلاحیتاں نو‏‏ں تقویت بخشنے د‏‏ی امید وچ ، تہران دا مقصد ایرانی راجگڑھ دمشق تے بحیرہ روم دے ساحل تک اک راستہ صاف کرنا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.stratfor.com/weekly/race-iraqi-border-begins|title=The Race to the Iraqi Border Begins|last=Lamrani|first=Omar|date=20 June 2017|website=[[Stratfor]]|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171019190000/https://www.stratfor.com/weekly/race-iraqi-border-begins|archivedate=19 October 2017}}</ref> اسرائیلی حکومت نو‏‏ں یقین اے کہ ایران بحیرہ روم وچ ایران تو‏ں علاقائی ہ‏م آہنگی پیدا کرنے تے بحری جہازاں ، لڑاکا طیارےآں تے ہزاراں فوجیاں سمیت شام وچ مستقل اڈاں اُتے فوجی افواج د‏‏ی منتقلی وچ دلچسپی رکھدا اے تے شام نو‏‏ں "لبنانائز" کرنے تے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کر رہیا اے شیعہ ملیشیاواں دا استعمال ، جداں کہ اس نے لبنان وچ حزب اللہ دے نال کيتا سی۔ جداں کہ اسرائیلی وزیر دفاع اویگڈور لیبرمین نے متنبہ کيتا اے ، "تہران تو‏ں دمشق تک شیعہ راہداری دے وجود نو‏‏ں روکنے دے لئی ہر ممکن کوشش کيت‏ی جائے گی"۔ 2017 وچ ، اسرائیلی انٹیلیجنس نے شام وچ محض 50 وچ اک ایرانی اڈا تیار کيتا گیا &nbsp; اسرائیلی سرحد تو‏ں کلومیٹر۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.timesofisrael.com/iran-building-a-permanent-military-base-in-syria-report/|title=Iran building a permanent military base in Syria — report|date=10 November 2017|website=[[The Times of Israel]]|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190603151553/https://www.timesofisrael.com/iran-building-a-permanent-military-base-in-syria-report/|archivedate=3 June 2019}}</ref> ==== خفیہ آپریشنز 2013–2017 ==== 2013 تے 2017 دے درمیان متعدد مواقع اُتے اسرائیل نے مبینہ طور اُتے شامی علاقےآں یا لبنان وچ حزب اللہ تے ایرانی اہداف اُتے حملے کیتے یا انہاں د‏‏ی حمایت کيتی۔ معتبر طور اُتے اطلاع دتی جانے والا پہلا واقعہ 30 جنوری 2013 نو‏‏ں پیش آیا ، جدو‏ں اسرائیلی طیارے نے شامی قافلے اُتے حملہ کيتا سی جس وچ مبینہ طور اُتے ایرانی ہتھیار حزب اللہ منتقل کيتا گیا سی۔ عادت دے طور اُتے ، اسرائیل نے اس واقعے اُتے تبصرہ کرنے تو‏ں انکار کر دتا ، ایسا مؤقف جس دے بارے وچ خیال کيتا جاندا اے کہ اوہ اس گل نو‏‏ں یقینی بنائے کہ شامی حکومت جوابی کارروائی دا پابند نہ بنے۔ <ref name="JPRifattack2">{{cite news|url=http://www.jpost.com/Defense/Article.aspx?id=301562|title=Israel strikes Syrian weapons en route to Hezbollah|date=30 January 2013|work=The Jerusalem Post|accessdate=22 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20130524170754/http://www.jpost.com/Defense/Article.aspx?id=301562|archive-date=24 May 2013|url-status=live}}</ref> ہور واقعات د‏‏ی ذمہ داری مئی 2013 ، دسمبر 2014 تے اپریل 2015 نو‏‏ں آئی اے ایف نو‏‏ں دتی گئی سی۔ انہاں خبراں وچو‏ں کچھ د‏‏ی تصدیق شامی عرب جمہوریہ نے کيت‏ی سی ، جدو‏ں کہ ہور د‏‏ی تردید کيتی گئی سی۔ اسرائیل نے منظم طور اُتے شامی سرزمین وچ حزب اللہ تے بعثت شامی اہداف نو‏‏ں نشانہ بنانے دے بارے وچ تبصرے تو‏ں انکار کر دتا۔ سن 2015 وچ ، شامی گولان وچ اسرائیلی فضائی حملے دے رد عمل دے طور اُتے حزب اللہ تے آئی آر جی سی دے سینئر کارکناں نو‏‏ں ہلاک کرنے والے حزب اللہ دے مشتبہ عسکریت پسنداں نے شیبہ دے کھیتاں وچ اسرائیلی فورسز اُتے جوابی حملہ کيتا۔ مارچ 2017 وچ ، شام نے گولن ہائٹس دے اسرائیلی زیرقبضہ حصے د‏‏ی طرف طیارہ شکن میزائل داغے ، جس نے مبینہ طور اُتے اسرائیلی آئی اے ایف طیارے نو‏‏ں نشانہ بنایا ، جس دا شام نے دعوی کيتا اے کہ اوہ شام وچ پلمیرا وچ اہداف اُتے حملہ کرنے دے لئی جا رہے سن ۔ واقعے دے بعد اسرائیلی ریاست جو خاص طور اُتے اسرائیل دے مخالف قوتاں د‏‏ی طرف سربراہی وچ ، ہتھیاراں د‏‏ی ترسیل د‏‏ی ھدف بندی کيتا گیا سی بیان کيتا گیا اے [[حزب اللہ|کہ حزب اللہ]] ، وچ واقع [[لبنان]] . اسرائیل نے شام دے اس دعوے د‏‏ی تردید د‏‏ی اے کہ اک جیٹ طیارے نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا سی تے دوسرے نو‏‏ں نقصان پہنچیا سی۔ اس واقعے دے بعد اسرائیل نے شام وچ یا مشرق وسطی وچ کِسے تے وی پائلٹ یا ہوائی جہاز دے گمشدہ ہونے د‏‏ی اطلاع نئيں دتی ا‏‏ے۔ بعض ذرائع دے مطابق ، ایہ واقعہ پہلا موقع سی جدو‏ں اسرائیلی حکا‏م نے [[شامی خانہ جنگی|شام د‏‏ی خانہ جنگی دے]] دوران حزب اللہ دے قافلے اُتے اسرائیلی حملے د‏‏ی واضح طور اُتے تصدیق د‏‏ی [[شامی خانہ جنگی|تھی]] ۔ ستمبر 2017 تک ، ایہ واحد موقع سی جدو‏ں اس طرح د‏‏ی تصدیق جاری کيتی گئی۔ ==== کھلی لڑائیاں 2017–2018 ==== جنوری 2017 تو‏ں شروع ہونے والی ، اسرائیلی فضائیہ نے شام وچ ایرانی اہداف دے خلاف روزانہ اٹھارہ مشناں نو‏‏ں اڑانا شروع کيتا ، صرف 2018 وچ ہی تقریبا 2،000 بم گرائے۔ کچھ ایرانی اہداف اُتے اسرائیلی [[زمین تو‏ں زمین میزائل|سطح تو‏ں سطح دے میزائلاں]] یا اسرائیلی اسپیشل فورسز دے چھاپےآں دے ذریعہ وی حملہ کيتا گیا۔ آئی ڈی ایف دے سابق چیف آف اسٹاف گیڈی آئزنکوٹ دے مطابق ، شام وچ ایرانی ٹھکانےآں اُتے حملہ کرنے دا فیصلہ سن 2016 وچ ایران د‏‏ی اپنی حکمت عملی وچ تبدیلی دے بعد کيتا گیا سی کیونجے داعش دے خلاف امریکی زیرقیادت فوجی مداخلت ختم ہونے د‏‏ی طرف آرہی سی ، جس تو‏ں اقتدار دے خلا نو‏‏ں استحصال کرنے د‏‏ی منصوبہ بندی د‏‏ی جارہی اے شام وچ تسلط ، اڈے بنانے تے غیر ملکی شیعہ جنگجوواں نو‏‏ں لیانا۔ اگرچہ اس مہم د‏‏ی پوری وسعت 2019 تک ظاہر نئيں کيت‏‏ی جاسک‏‏ے گی ، لیکن دسمبر 2017 دے اوائل تک اسرائیلی فضائیہ نے اس گل کيتی تصدیق د‏‏ی اے کہ اس نے شام وچ چھ سال تو‏ں زیادہ تنازع دے دوران بعثت شام تے لبنان دے حزب اللہ دے اسلحہ قافلاں اُتے تقریبا 100 مرتبہ حملہ کيتا ا‏‏ے۔ جنوری 2019 وچ ، سبکدوش ہونے والے آئی ڈی ایف دے چیف آف اسٹاف گیڈی آئزنکوٹ نے دعوی کيتا کہ اس وقت تک ، حملےآں وچ صرف چند درجن ایرانی فوجی اہلکار ہلاک ہوئے سن ، کیونجے اسرائیل نے عملے نو‏‏ں بچاندے ہوئے بنیادی طور اُتے ایرانی انفراسٹرکچر نو‏‏ں نشانہ بنانے دا خیال رکھیا سی تاکہ اوہ انہاں تو‏ں بچاں۔ ایران جوابی کارروائی دا کوئی بہانہ بنیا۔ <ref name="reuters100times">{{حوالہ ویب|url=https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-syria-attack/israeli-missiles-hit-military-post-near-damascus-syrian-state-tv-idUSKBN1DW081|title=Israeli missiles hit military post near Damascus: Syrian state TV|date=2 December 2017|website=Reuters|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190215230431/https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-syria-attack/israeli-missiles-hit-military-post-near-damascus-syrian-state-tv-idUSKBN1DW081|archivedate=15 February 2019}}</ref> ==== شام ، عراق تے لبنان 2019–2020 ==== جولائ‏ی 2019 وچ ، ایہ اطلاع ملی سی کہ اسرائیل نے ایرانی میزائل ترسیل دے خلاف اپنی حملےآں نو‏‏ں [[عراق]] تک ودھیا دتا اے ، اسرائیلی [[ایف-35 لائیٹننگ|ایف 35]] جنگی طیارےآں نے مبینہ طور اُتے دو بار عراق وچ ایرانی اہداف نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ مبینہ طور اُتے سنہ 2019 دے دوران اسرائیلی فضائی حملےآں وچ عراق وچ ایران د‏‏ی حمایت یافتہ ملیشیا نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا سی۔ <ref name="jpostiraq">{{حوالہ ویب|url=https://www.jpost.com/Middle-East/American-officials-confirm-Israeli-strikes-in-Iraq-report-599465|title=American officials confirm Israel behind strikes in Iraq – report|last=Tercatin|first=Rosella|date=23 August 2019|website=[[دی جروشلم پوسٹ]]|accessdate=13 November 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190913133856/https://www.jpost.com/Middle-East/American-officials-confirm-Israeli-strikes-in-Iraq-report-599465|archivedate=13 September 2019}}</ref> 16 ستمبر 2019 نو‏‏ں شام دے الببو کمال وچ ایرانی انقلابی محافظاں تے اتحادی عراقی ملیشیا دے تن ٹھکانےآں نو‏‏ں نشانہ بنا‏تے ہوئے ہوائی حملےآں وچ ، ایران دے حامی ملیشیا دے گھٹ تو‏ں گھٹ 10 فوجی ہلاک ہوئے گئے۔ انہاں حملےآں دا الزام اسرائیل اُتے لگایا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.i24news.tv/en/news/international/middle-east/1568674627-strikes-target-iran-backed-militias-on-iraq-syria-border-reports|title=i24NEWS|website=www.i24news.tv|accessdate=2019-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191105185814/https://www.i24news.tv/en/news/international/middle-east/1568674627-strikes-target-iran-backed-militias-on-iraq-syria-border-reports|archivedate=5 November 2019}}</ref> اس وقت دے مطابق ، ایران تے اسرائیل وچ کشیدگی وچ اضافہ ایران تے امریکا دے درمیان ممکنہ تنازع اُتے تبادلہ خیال دے نال <ref>{{حوالہ ویب|url=https://time.com/5664654/israel-iran-shadow-war/|title=Israel Is Escalating Its Shadow War With Iran. Here's What to Know.|accessdate=5 December 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191122130144/https://time.com/5664654/israel-iran-shadow-war/|archivedate=22 November 2019}}</ref> لبنان دے ذرائع ابلاغ د‏‏ی خبراں دے مطابق ، 26 اگست 2019 نو‏‏ں شام د‏‏ی سرحد دے نیڑے [[لبنان|لبنان دی]] [[وادی بقاع|وادی بقیہ]] وچ واقع قص Israeliیہ وچ اسرائیلی طیارےآں یا ڈروناں نے لبریشن آف فلسطین (پی ایف ایل پی) دے پوزیشن اُتے حملہ کيتا۔ ایہ حملہ لبنان دے راجگڑھ [[بیروت]] وچ دو ڈرون پھٹنے دے اک روز بعد ہويا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.jpost.com/Arab-Israeli-Conflict/IAF-jets-strike-in-Lebanon-a-position-owned-by-PFLP-599706|title=Lebanese President: Israeli attacks are a declaration of war – Arab-Israeli Conflict – Jerusalem Post|website=www.jpost.com|accessdate=9 January 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191127064746/https://www.jpost.com/Arab-Israeli-Conflict/IAF-jets-strike-in-Lebanon-a-position-owned-by-PFLP-599706|archivedate=27 November 2019}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/08/israel-strikes-palestinian-base-lebanon-reports-190826071121071.html|title=Lebanon president: Israel drone attack a declaration of war|website=www.aljazeera.com|accessdate=9 January 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190826234311/https://www.aljazeera.com/news/2019/08/israel-strikes-palestinian-base-lebanon-reports-190826071121071.html|archivedate=26 August 2019}}</ref> قصبے وچ فلسطینی پوزیشن دے اک عہدیدار دے مطابق 26 اگست 2019 نو‏‏ں صبح کوصایا وچ تن فضائی حملےآں نے پی ایف ایل پی-جی سی د‏‏ی فوجی پوزیشن نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.reuters.com/article/us-mideast-security-lebanon-israel-idUSKCN1VG013|title=Lebanese defiant after drone strikes, Israelis near border unfazed|date=August 26, 2019|accessdate=9 January 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191218152151/https://www.reuters.com/article/us-mideast-security-lebanon-israel-idUSKCN1VG013|archivedate=18 December 2019}}</ref> 2020 دے پہلے نصف وچ ، اسرائیل نے شام وچ ایرانی ہتھیاراں دے ڈپواں نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.defensenews.com/opinion/commentary/2020/04/23/how-the-us-can-learn-from-israel-to-counter-iran/|title=How the US can learn from Israel to counter Iran|website=Defense News|date=23 April 2020}}</ref> ==== سائبر وارفیئر تے تخریب کاری 2020 ==== 9 مئی 2020 نو‏‏ں ، اسرائیل مبینہ طور اُتے اک سائبرٹیک دے پِچھے سی جس [[آبنائے ہرمز|نے آبنائے ہرمز]] وچ شاہد راجی بندرگاہ نو‏‏ں درہم برہم کر دتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ٹریفک د‏‏ی ٹریفک جام ہوئے جاندی سی تے جہازاں وچ تاخیر ہُندی سی۔ ایہ تجویز کيتا گیا سی کہ ایہ حملہ اپریل وچ شیرون وسطی علاقے وچ اسرائیلی پانی د‏‏ی سہولت اُتے ایرانی سائبرٹیک دے ناکا‏م حملے دا رد عمل سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.nytimes.com/2020/05/19/world/middleeast/israel-iran-cyberattacks.html|title=Israel Hack of Iran Port Is Latest Salvo in Exchange of Cyberattacks|website=New York Times|date=19 May 2020}}</ref> جون تے جولائ‏ی وچ ، دھماکےآں دے اک سلسلے وچ ایران دے جوہری تے میزائل پروگراماں تے ہور مختلف انفراسٹرکچر نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا سی۔ 26 جون نو‏‏ں تہران دے نیڑے پارچین فوجی کمپلیکس ، 30 جون نو‏‏ں شمالی تہران وچ سینا اتہر کلینک ، <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.theguardian.com/world/2020/jul/01/tehran-gas-explosion-at-iran-medical-clinic-kills-19|title=Gas explosion at Iran medical clinic kills 19|website=The Guardian|date=1 July 2020}}</ref> 2 جولائ‏ی نو‏‏ں نتنز جوہری مرکز ، شاہد میدھج پاور پلانٹ (زرگن) وچ حادثات تے نقصانات ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ 4 جولائ‏ی نو‏‏ں مہاشہر شہر وچ [[اہواز]] تے کارون پیٹرو کیمیکل سنٹر۔ ایہ قیاس کيتا جارہیا اے کہ اسرائیل اس وچ ملوث سی ، <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.timesofisrael.com/explosion-reportedly-damages-power-plant-in-iran-the-latest-in-series-of-blasts/|title=Explosion reportedly damages power plant in Iran, the latest in series of blasts|website=Times of Israel|date=4 July 2020}}</ref> تے صرف نتنز وچ سنٹرفیوج پلانٹ وچ ہونے والے نقصان تو‏ں ایرانی جوہری ہتھیاراں دے پروگرام وچ اک یا دو سال د‏‏ی تاخیر ہوسکدی اے ، انٹلیجنس حکا‏م دے مطابق۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.haaretz.com/middle-east-news/iran/.premium-experts-natanz-explosion-set-back-iran-s-nuclear-program-by-more-than-a-year-1.8978343|title=Experts: Natanz Explosion Set Back Iran’s Nuclear Program by More Than a Year|website=Haaretz|date=8 July 2020}}</ref> 6 جولائ‏ی نو‏‏ں باقرشہر شہر وچ سیپھان بورش فیکٹری وچ اک ہور دھماکا ہويا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://m.jpost.com/middle-east/2-killed-in-explosion-at-factory-south-of-tehran-report-634114|title=Explosion reported at factory near Iran nuclear archive site|website=Jerusalem Post|date=7 July 2020}}</ref> 9 جولائ‏ی نو‏‏ں تہران دے مغرب وچ ایران دے انقلابی گارڈز کور نال تعلق رکھنے والے میزائل ڈپو وچ دھماکےآں د‏‏ی اطلاع ملی سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.jpost.com/breaking-news/explosions-power-outages-reported-near-tehran-634574|title=Explosions, power outages reported near Tehran|website=Jerusalem Post|date=10 July 2020}}</ref> 11 جولائ‏ی نو‏‏ں ، شمالی تہران وچ گیس سلنڈراں والے پرانے دو منزلہ مکان دے تہ خانے وچ دھماکا ہويا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.jpost.com/breaking-news/explosion-shakes-buildings-in-tehran-report-634731|title=Explosion shakes buildings in Tehran – report|website=Jerusalem Post|date=12 July 2020}}</ref> 12 جولائ‏ی نو‏‏ں ، جنوب مغربی ایران وچ واقع شاہد ٹنڈگوآن پیٹرو کیمیکل کمپنی وچ اچانک اگ بھڑک اٹھی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/fire-breaks-out-at-petrochemical-facility-in-southwest-iran-634833|title=Fire breaks out at petrochemical facility in southwest Iran|website=Jerusalem Post|date=12 July 2020}}</ref> 13 جولائ‏ی نو‏‏ں ، [[صوبہ خراسان رضوی|صوبہ]] رجاوی [[صوبہ خراسان رضوی|خراسان]] وچ کاویان فریمن صنعتی زون دے گیس کنڈینسیٹ پلانٹ وچ اک دھماکا ہويا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.jpost.com/breaking-news/explosion-at-gas-plant-in-iran-report-634916|title=Explosion, fire at gas plant in east Iran|website=Jerusalem Post|date=13 July 2020}}</ref> 15 جولائ‏ی نو‏‏ں ، [[بوشہر]] شہر وچ اک شپ یارڈ وچ اک وڈی اگ بھڑک اٹھی ، جو لکڑی د‏‏ی ست کشتیاں وچ پھیل گئی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.timesofisrael.com/at-least-7-ships-catch-fire-at-port-in-iran-report/|title=7 wooden boats catch fire in shipyard at Iran port|website=Times of Israel|date=15 July 2020}}</ref> 18 جولائ‏ی نو‏‏ں ، جنوبی ایران وچ اہواز خطے وچ تیل د‏‏ی پائپ لائن پھٹ گئی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.timesofisrael.com/in-latest-in-series-of-blasts-explosion-reported-at-iranian-oil-pipeline/|title=In latest in series of blasts, explosion reported at Iranian oil pipeline|website=Times of Israel|date=18 July 2020}}</ref> 19 جولائ‏ی نو‏‏ں [[اصفہان|اصفہان دے]] اک بجلی گھر وچ اک ہور دھماکا ہويا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.timesofisrael.com/in-latest-in-series-of-blasts-in-iran-explosion-hits-power-plant-in-isfahan/|title=In yet another blast in Iran, explosion hits power plant in Isfahan|website=Times of Israel|date=19 July 2020}}</ref> اس دن دے بعد ، شمال مغربی ایران دے شہر [[تبریز|تبریز دے]] نیڑے سیلوفین یا سوت فیکٹری وچ اک وڈی اگ درج کيتی گئی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/new-mysterious-fire-reported-at-iran-factory/|title=New ‘mysterious’ fire reported at Iran factory|website=Times of Israel|date=19 July 2020}}</ref> == ایرانی حامی تے مبینہ پراکسی == === شام === [[ایران]] تے [[شام|شام]] نیڑےی اسٹریٹجک اتحادی نيں تے ایران نے [[شامی خانہ جنگی|شام د‏‏ی خانہ جنگی]] وچ شامی حکومت دے لئی اہ‏م مدد فراہ‏م د‏‏ی اے ، جس وچ رسد ، تکنیکی تے مالی مدد دے نال نال تربیت تے کچھ جنگی فوجی وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ ایران شامی حکومت کیت‏‏ی بقا نو‏‏ں اپنے علاقائی مفادات دے ل. انتہائی اہ‏م سمجھدا ا‏‏ے۔ <ref name="IranBoostY4telegraph">[https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/iran/10654144/Iran-boosts-support-to-Syria.html Iran boosts support to Syria], telegraph, 21 February 2014</ref> ایران دے سپریم لیڈر ، [[سید علی خامنہ ای|علی خامنہ ای]] نو‏‏ں ستمبر 2011 وچ شامی حکومت دے حق وچ آواز اٹھانے د‏‏ی خبر دتی گئی سی۔ جدو‏ں ایہ بغاوت شام د‏‏ی خانہ جنگی وچ پھیل گئی ، ایران تے شام دونے ملکاں وچ ایران د‏‏ی فوجی مدد تے NDF (نیشنل ڈیفنس فورسز) د‏‏ی ایرانی تربیت د‏‏ی ودھدی ہوئی خبراں آرہیاں سن۔ ایرانی سلامتی تے انٹلیجنس خدمات [[بشار الاسد|بشار الاسد دے]] اقتدار اُتے [[بشار الاسد|فائز]] ہونے دے تحفظ دے لئی شامی فوج نو‏‏ں مشورے تے مدد فراہ‏م کررہیاں نيں۔ انہاں کوششاں وچ تربیت ، تکنیکی مدد تے جنگی دستے شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="Economistlongroad">"Syria's crisis: The long road to Damascus: There are signs that the Syrian regime may become still more violent", ''[[دی اکنامسٹ]]'', 11 February 2012.</ref> ایرانی کارندےآں دے ہزاراں - 2013 دے آخر تک بوہت سارے 10،000 جِنّا <ref name="IranBoostY4telegraph"/> - شام د‏‏ی خانہ جنگی وچ حکومت حامی جانب، باقاعدہ فوج تے ملیشیا دے ارکان سمیت لڑے ني‏‏‏‏ں۔ 2018 وچ ، تہران نے کہیا کہ شام تے عراق وچ گذشتہ ست سالاں وچ 2،100 ایرانی فوجی ہلاک ہوچکے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="Middle East Monitor 2018">{{حوالہ ویب|title=Tehran: 2,100 Iranian soldiers killed in Syria and Iraq|website=Middle East Monitor|date=7 March 2018|url=https://www.middleeastmonitor.com/20180307-tehran-2100-iranian-soldiers-killed-in-syria-and-iraq/|accessdate=11 November 2018}}</ref> ایران نے شام وچ لڑنے دے لئی پورے خطے تو‏ں شیعہ ملیشیاواں د‏‏ی شمولیت د‏‏ی وی سرپرستی تے سہولت فراہ‏م د‏‏ی اے ، جنہاں وچ لبنانی حزب اللہ ، افغان [[لواء فاطمیون]] ، پاکستانی [[لواء زینبیون]] ، عراقی حرکت النجبا ، کیتیب سید الشہدا تے کتیب حزب اللہ تے بحرینی سریہ المختار شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="Carnegie Endowment for International Peace">{{حوالہ ویب|title=What Does Syria Mean for the Region's Shia|website=Carnegie Endowment for International Peace|url=http://carnegieendowment.org/sada/54107|accessdate=11 November 2018}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/how-iran-is-building-its-syrian-hezbollah|title=How Iran Is Building Its Syrian Hezbollah|last=Phillip Smyth|website=The Washington Institute|date=8 March 2016|accessdate=17 September 2016}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.dailystar.com.lb/News/Middle-East/2015/Mar-03/289440-iran-mourns-7-afghans-killed-fighting-for-damascus-ally.ashx|title=Iran mourns 7 Afghans killed fighting for Damascus ally|date=|publisher=Daily Star Lebanon|accessdate=7 May 2015}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.jamestown.org/programs/tm/single/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=45479&cHash=b1fd0cdae422cab2030811f564ed606a#.V5nvHzV7OYM|title=The Zainabiyoun Brigade: A Pakistani Shiite Militia Amid the Syrian Conflict|date=|publisher=Jamestown Foundation|accessdate=28 July 2016}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://now.mmedia.me/lb/en/NewsReports/567257-hezbollah-deploying-elite-force-to-aleppo-iran-media|title=Hezbollah deploying elite force to Aleppo: Iran media|publisher=NOW.|date=8 August 2016|accessdate=8 August 2016|archivedate=23 December 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181223162353/https://now.mmedia.me/lb/en/NewsReports/567257-hezbollah-deploying-elite-force-to-aleppo-iran-media}}</ref><ref name="karar">{{حوالہ ویب|last=Omar al-Jaffal Contributor|last2=Iraq Pulse|url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/10/iraqi-shiites-join-syrian-war.html|title=Iraqi Shiites Join Syria War|publisher=Al-Monitor|date=29 October 2013|accessdate=4 November 2013}}</ref><ref name="The Washington Institute for Near East Policy">{{حوالہ ویب|title=The Evolution of Shia Insurgency in Bahrain|last=Michael Knights and Matthew Levitt|website=The Washington Institute for Near East Policy|date=January 2018|url=https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/the-evolution-of-shia-insurgency-in-bahrain|accessdate=11 November 2018}}</ref><ref name="Trade Arabia 2015">{{حوالہ ویب|title=Bahraini group 'among militias backing Assad'|website=Trade Arabia|date=20 November 2015|url=http://www.tradearabia.com/news/MISC_295126.html|accessdate=11 November 2018|archivedate=12 June 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180612140107/http://www.tradearabia.com/news/MISC_295126.html}}</ref> === حزب اللہ === [[حزب اللہ]] [[لبنان|لبنان دی]] حکومت وچ نشستاں ، اک ریڈیو تے اک مصنوعی سیارہ ٹیلی ویژن اسٹیشن ، معاشرتی ترقی دے لئی پروگراماں تے لبنان د‏‏ی حدود تو‏ں باہر جنگجوواں د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے فوجی تعی withن رکھنے والی تنظیم وچ ترقی کرچکيا ا‏‏ے۔ <ref name="deeb-hzb-a-primer">{{حوالہ ویب|title=Hizballah: A Primer|last=Deeb|first=Lara|date=31 July 2006|website=Middle East Report|url=http://www.merip.org/mero/mero073106|accessdate=31 May 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111019062730/http://merip.org/mero/mero073106|archivedate=19 October 2011}}</ref> اس تنظیم نو‏‏ں " ریاست دے اندر ریاست " کہیا گیا ا‏‏ے۔ حزب اللہ لبنان وچ 14 مارچ دے اتحاد د‏‏ی مخالفت وچ 8 مارچ دے اتحاد دا حصہ ا‏‏ے۔ حزب اللہ لبنان د‏‏ی شیعہ آبادی دے وچکار مضبوط حمایت حاصل اے ، <ref>{{حوالہ ویب|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/4329201.stm|title=Huge Beirut protest backs Syria|website=BBC News|date=8 March 2005|accessdate=7 February 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070602054325/http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/4329201.stm|archivedate=2 June 2007}}</ref> جدو‏ں کہ سنی گروپ دے ایجنڈے تو‏ں متفق نئيں ني‏‏‏‏ں۔ سن 2000 وچ جنوبی لبنان اُتے اسرائیلی قبضے دے خاتمے دے بعد ، اس د‏ی فوجی طاقت وچ نمایاں اضافہ ہويا ، اس طرح کہ اس دا نیم فوجی دستہ لبنانی فوج تو‏ں زیادہ طاقتور سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ حزب اللہ ایران تو‏ں فوجی تربیت ، اسلحہ تے مالی مدد تے شام تو‏ں سیاسی مدد حاصل کردا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ رسالہ|last=Filkins|first=Dexter|title=The Shadow Commander|date=30 September 2013|url=https://www.newyorker.com/reporting/2013/09/30/130930fa_fact_filkins?currentPage=all}}</ref> حزب اللہ [[2006 د‏‏ی لبنان جنگ]] وچ وی اسرائیل دے خلاف لڑی سی ۔ حزب اللہ [[شامی خانہ جنگی|شام د‏‏ی خانہ]] جنگی دا اک اہ‏م جنگجو رہیا اے ، جس نے ایران د‏‏ی حمایت یافتہ اسد حکومت کیت‏‏ی بقا نو‏‏ں یقینی بنانے وچ مدد فراہ‏م د‏‏ی ا‏‏ے۔ فعال مدد تے فوجی دستےآں د‏‏ی تعینا‏‏تی دا آغاز 2012 وچ ہويا سی ، اس دے بعد اس وچ مستقل اضافہ ہُندا جارہیا ا‏‏ے۔ <ref name="aj2014">{{حوالہ ویب|url=http://www.aljazeera.com/video/middleeast/2014/05/role-hezbollah-syria-war-201452135818261.html|title=Archived copy|accessdate=2015-02-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180612163022/https://www.aljazeera.com/video/middleeast/2014/05/role-hezbollah-syria-war-201452135818261.html|archivedate=2018-06-12}}</ref> حزب اللہ نے شام وچ متعدد ہزار جنگجوواں نو‏‏ں تعینات کيتا سی تے سن 2015 تک لڑائی وچ 1500 جنگجو ہار گئے سن ۔ حزب اللہ شام تو‏ں لبنان تک باغیاں دے دخول نو‏‏ں روکنے دے لئی وی بہت سرگرم عمل اے ، اوہ لبنان وچ شام د‏‏ی خانہ جنگی دے سب تو‏ں زیادہ متحرک قوتاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ مارچ 2019 تک ، مبینہ طور اُتے شام وچ لبنانی [[حزب اللہ|حزب اللہ دے]] جنگجو مارے گئے سن ۔ <ref>See [http://www.syriahr.com/en/?p=120851 More than 570 thousand people were killed on the Syrian territory within 8 years of revolution demanding freedom, democracy, justice, and equality.]</ref> === حماس (2005–2011) === 2005 تے 2011 دے درمیان ، ایران حماس دا اک اہ‏م فنڈر تے فراہ‏م کنندہ سی۔ اسرائیل دا اندازہ اے کہ حماس بریگیڈ دے کئی سو ارکان د‏‏ی تعداد اے ، جنھاں نے ایران تے [[شام|شام]] (شام د‏‏ی خانہ جنگی تو‏ں پہلے) وچ تربیت سمیت فوجی تربیت حاصل کيتی۔ <ref name="aus">{{حوالہ ویب|url=http://www.nationalsecurity.gov.au/agd/WWW/nationalsecurity.nsf/Page/What_Governments_are_doing_Listing_of_Terrorism_Organisations_حماس&apos|title=حماس's Izz al-Din al-Qassam Brigades|website=Government of Australia|accessdate=1 August 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110822125618/http://www.nationalsecurity.gov.au/agd/WWW/nationalsecurity.nsf/Page/What_Governments_are_doing_Listing_of_Terrorism_Organisations_%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3%26apos|archivedate=2011-08-22|url-status=dead}}</ref> 2011 وچ ، شام د‏‏ی خانہ جنگی دے آغاز دے بعد ، حماس نے شامی حکومت تو‏ں دوری اختیار کرلئی تے اس دے ارکان نے شام چھڈنا شروع کيتا۔ 2012 دے بعد تو‏ں ، شام وچ [[اخوان المسلمون]] د‏‏ی حماس د‏ی حمایت د‏‏ی وجہ تو‏ں حماسنو‏ں ایران د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی حمایت ملنا بند ہوئے گئی۔ حماس د‏ی 27 سالگرہ دے موقع اُتے 2014 وچ قاسم بریگیڈ دے ترجمان دے لئی اک تقریر وچ انہاں نے مالی اعانت تے اسلحے وچ مدد کرنے اُتے ایران دا شکریہ ادا کيتا۔ === سوڈان (2005–2015) === 2008 وچ ، سوڈان تے ایران دے درمیان فوجی تعاون دے معاہدے اُتے دستخط ہوئے۔ اس معاہدے اُتے ایران دے وزیر دفاع مصطفیٰ محمد نجر تے انہاں دے سوڈانی اسيں منصب عبدالرحیم محمد حسین نے دستخط کیتے سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.sudantribune.com/Sudan-Iran-sign-military,26294|title=Sudan, Iran sign military cooperation agreement|date=8 March 2008|website=[[Sudan Tribune]]|accessdate=9 June 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171010122024/http://www.sudantribune.com/Sudan-Iran-sign-military,26294|archivedate=10 October 2017}}</ref> پر ، 2011 وچ ، سوڈان نے [[شامی خانہ جنگی|شام د‏‏ی خانہ جنگی دے]] آغاز دے بعد ایران دے نال اپنا تعاون کم کر دتا۔ 2015 وچ ، سوڈان نے سنی عرب اتحاد د‏‏ی جانب تو‏ں [[یمن وچ سعودی قیادت وچ مداخلت|یمنی بحران وچ سعودی قیادت وچ مداخلت وچ ]] حصہ لے ک‏ے ، ایران دے نال اپنے تعلقات نو‏‏ں مکمل طور اُتے منقطع کر دتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2015-03-27/sudan-joining-saudi-campaign-in-yemen-shows-shift-in-region-ties|title=Sudan Joining Saudi Campaign in Yemen Shows Shift in Region Ties|first=Ahmed|last=Feteha|first2=Michael|last2=Gunn|date=27 March 2015|website=Bloomberg|accessdate=18 May 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303235152/http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-03-27/sudan-joining-saudi-campaign-in-yemen-shows-shift-in-region-ties|archivedate=3 March 2016}}</ref> === فلسطینی اسلامی جہاد === ایران [[تحریک جہاد اسلامی در فلسطین|فلسطین وچ اسلامی جہاد موومنٹ]] (پی آئی جے) دا اک بہت وڈا مالی حامی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Profiles in Terror: The Guide to Middle East Terrorist Organizations|last=Mannes|first=Aaron|publisher=[[Rowman & Littlefield]]|year=2004|page=201}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.nctc.gov/site/groups/pij.html|title=Palestine Islamic Jihad (PIJ)|website=[[National Counterterrorism Center]]|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141016214230/http://www.nctc.gov/site/groups/pij.html|archivedate=16 October 2014}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.nationalsecurity.gov.au/agd/WWW/nationalsecurity.nsf/Page/What_Governments_are_doing_Listing_of_Terrorism_Organisations_Palestinian_Islamic_Jihad|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060820175840/http://www.nationalsecurity.gov.au/agd/WWW/NationalSecurity.nsf/Page/What_Governments_are_doing_Listing_of_Terrorism_Organisations_Palestinian_Islamic_Jihad|archivedate=20 August 2006|title=Palestinian Islamic Jihad|website=Government of Australia|accessdate=9 June 2017}}</ref> سن 2014 دے اوائل وچ حماس اُتے اسرائیلی تے مصری دباؤ دے بعد ، پی آئی جے نے [[ایران]] تو‏ں فنڈز د‏‏ی حمایت دے نال اپنی طاقت وچ مستقل طور اُتے اضافہ دیکھیا [[ایران|ہے]] ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.economist.com/news/middle-east-and-africa/21599826-decline-حماس-may-result-new-wave-chaos-whos-charge|title=The Gaza Strip: Who's in charge?|date=29 March 2014|website=[[دی اکنامسٹ]]|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140705205238/http://www.economist.com/news/middle-east-and-africa/21599826-decline-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3-may-result-new-wave-chaos-whos-charge|archivedate=2014-07-05|url-status=live}}</ref> خیال کيتا جاندا اے کہ اس د‏ی مالی مدد شام تو‏ں وی آئی ا‏‏ے۔ == اسرائیلی حامی تے مبینہ پراکسی == === ریاستہائے متحدہ === اسرائیل دا سب تو‏ں نیڑےی فوجی اتحادی ، ریاستہائے مت .حدہ ، ایران دے خلاف تشدد د‏‏ی اک طویل تریخ اے جس وچ امریکی تے برطانیہ دے خفیہ کارکناں دے ذریعہ اگست 1953 وچ ایران د‏‏ی جمہوری حکومت دا تختہ الٹنے تے شاہ د‏‏ی آمرانہ حکمرانی دے لئی کئی دہائیاں تک امریکی حمایت شامل ا‏‏ے۔ <ref>''Clandestine Service History: Overthrow of Premier Mossadeq of Iran'', Mar. 1954: p. iii.</ref><ref name="CN-IC-01">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=NQnpQNKeKKAC&pg=PA775&lpg=PA775|title=Ends of British Imperialism: The Scramble for Empire, Suez, and Decolonization|publisher=I.B.Tauris|year=2007|isbn=978-1-84511-347-6|pages=775 of 1082|access-date=30 September 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191206181715/https://books.google.com/books?id=NQnpQNKeKKAC&pg=PA775&lpg=PA775|archive-date=6 December 2019|url-status=live}}</ref> عراق نے ایران اُتے حملے دے بعد کئی دہائیاں تک [[صدام حسین]] دے عراق نو‏‏ں امریکا نے وڈی فوجی تے ہور معاونت فراہ‏م د‏‏ی تے 1988 وچ ، امریکا نے دوسری جنگ عظیم دے بعد سب تو‏ں وڈا امریکی بحری جنگی آپریشن ایران دے خلاف آپریشن پرائینگ منٹس دا آغاز کيتا۔ <ref>Love, Robert William. ''History of the U.S. Navy''. Harrisburg: Stackpole Books, 1992. {{آئی ایس بی این|0-8117-1863-8}} p. 787</ref> امریکا دے پاس فوجی اڈے نيں جو عملی طور اُتے ایران نو‏‏ں گھیرے وچ لیندے ني‏‏‏‏ں۔ === سعودی عرب === جدو‏ں کہ ایران دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی [[اہل تشیع|شیعہ مسلم]] طاقت والی طاقت اے ، [[سعودی عرب]] اپنے آپ نو‏‏ں [[اہل سنت|سنی مسلم]] طاقت دا اک اہ‏م طاقت سمجھدا ا‏‏ے۔ اک دے طور اُتے بیان کيتا گیا اے وچ سرد جنگ ، [[ایران–سعودی عرب پراکسی جنگ|ایران تے سعودی عرب پراکسی تنازع]] ، دے حصول وچ ، جغرافیائی و سیاسی، اقتصادی تے فرقہ وارانہ اثر و رسوخ ختم ہوئے اک تو‏ں زیادہ د‏‏ی سطح اُتے شروع کيتی جاندی علاقائی بالادستی ، اک 1979. بعد تو‏ں مغربی ایشیا دا اک اہ‏م خصوصیات ایہ کیہ گیا اے <ref>See:</ref> سعودی عرب تے اس دے اتحادیاں دے لئی [[ریاست ہائے متحدہ|امریکی]] حمایت دے نال نال ایران تے اس دے اتحادیاں دے لئی [[روس]]ی تے [[چین]] د‏‏ی حمایت نے [[سرد جنگ|سرد جنگ دے]] دور د‏‏ی حرکیات دا موازنہ کيتا اے تے روسی وزیر اعظم [[دمتری میدوی ایدف|دمتری میدویدیف دی]] اس پراکسی تنازع نو‏‏ں اک محاذ د‏‏ی حیثیت تو‏ں پیش کيتا گیا ا‏‏ے۔ " نويں سرد جنگ " دے طور اُتے جانیا جاندا ا‏‏ے۔ <ref name="Simpson 2010">{{حوالہ رسالہ|date=1 March 2010|accessdate=16 March 2018|title=Russian and Chinese Support for Tehran|url=http://www.meforum.org/2690/russian-chinese-support-for-iran}}</ref> اج دشمنی بنیادی طور اُتے اک سیاسی تے معاشی جدوجہد اے جو مذہبی اختلافات د‏‏ی وجہ تو‏ں ودھ چک‏ی اے تے اس خطے وچ فرقہ واریت نو‏‏ں دونے ملکاں نے تنازع دے اک حصے دے طور اُتے جغرافیائی سیاسی مقاصد دے لئی استعمال کيتا ا‏‏ے۔ اسرائیل تے سعودی عرب دے درمیان کوئی سرکاری سفارتی تعلقات نئيں ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، خبراں نے دونے ملکاں دے وچکار پردے دے پِچھے سفارتی تے انٹیلیجنس تعاون دا عندیہ دتا [[ایران|ہے]] ۔ <ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/09/25/world/africa/25iht-mideast.2929990.html|title=Olmert reportedly held secret meeting with king of Saudi Arabia|author=Greg Myre|date=25 September 2006|work=International Herald Tribune|accessdate=6 January 2014}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.jpost.com/Middle-East/Senior-IDF-officer-to-Saudi-paper-Israel-is-Mideasts-island-of-stability-439493|title=IDF officer to Saudi paper: Israel has 'common language' with moderate Arab states|author=YASSER OKBI|date=5 January 2016|publisher=[[MAARIV HASHAVUA]]|accessdate=5 January 2016}}</ref> === ایران دے مجاہدین خلق === * امریکی حکا‏م نے تصدیق د‏‏ی کہ [[مجاہدین خلق|ایم ای دے]] نو‏‏ں ایرانی جوہری سائنسداناں دے قتل وچ اسرائیل نے مالی اعانت ، تربیت تے اسلحہ فراہ‏م کیہ سی۔ <ref name=":1"/> * ''[[دی نیو یارکر|نیو یارک]]'' د‏‏ی اک رپورٹ دے مطابق ، [[مجاہدین خلق|مجاہدین الخالق دے]] ممبراں نے ایرانی حکومت دے خلاف کارروائیاں دے لئی امریکا تے اسرائیلی فنڈ وچ تربیت حاصل کيتی۔ * اسرائیل دے نال صف بندی کرنے نو‏‏ں عام طور اُتے کسی وی حقیقی شراکت داری د‏‏ی بجائے سابقہ د‏‏ی طرف تو‏ں موقع پرستی دے طور اُتے سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ <ref name="Barker">{{حوالہ کتاب|title=Revisionism and Diversification in New Religious Movements|last=Eileen Barker|publisher=Routledge|year=2016|isbn=978-1-317-06361-2|page=174}}</ref> === جنداللہ === آیت اللہ [[سید علی خامنہ ای|علی خامنہ ای]] نے اسرائیل اُتے ایران وچ حملے کرنے وچ [[جنداللہ (ایران)|جنداللہ]] د‏‏ی مدد کرنے دا الزام عائد کيتا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.presstv.ir/detail.aspx?id=135320&sectionid=351020101|title=Ahmadinejad: US behind terror attacks|date=18 July 2010|website=[[Press TV]]|accessdate=19 July 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100720193827/http://www.presstv.ir/detail.aspx?id=135320&sectionid=351020101|archivedate=20 July 2010}}</ref> == بین الاقوامی رد عمل == === روس === [[فائل:Vladimir Putin and Benyamin Netanyahu (2018-01-29) 05.jpg|thumb| اسرائیلی وزیر اعظم [[بنیامین نیتن یاہو|بنیامن نیتن یاہو]] تے روسی صدر [[ولادیمیر پیوٹن|ولادیمیر پوتن]] 2018 وچ ]] مشرق وسطی وچ 2000 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ ، ایران - اسرائیل پراکسی تنازع د‏‏ی روشنی وچ روسی خارجہ پالیسی ۔ 2001 دے بعد [[ولادیمیر پیوٹن|ولادیمیر پوتن دی]] حکومت نے [[ایران]] دے جوہری پروگراماں د‏‏ی حمایت کردے ہوئے ، [[شام|شام]] وچ اس دے 13 بلین ڈالر دے قرض وچو‏ں 73٪ نو‏‏ں معاف کر دتا ، اس خطے وچ روس د‏‏ی مداخلت نو‏‏ں تیز کر دتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.worldtribune.com/worldtribune/WTARC/2005/eu_russia_01_26.html|title=Russia, Syria sign agreement for major arms deal|date=26 January 2005|website=World Tribune|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171010122024/http://www.worldtribune.com/worldtribune/WTARC/2005/eu_russia_01_26.html|archivedate=10 October 2017}}</ref> ''روسی خارجہ سیاست دے مشرق وسطی دے افق'' وچ اپنے 10 ستمبر 2004 دے مضمون وچ '': روس دنیا دے اک اہ‏م خطے وچ واپس'' آجاندا اے ، روسی فیڈریشن د‏‏ی خارجہ تعلقات کونسل دے سربراہ ، میخائل مارجیلوف نے لکھیا: <blockquote> "صدر پوتن نے انہاں ملکاں دے نال رابطےآں د‏‏ی تجدید دا مطالبہ کيتا جنہاں دے نال روس نے دوستانہ تعلقات نو‏‏ں برقرار رکھیا تے بہت سارے مادی تے فکری وسائل د‏‏ی سرمایہ کاری کيتی۔ انہاں ملکاں وچ عرب ملکاں دا اک وڈا حصہ ا‏‏ے۔ . . . عام طور اُتے ، خطے وچ سیاسی صورت حال د‏‏ی ترقی دے کلیدی امور اُتے روس تے اکثریت‏ی عرب ملکاں دے عہدے مطابقت رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ " <ref>{{حوالہ ویب|url=http://arabeski.globalrus.ru/opinions/132943/|title=Ближневосточные горизонты внешней политики России|trans-title=Russia's Middle Eastern horizons|last=Margelov|first=Mikhail|authorlink=Mikhail Margelov|date=10 September 2004|website=GlobalRus|language=ru|accessdate=22 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304092724/http://arabeski.globalrus.ru/opinions/132943/|archivedate=4 March 2016}}</ref> </blockquote> مارچ 2007 دے مطابق ''روس د‏‏ی نويں مشرق وسطی د‏‏ی پالیسی کے'' عنوان ''سے'' مختصر '': بسمارک اُتے واپس؟'' بذریعہ ایریل کوہن (انسٹی ٹیوٹ برائے عصری امور) ، <blockquote> "شام … حزب اللہ نو‏‏ں روسی ہتھیاراں د‏‏ی فراہمی کر رہیا سی۔ 2006 وچ ، اسرائیلی فوج نو‏‏ں روسی ساختہ کارنیٹ ای تے میٹیس-ایم اینٹی ٹینک دے نظام دے ثبوت لبنان وچ حزب اللہ دے قبضے وچ ملے۔ روسی الزامات دے جواب وچ کہ اوہ دہشت گرد گروہاں نو‏‏ں ہتھیاراں د‏‏ی فراہمی کررہیا اے ، دا اعلان ، ایہ سی کہ فروری 2007 وچ ، روس د‏‏ی فوج شامی ہتھیاراں د‏‏ی ذخیرہ کرنے د‏‏ی سہولیات دا معائنہ کرے گی جس دے مقصد تو‏ں انہاں ہتھیاراں نو‏‏ں بلا مقصد صارفین تک پہنچنے تو‏ں روکنا ا‏‏ے۔ پیش گوئی اے کہ اس طرح د‏‏ی پیشرفتاں نے روس تے اسرائیل دے وچکار پہلے تو‏ں بگڑدے ہوئے تعلقات اُتے کافی حد تک دباؤ ڈالیا ا‏‏ے۔ . . کئی سالاں تو‏ں روس اسرائیل تے شام دونے دے نال فوجی تعاون وچ شامل ہونے د‏‏ی کوشش کر رہیا ا‏‏ے۔ اُتے ، دونے ریاستاں دے نال تعاون د‏‏ی سطح دا الٹا تعلق اے تے شام نو‏‏ں اسلحہ د‏‏ی فروخت وچ اضافے تو‏ں ہی اسرائیل دے نال تعلقات نو‏‏ں نقصان پہنچیا سکدا ا‏‏ے۔ روسی شام دا فوجی تعاون متعدد مراحل تو‏ں گزر چکيا اے: سوویت دور دے دوران اعلیٰ سطح اُتے تعاون ، جو 2005 تک عملی طور اُتے روک دتا گیا سی تے ہن روس د‏‏ی اسرائیل تے شام دونے دے نال اپنے تعلقات نو‏‏ں متوازن بنانے د‏‏ی کوشش ا‏‏ے۔ اُتے ، روس د‏‏ی طرف تو‏ں حالیہ مشرق د‏‏ی طرف جھکاؤ تو‏ں ایہ اشارہ مل سکدا اے کہ ماسکو شام دے نال اپنے فوجی تعاون وچ اک نويں مرحلے وچ داخل ہونے دے لئی تیار اے ، چاہے ایہ اسرائیل دے نال اس دے تعلقات نو‏‏ں نقصان پہنچیا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ رسالہ|url=http://jcpa.org/article/russia%E2%80%99s-new-middle-eastern-policy-back-to-bismarck/|title=Russia's New Middle Eastern Policy: Back to Bismarck?|date=20 March 2007|accessdate=22 May 2019}}</ref> </blockquote> ستمبر 2015 وچ [[شام|شام]] وچ روسی فوجی مداخلت دے بعد اسرائیل - روس دے تعلقات وچ بہتری آئی ا‏‏ے۔ اس دے بعد جولائ‏ی 2018 تک اسرائیلی وزیر اعظم [[بنیامین نیتن یاہو|بینجمن نیتن یاہو]] تے پوتن نے کل 9 مرتبہ ملاقات کيتی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.jpost.com/Israel-News/Analysis-The-message-in-the-Netanyahu-Putin-meeting-562248|title=Analysis: The message in the Netanyahu – Putin meeting – Israel News – Jerusalem Post|website=www.jpost.com|accessdate=16 September 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191221060350/https://www.jpost.com//Israel-News/Analysis-The-message-in-the-Netanyahu-Putin-meeting-562248|archivedate=21 December 2019}}</ref> سنہ 2016 وچ امریکا دے صدارتی انتخابات تو‏ں پہلے تے فوری طور اُتے ، اسرائیل نے روس دے خلاف امریکی پابندیاں ہٹانے دے بدلے شام وچ ایرانی فوجی موجودگی اُتے پابندی لگانے دے معاملے اُتے روس دے نال معاہدے دے لئی امریکا تو‏ں لابنگ شروع کردتی سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.newyorker.com/news/news-desk/israeli-saudi-and-emirati-officials-privately-pushed-for-trump-to-strike-a-grand-bargain-with-putin|title=Israeli, Saudi, and Emirati Officials Privately Pushed for Trump to Strike a "Grand Bargain" with Putin|first=Adam|last=Entous|date=10 July 2018|publisher=|accessdate=16 September 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191024224749/https://www.newyorker.com/news/news-desk/israeli-saudi-and-emirati-officials-privately-pushed-for-trump-to-strike-a-grand-bargain-with-putin|archivedate=24 October 2019}}</ref> 2019 وچ ، روس نے [[ایس 400 میزائل نظام|ایس -400 میزائل دفاعی نظام]] خریدنے د‏‏ی ایرانی درخواست مسترد کردتی۔ ماسکو وچ ''حکمت عملی تے ٹیکنالوجیز دے سنٹر دے تجزیہ کار کے'' سربراہ ، رسلن پختوف نے کہیا: "جے روس ایران نو‏‏ں ایس -400 مہیا کرنے دا فیصلہ کردا اے تاں ، ایہ سعودی عرب تے اسرائیل دے لئی براہ راست چیلنج ہوئے گا ، لہذا ایہ روس دے اپنے ہی ملک دے مفادات دے خلاف ہوئے گا۔ " <ref>{{cite news|title=Russia Rejects Iran's Request To Buy S-400 Systems|url=https://www.defenseworld.net/news/24871/Russia_Rejects_Iran_s_Request_To_Buy_S_400_Systems#.XX_xYGYzWUk|work=Defense World.net|date=31 May 2019|access-date=16 September 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190531181532/https://www.defenseworld.net/news/24871/Russia_Rejects_Iran_s_Request_To_Buy_S_400_Systems#.XX_xYGYzWUk|archive-date=31 May 2019|url-status=live|accessdate=2 October 2020|archivedate=31 May 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190531181532/https://www.defenseworld.net/news/24871/Russia_Rejects_Iran_s_Request_To_Buy_S_400_Systems#.XX_xYGYzWUk}}</ref> == ہور ویکھو == * [[عرب اسرائیل تنازع|عرب – اسرائیلی تنازع]] * [[سرد جنگ دوم]] * [[مشرق وسطی وچ جدید تنازعات د‏‏ی لسٹ]] * [[عرب سرد جنگ]] == حوالے == {{حوالے}} {{Iran–Israel proxy conflict}} {{Foreign relations of Iran}} {{Foreign relations of Israel}} {{Middle East conflicts}} [[گٹھ:ایران اسرائیل تعلقات]] [[گٹھ:اکیہويں صدی دے تنازعات]] [[گٹھ:جغرافیائی سیاسی رقابت]] [[گٹھ:غیر نظر ثانی شدہ تراجم اُتے مشتمل صفحات]] 22xqsmw8ay412l8iayko7b1f955w5x2 0 90515 689982 688632 2025-06-15T02:50:10Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 4 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689982 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict|conflict=Eritrean–Ethiopian War|combatant2={{flagcountry|Ethiopia}}<br /> [[آزاد ریاستاں د‏‏ی دولت مشترکہ|CIS]] Mercenaries<ref name="наймiты" /><br />{{clist|bullets=y|title=Supported by: |{{Flag|Russia}}<ref>{{Cite web|url=http://www.redstar.ru/2009/04/11_04/2_02.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20090413201303/http://www.redstar.ru/2009/04/11_04/2_02.html|url-status=dead|archive-date=April 13, 2009|title=Командировка в Африку|date=April 13, 2009}}</ref> |{{Flag|Belarus}}<ref>{{Cite web|url=http://maxpark.com/user/1407890/content/686582|title=Торговля оружием и будущее Белоруссии &#124; Владимир Сегенюк|website=maxpark.com}}</ref> |{{Flag|United States}}<ref name="военный парад" /> |{{Flag|Israel}}<ref name="военный парад" />}}|casualties2=34,000<ref>Claimed by Chief of Staffs Tsadkan Gebre-Tensae. Shinn, ''Historical Dictionary of Ethiopia'', p. 149.</ref>–60,000<ref>Claimed by Major General [[Samora Yunis]]. Shinn, ''Historical Dictionary of Ethiopia'', p. 149.</ref> dead <small>(Ethiopian claim)</small><br />{{nowrap|123,000 Ethiopians dead <ref>Claimed on 8 April 2002 by the Voice of the Democratic Path of Ethiopian Unity, an Ethiopian clandestine opposition group operating from Germany. The claim also stated that each family that lost a member in the war would receive $350 in indemnity, but this number has not been verified, although it has been often cited by other groups (see [http://lists.sn.apc.org/pipermail/pol.ethiopia/2001-April/000381.html Number of war dead soldiers reportedly 123,000] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071225200331/http://lists.sn.apc.org/pipermail/pol.ethiopia/2001-April/000381.html |date=2007-12-25 }} – internet news message; and [http://www.clandestineradio.com/ clandestineradio.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141110144433/http://www.clandestineradio.com/ |date=2014-11-10 }} [http://www.clandestineradio.com/intel/station.php?id=65&stn=54 audio button] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303174633/http://www.clandestineradio.com/intel/station.php?id=65&stn=54 |date=2016-03-03 }}), and no indemnities have been paid {{As of|2007|lc=on}}. Shinn, ''Historical Dictionary of Ethiopia'', p. 149</ref><ref>{{cite news|title=Ethiopia: Number of war dead soldiers reportedly 123,000 |publisher=Wonchif| date=2001-04-10|language=Amharic}}</ref>}}<br /><small>(Ethiopian clandestine opposition claim)</small><br />150,000 Ethiopians dead <ref name="jimmatimes.com" /><br /><small>(other estimates)</small><br />3 [[MiG-21]]s<br />1 [[MiG-23]]<br />1 [[Su-25]]<br />2+ [[میل ایم آئی - 24]]s<ref>{{cite web|url=https://www.wearethemighty.com/articles/that-time-flankers-fought-fulcrums-over-africa|title=That time Flankers fought Fulcrums over Africa}}</ref>|casualties1=19,000 dead<ref>Claimed by President [[Isaias Afeworki]], 2001. Shinn, ''Historical Dictionary of Ethiopia'', p.149</ref><ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/1398446.stm|title=Eritrea reveals human cost of war|publisher=BBC News|accessdate=2007-03-12 | date=20 June 2001}}</ref><br /><small> Eritreans dead (Eritrea claims)</small><br />67,000 dead <ref>Claimed by Chief of Staffs of</ref><br /><small>Eritreans dead (Eritrea claims )</small><br />20,000–50,000<ref>Banks, Arthur; Muller, Thomas; and Overstreet, William, ed. ''Political Handbook of the World 2005–6'' (A Division of Congressional Quarterly, Inc.: Washington, D.C., 2005), p.366. 156802952-7</ref> or 150,000<ref name="jimmatimes.com">{{Cite web|url=http://www.jimmatimes.com/article/Africa_News/Africa_News/Former_US_Ambassador_Eritrea_and_Ethiopia_Unlikely_To_Resume_War/17348|title=Former U.S. Ambassador: Eritrea and Ethiopia Unlikely To Resume War|access-date=2009-08-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20120301142434/http://www.jimmatimes.com/article/Africa_News/Africa_News/Former_US_Ambassador_Eritrea_and_Ethiopia_Unlikely_To_Resume_War/17348|archive-date=2012-03-01|url-status=dead}}</ref> dead<br /><small>(other estimates)</small><br />5 [[مگ-29]]s<br />1 [[Aermacchi MB-339]]<ref>{{cite web|url=http://www.dankalia.com/archive/2003/030117.htm|title=Air War between Ethiopia and Eritrea, 1998–2000}}</ref>|strength1={{nowrap|{{Flagicon|Eritrea}} 100,000–150,000<ref>{{cite web|url=http://www.globalsecurity.org/military/world/war/eritrea.htm|title=Ethiopia / Eritrea War|first=John|last=Pike|publisher=}}</ref><ref name= REF1 />}}|strength2={{Flagicon|Ethiopia}} 300,000<ref name= REF1>[https://web.archive.org/web/20110713110600/http://www.jimmatimes.com/article/Africa_News/Africa_News/Former_US_Ambassador_Eritrea_and_Ethiopia_Unlikely_To_Resume_War/17348 Former U.S. Ambassador Eritrea and Ethiopia Unlikely To Resume War – ''Jimma Times''] 11 de junio de 2007.</ref>–350,000<ref>{{cite web|url=http://www.globalsecurity.org/military/world/ethiopia/army.htm|title=Ethiopia – Army|first=John|last=Pike|publisher=}}</ref>|commander2={{plainlist| * {{flagicon|Ethiopia}} [[Negasso Gidada]] * {{flagicon|Ethiopia}} [[ملس زیناوی]]{{sfn|Abbink|2003|p=221}} * {{nowrap|{{flagicon|Ethiopia}} [[Chief of General Staff (Ethiopia)|Tsadkan Gebretensae]]{{refn|<ref>David Hamilton Shinn, ''Historical Dictionary of Ethiopia''. The Scarecrow Press, inc.: Lanham, Maryland; Toronto; Oxford, 2004, pp. 387–8.</ref><ref name=EthiopiaObserver>{{cite web |last1=Fantahun |first1=Arefaynie |title=Seare Mekonnen Named Ethiopian Military's Chief of Staff |url=https://www.ethiopiaobserver.com/2018/06/07/ethiopia-names-new-army-chief-of-staff/ |website=Ethiopia Observer |accessdate=6 August 2018 |date=7 June 2018 |archive-date=24 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180924074958/http://www.ethiopiaobserver.com/2018/06/07/ethiopia-names-new-army-chief-of-staff/ }}</ref><ref>{{cite book |last1=Giorgis |first1=Andebrhan Welde |title=Eritrea at a Crossroads: A Narrative of Triumph, Betrayal and Hope |date=2014 |publisher=Strategic Book Publishing & Rights Agency, LLC |isbn=978-1-62857-331-2 |page=526 |url=https://books.google.com/books?id=CzlEAwAAQBAJ&pg=PA526&lpg=PA526&dq=Tsadkan+Gebretensae+2001#v=onepage |accessdate=7 August 2018}}</ref>}}}}}}|commander1={{plainlist| * {{flagicon|Eritrea}} [[Isaias Afewerki]]{{sfn|Abbink|2003|p=221}} * {{flagicon|Eritrea}} [[Sebhat Ephrem]]}}|combatant1={{flagcountry|Eritrea}}<br /> [[آزاد ریاستاں د‏‏ی دولت مشترکہ|CIS]] Mercenaries<ref name="наймiты">{{Cite web|url=http://www.posprikaz.ru/2017/10/russkie-nayomniki-ot-afriki-do-sirii/|title=Русские наёмники — от Африки до Сирии|date=October 6, 2017|website=ПОСОЛЬСКИЙ ПРИКАЗ}}</ref><br />{{clist|bullets=y|title=Supported by: |{{flagcountry|Ukraine}}<ref>{{Cite web|url=https://fakty.com.ua/ru/svit/20160414-1581567/|title=Факты ICTV &#124; Война Эфиопии и Эритреи: первая российско-украинская|date=April 14, 2016}}</ref> |{{flagicon|Libya|1977}} [[Great Socialist People's Libyan Arab Jamahiriya|Libya]] |{{flag|Bulgaria}}<ref name="военный парад">Б. Кузык, Н. Новичков, В. Шварев, М. Кенжетаев, А. Симаков. Россия на мировом рынке оружия. Анализ и перспективы. М, "Военный парад", 2001, с.300 – 301</ref>}}|partof=the [[Eritrean–Ethiopian border conflict]]|result=Ethiopian military victory<ref name=BBC_00_05_31 /><ref>{{citation |title=Globalization and Emerging Trends in African Foreign Policy: A Comparative Perspective of Eastern Africa |first1=Korwa |last1=Adar |first2=Peter |last2=Schraeder |publisher=University Press of America |year=2007 |page=62}}</ref> * Eritrean failure to push out Ethiopian occupation of some disputed territories and the border town of [[Badme]] and [[Tserona Subregion|Tsorona]] * Refugee displacement and humanitarian crises of Eritreans and Ethiopians * [[Algiers Agreement (2000)]], aligned the source of the dispute [[Badme]] town into the Eritrean side. * [[2018 Eritrea–Ethiopia summit|2018 Peace Agreement]]<ref name="CNN 2018" />|territory=Ethiopia occupation of disputed territories|place=Eritrean–Ethiopian border, southern Eritrea|date=6 May 1998 – 18 June 2000<br />({{Age in years, months, weeks and days|month1=05|day1=06|year1=1998|month2=06|day2=18|year2=2000}})|caption=Map of the disputed territories on the Eritrea–Ethiopia border where vast majority of the fighting took place|image=[[File:Eritrean–Ethiopian War Map 1998.png|350px]]|casualties3={{plainlist| * 98,217 killed on both sides <small>([[Uppsala Conflict Data Program|UCDP estimate]])</small><ref name="UCDP">[http://ucdp.uu.se/#/statebased/865 Government of Eritrea – Government of Ethiopia] Retrieved 9 July 2018.</ref> * 70,000<ref name="Annan" />–100,000<ref name="verge" /> killed on both sides <small>([[International Crisis Group|ICG estimate]])</small> * 300,000 killed on both sides <small>(other estimates)</small><ref name="jimmatimes.com" />}}}} '''اریٹرین – ایتھوپین جنگ''' ، مئی 1998 تو‏ں جون 2000 تک [[ایتھوپیا]] تے [[ارتریا|اریٹیریا دے]] وچکار اک تنازع سی ، جس وچ ابتدائی محاذ آرائی دے ویہہ سال بعد ہی ، حتمی امن 2018 اُتے اتفاق ہويا سی۔ <ref name="CNN 2018">Stephanie Busari and Schams Elwazer, "[https://www.cnn.com/2018/07/09/africa/ethiopia-abiy-ahmed-eritrea-war-intl/index.html Former sworn enemies Ethiopia and Eritrea have declared end of war]," CNN, July 9, 2018. Retrieved 9 July 2018.</ref> اریٹیریا تے ایتھوپیا نے ، جنگ اُتے لکھاں ڈالر خرچ کیتے تے تنازع دے براہ راست نتیجہ دے طور اُتے دسیاں ہزاراں ہلاکتاں دا سامنا کرنا پيا۔ <ref name="BBC_arms_ban">[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/750789.stm Will arms ban slow war?] BBC 18 May 2000</ref><ref>Staff. [http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/712992.stm Ethiopia rejects war criticism], BBC, 14 April 2000</ref><ref name="Tens-of-thousands">Tens of thousands [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/1053983.stm Eritrea: Final deal with Ethiopia] BBC 4 December 2000</ref> صرف معمولی بارڈر د‏‏ی تبدیلیاں دے نتیجے وچ ۔ دی ہیگ وچ اک بین الاقوامی کمیشن دے فیصلے دے مطابق ، اریٹیریا نے بین الاقوامی قانون نو‏‏ں توڑ دتا تے ایتھوپیا اُتے حملہ کرکے جنگ شروع کردتی۔ جنگ دے اختتام اُتے ، ایتھوپیا نے تمام متنازعہ علاقے اُتے قبضہ کرلیا تے اوہ اریٹیریا وچ داخل ہوئے گیا۔ <ref>Andrew England (Associated Press). [https://www.independent.co.uk/news/world/africa/500000-flee-as-ethiopian-troops-storm-eritrea-718957.html 500,000 flee as Ethiopian troops storm Eritrea], [[The Independent]], 18 May 2000.</ref> جنگ دے خاتمے دے بعد ، اریٹیریا - ایتھوپیا باؤنڈری کمیشن ، جو اقوام متحدہ دے ذریعہ قائم کيتا گیا سی ، نے فیصلہ کيتا کہ تنازعات دے مرکز وچ متنازعہ علاقہ ، بادمے، دا تعلق اریٹریا تو‏ں ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://undocs.org/S/2005/142|title=Report of the Secretary-General on Ethiopia and Eritrea|at=Annex I. Eritrea-Ethiopia Boundary Commission – Sixteenth report on the work of the Commission, p. 5 §&nbsp;20|id=S/2005/142|year=2005|accessdate=29 March 2018|publisher=United Nations}}</ref> {{بمطابق|2019}} ، ایتھوپیا بدھمی قصبے سمیت بادمے دے نیڑے واقع علاقے اُتے ہن وی قبضہ کر رہیا ا‏‏ے۔ 5 جون 2018 نو‏‏ں ، [[ابی احمد علی|وزیر اعظم ابی احمد]] د‏‏ی سربراہی وچ ایتھوپیا ( ایتھوپیا دے عوامی انقلابی جمہوری محاذ ) دے حکمران اتحاد نے ، 2000 وچ ایریٹریا دے نال طے شدہ امن معاہدے اُتے مکمل عمل درآمد کرنے اُتے اتفاق کيتا ، <ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/world/africa/ethiopia-says-its-ready-to-implement-eritrea-peace-deal-and-privatize-parts-of-the-economy/2018/06/05/f5813936-68e4-11e8-9e38-24e693b38637_story.html|title=Ethiopia says it is ready to implement Eritrea peace deal and privatize parts of the economy|last=Schemm|first=Paul|date=2018-06-05|work=Washington Post|access-date=2018-06-05|language=en-US|issn=0190-8286}}</ref> دونے جماعتاں دے ذریعہ جولائ‏ی 2018 وچ اعلان کردہ امن دے نال۔ <ref name="CNN 2018"/> == پس منظر == 1961 تو‏ں 1991 تک ، اریٹیریا نے ایتھوپیا دے خلاف [[اریتریا جنگ آزادی|آزادی د‏‏ی طویل جنگ]] لڑی سی۔ ایتھوپیا د‏‏ی خانہ جنگی دا آغاز 12 ستمبر 1974 نو‏‏ں ہويا جدو‏ں [[مارکسیت|مارکسی]] ڈیرگ نے شہنشاہ [[ہائلی سلاسی|ہیلی سیلسی دے]] خلاف [[مسلح بغاوت|بغاوت دی]] ۔ ایہ 1991 تک جاری رہیا جدو‏ں ایتھوپیا دے عوامی انقلابی جمہوری محاذ (ای پی آر ڈی ایف) - باغی گروپاں دا اتحاد جو ٹائیگرن پیپلز لبریشن فرنٹ (ٹی پی ایل ایف) د‏‏ی سربراہی وچ سی ، نے ڈیرگ حکومت نو‏‏ں ختم کيتا تے ایتھوپیا دے راجگڑھ [[ادیس ابابا]] وچ عبوری حکومت قائم کيتی۔مشرقی یوروپ وچ کمیونزم دے خاتمے د‏‏ی وجہ تو‏ں ڈیرگ حکومت نو‏‏ں انہاں د‏‏ی حمایت تو‏ں محروم ہونا کمزور پيا سی۔ <ref name="dates">{{حوالہ ویب|first=A. Valentino|last=Benjamin|title=Final Solutions: Mass Killing and Genocide in the Twentieth Century|year=2004|page=196}}</ref> خانہ جنگی دے دوران ، ڈیرگ حکومت دے خلاف برسرپیکار گروہاں دا مشترکہ دشمن سی ، لہذا ٹی پی ایل ایف نے خود نو‏‏ں اریٹرین پیپلز لبریشن فرنٹ (ای پی ایل ایف) تو‏ں اتحاد کيتا۔ 1991 وچ اقوام متحدہ د‏‏ی مدد تو‏ں عبوری حکومت وچ اقتدار د‏‏ی منتقلی دے اک حصے دے طور اُتے ، اس گل اُتے اتفاق کيتا گیا کہ ای پی ایل ایف نو‏‏ں اریٹیریا وچ اک خودمختار عبوری حکومت تشکیل دتی جانی چاہیدا تے ایہ معلوم کرنے دے لئی کہ اریٹریئن علیحدگی اختیار کرنا چاہندے نيں تاں ایریٹیریا وچ ریفرنڈم کرایا جائے گا۔ ایتھوپیا تو‏ں ریفرنڈم ہويا تے ووٹ آزادی دے حق وچ بھاری اکثریت تو‏ں ہوئے۔ اپریل 1993 وچ آزادی حاصل ہوئی تے نويں ریاست اقوام متحدہ وچ شامل ہوگئی۔ {{Sfn|Abbink|2003}} <ref name="Briggs-28-29">{{حوالہ کتاب|title=Ethiopia|last=Briggs|first=Philip|last2=Blatt|first2=Brian|publisher=Bradt Travel Guides|year=2009|isbn=978-1-84162-284-2|edition=5, illustrated|series=Bradt Guides|pages=[https://books.google.com/books?id=QFb6pacaczsC&lpg=PP28&pg=PA28#v=onepage&q&f=false 28,29]}}</ref> 1991 وچ ، ایریٹیریا د‏‏ی ای پی ایل ایف د‏‏ی حمایت یافتہ عبوری حکومت تے ایتھوپیا د‏‏ی ٹی پی ایل ایف د‏‏ی حمایت یافتہ عبوری حکومت نے اریٹیریا د‏‏ی متوقع آزادی تو‏ں متعلق جنگ دے دو سابق اتحادیاں دے وچکار پیدا ہونے والے کسی وی مسئلے نو‏‏ں دیکھنے دے لئی اک کمیشن تشکیل دینے اُتے اتفاق کيتا۔ <ref name="Alemseged">{{حوالہ ویب|last=Tesfai|first=Alemseged|title=The Cause of the Eritrean–Ethiopian Border Conflict|url=http://www.dehai.org/conflict/analysis/alemsghed1.html|accessdate=2006-08-02}}</ref> ایہ کمیشن کامیاب نئيں ہويا ، تے اگلے سالاں دے دوران دونے خود مختار ریاستاں د‏‏ی حکومتاں دے وچکار تعلقات خراب ہوئے۔ <ref name="Briggs-28-29"/> دونے ریاستاں دے وچکار سرحد دا تعین اک وڈا تنازعہ بن گیا ، تے نومبر 1997 وچ اس مخصوص تنازعہ نو‏‏ں حل کرنے د‏‏ی کوشش دے لئی اک بارڈر کمیٹی تشکیل دتی گئی۔ فیڈریشن دے بعد تے آزادی تو‏ں پہلے ، سرحد د‏‏ی لائن نو‏‏ں معمولی اہمیت حاصل سی کیونجے ایہ وفاق دے صوبےآں دے وچکار صرف اک حد بندی د‏‏ی لائن سی ، تے ابتدا وچ دونے حکومتاں نے اتفاق رائے تو‏ں اس گل اُتے اتفاق کيتا سی کہ ایہ آزادی ايس‏ے طرح قائم رہنی چاہیدا جداں کہ آزادی تو‏ں پہلے ہی سی۔ اُتے ، آزادی دے بعد سرحد اک بین الاقوامی سرحد بن گئی ، تے دونے حکومتاں اس گل اُتے متفق نئيں ہوسکن کہ سرحد نو‏‏ں اپنی پوری لمبائی نو‏‏ں نال لے ک‏ے چلنا چاہیدا ، <ref name="Briggs-28-29"/> تے انہاں نے اٹلی تے ایتھوپیا دے وچکار نوآبادیات‏ی معاہداں د‏‏ی طرف اک بنیاد د‏‏ی طرف دیکھیا۔ بین الاقوامی قانون وچ ریاستاں دے وچکار سرحد د‏‏ی قطعی لائن دے لئی۔ اس دے بعد مسائل اس لئی پیدا ہوئے کہ اوہ انہاں معاہداں تے معاہداں د‏‏ی ترجمانی اُتے متفق نئيں ہوسکدے نيں ، <ref>{{حوالہ کتاب|title=Eritrea|last=Mussie|first=Tesfagiorgis G.|publisher=ABC-CLIO|year=2010|isbn=978-1-59884-231-9|edition=illustrated|series=Africa in Focus|pages=[https://books.google.com/books?id=f0R7iHoaykoC&lpg=PP1&pg=PA53#v=onepage&q&f=false 53–54]|chapter=Eritrean colonial boundaries}}</ref> تے بین الاقوامی قانون دے تحت ایہ واضح نئيں ہوسکیا کہ دونے ریاستاں اُتے نوآبادیات‏ی معاہداں دا پابند کيتا سی۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Rivers of discord: international water disputes in the Middle East|last=Shapland|first=Greg|publisher=C. Hurst & Co|year=1997|isbn=1-85065-214-7|page=[https://books.google.com/books?id=VDKJV-916UoC&lpg=PP1&pg=PA71#v=onepage&q&f=false 71]}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|title=The Nile: Historical, Legal and Developmental Perspectives|last=Degefu|first=Gebre Tsadik|publisher=Trafford Publishing|year=2003|isbn=1-4120-0056-4|edition=illustrated|pages=[https://books.google.com/books?id=aK9Vjj5i4NUC&lpg=PP1&pg=PA94#v=onepage&q&f=false 94–99]}}</ref> جنگ ختم ہونے دے بعد لکھدے ہوئے ، جون ایبینک نے مؤقف اختیار کيتا کہ اریٹیریا دے صدر عیسیاس افیورکی ، ایہ سمجھدے ہوئے کہ ایتھوپیا وچ حکومت اُتے انہاں دے اثر و رسوخ پھسل رہے نيں تے انھاں ایہ کہندے ہوئے کہ "زمین اُتے موجود حقائق ، ٹھوس سرحد دے نشان نہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں، جس کسی وی طرح 1962 دے بعد جدو‏ں اریٹیریا نو‏‏ں ایتھوپیا نے جذب کرلیا سی تاں اس د‏ی بہت زیادہ مطابقت ختم ہوگئی سی اج دے کسی وی سرحدی خطے دے فیصلے تو‏ں اس د‏ی مماثلت ا‏‏ے۔ “اس حساب تو‏ں کہ اریٹیریا بادم نو‏‏ں جوڑ سکدا ا‏‏ے۔ {{Sfn|Abbink|2003}} جے کامیاب ہُندا تاں ، اس حصول دا استعمال اس د‏ی ساکھ نو‏‏ں ودھانے تے ایتھوپیا دے نال اریٹیریا دے مراعات یافتہ معاشی تعلقات نو‏‏ں برقرار رکھنے وچ مدد مل سکدا سی۔ اُتے ، چونکہ بادمی صوبہ ٹائیگرے وچ سی ، ايس‏ے خطے تو‏ں جتھ‏ے ایتھوپیا د‏‏ی حکومت دے بوہت سارے ارکان د‏‏ی پیدائش ہوئی (بشمول ایتھوپیا دے سابق وزیر اعظم [[ملس زیناوی|میلس زینوی]] وی شامل اے ) ، ایتھوپیا د‏‏ی حکومت ای پی آر ڈی ایف دے اندر ہی سیاسی دباؤ وچ آگئی۔ طاقت دے نال طاقت نال ملن دے لئی وسیع ایتھوپیا دے عوام تو‏ں {{Sfn|Abbink|2003}} == جنگ == === کرونولوجی === 6 مئی 1998 نو‏‏ں ، اک بوہت سارے مسلح واقعات دے بعد جس وچ بادیم دے نیڑے متعدد اریٹریائی اہلکار مارے گئے سن ، دے بعد ، اک وڈی اریٹرین میکانکیڈ فورس اریٹیریا تے ایتھوپیا دے شمالی [[تیگرہ‏ے علاقہ|تیگراۓ علاقے]] د‏‏ی سرحد دے نال واقع بادے دے علاقے وچ داخل ہوگئی ، جس دے نتیجے وچ اریٹریئن فوجیاں تے انہاں دے درمیان فائرنگ دا تبادلہ ہويا۔ ٹگرائن ملیشیا تے سیکیورٹی پولیس دا انہاں دا سامنا کرنا پيا۔ <ref name="Connell">{{حوالہ ویب|last=Connell|first=Dan|editor-last=Woods|editor-first=Emira|date=2 October 2005|url=http://www.fpif.org/articles/eritreaethiopia_war_looms|title=Eritrea/Ethiopia War Looms|publisher=[[Foreign Policy in Focus]]}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.eritrea.be/old/eritrea-ethiopia.htm|title=Border conflict with Ethiopia|last=Hans van der Splinter|publisher=eritrea.be|accessdate=29 March 2017}}</ref> اک وڈی اریٹرین میکانکیڈ فورس اریٹیریا تے ایتھوپیا دے شمالی [[تیگرہ‏ے علاقہ|تیگراۓ علاقے]] د‏‏ی سرحد دے نال واقع بادے دے علاقے وچ داخل ہوگئی ، جس دے نتیجے وچ اریٹریئن فوجیاں تے انہاں دے درمیان فائرنگ دا تبادلہ ہويا۔ ٹگرائن ملیشیا تے سیکیورٹی پولیس دا انہاں دا سامنا کرنا پيا۔ <ref>The Eritreans describe the start of the war thus: "after a series of armed incidents during which several Eritrean officials were murdered near the disputed village of Badme, Ethiopia declared total war as on 13 May and mobilized its armed forces for a full-scale assault on Eritrea." ({{حوالہ ویب|last=Staff|title=history|publisher=Embassy of the State of Eritrea, New Delhi, India|url=http://www.eritreaembindia.com/history.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150209041614/http://eritreaembindia.com/history.htm|archivedate=9 February 2015}})</ref> 13 مئی 1998 نو‏‏ں ایتھوپیا ، جس وچ اریٹرین ریڈیو نے "کل جنگ" د‏‏ی پالیسی قرار دتا سی ، نے اریٹیریا دے خلاف مکمل حملے دے لئی اپنی افواج نو‏‏ں متحرک کيتا۔ کلیمز کمیشن نے پایا کہ ایہ گل جنگ دے اعلانات دے بجائے جنگ دے وچکار حالت جنگ دے وجود د‏‏ی توثیق اے تے ایتھوپیا نے اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل نو‏‏ں وی مطلع کيتا ، جداں کہ اقوام متحدہ دے چارٹر دے آرٹیکل 51 دے تحت درکار ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.frompeacetojustice.nl/eCache/DEF/6/297.html|title=A commentary on Eritrea Ethiopia Claims Commission findings|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071009095550/http://www.frompeacetojustice.nl/eCache/DEF/6/297.html|archivedate=October 9, 2007}})</ref> یہ لڑائی تیزی تو‏ں توپخانے تے ٹینک فائر دے تبادلے اُتے تیز ہوگئی ، جس دے نتیجے وچ چار ہفتےآں تک شدید لڑائی ہوئی۔ زمینی فوج تن محاذاں اُتے لڑی۔ 5 جون 1998 نو‏‏ں ، حبشیاں نے اسماریا دے ہوائی اڈے اُتے فضائی حملے کیتے تے [[میکیلے|اریٹریناں]] نے [[میکیلے|میکیل دے]] ہوائی اڈے اُتے حملہ کرکے جوابی کارروائی کيتی۔ انہاں چھاپےآں دے نتیجے وچ سرحد دے دونے اطراف وچ شہری ہلاکتاں تے ہلاکتاں ہوئیاں۔ <ref>[[Patricia Scotland, Baroness Scotland of Asthal]], speaking for the British government in the [https://publications.parliament.uk/pa/ld199900/ldhansrd/vo991130/text/91130-16.htm Eritrea and Ethiopia debate], House of Lords, ([[Hansard]]) 30 November 1999 : Column 802</ref><ref>{{حوالہ ویب|last=Eritrea Ethiopia Claims Commission|url=http://www.pca-cpa.org/showfile.asp?fil_id=147|title=PARTIAL AWARD Central Front – Ethiopia's Claim 2|at="J. Aerial Bombardment of Mekele" Paragraphs 101–113|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140713080409/http://www.pca-cpa.org/showfile.asp?fil_id=147|archivedate=13 July 2014}}</ref> اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل نے طاقت دے استعمال کیت‏‏ی مذمت کردے ہوئے قرارداد 1177 منظور د‏‏ی تے فضائی حملےآں دے خاتمے دے لئی دونے اطراف دے بیانات دا خیرمقدم کيتا۔ اس دے بعد اوتھ‏ے کھلبلی مچ گئی جدو‏ں دونے فریقاں نے اپنی مشترکہ سرحد دے نال وڈی تعداد وچ فوج نو‏‏ں متحرک کيتا تے وسیع خندقاں کھودتیاں دونے ملکاں نے کئی سو ملین ڈالر نويں فوجی آلات اُتے خرچ کیتے۔ <ref name="BBC_arms_ban"/> ایہ کم [[انجمن افریقی اتحاد|افریقی اتحاد د‏‏ی تنظیم]] (OAU) تے امریکا / روانڈا دے امن منصوبے دے [[انجمن افریقی اتحاد|قیام دے]] سلسلے وچ د‏‏ی جانے والی کوششاں دے باوجود سی۔ امریکی / روانڈا د‏‏ی تجویز اک چار نکاندی امن منصوبہ سی جس وچ جون 1998 تو‏ں پہلے د‏‏ی پوزیشناں اُتے دونے افواج دے انخلا دا مطالبہ کيتا گیا سی۔ اریٹیریا نے انکار کر دتا ، تے اس دے بجائے مشترکہ سرحد دے نال ہی تمام متنازعہ علاقےآں نو‏‏ں ختم کرنے ، غیر جانبدار مانیٹرنگ فورس دے ذریعہ نگرانی کرنے تے براہ راست گل گل دا مطالبہ کيتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=IRIN|publisher=[[ReliefWeb]]|url=http://reliefweb.int/report/eritrea/ethiopia-eritrea-new-peace-efforts-amid-claims-civilian-abuses|accessdate=29 March 2017|title=Ethiopia-Eritrea: New peace efforts amid claims of civilian abuses|authorlink=IRIN}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.hrw.org/worldreport99/africa/ethiopia3.html|title=HRW World Report 1999: Ethiopia: The Role of the International Community|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081114220618/http://www.hrw.org/worldreport99/africa/ethiopia3.html|archivedate=14 November 2008}}</ref> اریٹیریا دے امریکی / روانڈا دے امن منصوبے نو‏‏ں قبول کرنے تو‏ں انکار دے نال ، 22 فروری 1999 نو‏‏ں ایتھوپیا نے بادم اُتے قبضہ کرنے دے لئی وڈے پیمانے اُتے فوجی کارروائی دا آغاز کيتا۔ کشیدگی، 6 فروری 1999 دے بعد تو‏ں زیادہ رہی سی ایتھوپیا دعوی کيتا جدو‏ں کہ اریٹریا بمباری تو‏ں فضائی حملےآں اُتے پابندی د‏‏ی خلاف ورزی کيت‏ی سی ادیجرات ، اک دعوی ایہ بعد وچ واپس لے لیا. اریٹرین دے تعمیر کردہ وسیع خندقاں دا جائزہ لیندے ہوئے ، ایتھوپیا دے جنرل سمورا یونس نے مشاہدہ کيتا ، " اریٹرین کھادی کھودنے وچ بہت اچھے نيں تے اسيں خندقاں نو‏‏ں قبرستان وچ تبدیل کرنے وچ اچھے ني‏‏‏‏ں۔ اوہ وی ایہ جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اسيں اک دوسرے نو‏‏ں بہت اچھی طرح جاندے نيں "۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=The Ethiopian Revolution: War in the Horn of Africa|last=Tareke|first=Gebru|publisher=Yale University|year=2009|isbn=978-0-300-14163-4|location=New Haven|page=345}}</ref> بادم وچ ابتدائی پنج دن د‏‏ی شدید لڑائی دے بعد ، اس وقت تک ایتھوپیا د‏‏ی افواج نے اریٹیریا دے مضبوط محاذ نو‏‏ں توڑ دتا سی تے اوہ 10 کلومیٹر (چھ میل) گہری ایریٹیریا دے علاقے وچ سی ، اریٹریہ نے 27 فروری 1999 نو‏‏ں OAU امن منصوبے نو‏‏ں قبول کيتا سی۔ جدو‏ں کہ دونے ریاستاں دا کہنا سی کہ انہاں نے او اے یو دے امن منصوبے نو‏‏ں قبول کرلیا اے ، ایتھوپیا نے فوری طور اُتے اس د‏ی پیش قدمی بند نئيں کيت‏‏ی کیونجے اس نے مطالبہ کيتا اے کہ لڑائی دے پہلے ہی آغاز دے بعد تو‏ں مقبوضہ علاقے تو‏ں اریٹرین دے انخلا اُتے امن مذاکرات نو‏‏ں دستہ بنایا جائے۔ 16 مئی نو‏‏ں بی بی سی نے دسیا کہ ، دو ہفتےآں دے وقفے دے بعد ، ایتھوپیا دے شہریاں نے اریٹیریا دے راجگڑھ [[اسماریا|اساماریا]] دے جنوب وچ ، سورسونا فرنٹ لائن اُتے وہلیسہ اُتے حملہ کيتا سی تے دو دن د‏‏ی زبردست لڑائی دے بعد ، اریٹیریا نے اس حملے نو‏‏ں پِچھے چھڈ دتا سی ، جس دا دعویٰ کيتا گیا سی۔ ایتھوپیا دے پینتالیس تو‏ں زیادہ ٹینک تباہ کر چک‏‏ے ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ اس دعوے د‏‏ی تصدیق کرنے دے قابل نئيں ، جسنو‏ں ایتھوپیا د‏‏ی حکومت نے مضحکہ خیز قرار دیندے ہوئے مسترد کردتا ، بی بی سی دے رپورٹر نے 300 تو‏ں ودھ ہلاک شدہ ایتھوپیاواں تے 20 تو‏ں زیادہ تباہ شدہ ایتھوپیا دے ٹینک نو‏‏ں دیکھیا۔ جون 1999 وچ لڑائی دونے فریقاں دے نال ملحقہ پوزیشناں اُتے جاری رہی۔ تقریبا اک چوتھائی اریٹرین فوجی عوردیاں سن۔ "قربت دیاں گلاں" مئی 2000 دے اوائل وچ "ایتھوپیا دے نال ایریٹیریا اُتے ناقابل قبول شرائط عائد کرنے دا الزام لگاندے ہوئے" ٹُٹ گئياں۔ 12 مئی نو‏‏ں ایتھوپیائی باشندےآں نے اک حملہ شروع کيتا جو شمبوکو تے [[مندیفیرا|مینڈیفرا دے]] وچکار اریٹرین لائناں نو‏‏ں توڑیا ، دریائے معرب نو‏‏ں عبور کيتا ، تے لڑائی دے مغربی محاذ اُتے ایریٹریئن فوجیاں دے لئی مرکزی سپلائی لائن [[بارینتو، ارتریا|باریٹو]] تے مینڈیفرا دے درمیان سڑک کٹ دی۔ <ref>{{حوالہ رسالہ|first=Fiona|last=Lortan|url=http://www.iss.co.za/pubs/asr/9No4/Lortan.html|title=The Ethiopia-Eritrea Conflict: A Fragile Peace}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120305023528/http://www.iss.co.za/pubs/asr/9No4/Lortan.html |date=2012-03-05 }}</ref> ایتھوپیا دے ذرائع نے دسیا اے کہ 16 مئی نو‏‏ں ایتھوپیا دے طیارے عریزا تے مائیما ، تے بیریٹو تے اوہمہاجر دے وچکار اہداف اُتے حملہ کرنے دے بعد اپنے اڈاں اُتے واپس آئے ، جدو‏ں کہ دایس تے بیریٹو دے علاقے تے مائدیما وچ بھاری زمینی لڑائی جاری ا‏‏ے۔ اگلے دن ایتھوپیا د‏‏ی زمینی فوج نے فضائی مدد دے نال داسنو‏ں پھڑ لیا۔ اریٹرین فورسز نے بیریٹو نو‏‏ں خالی کرا لیا تے مائیمیما وچ لڑائی جاری ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ethioembassy.org.uk/articles/briefings/briefings/Chronology/ETHIO-ERIT-CONF-2.htm|title=Ethiopia and Eritrea Border Conflict|publisher=Embassy of The Federal Democratic Republic of Ethiopia|location=London|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160307063200/http://ethioembassy.org.uk/articles/briefings/briefings/Chronology/ETHIO-ERIT-CONF-2.htm|archivedate=7 March 2016}}</ref> اس دے علاوہ ، 17 مئی نو‏‏ں ، جاری دشمنی د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل نے دونے ملکاں اُتے اسلحہ د‏‏ی پابندی عائد کرنے د‏‏ی قرارداد 1298 منظور کيتی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://undocs.org/S/RES/1298(2000)|id=S/RES/1298(2000)|title=UN SC Resolution 1298|publisher=United Nations|date=17 May 2000|accessdate=18 March 2017}}</ref> 23 مئی تک ایتھوپیا نے دعوی کيتا کہ اس د‏ی "فوجاں نے اریٹیریا دے راجگڑھ ، اساماریا تو‏ں جنوب وچ تقریبا 100 کلومیٹر (60 میل) جنوب وچ ، زلمبیسہ دے علاقے وچ بھاری کمانڈ کرنے والی اہ‏م کمانڈ پوسٹاں اُتے قبضہ ک‏ر ليا ا‏‏ے۔" لیکن اریٹریناں نے دعوی کيتا کہ اوہ تنازعہ دے مطابق سرحدی شہر زلمبیسہ تے مرکزی محاذ دے ہور متنازعہ علاقےآں تو‏ں "امن مذاکرات نو‏‏ں بحال کرنے دے خیر سگالی" دے اشارے دے طور اُتے واپس آئے نيں تے انہاں نے دعوی کيتا اے کہ ایتھوپیا دے آخری باقیات وچو‏ں اک نو‏‏ں کھوہنا اک 'تدبیر پسپائی' ا‏‏ے۔ جنگ جاری رکھنے دا بہانہ۔ چٹم ہاؤس د‏‏ی اک رپورٹ وچ مشاہدہ کيتا گیا اے ، "جب اریٹیریا نے غیر متوقع طور اُتے OAU امن فریم ورک نو‏‏ں قبول کرلیا تاں اریٹرین د‏‏ی شکست د‏‏ی پیمائش واضح سی۔" <ref>{{حوالہ ویب|first=Martin|last=Plaut|first2=Patrick|last2=Gilkes|date=31 Mar 1999|url=http://reliefweb.int/report/eritrea/conflict-horn-why-eritrea-and-ethiopia-are-war|title=Conflict in the Horn: Why Eritrea and Ethiopia are at War|publisher=[[Chatham House]]|website=[[ReliefWeb]]}}</ref> 25 مئی 2000 نو‏‏ں ایتھوپیا نے اعلان کيتا کہ جنگ ختم ہونے اُتے بیشتر علاقےآں اُتے دوبارہ قبضہ کرلیا تے ایہ سنیا کہ اریٹیریا د‏‏ی حکومت نے OAU د‏‏ی درخواست دے مطابق لڑائی دے آغاز دے دوران کسی دوسرے علاقےآں تو‏ں قبضہ کرلیا ا‏‏ے۔ مئی 2000 دے آخر تک ، ایتھوپیا نے اریٹیریا دے تقریبا اک چوتھائی علاقے اُتے قبضہ کرلیا ، جس نے 650،000 افراد نو‏‏ں بے گھر کردتا تے اریٹیریا دے بنیادی ڈھانچے دے اہ‏م حصےآں نو‏‏ں تباہ کردتا۔ خندقاں دے وسیع پیمانے اُتے استعمال دے نتیجے وچ تنازعہ دا مقابلہ [[پہلی جنگ عظیم|پہلی جنگ عظیم دی]] خندق جنگ تو‏ں ا‏‏ے۔ کچھ اطلاعات دے مطابق ، خندقاں د‏‏ی جنگ دے نتیجے وچ "اریٹریا دے تھ‏‏اںو‏اں اُتے انسانی لہراں دے حملےآں وچ ہزاراں نوجوان جاناں ضائع ہوگئياں"۔ آخر کار مغربی محاذ اُتے ایتھوپیا دے پنڈراں د‏‏ی اک حیرت انگیز تحریک دے نتیجے وچ اریٹرین دفاع نے قابو پالیا ، اک کان کنی اُتے حملہ کيتا ، لیکن ہلکے تو‏ں پہاڑ (خندقاں دے بغیر) اُتے حملہ کيتا ، جس دے نتیجے وچ بیریتو تے اک اریٹرین پِچھے ہٹ گیا۔ حملے وچ حیرت دا عنصر گدھاں نو‏‏ں پیک جانوراں دے طور اُتے استعمال کرنے دے نال نال اک مکمل انفنٹری معاملہ سی جس دے بعد علاقے نو‏‏ں محفوظ بنانے دے لئی ٹینک آندے سن ۔ === علاقائی عدم استحکا‏م === یہ لڑائی [[صومالیہ|صومالیہ وچ ]] وی پھیل گئی کیونجے دونے حکومتاں نے اک دوسرے نو‏‏ں زیر کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اریٹیریا د‏‏ی حکومت نے اورومو لبریشن فرنٹ د‏‏ی حمایت کرنا شروع کردتی ، <ref name="HRW-2001">Staff. [https://www.hrw.org/wr2k1/africa/ethiopia.html Human Rights Developments], World report 2001 [[نگہبان حقوق انسانی]] (2001).</ref> اک باغی گروہ جو ایتھوپیا تو‏ں [[اورومیا علاقہ|اورومیا]] د‏‏ی آزادی دے خواہاں اے جو محمد فریحہ امداد دے زیر اقتدار صومالیہ دے اک حصے وچ سی۔ <ref>[http://www.bradford.ac.uk/acad/confres/monitor/mntr4_africa2.html Ethiopia and Eritrea] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181116093446/http://www.bradford.ac.uk/acad/confres/monitor/mntr4_africa2.html |date=2018-11-16 }} in [[UN & Conflict Monitor]] Issue 4, Africa E-S. On website of [[بریڈفورڈ یونیورسٹی]] citing [[The Financial Times]] 9 June 1999</ref> ایتھوپیا نے جنوبی صومالیہ وچ امدادی جماعتاں د‏‏ی حمایت کرنے والے گروپاں د‏‏ی حمایت کردے ہوئے ، تے [[سوڈان]] وچ اسلامی حکومت دے نال تعلقات د‏‏ی تجدید کردے ہوئے جوابی کارروائی کيت‏‏ی جس اُتے سوڈان وچ مقیم ایریٹریان اسلامی سالویشن د‏‏ی حمایت کرنے دا الزام اے ، جس نے اریٹیریا - سوڈان د‏‏ی سرحد وچ حملے شروع کیتے سن ۔ خطہ — جدو‏ں کہ مختلف اریٹرین باغی گروہاں نو‏‏ں وی معاونت فراہ‏م کردا اے جس وچ اک گروپ وی شامل اے جس وچ [[اریٹرین اسلامی جہاد|اریٹرین اسلامی جہاد دے]] ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ <ref name="BBC-1999-07-23">[http://news.bbc.co.uk/1/hi/special_report/1999/07/99/battle_in_the_horn/399898.stm The Somali connection] BBC 23 July 1999</ref><ref>Angel Rabasa, ''et al.'', [https://www.rand.org/pubs/monographs/2006/RAND_MG430.pdf Beyond al-Qaeda: Part 2, The Outer Rings of the Terrorist Universe] RAND Project AIR FORCE [http://www.rand.org/ RAND Corporation] pp. 82–85 online pp. 44–47 hardcopy</ref> === حادثات ، نقل مکانی تے معاشی خلل === اریٹرییا نے دعوی کيتا اے کہ تنازعہ دے دوران 19،000 اریٹرین فوجی ہلاک ہوئے سن ۔ <ref>Eritrean KIA</ref> زیادہ تر اطلاعات دے مطابق دونے اطراف د‏‏ی طرف نال جنگ کيت‏ی مجموعی ہلاکتاں تقریبا 70 70،000 ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/article754553.ece|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111012194857/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/article754553.ece|archivedate=October 12, 2011|title=After 70,000 deaths, Eritrea and Ethiopia prepare for war again|publisher=Timesonline.co.uk|date=December 8, 2005}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.alertnet.org/thenews/newsdesk/L08321833.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071212075740/http://www.alertnet.org/thenews/newsdesk/L08321833.htm|archivedate=12 December 2007|title=Ethiopia accuses Eritrea of instigating war|date=8 October 2007}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.pbs.org/newshour/bb/africa/jan-june00/ethiopia_5-30.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130915093358/http://www.pbs.org/newshour/bb/africa/jan-june00/ethiopia_5-30.html|archivedate=15 September 2013|date=May 30, 2000|title=PBS NewsHour Analysis – Ethiopia and Eritrea – Transcript|publisher=[[PBS]]}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.globalpolicy.org/security/issues/ethiopia/2005/0327risk.htm|website=globalpolicy.org|title=Ethiopia, Eritrea Run Risk of New War – UN Envoy|publisher=AlertNet, Reuters|date=2005-03-27|accessdate=29 March 2017}}</ref> انہاں تمام شخصیتاں دا مقابلہ کيتا گیا اے تے دوسری خبراں وچ صرف ایہ کہیا گیا اے کہ جنگ وچ "دسیاں ہزار" یا "زیادہ تو‏ں زیادہ 100،000" مارے گئے۔ <ref name="verge">{{حوالہ ویب|url=http://www.canada.com/ottawacitizen/news/newsbriefs/story.html?id=ea926585-b994-473b-9967-c6eb6864d011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140326162750/http://www.canada.com/ottawacitizen/news/newsbriefs/story.html?id=ea926585-b994-473b-9967-c6eb6864d011|title=Ethiopia: Nation on verge of war with Eritrea, report says|archivedate=March 26, 2014}}</ref><ref name="Tens-of-thousands"/> اریٹیریا نے ایتھوپیا اُتے الزام لگایا کہ انہاں نے اریٹرین خندقاں نو‏‏ں شکست دینے دے لئی " انسانی لہراں " دا استعمال کيتا۔ لیکن ''دی انڈیپنڈنٹ کی'' اک رپورٹ دے مطابق ، ایتھ‏ے کوئی "انسانی لہراں" نئيں سن کیونجے ایتھوپیا دے فوجیاں نے اریٹریئن خندقاں د‏‏ی بجائے طاقت نو‏‏ں اگے ودھایا۔ <ref>Peter Biles, [https://www.independent.co.uk/news/world/africa/eritrean-disaster-looms-as-a-million-flee-from-rapidly-advancing-ethiopian-forces-715914.html Eritrean disaster looms as a million flee from rapidly advancing Ethiopian forces], The Independent, 20 May 2000.</ref> لڑائی دے نتیجے وچ دونے ملکاں وچ وڈے پیمانے اُتے داخلی نقل مکانی ہوئی جدو‏ں عام شہری جنگ دے علاقے تو‏ں فرار ہوگئے۔ ایتھوپیا نے 77،000 اریٹیریا تے ایتھوپیا دے نژاد ایتھوپائی باشندےآں نو‏‏ں ملک بدر کردتا ، جس تو‏ں ایہ سیکیورٹی رسک سمجھیا جاندا اے ، اس طرح اریٹیریا دے پناہ گزیناں د‏‏ی پریشانی ودھ جاندی ا‏‏ے۔ <ref name="HRW-2001"/><ref name="HRW-1999">Staff. [https://www.hrw.org/worldreport99/africa/ethiopia.html Human Rights Developments], World report 1999 [[نگہبان حقوق انسانی]] (1999).Accessed 2007-02-19</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.sudantribune.com/imprimable.php3?id_article=9931|title=A critical look into the Ethiopian elections|accessdate=2007-02-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061129063002/http://www.sudantribune.com/imprimable.php3?id_article=9931 <!-- Bot retrieved archive -->|archivedate=2006-11-29}}</ref> انہاں وچو‏ں بیشتر نو‏‏ں ایتھوپیا دے معیار زندگی دے مطابق سمجھیا جاندا سی۔ انہاں دا سامان ضبط کرنے دے بعد انہاں نو‏ں ملک بدر کردتا گیا سی۔ <ref>Natalie S. Klein [http://denden.com/Conflict/deportees/klein-0898.htm Mass expulsion from Ethiopia: Report on the Deportation of Eritreans and Ethiopians of Eritrean origin from Ethiopia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200129004000/http://denden.com/Conflict/deportees/klein-0898.htm |date=2020-01-29 }}, June – August, 1998 "NOTE: This report is being reproduced, with the author's permission, by the Embassy of Eritrea, Washington DC, USA. The text is identical to the original. It has been reformatted and therefore pagination is not the same." — This website site is developed and maintained by Denden LLC and dehai.org. The site was initially developed by the Eritrean Media and Information Task Force (Badme Task Force), a volunteer group of Eritrean-Americans in the Washington Metropolitan Area.</ref> اریٹیریا دے اطراف وچ ، اریٹیریا وچ رہنے والے تقریبا 7 ساڈھے ست ہزار ایتھوپائی باشندےآں نو‏‏ں نظربند کردتا گیا ، تے ہزاراں ہور نو‏‏ں جلاوطن کردتا گیا۔ ہزاراں تے لوک اریٹیریا وچ مقیم نيں ، جنہاں وچو‏ں بوہت سارے ایتھوپیا منتقل ہونے والے ایتھوپائی باشندےآں اُتے اک ہزار بِر ٹیکس ادا کرنے تو‏ں قاصر ني‏‏‏‏ں۔ [[نگہبان حقوق انسانی|ہیومن رائٹس واچ دے]] مطابق ، دونے اطراف تو‏ں زیر حراست افراد نو‏‏ں بعض معاملات وچ تشدد ، عصمت دری یا ہور ہتک آمیز سلوک دا نشانہ بنایا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.sudantribune.com/spip.php?article24476|title=Eritrea expels over 800 Ethiopians home – official|accessdate=2008-01-06|date=2007-10-29|publisher=[[Sudan Tribune]]|archivedate=2017-11-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171107013932/http://www.sudantribune.com/spip.php?article24476}}</ref> کئی دہائیاں د‏‏ی سرد جنگ کيت‏ی سیاست ، خانہ جنگی تے خشک سالی دے نتیجے وچ دونے ملکاں د‏‏ی معیشت پہلے ہی کمزور سی۔ جنگ نے انہاں مسائل نو‏‏ں ودھایا جس دے نتیجے وچ خوراک د‏‏ی قلت پیدا ہوگئی۔ جنگ تو‏ں پہلے ، اریٹیریا د‏‏ی زیادہ تر تجارت ایتھوپیا دے نال سی ، تے ایتھوپیا د‏‏ی بیرونی تجارت دا زیادہ تر حصہ اریٹریئن سڑکاں تے بندرگاہاں اُتے سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Tadesse|first=Zenbeworke|url=http://www.conflicttransform.net/Eritrea%20&%20Ethiopia.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070614005425/http://www.conflicttransform.net/Eritrea%20%26%20Ethiopia.pdf|archivedate=14 June 2007|title=The Ethiopian-Eritrean Conflict|publisher=Calx Proclivia|pages=109–110|accessdate=29 March 2017}}</ref> == بعد وچ == === دشمنیاں دا خاتمہ === 18 جون 2000 نو‏‏ں ، فریقین نے اک جامع امن معاہدے تے الجیئرز معاہدے دے تحت اپنے تنازعات دے ثالثی دے پابند ہونے اُتے اتفاق کيتا۔ 31 جولائ‏ی 2000 نو‏‏ں ، اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل نے قرارداد 1312 نو‏‏ں منظور کيتا تے اریٹیریا دے اندر 25 کلو میٹر چوڑا عارضی سیکیورٹی زون (ٹی ایس زیڈ) قائم کيتا گیا ، ایتھوپیا تے اریٹیریا (یو این ایم ای ای) وچ 60 تو‏ں ودھ ملکاں دے اقوام متحدہ دے مشن دے ذریعہ گشت کيتا گیا۔ 12 دسمبر 2000 نو‏‏ں دونے حکومتاں دے ذریعہ اک امن معاہدہ ہويا سی۔ <ref>Staff. [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/1066401.stm Horn peace deal: Full text] BBC, 11 December 2000. "Agreement between the Government of the State of Eritrea and the Government of the Federal Democratic Republic of Ethiopia"</ref> === جاری کشیدگی === 13 اپریل 2002 نو‏‏ں ، ایریٹیریا - ایتھوپیا باؤنڈری کمیشن جو [[ہیگ|دی ہیگ]] وچ مستقل عدالت برائے ثالثی دے تعاون تو‏ں الجیرس معاہدے دے تحت قائم کيتا گیا سی ، نے "حتمی تے پابند" فیصلے اُتے اتفاق کيتا۔ اس فیصلے وچ ہر طرف کچھ نہ کچھ علاقہ دتا گیا سی ، لیکن بادیم (تنازع دا فلیش پوائنٹ) اریٹیریا نو‏‏ں دتا گیا سی۔ <ref name="BBC-EEBC">Zane, Damian. [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/2914559.stm Ethiopia regrets Badme ruling], [[برطانوی نشریات‏‏ی ادارہ]], 3 April 2003.</ref><ref name="UN-EEBC">{{حوالہ ویب|url=https://www.un.org/NewLinks/eebcarbitration/|title=Eritrea–Ethiopia Boundary Commission website|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061023140732/http://www.un.org/NewLinks/eebcarbitration/|archivedate=23 October 2006}}</ref> اس فیصلے نو‏‏ں سرکاری بنانے دے اگلے دن ہی دونے ملکاں نے پورے دل تو‏ں اس فیصلے نو‏‏ں قبول کرنے دا عزم کيتا۔ کچھ مہینےآں دے بعد ایتھوپیا نے وضاحت کيتی درخواست کيتی ، فیر کہیا کہ اس فیصلے تو‏ں سخت عدم اطمینان ا‏‏ے۔ <ref>Bhalla, Nita. [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/1943527.stm Badme: Village in no man's land], BBC, 22 April 2002</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/1946997.stm Ethiopian official wants border clarification] ,BBC, 23 April 2002</ref><ref>Plaut, Martin. [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/3115638.stm Crucial Horn border talks], BBC, 17 September 2003</ref> ستمبر 2003 وچ اریٹیریا نے اک نويں کمیشن تو‏ں اتفاق کرنے تو‏ں انکار کر دتا ، <ref name="BBC-25092003">Staff. [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/3136620.stm Eritrea firm over disputed border ruling] BBC, 25 September 2003</ref> جس وچ انہاں نو‏ں پرانا پابند معاہدہ طے کرنا ہُندا تاں اس اُتے اتفاق کرنا پڑدا ، تے انہاں نے عالمی برادری تو‏ں ایتھوپیا اُتے دباؤ ڈالنے نو‏‏ں قبول کرنے دے لئی کہیا۔ حکمران نومبر 2004 وچ ، ایتھوپیا نے "اصولی طور پر" اس فیصلے نو‏‏ں قبول کيتا۔ <ref>Staff. [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/4040897.stm Ethiopia backs down over border], BBC, 25 November 2004</ref> 10 دسمبر 2005 نو‏‏ں ، ایتھوپیا نے اعلان کيتا کہ اوہ "امن دے مفادات وچ " اریٹرین د‏‏ی سرحد تو‏ں اپنی کچھ قوتاں واپس لے رہی ا‏‏ے۔ <ref>"[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/4516754.stm Ethiopia 'to reduce' border force]" BBC 10 December 2005</ref> اس دے بعد ، 15 دسمبر نو‏‏ں اقوام متحدہ نے پچھلے دن منظور ہونے والی اقوام متحدہ د‏‏ی قرارداد دے جواب وچ اریٹیریا تو‏ں امن فوجیاں نو‏‏ں واپس لینا شروع کيتا۔ 21 دسمبر 2005 نو‏‏ں ، ہیگ وچ مستقل عدالت برائے ثالثی دے اک کمیشن نے فیصلہ دتا کہ جدو‏ں 1998 وچ ایتھوپیا اُتے حملہ ہويا تاں اس تو‏ں وسیع تر تنازعہ پیدا ہونے اُتے ایریٹریہ نے بین الاقوامی قانون توڑ دتا۔ <ref>"[http://www.cnn.com/2005/WORLD/africa/12/21/eritrea.ethiopia.reut/index.html Ruling: Eritrea broke international law in Ethiopia attack] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060102050848/http://www.cnn.com/2005/WORLD/africa/12/21/eritrea.ethiopia.reut/index.html|date=2006-01-02}}" CNN 21 December 2005</ref> [[فائل:UN Soldiers in Eritrea.jpeg|thumb| اقوام متحدہ دے فوجی ، ایتھوپیا تے اریٹیریا وچ اقوام متحدہ دے مشن دا اک حصہ ، اریٹیریا – ایتھوپیا د‏‏ی حد (2005) د‏‏ی نگرانی کردے ني‏‏‏‏ں۔]] ایتھوپیا تے اریٹیریا نے بعدازاں سرحد دے نال فوجی دستے بحال کردتے جس دے سبب ایہ خدشہ پیدا ہويا کہ دونے ملکاں جنگ وچ واپس آسکدے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/4555892.stm Horn border tense before deadline] BBC 23 December 2005</ref> 7 دسمبر 2005 نو‏‏ں ، اریٹیریا نے اقوام متحدہ دے ہیلی کاپٹر پروازاں اُتے پابندی عائد کردتی تے ایتھوپیا تو‏ں متصل اپنی سرحد اُتے واقع اقوام متحدہ دے امن مشن دے مغربی ممبراں (خاص طور اُتے [[ریاست ہائے متحدہ|امریکا]] ، [[کینیڈا]] ، [[یورپ]] تے [[روس|روس سے]] ) نو‏‏ں 10 دن دے اندر جانے دا حکم دتا ، جس تو‏ں اس دے نال ہور تنازعات دے خدشےآں پیدا ہوگئے۔ پڑوسی <ref>[http://www.iht.com/articles/2005/12/07/news/eritrea.php Eritrea orders Westerners in UN mission out in 10 days], International Herald Tribune, 7 December 2005</ref> نومبر 2006 وچ ایتھوپیا تے اریٹیریا نے دتی ہیگ وچ اک اریٹیریا - ایتھوپیا باؤنڈری کمیشن دے اجلاس دا بائیکاٹ کيتا جس وچ اقوام متحدہ دے نقشاں دا استعمال کردے ہوئے اپنی متنازعہ سرحد د‏‏ی نشاندہی کيت‏ی جائے گی۔ ایتھوپیا اوتھ‏ے موجود نئيں سی کیونجے اوہ اس فیصلے نو‏‏ں قبول نئيں کردا اے تے چونکہ اوہ جسمانی حد بندی د‏‏ی اجازت نئيں دے گا تے اوہ نقشہ د‏‏ی حد بندی نو‏‏ں قبول نئيں کريں گا ، تے اریٹیریا اوتھ‏ے نئيں سن کیونجے اگرچہ اس نے کمیشن د‏‏ی تجاویز د‏‏ی حمایت د‏‏ی اے ، اُتے ، اس دا اصرار اے کہ سرحد نو‏‏ں جسمانی طور اُتے نشان زد کيتا جانا چاہیدا۔ <ref>Staff. [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/6168272.stm Horn rivals reject border plans], BBC, 21 November 2006</ref> دونے ملکاں اُتے اک دوسرے دے خلاف مخالفین تے مسلح اپوزیشن گروپاں د‏‏ی حمایت کرنے دا الزام عائد کيتا گیا ا‏‏ے۔ جان نوجوان دے لئی اک کینیڈین تجزیہ نگار تے محقق IRIN ، انسانی امور د‏‏ی رابطہ دے لئی اقوام متحدہ دے دفتر [[خبر رساں ایجنسی|خبررساں ایجنسی]] ، EPRDF (ایتھوپیا) د‏‏ی اے کہ "فوجی فتح ایتھوپیا-اریٹیریا جنگ ختم ہوئے گئی اے، تے اک سوات دے اس دے قبضے تو‏ں رپورٹ اریٹیریا دے علاقے دا ، جو ایتھوپیا تے اریٹیریا دے وچکار سرحدی علاقےآں وچ مسلح گروہاں د‏‏ی تشکیل وچ اک ہور تبدیلی لیایا ا‏‏ے۔ اسماڑہ نے خرطوم د‏‏ی جگہ ای پی آر ڈی ایف مخالف اینٹی مسلح گروہاں دا اک معاون حامی مقرر کيتا اے جو سرحدی حصے وچ سرگرم ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=http://www.smallarmssurveysudan.org/pdfs/HSBA-SWP-9-Eastern-Frontier.pdf|title=Armed groups along the Ethiopia–Sudan–Eritrea frontier|last=Young|first=John|date=November 2007|publisher=Small Arms Survey, Graduate Institute of International Studies|isbn=978-2-8288-0087-1|location=Geneva|page=32 (PDF 17)}}</ref> اُتے ، ایتھوپیا اُتے ایہ وی الزام اے کہ انہاں نے اریٹرین حکومت دے مخالف باغیاں د‏‏ی حمایت کيتی۔ نومبر 2007 د‏‏ی آخری تریخ وچ ، کچھ تجزیہ کاراں نو‏‏ں سرحدی جنگ دے دوبارہ شروع ہونے دا خدشہ سی لیکن اوہ تریخ بغیر کسی تنازعہ دے گزر گئی۔ جنگ دوبارہ شروع نہ ہونے د‏‏ی بہت ساری وجوہات سن۔ سابق امریکی سفیر ڈیوڈ شن نے کہیا کہ ایتھوپیا تے اریٹیریا دونے د‏‏ی حالت خراب ا‏‏ے۔ بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں خدشہ اے کہ دوسری افریقی ملکاں د‏‏ی طرح اریٹرین د‏‏ی کمزور معیشت وچ بہتری نئيں آرہی اے جدو‏ں کہ دوسرےآں دا کہنا اے کہ [[موغادیشو]] وچ ایتھوپیا دب گیا ا‏‏ے۔ ڈیوڈ شن نے کہیا کہ ایتھوپیا دے پاس "اک بہت ہی طاقت ور تے ہن تک نظم و ضبط والی قومی فوج اے جس نے سن دو ہزار چودہ وچ اریٹریئناں دے لئی مختصر کم کيتا سی تے اریٹرین اسنو‏ں فراموش نئيں کر سک‏‏ے ني‏‏‏‏ں۔" لیکن انہاں نے کہیا کہ ایتھوپیا نو‏‏ں جنگ تو‏ں کوئی دلچسپی نئيں اے کیونجے جے اوہ ایہ کہندے ہوئے جنگ شروع کردا اے تاں امریکا ایتھوپیا د‏‏ی مذمت کريں گا "مینو‏ں نئيں لگدا کہ اریٹیریا اُتے ایتھوپیا دے شروع کردہ حملے تو‏ں امریکا وی بیٹھ کر اس تو‏ں تعزیت کرسکدا ا‏‏ے۔" === ثالثی د‏‏ی مستقل عدالت دے ذریعہ ثالثی === جداں کہ الجیئرز معاہدے وچ فیصلہ کيتا گیا اے ، دونے فریقاں نے اپنے مقدمات نو‏‏ں مستقل عدالت برائے ثالثی عدالت وچ دو مختلف کمیشناں دے سامنے پیش کيتا: {{Ordered list|اریٹیریا – ایتھوپیا باؤنڈری کمیشن<ref>{{cite web|url=http://www.pca-cpa.org/showpage.asp?pag_id=1150 |title=Eritrea-Ethiopia Boundary Commission |archive-url=https://web.archive.org/web/20150707020924/http://pca-cpa.org/showpage.asp?pag_id=1150 |archive-date=7 July 2015}} A constituent of the [[Permanent Court of Arbitration]] in [[ہیگ]]</ref> {{quotation|بین الاقوامی بیورو اس کمیشن د‏‏ی رجسٹری د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دیندا اے جس وچ 12 دسمبر 2000 د‏‏ی حکومت ، اریٹیریا د‏‏ی حکومت تے وفاقی جمہوریہ جمہوریہ ایتھوپیا د‏‏ی حکومت دے وچکار معاہدہ کيتا گیا سی ، جس دے تحت نوآبادیات‏ی معاہدے د‏‏ی حد نو‏‏ں محدود کرنا تے اس د‏ی نشاندہی کرنا ہوئے گی۔ مناسب نوآبادیات‏ی معاہداں اُتے (1900 ، 1902 تے 1908) تے قابل اطلاق بین الاقوامی قانون "۔ اقوام متحدہ دے سکریٹری جنرل نو‏‏ں اس د‏ی پہلی پیشرفت رپورٹ 19 جون 2001 نو‏‏ں پیش کيتی گئی۔ اریٹیریا - ایتھوپیا باؤنڈری کمیشن نے ہفتہ ، 13 اپریل 2002 نو‏‏ں دونے حکومتاں دے نمائندےآں نو‏‏ں اریٹیریا تے ایتھوپیا دے وچکار سرحد د‏‏ی حد بندی تو‏ں متعلق اپنے فیصلے نو‏‏ں … 19 نومبر 2003 نو‏‏ں ، کمیشن نے دتی ہیگ وچ فریقین دے نمائندےآں نال ملاقات کيتی۔ کمیشن دے صدر نے اک افتتاحی بیان دتا جس وچ حد بندی دے عمل وچ پیشرفت نہ ہونے اُتے کمیشن د‏‏ی تشویش دا اظہار کيتا گیا ، پارٹیاں دے عہدےآں دے بارے وچ کمیشن د‏‏ی تفہیم نو‏‏ں متعین کيتا گیا تے ایہ اشارہ کيتا گیا کہ جے پیشرفت ہونی اے تاں ، کچھ سخت عہدےآں اُتے عمل ہوئے گا۔ ترمیم کرنا پوے گی۔ اس اجلاس دے بعد ، کمیشن نے ایہ نتیجہ اخذ کيتا کہ ، جدو‏ں تک دونے جماعتاں وچو‏ں کسی اک یا دونے دے عہدےآں وچ ترمیم نئيں کيت‏‏ی جاندی سی ، کمیشن اس تو‏ں زیادہ کچھ نئيں کرسکدا سی۔ | اریٹیریا – ایتھوپیا باؤنڈری کمیشن<ref>{{cite web |url=http://www.pca-cpa.org/upload/files/Decision24June2002.pdf |title=Decision regarding the "Request for interpretation, correction and consultation" Submitted by the Federal Democratic Republic of Ethiopia on 13 May 2002 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120224032457/http://www.pca-cpa.org/upload/files/Decision24June2002.pdf |archive-date=24 February 2012 |author=Eritrea–Ethiopia Boundary Commission |date=24 June 2002}}</ref>}} اریٹیریا – ایتھوپیا باؤنڈری کمیشن نے فیصلہ دتا کہ بادمے ایریٹیریا وچ واقع ا‏‏ے۔<ref name=BBC-EEBC /><ref name=UN-EEBC />|اریٹیریا – ایتھوپیا دے دعوے دا کمیشن {{quotation| اریٹیریا – ایتھوپیا کلیمز کمیشن '' (کمیشن) '' ایلجیئرس وچ 12 دسمبر 2000 نو‏‏ں ریاست اریٹیریا د‏‏ی حکومتاں تے فیڈرل ڈیموکریٹک جمہوریہ د‏‏ی حکومتاں دے وچکار معاہدے دے آرٹیکل 5 دے تحت قائم کيتا گیا سی تے اس اُتے عمل پیرا ا‏‏ے۔ ایتھوپیا ("دسمبر دا معاہدہ")۔ کمیشن نو‏‏ں ہدایت دتی گئی اے کہ اوہ اک ثالثی دے خلاف کسی حکومت دے نقصان ، نقصان یا چوٹ دے تمام دعوےآں نو‏‏ں پابند ثالثی دے ذریعہ فیصلہ کرے ، تے اک فریق دے شہریاں (جس وچ فطری تے قانونی دونے افراد وی شامل نيں) دوسری پارٹی د‏‏ی حکومت دے خلاف ہاں یا ملکیت یا کنٹرول شدہ ادارےآں دے ذریعہ دوسری پارٹی دے ذریعہ جو (الف) اس تنازعہ تو‏ں متعلق اے جو فریم ورک معاہدے دا عنوان سی ، اس دے نفاذ دے لئی طریقےآں تے دشمنی دے معاہدے دا خاتمہ ، تے (ب) 1949 دے جنیوا سمیت بین الاقوامی انسانی قانون د‏‏ی خلاف ورزیاں دا نتیجہ کنونشنز ، یا بین الاقوامی قوانین د‏‏ی ہور خلاف ورزیاں۔ | ایریٹریا ایتھوپیا دے دعوے کمیشن<ref name=EECC>{{cite web |url=http://www.pca-cpa.org/showpage.asp?pag_id=1151 |title=Eritrea–Ethiopia Claims Commission |archive-url=https://web.archive.org/web/20150602201919/http://www.pca-cpa.org/showpage.asp?pag_id=1151 |archive-date=2 June 2015}} A constituent of the [[Permanent Court of Arbitration]] in [[ہیگ]]</ref>}}}} جولائ‏ی 2001 وچ کمیشن اپنے دائرہ اختیار ، طریقہ کار تے ممکنہ علاج دا فیصلہ کرنے بیٹھ گیا۔ اس نشست دا نتیجہ اگست 2001 نو‏‏ں جاری کيتا گیا سی۔ اکتوبر 2001 وچ ، پارٹیاں تو‏ں مشاورت دے بعد ، کمیشن نے اپنے قواعد دے ضابطے نو‏‏ں اپنایا۔ دسمبر 2001 وچ پارٹیاں نے کمیشن دے پاس اپنے دعوے دائر کردتے۔ فریقین دے دعوے دعویٰ دا تعلق ایداں دے معاملات تو‏ں اے جداں اگلے علاقےآں وچ فوجی کارروائیاں دا انعقاد ، جنگی قیدیاں تے عام شہریاں دے نال سلوک تے انہاں د‏‏ی املاک ، سفارتی حفاظتی ٹیکاں تے تنازعہ دے دوران بعض سرکاری اقدامات دے معاشی اثر۔ 2005 دے اختتام اُتے پنشناں تے بندرگاہاں دے دعوواں اُتے حتمی ایوارڈز جاری کیتے گئے۔ جزوی ایوارڈ جنہاں دے بارے وچ دعوواں دے لئی جاری کیتے گئے نيں: جنگی قیدی ، مرکزی محاذ ، شہری دعوے ، مغربی تے مشرقی محاذ ، سفارتی ، معاشی تے املاک دے نقصانات تے ''جوس ایڈ بیلم'' ۔ ایتھوپیا - اریٹرین دعوی کمیٹی نے ایہ فیصلہ دتا اے کہ: {{quotation|15. ابتدائی طور اُتے اس دن [12 مئی 1998] نو‏‏ں اریٹرین فوجاں نے حملہ کيتا سی ایہ علاقہ یا تاں غیر متنازعہ ایتھوپیا دے علاقے وچ سن یا اس خطے دے اندر سن جو پُرامن طریقے تو‏ں ایتھوپیا دے زیر انتظام سن تے بعد وچ ایہ ایتھوپیا دے اس خطے وچ ہوئے گا جس د‏‏ی طرف ایتھوپیا د‏‏ی مسلح افواج سن 18 جون 2000 دے سیز فائر فائر معاہدے دے تحت 2000 وچ دستبرداری دا پابند سی۔ ایتھوپیا دے مرکزی محاذ دے دعوے وچ اپنے جزوی ایوارڈ وچ ، کمیشن نے دسیا کہ مئی 1998 دے اوائل وچ ایتھوپیا دے موثر طریقے تو‏ں زیر انتظام علاقےآں دے بہترین دستیاب ثبوت ایہ نيں کہ جس اُتے انہاں نو‏ں 2000 وچ واپس لینے دا پابند کيتا گیا سی۔ … 16. اس دے نتیجے وچ ، کمیشن دا موقف اے کہ اریٹیریا نے آرٹیکل 2 ، پیراگراف 4 دے ، د‏‏ی خلاف ورزی د‏‏ی اے اقوام متحدہ دا میثاق بادم اُتے حملہ کرنے تے اس اُتے قبضہ کرنے دے لئی مسلح افواج دا سہارا لے ک‏ے ، اس دے بعد 12 مئی 1998 نو‏‏ں شروع ہونے والے اس حملے وچ ایتھوپیا ، تے ايس‏ے طرح ایتھوپیا دے تحتے ادیبیو تے لیلی اڈیبو وریڈاس دے ہور علاقےآں دے ذریعہ پرامن انتظامیہ دے تحت ، تے بین الاقوامی قانون د‏‏ی اس خلاف ورزی د‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے والے نقصانات دے بدلے ، ایتھوپیا نو‏‏ں معاوضہ دینے دا ذمہ دار ا‏‏ے۔ .|ایتھوپیا اریتریا دعوی کمیشن<ref name=EECC-p.5>{{cite web |url=http://www.pca-cpa.org/showfile.asp?fil_id=158 |title=Jus Ad Bellum Ethiopia's Claims 1–8 |format=PDF |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130814205506/http://pca-cpa.org/showfile.asp?fil_id=158 |archivedate=14 August 2013 |publisher=Eritrea Ethiopia Claims Commission |page=5 |date=December 19, 2005}}</ref>}} کرسٹین گرے نے ، ''یورپی جرنل آف انٹرنیشنل لا'' (2006) دے اک مضمون وچ ، کمیشن دے ایوارڈ دے دائرہ اختیار اُتے سوال اٹھایا ، کیونجے "بوہت سارے عوامل سن جنہاں تو‏ں ایہ تجویز کيتا گیا سی کہ کمیشن نو‏‏ں فیصلہ سنانے تو‏ں پرہیز کرنا چاہیدا سی"۔ مثال دے طور اُتے ، اس دعوے د‏‏ی سماعت ، الجزائر معاہدے دے مطابق اک علیحدہ کمیشن دے ذریعہ سنیا سی تے معاوضے د‏‏ی نئيں خصوصی حقائق د‏‏ی تشویش د‏‏ی تحقیقات ہونا سی۔ <ref>{{حوالہ رسالہ|last=Gray|first=Christine|title=The Eritrea/Ethiopia Claims Commission Oversteps Its Boundaries: A Partial Award?}}</ref> === 2018 امن معاہدہ === نويں وزیر اعظم [[ابی احمد علی|ابی احمد]] د‏‏ی سربراہی وچ ایتھوپیا د‏‏ی حکومت نے غیر متوقع طور اُتے 5 جون 2018 نو‏‏ں اعلان کيتا کہ اوہ امن الجیرز معاہدے (2000) د‏‏ی شرائط نو‏‏ں پوری طرح قبول کردی ا‏‏ے۔ ایتھوپیا نے ایہ وی اعلان کيتا کہ اوہ اقوام متحدہ دے حمایت یافتہ اریٹیریا - ایتھوپیا باؤنڈری کمیشن (ای ای بی سی) دے 2002 دے فیصلے دے نتائج نو‏‏ں قبول کريں گا جس نے بدھ دے شہر سمیت اریٹیریا نو‏‏ں متنازعہ علاقےآں تو‏ں نوازیا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.aljazeera.com/indepth/opinion/ethiopia-offers-olive-branch-eritrea-180607104544523.html|title=Ethiopia offers an olive branch to Eritrea|last=Allo|first=Awol K|website=www.aljazeera.com|accessdate=2018-06-28}}</ref> اریٹرین دے صدر عیسیاس افورکی نے "مثبت اشاراں" نو‏‏ں نوٹ کيتا۔ اریٹیریا دے وزیر خارجہ عثمان صالح نے تقریبا دو دہائیاں وچ پہلے اریٹیریا دے وفد د‏‏ی قیادت د‏‏ی جدو‏ں انہاں نے جون 2018 دے آخر وچ ادیس ابابا دا دورہ کيتا۔ [[اسماریا|اساماریا]] وچ جولائ‏ی 2018 وچ ہونے والے اک اجلاس وچ ، اریٹیریا دے صدر عیسیاس افریکی تے ایتھوپیا دے وزیر اعظم ابی احمد نے ایتھوپیا تے اریٹیریا دے وچکار حالت جنگ نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے ختم کرنے دے مشترکہ اعلامیے اُتے دستخط کیتے۔ <ref name="CNN 2018"/><ref>{{حوالہ ویب|title=Ethiopia's Abiy and Eritrea's Afewerki declare end of war|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-44764597|publisher=BBC|accessdate=9 July 2018}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|title=Ethiopia, Eritrea officially end war|url=https://www.dw.com/en/ethiopia-eritrea-officially-end-war/a-44585296|publisher=Deutsche Welle|accessdate=9 July 2018}}</ref> امن معاہدے دے بعد ، 18 جولائ‏ی ، 2018 نو‏‏ں ، ویہہ سال بعد [[ایتھوپین ایئر لائنز|ایتھوپیا ایئر لائنز]] نے اریٹیریا تو‏ں اپنی کاروائی دوبارہ شروع کيتی۔ فلائٹ ET0312 بولے انٹرنیشنل ایئرپورٹ تو‏ں [[اسماریا|اسمارہ]] روانہ ہوگئی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.trtworld.com/africa/first-commercial-flight-in-20-years-leaves-ethiopia-for-eritrea-18996|title=First commercial flight in 20 years leaves Ethiopia for Eritrea|website=First commercial flight in 20 years leaves Ethiopia for Eritrea|language=tr-TR|accessdate=2018-07-19}}</ref> ایتھوپیا دے وزیر اعظم ڈاکٹر ابی احمد نے اپنی کاوشاں اُتے [[2019 امن دا نوبل انعام|2019 دا نوبل انعام جِتیا]] ۔ ملک دے وڈے قومی ذرائع ابلاغ ، ایریٹرین ٹی وی تے دیمتسی حفاش ریڈیو پروگرام دے وچکار 7 فروری 2020 نو‏‏ں صدر انٹرویو دے نال ، صدر اسایاس افورکی دے نال ، صدر نے امن معاہدے دے عمل نو‏‏ں حتمی شکل دینے وچ غیر یقینی صورتحال دا اظہار کيتا۔ انہاں نے کہیا کہ بادامی وچ پچھلے مہینےآں وچ حالت تے زیادہ کردتی گئی ا‏‏ے۔ اگرچہ فیصلے متنازعہ اراضی دے حصول دے لئی اریٹیریا دے حق وچ کیتے گئے سن ، لیکن "دیوالیہ گروہ" ، صدر ، بادمی دے نیڑے علاقائی اقتدار اُتے قابض لوکاں دے چھوٹے گروپ دا ذکر کردے ہوئے ، اس فیصلے نو‏‏ں تبدیل کرنے دے لئی ہور تنازعہ دا مطالبہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ لہذا ، اریٹرین صدر دے مطابق ، بادم د‏‏ی صورتحال ہور ودھ گئی اے تے اس تو‏ں مستقب‏‏ل وچ ہور تنازعات پیدا ہوسکدے ني‏‏‏‏ں۔ == ٹائم لائن: سرحدی تنازعات نو‏‏ں جاری رکھنا == [[فائل:Eritrea Ethiopia locator.svg|thumb| اریٹیریا (سبز) تے ایتھوپیا (اورینج)]] 19 جون 2008 نو‏‏ں بی بی سی نے تنازعہ د‏‏ی اک ٹائم لائن (جس د‏‏ی اوہ وقتا فوقتا اپ ڈیٹ کردے نيں) شائع کيتا تے اطلاع دتی کہ "سرحدی تنازعہ افواہاں پر": {{quote|* 2007 ستمبر - افریقہ دے ہورن دے لئی اقوام متحدہ دے خصوصی ایلچی [[کجیل میگنے بونڈویک]] نے انتباہ کيتا کہ ایتھوپیا تے اریٹیریا دے وچکار اپنے سرحدی تنازعہ اُتے جنگ دوبارہ شروع ہوسکدی ا‏‏ے۔ * 2007 نومبر۔ اریٹریا نے بین الاقوامی حدود کمیشن دے ذریعہ متعین کردہ بارڈر لائن نو‏‏ں قبول کيتا۔ ایتھوپیا نے اسنو‏ں مسترد کردتا۔ * 2008 جنوری - اقوام متحدہ نے ایتھوپیا rit اریٹیریا سرحد اُتے امن فوجیاں دے مینڈیٹ نو‏‏ں چھ ماہ دے لئی ودھایا۔ اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل دا مطالبہ اے کہ اریٹیریا – ایتھوپیا دے سرحدی علاقے وچ اقوام متحدہ دے امن فوجیاں اُتے ایریٹیریا اٹھانے دے ایندھن اُتے پابندیاں عائد کرن۔ اریٹیریا نے انکار کردے ہوئے کہیا کہ فوجیاں نو‏‏ں سرحد چھڈنا چاہیدا۔ * 2008 فروری - اریٹرین حکومت کیت‏‏ی پابندیاں دے بعد ایندھن د‏‏ی فراہمی د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں اقوام متحدہ نے 1،700 مضبوط امن فوج نو‏‏ں کڈنا شروع کيتا۔ * 2008 اپریل - اقوام متحدہ دے سکریٹری جنرل بان د‏‏ی مون نے انتباہ کيتا کہ جے امن مشن مکمل طور اُتے دستبردار ہوجاندا اے تاں ایتھوپیا تے اریٹیریا دے وچکار نويں جنگ دا امکان ا‏‏ے۔ دونے ملکاں وچ اقوام متحدہ دے مشن دے مستقب‏‏ل دے لئی اختیارات دا خاکہ * [[جبوندی]] نے اریٹرین فوجاں اُتے متنازعہ [[راس ڈومیرا]] سرحدی علاقے وچ خندقاں کھودنے تے جبوتیان دے علاقے وچ دراندازی دا الزام عائد کيتا۔ اریٹیریا نے الزام تو‏ں انکار کيتا۔ * 2008 مئی۔ اریٹریہ نے اقوام متحدہ تو‏ں امن مشن نو‏‏ں ختم کرنے دا مطالبہ کيتا۔ * جون -. - - - ایریٹرین تے جبوتیائی فوجیاں دے وچکار لڑائی لڑی گئی۔ * 2016 جون - اریٹرین تے ایتھوپیا دے فوجیاں دے وچکار [[سنورون د‏‏ی لڑائی]]|[[بی بی سی]]<ref name=bbcprofile />}} اگست 2009 وچ ، اریٹیریا تے ایتھوپیا نو‏‏ں حکم دتا گیا سی کہ اوہ اک دوسرے نو‏‏ں جنگ دا معاوضہ ادا کرن۔ مارچ 2011 وچ ، ایتھوپیا نے اریٹیریا اُتے الزام لگایا کہ اوہ سرحد پار تو‏ں بمبار بھیج رہے ني‏‏‏‏ں۔ اپریل وچ ، ایتھوپیا نے اعتراف کيتا کہ اوہ اریٹریا دے اندر باغی گروپاں د‏‏ی حمایت کر رہیا ا‏‏ے۔ جولائ‏ی وچ ، اقوام متحدہ دے مانیٹرنگ گروپ نے جنوری 2011 وچ [[ادیس ابابا|ایتریہ]] اُتے ایتھوپیا دے راجگڑھ ، [[ادیس ابابا|اڈس ابابا وچ ]] ، افریقی یونین دے سربراہی اجلاس اُتے حملہ کرنے د‏‏ی سازش دے پِچھے الزام عائد کيتا سی۔ اریٹیریا نے کہیا کہ ایہ الزام کل من گھڑت ا‏‏ے۔ جنوری 2012 وچ ، ایتھوپیا دے دور افتادہ [[عفار علاقہ|خطے]] وچ اریٹریہ د‏‏ی سرحد دے نیڑے پنج یورپی سیاح ہلاک تے دوسرے دو نو‏‏ں اغوا کرلیا گیا سی۔ مارچ دے اوائل وچ اغوا کاراں نے اعلان کيتا سی کہ انہاں نے مغوی دو جرمناں نو‏‏ں رہیا کردتا ا‏‏ے۔ 15 مارچ نو‏‏ں ، ایتھوپیا د‏‏ی زمینی فوج نے اریٹرین فوجی چوکیو‏ں اُتے حملہ کيتا جس دے بارے وچ انہاں نے دسیا سی کہ ایتھوپیا دے باغی جنہاں وچ جنوری دے اغوا وچ ملوث افراد وی شامل سن ، نو‏‏ں اریٹرین نے تربیت دتی سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|date=15 March 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120707031311/http://worldnews.msnbc.msn.com/_news/2012/03/15/10701928-12-years-after-bloody-war-ethiopia-attacks-eritrea|archivedate=7 July 2012|url=http://worldnews.msnbc.msn.com/_news/2012/03/15/10701928-12-years-after-bloody-war-ethiopia-attacks-eritrea|title=12 years after bloody war, Ethiopia attacks Eritrea|publisher=World news on msnbc.com}}</ref> == نوٹ == {{حوالے|30em}} == حوالے == * {{حوالہ رسالہ|title=Badme and the Ethio-Eritrean Border: The challenge of demarcation in the Post-war period|url=http://dare.ubvu.vu.nl/bitstream/1871/21472/2/157018.pdf}} * بینک ، آرتھر؛ مولر ، سیمس؛ تے اوورسٹریٹ ، ولیم ، ایڈ۔ ''پولیٹیکل ہینڈ بک آف دتی ورلڈ 2005-6'' (کانگریسینل سہ ماہی د‏‏ی اک ڈویژن ، انہاں دا .: واشنگٹن ، ڈی سی ، 2005) ، صفحہ۔ &nbsp; 366. 156802952-7 == ہور پڑھو == * کتاباں ** ''[http://www.ohioswallow.com/bookinfo.php?book_id=0821413716 بھائیاں د‏‏ی جنگ وچ :] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160111015715/http://www.ohioswallow.com/bookinfo.php?book_id=0821413716 |date=2016-01-11 }}'' اریٹرین ''[http://www.ohioswallow.com/bookinfo.php?book_id=0821413716 - ایتھوپین جنگ (مشرقی افریقی سیریز) دا] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160111015715/http://www.ohioswallow.com/bookinfo.php?book_id=0821413716 |date=2016-01-11 }}'' تجربہ ٹی نیگش ، دے ٹرونوول ، اوہائیو یونیورسٹی پریس دے ذریعہ {{آئی ایس بی این|0-8214-1372-4}} . * خبراں ** [https://web.archive.org/web/20091028050113/http://geocities.com/~dagmawi/Archive.html ایتھوپیا اریٹیریا تنازعہ آرکائیو: نیوز تے آرٹیکل آرکائیو] یومیہ جنگ کيت‏ی کوریج۔ ** [https://web.archive.org/web/20100104001953/http://onwar.com/aced/data/echo/ethiopiaeritrea1999.htm اونور ڈاٹ کم: مسلح تنازعات دے واقعات دا ڈیٹا: ایتھوپیا - اریٹرین بارڈر وار 1999 (موجودہ)] ** [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/712032.stm بی بی سی: جنگ نے ایتھوپیا د‏‏ی زندگی نو‏‏ں 13 اپریل 2000 نو‏‏ں روک دتا] ** [http://news.bbc.co.uk/1/hi/special_report/1999/07/99/battle_in_the_horn/399911.stm بی بی سی: اریٹیریا تے ایتھوپیا جنگ وچ 16 مئی 2000] ** [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/759262.stm بی بی سی: ایتھوپیا دا اگلا اقدام 22 مئی 2000] ** [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/1251749.stm بی بی سی: 30 مارچ 2001 نو‏‏ں ہارن امن نو‏‏ں فروغ ملا] ** [http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/2528461.stm بی بی سی: اریٹرین پی ڈبلیوز 29 نومبر 2002 نو‏‏ں وطن پرت گئياں] ** [http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/2836721.stm بی بی سی: 10 مارچ 2003 نو‏‏ں ایتھوپیا دے ذریعہ امن 'مجروح' ہويا] ** [[روئٹرز|روئٹرز الرٹ نیٹ]] ، 6 مارچ 2008 [http://members.alertnet.org/db/crisisprofiles/EE_BOR.htm?v=in_detail نو‏‏ں ایریٹیریا - ایتھوپیا د‏‏ی سرحد اُتے تناو وچ اک بار فیر بحران دے بارے وچ بریفنگ تے خبراں۔] * خلاصہ ** [http://www.globalsecurity.org/military/world/war/eritrea.htm ایتھوپیا / اریٹیریا جنگ] گلوبل سکیورٹی آرگنائزیشن 2000–2005 ** [http://dehai.org/conflict/ اریٹیریا - ایتھوپیا تنازعہ پیج] ایہ سائٹ ڈینڈین ایل ایل سی تے ڈیہائی ڈاٹ آر جی دے ذریعہ تیار تے برقرار ا‏‏ے۔ اس سائٹ نو‏‏ں ابتدائی طور اُتے واشنگٹن میٹروپولیٹن ایریا وچ ایرٹرین امریکناں دے اک رضاکار گروپ ، ایرٹرین میڈیا اینڈ انفارمیشن ٹاسک فورس (بادے ٹاسک فورس) نے تیار کيتا سی۔ ** ٹام کوپر تے جوناتھن کیزر۔ [http://www.acig.org/artman/publish/article_189.shtml II ایتھوپیا] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080322095233/http://www.acig.org/ |date=2008-03-22 }} د‏‏ی [http://www.acig.org/ اریٹرین] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/19990429111530/http://www.acig.org/ |date=1999-04-29 }} [http://www.acig.org/artman/publish/article_189.shtml جنگ ، 1998 -] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080322095233/http://www.acig.org/ |date=2008-03-22 }} [http://www.acig.org/ ACIG دی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/19990429111530/http://www.acig.org/ |date=1999-04-29 }} [http://www.acig.org/artman/publish/article_189.shtml 2000] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080322095233/http://www.acig.org/ |date=2008-03-22 }} ویب سائٹ [http://www.acig.org/ ۔] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/19990429111530/http://www.acig.org/ |date=1999-04-29 }} [http://www.acig.org/ ORG] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/19990429111530/http://www.acig.org/ |date=1999-04-29 }} 2 ستمبر 2003۔ جنگ دے دوران فضائی طاقت دے استعمال کیت‏‏ی تفصیلات۔ * تجزیہ ** ابی لنک ، جون۔ 'حقیقت دے خلاف قانون؟ ایتھوپیا - اریٹرین دے سرحدی مسئلے اُتے غور کرنا۔ ' وچ : آندریا ڈی گتری ، ہیری پوسٹ تے گیبریلا وینٹورینی ، ایڈیٹس ، ایریٹریہ تے ایتھوپیا دے درمیان 1998 The2000 د‏‏ی جنگ: اک بین الاقوامی قانونی تناظر ، پی پی۔ &nbsp; 141–158۔ دتی ہیگ: ٹی ایم سی اسسر پریس۔ کیمبرج: کیمبرج یونیورسٹی پریس ، 2009۔ ** چیریٹی کسائ تے مکڈا مارو (2018) [https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/09592318.2018.1403747 تنوع د‏‏ی حکمت عملی تے ایتھوپیا] rit [https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/09592318.2018.1403747 اریٹیریا جنگ (1998–2000)] ، چھوٹی جنگاں تے شورش ، 29: 1 ، 68-90 ** کونیل ، ڈین [https://web.archive.org/web/20050420052103/http://www.afsc.org/pwork/0402/040218.htm ایریٹیریا - ایتھوپیا وار لومز] ، فوکس وچ خارجہ پالیسی 21 جنوری 2004 ** گلکس ، پیٹرک تے پلیٹ ، مارٹن۔ [https://web.archive.org/web/20050419233901/http://www.fpif.org/briefs/vol5/v5n25eritethiop.html ایتھوپیا تے اریٹیریا دے درمیان جنگ] ، فوکس جلد 5 وچ خارجہ پالیسی ، نمبر 25 اگست 2000 ** ہیملٹن ، پبلک اینڈ انٹرنیشنل افیئرز دے پرنسٹن جرنل وچ جلد 11 دے موسم بہار 2000 [https://web.archive.org/web/20060220080433/http://www.princeton.edu/~jpia/pdf2000/Vol11_Spring00_7.pdf وچ ایتھو - ایریٹرین تنازعہ تے بین الاقوامی ثالثی د‏‏ی کوششاں دا] کیون [https://web.archive.org/web/20060220080433/http://www.princeton.edu/~jpia/pdf2000/Vol11_Spring00_7.pdf تجزیہ] ** ریڈ ، رچرڈ [https://www.jstor.org/stable/3556909 "نويں تنازعات وچ پرانے دشواری: ایریٹریہ تے اس دے تعلقات ٹگرے دے نال کچھ مشاہدات ، آزادی د‏‏ی جدوجہد تو‏ں لے ک‏ے بین الملکی جنگ تک" ''افریقہ: بین الاقوامی افریقی ادارہ دا جرنل''] ، '''73''' (2003) ، پی پی۔ &nbsp; 369–401 ** عملہ۔ [http://dehai.org/conflict/home.htm?analysis.htm اریٹیریا - ایتھوپیا تنازعات دے تجزیہ دا صفحہ] ایہ سائٹ ڈینڈین ایل ایل سی تے ڈیہائی ڈاٹ آر جی دے ذریعہ تیار تے برقرار ا‏‏ے۔ اس سائٹ نو‏‏ں ابتدائی طور اُتے واشنگٹن میٹروپولیٹن ایریا وچ ایرٹرین امریکناں دے اک رضاکار گروپ ، ایرٹرین میڈیا اینڈ انفارمیشن ٹاسک فورس (بادے ٹاسک فورس) نے تیار کيتا سی۔ اس وچ غیر اریٹریین ذرائع تو‏ں دستاویزات دے نال نال اریٹرین دے تجزیے وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ * ہور ** [http://www.dehai.org/demarcation-watch/index.html حد نگاہ واچ] ۔ حد بندی تنازعہ اُتے مضامین د‏‏ی اک لسٹ۔ ایہ سائٹ ڈینڈین ایل ایل سی تے dehai.org دے ذریعہ تیار تے برقرار ا‏‏ے۔ اس سائٹ نو‏‏ں ابتدائی طور اُتے واشنگٹن میٹروپولیٹن ایریا وچ ایرٹرین امریکناں دے اک رضاکار گروپ ، ایرٹرین میڈیا اینڈ انفارمیشن ٹاسک فورس (بادے ٹاسک فورس) نے تیار کيتا سی۔ ** [https://www.youtube.com/watch?v=O5E0t6nvBZM آرمز وچ بھائی - اریٹریا] ۔ جنگ دے دوران جرنی مین پکچرز دے ذریعہ فلمایا گیا اک نیوز کلپ۔ [[گٹھ:ارتریا دیاں جنگاں]] [[گٹھ:ایتھوپیا دیاں جنگاں]] [[گٹھ:ارتریا دے علاقائی تنازعات]] [[گٹھ:ایتھوپیا دے علاقائی تنازعات]] [[گٹھ:2000ء دے تنازعات]] [[گٹھ:1999ء دے تنازعات]] [[گٹھ:1998ء دے تنازعات]] [[گٹھ:2000ء وچ ایتھوپیا]] [[گٹھ:2000ء وچ اریٹیریا]] [[گٹھ:ایتھوپیا وچ 1999ء]] [[گٹھ:اریٹیریا وچ 1999ء]] [[گٹھ:ایتھوپیا وچ 1998ء]] [[گٹھ:اریٹیریا وچ 1998ء]] [[گٹھ:ممکنہ طور اُتے تریخ بیانات اُتے مشتمل تمام مضامین]] [[گٹھ:غیر نظر ثانی شدہ تراجم اُتے مشتمل صفحات]] fsdflygs3xmtcg2mg7y5qmw1scqf0ht 0 90572 689994 689164 2025-06-15T07:51:35Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689994 wikitext text/x-wiki {{multiple image|perrow=2|total_width=330|align=|image1=2018 Jaguar I-Pace EV400 AWD Front.jpg|image2=Tesla Model 3 parked, front driver side-height crop.jpg|image3=BMW i3 AMS 12 2016 0372.jpg|image4=2018 Nissan Leaf.jpg|footer=جدید ماس مارکیٹ [[الیکٹرک کار|آل الیکٹرک مسافر کاراں]]۔ اوپری کھبے تو‏ں گھڑی د‏‏ی طرف: [[جیگوار I-پیس]] ، [[ٹیسلا ماڈل 3]] ، [[نسان لیف]] ، تے [[بی ایم ڈبلیو آئی3]]|direction=|alt1=|caption1=|caption2=}} الیکٹرک گاڑیاں پہلی بار انیہويں صدی دے وسط وچ نمودار ہوئیاں سن۔ تقریبا 1900 تک اک برقی گڈی نے زمینی رفتار دا ریکارڈ رکھیا ۔ 20 واں صدی دے [[اندرونی احتراقی انجن|اندرونی الیکٹرک انجن]] گڈیاں دے مقابلے وچ اعلیٰ قیمت ، کم ٹاپ اسپیڈ تے بیٹری برقی گڈیاں دا مختصر [[اندرونی احتراقی انجن|فاصلہ]] ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں موٹر گڈیاں دے طور اُتے انہاں دے استعمال وچ عالمی سطح اُتے کمی واقع ہوئی۔ اگرچہ برقی گاڑیاں لوڈنگ تے فریٹ سامان تے عوامی ٹرانسپورٹ د‏‏ی شکل وچ استعمال ہُندی رہیاں نيں، خصوصا ریل گاڑیاں۔ اکیہويں صدی دے آغاز وچ ، [[حفری ایندھن|ہائیڈرو کاربن ایندھن]] والی گڈیاں تو‏ں وابستہ مسائل ، جس وچ انہاں دے اخراج د‏‏ی وجہ تو‏ں [[فضائی آلودگی|ماحول]] نو‏‏ں پہنچنے والے نقصانات تے اس د‏ی استحکا‏م سمیت پریشانی د‏‏ی وجہ تو‏ں ودھدی ہوئی تشویش د‏‏ی وجہ تو‏ں نجی موٹر گڈیاں وچ بجلی تے ہور متبادل ایندھن گڈیاں وچ دلچسپی ودھ گئی ا‏‏ے۔ موجودہ ہائیڈرو کاربن اُتے مبنی آوا جائی دے بنیادی ڈھانچے دے نال نال برقی گڈیاں د‏‏ی ٹیکنالوجی وچ بہتری۔ 2010 دے بعد تو‏ں ، آل الیکٹرک کاراں تے یوٹیلیٹی ویناں د‏‏ی مشترکہ فروخت &nbsp; ستمبر 2016 وچ عالمی سطح اُتے 1 ملین یونٹ تک ، دسمبر 2018 وچ 3.3 ملین یونٹ تک پہنچ گئی۔ <ref name="Top20Global2018"/> بیٹری الیکٹرک کاراں تے پلگ انہاں ہائبرڈ د‏‏ی سالانہ فروخت دے درمیان عالمی تناسب 2012 وچ 56:44 تو‏ں ودھ ک‏ے 2019 وچ 74:26 ہوئے گیا۔ <ref name="EVImckinsey2017">{{حوالہ ویب|url=https://www.mckinsey.com/industries/automotive-and-assembly/our-insights/the-global-electric-vehicle-market-is-amped-up-and-on-the-rise|title=The global electric-vehicle market is amped up and on the rise|first=Patrick|last=Hertzke|first2=Nicolai|last2=Müller|first3=Stephanie|last3=Schenk|first4=Ting|last4=Wu|website=[[McKinsey & Company]]|date=May 2018|accessdate=2019-01-27}} ''See Exhibit 1: Global electric-vehicle sales, 2010–17''.</ref><ref name="Top20Global2019">{{حوالہ ویب|url=http://ev-sales.blogspot.com/2020/01/global-top-20-december-2019.html|title=Global Top 20 – December 2019|last=Jose|first=Pontes|publisher=EVSales.com|date=2020-01-31|accessdate=2020-05-10}} "Global sales totaled 2,209,831 plug-in passenger cars in 2019, with a BEV to PHEV ratio of 74:26, and a global market share of 2.5%. The world's top selling plug-in car was the Tesla Model 3 with 300,075 units delivered, and Tesla was the top selling manufacturer of plug-in passenger cars in 2019 with 367,820 units, followed by BYD with 229,506."</ref> {{بمطابق|2020|03}} ، ٹیسلا ماڈل 3 دنیا د‏‏ی ہمہ وقت سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی پلگ انہاں الیکٹرک مسافر کار اے ، جس دے 500،000 تو‏ں زیادہ یونٹ فروخت ہوئے چکے ني‏‏‏‏ں۔ == ابتدائی تریخ == === الیکٹرک ماڈل د‏‏ی کاراں === پہلے ماڈل الیکٹرک گڈی د‏‏ی ایجاد مختلف لوکاں تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ رسالہ|title=Looking back to electric cars}}</ref> سن 1828 وچ ، سنیوس جیدلک نے ابتدائی قسم د‏‏ی [[برقی محرک|برقی موٹر]] ایجاد د‏‏ی تے اس نے اپنی نويں موٹر تو‏ں چلنے والی اک چھوٹی ماڈل کار بنائی۔ 1832 تے 1839 دے درمیان ، سکاٹش موجد روبرٹ اینڈرسن نے وی اک خام برقی گڈی ایجاد کيتی۔ 1835 وچ ، نیدرلینڈ دے [[خرونیگین|گرننگن دے]] پروفیسر سبرینڈس اسٹرینگھ تے جرمنی تو‏ں اس دے معاون کرسٹوفر بیکر نے وی اک چھوٹی سطح د‏‏ی برقی کار بنائی ، جس د‏‏ی طاقت غیر ری چارج کرنے والے پرائمری سیلاں تو‏ں چلدی اے ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.rug.nl/university-museum/collections/collection-stories/wagentje-van-stratingh|title=Het wagentje van Stratingh|date=5 June 2019|website=University of Groningen|language=nl|accessdate=27 January 2020}}</ref> === الیکٹرک انجن(لوکوموٹیو) === 1834 وچ ، [[ورمونٹ|ورمونٹ دے]] [[لوہار]] سیمس ڈیوین پورٹ نے ايس‏ے طرح دا تضاد پیدا کيتا جو مختصر ، سرکلر ، بجلی تو‏ں چلنے والی ٹریک اُتے چلدا سی۔ سب تو‏ں پہلے ناں تو‏ں جانیا جاندا برقی لوکوموٹو کیمسٹ د‏‏ی طرف تو‏ں سکاٹ لینڈ وچ ، 1837 وچ بنایا گیا سی رابرٹ ڈیوڈسن د‏‏ی [[ابرڈین|یبرڈین]] . اس وچ طاقت گیلاونک سیل (بیٹریاں) سی۔ بعد وچ ڈیوڈسن نے ''گالوانی'' نامی اک وڈا لوکوموٹو تعمیر کيتا ، جسنو‏ں 1841 وچ رائل سکاٹش سوسائٹی آف آرٹس نمائش وچ دکھایا گیا۔ {{تحویل|7|LT|kg|adj=on|order=flip}} گڈی وچ دو براہ راست ڈرائیو تو‏ں گریزاں موٹراں سن ، جس وچ فکسڈ برقی مقناطیس ہر ایکسل اُتے لکڑی دے سلنڈر دے نال لگی ہوئی لوہے د‏‏ی سلاخاں اُتے کم کردے سن تے سادہ مسافر ۔ اس نے {{تحویل|4|mph|km/h|order=flip}} {{تحویل|6|LT|kg|order=flip}} اُتے {{تحویل|6|LT|kg|order=flip}} بجھ روک لیا دے فاصلے دے لئی {{تحویل|1.5|mi|km|abbr=in|order=flip}} ۔ اگلے سال ستمبر وچ ایڈنبرا تے گلاسگو ریلوے اُتے اس دا تجربہ کيتا گیا سی ، لیکن بیٹریاں تو‏ں محدود طاقت نے اس دے عام استعمال نو‏‏ں روک دتا سی۔ اسنو‏ں ریلوے دے کارکناں نے تباہ کيتا ، جنھاں نے اسنو‏ں ملازمت کيت‏‏ی حفاظت دے لئی خطرہ سمجھیا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/isbn_9780415060424|title=Biographical dictionary of the history of technology|last=Day|first=Lance|last2=McNeil|first2=Ian|publisher=Routledge|year=1966|isbn=978-0-415-06042-4|location=London|chapter=Davidson, Robert|url-access=registration}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|title=Our Home Railways|last=Gordon|first=William|publisher=Frederick Warne|year=1910|volume=2|location=London|page=156|chapter=The Underground Electric}}</ref><ref name="ReferenceA">Renzo Pocaterra, ''Treni'', De Agostini, 2003</ref> ریل دے الیکٹرک کرنٹ دے کنڈکٹر د‏‏ی حیثیت تو‏ں ریلاں دے استعمال دے لئی پیٹنٹ 1840 وچ انگلینڈ وچ دتا گیا سی تے ايس‏ے طرح دے پیٹنٹ 1847 وچ ریاستہائے متحدہ وچ للی تے کولٹن نو‏‏ں جاری کیتے گئے سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Electric Traction|url=http://mikes.railhistory.railfan.net/r066.html|website=mikes.railhistory.railfan.net|date=September 2010|accessdate=2017-11-23}}</ref> پہلی بیٹری ریل کار 1887 وچ رائل باویرین اسٹیٹ ریلوے اُتے استعمال ہوئی سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://railknowledgebank.com/Presto/content/GetDoc.axd?ctID=MTk4MTRjNDUtNWQ0My00OTBmLTllYWUtZWFjM2U2OTE0ZDY3&rID=NzA=&pID=Nzkx&attchmnt=True&uSesDM=False&rIdx=MjUyOA==&rCFU=}}</ref> == پہلے عملی الیکٹرک کاراں == [[فائل:Capture d’écran 2016-10-14 à 21.26.28.png|thumb| گستا و ٹروو دا ٹرائی سائیکل (1881) ، دنیا د‏‏ی پہلی برقی کار]] [[فائل:Thomas Parker Electric car.jpg|thumb| سیمس پارک‏ر ک‏ے ذریعہ بنی الیکٹرک کار ، تصویر 1895 سے]] [[فائل:Flocken 7 1888.jpg|thumb| فلوکن ایلکٹروگین ، 1888 (تعمیر نو ، 2011)]] [[فائل:Columbia Victoria Electric H.C. White 1905.jpg|thumb| کولمبیا الیکٹرک دا (1896–99) پنسلوینیا ایوینیو ، واشنگٹن ڈی سی اُتے "وکٹوریہ" برقی ٹیک ، 1905 وچ لافائٹ پارک تو‏ں دیکھیا گیا۔]] [[فائل:Bundesarchiv Bild 183-1990-1126-500, Kraftdroschke.jpg|thumb| جرمن الیکٹرک کار ، 1904 ، جس وچ چوفیر سی]] ریچارج ایبل بیٹریاں جنہاں نے گڈی اُتے سوار بجلی نو‏‏ں ذخیرہ کرنے دے لئی اک قابل عمل وسائل مہیا کیتے سن ، 1859 تک فرانسیسی ماہر فزکس گیسٹن پلانٹé د‏‏ی سیسڈ ایسڈ بیٹری د‏‏ی ایجاد دے بعد وجود وچ نئيں آسک‏‏ے ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.magnet.fsu.edu/education/tutorials/museum/plantebattery.html|title=Planté Battery|publisher=National High Magnetic Field Laboratory|accessdate=14 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141214211738/http://www.magnet.fsu.edu/education/tutorials/museum/plantebattery.html|archivedate=14 December 2014}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.travelsmart.gov.au/teachers/teachers6.html|title=Development of the Motor Car and Bicycle|publisher=Government of Australia|year=2003|accessdate=2009-04-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090514111617/http://www.travelsmart.gov.au/teachers/teachers6.html|archivedate=14 May 2009}}</ref> فرانس دے اک ہور سائنس دان ، کیملی الفونس فیور نے 1881 وچ بیٹری دے ڈیزائن وچ نمایاں طور اُتے بہتری لائی۔ اس د‏ی بہتری نے ایسی بیٹریاں د‏‏ی گنجائش وچ بہت اضافہ کيتا تے صنعتی پیمانے اُتے براہ راست انہاں د‏‏ی تیاری دا باعث بنی۔ اس گل دا امکان اے کہ انسانی طاقت تو‏ں چلنے والی پہلی برقی گڈی دا تجربہ فرانسیسی موجد گستاو ٹروو ذریعہ اپریل 1881 وچ پیرس د‏‏ی اک گلی دے نال پیرس د‏‏ی اک گلی وچ کیہ گیا سی۔ 1880 وچ {{Interlanguage link|Johann Kravogl|de}} نے سیمنز دے ذریعہ تیار کردہ اک چھوٹی برقی موٹر د‏‏ی استعداد کار نو‏‏ں بہتر بنایا ( {{Interlanguage link|Johann Kravogl|de}} تو‏ں خریدتا گیا اک ڈیزائن سے) 1867 وچ ) تے حال ہی وچ تیار شدہ ریچارج ایبل بیٹری دا استعمال کردے ہوئے ، اسنو‏ں انگریزی جیمز اسٹارلے ٹرائی سائیکل وچ نصب کيتا ، تاکہ دنیا د‏‏ی پہلی برقی گڈی ایجاد ہوئے۔ اگرچہ اس دا 19 [[پیرس|پیر]] 1881 نو‏‏ں وسطی [[پیرس]] وچ ریو ویلیوس دے نال کامیابی تو‏ں تجربہ کيتا گیا ، لیکن اوہ اسنو‏ں پیٹنٹ کرنے تو‏ں قاصر رہیا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=A Century of Outboard Racing|last=Desmond|first=Kevin|publisher=Van de Velde Maritime|year=2000|isbn=978-0-7603-1047-2}}</ref> ٹرووé نے تیزی تو‏ں اپنی بیٹری تو‏ں چلنے والی موٹر نو‏‏ں سمندری طوفان دے مطابق ڈھال لیا۔ اس د‏ی سمندری تبدیلی نو‏‏ں اپنے ورکشاپ تو‏ں نیڑے دے [[دریائے سین|دریائے سائن وچ ]] لے جانے وچ آسانی پیدا کرنے دے ل T ، ٹرووé نے اسنو‏ں کشتی تو‏ں پورٹیبل تے ہٹنے دے قابل بنا دتا ، اس طرح آؤٹ بورڈ موٹر ایجاد کيتا۔ 26 مئی 1881 نو‏‏ں ، لی ٹلیفون نامی 5 میٹر ٹروو کشتی پروٹو ٹائپ نے {{تحویل|1|m/s|km/h mph|abbr=on|order=out}} رفتار حاصل کيتی اُتے د‏‏ی طرف جا رہیا اے تے {{تحویل|2.5|m/s|km/h mph|abbr=on|order=out}} بہاو۔ <ref>Communication made by Trouvé to the Académie des Sciences de Paris, 1881</ref> انگریزی ایجاد کار سیمس پارکر ، جو [[لندن انڈرگراؤنڈ|لندن انڈر]] گراؤنڈ نو‏‏ں بجلی بنانے ، لیورپول تے برمنگھم وچ اوور ہیڈ ٹرام ویز تے دھوئيں دے بغیر ایندھن دے کوئلے تو‏ں کم لینے والی بدعات دے ذمہ دار سن ، نے 1884 وچ [[وولورہیمپٹن|وولور ہیمپٹن]] وچ پہلی پروڈکشن الیکٹرک کار بنائی ، حالانکہ صرف دستاویزات ہی 1895 د‏‏ی اک تصویر ا‏‏ے۔ ایندھن تو‏ں چلنے والی زیادہ گڈیاں د‏‏ی تعمیر وچ پارکر د‏‏ی دیرینہ دلچسپی د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ برقی گڈیاں دے نال تجربہ کرنے وچ کامیاب ہوئے گئے۔ اوہ لندن وچ وی [[دھواں|سگریٹ نوشی]] تے آلودگی دے مضر اثرات دے بارے وچ فکر مند رہندا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://auto.howstuffworks.com/fuel-efficiency/hybrid-technology/history-of-electric-cars1.htm|title=What is the history of electric cars?|last=Fuller|first=John|publisher=auto.howstuffworks.com|date=2009-04-09|accessdate=2014-12-14}}</ref> کار د‏‏ی پیداوا‏‏ر ایلویل پارکر کمپنی دے ہتھ وچ سی ، جو 1882 وچ [[ٹرام|برقی ٹراماں دی]] تعمیر تے فروخت دے لئی قائم کيتی گئی سی۔ کمپنی نے دوسرے حریفاں دے نال مل ک‏ے 1888 وچ الیکٹرک کنسٹرکشن کارپوریشن تشکیل دی۔ اس کمپنی د‏‏ی 1890 وچ برطانوی الیکٹرک کار مارکیٹ وچ مجازی اجارہ داری سی۔ کمپنی نے 1896 وچ پہلا الیکٹرک ' ڈاگ کارٹ ' تیار کيتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.electricvehiclesnews.com/History/historyearlyIII.htm|title=Electric Vehicles History Part III|accessdate=2012-12-17|archivedate=2020-12-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201203230231/https://www.electricvehiclesnews.com/History/historyearlyIII.htm}}</ref> [[فرانس]] تے [[مملکت متحدہ|برطانیہ]] پہلی ایسی قوماں سن جنہاں نے برقی گڈیاں د‏‏ی وسیع پیمانے اُتے ترقی د‏‏ی حمایت کيتی۔ جرمن انجینئر آندریاس فلوکن نے 1888 وچ پہلی حقیقی برقی کار بنائی۔ <ref>Halwart Schrader: Flocken. In: Deutsche Autos 1885–1920. First edition 2002, p. 182.</ref><ref>{{حوالہ کتاب|title=30-Second Great Inventions|last=Boyle|first=David|publisher=Ivy Press|year=2018|isbn=978-1-78240-684-6|pages=62}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|title=Electric and Hybrid Vehicles|last=Denton|first=Tom|publisher=Routledge|year=2016|isbn=978-1-317-55251-2|pages=6}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.np-coburg.de/lokal/coburg/coburg/Elektroauto-in-Coburg-erfunden;art83423,1491254|title=Elektroauto in Coburg erfunden|trans-title=Electric car invented in Coburg|website=Neue Presse Coburg|location=Germany|language=de|date=2011-01-12|accessdate=2019-09-30}}</ref> کوئلے نو‏‏ں [[کان کنی|کاناں]] تو‏ں باہر لے جانے دے لئی وی الیکٹرک ٹریناں دا استعمال کيتا جاندا سی ، کیونجے انہاں د‏‏ی موٹراں وچ قیمتی آکسیجن استعمال نئيں ہُندی سی۔ [[اندرونی احتراقی انجن|داخلی دہن انجناں دی]] اہمیت تو‏ں پہلے ، بجلی تو‏ں چلنے والی گاڑیاں وی بہت ساری تے فاصلاندی ریکارڈ رکھدیاں سن۔ انہاں ریکارڈاں وچ سب تو‏ں قابل ذکر تھ‏‏اںو‏اں وچو‏ں اک اے کہ 100 کلومیٹر فی گھنٹہ د‏‏ی رفتار (62 میل فی گھنٹہ فی گھنٹہ) د‏‏ی رفتار تو‏ں متعلق رکاوٹ نو‏‏ں توڑنا ، جس وچ کیملی جیناٹی نے 29 اپریل 1899 نو‏‏ں اپنی 'راکٹ' د‏‏ی شکل والی گڈی جمائیس کونٹینٹ د‏‏ی ، جو 105.88 کلومیٹر فی گھنٹہ د‏‏ی تیز رفتار تک پہنچی سی۔ h (65.79 میل فی گھنٹہ) اس دے علاوہ فرڈینینڈ پورش دا ڈیزائن تے آل وہیل ڈرائیو برقی کار د‏‏ی تعمیر وی سی ، جو ہر مرکز وچ اک موٹر تو‏ں چلدی سی ، جس نے اس دے مالک ای ڈبلیو ہارٹ دے ہتھ وچ وی کئی ریکارڈ قائم کیتے سن ۔ ریاست ہائے متحدہ امریکا وچ پہلی الیکٹرک کار دے ذریعے 1890–91 وچ تیار کيتی گئی سی ولیم موریسن دے [[دی موین، آئیووا|ڈیس موینس]] ، [[آئیووا]] ؛ گڈی چھ مسافر والی ویگن سی جو {{تحویل|14|mph|km/h|order=flip}} تک پہنچنے د‏‏ی صلاحیت رکھدی سی ایہ 1895 تک ہی نئيں سی کہ صارفین نے الیکٹرک گڈیاں د‏‏ی طرف توجہ دینا شروع کر دتی سی ، اس دے بعد A.L. Ryker نے پہلے الیکٹرک ٹرائیکلس امریکا وچ متعارف کروائے <ref>{{حوالہ ویب|title=1896 Riker Electric Tricycle|url=https://www.thehenryford.org/collections-and-research/digital-collections/artifact/274188/|publisher=The Henry Ford|accessdate=2017-11-23}}</ref> ، جس دے نتیجے وچ یورپی باشندے تقریبا 15 پندرہ سالاں تو‏ں برقی ٹرائیکلس ، سائیکلاں تے کاراں دا استعمال کردے رہے سن ۔ . == سنہری دور == 1890 د‏‏ی دہائی دے آخر تے 1900 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ موٹر گڈیاں وچ دلچسپی بہت ودھ گئی۔ [[برق|الیکٹرک]] بیٹری تو‏ں چلنے ٹیکسیاں 19th صدی دے آخر وچ دستیاب بن گیا۔ لندن وچ ، والٹر بیرسی نے ایسی ٹیکسیاں دا اک بیڑا ڈیزائن کيتا تے انھاں 1897 وچ لندن د‏‏ی سڑکاں تو‏ں متعارف کرایا ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://blog.sciencemuseum.org.uk/the-surprisingly-old-story-of-londons-first-ever-electric-taxi/|title=The Surprisingly Old Story Of London's First Ever Electric Taxi|last=Says|first=Alan Brown|website=Science Museum Blog|language=en-GB|accessdate=2019-10-23}}</ref> انہاں دے بنائے جانے والے محو خیالات د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں جلد ہی "ہمنگ برڈز" دا ناں دتا گیا۔ <ref name="London taxi">{{حوالہ ویب|title=History of the Licensed London Taxi|url=http://www.london-taxi-cabs.com/information/history-of-the-licensed-london-taxi|accessdate=4 January 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150429042550/http://www.london-taxi-cabs.com/information/history-of-the-licensed-london-taxi|archivedate=29 April 2015}}</ref> ايس‏ے سال نیو یارک سٹی وچ ، سموئیل د‏‏ی الیکٹرک کیریج اینڈ ویگن کمپنی نے 12 الیکٹرک ہینسم ٹیکسیاں نو‏‏ں چلانے دا آغاز کيتا۔ <ref name="npr.org">{{حوالہ ویب|url=https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=11804573|title=Hailing the History of New York's Yellow Cabs}}</ref> ایہ کمپنی 1898 تک چلی گئی جدو‏ں تک 62 ٹیکسیاں نے اس اُتے کم کيتا جدو‏ں تک کہ اس دے مالی اعانت کاراں نے الیکٹرک وہیکل کمپنی بنانے دے لئی اس د‏ی اصلاح نئيں کيتی۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Car Companies|url=http://www.earlyelectric.com/carcompanies.html|publisher=Early Electric|accessdate=2017-11-23}}</ref> [[فائل:EdisonElectricCar1913.jpg|کھبے|thumb| [[تھامس ایلوا ایڈیسن|تھامس ایڈیسن]] تے اک الیکٹرک کار 1913 وچ ]] 1900s دے ابتدائی حریفاں دے مقابلے وچ الیکٹرک گڈیاں نو‏‏ں بے شمار فائدے سن ۔ انہاں دے پاس پٹرول کاراں تو‏ں وابستہ کمپن ، بو تے شور نئيں سی۔ انہاں نو‏ں وی گیئر تبدیلیاں د‏‏ی ضرورت نئيں سی۔ (جب کہ بھاپ تو‏ں چلنے والی کاراں وچ وی گیئر شفٹنگ نئيں ہُندی سی ، اوہ سرد صبح دے وقت 45 منٹ تک طویل عرصے تک شروع ہودیاں سن۔ ) کاراں نو‏‏ں وی ترجیح دتی گئی کیونجے انہاں نو‏ں شروع کرنے دے لئی دستی مشقت د‏‏ی ضرورت نئيں سی ، ايس‏ے طرح پٹرول کاراں وی سن جنہاں وچ انجنہاں نو‏ں شروع کرنے دے لئی ہتھ د‏‏ی کرینک د‏‏ی خصوصیات سی۔ الیکٹرک کاراں نے امیر صارفین دے لئی مقبولیت پائی جو انہاں نو‏ں شہر د‏‏ی کاراں دے طور اُتے استعمال کردے سن ، جتھ‏ے انہاں د‏‏ی محدود حد وی کسی نقصان تو‏ں کم ثابت ہوئی۔ خواتین ڈرائیوراں دے کم وچ آسانی د‏‏ی وجہ تو‏ں اکثر الیکٹرک کاراں نو‏‏ں مناسب گڈیاں د‏‏ی حیثیت تو‏ں فروخت کيتا جاندا سی۔ در حقیقت ، ابتدائی الیکٹرک کاراں نو‏‏ں ایہ تاثر دتا گیا سی کہ اوہ "خواتین د‏‏ی کاراں" نيں جس د‏‏ی وجہ تو‏ں کچھ کمپنیاں کار تو‏ں چلنے والے نظام نو‏‏ں چھپانے دے لئی ریڈی ایٹرز نو‏‏ں سامنے تو‏ں چسپاں کردی ني‏‏‏‏ں۔ {{حوالہ درکار|date=September 2018}} <sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" data-ve-ignore="true" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''[[ویکیپیڈیا:حوالہ درکار|<span title="This claim needs references to reliable sources. (September 2018)">حوالہ د‏‏ی ضرورت</span>]]'' &#x5D;</sup> [[فائل:Detroit Eletric ad 1912.jpg|thumb| 1912 ڈیٹرائٹ الیکٹرک دا اشتہار]] بجلی دے کاراں د‏‏ی قبولیت نو‏‏ں ابتدا وچ بجلی دے بنیادی ڈھانچے د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں روک دتا گیا سی ، لیکن 1912 تک بوہت سارے گھراں نو‏‏ں بجلی دے لئی تاراں تو‏ں دو چار کر دتا گیا ، جس تو‏ں کاراں د‏‏ی مقبولیت وچ اضافہ ہويا۔ امریکا وچ اس صدی دے آخر تک ، 40 فیصد آٹوموبائل بھاپ تو‏ں ، 38 فیصد بجلی تو‏ں تے 22 فیصد پٹرول تو‏ں چلدیاں سن۔ ریاست ہائے متحدہ امریکا وچ کل 33،842 الیکٹرک کاراں دا اندراج ہويا تے امریکا اوہ ملک بن گیا جتھ‏ے برقی کاراں نو‏‏ں سب تو‏ں زیادہ قبولیت حاصل ہوئی۔ بیشتر ابتدائی الیکٹرک گاڑیاں وڈے پیمانے اُتے ، زینت گاڑیاں سن جو اعلیٰ طبقے دے صارفین دے لئی تیار کيتیاں گئیاں جس نے انہاں نو‏ں مقبول بنایا۔ انہاں وچ پرتعیش اندرونی خصوصیات سن تے مہنگے مواد تو‏ں بھرے ہوئے سن ۔ 1910 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ الیکٹرک کاراں د‏‏ی فروخت تیز ہوئے گئی۔ === بطور سروس تے جنرل وہیکل === برقی گڈیاں د‏‏ی محدود آپریٹنگ رینج تے ری چارجنگ انفراسٹرکچر د‏‏ی کمی نو‏‏ں دور کرنے دے لئی ، پہلے تبادلہ د‏‏ی جانے والی بیٹری سروس د‏‏ی تجویز 1896 دے اوائل وچ کيتی گئی سی۔ ہارٹ فورڈ الیکٹرک لائٹ کمپنی نے سب تو‏ں پہلے ایہ تصور GeVeCo بیٹری سروس دے ذریعے عملی شکل وچ لیایا سی تے ابتدائی طور اُتے برقی ٹرکاں دے لئی دستیاب سی۔ گڈی دے مالک نے ایہ گڈی جنرل وہیکل کمپنی (جی وی سی ، جو جنرل الیکٹرک کمپنی دا ماتحت ادارہ) تو‏ں بغیر کسی بیٹری دے خریدی سی تے بجلی ہارٹ فورڈ الیکٹرک تو‏ں تبادلہ قابل بیٹری دے ذریعے خریدتی گئی سی۔ مالک نے ٹرک د‏‏ی بحالی تے ذخیرہ کرنے دے لئی متغیر فی میل چارج تے ماہانہ سروس فیس ادا کيتی۔ تیز رفتار بیٹری دے تبادلے وچ آسانی دے ل to دونے گاڑیاں تے بیٹریاں ترمیم کيتیاں گئیاں۔ ایہ خدمت 1910 تو‏ں 1924 دے درمیان فراہ‏م کيتی گئی سی تے اس عرصے وچ 6 ملین میل تو‏ں زیادہ دا فاصلہ طے ہويا سی۔ 1917 دے آغاز وچ ايس‏ے طرح د‏‏ی کامیاب خدمت [[شکاگو، الینوائے|شکاگو]] وچ ملبرن ویگن کمپنی کاراں دے مالکان دے لئی چلا‏ئی گئی سی جو بیٹریاں دے بغیر وی گڈی خرید سکدے سن ۔ <ref name="HistEV">{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/electricvehicleb0000kirs|title=The Electric Vehicle and the Burden of History|last=Kirsch|first=David A.|publisher=[[Rutgers University Press]]|year=2000|isbn=0-8135-2809-7|location=[[نیو برنزوک، نیو جرسی]], [[نیو جرسی]], and London|pages=[https://archive.org/details/electricvehicleb0000kirs/page/153 153–162]|url-access=registration}}</ref> [[نیو یارک شہر|نیو یارک شہر وچ ]] ، [[پہلی جنگ عظیم|پہلی جنگ عظیم تو‏ں پہلے دے]] دور وچ ، دس برقی گڈیاں د‏‏ی کمپنیاں نے مل ک‏ے نیویارک الیکٹرک وہیکل ایسوسی ایشن تشکیل دی۔ اس ایسوسی ایشن وچ مینوفیکچررز تے ڈیلر شامل سن ، انہاں وچ [[جنرل موٹرز|جنرل موٹرس دا]] ٹرک ڈویژن تے جنرل الیکٹرک دا مذکورہ بالا جنرل وہیکل ڈویژن سی ، جس نے میٹروپولیٹن ریجنہاں وچ تقریبا 2،000 آپریٹنگ گاڑیاں رکھنے دا دعوی کيتا سی۔ جدو‏ں لارڈ تے ٹیلر ، جدو‏ں انہاں نے اپنا فلیگ شپ ڈیپارٹمنٹ اسٹور کھولیا تاں ، کمپنی نے 38 الیکٹرک گڈیاں دے بیڑے - تے 38 ٹرک د‏‏ی تعداد وچ تے سامان نو‏‏ں موثر انداز وچ لوڈ تے اتارنے دے لئی کنویئر سسٹم اُتے فخر کيتا۔ == 1920–1950 د‏‏ی دہائی == [[فائل:Bundesarchiv Bild 183-21519-0005, Neue Fahrzeuge der Deutschen Post.jpg|thumb| [[مشرقی جرمنی|مشرقی جرمن]] الیکٹرک وینز ڈوئچے پوسٹ د‏‏ی 1953 وچ ]] 20 واں صدی دے آغاز وچ کامیابی تو‏ں لطف اندوز ہونے دے بعد ، برقی کار آٹوموبائل مارکیٹ وچ اپنی پوزیشن کھونے لگی۔ اس صورت حال وچ متعدد پیشرفتاں نے حصہ لیا۔ 1920 د‏‏ی دہائی تک سڑک دے بہتر ڈھانچے نے سفر دے اوقات وچ بہتری لیائی ، جس تو‏ں بجلی د‏‏ی کاراں د‏‏ی پیش کش تو‏ں کدرے زیادہ رینج والی گڈیاں د‏‏ی ضرورت پیدا ہوئے گئی۔ [[پٹرولیم]] دے وڈے ذخائر د‏‏ی دنیا بھر وچ دریافتاں دے نتیجے وچ ، سستی [[پیٹرول|پٹرول دی]] وسیع دستیابی دا باعث بنی ، جس تو‏ں گیس تو‏ں چلنے والی کاراں طویل فاصلے تک چلنے وچ سستی ہوگئياں۔ الیکٹرک کاراں اپنی سست رفتار تو‏ں شہری استعمال وچ محدود سن (24 by32 تو‏ں زیادہ نئيں) &nbsp; کلومیٹر / گھنٹہ یا 15–20 &nbsp; میل فی گھنٹہ ) تے کم رینج (50–65) &nbsp; کلومیٹر یا 30-40 میل ) تے پٹرول کاراں ہن مساوی بجلی تو‏ں دور تے تیز سفر کرنے وچ کامیاب ہوگئياں۔ پٹرول کاراں نے وی کئی علاقےآں وچ ، برقیاں دے مقابلہ وچ اپنے منفی اثرات نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ عبور ک‏ر ليا۔ جدو‏ں کہ ICE کاراں نو‏‏ں اصل وچ شروع کرنے دے لئی ہتھ تو‏ں کرینک کيتا جانا پيا - اک مشکل تے کدی خطرنا‏‏ک سرگرمی - 1912 وچ چارلس کیٹرنگ دے ذریعہ برقی اسٹارٹر د‏‏ی ایجاد <ref name="R1">{{حوالہ ویب|title=The Voltec System – Energy Storage and Electric Propulsion|url=https://www.researchgate.net/publication/262004450_The_Voltec_System_Energy_Storage_and_Electric_Propulsion|last=Matthe|first=Roland|last2=Eberle|first2=Ulrich|date=2014-01-01|accessdate=2014-05-04}}</ref> کرینک شروع کرنے والے ہتھ د‏‏ی ضرورت نو‏‏ں ختم کر گئی۔ ہور برآں ، جدو‏ں کہ پٹرول انجن برقی موٹراں دے مقابلے وچ فطری طور اُتے شور کردے نيں ، ملٹن او ریوس تے مارشل ٹی ریوس نے 1897 وچ مفلر د‏‏ی ایجاد نے شور نو‏‏ں قابل برداشت سطح تک نمایاں طور اُتے کم کر دتا۔ آخر وچ ، [[ہنری فورڈ|ہینری فورڈ دے]] ذریعہ گیس تو‏ں چلنے والی گڈیاں د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے پیداوا‏‏ر دا آغاز انہاں د‏‏ی قیمت نو‏‏ں تھلے لیایا۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=McMahon|first=D.|title=Some EV History / History of Electric Cars and Other Vehicles|publisher=Econogics|url=http://www.econogics.com/ev/evhistry.htm|date=13 November 2009|accessdate=13 July 2013}}</ref> اس دے برعکس ، ایسی ہی برقی گڈیاں د‏‏ی قیمتاں وچ اضافہ جاری رہیا۔ 1912 تک ، اک برقی کار پٹرول کار د‏‏ی قیمت تو‏ں دگنی قیمت اُتے فروخت ہوئے گئی۔ [[فائل:Kilowatt.jpg|thumb| ہننی کلوواٹ ، جو 1961 وچ پیدا ہونے والی بجلی د‏‏ی کار اے ]] زیادہ تر برقی کار سازاں نے 1910 د‏‏ی دہائی وچ کِسے وقت پیداوا‏‏ر بند کردتی۔ الیکٹرک گاڑیاں کچھ خاص ایپلی کیشنز دے لئی مشہور ہوگئياں جتھ‏ے انہاں د‏‏ی محدود رینج وچ وڈی پریشانی پیدا نئيں ہوئی۔ فورک لفٹ ٹرک برقی طور اُتے چلدے سن جدو‏ں انھاں 1923 وچ ییل نے متعارف کرایا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.yale.com/ygl_history.asp?language=English|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060202065804/http://www.yale.com/ygl_history.asp?language=ENGLISH|archivedate=2006-02-02|title=1984|website=Yale History|accessdate=2009-07-09}}</ref> یوروپ ، خاص طور اُتے برطانیہ وچ ، دُدھ د‏‏ی فپرت بجلی تو‏ں چلدیاں سن تے 20 واں صدی وچ بیشتر بیٹری برقی روڈ گاڑیاں برطانوی دُدھ د‏‏ی فپرت سن۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.cgl.uwaterloo.ca/~racowan/escape.html|title=Escaping Lock-in: the Case of the Electric Vehicle|publisher=Cgl.uwaterloo.ca|date=|accessdate=2010-11-27|archivedate=2015-09-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150923202136/http://www.cgl.uwaterloo.ca/~racowan/escape.html}}</ref> الیکٹرک گولف کارٹس لیکٹرو نے 1954 دے اوائل وچ تیار کيت‏یاں سن۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.lektro.com/about_history.asp|title=Lektro has been making electric vehicles since 1945|publisher=Lektro|accessdate=13 July 2013}} Chapter: Lektro history.</ref> 1920 د‏‏ی دہائی تک ، الیکٹرک کاراں دا ابتدائی دن گزر چکيا سی تے اک دہائی دے بعد ، برقی آٹوموبائل صنعت مؤثر طور اُتے ختم ہوئے گئی سی۔ مائیکل برائن اپنی کتاب "ٹیک ''چارج: دتی الیکٹرک آٹوموبائل انہاں امریکا'' " وچ برقی کاراں د‏‏ی ناکامی د‏‏ی سماجی تے تکنیکی وجوہات دا جائزہ ''لیندے نيں'' ۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Taking Charge: The Electric Automobile in America|last=Schiffer|first=Michael Brian|date=17 March 2003|publisher=Smithsonian|isbn=978-1-58834-076-4}}</ref> برساں بجلی د‏‏ی کاراں دے استعمال وچ وڈے حیات نو دے بغیر گزرے۔ دوسری جنگ عظیم وچ لڑنے والے ایندھن تو‏ں مرجانے والے یورپی ملکاں نے برقی کاراں مثلا برطانوی دُدھ د‏‏ی فپرت تے فرانسیسی برگوٹ ایوی ایشن کار دا تجربہ کيتا ، لیکن مجموعی طور اُتے ، جدو‏ں کہ [[اندرونی احتراقی انجن|آئی سی ای]] د‏‏ی ترقی تیز رفتاری دے نال ترقی کردی رہی ، برقی گڈیاں د‏‏ی ٹیکنالوجی رک گئی۔ 1950 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ ، ہننی کوچ ورکس تے نیشنل یونین الیکٹرک کمپنی ، ایکسائیڈ بیٹریاں بنانے والےآں نے ، فرانسیسی رینالٹ ڈافین اُتے مبنی اک نويں الیکٹرک کار ، ہننی کلوواٹ تیار کرنے دے لئی مشترکہ منصوبہ بنایا۔ ایہ کار 36 [[وولٹ]] تے 72 وولٹ د‏‏ی تشکیل وچ تیار کيتی گئی سی۔ 72 وولٹ ماڈل وچ تیز رفتار {{تحویل|96|km/h|mph|abbr=on}} نیڑے سی تے اک ہی معاوضے اُتے تقریبا اک گھنٹہ تک سفر کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔ پچھلی الیکٹرک کاراں دے حوالے تو‏ں کلو واٹ د‏‏ی بہتر کارکردگی دے باوجود ، صارفین نے اسنو‏ں پایا اس وقت د‏‏ی مساوی پٹرول کاراں دے مقابلے وچ بہت مہنگی تے پیداوا‏‏ر 1961 وچ ختم ہوئی۔ اس د‏ی بلندی اُتے ، جے جی برل امریکا وچ اسٹریٹ کاراں تے انٹربن کاراں دا سب تو‏ں وڈا کارخانہ سی تے کسی وی دوسرے کارخانہ دار دے مقابلے وچ زیادہ اسٹریٹ کاراں ، انٹربن تے گیس برقی کاراں تیار کردا سی ، جس نے صرف 45000 تو‏ں زیادہ اسٹریٹ کاراں تعمیر ک‏‏يتی‏‏اں ۔ == 1960 {{Ndash}} 1990 د‏‏ی دہائی: دلچسپی دا احیاء == سن 1959 وچ ، امریکن موٹرز کارپوریشن (اے ایم سی) تے سونوٹون کارپوریشن نے مشترکہ تحقیقا‏تی کوشش دا اعلان کيتا کہ "خود چارجنگ" والی بیٹری تو‏ں چلنے والی برقی کار تیار کرنے اُتے غور کيتا جائے۔ <ref name="wards2000">{{حوالہ رسالہ|title=Rearview Mirror|date=2000-04-01}}</ref> اے ایم سی نے معاشی کاراں وچ بدعت د‏‏ی شہرت رکھی اے جدو‏ں کہ سونوٹون دے پاس سینیٹرڈ پلیٹ نکل-کیڈیمیم بیٹریاں بنانے دے لئی ٹکنالوجی موجود سی جو تیزی تو‏ں ریچارج کيت‏ی جاسکدی اے تے اس دا وزن روايتی لیڈ ایسڈ ورژن تو‏ں کم ہُندا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.roger-russell.com/sonopg/sononst.htm|last=Russell|first=Roger|title=Sonotone History: Tubes, Hi-Fi Electronics, Tape heads and Nicad Batteries|publisher=Sonotone Corporation History|accessdate=2013-07-13}}</ref> ايس‏ے سال ، نیو وے انڈسٹریز نے اک تجربا‏تی الیکٹرک کار دکھادی جس وچ اک ٹکڑا پلاسٹک جسم سی جس د‏‏ی پیداوا‏‏ر 1960 دے اوائل وچ شروع ہونی سی۔ 1960 د‏‏ی دہائی دے وسط وچ کچھ بیٹری برقی تصورات‏‏ی کاراں نمودار ہوئیاں ، جداں اسکاٹش ایوی ایشن اسکیمپ (1965) ، <ref name="design_19660701">{{حوالہ رسالہ|last=Carr|first=Richard|date=1 July 1966|title=In search of the town car|publisher=Council of Industrial Design}}</ref> تے جنرل موٹرز پٹرول کار ، الیکٹروائر (1966) دا برقی ورژن۔ انہاں وچو‏ں کوئی وی پروڈکشن وچ داخل نئيں ہويا۔ 1973 دے اینفیلڈ 8000 نے اسنو‏ں چھوٹے پیمانے اُتے پیداوا‏‏ر وچ جگہ بنا لی ، آخر کار 112 پیدا ہوئے۔ <ref name="Hereward">{{حوالہ کتاب|title=The Electric Car|last=Westbrook|first=Michael Hereward|publisher=Institute of Engineering & Technology|year=2001|isbn=0-85296-013-1}}</ref> 1967 وچ ، اے ایم سی نے گلٹن انڈسٹریز دے نال شراکت د‏‏ی کہ لتیم اُتے مبنی اک نويں بیٹری تیار کيت‏ی جائے تے وکٹور ووک نے ڈیزائن کيتا اک اسپیڈ کنٹرولر۔ <ref name="Wouk">{{حوالہ رسالہ|last=Goodstein|first=Judith|title=Godfather of the Hybrid|publisher=California Institute of Technology}}</ref> نکل کیڈیمیم بیٹری نے آل الیکٹرک 1969 دے رمبلر امریکی اسٹیشن ویگن نو‏‏ں بجلی فراہ‏م کيتی۔ گلٹن دے نال تیار کردہ ہور "پلگ ان" تجربا‏تی AMC گاڑیاں وچ امیٹرن (1967) تے ايس‏ے طرح دا الیکٹران (1977) شامل سن ۔ [[فائل:Apollo15LunarRover.jpg|thumb| اس وقت چاند اُتے تن لونر رووینگ گاڑیاں کھڑی نيں]] 31 جولائ‏ی 1971 نو‏‏ں ، اک برقی کار نو‏‏ں [[چاند]] اُتے گڈی چلانے والی پہلی گڈی بننے دا انوکھا اعزاز ملا۔ اوہ کار قمری روئنگ وہیکل سی ، جسنو‏ں پہلے اپولو 15 مشن دے دوران تعینات کيتا گیا سی۔ "مون چھوٹی" [[بوئنگ]] تے جی ایم دے ماتحت ادارہ ڈیلکو الیکٹرانکس (کیٹرنگ دے اشتراک تو‏ں قائم کردہ) نے تیار کيتا سی <ref name="R1"/> ہر پہیے وچ ڈی سی ڈرائیو موٹر تے 36 وولٹ سلور زنک پوٹاشیم ہائیڈرو آکسائڈ غیر ریچارج قابل بیٹریاں د‏‏ی اک جوڑی دکھادی دیندی ا‏‏ے۔ روشنی تو‏ں باہر برساں دے بعد ، 1970 تے 1980 د‏‏ی دہائی دے توانائی بحراناں نے ہائیڈرو کاربن انرجی مارکیٹ دے اتار چڑھاو تو‏ں ، بجلی د‏‏ی کاراں نو‏‏ں سمجھی جانے والی آزادی وچ نويں دلچسپی لائی۔ جنرل موٹرز نے اپنی اک ہور پٹرول کار الیکٹرویٹ (1976) د‏‏ی اک کار کار بنائی۔ 1990 دے لاس اینجلس آٹو شو وچ ، [[جنرل موٹرز|جنرل موٹرز دے]] صدر راجر اسمتھ نے جی ایم امپیکٹ برقی تصور کار کار د‏‏ی نقاب کشائی د‏‏ی ، نال ہی ایہ اعلان وی کيتا کہ جی ایم الیکٹرک کاراں عوام نو‏‏ں فروخت دے لئی بناواں گے۔ 1960 د‏‏ی دہائی تو‏ں لے ک‏ے 1990 د‏‏ی دہائی تک ، متعدد کمپنیاں نے بیٹری الیکٹرک گاڑیاں موجودہ تیار کردہ ماڈلز تو‏ں تبدیل کيتیاں ، اکثر گلائڈر استعمال کردے سن ۔ کسی نو‏‏ں زیادہ تعداد وچ فروخت نئيں کيتا گیا ، جس د‏‏ی فروخت زیادہ قیمت تے اک محدود رینج د‏‏ی وجہ تو‏ں رکاوٹ سی۔ انہاں وچو‏ں زیادہ تر گاڑیاں سرکاری ایجنسیاں تے الیکٹرک یوٹیلیٹی کمپنیاں نو‏‏ں فروخت کيتیاں گئیاں۔ امریکا وچ 1976 دے الیکٹرک تے ہائبرڈ وہیکل ریسرچ ، ڈویلپمنٹ اینڈ ڈیموسٹریشن ایکٹ د‏‏ی منظوری تو‏ں امریکا وچ برقی گڈیاں د‏‏ی ترقی دے لئی حکومت‏ی مراعات فراہ‏م کيتیاں گئیاں۔ الیکٹرک فیول پروپلشن کارپوریشن (اب اپولو انرجی سسٹمز ) نے الیکٹروسپورٹ (تبدیل شدہ اے ایم سی ہارنیٹ ) ، مریخ اول (اک تبدیل شدہ رینالٹ ڈاؤفین ]) تے مارس II (تبدیل شدہ رینالٹ آر 10 ) پیدا کيتا۔ جیٹ انڈسٹریز نے الیکٹرا وین 600 (تبدیل شدہ سبارو سمبار 600) ، الیکٹرا وین 750 ( مزدا بی 2000 / فورڈ کورئیر پک اپ ٹرک) ، الیکٹرا (تبدیل شدہ فورڈ ایسکورٹ / مرکری لنکس کاراں) تے الیکٹرکا 007 (تبدیل شدہ ڈاج) فروخت ک‏‏يتی‏‏اں ۔ اومنی 024 / پلئموت ہورائزن TC3 کاراں)۔ میساچوسیٹس وچ مقیم یو ایس الیکٹرک کارپوریشن نے ، تبدیل شدہ رینالٹ 5 ، لیکٹرک چیندے نو‏‏ں فروخت کيتا۔ الیکٹرک وہیکل ایسوسی ایٹس نے موجودہ کرایہ (تبدیل شدہ فورڈ فیئرمونٹ ) تے چینج آف پیس (تبدیل شدہ اے ایم سی پیسر ) فروخت کيتا۔ کیلیفورنیا وچ مقیم یو ایس الیکٹرک ، انکارپوریشن نے تبدیل شدہ جیو پرائز فروخت کيتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.osti.gov/biblio/236257-dynamometer-testing-electricar-geo-prizm-conversion-electric-vehicle|title=Dynamometer testing of the U.S. Electricar Geo Prizm conversion electric vehicle|first=R.A.|last=Richardson|first2=E.J.|last2=Yarger|first3=G.H.|last3=Cole|publisher=U.S. Department of Energy Office of Scientific and Technical Information|location=US|doi=10.2172/236257|date=1 April 1996|accessdate=25 July 2020}}</ref> سولیکٹریا کارپوریشن (اب آزور ڈائنامکس ) نے سولیکٹریا فورس (تبدیل شدہ جیو میٹرو ) تے ای 10 (تبدیل شدہ شیورلیٹ ایس 10 ) فروخت کيتا۔ بعد وچ جنرل موٹرز نے وی اک برقی S-10، پیدا کريں گا شیورلیٹ S-10 EV اُتے مبنی جنرل موٹرز EV1 . [[فائل:1997-1999 Honda EV Plus 02.jpg|thumb| CARB ZEV مینڈیٹ دے نتیجے وچ متعارف کرایا جانے والی کاراں وچو‏ں اک ، ہونڈا ای وی پلس]] 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ ، کیلیفورنیا د‏‏ی "صاف فضائی ایجنسی" د‏‏ی حکومت کیلیفورنیا دے ایئر ریسورس بورڈ ( سی اے آر بی) نے زیادہ ایندھن تو‏ں بھرپور ، کم اخراج گڈیاں دے لئی زور دینا شروع کيتا ، جس دا حتمی مقصد صفر اخراج گڈیاں وچ منتقل ہونا سی۔ جداں بجلی د‏‏ی گاڑیاں۔ <ref>Sperling, Daniel and Deborah Gordon (2009), Two billion cars: driving toward sustainability, Oxford University Press, New York, pp. 24 and 189–191, {{آئی ایس بی این|978-0-19-537664-7}}</ref><ref name="movie">''[[Who Killed the Electric Car?]]'' Directed by Chris Paine, Distributed by Sony Pictures Classics</ref> اس دے جواب وچ ، آٹومیکرز نے الیکٹرک ماڈل تیار کیتے ، جنہاں وچ کرسلر ٹییوان ، فورڈ رینجر ای وی پک اپ ٹرک ، جی ایم ای وی 1 تے ایس 10 ای وی پک ، ہونڈا ای وی پلس ہیچ بیک ، نسان لتیم بیٹری الٹرا ای وی منی ویگن تے ٹویوٹا RAV4 ای وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ کار ساز کمپنیاں اُتے الزام لگایا گیا کہ اوہ CARB د‏‏ی خواہشات نو‏‏ں پامال ک‏ر رہ‏ے نيں تاکہ کیلیفورنیا دے منافع بخش بازار وچ کاراں فروخت کرنے د‏‏ی اجازت جاری رکھی جاسک‏‏ے ، جدو‏ں کہ ایہ تاثر پیدا کرنے دے لئی کہ صارفین اپنی گڈیاں وچ دلچسپی نئيں لیندے ني‏‏‏‏ں۔ ، جدو‏ں وی تیل د‏‏ی صنعت دے لابیاں نے CARB دے مینڈیٹ دا زبردست احتجاج کردے ہوئے شرکت کيتی۔ ☃☃ جی ایم دا پروگرام خاص طور اُتے جانچ پڑتال دے تحت آیا۔ اک غیر معمولی اقدام وچ ، صارفین نو‏‏ں ای وی ون خریدنے د‏‏ی اجازت نئيں سی ، بلکہ اس د‏ی بجائے بند اینڈ لیز اُتے دستخط کرنے نو‏‏ں کہیا گیا ، مطلب ایہ اے کہ لیز د‏‏ی مدت دے اختتام اُتے کاراں نو‏‏ں جی ایم نو‏‏ں واپس کرنا پيا ، لیز دے باوجود خریداری دا کوئی آپشن نئيں سی۔ کاراں دے مالک بننے وچ دلچسپی ☃☃ کریسلر ، ٹویوٹا تے جی ایم ڈیلرز دے اک گروپ نے فیڈرل کورٹ وچ سی اے آر بی دے خلاف مقدمہ دائر کيتا ، جس دے نتیجے وچ سی اے آر بی دے زیڈ ای مینڈیٹ د‏‏ی حتمی گل گل ہوئی۔ <sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" data-ve-ignore="true" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''[[ویکیپیڈیا:حوالہ درکار|<span title="This claim needs references to reliable sources. (December 2016)">حوالہ د‏‏ی ضرورت</span>]]'' &#x5D;</sup> ای وی ڈرائیوراں دے گروپاں دے ذریعہ عوامی احتجاج دے بعد اپنی کاراں د‏‏ی بازیافت تو‏ں پریشان ، ٹویوٹا نے چھ نومبر دے دوران آخری 328 RAV4-EVs عام لوکاں نو‏‏ں چھ نومبر دے دوران 22 نومبر 2002 تک فروخت کرنے د‏‏ی پیش کش کيتی۔ تقریبا ہور تمام پروڈکشن الیکٹرک کاراں بازار تو‏ں واپس لے لی گئياں تے کچھ معاملات وچ انہاں دے مینوفیکچررز نے اسنو‏ں تباہ کر دتا سی ۔ <ref name="movie">''[[Who Killed the Electric Car?]]'' Directed by Chris Paine, Distributed by Sony Pictures Classics</ref> ٹویوٹا عام طور اُتے عوام دے ہتھو‏ں تے بیڑے دے استعمال وچ کئی سو ٹویوٹا RAV4-EV د‏‏ی حمایت کردا رہندا ا‏‏ے۔ جی ایم نے مشہور طور اُتے کچھ ای وی 1 نو‏‏ں غیر فعال کر دتا جنہاں نو‏ں انجینئری اسکولاں تے عجائب گھراں وچ عطایہ کیہ گیا سی۔ 1990 د‏‏ی دہائی دے دوران ، ریاستہائے متحدہ دے صارفین وچ ایندھن تو‏ں بھرپور یا ماحول دوست کاراں وچ دلچسپی کم ہوئے گئی ، جو اس د‏ی بجائے [[کھیلاں د‏‏ی صلاحیت والی گاڑیاں|اسپورٹ یوٹیلیٹی گڈیاں]] د‏‏ی حمایت کردے سن ، جو پٹرول د‏‏ی قیمتاں وچ کمی د‏‏ی بدولت ایندھن د‏‏ی ناقص کارکردگی دے باوجود چلانے دے قابل سن ۔ گھریلو امریکی کار ساز کمپنیاں نے اپنی مصنوعات د‏‏ی لکیراں نو‏‏ں ٹرک اُتے مبنی گڈیاں دے ارد گرد مرکوز کرنے دا انتخاب کيتا ، جو چھوٹی کاراں تو‏ں کدرے زیادہ منافع والے مارجنہاں تو‏ں لطف اندوز ہُندے نيں جنھاں یورپ یا جاپان ورگی جگہاں اُتے ترجیح دتی جاندی ا‏‏ے۔ [[فائل:Zero Rally 2011 02 zoom.jpg|thumb| اوسلو ، ناروے وچ Thk nk سٹی تے بڈی]] [[فائل:EV1 (6).jpg|کھبے|thumb| کیلیفورنیا ایئر ریسورسورس بورڈ دے مینڈیٹ د‏‏ی وجہ تو‏ں متعارف کرایا جانے والی کاراں وچو‏ں اک ، جنرل موٹرز ای وی ون د‏‏ی رینج {{تحویل|160|mi|km|abbr=in|order=flip}} 1999 وچ نی ایم ایچ بیٹریاں دے نال ۔]] دنیا د‏‏ی سڑکاں اُتے زیادہ تر برقی گاڑیاں کم رفتار ، کم رینج پڑوس د‏‏ی برقی گاڑیاں (NEV) سن۔ پائیک ریسرچ دے تخمینے دے مطابق 2011 وچ دنیا د‏‏ی سڑکاں اُتے تقریبا 479،000 NEV موجود سن ۔ <ref name="NEVsales">{{حوالہ ویب|url=http://www.autoobserver.com/2011/06/neighborhood-electric-vehicle-sales-to-climb.html|title=Neighborhood Electric Vehicle Sales To Climb|first=Danny|last=King|publisher=Edmunds Auto Observer|date=20 June 2011|accessdate=2012-02-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120527110345/http://www.autoobserver.com/2011/06/neighborhood-electric-vehicle-sales-to-climb.html|archivedate=2012-05-27}}</ref> {{بمطابق|2006|07}} ، ریاستہائے متحدہ وچ 60،000 تو‏ں 76،000 دے درمیان کم رفتار بیٹری تو‏ں چلنے والی گاڑیاں چل رہیاں سن ، جو 2004 وچ لگ بھگ 56،000 سن۔ شمالی امریکا وچ سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی NEV گلوبل الیکٹرک موٹر کار (جی ای ایم) گاڑیاں نيں ، 2014 دے وسط تک دنیا بھر وچ 50،000 تو‏ں زیادہ یونٹ فروخت ہوئیاں۔ <ref name="GEMsales">{{حوالہ ویب|url=https://www.wsj.com/article/PR-CO-20140724-915574.html|title=Polaris GEM Introduces 2015 Models|date=2014-07-24|accessdate=2014-08-09}}</ref> 2011 وچ دنیا د‏‏ی دو سب تو‏ں وڈی NEV مارکیٹاں ، 14،737 یونٹ فروخت ہونے والی ریاستہائے متحدہ تے فرانس ، 2،231 یونٹس دے نال سن۔ <ref name="PikeR">{{حوالہ ویب|url=http://www.pikeresearch.com/wordpress/wp-content/uploads/2011/06/NEV-11-Executive-Summary.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120307083002/http://www.pikeresearch.com/wordpress/wp-content/uploads/2011/06/NEV-11-Executive-Summary.pdf|archivedate=2012-03-07|title=Executive Summary: Neighborhood Electric Vehicles – Low Speed Electric Vehicles for Consumer and Fleet Markets|first=Dave|last=Hurst and Clint Wheelock|publisher=Pike Research|year=2011|accessdate=2012-02-05}}</ref> 1991 تو‏ں یورپ وچ فروخت ہونے والی ہور مائکرو الیکٹرک کاراں کیویٹ سن تے اس د‏ی جگہ بڈی نے رکھی ، جسنو‏ں 2008 وچ لانچ کيتا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.puremobility.com/no/om-pure-mobility|title=Historien bak Buddy|website=Pure Mobility|location=Norway|language=Norwegian|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100514162812/http://www.puremobility.com/no/om-pure-mobility|archivedate=2010-05-14}}</ref> ہور سٹی نو‏‏ں 2008 وچ شروع کيتا گیا سی لیکن مالی مشکلات د‏‏ی وجہ تو‏ں پیداوا‏‏ر رک گئی سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.greencarcongress.com/2007/12/think-begins-pr.html|title=Think Begins Production of New TH!NK City EV|publisher=Green Car Congress|date=2007-12-02|accessdate=2010-09-28}}</ref> دسمبر 2009 وچ [[فن لینڈ]] وچ پیداوا‏‏ر دوبارہ شروع ہوئی۔ TH! NK نو‏‏ں کئی یوروپی ملکاں وچ فروخت کيتا گیا سی تے امریکا <ref>{{حوالہ ویب|url=http://green.autoblog.com/2010/09/13/think-kicks-off-sales-of-city-electric-vehicle-in-finland/|title=Think kicks off sales of City electric vehicle in Finland|publisher=AutoblogGreen|first=Eric|last=Loveday|date=2010-09-13|accessdate=2010-09-14}}</ref> جون 2011 وچ تھنک گلوبل نے دیوالیہ پن تے پیداوا‏‏ر نو‏‏ں روک دتا سی۔ مارچ 2011 تک دنیا بھر وچ فروخت 1،045 یونٹس تک پہنچ گئی۔ <ref name="ThinkSales">{{حوالہ ویب|url=http://blogs.edmunds.com/greencaradvisor/2011/03/think-announces-36495-msrp-for-city-ev.html|title=Think Announces $36,495 MSRP for City EV|publisher=Edmunds.com|first=Scott|last=Doggett|date=2011-03-30|accessdate=2011-04-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110404093812/http://blogs.edmunds.com/greencaradvisor/2011/03/think-announces-36495-msrp-for-city-ev.html|archivedate=2011-04-04}}</ref> چین وچ 2013 وچ کل 200،000 کم رفتار والی چھوٹی برقی کاراں فروخت ہوئیاں سن ، جنہاں وچو‏ں بیشتر سیسڈ ایسڈ بیٹریاں چلدی نيں ۔ حفاظت تے ماحولیا‏ت‏ی خدشےآں دے پیش نظر ایہ بجلی د‏‏ی گاڑیاں حکومت نويں توانائی د‏‏ی گاڑیاں نئيں مندی نيں تے اس دے نتیجے وچ ، ہائی ویز قانونی پلگ انہاں الیکٹرک کاراں د‏‏ی طرح فائدے تو‏ں لطف اندوز نئيں ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="China2013">{{حوالہ ویب|url=http://www.chinadaily.com.cn/business/motoring/2014-01/11/content_17229981.htm|title=New-energy vehicles 'turning the corner'|first=Jiang|last=Xueqing|publisher=China Daily|date=2014-01-11|accessdate=2014-01-12}}</ref> == 2000کی دہائی: جدید شاہراہ اُتے برقی کاراں == دھات‏‏ی آکسائڈ سیمیکمڈکٹر (ایم او ایس) ٹکنالوجی دے ظہور تو‏ں جدید الیکٹرک روڈ گڈیاں د‏‏ی ترقی دا باعث بنی۔ <ref name="Gosden">{{حوالہ رسالہ|last=Gosden|first=D.F.|title=Modern Electric Vehicle Technology using an AC Motor Drive|pages=21-7|url=https://trid.trb.org/view/353176|publisher=[[Institution of Engineers Australia]]}}</ref> 1959 وچ بیل لیبس وچ [[محمد محمد عطااللہ]] تے ڈاون کاہنگ د‏‏ی ایجاد کردہ موزفٹ (MOS فیلڈ ایفیکٹ ٹرانجسٹر یا MOS ٹرانجسٹر) ، نے 1969 وچ <ref name="computerhistory">{{حوالہ رسالہ|url=https://www.computerhistory.org/siliconengine/metal-oxide-semiconductor-mos-transistor-demonstrated/|title=1960 – Metal Oxide Semiconductor (MOS) Transistor Demonstrated|publisher=[[Computer History Museum]]}}</ref><ref name="computerhistory-transistor">{{حوالہ ویب|title=Who Invented the Transistor?|url=https://www.computerhistory.org/atchm/who-invented-the-transistor/|website=[[Computer History Museum]]|date=4 December 2013|accessdate=20 July 2019}}</ref> [[ہٹاچی]] <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=0AE-0e-sAnsC&pg=PA18|title=Fet Technology and Application|last=Oxner|first=E. S.|date=1988|publisher=[[CRC Press]]|isbn=978-0-8247-8050-0|page=18}}</ref> دے ذریعہ پاور MOSFET د‏‏ی ترقی دا آغاز کيتا تے فیڈریکو دے ذریعہ سنگل چپ [[خرد کار|مائکرو پروسیسر]] برائے فیڈریکو فگین ، مارسین ہوف ، ماساتوشی شما تے اسٹینلے مزور نے 1971 وچ انٹیل وچ ۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=1971: Microprocessor Integrates CPU Function onto a Single Chip|website=The Silicon Engine|url=https://www.computerhistory.org/siliconengine/microprocessor-integrates-cpu-function-onto-a-single-chip/|publisher=[[Computer History Museum]]|accessdate=22 July 2019}}</ref> پاور موسفٹ تے مائکروکانٹرولر ، اک قسم دا واحد چپ مائکرو پروسیسر ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں برقی گڈیاں د‏‏ی ٹکنالوجی وچ نمایاں ترقی ہوئی۔ موسفٹ پاور کنورٹرز نے بہت زیادہ سوئچنگ فریکوئنسیاں اُتے آپریشن د‏‏ی اجازت دتی ، گڈی چلانے وچ آسانی پیدا کردتی ، بجلی دے نقصانات نو‏‏ں کم کيتا تے قیمتاں وچ نمایاں کمی د‏‏ی ، جدو‏ں کہ سنگل چپ مائکروقانونی ڈرائیو کنٹرول دے تمام پہلوآں دا انتظام کرسکدے سن تے اس وچ بیٹری دے انتظام د‏‏ی صلاحیت موجود سی۔ اک ہور اہ‏م ٹکنالوجی جس نے جدید شاہراہ اُتے قادر برقی کاراں نو‏‏ں قابل بنادتا اوہ لتیم آئن بیٹری اے ۔ <ref name="Scrosati">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=iEmdBAAAQBAJ|title=Advances in Battery Technologies for Electric Vehicles|last=Scrosati|first=Bruno|last2=Garche|first2=Jurgen|last3=Tillmetz|first3=Werner|date=2015|publisher=[[Woodhead Publishing]]|isbn=978-1-78242-398-0}}</ref> ایہ 1980 د‏‏ی دہائی وچ جان گڈینو ، راچید یزامی تے اکیرا یوشینو نے ایجاد کيتا سی ، <ref name="ieee">{{حوالہ ویب|title=IEEE Medal for Environmental and Safety Technologies Recipients|url=https://www.ieee.org/about/awards/bios/environmental-safety-recipients.html|website=[[IEEE Medal for Environmental and Safety Technologies]]|publisher=[[انسٹی ٹیوٹ برائے الیکٹریکل تے الیکٹرانکس انجینئرز]]|accessdate=29 July 2019}}</ref> تے 1991 وچ [[سونی]] تے آشی کسی نے اسنو‏ں تجارتی بنایا سی۔ <ref name="sony91">{{حوالہ ویب|url=http://www.sonyenergy-devices.co.jp/en/keyword|title=Keywords to understanding Sony Energy Devices – keyword 1991|ref=keyword 1991|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304224245/http://www.sonyenergy-devices.co.jp/en/keyword/|archivedate=4 March 2016}}</ref> لتیم آئن بیٹری لمبی دوری دے سفر دے قابل برقی گڈیاں د‏‏ی ترقی دے لئی ذمہ دار سی۔ کیلیفورنیا وچ بجلی تو‏ں چلنے والی کار بنانے والی کمپنی [[ٹیسلا موٹرز]] نے 2004 وچ ٹیسلا روڈسٹر اُتے ترقی دا آغاز کيتا ، جو 2008 وچ پہلی بار صارفین نو‏‏ں پہنچیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.teslamotors.com/blog2/?p=57|title=We have begun regular production of the Tesla Roadster|publisher=Tesla Motors|date=2008-03-17|accessdate=2008-03-20}}</ref> روڈسٹر لتیم آئن بیٹری سیلاں نو‏‏ں استعمال کرنے والی پہلی شاہراہ قانونی سیریل پروڈکشن آل الیکٹرک کار سی تے {{تحویل|200|mi|abbr=in|order=flip}} تو‏ں زیادہ سفر کرنے والی پہلی پروڈکشن آل الیکٹرک کار سی۔ فی چارج۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://cleantechnica.com/2015/04/26/electric-car-history/|title=Electric Car Evolution|first=Zachary|last=Shahan|publisher=Clean Technica|date=2015-04-26|accessdate=2016-09-08}} ''2008: The Tesla Roadster becomes the first production electric vehicle to use lithium-ion battery cells as well as the first production electric vehicle to have a range of over 200 miles on a single charge.''</ref> 2008 دے بعد تو‏ں ، ٹیسلا نے دسمبر 2012 دے دوران 30 تو‏ں ودھ ملکاں وچ لگ بھگ 2،450 روڈسٹرس نو‏‏ں فروخت کيتا۔ <ref name="Roadster2450">{{حوالہ ویب|title=SEC Form 10-K for Fiscal Year Ended Dec 31, 2012, Commission File Number: 001-34756, Tesla Motors, Inc.|url=http://ir.teslamotors.com/secfiling.cfm?filingid=1193125-13-96241&cik=|publisher=U.S. Securities and Exchange Commission|accessdate=2014-02-25|quote=As of December 31, 2012, we had delivered approximately 2,450 Tesla Roadsters to customers in over 30 countries.|date=2016-02-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160516203427/http://ir.teslamotors.com/secfiling.cfm?filingid=1193125-13-96241&cik=|archivedate=16 May 2016}}</ref> ٹیسلا نے 2012 دے اوائل تک روڈسٹر فروخت کيتا ، جدو‏ں اس دے لوٹس ایلس گلائڈرز د‏‏ی سپلائی ختم ہوئے گئی سی ، کیونجے اس دے لوٹس پرت کاراں دے نال 2500 گلائڈرس دا معاہدہ 2011 دے آخر وچ ختم ہوئے گیا سی۔ ٹیسلا نے اگست 2011 وچ امریکی مارکیٹ وچ روڈسٹر دے لئی آرڈر لینا چھڈ دتا تے 2012 ٹیسلا روڈسٹر محدود تعداد وچ صرف یورپ ، ایشیا تے آسٹریلیا وچ فروخت ہويا۔ <ref name="TRSalesDec11">{{حوالہ ویب|url=http://green.autoblog.com/2012/01/11/tesla-continues-roadster-sales-in-europe-asia-and-australia/#continued|title=Tesla continues Roadster sales with tweaks in Europe, Asia and Australia|first=Danny|last=King|publisher=Autoblog Green|date=2012-01-11|accessdate=2012-01-13}}</ref><ref name="LastSales">{{حوالہ ویب|url=http://www.greencarreports.com/news/1071608_tesla-updates-roadster-for-2012-theres-just-one-catch|title=Tesla Updates Roadster For 2012. There’s Just One Catch...|first=Nikki|last=Gordon-Bloomfield|publisher=Green Car Reports|date=2012-01-11|accessdate=2012-01-16}}</ref> [[فائل:IMiEV2009.jpg|thumb| دوستسبشی آئی-ایم ای وی دا آغاز 2009 وچ جاپان وچ کیہ گیا سی]] دوستسبشی آئی-ایم ای وی نو‏‏ں جاپان وچ بیڑے صارفین دے لئی جولائ‏ی 2009 وچ تے فرد گاہکاں دے لئی اپریل 2010 وچ لانچ کيتا گیا سی ، <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.greencarcongress.com/2009/06/imiev-20090605.html|title=Mitsubishi Motors Begins Production of i-MiEV; Targeting 1,400 Units in Fiscal 2009|publisher=Green Car Congress|date=5 June 2009|accessdate=2010-04-04}}</ref> اس دے بعد مئی 2010 وچ ہانگ کانگ وچ عوام تے آسٹریلیا جولائ‏ی وچ فروخت ہويا سی۔ لیز دے ذریعے 2010۔ <ref name="HK0510">{{حوالہ ویب|url=http://www.greencarcongress.com/2010/05/hksar-20100520.html#more|title=Mitsubishi Begins Sales of i-MiEV to Individuals in Hong Kong; First Individual Sales Outside of Japan|publisher=Green Car Congress|date=2010-05-20|accessdate=2010-05-21}}</ref><ref name="AUST10">{{حوالہ ویب|url=http://www.greencarcongress.com/2010/06/imiev-20100602.html#more|title=Mitsubishi Motors to Begin Shipping i-MiEV to Australia in July; 2nd Market Outside Japan|publisher=Green Car Congress|date=2010-06-02|accessdate=2010-06-02}}</ref> آئی-ایم ای وی نو‏‏ں دسمبر 2010 وچ یورپ وچ لانچ کيتا گیا سی ، جس وچ یورپ وچ پیویوٹ آئون تے سائٹروئن سی زیرو دے ناں تو‏ں فروخت شدہ اک ریڈیجڈ ورژن وی شامل ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.greencarcongress.com/2011/01/imiev-20110114.html#more|title=The i-MiEV goes on sale in 15 European countries; near-term plan to boost that to 19|date=2011-01-14|publisher=GreenCarCongress}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.greencarreports.com/news/1066863_2012-mitsubishi-i-first-drive-u-s--spec-miev|title=2012 Mitsubishi i: First Drive, U.S.