وکیپیڈیا pnbwiki https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%DB%81%D9%84%D8%A7_%D8%B5%D9%81%DB%81 MediaWiki 1.45.0-wmf.5 first-letter میڈیا خاص گل بات ورتنوالا ورتن گل بات وکیپیڈیا ویونت گل بات فائل فائل گل بات میڈیا وکی میڈیاوکی گل بات سانچہ سانچہ گل بات ہتھونڈائی ہتھونڈائی گل بات گٹھ گٹھ گل بات TimedText TimedText talk ماڈیول ماڈیول گل بات دولت موحدین 0 990 690113 503609 2025-06-16T15:32:32Z Riad Salih 39814 Fictional flag, not based on a reliable source. 690113 wikitext text/x-wiki <div style="direction:rtl; font-family:tohoma"> {| cellpadding="5" cellspacing=0 style="border: 1px solid #cccccc; float: left; clear: right; margin-left: 1em; margin-bottom: 0.5em; background: #fcfcfc; width: 305px" | style="background:green" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="+2" color=orange>دولت موحدین<font>''' |- | style="background:green" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=yellow>1121ء توں 1269ء<font>''' |- |-style="margin:0;background:#ccccff";width:100%" align="center" cellpadding="2" |-|- align="center" |- | style="background:#CC9999" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=green>دولت موحدین دا جھنڈا<font>''' |- |-style="margin:0;background:#ccccff";width:100%" align="center" cellpadding="2" |- align="center" | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:Almohads1200.png|250px]] |-|- align="center" |- | style="background:green" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=yellow>دولت موحدین اپنے عروج ویلے سن 1200ء چ(ہرے رنگ چ)<font>''' |- |'''راجگھر'''<hr> |style="padding-right: 1em;" | مراکش<hr> |- style="vertical-align: top |'''[[بولیاں]]''' |style="padding-right: 1em;" | [[عربی]] ، بربر بولی |- style="vertical-align: top;" |'''مذہب''' |style="padding-right: 1em;" | [[اسلام]] |- style="vertical-align: top;"- |'''طرز حکومت'''<hr> |style="padding-right: 1em;" | بادشاہت <hr> |- style="vertical-align: top |- | style="background:green" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="+2" color=yellow>خلیفہ<font>''' |- |'''1121ء توں 1130ء''' |style="padding-right: 1em;" | عبدالمومن (پہلا) |- style="vertical-align: top;" |'''1266ء توں 1269ء''' |style="padding-right: 1em;" | ابو العلاء الواثق ادریس (آخری) |- style="vertical-align: top; |- |'''تریخ'''<hr> |style="padding-right: 1em;" | <hr> |- style="vertical-align: top |'''قیام''' |style="padding-right: 1em;" | سن 1121ء |- style="vertical-align: top;" |'''خاتمہ''' |style="padding-right: 1em;" | سن 1269ء |- style="vertical-align: top;"- |'''رقبہ'''<hr> |style="padding-right: 1em;" | 16 [[لکھ]] 21 ہزار 393 مربی [[کلومیٹر]] <hr> |- style="vertical-align: top |'''کرنسی''' |style="padding-right: 1em;" | [[دینار]] دوبلا موحدین |- style="vertical-align: top;" |- |} [[File:Safi_minaret.png|thumb|250px|left|موحدین دا شافی شہر چ بنایا مینار]] دولت موحدین [[بربر]] [[مسلمان|مسلماناں]] دی [[اک]] زبردست قوت سی ، جس نے 12ویں صدی عیسوی چ شمالی [[افریقہ]] تے [[اندلس]] تے حکومت کیتی ۔ اینہاں دی حکومت [[افریقہ|اتلےافریقہ]] چ [[مصر]] تک پھیلی ہوئی سی ۔ == بنیاد == اس خاندان دا بانی [[ابن تومرت]] سی ، جہڑا کہ [[کوہ اطلس]] دے [[اک]] بربر قبیلے دا رکن سی ۔ اوہ اک پیش امام دا پتر سی ۔ [[محمد ابن تومرت]] بہت وڈے عالم دین سی اوہ [[سلجوق سلطنت|عہد سلجوقی]] دے مشہور عالم [[امام غزالی]] دے شاگرد سن تے اوہناں دے کہن تے ای مغرب یعنی [[مراکش]] چ اپنی اصلاحی تحریک شروع کیتی ۔ اس تحریک دا مقصد سماجی تے اخلاقی اصلاح سی ، اوہ جتھے وی [[شریعت]] دے خلاف کوئی کم دیکھدے تے اس تے ٹوکدے ۔ اوہناں نے [[مسلمان|مسلماناں]] چ پھیلن والی [[شراب]] نوشی ، بے پردگی تے دوجیاں برائیاں دے خلاف بھرپور جدوجہد شروع کیتی ۔ [[File:دولت موحدین.jpg|thumb|250px|right|دولت موحدین سن 1200ء چ]] [[File:دولت موحدین1.jpg|thumb|200px|right|دولت موحدین اپنے عروج ویلے]] اینہاں دی ہر دل عزیزی تے مقبولیت دیکھ کے [[دولت مرابطین]] نوں اینہاں توں خطرہ محسوس ہون لگا تے اینہاں نوں [[مراکش]] توں جلاوطن کردتا گئیا ۔ اوہ دوجے شہر [[اغمات]] آگئے تر ایتھوں وی اینہاں نوں جلاوطن کردتا گئیا تے اوہ اپنے وطن [[ہرغہ]] چلے گئے جہڑا کہ [[کوہ اطلس]] چ واقع سی ۔ ایتھے دے [[لوک|لوکاں]] نے ہزاراں دی تعداد چ اینہاں دی دعوت نوں قبول کیتا تے فوجی تربیت تے دینی تعلیم حاصل کیتی ۔ [[دولت مرابطین|مرابطین]] دی فوج نے اس علاقے دا محاصرہ کرلئیا پر ابن تومرت دے ساتھی جنہہاں دا ناں موحدین سی مقابلہ کرن دے قابل ہوگئے سن تے بڑی سخت لڑائی دے بعد سرکاری فوج نوں شکست ہوگئی ۔ اس دے بعد موحدین تے مرابطین دے وچکار لڑائیاں دا سلسلہ کئی [[سال]] چلدا رہیا ۔ 524ھ چ ابن تومرت دا انتقال ہوگئیا تے اوہناں دے [[اک]] ساتھی [[عبدالمومن]] نوں موحدین نے اپنا امیر منتخب کرلئیا ۔ == ہور ویکھو == *[[دولت مرابطین]] *[[اندلس]] *[[سپین]] *[[مراکش]] == حوالے == *فرینک تے لیمین 2003ء صحفہ 137 تے 138 ۔ *اسلامی دنیا (2007ء) ؛ انسائیکلوپیڈیا برٹانیکا ۔ *[http://www.theforgottenrefugees.com/index.php?=com_contect&task=view&id=66&Itemid=39 بھلے بسرے مہاجر] == باہرلے جوڑ == *[http://www.islamicarchitecture.org/dynasties/almohads.html دولت موحدین] بربر سلطنت *[http://www.britanica.com/EBchecked/topic/686/Abd-al-Mumin عبدالمومن دا جیون مسموداں وچکار] بریٹانیکا آن لائن {{سلطنتاں دی تریخ}} [[گٹھ:تریخ]] [[گٹھ:یورپ دی تریخ]] [[گٹھ:تریخ اسلام]] [[گٹھ:سلطنتاں]] [[گٹھ:وڈیاں سلطنتاں]] [[گٹھ:مسلم سلطنتاں]] [[گٹھ:افریقہ دی تریخ]] [[گٹھ:مراکش]] [[گٹھ:افریقی سلطنتاں]] [[گٹھ:افریقہ دیاں سلطنتاں]] [[گٹھ:افریقی بادشاہتاں]] [[گٹھ:افریقہ]] [[گٹھ:سابق سلطنتاں]] 64t91jlrnwwd06kde256clx61afjbzg کلاسیکل مکینکس 0 9857 690159 641247 2025-06-17T06:55:32Z Grandifolium 41357 /* بارلے جوڑ */ 690159 wikitext text/x-wiki فزکس چ، '''کلاسیکل مکینکس'''، مکینکس دے فیلڈ دے دو انگاں چوں [[اک]] اے جیدا جوڑ فزیکل قنوناں دے جوڑ نال اے جیہڑی [[میتھمیٹکس]] نال چیزاں دے ٹرن نوں طاقت دے کسے پربندھ دے اندر دسدی اے۔ [[File:Orbital motion.gif|thumb|left|180px|کسے اپگرہِ دی دھرتی دوآلے چال دی روپ-ریکھا جس وچّ لمب-روپی رفتار اتے تیزی سدش ناپ وکھائی گئے ہن]] [[فزکس]] وچّ '''کلاسیکل مکینکس''' اتے [[کلاسیکل مکینکس]] [[مکینکس]] دیاں دو مکھ شاخاں ہن۔ ٹکسالی جاں روائتی مکینکی وچّ اجیہے [[فزکس اصول|فزکس اصولاں]] دی گھوکھ کیتی جاندا ہے جو کسے زور ہیٹھ چلدیاں چیزاں دی چال دا وکھیان کرن۔ چیزاں دی چال دی پڑھائی بہت پرانی ہے جس کر کے ٹکسالی مکینکی [[سائنس]]، [[انجینیئری]] اتے [[ٹیکنالوجی]] دے سبھ توں پرانے اتے وڈے وشیاں وچوں ہے۔ ایہنوں عامَ طور اتے '''نیوٹنی مکینکس''' وی آکھیا جاندا ہے۔ ==اگانھ پڑھو== *{{Cite book|author=Feynman, Richard|title=Six Easy Pieces|publisher=Perseus Publishing|year=1996|isbn=0-201-40825-2}} *{{Cite book|author=Feynman, Richard; Phillips, Richard|title=Six Easy Pieces|publisher=Perseus Publishing|year=1998|isbn=0-201-32841-0}} *{{Cite book|author=Feynman, Richard|title=Lectures on Physics|publisher=Perseus Publishing|year=1999|isbn=0-7382-0092-1}} *{{Cite book|author=Landau, L.D.; Lifshitz, E.M.|title=Mechanics Course of Theoretical Physics, Vol. 1|publisher=Franklin Book Company|year=1972|isbn=0-08-016739-X}} *{{Cite book|last=Eisberg|first=Robert Martin|title=Fundamentals of Modern Physics|publisher=John Wiley and Sons|year=1961}} *{{Cite book|author1=M. Alonso|author2=J. Finn|title=Fundamental university physics|publisher=Addison-Wesley}} *{{Cite book|author1=Gerald Jay Sussman|author2=Jack Wisdom|title=[[Structure and Interpretation of Classical Mechanics]]|publisher=MIT Press|year=2001|isbn=0-262-19455-4|authorlink1=Gerald Jay Sussman|authorlink2=Jack Wisdom }} *{{Cite book|author1=D. Kleppner|author2=R.J. Kolenkow|title=An Introduction to Mechanics|publisher=McGraw-Hill|year=1973|isbn=0-07-035048-5}} *{{Cite book|author1=Herbert Goldstein|author2=Charles P. Poole|author3=John L. Safko|title=Classical Mechanics|publisher=Addison Wesley|year=2002|edition=3rd|isbn=0-201-65702-3|authorlink1=Herbert Goldstein }} *{{Cite book|author=Thornton, Stephen T.; Marion, Jerry B.|title=Classical Dynamics of Particles and Systems (5th ed.)|publisher=Brooks Cole|year=2003|isbn=0-534-40896-6}} *{{Cite book|title=[[Classical Mechanics (Kibble and Berkshire)|Classical Mechanics (5th ed.)]]|publisher=[[Imperial College Press]]|year=2004|isbn=978-1-86094-424-6|author-separator=;|author1 = Kibble|first1 = Tom W.B.|author1-link=Tom Kibble|last2 = Berkshire|first2=Frank H.}} *{{cite book|last=Morin|first=David|title=Introduction to Classical Mechanics: With Problems and Solutions|year=2008|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, UK|isbn=978-0-521-87622-3|url=http://www.cambridge.org/gb/knowledge/isbn/item1174520/Introduction%20to%20Classical%20Mechanics/?site_locale=en_GB|edition=1st}} === بارلے جوڑ === {{Commons|Classical mechanics|کلاسیکل مکینکس|position=left}} *Crowell, Benjamin. [http://www.lightandmatter.com/area1book1.html Newtonian Physics] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110425194924/http://lightandmatter.com/area1book1.html |date=2011-04-25 }} (an introductory text, uses algebra with optional sections involving calculus) *Fitzpatrick, Richard. [http://farside.ph.utexas.edu/teaching/301/301.html کلاسیکل مکینکس] (کیلکولس چ ورتوں) *Hoiland, Paul (2004). [http://doc.cern.ch//archive/electronic/other/ext/ext-2004-126.pdf Preferred Frames of Reference & Relativity] *Horbatsch, Marko, "''[http://www.yorku.ca/marko/PHYS2010/index.htm Classical Mechanics Course Notes]''". *Rosu, Haret C., "''[http://arxiv.org/abs/physics/9909035 Classical Mechanics]''". Physics Education. 1999. [arxiv.org: physics/9909035] *Shapiro, Joel A. (2003). [http://www.physics.rutgers.edu/ugrad/494/bookr03D.pdf Classical Mechanics] *Sussman, Gerald Jay & Wisdom, Jack & Mayer,Meinhard E. (2001). [https://mitpress.mit.edu/SICM/ Structure and Interpretation of Classical Mechanics] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120920024409/http://mitpress.mit.edu/SICM/ |date=2012-09-20 }} *Tong, David. [http://www.damtp.cam.ac.uk/user/tong/dynamics.html Classical Dynamics] (Cambridge lecture notes on Lagrangian and Hamiltonian formalism) *[http://kmoddl.library.cornell.edu/index.php Kinematic Models for Design Digital Library (KMODDL)]<br /> Movies and photos of hundreds of working mechanical-systems models at [[Cornell University]]. Also includes an [http://kmoddl.library.cornell.edu/e-books.php e-book library] of classic texts on mechanical design and engineering. *[http://ocw.mit.edu/courses/physics/8-01sc-physics-i-classical-mechanics-fall-2010/ MIT OpenCourseWare 8.01: Classical Mechanics] Free videos of actual course lectures with links to lecture notes, assignments and exams. *Alejandro A. Torassa [https://doi.org/nzd2 On Classical Mechanics] [[Category:سائنس]] [[Category:فزکس]] 6nf91imd3yauvbsuwszi5giyeqgn6c4 مارانون دریا 0 27973 690086 350127 2025-06-16T14:26:35Z CommonsDelinker 60 Replacing Maranon.jpg with [[File:Marañón_River_in_2003.jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]]). 690086 wikitext text/x-wiki {|table id="toc" style="margin:0;background:#ccccff";width:130%" align="left" cellpadding="1" | style="background:#ABCDEF" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="+1" color=black>مارانون دریا<font>''' |- | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:Marañón River in 2003.jpg|280px]] |-style="margin:0;background:#ccccff";width:100%" align="center" cellpadding="2" |- align="center" |- |} '''مارانون دریا''' [[دکھنی امریکہ]] دا اک دریا اے ای 160 کلومیٹر لما اے۔ اے [[دریائے ایمیزون]] وچ ڈگدا اے۔ [[Category:دکھنی امریکہ دے دریا]] nwfiybuyxiln42gus651ne7z4no5xzf سانچہ:Country data ہندستان 10 29506 690124 657462 2025-06-16T23:15:31Z CommonsDelinker 60 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 690124 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = ਭਾਰਤ | flag alias = Flag of India.svg | flag alias-British = British Raj Red Ensign.svg | flag alias-1931 = 1931 Flag of India.svg | flag alias-civil = Civil Ensign of India.svg | flag alias-army = Flag of Indian Army.png | link alias-army = Indian Army | flag alias-naval = Naval Ensign of India.svg | flag alias-naval-1879 = Flag of Imperial India.svg | flag alias-naval-1928 = Naval ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-air force = Air Force Ensign of India (1950–2023).svg | link alias-naval = ہندستان دی نیوی | link alias-air force = ہندستان دی فضائیہ | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = British | var2 = 1931 | var3 = civil | var4 = naval-1879 | var5 = naval-1928 | redir1 = IND | redir2 = India </noinclude> }} h6bppxkwq7awums2hmwyxrl6882l03y پیرسوہاوہ 0 35625 690115 393149 2025-06-16T15:44:56Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690115 wikitext text/x-wiki {| class="toccolours" style="float: left; margin-left: 1em; width: 20em; font-size: 90%;" |- | style="background:#C2B280" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>پیرسوہاوہ<font>''' |- | colspan="2" style="padding: 1em 0; text-align: center;" | [[Image:Tilla Grani.JPG|250px]] |- style="vertical-align: top;" |- |'''[[پربت دھارا]]'''<hr> |style="padding-right: 1em;" | [[مارگلہ پعاڑ|مارگلہ]] <hr> |- |'''[[دیس|دیس]]'''<hr> |style="padding-right: 1em;" | [[پاکستان|پاکستان]] <hr> |- style="vertical-align: top;" |'''اچائی''' |style="padding-right: 1em;" | 1000 [[میٹر]]/3000 [[فٹ]] |- style="vertical-align: top;" |- |'''نیڑے تھاں''' |style="padding-right: 1em;" | [[اسلام آباد]] |- style="vertical-align: top;" |- |} '''پیرسوہاوہ''' [[مارگلہ پعاڑ|مارگلہ]] اتے [[اسلام آباد]] کول اک پھرن ٹرن دی تھاں اے۔ ایہ 3000 فٹ / 1000 میٹر دے نیڑے اچی اے۔ ایہ سڑک نال اسلام آباد تے ضلع ہریپور نال ملیا ہوی اے۔ ایتھوں پورا اسلام اباد دا شہر دسدا اے۔ ٹلہ گرانی 1181 میٹر / 3874 فٹ ایہدے نال اے۔ ==ہور ویکھو== *[[مارگلہ پعاڑ]] *[[ٹلہ چرونی]] *[[مارگلہ ہلز نیشنل پارک]] ==بارلے جوڑ== * [http://www.themonal.com/ مونال ریسٹورنٹ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131128083440/http://www.themonal.com/ |date=2013-11-28 }} * [http://tribune.com.pk/story/318251/after-six-years-pir-sohawa-gets-a-blanket-of-snow/ پیر سوہاوہ تے برف] [[Category:اسلام آباد]] tsmfvlh80dpzixtlugzh0whzefg43l9 سانچہ:Country data United Kingdom 10 38318 690125 483760 2025-06-16T23:18:19Z CommonsDelinker 60 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 690125 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = برطانیہ | flag alias = Flag of the United Kingdom.svg | flag alias-civil = Civil Ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-government = Government Ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-naval = Naval ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-naval-RFA = British-Royal-Fleet-Auxiliary-Ensign.svg | flag alias-naval-RMAS = British Royal Maritime Auxiliary Ensign.svg | link alias-naval = {{#switch:{{{variant|}}}|naval-RFA|RFA=Royal Fleet Auxiliary|naval-RMAS|RMAS=Royal Maritime Auxiliary Service|#default=Royal Navy}} | flag alias-air force = Air Force Ensign of the United Kingdom.svg | link alias-air force = Royal Air Force | flag alias-army = Flag of the British Army.svg | link alias-army = British Army | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = civil | var2 = government | var3 = naval-RFA | var4 = naval-RMAS | redir1 = برطانیہ | redir2 = the United Kingdom | related1 = مملکت متحدہ | related2 = مملکت برطانیہ عظمی | related3 = سلطنت برطانیہ | related4 = متحدہ مملکت برطانیہ عظمی و آئر لینڈ </noinclude> }}<noinclude> [[fa:الگو:Country data United kingdom]] [[ang:Bysen:Country data UK]] [[ka:თარგი:ქვეყნის მონაცემები გაერთიანებული სამეფო]] [[sa:फलकम्:Country data United Kingdom]] [[si:සැකිල්ල:Country data United Kingdom]] [[as:সাঁচ:Country data যুক্তৰাজ্য]] </noinclude> nweqkdiebkmth45uq6cnwce6wslcerr سانچہ:Country data متحدہ مملکت برطانیہ عظمی و آئر لینڈ 10 38326 690126 483761 2025-06-16T23:21:39Z CommonsDelinker 60 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 690126 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = متحدہ مملکت برطانیہ عظمی و آئر لینڈ | shortname alias = United Kingdom | flag alias = Flag of the United Kingdom.svg | flag alias-civil = Civil Ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-government = Government Ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-RFA = British-Royal-Fleet-Auxiliary-Ensign.svg | flag alias-naval = Naval ensign of the United Kingdom.svg | link alias-naval = Royal Navy | flag alias-air force = Air Force Ensign of the United Kingdom.svg | link alias-air force = Royal Air Force | flag alias-army = Flag of the United Kingdom (3-5).svg | link alias-army = British Army | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = civil | var2 = government | var3 = RFA | redir1 = UKGBI | related1 = United Kingdom | related2 = مملکت برطانیہ عظمی | related3 = سلطنت برطانیہ </noinclude> }}<noinclude> </noinclude> namf7qbyiiyuv45x48kjxrkexteuj0b سانچہ:Country data UKGBI 10 38327 690127 483762 2025-06-16T23:24:22Z CommonsDelinker 60 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 690127 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = متحدہ مملکت برطانیہ عظمی و آئر لینڈ | shortname alias = United Kingdom | flag alias = Flag of the United Kingdom.svg | flag alias-civil = Civil Ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-government = Government Ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-RFA = British-Royal-Fleet-Auxiliary-Ensign.svg | flag alias-naval = Naval ensign of the United Kingdom.svg | link alias-naval = Royal Navy | flag alias-air force = Air Force Ensign of the United Kingdom.svg | link alias-air force = Royal Air Force | flag alias-army = Flag of the United Kingdom (3-5).svg | link alias-army = British Army | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = civil | var2 = government | var3 = RFA | redir1 = UKGBI | related1 = United Kingdom | related2 = مملکت برطانیہ عظمی | related3 = سلطنت برطانیہ </noinclude> }}<noinclude> </noinclude> namf7qbyiiyuv45x48kjxrkexteuj0b سانچہ:Country data پولینڈ 10 38369 690144 374725 2025-06-17T03:08:09Z CommonsDelinker 60 Replacing PL_air_force_flag_IIIRP.svg with [[File:Flag_of_the_Polish_Air_Force.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]]). 690144 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = پولینڈ | flag alias = Flag of Poland.svg | flag alias-state = State Flag of Poland.svg | flag alias-1815 = Flag of the Congress of Poland.svg | flag alias-naval = Naval Ensign of Poland.svg | flag alias-naval-1919 = Naval Ensign of Poland (1919-1928).svg | flag alias-naval-1946 = Naval Ensign of Poland (1980-1993).svg | flag alias-naval-auxiliary = Flaga pomocniczych jednostek pływających Polskiej Marynarki Wojennej.svg | flag alias-naval-auxiliary-1955 = POL Bandera pjp PRL v1.svg | link alias-naval = پولش بحریہ | flag alias-air force = Flag of the Polish Air Force.svg | link alias-air force = پولش فضائیہ | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = state | var2 = 1815 | var3 = naval-1919 | var4 = naval-1946 | var5 = naval-auxiliary | var6 = naval-auxiliary-1955 | redir1 = POL </noinclude> }}<noinclude> </noinclude> dxeowkb9x6z9rh0t2nlhzyz15to28lh سانچہ:Country data POL 10 38370 690145 374726 2025-06-17T03:08:24Z CommonsDelinker 60 Replacing PL_air_force_flag_IIIRP.svg with [[File:Flag_of_the_Polish_Air_Force.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]]). 690145 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = پولینڈ | flag alias = Flag of Poland.svg | flag alias-state = State Flag of Poland.svg | flag alias-1815 = Flag of the Congress of Poland.svg | flag alias-naval = Naval Ensign of Poland.svg | flag alias-naval-1919 = Naval Ensign of Poland (1919-1928).svg | flag alias-naval-1946 = Naval Ensign of Poland (1980-1993).svg | flag alias-naval-auxiliary = Flaga pomocniczych jednostek pływających Polskiej Marynarki Wojennej.svg | flag alias-naval-auxiliary-1955 = POL Bandera pjp PRL v1.svg | link alias-naval = پولش بحریہ | flag alias-air force = Flag of the Polish Air Force.svg | link alias-air force = پولش فضائیہ | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = state | var2 = 1815 | var3 = naval-1919 | var4 = naval-1946 | var5 = naval-auxiliary | var6 = naval-auxiliary-1955 | redir1 = POL </noinclude> }}<noinclude> </noinclude> dxeowkb9x6z9rh0t2nlhzyz15to28lh سانچہ:Country data Australia 10 38476 690128 507395 2025-06-16T23:27:18Z CommonsDelinker 60 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 690128 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = آسٹریلیا | flag alias = Flag of Australia.svg | flag alias-1903 = Flag of Australia (1903-1908).svg | flag alias-union = Flag of the United Kingdom.svg | flag alias-civil = Civil Ensign of Australia.svg | flag alias-naval = Naval Ensign of Australia.svg | flag alias-naval-1913 = Naval ensign of the United Kingdom.svg | link alias-naval = شاہی آسٹریلیائی بحریہ | flag alias-air force = Air Force Ensign of Australia.svg | link alias-air force = شاہی آسٹریلیائی فضائیہ | link alias-football = Australia {{{mw|}}} national association football team | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | altvar = {{{altvar|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = 1903 | var2 = civil | var3 = naval-1913 | redir1 = AUS | related1 = آسٹریلیشیا </noinclude> }}<noinclude> [[en:Template:Country data Australia]] [[af:Sjabloon:Landdata Australië]] [[ml:ഫലകം:Country data Australia]] [[sl:Predloga:Podatki države Avstralija]] </noinclude> dlklllwkr3m8pfonjv79r8roudi2uuf سانچہ:Country data آسٹریلیا 10 38477 690129 507623 2025-06-16T23:29:59Z CommonsDelinker 60 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 690129 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = آسٹریلیا | flag alias = Flag of Australia.svg | flag alias-1903 = Flag of Australia (1903–1908).svg | flag alias-union = Flag of the United Kingdom.svg | flag alias-civil = Civil Ensign of Australia.svg | flag alias-naval = Naval Ensign of Australia.svg | flag alias-naval-1913 = Naval ensign of the United Kingdom.svg | link alias-naval = شاہی آسٹریلیائی بحریہ | flag alias-air force = Air Force Ensign of Australia.svg | link alias-air force = شاہی آسٹریلیائی فضائیہ | link alias-football = Australia {{{mw|}}} national association football team | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | altvar = {{{altvar|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = 1903 | var2 = civil | var3 = naval-1913 | redir1 = AUS | related1 = آسٹریلیشیا </noinclude> }}<noinclude> [[en:Template:Country data Australia]] [[af:Sjabloon:Landdata Australië]] [[ml:ഫലകം:Country data Australia]] [[sl:Predloga:Podatki države Avstralija]] </noinclude> 50d8aq9jqm8a87zf3yp2ddhgioe7ylu سانچہ:Country data AUS 10 38478 690130 507622 2025-06-16T23:33:01Z CommonsDelinker 60 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 690130 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = آسٹریلیا | flag alias = Flag of Australia.svg | flag alias-1903 = Flag of Australia (1903–1908).svg | flag alias-union = Flag of the United Kingdom.svg | flag alias-civil = Civil Ensign of Australia.svg | flag alias-naval = Naval Ensign of Australia.svg | flag alias-naval-1913 = Naval ensign of the United Kingdom.svg | link alias-naval = شاہی آسٹریلیائی بحریہ | flag alias-air force = Air Force Ensign of Australia.svg | link alias-air force = شاہی آسٹریلیائی فضائیہ | link alias-football = Australia {{{mw|}}} national association football team | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | altvar = {{{altvar|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = 1903 | var2 = civil | var3 = naval-1913 | redir1 = AUS | related1 = آسٹریلیشیا </noinclude> }}<noinclude> [[en:Template:Country data Australia]] [[af:Sjabloon:Landdata Australië]] [[ml:ഫലകം:Country data Australia]] [[sl:Predloga:Podatki države Avstralija]] </noinclude> 50d8aq9jqm8a87zf3yp2ddhgioe7ylu سانچہ:Country data نیوزی لینڈ 10 38480 690131 483757 2025-06-16T23:36:07Z CommonsDelinker 60 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 690131 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = نیوزی لینڈ | flag alias = Flag of New Zealand.svg | flag alias-civil = Civil Ensign of New Zealand.svg | flag alias-naval = Naval Ensign of New Zealand.svg | flag alias-naval-1941 = Naval ensign of the United Kingdom.svg | link alias-naval = شاہی نیوزی لینڈ بحریہ | flag alias-air force = Air Force Ensign of New Zealand.svg | link alias-air force = شاہی نیوزی لینڈ فضائیہ | link alias-field hockey = {{#ifeq:{{{mw}}}|women's|Black Sticks Women|Black Sticks Men}} | link alias-softball = Black Socks | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | altvar = {{{altvar|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = civil | var2 = naval-1941 | redir1 = NZL </noinclude> }}<noinclude> </noinclude> rrhy6ylt2gm7h558pphcli25k97kul8 سانچہ:Country data برطانوی راج 10 38766 690132 507422 2025-06-16T23:38:59Z CommonsDelinker 60 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 690132 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = برطانوی راج | shortname alias = برطانوی ہند | flag alias = British Raj Red Ensign.svg | flag alias-Viceroy = India-Viceroy-1885.svg | flag alias-naval = Flag of Imperial India.svg | flag alias-naval-1928 = Naval ensign of the United Kingdom.svg | link alias-naval = Royal Indian Navy | flag alias-army = Flag of Imperial India.svg | link alias-army = British Indian Army | flag alias-air force = Flag of Imperial India.svg | link alias-air force = Indian Air Force | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | variant = {{{variant|}}} | altlink = {{{altlink|}}} <noinclude> | var1 = Viceroy | var2 = naval-1928 | redir1 = British India | related1 = India </noinclude> }}<noinclude> [[fr:Modèle:Inde britannique]] [[sa:फलकम्:Country data British Raj]] </noinclude> 03qt5t10eftv1psbwsfvlo2figuj6qt سانچہ:Country data British India 10 38767 690133 674475 2025-06-16T23:41:31Z CommonsDelinker 60 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 690133 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = برطانوی راج | shortname alias = برطانوی ھند | flag alias = British Raj Red Ensign.svg | flag alias-Viceroy = India-Viceroy-1885.svg | flag alias-naval = Flag of Imperial India.svg | flag alias-naval-1928 = Naval ensign of the United Kingdom.svg | link alias-naval = Royal Indian Navy | flag alias-army = Flag of Imperial India.svg | link alias-army = British Indian Army | flag alias-air force = Flag of Imperial India.svg | link alias-air force = Indian Air Force | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | variant = {{{variant|}}} | altlink = {{{altlink|}}} <noinclude> | var1 = Viceroy | var2 = naval-1928 | redir1 = British India | related1 = برطانوی ہند </noinclude> }}<noinclude> </noinclude> 4j3zyz2vnpe2v007q70itppuy1qk3zm سانچہ:Country data نیوزیلینڈ 10 38924 690134 483758 2025-06-16T23:44:45Z CommonsDelinker 60 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 690134 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = نیوزی لینڈ | flag alias = Flag of New Zealand.svg | flag alias-civil = Civil Ensign of New Zealand.svg | flag alias-naval = Naval Ensign of New Zealand.svg | flag alias-naval-1941 = Naval ensign of the United Kingdom.svg | link alias-naval = شاہی نیوزی لینڈ بحریہ | flag alias-air force = Air Force Ensign of New Zealand.svg | link alias-air force = شاہی نیوزی لینڈ فضائیہ | link alias-field hockey = {{#ifeq:{{{mw}}}|women's|Black Sticks Women|Black Sticks Men}} | link alias-softball = Black Socks | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | altvar = {{{altvar|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = civil | var2 = naval-1941 | redir1 = NZL </noinclude> }}<noinclude> </noinclude> rrhy6ylt2gm7h558pphcli25k97kul8 سانچہ:Country data South Africa 10 41118 690135 507457 2025-06-16T23:47:40Z CommonsDelinker 60 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 690135 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = دکھنی افریقہ | flag alias = Flag of South Africa.svg | flag alias-1910 = South Africa Flag 1910-1912.svg | flag alias-1912 = South Africa Flag 1912-1928.svg | flag alias-1928 = Flag of South Africa (1928-1994).svg | flag alias-naval = Naval Ensign of South Africa.svg | flag alias-naval-1922 = Naval ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-naval-1946 = Naval Ensign of South Africa (1946–1951).svg | flag alias-naval-1952 = Naval Ensign of South Africa (1959–1981).svg | flag alias-naval-1981 = Naval Ensign of South Africa (1981–1994).svg | link alias-naval = دکھن افریقی بحریہ | flag alias-air force = Air Force Ensign of South Africa.svg | link alias-air force = دکھن افریقی فضائیہ | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = 1910 | var2 = 1912 | var3 = 1928 | var4 = naval-1922 | var5 = naval-1946 | var6 = naval-1952 | var7 = naval-1981 | redir1 = ZAF | redir2 = RSA | related1 = دکھنی افریقی لوکراج | related2 = اتحاد دکھنی افریقہ </noinclude> }}<noinclude> </noinclude> fmu1y85epo0sqoa7ht8ysl4t9iysl9x سانچہ:Country data دکھنی افریقہ 10 41119 690136 507458 2025-06-16T23:50:24Z CommonsDelinker 60 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 690136 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = دکھنی افریقہ | flag alias = Flag of South Africa.svg | flag alias-1910 = South Africa Flag 1910-1912.svg | flag alias-1912 = South Africa Flag 1912-1928.svg | flag alias-1928 = Flag of South Africa (1928-1994).svg | flag alias-naval = Naval Ensign of South Africa.svg | flag alias-naval-1922 = Naval ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-naval-1946 = Naval Ensign of South Africa (1946–1951).svg | flag alias-naval-1952 = Naval Ensign of South Africa (1959–1981).svg | flag alias-naval-1981 = Naval Ensign of South Africa (1981–1994).svg | link alias-naval = دکھن افریقی بحریہ | flag alias-air force = Air Force Ensign of South Africa.svg | link alias-air force = دکھن افریقی فضائیہ | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = 1910 | var2 = 1912 | var3 = 1928 | var4 = naval-1922 | var5 = naval-1946 | var6 = naval-1952 | var7 = naval-1981 | redir1 = ZAF | redir2 = RSA | related1 = دکھنی افریقی لوکراج | related2 = اتحاد دکھنی افریقہ </noinclude> }}<noinclude> </noinclude> fmu1y85epo0sqoa7ht8ysl4t9iysl9x سانچہ:Country data RSA 10 41120 690137 507456 2025-06-16T23:53:08Z CommonsDelinker 60 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 690137 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = دکھنی افریقہ | flag alias = Flag of South Africa.svg | flag alias-1910 = South Africa Flag 1910-1912.svg | flag alias-1912 = South Africa Flag 1912-1928.svg | flag alias-1928 = Flag of South Africa (1928-1994).svg | flag alias-naval = Naval Ensign of South Africa.svg | flag alias-naval-1922 = Naval ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-naval-1946 = Naval Ensign of South Africa (1946–1951).svg | flag alias-naval-1952 = Naval Ensign of South Africa (1959–1981).svg | flag alias-naval-1981 = Naval Ensign of South Africa (1981–1994).svg | link alias-naval = دکھن افریقی بحریہ | flag alias-air force = Air Force Ensign of South Africa.svg | link alias-air force = دکھن افریقی فضائیہ | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = 1910 | var2 = 1912 | var3 = 1928 | var4 = naval-1922 | var5 = naval-1946 | var6 = naval-1952 | var7 = naval-1981 | redir1 = ZAF | redir2 = RSA | related1 = دکھنی افریقی لوکراج | related2 = اتحاد دکھنی افریقہ </noinclude> }}<noinclude> </noinclude> fmu1y85epo0sqoa7ht8ysl4t9iysl9x سانچہ:Country data ZAF 10 41121 690138 507455 2025-06-16T23:55:58Z CommonsDelinker 60 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 690138 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = دکھنی افریقہ | flag alias = Flag of South Africa.svg | flag alias-1910 = South Africa Flag 1910-1912.svg | flag alias-1912 = South Africa Flag 1912-1928.svg | flag alias-1928 = Flag of South Africa (1928-1994).svg | flag alias-naval = Naval Ensign of South Africa.svg | flag alias-naval-1922 = Naval ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-naval-1946 = Naval Ensign of South Africa (1946–1951).svg | flag alias-naval-1952 = Naval Ensign of South Africa (1959–1981).svg | flag alias-naval-1981 = Naval Ensign of South Africa (1981–1994).svg | link alias-naval = دکھن افریقی بحریہ | flag alias-air force = Air Force Ensign of South Africa.svg | link alias-air force = دکھن افریقی فضائیہ | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = 1910 | var2 = 1912 | var3 = 1928 | var4 = naval-1922 | var5 = naval-1946 | var6 = naval-1952 | var7 = naval-1981 | redir1 = ZAF | redir2 = RSA | related1 = دکھنی افریقی لوکراج | related2 = اتحاد دکھنی افریقہ </noinclude> }}<noinclude> </noinclude> fmu1y85epo0sqoa7ht8ysl4t9iysl9x سانچہ:حوالہ ویب 10 48254 690109 688389 2025-06-16T15:25:07Z Abbas dhothar 361 690109 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#invoke:citation/CS1|citation |CitationClass=web }}</includeonly><noinclude> {{دستاویز}} </noinclude> gef1c87igs77xyob6r0jupno7pcj14g 690111 690109 2025-06-16T15:26:14Z Abbas dhothar 361 690111 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#invoke:citation/CS1/ar|citation |CitationClass=book }}</includeonly><noinclude> {{دستاویز}} {{collapse top|TemplateData}} {{Cite book/TemplateData}} {{collapse bottom}} </noinclude> rf2l48p7ut1ea0ry0g47c41wuaj3bjh سانچہ:Country data New Zealand 10 51440 690139 483759 2025-06-16T23:58:38Z CommonsDelinker 60 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 690139 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = نیوزی لینڈ | flag alias = Flag of New Zealand.svg | flag alias-civil = Civil Ensign of New Zealand.svg | flag alias-naval = Naval Ensign of New Zealand.svg | flag alias-naval-1941 = Naval ensign of the United Kingdom.svg | link alias-naval = شاہی نیوزی لینڈ بحریہ | flag alias-air force = Air Force Ensign of New Zealand.svg | link alias-air force = شاہی نیوزی لینڈ فضائیہ | link alias-field hockey = {{#ifeq:{{{mw}}}|women's|Black Sticks Women|Black Sticks Men}} | link alias-softball = Black Socks | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | altvar = {{{altvar|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = civil | var2 = naval-1941 | redir1 = NZL </noinclude> }}<noinclude> </noinclude> rrhy6ylt2gm7h558pphcli25k97kul8 آرکنساس دیاں کاؤنٹیاں 0 52750 690143 642880 2025-06-17T00:46:56Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690143 wikitext text/x-wiki {{Infobox subdivision type | name = ارکنساس دیاں کاؤنٹیاں<br />Counties of Arkansas | alt_name = | map = {{Arkansas County Labelled Map}} | category = | territory = [[آرکنساس]] | start_date = | current_number = 75 | number_date = | population_range = 5,368 ([[کالہون کاؤنٹی، آرکنساس]]) – 382,748 ([[پولاسکی کاؤنٹی، آرکنساس]]) | area_range = {{Convert|526|sqmi}} ([[لافائیٹ کاؤنٹی، آرکنساس]]) – {{Convert|1039|sqmi}} ([[یونین کاؤنٹی، آرکنساس]]) | government = [[مقامی حکومت]] | subdivision = شہر, قصبے, ٹاؤن شپ, لوک گنتی علاقے }} [[امریکی ریاستاں|امریکی ریاست]] [[ارکنساس]] دیاں 75 کاؤنٹیاں نیں۔ <ref name="NACO">{{cite web|url=http://www.uscounties.org/cffiles_web/counties/state.cfm?statecode=ar|accessdate=2012-04-07|title=Find A County|work=National Association of Counties|archive-date=2018-12-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20181224185054/http://www.uscounties.org/cffiles_web/counties/state.cfm?statecode=ar|dead-url=yes}}</ref> == لسٹ ارکنساس دیاں کاؤنٹیاں == {{colbegin|2}} *[[آرکنساس کاؤنٹی، آرکنساس|آرکنساس]] *[[ایشلی کاؤنٹی، آرکنساس|ایشلی]] *[[بیکسٹر کاؤنٹی، آرکنساس|بیکسٹر]] *[[بینٹن کاؤنٹی، آرکنساس|بینٹن]] *[[بون کاؤنٹی، آرکنساس|بون]] *[[بریڈلی کاؤنٹی، آرکنساس|بریڈلی]] *[[کالہون کاؤنٹی، آرکنساس|کالہون]] *[[کیرول کاؤنٹی، آرکنساس|کیرول]] *[[چیکوٹ کاؤنٹی، آرکنساس|چیکوٹ]] *[[کلارک کاؤنٹی، آرکنساس|کلارک]] *[[کلے کاؤنٹی، آرکنساس|کلے]] *[[کلیبرن کاؤنٹی، آرکنساس|کلیبرن]] *[[کلیولینڈ کاؤنٹی، آرکنساس|کلیولینڈ]] *[[کولمبیا کاؤنٹی، آرکنساس|کولمبیا]] *[[کونوے کاؤنٹی، آرکنساس|کونوے]] *[[کریگہیڈ کاؤنٹی، آرکنساس|کریگہیڈ]] *[[کرافورڈ کاؤنٹی، آرکنساس|کرافورڈ]] *[[کریٹینڈین کاؤنٹی، آرکنساس|کریٹینڈین]] *[[کراس کاؤنٹی، آرکنساس|کراس]] *[[ڈیلاس کاؤنٹی، آرکنساس|ڈیلاس]] *[[دیشا کاؤنٹی، آرکنساس|دیشا]] *[[ڈریو کاؤنٹی، آرکنساس|ڈریو]] *[[فاوکنر کاؤنٹی، آرکنساس|فاوکنر]] *[[فرینکلن کاؤنٹی، آرکنساس|فرینکلن]] *[[فلٹن کاؤنٹی، آرکنساس|فلٹن]] *[[گارلینڈ کاؤنٹی، آرکنساس|گارلینڈ]] *[[گرانٹ کاؤنٹی، آرکنساس|گرانٹ]] *[[گرین کاؤنٹی، آرکنساس|گرین]] *[[ہیمپسٹیڈ کاؤنٹی، آرکنساس|ہیمپسٹیڈ]] *[[ہاٹ سپرنگ کاؤنٹی، آرکنساس|ہاٹ سپرنگ]] *[[ہووارڈ کاؤنٹی، آرکنساس|ہووارڈ]] *[[انڈیپینڈینس کاؤنٹی، آرکنساس|انڈیپینڈینس]] *[[ازارڈ کاؤنٹی، آرکنساس|ازارڈ]] *[[جیکسن کاؤنٹی، آرکنساس|جیکسن]] *[[جیفرسن کاؤنٹی، آرکنساس|جیفرسن]] *[[جانسن کاؤنٹی، آرکنساس|جانسن]] *[[لافائیٹ کاؤنٹی، آرکنساس|لافائیٹ]] *[[لارنس کاؤنٹی، آرکنساس|لارنس]] *[[لی کاؤنٹی، آرکنساس|لی]] *[[لنکن کاؤنٹی، آرکنساس|لنکن]] *[[لٹل ریور کاؤنٹی، آرکنساس|لٹل ریور]] *[[لوگن کاؤنٹی، آرکنساس|لوگن]] *[[لونوک کاؤنٹی، آرکنساس|لونوک]] *[[میڈیسن کاؤنٹی، آرکنساس|میڈیسن]] *[[ماریون کاؤنٹی، آرکنساس|ماریون]] *[[ملر کاؤنٹی، آرکنساس|ملر]] *[[مسیسپی کاؤنٹی، آرکنساس|مسیسپی]] *[[مونرو کاؤنٹی، آرکنساس|مونرو]] *[[مونٹگمری کاؤنٹی، آرکنساس|مونٹگمری]] *[[نیواڈا کاؤنٹی، آرکنساس|نیواڈا]] *[[نیوٹن کاؤنٹی، آرکنساس|نیوٹن]] *[[اواچیٹا کاؤنٹی، آرکنساس|اواچیٹا]] *[[پیری کاؤنٹی، آرکنساس|پیری]] *[[فلپس کاؤنٹی، آرکنساس|فلپس]] *[[پائیک کاؤنٹی، آرکنساس|پائیک]] *[[پوئنسٹ کاؤنٹی، آرکنساس|پوئنسٹ]] *[[پوک کاؤنٹی، آرکنساس|پوک]] *[[پوپ کاؤنٹی، آرکنساس|پوپ]] *[[پریری کاؤنٹی، آرکنساس|پریری]] *[[پولاسکی کاؤنٹی، آرکنساس|پولاسکی]] *[[رینڈولف کاؤنٹی، آرکنساس|رینڈولف]] *[[سالئین کاؤنٹی، آرکنساس|سالئین]] *[[سکاٹ کاؤنٹی، آرکنساس|سکاٹ]] *[[سیرسی کاؤنٹی، آرکنساس|سیرسی]] *[[سیبسٹین کاؤنٹی، آرکنساس|سیبسٹین]] *[[سیویر کاؤنٹی، آرکنساس|سیویر]] *[[شارپ کاؤنٹی، آرکنساس|شارپ]] *[[سینٹ فرانسس کاؤنٹی، آرکنساس|سینٹ فرانسس]] *[[سٹون کاؤنٹی، آرکنساس|سٹون]] *[[یونین کاؤنٹی، آرکنساس|یونین]] *[[وان بورین کاؤنٹی، آرکنساس|وان بورین]] *[[واشنگٹن کاؤنٹی، آرکنساس|واشنگٹن]] *[[وائٹ کاؤنٹی، آرکنساس|وائٹ]] *[[ووڈرف کاؤنٹی، آرکنساس|ووڈرف]] *[[یل کاؤنٹی، آرکنساس|یل]] {{colend}} ==ہور ویکھو== *[[امریکہ دیاں کاؤنٹیاں دی لسٹ ]] == باہرلے جوڑ == * [http://local.arkansas.gov/index.php/ State of Arkansas local government resources search] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210523140548/http://local.arkansas.gov/index.php/ |date=2021-05-23 }} {{-}} == حوالے == {{حوالے}} {{امریکہ دیاں کاؤنٹیاں}} {{آرکنساس}} {{آرکانساس دیاں کاؤنٹیاں}} [[گٹھ:آرکانساس دیاں کاؤنٹیاں]] [[گٹھ:آرکنساس متعلقہ لسٹاں]] [[گٹھ:لسٹاں امریکی کاؤنٹیاں بلحاظ ریاست]] [[گٹھ:آرکنساس دیاں کاؤنٹیاں]] [[گٹھ:لسٹاں]] 4q9ca7ojdzlkt4l7g0fvw9g3050paf1 ولادیسلاو توروڡِچ 0 68586 690146 587046 2025-06-17T03:08:39Z CommonsDelinker 60 Replacing PL_air_force_flag_IIIRP.svg with [[File:Flag_of_the_Polish_Air_Force.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]]). 690146 wikitext text/x-wiki {{Infobox scientist |name=ولادیسلاو جوزف میدیئن توروڡِچ |image=Gen. W.J.M.Turowicz.jpg |caption=Wladyslaw Turowicz's photo at Monument of Air Cdre Władysław Turowicz in Karachi |birth_date={{Birth date|df=yes|1908|04|23}} |birth_place=Wadziejewsko, [[سائبیریا]]، [[روسی سلطنت]] |death_date={{Death date and age|df=yes|1980|1|08|1908|04|23}} |death_place=[[کراچی]]، Pakistan |residence=Karachi, Pakistan |citizenship=[[پاکستان]] (1956–1980) |nationality=[[پولینڈ]] |ethnicity=[[Poles|Polish]] |field=[[ہوافضائی ہندسیات]] |work_institution=[[Polish Air Force Academy]]<br/>[[Royal Air Force College Cranwell]]<br/>[[پاکستان ایئر فورس اکیڈمی]] <br/>[[پاکستان خلائی و بالافضائی تحقیقی ماموریہ]] |influenced=Dr. [[Ryszard Bartel]] |rank=[[فائل:US-O9 insignia.svg|30px]] Air Commodore |alma_mater=[[Warsaw Polytechnic]]، Poland |doctoral_advisor=Dr. [[Antoni Kocjan]] |notable_students=[[عبد الماجد (ماہر طبیعیات)]] |known_for=[[پاکستان خلائی و بالافضائی تحقیقی ماموریہ]]<br/>[[پاک فضائیہ]]<br/>Missile and Rocket Technology |prizes=[[نشان پاکستان]] (1965)<br/>Tamgha-i-Pakistan (1967)<br/>[[پاکستان دیاں شہری اعزازی علاماں]] (1967)<br/> Sitara-e-Quaid-e-Azam (1971)<br/>[[Sitara-i-Imtiaz (Mil)|Sitara-i-Imtiaz]] (1972) <br/>[[عبد السلام]] (1978)<br/>[[ICTP|ICTP Award in Space Physics]] (1979) |religion=Christianity-[[پروٹسٹنٹ مسیحیت]] }} {{Infobox military person |name= Air Cdre Władysław Józef Marian Turowicz |birth_date=1908 |death_date=1980 |birth_place= |death_place= |nickname= [[ایئر کموڈور]] ولادی |image= |caption= |branch= [[File:Air Force Ensign of Pakistan.svg|20px]] [[پاکستان ایئر فورس]] (1947–1980)<br>[[File:Ensign of the Royal Air Force.svg|20px]] [[رائل ایئر فورس]] (1930–1947)<br> [[File:Flag of the Polish Air Force.svg|20px]] [[پولش ایئر فورس]] (1927–1930) |allegiance={{PAK}}<br>{{UK}}<br>{{POL}} |serviceyears= 1927–1980 |rank= [[ایئر کموڈور]] |battles= [[دوسری جنگ عظیم]] |laterwork= [[سپارکو]] دا منتظم تے چیف سائنٹسٹ }} ایئر کموڈور '''ولادیسلاو توروڡِچ''' [[1908]] وچ [[سائبیریا]] دے اک پنڈ وچ پیدا ہوئے ۔ اوہ [[پاکستان]] دے میزائل تے راکٹ پروگرام دے بانی نیں۔ آپ اک معروف خاندان وچ پیدا ہوئے ۔ ابتدائی تعلیم توں بعد ہوابازی دا شوق اوہناں نوں [[وارسا]] لے گیا جتھے اوہناں نے ایرو سپیس انجینئرنگ دی تعلیم حاصل کیتی ۔ ہور تعلیم جاری رکھی تے 1926 وچ اعلیٰ اعزاز دے نال ڈاکٹریٹ دی ڈگری حاصل کیتی۔ [[دوسری جنگ عظیم]] رائل ایئر فورس وچ لڑی ۔ [[1948]] وچ [[پولینڈ]] دے بگڑدے حالات دے ہیش نظر فوجی افسران [[امریکا]] [[کینیڈا]] تے [[آسٹریلیا]] ول ہجرت کر رہے سن ۔ اوہناں نے اپنے ہور 45 ساتھیاں سمیت [[پاکستان ایئر فورس]] وچ شامل ہونے دا فیصلہ کیتا۔ آت نہایت قابل افسر سن تے ترقی کر دے ہوئے 1959 وچ ایئرکموڈور بنا دتے گئے۔ [[1965 دی بھارت پاک جنگ|1965 دی انڈوپاک جنگ]] وچ [[لاہور]] دے دفاع وچ اہم کردار ادا کیتا تے فیر کچھ عرصہ دے لئی [[پاکستان ایئر فورس]] دے ائیر مارشل وی رہے۔ 1966 وچ تہانو‏‏ں [[سپارکو]] دا سربراہ لایا گیا۔ آپ نے ڈاکٹر عبد السلام دے نال مل کے ایوب خان نال ملاقات کیتی، انہاں آمادہ کیتا کہ پاکستان دا خلائی تے راکٹ پروگرام ناگزیر اے۔ ایوب خان دی آمادگی ملدے ای آپ تے ڈاکٹر عبدالسلام امریکا روانہ ہوئے تے نہایت کامیابی نال [[ناسا]] نوں تعاون دے لئی آمادہ کر لیا۔ بغیر وقت ضایع کیتے سونمیانی بلوچستان وچ مصنوعی سیارے داغنے دا مرکز قائم کیتا،تے ستر دی دہائی دے اختتام تک پاکستان راکٹ سازی وچ کافی ترقی کر چکیا سی۔ آپ دی بیوی [[زوفیا توروڡِچ]] پاکستان دی پہلی خاتون پائلٹ سن ۔ ولادیسلاو توروڡِچ [[8 جنوری]] [[1980]] نوں [[کراچی]] وچ اک بظاہر کار حادثے وچ ملک دشمناں دے ہتھوں شہید کر دتے گئے ۔ اوہناں نوں پورے فوجی اعزاز نال کراچی دے مسیحی قبرستان وچ سپرد خاک کیتا گیا ۔ ضیاالحق نے اس حادثے دی تحقیقات نوں پس پشت پا دتا ۔ ایئر کموڈور ولادیسلاو توروڡِچ ستارہ قائد اعظم، ستارہ پاکستان، ستارہ امتیاز نال نوازے گئے سی ۔ == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:1908 دے جم]] [[گٹھ:1980 دیاں موتاں]] [[گٹھ:پاکستان وچ سائنس تے ٹیکنالوجی]] [[گٹھ:پاکستان وچ شارعی حادثہ اموات]] [[گٹھ:پاکستانی سائنسدان]] [[گٹھ:پاکستانی شہریت حاصل کرنے والیاں شخصیتاں]] [[گٹھ:پاکستانی انجینیئر]] [[گٹھ:پاکستانی طبیعیات دان]] [[گٹھ:پاکستانی ہواباز]] [[گٹھ:پولش انجینئرز]] [[گٹھ:پولش سائنسدان]] [[گٹھ:راکٹ سائنسدان]] [[گٹھ:روسی نژاد پاکستانی شخصیتاں]] [[گٹھ:سالاران پاک فضائیہ]] [[گٹھ:کراچی دیاں عسکری شخصیتاں]] [[گٹھ:کراچی دے انجینئرز]] [[گٹھ:منصوبہ-706]] [[گٹھ:وارسا یونیورسٹی آف ٹیکنالوجی دے فضلا]] [[گٹھ:پاکستانی ہوافضائی انجینئرز]] [[گٹھ:پولش ہوافضائی انجینئرز]] [[گٹھ:پاک فضائیہ]] [[گٹھ:پاکستانی پولش شخصیتاں]] pzrpihu58xda033pynb345exmbwvicw پلاچاج 0 84575 690085 546380 2025-06-16T14:18:21Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690085 wikitext text/x-wiki '''پلاچاج''' [[قرون وسطی]] تو‏ں لے ک‏ے [[انیہويں صدی]] تک اک عام ودھ از قانون نظام سی جو بہ طور خاص [[شمالی امریک‏‏ا]] دے فرانسیسی تے ہسپانوی استعماریت پسنداں وچ دیکھیا گیا (جس وچ کیریبین جزیرے وی شامل سن )۔ اس طریقے تو‏ں نسلی یورپی مرد غیریورپی (افریقی، اصلی امریکی باشندے یا ملی جلی نسل دے لوک) عورتاں دے نال [[عرف عام د‏‏ی شادی]] جداں تعلقات قائم کر سکدا سی۔ ایہ اصطلاح فرانسیسی لفظ ''placer'' تو‏ں بندی اے، جس تو‏ں مراد ''کی جگہ اُتے رکھنا''۔ انہاں عورتاں نو‏‏ں کدی وی بیویاں دے طور اُتے تسلیم نئيں کیتا گیا مگر انہاں نو‏ں ''پلاسی'' (placées) کہیا جاندا تھا؛ انہاں دے تعلقات نو‏‏ں [[رنگ دے آزاد لوک|رنگ دے آزاد لوکاں]] د‏‏ی جانب تو‏ں [[کبھے ہتھ د‏‏ی شادی]] دے طور اُتے تسلیم کیتا جاندا سی جس دے لئی فرانسیسی اصطلاح ''mariages de la main gauche'' مستعمل سی۔ انہاں رشتاں تے تعلقات نو‏‏ں رسمی طور اُتے قبولیت معاہداں تے سمجھوتاں دے ذریعے د‏‏ی دتی گئی جس وچ جائداد دا تصفیہ عورتاں تے انہاں دے بچےآں دے حق وچ کیہ جاندا سی۔ کچھ معاملےآں وچ غلامی تو‏ں آزادی وی ممکن سی۔ ایہ نظام کافی حد [[لوسیانا (نیو فرانس)|فرانسیسی]] تے [[لوسیانا (نیو اسپین)|ہسپانوی]] دوراں وچ پھیلا، جس وچ سب تو‏ں زیادہ رواج [[1769ء]] تو‏ں [[1803ء]] دے وچکار دیکھیا گیا۔ == حوالے == # Chained to the Rock of Adversity, To Be Free, Black & Female in the Old South, edited by Virginia Meacham Gould, University of Georgia Press, 1998 # Katy F. Morlas, "La Madame et la Mademoiselle," graduate thesis in history, Louisiana State University and Agricultural and Mechanical College, 2003 # Joan M. Martin, Placage and the Louisiana Gens de Couleur Libre, in Creole, edited by Sybil Kein, Louisiana State University Press, Baton Rouge, 2000. # Monique Guillory, "Under One Roof: The Sins and Sanctity of the New Orleans Quadroon Balls", in Race Consciousness, edited by Judith Jackson Fossett and Jeffrey A. Tucker, New York University Press, 1997. # Mills, Elizabeth Shown. "Marie Thérèse Coincoin (1742–1816): Slave, Slave Owner, and Paradox", Chapter 1 in Janet Allred and Judy Gentry, ed., Louisiana Women: Their Lives and Times (Athens, Ga.: University of Georgia Press, 2009), chap. 1, pages 10–29 # Mills, Gary B. The Forgotten People: Cane River's Creoles of Color. Baton Rouge: Louisiana State University Press, 1977. # Mills, Elizabeth Shown. "Which Marie Louise is 'Mariotte'? Sorting Slaves with Common Names." National Genealogical Society Quarterly 94 (September 2006): 183–204; archived online at Historic Pathways. # Violet Harrington Bryan, "Marcus Christian's Treatment of Les Gens de Couleur Libre", in Creole, edited by Sybil Kein, Louisiana State University Press, Baton Rouge, 2000. # Caryn Cosse Bell, "The Real Marie Laveau", review of Voodoo Queen: The Spirited Lives of Marie Laveau, by Martha Ward, University Press of Mississippi, Jackson, 2004. # Monique Guillory, "Under One Roof: The Sins and Sanctity of the New Orleans Quadroon Balls", 68-9 # Jorge Canizares-Esguerra, Matt D. Childs, James Sidbury: The Black Urban Atlantic in the Age of the Slave Trade # Trevor Burnard, John Garrigus: The Plantation Machine: Atlantic Capitalism in French Saint-Domingue # Stewart R. King: Blue Coat Or Powdered Wig: Free People of Color in Pre-revolutionary Saint Domingue # Monique Guillory, "Under One Roof: The Sins and Sanctity of the New Orleans Quadroon Balls", 80 # Monique Guillory, "Under One Roof: The Sins and Sanctity of the New Orleans Quadroon Balls", 81 # Monique Guillory, "Under One Roof: The Sins and Sanctity of the New Orleans Quadroon Balls", 82 # "Mixed Race Studies » quadroon balls". www.mixedracestudies.org. Retrieved 22 October 2017.# Melle, Stacy Parker Le (4 September 2013). "Quadroons for Beginners: Discussing the Suppressed and Sexualized History of Free Women of Color with Author Emily Clark". huffingtonpost.com. Retrieved 22 October 2017. == ہور پڑھو == === حالیہ کتاباں === * ''The Free People of Color of New Orleans, An Introduction'', by Mary Gehman and Lloyd Dennis, Margaret Media, Inc., 1994. * ''Africans in Colonial Louisiana: The Development of Afro-Creole Culture in the Eighteenth Century'', by [[Gwendolyn Midlo Hall]], Louisiana State University Press, 1995. * ''Creole New Orleans, Race and Americanization'', by Arnold R. Hirsch and Joseph Logsdon, Louisiana State University Press, 1992. * ''Bounded Lives, Bounded Places: Free Black Society in Colonial New Orleans'', by Kimberly S. Hanger. * ''Afristocracy: Free Women of Color and the Politics of Race, Class, and Culture'', by Angela Johnson-Fisher, Verlag, 2008. * ''The Strange History of the American Quadroon − Free Women of Color in the Revolutionary Atlantic World'', by Emily Clark, The University of North Carolina Press, 2013. === معاصر نگارشات === * ''Travels by His Highness Duke Bernhard of Saxe-Weimar-Eisenach through North America in the years 1825 and 1826'', by Bernhard, Duke of Saxe-Weimar-Eisenach; William Jeronimus and C.J. Jeronimus, University Press of America, 2001. (The Duke relates his visits to quadroon balls as a tourist in New Orleans.) * ''Voyage to Louisiana'', (An abridged translation from the original French by Stuart O. Landry) by C.C. Robin, Pelican Publishing Co., 1966. (Robin visited Louisiana just after its purchase by the Americans and resided there for two years.) == باہرلے جوڑ == * {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060629070242/http://www.nsula.edu:80/creole/moncher.pdf|title=''Mon Cher''|date=June 29, 2006}}، Creole genealogical newsletter, dated June 20, 2003, on the genealogy of Marie Laveau, also related to the Trudeaus, page 5. * [http://www.canerivercolony.com/History/UpFromSlavery.htm "Up Through Slavery"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181123174951/http://www.canerivercolony.com/History/UpFromSlavery.htm |date=2018-11-23 }}, Information about the life of Marie Thérèse Coincoin Metoyer. * {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20001206235600/http://www.enlou.com:80/fq/vc912.htm|title="French Quarter Square Number 912"|date=December 6, 2000}}، History of 918 Barracks Street in the French Quarter, where Eugène Macarty purchased and then built another home for his placée, Eulalie Mandeville (fwc; for ''free woman of color'') and their children. * [http://www.frenchcreoles.com/index.html Louisiana Creoles of Color] * {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20041205141736/http://www.rosetterochon.com:80/|title=Musée Rosette Rochon|date=December 5, 2004}}، located on 1515 Pauger Street, Marigny, New Orleans. This house, which survived Hurricane Katrina, is the only extant residence built by Mme. Rochon. [[گٹھ:ریاستہائے متحدہ دے نسلی گروہ]] [[گٹھ:شادی دیاں قسماں]] [[گٹھ:کنیزاں]] [[گٹھ:طوائفاں]] [[گٹھ:معاشرے وچ خواتین]] [[گٹھ:رہتل]] c80w5n09rijijc1djafeskhm31r87fs شاہی بحریہ 0 89921 690140 559234 2025-06-17T00:01:10Z CommonsDelinker 60 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 690140 wikitext text/x-wiki [[فائل:Naval ensign of the United Kingdom.svg|thumb|برطانوی شاہی بحریہ دا پرچم]] '''شاہی بحریہ''' (Royal Navy) [[برطانیہ]] د‏‏ی مسلح افواج دا سب تو‏ں قدیم شعبہ ا‏‏ے۔ 18 واں صدی دے اوائل تو‏ں 20 واں صدی دے وط تک ایہ دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تے طاقتور ترین بحریہ سی، جس نے 18 واں، 19 واں تے ابتدائی 20 واں صدی وچ [[سلطنت برطانیہ]] نو‏‏ں دنیا د‏‏ی غالب قوت بنانے وچ اہ‏م کردار ادا کیتا۔ [[سرد جنگ]] دے زمانے وچ ایہ بنیادی طور اُتے اک آبدوز دشمن قوت بن گئی سی، جس دا مقصد [[سوویت اتحاد|سوویت]] آبدوزاں نو‏‏ں تلاش کرنا تے نشانہ بنانا سی، جو [[شمالی بحر اوقیانوس]] وچ بہت زیادہ متحرک ہوئے گئی سن۔ سوویت اتحاد دے خاتمے دے بعد 21 واں صدی وچ اس د‏ی بنیادی توجہ عالمی سطح اُتے اک مرتبہ فیر بحری مہمات اُتے مرکوز ہوئے گئی ا‏‏ے۔ کل گنجائش دے اعتبار تو‏ں شاہی بحریہ دنیا د‏‏ی دوسری سب تو‏ں وڈی بحریہ ا‏‏ے۔ اس وقت بحریہ وچ 90 سند یافتہ بحری جہاز نيں جنہاں وچ [[طیارہ بردار جہاز]]، [[آبدوز|آبدوزاں]]، بارودی سرنگاں تباہ تے گشت کرنے والے جہاز و کشتیاں دے علاوہ شاہی بیڑے دے مددگار جہاز وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ اپریل [[2006ء]] دے مطابق بحریہ دے مستقل اراکین د‏‏ی تعداد 39 ہزار 400 ا‏‏ے۔ [[گٹھ:شاہی بحریہ]] [[گٹھ:1707ء وچ قائم شدہ عسکری اکائیاں تے تشکیلات]] [[گٹھ:برطانوی مسلح افواج]] [[گٹھ:افواج برطانیہ]] [[گٹھ:کامنز گٹھ جس دا ربط ویکی ڈیٹا اُتے اے ]] [[گٹھ:برطانیہ]] nvipkd5ak6gpkdfck99hml5s6qgm86z سانچہ:Country data British Raj 10 89977 690141 559312 2025-06-17T00:04:00Z CommonsDelinker 60 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 690141 wikitext text/x-wiki {{{{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = برطانوی راج | shortname alias = بھارت | flag alias = British Raj Red Ensign.svg | flag alias-Viceroy = India-Viceroy-1885.svg | flag alias-naval = Flag of Imperial India.svg | flag alias-naval-1928 = Naval ensign of the United Kingdom.svg | link alias-naval = Royal Indian Navy | flag alias-army = Flag of Imperial India.svg | link alias-army = British Indian Army | flag alias-air force = Flag of Imperial India.svg | link alias-air force = بھارتی فضائیہ | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | variant = {{{variant|}}} | altlink = {{{altlink|}}} <noinclude> | var1 = Viceroy | var2 = naval-1928 | redir1 = British India | related1 = بھارت </noinclude> }}<noinclude> [[id:Templat:Country data Kemaharajaan Britania]] [[ro:Format:Country data Regatul Unit al Marii Britanii și al Irlandei]] </noinclude> jnqqombimeysb2hn4az3usrv4yhac2y پہلی جنگ عظیم وچ ہلاکتاں 0 90149 690114 686846 2025-06-16T15:33:30Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690114 wikitext text/x-wiki [[فائل:British wounded Bernafay Wood 19 July 1916.jpg|thumb| برطانوی تے جرمن زخمی ، برنفے ووڈ ، 19 جولائ‏ی 1916۔ [[ارنسٹ بروکس (فوٹو گرافر)|ارنسٹ بروکس دی]] تصویر۔ ]] [[پہلی جنگ عظیم|پہلی جنگ عظیم وچ ]] [[فوج|فوجی]] تے عام شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں د‏‏ی کل تعداد لگ بھگ 40 ملین تھی: تخمینے 15 تو‏ں 22 ملین دے لگ بھگ اموات دے نيں &nbsp;<ref>https://www.britannica.com/event/World-War-I/Killed-wounded-and-missing</ref> تے تقریبا 23 &nbsp;ملین زخمی فوجی اہلکار ، اسنو‏ں انسانی تریخ دے [[ہلاکتاں د‏‏ی تعداد دے مطابق جنگاں تے انسانیت دے آفات د‏‏ی لسٹ|مہلک تنازعات]] وچ شامل کردے ني‏‏‏‏ں۔ ہلاکتاں د‏‏ی کل تعداد وچ 9 تو‏ں 11 ملین فوجی اہلکار شامل ني‏‏‏‏ں۔ شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں د‏‏ی تعداد تقریبا 6 تو‏ں 13 ملین سی۔ <ref>https://www.britannica.com/event/World-War-I/Killed-wounded-and-missing</ref><ref>[https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/war_losses International Encyclopedia of the First World War: War Losses]</ref> [[تفاہ‏م مثلث|ٹرپل اینٹینٹ]] (جسنو‏ں [[پہلی جنگ عظیم دے اتحادی|اتحادیاں دے]] ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے ) نے لگ بھگ 6 ملین فوجی اہلکار کھوئے جدو‏ں کہ [[مرکزی طاقتاں|مرکزی طاقتاں]] نے تقریبا 4 ملین دا نقصان کيتا۔ گھٹ تو‏ں گھٹ 2 &nbsp; ملین بیماریاں تو‏ں مر گئے &nbsp; تے 6 ملین لاپتہ ، گمنام ہوئے گئے۔ اس مضمون وچ سرکاری شائع شدہ ذرائع د‏‏ی بنیاد اُتے متحارب طاقتاں دے جانی نقصان د‏‏ی لسٹ دتی گئی ا‏‏ے۔ پہلی جنگ عظیم وچ تقریبا دوتہائی فوجی اموات لڑائی وچ ہوئیاں سن ، انہاں تنازعات دے برعکس جو انیہويں صدی وچ رونما ہوئے سن جدو‏ں اکثریت اموات بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئی سی۔ بہر حال ، بیماری جس وچ [[ہسپانوی فلو|1918 وچ فلو د‏‏ی وبائی]] اموات تے [[جنگی قیدی|جنگی قیدی د‏‏ی حیثیت سے]] اموات شامل نيں، ہن وی تمام لڑائیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں فوجی ہلاکتاں دا تقریبا اک تہائی ا‏‏ے۔ == حادّا‏تی اعدادوشمار د‏‏ی درجہ بندی == [[فائل:Douaumont ossuary3.jpg|thumb| ڈائومونٹ فرانسیسی فوجی قبرستان ڈاؤومونٹ اوسوری تو‏ں ، جس وچ فرانسیسی تے جرمنی دے فوجیاں د‏‏ی باقیات نيں جو 1916 وچ [[ورڈن د‏‏ی لڑائی|ورڈن د‏‏ی جنگ دے]] دوران ہلاک ہوئے سن ۔ ]] پہلی جنگ عظیم دے اموات دے اعدادوشمار بہت حد تک مختلف ني‏‏‏‏ں۔ کل اموات دا تخمینہ 9 ملین تو‏ں لے ک‏ے 15 ملین تک اے ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://necrometrics.com/20c5m.htm|title=Twentieth Century Atlas – Death Tolls|website=necrometrics.com|accessdate=14 April 2018}}</ref> سرکاری ذرائع وچ فوجی ہلاکتاں د‏‏ی اطلاع تمام اموات د‏‏ی وجہ تو‏ں اموات د‏‏ی لسٹ وچ دسی گئی اے ، جنہاں وچ تخمینی طور اُتے 7 تو‏ں 8 ملین لڑائی تو‏ں متعلق اموات (جنگ وچ ہلاک زخماں تو‏ں ہلاک ) تے [[جنگی قیدی|جنگ دے قیدیاں]] د‏‏ی حادثات تے بیماری تو‏ں اموات د‏‏ی وجہ تو‏ں دو تو‏ں تن ملین فوجی اموات وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ سرکاری رپورٹاں وچ اموات دے اعدادوشمار د‏‏ی لسٹ امریکا تے برطانیہ نے شائع د‏‏ی سی۔ <ref>Military Casualties – World War – Estimated. Statistics Branch, GS, War Department, 25 February 1924</ref><ref>The War Office, Statistics of the Military Effort of the British Empire During the Great War 1914–1920</ref> 1920 د‏‏ی دہائی دے دوران شائع ہونے والے ایہ ثانوی ذرائع ، [[پہلی جنگ عظیم]] وچ ہلاکتاں د‏‏ی لسٹ دے حوالے تو‏ں کم کرنے والے اعداد و شمار دا ذریعہ ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.firstworldwar.com/features/casualties.htm|title=Military Casualties of World War One|accessdate=2 May 2015}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.pbs.org/greatwar/resources/casdeath_pop.html|title=World War One Casualty and death tables|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161016014336/http://www.pbs.org/greatwar/resources/casdeath_pop.html|archivedate=16 October 2016|accessdate=2 May 2015}}</ref><ref name="EPFW">The European Powers in the First World War: An Encyclopedia Spencer C. Tucker Garland Publishing, New York 1999 {{آئی ایس بی این|978-0815333517}}</ref><ref name="Ellis 2001 269 70">John Ellis, The World War I Databook, Aurum Press, 2001, {{آئی ایس بی این|1-85410-766-6}} pp. 269–70</ref><ref name="World War I 2010 Page 219">World War I: People, Politics, and Power, published by Britannica Educational Publishing (2010) p. 219</ref> ایہ مضمون سرکاری حکومت [[ریاستہائے متحدہ امریکا]] تے [[برطانیہ]] دے نال نال [[فرانس]] ، [[اٹلی]] ، [[بیلجیم]] ، [[جرمنی]] ، [[آسٹریا]] تے [[روس]] د‏‏ی اطلاعات وچ شائع ہونے والے ہلاکتاں دے اعدادوشمار دا خلاصہ کردا ا‏‏ے۔ حالے حال ہی وچ [[دولت مشترکہ جنگ قبراں کمیشن|دولت مشترکہ جنگ قبراں کمیشن]] (سی ڈبلیو جی سی) د‏‏ی تحقیق نے برطانیہ تے اس دے اتحادیاں دے فوجی ہلاکتاں دے اعدادوشمار اُتے نظر ثانی د‏‏ی ا‏‏ے۔ انہاں وچ جنگی تھیٹراں تے افریقی ، مشرق وسطی تے [[چینی لیبر کور|چین]] تو‏ں بھرتی شہریاں دے باہر فوجی جنگی مردہ اہلکاراں د‏‏ی لسٹ وچ شامل نيں جنہاں نے جنگی تھیٹراں وچ رسد تے خدمات د‏‏ی مدد فراہ‏م کيتی۔ <ref name="CWGCAR">{{حوالہ ویب|title=Commonwealth War Graves Commission Annual Report 2014–2015 p. 38|url=https://issuu.com/wargravescommission/docs/ar_2014-2015?e=4065448/31764375|website=Commonwealth War Graves Commission|accessdate=24 May 2016|archivedate=10 October 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171010075358/https://issuu.com/wargravescommission/docs/ar_2014-2015?e=4065448/31764375}}Figures include identified burials and those commemorated by name on memorials</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.greatwar.co.uk/ypres-salient/cemetery-lijssenthoek.htm|title=World Lijssenthoek Military Cemetery, Poperinge, Ypres Salient Battlefields, Belgium (The Chinese Labour Corps was used to clear battlefields, dig graves, trenches and carry out other such tasks which were often difficult and dangerous.)|accessdate=2 May 2015}}</ref><ref name="MOMBASA AFRICAN MEMORIAL">{{حوالہ ویب|url=http://www.cwgc.org/find-a-cemetery/cemetery/4007267/MOMBASA%20AFRICAN%20MEMORIAL|title=Mombasa African Memorial (The non-combatant porters, stevedores and followers of the Military Labour Corps 600,000. Almost 50,000 of these men were lost, killed in action died of sickness or wounds)|accessdate=26 April 2015}}</ref><ref name="The Long, Long Trail is a personal website written by Chris Baker">{{حوالہ ویب|last=The Long, Long Trail is a personal website written by Chris Baker|url=http://www.1914-1918.net/labour.htm|title=The Labour Corps of 1917–1918|date=26 April 2015|accessdate=26 April 2015}}</ref><ref name="skycitygallery.com">{{حوالہ ویب|url=http://www.skycitygallery.com/japan/wwi_chinese_1.pdf|title=The Chinese Labour Corps at the Western Front (In all, nearly 2,000 men from the Chinese Labour Corps died during the First World War, some as a direct result of enemy action, or of wounds received in the course of their duties but many more in the influenza epidemic that swept Europe in 1918–19|accessdate=26 April 2015}}</ref> یورپ تو‏ں باہر بھرتی ہونے والے انہاں امدادی اہلکاراں د‏‏ی ہلاکتاں وچ پہلے برطانوی جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں وچ شامل نئيں کيتا گیا سی ، اُتے برطانوی جزیراں تو‏ں بھرتی ہونے والی لیبر کور د‏‏ی ہلاکتاں وچ 1921 وچ شائع ہونے والی برطانوی جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی لسٹ وچ شامل سن ۔ <ref name="familysearch.org">{{حوالہ ویب|url=https://familysearch.org/search/catalog/292837?availability=Family%20History%20Library|title=Soldiers died in the great war, 1914–1919, London : Her Majesty's Stationery Office, 1920–1921, 80 pts. in 17 v (pt. 80. Labour corps, Royal army ordnance corps, veterinary corps and pay corps, Channel Isles militia, corps of army schoolmasters, military mounted police, military foot police)|accessdate=21 November 2014}}</ref> ہر قوم دے ذریعہ ہلاکتاں نو‏‏ں ریکارڈ کرنے تے درجہ بندی کرنے دے لئی جو طریقہ کار استعمال کيتا گیا اوہ یکساں نئيں سی ، حادثے دے اعدادوشمار تو‏ں متعلق اک عمومی انتباہ ایہ اے کہ انھاں ہر صورت وچ موازنہ نئيں سمجھیا جاسکدا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/war_losses|title=International Encyclopedia of the First World War, Antoine Prost, War Losses|accessdate=2 May 2015}}</ref> پہلی جنگ عظیم وچ شہری ہلاکتاں "تخمینہ لگیانا مؤثر نيں" مائیکل کلڈفیلٹر دے مطابق جنہاں دا کہنا اے کہ "عام طور اُتے غیر جنگی اموات د‏‏ی قبولیت دا اعداد و شمار 6.5 ملین نيں ۔ " <ref name="Clodfelter, Michael 2002 Page 479">Clodfelter, Michael (2002). Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 2nd Ed.. {{آئی ایس بی این|978-0-7864-1204-4}}. p. 479</ref> == 1914–18 د‏‏ی سرحداں اُتے ہلاکتاں == {{وسط|('' 'جب کسی ملک وچ اموات د‏‏ی تعداد دا تنازعہ ہُندا اے تاں ، جنگ وچ ہونے والے نقصانات د‏‏ی اک حد دتی جاندی اے ' '))}}{{وسط|('' 'ذرائع تے اعدادوشمار د‏‏ی تفصیلات نو‏‏ں فوٹ نوٹ وچ فراہ‏م کیہ گیا اے ')}} {| class="wikitable sortable" style="text-align: right;width: 90%;" |- valign=top ! قوم ! scope="col" data-sort-type="number"| آبادی(ملین وچ ) ! scope="col" data-sort-type="number"| جنگ وچ ہونے والی اموات تے کارروائی وچ لاپتہ (کل فوجی اموات وچ شامل نيں) ! scope="col" data-sort-type="number"| کل فوجی اموات (تمام اسباب سے) ! scope="col" data-sort-type="number"| شہری اموات (فوجی کارروائی تے انسانیت دے خلاف جرائم) ! scope="col" data-sort-type="number"| شہری اموات وچ اضافہ (غذائی قلت تے بیماری [[انفلوئنزا وبا ]] نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے) ! scope="col" data-sort-type="number"| کل اموات ! scope="col" data-sort-type="number"| اموات آبادی دا کا٪ ! scope="col" data-sort-type="number"| فوجی زخمی |- ! colspan=9 style="text-align:center;background:#B0C4DE" | [[پہلی جنگ عظیم دے اتحادی ]] |- | align=left | {{flag|Australia}} {{Ref|Australia|b}} | 5.0 | 61,527<ref name="awm.gov.au">[http://www.awm.gov.au/encyclopedia/war_casualties Deaths as a result of service with Australian units]</ref> | 59,330<ref name="vlib.us">{{cite web |url=https://archive.org/details/statisticsofmili00grea |title=Statistics of the military effort of the British Empire during the Great War, 1914–1920 |last=Great Britain. War Office |date=14 April 2018 |publisher=London H.M. Stationery Off |accessdate=14 April 2018 |via=Internet Archive}}</ref><br />to 62,149<ref name="CWGCAR" /> | | | 59,330<br />سے 62,149 | 1.19% <br /> تو‏ں 1.24% | 152,171<ref name="vlib.us" /><!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left | {{flag|Canada|1868}} {{Ref|Canada|d}} | 7.2 | 56,638<ref name="statcan.gc.ca">{{cite web |url=http://www65.statcan.gc.ca/acyb02/1947/acyb02_19471126002-eng.htm |title=Canada Year Book (CYB) Historical Collection |first=Statistics |last=Canada |website=www65.statcan.gc.ca |date=31 March 2008 |accessdate=14 April 2018}}</ref> | 56,639<ref name="vlib.us" /><br /> تو‏ں 64,996<ref name="CWGCAR" /> || 1,963<ref name="Halifax Explosion Remembrance Book">{{Cite web |url=https://novascotia.ca/archives/remembrance/ |title=Website Update – Nova Scotia Archives |website=novascotia.ca |accessdate=14 April 2018}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.warmuseum.ca/firstworldwar/history/life-at-home-during-the-war/wartime-tragedies/the-halifax-explosion |title=Wartime Tragedies – The Halifax Explosion – Canada and the First World War |website=Canada and the First World War |accessdate=14 April 2018}}</ref> | | 58,639<br /> تو‏ں 66,996 | {{#expr: 58639 / 7.2 / 10000 round 2}}% <br /> تو‏ں {{#expr: 66996 / 7.2 / 10000 round 2}}% | 149,732<ref name="vlib.us" /> <!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left | {{flagcountry|British Raj}} {{Ref|India|g}} | 315.1 | 64,449<ref name="vlib.us" /> | 64,449<ref name="vlib.us" /> <br /> تو‏ں 73,905<ref name="CWGCAR" /> | | | 64,449<br /> تو‏ں 73,905 | {{#expr: 66449 / 315.1 / 10000 round 2}}% <br /> تو‏ں {{#expr: 73895 / 315.1 / 10000 round 2}}% | 69,214<ref name="vlib.us" /><!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left | {{flagcountry|Dominion of New Zealand}} {{Ref|NZ|l}} | 1.1 | 18,166<ref name="Auckland War Memorial Museum">{{cite web |url=http://www.aucklandmuseum.com/visit/our-galleries/top-floor/world-war-1-sanctuary |title=Auckland War Memorial Museum |website=aucklandmuseum.com |accessdate=14 April 2018 |archive-date=25 January 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190125041700/http://www.aucklandmuseum.com/visit/our-galleries/top-floor/world-war-1-sanctuary |dead-url=yes }}</ref> | 16,711<ref name="vlib.us" /><br /> تو‏ں 18,060<ref name="CWGCAR" /> | | | 16,711<br /> تو‏ں 18,060 | {{#expr: 16711 / 1.1 / 10000 round 2}}% <br /> تو‏ں {{#expr: 18053 / 1.1 / 10000 round 2}}% | 41,317<ref name="vlib.us" /><!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left | {{flagcountry|Dominion of Newfoundland}} {{Ref|Newf|m}} | 0.2 | 1,204<ref name="vlib.us" /> | 1,204<ref name="vlib.us" /><br /> تو‏ں 1,570<br /><ref name="journals.hil.unb.ca">{{cite web |url=http://journals.hil.unb.ca/index.php/NFLDS/index |title=Newfoundland and Labrador Studies |website=journals.hil.unb.ca |accessdate=14 April 2018}}</ref>(included with UK) | | | 1,204<br /> تو‏ں 1,570 | {{#expr: 1204 / 0.2 / 10000 round 2}}% <br /> تو‏ں {{#expr: 1570 / 0.2 / 10000 round 2}}% | 2,314<ref name="vlib.us" /><!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left | {{flagcountry|Union of South Africa|1912}} {{Ref|SouthAfrica|r}} | 6.0 | 7,121<ref name="vlib.us" /> | 7,121<ref name="vlib.us" /><br /> تو‏ں 9,726<ref name="CWGCAR" /> | | | 7,121<br /> تو‏ں 9,726 | {{#expr: 7121 / 6.0 / 10000 round 2}}% <br /> تو‏ں {{#expr: 9726 / 6.0 / 10000 round 2}}% | 12,029<ref name="vlib.us" /> <!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left | {{ubl|{{flagcountry|United Kingdom of Great Britain and Ireland}}|(اور کالونیاں) {{Ref|UK|s}} }} | 45.4 | 744,000{{Ref|new|s1}} | 744,000{{Ref|new|s1}} <br /> تو‏ں 887,858<br /><ref name="CWGCAR" /> | 16,829<ref name="vlib.us" /> <ref name="Gilbert, Martin 1994">Gilbert, Martin (1994). Atlas of World War I. Oxford UP. {{ISBN|978-0-19-521077-4}} (908 civilians killed in naval attacks)</ref> | 107,000<ref name="Hersch, L. 1927, Pages 47">Hersch, L., La mortalité causée par la guerre mondiale, Metron- The International Review of Statistics, 1927, Vol 7. pp.