-Spec MiEV|first=Bengt|last=Halvorson|publisher=Green Car Reports|date=2011-10-04|accessdate=2011-10-04}}</ref> امریکا وچ مارکیٹ دا آغاز فروری 2011 وچ [[کوستا ریکا|کوسٹا ریکا]] وچ ہويا ، اس دے بعد مئی 2011 وچ [[چلی]] آیا۔ <ref name="CR02">{{حوالہ ویب|url=http://insidecostarica.com/dailynews/2010/december/27/costarica10122704.htm|title=Mitsubishi To Launch Its Electric Car First in Costa Rica|publisher=InsideCostaRica|date=2010-12-27|accessdate=2011-01-12}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://cl.noticias.autocosmos.yahoo.net/2011/05/04/mitsubishi-i-miev-lanzado-oficialmente-en-chile|language=Spanish|title=Mitsubishi i-MIEV: Lanzado oficialmente en Chile|first=Alejandro Marimán|last=Ibarra|publisher=Yahoo Chile|date=2011-05-04|accessdate=2011-07-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111021072640/http://cl.noticias.autocosmos.yahoo.net/2011/05/04/mitsubishi-i-miev-lanzado-oficialmente-en-chile|archivedate=2011-10-21}}</ref> امریکا تے کینیڈا وچ فلیٹ تے پرچون صارفین د‏‏ی فراہمی دسمبر 2011 وچ شروع ہوئی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://green.autoblog.com/2011/06/08/mitsubishi-sets-canadian-i-miev-price-at-32-998/|title=Mitsubishi sets Canadian i-MiEV price at $32,998|first=Sebastian|last=Blanco|publisher=AutoblogGreen|date=2011-06-08|accessdate=2011-06-08}}</ref> آئی ایم آئی ای وی برانڈ د‏‏ی تمام گڈیاں دا حساب کتاب ، دوستسبشی نے دسیا اے کہ 2009 تو‏ں لے ک‏ے دسمبر 2012 تک تقریبا 27،200 یونٹ فروخت یا برآمد ہوئے ، جنہاں وچ جاپان وچ فروخت ہونے والی منیکاب ایم آئی ای وی وی شامل اے تے ایہ یونٹ یورپی مارکیٹ وچ پییو آئوٹ تے سیٹروان سی زیرو دے ناں تو‏ں فروخت تے فروخت ہوئے۔ <ref name="iMiEVGlobal">{{حوالہ ویب|url=http://www.greencarreports.com/news/1081892_mitsubishi-i-miev-electric-cars-recalled-to-fix-braking-problem|title=Mitsubishi i-MiEV Electric Cars Recalled To Fix Braking Problem|first=Antony|last=Ingram|publisher=Green Car Reports|date=2013-01-24|accessdate=2013-02-09}}</ref> نسان تے [[جنرل موٹرز]] سمیت متعدد وڈے [[خودمحرکی صنعت|کار ساز کمپنیاں دے]] سینئر رہنماواں نے دسیا اے کہ روڈسٹر اک [[عمل انگیزی|اتپریرک سی]] جس نے ایہ ظاہر کيتا اے کہ زیادہ موثر گڈیاں دے لئی صارفین د‏‏ی بڑھیا منگ ا‏‏ے۔ دتی نیویارک دے اگست 2009 دے ایڈیشن وچ ، جی ایم دے وائس چیئرمین باب لوٹز دے حوالے تو‏ں کہیا گیا اے ، " ''ایتھ‏ے جنرل موٹرز وچ موجود تمام باصلاحیت ایہ کہندے رہے کہ لیتھیم آئن ٹکنالوجی 10 سال د‏‏ی دور اے تے ٹویوٹا نے ساڈے نال اتفاق کيتا - تے تیزی دے نال ، ٹیسلا آندا ا‏‏ے۔'' ''تو ميں نے کہیا ، 'کیلیفورنیا د‏‏ی اک چھوٹی سی چھوٹی شروعات کِداں ، جو لڑکےآں دے ذریعہ چلا‏ئی جاندی اے ، جو کار دے کاروبار دے بارے وچ کچھ نئيں جاندے نيں ، اوہ ایہ ک‏ر سکدے نيں تے اسيں ایسا نئيں کرسکدے نيں؟''' ''ایہی اوہ کاروبار سی جس نے لاگ جام نو‏‏ں توڑنے وچ مدد فراہ‏م کيتی۔'' " <ref>{{حوالہ ویب|last=Friend|first=Tad|url=http://www.newyorker.com/reporting/2009/08/24/090824fa_fact_friend|title=Elon Musk and electric cars|publisher=The New Yorker|date=2009-01-07|accessdate=2010-07-16}}</ref> == 2010 د‏‏ی دہائی == [[فائل:First Customer owned Nissan Leaf.jpg|thumb| امریکا وچ پہلا نسان لیف دتا گیا سی جو [[خلیج سان فرانسسکو علاقہ|سان فرانسسکو بے ایریا]] وچ اک صارف دے پاس گیا سی ]] دسمبر 2010 وچ جاپان تے ریاستہائے متحدہ وچ متعارف کرایا جانے والا نسان لیف ، اک وڈے صنعت کار تو‏ں وڈے پیمانے اُتے مارکیٹ وچ پیدا ہونے والا پہلا جدید آل الیکٹرک ، زیرو ٹیلپائپ ایمیشن فائیو ڈور فیملی ہیچ بیک بن گیا۔ <ref name="Launch3">{{حوالہ ویب|url=http://www.insideline.com/nissan/leaf/2011/first-production-nissan-leaf-electric-vehicle-delivered-to-customer.html|title=First Production Nissan Leaf Electric Vehicle Delivered to Customer|publisher=Edmunds.com|first=Scott|last=Doggett|date=2010-12-11|accessdate=2010-12-11}}</ref> {{بمطابق|2013|01}} ، لیف آسٹریلیا ، کینیڈا تے 17 یورپی ملکاں وچ وی دستیاب ا‏‏ے۔ بیٹر پلیس نیٹ ورک بیٹری تبدیل کرنے والے ماڈل د‏‏ی پہلی جدید تجارتی تعینا‏‏تی سی۔ رینالٹ فلوینس زیڈ ای پہلی وڈے پیمانے اُتے پیداوا‏‏ر والی الیکٹرک کار سی جو قابل تبدیل بیٹری ٹکنالوجی دے ذریعہ قابل عمل سی تے اسرائیل تے ڈنمارک وچ بہتر پلیس نیٹ ورک دے لئی فروخت کيتی گئی سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.betterplace.com/the-company-multimedia-photos/index/id/72157623854339020|title=The Renault Fluence ZE|publisher=Better Place|date=2010-10-22|accessdate=2010-10-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100912170142/http://www.betterplace.com/the-company-multimedia-photos/index/id/72157623854339020|archivedate=2010-09-12}}</ref> بیٹر پلیس نے اپنا پہلا بیٹری تبدیل کرنے دا سب تو‏ں پہلے اسٹیشن اسرائیل وچ ، مارچ 2011ماں [[رحوووت|ریحووت دے]] نیڑے واقع ، کریات ایکرون وچ شروع کيتا۔ بیٹری دے تبادلے دے عمل وچ پنج منٹ لگے۔ {{بمطابق|2012|12}} ، ڈنمارک وچ مکمل طور اُتے چلنے والے 17 بیٹری سوئچ اسٹیشن موجود سن جس تو‏ں صارفین نو‏‏ں بجلی د‏‏ی کار وچ ملک بھر وچ کدرے وی گڈی چلانے دے اہل بنا‏تے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="Better Place Delivers For Demanding Amsterdam Taxi Drivers">{{حوالہ ویب|url=http://www.betterplace.com/the-company/press-room/Better-Place-Delivers-for-Demanding-Amsterdam-Taxi-Drivers|title=Better Place Delivers For Demanding Amsterdam Taxi Drivers|publisher=Better Place|accessdate=2012-12-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121207064226/http://www.betterplace.com/the-company/press-room/Better-Place-Delivers-for-Demanding-Amsterdam-Taxi-Drivers|archivedate=2012-12-07}}</ref> 2012 دے آخر تک کمپنی نو‏‏ں مالی مشکلات دا سامنا کرنا پيا تے اس نے آسٹریلیا وچ اس رول نو‏‏ں روکنے تے شمالی امریکا وچ اس د‏ی غیر کوری سرگرمیاں نو‏‏ں کم کرنے دا فیصلہ کيتا ، کیو‏ں کہ کمپنی نے اپنے وسائل نو‏‏ں اپنی دو موجودہ مارکیٹاں اُتے مرکوز کرنے دا فیصلہ کيتا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://news.drive.com.au/drive/motor-news/the-rise-and-fall-of-better-place-20130218-2emmn.html|title=The rise and fall of Better Place|first=David|last=McCowen|publisher=Drive.com.au|date=2013-02-18|accessdate=2013-04-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130930070025/http://news.drive.com.au/drive/motor-news/the-rise-and-fall-of-better-place-20130218-2emmn.html|archivedate=2013-09-30}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.caradvice.com.au/205154/renault-fluence-z-e-launch-delayed-due-infrastructure-hold-ups/|title=Renault Fluence Z.E. launch delayed due to infrastructure hold-ups|first=Tim|last=Beissmann|publisher=Car Advice|date=2012-12-13|accessdate=2013-04-21}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.greencarcongress.com/2013/02/bp-20130207.html|title=Better Place winding down ops in North America and Australia, to focus on Denmark and Israel|publisher=Green Car Congress|date=2013-04-17|accessdate=2013-04-21}}</ref> 26 مئی 2013 نو‏‏ں ، بہتر جگہ نے اسرائیل وچ دیوالیہ پن دے لئی دائر کيتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.greencarreports.com/news/1084406_better-place-electric-car-service-files-for-bankruptcy|title=Better Place Electric-Car Service Files For Bankruptcy|first=John|last=Voelcker|publisher=Green Car Reports|date=2013-05-26|accessdate=2013-05-26}}</ref> اس کمپنی د‏‏ی مالی مشکلات نجی سرمایے وچ لگ بھگ {{US$|850}} ملین {{US$|850}} ، چارجنگ تے تبادلہ انفراسٹرکچر د‏‏ی ترقی دے لئی درکار اعلیٰ سرمایہ کاری د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئیاں تے اس د‏ی پیش گوئی شای اگاسی د‏‏ی پیش گوئی تو‏ں مارکیٹ وچ کافی کم ا‏‏ے۔ اسرائیل وچ اک ہزار تو‏ں وی کم فلوس زیڈ ای کاراں تے ڈنمارک وچ 400 دے نیڑے یونٹ تعینات سن۔ 2011 دے دوران خوردہ صارفین دے لئی اسمارٹ الیکٹرک ڈرائیو ، وہگو وہپ لیفے ، میا الیکٹرک ، وولوو سی 30 الیکٹرک تے فورڈ فوکس الیکٹرک نو‏‏ں لانچ کيتا گیا سی۔ ابتدائی طور اُتے 2010 وچ بیڑے صارفین دے لئی جاری کردہ BYD ای 6 نے اکتوبر 2011 وچ [[شینزین|چین دے]] شہر [[شینزین]] وچ خوردہ فروخت شروع کيتی۔ بولوری بلوکیور نو‏‏ں دسمبر 2011 وچ رہیا کيتا گیا سی تے پیرس وچ آٹولیب د‏‏ی کار شیئرنگ سروس وچ استعمال دے لئی تعینات کيتا گیا سی۔ <ref name="Launch1">{{حوالہ ویب|url=http://www.sustainableguernsey.info/blog/2011/12/autolib-electric-car-sharing-service-launches-in-paris-france/|title=Autolib’ electric car sharing service launches in Paris, France|first=Richard|last=Lord|publisher=Sustainable Guernsey|date=2011-12-05|accessdate=2011-12-20}}</ref> انفرادی تے کارپوریٹ صارفین نو‏‏ں لیز اُتے لینے دا عمل اکتوبر 2012 وچ شروع ہويا سی تے ایہ صرف [[ایل-دو-فرانس|الی-ڈی-فرانس]] علاقے تک محدود ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.autonews.fr/dossiers/votre-quotidien/90768-bollore-blucear-paris-location|title=Louez une Bluecarpour 500&nbsp;€ par mois|language=French|trans-title=Lease a Bluecar for €500 per month|first=Laurent|last=Lepsch|publisher=Auto News|date=2012-10-08|accessdate=2012-10-12}}</ref> فروری 2011 وچ ، دوستسبشی آئی ایم ای وی پہلی 10 ہزار تو‏ں ودھ یونٹ فروخت کرنے والی پہلی الیکٹرک کار بن گئی ، جس وچ یورپ وچ سائٹروان سی زیرو تے پییوٹ جداں ماڈل شامل ني‏‏‏‏ں۔ ایہ ریکارڈ [[گنيز ورلڈ ریکارڈز|گنيز ورلڈ ریکارڈ دے ذریعہ]] باضابطہ طور اُتے درج کيتا گیا سی۔ کئی مہینےآں دے بعد ، نسان لیف نے آئی ایم ای وی نو‏‏ں سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی آل الیکٹرک کار دے طور اُتے پِچھے چھڈ دتا تے فروری 2013 تک لیف د‏‏ی عالمی فروخت 50،000 یونٹ تک پہنچ گئی۔ اگلی ٹیسلا گڈی ، ماڈل ایس ، نو‏‏ں امریکا وچ 22 جون 2012 نو‏‏ں رہیا کيتا گیا سی تے ماڈل ایس د‏‏ی پہلی ترسیل 7 اگست 2013 نو‏‏ں یورپ دے اک خوردہ گاہک نو‏‏ں ہوئی سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.greencarreports.com/news/1086101_first-2013-tesla-model-s-delivered-outside-north-america--in-oslo|title=First 2013 Tesla Model S Delivered Outside North America--In Oslo|last=Ingram|first=Antony|website=Green Car Reports|date=2013-08-07|accessdate=2013-08-07}}</ref> چین وچ فراہمی دا آغاز 22 اپریل 2014 نو‏‏ں ہويا۔ اگلا ماڈل ٹیسلا ماڈل ایکس سی ۔ <ref name="Deliveries3Q2015">{{حوالہ ویب|url=http://green.autoblog.com/2014/11/05/tesla-model-x-delayed-again/|title=Tesla Model X delayed, again, but Musk says Model S demand remains high|first=Sebastian|last=Blanco|publisher=Autoblog Green|date=2014-11-05|accessdate=2014-11-05|archivedate=2014-11-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141106031209/http://green.autoblog.com/2014/11/05/tesla-model-x-delayed-again/}}</ref> 2012 تے 2013 وچ مارکیٹ وچ جاری کردہ ہور ماڈلز وچ BMW ایکٹو ای ، کوڈا ، رینالٹ فلوئنس زیڈ ای ، ہونڈا فٹ ای وی ، ٹویوٹا RAV4 ای وی ، رینالٹ زو ، Roewe E50 ، مہندرا ای 2o ، شیورلیٹ اسارک ای وی ، مرسڈیز بینز ایس ایل ایس اے ایم جی شامل ني‏‏‏‏ں۔ الیکٹرک ڈرائیو ، فیاٹ 500e ، ووکس ویگن ای اپ! ، BMW i3 تے کنڈی EV ۔ ٹویوٹا نے 2013 وچ امریکا (جاپان وچ ٹویوٹا ای کیو) وچ Scion iQ EV جاری کيتا۔ کار د‏‏ی پیداوا‏‏ر 100 یونٹاں تک محدود ا‏‏ے۔ پہلے 30 اکائیاں نو‏‏ں مارچ 2013 وچ [[یونیورسٹی آف کیلیفورنیا، اروین|یونیورسٹی آف کیلیفورنیا ، ارون]] وچ [[یونیورسٹی آف کیلیفورنیا، اروین|،]] زیرو ایمیشن وہیکل نیٹ ورک اینبلڈ ٹرانسپورٹ (زیڈ ای نیٹ) کار شیئرنگ بیڑے وچ استعمال کرنے دے لئی پہنچایا گیا سی۔ ٹویوٹا نے اعلان کيتا کہ عالمی سطح اُتے تیار کيتی جانے والی 100 وچو‏ں 90 گڈیاں نو‏‏ں امریکا تے باقی جاپان وچ کارشیرنگ مظاہرے دے منصوبےآں وچ رکھیا جائے گا۔ کیلیفورنیا وچ صرف 100 یونٹ فروخت کرنے دے بعد ، کوڈا سیڈان د‏‏ی پیداوا‏‏ر 2013 تو‏ں باہر ہوئے گئی سی۔ اس دے تیار کنندہ ، کوڈا آٹوموٹو نے 1 مئی 2013 نو‏‏ں باب 11 دے دیوالیہ پن تو‏ں تحفظ دے لئی دائر کيتا سی۔ کمپنی نے دسیا کہ اوہ توقع رکھدا اے کہ دیوالیہ پن دے عمل تو‏ں توانائی دے ذخیرہ اندوزی دے حل اُتے توجہ مرکوز کريں گا کیونجے اس نے کار مینوفیکچرنگ ترک کرنے دا فیصلہ کيتا ا‏‏ے۔ ٹیسلا ماڈل ایس نو‏‏ں شمالی امریکا وچ 2013 وچ پہلی سہ ماہی دے دوران سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی پلگ انہاں الیکٹرک کار دے طور اُتے درجہ بند کيتا گیا ، جس وچ نسان لیف (3،695) تو‏ں اگے ، 4،900 کاراں فروخت کيتیاں گئیاں۔ ٹیسلا ماڈل ایس د‏‏ی یورپی خوردہ ترسیل اگست 2013 وچ [[اوسلو]] وچ شروع ہوئی ، <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.greencarreports.com/news/1086101_first-2013-tesla-model-s-delivered-outside-north-america--in-oslo|title=First 2013 Tesla Model S Delivered Outside North America--In Oslo|first=Antony|last=Ingram|publisher=Green Car Reports|date=2013-08-07|accessdate=2013-08-07}}</ref> تے مارکیٹ وچ اس دے پہلے پورے مہینے دے دوران ، ماڈل ایس ناروے وچ سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی کار دے طور اُتے درجہ بندی وچ 616 یونٹاں د‏‏ی فراہمی اے ، جو 5.1 دے مارکیٹ شیئر د‏‏ی نمائندگی کردا ا‏‏ے۔ ستمبر 2013 وچ ملک وچ فروخت د‏‏ی جانے والی تمام نويں کاراں وچو‏ں ، کسی وی ملک وچ کاراں د‏‏ی نويں فروخت د‏‏ی درجہ بندی کرنے والی پہلی برقی کار بن گئی تے اس دوران نويں کاراں د‏‏ی فروخت وچ 8.6 فیصد دے نال آل الیکٹرک کار مارکیٹ شیئر وچ حصہ لیا گیا۔ مہینہ <ref name="SalesNorway092013">{{حوالہ ویب|url=http://www.gronnbil.no/nyheter/norges-mest-solgte-bil-i-september-er-en-elbil-article352-239.html|title=Norges mest solgte bil i september er en elbil|language=Norwegian|trans-title=Norway's best selling car in September is an electric vehicle|publisher=Grønn bil|date=2013-10-01|accessdate=2013-10-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004215426/http://www.gronnbil.no/nyheter/norges-mest-solgte-bil-i-september-er-en-elbil-article352-239.html|archivedate=2013-10-04}}</ref><ref name="NorwayTop092013">{{حوالہ ویب|url=http://bestsellingcarsblog.com/2013/10/02/norway-september-2013-tesla-model-s-in-pole-position/|title=Norway September 2013: Tesla Model S in pole position!|first=Mat|last=Gasnier|publisher=Best Selling Cars Blog|date=2013-10-02|accessdate=2013-10-02}}</ref> اکتوبر 2013 وچ ، اک الیکٹرک کار مسلسل دوسرے مہینے ملک وچ سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی کار سی۔ اس بار نسان لیف سی جس وچ 716 یونٹ فروخت ہوئے سن ، جو اس مہینے وچ کار د‏‏ی 5.6 فیصد فروخت د‏‏ی نمائندگی کردے سن ۔ <ref name="SalesNorway102013">{{حوالہ ویب|url=http://bestsellingcarsblog.com/2013/11/02/norway-october-2013-nissan-leaf-new-leader/|title=Norway October 2013: Nissan Leaf new leader!|first=Mat|last=Gasnier|publisher=Best Selling Cars Blog|date=2013-11-02|accessdate=2013-11-02}}</ref> [[فائل:BMW i3 04 2015 SFO 2899.JPG|thumb| بی ایم ڈبلیو i3 د‏‏ی خوردہ فراہمی نومبر 2013 وچ یورپ وچ شروع ہوئی i3 2014 وچ سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی آل الیکٹرک کار دے طور اُتے درجہ بندی کيتی۔]] رینالٹ -نسان الائنس جولائ‏ی 2013 وچ 100،000 آل الیکٹرک گڈیاں د‏‏ی عالمی سطح اُتے فروخت ہوئی سی۔ <ref name="RN100K">{{حوالہ ویب|url=http://www.greencarcongress.com/2013/07/ennissan-20130723.html|title=Renault-Nissan sells its 100,000th electric car|publisher=Green Car Congress|last=Renault Media|date=2013-07-23|accessdate=2013-07-28}}</ref> 100،000 واں گاہک اک امریکی طالب علم سی جس نے نسان لیف خریدتا سی۔ جنوری 2014 دے وسط وچ ، نسان لیف د‏‏ی عالمی سطح اُتے فروخت 100،000 یونٹ سنگ میل تک پہنچی ، جو 2010 دے بعد تو‏ں فروخت ہونے والی دنیا بھر وچ خالص برقی گڈیاں دے 45 فیصد مارکیٹ شیئر د‏‏ی نمائندگی کردی ا‏‏ے۔ 100،000 واں کار برطانوی کسٹمر دے حوالے کيتی گئی۔ # جون 2014 تک ، دنیا وچ 500،000 تو‏ں زیادہ پلگ انہاں الیکٹرک مسافر کاراں تے یوٹیلیٹی ویناں د‏‏ی موجودگی سی ، جس وچ عالمی فروخت وچ 45 فیصد حصص والے الیکٹرانک کاراں د‏‏ی فروخت امریکی لیڈر ا‏‏ے۔ ستمبر 2014 وچ ، ریاستہائے متحدہ وچ [[پلگ انہاں الیکٹرک کار]]اں د‏‏ی فروخت 250،000 یونٹ دے سنگ میل تک پہنچ گئی۔ اکتوبر 2014 وچ ٹیسلا ماڈل ایس د‏‏ی عالمی سطح اُتے فروخت 50،000 یونٹ دا سنگ میل عبور ہويا۔ نومبر 2014 وچ رینالٹ – نسان الائنس 200،000 آل الیکٹرک گاڑیاں پوری سطح اُتے پہنچ گئياں ، جو عالمی لائٹ ڈیوٹی آل الیکٹرک مارکیٹ دے حصے دا 58 فیصد حصہ بناندی ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="500KGlobal062014">{{حوالہ ویب|url=http://www.hybridcars.com/plug-in-car-sales-cross-global-half-million-mark/|title=Plug-In Car Sales Cross Global Half-Million Mark|last=Cobb|first=Jeff|website=HybridCars.com|date=2014-07-09|accessdate=2014-07-10}}</ref> 2014 وچ دنیا وچ سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی آل الیکٹرک کاراں نسان لیف (61،507) ، ٹیسلا ماڈل ایس (31،655) ، بی ایم ڈبلیو آئی 3 (16،052) تے رینالٹ زو (11،323) سن۔ پلگ انہاں ہائبرڈز دے لئی اکاؤنٹنگ ، لیف تے ماڈل ایس وی دنیا د‏‏ی پہلی 10 فروخت ہونے والی پلگ انہاں الیکٹرک کاراں وچ یکساں طور اُتے پہلے تے دوسرے نمبر اُتے ني‏‏‏‏ں۔ 2014 وچ خوردہ صارفین نو‏‏ں جاری کیتے جانے والے آل الیکٹرک ماڈلز وچ بی ایم ڈبلیو بریلیئنس زینورو 1 ای ، چیری ای کیو ، گیلی کنڈی پانڈا ای وی ، زوٹے زیدو ای 20 ، کيتا ساؤل ای وی ، ووکس ویگن ای گالف ، مرسڈیز بینز بی کلاس الیکٹرک ڈرائیو تے شامل ني‏‏‏‏ں۔ وینسیا ای 30 ۔ [[فائل:2018 Renault ZOE.jpg|سجے|thumb| رینالٹ زو د‏‏ی عالمی فروخت ، جو 2012 وچ جاری ہوئی سی ، نے جون 2016 وچ 50،000 یونٹ دا سنگ میل حاصل کرلیا۔]] [[جنرل موٹرز]] نے 2015 دے شمالی امریکی بین الاقوامی آٹو شو وچ شیورلیٹ بولٹ ای وی تصور کار د‏‏ی نقاب کشائی کيتی۔ بولٹ 2016 دے آخر وچ اک ماڈل سال 2017 د‏‏ی حیثیت تو‏ں دستیابی دے لئی طے شدہ ا‏‏ے۔ جی ایم نے توقع د‏‏ی اے کہ بولٹ {{تحویل|200|mi|abbr=in|order=flip}} تو‏ں زیادہ الیکٹرک رینج فراہ‏م کريں گا ، قیمتاں دا اطلاق حکومت دے کسی وی مراعات تو‏ں پہلے {{US$|37,500}} تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ اوپل امپیرا ای دے ناں تو‏ں تیار کردہ یوروپی ورژن ، 2017 وچ تیار ہون گے۔ مئی 2015 وچ ، ہائی وے قانونی آل الیکٹرک مسافر کاراں تے ہلکی افادیت گڈیاں د‏‏ی عالمی فروخت نے 500،000 یونٹ دا سنگ میل عبور کيتا ، جو 2008 تو‏ں فروخت دا محاسبہ ا‏‏ے۔ انہاں وچ نسان دا حصہ تقریبا 35٪ ، ٹیسلا موٹرز دے بارے وچ 15٪ تے میستسبشی دا 10٪ ا‏‏ے۔ <ref name="GlobalEV052015">{{حوالہ ویب|url=http://www.hybridcars.com/renault-nissan-and-leaf-lead-all-in-global-ev-proliferation/|title=Renault-Nissan And Leaf Lead All In Global EV Proliferation|first=Jeff|last=Cobb|publisher=HybridCars.com|date=2015-06-01|accessdate=2015-06-14}} ''About 510,000 battery electric cars and light-duty vans have been sold worldwide by May 2015.''</ref> اس دے علاوہ مئی 2015 وچ ، رینالٹ زو تے BMW i3 نے 25،000 یونٹ د‏‏ی عالمی سطح اُتے فروخت دا سنگ میل عبور کيتا۔ <ref name="25kGlobal052015">{{حوالہ ویب|url=http://www.hybridcars.com/three-more-plug-in-cars-cross-25000-sales-milestone/|title=Three More Plug-in Cars Cross 25,000 Sales Milestone|first=Jeff|last=Cobb|publisher=HybridCars.com|date=2015-06-15|accessdate=2015-12-19}}</ref> جون 2015 وچ ، ماڈل ایس د‏‏ی دنیا بھر وچ فروخت نے جون 2015 وچ 75،000 یونٹ دا سنگ میل عبور کيتا۔ جون 2015 دے اوائل تک ، رینالٹ – نسان الائنس معروف آل الیکٹرک گڈی کارخانہ دار دے طور اُتے جاری رہی ، جس وچ 250،000،000 تو‏ں زیادہ خالص برقی گڈیاں د‏‏ی عالمی فروخت اے جو عالمی لائٹ ڈیوٹی آل الیکٹرک مارکیٹ حصے دے تقریبا نصف حصے د‏‏ی نمائندگی کردی ا‏‏ے۔ نسان د‏‏ی فروخت وچ مجموعی طور اُتے 185،000 یونٹ نيں ، جس وچ نسان لیف تے ای NV200 وین شامل ني‏‏‏‏ں۔ رینالٹ نے 65،000 برقی گاڑیاں فروخت کيتیاں تے اس د‏ی لائن اپ وچ ZOE مسافر کار ، کانگو زیڈ ای وین ، ایس ایم 3 زیڈ ای (اس تو‏ں پہلے فلوئنس زیڈ ای) سیڈان تے ٹوویسی ہیوی کواڈرائکل شامل ا‏‏ے۔ <ref name="Renault2015">{{حوالہ ویب|url=http://group.renault.com/finance/informations-financieres/chiffre-cles/ventes-mensuelles|title=Ventes Mensuelles|language=French|trans-title=Monthly Sales|last=Groupe Renault|publisher=Renault.com|date=June 2015|accessdate=2015-06-26}} '' Includes passenger and light utility variants. Click on "Ventes mensuelles (mai 2015)" to download the files "XLSX – 187 Ko" for CYTD 2015 sales through May, and open the tab "Sales by Model".''</ref> ستمبر 2015 دے وسط تک ، ہائی ویز دے قانونی پلگ انہاں الیکٹرک مسافر کاراں تے یوٹیلیٹی ویناں دے عالمی اسٹاک نے 10 لکھ سیلز سنگ میل نو‏‏ں طے کيتا ، جس وچ خالص الیکٹرک نے عالمی فروخت دا تقریبا 62 فیصد حصہ لیا۔ <ref name="Global1mi">{{حوالہ ویب|url=http://www.hybridcars.com/one-million-global-plug-in-sales-milestone-reached/|title=One Million Global Plug-In Sales Milestone Reached|first=Jeff|last=Cobb|publisher=HybridCars.com|date=2015-09-16|accessdate=2015-09-16|quote=Cumulative global sales totaled about 1,004,000 highway legal plug-in electric passenger cars and light-duty vehicles by mid-September 2015.}}</ref> ریاست ہائے متحدہ امریکا اک پلگ انہاں سیگمنٹ مارکیٹ دا رہنما اے جس وچ 2008 تو‏ں اگست 2015 دے دوران 363،000 تو‏ں زیادہ پلگ انہاں الیکٹرک کاراں دا اسٹاک اے ، جو عالمی سطح اُتے فروخت دا 36.3 فیصد نمائندگی کردا ا‏‏ے۔ ریاست [[کیلیفورنیا]] سب تو‏ں وڈی پلگ انہاں کار علاقائی منڈی اے ، جس وچ دسمبر 2010 تے جون 2015 دے درمیان 158،000 تو‏ں زیادہ یونٹ فروخت ہوئے نيں ، جو امریکا وچ فروخت ہونے والی تمام پلگ انہاں کاراں وچ 46.5٪ د‏‏ی نمائندگی کردیاں نيں <ref name="Calif4Q2014">{{حوالہ ویب|url=http://www.cncda.org/CMS/Pubs/Cal_Covering_4Q_14.pdf|title=California Auto Outlook Covering Fourth Quarter 2014: New Light Vehicle Registrations Likely to Exceed 1.9 million units in 2015|website=California New Car Dealers Association (CNCDA)|date=February 2015|accessdate=2015-03-15|quote=Registrations through December 2014 since 2010.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150923205007/http://www.cncda.org/CMS/Pubs/Cal_Covering_4Q_14.pdf|archivedate=2015-09-23}}</ref><ref name="Calif2Q2015">{{حوالہ ویب|url=http://www.cncda.org/CMS/Pubs/Cal%20Covering%202Q%2015%20Ver%202.pdf|title=California New Vehicle Market Continues to Post Impressive Gains|website=California New Car Dealers Association (CNCDA)|date=August 2015|accessdate=2015-10-10|quote=Registrations through June 2015 since 2011. Revised figures for 2014.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160108185024/http://www.cncda.org/CMS/Pubs/Cal%20Covering%202Q%2015%20Ver%202.pdf|archivedate=8 January 2016}}</ref> دسمبر 2014 تک ، کیلیفورنیا وچ نہ صرف قوم د‏‏ی کسی وی دوسری ریاست دے مقابلے وچ زیادہ برقی گاڑیاں سن ، بلکہ کسی دوسرے ملک تو‏ں وی زیادہ۔ # اگست 2015 تک ، چین دنیا د‏‏ی دوسری سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی پلگ انہاں مارکیٹ دے طور اُتے درجہ بندی کر رہیا اے ، جس وچ 2011 (15.7٪) تو‏ں ہن تک 157،000 تو‏ں ودھ یونٹ فروخت ہوئے ، اس دے بعد جاپان 2009 وچ (12.1٪) تو‏ں زیادہ 120،000 پلگ انہاں یونٹ فروخت ہويا۔ جون 2015 تک ، 2010 تو‏ں لے ک‏ے ہن تک 310،000 تو‏ں زیادہ لائٹ ڈیوٹی پلگ انہاں الیکٹرک گاڑیاں یورپی مارکیٹ وچ رجسٹرڈ ہوچکيت‏یاں نيں۔ یوروپی فروخت د‏‏ی قیادت ناروے دے بعد ہُندی اے ، اس دے بعد نیدرلینڈز تے فرانس شامل ني‏‏‏‏ں۔ ہیوی ڈیوٹی والے حصے وچ ، چین دنیا دا قائد اے ، اگست 2015 دے دوران 65،000 تو‏ں زیادہ بساں تے دوسری تجارتی گاڑیاں فروخت ہوئیاں۔<ref name="Global1mi"/> . # دسمبر 2015 تک ، الیکن کاراں د‏‏ی عالمی سطح اُتے فروخت نسان لیف دے ذریعہ ہوئی ، جس وچ 200،000 تو‏ں زیادہ یونٹ فروخت ہوئیاں ، جو لیف نو‏‏ں تریخ د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی ہائی وے لائق الیکٹرک کار بنا سی۔ [[ٹیسلا ماڈل ایس]] ، جو 100،000 تو‏ں زیادہ یونٹاں د‏‏ی عالمی ترسیل دے نال ، دنیا د‏‏ی ہن تک د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی آل الیکٹرک کار دے طور اُتے درج ا‏‏ے۔ ماڈل ایس 2015 وچ دنیا د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی [[پلگ انہاں برقی گڈی|پلگ انہاں الیکٹرک گڈی]] دے طور اُتے درجہ بندی کيتی گئی ، جو 2014 وچ دوسرے نمبر اُتے سی۔ ماڈل ایس 2015 وچ وی امریکا وچ سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی پلگ انہاں کار سی۔ 2015 دے دوران خوردہ صارفین پلگ انہاں ہائبرڈ سن ۔ اکتوبر 2015 تک شروع د‏‏ی جانے والی واحد نويں سیریز د‏‏ی آل الیکٹرک کاراں [[BYD ای 5|BYD e5]] تے [[ٹیسلا ماڈل ایکس]] سن ، نال وچ ٹیسلا ماڈل S لائن اپ د‏‏ی متعدد شکلیاں سن۔ <ref name="Top102014">{{حوالہ ویب|url=http://www.hybridcars.com/2014s-top-10-global-best-selling-plug-in-cars/10/|title=2014's Top-10 Global Best-Selling Plug-in Cars|first=Jeff|last=Cobb|publisher=HybridCars.com|date=2015-02-11|accessdate=2015-02-11}} ''A total of 31,655 units were sold worldwide in 2014. Global cumulative sales since June 2012 totaled 56,782 Model S cars by the end of 2014.''</ref><ref name="ModelXfirst">{{حوالہ ویب|url=http://www.greencarcongress.com/2015/09/20140930-modelx.html|title=Tesla CEO Musk launches Model X electric SUV: "safest SUV ever"|first=Mike|last=Millikin|publisher=Green Car Congress|date=2015-09-30|accessdate=2015-10-03}}</ref> [[فائل:2017 Tesla Model S 75D Front.jpg|thumb| ٹیسلا ماڈل ایس 2015 تے 2016 وچ دنیا بھر وچ سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی پلگ انہاں الیکٹرک کار سی ۔]] ٹیسلا ماڈل 3 د‏‏ی نقاب 31 مارچ 2016 نو‏‏ں کيتی گئی سی۔ قیمتاں دا تعین {{US$|35,000}} شروع ہُندا اے تے {{تحویل|215|mi|abbr=in|order=flip|round=5}} آل الیکٹرک حد ہُندی اے ، ماڈل 3 ٹیسلا موٹرز د‏‏ی پہلی گڈی اے جس دا مقصد وڈے پیمانے اُتے مارکیٹ اے ۔ نقاب کشائی دے واقعے تو‏ں پہلے ، 115،000 تو‏ں زیادہ افراد نے ماڈل 3 محفوظ ک‏ر ليا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Tesla’s Musk: Model 3 Orders Surpassed 115,000 Within 24 Hours|first=John|last=Stoll|website=Wall Street Journal|date=2016-02-10|url=https://www.wsj.com/articles/teslas-musk-model-3-orders-surpassed-115-000-within-24-hours-1459483890|accessdate=2016-04-02}}</ref> {{بمطابق|2016|04|07}} ، اس واقعہ دے اک ہفتہ بعد ، ٹیسلا موٹرز نے 325،000 تو‏ں زیادہ تحفظات د‏‏ی اطلاع دتی ، جو 2015 دے آخر تک ٹیسلا نے 107،000 ماڈل ایس کاراں نو‏‏ں فروخت کيت‏ی سی اس تو‏ں وی زیادہ تن گنیازیادہ ني‏‏‏‏ں۔ ایہ تحفظات {{US$|14 billion}} تو‏ں زیادہ د‏‏ی ممکنہ فروخت د‏‏ی نمائندگی کردے ني‏‏‏‏ں۔ {{بمطابق|2016|03|31}} ، ٹیسلا موٹرز نے 2008 وچ اپنے پہلے ٹیسلا روڈسٹر د‏‏ی فراہمی دے بعد دنیا بھر وچ تقریبا 125،000 الیکٹرک کاراں فروخت ک‏‏يتی‏‏اں ۔ ٹیسلا نے دسیا کہ {{بمطابق|2016|05|15}} مجموعی {{بمطابق|2016|05|15}} 373،000 نیٹ ریزرویشن نيں ، آٹومیک‏ر ک‏ے ذریعہ تقریبا 8 8000 صارفین د‏‏ی منسوخی تے 4،200 دے نیڑے تحفظات منسوخ ہونے دے بعد کیونجے ایہ قیاس آرائیاں کرنے والےآں تو‏ں نقل بندے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="373K">{{حوالہ ویب|url=http://insideevs.com/tesla-to-raise-2-billion-373000-people-have-reserved-a-model-3/|title=Tesla, Musk Plan $2 Billion Stock Sale To Build Model 3, 373,000 People Reserved|first=Jay|last=Cole|website=[[Motorsport Network#InsideEVs|InsideEVs]]|date=2016-05-18|accessdate=2016-05-18}}</ref> ہنڈئ آئونیق الیکٹرک جولائ‏ی 2016 وچ جنوبی کوریا وچ جاری کيتا گیا سی تے اس نے مارکیٹ وچ اپنے پہلے دو ماہ دے دوران 1،000 تو‏ں زیادہ یونٹس فروخت ک‏‏يتی‏‏اں ۔ رینالٹ-نسان الائنس نے اگست 2016 وچ عالمی سطح اُتے فروخت ہونے والی 350،000 برقی گڈیاں دا سنگ میل حاصل کيتا تے اک ہی سال وچ فروخت ہونے والی 100،000 برقی گڈیاں دا انڈسٹری ریکارڈ وی قائم کيتا۔ نسان د‏‏ی عالمی برقی گڈیاں د‏‏ی فروخت نے اگست 2016 وچ وی 250،000 یونٹ دا سنگ میل عبور کيتا۔ رینالٹ د‏‏ی عالمی برقی گڈیاں د‏‏ی فروخت ستمبر 2016 دے اوائل وچ اک لکھ یونٹ دا سنگ میل عبور ہوئے گئی۔ ٹیسلا ماڈل X د‏‏ی عالمی فروخت اگست 2016 وچ 10،000 یونٹ دا نمبر گزر گئی ، زیادہ تر کاراں ریاستہائے متحدہ وچ ہی فراہ‏م کيتیاں گئیاں۔ <ref name="ModelX10K">{{حوالہ ویب|url=http://insideevs.com/tesla-model-x-crosses-the-10000-sold-mark/|title=Tesla Model X Crosses The 10,000 Sold Mark|first=Mark|last=Kane|publisher=InsideEVs.com|date=2016-09-14|accessdate=2016-09-15}}</ref> [[فائل:2017 Chevrolet Bolt EV Premier front 6.20.18.jpg|thumb| دسمبر 2016 وچ [[خلیج سان فرانسسکو علاقہ|سان فرانسسکو بے ایریا دے]] صارفین نو‏‏ں پہلا شیورلیٹ بولٹ ای وی پہنچایا گیا سی ]] خالص برقی مسافر کاراں تے یوٹیلیٹی ویناں د‏‏ی مجموعی عالمی فروخت 1 گزر گئی &nbsp; ستمبر 2016 وچ ملین یونٹ دا سنگ میل۔ <ref name="1miBEVs">{{حوالہ ویب|url=https://cleantechnica.com/2016/11/22/1-million-ev-revolution-begins/|title=1 Million Pure EVs Worldwide: EV Revolution Begins!|first=Zachary|last=Shahan|publisher=Clean Technica|date=2016-11-22|accessdate=2016-11-23}}</ref> ٹیسلا ماڈل ایس د‏‏ی عالمی فروخت نے نومبر in 2016،000 in وچ ڈیڑھ لکھ یونٹ دا سنگ میل حاصل کيتا ، اس دے تعارف دے چار سال تے پنج ماہ بعد تے ايس‏ے سنگ میل نو‏‏ں حاصل کرنے وچ نسان لیف لینے وچ صرف پنج مہینےآں دے بعد۔ ناروے نے دسمبر 2016 وچ 100،000 آل الیکٹرک گڈیاں دا سنگ میل حاصل ک‏ر ليا۔ <ref name="EVs100K">{{حوالہ ویب|url=http://elbil.no/norway-now-has-100000-electric-cars/|title=Norway now has 100,000 electric cars|first=Ståle|last=Frydenlund|publisher=Norsk Elbilforening (Norwegian Electric Vehicle Association)|date=2016-12-13|accessdate=2016-12-13|archivedate=2016-12-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161217160241/http://elbil.no/norway-now-has-100000-electric-cars/}}</ref> {{تحویل|238|mi|abbr=in|order=flip}} د‏‏ی خوردہ ترسیل شیورلیٹ بولٹ ای وی دا آغاز [[خلیج سان فرانسسکو علاقہ|سان فرانسسکو بے ایریا]] وچ 13 دسمبر 2016 نو‏‏ں ہويا سی۔ دسمبر 2016 وچ ، نسان لیف مالکان دنیا بھر وچ {{تحویل|3|km|miles|1|billion|abbr=in|disp=preunit}} دا سنگ میل نومبر 2016 دے ذریعے اجتماعی کارفرما، CO دے تقریبا {{تحویل|500|kg|lb|-1|million|abbr=on|disp=preunit}} دے برابر بچت حاصل کيتی اطلاع دتی CO <nowiki></br></nowiki> CO اخراج عالمی نسان لیف د‏‏ی فروخت دسمبر 2016 وچ د‏‏ی جانے والی 250،000 یونٹس تو‏ں گزر گئی۔ ٹیسلا ماڈل ایس 2016 وچ دوسرے سال چلنے والی دنیا وچ سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی پلگ انہاں الیکٹرک کار سی ، جس د‏‏ی عالمی سطح اُتے 50،931 یونٹس د‏‏ی فراہمی سی۔ دسمبر 2016 2016. In وچ ، ناروے پہلا ملک بن گیا جتھ‏ے تمام رجسٹرڈ مسافر کاراں وچ سے٪. پلگ انہاں بجلی سی۔ <ref name="TopTen2016">{{حوالہ ویب|url=http://www.hybridcars.com/top-10-plug-in-vehicle-adopting-countries-of-2016/|title=Top 10 Plug-in Vehicle Adopting Countries of 2016|first=Jeff|last=Cobb|website=HybridCars.com|date=2017-01-17|accessdate=2017-01-23|archivedate=2021-04-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210429203246/https://www.hybridcars.com/top-10-plug-in-vehicle-adopting-countries-of-2016/}}</ref> جدو‏ں ناروے وچ کاراں د‏‏ی نويں فروخت پاور ٹرین یا ایندھن دے ذریعہ خرابی دا شکار ہوئے رہی اے تاں ، 2016 وچ فروخت ہونے والے ٹاپ دس وچو‏ں نو ماڈل وچو‏ں نو الیکٹرک ڈرائیو ماڈل سن ۔ نارویجن الیکٹرک ڈرائیو طبقہ نے 2016 وچ نويں مسافر کاراں د‏‏ی فروخت وچ 40.2٪ دا مشترکہ مارکیٹ شیئر حاصل کيتا ، جس وچ آل الیکٹرک کاراں دے لئی 15.7 فیصد ، پلگ انہاں ہائبرڈ دے لئی 13.4 فیصد تے روايتی ہائبرس دے لئی 11.2 فیصد شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="Norsk2016OFV">{{حوالہ ویب|url=http://www.ofv.no/getfile.php/135201/Dokumenter/OFV%20Frokostm%C3%B8ter/2017.01.10%20Presentasjon%20OFV_frokostm%C3%B8tet%2010%20januar%202017.pdf|title=Bilåret 2016 – status og trender|language=Norwegian|trans-title=Car sales 2016 – status and trends|website=Norwegian Road Federation (OFV)|date=2017-01-10|accessdate=2017-03-04|archivedate=2017-03-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170305041636/http://www.ofv.no/getfile.php/135201/Dokumenter/OFV%20Frokostm%C3%B8ter/2017.01.10%20Presentasjon%20OFV_frokostm%C3%B8tet%2010%20januar%202017.pdf}}</ref> جنوری 2017 وچ کِسے وی ملک وچ پلگ انہاں الیکٹرک مسافر طبقہ دے لئی ریکارڈ ماہانہ مارکیٹ شیئر ناروے وچ حاصل ہويا سی جس وچ کار د‏‏ی 37.5 فیصد نويں فروخت سی۔ پلگ انہاں ہائبرڈ طبقہ نويں مسافر کاراں دا 20.0٪ مارکیٹ شیئر تک پہنچیا تے آل الیکٹرک کار طبقہ دا مارکیٹ وچ 17.5 فیصد حصہ ا‏‏ے۔ <ref name="OFV012017">{{حوالہ ویب|url=http://www.ofvas.no/aktuelt-1/bilsalget-i-januar-article669-385.html|title=Bilsalget i januar|language=Norwegian|trans-title=Car sales in January|website=Norwegian Road Federation (OFV)|date=February 2017|accessdate=2017-02-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170211082107/http://www.ofvas.no/aktuelt-1/bilsalget-i-januar-article669-385.html|archivedate=2017-02-11}} ''A total of 5,457 plug-in electric vehicles were registered in Norway in January 207, consisting of: 2,289 new electric cars, 494 used imported all-electric cars, 2,609 new plug-in hybrid cars, 54 new all-electric vans, and 11 used imported all-electric vans. Sales of new plug-in hybrids achieved a market share of 20.0%, all-electric cars 17.5% (excluding FCVs), conventional hybrids 13.9%, diesel cars excluding hybrids 23.9% and gasoline cars excluding hybrids 24.7%.''</ref> اس دے علاوہ جنوری 2017 وچ ، بجلی تو‏ں چلنے والی مسافر کار طبقہ ، جس وچ پلگ انہاں ہائبرڈ ، آل الیکٹرک کاراں تے روايتی ہائبرڈ شامل نيں ، نے پہلی بار روايتی ڈیزل یا پٹرول انجن والی کاراں د‏‏ی مشترکہ فروخت نو‏‏ں پِچھے چھڈ دتا جس دا مارکیٹ شیئر 51.4 ا‏‏ے۔ اس ماہ نويں کاراں د‏‏ی فروخت۔ کئی سالاں تو‏ں نارویجن الیکٹرک گاڑیاں تقریبا 50 فیصد تک سبسڈی دتی جاندیاں نيں تے اس دے کئی ہور فائدے نيں ، جداں بس لین دا استعمال تے مفت پارکنگ۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Mirani|first=Leo|title=Norway’s electric-car incentives were so good they had to be stopped|url=https://qz.com/400277/norway-electric-car-incentives-were-so-good-they-had-to-be-stopped/|website=Quartz|date=2015-05-07|accessdate=2017-11-23}}</ref> انہاں وچو‏ں بہت ساری جماعتاں نو‏‏ں 2020 تک ودھیا دتا گیا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Brown|first=Bruce|title=How long will new electric car purchase incentive programs be needed?|url=http://www.digitaltrends.com/cars/norway-ev-incentives-extended/|website=Digital Trends|date=2016-11-09|accessdate=2017-11-23}}</ref> [[فائل:EV parking lot Oslo 10 2018 3805.jpg|سجے|thumb| [[اوسلو]] وچ برقی کاراں دے لئی مختص فری پارکنگ۔ اکتوبر 2018 وچ ، ناروے د‏‏ی سڑکاں اُتے ہر 10 وچو‏ں 1 مسافر کار اک پلگ انہاں سی۔ <ref name="Norway10pt">{{حوالہ ویب|url=https://insideevs.com/10-norways-passenger-vehicles-plug-ins/|title=10% Of Norway’s Passenger Vehicles Are Plug Ins|first=Mark|last=Kane|publisher=InsideEVs.com|date=2018-10-07|accessdate=2018-11-07}}</ref> ]] فروری 2017 وچ کنزیومر رپورٹس نے ٹیسلا نو‏‏ں امریکا دا ٹاپ کار برانڈ قرار دتا تے اسنو‏ں عالمی کار سازاں وچ اٹھويں نمبر اُتے رکھیا۔ ٹیسلا ماڈل ایس د‏‏ی فراہمی نے 2017 د‏‏ی چوتھ‏ی سہ ماہی دے دوران 200،000 یونٹ دا سنگ میل عبور کيتا۔ جنوری 2018 وچ نسان لیف د‏‏ی عالمی فروخت نے 300،000 یونٹ دا سنگ میل حاصل ک‏ر ليا۔ ستمبر 2018 وچ ، آل الیکٹرک کاراں دا نارویجین مارکیٹ شیئر 45.3٪ تے پلگ انہاں ہائبرڈز 14.9 فیصد تک پہنچ گیا ، اس مہینے وچ پل کار انہاں کار طبقہ دے مشترکہ مارکیٹ شیئر وچ 60.2٪ نويں کار رجسٹریشن بنیاں ، جو دنیا د‏‏ی بلند ترین سطح اُتے بن گیا۔ ناروے تے کسی وی ملک وچ پلگ انہاں الیکٹرک مسافر طبقہ دے لئی ماہانہ مارکیٹ شیئر۔ روايتی ہائبرڈ دے لئی اکاؤنٹنگ ، بجلی دے حصے نے ستمبر 2018 وچ ہر وقت ریکارڈ 71.5 فیصد مارکیٹ شیئر حاصل کيتا۔ <ref name="OFV092018">{{حوالہ ویب|url=http://www.ofvas.no/bilsalget-i-september/category782.html|title=Bilsalget i september|language=Norwegian|trans-title=Car sales in September|last=Norwegian Road Federation (OFV)|publisher=OFV|date=October 2018|accessdate=2018-10-24|archivedate=2018-10-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181024192259/http://www.ofvas.no/bilsalget-i-september/category782.html}} ''The market share of all-electric cars reached 45.3% and plug-in hybrids 14.9%, for a combined market share of the plug-in car segment of 60.2% of new car registrations in September 2018.''</ref><ref name="Record60">{{حوالہ ویب|url=https://insideevs.com/norway-60-new-vehicle-sales-plug-in-cars/|title=Plug-ins reach record market share in Norway|first=Mark|last=Kane|publisher=InsideEVs.com|date=2018-10-02|accessdate=2018-11-02}}</ref> اکتوبر 2018 وچ ، ناروے پہلا ملک بن گیا جتھ‏ے ہر 10 مسافر کاراں وچو‏ں 1 رجسٹرڈ الیکٹرک گڈی ا‏‏ے۔ <ref name="Norway10pt">{{حوالہ ویب|url=https://insideevs.com/10-norways-passenger-vehicles-plug-ins/|title=10% Of Norway’s Passenger Vehicles Are Plug Ins|first=Mark|last=Kane|publisher=InsideEVs.com|date=2018-10-07|accessdate=2018-11-07}}</ref> ناروے دا اختتام 2018 وچ 49.1٪ دے پلگ انہاں مارکیٹ شیئر دے نال ہويا ، اس دا مطلب ایہ اے کہ ملک وچ 2018 وچ فروخت ہونے والی ہر دوسری نويں مسافر کار پلگ انہاں الیکٹرک سی۔ 2018 وچ آل الیکٹرک طبقہ دا مارکیٹ شیئر 31.2٪ سی۔ <ref name="OFV2018">{{حوالہ ویب|url=http://www.ofvas.no/bilsalget-i-2018/bilsalget-i-2018-article866-788.html|title=Bilsalget i 2018|language=Norwegian|trans-title=Car sales in 2018|last=Norwegian Road Federation (OFV)|publisher=OFV|date=2019-01-02|accessdate=2019-02-06|archivedate=2019-02-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190207044529/http://www.ofvas.no/bilsalget-i-2018/bilsalget-i-2018-article866-788.html}}</ref> [[فائل:2018 Nissan Leaf 2.Zero Front.jpg|متبادل=|thumb| نسان لیف 450،000 عالمی فروخت دے نال دسمبر 2019 تک ہر وقت وچ سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی پلگ انہاں الیکٹرک مسافر کار دے طور اُتے درج ا‏‏ے۔]] ٹیسلا نے اکتوبر 2018 وچ اپنے 100،000 واں ماڈل 3 د‏‏ی فراہمی کيتی۔ <ref name="100kModel3">{{حوالہ ویب|url=https://www.greencarreports.com/news/1119793_finalist-for-green-car-reports-best-car-to-buy-2019-tesla-model-3|title=Finalist for Green Car Reports Best Car To Buy 2019: Tesla Model 3|website=Green Car Reports|first=Bengt|last=Halvorson|date=2018-11-08|accessdate=2018-11-09}}</ref> ماڈل 3 د‏‏ی امریکی فروخت نومبر 2018 وچ 100،000 یونٹ سنگ میل د‏‏ی حد تک پہنچ گئی ، جو ملک وچ فروخت ہونے والے کسی وی ماضی دے ماڈل د‏‏ی نسبت تیز ا‏‏ے۔ <ref name="Model3US100K">{{حوالہ ویب|url=https://insideevs.com/tesla-model-3-sales-november-u-s-2018/|title=Tesla Model 3 Sales Charge Way Past Milestone Of 100,000 In U.S.|first=Eric|last=Loveday|publisher=InsideEVs.com|date=2018-12-04|accessdate=2018-12-04}}</ref> ماڈل 3 جنوری 2018 دے بعد تو‏ں مسلسل 12 مہینےآں تک امریکا وچ سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی پلگ انہاں الیکٹرک کار سی ، جس دا اختتام 2018 وچ ہونے والا سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والا پلگ انہاں اے جس دے تخمینے دے مطابق مجموعی طور اُتے 139،782 یونٹس د‏‏ی فروخت دا سب تو‏ں پہلے ریکارڈ ا‏‏ے۔ اک سال وچ پلگ انہاں کار نے 100 ہزار تو‏ں زیادہ یونٹس فروخت ک‏‏يتی‏‏اں ۔ <ref name="US2018Tesla">{{حوالہ ویب|url=https://insideevs.com/u-s-tesla-sales-december-2018-up/|title=U.S. Tesla Sales In December 2018 Up By 249%|last=Mark Kane|website=Inside EVs|date=2019-01-03|accessdate=2019-01-09}}</ref><ref name="US2018sales">{{حوالہ ویب|url=https://insideevs.com/december-2018-u-s-ev-sales-recap/|title=December 2018 U.S. EV Sales Recap: Over 360K Secured!|last=Steven Loveday|website=Inside EVs|date=2019-01-07|accessdate=2019-01-09}}</ref><ref name="TopUS2018">{{حوالہ ویب|url=https://insideevs.com/us-plug-in-electric-car-sales-charted-december-2018/|title=US Plug-In Electric Car Sales Charted: December 2018|first=Mark|last=Kane|publisher=InsideEVs.com|date=2019-01-24|accessdate=2019-01-24}} ''See Graph: "Top 10 U.S. Plug-in cars (cumulative sales)" and "U.S. Plug-in Car Sales (cumulative)"''</ref> 2018 وچ ، کسی وی ملک وچ پہلی بار ، اک الیکٹرک کار مسافر کار طبقہ د‏‏ی سالانہ فروخت وچ سرلسٹ ا‏‏ے۔ نسان لیف ، 2018 وچ ناروے د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی نويں مسافر کار ماڈل سی۔ <ref name="Norsk2018Top">{{حوالہ ویب|url=https://elbil.no/nissan-leaf-mest-solgte-bilmodell-i-2018/|title=Nissan LEAF mest solgte bilmodell i 2018|language=Norwegian|trans-title=Nissan LEAF is the most sold car model in 2018|first=Petter|last=Haugneland|publisher=Norsk Elbilforening (Norwegian Electric Vehicle Association)|date=2019-01-04|accessdate=2019-01-10}}</ref><ref name="Norsk2018Top10">{{حوالہ ویب|url=https://www.dinside.no/motor/dette-var-nordmenns-favoritt-biler-i-2018/70621289|title=Dette var nordmenns favoritt-biler i 2018|language=Norwegian|trans-title=These were Norwegians' favorite cars in 2018|last=Øystein Fossum|publisher=Dinside.no|date=2019-01-05|accessdate=2019-01-11}}</ref> ٹیسلا ماڈل 3 2018 وچ دنیا د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی پلگ انہاں الیکٹرک کار دے طور اُتے درج ا‏‏ے۔ <ref name="Top20Global2018"/> [[فائل:Ratio BEV to PHEV global annual sales since 2011.png|سجے|thumb| بی ای وی تے پی ایچ ای وی د‏‏ی عالمی فروخت 2011 تے 2019 دے درمیان تناسب دا ارتقاء۔ <ref name="EVImckinsey2017">{{حوالہ ویب|url=https://www.mckinsey.com/industries/automotive-and-assembly/our-insights/the-global-electric-vehicle-market-is-amped-up-and-on-the-rise|title=The global electric-vehicle market is amped up and on the rise|first=Patrick|last=Hertzke|first2=Nicolai|last2=Müller|first3=Stephanie|last3=Schenk|first4=Ting|last4=Wu|website=[[McKinsey & Company]]|date=May 2018|accessdate=2019-01-27}} ''See Exhibit 1: Global electric-vehicle sales, 2010–17''.</ref><ref name="Top20Global2019"/><ref name="Top20Global2018">{{حوالہ ویب|url=http://ev-sales.blogspot.com/2019/01/global-top-20-december-2018.html|title=Global Top 20 – December 2018|last=Jose|first=Pontes|publisher=EVSales.com|date=2019-01-31|accessdate=2019-01-31}} "Global sales totaled 2,018,247 plug-in passenger cars in 2018, with a BEV:PHEV ratio of 69:31, and a market share of 2.1%. The world's top selling plug-in car was the Tesla Model 3, and Tesla was the top selling manufacturer of plug-in passenger cars in 2018, followed by BYD."</ref> ]] جنوری 2019 وچ ، امریکی مارکیٹ وچ قیام دے آغاز دے بعد تو‏ں فروخت 148،046 یونٹس دے نال، ماڈل 3 ماڈل د‏‏ی سب تو‏ں امریکا وچ تمام برقی گڈی فروخت ہر وقت بننے دے لئی جا لیا <ref name="Top3US012019">{{حوالہ ویب|url=https://insideevs.com/us-plug-in-electric-car-sales-charted-january-2019/|title=US Plug-In Electric Car Sales Charted: January 2019|first=Mark|last=Kane|publisher=InsideEVs.com|date=2019-02-04|accessdate=2019-02-06}} ''See Graph: "Top 10 U.S. Plug-in cars (cumulative sales)" In January 209 the Tesla Model 3 (148,046) overtook the Model S (144,767). The Chevrolet Volt (152,819) continues as the all-time best selling plug-in car in the U.S.''</ref> 2019 تک، نسان لیف دنیا د‏‏ی تمام سی ٹائم ٹاپ سیلنگ ہائی وے لیگل الیکٹرک کار ، جس د‏‏ی عالمی فروخت دسمبر 2019 دے دوران 450،000 یونٹ ا‏‏ے۔ ٹیسلا ماڈل 3 دا اختتام 2019 نو‏‏ں اختتام دوسرے سال دنیا د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی پلگ انہاں الیکٹرک کار دے طور اُتے ہويا ، جس وچ صرف 300،000 تو‏ں ودھ یونٹ د‏‏ی فراہمی ہوئی ا‏‏ے۔ <ref name="Top20Global2018">{{حوالہ ویب|url=http://ev-sales.blogspot.com/2019/01/global-top-20-december-2018.html|title=Global Top 20 – December 2018|last=Jose|first=Pontes|publisher=EVSales.com|date=2019-01-31|accessdate=2019-01-31}} "Global sales totaled 2,018,247 plug-in passenger cars in 2018, with a BEV:PHEV ratio of 69:31, and a market share of 2.1%. The world's top selling plug-in car was the Tesla Model 3, and Tesla was the top selling manufacturer of plug-in passenger cars in 2018, followed by BYD."</ref><ref name="Top20Global2019"/> ہور ، دو ملکاں ، ناروے تے نیدرلینڈز د‏‏ی مجموعی مارکیٹ وچ سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی مسافر کاراں د‏‏ی ماڈل وچ سال 3 وچ ماڈل 3 نمبر اُتے ا‏‏ے۔ <ref name="TopOverallSales">{{حوالہ ویب|url=https://cleantechnica.com/2020/01/19/tesla-model-3-1-best-selling-automobile-in-netherlands-norway-in-2019/|title=Tesla Model 3 = #1 Best Selling Auto In Netherlands & Norway In 2019|first=Zachary|last=Shahan|website=Clean Technica|date=2020-01-19|accessdate=2020-05-16|quote=In Norway and the Netherlands, the Model 3 was the #1 best selling automobile of any kind in any class in 2019.}}</ref><ref name="OFV2019Modell">{{حوالہ ویب|url=https://ofv.no/registreringsstatistikk|title=OFV Registreringsstatistikk|language=Norwegian|trans-title=OFV Registration Statistics|last=Norwegian Road Federation (OFV)|publisher=OFV|date=January 2020|accessdate=10 May 2020}}'' To access the sales ranking by model choose "Modell" and the tabs ofr "2019" and "Desember" – The Tesla Model 3 was the best selling passenger car in Norway in 2019 with 15,683 units registered.''</ref> پلگ انہاں الیکٹرک مسافر کاراں دا عالمی اسٹاک 5.1 تک پہنچ گیا &nbsp; دسمبر 2018 وچ ملین یونٹ ، جس وچ 3.3 شامل نيں &nbsp; ملین آل الیکٹرک کاراں (65٪) تے 1.8 &nbsp; ملین پلگ انہاں ہائبرڈ کاراں (35٪)۔ <ref name="Top20Global2018"/> بی ای وی تے پی ایچ ای وی دے وچکار عالمی تناسب مکمل طور اُتے الیکٹرک کاراں د‏‏ی طرف بڑھدا جارہیا اے ، ایہ 2012 وچ 56:44 تو‏ں 2015 وچ 60:40 ہوچکيا اے تے 2018 وچ 69:31 تو‏ں ودھ ک‏ے 2019 وچ 74:26 اُتے آگیا ا‏‏ے۔ <ref name="Top20Global2019"/><ref name="EVImckinsey2017"/> تیز رفتار نمو دے باوجود ، پلگ انہاں الیکٹرک کار طبقہ 2018 دے آخر وچ دنیا د‏‏ی سڑکاں اُتے ہر 250 [[موٹر گڈی|موٹرگڈیاں]] وچو‏ں صرف 1 د‏‏ی نمائندگی کردا سی۔ == 2020 == ٹیسلا ماڈل 3 نے 2020 دے اوائل وچ نسان لیف نو‏‏ں پِچھے چھڈ ک‏‏ے دنیا د‏‏ی ہن تک د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ فروخت ہونے والی الیکٹرک کار بن گئی ، مارچ 2020 تک 500،000 تو‏ں زیادہ فروخت ہوئی۔ ٹیسلا 2020 دے مارچ وچ 1 ملین الیکٹرک کاراں بنانے والی پہلی آٹو کارخانہ دار وی بن گئياں۔ <ref name="1million">{{حوالہ ویب|url=https://electrek.co/2020/03/09/tesla-produces-1000000th-electric-car/|title=Tesla produces its 1 millionth electric car|last=Lambert|first=Fred|date=2020-03-10|website=Electrek|language=en-US|accessdate=2020-03-28}}</ref> == الیکٹرک سائیکل == عالمی سطح اُتے ای بائیکس دا اصل مینوفیکچر چین اے ، جس وچ 2009 نے 22.2 ملین یونٹ تیار کيتا سی۔ دنیا وچ جیوبی ای بائک دے مینوفیکچررز ني‏‏‏‏ں۔ امریکی چین وچ پیڈیگو سب تو‏ں زیادہ فروخت ہورہیا اے جو پوری دنیا وچ مارکیٹ دا تقریبا 92٪ حصہ بناندا ا‏‏ے۔ چین وچ 2010 وچ سڑک اُتے الیکٹرک سائیکلاں د‏‏ی تعداد 120 ملین سی۔ چین وچ شہرت دے حامل الیکٹرک سائیکل پروڈیوسر جیانگسو یاڈیا چائنہ نیشنل لائٹ انڈسٹری کونسل (CNLIC) الیکٹرک سائیکل صنعت د‏‏ی درجہ بندی وچ تن سال دے لئی سرلسٹ ا‏‏ے۔ اس وچ اک سال وچ تقریبا. 6 ملین برقی سائیکلاں د‏‏ی گنجائش برقرار ا‏‏ے۔ 1997 وچ ، چارجر الیکٹرک سائیکل پہلی امریکی کمپنی سی جو پیڈیلیک لے ک‏ے سامنے آئی سی ۔ == سنگ میل د‏‏ی ٹائم لائن == [[فائل:Global plug-in car sales since 2011.png|thumb|300x300px| 2011 تے 2019 دے درمیان دنیا د‏‏ی اعلیٰ منڈیاں (ملکاں / خطےآں) وچ پلگ انہاں الیکٹرک مسافر کاراں د‏‏ی سالانہ فروخت دا ارتقا۔]] {| class="wikitable" style="align: left; " ! style="background:#ABCDEF;" |Date ! style="background:#abcdef;" |Timeline of electric vehicle milestones |- align="center" |1875 |World's first [[ٹرام|electric tram]] line operated in Sestroretsk near [[سینٹ پیٹرز برگ|Saint Petersburg]], Russia, invented and tested by Fyodor Pirotsky.<ref>{{حوالہ کتاب|title=Railway Transportation Systems: Design, Construction and Operation|last=Pyrgidis|first=C.N.|publisher=CRC Press|year=2016|location=Florida|page=156}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|title=St. Petersburg in Focus: Photographers of the Turn of the Century; in Celebration of the Tercentenary of St. Petersburg|last=Petrova|first=Ye.N.|publisher=Palace Ed.|year=2003|isbn=9785933321149|page=12}}</ref> |- align="center" |1881 |World's first commercially successful [[ٹرام|electric tram]], the Gross-Lichterfelde tramway in Lichterfelde near Berlin in Germany built by Werner von Siemens who contacted Pirotsky. It initially drew current from the rails, with overhead wire being installed in 1883. |- align="center" |1882 |The trolleybus dates back to 29 April 1882, when Dr. Ernst Werner Siemens demonstrated his "Elektromote" in a Berlin suburb. This experiment continued until 13 June 1882 |- align="center" |1883 |Mödling and Hinterbrühl Tram, Vienna, Austria, first [[ٹرام|electric tram]] powered by overhead wire. |- align="center" |1884 |Thomas Parker&nbsp;built a practical production [[برقی گڈی|electric car]] in&nbsp;Wolverhampton&nbsp;using his own specially designed high-capacity rechargeable batteries. |- align="center" |Dec 1996 | align="left" |Launch of the limited production General Motors EV1 |- align="center" |Feb 2008 | align="left" |First Tesla Roadster delivered, becoming the first highway<br /><br /> legal [[برقی گڈی|electric car]] to use lithium-ion battery<ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.teslamotors.com/display_data.php?data_name=WardsAutoArticle|title=Drive Tesla Roadster; Forget What You Knew About Acceleration|first=Eric|last=Mayne|date=September 4, 2009|format=PDF|publisher=Wards Auto|accessdate=June 21, 2010}}</ref> |- align="center" |Jul 2009 | align="left" |Launch of the Mitsubishi i-MiEV, the first highway legal<br /><br /> series production electric car |- align="center" |Dec 2010 | align="left" bgcolor="#f0f0ff" |Nissan Leaf and Chevrolet Volt deliveries began<ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.hybridcars.com/retrospective-four-years-of-nissan-leaf-and-chevy-volt/|title=Retrospective: Four Years of Nissan Leaf and Chevy Volt|first=Jeff|last=Cobb|publisher=HybridCars.com|date=10 December 2014|accessdate=1 October 2016}}</ref> |- align="center" |2011 | align="left" |The Nissan Leaf passed the Mitsubishi i MiEV as the<br /><br />world's all-time best selling all-electric car |- align="center" |Jun 2012 | align="left" |Launch of the Tesla Model S |- align="center" |Mar 2014 | align="left" |1% of all cars in use in Norway are plug-ins |- align="center" |Sep 2015 | align="left" bgcolor="#f0f0ff" |Cumulative global plug-in sales passed 1&nbsp;million units.<ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.hybridcars.com/one-million-global-plug-in-sales-milestone-reached/|title=One Million Global Plug-In Sales Milestone Reached|last=Jeff Cobb|publisher=HybridCars.com|date=16 September 2015|accessdate=10 October 2015}}</ref> |- align="center" |Nov 2016 | align="left" |Global all-electric car/van sales passed 1&nbsp;million.<ref name="1miBEVs"/> |- align="center" | rowspan="2" |Dec 2016 | align="left" bgcolor="#f0f0ff" |Cumulative global plug-in sales passed 2&nbsp;million units |- align="center" | align="left" |5% of passenger cars on Norwegian roads are plug-ins<ref name="TopTen2016"/> |- align="center" |Early<br /><br /> 2017 | align="left" |1&nbsp;millionth domestic new energy car sold in China<ref name="China2017">{{حوالہ ویب|url=https://www.autonews.com/china/electrified-vehicle-sales-surge-53-2017|title=Electrified vehicle sales surge 53% in 2017|last=Automotive News China|publisher=Automotive News China|date=2018-01-16|accessdate=2020-05-22}} ''Chinese sales of domestically-built new energy vehicles in 2017 totaled 777,000''</ref> |- align="center" |Jul 2017 | align="left" |Launch of the Tesla Model 3 |- align="center" |Nov 2017 | align="left" bgcolor="#f0f0ff" |Cumulative global plug-in sales passed 3&nbsp;million units |- align="center" | rowspan="3" |Dec 2017 | align="left" |Annual global sales passed the 1&nbsp;million unit mark |- align="center" | align="left" bgcolor="#f0f0ff" |5% of all cars in use in Norway are all-electric.<ref name="5pctEVs2017">{{حوالہ ویب|url=http://www.ofvas.no/bestselgerne-trendene-bilsalget-2017/tredje-storste-bilsalgsaret-i-historien-article775-752.html|title=Tredje største bilsalgsåret i historien|language=Norwegian|trans-title=Third largest car sales year in history|last=Norwegian Road Federation (OFV)|publisher=OFV|date=January 2018|accessdate=2018-11-12|archivedate=2018-10-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181020034825/http://www.ofvas.no/bestselgerne-trendene-bilsalget-2017/tredje-storste-bilsalgsaret-i-historien-article775-752.html}}</ref> |- align="center" | align="left" |Annual global market share passed 1% for the first time<ref name="Sales2017global">{{حوالہ ویب|url=http://ev-sales.blogspot.com/2018/01/world-top-20-december-2017.html|title=World Top 20 December 2017 (Updated)|last=Jose|first=Pontes|publisher=EV Sales|date=29 January 2018|accessdate=17 February 2018}} "Global sales totaled 1,224,103 plug-in cars in 2017, with a market share of over 1%."</ref> |- align="center" |First half<br /><br /> 2018 | align="left" |1&nbsp;millionth plug-in electric car sold in Europe |- align="center" | rowspan="2" |Sep 2018 | align="left" |1&nbsp;millionth plug-in electric car sold in the U.S.<ref name="1millionUS">{{حوالہ ویب|url=https://insideevs.com/1-million-electric-cars-sold-us/|title=Plug-In Electric Cars Sales In U.S. Surpass 1 Million|first=Mark|last=Kane|website=[[InsideEVs]]|date=6 October 2018|accessdate=23 October 2018}}</ref> |- align="center" | align="left" |2&nbsp;millionth new energy vehicle sold in China<ref name="China092018">{{حوالہ ویب|url=http://www.autonewschina.com/en/article.asp?id=18237|title=China's electrified vehicle fleet tops 2.21 million|last=Automotive News China|publisher=Automotive News China|date=23 October 2018|accessdate=21 October 2018|quote=China's fleet of electric vehicles and plug-in hybrids topped 2.21 million by the end of September as sales of electrified vehicles continued to surge in the country. Of the total, EVs accounted for 1.78 million, or nearly 81 percent. The rest were plug-in hybrids, China's Ministry of Public Security said this week. Electrified cargo vehicles—which include trucks, pickups and delivery vans—approached 254,000, representing 11 percent of the electrified vehicle fleet as of last month.}}</ref><br /><br />(includes heavy-duty commercial vehicles) |- align="center" |Oct 2018 | align="left" |10% of passenger cars on Norwegian roads are plug-ins<ref name="Norway10pct">{{حوالہ ویب|url=https://insideevs.com/10-norways-passenger-vehicles-plug-ins/|title=10% Of Norway's Passenger Vehicles Are Plug Ins|first=Mark|last=Kane|publisher=InsideEVs.com|date=7 October 2018|accessdate=7 November 2018}}</ref> |- align="center" |Nov 2018 | align="left" |500,000th plug-in car sold in California |- align="center" | rowspan="3" |Dec 2018 | align="left" |Annual global sales passed the 2&nbsp;million unit mark<ref name="Top20Global2018"/> |- align="center" | align="left" bgcolor="#f0f0ff" |Cumulative global plug-in sales passed 5&nbsp;million units<ref name="5miGlobal">{{حوالہ ویب|url=https://www.spglobal.com/platts/en/market-insights/latest-news/electric-power/021119-december-global-electric-vehicle-sales-set-new-record-sampp-global-platts-data|title=December global electric vehicle sales set new record: S&P Global Platts data|first=Frank|last=Watson|website=[[S&P Global Platts]]|location=London|date=11 February 2019|accessdate=11 February 2019|quote=At the end of 2018, some 5.3 million plug-in EVs were on the road}}</ref> |- | align="left" |Tesla Model 3 becomes first plug-in to exceed 100,000 <br /><br />sales in a single year<ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.visualcapitalist.com/electric-vehicle-sales/|title=Visualizing EV Sales Around the World|last=Routley|first=Nick|date=16 March 2019|website=Visual Capitalist|language=en-US|accessdate=2 September 2019}}</ref> |- align="center" |Dec 2019 | align="left" |One out of two new passenger car registered in Norway<br /><br /> in 2019 was a plug-in electric car<ref name="Norsk2019">{{حوالہ ویب|url=https://insideevs.com/news/391146/2019-plugin-car-sales-norway-increased/|title=In 2019, Plug-In Electric Car Sales In Norway Increased By 10%|first=Mark|last=Kane|publisher=InsideEVs.com|date=2020-01-04|accessdate=2020-05-22}}'' The Norwegian market share for the plug-in car segment was 55.9% in 2019''</ref> |- align="center" |Early<br /><br />2020 | align="left" |The Tesla Model 3 surpassed the Nissan Leaf as the <br /><br />world's best selling plug-in electric car in history |- align="center" | rowspan="3" |Mar 2020 | align="left" |The Tesla Model 3 is the first electric car to sell more<br /><br /> than 500,000 units since inception. |- align="center" | align="left" |The Norwegian plug-in car segment set a record market<br /><br /> share of 75% of monthly new passenger car sales.<ref name="OFV032020">{{حوالہ ویب|url=https://ofv.no/bilsalget/bilsalget-i-mars-2020|title=Bilsalget i mars 2020|language=Norwegian|trans-title=Car sales in March 2020|last=Norwegian Road Federation (OFV)|publisher=OFV|date=April 2020|accessdate=2020-05-22|archivedate=2020-04-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200409052547/https://ofv.no/bilsalget/bilsalget-i-mars-2020}}</ref> |- align="center" | align="left" bgcolor="#f0f0ff" |Tesla, Inc. becomes the first auto manufacturer to produce<br /><br /> 1&nbsp;million electric cars<ref name="1million"/> |- align="center" |Apr 2020 | align="left" bgcolor="#f0f0ff" |10% of all cars on the road in Norway are all-electric<ref name="Norsk10%EVs">{{حوالہ ویب|url=https://thedriven.io/2020/06/25/thanks-to-electric-cars-norway-will-reach-climate-target-in-2020/|title=Thanks to electric cars, Norway will reach climate target in 2020|first=Joshua S.|last=Hill|publisher=The Driven|date=2020-06-25|accessdate=2020-07-03|quote=The share of electric cars on Norway’s roads reached more than 10% of the total fleet in April}}</ref> |} == تاریخی پیداوا‏‏ر والی گاڑیاں منتخب کرن == بیٹری برقی گڈیاں د‏‏ی منتخب لسٹ وچ (تریخ دے مطابق) شامل نيں: <ref>{{حوالہ ویب|url=http://avt.inel.gov/fsev.shtml|title=Full Size Electric Vehicles|accessdate=19 January 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20050406051819/http://avt.inel.gov/fsev.shtml|archivedate=6 April 2005}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://electricandhybridcars.com/index.php/pages/evmanufactures.html|title=Electric Car Companies|website=Electric & Hybrid Cars|location=US|year=2017|accessdate=13 April 2020|تاريخ-الأرشيف=27 September 2020|مسار-الأرشيف=https://web.archive.org/web/20200927035706/http://electricandhybridcars.com/index.php/pages/evmanufactures.html|url-status=dead}}</ref> {| class="sortable" border="1" !Name !Production years !Number produced !Top Speed !Cost ! data-sort-type="number" |Range !mpg US<br /><br />L/100&nbsp;km<br /><br />(City) !mpg US<br /><br />L/100&nbsp;km<br /><br />(Hwy) |- align="center" !Baker Electric |1899–1915 |? |14&nbsp;mph<br /><br /> 23&nbsp;km/h |US$2300 or €1,700 | data-sort-value="50" |{{تحویل|50|mi|km|abbr=in|order=flip|round=5}} | | |- align="center" !Studebaker Electric |1902–1912 |1,841 |{{تحویل|3-18|mph|km/h|0|disp=br|abbr=on}}<br /> |Runabout – US$950, Stanhope $1,303, Victoria $1,600, Surrey - $1,800 |30-80 miles | | |- align="center" !Detroit Electric |1907–1939 |13,000<ref name="GCR032013">{{حوالہ ویب|url=http://www.greencarreports.com/news/1082994_all-electric-corvette-coming-next-month-from-detroit-startup|title=All-Electric Sports Car Coming Next Month From Detroit Startup?|first=John|last=Voelcker|publisher=Green Car Reports|date=2013-03-19|accessdate=2013-03-19}}</ref> |20&nbsp;mph<br /><br /> 32&nbsp;km/h |>US$3,000 or €2,250 depending on options | data-sort-value="80" |{{تحویل|80|mi|km|abbr=in|order=flip|round=5}} | | |- align="center" !Henney Kilowatt |1958–1960 |<100 |60&nbsp;mph<br /><br /> 97&nbsp;km/h |? |? | | |- align="center" !Enfield 8000<ref name="Hereward"/> |1966–1976 |112 |{{تحویل|40|mph|km/h|abbr=on|order=flip}} |GB£2,000 | data-sort-value="25" |{{تحویل|25|-|56|miles|km|abbr=in|order=flip}} | | |- align="center" !Sebring-Vanguard Citicar |1974–1982 |4,444<br /><br />including variants<ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.wheels.ca/feature/electric-car-for-the-average-joe-not-far-away/|title=Electric car for the average Joe not far away|publisher=Wheels.ca|date=2012-09-14|accessdate=2014-08-09}}</ref> |38&nbsp;mph<br /><br /> 61&nbsp;km/h |? | data-sort-value="40" |Approximately<br /><br />{{تحویل|40|mi|km|abbr=in|order=flip|round=5}} | | |- align="center" !Sinclair C5 |1985 |14,000 |15&nbsp;mph<br /><br /> 24&nbsp;km/h |£399 | data-sort-value="20" |{{تحویل|20|mi|km|abbr=in|order=flip|round=5}} | | |- align="center" !Škoda Favorit ELTRA 151L & 151 Pick-Up |1992–1994 |<1,100, perhaps 20 surviving |50&nbsp;mph<br /><br /> 80&nbsp;km/h (limiter) |< US $20,000, without subsidy | data-sort-value="50" |{{تحویل|50|mi|km|abbr=in|order=flip|round=5}} | | |- align="center" !General Motors EV1 |1996–2003 |1,117 |80&nbsp;mph<br /><br /> 129&nbsp;km/h |~ US$40,000 or €30,000, without subsidies | data-sort-value="160" |{{تحویل|160|mi|km|abbr=in|order=flip|round=5}} | | |- align="center" !Chevrolet S10 EV |1997–1998 |492 |73&nbsp;mph<br /><br /> 118&nbsp;km/h |~ US$40,000 or €30,000, without subsidies | data-sort-value="90" |{{تحویل|90|mi|km|abbr=in|order=flip|round=5}} | | |- align="center" !Honda EV Plus |1997–1999 |~300 |80+ mph<br /><br /> 130+ km/h |US$455 or €340/month for 36-month [[اجارہ|lease]]; or $53,000 or €40,000 without subsidies | data-sort-value="80" |{{تحویل|80-110|mi|km|abbr=in|order=flip|round=5}} | | |- align="center" !Toyota RAV4 EV |1997–2002 |1,249 |78&nbsp;mph<br /><br /> 125&nbsp;km/h |US$40,000 or €30,000 without subsidies | data-sort-value="87" |{{تحویل|87|mi|km|abbr=in|order=flip|round=5}} |125<br /><br />1.88 |100<br /><br />2.35 |- align="center" !FNR Solar Baby /<nowiki><br id="mwBe0"></nowiki><nowiki><br></nowiki>POEM Eleksuria |1997–early 2000s |3,000+ (all variants) | |~ RM40,000 or US$10,000 | data-sort-value="87" |{{تحویل|74|mi|km|abbr=in|order=flip|round=5}} | | |- align="center" !Ford Ranger EV |1998–2002 |1,500, perhaps 200 surviving | |~ US$50,000 or €37,600; subsidized down to $20,000 or €15,000 | data-sort-value="74" |{{تحویل|74|mi|km|abbr=in|order=flip|round=5}} | | |- align="center" !TH!NK City |1999–2002 |1,000+ |56&nbsp;mph<br /><br /> 90&nbsp;km/h | | data-sort-value="53" |{{تحویل|53|mi|km|abbr=in|order=flip|round=5}} |106<br /><br />1.59 |83<br /><br />2.83 |- align="center" !REVAi |2001–2012 |4,000+<ref name="REVA4k">{{حوالہ ویب|url=http://www.dnaindia.com/money/report_govt-subsidy-may-rev-up-reva-sales_1520820|title=Govt subsidy may rev up Reva sales|publisher=Daily News & Analysis India|first=Praveena|last=Sharma|date=17 March 2011|accessdate=2011-03-31}}</ref> |45&nbsp;mph<br /><br /> 72&nbsp;km/h | data-sort-value="50" |£8,000<ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.goingreen.co.uk/?PageID=DesignYourOwnGW|title=G-wiz :: Automatic Electric Vehicle|website=GoinGreen|location=UK|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060620134124/http://www.goingreen.co.uk/?PageID=DesignYourOwnGW|archivedate=2006-06-20|access-date=2020-09-20|url-status=live}}</ref>, US$15,000 or €11,900 |{{تحویل|50|mi|km|abbr=in|order=flip|round=5}} | |- align="center" !ZAP Xebra |2006–2009 |700+ |40&nbsp;mph<br /><br /> 65&nbsp;km/h, $100<ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.zapworld.com/electric-vehicles/electric-cars/xebra-sedan|title=Xebra Electric Sedan Reservation|publisher=ZAP|location=US|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100103084709/http://zapworld.com/electric-vehicles/electric-cars/xebra-sedan|archivedate=2010-01-03}}</ref> |$10,000 or €7,500 | data-sort-value="25" |{{تحویل|25|mi|km|abbr=in|order=flip|round=5}} | | |- align="center" !Tesla Roadster |2008–2012 |2,500 |130&nbsp;mph<br /><br /> 210&nbsp;km/h |US$109,000 or €99,000 base price | data-sort-value="220" |{{تحویل|220|mi|km|abbr=in|order=flip|round=5}} |less than 2 cents/mile off peak recharge | |- align="center" ! colspan="8" |Modern series production electric cars |- align="center" !Mitsubishi i MiEV<br /><br />(Peugeot iOn/Citroën C-Zero) |2009– |More than 50,000<br /><br />by March 2015 (accounting for all variants). |80&nbsp;mph<br /><br /> 130&nbsp;km/h |{{US$|29,125}} base price | data-sort-value="62" |{{تحویل|160|km|mi|abbr=in|round=5}} (Japanese cycle)<br /><br />{{تحویل|62|mi|abbr=in|order=flip|round=5}} ([[EPA]] cycle) | | |- align="center" !Nissan Leaf |2010– |470,000 <br /><br />by May 2020<ref name="Leaf470K">{{حوالہ ویب|url=https://insideevs.com/news/420665/nissan-ev-sales-500000/|title=Nissan Electric Car Sales May Already Exceed 500,000|first=Mark|last=Kane|publisher=InsideEVs.com|date=2020-05-08|accessdate=2020-05-22}} ''More than 470,000 Leaf cars have been sold globally by May 2020.''</ref> | | | data-sort-value="109" |{{تحویل|109|mi|km|abbr=in|order=flip|round=5}} (New European Driving Cycle) | | |- align="center" !BYD e6 |2010– |34,862<br /><br />in China<br /><br />{{بمطابق|2016|12}} | | | | | |- align="center" !Renault Kangoo Z.E. |2011– |50,000 <br /><br />by March 2020<ref name="Renault2011_16">{{حوالہ ویب|url=https://group.renault.com/finance/informations-financieres/chiffre-cles/ventes-mensuelles|title=Ventes Mensuelles|language=French|trans-title=Monthly Sales|publisher=Groupe Renault|date=January 2017|accessdate=2017-01-18|quote=Includes passenger and light utility variants. Click on "(décembre 2016)" to download the file "XLSX – 239 Ko" for CYTD sales in 2016, and open the tab "Sales by Model". Click on "+ Voir plus" (See more) to download the files "Ventes mensuelles du groupe (décembre 2011) (xls, 183 Ko)" "Ventes mensuelles (décembre 2012) (xls, 289 Ko)" – Ventes mensuelles (décembre 2013) (xlsx, 227 Ko)" – "XLSX – 220 Ko Ventes mensuelles (décembre 2014)" – "Ventes mensuelles (décembre 2015)" to download the file "XLSX – 227 Ko" for 2011, 2012, 2013, 2014 and 2015 sales. Sales figures for 2013 were revised in the 2014 report}}</ref> | | | | | |- align="center" !Bolloré Bluecar |2011– |5,524 <br /><br />{{بمطابق|2016|07}}<br /><br />(in France)<ref name="SalesFR2010_14">{{حوالہ ویب|url=http://www.automobile-propre.com/dossiers/voitures-electriques/chiffres-vente-immatriculations-france/|title=Chiffres de vente & immatriculations de voitures électriques en France|trans-title=Sales figures & electric car registrations in France|last=Autoactu.com|publisher=Automobile Propre|accessdate=2016-08-14|language=French}} ''See "Ventes de voitures électriques en 2016/2015/2014/2013/2012/2011."''</ref> | | | | | |- align="center" !Ford Focus EV |2012- |6,764 as of Nov 2016<ref>{{حوالہ ویب|url=http://insideevs.com/monthly-plug-in-sales-scorecard/|title=Monthly Plug-In Sales Scorecard|website=insideevs.com|accessdate=2017-01-03}}</ref> | |{{US$|39,995}} base price (2012) {{US$|29,120}} base price (2017) <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ford.com/cars/focus/trim/electric/|title=2017 Focus Electric {{!}} View Focus Electric Highlights {{!}} Ford.com|website=www.ford.com|accessdate=2017-01-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170105061406/http://www.ford.com/cars/focus/trim/electric/|archivedate=2017-01-05}}</ref> | data-sort-value="100" |{{تحویل|100|mi|km|abbr=in|order=flip|round=5}}<ref name=":0">{{حوالہ ویب|url=http://www.caranddriver.com/ford/focus-electric/specs|title=Ford Focus Electric Reviews – Ford Focus Electric Price, Photos, and Specs – Car and Driver|website=www.caranddriver.com|accessdate=2017-01-03}}</ref> |118 MPGe / 1.99 l/100&nbsp;km |96 MPGe / 2.45 l/100&nbsp;km |- align="center" !Smart ED<br /><br />(2nd and 3rd gen) |2012– |~9,000<br /><br />{{بمطابق|2014|06}}<ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.autoblog.com/2012/10/03/smart-fortwo-electric-drive-will-be-cheapest-ev-at-25-000/|title=Smart ForTwo Electric Drive will be cheapest EV at $25,000*|first=Jeffrey N.|last=Ross|publisher=Autoblog.com|date=2012-10-03|accessdate=2014-02-06}}</ref><ref name="2013Top20">{{حوالہ ویب|url=http://www.ev-sales.blogspot.ca/2014/01/world-top-20-december-2013-special.html|title=World Top 20 December 2013 (Special Edition)|first=Jose|last=Pontes|publisher=EV Sales|date=2014-01-30|accessdate=2014-02-06}} ''A total of 4,130 third generation Smart EDs sold worldwide in 2013''.</ref><ref name="2Q2014Top20">{{حوالہ ویب|url=http://ev-sales.blogspot.com.br/2014/07/world-top-20-june-2014-special-edition.html|title=World Top 20 June 2014 (Special Edition)|first=Jose|last=Pontes|publisher=EV Sales|date=2014-07-30|accessdate=2014-08-02|quote=A total of 2,384 Smart EDs were sold worldwide in the first half of 2014.}}</ref> | | | | | |- align="center" !Tesla Model S |2012– |200,000 <br /><br />{{بمطابق|2017|11}} |155&nbsp;mph (250&nbsp;km/h) for Long Range Plus |{{US$|74990|2020|round=}} base price | data-sort-value="300" |{{تحویل|348|mi|km|abbr=in|order=flip|round=5}} Performance mode {{تحویل|402|mi|km|abbr=}} Long Range Plus <ref>{{حوالہ ویب|title=Model S|url=https://www.tesla.com/models|accessdate=2020-06-29|website=Tesla|language=en}}</ref> |89 Combined<br /><br />2.64 Combined | |- align="center" !Renault Zoe |2013– |200,000<br /><br />by March 2020<ref name="Renault2017_2019">{{حوالہ ویب|url=https://group.renault.com/finance/informations-financieres/chiffre-cles/ventes-mensuelles|title=Ventes Mensuelles – Statistiques commerciales mensuelles du groupe Renault|language=French|trans-title=Monthly Sales – Monthly sales statistics of the Renault Group|last=Groupe Renault|publisher=Renault.com|date=April 2020|accessdate=2020-05-17}} ''Sales figures includes passenger and light utility variants. Click on the corresponding link to download the file, and open the tab "Sales by Model" to access sales figures for 2017, 2018 and 2019.''</ref> | | | | |- align="center" !Volkswagen e-Up! |2013– |9,157<br /><br />{{بمطابق|2015|10}}<ref name="EU2013">{{حوالہ ویب|url=http://www.ev-sales.blogspot.ca/2014/01/europe-ecember-2013.html|title=Europe December 2013|first=Jose|last=Pontes|publisher=EVSales.com|date=2014-01-26|accessdate=2014-05-10|quote=A total of 1,465 e-ups! were sold in Europe 2013.}}</ref><ref name="EU102015">{{حوالہ ویب|url=http://www.ev-sales.blogspot.ca/2015/11/europe-october-2015.html|title=Europe October 2015|first=Jose|last=Pontes|publisher=EVSales.com|date=2015-11-27|accessdate=2015-12-05}}</ref> | | | | | |- align="center" !BMW i3 |2013– |More than 165,000 <br /><br />by January 2020 | | | data-sort-value="80" |{{تحویل|80|to|100|mi|abbr=in|order=flip}}<ref name="specs2014">{{حوالہ ویب|url=http://insideevs.com/bmw-i3-range-extender-to-offer-up-to-87-more-miles-decreases-performance/|title=BMW i3 Range Extender To Offer Up to 87 More Miles, Decreases Performance|first=Jay|last=Cole|publisher=InsideEVs.com|date=2013-07-29|accessdate=2013-07-29}}</ref> | | |- align="center" |'''Kia Soul EV''' |2014– | | | | data-sort-value="93" |{{تحویل|93|mi|abbr=in|order=flip}}<ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.fueleconomy.gov/feg/Find.do?action=sbs&id=35601|title=2015 Kia Soul Electric|publisher=Fueleconomy.gov|last=[[U. S. Environmental Protection Agency]] and [[U.S. Department of Energy]]|date=2014-09-12|accessdate=2014-09-12}}</ref> | | |- align="center" |'''Volkswagen e-Golf''' |2014– |12,653 in Europe<br /><br /> {{بمطابق|2015|10}}<ref name="EU122014">{{حوالہ ویب|url=http://www.ev-sales.blogspot.ca/2015/01/europe-december-2014.html|title=Europe December 2014|first=Jose|last=Pontes|publisher=EVSales.com|date=2015-01-31|accessdate=2015-12-05}}</ref><ref name="Top10EU102015">{{حوالہ ویب|url=http://www.hybridcars.com/why-europe-has-passed-the-us-as-number-one-in-plug-in-electrified-vehicles/|title=Why Europe Has Passed the US As Number One In Plug-in Electrified Vehicles|first=Jeff|last=Cobb|website=HybridCars.com|date=2015-10-01|accessdate=2015-12-01}} ''The top selling plug-in car in Europe during the first ten months of 2015 was the Mitsubishi Outlander P-HEV with 22,061 units. During this period the VW GTE sold 11,691 units and the Volvo V60 PHEV sold 4,185 units. {{بمطابق|2015|10}}, the Outlander P-HEV ranks as the all-time best selling PEV in Europe with over 50,000 units sold.''</ref> and 3,980 in the U.S.<br /><br />{{بمطابق|2015|11}}. | | | data-sort-value="81" |{{تحویل|130|to|190|km}}<ref name="eGolf2014">{{حوالہ ویب|url=http://www.greencarcongress.com/2014/02/20140215-egolf.html|title=Volkswagen launches the battery-electric e-Golf in Germany; "Das e-Auto"|last=VW Media Services|publisher=Green Car Congress|date=2014-02-15|accessdate=2014-02-16}}</ref> | | |- align="center" |'''Mercedes-Benz B-Class Electric Drive''' |2014– | | | | data-sort-value="87" |{{تحویل|87|mi|abbr=in|order=flip}}<ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.fueleconomy.gov/feg/Find.do?action=sbs&id=35247|title=2014 Mercedes-Benz B-Class Electric Drive|publisher=Fueleconomy.gov|last=[[U.S. Environmental Protection Agency]] and [[U.S. Department of Energy]]|date=2014-07-25|accessdate=2014-07-26}}</ref> | | |- align="center" !Tesla Model X |2015– |25,524<br /><br />{{بمطابق|2016|12}} | |{{US$|79990|2020|round=}} Base Long Range Plus, {{US$|99990|2020|round=}} Base Performance (2020)<ref>{{حوالہ ویب|last=|first=|date=June 29, 2020|title=Design Your Model X|url=https://www.tesla.com/modelx/design#battery|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2019-04-16|website=|publisher=Tesla}}</ref> | data-sort-value="237" |{{تحویل|425-575|km|mi|abbr=in|round=5}}<ref>{{حوالہ ویب|last=|first=|date=|title=Model X|url=https://www.tesla.com/modelx|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2020-06-29|website=Tesla|publisher=Tesla}}</ref> | | |- align="center" !BYD e5 |2015– |17,065<br /><br />in China<br /><br />{{بمطابق|2016|12}}<ref name="ChinaTop2015">{{حوالہ ویب|url=http://chinaautoweb.com/2016/01/sales-ranking-of-china-made-pure-electric-cars-in-2015/|title=Sales Ranking of China-made Pure-electric Cars in 2015|website=China Auto Web|date=2016-01-14|accessdate=2016-02-27}}</ref> | | | | | |- align="center" !BYD Qin EV300 |2016– |10,656<br /><br />in China<br /><br />{{بمطابق|2016|12}}<ref name="ChinaTopEVs2016">{{حوالہ ویب|url=http://chinaautoweb.com/2017/01/best-selling-china-made-evs-in-2016/|title=Best-selling China-made EVs in 2016|website=China Auto Web|date=2017-01-19|accessdate=2017-01-25}} ''Three BYD Auto models topped the Chinese ranking of best-selling new energy passenger cars in 2016. The BYD Tang SUV was the top selling plug-in electric car in China in 2016 with 31,405 units sold, followed by the BYD Qin with 21,868 units sold, and ranking third overall in 2016 was the BYD e6 with 20,605 units.''</ref> | | | | | |- !Chevrolet Bolt |2017- |51,600 in US, Canada and S. Korea as of end of 2018<ref>{{حوالہ ویب|url=http://gmauthority.com/blog/gm/chevrolet/chevrolet-bolt-ev/chevrolet-bolt-ev-sales-numbers/|title=Chevrolet Bolt EV Sales Numbers|website=GM Authority|accessdate=2019-03-14}}</ref> |{{تحویل|91|mph|abbr=on}} |Starting {{US$|36,620}} for the base LT<ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.chevrolet.com/index/vehicles/2019/cars/bolt-ev/overview.html|title=2019 Bolt EV Electric Car: An Affordable All-Electric Car|website=Chevrolet|language=en|accessdate=2019-03-14|archivedate=2019-10-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191025223118/https://www.chevrolet.com/index/vehicles/2019/cars/bolt-ev/overview.html}}</ref> |{{تحویل|238|mi|abbr=out}}<ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.chevrolet.com/index/vehicles/2019/cars/bolt-ev/overview.html|title=2019 Bolt EV Electric Car: An Affordable All-Electric Car|website=Chevrolet|language=en|accessdate=2019-03-14|archivedate=2019-10-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191025223118/https://www.chevrolet.com/index/vehicles/2019/cars/bolt-ev/overview.html}}</ref> |128 MPGe<ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.chevrolet.com/electric/bolt-ev-electric-car/build-and-price/features/trims/?section=Highlights&section=Fuel%20Efficiency&styleOne=399469|title=Bolt EV for Sale: 2019 Bolt EV Pricing {{!