&nbsp;47–61</ref> | 867,829<br /> تو‏ں 1,011,687 | {{#expr: 867829 / 45.4 / 10000 round 2}}% <br />to {{#expr: 1011540/ 45.4 / 10000 round 2}}% | 1,675,000{{Ref|new|s1}}<!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left | ''برطانوی سلطنت کل'' | 380.0 | 953,104 | 949,454<br /> تو‏ں 1,118,264 | 18,829 | 107,000 | 1,077,283<br /> تو‏ں 1,244,093 | {{#expr: 1077283/ 380.0 / 10000 round 2}}% <br /> تو‏ں {{#expr: 1244093 /380.0 / 10000 round 2}}% | 2,101,077<!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left | {{flag|Belgium}} {{Ref|Belgium|c}} | 7.4 | 38,170<ref name="ia800502.us.archive.org">{{cite web |url=https://archive.org/details/statisticsofmili00grea |title=Statistics of the military effort of the British Empire during the Great War, 1914–1920 |last=Great Britain. War Office |date=14 April 2018 |publisher=London H.M. Stationery Off |accessdate=14 April 2018 |via=Internet Archive}}</ref> | 38,170<ref name="ia800502.us.archive.org" /><br />to 58,637<ref name="extranet.arch.be">[http://extranet.arch.be//BIB_A4P131/BIB_A4P131_1915-1919.pdf#search=%22belgique%22 Annuaire statistique de la Belgique et du Congo Belge 1915–1919. Bruxelles. 1922 p. 100] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304041947/http://extranet.arch.be//BIB_A4P131/BIB_A4P131_1915-1919.pdf#search=%22belgique%22 |date=4 March 2016}} Per Annuaire statistique de la Belgique et du Congo Belge 1915–1919 figure of 58,637 includes 2,620 colonial troops and 15,650 porters in Africa</ref> | 23,700<ref>[http://extranet.arch.be//BIB_A4P131/BIB_A4P131_1915-1919.pdf#search=%22belgique%22 Annuaire statistique de la Belgique et du Congo Belge 1915–1919. Bruxelles. 1922 p. 100]</ref> | 62,000<ref name="Hersch, L. 1927, P 59">Hersch, L., La mortalité causée par la guerre mondiale, Metron- The International Review of Statistics, 1927, Vol 7. pp.&nbsp;59–62</ref> | 123,870<br />to 144,337 | {{#expr: 123870/ 7.4 / 10000 round 2}}% <br /> تو‏ں {{#expr: 144337/ 7.4 / 10000 round 2}}% | 44,686<ref name="Statistical Services Center 2010" /> <!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left | {{flagcountry|French Third Republic}} {{Ref|France|e}} | 39.6 | 1,150,000<ref>Huber, Michel (1931). La Population de la France pendant la guerre. Paris. p. 420. The figure includes killed, missing in action and died of wounds excluding died of disease</ref><ref name="Australian Army Medical Services 1943 p. 870">Official History of the Australian Army Medical Services, 1914–1918 Volume III – Special Problems and Services (1st edition, 1943) p. 870</ref> | 1,357,000<ref name="ReferenceA" /><br />to 1,397,800<ref name="Huber, Michel 1931 Page 414">Huber, Michel (1931). La Population de la France pendant la guerre. Paris p. 414</ref> | 40,000<ref name="Clodfelter, Michael 2002 Page 479" /><ref name="Ellis, John 1993 Page 269">Ellis, John (1993). World War I–Databook. Aurum Press. {{ISBN|978-1-85410-766-4}}, p. 269</ref><ref name="isbn1991">Randal Grey. Chronicle of World War I, Vol2 Facts on File 1991 {{ISBN|0-8160-2139-2}} p. 292</ref> | 300,000<ref name="Hersch, L. 1927, P 59" /> | 1,697,000<br />to 1,737,800 | {{#expr: 1697800 / 39.6 / 10000 round 2}}% <br /> تو‏ں {{#expr: 1737800 / 39.6 / 10000 round 2}}% | 4,266,000<ref name="Statistical Services Center 2010">Military Casualties-World War-Estimated," Statistics Branch, GS, War Department, 25 February 1924; cited in World War I: People, Politics, and Power, published by Britannica Educational Publishing (2010) p. 219</ref> <!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left | {{flagcountry|Kingdom of Greece}} {{Ref|Greece|f}} | 4.8 | 5,000<ref name="ReferenceB">{{cite web |url=https://archive.org/details/statisticsofmili00grea |title=Statistics of the military effort of the British Empire during the Great War, 1914–1920 |last=Great Britain. War Office |date=14 April 2018 |publisher=London H.M. Stationery Off |accessdate=14 April 2018 |via=Internet Archive}}</ref> | 5,000<ref name="ReferenceB" /><br /> تو‏ں 26,000<ref name="Urlanis, Boris 1971 page 209">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 209</ref> | | 150,000<ref name="Hersch, L. 1927, Pages 80">Hersch, L., La mortalité causée par la guerre mondiale, Metron- The International Review of Statistics, 1927, Vol 7. pp.&nbsp;80–81</ref> | 155,000<br /> تو‏ں 176,000 | {{#expr: 155000 /4.8 / 10000 round 2}}% <br /> تو‏ں {{#expr: 176000 /4.8 / 10000 round 2}}% | 21,000<ref name="Statistical Services Center 2010" /> <!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left | {{flagcountry|Kingdom of Italy}} {{Ref|Italy|h}} | 35.6 | 460,000<ref name="ia800502.us.archive.org" /> | 460,000<ref name="ia800502.us.archive.org" /><br /> تو‏ں 651,000<ref name="Mortara, G 1925 P 28">Mortara, G (1925). La Salute pubblica in Italia durante e dopo la Guerra. New Haven: Yale University Press. pp.&nbsp;28–29</ref> | 3,400<ref>Mortara, G (1925). La Salute pubblica in Italia durante e dopo la Guerra. New Haven: Yale University Press. pp.&nbsp;56–57</ref> | 589,000<ref name="Hersch, L. 1927, Pages 52">Hersch, L., La mortalité causée par la guerre mondiale, Metron – The International Review of Statistics, 1927, Vol 7. pp.&nbsp;52–59</ref> | 1,052,400<br /> تو‏ں 1,243,400 | {{#expr: 1052400 / 35.6 / 10000 round 2}}% <br /> تو‏ں {{#expr: 1243400 / 35.6 / 10000 round 2}}% | 947,000<ref name="Statistical Services Center 2010" /><!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left | {{flagcountry|Empire of Japan}} {{Ref|Japan|i}} | 53.6 | 300<ref name="Statistical Services Center 2010" /> | 300<ref name="Statistical Services Center 2010" /><br /> تو‏ں 4,661<ref name="International Labour Office p.29">International Labour Office, Enquête sur la production. Rapport général. Paris [etc.] Berger-Levrault, 1923–25. Tom 4, II Les tués et les disparus p. 29 {{OCLC|6445561}}</ref> | | | 300<br /> تو‏ں 4,661 | {{#expr: 300 / 53.6 / 10000 round 2}}% <br /> تو‏ں {{#expr: 4661 / 53.6 / 10000 round 2}}% | 907<ref name="Statistical Services Center 2010" /> <!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left | {{flagcountry| Montenegro}} {{Ref|Monte|k}} | 0.5 | 3,000<ref name="Statistical Services Center 2010" /> | 3,000<ref name="Statistical Services Center 2010" /><br /> تو‏ں 13,325<ref name="International Labour Office p.29" /> | | | 3,000<br /> تو‏ں 13,325 | {{#expr: 3000 / 0.5 / 10000 round 2}}% <br /> تو‏ں {{#expr:13335 / 0.5 / 10000 round 2}}% | 10,000<ref name="Statistical Services Center 2010" /> <!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left | {{flagcountry|First Portuguese Republic}} {{Ref|Portugal|n}} | 6.0 | 7,222<ref name="ia800502.us.archive.org" /> | 7,222<ref name="ia800502.us.archive.org" /> | 13<ref>{{Cite book |title=Portugal na Grande Guerra |last=Martins |first=Ferreira |publisher=Empresa Editorial Ática |year=1934 |isbn= |location=Lisboa |pages= |via=}}</ref> | 82,000<ref name="Hersch, L. 1927, Pages 61">Hersch, L., La mortalité causée par la guerre mondiale, Metron- The International Review of Statistics, 1927, Vol 7. pp.&nbsp;61–64</ref> | 89,235 | {{#expr: 89222 / 6.0 / 10000 round 2}}% | 13,751<ref name="ia800502.us.archive.org" /> <!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left | {{flagcountry|Kingdom of Romania}} {{Ref|Romania|o}} | 7.5 | 335,706<ref name="ReferenceB" /> | 250,000<ref name="International Labour Office p.29" /><br /> تو‏ں 335,706<ref name="ReferenceB" /> | 130,000<ref name="Erlikman, Vadim 2004 Page 51">Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. p. 51 {{ISBN|978-5-93165-107-1}}.</ref> | 200,000<ref name="Erlikman, Vadim 2004 Page 51" /> | 580,000<br /> تو‏ں 665,706 | {{#expr: 580000/ 7.5 / 10000 round 2}}% <br /> تو‏ں {{#expr: 665706 / 7.5 / 10000 round 2}}% | 120,000<ref name="Statistical Services Center 2010" /><!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left | {{flagcountry|Russian Empire}} {{Ref|Russia|p}} | 175.1 | 1,700,000<ref name="Statistical Services Center 2010" /><ref name="The War Office 1922 P.353">{{cite web |url=https://archive.org/details/statisticsofmili00grea |title=Statistics of the military effort of the British Empire during the Great War, 1914–1920 |last=Great Britain. War Office |date=14 April 2018 |publisher=London H.M. Stationery Off |accessdate=14 April 2018 |via=Internet Archive}}</ref> | 1,700,000<ref name="Statistical Services Center 2010" /> to<br />2,254,369<ref name="rus-sky.com">{{cite web |title=РОССИЯ И СССР В ВОЙНАХ XX ВЕКА. Глава II. ПЕРВАЯ МИРОВАЯ ВОЙНА |website=RUS†SKY |url=http://www.rus-sky.com/history/library/w/w02.htm |language=ru |access-date=11 August 2018}}</ref> | 410,000<ref name="Erlikman, Vadim 2004 Page 18">Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. p. 18 {{ISBN|978-5-93165-107-1}}.(Civilians killed on Eastern Front)</ref> | 730,000<ref name="Erlikman, Vadim 2004 Page 18" /> | 2,840,000 to<br />3,394,369 | {{#expr: 2840000 / 175.1 / 10000 round 2}}% to {{#expr: 3394369 / 175.1 / 10000 round 2}}% | 3,749,000<ref name="rus-sky.com" /> to<br />4,950,000<ref name="Statistical Services Center 2010" /><!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left | {{flagcountry|Kingdom of Serbia}} {{Ref|Serbia|q}} | 4.5 | 127,500<ref name="The War Office 1922 P.353" /> | 300,000<ref name="Hersch, L. 1927, Pages 65">Hersch, L., La mortalité causée par la guerre mondiale, Metron- The International Review of Statistics, 1927, Vol 7. pp.&nbsp;65–76</ref><br />to 450,000<ref name="Moal 1918, page 231">Frédéric Le Moal, La Serbie du martyre à la Victoire 1914–1918, 2008, éditions 14–18 (2013) ({{ISBN|978-2-916385-18-1}}), p. 231</ref> | | 450,000<ref name="Hersch, L. 1927, Pages 65" /><br />to 800,000<ref name="Moal 1918, page 231" /> | 750,000<br /> تو‏ں 1,250,000 |{{#expr: 750000 / 4.5 / 10000 round 2}}% <br /> تو‏ں {{#expr: 1250000 / 4.5 / 10000 round 2}}% | 133,148<ref name="Statistical Services Center 2010" /> <!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left | {{flag|United States|1912}} {{Ref|US|t}} | 92.0 | 53,402<ref name="va.gov">[http://www.va.gov/opa/publications/factsheets/fs_americas_wars.pdf U.S. Department of Veterans Affairs, va.gov] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140124020810/http://www.va.gov/opa/publications/factsheets/fs_americas_wars.pdf |date=2014-01-24 }}</ref> | 116,708<ref name="fas.org">{{cite web |url=https://fas.org/sgp/crs/natsec/RL32492.pdf |title=Congressional Research Service, American War and Military Operations Casualties: Lists and Statistics |website=fas.org |accessdate=14 April 2018}}</ref><ref name="uscg.mil">{{Cite web |url=http://www.uscg.mil/history/faqs/wars.asp |title=United States Coast Guard Coast Guard History |website=uscg.mil |archive-url=https://archive.is/20120805220127/http://www.uscg.mil/history/faqs/wars.asp |archive-date=5 August 2012 |url-status=dead |accessdate=14 April 2018}}</ref> | 757<ref name="usmm.org">{{cite web |url=http://www.usmm.org/ww1.html |title=Merchant Marine in World War I |website=usmm.org |accessdate=14 April 2018}}</ref> | | 117,466 | {{#expr: 117465 / 92.0 / 10000 round 2}}% | 204,002<ref name="fas.org" /> <!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- style="background:#ffc;" | align=left | ''{{ubl|کل|اتحادی طاقتیں}}'' | 806.6 | 4,833,404 | 5,186,854<br /> تو‏ں 6,433,692 | 626,699 | 3,420,000<br />to 3,770,000 | 9,235,553<br /> تو‏ں 10,080,391 | {{#expr: 8485540 / 806.6 / 10000 round 2}}% <br /> تو‏ں {{#expr: 10080391/ 806.6 / 10000 round 2}}% | 11,611,271<br /> تو‏ں 12,812,271 <!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- ! colspan=9 style="text-align:center;background:#B0C4DE" | [[محوری طاقتاں]] |- | align=left | {{flagcountry|Austria-Hungary}} {{Ref|AustHun|u}} | 51.4 | 1,016,200<ref>Ellis, John (1993). World War I Databook: The Essential Facts and Figures for All the Combatants. London: Aurum Press. {{ISBN|978-1-85410-766-4}}. p. 269</ref><ref name="Herrswesen 1938">Österreichischen Bundesministerium für Herrswesen (1938). Österreich-Ungarns letzer Kreig, 1914–1918 Vol. 7. Vienna. VII, Beilage 37</ref> | 1,200,000<ref name="Statistical Services Center 2010" /><ref>[http://www.vlib.us/wwi/resources/britishwwi.pdf ''Statistics of the Military Effort of the British Empire During the Great War 1914–1920'', The War Office, p. 357] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120730173252/http://www.vlib.us/wwi/resources/britishwwi.pdf |date=30 July 2012}}</ref><br />to 1,494,200<ref name="Herrswesen 1938" /> | 120,000<ref>.Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. p. 49 {{ISBN|978-5-93165-107-1}}.(Civilians killed in the fighting on the Eastern Front)</ref> | 467,000<ref name="Grebler, Leo 1940 Page 147">Grebler, Leo (1940). The Cost of the World War to Germany and Austria-Hungary. Yale University Press. p. 147</ref> | 1,787,000<br /> تو‏ں 2,081,200 | {{#expr: 1787000 / 51.4 / 10000 round 2}}% <br /> تو‏ں {{#expr: 2081200 / 51.4 / 10000 round 2}}% | 3,620,000<ref name="vlib.us" /><!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left | {{flagcountry|Kingdom of Bulgaria}} {{Ref|Bulgaria|v}} | 4.5 | 87,500<ref name="Statistical Services Center 2010" /> | 87,500<ref name="Statistical Services Center 2010" /><ref name="stats">{{cite web |url=https://archive.org/details/statisticsofmili00grea |title=Statistics of the military effort of the British Empire during the Great War, 1914–1920 |last=Great Britain. War Office |date=14 April 2018 |publisher=London H.M. Stationery Off |accessdate=14 April 2018 |via=Internet Archive}}</ref> | | 100,000<ref name="Urlanis, Boris 1971 Page 268">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 268</ref> | 187,500 | {{#expr: 187500 / 5.5 / 10000 round 2}}% | 152,390<ref name="Statistical Services Center 2010" /><ref name="stats" /><!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left | {{flagcountry|German Empire}} {{Ref|Germany|w}} | 64.9 | 1,800,000<ref name="Statistical Services Center 2010" /><ref>The War Office (1922). Statistics of the Military Effort of the British Empire During the Great War 1914–1920. Reprinted by Naval & Military Press p. 355. {{ISBN|978-1-84734-681-0}}.</ref><ref>Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow page 85, The demographer Boris Urlanis put total German war dead at 2,037,000, he estimated that the figure included 1,796,000 men killed, dead from wounds and gas poisoning.</ref> | 2,037,000<ref name="Reichskriegsministeriums 1934 Pages 12">Heeres-Sanitaetsinspektion im Reichskriegsministeriums (1934) (in German). Sanitaetsbericht über das deutsche Heer, (deutsches Feld- und Besatzungsheer), im Weltkriege 1914–1918. Volume 3, Sec 1. Berlin. pp.&nbsp;12–14</ref><ref>John Ellis, The World War I Databook, Aurum Press, 2001 {{ISBN|1-85410-766-6}} p. 269</ref> | 720<ref>The War Office (1922). Statistics of the Military Effort of the British Empire During the Great War 1914–1920. Reprinted by Naval & Military Press. p. 678. {{ISBN|978-1-84734-681-0}}.(Civilians killed by Allied bombing)</ref> | 424,000.<ref name="Grebler, Leo 1940 Page78">Grebler, Leo (1940). The Cost of the World War to Germany and Austria-Hungary. Yale University Press. 1940 p. 78</ref><br /> تو‏ں 763,000<ref name="Vincent, C. Paul 1985">Vincent, C. Paul (1985). The Politics of Hunger: The Allied Blockade of Germany, 1915–1919. Athens (Ohio) and London: Ohio University Press.</ref><ref name="nationalarchives.gov.uk">{{cite web |url=http://www.nationalarchives.gov.uk/pathways/firstworldwar/spotlights/blockade.htm |title=The National Archives – Exhibitions & Learning online – First World War – Spotlights on history |publisher=Government of the United Kingdom |accessdate=14 April 2018}}</ref> | 2,198,420<br /> تو‏ں 2,800,720 | {{#expr: 2198420/ 64.9 / 10000 round 2}}% to <br /> {{#expr: 2800720 / 64.9 / 10000 round 2}}% | 4,215,662<ref name="Reichskriegsministeriums 1934 Pages 12" /><!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left style="white-space:nowrap" | {{flagcountry|Ottoman Empire}} {{Ref|Ottoman|x}} | 21.3 | 305,085<ref name="ordertodie">Ordered to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War, Edward J. Erickson. p. 211.</ref> | 325,000<ref name="Statistical Services Center 2010" /> <br /> تو‏ں 771,844<ref name="Erickson, Edward J. 2001. Page 211">Erickson, Edward J., [[Ordered to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War]], Greenwood 2001. {{ISBN|978-0-313-31516-9}} p. 211</ref> | 1,500,000.<ref name="Totten, Samuel 2008, p. 19">Totten, Samuel, Paul Robert Bartrop, Steven L. Jacobs (eds.) ''Dictionary of Genocide''. Greenwood Publishing Group, 2008, p. 19. {{ISBN|978-0-313-34642-2}}.</ref> | 1,000,000<ref>Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. {{ISBN|978-5-93165-107-1}}. pp. 61, 65, 73, 77–78 (In current borders Turkey 500,000; Syria 160,000; Lebanon 110,000; Iraq 150,000; Israel/Palestine 35,000 and Jordan 20,000)</ref> | 2,825,000<br /> تو‏ں 3,271,844 | {{#expr: 2825000 / 21.3 / 10000 round 2}}% <br /> تو‏ں {{#expr: 3271844 / 21.3 / 10000 round 2}}% | 400,000<ref name="Statistical Services Center 2010" /><br /> تو‏ں 763,753<ref name="Erickson, Edward J. 2001. Page 211" /><!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- style="background:#ffc;" | align=left | ''{{ubl|کل|مرکزی طاقتیں}}'' | 142.1 | 3,208,785 | 3,386,200<br /> تو‏ں 4,390,544 | 1,620,720 | 1,991,000<br /> تو‏ں 2,330,000 | 6,997,920 <br /> تو‏ں 8,341,264 | {{#expr: 6997920 / 142.1 / 10000 round 2}}% <br /> تو‏ں {{#expr: 8334264/ 142.1 / 10000 round 2}}% | 8,388,052<br />to 8,751,805<!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- ! colspan=9 style="text-align: center;background:#B0C4DE" |غیرجاننبدار اقوام |- | align=left | {{flag|Denmark}} {{Ref|Denmark|y}} | 2.7: |فٹ نوٹ دیکھو:جرمن فوج وچ ڈنمارکی | | 700<ref name="Byarkivet i Horsens">{{cite web |url=http://www.byarkivet-horsens.dk/Historie/Ubaadskrigen%201917.aspx |title=Byarkivet i Horsens |website=byarkivet-horsens.dk |accessdate=14 April 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180414091817/http://www.byarkivet-horsens.dk/Historie/Ubaadskrigen%201917.aspx |archive-date=14 April 2018 |url-status=dead}}</ref> | 700 | {{#expr: 722 / 2.7 / 10000 round 2}}% | — |- | align=left | {{flag|Luxembourg}} {{Ref|Lux|j}} | 0.3 | | | | | | فٹ نوٹ دیکھو | <!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- | align=left | {{flag|Norway}} {{Ref|Norway|z}} | 2.4 | | | | 1,180.<ref name="International Labour Office p.29" /> | 1,180 | {{#expr: 1892 / 2.4 / 10000 round 2}}% | — |- | align=left | {{flag|Sweden}} {{Ref|Sweden|az}} | 5.6 | | | | 800.<ref name="International Labour Office p.29" /> | 800 | {{#expr: 877 / 5.6 / 10000 round 2}}% | — |- <!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |- style="background:#ccc;" | align=left | سب کل | 959.7 | 8,042,189 | 8,573,054<br /> تو‏ں 10,824,236 | 2,250,099 | 5,411,000 <br /> تو‏ں 6,100,000 | 15,000,000 to 22,000,000<ref>https://www.britannica.com/event/World-War-I/Killed-wounded-and-missing</ref> | {{#expr: 16236153 / 959.7 / 10000 round 2}}% <br /> تو‏ں {{#expr: 22000000/ 959.7 / 10000 round 2}}% | 22,101,100 <br /> تو‏ں 23,665,873 <!-- Please do not change casualty numbers without discussion --> |} آبادی دے اعداد و شمار دا ماخذ ایہ اے: ہیتھورنٹویائٹ ، فلپ جے ، ''عالمی جنگ ون سورس بک'' پی پی۔ &nbsp; 382–383 <ref name="auto">Haythornthwaite, Philip J., ''The World War One Source Book'' Arms and Armour, London, 1993, {{آئی ایس بی این|978-1-85409-102-4}}.</ref> == جنگ دے بعد (1924) د‏‏ی حدود وچ ہلاکتاں == [[فائل:Europe 1914 and 1924.png|thumb| یورپ 1914 تے 1924]] اس جنگ وچ کثیر النسلی سلطنتاں شامل سن جداں برطانیہ ، فرانس ، جرمنی ، روس ، آسٹریا ہنگری تے ترکيتی۔ انہاں علاقےآں وچ بوہت سارے نسلی گروہاں نو‏‏ں فوجی خدمت دے لئی شامل کيتا گیا سی۔ جدید سرحداں تو‏ں درج ہونے والی ہلاکتاں نو‏‏ں انہاں ملکاں دے اعداد و شمار دے اُتے جدول وچ وی شامل کيتا گیا اے جو 1914 وچ موجود سن ۔ جنگ دے بعد د‏‏ی سرحداں اُتے 1924 وچ ہونے والے ہلاکتاں دے اعدادوشمار روسی تریخ دان وڈیم ایرلکمان نے 20 واں صدی وچ 2004 وچ ہونے والے انسانی نقصانات دے بارے وچ اک کتابچہ وچ لگیائے نيں ، انہاں دے اعداد و شمار دے ذرائع سوویت دور تے روس دے بعد روس وچ شائع ہوئے سن ۔ <ref>Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. {{آئی ایس بی این|978-5-93165-107-1}}.</ref> 1914–1918 آن لائن انسائیکلوپیڈیا دے مطابق ، "افریقی فوجی اہلکاراں تے مزدوراں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی کارروائیاں وچ مدد دینے والے نقصانات دے علاوہ بہت وڈی ، لیکن نامعلوم تعداد وچ افریقی شہری ہلاک ہوئے۔" انھاں نے وڈیم ایرلکمان دے مطالعہ د‏‏ی بنیاد اُتے افریقہ وچ 750،000 شہری ہلاکتاں دا تخمینہ لگیایا۔ انہاں نے نوٹ کيتا کہ ایرلیکمان دے اعدادوشمار روسی ماہر سترافی بورس ارلانس دے کم اُتے مبنی نيں ، انہاں نے نوٹ کيتا کہ ایہ تخمینے "غلط" سن تے "ہور تفتیش دے لئی حوالہ دا فریم فراہ‏م کرنے دے لئی استعمال کيتا جاسکدا اے "۔ <ref name="War Losses Africa">{{حوالہ ویب|title=War Losses (Africa)|url=http://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/war_losses_africa|website=1914–1918 Online Encyclopedia|accessdate=23 May 2016}}</ref> ''آکسفورڈ ہسٹری آف ورلڈ وار ون'' نے نوٹ کيتا اے کہ "مشرقی تے وسطی افریقہ وچ جنگ کيت‏ی سختی دے نتیجے وچ کچھ علاقےآں وچ قحط دے نال خوراک د‏‏ی شدید قلت ، آبادیاں د‏‏ی کمزوری ، تے وبائی امراض جنہاں تو‏ں سیکڑاں ہزار افراد تے مویشی وی ہلاک ہوگئے ۔ " <ref name="Strachan, Hew 1999 p. 100">Strachan, Hew (1999). World War I: A History. Oxford University Press. {{آئی ایس بی این|978-0-19-820614-9}} p. 100</ref> * {{پرچم|Austria}} عصری سرحداں دے اندر آسٹریا د‏‏ی اموات دے درج ذیل تخمینے ، اک روسی مؤرخ نے 20 واں صدی وچ 2004 وچ ہونے والے انسانی نقصانات دے بارے وچ اک کتابچہ وچ کیہ سی۔ مجموعی طور اُتے ہلاک شدہ 175،000: آسٹرو ہنگری د‏‏ی افواج دے نال 120،000 فوجی نقصان تے 30،000 د‏‏ی قید وچ جنگی قیدیاں د‏‏ی ہلاکتاں سمیت۔ قحط تے بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں شہریاں د‏‏ی موت 25،000 سی۔ <ref>Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. p. 36 {{آئی ایس بی این|978-5-93165-107-1}}.</ref> * {{پرچم|Belarus}} عصر حاضر د‏‏ی سرحداں دے اندر بیلاروس د‏‏ی ہلاکتاں دے درج ذیل تخمینے ، اک روسی مؤرخ نے 20 واں صدی وچ 2004 وچ ہونے والے انسانی نقصانات دے بارے وچ اک کتابچہ وچ کیہ سی۔ ہلاک ہونے والے افراد د‏‏ی تعداد 130،000: بشمول روسی افواج دے نال 70،000 فوجی نقصانات۔60،000 شہری ہلاکتاں سن۔ <ref>Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. p. 25 {{آئی ایس بی این|978-5-93165-107-1}}.</ref> * {{پرچم|Ukraine}} عصر حاضر د‏‏ی سرحداں دے اندر ، یوکرائنی اموات دے درج ذیل تخمینے ، اک روسی مؤرخ نے 20 واں صدی وچ 2004 وچ ہونے والے انسانی نقصانات د‏‏ی اک کتابچہ وچ د‏‏ی سی۔ مردہ 590،000: فوجی نقصانات سمیت 450،000 ، (ایرکمان نے آسٹریا ہنگری تے روسی مسلح افواج دے وچکار فوجی نقصان نئيں پہنچیا)۔ سویلین مہلوکین د‏‏ی تعداد 140،000 سی۔ <ref>Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. p. 34 {{آئی ایس بی این|978-5-93165-107-1}}.</ref> * {{COD}} [[بیلجین کانگو|بیلجیئم کانگو]] جنگ دے دوران بیلجیم د‏‏ی بادشاہی دا حصہ سی۔ روس دے اک مؤرخ وڈیم ایرلکمان نے سوویت یونین تے روس وچ شائع ہونے والے ذرائع د‏‏ی بنیاد اُتے 20 واں صدی وچ 2004 وچ ہونے والے انسانی نقصانات د‏‏ی 2004 د‏‏ی کتاب وچ کتاب دے دوران بیلجیئم کانگو وچ کل 155،000 ہلاکتاں دا تخمینہ لگیایا سی۔ <ref name="narodonaseleniia2004">Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. p. 88 {{آئی ایس بی این|978-5-93165-107-1}}.</ref> * {{پرچم|Czechoslovakia}} جنگ دے دوران [[چیکوسلوواکیا]] [[آسٹریا-ہنگری]] دا حصہ سی۔ 1991 د‏‏ی سرحداں دے اندر چیکوسلواک د‏‏ی ہلاکتاں دا اندازہ اک روسی مؤرخ نے 20 واں صدی وچ 2004 وچ ہونے والے انسانی نقصانات د‏‏ی اک کتابچہ وچ کیہ سی۔ ہلاک شدہ 185،000: آسٹریا ہنگری د‏‏ی افواج دے نال 110،000 فوجی نقصان تے 45،000 د‏‏ی قید وچ جنگی قیدیاں د‏‏ی اموات۔ قحط تے بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں عام شہریاں د‏‏ی تعداد 30،000 سی۔ <ref>Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. p. 54 {{آئی ایس بی این|978-5-93165-107-1}}.</ref> جنگ دے دوران چیکوسلواک لشکراں نے اتحادیاں د‏‏ی فوجاں دے نال جنگ لڑی۔ [[فائل:Obermillstatt 16 2006.JPG|thumb| اوبر ملسٹٹ پنڈ دے آسٹریا د‏‏ی فوجی یادگار جو [[پہلی جنگ عظیم]] وچ ہلاک ہوئے سن ]] * {{پرچم|Estonia}} ایسٹونیا جنگ دے دوران روسی سلطنت دا حصہ سی تے تقریبا اک لکھ ایسٹونیاں نے روسی فوج وچ خدمات انجام دتیاں۔ انہاں وچو‏ں تقریبا 10 ہزار ہلاک ہوئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.esm.ee/11419/?id=11419&album_id=11403The|title=Estonian War Museum – General Laidoner Museum|website=esm.ee|accessdate=14 April 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120121164512/http://www.esm.ee/11419/?id=11419&album_id=11403The|archivedate=21 January 2012}}</ref> * {{پرچم|Finland}} 1809 تو‏ں 1915 دے آخر تک فن لینڈ [[سلطنت روس|روسی سلطنت]] وچ اک خودمختار [[گرینڈ ڈچی آف فن لینڈ|گرانڈ ڈچی]] سی۔ 1924 وچ ، فن لینڈ د‏‏ی حکومت نے ، [[عالمی ادارہ محنت|بین الاقوامی لیبر آفس]] ، [[جمیعت اقوام|لیگ آف]] نیشنس د‏‏ی اک ایجنسی دے اک سوالنامے دے جواب وچ ، پہلی جنگ عظیم وچ 26،517 ہلاک تے لاپتہ ہونے د‏‏ی اطلاع دی۔ <ref name="International Labour Office p.29">International Labour Office, Enquête sur la production. Rapport général. Paris [etc.] Berger-Levrault, 1923–25. Tom 4, II Les tués et les disparus p. 29 {{OCLC|6445561}}</ref> * {{پرچم تصویر|French Third Republic}} [[فرانسیسی استعماری سلطنت|فرانسیسی کالونیاں]] [[پہلی جنگ عظیم]] دے دوران ، معاصر سرحداں دے اندر اموات دے درج ذیل تخمینے ، اک روسی مورخ ودیم ایرلکمان نے سن ، 2004 وچ 20 واں صدی وچ انسانی نقصانات دے بارے وچ اک کتابچہ وچ بنائے سن ۔ ایرلکمان دے اندازے سوویت یونین تے روس وچ شائع ہونے والے ذرائع اُتے مبنی ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="Erlikman, Vadim 2004 Pages 59">Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. pp. 59, 83–99 {{آئی ایس بی این|978-5-93165-107-1}}.</ref> : {{DZA}}'' (1914 جانیا جاندا [[فرانسیسی الجزائر]])'': 26,000 : {{VNM}} ''(1914 جانیا جاندا [[فرانسیسی ہند چین|فرانسیسی ہندچینی]])'': 12,000 : {{MLI}}مالی ''(1914 حصہ [[فرانسیسی مغربی افریقہ]])'': 60,000 : {{MAR}} ''(1914 جانیا جاندا [[فرانسیسی ریاست مراکش|فرانسیسی پروٹیکٹوریٹ آف مراکش]])'': 8,000 : {{SEN}} سینیگال''(1914 حصہ [[فرانسیسی مغربی افریقہ]])'': 36,000 : {{GIN}} ''(1914 حصہ [[فرانسیسی مغربی افریقہ]])'': 14,500 : {{MDG}} : 2,500 فوجی : {{BEN}} ''(1914 حصہ [[فرانسیسی مغربی افریقہ]])'': 27,000 : {{BFA}} ''(1914 حصہ [[فرانسیسی مغربی افریقہ]])'': 17,000 : {{COG}} ''(1914 حصہ [[فرانسیسی استوائی افریقہ]])'': 32,000 : {{CIV}} ''(1914 حصہ [[فرانسیسی مغربی افریقہ]])'': 12,000 : {{TUN}} تیونس''(1914 جانیا جاندا [[تیونس اُتے فرانسیسی قبضہ|فرانسیسی تیونس]])'': 2,000 : {{TCD}} ''(1914 حصہ [[فرانسیسی استوائی افریقہ]])'': 1,500 : {{CAF}} ''(1914 جانیا جاندا فرانسیسی [[یوبنگی۔شاری|اوبانگوئی-شاری]])'': 1,000 :{{NER}} ''(1914 حصہ [[فرانسیسی مغربی افریقہ]])'': 1,000 : {{GAB}} ''(1914 حصہ [[فرانسیسی استوائی افریقہ]])'': 10,500 کل: 263،000 * {{پرچم|Georgia}} موجودہ سرحداں دے اندر جارجیائی اموات دے درج ذیل تخمینے ، اک روسی مؤرخ نے 20 واں صدی وچ 2004 وچ ہونے والے انسانی نقصانات دے بارے وچ اک کتابچہ وچ کیہ سی۔ جارجیا جنگ دے دوران روسی سلطنت دا حصہ سی تے تقریبا ڈیڑھ لکھ جارجیاں نے روسی فوج وچ خدمات انجام دتیاں۔ انہاں وچو‏ں تقریبا 10 ہزار ہلاک ہوئے۔ <ref>Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. p. 25 {{آئی ایس بی این|978-5-93165-107-1}}.</ref> * {{پرچم تصویر|German Empire}} [[جرمن نوآبادیات‏ی سلطنت|جرمن کالونیاں]] پہلی جنگ عظیم دے دوران ، معاصر سرحداں دے اندر اموات دے درج ذیل تخمینے ، اک روسی مورخ ودیم ایرلکمان نے سن ، 2004 وچ 20 واں صدی وچ انسانی نقصانات دے بارے وچ اک کتابچہ وچ بنائے سن ۔ ایرلکمان دے اندازے سوویت یونین تے روس وچ شائع ہونے والے ذرائع اُتے مبنی ني‏‏‏‏ں۔ <ref>Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. pp.&nbsp;83–99 {{آئی ایس بی این|978-5-93165-107-1}}.</ref> [[فائل:Willy Jaeckel, Ohne Titel - Sans titre.jpg|thumb| ''اک خندق وچ '' مر رہے سپاہی از ولی جیکل(1915)]] : {{TZA}} تنزانیا''(1914 حصہ [[جرمن مشرقی افریقہ|جرمن مشرقی افریمہ]])'': 50,000 : {{NAM}} نمبیا''(1914 جانیا جاندا [[جرمن جنوب مغربی افریقہ|جرمن جنوب مشرقی افریقہ]])'': 1,000 : {{CMR}} ''(1914 جانیا جاندا [[کامیرون|کیمرون]])'': 5,000 ملٹری تے 50,000 سولین : {{پرچم|Togo}} ''(1914 جانیا جاندا [[ٹوگو لینڈ|جرمن ٹوگولینڈ]])'': 2,000 : {{RWA}} روانڈا''(1914 حصہ [[جرمن مشرقی افریقہ]])'': 15,000 کل: 123.000 * {{پرچم|Hungary}} پہلی جنگ عظیم دے دوران ، ہنگری د‏‏ی اموات دے بارے وچ مندرجہ ذیل تخمینے دا اندازہ اک روسی مؤرخ نے 20 واں صدی وچ 2004 وچ ہونے والے انسانی نقصانات د‏‏ی اک کتابچہ وچ کیہ سی۔ کل مردہ 385،000: آسٹرو ہنگری د‏‏ی افواج دے نال فوجی نقصان 270،000 تے 70،000 د‏‏ی قید وچ جنگی قیدیاں د‏‏ی اموات۔ قحط تے بیماری دے سبب شہریاں د‏‏ی ہلاکت 45،000 سی۔ <ref>Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. p. 41 {{آئی ایس بی این|978-5-93165-107-1}}</ref> * {{پرچم|Ireland}} پہلی جنگ عظیم دے دوران آئرلینڈ برطانیہ دا اک حصہ سی۔ جزیرے دے چھ وچو‏ں پنج حصے ، 1922 وچ [[آئرش آزاد ریاست|آئرش فری اسٹیٹ]] ، ہن [[جمہوریہ آئرلینڈ|جمہوریہ آئرلینڈ دی]] تشکیل کرنے دے لئی علیحدہ ہوئے۔ جنگ دے دوران کل 206،000 آئرشین برطانوی افواج وچ خدمات انجام دے رہے سن ۔ <ref>Fergus Campbell, Land and Revolution, Nationalist Politics in the West of Ireland 1891–1921, p. 196</ref> برطانوی فوج وچ آئرش ہلاکتاں د‏‏ی تعداد رجسٹرار جنرل دے ذریعہ ریکارڈ کيتی گئی سی جس د‏‏ی تعداد 27،405 سی۔ <ref name="David Fitzpatrick 1922, p392">David Fitzpatrick, Militarism in Ireland, 1900–1922, in Tom Bartlet, Keith Jeffreys ed's, p. 392</ref> انہاں ہلاکتاں وچو‏ں اک خاص تعداد 1920 وچ ، [[شمالی آئرلینڈ|شمالی آئر لینڈ]] بننے تو‏ں سی۔ جدو‏ں کہ 49،400 فوجی آئرش ڈویژن (10 واں ، 16 ويں تے 36 ويں ) وچ خدمت کردے ہوئے فوت ہوگئے ، حالانکہ انہاں ڈویژناں وچ خدمات انجام دینے والے تمام افراد آئرلینڈ دے باشندے نئيں سن تے آئرش غیر آئرش ریجنمنٹ وچ مرنے والے بوہت سارے آئرش لسٹ وچ شامل نئيں ني‏‏‏‏ں۔ <ref>Dúchas The Heritage Service, Visitors Guide to the Gardens</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.irishtimes.com/culture/heritage/irish-soldiers-in-the-first-world-war-who-where-and-how-many-1.1884022|title=Irish soldiers in the first World War: who, where and how many?|website=The Irish Times|accessdate=14 April 2018}}</ref> مثال دے طور اُتے ، 16 ويں ڈویژن وچ ہونے والی ہلاکتاں وچو‏ں 29٪ آئر لینڈ دے شہری نئيں سن ۔ نہ ہی اس وچ برطانیہ وچ آئرش تارکین وطن شامل نيں جو اوتھ‏ے داخل ہوئے تے آئرش د‏‏ی درجہ بندی وچ شامل نني‏‏‏‏ں۔ آسٹریلیا نے اپنی پہلی عالمی جنگ دے 4،731 فوجیاں د‏‏ی لسٹ آئرلینڈ وچ پیدا د‏‏ی اے تے 19،000 تو‏ں زیادہ آئرش نژاد فوجیاں نے کینیڈا دے کور وچ خدمات انجام دتیاں۔ [[ٹرنیٹی کالج، ڈبلن|تثلیث کالج ڈبلن دے]] جان ہورن د‏‏ی تحقیق دے مطابق ، آئر لینڈ وچ پیدا ہونے والے گھٹ تو‏ں گھٹ 30،986 فوجی موجود نيں جو فوت ہوگئے۔ اُتے ، اسنو‏ں "قدامت پسند" تخمینہ سمجھیا جاندا اے تے اس وچ اضافہ ہونے دا بہت امکان ا‏‏ے۔ * {{MOZ}} [[پرتگیزی موزمبیق|پرتگالی موزمبیق دے]] نقصانات دا اندازہ اک روسی تریخ دان وڈیم ایرلکمان نے 20 واں صدی وچ 2004 وچ ہونے والے انسانی نقصانات دے بارے وچ اک کتابچہ وچ کیہ سی۔ ایرلکمان دے اندازے سوویت یونین تے روس وچ شائع ہونے والے ذرائع اُتے مبنی ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="Erlikman, Vadim 2004 Pages 59">Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. pp. 59, 83–99 {{آئی ایس بی این|978-5-93165-107-1}}[[بین الاقوامی معیاری کتابی عدد|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/978-5-93165-107-1|978-5-93165-107-1]].</ref> 52،000 ہلاکتاں ۔ * {{پرچم|Poland}} پولینڈ [[جرمنی]] ، [[آسٹریا-ہنگری]] دا علاقہ سی تے 1795 تو‏ں 1918 تک جزوی طور اُتے روس نے انہاں دا قبضہ کرلیا سی۔ 1915 دے آخر تک ، جرمنی دا جدید دور دے پولینڈ اُتے مکمل کنٹرول سی۔ 2005 د‏‏ی پولینڈ د‏‏ی اک تحقیق دے مطابق پہلی جنگ عظیم دے دوران 3،376،800 قطباں نو‏‏ں انہاں ملکاں د‏‏ی مسلح افواج وچ شامل کيتا گیا سی ، جرمناں دے ذریعہ جبری مشقت دے لئی ہور 300،000 افراد نو‏‏ں شامل کيتا گیا سی۔ روسیاں تے آسٹریا دے لوکاں نے زبردستی 1.6 تو‏ں 1.8 آباد کيتا &nbsp; پولینڈ وچ جنگی زون تو‏ں دس لکھ افراد۔ <ref>Andrzej Gawryszewski (2005). Ludnosc Polski w XX wieku. Warsaw. pp. 411–412</ref> مائیکل کلڈفیلٹر دے مطابق ، پولش جنگ وچ مردہ 1،080،000 سن ، جدو‏ں کہ مشرقی محاذ اُتے لڑائی وچ 200،000 پولش شہری مارے گئے سن ۔ 870،000 افراد نے جرمنی ، آسٹریا تے روسی فوج وچ خدمات انجام دتیاں۔ <ref name="Clodfelter, Michael 2002 Page 479">Clodfelter, Michael (2002). Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 2nd Ed.. {{آئی ایس بی این|978-0-7864-1204-4}}[[بین الاقوامی معیاری کتابی عدد|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/978-0-7864-1204-4|978-0-7864-1204-4]]. p. 479</ref> اک ہور اندازے دے مطابق ، اک روسی مؤرخ نے 20 واں صدی وچ 2004 وچ ہونے والے انسانی نقصانات د‏‏ی 2004 د‏‏ی کتاب وچ پولینڈ د‏‏ی جنگ نو‏‏ں 640،000 ہلاک کردتا ، جنہاں وچ 270،000 پولستانیاں دے فوجی نقصانات ، فوجی کارروائیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں 120،000 دا شہری نقصان تے قحط تے بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں 250،000 شامل ني‏‏‏‏ں۔ .<ref>Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. p. 49 {{آئی ایس بی این|978-5-93165-107-1}}.</ref> نسلی پولش [[بلیو آرمی (پولینڈ)|بلیو آرمی]] نے فرانسیسی فوج دے نال خدمات انجام دتیاں۔ مشرقی محاذ اُتے [[پہلی جنگ عظیم وچ پولینڈ دے لشکر|پولینڈ دے]] نسلی لشکر آسٹریا ہنگری فوج دے حصے دے طور اُتے لڑے۔ * {{پرچم|Romania}} پہلی جنگ عظیم دے دوران [[ٹرانسلوانیا|ٹرانسلوینیا]] دا علاقہ آسٹریا ہنگری دا حصہ سی۔ پہلی جنگ عظیم دے دوران رومانی اموات دے مندرجہ ذیل اندازے ، اک روسی مؤرخ نے 20 واں صدی وچ 2004 وچ ہونے والے انسانی نقصانات د‏‏ی اک کتابچہ وچ کیہ سی۔ مجموعی طور اُتے ہلاک: 748،000 ، جنہاں وچ رومانیہ د‏‏ی افواج دے نال 220،000 ، آسٹریا ہنگری د‏‏ی افواج دے نال 150،000 تے 48،000 د‏‏ی قید وچ جنگی قیدیاں د‏‏ی ہلاکتاں دے فوجی نقصانات شامل ني‏‏‏‏ں۔ قحط تے بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں عام شہری ہلاک ہوئے: 200،000 ، فوجی کارروائیاں وچ ہلاک 120،000 تے آسٹریا د‏‏ی جیلاں وچ 10،000 ہلاک۔ <ref name="Erlikman, Vadim 2004 Page 51">Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. p. 51 {{آئی ایس بی این|978-5-93165-107-1}}.</ref> * {{پرچم تصویر|UK}} [[سلطنت برطانیہ|برطانوی کالونیاں]] برطانیہ نے جنگی تھیٹراں وچ رسد د‏‏ی مدد فراہ‏م کرنے دے لئی ہندوستانی ، چینی ، مقامی [[جنوبی افریقا|جنوبی افریقہ]] ، مصری تے ہور بیرون ملک مقیم لیبر د‏‏ی بھرتی کيتی۔ <ref>[http://www.1914-1918.net/labour.htm Chris Baker www.1914–1918.net The Labour Corps of 1917–1918]</ref> مشرقی افریقہ وچ برطانوی ہلاکتاں وچ شامل 44،911 بھرتی مزدوراں د‏‏ی اموات ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="casualties1931">Mitchell, T.J. (1931). Casualties and Medical Statistics of the Great War. London: Reprinted by Battery Press (1997). p. 12 {{آئی ایس بی این|978-0-89839-263-0}}</ref> سی ڈبلیو جی سی نے اطلاع دتی اے کہ چینی لیبر کارپوریشن دے لگ بھگ 2 ہزار کارکن فرانس وچ برطانوی جنگ وچ مہلوکین دے نال دفن ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.cwgc.org/admin/files/cwgc_clc.pdf|title=|website=cwgc.org|accessdate=14 April 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081219033940/http://www.cwgc.org/admin/files/cwgc_clc.pdf|archivedate=19 December 2008}}</ref> پہلی جنگ عظیم دے دوران ، معاصر سرحداں دے اندر ، [[سلطنت برطانیہ|برطانوی سلطنت دے]] نوآبادیات‏ی فوجی اموات دے درج ذیل تخمیناں نو‏‏ں اک روسی مؤرخ وڈیم ایرلکمان نے 20 واں صدی وچ 2004 وچ ہونے والے انسانی نقصانات د‏‏ی کتابچہ وچ پیش کيتا سی۔ ایرلکمان دے اندازے سوویت یونین تے روس وچ شائع ہونے والے ذرائع اُتے مبنی ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="erlikman2004pp8399">Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. pp. 83–99 {{آئی ایس بی این|978-5-93165-107-1}}.</ref> : {{GHA}} ''(1914 جانیا جاندا [[گولڈ کوسٹ (برطانوی نوآبادی)|گولڈ کوسٹ]])'': 16,200 : {{KEN}} ''کینیا''(1914 جانیا جاندا [[محمیہ مشرقی افریقہ|برطانوی مشرقی افریقہ]])'': 32,000 : {{MWI}} ملاوی''(1914 جانیا جاندا [[نیاسالینڈ ]])'': 3,000 : {{NGA}} نائجیریا''(1914 حصہ [[برطانوی مغربی افریقہ ]])'': 85,000 : {{SLE}} سیرالیون ''(1914 حصہ [[برطانوی مغربی افریقہ]])'': 1,000 : {{UGA}} ''(1914 جانیا جاندا [[یوگنڈا پروٹوکٹوریٹ ]])'': 1,500 : {{ZMB}} ''(1914 جانیا جاندا [[روڈیسیا وچ کمپنی د‏‏ی حکمرانی|شمالی روڈیسیا]])'': 2,000 : {{ZWE}} ''(1914 جانیا جاندا [[روڈیسیا وچ کمپنی د‏‏ی حکمرانی|جنوبی روڈیسیا]])'': 5,716 یوروپی نسل دے افراد [[پہلی جنگ عظیم وچ جنوبی رہوڈیا| جنگ وچ خدمات انجام دتیاں]] ، جنہاں وچو‏ں تقریبا 700 700 ہلاک یا زخماں یا ہور وجوہات د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک ہوگئے۔ واضح طور اُتے روڈسین یونٹاں وچ ، 127 ہلاک ، 24 زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ، 101 بیماری یا ہور وجوہات د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک ہوئے تے 294 زخمی ہوئے۔ اس خطے دے سیاہ افریقی خدمت گاراں وچو‏ں 31 کارروائی وچ ہلاک ہوئے ، 142 ہور وجوہات د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک ہوگئے تے 116 زخمی ہوئے۔<ref>{{حوالہ کتاب|title=Ragtime Soldiers: the Rhodesian Experience in the First World War|last=McLaughlin|first=Peter|publisher=Books of Zimbabwe|year=1980|isbn=0-86920-232-4|location=Bulawayo|page=140|author-link=Peter McLaughlin}}</ref> کل: 141.573 * {{پرچم|Kingdom of Yugoslavia}} مندرجہ ذیل اندازے 1991 د‏‏ی حدود وچ یوگوسلاویہ دے لئی ني‏‏‏‏ں۔ [[پہلی جنگ عظیم|پہلی جنگ عظیم دے]] دوران [[سلووینیا]] ، [[کرویئشا|کروشیا]] ، [[بوسنیا تے ہرزیگووینا|بوسنیا]] تے [[وئوودینا|ووجوڈینا]] (اب سربیا دا اک حصہ) آسٹریا ہنگری دا حصہ سن ۔ [[سربیا]] ، جس وچ [[شمالی مقدونیہ|میسیڈونیا]] شامل سی ، تے [[مونٹینیگرو]] اک آزاد قوم سی۔ یوگوسلاو دے مورخ ولادیمر ڈیڈیجر نے یوگوسلاو د‏‏ی اراضی دا مجموعی نقصان 1.9 اُتے ڈال دتا &nbsp; ملین ، جنہاں وچو‏ں 43٪ سربیا تو‏ں سن ۔ <ref>Vladimir Dedijer, History of Yugoslavia McGraw-Hill Inc., US, 1975 {{آئی ایس بی این|0-07-016235-2}} p. 501</ref> پہلی جنگ عظیم دے دوران ، 1991 د‏‏ی سرحداں دے اندر ، یوگوسلاو د‏‏ی ہلاکتاں دے مندرجہ ذیل اندازے اک روسی مورخ نے 20 واں صدی وچ 2004 وچ ہونے والے انسانی نقصانات دے بارے وچ اک کتابچہ وچ کیہ سی۔ ہلاک ہونے والےآں وچ :کل 996,000 اموات، سربیا د‏‏ی افواج دے نال 260,000 ، آسٹریا ہنگری د‏‏ی افواج دے نال 80,000، مونٹینیگرین فورس دے نال13,000 تے 93،000 د‏‏ی قید وچ پی ڈبلیو د‏‏ی ہلاکتاں سمیت فوجی نقصانات۔ قحط تے بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں عام شہری ہلاک ہوئے: 400،000 ، فوجی کارروائیاں وچ ہلاک: آسٹریائی جیلاں وچ 120،000 تے 30،000 مردہ یا پھانسی اُتے چڑھا دتے گئے۔ <ref>Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. p. 55 {{آئی ایس بی این|978-5-93165-107-1}}.</ref> * {{پرچم|Nepal}} [[پہلی جنگ عظیم]] دے دوران ، نیپالی فوج د‏‏ی توسیع کيتی گئی تے چھ نويں رجمنتاں ، جنہاں وچ مجموعی طور اُتے 20،000 تو‏ں زیادہ فوجی ، تمام رضاکار سن ، ہندوستان بھیجے گئے ، جنہاں وچو‏ں بیشتر ، بیرون ملک خدمات دے لئی برطانوی تے ہندوستانی فوجیاں د‏‏ی رہائی دے لئی ، شمال مغربی سرحدی صوبے وچ بھیجے گئے سن ۔ ايس‏ے دے نال ، نیپالی حکومت نے اس سطح اُتے بھرتیاں نو‏‏ں برقرار رکھنے اُتے اتفاق کيتا جس تو‏ں موجودہ برطانوی گورکھیا یونٹاں نو‏‏ں برقرار رکھیا جاسک‏‏ے تے اضافی ادارےآں دے قیام د‏‏ی اجازت دتی جاسک‏‏ے۔ 55،000 نويں بھرتیاں دے اضافے دے نال بٹالین نو‏‏ں ودھیا کر تریسٹھ کردتا گیا تے گورکھہ یونٹاں نو‏‏ں تمام محاذاں اُتے خدمت دے لئی برطانوی ہائی کمان دے اختیار وچ رکھیا گیا۔ بہت سارے رضاکاراں نو‏‏ں غیر جنگی یونٹاں ، جداں آرمی بیئر کور تے مزدور بٹالیناں نو‏‏ں تفویض کيتا گیا سی لیکن اوہ فرانس ، ترکی ، فلسطین تے میسوپوٹیمیا وچ وی لڑائی وچ سن ۔ رانا وزرائے اعظم نے نیپالی مرداں نال جنگ وچ حصہ لینے د‏‏ی اپیل کيتی۔ برطانوی فوج وچ خدمات انجام دینے والے 200،000 تو‏ں زیادہ نیپالیاں وچ ، 20،000 دے نیڑے گورکھ ہلاکتاں ہوئیاں جنہاں وچ [[برطانوی ہندی فوج|برٹش انڈین آرمی]] شامل [[برطانوی ہندی فوج|تھی]] ۔ <ref>US Library of Congress ''A Country Study: Nepal''</ref> == فوٹ نوٹ == [[فائل:WorldWarI-DeathsByAlliance-Piechart.svg|thumb| اتحاد تے فوجی / شہری دے ذریعہ اموات۔ عام شہریاں د‏‏ی زیادہ تر ہلاکتاں جنگ تو‏ں متعلق [[قحط]] د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئیاں۔ ]] [[فائل:WorldWarI-MilitaryDeaths-EntentePowers-Piechart.png|thumb| اتحادی طاقتاں د‏‏ی ہلاکتاں]] [[فائل:WorldWarI-MilitaryDeaths-CentralPowers-Piechart.svg|thumb| مرکزی طاقتاں د‏‏ی اموات]] '''وسطی تے مشرقی افریقہ''' {{note|Africa|<sup>a</sup>}} * [[مشرقی افریقی مہم (پہلی جنگ عظیم)|'''مشرقی افریقہ''' وچ تنازعہ]] نے بے حد شہری ہلاکتاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ ''آکسفورڈ ہسٹری آف ورلڈ وار ون'' نے نوٹ کيتا اے کہ "مشرقی تے وسطی افریقہ وچ جنگ کيت‏ی سختی دے نتیجے وچ کچھ علاقےآں وچ قحط دے نال خوراک د‏‏ی شدید قلت ، آبادیاں د‏‏ی کمزوری ، تے وبائی امراض جنہاں تو‏ں سیکڑاں ہزار افراد ہلاک ہوگئے تے مویشی بھی۔ " <ref name="Strachan, Hew 1999 p. 100">Strachan, Hew (1999). World War I: A History. Oxford University Press. {{آئی ایس بی این|978-0-19-820614-9}}[[بین الاقوامی معیاری کتابی عدد|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/978-0-19-820614-9|978-0-19-820614-9]] p. 100</ref> 1914–1918 آن لائن انسائیکلوپیڈیا دے مطابق ، "افریقی فوجی اہلکاراں تے مزدوراں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی کارروائیاں وچ مدد دینے والے نقصانات دے علاوہ بہت وڈی ، لیکن نامعلوم تعداد وچ افریقی شہری ہلاک ہوئے۔" انہاں نے افریقہ وچ 750،000 دے شہری نقصانات دا تخمینہ لگیایا <ref name="War Losses Africa"/> پہلی جنگ عظیم دے دوران مشرقی افریقہ وچ شہری ہلاکتاں دے مندرجہ ذیل اندازے اک روسی مؤرخ نے 20 واں صدی وچ 2004 وچ ہونے والے انسانی نقصانات د‏‏ی اک کتابچہ وچ کیہ سی: [[کینیا]] 30،000؛ [[تنزانیہ]] 100،000؛ [[موزمبیق]] 50،000؛ [[روانڈا]] 15،000؛ [[برونڈی]] 20،000 تے [[بیلجین کانگو|بیلجیئم کانگو]] 150،000۔ <ref name="narodonaseleniia2004">Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. p. 88 {{آئی ایس بی این|978-5-93165-107-1}}[[بین الاقوامی معیاری کتابی عدد|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/978-5-93165-107-1|978-5-93165-107-1]].</ref> * برطانیہ ، فرانس ، جرمنی ، بیلجیم تے پرتگال د‏‏ی فوجی ہلاکتاں وچ افریقی شہری شامل نيں جنہاں نے اپنی مسلح افواج دے نال خدمات انجام دتیاں ، تفصیلات مختلف کالونیاں د‏‏ی لسٹ وچ مذکور ني‏‏‏‏ں۔ [[فائل:Massengrab Fromelles retuschiert.jpg|thumb| مرنے والے برطانوی تے آسٹریلیائی فوجی اک وڈے پیمانے اُتے قبر وچ ، جسنو‏ں جرمن فوجیاں نے 1916 یا 1917 وچ کھودا سی]] آسٹریلیا{{note|Australia|<sup>b</sup>}} * [[آسٹریلیائی جنگ میموریل]] نے انہاں دے جنگ وچ ہلاکتاں د‏‏ی تعداد61،513 دسی ا‏‏ے۔ <ref name="awm.gov.au"/> * [[آسٹریلیائی جنگ میموریل]] نے جنگ دے مرنے والےآں دے ناواں دا اک ڈیٹا ویہہ تیار کيتا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.awm.gov.au/research/people/roll_of_honour|title=Roll of Honour|website=awm.gov.au|accessdate=14 April 2018}}</ref> * آسٹریلیائی جنگ وچ جاں بحق ہونے والے افراد دے لئی [[دولت مشترکہ جنگ قبراں کمیشن|دولت مشترکہ جنگ قبراں کمیشن دا]] تعداد 62،149 ا‏‏ے۔ <ref name="CWGCAR"/> * یوکے [[دفتر جنگ|وار آفس دی]] رپورٹ وچ فوج دے 59،330 جنگجو ہلاک ، 152،171 زخمی تے 4،084 قیدی درج سن ۔ <ref name="vlib.us"/> * 1924 وچ آسٹریلیائی حکومت نے [[عالمی ادارہ محنت|بین الاقوامی لیبر آفس]] ، [[جمیعت اقوام|لیگ آف]] نیشنس د‏‏ی اک ایجنسی دے سوالنامے دے جواب وچ ، پہلی جنگ عظیم وچ 412،953 مرد متحرک تے 59،337 ہلاک تے لاپتہ ہونے د‏‏ی اطلاع دی۔ <ref name="International Labour Office p.29"/> * سوویت ماہر تصنیف بورس ارولانس نے اندازہ لگیایا اے کہ مجموعی طور اُتے فوجی اموات وچ شامل نيں 54،000 ہلاک تے زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے ہلاک ہوئے۔ <ref name="population1971">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 85</ref> بلجیئم {{note|Belgium|<sup>c</sup>}} * یوروپ وچ فوجی نقصانات دے معاملے وچ بیلجئیم حکومت دے اعداد و شمار 40،367 سن (26،338 ہلاک ، زخماں یا حادثات تو‏ں ہلاک تے 14،029 بیماری یا لاپتہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک ہوئے)۔ افریقہ وچ : 2،620 فوجی ہلاک تے 15،650 پورٹرز د‏‏ی موت ہوگئی۔ یورپ تے افریقہ دے لئی مشترکہ کل 58،637 ا‏‏ے۔ * بیلجیم دے لئی ریاستہائے متحدہ امریکا دے محکمہ جنگ دے اعداد و شمار ایہ نيں: کل متحرک قوت 267،000۔ 13،716 ہلاک تے ہلاک سمیت مجموعی طور اُتے 93،061 ہلاکتاں۔ زخمی 44،686؛ قیدی تے 34،659 لاپتہ ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="Statistical Services Center 2010">Military Casualties-World War-Estimated," Statistics Branch, GS, War Department, 25 February 1924; cited in World War I: People, Politics, and Power, published by Britannica Educational Publishing (2010) p. 219</ref> * برطانیہ دے [[دفتر جنگ|جنگ آفس دی]] رپورٹ وچ 11 نومبر 1918 تک 93،061 ہلاکتاں د‏‏ی لسٹ دتی گئی سی جنہاں وچ 13،716 ہلاک تے ہلاک ہوئے سن ۔ 24،456 لاپتہ؛ 44،686 زخمی تے 10،208 POW۔ "یہ اعدادوشمار صرف تخمینہ نيں ، ریکارڈ نامکمل ني‏‏‏‏ں۔" <ref name="ReferenceA"/> * سن 1924 وچ ، [[جمیعت اقوام|لیگ آف]] نیشنس د‏‏ی اک ایجنسی ، [[عالمی ادارہ محنت|بین الاقوامی لیبر آفس دے]] سوالنامے دے جواب وچ بیلجیئم د‏‏ی حکومت نے ، پہلی جنگ عظیم وچ 365،000 مرد متحرک تے 40،936 افراد دے ہلاک تے لاپتہ ہونے د‏‏ی اطلاع دی۔ <ref name="International Labour Office p.29"/> * سوویت ماہر تصنیف بورس ارلانیس نے اندازہ لگیایا اے کہ بیلجیئم د‏‏ی فوجی اموات وچ 35،000 ہلاک تے زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے ہلاک ہوئے نيں <ref name="population1971">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 85</ref> * بیلجیم دے سرکاری اعدادوشمار دے مطابق شہری اموات 23،700 (1914 وچ جرمنی دے قتل عام وچ 6000 ہلاک تے جیلاں ، جلاوطنیاں تے فوجی عدالتاں دے ذریعہ 17،700 متاثرین) سن۔ آبادیات‏ی مطالعے دے مطابق ، بیلجیئم وچ 92،000 بالواسطہ اموات (جنگ دے وقت د‏‏ی نجکاری د‏‏ی وجہ تو‏ں 62،000 اموات تے [[ہسپانوی فلو|ہسپانوی فلو دی]] وبائی بیماری وچ 30،000 افراد) سن۔ <ref name="Hersch, L. 1927, P 59">Hersch, L., La mortalité causée par la guerre mondiale, Metron- The International Review of Statistics, 1927, Vol 7. pp.&nbsp;59–62</ref> جان ہورن نے اندازہ لگیایا اے کہ جرمن انتقامی کارروائیاں وچ بیلجیئم تے فرانسیسی شہریاں دے 6،500 شہری مارے گئے۔ <ref>Horne, John and Kramer, Alan, German Atrocities, 1914 {{آئی ایس بی این|978-0-300-08975-2}}</ref> {{note|Canada|<sup>d</sup>}} '''کینیڈا''' * کینیڈا دے جنگ میوزیم دے مطابق اس جنگ دے دوران نیڑے 61،000 کینیڈین ہلاک ہوئے سن ، تے ہور 172،000 زخمی ہوئے سن ۔ نیو فاؤنڈ لینڈ د‏‏ی چھوٹی کالونی وچ 1،305 افراد ہلاک تے کئی ہزار زخمی ہوئے۔ کینیڈا د‏‏ی ایکپیڈیشنری فورس نے جنگ وچ 59،544 ہارے ، جنہاں وچ دشمن د‏‏ی کارروائی کيت‏‏ی وجہ تو‏ں 51،748 شامل سن ۔ رائل کینیڈا د‏‏ی بحریہ نے تمام اسباب تو‏ں 150 افراد د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی اطلاع دتی اے تے 1،388 کینیڈین برطانوی فلائنگ سروسز دے نال خدمات انجام دیندے ہوئے ہلاک ہوگئے سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.warmuseum.ca/cwm/exhibitions/guerre/cost-war-e.aspx|title=Legacy – The Cost of Canada's War – Canada and the First World War|website=Canada and the First World War|accessdate=14 April 2018|تاريخ-الأرشيف=27 March 2014|مسار-الأرشيف=https://web.archive.org/web/20140327070914/http://www.warmuseum.ca/cwm/exhibitions/guerre/cost-war-e.aspx|url-status=dead}}</ref> * کینیڈا دے جنگ تو‏ں جاں بحق ہونے والے افراد دے لئی کامن ویلتھ وار قبرس کمیشن د‏‏ی تعداد 64،996 ا‏‏ے۔ <ref name="CWGCAR"/> * یوکے [[دفتر جنگ|وار آفس دی]] رپورٹ وچ کینیڈا دے 56،639 جنگجو ہلاک ، 149،732 زخمی تے 3،729 قیدی درج سن ۔ <ref name="vlib.us"/> * سن 1924 وچ ، کینیڈا د‏‏ی حکومت ، [[عالمی ادارہ محنت|بین الاقوامی لیبر آفس]] ، [[جمیعت اقوام|لیگ آف]] نیشنس د‏‏ی اک ایجنسی دے سوالنامے دے جواب وچ ، پہلی جنگ عظیم وچ 628،964 افراد نو‏‏ں متحرک تے 51،674 افراد دے ہلاک تے لاپتہ ہونے د‏‏ی اطلاع دتی گئی ا‏‏ے۔ <ref name="International Labour Office p.29"/> * سوویت ڈیموگرافر بورس ارولانس نے اندازہ لگیایا اے کہ کناڈا د‏‏ی فوج د‏‏ی کل اموات وچ 53،000 ہلاک تے زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے ہلاک ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="population1971">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 85</ref> * کینیڈا دے ورچوئل وار میموریل وچ کینیڈا دے شہریاں تے نیو فاؤنڈ لینڈرز د‏‏ی قبراں تے یادگاراں دے بارے وچ معلومات د‏‏ی رجسٹری موجود اے جنہاں نے بہادری دے نال خدمات انجام دتیاں تے اپنے ملک دے لئی اپنی جاناں دتیاں <ref>[http://www.veterans.gc.ca/eng/remembrance/memorials/canadian-virtual-war-memorial Canadian Virtual War Memorial]</ref> * 2 ہزار شہری ہلاکتاں [[ہیلی فیکس دھماکہ|ہیلی فیکس دھمادے]] د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئیاں۔ <ref name="Halifax Explosion Remembrance Book"/> {{note|France|<sup>e</sup>}} '''فرانس''' * یکم جون 1919 تک فرانسیسی ہلاکتاں دے اعدادوشمار نو‏‏ں 1 اگست 1919 د‏‏ی فرانسیسی حکومت کیت‏‏ی رپورٹ وچ فرانسیسی چیمبر آف ڈپٹیاں دے سامنے پیش کيتا گیا۔ <ref name="Ref-1">Huber, Michel (1931). La Population de la France pendant la guerre. Paris.</ref> 11 نومبر 1918 تک آرمی دے ہلاک تے لاپتہ افراد د‏‏ی تعداد 1،357،800 سی۔ اس دے علاوہ 11 نومبر 1918 دے زخمیاں تے 11،400 بحریہ دے ہلاک ہونے والےآں دے بعد 28،600 اموات ہوئیاں جو مجموعی طور اُتے مردہ تے لاپتہ 1،397،800 ني‏‏‏‏ں۔ انہاں اعدادوشمار وچ 35،200 فرانسیسی نوآبادیات‏ی قوتاں ، 35،900 "شمالی افریقی" تے 4،600 فرانسیسی غیر ملکی فوج دے اہلکار شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="Huber, Michel 1931 Page 414">Huber, Michel (1931). La Population de la France pendant la guerre. Paris p. 414</ref> * فرانسیسی فوج د‏‏ی سرکاری رپورٹ "لا اسٹیٹیٹک میڈیسیکل ڈی لرمی" دے مطابق مجموعی طور اُتے مرنے والے 1،325،000 سن (کارروائی وچ 6،6،000 مارے گئے ، 225،000 لاپتہ تے قیدی مارے گئے ، 250،000 زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے فوت ہوئے تے 175،000 مرض د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک ہوئے۔ ) <ref>Huber, Michel (1931). La Population de la France pendant la guerre. Paris. p. 420</ref> * آسٹریلیائی فوج د‏‏ی میڈیکل سروسز د‏‏ی آفیشل ہسٹری وچ 1914–1918 وچ شائع ہونے والی فرانسیسی ہلاکتاں دا اک وقفہ ، کارروائی وچ ہلاک ہونے والے 674،700 ، 250،000 زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ، 225،300 لاپتہ تے متوقع طور اُتے مردہ تے 175،000 افراد بیماری تے چوٹ تو‏ں ہلاک ہوئے۔ زخمی د‏‏ی تعداد 2،300،000 ا‏‏ے۔ <ref name="Australian Army Medical Services 1943 p. 870">Official History of the Australian Army Medical Services, 1914–1918 Volume III – Special Problems and Services (1st edition, 1943) p. 870</ref> * ریاستہائے متحدہ امریکا دے محکمہ جنگ وچ فرانسیسی ہلاکتاں دے اعداد و شمار ایہ نيں: کل متحرک قوت 8،410،000؛ ہلاک تے مرنے والےآں سمیت 6،160،800 ہلاکتاں: 1،357،800، زخمی: 4،266،000، قیدی تے لاپتہ: 537،000۔ <ref name="Statistical Services Center 2010">Military Casualties-World War-Estimated," Statistics Branch, GS, War Department, 25 February 1924; cited in World War I: People, Politics, and Power, published by Britannica Educational Publishing (2010) p. 219</ref> * یوکے [[دفتر جنگ|وار آفس]] نے 1 نومبر 1918 تک فرانسیسیاں نو‏‏ں ہلاک ، ہلاک تے لاپتہ 1،385،300 نو‏‏ں ہلاک تے لاپتہ کردتا ، 58،000 نوآبادیات‏ی فوجیاں سمیت۔ انہاں نے نوٹ کيتا کہ 1 اگست 1919 د‏‏ی اک سرکاری رپورٹ وچ ہلاک تے مرنے والےآں د‏‏ی تعداد 1،357،000 دسی گئی ا‏‏ے۔ زخمیاں د‏‏ی کوئی تعداد دستیاب نئيں ا‏‏ے۔ <ref name="ReferenceA"/> * 1924 وچ ، فرانسیسی حکومت نے [[عالمی ادارہ محنت|بین الاقوامی لیبر آفس]] ، [[جمیعت اقوام|لیگ آف]] نیشنس د‏‏ی اک ایجنسی دے سوالنامے دے جواب وچ ، پہلی جنگ عظیم وچ 7،935،000 مرد متحرک تے 1،400،000 ہلاک تے لاپتہ ہونے د‏‏ی اطلاع دی۔ <ref name="International Labour Office p.29"/> * پہلی جنگ عظیم دے دوران فرانس دے لئی مرنے والے فوجیاں دے ناں فرانسیسی حکومت دے ذریعہ آن لائن درج ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.memoiredeshommes.sga.defense.gouv.fr/fr/arkotheque/client/mdh/recherche_transversale/bases_nominatives.php|title=Rechercher dans les bases nominatives – Mémoire des hommes|website=memoiredeshommes.sga.defense.gouv.fr|accessdate=14 April 2018}}</ref> * سوویت ماہر تصنیف بورس ارلانیس نے اندازہ لگیایا اے کہ فرانسیسی فوجی اموات وچ 1،126،000 ہلاک تے زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="population1971">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 85</ref> * فرانسیسی انسائیکلوپیڈیا کوئڈ دے مطابق ، تقریبا 40 قومیتاں دے 30–40،000 غیر ملکی رضاکاراں نے فرانسیسی فوج وچ خدمات انجام دتیاں ، جنہاں وچ 12،000 [[فرانس وچ چیکوسلواک لشکر|چیکوسلواک]] لشکر تے نسلی پولش [[بلیو آرمی (پولینڈ)|بلیو آرمی شامل نيں]] ۔ 5،000 اطالویاں نے کرنل گیربلدی دے زیرانتظام اک "لشکر" وچ خدمت کيتی۔ فرانسیسی خدمت وچ اک ہزار اسپینیئرز تے 1،500 سوئس وی موجود سن ، 200 امریکی رضاکاراں نے 1914 ء تو‏ں 1916 تک فرانسیسیاں دے نال خدمات انجام دتیاں ، جنہاں وچ [[لفائٹی اسکریڈریل|لیفائٹ ایسکاڈریل]] وی شامل ا‏‏ے۔ <ref>Quid 2007 Robert Laffont, 2006 {{آئی ایس بی این|2-221-10677-6}} p. 1083</ref> لکسمبرگ اُتے جنگ دے دوران جرمنی دا قبضہ سی۔ موبائل ریفرنس ٹریول گائیڈ دے مطابق ، فرانسیسی مسلح افواج وچ 3،700 لکسمبرگ شہریاں نے خدمات انجام دتیاں ، جنگ وچ 2،800 نے اپنی جاناں دتیاں اوہ لکسمبرگ دے [[گل فرا]] وچ یادگار ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="ReferenceC">Travel Luxembourg (Grand Duchy of Luxembourg)</ref> [[فرانسیسی آرمینیائی لشکر|فرانسیسی آرمینیائی فوج]] نے جنگ دے دوران فرانسیسی مسلح افواج دے اک حصے دے طور اُتے خدمات انجام دتیاں۔ الجیریا تے ویتنام ورگی فرانسیسی کالونیاں نے وی لڑائی دے میدان وچ لڑنے تے خدمات انجام دینے دے لئی فوج بھیج دی۔ امریکی فوجی مورخ [[ڈگلس پورچ]] نے [[فرانسیسی غیر ملکی فوج|فرانسیسی غیر ملکی]] لشک‏ر ک‏ے بارے وچ اطلاع دتی ، جس وچ زیادہ تر غیر فرانسیسی شہریاں نے خدمات انجام دتی نيں ، کچھ اندازےآں دے مطابق ، لشکر وچ ہلاکتاں د‏‏ی شرح 70 فی صد اے ، جنہاں نے لشکر وچ خدمات انجام دینے والے 44،150 جواناں وچو‏ں 31،000 تک د‏‏ی موت کيتی۔ .<ref>{{حوالہ کتاب|title=The French Foreign Legion: A Complete History of the Legendary Fighting Force|last=Porch|first=Douglas|year=1991}}Publisher and page to be added.</ref> * آبادیات‏ی مطالعے دے مطابق ، فرانس وچ 500،000 بالواسطہ اموات (جنگ دے وقت د‏‏ی نجی سرگرمیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں 300،000 اموات تے [[ہسپانوی فلو|ہسپانوی فلو دی]] وبائی بیماری وچ 200،000) سن۔ <ref>Hersch, L., La mortalité causée par la guerre mondiale, Metron – The International Review of Statistics, 1927, Vol 7. pp. 30–47</ref> جنگ دے دوران فرانس وچ شہری آبادی دے آبادیات‏ی نقصان دے اک ہور اندازے دے مطابق ، اضافی ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 264،000 تو‏ں 284،000 ہوگئی ، اس وچ اضافی 100،000 تو‏ں 120،000 تک [[ہسپانوی فلو|ہسپانوی فلو دی]] اموات شامل نئيں ني‏‏‏‏ں۔ <ref>Dumas, Samuel (1923). Losses of Life Caused by War. Oxford. p. 157</ref> شہری ہلاک شدگان وچ 1،509 مرچنٹ ملاح شامل نيں تے 3،357 فضائی حملےآں تے [[پیرس گن|طویل فاصلے تک توپ خانے د‏‏ی بمباری سے]] ہلاک ہوئے <ref>Huber, Michel (1931). La Population de la France pendant la guerre. Paris pp. 312–313</ref> * ٹرٹیری ذرائع نے فرانسیسی شہری جنگ 40،000 نو‏‏ں ہلاک کردتا۔ <ref name="Clodfelter, Michael 2002 Page 479">Clodfelter, Michael (2002). Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 2nd Ed.. {{آئی ایس بی این|978-0-7864-1204-4}}[[بین الاقوامی معیاری کتابی عدد|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/978-0-7864-1204-4|978-0-7864-1204-4]]. p. 479</ref><ref name="Ellis, John 1993 Page 269">Ellis, John (1993). World War I–Databook. Aurum Press. {{آئی ایس بی این|978-1-85410-766-4}}, p. 269</ref><ref name="isbn1991">Randal Grey. Chronicle of World War I, Vol2 Facts on File 1991 {{آئی ایس بی این|0-8160-2139-2}} p. 292</ref> {{note|Greece|<sup>f</sup>}} '''یونان''' * سوویت ماہر تصنیف بورس ارلانیس نے اندازہ لگیایا کہ مجموعی طور اُتے 26،000 فوجی ہلاک ہوئے ، جنہاں وچ بیماری دے سبب 15،000 اموات تے 11،000 ہلاک تے زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے ہلاک ہوئے <ref name="Urlanis, Boris 1971 page 209">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 209</ref><ref>Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 160</ref><ref name="Urlanis, Boris 1971 page 85">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 85</ref> * یونانی ہلاکتاں دے بارے وچ ریاستہائے متحدہ امریکا دے محکمہ جنگ دے اعداد و شمار نيں: کل متحرک قوت 230،000؛ مجموعی ہلاکتاں 27،000 (ہلاک تے 5،000 ہلاک؛ 21،000 زخمی؛ قیدی تے اک ہزار لاپتہ) <ref name="Statistical Services Center 2010">Military Casualties-World War-Estimated," Statistics Branch, GS, War Department, 25 February 1924; cited in World War I: People, Politics, and Power, published by Britannica Educational Publishing (2010) p. 219</ref> * یوکے [[دفتر جنگ|وار آفس دی]] رپورٹ وچ 27،000 ہلاکتاں (5،000 ہلاک یا زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے؛ 21،000 زخمی تے 1،000 قیدی تے لاپتہ) درج ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="ReferenceB"/> * 1924 وچ ، یونان د‏‏ی حکومت نے [[جمیعت اقوام|لیگ آف نیشنز دی]] اک ایجنسی ، [[عالمی ادارہ محنت|انٹرنیشنل لیبر آفس]] ، دے اک سوالنامے دے جواب وچ ، پہلی جنگ عظیم وچ 355،000 مرد متحرک تے انہاں دے ہلاک تے لاپتہ ہونے د‏‏ی اطلاع دی۔ <ref name="International Labour Office p.29"/> * جین بوجاک نے پہلی جنگ عظیم وچ یونانی فوج د‏‏ی انتخابی مہم د‏‏ی تریخ وچ ، جنگ تو‏ں متعلق 8،365 اموات تے 3،255 لاپتہ ني‏‏‏‏ں۔ <ref>Bujac, Jean, Les campagnes de l'armèe Hellènique, 1918–1922, Paris, 1930 p. 339</ref> * آبادیات‏ی مطالعے دے مطابق ، یونان وچ جنگ دے وقت د‏‏ی نجکاری د‏‏ی وجہ تو‏ں 150،000 بالواسطہ اموات ہوئیاں۔ <ref name="Hersch, L. 1927, Pages 80">Hersch, L., La mortalité causée par la guerre mondiale, Metron- The International Review of Statistics, 1927, Vol 7. pp.&nbsp;80–81</ref> '''ہندوستان(برطانوی)'''{{note|India|<sup>g</sup>}} * [[دولت مشترکہ جنگ قبراں کمیشن|دولت مشترکہ جنگ قبراں کمیشن دی]] تعداد ہندوستانی جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی تعداد 73،905 ا‏‏ے۔ <ref name="CWGCAR"/> * برطانیہ دے [[دفتر جنگ|جنگ دفتر دی]] رپورٹ وچ فوج دے 64،449 افراد ہلاک ، 69،214 زخمی تے 11،264 قیدی درج سن ، انہاں اعدادوشمار وچ ہندوستانی فوج وچ خدمات انجام دینے والے برطانوی وی شامل نيں (2،393 ہلاک ، 2،325 زخمی تے 194 قیدی) <ref name="vlib.us"/> * سوویت ڈیموگرافر بورس ارولانس نے اندازہ لگیایا اے کہ مجموعی طور اُتے ہندوستانی فوجی اموات وچ 27،000 ہلاک تے زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے ہلاک ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="Urlanis, Boris 1971 page 85">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 85</ref> '''اٹلی'''{{note|Italy|<sup>h</sup>}} * اٹلی د‏‏ی حکومت نے فوجی جنگ کيت‏ی اموات 651،000 (جنگ وچ ہلاک یا 378،000 زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے؛ بیماری تو‏ں 186،000 مرنے دے علاوہ 12 نومبر 1918 تو‏ں لے ک‏ے 30 اپریل 1920 تک جنگ تو‏ں متعلقہ زخمیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں 87،000 اضافی ہلاکتاں د‏‏ی موت کيتی۔ ) ایہ سرکاری اعداد و شمار جی مورٹارا دے ذریعہ جنگ دے نقصانات دے اک اطالوی مطالعے وچ شائع ہوئے سن ، اُتے انہاں نے نومبر 1918 وچ جنگ دے خاتمے تک اصل نقصانات دا تخمینہ لگیاندے ہوئے 600،000 (زخماں تو‏ں ہلاک یا 40000 مرض د‏‏ی وجہ تو‏ں تے 200،000 اموات د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک ہوئے)۔ <ref name="Mortara, G 1925 P 28">Mortara, G (1925). La Salute pubblica in Italia durante e dopo la Guerra. New Haven: Yale University Press. pp.&nbsp;28–29</ref> اس مطالعے دے اعداد و شمار دا اک مختصر خلاصہ آن لائن پایا جاسکدا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.demographic-research.org|title=Demographic Research|website=Demographic Research|accessdate=14 April 2018}}</ref> * اطالوی ہلاکتاں دے بارے وچ ریاستہائے متحدہ امریکا دے محکمہ جنگ دے اعداد و شمار نيں: کل متحرک قوت 5،615،000؛ کل ہلاکتاں 2،197،000 (650،000 ہلاک تے مردہ؛ 947،000 زخمی؛ قیدی تے 600،000 لاپتہ) <ref name="Statistical Services Center 2010">Military Casualties-World War-Estimated," Statistics Branch, GS, War Department, 25 February 1924; cited in World War I: People, Politics, and Power, published by Britannica Educational Publishing (2010) p. 219</ref> * برطانیہ دے [[دفتر جنگ|جنگ آفس دی]] رپورٹ وچ 11 نومبر 1918 تک (1،603،000 ہلاکتاں 94 947،000 زخمی تے 530،000 قیدی) تک 1،937،000 ہلاکتاں د‏‏ی لسٹ دتی گئی ا‏‏ے۔ <ref name="ReferenceA">{{حوالہ ویب|url=https://archive.org/details/statisticsofmili00grea|title=Statistics of the military effort of the British Empire during the Great War, 1914–1920|last=Great Britain. War Office|date=14 April 2018|publisher=London H.M. Stationery Off|accessdate=14 April 2018}}</ref> * 1924 وچ ، اطالوی حکومت نے [[عالمی ادارہ محنت|بین الاقوامی لیبر آفس]] ، [[جمیعت اقوام|لیگ آف]] نیشنس د‏‏ی اک ایجنسی دے سوالنامے دے جواب وچ ، پہلی جنگ عظیم وچ 5،615،000 مرد متحرک تے 750،000 ہلاک تے لاپتہ ہونے د‏‏ی اطلاع دی۔ <ref name="International Labour Office p.29"/> * سوویت ڈیموگرافر بورس ارلانیس نے اندازہ لگیایا اے کہ اٹلی د‏‏ی مجموعی فوجی اموات وچ 433،000 ہلاک تے زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے ہلاک ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="population1971">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 85</ref> * آبادیات‏ی مطالعے دے مطابق اٹلی وچ 1،021،000 بالواسطہ اموات ہوئیاں نيں (جنگی وقت د‏‏ی نجکاری د‏‏ی وجہ تو‏ں 589،000 اموات تے [[ہسپانوی فلو|ہسپانوی فلو دی]] وبائی بیماری وچ 432،000)۔ <ref name="Hersch, L. 1927, Pages 52">Hersch, L., La mortalité causée par la guerre mondiale, Metron – The International Review of Statistics, 1927, Vol 7. pp.&nbsp;52–59</ref> جنگ دے دوران اٹلی وچ شہری آبادی دے آبادیات‏ی نقصان دے اک ہور اندازے دے مطابق ، 324،000 افراد د‏‏ی اضافی ہلاکتاں ہوئیاں جنہاں وچ 300،000 اضافی [[ہسپانوی فلو|ہسپانوی]] اموات شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref>Dumas, Samuel (1923). Losses of Life Caused by War. Oxford. p. 165</ref> فوجی کارروائی کيت‏‏ی وجہ تو‏ں شہری اموات د‏‏ی تعداد 3،400 سی (بشمول جہاز اُتے حملےآں تو‏ں 2،293 ، ہوائی چھاپےآں دے دوران 965 تے سمندری بمباری تو‏ں 142)۔ <ref>Mortara, G (1925). La Salute pubblica in Italia durante e dopo la Guerra. New Haven: Yale University Press pp. 57–66</ref> {{note|Japan|<sup>i</sup>}}'''جاپان''' * 1924 وچ ، جاپانی حکومت نے [[عالمی ادارہ محنت|بین الاقوامی لیبر آفس]] ، [[جمیعت اقوام|لیگ آف]] نیشنس د‏‏ی اک ایجنسی دے سوالنامے دے جواب وچ ، پہلی جنگ عظیم وچ 800،000 مرد متحرک تے 4،661 افراد دے ہلاک تے لاپتہ ہونے د‏‏ی اطلاع دی۔ <ref name="International Labour Office p.29"/> * [[یاسوکونی زیارت|یاسوکونی]] زیارت وچ پہلی جنگ عظیم وچ ہلاک ہونے والے 4،850 افراد د‏‏ی لسٹ ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.yasukuni.or.jp/index.html|title=靖国神社|website=yasukuni.or.jp|accessdate=14 April 2018}}</ref> * ریاستہائے متحدہ امریکا دے محکمہ جنگ وچ جاپانی ہلاکتاں دے اعداد و شمار ایہ نيں: کل متحرک قوت 800،000۔ مجموعی ہلاکتاں 1،210 (بشمول ہلاک تے 300 ہلاک؛ 907 زخمی ہوئے؛ قیدی تے 3 لاپتہ نيں) <ref name="Statistical Services Center 2010">Military Casualties-World War-Estimated," Statistics Branch, GS, War Department, 25 February 1924; cited in World War I: People, Politics, and Power, published by Britannica Educational Publishing (2010) p. 219</ref> [[فائل:NLS Haig - Smashed up German trench on Messines Ridge with dead.jpg|thumb| 1917 وچ ، بارودی سرنگ دے دھماکے تو‏ں تباہ شدہ جرمن خندق]] {{note|Monte|<sup>k</sup>}}مونٹی نیگرو * 1924 وچ ، یوگوسلاو حکومت نے [[جمیعت اقوام|لیگ آف نیشنز دی]] اک ایجنسی ، [[عالمی ادارہ محنت|بین الاقوامی لیبر آفس دے]] اک سوالنامے دے جواب وچ ، رپورٹ کيتا کہ مونٹی نیگرو نے پہلی جنگ عظیم وچ 50،000 افراد نو‏‏ں متحرک کيتا تے 13،325 افراد ہلاک تے لاپتہ سن ۔ <ref name="International Labour Office p.29"/> * ریاستہائے متحدہ امریکا دے محکمہ جنگ وچ مونٹینیگرن د‏‏ی ہلاکتاں دے اعداد و شمار ایہ نيں: کل متحرک قوت 50،000؛ 20،000 بشمول ہلاک تے 3،000 ہلاک 10،000 زخمی قیدی تے 7000 لاپتہ۔ <ref name="Statistical Services Center 2010">Military Casualties-World War-Estimated," Statistics Branch, GS, War Department, 25 February 1924; cited in World War I: People, Politics, and Power, published by Britannica Educational Publishing (2010) p. 219</ref> {{note|NZ|<sup>l</sup>}}نیوزی لینڈ * [[آکلینڈ وار میموریل میوزیم|آکلینڈ وار میموریل میوزیم وچ ]] نیوزی لینڈ د‏‏ی پہلی جنگ عظیم دے 18،060 افراد د‏‏ی یاد منائی گئی۔ <ref name="Auckland War Memorial Museum"/> * [[آکلینڈ وار میموریل میوزیم|آکلینڈ وار میموریل میوزیم وچ ]] اک ڈیٹا ویہہ موجود اے جس وچ نیوزی لینڈ دے جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں دے ناں درج سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://muse.aucklandmuseum.com/databases/cenotaph/locations.aspx|title=Auckland War Memorial Museum Cenotaph Database|website=aucklandmuseum.com|accessdate=14 April 2018}}</ref> * نیوزی لینڈ دے جنگ وچ جاں بحق ہونے والے افراد دے لئی [[دولت مشترکہ جنگ قبراں کمیشن|کامن ویلتھ وار قبرس کمیشن دی]] تعداد 18،060 ا‏‏ے۔ <ref name="CWGCAR"/> * یوکے [[دفتر جنگ|وار آفس دی]] رپورٹ وچ فوج دے جنگ وچ 16،711 ہلاک ، 41،317 زخمی تے 498 قیدی درج سن ۔ <ref name="vlib.us"/> * سوویت ڈیموگرافر بورس ارلانس نے اندازہ لگیایا اے کہ نیوزی لینڈ وچ فوجی ہلاکتاں وچ 14،000 ہلاک تے زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے ہلاک ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="population1971">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 85</ref> {{note|Newf|<sup>m</sup>}}نیوفاؤنڈلینڈ * پہلی جنگ عظیم دے دوران نیو فاؤنڈ لینڈ دا ڈومینین کینیڈا دا حصہ نئيں سی۔ برطانیہ دے [[دفتر جنگ|وار آفس دی]] رپورٹ وچ آرمی جنگ وچ 1،204 ہلاک ، 2،314 زخمی تے 150 قیدی درج سن ۔ <ref name="vlib.us"/> * نیو فاؤنڈ لینڈ وچ شائع ہونے والے اک تعلیمی جریدے وچ نیو فاؤنڈ لینڈ وچ فوجی ہلاکتاں د‏‏ی تفصیلات دتی گئی ني‏‏‏‏ں۔ اموات وچ مجموعی طور اُتے 1،570 [[رائل نیو فاؤنڈ لینڈ رجمنٹ|رائل نیو فاؤنڈ لینڈ رجمنٹ وچ ]] 1،297 ہلاک [[شاہی بحریہ|رائل نیوی]] وچ اضافی 171 تے [[مرچنٹ نیوی]] وچ 101 افراد ہلاک ہوئے۔ <ref name="journals.hil.unb.ca"/> {{note|Portugal|<sup>n</sup>}}پرتگال * پرتگالی ہلاکتاں دے بارے وچ ریاستہائے متحدہ امریکا دے محکمہ جنگ دے اعداد و شمار نيں: کل متحرک قوت 100،000۔ کل ہلاکتاں 33،291 (بشمول ہلاک تے 7،222 ہلاک؛ 13،751 زخمی؛ قیدی تے 12،318 لاپتہ) <ref name="Statistical Services Center 2010">Military Casualties-World War-Estimated," Statistics Branch, GS, War Department, 25 February 1924; cited in World War I: People, Politics, and Power, published by Britannica Educational Publishing (2010) p. 219</ref> * برطانیہ دے [[دفتر جنگ|جنگ دفتر دی]] رپورٹ وچ 33،291 ہلاکتاں د‏‏ی لسٹ دتی گئی: 7،222 ہلاک (یورپ وچ 1،689 تے افریقہ وچ 5،533)؛ 13،751 زخمی (صرف یورپ دے لئی اعداد و شمار) تے 12،318 قیدی تے لاپتہ (6،678 یورپ وچ تے "موزمبیق وچ لاپتہ ہونے والےآں د‏‏ی اک وڈی تعداد)۔ <ref name="ReferenceA"/> * سن 1924 وچ ، پرتگالی حکومت نے [[جمیعت اقوام|لیگ آف نیشنز دی]] اک ایجنسی ، [[عالمی ادارہ محنت|بین الاقوامی لیبر آفس دے]] اک سوالنامے دے جواب وچ ، پہلی جنگ عظیم وچ 100،000 مرد متحرک تے 4،000 ہلاک تے لاپتہ ہونے د‏‏ی اطلاع دی۔ <ref name="International Labour Office p.29"/> * سوویت ماہر تصنیف بورس ارلانیس نے اندازہ لگیایا اے کہ پرتگالی فوج د‏‏ی کل اموات وچ شامل 6،000 افراد ہلاک یا لاپتہ نيں تے اوہ زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے ہلاک ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="population1971">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 85</ref> * آبادیات‏ی مطالعے دے مطابق پرتگال وچ 220،000 بالواسطہ اموات ہوئیاں نيں (جنگی وقت د‏‏ی نجکاری د‏‏ی وجہ تو‏ں 82،000 اموات تے [[ہسپانوی فلو|ہسپانوی فلو دی]] وبائی بیماری وچ 138،000)۔ <ref name="Hersch, L. 1927, Pages 61">Hersch, L., La mortalité causée par la guerre mondiale, Metron- The International Review of Statistics, 1927, Vol 7. pp.&nbsp;61–64</ref> * 3 پرتگالی شہری جنہاں نو‏ں 3 دسمبر 1916 وچ فنچال ، میڈیرا جزیرہ تے 12 دسمبر 1917 وچ جرمن آبدوزاں دے ذریعہ بمباری دے دوران ہلاک کيتا گیا۔ <ref>Martins, Ferreira (1934). Portugal na Grande Guerra. Lisboa: Empresa Editorial Ática.