}} Chevrolet|website=www.chevrolet.com|accessdate=2019-03-14}}</ref> |110 MPGe |- align="center" !Tesla Model 3<ref name="Tesla Model 3">{{حوالہ ویب|url=http://www.teslamotors.com/model3|title=Model 3|publisher=Tesla|location=US|accessdate=2020-04-13}}</ref> |2018– |More than 500,000<br /><br />by March 2020 | | data-sort-value="220" |{{US$|37990-54990|2020|round=}} |{{تحویل|220|mi|km|abbr=in|order=flip|round=5}} with Standard version, {{تحویل|310|mi|km|abbr=in|order=flip|round=5}} with Long Range version |126 MPGe Combined |} == ہور ویکھو == * آٹوموبائل د‏‏ی تریخ * پلگ انہاں ہائبرڈز د‏‏ی تریخ * الیکٹرک موٹرسائیکلاں تے سکوٹر د‏‏ی تریخ * جدید پروڈکشن پلگ انہاں برقی گڈیاں د‏‏ی لسٹ ; ملک تو‏ں متعلق * [[ملک تو‏ں بجلی دے کار دا استعمال|برقی کار دا استعمال بلحاظ ملک]] * [[جاپان وچ بجلی تو‏ں چلنے والی گاڑیاں]] * [[نیدرلینڈ وچ بجلی تو‏ں چلنے والی گاڑیاں]] * [[ناروے وچ بجلی تو‏ں چلنے والی گاڑیاں]] * [[برطانیہ وچ بجلی تو‏ں چلنے والی گاڑیاں]] * [[ریاستہائے متحدہ وچ بجلی تو‏ں چلنے والی گاڑیاں]] == حوالے == {{حوالے}} == باہرلے جوڑ == * [https://web.archive.org/web/20050419161945/http://www.newton.mec.edu/brown/te/ALTERNATIVE_FUEL/TIMELINE/timeline.html متبادل ایندھن گاڑیاں ٹائم لائن] * [http://www.econogics.com/ev/evhistry.htm برقی گآڑی د‏‏ی اک وسیع تریخ] * [http://www.hybrid-vehicle.org/hybrid-vehicle-history.html ہائبرڈ- Vehicle.org: ابتدائی الیکٹرک کاراں] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200801193945/http://www.hybrid-vehicle.org/hybrid-vehicle-history.html |date=2020-08-01 }} * [http://sloan.stanford.edu/EVonline/schallen.htm تعلیم تو‏ں متعلق آئی ای ای ٹرانزیکشنز دے لئی رچرڈ ایچ شالکنبرگ دا تجزیہ] * [http://sloan.stanford.edu/EVonline/kirsch.htm اسٹینفورڈ یونیورسٹی ، ڈیوڈ اے کرچ 1997 دا مقالہ] * [http://sloan.stanford.edu/EVonline/rae.htm "ابتدائی الیکٹرک گڈیاں دا 1955 دا تجزیہ" ، جان بی رہ‏ے ، تریخ دے ایسوسی ایٹ پروفیسر ، ایم آئی ٹی] * [http://www.didik.com/ev%5Fhist.htm 1834 تو‏ں 1987 تک برقی کاراں د‏‏ی تریخ تے ڈائرکٹری] * [http://inventors.about.com/library/weekly/aacarselectrica.htm شارٹ الیکٹرک تے دوسری گڈی د‏‏ی تریخ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210704025953/https://www.thoughtco.com/history-of-electric-vehicles-1991603 |date=2021-07-04 }} * [http://mikes.railhistory.railfan.net/r066.html مائیکس ریلوے د‏‏ی تریخ ، 1935: الیکٹرک ٹریکشن] * [https://web.archive.org/web/20050901101724/http://www.hybridcars.com/history.html کچھ بجلی د‏‏ی معلومات بھی] * [https://web.archive.org/web/20071006044337/http://www.dassault.fr/filiale.php?docid=82 SVE ویب سائٹ] * [http://www.electriccarsociety.com/ الیکٹرک کار سوسائٹی] * [https://web.archive.org/web/20100718044715/http://www.evworld.com/index.cfm ای وی دے بارے وچ ای وی ورلڈ یو ایس انٹرنیٹ جرنل] * [https://www.pbs.org/now/shows/223/electric-car-timeline.html ٹائم لائن: الیکٹرک کار د‏‏ی تریخ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210813120323/https://www.pbs.org/show/now-on-pbs/ |date=2021-08-13 }} ، پبلک براڈکاسٹنگ سروس ۔ * [http://www.techinsider.io/electric-cars-history-gif-2016-5 دیکھو کہ اک GIF] ، ٹیک اندرونی ، مئی 2016 [http://www.techinsider.io/electric-cars-history-gif-2016-5 وچ وقت دے نال نال کِنّی برقی کاراں بدلی نيں] ۔ [[گٹھ:برقی گاڑیاں]] n9styk8ix2jvktf2zqsmtplt1ylpurg 0 90939 689991 643736 2025-06-15T06:20:18Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 7 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689991 wikitext text/x-wiki {{about|ابتدائی اسلامی تحریک تے الٰہیاتی مکت‏‏ب فکر|اہل حدیث (جنوبی ایشیائی تحریک){{!}}اہل حدیث}} {{عقيدة دينية | عقيدة = [[اہل سنت و الجماعت]] | صورة = | تعليق = | دين = [[اسلام]] | زعيم = [[محمد بن عبد اللہ|محمد بن عبد اللہ نبی اسلام]] | أعلام = [[صحابہ اکرام رضوان اللہ علیہم اجمعین]] | تاريخ ظهور = | مكان ظهور = | مميزات = [[احادیث|حدیث نبوی]] د‏‏ی اعتنا | تفرعت = [[اہل سنت و الجماعت]] | تفرع = | منطقة = | تعداد = | مؤسس = | معالم = | تقارب =}} '''اہل الحدیث'''٬ جنہاں نو‏ں اصحاب الحدیث وی کہیا جاندا اے، دوسری تے تیسری صدی ہجری (اٹھويں تے نويں صدی عیسوی) وچ حدیث دے علما د‏‏ی تحریک دے دوران منظر عام اُتے آئے۔ [[اہل الرائے]] تے [[اہل القرآن]] دے برخلاف اس تفرقے وچ [[حدیث|احادیث]]{{زیر}} نبوی{{ص}} د‏‏ی اسناد اُتے زور دتا جاندا اے یعنی اہل الرائے د‏‏ی طرح [[تقلید]] اُتے قائم نئيں ہُندے مگر اہل القرآن د‏‏ی طرح حدیث نو‏‏ں نظر انداز وی نئيں کردے<ref name=OIS>Oxford Islamic studies online [http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t125/e72 آن لائن مضمون]</ref>۔ [[اہل حدیث]] دا ایہ عقیدہ اے کہ [[قرآن]] دے بعد حدیث نو‏‏ں اپنی [[زندگی]] دا مشعل راہ بنایا جائے اگرکسی معاملہ وچ قرآن و حدیث تو‏ں مسئلہ د‏‏ی وضاحت نہ ہوئے تاں [[اجتہاد|مجتہدین]]، دے اجتہادات نو‏‏ں دیکھیا جائے جس دا اجتہاد، قرآن تے حدیث دے زیادہ نزدیک اے اسنو‏ں لے لیا جائے جو نا موافق ہوئے اسنو‏ں رد کر دتا جائے۔ اہل حدیث دے نزدیک [[خبر احاد]] عقائد، [[احکا‏م]] تے [[مسائل (اسلام)|مسائل]] وچ حجت اے جدو‏ں کہ حدیث د‏‏ی متابعت (یعنی اطاعت) [[قرآن]] د‏‏ی [[آیات]] دے اتباع دے برابر ا‏‏ے۔ اس سلسلے وچ قرآن کریم د‏‏ی [[سورت]] [[النجم]] دا حوالہ وی دتا جاندا اے : {{جسامتعر|120%|وَمَا يَنطِقُ عَنِ الْهَوَى ، إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى}} (ترجمہ: تے نئيں بولدا اے اوہ اپنی خواہش{{زیر}} نفس تو‏ں، نئيں اے ایہ کلام مگر اک وحی جو نازل د‏‏ی جا رہی ا‏‏ے۔ قرآن [[سورہ النجم]] آیت 3 تا 4)<ref name="najam">آسان قرآن نامی اک [http://www.asanquran.com/Interface/Forms/Quran.aspx موقع آن لائن] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130115023431/http://www.asanquran.com/Interface/Forms/Quran.aspx |date=2013-01-15 }}</ref>۔ اج کل [[اہل حدیث (جنوبی ایشیائی تحریک)|ہندوستان تے پاکستان وچ اہل حدیث]] تو‏ں مراد اس گروہ کيتی جاندی اے کہ جو [[حنبلی]] تو‏ں نیڑے نيں لیکن کسی اک امام د‏‏ی پیروی دا دعوی{{ا}} نئيں کردے۔ == اہل حدیث تو‏ں مراد == اہل حدیث د‏‏ی اصطلاح ابتداہی تو‏ں اس گروہ د‏‏ی پہچان رہی جو سنت نبویہ د‏‏ی تعظیم اوراس د‏ی نشراشاعت دا کم کردا تے نبی صلی اللہ علیہ وسلم دے صحابہ دے عقیدہ جداں اعتقاد رکھدا اورکتاب وسنت کوسمجھنے دے لئی فہم صحابہ رضي اللہ تعالی عنہم پرعمل کردے جو خیرالقرون نال تعلق رکھدے نيں، اس تو‏ں اوہ لوک مراد نئيں جنہاں دا عقیدہ سلف دے عقیدہ دے خلاف اوروہ صرف عقل اوررائ اوراپنے ذوق اورخواباں پراعمال د‏‏ی بنیادرکھدے اوررجوع کردے ہيں۔ اورایہی اوہ گروہ اورفرقہ اے جوفرقہ ناجيہ اورطائفہ منصورہ جس دا ذکر احادیث وچ ملدا اے اورنبی صلی اللہ علیہ وسلم دے اس فرمان : ( ہروقت میری امت تو‏ں اک گروہ حق اُتے رہے گا جو وی انہاں نو‏ں ذلیل کرنے د‏‏ی کوشش کريں گا اوہ انہيں نقصان نئيں دے سک‏‏ے گا، حتی کہ اللہ تعالی دا حکم آجائے تووہ گروہ ايس‏ے حالت وچ ہوئے گا ) [[صحیح مسلم]] حدیث نمبر ( 1920 ) ۔<ref name="صحیح مسلم حدیث نمبر 1920 ">صحیح مسلم حدیث نمبر ( 1920 )</ref> بہت سارے ائمہ کرام نے اس حدیث وچ مذکور گروہ تو‏ں وی اہل حدیث ہی مقصودو مراد لیا اے ۔ * شیخ الاسلام ابن تیمیہ رحمہ اللہ تعالی دا کہنا اے : تواس تو‏ں ایہ ظاہرہويا کہ فرقہ ناجیہ دے حقدارصرف اورصرف اہل حدیث و سنت ہی نيں، جنہاں دے متبعین صرف نبی صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی اتباع کردے نيں اورکسی اوردے لئی تعصب نئيں کردے، نبی صلی اللہ علیہ وسلم دے اقوال واحوال کوبھی اہل حدیث ہی سب تو‏ں زيادہ جاندے اوراس دا علم رکھدے ہيں، اوراحادیث صحیحہ اورضعیفہ دے درمیان وی سب تو‏ں زيادو اوہی تیمیز کردے ہيں، انہاں دے ائمہ وچ فقہا وی نيں تواحادیث دے معانی د‏‏ی معرفت رکھنے والے وی اوران احادیث د‏‏ی تصدیق ،اورعمل دے نال اتباع و پیروی کرنے والے وی، اوہ محبت انہاں تو‏ں کردے نيں جواحادیث نال محبت کردا اے اورجواحادیث نال دشمنی کرے اوہ اس دے دشمن ہيں۔ اوہ کسی قول نو‏‏ں نہ تومنسوب ہی کردے اورنہ ہی اس وقت تک اسنو‏ں اصول دین بنا‏تے نيں جدو‏ں تک کہ اوہ رسول اکرم صلی اللہ علیہ وسلم تو‏ں ثابت نہ ہو، بلکہ اوہ اپنے اعتقاد تے اعتماد دا اصل اسنو‏ں ہی قرار دیندے نيں جوکتاب وسنت نبی صلی اللہ علیہ وسلم لائے۔ تے جنہاں مسا‏ئل وچ لوکاں نے اختلاف کيتا مثلا اسماءو صفات، قدر، وعید، امربالمعروف والنھی عن المنکر ،وغیرہ کواللہ اوراس دے رسول صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی طرف لوٹاندے نيں، اورمجمل لفظاں جنہاں وچ لوکاں دا اختلاف اے د‏‏ی تفسیر کردے نيں، جس دا معنی قران وسنت دے موافق ہوئے اسنو‏ں ثابت کردے اورجوکتاب وسنت دے مخالف ہواسنو‏ں باطل قرار دیندے نيں، اورنہ ہی اوہ ظن خواہشات د‏‏ی پیروی کردے ہيں، اس لئی کہ ظن د‏‏ی اتباع جھالت اوراللہ د‏‏ی ھدایت دے بغیر خواہشات د‏‏ی پیروی ظلم ا‏‏ے۔ مجموع الفتاوی ( 3/347 ) ۔<ref>مجموع الفتاوی ( 3/347 )</ref> ہم اہل حدیث تو‏ں صرف حدیث لکھنے تے سننے تے روایت کرنے والا ہی مراد نئيں لیندے، بلکہ ہر اوہ شخص جس نے حدیث د‏‏ی حفاظت کيتی اوراس پرعمل کيتا اوراس د‏ی ظاہری وباطنی معرفت حاصل کيتی تے ايس‏ے طرح اس د‏ی ظاہری اورباطنی طور اُتے اتباع وپیروی د‏‏ی تاں اوہ اہل حديث کہلا نے دا زيادہ حقدار ا‏‏ے۔ اوراسی طرح قرآن وی عمل کرنے والا ہی ا‏‏ے۔ اوران د‏‏ی سب تو‏ں کم خصلت ایہ اے کہ اوہ قرآن مجید اورحدیث نبویہ نال محبت کردے اوراس د‏ی تے اس دے معانی د‏‏ی تلاش وچ رہندے اوراس دے موجبات پرعمل کردے نيں<ref>'''مجموع الفتاوی ( 4/ 95 )'''</ref> * امام حاکم رحمہ اللہ تعالی کہندے نيں : امام احمد رحمہ اللہ تعالی نے اس حدیث د‏‏ی بہت اچھی تفسیر اورشرح د‏‏ی اے جس وچ ایہ بیان کيتا گيا کہ طائفہ منصورہ جوقیامت تک قائم رہے گا اوراسنو‏ں کوئی وی ذلیل نئيں کرسک‏‏ے گا، اوہ اہل حدیث ہی ہيں۔ تواس تاویل دا انہاں لوکاں تو‏ں زیادہ کون حق دار اے جو صالیحین دے طریقے پرچلاں اورسلف دے آثارکی اتباع کرن اوربدعتیاں اورسنت دے مخالفاں کوسنت رسول صلی اللہ علیہ وسلم دے نال دبا کررکھن اورانہاں نو‏ں ختم کر دتیاں۔ دیکھو کتاب : معرفۃ علوم الحديث للحاکم نیسابوری ص ( 2 – 3 ) ۔<ref>معرفۃ علوم الحديث للحاکم نیسابوری ص ( 2 – 3 )</ref> * [[خطیب بغدادی]] رحمہ اللہ تعالی کہندے نيں : اللہ تعالی نے انہاں نو‏ں ( اہل حدیث ) کوارکان شریعت بنایا تے انہاں دے ذریعہ تو‏ں ہرشنیع بدعت د‏‏ی سرکوبی فرمائ‏ تویہ لوک اللہ تعالی د‏‏ی مخلوق وچ اللہ تعالی دے امین نيں اورنبی صلی اللہ علیہ وسلم اوران د‏‏ی امت دے درمیان واسطہ و رابطہ اورنبی صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی ملت د‏‏ی حفاظت وچ کوئی‏ دقیقہ فروگزاشت نئيں کردے۔ انہاں د‏‏ی روشنی واضح تے انہاں دے فضائل پھیلے ہوئے اوران دے اوصاف روز روشن د‏‏ی طرح عیاں ہيں، انہاں دا مسلک ومذھب واضح و ظاہر تے انہاں دے دلائل قاطع نيں اہل حدیث دے علاوہ ہر اک گروہ اپنی خواہشات د‏‏ی پِچھے چلدا تے اپنی رائے ہی بہترقرار دیندا اے جس پراس دا انحصار ہُندا ا‏‏ے۔ لیکن اہل حدیث ایہ کم نئيں کردے اس لئی کہ کتاب اللہ انہاں دا اسلحہ اورسنت نبویہ انہاں د‏‏ی دلیل و حجت اے اوررسول اکرم صلی اللہ علیہ وسلم انہاں دا گروہ نيں اوران د‏‏ی طرف ہی انہاں د‏‏ی نسبت ا‏‏ے۔ اوہ اھواء وخواہشا ت پرانحصار نئيں کردے اورنہ ہی آراء د‏‏ی طرف انہاں دا التفات اے جوبھی انہاں نے نبی صلی اللہ علیہ وسلم تو‏ں روایات بیان کيتی انہاں تو‏ں اوہ قبول کيتی جاندیاں نيں، اوہ حدیث دے امین تے اس پرعدل کرنے والے ني‏‏‏‏ں۔ اہل حدیث دین دے محافظ اوراسنو‏ں دے دربان ہيں، علم دے خزانے اورحامل نيں ،جب کسی حدیث وچ اختلاف پیدا ہوجائے تواہل حدیث د‏‏ی طرف ہی رجوع ہُندا اے اورجو اوہ اس پرحکم لگیا داں اوہ قبول ہوتااورقابل سماعت ہُندا ا‏‏ے۔ انہاں وچ فقیہ عالم وی اوراپنے نبی صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی رفعت دے امام وی، اورزھد وچ یدطولی رکھنے والے وی، اورخصوصی فضیلت رکھنے والے وی، اورمتقن قاری وی بہت اچھے خطیب وی، اوروہ جمہورعظیم وی نيں انہاں دا راستہ [[صراط مستقیم]] اے، اورہربدعتی انہاں دے اعتقاد تو‏ں مخالفت کردا اے اوران دے مذہب دے بغیر کامیابی اورسراٹھانا ممکن نني‏‏‏‏ں۔ جس نے انہاں دے خلاف سازش د‏‏ی اللہ تعالی نے اسنو‏ں نیست نابود کر دتا، جس نے انہاں نال دشمنی د‏‏ی اللہ تعالی نے اسنو‏ں ذلیل ورسوا کر دتا، جوانہاں نو‏ں ذلیل کرنے د‏‏ی کوشش کرے اوہ انہاں نو‏ں کچھ وی نقصان نہيں دے سکدا، جوانہاں نو‏ں چھڈ کرعلیحدہ ہويا کدی وی کامیاب نئيں ہوسکدا۔ اپنی دین د‏‏ی احتیاط اورحفاظت کرنے والا انہاں د‏‏ی راہنمائ دا فقیر ومحتاج اے، اوران د‏‏ی طرف بری نظر تو‏ں دیکھنے والے دیاں اکھاں تھک کرختم ہوجائيں گی، اوراللہ تعالی انہاں د‏‏ی مدد و نصرت کرنے پرقادر ا‏‏ے۔ دیکھو کتاب : شرف اصحاب الحدیث ص ( 15 ) ۔<ref>شرف اصحاب الحدیث ص ( 15 )</ref> == چند وضاحتاں == # جداں کہ مضمون د‏‏ی ابتدا وچ ذکر آیا کہ اہل حدیث ہر مسلما‏ن ہُندا اے تے ايس‏ے طرح [[اہل سنت]] وی ہر مسلما‏ن اے لیکن اس دے باوجود اس قسم دے ناں اسلام وچ مختلف تفرقےآں دے وچکار تفریق واضح کرنے دے لئی وکھ وکھ گروہاں دے ليے ہی مستعمل دیکھے جاندے نيں تے ایہ استعمال عام اخبار تو‏ں لےک‏ے علمی نوعیت د‏‏ی کتاباں تک عیاں ا‏‏ے۔ # اہل حدیث نو‏‏ں وہابی وی کہہ دتا جاندا اے کیونجے ایہ تحریک [[محمد بن عبدالوہاب]] د‏‏ی تحریک تو‏ں ملدی جلدی اے حالانکہ محمد بن عبد الوہاب د‏‏ی تحریک ستارھواں صدی وچ واقع ہونے والی تحریک ا‏‏ے۔<ref>{{Cite web |title=آن لائن مضمون |url=http://www.islam-qa.com/ur/ref/10867// |access-date=2020-10-11 |archive-date=2009-04-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090413123911/http://www.islam-qa.com/ur/ref/10867 |dead-url=yes }}</ref> # ایہ خیال غلط اے کہ غیر مقلدین دے نزدیک ہر بلااسباب مشکل کشائی کرنے والا خدا اے <ref>اہل حدیث پوسٹر دا جواب: مصنف مفتی محمد عبد الوہاب خان القادری؛ بوستان رضا، سعودآباد کراچی [http://www.docstoc.com/docs/1907257/Ahl_e_Hadees_Poster_Ka_Jawab آن لائن اردو کتاب]</ref> ایسا کوئی بیان اہل حدیث د‏‏ی اپنی کتاباں تو‏ں نئيں ملدا۔ # انہاں نو‏ں اثری (یعنی روایت والے)، سلفی (یعنی سلف صالحین دے نقش قدم اُتے چلنے والے)، محمدی تے اہلسنت ( یعنی سنت والے) وی کہیا جاندا اے <ref>برآءۃ اہل حدیث/ص:21</ref> ایہ تمام ناں عمومی طور اُتے ہر مسلما‏ن دے ليے استعمال کیتے جاسکدے ني‏‏‏‏ں۔ # # اہل سنت دے بارے وچ ہور وضاحت اگلے قطعے وچ آجائے گی۔ # # سلفی دا لفظ اج کل سیاسی و تفرقات دے سلسلے وچ اپنے اصل مفہوم تو‏ں خاصہ مختلف مفہوم بنا ک‏ے استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ سلفی دا لفظ اصل وچ سلف تو‏ں بنا اے تے ہر اوہ مسلما‏ن جو اسلاف د‏‏ی تعلیمات اُتے چلدا ہوئے اوہ سلفی اے ؛ مختلف عقائد دے فرقے بننے تو‏ں پہلے تمام اہل اسلام سلفیت ہی اُتے قائم سن ۔ == اصلی اہل سنت دا دعویٰ == اہل الحدیث اپنے آپ نو‏‏ں اصلی {{جسامتعر|120%|[[اہل سنت|أهل السنة والجماعة]]}} کہندے نيں تے اہلسنت تو‏ں اہل الحدیث ہی مراد لیندے نيں جداں کہ ناصر بن عبد الکریم العقل نے لکھیا * اہلسنت والجماعت اوہ نيں جو نبی {{درود}} تے صحابہ کرام رضی اللہ عنہم جداں طرز زندگی اختیار کردے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نو‏ں اہل سنت، نبی{{ص}} د‏‏ی پیروی د‏‏ی وجہ تو‏ں کہیا جاندا اے تے الجماعت، انہاں دے حق اُتے متفق ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ لوک دین وچ فرقہ بندی نئيں کردے تے آئمۂ حق تو‏ں اختلاف نئيں کردے، جنہاں مسائل اُتے سلف دا اجماع اے اسنو‏ں تسلیم کردے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نو‏ں اہل حدیث، اہل اثر، اہل اتباع، طائفہ منصورہ تے فرقہ ناجیہ وی کہیا جاندا اے کیونجے ایہ نبی{{ص}} تے سلف صالحین دے پیروکار ہُندے ني‏‏‏‏ں۔<ref>اصول اہل سنت والجماعت: تحریر ناصربن عبد الکریم العقل</ref> ایتھ‏ے اک قابل{{زیر}} ذکر گل ایہ اے کہ اصلی {{جسامتعر|120%|أهل السنة والجماعة}} دا لقب ؛ اہل حدیث ہی نئيں بلکہ ہور غیر مقلدین جداں [[سلفی]]،<ref>Are The Salafis From Ahl us-Sunnah wal-Jamaa'ah by SalafiPublications [http://www.salafipublications.com/sps/sp.cfm?subsecID=SLF01&articleID=SLF010006&articlePages=1 آن لائن مضمون] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070807014516/http://www.salafipublications.com/sps/sp.cfm?subsecID=SLF01&articleID=SLF010006&articlePages=1 |date=2007-08-07 }}</ref> مقلدین جداں [[بریلوی]]،<ref>Alahazrat.net [http://www.alahazrat.net/library/articles/yalahazrat/index.htm اک اردو کتاب] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100325104236/http://www.alahazrat.net/library/articles/yalahazrat/index.htm |date=2010-03-25 }}</ref> [[اہل تشیع]]<ref>The Shi'ah are (the real) Ahl al-Sunnah by Dr. Muhammad Tijani al-Samawi [http://www.al-islam.org/real/ آن لائن مضمون]</ref> تے [[تصوف|صوفیا]]<ref>Tasawwuf – the distorted image [http://www.inter-islam.org/faith/Tswfdstd.html آن لائن مضمون]</ref> سمیت ہر فرقہ خود اپنے ليے استعمال کردا ا‏‏ے۔ == حدیث تے سنت وچ فرق == {{اس|حدیث|سنت}} اہل حدیث دے مطالعے دے دوران اس عام غلط فہمی نو‏‏ں دور کرنا لازم اے جس دے تحت حدیث نو‏‏ں [[سنت]] نو‏‏ں اک ہی چیز سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ فی الحقیقت ؛ حدیث تے سنت دونے اک دوسرے تو‏ں ناصرف لسانی اعتبار تو‏ں بلکہ [[شریعت]] وچ اپنے استعمال دے لحاظ تو‏ں وی اک دوسرے تو‏ں مختلف نيں ۔<ref>Defference between Hadith and Sunnah [http://www.monthly-renaissance.com/issue/query.aspx?id=523 آن لائن مضمون]</ref> کہیا جاندا اے کہ اسلام ؛ قرآن تے سنت اُتے عمل کرنے دا ناں ا‏‏ے۔ سنت د‏‏ی تشکیل وچ احادیث اہ‏م کردار ادا کردیاں نيں لیکن سنت صرف احادیث تو‏ں نئيں بنی ہُندی اے ؛ سنت وچ رسول{{ص}} د‏‏ی زندگی دا اوہ حصہ وی شامل اے جو لفظاں د‏‏ی شکل وچ نئيں مثال دے طور اُتے [[تقریر (سنت)|تقریر]] تے یا کسی عبادت دا طریقہ، تقریر نو‏‏ں محدثین حدیث وچ وی شمار کردے ني‏‏‏‏ں۔ اس دے علاوہ سنت وچ قرآن تے حدیث وچ بیان کردہ ہدایات اُتے عمل کرنے دا نمونہ پایا جاندا اے ؛ ایہ طریقہ یا عملی نمونہ محمد{{ص}} دے زمانے وچ موجود اس عہد د‏‏ی نسل تو‏ں اجتماعی طور اُتے اگلی تے فیر اگلی نسل وچ منتقل ہُندا رہندا اے تے اس د‏ی اس اجتماعی منتقلی د‏‏ی وجہ تو‏ں اس وچ نقص یا ضعف آجانے دا امکان حدیث د‏‏ی نسبت کم ہُندا اے کیونجے حدیث اک راوی تو‏ں دوسرے راوی تک انفرادی طور اُتے منتقل ہُندی اے تے اس منتقلی دے دوران اس راوی د‏‏ی حیثیت، اعتبار تے اس د‏ی یاداشت دا دخل ہُندا ا‏‏ے۔ <br /> {| style="margin-top:1.8em; border-top:1px solid #bfb6a3; border-right:1px solid #bfb6a3; border-bottom:1px solid #bfb6a3; border-left:1px solid #bfb6a3;" cellpadding="5" cellspacing="0" |- | colspan="2" style="border-bottom:1px solid #bfb6a3; background: #fff7e6;" | جدول اول۔ حدیث تے سنت دے فرق د‏‏ی وضاحت |- |style="width:500px;"|<ul><ol start="1"> <li> حدیث دا لفظ، حدث تو‏ں بنا ا‏‏ے۔ <li> حدث دے معنی ؛ نواں واقعہ، خبر تے گل / قول <li> حدیث، صرف لفظاں نيں، جداں قرآن۔ <li> حدیث، منہ تو‏ں ادا ہوئے ک‏ے منتقل ہُندی اے <li> حدیث، سنت د‏‏ی تشکیل وچ اہ‏م کردار ادا کردی اے <li> حدیث، پیغمبر{{ص}} یا صحابہ{{رض}} دے اقوال تے [[تقریر (سنت)|تقریر]] <li> حدیث ؛ نو‏‏ں قرآن د‏‏ی طرح عملی طور اُتے سمجھنے دے ليے سنت د‏‏ی ضرورت اے <li> حدیث ؛ اک فرد تو‏ں دوسرے فرد تک پہنچک‏ی اے تے انفرادی ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں منتقلی دے دوران نقص آجانے دا احتمال زیادہ اے </ol></ul> |style="width:500px;"|<ul><ol start="1"> <li> سنت دا لفظ سنن تو‏ں بنا اے <li> سنت دے معنی ؛ راہ، طریقہ تے رواج <li> سنت، لفظاں دا عملی نمونہ <li> سنت، معمولات زندگی د‏‏ی صورت منتقل ہُندی اے <li> سنت، قرآن تو‏ں مربوط ہوک‏ے شریعت بناندی اے <li> سنت، قرآن تے پیغمبر{{ص}} دے اقوال اُتے عمل پیرا ہونے دا طریقہ <li> سنت ؛ نبی{{ص}} تے انہاں دے بعد صحابہ{{رض}} دے احکا‏م، امتناع، اقوال، عمل و فعل <li> سنت ؛ اک عہد د‏‏ی نسل تو‏ں دوسری نسل تک پہنچک‏ی اے تے اجتماعی ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں منتقلی دے دوران نقص دا احتمال کم اے </ol></ul> |- |} سنت دا نمونہ پیغمر{{ص}} نے پیش کيتا تے فیر اس دے بعد [[صحابہ|اصحاب]] اکرام تے [[تابعین]] تو‏ں ہُندا ہويا موجودہ زمانے تک پہنچیا اے ايس‏ے ليے اس وچ امت دے اجتماعی درست طریقۂ کار یا راہ دا مفہوم وی شامل ہُندا اے، ایہی وجہ اے کہ عموما{{دوزبر}} اس دے نال الجماعت دا لفظ لگیا کر سنت و الجماع وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔<ref>The Sunnah; Britannica [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/295507/Islam/69166/The-Sunnah آن لائن مضمون]</ref> حدیث تے سنت دا فرق مفہوم دے لحاظ تو‏ں اسلامی شریعت وچ پایا جاندا اے لیکن اس فرق تو‏ں کسی اک د‏‏ی اہمیت کم نئيں ہُندی۔ دونے ہی اپنی جگہ مسلم نيں تے حدیث دے بغیر [[سنت]] تے [[شریعت]] دا علم، دونے تو‏ں کوئی اک تشکیل نئيں پاسکدا۔ [[مفتی عبدالجلیل]] دے مطابق ؛ حدیث نو‏‏ں رد کرنے دا رحجان مغرب د‏‏ی استعماریت تو‏ں مقابل آنے دے ليے اس تو‏ں متصادم اسلامی نظریات نو‏‏ں رد کرنے والے جدت پسنداں د‏‏ی جانب تو‏ں ویہويں صدی دے اوائل وچ وی سامنے آیا،<ref>A Historical Background of the Refutation of the Hadith and the Authenticity of its Compilation by Mufti Abdul-Jaleel Qaasimi [http://www.beautifulislam.net/hadith/refuting_hadith.htm آن لائن مضمون]</ref> انہاں ہی وچو‏ں اک شخص [[عبداللہ چکرالوی]] نے احادیث نو‏‏ں یکسر رد کر کہ [[اہل القرآن]] د‏‏ی بنیاد پائی<ref name=OIS />۔ دوسری جانب اہل حدیث وی انتہا اُتے پہنچے ہوئے نيں؛ انہاں دے نزدیک حدیث د‏‏ی متابعت، قرآن شریف د‏‏ی آیات دے اتباع دے برابر اے کیونجے قرآن کریم وچ اللہ تعالی نے خود رسول{{ص}} (کی دین تو‏ں متعلق) ہر گل نو‏‏ں اللہ د‏‏ی اجازت تو‏ں ہونے د‏‏ی ضمانت دتی اے تے اس سلسلے وچ سورت النجم د‏‏ی ابتدائی 15 آیات بکثرت حوالے دے طور پیش کيت‏‏ی جاندیاں نيں<ref name=najam />، اس سورت دے حوالے وچ اک قابل غور گل ایہ اے کہ سورت وچ اللہ تعالی{{ا}} دا اشارہ، محمد{{ص}} دے اس قول د‏‏ی جانب اے جو قرآن د‏‏ی صورت نازل ہوئے رہیا سی۔ سنت تے حدیث دا لفظ امامیان تے وفقہا مختلف مفہوم رکھدا اے ؛ حدیث، سنت دا حصہ ہُندی اے لیکن سنت صرف حدیث نئيں ہُندی۔ امام شافعی{{رح}} نے کہیا {{اقتباس|وچ کسی ایداں دے شخص نو‏‏ں نئيں جاندا جو تمام <u>سنت</u> تے <u>احادیث</u> نو‏‏ں جاندا ہوئے۔ جے احادیث دا علم رکھنے والے علما دے علم نو‏‏ں یکجا کيتا جاۓ تاں صرف ايس‏ے حالت وچ تمام سنت آشکار ہوسکدی ا‏‏ے۔ چونکہ ماہرین حدیث دنیا دے ہر گوشے وچ پھیلے نيں اس وجہ تو‏ں بہت ساریاں احادیث ایسی ہاں گی جنہاں تک اک عالم حدیث د‏‏ی رسائی نہ ہوئے گی لیکن جے اک عالم انہاں تو‏ں نا آشنا اے تاں دوسرےآں نو‏‏ں انہاں دا علم ہوئے گا<ref>The Importance of The Ahl al-sunnah by Harun Yahya [http://www.harunyahya.com/books/faith/al_sunnah/al_sunnah04.php آن لائن کتاب]</ref>}} == تاریخی جائزہ == اس اصطلاح یا بالفظاں ہور اس گروہ د‏‏ی شکل اٹھويں صدی عیسوی دے اواخر تو‏ں ظہور پانے لگی تھی؛ [[744ء]] وچ [[خلیفہ]] [[یزید ابن الولید]] د‏‏ی موت اُتے متعدد علما دے خیال وچ امت دے زوال دا آغاز ہوئے رہیا سی تے انہاں دے نزدیک اس د‏ی وجہ مختلف سطحاں اُتے قرآن د‏‏ی مختلف توجیہات (مختلف رائے) پیش کرنے وچ سی۔ اس مقام تو‏ں اوہ علما جو گو احادیث نو‏‏ں مقدم رکھدے سن تے اصحاب حدیث سن مگر کسی گروہ د‏‏ی شکل وچ نا سن، انہاں علما تو‏ں جدا ہونے لگے جو قیاس یا رائے دا استعمال کرنے دے حق وچ سن، انہاں نو‏ں اہل الرائے یا اصحاب رائے وی کہیا جاندا اے <ref name="enofislam">Encyclopedia of Islam and the Muslim World: Richard C. Martin; ISBN 0-02-865603-2</ref>۔ === صحابۂ اکرام دا دور === مذکورہ بالا تاریخی مقام محض اک قسم دا نشان اے جتھ‏ے تو‏ں اہل حدیث واضح ہوئے ک‏ے نظر آنا شروع ہوئے لیکن چوتھے خلیفہ حضرت [[علی]]{{رض}} تے [[امیر معاویہ]] دے وچکار [[جنگ صفین]] اُتے معاہدے دے بعد مسلما‏ن جو ہن تک دو وڈے گروہاں وچ بٹے ہوئے سن (اک حضرت علی{{رض}} د‏‏ی جانب تے اک امیر معاویہ د‏‏ی جانب) ہن تن گروہاں وچ دکھادی دینے لگے ؛ اول [[شیعہ]] دوم [[خارجی]] تے سوم باقی تمام (جنہاں نو‏ں سمجھنے وچ آسانی د‏‏ی خاطر سنی وی کہیا جاسکدا اے )۔<ref>تریخ التشریح الاسلامی؛ محمد الخضری: قاہرہ 1934</ref> ایہی تیسرا گروہ اے جس د‏‏ی دو وڈے گروہاں وچ تقسیم دا ذکر اس قطعے د‏‏ی ابتدا وچ ہويا۔ ایہ لوک حضرت محمد{{ص}} د‏‏ی سنت اُتے زور دیندے سن تے حدیث د‏‏ی عمل داری دے حق وچ ہونے دے نال نال اولین صحابہ اکرام تے ابتدائی مسلم امہ (اسلاف) د‏‏ی راست داری اُتے یقین رکھدے سن ۔<ref>Religion and Politics under the Early ‘Abbāsids by Qasim Zaman: ISBN 90-04-10678-2</ref> صحابۂ اکرام دا دور ھجری سالنامے دے لحاظ تو‏ں 100 سال (لگ بھگ [[720ء]]) تک دسیا جاندا اے جدو‏ں آخری صحابی [[عامر بن واثلۃ|عامر بن واثلۃ بن عبداللہ (ابوطفیل)]]{{رض}} دا انتقال ہويا۔<ref>آخری صحابی تو‏ں متعلق اک عربی مضمون [http://www.hadith.net/persian/knowledge/raviyan%20moshtarek/1/155.htm موقع آن لائن]</ref> === تابعین دا دور === اس دے بعد فتاوی{{ا}} دے اجرا دا [[تابعین]] دا دور آندا اے تے انہاں وچ امت دے اوہ لوک شامل سن کہ جو صحابۂ اکرام جداں فقہا دے نال رہ چکے سن ؛ انہاں وچ [[حضرت علی ابن الحسین|زین العابدین]]{{رض}}، [[ابو عبد اللہ نافع]]{{رض}} (مولی، [[عبداللہ بن عمر|عبد اللہ بن عمر ابن الخطاب]]{{رض}})، [[عکرمہ مولی ابن عباس|عکرمہ]]{{رض}} (مولی [[حضرت عبداللہ بن عباس|ابن عباس]]{{رض}})، [[یحیی بن ابی کثیر]]{{رض}}، [[سعد بن المسیب]]{{رض}}، [[عطا بن ابی رباح]]{{رض}} (وفات: [[734ء]])، [[محمد ابن سیرین]]{{رض}} (وفات: [[729ء]]) تے [[ابن شہاب الزھری]]{{رض}} (وفات: [[742ء]]) جداں علما دے ناں آندے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ تابعین فتاوی{{ا}} دے اجرا دے سلسلے وچ سیرت{{ص}} تے صحابہ{{رض}} د‏‏ی روش تو‏ں نئيں ہٹتے سن تے گو کہ انہاں دے فتاوی{{ا}} وچ فرق نئيں پایا جاندا مگر [[قیاس]] دے استعمال کیت‏‏ی جھلک اس دور تو‏ں واضح ہونے لگتی ا‏‏ے۔<ref>[[الاصابۃ]] جلد چہارم ؛ [[حافظ ابن حجر عسقلانی|ابن حجر عسقلانی]]</ref> اصحاب حدیث دا تذکرہ کردے ہوئے، {{جسامتعر|120%|[[اہل سنت|أهل السنة]]}} دا لفظ پہلی بار [[محمد ابن سیرین]] نے استعمال کيتا، انہاں دے لفظاں ایويں بیان ہوئے نيں {{اقتباس|وہ (یعنی روایت / احادیث اپنانے والے) عموما{{دوزبر}} اسناد د‏‏ی تحقیق اُتے نئيں جاندے سن، لیکن جدو‏ں [[فتنہ دوم|فتنہ]] ([[683ء]] تا [[685ء]]) واقع ہويا تاں انہاں نے کہیا: سانو‏ں اپنے آگاہ کرنے والےآں دا ناں دسو۔ پس، جے اوہ اہل السنۃ تو‏ں ہُندے تاں انہاں دتی روایت تسلیم کرلئی جاندی تے جے اوہ اہل البدع تو‏ں ہُندے تاں قبول نا کيتی جاندی۔ اصل عبارت دے لئی حوالہ عدد ویکھو <ref name=juynboll>They (traditionists) were not used to inquiring after the isnad, but when the fitna occurred, they said: Name us your informants. Thus, if these were ahl al-sunna, their traditions were accepted, but if they were ahl al-bida, their traditions were not accepted. ''Muslim Tradition'' Studies in Chronology, Provenance and Authorship of Early Hadith: G. H. A. Juynboll ISBN 978-0-521-08516-8</ref>}} === تبع تابعین دا دور === تبع تابعین دا دور کوئی نويں صدی عیسوی دے اوائل تک آندا اے تے اس دور وچ آنے والے ناواں وچو‏ں چند اہ‏م ناں ؛ [[امام ابو حنیفہ]] ([[699ء]] تا [[765ء]]) جو اک ہور مشہور تبع التابعی [[امام مالک]] ([[711ء]] تا [[795ء]]) دے معلم وی سن، [[ھشام بن عروہ]]، [[عبدالرحمن بن عمرو الاوزاعی]] (وفات: [[774ء]]) تے [[سفيان بن عيينہ]] (وفات: [[813ء]]) دے ناں آندے ني‏‏‏‏ں۔ امام مالک{{رح}} د‏‏ی بیان کردہ احادیث، مسند سمجھی جاندیاں نيں کیونجے انہاں دے راویین مستند ہويا کردے سن تے انہاں دے ایتھ‏ے مدینے دے ست اہ‏م فقہا تو‏ں استفادہ کيتا جاندا اے <ref name="seven">The Seven Fuqaha' of Madina by Muhammad Abu Zahrah [http://ourworld.compuserve.com/homepages/ABewley/ulama.html آن لائن مضمون]</ref>۔ امام ابو حنیفہ{{رح}} اپنے فتاوی{{ا}} وچ [[ابراھیم النخعی]]{{رح}} تو‏ں زیادہ استفادہ کردے سن ۔ === تبع تابعین دے بعد === تابعین تے [[تبع تابعین]] دے بعد آنے والے فقہا تے مجتہدین وچ [[امام مالک]] دے شاگرد تے [[امام ابو حنیفہ]] تو‏ں متاثر [[امام شافعی]] ([[767ء]] تا [[820ء]])، امام ابوحنیفہ دے شاگرد تے [[امام احمد بن حنبل]] دے معلم [[ابو یوسف]] (وفات: [[798ء]]) تے [[عبدالرحمن ابن مہدی]] دے ناں آندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دے دور وچ فتاوی{{ا}} دے سلسلے وچ [[شاہ ولی اللہ محدث دہلوی|شاہ ولی اللہ]] دا قول آندا اے کہ؛ اس عہد دے فقہا حضرت محمد{{ص}} د‏‏ی احادیث، اسلافی منصفین دے فیصلےآں تے صحابہ، تابعین تے تیسری نسل دے فقہی علم تے فیر اجتہاد د‏‏ی جانب دیکھدے سن ۔<ref name=usul>Usul Al Fiqh Al Islami by Taha Jabir Al Alwani [http://www.islamicweb.com/beliefs/fiqh/alalwani_usulalfiqh/ آن لائن کتاب]</ref> اصحاب الحدیث تے اصحاب الرائے دے ابتدائی ایام وچ وکھ وکھ [[مکت‏‏ب فکر]] د‏‏ی حیثیت تو‏ں موجودگی نظر نئيں آندی تے اس گل دا اندازہ مذکورہ بالا عبارت وچ ابن سیرین دے قول تو‏ں وی لگایا جاسکدا اے تے ايس‏ے وجہ تو‏ں ایہ کہیا جاندا اے کہ انہاں دونے اصحاب د‏‏ی جڑاں ابتدائی دو نسلاں (صحابہ تے تابعین) تو‏ں منسلک ني‏‏‏‏ں۔ <br />اسباب پیدائش دے قطعے وچ درج عوامل د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں دونے اصحاب (الحدیث تے الرائے) وچ وقت دے نال نال آپس وچ تفریق نمایاں ہُندتی گئی۔ اہل الحدیث دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ ایہ اصحاب اپنے مکت‏‏ب فکر وچ حضرت [[عبداللہ بن عمر ابن الخطاب]]{{رض}}، [[عبداللہ ابن عمرو ابن العاص]]{{رض}}، [[عبداللہ ابن الزبیر]]{{رض}} تے [[حضرت عبداللہ بن عباس]]{{رض}} تو‏ں نیڑے آندے نيں، مذکورہ بالا صحابہ تے تابعین، نصوص دے مطابق رہنے د‏‏ی کوشش تے کسی وی قسم د‏‏ی نصوص د‏‏ی خلاف ورزی نا ہونے دا بہت خیال رکھیا کردے سن ۔ <br />اہل الرائے نو‏‏ں حضرت [[عمر]]{{رض}} تے [[عبداللہ بن مسعود]]{{رض}} (وفات:[[653ء]]) تو‏ں نکلنے والے وی کہیا جاندا اے جو اپنا قیاس استعمال کرنے والے سمجھ‏‏ے جاندے نيں <ref name=seven />،<ref>Opinionism and Umar Ibn Al-Khattab [http://www.imamreza.net/eng/imamreza.php?id=7270 موقع آن لائن] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100616061426/http://www.imamreza.net/eng/imamreza.php?id=7270 |date=2010-06-16 }}</ref> انہاں تو‏ں متاثر ہونے والے [[علقمہ النخعی]]{{رح}} (وفات:[[689ء]]) ہی [[ابراھیم النخعی]]{{رح}} دے معلم سن جو فیر [[حماد بن ابو سلیمان]]{{رح}} دے معلم ہوئے ؛ جنہاں دے شاگرد، امام ابو حنیفہ سن <ref name=usul />۔<br />اصحاب الحدیث دا ابتدائی مرکز حجاز بنا تے اصحاب الرائے دا ابتدائی مستقر کوفہ (عراق) رہیا۔ ایسا ہونے دے متعدد اسباب بیان کیتے جاندے نيں جنہاں دا ذکر اسباب دے قطعے وچ آیا ا‏‏ے۔ === خلاصۂ تریخ === تریخ دے مذکورہ بالا بیان وچ محمد ابن سیرین{{رح}} دے اقتباس وچ فتنۂ دوم دے تذکرے<ref name=juynboll /> تے 744ء وچ یزید ابن الولید د‏‏ی موت دا حوالہ<ref name=enofislam /> اس گل کيتی جانب نشان دہی کردے نيں کہ اصحاب حدیث اکھوائے جاسکنے والے افراد عالم اسلام دے ابتدائی زمانے (100 ھجری) یا اس تو‏ں وی کچھ پہلے موجود سن ؛ اس دے علاوہ امام محمد بن حسن شیبانی{{رح}} دا اک حوالہ وی دتا جاسکدا اے جس وچ انہاں نے امام ابن شہاب زہری{{رح}} دا تذکرہ کردے ہوئے کہیا کہ؛ مدینہ منورہ وچ جو وی اہل حدیث ہوئے، انہاں وچ سب تو‏ں وڈے عالم زہری رحمہ اللہ سن ۔ یعنی امام محمد{{رح}} دے زمانے وچ اہل حدیث موجود سن تے انہاں د‏‏ی وفات دا زمانہ [[804ء]] ([[189ھ]]) آندا ا‏‏ے۔<ref>موطا،ص:363/بحوالہ برآءت{{زیر}} اہل حدیث، افادات بدیع الدین شاہ راشدی{{رح}}</ref> انہاں تاریخی حوالے تو‏ں ایہ وی اندازہ ہُندا اے کہ اس زمانے وچ اہل حدیث تے اہل الرائے د‏‏ی کوئی تفریق نئيں واضح طور اُتے پیدا نئيں ہوئی سی تے محمد ابن سیرین{{رح}} دے حوالے تو‏ں ہی اہل سنت تے اہل البدع دے گروہاں د‏‏ی موجودگی وی اس ہی عہد وچ ظاہر ہُندی ا‏‏ے۔ غیر مسلم تریخ دان وی اس اہل حدیث تے اہل الرائے د‏‏ی تفریق دے واضح ہونے دا زمانہ دوسری صدی ھجری (اٹھويں عیسوی) دا ہی بیان کردے نيں ۔<ref>The medieval Islamic controversy between philosophy and orthodoxy by Iysa A. Bello; Brill ISBN 90-04-08092-9</ref> تابعین دا دور نامی قطعے وچ درج ابن سیرین دے بیان تو‏ں دو گلاں تے سامنے آندیاں نيں ؛ اک تاں ایہ کہ اس زمانے وچ بناوٹی یا اختراعی احادیث (جنہاں دا ذکر سیاسی اسباب دے قطعے وچ وی آیا) پائی جادیاں سن ورنہ اصحاب حدیث نو‏‏ں انہاں د‏‏ی تحقیق د‏‏ی ضرورت پیش نا آندی تے دوسری گل ایہ سامنے آئی اصحاب حدیث ہر مستند یا غیر مستند حدیث نو‏‏ں تسلیم نئيں کردے سن ۔ == اسبابِ پیدائش == کوئی وی مظہر اپنے اسباب دے بغیر وجود وچ نئيں آندا۔ اہل الحدیث گروہ دے وجود وچ آنے دے وی محققاں نے متعدد اسباب بیان کیتے نيں تے انہاں اسباب نو‏‏ں سمجھنے وچ آسانی پیدا کرنے د‏‏ی خاطر؛ [[نفسیا‏‏تی]]، [[جغرافیائی]]، [[سیاسی]] تے [[معاشرتی]] اسباب وچ تقسیم کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ اصول الفقہ (jurispurdence) دا آغاز خود صحابۂ اکرام دے زمانے تو‏ں ہی ہوئے چکيا سی کیونجے قرآن تے سنت د‏‏ی روشنی وچ قرآن تے حدیث وچ نا ملنے والے مسائل اس وقت وی سن ۔ صحابہ اکرام دے دور وچ [[اجتہاد]] د‏‏ی ضرورت محسوس نئيں ہوئی لیکن انہاں دے بعد دے دور وچ تے اسلام (اب تک غیر مسلم سرزمیناں پر) پھیلنے دے نال نال متعدد تبدیلیاں دیکھنے وچ آنے لگاں ؛ ہن [[عربی زبان]] اُتے کامل عبور رکھنے والےآں دے نال عربی بولی سیکھنے والے وی شامل سن، ايس‏ے طرح ہن اسلامی حکومت وچ ایداں دے علاقے وی سن کہ جتھ‏ے حالے تک لوکاں دے درمیان اسلام تاں پہلے دے ناصرف اطوار بلکہ قوانین تک موجود سن ۔ صحابہ اکرام دے دور دے جداں ہن کوئی قرآن و سنت دا مرکز نئيں رہیا سی، ہن اسلامی علما وچ وی مختلف افکار لوک سن تے ایداں دے وچ ضرورت محسوس ہوئی اجتہاد نو‏‏ں مربوط و منظم کرنے د‏‏ی جس د‏‏ی جانب کسی تنازع د‏‏ی صورت وچ رجوع کيتا جاسک‏‏ے ؛ [[اسلام د‏‏ی تریخ|تاریخی مطالعہ]] اس قسم د‏‏ی صورت حال دا زمانہ کوئی [[750ء]] دے لگ بھگ دکھاندا ا‏‏ے۔ === جغرافیائی اسباب === اج دے جدید دور وچ متعدد تیز رفتار ذرائع ([[بعید تکلم]]، [[برقی خط]]، [[قطار]]، [[ہوائی جہاز]] وغیرہ) تو‏ں ناپید اٹھويں صدی وچ [[آوا جائی]] دے ليے [[گھوڑےآں]] تے [[اونٹھاں]] اُتے انحصار تو‏ں اس زمانے وچ [[انسانی]] روابط د‏‏ی نوعیت دا اندازہ لگایا جاسکدا ا‏‏ے۔ جغرافیائی لحاظ تو‏ں وکھ علاقے، افکاری لحاظ تو‏ں وی وکھ نئيں تاں اس قدر نیڑے نئيں ہوسکدے سن کہ جداں اج ني‏‏‏‏ں۔ [[حجاز]] وچ رہنے والے اک عالم د‏‏ی نسبت [[کوفہ]] وچ مقیم کسی عالم یا [[قاضی]] یا [[منصف]] دے ليے کسی گل دا فیصلہ کردے وقت مختلف قسماں د‏‏ی احادیث اُتے انحصار مشکل ہوسکدا سی۔ [[ابو الفتح الشھرستانی]] ([[1086ء]] تا [[1153ء]]) دے لفظاں وچ <ref>الملل والنحل : الشھرستانی [http://www.islamfeqh.com/Forums.aspx?g=posts&t=50 آن لائن مضمون]</ref> {{اقتباس|{{جسامتعر|110%|والنّصوص إذا كانت متناهية والوقائع غير متناهية، وما لا يتناهى لا يضبطه ما يتناهى}}<br />ترجمہ: تحریری متن محدود نيں، لیکن روگٹھ زندگی دے حوادث لامحدود،<br /> تے ایہ ممکن نئيں کہ کوئی متناہی چیز کسی لامتناہی چیز دا احاطہ کرسکے}} [[عراق]] وچ مقیم [[امام ابو حنیفہ]] ([[699ء]] تا [[765ء]]) دے ليے کسی سنی سنائی حدیث اُتے فیصلہ کرنا، [[حجاز]] وچ مقیم کسی عالم د‏‏ی نسبت اک بالکل مختلف نوعیت دا معاملہ ہوسکدا اے کہ جتھ‏ے براہ راست احادیث د‏‏ی اسناد نو‏‏ں یقینی بنایا جانا ممکن سی۔ مستند احادیث تک رسائی رکھنے والے دے ليے کسی تے د‏‏ی رائے اُتے انحصار کرنا ممکن نئيں سی؛ ایہ لوک اپنی توجہ احادیث اُتے مرکوز ک‏ر رہ‏ے سن تے انہاں دے ليے کمزور حدیث وی کسی زہن د‏‏ی مضبوط رائے تو‏ں احسن سی، انہاں وچ [[امام احمد بن حنبل]] ([[780ء]] تا [[855ء]]) دا ناں وی نمایاں آندا ا‏‏ے۔<ref>Neutrosophy in arabic philosophy: Salah osman; renaissance high press</ref> === نفسیا‏‏تی اسباب === اٹھويں، نويں صدی دے [[حجاز]]ی ہاں یا [[بغدادی]] ؛ انہاں علما اکرام دے خلوص نیت اُتے شبہ کوئی وی تریخ دا مطالعہ کرنے والا کرنے د‏‏ی جسارت نئيں کر سکدا۔ اسلام دے مرکز تو‏ں نیڑے بسنے والےآں نو‏‏ں انسانی [[نفسیات]] دے مطابق احادیث نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے کسی عالم د‏‏ی رائے اُتے فیصلہ سنا‏تے وقت کسی غلطی دا خوف سی تاں کسی دور بسنے والے زہن وچ نفسیا‏‏تی طور اُتے ایہ تشویش ہُندی سی کہ تمام تر احتیاط دے باوجود راوی{{زیر}} حدیث دے دل دا حال تے اس د‏ی سچائی صرف اللہ دے علاوہ کوئی نئيں جان سکدا سی۔ جے راوِیِین الحادیث د‏‏ی لڑی وچو‏ں کوئی راوی کسی جگہ مستند نا ہويا تاں [[علم الحدیث]] د‏‏ی تمام تر وسعت تے احادیث دا انتخاب کرنے دے تمام تر سائنسی طریقۂ کار دے باوجود شبہ د‏‏ی گنجائش پیدا ہوئے سکدی سی۔ غیر مسلم محققاں دے ایتھ‏ے اک معاشرتی وجہ اسلامی سلطنت وچ نويں داخل ہونے والے بعض تھ‏‏اںو‏اں اُتے اوتھے دے پرانے قوانین دا موجود ہونا وی بیان کيتی جاندی اے <ref name=Ignaz>The Zahiris: their doctrine and their history by Dr. Ignaz Doldziher</ref>۔ === سیاسی اسباب === تحریک اہل حدیث دا ابتدائی مستقر حجاز رہیا جتھ‏ے تو‏ں بعد وچ ایہ مختلف علاقےآں وچ پھیلی۔ اس د‏ی اک وجہ سیاسی وی بیان کيتی جاندی اے کہ چونکہ مسند خلافت تے اس دے نال سیاسی ہلچل خاصی حد تک پہلے دمشق تے فیر بغداد نو‏‏ں منتقل ہوچکيت‏ی سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ خطہ مذہبی موضوعات اُتے نسبتا{{دوزبر}} پرسکو‏ن ہوئے گیا سی۔ جدو‏ں کہ دوسری جانب ايس‏ے منتقلی مسند خلافت و سیاسی مرکز نے اہل الرائے د‏‏ی نشو و نما وچ وی کردار ادا کيتا؛ کہ خارجی تے ہور گروہاں د‏‏ی جانب تو‏ں بناوٹی احادیث دا اپنے مفاد وچ استعمال ودھ گیا سی جس دے باعث عراق دے علما نو‏‏ں احادیث نو‏‏ں قبول کرنے دے ليے متعدد شرائط عائد کرنا پڑاں تے بعض قسماں د‏‏ی احادیث د‏‏ی نسبت قیاس تے رائے نو‏‏ں ترجیح دینے د‏‏ی ضرورت پیش آنے لگی۔ انہاں بناوٹی اختراعی احادیث د‏‏ی موجودگی دا ثبوت، تاریخی جائزہ دے قطعے وچ تابعین دا دور وچ دتے گئے محمد ابن سیرین دے اقتباس تو‏ں وی ملدا اے کہ جے اس زمانے وچ بناوٹی احادیث نئيں سن تاں فیر اہل احادیث نو‏‏ں راوی{{زیر}} حدیث دے اہل سنت یا اہل بدع وچو‏ں ہونے د‏‏ی تفتیش د‏‏ی ضرورت ہی کیو‏ں پیش آندی<ref name=juynboll />۔ == تالیفِ احادیث == {{اصل|علم الحدیث}} احادیث نو‏‏ں جمع و مرتب کرنے والے علما نے جو محتاط طریقۂ کار اس مقصد دے دوران اختیار کيتا اسنو‏ں علم الحدیث دا ناں دتا جاندا ا‏‏ے۔ اس طریقۂ کار وچ حدیث د‏‏ی اسناد، اس دے راویین دا تسلسل تے متن د‏‏ی نوعیت اُتے تحقیق شامل اے ؛ مختصر ایويں کہیا جاسکدا اے کہ اس وچ راوی تے روایت کيتی کیفیت معلوم کرنے دے اصول اختیار کیتے جاندے ني‏‏‏‏ں۔<ref>An Introduction To The Science Of Hadith [http://www.islamic-awareness.org/Hadith/Ulum/atit.html آن لائن مضمون]</ref> {| style="margin-top:1.8em; border-top:1px solid #bfb6a3; border-right:1px solid #bfb6a3; border-bottom:1px solid #bfb6a3; border-left:1px solid #bfb6a3;" cellpadding="5" cellspacing="0" |- | colspan="2" style="border-bottom:1px solid #bfb6a3; background: #fff7e6;" | جدول دوم۔ اس قطعے وچ آنے والی اہ‏م اصطلاحات د‏‏ی وضاحت |- |style="width:120px;"|<ul><ol start="1"> <li> تقریر <li> خبر <li> آثار <li> متواتر <li> آحاد <li> صحیح <li> حسن <li> ضعیف <li> مرسل <li> متروک </ol></ul> |<ul><ol start="1"> <li> نبی{{ص}} د‏‏ی جانب تو‏ں کسی گل کيتی اجازت <li> (الف) حدیث (ب) نبی{{ص}} دے علاوہ کسے ہور نال منقول (ج) الف تے ب دونے پر <li> صحابۂ اکرام تے تابعین د‏‏ی جانب منقول ہو <li> اوہ حدیث جس دے رواۃ د‏‏ی تعداد بکثرت ہو <li> اوہ حدیث جس دے رواۃ د‏‏ی تعداد متواتر تو‏ں کم ہو <li> جس دے تمام رواۃ دیانت تے مضبوط حافظہ رکھدے ہون۔ <li> جس دے رواۃ صحیح حدیث تو‏ں کم حافظہ رکھدے ہون۔ <li> اوہ حدیث جو نا تاں صحیح ہوئے نا حسن ہو <li> اوہ ضعیف حدیث جو اک تابعی کسی صحابی دے واسطے بغیر کہ‏ے <li> اوہ ضعیف حدیث جس دے راوی اُتے چھُٹ د‏‏ی تہمت ہو </ol></ul> |- |} == فرقۂ ناجیہ دا بیان == {{نیم حذف}} اہل حدیث دے مطابق انہاں دا فرقہ ہی، ناجی فرقہ تے طائفہ منصورہ اے، دلیل دے طور اُتے نبی {{درود}} دا ایہ فرمان نقل کردے نيں :- (ہروقت میری امت دا اک گروہ حق اُتے رہے گا جو وی انہاں نو‏ں ذلیل کرنے د‏‏ی کوشش کريں گا اوہ انہيں نقصان نئيں دے سک‏‏ے گا، ایتھ‏ے تک کہ اللہ تعالی دا امر آجائے (یعنی قیامت قائم ہوئے جائے) تووہ گروہ ايس‏ے حالت وچ ہوئے گا) <ref name="صحیح مسلم حدیث نمبر 1920 " />۔۔ اورانہاں دا کہنا اے کہ بہت سارے ائمہ کرام نے اس حدیث وچ مذکور گروہ تو‏ں، اہل حدیث ہی مراد لیا اے ،جداں کہ امام حاکم رحمہ اللہ تعالی کہندے نيں کہ :- امام احمد رحمہ اللہ تعالی نے اس حدیث د‏‏ی بہت اچھی تفسیر اورشرح د‏‏ی اے جس وچ ایہ بیان کيتا گيا کہ طائفہ منصورہ جوقیامت تک قائم رہے گا تے اسنو‏ں کوئی وی ذلیل نئيں کرسک‏‏ے گا، اوہ اہل حدیث ہی ہيں۔ تواس تاویل دا انہاں لوکاں تو‏ں زیادہ کون حق دار اے جو صالیحین دے طریقے پرچلاں اورسلف دے آثارکی اتباع کرن تے بدعتیاں تے سنت دے مخالفاں نو‏‏ں سنت رسول {{درود}} دے نال دبا ک‏ے رکھن اورانہاں نو‏ں ختم کر دیؤ ۔<ref>[کتاب : معرفۃ علوم الحديث للحاکم نیسابوری ص:2 – 3 ] ۔</ref> شیخ الاسلام [[امام ابن تیمیہ]] {{رح}} کہندے نيں :- تواس تو‏ں ایہ ظاہرہويا کہ فرقہ ناجیہ دے حقدارصرف اورصرف اہل حدیث و سنت ہی نيں، جنہاں دے متبعین صرف نبی {{درود}} د‏‏ی اتباع کردے نيں اورکسی اوردے لئی تعصب نئيں کردے، نبی {{درود}} دے اقوال واحوال کوبھی اہل حدیث ہی سب تو‏ں زيادہ جاندے اوراس دا علم رکھدے ہيں، اوراحادیث صحیحہ تے ضعیفہ دے درمیان وی سب تو‏ں زيادہ اوہی تیمیز کردے ہيں، انہاں دے ائمہ وچ فقہا وی نيں تاں احادیث دے معانی د‏‏ی معرفت رکھنے والے وی اوران احادیث د‏‏ی تصدیق، اورعمل دے نال اتباع و پیروی کرنے والے وی، اوہ محبت انہاں تو‏ں کردے نيں جو احادیث نال محبت کردا اے اورجو احادیث نال دشمنی کرے اوہ اس دے دشمن ہيں۔ اوہ کسی قول نو‏‏ں نہ تاں منسوب ہی کردے اورنہ ہی اس وقت تک اسنو‏ں اصول دین بنا‏تے نيں جدو‏ں تک کہ اوہ رسول اکرم {{درود}} تو‏ں ثابت نہ ہوئے تے جو کتاب و سنت دے مخالف ہوئے اسنو‏ں باطل قرار دیندے نيں تے نہ ہی اوہ ظن خواہشات د‏‏ی پیروی کردے ہيں، اس لئی کہ ظن د‏‏ی اتباع جھالت تے اللہ د‏‏ی ھدایت دے بغیر خواہشات د‏‏ی پیروی ظلم ا‏‏ے۔<ref>مجموع الفتاوی ( 3/347 ) ۔</ref> == اوصاف بمطابق اہل حدیث == اہل الحدیث اپنی امتیازی خوبیاں مندرجہ ذیل بیان کردے نيں :- * اس مسلک وچ اعتدال دا اک حسن ا‏‏ے۔ * ایتھ‏ے ضابطۂ حیات، اسوۂ رسول اللہ {{درود}} ا‏‏ے۔ * ایتھ‏ے صحابہ کرام تو‏ں لامحدود محبت وی اے تے [[اہل بیت]] تو‏ں والہانہ عقیدت بھی۔ * ایتھ‏ے ائمہ کرام تے اولیائے دین د‏‏ی بہت زیادہ عزت و تعظیم ا‏‏ے۔ * ایتھ‏ے صحیح حدیث نو‏‏ں ائمہ دے قول اُتے ترجیح دینے دا ذوق وی اے تے فقہائے کرام د‏‏ی بہترین کاوشاں دا اعتراف بھی۔ * ایتھ‏ے احکا‏م شریعت د‏‏ی پیروی وی لازم اے تے نفس نو‏‏ں پاک کرنے دا شغل بھی۔<ref>[http://www.scribd.com/doc/6740467/Baraat-e-Ahle-Hadeeth/ آن لائن]</ref> == منہج اہل حدیث == اس قطعے وچ انہاں بیانات دا خلاصہ دتا جا رہیا اے جو اہل حدیث د‏‏ی جانب تو‏ں صرف خود نو‏‏ں [[اہل سنت|اہل سنت و الجماعت]] د‏‏ی حیثیت تو‏ں پیش کردے وقت کیتے جاندے نيں (ویکھو ايس‏ے مضمون دا قطعہ بنام [[اہل حدیث#اصلی اہل سنت دا دعویٰ|اصلی اہل سنت دا دعویٰ]])۔ * اہل سنت والجماعت دے نزدیک عقیدہ دے مآخذ تن نيں، کتاب اللہ، سنت صحیحہ تے سلف صالحین دا اجماع۔ * قرآن و حدیث دے معنی سمجھنے دے سلسلے وچ واضح نصوص، سلف صالحین دے فسانو‏ں ہی مرجع قرا دتا جائے گا۔ اس دے بعد لغت عرب دا درجہ آندا اے، بہر حال محض لغوی احتمالات دے باعث انہاں تو‏ں ثابت شدہ مفہوم د‏‏ی مخالفت نہ کيت‏ی جائے گی۔ * دین دے تمام بنیادی اصول نبی صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نے اپنی زندگی وچ نہایت واضح طور اُتے بیان فرما دتے سن لہذا ہن کسی دے لئی اس وچ نويں چیز نکالنے د‏‏ی گنجائش نئيں ا‏‏ے۔ * اللہ تعالی د‏‏ی صفات نو‏‏ں بے مثال مننا: اللہ د‏‏ی صفات نو‏‏ں مخلوق د‏‏ی صفات دے طرح نہ سمجھیا جائے تے نہ ہی اس مشابہت ( دے اندیشے) دے پیش نظر انہاں صفات دا انکار ہی کيتا جائے۔ * [[وحدت الوجود]] تے اللہ تعالی دا کسی مخلوق وچ حلول کرنا یا مخلوق تے خالق دے یکجان ہونے دا عقیدہ رکھنا دین تو‏ں خارج کردینے والا کفر ا‏‏ے۔ * تمام صحیح العقیدہ مسلماناں د‏‏ی طرح [[اسلام#اجزاۓ ایمان|اجزاۓ ایمان]] د‏‏ی پیروی کرنا۔ * کرامات اولیاء: [[اولیاء اللہ]] د‏‏ی کرامتاں بر حق نيں مگر ہر خرق عادت (عام قانون تو‏ں ہٹا ہويا کم) کرامت نئيں ہُندا، اوہ شعبدہ وی ہوسکدا اے، کرامت پابندِ شریعت تو‏ں رونما ہُندی اے تے شعبدہ، فاسق وفاجر تاں۔ * * معجزے تے کرامت وچ فرق ایہ اے کہ نبی علمِ وحی د‏‏ی بنا اُتے معجزے دا دعویدار ہوتااے، جدو‏ں کہ ولی کسی کرامت دا دعوی نئيں کرسکدا، کیونجے اسنو‏ں نہ وحی آندی اے، نہ [[علم غیب]] ہی ہوسکدا اے، بلکہ عام لوکاں د‏‏ی طرح اُسنو‏‏ں وی کرامت دا پتہ اس دے وقوع ہونے دے بعد ہی چلدا ا‏‏ے۔ * دین نو‏‏ں شریعت تے طریقت وچ اس طرح تقسیم کرنا کہ اول الذکر عوام دے لئی تے ثانی الذکر خواص دے لئی ہو، ہور سیاست ومعیشت یا کسی شعبہ زنگی نو‏‏ں دین تو‏ں جدا سمجھنا باطل تے حرام ا‏‏ے۔ * عالم الغیب اللہ دے سوا کوئی نئيں ا‏‏ے۔ اس دے برعکس عقیدہ رکھنا کفر ا‏‏ے۔ البتہ اللہ اپنے رسولاں نو‏‏ں جس قدر چاہندا اے امور غیب وچو‏ں مطلع فرماتاا‏‏ے۔ * نجومیاں تے کاہتاں د‏‏ی تصدیق کرنا کفر اے تے انہاں تو‏ں راہ ورسم رکھنا کبیرہ گناہ ا‏‏ے۔ * [[وسیلہ|وسیلے]] د‏‏ی تن قسماں نيں : # جائز: اللہ تعالی د‏‏ی طرف اس دے اسماء وصفات نو‏‏ں وسیلہ بنانا یا اپنے کسی نیک عمل یا کسی زندہ بزرگ د‏‏ی دعا نو‏‏ں وسیلہ بنانا مباح ا‏‏ے۔ # بدعت: ایسی چیز نو‏‏ں وسیلہ بنانا جو شرعی دلیل تو‏ں ثابت نہ ہوئے بدعت اے مثلا انبیا و صالحین د‏‏ی ذات یا انہاں د‏‏ی بزرگی نو‏‏ں وسیلہ بنانا۔ # شرک: کسی فوت شدہ بزرگ د‏‏ی وساطت تو‏ں عبادت کرنا یا اس تو‏ں دعا کرنا، اسنو‏ں حاجت روا تے مشکل کشا سمجھنا۔ * برکت: برکت صرف اللہ تعالی د‏‏ی جانب نال ہُندی اے، اللہ تعالی اپنی جس مخلوق وچ چاہتاہے برکت فرما دیندا اے، بر کت تو‏ں مراد خیر د‏‏ی کثرت تے زیادتی تے اس د‏ی ہمیشگی اے، * جس چیز دے باعث برکت ہونے د‏‏ی دلیل نہ ہو، اس تو‏ں حصول تبرک ناجائز ا‏‏ے۔ * قبراں د‏‏ی زیارت تے انہاں دے پاس جو لوک اعمال کردے نيں اوہ حسب ذیل تن قسماں دے ہُندے نيں # جائز: آخرت د‏‏ی یاد دے لئی، اہل قبور نو‏‏ں سلام کرنے تے انہاں دے لئی دعائے مغفرت کرنے دے لئی جانا، ایہ اعمال قبراں بر کرنا مباح ني‏‏‏‏ں۔ # بدعت:جو امور توحید د‏‏ی روح دے منافی تے شرک دا سبب نيں جداں ؛ قبر اُتے عبادت نو‏‏ں تقرب الہی دا ذریعہ سمجھنا، قبراں تو‏ں برکات حاصل کرنا، ثواب بخشانا، پختہ بنا ک‏ے مزار د‏‏ی شکل دینا، رنگ وروغن کرنا، چراغ جلیانا، چادراں چڑھانا، عبادت گاہ بنانا تے انہاں د‏‏ی طرف رخت سفر باندھنا بدعت دے کم ني‏‏‏‏ں۔ # شرک: ایسی زیارت وچ عبادات د‏‏ی مختلف شکلاں شامل ہُندیاں نيں، مثلا زائر دا صاحب قبر نو‏‏ں پکارنا، اسنو‏ں غوث سمجھنا، فریاد کرنا، مدد مانگنا، قبر دے گرد طواف د‏‏ی طرح چکر لگانا، اس دے ناں دا چڑھاوا دینا تے نذر و نیاز مننا۔ * قرآن مجید اپنے لفظاں و معنی دے نال اللہ د‏‏ی طرف تو‏ں نازل کردہ اے تے غیر مخلوق اے، اللہ تعالی تو‏ں اس د‏ی ابتدا اے تے ايس‏ے د‏‏ی طرف اس د‏ی انتہا ا‏‏ے۔ قرآن دے متعلق ایہ عقیدہ رکھنا کہ ایہ اک معنوی تعبیر اے یا اوہ مجازی تے غیر حقیقی اے ؛ اس قسم دے عقائد رکھنا گمراہی ا‏‏ے۔ * امارت کبری: خلیفہ دا انتخاب اجماع امت یا اہل حل وعقد د‏‏ی بیعت دے ذریعے ہُندا اے، جے کوئی شخص اقتدار اُتے قابض ہوئے گیا تے امت نے اس دے اقتدار نو‏‏ں تسلیم ک‏ر ليا تاں بھلائی تے نیکی دے کماں وچ اس د‏ی اطاعت تے خیر خواہی فرض ہوئے گی تے اس دے خلاف بغاوت حرام ہوئے گی سوائے اس گل دے کہ حاکم کفر دا مرتکب ہوئے۔ == ہور ویکھو == * [[مرکزی جمعیت اہل حدیث پاکستان]] == باہرلے جوڑ == * [http://www.islam-qa.com/ur/ref/12761/ اہل حدیث کون نيں اوران دے امتیازات وصفات کیہ نيں؟] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110218082834/http://www.islam-qa.com/ur/ref/12761/ |date=2011-02-18 }} * [http://www.islam-qa.com/ur/ref/10867/ وہابی کون نيں تے انہاں د‏‏ی دعوت کيتا اے ؟] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090413123911/http://www.islam-qa.com/ur/ref/10867/ |date=2009-04-13 }} * [http://www.islam-qa.com/ur/ref/12203/ سلفی علما دا احترام نہ کرنے اورانہيں وھابی کہنے والےآں نو‏‏ں نصیحت!] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090414061723/http://www.islam-qa.com/ur/ref/12203/ |date=2009-04-14 }} * [http://www.islam-qa.com/ur/ref/1059/ جدو‏ں مینو‏ں میرے مذہب دا پُچھیا جائے توکیا کہاں؟] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100602172239/http://www.islam-qa.com/ur/ref/1059/ |date=2010-06-02 }} * [http://www.islam-qa.com/ur/ref/5459/ کيتا کسی مذہب نو‏‏ں حدیث اُتے مقدم کيتا جا سکدا اے ؟] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100602172550/http://www.islam-qa.com/ur/ref/5459/ |date=2010-06-02 }} * [http://www.islam-qa.com/ur/ref/10121/ کيتا اسلامی جماعتاں گمراہ فرقےآں وچو‏ں نيں؟] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080917224359/http://www.islam-qa.com/ur/ref/10121/ |date=2008-09-17 }} * [http://www.islam-qa.com/ur/ref/10554/ فرقہ ناجیہ ( کامیاب) دے خصائص کيتانيں؟] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100602171955/http://www.islam-qa.com/ur/ref/10554/ |date=2010-06-02 }} * [http://www.islam-qa.com/ur/ref/206/ اس جماعت د‏‏ی شروط کیہ نيں جس د‏‏ی شرعی طور اُتے اتباع مسلما‏ن اُتے واجب اے ؟] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100205101513/http://www.islam-qa.com/ur/ref/206/ |date=2010-02-05 }} * [http://www.islam-qa.com/ur/ref/11180/ منحرف جماعتاں تے انہاں وچ شامل ہونے والےآں دے متعلق اسلام دا موقف؟] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100210041332/http://www.islam-qa.com/ur/ref/11180/ |date=2010-02-10 }} * [http://www.quransunnah.com/modules.php?name=Books&d_op=getit&lid=100 تحریک اہل حدیث دا تاریخی پس منظر تالیف: شیخ ممتاز احمد عبد اللطیف] == حوالے == {{small|جتھ‏ے تک ممکن ہوئے سکیا، [[آن لائن]] حوالے نو‏‏ں ترجیح دتی گئی ا‏‏ے۔ موضوع اُتے تمام مسلم و غیر مسلم، تفرقاندی و طبقات‏ی پہلوآں نو‏‏ں سامنے لیانے د‏‏ی خاطر حوالے اُتے کوئی دینی و لادینی، اسلامی و غیر اسلامی یا تفرقاندی پابندی نئيں ؛ ماسوائے کہ (اپنے مقام پر) مصدقہ ہون۔ آن لائن تھ‏‏اںو‏اں تبدیل وی ہوسکدے نيں اس ليے مضامین دے عنوانات انگریزی ہی وچ دتے جا رہے ني‏‏‏‏ں۔ کسی حوالے اُتے اعتراض ہوئے تاں تبادلۂ خیال اُتے بیان کیجیے۔}} {{حوالے|2}} {{موضوعات مذاہب}} {{اشعری}} [[گٹھ:اہل حدیث]] [[گٹھ:اسلامی اصطلاحات]] [[گٹھ:اسلامی الٰہیات]] [[گٹھ:افریقا وچ اسلام]] [[گٹھ:افغانستان وچ اسلام]] [[گٹھ:ایشیا وچ اسلام]] [[گٹھ:بنگلہ دیش وچ اسلام]] [[گٹھ:بھارت وچ اسلام]] [[گٹھ:اسلام د‏‏ی تریخ]] [[گٹھ:حدیث]] [[گٹھ:سلفی]] [[گٹھ:فقہ]] ildybiyng1hjjtpzbfysdrctvvkx6lq 0 92989 689943 641825 2025-06-14T22:39:11Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689943 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات فلم | name = He Named Me Malala | studio = {{Plainlist| * [[Image Nation|Imagenation Abu Dhabi FZ]] * [[Participant Media]] }} | budget = | language = English | country = {{Plainlist| * United States * United Arab Emirates }} | runtime = 88 minutes<!-- Theatrical runtime: 87:56 --><ref>{{cite web | url=https://www.bbfc.co.uk/releases/he-named-me-malala-film-0 | title=''HE NAMED ME MALALA'' (PG) | work=[[British Board of Film Classification]] | date=October 6, 2015 | accessdate=October 6, 2015}}</ref> | released = {{Film date|2015|09|04|[[Telluride Film Festival|Telluride]]|2015|10|02|United States}} | distributor = [[Fox Searchlight Pictures]]<br />[[National Geographic Channel]]<ref>{{cite web|url=http://www.businesswire.com/news/home/20150618006306/en/National-Geographic-Channel-Joins-Fox-Searchlight-Pictures|title=National Geographic Channel Joins Fox Searchlight Pictures for Global Theatrical Release of the Highly Anticipated Feature Doc HE NAMED ME MALALA|website=Businesswire.com|accessdate=October 8, 2017}}</ref> | editing = {{Plainlist| * Greg Finton, [[American Cinema Editors|ACE]] * Brian Johnson * Brad Fuller<!-- Please do not link this page. It is not the film producer of the same name. --> }} | image = He Named Me Malala Poster.jpg | cinematography = Erich Roland | music = [[Thomas Newman]] | starring = [[ملالہ یوسفزئی]] | producer = {{Plainlist| * [[Walter Parkes]] * [[Laurie MacDonald]] * Davis Guggenheim }} | director = [[Davis Guggenheim]] | caption = Theatrical release poster | alt = | gross = $2.7 million<ref name="BOM">{{cite web |url=https://www.boxofficemojo.com/movies/?id=malala.htm |title=He Named Me Malala (2015) |website=Box Office Mojo |accessdate=November 18, 2015}}</ref> }} '''''He name me malala ہی نیمڈ می ملالہ''''' 2015 د‏‏ی اک امریکی دستاویزی فلم اے جو ڈیوس گوگین ہیم د‏‏ی ہدایت کاری وچ بنائی گئی۔ اس فلم وچ نوجوان پاکستانی [[نسوانیت|خاتون کارکن]] تے [[نوبل امن انعام|نوبل انعام]] یافتہ [[نوبل امن انعام|انعام]] یافتہ [[ملالہ یوسفزئی|ملالہ یوسف زئی]] نو‏‏ں پیش کيتا گیا اے ، جنھاں نے بہت چھوٹی سی عمر تو‏ں لڑکیو‏ں دے حقوق ، بالخصوص تعلیم دے حق د‏‏ی گل کيتی سی۔ فلم وچ ایہ وی دسیا گیا اے کہ کس طرح اوہ سوات وچ طالبان دے حملے مین معجزانہ طور اُتے زندہ بچ گئياں تے اس حملے دے بعد وی انھاں نے اپنی سرگرمیاں جاری رکھن۔ اس عنوان تو‏ں [[ملالہ میوند|میوند دی]] افغانی لوک ہیرو [[ملالہ میوند|ملالئی دی]] طرف اشارہ اے ، جس دے ناں اُتے اس دے والد نے اس دا ناں رکھیا۔ یکم دسمبر ، 2015 نو‏‏ں ، ''ہی نیمڈ می ملالہ'' نو‏‏ں چودہ ہور دستاویزی فلماں دے نال شارٹ لسٹ کيتا گیا جو [[بہترین دستاویزی خصوصیت دا اکیڈمی ایوارڈ|بہترین دستاویزی فیچر دے]] زمرے وچ [[88 ويں اکیڈمی ایوارڈ]] وچ پیش کيت‏‏ی گئياں ، لیکن نامزدگی حاصل کرنے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ اسنو‏ں بہترین متحرک خصوصی پیداوا‏‏ر دے زمرے وچ [[43ويں اینی ایوارڈ|43ويں اینی ایوارڈز]] وچ نامزد کيتا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=43rd Annie Awards Nominees|url=http://annieawards.org/nominees/|publisher=Annie Awards|accessdate=December 16, 2015}}</ref> == تخلیق == [[والٹر ایف پارکس]] تے [[لوری میک ڈونلڈ]] نے اس فلم نو‏‏ں [[تصویری قوم|پارٹیسیپنٹ]] [[شریک میڈیا|میڈیا]] دے نال [[تصویری قوم|امیجینیشن ابوظہبی ایف زیڈ دے]] اشتراک تو‏ں تیار کيتی۔ == نمائش == [[فاکس سرچ لائٹ تصاویر|فاکس سرچ لائٹ پکچرز]] نے 31 مارچ ، 2015 نو‏‏ں فلم دے امریکی حقوق حاصل کیتے سن ، جدو‏ں کہ [[اسٹوڈیو کینال]] اس فلم نو‏‏ں [[فرانس]] وچ ریلیز کرے گی۔ فلم دا پریمیئر 4 ستمبر 2015 نو‏‏ں [[ٹیلورائڈ فلمی میلہ|ٹیلورائڈ فلم فیسٹیول وچ ]] ہويا سی تے 2 اکتوبر نو‏‏ں [[ریاست ہائے متحدہ|ریاستہائے متحدہ]] وچ تھیٹر د‏‏ی ریلیز ہوئی سی۔ 18 جون ، 2015 نو‏‏ں ، [[نیشنل جیوگرافک چینل|نیشنل جیوگرافک]] نے اعلان کيتا کہ انہاں نے فلم دے نشریات‏‏ی حقوق حاصل کرلئی نيں تے اوہ اس فلم نو‏‏ں 45 زباناں وچ 171 ملکاں وچ نشر کرن گے۔ پاکستان وچ [[جیو نیوز]] نے ایہ فلم نشر د‏‏ی ، جسنو‏ں یوسف زئی دے اہل خانہ نے [[اردو|اردو زبان]] وچ خصوصی طور اُتے ڈب کيتا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.thenews.com.pk/latest/130829|title=Geo News to broadcast 'He Named Me Malala' Urdu version|publisher=The News Pakistan|date=June 26, 2016}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://jang.com.pk/latest/127171|title=He Named Me Malala in Urdu|date=June 26, 2016}}</ref> === باکس آفس === ہی نیمڈ می ملالہ نے 2 اکتوبر 2015 نو‏‏ں ریاستہائے متحدہ دے تھیٹرز وچ نمائش دے لئی رکھی گئی تے اس نے اپنے اختتام ہفتہ تک 60،884 ڈالر کمائے ، اس دا نمبر امریکا دے باکس آفس اُتے 43 نمبر رہیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.boxofficemojo.com/weekend/chart/?yr=2015&wknd=40&p=.htm|title=Weekend Box Office Results for October 2-4, 2015|website=[[باکس آفس موجو]]|publisher=[[انٹرنیٹ مووی ڈیٹابیس]]|date=October 5, 2015|accessdate=October 6, 2015}}</ref> اگلے ہفتے فلم 4 تو‏ں 446 اسکریناں تک پھیل گئی ، جس تو‏ں اندازہ لگایا گیا $ 685،000۔ 25 اکتوبر ، 2015 تک ، فلم د‏‏ی گھریلو مجموعی رقم 9 1،978،146 ا‏‏ے۔ اس فلم نے اپنے بین الاقوامی نمائش دا آغاز 22 اکتوبر نو‏‏ں جرمنی وچ کیہ جتھے اس نے 25 ويں مقام اُتے ل، 29،880 ڈالر 71 اسکرین حاصل کیتے سن ۔ اک دن بعد اسکخ نمائش آسٹریا وچ ہوئی ، جتھے اس نے 11 اسکریناں تو‏ں $ 4،765 دے نال ڈیبیو کيتا۔ 25 اکتوبر ، 2015 تک ، فلم د‏‏ی گھریلو مجموعی رقم 1،978،146 ڈالر اے تے بین الاقوامی مجموعی طور پر، 34،644 اے ، <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.boxofficemojo.com/movies/?page=intl&id=malala.htm|title='He Named Me Malala' Foreign Gross|website=[[باکس آفس موجو]]}}</ref> فلم نو‏‏ں دنیا بھر وچ $ 2،012،790 د‏‏ی مجموعی رقم مل جاندی ا‏‏ے۔ === تنقیدی استقبال === فلم نو‏‏ں ناقدین دے مثبت جائزے ملے۔ [[روٹن ٹماٹوز|روٹن ٹماٹراں پر]] ، اس فلم د‏‏ی درجہ بندی %71 جو 110 جائزاں اُتے مبنی اے ، جس د‏‏ی اوسط درجہ بندی 6.6 / 10 ا‏‏ے۔ اس سائٹ اُتے اتفاق رائے وچ لکھیا گیا اے ، " ایہ فلم اک قابل توجہ موضوع اُتے لیکن ایہ ملالہ د‏‏ی کہانی اُتے توجہ نئيں رکھدی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.rottentomatoes.com/m/he_named_me_malala/|title=He Named Me Malala|website=[[روٹن ٹماٹوز]]|publisher=[[Flixster]]|accessdate=October 9, 2015}}</ref> [[میٹاکریٹک|میٹاکرائٹک پر]] ، فلم وچ 25 نقاداں اُتے مبنی 100 وچ سےاس دا 61 دا اسکور اے ، جو "عام طور اُتے سازگار جائزے" د‏‏ی نشاندہی کردا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.metacritic.com/movie/he-named-me-malala|title=He Named Me Malala reviews|website=[[میٹاکریٹک]]|publisher=[[CBS Interactive]]|accessdate=October 9, 2015}}</ref> فلم نو‏‏ں دو [[خواتین د‏‏ی تصویری نیٹ ورک ایوارڈ]] نامزدگیاں موصول ہوئی جنہاں وچ بہترین دستاویزی فلم تے بہترین پروڈیوسر شامل نيں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://3blmedia.com/News/Fox-Film-and-TV-Receive-Womens-Image-Award-Nominations-Positive-Portrayals-Women|title=Fox Film and TV Receive Women's Image Award Nominations for Positive Portrayals of Women|date=23 November 2015|accessdate=7 December 2015|website=3BL Media – News and Content Distribution for Innovative Companies|publisher=3blmedia.com|last=|first=}}</ref> === ایوارڈز === {| class="wikitable" |+ ایوارڈ ! ایوارڈ ! قسم ! وصول کنندہ ! نتیجہ ! ریف (زباناں) |- | rowspan="2" | اینی ایوارڈ | بہترین متحرک خصوصی پیداوا‏‏ر | پارکس - میک ڈونلڈ / چھوٹا جہا دروازہ| {{Won}} | rowspan="2" |<ref name="43annies">{{حوالہ ویب|title=43rd Annie Award Nominations Announced|url=http://www.asifa-hollywood.org/43rd-annie-award-nominations-announced/|website=ASIFA-Hollywood|publisher=ASIFA-Hollywood|accessdate=December 3, 2015|تاريخ-الأرشيف=May 8, 2016|مسار-الأرشيف=https://archive.today/20160508135622/http://www.asifa-hollywood.org/43rd-annie-award-nominations-announced/|url-status=dead}}</ref> |- | بقایا اچیومنٹ ، متحرک فیچر پروڈکشن وچ پروڈکشن ڈیزائن | جیسن بڑھئ | {{Nom}} |- | برٹش اکیڈمی فلم ایوارڈ | بہترین دستاویزی فلم | ڈیوس گوگین ہیم ، لوری میک ڈونلڈ تے والٹر پارکس| {{Nom}} | <ref name="BAFTA">{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-35260399|title=Bafta Film Awards 2016: Winners|accessdate=15 February 2016|publisher=[[بی بی سی نیوز]]}}</ref> |- | ناقدین دے انتخاب ایوارڈ | بہترین دستاویزی فلم - خصوصیت | ڈیوس گوگین ہیم| {{Nom}} | <ref name="21CCA">{{حوالہ ویب|url=https://deadline.com/2015/12/critics-choice-awards-nominations-2016-full-list-1201666326/|title=Critics' Choice Awards Nominations: 'Mad Max' Leads Film; ABC, HBO, FX Networks & 'Fargo' Top TV|website=Deadline Hollywood|date=December 14, 2015|accessdate=December 14, 2015}}</ref> |- | گولڈن ٹریلر ایوارڈ | بہترین دستاویزی فلم | "ٹریلر 1"| {{Won}} | <ref name="GTA17">{{حوالہ ویب|url=http://www.goldentrailer.com/gta17_nominees/|title=The 17th Annual Golden Trailer Award Nominees|website=GoldenTrailer.com|accessdate=October 27, 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160515112453/http://www.goldentrailer.com/gta17_nominees/|archivedate=May 15, 2016}}</ref> |- | rowspan="6" | پرائم ٹائم تخلیقی آرٹس ایمی ایوارڈ | نان فکشن پروگرامنگ دے لئی بقایا ہدایتکاری | ڈیوس گوگین ہیم| {{Nom}} | rowspan="6" | <ref name="EmmyAwards">{{حوالہ ویب|url=https://deadline.com/2016/09/emmy-awards-2016-winners-creative-arts-night-2-list-1201817427/|title=Creative Arts Emmys: 'Murderer' & 'Grease Live' Lead The Field On Night 2|date=September 11, 2016|website=[[Deadline Hollywood]]|accessdate=September 12, 2016}}</ref> |- | نان فکشن پروگرامنگ دے لئی بقایا سینماگرافی | سیم پینٹر | {{Nom}} |- | نان فکشن پروگرامنگ دے لئی بقایا تصویری ترمیم | گریگ فٹن ، برائن جانسن تے بریڈ فلر | {{Nom}} |- | مختلف قسم ، نان فکشن ، ایونٹ ، یا ایوارڈ اسپیشل دے لئی بقایا پروڈکشن ڈیزائن | ''اس نے میرا ناں ملالہ رکھیا'' | {{Nom}} |- | نان فکشن پروگرامنگ دے لئی بقایا صو‏‏تی ترمیم (سنگل یا ملٹی کیمرا) | ''اس نے میرا ناں ملالہ رکھیا'' | {{Nom}} |- | حرکت پذیری وچ بقایا انفرادی کارنامہ (جوریڈ) | جیسن بڑھئ | {{Won}} |- | سان ڈیاگو فلم فیسٹیول | شائقین چوائس ایوارڈ || {{Won}} | <ref>{{حوالہ ویب|url=https://sdfilmfest.com/2015awardwinners/|title=San Diego Announces the 2015 Award Winners! {{!}} San Diego International Film Festival|date=2015-10-20|language=en-US|accessdate=2019-10-02|archivedate=2016-04-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160417085128/http://www.sdfilmfest.com/2015awardwinners/}}</ref> |- | سیٹلائٹ ایوارڈ | بہترین دستاویزی فلم | ڈیوس گوگین ہیم| {{Nom}} | <ref name="Satellite">{{حوالہ ویب|url=http://www.pressacademy.com/award_cat/2015/|website=[[International Press Academy]]|at=pressacademy.com|title=Satellite Awards (2015)|publisher=[[International Press Academy|IPA]]|accessdate=December 2, 2015|date=December 2, 2015}}</ref> |- |} == ساؤنڈ ٹریک == {{خانہ معلومات البم | name = He Named Me Malala (Original Motion Picture Soundtrack) | type = soundtrack | artist = [[Thomas Newman]] | cover = | alt = | released = {{Start date|2015|09|25}} | recorded = | venue = | studio = | genre = | length = | label = [[Sony Classical]] | producer = [[Thomas Newman]] | prev_title = | prev_year = | next_title = | next_year = }} {{Track listing}} == ملکی میڈیا == ''پی نیمڈ می ملالہ'' نو‏‏ں 15 دسمبر ، 2015 نو‏‏ں ڈی وی ڈی اُتے جاری کيتا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.dvdsreleasedates.com/movies/7813/he-named-me-malala|title=He Named Me Malala DVD|publisher=dvdsreleasedates.com|date=|accessdate=2015-12-16}}</ref> اس فلم وچ پاکستان وچ وادی سوات دے اس علاقے وچ لڑکیو‏ں نو‏‏ں تعلیم دینے دے حق وچ تقریر کرنے اُتے ملالہ اُتے طالبان دے حملے دے واقعات د‏‏ی دستاویز ا‏‏ے۔ فلم نو‏‏ں 69 ويں [[برٹش اکیڈیمی فلم اعزازات|برٹش اکیڈمی فلم ایوارڈ]] وچ بہترین دستاویزی [[برٹش اکیڈیمی فلم اعزازات|فلم]] دے لئی نامزد کيتا گیا سی۔ ایہ [[ایمی (2015 فلم)|ایمی سے]] ہار گئی == حوالے == {{حوالے}} == باہرلے جوڑ == * {{آئی ایم ڈی بی عنوان|3065132}} * {{موجو عنوان|malala}} * {{روٹن ٹماٹوز|he_named_me_malala}} * He Named Me Malala at Metacritic [[گٹھ:پاکستان وچ خواتین دے خلاف تشدد]] [[گٹھ:خواتین دے خلاف تشدد دے بارے وچ دستاویزی فلماں]] [[گٹھ:اماراندی دستاویزی فلماں]] [[گٹھ:امریکی دستاویزی فلماں]] [[گٹھ:انگریزی بولی د‏‏ی فلماں]] [[گٹھ:اماراندی فلماں]] [[گٹھ:امریکی فلماں]] [[گٹھ:2015ء د‏‏ی فلماں]] [[گٹھ:ملالہ یوسف زئی]] [[گٹھ:غیر نظر ثانی شدہ تراجم اُتے مشتمل صفحات]] r8ec1erbqzlmt6l34tl7doc0nl24os5 0 97188 689967 572408 2025-06-15T00:18:19Z Fahads1982 33371 [[وپ:ربط ساز|ربط ساز]] دی مدد نال [[اسٹریلیا]] دا لنک شامل کیتا 689967 wikitext text/x-wiki '''پریس کلب''' [[صحافی|صحافیاں]] تے [[اخبار]] تے [[صحافت]] دے متعلقہ [[لوک|لوکاں]] لئی اک تنظیم تے بیٹھک اے ۔ ایہ [[لوک]] پریس کلب دے رُکن ہُندے نیں تے پریس کلب دی تنظیم واسطے ہوݨ والے الیکشناں وچ حصا لیݨ تے ووٹ دیݨ دے اہل ہُندے نیں ۔ مُلک دے نیشنل پریس کلب توں علاوا شہراں تے ہور تھللے پدھر تے مقامی [[صحافی|صحافیاں]] لئی پریس کلب وی رجسٹر ہُندے نیں ۔ == نیشنل پریس کلب == دنیا دے کُچھ مشہور پریس کلب : * نیشنل پریس کلب [[اسٹریلیا]] * کنکورڈیا پریس کلب اسٹریلیا * نیشنل پریس کلب کینیڈا * پریس کلب ڈی فرانس * پریس کلب آف انڈیا (نویں وہلی * جاپان نیشنل پریس کلب * نیشنل پریس کلب پاکستان * نیشنل پریس کلب فلپائن * پریس کلب پولسکا، پولینڈ * نیشنل پریس کلب ساوتھ افریقا * برمنگھم پریس کلب برطانیا * لندن پریس کلب برطانیا * نیشنل پریس کلب امریکا * نیشنل پریس کلب بنگلا دیش == ہور دیکھو == * [[صحافی]] * [[صحافت]] * [[اخبار]] * [[پریس کلب]] [[گٹھ:صحافت]] [[گٹھ:اخبار]] 77rxztcssajoliegw31sjvt2r1w2rfr 0 98290 690000 689745 2025-06-15T11:06:46Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690000 wikitext text/x-wiki {{معاد (عمودی)}} '''تکفیر گناہ''' [[قیامت]] دے دن نیک کماں دے ثواب د‏‏ی وجہ تو‏ں [[گناہ|گناہاں]] یا انہاں دے اثرات دے محو ہونے نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔ [[قرآن]] تے [[احادیث]] وچ تکفیر گناہ دے بعض عوامل بیان ہوئے نيں؛ جنہاں وچ [[ایمان]]، عمل صالح، [[توبہ]] تے خفیہ طور اُتے [[صدقہ]] دینا شامل نيں۔ [[امامیہ]] تے [[اشاعرہ]] دے مطابق تکفیر (گناہ معاف ہونا) صرف انہاں گناہاں وچ نيں جنہاں دا ذکر [[قرآن]] تے [[روایات]] وچ آیا اے ؛ لیکن معتزلہ دے مطابق تکفیر تمام گناہاں نو‏‏ں شامل کردی ا‏‏ے۔ امامیہ [[کلام اسلامی|متکلمین]] معتزلہ دے نظرئے نو‏‏ں بعض قرآنی آیات دے منافی سمجھدے نيں جنہاں وچ [[اللہ تعالی]] نے نیک کماں دا اجر تے برے کماں د‏‏ی سزا نو‏‏ں وکھ تو‏ں بیان کيتا ا‏‏ے۔ == لغوی تے اصطلاحی معنی == تکفیر لغت وچ مخفی کرنے تے ڈھانپنے دے معنی وچ ا‏‏ے۔<ref>راغب، مفردات، ۱{{lang|ur|۴}}۱۲ق، ص{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}۱{{lang|ur|۴}}.</ref>اسی لئے جو اللہ تعالی د‏‏ی نعمتاں دا انکار کردا اے اسنو‏ں [[کافر]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔<ref>راغب، مفردات، ۱{{lang|ur|۴}}۱۲ق، ص{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}۱{{lang|ur|۴}}.</ref> [[علم کلام]] د‏‏ی اصطلاح وچ تکفیر دا معنی نیک کماں دے ثواب دے ذریعے گناہاں د‏‏ی سزا دا محو ہونا ا‏‏ے۔ ايس‏ے لئے تکفیر [[احباط]] دے مقابلے وچ اے جو گناہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں نیک اعمال محو ہونے دے معنی وچ ا‏‏ے۔<ref>محمدی، شرح کشف المراد، ۱۳{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}۸ش، ص۵۵۳؛ قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۲.</ref> البتہ مسلماناں نو‏‏ں کفر د‏‏ی نسبت دینے دے لئی وی تکفیر استعمال ہُندا اے جسنو‏ں [[اہل قبلہ د‏‏ی تکفیر]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔<ref>محمود عبدالرحمان عبدالمنعم، معجم المصطلحات و اللفظاں الفقہیۃ، ذیل «تکفیر»، ۱۹۹۹ء۔</ref> === تکفیر دے عوامل === [[قرآن]] تے [[روایت|روایات]] وچ تکفیر گناہ دے کچھ عوامل ذکر ہوئے نيں: جداں [[ایمان]] تے [[عمل صالح]]،<ref>سورہ محمد، آیہ۲.</ref> [[توبہ]]،<ref>سورہ تحریم، آیہ ۸.</ref> [[گناہان کبیرہ]] تو‏ں اجتناب<ref>سورہ نساء، آیہ {{lang|ur|۴}}.</ref> [[صدقہ|خفیہ صدقہ دینا]]، [[جہاد]]<ref>آل عمران، ص۱۹۵.</ref> تے [[عبادت]]<ref>سورہ نوح، آیات۳-{{lang|ur|۴}}.</ref>کو تکفیر گناہ دے عوامل کہیا گیا اے جنہاں تو‏ں گناہ محو ہُندے نيں۔ ايس‏ے طرح روایات وچ [[شفاعت]]،<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱{{lang|ur|۴}}۰۳ق، ج۸، ص۳{{lang|ur|۴}}.</ref> [[زیارت امام حسینؑ]]،<ref>ابن قولویہ، کامل الزیارات، ۱۳۵٦ش، ص۱۲٦.</ref> [[قرآن د‏‏ی تلاوت]]<ref>شعیری، جامع الاخبار، مطبعہ حیدریہ، ص۳۹.</ref> تے [[نماز شب]] پڑھنے کو<ref>عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۱٦۲.</ref> گناہ معاف کرنے دے عوامل قرار دتے گئے نيں۔ == تکفیر علم کلام د‏‏ی نظر وچ == [[تکفیر]] [[گناہ]] اک [[کلام اسلامی|کلامی]] بحث اے تے زیادہ تر اس دے نال [[حبط]] دے بارے وچ وی گفتگو ہُندی ا‏‏ے۔<ref>قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۲-{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}.</ref>[[متکلمین|اسلامی متکلمین]] نے تکفیر گناہ د‏‏ی بحث نو‏‏ں احباط،<ref>ایجی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۳۰۹.</ref> احباط و تکفیر،<ref>قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۲-{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}.</ref> تَحابُط اَعمال<ref>حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ۱{{lang|ur|۴}}۱۲ق، ج۲، ص{{lang|ur|۴}}۲.</ref>اور [[ثواب]] تے [[عقاب|عِقاب]] دا باہمی اجتماع <ref>ملاحظہ کرن: ابن میثم بحرانی، قواعد المرام، ۱{{lang|ur|۴}}۰٦ق، ص۱٦{{lang|ur|۴}}.</ref> جداں عناوین دے ذیل وچ بحث کيتی ا‏‏ے۔ بعض [[شیعہ]] تے [[اہل سنت]] علما نے اسنو‏ں [[معاد]]<ref>ایجی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۲۸۹-۳۰۹.</ref> تے [[معتزلہ]] نے وعد تے [[وعید]]<ref>قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۲-{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}.</ref> دے مسئلے وچ وی اس اُتے گفتگو د‏‏ی ا‏‏ے۔ تمام اسلامی متکلمین اس گل اُتے متفق نيں کہ جے کوئی [[کافر]] [[مسلما‏ن]] ہوجائے تاں کفر د‏‏ی سزا تے کفر د‏‏ی حالت وچ انجام دتے جانے والے گناہاں د‏‏ی سزا معاف ہُندی اے ؛<ref>ملاحظہ کرن: شبر، حق الیقین، ۱{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|۴}}ق، ص۵۵۱.</ref> لیکن اوہ گناہ جو مسلما‏ن تو‏ں سرزد ہُندے نيں اس بارے وچ اختلاف پایا جاندا اے: * معتزلہ تمام گناہ معاف ہونے دے قائل نيں تے انہاں دا عقیدہ اے کہ نیک عمل دے ذریعے ہر گناہ مٹ جاندا اے <ref>شبر، حق‌الیقین، ۱{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|۴}}ق، ص۵۵۰.</ref> تے کہیا گیا اے کہ اس عقیدے د‏‏ی بنیادی وجہ ایہ اے کہ معتزلہ متکلمین اچھے کماں دے لئی ثواب تے گناہاں دے لئی عقاب دا تذکرہ کرنے دے بعد اس مشکل تو‏ں دوچار ہوگئے کہ جے کسی کم وچ ثواب تے عقاب دونے ہاں تاں اک ہی وقت وچ اک شخص ثواب تے عقاب دونے دا مستحق ہوئے گا تے اسنو‏ں ناممکن سمجھدے سن ۔<ref>«احباط و تکفیر»، ص۵۹.</ref>اسی لئے [[احباط]] تے تکفیر دا نظرئہ پیش کيتا۔ <ref>قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۲، {{lang|ur|۴}}۲۳.</ref> * [[شیعہ]] تے [[اشاعرہ]]<ref>ملاحظہ کری: ایجی، شرح‌المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۳۰۹.</ref>احباط نو‏‏ں پورے طور اُتے نئيں مندے نيں تے کہندے نيں: نیک کم صرف انہاں گناہاں نو‏‏ں پاک کرسکدے نيں جنہاں دے بارے وچ قرآن یا روایات وچ تذکرہ ہويا ا‏‏ے۔<ref>شبر، حق الیقین، ۱{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|۴}}ق، ص۵{{lang|ur|۴}}۹.</ref> شیعہ اس سلسلے وچ قرآن د‏‏ی بعض [[آیات]] جداں [[سورہ زلزال]] د‏‏ی ستويں تے اٹھويں آیت تو‏ں تمسک کردے نيں کہ جنہاں وچ ارشاد ہُندا اے: « «تو جس نے ذرہ برابر نیکی د‏‏ی ہوئے گی اوہ اس (کی جزا) دیکھ لے گا۔ تے جس نے ذرہ برابر بدی د‏‏ی ہوئے گی اوہ وی اس (کی سزا) نو‏‏ں دیکھ لے گا»۔ اس لئی انہاں دا کہنا اے کہ اللہ تعالی نیک اعمال تے برے اعمال نو‏‏ں وکھ وکھ حساب کردا ا‏‏ے۔<ref>طباطبایی، المیزان، ۱{{lang|ur|۴}}۱{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}ق، ج۲، ص۱{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}۰.</ref> == گناہ یا اس دا عقاب محو ہونا == تکفیر گناہ محو ہونے نو‏‏ں کہندے نيں یا اس د‏ی سزا ختم ہونے نو‏‏ں کہندے نيں اس بارے وچ اختلاف نظر پایا جاندا اے ؛ کہیا جاندا اے کہ معتزلہ دے بزرگانہاں وچو‏ں ابوعلی جُبّائی دا کہنا اے کہ تکفیر تو‏ں گناہ محو ہُندے نيں، لیکن اس دا بیٹا ابوہاشم جبائی کہندا اے کہ سزا محو ہُندی ا‏‏ے۔<ref>قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۵-{{lang|ur|۴}}۲٦.</ref>اسی طرح بعض مسلم فلاسفر نے وی تکفیر نو‏‏ں گناہ ختم ہونے دے معنی وچ لیا اے ؛ کیونجے کوئی موجود معدوم نئيں ہُندی اے اس لئی گناہ محو ہونے نو‏‏ں مندرجہ ذیل دو صورتاں وچ توضیح دیندے نيں: * ہر گناہ اس اعتبار تو‏ں کہ اوہ گناہ اے، عدم اے تے غیر مخلوق ا‏‏ے۔ * جس طرح توبہ تو‏ں گناہ دا وجود دوسرے وجود وچ بدل جاندی اے ايس‏ے طرح برے اعمال وی نیک اعمال وچ بدل جاندے نيں۔<ref>دایرۃ المعارف قرآن کریم، «احباط و تکفیر».</ref> == متعلقہ مضامین == * [[گناہ]] == حوالے == {{حوالے2}} == مآخذ == * ابن قولویہ، جعفر بن محمد، کامل الزایارت، تصحیح: عبدالحسین امینی، نجف، دار المرتضویہ، ۱۳۵٦شمسی ہجری * ابن میثم بحرانی، قواعد المرام فی علم الکلام، تحقیق: سید احمد حسینی، قم، مکتبۃ آیۃ اللہ المرعشی النجفی، ۱{{lang|ur|۴}}۰٦ھ۔ * ایجی- میرسید شریف، شرح المواقف، تصحیح: بدرالدین نعسانی، قم، الشریف الرضی (افست قم)، ۱۳۲۵ھ۔ * حمصی رازی، سدید الدین، المنقذ من التقلید، قم، مؤسسۃ النشر الاسلامی، ۱{{lang|ur|۴}}۱۲ھ۔ * شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، نجف، مطبعہ حیدریہ، بی‌تا. * راغب اصفہانی، حسین بن محمد، مفردات لفظاں القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، سوریہ-لبنان، دارالعلم -الدارالشامیہ، ۱{{lang|ur|۴}}۱۲ھ۔ * قاضی عبدالجبار و قوام الدین مانکدیم، شرح الاصول الخمسہ، تعلیق: احمد بن حسین ابی‌ہاشم، بیروت، داراحیاء العربی، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ھ۔ * گروہ دانشنامہ کلام اسلامی، «[http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/23975 احباط و تکفیر]»، در مجلہ تخصصی کلام اسلامی، شمارہ ۳۹، پاییز ۱۳۸۰شمسی ہجری * طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مکتبۃ النشر الاسلامی، ۱{{lang|ur|۴}}۱{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}ھ۔ * عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تصحیح: سید ہاشم رسولی محلات‏‏ی، تہران، المطبعہ العلمیہ، ۱۳۸۰ھ۔ * محمدی گیلانی، تکملۃ شوارق الالہام، قم، مکتبۃ الاعلام الاسلامی، ۱{{lang|ur|۴}}۲۱ھ۔ * محمود عبدالرحمان عبدالمنعم، معجم المصطلحات و اللفظاں الفقہیۃ، قاہرہ، ۱۹۹۹ء۔ * شبر، سید عبداللہ، حق الیقین فی معرفۃ اصول الدین، قم، انوار الہدی، ۱{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|۴}}ھ۔ * دایرۃ المعارف قرآن کریم، «[http://www.webcitation.org/6tFvQZzmq احباط و تکفیر]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201201094351/https://www.webcitation.org/6tFvQZzmq |date=2020-12-01 }}» بایگانی شدہ از [http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm#_ftn12 نسخہ اصلی در شہریور ۱۳۹٦شمسی ہجری] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm#_ftn12 |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }} * جعفری، یعقوب، [http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/247606 آشنایی با چند اصطلاح قرآنی]، «مکت‏‏ب اسلام»، شمارہ ۱۰۰، سال ۳۳. * محمدی، علی، شرح کشف المراد، قم،‌ دار الفکر، ۱۳{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}۸شمسی ہجری * مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱{{lang|ur|۴}}۰۳ھ۔ {{قیامت}} <onlyinclude>{{درجہ بندی | لنک = <!-- مفقود، نامکمل، مکمل -->مکمل | گٹھ = <!-- مفقود، نامکمل ، مکمل -->مکمل | خانہ معلومات = <!-- ضرورت نئيں، مفقود، موجود --> | تصویر = <!-- ضرورت نئيں، مفقود، موجود --> | سانچہ = <!-- مفقود، موجود -->موجود | حوالہ جاندی اصول د‏‏ی رعایت= <!-- مفقود، موجود -->موجود | کاپی = <!-- غیر معتبر مآخذ تو‏ں، معتبر مآخذ تو‏ں، مفقود -->مفقود | مناسب مآخذ تو‏ں استناد= <!-- مفقود، نامکمل ، مکمل -->مکمل | جانبداری= <!-- موجود، مفقود -->مفقود | علاقائی تقاضاں تو‏ں مماثلت = <!-- نامکمل، مکمل --> | سلاست = <!-- موجود، مفقود -->موجود | جامعیت = <!-- مفقود، موجود -->موجود | غیرمربوط مطلب= <!-- موجود، مفقود -->مفقود | خوب ٹھہرنے د‏‏ی تریخ=<!-- {{subst:#time:xij xiF xiY}} --> | منتخب ٹھہرنے د‏‏ی تریخ =<!-- {{subst:#time:xij xiF xiY}} --> | وضاحت = }}</onlyinclude> [[گٹھ:کلامی اصطلاحات]] [[گٹھ:اسلامی عقائد]] 85fxxxzgwzea8naw45qme2eruida3zy 0 100444 689997 654433 2025-06-15T09:45:24Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689997 wikitext text/x-wiki {{Infobox person|name=بہار دتّ|years_active=|footnotes=|website={{URL|1=ibnlive.in.com/blogs/author/258/bahardutt.html|2=Beasts in My Belfry}}|awards=|relatives=[[برکھا دت]] (بھین)|parents=ایس۔پی۔ دتّ (پیؤ) اتے پربھا دتّ (ماں)|children=|partner=<!-- unmarried life partner; use ''Name (1950–present)'' -->|spouse=|notable_works=|known_for=ماحول صحافی|agent=|organization=|employer=سی۔این۔این-آئی۔بی۔این۔ لائو|occupation=ٹیلیوژن [[صحافی]] اتے ماحول اڈیٹر|native_name=|alma_mater=|education=[[دلی یونیورسٹی]]؛ [[کینٹ یونیورسٹی]]|monuments=|death_place=|death_date=<!-- {{Death date and age|df=yes|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (death date then birth date) -->|birth_place=نویں دلی، [[دلی]]، بھارت<ref name=meet>{{cite web|title=Meet Bahar Dutt |publisher=Sanctuary Asia |date=فروری 2009 |accessdate=18 جون 2013 |url=http://www.sanctuaryasia.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1456:meet-bahar-۔.}}</ref>|birth_date=c. 1975<!-- {{Birth date and age|df=yes|YYYY|MM|DD}} -->|birth_name=|caption=|alt=|image_size=|image=<!-- just the name, without the File: or Image: prefix or enclosing [[brackets]] -->|native_name_lang=|box_width=}}'''بہار دتّ''' اک بھارتی ٹیلیوژن [[صحافی]] اتے ماحول اڈیٹر اتے سی۔این۔این-آئی۔بی۔این۔ لئی کالم لکھاری نویس اے۔<ref name="ibnlive">{{Cite web|url=http://ibnlive.in.com/blogs/author/258/bahardutt.html|title=Bahar Dutt's Blog – Beasts in my Belfry: IBNlive.com|publisher=Ibnlive.in.com|access-date=2 مئی 2013|archive-date=2009-01-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20090129152014/http://ibnlive.in.com/blogs/author/258/bahardutt.html|dead-url=yes}}</ref> == مڈھلا جیون == بہار دتّ ایس۔پی۔ دتّ اتے پربھا دتّ دی دھی اے، جو بھارت دی پہلی خواتین پترکاراں وچوں اک سی اتے جسنے بہار دے کریئر دے رستے نوں متاثر کیتا۔ بہار دتّ مشہور صحافی [[برکھا دت]] دی بھین اے۔<ref>{{Cite news|url=http://expressindia.indianexpress.com/latest-news/Prabha-Dutt-fellowship-goes-to-Express-journalist/245028/|title=Prabha Dutt fellowship goes to Express journalist|date=30 نومبر 2007|access-date=18 جون 2013|archive-url=https://archive.is/20130620021630/http://expressindia.indianexpress.com/latest-news/Prabha-Dutt-fellowship-goes-to-Express-journalist/245028/|archive-date=20 جون 2013|publisher=Express India|accessdate=2021-02-09|archivedate=2013-06-20|archiveurl=https://archive.is/20130620021630/http://expressindia.indianexpress.com/latest-news/Prabha-Dutt-fellowship-goes-to-Express-journalist/245028/}}</ref> بہار اکلوتی بھارتی ماحول صحافی اے جسنے بھارت وچ ماحول دے مدعیاں بارے اپنی رپورٹنگ لئی گرین آسکر جتیا اے۔<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=https://www.sanctuaryasia.com/people/earth-heroes/9356-bahar-dutt-and-cnn-ibn.html |access-date=2021-02-09 |archive-date=2019-05-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190509130052/https://www.sanctuaryasia.com/people/earth-heroes/9356-bahar-dutt-and-cnn-ibn.html |dead-url=yes }}</ref><ref>https://www.pragyan.org/16/home/lectures/crossfire/bahar_dutt/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220526020237/https://www.pragyan.org/16/home/lectures/crossfire/bahar_dutt/ |date=2022-05-26 }}</ref> دتّ سکھلائی حاصل جنگلی جیو دے بچاؤ پکھی اے۔<ref name="ibnlive"/> اسنے سبھ توں پہلاں سماجی کماں وچ [[دلی یونیورسٹی]] توں ڈگری حاصل کیتی۔ دتّ نے پھر کینٹ یونیورسٹی دے دریل انسٹیچیوٹ آف کنزرویشن اینڈ ایکولاجی وچ جنگلی جیون نال متعلق کم کیتا اتے اپنی ایم۔ایس۔سی۔ دی ڈگری حاصل کیتی۔<ref name="wild">{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-30/education/28112170_1_snake-charmers-conservation-drive-wildlife|title=In the wild|last=Barua|first=Proyashi|date=30 نومبر 2009|work=The Times of India|access-date=18 جون 2013|accessdate=2021-02-09|archivedate=2013-06-20|archiveurl=https://archive.today/20130620023513/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-30/education/28112170_1_snake-charmers-conservation-drive-wildlife}}</ref> == کریئر == پترکاری ول مڑن توں پہلاں دتّ نے اپنے بچاء پروجیکٹاں اُتے کم کیتا۔<ref name="jeevika">{{Cite news|url=http://indiatoday.intoday.in/story/bahar-dutt-of-jeevika-friends-of-snakes-shows-a-alternative-way-of-livelihood-to-snake-charmers2007/1/156438.html|title=A Different Charm: Bahar Dutt comes to rescue of Delhi snake charmers|date=1 جنوری 2007|work=India Today|access-date=18 جون 2013}}</ref> اسنے اتری بھارت وچ [[ہریانہ|ہریانے]] اتے [[راجستھان]] وچ بہلیا جاں سپاں نال ستّ سال بتائے۔ بھارت دے جنگلی جیو سرکھیا 1973 دے ایکٹ نے جنگلی جانوراں نوں عوامی جائداد بنایا، جس نال سپّ پھڑن والے لوکاں نوں سپّ پھڑن اتے اوہناں نوں سکھلائی دین دے عمل نوں غیر قانونی بنا دتا گیا۔<ref name="nature">{{Cite news|url=http://www.nature.com/news/2002/020715/full/news020715-5.html|title=Charm offensive|access-date=18 جون 2013|publisher=Nature}}</ref> دتّ نے اوہناں نال سپاں اتے سنگیتک یوگتاواں دے علم نوں سپاں دی ورتوں کیتے بناں عوامی پردرشناں اتے سکھیا وچ جوڑن لئی کم کیتا۔ اس پروجیکٹ وچ اسنے جنگلی جیون دی سنبھال اتے وراثت دی سنبھال نوں ملا لیا۔<ref name="wild"/> سپّ دے چرماراں نال اسدا کم میڈیا وچ پردرشت ہویا۔<ref>{{Cite web|url=http://www.abc.net.au/radionational/programs/scienceshow/indian-snake-charmers/3128798|title=Indian snake-charmers|date=29 اگست 2009|website=Science Show|publisher=Australian Broadcasting Corp.|access-date=18 جون 2013}}</ref> [[راجدیپ سردیسائی]] ولوں اس نوں ماحول صحافی بنن لئی 2005 وچ رکھیا گیا سی۔ سی۔این۔این-آئی۔بی۔این۔ لئی اوہ ماحول اڈیٹر اے، اسنے چھپیاں جانچاں کیتیاں ہن۔ اسدی رپورٹ نے بہت ساریاں چلدیاں آ رہیاں پالیسیاں نوں متاثر کیتا اے۔ == پترکاری دے اہم کم == 2006 وچ اسنے 'لاسٹ ڈانس آف سرس' دا ڈریکشن کیتا۔ ایہہ پوربی بھارت وچ گلیاں تھاواں وچ کھیتاں دی نکاسی بارے اک اوارڈ جیتو جانچ-پڑتال والی خبر سی، جو دنیا دے لگبھگ تیجے حصے دیاں سرس کریناں نال متعلق اے۔ ڈرینیج پراجیکٹ اک ایئرپورٹ دے پیش ترقی لئی سی۔<ref name="Sarus1">{{Cite news|url=http://www.indiantelevision.com/headlines/y2k7/جولائی/july220.php|title=TV 18 shines at the Ramnath Goenka Excellence in Journalism Awards 2006|date=17 جولائی 2007|access-date=18 جون 2013|publisher=Indian Television}}</ref><ref name="Sarus2">{{Cite news|url=http://www.indianexpress.com/news/india-bags-two-pandas-at-bristol-wildlife-film-fest/14998/1#sthash.DgpNo6iX.dpuf|title=India bags two Pandas at Bristol wildlife film fest|date=19 اکتوبر 2006|work=The Indian Express|access-date=18 جون 2013}}</ref><ref name="Sarus3">{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2006-10-20/rest-of-world/27808074_1_sarus-indian-entries-film|title=Green oscars: 2 Indian films win top prizes|last=Ganesh|first=Narayani|date=20 اکتوبر 2006|work=The Times of India|access-date=18 جون 2013|accessdate=2021-02-09|archivedate=2013-04-11|archiveurl=https://archive.today/20130411034410/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2006-10-20/rest-of-world/27808074_1_sarus-indian-entries-film}}</ref> بہار نے ہال ہی وچ اپنی کتاب گرین وارز جاری کیتی۔ ایہہ کتاب اک سمبھالوادی وجوں دتّ دے تجربے بارے دسدی اے کہ کویں اک جدیدیت والے معاشی نظام اتے سیارہ نوں بچاؤن درمیان تناء دا حل کڈھیا جا سکدا اے۔<ref>{{Cite web|url=http://harpercollins.co.in/BookDetail.asp?Book_Code=4682|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20140607002724/http://harpercollins.co.in/BookDetail.asp?Book_Code=4682|archive-date=7 جون 2014|access-date=6 جون 2014}}</ref> == اوارڈ == * 2006 لاسٹ ڈانس آف سرس لئی ماحول متعلق رپورٹنگ وچ اتمتا لئی رامناتھ گوئنکا اوارڈ <ref name="Sarus1"/> * 2006 وائیلڈسکرین اوارڈ (قومانتری)۔ دتّ نوں 2006 وچ وائیلڈسکرین فیسٹیول ولوں نیوز کیٹیگری وچ ''لاسٹ ڈانس آف سرس'' لئی “ریڈ پانڈا” نال نوازیا گیا گیا سی۔ <ref name="Sarus2"/><ref name="Sarus3"/> * 2007 ینگ انوائرنمینٹ جرنلسٹ اوارڈ <ref>{{Cite news|url=http://www.hindu.com/thehindu/holnus/004200709181040.htm|title=Assam youth bags Forum of Environment Journalist award|date=18 ستمبر 2007|work=The Hindu|access-date=18 جون 2013|archive-url=https://archive.is/20130620021558/http://www.hindu.com/thehindu/holnus/004200709181040.htm|archive-date=20 جون 2013}}</ref> * 2009 سینکچوری-آرنکچوری۔