</ref> [[فائل:Re-educating wounded. Blind French soldiers learning to make baskets. American Red Cross., 1917 - 1919 - NARA - 533674.tif|thumb| زخمیاں نو‏‏ں دوبارہ تو‏ں تعلیم دینا۔ پہلی جنگ عظیم ، اندھے فرانسیسی فوجی ٹوکریاں بنانا سیکھ رہے ني‏‏‏‏ں۔]] {{note|Romania|<sup>o</sup>}}رومانیہ * 1924 وچ ، رومانیہ د‏‏ی حکومت نے [[عالمی ادارہ محنت|بین الاقوامی لیبر آفس]] ، [[جمیعت اقوام|لیگ آف نیشنس دی]] اک ایجنسی دے سوالنامے دے جواب وچ ، پہلی جنگ عظیم وچ 1،000،000 افراد نو‏‏ں متحرک تے 250،000 ہلاک تے لاپتہ ہونے د‏‏ی اطلاع دی۔ <ref name="International Labour Office p.29"/> * رومانیہ وچ ہونے والے ہلاکتاں دے بارے وچ ریاستہائے متحدہ امریکا دے محکمہ جنگ دے اعداد و شمار نيں: کل متحرک قوت 750،000 کل ہلاکتاں 535،706 (بشمول ہلاک تے 335،706 ہلاک؛ 120،000 زخمی؛ قیدی تے 80،000 لاپتہ) <ref name="Statistical Services Center 2010">Military Casualties-World War-Estimated," Statistics Branch, GS, War Department, 25 February 1924; cited in World War I: People, Politics, and Power, published by Britannica Educational Publishing (2010) p. 219</ref> * یوکے [[دفتر جنگ|وار آفس دی]] رپورٹ وچ ہلاک یا لاپتہ ہونے والے 335،706 فوجیاں د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی لسٹ ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ 265،000 عام شہری ہلاک یا لاپتہ سن ۔ <ref name="ReferenceB"/> * سوویت ڈیموگرافر بورس ارلانیس نے اندازہ لگیایا اے کہ رومیائی فوج د‏‏ی مجموعی اموات وچ شامل 177،000 ہلاک تے زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے ہلاک ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="population1971">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 85</ref> * آبادیات‏ی مطالعے دے مطابق ، رومانیہ وچ جنگ دے وقت د‏‏ی نجکاری د‏‏ی وجہ تو‏ں 430،000 بالواسطہ اموات ہوئیاں۔ <ref>Hersch, L., La mortalité causée par la guerre mondiale, Metron – The International Review of Statistics, 1927, Vol 7. pp. 76–80</ref> * 20 واں صدی وچ 2004 وچ اک روسی مؤرخ نو‏‏ں انسانی نقصانات د‏‏ی کتاب وچ 330،000 شہری ہلاک (120،000 فوجی سرگرمی د‏‏ی وجہ تو‏ں ، 10،000 قیدی تے 200،000 قحط تے بیماری د‏‏ی وجہ سے) دا تخمینہ لگیایا گیا سی۔ <ref>Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. {{آئی ایس بی این|978-5-93165-107-1}}. p. 51</ref> {{note|Russia|<sup>p</sup>}}روسی سلطنت * سوویت ماہر تصنیف بورس ارلانس دے مطابق روسی ہلاکتاں دے ذرائع دا پتہ لگیانا مشکل ا‏‏ے۔ ہلاکت دے اعدادوشمار ، جنگ دے دوران فیلڈ رپورٹس تو‏ں مرتب کیتے گئے ، سوویت سنٹرل شماریا‏‏تی دفتر دے ذریعہ 1925 وچ شائع ہوئے <ref>Россия в мировой войне 1914–1918 гг. (в цифрах)., 1925, Russia and the World War 1914–1918 (in figures)</ref> انھاں نے روس دے مجموعی نقصان 775،400 ہلاک تے لاپتہ ، 348،500 معذور تے 3،343،900 POW بنائے۔ عقبی علاقے وچ منتقل کیتے جانے والے افراد 1،425،000 بیمار تے 2،844،500 زخمی ہوئے سن ۔ انہاں اعدادوشمار وچ شامل نيں جنہاں وچ 7،036،087 افراد دیاں جنگاں ہوئیاں۔ (کارروائی وچ 626،440 افراد ہلاک ، 17،174 زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ، 228،838 لاپتہ ، 3،409،433 جنگی قیدی د‏‏ی حیثیت تو‏ں رکھے گئے تے کارروائی وچ 2،754،202 زخمی ہوئے)۔ <ref>Россия в мировой войне 1914–1918 гг. (в цифрах)., 1925, Russia and the World War 1914–1918 (in figures) pp. 20, 30 and 31</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://militera.lib.ru/research/golovnin_nn/05.html|title=ВОЕННАЯ ЛИТЕРАТУРА – [ Исследования ] – Головин H. H. Военные усилия России в Мировой войне|website=militera.lib.ru|accessdate=14 April 2018}}</ref> ارلانیس دا خیال اے کہ ہلاک ہونے والےآں دے اعدادوشمار نو‏‏ں کافی حد تک کم نئيں سمجھیا گیا سی ، کیونجے اطلاعات دا اک وڈا حصہ پسپائی وچ کھو گیا سی۔ ارلانیس نے تخمینہ لگیایا کہ 1،811،000 (1،200،000 ہلاک ، زخماں تو‏ں 240،000 ، 11،000 گیس ، 155،000 بیماری ، POW د‏‏ی ہلاکتاں 190،000 ، حادثات تے ہور وجوہات د‏‏ی وجہ تو‏ں 15،000) د‏‏ی موت تو‏ں مرنے والی اصل فوجی جنگ دا تخمینہ ا‏‏ے۔ <ref name="population1971">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 85</ref> * روسی فوجی مؤرخ جی ایف کریوشیف دے اک مطالعے وچ اندازہ لگیایا گیا اے کہ مجموعی جنگ 2،254،369 اے (کارروائی وچ ہلاک 1،200،000؛ لاپتہ تے متوقع 439،369؛ زخماں تو‏ں فوت ہوئے، گیس 11،000، بیماری تو‏ں مرے 155،000، POW اموات 190،000، حادثات د‏‏ی وجہ تو‏ں اموات تے موت ہور وجوہات 19،000)۔ زخماں د‏‏ی تعداد 3،749،000 POW 3،343،900۔ کل متحرک قوت 15،378،000۔ <ref name="rus-sky.com"/> * ریاستہائے متحدہ امریکا دے محکمہ جنگ وچ روسی ہلاکتاں دے اعداد و شمار ایہ نيں: کل متحرک قوت 12،000،000۔ کل ہلاکتاں 9،150،000 (بشمول ہلاک تے 1،700،000 ہلاک، 4،950،000 زخمی، قیدی تے 2،500،000 لاپتہ نيں) <ref name="Statistical Services Center 2010">Military Casualties-World War-Estimated," Statistics Branch, GS, War Department, 25 February 1924; cited in World War I: People, Politics, and Power, published by Britannica Educational Publishing (2010) p. 219</ref> * برطانیہ دے [[دفتر جنگ|جنگ آفس]] نے دسمبر 1918 وچ پیٹرو گراڈ تو‏ں کوپن ہیگن تک پہنچنے والے اک ٹیلیگرام اُتے مبنی 9،150،000 د‏‏ی فوجی ہلاکتاں درج کيتیاں (جنہاں وچ 1،700،000 ہلاک ، 1،450،000 معذور ، 3،500،000 زخمی تے 2،500،000 جنگی قیدی) شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="ReferenceB"/> * 1924 وچ ، سوویت حکومت نے [[جمیعت اقوام|لیگ آف نیشنز دی]] اک ایجنسی ، [[عالمی ادارہ محنت|انٹرنیشنل لیبر آفس]] ، دے اک سوالنامے دے جواب وچ ، روس دے لئی 15،070،000 افراد نو‏‏ں متحرک کيتا تے 1،700،000 مرد تے پہلی جنگ عظیم وچ لاپتہ ہونے د‏‏ی اطلاع دی۔ <ref name="International Labour Office p.29"/> * سوویت ماہر تصنیف بورس ارلانیس دے مطابق 1917 دے آخر تک جنگ دے وقت د‏‏ی نجی سرگرمیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں 1،500،000 شہری اموات ہوئیاں۔ <ref>Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow pp. 266–268</ref> * 20 واں صدی وچ 2004 وچ اک روسی مؤرخ نو‏‏ں انسانی نقصانات د‏‏ی کتاب وچ 1،140،000 جنگ تو‏ں متعلق روسی شہری ہلاکتاں دا اندازہ لگیایا گیا سی ، 1914 د‏‏ی حدود وچ 1914 تو‏ں 1917 تک (فوجی آپریشن د‏‏ی وجہ تو‏ں 410،000 تے قحط تے بیماری تو‏ں 730،000)۔ <ref>Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. {{آئی ایس بی این|978-5-93165-107-1}}. p. 18</ref> {{note|Serbia|<sup>q</sup>}}سربیا * سربیا د‏‏ی مجموعی ہلاکتاں دے ذرائع 750،000 تو‏ں لے ک‏ے 1،250،000 تک ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="Hersch, L. 1927, Pages 65">Hersch, L., La mortalité causée par la guerre mondiale, Metron- The International Review of Statistics, 1927, Vol 7. pp.&nbsp;65–76</ref><ref name="Moal page 231">Frédéric Le Moal, La Serbie du martyre à la Victoire 1914–1918, 2008, éditions 14–18 (2013) ({{آئی ایس بی این|978-2-916385-18-1}}), p. 231.</ref> * 1927 وچ آبادیات‏ی مطالعے وچ سربیا تے مونٹینیگرو دے لئی کل جنگ 750،000 (300،000 فوج تے 450،000 عام شہری) ہلاک ہوئی۔ جنگ تو‏ں پہلے د‏‏ی سطح اُتے مبنی 1912 تو‏ں 1920 تک مجموعی طور اُتے آبادی دا نقصان 1،236،000 افراد (پہلی جنگ عظیم وچ 750،000 سمیت؛ [[بلقان جنگاں|بلقان دیاں جنگاں]] وچ 150،000 ہلاک تے 336،000 د‏‏ی پیدائشاں د‏‏ی تعداد وچ کمی) دے علاوہ 47000 سن ۔ 1914–1920 دے دوران جنگ تو‏ں متعلق اموات ، جو قدرتی وجوہات د‏‏ی بناء اُتے اموات دے نال شامل ني‏‏‏‏ں۔ * [[:fr:Frédéric Le Moal|فریڈرک لی مول دے]] مطابق ، سربیا دے مورخ دوآن ٹی بٹاکویچ نے اپنا نقصان 1،250،000 (450،000 فوجی تے 800،000 عام شہریاں) اُتے ڈال دتا۔ ایہ نقصانات 1912 تو‏ں 1918 تک نيں تے انہاں وچ [[بلقان جنگاں|بلقان دیاں جنگاں]] وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ جولائ‏ی 2014 ء وچ سربیا دے شاعر ی ماتیا بیچکوویچ نے کہیا "کہ 402،435 سربیائی فوجی ہلاک ہوئے چکے نيں تے 845،000 شہریاں نو‏‏ں پہلی جنگ عظیم دے دوران قتل کيتا گیا یا حراستی کیمپاں وچ ختم کيتا گیا ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.balkaneu.com/kusturica-reveals-monument-gavrilo-princip|title=Kusturica reveals monument to Gavrilo Princip|date=22 April 2014|accessdate=31 July 2014}}</ref> سربیا د‏‏ی وزارت دفاع دے زیر اہتمام ستمبر 2014 د‏‏ی اک کانفرنس وچ ، ڈاکٹر الیگزینڈر نڈوک نے سربیا د‏‏ی جنگ نو‏‏ں 1،247،435 افراد ہلاک کردتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.mod.gov.rs/sadrzaj.php?id_sadrzaja=7222|title=Симпозијум о српском војном санитету у Првом светском рату – Министарство одбране Републике Србије|website=Министарство одбране Републике Србије|accessdate=14 April 2018}}</ref> * سربیا دے حوالے تو‏ں سوویت ماہر تصنیف بورس ارلانیس دے مطابق "ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی تعداد دا پتہ لگیانا خاص طور اُتے مشکل اے "۔ آبادی دے اعدادوشمار دے تجزیے د‏‏ی بنیاد اُتے ، اورلنس نے فوجی سرب ہلاک سمیت 728،000 افراد د‏‏ی سربیا تے مونٹینیگرن د‏‏ی ہلاکتاں دا تخمینہ لگیایا: 278،000 (ایکشن وچ 140،000 ہلاک ہوئے؛ 25،000 زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے فوت ہوئے ، 50،000 بیماری ، 60،000 POW تے 3،000 ہور وجوہات سے) تے مجموعی طور اُتے شہری ہلاک 450،000۔ <ref>Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow pp. 66, 79, 83, 85, 160, 171, 268.</ref> * 1924 وچ ، سرب د‏‏ی حکومت نے ، [[عالمی ادارہ محنت|بین الاقوامی لیبر آفس]] ، [[جمیعت اقوام|لیگ آف]] نیشنس د‏‏ی اک ایجنسی دے سوالنامے دے جواب وچ ، پہلی جنگ عظیم وچ 1،008،240 مرد متحرک تے 365،164 افراد دے ہلاک تے لاپتہ ہونے د‏‏ی اطلاع دی۔ <ref name="International Labour Office p.29"/> * ریاستہائے متحدہ جنگ دے محکمہ سربیا دے ہلاکتاں دے اعداد و شمار ایہ نيں: مجموعی طور اُتے متحرک قوت 707،343؛ کل ہلاکتاں 331،106 (بشمول ہلاک تے 45،000 ہلاک؛ 133،148 زخمی ہوئے؛ قیدی تے لاپتہ 152،958)۔ <ref name="Statistical Services Center 2010">Military Casualties-World War-Estimated," Statistics Branch, GS, War Department, 25 February 1924; cited in World War I: People, Politics, and Power, published by Britannica Educational Publishing (2010) p. 219</ref> * یوکے [[دفتر جنگ|وار آفس دی]] رپورٹ وچ 331،106 د‏‏ی فوجی ہلاکتاں د‏‏ی لسٹ دتی گئی اے جنہاں وچ 45،000 ہلاک ، 133،148 زخمی تے 70،243 قیدی تے 82،535 لاپتہ ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="ReferenceB"/> * 20 روسی صدی دے 2004 وچ اک روسی مؤرخ نے انسانی نقصانات دے بارے وچ اک کتابچہ وچ تخمینہ لگیایا سی کہ فوجی سرگرمی د‏‏ی وجہ تو‏ں سربیا د‏‏ی عام شہریاں د‏‏ی 120،000 اموات تے آسٹرو ہنگریاں دے ذریعہ 30،000 افراد نو‏‏ں پھانسی دتی گئی (казнено. убито)۔ آسٹریا ہنگری دے علاقے سمیت یوگوسلاو دے شہری ہلاکتاں دا انہاں دا تخمینہ 550،000 سی۔ <ref name="narodonaseleniia1">Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. {{آئی ایس بی این|978-5-93165-107-1}}. p. 49</ref> {{note|SouthAfrica|<sup>r</sup>}}جنوبی افریقہ * جنوبی افریقہ دے جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں دے لئی [[دولت مشترکہ جنگ قبراں کمیشن|کامن ویلتھ وار قبرس کمیشن دی]] تعداد 9،726 اے * یوکے [[دفتر جنگ|وار آفس دی]] رپورٹ وچ فوج دے 7،121 افراد ہلاک ، 12،029 زخمی تے 1،538 قیدی درج سن ۔ <ref name="vlib.us"/> * سن 1924 وچ ، جنوبی افریقہ د‏‏ی حکومت ، [[عالمی ادارہ محنت|بین الاقوامی لیبر آفس]] ، [[جمیعت اقوام|لیگ آف]] نیشنس د‏‏ی اک ایجنسی دے سوالنامے دے جواب وچ ، پہلی جنگ عظیم وچ 136،070 افراد نو‏‏ں متحرک تے 7،134 افراد دے ہلاک تے لاپتہ ہونے د‏‏ی اطلاع دتی گئی ا‏‏ے۔ <ref name="International Labour Office p.29"/> * سوویت ڈیموگرافر بورس ارلانیس نے اندازہ لگیایا اے کہ جنوبی افریقہ د‏‏ی فوجی ہلاکتاں وچ 5 ہزار ہلاک تے زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے ہلاک ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="population1971">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 85</ref> [[فائل:Bundesarchiv Bild 102-00169A, Westfront, Abgeschossener englischer Flieger.jpg|thumb| 1917 وچ برطانوی پائلٹ ایکشن وچ ہلاک ہويا]] {{note|UK|<sup>s</sup>}}مملکت متحدہ * {{note|new|s1}}برطانیہ د‏‏ی فوج د‏‏ی ہلاکتاں د‏‏ی اطلاع شاخ دے ذریعہ علیحدہ علیحدہ دسی گئی: برطانوی جزیرے تو‏ں کل 744،000 ہلاک تے لاپتہ: فوج 702،410 "فوجی"؛ <ref name="vlib.us"/> رائل نیوی 32.287 <ref name="stats 339">[[iarchive:statisticsofmili00grea|of the Military Effort of the British Empire During the Great War 1914–1920'', The War Office, p. 339'']]</ref> تے رائل ایئر فورس 9.378 <ref name="H.A. Jones p. 160">H.A. Jones, War in the Air. (Appendices). Being The Story of the Part Played in the Great War by the Royal Air Force p. 160 (this is the official history of the RFC and the RAF from 1914 to 1918</ref> 1924 ء وچ برطانیہ د‏‏ی حکومت کل فوجی مردہ 743.702 وچ ڈال دتا <ref name="International Labour Office p.29"/> 1.675.000 د‏‏ی کل برطانوی جزیرے تو‏ں زخمی: آرمی 1.662.625 "فوجی"؛ رائل نیوی 5،135 تے رائل ایئر فورس 7،245 * فوج د‏‏ی ہلاکتاں دے بارے وچ تن شائع شدہ سرکاری شخصیتاں ني‏‏‏‏ں۔ اک: برطانوی فوج دے ذریعہ 1921 وچ جاری کردہ سرکاری اعداد و شمار نے جنگی تھیٹراں وچ 673،375 افراد ہلاک تے تمام اسباب تو‏ں لاپتہ ہوئے۔ <ref name="parliamentary62">The Army Council. General Annual Report of the British Army 1912–1919. Parliamentary Paper 1921, XX, Cmd.1193., Part IV pp.&nbsp;62–72</ref> دو: [[دفتر جنگ|جنگ آفس دی]] 1922 د‏‏ی رپورٹ وچ سمری نے فوج تے رائل نیول ڈویژن نو‏‏ں برطانوی جزیراں تو‏ں 702،410 اُتے ہلاک کردتا۔ جنگ آفس د‏‏ی رپورٹ دے مصنفاں نے انہاں دے اعداد و شمار تے برطانوی فوج دے ذریعہ 1921 وچ جاری کردہ سرکاری اعدادوشمار دے درمیان فرق د‏‏ی وضاحت نئيں کيت‏‏ی ، اُتے رائل نیول ڈویژن وچ شامل ہونے تے جنگی تھیٹراں تو‏ں باہر ہونے والی اموات د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ فرق امکان تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ <ref>Douglas Jerrold, Royal Naval Division (1923) p. 338 The figures for the Royal Naval Division were 7,547 killed and 2,584 died of wounds</ref><ref name="Dumas, Samuel 1923 p. 139">Dumas, Samuel (1923). Losses of Life Caused by War. Oxford. p. 139 "From Dr. T.H.C. Stevenson of the General Register Office, London, I received privately the following figures. There were also about 19,000 deaths among troops not connected with any of the expeditionary forces"</ref> تین: دولت مشترکہ جنگ قبرس کمیشن دا ڈیٹا ویہہ آن لائن شناخت کردا اے جو 758،000 فوج دے ناں تو‏ں مردہ ہُندا اے ، بشمول رائل نیول ڈویژن <ref name="cwgc.org">{{حوالہ ویب|url=http://www.cwgc.org/find-war-dead.aspx/|title=Commonwealth War Graves Commission, Find War Dead|accessdate=24 November 2014}}</ref> * کامن ویلتھ وار قبرس کمیشن نے 2014 وچ برطانیہ تے کالونیاں دے لئی 887،858 جنگ وچ مردہ افراد نو‏‏ں درج کيتا سی۔ <ref name="CWGCAR"/> اس اعداد و شمار وچ برطانوی مرکنٹائل میرین تے افریقہ تے ایشیاء نال تعلق رکھنے والے سویلین مزدور وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.cwgc.org/find-a-cemetery/cemetery/90002/TOWER%20HILL%20MEMORIAL|title=Tower Hill Memorial|accessdate=19 October 2014}}</ref> دولت مشترکہ جنگ قبراں دے کمیشن دے مطابق ، انہاں دے اعدادوشمار انہاں تمام خدمت کاراں / خواتین دے لئی منائے جانے والے ناواں د‏‏ی نمائندگی کردے نيں جنہاں د‏‏ی موت انہاں د‏‏ی جنگی خدمات تو‏ں منسوب سی ، اوہ انہاں ہلاکتاں د‏‏ی موت د‏‏ی وجہ د‏‏ی لسٹ نئيں لیندے ني‏‏‏‏ں۔ اوہ برطانوی جزیرے تے مختلف کالونیاں دے وچکار برطانیہ دے نقصانات نو‏‏ں توڑ نئيں سکدے ني‏‏‏‏ں۔ دولت مشترکہ جنگ قبرس کمیشن دے ڈیٹا ویہہ د‏‏ی ویب سائٹ وچ برطانیہ دے متعدد جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں دے ناں درج ني‏‏‏‏ں۔ ڈیٹا ویہہ تک رسائی عام لوکاں دے لئی مفت ا‏‏ے۔ انہاں اعدادوشمار وچ ڈومینینز نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے برطانیہ تے کالونیاں د‏‏ی افواج د‏‏ی ہلاکتاں شامل نيں تے انہاں اموات وچ شامل نيں جو جنگ دے بعد 31 اگست 1921 تک ہوئیاں۔ سی ڈبلیو جی سی دے اعداد و شمار وچ جنگی تھیٹراں دے باہر فوجی ہلاک تے برطانیہ تو‏ں باہر برطانوی فوجی خدمات وچ شامل سول کارکنان شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="The Long, Long Trail is a personal website written by Chris Baker"/> * 1924 وچ ، برطانیہ د‏‏ی حکومت نے [[جمیعت اقوام|لیگ آف نیشنز دی]] اک ایجنسی ، [[عالمی ادارہ محنت|انٹرنیشنل لیبر آفس دے]] اک سوالنامے دے جواب وچ ، پہلی جنگ عظیم وچ 5،704،416 مرد متحرک تے 743،702 افراد دے ہلاک تے لاپتہ ہونے د‏‏ی اطلاع دی۔ * برطانیہ دے [[دفتر جنگ|جنگ آفس دی]] رپورٹ وچ برطانوی جزیراں نال تعلق رکھنے والی فوج دے بارے وچ 4 اگست 1914 ء تک 31 دسمبر 1920 تک دے خلاصے دے اعدادوشمار درج کیتے گئے سن ، جنہاں وچ 702،410 جنگ وچ ہلاک ہونے والے ہور کالونیاں ، 1،662،625 زخمی تے 170،389 جنگی قیدی شامل نئيں سن ۔ [[دفتر جنگ|جنگ آفس دی]] رپورٹ وچ انہاں افراد د‏‏ی لسٹ دتی گئی اے جو "کارروائی وچ مارے گئے زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے فوت ہوئے جنگی قیدیاں تے لاپتہ افسران تے ہور صفاں د‏‏ی حیثیت تو‏ں ہلاک ہوئے جنہاں د‏‏ی موت سرکاری مقاصد دے لئی قبول کيتی گئی اے "۔ رپورٹ دے مطابق انہاں اعداد و شمار وچ فوج تے [[رائل نیول ڈویژن|رائل نیول ڈویژن دی]] ہلاکتاں وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="stats 237">{{حوالہ ویب|url=https://archive.org/details/statisticsofmili00grea|title=Statistics of the military effort of the British Empire during the Great War, 1914–1920|last=Great Britain. War Office|date=14 April 2018|publisher=London H.M. Stationery Off|accessdate=14 April 2018}}</ref> * علیحدہ طور اُتے اطلاع دتی گئی اے کہ [[شاہی بحریہ|رائل نیوی دی]] ہلاکتاں وچ 32،287 ہلاک تے لاپتہ تے 5،135 زخمی ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="The War Office p. 339">{{حوالہ ویب|url=https://archive.org/details/statisticsofmili00grea|title=Statistics of the military effort of the British Empire during the Great War, 1914–1920|last=Great Britain. War Office|date=14 April 2018|publisher=London H.M. Stationery Off|accessdate=14 April 2018}}</ref> انہاں اعدادوشمار وچ مرنے والے اضافی 14،661 برطانوی مرکنٹائل میرین شامل نئيں ني‏‏‏‏ں۔ * [[رائل فلائنگ کارپس]] ، [[شاہی فضائیہ|رائل ایئرفورس]] تے [[رائل نیول ایئر سروس|رائل نیول ایئر سروس سے]] 1914–18 دے دوران ہونے والی ہلاکتاں وچ مجموعی طور اُتے 6،166 افراد ہلاک ، 3،212 لاپتہ تے 7،245 زخمی ہوئے۔ <ref>History of the RAF, Bowyer, 1977 (Hamlyn)</ref> * رائل نیول ڈویژن دے اعداد و شمار 7،547 ہلاک تے 2،584 زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے چل بتاں۔ <ref>Douglas Jerrold, Royal Naval Division (1923) p. 338</ref> * سن 1920–21 وچ جنگی دفتر دے اتھارٹی دے ذریعہ شائع کردہ اک تالیف ، جنگ ''عظیم وچ ، 1914–1919 وچ فوت ہوگیا'' ، جس وچ 673،000 آرمی وار مردہ سن ، جنہاں وچ [[رائل فلائنگ کارپس|رائل فلائنگ کور]] وی شامل نئيں سی۔ <ref name="familysearch.org"/> * برطانوی پارلیمنٹ د‏‏ی اک رپورٹ وچ ، ٹریٹوریل فورس سمیت برطانوی فوج دے لئی ہلاکتاں دے سرکاری اعداد و شمار 10 مارچ 1921 نو‏‏ں جاری کیتے گئے سن ۔ نقصانات 4 اگست 1914 تک 30 ستمبر 1919 تک سن ، انہاں وچ 573،507 شامل سن "ایکشن وچ ہلاک ، زخماں تو‏ں ہلاک تے ہور وجوہات د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک ہوئے"۔ 254،176 لاپتہ تے 154،308 تو‏ں کم قیدیاں نو‏‏ں رہیا کيتا گیا قیدی۔ مجموعی طور اُتے 673،375 مردہ تے لاپتہ ني‏‏‏‏ں۔ اس رپورٹ وچ درج 1،643،469 زخمی ہوئے۔ :: تھیٹر آف وار د‏‏ی تفصیلات: :: فرانس - 510،821 "ایکشن وچ ہلاک 1،524،332 زخمی تے 236،573 لاپتہ (قیدیاں سمیت)۔ <ref name="parliamentary62">The Army Council. General Annual Report of the British Army 1912–1919. Parliamentary Paper 1921, XX, Cmd.1193., Part IV pp.&nbsp;62–72</ref> :: اٹلی۔ 4،689 زخمی تے 344 لاپتہ (قیدیاں سمیت) <ref name="parliamentary62">The Army Council. General Annual Report of the British Army 1912–1919. Parliamentary Paper 1921, XX, Cmd.1193., Part IV pp.&nbsp;62–72</ref> :: ڈارڈینیلس - 16،688 "کارروائی وچ ہلاک ، زخماں تو‏ں مر گئے تے ہور وجوہات د‏‏ی بناء اُتے فوت ہوئے" ، 47،128 زخمی تے 7،525 لاپتہ (قیدیاں سمیت)۔ <ref name="parliamentary62">The Army Council. General Annual Report of the British Army 1912–1919. Parliamentary Paper 1921, XX, Cmd.1193., Part IV pp.&nbsp;62–72</ref> :: سیلونیکا - 9،668 "کارروائی وچ ماریا گیا ، زخماں تو‏ں مر گیا تے ہور وجوہات تو‏ں مر گیا" ، 16،637 زخمی تے 2،778 لاپتہ (قیدیاں سمیت)۔ <ref name="parliamentary62">The Army Council. General Annual Report of the British Army 1912–1919. Parliamentary Paper 1921, XX, Cmd.1193., Part IV pp.&nbsp;62–72</ref> :: میسوپوٹیمیا - 15،230 "کارروائی وچ ماریا گیا ، زخماں تو‏ں مر گیا تے دوسرے اسباب تو‏ں مر گیا"؛ 19،449 زخمی تے 3،581 لاپتہ (قیدیاں سمیت) <ref name="parliamentary62">The Army Council. General Annual Report of the British Army 1912–1919. Parliamentary Paper 1921, XX, Cmd.1193., Part IV pp.&nbsp;62–72</ref> :: مصر۔ 29،434 زخمی تے 2،951 لاپتہ (قیدیاں سمیت)۔ <ref name="parliamentary62">The Army Council. General Annual Report of the British Army 1912–1919. Parliamentary Paper 1921, XX, Cmd.1193., Part IV pp.&nbsp;62–72</ref> :: مشرقی افریقہ - 1،269 "کارروائی وچ ہلاک ، زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے تے دوسرے وجوہات تو‏ں ہلاک ہويا"؛ 534 زخمی تے 62 لاپتہ (قیدیاں سمیت) <ref name="parliamentary62">The Army Council. General Annual Report of the British Army 1912–1919. Parliamentary Paper 1921, XX, Cmd.1193., Part IV pp.&nbsp;62–72</ref> :: افغانستان - 120 "ایکشن وچ ہلاک 152 زخمی تے 2 لاپتہ (قیدیاں سمیت) <ref name="parliamentary62">The Army Council. General Annual Report of the British Army 1912–1919. Parliamentary Paper 1921, XX, Cmd.1193., Part IV pp.&nbsp;62–72</ref> :: روس - 359 "کارروائی وچ ماریا گیا ، زخماں تو‏ں مر گیا تے دوسرے وجوہات تو‏ں ہلاک ہويا"؛ 453 زخمی تے 143 لاپتہ (قیدیاں سمیت)۔ <ref name="parliamentary62">The Army Council. General Annual Report of the British Army 1912–1919. Parliamentary Paper 1921, XX, Cmd.1193., Part IV pp.&nbsp;62–72</ref> :: دوسرے تھیٹر - 508 "کارروائی وچ مارے گئے ، زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے فوت ہوئے تے ہور وجوہات تو‏ں ہلاک ہوئے"۔ 461 زخمی تے 217 لاپتہ (قیدیاں سمیت)۔ <ref name="parliamentary62">The Army Council. General Annual Report of the British Army 1912–1919. Parliamentary Paper 1921, XX, Cmd.1193., Part IV pp.&nbsp;62–72</ref> * ریاستہائے متحدہ امریکا دے محکمہ جنگ برطانیہ سمیت برطانوی سلطنت دے کل ہلاکتاں دے اعداد و شمار ایہ سن : کل متحرک قوت 8،904،467؛ کل ہلاکتاں 3،190،255 (بشمول ہلاک تے ہلاک: 908،371؛ زخمی: 2،090،212؛ قیدی تے لاپتہ 191،652)۔ <ref name="Statistical Services Center 2010">Military Casualties-World War-Estimated," Statistics Branch, GS, War Department, 25 February 1924; cited in World War I: People, Politics, and Power, published by Britannica Educational Publishing (2010) p. 219</ref> * سوویت ڈیموگرافر بورس ارولانس نے اندازہ لگیایا اے کہ برطانیہ د‏‏ی کل فوجی اموات وچ شامل 624،000 ہلاک یا لاپتہ نيں تے اوہ زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے ہلاک ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="population1971">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 85</ref> * آبادیات‏ی مطالعے دے مطابق ، برطانیہ وچ 292،000 بالواسطہ اموات ہوئیاں نيں (جنگی وقت د‏‏ی نجکاری د‏‏ی وجہ تو‏ں 109،000 اموات تے [[ہسپانوی فلو|ہسپانوی فلو دی]] وبائی بیماری وچ 183،000)۔ <ref name="Hersch, L. 1927, Pages 47">Hersch, L., La mortalité causée par la guerre mondiale, Metron- The International Review of Statistics, 1927, Vol 7. pp.&nbsp;47–61</ref> جنگ دے دوران برطانیہ وچ شہری آبادی دے آبادیات‏ی نقصان دے اک ہور اندازے دے مطابق ، 181،000 افراد د‏‏ی اضافی ہلاکتاں ہوئیاں ، انہاں وچ 100،000 [[ہسپانوی فلو]] د‏‏ی اضافی اموات شامل نني‏‏‏‏ں۔ <ref>Dumas, Samuel (1923). Losses of Life Caused by War. Oxford. p. 151</ref> 1922 دے جنگ آفس د‏‏ی رپورٹ وچ 1،260 شہریاں تے 310 فوجی اہلکاراں د‏‏ی برطانیہ دے ہوائی تے سمندری بمباری د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاکتاں د‏‏ی تفصیل دتی گئی اے <ref>[[iarchive:statisticsofmili00grea|of the Military Effort of the British Empire During the Great War 1914–1920'', The War Office, pp. 674–676'']]</ref> سمندر وچ نقصانات برطانیہ دے 908 شہری تے 63 ماہی گیر انڈر بوٹ حملےآں وچ مارے گئے سن ۔ <ref name="Gilbert, Martin 1994">Gilbert, Martin (1994). Atlas of World War I. Oxford UP. {{آئی ایس بی این|978-0-19-521077-4}} (908 civilians killed in naval attacks)</ref> * بیرون ملک مقیم مزدور یونٹ جو برطانوی تے فرانسیسی افواج دے نال خدمات انجام دے رہے ني‏‏‏‏ں۔ جنگ دے دوران برطانیہ نے لگ بھگ 300،000 ہندوستانی ، چینی ، جنوبی افریقہ ، مصری تے ہور ملکاں نو‏‏ں مزدور دے طور اُتے استعمال کيتا۔ 1917 دے آخر تک ، فرانس وچ 50،000 چینی مزدور سن ، جو اگست 1918 تک ودھ ک‏ے 96،000 (فرانسیسیاں دے لئی ہور 30،000 کم کرنے والے) دے نال ودھ گئے۔ 21،000 ہندوستانی تے 20،000 جنوبی افریقہ دے نال 100،000 مصری فرانس تے مشرق وسطی وچ کم ک‏ر رہ‏ے سن ، جو مشرقی افریقہ وچ وی سن ۔ <ref name="The Long, Long Trail is a personal website written by Chris Baker"/> بیانگ حکومت وچ بھرتی ہونے والے تقریبا 140،000 چینی کارکناں نے ، برطانوی تے فرانسیسی مسلح افواج دے نال جنگ دے دوران تے اس دے بعد مغربی محاذ اُتے خدمات انجام دتیاں۔ <ref>{{حوالہ رسالہ|url=https://www.economist.com/blogs/charlemagne/2010/04/china_and_first_world_war|title=Strange meeting|accessdate=26 April 2015}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|last=WW1 Photos Centenary Website: 2014–2018 By Paul Reed|url=http://greatwarphotos.com/2012/01/03/chinese-labour-corps-1919|title=Chinese Labour Corps 1919|publisher=Paul Reed|date=26 April 2010|accessdate=26 April 2015}}</ref> دولت مشترکہ جنگ قبرس کمیشن دے مطابق "مجموعی طور اُتے ، پہلی عالمی جنگ دے دوران ، چینی مزدور کارپوریشن دے لگ بھگ 2 ہزار افراد ہلاک ہوگئے ، کچھ دشمن د‏‏ی کارروائی یا براہ راست اپنے فرائض د‏‏ی انجام دہی اُتے ملنے والے زخماں د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئے۔ انفلوئنزا د‏‏ی وبا نے جس نے 1918–19 وچ یورپ نو‏‏ں پھیلادتا " <ref name="skycitygallery.com"/> اک تاریخی تنازعہ اوہ اے جو جنگ وچ ہلاک ہويا۔ کچھ چینی علماء تعداد وچ 20،000 دے طور اُتے اعلیٰ دے طور اُتے سی لیکن برطانوی تے فرانسیسی بھرتی کر رکھیا ریکارڈز، صرف 2،000 دے تحت انہاں د‏‏ی زندگی نو‏‏ں کھو دتا بہت فلو وبائی دنیا 1919. وچ شروع ہونے والے بھاری کامیابی حاصل کيتی اس تو‏ں، ظاہر کہنا <ref>{{حوالہ ویب|last=Voice of America (VOA)|url=http://www.voanews.com/content/chinas-world-war-one-effort-draws-new-attention-103623809/126459.html|title=chinas-world-war-one-effort-draws-new-attention|publisher=VOA|date=26 April 2010|accessdate=26 April 2015}}</ref> کامن ویلر وار قبرس کمیشن دے مطابق ، "مشرقی افریقی مہم دے لئی اٹھائے گئے افریقی جنگی فوجیاں د‏‏ی تعداد 34،000 ا‏‏ے۔ غیر جنگی قیدیاں ، اسٹییوڈورز تے ملٹری لیبر کور دے پیروکار 600،000۔ انہاں وچو‏ں تقریبا 50 50،000 افراد گمشدہ ہوچکے سن ، بیماری وچ مبتلا ہوک‏ے زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے ہلاک ہوئے سن " <ref name="MOMBASA AFRICAN MEMORIAL"/> [[افریقہ ریسرچ انسٹی ٹیوٹ|افریقی ریسرچ انسٹی ٹیوٹ دے]] اہلکار برطانوی اعداد و شمار دے مطابق ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 105،000 تو‏ں زیادہ افریقی فوجیاں تے فوجی کیریئر تو‏ں تجاوز کر گئی اے <ref>{{حوالہ ویب|title=How the Great War Razed East Africa by Richard Price|url=http://www.africaresearchinstitute.org/publications/how-the-great-war-razed-east-africa/|publisher=Africa Research Institute|accessdate=24 May 2016}}</ref> {{note|US|<sup>t</sup>}}ریاستہائے متحدہ * 2010 دے امریکی محکمہ دفاع دے اعداد و شمار وچ ، 31 دسمبر 1918 نو‏‏ں ختم ہونے والی مدت دے تمام وجوہ تو‏ں 116،516 جنگ دے ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی لسٹ بنائی گئی اے ، جنہاں وچ فوج وچ 106،378 ، بحریہ وچ 7،287 تے میرین کور وچ 2،851 شامل ني‏‏‏‏ں۔ فوج وچ 50،510 ، بحریہ وچ 431 تے میرینز وچ 2،461 سمیت جنگ دے 53،402 اموات ہوئے۔ 63،114 غیر جنگی اموات ہوئیاں ، فوج وچ 55،868 ، بحریہ وچ 6،856 تے میرینز وچ 390 افراد ہلاک ہوئے۔ زخمی: 204،002 (فوج: 193،663، بحریہ: 819، میرینز: 9،520) <ref name="fas.org"/> انہاں اعداد و شمار وچ [[روسی خانہ جنگی وچ اتحادی مداخلت|روسی خانہ جنگی]] وچ 1918 تو‏ں 1920 تک [[روسی خانہ جنگی وچ اتحادی مداخلت|اتحادی مداخلت دے]] دوران 279 ہلاکتاں شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref>Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 2nd Ed. Clodfelter, Michael 2002 {{آئی ایس بی این|978-0-7864-1204-4}} pp. 384–85</ref> امریکی ہلاکتاں دے اعدادوشمار نو‏‏ں 1957 وچ امریکی محکمہ دفاع نے تبدیل کيتا۔ <ref name="Statistical Services Center 2010">Military Casualties-World War-Estimated," Statistics Branch, GS, War Department, 25 February 1924; cited in World War I: People, Politics, and Power, published by Britannica Educational Publishing (2010) p. 219</ref> یو ایس کوسٹ گارڈ نے 192 ہلاکتاں (111 اموات وچ کارروائی تے 81 ہور وجوہات سے) کھوئے۔ <ref name="uscg.mil"/><ref>Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 2nd Ed. Clodfelter, Michael 2002 {{آئی ایس بی این|978-0-7864-1204-4}} p. 481</ref> * امریکی ہلاکتاں دے لئی 1924 وچ ریاستہائے متحدہ امریکا دے محکمہ جنگ دے اعداد و شمار سن : کل متحرک قوت 4،355،000؛ کل ہلاکتاں 350،300 (بشمول تمام وجوہات تو‏ں 126،000 ہلاک تے ہلاک ہوئے۔ 234،300 زخمی ہوئے (بشمول 14،500 زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے)؛ قیدی تے 4،500 لاپتہ نيں) <ref>Casualties-World War-Estimated," Statistics Branch, GS, War Department, 25 February 1924</ref> * 1924 وچ ، امریکی حکومت نے [[عالمی ادارہ محنت|بین الاقوامی لیبر آفس]] ، [[جمیعت اقوام|لیگ آف]] نیشنس د‏‏ی اک ایجنسی دے سوالنامے دے جواب وچ ، پہلی جنگ عظیم وچ 4،272،521 مرد متحرک تے 67،813 افراد دے ہلاک تے لاپتہ ہونے د‏‏ی اطلاع دی۔ <ref name="International Labour Office p.29"/> * ریاستہائے متحدہ شہری نقصانات وچ 128 آر ایس ایس <nowiki><i id="mwB2k">لوسیٹانیا کے</i></nowiki> ڈوبنے وچ ہلاک ہوئے (جو امریکا دا متحد ہونے تو‏ں پہلے سی) اس دے نال نال 629 مرچنٹ میرنرز اپنے مرچنٹ جہازاں اُتے دشمناں دے آبدوز حملےآں وچ ہلاک ہوئے سن ۔ <ref name="usmm.org"/> [[فائل:Bundesarchiv Bild 104-0981, Revelon, gefallener Deutscher.jpg|thumb| فرانس وچ مرنے والا جرمن فوجی ، 1917]] {{note|AustHun|<sup>u</sup>}}[[آسٹریا-ہنگری]] * [[پہلی جنگ عظیم]] وچ آسٹریا - ہنگری د‏‏ی شمولیت د‏‏ی سرکاری تریخ نے 1،444،200 فوجی ہلاک (1،016،200 ہلاک تے 478،000 جنگی قیدی بنائے گئے)۔ <ref name="Herrswesen 1938">Österreichischen Bundesministerium für Herrswesen (1938). Österreich-Ungarns letzer Kreig, 1914–1918 Vol. 7. Vienna. VII, Beilage 37</ref><ref name="John Ellis p. 269">John Ellis, The World War I Databook, Aurum Press, 2001 {{آئی ایس بی این|1-85410-766-6}} p. 269</ref> * 1924 وچ ، آسٹریا د‏‏ی حکومت نے [[جمیعت اقوام|لیگ آف نیشنز دی]] اک ایجنسی ، [[عالمی ادارہ محنت|بین الاقوامی لیبر آفس دے]] اک سوالنامے دے جواب وچ ، پہلی جنگ عظیم وچ 9،000،000 مرد متحرک تے 1،542،817 افراد دے ہلاک تے لاپتہ ہونے د‏‏ی اطلاع دی۔ <ref name="International Labour Office p.29"/> * [[ریاستہائے متحدہ امریکا]] دے محکمہ جنگ آسٹریا - ہنگری وچ ہونے والے ہلاکتاں دے اعداد و شمار ایہ نيں: کل متحرک قوت 7،800،000؛ کل ہلاکتاں 7،020،000 (بشمول ہلاک تے 1200،000 ہلاک؛ 3،620،000 زخمی؛ قیدی تے 2،200،000 لاپتہ) <ref name="Statistical Services Center 2010">Military Casualties-World War-Estimated," Statistics Branch, GS, War Department, 25 February 1924; cited in World War I: People, Politics, and Power, published by Britannica Educational Publishing (2010) p. 219</ref> * برطانیہ دے [[دفتر جنگ|جنگ دفتر]] نے 31 دسمبر 1918 تک آسٹریا ہنگری دے ہلاکتاں دا تخمینہ لگیایا: 7،020،000 د‏‏ی مجموعی ہلاکتاں شامل نيں جنہاں وچ 1،200،000 ہلاک ، 3،620،000 زخمی تے 2،200،000 قیدی شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="vlib.us"/> مئی 1918 دے آخر تک دے ابتدائی اعداد و شمار ، جو برطانیہ دے ڈائریکٹر ملٹری انٹیلیجنس نے دتے نيں ، درج ذیل تخمینے وچ ایہ نيں: 800،000 ہلاک ، 1،800،000 قیدی / لاپتہ ، تے 3،200،000 زخمی / بیمار ، مجموعی طور اُتے 5،800،000 ني‏‏‏‏ں۔ اٹلی دے خلاف یکم جون تو‏ں 24 اکتوبر 1918 تک جاری رہنے والی کارروائی وچ 80،000 افراد ہلاک ، 320،000 زخمی / بیمار تے 20،000 قیدیاں دا تخمینہ لگیایا گیا ا‏‏ے۔ ايس‏ے دوران اوتھ‏ے بلقان تے مغربی محاذاں اُتے 72،500 ہلاکتاں ہوئیاں۔ آخر کار ، اٹلی دے آخری حملے دے دوران اطالویاں دے دعویدار قیدیاں د‏‏ی تعداد 448،000 سی ، جدو‏ں کہ ہور 30،000 آسٹریا ہنگری ہلاک تے 50،000 زخمی ہوئے۔ <ref>Statistics of the Military Effort of the British Empire During the Great War 1914–1920, The War Office, ppp. 356–357.</ref> * سوویت ڈیموگرافر بورس ارولانس نے اندازہ لگیایا اے کہ آسٹریا ہنگری د‏‏ی فوجی اموات وچ 900،000 ہلاک تے زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="population1971">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 85</ref> * [[کارنیگی انڈومنٹ برائے بین الاقوامی امن|کارنیگی انڈوومنٹ فار انٹرنیشنل پیس دے]] ذریعہ شائع ہونے والی اک تحقیق وچ دسیا گیا اے کہ اتحادیاں د‏‏ی ناکہ بندی د‏‏ی وجہ نال جنگ دے وقت د‏‏ی نجکاری دے نتیجے وچ 467،000 شہری ہلاکتاں ہوئیاں۔ <ref name="Grebler, Leo 1940 Page 147">Grebler, Leo (1940). The Cost of the World War to Germany and Austria-Hungary. Yale University Press. p. 147</ref> * 20 روسی صدی وچ 2004 وچ اک انسانی مؤرخ نو‏‏ں انسانی نقصانات د‏‏ی کتاب وچ آسٹرو ہنگری [[گیلیسیا (مشرقی یورپ)|گالیسیا]] وچ فوجی سرگرمیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں 120،000 شہری ہلاکتاں دا اندازہ لگیایا گیا۔ <ref name="narodonaseleniia1">Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. {{آئی ایس بی این|978-5-93165-107-1}}[[بین الاقوامی معیاری کتابی عدد|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/978-5-93165-107-1|978-5-93165-107-1]]. p. 49</ref> {{note|Bulgaria|<sup>v</sup>}}بلغاریہ * ریاستہائے متحدہ امریکا دے محکمہ جنگ وچ بلغاریہ د‏‏ی ہلاکتاں دے اعداد و شمار ایہ نيں: مجموعی طور اُتے متحرک قوت 1،200،000؛ مجموعی طور اُتے 266،919 ہلاکتاں (بشمول ہلاک تے 87،500 افراد ہلاک؛ 152،930 زخمی؛ قیدی تے 27،029 لاپتہ) <ref name="Statistical Services Center 2010">Military Casualties-World War-Estimated," Statistics Branch, GS, War Department, 25 February 1924; cited in World War I: People, Politics, and Power, published by Britannica Educational Publishing (2010) p. 219</ref> * برطانیہ دے [[دفتر جنگ|جنگ دفتر]] نے بلغاریہ دے جنگ دفتر دے ذریعہ ہونے والے ہلاکتاں د‏‏ی لسٹ درج کی: 87،500 افراد ہلاک (48،917 ہلاک ، 13،198 زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے، 888؟ حادّا‏تی طور اُتے ہلاک، 24،497 بیماری تو‏ں ہلاک ہوئے)؛ 13،729 لاپتہ؛ 152،390 زخمی تے 10،623 قیدی۔ بلغاریہ دے جنگ دفتر نے کہیا اے کہ "بیماری تے نجی د‏‏ی وجہ تو‏ں پسپائی دے دوران ہونے والے نقصانات انہاں دے پاس موجود اعداد و شمار تو‏ں کدرے زیادہ سن "۔ <ref name="vlib.us"/> * سن 1924 وچ ، بلغاریہ د‏‏ی حکومت نے [[جمیعت اقوام|لیگ آف نیشنز دی]] اک ایجنسی ، [[عالمی ادارہ محنت|بین الاقوامی لیبر آفس دے]] اک سوالنامے دے جواب وچ ، پہلی جنگ عظیم وچ 400،000 مرد متحرک تے 32،772 افراد دے ہلاک تے لاپتہ ہونے د‏‏ی اطلاع دی۔ <ref name="International Labour Office p.29">International Labour Office, Enquête sur la production. Rapport général. Paris [etc.] Berger-Levrault, 1923–25. Tom 4, II Les tués et les disparus p. 29 {{OCLC|6445561}}[[OCLC (identifier)|OCLC]]&nbsp;[https://www.worldcat.org/oclc/6445561 6445561]</ref> * سوویت ماہر تصنیف بورس ارلانیس نے اندازہ لگیایا اے کہ بلغاریہ د‏‏ی فوجی اموات وچ شامل 62،000 ہلاک تے زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے ہلاک ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="population1971">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 85</ref> * سوویت ڈیموگرافر بورس ارلانس دے مطابق جنگ دے وقت د‏‏ی نجی مصروفیات د‏‏ی وجہ تو‏ں اک لکھ شہری ہلاک ہوئے سن ۔ <ref name="Urlanis, Boris 1971 Page 268">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 268</ref> [[فائل:Q 004256GermanDeadGuillemont.jpg|سجے|thumb| گیلیمونٹ ، 1916 دے نیڑے مشین گن پوسٹ دے ملبے وچ بکھرے ہوئے جرمن ہلاک]] {{note|Germany|<sup>w</sup>}} '''جرمن سلطنت''' * 1934 وچ جرمن جنگ کيت‏ی سرکاری تریخ وچ 2،037،000 فوجی ہلاک ہوئے۔ <ref name="John Ellis p. 269">John Ellis, The World War I Databook, Aurum Press, 2001 {{آئی ایس بی این|1-85410-766-6}}[[بین الاقوامی معیاری کتابی عدد|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/1-85410-766-6|1-85410-766-6]] p. 269</ref> 1،936،897 (آرمی 1،900،876، بحریہ 34،836، نوآبادیات‏ی فوجاں 1،185) تو‏ں ہر سبب تو‏ں مردہ ہونے د‏‏ی تصدیق؛ زخمی 4،215،662؛ قیدی تے لاپتہ 974،977 جنہاں وچو‏ں اک اندازے دے مطابق 100،000 افراد ہلاک ہوئے سن ۔ <ref name="Reichskriegsministeriums 1934 Pages 12">Heeres-Sanitaetsinspektion im Reichskriegsministeriums (1934) (in German). Sanitaetsbericht über das deutsche Heer, (deutsches Feld- und Besatzungsheer), im Weltkriege 1914–1918. Volume 3, Sec 1. Berlin. pp.&nbsp;12–14</ref> * جرمنی د‏‏ی ہلاکتاں دے بارے وچ ریاستہائے متحدہ امریکا دے محکمہ جنگ دے اعداد و شمار ایہ نيں: مجموعی طور اُتے متحرک قوت 11،000،000؛ کل ہلاکتاں 7،142،558 (بشمول ہلاک تے 1،773،700 ہلاک؛ 4،216،058 زخمی؛ قیدی تے 1،152،800 لاپتہ نيں) <ref name="Statistical Services Center 2010">Military Casualties-World War-Estimated," Statistics Branch, GS, War Department, 25 February 1924; cited in World War I: People, Politics, and Power, published by Britannica Educational Publishing (2010) p. 219</ref> * برطانیہ دے [[دفتر جنگ|جنگ آفس]] نے 1921 دے 1،808،545 وچ ہلاک تے 4،247،143 زخمی ہونے والے سرکاری جرمن اعداد و شمار نو‏‏ں جنگ دے دوران 14،000 افریقی فوجیاں د‏‏ی ہلاکتاں وچ شامل کيتا۔ <ref name="The War Office p. 355">{{حوالہ ویب|url=https://archive.org/details/statisticsofmili00grea|title=Statistics of the military effort of the British Empire during the Great War, 1914–1920|last=Great Britain. War Office|date=14 April 2018|publisher=London H.M. Stationery Off|accessdate=14 April 2018}}</ref> * 1924 وچ ، جرمن حکومت نے [[عالمی ادارہ محنت|بین الاقوامی لیبر آفس]] ، [[جمیعت اقوام|لیگ آف]] نیشنس د‏‏ی اک ایجنسی دے سوالنامے دے جواب وچ ، 13،250،000 مرد متحرک تے 2،000،000 ہلاک تے لاپتہ ہونے د‏‏ی اطلاع دی۔ پہلی جنگ عظیم وچ ۔ <ref name="International Labour Office p.29"/> * سوویت ڈیموگرافر بورس ارلانیس نے اندازہ لگیایا اے کہ جرمن فوج د‏‏ی کل اموات وچ 1،796،000 ہلاک تے زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے ہلاک ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="population1971">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 85</ref> * برطانیہ دے جنگ دفتر نے اتحادی فضائی حملےآں دے نتیجے وچ ہلاک ہونے والے 720 جرمن شہریاں وچو‏ں 1919 وچو‏ں سرکاری جرمن شخصیتاں نو‏‏ں درج کيتا۔ <ref name="The War Office 1922 p. 678">The War Office (1922). Statistics of the Military Effort of the British Empire During the Great War 1914–1920. Reprinted by Naval & Military Press. p. 678. {{آئی ایس بی این|978-1-84734-681-0}}.</ref> * جرمنی د‏‏ی ناکہ بندی دے باعث شہری ہلاکتاں دے اعداد و شمار متنازعہ ني‏‏‏‏ں۔ دسمبر 1918 وچ جرمن پبلک ہیلتھ نے برقرار رکھیا کہ دسمبر 1918 دے آخر تک ناکہ بندی دے نتیجے وچ 763،000 جرمن شہری غذائی قلت تے بیماری وچ مبتلا ہوگئے۔ <ref name="Vincent, C. Paul 1985">Vincent, C. Paul (1985). The Politics of Hunger: The Allied Blockade of Germany, 1915–1919. Athens (Ohio) and London: Ohio University Press.</ref><ref name="nationalarchives.gov.uk"/><ref>Germany. Gesundheits-Amt. Schaedigung der deutschen Volkskraft durch die feindliche Blockade. Denkschrift des Reichsgesundheitsamtes, Dezember 1918. (Parallel English translation) Injuries inflicted to the German national strength through the enemy blockade. Memorial of the German Board of Public Health, 27 December 1918 [Berlin, Reichsdruckerei,] The report notes on page 17 that the figures for the second half of 1918 were estimates based on the first half of 1918.</ref> 1928 وچ جرمنی دے اک تعلیمی مطالعے وچ ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 424،000 سی۔ <ref>Bumm, Franz, ed., Deutschlands Gesundheitsverhältnisse unter dem Einfluss des Weltkrieges, Stuttgart, Berlin [etc.] Deutsche Verlags-Anstalt; New Haven, Yale University Press, 1928 pp. 22–61</ref> کارنیگی اینڈوومنٹ فار انٹرنیشنل پیس د‏‏ی طرف تو‏ں سپانسر کردہ اک مطالعہ وچ ، 1940 وچ اس جنگ دے نتیجے وچ جرمن شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 600،000 تو‏ں زیادہ دسی گئی سی۔ مذکورہ بالا جرمنی دے 1928 دے مطالعے د‏‏ی بنیاد اُتے ، انہاں نے برقرار رکھیا کہ "مکمل تفتیش دے نتیجے وچ ایہ نتیجہ اخذ ہويا اے کہ جنگ وچ پائے جانے والے" سویلین "اموات د‏‏ی تعداد 424،000 سی ، جس وچ 200،000 اموات دے نتیجے وچ ہونے والی ہلاکتاں د‏‏ی تعداد نو‏‏ں شامل کرنا ضروری ا‏‏ے۔ انفلوئنزا وبا " <ref name="Grebler, Leo 1940 Page78">Grebler, Leo (1940). The Cost of the World War to Germany and Austria-Hungary. Yale University Press. 1940 p. 78</ref> [[فائل:Ambassador Morgenthau's Story p435b.jpg|thumb| [[ارزنجان|اریزجان]] وچ قتل عام دے آرمینیائیاں د‏‏ی باقیات ]] {{note|Ottoman|<sup>x</sup>}}سلطنت عثمانیہ * [[مجموعہ دستاویزات عثمانی|عثمانی آرکائیوز]] وچ عالمی سطح اُتے پہلی جنگ نہ ہونے والی انفرادی مہم د‏‏ی تریخ دے انہاں دے تجزیاں د‏‏ی بنیاد اُتے ، ایڈورڈ جے ایریکسن نے آرڈر ٹائی ڈائی: پہلی عالمی جنگ وچ عثمانی فوج د‏‏ی تریخ وچ ہونے والے مطالعے وچ عثمانی فوجی ہلاکتاں دا تخمینہ لگیایا۔ انہاں ہلاکتاں وچ مجموعی طور پر، 771،844 جنگ بند ، (243،598 ایکشن وچ ہلاک ، 61،487 لاپتہ عمل تے 466،759 اموات د‏‏ی وجہ تو‏ں اموات شامل نيں)۔ زخمیاں د‏‏ی تعداد 763،753 تے جنگی قیدی 145،104 سن ۔ <ref>Erickson, Edward J. 2001. p. 211</ref> * 1922 وچ عثمانیاں دے سرکاری ہلاکتاں دے اعدادوشمار ایہ سن : مجموعی طور اُتے 325،000 ہلاک (بشمول 50،000 ، 35،000 زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ، 240،000 بیماری تو‏ں مرے گئے)۔ زخمی 400،000 جنگی قیدی، بیمار تے لاپتہ 1،565،000 تے کل متحرک: 2،850،000۔ <ref>Mehmet Beşikçi Ottoman mobilization of manpower in the First World War: Leiden; Boston: Brill, 2012. {{آئی ایس بی این|90-04-22520-X}} pp. 113–114</ref> * ریاستہائے متحدہ امریکا دے محکمہ جنگ عثمانی دے ہلاکتاں دے اعداد و شمار ایہ نيں: مجموعی طور اُتے متحرک قوت 2،850،000 کل ہلاکتاں 975،000 (بشمول ہلاک تے 325،000 ہلاک؛ 400،000 زخمی؛ قیدی تے 250،000 لاپتہ) <ref name="Statistical Services Center 2010">Military Casualties-World War-Estimated," Statistics Branch, GS, War Department, 25 February 1924; cited in World War I: People, Politics, and Power, published by Britannica Educational Publishing (2010) p. 219</ref> * برطانیہ دے [[دفتر جنگ|جنگ آفس وچ ]] عثمانی ہلاکتاں دے اعداد و شمار سن : مجموعی طور اُتے 725،000 (50،000 ہلاک ، 35،000 زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ، 400،000 بیماری تو‏ں مرے ، 400،000 زخمی ہوئے)۔ اس وچ مجموعی طور اُتے بے حساب: 1،565،000 (قیدی ، صحرا ، حملہ آور تے لاپتہ) <ref name="The War Office p. 355"/> * سوویت ماہر تصنیف بورس اورلانس نے اندازہ لگیایا اے کہ عثمانی فوج د‏‏ی مجموعی اموات وچ شامل نيں 318،000 ہلاک تے زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے ہلاک ہوئے۔ <ref name="population1971">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow p. 85</ref> * مغربی ذرائع وچ عثمانی شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں دا تخمینہ 2،000،000 تو‏ں لے ک‏ے 2،150،000 تک ا‏‏ے۔ <ref name="isbn1991">Randal Grey. Chronicle of World War I, Vol2 Facts on File 1991 {{آئی ایس بی این|0-8160-2139-2}}[[بین الاقوامی معیاری کتابی عدد|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/0-8160-2139-2|0-8160-2139-2]] p. 292</ref><ref>Ellis, John (1993). World War I–Databook. Aurum Press. {{آئی ایس بی این|978-1-85410-766-4}}. p. 270</ref><ref name="Ref-2">Warfare and Armed Conflicts–A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 2nd Ed Clodfelter, Michael 2002 {{آئی ایس بی این|978-0-7864-1204-4}} p. 483</ref><ref name="encyclopedia1999">Tucker, Spencer C (1999). The European Powers in the First World War: An Encyclopedia. New York: Garland Publishing. {{آئی ایس بی این|978-0-8153-3351-7}}.</ref> 20 روسی صدی دے 2004 وچ اک روسی مؤرخ نے انسانی نقصانات د‏‏ی کتابچہ وچ تخمینہ لگیایا سی کہ عثمانی شہری 1915 تو‏ں 1918 دے دوران نیڑے 3.2 اُتے ہلاک ہويا &nbsp; 2.2 د‏‏ی اموات سمیت ملین &nbsp; عثمانیاں دے ہتھو‏ں ہونے والی نسل کشی دے لکھ ارمینی ، اسوریائی تے یونانی متاثرین تے قحط تے بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں سلطنت عثمانیہ وچ جنگ تو‏ں وابستہ 1،000،000 شہری اموات۔ (موجودہ سرحداں وچ ترکی 500،000 ، شام 160،000؛ لبنان 110،000؛ عراق 150،000؛ اسرائیل / فلسطین 35،000 تے اردن 20،000) <ref>Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. {{آئی ایس بی این|978-5-93165-107-1}}. pp. 61, 65, 73, 77–78</ref> بی بی سی دے مطابق جنگ دے دوران پہاڑی لبنان دے عظیم قحط وچ 200،000 افراد ہلاک ہوگئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Six unexpected WW1 battlegrounds|url=https://www.bbc.com/news/magazine-30098000|website=BBC World Service|publisher=BBC|accessdate=12 July 2016|date=26 November 2014}}</ref> * شہری ہلاکتاں وچ [[ارمنی قتل عام|آرمینی نسل کشی بھی]] شامل ا‏‏ے۔ عام طور اُتے آرمینیائی اموات د‏‏ی مجموعی تعداد 1.5 ہوسکدی اے &nbsp; دس لکھ.<ref name="Totten, Samuel 2008, p. 19">Totten, Samuel, Paul Robert Bartrop, Steven L. Jacobs (eds.) ''Dictionary of Genocide''. Greenwood Publishing Group, 2008, p. 19. {{آئی ایس بی این|978-0-313-34642-2}}.</ref> اس دور وچ عثمانی سلطنت نے دوسرے نسلی گروہاں اُتے ايس‏ے طرح حملہ کيتا ، جنہاں وچ اسوری تے یونانی شامل سن ۔ کچھ اسکالر انہاں واقعات نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی ايس‏ے پالیسی دا حصہ سمجھدے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>Gaunt, David. ''[https://books.google.com/books?id=4mug9LrpLKcC&printsec=frontcover&dq=Massacres,+Resistance,+Protectors&cd=1#v=onepage&q=&f=false Massacres, Resistance, Protectors: Muslim-Christian Relations in Eastern Anatolia during World War I]''. Piscataway, New Jersey: Gorgias Press, 2006.</ref> ہولوکاسٹ تے نسل کشی دے مطالعے دے مورخین دے نال نال تعلیمی ادارےآں د‏‏ی بھاری اکثریت آرمینی نسل کشی نو‏‏ں تسلیم کردی اے ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.teachgenocide.com/files/DocsMaps/A%20Brief%20History%20of%20the%20Armenian%20Genocide.pdf|title=A Brief History of the Armenian Genocide|accessdate=21 May 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160507120810/http://teachgenocide.com/files/DocsMaps/A%20Brief%20History%20of%20the%20Armenian%20Genocide.pdf|archivedate=7 May 2016}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=jfWCEiDUVo0C|title=Ethics in an age of terror and genocide: identity and moral choice|last=Monroe|first=Kristen Renwick|date=2012|publisher=Princeton University Press|isbn=978-0-691-15143-4|location=Princeton, NJ|page=13}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=NJ_AAwAAQBAJ|title=Law and the Politics of Memory: Confronting the Past|last=Loytomaki|first=Stiina|date=2014|publisher=Routledge|isbn=978-1-136-00736-1|page=31|quote=To date, more than 20 countries in the world have officially recognized the events as genocide and most historians and genocide scholars accept this view.}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=m569AfPJkB4C|title=Genocide and international justice|last=Frey|first=Rebecca Joyce|date=2009|publisher=Facts On File|isbn=978-0-8160-7310-8|location=New York|page=83}}</ref> "ارمینی نسل کشی د‏‏ی تاریخی حقیقت د‏‏ی نشاندہی کرنے والے وسیع پیمانے اُتے شواہد دے باوجود ، عینی شاہدین دے اکاؤنٹس ، سرکاری دستاویزات ، فوٹو گرافی دے ثبوت ، سفارتکاراں د‏‏ی اطلاعات ، تے زندہ بچ جانے والےآں د‏‏ی گواہی ، ترکی وچ 1915 تو‏ں اج تک لگیاتار حکومتاں دے ذریعہ [[آرمینیائی نسل کشی تو‏ں انکار|آرمینی نسل کشی دے انکار دا]] انکشاف ہويا ا‏‏ے۔ " <ref>{{حوالہ ویب|title=Armenian Genocide-Resource Library for Teachers|url=http://www.teachgenocide.org/background/denial.htm|website=The Genocide Education Project|accessdate=22 May 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161220105247/http://www.teachgenocide.org/background/denial.htm|archivedate=20 December 2016}}</ref> {{note|Denmark|<sup>y</sup>}}ڈنمارک * ڈنمارک جنگ وچ غیر جانبدار سی لیکن اس وقت جرمنی وچ ڈینش شیلسوگ دا حصہ شامل سی۔ اس علاقے دے مرداں نو‏‏ں جرمنی د‏‏ی افواج وچ شامل کيتا گیا سی تے انہاں دے نقصانات جرمن ہلاکتاں وچ شامل ني‏‏‏‏ں۔ 700 تو‏ں زیادہ ڈینش تاجر ملاح تے ماہی گیر فوت ہوگئے ، زیادہ تر جرمن آبدوزاں دے ذریعہ بحری جہازاں دے ڈوبنے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک ہوئے۔ <ref name="Byarkivet i Horsens"/> * ڈنمارک دے قومی آرکائیوز نے جرمن افواج وچ ڈینس دے نقصانات دا تخمینہ 6،000 <ref>name"Første Verdenskrig fortalt gennem de danske soldater og ofre" |url=https://www.berlingske.dk/kultur/foerste-verdenskrig-fortalt-gennem-de-danske-soldater-og-ofre</ref> {{note|Lux|<sup>j</sup>}}لکسمبرگ * [[پہلی جنگ عظیم وچ لکسمبرگ اُتے جرمن قبضہ|جنگ دے دوران لکسمبرگ جرمن قبضے وچ رہیا]] ۔ پال آئسین د‏‏ی سربراہی وچ حکومت نے غیر جانبدار رہنے دا انتخاب کيتا۔ اس حکمت عملی نو‏‏ں [[میری-اڈیلاڈ ، لکسمبرگ د‏‏ی گرینڈ ڈچس|لکسمبرگ د‏‏ی گرینڈ ڈچس ، میری اڈیلاڈے]] د‏‏ی منظوری حاصل سی۔ کچھ شہریاں نو‏‏ں جرمنی د‏‏ی افواج وچ شامل کرلیا گیا تے دوسرے اتحادیاں دے لئی رضاکارانہ طور اُتے فرار ہونے وچ کامیاب ہوگئے۔ موبائل ریفرنس ٹریول گائیڈ دے مطابق ، 3،700 لکسمبرگ شہری شہریاں نے فرانسیسی مسلح افواج وچ خدمات انجام دتیاں تے 2،800 نے جنگ وچ اپنی جاناں دتیاں اوہ لکسمبرگ دے [[گل فرا]] وچ یادگار ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="ReferenceC">Travel Luxembourg (Grand Duchy of Luxembourg)</ref> {{note|Norway|<sup>z</sup>}}ناروے * ناروے جنگ وچ غیر جانبدار سی لیکن جنگی علاقےآں وچ تجارت کرنے وچ بحری جہاز تے مرچنٹ ملاح کھوئے سن ۔ جنگ دے دوران [[متحدہ مملکت برطانیہ عظمی و آئر لینڈ|برطانیہ]] دے نال نیڑےی تعلقات د‏‏ی وجہ تو‏ں بعض اوقات ناروے [[غیر جانبدار اتحادی|کو غیر جانبدار اتحادی]] وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ سن 1924 وچ ، ناروے د‏‏ی حکومت نے [[جمیعت اقوام|لیگ آف نیشنز دی]] اک ایجنسی ، [[عالمی ادارہ محنت|بین الاقوامی لیبر آفس دے]] اک سوالنامے دے جواب وچ ، پہلی جنگ عظیم وچ 1،180 افراد دے ہلاک تے لاپتہ ہونے د‏‏ی اطلاع دی۔ <ref name="International Labour Office p.29"/> {{note|Sweden|<sup>az</sup>}}سویڈن * جنگ وچ سویڈن غیرجانبدار سی لیکن جنگی علاقےآں وچ تجارت کرنے وچ جہاز تے مرچنٹ ملاح کھوئے سن ۔ سن 1924 وچ ، سویڈش حکومت نے [[جمیعت اقوام|لیگ آف نیشنز دی]] اک ایجنسی ، [[عالمی ادارہ محنت|بین الاقوامی لیبر آفس دے]] اک سوالنامے دے جواب وچ ، پہلی جنگ عظیم وچ 800 افراد دے ہلاک تے لاپتہ ہونے د‏‏ی اطلاع دی۔ <ref name="International Labour Office p.29"/> == ذرائع == [[فائل:Ypres-necropole-national-gravestones.redvers.jpg|کھبے|thumb| فرانسیسی فوجیاں د‏‏ی قبراں جو [[یپریس سیلیینٹ|یپریس سالیینٹ]] وچ مرے، یپریس نیکروپول نیشنل ، [[یپریس]] ، [[بلجئیم|بیلجیئم]] ]] [[فائل:India Gate in New Delhi 03-2016.jpg|کھبے|thumb| [[دہلی]] وچ [[باب ہند|انڈیا گیٹ]] پہلی جنگ عظیم دے دوران ہلاک ہونے والے [[برطانوی ہندی فوج|ہندوستانی فوجیاں دی]] یاد دلاندا اے ]] * دولت مشترکہ جنگ قبرس کمیشن (CWGC) سالانہ رپورٹ 2014 2015<ref name="CWGCAR"/> [[سلطنت برطانیہ| برطانوی سلطنت]] دے لئی فوجی ہلاک ہونے والےآں دے بارے وچ موجودہ اعدادوشمار فراہ‏م کردی ني‏‏‏‏ں۔ رپورٹ وچ درج جنگ مردہ دا مجموعہ دولت مشترکہ دے جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی شناخت تے انہاں د‏‏ی یاد دلانے دے لئی CWGC د‏‏ی تحقیق اُتے مبنی ا‏‏ے۔ دولت مشترکہ جنگ قبراں کمیشن دے ذریعہ ٹیبلٹ کیتے گئے اعدادوشمار دولت مشترکہ د‏‏ی سابقہ ​​مسلح افواج د‏‏ی تمام خدمت کاراں / محنت دے لئی منائے جانے والے ناواں د‏‏ی نمائندگی کردے نيں تے برطانیہ دے سابقہ ​​انحصار ، جنہاں د‏‏ی موت انہاں د‏‏ی جنگی خدمات د‏‏ی وجہ سی۔ جے کچھ مخصوص شرائط دے تحت موت واقع ہوئی اے تاں کچھ معاون تے شہری تنظیماں نو‏‏ں جنگی قبر دا درجہ وی دتا جاندا ا‏‏ے۔ سی ڈبلیو جی سی دے مقاصد دے لئی دولت مشترکہ جنگ دے مردہ افراد نو‏‏ں شامل کرنے د‏‏ی تاریخاں 4 اگست 1914 تو‏ں 31 اگست 1921 ني‏‏‏‏ں۔ پہلی جنگ عظیم دے مرنے والےآں د‏‏ی تعداد 1،116،371 سی (برطانیہ تے سابقہ ​​نوآبادیات 887،711؛ غیر منقسم ہندوستان 73،895؛ کینیڈا 64،997؛ آسٹریلیا 62،123؛ نیوزی لینڈ 18،053؛ جنوبی افریقہ 9،592)۔ دولت مشترکہ جنگ قبراں کمیشن دے اعداد و شمار وچ مرچنٹ نیوی وی شامل ا‏‏ے۔ * '' عظیم جنگ 1914–1920 دے دوران برطانوی سلطنت د‏‏ی فوجی کوشش دے اعدادوشمار '' ، [[دفتر جنگ| جنگ آفس]] مارچ 1922. اس سرکاری رپورٹ وچ ہلاک ہونے والے 908،371 افراد د‏‏ی فوج دے ہلاکتاں (بشمول رائل نیول ڈویژن) د‏‏ی لسٹ ایکشن وچ ، زخماں تو‏ں مر گیا ، جنگی قیدی د‏‏ی حیثیت تو‏ں فوت ہويا تے 4 اگست 1914 تو‏ں 31 دسمبر 1920 تک برسرپیکار گمشدہ رہے ، (برطانوی جزیرے 702،410؛ ہندوستان 64،449؛ کینیڈا 56،639؛ آسٹریلیا 59،330؛ نیوزی لینڈ 16،711؛ جنوبی افریقہ 7،121 تے نیو فاؤنڈ لینڈ 1،204 ، دوسری کالونیاں 507)۔<ref name="stats 237"/> [[شاہی بحریہ| رائل نیوی]] جنگ وچ ہلاک تے 32،287 دے لاپتہ ہونے دے اعدادوشمار نو‏‏ں وکھ وکھ درج کيتا گیا سی۔ انہاں اعدادوشمار وچ مرچنٹ نیوی 14،661 د‏‏ی ہلاکت وچ شامل نئيں ا‏‏ے۔<ref name="vlib.us"/><br /><br /> فرانس ، بیلجیم ، اٹلی ، پرتگال ، رومانیہ ، سربیا ، یونان ، روس ، امریکا ، بلغاریہ ، جرمنی ، آسٹریا ہنگری تے ترکی دے نقصانات نو‏‏ں وی یوکے وار آفس د‏‏ی رپورٹ وچ درج کيتا گیا ا‏‏ے۔<ref name="ReferenceA"/> * برطانوی فوج دے لئی "حتمی تے درست" ہلاکتاں دے اعدادوشمار ، بشمول ٹیریٹوریل فورس (اتحادی [[سلطنت برطانیہ| برطانوی سلطنت]] فورسز سمیت) نو‏‏ں 10 مارچ 1921 نو‏‏ں جاری کيتا گیا۔ نقصانات 4 اگست 1914 تک دے عرصے دے سن 30 ستمبر 1919 وچ ، 573،507 شامل سن "کارروائی وچ ہلاک ، زخماں تو‏ں مر گئے تے ہور وجوہات تو‏ں مر گئے"۔ 254،176 قید تو‏ں کم 154،308 قیدی رہیا؛ مجموعی طور اُتے 673،375 مردہ تے لاپتہ ني‏‏‏‏ں۔ اس رپورٹ وچ درج 1،643،469 زخمی ہوئے۔ * برطانوی سلطنت دے جانی نقصان دے ذرائع وسائل متضاد تے متضاد ني‏‏‏‏ں۔ 1922 وچ شائع ہونے والے وار آفس د‏‏ی رپورٹ وچ برطانوی سلطنت د‏‏ی "اپنی جان تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے فوجی" د‏‏ی کل تعداد 908،371 دسی گئی۔<ref name="The War Office 1922 p.239">The War Office (1922). Statistics of the Military Effort of the British Empire During the Great War 1914–1920. Reprinted by Naval & Military Press. p.239 {{آئی ایس بی این|978-1-84734-681-0}}.</ref> اک علیحدہ شیڈول اُتے جنگ آفس نے رائل نیوی دے 32،237 افراد دے ہلاک تے لاپتہ ہونے والے نقصانات نو‏‏ں درج کيتا۔<ref>The War Office (1922). Statistics of the Military Effort of the British Empire During the Great War 1914–1920. Reprinted by Naval & Military Press. p.339 {{آئی ایس بی این|978-1-84734-681-0}}.</ref> اس پریزنٹیشن وچ ایہ گل مضمر اے کہ "اپنی جان تو‏ں ہتھ دھو بیٹھنے والے فوجی" دے اعداد و شمار وچ رائل نیوی شامل نئيں ا‏‏ے۔ اُتے ، بوہت سارے شائع شدہ ریفرنس کماں وچ کل برطانوی سلطنت (ڈومینینز سمیت) دے نقصانات د‏‏ی لسٹ 908،371 اے ، ایہ انہاں پیشکشاں وچ مضمر اے کہ مجموعی نقصانات دے اعدادوشمار وچ رائل نیوی وی شامل ا‏‏ے۔ <ref name="EPFW">The European Powers in the First World War: An Encyclopedia Spencer C. Tucker Garland Publishing, New York 1999 {{آئی ایس بی این|978-0815333517}}[[بین الاقوامی معیاری کتابی عدد|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/978-0815333517|978-0815333517]]</ref><ref name="Ellis 2001 269 70">John Ellis, The World War I Databook, Aurum Press, 2001, {{آئی ایس بی این|1-85410-766-6}}[[بین الاقوامی معیاری کتابی عدد|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/1-85410-766-6|1-85410-766-6]] pp. 269–70</ref> * جنگ آفس د‏‏ی رپورٹ وچ برطانوی ریگولر آرمی تے رائل نیول ڈویژن دے "اپنی جان تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے" فوجیاں د‏‏ی تعداد 702،410 دسی گئی ا‏‏ے۔ ایہ 1912–1919 د‏‏ی برطانوی فوج د‏‏ی جنرل سالانہ رپورٹ وچ شائع ہونے والی فوج دے لئی 1921 د‏‏ی رپورٹ وچ "حتمی تے درست" اعدادوشمار تو‏ں اتفاق نئيں اے ، جس وچ برطانوی فوج د‏‏ی موت تے لاپتہ 673،375 تے آرمی جنگ کيت‏ی سرکاری تالیف مردہ 1921 وچ شائع ہويا سی جس وچ مجموعی طور اُتے 673،000 دا نقصان ہويا سی۔ جنگ دے دفتر د‏‏ی رپورٹ وچ اس فرق د‏‏ی وجہ د‏‏ی وضاحت نئيں کيت‏‏ی گئی ا‏‏ے۔ رائل نیول ڈویژن وچ شامل ہونے تے جنگی تھیٹراں تو‏ں باہر ہونے والی اموات د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ فرق زیادہ امکان تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ * 'حادثات تے طبی اعدادوشمار' "1931 وچ شائع ہوئے۔<ref>{{حوالہ ویب|url=http://catalog.hathitrust.org/Record/008226945|title=Medical services; casualties and medical statistics of the great war, by Major T. J. Mitchell and Miss G. M. Smith p. 12|accessdate=20 November 2014}}</ref><ref>Mitchell, T. J. (1931). Casualties and Medical Statistics of the Great War. London: Reprinted by Battery Press (1997) {{آئی ایس بی این|978-0-89839-263-0}} p. 12</ref> '' جنگ کيت‏ی آفیشل میڈیکل ہسٹری '' دا آخری حجم سی ، [[سلطنت برطانیہ| برطانوی سلطنت]] ، بشمول ڈومینینز ، موت د‏‏ی وجہ تو‏ں فوج نو‏‏ں ہونے والے نقصانات دے لئی دیندا ا‏‏ے۔ جنگی تھیٹراں وچ 1914 تو‏ں 1918 تک کل جنگ دے مرنے والے افراد 876،084 سن ، جنہاں وچ 418،361 افراد ہلاک ، 167،172 زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ، 113،173 مرض یا چوٹ دے باعث فوت ہوئے ، 161،046 لاپتہ تے متوقع طور اُتے ہلاک تے 16،332 جنگی اموات دے قیدی شامل ني‏‏‏‏ں۔ اس دے علاوہ 2،004،976 زخمی تے 6،074،552 بیمار تے زخمی سن ۔ برطانیہ تے ہر اک [[ڈومین| ڈومینین]] نو‏‏ں مکمل نقصان نئيں پہنچیا ، اعداد و شمار صرف جنگی تھیٹراں وچ ہونے والے نقصانات نيں تے انہاں وچ حادثات یا بیماری تو‏ں برطانیہ وچ تعینات فورسز د‏‏ی ہلاکتاں شامل نئيں نيں ، رائل نیول ڈویژن دے جانی نقصان انہاں اعداد و شمار وچ وی شامل نئيں ني‏‏‏‏ں۔ [[جنگ گیلی پولی| گلیپولی مہم]] دے نقصانات صرف برطانوی افواج دے لئی نيں ، کیونجے [[ڈومین| ڈومینین]] فورسز دے ریکارڈ نامکمل سن ۔<ref name="casualties1931">Mitchell, T.J. (1931). Casualties and Medical Statistics of the Great War. London: Reprinted by Battery Press (1997). p. 12 {{آئی ایس بی این|978-0-89839-263-0}}[[بین الاقوامی معیاری کتابی عدد|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/978-0-89839-263-0|978-0-89839-263-0]]</ref> اعداد و شمار وچ [[شاہی بحریہ| رائل نیوی]] شامل نئيں ني‏‏‏‏ں۔ * '' فوجی حادثات – عالمی جنگ – دا تخمینہ ، "شماریا‏‏تی شاخ ، جنرل اسٹاف ، امریکی محکمہ جنگ ، 25 فروری 1924"۔ امریکی محکمہ جنگ دے ذریعہ تیار کردہ اس رپورٹ وچ جنگ وچ ہونے والے جنگجوواں دے ہلاکتاں دا اندازہ لگیایا گیا ا‏‏ے۔ رپورٹ انسائیکلوپیڈیا برٹانیدا ميں درج اے تے اکثر تاریخی ادب وچ پیش کيتی جاندی ا‏‏ے۔ * ہوبر ، مشیل 'لا پاپولیشن ڈی لا فرانس پینڈنٹ لا گیرے' ، پیرس 1931۔ کارنیگی اینڈومنٹ فار انٹرنیشنل پیس دے ذریعہ شائع ہونے والے اس مطالعے وچ ، فرانسیسی حکومت دے سرکاری اعدادوشمار نو‏‏ں جنگ تو‏ں متعلق فوجی اموات تے فرانس تے اس د‏ی کالونیاں د‏‏ی گمشدگی دے بارے وچ دسیا گیا ا‏‏ے۔ * مورٹارا ، جیورگو '' اٹالیا ڈورنٹے ای ڈوپو لا گوریرا وچ '' لا سیلٹ پبلیوکا '' ، نیو ہیون: ییل یونیورسٹی پریس 1925۔ جنگ وچ ہلاک ہونے والے سرکاری سرکاری اطالوی اعدادوشمار ایتھ‏ے درج ني‏‏‏‏ں۔ اس رپورٹ دے اعداد و شمار دا اک مختصر خلاصہ آن لائن پایا جاسکدا ا‏‏ے۔[http://www.demographic-research.org/ go to Vol 13, No. 15] * ڈیمو گرافر بورس ارولانس ، جنگ وچ لڑنے والے جنگجوواں دے ل dead فوجی ہلاک ہونے والے افراد دا تجزیہ جس وچ انہاں د‏‏ی جنگ تو‏ں متعلق اموات دا تخمینہ وی شامل اے ، اس وچ کل اموات وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ * بیلجیم د‏‏ی حکومت نے اس جنگ وچ ہونے والے نقصانات دے اعدادوشمار شائع کیتے ''Annuaire statistique de la Belgique et du Congo Belge 1915–1919'' * Heeres-Sanitätsinspektion im Reichskriegsministeriums, ''Sanitätsbericht über das deutsche Heer, (Deutsches Feld- und Besatzungsheer), im Weltkriege 1914–1918'', Volume 3, Sec. 1, Berlin 1934. جرمن فوج د‏‏ی میڈیکل وار د‏‏ی سرکاری تریخ وچ جرمنی دے نقصانات دا ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔ * گریبلر ، لیو تے ونکلر ، ولہیلم 'جرمنی تے آسٹریا ہنگری دے لئی عالمی جنگ کيت‏ی قیمت'۔ بین الاقوامی امن دے لئی کارنیگی اینڈومنٹ دے ذریعہ شائع ہونے والے اس مطالعے وچ آسٹریا - ہنگری تے جرمنی دے جنگ وچ ہونے والے نقصانات د‏‏ی تفصیل دتی گئی ا‏‏ے۔ * ایرکسن ، ایڈورڈ جے '' مرنے دا حکم '': پہلی جنگ عظیم وچ عثمانی فوج د‏‏ی تریخ مصنفاں دا تخمینہ عثمانی دے سرکاری ذرائع تو‏ں حاصل کردہ اعداد و شمار اُتے مبنی سی۔<ref>Erickson, Edward J., Ordered to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War, Greenwood 2001. {{آئی ایس بی این|978-0-313-31516-9}}</ref> * ہرش ، لیب مین ، '' لا مارٹلیٹ کازے پیر لا گیرے مونڈیال '' ، میٹرن۔ شماریات دا بین الاقوامی جائزہ ، 1927 ، جلد 7 نمبر۔ اک تعلیمی جریدے وچ شائع ہونے والے اس مطالعے وچ فرانس ، برطانیہ ، اٹلی ، بیلجیم ، پرتگال ، سربیا ، رومانیہ تے یونان اُتے جنگ دے آبادیات‏ی اثرات دے بارے وچ تفصیل تو‏ں دسیا گیا ا‏‏ے۔ جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں شہری ہلاکتاں د‏‏ی تعداد وچ کل تخمینہ اضافہ 2، 984،000، [[ہسپانوی فلو]] اموات سمیت شامل نئيں سی۔ ایہ نقصانات بنیادی طور اُتے جنگ دے وقت د‏‏ی نجکاری د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئے سن ۔ * ڈوماس ، سیموئیل (1923)۔ آکسفورڈ یونیورسٹی پریس دے ذریعہ شائع کردہ 'جنگ تو‏ں ہونے والی زندگی دے نقصانات'۔ اس مطالعے وچ شہری آبادی اُتے جنگ دے اثرات دے بارے وچ تفصیل تو‏ں دسیا گیا ا‏‏ے۔ اس تحقیق وچ اضافی شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں دا اندازہ لگیایا گیا اے: فرانس (264،000 تو‏ں 284،000) ، برطانیہ (181،000) ، اٹلی (324،000) تے جرمنی (692،000)۔ * [[عالمی ادارہ محنت| بین الاقوامی لیبر آفس]] وچ ، [[جمیعت اقوام| لیگ آف نیشنز]] د‏‏ی اک ایجنسی نے ، جنگ وچ لڑائی کرنے والے فوجیاں دے ل. فوجیاں دے ہلاک تے لاپتہ ہونے دے بارے وچ اعداد و شمار شائع کیتے۔ آبادی دے اعداد و شمار دا ذریعہ ایہ اے: * ہیتھورنتھائٹ ، فلپ جے ، ''عالمی جنگ ون سورس بک'' پی پی۔ &nbsp; 382–383 <ref name="auto">Haythornthwaite, Philip J., ''The World War One Source Book'' Arms and Armour, London, 1993, {{آئی ایس بی این|978-1-85409-102-4}}[[بین الاقوامی معیاری کتابی عدد|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/978-1-85409-102-4|978-1-85409-102-4]].</ref> == ہور ویکھو == {{Portal|World War I}} * [[پہلی جنگ عظیم دے عمومی حادثے د‏‏ی لسٹ]] * [[پہلی جنگ عظیم وچ مرنے والی نرساں د‏‏ی لسٹ]] * [[شکرگزار پنڈ]] - انگلینڈ تے ویلز دے پنڈ جنہاں نے پہلی جنگ عظیم وچ کوئی مرد نئيں گنوایا * [[پہلی جنگ عظیم د‏‏ی یاداں]] * [[دوسری جنگ عظیم وچ ہلاکتاں]] == حوالے == {{حوالے}} == ہور پڑھو == {{refbegin}} * {{cite book|title=The Blockade of Germany after the Armistice 1918–1919|last1=Bane|first1=S. L.|last2=Lutz|first2=R. H.|publisher=Stanford University Press|year=1942|location=Stanford, CN|oclc=876320449|authorlink=}} * Cabanes Bruno. ''August 1914: France, the Great War, and a Month That Changed the World Forever'' (2016) argues that the extremely high casualty rate in very first month of fighting permanently transformed France. * {{cite book|title=Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000|last=Clodfelter|first=Michael|publisher=Mcfarland|year=2002|isbn=978-0-7864-1204-4|edition=2nd|location=Jefferson, NC|authorlink=}} * {{cite web|author=<!-- Staff writer(s); no by-line. -->|title=Debt of Honour Register|publisher=[[Commonwealth War Graves Commission]]|location=Maidenhead|url=http://www.cwgc.org/debt_of_honour.asp?menuid=14|accessdate=4 May 2015}} * {{cite book|title=Losses of Life Caused by War|last=Dumas|first=Samuel|publisher=Clarendon Press|year=1923|location=Oxford|oclc=9380953|authorlink=}} * {{cite book|title=World War I Databook: The Essential Facts and Figures for All the Combatants|last=Ellis|first=John|publisher=Aurum Press|year=1993|isbn=978-1-85410-766-4|location=London}} * {{cite book|title=[[Ordered to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War]]|last=Erickson|first=Edward J.|publisher=Greenwood|year=2001|isbn=978-0-313-31516-9|location=Santa Barbara, CA}} * {{cite book|title=The Israel–Palestine Conflict: One Hundred Years of War|last=Gelvin|first=James L.|publisher=Cambridge University Press|year=2005|isbn=978-0-521-85289-0|location=Cambridge|authorlink=}} * {{cite book|title=General Annual Report of the British Army 1912–1919. Parliamentary Paper 1921|author=<!-- Staff writer(s); no by-line. -->|publisher=The Army Council, War Office|location=London|id=Cmd.1193|issue=XX}} * {{cite book|title=Atlas of World War I|last=Gilbert|first=Martin|publisher=Oxford University Press|year=1994|isbn=978-0-19-521077-4|location=London|authorlink=Martin Gilbert}} * {{cite book|title=The Cost of the World War to Germany and Austria-Hungary|last=Grebler|first=Leo|publisher=Yale University Press for the Carnegie Endowment for International Peace|year=1940|location=New Haven, CT|oclc=890037|authorlink=}} * {{cite book|title=Chronicle of the First World War: 1917–1921|last=Grey|first=Randal|publisher=Facts On File|year=1991|isbn=978-0-8160-2595-4|volume=II|location=New York|authorlink=}} * {{cite book|title=Soldiers of the Sun – The Rise and Fall of the Imperial Japanese Army|last=Harries|first=Merion|publisher=Random House|year=1991|isbn=978-0-679-75303-2|location=New York}} * {{cite book|title=The World War One Sourcebook|last=Haythornthwaite|first=Philip J.|publisher=Arms and Armour|year=1992|isbn=978-1-85409-102-4|location=London}} * {{cite book|title=German atrocities, 1914: A History of Denial|last1=Horne|first1=John|last2=Kramer|first2=Alan|publisher=Yale University Press|year=2001|isbn=978-0-300-08975-2|location=New Haven, CT}} * {{cite book|title=Wounded: A New History of the Western Front in World War I|last=Mayhew|first=Emily|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0-19-932245-9|location=New York}} * {{cite book|title=Casualties and Medical Statistics of the Great War|last=Mitchell|first=T. J.|publisher=HMSO|year=1997|isbn=978-0-89839-263-0|edition=repr. Battery Press|location=London|authorlink=|orig-year=1931}} * {{cite book|url=http://www.comroestudios.com/StanHanna/Vol7.pdf|title=Österreich-Ungarns letzer Kreig, 1914–1918: Herausgegeben vom österreichischen Bundesministerium für Heereswesen und vom Kriegsarchiv|author=<!-- Staff writer(s); no by-line. -->|publisher=Österreichischen Bundesministerium für Herrswesen [Published by the Austrian Federal Ministry of Military Affairs and the War Archive]|year=1938|edition=online scan|volume=VII|location=Vienna|translator-last=Hanna|translator-first=Stan|trans-title=Austria-Hungary's Last War, 1914–1918|oclc=557493618|accessdate=3 May 2015|via=www comroestudios com/StanHanna/}} * {{cite book|url=https://archive.org/details/statisticsofmili00grea|title=Statistics of the Military Effort of the British Empire During the Great War 1914–1920|author=<!-- Staff writer(s); no by-line. -->|publisher=[[HMSO]]|year=1922|edition=|location=London|oclc=924169428|accessdate=4 March 2017}} * {{cite book|title=World War I: A History|last=Strachan|first=Hew|publisher=Oxford University Press|year=1999|isbn=978-0-19-820614-9|location=London|authorlink=Hew Strachan}} * {{cite book|title=The European Powers in the First World War: An Encyclopaedia|last=Tucker|first=Spencer C.|publisher=Garland|year=1999|isbn=978-0-8153-3351-7|location=New York|authorlink=}} * {{cite book|title=Wars and Population|last=Urlanis|first=Boris|publisher=Progress|year=1971|location=Moscow|oclc=579400|authorlink=}} * {{cite book|title=Turkey in the World War|last=Yalman|first=Ahmed Emin|publisher=Yale University Press|year=1930|series=Economic and Social History of the World War, Turkish Series|location=New Haven|oclc=397515|authorlink=}} {{refend}} === دوسری زباناں === {{refbegin}} * {{cite book|title=Les campagnes de l'armèe Hellènique, 1918–1922|last=Bujac|first=Jean|publisher=Charles-Lavauzelle|year=1930|location=Paris|trans-title=The Campaigns of the Greek Army, from 1918 to 1922|oclc=10808602}} * {{cite book|title=Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik|last=Erlikman|first=Vadim|publisher=OLMA-Press|year=2004|isbn=978-5-93165-107-1|location=Moscow|language=Russian|trans-title=The Loss of Population in the Twentieth Century: Handbook|authorlink=}} * {{cite book|title=Ludnosc Polski w XX wieku|last=Gawryszewski|first=Andrzej|publisher=Warszawa: Instytut Geografii|year=2005|isbn=83-87954-66-7|series=Monografie / Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego PAN|volume=V|location=Warsaw|trans-title=Polish Population in the Twentieth Century|authorlink=}} * {{cite journal|last=Hersch|first=L.|title=La mortalité causée par la guerre mondiale|trans-title=Mortality Caused by the World War|publisher=Metron|journal=The International Review of Statistics|year=1927|volume=VII|oclc=744635608}} * {{cite book|title=La Population de la France pendant la guerre|last=Huber|first=Michel|publisher=Les Presses Universitaires de France|year=1931|location=Paris|language=French|trans-title=The Population of France During the War|oclc=64110984|authorlink=}} * {{cite book|url=http://lib.ru/MEMUARY/1939-1945/KRIWOSHEEW/poteri.txt#w02.htm-186|title=Rossiia i SSSR v voinakh XX veka : poteri vooruzhennykh sil : statisticheskoe issledovanie / pod obshchei redaktsiei|last=Krivosheev|first=G. F.|publisher=OLMA-Press|year=2001|isbn=5-224-01515-4|location=Moscow|language=Russian|trans-title=Russia and the Soviet Union in the Wars of the Twentieth Century: The Loss of the Armed Forces: A Statistical Study|authorlink=|accessdate=3 May 2015}} * {{cite book|title=l'Annuaire statistique de la Belgique et du Congo Belge 1915–1919|author=<!-- Staff writer(s); no by-line. -->|publisher=A. Lesigne|year=1922|volume=XLVI|location=Bruxelles|language=French|trans-title=Statistical Yearbook of Belgium and the Belgian Congo 1915–1919|oclc=460112561}} * {{cite book|title=La Salute pubblica in Italia durante e dopo la Guerra|last=Mortara|first=G.