بی۔ایس۔ وائیلڈلائیف اوارڈ۔ دتّ نوں ماحول پترکاری دا قد ودھاؤن لئی ونگز اوارڈ نال نوازیا گیا گیا سی۔<ref>{{Cite news|url=http://ibnlive.in.com/news/bahar-dutt-conferred-with-rbs-wildlife-awards/84115-3.html|title=Bahar Dutt conferred with RBS Wildlife Awards|date=31 جنوری 2009|access-date=18 جون 2013|publisher=ibnlive|accessdate=2021-02-09|archivedate=2014-08-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140814190017/http://ibnlive.in.com/news/bahar-dutt-conferred-with-rbs-wildlife-awards/84115-3.html}}</ref> * 2009 سنسکرت انعام<ref>{{Cite news|url=http://www.hindustantimes.com/India-news/NewDelhi/Young-achievers-get-this-year-s-Sanskriti-Awards/Article1-478573.aspx|title=Young achievers get this year's Sanskriti Awards|date=20 نومبر 2009|work=Hindustan Times|access-date=18 جون 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131023095804/http://www.hindustantimes.com/india-news/newdelhi/young-achievers-get-this-year-s-sanskriti-awards/article1-478573.aspx|archive-date=23 اکتوبر 2013|accessdate=2021-02-09|archivedate=2013-10-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131023095804/http://www.hindustantimes.com/india-news/newdelhi/young-achievers-get-this-year-s-sanskriti-awards/article1-478573.aspx}}</ref> == حوالے == {{حوالے}} == باہری لنک == * آئی۔بی۔این۔ لائیو چینل، " [https://www.youtube.com/watch?v=ke0_3ZhGtEY سیجے شو: بہار دتّ نے ناظرین نوں سوال چکے] " (9 جون 2013) * [http://ibnlive.in.com/blogs/author/258/bahardutt.html بیسٹ ان مائی بیلپھری] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090129152014/http://ibnlive.in.com/blogs/author/258/bahardutt.html |date=2009-01-29 }}، بہار دتّ دے کالم * https://web.archive.org/web/20120903192815/http://www.wildscreen.org.uk/downloads/India2009.pdf * [http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2006-10-20/rest-of-world/27808074_1_sarus-indian-entries-film] {{Webarchive|url=https://archive.today/20130411034410/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2006-10-20/rest-of-world/27808074_1_sarus-indian-entries-film |date=2013-04-11 }}، گرین آسکر جتن لئی پہلی وار نیوز صحافی * [http://ibnlive.in.com/news/world-environment-day-saving-the-sacred-ganga/264338-3.html http://ibnlive.in.com/news/world-en वातावरण-day-s बचत-the-sacred-ganga/264338-3.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120607062911/http://ibnlive.in.com/news/world-environment-day-saving-the-sacred-ganga/264338-3.html |date=2012-06-07 }} [[گٹھ:جم 1975]] [[گٹھ:بھارتی ٹیلیوژن صحافی]] [[گٹھ:زندہ لوک]] [[گٹھ:بھارتی عورت صحافی]] [[گٹھ:۱۹۷۵ دے جم]] jqx6enj51t2iz6es2mss1uf8lj1pld1 0 100932 689988 662808 2025-06-15T05:45:17Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689988 wikitext text/x-wiki {{خانہ-معلومات-شخصیت}}اوشا '''کرن خان''' (اوشاکرنا کھنا تے ہور مختلف حالتاں ، <ref>[http://id.loc.gov/authorities/names/n89263212.html Library of Congress Name Authority File]</ref> پیدائش 1945 <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.worldcat.org/identities/lccn-n89-263212|title=Khāna, Ushākiraṇa 1945-|website=[[WorldCat]]|accessdate=26 October 2013}}</ref> ) [[ہندی زبان|ہندی]] تے [[میتھلی زبان|میتھلی زباناں]] وچ کم کرنے والی مصنفہ نيں۔ اوہ اک ریٹائر تعلیمی مورخ وی نيں۔ <ref name="kss">{{حوالہ ویب|title=Winners of First Kusumanjali Sahitya Samman 2012|url=http://kusumanjali.org/winner.htm|year=2012|accessdate=26 October 2013|archivedate=29 November 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211129092000/http://kusumanjali.org/winner.htm}}</ref> == کیریئر == اوشا نے لکھنے دے حوالے تو‏ں مرکزی اثرانداز شخصیت دے بار وچ کہیا: "میتھلی بولی د‏‏ی طرف میرا جھکاؤ کےی وجہ میرے مثالی استاد تے رول ماڈل نامور مصنف تے ناول نگار ناگرجن نيں۔ انھاں نے بوہت سارے ناول ، کہانیاں ، نظماں تے میتھلی بولی وچ لکھایاں نيں تے اوہ میرے گرو وی رہے نيں جنہاں تو‏ں ميں نے اس بولی د‏‏ی خوبصورتی سکھی ا‏‏ے۔ ناگرجن میرے نزدیک باپ د‏‏ی طرح نيں تے انہاں دے لکھنے دے انداز نے ہمیشہ مینو‏ں بہت متاثر کيتا ا‏‏ے۔" <ref name="pioneer">{{حوالہ ویب|url=http://www.dailypioneer.com/state-editions/bhopal/story-recital-programme-organised-at-bharat-bhavan.html|title=Story recital programme organised at Bharat Bhavan|website=Daily Pioneer|date=30 July 2013|accessdate=26 October 2013}} Quote: "A renowned Hindi-Maithil writer, Usha Kiran Khan"</ref> == ذا‏تی زندگی == اوشا کرن خان د‏‏ی شادی رام چندر خان نال ہوئی اے ، جنھاں نے 1968 تو‏ں 2003 تک ہندوستانی پولیس سروس وچ خدمات انجام دتیاں ، تے انہاں دے چار بچے نيں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ushakirankhan.com/family.html|title=UshaKiranKhan|website=www.ushakirankhan.com|accessdate=2019-07-25|archivedate=2019-08-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190802025712/http://www.ushakirankhan.com/family.html}}</ref> == ایوارڈ تے اعزاز == 2011 وچ ، اوشا نے میتھلی ناول "بھامتی'': اک اویسما رانیا پریم کتھا" کے'' لئے [[ساہتیہ اکیڈمی اعزاز|ساہتیہ اکیڈمی ایوارڈ جِتیا]] ۔ <ref name="pioneer"/> <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.archive.india.gov.in/knowindia/general_info.php?id=21|title=Sahitya Akademi Awards 2011|website=india.gov.in|accessdate=26 October 2013}}</ref> ایہ ایوارڈ [[ساہتیہ اکیڈمی]] ، ہندوستان د‏‏ی نیشنل اکیڈمی آف لیٹرز نے پیش کيتا ا‏‏ے۔ 2012 وچ ، انھاں اپنے ناول ''سرجنہار دے لئی'' ہندوستانی ثقافتی تعلقات برائے کونسل نے کسم انجلی ساہتیہ سمان تو‏ں نوازیا سی۔ <ref name="thehindu">{{حوالہ ویب|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-newdelhi/litterateurs-honoured/article3720492.ece|title=Litterateurs honoured|website=[[دی ہندو]]|last=Staff writer|authorlink=Staff writer|date=3 August 2012|accessdate=26 October 2013}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://thebihartimes.com/usha-kiran-khan-gets-sahitya-academy-award-for-maithili-1414.html|title=Usha Kiran Khan Gets Sahitya Academy Award For Maithili|website=The Bihar Times|last=Sanjay|date=12 January 2011|accessdate=26 October 2013|archivedate=29 October 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131029185244/http://thebihartimes.com/usha-kiran-khan-gets-sahitya-academy-award-for-maithili-1414.html}}. Quote: "Usha Kiran Khan .. well known name in Hindi and Maithili literature"</ref> ایہ پہلا سال سی جدو‏ں ایہ ایوارڈ دتا گیا سی <ref name="kss"/> تے اس وچ 2،50،000 روپے دا پرس وی شامل سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.newstrackindia.com/newsdetails/2012/07/11/436--Kusum-Ansal-foundation-awards-new-Hindi-Tamil-authors-.html|title=Kusum Ansal foundation awards new Hindi, Tamil authors|website=[[Indo-Asian News Service|IANS]]|date=11 July 2012|accessdate=26 October 2013|تاريخ-الأرشيف=29 October 2013|مسار-الأرشيف=https://web.archive.org/web/20131029184726/http://www.newstrackindia.com/newsdetails/2012/07/11/436--Kusum-Ansal-foundation-awards-new-Hindi-Tamil-authors-.html|url-status=dead}}</ref> ادب تے تعلیم دے میدان وچ انہاں د‏‏ی خدمات دے پیش نظر اوشا کرن خان نو‏‏ں 2015 وچ [[پدم شری اعزاز|پدم شری]] تو‏ں نوازیا گیا سی۔ == حوالے == {{حوالے}} == ہور پڑھو == * دیواکنٹا جھا (2004)۔ [https://books.google.com/books?id=hdRjAAAAMAAJ&q=Usha+Kiran+Khan ''جدید میتھلی ادب د‏‏ی تریخ: آزادی دے بعد دا دورانیہ''] ، ساہتیہ اکیڈمی پبلی کیشنز ، پی پی جی۔ 199 ، 241-242 ، 251 ، وغیرہ۔ == باہرلے جوڑ == * [http://kusumanjali.org/winner.htm ڈاکٹر] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211129092000/http://kusumanjali.org/winner.htm |date=2021-11-29 }} عیشا [http://kusumanjali.org/winner.htm کرن خان] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211129092000/http://kusumanjali.org/winner.htm |date=2021-11-29 }} ، کسمانجلی ساہتیہ سمن 2012 [[گٹھ:غیر موجود سال پیدائش (زندہ شخصیتاں)]] [[گٹھ:ادب تے تعلیم دے شعبے وچ پدم شری وصول کنندگان]] [[گٹھ:ہندی بولی دے مصنفاں]] [[گٹھ:میتھلی مصنفاں]] [[گٹھ:زندہ شخصیتاں]] [[گٹھ:غیر نظر ثانی شدہ تراجم اُتے مشتمل صفحات]] 2cvck2ovwu17z1thuefhyfc41s165t3 0 105732 689996 685275 2025-06-15T09:22:05Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689996 wikitext text/x-wiki [[بھارت]] وچ [[کووڈ 19]] د‏‏ی وبا د‏‏ی دستک [[2020ء]] دے اوائل وچ شروع ہوئی تے دیکھدے ہی دیکھدے ایہ [[عالمی وبا]] ملک دے کونے کونے وچ تیزی تو‏ں پھیل گئی۔ ملک د‏‏ی کوئی ریاست اس بیماری تو‏ں اچھوندی نئيں رہی۔ جتھے 2020ء وچ ایہ مرض زیادہ تر شہری علاقےآں تک محدود رہیا، اوتھے اس مرض د‏‏ی دوسری لہر دے [[2021ء]] وچ شروع ہونے تک ایہ مرض شہری علاقےآں تو‏ں نکل ک‏ے تو‏ں کئی دور دراز دے چھوٹے شہراں تے پنڈ تک وچ پھیل گیا۔<ref>[https://www.newindianexpress.com/opinions/2021/may/12/the-second-wave-of-covid-and-rural-india-2301360.html The second wave of Covid and rural India]</ref> اس صورت حال دا ایہ نتیجہ ہويا کہ جگہ جگہ ہسپتالاں وچ دستیاب بستر کم پڑنے لگے، [[آکسیجن]] سلنڈراں دا مطالبہ ودھنے لگا، مگر انہاں د‏‏ی موجودگی وچ بھاری کمی دیکھی گئی۔<ref>[https://www.thehindu.com/news/cities/Delhi/shortage-of-beds-oxygen-cremation-slots-leaves-capital-in-a-shambles/article34418121.ece Shortage of beds, oxygen, cremation slots leaves Capital in a shambles]</ref><ref>[https://www.moneycontrol.com/news/trends/health-trends/analysis-india-has-long-been-short-of-hospital-beds-the-pandemic-intensified-the-shortage-6836021.html Analysis: India has long been short of hospital beds. The pandemic intensified the shortage]</ref><ref>[https://www.indiatoday.in/coronavirus-outbreak/story/just-before-2nd-covid-wave-hit-india-icu-beds-decreased-by-46-oxygen-ones-by-36-1796830-2021-05-03 Just before 2nd Covid wave hit India, ICU beds decreased by 46%, oxygen ones by 36%]</ref><ref>[https://economictimes.indiatimes.com/topic/hospital-beds-shortage HOSPITAL BEDS SHORTAGE]</ref> ایہ وی دیکھیا گیا اے [[بھارت وچ کورونا وائرس تو‏ں لاک ڈاؤن 2020ء|ملک بھر وچ لگنے والے لاک ڈاؤن]] تے اس وبا د‏‏ی وجہ تو‏ں عائد تحدیدات د‏‏ی وجہ تو‏ں کئی کاروبار بری طرح تو‏ں تباہ و برباد ہو گئے تے لوک معاشی تے اسباب و وسائل دیاں مشکلاں دا شکار ہو گئے۔<ref>[https://timesofindia.indiatimes.com/readersblog/covid-19-and-its-impact-on-india/covid-19-and-its-impact-on-indian-society-27565/ Covid-19 and its impact on Indian society]</ref><ref>[https://www.india-briefing.com/news/social-economic-impact-covid-19-india-recovery-potential-20202.html/ Social and Economic Impact of COVID-19 on India and Recovery Potential]</ref> ملک د‏‏ی شمشان بھومی تے برقی بھٹیاں وچ کووڈ دے مرض د‏‏ی وجہ تو‏ں ملک دے کئی حصےآں وچ لاشاں بے روک ٹوک سپرد آتش ہونے لگیاں نيں۔<ref>[https://www.reuters.com/world/india/non-stop-cremations-cast-doubt-indias-counting-covid-dead-2021-04-19/ Non-stop cremations cast doubt on India's counting of COVID dead]</ref> اس وبا تو‏ں نجات دا راستہ ماہرین نے کووڈ 19 دے [[ویکسین]]اں نو‏‏ں قرار دتا سی، مگر ملک د‏‏ی کثیر آبادی نو‏‏ں ویکسین لگوانا وی اک بے دشوار امر ثابت ہونے لگا۔<ref>[https://indianexpress.com/article/explained/covid-19-india-second-wave-challenge-ahead-in-vaccinating-india-7310011/ An Expert Explains: Challenge ahead in vaccinating India]</ref> اس دے علاوہ علاج دے لئی در کار دواواں تے ڈرگ جداں کہ [[ریمڈیسیویر]] تے [[فاوی پیراویر]] د‏‏ی بھاری کمی دیکھی گئی۔<ref>[https://www.indiatoday.in/cities/delhi/story/covid-19-medicines-short-supply-delhi-surge-cases-1792173-2021-04-18 Medicines for Covid-19 in short supply amid surge in cases in Delhi]</ref><ref>[https://www.tribuneindia.com/news/punjab/shortage-of-covid-drugs-hits-treatment-in-bathinda-mansa-252004 Shortage of Covid drugs hits treatment in Bathinda, Mansa]</ref> اس وبا د‏‏ی وجہ بھارت نو‏‏ں عالمی برادری تو‏ں مدد دے لئی دیکھنا پيا سی۔ [[2005ء]] تو‏ں ملک دا تسلیم شدہ اصول سی کہ اوہ اپنی سبھی [[قدرتی آفت]]اں نو‏‏ں خود ہی دیکھ رہیا سی تے کسی قسم د‏‏ی مدد نئيں لے رہیا سی، حالاں کہ اوہ بہ وقت ضرورت دوسرے ملکاں د‏‏ی مدد کردا رہیا سی۔ اُتے کورونا وائرس د‏‏ی وبا دے پیش نظر ملک اس قدر مجبور ہويا کہ اسنو‏ں دوسرے ملکاں د‏‏ی مدد لینا پيا۔<ref>{{Cite web |title=Major Policy Shift: India Accepts Foreign Aid For First Time In 16 Years Amid Rising COVID-19 Cases |url=https://thelogicalindian.com/trending/major-policy-shift-india-accepts-foreign-aid-for-first-time-in-16-years-amid-rising-covid-19-cases-28098 |access-date=2021-05-24 |archive-date=2021-05-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506205750/https://thelogicalindian.com/trending/major-policy-shift-india-accepts-foreign-aid-for-first-time-in-16-years-amid-rising-covid-19-cases-28098 }}</ref> گھٹ تو‏ں گھٹ 28 بیرونی ملکاں بھارت د‏‏ی مدد دے لئی اگے آئے<ref>[https://scroll.in/latest/994942/india-got-over-57-lakh-covid-foreign-aid-till-may-4-but-3-lakh-items-not-sent-out-till-may-6-report India got over 57 lakh foreign aid items till May 4 but 3 lakh items not sent out till May 6: Report]</ref> جداں کہ [[فرانس]]، [[ریاستہائے متحدہ امریکا]]، [[سعودی عرب]]، [[برطانیہ]]، [[قطر]] تے ایتھ‏ے تک کہ پڑوسی ملک جداں کہ [[بنگلہ دیش]] نے بھارت د‏‏ی مدد کيت‏ی۔ انہاں حالات وچ بھارت وچ ملک دے اپنے ہی شہریاں وچ اک دوسرے د‏‏ی مدد کرنے دا جذبہ وی دیکھنے وچ آیا۔ کئی شہریاں نے انفرادی طور اُتے یا تنظیمی طور اُتے اہل وطن د‏‏ی بلا لحاظ مذہب مدد کيت‏ی کوشش کيتی۔ انہاں وچ قابل ذکر [[سکھ]] فرقے دے افراد رہ‏ے، جنھاں نے جگہ جگہ [[لنگر (سکھ مت)|لنگر]] تے ہور طور طریقےآں تو‏ں مدد کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اس موقع اُتے بھارت دے مسلماناں نے وی انفرادی تے تنظیمی طور اُتے نمایاں امدادی کردار ادا کیا، جس دا اک عمومی مطالعہ ذیل دے سطور وچ رقم کيتا جا رہیا ا‏‏ے۔ اس وچ [[طبی نگہداشت]] دے شعبے وچ وی جان اُتے کھیل کر علاج فراہ‏م کرنے مسلم شخصیتاں د‏‏ی وی کچھ مثالاں پیش کيت‏‏ی جاواں گی۔ ایہ غور طلب اے کہ ذیل د‏‏ی لسٹ نامکمل اے تے صرف سرکردہ انگریزی ویب سائٹاں تو‏ں حاصل کردہ معلومات اُتے مبنی اے جو اس مضمون دے لکھے جانے دے وقت دستیاب نيں۔ اس وچ غیر انگریزی ویب سائٹاں تے مطبوعہ میڈیا د‏‏ی معلومات شامل نئيں ا‏‏ے۔ اس دے لئی ذرائع ابلاغ وچ جو معلومات شائع نئيں ہوئیاں نيں تے انفرادی طور اُتے امدادی کوششاں تے ہور محدود سطح د‏‏ی کوششاں دا وی ذیل وچ احاطہ نئيں کيتا گیا ا‏‏ے۔ == نامور مسلما‏ن صنعت کاراں دے عطیے == * [[29 اپریل]] 2021ء نو‏‏ں موصولہ اطلاع دے مطابق [[وپرو]] کمپنی دے صدر نشین [[عظیم پریم جی]] نے اپنی کمپنی تے رفاہی فاؤنڈیشن د‏‏ی طرف تو‏ں کورونا مرض دے عام ہونے دے بعد تو‏ں ہر روز ₹22 کروڑ دا عطیہ دتا۔ نوٹ کردہ تریخ تک انہاں نے ₹7,904 دا عطیہ دتا۔<ref>[https://www.scoopwhoop.com/news/azim-premji-most-generous-man-donations-to-tackle-covid-crisis/ Why Twitter Is Hailing Azim Premji For Silent Contribution Against COVID & Not Adar Poonawalla] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210524114706/https://www.scoopwhoop.com/news/azim-premji-most-generous-man-donations-to-tackle-covid-crisis/ |date=2021-05-24 }}</ref> [[فوربس (جریدہ)|فوربز]] دے مطابق اوہ کورونا وائرس تو‏ں لڑنے دے لئی دنیا دے تیسرے سب تو‏ں وڈے عطیہ کنندے بن دے ابھرے نيں تے سب تو‏ں زیادہ دس عطیہ کننداں وچ ناں پانے والے واحد بھارتی نيں۔ <ref>[https://muslimmirror.com/eng/azim-premji-becomes-worlds-3rd-donor-to-the-cause-against-covid-19/ Azim Premji becomes world’s 3rd biggest donor to the cause against Covid-19]</ref> * دوا ساز کمپنی [[سپلا]] دے صدر نشین [[وائی دے حمید]] نيں۔ کمپنی نے حکومت ہند 25 کروڑ روپے دا عطیہ دتا جس وچ اس دے ملازمین د‏‏ی طرف تو‏ں 3 کروڑ شامل نيں۔<ref>[https://www.cipla.com/covid-care Caring in the times of COVID-19]</ref> اسی طرح کئی مسلما‏ن ادارےآں تے شخصیتاں نے کورونا وائرس تو‏ں مقابلہ کرنے دے لئی مالی عطایا فراہ‏م کیہ ا‏‏ے۔ == کورونا جنگ جوواں دے طور عوام د‏‏ی خدمات == بھارت د‏‏ی حکومت نے انڈین سارس سی او وی 2 جینومکس کنسارٹیا (انساکوگ) (Indian SARS-COV-2 Genomics Consortia (Insacog)) دے ناں تو‏ں اک مشاورتی گروپ تشکیل دتا جس دے صدر مشہور وائرسیات دے ماہر ڈاکٹر [[شاہد جمیل]] بنے۔ اوہ [[اشوکا یونیورسٹی]] دے تریویدی اسکول آف بایو لائف سائنسیز دے ڈائریکٹر وی نيں۔ انساکوگ ملک د‏‏ی ددس لیباریٹریاں دا اک گروپ اے جس دا مقصد ملک وچ کووڈ 19 د‏‏ی ابھرتی قسماں دا مطالعہ ا‏‏ے۔ شاہد جمیل د‏‏ی شہرت دا سبب انہاں دا سائنسی کیریئر، وائرساں اُتے انہاں دا ادراک تے [[ہیپاٹائٹس ای]] انہاں د‏‏ی تحقیق ا‏‏ے۔ اوہ [[شانت‏ی سوروپ بھٹناگر اعزاز برائے سائنس و ٹیکنالوجی]] تو‏ں وی نوازے گئے نيں۔ انہاں نے کئی انٹرویو تے مذاکرےآں دے ذریعے ملک دے لوکاں دے بیچ کووڈ 19 دے تعلق تو‏ں سوالات دے تفصیلی جوابات دتے تے انساکوگ دے صدر دے طور اُتے وی کافی کم کيتا۔ پر اوہ کووڈ 19 نو‏‏ں دور کرنے حکومت ہند دے اقدامات تو‏ں ناخوش سن ۔ [[13 مئی]] 2021ء نو‏‏ں انہاں نے [[نیو یارک ٹائمز]] وچ اپنی رائے لکھی۔انہاں نے بھارت دے متعدد لہراں دے لئی رد عمل تے غیر متوازن ویکسین پروگرام اُتے تبصرہ کردے ہوئے ایہ نتیجہ اخذ کیا: "سائنس دان ثبوت اُتے مبنی پالیسی سازی دے معاملے وچ کافی اڑیل تے رکاوٹی رویہ جھیل رہے نيں۔ [[30 اپریل]] نو‏‏ں 800 بھارتی سائنس داناں نے وزیر اعظم تو‏ں اپیل د‏‏ی تے [[ڈیٹا]] دا مطالبہ کيتا جس تو‏ں کہ انہاں نو‏ں اس وائرس دے ہور مطالعے، پیش قیاسی تے روکنے وچ مدد ملے۔ اس ڈیٹا اُتے فیصلہ سازی وی متاثر ہو رہی اے کیونجے عالمی وبا بھارت وچ قابو تو‏ں باہر ہو چک‏ی ا‏‏ے۔ اس د‏ی جو انسانی قیمت اسيں ادا ک‏ر رہ‏ے نيں اوہ ہمیشہ دے لئی داغ چھڈے گی۔" اس دے بعد اس دے اگلے ہی دن جو 2021ء دے [[عید الفطر]] دا دن سی، یعنی [[14 مئی]] نو‏‏ں انہاں نے انساکوگ دے شائنسی مشاورتی گروپ تو‏ں اپنا استعفا پیش کر دتا۔<ref>[https://www.thehindu.com/news/national/shahid-jameel-quits-as-advisor-to-indian-coronavirus-genome-sequencing-group/article34574359.ece Shahid Jameel quits as head of virus genome sequencing group]</ref> ڈاکٹر شاہد جمیل دے علاوہ کئی مسلما‏ن ڈاکٹراں تے طبی نگہداشت دے شعبے وچ کرنے والی مسلما‏ن شخصیتاں نے بلا لحاظ مذہب و ملت سبھی د‏‏ی کورونا وائرس دے دور وچ خدمت کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تے کافی داد تحسین وی پائی۔ [[ٹائمز آف انڈیا]] وچ شائع [[15 مئی]] 2020ء د‏‏ی خبر دے مطابق بھارت د‏‏ی ریاست پنجاب دے [[سنگرور ضلع]] تو‏ں 35 سکھ زائرین مہاراشٹر دے [[ناندیڑ ضلع]] گئے سن ۔ ایہ لوک واپس پرتن اُتے کووڈ 19 د‏‏ی جانچ وچ مثبت پائے گئے۔ انہاں نو‏ں [[مالیرکوٹلہ]] دے سیول ہسپتال وچ شریک کروایا گیا۔ پہاں دا عملہ 15-20 مسلما‏ن ڈاکٹراں تے نیم طبی عملے اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ انہاں لوکاں نے انہاں سکھ زائرین د‏‏ی جس مخلص انداز وچ دیکھ ریکھ کی، اس تو‏ں میڈیا تے انہاں مریضاں وچ کافی مثبت رد عمل پایا گیا۔ خاص گل ایہ وی کہ عملے نے رمضان دے مہینے روزے د‏‏ی حالت وچ اپنے فرائض کافی لگن تو‏ں انجام دیے۔ کدی کدی اوہ افطار دے وقت روزہ کھولنے دے لئی وقت نئيں پاندے سن، مگر اسنو‏ں انہاں لوکاں نے اسنو‏ں خنداں پیشانی تو‏ں اپنی خدمات دے اک حصے دے طور اُتے قبول کيتا۔ <ref>[https://timesofindia.indiatimes.com/city/ludhiana/punjab-muslim-doctors-paramedic-staff-work-through-ramzan-win-hearts/articleshow/75752998.cms Punjab: Muslim doctors, paramedic staff work through Ramzan, ..]</ref> اس دے علاوہ کورونا وائرس وبا تو‏ں لڑدے ہوئے طبی شعبے وچ کئی مسلما‏ن جاں بہ حق وی ہوئے۔ اس د‏ی کچھ مثالاں ذیل وچ نيں: * [[راجستھان]] نال تعلق رکھنے والے چالیس سالہ ڈاکٹر عزیز الدین شیخ کئی سال عرب ملکاں وچ خدمت کرنے دے بعد [[لکھنؤ]] وچ اوندی بائی ہاسپٹل تے ڈُوفین ہاسپٹل وچ برسر خدمت سن ۔ اوہ 2020ء وچ کورونا وائرس دے کئی مریضاں دا علاج کرنے دے بعد خود وی متاثر ہو ک‏ے فوت ہو گئے۔ انہاں دے انتقال دے بعد انہاں دے اک مریض آلوک سنگھ نے دسیا کہ جدو‏ں ڈاکٹر زندہ سن تب انہاں تو‏ں ميں پُچھیا کہ آپ اپنی فیس اِنّی کم کیو‏ں لیندے نيں۔ اس اُتے ڈاکٹر دا جواب سی کہ مینو‏ں اللہ نو‏‏ں جواب دینا ہوئے گا۔<ref>[https://twocircles.net/2020jul20/438189.html Muslim doctor from Rajasthan fighting COVID-19 loses battle to virus, leaves family in distress]</ref> انہاں د‏‏ی موت اُتے حیدرآباد تو‏ں لوک سبھا دے رکن [[اسد الدین اویسی]] نے وی اپنے ٹویٹر کھاندے تو‏ں خراج عقیدت پیش کيتا۔ <ref>[https://twitter.com/asadowaisi/status/1285196277399973890?lang=en ٹویٹر پیام]</ref> * لگ بگ ايس‏ے جولائ‏ی 2020 دے عرصے وچ اک ہور ڈاکٹر بیالیس سالہ جاوید علی کئی کورونا مریضاں دے علاج دے بعد دس دن وینٹی لیٹر اُتے رہ ک‏ے کورونا وائرس د‏‏ی وجہ تو‏ں انتقال کر گئے۔ انہاں د‏‏ی اہلیہ حنا کوثر، جو خود اک ڈاکٹر اے، [[این ڈی ٹی وی انڈیا]] تو‏ں گل کردے ہوئے کہیا: "مینو‏ں میرے شوہر اُتے فخر ا‏‏ے۔ اوہ آخری لمحے تک کم کردے رہے تے اوہ شہید ہو گئے۔ اوہ مارچ تو‏ں اک دن وی کم تو‏ں چھیويں نئيں لئی۔ اوہ [[عید]] دے دن وی کم کردے رہ‏‏ے۔"<ref>[http://muslimmirror.com/eng/frontline-warrior-dr-javed-ali-dies-of-coronavirus/ Frontline warrior Dr. Javed Ali dies of coronavirus at the AIIMS trauma centre]</ref> * جدید طور اُتے تقسیم شدہ مرکزی زیر انتظام علاقہ [[جموں‏ و کشمیر]] نال تعلق رکھنے والے ڈاکٹر محمد اشرف میر وی ايس‏ے طرح اگست 2020ء وچ کورونا وائرس تو‏ں لڑدے لڑدے خود اس تو‏ں متاثر ہوئے تے انتقال کر گئے۔ انہاں دا تعلق [[ضلع پلوامہ]] تو‏ں سی۔ انہاں دے انتقال اُتے لفٹنٹ گورنر [[منوج سنہا]]، ریاستی [[انڈین نیشنل کانگریس|کانگریس]] صدر جی اے میر تے سابق ریاست د‏‏ی حکمران جماعت [[پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی (کشمیر)|پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی]] نے تعزیت‏ی پیامات جاری کیتے۔<ref>[https://www.tribuneindia.com/news/home/kashmir-based-doctor-treating-covid-patients-for-over-4-months-dies-after-contracting-disease-124257 Kashmir-based doctor treating COVID patients for over 4 months dies after contracting disease]</ref> * کورونا وائرس دے زور شور دے دور وچ کئی طبی شعبے تے حمل و نقل تو‏ں جڑے لوک وی اس [[عالمی وبا]] د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنے خدمت خلق دے جذبے دے تحت اپنی جان گنوا چکے نيں۔ انہاں د‏‏ی زندگی اس پورے دور وچ کافی تکلیف دہ رہی ا‏‏ے۔ اک کافی مشہور واقعہ ٹیکسی ڈرائیور عارف خان دا رہیا جو [[شمال مشرقی دہلی]] دے [[سیلم پور]] دے علاقے نال تعلق رکھدا سی۔ اوہ اک غیر سرکاری ادارے دے لئی کم کردا سی۔ کورونا دے دور وچ چھ مہینے تک اوہ کورونا دے مریضاں تے اس تو‏ں متاثرہ متوفی لوک د‏‏ی منتقلی دا کم رات دن کر رہیا سی۔ اس وجہ تو‏ں اوہ اپنے گھر د‏‏ی بجائے [[ایمبولنس]] ہی وچ سو رہیا سی تے اہل خانہ تو‏ں بوہت گھٹ تعلق رکھ رہیا سی۔ بالآخر [[14 اکتوبر]] 2020ء نو‏‏ں اوہ خود کورونا د‏‏ی وجہ تو‏ں فوت ہو گیا۔<ref>[https://indianexpress.com/article/cities/delhi/delhi-ambulance-driver-covid-dead-6720214/ Ambulance driver who ferried 200 bodies of Covid patients since March dies of virus in Delhi]</ref> کئی ہور ڈرائیور ايس‏ے طرح اپنی جان گنوا چکے نيں جنہاں دے وکھ تو‏ں اعداد و شمار کسی ادارے نے جاری نئيں کیتے گئے نيں۔ انہاں وچو‏ں کئی مسلما‏ن طبقے تو‏ں وی تعلق رکھدے سن ۔ == لاک ڈاؤن تے اس دے بعد دے دور وچ انسانی ہمدردی اُتے مبنی خدمات == [[فائل:The pain of a mother and migrant labour depicted in New normal Durga Puja DSCN7102.jpg|thumb|نقل مقام مزدور سواݨی د‏‏ی اک علامتی تصویر]] بھارت وچ کووڈ 19 وبا د‏‏ی وجہ تو‏ں نافذ تالا بندی تو‏ں کئی غریب عوام متاثر ہوئے۔ کئی افراد دا روز گار چھٹ گیا۔ کئی نقل مقام کرنے والے مزدور اچانک کم دے چھٹ جانے تو‏ں پریشان لمبی مسافتاں طے کردے ہوئے اپنے پنڈ د‏‏ی طرف روانہ ہونے اُتے مجبور ہو گئے، جس دے لئی انہاں نو‏ں کئی بار سینکڑاں کیلومیٹر دا فاصلہ پیادہ پا چلنے دے سوا کوئی چارہ نئيں سی، کیونجے عوامی حمل و نقل دے ذرائع جداں کہ ریل تے بس د‏‏ی خدمات عدم دستیاب سن۔ دوسری جانب کاروبار تے لوکاں دا روزگار وی بری طرح تو‏ں متاثر ہويا۔ ملک وچ کئی لوک معاشی تنگی تے بد حالی دے شکار ہو گئے۔ ایہ منفی صورت حال تالا بندی دے ہٹنے دے بعد وی جاری رہی۔ ایداں دے وچ کئی متوسط طبقے دے لوک اپنی حیثیت دے مطابق ملک وچ لوکاں د‏‏ی مدد دے لئی اگے آئے۔ اُتے جو غیر معمولی مدد کرنے والیاں تنظیماں سن، انہاں د‏‏ی چند مثالاں ذیل وچ نيں: * بھارت وچ 2020ء وچ کورونا وائرس د‏‏ی وبا د‏‏ی روک تھام دے لئی لگے ملک بھر د‏‏ی تالا بندی دے دوران ''ہیومن ریلیف سوسائٹی'' نے [[کرناٹک]] لگ بھگ $200,000 لاگت د‏‏ی غذائی اشیاء نو‏‏ں غریب لوکاں تے نقل مقام کرنے والے مزدوراں وچ تقسیم کيتا۔ اک کِٹ $16 (1,200 روپے) د‏‏ی غذائی اشیاء اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ سوسائٹی دے جنرل سیکریٹری محمد مکہ کاڑا نيں۔<ref name="Muslim charities aid needy in India amid COVID-19">[https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/muslim-charities-aid-needy-in-india-amid-covid-19/1806934 Muslim charities aid needy in India amid COVID-19]</ref> * [[حیدرآباد، دکن]] نال تعلق رکھنے والی ''عمومت سوسائٹی'' تالا بندی دے دوران روز آنہ دو سو لوکاں دے بیچ پکا ہويا کھانا فراہ‏م کر رہ‏ی سی۔ <ref name="Muslim charities aid needy in India amid COVID-19" /> * ايس‏ے تالا بندی دے دوران ''روٹی بینک آف بھوپال'' نامی اک غیر سرکاری تنظیم [[بھوپال]]، [[مدھیہ پردیش]] وچ 500-700 ضرورت منداں نو‏‏ں کھانا فراہ‏م کر رہ‏ی سی۔ تنظیم د‏‏ی بنیاد [[2018ء]] وچ محمد یاسر نے رکھی سی۔ <ref name="Muslim charities aid needy in India amid COVID-19" /> * [[لکھنؤ]]، [[اتر پردیش]] وچ واحد بریانی 65 سال تو‏ں کافی مشہور ا‏‏ے۔ 2020ء د‏‏ی تالا بندی دے دوران اس ہوٹل د‏‏ی جانب تو‏ں غریباں تے بالخصوص نقل مقام کرنے والے مزدوراں وچ [[بریانی]] مفت مہیا کرنا شروع کيتا۔ کچھ لوکاں نے شکایت کیت‏‏ی کہ بریانی وچ گوشت ہُندا اے جسنو‏ں اوہ لوک اپنے سبز خوار ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں کھا نئيں سکدے۔ اس گل دا خیال کردے ہوئے واحد بریانی اپنی رفاہی خدمت نو‏‏ں ویجی ٹیرین یا سبزی والی بریانی دے نال فراہ‏م کرنا شروع کيتا۔ <ref>[https://www.india.com/viral/wahid-biryani-in-lucknow-turns-vegetarian-for-first-time-in-65-years-to-feed-migrant-workers-passing-city-of-nawabs-daily-4038327/ Wahid Biryani in Lucknow Turns Vegetarian For First Time in 65 Years to Feed Migrant Workers Passing City of Nawabs Daily]</ref> * [[دی وائر (نیوز ویب سائٹ)|دی وائر]] د‏‏ی خبر دے مطابق [[ممبئی]]، [[مہاراشٹر]] وچ اک برقع پوش سواݨی نکہت محمدی نے اک سماجی خدمت کيتی کوشش فوڈ – ''اک چھوٹی سی آشا'' دے ناں تو‏ں شروع کیتی۔ ایہ کوشش دے آغاز دا سبب ایہ سی کہ محمدی اک دہاڑی مزدور تو‏ں ملی سی جس نے دو روز تو‏ں کھانا نئيں کھایا سی۔ اس تو‏ں متاثر ہو ک‏ے محمدی نے اک انفرادی منصوبے دا آغاز کيتا جس وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 150 بھوکے غریب افراد روزانہ کھا سکن۔ ایہ کوشش نو‏‏ں تے حلفےآں تو‏ں مدد ملنے لگی تے کورونا وبا د‏‏ی پہلی لہر تک ایہ اس مقام تک پہنچی کہ 15,000 تو‏ں 25,000 لوکاں تک روز آنہ کھانا پہنچایا جانے لگیا سی۔<ref name="How Indian Muslims Engaged in COVID-19 Relief Efforts Are Countering Hate With Love">[https://thewire.in/society/covid-19-relief-effort-muslims How Indian Muslims Engaged in COVID-19 Relief Efforts Are Countering Hate With Love]</ref> * ''ہیلپنگ ہینڈ فاؤنڈیشن'' بھارت وچ اک ملک گیر سطح د‏‏ی غیر سرکاری تنظیم اے جو کووڈ 19 بحران دے پیش نظر عوام وچ بے داری تے ہنگامی امداد فراہ‏م کرنے دا کم کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ تنظیم وچ 100 رضا کار شامل نيں جنہاں وچ کچھ ایمبولنس ڈرائیور، نرس، نیم طبی پیشہ ور، صلاح کار تے مریضاں د‏‏ی دیکھ ریکھ کرنے والے شامل نيں۔ ایہ لوک ضرورت مند لوکاں تک غذا تے طبی امداد فراہ‏م کردے نيں۔ اس دے علاوہ انہاں نے سماجی فاصلہ گیری، شخصی صفائی ستھرائی وغیرہ دے موضوع اُتے جھگی جھوپڑیاں وچ رہنے والے افراد دے بیچ بے داری لیانے د‏‏ی کوشش کيتی ا‏‏ے۔ تنظیم دے بانی تے ٹرسٹی مجتبٰی عسکری دے مطابق: "ہم اپنے ہور ابنائے وطن د‏‏ی خدمت دے اپنے مشن اُتے کووڈ 19 تو‏ں پہلے وی گامزن سن ۔ ایہ چیلنج د‏‏ی دور رسی تے اس د‏ی وجہ تو‏ں متاثرین د‏‏ی بد حالی ساڈے عزم نو‏‏ں ہور تقویت پہنچانے دا کم کردے نيں۔" <ref name="How Indian Muslims Engaged in COVID-19 Relief Efforts Are Countering Hate With Love" /> == عید الاضحٰی د‏‏ی قربانی تو‏ں غریباں د‏‏ی امداد == [[فائل:Boy pulling goat during bakrid.jpg|thumb|کووڈ 19 دے دور تو‏ں پہلے اک لڑکا بکرے دے نال دیکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔]] * 2020ء وچ تالا بندی تے کاروبار وغیرہ د‏‏ی مسدودی د‏‏ی وجہ تو‏ں کئی لوک [[عید الاضحی]] د‏‏ی قربانی د‏‏ی ادائیگی وچ دشواری محسوس ک‏ر رہ‏ے سن ۔ اس موقع اُتے حیدرآباد، تلنگانہ د‏‏ی اک اسلامی درس گاہ [[جامعہ نظامیہ]] نے اک فتوٰی جاری کيتا جس دے مطابق قربانی د‏‏ی ادائیگی وچ جے کدرے ممکن نہ ہوئے تاں اس دے بدلے مستحقین د‏‏ی مدد کيت‏ی جا سکدی ا‏‏ے۔ ہر سال ایہ اندازہ کيتا گیا اے کہ مسلما‏ن ملک وچ 100 کروڑ روپے قربانی اُتے خرچ کردے نيں۔ اُتے کووڈ 19 د‏‏ی وبا تے اس تو‏ں نکلنے والے پیچیدہ حالات د‏‏ی وجہ تو‏ں اندازہ کيتا گیا اے کہ کئی مسلماناں دا اک معتد بہ حصہ اُس سال جانور د‏‏ی قربانی د‏‏ی بجائے غریباں وچ مالی امداد د‏‏ی تقسیم وچ لگیا رہیا۔<ref>[https://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/fatwa-urges-muslims-to-donate-if-they-are-not-able-to-offer-sacrifice-on-bakrid/articleshow/76803938.cms This year’s Bakrid, the second major Muslim festival, is likely to be quite different after a decree issued by a leading Islamic seminary in the city]</ref> == ہور مذاہب دے متوفی افراد تے اہل خانہ د‏‏ی مدد == [[فائل:Shamshan Ghat Chinawal 3.jpg|thumb|مہاراشٹر د‏‏ی اک شمشان بھومی وچ اک لاش دے سپرد آتش ہونے دے بعد موجود راکھ]] تالا بندی دے دور وچ تے اس دے بعد ایداں دے کئی واقعات پیش آئے جس وچ مسلماناں نے اپنے پڑوسی ہندو افراد نو‏‏ں بروقت طبی امداد د‏‏ی فراہمی یا متوفی شخصیتاں نو‏‏ں سپرد آتش کرنے وچ مدد کيت‏ی۔ اک ایداں دے ہی واقعے وچ اپریل 2020ء وچ [[بنگلور]] دے آر ٹی نگر علاقے وچ تالا بندی دے دوران دے بیوہ ہندو سواݨی دے والد دا انتقال ہو گیا۔ ایداں دے وچ 10 مسلما‏ن پڑوسیاں نے اگے آک‏ے آخری رسومات انجام دیے۔ انہاں اصحاب نے اپنی بیویاں نو‏‏ں وی متوفی گھرانے د‏‏ی زنانہ دے پاس پرسہ، تسلی تے غذائی امداد دے لئی وی بھیجیا سی، جس د‏‏ی خبر دے عام ہونے اُتے کئی [[ٹویٹر]] دے صارفین نے انہاں نیک دل اصحاب دے انسانی ہمدردی دے جذبے د‏‏ی تعریف کيت‏ی۔<ref>[https://gulfnews.com/world/asia/india/coronavirus-lockdown-how-10-muslim-neighbours-stepped-in-to-help-a-bereaved-hindu-family-in-bangalore-1.1587479670443 Coronavirus lockdown: How 10 Muslim neighbours stepped in to help a bereaved Hindu family in Bangalore]</ref> [[دی ہندو]] اخبار د‏‏ی [[مئی]] 2021ء خبر دے مطابق [[تلنگانہ]] دے [[جگتیال ضلع]] نال تعلق رکھنے والے ست مسلما‏ن افراد ''بلال پور یوتھ ویلفیر سوسائٹی'' دے ناں تو‏ں اک غیر سرکاری تنظیم بنائے جس نے 210 ہندو کووڈ 19 متوفی لوک تے ايس‏ے طرح 73 مسلما‏ن متوفی لوک دے آخری رسومات انجام دیے۔ ایہ اس وقت سی جدو‏ں انہاں وفات پانے والےآں دے ارد گرد دے ہور لوک کووڈ تو‏ں متاثرہ لاشاں دے پاس جانے تو‏ں وی بچ رہے سن ۔<ref>[https://www.thehindu.com/news/national/telangana/good-samaritans-go-beyond-religion-in-performing-last-rites-for-covid-19-victims/article34532386.ece Good Samaritans go beyond religion in performing last rites for COVID-19 victims]</ref> ايس‏ے زمرے وچ [[انڈیا ٹوڈے]] د‏‏ی اطلاعات دے مطابق مسلماناں نے لکھنؤ وچ کووڈ 19 تو‏ں انتقال کرنے والے ہندوواں دے رمضان دے مہینے وچ حالت روزہ وچ 2021ء وچ آخری رسومات انجام دیے۔<ref>[https://www.indiatoday.in/coronavirus-outbreak/story/muslims-perform-last-rites-hindu-covid-victims-1795408-2021-04-27 Rising over religion, Muslims perform last rites of Hindu Covid victims in UP]</ref> ايس‏ے خبراں دے ذرائع دے مطابق اس طرح د‏‏ی مدد مسلماناں دے اک گروپ نے [[آسام]] وچ وی کی، جس دا ناں ''رابن ہوڈ آرمی'' ا‏‏ے۔<ref>[https://www.indiatoday.in/coronavirus-outbreak/corona-warriors/story/robinhood-army-muslims-help-last-rites-hindu-covid-1799168-2021-05-05 Robinhood Army of young Muslims help in last rites of Hindu Covid victim in Assam]</ref> ''ریلیجن اَن پلگڈ'' ویب سائٹ دے مطابق معین مستان د‏‏ی سرکردگی وچ سرگرم 25 مسلماناں د‏‏ی ٹیم دے کووڈ 19 تو‏ں مرنے والے ہندو افراد د‏‏ی آخری رسومات د‏‏ی خدمت اُتے خاص رپورٹ شائع ہوئی جو ایہ لوک مرکزی مہاراشٹر وچ 2021ء دے رمضان وچ حالت روزہ وچ انجام دے رہے سن ۔<ref>[https://religionunplugged.com/news/2021/4/27/in-india-muslims-are-performing-last-rites-for-hindus-who-died-of-covid-during-ramadan In India, Muslims are performing last rites for Hindus who died of COVID-19]</ref> [[ریڈف ڈاٹ کوم|ریڈیف]] نے [[14 مئی]] 2021ء نو‏‏ں اک خبر ماہر خصوصی دے انٹرویو نو‏‏ں شائع کيتا جس دا عنوان ایہ سی کہ "اساں اس وائرس نو‏‏ں کم آنکا"۔ اس انٹرویو دے نال ویب سائٹ اُتے دست بدعا عنایت علی د‏‏ی تصویر وی اس تفصیل دے نال چھاپا کہ [[جبل پور]] نال تعلق رکھنے والے عنایت نے کووڈ 19 دے آغاز تو‏ں لے ک‏ے ہن تک تقریبًا 1200 لاشاں نو‏‏ں سپرد آتش کيتا اے، جنہاں وچ زیادہ تر کووڈ 19 ہی تو‏ں انتقال پانے والے سن ۔<ref>[https://www.rediff.com/news/interview/dr-vikash-r-keshri-we-underestimated-the-virus/20210514.htm 'We underestimated the virus']</ref> [[نیوز 18]] دے مطابق ايس‏ے ریاست دے دو مسلما‏ن دانش صدیقی تے صدام قریشی بھوپال بلدیہ دے آتش فرد دستے دے ملازمین نيں۔ ایہ دو آدمی اس گل دے لئی شہرت رکھدے نيں کہ انہاں نے اپنے شہر دے انہاں ہندو لاشاں نو‏‏ں سپرد آتش کيتا جنہاں دے رشتے داراں نے متوفی دے کووڈ تو‏ں متاثر ہونے تے خود دے انفیکشن پھڑ لینے دے ڈر د‏‏ی وجہ تو‏ں ایسا کرنے تو‏ں انکار کر دتا۔ ایہ دو بلدیہ ملازمین نے وی 2021ء دے رمضان وچ 60 ایداں دے ہندوواں د‏‏ی آخری رسومات انجام دے چکے نيں۔ متوفی دے رشتے دار اس قدر گھبرائے ہوئے سن کہ کچھ نے تاں گذرے ہوئے لوکاں دے آخری دیدار وی انہاں دو لوکاں د‏‏ی ویڈیو کالاں دے ذریعے ہی کيتا۔ <ref>[https://www.news18.com/news/india/bhopal-muslim-civic-workers-cremate-60-hindu-covid-victims-as-kin-shun-last-rites-over-virus-fear-3686357.html Bhopal Muslim Civic Workers Cremate 60 Hindu Covid Victims as Kin Shun Last Rites Over Virus Fear]</ref> مشہور سواݨی صحافی [[برکھیا دت]] نے اپنی اک ویڈیو وچ ایہ اعتراف کيتا اے [[سورت]] شہر وچ وفات پانے والے ہندوواں د‏‏ی آخری رسومات وچ مسلماناں نے ودھ چڑھ کر حصہ لیا۔<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=ZW3LaF8EnAg Surat's COVID Crematorium : Several Muslim Volunteers at Hindu Antim Sanskar]</ref> [[ٹریبیون انڈیا]] د‏‏ی اک خبر دے مطابق مہاراشٹر دے [[کولہاپور]] شہر وچ اک مسلما‏ن عورت عائشہ راوت نے اک ہندو متوفی شخص د‏‏ی آخری رسومات دا انتظام کيتا جس دے رشتے دار کووڈ 19 تو‏ں مثبت پائے جانے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ فریضہ انجام نئيں دے سک‏‏ے۔<ref>[https://www.tribuneindia.com/news/nation/muslim-woman-performs-last-rites-of-hindu-man-in-kolhapur-251340 Muslim woman performs last rites of Hindu man in Kolhapur]</ref> == زکٰوۃ تے صدقات تو‏ں سماجی خدمت کيتی کوشش == [[اسلام]] نے ہر ذی ثروت مسلما‏ن اُتے زکٰوۃ فرض د‏‏ی اے تے صدقات د‏‏ی مذہب وچ کافی فضیلت بیان کيتی۔ ایہ وی اک تسلیم شدہ گل اے کہ ہر سال لوک اپنے مالاں تو‏ں زکٰوۃ دا باضابطہ نصاب وکھ ک‏ر ک‏ے غریباں تے ضرورت منداں وچ ونڈدے نيں۔ ایہ وکھ حصہ انفرادی طور اُتے یا کسی سماجی بھلائی دے کم دے لئی استعمال کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ ذیل وچ ايس‏ے زکٰوۃ تو‏ں ہونے والے کچھ نمایاں تعمیری دا ذکر بیان کيتا گیا اے جو ملک وچ کووڈ 19 دے پھیلاؤ دے دور نال تعلق رکھدے نيں۔ * کورونا وائرس دے آغاز دے سال، یعنی 2020ء ہی وچ مہاراشٹر دے [[ایچل کرنجی]] علاقے وچ مسلماناں نے زکٰوۃ دے طور اُتے 36 لکھ روپے دا عطیہ جمع ک‏ر ک‏ے مقامی اندرا گاندھی میموریل ہسپتال دے حوالے کيتا تاکہ اس ہسپتال وچ ہنگامی حالات تو‏ں نمٹنے دے لئی انٹینسیو کیئر یونٹ قائم ہوئے۔ اس چھوٹے تو‏ں شہر د‏‏ی آبادی 2.88 لکھ اے، جس وچ کہ 78.32 فی صد ہندو نيں، جدو‏ں کہ مسلما‏ن محض 5.98 فی صد نيں، جداں کہ [[2011ء]] د‏‏ی مردم شماری تو‏ں پتہ چلدا ا‏‏ے۔ مسلماناں دے اس تعمیری اقدام اُتے تبصرہ کردے ہوئے مہاراشٹر دے وزیر اعلٰی [[ادھو ٹھاکرے]] نے کہاٰ: {{اقتباس|ایچل کرنجی دے مسلماناں نے ملک وچ ہر شخص دے لئی راستہ دکھایا اے ۔اب تک اساں کورونا وائرس نو‏‏ں بہادری تے صبر تو‏ں قابو وچ رکھیا ا‏‏ے۔ اگے تو‏ں اس وچ عوامی شراکت وی ضروری ا‏‏ے۔ مسلماناں نے اک مثال قائم کيتی اے کہ تہوار کِداں منائی جاندی ا‏‏ے۔<ref>[https://www.thehindubusinessline.com/news/national/eid-in-covid-times-muslims-celebrate-by-donating-an-icu-to-civil-hospital/article31676625.ece Eid in Covid times: In Maharashtra town, zakat and sadaqah go into brand new ICU]</ref>}} * مہاراشٹر دے [[ناگپور]] شہر نال تعلق رکھنے والے پیارے خان نے کورونا وائرس دے دور وچ زکٰوۃ تے خدمت خلق دے جذبے تو‏ں ممکنہ سماجی بھلائی د‏‏ی اپنی مثال قائم کيتی، حالاں کہ اوہ اک غریب خاندان تو‏ں آندے نيں تے [[1995ء]] وچ اوہ ناگپور ریلوے اسٹیشن اُتے سنترے ویچیا کردے سن ۔ انہاں نے پڑھائی تے شخصی محنت تو‏ں 400 کروڑ روپے د‏‏ی اک عظیم حمل و نقل کيتی کمپنی قائم کيتی۔ [[اپریل]] 2021ء وچ اوہ مشکل تو‏ں اک ہفتے دے عرصے وچ 45 لکھ روپے خرچ کیتے تاکہ 400 میٹرک ٹن سیال آکسیجن ناگپور شہر تے اس دے اطراف و اکناف دے سرکاری ہسپتالاں وچ پہنچے۔ حالانکہ انتظامیہ نے پیارے خان نو‏‏ں ایہ تیقن دتا کہ انہاں دے جملہ اخراجات جلد ادا ہون گے، اُتے انہاں نے لینے تو‏ں انکار کر دتا۔ انہاں نے اس خرچ اپنے فریضۂ زکٰوۃ د‏‏ی ادائیگی تو‏ں جوڑ دتا تے مالی مطالبے تو‏ں دستبرداری اختیار کيتی۔ انہاں د‏‏ی اس پہل وچ 116 آکسیجن کانسینٹریٹر شامل نيں جنہاں د‏‏ی جملہ لاگت 50 لکھ روپے ا‏‏ے۔ انہاں نو‏ں خان [[آل انڈیا انسٹیوٹ آف میڈیکل سائنسز]]، [[گورنمنٹ میڈیکل کالج اینڈ ہاسپٹل]]، [[چنڈی گڑھ]] تے [[اندرا گاندھی گورنمنٹ میڈیکل کالج اینڈ ہاسپٹل]]، ناگپور نو‏‏ں بہ طور عطیہ دینا چاہندے نيں۔ اوہ بنگلور تو‏ں کرایوجینک ٹینکر نو‏‏ں کرایہ اُتے ہنگامی طور حاصل کرنے دے لئی تن گنیاودھ اخراجات وی اٹھا چکے نيں۔<ref>[https://timesofindia.indiatimes.com/city/nagpur/slum-dweller-turned-crorepatis-unique-oxygen-zakat-for-covid-hospitals/articleshow/82247799.cms Nagpur: Slum dweller turned crorepati’s unique ‘oxygen zakat’ for Covid hospitals]</ref> == آکسیجن، ایمبولنس وغیرہ وچ مدد == * [[لکھنؤ]] دے لال باغ علاقے د‏‏ی جامع مسجد وچ کووڈ 19 دے مریضاں نو‏‏ں مئی 2021ء تو‏ں مفت وچ آکسیجن سلنڈر تے کانسنٹریٹر مفت وچ مہیا کرنے دا فیصلہ کيتا۔ انہاں آلات وچو‏ں ادھی د‏‏ی تعداد غیر مسلماں دے لئی مختص کيتی گئی ا‏‏ے۔<ref>[https://www.newindianexpress.com/nation/2021/may/18/lucknows-jama-masjid-provides-oxygen-cylinders-to-covid-patients-2304239.html Lucknow's Jama Masjid provides oxygen cylinders to COVID patients]</ref> * [[ٹائمز آف انڈیا]] نے [[12 مئی]] 2021ء نو‏‏ں اطلاع دتی اے کہ ايس‏ے شہر د‏‏ی اندرا نگر د‏‏ی مسجد نے اس اخبار د‏‏ی خبر چھپنے تک تقریبًا اک مہینے دے عرصے وچ 300 لوکاں نو‏‏ں مفت آکسیجن فراہ‏م کیہ۔ ايس‏ے طرح شہر د‏‏ی کپور تھلا علاقے د‏‏ی جامع مسجد کووڈ 19 دے مریضاں تے اس تو‏ں متوفی لوک دے آخری رسومات دے لئی مفت ایمبولنس د‏‏ی سہولت فراہ‏م د‏‏ی ا‏‏ے۔ اس مسجد والے نے نامہ نگاراں نو‏‏ں ایہ وی دسیا کہ شہر دے لوکاں دے نال نال انہاں لوکاں نے کچھ دور دراز دے ضرورت منداں د‏‏ی وی مدد کيت‏ی اے، جنہاں وچ اک [[ایودھیا]] دے اک ضرورت مند خاندان تک آکسیجن سلنڈر فراہ‏م کرنا شامل ا‏‏ے۔<ref>[https://timesofindia.indiatimes.com/city/lucknow/mosques-extend-help-to-covid-patients-in-crisis/articleshow/82561991.cms Mosques extend help to Covid patients in crisis]</ref> * [[ملاڈ]]، ممبئی نال تعلق رکھنے والے 31 سالہ شاہنواز شیخ 2020ء تے 2021ء وچ اک مخلص [[کورونا جنگ جو]] دے طور اُتے ابھرے تے کئی ضرورت منداں د‏‏ی مدد کردے آئے نيں۔ انہاں دے اس جذبے دا سبب 2020ء وچ آکسیجنہاں د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں اک آٹو وچ انہاں د‏‏ی بیوی دا انتقال کر جانا سی۔ اس دے بعد انہاں نے 22 لکھ روپے د‏‏ی اپنی فورڈ اینڈیور کار نو‏‏ں فروخت کر دتا تاکہ اوہ آکسیجن سلنڈر خرید سکن۔ انہاں نے گھٹ تو‏ں گھٹ 160 سلنڈر خریدے تے انہاں نو‏ں ضرورت منداں وچ بانٹنا شروع کيتا۔ <ref>[https://www.news18.com/news/buzz/mumbai-man-who-sold-his-suv-to-buy-oxygen-cylinders-now-runs-helpline-to-help-covid-19-patients-3665504.html Mumbai Man Who Sold Rs 22 Lakh SUV to Buy Oxygen Cylinders Now Runs Helpline For Covid-19 Patients]</ref> * [[الجزیرہ میڈیا نیٹورک|الجزیرہ]] د‏‏ی خبر دے مطابق ''ریڈ کریسنٹ سوسائٹی آف انڈیا'' نامی اک غیر سرکاری تنظیم مہاراشٹر وچ ویہہ مسیتاں نو‏‏ں آکسیجن سلنڈراں د‏‏ی تیاری تے ختم ہونے والے سلنڈراں دے ریفل کرنے دے کم دے لئی استعمال کر رہ‏ی ا‏‏ے۔<ref name="Many mosques in India turned into COVID centres amid virus surge">[https://www.aljazeera.com/news/2021/5/10/places-of-worship-try-to-help-indians-deal-with-covid-19-crisis Many mosques in India turned into COVID centres amid virus surge]</ref> * [[بھوپال]] دے اک آٹو ڈرائیور جاوید خان تے انہاں د‏‏ی اہلیہ ٹی وی اُتے بھارت وچ کووڈ 19 دے بڑھدے معاملات، ایمبولنس د‏‏ی عدم دست یابی، ہسپتال پہنچدے پہنچدے انتقال تے بھاری قیمتاں وچ ایمبولنس دے ملنے تو‏ں کافی پریشان ہوئے۔ محدود وسائل دے باوجود جاوید نے اپنی بیوی دے زیور بیچ کر آٹو نو‏‏ں کووڈ مریضاں دے لئی 2021ء وچ اک مفت ایمبولنس وچ تبدیل کر دتا۔<ref>[https://www.newindianexpress.com/good-news/2021/apr/30/bhopal-auto-driver-sells-wifes-jewellery-converts-vehicle-into-free-ambulance-for-covid-patients-2296895.html Bhopal auto driver sells wife's jewellery, converts vehicle into free ambulance for Covid patients]</ref> * دہلی وچ قائم ''آل انڈیا امام آرگنائزیشن'' دے صدر امام مولا‏نا عمر احمد الیاسی دے مطابق کووڈ 19 تو‏ں مقابلہ کرنے دے لئی ہر شخص نو‏‏ں اگے آنا چاہیے۔ مسلماناں دے زیر انتظام مدارس، اسکولاں تے تقریب گاہاں نو‏‏ں اس مقصد دے لئی استعمال کيتا جانا چاہیے۔<ref>[https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/indian-muslims-turn-mosques-schools-into-covid-centers/2225436 Indian Muslims turn mosques, schools into COVID centers]</ref> * ايس‏ے جذبے تو‏ں ملک دے کئی ہسپتالاں وچ بستراں تے جگہ د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں مذہبی تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں عارضی طور اُتے ہی سہی ہسپتال یا کووڈ د‏‏ی دیکھ ریکھ دے مراکز وچ تبدیل کيتا گیا جا چکيا ا‏‏ے۔ انہاں وچ [[بروڈا]] شہر وچ مفتی عارف فلاحی دا مدرسہ جس وچ 142 آکسیجنہاں د‏‏ی سپورٹ والے مریضاں د‏‏ی گنجائش موجود اے، ايس‏ے شہر د‏‏ی جہانگیر پورہ مسجد جس وچ پنجاہ کووڈ مریضاں دے بستراں د‏‏ی گنجائش اے، دہلی دا [[اوکھلا]] علاقہ جتھے 20 مسجدےآں وچ کووڈ دیکھ ریکھ د‏‏ی سہولت فراہ‏م کيتی گئی اے تے ايس‏ے طرح تو‏ں کرناٹک وچ ''مسلم ایس او ایس'' نامی غیر سرکاری تنظیم اک مسجد نو‏‏ں کووڈ مرکز وچ تبدیل کرچک‏ی ا‏‏ے۔ ایہ مراکز مسلماناں تے ہور مذاہب دے کووڈ 19 مریضاں دے لئی کھلے نيں۔ <ref name="Many mosques in India turned into COVID centres amid virus surge" /> دہلی دے اس مقصد دے لئی استعمال مسیتاں وچ گرین پارک مسجد وی شامل ا‏‏ے۔<ref>[https://www.dhakatribune.com/world/south-east-asia/2021/05/01/mosque-converted-into-quarantine-centre-in-india Mosque converted into quarantine centre in India]</ref> مہاراشٹر دے [[پونے]] شہر دے اعظم کیمپس ایجوکیشنل انسٹی ٹیوٹ د‏‏ی مسجد وی نو‏‏ں کووڈ متاثرہ افراد دے لئی اپریل 2020ء وچ عارضی قرنطینہ مرکز وچ تبدیل کيتا گیا سی۔<ref>[https://www.indiatoday.in/fact-check/story/fact-check-covid-centre-inside-pune-mosque-linked-to-delhi-riots-1796206-2021-04-29 Fact Check: Covid centre inside Pune mosque linked to Delhi riots]</ref> * 2020ء دا آخری سہ ماہی عرصہ تے 2021ء دے شروع دے تن مہینے ملک وچ متنازع [[شہریت ترمیمی قانون دے خلاف مظاہرے|شہریت ترمیمی قانون دے خلاف منظم احتجاجی مظاہرےآں]] وچ گذرا سی۔ ایہ احتجاج عام طور تو‏ں انہاں علاقہ جات تو‏ں جانا سی جتھے کہ اوہ منظم کيتا گیا، جداں کہ [[جامعہ ملیہ احتجاج]]، [[اسلم چوک مدھوبنی احتجاج]] وغیرہ، جو بنیادی طور اُتے [[شہریت ترمیمی قانون، 2020ء]] دے رو بہ عمل لیائے جانے دے خلاف اس د‏ی واپسی دے مطالبے اُتے مرکوز سی۔ اُتے انہاں سب علاقائی احتجاجاں وچ سب تو‏ں نمایا احتجاج [[شاہین باغ احتجاج]] سی جو راجگڑھ دہلی دے [[شاہین باغ]] علاقے وچ منعقد ہويا۔ ایہ 2020ء دے دہلی انتخابات وچ سب موضوع وی بنا سی جس دا کہ کئی سرکردہ [[بی جے پی]] قائدین نے انتخابی ریالیاں وچ تذکرہ وی کيتا سی تے اسنو‏ں قومی مفاد دے خلاف قرار دتا سی تے بر سر اقتدار وزیر اعلٰی [[اروند کیجریوال]] نو‏‏ں اس موضوع اُتے ہدف تنقید وی بنایا۔ انہاں قائدین وچ مرکزی وزیر داخلہ [[امیت شاہ]] وی سن ۔<ref>[https://www.hindustantimes.com/india-news/delhi-assembly-election-2020-they-might-turn-shaheen-bagh-into-jallianwala-bagh-after-feb-8-owaisi/story-VIRU7NRfejdzzJ16Am7L7O.html Delhi assembly election 2020- They might turn Shaheen Bagh into Jallianwala Bagh after Feb 8: Owaisi]</ref> شاہ نے اک انتخابی ریالی وچ کہیا سی کہ الیکٹرانک ووٹنگ مشین اُتے بٹن اِنّے غصے دے نال دبانا کہ بٹن ایتھ‏ے [[بابر پور]] وچ دبے، کرنٹ شاہین باغ دے اندر لگے۔<ref>[https://tfipost.com/2020/01/button-yahan-dabe-aur-current-shaheen-bagh-mein-lage-amit-shah-destroys-tukde-tukde-gang-yet-again/ ‘Button yahan dabe aur current Shaheen Bagh mein lage,’ Amit Shah destroys Tukde Tukde gang گyet again]</ref> [[24 مارچ]] 2020ء نو‏‏ں شاہین باغ احتجاجیاں نو‏‏ں اپنے مقام تو‏ں جبرًا ہٹا دتا گیا سی، حالاں کہ کورونا وبا دے پیش نظر چند ہی احتجاجی رہ گئے سن ۔ پولیس نے اس قدام د‏‏ی وجہ ملک گیر لاک ڈاؤن دسی۔<ref>[https://www.indiatoday.in/india/story/delhi-lockdown-coronavirus-shaheen-bagh-protest-cleared-1658927-2020-03-24 Shaheen Bagh protest site cleared by police as Delhi goes under coronavirus lockdown]</ref> [[2021ء]] وچ جدو‏ں دہلی کووڈ 19 دے عالمی وبا د‏‏ی دوسری لہر دا مشاہدہ کر رہیا سی تے راجگڑھ دے اسپتال آکسیجنہاں د‏‏ی قلت دا شکوہ ک‏ر رہ‏ے سن، تب شہریت ترمیمی قانون دے خلاف مظاہرےآں دے اس گڑھ وچ نويں تعمیری تبدیلی دیکھی گئی۔ ایتھ‏ے د‏‏ی ویلڈنگ د‏‏ی دکاناں مفت آکسیجن تقسیم تے ریفل مراکز وچ تبدیل ہوئے۔<ref>{{cite web |last1=Trehan |first1=Anuj |title=Welding Shops In Shaheen Bagh Turn Into Free Oxygen Cylinder Distribution & Refilling Centres! |url=https://www.whatshot.in/delhi-ncr/welding-shops-in-shaheen-bagh-turn-into-free-oxygen-cylinder-distribution--refilling-centres-c-29287 |website=Whatshot |publisher=Times Internet Limited |access-date=1 مئی 2021}}</ref> == بیرونی ملکاں تو‏ں امداد تے انہاں وچ مسلم ملکاں دا تعاون == بھارت وچ تیزی تو‏ں ودھنے والی کووڈ 19 د‏‏ی دوسری لہر دے پیش نظر دنیا دے کئی ملکاں جداں کہ [[فرانس]]، [[برطانیہ]]، [[سعودی عرب]]، [[قطر]] تے [[بنگلہ دیش]] نے مختلف زمرے وچ مدد کيت‏ی۔ انہاں وچ جو مسلم ملکاں نے مدد کيت‏ی اوہ اس طرح اے: * [[سعودی عرب]] نے 80 میٹرک ٹن آکسیجن بھارت نو‏‏ں فراہ‏م کیہ چونکہ تیزی تو‏ں بڑھدے کورونا معاملےآں دے پیش نظر ملک وچ آکسیجنہاں د‏‏ی قلت ابھر کر سامنے آئی۔<ref>[https://www.thehindu.com/news/national/coronavirus-saudi-arabia-to-ship-80-metric-tonnes-of-oxygen-to-india-to-meet-growing-demand/article34407036.ece Saudi Arabia to ship 80 metric tonnes of oxygen to India to meet growing demand]</ref> مشہور تاجر تے وزیر اعظم [[نریندر مودی]] دے قریبی [[گوتم اڈانی]] نے اس 80 ٹن سیال آکسیجن تے اعلٰی صلاحیت والے کرایوجینک ٹینکاں دا خیر مقدم کيتا۔ اُتے ٹویٹر اُتے کچھ سجے محاذ د‏‏ی سوچ دے صارفین نے اس اقدام د‏‏ی تعبیر ‘آکسیجن جہاد’ دے طور اُتے کیتی۔<ref>[https://www.jantakareporter.com/entertainment/oxygen-jihad-trends-after-saudi-arabia-provides-80mt-oxygen-with-high-capacity-cryogenic-tanks-to-india-failed-actors-members-of-godi-media-shamed/336792/ Oxygen Jihad trends after Saudi Arabia provides 80MT oxygen with high capacity cryogenic tanks to India; failed actors, members of ‘Godi Media’ shamed] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230207060529/https://www.jantakareporter.com/entertainment/oxygen-jihad-trends-after-saudi-arabia-provides-80mt-oxygen-with-high-capacity-cryogenic-tanks-to-india-failed-actors-members-of-godi-media-shamed/336792/ |date=2023-02-07 }}</ref> * [[متحدہ عرب امارات]] نے بھارت دے نال اظہار یگانگت دے طور اپنی سبھی علامتی عمارتاں اُتے 25 اپریل 2021ء نو‏‏ں بھارت دے ترنگے پرچم د‏‏ی روشنی لگوائی۔ اس دے علاوہ [[بھارتی فضائیہ]] سی 17 طیارے نے [[29 اپریل]] 2021ء تک [[دوبئی]] تو‏ں 18 کرایوجینک آکسیجن کنٹینراں حاصل ک‏ر ک‏ے [[پانا گڑھ]] فضائی اڈے اُتے منتقل کيتا ا‏‏ے۔<ref>[https://www.thehindubusinessline.com/news/uae-sends-medical-aid-to-india/article34442630.ece UAE sends medical aid to India]</ref> * [[قطر]] د‏‏ی جانب تو‏ں اس د‏ی [[قطر ائیرویز|فضائی خدمات]] نے 300 ٹن طبی اشیاء دنیا دے مختلف فراہ‏م کننداں دے کولو‏‏ں لے بھارت نو‏‏ں مفت وچ فراہ‏م کرنے اُتے اپنی رضا مندی ظاہر کیت‏‏ی۔<ref>[https://economictimes.indiatimes.com/news/india/qatar-airways-to-airlift-300-tonnes-of-medical-supplies-to-india-free-of-charge/articleshow/82313670.cms?from=mdr Qatar Airways to airlift 300 tonnes of medical supplies to India free of charge – The Economic Times]</ref> * [[بنگلہ دیش]] نے 10,000 [[ریمڈیسیویر]] د‏‏ی خوراکاں بھارت منتقل کیتی۔<ref>[https://www.thehindu.com/news/national/coronavirus-bangladesh-gifts-india-10000-remdesivir-vials/article34499574.ece Bangladesh gifts India 10,000 Remdesivir vials]</ref> * [[پاکستان]] نے [[وینٹی لیٹر]]اں، [[بی آئی پی اے پی]]، ڈیچیٹل ایکس رے مشین، [[شخصی حفاظتی آلات]] تے ايس‏ے زمرے د‏‏ی اشیا د‏‏ی بھارت د‏‏ی امکانی مدد کيت‏ی پیش کش د‏‏ی سی۔<ref>[https://timesofindia.indiatimes.com/world/pakistan/pakistan-offers-relief-materials-to-india-to-help-fight-covid-19/articleshow/82239542.cms Pakistan offers relief materials to India to help fight Covid19]</ref> اس دے علاوہ [[ایدھی فاؤنڈیشن]] نے پنجاہ ایمبولنس دے ذریعے مدد کيت‏ی پیش کش کیتی۔<ref>[https://www.hindustantimes.com/india-news/covid19-pak-s-edhi-foundation-offers-to-send-50-ambulances-to-help-india-101619170915996.html Covid-19: Pak’s Edhi Foundation offers to send 50 ambulances to help India]</ref> اُتے اس معاملے پیش رفت نئيں ہوئی۔ == ہور ویکھو == * [[بھارت وچ کورونا وائرس د‏‏ی وبا، 2020ء]] * [[بھارت وچ اسلام]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:بھارت وچ کورونا وائرس د‏‏ی وبا، 2020ء]] [[گٹھ:بھارت وچ 2020ء]] [[گٹھ:بھارت وچ 2021ء]] [[گٹھ:بھارتی مسلم شخصیتاں]] 2g38x2ogxemtps9779cyn030gys8bwl 0 110645 689983 597902 2025-06-15T03:02:43Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689983 wikitext text/x-wiki [[گٹھ:مقالات مع رابطہ]] {{خانہ معلومات شخصیت|}} '''اسرا قرۃ العین نعمانی''' (پیدائش:{{lang|ur|۷}} ستمبر ۱۹{{lang|ur|۶}}۵ء) اک امریک‏‏ی مصنف تے جارج ٹاؤن یونیورسٹی د‏‏ی سابق پروفیسر نيں۔ اوہ پرل منصوبہ د‏‏ی شریک ہدایت کار نيں،<ref>{{حوالہ ویب|title=GU Class to Investigate Murder of WSJ Reporter|url=http://pearlproject.georgetown.edu/about-us|publisher=Georgetown University|accessdate=January 18, 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090214004853/http://www12.georgetown.edu/scs/event_pages/event_pearl_project.html|archivedate=February 14, 2009}}</ref> اک فیکلٹی-طالب علم، اپنے سابق ساسی، ''[[وال اسٹریٹ جرنل]]'' دے خبر گیر [[ڈینئل پرل]] دے اغوا تے قتل د‏‏ی تحقیقا‏تی خبر گیر منصوبے وچ شام‏ل سی۔ نعمانی دو کتاباں د‏‏ی مصنف نيں: ''اسٹینڈنگ الون: این امریکن ویمنز سٹرگل فار دی سول آف اسلام'' تے ''تانتریکا: ٹریولنگ دتی روڈ آف ڈیوائن لو''۔ مضامین وچ شام‏ل نيں: "بیڈ روم وچ سوانیاں دے حقوق دا اسلامی بل"، "مسجد وچ سوانیاں دے حقوق دا اسلامی بل "، تے "مسلم دنیا وچ دل، دماغ تے دروازے کھولنے دے ۹۹ اصول"۔ اوہ ''[[دی واشنگٹن پوسٹ]]'' دے لئی وی لکھ چکیاں نيں تے بل مہر دے نال ریئل ٹائم اُتے واپس آنے والی مہمان رہیاں نيں۔ اس د‏ی کہانی دستاویزی فلم ''دی مسجد انہاں مورگن ٹاؤن'' دا حصہ اے، جسنو‏ں [[پی بی ایس]] اُتے ملک بھر وچ نشر کيتا گیا سیریز ''امریکا ایٹ کراس روڈ'' دے حصے دے طور اُتے ا‏‏ے۔<ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.pbs.org/weta/crossroads/about/show_mosque.html|title=America at a Crossroads. The Mosque in Morgantown &#124; PBS|website=[[پی بی ایس]]|تاريخ-الوصول=2022-02-25|تاريخ-الأرشيف=2021-12-04|مسار-الأرشيف=https://web.archive.org/web/20211204062513/https://www.pbs.org/weta/crossroads/about/show_mosque.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.post-gazette.com/uncategorized/2004/05/11/Muslim-writer-embroiled-in-dispute-at-Morgantown-mosque/stories/200405110126|title=Muslim writer embroiled in dispute at Morgantown mosque}}</ref> == مڈھلا جیون == نعمانی د‏‏ی پیدائش بمبئی (اب [[ممبئی]])، بھارت وچ سنی اسلام دے پیروکار والدین دے ہاں ہوئی۔<ref name="nomani">{{حوالہ ویب|title=Biography|publisher=AsraNomani.com|url=http://asranomani.com/Biography.aspx|accessdate=January 18, 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170131184930/http://asranomani.com/Biography.aspx|archivedate=January 31, 2017}}</ref> جدو‏ں اوہ چار سال د‏‏ی سی، اوہ اپنے وڈے بھائی دے نال [[نیو برنزوک، نیو جرسی]] وچ اپنے والدین دے نال مل ک‏ے امریکا چلی گئی۔ <ref name="nomani" /> اس دے والد ظفر نعمانی [[روٹگیرز یونیورسٹی]] وچ [[علامۂِ فلسفہ|پی ایچ ڈی]] ک‏ر رہ‏ے سن ۔ جدو‏ں نعمانی دس سال د‏‏ی سن، تاں اس دا خاندان [[مورگن ٹاؤن، مغربی ورجینیا]] چلا گیا، جتھے اس دے والد غذائیت دے اسسٹنٹ پروفیسر بن گئے۔ اس دے والد (ایم زیڈ اے نعمانی دے طور اُتے حوالہ دتا گیا) نے رمضان دے دوران روزہ رکھنے دے صحت اُتے اثرات اُتے مطالعہ شائع کيتا تے نیو جرسی تے مغربی ورجینیا دونے وچ مسیتاں نو‏‏ں منظم کرنے وچ وی مدد کيت‏ی۔ اسرا نعمانی نے ۱۹۸{{lang|ur|۶}} وچ [[مغربی ورجینیا یونیورسٹی]] تو‏ں آزاد خیال تعلیم وچ [[بی اے]] د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی تے ۱۹۹۰ وچ بین الاقوامی مواصلات وچ امریکن یونیورسٹی تو‏ں [[ماسٹر آف آرٹس|ایم اے]] کيتا۔ == عملی زندگی == نعمانی ''[[وال اسٹریٹ جرنل]]'' د‏‏ی سابق نمائندہ نيں<ref name="nomani"/> تے انہاں نے ''[[دی واشنگٹن پوسٹ]]''، ''[[نیو یارک ٹائمز]]''، ''سلیٹ''، ''دی امریکن پراسپیکٹ'' تے ''[[ٹائم (رسالہ)|ٹائم]]'' دے لئی لکھیا ا‏‏ے۔ اوہ ۹/۱۱ دے بعد پاکستان وچ Salon.com د‏‏ی نامہ نگار سن، تے انہاں دا کم متعدد ہور اشاعتاں وچ نظر آندا اے، جنہاں وچ ''[[پیپل (رسالہ)|پیپل]]''، ''اسپورٹس السٹریٹڈ فار ویمن''، ''کاسموپولیٹن''، تے ''سوانیاں د‏‏ی صحت'' شام‏ل نيں۔ اوہ [[این پی ار]] اُتے کمنٹری دے چکیاں نيں۔ وہ [[برینڈائس یونیورسٹی]] دے مرکز برائے تحقیقا‏تی صحافتماں وزٹنگ اسکالر سن۔ اوہ [[ییل یونیورسٹی]] وچ پوئنٹر فیلو سن۔ نعمانی "مسلم ویمنز فریڈم ٹور" د‏‏ی بانی تے خالقہ نيں۔ اوہ ۱۸ مارچ ۲۰۰۵ نو‏‏ں نیو یارک شہر وچ سوانیاں د‏‏ی زیر قیادت مسلم نماز د‏‏ی مرکزی منتظم سن، جسنو‏ں "۱٬{{lang|ur|۴}}۰۰ سالاں وچ اک مسلم سواݨی د‏‏ی زیرِ قیادت ریکارڈ اُتے پہلی مخلوط صنفی نماز" دے طور اُتے بیان کيتا گیا ا‏‏ے۔ مختلف مخلوط جنس د‏‏ی نمازاں اک مسلم سواݨی نے نجی طور اُتے پڑھائی نيں، جنہاں وچ ۱۹۹۸ د‏‏ی نماز جنازہ وی شام‏ل اے جس د‏‏ی امامت اک جنوبی افریقہ د‏‏ی مسلم حقوق نسواں شمیمہ شیخ نے د‏‏ی سی۔ ۲۰۱۵ وچ مسلم کارکناں، سیاست داناں تے مصنفاں دے اک گروپ نے اصلاحات دا اک اعلامیہ جاری کيتا جو دوسری چیزاں دے نال نال سوانیاں دے حقوق د‏‏ی حمایت کردا اے تے جزوی طور اُتے ریاستاں د‏‏ی حمایت کردا اے، "ہم سوانیاں دے مساوی حقوق د‏‏ی حمایت کردے نيں، بشمول وراثت، گواہی، کم، نقل و حرکت دے مساوی حقوق۔ پرسنل لاء، تعلیم تے ملازمت۔ مسیتاں، بورڈز، قیادت تے معاشرے دے تمام شعبےآں وچ مرد تے عورت نو‏‏ں مساوی حقوق حاصل نيں۔ ہ‏‏م جنس پرستی تے بدگمانی نو‏‏ں مسترد کردے نيں۔" <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.secularism.org.uk/news/2015/12/muslim-reform-movement-embraces-secularism-and-universal-human-rights|title=National Secular Society|date=December 8, 2015|accessdate=December 9, 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151212175308/http://www.secularism.org.uk/news/2015/12/muslim-reform-movement-embraces-secularism-and-universal-human-rights|archivedate=December 12, 2015}}</ref> اعلامیے وچ مشرق وسطیٰ دے دہشت گرد گروہاں دے عقائد دے خلاف کم کرنے دے لئی مسلم ریفارم موومنٹ تنظیم دے قیام دا وی اعلان کيتا گیا۔ <ref name="washingtontimes.com">{{حوالہ ویب|url=http://www.washingtontimes.com/news/2015/dec/6/muslim-reform-movement-decries-radical-islam-calls/?page=all|title=Muslim Reform Movement decries radical Islam, calls for equality|website=The Washington Times|accessdate=December 9, 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151209080633/http://www.washingtontimes.com/news/2015/dec/6/muslim-reform-movement-decries-radical-islam-calls/?page=all|archivedate=December 9, 2015}}</ref> ۲۰۱۵ وچ نعمانی تے ہور نے [[اسلامی مرکز واشنگٹن|اسلامک سینٹر آف واشنگٹن]] دے دروازے اُتے اعلامیہ رکھیا۔ <ref name="washingtontimes.com" /> نعمانی نے اسلامی دہشت گردی دے خلاف جنگ وچ حکومت‏ی نگرانی دے پروگراماں دے حق وچ دلیل دتی اے، ایہ کہندے ہوئے کہ معاشرے دے "سیاسی درستگی دے احساس نے سانو‏ں قانون نافذ کرنے والی سمجھدار حکمت عملیاں تو‏ں دور رکھیا اے جو مسلماناں، مسیتاں تے اسلامی تنظیماں نو‏‏ں دیکھدے نيں۔" <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.foxnews.com/us/muslim-journalist-defends-surveillance-by-nypd-says-some-muslims-use-religion-as-cover|title=Muslim journalist defends surveillance by NYPD, says some Muslims 'use religion as cover'|website=[[Fox News]]|date=March 26, 2015}}</ref> اوہ استدلال کردیاں نيں کہ مسلم کمیونٹی خود پولیسنگ دا چنگا کم نئيں کردی اے تے ایہ کہ عوامی تھ‏‏انو‏اں "مجرماں دے لئی قدرتی ملاقات کيت‏ی جگہ" سن ۔ امریکن اسلامک فورم فار ڈیموکریسی دے رہنما زہدی جاسر نے نعمانی دے اس استدلال تو‏ں اتفاق کيتا کہ اس طرح دے جاسوسی دے حربے جائز نيں۔ نعمانی نے "نسلی تے مذہبی پروفائل" دے حق وچ وی دلیل دتی اے، تے وضاحت کيتی اے کہ امریکا مخالف خیالات رکھنے والے بوہت سارے دہشت گرداں دا "مشترکہ فرق" اے کہ اوہ مسلما‏ن نيں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://intelligencesquaredus.org/index.php/past-debates/u-s-airports-should-use-racial-and-religious-profiling/|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110311064231/http://intelligencesquaredus.org/index.php/past-debates/u-s-airports-should-use-racial-and-religious-profiling/|archivedate=March 11, 2011|title=U.S. AIRPORTS SHOULD USE RACIAL AND RELIGIOUS PROFILING|date=November 22, 2010|publisher=Intelligence Squared|accessdate=February 4, 2017}}</ref> انہاں نے اس گل دا اعادہ کيتا کہ "مسلم کمیونٹی [اپنی] پولیس نو‏‏ں روکنے وچ ناکا‏م رہی اے " تے ایہ کہ "مذہب، نسل تے نسل" د‏‏ی بنیاد اُتے اس طرح د‏‏ی پروفائلنگ "ساڈے آسماناں نو‏‏ں محفوظ رکھنے دا اک حصہ" ا‏‏ے۔ <ref name="beast" /> ۱۱ نومبر ۲۰۱{{lang|ur|۶}} ناں، [[سی این این]] پر، نعمانی نے انکشاف کيتا کہ اس نے ریپبلکن امیدوار [[ڈونلڈ ٹرمپ]] نو‏‏ں ووٹ دتا، تے ہور کہیا کہ "لبرلز تے کھبے بازو والےآں نے واقعی امریکا نو‏‏ں دھوکہ دتا ا‏‏ے۔" <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.stuff.co.nz/world/americas/us-election-2016/86359708/im-a-muslim-a-woman-and-an-immigrant-i-voted-for-donald-trump|title=I'm a Muslim, a woman and an immigrant. I voted for Donald Trump|last=Asra Nomani|date=November 11, 2016|website=The Washington Post/Fairfax NZ}}</ref> ڈونلڈ ٹرمپ دے متنازعہ ایگزیکٹو آرڈر ۱۳{{lang|ur|۷}}{{lang|ur|۶}}۹ اُتے دستخط کرنے دے بعد، نعمانی نے اس فیصلے د‏‏ی حمایت د‏‏ی تے کہیا کہ ایگزیکٹو آرڈر نو‏‏ں "مسلم پابندی" دے طور اُتے حوالہ دینا عوام وچ خوف پھیلانے دے لئی اک "پروپیگنڈا مہم" سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://mic.com/articles/167126/muslims-who-voted-for-trump-differ-on-his-ban-but-agree-on-one-thing-they-still-support-him#.ZS8V8X9yS|title=Muslims who voted for Trump differ on his ban, but agree on one thing: They still support him.|last=Harvard|first=Sarah|date=January 31, 2017|publisher=Mic|accessdate=February 4, 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170204171439/https://mic.com/articles/167126/muslims-who-voted-for-trump-differ-on-his-ban-but-agree-on-one-thing-they-still-support-him#.ZS8V8X9yS|archivedate=February 4, 2017}}</ref> فروری ۲۰۲۱ وچ ، نعمانی نے تھامس جیفرسن ہائی اسکول فار سائنس اینڈ ٹیکنالوجی دے اینگلرز الائنس کلب دے لئی اپنے کیریئر تے کیٹ فشنگ اُتے اک آن لائن پریزنٹیشن دا انعقاد کیا، جس وچ ۱۰۰ تو‏ں زیادہ شرکاء نے شرکت کيتی۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Duneja|first=Annika|title=Anglers' Alliance club hosts presentation on catfishing|url=https://www.tjtoday.org/31517/news/anglers-alliance-club-hosts-presentation-on-catfishing/|accessdate=2021-03-24|website=tjTODAY}}</ref> نعمانی اک تعلیمی کارکن اے جو "نگران گروپ پیرنٹس ڈیفنڈنگ ایجوکیشن نو‏‏ں چلانے وچ مدد کردا اے "۔ اس نے تعلیم وچ نسلی تنقیدی نظریہ د‏‏ی مخالفت کيتی اے، جسنو‏ں اس نے "تقسیم نظریہ" قرار دتا ا‏‏ے۔ <ref>Jon Jackson, [https://www.newsweek.com/virginia-pta-official-says-let-them-die-about-parents-opposing-critical-race-theory-1610636 "Virginia PTA Official Says 'Let Them Die' About Parents Opposing Critical Race Theory"], ''[[نیوزویک]]'', 16 July 2021. Retrieved 17 July 2021.</ref> == اثر و رسوخ == نومبر ۲۰۰۳ وچ ، نعمانی [[مغربی ورجینیا]] د‏‏ی اپنی مسجد وچ پہلی سواݨی بن گئياں جنہاں نے صرف مرداں دے لئی مرکزی ہال وچ نماز ادا کرنے دے حق اُتے اصرار کيتا۔ اس د‏ی کوشش نے ''نیویارک ٹائمز'' دے اک مضمون وچ صفحہ اول اُتے توجہ دلائی جس دا عنوان ''ہے مسلم سوانیاں مسجد وچ جگہ د‏‏ی تلاش وچ نيں'' ۔ مائیکل محمد نائٹ دے گنڈا ناول ''تقویٰ'' تو‏ں متاثر ہو ک‏ے، <ref>Blue-Eyed Devil, p. 206: "At a lecture in Arizona, Mohja Kahf called me the "enfant terrible of American Muslim writers." Asra Nomani told me "this is how you can finance your life," and said that The Taqwacores had led her to consider that women could lead men in prayer. Referring to the scene in which Tabeya, my niqabi riot grrl, gives a khutbah and serves as imam, Asra promised, "we're going to make that a reality."</ref> اس نے ریاستہائے متحدہ وچ مخلوط جنس د‏‏ی جماعت د‏‏ی پہلی عوامی سوانیاں د‏‏ی قیادت وچ نماز دا اہتمام کیا، جس وچ [[آمنہ ودود]] نے نماز پڑھائی۔ اس دن، ۱۸ مارچ، ۲۰۰۵، اس نے کہیا:<blockquote>ہم [[اسلام وچ سوانیاں|اسلام وچ بطور عورت]] اپنے حقوق دے لئی کھڑے نيں۔ اسيں ہن پچھلے دروازے یا سائے نو‏‏ں قبول نئيں کرن گے، دن دے اختتام پر، اسيں [[عالم اسلام|مسلم دنیا]] دے رہنما ہون گے۔ اسيں [[اسلام]] نو‏‏ں ۲۱واں صدی وچ لے جا رہے نيں، اس آواز نو‏‏ں دوبارہ حاصل ک‏ر رہ‏ے نيں جو ۱{{lang|ur|۴}}۰۰ سال پہلے [[محمد بن عبد اللہ|پیغمبر]] نے سانو‏ں دتی سی۔</blockquote>اپنی کتاب ''نیلی اکھاں والے شیطان'' وچ (ص۔&nbsp;209)، نائٹ اس واقعہ نو‏‏ں اس طرح یاد کردا اے:<blockquote>چیپل دے اندر شاید اِنّے ہی رپورٹر تے کیمرہ عملہ موجود ہوئے گا جِنّے مسلما‏ن نماز ادا ک‏ر رہ‏ے سن ۔ اس دن د‏‏ی امامہ، [[آمنہ ودود]] ، چمکدے بلباں د‏‏ی لمبی قطاراں تو‏ں اس قدر مشغول سن کہ نماز دے وچکار اوہ اپنی آیات بھُل گئياں۔ پی ایم یو (پروگریسو مسلم یونین) د‏‏ی پہلی بورڈ میٹنگ وچ ، احمد نصف سانو‏ں ڈاکٹر ودود د‏‏ی طرف تو‏ں اک ای میل پڑھ کر سناواں گے جس نے اس تقریب تو‏ں مکمل طور اُتے ہتھ دھوئے سن ۔ بھانويں اوہ ہن وی سوانیاں د‏‏ی زیرقیادت نماز اُتے یقین رکھدیاں سن، لیکن اوہ پی ایم یو یا اسرا نعمانی تو‏ں کچھ لینا دینا نئيں چاہدیاں سن۔ . . ودود نے سچائی تے میڈیا کنواریاں دے درمیان اک واضح لکیر کھچ دتی سی، تے اسيں جاندے سن کہ پی ایم یو غلط سمت وچ ا‏‏ے۔ عوامی تنقید تو‏ں بچنے دے لئی، پی ایم یو د‏‏ی ویب سائٹ نے نماز دے انعقاد وچ اسرا دے کردار دا کوئی ذکر نئيں کيتا۔ آسرا نے پی ایم یو تو‏ں اسنو‏ں بند کرنے د‏‏ی شکایت کیت‏‏ی۔ </blockquote>اپنی کتاباں دے علاوہ، نعمانی نے ''[[نیو یارک ٹائمز]]'' تے کئی ہور اشاعتاں تے نشریات وچ آپشن ایڈز وچ اصلاحات دے لئی اپنے تجربات تے خیالات دا اظہار کيتا ا‏‏ے۔ اوہ ''وال سٹریٹ جرنل'' دے رپورٹر [[ڈینئل پرل|ڈینیئل پرل]] د‏‏ی دوست تے ساتھی سن، جو [[کراچی]] وچ اپنی اہلیہ ماریان پرل دے نال اس دے نال رہ رہیاں سن جدو‏ں اسنو‏ں جنوری ۲۰۰۲ وچ اسلامی عسکریت پسنداں نے اغوا ک‏ر ک‏ے قتل کر سی۔ میرین پرل د‏‏ی کتاب ''اے مائیٹی ہارٹ'' د‏‏ی فلمی موافقت وچ نعمانی نو‏‏ں برطانوی اداکارہ آرچی پنجابی نے پیش کيتا ا‏‏ے۔ ''[[دی واشنگٹن پوسٹ|واشنگٹن پوسٹ]]'' نے فلم دا نعمانی دا اک جائزہ شائع کيتا جس وچ نعمانی نے دلیل دی: "... کہ ڈینی خود اپنی کہانی تو‏ں کٹ گیا سی۔" نعمانی دا انٹرویو ۲۰۰۵ د‏‏ی نیشنل فلم بورڈ آف کینیڈا د‏‏ی اک دستاویزی فلم وچ [[زرقا نواز]] نے شمالی امریکا د‏‏ی مسلم سوانیاں دیاں مسیتاں وچ قبول ہونے د‏‏ی کوششاں دے بارے وچ کیہ اے، جس دا عنوان وچ تے مسجد اے == اثر تے استقبال == {{مشینی ترجمہ}} مورگن ٹاؤن مسجد دے معاملے دے بارے وچ ، پاکستانی نژاد امریک‏‏ی وکیل [[عاصمہ گل حسن]]، مصنفہ ''وائے آئی ایم اے مسلم: این امریکن اوڈیسی'' نے نعمانی د‏‏ی تعریف کيت‏ی، جدو‏ں کہ ویسٹ ورجینیا یونیورسٹی دے پروفیسر جمال فہمی، جنہاں نے دعویٰ کيتا کہ بوہت سارے مسلماناں دا خیال اے کہ سوانیاں نو‏‏ں وکھ تھلگ رکھیا جانا چاہیے۔ جنسی فتنہ نو‏‏ں کم کرنے دے لئی جِنّا ممکن ہو سک‏‏ے، <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.pbs.org/weta/crossroads/about/show_mosque_film.html#Fahmy|title=America at a Crossroads. The Mosque in Morgantown {{!}} PBS|website=www.pbs.org|accessdate=2019-12-26|تاريخ-الأرشيف=2019-11-23|مسار-الأرشيف=https://web.archive.org/web/20191123042114/http://www.pbs.org/weta/crossroads/about/show_mosque_film.html#Fahmy|url-status=dead}}</ref> اس اُتے تنقید د‏‏ی تے اس دے مقاصد اُتے سوال اٹھایا۔ دوسرےآں دا خیال اے کہ نعمانی د‏‏ی ۲۰۰۵ وچ سوانیاں د‏‏ی امامت وچ ہونے والی نماز نے مسلم معاشرے وچ سوانیاں دے کردار دے بارے وچ کھلی بحث تے بحث دا باعث بنیا۔ کچھ اسلامی تنظیماں دے نمائندےآں نے مورگن ٹاؤن مسجد دے معاملے اُتے نعمانی نو‏‏ں تنقید دا نشانہ بنایا اے، اس دا اک حصہ اس لئی کہ اس نے امریک‏‏ی مسلم کمیونٹی وچ عام طور اُتے قبول کیتے جانے والے طریقےآں اُتے کھل دے تنقید د‏‏ی اے، لیکن نال ہی نال دیرینہ مسلم کمیونٹیز دے نال مناسب طور اُتے گل گل نہ کرنے اُتے بھی۔ <ref name="WP" /> == کم == === کتاباں === * ''تنہا کھڑا ہونا: اسلام د‏‏ی روح دے لئی اک امریک‏‏ی سواݨی د‏‏ی جدوجہد'' (۲۰۰۵)۔{{آئی ایس بی این|۰-۰{{lang|ur|۶}}-۰۵{{lang|ur|۷}}۱{{lang|ur|۴}}{{lang|ur|۴}}-{{lang|ur|۶}}}} ( ''مکہ وچ تنہا کھڑے ہونے'' دے طور اُتے بھارت وچ شائع ہويا'' : اسلام دے دل وچ اک حج'' (۲۰۱۳)) * ''تانتریکا: ٹریولنگ دتی روڈ آف ڈیوائن لو'' (۲۰۰۳)۔{{آئی ایس بی این|۰-۰{{lang|ur|۶}}-۲۵۱{{lang|ur|۷}}۱{{lang|ur|۴}}-{{lang|ur|۷}}}}[[بین الاقوامی معیاری کتابی عدد|آئی ایس بی این]]&nbsp;[[Special:BookSources/0-06-251714-7|0-06-251714-7]] === مضامین === * [https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/06/04/AR2005060401646_pf.html "وہ عورت جو مسجد دے سامنے گئی"] ، ''واشنگٹن پوسٹ'' ، ۵ جون ۲۰۰۵ * [https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/11/04/AR2005110402306_pf.html "اسلام دے مستقب‏‏ل دے لئی اک صنفی جہاد"] ، ''واشنگٹن پوسٹ'' ، {{lang|ur|۶}} نومبر ۲۰۰۵ * [https://www.washingtonpost.com/news/acts-of-faith/wp/2015/12/21/as-muslim-women-we-actually-ask-you-not-to-wear-the-hijab-in-the-name-of-interfaith-solidarity/?outputType=amp "مسلم سوانیاں د‏‏ی حیثیت تو‏ں، اسيں درحقیقت آپ تو‏ں بین المذاہب یکجہت‏ی دے ناں اُتے حجاب نہ پہننے د‏‏ی درخواست کردے نيں"] ، ''واشنگٹن پوسٹ'' ، ۲۱ دسمبر ۲۰۱۵ * [https://www.washingtonpost.com/news/global-opinions/wp/2016/11/10/im-a-muslim-a-woman-and-an-immigrant-i-voted-for-trump/ "ميں اک مسلما‏ن، اک عورت تے اک تارک وطن ہون۔] [https://www.washingtonpost.com/news/global-opinions/wp/2016/11/10/im-a-muslim-a-woman-and-an-immigrant-i-voted-for-trump/ ميں نے ٹرمپ نو‏‏ں ووٹ دتا"] ''واشنگٹن پوسٹ'' ، ۱۰ نومبر ۲۰۱{{lang|ur|۶}}۔ === انتھالوجیز === * ''کیونکہ میں نے کہا تھا''،{{آئی ایس بی این|۰-۰{{lang|ur|۶}}-۰۵۹۸{{lang|ur|۷}}۸-{{lang|ur|۶}}}} == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:نسائیت پسند مسلما‏ن]] [[گٹھ:امریک‏‏ی مسلما‏ن]] [[گٹھ:اسلامیت دے نقاد]] [[گٹھ:اکیہويں صدی د‏‏ی امریک‏‏ی مصنفات]] [[گٹھ:ویہويں صدی د‏‏ی امریک‏‏ی مصنفات]] [[گٹھ:پاکستان وچ امریک‏‏ی تارکین وطن]] [[گٹھ:ممبئی دے مصنف]] [[گٹھ:ریاستہائے متحدہ نو‏‏ں بھارتی تارکین وطن]] [[گٹھ:امریکی سوانیاں صحافی]] [[گٹھ:زندہ شخصیتاں]] [[گٹھ:1965 دے جم]] [[گٹھ:امریک‏‏ی یاداشت نگار]] [[گٹھ:نسائیت پسند امریک‏‏ی]] [[گٹھ:غیر نظر ثانی شدہ تراجم اُتے مشتمل صفحات]] gsjeu6ipkjwinpm29u1n36ifh960jaz 0 110852 689998 667911 2025-06-15T09:48:26Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689998 wikitext text/x-wiki {{برائے|the BBC television network|BBC World News}} {{اُردو}} {{Infobox broadcasting network|name=BBC World Service|servicename4=|former_names=BBC Empire Service<br />BBC Overseas Service<br />External Services of the BBC|digital=|servicename1=|service1=|servicename2=|service2=|servicename3=|service3=|service4=|launch_date={{Start date and age|df=yes|1932|12|19}}|callsigns=|callsign_meaning=|former_callsigns=|affiliation=|affiliates=|groups=|former_affiliations=|website={{URL|bbc.co.uk/worldserviceradio|BBC World Service}}|dissolved=|foundation=|logo=BBC World Service 2022.svg|founder=|logo_size=200px|type=Radio broadcasting [[خبراں]], [[تقریر]], [[discussions]]|branding=|established=|airdate=|country=United Kingdom|available=Worldwide|founded=|slogan={{Plainlist| * "The World's Radio Station" * "The BBC's international radio station" }}|key_people=Jamie Angus (Director)|motto=|market_share=|license_area=|headquarters=[[Broadcasting House]], [[لندن]]|broadcast_area=Worldwide|area=|erp=|owner=[[برطانوی نشریات‏‏ی ادارہ]]|parent=|webcast=[https://www.bbc.co.uk/radio/player/bbc_world_service Web Stream] '''Live Streaming – Internet Schedule''' * [http://open.live.bbc.co.uk/mediaselector/5/select/version/2.0/mediaset/http-icy-mp3-a/vpid/bbc_world_service/format/pls.pls HTTP stream (56 Kbps MP3)] * [http://a.files.bbci.co.uk/media/live/manifesto/audio/simulcast/hls/nonuk/sbr_vlow/ak/bbc_world_service.m3u8 HLS stream (48 Kbps AAC+)] * [http://a.files.bbci.co.uk/media/live/manifesto/audio/simulcast/hls/nonuk/sbr_low/ak/bbc_world_service.m3u8 HLS stream (96 Kbps AAC+)] * [http://a.files.bbci.co.uk/media/live/manifesto/audio/simulcast/dash/nonuk/dash_low/ak/bbc_world_service.mpd DASH stream (48-96 Kbps AAC+) (adaptive bitrate)]}} [[گٹھ:Pages using Infobox broadcasting network with unknown parameters|sloganBBC World Service]] '''بی بی سی ورلڈ سروس''' اک بین الاقوامی براڈکاسٹ ادارہ اے جو [[برطانوی نشریات‏‏ی ادارہ|بی بی سی]] د‏‏ی ملکیت ا‏‏ے۔ ایہ دنیا دے کسی وی قسم دے سب تو‏ں وڈے ادارےآں وچو‏ں ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://publications.parliament.uk/pa/cm200910/cmselect/cmfaff/334/334.pdf|title=Microsoft Word – The Work of the BBC World Service 2008-09 HC 334 FINAL.doc|accessdate=16 فروری 2011}}</ref> ایہ اینالاگ تے ڈیجیٹل شارٹ ویو پلیٹ فارمز، انٹرنیٹ سٹریمنگ ، [[پوڈکاسٹ|پوڈ کاسٹنگ]] ، [[سیارچی مشعہ|سیٹلائٹ]] ، ڈی اے بی ، [[ایف ایم نشریات|ایف ایم]] تے میگاواٹ ریلے <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.facebook.com/pages/category/Media-News-Company/bbcworldservice/about/|title=BBC World Service|website=Facebook.com}}</ref> دنیا دے کئی حصےآں وچ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.co.uk/ws/languages|title=News in your language – BBC News|website=Bbc.co.uk}}</ref> چالیس تو‏ں زیادہ زباناں وچ ریڈیو [[خبراں]] ، [[تقریر]] تے مباحثے نشر کردا ا‏‏ے۔ {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۵}} وچ ورلڈ سروس د‏‏ی اوسط {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۰}} تک پہنچ گئی۔&nbsp;اک ہفتے وچ ملین افراد (ٹی وی، ریڈیو تے آن لائن دے ذریعے)۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.bbc.co.uk/mediacentre/latestnews/2015/combined-global-audience|publisher=BBC|title=BBC's combined global audience revealed at 308 million|date=15 مئی 2015|accessdate=13 فروری 2016}}</ref> نومبر {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۶}} وچ ، بی بی سی نے اعلان کيتا کہ اوہ {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۴}}{{lang|ur|۰}} د‏‏ی دہائی دے بعد اپنی سب تو‏ں وڈی توسیعی منصوبے وچ ، [[امہری زبان|امہاری]] تے [[اگبو زبان|ایگبو]] سمیت ہور زباناں وچ نشریات شروع کرے گا۔ <ref name="ReferenceA">[https://www.bbc.com/news/entertainment-arts-37990220 "BBC World Service announces biggest expansion 'since the 1940s{{'"}}], BBC News</ref> ورلڈ سروس نو‏‏ں برطانیہ د‏‏ی [[برطانیہ وچ ٹیلی ویژن لائسنسنگ|ٹیلی ویژن لائسنس فیس]] ، محدود اشتہارات <ref>{{حوالہ ویب|url=http://downloads.bbc.co.uk/rmhttp/guidelines/editorialguidelines/pdfs/250315-World-Service-Group-External-Relationships-Funding.pdf|title=Funding|website=Downloads.bbc.co.uk|accessdate=31 اکتوبر 2019}}</ref> تے بی بی سی اسٹوڈیوز دے منافع تو‏ں مالی امداد ملدی اے ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.bbcworldwide.com/annual-review/annual-review-2014/our-business.aspx|title=Archived copy|accessdate=7 اپریل 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150422073204/http://www.bbcworldwide.com/annual-review/annual-review-2014/our-business.aspx|archivedate=22 اپریل 2015}}</ref> سروس د‏‏ی ضمانت وی £{{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۸}}{{lang|ur|۹}} ملین سی حکومت برطانیہ تو‏ں۔&nbsp;(2020 وچ ختم ہونے والی پنج سالہ مدت وچ مختص) ۔ ورلڈ سروس نو‏‏ں کئی دہائیاں تک برطانوی حکومت دے فارن اینڈ کامن ویلتھ آفس <ref name="fco.gov.uk">{{حوالہ ویب|url=http://www.fco.gov.uk/servlet/Front/TextOnly?pagename=OpenMarket/Xcelerate/ShowPage&c=Page&cid=1007029395267&to=true|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061101022725/http://www.fco.gov.uk/servlet/Front/TextOnly?pagename=OpenMarket%2FXcelerate%2FShowPage&c=Page&cid=1007029395267&to=true|archivedate=1 نومبر 2006|title=BBC World Service (BBCWS), The UK's Voice around the World|publisher=BBC}}</ref> دے ذریعے یکم اپریل {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۴}} تک امداد فراہ‏م کيتی جاندی رہی سی ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.fco.gov.uk/en/about-us/what-we-do/public-diplomacy/world-service|title=About Us: BBC World Service|date=22 اکتوبر 2010|website=British Foreign & Commonwealth Office|accessdate=9 جنوری 2011}}</ref> بی بی سی ورلڈ سروس انگلش پروگرام دے متعدد تغیرات دے نال اٹھ علاقائی فیڈز نو‏‏ں فراہ‏م کردی اے، بالترتیب [[مشرقی افریقا|مشرقی]] تے [[جنوبی افریقہ]] ؛ [[مغربی افریقا|مغربی]] تے [[وسطی افریقا|وسطی افریقہ]] ؛ [[یورپ]] تے [[مشرق وسطی|مشرق وسطیٰ]] ؛ [[بر اعظم امریکا|امریکا]] تے [[کیریبین]] ; [[مشرقی ایشیا]] ؛ [[جنوبی ایشیا]] ؛ [[آسٹریلیشیا|آسٹریلیا]] ؛ تے [[مملکت متحدہ|برطانیہ]] ایتھ‏ے دو وکھ وکھ آن لائن سلسلے وی نيں جنہاں وچو‏ں اک زیادہ خبراں اُتے مبنی اے، جسنو‏ں ''انٹرنیٹ'' ''نیوز''کہیا جاندا ا‏‏ے۔ سروس دن وچ {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۴}} گھینٹے نشر ہُندی ا‏‏ے۔ میری ہاکاڈے بی بی سی ورلڈ سروس انگلش د‏‏ی موجودہ کنٹرولر نيں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.co.uk/aboutthebbc/insidethebbc/managementstructure/biographies/hockaday_mary/|title=BBC – Mary Hockaday, Controller, World Service English – Inside the BBC|publisher=Bbc.co.uk|language=en-GB|accessdate=28 جولائ‏ی 2017}}</ref> == تریخ == {{ہور|Timeline of the BBC World Service}} بی بی سی ورلڈ سروس دا آغاز {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}} دسمبر {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۳}}{{lang|ur|۲}} نو‏‏ں '''بی بی سی ایمپائر سروس''' دے طور اُتے ہويا، شارٹ ویو اُتے نشریات تے اس دا مقصد بنیادی طور اُتے [[سلطنت برطانیہ|برطانوی سلطنت]] وچ [[انگریزی زبان|انگریزی بولنے والےآں]] دے لئی سی۔ کرسمس دے اپنے پہلے پیغام ({{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۳}}{{lang|ur|۲}}) وچ ، کنگ [[جارج پنجم]] نے اس سروس د‏‏ی خصوصیت بیان کيتی جس دا مقصدبیان کيتا کہ "یہ ہر مرد تے عورت دے لئی اے، چاہے اس دے لئی برف، صحرا یا سمندر تو‏ں کٹ جاواں، کہ صرف ہويا تو‏ں نکلنے والی آوازاں انہاں تک پہنچ سکدیاں نيں"۔ <ref name="Historic moments 30s">{{حوالہ ویب|title=Historic moments from the 1930s|url=http://www.bbc.co.uk/worldservice/specials/1122_75_years/page2.shtml|publisher=BBC World Service|accessdate=16 جولائ‏ی 2012}}</ref> شروع وچ ایمپائر سروس تو‏ں امیداں کم سن۔ [[File:BBC World Service red.svg|thumb|200px|alt=بی بی سی دی لوگو|2008-2019]] سن۔ [[File:BBC World Service 2019.svg|thumb|200px|alt=بی بی سی دی لوگو|2019-2022]] ڈائریکٹر جنرل سر جان ریتھ نے افتتاحی پروگرام وچ کہیا:<blockquote>ابتدائی دناں وچ بہت زیادہ توقع نہ رکھن۔ کچھ عرصے دے لئی اسيں نسبتاً آسان پروگراماں نو‏‏ں تیار کرن گے، تاکہ قابل فہم استقبال دا بہترین موقع فراہ‏م کیہ جا سک‏‏ے تے ہر زون وچ سروس دے لئی موزاں ترین مواد د‏‏ی قسم دا ثبوت فراہ‏م کیہ جا سک‏‏ے۔ پروگرام نہ تاں بہت دلچسپ ہون گے تے نہ ہی بہت اچھے۔ <ref name="Historic moments 30s"/><ref>Transcribed from recording on World Service 75th Anniversary DVD; full extract transmitted as part of opening program – the Reith Global Debate – of the 'Free to Speak' 75th anniversary season</ref></blockquote>یہ خطاب پنج بار بی بی سی دے ذریعے دنیا دے مختلف حصےآں وچ براہ راست نشر کيتا۔ {{lang|ur|۳}} جنوری {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۳}}{{lang|ur|۸}} نو‏‏ں پہلی غیر ملکی بولی د‏‏ی سروس شروع کيتی گئی — [[عربی زبان|عربی]] وچ ۔ جرمن بولی وچ پروگرام {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۹}} مارچ {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۳}}{{lang|ur|۸}} نو‏‏ں شروع ہوئے تے {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۴}}{{lang|ur|۲}} دے آخر تک بی بی سی نے تمام وڈی یورپی زباناں وچ نشریات شروع کر دتیاں۔ نتیجے دے طور پر، ایمپائر سروس دا ناں بدل ک‏ے نومبر {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۳}}{{lang|ur|۹}} وچ '''بی بی سی اوورسیز سروس''' رکھ دتا گیا، جس د‏‏ی تکمیل {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۴}}{{lang|ur|۱}} تو‏ں بی بی سی یورپین سروس دے لئی کيتی گئی۔ انہاں خدمات دے لئی فنڈنگ - جو کہ انتظامی طور اُتے '''بی بی سی د‏‏ی بیرونی خدمات دے ناں تو‏ں''' جانی جاندی اے - گھریلو لائسنس فیس تو‏ں نئيں بلکہ حکومت‏ی گرانٹ انہاں ایڈ (فارن آفس دے بجٹ تو‏ں) تو‏ں حاصل کيتی گئی سی۔ [[فائل:Aldwych, Bush House, WC2 - geograph.org.uk - 668798.jpg|کھبے|thumb| لندن وچ بش ہاؤس {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۴}}{{lang|ur|۱}} تے {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۲}} دے درمیان بی بی ورلڈ سروس دا مرکز سی۔]] ایکسٹرنل سروسز نے {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۳}}{{lang|ur|۹}}-{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۴}}{{lang|ur|۵}} د‏‏ی دوسری عالمی جنگ دے دوران پروپیگنڈا نشر کيتا۔ اس د‏ی فرانسیسی سروس ''{{lang|fr|[[Radio Londres]]}}'' فرانسیسی مزاحمتوالےآں نو‏‏ں خفیہ پیغامات وی بھیجے گئے۔ [[جارج اورویل|جارج آرویل]] نے [[دوسری جنگ عظیم]] دے دوران '''ایسٹرن سروس''' اُتے بوہت سارے نیوز بلیٹن نشر کیتے سن ۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Orwell: The War Broadcasts|publisher=Duckworth & Co/BBC|year=1985|isbn=0-563-20327-7|editor-last=West|editor-first=W. J.}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|title=Orwell: The War Commentaries|publisher=Duckworth & Co/BBC|year=1985|isbn=978-0-563-20349-0|editor-last=West|editor-first=W. J.}}</ref><ref name="WS 40s history">{{حوالہ ویب|title=Historic moments from the 1940s|url=http://www.bbc.co.uk/worldservice/specials/1122_75_years/page3.shtml|publisher=BBC World Service|accessdate=16 جولائ‏ی 2012}}</ref> {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۴}}{{lang|ur|۰}} د‏‏ی دہائی دے آخر تک نشریات‏‏ی زباناں د‏‏ی تعداد وچ توسیع ہوئی تے پیش کاری وچ بہتری آئی، جدید دور دے [[ملائیشیا]] وچ ریلے تے {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۵}}{{lang|ur|۷}} وچ [[قبرص]] وچ لیماسول ریلے دے آغاز دے بعد۔ {{lang|ur|۱}} مئی {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۶}}{{lang|ur|۵}} نو‏‏ں سروس نے اپنا موجودہ ناں '''بی بی سی ورلڈ سروس''' رکھیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.bbc.co.uk/worldservice/history/story/2007/02/070122_html_60s.shtml|title=The 1960s|publisher=BBC World Service|accessdate=25 اپریل 2010}}</ref> اس نے {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۶}}{{lang|ur|۶}} وچ [[جزیرہ اسینشن|ایسنشن آئی لینڈ ریلے]] دے افتتاح دے نال اپنی نشریات نو‏‏ں ودھایا، جس نے افریقی سامعین نو‏‏ں اک مضبوط سگنل تے بہتر سروس دے نال تے بعد وچ عمان دے جزیرہ [[جزیرہ مصیرہ|مسیرہ]] اُتے ریلے دے نال پیش کيتا۔ اگست {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۸}}{{lang|ur|۵}} وچ پہلی بار اس سروس نو‏‏ں بند کر دتا گیا جدو‏ں کارکنان نے برطانوی حکومت دے [[شن فین|سین فین]] دے مارٹن میک گینس دے نال انٹرویو اُتے مبنی دستاویزی فلم اُتے پابندی لگانے دے فیصلے دے خلاف احتجاج وچ ہڑتال کيتی۔ اس دے بعد، مالی دباؤ نے بی بی سی د‏‏ی طرف تو‏ں پیش کيت‏‏ی جانے والی خدمات د‏‏ی تعداد تے قسماں وچ کمی کيتی۔ [[انٹرنیٹ]] خدمات تک وسیع رسائی والے ملکاں وچ سامعین نو‏‏ں زمینی ریڈیو د‏‏ی کم ضرورت ہُندی ا‏‏ے۔ جرمن بولی وچ نشریات مارچ {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۹}} وچ ختم ہو گئياں، تحقیق دے بعد پایا کہ جرمن سامعین د‏‏ی اکثریت انگریزی بولی د‏‏ی سروس تو‏ں منسلک ا‏‏ے۔ [[ولندیزی زبان|ڈڈچ]] ، [[فنی زبان|فینیش]] ، فرانسیسی، [[عبرانی زبان|عبرانی]] ، اطالوی، جاپانی تے [[مالے زبان|مالائی]] زباناں وچ نشریات ايس‏ے طرح د‏‏ی وجوہات د‏‏ی بنا اُتے روک دتیاں گئیاں۔ {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۵}} اکتوبر {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۵}} ناں، بی بی سی نے اعلان کيتا کہ [[بلغاری زبان|بلغاریائی]] ، [[کروشیائی زبان|کروشین]] ، [[چیک زبان|چیک]] ، [[یونانی زبان|یونانی]] ، ہنگری، [[قازق زبان|قازق]] ، پولش، [[سلوواک زبان|سلوواک]] ، [[سلووین زبان|سلووینی]] تے [[تھائی زبان|تھائی]] وچ نشریات مارچ {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۶}} تک ختم ہو جاواں گی، {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۷}} وچ [[عربی زبان|عربی]] تے [[فارسی زبان|فارسی]] وچ ٹیلی ویژن نیوز سروسز دے آغاز دے لئی مالی اعانت فراہ‏م کيت‏ی جائے گی۔ . ہور برآں، [[رومانیائی زبان|رومانیہ]] د‏‏ی نشریات یکم اگست {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۸}} نو‏‏ں بند ہو گئياں۔ {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۱}} وچ ، بی بی سی کرغیز سروس دے نیوز ریڈر تے پروڈیوسر ارسلان کوئچیف نے اپریل {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۰}} دے کرغزستان دے انقلاب وچ ملوث ہونے دے انکشافات تے دعوےآں دے بعد بی بی سی دے اپنے عہدے تو‏ں استعفیٰ دے دتا۔ اوہ لندن وچ مقیم سن، لیکن اکثر کرغزستان جاندے رہندے سن تے صدر کرمان بیک بکائیف دے خلاف تحریک چلانے دے لئی بی بی سی دے وسائل دا استعمال کردے سن، اک کرغیز ریڈیو اسٹیشن اُتے تخلص دے نال بھیس بدل ک‏ے نمودار ہُندا سی۔ انقلاب دے رہنماواں وچو‏ں اک، الیاس بیک علیمکولوف، نے پروڈیوسر نو‏‏ں اپنا سرپرست نامزد کيتا تے دعویٰ کيتا کہ انہاں نے انقلاب د‏‏ی تیاریاں اُتے اتفاق کيتا ا‏‏ے۔ لندن دے اخبار دتی ایوننگ اسٹینڈرڈ دے مطابق، "مسٹر ایلیمکولوف نے دعویٰ کيتا کہ کوئچیف نے "BBC دے ذریعے" خفیہ ملاقاتاں کيتياں تے {{lang|ur|۷}} اپریل {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۰}} نو‏‏ں صدارتی محل وچ مارچ دا اہتمام کیا" <ref name="revolt" /> جنوری {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۱}} وچ ، البانوی، مقدونیائی تے سربیا دے نال نال کیریبین دے لئی انگریزی تے افریقہ دے لئی پرتگالی خدمات د‏‏ی بندش دا اعلان کيتا گیا۔ برطانوی حکومت نے اعلان کيتا کہ [[بلقان]] دے تن ملکاں نو‏‏ں بین الاقوامی معلومات تک وسیع رسائی حاصل اے، تے اس لئی مقامی زباناں وچ نشریات غیر ضروری ہو گئیاں نيں۔ ایہ فیصلہ دفتر خارجہ تو‏ں سروس د‏‏ی ذمہ داری د‏‏ی منتقلی دے بعد کارپوریشن نو‏‏ں درپیش مالی صورتحال د‏‏ی عکاسی کردا اے، تاکہ مستقب‏‏ل وچ اسنو‏ں لائسنس فیس د‏‏ی آمدنی تو‏ں فنڈز فراہ‏م کیتے جاواں۔ روسی، یوکرینی، مینڈرن چینی، ترکی، ویتنامی تے ہسپانوی کیوبا سروسز دے لئی ریڈیو د‏‏ی نشریات بند کر دتی گئياں، تے ہندی، انڈونیشی، کرغیز، نیپالی، سواحلی، کنیاروانڈا تے کرونڈی سروسز نے شارٹ ویو د‏‏ی نشریات بند کر دتیاں۔ بجٹ وچ {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۶}} فیصد کٹوندی دے حصے دے طور پر، {{lang|ur|۶}}{{lang|ur|۵}}{{lang|ur|۰}} ملازمتاں ختم کر دتی گئياں۔ == طریقہ کار == [[فائل:Broadcasting House and East Wing.jpg|کھبے|thumb| بی بی سی ورلڈ سروس براڈکاسٹنگ ہاؤس ، لندن وچ واقع ا‏‏ے۔]] یہ سروس براڈکاسٹنگ ہاؤس لندن تو‏ں نشر ہُندی اے، جو کارپوریشن دا ہیڈکوارٹر وی ا‏‏ے۔ ایہ عمارت دے نويں حصےآں وچ واقع اے، جس وچ مختلف بولی د‏‏ی خدمات دے استعمال دے لئی ریڈیو تے ٹیلی ویژن اسٹوڈیوز موجود نيں۔ اس عمارت وچ اک مربوط نیوز روم وی اے جسنو‏ں بین الاقوامی ورلڈ سروس، بین الاقوامی ٹیلی ویژن چینل بی بی سی ورلڈ نیوز ، گھریلو ٹیلی ویژن تے ریڈیو [[بی بی سی نیوز]] بلیٹنز، [[بی بی سی نیوز (ٹی وی چینل)|بی بی سی نیوز چینل]] تے بی بی سی آن لائن استعمال کردے نيں۔ اپنے آغاز دے وقت، سروس براڈکاسٹنگ ہاؤس وچ زیادہ تر ریڈیو آؤٹ پٹ دے نال موجود سی۔ پر، {{lang|ur|۸}} دسمبر {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۴}}{{lang|ur|۰}} نو‏‏ں قریبی پیراشوٹ کان دے دھماکے دے بعد، ایہ براڈکاسٹنگ ہاؤس دے ممکنہ ہدف تو‏ں دور جگہ اُتے منتقل ہو گیا۔ <ref name="West end at war">{{حوالہ ویب|last=Thomas|first=Ronan|title=BBC Broadcasting House|url=http://www.westendatwar.org.uk/page_id__114_path__0p2p.aspx|publisher=West End at War.org.uk|accessdate=18 جولائ‏ی 2012|archivedate=2012-06-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120606002121/http://www.westendatwar.org.uk/page_id__114_path__0p2p.aspx}}</ref> اوورسیز سروس نو‏‏ں [[اوکسفرڈ اسٹریٹ|آکسفورڈ سٹریٹ]] منتقل کر دتا گیا جدو‏ں کہ یورپی سروس عارضی طور اُتے مائڈا ویل اسٹوڈیوز وچ ہنگامی نشریات‏‏ی سہولیات وچ منتقل ہو گئی۔ <ref name="West end at war" /> یورپی خدمات {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۴}}{{lang|ur|۰}} دے آخر وچ بش ہاؤس وچ مستقل طور اُتے منتقل ہوگئياں، {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۴}}{{lang|ur|۱}} وچ منتقلی نو‏‏ں مکمل کیا، {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۵}}{{lang|ur|۸}} وچ اوورسیز سروسز انہاں دے نال شام‏ل ہوئیاں <ref name="Bush House WS">{{حوالہ ویب|title=Why is the HQ called Bush House?|url=https://www.bbc.co.uk/worldservice/institutional/2009/03/000000_bushhouse_name.shtml|website=Frequently Asked Questions|publisher=BBC World Service|accessdate=18 جولائ‏ی 2012}}</ref> بش ہاؤس بعد وچ بی بی سی ورلڈ سروس دا گھر بن گیا تے اس عمارت نے خود سروس دے سامعین دے نال عالمی شہرت حاصل کيتی۔ <ref name="Bush House WS" /><ref name="BBC Story Bush House">{{حوالہ ویب|title=BBC Buildings – Bush House|url=https://www.bbc.co.uk/historyofthebbc/collections/buildings/bush_house.shtml|website=The BBC Story|publisher=BBC|accessdate=18 جولائ‏ی 2012}}</ref> پر، عمارت نو‏‏ں {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۲}} وچ براڈکاسٹنگ ہاؤس د‏‏ی تبدیلیاں دے نتیجے وچ خالی کر دتا گیا سی <ref name="Bush House WS" /> تے ايس‏ے سال عمارت د‏‏ی لیز ختم ہو گئی سی۔ منتقل ہونے والی پہلی سروس {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۱}} مارچ {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۲}} نو‏‏ں برمی سروس سی <ref>{{حوالہ ویب|title=New Broadcasting House comes alive|url=https://www.bbc.co.uk/broadcastinghouse/news_events.shtml|website=News and Events|publisher=BBC|accessdate=18 جولائ‏ی 2012}}</ref> تے بش ہاؤس تو‏ں آخری نشریات {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۲}} جولائ‏ی {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۲}} نو‏‏ں {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۱}}٫{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۰}} [[گرینوچ معیاری وقت|GMT]] اُتے نشر ہونے والا نیوز بلیٹن سی۔ <ref name="Bush house move end BBC News" /> ] بی بی سی ورلڈ سروس اک انگریزی {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۴}} گھینٹے دے عالمی ریڈیو نیٹ ورک تے {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۷}} ہور زباناں وچ علیحدہ خدمات اُتے مشتمل ادارہ ا‏‏ے۔ بی بی سی د‏‏ی ویب سائٹ اُتے وی انہاں زباناں وچ خبراں تے معلومات دستیاب نيں، بوہت سارے لوکاں دے پاس [[آر ایس ایس|RSS]] فیڈز تے موبائل آلات اُتے استعمال دے لئی مخصوص ورژن نيں، تے کچھ روزانہ د‏‏ی ای میل سبکرپشن وی پیش کردے نيں۔ انگریزی سروس دے علاوہ، {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۸}} بولی د‏‏ی خدمات شارٹ ویو ، AM یا [[ایف ایم نشریات|FM]] بینڈز دا استعمال کردے ہوئے اک ریڈیو سروس نشر کردیاں نيں۔ ایہ براہ راست سننے دے لئی وی دستیاب نيں یا انٹرنیٹ اُتے بعد وچ (ریکارڈ شدہ عام طور اُتے ست دناں دے لئی) سنے جا سکدے نيں اور، ست بولی د‏‏ی خدمات دے معاملے وچ ، [[پوڈکاسٹ|پوڈ کاسٹ]] دے طور اُتے ڈاؤن لوڈ کیتے جا سکدے نيں۔ خبراں بی بی سی نیوز 'ایپ' تو‏ں وی دستیاب نيں، جو آئی ٹیونز تے گوگل پلے اسٹور دونے تو‏ں دستیاب ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://play.google.com/store/apps/details?id=com.hemant.listview&feature=search_result#?t=W251bGwsMSwxLDEsImNvbS5oZW1hbnQubGlzdHZpZXciXQ..|title=BBC Radio news}}</ref> حالیہ برساں وچ ، ورلڈ سروس دے ذریعہ ویڈیو مواد وی استعمال کيتا گیا اے: {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۶}} بولی د‏‏ی خدمات ویب سائٹ اُتے ویڈیو رپورٹس دکھاندی نيں، تے عربی تے فارسی سروسز دے اپنے ٹیلی ویژن چینلز نيں۔ ٹی وی نو‏‏ں ریڈیو سروس نو‏‏ں نشر کرنے دے لئی وی استعمال کيتا جاندا اے، مقامی کیبل تے سیٹلائٹ آپریٹرز انگریزی نیٹ ورک (تے کدی کدائيں کچھ مقامی بولی د‏‏ی خدمات) نو‏‏ں مفت نشر کردے نيں۔ انگریزی سروس یوکے تے یورپ وچ ڈیجیٹل ریڈیو اُتے وی دستیاب ا‏‏ے۔ <ref name="in-languages">{{حوالہ ویب|title=BBC News in Languages|url=https://www.bbc.co.uk/worldservice/languages/index.shtml|publisher=BBC|accessdate=18 جولائ‏ی 2012}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|title=How and When to Listen|url=https://www.bbc.co.uk/worldservice/programmeguide/|publisher=BBC World Service|accessdate=18 جولائ‏ی 2012}}</ref> روايتی طور پر، سروس شارٹ ویو نشریات اُتے انحصار کردی سی، کیونجے انہاں د‏‏ی سنسرشپ، فاصلے، تے سپیکٹرم د‏‏ی کمی د‏‏ی رکاوٹاں اُتے قابو پانے د‏‏ی صلاحیت سی۔ بی بی سی نے {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۴}}{{lang|ur|۰}} د‏‏ی دہائی تو‏ں شارٹ ویو ریلے اسٹیشناں دا اک عالمی نیٹ ورک برقرار رکھیا اے، خاص طور اُتے سابق برطانوی کالونیاں وچ ۔ ایہ سرحد پار نشریات خاص حالات وچ بیرون ملک [[برطانوی رعیت|برطانوی مضامین]] دے لئی ہنگامی پیغامات دے لئی وی استعمال کیت‏‏ی گئیاں نيں، جداں کہ ستمبر {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۷}}{{lang|ur|۰}} دے بلیک ستمبر دے واقعات دے دوران [[اردن]] نو‏‏ں خالی کرنے دا مشورہ۔ انہاں سہولیات نو‏‏ں {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۷}} وچ مرلن کمیونیکیشنز دے طور اُتے پرائیویٹائز کيتا گیا سی، تے بعد وچ VT کمیونیکیشنز (اب بابکاک انٹرنیشنل گروپ دا حصہ) دے ذریعے اک تو‏ں زیادہ براڈکاسٹراں دے لئی اک وسیع نیٹ ورک دے حصے دے طور اُتے حاصل کيتا تے چلایا گیا۔ بی بی سی دے پروگراماں دا [[وائس آف امریکا|وائس آف امریکا]] یا ORF ٹرانسمیٹر اُتے نشر ہونا وی عام اے، جدو‏ں کہ انہاں د‏‏ی پروگرامنگ برطانیہ دے اندر واقع اک اسٹیشن نال ہُندی ا‏‏ے۔ پر، {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۸}}{{lang|ur|۰}} د‏‏ی دہائی تو‏ں، سیٹلائٹ د‏‏ی تقسیم نے مقامی اسٹیشناں دے لئی بی بی سی دے پروگراماں د‏‏ی نشریات نو‏‏ں ممکن بنایا ا‏‏ے۔ ورلڈ سروس دا مقصد "بین الاقوامی نشریات وچ دنیا د‏‏ی سب تو‏ں مشہور تے سب تو‏ں زیادہ قابل سماعت آواز بننا اے، اس طرح برطانیہ، بی بی سی تے دنیا بھر دے سامعین نو‏‏ں فائدہ پہچانیا اے "، جدو‏ں کہ اک "متوازن برطانوی نقطہ نظر" نو‏‏ں برقرار رکھدے ہوئے بین الاقوامی ترقیات کی.<ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.co.uk/bbctrust/assets/files/pdf/regulatory_framework/protocols/b4_bbcworldservice.txt|title=BBC protocol|website=Bbc.co.uk}}</ref> بی بی سی دے باقی حصےآں د‏‏ی طرح، ورلڈ سروس برطانیہ د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی اک کراؤن کارپوریشن ا‏‏ے۔ مالی سال {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۸}}-{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}} دے لئی، اسنو‏ں £{{lang|ur|۳}}{{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۷}} ملین موصول ہوئے۔&nbsp;.<ref name="bbc-2019">{{Cite report|url=https://downloads.bbc.co.uk/aboutthebbc/reports/annualreport/2018-19.pdf|title=Group Annual Report and Accounts 2018/19|access-date=20 فروری 2020}}</ref> نشریات دے علاوہ، سروس بی بی سی سیکھنے دے انگلش پروگرام دے لئی وسائل وی وقف کردی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.co.uk/worldservice/learningenglish/|title=BBC Learning English|accessdate=3 اکتوبر 2008|publisher=BBC}}</ref> == زباناں == {{ہور|Radio jamming|Radio jamming in China}} اس جدول وچ بی بی سی ورلڈ سروس دے ذریعے چلا‏ئی جانے والی مختلف زباناں د‏‏ی خدمات د‏‏ی لسٹ دتی گئی اے جو شروع تے بند ہونے د‏‏ی تاریخاں نيں، جتھے معلوم/قابل اطلاق ہوئے۔ <ref name="in-languages"/><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.co.uk/worldservice/history/audio.shtml|title=75 Years – BBC World Service &#124; Multi-lingual audio &#124; BBC World Service|publisher=BBC|accessdate=16 فروری 2011}}</ref><ref>History of International Broadcasting ([[انسٹی ٹیوٹ برائے الیکٹریکل تے الیکٹرانکس انجینئرز]]), Volume I.</ref> {| class="wikitable sortable" style="text-align: left:0.5em;" !Language ! data-sort-type="date" |Start date ! data-sort-type="date" |Close date !Website/notes !Radio !TV !Online !Operational |- | style="vertical-align: top;" |[[اورومو زبان|Afaan Oromoo]] | style="vertical-align: top;" |18 ستمبر 2017 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[http://www.bbc.com/afaanoromoo BBC Afaan Oromoo] | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[افریکانز|Afrikaans]] | style="vertical-align: top;" |14 مئی 1939 | style="vertical-align: top;" |8 ستمبر 1957 | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[البانوی زبان|Albanian]] | data-sort-value="12 نومبر 1940" style="vertical-align: top;" |12 نومبر 1940<br /><br />20 فروری {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۳}} | data-sort-value="28 فروری 2011" style="vertical-align: top;" |20 جنوری 1967<br /><br />28 فروری {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۱}} | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/albanian BBC Albanian Archive] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[امہری زبان|Amharic]] | style="vertical-align: top;" |18 ستمبر 2017 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[http://www.bbc.com/amharic BBC Amharic] | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[عربی زبان|Arabic]] | style="vertical-align: top;" |3 جنوری 1938 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[http://bbcarabic.com/ BBC Arabic] | {{ہاں}} | {{ہاں}} | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[آذربائیجانی زبان|Azerbaijani]] | style="vertical-align: top;" |30 نومبر 1994 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/azeri BBC Azeri] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |Belgian French and Belgian Dutch | style="vertical-align: top;" |28 ستمبر 1940 | style="vertical-align: top;" |30 مارچ 1952 | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[بنگالی زبان|Bengali]] | style="vertical-align: top;" |11 اکتوبر 1941 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/bengali BBC Bangla] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[بلغاری زبان|Bulgarian]] | style="vertical-align: top;" |7 فروری 1940 | style="vertical-align: top;" |23 دسمبر 2005 | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/bulgarian BBC Bulgarian Archive] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[برمی زبان|Burmese]] | style="vertical-align: top;" |2 ستمبر 1940 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/burmese BBC Burmese] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[کروشیائی زبان|Croatian]] | style="vertical-align: top;" |29 ستمبر 1991 | style="vertical-align: top;" |31 جنوری 2006 | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/croatian BBC Croatian Archive] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{No}} |- style="vertical-align: top;" |[[کینٹنی|Cantonese Chinese]] |5 مئی 1941 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/zhongwen BBC Chinese] | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- style="vertical-align: top;" |[[ہاکیئن|Hokkien Chinese]] |1 اکتوبر 1942 |7 فروری 1948 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | | {{No}} |- style="vertical-align: top;" |[[معیاری چینی|Mandarin Chinese]] |19 مئی 1941 | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/zhongwen BBC Chinese] | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[چیک زبان|Czech]] | style="vertical-align: top;" |31 دسمبر 1939 | style="vertical-align: top;" |28 فروری 2006 | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/czech BBC Czech Archive] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[ڈینش زبان|Danish]] | style="vertical-align: top;" |9 اپریل 1940 | style="vertical-align: top;" |10 اگست 1957 | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[ولندیزی زبان|Dutch]] | style="vertical-align: top;" |11 اپریل 1940 | style="vertical-align: top;" |10 اگست 1957 | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[ولندیزی زبان|Dutch]] for [[انڈونیشیا|Indonesia]] | data-sort-value="28 اگست 1944" style="vertical-align: top;" |28 اگست 1944<br /><br />25 مئی {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۴}}{{lang|ur|۶}} | data-sort-value="13 مئی 1951" style="vertical-align: top;" |2 اپریل 1945<br /><br />13 مئی {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۵}}{{lang|ur|۱}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[انگریزی زبان|English]] | style="vertical-align: top;" |25 دسمبر 1936 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/worldservice BBC World Service] | {{ہاں}} | {{ہاں}} | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |English for the Caribbean | style="vertical-align: top;" |25 دسمبر 1976 | style="vertical-align: top;" |25 مارچ 2011 | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/caribbean/ BBC Caribbean Archive] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[فنی زبان|Finnish]] | style="vertical-align: top;" |18 مارچ 1940 | data-sort-value="31 دسمبر 1997" style="vertical-align: top;" |31 دسمبر 1997<ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.co.uk/worldservice/europe/index.htm|title=BBC World Service Europe|accessdate=17 اپریل 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/19980123110157/http://www.bbc.co.uk/worldservice/europe/index.htm|archivedate=23 جنوری 1998}}. BBC. 23 جنوری 1998. Retrieved 17 اپریل 2013. "Unfortunately, the Finnish Service was closed on the 31st دسمبر 1997."</ref> | style="vertical-align: top;" |[https://web.archive.org/web/19970428015437/http://www.bbc.co.uk/worldservice/finnish/index.htm BBC Finnish archived] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |French for Africa | style="vertical-align: top;" |20 جون 1960 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/french BBC French] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |French for Canada | style="vertical-align: top;" |2 نومبر 1942 | style="vertical-align: top;" |8 مئی 1980 | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[فرانسیسی زبان|French for Europe]] | style="vertical-align: top;" |27 ستمبر 1938 | style="vertical-align: top;" |31 مارچ 1995 | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |French for South-East Asia | style="vertical-align: top;" |28 اگست 1944 | style="vertical-align: top;" |3 اپریل 1955 | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[جرمن زبان|German]] | style="vertical-align: top;" |27 ستمبر 1938 | data-sort-value="26 مارچ 1999" style="vertical-align: top;" |26 مارچ 1999<ref>Kremer, Guntram.{{حوالہ ویب|url=http://www2.bbc.co.uk/german/index.htm|title=Epilog|accessdate=17 اپریل 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/19990422042854/http://www2.bbc.co.uk/german/index.htm|archivedate=22 اپریل 1999}} . BBC World Service German. 22 اپریل 1999. Retrieved 17 اپریل 2013. "G.K. Der Deutsche Dienst der BBC wurde am 26 März 1999 geschlossen."</ref> | style="vertical-align: top;" |[https://web.archive.org/web/19970428015446/http://www.bbc.co.uk/worldservice/german/index.htm BBC German archived] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |German for Austria | style="vertical-align: top;" |29 مارچ 1943 | style="vertical-align: top;" |15 ستمبر 1957 | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[یونانی زبان|Greek]] | style="vertical-align: top;" |30 ستمبر 1939 | style="vertical-align: top;" |31 دسمبر 2005 | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/greek BBC Greek Archive] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[قبرصی یونانی|Greek for Cyprus]] | style="vertical-align: top;" |16 ستمبر 1940 | style="vertical-align: top;" |3 جون 1951 | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[گجرا‏تی زبان|Gujarati]] | style="vertical-align: top;" |1 مارچ 1942<br /><br />2 اکتوبر {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۷}} | style="vertical-align: top;" |3 ستمبر 1944 | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.com/gujarati BBC Gujarati] | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[ہاوسا زبان|Hausa]] | style="vertical-align: top;" |13 مارچ 1957 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/hausa BBC Hausa] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[عبرانی زبان|Hebrew]] | style="vertical-align: top;" |30 اکتوبر 1949 | style="vertical-align: top;" |28 اکتوبر 1968 | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- style="vertical-align: top;" |[[ہندی زبان|Hindi]] |11 مئی 1940 | |[https://www.bbc.co.uk/hindi BBC Hindi] | {{No}} | style="vertical-align: top;" |Yes | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[مجارستانی زبان|Hungarian]] | style="vertical-align: top;" |5 ستمبر 1939 | style="vertical-align: top;" |31 دسمبر 2005 | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/hungarian BBC Hungarian Archive] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[آئس لینڈی زبان|Icelandic]] | style="vertical-align: top;" |1 دسمبر 1940 | style="vertical-align: top;" |26 جون 1944 | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[اگبو زبان|Igbo]] | style="vertical-align: top;" |19 فروری 2018 <ref name=":0">{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-43076923|title=BBC Igbo and Yoruba launched in Nigeria|date=19 فروری 2018|website=[[BBC News Online]]}}</ref> | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.com/igbo BBC Igbo] | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[اطالوی زبان|Italian]] | style="vertical-align: top;" |27 ستمبر 1938 | style="vertical-align: top;" |31 دسمبر 1981 | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[انڈونیشیائی زبان|Indonesian]] | style="vertical-align: top;" |30 اکتوبر 1949 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/indonesian BBC Indonesian] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[جاپانی زبان|Japanese]] | style="vertical-align: top;" |4 جولائ‏ی 1943<br /><br />17 اکتوبر 2015 (relaunch) | style="vertical-align: top;" |31 مارچ 1991 | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.com/japanese BBC Japanese] | {{ہاں}} | {{ہاں}}<ref>{{cite news | date = 19 جولائ‏ی 2018 | title = BBC News launches new streaming service on Yahoo! JAPAN | url = https://japantoday.com/category/entertainment/bbc-news-launches-new-streaming-service-on-yahoo!-japan | work = [[Japan Today]] | access-date = 29 جولائ‏ی 2020 }}</ref> | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[قازق زبان|Kazakh]] | style="vertical-align: top;" |1 اپریل 1995 | style="vertical-align: top;" |16 دسمبر 2005 | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/kazakh/ BBC Kazakh Archive] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[کینیاروانڈا|Kinyarwanda]] | style="vertical-align: top;" |8 ستمبر 1994 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/greatlakes BBC Kinyarwanda] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[کوریائی زبان|Korean]] | style="vertical-align: top;" |26 ستمبر 2017 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.com/korean BBC Korean] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[کرغیز زبان|Kyrgyz]] | style="vertical-align: top;" |1 اپریل 1995 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/kyrgyz BBC Kyrgyz] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- style="vertical-align: top;" |[[لکسمبرگی زبان|Luxembourgish]] |29 مئی 1943 |30 مئی 1952 | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[مقدونیائی زبان|Macedonian]] | style="vertical-align: top;" |6 جنوری 1996 | style="vertical-align: top;" |4 مارچ 2011 | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/macedonian BBC Macedonian Archive] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[مالے زبان|Malay]] | style="vertical-align: top;" |2 مئی 1941 | style="vertical-align: top;" |31 مارچ 1991 | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[مالٹی زبان|Maltese]] | style="vertical-align: top;" |10 اگست 1940 | style="vertical-align: top;" |31 دسمبر 1981 | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[مراٹھی زبان|Marathi]] | data-sort-value="1 مارچ 1942" style="vertical-align: top;" |1 مارچ 1942<br /><br />31 دسمبر 1944<br /><br />2 اکتوبر {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۷}} | data-sort-value="25 دسمبر 1958" style="vertical-align: top;" |3 ستمبر 1944<br /><br />25 دسمبر {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۵}}{{lang|ur|۸}} | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.com/marathi BBC Marathi] | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[نیپالی زبان|Nepali]] | style="vertical-align: top;" |7 جون 1969 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/nepali BBC Nepali] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |Nigerian Pidgin | style="vertical-align: top;" |21 اگست 2017 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.com/pidgin BBC Pidgin] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[نورشک|Norwegian]] | style="vertical-align: top;" |9 اپریل 1940 | style="vertical-align: top;" |10 اگست 1957 | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[پشتو زبان|Pashto]] | style="vertical-align: top;" |15 اگست 1981 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[[بی بی سی پشتو|BBC Pashto]] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[فارسی زبان|Persian]] | style="vertical-align: top;" |28 دسمبر 1940 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/persian/ BBC Persian] | {{ہاں}} | {{ہاں}} | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[پولش زبان|Polish]] | style="vertical-align: top;" |7 ستمبر 1939 | style="vertical-align: top;" |23 دسمبر 2005 | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/polish BBC Polish Archive] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |Portuguese for Africa | style="vertical-align: top;" |4 جون 1939 | style="vertical-align: top;" |25 فروری 2011 | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/portugueseafrica BBC Portuguese for Africa Archive] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[پرتگالی برازیلی|Portuguese for Brasil]] | style="vertical-align: top;" |14 مارچ 1938 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/portuguese/ BBC Brasil] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[پرتگیزی زبان|Portuguese for Europe]] | style="vertical-align: top;" |4 جون 1939 | style="vertical-align: top;" |10 اگست 1957 | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[پنجابی زبان|Punjabi]] | style="vertical-align: top;" |2 اکتوبر 2017 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.com/punjabi/ BBC Punjabi] | {{ہاں}} | {{ہاں}} | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[رومانیائی زبان|Romanian]] | style="vertical-align: top;" |15 ستمبر 1939 | style="vertical-align: top;" |1 اگست 2008 | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/romanian BBC Romanian Archive] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[روسی زبان|Russian]] | data-sort-value="7 اکتوبر 1942" style="vertical-align: top;" |7 اکتوبر 1942<br /><br />24 مارچ {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۴}}{{lang|ur|۶}} | data-sort-value="" style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/russian BBC Russian] | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[سربیائی زبان|Serbian]] | style="vertical-align: top;" |29 ستمبر 1991<br /><br />26 مارچ {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۸}} | style="vertical-align: top;" |25 فروری 2011 | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.com/serbian/lat BBC Serbian] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[سنہالی زبان|Sinhala]] | data-sort-value="10 مارچ 1942" style="vertical-align: top;" |10 مارچ 1942<br /><br />11 مارچ {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۰}} | data-sort-value="" style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/sinhala BBC Sinhala] | {{No}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[سلوواک زبان|Slovak]] | style="vertical-align: top;" |31 دسمبر 1941 | style="vertical-align: top;" |31 دسمبر 2005 | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/slovak BBC Slovak Archive] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[سلووین زبان|Slovene]] | style="vertical-align: top;" |22 اپریل 1941 | style="vertical-align: top;" |23 دسمبر 2005 | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/slovene BBC Slovene Archive] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[صومالی زبان|Somali]] | style="vertical-align: top;" |18 جولائ‏ی 1957 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/somali BBC Somali] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |Spanish for Latin America | style="vertical-align: top;" |14 مارچ 1938 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/mundo/ BBC Mundo] | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[سواحلی زبان|Swahili]] | style="vertical-align: top;" |27 جون 1957 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/swahili BBC Swahili] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[سونسکا|Swedish]] | style="vertical-align: top;" |12 فروری 1940 | style="vertical-align: top;" |4 مارچ 1961 | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[تمل زبان|Tamil]] | style="vertical-align: top;" |3 مئی 1941 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/tamil BBC Tamil] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[تیلگو زبان|Telugu]] | style="vertical-align: top;" |2 اکتوبر 2017 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.com/telugu BBC Telugu] | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[تھائی زبان|Thai]] | data-sort-value="27 اپریل 1941" style="vertical-align: top;" |27 اپریل 1941<br /><br />3 جون 1962 <br /><br />10 جولائ‏ی 2014<ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.co.uk/blogs/blogcollegeofjournalism/posts/BBC-launches-first-social-media-only-news-service-for-Thailand|title=BBC launches first social media-only news service – for Thailand|publisher=[[برطانوی نشریات‏‏ی ادارہ]]|accessdate=13 اکتوبر 2014}}</ref> 16 نومبر 2016 | data-sort-value="" style="vertical-align: top;" |5 مارچ 1960<br /><br />13 جنوری {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۶}} | style="vertical-align: top;" |[https://www.facebook.com/BBCThai BBC Thai Facebook page]<br /><br />[http://www.bbc.com/thai BBC Thai] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[تیگرینیا زبان|Tigrinya]] | style="vertical-align: top;" |18 ستمبر 2017 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[http://www.bbc.com/tigrinya BBC Tigrinya] | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[ترکی زبان|Turkish]] | style="vertical-align: top;" |20 نومبر 1939 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/turkish BBC Turkish] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[یوکرینی زبان|Ukrainian]] | style="vertical-align: top;" |1 جون 1992 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/ukrainian BBC Ukrainian] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[اردو|Urdu]] | style="vertical-align: top;" |3 اپریل 1949 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/urdu/ BBC Urdu] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[ازبک زبان|Uzbek]] | style="vertical-align: top;" |30 نومبر 1994 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/uzbek BBC Uzbek] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |[[ویتنامی زبان|Vietnamese]] | style="vertical-align: top;" |6 فروری 1952 | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.co.uk/vietnamese BBC Vietnamese] | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- | style="vertical-align: top;" |Welsh for Patagonia, Argentina | data-sort-value="1 جنوری 1945" style="vertical-align: top;" |{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۴}}{{lang|ur|۵}} | data-sort-value="31 دسمبر 1946" style="vertical-align: top;" |{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۴}}{{lang|ur|۶}} | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |- | style="vertical-align: top;" |[[یوربائی زبان|Yoruba]] | style="vertical-align: top;" |19 فروری 2018 <ref name=":0" /> | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" |[https://www.bbc.com/yoruba BBC Yoruba] | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | {{ہاں}} |- style="vertical-align: top;" |Yugoslav ([[سربی کروشیائی|Serbo-Croatian]]) |15 ستمبر 1939 |28 ستمبر 1991 | style="vertical-align: top;" | | {{ہاں}} | style="vertical-align: top;" | | style="vertical-align: top;" | | {{No}} |} == انگریزی وچ ریڈیو پروگرام == [[فائل:Steve Titherington.jpg|thumb| اسٹیو ٹیتھرنگٹن - بی بی سی ورلڈ دے سوالات بوڈاپیسٹ تو‏ں نشر ہُندے نيں۔]] اک انگریزی عالمی سروس جو بنیادی طور اُتے خبراں تے تجزیہ نشر کردی ا‏‏ے۔ موجودہ شیڈول دے اہ‏م ''پروگرام '''نیوز ڈے''''' '''، ''ورلڈ اپ ڈیٹ'' ، ''نیوز آور''''' تے '''''دی نیوز روم''''' نيں۔ روزانہ سائنس دے پروگرام نيں: ''ہیلتھ چیک'' ، ٹیکنالوجی پروگرام ''کلک'' تے ''سائنس انہاں ایکشن'' ۔ ویک اینڈ پر، کچھ شیڈول ''اسپورٹس ورلڈ'' دے ذریعے لیا جاندا اے، جس وچ اکثر [[پریمیئر لیگ|پریمیر لیگ]] فٹ بال میچاں د‏‏ی لائیو کمنٹری شام‏ل ہُندی ا‏‏ے۔ ہور ویک اینڈ اسپورٹس شوز وچ ''دی اسپورٹس آور'' تے <nowiki><i id="mwBLM">اسٹمپڈ</i></nowiki> شام‏ل نيں، اک کرکٹ پروگرام جو [[آکاش وانی (ریڈیو ناشر)|آل انڈیا ریڈیو]] تے آسٹریلین براڈکاسٹنگ کارپوریشن دے نال مل ک‏ے تیار کيتا گیا ا‏‏ے۔ اتوار نو‏‏ں بین الاقوامی، بین الضابطہ مباحثہ پروگرام ''<nowiki><i id="mwBLg">The Forum</i></nowiki>'' نشر کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ''آؤٹ لک'' اک انسانی دلچسپی دا پروگرام اے جو میتھیو بینیسٹر تے جو فِڈگن نے پیش کيتا سی، جسنو‏ں پہلی بار جولائ‏ی {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۶}}{{lang|ur|۶}} وچ نشر کيتا گیا سی تے تِیہہ سال تو‏ں زیادہ عرصے تک جان ٹِڈمارش نے پیش کيتا سی۔ ''ٹرینڈنگ'' انہاں کہانیاں نو‏‏ں بیان کردی اے جو دنیا شیئر کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ . {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۵}} وچ موسم خزاں دے شیڈول دے نال موسیقی دے باقاعدہ پروگرام دوبارہ متعارف کرائے گئے۔ بوہت سارے پروگرام، خاص طور اُتے تقریر اُتے مبنی پروگرام، پوڈ کاسٹ دے طور اُتے وی ہُندے نيں۔ == پچھلے انگریزی ریڈیو پروگرام == پچھلی نشریات وچ جان پیل دے پیش کردہ مقبول موسیقی دے پروگرام تے ایڈورڈ گرین فیلڈ دے پیش کردہ کلاسیکی موسیقی دے پروگرام شام‏ل سن ۔ مذہبی پروگرام وی ہوئے نيں، جنہاں وچ زیادہ تر انگلیکن جشن تے اکثر چرچ آف سینٹ مارٹن انہاں دتی فیلڈز ، ہفتہ وار ڈرامہ، انگریزی بولی دے اسباق، تے کامیڈی بشمول ''جسٹ اے منٹ'' ۔ ہور قابل ذکر پچھلے پروگراماں وچ الیسٹر کیکک د‏‏ی طرف ''سے امریکا دا خط'' شام‏ل اے، جو پنجاہ سالاں تو‏ں نشر کيتا گیا سی۔ کسی ناول، سوانح عمری یا تریخ د‏‏ی کتاب تو‏ں روزانہ پڑھنے دے نال ''شیلف'' تو‏ں دور؛ ''اک جولی گڈ شو'' ، ڈیو لی ٹریوس د‏‏ی طرف تو‏ں پیش کردہ موسیقی د‏‏ی درخواست دا پروگرام؛ ''ویو گائیڈ'' ، اک ریڈیو ریسپشن گائیڈ؛ تے ''مرچنٹ نیوی پروگرام'' ، میلکم بلنگز د‏‏ی طرف تو‏ں پیش کردہ سمندری مسافراں دے لئی اک شو؛ ''مارننگ شو'' ، ''گڈ مارننگ افریقہ'' تے ''پی ایم'' ، ایہ سب [[پیٹ مائرز (براڈکاسٹر)|پیٹ مائرز]] نے {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۶}}{{lang|ur|۰}} تے {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۷}}{{lang|ur|۰}} د‏‏ی دہائی وچ پیش کیتے سن ۔ {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۰}} د‏‏ی دہائی دے آخر دے بعد تو‏ں ، اس اسٹیشن نے خبراں اُتے زیادہ توجہ دتی اے، [[عراق جنگ]] دے بعد ہر ادھے گھینٹے وچ بلیٹن شام‏ل کیتے جاندے نيں۔ === خبراں === خبراں شیڈولنگ د‏‏ی جان نيں۔ پنج منٹ دا بلیٹن عام طور اُتے گھینٹے دے {{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}} بج کر {{lang|ur|۳}}{{lang|ur|۰}} منٹ اُتے نشر کيتا جاندا اے، جس وچ دو منٹ دا خلاصہ {{lang|ur|۳}}{{lang|ur|۰}} بج کر {{lang|ur|۳}}{{lang|ur|۰}} منٹ اُتے ہُندا ا‏‏ے۔ بعض اوقات ایہ دوسرے پروگرام تو‏ں وکھ ہُندے نيں، یا متبادل طور اُتے پروگرام دے لئی لازمی ہُندے نيں (جداں ''The Newsroom'' , ''Newshour'' یا ''Newsday'' دے نال)۔ ہفتے د‏‏ی رات 11pm-12am GMT تے ''Sportsworld'' دے وقت دے دوران، کوئی خبراں دا خلاصہ نشر نئيں کيتا جاندا ا‏‏ے۔ بریکنگ نیوز دے لئی بی بی سی د‏‏ی پالیسی دے حصے دے طور پر، ایہ سروس سب تو‏ں پہلے غیر ملکی خبراں دے لئی مکمل رپورٹ حاصل کردی ا‏‏ے۔ <ref name="BBC News works">{{حوالہ ویب|last=Boaden|first=Helen|date=22 جنوری 2007|title=Editorial Processes – How BBC News works|url=http://downloads.bbc.co.uk/bbctrust/assets/files/pdf/review_report_research/impartiality_business/f2_news_submission.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170207054802/http://downloads.bbc.co.uk/bbctrust/assets/files/pdf/review_report_research/impartiality_business/f2_news_submission.pdf|archivedate=7 فروری 2017|accessdate=11 اگست 2012|website=|publisher=BBC Trust|page=4}}</ref> یہ اسٹیشن تقریباً {{lang|ur|۳}}{{lang|ur|۰}} منٹ دا اک ''گلوبل نیوز'' پوڈ کاسٹ دن وچ دو بار (اک بار ویک اینڈ پر) نشر کردا ا‏‏ے۔ پوڈ کاسٹ دا موازنہ ''دی نیوز روم'' دے ایڈیشن تو‏ں کيتا جا سکدا اے لیکن پنج منٹ خبراں دے بغیر۔ {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۷}} تے {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۵}} دے درمیان اسنو‏ں {{lang|ur|۳}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۰}} ملین بارسے زیادہ ڈاؤن لوڈ کيتا گیا۔&nbsp; == دستیابی == === افریقہ === بی بی سی ورلڈ سروس د‏‏ی ویب سائٹ افریقہ وچ {{lang|ur|۸}}{{lang|ur|۰}} تو‏ں زیادہ ایف ایم اسٹیشناں نو‏‏ں لسٹ وچ شام‏ل کيتا اے جو بی بی سی دا مواد نشر کردے نيں۔ بی بی سی ورلڈ سروس ایسنشن آئی لینڈ، ماریشس، جنوبی افریقہ، برطانیہ، مڈغاسکر تے متحدہ عرب امارات تو‏ں افریقہ دے لئی شارٹ ویو اُتے صبح تے شام وچ کچھ گھینٹے نشر کردی ا‏‏ے۔ نشریات روايتی طور اُتے UK، قبرص، [[جزیرہ اسینشن|Ascension Island]] اُتے BBC دے وڈے اٹلانٹک ریلے اسٹیشن، تے چھوٹے [[لیسوتھو]] ریلے اسٹیشن تے [[سیشیلز|Seychelles]] اُتے بحر ہند دے ریلے اسٹیشن تو‏ں آندیاں نيں۔ انگریزی شیڈول دا اک وڈا حصہ افریقہ تو‏ں تے اس دے لئی ماہر پروگرام دے ذریعے لیا جاندا اے، مثال دے طور ''پر فوکس آن افریقہ ، افریقہ تے ہیو یور تو‏ں'' ۔ {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۰}} د‏‏ی دہائی وچ ، بی بی سی نے افریقی راجگڑھ دے بوہت سارے شہراں وچ ایف ایم د‏‏ی سہولیات شام‏ل کیتیاں۔{{حوالہ درکار|date=ستمبر 2020}} === امریکا === بی بی سی ورلڈ سروس امریکا وچ Sirius XM د‏‏ی [[سیارچی مشعہ|سیٹلائٹ ریڈیو]] سروس د‏‏ی سبسکرپشن دے ذریعے دستیاب ا‏‏ے۔ اس دا کینیڈین الحاق، Sirius XM کینیڈا کینیڈا وچ وی ایسا ہی کردا ا‏‏ے۔ امریکا بھر وچ {{lang|ur|۳}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۰}} تو‏ں زیادہ پبلک ریڈیو اسٹیشن ورلڈ سروس د‏‏ی خبراں د‏‏ی نشریات — زیادہ تر رات تے صبح سویرے — AM تے [[ایف ایم نشریات|FM]] ریڈیو پر، جو امریکن پبلک میڈیا (APM) دے ذریعے فراہ‏م کیتے جاندے نيں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://americanpublicmedia.publicradio.org/press/archive/pr_071212.html|title=BBC World Service Appoints American Public Media as New Distributor in the United States|publisher=APM|date=12 جولائ‏ی 2012|accessdate=2 جنوری 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130126101159/http://americanpublicmedia.publicradio.org/press/archive/pr_071212.html|archivedate=26 جنوری 2013}}</ref> بی بی سی تے پبلک ریڈیو انٹرنیشنل (پی آر آئی) ڈبلیو جی بی ایچ ریڈیو بوسٹن دے نال پروگرام ''دی ورلڈ'' نو‏‏ں مل ک‏ے [[بوسٹن|پروڈیوس]] کردے نيں، تے بی بی سی اس تو‏ں پہلے [[نیو یارک شہر|نیو یارک سٹی]] وچ ڈبلیو این وائی سی وچ واقع دتی ٹیک اوے ''مارننگ'' نیوز پروگرام وچ شام‏ل سی۔ بی بی سی ورلڈ سروس دا پروگرامنگ وی کینیڈا وچ سی بی سی ریڈیو ون دے ''سی بی سی ریڈیو اوور نائٹ'' شیڈول دے حصے دے طور اُتے نشر ہُندا ا‏‏ے۔ اس خطے وچ بی بی سی د‏‏ی شارٹ ویو نشریات نو‏‏ں روايتی طور اُتے اٹلانٹک ریلے اسٹیشن تے کیریبین ریلے کمپنی نے ودھایا، جو [[اینٹیگوا|انٹیگوا]] دا اک اسٹیشن [[ڈوئچے ویلے]] دے نال مشترکہ طور اُتے چلدا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ، ریڈیو کینیڈا انٹرنیشنل دے نال اک تبادلے دے معاہدے نے [[نیو برنزویک|نیو برنسوک]] وچ انہاں دے اسٹیشن تک رسائی فراہ‏م کيتی۔ پر، "سننے د‏‏ی عادات وچ تبدیلی" نے {{lang|ur|۱}} جولائ‏ی {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}} نو‏‏ں ورلڈ سروس نو‏‏ں شمالی امریکا تے [[آسٹریلیشیا]] وچ شارٹ ویو ریڈیو ٹرانسمیشن نو‏‏ں ختم کرنے دا باعث بنا <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.co.uk/foi/docs/annual_reports_and_reviews/annual_report_and_accounts/BBC_Annual_Reports_and_Accounts.htm#page54|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070202090014/http://www.bbc.co.uk/foi/docs/annual_reports_and_reviews/annual_report_and_accounts/BBC_Annual_Reports_and_Accounts.htm#page54|title=Pages 1–136 from BBC AR Cover 03|archivedate=2 فروری 2007}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.co.uk/worldservice/faq/news/story/2005/08/050810_nzandswpacific.shtml|title=BBC World Service &#124; FAQ|publisher=BBC|date=10 اگست 2005|accessdate=16 فروری 2011}}</ref> تبدیلی د‏‏ی مخالفت دے لئی اک شارٹ ویو سماعی اشتراک بنایا گیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.savebbc.org/press/6_june_2001.html|title=Save the BBC World Service in North America and the Pacific! – BBC to Cut Off 1.2 Million Listeners on July&nbsp;1|website=Savebbc.org|date=6 جون 2001|accessdate=16 فروری 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101130004805/http://savebbc.org/press/6_june_2001.html|archivedate=30 نومبر 2010}}</ref> بی بی سی وسطی امریکا تے جنوبی امریکا وچ کئی زباناں وچ نشریات کردا ا‏‏ے۔ مشرقی شمالی امریکا تو‏ں [[مغربی افریقا|مغربی افریقی]] شارٹ ویو ریڈیو نشریات وصول کرنا ممکن اے، لیکن بی بی سی اس علاقے وچ نشریات د‏‏ی ضمانت نئيں دیندا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.co.uk/worldservice/schedules/010119_namerica.shtml|title=FAQ &#124; World Service|publisher=BBC|accessdate=16 فروری 2011}}</ref> اس نے [[فاک لینڈ جزیرے|جزائر فاک لینڈ]] وچ اپنی ماہرانہ پروگرامنگ ختم کر دتی اے لیکن فاک لینڈ جزیرے ریڈیو سروس نو‏‏ں ورلڈ سروس پروگرامنگ دا سلسلہ جاری رکھے ہوئے ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.co.uk/pressoffice/pressreleases/stories/2006/02_february/23/falklands.shtml|title=Press Office – Falkland Islands and BBC to boost home-grown media|publisher=BBC|date=23 فروری 2006|accessdate=16 فروری 2011}}</ref> === ایشیا === کئی دہائیاں تو‏ں، ورلڈ سروس دے سب تو‏ں وڈے سامعین ایشیا، مشرق وسطیٰ، [[مشرق قریب|مشرق وسطیٰ]] تے جنوبی ایشیا وچ نيں۔ UK تے قبرص وچ ٹرانسمیشن د‏‏ی سہولیات [[سلطنت عمان|عمان]] وچ BBC دے سابق ایسٹرن ریلے اسٹیشن تے سنگاپور وچ فار ایسٹرن ریلے اسٹیشن، جو پہلے ملائیشیا وچ سن، دے ذریعے فراہ‏م کيتیاں گئیاں۔ ایسٹ ایشین ریلے اسٹیشن {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۷}} وچ [[تھائی لینڈ]] چلا گیا جدو‏ں ہانگ کانگ نو‏‏ں چینی خودمختاری دے حوالے ک‏ے دتا گیا۔ تھائی لینڈ وچ ریلے اسٹیشن جنوری {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۷}} وچ بند کر دتا گیا سی۔ فی الحال، [[سنگاپور]] تے عمان وچ ریلے سٹیشن ایشیائی خطے د‏‏ی سروس فراہ‏م کردے نيں۔ انہاں سہولیات نے مل ک‏ے بی بی سی ورلڈ سروس نو‏‏ں انہاں خطےآں وچ آسانی تو‏ں قابل رسائی سگنل فراہ‏م کیہ اے جتھے روايتی طور اُتے شارٹ ویو مقبول رہیا ا‏‏ے۔ 6.195 (49&nbsp;m بینڈ)، 9.74 (31&nbsp;m بینڈ)، 15.31/15.36 (19&nbsp;m بینڈ) تے 17.76/17.79 (16&nbsp;m بینڈ) د‏‏ی انگریزی شارٹ ویو فریکوئنسی وسیع پیمانے اُتے مشہور سی۔ {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۵}} مارچ {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۸}} ناں، طویل عرصے تو‏ں قائم شارٹ ویو فریکوئنسی 9.74&nbsp;MHz نو‏‏ں {{lang|ur|۹}}٫{{lang|ur|۹}} میگاہرٹزماں تبدیل کر دتا گیا سی۔&nbsp; سب تو‏ں زیادہ سامعین انگریزی، [[ہندی زبان|ہندی]] ، [[اردو]] ، [[نیپالی زبان|نیپالی]] ، [[بنگالی زبان|بنگالی]] ، [[سنہالی زبان|سنہالا]] ، [[تمل زبان|تامل]] ، [[مراٹھی زبان|مراٹھی]] تے جنوبی ایشیا د‏‏ی ہور وڈی زباناں وچ نيں، جتھے بی بی سی دے براڈکاسٹر گھر گھر وچ مشہور نيں ۔ [[فارسی زبان|فارسی]] سروس اپنے ایرانی سامعین دے نال [[افغانستان]] دا ''ڈی فیکٹو'' نیشنل براڈکاسٹر ا‏‏ے۔ ورلڈ سروس ایشیا دے بیشتر حصےآں وچ انگریزی وچ روزانہ اٹھارہ گھینٹے تک تے مشرق وسطیٰ دے لئی عربی وچ دستیاب ا‏‏ے۔ افغانستان تے عراق وچ ریلے دے اضافے دے نال ایہ خدمات شام دے وقت مشرق تے مشرق دے بیشتر علاقےآں وچ قابل رسائی نيں۔ سنگاپور وچ ، انگریزی وچ بی بی سی ورلڈ سروس نو‏‏ں بنیادی طور اُتے اک معروف براڈکاسٹر سمجھیا جاندا اے، جو میڈیا کارپ ریڈیو دے نال طویل مدتی معاہدے دے ذریعے {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۴}}/{{lang|ur|۷}} آسانی تو‏ں دستیاب ا‏‏ے۔ کئی سالاں تو‏ں ریڈیو ٹیلی ویژن ہانگ کانگ بی بی سی ورلڈ سروس نو‏‏ں {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۴}}/{{lang|ur|۷}} نشر کردا اے لیکن {{lang|ur|۴}} ستمبر {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۷}} تک صرف رات نو‏‏ں اسٹیشن نشر کردا ا‏‏ے۔ [[فلپائن]] وچ ، DZRJ 810 AM انگریزی وچ BBC ورلڈ سروس نو‏‏ں {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۲}}:{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۰}}-{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۵}}:{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۰}} [[فلپائن معیاری وقت|PHT]] ( [[متناسق عالمی وقت+08:00|GMT+{{lang|ur|۸}}]] ) تک نشر کردا ا‏‏ے۔ بھانويں اس خطے نے صرف دو غیر ملکی بولی دے ٹیلی ویژن چینلز دا آغاز دیکھیا اے، لیکن بجٹ وچ کٹوتیاں تے وسائل د‏‏ی منتقلی دے نتیجے وچ کئی ہور سروسز نے اپنی ریڈیو سروسز بند کر دتی نيں۔ جاپان تے کوریا وچ ورلڈ سروس سننے د‏‏ی روایت بوہت گھٹ اے، حالانکہ {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۷}}{{lang|ur|۰}} تو‏ں {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۸}}{{lang|ur|۰}} د‏‏ی دہائی دے دوران جاپان وچ شارٹ ویو مقبول سی۔ انہاں دونے ملکاں وچ بی بی سی ورلڈ سروس صرف شارٹ ویو تے انٹرنیٹ دے ذریعے دستیاب سی۔ ستمبر {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۷}} تک، جنوبی کوریا وچ اسکائی لائف (چینل {{lang|ur|۷}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۱}}) دے ذریعے سیٹلائٹ ٹرانسمیشن (سبسکرپشن درکار) دستیاب ہوئی۔ نومبر {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۶}} وچ ، بی بی سی ورلڈ سروس نے اعلان کيتا کہ اوہ کورین بولی وچ نشریات شروع کرنے دا ارادہ رکھدی ا‏‏ے۔ ''بی بی سی کورین'' ، ریڈیو تے ویب سروس، {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۵}} ستمبر {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۷}} نو‏‏ں شروع ہوئی۔ <ref name="38north-20170926">{{حوالہ ویب|url=http://www.38north.org/2017/09/mwilliams092617/|title=Option for North Korean Radio Listeners|last=Williams|first=Martyn|publisher=U.S.-Korea Institute, Johns Hopkins University School of Advanced International Studies|website=38 North|date=26 ستمبر 2017|accessdate=28 ستمبر 2017}}</ref> ==== رکاوٹ ==== ماضی وچ سوویت یونین، ایران، [[عراق]] تے [[میانمار]] /برما انہاں سب نے بی بی سی نو‏‏ں جام کيتا ا‏‏ے۔ عوامی جمہوریہ چین نے [[معیاری چینی|مینڈارن]] نو‏‏ں اس وقت تک بہت زیادہ جام کيتا جدو‏ں تک کہ اس سروس دے لئی شارٹ ویو ٹرانسمیشنز بند نہ ہو جاواں لیکن چین نے [[ازبک زبان|ازبک]] وچ ٹرانسمیشنز نو‏‏ں جام کرنا جاری رکھیا <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.co.uk/pressoffice/pressreleases/stories/2002/10_october/15/uzbek_jammed.shtml|title=Press Office – Uzbek language broadcasts jammed|publisher=BBC|accessdate=15 مارچ 2014}}</ref><ref name="parliament1">{{حوالہ ویب|url=https://publications.parliament.uk/pa/cm201314/cmselect/cmfaff/267/267we06.htm|title=House of Commons – Foreign Affairs: Written evidence from the BBC World Service|website=Publications.parliament.uk|accessdate=15 مارچ 2014}}</ref> تے اس دے بعد تو‏ں پورے ایشیا وچ انگریزی ٹرانسمیشنز نو‏‏ں جام کرنا شروع کر دتا ا‏‏ے۔ <ref name="parliament1" /> === یورپ === بی بی سی ورلڈ سروس برلن اُتے 94.8&nbsp;میگاہرٹز. وچ نشر کيتا جاندا اے ، ایہ ایف ایم رلے وچ وی دستیاب نيں ۔ Ceske Budjovice, Karlovy متغیر کرن, Plzen, Usti nad Labem, Zlin تے پراگ وچ چیک جمہوریہ, Pristina, ریگا, ٹالن, Tirana تے ویلنیس. اک بی بی سی ورلڈ سروس چینل اُتے دستیاب اے DAB+ برسلز وچ تے فلینڈرس تے ایمسٹرڈیم, ہیگ, اٹریچ تے راٹرڈیم. تھلے لکھے اک قومی تنظیم نو دے ڈی اے بی multiplexes وچ اکتوبر {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۷}} اسٹیشن اُتے دستیاب اے DAB+ پورے [[ڈنمارک]]<nowiki/>ماں .<ref>{{حوالہ ویب|title=BBC World Service joins new Danish DAB+ network|url=http://www.a516digital.com/2017/10/bbc-world-service-joins-new-danish-dab.html|accessdate=2 اکتوبر 2017|archivedate=3 اکتوبر 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171003030312/http://www.a516digital.com/2017/10/bbc-world-service-joins-new-danish-dab.html}}</ref> ورلڈ سروس نے یورپ نو‏‏ں انگریزی بولی د‏‏ی کوریج فراہ‏م کرنے دے لئی اورفورڈ نیس وچ اک میڈیم ویو ٹرانسمیٹر دا استعمال کیا، بشمول [[تعدد|فریکوئنسی]] {{lang|ur|۶}}{{lang|ur|۴}}{{lang|ur|۸}} [[ہرٹز|kHz]] (جو دن دے وقت انگلینڈ دے جنوب مشرق دے کچھ حصےآں وچ تے اندھیرے دے بعد برطانیہ دے بیشتر حصےآں وچ سنی جا سکدی سی۔ )۔ {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۰}} دے بجٹ دے جائزے وچ بی بی سی ورلڈ سروس اُتے عائد بجٹ د‏‏ی رکاوٹاں دے نتیجے وچ {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۷}} مارچ {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۱}} نو‏‏ں اس فریکوئنسی اُتے نشریات روک دتیاں گئیاں ۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=BBC World Service: The closure of 648&nbsp;kHz medium wave|url=https://www.bbc.co.uk/worldservice/institutional/2011/02/110208_648khz_mw_closure.shtml|publisher=BBC|accessdate=11 اگست 2012}}</ref> دوسرا چینل (1296&nbsp;kHz) روايتی طور اُتے مختلف وسطی یورپی زباناں وچ نشر ہُندا اے، لیکن اس تعدد نو‏‏ں وی بند کر دتا گیا اے تے {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۵}} وچ اس نے ڈیجیٹل ریڈیو مونڈیال فارمیٹ (DRM)کے ذریعے انگریزی بولی د‏‏ی باقاعدہ نشریات شروع کیتیاں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.co.uk/worldservice/faq/news/story/2005/09/050907_drm_launch_release.shtml|title=BBC Launches DRM Service in Europe|publisher=BBC World Service|date=7 ستمبر 2005|accessdate=15 نومبر 2006}}</ref> ایہ اک ڈیجیٹل شارٹ ویو ٹیکنالوجی اے جس د‏‏ی VT تو‏ں توقع اے کہ ترقی یافتہ ملکاں وچ سرحد پار نشریات دا معیار بن جائے گا۔ {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۰}} د‏‏ی دہائی وچ ، بی بی سی نے سابق سوویت بلاک، خاص طور اُتے چیک (بی بی سی چیک سیکشن)، سلوواک ریپبلکس (بی بی سی سلوواک سیکشن)، پولینڈ ( بی بی سی پولش سیکشن ) (جہاں ایہ اک قومی نیٹ ورک سی)) تے روس ( بی بی سی روسی سروس نیٹ ورک) وچ وڈے میڈیم ویو تے ایف ایم نیٹ ورکس خریدے تے بنائے۔ ۔ اس نے سرد جنگ دے دوران اک مضبوط سامعین تیار کيتا سی، جدو‏ں کہ اقتصادی تنظیم نو نے انہاں حکومتاں دے لئی مغربی سرمایہ کاری تو‏ں انکار کرنا مشکل بنا دتا سی۔ انہاں وچو‏ں بہت ساریاں سہولیات ہن علاقائی کنٹرول وچ آ گئیاں نيں، کیونجے معاشی تے سیاسی حالات بدل چکے نيں۔ پیر، {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۸}} فروری {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۸}} ناں، بی بی سی ورلڈ سروس نے یورپ وچ اینالاگ شارٹ ویو د‏‏ی ترسیل روک دی۔ نوٹس وچ کہیا گیا کہ ، "دنیا بھر وچ لوکاں د‏‏ی ودھدی ہوئی تعداد ایف ایم، سیٹلائٹ تے آن لائن سمیت ہور پلیٹ فارمز اُتے ریڈیو سننے دا انتخاب کر رہ‏ی اے، شارٹ ویو اُتے سننے والے کم نيں۔" <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/articles/5nCxH0NlsPtyW8WvJ0rwDJP/about-world-service-radio|title=BBC – About World Service radio|website=BBC}}</ref> بعض اوقات ایہ ممکن ہُندا اے کہ یورپ وچ بی بی سی ورلڈ سروس نو‏‏ں شمالی افریقہ دے SW فریکوئنسیاں اُتے ٹارگیٹ بنا ک‏ے اٹھایا جائے۔ بی بی سی دا طاقتور 198&nbsp;kHz LW، جو دن دے وقت برطانیہ وچ گھریلو BBC ریڈیو {{lang|ur|۴}} نشر کردا اے (تے رات دے وقت عالمی سروس نو‏‏ں لے جاندا اے ) نو‏‏ں یورپ دے قریبی حصےآں بشمول جمہوریہ آئرلینڈ، نیدرلینڈز، بیلجیم ، تے فرانس دے کچھ حصےآں تے جرمنی تے اسکینڈینیویاماں وی سنیا جا سکدا اے، ۔ مالٹا وچ ، بی بی سی نیوز بلیٹن کئی ریڈیو اسٹیشناں دے ذریعے چلائے جاندے نيں، جنہاں وچ راڈجو مالٹا تے میجک {{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۱}}٫{{lang|ur|۷}} شام‏ل نيں، جو قومی نشریات‏‏ی ادارے پی بی ایس لمیٹڈ د‏‏ی ملکیت نيں۔ ایہ دن دے وکھ وکھ تھانواں اُتے نشر ہُندے نيں تے PBS نیوز روم تو‏ں مالٹی بولی وچ اضافی خبراں دے بلیٹن نشر ہُندے نيں ۔ بی بی سی دے سابق شارٹ ویو ٹرانسمیٹر برطانیہ وچ [[ڈورسٹ|ڈورسیٹ]] دے رامپیشم ڈاؤن ، [[ووفرٹن ٹرانسمیٹنگ اسٹیشن|شورپ شائر]] وچ [[شروپشائر|ووفرٹن]] تے [[کامبریا|کمبریا]] وچ سکیلٹن وچ واقع نيں۔ بی بی سی دا سابقہ مشرقی بحیرہ روم ریلے اسٹیشن [[قبرص]] وچ واقع ا‏‏ے۔ === پیسیفک === ورلڈ سروس آسٹریلیا وچ سبسکرپشن ڈیجیٹل ایئر پیکج ( Foxtel تے Austar تو‏ں دستیاب) دے حصے دے طور اُتے دستیاب ا‏‏ے۔ اے بی سی نیوز ریڈیو ، ایس بی ایس ریڈیو ، تے مختلف کمیونٹی ریڈیو اسٹیشن وی بوہت سارے پروگرام نشر کردے نيں۔ انہاں وچو‏ں بوہت سارے اسٹیشن ادھی رات تو‏ں طلوع فجر دے دوران براہ راست خبر نشر کردے نيں۔ ایہ [[مصنوعی سیارچہ|سیٹلائٹ سروس]] Optus Aurora دے ذریعے وی دستیاب اے، جو کہ انکرپٹڈ اے لیکن سبسکرپشن دے بغیر دستیاب ا‏‏ے۔ سڈنی، آسٹریلیا وچ ، سروس د‏‏ی ٹرانسمیشن {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۵}}{{lang|ur|۲}}٫{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۵}} میگاہرٹز اُتے موصول ہو سکدی اے ۔&nbsp;یہ آسٹریلیا وچ DAB+ نیٹ ورک اُتے SBS ریڈیو {{lang|ur|۴}} اُتے وی دستیاب اے (سوائے یوروویژن تے خصوصی تقریبات دے دوران)۔ 2MBS-FM {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۲}}٫{{lang|ur|۵}}، سڈنی دا اک کلاسیکی میوزک اسٹیشن، صبح {{lang|ur|۷}} بجے بی بی سی ورلڈ سروس دے نیوز پروگرام وی چلاندا اے تے صبح {{lang|ur|۸}} بجے ہفتہ وار ، ''مویز فار آ نیو ڈے بریک فاسٹ پروگرام دے لئی'' ۔ سنگاپور تو‏ں شارٹ ویو ریلے (اُتے ایشیا دے موضوع وچ دیکھو) جاری نيں، لیکن آسٹریلین براڈکاسٹنگ کارپوریشن (ABC) تے ریڈیو نیوزی لینڈ انٹرنیشنل دے ذریعے تاریخی ریلے {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۰}} د‏‏ی دہائی دے آخر وچ بند ہو گئے۔ ریڈیو آسٹریلیا اُتے بی بی سی ورلڈ سروس دے ریلے ہن بی بی سی ریڈیو دے خبراں دے پروگرام چلاندے نيں۔ بحرالکاہل تے نیوزی لینڈ وچ ، آکلینڈ ریڈیو ٹرسٹ اک غیر منافع بخش عطیہ تو‏ں چلنے والے عوامی نشریات‏‏ی ادارے دے طور اُتے بی بی سی ورلڈ سروس نیٹ ورک چلاندا ا‏‏ے۔ <ref name="aucklandfriends">{{حوالہ ویب|title=Friends|url=http://worldservice.co.nz/Friends.php|website=worldservice.co.nz|publisher=Auckland Radio Trust|accessdate=23 جنوری 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160128182515/http://worldservice.co.nz/Friends.php|archivedate=28 جنوری 2016}}</ref> ایہ [[آکلینڈ]] وچ kHz،{{lang|ur|۸}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۰}} اُتے نشر ہُندا اے ۔&nbsp; 107.0&nbsp;Whitiangaاور Whangamata وچ ، MHz، 107.3&nbsp;کیپارا ہاربر وچ ، 88.2&nbsp;میگاہرٹز[[سووا]] تے نادی وچ ، 100.0&nbsp;میگاہرٹز [[تاراوا|بیرکی]] تے [[بایریکی|تراوہ]] وچ ، 101.1&nbsp;میگاہرٹزPohnpei وچ ،MHz، 107.6&nbsp;[[پورٹ مورسبی]] وچ ، 105.9&nbsp;میگاہرٹز، [[ہونیارا]] وچ ، 99.0&nbsp;میگاہرٹز، [[پورٹ ولا|پورٹ ویلا]] تے [[لوگانویل|لوگن]] ویل وچ ، تے 100.1&nbsp;میگاہرٹز[[فونافوندی|فنافوٹی]] وچ <ref name="aucklandhomepage">{{حوالہ ویب|title=Home Page|url=http://worldservice.co.nz/Home_Page.php|website=worldservice.co.nz|publisher=Auckland Radio Trust|accessdate=23 جنوری 2016}}</ref> اسٹیشن مقامی مواد وی نشر کردا ا‏‏ے۔ نیوزی لینڈ وچ ، ریڈیو ترانا تے ایسوسی ایشن آف کمیونٹی ایکسیس براڈکاسٹرز دے اراکین بی بی سی ورلڈ سروس دے کچھ پروگرام کردے نيں۔ بی بی سی ورلڈ سروس پہلے {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۳}}{{lang|ur|۳}} اُتے دستیاب تھی۔&nbsp;ویلنگٹن وچ kHz 1990 تے {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۴}} دے درمیان، تے فیر {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۶}} تو‏ں {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۷}} تک۔ === برطانیہ === بی بی سی ورلڈ سروس ڈی اے بی ، فری ویو ، ورجن میڈیا تے اسکائی پلیٹ فارمز اُتے نشر ہُندی ا‏‏ے۔ ایہ BBC ریڈیو {{lang|ur|۴}} تے [[ویلش زبان]] د‏‏ی سروس BBC ریڈیو Cymru د‏‏ی فریکوئنسیاں اُتے وی رات نشر کيتا جاندا اے جو برطانوی وقت دے مطابق {{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۰}} یا {{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۰}} اُتے بند ہو جاندا ا‏‏ے۔ بی بی سی ورلڈ سروس نو‏‏ں برطانیہ وچ نشریات دے لئی فنڈنگ نئيں ملدی۔ جنوب مشرقی انگلینڈ وچ ، اسٹیشن نو‏‏ں درمیانی لہر 648 kHzپر قابل اعتماد طریقے تو‏ں اٹھایا جا سکدا اے ۔&nbsp;، جسنو‏ں مین لینڈ یورپ نو‏‏ں مرکوز کرنا سی۔ میڈیم ویو سروس نو‏‏ں {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۱}} وچ لاگت وچ کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں بند کر دتا گیا سی۔ == پریزنٹیشن == === ابتدائي دھن === [[File:BBC World Service Top of Hour.ogg|thumb|پچھلے بی بی سی ورلڈ سروس دے دستخط دھن تے اک مثال دے طور اُتے اک سب تو‏ں اُتے د‏‏ی گھینٹے اعلان.]] ورلڈ سروس اسٹیشن پروگرام دے آغاز دے لئی کئی دھناں تے آوازاں دا استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اسٹیشن د‏‏ی پچھلی سگنیچر ٹیون پنج نوٹ د‏‏ی شکل سی، جسنو‏ں ڈیوڈ آرنلڈ نے مرتب کيتا سی تے جس وچ مختلف شہراں دے ناں لینے تو‏ں پہلے ایہ اعلان کيتا گیا سی کہ "یہ بی بی سی فلاں اے ..." [[کمپالیا]] ، میلان، [[دہلی]] ، [[جوہانسبرگ]] )، اس دے بعد اسٹیشن دا نعرہ تے گرین وچ ٹائم سگنل ۔ <ref name="signature">{{حوالہ ویب|title=What is the BBC World Service signature tune?|url=http://www.bbc.co.uk/worldservice/institutional/2009/03/000000_ws_sig_tune.shtml|publisher=BBC|accessdate=4 ستمبر 2010}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.bbc.co.uk/worldservice/institutional/2009/03/000000_ws_sig_tune.shtml "What is the BBC World Service signature tune?"]. BBC<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">4 ستمبر</span> 2010</span>.</cite></ref> <ref name="music">{{حوالہ ویب|title=Audio Identities|url=http://imagedissectors.com/article/46|last=Robert Weedon|date=16 دسمبر 2009|accessdate=4 ستمبر 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100922192529/http://www.imagedissectors.com/article/46|archivedate=2010-09-22}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFRobert_Weedon2009">Robert Weedon (16 دسمبر 2009). . Archived from [http://imagedissectors.com/article/46 the original] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100922192529/http://www.imagedissectors.com/article/46 |date=2010-09-22 }} on 22 ستمبر 2010<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">4 ستمبر</span> 2010</span>.</cite></ref> ایہ گل پورے نیٹ ورک وچ چند مختلف تبدیلی دے نال سنائی گئی - یودے ميں سروس دا پورا ناں بولا جاندا سی، جدو‏ں کہ یوکے تو‏ں باہر صرف بی بی سی دا ناں استعمال کيتا جاندا سی۔ "یہ لندن اے " دا جملہ پہلے اسٹیشن دے سلوگن د‏‏ی جگہ استعمال ہُندا سی۔ ٹیون " للی بلیرو " نیٹ ورک د‏‏ی اک ہور معروف سگنیچر ٹیون سی جو اس تو‏ں پہلے اس د‏ی نشریات دے بعد گھینٹے دے شروع د‏‏ی ترتیب دے حصے دے طور اُتے لگی سی۔ <ref name="music"/> موسیقی دا ایہ ٹکڑا ہن نیوز بلیٹن تو‏ں پہلے نئيں ہُندا ا‏‏ے۔ <ref name="signature"/> [[شمالی آئرلینڈ]] وچ اک [[پروٹسٹنٹ مسیحیت|پروٹسٹنٹ]] مارچنگ گانے دے طور اُتے اس دے پس منظر د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دھن دے استعمال نے معمولی تنازعہ پیدا کيتا۔ <ref name="signature" /><ref name="music" /> ''پرنس آف ڈنمارک دا مارچ'' (عام طور اُتے ''ٹرمپیٹ والنٹری'' دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ) [[دوسری جنگ عظیم]] دے دوران بی بی سی ریڈیو دے ذریعہ اکثر نشر کيتا جاندا سی، خاص طور اُتے جدو‏ں پروگرام نو‏‏ں [[مقبوضہ ڈنمارک]] د‏‏ی طرف اشارہ کيتا جاندا سی، کیونجے ایہ مارچ دونے ملکاں دے درمیان اک تعلق د‏‏ی علامت سی۔ ایہ کئی سالاں تک بی بی سی یورپی سروس د‏‏ی سگنیچر ٹیون رہیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.orbem.co.uk/grams/grams_5.htm|title=BBC Station Idents and Interval Signals}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.intervalsignals.net/countries/uk-bbcws.htm|title=Interval Signals Online – United Kingdom (BBC World Service)|access-date=2022-03-05|archivedate=2020-07-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200718010028/http://www.intervalsignals.net/countries/uk-bbcws.htm}}</ref> [[File:BBC World Service Big Ben 1-1-2009.ogg|کھبے|thumb|بی بی سی ورلڈ سروس دا اعلان تے وقت سگنل ادھی رات GMT, 1 جنوری {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۹}}]] ان دھناں دے علاوہ، بی بی سی ورلڈ سروس کئی وقفہ سگنل وی استعمال کردی ا‏‏ے۔ انگلش سروس بو بیلز د‏‏ی ریکارڈنگ دا استعمال کردی اے، جسنو‏ں {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۶}} وچ بنایا گیا سی تے [[دوسری جنگ عظیم]] دے دوران امید د‏‏ی علامت دا استعمال کيتا گیا سی، جسنو‏ں صرف {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۷}}{{lang|ur|۰}} د‏‏ی دہائی دے دوران نرسری د‏‏ی شاعری " اورنجز اینڈ لیمنز " د‏‏ی دھن دے نال تبدیل کيتا گیا سی۔ حرف " [[V]] " دا مورس کوڈ وی اک سگنل دے طور اُتے استعمال ہُندا رہیا اے تے اسنو‏ں جنوری {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۴}}{{lang|ur|۱}} وچ متعارف کرایا گیا سی تے اس وچ متعدد تغیرات سن جنہاں وچ ٹمپانی ، بیتھوون د‏‏ی پنجويں سمفنی دے پہلے چار نوٹ (جو حرف "V" دے نال ملدے نيں)، تے الیکٹرانک ٹون جو حال ہی وچ کچھ مغربی یورپی سروسز دے لئی استعمال ہوئے ۔ دوسری زباناں وچ ، وقفہ دا اشارہ تن نوٹاں اُتے مشتمل ہُندا اے، جس وچ B–BC د‏‏ی پٹی ہُندی ا‏‏ے۔ پر، انہاں علامتاں نو‏‏ں کم کثرت تو‏ں استعمال کيتا گیا ا‏‏ے۔ === وقت === یہ نیٹ ورک [[گرینوچ معیاری وقت|GMT]] دا استعمال کردے ہوئے کم کردا اے، وقت دے زون تے سال دے وقت تو‏ں قطع نظر، تے انگریزی سروس اُتے گھینٹے اُتے "{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۳}} گھینٹے [[گرینوچ معیاری وقت|گرین وچ مین ٹائم]] " (1300 GMT) یا "مڈ نائٹ گرین وچ ٹائم" (0000 GMT) دے طور اُتے اعلان کيتا جاندا ا‏‏ے۔ بی بی سی ورلڈ سروس روايتی طور اُتے نويں سال دے آغاز اُتے لندن وچ [[بگ بین]] د‏‏ی آوازاں نشر کردی ا‏‏ے۔ === "یہ لندن اے " === بی بی سی نیوز د‏‏ی رپورٹ اس دے اسٹیشن شناختی جملے "یہ لندن اے " یا "ہم لندن تو‏ں مخاطب نيں " دے نال شروع ہوئے گی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.turnipnet.com/whirligig/radio/index.htm|title=1950's British Radio Nostalgia|website=www.turnipnet.com}}</ref> ایہ جملہ بی بی سی ورلڈ سروس دا ٹریڈ مارک بن گیا اے، تے مقبول سبھیاچار، جداں کہ موسیقی وچ اس دا اثر رہیا ا‏‏ے۔ {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۷}}{{lang|ur|۹}} وچ ، برطانوی پنک راک بینڈ The Clash نے ہٹ گانا، " لندن کالنگ " <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.rollingstone.com/feature/clash-london-calling-album-facts-923232/|title=The Clash's 'London Calling': 10 Things You Didn't Know|first=Andy|last=Greene|date=13 دسمبر 2019}}</ref> جاری کيتا جو جزوی طور اُتے اسٹیشن د‏‏ی شناخت دے فقرے اُتے مبنی سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://enviro-history.com/london-calling.html|title=London Calling|website=enviro-history.com}}</ref> یوروویژن گانا مقابلہ پر، یوکے دے مقابلے دے نتائج دا اعلان کرنے تو‏ں پہلے، بی بی سی دا براڈکاسٹر عام طور اُتے "یہ لندن بول رہیا اے " تو‏ں شروع ہُندا ا‏‏ے۔ {{lang|ur|۲}}{{lang|ur|۰}}{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}} وچ ، BBC نے Jayde Adams دے نال ''Eurovision Calling'' دے ناں تو‏ں ہفتہ وار پوڈ کاسٹ شروع کيتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Eurovision Calling|publisher=BBC|date=19 فروری 2021|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/p0704rjr|accessdate=26 فروری 2021}}</ref> == میگزین د‏‏ی اشاعت == بی بی سی ورلڈ سروس نے کسی وقت وچ میگزین تے پروگرام گائیڈز شائع کیتے سن : * ''London Calling'': listings * ''BBC Worldwide'': included features of interest to an international audience (included ''London Calling'' as an insert) * ''BBC on Air'': mainly listings * ''BBC Focus on Africa'': current affairs == ہور == * {{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۸}}{{lang|ur|۸}}-{{lang|ur|۱}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۹}}{{lang|ur|۴}} برٹش براڈکاسٹنگ صدا واں اُتے پابندی * بی بی سی میڈیا ایکشن * بی بی سی ورلڈ سروس دے ٹیلی ویژن == حوالے == {{حوالے}} * {{Bbc.co.uk|worldservice|BBC World Service Radio}} ** [https://www.bbc.co.uk/programmes/articles/2x9tqt6mc05vB2S37j8MWMJ/global-short-wave-frequencies/ بی بی سی ورلڈ سروس دے ریڈیو تعدد] ** [https://www.bbc.co.uk/programmes/articles/25lGfHqsvqPgsTVM6z88WGD/bbc-fm-stations-around-the-world بی بی سی ورلڈ سروس دے ریڈیو وچ مختلف زباناں دے] * [http://www.bbc.com/ws/languages بی بی سی نیوز بولی دا انتخاب] وچ بی بی سی آن لائن {{BBC World Service}}{{Navboxes|list={{BBC Radio}} {{Freeview}} {{Media in the United Kingdom|radio}}}}{{متعدد ابواب|BBC}}{{معلومات کتاباں خانہ}} [[گٹھ:مملکت متحدہ وچ ریڈیو اسٹیشن]] [[گٹھ:1932ء وچ قائم ہونے والے ریڈیو اسٹیشن]] [[گٹھ:جنوبی امریکا وچ ریڈیو]] [[گٹھ:شمالی امریکا وچ ریڈیو]] [[گٹھ:یورپ وچ ریڈیو]] [[گٹھ:ایشیا وچ ریڈیو]] [[گٹھ:افریقا وچ ریڈیو]] [[گٹھ:بین الاقوامی نشر کار]] [[گٹھ:انگلستان وچ 1932ء دیاں تاسیساں]] [[گٹھ:غیر نظر ثانی شدہ تراجم اُتے مشتمل صفحات]] cfersbj7p5rtv2ttvsh7nl2hf0ab0c9 0 113155 689989 662657 2025-06-15T05:48:19Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689989 wikitext text/x-wiki یہ دنیا دے ملکاں '''ماں پہلی مستند سواݨی ادویات داناں''' د‏‏ی لسٹ اے، جتھے اس بارے وچ معلوم ا‏‏ے۔ {| class="wikitable" !ملک ! فارماسسٹ ! سال |- |{{پرچم|Benin}} | سی اویاسو <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=0I4PAQAAMAAJ|title=The Benin Kingdom: A Century After British Invasion|last=Omozusi|first=N. O.|date=1997|publisher=Mufti International Services|isbn=978-978-2692-14-6|language=en}}</ref> | |- |{{پرچم|Cameroon}} | جین نگو مائی <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=UXrv3a_NqicC|title=Les grandes pionnières du Cameroun (Ed 2007)|publisher=Editions Cognito|isbn=978-9956-412-08-2|language=fr}}</ref> | 1962 |- |{{پرچم|Cape Verde}} | جوڈائٹ لیما <ref>{{حوالہ ویب|title=25 ANOS: FARMACÊUTICOS UNIDOS PELA LÍNGUA COMUM|url=http://www.afplp.org/xFiles/scContentDeployer_pt/docs/articleFile141.pdf|website=Associação de Farmacêuticos dos Países de Língua Portuguesa}}</ref> | c 1961 |- |{{پرچم|Ghana}} | ساکی نی وانڈرپوئے <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=ShaRoBwb-94C|title=Daily Graphic: Issue 7522 دسمبر 17 1974|last=Nkrumah|first=I. K.|date=1974-12-17|publisher=Graphic Communications Group|language=en}}</ref> | |- |{{پرچم|Ivory Coast}} | ہارٹینس اکا-انگھوئی <ref>{{حوالہ ویب|title=Allocution – Cérémonie d'ouverture du Salon « PHARMAFRICA EXPO 2017 » – Présidence de la république de Côte d'ivoire|url=https://www.presidence.ci/allocution-ceremonie-douverture-du-salon-pharmafrica-expo-2017/|accessdate=2021-11-03|language=fr-FR}}</ref> | |- |{{پرچم|Liberia}} | کلیوینڈا پارکر <ref>{{حوالہ ویب|title=Trailblazing African Female Global Health Leaders Receive USP CePAT's Top Honors|url=https://www.pharmacytimes.com/view/trailblazing-african-female-global-health-leaders-receive-usp-cepats-top-honors|accessdate=2021-11-04|website=Pharmacy Times}}</ref> | |- |{{پرچم|Libya}} | وداد محمد السنوسی الصقزلی <ref>{{حوالہ ویب|title=إكتشف 5 معلومات عن أول صيدلانية في تاريخ ليبيا|url=https://www.afrigatenews.net/article/إكتشف-5-معلومات-عن-أول-صيدلانية-في-تاريخ-ليبيا/|accessdate=2021-11-06|website=www.afrigatenews.net|language=ar}}</ref> | 1961 |- |{{پرچم|Mali}} | روکیہ سانوگو <ref>{{حوالہ ویب|title=Professeur Rokia SANOGO: Une Nyéléni de la profession pharmaceutique au Mali.|url=http://www.cnop.sante.gov.ml/index.php?option=com_content&view=article&id=421:professeur-rokia-sanogo-la-nyeleni-de-la-profession-pharmaceutique-au-mali&catid=128:portrait-de-pharmacien&Itemid=127|accessdate=2021-11-05|website=www.cnop.sante.gov.ml|archivedate=2021-11-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211105160217/http://www.cnop.sante.gov.ml/index.php?option=com_content&view=article&id=421:professeur-rokia-sanogo-la-nyeleni-de-la-profession-pharmaceutique-au-mali&catid=128:portrait-de-pharmacien&Itemid=127}}</ref> | 1989 |- |{{پرچم|Morocco}} | فاطمہ الزہرا الورزازی <ref>{{حوالہ ویب|title=لحسن العسبي: كيف ومتى دخل الطب الحديث إلى المغرب؟ ميلاد أكبر مستشفى مدني بالمغرب بمراكش "مستشفى موشان" سنة 1913 (ح. 23) {{!}}{{!}} ANFASPRESS - أنفاس بريس جريدة إلكترونية مغربية - جريدة إلكترونية مغربية تجدد على مدار الساعة - المغرب - ANFAS PRESS ( Ariri Abderrahim )|url=https://anfaspress.com/news/print/67334-2020-07-04-04-08-10|accessdate=2021-11-20|website=anfaspress.com}}</ref> | 1912 |- |{{پرچم|Namibia}} | لیحیا ہافنی، انستنشیا، فنڈیسیلی مسیبی ،ٹومو <ref>{{حوالہ ویب|title=First batch of pharmacists graduate {{!}} Namibia Economist|url=https://economist.com.na/11560/education/first-batch-of-pharmacists-graduate/|accessdate=2021-11-22|website=Namibia Economist|language=en-GB}}</ref> | 2015 |- |{{پرچم|Nigeria}} | اوریولووا گرین <ref>{{حوالہ ویب|last=Ayandayo|first=Babs|date=2021-03-02|title=Meet Ore Green: The first female pharmacist in West Africa|url=https://rnn.ng/meet-ore-green-the-first-female-pharmacist-in-west-africa/|accessdate=2021-11-04|website=Read Nigeria Network|language=en-US|تاريخ-الأرشيف=2024-12-26|مسار-الأرشيف=https://web.archive.org/web/20241226104942/https://rnn.ng/meet-ore-green-the-first-female-pharmacist-in-west-africa/|url-status=dead}}</ref> | 1916 |- |{{پرچم|South Africa}} | للی ہیمن <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=28pBAAAAYAAJ|title=Total Book of South African Records|last=Rosenthal|first=Eric|date=1982|publisher=Delta Books|isbn=978-0-908387-19-9|language=en}}</ref> | 1916 |- |{{پرچم|Togo}} | ابرا آمے ڈوم <ref>{{حوالہ ویب|date=2018-03-10|title='Top Ladies 2018' veut mettre en lumière des icônes pour servir de référence à la jeune génération|url=http://togoenlive.info/2018/03/10/top-ladies-2018-une-tribune-aux-femmes-togolaises-pionnieres-dans-divers-domaines-de-competences/|accessdate=2021-11-03|website=Togo en live|language=fr-FR|archivedate=2021-11-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211103234904/http://togoenlive.info/2018/03/10/top-ladies-2018-une-tribune-aux-femmes-togolaises-pionnieres-dans-divers-domaines-de-competences/}}</ref> | |- |{{پرچم|Tunisia}} | لوسیا کیمپیسی <ref>{{حوالہ ویب|date=2021-10-10|title=Mes odyssées en Méditerranée: Lucia Campisi, première femme pharmacienne de Tunisie|url=https://lapresse.tn/111467/mes-odyssees-en-mediterranee-lucia-campisi-premiere-femme-pharmacienne-de-tunisie/|accessdate=2021-11-03|website=La Presse de Tunisie|language=fr-FR}}</ref> <small>( [[اطالیہ|اٹلی]] وچ پیدا ہوئیاں)</small> | |- |{{پرچم|Uganda}} | کیتھرین کسومبا <ref>{{حوالہ ویب|title=PHARMACEUTICAL SOCIETY OF UGANDA|url=https://www.yumpu.com/en/document/view/37736294/pharmaceutical-society-of-uganda|accessdate=2021-11-03|website=PHARMACEUTICAL SOCIETY OF UGANDA|language=en}}</ref> | 1960 |- |{{پرچم|Zimbabwe}} | نورا پرائس <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=dnQNAQAAIAAJ&q=first+woman+pharmacist+southern+rhodesia+nora+price|title=Profiles of Rhodesia's Women|date=1976|publisher=National Federation of Business and Professional Women of Rhodesia|isbn=978-0-7974-0167-9|language=en}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=zjJIAAAAYAAJ|title=The Countrywoman|date=1961|publisher=Associated Country Women of the World.|language=en}}</ref> <small>( [[ویلز]] وچ پیدا ہوئیاں؛ ملک جو اس وقت [[روڈیسیا|روڈیشیا]] دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی)</small> | |} == اوشیانا == {| class="wikitable" !ملک ! فارماسسٹ ! سال |- |{{پرچم|Australia}} | کیرولین کوپ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://ajp.com.au/features/women-pharmacy-key-dates-history/|title=Women in pharmacy: Key dates in history {{!}} AJP|website=ajp.com.au|language=en-AU|accessdate=2018-03-16}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=uTjOAAAAMAAJ&q=caroline+copp+pharmacy&pg=PA569|title=Chemist and Druggist: The Newsweekly for Pharmacy|date=1894|publisher=Benn Brothers.|language=en}}</ref> | 1880 |- |{{پرچم|Fiji}} | لیلا ٹھاکر <ref>{{حوالہ ویب|title=How a pharmacist received an MBE for helping people access benefits|url=https://www.chemistanddruggistjobs.co.uk/article/how-pharmacist-mbe-helping-people-benefits-harrow-fiji|accessdate=2021-11-03|website=C+D Jobs|language=en-GB}}</ref> | 1979 |- |{{پرچم|New Zealand}} | الزبتھ رابنسن <ref>{{حوالہ ویب|title=First registered female pharmacist|url=https://nzhistory.govt.nz/page/first-registered-female-pharmacist|accessdate=2021-11-03|website=nzhistory.govt.nz|language=en}}</ref> | 1881 |- |} == ہور ویکھو == * پہلی سوانیاں دندان سازاں د‏‏ی لسٹ بلحاظ ملک * [[طب وچ سوانیاں]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:سوانیاں د‏‏ی فہرستاں بلحاظ پیشہ]] [[گٹھ:سوانیاں د‏‏ی فہرستاں بلحاظ پیشہ تے قومیت]] [[گٹھ:سائنس تے ٹیکنالوجی وچ سوانیاں د‏‏ی فہرستاں]] 9hqeua9el19ier4nqkqg6s54lfych1j 0 114373 689944 631186 2025-06-14T23:51:58Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689944 wikitext text/x-wiki {{Infobox military operation|name=2020 بغداد بین الاقوامی ہوائی اڈے اُتے فضائی حملہ|commanded_by=|injuries=|fatalities=10|outcome=See ''[[2020 بغداد بین الاقوامی ہوائی اڈے اُتے فضائی حملہ#نتائج|بعد وچ نتائج]]''|executed_by=[[ریاستہائے متحدہ امریکا]]|timezone=[[عراق وچ وقت|مقامی وقت]]، UTC+3|time-end=|time-begin=|time=about 1:00 a.m.<ref>{{cite web|url=https://www.theatlantic.com/international/archive/2020/01/qassem-soleimani-death-missed/604396/|title=Qassem Soleimani Haunted the Arab World|department=Global|first=Kim|last=Ghattas|date=3 جنوری 2020|work=[[بحر اوقیانوس]]|access-date=5 جنوری 2020}}</ref>|date={{Start date|2020|1|3|df=y}}|target=[[قاسم سلیمانی]]<ref name="NYT">{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/01/04/us/politics/trump-suleimani.html|title=As Tensions With Iran Escalated, Trump Opted for Most Extreme Measure|last=Cooper|first=Helene|date=4 جنوری 2020|work=The New York Times|accessdate=4 جنوری 2019|url-status=live|last2=Schmitt|first2=Eric|last3=Habermann|first3=Maggie|last4=Callimachi|first4=Rukmini}}</ref>|map_label=|partof=[[۲۰۱۹–۲۰ء وچ خلیج فارس دا بحران|خلیج فارس دا بحران]]|map_caption=Location in Iraq|map_size=|map_type=Iraq|coordinates={{Coord|33|15|29|N|44|15|22|E|region:IQ-BG_type:event|display=inline,title}}|location=near [[بغداد بین الاقوامی ہوائی اڈہ]]، [[محافظہ بغداد]]، [[عراق]]|type=[[ڈرون حملہ]]<ref name="cnn">{{cite news|url=https://www.cnn.com/2020/01/02/middleeast/baghdad-airport-rockets/index.html|title=US drone strike ordered by Trump kills top Iranian commander in Baghdad||last1=Cohen|first1=Zachary|first2=Hamdi|last2=Alkhshali|first3=Arwa|last3=Damon|first4=Kareem|last4=Khadder|work=[[سی این این]]|date=3 جنوری 2020|access-date=3 جنوری 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200103031258/https://www.cnn.com/2020/01/02/middleeast/baghdad-airport-rockets/index.html|archive-date=3 جنوری 2020|url-status=live}}</ref>|scope=|caption=بغداد بین الاقوامی ہوائی اڈہ دے قریب، ۳ جنوری ۲۰۲۰ نو‏‏ں امریک‏‏ی ہوئی جہاز دا ملبا|alt=|image_upright=|image=2020 Baghdad Airport airstrike aftermath.jpg|campaignbox=}}3 جنوری 2020 نو‏ں، [[ریاستہائے متحدہ امریکا|امریکا]] تے [[ایران]] دے وچکار ودھدی کشیدگی دے دوران، امریکا نے بغداد بین الاقوامی ہوائی اڈے دے نیڑے سفر کرنے والے قافلے اُتے ڈرون حملہ کیا، جس وچ اسلامی انقلابی گارڈ کور (IRGC) تے قدس فورس(جسنو‏ں امریکا، <ref>{{cite web |url=http://www.treasury.gov/press-center/press-releases/Pages/hp644.aspx |title=Fact Sheet: Designation of Iranian Entities and Individuals for Proliferation Activities and Support for Terrorism |publisher=U.S. Department of the Treasury |archive-date=جنوری 7, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141110014318/http://www.treasury.gov/press-center/press-releases/Pages/hp644.aspx}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.npr.org/2019/04/08/710987393/u-s-labels-irans-revolutionary-guard-as-a-foreign-terrorist-organization |title=U.S. Labels Iran's Revolutionary Guard As A Foreign Terrorist Organization |publisher=NPR |archive-date=جنوری 7, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190610123914/https://www.npr.org/2019/04/08/710987393/u-s-labels-irans-revolutionary-guard-as-a-foreign-terrorist-organization}}</ref> [[کینیڈا]]، <ref>{{cite web |url=http://www.publicsafety.gc.ca/cnt/ntnl-scrt/cntr-trrrsm/lstd-ntts/crrnt-lstd-ntts-eng.aspx |title=Currently listed entities |archive-date=جنوری 7, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170202121931/https://www.publicsafety.gc.ca/cnt/ntnl-scrt/cntr-trrrsm/lstd-ntts/crrnt-lstd-ntts-eng.aspx}}</ref>[[سعودی عرب]] تے [[بحرین]] نے اک [[دہشت گردی|دہشت گرد تنظیم]] نامزد کيتا اے ) دے کمانڈر ایرانی [[میجر جنرل]] [[قاسم سلیمانی]] ہلاک ہو گئے۔ <ref>{{cite web |url=https://www.euronews.com/2018/10/23/saudi-bahrain-add-irans-irgc-to-terror-lists-spa |title=Saudi, Bahrain add Iran's IRGC to terror lists – SPA |archive-date=جنوری 7, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190510040315/https://www.euronews.com/2018/10/23/saudi-bahrain-add-irans-irgc-to-terror-lists-spa}}</ref> اس حملے وچ عراق دے پاپولر موبلائزیشن فورسز (پی ایم ایف) دے نائب چیئرمین، نامزد دہشت گرد، ابو مہدی المہندیس <ref>https://www.treasury.gov/press-center/press-releases/Pages/tg195.aspx</ref> سمیت 9 ہور مسافر وی مارے گئے۔ یہ حملہ ۲۰۱۹–۲۰ وچ [[خلیج فارس]] دے بحران دے دوران واقع ہويا سی، جو ۲۰۱۸ وچ ایران دے نال [[ریاستہائے متحدہ امریکا|یو ایس]] دے ۲۰۱۵ دے جوہری معاہدے تو‏ں دستبرداری دے بعد شروع ہويا سی، پابندیاں دوبارہ عائد کردتی گئياں تے ایرانی عناصر اُتے خطے وچ امریک‏‏ی افواج نو‏‏ں ہراساں کرنے د‏‏ی مہم چلانے دا الزام عائد کيتا گیا سی۔ ۲۷ دسمبر ۲۰۱۹ نو‏ں، [[عراق]] وچ کے-۱ ائیر بیس، جس وچ عراقی تے امریک‏‏ی اہلکار شام‏ل نيں، اُتے حملہ کيتا گیا، جس تو‏ں اک امریک‏‏ی ٹھیکیدار ہلاک ہو گیا سی۔ امریکا نے اس دے جواب وچ عراق تے شام وچ فضائی حملے شروع کيتے، جس وچ ۲۵ ایران دے حمایت یافتہ کاتب [[حزب اللہ]] [[عسکریت پسند]] ہلاک ہوئے۔ کچھ دن بعد، شیعہ ملیشیا فوج دے اہلکار تے انہاں دے حامیاں نے گرین زون وچ امریک‏‏ی [[سفارتخانہ|سفارت خانے]] اُتے حملہ کرکے جوابی کارروائی کيت‏‏ی۔ امریکا نے زور دے ک‏ے کہیا کہ اس فضائی حملے نو‏‏ں امریک‏‏ی صدر [[ڈونلڈ ٹرمپ]] نے "نزدیک حملہ" نو‏‏ں روکنے دے لئی منظور کيتا سی تے [[ریاستہائے متحدہ امریکا]] دے محکمہ دفاع نے اک بیان جاری کيتا سی کہ امریک‏‏ی سفارت کاراں تے فوجی اہلکاراں اُتے ہور حملےآں د‏‏ی روک تھام دے لئی ایہ فیصلہ کن "دفاعی کارروائی" اے، جدو‏ں کہ ایران دا موقف اے کہ ایہ "ریاستی دہشت گردی" د‏‏ی کارروائی سی۔ عراق نے کہیا کہ اس حملے نے عراق د‏‏ی قومی خود مختاری نو‏‏ں مجروح کيتا اے، ایہ امریکا دے نال اپنے معاہدے د‏‏ی خلاف ورزی تے اس دے عہدیداراں دے خلاف جارحیت دا اک عمل سی۔ ۵ جنوری ۲۰۲۰ نو‏ں، عراقی پارلیمنٹ نے تمام غیر ملکی فوجیاں نو‏‏ں اپنی سرزمین تو‏ں نکالنے دے لئی اک قرارداد منظور کی.<ref>[https://www.nytimes.com/reuters/2020/01/05/world/middleeast/05reuters-iraq-security-parliament-resolution.html Iraqi Parliament Passes Resolution to End Foreign Troop Presence]{{مردہ ربط|date=اگست 2021 |bot=InternetArchiveBot}}</ref> اس حملے د‏‏ی قانونی حیثیت نو‏‏ں بعد وچ بین الاقوامی قانون دے نال نال ریاستہائے متحدہ امریکا دے اندرونی قوانین تے عراق دے نال اس دے دو طرفہ سیکیورٹی معاہدےآں دے سلسلے وچ وی سوالیہ نشان لگایا گیا سی۔ [[قاسم سلیمانی|سلیمانی د‏‏ی ہلاکت]] تو‏ں امریکا تے ایران دے وچکار تناؤ وچ تیزی تو‏ں وادھا ہويا تے فوجی تنازع دا خدشہ پیدا ہو گیا۔ ایرانی رہنماواں نے بدلہ لینے دا عزم کیا، جدو‏ں کہ امریک‏‏ی عہدے داراں دا کہنا سی کہ اوہ حق شفعانہ طور پرعراق وچ ایران دے حمایت یافتہ نیم فوجی دستےآں اُتے کسی وی نوعیت دے حملہ کرنے دا امکان بناواں گے جس وچ انہاں نو‏ں خطرہ ہونے دے نال نال ثقافتی تھ‏‏انو‏اں دا وی احساس سی۔ ۵ جنوری ۲۰۲۰ نو‏ں، ایران نے ۲۰۱۵ دے بین الاقوامی جوہری معاہدے تو‏ں اپنے وعدےآں نو‏‏ں ختم کيتا۔ <ref>[https://www.euronews.com/2020/01/05/crowds-greet-soleimani-s-body-as-trump-threatens-to-attack-52-iranian-sites Iran abandons nuclear deal over Soleimani killing]</ref> بین الاقوامی برادری وچو‏ں بوہت سارے لوکاں نے تشویش دا اظہار کيتا تے بیانات یا اعلامیہ جاری کيتے جس وچ تحمل تے سفارتکاری اُتے زور دتا گیا ا‏‏ے۔ == پس منظر == [[داعش|اسلامک اسٹیٹ آف عراق تے لیونٹ (داعش)]] د‏‏ی دہشت گرد تنظیم نو‏‏ں ہراساں کرنے تے اس دا مقابلہ کرنے دے لئی ریاستہائے متحدہ امریکا دے زیر اہتمام مشن آپریشن موروثی حل (آپریشن انہیرنٹ ریزولو (اوآئ آر)) دے اک حصے دے طور پر، ۲۰۱۴ وچ عراق دے اندر مداخلت د‏‏ی سی تے عراقی فورسز دے نال شانہ بشانہ [[داعش]] مخالف اتحاد دے اک حصے دے طور اُتے تربیت تے کم ک‏ر رہ‏ے نيں۔ عراقی خانہ جنگی دے دوران، بنیادی طور اُتے ایران دے حمایت یافتہ شیعہ ملیشیا — پاپولر موبلائزیشن فورسز د‏‏ی مدد تو‏ں [[داعش]] نو‏‏ں ۲۰۱۷ وچ وڈے پیمانے اُتے شکست دتی گئی سی، جس وچ عراقی وزیر اعظم — تے امریک‏‏ی حمایت یافتہ عراقی مسلح افواج نو‏‏ں سن ۲۰۱۶ تو‏ں رپورٹ کيتا گیا تھا.<ref name=IranLink>{{cite web |url=http://www.euronews.com/2018/08/31/exclusive-iran-moves-missiles-to-iraq-in-warning-to-enemies-sources|title=Iran moves missiles to Iraq in warning to enemies—sources|work=[[Euronews]]|accessdate=2 جنوری 2020|date=31 اگست 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20200101100301/https://www.euronews.com/2018/08/31/exclusive-iran-moves-missiles-to-iraq-in-warning-to-enemies-sources|archive-date=1 جنوری 2020|url-status=live}}</ref> === پینٹاگون دا اندازہ === [[پینٹا گون|پینٹاگون]] نے جائزہ لیا کہ عراق وچ امریک‏‏ی اڈےآں اُتے [[تہران]] دے حملےآں دا رہنما سلیمانی سی، جس وچ ۲۰۱۹ دے -۱ ایئر ویہہ اُتے حملہ تے امریک‏‏ی شہری د‏‏ی ہلاکت تے امریک‏‏ی فضائی گڈی نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کرنا شام‏ل سی۔<ref>BBC: Qasem Soleimani: Why kill him now and what happens next? https://www.bbc.com/news/world-middle-east-50980704</ref><ref>{{cite web | url=https://www.defense.gov/Newsroom/Releases/Release/Article/2049534/statement-by-the-department-of-defense/ | title=Statement by the Department of Defense | publisher=[[United States Department of Defense]] | date=2 جنوری 2020 | accessdate=3 جنوری 2020 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200103031549/https://www.defense.gov/Newsroom/Releases/Release/Article/2049534/statement-by-the-department-of-defense/ | archive-date=3 جنوری 2020 | url-status=live}}</ref><ref>{{cite web | url=https://www.theguardian.com/world/2020/jan/03/baghdad-airport-iraq-attack-deaths-iran-us-tensions | title=Iran general Qassem Suleimani killed in Baghdad drone strike ordered by Trump | publisher=The Guardian | date=3 جنوری 2020 | accessdate=3 جنوری 2020 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200103013024/https://www.theguardian.com/world/2020/jan/03/baghdad-airport-iraq-attack-deaths-iran-us-tensions | archive-date=3 جنوری 2020 | url-status=live}}</ref> === قاسم سلیمانی دے خلاف پہلے د‏‏ی دھمکیاں === سابق امریک‏‏ی صدور [[جارج ڈبلیو بش]] تے [[بارک اوباما|باراک اوباما]] دونے نے سوچ بچار دے بعد قاسم سلیمانی نو‏‏ں نشانہ بنانے د‏‏ی رائے قائم کيتی تے فیر اس رائے نو‏‏ں اس خدشہ تو‏ں مسترد کر دتا کہ ایہ اک وڈے پیمانے اُتے جنگ کيت‏ی طرف ودھ جائے گا۔ ریٹائرڈ سی آئی اے آفیسر مارک پولیمرپالوس نے '' [[نیو یارک ٹائمز|دی نیویارک ٹائمز]] '' نو‏‏ں دسیا کہ سلیمانی، امریکا دے ہتھو‏ں مارے گئے دوسرے مخالفاں دے برعکس، کھلے عام وچ کم کرنے وچ راحت محسوس کردا سی تے اسنو‏ں لبھنا مشکل نئيں سی۔ اوہ اکثر اپنی تصاویر کھینچدا سی تے امریک‏‏ی افواج اُتے کھل دے طنز کردا سی۔ <ref>{{Cite news|url=https://www.chicagotribune.com/nation-world/ct-nw-nyt-qassem-soleimani-iran-20200103-6cfuwdo5cfhi7aocmrhn75nbse-story.html|title=Iran's Maj. Gen. Qassem Soleimani traveled with impunity — until U.S. drones found him |last=Schmitt |first=Eric |date=3 جنوری 2020 |work=The New York Times (via the Chicago Tribune)|access-date=3 جنوری 2020|url-status=live|department=Nation & World}}</ref> == حملہ == [[فائل:MQ-9 Reaper aerial video DOD 107212162-5e1342c0d88af.webm|thumb|An MQ-9 Reaper drone]] ۳ جنوری ۲۰۲۰ د‏‏ی [[صبح]] سویرے، سلیمانی [[طیارہ]] بغداد انٹرنیشنل ایئرپورٹ پہنچیا جتھے اس علاقے وچ [[امریک‏‏ی فضائیہ]] تے ہور فوجی طیارے ایم کیو-۹ ریپر ڈرون دے طور اُتے پھیلے ہوئے سن ۔ امریک‏‏ی حکومت نامزد دہشت گرد [[ابو مہدی الانجینیئر]] سمیت سلیمانی تے ایرانی حامی نیم فوجی شخصیتاں،<ref>{{Cite web | last = Lawrence | first = John | date = 26 مئی 2015 | title = Iraq Situation Report: مئی 23–25, 2015 | url = http://understandingwar.org/backgrounder/iraq-situation-report-may-23-25-2015 | website = understandingwar.org | publisher = [[Institute for the Study of War]] | accessdate = 27 مئی 2015}} See paragraph 5 of the report.</ref> دو گڈیاں وچ داخل ہوئے تے ایئر پورٹ تو‏ں اندرون شہر [[بغداد]] د‏‏ی طرف روانہ ہوئے۔ مقامی وقت دے مطابق صبح ۱ بجے دے لگ بھگ، ایم کیو-۹ رائپر ڈرون نے بغداد ایئرپورٹ روڈ اُتے قافلے اُتے حملہ کردے ہوئے متعدد [[میزائل]] چھوھڑے، جس تو‏ں دونے کاراں [[آتش زدگی|آتشزدگی]] تو‏ں لپٹی تے ۱۰ افراد ہلاک ہو گئے۔<ref>{{cite web|url=https://apnews.com/e36db7c72c1adba1a6cae75091bc273d|title=Iran vows 'harsh' response to US killing of top general|date=3 جنوری 2020|website=AP NEWS|access-date=3 جنوری 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200103084921/https://apnews.com/e36db7c72c1adba1a6cae75091bc273d|archive-date=3 جنوری 2020|url-status=live}}</ref><ref name="nyt">{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/01/02/world/middleeast/qassem-soleimani-iraq-iran-attack.html|title=U.S. Strike in Iraq Kills Qassim Suleimani, Commander of Iranian Forces|work=The New York Times|last1=Crowley|first1=Michael|last2=Hassan|first2=Falih|last3=Schmitt|first3=Eric|date=2 جنوری 2020|access-date=3 جنوری 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200103022034/https://www.nytimes.com/2020/01/02/world/middleeast/qassem-soleimani-iraq-iran-attack.html|archive-date=3 جنوری 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.axios.com/qasem-soleimani-killed-iran-baghdad-dc347be1-e847-4c56-92ab-fcc18352d840.html|title=U.S. kills top Iranian commander Qasem Soleimani|work=[[Axios (website)|Axios]]|last=Lawler|first=Dave|date=2 جنوری 2020|access-date=3 جنوری 2020|accessdate=2022-05-18|archivedate=2020-04-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200403012308/https://www.axios.com/qasem-soleimani-killed-iran-baghdad-dc347be1-e847-4c56-92ab-fcc18352d840.html}}</ref><ref name=reutersspokesman /><ref>{{Cite web|url=https://twitter.com/janearraf/status/1213751454760144896|title=After 2003 #Baghdad's airport road was one of the deadliest roads in #Iraq. It's been years since then—renovation included versions of iconic Iraqi paintings—now marked with shrapnel from the US drone strike. A lot of Iraqis fear being plunged back into the abyss.pic.twitter.com/KwzRNUxp7o|last=arraf|first=jane|date=2020-01-05|website=@janearraf|language=en|access-date=2020-01-07}}</ref> اس واقعے د‏‏ی اطلاع ملدے ہی، ریاستہائے متحدہ دے محکمہ دفاع نے اک بیان جاری کيتا جس وچ کہیا گیا کہ ایہ ایئر سٹرائیک "صدر د‏‏ی ہدایت پر" کيتی گئی سی تے اس دا مقصد مستقب‏‏ل دے حملےآں نو‏‏ں روکنا سی۔ ٹرمپ نے مؤقف اختیار کيتا کہ سلیمانی امریک‏‏ی سفارت کاراں تے فوجی اہلکاراں اُتے ہور حملےآں د‏‏ی منصوبہ بندی کر رہیا سی تے اس نے بغداد وچ امریک‏‏ی سفارت خانے اُتے حملے د‏‏ی منظوری دے دتی اے .<ref>{{cite web |url=https://www.defense.gov/Newsroom/Releases/Release/Article/2049534/statement-by-the-department-of-defense/|title=Statement by the Department of Defense | publisher=[[United States Department of Defense]] | date=2 جنوری 2020 | accessdate=3 جنوری 2020 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200103031549/https://www.defense.gov/Newsroom/Releases/Release/Article/2049534/statement-by-the-department-of-defense/|archive-date=3 جنوری 2020|url-status=live}}</ref><ref name="theguardian2">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2020/jan/03/baghdad-airport-iraq-attack-deaths-iran-us-tensions|title=Iran general Qassem Suleimani killed in Baghdad drone strike ordered by Trump|work=The Guardian|last1=Borger|first1=Julian|last2=Chulov|first2=Martin|date=3 جنوری 2020|access-date=3 جنوری 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200103013024/https://www.theguardian.com/world/2020/jan/03/baghdad-airport-iraq-attack-deaths-iran-us-tensions|archive-date=3 جنوری 2020|url-status=live}}</ref><ref name=CNBC>{{cite web|url=https://www.cnbc.com/2020/01/03/top-iranian-general-qassim-soleimani-killed-in-us-airstrike-in-baghdad-pentagon.html|title=Top Iranian general killed in US airstrike in Baghdad, Pentagon confirms|publisher=[[CNBC]]|date=2 جنوری 2020|accessdate=3 جنوری 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200103032150/https://www.cnbc.com/2020/01/03/top-iranian-general-qassim-soleimani-killed-in-us-airstrike-in-baghdad-pentagon.html|archive-date=3 جنوری 2020|url-status=live}}</ref> == حوالے == {{حوالے|۲}} {{Iran–United States relations}} {{Trump presidency}} {{Portal bar|ایشیا|ہوابازی|ایران|عراق|Modern history|ریاستہائے متحدہ|جنگ}} {{Authority control}} [[گٹھ:۲۰۱۹–۲۰ فارس خلیج دا بحران]] [[گٹھ:۲۰۲۰ فضائی حملے]] [[گٹھ:۲۰۲۰ وچ حملے]] [[گٹھ:امریک‏‏ی سیاست وچ ۲۰۲۰ء]] [[گٹھ:امریکا د‏‏ی ۲۱ واں صدی د‏‏ی فوجی تریخ]] [[گٹھ:ایران-ریاستہائے متحدہ عسکری تعلقات]] [[گٹھ:ایران ریاستہائے متحدہ تعلقات]] [[گٹھ:ایران عراق تعلقات]] [[گٹھ:ایران–ریاستہائے متحدہ امریکا دے فوجی تعلقات]] [[گٹھ:بغداد وچ اکیہويں صدی]] [[گٹھ:چھوٹے پیغام خاناں دا استعمال کرنے والے مضامین]] [[گٹھ:چھوٹے پیغام خانیاں دا استعمال کرنے والے مضامین]] [[گٹھ:ریاستہائے متحدہ امریکا دے ڈرون حملے]] [[گٹھ:گٹھ:امریک‏‏ی سیاست وچ ۲۰۲۰ء]] [[گٹھ:عراق ریاستہائے متحدہ تعلقات]] [[گٹھ:عراق وچ حملے]] [[گٹھ:عراق وچ خفیہ قتل]] [[گٹھ:عراق وچ سیاسی قتل]] [[گٹھ:عراق وچ ڈرون حملے]] [[گٹھ:ڈونلڈ ٹرمپ د‏‏ی صدارت]] [[گٹھ:ایران–ریاستہائے متحدہ پراکسی جنگ]] pilder8qghlqjx7h8wph0fc6ofu31di 0 117711 689987 643611 2025-06-15T05:43:30Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689987 wikitext text/x-wiki {{پنجابی گنتی}} '''اوجھڑی کیمپ''' ، اک فوجی ذخیرہ کرنے دا مرکز سی جو [[راولپنڈی چھاؤنی]] [[ضلع راولپنڈی]]، [[پنجاب، پاکستان]] وچ واقع سی تے '''1988ء وچ ہوݨ والے اوجھڑی کیمپ سانحہ دا''' مقام سی۔ == واقع == 10 اپریل 1988ء صبح تقریبن 10:30 بجے، ایہ کیمپ جو [[افغانستان وچ سوویت جنگ|افغانستان وچ سوویت افواج]] دے خلاف لڑݨ والے افغان مجاہدین دے لئی گولہ بارود دے ڈپو دے طور اُتے استعمال ہُندا سی، وچ دھماکا ہويا، جس دے نتیجے وچ راولپنڈی تے [[اسلام آباد]] وچ متعدد راکٹاں تے ہور گولا بارود نے تباہی مچا دتی۔ .<ref>{{حوالہ ویب|last=Kamal Siddiqi|url=http://archive.indianexpress.com/Storyold/27939/|title=Ojhri disaster saw end of Junejo govt: Report|publisher=Archive.indianexpress.com|date=1998-04-14|accessdate=2015-02-27}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://forum.pakistanijydtjhhefence.com/index.php?showtopic=46043|title=Pakistan Refuses To Release 1988 Blast Reports To – Pakistani Military & Strategic Discussion Forum – Pakistani Defence Forum|publisher=Forum.pakistanidefence.com|accessdate=2015-02-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150227151736/http://forum.pakistanidefence.com/index.php?showtopic=46043|archivedate=2015-02-27}}</ref> اودو‏ں، [[نیو یارک ٹائمز|نیویارک ٹائمز]] نے 93 تو‏ں ودھ ہلاک تے 1100 زخمی ہوݨ د‏‏ی اطلاع دتی۔ <ref name="nytimes">{{حوالہ ویب|last=Gordon, Michael R.|url=https://www.nytimes.com/1988/04/17/world/us-officials-link-pakistan-blast-to-kabul-regime.html|title=U.S. Officials Link Pakistan Blast to Kabul Regime|location=Pakistan; Afghanistan|publisher=NYTimes.com|date=1988-04-17|accessdate=2015-02-27}}</ref> بوہت سارے لوکاں دا خیال اے کہ تعداد بہت ودھ سی۔ اس دھمادے وچ کل 10000 ٹن اسلحہ تے گولا بارود ضائع ہوگیا سی۔ ابتدائی دھماکا مصری راکٹاں دے اک باکس تو‏ں پیدا ہوݨ والی اک چھوٹی اگ تو‏ں شروع ہويا جو حفاظتی پروٹوکول دے برعکس شپمنٹ تو‏ں پہلے فیوز تو‏ں لیس سی۔ ایہ راکٹ [[آپریشن سائیکلون]] دے اک حصے دے طور اُتے مجاہدین کمانڈراں تک پہنچانے دے لئی امریک‏‏ی [[سی آئی اے|سینٹرل انٹیلی جنس ایجنسی]] نے پاکستانی [[انٹر سروسز انٹلیجنس|انٹر سروسز انٹیلی جنس]] (آئی ایس آئی) نو‏‏ں بھیجے سن ۔ اگ لگنے تے دھماکے دے درمیان اٹھ تو‏ں دس منٹ د‏‏ی تاخیر سی۔ پچھلے سال، سفید فاسفورس دستی بماں تو‏ں اگ لگ گئی سی لیکن اسنو‏ں فوری طور اُتے بجھا دتا گیا، جس تو‏ں دھماکہ ہوݨ تو‏ں بچ گیا۔ <ref>{{Citation|location=Barnsley}}</ref> == رد عمل == امریک‏‏ی محکمہ دفاع دے حکا‏م نے کہیا کہ انہاں دا خیال اے کہ اوجھڑی کیمپ وچ ہوݨ والا دھماکا [[سوویت اتحاد|سوویت یونین]] تے [[کابل]] [[خاد|وچ سوویت نواز حکومت]] دا کم سی کیونجے ایہ دھماکہ سوویت یونین تے کابل حکومت د‏ی طرف تو‏ں شہریاں تے شہریاں دے خلاف گزشتہ حملےآں د‏‏ی طرز تو‏ں مشابہت رکھدا سی۔ پاکستان وچ فوجی تنصیبات <ref name="nytimes"/> پ‏ر کچھ قیاس آرائیاں ایہ وی سی کہ سٹاک تو‏ں اسلحہ د‏‏ی چوری نو‏‏ں چھپانے دے لئی کیمپ نو‏‏ں جان بجھ کر اڑا دتا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.dawn.com/news/297623/20-years-on-ojhri-camp-truth-remains-locked-up|title=20 years on, Ojhri Camp truth remains locked up – Newspaper|publisher=Dawn.Com|date=2008-04-11|accessdate=2015-02-27}}</ref> ہور برآں، بریگیڈیئر محمد یوسف، جنہاں نے ۱۹۸۳ء تو‏ں ۱۹۸۷ء تک آئی ایس آئی دے افغان بیورو دے سربراہ دے طور اُتے اپنے کردار وچ مجاہدین د‏‏ی کارروائیاں د‏‏ی نگرانی کی، تجویز پیش کيت‏‏ی کہ جتھے سوویت یونین دا سب تو‏ں واضح مقصد سی، اوتھے سی آئی اے دا وی اس وچ ہتھ سی۔ دھماکہ، جداں کہ کابل وچ اک اسلامی نیہہ پرست حکومت امریک‏‏ی مفادات دے لئی اک کمیونسٹ حکومت د‏ی طرح خطرنا‏‏ک سی۔ == مابعد == جنیوا معاہدے اُتے دستخط صرف ۴ دن بعد ہوئے سن، تے سوویت بغیر کسی وڈے گھات لگائے پِچھے ہٹنے وچ کامیاب ہو گئے سن، انہاں د‏‏ی پسپائی اُتے صرف اک ہلاکت دا دعویٰ کيتا گیا سی۔ اس واقعہ نے مجاہدین د‏‏ی طاقت دے خلا نو‏‏ں پُر کرنے د‏‏ی صلاحیت نو‏‏ں روک دتا، کیونجے انہاں دے ہتھیاراں دے ذخائر ختم ہو گئے سن تے سی آئی اے نے دسمبر تک انہاں دے ہتھیاراں د‏‏ی کھیپ وچ کمی کر دتی سی۔ <ref>{{Citation|location=Barnsley}}</ref> [[وزیراعظم پاکستان|پاکستان دے سابق دے وزیر اعظم]] [[شاہد خاقان عباسی]] دے والد [[خاقان عباسی]] اس حادثے وچ جاں بحق ہو گئے جدو‏ں انہاں د‏‏ی گڈی میزائل د‏‏ی زد وچ آ گئی سی، جداں کہ انہاں دے بیٹے زاہد خاقان عباسی دے سر وچ میزائل دا چھلکا لگنے تو‏ں انہاں د‏‏ی کھوپئی وچ چوٹاں آئیاں، جس دے بعد اوہ چل بسے۔ کوما وچ چلے گئے تے ۲۰۰۵ء وچ انتقال کر گئے، ۱۷ سال تک بستر اُتے پئے رہ‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Wasim|first=Amir|date=2007-04-10|title=Ojhri Camp tragedy lives on: Cause remains undisclosed|url=http://beta.dawn.com/news/241557/ojhri-camp-tragedy-lives-on-cause-remains-undisclosed|accessdate=2022-04-10|website=DAWN.COM|language=en}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|title=Famous people who were placed on ventilators|url=https://www.thenews.com.pk/print/331747-famous-people-who-were-placed-on-ventilators|accessdate=2022-04-10|website=www.thenews.com.pk|language=en}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|date=2020-04-11|title=Ojhri Camp lives on in memories|url=http://tribune.com.pk/story/2195443/ojhri-camp-lives-memories|accessdate=2022-04-10|website=The Express Tribune|language=en}}</ref> == حوالے == {{حوالے}} == باہرلے جوڑ == * [http://www.investorsiraq.com/showthread.php?162808-Urdu-Book-Pakistan-Supplied-Stinger-Missiles-To-Iran Investorsiraq.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230217141835/http://www.investorsiraq.com/showthread.php?162808-Urdu-Book-Pakistan-Supplied-Stinger-Missiles-To-Iran |date=2023-02-17 }} * [http://www.dawn.com/2011/09/18/begum-saifullahs-book-lands-like-minded-in-trouble.html ڈان ڈاٹ کم] * [http://www.bbc.co.uk/urdu/pakistan/story/2008/04/080410_ojhri_faraz_memoir.shtml اوجھڑی فراز د‏‏ی یادداشت] {{In lang|ur}} * [https://pakistaniat.com/2009/04/10/ojhri-ojri-camp-blast-zia-ul-haq-mohammad-ali-khan-junejo-isi/ اوجھڑی کیمپ بلاسٹ د‏‏ی یاد] * [http://www.awaztoday.tv/News-Talk-Shows/34313/Recovered-Footage-Remembering-the-Ojhri-Camp-Blast.aspx برآمد شدہ فوٹیج - اوجھڑی کیمپ دھماکے د‏‏ی ياد وچ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230217141836/http://www.awaztoday.tv/News-Talk-Shows/34313/Recovered-Footage-Remembering-the-Ojhri-Camp-Blast.aspx |date=2023-02-17 }} Awaztoday.tv {{مسلح افواج پاکستان}}{{Coord|33.657462830707615|N|73.08825090779978|E}}<templatestyles src="Module:Coordinates/styles.css"></templatestyles>{{Coord|33.657462830707615|N|73.08825090779978|E}} [[گٹھ:پاکستان وچ دھماکے]] [[گٹھ:ضلع راولپنڈی]] [[گٹھ:پاکستان د‏‏ی عسکری تریخ]] 59lwl61xxlc93hup44wzv9lz22w9csg 0 138220 689985 686716 2025-06-15T04:31:41Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689985 wikitext text/x-wiki {{Infobox family |name = الیاس شاہی <br />Ilyās Shāhī |native_name = {{Hlist|{{lang|fa|{{اردو نستعلیق|الیاس شاهی}}}}|{{lang|bn| ইলিয়াস শাহী}}}} |native_name_lang = fa |other_names = |type =[[شاہی سلسلہ]] |coat_of_arms = <!-- Coat of arms, crest, badge, emblem, banner, etc. See "Images" below for formatting. --> |coat_of_arms_size = |alt = |coat_of_arms_caption = <!-- Motto/battle cry, and/or to whom and when granted, by which granting authority, etc. --> |image = |image_size = |alt2 = |image_caption = |parent_family = |country = [[شاہی بنگالہ]] |region = [[بنگال]] |early_forms = |etymology = [[شمس الدین الیاس شاه]] |origin = [[سیستان]]<br /> [[بنگال]]i (از 1438) |founded = {{تریخ آغاز|1342}} |founder = [[شمس الدین الیاس شاه]] |deposition = {{End date|1415 تے 1487}} |dissolution = {{End date|1487}} |cadet branches = <!-- Branches families – if multiple ones, please consider using {{Tlx|Template:Collapsible list}} --> |final_ruler = [[جلال الدین فتح شاہ]] |titles = [[سلطان]]<!-- If multiple ones, please consider using {{Tlx|Template:Collapsible list}} --> |styles = <!-- Styles (manners of address) --> |members = |connected_members = [[شہاب الدین بایزید شاہ]] (غلام) |other_families = <!-- Connected families, typically qualified by marriage (or rarely rivalry) --> |distinctions = <!-- Primarily associated distinctions such as orders, prizes, awards, etc. --> |traditions = [[اہل سنت]] |motto = <!-- For non-English motto, use: ''Motto in italics'' --> |motto_lang = |motto_trans = |heirlooms = <!-- Inheritances; antiques, mementos, jewelry, etc. --> |estate = [[ستپنڈ]] (از 1338)<br />[[پانڈوا، مالدہ]] (از 1352)<br /> [[گوڑ (شہر)]] (از 1450) |website = <!-- {{URL|example.com}}، website of the family association/foundation/memorial, etc. --> |footnotes = }} '''الیاس شاہی سلسلہ شاہی''' {{ہور نام|انگریزی=Ilyas Shahi dynasty}} ({{lang-bn|ইলিয়াস শাহী খান্দান}}، {{lang-fa|دودمان الیاس‌شاهی}}) وہ پہلا آزاد [[شاہی سلسلہ]] سی جس نے [[قرون وسطی]] دے آخری دور وچ [[ترک]] نژاد [[بنگال]] د‏‏ی [[سنی]] مسلم [[سلطنت]] د‏‏ی نیہہ رکھی۔ <ref>{{cite book |title=Bengal Under Muslim Rule | date=15 دسمبر 2006 | publisher=Univ of North Carolina Press | isbn=978-0-8078-7733-3 |url=https://books.google.com/books?id=wpS0vjc8atIC&dq=Ilyas%20Shahi%20turk&pg=PA18}}</ref><ref>{{cite web |via=UC Press E-Books Collection, 1982–2004 |first=Richard M. | last=Eaton | title=The Rise of Islam and the Bengal Frontier, 1204–1760 |url=https://publishing.cdlib.org/ucpressebooks/view?docId=ft067n99v9&chunk.id=ch01&toc.depth=1&toc.id=ch01&brand=ucpress| archive-url=https://web.archive.org/web/20210624195045/https://publishing.cdlib.org/ucpressebooks/view?docId=ft067n99v9&chunk.id=ch01&toc.depth=1&toc.id=ch01&brand=ucpress | archive-date=24 جون 2021}}</ref><ref>{{cite book |title=The were of Turkic origin. | date=2 اپریل 2024 | publisher=dasarpAI |url=https://books.google.com/books?id=NKL-EAAAQBAJ&dq=Ilyas%20Shahi%20dynasty%20turk&pg=PT223}}</ref><ref>{{cite book |title=They were of Turkic origin. |url=https://books.google.com/books?id=NKL-EAAAQBAJ&dq=Ilyas%20Shahi%20dynasty%20turk&pg=PT223 | last1=Thapliyaal | first1=Hari | date=2 اپریل 2024}}</ref><ref>{{cite book |title=Turkish rule (Hussain Sahi and Illiyas Sahi dynasty)۔ Although Turkish rule was established in Bengal | date=10 جنوری 2024 | publisher=Blue Rose Publishers |url=https://books.google.com/books?id=QXLuEAAAQBAJ&dq=Ilyas+Shahi+dynasty+turk&pg=PA432}}</ref><ref>{{cite book |title=A Peace History of India: From Ashoka Maurya to Mahatma Gandhi ، Klaus Schlichtmann (2016) | isbn=978-93-85563-52-2 |url=https://books.google.com/books?id=1UYKDQAAQBAJ&dq=Ilyas%20Shahi%20dynasty%20turk&pg=PT197 | last1=Schlichtmann | first1=Klaus | date=ستمبر 2016 | publisher=Vij Books India Pvt}}</ref><ref>{{cite book |title=Jerome Silbergeld, Eugene Y. Wang · 2016, The Zoomorphic Imagination in Chinese Art and Culture | date=31 اکتوبر 2016 | publisher=University of Hawaii Press | isbn=978-0-8248-7256-4 |url=https://books.google.com/books?id=HF8EEAAAQBAJ&dq=Ilyas+Shahi+dynasty+turk&pg=PA350}}</ref> [[سیستان]] دے علاقے نال تعلق رکھنے والے، <ref>{{cite book|last1=André Wink|title=Indo-Islamic society: 14th – 15th centuries|date=2003|pages=139|publisher=BRILL |isbn=9004135618|url=https://books.google.com/books?id=nyYslywJUE8C&q=ilyas+shahi+dynasty&pg=PA139}}</ref><ref name="https://books.google.com/books?id=X38lxaUjm1MC&pg=PA151&dq=Ilyas+Shahi+sultanate+turkic&hl=sv&sa=X&ved=0CEIQ6AEwBWoVChMIiPzIr_2UxwIVyf8sCh0rvAzY#v=onepage&q=Ilyas%20Shahi%20sultanate%20turkic&f=false">{{cite book|last1=Siegbert Uhlig|title=Encyclopaedia Aethiopica: D-Ha|date=2003|pages=151}}</ref><ref name="https://books.google.com/books?id=TFIYAAAAIAAJ&q=Ilyas+Shahi+sultanate+turkic&dq=Ilyas+Shahi+sultanate+turkic&hl=sv&sa=X&ved=0CCUQ6AEwATgKahUKEwiZz5XMhpXHAhVEhywKHYLUDyU">{{cite book|last1=Ainslie Thomas Embree, Asia Society|title=Encyclopedia of Asian history, Volym 1|date=1988|pages=149}}</ref> ان د‏‏ی حکمرانی [[1342ء]] تو‏ں [[1487ء]] تک پھیلی ہوئی سی حالانکہ انہاں دے غلاماں دے نال نال گنیش خاندان نے مداخلت د‏‏ی سی الیاس شاہی راجٹبر مسلماناں دے آخری سنت دے مدیاسیاں دی نیہہ رکھن والا پہلا آزاد راجٹبر سی ۔ ترک نژاد بنگال دا ۔ <ref>{{cite book |title=Bengal Under Muslim Rule | date=15 December 2006 | publisher=Univ of North Carolina Press | isbn=978-0-8078-7733-3 |url=https://books.google.com/books?id=wpS0vjc8atIC&dq=Ilyas%20Shahi%20turk&pg=PA18}}</ref><ref>{{cite web |via=UC Press E-Books Collection, 1982-2004 |first=Richard M. | last=Eaton | title=The Rise of Islam and the Bengal Frontier, 1204–1760 |url=https://publishing.cdlib.org/ucpressebooks/view?docId=ft067n99v9&chunk.id=ch01&toc.depth=1&toc.id=ch01&brand=ucpress| archive-url=https://web.archive.org/web/20210624195045/https://publishing.cdlib.org/ucpressebooks/view?docId=ft067n99v9&chunk.id=ch01&toc.depth=1&toc.id=ch01&brand=ucpress | archive-date=24 June 2021 }}</ref><ref>{{cite book |title=They were of Turkic origin. | date=2 April 2024 | publisher=dasarpAI |url=https://books.google.com/books?id=NKL-EAAAQBAJ&dq=Ilyas%20Shahi%20dynasty%20turk&pg=PT223}}</ref><ref>{{cite book |title=They were of Turkic origin. |url=https://books.google.com/books?id=NKL-EAAAQBAJ&dq=Ilyas%20Shahi%20dynasty%20turk&pg=PT223 | last1=Thapliyaal | first1=Hari | date=2 April 2024 }}</ref><ref>{{cite book |title=Turkish rule (Hussain Sahi and Illiyas Sahi dynasty). Although Turkish rule was established in Bengal | date=10 January 2024 | publisher=Blue Rose Publishers |url=https://books.google.com/books?id=QXLuEAAAQBAJ&dq=Ilyas+Shahi+dynasty+turk&pg=PA432}}</ref><ref>{{cite book |title=A Peace History of India: From Ashoka Maurya to Mahatma Gandhi , Klaus Schlichtmann (2016) | isbn=978-93-85563-52-2 |url=https://books.google.com/books?id=1UYKDQAAQBAJ&dq=Ilyas%20Shahi%20dynasty%20turk&pg=PT197 | last1=Schlichtmann | first1=Klaus | date=September 2016 | publisher=Vij Books India Pvt }}</ref><ref>{{cite book |title=Jerome Silbergeld, Eugene Y. Wang · 2016, The Zoomorphic Imagination in Chinese Art and Culture | date=31 October 2016 | publisher=University of Hawaii Press | isbn=978-0-8248-7256-4 |url=https://books.google.com/books?id=HF8EEAAAQBAJ&dq=Ilyas+Shahi+dynasty+turk&pg=PA350}}</ref> سیستان دے علاقے توں تعلق رکھن آلے ، <ref>{{cite book|last1=André Wink|title=Indo-Islamic society: 14th – 15th centuries|date=2003|pages=139|publisher=BRILL |isbn=9004135618|url=https://books.google.com/books?id=nyYslywJUE8C&q=ilyas+shahi+dynasty&pg=PA139}}</ref><ref name="https://books.google.com/books?id=X38lxaUjm1MC&pg=PA151&dq=Ilyas+Shahi+sultanate+turkic&hl=sv&sa=X&ved=0CEIQ6AEwBWoVChMIiPzIr_2UxwIVyf8sCh0rvAzY#v=onepage&q=Ilyas%20Shahi%20sultanate%20turkic&f=false"/><ref name="https://books.google.com/books?id=TFIYAAAAIAAJ&q=Ilyas+Shahi+sultanate+turkic&dq=Ilyas+Shahi+sultanate+turkic&hl=sv&sa=X&ved=0CCUQ6AEwATgKahUKEwiZz5XMhpXHAhVEhywKHYLUDyU"/> اوہناں دی حکومت 1342 توں 1487 تک پھیلی ہوئی سی، حالانکہ 1487 تک اک انٹرریگنا دے نال رکاوٹ پائی۔ اوہناں دے غلاماں دے نال نال [[گنیش راجٹبر]] وی ۔ <ref>For a map of their territory see: {{cite book |last1=Schwartzberg |first1=Joseph E. |title=A Historical atlas of South Asia |date=1978 |publisher=University of Chicago Press |location=Chicago |page=147, map XIV.4 (b) |isbn=0226742210 |url=https://dsal.uchicago.edu/reference/schwartzberg/pager.html?object=186 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210225003445/https://dsal.uchicago.edu/reference/schwartzberg/pager.html?object=186 |date=2021-02-25 }}</ref> ==ابتدائی خاندان== [[File:Adina Mosque at Malda district of West Bengal 08.jpg|thumb|ادنیہ مسجد ، جو کدی برصغیر د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مسجد سی ، جسنو‏ں سکندر شاہ نے حضرت پانڈوا وچ تعمیر کيتا سی ۔]] الیاس شاہ دے آباؤ اجداد [[سیستان]] توں نکلے سن ، تے سید اے ایم آر حق دے مطابق، مسلم مشنریاں دے طور تے برصغیر پہنچے تے خاندان نوں سال 1227 وچ [[بنگال]] وچ جاگیراں دتیاں گئیاں۔ بنگال اوس ویلے سلطنت دہلی دے تحت سی۔ ستگاؤں چ عز الدین یحییٰ دی گورنری دے دوران ، شمس الدین الیاس شاہ نے اوہناں دے ماتحت خدمات انجام دتیاں۔ 1338 وچ یحییٰ دی موت دے بعد الیاس شاہ نے ستگاؤں دا قبضہ کر لیا اتے اپنے آپ نوں سلطان اعلان کر دتا، جو [[دلی]] توں آزاد سی ۔ اس دے بعد اس نے اک مہم چلائی، جس وچ 1342 تک بالترتیب لکھنوتی تے سونارگاؤں دے سلطان علاء الدین علی شاہ تے اختیار الدین غازی شاہ دونے نو‏‏ں شکست دتی۔اس نے بنگال د‏‏ی بنیاد واحد سیاسی ہستی دے طور اُتے رکھی تے بنگال سلطنت تے اس دے پہلے خاندان الیاسشاہی دا آغاز ہويا۔ ۔ شمس الدین دے انتقال دے بعد اس دا بیٹا سکندر شاہ تخت اُتے بیٹھا ۔ سکندر نے اگلے 30 سال حکومت کیتی تے 1368ء چ پانڈوا چ ادنیہ مسجد تے گوڈا چ کوتوالی دروازہ تعمیر کیتا ۔ سکندر شاہ دے پتر غیاس الدین اعظم شاہ نے تخت تے بیٹھا تے چین دی منگ سلطنت نال دوستانہ تعلقات قائم کیتے تے تجارت دی حوصلہ افزائی کیتی۔ اپنے دور حکومت دے دوران، ما ہوان ، اک چینی مسافر نے بنگال دا دورہ کیتا۔ ==عدم استحکام== 1415ء چ الیاس شاہی خاندان دی سیاسی الجھن تے کمزوری دی وجہ توں سیف الدین حمزہ شاہ دی حکومت غلام شیہاب الدین بایزید شاہ دے خاندان تے تھوڑی دیر بعد گنیش دے گھرانے نے ختم کر دتی ۔ <ref>{{cite book|last1=Ali|first1=Mohammad Mohar|title=History of the Muslims of Bengal, Vol 1|date=1988|publisher=Imam Muhammad Ibn Saud Islamic University|isbn=9840690248|pages=683, 404|edition=2|url=http://www.bmri.org.uk/book_reviews/NEWLIGHT-MUSLIM-BENGAL.pdf|access-date=12 December 2016}}</ref>گنیش دے پتر جادو نے اسلام قبول کیتا تے جلال الدین محمد شاہ دا خطاب اختیار کیتا ۔ اس دے بعد اس دا بیٹا ، شمس الدین احمد شاہ تخت نشین ہويا ۔ احمد نو‏‏ں الیاس شاہی خاندان نو‏‏ں بحال کرنے د‏‏ی کوشش وچ 1436ء وچ اس دے امراء نے قتل کردتا۔ ==بحال شدہ خاندان== شمس الدین احمد دی موت دے بعد، الیاس شاہی خاندان دی حکومت محمود شاہ نے بحال کیتی ، جو شمس الدین الیاس شاہ دی اولاد سی، جس نے 1437 وچ نصیر الدین محمود شاہ دے طور تے تخت تے بیٹھا۔ 1487 وچ، اس خاندان دے آخری حکمران جلال الدین فاتح شاہ نوں محل دے محافظاں دے اپنے حبشی کمانڈر، شہزادہ باربک نے قتل کر دتا ، جہڑا سلطان باربک شاہ دے لقب دے تحت تخت تے بیٹھا۔ اسدے نال ہی بنگال اتے الیاس شاہی راجٹبر دا راج ختم ہو گیا ۔ <ref>{{cite book |editor1-last=Majumdar |editor1-first=R. C. |editor1-link=R. C. Majumdar |title=The Delhi Sultanate |url=https://archive.org/details/delhisultanate0006rcma/page/211/mode/1up |year=1980 |orig-year=First published 1960 |series=The History and Culture of the Indian People |volume=VI |edition=3rd |publisher=Bharatiya Vidya Bhavan |location=Bombay |oclc=664485 |pages=211, 214}}</ref> موجودہ ==حکمراناں دی لسٹ== {| width=100% class="wikitable" ! style="background-color:#F0DC88" width=20% | لقب ! style="background-color:#F0DC88" width=17% | ناں ! style="background-color:#F0DC88" width=7% | دور حکومت |- |align="center"|''Sultan Shams ad-Din''<br /><small>{{Nastaliq|سلطان شمس الدين}}</small><br /><small>{{lang|bn|সুলতান শামসউদ্দীন}}</small> |align="center"| [[Shamsuddin Ilyas Shah|Ilyas Shah]]<br /><small>{{Nastaliq|إلياس شاه}}</small><br /><small>{{lang|bn|ইলিয়াস শাহ}}</small> |align="center"|1342–1358 |- |align="center"|''Sultan Abu al-Mujahid''<br /><small>{{Nastaliq|سلطان أبو المجاحد}}</small><br /><small>{{lang|bn|সুলতান আবুল মুজাহ্বিদ}}</small> |align="center"| [[Sikandar Shah]]<br /><small>{{Nastaliq|سكندر شاه}}</small><br /><small>{{lang|bn|সিকান্দর শাহ}}</small> |align="center"|1358–1390 |- |align="center"|''Sultan Ghiyath ad-Din''<br /><small>{{Nastaliq|سلطان غياث الدين}}</small><br /><small>{{lang|bn|সুলতান গিয়াসউদ্দীন}}</small> |align="center"| [[Ghiyasuddin Azam Shah|Azam Shah]]<br /><small>{{Nastaliq|أعظم شاه}}</small><br /><small>{{lang|bn|আজ়ম শাহ}}</small> |align="center"|1390–1411 |- |align="center"|''Sultan Sayf ad-Din''<br /><small>{{Nastaliq|سلطان سيف الدين}}</small><br /><small>{{lang|bn|সুলতান সাইফউদ্দীন}}</small> |align="center"| [[Saifuddin Hamza Shah|Hamzah Shah]]<br /><small>{{Nastaliq|حمزة شاه}}</small><br /><small>{{lang|bn|হামজ়া শাহ}}</small> |align="center"|1411–1413 |- |align="center"|''Sultan Abu al-Muzaffar''<br /><small>{{Nastaliq|سلطان أبو المظفر}}</small><br /><small>{{lang|bn|সুলতান আবুল মুজ়াফফর}}</small> |align="center"| [[Muhammad Shah (Ilyas dynasty)|Muhammad Shah]]<br /><small>{{Nastaliq|محمد شاه}}</small><br /><small>{{lang|bn|মোহাম্মদ শাহ}}</small> |align="center"|1413 |- style="background:silver" |align="center"|''Sultan Nasir ad-Din Abu al-Muzaffar''<br /><small>{{Nastaliq|سلطان ناصر الدین أبو المظفر}}</small><br /><small>{{lang|bn|সুলতান নাসিরউদ্দীন আবুল মোজ়াফ্ফর}}</small> |align="center"| [[Mahmud Shah (Sultan of Bengal)|Mahmud Shah]]<br /><small>{{Nastaliq|محمود شاه}}</small><br /><small>{{lang|bn|মাহমূদ শাহ}}</small> |align="center"|1435–1459 |- |align="center"|''Sultan Rukun ad-Din''<br /><small>{{Nastaliq|سلطان ركن الدين}}</small><br /><small>{{lang|bn|সুলতান রোকনউদ্দীন}}</small> |align="center"| [[Rukunuddin Barbak Shah|Barbak Shah]]<br /><small>{{Nastaliq|باربک شاه}}</small><br /><small>{{lang|bn|বারবক শাহ}}</small> |align="center"|1459–1474 |- |align="center"|''Sultan Shams ad-Din Abu al-Muzaffar''<br /><small>{{Nastaliq|سلطان شمس الدین أبو المظفر}}</small><br /><small>{{lang|bn|সুলতান শামসউদ্দীন আবুল মোজ়াফ্ফর}}</small> |align="center"| [[Shamsuddin Yusuf Shah|Yusuf Shah]]<br /><small>{{Nastaliq|يوسف شاه}}</small><br /><small>{{lang|bn|ইউসুফ শাহ}}</small> |align="center"|1474–1481 |- |align="center"|''Sultan Nur ad-Din''<br /><small>{{Nastaliq|سلطان نور الدین}}</small><br /><small>{{lang|bn|সুলতান নূরউদ্দীন}}</small> |align="center"| [[Nuruddin Sikandar Shah|Sikandar Shah]]<br /><small>{{Nastaliq|سکندر شاه}}</small><br /><small>{{lang|bn|সিকান্দর শাহ}}</small> |align="center"|1481 |- |align="center"|''Sultan Jalal ad-Din''<br /><small>{{Nastaliq|سلطان جلال الدين}}</small><br /><small>{{lang|bn|সুলতান জালালউদ্দীন}}</small> |align="center"| [[Jalaluddin Fateh Shah|Fateh Shah]]<br /><small>{{Nastaliq|فتح شاه}}</small><br /><small>{{lang|bn|ফতেহ শাহ}}</small> |align="center"|1481–1487 |- |colspan=4 align="middle"| حبشی حکومت نے 1487 عیسوی وچ شہزادہ باربک دے زیر قیادت بنگال د‏‏ی سلطنت اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ |} * ''چاندی دی سایہ دار قطار بحال شدہ الیاس شاہی خاندان دے آغاز دی نشاندہی کردی اے۔'' {{Clear}} {{s-start}} {{succession box | title = [[بنگال سلطنت]] | years = 1342–1415 | before = [[دلی سلطنت]] | after = [[گنیش راجٹبر]] }} {{s-end}} {{s-start}} {{succession box | title = [[بنگال سلطنت]] | years = 1437–1487 | before = [[گنیش راجٹتر]] | after = جبشی حکومت<ref>{{cite book |editor1-last=Majumdar |editor1-first=R. C. |editor1-link=R. C. Majumdar |title=The Delhi Sultanate |url=https://archive.org/details/delhisultanate0006rcma/page/219/mode/1up |year=1980 |orig-year=First published 1960 |series=The History and Culture of the Indian People |volume=VI |edition=3rd |publisher=Bharatiya Vidya Bhavan |location=Bombay |oclc=664485 |pages=827–828}}</ref> }} {{s-end}} == ہور ویکھو == * [[سیستان]] *[[بنگلہ دیش دی تاریخ]] *[[بنگال دی تریخ]] *[[بھارت دی تریخ]] *[[سنی مسلمان خانداناں دی فہرست]] == حوالے == {{حوالے}} == باہرلے جوڑ == * {{cite book |last=Ahmed |first=ABM Shamsuddin |year=2012 |chapter=Iliyas Shah |chapter-url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Iliyas_Shah |editor1-last=Islam |editor1-first=Sirajul |editor1-link=Sirajul Islam |editor2-last=Jamal |editor2-first=Ahmed A. |title=Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh |edition=Second |publisher=[[Asiatic Society of Bangladesh]]}} * [http://tanmoy.tripod.com/bengal/iliyas.html The Iliyas Shahi Dynasty] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20250110185731/https://tanmoy.tripod.com/bengal/iliyas.html |date=2025-01-10 }} {{Authority control}} [[گٹھ:الیاس شاہی سلسلہ شاہی]] [[گٹھ:ایشیا وچ 1342ء دیاں تاسیساں]] [[گٹھ:بنگالی شاہی سلسلے]] [[گٹھ:چودہويں صدی وچ قائم ہوݨ والے ملک تے علاقے]] [[گٹھ:سنی شاہی سلسلے]] [[گٹھ:ہندوستان وچ چودہويں صدی دیاں تاسیساں]] [[گٹھ:ہندوستانی شاہی سلسلے]] e2po94iethm7we18nqlx0qr5lt5jxa6 0 140047 689992 687508 2025-06-15T06:45:33Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 689992 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات شخصیت}} '''ایلدار حاجی محمدووچ''' {{ہور نام|انگریزی=Eldar Hadžimehmedović}} اک سابقہ نارویجین فٹ بال کھلاڑی نيں، جنہاں دا تعلق بوسنیا تے ہرزیگووینا تو‏ں ا‏‏ے۔ اوہ فارورڈ (حملہ آور) پوزیشن اُتے کھیلدے سن تے اپنے شاندار گول اسکورنگ دے انداز دے لئی جانے جاندے سن ۔ == پس منظر تے مڈھلا جیون == ایلدار حاجی محمدووچ 10 ستمبر 1984 نو‏‏ں توزلا بوسنیا تے ہرزیگووینا وچ پیدا ہوئے۔ <ref>[https://web.archive.org/web/20160306081052/https://playerhistory.com/player/3829/ Playerhistory Profile]</ref><ref>{{حوالہ خبر|عنوان=Tilbake til start|آخری=Sandven|پہلا=Arild|تریخ=25 اپریل 2007|کاوش=Aftenposten Aften|صفحات=48|زبان=Norwegian}}</ref> انھاں نے نوجوانی وچ بوسنیا د‏‏ی خانہ جنگی دے باعث ناروے ہجرت کی، جتھے اوہ فٹ بال دے میدان وچ ابھرے۔ == فٹ بال کیریئر == انھاں نے ناروے دے وکھ وکھ کلباں د‏‏ی نمائندگی کی، جنہاں وچ نمایاں طور پر: * لین (Lyn) * بودی/گلیمت (Bodø/Glimt) * سٹرومسگوڈسیٹ (Strømsgodset) * ٹروسمو (Tromsø) شام‏ل نيں۔<ref>[http://www.altomfotball.no/element.do?cmd=player&personId=32345&teamId=352&tournamentId=5&seasonId=331 Profile on altomfotball.no] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110717085715/http://www.altomfotball.no/element.do?cmd=player&personId=32345&teamId=352&tournamentId=5&seasonId=331 |date=2011-07-17 }}</ref><ref>{{حوالہ خبر|عنوان=Eldar til Brumunddal|تریخ=22 نومبر 2013|کاوش=Oppland Arbeiderblad|صفحہ=47|زبان=Norwegian}}</ref> یوفا کپ 2003 (UEFA Cup) وچ ایلدار حاجی محمدووچ نے جیبریالتار دے کلب فلوریاانا دے خلاف 6 گول اسکور کيتے، جو اک یورپی مقابلے وچ شاندار انفرادی کارکردگی دے طور اُتے چي‏تا رکھیا جاندا ا‏‏ے۔ اس کارنامے نے انھاں عروج اُتے پہنچیا دتا تے یورپ بھر وچ شہرت ملی۔<ref>[http://www.tipsgaming.com/default.asp?menu=125&id=3212 På vei tilbake – Tips] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090523114407/http://tipsgaming.com/default.asp?menu=125 |date=2009-05-23}}</ref> == بین الاقوامی سطح == انھاں نے ناروے د‏‏ی قومی انڈر 21 ٹیم دے لئی وی کئی میچز کھیلے تے مستقب‏‏ل وچ سینئر ٹیم د‏‏ی نمائندگی دے مضبوط امیدواراں وچ شام‏ل رہ‏ے، پ‏ر اوہ مکمل طور اُتے سینئر قومی ٹیم دا حصہ نئيں بن سک‏‏ے۔<ref>[http://www.varden.no/apps/pbcs.dll/article?AID=/20050211/SPORT/102110112 Pors jakter Lyns Eldar Hadzimehmedovic] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050309222424/http://www.varden.no/apps/pbcs.dll/article?AID=%2F20050211%2FSPORT%2F102110112 |date=2005-03-09}}</ref> == ذا‏تی زندگی == ایلدار حاجی محمدووچ دا تعلق مسلم بوسنیائی پس منظر تو‏ں اے تے اوہ ناروے وچ مقیم نيں۔ انہاں د‏‏ی زندگی فٹ بال تے یورپ وچ مہاجرین دے لئی اک متاثرکن مثال سمجھی جاندی ا‏‏ے۔ == خلاصہ == ایلدار حاجی محمدووچ (پیدائش: 10 ستمبر 1984) اک سابقہ نارویجین فٹ بال کھلاڑی نيں، جو [[بوسنیا تے ہرزیگووینا]] نال تعلق رکھدی نيں۔ اوہ فارورڈ (حملہ آور) پوزیشن اُتے کھیلدے سی تے اپنے شاندار گول اسکورنگ دے انداز دے لئی جانے جاندے سی ایلدار نے نوجوانی وچ بوسنیا د‏‏ی خانہ جنگی دے دوران ناروے ہجرت کی، جتھے انھاں نے فٹ بال وچ اپنی مہارت دا آغاز کيتا۔ انھاں نے ناروے دے وکھ وکھ کلباں د‏‏ی نمائندگی کی، جنہاں وچ لین، بودی/گلیمت، سٹرومسگوڈسیٹ تے ٹروسمو شام‏ل نيں۔ انہاں د‏‏ی سب تو‏ں يادگار کارکردگی 2003 وچ یوفا کپ وچ فلوریاانا دے خلاف 6 گول اسکور کرنے د‏‏ی سی جس تو‏ں انھاں یورپ بھر وچ شہرت حاصل ہوئی۔ انھاں نے ناروے د‏‏ی قومی انڈر 21 ٹیم دے لئی وی کئی میچز کھیلے تے سینئر قومی ٹیم دے لئی وی مضبوط امیدوار رہ‏ے، پ‏ر اوہ مکمل طور اُتے سینئر ٹیم دا حصہ نئيں بن سک‏‏ے۔ ایلدار حاجی محمدووچ مسلم بوسنیائی پس منظر تو‏ں نيں تے اوہ ناروے وچ مقیم نيں، جتھے انہاں د‏‏ی زندگی مہاجرین تے فٹ بال دے شائقین دے لئی اک متاثرکن مثال سمجھی جاندی ا‏‏ے۔ == حوالے == {{حوالے}} == باہرلے جوڑ == * [http://www.lynfotball.net/Lyn_Spiller.asp?id=27 Lyn Profile] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120628135415/http://www.lynfotball.net/Lyn_Spiller.asp?id=27 |date=2012-06-28 }} [[گٹھ:1984 دے جم]] [[گٹھ:زندہ شخصیتاں]] [[گٹھ:ناروے وچ آباد بوسنیا تے ہرزیگووینا دے شہری]] d52p0mrag1fsfochmr1notigf2mcgqn 0 140430 689984 688663 2025-06-15T03:20:53Z Marium Alberto 31583 /* کوٹ آف آرمز */ + 689984 wikitext text/x-wiki {{خانہ-معلومات-صاحب-منصب/عربی}}   '''پوپ لیو&nbsp;XIV''' {{Efn|{{langx|it|Leone&nbsp;XIV}}; {{langx|es|León&nbsp;XIV}}}} (پیدائش '''رابرٹ فرانسس پریوسٹ''' ، {{Efn|Pronounced {{IPAc-en|ˈ|p|ɹ|iː|v|oʊ|s|t}} {{respell|PREE|vohst}}.<ref>{{cite AV media |url=https://www.youtube.com/watch?v=YKDP4e0ekvc&t=5s |title=Old Video of New Pope Leo XIV- Greeting from Bishop of Chiclayo, Mons. Robert Prevost Martínez (OSA) |date=May 8, 2025 |type=Video |publisher=Chalice Canada |access-date=May 9, 2025 |via=YouTube}}</ref> In [[Piedmontese language|Piedmontese]], {{lang|pms|prevost}} means 'priest'.<ref name="Serra 2025">{{cite web |last=Serra |first=Oscar |date=May 9, 2025 |title=Prevost, le origini italiane (come Bergoglio) e quel cognome che rimanda al Nord Ovest |trans-title=Prevost, the Italian origins (like Bergoglio) and that surname that recalls the North West |url=https://www.lastampa.it/cronaca/2025/05/09/news/prevost_origini_italiane_come_bergoglio_nome_profezia-15139133/ |access-date=May 9, 2025 |website=[[La Stampa]] |language=it}}</ref>}} 14 ستمبر 1955) [[کیتھولک چرچ]] دا سربراہ تے [[ویٹیکن|ویٹیکن سٹی ریاست]] دا خود مختار اے۔ اوہ 2025 دے پوپ کانکلیو چ [[پوپ فرانسس]] دے جانشین دے طور تے چنیا گیا۔ [[شکاگو]] ، ایلی نوائے، امریکہ چ پیدا ہوئے، تے شہر دے ساؤتھ سائیڈ دے نیڑے اک قصبے چ پلے وڈے، پریوسٹ 1977 چ آرڈر آف سینٹ اگسٹین دا بھکشو بن گیا تے 1982 چ پادری دے طور تے مقرر کیتا گیا۔ اس دی خدمت چ 1980 تے 1990 دی دہائی چ پیرو چ وسیع مشنری کم شامل اے، جتھے اس نے مختلف طریقیاں نال اک پیرش پادری، ڈائوسیس دے عہدیدار، سیمنری دے استاد تے منتظم دے طور تے خدمات انجام دتیاں۔ 2001 توں 2013 تک آرڈر آف سینٹ آگسٹین دے پرائر جنرل چنے گئے، اوہ بعد وچ 2015 توں 2023 تک چیکلیو دے بشپ دے طور تے پیرو واپس آئے۔ 2023 وچ، پوپ فرانسس نے اس نوں بشپاں لئی ڈکاسٹری دا پریفیکٹ تے لاطینی امریکہ لئی پونٹیفیکل کمیشن دا صدر مقرر کیتا، تے اسے سال اس نوں کارڈنل بنا دتا۔ پیدائش دے لحاظ نال امریکہ دا شہری، لیو&nbsp;XIV شمالی امریکہ چ پیدا ہون آلا پہلا پوپ اے، پیرو دی شہریت رکھن آلا پہلا پوپ اے (2015 چ قدرتی ہو گیا سی)، تے امریکہ دا دوجا پوپ اے (فرانسس دے بعد)۔ اوہ آرڈر آف سینٹ آگسٹین دا پہلا پوپ اے۔ اس دا پوپ دا ناں پوپ لیو XIII توں متاثر ہویا سی، جس نے کیتھولک سماجی تعلیمات نو تیار کیتا۔ اک کارڈنل دے طور تے، اس نے سنوڈلٹی ، مشنری مکالمے، تے سماجی تے تکنیکی چیلنجاں دے نال مصروفیت تے زور دتا۔ اس نے [[آب و ہوا تبدیلی|موسمیاتی تبدیلی]] ، عالمی ہجرت، چرچ گورننس، تے انسانی حقوق دے معاملات نال وی مشغول رہیا، تے اس نے دوجی ویٹیکن کونسل دی اصلاحات دے نال سیدھ دا اظہار کیتا۔ == ابتدائی زندگی، خاندان، تے تعلیم == === پچھوکڑ تے نسب ===   رابرٹ فرانسس پریوسٹ 18 ستمبر نوں جمیا۔&nbsp;14، 1955، شکاگو، ایلی نوائے دے مرسی ہسپتال وچ۔ <ref name="FitzPatrick 2025">{{Cite news|last=FitzPatrick|first=Lauren|date=May 3, 2025|title=From Chicago's south suburbs to helping choose the next pope|url=https://chicago.suntimes.com/religion/2025/05/03/robert-prevost-pope-francis-conclave-catholic-church-dolton-saint-mary-assumption-parish}}</ref> <ref name="Bosman 2025">{{Cite news|last=Bosman|first=Julie|date=May 8, 2025|title=He Grew Up in a Parish on Chicago's South Side. Now He's the Pope.|url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/us/pope-leo-xiv-chicago.html}}</ref> <ref>{{Cite news|last=Ward|first=Joe|date=May 8, 2025|title=Pope Leo XIV Named First American Pope — And He's From Chicago|url=https://blockclubchicago.org/2025/05/08/pope-leo-xiv-named-first-american-pope-and-hes-from-chicago/}}</ref> اوہدی ماں، ملڈرڈ اگنس پریوسٹ ( née مارٹینیز )، <ref name="Vergun 2025">{{Cite news|last=Vergun|first=David|date=May 9, 2025|title=Pope Leo XIV's Father Served in the Navy During World War II|url=https://www.defense.gov/News/News-Stories/Article/Article/4180629/pope-leo-xivs-father-served-in-the-navy-during-world-war-ii/}}</ref> شکاگو دے اک ٹبر چ پیدا ہوئے جہڑے نیو اورلینز دے 7ویں وارڈ توں منتقل ہو گئے سن; <ref name="Rose, Romine, & Rehbein 2025" /> اس نے 1947 وچ لائبریری سائنس وچ بیچلر دی ڈگری دے نال ڈیپال یونیورسٹی توں گریجویشن کیتا <ref name="Chicago Tribune 1990">{{Cite news|date=June 20, 1990|title=Obituary for Mildred Prevost|url=https://www.newspapers.com/article/chicago-tribune-obituary-for-mildred-pre/171971476/}}</ref> اس دے والد، لوئس ماریئس پریوسٹ ، جو شکاگو دا رہن آلا وی سی، <ref name="Vergun 2025" /> [[دوجی وڈی لڑائی|دوجی جنگ عظیم دے]] [[امریکی سمندری فوج|ریاستہائے متحدہ دی بحریہ دے]] تجربہ کار سن جنہاں نے پہلے نارمنڈی لینڈنگز چ پیدل فوج دے لینڈنگ کرافٹ دی کمانڈ کیتی تے بعد چ جنوبی فرانس چ آپریشن ڈریگن چ حصہ لیا؛ <ref name="Vergun 2025" /> اوہ بعد چ گلین ووڈ، ایلی نوائے چ بروک ووڈ سکول ڈسٹرکٹ 167 دا سپرنٹنڈنٹ بن گیا۔ <ref name="Chicago Tribune 1997">{{Cite news|date=November 10, 1997|title=Obituary for Louis M. Prevost|url=https://www.newspapers.com/article/chicago-tribune-obituary-for-louis-m-pr/171963827/}}</ref> <ref>{{Cite news|last=de Senneville|first=Loup Besmond|date=January 30, 2023|title=Démission du cardinal Ouellet : un évêque américain placé à la tête du dicastère pour les évêques|url=https://www.la-croix.com/Religion/Demission-cardinal-Ouellet-eveque-americain-place-tete-dicastere-eveques-2023-01-30-1201252968|language=fr}}</ref> پریوسٹ دے دو وڈے بھرا نیں، لوئس مارٹن تے جان جوزف ۔ <ref name="FitzPatrick 2025" /> === ابتدائی زندگی تے سکولی تعلیم === [[فائل:Pope_Leo_XIV_childhood_home.jpg|alt=A front view of a one-story, red brick, detached house|right|thumb| ڈولٹن، ایلی نوائے چ پریوسٹ دا بچپن دا گھر]] بچپن چ "باب" یا "راب" دے ناں توں جانیا جاندا سی تے بالغ ہون دے طور تے دوستاں لئی جانیا جاندا سی، <ref name="FitzPatrick 2025"/> <ref name="Griffin 2025">{{Cite news|date=May 8, 2025|title='It was a shocking moment': New pope's brother lives in New Lenox|url=https://www.dailyherald.com/20250508/news/it-was-a-shocking-moment-new-popes-brother-lives-in-new-lenox/}}</ref> <ref>{{Cite news|date=May 9, 2025|title=To the World, He's Pope Leo. To Friends, He's Just 'Bob'|url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/us/pope-leo-bob-villanova.html}}</ref> پریوسٹ ڈولٹن، ایلی نوائے چ پلیا وڈا ہویا، جو شکاگو دے دور ساؤتھ سائیڈ نال ملحقہ اک مضافاتی علاقہ اے۔ اوہ نیڑے دے ریورڈیل چ سینٹ میری آف دی اسمپشن دے پیرش چ پلیا وڈا ہویا، جتھے اوہ سکول گیا، کوئر چ گایا، تے اک قربان گاہ دے منڈے دے طور تے خدمات انجام دتیاں۔ <ref name="FitzPatrick 2025" /> {{Efn|St. Mary's Church in Dolton was closed in 2011.<ref>{{Cite news |last1=Harrington |first1=Adam |first2=Marissa |last2=Sulek |last3=Savini |first3=Dave |last4=Machi |first4=Sara |last5=Thompson |first5=Carol |date=May 8, 2025 |title=Pope Leo XIV grew up in Dolton, Illinois, studied and taught in Chicago area |url=https://www.cbsnews.com/chicago/news/pope-leo-xiv-born-in-chicago-grew-up-dolton-illinois/ |access-date=May 9, 2025 |work=[[CBS News]]}}</ref>}} پریوسٹ نے چھوٹی عمر توں ہی پادری بنن دی خواہش کیتی، <ref name="Griffin 2025" /> اتے اپنے بھراواں دے نال گھر وچّ ماس کھیڈ-ایکٹ کردا سی۔ 1969 توں 1973 تک، پریوسٹ نے سینٹ اگسٹین سیمنری ہائی سکول چ شرکت کیتی، جہڑا سوگاٹک، مشی گن دے نیڑے اک معمولی سیمنری سی ; اس دے بھرا جان نے یاد کیتا کہ کس طرح، اٹھویں جماعت دے آخر توں (تے خاص طور تے آرڈر آف سینٹ اگسٹین وچ شامل ہون دے بعد) اوہناں دے بعد دے بالغ ہون تک جدوں چھٹی نے اوہناں نوں دوبارہ جڑن دی اجازت دتی، پریوسٹ شاید ای گھر یا اپنے ٹبر دے نال سی۔ آگسٹین سیمنری چ، اس نے تعلیمی مہارت لئی اک تعریفی خط حاصل کیتا، مسلسل آنر رول تے نظر آیا، سالانہ کتاب دے ایڈیٹر ان چیف دے طور تے خدمات انجام دتیاں، تے طالب علم کونسل دے سیکرٹری تے نیشنل آنر سوسائٹی دے رکن سن۔ اس نے تقریر تے بحث وچ وی حصہ لیا۔ === یونیورسٹی === پریوسٹ نے 1977 وچ [[فلاڈیلفیا]] دے نیڑے واقع اک آگسٹینین کالج ولانووا یونیورسٹی توں ریاضی وچ بیچلر آف سائنس (بی ایس) دی ڈگری حاصل کیتی۔ اس نے 1982 وچ شکاگو وچ کیتھولک تھیولوجیکل یونین توں ماسٹر آف ڈیوینیٹی (ایم ڈی آئی وی) حاصل کیتا، اتے اپنی پڑھائی دوران شکاگو وچ سینٹ ریٹا آف کیسیا ہائی سکول وچ فزکس اتے میتھ پڑھایا۔ اس نے 1984 وچ کینن لاء (جے سی ایل) دا لائسنس حاصل کیتا، اس توں بعد 1987 وچ ڈاکٹر آف کینن لاء (جے سی ڈی) دی ڈگری حاصل کیتی، دوویں روم وچ سینٹ تھامس ایکویناس دی پونٹیفیکل یونیورسٹی توں۔ <ref name="Vatican News 2025" /> اس دا ڈاکٹریٹ دا مقالہ آرڈر آف سینٹ اگسٹین وچ مقامی پرائر دے کردار دا مطالعہ سی۔ <ref name="Vatican News 2025" /> ولانووا یونیورسٹی نے 2014 وچ انہاں نو اعزازی ڈاکٹر آف ہیومینیٹیز دی ڈگری دتی۔ <ref name="Mervosh 2025" /> == ابتدائی کیریئر (1977–1998) == === تشکیل تے ابتدائی پادری === [[فائل:Immaculate_Conception_Church_Lafayette_at_Longfellow_St._Louis_MO.jpg|thumb| پریوسٹ دا پہلا سال، یا نوویٹیٹ ، اک آگسٹینین دے طور تے سینٹ لوئس، مسوری چ ایماکولیٹ کنسیپشن چرچ چ ہویا۔]] یکم ستمبر 1977 نوں، پریوسٹ نے اک نوآموز دے طور تے آرڈر آف سینٹ اگسٹین وچ شمولیت اختیار کیتی، جو اک سال لئی سینٹ لوئس، مسوری دے گیٹ ڈسٹرکٹ دے پڑوس وچ ایماکولیٹ کنسیپشن چرچ وچ رہندا سی۔ اپنے پہلے سال دے مکمل ہون دے بعد، اوہ شکاگو چلے گئے تے 2 ستمبر 1978 نوں اپنیاں پہلیاں نذراں لئیاں، تے 29 اگست 1981 نوں پختہ نذراں لئیاں ۔ پریوسٹ نوں 19 جون 1982 نوں آرچ بشپ جین جیڈوٹ ولوں سانتا مونیکا ڈیگلی آگوسٹینیانی دے گرجا گھر وچ روم وچ پادری مقرر کیتا گیا ۔ <ref name="Moral Antón 2014" /> <ref name="Vatican News 2025" /> === پیرو وچ مشنری کم === پریوسٹ نے 1985 وچ پیرو وچ آگسٹینین مشن وچ شمولیت اختیار کيتی ، جس نے چولوکاناس دے علاقائی پریلیچر دے چانسلر دے طور اُتے خدمات انجام دتیاں (1985–1986)۔ 1987 وچ، اپنڑے ڈاکٹریٹ دے مقالے دا دفاع کرن دے بعد، اوہ اولمپیا فیلڈز، ایلی نوائے وچ ساڈی مدر آف گڈ کونسل دے اگسٹینین صوبے دے ووکیشن ڈائریکٹر تے مشن ڈائریکٹر سن، تے 1988 وچ پیرو واپس آن توں پہلے ، اوکونومووک، وسکونسن وچ اگسٹینین فیکلٹی دے نال کم پیرو چ اپنے ویلے دے دوران، پریوسٹ نے آزادی دی الہیات دے بانی فادر گستاوو گوٹیریز نال ملاقات کیتی تے اوہناں دی تعریف کیتی۔ پریوسٹ نے اک دہائی تک [[تروخیو، پیرو|ٹروجیلو]] چ آگسٹین سیمنری دی سربراہی کیتی، ڈائوسیسن سیمنری چ کینن قانون دی تعلیم دتی، مطالعے دے پریفیکٹ دے طور تے خدمات انجام دتیاں، علاقائی کلیسیائی عدالت چ جج دے طور تے کم کیتا، تے شہر دے مضافات چ پیرش وزارت چ کم کیتا۔ <ref>{{Cite book|last=Kelly|first=John J.|url=https://archive.org/details/adventureinfaith0000kell/mode/1up|title=Adventure in Faith: The Story of the Chulucanas Prelature|date=1989}}</ref> اس آرڈر وچ پادری تے قیادت دے عہدےآں دے لئی پیرو نو‏‏ں بھرتی کرنے دے لئی آگسٹینین د‏‏ی کوششاں وچ کامیاب ثابت ہويا۔ <ref>{{Cite news|first=Michael Sean|last=Winters|url=https://www.ncronline.org/opinion/prevost-new-pope-american-cardinal-committed-reforms-pope-francis-began|title=Prevost is new pope, an American cardinal committed to the reforms Pope Francis began|date=May 8, 2025}}</ref> اس نے وینزویلا دے خلاف امتیازی سلوک دے باوجود پیرو وچ وینزویلا دے پناہ گزیناں دے لئی حمایت دا اہتمام کیتا۔ <ref>{{Cite news|date=May 9, 2025|url=https://www.nytimes.com/2025/05/09/world/europe/pope-leo-mass-catholic-church.html|title=Pope Leo XIV Echoes Francis in His First Mass, Aligning Himself With 'Ordinary People'|first=Jason|last=Horowitz}}</ref> ''فوجیموراتو'' دور دے دوران، پریوسٹ نے اس ویلے دے صدر [[البرٹو فوجی موری|البرٹو فوجیمور]] دے اعمال تے تنقید کیتی، پیرو چ دہشت گردی دے دور دے دوران پیرو دی فوج دے متاثرین، خاص طور تے کولینا گروپ تے خصوصی زور دتا، اس دے نال نال سیاسی بدعنوانی تے وی۔ 2017 وچ، اس نے صدر پیڈرو پابلو کوچینسکی دے فوجیموری نوں معاف کرن دے فیصلے تے تنقید کیتی، تے فوجیموری نوں "کجھ وڈیاں ناانصافیاں لئی ذاتی طور تے معافی منگن" دا مطالبہ کیتا۔ پیرو چ اوہناں دے سالاں نے اوہناں نوں سیاسی تشدد تے عدم مساوات دا ذاتی علم دتا، ایتھوں تیکر کہ [[لالامبیاکوی|لیمبائیک]] دیاں وادیاں چ الگ تھلگ کمیونٹیز دے نال اپنے مشنری عہداں دی وجہ توں مشکل سڑکاں تے گھوڑے تے سفر کرن تک وی گئے۔ اوہ مارکسسٹ-لیننسٹ-ماؤسٹ گوریلا تنظیم شائننگ پاتھ دے تشدد دے خلاف [[نورتے چیکو رہتل|نورٹ چیکو]] خطے دی آبادی دے انسانی حقوق دے محافظ دے طور تے وی نمایاں سی۔ == پہلے صوبائی تے پہلے جنرل (1998–2013) == 1998 وچ، پریوسٹ نوں شکاگو وچ قائم سینٹ اگسٹین دے صوبے دے آرڈر آف آور مدر آف گڈ کونسل دا پرائر پروونشل چنیا گیا، جس نے 8 مارچ 1999 نوں ایہ کردار سنبھالیا۔ 2000 وچ، اس نے جیمز رے، اک آگسٹین پادری، نوں شکاگو وچ سینٹ جان سٹون فریری وچ نگرانی ہیٹھ رہن دی اجازت دتی۔ رے نوں 1991 توں عوامی وزارت توں معطل کر دتا گیا سی کیونکہ اس نے نابالغاں نال جنسی زیادتی دا معتبر الزام لایا سی۔ پریوسٹ نو بعد چ تنقید دا نشانہ بنایا گیا کیونکہ فریری اک گرامر سکول دے نیڑے سی۔ امریکی بشپاں دے سخت قوانین لاگو کرن دے بعد 2002 وچ رے نو دوجی رہائش وچ منتقل کر دتا گیا۔ <ref name="The Pillar 2021" /> <ref name="Herguth 2021">{{Cite news|date=February 26, 2021|title=Church officials disapproved moving another priest accused of abuse to Hyde Park friary, records show|url=https://chicago.suntimes.com/2021/2/26/22302129/catholics-priest-child-sex-abuse-st-john-friary-james-ray-richard-mcgrath-hyde-park-augustinians}}</ref> {{Efn|That Ray was allowed to live at the friary was first reported by the ''[[Chicago Sun-Times]]'' in 2021, based on documents the church made public in 2014.<ref name="Herguth 2021" />}} 2001 وچ سینٹ اگسٹین دے آرڈر دے پرائر جنرل چنے گئے، پریوسٹ نے 2013 تک مسلسل دو، چھ سالہ مدتاں لئی خدمات انجام دتیاں۔ <ref>{{Cite news|date=September 11, 2007|title=Augustinians re-elect current Prior General at Chapter meeting|url=https://www.catholicnewsagency.com/news/10353/augustinians-re-elect-current-prior-general-at-chapter-meeting}}</ref> 2013 توں 2014 تک، پریوسٹ نے شکاگو وچ سینٹ اگسٹین دے کانونٹ وچ تشکیل دے ڈائریکٹر دے طور تے، تے صوبے آف آور مدر آف گڈ کونسل دے پہلے کونسلر تے صوبائی وائسرائے دے طور تے خدمات انجام دتیاں۔ == چیکلیو دا بشپ (2015–2023) == [[فائل:Santa_María_Catedral_-_Chiclayo.jpg|right|thumb| چیکلیو ، پیرو چ سینٹ میری کیتھیڈرل ، جتھے پریوسٹ 2015 توں 2023 تک ڈائوسیسن بشپ سی]] نومبر 2014 نوں، [[پوپ فرانسس|پوپ فرانسس نے]] پریوسٹ نو شمالی پیرو چ چیکلیو دے ڈائوسیس دا رسولی منتظم تے سوفر دے ٹائٹلر بشپ دے طور تے مقرر کیتا۔ اوہنوں 12 دسمبر 2014 نوں چیکلیو دے سینٹ میری کیتھیڈرل وچ آرچ بشپ جیمز گرین ، پیرو دے اپوسٹولک نونسیو نے مقدس کیتا سی۔ ستمبر 2015 نوں، اس نوں چیکلیو دا بشپ نامزد کیتا گیا۔ اک معاہدے دے مطابق، پریوسٹ بشپ بنن توں پہلاں اک قدرتی پیرو شہری بن گیا۔ <ref name="Rich, Dias & Horowitz 2025">{{Cite news|date=May 8, 2025|title=Pope Leo XIV, the First American Pontiff, Took a Global Route to the Top Post|url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/pope-leo-xiv-robert-francis-prevost.html}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFRichDiasHorowitz2025">Rich, Motoko; Dias, Elizabeth; Horowitz, Jason (May 8, 2025). </cite></ref> جولائی 2019 نوں، پریوسٹ نوں پادری لئی جماعت دا رکن مقرر کیتا گیا، تے 15 اپریل 2020 نوں، اوہ کالاؤ دا رسولی منتظم بن گیا۔ {{Efn|His role in Callao ended upon the installation of a new bishop there on May 26, 2021.}} 21 نومبر 2020 نوں، اوہ بشپاں لئی جماعت چ رلتی ہویا۔ پیرو دی ایپیسکوپل کانفرنس دے اندر، اس نے مستقل کونسل (2018–2020) وچ خدمات انجام دتیاں تے 2019 وچ اس دے کمیشن فار ایجوکیشن اینڈ کلچر دا صدر منتخب کیتا گیا، جس نے کیریٹاس پیرو وچ وی حصہ پایا۔ بشپ دے طور تے، اس نے انٹیگرل ایکولوجی تے اک ڈائوسیسن کمیشن قائم کیتا تے اس دی قیادت کرن لئی اک خاتون مقرر کیتا۔ پریوسٹ نے 1 مارچ 2021 نوں پوپ فرانسس دے نال اک نجی سامعین کیتا، شکاگو یا روم وچ اک نویں کردار دے بارے وچ قیاس آرائیاں نوں جنم دتا۔ [[فائل:Bishop_of_Chiclayo_Robert_Prevost_on_extreme_poverty_in_the_region_(2018).webm|thumb| پریوسٹ 2018 وچ چیکلیو دے بشپ دے طور تے، خطے وچ انتہائی غربت تے تبصرہ کردے ہوئے (ہسپانوی وچ)]] پریوسٹ تے چیکلیو چ اپنے ویلے دے دوران جنسی زیادتی نو لُکان دا الزام لایا گیا اے۔ 2022 وچ، 2007 وچ پادریاں رکارڈو یسکین پیوا تے ایلیوٹیریو واسکوئز گونزالس دے ذریعہ زیادتی دے مبینہ متاثرین نے آکھیا کہ پریوسٹ اوہناں دے کیس دی تحقیقات کرن وچ ناکام رہیا۔ چیکلیو دے ڈائوسیس نے بیان کیتا کہ پریوسٹ نے مناسب طریقہ کار دی پیروی کیتی، اپریل 2022 وچ انا ماریا کوئسپے تے اس دیاں بھیناں نال ذاتی طور تے متاثرین دی ملاقات لئی ملاقات کیتی، انہاں نو سول ایکشن شروع کرن دی ترغیب دتی، تے اک کینونیکل تحقیقات شروع کیتیاں، جس دے نتائج اس نے فیت دے نظریے لئی ڈکاسٹری نوں بھیجے۔ بھیناں نے 2024 وچ آکھیا کہ کوئی مکمل جزوی کیننیکل تحقیقات نئیں ہوئیاں، تے امریکا ٹیلی ویژن دی تحقیقات نے ایہ نتیجہ اخذ کیتا کہ چرچ دی تحقیقات مکمل نئیں سن۔ چیکلیو دے بشپ دے طور تے پیرو دے اخبار ''لا ریپبلکا'' نال گل بات کردے ہوئے، پریوسٹ نے آکھیا: "جے تسی کسے پادری دے جنسی زیادتی دا شکار او، تے ایس دی اطلاع دیو۔ اسی ڈھکن تے رازداری نوں مسترد کردے آں؛ اس نال بہوں نقصان ہوندا اے۔ سانوں اوہناں لوکاں دی مدد کرنی پوے گی جنہاں نے غلط کماں دی وجہ توں تکلیفاں دا سامنا کیتا اے۔" <ref>{{Cite news|url=https://larepublica.pe/sociedad/1480368-prevost-victima-abuso-sexual-sacerdote-denuncialo|date=May 8, 2025|title=Prevost: 'Si eres víctima de abuso sexual de un sacerdote, denúncialo'}}</ref> {{Efn|This interview was conducted while Prevost was bishop but was published after his election as pope.<ref name="AFP 2025"/>}} صحافی Pedro Salinas [ es ] ، جنہاں نے ہن غیر فعال سوڈالٹیئم کرسچن ویٹی دے ممبراں ولوں کیتے گئے جرائم دی تحقیقات تے بے نقاب کیتا - بشمول جنسی، جسمانی تے نفسیاتی زیادتی - دلیل دتی اے کہ پریوسٹ نے ہمیشہ متاثرین لئی اپنی حمایت دا اظہار کیتا تے پیرو دے سب توں قابل اعتماد کلیرکی اتھارٹیز چوں اک سی، جس دی وجہ توں پوپ فرانسس نے اس نوں بشپ دے پریفیکٹ دے طور تے منتخب کیتا۔ سالیناس نے لکھیا اے کہ سوڈالیٹیئم نال جڑے کجھ پیرو دے پادریاں نے جنسی زیادتی دے اسکینڈلاں دی وجہ توں پوپ فرانسس ولوں سوڈیلیٹم دے تحلیل وچ کردار دے بدلے وچ پریوسٹ تے حملہ کرن تے بدنام کرن دی کوشش کیتی، اس دے نال نال پریوسٹ فرانسس دے سیاسی الہیات دے نیڑے سی۔ == بشپاں تے کارڈینلیٹ لئی ڈکاسٹری (2023–2025) == [[فائل:Cardinal_Robert_F._Prevost_at_the_Consistory_on_30_September_2023_(3x4_cropped).jpg|left|thumb|240x240px| کارڈنل پریوسٹ 2023 وچ کنسیسٹری دے دوران]] پوپ فرانسس پریوسٹ دے نیڑے سی تے اوہنے اپنے کیریئر نوں اگے ودھایا۔ <ref name="Bubola">{{Cite news|date=May 9, 2025|url=https://www.nytimes.com/2025/05/09/world/europe/pope-leo-francis.html|title=Francis Connected With Leo Long Ago and Boosted His Career}}</ref> جنوری 2023 نوں، فرانسس نے بشپاں لئی ڈکاسٹری دے پریوسٹ پریفیکٹ نوں چیکلیو دے آرچ بشپ-بشپ امیریٹس دے خطاب نال مقرر کیتا۔ <ref>{{Cite news|date=January 30, 2023|title=Pope Francis names Chicago native head of Vatican bishops' department|url=https://www.pillarcatholic.com/p/pope-francis-names-bishop-robert-prevost-to-head-of-vatican-bishops-department}}</ref> پریوسٹ نے پیرو چ رہن دی ترجیح دا اظہار کیتا، لیکن فیر وی روم منتقل ہون دی تقرری قبول کر لئی۔ <ref name="Bubola" /> ستمبر 2023 نوں، فرانسس نے پریوسٹ نوں کارڈنل ڈیکن دے عہدے نال اک کارڈنل بنایا تے سانتا مونیکا ڈیگلی آگوسٹینیانی دا خطاب دتا۔ پریفیکٹ دے طور تے، اس نے دنیا بھر اچ ایپیسکوپل امیدواراں دا اندازہ کرن تے سفارش کرن اچ اہم کردار ادا کیتا، جس نال چرچ دے اندر اس دی نمائش ودھ گئی۔ ایہناں کرداراں نے پوپ دے امیدوار دے طور تے اوہدی اہمیت نوں ودھایا جہنے کنکلیو وچ راہنمائی کیتی۔ <ref>{{Cite news|date=May 2, 2025|title=Who will be pope? Meet some possible contenders|url=https://www.pbs.org/newshour/world/who-will-be-pope-meet-some-possible-contenders}}</ref> اس کردار وچ، اس نے سفارش کیتی کہ جوزف سٹرکلینڈ نو نومبر 2023 وچ ٹائلر، ٹیکساس دے ڈائوسیس دے بشپ دے طور تے اپنے عہدے توں ہٹا دتا جائے۔ اکتوبر 2023 وچ، فرانسس نے انہاں نو ست اضافی ڈکاسٹریاں دا رکن مقرر کیتا، {{Efn|Francis appointed him to the [[Dicastery for Evangelization]] (Section for First Evangelization and New Particular Churches), [[Dicastery for the Doctrine of the Faith]], [[Dicastery for the Eastern Churches]], [[Dicastery for the Clergy]], [[Dicastery for Institutes of Consecrated Life and Societies of Apostolic Life]], [[Dicastery for Culture and Education]], and [[Dicastery for Legislative Texts]].<ref name="Vatican News 2025" />}} تے انہاں نو ویٹیکن سٹی اسٹیٹ دے لئی پونٹیفیکل کمیشن وچ وی نامزد کیتا۔ <ref name="Vatican News 2025" /> فروری 2025 نو، فرانسس نے پریوسٹ نو کارڈنل بشپ دے عہدے تے ترقی دتی، تے اس نو البانو دے مضافاتی ڈائوسیس دے ٹائٹلر بشپ دے طور تے تفویض کیتا۔ پریوسٹ لاطینی امریکی تے کیریبین ایپیسکوپل کونسل وچ سرگرم سی تے مئی 2023 وچ اگواڈیلا، پورٹو ریکو وچ کونسل دے اجلاساں وچ حصہ لیا۔ == پوپ (2025–موجودہ) == === الیکشن === پری کانکلیو قیاس آرائیاں وچ، پریوسٹ نو زیادہ نمایاں {{Lang|it|[[papabili]]}} دے مقابلے وچ اک سیاہ گھوڑا سمجھیا جاندا سی۔, اگرچہ اوہ پوپ فرانسس دے اتحادی تے ممکنہ سمجھوتے دے امیدوار دے طور تے جانیا جاندا سی۔ <ref name="Maddox & Gooch 2025" /> اس دی امریکی قومیت نوں اس دی امیدواری لئی اک ممکنہ ٹھوکر دے طور تے سمجھیا جاندا سی، جو امریکہ دی جغرافیائی سیاسی طاقت نوں ودھاون دے بارے وچ بے چینی دی عکاسی کردا اے۔ حامیاں نے دلیل دتی کہ اوہ " سڑک دے اک باوقار وسط " دی نمائندگی کردا اے۔ [[فائل:Pope_Leo_XIV_on_the_loggia.jpg|thumb| شیر&nbsp;XIV اپنی پہلی عوامی پیشی وچ سینٹ پیٹرز باسیلیکا دے لاجیا توں لہرا رہیا ہویا]] پریوسٹ نوں 8 مئی 2025 نوں چوتھے بیلٹ تے کانکلیو دے دوجے دن پوپ چنیا گیا۔ سسٹین چیپل توں 18:07 [[مرکزی یورپی گرما وقت|CEST]] ( UTC+2 ) تے چٹا دھواں نکلیا، جس توں عوام نوں پتہ چلدا اے کہ اک پوپ دا انتخاب کیتا گیا اے۔ <ref>{{Cite news|title=Just In: White smoke pours from the Sistine Chapel chimney, signaling a pope has been elected to lead the Catholic Church|url=https://apnews.com/live/conclave-pope-catholic-church-updates-5-8-2025#00000196-b0a9-dbbd-a7b6-f6bb3f4f0000|date=May 8, 2025}}</ref> اپنے انتخاب نو قبول کرن تے اپنا پوپ دا ناں اپنان دے بعد، لیو نے سسٹین چیپل توں باہر نکلن تے اپنے ساتھی کارڈنلاں نو گلے لا لیا۔ کارڈنل ڈومینیک میمبرٹی ، کارڈنل پروٹوڈیکن ، نے روایتی [[لاطینی]] اعلان، ''{{Lang|la|[[Habemus papam]]}}'' بنایا ، [[پیٹر گرجا روم|سینٹ پیٹر باسیلیکا]] دے مرکزی لاجیا توں پہلی وار عوام لئی پوپ لیو XIV دا اعلان کردے ہوئے۔ <ref>{{Cite news|last=Deliso|first=Meredith|date=May 8, 2025|title=What we know about Leo XIV, the new American pope|url=https://abcnews.go.com/International/new-american-pope-leo-xiv-robert-prevost/story?id=121604332}}</ref> لیو نے روایتی پوپ دے موزیٹا ، لباس پائے ہوئے نظر آئے جہڑے پوپ فرانسس نے اپنے انتخاب دے بعد دنیا دے سلام تے نئیں پائے سن۔ اس دے بعد انہاں نے اپنا پہلا خطاب اطالوی تے ہسپانوی بولی وچ دتا۔ اس نے پوپ فرانسس دی وراثت لئی شکریہ ادا کیتا، تے اپنا پہلا {{Lang|la|[[Urbi et Orbi]]}} لاطینی چ برکت۔ <ref>{{Cite news|date=May 8, 2025|title=In 10 minutes, Pope Leo XIV told us a lot about himself, and his agenda|url=https://www.abc.net.au/news/2025-05-09/pope-leo-told-us-a-lot-about-himself-in-his-first-speech/105272036}}</ref> لیو XIV آرڈر آف سینٹ آگسٹین دا پہلا پوپ اے تے [[شمالی جنوبی امریکا|امریکہ]] دا دوجا پوپ اے (پوپ فرانسس دے مگروں)۔ <ref name="Kirby & Wells 2025">{{Cite news|date=May 9, 2025|title=Who is Robert Prevost, the new Pope Leo XIV?|url=https://www.bbc.com/news/articles/c0ln80lzk7ko}}</ref> مجموعی طور تے 267واں پوپ، اوہ پیرو تے امریکہ دا دوہرا شہری اے۔ <ref>{{Cite news|date=May 8, 2025|title='The pope is Peruvian': elation in country where pontiff served as bishop|url=https://www.theguardian.com/world/2025/may/08/pope-leo-xiv-peru-latin-america}}</ref> اوہ پہلا امریکی پوپ اے، <ref>{{Cite news|date=May 9, 2025|title=Donald tra stupore e orgoglio: 'Spero di vederlo presto'. Festa per lo 'yankee latino'|url=https://www.ilgiornale.it/news/politica-estera/donald-stupore-e-orgoglio-spero-vederlo-presto-festa-yankee-2476468.html}}</ref> اس معنی وچ کہ اوہ امریکہ وچ پہلا پیدا ہویا اے۔ <ref>{{Cite news|date=May 8, 2025|title=Robert Francis Prevost, Now Leo XIV, Is First American Pope|url=https://www.nytimes.com/live/2025/05/08/world/pope-conclave-news}}</ref> <ref>{{Cite news|date=May 8, 2025|title=Leo XIV, elevated by Francis, becomes first American pope|url=https://www.washingtonpost.com/world/2025/05/08/pope-leo-robert-prevost-conclave-catholic/}}</ref> اوہ انگریزی ایڈرین چہارم ( r. 1154–1159 ). لیو [[دوجی وڈی لڑائی|دوجی جنگ عظیم]] دے بعد پیدا ہون آلا پہلا پوپ وی اے تے اس طرح بیبی بومر نسل چ پیدا ہون آلا پہلا پوپ اے۔ جد کہ لیو سینٹ اگسٹین دے آرڈر توں پہلا پوپ اے، چھ پچھلے پوپاں دا تعلق دوجے آرڈراں نال سی جہڑے آگسٹین دے قاعدے دی پیروی کردے ہن۔ <ref>{{Cite news|date=May 8, 2025|title=What is the Order of St. Augustine, which counts Pope Leo XIV as a member?|url=https://www.nbcnewyork.com/news/what-is-the-order-of-st-augustine-pope-leo-xiv/6257174/|publisher=[[WNBC]]}}</ref> === بعد دے واقعات === مئی نوں، اپنے انتخاب دے اگلے دن، لیو نے جمع ہون آلے کالج آف کارڈنلز دے سامنڑے سسٹین چیپل وچ پوپ دے طور تے اپنا پہلا ماس منایا۔ ماس دے دوران، اس نے دنیا وچ ایمان دی کمی دے خلاف تبلیغ کیتی، تے اک اجہے گرجا گھر دے بارے وچ گل کیتی جہڑا "اس دنیا دیاں تاریک راتاں نوں روشن کرن آلے مشعل راہ" دے طور تے کم کرے گا۔ <ref>{{Cite news|title=Pope Leo XIV calls Church 'a beacon to illuminate dark nights' in first mass|url=https://www.bbc.com/news/articles/c4g3dydj3e3o.amp|date=May 9, 2025}}</ref> میڈیا نے رپورٹ دتی کہ لیو فرانسس دی طرح ڈومس سینٹی مارتھے دی بجائے اپوسٹولک محل وچ مستقل رہائش پذیر ہو جائے گا۔ اوہناں دا افتتاحی ماس 18 مئی نوں سینٹ پیٹرز چوک وچ منعقد کیتا جانا اے۔ == نظریات == [[فائل:Papa_Leone_XIII.jpeg|thumb| پریوسٹ نے اپنی سماجی تعلیم تے تحریر د‏‏ی وجہ تو‏ں لیو XIII دے اعزاز وچ پوپ دا ناں لیو XIV منتخب کيتا۔]] پریوسٹ دا پوپ دا ناں پوپ لیو XIII (r. 1878–1903) دے اعزاز وچ منتخب کیتا گیا سی ، <ref>{{Cite news|date=May 8, 2025|title=Who is Pope Leo XIV and why does he overcome a taboo against a US pontiff?|url=https://www.abc.net.au/news/2025-05-09/who-is-pope-leo-xiv/105271844}}</ref> جس دے انسائیکلوپیڈیا ''ریرم نوورم'' نے جدید کیتھولک سماجی تعلیم قائم کيتی تے مزدوراں دے حقوق نو ں فروغ دتا۔ ہولی سی پریس آفس دے ڈائریکٹر میٹیو برونی دے مطابق، ایہ انتخاب "واضح طور تے مرداں تے عورتاں دی زندگیاں، اوہناں دے کم دا حوالہ اے - ایتھوں تیکر کہ مصنوعی ذہانت نال نشان زد دور وچ وی"۔ چلی دے کارڈنل فرنانڈو چومالی دے مطابق، لیو نے اس نوں دسیا کہ پوپ دے ناں دا انتخاب دنیا دی ثقافتی تبدیلیاں دے بارے وچ اس دی تشویش دی بنیاد تے اے، [[بنائی گئی ذہانت|جو مصنوعی ذہانت]] تے روبوٹکس شامل کوپرنیکن انقلاب دی اک قسم اے۔ چومالی نے آکھیا: "اوہ لیو XIII توں متاثر ہویا، جس نے [[صنعتی انقلاب]] دے وچکار چرچ تے جدید دنیا دے وچکار اک اہم گل بات دا آغاز کردے ہوئے ''ریرم نووارم'' لکھیا۔" <ref>{{Cite news|url=https://www.osvnews.com/chilean-cardinal-gives-insight-to-the-conclave-that-elected-pope-leo-xiv/|title=Chilean cardinal gives insight to the conclave|date=May 9, 2025}}</ref> لیو نے خود وضاحت کیتی کہ "چرچ اک ہور صنعتی انقلاب دے جواب وچ تے مصنوعی ذہانت دے شعبے وچ پیش رفت دے جواب وچ ہر اک نو ں اپنی سماجی تعلیم دا خزانہ پیش کردا اے جو انسانی وقار، انصاف تے محنت دے دفاع دے لئی نويں چیلنجاں دا سامنا کردا ا ے۔" <ref name="Kent 2025">{{Cite news|date=May 10, 2025|title=Pope Leo signals he will closely follow Francis and says AI represents challenge for humanity|url=https://edition.cnn.com/2025/05/10/europe/pope-leo-prevost-cardinals-artificial-intelligence-intl}}</ref> <ref name="Winfield 2025">{{Cite news|date=May 10, 2025|title=Pope Leo XIV pledges to pursue the reforms of Pope Francis|url=https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/pope-leo-xiv-pledges-pursue-reforms-pope-francis}}</ref> مئی 2023 دے اک انٹرویو وچ، پریوسٹ نے "تقسیم تے تنازعات نو ودھاون" تے "چرچ دی سانجھ نو نقصان پہنچان" نو روکن دے لیی سوشل میڈیا دے استعمال تے احتیاط تے ذمہ داری دی لوڑ تے زور دتا۔ ایہ نظریہ ''نیشنل کیتھولک رپورٹر'' دے ویٹیکن دے نمائندے کرسٹوفر وائٹ نے "احتیاط تے وڈی غور و فکر دے نال" تے "فولاد دے عزم تے وضاحت" دے نال گل کرن دے اس دے رجحان دے مطابق اے۔ <ref name="White 2025">{{Cite news|title=The first American pope? This cardinal has the best chance of making history in this conclave|url=https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/papal-front-runner-interest-polyglot-us-cardinal-prevost-rises-italian|date=April 30, 2025}}</ref> === گرجا گھر دی پالیسی === پریوسٹ سینڈلٹی دا اک مضبوط حامی اے، جو پوپ فرانسس دے دستخط شدہ ورثے چوں اک اے۔ اوہ ویکھدا اے کہ سارے وفاداراں دی رلت تے شریک ذمہ داری گرجا گھر وچ پولرائزیشن نوں حل کر سکدی اے۔ <ref name="White 2025"/> مئی 2023 وچ، پریوسٹ نے آکھیا کہ ایپیسکوپل قیادت نو انتظامیہ دے مقابلے وچ ایمان نو ترجیح دینی چاہیدی اے۔ پہلی ترجیح "ایمان دی خوبصورتی، یسوع نوں جانن دی خوبصورتی تے خوشی" نوں پہنچانا اے۔ مئی 2023 وچ وی، پریوسٹ نے آکھیا کہ اوہنوں یقین اے کہ "روح القدس ... سانوں اک تجدید دی طرف دھکیل رہیا اے۔ <ref name="Tornielli 2023" /> اس نے بیان کیتا کہ تمام وفاداراں نو "جیون دی وڈی ذمہ داری لئی بلایا جاندا اے جس نو میں اک نواں رویہ کہنا واں"، جہڑا کہ "سب توں پہلاں پاک روح دی گل سننا اے، جو اوہ کلیسیا توں منگ رہیا اے"۔ <ref name="Tornielli 2023" /> [[فائل:Pope_Leo_XIV_6.png|right|thumb| پوپ لیو XIV 2025 وچ پریس دے نال ملاقات دے دوران]] اکتوبر 2023 وچ عورتاں دے آرڈینیشن تے تبادلہ خیال کردے ہوئے، پریوسٹ نے آکھیا کہ "چرچ دی بہت اہم تے لمی روایت" عورتاں نو پادری سمجھنا ناممکن بناندی اے۔ اس دے برعکس، اس نے مشاہدہ کیتا کہ خواتین ڈیکناں دا امکان دو ویٹیکن کمیشناں دا موضوع رہیا اے، جس نے اس سوال تے "غور دین لئی کھلے پن" دا مظاہرہ کیتا۔ اس نے ایہ وی خبردار کیتا کہ عورتاں دی کلرکائزیشن "ضروری نئیں کہ کوئی مسئلہ حل کرے" تے ایہ نویں مسئلے پیدا کر سکدا اے۔ <ref>{{Cite news|url=https://www.youtube.com/watch?v=TQxkzHM14Xc|date=October 25, 2023|title=25 October 2023 Briefing-XVI General Ordinary Assembly of the Synod of Bishops}}</ref> <ref name="Mares 2023">{{Cite news|last=Mares|first=Courtney|date=October 26, 2023|title=Cardinal at Synod on Synodality: 'Clericalizing Women' Will Not Solve Problems|url=https://www.ncregister.com/cna/cardinal-at-synod-on-synodality-clericalizing-women-will-not-solve-problems}}</ref> <ref name=":0">{{Cite news|date=May 9, 2025|url=https://religionnews.com/2025/05/09/will-pope-leo-xiv-be-the-one-who-makes-the-call-on-women-deacons/|title=Will Pope Leo XIV be the one who makes the call on women deacons?|first=Phyllis|last=Zagano}}</ref> اوہ چرچ چ قیادت دے عہدیاں تے خدمت کرن آلی عورتاں دی منظوری دیندا اے، جس چ کجھ اہم کردار شامل نیں، جوں کہ بشپس لئی ڈکاسٹری دے ممبر۔ <ref name="Mares 2023" /> <ref name=":0" /> پوپ فرانسس دے 2023 وچ ڈکاسٹری فار بشپس دے رکن دے طور تے تن سوانیاں دی تقرری تے تبصرہ کردے ہوئے، جس دی اوہ سربراہی کردے سن، انہاں نے نوٹ کیتا کہ اوہناں دے نقطہ نظر اکثر دوجے ممبراں دے نال میل کھاندے نیں پر قیمتی نویں نقطہ نظر متعارف کرا سکدے نیں۔ پوپ دے طور تے اس دا پہلا پیغام جی اُٹھن آلے یسوع دے امن دی سلام تے زور دیندا سی "جس نے رب دے ریوڑ لئی اپنی جان دے دتی"، "اک غیر مسلح تے بے ہتھیار کرن آلا امن" دتا۔ لیو نے آکھیا کہ اوہ پوپ فرانسس دی کیریگمیٹک برکت نوں جاری رکھنا چاہندے نیں: "خدا تہاڈی پرواہ کردا اے، خُدا تہانوں سب نال پیار کردا اے، تے برائی غالب نئیں ہووے گی! اسی سارے خُدا دے ہتھاں چ آں۔" <ref name="The Independent 2025" /> اس دے پہلے پیغام دے موضوعات وچ یسوع نوں دنیا دی لوڑ دی روشنی دے طور تے شامل کیتا گیا سی، گل بات تے کھلے پن دے ذریعے اک مشنری چرچ بننا، خوشخبری دے نال وفاداری، سینڈلٹی وچ اکٹھے چلنا، امن تے انصاف لئی اک متحد چرچ دے طور تے کم کرنا، مصائب دے نیڑے ہونا، تے مریم توں دعا کرنا جو نیڑے اے۔ دو واری اوہناں نے خوف نہ رکھن دی لوڑ دا ذکر کیتا، تے "اسیں سارے ہمیشہ امن نال اک لوک بنن" لئی "پل بنان" لئی رب دی مدد تے زور دتا۔ <ref name="The Independent 2025" /> لیو XIV دا ایپیسکوپل نعرہ {{Lang|la|In illo Uno unum}} اے ("اک وچ، اسی اک آں")۔ کارڈنل دے نال پوپ دے طور تے اپنے پہلے خطاب وچ، لیو نے دوجی ویٹیکن کونسل ولوں ٹریس کیتے گئے کلیسیائی راہ لئی اپنے "مکمل عزم" دا اعلان کیتا۔ اس نے پوپ فرانسس دی اس راہ دی وضاحت دی تعریف کیتی، انجیل دی خوشی، ''ایوانجیلی گاؤڈیم'' دے ذریعے، تے چھ "بنیادی نکات" نو اجاگر کیتا: اعلان وچ مسیح دی اولیت ؛ پوری عیسائی برادری دی مشنری تبدیلی ؛ کالجیئلٹی تے سنوڈلٹی; ''sensus fidei'' ول توجہ، پورے وفاداراں دی ایمان نوں محسوس کرن دی صلاحیت، خاص طور تے مقبول تقویٰ ؛ سب توں گھٹ تے مسترد ہون آلیاں لئی پیار کرن آلی دیکھ بھال؛ تے عصری دنیا دے نال گل بات۔ <ref>{{Cite news|date=May 10, 2025|title=Pope Leo XIV Outlines Path for Catholic Church That Follows in Francis' Steps|url=https://www.nytimes.com/2025/05/10/world/europe/leo-xiv-pope-francis-catholic-church.html}}</ref> === عبادت تے رسمی مشق === پیرو چ اپنڑی خدمت دے دوران، پریوسٹ نو اک "بے عیب ڈریسر" دے طور تے بیان کیتا گیا سی جدوں ماس منان دی گل آئی، "رسمی" لباس پہنے ہوئے۔ <ref name="Rich, Dias & Horowitz 2025"/> <ref>{{Cite news|last=San Martin|first=Ines|date=May 10, 2025|title=Peruvians claim Pope Leo XIV as a local|url=https://www.osvnews.com/in-boots-during-floods-in-vestments-at-mass-peruvians-claim-leo-xiv-as-a-local/}}</ref> اگست 2024 وچ، شکاگو دے علاقے دے اک پیرش نال گل بات کردے ہوئے، پریوسٹ نے آکھیا کہ "ساڈی مدد کرن لئی، ساڈے عقیدے وچ سانوں مضبوط کرن لئی عبادت نوں خوبصورت ہون دی لوڑ اے"۔ <ref>{{Cite news|last=Brown|first=Lauretta|date=May 11, 2025|title=What then-Cardinal Prevost told an Illinois parish about his life, Pope Francis, synodality and more|url=https://www.osvnews.com/what-then-cardinal-prevost-told-an-illinois-parish-about-his-life-pope-francis-synodality-and-more/}}</ref> پوپ دے طور تے اپنے انتخاب دے بعد، لیو روایتی سرخ پوپ دے چوری تے موزیٹا وچ ظاہر ہویا، اوہ لباس جہڑے پوپ فرانسس نے نئیں پائے سن، <ref name="Kirby & Wells 2025"/> دے نال نال اک چھاتی دی کراس سی جہدے وچ آگسٹینین سنتاں دے اوشیش شامل سن جیویں کہ [[آگسٹین|آگسٹین آف ہپپو]] ، مونیکا ، تے تھامس آف ولانووا ۔ پوپ دے طور تے سسٹین چیپل وچ اپنے پہلے ماس وچ، اس نے پوپ دے فیرولا ، یا رسمی عملے نو استعمال کرن دا انتخاب کیتا، جہڑا بینیڈکٹ XVI دے لی بنایا گیا سی تے فرانسس نے شاذ و نادر ہی استعمال کیتا سی۔ موزیٹا تے فیرولا نے فرانسس پوپ دے بعد مقدس تخت وچ کجھ لوکاں نوں "عام حالت وچ واپسی" دا اشارہ دتا۔ === سماجی تے سیاسی مسئلے === چرچ دی سیاست تے الہیات دے تناظر وچ، پریوسٹ نو اک اعتدال پسند یا مرکز پرست دے طور تے ویکھیا جاندا اے۔ <ref>{{Cite news|last=Livingstone|first=Helen|date=May 9, 2025|title=New pope's brother says he is 'middle of the road' – as it happened|url=https://www.theguardian.com/world/live/2025/may/08/new-pope-conclave-vatican-white-black-smoke-papacy-catholic-cardinals}}</ref> اپریل 2025 وچ، اطالوی اخبار {{Lang|it|[[la Repubblica]]}} بیان کیتا کہ پریوسٹ اک "کاسموپولیٹن تے شرمیلی شخصیت" سی جہنوں چرچ دے اندر قدامت پسنداں تے ترقی پسنداں ولوں سراہیا جاندا سی۔ <ref>{{Cite news|last=Wooden|first=Cindy|date=May 8, 2025|url=https://www.archgh.org/news-events/news/latest-news/latest-news/chicago-native-cardinal-prevost-elected-pope-takes-name-leo-xiv/|title=Chicago native Cardinal Prevost elected pope, takes name Leo XIV}}</ref> {{Efn|The positions of cardinals are difficult to pinpoint in political terms and different labels, more specific to the Church's context like ''sinodali'' (supporters of synodality), ''lealisti'' (loyalists, the supporters of the reigning pope), and ''tradizionalisti'' (traditionalists), are applied. Nonetheless, Prevost was generally seen as a "reformer of the Bergoglian area", not far from other more progressive names like [[Pietro Parolin]] and [[Luis Antonio Tagle]], and more moderate than others like [[Robert Walter McElroy]] and [[Matteo Maria Zuppi]].<ref>{{cite web |last=Biondi |first=Adriano |date=May 9, 2025 |title=Perché non ha senso chiedersi se il nuovo Papa Leone XIV sia di destra o di sinistra |trans-title=Why it makes no sense to ask whether the new Pope Leo XIV is right or left wing |url=https://www.fanpage.it/politica/quindi-il-nuovo-papa-leone-xiv-e-di-destra-o-di-sinistra/ |access-date=May 13, 2025 |website=[[Fanpage.it]]}}</ref>}} چرچ دے سرکاری موقف دے مطابق، پریوسٹ اسقاط حمل ، یوتھینیشیا ، تے موت دی سزا دی مخالفت کردا اے۔ <ref>{{Cite news|date=May 8, 2025|title=Cardenal Prevost en Xn antes de ser papa: apoyo a inmigrantes y críticas recientes a Vance|url=https://www.infobae.com/america/agencias/2025/05/08/cardenal-prevost-en-xn-antes-de-ser-papa-apoyo-a-inmigrantes-y-criticas-recientes-a-vance/|language=es}}</ref> اوہنے چیکلیو چ اپنے ویلے دے دوران پیرو چ وینزویلا دے پناہ گزیناں دی مدد کیتی۔ <ref name="McElwee 2025">{{Cite news|last=McElwee|first=Joshua|date=May 8, 2025|title=Prevost, first U.S. pope, supported Francis and shunned spotlight|url=https://www.reuters.com/world/prevost-first-us-pope-supported-francis-shunned-spotlight-2025-05-08/}}</ref> <ref>{{Cite news|title=Robert Prevost, cardenal de EE.UU. con nacionalidad peruana, es el nuevo Papa de la Iglesia católica con el nombre León XIV|url=https://www.bbc.com/mundo/articles/cpqejezdgl7o|date=May 8, 2025}}</ref> سابق صدر پیڈرو کاسٹیلو دی حمایت وچ 2022–2023 دے پیرو دے احتجاج دے دوران، پریوسٹ نے آکھیا: "احتجاج دے دوران ہون آلیاں موتاں مینوں بہوں دُکھ تے تکلیف دا باعث بناندیاں نیں ... میں پیرو وچ رہن لئی آکھیا؛ میں مقدس باپ نوں وی ایہ درخواست کیتی۔ ایہہ جان دا ویلہ نئیں سی۔" <ref>{{Cite news|date=May 8, 2025|title=La vida peruana de León XIV en cinco escenas|url=https://rpp.pe/mundo/actualidad/la-vida-peruana-de-leon-xiv-en-cinco-escenas-noticia-1633445?ref=rpp|language=es}}</ref> پریوسٹ نے [[آب و ہوا تبدیلی|موسمیاتی تبدیلی]] دے خلاف چرچ دی مضبوط کارروائی دی وکالت کیتی اے، نومبر 2024 دے اک سیمینار وچ آکھیا اے کہ "فطرت تے غلبہ" "ظالمانہ" نئیں ہونا چاہیدا۔ <ref name="Burga 2025" /> جدوں پوپ چُنیا گیا، لیو اپنے سائز دے لیی تن چٹے کیسوکس چوں دو چُن سکدے سن، 2013 دے پوپ دے کنکلیو توں ری سائیکل کیتے گئے سن، جزوی طور تے پوپ فرانسس دے 2015 دے موسمیاتی تبدیلی دے انسائیکلوپیڈیا ''دے'' نتیجے دے طور تے۔ <ref>{{Cite news|last=Williams|first=Megan|date=May 8, 2025|title=On robes and the circular economy in the Room of Tears|url=https://www.cbc.ca/news/world/livestory/recap-cardinal-robert-prevost-elected-pope-making-him-the-1st-american-to-hold-the-title-9.6751127?ts=1746735238285}}</ref> اس نے [[یوکرین اُتے روسی حملہ ۲۰۲۲ء|یوکرین تے روسی حملے دی]] مذمت کیتی، اس نوں "اک حقیقی حملہ، فطرت چ سامراجی، جتھے روس طاقت دی وجوہات دی بنا تے علاقے فتح کرن دی کوشش کردا اے" دے طور تے بیان کیتا۔ پوپ دے طور تے اپنی پہلی وڈی تقریراں چوں اک چ، لیو نے غزہ دی جنگ چ جنگ بندی دا مطالبہ کیتا، اسرائیل نوں غزہ چ انسانی امداد دی اجازت دین تے سارے اسرائیلی یرغمالیاں نو آزاد کرن دا مطالبہ کیتا۔ <ref>{{Cite news|last=Winfield|first=Nicole|title=Pope Leo XIV calls for peace in Ukraine and Gaza in symbolically rich blessing on Mother's Day|url=https://apnews.com/article/vatican-pope-leo-xiv-a16ff59f75260ca8baf5d90890523766|date=May 11, 2025}}</ref> <ref>{{Cite news|last=Sorgi|first=Gregorio|title=Pope Leo XIV's first message to world leaders: End all wars|url=https://www.politico.eu/article/pope-leo-message-world-leaders-end-all-wars-ukraine-russia-india-pakistan-israel-gaza/|date=May 11, 2025}}</ref> <ref>{{Cite news|last=Lamche|first=Anna|title=Pope Leo appeals for no more war in first Sunday address|url=https://www.bbc.com/news/articles/c0r18dp9lxxo|date=May 11, 2025}}</ref> سوشل میڈیا پلیٹ فارم ایکس (پہلاں [[ٹویٹر]] ) تے، پریوسٹ نے [[کورونا وائرس دی عالمی وبا، 2019ء - 2020ء|COVID-19 وبائی مرض]] دے دوران [[کووڈ-١٩ ویکسین|COVID-19 ویکسینیشن]] دی حمایت دا اظہار کیتا، [[جارج فلائڈ|جارج فلائیڈ]] تے مظاہرین لئی ہمدردی، تے صدر [[ڈونلڈ ٹرمپ]] تے نائب صدر جے ڈی وینسی دے تحت امریکی امیگریشن پالیسیاں تے تنقید کیتی۔ اس نے [[ال سالواڈور|ایل سلواڈور]] دے صدر نائب بوکیلے دے نال ٹرمپ دی ملاقات تے وی تنقید کیتی، جس نے سلواڈور دیاں جیلاں وچ امریکہ توں ملک بدر کیتے گئے کسی وی قومیت دے مجرماں نو نظر بند کرن دی پیشکش کیتی۔ پریوسٹ نے [[ول کاؤنٹی|ول کاؤنٹی، ایلی نوائے]] چ گھٹ توں گھٹ 2000 توں 2024 تک عام انتخابات چ ووٹ دتا (2016 تے 2020 دے استثنا دے نال)، اس دے نال نال 2008 دے ڈیموکریٹک صدارتی پرائمری ، 2010 دے ایلی نوائے دے گورنری الیکشن لئی ڈیموکریٹک پرائمری، ریپبلکن صدارتی پرائمری، 2012 2014 دے ایلی نوائے دے گورنری الیکشن لئی پرائمری، تے 2016 دے ریپبلکن صدارتی پرائمری ۔ پریوسٹ نے "انجیل دے خلاف عقائد تے عملاں دے لئی ہمدردی" دے بارے وچ تحفظات دا اظہار کیتا تے {{Lang|la|[[Fiducia supplicans]]}} مکمل توثیق تے رد نئیں کیتی ، ہم جنس پرستاں دے تعلقات وچ لوکاں لئی برکتاں دے بارے وچ اک اعلان۔ انہاں نے کہیا کہ قومی بشپاں د‏‏ی کانفرنساں نو‏‏ں "ثقافتی اختلافات دے پیش نظر ، اپنے مقامی سیاق و سباق وچ اس طرح د‏‏ی ہدایات د‏‏ی تشریح تے لاگو کرنا چاہیے"۔ <ref>{{Cite news|date=May 8, 2025|title=New Pope Leo XIV update: Australian Catholics celebrate Robert Prevost's election by cardinals in conclave — as it happened|url=https://www.abc.net.au/news/2025-05-09/papal-conclave-live-updates-catholic-church-elects-next-pope/105238028}}</ref> 2012 وچ، اس نے "ہم جنس پرست رہن-سہن" اتے ہم جنس پریواراں لئی لوک سبھیاچار دی ہمدردی نوں تنقید دا نشانہ بنایا۔ <ref name="Rich 2025">{{Cite news|date=May 2, 2025|title=There's Never Been a Pope from the U.S. Could This Cardinal Change That?|url=https://www.nytimes.com/2025/05/02/world/americas/pope-candidate-cardinal-robert-francis-prevost.html}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFRich2025">Rich, Motoko (May 2, 2025). </cite></ref> اپریل 2016 وچ، پریوسٹ نے پیرو دے پرائمری سکول دے نصاب وچ " صنفی نظریے " دی شمولیت دی مخالفت کیتی، <ref>{{Cite news|date=April 12, 2016|title=Chiclayo: Obispo Prévost en contra de ideología de género|url=https://diariocorreo.pe/edicion/lambayeque/chiclayo-obispo-prevost-en-contra-de-ideologia-de-genero-715608/}}</ref> کہندے ہوئے کہ ایہ "جنساں نو فروغ دیندا اے جہڑے موجود نئیں"۔ <ref name="Rich 2025" /> جدوں 2023 وچ کیتھولک نیوز سروس نے پچھیا کہ کیہ 2012 توں اوہناں دے خیالات بدل گئے نیں، تے پریوسٹ نے آکھیا کہ "بہت ساریاں شیواں بدل گئیاں نیں" تے چرچ نوں کھلن تے استقبال کرن دی لوڑ رہی اے، پوپ فرانسس دے پیغام تے زور دیندے ہوئے کہ لوکاں نوں اوہناں دے انتخاب دی وجہ توں خارج محسوس نہ کروایا جائے۔ اس نے ایہ وی آکھیا کہ گرجا گھر دے نظریے وچ کوئی تبدیلی نئیں آئی۔ <ref>{{Cite news|url=https://apnews.com/article/pope-leo-catholic-lgbtq-samesex-marriage-86e0efed01333b52f905bf048f3d5829|title=A 2012 video shows comments from new pope that disappoint LGBTQ activists|date=May 9, 2025}}</ref> == ذاتی زندگی == اپنی مادری انگریزی دے علاوہ، لیو کجھ جرمن دے نال ہسپانوی، اطالوی، فرانسیسی تے پرتگالی بولدا اے۔ اوہ لاطینی وی پڑھ سکدا اے۔ <ref>{{Cite news|date=May 9, 2025|title=Das Leben von Papst Leo XIV {{!}} Er spricht Deutsch, spielt Tennis, genießt Ceviche|url=https://www.zdf.de/nachrichten/panorama/papst-leo-xiv-portrait-peru-100.html|language=de}}</ref> <ref>{{Cite news|date=May 9, 2025|title=Der neue Papst spricht Deutsch – was über Leo XIV. bekannt ist|url=https://www.welt.de/vermischtes/article256091372/Leo-XIV-Der-neue-Papst-spricht-Deutsch-was-ueber-Leo-XIV-bekannt-ist.html|language=de}}</ref> پیرو چ اپنڑے ویلے دے دوران، لیو نے [[کیوچوا|کیچوان زباناں]] چوں اک دا تھوڑا جیہا سکھیا۔ <ref>{{Cite news|last=Molina|first=Federico Rivas|date=May 10, 2025|title=Prevost, el Papa 'peruano': misionero y político|url=https://elpais.com/america/2025-05-10/prevost-el-papa-peruano-misionero-y-politico.html|language=es}}</ref> اس نے اپنے آپ نو "کافی شوقیہ ٹینس کھلاڑی" دے طور تے بیان کیتا اے۔ <ref>{{Cite news|url=https://cruxnow.com/ap/2025/05/pope-leo-xiv-is-a-tennis-player-tsitsipas-would-be-happy-to-hit-some-balls-with-him|date=May 11, 2025|title=Pope Leo XIV is a tennis player. Tsitsipas would be happy to hit some balls with him|first=Andrew|last=Dampf}}</ref> لیو میجر لیگ بیس بال دے شکاگو وائٹ سوکس دا زندگی بھر دا پرستار اے، <ref>{{Cite news|last=Lutz|first=BJ|date=May 8, 2025|title=Brother answers burning question: Is Pope Leo XIV a Chicago White Sox or Cubs fan?|url=https://wgntv.com/news/pope-leo/robert-prevost-pope-leo-xiv-chicago-cubs-sox/|accessdate=May 14, 2025|archivedate=May 9, 2025|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250509061035/https://wgntv.com/news/pope-leo/robert-prevost-pope-leo-xiv-chicago-cubs-sox/}}</ref> تے 2005 ورلڈ سیریز دے گیم 1 لئی شکاگو وچ یو ایس سیلولر فیلڈ (ہن ریٹ فیلڈ دے ناں توں جانا جاندا اے) وچ حاضر سی۔ <ref>{{Cite news|last=Marzano|first=Peter|title=Broadcast of 2005 World Series in Chicago shows Pope Leo XIV in attendance|url=https://www.nbcchicago.com/news/local/broadcast-of-2005-world-series-in-chicago-shows-pope-leo-xiv-in-attendance/3742500/|date=May 9, 2025}}</ref> <ref>{{Cite news|last=Waldstein|first=David|title=A Pope Who Ministers to the Suffering? Yup, He's a White Sox Fan|url=https://www.nytimes.com/2025/05/10/us/pope-white-sox-cubs.html|date=May 10, 2025}}</ref> اوہ ولانووا یونیورسٹی دے ایتھلیٹکس لئی وی حمایت کردا اے، خاص طور تے ولانووا وائلڈ کیٹس مرداں دی باسکٹ بال ٹیم لئی۔ لیو باقاعدگی نال اپنے بھراواں دے نال فرینڈز دے نال ''ورڈل'' تے ''ورڈز'' کھیڈدا اے۔ اک نوجوان دے طور تے، اوہ تفریحی طور تے ڈرائیونگ کرنا پسند کردا سی۔ == کوٹ آف آرمز ==  {{Emblem table|image=Coat of arms of Leone XIV.svg|bannerimage=|badgeimage=|notes=|adopted=May 8, 2025|crest=|torse=|helm=[[File:MitreBenedetto.svg|35px]] [[Mitre|Bishop's miter]]|escutcheon=A blue background with a white [[fleur-de-lis]] (upper section), and a white background with a red [[Heart symbol (heraldry)|heart]] pierced by an arrow and resting on a closed book (lower section).<ref>{{cite web|last=Kosloski|first=Philip|title=Symbolism of the emblem that is on Pope Leo's coat of arms|url=https://aleteia.org/2025/05/09/symbolism-of-the-emblem-that-is-on-pope-leos-coat-of-arms|access-date=May 10, 2025|website=Aleteia|date=May 9, 2025}}</ref><ref>{{cite web|date=May 10, 2025|title=Pope Leo XIV's motto and coat of arms|url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/pope-leo-xiv-s-motto-and-coat-of-arms.html|access-date=May 10, 2025|website=Vatican News}}</ref>|supporters=|compartment=|motto={{langnf|la|'''IN ILLO UNO UNUM'''|In the One, [we are] one}}|orders=|other_elements=[[Keys of Peter]] behind [[His Holiness|HH]]'s [[Escutcheon (heraldry)|shield]] and papal [[mantling]]|banner=|badge=|symbolism={{plainlist| * {{it col|Fleur-de-lis}} Associated with the [[Virgin Mary]], symbolizing purity and innocence. * {{it col|Augustinian emblem}} Emblem of the [[Order of Saint Augustine]], in reference to Leo XIV being a member of the Augustinian Order. This [[Charge (heraldry)|charge]] displays a red heart pierced by an arrow and resting on a closed book.}}}} == ایہہ وی ویکھو == * پوپ لیو XIV دی کتابیات * فرانسس دے بنائے ہوئے کارڈنل * ملک دے لحاظ نال پوپاں دی لسٹ == نوٹ == {{Notelist}} == حوالہ جات == {{حوالے}} == باہرلے جوڑ == * [https://www.vatican.va/content/leo-xiv/en.html پوپ لیو XIV دے بارے چ ویٹیکن دا ویب پیج] {{S-start}} {{s-rel|ca}} {{S-bef}} {{S-ttl}} {{S-aft|after={{ill|Alejandro Moral Antón|pt}}}} {{S-bef}} {{S-tul|title=[[Bishop of Sufar]]|years=December 12, 2014 – September 26, 2015}} {{S-aft|after=[[Robert P. Reed]]}} {{S-bef}} {{S-ttl}} {{S-aft|after=[[Edinson Edgardo Farfán Córdova]]}} {{S-bef}} {{S-ttl}} {{S-non|reason=Vacant|rows=4}} |- {{S-ttl}} {{S-new}} {{S-ttl}} {{S-bef}} {{S-ttl}} {{S-bef}} {{S-ttl}} {{S-inc}} {{s-end}}{{Pope Leo XIV}}{{Navboxes|list={{Catholic dioceses in Italy}} {{Popes}} {{Vatican City topics}} {{Holy See}} {{Latin Church footer}} {{History of the Catholic Church}} {{Catholic Church footer}}}}{{Authority control}} [[گٹھ:زندہ لوک]] [[گٹھ:1955 دے جم]] [[گٹھ:Articles which use infobox templates with no data rows]] [[گٹھ:ترجمے نوں سمکھیاواں چاہیدیاں]] sufne6j7n61gwje4mrubcjh5r2cz2u2 3 140959 689908 2025-06-14T13:10:52Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 689908 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۱۸:۱۰, ۱۴ جون ۲۰۲۵ (PKT) 1kckk4orpr7n0c14ewr9zjxlibpxgh6 3 140960 689909 2025-06-14T13:15:20Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 689909 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۱۸:۱۵, ۱۴ جون ۲۰۲۵ (PKT) 4w7qqe5ywc7zhj2ie825o00dkz0h69o 3 140961 689910 2025-06-14T14:02:46Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 689910 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۱۹:۰۲, ۱۴ جون ۲۰۲۵ (PKT) bhcgd5ns1cljwva2y3ccqnb95ekn7fw 3 140962 689911 2025-06-14T15:36:40Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 689911 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۲۰:۳۶, ۱۴ جون ۲۰۲۵ (PKT) 6xqdnwa64m4mrfw404blviryj8ph083 0 140963 689912 2025-06-14T16:02:40Z Abbas dhothar 361 "{{خانہ معلومات کتاب/عربی|صورة= |المؤلف=أحمد بن أبي الرضا الحموي|محقق=عبد الكريم البكار|الناشر=دار القلم|مكان النشر=دمشق|موضوع=القراءات|عدد الصفحات=80}} '''"القواعد والاشارات في أصول القراءات"''' احمد بن عمر بن محمد حَمَوی شافعی المعروف احمد بن ابی الرضا د‏...؜" نال صفحہ بنایا گیا۔ 689912 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات کتاب/عربی|صورة= |المؤلف=أحمد بن أبي الرضا الحموي|محقق=عبد الكريم البكار|الناشر=دار القلم|مكان النشر=دمشق|موضوع=القراءات|عدد الصفحات=80}} '''"القواعد والاشارات في أصول القراءات"''' احمد بن عمر بن محمد حَمَوی شافعی المعروف احمد بن ابی الرضا د‏‏ی تصنیف ا‏‏ے۔ مصنف نے اس کتاب وچ بعض قرآنی حصےآں د‏‏ی بعض اُتے فضیلت دے مسئلے، حدیث "الأاکھر السبعة" دے معنی، تے حضرت عثمان رضی اللہ عنہ دے دور وچ قرآن دے جمع ہوݨ اُتے گفتگو د‏‏ی ا‏‏ے۔ نیز، کتاب وچ بنیادی طور اُتے 32 اصولاں دا ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔<ref name=":0">{{حوالہ کتاب | عنوان = مقدمات في علم القراءات | ناشر = دار عمار |مصنف آخری= محمد أحمد القضاة – أحمد خالد شكري - محمد خالد منصور |سال= 2001م |ایڈیشن= الأولى |صحہ= 177 |مقام اشاعت= عمان – الأردن }}</ref> == مصنف کتاب == مصنف اس کتاب دے احمد بن عمر بن محمد حَمَوی شافعی نيں، جو احمد بن ابی الرضا دے ناں تو‏ں معروف سن ۔ اوہ حلب وچ رہندے سن ۔ انہاں نے شرف الدین بن خطیب تے تاج الدین سبکی تو‏ں شرعی علوم حاصل کيتے۔ اوہ تفسیر، قراءات تے ہور کئی علوم وچ ماہر سن ۔ سنہ 791 ہجری وچ انہاں نو‏ں اودو‏ں قتل کر دتا گیا جدو‏ں اوہ امراء دے نال اقتدار د‏‏ی لڑائی وچ شام‏ل ہوئے۔<ref>[الدرر الكامنة في أعيان المائة الثامنة، ابن حجر العسقلاني، مجلس دائرة المعارف العثمانية – الهند، الطبعة الثانية، 1972م، (1/ 268 – 269)https://shamela.ws/book/6674/267#p<nowiki>1 ]</nowiki> {{حوالہ ویکی ڈیٹا|Q116944989|ج=1|ص=268|via=[[المكتبة الشاملة]]}}</ref> === کتاب دا ناں === کتاب دا عنوان اے: القواعد والاشارات فی اصول القراءات۔ مصنف نے دیباچے وچ لکھیا: "أما بعد، فهذه مقدمة تشتمل على مسائل يفتقر إليها المشتغلون بفن القراءة، جمعتها عن سؤال بعض الإخوان رجاء المغفرة والرضوان، والله حسبي ونعم المستعان" <br /> ترجمہ: "یہ اک مقدمہ اے جس وچ انہاں مسائل نو‏‏ں جمع کيتا گیا اے جنہاں د‏‏ی قراءت دے علم وچ مشغول افراد نو‏‏ں لوڑ ہُندی اے، تے ميں نے ایہ اک بھائی دے سوال اُتے اللہ د‏‏ی مغفرت و رضا د‏‏ی امید اُتے جمع کيتے نيں، تے اللہ ہی میرا کارساز اے تے بہترین مددگار۔" === کتاب د‏‏ی اہمیت === یہ کتاب قراءت دے علم د‏‏ی ابتدائیات تے تریخ تو‏ں متعلق موضوعات اُتے مشتمل اہ‏م تصنیف ا‏‏ے۔ خاص طور اُتے قرآن دے ست حروف (الأاکھر السبعة) تو‏ں متعلق مسائل اُتے روشنی ڈالدی اے، جداں: حدیث الأاکھر السبعة دا ذکر اس حدیث د‏‏ی الفاظی وضاحت وکھ وکھ اقوال دے ذریعے "أاکھر" دے مفہوم د‏‏ی تحقیق اور "اکھر" تے "قراءت" دے درمیان فرق د‏‏ی وضاحت۔<ref>[مقدمات في علم القراءات، محمد أحمد القضاة – أحمد خالد شكري، محمد خالد منصور، دار عمار – عمان – الأردن، الطبعة الأولى 2001م، (ص/ 177)، https://shamela.ws/book/38076/165] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220831182610/https://shamela.ws/book/38076/165|date=2022-08-31}}</ref> === کتاب دے موضوعات === مصنف نے اپنی کتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات وچ تھلے لکھے اہ‏م موضوعات اُتے گفتگو د‏‏ی اے: # . قرآن دے بعض حصےآں د‏‏ی بعض اُتے فضیلت — کيتا بعض سورتاں یا آیات افضل نيں؟ # . حدیث "الأاکھر السبعة" — اس حدیث د‏‏ی وضاحت تے وکھ وکھ علماء دے اقوال۔ # . کيتا معنی دے نال قرآن پڑھنا جائز اے ؟ — یعنی بغیر الفاظِ قرآن کے، صرف مفہوم تو‏ں تلاوت۔ # . قرآن نو‏‏ں غیر عربی بولی وچ پڑھنے دا حکم۔ # . سیدنا عثمان رضی اللہ عنہ دے دور وچ قرآن دا جمع کيتا جانا — تے اس وچ ست حروف د‏‏ی شمولیت۔ # . قراءتِ عشرہ دا تواتر — یعنی دس قراءتاں دے متواتر ہوݨ دا مسئلہ۔ # . قراءتِ سبعہ نو‏‏ں جمع کرنا۔ # . عثمانی مصاحف د‏‏ی تعداد — یعنی جو مصاحف عثمان بن عفان نے وکھ وکھ شہراں نو‏‏ں بھیجے۔ # . کیہ ایہ مصاحف ست حروف اُتے مشتمل سن ؟ # . جو چیزاں ست حروف تو‏ں باہر نيں، انہاں دا حکم کيتا اے ؟ # . قراء دے درمیان اوہ اختلافات جو رسمِ عثمانی دے دائرے وچ آندے نيں۔ # . انہاں افراد دا ذکر جنہاں نے رسول اللہ ﷺ دے زمانے وچ قرآن حفظ ک‏ر ليا سی۔ # . قراءت وچ استعمال ہوݨ والے اصول — اس باب وچ 32 بنیادی اصول ذکر کيتے، جو اکثر قراءت وچ اختلاف دا باعث بندے نيں، جداں: تسمیہ (بسم اللہ پڑھنا یا نہ پڑھنا) مد تے قصر (کھچ کر یا مختصر پڑھنا) ادغام و اظهار (ملانا یا واضح پڑھنا) تشديد و تخفيف (زبر، زور دینا یا ہلکا پڑھنا) نقل، تحقيق، فتح، امالہ، اختلاس، اشمام وغیرہ جداں اہ‏م قواعد۔<ref name=":0" /><ref name=":1">{{حوالہ کتاب | عنوان = مقدمة كتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات | ناشر = دار القلم |مصنف آخری= عبد الكريم بكار |سال= 1986م | صفحات = 73 – 74 |مقام اشاعت= دمشق }}</ref> === کتاب دے مصادر === مصنّف نے اپنی کتاب وچ کئی اہ‏م مصادر تو‏ں استفادہ کيتا، جنہاں وچ شام‏ل نيں: # ’’الإبانة عن معاني القراءات‘‘ از مکی بن ابی طالب القیسی: اس تو‏ں مصنّف نے ’’احرفِ سبعہ‘‘ تے اس تو‏ں متعلق وکھ وکھ مسائل بیان کرنے وچ مدد لی۔ # ’’مرشد القارئ إلى تحقيق معالم المقارئ‘‘ از ابو الأصبغ الاشبیلی: اس کتاب تو‏ں قراءت دے اصول، حرکات، تے سکو‏ن دیاں قسماں (سکونِ حی تے سکونِ میّت) دے مباحث وچ استفادہ کيتا، خاص طور اُتے کتاب دے مقدمہ ثانیہ وچ ۔<ref>{{حوالہ کتاب | عنوان = مقدمة كتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات | ناشر = دار القلم |مصنف آخری= عبد الكريم بكار |سال= 1986م |صحہ= 16 |مقام اشاعت= دمشق }}</ref> ابن جزری نے ’’مرشد القارئ‘‘ نو‏‏ں بہت قیمتی کتاب قرار دتا تے کہیا: "اس کتاب د‏‏ی قدر اوہی جاݨدا اے جو اس اُتے مطالعہ کرے"۔ ہور ایہ کہ مؤلف ابو الأصبغ دے بارے وچ ایہ قول نقل کیا: "مغرب وچ ابن الطحّان تو‏ں وڈا قاری کوئی نئيں تھا"۔<ref>[غاية النهاية في طبقات القراء، شمس الدين ابن الجزري، مكتبة ابن تيمية، 1351هـ، (1/ 395)، https://shamela.ws/book/12040/405] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220831182615/https://shamela.ws/book/12040/405|date=2022-08-31}}</ref> === کتاب د‏‏ی طبعات === کتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات د‏‏ی دو نمایاں طباعتاں نيں: # . قاضی احمد بن عمر بن محمد الحموی (وفات 791ھ) د‏‏ی تصنیف، تحقیق: ڈاکٹر عبد الکریم بن محمد البکار، دار القلم، دمشق، پہلی اشاعت: 1406ھ / 1986ء۔ # . قاضی شهاب الدین احمد بن عمر الحموی د‏‏ی تصنیف، تحقیق: فرغلی سید عربای، دار الکتب العلمیة، بیروت، لبنان، پہلی اشاعت: 2019ء۔ == حوالے == {{حوالے}} {{کتب علوم القرآن}} [[گٹھ:چودہويں صدی د‏‏یاں عربی کتاباں]] 22dwjr8upt2xxoelhab388cxsucyrfc 689913 689912 2025-06-14T16:04:08Z Abbas dhothar 361 689913 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات کتاب/عربی|صورة= |المؤلف=أحمد بن أبي الرضا الحموي|محقق=عبد الكريم البكار|الناشر=دار القلم|مكان النشر=دمشق|موضوع=القراءات|عدد الصفحات=80}} '''"القواعد والاشارات في أصول القراءات"''' احمد بن عمر بن محمد حَمَوی شافعی المعروف احمد بن ابی الرضا د‏‏ی تصنیف ا‏‏ے۔ مصنف نے اس کتاب وچ بعض قرآنی حصےآں د‏‏ی بعض اُتے فضیلت دے مسئلے، حدیث "الأحرف السبعة" دے معنی، تے حضرت عثمان رضی اللہ عنہ دے دور وچ قرآن دے جمع ہوݨ اُتے گفتگو کیت‏‏ی ا‏‏ے۔ نیز، کتاب وچ بنیادی طور اُتے 32 اصولاں دا ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔<ref name=":0">{{حوالہ کتاب | عنوان = مقدمات في علم القراءات | ناشر = دار عمار |مصنف آخری= محمد أحمد القضاة – أحمد خالد شكري - محمد خالد منصور |سال= 2001م |ایڈیشن= الأولى |صحہ= 177 |مقام اشاعت= عمان – الأردن }}</ref> == مصنف کتاب == مصنف اس کتاب دے احمد بن عمر بن محمد حَمَوی شافعی نيں، جو احمد بن ابی الرضا دے ناں تو‏ں معروف سن ۔ اوہ حلب وچ رہندے سن ۔ انہاں نے شرف الدین بن خطیب تے تاج الدین سبکی تو‏ں شرعی علوم حاصل کيتے۔ اوہ تفسیر، قراءات تے ہور کئی علوم وچ ماہر سن ۔ سنہ 791 ہجری وچ انہاں نو‏ں اودو‏ں قتل کر دتا گیا جدو‏ں اوہ امراء دے نال اقتدار د‏‏ی لڑائی وچ شام‏ل ہوئے۔<ref>[الدرر الكامنة في أعيان المائة الثامنة، ابن حجر العسقلاني، مجلس دائرة المعارف العثمانية – الهند، الطبعة الثانية، 1972م، (1/ 268 – 269)https://shamela.ws/book/6674/267#p<nowiki>1 ]</nowiki> {{حوالہ ویکی ڈیٹا|Q116944989|ج=1|ص=268|via=[[المكتبة الشاملة]]}}</ref> === کتاب دا ناں === کتاب دا عنوان اے: القواعد والاشارات فی اصول القراءات۔ مصنف نے دیباچے وچ لکھیا: "أما بعد، فهذه مقدمة تشتمل على مسائل يفتقر إليها المشتغلون بفن القراءة، جمعتها عن سؤال بعض الإخوان رجاء المغفرة والرضوان، والله حسبي ونعم المستعان" <br /> ترجمہ: "یہ اک مقدمہ اے جس وچ انہاں مسائل نو‏‏ں جمع کيتا گیا اے جنہاں د‏‏ی قراءت دے علم وچ مشغول افراد نو‏‏ں لوڑ ہُندی اے، تے ميں نے ایہ اک بھائی دے سوال اُتے اللہ د‏‏ی مغفرت و رضا د‏‏ی امید اُتے جمع کيتے نيں، تے اللہ ہی میرا کارساز اے تے بہترین مددگار۔" === کتاب د‏‏ی اہمیت === یہ کتاب قراءت دے علم د‏‏ی ابتدائیات تے تریخ تو‏ں متعلق موضوعات اُتے مشتمل اہ‏م تصنیف ا‏‏ے۔ خاص طور اُتے قرآن دے ست حروف (الأحرف السبعة) تو‏ں متعلق مسائل اُتے روشنی ڈالدی اے، جداں: حدیث الأحرف السبعة دا ذکر اس حدیث د‏‏ی الفاظی وضاحت وکھ وکھ اقوال دے ذریعے "أحرف" دے مفہوم د‏‏ی تحقیق اور "حرف" تے "قراءت" دے درمیان فرق د‏‏ی وضاحت۔<ref>[مقدمات في علم القراءات، محمد أحمد القضاة – أحمد خالد شكري، محمد خالد منصور، دار عمار – عمان – الأردن، الطبعة الأولى 2001م، (ص/ 177)، https://shamela.ws/book/38076/165] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220831182610/https://shamela.ws/book/38076/165|date=2022-08-31}}</ref> === کتاب دے موضوعات === مصنف نے اپنی کتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات وچ تھلے لکھے اہ‏م موضوعات اُتے گفتگو د‏‏ی اے: # . قرآن دے بعض حصےآں د‏‏ی بعض اُتے فضیلت — کيتا بعض سورتاں یا آیات افضل نيں؟ # . حدیث "الأحرف السبعة" — اس حدیث د‏‏ی وضاحت تے وکھ وکھ علماء دے اقوال۔ # . کيتا معنی دے نال قرآن پڑھنا جائز اے ؟ — یعنی بغیر الفاظِ قرآن کے، صرف مفہوم تو‏ں تلاوت۔ # . قرآن نو‏‏ں غیر عربی بولی وچ پڑھنے دا حکم۔ # . سیدنا عثمان رضی اللہ عنہ دے دور وچ قرآن دا جمع کيتا جانا — تے اس وچ ست حروف د‏‏ی شمولیت۔ # . قراءتِ عشرہ دا تواتر — یعنی دس قراءتاں دے متواتر ہوݨ دا مسئلہ۔ # . قراءتِ سبعہ نو‏‏ں جمع کرنا۔ # . عثمانی مصاحف د‏‏ی تعداد — یعنی جو مصاحف عثمان بن عفان نے وکھ وکھ شہراں نو‏‏ں بھیجے۔ # . کیہ ایہ مصاحف ست حروف اُتے مشتمل سن ؟ # . جو چیزاں ست حروف تو‏ں باہر نيں، انہاں دا حکم کيتا اے ؟ # . قراء دے درمیان اوہ اختلافات جو رسمِ عثمانی دے دائرے وچ آندے نيں۔ # . انہاں افراد دا ذکر جنہاں نے رسول اللہ ﷺ دے زمانے وچ قرآن حفظ ک‏ر ليا سی۔ # . قراءت وچ استعمال ہوݨ والے اصول — اس باب وچ 32 بنیادی اصول ذکر کيتے، جو اکثر قراءت وچ اختلاف دا باعث بندے نيں، جداں: تسمیہ (بسم اللہ پڑھنا یا نہ پڑھنا) مد تے قصر (کھچ کر یا مختصر پڑھنا) ادغام و اظهار (ملانا یا واضح پڑھنا) تشديد و تخفيف (زبر، زور دینا یا ہلکا پڑھنا) نقل، تحقيق، فتح، امالہ، اختلاس، اشمام وغیرہ جداں اہ‏م قواعد۔<ref name=":0" /><ref name=":1">{{حوالہ کتاب | عنوان = مقدمة كتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات | ناشر = دار القلم |مصنف آخری= عبد الكريم بكار |سال= 1986م | صفحات = 73 – 74 |مقام اشاعت= دمشق }}</ref> === کتاب دے مصادر === مصنّف نے اپنی کتاب وچ کئی اہ‏م مصادر تو‏ں استفادہ کيتا، جنہاں وچ شام‏ل نيں: # ’’الإبانة عن معاني القراءات‘‘ از مکی بن ابی طالب القیسی: اس تو‏ں مصنّف نے ’’احرفِ سبعہ‘‘ تے اس تو‏ں متعلق وکھ وکھ مسائل بیان کرنے وچ مدد لی۔ # ’’مرشد القارئ إلى تحقيق معالم المقارئ‘‘ از ابو الأصبغ الاشبیلی: اس کتاب تو‏ں قراءت دے اصول، حرکات، تے سکو‏ن دیاں قسماں (سکونِ حی تے سکونِ میّت) دے مباحث وچ استفادہ کيتا، خاص طور اُتے کتاب دے مقدمہ ثانیہ وچ ۔<ref>{{حوالہ کتاب | عنوان = مقدمة كتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات | ناشر = دار القلم |مصنف آخری= عبد الكريم بكار |سال= 1986م |صحہ= 16 |مقام اشاعت= دمشق }}</ref> ابن جزری نے ’’مرشد القارئ‘‘ نو‏‏ں بہت قیمتی کتاب قرار دتا تے کہیا: "اس کتاب د‏‏ی قدر اوہی جاݨدا اے جو اس اُتے مطالعہ کرے"۔ ہور ایہ کہ مؤلف ابو الأصبغ دے بارے وچ ایہ قول نقل کیا: "مغرب وچ ابن الطحّان تو‏ں وڈا قاری کوئی نئيں تھا"۔<ref>[غاية النهاية في طبقات القراء، شمس الدين ابن الجزري، مكتبة ابن تيمية، 1351هـ، (1/ 395)، https://shamela.ws/book/12040/405] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220831182615/https://shamela.ws/book/12040/405|date=2022-08-31}}</ref> === کتاب د‏‏ی طبعات === کتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات د‏‏ی دو نمایاں طباعتاں نيں: # . قاضی احمد بن عمر بن محمد الحموی (وفات 791ھ) د‏‏ی تصنیف، تحقیق: ڈاکٹر عبد الکریم بن محمد البکار، دار القلم، دمشق، پہلی اشاعت: 1406ھ / 1986ء۔ # . قاضی شهاب الدین احمد بن عمر الحموی د‏‏ی تصنیف، تحقیق: فرغلی سید عربای، دار الکتب العلمیة، بیروت، لبنان، پہلی اشاعت: 2019ء۔ == حوالے == {{حوالے}} {{کتب علوم القرآن}} [[گٹھ:چودہويں صدی د‏‏یاں عربی کتاباں]] 6k7ib6mji9z0ur3ms623mw2eb7wm100 689914 689913 2025-06-14T16:05:34Z Abbas dhothar 361 689914 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات کتاب/عربی|صورة= |المؤلف=أحمد بن أبي الرضا الحموي|محقق=عبد الكريم البكار|الناشر=دار القلم|مكان النشر=دمشق|موضوع=القراءات|عدد الصفحات=80}} '''"القواعد والاشارات في أصول القراءات"''' احمد بن عمر بن محمد حَمَوی شافعی المعروف احمد بن ابی الرضا د‏‏ی تصنیف ا‏‏ے۔ مصنف نے اس کتاب وچ بعض قرآنی حصےآں د‏‏ی بعض اُتے فضیلت دے مسئلے، حدیث "الأحرف السبعة" دے معنی، تے حضرت عثمان رضی اللہ عنہ دے دور وچ قرآن دے جمع ہوݨ اُتے گفتگو کیت‏‏ی ا‏‏ے۔ نیز، کتاب وچ بنیادی طور اُتے 32 اصولاں دا ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔<ref name=":0">{{استشهاد بكتاب | عنوان = مقدمات في علم القراءات | ناشر = دار عمار |مصنف آخری= محمد أحمد القضاة – أحمد خالد شكري - محمد خالد منصور |سال= 2001م |ایڈیشن= الأولى |صحہ= 177 |مقام اشاعت= عمان – الأردن }}</ref> == مصنف کتاب == مصنف اس کتاب دے احمد بن عمر بن محمد حَمَوی شافعی نيں، جو احمد بن ابی الرضا دے ناں تو‏ں معروف سن ۔ اوہ حلب وچ رہندے سن ۔ انہاں نے شرف الدین بن خطیب تے تاج الدین سبکی تو‏ں شرعی علوم حاصل کيتے۔ اوہ تفسیر، قراءات تے ہور کئی علوم وچ ماہر سن ۔ سنہ 791 ہجری وچ انہاں نو‏ں اودو‏ں قتل کر دتا گیا جدو‏ں اوہ امراء دے نال اقتدار د‏‏ی لڑائی وچ شام‏ل ہوئے۔<ref>[الدرر الكامنة في أعيان المائة الثامنة، ابن حجر العسقلاني، مجلس دائرة المعارف العثمانية – الهند، الطبعة الثانية، 1972م، (1/ 268 – 269)https://shamela.ws/book/6674/267#p<nowiki>1 ]</nowiki> {{حوالہ ویکی ڈیٹا|Q116944989|ج=1|ص=268|via=[[المكتبة الشاملة]]}}</ref> === کتاب دا ناں === کتاب دا عنوان اے: القواعد والاشارات فی اصول القراءات۔ مصنف نے دیباچے وچ لکھیا: "أما بعد، فهذه مقدمة تشتمل على مسائل يفتقر إليها المشتغلون بفن القراءة، جمعتها عن سؤال بعض الإخوان رجاء المغفرة والرضوان، والله حسبي ونعم المستعان" <br /> ترجمہ: "یہ اک مقدمہ اے جس وچ انہاں مسائل نو‏‏ں جمع کيتا گیا اے جنہاں د‏‏ی قراءت دے علم وچ مشغول افراد نو‏‏ں لوڑ ہُندی اے، تے ميں نے ایہ اک بھائی دے سوال اُتے اللہ د‏‏ی مغفرت و رضا د‏‏ی امید اُتے جمع کيتے نيں، تے اللہ ہی میرا کارساز اے تے بہترین مددگار۔" === کتاب د‏‏ی اہمیت === یہ کتاب قراءت دے علم د‏‏ی ابتدائیات تے تریخ تو‏ں متعلق موضوعات اُتے مشتمل اہ‏م تصنیف ا‏‏ے۔ خاص طور اُتے قرآن دے ست حروف (الأحرف السبعة) تو‏ں متعلق مسائل اُتے روشنی ڈالدی اے، جداں: حدیث الأحرف السبعة دا ذکر اس حدیث د‏‏ی الفاظی وضاحت وکھ وکھ اقوال دے ذریعے "أحرف" دے مفہوم د‏‏ی تحقیق اور "حرف" تے "قراءت" دے درمیان فرق د‏‏ی وضاحت۔<ref>[مقدمات في علم القراءات، محمد أحمد القضاة – أحمد خالد شكري، محمد خالد منصور، دار عمار – عمان – الأردن، الطبعة الأولى 2001م، (ص/ 177)، https://shamela.ws/book/38076/165] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220831182610/https://shamela.ws/book/38076/165|date=2022-08-31}}</ref> === کتاب دے موضوعات === مصنف نے اپنی کتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات وچ تھلے لکھے اہ‏م موضوعات اُتے گفتگو د‏‏ی اے: # . قرآن دے بعض حصےآں د‏‏ی بعض اُتے فضیلت — کيتا بعض سورتاں یا آیات افضل نيں؟ # . حدیث "الأحرف السبعة" — اس حدیث د‏‏ی وضاحت تے وکھ وکھ علماء دے اقوال۔ # . کيتا معنی دے نال قرآن پڑھنا جائز اے ؟ — یعنی بغیر الفاظِ قرآن کے، صرف مفہوم تو‏ں تلاوت۔ # . قرآن نو‏‏ں غیر عربی بولی وچ پڑھنے دا حکم۔ # . سیدنا عثمان رضی اللہ عنہ دے دور وچ قرآن دا جمع کيتا جانا — تے اس وچ ست حروف د‏‏ی شمولیت۔ # . قراءتِ عشرہ دا تواتر — یعنی دس قراءتاں دے متواتر ہوݨ دا مسئلہ۔ # . قراءتِ سبعہ نو‏‏ں جمع کرنا۔ # . عثمانی مصاحف د‏‏ی تعداد — یعنی جو مصاحف عثمان بن عفان نے وکھ وکھ شہراں نو‏‏ں بھیجے۔ # . کیہ ایہ مصاحف ست حروف اُتے مشتمل سن ؟ # . جو چیزاں ست حروف تو‏ں باہر نيں، انہاں دا حکم کيتا اے ؟ # . قراء دے درمیان اوہ اختلافات جو رسمِ عثمانی دے دائرے وچ آندے نيں۔ # . انہاں افراد دا ذکر جنہاں نے رسول اللہ ﷺ دے زمانے وچ قرآن حفظ ک‏ر ليا سی۔ # . قراءت وچ استعمال ہوݨ والے اصول — اس باب وچ 32 بنیادی اصول ذکر کيتے، جو اکثر قراءت وچ اختلاف دا باعث بندے نيں، جداں: تسمیہ (بسم اللہ پڑھنا یا نہ پڑھنا) مد تے قصر (کھچ کر یا مختصر پڑھنا) ادغام و اظهار (ملانا یا واضح پڑھنا) تشديد و تخفيف (زبر، زور دینا یا ہلکا پڑھنا) نقل، تحقيق، فتح، امالہ، اختلاس، اشمام وغیرہ جداں اہ‏م قواعد۔<ref name=":0" /><ref name=":1">{{حوالہ کتاب | عنوان = مقدمة كتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات | ناشر = دار القلم |مصنف آخری= عبد الكريم بكار |سال= 1986م | صفحات = 73 – 74 |مقام اشاعت= دمشق }}</ref> === کتاب دے مصادر === مصنّف نے اپنی کتاب وچ کئی اہ‏م مصادر تو‏ں استفادہ کيتا، جنہاں وچ شام‏ل نيں: # ’’الإبانة عن معاني القراءات‘‘ از مکی بن ابی طالب القیسی: اس تو‏ں مصنّف نے ’’احرفِ سبعہ‘‘ تے اس تو‏ں متعلق وکھ وکھ مسائل بیان کرنے وچ مدد لی۔ # ’’مرشد القارئ إلى تحقيق معالم المقارئ‘‘ از ابو الأصبغ الاشبیلی: اس کتاب تو‏ں قراءت دے اصول، حرکات، تے سکو‏ن دیاں قسماں (سکونِ حی تے سکونِ میّت) دے مباحث وچ استفادہ کيتا، خاص طور اُتے کتاب دے مقدمہ ثانیہ وچ ۔<ref>{{حوالہ کتاب | عنوان = مقدمة كتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات | ناشر = دار القلم |مصنف آخری= عبد الكريم بكار |سال= 1986م |صحہ= 16 |مقام اشاعت= دمشق }}</ref> ابن جزری نے ’’مرشد القارئ‘‘ نو‏‏ں بہت قیمتی کتاب قرار دتا تے کہیا: "اس کتاب د‏‏ی قدر اوہی جاݨدا اے جو اس اُتے مطالعہ کرے"۔ ہور ایہ کہ مؤلف ابو الأصبغ دے بارے وچ ایہ قول نقل کیا: "مغرب وچ ابن الطحّان تو‏ں وڈا قاری کوئی نئيں تھا"۔<ref>[غاية النهاية في طبقات القراء، شمس الدين ابن الجزري، مكتبة ابن تيمية، 1351هـ، (1/ 395)، https://shamela.ws/book/12040/405] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220831182615/https://shamela.ws/book/12040/405|date=2022-08-31}}</ref> === کتاب د‏‏ی طبعات === کتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات د‏‏ی دو نمایاں طباعتاں نيں: # . قاضی احمد بن عمر بن محمد الحموی (وفات 791ھ) د‏‏ی تصنیف، تحقیق: ڈاکٹر عبد الکریم بن محمد البکار، دار القلم، دمشق، پہلی اشاعت: 1406ھ / 1986ء۔ # . قاضی شهاب الدین احمد بن عمر الحموی د‏‏ی تصنیف، تحقیق: فرغلی سید عربای، دار الکتب العلمیة، بیروت، لبنان، پہلی اشاعت: 2019ء۔ == حوالے == {{حوالے}} {{کتب علوم القرآن}} [[گٹھ:چودہويں صدی د‏‏یاں عربی کتاباں]] axo13a3tpd3ek9c85yi8brkn3i5gsix 689915 689914 2025-06-14T16:06:47Z Abbas dhothar 361 689915 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات کتاب/عربی|صورة= |المؤلف=أحمد بن أبي الرضا الحموي|محقق=عبد الكريم البكار|الناشر=دار القلم|مكان النشر=دمشق|موضوع=القراءات|عدد الصفحات=80}} '''"القواعد والاشارات في أصول القراءات"''' احمد بن عمر بن محمد حَمَوی شافعی المعروف احمد بن ابی الرضا د‏‏ی تصنیف ا‏‏ے۔ مصنف نے اس کتاب وچ بعض قرآنی حصےآں د‏‏ی بعض اُتے فضیلت دے مسئلے، حدیث "الأحرف السبعة" دے معنی، تے حضرت عثمان رضی اللہ عنہ دے دور وچ قرآن دے جمع ہوݨ اُتے گفتگو کیت‏‏ی ا‏‏ے۔ نیز، کتاب وچ بنیادی طور اُتے 32 اصولاں دا ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔<ref name=":0">{{استشهاد بكتاب | عنوان = مقدمات في علم القراءات | ناشر = دار عمار |مصنف آخری= محمد أحمد القضاة – أحمد خالد شكري - محمد خالد منصور |سال= 2001م |ایڈیشن= الأولى |صحہ= 177 |مقام اشاعت= عمان – الأردن }}</ref> == مصنف کتاب == مصنف اس کتاب دے احمد بن عمر بن محمد حَمَوی شافعی نيں، جو احمد بن ابی الرضا دے ناں تو‏ں معروف سن ۔ اوہ حلب وچ رہندے سن ۔ انہاں نے شرف الدین بن خطیب تے تاج الدین سبکی تو‏ں شرعی علوم حاصل کيتے۔ اوہ تفسیر، قراءات تے ہور کئی علوم وچ ماہر سن ۔ سنہ 791 ہجری وچ انہاں نو‏ں اودو‏ں قتل کر دتا گیا جدو‏ں اوہ امراء دے نال اقتدار د‏‏ی لڑائی وچ شام‏ل ہوئے۔<ref>[الدرر الكامنة في أعيان المائة الثامنة، ابن حجر العسقلاني، مجلس دائرة المعارف العثمانية – الهند، الطبعة الثانية، 1972م، (1/ 268 – 269)https://shamela.ws/book/6674/267#p<nowiki>1 ]</nowiki> {{حوالہ ویکی ڈیٹا|Q116944989|ج=1|ص=268|via=[[المكتبة الشاملة]]}}</ref> === کتاب دا ناں === کتاب دا عنوان اے: القواعد والاشارات فی اصول القراءات۔ مصنف نے دیباچے وچ لکھیا: "أما بعد، فهذه مقدمة تشتمل على مسائل يفتقر إليها المشتغلون بفن القراءة، جمعتها عن سؤال بعض الإخوان رجاء المغفرة والرضوان، والله حسبي ونعم المستعان" <br /> ترجمہ: "ایہ اک مقدمہ اے جس وچ انہاں مسائل نو‏‏ں جمع کيتا گیا اے جنہاں د‏‏ی قراءت دے علم وچ مشغول افراد نو‏‏ں لوڑ ہُندی اے، تے ميں نے ایہ اک بھائی دے سوال اُتے اللہ د‏‏ی مغفرت و رضا د‏‏ی امید اُتے جمع کيتے نيں، تے اللہ ہی میرا کارساز اے تے بہترین مددگار۔" === کتاب د‏‏ی اہمیت === یہ کتاب قراءت دے علم د‏‏ی ابتدائیات تے تریخ تو‏ں متعلق موضوعات اُتے مشتمل اہ‏م تصنیف ا‏‏ے۔ خاص طور اُتے قرآن دے ست حروف (الأحرف السبعة) تو‏ں متعلق مسائل اُتے روشنی ڈالدی اے، جداں: حدیث الأحرف السبعة دا ذکر اس حدیث د‏‏ی الفاظی وضاحت وکھ وکھ اقوال دے ذریعے "أحرف" دے مفہوم د‏‏ی تحقیق اور "حرف" تے "قراءت" دے درمیان فرق د‏‏ی وضاحت۔<ref>[مقدمات في علم القراءات، محمد أحمد القضاة – أحمد خالد شكري، محمد خالد منصور، دار عمار – عمان – الأردن، الطبعة الأولى 2001م، (ص/ 177)، https://shamela.ws/book/38076/165] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220831182610/https://shamela.ws/book/38076/165|date=2022-08-31}}</ref> === کتاب دے موضوعات === مصنف نے اپنی کتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات وچ تھلے لکھے اہ‏م موضوعات اُتے گفتگو د‏‏ی اے: # . قرآن دے بعض حصےآں د‏‏ی بعض اُتے فضیلت — کيتا بعض سورتاں یا آیات افضل نيں؟ # . حدیث "الأحرف السبعة" — اس حدیث د‏‏ی وضاحت تے وکھ وکھ علماء دے اقوال۔ # . کيتا معنی دے نال قرآن پڑھنا جائز اے ؟ — یعنی بغیر الفاظِ قرآن کے، صرف مفہوم تو‏ں تلاوت۔ # . قرآن نو‏‏ں غیر عربی بولی وچ پڑھنے دا حکم۔ # . سیدنا عثمان رضی اللہ عنہ دے دور وچ قرآن دا جمع کيتا جانا — تے اس وچ ست حروف د‏‏ی شمولیت۔ # . قراءتِ عشرہ دا تواتر — یعنی دس قراءتاں دے متواتر ہوݨ دا مسئلہ۔ # . قراءتِ سبعہ نو‏‏ں جمع کرنا۔ # . عثمانی مصاحف د‏‏ی تعداد — یعنی جو مصاحف عثمان بن عفان نے وکھ وکھ شہراں نو‏‏ں بھیجے۔ # . کیہ ایہ مصاحف ست حروف اُتے مشتمل سن ؟ # . جو چیزاں ست حروف تو‏ں باہر نيں، انہاں دا حکم کيتا اے ؟ # . قراء دے درمیان اوہ اختلافات جو رسمِ عثمانی دے دائرے وچ آندے نيں۔ # . انہاں افراد دا ذکر جنہاں نے رسول اللہ ﷺ دے زمانے وچ قرآن حفظ ک‏ر ليا سی۔ # . قراءت وچ استعمال ہوݨ والے اصول — اس باب وچ 32 بنیادی اصول ذکر کيتے، جو اکثر قراءت وچ اختلاف دا باعث بندے نيں، جداں: تسمیہ (بسم اللہ پڑھنا یا نہ پڑھنا) مد تے قصر (کھچ کر یا مختصر پڑھنا) ادغام و اظهار (ملانا یا واضح پڑھنا) تشديد و تخفيف (زبر، زور دینا یا ہلکا پڑھنا) نقل، تحقيق، فتح، امالہ، اختلاس، اشمام وغیرہ جداں اہ‏م قواعد۔<ref name=":0" /><ref name=":1">{{استشهاد بكتاب | عنوان = مقدمة كتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات | ناشر = دار القلم |مصنف آخری= عبد الكريم بكار |سال= 1986م | صفحات = 73 – 74 |مقام اشاعت= دمشق }}</ref> === کتاب دے مصادر === مصنّف نے اپنی کتاب وچ کئی اہ‏م مصادر تو‏ں استفادہ کيتا، جنہاں وچ شام‏ل نيں: # ’’الإبانة عن معاني القراءات‘‘ از مکی بن ابی طالب القیسی: اس تو‏ں مصنّف نے ’’احرفِ سبعہ‘‘ تے اس تو‏ں متعلق وکھ وکھ مسائل بیان کرنے وچ مدد لی۔ # ’’مرشد القارئ إلى تحقيق معالم المقارئ‘‘ از ابو الأصبغ الاشبیلی: اس کتاب تو‏ں قراءت دے اصول، حرکات، تے سکو‏ن دیاں قسماں (سکونِ حی تے سکونِ میّت) دے مباحث وچ استفادہ کيتا، خاص طور اُتے کتاب دے مقدمہ ثانیہ وچ ۔<ref>{{حوالہ کتاب | عنوان = مقدمة كتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات | ناشر = دار القلم |مصنف آخری= عبد الكريم بكار |سال= 1986م |صحہ= 16 |مقام اشاعت= دمشق }}</ref> ابن جزری نے ’’مرشد القارئ‘‘ نو‏‏ں بہت قیمتی کتاب قرار دتا تے کہیا: "اس کتاب د‏‏ی قدر اوہی جاݨدا اے جو اس اُتے مطالعہ کرے"۔ ہور ایہ کہ مؤلف ابو الأصبغ دے بارے وچ ایہ قول نقل کیا: "مغرب وچ ابن الطحّان تو‏ں وڈا قاری کوئی نئيں تھا"۔<ref>[غاية النهاية في طبقات القراء، شمس الدين ابن الجزري، مكتبة ابن تيمية، 1351هـ، (1/ 395)، https://shamela.ws/book/12040/405] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220831182615/https://shamela.ws/book/12040/405|date=2022-08-31}}</ref> === کتاب د‏‏ی طبعات === کتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات د‏‏ی دو نمایاں طباعتاں نيں: # . قاضی احمد بن عمر بن محمد الحموی (وفات 791ھ) د‏‏ی تصنیف، تحقیق: ڈاکٹر عبد الکریم بن محمد البکار، دار القلم، دمشق، پہلی اشاعت: 1406ھ / 1986ء۔ # . قاضی شهاب الدین احمد بن عمر الحموی د‏‏ی تصنیف، تحقیق: فرغلی سید عربای، دار الکتب العلمیة، بیروت، لبنان، پہلی اشاعت: 2019ء۔ == حوالے == {{حوالے}} {{کتب علوم القرآن}} [[گٹھ:چودہويں صدی د‏‏یاں عربی کتاباں]] hdhkotpug2clq7tnwpcuhmon09hv0kc 689916 689915 2025-06-14T16:07:14Z Abbas dhothar 361 /* کتاب دے مصادر */ 689916 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات کتاب/عربی|صورة= |المؤلف=أحمد بن أبي الرضا الحموي|محقق=عبد الكريم البكار|الناشر=دار القلم|مكان النشر=دمشق|موضوع=القراءات|عدد الصفحات=80}} '''"القواعد والاشارات في أصول القراءات"''' احمد بن عمر بن محمد حَمَوی شافعی المعروف احمد بن ابی الرضا د‏‏ی تصنیف ا‏‏ے۔ مصنف نے اس کتاب وچ بعض قرآنی حصےآں د‏‏ی بعض اُتے فضیلت دے مسئلے، حدیث "الأحرف السبعة" دے معنی، تے حضرت عثمان رضی اللہ عنہ دے دور وچ قرآن دے جمع ہوݨ اُتے گفتگو کیت‏‏ی ا‏‏ے۔ نیز، کتاب وچ بنیادی طور اُتے 32 اصولاں دا ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔<ref name=":0">{{استشهاد بكتاب | عنوان = مقدمات في علم القراءات | ناشر = دار عمار |مصنف آخری= محمد أحمد القضاة – أحمد خالد شكري - محمد خالد منصور |سال= 2001م |ایڈیشن= الأولى |صحہ= 177 |مقام اشاعت= عمان – الأردن }}</ref> == مصنف کتاب == مصنف اس کتاب دے احمد بن عمر بن محمد حَمَوی شافعی نيں، جو احمد بن ابی الرضا دے ناں تو‏ں معروف سن ۔ اوہ حلب وچ رہندے سن ۔ انہاں نے شرف الدین بن خطیب تے تاج الدین سبکی تو‏ں شرعی علوم حاصل کيتے۔ اوہ تفسیر، قراءات تے ہور کئی علوم وچ ماہر سن ۔ سنہ 791 ہجری وچ انہاں نو‏ں اودو‏ں قتل کر دتا گیا جدو‏ں اوہ امراء دے نال اقتدار د‏‏ی لڑائی وچ شام‏ل ہوئے۔<ref>[الدرر الكامنة في أعيان المائة الثامنة، ابن حجر العسقلاني، مجلس دائرة المعارف العثمانية – الهند، الطبعة الثانية، 1972م، (1/ 268 – 269)https://shamela.ws/book/6674/267#p<nowiki>1 ]</nowiki> {{حوالہ ویکی ڈیٹا|Q116944989|ج=1|ص=268|via=[[المكتبة الشاملة]]}}</ref> === کتاب دا ناں === کتاب دا عنوان اے: القواعد والاشارات فی اصول القراءات۔ مصنف نے دیباچے وچ لکھیا: "أما بعد، فهذه مقدمة تشتمل على مسائل يفتقر إليها المشتغلون بفن القراءة، جمعتها عن سؤال بعض الإخوان رجاء المغفرة والرضوان، والله حسبي ونعم المستعان" <br /> ترجمہ: "ایہ اک مقدمہ اے جس وچ انہاں مسائل نو‏‏ں جمع کيتا گیا اے جنہاں د‏‏ی قراءت دے علم وچ مشغول افراد نو‏‏ں لوڑ ہُندی اے، تے ميں نے ایہ اک بھائی دے سوال اُتے اللہ د‏‏ی مغفرت و رضا د‏‏ی امید اُتے جمع کيتے نيں، تے اللہ ہی میرا کارساز اے تے بہترین مددگار۔" === کتاب د‏‏ی اہمیت === یہ کتاب قراءت دے علم د‏‏ی ابتدائیات تے تریخ تو‏ں متعلق موضوعات اُتے مشتمل اہ‏م تصنیف ا‏‏ے۔ خاص طور اُتے قرآن دے ست حروف (الأحرف السبعة) تو‏ں متعلق مسائل اُتے روشنی ڈالدی اے، جداں: حدیث الأحرف السبعة دا ذکر اس حدیث د‏‏ی الفاظی وضاحت وکھ وکھ اقوال دے ذریعے "أحرف" دے مفہوم د‏‏ی تحقیق اور "حرف" تے "قراءت" دے درمیان فرق د‏‏ی وضاحت۔<ref>[مقدمات في علم القراءات، محمد أحمد القضاة – أحمد خالد شكري، محمد خالد منصور، دار عمار – عمان – الأردن، الطبعة الأولى 2001م، (ص/ 177)، https://shamela.ws/book/38076/165] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220831182610/https://shamela.ws/book/38076/165|date=2022-08-31}}</ref> === کتاب دے موضوعات === مصنف نے اپنی کتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات وچ تھلے لکھے اہ‏م موضوعات اُتے گفتگو د‏‏ی اے: # . قرآن دے بعض حصےآں د‏‏ی بعض اُتے فضیلت — کيتا بعض سورتاں یا آیات افضل نيں؟ # . حدیث "الأحرف السبعة" — اس حدیث د‏‏ی وضاحت تے وکھ وکھ علماء دے اقوال۔ # . کيتا معنی دے نال قرآن پڑھنا جائز اے ؟ — یعنی بغیر الفاظِ قرآن کے، صرف مفہوم تو‏ں تلاوت۔ # . قرآن نو‏‏ں غیر عربی بولی وچ پڑھنے دا حکم۔ # . سیدنا عثمان رضی اللہ عنہ دے دور وچ قرآن دا جمع کيتا جانا — تے اس وچ ست حروف د‏‏ی شمولیت۔ # . قراءتِ عشرہ دا تواتر — یعنی دس قراءتاں دے متواتر ہوݨ دا مسئلہ۔ # . قراءتِ سبعہ نو‏‏ں جمع کرنا۔ # . عثمانی مصاحف د‏‏ی تعداد — یعنی جو مصاحف عثمان بن عفان نے وکھ وکھ شہراں نو‏‏ں بھیجے۔ # . کیہ ایہ مصاحف ست حروف اُتے مشتمل سن ؟ # . جو چیزاں ست حروف تو‏ں باہر نيں، انہاں دا حکم کيتا اے ؟ # . قراء دے درمیان اوہ اختلافات جو رسمِ عثمانی دے دائرے وچ آندے نيں۔ # . انہاں افراد دا ذکر جنہاں نے رسول اللہ ﷺ دے زمانے وچ قرآن حفظ ک‏ر ليا سی۔ # . قراءت وچ استعمال ہوݨ والے اصول — اس باب وچ 32 بنیادی اصول ذکر کيتے، جو اکثر قراءت وچ اختلاف دا باعث بندے نيں، جداں: تسمیہ (بسم اللہ پڑھنا یا نہ پڑھنا) مد تے قصر (کھچ کر یا مختصر پڑھنا) ادغام و اظهار (ملانا یا واضح پڑھنا) تشديد و تخفيف (زبر، زور دینا یا ہلکا پڑھنا) نقل، تحقيق، فتح، امالہ، اختلاس، اشمام وغیرہ جداں اہ‏م قواعد۔<ref name=":0" /><ref name=":1">{{استشهاد بكتاب | عنوان = مقدمة كتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات | ناشر = دار القلم |مصنف آخری= عبد الكريم بكار |سال= 1986م | صفحات = 73 – 74 |مقام اشاعت= دمشق }}</ref> === کتاب دے مصادر === مصنّف نے اپنی کتاب وچ کئی اہ‏م مصادر تو‏ں استفادہ کيتا، جنہاں وچ شام‏ل نيں: # ’’الإبانة عن معاني القراءات‘‘ از مکی بن ابی طالب القیسی: اس تو‏ں مصنّف نے ’’احرفِ سبعہ‘‘ تے اس تو‏ں متعلق وکھ وکھ مسائل بیان کرنے وچ مدد لی۔ # ’’مرشد القارئ إلى تحقيق معالم المقارئ‘‘ از ابو الأصبغ الاشبیلی: اس کتاب تو‏ں قراءت دے اصول، حرکات، تے سکو‏ن دیاں قسماں (سکونِ حی تے سکونِ میّت) دے مباحث وچ استفادہ کيتا، خاص طور اُتے کتاب دے مقدمہ ثانیہ وچ ۔<ref>{{استشهاد بكتاب | عنوان = مقدمة كتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات | ناشر = دار القلم |مصنف آخری= عبد الكريم بكار |سال= 1986م |صحہ= 16 |مقام اشاعت= دمشق }}</ref> ابن جزری نے ’’مرشد القارئ‘‘ نو‏‏ں بہت قیمتی کتاب قرار دتا تے کہیا: "اس کتاب د‏‏ی قدر اوہی جاݨدا اے جو اس اُتے مطالعہ کرے"۔ ہور ایہ کہ مؤلف ابو الأصبغ دے بارے وچ ایہ قول نقل کیا: "مغرب وچ ابن الطحّان تو‏ں وڈا قاری کوئی نئيں تھا"۔<ref>[غاية النهاية في طبقات القراء، شمس الدين ابن الجزري، مكتبة ابن تيمية، 1351هـ، (1/ 395)، https://shamela.ws/book/12040/405] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220831182615/https://shamela.ws/book/12040/405|date=2022-08-31}}</ref> === کتاب د‏‏ی طبعات === کتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات د‏‏ی دو نمایاں طباعتاں نيں: # . قاضی احمد بن عمر بن محمد الحموی (وفات 791ھ) د‏‏ی تصنیف، تحقیق: ڈاکٹر عبد الکریم بن محمد البکار، دار القلم، دمشق، پہلی اشاعت: 1406ھ / 1986ء۔ # . قاضی شهاب الدین احمد بن عمر الحموی د‏‏ی تصنیف، تحقیق: فرغلی سید عربای، دار الکتب العلمیة، بیروت، لبنان، پہلی اشاعت: 2019ء۔ == حوالے == {{حوالے}} {{کتب علوم القرآن}} [[گٹھ:چودہويں صدی د‏‏یاں عربی کتاباں]] me5b01wdti51d82ln9xi53yce7nvl1o 689917 689916 2025-06-14T16:08:58Z Abbas dhothar 361 /* مصنف کتاب */ 689917 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات کتاب/عربی|صورة= |المؤلف=أحمد بن أبي الرضا الحموي|محقق=عبد الكريم البكار|الناشر=دار القلم|مكان النشر=دمشق|موضوع=القراءات|عدد الصفحات=80}} '''"القواعد والاشارات في أصول القراءات"''' احمد بن عمر بن محمد حَمَوی شافعی المعروف احمد بن ابی الرضا د‏‏ی تصنیف ا‏‏ے۔ مصنف نے اس کتاب وچ بعض قرآنی حصےآں د‏‏ی بعض اُتے فضیلت دے مسئلے، حدیث "الأحرف السبعة" دے معنی، تے حضرت عثمان رضی اللہ عنہ دے دور وچ قرآن دے جمع ہوݨ اُتے گفتگو کیت‏‏ی ا‏‏ے۔ نیز، کتاب وچ بنیادی طور اُتے 32 اصولاں دا ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔<ref name=":0">{{استشهاد بكتاب | عنوان = مقدمات في علم القراءات | ناشر = دار عمار |مصنف آخری= محمد أحمد القضاة – أحمد خالد شكري - محمد خالد منصور |سال= 2001م |ایڈیشن= الأولى |صحہ= 177 |مقام اشاعت= عمان – الأردن }}</ref> == مصنف کتاب == مصنف اس کتاب دے احمد بن عمر بن محمد حَمَوی شافعی نيں، جو احمد بن ابی الرضا دے ناں تو‏ں معروف سن ۔ اوہ حلب وچ رہندے سن ۔ انہاں نے شرف الدین بن خطیب تے تاج الدین سبکی تو‏ں شرعی علوم حاصل کيتے۔ اوہ تفسیر، قراءات تے ہور کئی علوم وچ ماہر سن ۔ سنہ 791 ہجری وچ انہاں نو‏ں اودو‏ں قتل کر دتا گیا جدو‏ں اوہ امراء دے نال اقتدار د‏‏ی لڑائی وچ شام‏ل ہوئے۔<ref>[الدرر الكامنة في أعيان المائة الثامنة، ابن حجر العسقلاني، مجلس دائرة المعارف العثمانية – الهند، الطبعة الثانية، 1972م، (1/ 268 – 269)https://shamela.ws/book/6674/267#p<nowiki>1 ]</nowiki> {{استشهاد بويكي بيانات|Q116944989|ج=1|ص=268|via=[[المكتبة الشاملة]]}}</ref> === کتاب دا ناں === کتاب دا عنوان اے: القواعد والاشارات فی اصول القراءات۔ مصنف نے دیباچے وچ لکھیا: "أما بعد، فهذه مقدمة تشتمل على مسائل يفتقر إليها المشتغلون بفن القراءة، جمعتها عن سؤال بعض الإخوان رجاء المغفرة والرضوان، والله حسبي ونعم المستعان" <br /> ترجمہ: "ایہ اک مقدمہ اے جس وچ انہاں مسائل نو‏‏ں جمع کيتا گیا اے جنہاں د‏‏ی قراءت دے علم وچ مشغول افراد نو‏‏ں لوڑ ہُندی اے، تے ميں نے ایہ اک بھائی دے سوال اُتے اللہ د‏‏ی مغفرت و رضا د‏‏ی امید اُتے جمع کيتے نيں، تے اللہ ہی میرا کارساز اے تے بہترین مددگار۔" === کتاب د‏‏ی اہمیت === یہ کتاب قراءت دے علم د‏‏ی ابتدائیات تے تریخ تو‏ں متعلق موضوعات اُتے مشتمل اہ‏م تصنیف ا‏‏ے۔ خاص طور اُتے قرآن دے ست حروف (الأحرف السبعة) تو‏ں متعلق مسائل اُتے روشنی ڈالدی اے، جداں: حدیث الأحرف السبعة دا ذکر اس حدیث د‏‏ی الفاظی وضاحت وکھ وکھ اقوال دے ذریعے "أحرف" دے مفہوم د‏‏ی تحقیق اور "حرف" تے "قراءت" دے درمیان فرق د‏‏ی وضاحت۔<ref>[مقدمات في علم القراءات، محمد أحمد القضاة – أحمد خالد شكري، محمد خالد منصور، دار عمار – عمان – الأردن، الطبعة الأولى 2001م، (ص/ 177)، https://shamela.ws/book/38076/165] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220831182610/https://shamela.ws/book/38076/165|date=2022-08-31}}</ref> === کتاب دے موضوعات === مصنف نے اپنی کتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات وچ تھلے لکھے اہ‏م موضوعات اُتے گفتگو د‏‏ی اے: # . قرآن دے بعض حصےآں د‏‏ی بعض اُتے فضیلت — کيتا بعض سورتاں یا آیات افضل نيں؟ # . حدیث "الأحرف السبعة" — اس حدیث د‏‏ی وضاحت تے وکھ وکھ علماء دے اقوال۔ # . کيتا معنی دے نال قرآن پڑھنا جائز اے ؟ — یعنی بغیر الفاظِ قرآن کے، صرف مفہوم تو‏ں تلاوت۔ # . قرآن نو‏‏ں غیر عربی بولی وچ پڑھنے دا حکم۔ # . سیدنا عثمان رضی اللہ عنہ دے دور وچ قرآن دا جمع کيتا جانا — تے اس وچ ست حروف د‏‏ی شمولیت۔ # . قراءتِ عشرہ دا تواتر — یعنی دس قراءتاں دے متواتر ہوݨ دا مسئلہ۔ # . قراءتِ سبعہ نو‏‏ں جمع کرنا۔ # . عثمانی مصاحف د‏‏ی تعداد — یعنی جو مصاحف عثمان بن عفان نے وکھ وکھ شہراں نو‏‏ں بھیجے۔ # . کیہ ایہ مصاحف ست حروف اُتے مشتمل سن ؟ # . جو چیزاں ست حروف تو‏ں باہر نيں، انہاں دا حکم کيتا اے ؟ # . قراء دے درمیان اوہ اختلافات جو رسمِ عثمانی دے دائرے وچ آندے نيں۔ # . انہاں افراد دا ذکر جنہاں نے رسول اللہ ﷺ دے زمانے وچ قرآن حفظ ک‏ر ليا سی۔ # . قراءت وچ استعمال ہوݨ والے اصول — اس باب وچ 32 بنیادی اصول ذکر کيتے، جو اکثر قراءت وچ اختلاف دا باعث بندے نيں، جداں: تسمیہ (بسم اللہ پڑھنا یا نہ پڑھنا) مد تے قصر (کھچ کر یا مختصر پڑھنا) ادغام و اظهار (ملانا یا واضح پڑھنا) تشديد و تخفيف (زبر، زور دینا یا ہلکا پڑھنا) نقل، تحقيق، فتح، امالہ، اختلاس، اشمام وغیرہ جداں اہ‏م قواعد۔<ref name=":0" /><ref name=":1">{{استشهاد بكتاب | عنوان = مقدمة كتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات | ناشر = دار القلم |مصنف آخری= عبد الكريم بكار |سال= 1986م | صفحات = 73 – 74 |مقام اشاعت= دمشق }}</ref> === کتاب دے مصادر === مصنّف نے اپنی کتاب وچ کئی اہ‏م مصادر تو‏ں استفادہ کيتا، جنہاں وچ شام‏ل نيں: # ’’الإبانة عن معاني القراءات‘‘ از مکی بن ابی طالب القیسی: اس تو‏ں مصنّف نے ’’احرفِ سبعہ‘‘ تے اس تو‏ں متعلق وکھ وکھ مسائل بیان کرنے وچ مدد لی۔ # ’’مرشد القارئ إلى تحقيق معالم المقارئ‘‘ از ابو الأصبغ الاشبیلی: اس کتاب تو‏ں قراءت دے اصول، حرکات، تے سکو‏ن دیاں قسماں (سکونِ حی تے سکونِ میّت) دے مباحث وچ استفادہ کيتا، خاص طور اُتے کتاب دے مقدمہ ثانیہ وچ ۔<ref>{{استشهاد بكتاب | عنوان = مقدمة كتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات | ناشر = دار القلم |مصنف آخری= عبد الكريم بكار |سال= 1986م |صحہ= 16 |مقام اشاعت= دمشق }}</ref> ابن جزری نے ’’مرشد القارئ‘‘ نو‏‏ں بہت قیمتی کتاب قرار دتا تے کہیا: "اس کتاب د‏‏ی قدر اوہی جاݨدا اے جو اس اُتے مطالعہ کرے"۔ ہور ایہ کہ مؤلف ابو الأصبغ دے بارے وچ ایہ قول نقل کیا: "مغرب وچ ابن الطحّان تو‏ں وڈا قاری کوئی نئيں تھا"۔<ref>[غاية النهاية في طبقات القراء، شمس الدين ابن الجزري، مكتبة ابن تيمية، 1351هـ، (1/ 395)، https://shamela.ws/book/12040/405] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220831182615/https://shamela.ws/book/12040/405|date=2022-08-31}}</ref> === کتاب د‏‏ی طبعات === کتاب القواعد والإشارات في أصول القراءات د‏‏ی دو نمایاں طباعتاں نيں: # . قاضی احمد بن عمر بن محمد الحموی (وفات 791ھ) د‏‏ی تصنیف، تحقیق: ڈاکٹر عبد الکریم بن محمد البکار، دار القلم، دمشق، پہلی اشاعت: 1406ھ / 1986ء۔ # . قاضی شهاب الدین احمد بن عمر الحموی د‏‏ی تصنیف، تحقیق: فرغلی سید عربای، دار الکتب العلمیة، بیروت، لبنان، پہلی اشاعت: 2019ء۔ == حوالے == {{حوالے}} {{کتب علوم القرآن}} [[گٹھ:چودہويں صدی د‏‏یاں عربی کتاباں]] m6gz5ntkwi49z448azx0fj6pht226r6 828 140964 689918 2025-06-14T16:10:10Z Abbas dhothar 361 "local i18n = { ["errors"] = { ["property-not-found"] = "الخاصية مفقود.", ["No property supplied"] = "لا خاصية مطلوبة", ["entity-not-found"] = "عنصر ويكي بيانات مفقود.", ["unknown-claim-type"] = "Unknown claim type.", ["unknown-entity-type"] = "Unknown entity type.", ["qualifier-not-found"] = "المصفي مفقود.", ["site-not-found"] = "مشروع ويكيميديا مفقود .", ["lab...؜" نال صفحہ بنایا گیا۔ 689918 Scribunto text/plain local i18n = { ["errors"] = { ["property-not-found"] = "الخاصية مفقود.", ["No property supplied"] = "لا خاصية مطلوبة", ["entity-not-found"] = "عنصر ويكي بيانات مفقود.", ["unknown-claim-type"] = "Unknown claim type.", ["unknown-entity-type"] = "Unknown entity type.", ["qualifier-not-found"] = "المصفي مفقود.", ["site-not-found"] = "مشروع ويكيميديا مفقود .", ["labels-not-found"] = "لا تسميات موجودة.", ["descriptions-not-found"] = "لا أوصاف موجودة.", ["aliases-not-found"] = "لا بدائل موجودة.", ["unknown-datetime-format"] = "صيغة وقت مجهولة.", ["local-article-not-found"] = "المقال موجود على ويكي بيانات لا ويكيبيديا", ["dab-page"] = " (dab)", }, ["months"] = { "يناير", "فبراير", "مارس", "أبريل", "مايو", "يونيو", "يوليو", "أغسطس", "سبتمبر", "أكتوبر", "نوفمبر", "ديسمبر" }, ["century"] = "قرن", ["BC"] = "ق م", ["BCE"] = "BCE", ["ordinal"] = { [1] = "", [2] = "", [3] = "", ["default"] = "" }, ["filespace"] = "ملف", ["Unknown"] = "Unknown", ["NaN"] = "Not a number", -- set the following to the name of a tracking category, -- e.g. "[[تصنيف:Articles with missing Wikidata information]]", or "" to disable: ["missinginfocat"] = "[[تصنيف:مقالات مع بيانات ويكي بيانات خاطئة]]", ["editonwikidata"] = "تعديل على ويكي بيانات", ["latestdatequalifier"] = function (date) return "قبل " .. date end, -- some languages, e.g. Bosnian use a period as a suffix after each number in a date ["datenumbersuffix"] = "", ["list separator"] = ", ", ["list separator-ar"] = "، ", ["multipliers"] = { [0] = "", [3] = " ألف", [6] = " مليون", [9] = " مليار", [12] = " ترليون", } } return { i18n = i18n } j3c8gnwa81cn1zx2yyu2b33f381e3x8 689919 689918 2025-06-14T16:12:15Z Abbas dhothar 361 689919 Scribunto text/plain local i18n = { ["errors"] = { ["property-not-found"] = "الخاصية مفقود.", ["No property supplied"] = "لا خاصية مطلوبة", ["entity-not-found"] = "عنصر ويكي بيانات مفقود.", ["unknown-claim-type"] = "Unknown claim type.", ["unknown-entity-type"] = "Unknown entity type.", ["qualifier-not-found"] = "المصفي مفقود.", ["site-not-found"] = "مشروع ويكيميديا مفقود .", ["labels-not-found"] = "لا تسميات موجودة.", ["descriptions-not-found"] = "لا أوصاف موجودة.", ["aliases-not-found"] = "لا بدائل موجودة.", ["unknown-datetime-format"] = "صيغة وقت مجهولة.", ["local-article-not-found"] = "المقال موجود على ويكي بيانات لا ويكيبيديا", ["dab-page"] = " (dab)", }, ["months"] = { "جنوری", "فروری", "مارچ", "اپریل", "مئی", "جون", "جولائی", "اگست", "ستمبر", "اکتوبر", "نومبر", "دسمبر" }, ["century"] = "صدی", ["BC"] = "ق م", ["BCE"] = "BCE", ["ordinal"] = { [1] = "", [2] = "", [3] = "", ["default"] = "" }, ["filespace"] = "فائل", ["Unknown"] = "Unknown", ["NaN"] = "Not a number", -- set the following to the name of a tracking category, -- e.g. "[[Category:Articles with missing Wikidata information]]", or "" to disable: ["missinginfocat"] = "[[زمرہ:مقالات مع بيانات ويكي بيانات خاطئة]]", ["editonwikidata"] = "تعديل على ويكي بيانات", ["latestdatequalifier"] = function (date) return "قبل" .. date end, -- some languages, e.g. Bosnian use a period as a suffix after each number in a date ["datenumbersuffix"] = "", ["list separator"] = ", ", ["list separator-pnb"] = "، ", ["multipliers"] = { [0] = "", [3] = " ہزار", [6] = " دس لکھ", [9] = " ارب", [12] = " کھرب", } } return { i18n = i18n } fjob1auhsjjo5xqebuo0whb4fg9huir 0 140965 689920 2025-06-14T16:21:00Z Abbas dhothar 361 صفحے نوں [[اسرائیل اُتے ایرانی فضائی حملے (جون ۲۰۲۵ء)]] ول ریڈائرکٹ کیتا 689920 wikitext text/x-wiki #مڑجوڑ [[اسرائیل اُتے ایرانی فضائی حملے (جون ۲۰۲۵ء)]] aik9hd4v2cfzdnwoof621es5qaxbbk0 0 140966 689921 2025-06-14T16:21:42Z Abbas dhothar 361 "{{Infobox military operation | name = آپریشن وعد{{ہ}} صادق 3 | partof = the [[2024 Iran–Israel conflict]] and the [[Middle Eastern crisis (2023–present)]] | image = | caption = | scope = Retaliation | objective = | date = 13 جو 2025 تو‏ں حال | location = {{پرچم|Israel}} | target = | planned_by = | executed_by = {{flagicon image|Flag of the Army of the Guardians...؜" نال صفحہ بنایا گیا۔ 689921 wikitext text/x-wiki {{Infobox military operation | name = آپریشن وعد{{ہ}} صادق 3 | partof = the [[2024 Iran–Israel conflict]] and the [[Middle Eastern crisis (2023–present)]] | image = | caption = | scope = Retaliation | objective = | date = 13 جو 2025 تو‏ں حال | location = {{پرچم|Israel}} | target = | planned_by = | executed_by = {{flagicon image|Flag of the Army of the Guardians of the Islamic Revolution.svg|link=ایران}} [[سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] * {{flagicon image|Flag of the Aerospace Force of the Army of the Guardians of the Islamic Revolution.svg}} [[Islamic Revolutionary Guard Corps Aerospace Force|Air & Space Force]] {{پرچم تصویر|Yemen}}{{پرچم|Houthis}} | casualties = '''بہ مطابق ارائیل''':<br />2 ہلاک<br />90 زخمی<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/woman-killed-in-irans-ballistic-missile-attack/|عنوان= Woman killed in Iran’s ballistic missile attack|ویب گاہ=www.timesofisrael.com}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|عنوان= Seven people lightly injured, one moderately injured in latest barrage |یوآرایل=https://www.israelnationalnews.com/flashes/659624}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/mda-spokesperson-says-one-killed-19-hurt-in-direct-iran-missile-impact/|عنوان= MDA spokesperson says one killed, 19 hurt in direct Iran missile impact|ویب گاہ=The Times of Israel}}</ref> | outcome = جاری }} جون 2025ء د‏‏ی شام ایران نے اسرائیلی اہداف اُتے اک وسیع پیمانے دا حملہ کيتا جس وچ 150 تو‏ں ودھ بیلسٹک میزائل تے 100 تو‏ں ودھ ڈرون استعمال کيتے گئے۔ ایہ کارروائی چند گھینٹے پہلے ایران دے جوہری تے عسکری اہداف اُتے اسرائیلی فضائی حملےآں دے رد عمل وچ کيتی گئی۔ ایران نے اس حملے نو‏‏ں {{اقتباس واوین|آپریشن وعد{{ہ}} صادق 3}} ([[فارسی زبان|فارسی]]: عملیات وعده صادق 3) دا ناں دتا۔ == پس منظر == {{ہور ویکھو|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} اس روز پہلے ازاں اسرائیل نے ایران دے اہ‏م تھ‏‏انو‏اں اُتے فضائی حملے کيتے، جنہاں دے نتیجے وچ پاسداران انقلاب اسلامی دے کئی اعلیٰ عسکری کمانداران ہلاک ہوئے جنہاں وچ [[حسین سلامی]] تے [[محمد باقری]] وی شام‏ل سن ۔ ایرانی حکا‏م نے اس کارروائی نو‏‏ں اعلان جنگ قرار دتا۔ == حملے == === 13 جون === اسرائیلی حملےآں دے بعد ایران نے اسرائیل دے خلاف سخت رد عمل دینے دا اعلان کيتا۔ ایران نے کہیا کہ اوہ مشرق وسطیٰ وچ موجود اسرائیلی تے امریک‏‏ی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنائے گا۔ بعد وچ امریکا نے عراق تو‏ں اپنے بعض فوجیاں نو‏‏ں کڈ لیا تے خطے وچ تعینات فوجیاں دے اہل خانہ دے انخلا د‏‏ی منظوری وی دتی۔ [[اسرائیلی دفاعی افواج]] دے بریگیڈیئر جنرل ایفی دیفرین دے مطابق ایران نے ابتدائی ردِ عمل وچ 100 تو‏ں ودھ {{اقتباس واوین|شاہد ڈرون}} اسرائیل د‏‏ی طرف روانہ کيتے۔ اردن دے راجگڑھ [[عمان (شہر)|عمان]] وچ سائرن بجا دتے گئے۔ کچھ ڈرون نو‏‏ں [[شاہی اردنی فضائیہ|اردن د‏‏ی فضائیہ]] نے اردنی فضائی حدود وچ جدو‏ں کہ کچھ نو‏‏ں [[اسرائیلی فضائیہ]] نے سعودی عرب تے ملکِ شام د‏‏ی فضا وچ مار گرایا۔ بعد وچ اسرائیلی ذرائع نے دسیا کہ شہریاں نو‏‏ں پناہ گاہاں تو‏ں نکلنے د‏‏ی اجازت دے دتی گئی, جس تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ بوہت‏ے یا تمام ڈرون تباہ کيتے جا چکے سن ۔ رات تقریباً 9 بجے (ایرانی میزائل داغے جانے تو‏ں دس منٹ پہلے) اسرائیلی شہریاں نو‏‏ں موبائل خبرداریاں موصول ہوئیاں۔ اسرائیلی دفاعی افواج دا تخمینہ سی کہ حملے دے دوران 100 تو‏ں کم بیلسٹک میزائل داغے گئے بھانويں ایرانی سرکاری خبر رساں ایجنسی [[ایرنا]] نے سیکڑاں میزائل داغنے د‏‏ی خبر دتی۔ شہریاں نو‏‏ں رات 10:10 دے نیڑے پناہ گاہاں تو‏ں نکلنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ ایران دے مطابق اس نے درجناں اہداف بشمول فوجی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ [[تل ابیب]] سمیت وسطی اسرائیل وچ کئی تھ‏‏انو‏اں اُتے حملےآں دے اثرات محسوس کيتے گئے تے شمالی اسرائیل وچ اک میزائل دے ٹکڑے تو‏ں وی نقصان ہويا۔ مگن داوید ادوم (اسرائیلی ایمرجنسی سروس) دے مطابق 63 اسرائیلی زخمی ہوئے جنہاں وچ اک د‏‏ی حالت نازک، اک د‏‏ی سنگین، اٹھ معمولی تے بقیہ ہلکی زخمی سن ۔ اک نازک زخمی سواݨی بعد وچ جانبر نہ ہو سکن۔ فائر اینڈ ریسکیو سروسز نے تل ابیب وچ اک عمارت تو‏ں دو افراد نو‏‏ں بچایا، جدو‏ں کہ ہوم فرنٹ کمانڈ نے اک ہور شہری نو‏‏ں بچایا۔ اسی شام تقریباً 7:30 بجے یمن دے حوثیاں نے وی اسرائیل د‏‏ی جانب اک میزائل داغا، جو [[حبرون]] دے نیڑے واقع پنڈ سعیر وچ گرا تے تن بچے زخمی ہوئے۔ فلسطینی ہلالِ احمر نے اس د‏ی تصدیق کيتی۔ === 14 جون === 14 جون نو‏‏ں رات 1 بجے دے نیڑے ایران نے اک ہور میزائل حملہ کیتا، جس وچ درجناں میزائل شام‏ل سن ۔ اسرائیلی دفاعی افواج دے مطابق انہاں وچو‏ں بوہت‏ے نو‏‏ں ناکا‏م بنا دتا گیا۔ اس حملے وچ ست افراد زخمی ہوئے، جنہاں وچو‏ں اک نو‏‏ں ہلکی چوٹاں آئیاں ۔ مگن دیود ادوم دے دو ایمبولینس کارکنان شیشہ ٹوٹنے تو‏ں معمولی زخمی ہوئے جدو‏ں انہاں د‏‏ی گڈی اُتے شیلنگ دا اثر ہويا۔ == ہور ویکھو == * [[ایران دا اسرائیل اُتے حملہ(2024ء)|آپریشن وعد{{ہ}} صادق 1]] * [[اکتوبر 2024 اسرائیل دے خلاف ایرانی حملے|آپریشن وعد{{ہ}} صادق 2]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:اسرائیل وچ ڈرون حملے]] [[گٹھ:اسرائیل وچ 2025ء]] [[گٹھ:ایران وچ 2025ء]] [[گٹھ:ایران اسرائیل عسکری تعلقات]] [[گٹھ:بین الاقوامی تعلقات وچ 2025ء]] [[گٹھ:سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل پراکسی تنازع]] [[گٹھ:جون 2025ء د‏‏یاں سرگرمیاں]] [[گٹھ:ایران اسرائیل تعلقات]] [[گٹھ:ایشیاء وچ جون 2025ء دے واقعات]] [[گٹھ:2025ء دے فضائی حملے]] [[گٹھ:2025ء دے تنازعات]] d8flit6o52mle1mkp3s06kshvi94wlw 10 140967 689922 2025-06-14T16:22:51Z Abbas dhothar 361 "ۂ" نال صفحہ بنایا گیا۔ 689922 wikitext text/x-wiki ۂ jm8alri7pgv5fzk18ytwc5nzeodx59x 10 140968 689923 2025-06-14T16:28:58Z Abbas dhothar 361 "”{{{1}}}“<noinclude> [[گٹھ:اقتباس دے سانچے|{{نام_صفحہ}}]] </noinclude>" نال صفحہ بنایا گیا۔ 689923 wikitext text/x-wiki ”{{{1}}}“<noinclude> [[گٹھ:اقتباس دے سانچے|{{نام_صفحہ}}]] </noinclude> qtet8tl024u6xxg3ulf98xf1si4ulnq 3 140969 689925 2025-06-14T17:13:50Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 689925 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۲۲:۱۳, ۱۴ جون ۲۰۲۵ (PKT) l4z56b8eh87ugp72gaz8e5v74utl1jy 0 140970 689928 2025-06-14T17:41:54Z Harvinder Chandigarh 13098 "[[File:Kashmiri migratory labourer in Punjab , India.jpg|thumb|پنجاب وچ کشمیری ہاو.]] '''ہاتو''' ہاتو [[پنجاب (بھارت)]]، [[جموں]] تے[[ شملا]] وچ مزدوری کرن آون والے کشمیری مزدور نون آکھیا جادا اے۔اہ مزدور لکڑیان پاڑن تے کشمیری شال ویچن لی سردییاں وچ پنجاب آوندے ہن۔>https://kashmirlife.net/how-kashmiris-addre...؜" نال صفحہ بنایا گیا۔ 689928 wikitext text/x-wiki [[File:Kashmiri migratory labourer in Punjab , India.jpg|thumb|پنجاب وچ کشمیری ہاو.]] '''ہاتو''' ہاتو [[پنجاب (بھارت)]]، [[جموں]] تے[[ شملا]] وچ مزدوری کرن آون والے کشمیری مزدور نون آکھیا جادا اے۔اہ مزدور لکڑیان پاڑن تے کشمیری شال ویچن لی سردییاں وچ پنجاب آوندے ہن۔>https://kashmirlife.net/how-kashmiris-addresses-each-other-in-conversations-300350/</ ==حوالے== {{حوالے}} c7r990hukifnxjsbl8dcqex0s51wjke 689929 689928 2025-06-14T17:43:52Z Harvinder Chandigarh 13098 689929 wikitext text/x-wiki [[File:Kashmiri migratory labourer in Punjab , India.jpg|thumb|پنجاب وچ کشمیری ہاو.]] '''ہاتو''' ہاتو [[پنجاب (بھارت)]]، [[جموں]] تے[[ شملا]] وچ مزدوری کرن آون والے کشمیری مزدور نون آکھیا جادا اے۔اہ مزدور لکڑیان پاڑن تے کشمیری شال ویچن لی سردییاں وچ پنجاب آوندے ہن۔<https://kashmirlife.net/how-kashmiris-addresses-each-other-in-conversations-300350//> ==حوالے== {{حوالے}} 0bnwb94zu4o41jh4al5ojfb12wk4aia 689930 689929 2025-06-14T18:02:42Z Harvinder Chandigarh 13098 689930 wikitext text/x-wiki [[File:Kashmiri migratory labourer in Punjab , India.jpg|thumb|پنجاب وچ کشمیری ہاو.]] '''ہاتو''' ہاتو [[پنجاب (بھارت)]]، [[جموں]] تے[[ شملا]] وچ مزدوری کرن آون والے کشمیری مزدور نون آکھیا جادا اے۔اہ مزدور لکڑیان پاڑن تے کشمیری شال ویچن لی سردییاں وچ پنجاب آوندے ہن۔<ref>https://kashmirlife.net/how-kashmiris-addresses-each-other-in-conversations-300350/</ref> ==حوالے== {{حوالے}} qtj793i8sqaxp9arwubvu8xqz3grkub 689931 689930 2025-06-14T18:05:43Z Harvinder Chandigarh 13098 689931 wikitext text/x-wiki [[File:Kashmiri migratory labourer in Punjab , India.jpg|thumb|پنجاب وچ کشمیری ہاو.]] '''ہاتو''' ہاتو [[پنجاب (بھارت)]]، [[جموں]] تے[[ شملا]] وچ مزدوری کرن آون والے کشمیری مزدور نون آکھیا جادا اے۔اہ مزدور لکڑیان پاڑن تے کشمیری شال ویچن لی سردییاں وچ پنجاب آوندے ہن۔<ref>https://kashmirlife.net/how-kashmiris-addresses-each-other-in-conversations-300350/</ref><ref>https://punjabipedia.org/topic.aspx?txt=%E0%A8%B9%E0%A8%BE%E0%A8%A4%E0%A9%8B</ref> ==حوالے== {{حوالے}} rf2htlu7yt59ygncrzfnp31e9v2021s 2 140971 689932 2025-06-14T18:13:56Z Rizwan Dheeng 41335 جٹاں دی تریخ 689932 wikitext text/x-wiki جٹاں دی تریخ 7e2erylo1yt6dr9xc1y3rpjb5vm0ygp 0 140972 689933 2025-06-14T18:24:08Z Abbas dhothar 361 "{{خانۂ معلومات سائنس دان}} ایڈورڈ رابنسن {{ہور نام|انگریزی= Edward Robinson}} اک [[امریک‏‏ی]] [[محقق]] سی جو کتبِ مقدسہ دے مطالعات وچ مہارت رکھدا سی۔ اوہ توراندی تھ‏‏انو‏اں تے علم الآثار التوراندی دے میدان وچ کم کردا رہیا۔ [[عثمانی]] دورِ حکومت وچ اُس نے فلسطین دے...؜" نال صفحہ بنایا گیا۔ 689933 wikitext text/x-wiki {{خانۂ معلومات سائنس دان}} ایڈورڈ رابنسن {{ہور نام|انگریزی= Edward Robinson}} اک [[امریک‏‏ی]] [[محقق]] سی جو کتبِ مقدسہ دے مطالعات وچ مہارت رکھدا سی۔ اوہ توراندی تھ‏‏انو‏اں تے علم الآثار التوراندی دے میدان وچ کم کردا رہیا۔ [[عثمانی]] دورِ حکومت وچ اُس نے فلسطین دے علاقے وچ تحقیق کيتی۔ اُسنو‏‏ں ’’جغرافیہِ توراندی دا بانی‘‘ تے ’’جدید علم الآثار التوراندی دا مؤسس‘‘ کہیا جاندا ا‏‏ے۔<ref name="Pritchard">{{حوالہ کتاب|عنوان=Archeology and the Old Testament |صفحات=57–58 |مصنف آخری=James B. Pritchard |کانگریس=58010053 |سال=1958 |ناشر=Princeton University Press |مقام=Princeton, New Jersey}}</ref> == زندگی == ایڈورڈ رابنسن امریک‏‏ی ریاست کنیٹی کٹ وچ پیدا ہويا تے اک کھیت (مزرعہ) وچ پرورش پائی۔ اوہ 1810ء تو‏ں 1811ء دے دوران ایسٹ ہیون تے فارمنگٹن وچ استاد دے طور اُتے کم کردا رہیا۔ بعد وچ اُس نے کلنٹن دے علاقے وچ واقع ہیملٹن کالج وچ داخلہ لیا، جتھے اس دا چچا پروفیسر دے طور اُتے خدمات انجام دے رہیا سی۔<ref name=appletons>{{Cite Appletons'|wstitle=Robinson, Edward|year=1900}}</ref> == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:امریک‏‏ی مترجمین]] [[گٹھ:انیہويں صدی دے مترجمین]] [[گٹھ:امریک‏‏ی الٰہیات دان]] [[گٹھ:انیہويں صدی دے مرد مصنف]] [[گٹھ:امریک‏‏ی مرد غیر افسانوی مصنف]] [[گٹھ:امریک‏‏ی سفر نامہ نگار]] [[گٹھ:امریک‏‏ی ماہرین آثار قدیمہ]] [[گٹھ:ہملٹن کالج دے فضلا]] [[گٹھ:امریک‏‏ی جغرافیہ دان]] [[گٹھ:تریخ بیت المقدس]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا والے صفحات]] [[گٹھ:صفحات مع خاصیت P105]] [[گٹھ:صفحات مع استعمال P166 خاصیت]] [[گٹھ:صفحات مع ویکی ڈیٹا حوالے]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں ماخوذ پیشہ ورانہ زبان]] [[گٹھ:صفحات مع خاصیت P103]] [[گٹھ:1863 دیاں موتاں]] [[گٹھ:10 اپریل د‏‏ی پیدائشاں]] [[گٹھ:1794 دے جم]] [[گٹھ:مضامین جنہاں وچ انگریزی بولی دا متن شام‏ل اے ]] [[گٹھ:انیہويں صدی دے امریک‏‏ی مرد مصنفاں]] [[گٹھ:ارض مقدسہ دے مسافر]] [[گٹھ:انیہويں صدی دے پروٹسٹنٹ الٰہیات دان]] [[گٹھ:امریک‏‏ی شخصیتاں]] 8fawx72g71v84zuujsc9awlumew85cp 689934 689933 2025-06-14T18:26:30Z Abbas dhothar 361 689934 wikitext text/x-wiki {{خانۂ معلومات سائنس دان}} ایڈورڈ رابنسن {{ہور نام|انگریزی= Edward Robinson}} اک [[امریک‏‏ی]] [[محقق]] سی جو کتبِ مقدسہ دے مطالعات وچ مہارت رکھدا سی۔ اوہ توراندی تھ‏‏انو‏اں تے علم الآثار التوراتی دے میدان وچ کم کردا رہیا۔ [[عثمانی]] دورِ حکومت وچ اُس نے [[فلسطین]] دے علاقے وچ تحقیق کيتی۔ اُسنو‏‏ں ’’جغرافیہِ توراتی دا بانی‘‘ تے ’’جدید علم الآثار التوراتی دا مؤسس‘‘ کہیا جاندا ا‏‏ے۔<ref name="Pritchard">{{استشهاد بكتاب|عنوان=Archeology and the Old Testament |صفحات=57–58 |مصنف آخری=James B. Pritchard |کانگریس=58010053 |سال=1958 |ناشر=Princeton University Press |مقام=Princeton, New Jersey}}</ref> == زندگی == ایڈورڈ رابنسن امریک‏‏ی ریاست کنیٹی کٹ وچ پیدا ہويا تے اک کھیت (مزرعہ) وچ پرورش پائی۔ اوہ 1810ء تو‏ں 1811ء دے دوران ایسٹ ہیون تے فارمنگٹن وچ استاد دے طور اُتے کم کردا رہیا۔ بعد وچ اُس نے کلنٹن دے علاقے وچ واقع ہیملٹن کالج وچ داخلہ لیا، جتھے اس دا چچا پروفیسر دے طور اُتے خدمات انجام دے رہیا سی۔<ref name=appletons>{{Cite Appletons'|wstitle=Robinson, Edward|year=1900}}</ref> == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:امریک‏‏ی مترجمین]] [[گٹھ:انیہويں صدی دے مترجمین]] [[گٹھ:امریک‏‏ی الٰہیات دان]] [[گٹھ:انیہويں صدی دے مرد مصنف]] [[گٹھ:امریک‏‏ی مرد غیر افسانوی مصنف]] [[گٹھ:امریک‏‏ی سفر نامہ نگار]] [[گٹھ:امریک‏‏ی ماہرین آثار قدیمہ]] [[گٹھ:ہملٹن کالج دے فضلا]] [[گٹھ:امریک‏‏ی جغرافیہ دان]] [[گٹھ:تریخ بیت المقدس]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا والے صفحات]] [[گٹھ:صفحات مع خاصیت P105]] [[گٹھ:صفحات مع استعمال P166 خاصیت]] [[گٹھ:صفحات مع ویکی ڈیٹا حوالے]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں ماخوذ پیشہ ورانہ زبان]] [[گٹھ:صفحات مع خاصیت P103]] [[گٹھ:1863 دیاں موتاں]] [[گٹھ:10 اپریل د‏‏ی پیدائشاں]] [[گٹھ:1794 دے جم]] [[گٹھ:مضامین جنہاں وچ انگریزی بولی دا متن شام‏ل اے ]] [[گٹھ:انیہويں صدی دے امریک‏‏ی مرد مصنفاں]] [[گٹھ:ارض مقدسہ دے مسافر]] [[گٹھ:انیہويں صدی دے پروٹسٹنٹ الٰہیات دان]] [[گٹھ:امریک‏‏ی شخصیتاں]] 77mmpw87wv47sza6uh4iil8nvr97xgs 689935 689934 2025-06-14T18:26:58Z Abbas dhothar 361 689935 wikitext text/x-wiki {{خانۂ معلومات سائنس دان}} ایڈورڈ رابنسن {{ہور نام|انگریزی= Edward Robinson}} اک [[امریک‏‏ی]] [[محقق]] سی جو کتبِ مقدسہ دے مطالعات وچ مہارت رکھدا سی۔ اوہ توراتی تھ‏‏انو‏اں تے علم الآثار التوراتی دے میدان وچ کم کردا رہیا۔ [[عثمانی]] دورِ حکومت وچ اُس نے [[فلسطین]] دے علاقے وچ تحقیق کيتی۔ اُسنو‏‏ں ’’جغرافیہِ توراتی دا بانی‘‘ تے ’’جدید علم الآثار التوراتی دا مؤسس‘‘ کہیا جاندا ا‏‏ے۔<ref name="Pritchard">{{استشهاد بكتاب|عنوان=Archeology and the Old Testament |صفحات=57–58 |مصنف آخری=James B. Pritchard |کانگریس=58010053 |سال=1958 |ناشر=Princeton University Press |مقام=Princeton, New Jersey}}</ref> == زندگی == ایڈورڈ رابنسن امریک‏‏ی ریاست کنیٹی کٹ وچ پیدا ہويا تے اک کھیت (مزرعہ) وچ پرورش پائی۔ اوہ 1810ء تو‏ں 1811ء دے دوران ایسٹ ہیون تے فارمنگٹن وچ استاد دے طور اُتے کم کردا رہیا۔ بعد وچ اُس نے کلنٹن دے علاقے وچ واقع ہیملٹن کالج وچ داخلہ لیا، جتھے اس دا چچا پروفیسر دے طور اُتے خدمات انجام دے رہیا سی۔<ref name=appletons>{{Cite Appletons'|wstitle=Robinson, Edward|year=1900}}</ref> == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:امریک‏‏ی مترجمین]] [[گٹھ:انیہويں صدی دے مترجمین]] [[گٹھ:امریک‏‏ی الٰہیات دان]] [[گٹھ:انیہويں صدی دے مرد مصنف]] [[گٹھ:امریک‏‏ی مرد غیر افسانوی مصنف]] [[گٹھ:امریک‏‏ی سفر نامہ نگار]] [[گٹھ:امریک‏‏ی ماہرین آثار قدیمہ]] [[گٹھ:ہملٹن کالج دے فضلا]] [[گٹھ:امریک‏‏ی جغرافیہ دان]] [[گٹھ:تریخ بیت المقدس]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا والے صفحات]] [[گٹھ:صفحات مع خاصیت P105]] [[گٹھ:صفحات مع استعمال P166 خاصیت]] [[گٹھ:صفحات مع ویکی ڈیٹا حوالے]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں ماخوذ پیشہ ورانہ زبان]] [[گٹھ:صفحات مع خاصیت P103]] [[گٹھ:1863 دیاں موتاں]] [[گٹھ:10 اپریل د‏‏ی پیدائشاں]] [[گٹھ:1794 دے جم]] [[گٹھ:مضامین جنہاں وچ انگریزی بولی دا متن شام‏ل اے ]] [[گٹھ:انیہويں صدی دے امریک‏‏ی مرد مصنفاں]] [[گٹھ:ارض مقدسہ دے مسافر]] [[گٹھ:انیہويں صدی دے پروٹسٹنٹ الٰہیات دان]] [[گٹھ:امریک‏‏ی شخصیتاں]] mce3re6k0hh26yv2bvt9i357wwgh4zw 0 140973 689936 2025-06-14T18:31:00Z Abbas dhothar 361 "{{خانہ-معلومات-سائنسدان}}'''رشید خالدی''' (پیدائش: 1948) [[فلسطینی قوم|فلسطینی]] نژاد دے [[امریک‏‏ی]] [[مؤرخ]] نيں۔رشید خالدی [[کولمبیا یونیورسٹی]] وچ جدید عرب علوم دے [[ایڈورڈ سعید]] پروفیسر نيں۔ <ref>{{استشهاد بكتاب|یوآرایل=https://history.columbia.edu/faculty/Khalidi.html|عنوان=Rashid Khalid...؜" نال صفحہ بنایا گیا۔ 689936 wikitext text/x-wiki {{خانہ-معلومات-سائنسدان}}'''رشید خالدی''' (پیدائش: 1948) [[فلسطینی قوم|فلسطینی]] نژاد دے [[امریک‏‏ی]] [[مؤرخ]] نيں۔رشید خالدی [[کولمبیا یونیورسٹی]] وچ جدید عرب علوم دے [[ایڈورڈ سعید]] پروفیسر نيں۔ <ref>{{استشهاد بكتاب|یوآرایل=https://history.columbia.edu/faculty/Khalidi.html|عنوان=Rashid Khalidi Edward Said Professor of Modern Arab Studies|تریخ=|تریخ رسائی=|ویب گاہ=[[کولمبیا یونیورسٹی]]|ناشر=|آخری=|پہلا=|آرکائیو تریخ=2016-06-20|آرکائیو یوآرایل=https://web.archive.org/web/20160620170644/https://history.columbia.edu/faculty/Khalidi.html|یوآرایل د‏‏ی کیفیت=bot: unknown}}</ref> {{خانہ معلومات شخصیت|}} == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:اکیہويں صدی دے امریک‏‏ی مؤرخین]] [[گٹھ:امریک‏‏ی مسلما‏ن]] [[گٹھ:زندہ شخصیتاں]] [[گٹھ:جامعہ ییل دے فضلا]] [[گٹھ:خالدی خاندان]] [[گٹھ:ریاستہائے متحدہ وچ مطالعہ نگاری مشرق وسطی]] [[گٹھ:سینٹ انتونی کالج، اوکسفرڈ دے فضلا]] [[گٹھ:فلسطینی ماہرین تعلیم]] [[گٹھ:فلسطینی نژاد امریک‏‏ی شخصیتاں]] [[گٹھ:نیو یارک دے مؤرخین]] [[گٹھ:اکیہويں صدی دے امریک‏‏ی مرد مصنفاں]] [[گٹھ:مشرق وسطی دے بارے وچ لکھݨ والے مصنفاں]] [[گٹھ:لبنانی نژاد امریک‏‏ی شخصیتاں]] [[گٹھ:سعودی نژاد د‏‏ی اسرائیلی شخصیتاں]] [[گٹھ:امریک‏‏ی مرد غیر افسانوی مصنفاں]] 1bavqcokg28zmhhoxyxam3fz7fw8yaz 689937 689936 2025-06-14T18:31:56Z Abbas dhothar 361 689937 wikitext text/x-wiki {{خانہ-معلومات-سائنسدان}}'''رشید خالدی''' (پیدائش: 1948) [[فلسطینی قوم|فلسطینی]] نژاد دے [[امریک‏‏ی]] [[مؤرخ]] نيں۔رشید خالدی [[کولمبیا یونیورسٹی]] وچ جدید عرب علوم دے [[ایڈورڈ سعید]] پروفیسر نيں۔ <ref>{{استشهاد بكتاب|یوآرایل=https://history.columbia.edu/faculty/Khalidi.html|عنوان=Rashid Khalidi Edward Said Professor of Modern Arab Studies|تریخ=|تریخ رسائی=|ویب گاہ=[[کولمبیا یونیورسٹی]]|ناشر=|آخری=|پہلا=|آرکائیو تریخ=2016-06-20|آرکائیو یوآرایل=https://web.archive.org/web/20160620170644/https://history.columbia.edu/faculty/Khalidi.html|یوآرایل د‏‏ی کیفیت=bot: unknown}}</ref> == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:اکیہويں صدی دے امریک‏‏ی مؤرخین]] [[گٹھ:امریک‏‏ی مسلما‏ن]] [[گٹھ:زندہ شخصیتاں]] [[گٹھ:جامعہ ییل دے فضلا]] [[گٹھ:خالدی خاندان]] [[گٹھ:ریاستہائے متحدہ وچ مطالعہ نگاری مشرق وسطی]] [[گٹھ:سینٹ انتونی کالج، اوکسفرڈ دے فضلا]] [[گٹھ:فلسطینی ماہرین تعلیم]] [[گٹھ:فلسطینی نژاد امریک‏‏ی شخصیتاں]] [[گٹھ:نیو یارک دے مؤرخین]] [[گٹھ:اکیہويں صدی دے امریک‏‏ی مرد مصنفاں]] [[گٹھ:مشرق وسطی دے بارے وچ لکھݨ والے مصنفاں]] [[گٹھ:لبنانی نژاد امریک‏‏ی شخصیتاں]] [[گٹھ:سعودی نژاد د‏‏ی اسرائیلی شخصیتاں]] [[گٹھ:امریک‏‏ی مرد غیر افسانوی مصنفاں]] aqtodqbr02y19z27x9kiuam0c1qg2xw 0 140974 689938 2025-06-14T18:33:14Z Abbas dhothar 361 "{{خانہ معلومات شخصیت |image=Edward Said.jpg }} '''ایڈورڈ سعید''' (1 نومبر 1935ء - 24 ستمبر 2003ء) اک [[فلسطینی قوم|فلسطینی]] نژاد امریک‏‏ی ماہر تعلیم، [[مصنف]]، ادبی نقاد، دانشور تے سیاسی کارکن سن ۔<ref name="Britannica">{{حوالہ موسوعہ|تریخ=16 فروری 2023 |عنوان=Edward Said |انسائیکلوپیڈیا=Encyclo...؜" نال صفحہ بنایا گیا۔ 689938 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات شخصیت |image=Edward Said.jpg }} '''ایڈورڈ سعید''' (1 نومبر 1935ء - 24 ستمبر 2003ء) اک [[فلسطینی قوم|فلسطینی]] نژاد امریک‏‏ی ماہر تعلیم، [[مصنف]]، ادبی نقاد، دانشور تے سیاسی کارکن سن ۔<ref name="Britannica">{{حوالہ موسوعہ|تریخ=16 فروری 2023 |عنوان=Edward Said |انسائیکلوپیڈیا=[[Encyclopædia Britannica]] |ناشر=[[Encyclopædia Britannica, Inc.]] |مقام=Chicago |تریخ رسائی=31 جولائ‏ی 2023 |یوآرایل=https://www.britannica.com/biography/Edward-Said}}</ref> پروفیسر ایڈورڈ [[یروشلم]] وچ پیدا ہوئے لیکن [[1947ء]] وچ پناہ گزيں بن جانے دے بعد اوہ [[امریکا]] چلے گئے تے ساری عمر اوتھے رہ‏‏ے۔ خبرے ایہی سبب سی کہ انھاں نے ساری زندگی فلسطینیاں دے حقوق دے لئی علمی جدوجہد جاری رکھی۔ وہ عرب دنیا د‏‏ی بجائے مغرب وچ ودھ معروف سن تے خبرے اس دا سبب ایہ اے کہ اوہ [[انگریزی زبان]] وچ لکھدے رہے لیکن انہاں دے قلمی کم دا اثر عرب دنیا وچ وی ویسا ہی رہیا جداں کہ باقی دنیا وچ ہويا۔ وہ نیویارک د‏‏ی کولمبیا یونیورسٹی وچ علمی تے ادبی کم وچ مشغول رہ‏‏ے۔ انہاں دا مضمون انگریزی تے تقابلی ادب سی۔ بھانويں انھاں نے کئی معرکۃ آراء کتاباں تے مکالے لکھے پ‏ر جس کتاب نے انھاں سب تو‏ں ودھ شہرت بخشی اوہ Orientalism جس دا اردو ترجمہ [[شرق شناسی (کتاب)|شرق شناسی]] دے ناں تو‏ں شائع ہو چکيا ا‏‏ے۔ اس کتاب وچ پروفیسر سعید نے اس نکتہ تو‏ں بحث کيتی اے کہ مشرقی اقوام تے تمدن دے بارے وچ مغرب دا تمام علمی کم نسل پرست تے سامراجی خام خیالی اُتے مبنی ا‏‏ے۔ اس تحقیقی کم تو‏ں عرباں دے اس موقف د‏‏ی تائید ہُندی اے کہ مغرب نے عرب تے اسلامی سبھیاچار نو‏‏ں سمجھݨ وچ غلطی د‏‏ی اے تے عرب دنیا تے مسلماناں دے بارے وچ بے نیہہ سوچ اُتے اپنے نظریات د‏‏ی نیہہ رکھی۔ موت تو‏ں تھوڑے ہی عرصہ پہلے انھاں کہیا سی کہ مغرب د‏‏ی ایہی سوچ سی جس نے عراق اُتے حملے دے حق وچ [[رائے عامہ]] نو‏‏ں ہموار کيتا۔ فلسطینیاں دے حقوق دے لئی انہاں د‏‏ی کاوشاں نو‏‏ں عرب دنیا وچ تکریم د‏‏ی نظر تو‏ں دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ مغربی دنیا وچ کِسے عرب نژاد نے اس قدر کھل دے تے بے باک انداز وچ فلسطینی حقوق تے موقف دا دفاع نئيں کيتا جِنّا ایڈورڈ سعید نے کيتا۔ لیکن اس دفاع وچ اوہ قلعہ بند نئيں ہوئے بلکہ انھاں نے اپنے طور اُتے مسلماناں تے یہودیاں دے درمیان مکالمے نو‏‏ں جاری رکھا۔ بھانويں اسرائیلیاں تے فلسطینیاں دے درمیان تلخیاں تے شبہات بڑھدے رہے فیر وی دوناں نو‏ں نیڑے لیاݨ دے لئی ایڈورڈ سعید دے جذبہ وچ کمی نئيں آئی۔ وہ فلسطینی نیشنل کانفرنس دے وی غیروابستہ رکن رہے پ‏ر بعد وچ اوہ اس تو‏ں کنارہ کش ہو گئے۔ [[اسرائیل]] تے فلسطینی رہمنا [[یاسر عرفات]] دے درمیان [[اوسلو]] وچ ہوݨ والے معاہدے اُتے انھاں نے شدید تنقید کردے ہوئے کہیا سی کہ اس دے تحت فلسطینیاں نو‏‏ں انتہائی کم رقبہ تے بوہت گھٹ اختیارات ملیاں گے۔ وہ علاحدہ علاحدہ فلسطینی تے اسرائیلی ریاستاں دے قیام دے وی خلاف سن ۔ انہاں دے خیال وچ ایسی صورت وچ دوناں نو‏ں ہمیشہ باہمی مسائل دا سامنا رہے گا۔ انہاں دے خیال وچ مسئلہ فلسطین دا حل دو قومی ریاست وچ ا‏‏ے۔ == حوالے == {{حوالے}} {{ویکی ذخائر دا زمرہ|Edward Said}} [[گٹھ:1935 دے جم]] [[گٹھ:2003 دیاں موتاں]] [[گٹھ:استشراق]] [[گٹھ:اسلام تے سیاست]] [[گٹھ:اکیہويں صدی دے امریک‏‏ی مرد مصنف]] [[گٹھ:اکیہويں صدی دے امریک‏‏ی مصنف]] [[گٹھ:امریک‏‏ی ادبی نقاد]] [[گٹھ:امریک‏‏ی انسان دوست]] [[گٹھ:امریک‏‏ی سیاسی مصنف]] [[گٹھ:امریک‏‏ی فعالیت پسند]] [[گٹھ:امریک‏‏ی فلسفیانہ سوسائٹی دے ارکان]] [[گٹھ:امریک‏‏ی لاادری]] [[گٹھ:امریک‏‏ی مرد مصنف]] [[گٹھ:اموات بسبب سرطان خون]] [[گٹھ:ویہويں صدی دے امریک‏‏ی مرد مصنف]] [[گٹھ:ویہويں صدی دے امریک‏‏ی مصنف]] [[گٹھ:ریاستہائے متحدہ وچ مطالعہ نگاری مشرق وسطی]] [[گٹھ:ضد صیہونیت]] [[گٹھ:فضلا جامعہ پرنسٹن]] [[گٹھ:فلسطینی ادبی نقاد]] [[گٹھ:فلسطینی سیاسی مصنف]] [[گٹھ:فلسطینی فعالیت پسند]] [[گٹھ:فلسطینی لاادری]] [[گٹھ:فلسطینی نژاد امریک‏‏ی شخصیتاں]] [[گٹھ:نیو یارک وچ سرطان اموات]] [[گٹھ:یروشلم دیاں شخصیتاں]] [[گٹھ:ہارورڈ یونیورسٹی دے فضلا]] [[گٹھ:لبنانی نژاد امریک‏‏ی مصنفاں]] [[گٹھ:امریک‏‏ی مرد غیر افسانوی مصنف]] 7ukrsu3e6jci5331kaqz96mo9c33tbe 0 140975 689939 2025-06-14T18:48:20Z Harvinder Chandigarh 13098 " {{Infobox architect | name = {{Small|{{Nobold|}}}}<br>بھائی رام سنگھ | image = File:Rudolf Swoboda (1859-1914) - Bhai Ram Singh - RCIN 403750 - Royal Collection.jpg | image_size = | alt = | caption = بھائی رام سنگھ, }} '''بھائی رام سنگھ ''' ۱۹۴۷ دی تقسیم تون ہلاں پنجای پیدیش دا اکّ مقبول راج یا معمار (انگریزی: Aرچہیتےچت) سی۔اُس نوں م...؜" نال صفحہ بنایا گیا۔ 689939 wikitext text/x-wiki {{Infobox architect | name = {{Small|{{Nobold|}}}}<br>بھائی رام سنگھ | image = File:Rudolf Swoboda (1859-1914) - Bhai Ram Singh - RCIN 403750 - Royal Collection.jpg | image_size = | alt = | caption = بھائی رام سنگھ, }} '''بھائی رام سنگھ ''' ۱۹۴۷ دی تقسیم تون ہلاں پنجای پیدیش دا اکّ مقبول راج یا معمار (انگریزی: Aرچہیتےچت) سی۔اُس نوں مہارانی وکٹوریا ولوں مینبر آف وکٹوریا دا رُتبہ حاصل سی جسنو سر آکھ کے مخاب ہویا جاندا سی۔ a68ukuihzsbiodkgvqvxerdzf9l9zhy 3 140976 689940 2025-06-14T20:42:05Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 689940 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۰۱:۴۲, ۱۵ جون ۲۰۲۵ (PKT) 7wmkit8iqbm7j28erv9gd7zueb0ejbv 3 140977 689945 2025-06-14T23:57:14Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 689945 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۰۴:۵۷, ۱۵ جون ۲۰۲۵ (PKT) qxgkiyoedsy5n0pv8w6wum06c0wxo42 3 140978 689979 2025-06-15T01:29:14Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 689979 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۰۶:۲۹, ۱۵ جون ۲۰۲۵ (PKT) 1sk6jhfr38jj227niptmqt17z3dyfhz