|publisher=Yale University Press|year=1925|location=New Haven, CT|language=Italian|trans-title=Public Health in Italy During and After the War|oclc=2099099}} * {{cite book|title=Sanitätsbericht über das deutsche Heer, (deutsches Feld- und Besatzungsheer), im Weltkriege 1914–1918 (Heeres-Sanitätsinspektion im Reichskriegsministeriums)|author=<!-- Staff writer(s); no by-line. -->|publisher=Mittler|year=1934|volume=III|location=Berlin|language=German|trans-title=Medical Report on the German Army (German Field and Garrison Army) in the World War 1914–1918 (Army Medical Inspectorate in the Reich Ministry of War) Section 1|oclc=493867080|ref=none|authorlink=}} {{refend}} == باہرلے جوڑ == * [https://encyclopedia.1914-1918-online.net/home/ 1914–1918 آن لائن.] [https://encyclopedia.1914-1918-online.net/home/ پہلی جنگ عظیم دا بین الاقوامی انسائیکلوپیڈیا] ** پروسٹ ، انٹونائن: [https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/war_losses جنگ دا نقصان] ** شمیڈ-کوارزک ، اناطول: [https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/war_losses_austria-hungary جنگ دا نقصان (آسٹریا ہنگری)] ** لن ، جو ہیریس: [https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/war_losses_africa جنگ دے نقصانات (افریقہ)] ** میجرس ، بنوط: [https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/war_losses_belgium جنگ دے نقصانات (بیلجیم)] ** لیفن ، الیگزینڈری: [https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/war_losses_france جنگ دے نقصانات (فرانس)] ** سکولی ، پیئرولیوگی: [https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/war_losses_italy جنگ دے نقصانات (اٹلی)] ** تانگ ، چی ہويا: [https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/war_losses_and_reparations_china جنگ تو‏ں ہونے والے نقصانات تے اصلاحات (چین)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200927230244/https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/war_losses_and_reparations_china |date=2020-09-27 }} ** وہیلن ، رابرٹ ویلڈن: [https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/war_losses_germany جنگ دے نقصانات (جرمنی)] ** نونان ، ڈیوڈ سی: [https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/war_losses_australia جنگ دا نقصان (آسٹریلیا)] ** بہ طور ، کیرول آر .: [https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/war_losses_usa جنگ دا نقصان (امریکی)] ** کک ، ٹم؛ اسٹیورٹ ، ولیم: [https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/war_losses_canada جنگ دے نقصانات (کینیڈا)] ** باؤ ، مہمت فاتح: [https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/war_losses_ottoman_empiremiddle_east جنگ دے نقصانات (سلطنت عثمانیہ / مشرق وسطی)] * [http://necrometrics.com/20c5m.htm#WW1 ویہويں صدی دے تاریخی اٹلس تو‏ں پہلی جنگ عظیم دا جانی نقصان] * [http://longwaytotipperary.ul.ie/ ٹائپریری دا لمبا راستہ - اک عظیم جنگ کيت‏ی اک آئرش کہانی] {{World War I}} {{Historiography}} [[گٹھ:پہلی جنگ عظیم]] [[گٹھ:پہلی جنگ عظیم بلحاظ ملک]] [[گٹھ:غیر نظر ثانی شدہ تراجم اُتے مشتمل صفحات]] qwb4l3gmfcft6739zopqac92k0qsjq8 کرد-ترک تنازع (1978-تا حال) 0 90432 690121 689124 2025-06-16T18:20:09Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690121 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict|conflict=Kurdish–Turkish conflict (1978–present)|commander1='''Current commanders'''<br /> {{nowrap|{{flagicon|Turkey}} [[رجب طیب ایردوان]]}}<br /> {{flagicon|Turkey}} [[Hulusi Akar]]<br />{{flagicon|Turkey}} [[Yaşar Güler]]<br /> ---- {{Collapsible list |framestyle=border:none; padding:0; <!-- as above --> |title=Past commanders: |1={{flagicon|Turkey}} [[Osman Pamukoğlu]] |2={{flagicon|Turkey}} [[Kenan Evren]] |3={{flagicon|Turkey}} [[تورگوت اوزال]] |4={{flagicon|Turkey}} [[سلیمان دیمیرل]] |5={{flagicon|Turkey}} [[Ahmet Necdet Sezer]] |6={{flagicon|Turkey}} [[بلند ایجوت]] |7={{flagicon|Turkey}} [[Mesut Yılmaz]] |8={{flagicon|Turkey}} [[نجم الدین اربکان]] |9={{flagicon|Turkey}} [[تانسو چیلر]] |10={{flagicon|Turkey}} [[Işık Koşaner]] |11={{flagicon|Turkey}} [[İlker Başbuğ]] |12={{flagicon|Turkey}} [[Yaşar Büyükanıt]] |13={{flagicon|Turkey}} [[Hilmi Özkök]] |14={{flagicon|Turkey}} [[Hüseyin Kıvrıkoğlu]] |15={{flagicon|Turkey}} [[İsmail Hakkı Karadayı]] |16={{flagicon|Turkey}} [[Doğan Güreş]] |17={{flagicon|Turkey}} [[Necip Torumtay]] |18={{flagicon|Turkey}} [[Necdet Üruğ]] |19={{flagicon|Turkey}} [[Nurettin Ersin]] |20={{flagicon|Turkey}} [[بن علی یلدرم]] |21={{flagicon|Turkey}} [[احمد داؤد اوغلو]] |22={{flagicon|Turkey}} [[عبد اللہ گل]] }}|notes={{flagicon image|Green Shahada.png}} [[Turkish Hezbollah]] also known as Kurdish Hezbollah or just Hizbullah in Turkey, is a mainly [[اہل سنت]] [[Islamist]] militant organization, active against the [[Kurdistan Workers' Party]] (PKK) and the [[Government of Turkey]].<ref>{{cite news|title=Turkish Hezbollah (Hizbullah) / Kurdish Hezbollah |url=http://www.turkishweekly.net/article/180/turkish-hezbollah-hizbullah-kurdish-hezbollah.html |accessdate=27 December 2015 |work=Turkish Weekly |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150102143843/http://www.turkishweekly.net/article/180/turkish-hezbollah-hizbullah-kurdish-hezbollah.html |archivedate=2 January 2015}}</ref><ref>{{cite news|title=The real challenge to secular Turkey|url=http://www.economist.com/node/7855127?story_id=7855127|accessdate=27 December 2015|work=The Economist}}</ref><ref>{{cite book|last1=Dogan|first1=Azimet|title=Characteristics of Turkish Hezbollah: Implications for Policy and Programs |date=2008 |publisher=University of Baltimore |url=https://books.google.com/?id=HUyJOgAACAAJ}}</ref><ref>{{cite news|last1=T. Nugent|first1=John|title=The Defeat of Turkish Hizballah as a Model for Counter-Terrorism Strategy|url=http://www.rubincenter.org/2004/03/nugent-2004-03-06/|accessdate=27 December 2015|agency=the Department of National Security Affairs|archive-url=https://web.archive.org/web/20160120213619/http://www.rubincenter.org/2004/03/nugent-2004-03-06/|archive-date=20 January 2016|url-status=dead|df=dmy-all|archivedate=2016-01-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160120213619/http://www.rubincenter.org/2004/03/nugent-2004-03-06/}}</ref><ref>{{cite news|last1=Jenkins|first1=Gareth|title=A New Front in the PKK Insurgency|url=http://www.isn.ethz.ch/Digital-Library/Articles/Detail//?lng=en&id=117499|accessdate=27 December 2015|agency=International Relations and Security Network (ISN)|publisher=International Relations and Security Network (ISN)|date=2010}}</ref>|casualties3='''Total killed: 50,000–55,000'''<ref>{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2016/jan/11/turkish-forces-kill-32-kurdish-militants-in-bloody-weekend-as-conflict-escalates|title=Turkish forces kill 32 Kurdish militants in bloody weekend as conflict escalates|last=Reuters|date=10 January 2016|newspaper=[[دی گارڈین]]}}</ref><ref name="1100die">{{cite web|url=http://aa.com.tr/en/todays-headlines/over-1-100-die-in-pkk-attacks-in-turkey-since-july-2015/682842|title=Over 1,100 die in PKK attacks in Turkey since July 2015|website=Aa.com.tr|accessdate=10 November 2016}}</ref> ---- '''Civilian casualties:'''<br /> '''6,741''' killed and '''14,257''' wounded by the PKK (Turkish claim)<ref name=nearly7000>{{cite web|url=https://www.yenisafak.com/en/news/nearly-7,000-civilians-killed-by-pkk-in-31-years-2237092|archive-url=https://web.archive.org/web/20180828134440/https://www.yenisafak.com/en/news/nearly-7,000-civilians-killed-by-pkk-in-31-years-2237092|url-status=dead|archive-date=2018-08-28|title=Nearly 7,000 civilians killed by PKK in 31 years|first=Yeni|last=Şafak|website=Yenisafak.com}}</ref><br /> '''18,000–20,000''' Kurds executed and 2,400–4,000+ villages destroyed by the Turkish government (independent human rights reports and other estimates)<ref name="executions" /><ref>{{cite book|editor-last1=Visweswaran|editor-first1=Kamala|title=Everyday occupations experiencing militarism in South Asia and the Middle East|date=2013|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-0783-5|page=14|edition=1st|url=https://books.google.com/books?id=pGcUBAAAQBAJ}}</ref><ref>{{cite book|last1=Romano|first1=David|title=The Kurdish nationalist movement : opportunity, mobilization and identity|date=2005|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0-521-68426-2|page=81|url=https://books.google.com/books?id=ohSNu6bidEQC}}</ref><ref name="wounded" /> 3,000,000+ displaced<ref name="displaced" />|casualties2='''Total: 34,948-47,074 killed and 22,703+ captured'''<br /><small>(Turkish claim)</small><ref>22,374 killed (1984–2015),[http://www.yenisafak.com/en/news/nearly-7000-civilians-killed-by-pkk-in-31-years-2237092] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161011091853/http://www.yenisafak.com/en/news/nearly-7000-civilians-killed-by-pkk-in-31-years-2237092 |date=11 October 2016}} 9,500 killed (2015–2016), [http://m.ahaber.com.tr/gundem/2017/04/26/fikri-isik-10-bin-100un-uzerinde-terorist-olduruldu] 600 killed (2017),[http://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-38313672], 203,000 arrested (1984–2012),[http://www.milliyet.com.tr/28-yilin-aci-bilancosu-35-bin-300-kisi-teror-kurbani-oldu-siyaset-1581690/], 62,145 captured from 2003 to 2011, total of 31,874 reported killed and 203,000 arrested</ref><ref>{{cite web|url=http://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-38313672|title=Erdoğan'dan 'milli seferberlik' ilanı|date=15 December 2016|accessdate=17 April 2017|website=Bbc.com}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.aksam.com.tr/guncel/icisleri-bakani-soylu-son-9-ayda-bin-68-terorist-etkisiz-hale-getirildi/haber-632366|title=İçişleri Bakanı Soylu: Son 9 ayda bin 68 terörist etkisiz hale getirildi – Haberler – Son Dakika Haberleri – AKŞAM|website=Aksam.com.tr|accessdate=5 January 2019}}</ref>|casualties1=''Before 2015'':<br />5,347 soldiers, 283 police officers and 1,466 village guards killed, 95 captured <small>(24 currently held)</small><ref>14 taken (May 1993),[http://www.pkkeylemleri.com/bingol-katliami/] 8 taken (Oct. 2007),{{citation needed|date=November 2019}} 23 taken (2011–12),[http://www.sondevir.com/rakamlarla-turkiye-dunya/87813/pkk-1-yilda-kac-kisiyi-kacirdi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160120213619/http://www.sondevir.com/rakamlarla-turkiye-dunya/87813/pkk-1-yilda-kac-kisiyi-kacirdi |date=2016-01-20 }} 8 released (Feb. 2015),[https://www.bbc.com/news/world-europe-20971100] 20 taken/released (June–Sep. 2015),[http://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/09/150923_asker_polis_aileleri] 20 held (Dec. 2015),[http://rudaw.net/turkish/middleeast/turkey/151220155] 2 taken (Jan. 2016),[http://www.timeturk.com/pkk-nin-elindeki-asker-ve-polisler-konustu/haber-110413] total of 95 reported taken</ref><ref>20 as of Dec. 2015,[http://rudaw.net/turkish/middleeast/turkey/151220155] 2 taken Jan. 2016,[http://www.timeturk.com/pkk-nin-elindeki-asker-ve-polisler-konustu/haber-110413] total of 22 reported currently held</ref><br />''[[Kurdish–Turkish conflict (2015–present)|2015-present]]'':<br />1,166 killed<br /><br />'''Total:''' '''8,266 killed and 21,128 wounded'''<br /><ref name=30yilda>{{cite news|title=How many martyrs did Turkey lost?|url=http://www.internethaber.com/turkiye-30-yilda-ne-kadar-sehit-verdi-642497h.htm|accessdate=7 December 2015|agency=Internethaber}}</ref><ref name=nearly7000 />|strength2=[[Kurdistan Workers' Party|PKK]]: 4,000–32,800<ref name="fas">{{cite web |url=https://fas.org/irp/world/para/pkk.htm |title=Kurdistan Workers' Party (PKK) |publisher=[[Federation of American Scientists]] |accessdate=23 July 2008 |date=21 May 2004 |first=John |last=Pike}}</ref><ref name=Sabah>{{cite news |agency=Sabah News Agency |url=http://www.sabah.com.tr/galeri/turkiye/iste-pkkli-hainlerin-il-il-dagilimi/85 |title=The PKK in Numbers |date=28 December 2015}}</ref> [[PJAK]]: 1,000<ref>[[International Relations and Security Network|ISN]] [http://www.isn.ethz.ch/isn/Current-Affairs/Security-Watch/Detail/?lng=en&id=52966 Kurdish strike reminder of forgotten war], 26 February 2007</ref>–3,000<ref>[https://archive.today/20130113043829/http://www.jamestown.org/programs/gta/single/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=805&tx_ttnews%5BbackPid%5D=181&no_cache=1 Iran's Kurdish Threat: PJAK], 15 June 2006</ref> <br /> [[Kurdistan Freedom Hawks|TAK]]: A few dozen<ref name="Freedom Falcons" /> <br /> '''Total: ≈5,000–32,800'''<ref name=Sabah />|strength1=[[ترکی مسلح افواج]]: 639,551:<ref name=aktifhaber>{{cite web|title=NEWS FROM TURKISH ARMED FORCES|url=http://www.tsk.tr/3_basin_yayin_faaliyetleri/3_4_tskdan_haberler/2015/tsk_haberler_77.html#haber13|publisher=Turkish Armed Forces|accessdate=15 January 2016|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151105231107/http://www.tsk.tr/3_basin_yayin_faaliyetleri/3_4_tskdan_haberler/2015/tsk_haberler_77.html#haber13|archivedate=5 November 2015|df=dmy-all}}</ref><br /> [[Gendarmerie (Turkey)|Gendarmerie]]: 148,700<ref>{{cite news|title=Turkey's Paramilitary Forces |work=Orbat |page=33 |date=25 July 2006 |url=http://orbat.com/site/gd/cwpf_2006/cwpf_display%20version.pdf |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090327045138/http://orbat.com/site/gd/cwpf_2006/cwpf_display%20version.pdf |archivedate=27 March 2009}}</ref> <br /> [[General Directorate of Security|Police]]: 225,000<br /> [[Village guard system|Village Guards]]: 65,000<ref>{{cite web |url=http://www.mysinchew.com/node/37882 |title=Turkey's 'village guards' tired of conflict |publisher=My Sinchew |date=19 April 2010 |accessdate=29 August 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100421094821/http://www.mysinchew.com/node/37882 |archive-date=21 April 2010 |url-status=dead}}</ref><br /> {{flagicon|Turkey}} '''Total: 948,550''' <br /><small>(not all directly involved in the conflict)</small>|units2=|units1=|commander2='''Current commanders'''<br />{{flagicon image|Flag of Kurdistan Workers Party (PKK).svg}} [[Murat Karayılan]]<br /> {{flagicon image|Flag of Kurdistan Workers Party (PKK).svg}} [[Bahoz Erdal]]<br /> {{flagicon image|Flag of Koma Komalên Kurdistan.svg}} [[Cemil Bayık]]<br /> {{flagicon image|Flag of Koma Komalên Kurdistan.svg}} Ayfer Kordu{{KIA}} <ref>{{cite web|url=http://www.hurriyetdailynews.com/turkey-neutralizes-most-wanted-pkk-terrorist-in-n-iraq-147218|title=Turkey neutralizes most-wanted PKK terrorist in N Iraq|website=Hürriyet Daily News|accessdate=7 October 2019}}</ref><br /> {{flagicon image|Flag of Kurdistan Workers Party (PKK).svg}} Hülya Eroğlu{{KIA}} <ref>{{cite web|url=http://www.hurriyetdailynews.com/pkk-militant-on-turkeys-most-wanted-list-killed-in-southeast-interior-ministry-122419 |title=PKK militant on Turkey's 'most-wanted list' killed in southeast: Interior Ministry |publisher=Hurriyetdailynews.com |date=2017-11-14 |accessdate=2018-04-16}}</ref><br /> {{flagicon image|Flag of Kurdistan Workers Party (PKK).svg}} [[Mustafa Karasu]]<br /> {{flagicon image|Flag of Kurdistan Workers Party (PKK).svg}} [[Duran Kalkan]]<br /> {{flagicon image|Flag of Kurdistan Workers Party (PKK).svg}} {{Interlanguage link multi|Ali Haydar Kaytan|tr}}<br /> {{flagicon image|Flag of Koma Komalên Kurdistan.svg}} [[Zübeyir Aydar]]<br /> {{flagicon image|Flag of PJAK.svg}} [[Haji Ahmadi]]<ref>{{cite web|url=http://www.presstv.com/detail.aspx?id=74950&sectionid=351020101 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120616044938/http://www.presstv.com/detail.aspx?id=74950&sectionid=351020101 |url-status=dead |archive-date=16 June 2012 |title=PJAK attacks along Iran borders decline |publisher=Presstv.com |accessdate=15 April 2011}}</ref><br /> {{Collapsible list |framestyle=border:none; padding:0; <!-- as above --> |title=Past commanders: |1={{flagicon image|Flag of the Kurdistan Workers' Party (1995-2002).svg}} [[Abdullah Öcalan]] {{POW}} |2={{flagicon image|Flag of the Kurdistan Workers' Party (1995-2002).svg}} [[Şemdin Sakık]] {{POW}} |3={{flagicon image|Flag of the Kurdistan Workers' Party (1995-2002).svg}} [[Osman Öcalan]] |4={{flagicon image|Flag of Kurdistan Workers%27 Party 1978.svg}} [[Mahsum Korkmaz]]{{KIA}} |5={{flagicon image|Flag of the Kurdistan Workers' Party (1995-2002).svg}} [[Nizamettin Taş]] |6={{flagicon image|Flag of Kurdistan Workers%27 Party 1978.svg}} [[Mazlum Doğan]] {{POW}} |7={{flagicon image|Flag of Kurdistan Workers Party (PKK).svg}} [[Celal Başkale]]{{KIA}}|8={{flagicon image|Flag of Kurdistan Workers%27 Party 1978.svg}} [[Kani Yılmaz]]{{KIA}} |9={{flagicon image|Flag of Kurdistan Workers%27 Party 1978.svg}} [[Hüseyin Yıldırım (insurgent)|Hüseyin Yıldırım]] |10={{flagicon image|Flag of Kurdistan Workers%27 Party 1978.svg}} [[Haki Karer]]{{KIA}} |11={{flagicon image|Flag of Kurdistan Workers%27 Party 1978.svg}} [[Halil Atac]] }}|combatant2={{flagicon image|Flag of Koma Komalên Kurdistan.svg}} '''[[Kurdistan Communities Union|Kurdistan Communities Union (KCK)]]''' * {{flagicon image|Flag of Kurdistan Workers Party (PKK).svg}} [[Kurdistan Workers' Party|PKK]] ** {{flagicon image|HPG Flag.svg|border=}} [[People's Defence Forces|HPG]] ** {{flagicon image|Flag of YJA-Star.svg|border=}} [[Free Women's Units|YJA-STAR]] ** {{flagicon image|Infobox YDGH Flag.png}} '''[[YDG-H]]:''' *** {{flagicon image|Flag of the YPS - Horizontal.svg|border=}} [[Civil Protection Units|YPS]] *** {{flagicon image|Flag of the YPS - Horizontal.png|border=}} [[YPS-Jin]] * {{flagicon image|Flag of the Democratic Union Party.svg|border=}} [[Democratic Union Party (Syria)|PYD]] ** {{flagicon image|People's Protection Units Flag.svg|border=}} [[People's Protection Units|YPG]] *** {{flagicon image|YPG International.svg|border=}} [[YPG International]] ** {{flagicon image|YPJ Flag.svg|border=}} [[Women's Protection Units|YPJ]] ** {{flagicon image||border=}} [[Anti-Terror Units]] * {{flagicon image|Flag of PJAK.svg}} [[Party for a Free Life in Kurdistan|PJAK]]<ref name="presstv">{{cite web|url=http://edition.presstv.ir/detail/74950.html |title=PJAK attacks along Iran borders decline |publisher=PressTV |accessdate=13 April 2015 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150402153348/http://edition.presstv.ir/detail/74950.html |archivedate=2 April 2015 |df=dmy}}{{dubious|date=August 2016}}</ref> ** {{flagicon image|Yrk bayrağı.png}} [[Eastern Kurdistan Units|YRK]] ** {{flagicon image|hpj bayrağı.png}} [[Women's Defence Forces|HPJ]] * [[Sinjar Alliance]] ** {{flagicon image|Flag of Sinjar Womens Units.svg|border=}} [[Êzîdxan Women's Units]] ** {{flagicon image|Flag of YBŞ.svg|border=}} [[Sinjar Resistance Units]] {{flagicon image|Infobox HBDH.png}} '''[[Peoples' United Revolutionary Movement|HBDH]]''' * {{flagicon image|MKP-FLAG.svg}} [[Maoist Communist Party (Turkey)|MKP-HKO-PHG]] * {{flagicon image|MLKP Banner.svg}} [[Marxist–Leninist Communist Party (Turkey)|MLKP]] * {{flagicon image|Flag of MLSPB-Devrim Cephesi.svg}} [[Marxist–Leninist Armed Propaganda Unit|THKP-C/MLSPB-DC]] * {{flagicon image|TKEP-L Flag.svg}} [[Communist Labour Party of Turkey/Leninist|TKEP/L]] * {{flagicon image|Flag of Devrimci Karargâh.svg}} [[Devrimci Karargâh]] {{flagicon image|International Freedom Battalion original banner.svg}} '''[[International Freedom Battalion]]''' ---- {{Flagicon image|InfoboxTAK.png}} '''[[Kurdistan Freedom Hawks|TAK]]''' ---- {{Collapsible list | bullets = yes | title = Support (incl. alleged by Turkey): | {{flagicon image|Flag of PUK.png}} [[Patriotic Union of Kurdistan|PUK]]{{cn|date=August 2020}} | {{Flag|Syria}} <small>(until October 1998; from 2012)</small><ref name="Faucompret" /><ref name="telegraph" /><ref>{{cite book|last=Bal|first=İdris|title=Turkish Foreign Policy In Post Cold War Era|year=2004|publisher=BrownWalker Press|location=Boca Raton, Fl.|isbn=978-1-58112-423-1|page=359|quote=With the explicit supports of some Arab countries for the PKK such as Syria...}}</ref><ref name="Mannes">{{cite book|last=Mannes|first=Aaron|title=Profiles In Terror: The Guide To Middle East Terrorist Organizations|year=2004|publisher=Rowman & Littlefield Publishers|location=Lanham, Maryland|isbn=978-0-7425-3525-1|page=185|quote=PKK has had substantial operations in northern Iraq, with the support of Iran and Syria.}}</ref> | {{flag|Soviet Union}} <small>([[سوویت اتحاد د‏‏ی تحلیل]])</small><ref name="Faucompret" /><ref>{{cite book|last=Shapir|first=Yiftah|title=The Middle East Military Balance, 1996|year=1998|publisher=Jaffee Center for Strategic Studies, Tel Aviv University|location=Jerusalem, Israel|isbn=978-0-231-10892-8|page=114|quote=The PKK was originally established as a Marxist party, with ties to the Soviet Union}}</ref> | {{flag|Cyprus}}<ref name="Faucompret">{{cite book|last=Faucompret|first=Erik|title=Turkish Accession to the EU: Satisfying the Copenhagen Criteria|year=2008|publisher=Taylor & Francis |location=Hoboken |isbn=978-0-203-92896-7|page=168|author2=Konings, Jozef |quote=The Turkish establishment considered the Kurds' demand for the recognition of their identity a threat to the territorial integrity of the state, the more so because the PKK was supported by countries hostile to Turkey: Soviet Union, Greece, Cyprus, Iran and especially Syria. Syria hosted the organization and its leader for twenty years, and it provided training facilities in the Beka'a Valley of Syrian-controlled northern Lebanon.}}</ref> | {{flag|Greece}}<ref>{{cite news|title=Ocalan: Greeks supplied Kurdish rebels|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/358115.stm|accessdate=21 July 2013|date=2 June 1999|agency=[[بی بی سی نیوز]]}}</ref><ref>{{cite news|title=Turkey says Greece supports PKK|url=http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=turkey-says-greece-supports-pkk-1997-07-01|accessdate=21 July 2013|newspaper=[[Hürriyet Daily News]]|date=1 July 1999}}</ref> | {{Flag|Russia}}<ref>{{cite book|last=Bilgin|first=Fevzi|title=Understanding Turkey's Kurdish Question|year=2013|publisher=Lexington Books|isbn=978-0-7391-8403-5|page=96|author2=Sarihan. Ali |quote=The USSR, and then Russia, also supported the PKK for many years.}}</ref><ref>{{cite news|title=Russian newspaper: Russia provided money for PKK|url=http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=russian-newspaper-russia-provided-money-for-pkk-2000-02-28|accessdate=17 October 2012|newspaper=Hurriyet Daily News|date=28 February 2000}}</ref><ref>{{cite news|title=Turkey devises action plan to dry up PKK's foreign support |url=http://www.todayszaman.com/news-223048-102-turkey-devises-action-plan-to-dry-up-pkks-foreign-support.html |accessdate=23 July 2013 |newspaper=[[Today's Zaman]] |date=30 September 2010 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130922170816/http://www.todayszaman.com/news-223048-102-turkey-devises-action-plan-to-dry-up-pkks-foreign-support.html |archivedate=22 September 2013}}</ref> | {{Flag|Iran}} <small>(until 2018)</small><ref name="Faucompret" /><ref>{{cite book|last=Phillips|first=David L.|title=From Bullets to Ballots: Violent Muslim Movements in Transition|year=2009|publisher=Transaction Publishers|location=New Brunswick, N.J.|isbn=978-1-4128-1201-6|page=129|quote=Iran's Revolutionary Guards (Pasdaran) trained the PKK in Lebanon's Beka'a Valley. Iran supported the PKK despite Turkey's strict neutrality during the Iran-Iraq War (1980–1988).}}</ref><ref name="telegraph">{{cite news|title=Syria and Iran 'backing Kurdish terrorist group', says Turkey|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/turkey/9518194/Syria-and-Iran-backing-Kurdish-terrorist-group-says-Turkey.html|accessdate=17 October 2012|newspaper=The Telegraph|date=3 September 2012}}</ref> | {{flagicon image|Flag of Libya (1977-2011).svg}} [[Libyan Arab Jamahiriya|Libya]] <small>(until 2006)</small><ref>{{Citation|title=World Terrorism: An Encyclopedia of Political Violence from Ancient Times to the Post-9/11 Era|publisher=Routledge|last=Ciment|first=James|year=2015|page=721|quote=Other groups that have received Libyan support include the Turkish PKK...}}</ref> | {{flag|Egypt}} <small>(allegedly since 2016)</small><ref>{{cite web|work=[[Rudaw]]|url=http://rudaw.net/english/middleeast/270620161|date=27 June 2016|title=Are the PKK and Cairo new allies?|quote=Cairo allegedly gave the PKK delegation funds and weapons after the second meeting, the report adds.}}</ref> | {{flag|UAE}} <small>(allegedly since 2017)</small><ref>{{cite news|work=[[Australian Strategic Policy Institute]]|title=What does Afrin mean for international security?|date=2 February 2018|url=https://www.aspistrategist.org.au/afrin-mean-international-security/}}</ref><ref>{{cite news|work=[[The New Arab]]|title=EXCLUSIVE: Iraqi Kurdistan restricts transfers from UAE amid allegations of 'PKK funding'|date=15 June 2020|url=https://english.alaraby.co.uk/english/news/2020/6/15/exclusive-iraqi-kurdistan-restricts-transfers-from-uae}}</ref> |{{flag|Israel}}{{cn|date=August 2020}} }}|partof=the [[Kurdish rebellions in Turkey|Kurdish rebellions]]|combatant1='''{{flagicon|Turkey}} [[ترکی]]''' * [[ترکی مسلح افواج]] ** [[فائل:Özel Kuvvetler Komutanlığı Brövesi.png|20px]] [[Special Forces (Turkish Armed Forces)|Special Forces]] * [[Turkish National Police]] ** [[Police Special Operation Department|PÖH]] * [[JİTEM]] '''Other forces:''' * Some Kurdish tribes<ref>{{cite web|url=http://www.trtworld.com/turkey/turkeys-kurdish-tribes-call-pkk-to-leave-country-7161|title=Turkey's Kurdish tribes call PKK to leave country|publisher=TRTWorld| date=2 September 2015|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161220172411/http://www.trtworld.com/turkey/turkeys-kurdish-tribes-call-pkk-to-leave-country-7161|archivedate=20 December 2016|df=dmy-all|accessdate=6 May 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.dailysabah.com/politics/2015/09/09/kurdish-people-unite-against-terror-tribe-of-65000-pledge-to-stand-up-against-pkk|title=Kurdish people unite against terror: Tribe of 65,000 pledge to stand up against PKK|website=Dailysabah.com}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kurdishinstitute.be/erdogans-new-kurdish-allies/|title=Erdogan's new Kurdish allies|publisher=Kurdish Institute|access-date=2020-10-01|archive-date=2017-01-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20170118033043/http://www.kurdishinstitute.be/erdogans-new-kurdish-allies/}}</ref> * [[Village guard system|Village Guards]] * [[Grey Wolves (organization)|Grey Wolves]]<ref>{{cite web |url=http://www.middleeasteye.net/news/increasing-tensions-see-resurgence-turkeys-far-right-street-movements-923266627 |title=Increasing tensions see resurgence of Turkey's far-right street movements |last=MacDonald |first=Alex |date=14 September 2015 |website= |publisher=Middle East Eye |access-date=7 December 2016 |quote=}}</ref> * [[Turkish Revenge Brigade]]<ref>{{cite web|url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/09/turkey-kurds-pkk-cizre-curfew-civilian-demand-answers.html|title=Kurds demand answers after battles in Cizre|date=18 September 2015|work=al-monitor.com|accessdate=17 April 2017}}</ref><ref>{{cite web|url=http://thesop.org/story/politics/2008/01/04/turkish-government-associated-death-squads.php|title=Turkish Government-Associated Death Squads|work=thesop.org|accessdate=17 April 2017}}</ref><ref>Metelits, Claire, ''Inside Insurgency: Violence, Civilians, and Revolutionary Group Behavior'', (New York University Press, 2010), 154–155.</ref> '''Supported by:''' * {{flag|Azerbaijan}}{{cn|date=August 2020}} * {{flag|Iran}}{{cn|date=August 2020}} * {{flag|Pakistan}}<ref>https://www.news18.com/news/world/pakistan-backs-turkeys-offensive-against-kurds-in-syria-ahead-of-erdogans-islamabad-visit-2343069.html</ref> ---- * [[Deep state in Turkey|Deep state]]<ref>{{cite web|url=https://newyorker.com/magazine/2012/03/12/the-deep-state|title=The Deep State|website=Newyorker.com}}</ref><ref>{{cite web|url=https://huffingtonpost.com/karabekir-akkoyunlu/old-demons-in-new-faces-t_1_b_8383086.html|title=Old Demons in New Faces? The 'Deep State' Meets Erdoğan's 'New Turkey'|first1=Karabekir Akkoyunlu Assistant Professor of Modern Turkey at the Centre for Southeast European|last1=Studies|first2=University of|last2=Graz|date=25 October 2015|website=Huffingtonpost.com}}</ref>|combatants_header=|status=[[جاری تنازعات د‏‏ی لسٹ]]: * [[Solution process|Peace process attempt]] during 2012–15<ref name="End of armed struggle 1">{{cite web|url=http://www.ansamed.info/ansamed/en/news/sections/politics/2013/03/21/Turkey-PKK-leader-calls-halt-armed-struggle_8438170.html|title=Turkey: PKK leader calls halt to armed struggle|publisher=Ansamed|date=21 March 2013|accessdate=21 March 2013|archive-date=20 June 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180620232124/http://www.ansamed.info/ansamed/en/news/sections/politics/2013/03/21/Turkey-PKK-leader-calls-halt-armed-struggle_8438170.html|dead-url=yes}}</ref><ref name="End of armed struggle 2">{{cite web|url=http://www.hurriyetdailynews.com/cautious-turkish-pm-welcomes-ocalans-call-for-end-to-armed-struggle-.aspx?pageID=238&nID=43389&NewsCatID=338|title=Cautious Turkish PM welcomes Öcalan's call for end to armed struggle|work=Hürriyet Daily News|date=21 March 2013|accessdate=21 March 2013}}</ref><ref name="End of armed struggle 3">{{cite web|url=http://en.trend.az/news/politics/2131738.html|title=Kurdish separatist group leader Öcalan calls to stop armed struggle|publisher=Trend AZ|date=21 March 2013|accessdate=21 March 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130520232227/http://en.trend.az/news/politics/2131738.html|archive-date=20 May 2013|url-status=dead}}</ref><ref name="End of armed struggle 5">{{cite web|url=http://www.euronews.com/2013/03/21/ocalan-s-farewell-to-arms-brings-kurds-hope-for-peace/|title=Ocalan's farewell to arms brings Kurds hope for peace|publisher=Euronews|date=21 March 2013|accessdate=21 March 2013|archive-date=5 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181105221827/https://www.euronews.com/2013/03/21/ocalan-s-farewell-to-arms-brings-kurds-hope-for-peace|dead-url=yes}}</ref> * [[2014 Kurdish riots in Turkey|Escalation]] since September 2014 due to [[Siege of Kobani]] * [[Kurdish–Turkish conflict (2015–present)|Renewed warfare]] since July 2015 * Turkish claim: approx. 500-550 PKK left in Turkey<ref>https://ahvalnews.com/turkey-pkk/number-pkk-members-turkey-dropped-486-interior-minister</ref>|result=|territory=|place=[[Northern Kurdistan]] ([[مشرقی اناطولیہ علاقہ]] and [[جنوب مشرقی اناطولیہ علاقہ]] Turkey), spillovers into [[Southern Kurdistan]] ([[عراقی کردستان]]) and [[شمالی تے مشرقی شام د‏‏ی خود مختار انتظامیہ]] (Northern [[شام]])|date={{Tooltip|c.|circa}} 27 November 1978 – present<br />({{Age in years, months, weeks and days|month1=11|day1=11|year1=1978}})|caption=Thematic map, general view over the Kurdish &nbsp;– Turkish conflict (2010)|image_size=300px|image=[[File:PKK-Conflict-de.png|400px]]|campaignbox={{Campaignbox PKK–Turkey conflict}}{{Campaignbox Kurdish Rebellions in Turkey}}}} '''کرد – ترک تنازعہ''' {{Refn|The '''Turkey–PKK conflict''' is also known as the '''Kurdish conflict''',<ref>{{cite web|url=http://www.asiantribune.com/node/13802 |title=Greener Pastures for Bruce Fein: The Kurdish Conflict in Turkey |publisher=Asiantribune.com |accessdate=15 April 2011}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.middle-east-online.com/english/?id=41597 |title=Turkey in fresh drive to end Kurdish conflict |publisher=Middle-east-online.com |date=28 September 2010 |accessdate=15 April 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120403013002/http://www.middle-east-online.com/english/?id=41597 |archive-date=3 April 2012 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.euronews.net/2010/06/04/turkey-looks-to-iraq-to-help-end-kurdish-conflict/ |title=Turkey looks to Iraq to help end Kurdish conflict |publisher=Euronews.net |date=16 June 2010 |accessdate=15 April 2011 |archive-date=4 December 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101204042139/http://www.euronews.net/2010/06/04/turkey-looks-to-iraq-to-help-end-kurdish-conflict/ |dead-url=yes }}</ref><ref>{{cite news|last=Head |first=Jonathan |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/8359582.stm |title=Turkey unveils reforms for Kurds |work=BBC News |date=13 November 2009 |accessdate=15 April 2011}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/cifamerica/2008/oct/24/us-turkey-kurds-war |title=Nudging Turkey toward peace at home |newspaper=Guardian |date=3 January 2011 |accessdate=15 April 2011 |location=London |first=Stephen |last=Kinzer}}</ref> the '''Kurdish question''',<ref>{{cite web|url=http://www.todayszaman.com/columnist-270565-would-turkey-intervene-in-syria.html |accessdate=5 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120205220532/http://www.todayszaman.com/columnist-270565-would-turkey-intervene-in-syria.html |archivedate=5 February 2012 | title=Would Turkey intervene in Syria?|author=Emre Uslu|work=Today's Zaman}}, 5 February 2011</ref> the '''Kurdish insurgency''',<ref>{{cite news|url=http://www.time.com/time/daily/special/ocalan/bitterend.html |accessdate=10 April 2011 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081210050323/http://www.time.com/time/daily/special/ocalan/bitterend.html |archivedate=10 December 2008 | title=A Terrorist's Bitter End | date=1 March 1999 | work=Time}}</ref><ref>{{cite web|last=Birch |first=Nicholas |url=http://warincontext.org/2009/10/20/kurdish-rebels-surrender-as-turkey-reaches-out/ |title=Kurdish rebels surrender as Turkey reaches out&nbsp;— War in Context |publisher=Warincontext.org |date=20 October 2009 |accessdate=15 April 2011}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.thewashingtonnote.com/archives/2010/07/selective_partn/ |title=The Kurdish Issue and Turkey's Future |publisher=Thewashingtonnote.com |accessdate=15 April 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515044716/http://www.thewashingtonnote.com/archives/2010/07/selective_partn/ |archive-date=15 May 2011 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref><ref>[[بی بی سی نیوز]] [http://news.bbc.co.uk/2/hi/8401583.stm Turkey may ban Kurdish DTP party]</ref><ref>{{cite news|url=http://articles.cnn.com/1999-03-07/world/9903_07_turkey.kurds_1_kurdish-rebels-abdullah-ocalan-kurdistan-workers-party-pkk?_s=PM:WORLD |title=Kurdish rebels say they shot down Turkish helicopter |publisher=CNN.com |date=7 March 1999 |accessdate=15 April 2011 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111013051527/http://articles.cnn.com/1999-03-07/world/9903_07_turkey.kurds_1_kurdish-rebels-abdullah-ocalan-kurdistan-workers-party-pkk?_s=PM:WORLD |archivedate=13 October 2011}}</ref><ref>{{cite news| url=https://www.reuters.com/article/2012/01/06/turkey-plot-general-idUSL6E8C61S020120106 | work=Reuters | title=Turkish military's best and brightest now behind bars |date=6 January 2012}}</ref> the '''Kurdish rebellion''',<ref>{{cite web|url=http://www.highbeam.com/doc/1P2-8765571.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20121105204607/http://www.highbeam.com/doc/1P2-8765571.html |url-status=dead |archive-date=5 November 2012 |title=Turkish crackdown fails to halt Kurdish rebellion |publisher=Highbeam.com |date=1 November 1992 |accessdate=15 April 2011}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.thenational.ae/news/worldwide/europe/turkey-and-iraq-seek-to-end-kurdish-rebellion |archive-url=https://archive.today/20120914051655/http://www.thenational.ae/news/worldwide/europe/turkey-and-iraq-seek-to-end-kurdish-rebellion |url-status=dead |archive-date=14 September 2012 |title=Turkey and Iraq seek to end Kurdish rebellion |publisher=Thenational.ae |accessdate=15 April 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kuna.net.kw/NewsAgenciesPublicSite/ArticleDetails.aspx?id=2096923&Language=en |title=Turkey says determined to uproot Kurdish rebellion |publisher=Kuna.net.kw |date=25 June 2010 |accessdate=15 April 2011}}</ref><ref>{{cite web |author=Tore Kjeilen |url=http://looklex.com/e.o/kurds.htm |title=Kurds |publisher=Looklex.com |accessdate=15 April 2011 |archive-date=29 June 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200629021428/http://looklex.com/e.o/kurds.htm |dead-url=yes }}</ref><ref>{{cite web |url=http://macedoniaonline.eu/content/view/7863/46/ |title=MINA Breaking News&nbsp;– Turkey marks 25 years of Kurd rebellion |publisher=Macedoniaonline.eu |date=15 August 2009 |accessdate=15 April 2011 |archive-date=15 March 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120315134156/http://macedoniaonline.eu/content/view/7863/46/ |dead-url=yes }}</ref> the '''Kurdish–Turkish conflict''',<ref>{{cite journal|title=Nation–states and ethnic boundaries: modern Turkish identity and Turkish–Kurdish conflict| doi=10.1111/1469-8219.00065|volume=8| issue=4|journal=Nations and Nationalism|pages=549–564|year = 2002|last1 = Saatci|first1 = Mustafa| url=https://semanticscholar.org/paper/3f92b9bf2841d27b7265c0e0ac126ee314faf6de}}</ref> or '''PKK-terrorism'''<ref name="security" /><ref>{{cite web|url=http://edoc.bibliothek.uni-halle.de/servlets/MCRFileNodeServlet/HALCoRe_derivate_00003560/Turkey%20and%20PKK%20terrorism.pdf |title=TURKEY AND PKK TERRORISM |accessdate=15 April 2011 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110531224347/http://edoc.bibliothek.uni-halle.de/servlets/MCRFileNodeServlet/HALCoRe_derivate_00003560/Turkey%20and%20PKK%20terrorism.pdf |archivedate=31 May 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=https://fas.org/irp/world/para/docs/mfa-t-pkk.htm |title=A Report on the PKK and Terrorism |publisher=Fas.org |accessdate=15 April 2011}}</ref> as well as the latest '''Kurdish uprising'''<ref name=mcdowall>McDowall, David. ''A modern History of the Kurds''. London 2005, pp 439 ff</ref> or as a '''civil war'''.<ref>{{cite news |url=http://articles.sfgate.com/1996-02-23/news/17769255_1_kurdish-kurdistan-worker-s-party-turkish |title=Inside Turkey's Civil War, Fear and Geopolitics / For all sides, Kurd insurgency is risky business |publisher=Articles.sfgate.com |date=23 February 1996 |accessdate=15 April 2011 |first=Frank |last=Viviano |archivedate=13 July 2012 |archiveurl=https://archive.today/20120713133807/http://articles.sfgate.com/1996-02-23/news/17769255_1_kurdish-kurdistan-worker-s-party-turkish }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.cacianalyst.org/Publications/Cornell_Orbis.htm |title=The Kurdish Question In Turkish Politics |publisher=Cacianalyst.org |date=16 February 1999 |accessdate=15 April 2011 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110522191840/http://www.cacianalyst.org/Publications/Cornell_Orbis.htm |archivedate=22 May 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://ivarfjeld.wordpress.com/2010/06/25/israeli-military-to-help-turkish-army-in-civil-war-against-kurds/ |title=Israeli military aid used by Turkish in civil war against Kurds |publisher=Ivarfjeld.wordpress.com |date=25 June 2010 |accessdate=15 April 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2011/2/turkey3136.htm |title=Thousands of Kurds protest to support jailed Abdullah Ocalan in Strasbourg |publisher=Ekurd.net |accessdate=15 April 2011}}</ref><ref>{{cite news|author=Helena Smith in Athens |url=https://www.theguardian.com/world/2003/apr/11/iraq.kurds |title=Turkey told US will remove Kurd forces from city |work=Guardian |date=11 April 2003|accessdate=15 April 2011 |location=London}}</ref>}} جمہوریہ [[ترکی]] تے متعدد [[کرد]] باغی گروپاں دے وچکار اک مسلح تنازعہ اے ، <ref>{{حوالہ ویب|title=TÜRKİYE'DE HALEN FAALİYETLERİNE DEVAM EDEN BAŞLICA TERÖR ÖRGÜTLERİ|url=http://www.egm.gov.tr/temuh/terorgrup1.html|accessdate=2016-04-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130114042731/http://www.egm.gov.tr/temuh/terorgrup1.html|archivedate=14 January 2013}}</ref> جس نے آزاد [[کردستان]] ، <ref name="Freedom Falcons">{{حوالہ ویب|last=Brandon|first=James|url=http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=936|title=The Kurdistan Freedom Falcons Emerges as a Rival to the PKK|publisher=Jamestown.org|accessdate=15 April 2011}}</ref><ref name="security"/> یا [[خود مختاری|خود مختاری دے]] حصول دے لئی ترکی تو‏ں [[علاحدگی پسندی|علیحدگی]] دا مطالبہ کيتا اے <ref>{{حوالہ ویب|website=[[Press TV]]|url=http://www.presstv.ir/detail/142279.html|title=PKK ready to swap arms for autonomy|date=13 September 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100914220711/http://www.presstv.ir/detail/142279.html|archivedate=14 September 2010}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2011/1/turkey3107.htm|title=Kurdish PKK leader: We will not withdraw our autonomy demand|publisher=Ekurd.net|accessdate=15 April 2011|تاريخ-الأرشيف=31 July 2012|مسار-الأرشيف=https://archive.today/20120731055933/http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2011/1/turkey3107.htm|url-status=dead}}</ref> جمہوریہ ترکی دے اندر کرداں دے لئی زیادہ تو‏ں زیادہ سیاسی تے ثقافتی حقوق ۔ مرکزی باغی گروہ کردستان ورکرز پارٹی یا پی دے کے ( [[کردتی زبان|کردش]] : ''پارٹیا کریکرن کردستان'' ) ا‏‏ے۔ اگرچہ کرد ترک تنازعہ بہت سارے علاقےآں وچ پھیل چکيا اے ، <ref>{{حوالہ ویب|last=Jenkins|first=Gareth|url=http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=4463|title=PKK Expanding Urban Bombing Campaign in Western Turkey|publisher=Jamestown.org|accessdate=15 April 2011}}</ref> ایہ تنازعہ زیادہ تر شمالی کردستان وچ پیش آیا اے ، جو جنوب مشرقی ترکی تو‏ں مطابقت رکھدا ا‏‏ے۔ <ref name="IDMC">{{حوالہ ویب|last=Internal Displacement Monitoring Centre (IDMC)&nbsp;– Norwegian Refugee Council|url=http://www.internal-displacement.org/idmc/website/countries.nsf/(httpEnvelopes)/F583DF6E49225B7F802570B8005AA873?OpenDocument|title=The Kurdish conflict (1984–2006)|publisher=Internal-displacement.org|accessdate=15 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110131234615/http://www.internal-displacement.org/idmc/website/countries.nsf/(httpEnvelopes)/F583DF6E49225B7F802570B8005AA873?OpenDocument|archivedate=31 January 2011}}</ref> عراقی کردستان وچ پی دے کے د‏‏ی موجودگی دا نتیجہ اے کہ [[ترکی مسلح افواج|ترک مسلح افواج]] نے خطے وچ متواتر زمینی حملہ تے فضائی تے توپ خانے حملے کیتے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.panorama.am/en/news/2015/07/25/turkey-iraq-barzani/6227|title=Barzani Calls on Turkey to Stop Attacks on PKK|date=2015-07-25}}</ref> تے مغربی کردستان وچ اس دے اثر و رسوخ نے اوتھ‏ے وی ايس‏ے طرح د‏‏ی سرگرمی دا باعث بنیا۔ اس تنازعہ نے ترکی د‏‏ی معیشت نو‏‏ں 300 تو‏ں 450 [[امریکی ڈالر|ڈالر تک]] دا تخمینہ لگایا اے &nbsp; ارب ، زیادہ تر فوجی اخراجات۔ اس نے ترکی وچ سیاحت نو‏‏ں وی متاثر کيتا اے ۔ <ref>[https://fas.org/irp/world/para/docs/studies4.htm PKK: Targets and activities], [[Ministry of Foreign Affairs (Turkey)]], [[Federation of American Scientists]].</ref><ref name="Turkey's safety">{{حوالہ ویب|last=Mutlu, Servet|year=2008|url=http://www.21yuzyildergisi.com/assets/uploads/files/87.pdf|title=Türkiye'nin güvenliği: Ayrılıkçı PKK Terörünün Ekonomik Maliyeti|language=Turkish|trans-title=The security of Turkey: Economic cost of separatist PKK terrorism|accessdate=24 October 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305035852/http://www.21yuzyildergisi.com/assets/uploads/files/87.pdf|archivedate=5 March 2016}}</ref> اک انقلابی گروپ PKK (قریب مالیا‏تی ادارےآں دے پنڈ وچ 1978 ء وچ قائم کيتا گیا سی [[لیجہ، ترکی|جوئاں]] د‏‏ی قیادت وچ کرد طالب علماں دے اک گروپ د‏‏ی طرف سے) عبداللہ اوکلان .<ref>{{حوالہ کتاب|title=PKK, Perspektiven des Kurdischen Freiheitskampfes: Zwischen Selbstbestimmung, EU und Islam|last=Brauns|first=Nicholas|last2=Kiechle|first2=Brigitte|publisher=Schmetterling Verlag|year=2010|isbn=978-3-89657-564-7|location=Stuttgart|pages=45}}</ref> پی دے کے نے اس د‏ی ابتدائی وجہ ترکی وچ کرداں اُتے ظلم و ستم کيتا سی۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=QwU5NplYWSEC&pg=PA90|title=Understanding Turkey's Kurdish Question|date=2013|publisher=Lexington Books|isbn=978-0-7391-8403-5|editor-last=Bilgin|editor-first=Fevzi|page=90|editor-last2=Sarihan|editor-first2=Ali}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=hTGgDQAAQBAJ|title=The PKK-Kurdistan Workers' Party's Regional Politics: During and After the Cold War|last=Balci|first=Ali|date=2016|publisher=Springer|isbn=978-3-319-42219-0|page=96}}</ref> اس وقت کرد آبادی والے علاقےآں وچ کرد [[کردتی زبان|زبان]] ، لباس ، [[لوک کہانی|لوک داستاناں]] تے ناواں دے استعمال اُتے پابندی عائد سی۔ <ref name="hannum">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=28PEGfCDiZEC|title=Autonomy, sovereignty, and self-determination: the accommodation of conflicting rights|last=Hannum|first=Hurst|date=1996|publisher=Univ. of Pennsylvania Press|isbn=978-0-8122-1572-4|edition=Rev.|location=Philadelphia|pages=187–9}}</ref> انہاں دے وجود تو‏ں انکار د‏‏ی کوشش وچ ، ترک حکومت نے 1991 تک [[کرد]]اں نو‏‏ں "ماؤنٹین ترک" د‏‏ی درجہ بندی کيتی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://countrystudies.us/turkey/26.htm|title=Turkey – Linguistic and Ethnic Groups|website=Countrystudies.us|accessdate=5 January 2019}}</ref><ref>Bartkus, Viva Ona, ''The Dynamic of Secession'', (Cambridge University Press, 1999), 90-91.</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=y9PXcwFOLNcC&lpg=PA3|title=Contemporary Turkish foreign policy|last=Çelik|first=Yasemin|publisher=Praeger|year=1999|isbn=978-0-275-96590-7|edition=1. publ.|location=Westport, Conn.|page=3}}</ref> "کرداں" ، " [[کردستان]] " ، یا "کرد" دے لفظاں ترک حکومت نے باضابطہ طور اُتے پابندی لگائے سن ۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=rrW1CwAAQBAJ|title=Diasporas and Homeland Conflicts: A Comparative Perspective|last=Baser|first=Bahar|date=2016|isbn=978-1-317-15129-6}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=Gj5QBwAAQBAJ|title=Perspectives on Kurdistan's Economy and Society in Transition|date=2014|publisher=Cambridge Scholars Publishing|isbn=978-1-4438-6971-3|editor-last=Heshmati|editor-first=Almas|page=422|editor-last2=Dilani|editor-first2=Alan|editor-last3=Baban|editor-first3=Serwan}}</ref> 1980 دے فوجی بغاوت دے بعد ، سرکاری تے نجی زندگی وچ کرد بولی نو‏‏ں سرکاری طور اُتے ممنوع قرار دتا گیا سی۔ <ref name="NYTK">Toumani, Meline. [https://www.nytimes.com/2008/02/17/magazine/17turkey-t.html Minority Rules], ''[[نیو یارک ٹائمز]]'', 17 February 2008</ref> بوہت سارے لوک جو کرد بولی وچ بولدے ، شائع کردے یا گاندے سن انہاں نو‏ں گرفتار کرکے قید کردتا گیا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=wTAWBQAAQBAJ|title=Nation Building in Turkey and Morocco|last=Aslan|first=Senem|date=2014|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-107-05460-8|page=134}}</ref> PKK ترکی دے کرد اقلیت دے لئی لسانی ، ثقافتی تے سیاسی حقوق دے قیام د‏‏ی کوشش وچ ترکی دے کرداں دے دباؤ اُتے ودھدی ہوئی عدم اطمینان دے حصے دے طور اُتے تشکیل دتی گئی سی۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=G06BDAAAQBAJ|title=Turkey and the European Union internal dynamics and external challenges|last=Joseph|first=J.|date=2006|publisher=Palgrave Macmillan|isbn=978-0-230-59858-4|location=Basingstoke [England]|page=100}}</ref> پر ، 15 اگست 1984 تک مکمل پیمانے اُتے شورش شروع نئيں ہوئی سی ، جدو‏ں پی دے کے نے کرد بغاوت دا اعلان کيتا سی۔ جدو‏ں تو‏ں ایہ تنازعہ شروع ہويا اے ، 40،000 تو‏ں زیادہ افراد ہلاک ہوئے چکے نيں ، جنہاں وچو‏ں اکثریت ترک شہریاں کيت‏ی سی جو ترک مسلح افواج دے ہتھو‏ں مارے گئے سن ۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=The Middle East|last=Eder|first=Mine|date=2016|publisher=CQ Press|isbn=978-1-5063-2930-7|editor-last=Lust|editor-first=Ellen|edition=14|chapter=Turkey|quote=The Turkish military responded with a ferocious counterinsurgency campaign that led to the deaths of nearly 40,000 people, most of them Turkish Kurdish civilians, and the displacement of more than three million Kurds from southeastern Turkey.|chapter-url=https://books.google.com/books?id=Q_nlCgAAQBAJ}}</ref> انسانی حقوق د‏‏ی یورپی عدالت نے انسانی حقوق د‏‏ی ہزاراں خلاف ورزیاں کرنے اُتے ترکی د‏‏ی مذمت کيتی ا‏‏ے۔ <ref name="AnnualETCHR">{{Cite report|title=Annual report|url=http://echr.coe.int/Documents/Annual_Report_2014_ENG.pdf|accessdate=29 December 2015}}</ref> بہت سارے فیصلے کرد شہریاں د‏‏ی منظم سزائے موت ، <ref name="hum1">{{Cite report|title=Case of Benzer and others v. Turkey|url=http://hudoc.echr.coe.int/app/conversion/pdf/?library=ECHR&id=001-128036&filename=001-128036.pdf|accessdate=29 December 2015}}</ref> تشدد ، <ref name=":1">{{حوالہ ویب|last=Reidy|first=Aisling|date=|title=The prohibition of torture|url=http://www.echr.coe.int/LibraryDocs/HR%20handbooks/handbook06_en.pdf|archiveurl=|archivedate=|accessdate=27 July 2020|website=|publisher=[[یورپ د‏‏ی کونسل]]|pages=11, 13}}</ref> forced <ref name=":1"/> جبری بے گھر ہونے ، <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/humanrightswatch00huma_0|title=Human Rights Watch|publisher=Human Rights Watch|year=1998|page=[https://archive.org/details/humanrightswatch00huma_0/page/7 7]|url-access=registration}}</ref> تباہ شدہ پنڈ ، <ref name="St. Martin's Press">{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/kurdspeopleinsea00mcki|title=The Kurds: a people in search of their homeland|last=McKiernan|first=Kevin|date=2006|publisher=St. Martin's Press|isbn=978-0-312-32546-6|edition=1st|location=New York|page=[https://archive.org/details/kurdspeopleinsea00mcki/page/130 130]|url-access=registration}}</ref><ref name="Univ Of Texas Press">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=caCDBAAAQBAJ|title=Kurdish awakening : nation building in a fragmented homeland|last=Neuberger|first=Benyamin|date=2014|publisher=Univ Of Texas Press|isbn=978-0-292-75813-1|editor-last=Bengio|editor-first=Ofra|location=[S.l.]|page=27}}</ref><ref name="Taylor and Francis">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=UVn7AAAAQBAJ|title=The Kurdish question in Turkey: new perspectives on violence, representation, and reconciliation|last=Gunes|first=Cengiz|last2=Zeydanlioğlu|first2=Welat|date=2014|publisher=Taylor and Francis|isbn=978-1-135-14063-2|location=Hoboken|page=98}}</ref> من منی گرفتاریاں ، <ref name="autogenerated1">{{Cite report|title=Police arrest and assistance of a lawyer|url=http://www.echr.coe.int/Documents/FS_Police_arrest_ENG.pdf}}</ref> تے لاپتہ ہونے یا قتل تو‏ں متعلق نيں کرد صحافی ، کارکن تے سیاست دان۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=Pyz9fz6il38C|title=The Kurds of Turkey: killings, disappearances and torture|last=Whitman|first=Lois|date=1993|publisher=Human Rights Watch|isbn=978-1-56432-096-4|editor-last=Laber|editor-first=Jeri|location=New York}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=TqXjX8ZSH6kC|title=Turkey : violations of free expression in Turkey.|last=Panico|first=Christopher|date=1999|publisher=Human Rights Watch|isbn=978-1-56432-226-5|location=New York|pages=37–8}}</ref> فروری 1999 دے پہلے دناں وچ ، پی دے رہنما عبداللہ اوکلان وچ گرفتار ک‏ر ليا گیا سی [[نیروبی]] طرف ترک نیشنل انٹیلی جنس ایجنسی (ایم آئی ٹی) <ref>{{حوالہ ویب|title=Abdullah Öcalan’ı kim yakaladı? {{!}} GAZETE VATAN|url=http://www.gazetevatan.com/abdullah-ocalan-i-kim-yakaladi--188558-gundem/|accessdate=2020-06-28|website=www.gazetevatan.com}}</ref> تے ترکی، انہاں نے قید وچ رہندا اے جتھ‏ے اُتے لے جایا.<ref>{{حوالہ ویب|last=Miron Varouhakis|title=Greek Intelligence and the Capture of PKK Leader Abdullah Ocalan in 1999|url=https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/csi-publications/csi-studies/studies/vol53no1/pdfs/U-%20Varouhakis-The%20Case%20of%20Ocalan.pdf|website=cia.gov|access-date=2020-10-01|archivedate=2016-03-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304080848/https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/csi-publications/csi-studies/studies/vol53no1/pdfs/U-%20Varouhakis-The%20Case%20of%20Ocalan.pdf}}</ref> پہلی شورش یکم ستمبر 1999 تک جاری رہی <ref name="security"/><ref name="ceasefires"/> جدو‏ں پی دے کے نے یکطرفہ فائر بندی دا اعلان کيتا۔ بعد وچ یکم جون 2004 نو‏‏ں مسلح تنازعہ دوبارہ شروع کيتا گیا ، جدو‏ں پی دے کے نے اپنی جنگ بندی دے خاتمے دا اعلان کيتا۔ <ref name="jamestown">{{حوالہ ویب|last=Jenkins|first=Gareth|url=http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=4494|title=PKK Changes Battlefield Tactics to Force Turkey into Negotiations|publisher=Jamestown.org|accessdate=15 April 2011}}</ref><ref name="ataa"/> 2011 دے موسم گرما دے بعد ، وڈے پیمانے اُتے دشمنیاں دے دوبارہ شروع ہونے دے بعد ، تنازعہ تیزی تو‏ں پرتشدد ہوگیا۔ 2013 وچ ، ترک حکومت نے اوجلان دے نال گل گل دا آغاز کيتا۔ بنیادی طور اُتے خفیہ مذاکرات دے بعد ، ترک ریاست تے پی دے کے دونے نے وڈی حد تک کامیاب جنگ بندی کيتی۔ 21 مارچ 2013 نو‏‏ں ، اوجلان نے "مسلح جدوجہد دے خاتمے" تے امن مذاکرات دے نال جنگ بندی دا اعلان کيتا۔ <ref name="Ceasefire and peace">{{حوالہ ویب|url=http://www.aljazeera.com/news/europe/2013/03/2013321112138974573.html|title=PKK leader calls for ceasefire in Turkey|publisher=Al Jazeera|date=21 March 2013|accessdate=21 March 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130321170659/http://www.aljazeera.com/news/europe/2013/03/2013321112138974573.html|archivedate=21 March 2013}}</ref> 25 جولائ‏ی 2015 نو‏‏ں ، تنازعہ اک بار فیر شروع ہويا جدو‏ں [[شام|شام]] وچ روزاجا - اسلام پسند تنازعہ وچ ترکی د‏‏ی شمولیت تو‏ں پیدا ہونے والی کشیدگی دے دوران <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.dailystar.com.lb/News/Middle-East/2015/Jul-25/308262-kurdish-pkk-declares-end-to-truce-after-turkey-airstrikes-statement.ashx|title=PKK declares Turkey truce dead after airstrikes|website=The Daily Star Newspaper|location=Beirut, Lebanon|accessdate=3 August 2015}}</ref> ترک فضائیہ نے عراق وچ پی دے کے دے ٹھکانےآں اُتے بمباری کيتی۔ تشدد د‏‏ی بحالی دے نال ، سیکڑاں کرد شہری ہلاک تے انسانی حقوق د‏‏ی بے شمار پامالیاں ہوئیاں ، جنہاں وچ تشدد ، عصمت دری تے املاک د‏‏ی وسیع تباہی شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="turkeyhrw">{{حوالہ ویب|title=Turkey: Events of 2016|url=https://www.hrw.org/world-report/2017/country-chapters/turkey|publisher=Human Rights Watch}}</ref> ترک حکا‏م نے متعدد کرد اکثریت‏ی شہراں دے کافی حصے تباہ کردتے نيں جنہاں وچ [[دیار بکر|دیار باقر]] ، [[شرناق|ارنک]] ، [[ماردین|مردین]] ، [[جزیرہ ابن عمر|سیزر]] ، [[نصیبین|نوسائبن]] تے [[یوکسیکووا|یکسیکووا]] شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Report on the human rights situation in South-East Turkey|url=http://www.ohchr.org/Documents/Countries/TR/OHCHR_South-East_TurkeyReport_10March2017.pdf|publisher=Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights|date=February 2017|quote=Some of the most extensively damaged sites are Nusaybin, Derik and Dargeçit (Mardin); Sur, Bismil and Dicle (Diyarbakır); and Cizre and Silopi (Şırnak).}}</ref> == پس منظر == [[سلطنت عثمانیہ|سلطنت عثمانیہ دے]] خلاف کرد بغاوتاں دو صدیاں تو‏ں پِچھے نيں لیکن جدید تنازعہ خلافت دے خاتمے دا اے ۔ [[عبدالحمید ثانی|عبدالحمید دوم دے]] دورِ حکومت وچ ، جو [[خلافت|خلیفہ]] دے نال نال [[سلطان]] وی سن ، کرد خلیفہ دے وفادار رعایا سن تے 1924 وچ [[خلافت|خلافت دے]] خاتمے دے بعد [[جمہوریہ|سیکولر جمہوریہ]] دا قیام وسیع پیمانے اُتے ناراضگی دا باعث بنیا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Longing fir the Lost Caliphate: A Transregional History|last=Hassan|first=Mona|publisher=Princeton University Press|page=169}}</ref> ترک قوم پرست ریاست دے قیام تے ترکی د‏‏ی شہریت نے صدیاں پرانے ''[[باجرہ|باجرا دے]]'' نظام دا خاتمہ کيتا ، جس نے عثمانی سلطنت دے مسلم نسلی گروہاں نو‏‏ں اک متحدہ مسلم شناخت دے تحت متحد کردتا سی۔ سابقہ سلطنت دے متنوع مسلم نسلی گروہاں نو‏‏ں نو تشکیل دتی جانے والی سیکولر ترک ریاست ترک سمجھدی سی ، جو آزاد کرد یا اسلامی قومی شناخت نو‏‏ں تسلیم نئيں کردی سی۔ انہاں بھوکمپیی تبدیلیاں دا اک نتیجہ ترکی دے کرد آبادی والے مشرقی تے جنوب مشرقی علاقےآں وچ بغاوتاں دا اک سلسلہ سی ، جس وچ 1925 وچ بے دردی تو‏ں دبے ہوئے شیخ سید بغاوت وی شامل سی۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Invisibility of a Common Sorrow: Families of the Deceased in Turkey's Kurdish Conflict|last=Şentürk|first=Burcu|date=2010|publisher=Cambridge Scholars Publishing|isbn=978-1-4438-3954-9|page=99}}</ref> ہور وڈے تاریخی واقعات وچ بٹلیس بغاوت (1914) ، کوگیری بغاوت (1920) ، بیٹسساب بغاوت (1924) ، ارارت بغاوت (1930) ، تے دیرسم بغاوت (1938) شامل ني‏‏‏‏ں۔ [[کردستان ورکرز پارٹی]] (پی دے کے) د‏‏ی بنیاد [[عبد اللہ اوجلان]] نے 1974 وچ رکھی سی۔ ابتدا وچ اک مارکسی – لیننسٹ تنظیم ، اس نے قدامت پسند کمیونزم نو‏‏ں ترک کردتا تے کرداں دے لئی زیادہ تو‏ں زیادہ سیاسی حقوق تے ثقافتی خودمختاری دا پروگرام اپنایا۔ 1978 تو‏ں 1980 دے درمیان ، پی دے کے نے انہاں مقاصد تک ترک ریاست دے نال محدود شہری جنگ وچ مصروف رہیا۔ اس تنظیم نے خود نو‏‏ں تنظیم نو دے بعد 1980 د‏‏ی ترکی بغاوت دے بعد 1980 تے 1984 دے درمیان تنظیمی ڈھانچہ شام منتقل کردتا۔ پینڈو علاقےآں وچ جاری شورش 1984 تے 1992 دے درمیان رہی۔ پی دے کے نے 1993 تو‏ں 1995 دے درمیان تے 1996 تے 1999 دے درمیان شہری جنگ شامل کرنے دے لئی اپنی سرگرمیاں بدلا۔ اس جماعت دے رہنما نو‏‏ں کینیا وچ 1999 دے اوائل وچ ، سی آئی اے د‏‏ی حمایت تو‏ں پھڑیا گیا سی۔ 1999 وچ یک طرفہ طور اُتے اعلان کردہ امن اقدام دے بعد ، پی دے نے 2004 وچ ترک فوجی کارروائی کيت‏‏ی وجہ تو‏ں تنازعہ دوبارہ شروع کيتا۔ 1974 دے بعد تو‏ں ایہ ترقی پذیر ، موافقت پذیر ، تے اک میٹامورفوسس تو‏ں گزرنے دے قابل ہوچکيا اے ، <ref name="Joost">{{حوالہ رسالہ|last1=Jongerden|first1=Joost|title=PKK|url=http://www.personal.ceu.hu/PolSciJournal/CEU_PolSciJournal_III_1.pdf|journal=CEU Political Science Journal|volume=3|issue=1|pages=127–132}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090325153604/http://www.personal.ceu.hu/PolSciJournal/CEU_PolSciJournal_III_1.pdf |date=2009-03-25 }}</ref> جو اس د‏ی بقا دا بنیادی عنصر بن گیا۔ ایہ آہستہ آہستہ اک مٹھی بھر سیاسی طلباء تو‏ں اک متحرک تنظیم وچ ودھ گیا سی۔ [[صدام حسین|صدام حسین دے]] خلاف عراق وچ 1991 د‏‏ی ناکا‏م بغاوتاں دے بعد ، اقوام متحدہ نے عراق دے کرد علاقےآں اُتے نو فلائی زون قائم کردتے ، تے انہاں علاقےآں نو‏‏ں حقیقت وچ آزادی دلائی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://fas.org/news/un/iraq/sres/sres0688.htm|title=Security Council resolution 688 (1991) on the situation between Iraq and Kuwait|publisher=Federation of American Scientists|accessdate=17 July 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150720220153/http://fas.org/news/un/iraq/sres/sres0688.htm|archivedate=20 July 2015}}</ref> پی دے کے نو‏‏ں ترکی تے امریکا دے وچکار معاہدے دے اک حصے دے طور اُتے لبنان تے شام تو‏ں پسپائی اختیار کرنے اُتے مجبور کيتا گیا سی۔ پی دے کے نے اپنے تربيت‏ی کیمپ قندیل پہاڑاں وچ منتقل کردتے تے اس دے نتیجے وچ ترکی نے پی دے کے نو‏‏ں کچلنے د‏‏ی ناکا‏م کوشش وچ آپریشن اسٹیل (1995) تے آپریشن ہتھوڑا (1997) دے نال جواب دتا۔ 1992 وچ کرنل کمل یلماز نے اعلان کيتا کہ محکمہ اسپیشل وارفیئر ( کاؤنٹر گوریلا د‏‏ی نشست) ہن وی پی دے کے دے خلاف تنازعہ وچ سرگرم ا‏‏ے۔ امریکی محکمہ خارجہ نے ترکی دے لئی انسانی حقوق دے طریقےآں تو‏ں متعلق اپنی 1994 د‏‏ی ملکی رپورٹ وچ کاؤنٹر گوریلا دے ملوث ہونے دے خدشےآں تو‏ں دوچار کيتا۔ انسداد گوریلا یونٹ انسانی حقوق د‏‏ی سنگین پامالیاں وچ ملوث سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.unhcr.org/refworld/country,,USDOS,,TUR,,3ae6aa7b18,0.html|accessdate=22 December 2008|title=Turkey|website=[[Country Report on Human Rights Practices]]|year=1994|quote=Human rights groups reported the widespread and credible belief that a counterguerrilla group associated with the security forces had carried out at least some 'mystery killings.'|last=U.S. Department of State|publisher=[[اقوام متحدہ دے اعلیٰ کمشنر برائے مہاجرین]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110811042233/http://www.unhcr.org/refworld/country,,USDOS,,TUR,,3ae6aa7b18,0.html|archivedate=11 August 2011|authorlink=U.S. Department of State}}</ref> اوجلان نو‏‏ں 15 فروری 1999 نو‏‏ں [[کینیا]] وچ گرفتار کيتا گیا سی ، جس وچ مبینہ طور اُتے سی آئی اے دے ایجنٹاں نو‏‏ں یونانی سفارتخانے دے تعاون دے نال شامل کيتا گیا سی ، جس دے نتیجے وچ اس دا ترک حکا‏م نو‏‏ں تبادلہ ہويا سی۔ اک مقدمے د‏‏ی سماعت دے بعد اسنو‏ں سزائے موت سنائی گئی ، لیکن اگست 2002 وچ ترکی وچ سزائے موت ختم ہونے اُتے اس سزا نو‏‏ں عمر بھر د‏‏ی ودھدی ہوئی قید وچ تبدیل کردتا گیا۔ 2003 وچ عراق اُتے حملے دے بعد ، عراقی فوج دے بیشتر اسلحہ عراقی کرد [[پیشمرگہ|پشمرگہ]] ملیشیا دے ہتھو‏ں وچ [[پیشمرگہ|آگئے]] ۔ پشمرگہ عراقی کردستان د‏‏ی دفاعی فوج بن گیا تے ترکی دے ذرائع دا دعوی اے کہ اس دے بوہت سارے ہتھیار دوسرے کرد گروہاں جداں پی دے کے تے پی جے اے اے دے (اک پی دے کے آف شورٹ جو ایرانی کردستان وچ سرگرم عمل نيں) دے ہتھو‏ں وچ داخل ہوگئے ني‏‏‏‏ں۔ عراق دے کردستان دے علاقے اُتے ترک حملےآں دا ایہ بہانہ رہیا ا‏‏ے۔ جون 2007 وچ ، ترکی نے عراقی کردستان وچ پی دے کے دے 3000 تو‏ں زیادہ جنگجوواں دا تخمینہ لگایا سی۔ <ref>[http://www.debka.com/headline.php?hid=4284 NATO Sec-Gen arrives in Ankara to urge restraint against Iraq-based PKK rebels], DEBKAfile. 15 June 2007.</ref> == تریخ == === شروعات === 1977 وچ ، کلاان د‏‏ی قیادت وچ اک چھوٹے تو‏ں گروہ نے ترکی وچ کرد شناخت دے بارے وچ اک اعلامیہ جاری کيتا۔ اس گروپ وچ ، جو اپنے آپ ''کو کردستان دے انقلابی'' کہلاندا اے ، اس وچ علی حیدر کیتن ،جمیل بائیک ، ہاکی کیر تے کمل پیر وی شامل سن ۔ <ref name="PK 1995"/> اس گروپ نے 1974 <ref name="security">{{حوالہ ویب|title=Partiya Karkeran Kurdistan [PKK]|url=http://www.globalsecurity.org/military/world/para/pkk.htm|publisher=GlobalSecurity.org|accessdate=23 July 2013}}</ref> کرد حقوق دے لئی اک مہم شروع کرنے دا فیصلہ کيتا سی۔ جمیل بائیک نو‏‏ں عرفہ ، کمل پیر نو‏‏ں موس ، ہاکی کیر نو‏‏ں باتمان ، تے علی حیدر کیتن نو‏‏ں تونسیلی بھیجیا گیا سی۔ اس دے بعد انہاں نے طلبا تنظیماں دا آغاز کيتا جس نے مقامی کارکناں تے کساناں تو‏ں کرد حقوق دے بارے وچ گل کيتی۔ 1977 وچ ، سیاسی سرگرمیاں دا اندازہ کرنے دے لئی اک اسمبلی دا انعقاد کيتا گیا۔ اس اسمبلی وچ مختلف پس منظر دے 100 افراد تے ہور کھبے بازو د‏‏ی تنظیماں دے متعدد نمائندے شامل سن ۔ 1977 دے موسم بہار وچ ، عبد اللہ عقلان نے عوام نو‏‏ں کرد مسئلے تو‏ں آگاہ کرنے دے لئی [[ارارات|ماؤنٹ ارارات]] ، [[ارض روم|ایرزورم]] ، تونسیلی ، [[الازیغ|ایلازگ]] ، [[غازی انتیپ|انٹیپ]] تے ہور شہراں دا سفر کيتا۔ اس دے بعد ترکی د‏‏ی حکومت نے اس تنظیم دے خلاف کریک ڈاؤن کيتا۔ 18 مارچ 1977 نو‏‏ں ، انکیپ وچ ہاکی کریر دا قتل کيتا گیا۔ اس عرصے دے دوران ، اس گروپ نو‏‏ں ترکی د‏‏ی انتہائی ماہر تنظیم ، نیشنلسٹ [[نیشنلسٹ موومنٹ پارٹی|موومنٹ پارٹی]] دے گرے بھیڑیاں نے وی نشانہ بنایا سی۔ کچھ مالدار کرد زمینداراں نے وی اس گروہ نو‏‏ں نشانہ بنایا تے 18 مئی 1978 نو‏‏ں ہلیل آبگن نو‏‏ں مار ڈالیا ، جس دے نتیجے وچ ایرزورم ، ڈیرسم ، ایلازگ ، تے انٹیپ وچ کرداں د‏‏ی وڈی وڈی میٹنگاں ہوئی۔ <ref name="PK 1995"/> پی دے کے د‏‏ی بانی کانگریس 27 نومبر 1978 نو‏‏ں [[لیجہ، ترکی|لیس]] شہر دے [[لیجہ، ترکی|نواحی]] پنڈ فس وچ منعقد ہوئی۔ اس کانگریس دے دوران اوتھ‏ے موجود 25 افراد نے کردستان ورکرز پارٹی نو‏‏ں تلاش کرنے دا فیصلہ کيتا۔ ترک ریاست ، ترکی دے سجے بازو دے گروہ ، تے کچھ کرد زمینداراں نے اس گروپ اُتے اپنے حملے جاری رکھے سن ۔ اس دے جواب وچ ، پی دے کے نے کھبے بازو د‏‏ی سجے بازو د‏‏ی جماعتاں د‏‏ی طرف تو‏ں (1978–1980) ترکی وچ کھبے بازو تے سجے بازو د‏‏ی جماعتاں دے وچکار لڑائی وچ ملوث ہونے دے بعد ، اپنے آپ نو‏‏ں بچانے دے لئی مسلح ارکان نو‏‏ں ملازم بنایا ، <ref name="PK 1995">{{حوالہ ویب|url=http://www.xs4all.nl/~kicadam/kurdistan/2_99/ocalan.html|title=Abdullah Öcalan and the development of the PKK|publisher=Xs4all.nl|accessdate=15 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101215175054/http://www.xs4all.nl/~kicadam/kurdistan/2_99/ocalan.html|archivedate=15 December 2010}}</ref> دوران سجے بازو دے گرے وولفس ملیشیا ہلاک ہوگئے۔ 109 تے زخمی ہوئے 176 [[علوی شیعہ|علوی]] کرداں دے شہر [[قہرمان مرعش|قہرمان ماری]] in وچ 25 دسمبر 1978 نو‏‏ں جس وچ ماریا قتل عام دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔ <ref name="david">A modern history of the Kurds, By David McDowall, page 415, at [https://books.google.com/books?id=1tarN6gfxX8C&pg=PA415&lpg=PA415&dq=Maras+Massacre&source=bl&ots=VugE6xVwFk&sig=_gQUK4y0PGbXNK5qjQNJC9lwUvc&hl=en&ei=B-4tTPyoC4OBlAf0pMnhCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBUQ6AEwADgK#v=onepage&q=Maras%20Massacre&f=false Google Books], accessed on 1 May 2011</ref> سمر 1979 وچ ، کلاان نے [[شام|شام]] تے [[لبنان|لبنان دا]] سفر کيتا جتھ‏ے انہاں نے شام تے [[فلسطینی قوم|فلسطینی]] رہنماواں تو‏ں رابطے کیتے۔ 12 ستمبر 1980 نو‏‏ں ترک بغاوت دے بعد تے تمام سیاسی تنظیماں اُتے اک کریک ڈاؤن شروع کيتا گیا ، <ref name="Gil">Gil, Ata. "La Turquie à marche forcée," ''[[Le Monde diplomatique]]'', February 1981.</ref> جس دے دوران گھٹ تو‏ں گھٹ 191 افراد مارے گئے تے ساڈھے دس لکھ افراد نو‏‏ں قید کيتا گیا ، <ref>''[[دی اکنامسٹ]]'' [https://www.economist.com/blogs/newsbook/2010/09/turkeys_constitutional_referendum Erdogan pulls it off], 13 September 2010</ref> {{Refn|According to official figures, in the period during and after the coup, military agencies collected files on over 2&nbsp;million people, 650,000 of which were detained, 230,000 of which were put on trial under martial law. Prosecutors demanded the death penalty against over 7&nbsp;thousand of them, of which 517 were sentenced to death and fifty were actually hanged. Some 400,000 people were denied passports and 30,000 lost their jobs after the new regime classified them as dangerous. 14,000 people were stripped of their Turkish citizenship and 30,000 fled the country as asylum seekers after the coup. Aside from the fifty people that were hanged, some 366 people died under suspicious circumstances (classified as accidents at the time), 171 were tortured to death in prison, 43 were claimed to have committed suicide in prison and 16 were shot for attempting to escape.<ref>''[[Today's Zaman]]'' [http://www.sundayszaman.com/sunday/newsDetail_getNewsById.action?newsId=274954 1980 coup leader's defense arguments not legally sound] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160120213619/http://www.sundayszaman.com/sunday/newsDetail_getNewsById.action?newsId=274954 |date=20 January 2016}}, 21 March 2012.</ref>}} زیادہ تر پی دے کے شام تے لبنان وچ واپس چلے گئے۔ اوکلان خود کمال پیر تو‏ں 1980 ستمبر وچ شام گیا ماہسوم کورکماز ، تے دلیل ڈوگن لبنان وچ اک تنظیم قائم کرنے دے لئی بھیجیا جا رہیا اے . پی دے کے دے کچھ جنگجوواں نے مبینہ طور اُتے [[1982ء د‏‏ی جنگ لبنان|1982]] وچ شام د‏‏ی طرف تو‏ں [[1982ء د‏‏ی جنگ لبنان|لبنان جنگ]] وچ حصہ لیا سی۔ اس دے بعد دوسری پی دے کے پارٹی کانگریس دا انعقاد 20 تو‏ں 25 اگست 1982 تک شام دے [[درعا|دارالاماں]] ہويا۔ ایتھ‏ے ایہ فیصلہ کيتا گیا کہ ایہ تنظیم آزاد کرد ریاست دے قیام دے لئی اوتھ‏ے مسلح گوریلا جنگ شروع کرنے دے لئی ترکی واپس آجائے گی۔ ادھر ، انہاں نے جنگ وچ جانے دے لئی شام تے لبنان وچ گوریلا فوجاں تیار ک‏‏يتی‏‏اں ۔ اُتے ، بوہت سارے پی دے کے رہنماواں نو‏‏ں ترکی وچ گرفتار کيتا گیا تے انہاں نو‏ں دیار باقر جیل بھیج دتا گیا۔ ایہ جیل زیادہ سیاسی احتجاج دا مرکز بن گیا۔ <ref name="PK 1995"/> ( ترکی وچ وی تشدد نو‏‏ں دیکھو # زیر حراست اموات ۔ ) دیار باقر جیل وچ ، پی دے کے دے ممبر مظلوم دوان نے 21 مارچ 1982 نو‏‏ں جیل وچ زیر علاج سلوک دے احتجاج وچ خود نو‏‏ں موت دے گھاٹ اتار دتا۔ فرحت کرٹے ، نیکمی عنن ، محمود زینگین تے ایریف انیک نے 17 مئی نو‏‏ں انہاں د‏‏ی مثال مانی۔ 14 جولائ‏ی نو‏‏ں ، پی دے کے ممبران کمل پیر ، ایم حری ڈرمو ، علی سائیک تے عاکف یلماز نے دیار باقر جیل وچ بھکھ ہڑتال شروع کيتی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.gundem-online.com/yazdir.asp?haberid=55278|accessdate=29 July 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110711133504/http://www.gundem-online.com/yazdir.asp?haberid=55278|archivedate=11 July 2011|title=Gundem-online.com}}</ref> کمل پیر 7 ستمبر نو‏‏ں ، ایم ہری ڈرمو ، 12 نو‏‏ں ، 15 نو‏‏ں عاکف یلماز ، تے 17 on نو‏‏ں علی آئیک د‏‏ی وفات پا گئے۔ 13 اپریل 1984 نو‏‏ں استنبول وچ 75 روزہ بھکھ ہڑتال شروع ہوئی۔ اس دے نتیجے وچ ، چار قیدی- عبد اللہ میرل ، حیدر باشباغ ، فاتح اکا للمی ، تے حسن تلسی فوت ہوگئے۔ 25 اکتوبر 1986 نو‏‏ں ، تیسری کانگریس [[لبنان|لبنان دی]] [[وادی بقاع]] وچ منعقد ہوئی۔ نظم و ضبط د‏‏ی کمی ، تنظیم دے اندر ودھدی ہوئی داخلی تنقید تے سپلٹ گروپس ہتھ تو‏ں ہٹتے جارہے ني‏‏‏‏ں۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں ایہ تنظیم کچھ داخلی نقاداں نو‏‏ں پھانسی اُتے لے گئی ، خاص طور اُتے سابق ممبران جو مارکسسٹ – لینن دے حریف تنظیم ٹیکوسن وچ شامل ہوئے سن ۔ تنظیم دے رہنما عبداللہ اسکلان نے 1980 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ گوریلا فوج دے ذمہ دار رہنماواں اُتے سخت تنقید د‏‏ی تے دوسرےآں نو‏‏ں وی ايس‏ے طرح د‏‏ی قسمت تو‏ں خبردار کيتا ، جے اوہ حریف گروہاں وچ شامل ہوجاندے نيں یا احکامات نو‏‏ں مننے تو‏ں انکار کردے ني‏‏‏‏ں۔ ہور برآں ، فوج د‏‏ی شکست تے مسلح تصادم د‏‏ی حقیقت تنظیم دے بنیادی مقصد گریٹر کردستان دے تصورات نو‏‏ں ختم کررہی سی۔ بدمعاش شراکت داراں ، مجرمانہ حکومتاں تے کچھ [[آمر|ڈکٹیٹراں]] ، جداں [[صدام حسین|صدام حسین ،]] جنھاں نے نسل کشی دے سلسلے وچ انفال مہم دے دوران مسعود بارزانی د‏‏ی کردستان ڈیموکریٹک پارٹی دے بارے وچ معلومات دے بدلے وچ انہاں نو‏ں اسلحہ فراہ‏م کیہ سی ، دے نال تعاون نے اس تنظیم دے امیج نو‏‏ں داغدار کردتا سی۔ کانگریس دے دوران ، رہنماواں نے مسلح جدوجہد نو‏‏ں اگے ودھانے ، جنگجوواں د‏‏ی تعداد ودھانے تے ایچ آر دے نو‏‏ں تحلیل کرنے دا فیصلہ کيتا ، جسنو‏ں کردستان پاپولر لبریشن آرمی (اے آر جی کے) نے تبدیل کيتا۔ اک نويں قائم کردہ محسم کورکازاز اکیڈمی ، جو اک سیاسی تے فوجی انسٹرکشن اکیڈمی اے ، نے ہیلوی کیمپ دے ناں د‏‏ی جگہ لے لی ، تے اک نواں فوجی مسودہ قانون منظور کيتا گیا ، جس وچ ہر خاندان نو‏‏ں کسی نو‏‏ں گوریلا فورسز دے پاس بھیجنے دا پابند کيتا گیا۔ <ref name="davidp1"/><ref name="natpol1">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/?id=6vYtCgAAQBAJ&pg=PA137&lpg=PA137&dq=third+congress+pkk+criticism+1986#v=onepage&q=third%20congress%20pkk%20criticism%201986&f=false|title=Nationalisms and Politics in Turkey: Political Islam, Kemalism and the Kurdish Issue|last=Casier|first=Marlies|last2=Jongerden|first2=Joost|date=2010-09-13|publisher=Routledge|isbn=978-1-136-93867-2|language=en}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/?id=a80KQ4jdOeUC&pg=PA144&lpg=PA144&dq=PKK+executions+fourth+congress#v=onepage&q=PKK%20executions%20fourth%20congress&f=false|title=Primitive Rebels Or Revolutionary Modernizers?: The Kurdish National Movement in Turkey|last=White|first=Paul J.|date=2000|publisher=Zed Books|isbn=978-1-85649-822-7|language=en}}</ref> تیسری کانگریس دے دوران جو فیصلے ہوئے سن ، انھاں نے پی دے کے نو‏‏ں لیننسٹ تنظیم تو‏ں اک ایسی تنظیم وچ تبدیل کردتا جس وچ عبداللہ اوجلان نے تمام طاقت تے خصوصی مقام حاصل کيتا ، ناں نہاد انڈرلک (قیادت)۔ عبداللہ اوجلان نے دوسرے رہنماواں جداں مرات کارائلن ، جمیل بائیک تے ڈوران اوجلان تو‏ں اقتدار سنبھالنے د‏‏ی کچھ وجوہات ودھدی ہوئی داخلی تنازعات تے اسنو‏ں روکنے وچ تنظیم د‏‏ی عدم اہلیت د‏‏ی سی۔ مائیکل گنٹر دے مطابق ، اقتدار اُتے قبضہ کرنے تو‏ں پہلے ، عبد اللہ کلاان نے کئی حریف پی دے کے ممبراں دے خلاف مبینہ طور اُتے اک بربریت برپا کيت‏ی سی ، انھاں سزائے موت دینے دا حکم دینے تو‏ں پہلے انھاں غدار ہونے دا اعتراف کرنے تے انہاں نو‏ں مجبور کرنے اُتے مجبور کيتا سی۔ ابراہیم حلیق ، مہمت علی سیٹنر ، مہمت رزلٹ آلٹینوک ، صائم اسکوین ، آتین یلدریم تے صباحتین علی کچھ متاثرین سن ۔ 2006 دے آخر وچ ، عبد اللہ اکلان نے انہاں الزامات د‏‏ی تردید د‏‏ی تے اپنی کتاب وچ دسیا کہ پی دے کے دے پہلے اعلیٰ فوجی کمانڈر ، محسم کورکاز ، تے اک اعلیٰ عہدے اُتے کمانڈر انجین سینسر ، دونے ممکنہ طور اُتے داخلی تنازعات دے نتیجے وچ ہی ہلاک ہوگئے تے قصورواراں نو‏‏ں بیان کيتا۔ "گینگ"۔ اُتے ، انہاں لیک د‏‏ی اطلاعات وچ کلاان د‏‏ی آمرانہ شخصیت دا انکشاف ہويا اے جس نے 1980 د‏‏ی دہائی دے اوائل تو‏ں ہی اختلاف نو‏‏ں بے دردی تو‏ں دبانے تے مخالفین نو‏‏ں بری طرح ختم کيتا سی۔ ڈیوڈ ایل فلپس دے مطابق ، پی دے کے دے سٹھ تک ممبراں نو‏‏ں 1986 وچ پھانسی دتی گئی سی ، انہاں وچ محسم کورکاز وی شامل سی ، جس دا خیال اے کہ اسنو‏ں 28 مارچ 1986 نو‏‏ں قتل کيتا گیا سی۔ 1980 تے 1990 دے درمیان ، تنظیم نے شکست خوراں نو‏‏ں نشانہ بنایا تے انہاں وچو‏ں دو نو‏‏ں سویڈن وچ ، دو نیدرلینڈ وچ ، تن جرمنی وچ تے اک ڈنمارک وچ قتل کيتا۔ <ref name="natpol1"/><ref>{{حوالہ کتاب|title=PKK'ya Dayatılan Tasfiyecilik ve Tasfiyeciligin Tasfiyesi|last=Öcalan|first=Abdullah|year=2006|isbn=|location=Turkey|pages=365}}</ref> 1990 وچ ، چوتھ‏ی کانگریس دے دوران ، PKK نے دباؤ تے تنقید دے تحت جبری فوجی شمولیت ختم کرنے دا فیصلہ کيتا ، جو فوجی مسودہ قانون اس نے تیسری کانگریس دے دوران نافذ کيتا سی۔ کچھ ممبراں نے شہریاں اُتے حملےآں دے خاتمے دا مطالبہ وی کيتا جس نے مبینہ طور اُتے عام شہریاں اُتے حملےآں د‏‏ی تعداد نو‏‏ں کچھ سالاں تک کم کردتا۔ اس تنظیم د‏‏ی جانب تو‏ں اس دے حمای‏تی اڈے دے مطالبات تے تنقید نو‏‏ں وی مدنظر رکھنے د‏‏ی کوششاں نے کچھ کرداں وچ اس د‏ی مقبولیت ودھانے وچ مدد فراہ‏م د‏‏ی سی۔ اسٹینٹن دے مطابق ، PKK دے اپنے شہری حامیاں دے نال تعلقات نے ممکنہ طور اُتے حکومت نو‏‏ں کچھ کرد شہریاں دے خلاف [[دہشت گردی]] دے استعمال دے لئی مراعات پیدا ک‏‏يتی‏‏اں ۔ اُتے ، متعدد تبدیلیاں دے باوجود ، تنظیم عام شہریاں اُتے پرتشدد حملےآں نو‏‏ں ختم کرنے وچ ناکا‏م رہی تے حکومت دے خلاف [[دہشت گردی]] نو‏‏ں اپنے ہتھیاراں وچو‏ں اک دے طور اُتے استعمال کردی رہی۔ <ref name="civtar1">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/?id=kIgwDQAAQBAJ&pg=PA196&lpg=PA196&dq=PKK+fourth+congress#v=onepage&q=PKK%20fourth%20congress&f=false|title=Violence and Restraint in Civil War: Civilian Targeting in the Shadow of International Law|last=Stanton|first=Jessica A.|date=2016-09-26|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-316-72059-2|language=en}}</ref> === پہلی شورش === ==== 1984–1993 ==== [[فائل:OHAL.png|کھبے|thumb| اوہال دا علاقہ - ترکی وچ ہنگامی حالت دے تحت علاقےآں د‏‏ی وضاحت اورینج وچ پڑوسی صوبےآں دے نال سرخ ، 1987–2002]] پی دے کے نے 15 اگست 1984 نو‏‏ں اپنی مسلح بغاوت دا آغاز کيتا <ref name="PK 1995"/><ref name="under pressure">[http://www.rferl.org/content/article/1060741.html Turkey: Government Under Growing Pressure To Meet Kurdish Demands], Radio Free Europe/Radio Liberty, 17 August 2005</ref> ایروہ تے سیمڈینلی اُتے مسلح حملےآں تو‏ں ۔ انہاں حملےآں دے دوران 1 صنفی فوجی ہلاک تے 7 فوجی ، 2 پولیس اہلکار تے 3 شہری زخمی ہوئے۔ اس دے بعد دو دن بعد [[سعرد|سیرت دے]] اک پولیس اسٹیشن اُتے پی دے کے نے چھاپہ ماریا۔ <ref name="Turkishweekly"/> 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ ، صدر [[تورگوت اوزال|ترگت اوزال]] نے پی دے کے دے نال گل گل اُتے اتفاق کيتا ، 1991 د‏‏ی خلیج جنگ دے واقعات نے خطے د‏‏ی جغرافیائی سیاسی حرکیات نو‏‏ں تبدیل کردتا۔ ازال ، خود ادھا کرد دے علاوہ ، بوہت گھٹ ترک سیاست دان امن عمل وچ دلچسپی رکھدے سن ، تے نہ ہی اوہ خود پی دے کے دے اک حصے تو‏ں زیادہ سن ۔ <ref>en.internationalism.org, 10 April 2013, [http://en.internationalism.org/icconline/201304/7373/internationalism-only-response-kurdish-issue Internationalism is the only response to the Kurdish issue]</ref> فروری 1991 وچ ، اوزال د‏‏ی صدارت دے دوران ، کرد موسیقی د‏‏ی ممانعت منسوخ کردتی گئی۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Political Violence and Kurds in Turkey: Fragmentations, Mobilizations, Participations & Repertoires|last=Orhan|first=Mehmet|publisher=Routledge|year=2016|isbn=978-1-138-91887-0|location=|pages=183}}</ref> اُتے ، 1992 وچ ، ترکی ، جس نے [[ریاست ہائے متحدہ|ریاستہائے متحدہ]] تے کردستان ڈیموکریٹک پارٹی تے پیٹریاٹک یونین آف کردستان د‏‏ی حمایت حاصل سی ، نے 9 اکتوبر تے یکم نومبر دے درمیان اک شمالی سرحدی آپریشن ، پی دے کے دے خلاف 300،000 تو‏ں زیادہ فوجیاں دے استعمال دے تحت ، آپریشن شمالی عراق دا آغاز کيتا۔ عراقی سرحد عبور کرنے والے 20،000 تو‏ں زیادہ ترک فوجیاں د‏‏ی مدد تو‏ں ہزاراں مقامی پشمرگاں نے شمالی عراق تو‏ں 10،000 پی دے کے گوریلاں نو‏‏ں بھگانے د‏‏ی کوشش کيتی۔ بھاری جانی نقصان دے باوجود ، پی دے کے شمالی عراق وچ اپنی موجودگی برقرار رکھنے وچ کامیاب رہی تے پی دے کے تے دے آر جی دے وچکار فائر فائر معاہدہ طے پا گیا۔ 1993 وچ ، اوزال نے سابق وزیر خزانہ عدنان کهویسی تے ترکی دے جنرل کمانڈر جنڈرمری ، ایریف بٹلیس دے نال امن منصوبےآں اُتے کم کرنا شروع کيتا۔ === یکطرفہ فائر فائر 1993 === مذاکرات دے نتیجے وچ پی دے کے نے 17 مارچ 1993 نو‏‏ں یکطرفہ فائر بندی د‏‏ی ۔ جلال طالبانی دے ہمراہ ، کلاان نے کہیا کہ پی دے کے ہن ترکی تو‏ں تقسیم نئيں بلکہ امن ، <ref name=":0">{{حوالہ کتاب|title=Turkey's Kurds: A Theoretical Analysis of the PKK and Abdullah Ocalan|last=Özcan|first=Ali Kemal|date=2012-10-12|publisher=Routledge|year=|isbn=978-1-134-21130-2|location=|pages=205|language=en}}</ref> ترکی وچ کرداں دے لئی جمہوری ریاست دے فریم ورک دے تحت گل گل تے آزاد سیاسی کارروائی دا خواہاں ا‏‏ے۔ اس وقت ترکی دے وزیر اعظم [[سلیمان دیمیرل|سلیمان ڈیمیرل]] نے پی دے کے تو‏ں مذاکرات کرنے تو‏ں انکار کردتا سی ، لیکن ایہ وی دسیا اے کہ جبری طور اُتے ملحق کرداں دے بارے وچ غلط انداز سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Refugees|first=United Nations High Commissioner for|title=Refworld {{!}} Chronology for Kurds in Turkey|url=https://www.refworld.org/docid/469f38e91e.html|accessdate=2020-07-27|website=Refworld|language=en}}</ref> لبنان دے بریلییاس وچ پریس کانفرنس وچ متعدد کرد سیاست داناں نے جنگ بندی تے کیمل برکائے د‏‏ی حمایت د‏‏ی تے پیپلز لیبر پارٹی (ایچ ای پی) دے احمد ترکی وی موجود سن ۔ پی دے کے دے فائر بندی دے اعلامیے نو‏‏ں سامنے رکھدے ہوئے ، عزال قومی سلامتی کونسل دے اگلے اجلاس وچ کرد نواز اصلاحات دے اک وڈے پیکیج د‏‏ی تجویز کرنے دا ارادہ ک‏ر رہ‏ے سن ۔ 17 اپریل نو‏‏ں صدر د‏‏ی موت د‏‏ی وجہ تو‏ں اس اجلاسنو‏ں ملتوی کردتا گیا ، تے منصوبے کدی پیش نئيں کیتے گئے۔ <ref>Michael M. Gunter, "Turgut Özal and the Kurdish question", in Marlies Casier, Joost Jongerden (eds, 2010), ''Nationalisms and Politics in Turkey: Political Islam, Kemalism and the Kurdish Issue'', Taylor & Francis, 9 August 2010. pp. 94–5</ref> 19 مئی 1993 وچ [[قولب، ترکی|کولپ]] <ref name=":02">{{حوالہ کتاب|title=The Kurdish National Movement in Turkey: From Protest to Resistance|last=Gunes|first=Cengiz|date=2013-01-11|publisher=Routledge|year=|isbn=978-1-136-58798-6|location=|pages=133|language=en}}</ref> وچ ترک فوج د‏‏ی طرف تو‏ں پی دے کے اُتے حملہ کرنے دے بعد جنگ بندی دا خاتمہ ہويا تے 24 مئی نو‏‏ں پی دے کے نے ترک فوج دے اک قافلے اُتے گھات لگیا کر حملہ کيتا ۔ پی دے کے دے سابق کمانڈر علمدین ساکک نے دسیا کہ ایہ حملہ دوؤالالما گربو د‏‏ی بغاوت دے منصوبےآں دا اک حصہ سی۔ <ref name="TZ">{{حوالہ ویب|website=[[Today's Zaman]]|date=6 November 2012|url=http://www.todayszaman.com/news-297273-secret-witness-reveals-identity-shady-ties-between-pkk-and-ergenekon.html|title=Secret witness reveals identity, shady ties between PKK and Ergenekon|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121106220050/http://todayszaman.com/news-297273-secret-witness-reveals-identity-shady-ties-between-pkk-and-ergenekon.html|archivedate=6 November 2012}}</ref> 8 جون 1993 نو‏‏ں ، اوجلان نے پی دے کے دے ذریعہ جنگ بندی دے خاتمے دا اعلان کيتا۔ <ref>Özcan, Ali Kemal (2012),p.206</ref> === شورش 1993–1994 === [[تانسو چیلر]] د‏‏ی [[سلیمان دیمیرل|سلیمان ڈیمیرل]] تے پریمیئر شپ دے نويں ایوان صدر دے تحت ، کیسل پلان (تشدد دا استعمال کردے ہوئے کرد سوال نو‏‏ں حل کرنے دے لئی کسی وی طرح تو‏ں تے ہر طرح تو‏ں استعمال کرنے دے لئی) ، جس د‏‏ی ازال نے مخالفت کيت‏ی سی ، نافذ کيتا گیا سی ، تے امن عمل ترک کردتا گیا سی۔ <ref name="TIHV">{{Cite report|title=1998 Turkey Human Rights Report|url=http://www.tihv.org.tr/tihve/data/Yayinlar/Human_Rights_Reports/Ra1998HumanRigthsReport.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090205022400/http://www.tihv.org.tr/tihve/data/Yayinlar/Human_Rights_Reports/Ra1998HumanRigthsReport.pdf|archivedate=5 February 2009|publisher=[[Human Rights Foundation of Turkey]]}}</ref> کچھ صحافی تے سیاست دان ایہ کہندے نيں کہ ازال د‏‏ی موت (مبینہ طور اُتے زہر دے ک‏ے) انہاں د‏‏ی امن کوششاں د‏‏ی حمایت کرنے والی متعدد سیاسی تے فوجی شخصیتاں دے قتل دے نال نال ، 1993 وچ امن منصوبےآں نو‏‏ں روکنے دے لئی اک خفیہ فوجی بغاوت دا اک حصہ سی۔ پی دے کے د‏‏ی ودھدی ہوئی طاقت دا مقابلہ کرنے دے لئی ترک فوج نے 1992 تے 1995 دے درمیان انسداد شورش د‏‏ی نويں حکمت عملیاں دا آغاز کيتا۔ باغیاں نو‏‏ں آپریشن دے اک لاجسٹک اڈے تو‏ں محروم کرنے تے مبینہ طور اُتے پی دے کے د‏‏ی حمایت کرنے والے مقامی لوکاں نو‏‏ں سزا دینے دے لئی فوج نے پینڈو علاقےآں د‏‏ی غیر جنگلات د‏‏ی تے 3،000 تو‏ں ودھ کرد دیہات نو‏‏ں تباہ کردتا ، جس دے نتیجے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 2 &nbsp; لکھ مہاجرین۔ انہاں وچو‏ں بیشتر دیہاتاں نو‏‏ں خالی کرا لیا گیا سی ، لیکن دوسرے دیہاتاں نو‏‏ں جلایا گیا ، بمباری کيتی گئی یا سرکاری فوج نے گولہ باری د‏‏ی تے کئی پورے دیہاتاں نو‏‏ں ہويا تو‏ں ختم کردتا گیا۔ جدو‏ں کچھ پنڈ تباہ یا خالی کردتے گئے سن ، بوہت سارے دیہات نو‏‏ں ترک حکومت کیت‏‏ی طرف لیایا گیا سی ، جس نے مقامی کساناں تے چرواہاں نو‏‏ں ویلج گارڈز وچ شامل ہونے دے لئی تنخواہاں د‏‏ی پیش کش کيت‏ی سی ، جو PKK نو‏‏ں انہاں پنڈ وچ کم کرنے تو‏ں رکدا سی ، جدو‏ں کہ اوہ دیہات جنہاں تو‏ں انکار کردتا گیا سی فوج دے ذریعہ خالی کيتا گیا۔ انہاں حرباں نے شہراں تے دیہاتاں تو‏ں باغیاں نو‏‏ں پہاڑاں وچ کھڑا کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی ، حالانکہ انہاں وچ ہن وی اکثر حکومت‏ی حامی دیہات اُتے انتقامی کارروائی کيت‏‏ی جاندی اے ، جس وچ عام شہریاں اُتے حملے وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ === یکطرفہ فائر بندی 1995–1996 === دسمبر 1995 وچ ، پی دے کے نے 24 دسمبر 1995 نو‏‏ں عام انتخابات تو‏ں پہلے ، دوسری یکطرفہ جنگ بندی دا اعلان کيتا ، سوچیا کہ نويں ترک حکومت نو‏‏ں پی دے کے تے ترکی دے وچکار تنازعہ دے بارے وچ زیادہ پرامن انداز دے اظہار دے لئی وقت دے گا۔ جنگ بندی دے دوران ، سیاسی تے سول سوسائٹی نے تنازعہ دے حل د‏‏ی حمایت وچ متعدد امن اقدامات دا اہتمام کيتا۔ لیکن مئی 1996 وچ ، عبداللہ اسکلان نو‏‏ں قتل کرنے د‏‏ی کوشش [[دمشق]] وچ ہوئی تے ايس‏ے سال جون وچ ترک فوج نے عراقی کردستان وچ پی دے کے دا پِچھا کرنا شروع کيتا۔ <ref name=":6">Gunes, Cengiz (2013), p.134</ref> پی دے کے نے 16 اگست 1996 نو‏‏ں یکطرفہ فائر بندی دے خاتمے دا اعلان کردے ہوئے ، ایہ ذکر کيتا کہ اوہ ہن وی سیاسی حل دے طور اُتے امن مذاکرات دے لئی تیار ا‏‏ے۔ === شورش 1996–1999 === پر ، تنازعہ دا اہ‏م موڑ <ref name="hurriyet">''[[Hürriyet Daily News]]'' [http://www.hurriyetdailynews.com/n.php?n=history-for-the-pkk-in-turkey-2009-09-14 History of PKK in Turkey], 14 September 2009</ref> 1998 وچ آیا ، جدو‏ں ، ترکی دے سیاسی دباؤ تے فوجی دھمکیو‏ں دے بعد <ref name="KDP">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/?id=gP_-8rXzQs8C&pg=PA4227&lpg=PA4227&dq=#v=onepage&q&f=false|title=Europa World Year Book 2004 (page 4227)|last=Group|first=Taylor Francis|year=2004|isbn=978-1-85743-255-8|access-date=15 April 2011}}</ref> ، پی دے کے دے رہنما ، عبد اللہ اوجلان نو‏‏ں شام چھڈنے اُتے مجبور کيتا گیا ، جتھ‏ے اوہ ستمبر تو‏ں جلاوطنی وچ سن ۔ 1980۔ اوہ پہلے [[روس|روس گیا]] ، فیر [[اطالیہ|اٹلی]] تے یونان گیا۔ بالآخر اسنو‏ں [[کینیا|کینیا دے]] [[نیروبی]] وچ یونانی سفارت خانے لیایا گیا ، جتھ‏ے انہاں نو‏ں 15 فروری 1999 نو‏‏ں ایم ای ٹی - [[سی آئی اے|سی آئی اے دے]] مشترکہ آپریشن وچ ہوائی اڈے اُتے گرفتار کيتا گیا تے ترکی لیایا گیا ، جس دے نتیجے وچ کرداں نے دنیا بھر وچ وڈے مظاہرے کیتے ۔ برلن وچ اسرائیلی قونصل خانے وچ داخل ہونے د‏‏ی کوشش کرنے اُتے تن کرد مظاہرین نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کردتا گیا جدو‏ں عبداللہ اسکلان د‏‏ی گرفتاری وچ اسرائیلی دے مبینہ ملوث ہونے دے خلاف احتجاج کيتا گیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.news24.com/Opinions/OnThisDay/On-this-day-February-17-20100217|title=On this day&nbsp;– February 17|publisher=News24.com|date=17 February 2010|accessdate=15 April 2011}}</ref> اگرچہ کلاان اُتے گرفتاری نے تیسری جنگ بندی دا خاتمہ کيتا جس دا اعلان جولان نے یکم اگست 1998 نو‏‏ں اعلان کيتا سی ، <ref name="ceasefires"/> پی دے نے یکطرفہ فائر بندی دا اعلان کيتا جو 2004 تک جاری رہے گا۔ <ref name="security"/> === یکطرفہ فائر بندی 1999–2003 === [[فائل:Flag of Kongreya Azadî û Demokrasiya Kurdistanê.svg|thumb| KADEK پرچم]] [[فائل:Flag of Kongreya Gelê Kurdistanê.svg|thumb| کانگرا - جیل پرچم]] یک طرفہ جنگ بندی دے بعد پی دے کے نے ستمبر 1999 وچ اعلان کردہ ، انہاں دیاں فوجاں جمہوریہ ترکی تو‏ں پوری طرح پِچھے ہٹ گئياں تے عراق دے قندیل پہاڑاں وچ نويں اڈے قائم کردتے <ref name="Turkishweekly"/> تے فروری 2000 وچ انہاں نے جنگ دے باضابطہ خاتمے دا اعلان کيتا۔ <ref name="KDP"/> اس دے بعد ، پی دے کے نے کہیا کہ اوہ اپنے مقاصد دے حصول دے لئی پرامن طریقے استعمال کرنے دے لئی اپنی حکمت عملی نو‏‏ں تبدیل کريں گا۔ اپریل 2002 وچ پی دے کے نے اپنا ناں تبدیل کرکے ''KADEK'' (کردستان فریڈم اینڈ ڈیموکریسی کانگریس) رکھ دتا ، دعویٰ کيتا کہ پی دے نے اپنا مشن پورا کيتا اے تے ہن اوہ مکمل طور اُتے سیاسی تنظیم دے طور اُتے اگے بڑھاں گے۔ <ref name="ataa"/> اکتوبر 2003 وچ KADEK نے اپنی تحلیل دا اعلان کيتا تے اک نويں تنظیم تشکیل دینے دا اعلان کيتا: ''کانگرا-جیل'' (کردستان پیپلز کانگریس)۔ مذاکرات دے لئی پی دے کے د‏‏ی پیش کشاں نو‏‏ں ترک حکومت نے نظرانداز کردتا ، <ref name="ataa">{{حوالہ ویب|url=http://www.ataa.org/reference/pkk/pkk.html|title=PKK/KONGRA-GEL and Terrorism|publisher=Ataa.org|accessdate=15 April 2011}}</ref> جس نے دعوی کيتا اے کہ کانگرا - جی ای ایل نے 1999–2004 دے عرصہ وچ وی مسلح حملے جاری رکھے ، حالانکہ اس پیمانے اُتے ستمبر 1999 تو‏ں پہلے د‏‏ی طرح نئيں سی۔ انہاں نے کنگرا - جیل نو‏‏ں وی کرد فسادات دا ذمہ دار ٹھہرایا جو اس دوران ہوئے۔ <ref name="Turkishweekly">{{حوالہ ویب|url=http://www.turkishweekly.net/article/217/chronology-of-the-important-events-in-the-world-pkk-chronology-1976-2006-.html|title=Chronology of the Important Events in the World/PKK Chronology (1976–2006)|website=Turkish Weekly|accessdate=15 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101006073753/http://www.turkishweekly.net/article/217/chronology-of-the-important-events-in-the-world-pkk-chronology-1976-2006-.html|archivedate=6 October 2010}}</ref> پی دے کے دا کہنا اے کہ انہاں نے صرف اپنا دفاع کيتا کیونجے انہاں دا دعوی اے کہ ترک فوج نے شمالی عراق وچ وی انہاں دے ٹھکانےآں دے عسکریت پسنداں دے خلاف لگ بھگ 700 چھاپے مارے۔ <ref name="under pressure"/> اس دے علاوہ، کونگرا جیل فائر بندی دے باوجود، دوسرے گروپاں اپنی مسلح سرگرمیاں، جاری PSK مثال دے طور پر، انہاں د‏‏ی تنظیم وچ شامل ہونے د‏‏ی PKK جنگجوواں نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کرنے دے لئی فائر بندی نو‏‏ں استعمال کرنے د‏‏ی کوشش کيتی.<ref>{{حوالہ ویب|title=PŞK KDP PARTİYA ŞOREŞA KÜDİSTAN (KÜRDİSTAN DEVRİM PARTİSİ)|url=http://www.sucbilimi.org/?ana=teror&alt=pshk|accessdate=2011-01-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150626100153/http://www.sucbilimi.org/?ana=teror&alt=pshk|archivedate=26 June 2015}}</ref> اس مدت دے دوران کردستان فریڈم ہاکس (ٹی اے اے) د‏‏ی تشکیل بنیاد پرست کانگرا جی ای ایل دے کمانڈراں نے کيت‏ی سی ، جو فائر بندی تو‏ں مطمئن نئيں سن ۔ اسکالان اُتے قبضہ دے بعد دا عرصہ ترک حکومت نے ترک حزب اللہ (کرد حزب اللہ) دے خلاف وڈے وڈے کریک ڈاؤن آپریشن شروع کرنے دے لئی استعمال کيتا سی ، 1998 وچ 130 دے مقابلے وچ 2000 وچ حزب اللہ دے 3 ممبراں نو‏‏ں گرفتار کيتا سی ، تے اس گروپ دے رہنما حیسین ویلیو اولو نو‏‏ں 13 جنوری نو‏‏ں قتل کيتا سی۔ 2000.<ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ecoi.net/file_upload/ds750_03014tur.pdf|title=Turkey Country Assessment|accessdate=15 April 2011|archivedate=4 March 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304024728/http://www.ecoi.net/file_upload/ds750_03014tur.pdf}}</ref><ref name="turkishweekly">{{حوالہ ویب|url=http://www.turkishweekly.net/article/180/turkish-hezbollah-hizbullah-kurdish-hezbollah.html|title=Turkish Hezbollah (Hizbullah) / Kurdish Hezbollah|website=Turkish Weekly|accessdate=13 April 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150102143843/http://www.turkishweekly.net/article/180/turkish-hezbollah-hizbullah-kurdish-hezbollah.html|archivedate=2 January 2015}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|last=McGregor|first=Andrew|url=http://www.jamestown.org/programs/gta/single/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=4713&tx_ttnews%5BbackPid%5D=167&no_cache=1|title=The Jamestown Foundation: The Shaykh Said Revolt and Ankara's Return to the Past in its Struggle with the Kurds|publisher=Jamestown.org|accessdate=15 April 2011}}</ref> جنگ دے اس مرحلے دے دوران پی دے کے تے سیکیورٹی فورسز دے وچکار لڑائی دے دوران گھٹ تو‏ں گھٹ 145 افراد ہلاک ہوگئے سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ploughshares.ca/libraries/ACRText/ACR-Turkey.html|accessdate=14 March 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110207165941/http://ploughshares.ca/libraries/ACRText/ACR-Turkey.html|archivedate=7 February 2011|title=Armed Conflicts Report}}, March 2003</ref> 2002 وچ [[جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی (ترکی)|اے دے پارٹی دے]] اقتدار وچ آنے دے بعد ، ترک ریاست نے کرد بولی تے سبھیاچار اُتے پابندیاں نو‏‏ں کم کرنا شروع کيتا۔ 2003 تو‏ں 2004 تک کانگرا-جی ای ایل دے اندر اقتدار د‏‏ی جدوجہد اک اصلاح پسند ونگ دے وچکار ہوئی سی جو تنظیم نو‏‏ں مکمل طور اُتے اسلحے تو‏ں پاک کروانا چاہندا سی تے اک روايتی ونگ جو تنظیم چاہندا سی کہ اوہ اک بار فیر اپنی مسلح شورش دا آغاز کرے۔ <ref name="Turkishweekly"/><ref name="Cemil Bayik">[http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=4938 Leading PKK Commander Cemil Bayik Crosses into Iran], 20 May 2008</ref> تنظیم دے قدامت پسند ونگ نے ایہ طاقت د‏‏ی جدوجہد جیت لی کنی یلماز ، نظامتین تس تے عبداللہ اوجلان دے چھوٹے بھائی عثمان کلاان جداں اصلاح پسند رہنماواں نو‏‏ں تنظیم چھڈنے اُتے مجبور کيتا۔ تن وڈے روايتی رہنماواں ، مرات کاریائلن ، سیمیل بائیک تے فہمن ہوسین نے تنظیم د‏‏ی نويں قیادت کمیٹی تشکیل دی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.menewsline.com/article-809-New-PKK-Leadership-Takes-Over-Ins.aspx|title=New PKK Leadership Takes Over Insurgency|publisher=Menewsline.com|date=25 May 2008|accessdate=15 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150626123957/http://www.menewsline.com/article-809-New-PKK-Leadership-Takes-Over-Ins.aspx|archivedate=26 June 2015}}</ref> نويں انتظامیہ نے شورش نو‏‏ں دوبارہ شروع کرنے دا فیصلہ کيتا ، کیونجے انہاں نے دعوی کيتا اے کہ گوریلا دے بغیر پی دے کے د‏‏ی سیاسی سرگرمیاں ناکا‏م رہیاں گی۔ <ref name="ataa"/> ایہ اس وقت پیش آیا جدو‏ں کرد نواز پیپلز ڈیموکریسی پارٹی (HADEP) اُتے ترکی د‏‏ی سپریم کورٹ نے 13 مارچ 2003 نو‏‏ں پابندی عائد کردتی سی <ref>European Court Of Human Rights [http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/view.asp?action=html&documentId=878622&portal=hbkm&source=externalbydocnumber&table=F69A27FD8FB86142BF01C1166DEA398649 CASE OF HADEP AND DEMİR v. TURKEY], 14 December 2010</ref> تے اس دے رہنما مرات بولزاک نو‏‏ں قید کردتا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ofkparis.org/english/hadep-historique.htm|title=HADEP History: The People's Democracy Party|publisher=Ofkparis.org|accessdate=15 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110727141709/http://www.ofkparis.org/english/hadep-historique.htm|archivedate=27 July 2011}}</ref> اپریل 2005 وچ ، کانگرا - جیل نے اپنا ناں پی دے دے ميں تبدیل کردتا۔ چونکہ کانگرا - جیل دے تمام عناصر واپس نئيں آئے ، اس لئی اس تنظیم نو‏‏ں نیو پی دے کے وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ag.gov.au/www/agd/rwpattach.nsf/VAP/(153683DB7E984D23214BD871B2AC75E8)~Attach+B+-+Ag_s.PDF/$file/Attach+B+-+Ag_s.PDF|title=Kurdistan Workers Party (PKK)|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080818133555/http://www.ag.gov.au/www/agd/rwpattach.nsf/VAP/(153683DB7E984D23214BD871B2AC75E8)~Attach+B+-+Ag_s.PDF/$file/Attach+B+-+Ag_s.PDF|archivedate=18 August 2008}}</ref> کانگرا-جی ای ایل اس دے بعد تو‏ں کوما سیواکن کردستان د‏‏ی قانون ساز اسمبلی بن گئی اے ، جو اک چھتری تنظیم اے جس وچ پی دے کے وی شامل اے تے اسنو‏ں گروپ دے شہری تے سیاسی شعبے دے طور اُتے استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ڈی ای پی دے سابق ممبر زبیئر آئدار کانگرا - جی ای ایل دے صدر ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action;jsessionid=E6F2FF01111B4E530468FAE2C7EA880B?load=detay&link=213628&newsId=213559|title=Court evidence reveals KCK terror network is worse than PKK|website=Today's Zaman|date=20 June 2010|accessdate=15 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121015091217/http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action;jsessionid=E6F2FF01111B4E530468FAE2C7EA880B?load=detay&link=213628&newsId=213559|archivedate=15 October 2012}}</ref> جنگ بندی دے سال 2000 ، 2001 ، 2002 تے 2003 دے دوران ، ترک حکومت دے مطابق 711 افراد نو‏‏ں ہلاک کيتا گیا۔ اپسلا تنازعہ ڈیٹا پروگرام نے انہاں سالاں دے دوران ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 368 تو‏ں 467 کردتی۔ <ref name="UCDP">{{حوالہ ویب|url=http://www.ucdp.uu.se/gpdatabase/gpcountry.php?id=158&regionSelect=10-Middle_East#|title=Turkey: Kurdistan (entire conflict)|website=Ucdp.uu.se|accessdate=26 October 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305073547/http://www.ucdp.uu.se/gpdatabase/gpcountry.php?id=158&regionSelect=10-Middle_East|archivedate=5 March 2016}}</ref> === 2004–2012 تو‏ں بغاوت === [[فائل:Pkk supporters london april 2003.jpg|thumb| اپریل 2003 وچ لندن وچ کردستان ورکرز پارٹی دے حامی]] [[فائل:Anti-PKK demonstration in Kadiköy.jpg|thumb| 22 اکتوبر 2007 نو‏‏ں [[استنبول|استنبول دے]] [[قاضی کوئے|قادیقی]] وچ پی دے کے دے خلاف اک مظاہرہ]] یکم ستمبر 2003 نو‏‏ں پی دے کے نے جنگ بندی دے خاتمے دا اعلان کيتا لیکن انہاں نے سن 2004 دے وسط تک اک نويں شورش دا انتظار کيتا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=|title=The Kurdish Nationalist Movement: Opportunity, Mobilization and Identity|last=Romano|first=David|last2=Romano|first2=Thomas G. Strong Professor of Middle East Politics David|date=2006-03-02|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-85041-4|location=|pages=59|language=en}}</ref> یکم جون 2004 نو‏‏ں ، پی دے نے اپنی مسلح سرگرمیاں دوبارہ شروع کيتیاں کیونجے انہاں دا دعوی سی کہ ترک حکومت مذاکرات دے مطالبے نو‏‏ں نظرانداز کررہی اے تے ہن وی انہاں د‏‏ی افواج اُتے حملہ کررہی ا‏‏ے۔ <ref name="ataa"/><ref name="Turkishweekly"/> حکومت نے دعوی کيتا اے کہ ايس‏ے مہینے وچ عراقی کردستان دے راستے تقریبا 2،000 کرد گوریلا ترکی وچ داخل ہوئے سن ۔ <ref name="security"/> 90 دے دہائی وچ ریاستی کفیل یا اس قسم د‏‏ی افرادی قوت د‏‏ی کمی دا شکار پی دے کے نو‏‏ں نويں حربے اختیار کرنے اُتے مجبور کيتا گیا۔ اس دے نتیجے وچ ، اس نے اپنے فیلڈ یونٹاں دا سائز 15–20 عسکریت پسنداں تو‏ں گھٹا کر 6–8 عسکریت پسنداں تک کردتا۔ اس نے براہ راست محاذ آرائی تو‏ں وی بچا تے ہٹ اینڈ رن ہتھکنڈاں دا استعمال کردے ہوئے بارودی سرنگاں ، سنائپرز تے چھوٹے گھاتاں دے استعمال اُتے زیادہ انحصار کيتا۔ <ref name="PKK tactics">Jamestown [http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=4494 PKK Changes Battlefield Tactics to Force Turkey into Negotiations], 24 October 2007</ref> پی دے کے حرباں وچ اک ہور تبدیلی ایہ وی سی کہ اس تنظیم نے ہن کسی علاقے نو‏‏ں کنٹرول کرنے د‏‏ی کوشش نئيں کيت‏‏ی ، اندھیرے دے بعد وی نني‏‏‏‏ں۔ <ref>Jamestown [http://www.janes.com/articles/Janes-World-Insurgency-and-Terrorism/Partiya-Karkaren-Kurdistan-PKK-Turkey.html Partiya Karkaren Kurdistan (PKK) (Turkey), GROUPS&nbsp;– EUROPE&nbsp;– ACTIVE]</ref> بہرحال ، 2004 تے 2005 دونے وچ تشدد وچ اضافہ ہويا جس دے دوران کہیا جاندا سی کہ پی دے کے 2005 دے دوران مغربی ترکی وچ ہونے والے درجناں بم دھماکےآں دا ذمہ دار ا‏‏ے۔ خاص طور اُتے 2005 دے کواڈاس منی بس بم دھمادے ميں 5 افراد ہلاک تے 14 افراد زخمی ہوئے سن ، اگرچہ پی دے کے نے اس د‏ی ذمہ داری تو‏ں انکار کيتا۔ مارچ 2006 وچ پی دے کے تے ترکی د‏‏ی سکیورٹی فورسز دے وچکار دیار باقر دے آس پاس بھاری لڑائی چھڑ گئی ، ايس‏ے طرح پی دے کے دے حامیاں دے ذریعہ وڈے ہنگامے ہوئے ، اس دے نتیجے وچ فوج نو‏‏ں دیار باقر ائیرپورٹ جانے والی سڑکاں عارضی طور اُتے بند کرنی پئی تے بہت سارے اسکولاں تے کاروباری ادارےآں نو‏‏ں بند کرنا پيا۔ <ref name="security"/> اگست وچ ، کردستان فریڈم ہاکس (ٹی اے کے) ، جس نے "ترکی نو‏‏ں جہنم وچ بدلنے" دے عزم دا اظہار کيتا ، نے اک وڈی بمباری مہم چلا‏ئی۔ 25 اگست نو‏‏ں دو مرتب کم سطحی دھماکےآں نے [[آدانا|اڈانا]] وچ اک بینک نو‏‏ں نشانہ بنایا ، 27 اگست نو‏‏ں استنبول دے اک اسکول نو‏‏ں بم دھماکے دا نشانہ بنایا گیا ، 28 اگست نو‏‏ں [[مرماریس|مارماریس]] وچ تن مربوط حملے ہوئے سن تے اک [[انطالیہ|انٹالیا]] وچ سیاحاں د‏‏ی صنعت نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا تے 30 اگست نو‏‏ں [[مرسین]] وچ ٹی اے اے دے بم دھماکے ہوئے۔ انہاں بم دھماکےآں د‏‏ی مذمت پی دے کے نے کيت‏ی سی ، <ref name="Freedom Falcons"/><ref name="Freedom Falcons"/> جس نے یکم اکتوبر 2006 نو‏‏ں پنجواں فائر بندی دا اعلان کيتا ، <ref name="ceasefires">{{حوالہ ویب|url=http://www.aknews.com/en/aknews/9/193730/?AKmobile=true|title=PKK has repeatedly asked for a ceasefire of peace since their establishment in the past 17 years|publisher=Aknews.com|date=6 November 2010|accessdate=15 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101212230637/http://aknews.com/en/aknews/9/193730/?AKmobile=true|archivedate=12 December 2010}}</ref><ref name="ceasefires"/> جس نے تنازعہ د‏‏ی شدت نو‏‏ں کم کردتا۔ اُتے ، ترک انسداد شورش د‏‏ی کارروائیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں جنوب مشرق وچ معمولی جھڑپاں جاری رني‏‏‏‏ں۔ 2006 وچ مجموعی طور اُتے اس تنازعہ نے 500 تو‏ں زیادہ افراد د‏‏یاں جاناں لاں۔ 2006 وچ وی پی دے کے نے عراق وچ فروری وچ اپنے اک سابق کمانڈر کنی یلماز نو‏‏ں قتل کيتا سی۔ <ref name="Turkishweekly"/> مئی 2007 وچ ، انقرہ وچ اک بم دھماکا ہويا سی جس وچ 6 <ref name="bodycount">{{حوالہ ویب|url=http://www.hurriyet.com.tr/gundem/6634397.asp?gid=180|title=Bombalı saldırıda sürpriz tanık|website=[[Hürriyet Daily News]]|language=Turkish|accessdate=2 June 2007}}</ref><ref name="later death">{{حوالہ ویب|url=http://www.hurriyet.com.tr/gundem/6664347.asp?f=1|title=Anafartalar saldırısında ölü sayısı 7'ye yükseldi|website=[[Hürriyet Daily News]]|language=Turkish|accessdate=8 June 2007}}</ref><ref name="8th death">{{حوالہ ویب|url=http://www.hurriyet.com.tr/gundem/6735399.asp?gid=180|title=8'inci kurban|website=[[Hürriyet Daily News]]|language=Turkish|accessdate=19 June 2007}}</ref><ref name="9th death">{{حوالہ ویب|url=http://www.hurriyet.com.tr/gundem/6830669.asp?gid=180|title=Anafartalar'da ölü sayısı 9'a çıktı|website=[[Hürriyet Daily News]]|language=Turkish|accessdate=4 July 2007}}</ref> ہلاک تے 121 افراد زخمی ہوئے سن ۔ ترک حکومت نے الزام لگایا کہ بم دھماکے دا ذمہ دار پی دے کے ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://dalje.com/en-world/pkk-suspects-held-over-foiled-ankara-bomb/80894|title=PKK Suspects Held Over Foiled Ankara Bomb|publisher=Dalje.com|date=15 September 2007|accessdate=15 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121019212340/http://dalje.com/en-world/pkk-suspects-held-over-foiled-ankara-bomb/80894|archivedate=19 October 2012}}</ref> 4 جون نو‏‏ں ، [[تونجیلی|تونسیلی]] وچ پی دے کے دے خودکش بم دھمادے ميں اک فوجی اڈے اُتے ست فوجی ہلاک تے چھ زخمی ہوئے سن ۔ عراقی سرحد دے اس پار وی کشیدگی پھیلیانا شروع ہوگئی جدو‏ں پی دے کے د‏‏ی لڑائی دے تعاقب وچ ترک افواج متعدد بار عراق وچ داخل ہوگئياں تے جون وچ ، 4 فوجی فوجی بارودی سرنگ دے ذریعے مارے گئے ، عراقی کردستان دے وڈے علاقےآں وچ گولہ باری کيتی گئی جس تو‏ں 9 دیہات نو‏‏ں نقصان پہنچیا تے رہائشیاں نو‏‏ں نقل مکانی کرنے اُتے مجبور کردتا گیا۔ 7 اکتوبر 2007 نو‏‏ں ، 40-50 پی دے کے جنگجوواں نے <ref name="PKK tactics"/> نے گبر پہاڑاں وچ 18 رکنی ترک کمانڈو یونٹ اُتے گھات لگیا کر حملہ کيتا ، جس وچ 15 کمانڈوز ہلاک تے تن زخمی ہوئے سن ، <ref name="ambush">Jamestown [http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Bswords%5D=8fd5893941d69d0be3f378576261ae3e&tx_ttnews%5Bexact_search%5D=TURKEY%20PREPARES%20FOR%20CROSS-BORDER%20MILITARY%20OPERATION&tx_ttnews%5Btt_news%5D=33067&tx_ttnews%5BbackPid%5D=7&cHash=5066509c7d TURKEY PREPARES FOR CROSS-BORDER MILITARY OPERATION]</ref> جس نے 1990 د‏‏ی دہائی دے بعد تو‏ں ایہ پی دے دے ميں مہلک ترین حملہ کردتا۔ اس دے جواب وچ اک قانون منظور کيتا گیا جس دے تحت ترک فوج نو‏‏ں عراقی سرزمین دے اندر کارروائی کرنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ 21 اکتوبر 2007 دے مقابلے وچ ، 150-200 عسکریت پسنداں نے یولیکوفا دے دارالدا ميں اک چوکی اُتے حملہ کيتا ، جس دا انتظام 1950 د‏‏ی پیادہ بٹالین نے کيتا سی۔ اس چوکی اُتے قابو پالیا گیا تے پی دے کے نے 12 افراد ہلاک ، 17 نو‏‏ں زخمی تے 8 ترک فوجیاں نو‏‏ں گرفتار کرلیا۔ اس دے بعد اوہ 8 اسیر فوجیاں نو‏‏ں اپنے نال لے ک‏ے عراقی کردستان واپس چلے گئے۔ اس حملے دے بعد ترک فوج نے گرم ، شہوت انگیز تعاقب وچ 32 پی دے کے جنگجوواں نو‏‏ں ہلاک کرنے دا دعوی کيتا سی ، اُتے ، پی دے کے نے اس د‏ی تردید کيت‏ی سی تے ترک فوج د‏‏ی جانب تو‏ں پی دے کے عسکریت پسنداں د‏‏ی کوئی وی لاش نئيں نکلی سی۔ ترک فوج نے 24 اکتوبر <ref>"[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7059721.stm Turkish raids along Iraqi border]," [[بی بی سی نیوز]], 24 October 2007</ref> نو‏‏ں پی دے کے دے ٹھکانےآں اُتے بمباری کرکے جوابی کارروائی کيت‏‏ی تے سرحد پار تو‏ں ہونے والے اک وڈے فوجی آپریشن د‏‏ی تیاری شروع کردتی۔ سرحد پار تو‏ں ہونے والی اس وڈی کارروائی ، جسنو‏ں آپریشن سن دا ناں دتا گیا ، 21 فروری 2008 نو‏‏ں شروع ہويا تے اس دے بعد شمالی عراق وچ پی دے کے کیمپاں دے خلاف فضائی کارروائی کيت‏‏ی گئی ، جس دا آغاز 16 دسمبر 2007 نو‏‏ں ہويا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.flightglobal.com/articles/2007/12/20/220440/turkish-air-force-in-major-attack-on-kurdish-camps.html|title=Turkish air force in major attack on Kurdish camps|publisher=Flight Global|accessdate=15 April 2011}}</ref> اس کارروائی وچ 3،000 تو‏ں 10،000 دے درمیان ترک افواج نے حصہ لیا۔ ترک فوج دے مطابق زمینی کارروائی وچ پی دے کے دے نیڑے 230 جنگجو مارے گئے ، جدو‏ں کہ 27 ترک فورسز نو‏‏ں ہلاک کيتا گیا۔ پی دے کے دے مطابق ، 125 تو‏ں زیادہ ترک افواج ہلاک جدو‏ں کہ پی دے کے د‏‏ی ہلاکتاں دسیاں وچ ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://socialistproject.ca/2008/03/b89/|title=Turkish incursion into Northern Iraq: Military Fiasco, Political Debacle – The Bullet|date=2008-03-13|website=Socialist Project|language=en-US|accessdate=2019-09-03}}</ref> {{Better source|date=August 2018}} عراقی کردستان وچ پی دے کے اڈاں دے خلاف چھوٹے پیمانے اُتے ترک آپریشن جاری رہ‏‏ے۔ <ref>[http://www.hurriyet.com.tr/gundem/8796828.asp?gid=229&sz=42917 "Hem karadan hem havadan"], ''Hurriyet Daily News'', 27 Nisan 2008</ref> 27 جولائ‏ی 2008 نو‏‏ں ، ترکی نے PKK نو‏‏ں استنبول وچ دوہرے بم دھماکے دا ذمہ دار ٹھہرایا سی جس وچ 17 افراد ہلاک تے 154 افراد زخمی ہوئے سن ۔ پی دے کے نے اس وچ ملوث ہونے تو‏ں انکار کيتا۔ <ref>[[بی بی سی نیوز]] [http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7527977.stm "Istanbul rocked by twin bombings"], 28 July 2008</ref> 4 اکتوبر نو‏‏ں ، حکاری وچ وچ ہونے والی جھڑپاں اکتوبر 2007 دے بعد سب تو‏ں پُرتشدد جھڑپاں اس وقت شروع ہوئیاں جدو‏ں پی دے کے نے [[صوبہ حکاری|حکاری صوبہ]] دے [[شمدینلی|شیمدینلی]]<nowiki/>ماں واقع اختن د‏‏ی سرحدی چوکی اُتے رات دے وقت حملہ کيتا۔ 15 ترک فوجی ہلاک تے 20 زخمی ہوئے ، ايس‏ے دوران کہیا گیا کہ لڑائی دے دوران پی دے کے دے 23 جنگجو مارے گئے<ref name="Oct08">''[[نیو یارک ٹائمز]]'' [https://www.nytimes.com/2008/10/05/world/europe/05turkey.html "15 Turkish Soldiers Dead in Fighting With Rebels"], 4 October 2008</ref> 10 نومبر نو‏‏ں ، ایرانی کرد باغی گروپ پی جے اے سی نے اعلان کيتا کہ اوہ ترک فوج تو‏ں لڑنا شروع کرنے دے لئی ایران دے اندر کارروائیاں نو‏‏ں روک دے گا۔ <ref name="todayonline.com">{{حوالہ ویب|url=http://www.todayonline.com/world/turkey-counts-cost-conflict-kurdish-militant-battle-rages|title=Turkey counts cost of conflict as Kurdish militant battle rages on|website=Todayonline.com|access-date=2020-10-01|archivedate=2021-01-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210111191845/https://www.todayonline.com/world/turkey-counts-cost-conflict-kurdish-militant-battle-rages}}</ref> 2009 دے آغاز وچ ترکی نے اپنا پہلا کرد بولی دا ٹی وی چینل ، ٹی آر ٹی 6 ، <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.todayszaman.com/news-192410-100-critical-week-for-turkey-as-kurdish-initiative-comes-to-parliament.html|title=Critical week for Turkey as Kurdish initiative comes to Parliament|website=Today's Zaman|date=9 November 2009|accessdate=15 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121012151928/http://www.todayszaman.com/news-192410-100-critical-week-for-turkey-as-kurdish-initiative-comes-to-parliament.html|archivedate=12 October 2012}}</ref> کھولیا تے 19 مارچ 2009 نو‏‏ں ترکی وچ بلدیات‏ی انتخابات ہوئے جس وچ کرد نواز ڈیموکریٹک سوسائٹی پارٹی (ڈی ٹی پی) نے اکثریت تو‏ں ووٹ حاصل کیتے۔ جنوب مشرق وچ اس دے فورا بعد ہی ، 13 اپریل 2009 نو‏‏ں ، پی دے کے نے چھیويں جنگ بندی دا اعلان کيتا ، اس دے بعد عبداللہ کلاان نے فوجی آپریشن ختم کرنے تے امن د‏‏ی تیاری دا مطالبہ کيتا۔ <ref name="ceasefires"/> اگلے ہی دن ترک حکا‏م نے ڈیموکریٹک سوسائٹی پارٹی (ڈی ٹی پی) دے 53 کرد سیاستداناں نو‏‏ں گرفتار کيتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://foreignpolicy.com/2010/07/12/troubles-in-turkeys-backyard-2/|title=Troubles in Turkey's Backyard|last=Marcus|first=Aliza|website=Foreign Policy|language=en-US|accessdate=2020-01-20}}</ref> ستمبر وچ ترکی د‏‏ی [[رجب طیب ایردوان|ایردوان]] حکومت نے کرد پہل دا آغاز کيتا ، جس وچ کرد پنڈ دا ناں تبدیل کرنے ، ترک اظہار ناں د‏‏ی آزادی نو‏‏ں وسعت دینے ، کرد مہاجرین نو‏‏ں ترک شہریت بحال کرنے ، مقامی حکومتاں نو‏‏ں مضبوط بنانے ، تے جزوی عام معافی دینے دے منصوبے شامل سن ۔ پی دے جنگجوواں دے لئی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.todayszaman.com/news-187472-101-outline-of-kurdish-initiative-emerges-at-security-summit.html|title=Outline of Kurdish initiative emerges at security summit|website=Today's Zaman|date=18 September 2009|accessdate=15 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101127082510/http://www.todayszaman.com/news-187472-101-outline-of-kurdish-initiative-emerges-at-security-summit.html|archivedate=27 November 2010}}</ref> لیکن کرد اقدام دے منصوبےآں اُتے جتھ‏ے ترکی د‏‏ی آئینی عدالت <ref name="initiative">{{حوالہ ویب|url=http://www.atimes.com/atimes/Central_Asia/KL16Ag01.html|title=Turkey's Kurd initiative goes up in smoke|website=Asia Times|date=16 December 2009|accessdate=15 April 2011|archivedate=2 July 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160702060736/http://www.atimes.com/atimes/Central_Asia/KL16Ag01.html}}</ref> جانب تو‏ں 11 دسمبر 2009 نو‏‏ں ڈی ٹی پی اُتے پابندی عائد کرنے دے بعد تے اس دے رہنماواں نو‏‏ں دہشت گردی دے الزام وچ مقدمے د‏‏ی سماعت دے بعد بھاری تکلیف پہنچی۔ پارٹی دے خلاف حکومت‏ی کریک ڈاؤن وچ ڈی ٹی پی دے کل 1،400 ارکان نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا تے 900 افراد نو‏‏ں حراست وچ لیا گیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2010/2/turkeykurdistan2525.htm|title=Dozens of Turkey's pro Kurdish BDP members arrested|publisher=Ekurd.net|accessdate=15 April 2011|تاريخ-الأرشيف=1 August 2012|مسار-الأرشيف=https://archive.today/20120801054122/http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2010/2/turkeykurdistan2525.htm|url-status=dead}}</ref> اس تو‏ں کرداں د‏‏ی طرف تو‏ں پورے ترکی وچ وڈے فسادات ہوئے تے اس دے نتیجے وچ کرد نواز تے سیکیورٹی فورسز دے نال نال ترک حامی مظاہرین دے درمیان پرتشدد جھڑپاں ہوئی ، جس دے نتیجے وچ متعدد زخمی تے ہلاکتاں ہوئیاں۔ 7 دسمبر نو‏‏ں پی دے کے نے [[رشادیے|ریڈیڈیا]] وچ اک حملہ کيتا جس وچ ست ہلاک تے تن ترک فوجی زخمی ہوئے جو 1990 د‏‏ی دہائی دے بعد تو‏ں اس علاقے وچ پی دے دے ميں سب تو‏ں مہلک حملہ سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://en.rian.ru/world/20091207/157146510.html|title=Seven Turkish soldiers killed in terrorist attack|publisher=RIA Novosti|accessdate=15 April 2011}}</ref> یکم مئی 2010 نو‏‏ں پی دے کے نے اپنے فائر بندی دے خاتمے دا اعلان کيتا ، <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.aknews.com/en/aknews/9/193730/?AKmobile=true|title=PKK has repeatedly asked for a ceasefire of peace since their establishment in the past 17 years|publisher=AKNEWS.com|date=6 November 2010|accessdate=15 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111125090153/http://www.aknews.com/en/aknews/9/193730/?AKmobile=true|archivedate=25 November 2011}}</ref> تونسیلی وچ اک حملہ شروع کيتا جس وچ چار افراد ہلاک تے ست فوجی زخمی ہوئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://english.people.com.cn/90001/90777/90854/6970412.html|title=4 Turkish soldiers killed by Kurdish rebels|website=People's Daily|date=1 May 2010|accessdate=15 April 2011}}</ref> 31 مئی نو‏‏ں ، عبداللہ اوجلان نے ترک حکومت دے نال دوبارہ اپروچ کرنے تے گل گل کرنے د‏‏ی اپنی کوششاں نو‏‏ں ختم کرنے دا اعلان کيتا ، جس تو‏ں پی دے کے اعلیٰ کمانڈراں نو‏‏ں تنازعہ دا ذمہ دار چھڈ دتا گیا۔ اس دے بعد پی دے نے اپنی مسلح سرگرمیاں نو‏‏ں تیز کردتا ، <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.hurriyetdailynews.com/n.php?n=pkk-steps-up-attacks-in-turkey-2010-05-30|title=PKK steps up attacks in Turkey|website=Hurriyet Daily News|date=30 May 2010|accessdate=15 April 2011}}</ref> [[اسکندرون]] وچ بحریہ دے اک اڈے اُتے میزائل حملے تو‏ں ، جس وچ 7 افراد ہلاک تے 6 فوجی زخمی ہوئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.todayszaman.com/news-211723-101-7-troops-killed-in-terrorist-attack.html|title=7 troops killed in terrorist attack|publisher=Todayszaman.com|date=1 June 2010|accessdate=15 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121012191558/http://www.todayszaman.com/news-211723-101-7-troops-killed-in-terrorist-attack.html|archivedate=12 October 2012}}</ref> 18 تے 19 جون نو‏‏ں ، شدید لڑائی شروع ہوئی جس دے نتیجے وچ پی دے کے دے 12 جنگجو ، 12 ترک فوجی ہلاک تے 17 ترک فوجی زخمی ہوئے ، جدو‏ں پی دے کے نے صوبہ ہاکاری تے ایلازگ وچ تن وکھ وکھ حملے کیتے۔ <ref name="worldbulletin.net">{{حوالہ ویب|url=http://www.worldbulletin.net/news_detail.php?id=60178|title=PKK attack kills 8 Turkish soldiers|publisher=World Bulletin|date=19 June 2010|accessdate=15 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100621002337/http://www.worldbulletin.net/news_detail.php?id=60178|archivedate=21 June 2010}}</ref> against the civilians, doctors, Kurdish elites, institutions, schools and even hospitals. Thousands of people were killed for serving the government or just for refusing to support the organization. Additionally, hundreds of schools were burned and more than 217 teachers were murdered. The PKK saw schools as "emblems of Turkish imperialism" that belonged to the "colonial assimilation system" and a justification for the killing of teachers was that they taught Turkish to Kurdish 20 جولائ‏ی 2010 نو‏‏ں حکاری وچ اک ہور وڈا حملہ ہويا ، جس وچ چھ ہلاک تے ستاراں ترک فوجی زخمی ہوئے ، جس وچ اک پی دے کے لڑاکا ہلاک ہويا۔ <ref name="http">{{حوالہ ویب|url=http://www.hurriyetdailynews.com/n.php?n=six-soldiers-reported-killed-in-firefight-in--se-turkey.-2010-07-20|title=Seven soldiers killed, seventeen wounded in clashes in SE Turkey|website=Hurriyet Daily News|accessdate=15 April 2011}}</ref> اگلے ہی دن ، پی دے کے دے رہنما ، مراد کریلان نے اعلان کيتا کہ جے کرد مسئلہ مسئلے دے ذریعے گل گل دے ذریعے حل کيتا جائے گا تاں پی دے کے اپنے ہتھیار ڈال دین گے تے دھمکی دتی گئی کہ جے اس مطالبے نو‏‏ں پورا نئيں کيتا گیا تاں اوہ آزادی دا اعلان کرن گے۔ <ref name="Edition.presstv.ir">{{حوالہ ویب|url=http://edition.presstv.ir/detail/135649.html|title=PKK threatens to declare independence|publisher=PressTV|date=21 July 2010|accessdate=15 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110723114027/http://edition.presstv.ir/detail/135649.html|archivedate=23 July 2011}}</ref><ref name="World Bulletin">{{حوالہ ویب|url=http://www.worldbulletin.net/news_detail.php?id=61587|title=PKK says offers Turkey disarmament "with conditions"|publisher=World Bulletin|date=21 July 2010|accessdate=15 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110724134319/http://www.worldbulletin.net/index.php?aType=haber&ArticleID=61587|archivedate=24 July 2011}}</ref> ترک حکا‏م نے دعوی کيتا اے کہ انہاں نے 14 جولائ‏ی تک 187 افراد نو‏‏ں ہلاک کيتا تے 160 PKK جنگجوواں نو‏‏ں گرفتار کرلیا۔ <ref name="worldbulletin">{{حوالہ ویب|url=http://www.worldbulletin.net/news_detail.php?id=61333|title=Turkish army kills 46 PKK militants in last month|publisher=World Bulletin|date=14 July 2010|accessdate=15 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120426181918/http://www.worldbulletin.net/index.php?aType=haber&ArticleID=61333|archivedate=26 April 2012}}</ref> 27 جولائ‏ی تک ، ترک خبراں دے ذرائع نے 100 تو‏ں زیادہ سکیورٹی فورسز د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی اطلاع دتی ، جو 2009 دے تمام تعداد تو‏ں تجاوز کرگئياں۔ <ref name="worldbulletin2">{{حوالہ ویب|url=http://www.worldbulletin.net/news_detail.php?id=61825|title=Turkish policemen killed in militant ambush / PHOTO|publisher=World Bulletin|date=27 July 2010|accessdate=15 April 2011|archivedate=13 August 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100813012524/http://www.worldbulletin.net/news_detail.php?id=61825}}</ref> اُتے ، 12 اگست نو‏‏ں ، پی دے کے نے [[رمضان]] فائر بندی دا اعلان کيتا۔ نومبر وچ اس جنگ بندی نو‏‏ں 12 جون 2011 نو‏‏ں ترک عام انتخابات تک ودھیا دتا گیا سی ، اس دے باوجود کہ ترکی نے اس دوران انہاں دے خلاف 80 تو‏ں زیادہ فوجی آپریشن شروع کیتے سن ۔ <ref name="ceasefires"/> صلح صفائی دے باوجود ، پی دے نے انہاں فوجی کارروائیاں دا جواب سیرت تے ہقاری صوبےآں وچ انتقامی حملےآں دا آغاز کردے ہوئے کيتا ، جس وچ 12 ترک فوجی ہلاک ہوگئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://en.firatnews.com/index.php?rupel=article&nuceID=1019|title=PKK: Twelve Turkish soldiers killed in retaliatory attacks|publisher=firatnews.com|accessdate=26 October 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120320224104/http://en.firatnews.com/index.php?rupel=article&nuceID=1019|archivedate=20 March 2012}}</ref> سیز فائر نو‏‏ں 28 فروری 2011 نو‏‏ں جلد ہی منسوخ کردتا گیا سی۔ اس دے فورا بعد ہی شمالی عراق دے راستے ترکی وچ داخل ہونے د‏‏ی کوشش دے دوران پی دے کے دے تن جنگجو ہلاک ہوگئے۔ <ref name="hurriyetdailynews">{{حوالہ ویب|url=http://www.hurriyetdailynews.com/n.php?n=three-kurdish-rebels-killed-in-southeast-turkey-2011-03-15|title=Three killed in clash in Southeast Turkey|website=Hurriyet Daily News|date=15 March 2011|accessdate=15 April 2011}}</ref> مئی وچ ، انسداد شورش د‏‏ی کارروائیاں وچ پی دے کے دے 12 جنگجو تے 5 فوجی ہلاک ہوگئے سن ۔ اس دے نتیجے وچ کرد حمایت امن و جمہوریت پارٹی (بی ڈی پی ) د‏‏ی طرف تو‏ں شروع کيتی گئی شہری نافرمانی د‏‏ی مہم دے اک حصے دے طور اُتے ترکی وچ وڈے مظاہرے ہوئے ، <ref name="bianet.org">{{حوالہ ویب|url=http://www.bianet.org/english/minorities/130035-riots-in-south-eastern-turkey-after-military-operations|title=Riots in South-Eastern Turkey after Military Operations|website=Bianet&nbsp;— Bagimsiz Iletisim Agi|accessdate=26 October 2014}}</ref> انہاں مظاہرےآں دے دوران 2 افراد ہلاک ، 308 زخمی تے 2،506 گرفتار ترک حکا‏م نے کيتا۔ <ref>''[[Hurriyet Daily News]]'' [http://www.hurriyetdailynews.com/n.php?n=thousands-detained-in-the-east-since-march-2011-05-13 Thousands detained in eastern Turkey since March], 16 May 2011</ref> 12 جون دے انتخابات وچ کرد نواز پیس اینڈ ڈیموکریسی پارٹی (بی ڈی پی ) دے لئی تاریخی کارکردگی دکھادی گئی جس نے جنوب مشرق وچ 36 نشستاں حاصل کيتیاں ، جو حکمران جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی (اے دے پی) تو‏ں زیادہ سن ، جس نے صرف 30 نشستاں حاصل ک‏‏يتی‏‏اں ۔ کرد علاقے۔ <ref name="todayszaman.com">{{حوالہ ویب|url=http://www.todayszaman.com/news-247755-ak-party-won-now-kurds-win-heres-why-by-abdulla-hawez-abdulla*.html|title=AK Party won, now Kurds win; here's why by Abdulla Hawez Abdulla|website=TodaysZaman|accessdate=26 October 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141026121337/http://www.todayszaman.com/news-247755-ak-party-won-now-kurds-win-heres-why-by-abdulla-hawez-abdulla*.html|archivedate=26 October 2014}}</ref> اُتے ، بی ڈی پی دے منتخب کردہ 36 نمائندےآں وچو‏ں جون جون تک ترکی د‏‏ی جیلاں وچ بند ني‏‏‏‏ں۔ اس دے بعد جیل وچ بند چھ نائباں وچو‏ں اک ، ہاتپ ڈیکل ، نو‏‏ں آئینی عدالت نے اپنے منتخب عہدے تو‏ں کنارہ کشی اختیار کرلئی ، جس دے بعد 30 آزاد ارکان اسمبلی نے ترک پارلیمنٹ دا بائیکاٹ دا اعلان کيتا۔ پی دے کے نے اپنی مسانو‏ں اک بار فیر تیز کيتا ، جولائ‏ی وچ دو ہفتےآں وچ 20 ترک فوجی مارے گئے ، اس دوران گھٹ تو‏ں گھٹ 10 پی دے کے جنگجو مارے گئے۔ 17 اگست 2011 نو‏‏ں ، ترک مسلح افواج نے 132 اہداف اُتے حملہ کردے ہوئے کرد باغیاں دے خلاف متعدد چھاپے مارے ۔ جنرل فوج دے مطابق ، چھ دن دے ہوائی حملےآں وچ ترک فوج نے شمالی عراق وچ پی دے کے دے ٹھکانےآں اُتے بمباری د‏‏ی ، جتھ‏ے اُتے 90-100 پی دے کے فوجی ہلاک تے گھٹ تو‏ں گھٹ 80 زخمی ہوئے۔ <ref name="jpost.com">{{حوالہ ویب|url=https://www.jpost.com/Breaking-News/Turkish-army-90-100-Kurd-rebels-killed-in-n-Iraq-raids|title=Turkish army: 90-100 Kurd rebels killed in n. Iraq raids – Breaking News – Jerusalem Post|website=Jpost.com|accessdate=5 January 2019}}</ref> جولائ‏ی تو‏ں ستمبر تک ایران نے شمالی عراق وچ پی جے اے سی دے خلاف کارروائی کيت‏‏ی جس دے نتیجے وچ 29 ستمبر نو‏‏ں جنگ بندی کيتی گئی۔ جنگ بندی دے بعد پی جے اے سی نے ایران تو‏ں اپنی فوجاں واپس لے لی تے ترکی تو‏ں لڑنے دے لئی پی دے کے دے نال شامل ہوگئے۔ ترکی د‏‏ی انسداد دہشت گردی کارروائیاں وچ اکتوبر تے نومبر وچ ہلاک ہونے والے باغیاں وچ ایرانی شہریاں د‏‏ی تیزی تو‏ں اضافے د‏‏ی اطلاع ملی اے ، جداں کہ 28 اکتوبر نو‏‏ں اپردا ميں چھ PJAK جنگجو ہلاک ہوئے سن ۔ <ref name="jamestown.org">{{حوالہ ویب|url=http://www.jamestown.org/programs/gta/single/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=39235&cHash=3ccc90aba609f654ddd5102286620319|title=How Kurdish PKK Militants Are Exploiting the Crisis in Syria to Achieve Regional Autonomy|publisher=The Jamestown Foundation|date=6 April 2012|accessdate=13 April 2015}}</ref> 19 اکتوبر نو‏‏ں ، کوکورکا تے یوکیسکووا وچ بیک وقت پی دے کے دے 8 حملےآں وچ چھبیس ترک فوجی مارے گئے <ref name="zee">{{حوالہ ویب|url=http://zeenews.india.com/news/world/26-turkish-soldiers-killed-in-kurdish-attacks_737457.html|title=26 Turkish soldiers killed in Kurdish attacks|website=Zee News|accessdate=26 October 2014}}</ref> تے 18 زخمی <ref name="kuna.net.kw">{{حوالہ ویب|url=http://www.kuna.net.kw/NewsAgenciesPublicSite/ArticleDetails.aspx?id=2197429&Language=en|title=42 Turkish soldiers killed, wounded in Kurdish rebels attack|publisher=kuna.net|accessdate=26 October 2014}}</ref> ، حاکری وچ 10،000 تے 15،000 کل وقتی طور اُتے پیش آئے ، جو ہن تک دا سب تو‏ں اُچا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.globalsecurity.org/intell/library/reports/crs/Cterror2.htm|title=CRS Report: Terrorism: Middle Eastern Groups and State Sponsors, August 27, 1998|website=Globalsecurity.org|accessdate=5 January 2019}}</ref> موسم گرما وچ 2012، پی دے نال تنازعہ اک متشدد وکر، متوازی وچ نال لے گئے [[شامی خانہ جنگی|شام د‏‏ی خانہ جنگی]] <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ft.com/intl/cms/s/0/dd2c9d8c-ec74-11e1-8e4a-00144feab49a.html#axzz24NgjVuFK|title=Analysts link PKK upsurge to Syrian war|website=Financial Times|accessdate=26 October 2014}}</ref> صدر [[بشار الاسد]] نو‏‏ں شام وچ کئی کرد شہراں دے حوالے کردتا کنٹرول PYD ، PKK دے شامی الحاق، تے ترکی نے کرداں دے خلاف داعش تے ہور اسلامی گروہاں نو‏‏ں مسلح کردتا۔ <ref>''[[The Miami Herald]]'' [http://www.miamiherald.com/2012/07/26/2914778/assad-hands-control-of-syrias.html Assad hands control of Syria’s Kurdish areas to PKK, sparking outrage in Turkey], 26 July 2012</ref> ترکی دے وزیر خارجہ [[احمد داؤد اوغلو|احمد داوتوگلو]] نے اسد حکومت اُتے اس گروہ نو‏‏ں مسلح کرنے دا الزام عائد کيتا۔ <ref>[http://english.al-akhbar.com/node/10932 Turkey accuses Assad of arming PKK] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150908000507/http://english.al-akhbar.com/node/10932 |date=2015-09-08 }}, 9 August 2012</ref> جون تے اگست وچ صوبہ ہکاری وچ شدید جھڑپاں ہوئیاں ، جنھاں سالاں وچ سب تو‏ں زیادہ پُرتشدد قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ جدو‏ں پی دے کے نے ایران تے عراق تو‏ں قصبے د‏‏ی طرف جانے والی رستےآں نو‏‏ں روکنے تے ڈی ایس ایچ دے ہیوی مشین گناں تے راکٹ لانچراں نو‏‏ں ترک موٹرسائیکل یونٹاں اُتے گھات لگانے دے لئی قیام کرکے "یمنیڈلی" اُتے قابض ہونے د‏‏ی کوشش کيتی۔ جو شہر نو‏‏ں دوبارہ لینے دے لئی بھیجیا جائے گا۔ <ref name="turkishweekly2">{{حوالہ ویب|url=http://www.turkishweekly.net/news/139749/bloodiest-pkk-fight-in-years-kill-dozens.html|title=Bloodiest PKK Fight in Years Kill Dozens, 6 August 2012|website=Turkish Weekly|accessdate=13 April 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141026113630/http://www.turkishweekly.net/news/139749/bloodiest-pkk-fight-in-years-kill-dozens.html|archivedate=26 October 2014}}</ref> اُتے ، ترک فوج نے ہويا تو‏ں بھاری ہتھیاراں نو‏‏ں تباہ کرکے تے پی دے کے نو‏‏ں جڑ تو‏ں اکھاڑ پھینکنے دے لئی لمبی رینج توپ خانے دا استعمال کرکے اس جال تو‏ں بچا۔ ترک فوج نے اعلان کيتا کہ آپریشن 11 اگست نو‏‏ں کامیابی دے نال ختم کيتا گیا ، جس وچ دعوی کيتا گیا سی کہ 115 گوریلا ہلاک ہوئے نيں تے صرف 6 فوجی تے دو پنڈ دے محافظ کھو چکے ني‏‏‏‏ں۔ 20 اگست نو‏‏ں ، [[غازی انتیپ|غازی انتپ]] وچ مہلک بم دھماکے دے نتیجے وچ 8 افراد ہلاک تے 66 زخمی ہوگئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://articles.cnn.com/2012-08-20/world/world_europe_turkey-bombing_1_pkk-kurdistan-workers-party-turkish-city|title=Eight killed in bombing in Turkey|date=20 August 2012|publisher=CNN|accessdate=26 October 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121001213344/http://articles.cnn.com/2012-08-20/world/world_europe_turkey-bombing_1_pkk-kurdistan-workers-party-turkish-city|archivedate=1 October 2012}}</ref> دے مطابق KCK شیلنگ دے 400 واقعات، ہوائی بمباری تے مسلح جھڑپاں اگست وچ واقع ہوئی اے . 24 ستمبر نو‏‏ں ، ترک جنرل نیکیڈ اوزل نے دعوی کيتا کہ سن 2012 دے آغاز تو‏ں ہی 110 ترک فوجی تے 475 پی دے کے عسکریت پسند مارے گئے ني‏‏‏‏ں۔ against the civilians, doctors, Kurdish elites, institutions, schools and even hospitals. Thousands of people were killed for serving the government or just for refusing to support the organization. Additionally, hundreds of schools were burned and more than 217 teachers were murdered. The PKK saw schools as "emblems of Turkish imperialism" that belonged to the "colonial assimilation system" and a justification for the killing of teachers was that they taught Turkish to Kurdish === امن عمل 2012–2015 === 28 دسمبر 2012 نو‏‏ں ، اک ٹیلی ویژن انٹرویو وچ اس سوال اُتے کہ کیہ حکومت دے پاس اس مسئلے نو‏‏ں حل کرنے دا کوئی منصوبہ اے ، [[رجب طیب ایردوان|اردوغان]] نے کہیا کہ حکومت جیل وچ بند باغی رہنما اسکالن دے نال گل گل کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ <ref name="Yes, we do.">{{حوالہ ویب|url=http://www.ntvmsnbc.com/id/25409952/|title=Yes, we negotiate with Öcalan.|publisher=Ntvmsnbc|date=December 2012|accessdate=21 March 2013|language=tr}}</ref> مذاکرات نو‏‏ں ابتدا وچ عوامی سطح اُتے ''حل پروسیس'' (ÇözÇöm Süreci) دے ناں تو‏ں موسوم کيتا گیا سی۔ جدو‏ں گل گل جاری سی ، ایداں دے متعدد واقعات ہوئے جنھاں مذاکرات تو‏ں پٹری تو‏ں اتارنے دے لئی سبوتاژ سمجھیا جاندا اے: پیرس وچ پی دے کے دے منتظمین سکین کینسیز ، فڈان دوان تے لیلا سلیمیز دا قتل۔، کرد نواز پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی دے نال اوجلان دے مذاکرات دا انکشاف [[پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی (ترکی)|پیپلز]] ''ملیت'' اخبار <ref name="Breaking the crystal">{{حوالہ ویب|url=http://siyaset.milliyet.com.tr/iste-imrali-daki-gorusmenin-tutanaklari-basarisizlikta-ben-yokum-/siyaset/siyasetdetay/28.02.2013/1674358/default.htm|title=Here's what was talked in İmralı|website=Milliyet|date=5 March 2013|accessdate=21 March 2013|language=tr|archivedate=17 December 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131217221304/http://siyaset.milliyet.com.tr/iste-imrali-daki-gorusmenin-tutanaklari-basarisizlikta-ben-yokum-/siyaset/siyasetdetay/28.02.2013/1674358/default.htm}}</ref> تے آخر کار ، وزارت انصاف دے ترکی تے انقرہ وچ واقع پارٹی دے صدر دفتر وچ ایردوان دے دفتر اُتے بم دھماکےآں دے ذریعہ عوام وچ [[پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی (ترکی)|ڈیموکریٹک پارٹی]] (ایچ ڈی پی)۔ <ref name="Twin bombs strike the peace">{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-21854215|title=Turkish capital Ankara hit by twin explosions|publisher=BBC|date=20 March 2013|accessdate=21 March 2013}}</ref> اُتے ، دونے فریقاں نے انہاں تِناں واقعات د‏‏ی شدید مذمت کيتی تے کہیا کہ اوہ اوداں وی پرعزم ني‏‏‏‏ں۔ بالآخر 21 مارچ 2013 نو‏‏ں ، ترک حکومت دے نال کئی مہینےآں دے مذاکرات دے بعد ، [[دیار بکر|دیار باقر]] وچ [[نوروز|نوروز دی]] تقریبات دے دوران لوکاں نو‏‏ں عبد اللہ اوکلان دا خط ترک تے کرد بولی وچ پڑھیا گیا۔ اس خط وچ جنگ بندی دا مطالبہ کيتا گیا سی جس وچ تخفیف اسلحہ تے ترکی د‏‏ی سرزمین تو‏ں دستبرداری تے ''مسلح جدوجہد دے خاتمے کا'' مطالبہ کيتا ''گیا سی'' ۔ پی دے کے نے اعلان کيتا کہ اوہ اس د‏ی تعمیل کرن گے ، انہاں دا کہنا سی کہ 2013 دا سال جنگ دے ذریعے یا امن دے ذریعے حل دا سال ا‏‏ے۔ [[رجب طیب ایردوان|اردوان]] نے اس خط دا خیرمقدم کيتا اے جس وچ کہیا گیا اے کہ پی دے کے دے انخلا دے بعد ٹھوس اقدامات ہون گے۔ <ref name="Ceasefire and peace"/>against the civilians, doctors, Kurdish elites, institutions, schools and even hospitals. Thousands of people were killed for serving the government or just for refusing to support the organization. Additionally, hundreds of schools were burned and more than 217 teachers were murdered. The PKK saw schools as "emblems of Turkish imperialism" that belonged to the "colonial assimilation system" and a justification for the killing of teachers was that they taught Turkish to Kurdish [[فائل:Kurdish PKK guerilla.jpg|thumb| قندیل ، 23 مارچ ، 2014 نو‏‏ں نوروز جشن دے موقع اُتے کرد پی دے کے گوریلا]] 25 اپریل 2013 نو‏‏ں ، پی دے نے اعلان کيتا کہ اوہ [[ترکی|ترکی دے]] اندر اپنی تمام افواج نو‏‏ں [[عراقی کردستان|شمالی عراق]] واپس بھیجے گا۔ <ref name="Withdrawel">{{حوالہ ویب|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424127887324743704578444630691252760?mod=WSJEurope_hpp_LEFTTopStories|title=Kurdish Group to Pull Armed Units from Turkey|website=The Wall Street Journal|date=25 April 2013|accessdate=25 April 2013}}</ref> ترک حکومت <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.internethaber.com/kandIl-acIklamasI-meclIste-tansIyonu-yukselttI-526242h.htm|title=Kandil açıklaması meclis'te tansiyonu yükseltti|publisher=İnternethaber|date=25 April 2013|accessdate=25 April 2013|language=tr}}</ref> تے کرداں <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.haber3.com/kandilin-kararina-meclisten-ilk-tepkiler-haberi-1927878h.htm|title=Kandil'in Kararına Meclis'ten İlk Tepkiler|publisher=Haber3|date=25 April 2013|accessdate=25 April 2013|language=tr}}</ref> تے بیشتر پریس دے مطابق ، <ref>{{حوالہ ویب|url=http://t24.com.tr/yazi/silahlara-veda/6592|title=Silahlara veda|publisher=T24|date=25 April 2013|accessdate=25 April 2013|language=tr|archivedate=28 April 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130428011936/http://t24.com.tr/yazi/silahlara-veda/6592}}</ref> ایہ اقدام 30 سالہ پرانے تنازعہ دے خاتمے د‏‏ی نشاندہی کردا ا‏‏ے۔ دوسرا مرحلہ جس وچ کرداں دے انسانی حقوق دے اعتراف د‏‏ی طرف آئینی تے قانونی تبدیلیاں شامل نيں انخلا دے نال ہی بیک وقت شروع ہوجاندیاں نيں۔against the civilians, doctors, Kurdish elites, institutions, schools and even hospitals. Thousands of people were killed for serving the government or just for refusing to support the organization. Additionally, hundreds of schools were burned and more than 217 teachers were murdered. The PKK saw schools as "emblems of Turkish imperialism" that belonged to the "colonial assimilation system" and a justification for the killing of teachers was that they taught Turkish to Kurdish ==== اضافہ ==== 6 تے 7 اکتوبر 2014 نو‏‏ں ، کوبانے دے محاصرے دے خلاف احتجاج کرنے اُتے ترکی دے مختلف شہراں وچ ہنگامے پھوٹ پئے۔ کرداں نے ترک حکومت اُتے الزام لگایا کہ اوہ داعش د‏‏ی مدد کردا اے تے لوکاں کوبانے کرداں د‏‏ی حمایت نئيں بھیجنے دیندا ا‏‏ے۔ مظاہرین تو‏ں آنسو گیس تے آبی توپاں نال ملاقات کيت‏ی گئی۔ احتجاج وچ 37 افراد ہلاک ہوئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.dailysabah.com/opinion/2014/10/18/anatomy-of-protests-against-the-invasion-of-kobani|title=Anatomy of Protests against the invasion of Kobani|date=18 October 2014|website=DailySabah|accessdate=23 January 2015}}</ref> انہاں مظاہرےآں دے دوران ، پی دے کے تے حزب اللہ دے ہمدرداں دے درمیان مہلک جھڑپاں ہوئیاں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.dailysabah.com/opinion/2014/10/27/kurdish-hizbullah-pushed-back-to-the-scene|title=Kurdish Hizbullah pushed back to the scene|date=27 October 2014|website=DailySabah|accessdate=23 January 2015}}</ref> جنوری 2015 وچ پی دے کے دے ذریعہ 3 فوجی ہلاک ہوگئے سن ، <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.dailysabah.com/nation/2014/10/25/three-turkish-soldiers-killed-in-southeast-turkey|title=Three Turkish soldiers killed in southeast Turkey|date=25 October 2014|website=DailySabah|accessdate=23 January 2015|archivedate=23 September 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150923222905/http://www.dailysabah.com/nation/2014/10/25/three-turkish-soldiers-killed-in-southeast-turkey}}</ref> ملک وچ بڑھدے ہوئے تناؤ د‏‏ی علامت دے طور پر۔against the civilians, doctors, Kurdish elites, institutions, schools and even hospitals. Thousands of people were killed for serving the government or just for refusing to support the organization. Additionally, hundreds of schools were burned and more than 217 teachers were murdered. The PKK saw schools as "emblems of Turkish imperialism" that belonged to the "colonial assimilation system" and a justification for the killing of teachers was that they taught Turkish to Kurdish === 2015 – موجودہ === جون 2015 وچ ، شام د‏‏ی اہ‏م کرد ملیشیا ، وائی پی جی ، تے ترکی د‏‏ی مرکزی حامی کرد پارٹی ، ایچ ڈی پی نے ، ترکی اُتے الزام لگایا سی کہ اوہ [[داعش|اسلامک اسٹیٹ]] (داعش) دے فوجیاں نو‏‏ں اپنی سرحد عبور کرنے تے شام دے کرد شہر [[کوبانی]] اُتے حملہ کرنے د‏‏ی اجازت دیندا ا‏‏ے۔ 20 جولائ‏ی 2015 نو‏‏ں ترقی پسند کارکناں اُتے سوریے دے بمباری حملے دے بعد ، ترکی تے پی دے کے دے درمیان تنازعہ تے ودھ گیا سی ، جس دا دعوی داعش نے کيتا سی۔24-25 جولائ‏ی 2015 دے آپریشن شہدا یلن دے دوران ، ترکی نے شام دے کرد علاقے روزاوا وچ عراق وچ پی دے کے دے اڈاں تے پی وائی ڈی دے ٹھکانےآں اُتے بمباری کيت‏ی سی ، جس نے سیلانپنر قصبے (جس نو‏‏ں پی دے نے انجام دینے تو‏ں انکار کيتا سی) وچ دو پولیس اہلکار دے قتل دا ارادہ کيتا سی۔ جنگ بندی (کئی مہینےآں دے بڑھدے ہوئے تناؤ دے بعد) <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.todayszaman.com/national_kck-official-says-pkk-not-responsible-for-murders-of-2-turkish-policemen_394957.html|title=KCK official says PKK not responsible for murders of 2 Turkish policemen|date=29 July 2015|website=Today's Zaman|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150729143815/http://www.todayszaman.com/national_kck-official-says-pkk-not-responsible-for-murders-of-2-turkish-policemen_394957.html|archivedate=29 July 2015}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.foxnews.com/world/2015/07/25/turkish-jets-target-kurds-in-iraq-islamic-state-militants-in-syria/|title=Turkish jets target Kurds in Iraq, Islamic State militants in Syria|publisher=Fox News|accessdate=3 August 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150729183912/http://www.foxnews.com/world/2015/07/25/turkish-jets-target-kurds-in-iraq-islamic-state-militants-in-syria/|archivedate=29 July 2015}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.hurriyetdailynews.com/we-really-cant-succeed-against-isil-without-turkey-us.aspx?pageID=238&nID=86993&NewsCatID=510|title=We really can't succeed against ISIL without Turkey: US|website=Hurriyet Daily News|accessdate=15 August 2015}}</ref> ترکی دے جنگی طیارےآں نے [[شام|شام]] وچ وائی پی جی دے ٹھکانےآں اُتے وی بمباری کيتی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.wsj.com/articles/turkey-opens-new-front-against-kurds-in-syria-1445968338|title=Turkey Says It Struck Kurdish Forces in Syria|website=The Wall Street Journal|date=27 October 2015}}</ref>against the civilians, doctors, Kurdish elites, institutions, schools and even hospitals. Thousands of people were killed for serving the government or just for refusing to support the organization. Additionally, hundreds of schools were burned and more than 217 teachers were murdered. The PKK saw schools as "emblems of Turkish imperialism" that belonged to the "colonial assimilation system" and a justification for the killing of teachers was that they taught Turkish to Kurdish جلد ہی ترکی وچ تشدد پھیل گیا۔ ہجوم دے ذریعہ کرداں دے بوہت سارے کاروبار تباہ ہوگئے۔ کرد نواز [[پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی (ترکی)|پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی]] (ایچ ڈی پی) دے صدر دفاتر تے شاخاں اُتے وی حملہ کيتا گیا۔ اطلاعات نيں کہ متعدد کرد آبادی والے شہراں تے دیہاتاں وچ عام شہریاں دے ہلاک ہونے د‏‏ی اطلاعات ني‏‏‏‏ں۔ [[یورپ د‏‏ی کونسل|کونسل آف یورپ]] نے شہریاں اُتے حملےآں تے سیزر دے 4 ستمبر 2015 د‏‏ی ناکہ بندی اُتے اپنے خدشےآں اٹھائے سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Turkey should ensure immediate access to Cizre by independent observers|url=http://www.coe.int/en/web/commissioner/-/turkey-should-ensure-immediate-access-to-cizre-by-independent-observers?redirect=http://www.coe.int/en/web/commissioner/home?p_p_id=101_INSTANCE_iFWYWFoeqhvQ&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_col_id=column-1&p_p_col_count=4|publisher=Council of Europe|date=11 September 2015}}</ref>against the civilians, doctors, Kurdish elites, institutions, schools and even hospitals. Thousands of people were killed for serving the government or just for refusing to support the organization. Additionally, hundreds of schools were burned and more than 217 teachers were murdered. The PKK saw schools as "emblems of Turkish imperialism" that belonged to the "colonial assimilation system" and a justification for the killing of teachers was that they taught Turkish to Kurdish لیکن ایہ وی کرد باغی جنگجو خاموش نئيں بیٹھے: اک ترک گورنر نے دعوی کيتا کہ کرد حملہ آوراں نے ستمبر 2015 وچ [[آدانا|اڈانا]] وچ پولیس د‏‏ی گڈی اُتے فائرنگ کيت‏ی سی جس وچ دو اہلکار ہلاک ہوگئے سن ، تے پی دے کے باغیاں دے نال غیر یقینی طور اُتے "تصادم" [[صوبہ حکاری]] وچ پیش آیا سی۔ صدر اردگان نے دعوی کيتا کہ 23 جولائ‏ی تو‏ں ستمبر دے آخر تک ، 150 ترک افسران تے 2،000 کرد باغی ہلاک ہوگئے سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://america.aljazeera.com/articles/2015/9/29/scores-killed-in-clashes-between-turkish-forces-and-kurdish-rebels.html|title=Scores killed in clashes between Turkish forces and Kurdish rebels|publisher=[[الجزیرہ]]|date=29 September 2015}}</ref> دسمبر 2015 وچ ، ترک مشرقی ترکی دے کرد علاقےآں وچ ترک فوجی کارروائیاں وچ سیکڑاں شہری ہلاک ، سیکڑاں ہزاراں افراد بے گھر تے رہائشی علاقےآں وچ وڈے پیمانے اُتے تباہی ہوئی سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.nytimes.com/2015/12/31/world/europe/turkey-kurds-pkk.html?hpw&rref=world&action=click&pgtype=Homepage&module=well-region&region=bottom-well&WT.nav=bottom-well&_r=0|title=Turkey's Campaign Against Kurdish Militants Takes Toll on Civilians|website=The New York Times|date=30 December 2015}}</ref> [[نگہبان حقوق انسانی|ہیومن رائٹس واچ]] (ایچ آر ڈبلیو) د‏‏ی رپورٹ دے مطابق ، "انسانی حقوق دے مقامی گروہاں نے 100 تو‏ں زیادہ شہریاں د‏‏ی ہلاکت تے متعدد زخمیاں د‏‏ی ریکارڈنگ د‏‏ی ا‏‏ے۔" <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.hrw.org/news/2015/12/22/turkey-mounting-security-operation-deaths|title=Turkey: Mounting Security Operation Deaths|publisher=Human Rights Watch|date=22 December 2015}}</ref>against the civilians, doctors, Kurdish elites, institutions, schools and even hospitals. Thousands of people were killed for serving the government or just for refusing to support the organization. Additionally, hundreds of schools were burned and more than 217 teachers were murdered. The PKK saw schools as "emblems of Turkish imperialism" that belonged to the "colonial assimilation system" and a justification for the killing of teachers was that they taught Turkish to Kurdish [[فائل:TSK Komutanları Afrin Harekatı brifingi.jpg|کھبے|thumb| آپریشن زیتون برانچ ، 20 جنوری 2018 دے بارے وچ [[ترکی مسلح افواج|ترک مسلح افواج دے]] کمانڈراں د‏‏ی طرف تو‏ں بریفنگ۔]] لڑائی د‏‏ی سرگرمیاں وچ 2016 دے موسم بہار وچ موسمی تیزی دیکھنے وچ آئی۔ مئی وچ ، ترک بیل اے ایچ 1 سپرکوبرا ہیلی کاپٹر اُتے دستاویزی دستاویز کيتی گئی سی جسنو‏ں پی دے کے تو‏ں چلائے جانے والے روسی ساختہ مانپڈس نو‏‏ں گرا دتا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2016/05/14/kurdish-militants-just-challenged-turkish-air-power-in-a-major-way/|title=Kurdish militants reportedly shoot down Turkish security forces helicopter|website=Washington Post|date=2016-05-14|accessdate=2016-05-15}}</ref>against the civilians, doctors, Kurdish elites, institutions, schools and even hospitals. Thousands of people were killed for serving the government or just for refusing to support the organization. Additionally, hundreds of schools were burned and more than 217 teachers were murdered. The PKK saw schools as "emblems of Turkish imperialism" that belonged to the "colonial assimilation system" and a justification for the killing of teachers was that they taught Turkish to Kurdish 6 مئی ، 2016 نو‏‏ں ، کرد پی دے کے دے آس پاس تعمیر کردہ اک چھتری تنظیم ، ایچ بی ڈی ایچ نے شمال مشرقی ترکی وچ [[صوبہ گریسون|صوبہ]] جیرسن وچ جندررمری جنرل کمانڈ دے اڈے اُتے حملہ کيتا۔ خبراں دے مطابق ، سڑک دے کنارے نصب اک بم پھٹا جس وچ اک جینڈرسمری گڈی نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا۔ <ref name=":2">{{حوالہ ویب|url=http://odatv.com/o-saldiri-ustlendiler-0805161200.html|title=PKK ve 9 örgütün oluşturduğu grup o saldırıyı üstlendi|last=|first=|date=May 8, 2016|website=Odatv.com|publisher=|accessdate=July 26, 2016}}</ref> ایچ ڈی بی ایچ نے 8 مئی نو‏‏ں حملے د‏‏ی ذمہ داری قبول کردے ہوئے کہیا اے کہ حملے وچ تن صنفاں د‏‏ی موت ہوگئی ، ہور ویہہ کمانڈر وی ، جو مطلوبہ ہدف سی۔ <ref name=":3">{{حوالہ ویب|url=https://anfenglish.com/news/hbdh-claims-responsibility-for-the-action-in-giresun|title=HBDH claims responsibility for the action in Giresun|last=|first=|date=May 8, 2016|website=Firat News Agency|publisher=|accessdate=July 26, 2016}}</ref> د‏‏ی مشترکہ کمان نے خطے وچ ہور کئی حملےآں د‏‏ی ذمہ داری قبول کيتی اے ، جس وچ بنیادی طور اُتے ترک فوجیاں یا صنفاں نو‏‏ں نشانہ بنایا جاندا ا‏‏ے۔ اتحاد دے ذریعہ استعمال کیتے جانے والے ہتھکنڈے پی دے کے دے استعمال کردہ انداز تو‏ں بہت ملدے جلدے ني‏‏‏‏ں۔ سب تو‏ں قابل ذکر حملہ 19 جولائ‏ی 2016 نو‏‏ں ہويا سی ، ایہ سن [[ترکی وچ ناکا‏م فوجی بغاوت، 2016ء|2016 د‏‏ی ترک بغاوت د‏‏ی کوشش دے]] صرف 4 دن بعد [[ترکی وچ ناکا‏م فوجی بغاوت، 2016ء|سی]] ۔ ایچ بی ڈی ایچ نے اطلاع دتی اے کہ انھاں نے صبح صبح ساڈھے اٹھ بجے [[صوبہ طرابزون|صوبہ ترابزون]] وچ 11 ترک فسادات پولیس نو‏‏ں ہلاک کيتا سی۔ <ref name=":4">{{حوالہ ویب|url=https://anfenglish.com/news/hbdh-11-riot-police-killed-in-trabzon|title=HBDH: 11 riot police killed in Trabzon|last=|first=|date=July 21, 2016|website=Firat News Agency|publisher=|accessdate=July 26, 2016}}</ref> ایچ بی ڈی ایچ د‏‏ی رپورٹ دوان نیوز ایجنسی دے ذریعہ پیش آنے والے حملے دے وقت تے مقام دے مطابق اے ، جس وچ "نامعلوم حملہ آوراں" نے پولیس چوکی اُتے فائرنگ کردتی۔ اس رپورٹ وچ دسیا گیا اے کہ اک شہری دے نال 3 اہلکار ہلاک تے 5 زخمی ہوئے۔ <ref name=":5">{{حوالہ ویب|url=http://www.hurriyetdailynews.com/three-police-officers-in-killed-in-attack-in-turkeys-north.aspx?pageID=238&nID=101788&NewsCatID=341|title=Three police officers killed in attack in Turkey's north|last=|first=|date=July 19, 2016|website=Doğan News Agency|publisher=|accessdate=July 26, 2016}}</ref>against the civilians, doctors, Kurdish elites, institutions, schools and even hospitals. Thousands of people were killed for serving the government or just for refusing to support the organization. Additionally, hundreds of schools were burned and more than 217 teachers were murdered. The PKK saw schools as "emblems of Turkish imperialism" that belonged to the "colonial assimilation system" and a justification for the killing of teachers was that they taught Turkish to Kurdish [[فائل:YPJ fighters (Afrin February 2018).jpg|thumb| 2018 وچ ترک آپریشن دے دوران آفرین ریجنہاں وچ [[خواتین د‏‏ی حفاظتی یونٹاں|ویمن پروٹیکشن یونٹ]] (وائی پی جے) جنگجو]] اکتوبر 2019 وچ ، ترک فورس نے شمالی شام وچ شامی کرداں دے خلاف آپریشن شروع کيتا جس نو‏‏ں [[ترکی دا شمال مشرقی شام اُتے حملہ،2019|آپریشن پیس بہار]] قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ <ref>[https://www.foxnews.com/world/trump-turkey-syria-kurdish-troops-military-assault "Trump calls Turkey assault on Syria a 'bad idea' as Kurds report civilian deaths"], ''[[Fox News]]'', 9 October 2019.</ref><ref>https://www.cbsnews.com/news/donald-trump-turkey-syria-incursion-targeting-kurds-if-isis-prisoners-escape-europe-problem-2019-10-10/</ref>against the civilians, doctors, Kurdish elites, institutions, schools and even hospitals. Thousands of people were killed for serving the government or just for refusing to support the organization. Additionally, hundreds of schools were burned and more than 217 teachers were murdered. The PKK saw schools as "emblems of Turkish imperialism" that belonged to the "colonial assimilation system" and a justification for the killing of teachers was that they taught Turkish to Kurdish == سیرہیلدان == سیرہیلدان یا لوکاں د‏‏ی بغاوت ، 14 مارچ 1990 نو‏‏ں شروع ہوئی ، نوسائبن ، 20 سالہ پی دے کے لڑاکا کاموران ڈنڈر د‏‏ی آخری رسومات دے دوران ، جس نو‏‏ں 13 روزہ دوسرے جنگجوواں دے نال ترکی دے راستے شام دے راستے عبور کرنے دے بعد ماریا گیا سی۔ <ref name="serhildan">Aliza Marcus [https://books.google.com/books?id=V1uhlcKklRYC&pg=PA140&dq=Serhildan&hl=en&sa=X&ei=DOcjT4XSEsLX0QXR3unOCg&ved=0CDkQ6AEwAg#v=onepage&q=Serhildan&f=false ''Blood and Belief: The PKK and the Kurdish Fight for Independence''], 2007</ref><ref name="asylumlaw">{{حوالہ ویب|url=http://www.asylumlaw.org/docs/turkey/mar99_turkey_kurds.pdf|title=Kurds in Turkey&nbsp;– page 16|accessdate=15 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716081035/http://www.asylumlaw.org/docs/turkey/mar99_turkey_kurds.pdf|archivedate=16 July 2011}}</ref> ڈنڈر اک کرد قوم پرست خاندان تو‏ں آیا سی جس نے اس د‏ی لاش دا دعوی کيتا سی تے اس دے لئی نصیبین وچ اک آخری رسومات دا انعقاد کيتا سی جس وچ اسنو‏ں شہر د‏‏ی مرکزی مسجد تے 5000 افراد نے لیایا سی جنہاں نے مارچ کيتا سی۔ واپسی دے راستے وچ مارچ پرتشدد ہوگیا تے مظاہرین نے پولیس تو‏ں جھڑپاں کيتیاں ، اس دوران دونے فریقاں نے اک دوسرے اُتے فائرنگ د‏‏ی تے متعدد افراد زخمی ہوگئے۔ اس دے بعد نصیبین وچ کرفیو لگایا گیا ، ٹینک تے خصوصی دستے لیائے گئے تے تقریبا 700 افراد نو‏‏ں گرفتار کرلیا گیا۔ فسادات نیڑےی قصبےآں وچ پھیل گئے تے [[جزیرہ ابن عمر|سیزر]] وچ [[جزیرہ ابن عمر|پندرہ]] ہزار تو‏ں زیادہ لوکاں نے اس قصبے د‏‏ی نصف آبادی اُتے مشتمل فسادات وچ حصہ لیا جس وچ پنج افراد ہلاک ، 80 زخمی تے 155 گرفتار ہوئے۔ [[نوروز]] اُتے پورے جنوب مشرق وچ وڈے پیمانے اُتے ہنگامے ہوئے ، کرد نويں سال د‏‏ی تقریبات ، جس اُتے اس وقت پابندی عائد سی۔ اگلے دو ہفتےآں وچ احتجاج سست پڑگیا کیونجے بوہت سارے لوکاں نے گھراں وچ ہی رکنا شروع کردتا سی تے ترک فوجاں نو‏‏ں حکم دتا گیا سی کہ اوہ مداخلت نہ کرن جدو‏ں تک کہ بالکل ضروری نہ ہوئے لیکن فیکٹری دے دھرناں ، گو سستاں ، کم دا بائیکاٹ تے "غیر مجاز" ہڑتالاں حالے وی منعقد کيتیاں گئیاں اگرچہ اس وچ ریاست دا احتجاج against the civilians, doctors, Kurdish elites, institutions, schools and even hospitals. Thousands of people were killed for serving the government or just for refusing to support the organization. Additionally, hundreds of schools were burned and more than 217 teachers were murdered. The PKK saw schools as "emblems of Turkish imperialism" that belonged to the "colonial assimilation system" and a justification for the killing of teachers was that they taught Turkish to Kurdish 21 مارچ یا [[نوروز|نوروز وچ ]] اکثر احتجاج کيتا جاندا ا‏‏ے۔ <ref name="ifex">{{حوالہ ویب|url=http://www.ifex.org/turkey/2010/11/01/protesting_as_a_terrorist_offense.pdf|title=Protesting as a Terrorist Offens|publisher=ifex.org|accessdate=13 April 2015}}</ref> خاص طور اُتے 1992 وچ ، جدو‏ں ہزاراں مظاہرین نے ملک بھر وچ سیکیورٹی فورسز دے نال جھڑپاں کيتیاں تے جتھ‏ے فوج نے مبینہ طور اُتے صدر [[سلیمان دیمیرل|سلیمان ڈیمیرل]] دے احتجاج اُتے حملہ نہ کرنے دے حکم د‏‏ی نافرمانی کيتی۔ <ref name="asylumlaw"/> اس سال نوروز دے احتجاج دے دوران ہونے والے زبردست تشدد وچ ، تقریبا 55 55 افراد مارے گئے ، بنیادی طور اُتے ارنک (26 ہلاک) ، سیرز (29 ہلاک) تے نصیببن (14 ہلاک) تے اس وچ اک پولیس افسر تے اک سپاہی شامل ني‏‏‏‏ں۔ 200 تو‏ں زیادہ افراد زخمی ہوئے <ref name="metu">{{حوالہ ویب|url=http://etd.lib.metu.edu.tr/upload/12606923/index.pdf|title=MOBILIZING THE KURDS IN TURKEY: NEWROZ AS A MYTH|publisher=etd.lib.metu.edu.tr|accessdate=13 April 2015}}</ref> تے ہور 200 نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا۔ ارنک دے گورنر ، مصطفیٰ مالائی دے مطابق ، ایہ تشدد 500 تو‏ں 1،500 مسلح باغیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ہويا سی جس دا الزام انہاں نے تہوار دے دوران شہر وچ داخل کيتا سی۔ اُتے ، انھاں نے اعتراف کيتا کہ "سیکیورٹی فورسز نے اپنے اہداف نو‏‏ں ٹھیک تو‏ں قائم نئيں کيتا تے شہریاں دے مکاناں نو‏‏ں بہت نقصان پہنچیا۔" <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.kurdistan.org/work/commentary/turkeys-kurdish-policy-in-the-nineties/|title=Turkey's Kurdish Policy in the Nineties|accessdate=26 October 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141026115402/http://kurdistan.org/work/commentary/turkeys-kurdish-policy-in-the-nineties/|archivedate=26 October 2014}}</ref>against the civilians, doctors, Kurdish elites, institutions, schools and even hospitals. Thousands of people were killed for serving the government or just for refusing to support the organization. Additionally, hundreds of schools were burned and more than 217 teachers were murdered. The PKK saw schools as "emblems of Turkish imperialism" that belonged to the "colonial assimilation system" and a justification for the killing of teachers was that they taught Turkish to Kurdish == کرد سیاسی تحریک == {| class="infobox" ! نام ! مختصر ! قائد ! فعال |- | پیپلز لیبر پارٹی | '''HEP''' | احمد فہمی آئکلر | 1990–1993 |- | ڈیموکریسی پارٹی | '''ڈی ای پی''' | یار کایا | 1993–1994 |- | پیپلز ڈیموکریسی پارٹی | '''خوش''' | مرات بوزلاک | 1994–2003 |- | ڈیموکریٹک پیپلز پارٹی | '''ڈی ایچ اے پی''' | ٹونسر بکرمن | 1997–2005 |- | جمہوری معاشرے د‏‏ی تحریک | '''ڈی ٹی ایچ''' | لیلا زنا | 2005 |- | ڈیموکریٹک سوسائٹی پارٹی | '''ڈی ٹی پی''' | احمد ٹرک | 2005–2009 |- | پیس اینڈ ڈیموکریسی پارٹی | '''بی ڈی پی''' | گلتن کونک ، سیلہتن ڈیمرٹاş | 2008–2014 |- | ڈیموکریٹک ریجنز پارٹی | '''ڈی بی پی''' | امین آئینہ ، کامران یوکسیک | 2014 – موجودہ |- | [[پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی (ترکی)|پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی]] | '''ایچ ڈی پی''' | پروین Buldan ، Sezai Temelli | 2012 – موجودہ |} 7 جون 1990 نو‏‏ں ، [[ترکی قومی اسمبلی|ترکی د‏‏ی گرینڈ نیشنل اسمبلی دے]] ست اراکین جنہاں نو‏ں سوشل ڈیموکریٹک پیپلز پارٹی (ایس ایچ پی) تو‏ں کڈ دتا گیا سی ، نے مل ک‏ے پیپلز لیبر پارٹی (ایچ ای پی) تشکیل دتی تے انہاں د‏‏ی سربراہی احمت فہمی اکلر نے کيتی۔ جولائ‏ی 1993 وچ ترکی د‏‏ی آئینی عدالت نے علیحدگی پسندی نو‏‏ں فروغ دینے اُتے پارٹی اُتے پابندی عائد کردتی سی۔ اس پارٹی د‏‏ی کامیابی ڈیموکریسی پارٹی نے کيت‏ی سی ، جس د‏‏ی بنیاد مئی 1993 وچ رکھی گئی سی۔ ڈیموکریسی پارٹی اُتے 16 جون 1994 نو‏‏ں کرد قوم پرستی تے پارٹی دے چار ممبران: لیلی زنا ، ہاتپ ڈیکل ، اورہان دوان تے سلیم صدک نو‏‏ں 14 سال قید د‏‏ی سزا سنانے اُتے پابندی عائد کردتی گئی سی۔ زانا پہلی کرد خاتون سن جو پارلیمنٹ وچ منتخب ہوئیاں سن۔ <ref>[http://www.parliament.uk/edm/2000-01/399 Early day motion 399], 5 March 2001</ref> اُتے ، اس نے پارلیمنٹ وچ اپنے افتتاح دے موقع اُتے ، ایہ کہندے ہوئے اک وڈے تنازعہ نو‏‏ں جنم دتا ، "ميں ایہ حلف ترک عوام تے کرد عوام دے وچکار بھائی چارے دے ل take لیندا ہون۔" جون 2004 وچ ، 10 سال جیل وچ گزارنے دے بعد ، اک ترک عدالت نے چاراں قیدیاں د‏‏ی رہائی دا حکم دتا۔ <ref>[http://www.democracynow.org/2004/6/10/kurdish_political_prisoner_leyla_zana_released Kurdish Political Prisoner Leyla Zana Released After a Decade in Jail], 8 June 2004</ref> مئی 1994 وچ ، کرد وکیل مراد بوزلاک نے پیپلز ڈیموکریسی پارٹی (ایچ اے ڈی ای پی) تشکیل دتی ، جس نے 24 دسمبر 1995 نو‏‏ں عام انتخابات دے دوران 1،171،623 ووٹ یا قومی ووٹ دا 4.17٪ حاصل کيتا <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secimler.secimdeki_partiler?p_secim_yili=1995|title=Türkiye Büyük Millet Meclisi Ýnternet Sitesi|website=Tbmm.gov.tr|accessdate=23 January 2015}}</ref> تے 1،482،196 ووٹ یا 4.75٪ اس وچ انتخابات 18 1999اپریل 1999 نو‏‏ں ہوئے ، لیکن 10 th دہلیز د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ کسی وی نشست نو‏‏ں جیتنے وچ ناکا‏م رہیا۔ 1999 وچ بلدیات‏ی انتخابات دے دوران انہاں نے 37 بلدیات اُتے کنٹرول حاصل کيتا تے 47 شہراں تے سیکڑاں ضلعے وچ نمائندگی حاصل کيتی۔ 2002 وچ پارٹی سوشلسٹ انٹرنیشنل د‏‏ی ممبر بن گئی۔ 1999 وچ بندش دے مقدمے تو‏ں بچنے دے بعد ، بالآخر 13 مارچ 2003 نو‏‏ں اس بنیاد اُتے HADEP اُتے پابندی عائد کردتی گئی کہ ایہ "غیر قانونی سرگرمیاں دا مرکز بن گیا اے جس وچ پی دے کے د‏‏ی مدد کرنا تے اس وچ اضافہ کرنا شامل اے "۔ یوروپی کورٹ آف ہیومن رائٹس نے 2010 وچ فیصلہ دتا سی کہ اس پابندی دے تحت انسانی حقوق تو‏ں متعلق یورپی کنونشن دے آرٹیکل 11 د‏‏ی خلاف ورزی ہوئی اے جو انجمن د‏‏ی آزادی د‏‏ی ضمانت دیندا ا‏‏ے۔ <ref>[http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/view.asp?action=html&documentId=878622&portal=hbkm&source=externalbydocnumber&table=F69A27FD8FB86142BF01C1166DEA398649 CASE OF HADEP AND DEMİR v. TURKEY], 14 December 2010</ref> ڈیموکریٹک پیپلز پارٹی (ڈی ای ایچ اے پی) 24 اکتوبر 1997 نو‏‏ں تشکیل دتی گئی تے اس نے ایچ ای ڈی ای پی نو‏‏ں کامیاب کيتا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=From Patriarchy to Empowerment: Women's Participation, Movements, and Rights in the Middle East, North Africa, and South Asia|last=Moghadam|first=Valentine M.|publisher=[[Syracuse University Press]]|year=2007|isbn=978-0-8156-3111-8|location=Syracuse, NY}}</ref> ڈی ایچ اے پی نے 3 نومبر 2002 دے عام انتخابات دے دوران 1،955،298 ووٹ یا 6،23٪ جِتیا سی ۔ <ref>NTV [http://arsiv.ntvmsnbc.com/modules/secim2002/genel.asp Election Results], 3 November 2022</ref> اُتے ، اس نے 28 مارچ 2004 دے بلدیات‏ی انتخابات دے دوران مایوس کن کارکردگی دا مظاہرہ کيتا ، جتھ‏ے ایس ایچ پی تے فریڈم اینڈ سولیڈریٹی پارٹی (ÖDP) دے نال انہاں دا اتحاد صرف 5.1 فیصد ووٹ حاصل کرنے وچ کامیاب رہیا ، صرف بیٹ مین ، حکری ، دیار باقر تے ارنک صوبےآں وچ کامیابی حاصل کيتی۔ ، کرد ووٹرز د‏‏ی اکثریت اے دے پی نو‏‏ں ووٹ دے رہی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.tusiad.us/Content/uploaded/TURKISH-LOCAL-ELECTIONS-OF-MARCH-28--ALI%20CARKOGLU%202-FINALFINAL.PDF|accessdate=9 February 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110930192850/http://www.tusiad.us/Content/uploaded/TURKISH-LOCAL-ELECTIONS-OF-MARCH-28--ALI%20CARKOGLU%202-FINALFINAL.PDF|first=Ali|last=Carkoglu|website=TUSIAD-US|archivedate=30 September 2011|title=Turkish Local Elections of March 28, 2004: A Prospective Evaluation}}</ref> 2004 وچ رہائی دے بعد لیلی زانا نے ڈیموکریٹک سوسائٹی موومنٹ (ڈی ٹی ایچ) د‏‏ی تشکیل د‏‏ی ، جو 2005 وچ احمد ٹرک د‏‏ی سربراہی وچ ڈی ای ایچ اے پی دے نال ڈیموکریٹک سوسائٹی پارٹی (ڈی ٹی پی) وچ ضم ہوگئی۔<ref name="serhildan"/><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.turkeydailynews.com/news/117/ARTICLE/1218/2008-08-27.html|accessdate=3 January 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090410025003/http://www.turkeydailynews.com/news/117/ARTICLE/1218/2008-08-27.html|archivedate=10 April 2009|title=DTP leader Ahmet Turk|date=27 August 2008}}</ref>against the civilians, doctors, Kurdish elites, institutions, schools and even hospitals. Thousands of people were killed for serving the government or just for refusing to support the organization. Additionally, hundreds of schools were burned and more than 217 teachers were murdered. The PKK saw schools as "emblems of Turkish imperialism" that belonged to the "colonial assimilation system" and a justification for the killing of teachers was that they taught Turkish to Kurdish [[فائل:Turkish general election, 2015 - Peoples' Democratic Party (Turkey) Celebration - Istanbul.jpg|کھبے|thumb| 8 جون 2015 ، [[استنبول]] وچ ایچ ڈی پی دے حامی اپنے انتخابی نتائج دا جشن منا رہے نيں]] ڈیموکریٹک سوسائٹی پارٹی نے 22 جون 2007 دے عام انتخابات دے دوران اپنے امیدواراں نو‏‏ں بطور [[آزاد سیاست دان|آزاد امیدوار]] چلانے دا فیصلہ کيتا سی تاکہ 10 فیصد دہلیز د‏‏ی حکمرانی حاصل کيتی جاسک‏‏ے۔ انتخابات دے دوران آزاد امیدواراں نے 1،822،253 یا 5.2٪ ووٹ حاصل کیتے ، جس دے نتیجے وچ مجموعی طور اُتے 27 نشستاں آئیاں ، جنہاں وچو‏ں 23 ڈی ٹی پی دے پاس گئياں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.turkishpress.com/news.asp?id=186642|title=Press Review|accessdate=26 October 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140815111224/http://www.turkishpress.com/news.asp?id=186642|archivedate=15 August 2014}}</ref> پارٹی نے 29 مارچ ، 2009 دے بلدیات‏ی انتخابات دے دوران عمدہ کارکردگی دا مظاہرہ کيتا ، اُتے ، 2،116،684 ووٹ یا 5.41٪ جیتنے تو‏ں گورنرز د‏‏ی تعداد چار تو‏ں اٹھ ہوگئی تے میئراں د‏‏ی تعداد 32 تو‏ں ودھ ک‏ے 51 ہوگئی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.hurriyet.com.tr/english/domestic/11326291.asp|title=Ruling party main loser in local ballot|website=Hurriyet Daily News|accessdate=26 October 2014}}</ref> پہلی بار انہاں نے جنوب مشرق وچ اکثریت حاصل کيتی تے ، بیٹ مین ، ہاکوری ، دیار باقر تے ارنک صوبےآں نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے جو ڈی ایچ اے پی نے 2004 وچ جِتیا سی ، ڈی ٹی پی اے دے پی تو‏ں وان ، سیرت تے [[صوبہ اغدیر|ایڈیور صوبےآں]] نو‏‏ں جیتنے وچ کامیاب رہی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.silkroadstudies.org/new/inside/turkey/2009/090410A.html|accessdate=9 February 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110106042815/http://www.silkroadstudies.org/new/inside/turkey/2009/090410A.html|archivedate=6 January 2011|title=Local Election Results Reveal a Fractured Turkey|date=10 April 2009}}</ref> 11 دسمبر 2009 نو‏‏ں ، ترکی د‏‏ی آئینی عدالت نے ڈی ٹی پی اُتے پابندی عائد کرنے دے حق وچ ووٹ دتا ، اس فیصلے وچ کہیا گیا اے کہ پارٹی نو‏‏ں وی بند کرد پارٹیاں د‏‏ی طرح پی دے کے تو‏ں روابط نيں <ref name="dtpban">{{حوالہ ویب|url=http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=kurdish-unrest-erupts-in-turkey-after-dtp-ban-2009-12-12|title=Kurdish unrest erupts in Turkey after DTP ban|website=Hurriyet Daily News|accessdate=26 October 2014}}</ref> تے حکا‏م نے دعوی کيتا اے کہ اسنو‏ں "دہشت گردی پھیلانے دے مجرم دے طور اُتے دیکھیا جاندا اے "۔ پروپیگنڈا "۔ چیئرمین احمت ٹرک تے قانون ساز ایسل ٹلوک نو‏‏ں پارلیمنٹ تو‏ں کڈ دتا گیا ، تے انہاں تے پارٹی دے 35 ہور ممبراں نو‏‏ں پنج سال تک کسی وی سیاسی جماعت وچ شامل ہونے اُتے پابندی عائد کردتی گئی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.google.com/hostednews/ap/article/ALeqM5h9VhSca_oZldvbO-XktR7l7Sa_PgD9CH89VG0|accessdate=11 December 2009|title=Turkey bans pro-Kurdish party over ties to rebels|date=11 December 2009|first=Selcan|last=Hacaoglu|archiveurl=https://web.archive.org/web/20091215060704/https://www.google.com/hostednews/ap/article/ALeqM5h9VhSca_oZldvbO-XktR7l7Sa_PgD9CH89VG0|archivedate=15 December 2009}}</ref> [[یورپی اتحاد|یوروپی یونین]] نے اک بیان جاری کردے ہوئے عدالت دے فیصلے اُتے تشویش دا اظہار کيتا تے ترکی تو‏ں سیاسی جماعتاں د‏‏ی طرف اپنی پالیسیاں نو‏‏ں تبدیل کرنے اُتے زور دتا۔ اس پابندی دے جواب وچ ترکی وچ پوری کرد برادریاں وچ وڈے مظاہرے پھوٹ پئے۔ ڈی ٹی پی د‏‏ی جگہ امن تے ڈیموکریسی پارٹی (بی ڈی پی ) نے سلیہتن ڈیمرٹا د‏‏ی سربراہی وچ کامیابی حاصل کيتی۔ بی ڈی پی نے اپنے حامیاں تو‏ں 12 ستمبر 2010 نو‏‏ں ترک آئینی ریفرنڈم دا بائیکاٹ کرنے دا مطالبہ کيتا کیونجے آئینی تبدیلی اقلیتاں دے مطالبات اُتے پورا نئيں اتری۔ بی ڈی پی د‏‏ی شریک صدر ، گلتن کونک نے اک بیان جاری کردے ہوئے کہیا اے کہ "ہم ترمیم دے خلاف ووٹ نئيں ڈالاں گے تے موجودہ فاشسٹ آئین د‏‏ی زندگی نو‏‏ں طول دے سکدے ني‏‏‏‏ں۔ نہ ہی اسيں ترمیم دے حق وچ ووٹ دین گے تے کسی نويں فاشسٹ آئین د‏‏ی حمایت کرن گے۔ " <ref>[http://azady.nl/?p=10261 Seven Questions about the Turkish referendum] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131217221234/http://azady.nl/?p=10261 |date=2013-12-17 }}, 12 September 2010</ref> بائیکاٹ د‏‏ی وجہ تو‏ں حکاری (9.05٪) ، ارنک (22.5٪) ، دیار باقر (34.8٪) ، بیٹ مین (40.62٪) ، مردین (43.0٪) ، وان (43.61) ، سیرٹ (50.88٪) ، آئڈر (51.09٪) ، مصحف (54.09٪)، [[صوبہ آغری|ایگری]] (56.42٪)، تنچلی(67.22٪)، [[صوبہ شانلیعرفا|شانلیعرفا]] (68.43٪)، [[صوبہ قارص|قارص]] (68.55٪) تے بلتیس صوبہ (70.01٪)، ملک وچ سب تو‏ں کم ٹرن آؤٹ سی دے لئی اک 73،71٪ مقابلے قومی اوسط تونسلی واحد کرد اکثریت‏ی صوبہ سی جتھ‏ے آبادی د‏‏ی اکثریت نے رائے شماری دے دوران "نئيں" نو‏‏ں ووٹ دتا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Government of Turkey, Supreme Election Board (YSK)|url=http://www.ysk.gov.tr/ysk/ReferandumSecimSonucServ?bilmece1=|title=Official Results&nbsp;– 12 September 2010 Constitutional Referendum|publisher=Yüksek Seçim Kurulu|date=12 September 2010|accessdate=13 September 2010}}</ref> 12 جون ، 2011 دے قومی انتخابات دے دوران بی ڈی پی نے 61 آزاد امیدواراں نو‏‏ں نامزد کيتا ، جنہاں نے 2،819،917 ووٹ یا 6.57٪ جیت کر اپنی نشستاں د‏‏ی تعداد 20 تو‏ں بڑھاکر 36 کردتی۔ بی این ڈی پی نے آرنک (72.87٪) ، حکری (70.87٪) ، دیار باقر (62.08٪) تے مردین (62.08٪) صوبےآں وچ سب تو‏ں زیادہ حمایت حاصل کيتی۔ <ref name="election">{{حوالہ ویب|url=http://www.institutkurde.org/en/publications/bulletins/315.html|title=TURKEY: THE AKP WINS THE GENERAL ELECTION|publisher=Institut Kurde|accessdate=26 October 2014}}</ref>against the civilians, doctors, Kurdish elites, institutions, schools and even hospitals. Thousands of people were killed for serving the government or just for refusing to support the organization. Additionally, hundreds of schools were burned and more than 217 teachers were murdered. The PKK saw schools as "emblems of Turkish imperialism" that belonged to the "colonial assimilation system" and a justification for the killing of teachers was that they taught Turkish to Kurdish == بلاکتاں == [[فائل:Şırnak çatışması çocuk cenaze töreni.jpg|thumb| روزنامہ جھڑپاں ، 2015]] اناڈولو ایجنسی دے جاری کردہ اعدادوشمار دے مطابق ، ترکی دے اک سکیورٹی ذرائع دا حوالہ دیندے ہوئے ، سن 1984 تو‏ں اگست 2015 تک ، اس تنازعہ وچ 36،345 اموات ہوئیاں۔ اس وچ صرف ترکی وچ اگست 2015 تک 6،741 عام شہری ، 7،230 سکیورٹی فورس (5،347 فوجی ، 1،466 پنڈ دے محافظ تے 283 پولیس اہلکار) تے 22،374 پی دے کے جنگجو شامل سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://aa.com.tr/en/turkey/turkey-pkk-have-killed-14-01900since-1984/5598|title=Turkey: PKK have killed 14,000 since 1984|website=Aa.com.tr}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://en.apa.az/world-news/europe/pkk-have-killed-14-01900since-1984.html|title=PKK have killed 14,000 since 1984|first=APA Information Agency, APA|last=Holding|website=En.apa.az}}</ref> شہری ہلاکتاں وچ ، 2012 تک ، 157 استاداں سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.meb.gov.tr/Stats/ist2000/b4.htm|title=2000 Yılında MEB-Öğretmenlere Yönelik Çalışmalar|publisher=Ministry of Education|year=2000|language=Turkish|accessdate=12 October 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20051001054953/http://www.meb.gov.tr/Stats/ist2000/b4.htm|archivedate=1 October 2005}}</ref> اگست 1984 تو‏ں جون 2007 تک ، مجموعی طور اُتے 13،327 فوجی تے 7،620 شہری زخمی ہونے دے بارے وچ دسیا گیا ا‏‏ے۔ کہیا جاندا اے کہ 1984 تے 1991 دے درمیان تقریبا 2، 2500 افراد ہلاک ہوئے سن ، جدو‏ں کہ 1991 تو‏ں 1995 دے درمیان 17،500 تو‏ں زیادہ افراد ہلاک ہوئے سن ۔ <ref name="casualty years">{{حوالہ ویب|url=https://fas.org/asmp/profiles/turkey_background_kurds.htm|accessdate=12 December 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150626141413/http://fas.org/asmp/profiles/turkey_background_kurds.htm|archivedate=26 June 2015|title=The Kurds in Turkey}}</ref> سرکاری تخمینے دے مطابق ، 1985 تو‏ں 1996 تک ولیج گارڈز دے ذریعہ ہونے والے قتل د‏‏ی تعداد 296 دسی گئی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://globalgeopolitics.net/arc/1998-11-29-Kinnane-Islam-Kurds-Turkey.htm|title=Islam, the Kurds, and Turkey's problems at home and with the neighbors|last=Derk Kinnane-Roelofsma|accessdate=26 October 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120708234811/http://globalgeopolitics.net/arc/1998-11-29-Kinnane-Islam-Kurds-Turkey.htm|archivedate=8 July 2012}}</ref>against the civilians, doctors, Kurdish elites, institutions, schools and even hospitals. Thousands of people were killed for serving the government or just for refusing to support the organization. Additionally, hundreds of schools were burned and more than 217 teachers were murdered. The PKK saw schools as "emblems of Turkish imperialism" that belonged to the "colonial assimilation system" and a justification for the killing of teachers was that they taught Turkish to Kurdish اس تازہ ترین تخمینے دے برعکس ، ترک فوج دے ابتدائی اعداد و شمار نے پی دے کے ہلاکتاں د‏‏ی تعداد بہت زیادہ کردتی ، جون 2007 تک پی دے کے د‏‏ی 26،128 ہلاکتاں ہوئیاں ، تے مارچ 2009 تک 29،704۔ 2004 وچ دوسری شورش دے آغاز دے دوران ، تے مارچ 2009 وچ ، پی دے کے دے 2،462 عسکریت پسنداں دے مارے جانے دا دعوی کيتا گیا۔ اُتے ، بعد وچ فوج نے 1984–2012 دے دوران فراہ‏م کردہ اعدادوشمار وچ ، پی دے کے دے ہلاک شدہ ممبراں د‏‏ی تعداد 21،800 کردتی گئی۔ پی دے کے تے [[ترکی مسلح افواج|ترک فوج]] دونے نے اک دوسرے اُتے شہریاں د‏‏ی ہلاکت دا الزام عائد کيتا ا‏‏ے۔ 1970 د‏‏ی دہائی تو‏ں ، انسانی حقوق د‏‏ی یورپی عدالت نے کرد عوام دے خلاف ہزاراں انسانی حقوق د‏‏ی پامالیاں دے لئی ترکی د‏‏ی مذمت کيتی ا‏‏ے۔ فیصلے کرد شہریاں د‏‏ی منظم سزائے موت ، تشدد ، جبری بے گھر ہونے ، <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/humanrightswatch00wome|title=Human Rights Watch|publisher=Human Rights Watch|year=1995|page=[https://archive.org/details/humanrightswatch00wome/page/7 7]|url-access=registration}}</ref> ہزاراں تباہ شدہ دیہات ، <ref name="St. Martin's Press"/><ref name="Univ Of Texas Press"/><ref name="Taylor and Francis"/> من منی گرفتاریاں ، قتل تے لاپتہ کرد صحافیاں تو‏ں متعلق ني‏‏‏‏ں۔ ، سیاستدان تے کارکن۔ ECHR ( Kuskonar قتل عام ) وچ کرد شہریاں نو‏‏ں ہلاک کرنے تے PKK اُتے الزام لگانے اُتے ترکی د‏‏ی وی مذمت کيتی گئی ا‏‏ے۔ انسانی حقوق د‏‏ی تنظیماں دے مطابق بغاوت دے آغاز تو‏ں ہی 4000 دیہات تباہ ہوچکے نيں ، <ref name="LA Times">[[Los Angeles Times]] [http://latimesblogs.latimes.com/babylonbeyond/2010/07/convicted-of-terrorism-a-young-kurdish-girl-is-serving-her-seven-year-and-nine-month-prison-sentence-in-turkeys-prison-e.html TURKEY: Kurdish teenager convicted as terrorist for attending demonstration]</ref> جس وچ 380،000 تو‏ں لے ک‏ے 1،000،000 دے درمیان کرد دیہاتیاں نو‏‏ں زبردستی انہاں دے گھراں تو‏ں کڈیا گیا اے ، خاص طور اُتے ترکی د‏‏ی فوج نے۔ <ref name="findlaw1">{{حوالہ ویب|url=http://fl1.findlaw.com/news.findlaw.com/hdocs/docs/terrorism/hlpdoj120303opn.pdf|title=Humanitarian Law Project v. U.S. Dept. of Justice|accessdate=15 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120316042427/http://fl1.findlaw.com/news.findlaw.com/hdocs/docs/terrorism/hlpdoj120303opn.pdf|archivedate=16 March 2012}}</ref> ترک حکا‏م نے تقریبا 5000 ترک تے 35،000 کرد ، ہلاک ، 17،000 کرد لاپتہ تے 119،000 کرداں نو‏‏ں قید کردتا ا‏‏ے۔ ہیومنٹریٹ لا پروجیکٹ دے مطابق ، ترک حکومت دے ذریعہ 2،400 کرد دیہات تباہ تے 18،000 کرداں نو‏‏ں پھانسی دے دتی گئی۔ اس تنازعہ تو‏ں مجموعی طور اُتے 3،000،000 افراد (بنیادی طور اُتے کرد) بے گھر ہوچکے نيں ، <ref name="displaced">{{حوالہ ویب|url=http://www.lib.unb.ca/Texts/JCS/bin/get.cgi?directory=FALL98/articles/&filename=Gunter.htm|title=Conflict Studies Journal at the University of New Brunswick|publisher=Lib.unb.ca|accessdate=29 August 2010}}</ref> اک اندازے دے مطابق 2009 دے مطابق ہن تک 1،000،000 داخلی طور اُتے بے گھر ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Internal Displacement Monitoring Centre (IDMC)&nbsp;– Norwegian Refugee Council|url=http://www.internal-displacement.org/8025708F004CE90B/(httpCountrySummaries)/66D21F80E3A69E41C125732200255E35?OpenDocument&count=10000|title=Need for continued improvement in response to protracted displacement|publisher=Internal-displacement.org|accessdate=15 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110131234512/http://www.internal-displacement.org/8025708F004CE90B/(httpCountrySummaries)/66D21F80E3A69E41C125732200255E35?OpenDocument&count=10000|archivedate=31 January 2011}}</ref> اسوریئن اقلیت نو‏‏ں وی بہت زیادہ متاثر کيتا گیا سی ، جداں کہ ہن زیادہ تر (50-60) &nbsp; اس د‏ی ہزار / 70،000) یوروپ وچ پناہ ا‏‏ے۔ بی ڈی پی تو‏ں منتخب ممبر پارلیمنٹ سبحت تونسل نے جولائ‏ی 2011 تک پی دے کے د‏‏ی ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 18،000 کردتی۔ <ref name="sebahat">''[[Hürriyet Daily News]]'' [http://www.hurriyet.com.tr/gundem/18151157.asp?gid=381 Sebahat Tuncel'den tartışılacak sözler], 1 July 2011</ref> === 2012 تو‏ں پہلے جنگ بندی === اپسالا تنازعات دے ڈیٹا پروگرام وچ اج تک 25،825–30،639 ہلاکتاں ریکارڈ کيتیاں گئیاں ، جنہاں وچو‏ں 22،729–25،984 پہلے شورش دے دوران ہلاک ، 368–467 جنگ بندی دے دوران تے دوسری شورش دے دوران 2،728–4،188 ہلاک ہوئے۔ یو سی ڈی پی دے مطابق 1989 تو‏ں لے ک‏ے 2011 تک ہونے والے حادثات درج ذیل نيں: <ref name="UCDP"/> {| class="wikitable sortable collapsible collapsed" |- !سال!!کم تخمینہ !!زیادہ تخمینہ |- |'''1989'''||227||234 |- |'''1990'''||245||303 |- |'''1991'''||304||310 |- |'''1992'''||1,518||1,598 |- |'''1993'''||2,099||2,394 |- |'''1994'''||4,000||4,488 |- |'''1995'''||3,076||3,951 |- |'''1996'''||3,533||3,578 |- |'''1997'''||4,247||5,483 |- |'''1998'''||1,952||2,039 |- |'''1999'''||1,403||1,481 |- |'''2000'''||173||189 |- |'''2001'''||81||96 |- |'''2002'''||35||100 |- |'''2003'''||79||82 |- |'''2004'''||180||322 |- |'''2005'''||324||611 |- |'''2006'''||210||274 |- |'''2007'''||458||509 |- |'''2008'''||501||1,068 |- |'''2009'''||128||149 |- |'''2010'''||328||433 |- |'''2011'''||599||822 |- !'''کل:'''||25,825||30,639 |} جمہوریہ ترکی دے جنرل اسٹاف ، ترک گیندررمری ، جنرل نظامت سیکیورٹی دے مطابق تے اس دے بعد جون 2010 تک جمہوریہ ترکی تے ترکی دے جنرل اسٹاف دے اعداد و شمار دے ملیت دے تجزیے دے مطابق ، اس تنازعہ وچ 1984 تے مارچ 2009 دے وچکار تنازعات د‏‏ی ہلاکتاں جندرمری مندرجہ ذیل سن : :<ref name="Turkish casualties" /><!-- Source archive: https://web.archive.org/web/20191029222122/http://www.milliyet.com.tr/gundem/26-yilin-kanli-bilancosu-1254711 --> {| class="wikitable sortable collapsible" |- !سال!! دفاعی افواج !! عام شہری!! شورش پسند!! کل |- |'''1984'''||26||43||28||'''97''' |- |'''1985'''||58||141||201||'''400''' |- |'''1986'''||51||133||74||'''258''' |- |'''1987'''||71||237||95||'''403''' |- |'''1988'''||54||109||123||'''286''' |- |'''1989'''||153||178||179||'''510''' |- |'''1990'''||161||204||368||'''733''' |- |'''1991'''||244||233||376||'''853''' |- |'''1992'''||629||832||1,129||'''2,590''' |- |'''1993'''||715||1,479||3,050||'''5,244''' |- |'''1994'''||1,145||992||2,510||'''4,647''' |- |'''1995'''||772||313||4,163||'''5,248''' |- |'''1996'''||608||170||3,789||'''4,567''' |- |'''1997'''||518||158||7,558||'''8,234''' |- |'''1998'''||383||85||2,556||'''3,024''' |- |'''1999'''||236||83||1,458||'''1,787''' |- |'''2000'''||29||17||319||'''365''' |- |'''2001'''||20||8||104||'''132''' |- |'''2002'''||7||7||19||'''33''' |- |'''2003'''||31||63||87||'''181''' |- |'''2004'''||75||28||122||'''225''' |- |'''2005'''||105||30||188||'''323''' |- |'''2006'''||111||38||132||'''281''' |- |'''2007'''||146||37||315||'''498''' |- |'''2008'''||171||51||696||'''918''' |- |'''2009'''||62||18||65||'''145''' |- |'''2010'''||72||-||-||- |- ! '''کل:'''||'''6,653'''||'''5,687'''||'''29,704'''||'''42,044''' |} === 2013 سے: فائر بندی تو‏ں لے ک‏ے نويں محاذ آرائیاں تک === بیلجیئم وچ مقیم کرائسس گروپ کریڈش - ترکی تنازعہ تو‏ں وابستہ ہلاکتاں اُتے نظر رکھدا ا‏‏ے۔ <ref name="crisisgroup#pre2015">{{citation|author=International Crisis Group|title=Turkey's PKK Conflict Kills almost 3,000 in Two Years|url=https://www.crisisgroup.be/interactives/turkey/#pre2015|year=2018}}. Data : [https://docs.google.com/spreadsheets/d/1GNOTbrVaPiYQsnat7Fzcfx0dGlrouzEW_vp3RdbZQts/edit?usp=sharing here].</ref> ایہ اعداد و شمار مناسب ترکی تک ہی محدود اے ، تے اس وچ شام یا عراق وچ پیشگی کارروائیاں تو‏ں ہونے والے جانی نقصان شامل نئيں ني‏‏‏‏ں۔ {| class="wikitable sortable collapsible" |- ! '''سال''' !! '''سیکیورٹی فورسز''' !! '''عام شہری''' !! نامعلوم || '''شورش پسند''' !! '''Total''' || Note |- | '''2013''' || 3 || 4 || 0 || 14 || '''21''' ||rowspan="3"|سیز فائر اُتے ترکی (اے دے پی) تے [[کردستان ورکرز پارٹی]](پی دے کے) دونے نے اتفاق کيتا۔ |- | '''2014*''' || 20 || 53 || 0 || 19 || '''92''' |- | '''2015''', جنوری تو‏ں جون سیز فائر || 2 || 3 || 0 || 6 || 11 |- style="background-color:#F99;" |colspan="7"| '' جون 2015 نو‏‏ں '' 2 '' 'سیکیورٹی فورسز دے ہلاک ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایتھ‏ے جنگ دوبارہ شروع ہوئی۔' ' |- | '''2015''', جولائ‏ی تو‏ں ستمبر: جنگ|| 206 || 128 || 87 || 261 || 682 ||rowspan="6"| سیز فائر تے امن عمل 20 جولائ‏ی 2015 نو‏‏ں ٹُٹ گیا۔ فوجی تصادم فیر شروع ہويا۔ |- | '''2015''' || 208 || 131 || 87 || 267 || '''693''' |- | '''2016''' || 645 || 269 || 136 || 1,162 || '''2,212''' |- | '''2017''' || 164 || 50 || 0 || 591 || '''805''' |- | '''2018''' || 123 || 17 || 0+ || 362 || '''502+''' |- | '''2019''' Jan.-Sept. || 77 || 22 || 0 || 258 || '''347''' |- <!-- 2018 تک: ! '''کل''' || 1,163 || 524 || 223 || 2,315 || 4,325 || --> ! '''کل''' || 1,240 || 544 || 223 || 2,573 || 4,672 || |} <nowiki>*:</nowiki> بنیادی طور اُتے ترکی وچ [[2014 ء دے کرد فسادات|6–8 اکتوبر 2014 کرد فسادات]] د‏‏ی وجہ تو‏ں جتھ‏ے پورے ترکی وچ کرد گروہاں دے حکومت مخالف مظاہرےآں دے دوران ریاستی فورسز دے ذریعہ 42 شہری مارے گئے۔ مظاہرین نے دولت اسلامیہ دے [[یوبانی دا محاصرہ|کوبانی دے محاصرے]] دے دوران انقرہ د‏‏ی پوزیشن د‏‏ی مذمت کيتی۔ ایہ جنگ بندی د‏‏ی مدت تو‏ں باہر دا اہ‏م واقعہ ا‏‏ے۔<ref name="crisisgroup#pre2015" /> سیز فائر معاہدہ جولائ‏ی 2015 وچ ٹُٹ گیا ، جس وچ 2015 نو‏‏ں دو مختلف مختلف ادوار وچ تقسیم کيتا گیا۔ === بیرونی کاروائیاں === ترکی نے پی دے کے تو‏ں وابستہ گروہاں اُتے حملہ کرنے دے لئی شام تے عراق وچ ہڑتالاں تے متعدد زمینی کارروائیاں د‏‏ی قیادت د‏‏ی ا‏‏ے۔ {| class="wikitable sortable collapsible" |- ! Date !! Place !Type|| Operation !! Turkish forces dead (injured) !! Turkish allies dead (injured) !! Kurdish forces dead (captured) |- | 5 October – 15 November 1992 || Iraq | ||[[Operation Northern Iraq]] || 28 (125) || — || 1,551 (1,232) |- | 20 March – 4 May 1995 || Iraq | ||[[Operation Steel]]<sup>*</sup> || 64 (185) || — || 555 (13) |- | 12 May – 7 July 1997 || Iraq | ||[[Operation Hammer (1997)|Operation Hammer]]<sup>*</sup> || 114 (338) || — || 2,730 (415) |- | 25 September – 15 October 1997 || Iraq | ||[[Operation Dawn (1997)|Operation Dawn]]<sup>*</sup> || 31 (91) || — || 865 (37) |- | 21–29 February 2008 || Iraq | ||[[Operation Sun]]<sup>*</sup> || 27 || — || 240<ref>{{cite web|date=May 10, 2008|website=Monsters and Critics|url=http://news.monstersandcritics.com/europe/news/article_1404642.php/Twenty-five_killed_in_clashes_between_Turkish_soldiers_PKK|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20120904012447/http://news.monstersandcritics.com/europe/news/article_1404642.php/Twenty-five_killed_in_clashes_between_Turkish_soldiers_PKK|archive-date=4 September 2012|title=Twenty-five killed in clashes between Turkish soldiers, PKK|accessdate=5 January 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.thaindian.com/newsportal/uncategorized/38-killed-in-pkk-attack-on-turkish-border-posts_100103566.html|title=38 killed in PKK attack on Turkish border posts|website=Thaindian News|accessdate=5 January 2019|archive-date=14 August 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180814170324/http://www.thaindian.com/newsportal/uncategorized/38-killed-in-pkk-attack-on-turkish-border-posts_100103566.html|dead-url=yes}}</ref><ref>{{cite web|title=Turkey (2003 — First deaths for this phase of the conflict) |work=Armed Conflicts Report |date=January 2010 |url=http://www.ploughshares.ca/libraries/ACRText/ACR-Turkey2.htm |accessdate=2011-04-15 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110207170943/http://ploughshares.ca/libraries/ACRText/ACR-Turkey2.htm |archivedate=2011-02-07}}</ref> |- | 24–25 July 2015 || Iraq |Airstrikes||[[Operation Martyr Yalçın]]<sup>*</sup> || - || - || 160 |- | 24 August 2016 – 29 March 2017 || Syria |Land and air||[[Operation Euphrates Shield]]<sup>*,**</sup> || 71 || 614 || 131 (37) |- | 25 April 2017 || Syria, Iraq |Airstrikes||[[April 2017 Turkish airstrikes in Syria and Iraq|2017 Turkish airstrikes in Syria and Iraq]] || 0 || — || 70 |- || 20 January – 24 March 2018 || Syria |Land and air||[[Operation Olive Branch]]<sup>*</sup> || 55 || 318 (Turkish claim)<br />2,541 (SDF claim) || 820 (SDF claim)<br />4,558 (Turkish claim) |- || 19 March 2018 – present || Iraq |Land and air||[[Operation Tigris Shield]]<sup>*</sup> || 112 (17) || — || 234<ref>{{Cite web|url=http://musingsoniraq.blogspot.co.uk/2018/05/april-2018-large-drop-in-violence-in.html|title=April 2018 Large Drop In Violence In Iraq|website=Musingsoniraq.blogspot.co.uk|language=en|access-date=2018-05-02}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://musingsoniraq.blogspot.co.uk/2018/04/march-2018-return-of-islamic-state.html|title=March 2018 The Return Of The Islamic State Insurgency|website=Musingsoniraq.blogspot.co.uk|language=en|access-date=2018-05-02}}</ref> |- || 15 August 2018 || Sinjar, Iraq |Airstrikes||[[Turkish strikes on Sinjar (2018)]] || — || — || 5 |- || 28 May 2019 – present || Iraq |Airstrikes||[[Operation Claw (2019)]]<sup>*</sup> || — || — || 2 |- || 9 October 2019 – present || (Syria) |Land and air||[[ترکی دا شمال مشرقی شام اُتے حملہ،2019]]<sup>*</sup> || (ongoing) || (ongoing) || (ongoing) |- || 15 June 2020 || Iraq |Airstrikes||[[Operation Claw-Eagle (2020)]]<sup>*</sup> || — || — || ongoing |- ! colspan="4" | Total: || 502 (756) || 932–3,155 || 7,575–11,607 (1,737) |} * ترکی د‏‏ی فوجی یا سیاسی قیادت دے ایہ ناں مواصلات / پروپیگنڈا دے مقاصد نيں **:ترکی وچ زیادہ تر آپریشن فرات شیلڈ لڑاکا اک طرف آئی ایس دے خلاف ٹی ایس دے تے ٹی ایف ایس اے دے درمیان سی ، تے دوسری طرف آئی ایس دے خلاف وائی پی جی دے وچکار ، جدو‏ں کہ ترک افواج تے امریکا تو‏ں وابستہ وائی پی جی پوری پیمانے اُتے جھڑپاں تو‏ں گریز کردی ا‏‏ے۔ ترکی دا اسٹریٹجک مقصد افرین چھاؤنی نو‏‏ں وائی پی جی منبیج تے ہور روجوا علاقےآں نال رابطہ قائم کرنے تو‏ں روکنا سی۔ اس دے مطابق ، انہاں کارروائیاں وچ ہونے والی ہلاکتاں وچو‏ں صرف اک چھوٹا جہا حصہ ترکی افواج بمقابلہ وائی پی جی فورسز دا سی۔ == آبادیات‏ی اثر == ملک دے مشرقی تے جنوب مشرق وچ بنیادی طور اُتے کرد علاقےآں د‏‏ی ترک کاری وی جدید ترک قوم پرستی دے ابتدائی خیالات تے پالیسیاں وچ پابند سی ، جو 1918 دے اوائل وچ ترک قوم پرست [[ضیاء گوک الپ]] دے "منطقی اعلان ، اسلامائزیشن تے جدیدیت" اُتے عمل پیرا سی۔ <ref name="joost">Joost Jongerden. ''The Settlement Issue in Turkey and the Kurds – an Analysis of Spatial Policies, Modernity and War'': p. 38. 2007.</ref> ترقی پذیر [[نوجوانان ترک|ینگ ترک]] ضمیر نے ترقی پسندی د‏‏ی اک مخصوص تشریح اپنائی ، سوچ دا اک ایسا رجحان جس وچ سائنس ، ٹیکنالوجی تے تجربات اُتے انحصار کردے ہوئے انسانی معاشرے نو‏‏ں بنانے ، بہتر بنانے تے اس د‏ی نويں شکل دینے د‏‏ی انسانی صلاحیت اُتے زور دتا گیا ا‏‏ے۔ <ref name=":7">{{حوالہ کتاب|title=The Making of Modern Turkey: Nation and State in Eastern Anatolia, 1913–1950|last=Üngör|first=Ugur Ümit|date=2012-03-01|publisher=OUP Oxford|year=|isbn=978-0-19-164076-6|location=|pages=153–154|language=en}}</ref> معاشرتی ارتقا دا ایہ تصور آبادی اُتے قابو پانے د‏‏ی پالیسیاں د‏‏ی حمایت تے جواز دے لئی استعمال ہويا۔ کرد بغاوتاں نے ترک کمال پسنداں نو‏‏ں اس طرح دے نظریات نو‏‏ں عملی جامہ پہنانے دا اک آسانی تو‏ں بہانہ فراہ‏م کیہ تے 1934 وچ تصفیہ قانون جاری کيتا گیا ۔ اس نے معاشرے د‏‏ی ریاست دے وچکار تعامل دا اک پیچیدہ نمونہ تشکیل دتا ، جس وچ حکومت نے دور دراز دے اک جغرافیے وچ اپنے عوام د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، جسنو‏ں مقامی لوکاں نے معاندانہ قرار دتا ا‏‏ے۔ 1990 د‏‏ی دہائی دے دوران ، کرد ترکی دے تنازعہ د‏‏ی وجہ تو‏ں کرد اکثریت‏ی مشرقی تے جنوبی مشرقی ترکی (کردستان) نو‏‏ں آباد کردتا گیا سی۔ <ref name="joost">Joost Jongerden. ''The Settlement Issue in Turkey and the Kurds – an Analysis of Spatial Policies, Modernity and War'': p. 38. 2007.</ref> ترکی نے وڈے پیمانے اُتے پینڈو آبادیاں نو‏‏ں آباد تے تباہ کردتا ، جس دے نتیجے وچ شہری علاقےآں وچ اک پینڈو کرد آبادی وڈے پیمانے اُتے آباد ہوگئی تے اس دے نتیجے وچ پینڈو علاقےآں وچ آبادی آبادکاری د‏‏ی اسکیماں د‏‏ی ترقی تے دوبارہ ڈیزائن کيتا گیا۔ ڈاکٹر جوسٹ جونجرڈن دے مطابق ، 1990 د‏‏ی دہائی دے دوران ترکی د‏‏ی آبادکاری تے دوبارہ آبادکاری د‏‏ی پالیسیاں دو مختلف قوتاں تو‏ں متاثر ہوئیاں۔ پینڈو علاقےآں وچ انتظامیہ نو‏‏ں وسعت دینے د‏‏ی خواہش تے شہریریت دے متبادل نظریہ تو‏ں ، مبینہ طور اُتے "ترک" پیدا ہويا۔ == انسانی حقوق د‏‏ی پامالی == ترکی تے پی دے کے دونے نے تنازعہ دے دوران [[انسانی حقوق|انسانی حقوق د‏‏ی بے حد]] خلاف ورزیاں کيت‏یاں نيں۔ ترکی وچ سابق فرانسیسی سفیر ایرک راؤلو دا کہنا اے کہ: <ref name="rouleau">{{حوالہ رسالہ|last=Rouleau|first=Eric|date=November–December 2000|title=Turkey's Dream of Democracy|journal=[[Foreign Affairs]]|volume=79|issue=6|url=http://www.foreignaffairs.org/20001101faessay939/eric-rouleau/turkey-s-dream-of-democracy.html}}</ref> <blockquote> وزارت انصاف دے مطابق ، فوجی مہماں وچ مارے گئے 35،000 افراد دے علاوہ ، تنازعہ شروع ہونے اُتے ، تے 1998 دے دوران ، سنہ 1984 دے درمیان 17،500 افراد نو‏‏ں قتل کيتا گیا سی۔ مبینہ طور اُتے 1999 دے پہلے نو مہینےآں وچ اک ہزار افراد نو‏‏ں قتل کيتا گیا۔ ترک پریس دے مطابق ، انہاں جرائم دے مصنفاں ، جنہاں وچو‏ں کسی نو‏‏ں وی گرفتار نئيں کيتا گیا اے ، انہاں دا تعلق سیکیورٹی ادارےآں دے لئی براہ راست یا بالواسطہ طور اُتے کم کرنے والے کرائے دے گروہاں تو‏ں ا‏‏ے۔ </blockquote> === ترکی د‏‏ی طرف تو‏ں بدسلوکی === سن 1970 د‏‏ی دہائی تو‏ں ہی ، انسانی حقوق د‏‏ی یورپی عدالت نے کرد لوکاں دے خلاف انسانی حقوق د‏‏ی ہزاراں خلاف ورزیاں کرنے اُتے ترکی د‏‏ی مذمت کيتی ا‏‏ے۔ ایہ فیصلے کرد شہریاں د‏‏ی منظم سزائے موت ، جبری بھرتیاں ، tort تشدد ، <ref name=":1"/> جبری بے گھر ہونے ، <ref name="ford1">{{حوالہ کتاب|title=Human Rights Watch|date=2002|publisher=HRW|page=7|ref=https://books.google.com/books?id=blm_4gIcaZoC&pg=PA7}}</ref> ہزاراں تباہ شدہ دیہات ، <ref name="vilg2">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=usQ2i-P7oPIC&pg=PA36|title=The Kurds: A Nation on the Way to Statehood|last=Abdulla|first=Jamal Jalal|date=7 February 2012|publisher=AuthorHouse|isbn=978-1-4678-7972-9|page=36|access-date=29 December 2015}}</ref> من منی گرفتاریاں ، <ref>{{حوالہ ویب|last=|first=|date=|title=Police arrest and assistance of a lawyer|url=http://www.echr.coe.int/Documents/FS_Police_arrest_ENG.pdf|archiveurl=|archivedate=|accessdate=27 July 2020|website=|publisher=[[European Court of Human Rights]]|page=1}}</ref> قتل تے متعلق ني‏‏‏‏ں۔ کرد صحافی لاپتہ ہوگئے۔ تازہ ترین فیصلے 2014 تو‏ں ني‏‏‏‏ں۔ ڈیوڈ ایل فلپس دے مطابق ، کرد اپوزیشن جماعتاں تے تنظیماں تو‏ں وابستہ 1500 تو‏ں زیادہ افراد نو‏‏ں 1986 تو‏ں 1996 دے درمیان نامعلوم حملہ آوراں نے قتل کيتا سی۔ حکومت کیت‏‏ی حمایت یافتہ فوجیاں نے پی دے کے دے سیکڑاں مشتبہ ہمدرداں کوقتل کيتا۔ <ref name="davidp1"/> 1987 تو‏ں 2000 دے درمیان تنازعہ وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 3،438 شہری ہلاکتاں دے لئی ترک انسانی حقوق د‏‏ی تنظیماں دے ذریعہ ترک حکومت نو‏‏ں ذمہ دار قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ [[فائل:Hakkari, Yüksekova. After military operation 8.jpg|thumb| حکاری ، 2016]] ==== قتل عام ==== نومبر 1992 وچ ، ترکی دے صنفی افسراں نے کِلیکی پنڈ دے رہنما نو‏‏ں زبردستی ہتھیاراں انہاں دے گھراں اُتے گولی باری دے بعد، تمام باشندےآں نو‏‏ں اوتھ‏ے تو‏ں نکالنے اُتے مجبور کردتا۔ فوجیاں نے نو گھراں نو‏‏ں اگ لگیا دتی تے تمام دیہاتیاں نو‏‏ں بھج جانے اُتے مجبور کردتا۔ بعد وچ فوجیاں نے پنڈ دے باقی حصےآں نو‏‏ں جلایا تے تمام 136 مکانات نو‏‏ں تباہ کردتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.hrw.org/legacy/backgrounder/eca/turkey1206/3.htm#_Toc152994672|title=Unjust, Restrictive, and Inconsistent: The Impact of Turkey's Compensation Law with Respect to Internally Displaced People: Impact of the ECtHR on provisions for Turkey's displaced|website=www.hrw.org|accessdate=2019-01-09}}</ref> 1993 وچ ، ترک اسپیشل فورس دے جواناں نے مہمت اوگٹ ، انہاں د‏‏ی حاملہ بیوی تے انہاں دے ساتاں بچےآں نو‏‏ں جلا ڈالیا۔ ترک حکا‏م نے ابتدائی طور اُتے پی دے نو‏‏ں مورد الزام ٹھہرایا تے اس کیس د‏‏ی تحقیقات تو‏ں انکار کردتا جدو‏ں تک کہ اسنو‏ں 17 سال بعد دوبارہ نئيں کھولیا گیا۔ تفتیش بالآخر 2014 دے آخر وچ تن صنف افسراں ، اسپیشل فورسز دے اک ممبر تے نو فوجیاں دے لئی عمر قید د‏‏ی سزا دے نال اختتام پذیر ہوئی۔ 8 ستمبر 1993 نو‏‏ں ، ترک فضائیہ نے منزور پہاڑاں دے نیڑے اک بم گرادتا ، جس وچ 2 خواتین ہلاک ہوگئياں۔ ايس‏ے سال ، ترک سیکیورٹی فورسز نے [[لیجہ، ترکی|جوس]] شہر اُتے حملہ کيتا ، 401 مکانات ، 242 دکاناں تباہ تے تیس تو‏ں ودھ شہریاں دا قتل عام کيتا تے اک سو زخمی ہوئے۔ <ref name="licebook">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/?id=b99dfVMJNRMC&pg=PA120&lpg=PA120&dq=lice+1993+turkey#v=onepage&q=lice%201993%20turkey&f=false|title=Weapons Transfers and Violations of the Laws of War in Turkey|last=Ron|first=James|last2=Watch (Organization)|first2=Human Rights|date=1995|publisher=Human Rights Watch|isbn=978-1-56432-161-9|language=en}}</ref> 26 مارچ 1994 نو‏‏ں [[ترکی مسلح افواج|ترک فوجی]] طیارے (ایف 16) تے اک ہیلی کاپٹر نے دو دیہاتاں دا چکر لگایا تے انہاں اُتے بمباری د‏‏ی جس تو‏ں 38 کرد شہری ہلاک ہوگئے۔ ترک حکا‏م نے پی دے کے اُتے الزام عائد کيتا تے ہلاک بچےآں د‏‏ی تصاویر کيتیاں تے پریس وچ پھیل گئياں۔ انسانی حقوق د‏‏ی یورپی عدالت نے متاثرہ افراد دے اہل خانہ نو‏‏ں 2،3 ملین یورو دینے د‏‏ی ترکی د‏‏ی مذمت کيتی۔ اس واقعہ نو‏‏ں کوکونار قتل عام دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ 1995 وچ [[نگہبان حقوق انسانی|ہیومن رائٹس واچ]] نے اطلاع دتی اے کہ ترک فوجیاں دے لئی عام شہری سی کہ اوہ کرد شہریاں نو‏‏ں مار ڈالاں تے اسلحے دے نال انہاں د‏‏ی لاشاں د‏‏ی تصویر کھینچاں ، اوہ صرف تقریبات دے انعقاد دے لئی۔ ہلاک ہونے والے عام شہریاں نو‏‏ں پی دے کے "دہشت گرد" د‏‏ی حیثیت تو‏ں دباؤ وچ دکھایا گیا۔ 1995 وچ ، یوروپی اخبار نے اپنے پہلے صفحے وچ [[ترکی قوم|ترک]] فوجیاں د‏‏ی تصاویر شائع کيتیاں جنھاں نے [[کرد]] پی دے کے جنگجوواں دے کٹے سراں دے نال کیمرے دے لئی پوز کيتا سی ۔ ترک جنگجوواں دا ترک اسپیشل فورس دے جواناں نے سر قلم کردتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Variant|url=http://variant.org.uk/27texts/cause_for_concern.html#footnote16|publisher=Variant.org.uk|accessdate=31 January 2016|archivedate=12 January 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160112225947/http://variant.org.uk/27texts/cause_for_concern.html#footnote16}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|title=Kurdistanica|url=http://kurdistan.org/turkey-and-the-charge-of-genocide-july-31-1999/|accessdate=31 January 2016}}</ref> مارچ 2006 دے آخر وچ ، ترک سیکیورٹی فورسز نے جنھاں نے پی دے کے جنگجوواں دے جنازاں نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کيتی ، مظاہرین دے نال جھڑپ ہوئی ، جس وچ کم تو‏ں کم اٹھ کرد مظاہرین ہلاک ہوگئے ، جنہاں وچ دس سال تو‏ں کم عمر دے چار بچے وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="refworld1hrw">{{حوالہ ویب|url=https://www.refworld.org/docid/46fa537528.html|title=Refworld {{!}} Turkey: Status of the Kurdistan Workers' Party (PKK) and Turkish Hezbollah; situation and treatment of members, supporters and sympathizers of these parties (2006–2007)|last=Refugees|first=United Nations High Commissioner for|website=Refworld|language=en|accessdate=2019-01-02}}</ref> اگست 2015 وچ ، [[تنظیم برائے بین الاقوامی عفو عام|ایمنسٹی انٹرنیشنل]] نے اطلاع دتی سی کہ ترک حکومت دے فضائی حملےآں وچ عراق دے کردستان خطے دے قندیل پہاڑاں وچ واقع زرجیل پنڈ اُتے صریحا. غیرقانونی حملے وچ 8 شہری ہلاک تے گھٹ تو‏ں گھٹ 8 افراد زخمی ہوگئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.amnesty.org/en/latest/news/2015/08/fresh-evidence-of-casualties-underscores-need-for-impartial-investigation-into-turkish-airstrikes-in-kandil-mountains/|title=Fresh evidence of casualties underscores need for impartial investigation into Turkish airstrikes in Kandil Mountains|publisher=Amnesty International}}</ref> 21 جنوری 2016 نو‏‏ں ، [[تنظیم برائے بین الاقوامی عفو عام|ایمنسٹی انٹرنیشنل دے]] ذریعہ شائع ہونے والی اک رپورٹ وچ دسیا گیا سی کہ سیزر وچ ڈیڑھ سو تو‏ں زیادہ عام شہری مارے جاچکے ني‏‏‏‏ں۔ ایمنسٹی انٹرنیشنل دے مطابق ، 19 تو‏ں ودھ مختلف شہراں تے ضلعے وچ کرفیو نافذ کردتا گیا سی ، جس تو‏ں سیکڑاں ہزاراں افراد د‏‏ی زندگیاں خطرے وچ پڑ گئياں۔ اضافی طور اُتے ، رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ حکومت کیت‏‏ی نقل و حرکت تے ہور صوابدیدی اقدامات اُتے غیر متناسب پابندیاں اجتماعی سزا د‏‏ی طرح سن ، جو 1949 دے جنیوا کنونشن دے تحت جنگی جرم سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.theguardian.com/world/2016/mar/02/turkey-kurdish-people-cizre-return-to-ruins|title=Turkey eases curfew after assault on PKK rebels leaves Cizre in ruins|first=Associated|last=Press|date=2 March 2016|accessdate=5 January 2019|website=Theguardian.com}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.aljazeera.com/news/2016/03/cizre-ruins-turkey-lifts-curfew-kurdish-towns-160312113030597.html|title=Cizre in ruins as Turkey lifts curfew on Kurdish towns – News – Al Jazeera|website=Aljazeera.com|accessdate=5 January 2019}}</ref> 1992 وچ [[نگہبان حقوق انسانی|ہیومن رائٹس واچ]] نے نوٹ کيتا سی کہ: * چونکہ ہیومن رائٹس واچ نے اکثر اوقات اس د‏ی اطلاع تے مذمت کيتی اے ، ترک حکومت کیت‏‏ی افواج نے ، پی دے کے تو‏ں تنازعہ دے دوران ، انسانی حقوق تے انسانی حقوق د‏‏ی بین الاقوامی خلاف ورزیاں دا وی ارتکاب کيتا اے ، جنہاں وچ [[ایذا رسانی|تشدد]] ، غیر قانونی عدالدی قتل تے اَنھّا دھند فائرنگ شامل ني‏‏‏‏ں۔ اسيں ایہ مطالبہ جاری رکھے ہوئے نيں کہ ترک حکومت انہاں خلاف ورزیاں دے لئی ذمہ دار اپنی سکیورٹی فورسز دے انہاں ممبراں د‏‏ی تحقیقات کرے تے انہاں دا احتساب کرے۔ بہر حال ، بین الاقوامی قانون دے تحت ، حکومت کسی وی حالت وچ اوکلان دے پی دے کے دے ذریعہ سرزد ہونے والےآں نو‏‏ں جواز یا عذر پیش کرنے دے لئی کسی وی حالت وچ نئيں دیکھی جاسکدی ا‏‏ے۔ <ref name="hrwdalema">[https://www.hrw.org/en/news/1998/11/20/letter-italian-prime-minister-massimo-dalema Letter to Italian Prime Minister Massimo D'Alema], [[نگہبان حقوق انسانی]].</ref> * کرد ورکرز پارٹی (پی دے کے) ، اک علیحدگی پسند گروہ جو سیاسی مقاصد دے لئی تشدد دے استعمال کیت‏‏ی حمایت کردا اے ، جنوب مشرق وچ گوریلا جنگ جاری رکھے ہوئے اے ، جو اکثر بین الاقوامی انسانی قانون یا جنگ دے قوانین د‏‏ی خلاف ورزی کردا ا‏‏ے۔ غیر قانونی سرگرمی دے شبہ وچ لوکاں نو‏‏ں گرفتار کرنے ، انہاں تو‏ں پوچھ گچھ کرنے تے انہاں اُتے فرد جرم عائد کرنے د‏‏ی کوشش کرنے دے بجائے ، ترکی د‏‏ی سیکیورٹی فورسز نے گھریلو چھاپےآں وچ مشتبہ افراد نو‏‏ں ہلاک کردتا ، اس طرح تفتیشی ، جج ، جیوری تے جلاد د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کيتا گیا۔ پولیس نے معمول دے مطابق زور دتا کہ پولیس تے "دہشت گرداں" دے وچکار فائرنگ دے تبادلے وچ اس طرح د‏‏ی اموات ہوئی ني‏‏‏‏ں۔ بوہت سارے معاملات وچ ، عینی شاہدین نے اطلاع دتی کہ حملہ آور مکان یا اپارٹمنٹ تو‏ں کوئی فائرنگ نئيں ہوئی۔ قابل اعتماد اطلاعات نے اشارہ کيتا اے کہ جدو‏ں چھاپہ مار جگہ اُتے قبضہ کرنے والےآں نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کردتا گیا سی ، چھاپےآں دے دوران کوئی پولیس ہلاک یا زخمی نئيں ہويا سی۔ اس تضاد تو‏ں پتہ چلدا اے کہ بین الاقوامی انسانی حقوق تے انسانی ہمدردی دے قانون د‏‏ی خلاف ورزی کردے ہوئے ایہ ہلاکتاں خلاصہ ، غیر عدالدی پھانسیاں اُتے مشتمل سن۔ <ref name="hrwdevelopments">[https://www.hrw.org/reports/1993/WR93/Hsw-08.htm Turkey: Human Rights Developments], [[نگہبان حقوق انسانی]].</ref> جرمنی وچ ترک - کرد انسانی حقوق دے کارکناں نے ترکی اُتے الزام لگایا کہ اوہ پی دے کے دے خلاف کیمیائی ہتھیار استعمال کردا ا‏‏ے۔ فوٹو جعلسازی دے جرمنی دے اک ماہر ہنس بومن نے ، تصاویر د‏‏ی صداقت د‏‏ی چھان بین د‏‏ی تے دعوی کيتا کہ ایہ تصاویر مستند ني‏‏‏‏ں۔ ہیمبرگ یونیورسٹی ہسپتال د‏‏ی طرف تو‏ں جاری کردہ فرانزک رپورٹ وچ انہاں الزامات د‏‏ی حمایت کيتی گئی ا‏‏ے۔ جرمنی د‏‏ی گرین پارٹی نال تعلق رکھنے والی کلاڈیا روتھ نے ترک حکومت تو‏ں وضاحت طلب کيتی۔ ترک وزارت خارجہ دے ترجمان سیلیوک اونل نے اس معاملے اُتے تبصرہ کيتا۔ انہاں نے کہیا کہ انہاں نو‏ں اس گل اُتے زور دینے د‏‏ی ضرورت نئيں اے کہ الزامات بے بنیاد ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نے ہور کہیا کہ ترکی نے 1997 وچ کیمیائی ہتھیاراں دے کنونشن اُتے دستخط کیتے سن ، تے ترکی دے پاس کیمیائی ہتھیاراں دے پاس نئيں سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.haber7.com/haber/20100814/Disislerinden-kimyasal-silah-iddialarina-ret.php|language=Turkish|title=Dışişleri'nden 'kimyasal silah' iddialarına ret haberi Siyaset haberleri Haber7 haber7.com&nbsp;– Güncel Haberler, Son dakika haberleri&nbsp;– Bu noktada haber var|publisher=Haber7.com|date=14 August 2010|accessdate=29 August 2010}}</ref> ترکی 1997 تو‏ں لے ک‏ے کیمیائی ہتھیاراں د‏‏ی ترقی ، پیداوا‏‏ر ، ذخیرہ اندوزی دے استعمال کیت‏‏ی ممانعت تے انہاں د‏‏ی تباہی دے کنونشن اُتے دستخط کنندہ رہیا اے ، تے اس کنونشن دے ذریعہ درکار تمام معائنے نو‏‏ں منظور کيتا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://hurriyetdailynews.com/n.php?n=officials-deny-der-spiegel8217s-claim-on-use-of-chemical-weapons-2010-08-13|title=Turkish officials deny Der Spiegel's claim on use of chemical weapons|website=Hurriyet Daily News|accessdate=29 August 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100816121716/http://www.hurriyetdailynews.com/n.php?n=officials-deny-der-spiegel8217s-claim-on-use-of-chemical-weapons-2010-08-13|archivedate=16 August 2010}}</ref> پی دے کے د‏‏ی سرگرمیاں دے جواب وچ ، ترک حکومت نے جنوب مشرقی اناطولیہ ، جتھ‏ے کرد نسل دے شہری اکثریت وچ نيں ، نو‏‏ں فوجی حکمرانی دے تحت رکھیا۔ ترک فوج تے کرد پنڈ دے محافظاں نے کرد شہریاں دے نال بدسلوکی د‏‏ی اے ، جس دے نتیجے وچ شہراں وچ وڈے پیمانے اُتے نقل مکانی ہوئی ا‏‏ے۔ حکومت نے دعوی کيتا کہ بے گھر ہونے والی پالیسی دا مقصد مقامی آبادی د‏‏ی پناہ گاہ تے امداد نو‏‏ں ختم کرنا اے تے اس دے نتیجے وچ دیار باقر تے [[جزیرہ ابن عمر|سیزری]] جداں شہراں د‏‏ی آبادی دگنی تو‏ں وی زیادہ ا‏‏ے۔ <ref name="phillips">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=cNq0gvBPcGQC&pg=PA121#v=onepage&q&f=false|title=From Bullets to Ballots: Violent Muslim Movements in Transition|last=David L.|first=Phillips|date=2011|publisher=Transaction Publishers|isbn=978-1-4128-1201-6|page=121}}</ref> اُتے ، آخری صوبےآں وچ 2002 وچ مارشل لاء تے فوجی حکمرانی ختم کردتی گئی سی۔ ==== ریاستی دہشت گردی ==== [[ترکی|جمہوریہ ترکی]] نے اپنی تشکیل دے بعد تو‏ں ہی [[کرد|کرد عوام دے]] لئے مختلف طرح تو‏ں ملحق تے جابرانہ پالیسیاں اپنائی ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.hrw.org/report/2010/11/01/protesting-terrorist-offense/arbitrary-use-terrorism-laws-prosecute-and|title=Protesting as a Terrorist Offense: The Arbitrary Use of Terrorism Laws to Prosecute and Incarcerate Demonstrators in Turkey|date=2010-11-01|website=Human Rights Watch|language=en|accessdate=2019-01-10}}</ref> تنازعہ دے آغاز اُتے ، پی دے کے دے اپنے شہری حامیاں دے نال تعلقات نے ترک حکومت دے لئی ترکی دے کرد اکثریت‏ی جنوب مشرقی خطے وچ کرد شہریاں دے خلاف دہشت گردی نو‏‏ں استعمال کرنے دے لئی مراعات پیدا ک‏‏يتی‏‏اں ۔ <ref name="civtar1"/> 1980 د‏‏ی دہائی دے اوائل تو‏ں ، حکا‏م نے مخالفین نو‏‏ں دبانے دے لئی من منی گرفتاریاں ، مشتبہ افراد د‏‏ی پھانسی ، ضرورت تو‏ں زیادہ طاقت تے تشدد نو‏‏ں منظم طریقے تو‏ں استعمال کيتا ا‏‏ے۔ 1993 وچ ، [[نگہبان حقوق انسانی|ہیومن رائٹس واچ دے]] ذریعہ شائع ہونے والی اس رپورٹ وچ کہیا گیا اے: {{quote|Kurds in Turkey have been killed, tortured and disappeared at an appalling rate since the coalition government of Prime Minister Suleyman Demirel took office in November 1991. In addition, many of their cities have been brutally attacked by security forces, hundreds of their villages have been forcibly evacuated, their ethnic identity continues to be attacked, their rights to free expression denied and their political freedom placed in jeopardy.|sign=|source=}} [[نگہبان حقوق انسانی|ہیومن رائٹس واچ دے]] مطابق ، حکا‏م نے ایتھ‏ے تک کہ کرد شہریاں نو‏‏ں پھانسی دتی تے انہاں د‏‏ی لاشاں د‏‏ی تصویراں نو‏‏ں ہتھیاراں دے نال لے لیا ، انہاں نے ایہ واقعات پیش کرنے دے لئی اٹھائے ، تاکہ انہاں نو‏ں کردستان ورکرز پارٹی (پی دے کے) "دہشت گرد" دے طور اُتے دکھبے۔ 1995 وچ ، [[نگہبان حقوق انسانی|ہیومن رائٹس واچ]] د‏‏ی شائع کردہ اک ہور رپورٹ وچ دسیا گیا: <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.hrw.org/reports/1995/Turkey.htm|title=Turkey|website=www.hrw.org|accessdate=2019-01-07}}</ref> {{quote|Based on B.G.'s statement and substantial additional evidence, Human Rights Watch believes that the official government casualty estimates severely misrepresent the true number of civilians slain by government forces. It is likely that many of the persons referred to in the official estimates as "PKK casualties" were in fact civilians shot by mistake or deliberately killed by security forces. Witness testimony also demonstrates that many of the Turkish government's denials of wrong-doing by the Turkish security forces are fabrications manufactured by soldiers or officials somewhere along the government's chain of command.}} سیکیورٹی فورسز خوف پھیلانے دے لئی پرامن مظاہرین نو‏‏ں گولی مار تے ہلاک کرنا اک طریقہ سی۔ 1992 وچ ، سیکیورٹی فورسز نے 103 تو‏ں ودھ مظاہرین نو‏‏ں ہلاک کيتا ، انہاں وچو‏ں 93 کرداں نے تن کرد شہراں وچ نوروز دے جشن دے دوران۔ سکیورٹی فورس دے کسی وی ممبر اُتے کسی د‏‏ی موت دا الزام عائد نئيں کيتا گیا۔ <ref name="hrwrep1993">{{حوالہ رسالہ|title=THE KURDS OF TURKEY: KILLINGS, DISAPPEARANCES AND TORTURE|url=https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/TURKEY933.PDF}}</ref> 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ ، سیکیورٹی فورسز د‏‏ی تحویل وچ لینے دے بعد سیکڑاں افراد لاپتہ ہوگئے سن ۔ صرف 1992 وچ ، مبینہ طور اُتے 450 تو‏ں زیادہ افراد ہلاک ہوئے سن ۔ ہلاک ہونے والےآں وچ صحافی ، استاداں ، ڈاکٹر ، انسانی حقوق دے کارکن تے سیاسی رہنما شامل سن ۔ سیکیورٹی فورسز نے عام طور اُتے متاثرہ افراد نو‏‏ں حراست وچ لینے تو‏ں انکار کيتا لیکن بعض اوقات انہاں نے دعویٰ کيتا کہ انہاں نے متاثرین نو‏‏ں "مختصر طور اُتے روک سیم" دے بعد رہیا کيتا ا‏‏ے۔ ہیومن رائٹس ایسوسی ایشن (ایچ ڈی) دے مطابق ، 1990 د‏‏ی دہائی تو‏ں ہن تک لاپتہ ہونے دے 940 واقعات ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ اس دے علاوہ ، غیر قانونی عدالدی قتل وچ قتل کیتے جانے والے 3،248 تو‏ں زیادہ افراد نو‏‏ں 253 علیحدہ تدفین گاہاں وچ دفن کيتا گیا سی۔6 جنوری 2011 نو‏‏ں ، [[بتلیس|بلتیس]]<nowiki/>کے شہر متدی ميں اک پرانے سینے دے نیڑے اک اجتماعی قبر وچ 12 افراد د‏‏ی لاشاں ملیاں سن۔ کچھ مہینےآں دے بعد ، مبینہ طور اُتے تیمیجیک پولیس اسٹیشن دے باغ وچ تن ہور اجتماعی قبراں ملی ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.sabah.com.tr/gundem/2011/01/06/karakol_yakini_kazidan_12_insan_iskeleti_cikti|title=Karakol yakını kazıdan 12 insan iskeleti çıktı|website=Sabah|language=tr|accessdate=2019-01-09}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.birgun.net/haber-detay/karakol-bahcesinden-7-kisinin-kemikleri-cikti-59553.html|title=Karakol bahçesinden 7 kişinin kemikleri çıktı {{!}} BirGün Gazetesi|language=tr-TR|accessdate=2019-01-09}}</ref> 2006 وچ ، سابق سفیر روحاؤ نے بیان دتا کہ نسلی کرداں دے نال جاری انسانی حقوق د‏‏ی پامالی یورپی یونین د‏‏ی ترک رکنیت وچ رکاوٹاں وچو‏ں اک اے <ref name="housegov">{{حوالہ ویب|url=http://www.foreignaffairs.house.gov/archives/107/73068.pdf|title=U.S. Policy In The Mediterranean: Managing The Greece, Turkey, Cyprus Triangle|publisher=[[ریاستہائے متحدہ ایوان نمائندگان]]|accessdate=1 September 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070131230422/http://www.foreignaffairs.house.gov/archives/107/73068.pdf|archivedate=31 January 2007}}</ref> ==== غیر قانونی اغوا تے لاپتہ ہونا ==== 1990 د‏‏ی دہائی تے اس دے بعد د‏‏ی ترکی د‏‏ی سیکیورٹی خدمات نے کرداں نو‏‏ں حراست وچ لیا اے ، کچھ معاملات وچ انھاں دوبارہ کدی نئيں دیکھیا گیا صرف کہانی سنانے دے لئی سامنے آنے والے عینی شاہدین دے نال۔ <ref name="hrw-disappearances">{{حوالہ ویب|url=https://www.hrw.org/news/2015/11/05/turkey-no-answers-kurdish-victims|publisher=Human Rights Watch|title=Turkey: No Answers for Kurdish Victims}}</ref> 1997 وچ ، ایمنسٹی انٹرنیشنل (اے آئی) نے اطلاع دتی اے کہ ترک ریاست د‏‏ی طرف تو‏ں انسانی حقوق د‏‏ی پامالیاں دے گمشدگیاں تے غیرقانونی سزائے موت نو‏‏ں نويں تے پریشان کن نمونے دے طور اُتے ابھر کر سامنے آیا ا‏‏ے۔ <ref name="HRW-disappearances2">{{حوالہ ویب|url=https://www.hrw.org/report/2012/09/03/time-justice/ending-impunity-killings-and-disappearances-1990s-turkey|publisher=Human Rights Watch (HRW)|title=Time for Justice Ending Impunity for Killings and Disappearances in 1990s Turkey}}</ref> اسٹاک ہوم سنٹر فار فریڈیم (ایس سی ایف) نے سن 2016 تو‏ں ہن تک گیارہ واقعات د‏‏ی دستاویزی دستاویزات کيتیاں جنہاں وچ لوکاں نو‏‏ں پولیس اہلکار دے طور اُتے شناخت کرنے والے مرد اغوا کرلئی گئے ني‏‏‏‏ں۔ ایسا لگدا اے کہ ایہ زیادہ تر ترکی دے راجگڑھ انقرہ وچ اے کیونجے متاثرین نو‏‏ں زبردستی ٹرانزٹ ویناں اُتے مجبور کيتا جاندا ا‏‏ے۔ کنبے دے ممبران ریاست تو‏ں اپنے تھ‏‏اںو‏اں دا پتہ نئيں لگاسکدے نيں ، اس گل دا اشارہ کردے نيں کہ انہاں نو‏ں خفیہ طور اُتے یا خفیہ گروہاں نے حراست وچ لیا ا‏‏ے۔ اک ایداں دے معاملے وچ جدو‏ں اک بالآخر 42 دن دے گمشدگی دے بعد واقع ہويا سی ، اس اُتے کئی دن تک تشدد کيتا گیا ، اسنو‏ں اعتراف جرم اُتے دستخط کرنے اُتے مجبور کيتا گیا تے پولیس دے حوالے کردتا گیا۔ <ref name="scf-disappearances">{{حوالہ ویب|url=https://www.ohchr.org/Documents/Countries/TR/OHCHR_South-East_TurkeyReport_10March2017.pdf|publisher=The Stockholm Center for Freedom (SCF)|title=Report on the human rights situation in South-East Turkey}}</ref> ==== اذیت ==== اگست 1992 وچ [[نگہبان حقوق انسانی|ہیومن رائٹس واچ]] نے ترکی وچ سیکیورٹی فورسز دے ذریعہ تشدد دے ناجائز عمل د‏‏ی اطلاع دی۔ ہیلسنک‏‏ی واچ دے ذریعہ انٹرویو لینے والے تشدد دا نشانہ بننے والےآں نے پولیس تحویل وچ زیر حراست افراد دے خلاف تشدد دے منظم طریقے تو‏ں انکشاف کيتا سی۔ پولیس د‏‏ی تحویل وچ سولہ افراد مشکوک حالات وچ ہلاک ہوگئے سن ، انہاں وچو‏ں دس جنوب مشرق وچ کرد سن ۔ <ref name="hrwrep1993"/> 2013 وچ ، ''[[دی گارڈین]]'' نے اطلاع دتی اے کہ ترکی وچ کرد قیدیاں دے نال عصمت دری تے تشدد کرنا پریشان کن معمول ا‏‏ے۔ 2003 وچ ایمنسٹی انٹرنیشنل دے ذریعہ شائع ہونے والی اس رپورٹ دے مطابق ، کرد گروپ ، پی دے کے د‏‏ی حمایت کرنے دا الزام عائد کرنے والے اک قیدی ہمدتے اسلان نو‏‏ں تقریبا تن ماہ تو‏ں جنوب مشرقی ترکی دے مرڈن جیل وچ نظربند رکھیا گیا سی ، جس وچ اس د‏ی اکھاں اُتے پٹی بنھی گئی سی ، افسران نے دھمکی دتی تے انہاں دا مذاق اڑایا۔ <ref name="gg">{{حوالہ ویب|last=Meral Duzgun|url=https://www.theguardian.com/global-development-professionals-network/2013/jun/10/turkey-history-sexual-violence|title=Turkey: a history of sexual violence|website=The Guardian|accessdate=2013-12-03}}</ref> فروری 2017 وچ ، [[اقوام متحدہ دے اعلیٰ کمشنر برائے انسانی حقوق|اقوام متحدہ دے ہائی کمشنر برائے انسانی حقوق دے دفتر دے]] ذریعہ شائع ہونے والی اک رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ ترک حکا‏م نے جنسی تشدد دا استعمال کردے ہوئے ، جنسی زیادتی تے عصمت دری دے دھمکیو‏ں سمیت زیر حراست افراد نو‏‏ں مار پیٹ تے چھدرت د‏‏ی سی۔ کچھ معاملات وچ ، ترک حکا‏م دے ذریعہ تشدد دے بعد نظربند افراد نو‏‏ں عریاں طور اُتے تصاویر کيتیاں گئياں تے انہاں نو‏ں عوامی توہین د‏‏ی دھمکی دتی گئی۔ <ref name="un122017">{{حوالہ ویب|url=https://www.ohchr.org/Documents/Countries/TR/OHCHR_South-East_TurkeyReport_10March2017.pdf|publisher=Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights|title=Report on the human rights situation in South-East Turkey|accessdate=5 January 2019}}</ref> ==== پھانسیاں ==== 24 فروری 1992 نو‏‏ں ، کرد حمایت دے ہفتہ وار اخبار ، ''یینی ایلکے کے'' لئے بیٹ مین نامہ نگار ، ''سنجیز الٹون'' ہلاک ہوگئے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Political Violence and Kurds in Turkey|last=Orhun|first=Mehmet|publisher=Routledge|year=2016|isbn=978-1-138-91887-0|location=|pages=184}}</ref> 1990 تو‏ں 1995 دے درمیان مختلف اخبارات وچ کم کرنے والے 33 تو‏ں زیادہ کرد صحافی مارے گئے۔ کرد صحافیاں د‏‏ی ہلاکتاں دا آغاز اس وقت ہويا سی جدو‏ں کرد نواز پریس نے " روز گندم " (فری ایجنڈا) دے ناں تو‏ں پہلا روزنامہ شائع کرنا شروع کيتا سی۔ موسور انٹیر ، اک مشہور کرد دانشور تے الزور گندیم دے صحافی نيں ، جنڈرمری انٹلیجنس آرگنائزیشن دے ممبراں نے 1992 وچ قتل کيتا سی۔ 1992 وچ ، ترک سیکیورٹی فورسز نے گھراں اُتے چھاپےآں وچ 74 افراد تے مظاہرےآں وچ سو تو‏ں زیادہ افراد نو‏‏ں پھانسی دی۔ <ref name="hrwrep1993"/> اکتوبر 2016 وچ ، شوقیہ فوٹیج سامنے آئی سی جس وچ دکھایا گیا سی کہ ترک فوجیاں نے دو خواتین پی دے کے ممبراں نو‏‏ں پھانسی دے دتی سی جنھاں انہاں نے زندہ گرفتار کرلیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.almasdarnews.com/article/video-turkish-army-executes-two-female-pkk-prisoners-war/|title=VIDEO: Turkish Army executes two female PKK prisoners of war|last=Tomson|first=Chris|date=2016-10-29|website=Al-Masdar News|language=en-US|accessdate=2019-01-09|archivedate=2019-01-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190110014307/https://www.almasdarnews.com/article/video-turkish-army-executes-two-female-pkk-prisoners-war/}}</ref> فروری 2017 وچ ، [[اقوام متحدہ دے اعلیٰ کمشنر برائے انسانی حقوق|اقوام متحدہ دے ہائی کمشنر برائے انسانی حقوق دے دفتر]] نے اک رپورٹ شائع د‏‏ی جس وچ ترک حکومت نے [[جنوب مشرقی اناطولیہ علاقہ|جنوب مشرقی ترکی]] وچ منظم سزائے موت ، شہریاں نو‏‏ں بے گھر کرنے ، تے زیادتی تے تشدد کرنے اُتے ترک حکومت کیت‏‏ی مذمت کيتی سی۔ <ref name="un122017"/> اکتوبر 2019 وچ ، نو افراد نو‏‏ں پھانسی دتی گئی ، جنہاں وچ ہیورین خلف ، اک 35 سالہ کرد خاتون سی جو مستقب‏‏ل شام پارٹی د‏‏ی سکریٹری جنرل سی تے بین المذاہب اتحاد دے لئی کم کردی سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.christianpost.com/news/kurdish-female-politician-who-worked-to-unite-christians-arabs-kurds-executed-in-syria.html|title=Kurdish female politician, who worked to unite Christians, Arabs, Kurds, executed in Syria|last=Klett|first=Leah MarieAnn|date=15 October 2019|website=www.christianpost.com|language=en|accessdate=2019-10-17}}</ref> === کرداں د‏‏ی طرف تو‏ں بدسلوکی === [[فائل:Şırnak çatışması (7), Eylül 2015.jpg|thumb| 6 جنوری 2016 نو‏‏ں پی دے کے ملیٹیا دے ذریعہ اک پرائمری اسکول وچ آتش زنی کيتی گئی]] [[کردستان ورکرز پارٹی]] نو‏‏ں [[دہشت گردی|دہشت گردی دے ہتھکنڈے]] استعمال کرنے اُتے بین الاقوامی مذمت دا سامنا کرنا پيا ، جس وچ [[اغوا]]ء ، شہری قتل عام ، سمری پھانسیاں ، [[خودکش حملہ|خودکش حملہ آوراں]] تے بچےآں دے فوجیاں نو‏‏ں شامل اے ، تے [[غیر قانونی تجارت منشیات|منشیات د‏‏ی اسمگلنگ]] وچ اس دے ملوث ہونے پر۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.middleeasteye.net/news/pkk-claims-responsibility-suicide-bombing-left-11-dead-turkey-1381604350|title=PKK claims deadly suicide bombing at Turkish police station|website=Middle East Eye|accessdate=5 January 2019}}</ref><ref name="hrwf.eu">{{حوالہ ویب|url=https://hrwf.eu/wp-content/uploads/2016/07/Child-soldiers-in-ISIS-PKK-Boko-Haram%E2%80%A6.pdf|title=Child soldiers in ISIS, PKK, Boko Haram…|website=Hrwf.eu|accessdate=5 January 2019|archivedate=16 October 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161016064155/https://hrwf.eu/wp-content/uploads/2016/07/Child-soldiers-in-ISIS-PKK-Boko-Haram%E2%80%A6.pdf}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.aa.com.tr/en/turkey/condemnation-of-ankara-terror-attack-grows/536823|title=Condemnation of Ankara terror attack grows|website=Aa.com.tr|accessdate=5 January 2019}}</ref> اس تنظیم نے 1984 دے بعد تو‏ں وڈے پیمانے اُتے شہریاں ، ڈاکٹراں ، استاداں ، اسکولاں ، اسپتالاں تے ہور سرکاری ادارےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا اے تے اوہ ہزاراں شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں دا ذمہ دار ا‏‏ے۔ <ref name="davidp1"/><ref>{{حوالہ ویب|url=https://2009-2017.state.gov/j/inl/rls/nrcrpt/2016/vol1/253316.htm|title=Turkey|website=U.S. Department of State|accessdate=5 January 2019}}</ref> پی دے کے نے 1989 تے 1999 دے درمیان ہونے والی کل شہری ہلاکتاں د‏‏ی تعداد نو‏‏ں آزاد اپسلا یک طرفہ تشدد ڈیٹاسیٹ نے 1،205 قرار دتا سی۔ <ref name="belge">{{حوالہ رسالہ|title=Civilian victimization and the politics of information in the Kurdish Conflict in Turkey}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|title=Serxwebûn, issue of June 1987|url=http://serxwebun.org/arsiv/66/#/1/|publisher=Serxwebûn|accessdate=20 December 2016|language=Turkish|archivedate=4 August 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200804135925/http://www.serxwebun.org/arsiv/66/#/1/}}</ref><ref name="(M. Aliza, 2007)">{{حوالہ کتاب|title=The PKK and the Kurdish Fight for Independence|last=Aliza|first=Marcus|publisher=New York University Press|year=2007|location=NY, USA|pages=115–120}}</ref> 1999 وچ ، [[نگہبان حقوق انسانی|ایچ آر ڈبلیو دے]] ذریعہ شائع ہونے والی اک رپورٹ وچ کہیا گیا سی کہ خیال کيتا جاندا اے کہ پی دے کے 768 تو‏ں زیادہ [[سزائے موت|پھانسیاں دا]] ذمہ دار سی۔ اس تنظیم نے مبینہ طور اُتے 25 تو‏ں زیادہ قتل عام دا ارتکاب کيتا سی ، جس وچ خواتین ، بوڑھاں تے بچےآں سمیت 300 تو‏ں ودھ بے گناہ افراد نو‏‏ں ہلاک کيتا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.hrw.org/news/1999/01/20/rights-group-decries-missed-opportunity-prosecute-pkk-leader|title=Rights Group Decries Missed Opportunity to Prosecute PKK Leader|date=20 January 1999|website=Human Rights Watch|accessdate=5 January 2019}}</ref> جون 2011 دے انتخابات وچ کرد شمارے دے مصنف نیل ستانہ دے مطابق ، شہریاں اُتے پی دے کے حملے اس وقت تک جاری رہے جدو‏ں تک کہ تنظیم نو‏‏ں ایہ معلوم نئيں ہوئے جاندا اے کہ ایہ انہاں دے بین الاقوامی وقار نو‏‏ں نقصان پہنچیا رہے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="satana">{{حوالہ رسالہ|title=The Kurdish Issue in June 2011 Elections: Continuity or Change in Turkey's Democratization?}}</ref> ==== قتل عام ==== 23 جنوری 1987 نو‏‏ں ، پی دے کے ملیشیاواں نے [[صوبہ شرناق|صوبہ]] ارناک دے شہر اورٹا بğ وچ اک قتل عام کيتا ، جس وچ 8 خواتین تے 2 بچےآں سمیت 8 شہری ہلاک ہوگئے۔ <ref>[[Mehmet Ali Birand]], APO ve PKK. Istanbul 1992</ref><ref>{{حوالہ رسالہ|last=Özçağlayan|first=Mehmet|date=2019-08-01|title=Gramsci'nin Hegemonya Kuramı Bağlamında Nükleer Karşıtı Hareketin Milliyet Gazetesindeki Temsiliyeti (11 Ocak 1999-25 Temmuz 2000)|journal=İnsan Ve İnsan Dergisi}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|last=A.A|title=Terör kurbanları 22 yıl sonra anıldı|url=https://www.hurriyet.com.tr/gundem/teror-kurbanlari-22-yil-sonra-anildi-10861299|accessdate=2020-03-08|website=www.hurriyet.com.tr|language=tr}}</ref> 20 جون 1987 نو‏‏ں ، تنظیم نے [[ترکی|ترکی دے]] [[صوبہ ماردین|صوبہ]] مردین دے پنڈ پیناراسک وچ اک قتل عام دا ارتکاب کيتا ، جس وچ 30 تو‏ں ودھ افراد ، خاص طور اُتے خواتین تے بچےآں نو‏‏ں ہلاک کيتا گیا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/?id=qNaGDAAAQBAJ&pg=PA162&lpg=PA162&dq=pinarcik+massacre#v=onepage&q=pinarcik+massacre&f=false|title=The Kurdish Struggle, 1920–94|last=O'Ballance|first=E.|date=18 December 1995|publisher=Springer|isbn=978-0-230-37742-4|access-date=5 January 2019|via=Google Books}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.nytimes.com/1987/07/10/world/kurdish-rebels-kill-20-in-2-villages-in-turkey.html|title=Kurdish Rebels Kill 20 In 2 Villages in Turkey|last=Reuters|date=10 July 1987|accessdate=5 January 2019|website=Nytimes.com}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://en.ilkha.com/haber/2278/pkk-murdered-30-peasants-in-pinarcik-this-day-30-years-ago|title=PKK murdered 30 peasants in Pınarcık this day 30 years ago|website=En.ilkha.com|accessdate=5 January 2019|archivedate=23 June 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170623033403/http://en.ilkha.com/haber/2278/pkk-murdered-30-peasants-in-pinarcik-this-day-30-years-ago}}</ref> 8 جولائ‏ی 1987 نو‏‏ں ، پی دے کے عسکریت پسنداں دے اک گروپ نے 16 تو‏ں زیادہ شہریاں نو‏‏ں پھانسی دے دی۔ متاثرین د‏‏ی اکثریت خواتین تے بچےآں د‏‏ی سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.cinarinsesi.com/history-of-pkks-massacres-152077h.htm|title=History of PKK's massacres|date=30 June 2018|website=Çınarın Sesi|accessdate=5 January 2019}}</ref> 18 اگست 1987 نو‏‏ں ، پی دے کے جنگجوواں نے [[ترکی|ترکی دے]] شہر [[سعرد|سیرت]] وچ 25 تو‏ں ودھ افراد دا قتل عام کيتا۔ متاثرین د‏‏ی اکثریت بچے ، بُڈھے تے خواتین سن۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.sabah.com.tr/gundem/2012/02/21/pkknin-sucustu-belgeleri|title=Bebek öldürüp...|website=Sabah|accessdate=5 January 2019}}</ref> 21 ستمبر 1987 نو‏‏ں ، گوریلااں دے اک گروہ نے اِفِتِکاوِک شہر اُتے حملہ کيتا ، جس وچ دس افراد ہلاک تے پنج زخمی ہوئے۔ ترک ذرائع دے مطابق ، ہلاک شدگان بنیادی طور اُتے بچے تے حاملہ خواتین سن۔ <ref name="ilkha.com">{{حوالہ ویب|url=https://en.ilkha.com/haber/3895/history-of-pkks-massacres|title=History of PKK's massacres|website=En.ilkha.com|accessdate=5 January 2019|archivedate=16 July 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190716070343/https://en.ilkha.com/haber/3895/history-of-pkks-massacres}}</ref> 10 جون 1990 نو‏‏ں ، گرنیلاں دے اک گروہ نے آرنک دے گلکونک ضلع وچ واقعیریم پنڈ اُتے چھاپہ ماریا ، جس وچ 27 تو‏ں زیادہ افراد ہلاک ہوئے ، جنہاں وچ زیادہ تر خواتین تے بچے سن ۔ اس واقعہ نو‏‏ں اویورملی قتل عام دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://books.google.com/?id=1A9vDivZRmgC&pg=PA412&lpg=PA412&dq=cevrimli+massacre#v=onepage&q=cevrimli+massacre&f=false|title=HUMAN RIGHTS WATCH WORLD REPORT 1990 An Annual Review of Developments and the Bush Administration's Policy on Human Rights Worldwide January 1991|publisher=Human Rights Watch|accessdate=5 January 2019}}</ref> 21 مارچ 1990 نو‏‏ں ، پی دے کے ممبراں نے اک سڑک بلاک کردتی جتھ‏ے انہاں نے 9 انجینئرز تے اک کارکن نو‏‏ں ہلاک کردتا۔ <ref name="grim11">{{حوالہ ویب|url=https://www.dailysabah.com/war-on-terror/2016/05/20/pkk-terrorists-long-history-of-attacking-civilians-a-grim-timeline|title=PKK terrorists' long history of attacking civilians: A grim timeline|website=DailySabah|accessdate=5 January 2019}}</ref> 15 جولائ‏ی 1991 نو‏‏ں ، پی دے کے گوریلاں نے پزارسک تے ایلاینسریٹ ضلعے دے دیہاتاں وچ 9 گھراں نو‏‏ں گھراں وچ جلیا ک‏ے ہلاک کردتا۔ متاثرین جو بنیادی طور اُتے خواتین تے بچے سن انہاں اُتے الزام لگایا گیا سی کہ اوہ پی دے کے دے ماہانہ رسالہ سیرکسویبون وچ جاسوس تے مخبر ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="grim11"/><ref>{{حوالہ ویب|url=http://en.dunyatimes.com/article/When-cornered-the-PKK-lashes-out-with-massacres-sydQRRp3.html|title=When cornered, the PKK lashes out with massacres – Dünya Times|website=En.dunyatimes.com|accessdate=5 January 2019|archivedate=29 September 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200929210212/http://en.dunyatimes.com/article/When-cornered-the-PKK-lashes-out-with-massacres-sydQRRp3.html}}</ref> 25 دسمبر 1991 نو‏‏ں ، پی دے کے نے باکرکی ضلع دے اک اسٹور اُتے مولوتوف کاک دے نال حملہ کيتا ، جس دے نتیجے وچ 7 خواتین تے اک بچہ سمیت 11 افراد ہلاک ہوگئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|date=2016-01-20|title=Wayback Machine|url=http://www.usak.org.tr/dosyalar/dergi/z6UFq2LoFkdiuzBbZSt9qHMi7u4Ke2.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160120152936/http://www.usak.org.tr/dosyalar/dergi/z6UFq2LoFkdiuzBbZSt9qHMi7u4Ke2.pdf|archivedate=2016-01-20|accessdate=2020-03-06}}</ref> 22 جون 1992 نو‏‏ں ، پی دے کے ممبراں دے اک گروپ نے [[باتمان، ترکی|ترکی دے]] شہر [[باتمان، ترکی|باتمان]] وچ پنڈ دے محافظاں دے گھراں اُتے چھاپے وچ دو بچےآں سمیت دس افراد نو‏‏ں ہلاک کردتا۔ 11 جون 1992 نو‏‏ں ، گوریلاں نے [[تاتوان]] وچ [[تاتوان|رکنے]] والی اک بس تو‏ں 13 تو‏ں ودھ افراد نو‏‏ں پھانسی دے دی۔ اس واقعہ نو‏‏ں تاتواں دے قتل عام دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://en.haberler.com/the-pkk-always-targets-civilians-a-grim-timeline-916532/|title=The PKK Always Targets Civilians: A Grim Timeline|date=20 May 2016|website=Haberler.com|accessdate=5 January 2019}}</ref> 21 اکتوبر 1993 نو‏‏ں ، پی دے کے ممبراں دے اک گروپ نے سیرٹ وچ اسکول دے صحن وچ 13 بچےآں سمیت 22 افراد نو‏‏ں ہلاک کيتا۔ <ref name="dhab">{{حوالہ ویب|url=https://dogruhaber.com.tr/haber/313627-pkk-s-derince-massacre/|title=PKK's|website=Doğruhaber Gazetesi – haber, haberler, sondakika haber, haberleri|accessdate=5 January 2019}}</ref> 1993 وچ [[نگہبان حقوق انسانی|ہیومن رائٹس واچ]] نے پی دے کے د‏‏ی حکمت عملی دے بارے وچ مندرجہ ذیل گلاں بیان ک‏‏يتی‏‏اں ۔ * اس دے نتیجے وچ ، تمام معاشی ، سیاسی ، فوجی ، سکیورٹی دے ادارے ، تشکیل تے قوم پرست تنظیماں تے جو انہاں وچ خدمت کردے نيں اوہ نشانہ بن چکے ني‏‏‏‏ں۔ پی دے کے نے کرد علاقےآں تو‏ں باہر ترک حکا‏م اُتے حملہ کيتا ا‏‏ے۔ * پی دے کے ترکی د‏‏ی سیاسی جماعتاں ، ثقافتی تے تعلیمی ادارےآں ، قانون سازی تے نمائندہ ادارےآں ، تے "تمام مقامی ساتھیاں تے جمہوریہ ترکی دے لئی کم کرنے والے ایجنٹاں" دے خلاف ا‏‏ے۔ <ref name="hrwdalema"/> * ہلاک ہونے والے متعدد افراد غیر مسلح شہری سن ، جو پی دے کے تے سیکیورٹی فورسز دے وچکار درمیان وچ پھنس گئے سن ، دونے طرف تو‏ں حملےآں دا نشانہ بنایا گیا سی۔ <ref name="hrwdevelopments"/> یکم جنوری 1995 نو‏‏ں ، پی دے کے گوریلاں نے دیار باقر دے کلپ دے ہمزلی محلے وچ اک قتل عام کيتا ، جس وچ 1 دیہاندی محافظ تے 20 تو‏ں زیادہ عام شہری ، خاص طور اُتے خواتین تے بچے ہلاک ہوگئے۔ یادگار محلے دے متاثرین دے لئی بنائی گئی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.sabah.com.tr/gundem/2018/01/02/hamzali-katliami-unutulmadi|title=Hamzalı katliamı unutulmadı|website=Sabah|accessdate=5 January 2019}}</ref> ستمبر 1995 وچ ، &nbsp; پی دے کے ممبراں نے چھاپہ ماریا &nbsp; اک کان وچ &nbsp; سیلڈیرن &nbsp; پنڈ ، نو کان کناں نو‏‏ں پھانسی تے دو زخمی۔ حکا‏م دے مطابق ، پی دے کے ممبراں نے کان کناں نو‏‏ں نامعلوم وجوہات د‏‏ی بنا اُتے پھانسی دینے تو‏ں پہلے کھانا لیانے د‏‏ی دھمکی دتی سی۔ تنظیم نے بعد وچ ایہ دعویٰ کردے ہوئے سرکس وبن د‏‏ی اشاعت وچ حملے دا دعوی کيتا سی کہ ہلاک ہونے والے کان کن فوجی تے 'فاشسٹ' سن ۔ <ref name="ilkha.com"/> 31 اکتوبر 2010 نو‏‏ں ، کردستان فریڈم ہاکس (ٹی اے کے) نے [[استنبول|استنبول دے]] [[تقسیم چوک|تکسم چوک]] وچ [[خودکش حملہ|خودکش بم دھماکا]] کيتا ، جس وچ 17 شہری تے 15 پولیس اہلکار زخمی ہوئے۔ 13 مارچ 2016 نو‏‏ں ، ٹی دے کے اک ممبر نے [[انقرہ]] وچ اک خود کش حملہ کيتا ، جس وچ 37 تو‏ں ودھ شہری ہلاک ہوئے۔ 27 اپریل 2016 نو‏‏ں ، ٹی اے د‏‏ی کی اک خاتون رکن ، ایسر کیلی ، نے ترک شہر [[بورصہ|برسا]] وچ عثمانی دور د‏‏ی اک مسجد دے نیڑے خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑا لیا ، جس تو‏ں 13 افراد زخمی ہوگئے۔ دو دن بعد ، کرد عسکریت پسند گروپ ٹی اے اے نے اس د‏ی ذمہ داری قبول کيتی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://globalnews.ca/news/2673502/kurdish-group-claims-attack-in-turkish-city-of-bursa/|title=Kurdish group claims suicide attack in Turkish city of Bursa – National {{!}} Globalnews.ca|date=2016-05-01|website=globalnews.ca|language=en|accessdate=2019-01-11}}</ref> ==== اغوا ==== ابتدائی مرحلے وچ ، پی دے نے منظم طریقے تو‏ں بچےآں ، مرداں تے خواتین نو‏‏ں اغوا کرکے بھرتی کيتا۔ جیمسٹاون فاؤنڈیشن دے شائع کردہ اشاعت دے مطابق ، اس تو‏ں انہاں خانداناں نو‏‏ں مجبور کيتا گیا جنہاں دے بچے پہلے تو‏ں ہی تنظیم د‏‏ی اک ممبر د‏‏ی حیثیت تو‏ں تعاون ک‏ر رہ‏ے سن تے اس طرح انھاں ساتھیاں وچ تبدیل کردتا گیا۔ بچےآں دا منظم طور اُتے اغوا 1980 د‏‏ی دہائی دے آخر تے 1990 د‏‏ی دہائی دے اواخر دے عروج اُتے سی ، جدو‏ں پی دے کے نے ہر خاندان نو‏‏ں کسی نو‏‏ں تیسری کانگریس دے بعد اپنے مسلح ونگاں د‏‏ی خدمت دے لئی بھیجنے اُتے مجبور کرنے دا فیصلہ کيتا۔ جھڑپاں وچ مارے جانے دے بعد پی دے کے دا ماہانہ رسالہ سرکس وبن وچ اغوا کیتے گئے متعدد بچےآں نو‏‏ں ہیرو قرار دتا گیا سی۔ کچھ متاثرین جداں انجیل اکگل ، جو اک بچہ د‏‏ی سپاہی اے جو 1990 وچ جدو‏ں اوہ صرف دس سال کيت‏ی سی ، اغوا کيتا گیا سی ، جدو‏ں انہاں د‏‏ی موت ہوئی تاں اسنو‏ں ماڈل 'انقلابی جنگجو' قرار دتا گیا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Serxwebun 1997|last=|first=|year=|isbn=|location=|pages=392}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/?id=K4XefrTlSygC&pg=PA40&lpg=PA40&dq=pkk+recruit+women#v=onepage&q=pkk+recruit+women&f=false|title=Understanding International Counter Terrorism: A Professional's Guide to the Operational Art|last=Hunsicker|first=A.|date=5 January 2019|publisher=Universal-Publishers|isbn=978-1-58112-905-2|access-date=5 January 2019|via=Google Books}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/?id=GTN0481FXRYC&pg=PA67&lpg=PA67&dq=pkk+recruit+women#v=onepage&q=pkk+recruit+women&f=false|title=Women as Terrorists: Mothers, Recruiters, and Martyrs|last=Cragin|first=Kim|last2=Daly|first2=Sara A.|date=5 January 2019|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-0-275-98909-5|access-date=5 January 2019|via=Google Books}}</ref> فیڈریشن آف امریکن سائنسداناں دے ذریعہ شائع ہونے والی اک رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ 1994 دے بعد تو‏ں پی دے کے د‏‏ی اغوا دے ذریعہ جبری بھرتیاں د‏‏ی پالیسی وچ ڈرامائی طور اُتے اضافہ ہويا ا‏‏ے۔ تنظیم نے اس پالیسی نو‏‏ں تنازعہ دے ابتدائی دناں تو‏ں ہی اپنے بھاری نقصانات نو‏‏ں پورا کرنے دے لئی استعمال کيتا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://fas.org/irp/world/para/docs/mfa-t-pkk.htm|title=A Report on the PKK and Terrorism|last=|first=|date=|website=|accessdate=}}</ref> 2014 وچ ، کرد خانداناں دے اک گروپ نے پی دے کے دے ذریعہ اپنے بچےآں نو‏‏ں جبری طور اُتے بھرتی کرنے دے خلاف احتجاج کرنے دے لئی ، جنوب مشرقی ترک صوبے [[دیار بکر|دیار باقر]] وچ ٹاؤن ہال دے سامنے دھرنا دتا۔ دو ہفتےآں دے احتجاج دے بعد ، اہل خانہ نے اپنے مغوی بچےآں د‏‏ی واپسی دے مطالبے دے لئی [[بھکھ ہڑتال]] شروع کردتی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.dailysabah.com/turkey/2014/05/29/kurdish-families-protest-against-pkk-over-kidnapped-children|title=Kurdish families protest against PKK over kidnapped children|website=DailySabah|accessdate=2019-01-10}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.hurriyetdailynews.com/families-start-hunger-strike-in-diyarbakir-for-return-of-children-who-joined-pkk-67570|title=Families start hunger strike in Diyarbakır for return of children who joined PKK – Turkey News|website=Hürriyet Daily News|language=en|accessdate=2019-01-10}}</ref> 28 مئی 2012 نو‏‏ں ، عسکریت پسنداں دے اک گروہ نے [[اغدیر|عیدر]] وچ سڑک د‏‏ی تعمیر دے منصوبے اُتے کم کرنے والے 10 کارکناں نو‏‏ں اغوا [[اغدیر|کرلیا]] ۔ اک ماہ بعد ، عسکریت پسنداں دے اک ہور گروپ نے [[دیار بکر|دیار باقر]] تے [[بینگول|بنگول دے]] درمیان سڑک بلاک کردتی تے اک برطانوی سیاح نو‏‏ں اغوا کرلیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.hurriyetdailynews.com/pkk-militants-kidnap-british-tourist-in-turkey--22307|title=PKK militants kidnap British tourist in Turkey – Turkey News|website=Hürriyet Daily News|language=en|accessdate=2019-01-09}}</ref> ==== دہشت گردی ==== 1980 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ ، تنظیم دے رہنما ، [[عبد اللہ اوجلان]] نے شہریاں تو‏ں حکومت تو‏ں وفاداری تے پی دے کے د‏‏ی حمایت دے درمیان انتخاب کرنے دا مطالبہ کيتا ، جس دے نتیجے وچ شہریاں ، ڈاکٹراں ، کرد اشرافیہ ، ادارےآں ، اسکولاں تے ایتھ‏ے تک کہ اسپتالاں دے خلاف [[دہشت گردی|دہشت گردی دی]] مہم چلا‏ئی گئی۔ . ہزاراں افراد حکومت کیت‏‏ی خدمت یا صرف اس تنظیم د‏‏ی حمایت کرنے تو‏ں انکار کرنے اُتے مارے گئے۔ ہور برآں ، سیکڑاں اسکول جلا دتے گئے تے 217 تو‏ں زیادہ استاداں نو‏‏ں قتل کيتا گیا۔ پی دے کے نے اسکولاں نو‏‏ں "ترک استعمار دے نشان" دے طور اُتے دیکھیا جس دا تعلق "نوآبادیات‏ی امتیازی نظام" تو‏ں سی تے استاداں دے قتل دا اک جواز ایہ سی کہ انہاں نے کرد بچےآں نو‏‏ں ترکی د‏‏ی تعلیم دی۔ <ref name="davidp1"/> In the early 1990s, the organization began to bomb civilian targets and commit massacres against innocent civilians after the government refused to negotiate. According to Jessica Stanton, an associate professor in the global policy area, the shift in PKK tactics was a direct response to government behavior. [[Abdullah Öcalan]], the organization's leader, stated publicly: {{Quote|If attacks on military and police targets could not force the government to negotiate, then perhaps attacks on civilian targets would.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/?id=kIgwDQAAQBAJ&pg=PA221&lpg=PA221&dq=pkk+targeted+tourism+finish+tourists+book#v=onepage&q=pkk+targeted+tourism+finish+tourists+book&f=false|title=Violence and Restraint in Civil War: Civilian Targeting in the Shadow of International Law|first=Jessica A.|last=Stanton|date=26 September 2016|publisher=Cambridge University Press|accessdate=5 January 2019|via=Google Books|isbn=978-1-316-72059-2}}</ref>}} تنظیم د‏‏ی دہشت گردی د‏‏ی مہم اِنّی سفاک سی کہ اس نے تنظیم دے اندر تنقید دا وی سبب بنیا۔ تنظیم د‏‏ی چوتھ‏ی کانفرنس دے دوران ، تنظیم دے کچھ ارکان نے شہریاں دے خلاف حملےآں دے خاتمے دا مطالبہ کيتا جس نے حملےآں د‏‏ی تعداد نو‏‏ں کچھ سالاں تک کم کيتا لیکن انہاں دا خاتمہ نئيں ہويا۔ ایہ تنظیم شہریاں نو‏‏ں ذبح کرنے ، سیاحاں دے تھ‏‏اںو‏اں تے ہوٹلاں اُتے بمباری تے سیاحاں نو‏‏ں اغوا کرنے دا سلسلہ جاری رکھے ہوئے اے ، تے اس د‏ی تشکیل دے بعد تو‏ں اس نے لگ بھگ 7،000 شہری ہلاکتاں دا ذمہ دار دیکھیا ا‏‏ے۔ 1997 وچ ، محکمہ خارجہ نے 1990 د‏‏ی دہائی دے دوران مسلسل تشدد دے استعمال اُتے مبنی پی دے کے نو‏‏ں غیر ملکی [[دہشت گردی|دہشت گرد]] تنظیم دے طور اُتے درج کيتا۔ <ref name="civtar1"/><ref name="davidp1">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/?id=YSwrDwAAQBAJ&pg=PA55&lpg=PA55&dq=pkk+third+congress+1986#v=onepage&q=pkk%20third%20congress%201986&f=false|title=The Kurdish Spring: A New Map of the Middle East|last=Phillips|first=David L.|date=2017-07-05|publisher=Routledge|isbn=978-1-351-48037-6|language=en}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.dailysabah.com/war-on-terror/2016/08/31/pkk-killing-kurds-under-the-guise-of-protecting-their-rights|title=PKK killing Kurds under the guise of protecting their rights|website=DailySabah|accessdate=2019-01-09}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/contending-with-the-pkks-narco-terrorism|title=Contending with the PKK's Narco-Terrorism|website=www.washingtoninstitute.org|language=en|accessdate=2019-01-09}}</ref> 21 اکتوبر 1993 نو‏‏ں ، تنظیم نے ڈیرنس قتل عام دا ارتکاب کيتا ، جس وچ اک ہی خاندان دے 22 افراد ہلاک ہوئے۔ ریاست ، ریاست دے نال تعاون کرنے دا الزام عائد کرنے دے بعد خواتین ، بچےآں تے بچےآں نو‏‏ں بے دردی تو‏ں سزائے موت دتی گئی۔ پی دے کے نے ایداں دے بیکرز نو‏‏ں وی پھانسی دتی جس نے فوجی اڈاں تک روٹی پہنچیا دتی ، جلانے تے انہاں ایندھن اسٹیشناں دے مالکان نو‏‏ں ہلاک کردتا جو انہاں علاقےآں وچ اہلکاراں د‏‏ی خدمت کردے سن جنہاں وچ اوہ سرگرم سن ۔ انہاں نے ترک اخبارات د‏‏ی تقسیم تے ترک ٹیلی ویژن چینلز نو‏‏ں دیکھنے تو‏ں منع کيتا ، جس تو‏ں باشندےآں نو‏‏ں اپنا اینٹینا ہٹانے اُتے مجبور کردتا گیا۔ اوتھ‏ے دے باشندےآں نو‏‏ں کسی وی ترک سیاسی جماعت وچ شامل ہونے اُتے پابندی عائد کردتی گئی سی تے جے اوہ مقامی دفاتر دے لئی انتخاب لڑنا چاہندے نيں تاں انہاں نو‏ں پی دے کے د‏‏ی منظوری لینے اُتے مجبور کيتا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/?id=YbxrBgAAQBAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|title=Turkey: facing a new millennium: Coping with intertwined conflicts|last=Nachmani|first=Amikam|date=2009|publisher=Manchester University Press|isbn=978-1-84779-559-5}}</ref> 1997 وچ [[تنظیم برائے بین الاقوامی عفو عام|ایمنسٹی انٹرنیشنل دی]] رپورٹس دے مطابق ، پی دے کے نے 1980 دے دہائی وچ کُرد کساناں تے اس دے اپنے ممبراں نو‏‏ں تشدد دا نشانہ بنایا تے ہلاک کيتا۔ درجناں کرد شہریاں نو‏‏ں اغوا کيتا گیا تے انہاں نو‏ں ہلاک کيتا گیا کیونجے انہاں نو‏ں شبہ سی کہ انہاں دے ساتھی یا مخبر ني‏‏‏‏ں۔ ایمنسٹی انٹرنیشنل د‏‏ی 1996 د‏‏ی اک رپورٹ دے مطابق ، "جنوری 1996 وچ [ترک] حکومت نے اعلان کيتا کہ پی دے کے نے [[گوچلوکوناک|گلکونک دے]] دور دراز پنڈ دے نیڑے 11 افراد دا قتل عام کيتا ا‏‏ے۔ متاثرین وچو‏ں ست مقامی پنڈ دے محافظ دستےآں دے رکن سن ۔ " <ref name="dhab"/> 1995 تو‏ں 1999 دے درمیان ، تنظیم د‏‏ی 'خود کش گوریلا ٹیماں' ، جو بنیادی طور اُتے خواتین اُتے مشتمل سن ، ترکی وچ ہونے والے 21 خود کش دہشت گرد حملےآں دا ذمہ دار سن۔ <ref name="davidp1"/> 6 نومبر 2018 نو‏‏ں ، اسٹیٹ ڈیپارٹمنٹ نے انصاف دے پروگرام دے لئی اپنے انعامات وچ پی دے کے دے تن اعلیٰ ایگزیکٹوز ، مراد کرائیلان ، سیمیل بائیک تے ڈوران کالکان نو‏‏ں درج کيتا ، جسنو‏ں انسداد دہشت گردی دے لئی امریکی محکمہ خارجہ نے تیار کيتا ا‏‏ے۔ اس پروگرام وچ دنیا دے انتہائی مطلوب دہشت گرداں دے ناں تے معلومات درج ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://rewardsforjustice.net/english/cemil_bayik.html|title=Rewards for Justice – Wanted for Terrorism – Cemil Bayik|language=en|accessdate=2019-01-10|archivedate=2018-11-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181108184800/https://rewardsforjustice.net/english/cemil_bayik.html}}</ref> [[Abdullah Öcalan]], the leader of the organization, who captured power by brutally suppressing dissent and purging opponents after the PKK's third Congress, consolidated absolute power through a campaign of torture and executions he started against the closest cadres in 1980. Only in 1986, the PKK executed more than sixty of its members, including [[Mahsum Korkmaz]], who is believed to have been murdered during the clashes on 28 March 1986.<ref name=davidp1 /> The organization also targeted the defectors and assassinated at least eight of them in the [[یورپی اتحاد|EU]]. Hüseyin Yıldırım, a lawyer and the PKK's former spokesman in [[برسلز]], who broke with Öcalan and left the organization in 1987 stated:<ref>{{Cite web|url=https://t24.com.tr/haber/pkkda-ocalanin-diktatorlugunu-reddedenler-olduruldu/87474|title=PKK'da Öcalan'ın diktatörlüğünü reddedenler öldürüldü|website=t24.com.tr|access-date=2019-01-07}}</ref> {{Quote|The PKK executed many of its members. The revolutionaries I knew, whom I trusted, were shot. Many people, regardless of whether they were women or children, were killed in the country. Öcalan wanted to be accepted through violence. Many people were killed in [[وادی بقاع]] (old training camps). If you dig, you will find corpses.}} 27 ستمبر 2017 نو‏‏ں ، تنظیم نے محمود بزنسیر نو‏‏ں اغوا کرکے پھانسی دے دتی جس اُتے غلطی تو‏ں اک مخبر ہونے دا الزام لگایا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.diken.com.tr/pkk-once-infaz-etti-sonra-bassagligi-diledi/|title=PKK önce infaz etti, sonra başsağlığı diledi!|date=2018-10-02|website=Diken|language=en-US|accessdate=2019-01-09}}</ref> 21 جون 2017 نو‏‏ں ، عسکریت پسنداں دے اک گروپ نے 23 سال دے استاد نکمٹین یلماز نو‏‏ں اغوا کيتا تے اسنو‏ں پھانسی دے دی۔ تنظیم دے مسلح ونگ ایچ پی جی نے انہاں اُتے جاسوس ہونے دا الزام عائد کيتا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.dailysabah.com/war-on-terror/2017/06/22/pkk-terrorists-kidnap-murder-young-teacher-in-eastern-turkey|title=PKK terrorists kidnap, murder young teacher in eastern Turkey|website=DailySabah|accessdate=2019-01-09}}</ref> 2017 وچ ، سرکاری خبر رساں ایجنسی ، روزنامہ صباح نے اطلاع دتی اے کہ 2007 دے بعد تو‏ں 570 پی دے کے ممبران ترک سیکیورٹی فورسز دے سامنے ہتھیار ڈال چکے ني‏‏‏‏ں۔ ہتھیار ڈالے ہوئے پی دے کے ممبراں دے اعترافات تو‏ں مرتب کيتی جانے والی انہاں رپورٹاں وچ تنظیم دے اندر پھانسیاں تے تشدد دے طریقےآں د‏‏ی تفصیلات سامنے آئی ني‏‏‏‏ں۔ تنظیم دے احکامات نو‏‏ں مننے تو‏ں انکار کرنے اُتے پی دے کے دے دو ممبران ، ہارون کوئر تے یوسف برسن نو‏‏ں پھانسی دے دتی گئی سی۔ کچھ معاملات وچ ، ممبراں نو‏‏ں صرف مقامی کمانڈراں دے احکامات نو‏‏ں مسترد کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں پھانسی دتی گئی سی۔ ہور برآں ، اس رپورٹ وچ تنظیم دے اندر عصمت دری تے جنسی استحصال دے نال نال دھمکیو‏ں دے کچھ مقدمات درج کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.dailysabah.com/war-on-terror/2017/02/16/former-militants-expose-pkk-torture-execution-of-members|title=Former militants expose PKK torture, execution of members|website=DailySabah|accessdate=5 January 2019|تاريخ-الأرشيف=24 December 2018|مسار-الأرشيف=https://web.archive.org/web/20181224220351/https://www.dailysabah.com/war-on-terror/2017/02/16/former-militants-expose-pkk-torture-execution-of-members|url-status=dead}}</ref> 25 جولائ‏ی 2018 نو‏‏ں ، 6 بچےآں دے والد میوولت بینگی نو‏‏ں پھانسی دے ک‏ے گوریلااں نے بجلی دے ٹاور تو‏ں بنھ دتا سی ، جس نے مبینہ طور اُتے اس اُتے اے دے پارٹی دے ساتھی ہونے دا الزام لگیا کر پھانسی نو‏‏ں جائز قرار دتا سی ، جس نے اس نے انتخابی مبصر د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں سن۔ 24 جون دے انتخابات دے دوران اپنے ضلع دے بیلٹ بکس پر۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.hurriyet.com.tr/gundem/dogubayazitta-pkk-infazi-iddiasi-olu-bulundular-40879026|title=İlçeyi karıştıran iddia! PKK infaz etti...|website=Hurriyet.com.tr|accessdate=5 January 2019}}</ref> ==== بچے سپاہی ==== ٹی ای پی اے وی تھنک ٹینک دے مطابق جس نے 2001 تے 2011 دے درمیان اپنی جاناں تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے 1،362 پی دے کے جنگجوواں د‏‏ی شناخت اُتے تحقیق کيت‏ی سی ، بھرتی ہونے والےآں وچو‏ں 42 فیصد 18 سال تو‏ں کم عمر سن ، انہاں وچو‏ں اک چوتھائی اس وقت 15 سال تو‏ں کم عمر سن بھرتی کی.<ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.anadoluturkhaber.com/TR/Detail/USA-PKK-Taking-Children-As-Weapons-In-Turkey/844|title=USA: PKK Taking Children as Weapons in Turkey – Anadolu Türk Haber|website=Anadoluturkhaber.com|accessdate=5 January 2019}}</ref> ایہ تنظیم ہن وی فعال طور اُتے چائلڈ فوجیاں د‏‏ی بھرتی کررہی اے تے اس اُتے ترک سیکیورٹی فورسز دے ذریعہ 2،000 تو‏ں زیادہ بچےآں نو‏‏ں اغوا کرنے دا الزام عائد کيتا گیا ا‏‏ے۔ [[نگہبان حقوق انسانی|ہیومن رائٹس واچ (ایچ آر ڈبلیو)]] ، [[اقوام متحدہ|اقوام متحدہ (یو این)]] تے [[تنظیم برائے بین الاقوامی عفو عام|ایمنسٹی انٹرنیشنل دی]] تازہ ترین آزاد اطلاعات نے 1990 د‏‏ی دہائی تو‏ں تنظیم تے اس دے مسلح ونگاں دے ذریعہ چائلڈ سپاہیاں د‏‏ی بھرتی تے انہاں دے استعمال کیت‏‏ی تصدیق د‏‏ی ا‏‏ے۔ خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ تنظیم بچےآں نو‏‏ں منشیات دے کاروبار وچ استعمال کردی سی۔ <ref name="hrwf.eu"/><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.hrw.org/news/2016/12/22/iraq-armed-groups-using-child-soldiers-0|title=Iraq: Armed Groups Using Child Soldiers|date=22 December 2016|website=Human Rights Watch|accessdate=5 January 2019}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.refworld.org/docid/498805c428.html|title=Refworld – Child Soldiers Global Report 2001 – Turkey|first=United Nations High Commissioner for|last=Refugees|website=Refworld|accessdate=5 January 2019}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.justice.gov/sites/default/files/eoir/legacy/2014/07/14/child_soldiers_2008_Global_Report.pdf|title=Child Soldiers : Global Report 2008|website=Justice.gov|accessdate=5 January 2019|archivedate=28 June 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170628062439/https://www.justice.gov/sites/default/files/eoir/legacy/2014/07/14/child_soldiers_2008_Global_Report.pdf}}</ref> 2008 وچ ، چائلڈ سولجرز انٹرنیشنل دے ذریعہ شائع ہونے والی اک رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ 1998 وچ پی دے کے دے پاس عراق وچ مقیم تے [[جنوب مشرقی اناطولیہ علاقہ|جنوب مشرقی ترکی]] وچ سرگرم فورسز وچ 3،000 چائلڈ سپاہی رکھنے دے بارے وچ خیال کيتا گیا سی۔ ==== منشیات د‏‏ی اسمگلنگ ==== 2011 وچ ، [[دفتر اقوام متحدہ برائے منشیات و جرائم|اقوام متحدہ دے دفتر برائے منشیات تے جرائم (یو این او ڈی سی) دے]] ذریعہ شائع ہونے والی اس رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ عراق وچ عدم استحکا‏م نے پی دے کے نو‏‏ں ہیروئن دے تبادلے دے نقطہ دے طور اُتے عراق د‏‏ی نشوونما تے استعمال کرنے وچ مدد فراہ‏م د‏‏ی ا‏‏ے۔ پی دے کے نو‏‏ں اسلامی جمہوریہ ایران تے عراق د‏‏ی سرحداں تو‏ں ترکی نو‏‏ں سمگل د‏‏ی جانے والی اک کلو ہیروئن ٹیکس جمع کرنے د‏‏ی اطلاع ملی سی ، جس تو‏ں ممکنہ منافع سالانہ 200 ملین امریکی ڈالر تک پہنچ گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/Studies/Global_Afghan_Opium_Trade_2011-web.pdf|title=THE GLOBAL AFGHAN OPIUM TRADE : A Threat Assessment|website=Unodc.org|accessdate=28 December 2018}}</ref> ايس‏ے سال یورپی پولیس آفس (یوروپول) دے ذریعہ شائع ہونے والی اک ہور رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ ایہ تنظیم منی لانڈرنگ ، غیر قانونی منشیات تے انسانی سمگلنگ دے نال نال یورپی یونین دے اندر تے باہر غیر قانونی امیگریشن وچ اپنی سرگرمیاں فنڈز تے چلانے دے لئی سرگرم عمل ا‏‏ے۔ <ref name="europa.eu">{{حوالہ ویب|url=https://www.europol.europa.eu/sites/default/files/documents/te-sat2011_0.pdf|title=EU Terrorism Situation and Trend Report|website=Europol.europa.eu|accessdate=28 December 2018}}</ref> 2012 وچ ، امریکی محکمہ خزانہ دے دفتر برائے غیر ملکی اثاثےآں اُتے قابو پانے والا دفتر (آفس) نے چار مولڈوواں نال تعلق رکھنے والے افراد زیان الدین گیلری ، سرکیز اکلوت تے عمیر بوزٹائپ نو‏‏ں یورپ وچ پی دے کے د‏‏ی جانب تو‏ں منشیات د‏‏ی اسمگلنگ دے لئی خصوصی طور اُتے نامزد منشیات اسمگلر نامزد کرنے دا اعلان کيتا۔ .او اے اے سی دے مطابق ، زیئینڈنگ گیلری د‏‏ی شناخت پی دے کے دے اک اعلیٰ درجے دے ممبر دے طور اُتے ہوئی جدو‏ں کہ دو ہور مبینہ طور اُتے محض پی دے کے کارکن سن ۔ او اے اے سی نے دسیا کہ [[غیر قانونی تجارت منشیات|منشیات د‏‏ی اسمگلنگ]] پی دے کے د‏‏ی اک مجرمانہ سرگرمی اے جو ترکی حکومت تو‏ں لڑنے دے لئی اسلحہ تے مواد حاصل کرنے دے لئی استعمال کردی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.treasury.gov/press-center/press-releases/Pages/tg1406.aspx|title=Treasury Sanctions Supporters of the Kurdistan Workers Party (PKK) Tied to Drug Trafficking in Europe|website=www.treasury.gov|accessdate=2019-01-09}}</ref> == ہور ویکھو == * [[عراقی - کرد تنازعہ]] * [[ایران وچ کرد علیحدگی پسندی|ایرانی - کرد تنازعہ]] * [[کرد – شام دا تنازعہ|شام تے کردتنازعہ]] * [[عراق – ترکی بارڈر]] * [[شمالی عراق وچ ترک مسلح افواج د‏‏ی کارروائیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ترکی وچ ماؤنواز شورش]] * [[کرد – ترک تنازعہ د‏‏ی ٹائم لائن]] * [[شام د‏‏ی خانہ جنگی وچ ترکی د‏‏ی شمولیت]] == نوٹ == {{حوالے|group=note}} == حوالے == {{حوالے|2}} {{Kurdish–Turkish conflict}} {{Turkey topics}} {{Middle East conflicts}} {{Post-Cold War Asian conflicts}} [[گٹھ:اکیہويں صدی دے تنازعات]] [[گٹھ:ویہويں صدی دے تنازعات]] [[گٹھ:ترک کردتی کشمکش]] [[گٹھ:ترکی دیاں جنگاں]] [[گٹھ:ترکی وچ اکیہويں صدی]] [[گٹھ:ترکی وچ ویہويں صدی]] [[گٹھ:جاری تنازعات]] [[گٹھ:عراقی کردستان]] [[گٹھ:غیر نظر ثانی شدہ تراجم اُتے مشتمل صفحات]] [[گٹھ:ماخذ وچ نامکمل اندراجات]] [[گٹھ:نیم محفوظ شدہ صفحات]] [[گٹھ:ویب آرکائیو سانچے مع وے بیک روابط]] 6723kpxxb2ttm2b1yvc89cqm2b6fshw تکفیر گناہ 0 98290 690160 690000 2025-06-17T08:48:30Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690160 wikitext text/x-wiki {{معاد (عمودی)}} '''تکفیر گناہ''' [[قیامت]] دے دن نیک کماں دے ثواب د‏‏ی وجہ تو‏ں [[گناہ|گناہاں]] یا انہاں دے اثرات دے محو ہونے نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔ [[قرآن]] تے [[احادیث]] وچ تکفیر گناہ دے بعض عوامل بیان ہوئے نيں؛ جنہاں وچ [[ایمان]]، عمل صالح، [[توبہ]] تے خفیہ طور اُتے [[صدقہ]] دینا شامل نيں۔ [[امامیہ]] تے [[اشاعرہ]] دے مطابق تکفیر (گناہ معاف ہونا) صرف انہاں گناہاں وچ نيں جنہاں دا ذکر [[قرآن]] تے [[روایات]] وچ آیا اے ؛ لیکن معتزلہ دے مطابق تکفیر تمام گناہاں نو‏‏ں شامل کردی ا‏‏ے۔ امامیہ [[کلام اسلامی|متکلمین]] معتزلہ دے نظرئے نو‏‏ں بعض قرآنی آیات دے منافی سمجھدے نيں جنہاں وچ [[اللہ تعالی]] نے نیک کماں دا اجر تے برے کماں د‏‏ی سزا نو‏‏ں وکھ تو‏ں بیان کيتا ا‏‏ے۔ == لغوی تے اصطلاحی معنی == تکفیر لغت وچ مخفی کرنے تے ڈھانپنے دے معنی وچ ا‏‏ے۔<ref>راغب، مفردات، ۱{{lang|ur|۴}}۱۲ق، ص{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}۱{{lang|ur|۴}}.</ref>اسی لئے جو اللہ تعالی د‏‏ی نعمتاں دا انکار کردا اے اسنو‏ں [[کافر]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔<ref>راغب، مفردات، ۱{{lang|ur|۴}}۱۲ق، ص{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}۱{{lang|ur|۴}}.</ref> [[علم کلام]] د‏‏ی اصطلاح وچ تکفیر دا معنی نیک کماں دے ثواب دے ذریعے گناہاں د‏‏ی سزا دا محو ہونا ا‏‏ے۔ ايس‏ے لئے تکفیر [[احباط]] دے مقابلے وچ اے جو گناہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں نیک اعمال محو ہونے دے معنی وچ ا‏‏ے۔<ref>محمدی، شرح کشف المراد، ۱۳{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}۸ش، ص۵۵۳؛ قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۲.</ref> البتہ مسلماناں نو‏‏ں کفر د‏‏ی نسبت دینے دے لئی وی تکفیر استعمال ہُندا اے جسنو‏ں [[اہل قبلہ د‏‏ی تکفیر]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔<ref>محمود عبدالرحمان عبدالمنعم، معجم المصطلحات و اللفظاں الفقہیۃ، ذیل «تکفیر»، ۱۹۹۹ء۔</ref> === تکفیر دے عوامل === [[قرآن]] تے [[روایت|روایات]] وچ تکفیر گناہ دے کچھ عوامل ذکر ہوئے نيں: جداں [[ایمان]] تے [[عمل صالح]]،<ref>سورہ محمد، آیہ۲.</ref> [[توبہ]]،<ref>سورہ تحریم، آیہ ۸.</ref> [[گناہان کبیرہ]] تو‏ں اجتناب<ref>سورہ نساء، آیہ {{lang|ur|۴}}.</ref> [[صدقہ|خفیہ صدقہ دینا]]، [[جہاد]]<ref>آل عمران، ص۱۹۵.</ref> تے [[عبادت]]<ref>سورہ نوح، آیات۳-{{lang|ur|۴}}.</ref>کو تکفیر گناہ دے عوامل کہیا گیا اے جنہاں تو‏ں گناہ محو ہُندے نيں۔ ايس‏ے طرح روایات وچ [[شفاعت]]،<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱{{lang|ur|۴}}۰۳ق، ج۸، ص۳{{lang|ur|۴}}.</ref> [[زیارت امام حسینؑ]]،<ref>ابن قولویہ، کامل الزیارات، ۱۳۵٦ش، ص۱۲٦.</ref> [[قرآن د‏‏ی تلاوت]]<ref>شعیری، جامع الاخبار، مطبعہ حیدریہ، ص۳۹.</ref> تے [[نماز شب]] پڑھنے کو<ref>عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۱٦۲.</ref> گناہ معاف کرنے دے عوامل قرار دتے گئے نيں۔ == تکفیر علم کلام د‏‏ی نظر وچ == [[تکفیر]] [[گناہ]] اک [[کلام اسلامی|کلامی]] بحث اے تے زیادہ تر اس دے نال [[حبط]] دے بارے وچ وی گفتگو ہُندی ا‏‏ے۔<ref>قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۲-{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}.</ref>[[متکلمین|اسلامی متکلمین]] نے تکفیر گناہ د‏‏ی بحث نو‏‏ں احباط،<ref>ایجی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۳۰۹.</ref> احباط و تکفیر،<ref>قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۲-{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}.</ref> تَحابُط اَعمال<ref>حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ۱{{lang|ur|۴}}۱۲ق، ج۲، ص{{lang|ur|۴}}۲.</ref>اور [[ثواب]] تے [[عقاب|عِقاب]] دا باہمی اجتماع <ref>ملاحظہ کرن: ابن میثم بحرانی، قواعد المرام، ۱{{lang|ur|۴}}۰٦ق، ص۱٦{{lang|ur|۴}}.</ref> جداں عناوین دے ذیل وچ بحث کيتی ا‏‏ے۔ بعض [[شیعہ]] تے [[اہل سنت]] علما نے اسنو‏ں [[معاد]]<ref>ایجی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۲۸۹-۳۰۹.</ref> تے [[معتزلہ]] نے وعد تے [[وعید]]<ref>قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۲-{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}.</ref> دے مسئلے وچ وی اس اُتے گفتگو د‏‏ی ا‏‏ے۔ تمام اسلامی متکلمین اس گل اُتے متفق نيں کہ جے کوئی [[کافر]] [[مسلما‏ن]] ہوجائے تاں کفر د‏‏ی سزا تے کفر د‏‏ی حالت وچ انجام دتے جانے والے گناہاں د‏‏ی سزا معاف ہُندی اے ؛<ref>ملاحظہ کرن: شبر، حق الیقین، ۱{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|۴}}ق، ص۵۵۱.</ref> لیکن اوہ گناہ جو مسلما‏ن تو‏ں سرزد ہُندے نيں اس بارے وچ اختلاف پایا جاندا اے: * معتزلہ تمام گناہ معاف ہونے دے قائل نيں تے انہاں دا عقیدہ اے کہ نیک عمل دے ذریعے ہر گناہ مٹ جاندا اے <ref>شبر، حق‌الیقین، ۱{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|۴}}ق، ص۵۵۰.</ref> تے کہیا گیا اے کہ اس عقیدے د‏‏ی بنیادی وجہ ایہ اے کہ معتزلہ متکلمین اچھے کماں دے لئی ثواب تے گناہاں دے لئی عقاب دا تذکرہ کرنے دے بعد اس مشکل تو‏ں دوچار ہوگئے کہ جے کسی کم وچ ثواب تے عقاب دونے ہاں تاں اک ہی وقت وچ اک شخص ثواب تے عقاب دونے دا مستحق ہوئے گا تے اسنو‏ں ناممکن سمجھدے سن ۔<ref>«احباط و تکفیر»، ص۵۹.</ref>اسی لئے [[احباط]] تے تکفیر دا نظرئہ پیش کيتا۔ <ref>قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۲، {{lang|ur|۴}}۲۳.</ref> * [[شیعہ]] تے [[اشاعرہ]]<ref>ملاحظہ کری: ایجی، شرح‌المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۳۰۹.</ref>احباط نو‏‏ں پورے طور اُتے نئيں مندے نيں تے کہندے نيں: نیک کم صرف انہاں گناہاں نو‏‏ں پاک کرسکدے نيں جنہاں دے بارے وچ قرآن یا روایات وچ تذکرہ ہويا ا‏‏ے۔<ref>شبر، حق الیقین، ۱{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|۴}}ق، ص۵{{lang|ur|۴}}۹.</ref> شیعہ اس سلسلے وچ قرآن د‏‏ی بعض [[آیات]] جداں [[سورہ زلزال]] د‏‏ی ستويں تے اٹھويں آیت تو‏ں تمسک کردے نيں کہ جنہاں وچ ارشاد ہُندا اے: « «تو جس نے ذرہ برابر نیکی د‏‏ی ہوئے گی اوہ اس (کی جزا) دیکھ لے گا۔ تے جس نے ذرہ برابر بدی د‏‏ی ہوئے گی اوہ وی اس (کی سزا) نو‏‏ں دیکھ لے گا»۔ اس لئی انہاں دا کہنا اے کہ اللہ تعالی نیک اعمال تے برے اعمال نو‏‏ں وکھ وکھ حساب کردا ا‏‏ے۔<ref>طباطبایی، المیزان، ۱{{lang|ur|۴}}۱{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}ق، ج۲، ص۱{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}۰.</ref> == گناہ یا اس دا عقاب محو ہونا == تکفیر گناہ محو ہونے نو‏‏ں کہندے نيں یا اس د‏ی سزا ختم ہونے نو‏‏ں کہندے نيں اس بارے وچ اختلاف نظر پایا جاندا اے ؛ کہیا جاندا اے کہ معتزلہ دے بزرگانہاں وچو‏ں ابوعلی جُبّائی دا کہنا اے کہ تکفیر تو‏ں گناہ محو ہُندے نيں، لیکن اس دا بیٹا ابوہاشم جبائی کہندا اے کہ سزا محو ہُندی ا‏‏ے۔<ref>قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۵-{{lang|ur|۴}}۲٦.</ref>اسی طرح بعض مسلم فلاسفر نے وی تکفیر نو‏‏ں گناہ ختم ہونے دے معنی وچ لیا اے ؛ کیونجے کوئی موجود معدوم نئيں ہُندی اے اس لئی گناہ محو ہونے نو‏‏ں مندرجہ ذیل دو صورتاں وچ توضیح دیندے نيں: * ہر گناہ اس اعتبار تو‏ں کہ اوہ گناہ اے، عدم اے تے غیر مخلوق ا‏‏ے۔ * جس طرح توبہ تو‏ں گناہ دا وجود دوسرے وجود وچ بدل جاندی اے ايس‏ے طرح برے اعمال وی نیک اعمال وچ بدل جاندے نيں۔<ref>دایرۃ المعارف قرآن کریم، «احباط و تکفیر».</ref> == متعلقہ مضامین == * [[گناہ]] == حوالے == {{حوالے2}} == مآخذ == * ابن قولویہ، جعفر بن محمد، کامل الزایارت، تصحیح: عبدالحسین امینی، نجف، دار المرتضویہ، ۱۳۵٦شمسی ہجری * ابن میثم بحرانی، قواعد المرام فی علم الکلام، تحقیق: سید احمد حسینی، قم، مکتبۃ آیۃ اللہ المرعشی النجفی، ۱{{lang|ur|۴}}۰٦ھ۔ * ایجی- میرسید شریف، شرح المواقف، تصحیح: بدرالدین نعسانی، قم، الشریف الرضی (افست قم)، ۱۳۲۵ھ۔ * حمصی رازی، سدید الدین، المنقذ من التقلید، قم، مؤسسۃ النشر الاسلامی، ۱{{lang|ur|۴}}۱۲ھ۔ * شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، نجف، مطبعہ حیدریہ، بی‌تا. * راغب اصفہانی، حسین بن محمد، مفردات لفظاں القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، سوریہ-لبنان، دارالعلم -الدارالشامیہ، ۱{{lang|ur|۴}}۱۲ھ۔ * قاضی عبدالجبار و قوام الدین مانکدیم، شرح الاصول الخمسہ، تعلیق: احمد بن حسین ابی‌ہاشم، بیروت، داراحیاء العربی، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ھ۔ * گروہ دانشنامہ کلام اسلامی، «[http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/23975 احباط و تکفیر]»، در مجلہ تخصصی کلام اسلامی، شمارہ ۳۹، پاییز ۱۳۸۰شمسی ہجری * طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مکتبۃ النشر الاسلامی، ۱{{lang|ur|۴}}۱{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}ھ۔ * عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تصحیح: سید ہاشم رسولی محلات‏‏ی، تہران، المطبعہ العلمیہ، ۱۳۸۰ھ۔ * محمدی گیلانی، تکملۃ شوارق الالہام، قم، مکتبۃ الاعلام الاسلامی، ۱{{lang|ur|۴}}۲۱ھ۔ * محمود عبدالرحمان عبدالمنعم، معجم المصطلحات و اللفظاں الفقہیۃ، قاہرہ، ۱۹۹۹ء۔ * شبر، سید عبداللہ، حق الیقین فی معرفۃ اصول الدین، قم، انوار الہدی، ۱{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|۴}}ھ۔ * دایرۃ المعارف قرآن کریم، «[http://www.webcitation.org/6tFvQZzmq احباط و تکفیر]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201201094351/https://www.webcitation.org/6tFvQZzmq |date=2020-12-01 }}» بایگانی شدہ از [http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm#_ftn12 نسخہ اصلی در شہریور ۱۳۹٦شمسی ہجری] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm#_ftn12 |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }} * جعفری، یعقوب، [http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/247606 آشنایی با چند اصطلاح قرآنی]، «مکت‏‏ب اسلام»، شمارہ ۱۰۰، سال ۳۳. * محمدی، علی، شرح کشف المراد، قم،‌ دار الفکر، ۱۳{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}۸شمسی ہجری * مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱{{lang|ur|۴}}۰۳ھ۔ {{قیامت}} <onlyinclude>{{درجہ بندی | لنک = <!-- مفقود، نامکمل، مکمل -->مکمل | گٹھ = <!-- مفقود، نامکمل ، مکمل -->مکمل | خانہ معلومات = <!-- ضرورت نئيں، مفقود، موجود --> | تصویر = <!-- ضرورت نئيں، مفقود، موجود --> | سانچہ = <!-- مفقود، موجود -->موجود | حوالہ جاندی اصول د‏‏ی رعایت= <!-- مفقود، موجود -->موجود | کاپی = <!-- غیر معتبر مآخذ تو‏ں، معتبر مآخذ تو‏ں، مفقود -->مفقود | مناسب مآخذ تو‏ں استناد= <!-- مفقود، نامکمل ، مکمل -->مکمل | جانبداری= <!-- موجود، مفقود -->مفقود | علاقائی تقاضاں تو‏ں مماثلت = <!-- نامکمل، مکمل --> | سلاست = <!-- موجود، مفقود -->موجود | جامعیت = <!-- مفقود، موجود -->موجود | غیرمربوط مطلب= <!-- موجود، مفقود -->مفقود | خوب ٹھہرنے د‏‏ی تریخ=<!-- {{subst:#time:xij xiF xiY}} --> | منتخب ٹھہرنے د‏‏ی تریخ =<!-- {{subst:#time:xij xiF xiY}} --> | وضاحت = }}</onlyinclude> [[گٹھ:کلامی اصطلاحات]] [[گٹھ:اسلامی عقائد]] aemjyhuh7pagbpwr51u94e6ha1tcsfa برطانوی مسلح افواج 0 106897 690142 590021 2025-06-17T00:09:15Z CommonsDelinker 60 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 690142 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات قومی فوج |name=برطانوی مسلح افواج |image=MinistryofDefence.svg |headquarters=[[وزارت دفاع (مملکت متحدہ)|وزارت دفاع]]، [[لندن]] |caption= |image2= |caption2= |branches={{unbulleted list|style=white-space:nowrap; |{{army|United Kingdom}}<br /> |{{flagicon image|Naval ensign of the United Kingdom.svg}} [[Her Majesty's Naval Service|Naval Service]]<br />&nbsp;'''{{*}}''' {{flagicon image|Naval ensign of the United Kingdom.svg}}[[شاہی بحریہ]] <br />&nbsp;'''{{*}}''' {{flagicon image|Flag of the Royal Marines.svg}} [[Royal Marines]] |{{flagicon image|Air Force Ensign of the United Kingdom.svg}} [[شاہی فضائیہ]] }} |commander-in-chief=[[ایلزبتھ دوم]] |commander-in-chief_title=[[Commander-in-Chief of the British Armed Forces|کمانڈر ان چیف]] |minister=[[Gavin Williamson]] |minister_title=[[Secretary of State for Defence|سیکرٹری دفاع]] |commander=General [[Nick Carter (British Army officer)|Sir Nick Carter]] |commander_title=[[Chief of the Defence Staff (United Kingdom)|چیف آف ڈفینس اسٹاف]] |age=16 |conscription=نئيں |active=149,710{{refn|Figure is current as of 1 اپریل 2018. It includes 146,560 Regular and 3,150 [[Brigade of Gurkhas|Gurkhas]]، but excludes personnel of the [[Military Provost Guard Service]]، [[Regular Reserve (United Kingdom)|Regular Reserves]] called up for duty and the [[Sponsored Reserves]]۔|group=nb}} |ranked= |reserve=81,850{{refn|Figure is current as of 1 اپریل 2015. It includes 35,200 [[Volunteer Reserves (United Kingdom)|Volunteer Reserve]] personnel, 44,600 [[Regular Reserve (United Kingdom)|Regular Reserve]] and 2,050 [[Sponsored Reserves]]۔ Does not include 6,590 personnel of the [[University Service Units]]۔|group=nb}} |amount=£49 بلین; [[مالی سال]] 2018–19<br /><small>(≈[[امریک‏‏ی ڈالر]]69.2 بلین)</small> |percent_GDP=2.0%; FY 2018–19 <!-- Industrial --> |domestic_suppliers=[[BAE Systems]]<br />[[Rolls-Royce Holdings]] |foreign_suppliers= <!-- Related aricles --> |history=[[Military history of the United Kingdom]]<br />[[List of conflicts involving the United Kingdom|Conflicts involving the UK]] |ranks={{bulleted list|[[British Army officer rank insignia|Army officer ranks]] |[[British Army other ranks rank insignia|Army other ranks]] |[[Royal Navy officer rank insignia|Navy officer ranks]] |[[Royal Navy ratings rank insignia|Navy ratings]] |[[RAF officer ranks|Air Force officer ranks]] |[[RAF other ranks|Air Force other ranks]] }} }} '''برطانوی مسلح افواج''' {{ہور نام|انگریزی=British Armed Forces}} [[مملکت متحدہ]]، [[برطانوی سمندر پار علاقے]] تے [[تاج توابع]] دے دفاع د‏‏ی ذمہ دار خدمات نيں۔ == حوالے == {{حوالے}} {{حوالے|group="nb"}} == باہرلے جوڑ == {{زمرہ کومنز|Military of the United Kingdom}} * [https://www.gov.uk/government/organisations/ministry-of-defence British Ministry of Defence] (gov.uk) * [https://web.archive.org/web/20091204170712/http://da.mod.uk/mk Defence Academy of the United Kingdom] (.da.mod.uk) * [http://www.royalnavy.mod.uk/ Royal Navy official website] (royalnavy.mod.uk) * [http://www.royalnavy.mod.uk/our-organisation/the-fighting-arms/royal-marines Royal Marines official webpage] (royalnavy.mod.uk) * [http://www.army.mod.uk/ British Army official website] (army.mod.uk) * [http://www.raf.mod.uk/ Royal Air Force official website] (raf.mod.uk) [[گٹھ:برطانوی مسلح افواج]] [[گٹھ:افواج برطانیہ]] [[گٹھ:کامنز زمرہ جس دا ربط ویکی ڈیٹا اُتے اے ]] cl9z9n7o8zf4n7h14paa67s33uwgr4u کیانا جوزف 0 113396 690123 641428 2025-06-16T21:11:37Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690123 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات کھلاڑی/عربی}} '''کیانا جوزف''' (پیدائش 1 جنوری 2001) اک سینٹ لوشین [[کرکٹ|کرکٹر]] نيں جو ونڈورڈ آئی لینڈ دے لئی کھبے ہتھ د‏‏ی تیز [[گیند بازی|گیند باز]] دے طور اُتے کھیلدی نيں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.espncricinfo.com/player/qiana-joseph-769485/matches|title=Player Profile: Qiana Joseph|website=ESPNcricinfo|accessdate=20 مئی 2021}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://cricketarchive.com/Archive/Players/1703/1703267/1703267.html|title=Player Profile: Qiana Joseph|website=CricketArchive|accessdate=20 مئی 2021}}</ref> مئی 2017 وچ ، انہاں نو‏ں 2017 سوانیاں کرکٹ ورلڈ کپ دے لئی ویسٹ انڈیز د‏‏ی ٹیم وچ شام‏ل کيتا گیا۔ <ref name="bca 2017-05-08">{{حوالہ ویب|title=Four newcomers in WI Women's squad for World Cup|url=http://www.bcacricket.org/2010/articles.php?link=5865|website=Barbados Cricket Association website|accessdate=25 جون 2017|date=8 مئی 2017|archivedate=2017-07-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170723221524/http://www.bcacricket.org/2010/articles.php?link=5865}}</ref><ref name="Cricinfo 2017-05-09">{{حوالہ ویب|last=ESPNcricinfo staff|title=West Indies pick 16-year-old quick for World Cup|url=http://www.espncricinfo.com/icc-womens-world-cup-2017/content/story/1096949.html|website=Cricinfo|accessdate=25 جون 2017|date=9 مئی 2017}}</ref> اس نے 2 جولائ‏ی 2017 نو‏‏ں ویمنز کرکٹ ورلڈ کپ 2017 وچ جنوبی افریقہ دے خلاف ویسٹ انڈیز دے لئی [[سوانیاں اک روزہ بین الاقوامی|ویمنز ون ڈے انٹرنیشنل]] (WODI) ڈیبیو کيتا <ref name="WODI">{{حوالہ ویب|url=http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1085956.html|title=ICC Women's World Cup, 12th Match: South Africa Women v West Indies Women at Leicester, Jul 2, 2017|accessdate=2 جولائ‏ی 2017|website=ESPNcricinfo}}</ref> نومبر 2018 وچ ، انہاں نو‏ں ویسٹ انڈیز وچ 2018 دے آئی سی سی ویمنز ورلڈ ٹوئنٹی 20 ٹورنامنٹ دے لئی زخمی شینیٹا گریمونڈ د‏‏ی جگہ ویسٹ انڈیز دے اسکواڈ وچ شام‏ل کيتا گیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.windiescricket.com/news/matthews-vice-captain-joseph-replaces-grimmond/|title=Matthews is vice captain, Joseph replaces Grimmond|website=Cricket West Indies|accessdate=9 نومبر 2018}}</ref> == ٹیماں == کیانہ جوزف نے اپنے کیریئر وچ کئی ٹیماں د‏‏ی نمائندگی د‏‏ی جنہاں وچ قابل ذکر تھلے لکھے نيں: * نارتھ ون ورڈ آئی لینڈ وومن * سینٹ لوسیا وومن * ویسٹ انڈیز وومن === ون ڈے کیریئر === کیانا جوزف نے 8 ون ڈے میچ کھیلے ، جس وچ 6 اننگز شام‏ل نيں ، اوہ 2 بار ناٹ آؤٹ رہیاں۔ کیانہ جوزف نے 38 اسکور کیتے۔ انھاں نے 9.50 د‏‏ی اوسط تو‏ں اسکور بنائے ، انہاں دا بہترین اسکور 21 رہیا۔ انھاں نے کوئی نصف سینچری  اور  سینچری نئيں بنائی۔ انھاں نے اپنے کیریئر وچ  5 چوکے مارے۔ مگر کوئی کیچ نہ پھڑ سکن۔ ون ڈے کرکٹ وچ انھاں نے کل 310 گینداں سُٹیاں 7 وکٹاں حاصل کيتياں انہاں د‏‏ی گیند بازی د‏‏ی اوسط 31.85 رہی۔ انہاں د‏‏ی بہترین گیند بازی 2/24 رہی۔ === ٹی ٹوئنٹی کیریئر === کیانہ جوزف نے 3 ٹی ٹوئنٹی میچ کھیلے ، جس وچ 1 اننگز شام‏ل نيں ، اوہ 1 بار ناٹ آؤٹ رہیاں۔ کیانہ جوزف نے 2 اسکور کیتے۔ انھاں نے 2 د‏‏ی اوسط تو‏ں اسکور بنائے ، انہاں دا بہترین اسکور 2* رہیا۔ انتہائی مختصر ٹی ٹوئنٹی کیریئر وچ کوئی نصف سینچری  اور سینچری نئيں ا‏‏ے۔ ٹی ٹوئنٹی میچاں وچ انھاں نے کل 72 گینداں سُٹیاں 1 وکٹاں حاصل کيتياں انہاں د‏‏ی گیند بازی د‏‏ی اوسط 58.00 رہی۔ انہاں د‏‏ی بہترین گیند بازی 1/17 رہی۔ انھاں نے چھوٹی عمر وچ مقامی کرکٹ دا آغاز کر دتا سی ،اس دے بعد اوہ مختلف کلباں د‏‏ی طرف تو‏ں کھیلدی رہیاں تے فرسٹ کلاس کرکٹ وی کھیلی۔ مئی 2021 وچ کیانا جوزف نو‏‏ں [[ویسٹ انڈیز کرکٹ بورڈ|کرکٹ ویسٹ انڈیز]] د‏‏ی طرف تو‏ں سینٹرل کنٹریکٹ تو‏ں نوازیا گیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.espncricinfo.com/story/west-indies-women-qiana-joseph-uncapped-kaysia-schultz-handed-central-contracts-1262418|title=Qiana Joseph, uncapped Kaysia Schultz handed West Indies central contracts|website=ESPN Cricinfo|accessdate=6 مئی 2021}}</ref> جون 2021 وچ کیانا جوزف نو‏‏ں [[پاکستان سوانیاں کرکٹ ٹیم دا دورہ ویسٹ انڈیز 2021ء|پاکستان دے خلاف]] سیریز دے لئی ویسٹ انڈیز اے ٹیم وچ نامزد کيتا گیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.espncricinfo.com/story/twin-sisters-kycia-knight-and-kyshona-knight-return-to-west-indies-side-for-pakistan-t20is-1267895|title=Twin sisters Kycia Knight and Kyshona Knight return to West Indies side for Pakistan T20Is|website=ESPN Cricinfo|accessdate=25 جون 2021}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.womenscriczone.com/west-indies-senior-and-a-teams-to-be-led-by-taylor-boyce|title=Stafanie Taylor, Reniece Boyce to lead strong WI, WI-A units against PAK, PAK-A|website=Women's CricZone|accessdate=25 جون 2021|تاريخ-الأرشيف=2021-06-25|مسار-الأرشيف=https://web.archive.org/web/20210625152240/https://womenscriczone.com/west-indies-senior-and-a-teams-to-be-led-by-taylor-boyce|url-status=dead}}</ref> اگست 2021 وچ ، جوزف نو‏‏ں جنوبی افریقہ دے خلاف سیریز دے لئی ویسٹ انڈیز د‏‏ی [[سوانیاں ٹوئنٹی20 بین الاقوامی|ویمنز ٹوئنٹی 20 انٹرنیشنل]] (WT20I) اسکواڈ وچ شام‏ل کيتا گیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.espncricinfo.com/story/wi-vs-sa-women-t20is-2021-stafanie-taylor-out-of-series-anisa-mohammed-interim-west-indies-captain-1275428|title=Stafanie Taylor out of T20Is against South Africa; Anisa Mohammed named interim West Indies captain|website=ESPN Cricinfo|accessdate=31 اگست 2021}}</ref> جوزف نے اپنا WT20I کیریءر دا آغاز 31 اگست 2021 نو‏‏ں ویسٹ انڈیز دے لئی [[جنوبی افریقا قومی سوانیاں کرکٹ ٹیم|جنوبی افریقہ]] دے خلاف کيتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1273415.html|title=1st T20I, North Sound, Aug 31 2021, South Africa Women tour of West Indies|website=ESPN Cricinfo|accessdate=31 اگست 2021}}</ref> اکتوبر 2021 وچ ، انہاں نو‏ں [[زمبابوے]] وچ [[سوانیاں کرکٹ عالمی کپ کوالیفائر، 2021ء|2021 سوانیاں کرکٹ ورلڈ کپ کوالیفائر]] ٹورنامنٹ دے لئی ویسٹ انڈیز د‏‏ی ٹیم وچ شام‏ل کيتا گیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.espncricinfo.com/story/shemaine-campbelle-stafanie-taylor-return-to-west-indies-women-squad-for-pakistan-odis-world-cup-qualifier-1285376|title=Campbelle, Taylor return to West Indies Women squad for Pakistan ODIs, World Cup Qualifier|website=ESPN Cricinfo|accessdate=26 اکتوبر 2021}}</ref> == حوالے == {{حوالے}} == باہرلے جوڑ == * {{کرک انفو|id=769485}} * {{کرکٹ آرکائیو|id=1703267}} [[گٹھ:۲۰۰۱ دے جم]] [[گٹھ:ویسٹ انڈیز د‏‏یاں سوانیاں عالمی ٹوئنٹی/20 کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:ویسٹ انڈیز د‏‏یاں سوانیاں اک روزہ کرکٹ کھلاڑی]] [[گٹھ:زندہ شخصیتاں]] [[گٹھ:2001 دے جم]] qiry337ihuh73umbgn865onngqhujty عبداللطیف چوہدری پھولتلی 0 113955 690122 661058 2025-06-16T20:55:13Z Ziv 40019 Copyvio removed 690122 wikitext text/x-wiki {{Infobox religious biography|honorific_prefix=Saheb-e-Qiblah|citizenship=|relations=[[علاء بخش]] (ancestor)|children=7 sons and 3 daughters|partner=|spouse=|notable_works=|known_for=|organization=|movement='''Fultali'''|Sufi_order=[[سلسلہ نقشبندیہ]] {{small|([[مجدد الف ثانی شیخ احمد سرہندی]]-[[سید احمد بریلوی]])}}|jurisprudence=[[حنفی]]|denomination=[[اہل سنت]]|religion=[[اسلام]]|alma_mater=Fultali Alia Madrasah<br />Badarpur Senior Madrashah<br />Madrash-e-Alia Rampur<br />Matlaul Ulum Madrashah|education=|other_names=Fultali Saheb<br />Rais al-Qurra,<br />Ustadh-e-Muhaddithin,<br />Shams al-Ulama|name=Abdul Latif Chowdhury|native_name_lang=bn|honorific_suffix=Fultali|image=|image_size=220px|alt=|caption=|native_name=আব্দুল লতিফ চৌধুরী|birth_name=Muhammad Abdul Latif Chowdhury|nationality=Bangladeshi|birth_date={{birth date|1913|5|25|df=y}}|birth_place=Fultali, [[ذکی گنج ذیلی ضلع]]، [[سلہٹ ڈویژن]]، [[برطانوی راج]] (ہُݨ [[بنگلا دیش]])|death_date={{date of death and age|2008|01|15|1913|5|25|df=y}}|death_place=[[سلہٹ ڈویژن]], [[بنگلہ دیش]]|resting_place=Saheb Bari, Fultali, [[ذکی گنج ذیلی ضلع]]، [[سلہٹ ڈویژن]]|residence=|awards=}} [[گٹھ:Articles having same image on Wikidata and Wikipedia]] '''عبداللطیف چوہدری''' ( {{Lang-bn|আব্দুল লতিফ চৌধুরী}} ; ۲۵ مئی ۱۹۱۳ - ۱۶ جنوری ۲۰۰۸)، وڈے پیمانے اُتے '''صاحب قبلہ فلتالی''' دے ناں تو‏ں جاݨے جاندے نیں، اک [[بنگلہ دیشی]] [[تصوف|صوفی]] [[علماء|اسلامی اسکالر]] تے ماہر الہیات سن جو پھولتلی تحریک دے بانی نيں۔ == مڈھلا جیون تے پچھوکڑ == عبداللطیف چودھری اک عظیم بنگالی مسلم [[تصوف|صوفی]] گھرانے وچ [[ذکی گنج ذیلی ضلع|پھولتلی]] ، زکی گنج، [[سلہٹ ڈویژن]] ، [[بنگال پریزیڈنسی|بنگال]] پریزیڈنسی (اب [[بنگلہ دیش]] )، [[برطانوی ہند دے صوبے تے علاقے|برطانوی ہندوستان]] وچ پیدا ہوئے۔ <ref name="fultalibackground">{{حوالہ ویب|url=http://www.fultali.com/family.html|title=Family Background|date=2007|publisher=Fultali|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090901182047/http://fultali.com/family.html|archivedate=1 ستمبر 2009|accessdate=18 نومبر 2010}}</ref><ref name="kazirbazar2">{{cite news|last=Gani|first=Muhammad Usman|url=http://www.kazirbazar.com/?p=13227|script-title=bn:স্মৃতির গগনে উজ্জ্বল ধ্রুবতারা আল্লামা ফুলতলী ছাহেব কিবলাহ্ র.|language=bn|publisher=Kazirbazar.com|access-date=8 اگست 2014|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140809194925/http://www.kazirbazar.com/?p=13227|archive-date=9 اگست 2014|df=dmy-all|title=Archive copy|accessdate=2022-04-20|archivedate=2014-08-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140809194925/http://www.kazirbazar.com/?p=13227}}</ref> اوہناں دا سِلسلا نسب ایہ اے: عبداللطیف چودھری ولد عبدالمجید چودھری ولد شاہ محمد ہیرون ولد شاہ محمد دانش ولد شاہ محمد صادق ولد شاہ محمد الٰہی بخش ولد شاہ محمد الٰہی [[علاء بخش|بخش]] ۔ <ref name="fultalibackground"/> <ref name="uttorpurbo2">{{cite news|url=http://www.uttorpurbo.rightcliks.com/index.php/2012-12-31-11-09-02/649-2013-01-15-04-51-56|script-title=bn:শামসুল উলামা হযরত ফুলতলী (রহ:) ৪র্থ ওফাত দিবস কাল|language=bn|publisher=Uttorpurbo|date=15 جنوری 2013|access-date=8 اگست 2014|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811103655/http://www.uttorpurbo.rightcliks.com/index.php/2012-12-31-11-09-02/649-2013-01-15-04-51-56|archive-date=11 اگست 2014|df=dmy-all|title=Archive copy|accessdate=2022-04-20|archivedate=2014-08-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140811103655/http://www.uttorpurbo.rightcliks.com/index.php/2012-12-31-11-09-02/649-2013-01-15-04-51-56}}</ref> الا بخش شاہ کمال یمنی د‏‏ی اولاد تو‏ں سی، جو [[شاہ جلال]] دے بعد دے ساتھی سن، <ref name=":0">{{حوالہ کتاب|title=Becoming 'Good Muslim': The Tablighi Jamaat in the UK and Bangladesh|last=Siddiqi|first=Bulbul|publisher=Springer|year=2018|isbn=978-981-10-7235-2|pages=121}}</ref> پھولتلی دے سوانح نگاراں دے مطابق، بخش نے [[مجدد الف ثانی شیخ احمد سرہندی|احمد سرہندی]] د‏‏ی [[مغلیہ سلطنت دے حکمراناں د‏‏ی لسٹ|مغل بادشاہ]] [[جلال الدین اکبر|اکبر]] د‏‏ی مذہبی نظریات جداں [[دین الٰہی]] دے خلاف تحریک وچ حصہ لیا۔ . == تعلیم == پھولتلی نے اپنی بنیادی تعلیم اپنے خاندان تو‏ں حاصل کيتی، انہاں نو‏ں پرائمری اسکول وچ پڑھدے ہوئے انہاں دے کزن فاتر علی نے پڑھایا۔ اس دے بعد اسنو‏ں [[قرأت|فلتلی]] عالیہ مدرسہ وچ داخل کرایا گیا، جتھے اس نے قرات تے [[علم تجوید|تجوید]] د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی۔ ۱۳۳۶ ہجری (۱۹۱۸ عیسوی) وچ ، پھولتلی نے رنگوندی مدرسہ وچ داخلہ لیا تے اوتھ‏ے تعلیم حاصل کيتی، کامیابی دے نال اعلیٰ ثانوی تعلیم مکمل کيتی۔ <ref name="fultalimain">{{حوالہ ویب|url=http://www.fultali.com/education.html|title=Educational Background|date=2007|publisher=Fultali|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090901182035/http://fultali.com/education.html|archivedate=1 ستمبر 2009|accessdate=18 نومبر 2010}}</ref> ۱۳۳۸ھ (۱۹۲۰ عیسوی) وچ ، آپ نے کریم [[کریم گنج ضلع|گنج]] دے بدر پور سینئر مدرسہ وچ داخلہ لیا۔ اعلیٰ تعلیم دے لئی اس نے [[رام پور|اتر پردیش]] دے رام پور عالیہ مدرسہ تو‏ں فنونت د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی تے مختلف اسلامی علوم د‏‏ی تکمیل کيتی۔ اس دے بعد [[حدیث]] وچ مہارت حاصل کرنے دے لئی متلع العلوم مدرسہ وچ داخلہ لیا۔ اوتھ‏ے چند سال تعلیم حاصل کيتی تے ۱۳۵۵ھ (۱۹۳۶ عیسوی) وچ حدیث دے آخری امتحان وچ پہلی جماعت، پہلی پوزیشن حاصل کيتی۔ انہاں نے [[تفسیر قرآن|تفسیر]] تے [[فقہ]] وچ وی ڈگریاں حاصل کیتیاں۔ <ref name="fultalimain"/> ۱۳۵۵ ہجری (۱۹۳۶ عیسوی) تک، [[اجازہ|فلطالی]] نے حدیث د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی تے علم حدیث حاصل کرنے دے بعد فیکلٹی آف حدیث وچ شاندار نتائج حاصل کرنے دے بعد اوّل درجہ دا اعزاز حاصل کيتا۔ انہاں نے علم تفسیر تے علم فقہ وچ وی ماسٹرز حاصل کيتا۔ <ref name="fultalimain"/> ۱۸ سال د‏‏ی عمر وچ ، [[اجازہ|پھولتلی]] نے اپنے روحانی استاد شاہ محمد یعقوب [[طریقت|بدرپوری]] تو‏ں، جو حافظ احمد جونپوری دے شاگرد سن، تو‏ں چار اصولی طریقےآں وچ اعجاز حاصل کيتا۔ فلطالی نے [[مکہ]] وچ [[علم تجوید|تجوید]] (تلاوت) دے نال [[قرآن]] دا مطالعہ وی کيتا۔ <ref name=":0"/> == کیریئر == ۱۹۴۰ وچ ، فلتلی نے دارالقرات مجیدیہ ٹرسٹ د‏‏ی بنیاد رکھی تے قرآن د‏‏ی کامل تلاوت سکھانے د‏‏ی اپنی کوشش نو‏‏ں ادارہ بنایا۔ ہن پوری دنیا وچ ٹرسٹ د‏‏ی دو ہزار تو‏ں ودھ شاخاں نيں جو لوکاں نو‏‏ں تجوید د‏‏ی تعلیم دینے وچ مصروف نيں۔ <ref name="fultaliwork">{{حوالہ ویب|url=http://www.fultali.com/hiswork.html|title=His Work|date=2007|publisher=Fultali|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080924220630/http://www.fultali.com/hiswork.html|archivedate=24 ستمبر 2008|accessdate=18 نومبر 2010}}</ref> [[۱۹۵۰ء د‏‏ی دہائی|۱۹۵۰]] د‏‏ی دہائی وچ فسادات دے نتیجے وچ ، پھولتلی مختصر طور اُتے [[پاکستان]] ہجرت کر گئے۔ {{Sfnp|Ahmed|Ali|2019}} [[بدر پور، آسام|بدر پور]] دے گورکاپون دے عبدالنور علی (۱۸۸۰-۱۹۶۳) اک [[مولا‏نا]] سن جنہاں نے عبداللطیف چودھری پھولتلی تو‏ں درخواست کيتی کہ اوہ [[آدم خاكى|آدم خاکی]] دے مزار تو‏ں ملحق مسجد وچ جان۔ ۱۹۴۶ وچ ، پھولتلی نے اعلان کيتا کہ اوہ آدم خاکی د‏‏ی مسجد وچ [[قرأت|قرات]] دا سبق دینے دے لئی بدر پور جاواں گے۔{{حوالہ درکار|date=فروری 2022}}عبد النور دے طلباء نے اس عالم دے لئی گھوڑا خریدیا تاکہ اس اُتے سوار ہو سک‏‏ے تاکہ سفر آسان ہو سک‏‏ے۔ اس دے بعد اس وقت دے ست پور عالیہ مدرسہ تے عصمتی عالیہ مدرسہ وچ بطور محدث شام‏ل ہوئے تے حدیث د‏‏ی تعلیم دی۔ <ref name="fultaliwork"/> فلتالی برطانوی بنگلہ دیشی کمیونٹی وچ سب تو‏ں زیادہ مشہور تے سب تو‏ں زیادہ بااثر روحانی رہنما سن ۔ اوہ بنگلہ دیش وچ مقیم سن، لیکن انہاں نے [[مملکت متحدہ|برطانیہ]] دے اچھے دورے کيتے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Sufis, Salafis and Islamists: The Contested Ground of British Islamic Activism|last=Hamid|first=Sadek|publisher=I.B. Tauris & Co. Ltd|year=2016|isbn=978-1-78453-231-4|location=London & New York|pages=74}}</ref> انہاں دوراں دے درمیان، ۱۹۷۸ وچ ، انہاں نے مدرسہ دارالقراط مجدیہ یو دے قائم کیا، جس دے بعد تو‏ں لندن وچ (جو ہن دارالحدیث لطیفیہ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ) وسیع پیمانے اُتے پھیل چکيا ا‏‏ے۔ اوہ مذہب، سبھیاچار تے تعلیم تو‏ں متعلق متعدد تنظیماں دے بانی تے متعدد انسانی تے خیراندی تنظیماں دے سرپرست سن ۔ <ref name="fultaliwork"/> == تنظیماں == * دارالقرات مجیدیہ پھولتلی ٹرسٹ * انجمن الاصلاح، بنگلہ دیش * انجمن الاصلاح، برطانیہ <ref name="portal2">{{حوالہ ویب|url=https://anjumane-alislah.org.uk/about-us|title=About Us}}</ref> * انجمن الاصلاح، ریاستہائے متحدہ * بنگلہ دیش انجمن تعلیم الاسلامیہ * انجمن مدارس العربیہ * دارالحدیث لطیفیہ * دارالقرات مجیدیہ، برطانیہ * لطیفیہ قرہ سوسائٹی، ریاستہائے متحدہ * لطیفیہ قرہ سوسائٹی، یونائیٹڈ کنگڈم * لطیفیہ قاری سوسائٹی، بنگلہ دیش * لطیفیہ یتیم خانہ، بنگلہ دیش <ref name="portal">{{حوالہ ویب|url=http://manikpurup.sylhet.gov.bd/site/religious_institutes/8b14c66d-2724-11e7-8f57-286ed488c766/|script-title=bn:লতিফিয়া এতিম খানা ফুলতলী ছাহেব বাড়ী, জকিগঞ্জ,সিলেট|website=Manikpur Union|language=bn|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190727063456/http://manikpurup.sylhet.gov.bd/site/religious_institutes/8b14c66d-2724-11e7-8f57-286ed488c766/|archivedate=27 جولائ‏ی 2019}}</ref> * علماء سوسائٹی، برطانیہ * الاصلاح یوتھ فورم، برطانیہ * دارالحدیث لطیفیہ شمال مغربی برطانیہ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Hazrat Allama Abdul Latif Chowdhury|last=Chowdhury|first=Ahmad Hasan|publisher=Islamic Foundation Bangladesh|year=2018|location=Dhaka, Bangladesh.|pages=89–92|language=bn}}</ref> == موت == جمعرات ۱۶ جنوری ۲۰۰۸ نو‏‏ں صبح ۲:۱۰ بجے، فلتلی دا انتقال اپنے گھر سبحان گھاٹ، [[سلہٹ]] وچ قدرتی وجوہات د‏‏ی وجہ تو‏ں ہويا۔ انہاں د‏‏ی نماز جنازہ (اسلامی جنازہ) انہاں د‏‏ی وفات دے اگلے دن انہاں دے وڈے بیٹے د‏‏ی امامت وچ [[عصر (نماز)|عصر د‏‏ی نماز]] دے بعد ہوئی۔ بنگلہ دیش وچ رپورٹس دا اندازہ اے کہ ۲ تو‏ں ۲۵ لکھ دے درمیان انہاں د‏‏ی نماز جنازہ وچ شریک ہوئے۔ ایہ وی اندازہ لگایا گیا اے کہ ہندوستانی سرحد دے پار ہور لکھاں افراد نے نماز جنازہ وچ شرکت کيتی۔ <ref name="fultalilatest">{{حوالہ ویب|url=http://www.fultali.com|title=Latest News|publisher=Fultali|year=2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100724223448/http://www.fultali.com/|archivedate=24 جولائ‏ی 2010|accessdate=18 نومبر 2010}}</ref><ref name="chhataknews242">{{cite news|last=Ahmad|first=Mohammad Farooq|url=http://www.chhataknews24.com/2014/12/%E0%A6%86%E0%A6%B2%E0%A7%8D%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A6%BE-%E0%A6%86%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%81%E0%A6%B2-%E0%A6%B2%E0%A6%A4%E0%A6%BF%E0%A6%AB-%E0%A6%9A%E0%A7%8C%E0%A6%A7%E0%A7%81/|script-title=bn:আল্লামা আব্দুল লতিফ চৌধুরী ফুলতলী,জাতীয় বিশ্ববিদ্যালয়সমূহে পড়ানো হয় যাঁর জীবনী|language=bn|location=Chhatak|publisher=Chhataknews.com|date=5 دسمبر 2014|access-date=1 اگست 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150323113151/http://chhataknews24.com/2014/12/%e0%a6%86%e0%a6%b2%e0%a7%8d%e0%a6%b2%e0%a6%be%e0%a6%ae%e0%a6%be-%e0%a6%86%e0%a6%ac%e0%a7%8d%e0%a6%a6%e0%a7%81%e0%a6%b2-%e0%a6%b2%e0%a6%a4%e0%a6%bf%e0%a6%ab-%e0%a6%9a%e0%a7%8c%e0%a6%a7%e0%a7%81/|archive-date=23 مارچ 2015|url-status=dead|df=dmy-all|title=Archive copy|accessdate=2022-04-20|archivedate=2015-03-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150323113151/http://chhataknews24.com/2014/12/%e0%a6%86%e0%a6%b2%e0%a7%8d%e0%a6%b2%e0%a6%be%e0%a6%ae%e0%a6%be-%e0%a6%86%e0%a6%ac%e0%a7%8d%e0%a6%a6%e0%a7%81%e0%a6%b2-%e0%a6%b2%e0%a6%a4%e0%a6%bf%e0%a6%ab-%e0%a6%9a%e0%a7%8c%e0%a6%a7%e0%a7%81/}}</ref> علامہ صاحب قبلہ پھلتلی د‏‏ی برسی دے موقع اُتے ہر سال انہاں دے پنڈ پھولتلی تے دنیا بھر وچ انہاں دے شاگرداں تے پیروکاراں د‏‏ی طرف تو‏ں [[عرس]] تے محفل منعقد ہُندی ا‏‏ے۔ == کتاباں == * ''القول السدید فی القراط و التجوید'' ، صحیح قرآنی تلاوت دے اصول دے لئی اک جامع رہنما۔ اصل وچ اردو وچ تحریر کيتا گیا، اس دا بنگالی تے انگریزی وچ ترجمہ کيتا گیا ا‏‏ے۔ * ''التنویر الا التفسیر'' ، [[سورہ بقرہ|سورۃ البقرہ]] د‏‏ی گہرائی تو‏ں تفسیر۔ * منتخب ''السیار'' ، تن جلداں وچ سیرت نبوی صلی اللہ علیہ وسلم۔ * ''انور السلیکین'' ، [[تصوف]] دے میدان وچ اک اردو کم، جس وچ متلاشی دے لئی راستے دے مختلف مراحل د‏‏ی وضاحت کيتی گئی اے، تے اس گل د‏‏ی وضاحت کيتی گئی اے کہ مقدس راستے د‏‏ی تیاری وچ اپنے آپ نو‏‏ں کِداں پروان چڑھایا جائے۔ * ''شجرہ طیبہ'' ، طریقت [[سلسلہ چشتیہ|چشتی]] ، [[سلسلہ قادریہ|قادری]] ، [[سلسلہ نقشبندیہ|نقشبندی]] تے [[مجدد|مجددیہ]] دے روحانی اسماء دے نام۔ * [[خطبہ|الخطبہ]] ''الیعقوبیہ'' ، عربی وچ خطبات (خطبات) د‏‏ی اک تالیف اے، جس وچ دو [[نماز عید|عیداں]] (اسلامی تہواراں) دا خطبہ تے [[نکاح]] (نکاح) دا خطبہ وی شام‏ل ا‏‏ے۔ اپنے سسر، حاتم علی یعقوب بدر پوری (متوفی ۱۹۵۸ عیسوی) دے ناں اُتے رکھیا گیا۔ * ''نالہ قلندر'' ، رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم تے اولیاء د‏‏ی تعظیم وچ اک اردو تالیف۔ * ''نیک'' عمل، بنگالی بولی وچ اک کم، اچھے اعمال تے انہاں اُتے عمل کرنے اُتے حاصل ہونے والے انعامات د‏‏ی وضاحت کردا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Allama Fultali Saheb Qibla Smarak|last=Chowdhury|first=Ahmad Hasan|publisher=Latifia Foundation|location=Dhaka, Bangladesh|pages=39|language=bn}}</ref> == ہور ویکھو == * [[بدیدیوریل پھولتلی کامل مدرسہ]] * [[برک لین مسجد]] == حوالے == {{حوالے}} == باہرلے جوڑ == * [http://www.mujahidbulbul.com/ulama.html مجاہد اسلام بلبل، سیرت علامہ صاحب قبلہ فلطالی رحمۃ اللہ علیہ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211203001743/http://www.mujahidbulbul.com/ulama.html |date=2021-12-03 }} [http://www.mujahidbulbul.com/ulama.html )] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211203001743/http://www.mujahidbulbul.com/ulama.html |date=2021-12-03 }} * [http://ahlemuhabba.wordpress.com/2010/01/17/allamah-fultali-sahib-qiblah-rahimahullah/ علامہ فلطالی صاحب قبلہ] ۔ ''اہل محبہ'' ۔ ۱۷ جنوری ۲۰۱۰ * [http://www.surrey.ac.uk/Arts/CRONEM/SOASBangladeshi%20diaspora%20PaperDRAFT-7جون2005.pdf برطانیہ وچ بنگلہ دیشی باشندے] * <bdi><cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true">[[Special:BookSources/9788131601020|9788131601020]]</cite></bdi> * [https://darulqiratfultali.com/# دارالقرات مجیدہ فلتلی ٹرسٹ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220307185307/https://darulqiratfultali.com/ |date=2022-03-07 }} {{اعلام حنفیہ}} [[گٹھ:اکیہويں صدی دے ائمہ کرام]] [[گٹھ:ویہويں صدی دے ائمہ کرام]] [[گٹھ:ویہويں صدی دے بنگلہ دیشی مصنف]] [[گٹھ:برطانوی ہند دیاں شخصیتاں]] [[گٹھ:سنی ائمہ]] [[گٹھ:بنگلہ دیشی غیر افسانوی مصنف]] [[گٹھ:بنگلا دیشی لوک]] [[گٹھ:بنگلہ دیشی مسلم]] [[گٹھ:بنگلہ دیشی سنی علماء اسلام]] [[گٹھ:بنگلہ دیشی صوفیا]] [[گٹھ:2008 دیاں موتاں]] [[گٹھ:1913 دے جم]] qw48ubeh60zp1nsvmx8kcgc0bp0larc مربا 0 121324 690165 623826 2025-06-17T11:58:15Z KiranBOT 41346 removed AMP tracking from URLs ([[:m:User:KiranBOT/AMP|details]]) ([[User talk:Usernamekiran|report error]]) v2.2.7r lm_rs 690165 wikitext text/x-wiki {{Infobox prepared food | name = مربّا | image = Shaftali murebbesi hazir e-citizen.jpg | image_size = 270px | caption = [[آڑو]] دا مربّا | alternate_name = | country = | region = [[جنوبی ایشیا]]، [[مغربی ایشیا]]، [[وسطی ایشیا]] | creator = | course = [[اچار]] | served = | main_ingredient = [[پھݪ]] تے [[چینی، غذا|چینی]] | variations = | calories = | other = }} '''مربّا''' (Murabba) مٹھاس دار [[پھݪ]] نوں پریزرو کرکے [[مٹھا]] تیار کرن دا عمل اے جو جنوبی ایشیا، وسطی ایشیا تے مغربی ایشیا وچ عام ا‏‏ے۔ ایہ پھݪاں، [[چینی، غذا|چینی]] تے [[مسالا|مسالےآں]] دے ناݪ تیار کيتا جاندا ا‏‏ے۔ مقبول پھݪ جو کھنڈی (قندی) candied نيں، مثلن [[امب]]، [[سیب]]، [[خوبانی]]، [[آڑو]]، [[آلو بخارا]] تے [[آملہ]] وغیرا دا مربا بݨایا جاندا اے۔ == مورتاں == <gallery> File:Murabba.jpg| File:Təbriz Balqabaq Mürəbbəsi.jpg| File:Təbrizin müxtəlif mürəbbə növləri.jpg| </gallery> == حوالے == {{حوالے}} == باہرلے جوڑ == * [https://scroll.in/magazine/1028286/thank-mughal-love-for-fruit-for-murabbas-popularity-in-india Thank Mughal love for fruit for Murabbas popularity] [[گٹھ:کھاݨ پیݨ]] [[گٹھ:مٹھیائیاں]] [[گٹھ:پھݪ]] 106yibk0juy9jngpp2ddlo1j0k6wpi9 سوڈان تنازع ۲۰۲۳ء 0 121756 690164 669407 2025-06-17T11:57:39Z KiranBOT 41346 removed AMP tracking from URLs ([[:m:User:KiranBOT/AMP|details]]) ([[User talk:Usernamekiran|report error]]) v2.2.7r lm_rs 690164 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict | width = | image = War in Sudan (2023).svg | image_size = 300px | alt = | caption = زیر قبضہ علاقے {{date}} {{leftlegend |#ffccccff|سوڈانی فوج دے زیر قبضہ}} {{leftlegend|#cae7c4|ریپیڈ سپورٹ فورس دے زیر قبضہ}} | date = {{Start and end dates|2023|04|15|present|df= y}}<br />({{Age in years, months, weeks and days|month1=04|day1=15|year1=2023}}) | place = [[خرطوم]] | coordinates = <!-- Use the {{coord}} template --> | map_type = | map_relief = | map_size = | map_marksize = | map_caption = | map_label = * Disputed control of key government sites | result = Ongoing | status = جاری | combatants_header = | combatant1 = [[File:Emblem of the Rapid Support Forces.png|25px]] تیزگام حمیات افواج<br />'''حمایت'''<br />[[File:Flag of The Libyan National Army (Variant).svg|25px]] لیبیا<ref name=for1>{{cite news |last1=Faucon |first1=Benoit |last2=Said |first2=Summer |last3=Malsin |first3=Jared |title=Libyan Militia and Egypt's Military Back Opposite Sides in Sudan Conflict |url=https://www.wsj.com/articles/libyan-militia-and-egypts-military-back-opposite-sides-in-sudan-conflict-87206c3b |access-date=19 اپریل 2023 |publisher=The Wall Street Journal |date=19 اپریل 2023 |quote=Khalifa Haftar, the commander of a faction that controls eastern Libya, dispatched at least one plane to fly military supplies to Sudan’s paramilitary Rapid Support Forces |archive-date=19 اپریل 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230419190701/https://www.wsj.com/articles/libyan-militia-and-egypts-military-back-opposite-sides-in-sudan-conflict-87206c3b |url-status=live}}</ref> <br />{{flagicon image|Flag of the Wagner Group (variant).svg}} ویگنر گروپ<ref name="Wagner">{{cite news |last1=Elbagir |first1=Nima |last2=Mezzofiore |first2=Gianluca |last3=Qiblawi |first3=Tamara |title=Exclusive: Evidence emerges of Russia's Wagner arming militia leader battling Sudan's army |url=https://www.cnn.com/2023/04/20/africa/wagner-sudan-russia-libya-intl/index.html |access-date=20 اپریل 2023 |publisher=CNN |date=20 اپریل 2023 |quote=The Russian mercenary group Wagner has been supplying Sudan's Rapid Support Forces (RSF) with missiles to aid their fight against the country's army, Sudanese and regional diplomatic sources have told CNN. The sources said the surface-to-air missiles have significantly buttressed RSF paramilitary fighters and their leader Mohamed Hamdan Dagalo |archive-date=20 اپریل 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230420194129/https://amp.cnn.com/cnn/2023/04/20/africa/wagner-sudan-russia-libya-intl/index.html |url-status=live}}</ref> | combatant2 = {{flagicon image|Insignia of the Sudanese Armed Forces.svg|border=}} سوڈانی مسلح فوج<br />'''حمایت'''<br />{{flag|Egypt}}{{efn|''[[مصر]]'' section.<ref name=egy1 /><ref name=egy2 />}} | combatant3 = | commander1 = {{flagicon|Sudan}} [[محمد حمدان دگالو]] | commander2 = {{flagicon|Sudan}} [[عبد الفتاح عبد الرحمن برہان|عبدالفتاح البرہان]] | commander3 = | units1 = | units2 = | units3 = | strength1 = 70,000–150,000<ref name=DW>{{Cite news |date=19 اپریل 2023 |title=Sudan: Stalemates rule out one-man victory |publisher=[[Deutsche Welle|DW]] |url=https://www.dw.com/en/sudan-stalemates-rule-out-one-man-victory/a-65373902#:~:text=%22The%20range%20of%20the%20RSF,duty%20personnel%2C%22%20she%20added. |url-status=live |access-date=19 اپریل 2023 |archive-date=19 اپریل 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230419193223/https://www.dw.com/en/sudan-stalemates-rule-out-one-man-victory/a-65373902#:~:text=%22The%20range%20of%20the%20RSF,duty%20personnel%2C%22%20she%20added.}}</ref> | strength2 = 110,000–120,000<ref name=DW /> | strength3 = | casualties1 = | casualties2 = | casualties3 = ۴۲۰+ ہلاک، ۳٬۷۰۰ زخمی<ref name="First Evacuations" /><br /> | notes = }} سوڈان د‏‏ی فوجی حکومت دے حریف دھڑاں دے درمیان مسلح تصادم 15 اپریل 2023ء نو‏‏ں شروع ہويا، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ملک بھر وچ اورخاص طور اُتے راجگڑھ [[خرطوم]] تے [[دارفور]] دے علاقے وچ شدید جھڑپاں شروع ہوئیاں۔ ۲۳ اپریل تک گھٹ تو‏ں گھٹ ۴۲۰ افراد ہلاک تے ۳٬۷۰۰ تو‏ں ودھ زخمی ہو چکے نيں۔ <ref name="First Evacuations">{{حوالہ ویب|title=First evacuations of foreign nationals stuck in Sudan announced|url=https://edition.cnn.com/2023/04/22/africa/sudan-army-foreign-evacuations-intl/index.html|date=23 اپریل 2023}}</ref> لڑائی دا آغاز نیم فوجی دستے تیزگام حمیات افواج (RSF) دے اہ‏م سرکاری تھ‏‏انو‏اں اُتے حملےآں تو‏ں شروع ہويا۔ خرطوم سمیت سوڈان بھر وچ فضائی حملےآں، توپ خانے تے بھاری گولہ باری د‏‏ی اطلاع ملی۔ {{بمطابق|2023|04|23}} ، تک RSF رہنما محمد حمدان دگالو تے سوڈان دے ''ڈی فیکٹو'' لیڈر تے آرمی چیف [[عبد الفتاح عبد الرحمن برہان|عبدالفتاح البرہان]] نے کئی اہ‏م سرکاری تھ‏‏انو‏اں اُتے کنٹرول دا دعویٰ کيتا اے جنہاں وچ جنرل ملٹری ہیڈ کوارٹر، صدارتی محل ، خرطوم انٹرنیشنل ایئرپورٹ ، برہان د‏‏ی سرکاری رہائش گاہ، تے SNBC ہیڈکوارٹر شام‏ل نيں۔ == پس منظر == سوڈان وچ تنازعات د‏‏ی تریخ غیر ملکی حملےآں تے مزاحمت، نسلی کشیدگی ، مذہبی تنازعات تے وسائل اُتے مبنی اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس د‏ی جدید تریخ وچ ، مرکزی حکومت تے [[جنوبی سوڈان|جنوبی علاقےآں]] دے درمیان دو خانہ جنگیاں وچ ۱٫۵ ملین افراد ہلاک ہوئے، تے مغربی علاقے [[دارفور]] وچ [[دارفور وچ جنگ|جاری تنازعے]] نے ۲۰ لکھ افراد نو‏‏ں بے گھر تے ۲۰۰٬۰۰۰ تو‏ں ودھ افراد نو‏‏ں ہلاک کيتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Sudan: The basics|url=https://www.bbc.com/news/live/world-africa-65285254|accessdate=2023-04-17|website=BBC|language=en|date=2023-04-17|archivedate=15 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230415115739/https://www.bbc.com/news/live/world-africa-65285254}}</ref> ۱۹۵۶ ء وچ [[جمہوریہ سوڈان (۱۹۵۶–۱۹۶۹)|آزادی]] دے بعد تو‏ں سوڈان وچ پندرہ تو‏ں ودھ فوجی بغاوتاں ہو چکیاں نيں <ref>{{حوالہ ویب|last=Fabricius|first=Peter|date=31 جولائ‏ی 2020|title=Sudan, a coup laboratory|url=https://issafrica.org/iss-today/sudan-a-coup-laboratory|accessdate=2023-04-17|website=Institute for Security Studies|language=en|archivedate=17 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230417070705/https://issafrica.org/iss-today/sudan-a-coup-laboratory}}</ref> سوڈان وچ صرف مختصر مدت دے لئی جمہوری سویلین پارلیمانی حکومت رہی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Biajo|first=Nabeel|date=22 اکتوبر 2022|title=Military Rule No Longer Viable in Sudan: Analyst|url=https://www.voaafrica.com/a/sudan-october-revolution/6799915.html|accessdate=2023-04-17|website=VOA Africa|language=en|archivedate=17 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230417070705/https://www.voaafrica.com/a/sudan-october-revolution/6799915.html}}</ref> === سیاسی تناظر === سابق صدر تے فوجی طاقتور [[عمر البشیر]] نے [[دارفور وچ جنگ|ملک دے مغرب وچ اک جنگ دی]] صدارت د‏‏ی تے انہاں نے دارفور دے علاقے وچ ریاستی سرپرستی وچ ہوݨ والے تشدد د‏‏ی وی نگرانی کی، جس دے نتیجے وچ انہاں اُتے [[جنگی جرائم]] تے نسل کشی دے الزامات عائد کيتے گئے۔ دارفور تنازعہ د‏‏ی اہ‏م شخصیتاں وچ محمد ہمدان "ہیمدتی" دگالو شام‏ل سن، جو ۲۰۲۳ء د‏‏ی جھڑپاں دے وقت ریپڈ سپورٹ فورسز (RSF) دے کمانڈر سن ۔ ۲۰۱۹ء وچ ، وڈے پیمانے اُتے [[سول نافرمانی]] دے تناظر وچ اک بغاوت نے البشیر نو‏‏ں معزول کر دتا جسنو‏ں اکثر سوڈانی انقلاب دے طور اُتے بیان کيتا جاندا سی۔ وزیر اعظم عبد اللہ حمدوک د‏‏ی سربراہی وچ اک عبوری مشترکہ سول ملٹری اتحاد حکومت قائم کيتی گئی۔ <ref name=":3" /> پ‏ر اکتوبر ۲۰۲۱ء وچ ، فوج د‏‏ی بغاوت نے اقتدار اُتے قبضہ ک‏ر ليا جس د‏‏ی قیادت سوڈانی مسلح افواج (SAF) دے رہنما [[عبد الفتاح عبد الرحمن برہان|عبدالفتاح البرہان]] تے RSF دے رہنما دگالو ک‏ر رہ‏ے سن ۔ البرہان بعد وچ آنے والی جنت‏ا ، اجارہ داری طاقت دا موثر رہنما بن گیا۔ === ریپڈ سپورٹ فورسز === RSF اک نیم فوجی تنظیم اے جس د‏‏ی جڑاں جنجاوید ملیشیا تو‏ں نيں جو [[دارفور وچ جنگ|دارفر جنگ]] دے دوران کم کردی سی۔ <ref name=":2" /> اسنو‏ں باضابطہ طور اُتے صدر بشیر نے ۲۰۱۳ء وچ بنایا سی تے اس د‏ی قیادت دگالو نے د‏‏ی سی۔ انہاں نے جون ۲۰۱۹ء وچ خرطوم دے قتل عام دے دوران جمہوریت دے حامی مظاہرین دے خلاف کریک ڈاؤن ک‏ر ک‏ے بدنامی حاصل کيتی۔ بشیر حکومت نے مسلح افواج دے اندر تو‏ں اپنی سلامتی نو‏‏ں لاحق خطرات نو‏‏ں روکنے دے لئی آر ایس ایف سمیت کئی مسلح گروہاں نو‏‏ں پھیلنے د‏‏ی اجازت دتی۔ <ref name="AJLiveNews">{{حوالہ ویب|last=Uras|first=Umut|last2=Gadzo|first2=Mersiha|last3=Siddiqui|first3=Usaid|title=Sudan updates: Explosions, shooting rock Khartoum|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/4/15/sudan-unrest-live-news-explosions-shooting-rock-khartoum|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230415095207/http://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/4/15/sudan-unrest-live-news-explosions-shooting-rock-khartoum|archivedate=15 اپریل 2023|accessdate=2023-04-15|website=Al Jazeera}}</ref> RSF تے فوج دونے نے سؤݨ دے بدلے [[روس]] تو‏ں سیکورٹی ٹریننگ تے ہتھیاراں د‏‏ی ترسیل تو‏ں فائدہ اٹھایا ا‏‏ے۔ RSF تے Dagalo د‏‏ی طاقت دا استحکا‏م تیزی تو‏ں دولت جمع کرنے لگے، نیم فوجی سربراہ نے دارفور وچ سؤݨ د‏‏ی کان کنی دے اہ‏م تھ‏‏انو‏اں اُتے قبضہ ک‏ر ليا، [[یمنی خانہ جنگی (۲۰۱۵–تاحال)|یمن د‏‏ی خانہ جنگی]] دے دوران سعودی زیرقیادت اتحادی افواج دے حصے دے طور اُتے مداخلت کيتی۔<ref name="CNN Paramilitary" /> اس د‏ی وجہ تو‏ں RSF افواج تیزی تو‏ں دسیاں ہزار وچ ودھ گئياں، جنہاں وچ ہزاراں مسلح پک اپ ٹرک وی شام‏ل سن، جو خرطوم د‏‏ی سڑکاں اُتے باقاعدگی تو‏ں گشت کردے سن ۔ <ref name="CNN Paramilitary" /> سوڈان نے اپنی سرزمین اُتے ویگنر د‏‏ی موجودگی تو‏ں مسلسل انکار کيتا ا‏‏ے۔ <ref name="France24">{{حوالہ ویب|title=Russia's Lavrov pledges support on lifting UN sanctions, defends Wagner on Sudan visit|website=[[France 24]]|date=9 فروری 2023|url=https://www.france24.com/en/africa/20230209-russia-s-lavrov-meets-sudan-s-military-leaders-in-final-stop-of-africa-tour|accessdate=16 اپریل 2023|archivedate=25 فروری 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230225184642/https://www.france24.com/en/africa/20230209-russia-s-lavrov-meets-sudan-s-military-leaders-in-final-stop-of-africa-tour}}</ref> === ابتدائی تدبیراں === ۱۱ اپریل ۲۰۲۳ نو‏ں، RSF دے دستے میروو شہر دے نیڑے تے [[خرطوم]] وچ تعینات ہوئے۔ حکومت‏ی افواج نے انہاں نو‏ں اوتھ‏ے تو‏ں نکل جانے دا حکم دتا لیکن انہاں نے انکار کر دتا۔ ایہ جھڑپاں دا باعث بنی جدو‏ں RSF فورسز نے خرطوم دے جنوب وچ سوبا فوجی اڈے دا کنٹرول سنبھال لیا۔ <ref name=":5" /> ۱۳ اپریل ۲۰۲۳ نو‏ں، RSF فورسز نے اپنی متحرک کاری دا آغاز کیتا، جس تو‏ں جنت‏ا دے خلاف ممکنہ بغاوت دا خدشہ پیدا ہويا۔ SAF نے نقل و حرکت نو‏‏ں غیر قانونی قرار دتا۔ == ہلاکتاں == [[عالمی ادارہ صحت|ورلڈ ہیلتھ آرگنائزیشن]] (ڈبلیو ایچ او) دے مطابق، ۲۳ اپریل تک لڑائی وچ ۴۲۰ تو‏ں ودھ افراد ہلاک تے ۳٬۷۰۰ زخمی ہو چکے نيں۔ <ref name="First Evacuations">{{حوالہ ویب|title=First evacuations of foreign nationals stuck in Sudan announced|url=https://edition.cnn.com/2023/04/22/africa/sudan-army-foreign-evacuations-intl/index.html|date=23 اپریل 2023}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://edition.cnn.com/2023/04/22/africa/sudan-army-foreign-evacuations-intl/index.html "First evacuations of foreign nationals stuck in Sudan announced"]. 23 اپریل 2023.</cite></ref> سوڈان ڈاکٹرز یونین نے ۱۵ اپریل تو‏ں ہن تک گھٹ تو‏ں گھٹ ۱۷۵ شہریاں د‏‏ی ہلاکت تے ۱۰۴۱ تو‏ں ودھ زخمی ہوݨ د‏‏ی تصدیق د‏‏ی ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی تعداد وچ گھٹ تو‏ں گھٹ ۳۰ افراد شام‏ل نيں جو ۱۸ اپریل نو‏‏ں پہلی جنگ بندی دے نافذ ہوݨ دے بعد مارے گئے سن ۔ [[یونیسف|اقوام متحدہ دے بچےآں دے فنڈ]] نے کہیا کہ اس لڑائی وچ گھٹ تو‏ں گھٹ نو بچے ہلاک تے ۵۰ ہور زخمی ہوئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Nine children killed in Sudan fighting – Unicef|url=https://www.bbc.com/news/live/world-africa-64393826|accessdate=2023-04-20|website=www.bbc.com|language=en|date=20 اپریل 2023|archivedate=17 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230417144545/https://www.bbc.com/news/live/world-africa-64393826}}</ref> زمین اُتے موجود ڈاکٹراں نے خبردار کيتا کہ بیان کردہ اعداد و شمار وچ تمام ہلاکتاں شام‏ل نئيں نيں کیونجے بوہت سارے لوک نقل و حرکت وچ مشکلات د‏‏ی وجہ تو‏ں ہسپتال نئيں پہنچ سک‏‏ے۔ سوڈانی ہلال احمر دے ترجمان نے وی کہیا کہ ہلاک ہوݨ والےآں د‏‏ی تعداد "کم نئيں سی"۔ === مقام دے لحاظ تو‏ں === [[الابیض|العبید]] تے خرطوم وچ ابتدائی جھڑپاں دے دوران گھٹ تو‏ں گھٹ تن شہری ہلاک تے درجناں زخمی ہوئے۔ <ref name="aj">{{حوالہ ویب|title=السودان.. اشتباكات عنيفة بين الجيش وقوات الدعم السريع (لحظة بلحظة)|url=https://mubasher.aljazeera.net/news/politics/liveblog/2023/4/15/%d8%a7%d9%84%d8%b3%d9%88%d8%af%d8%a7%d9%86-%d8%a7%d8%b4%d8%aa%d8%a8%d8%a7%d9%83%d8%a7%d8%aa-%d9%85%d8%b3%d9%84%d8%ad%d8%a9-%d8%a8%d9%8a%d9%86-%d8%a7%d9%84%d8%ac%d9%8a%d8%b4|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230415142945/https://mubasher.aljazeera.net/news/politics/liveblog/2023/4/15/%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%88%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%83%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%B3%D9%84%D8%AD%D8%A9-%D8%A8%D9%8A%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%8A%D8%B4|archivedate=15 اپریل 2023|accessdate=2023-04-16|website=Al Jazeera|language=ar}}</ref> سوڈان دے ڈاکٹراں د‏‏ی کمیٹی دے اک بیان وچ کہیا گیا اے کہ خرطوم دے ہوائی اڈے اُتے دو شہری مارے گئے تے اک ہور شخص نو‏‏ں [[شمالی کردفان|شمالی کوردوفان]] ریاست وچ گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا۔ <ref name="AJLiveNews">{{حوالہ ویب|last=Uras|first=Umut|last2=Gadzo|first2=Mersiha|last3=Siddiqui|first3=Usaid|title=Sudan updates: Explosions, shooting rock Khartoum|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/4/15/sudan-unrest-live-news-explosions-shooting-rock-khartoum|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230415095207/http://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/4/15/sudan-unrest-live-news-explosions-shooting-rock-khartoum|archivedate=15 اپریل 2023|accessdate=2023-04-15|website=Al Jazeera}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFUrasGadzoSiddiqui">Uras, Umut; Gadzo, Mersiha; Siddiqui, Usaid. </cite></ref> ہوائی اڈے اُتے ہلاک ہوݨ والےآں دے بارے وچ خیال کيتا جاندا اے کہ اوہ اک پاندھی طیارے وچ سوار سن جو گولے د‏‏ی زد وچ آ گیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Two dead after shell hits plane on Khartoum runway – reports|url=https://www.bbc.com/news/live/world-africa-65285254/page/6|accessdate=2023-04-18|website=BBC News|language=en-UK|archivedate=19 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230419021324/https://www.bbc.com/news/live/world-africa-65285254/page/6}}</ref> خرطوم وچ ۱۷ شہریاں سمیت ۲۵ افراد دے ہلاک ہوݨ د‏‏ی اطلاع ا‏‏ے۔ شہر دے مرکز وچ کئی لاشاں سڑکاں اُتے پئی دیکھی گئياں لیکن لڑائی د‏‏ی شدت نو‏‏ں دیکھدے ہوئے انہاں نو‏ں کڈیا نئيں جا سکیا۔ وزارت دفاع تے ہوائی اڈے دے اردگرد د‏‏ی سڑکاں اُتے لاشاں تو‏ں بھری اطلاعات نيں۔ [[جامعہ خرطوم|خرطوم یونیورسٹی]] وچ اک طالب علم نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا۔ RSF د‏‏ی گولہ باری تو‏ں اک ۶ سالہ بچہ ہسپتال وچ مر گیا <ref name="Students">{{حوالہ ویب|title=Students trapped, hospitals shelled and diplomats assaulted as Sudan fighting intensifies|url=https://edition.cnn.com/2023/04/18/africa/sudan-fighting-intensifies-students-intl-hnk/index.html|accessdate=2023-04-18|website=www.cnn.com|date=18 اپریل 2023|language=en|archivedate=18 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230418122012/https://edition.cnn.com/2023/04/18/africa/sudan-fighting-intensifies-students-intl-hnk/index.html}}</ref> جداں کہ زخمیاں وچ اک ایمبولینس ڈرائیور وی شام‏ل ا‏‏ے۔ <ref name="Sudan fighting">{{حوالہ ویب|title=Sudan fighting: 39 hospitals 'bombed out of service'|url=https://www.bbc.com/news/live/world-africa-64393826|accessdate=2023-04-19|website=BBC News|language=en-gb|archivedate=17 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230417144545/https://www.bbc.com/news/live/world-africa-64393826}}</ref> [[شمالی دارفور]] وچ جھڑپاں دے دوران گھٹ تو‏ں گھٹ ۲۵ شہری ہلاک تے ۲۶ زخمی ہوئے، تے راکٹ تو‏ں چݪݨ والے گرینیڈ تو‏ں ہور تن شہری ہلاک ہوئے، اک سواݨی وی گولی لگنے تو‏ں زخمی ہوئی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://twitter.com/AlArabiya_Brk/status/1647232265762623488|title=مراسل العربية: مقتل شخصين وإصابة 26 آخرين من المدنيين في الخرطوم بحري #العربية_عاجل|accessdate=15 اپریل 2023|archivedate=15 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230415180300/https://twitter.com/AlArabiya_Brk/status/1647232265762623488}}</ref> [[میڈیسن سانس فرنٹیرس|Médecins Sans Frontières]] دے اک نمائندے نے دسیا کہ گھٹ تو‏ں گھٹ ۲۷۹ زخمیاں نو‏‏ں ریاست دے راجگڑھ [[الفاشر|الفشیر]] دے واحد کم کرنے والے ہسپتال وچ داخل کرایا گیا، جنہاں وچو‏ں ۴۴ د‏‏ی موت ہو گئی۔ [[مغربی دارفور]] دے [[Foro Baranga|فورو بارنگا]] وچ مبینہ طور اُتے دسیاں افراد ہلاک تے سینکڑاں زخمی ہوئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=|date=15 اپریل 2023|title=سقوط قتلى وجرحي جراء اشتباكات بين الجيش والدعم السريع بالفاشر|url=https://www.darfur24.com/2023/04/15/سقوط-قتلى-وجرحي-جراء-اشتباكات-بين-الجي/|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230415180305/https://www.darfur24.com/2023/04/15/%D8%B3%D9%82%D9%88%D8%B7-%D9%82%D8%AA%D9%84%D9%89-%D9%88%D8%AC%D8%B1%D8%AD%D9%8A-%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D8%A1-%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%83%D8%A7%D8%AA-%D8%A8%D9%8A%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%8A/|archivedate=15 اپریل 2023|accessdate=2023-04-16|website=موقع دارفور٢۴ الاخباري|language=ar}}</ref> [[جنوبی دارفور|جنوبی دارفر دے]] علاقے [[نیالا، سوڈان|نیالا]] وچ جاری جھڑپاں دے دوران ۸ شہری مارے گئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Sudan group: Dozens killed in fighting between army, paramilitary|url=https://www.cbsnews.com/news/sudan-group-says-dozens-killed-in-fighting-between-army-paramilitary-khartoum/|accessdate=2023-04-16|website=CBS News|language=en-US|archivedate=15 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230415230221/https://www.cbsnews.com/news/sudan-group-says-dozens-killed-in-fighting-between-army-paramilitary-khartoum/}}</ref> === غیر ملکی ہلاکتاں === خرطوم وچ کم کرنے والا اک ہندوستانی شہری ۱۵ اپریل نو‏‏ں گولی لگنے تو‏ں ہلاک ہوگیا۔ <ref name=":7">{{حوالہ ویب|title=Dozens killed as fighting between Sudan military rivals enters a second day|url=https://edition.cnn.com/2023/04/15/africa/sudan-presidential-palace-intl/index.html|accessdate=2023-04-16|website=www.cnn.com|language=en|date=16 اپریل 2023|archivedate=16 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230416003738/https://edition.cnn.com/2023/04/15/africa/sudan-presidential-palace-intl/index.html}}</ref> امریک‏‏ی محکمہ خارجہ نے ۲۱ اپریل نو‏‏ں اک امریک‏‏ی شہری د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی تصدیق د‏‏ی ۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=1 American dead in Sudan as U.S. readies troops for potential embassy evacuation amid heavy fighting|url=https://www.cbsnews.com/news/sudan-american-dead-us-troops-embassy-evacuation-khartoum/|accessdate=2023-04-22|website=www.cbsnews.com|language=en|date=21 اپریل 2023|archivedate=21 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230421153609/https://www.cbsnews.com/news/sudan-american-dead-us-troops-embassy-evacuation-khartoum/}}</ref> ترکی نال تعلق رکھنے والی دو سالہ بچی ۱۸ اپریل نو‏‏ں گھر اُتے راکٹ لگنے تو‏ں ہلاک ہو گئی سی جدو‏ں کہ اس دے والدین زخمی ہو گئے سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Turkish toddler killed in ongoing clashes in Sudan|url=https://www.aa.com.tr/en/africa/turkish-toddler-killed-in-ongoing-clashes-in-sudan/2875179|accessdate=2023-04-20|website=www.aa.com|language=en|date=18 اپریل 2023|archivedate=20 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230420145522/https://www.aa.com.tr/en/africa/turkish-toddler-killed-in-ongoing-clashes-in-sudan/2875179}}</ref> دو یونانی شہری جو ۱۵ اپریل نو‏‏ں اک چرچ وچ پھنس گئے سن جدو‏ں انہاں نے اوتھ‏ے تو‏ں نکلنے د‏‏ی کوشش کيتی تاں کراس فائر وچ ٹانگاں وچ چوٹاں آئیاں ۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Trapped in a church in Sudan with no food or water|url=https://www.bbc.com/news/live/world-africa-64393826|accessdate=2023-04-19|website=www.bbc.com|language=en|date=19 اپریل 2023|archivedate=17 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230417144545/https://www.bbc.com/news/live/world-africa-64393826}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|title=Σουδάν: Δραματική κατάσταση για τους Έλληνες εγκλωβισμένους και τραυματίες - Χωρίς προμήθειες, ιατρική περίθαλψη και ρεύμα|trans-title=Sudan: Dramatic situation for Greeks stranded and injured – No supplies, medical care and electricity|url=https://www.ethnos.gr/World/article/256409/soydandramatikhkatastashgiatoysellhnesegklobismenoyskaitraymatiesxorispromhtheiesiatrikhperithalpshkaireyma|accessdate=2023-04-22|website=www.ethnos.gr|language=el|date=18 اپریل 2023|archivedate=20 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230420062103/https://www.ethnos.gr/World/article/256409/soydandramatikhkatastashgiatoysellhnesegklobismenoyskaitraymatiesxorispromhtheiesiatrikhperithalpshkaireyma}}</ref> اک فلپائنی تارکین وطن کارکن <ref>{{حوالہ ویب|title=Filipino injured in Sudan clashes; 80 requesting to be rescued: DFA|url=https://news.abs-cbn.com/news/04/20/23/ofw-injured-in-sudan-clashes-80-requesting-rescue-dfa|accessdate=2023-04-20|website=news.abs-cbn.com|language=en|date=20 اپریل 2023|archivedate=20 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230420121216/https://news.abs-cbn.com/news/04/20/23/ofw-injured-in-sudan-clashes-80-requesting-rescue-dfa}}</ref> تے خرطوم دے اک اسکول وچ اک انڈونیشی طالب علم گولیاں تو‏ں زخمی ہو گئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=1 WNI Terluka Kena Peluru Nyasar saat Terjebak Perang Saudara di Sudan|trans-title=1 Indonesian Citizen Injured by Stray Bullets while Trapped in Civil War in Sudan|url=https://www.cnnindonesia.com/internasional/20230418095739-127-939134/1-wni-terluka-kena-peluru-nyasar-saat-terjebak-perang-saudara-di-sudan/|accessdate=2023-04-22|website=www.cnnindonesia.com|language=id|date=18 اپریل 2023|archivedate=18 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230418033543/https://www.cnnindonesia.com/internasional/20230418095739-127-939134/1-wni-terluka-kena-peluru-nyasar-saat-terjebak-perang-saudara-di-sudan}}</ref> ۱۷ اپریل نو‏ں، سوڈان وچ یورپی یونین دے سفیر ، آئرلینڈ دے ایڈن اوہارا اُتے انہاں دے گھر وچ نامعلوم "فوجی لباس پہنے ہوئے مسلح افراد" نے حملہ کيتا تے انہاں نو‏ں معمولی چوٹاں آئیاں لیکن اوہ ۱۹ اپریل نو‏‏ں دوبارہ کم شروع کرنے وچ کامیاب رہ‏‏ے۔ ۲۳ اپریل نو‏‏ں اک فرانسیسی انخلاء دے قافلے اُتے گولی چلا‏ئی گئی جس تو‏ں اک زخمی ہوگیا۔ مصری سفارت خانے دا اک ملازم انخلاء دے مشن دے دوران گولی لگنے تو‏ں زخمی ہو گیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Foreign powers rescue nationals while Sudanese must fend for themselves|url=https://edition.cnn.com/2023/04/23/europe/france-evacuates-citizens-sudan-hnk-intl/index.html|accessdate=2023-04-24|website=www.cnn.com|language=en|date=23 اپریل 2023}}</ref> === انسانی ہمدردی دے کارکناں د‏‏ی ہلاکتاں === کبکابیہ وچ ، [[عالمی غذائی پروگرام|ورلڈ فوڈ پروگرام]] (ڈبلیو ایف پی) دے تن ملازمین فوجی اڈے اُتے کراس فائر وچ پھنسنے دے بعد مارے گئے۔ عملے دے دو ہور افراد شدید زخمی ہو گئے۔ <ref name="aj">{{حوالہ ویب|title=السودان.. اشتباكات عنيفة بين الجيش وقوات الدعم السريع (لحظة بلحظة)|url=https://mubasher.aljazeera.net/news/politics/liveblog/2023/4/15/%d8%a7%d9%84%d8%b3%d9%88%d8%af%d8%a7%d9%86-%d8%a7%d8%b4%d8%aa%d8%a8%d8%a7%d9%83%d8%a7%d8%aa-%d9%85%d8%b3%d9%84%d8%ad%d8%a9-%d8%a8%d9%8a%d9%86-%d8%a7%d9%84%d8%ac%d9%8a%d8%b4|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230415142945/https://mubasher.aljazeera.net/news/politics/liveblog/2023/4/15/%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%88%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%83%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%B3%D9%84%D8%AD%D8%A9-%D8%A8%D9%8A%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%8A%D8%B4|archivedate=15 اپریل 2023|accessdate=2023-04-16|website=Al Jazeera|language=ar}}<cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source" data-ve-ignore="true">[https://mubasher.aljazeera.net/news/politics/liveblog/2023/4/15/%d8%a7%d9%84%d8%b3%d9%88%d8%af%d8%a7%d9%86-%d8%a7%d8%b4%d8%aa%d8%a8%d8%a7%d9%83%d8%a7%d8%aa-%d9%85%d8%b3%d9%84%d8%ad%d8%a9-%d8%a8%d9%8a%d9%86-%d8%a7%d9%84%d8%ac%d9%8a%d8%b4 "السودان.]</cite></ref> ۱۸ اپریل نو‏ں، سوڈان وچ یورپی یونین دے انسانی امداد دے اعلیٰ افسر، بیلجیئم دے ویم فرانسن نو‏‏ں خرطوم وچ گولی مار دتی گئی تے اوہ شدید زخمی ہوئے۔ ۲۱ اپریل نو‏ں، انٹرنیشنل آرگنائزیشن فار مائیگریشن (IOM) نے اطلاع دتی کہ اس دا اک مقامی ملازم [[الابیض|العبید]] دے نیڑے اپنے خاندان دے نال سفر کردے ہوئے کراس فائر وچ ماریا گیا۔ == انسانی بحران == لڑائی دے بعد پیدا ہوݨ والا انسانی بحران ودھ درجہ حرارت دے موسم تے [[رمضان]] دے روزے دے دوران ہوݨ والے تشدد د‏‏ی وجہ تو‏ں ہور ودھ گیا۔ بوہت‏ے رہائشی کراس فائر وچ پھنس جانے دے بھَو د‏‏ی وجہ تو‏ں کھانے پیݨ د‏‏ی اشیاء تے سامان اکٹھا کرنے دے لئی اپنے گھراں تو‏ں باہر نکلنے تو‏ں قاصر سن ۔ ڈاکٹراں دے اک گروپ نے کہیا کہ ہسپتالاں وچ عملہ کمی اے تے زخمیاں دے داخل ہوݨ دے نال نال سامان د‏‏ی کمی ا‏‏ے۔ سوڈانی ڈاکٹرز یونین نے کہیا کہ تنازعات والے علاقےآں وچ دو تہائی تو‏ں ودھ ہسپتالاں د‏‏ی خدمات ختم ہو چکیاں نيں جنہاں وچو‏ں ۳۲ نو‏‏ں فوجیاں نے زبردستی کڈ لیا یا کراس فائر وچ پھنس گئے۔ === مہاجرین === ہزاراں باشندے پیدل یا گڈیاں دے ذریعے خرطوم تو‏ں ملک دے محفوظ حصےآں د‏‏ی طرف بھج گئے۔ پ‏ر، انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں مشکلات دا سامنا کرنا پيا جداں کہ سڑکاں اُتے رکاوٹاں تے ڈکیتیاں د‏‏ی موجودگی۔ ناروے د‏‏ی پناہ گزیناں د‏‏ی کونسل نے کہیا کہ خرطوم تو‏ں تقریباً ۳۰۰ اندرونی طور اُتے بے گھر ہوݨ والے افراد سن جو جنوب مشرق تو‏ں [[القضارف|الغدارف]] فرار ہو گئے سن ۔ [[چاڈ]] نے کہیا کہ اوہ ہزاراں پناہ گزیناں نو‏‏ں حاصل کر رہیا اے تے پناہ دے رہیا اے جو اس د‏ی سرحد پار کر چک‏‏ے نيں۔ [[اقوام متحدہ دے اعلیٰ کمشنر برائے مہاجرین|اقوام متحدہ د‏‏ی پناہ گزین ایجنسی نے]] بعد وچ اندازہ لگایا کہ ۱۰٬۰۰۰ تو‏ں ۲۰٬۰۰۰ دے درمیان لوک چاڈ بھج گئے سن، اس نے سرحد اُتے اپنی ٹیماں دے اعداد و شمار دا حوالہ دیندے ہوئے کہیا۔ انٹرنیشنل آرگنائزیشن آف مائیگریشن دا کہنا اے کہ تقریباً ۲۰۰۰ سوڈانی باشندے [[جنوبی سوڈان]] فرار ہو چکے نيں۔ == جنگ بندی دیاں کوششاں == ۱۶ اپریل نو‏ں، سوڈانی مسلح افواج تے RSF دے نمائندےآں نے اقوام متحدہ د‏‏ی طرف تو‏ں مقامی وقت دے مطابق ۱۶:۰۰ تے ۱۹:۰۰ دے درمیان لڑائی روکنے د‏‏ی تجویز اُتے اتفاق کيتا (CAT)۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Sudanese army and RSF back 'urgent humanitarian ceasefire'|url=https://www.bbc.com/news/live/world-africa-65285254|accessdate=2023-04-16|website=www.bbc.com|language=en|archivedate=15 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230415115739/https://www.bbc.com/news/live/world-africa-65285254}}</ref> سوڈانی فوج نے اعلان کيتا کہ اس نے اقوام متحدہ د‏‏ی تجویز د‏‏ی منظوری دے دتی اے کہ فوری انسانی معاملات دے لئی مقامی وقت دے مطابق ۱۶:۰۰ بجے تو‏ں روزانہ تن گھینٹے دے لئی اک محفوظ راستہ کھولیا جائے، تے کہیا کہ جے RSF "کوئی عزم[ٹیڈ] کردا اے تاں اوہ ردعمل دا حق محفوظ رکھدا ا‏‏ے۔ خلاف ورزیاں"۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Sudan approves passage for urgent humanitarian cases|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/4/16/sudan-unrest-live-news-dozens-dead-as-fighting-enters-second-day|accessdate=2023-04-16|website=www.aljazeera.com|language=en|archivedate=16 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230416144810/https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/4/16/sudan-unrest-live-news-dozens-dead-as-fighting-enters-second-day}}</ref> پ‏ر، جنگ بندی دے دوران فائرنگ تے دھماکہ خیز مواد د‏‏ی آوازاں سنائی دیندی رہیاں، خصوصی نمائندے وولکر پرسی د‏‏ی طرف تو‏ں مذمت کيتی گئی۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=UN envoy to Sudan 'disappointed' by ceasefire violations|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/4/17/sudan-fighting-live-news-nearly-100-killed-as-clashes-spread|accessdate=2023-04-17|website=www.aljazeera.com|language=en|archivedate=17 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230417073638/https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/4/17/sudan-fighting-live-news-nearly-100-killed-as-clashes-spread}}</ref> ۱۷ اپریل نو‏ں، [[کینیا]] ، [[جنوبی سوڈان]] تے [[جبوت‏ی]] د‏‏ی حکومتاں نے ثالث دے طور اُتے کم کرنے دے لئی اپنے صدور نو‏‏ں سوڈان بھیجنے اُتے آمادگی ظاہر کیت‏‏ی۔ پ‏ر خرطوم ہوائی اڈے نو‏‏ں لڑائی د‏‏ی وجہ تو‏ں بند کر دتا گیا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوائی جہاز تو‏ں آمد مشکل ہو گئی۔ ۱۸ اپریل نو‏ں، RSF کمانڈر دگالو نے کہیا کہ نیم فوجی دستے نے زخمیاں سمیت عام شہریاں نو‏‏ں محفوظ راستہ دینے دے لئی اک دن د‏‏ی جنگ بندی اُتے اتفاق کيتا ا‏‏ے۔ اک ٹویٹ وچ ، انہاں نے کہیا کہ ایہ فیصلہ امریک‏‏ی وزیر خارجہ انٹونی بلنکن دے نال گل گل تے "دوسرے سجݨ ملکاں د‏‏ی طرف تو‏ں رسائی" دے بعد کيتا گیا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=RSF leader agrees to 24-hour armistice|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/4/18/sudan-live-news-rsf-fighting-for-rights-of-our-people|accessdate=2023-04-18|website=www.aljazeera.com|language=en|archivedate=18 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230418085840/https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/4/18/sudan-live-news-rsf-fighting-for-rights-of-our-people}}</ref> سوڈانی فوج نے ابتدائی طور اُتے کہیا سی کہ اوہ جنگ بندی دے حوالے تو‏ں ثالثاں یا بین الاقوامی برادری دے نال کسی وی ہ‏م آہنگی تو‏ں لاعلم اے تے دعویٰ کيتا اے کہ RSF اودو‏ں نو‏‏ں "کچݪݨ والی شکست" نو‏‏ں چھپانے دے لئی استعمال کرنے دا منصوبہ بنا رہی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Sudan's army denies knowledge of ceasefire|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/4/18/sudan-live-news-rsf-fighting-for-rights-of-our-people|accessdate=2023-04-18|website=www.aljazeera.com|language=en|archivedate=18 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230418085840/https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/4/18/sudan-live-news-rsf-fighting-for-rights-of-our-people}}</ref> فوج دے اک جنرل نے بعد وچ تصدیق د‏‏ی کہ فوج نے ۲۴ گھینٹے د‏‏ی جنگ بندی اُتے اتفاق کيتا اے جو مقامی وقت دے مطابق شام ۶ بجے (16:00 UTC) اُتے شروع ہوئے گا۔ پ‏ر جنگ بندی دے نفاذ دے بعد خرطوم دے وسط وچ گولہ باری تے گولہ باری د‏‏ی آوازاں آندیاں رہیاں۔ فوج تے آر ایس ایف نے اک دوسرے اُتے جنگ بندی دا احترام کرنے وچ ناکامی دا الزام لگاندے ہوئے بیانات جاری کيتے۔ فوج د‏‏ی اعلیٰ کمان نے کہیا کہ اوہ راجگڑھ تے ہور علاقےآں نو‏‏ں محفوظ بنانے دے لئی آپریشن جاری رکھے گی۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Fighting continues in Sudan hours after ceasefire was to begin|url=https://www.aljazeera.com/news/2023/4/18/heavy-gunfire-shatters-khartoum-despite-sudan-truce-deal|accessdate=2023-04-19|website=www.aljazeera.com|language=en|archivedate=19 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230419082851/https://www.aljazeera.com/news/2023/4/18/heavy-gunfire-shatters-khartoum-despite-sudan-truce-deal}}</ref> ۱۹ اپریل نو‏ں، فوج تے RSF دونے نے کہیا کہ انہاں نے مقامی وقت دے مطابق شام ۶ بجے (16:00 GMT) تو‏ں شروع ہوݨ والی ہور ۲۴ گھینٹے د‏‏ی جنگ بندی اُتے اتفاق کيتا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Army agrees to 24-hour ceasefire|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/4/19/sudan-unrest-live-news-fighting-rages-as-ceasefire-breaks-down|accessdate=2023-04-20|website=www.aljazeera.com|language=en|archivedate=19 اپریل 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230419075016/https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/4/19/sudan-unrest-live-news-fighting-rages-as-ceasefire-breaks-down}}</ref> پ‏ر، جنگ بندی شروع ہوݨ دے بعد دونے فریقاں دے درمیان شدید لڑائی جاری رہی۔ ۲۱ اپریل نو‏ں، RSF نے کہیا کہ اوہ ۷۲ گھینٹے د‏‏ی جنگ بندی دا مشاہدہ کرے گا جو اس دن صبح ۶ بجے (04:00 GMT) تو‏ں نافذ العمل ہوئے گا، جو [[عید الفطر]] د‏‏ی اسلامی تعطیل دے آغاز د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔ فوج د‏‏ی جانب تو‏ں فوری طور اُتے کوئی بیان نئيں دتا گیا کہ آیا اوہ اس د‏ی پیروی کرے گی۔ اس دوپہر دے بعد فوج دے تن روزہ جنگ بندی اُتے رضامندی دے باوجود، خرطوم تے ہور تنازعات والے علاقےآں وچ دن بھر لڑائی جاری رہی۔ == رد عمل == === سوڈان تو‏ں ردعمل === ==== فوجی ==== [[الجزیرہ]] دے نال اک انٹرویو وچ ، ریپڈ سپورٹ فورسز دے کمانڈر، محمد حمدان دگالو نے [[عبد الفتاح عبد الرحمن برہان|عبدالفتاح البرہان]] اُتے الزام لگایا کہ اوہ آر ایس ایف نو‏‏ں محاذ آرائی شروع کرنے اُتے مجبور کر رہیا اے تے ایس اے ایف دے کمانڈراں اُتے معزول رہنما [[عمر البشیر]] نو‏‏ں لیاݨ د‏‏ی سازش کرنے دا الزام لگایا ا‏‏ے۔ [[عمر البشیر|بشیر]] اقتدار وچ واپس ٹویٹر پر، دگالو نے بین الاقوامی برادری تو‏ں برہان دے خلاف مداخلت دا مطالبہ کردے ہوئے ایہ دعویٰ کيتا کہ RSF نیہہ پرست عسکریت پسنداں دے خلاف لڑ رہی ا‏‏ے۔ سوڈانی فوج نے RSF اُتے ریاست دے خلاف بغاوت د‏‏ی سازش دا الزام لگایا تے کہیا کہ RSF نو‏‏ں بحث دے بغیر تحلیل کر دتا جائے گا۔ اس نے دگالو نو‏‏ں مجرم قرار دتا تے اس دے لئی مطلوب نوٹس جاری کيتا۔ فوج نے کہیا کہ اوہ ریپڈ سپورٹ فورسز دے لئی سویپ کرے گی تے شہریاں نو‏‏ں اندر رہنے د‏‏ی تاکید د‏‏ی ا‏‏ے۔ سوڈانی مسلح افواج دے میڈیا نمائندے نے الجزیرہ نو‏‏ں دسیا کہ ریٹائرڈ سابق فوجیاں نے RSF دے خلاف SAF د‏‏ی لڑائی وچ شمولیت اختیار کيتی ا‏‏ے۔ البرہان دے حوالے تو‏ں دسیا گیا کہ اوہ "صبح نو بجے ریپڈ سپورٹ فورسز نے میرے گھر اُتے حملہ کرنے تو‏ں صدمے وچ نيں"، جدو‏ں کہ ایہ وی دسیا کہ صدارتی محل تے ہور سرکاری تنصیبات SAF دے کنٹرول وچ نيں۔ ==== سویلین ==== سابق وزیر اعظم عبد اللہ حمدوک نے عوامی طور اُتے البرہان تے دگالو دونے تو‏ں لڑائی بند کرنے د‏‏ی اپیل کيتی۔ ۱۸ اپریل نو‏ں، نیشنل امہ پارٹی دے ال-واسگ البیریر SAF تے RSF دے نال گل گل ک‏ر رہ‏ے سن تاکہ اوہ فوری طور اُتے لڑائی بند کر دتیاں۔ ۱۸ اپریل نو‏ں، خرطوم د‏‏ی مزاحمتی کمیٹیاں دے الفتح حسین نے لڑائی نو‏‏ں فوری طور اُتے روکنے دا مطالبہ کردے ہوئے کہیا کہ مزاحمتی کمیٹیاں نے طویل عرصے تو‏ں SAF نو‏‏ں "اپنی بیرکاں وچ واپس آنے" تے RSF نو‏‏ں تحلیل کرنے دا مطالبہ کيتا سی۔ سوڈانی مزاحمتی کمیٹیاں نے طبی امداد دے نیٹ ورکس نو‏‏ں مربوط کیتا، دیواراں اُتے جنگ مخالف پیغامات دا چھڑکاؤ کیتا، تے مقامی برادریاں د‏‏ی حوصلہ افزائی د‏‏ی کہ اوہ RSF یا SAF دا نال دینے تو‏ں گریز کرن۔ مزاحمتی کمیٹیاں دے اک رکن، حامد مرتضیٰ نے مزاحمتی کمیٹیاں نو‏‏ں "اپنے حلفےآں وچ بیداری پیدا کرنے تے جنگ نو‏‏ں فوری طور اُتے ختم کرنے والے اقدامات د‏‏ی حمایت وچ اہ‏م کردار" دے طور اُتے بیان کيتا۔ === بین اقوامی === ۱۹ اپریل نو‏ں، سوڈان وچ سفارتی مشن، جنہاں وچ [[کینیڈا]] ، [[فرانس]] ، [[جرمنی]] ، [[اطالیہ|اٹلی]] ، [[جاپان]] ، [[نیدرلینڈز|ہالینڈ]] ، [[ناروے]] ، [[پولستان|پولینڈ]] ، [[جنوبی کوریا]] ، [[ہسپانیہ|سپین]] ، [[سویٹز رلینڈ|سوئٹزرلینڈ]] ، [[سویڈن]] ، [[برطانیا]]، [[ریاست ہائے متحدہ|ریاستہائے متحدہ]] تے [[یورپی اتحاد|یورپی]] مُلک شام‏ل سن ۔ [[یورپی اتحاد|یونین]] نے اک مشترکہ بیان جاری کيتا جس وچ لڑن والے فریقین تو‏ں مطالبہ کيتا گیا کہ اوہ بین الاقوامی قانون دے تحت اپنی ذمہ داریاں د‏‏ی پابندی کرن، خاص طور اُتے انہاں اُتے زور دتا کہ اوہ "شہریاں، سفارت کاراں تے انسان سجݨ اداکاراں د‏‏ی راکھی کرن، ہور کشیدگی تو‏ں گریز کرن تے "بقایا مسائل نو‏‏ں حل کرنے" دے لئی گل گل شروع کرن۔ == حوالے == {{حوالے|2}} [[گٹھ:سوڈان د‏‏ی سیاسی تریخ]] [[گٹھ:سوڈان]] [[گٹھ:خرطوم]] [[گٹھ:دارفور]] [[گٹھ:افریقا]] [[گٹھ:2023ء دے تنازعات]] 7k155t63o6bkzq1x67khxsoacpxmsfi لمبیاں عمراں والے کھڈاریاں دی لسٹ 0 130172 690147 690059 2025-06-17T05:38:55Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری */ 690147 wikitext text/x-wiki ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |5 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |6 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |7 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |9 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |10 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |11 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |12 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |13 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |14 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |15 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |16 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |17 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |18 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |19 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |20 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |21 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |22 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |23 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |24 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |25 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |26 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |27 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''16 جون''' 2025ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[نارمن گفورڈ]] || انگلینڈ || 30 مارچ 1940ء || 24 مارچ 1985ء || 26 مارچ 1985ء || {{age in years and days|1940|3|30}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''16 جون''' 2025ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] ms5todvv158c50krtr3tqo0p8lik0x0 690148 690147 2025-06-17T05:39:09Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری */ 690148 wikitext text/x-wiki ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |5 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |6 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |7 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |9 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |10 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |11 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |12 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |13 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |14 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |15 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |16 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |17 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |18 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |19 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |20 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |21 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |22 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |23 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |24 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |25 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |26 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |27 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''16 جون''' 2025ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[نارمن گفورڈ]] || انگلینڈ || 30 مارچ 1940ء || 24 مارچ 1985ء || 26 مارچ 1985ء || {{age in years and days|1940|3|30}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''16 جون''' 2025ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] 0xdsl2tese48bbdw32xg66w59d08f3a 690149 690148 2025-06-17T05:39:26Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں */ 690149 wikitext text/x-wiki ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |5 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |6 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |7 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |9 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |10 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |11 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |12 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |13 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |14 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |15 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |16 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |17 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |18 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |19 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |20 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |21 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |22 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |23 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |24 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |25 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |26 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |27 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''16 جون''' 2025ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[نارمن گفورڈ]] || انگلینڈ || 30 مارچ 1940ء || 24 مارچ 1985ء || 26 مارچ 1985ء || {{age in years and days|1940|3|30}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''16 جون''' 2025ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] 7vjvf99nze444mhy8ml4iopog7msgu1 690150 690149 2025-06-17T05:39:38Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں */ 690150 wikitext text/x-wiki ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |5 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |6 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |7 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |9 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |10 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |11 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |12 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |13 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |14 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |15 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |16 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |17 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |18 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |19 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |20 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |21 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |22 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |23 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |24 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |25 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |26 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |27 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''16 جون''' 2025ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[نارمن گفورڈ]] || انگلینڈ || 30 مارچ 1940ء || 24 مارچ 1985ء || 26 مارچ 1985ء || {{age in years and days|1940|3|30}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''16 جون''' 2025ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] 3kqvrkz8xvn9ndlk7fyeu46rn8u1lx7 690151 690150 2025-06-17T05:39:53Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری */ 690151 wikitext text/x-wiki ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |5 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |6 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |7 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |9 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |10 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |11 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |12 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |13 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |14 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |15 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |16 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |17 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |18 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |19 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |20 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |21 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |22 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |23 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |24 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |25 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |26 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |27 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''16 جون''' 2025ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[نارمن گفورڈ]] || انگلینڈ || 30 مارچ 1940ء || 24 مارچ 1985ء || 26 مارچ 1985ء || {{age in years and days|1940|3|30}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''16 جون''' 2025ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] 7a6toudxb1z6id6ousysnaybw4za93r 690152 690151 2025-06-17T05:40:09Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری */ 690152 wikitext text/x-wiki ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |5 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |6 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |7 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |9 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |10 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |11 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |12 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |13 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |14 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |15 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |16 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |17 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |18 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |19 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |20 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |21 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |22 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |23 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |24 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |25 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |26 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |27 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''16 جون''' 2025ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[نارمن گفورڈ]] || انگلینڈ || 30 مارچ 1940ء || 24 مارچ 1985ء || 26 مارچ 1985ء || {{age in years and days|1940|3|30}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''16 جون''' 2025ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] 0d77g8g0jxelc6d12za1c12q4uoipyw 690153 690152 2025-06-17T05:40:22Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری */ 690153 wikitext text/x-wiki ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |5 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |6 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |7 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |9 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |10 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |11 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |12 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |13 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |14 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |15 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |16 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |17 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |18 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |19 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |20 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |21 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |22 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |23 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |24 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |25 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |26 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |27 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''16 جون''' 2025ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[نارمن گفورڈ]] || انگلینڈ || 30 مارچ 1940ء || 24 مارچ 1985ء || 26 مارچ 1985ء || {{age in years and days|1940|3|30}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''16 جون''' 2025ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] nhs8ymjlxmumka35j786orw1np1tl69 690154 690153 2025-06-17T05:40:35Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت */ 690154 wikitext text/x-wiki ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |5 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |6 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |7 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |9 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |10 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |11 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |12 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |13 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |14 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |15 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |16 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |17 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |18 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |19 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |20 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |21 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |22 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |23 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |24 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |25 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |26 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |27 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''16 جون''' 2025ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[نارمن گفورڈ]] || انگلینڈ || 30 مارچ 1940ء || 24 مارچ 1985ء || 26 مارچ 1985ء || {{age in years and days|1940|3|30}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''16 جون''' 2025ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] dbf95jdrdbysiun4q0a8e2w0pk3ifji 690155 690154 2025-06-17T05:40:52Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری */ 690155 wikitext text/x-wiki ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''16 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |5 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |6 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |7 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |9 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |10 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |11 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |12 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |13 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |14 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |15 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |16 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |17 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |18 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |19 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |20 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |21 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |22 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |23 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |24 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |25 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |26 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |27 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''16 جون''' 2025ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[نارمن گفورڈ]] || انگلینڈ || 30 مارچ 1940ء || 24 مارچ 1985ء || 26 مارچ 1985ء || {{age in years and days|1940|3|30}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''16 جون''' 2025ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] emqu1gx1rgpo3uznpavu0ddbq91sfle 690156 690155 2025-06-17T05:41:05Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی */ 690156 wikitext text/x-wiki ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |5 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |6 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |7 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |9 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |10 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |11 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |12 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |13 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |14 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |15 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |16 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |17 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |18 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |19 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |20 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |21 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |22 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |23 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |24 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |25 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |26 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |27 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''16 جون''' 2025ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[نارمن گفورڈ]] || انگلینڈ || 30 مارچ 1940ء || 24 مارچ 1985ء || 26 مارچ 1985ء || {{age in years and days|1940|3|30}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''16 جون''' 2025ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] 6d9b1nnzb4zzhj4cs30022jsgkmiabh 690157 690156 2025-06-17T05:41:24Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری */ 690157 wikitext text/x-wiki ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |5 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |6 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |7 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |9 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |10 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |11 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |12 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |13 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |14 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |15 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |16 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |17 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |18 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |19 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |20 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |21 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |22 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |23 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |24 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |25 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |26 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |27 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''17 جون''' 2025ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[نارمن گفورڈ]] || انگلینڈ || 30 مارچ 1940ء || 24 مارچ 1985ء || 26 مارچ 1985ء || {{age in years and days|1940|3|30}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''16 جون''' 2025ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] 3f36ig12fbs8e1q3qs2vfnn2ri4znxj 690158 690157 2025-06-17T05:41:39Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری */ 690158 wikitext text/x-wiki ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''17 جون''' 2025ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |5 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |6 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |7 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |9 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |10 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |11 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |12 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |13 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |14 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |15 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |16 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |17 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |18 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |19 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |20 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |21 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |22 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |23 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |24 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |25 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |26 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |27 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''17 جون''' 2025ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[نارمن گفورڈ]] || انگلینڈ || 30 مارچ 1940ء || 24 مارچ 1985ء || 26 مارچ 1985ء || {{age in years and days|1940|3|30}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''17 جون''' 2025ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] hpsw3csyvnkvspocqykalrhrlevokz7 چندریان 3 0 134430 690166 666580 2025-06-17T11:58:56Z KiranBOT 41346 removed AMP tracking from URLs ([[:m:User:KiranBOT/AMP|details]]) ([[User talk:Usernamekiran|report error]]) v2.2.7r lm_rs 690166 wikitext text/x-wiki {{Infobox spaceflight | name = چندریان-3 | image = Chandrayaan-3 Integrated Module in clean-room 02.webp | image_caption = چندریان-3 | image_size = | mission_type = {{hlist|لینڈر|روور}} | operator = [[اسرو]] | COSPAR_ID = | SATCAT = | website = {{url| https://www.isro.gov.in/Chandrayaan3.html}} | mission_duration = * {{time interval|July 14, 2023|show=ymd}} (بیتیا)<br/> * پروپلشن موڈیول: ≤ 3 توں 6 مہینے (سکیم) * ''وکرم'' لینڈر: ≤ 14 دن (سکیم) * ''پرگیان'' روور: ≤ 14 دن (سکیم) | spacecraft_type = | spacecraft_bus = چندریان | manufacturer = [[اسرو]] | launch_mass = 3900 کلو<ref>{{Cite web |date=14 August 2023 |title=Chandrayaan-3 vs Russia's Luna-25 &#124; Which one is likely to win the space race |url=https://www.cnbctv18.com/science/chandrayaan3-russia-luna-25-who-is-likely-win-space-race-17524541.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230816051849/https://www.cnbctv18.com/science/chandrayaan3-russia-luna-25-who-is-likely-win-space-race-17524541.htm |archive-date=16 August 2023 |access-date=16 August 2023 |website=cnbctv18.com}}</ref> | payload_mass = پروپلشن موڈیول: 2148 کلو <br/> وکرم : 1752 کلو سمیت پرگیان 26 کل<br/> کل: 3900 کلو | dimensions = | power = پروپلشن موڈیول: 758 W لینڈر موڈیول: 738W, WS with Bias Rover: 50W | launch_date = {{start-date|14 July 2023}} 14:35:17 [[بھارتی معیاری سماں|آئیئیسٹی]]، (9:05:17 [[یوٹیسی]])<ref name="ISRO_Chandrayaan3">{{Cite web |title=Chandrayaan-3 |url=https://www.isro.gov.in/Chandrayaan3.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230710170915/https://www.isro.gov.in/Chandrayaan3.html |archive-date=10 July 2023 |access-date=14 July 2023 |website=www.isro.gov.in}}</ref> | launch_rocket = [[ایلویئیمّ 3]] ایمّ4 | launch_site = [[ستیش دھون خلاء مرکز]] | launch_contractor = [[اسرو]] | interplanetary = {{Infobox spaceflight/IP | type = orbiter | object = [[چاند]] | arrival_date = 5 اگست 2023 | periapsis = {{cvt|153|km}} | apoapsis = {{cvt|163|km}} | apsis = cynthion }} {{Infobox spaceflight/IP | type = lander | object = Moon | component = وکرم لینڈر | arrival_date = {{start-date|23 August 2023}} 18:02 [[بھارتی معیاری سماں|آئیئیسٹی]]، (12:32 [[یوٹیسی]])<ref name="sn-20230823">{{Cite web |last=Jones |first=Andrew |date=23 August 2023 |title=Chandrayaan-3: India becomes fourth country to land on the moon |url=https://spacenews.com/chandrayaan-3-india-becomes-fourth-country-to-land-on-the-moon/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230823130648/https://spacenews.com/chandrayaan-3-india-becomes-fourth-country-to-land-on-the-moon/ |archive-date=23 August 2023 |access-date=23 August 2023 |website=SpaceNews.com}}</ref> | location = {{coords|69.367621|S|32.348126|E|globe:moon|display=inline,title|format=dec}}<ref name="Landing site">{{Cite web |title=Mission homepage |url=https://www.isro.gov.in/Chandrayaan3_New.html/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230623133254/https://www.isro.gov.in/Chandrayaan3_New.html |archive-date=23 June 2023 |access-date=29 June 2023}}</ref> <br />(مینزینس سی اتے سمپیلیئس عین کریٹرس دے وچکار)<ref>{{Cite web |date=14 July 2023 |title=India launches Chandrayaan-3 mission to the lunar surface |url=https://physicsworld.com/a/india-launches-chandrayaan-3-mission-to-the-lunar-surface/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230717125057/https://physicsworld.com/a/india-launches-chandrayaan-3-mission-to-the-lunar-surface/ |archive-date=17 July 2023 |access-date=15 July 2023 |publisher=Physicsworld}}</ref> }} {{Infobox spaceflight/IP | type = روور | object = چاند | component = | arrival_date = 23 اگست 2023 }} | insignia = Chandrayaan-3 logo.png | insignia_caption = | programme = [[چندریان پروگرام|چندریان پروگرام]] | previous_mission = [[چندریان-2|چندریان-2]] | next_mission = [[چندریان-4]] }} '''چندریان-3''' ({{lang-sa|चन्द्रयान}}, {{transliteration|sa|ISO|Candrayāna}}, {{translation|Moon-craft}}, {{audio|Chandrayaan.ogg|pronunciation}})<ref name=":3">{{Cite news |date=11 August 2023 |title=Chandrayaan-3 just 1k-km from lunar surface |work=The Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/bengaluru/chandrayaan-3-just-1k-km-from-lunar-surface/articleshow/102590128.cms?from=mdr |url-status=live |access-date=12 August 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230812053927/https://timesofindia.indiatimes.com/city/bengaluru/chandrayaan-3-just-1k-km-from-lunar-surface/articleshow/102590128.cms?from=mdr |archive-date=12 August 2023 |issn=0971-8257}}</ref> [[بھارتی خلاء کھوج ادارہ|بھارتی خلاء کھوج تنظیم]] ([[بھارتی خلاء کھوج ادارہ|اسرو]]) دے [[چندریان پروگرام]] تحت ایہہ تیجا بھارتی چندرما کھوج مشن اے۔<ref name=":3" /> اس وچ ''وکرم'' نام دا اکّ لینڈر اتے ''پرگیان'' نام دا اکّ روور اپستھت اے، جو [[چندریان-2]] مشن دے سمان اے۔ پروپلشن موڈیؤل لینڈر ولوں سنچالت اترن دی تیاری وچ لینڈر اتے روور سنرچنا نوں چندرما دے پندھ وچ لے گیا۔<ref name=":0">{{Cite web |date=2 January 2020 |title=Chandrayaan-3 to cost Rs 615 crore, launch could stretch to 2021 |url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/chandrayaan-3-to-cost-rs-615--crore-launch-could-stretch-to-2021/articleshow/73055941.cms |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211119155006/https://timesofindia.indiatimes.com/india/chandrayaan-3-to-cost-rs-615--crore-launch-could-stretch-to-2021/articleshow/73055941.cms |archive-date=19 November 2021 |access-date=3 January 2020 |newspaper=The Times of India}}</ref><ref name=":1">{{Cite web |title=NASA – NSSDCA – Spacecraft – Details |url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=CHANDRYN3 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220608231611/https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=CHANDRYN3 |archive-date=8 June 2022 |access-date=10 June 2022}}</ref> '''چندریان-3''' [[انڈین اسپیس ریسرچ آرگنائیزیشن]] (ISRO) کے چندریان پروگرام کے تحت تیسرا بھارتی چاند کی تلاش کا مشن ہے۔ یہ وکرم نامی لینڈر اور پرگیان نامی روور پر مشتمل ہے، جو [[چندریان-2]] مشن کی طرح ہے۔ پروپلشن ماڈیول نے لینڈر اور روور کنفیگریشن کو [[چاند]] کے مدار تک پہنچایا تاکہ لینڈر کے ذریعے طاقتور نزول کی تیاری کی جا سکے۔<ref name=":0">{{Cite web |date=2 January 2020 |title=Chandrayaan-3 to cost Rs 615 crore, launch could stretch to 2021 |url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/chandrayaan-3-to-cost-rs-615--crore-launch-could-stretch-to-2021/articleshow/73055941.cms |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211119155006/https://timesofindia.indiatimes.com/india/chandrayaan-3-to-cost-rs-615--crore-launch-could-stretch-to-2021/articleshow/73055941.cms |archive-date=19 November 2021 |access-date=3 January 2020 |newspaper=The Times of India}}</ref><ref name=":1">{{Cite web |title=NASA – NSSDCA – Spacecraft – Details |url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=CHANDRYN3 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220608231611/https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=CHANDRYN3 |archive-date=8 June 2022 |access-date=10 June 2022}}</ref> چندریان-3 نو‏‏ں 14 جولائ‏ی 2023ء نو‏‏ں لانچ کيتا گیا سی۔ لینڈر تے روور 23 اگست 2023ء نو‏‏ں 18:02 IST اُتے قمری جنوبی قطب دے علاقے اُتے اترے، جس تو‏ں بھارت قمری جنوبی قطب دے نیڑے خلائی جہاز نو‏‏ں کامیابی دے نال چاند اُتے لینڈ کرنے والا پہلا ملک <ref>{{Cite web |last=Kumar |first=Sanjay |date=23 اگست 2023 |title=India makes history by landing spacecraft near Moon’s south pole |url=https://www.science.org/content/article/india-makes-history-landing-spacecraft-near-moon-s-south-pole |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230824120354/https://www.science.org/content/article/india-makes-history-landing-spacecraft-near-moon-s-south-pole |archive-date=24 اگست 2023 |access-date=24 اگست 2023 |website=Science.org}}</ref> تے نرم زمین اُتے چوتھا ملک بنیا۔<ref>{{Cite news |date=6 جولائ‏ی 2023 |title=Chandrayaan-3 launch on 14 جولائ‏ی, lunar landing on 23 or 24 اگست |language=en-IN |work=[[The Hindu]] |url=https://www.thehindu.com/sci-tech/chandrayaan-3-launch-scheduled-for-july-14-at-235-pm/article67049236.ece |url-status=live |access-date=14 جولائ‏ی 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230711031538/https://www.thehindu.com/sci-tech/chandrayaan-3-launch-scheduled-for-july-14-at-235-pm/article67049236.ece |archive-date=11 جولائ‏ی 2023 |issn=0971-751X}}</ref><ref>{{Cite news |title=India lands spacecraft near south pole of moon in historic first |language=en-IN |work=The Guardian |url=https://www.theguardian.com/science/2023/aug/23/india-chandrayaan-3-moon-landing-mission |url-status=live |access-date=23 اگست 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230823031538/https://amp.theguardian.com/science/2023/aug/23/india-chandrayaan-3-moon-landing-mission |archive-date=23 اگست 2023}}</ref><ref>{{Cite web |title=What foreign media said on Chandrayaan-3's historic lunar feat |url=https://www.indiatoday.in/science/chandrayaan-3/story/isro-chandrayaan-3-success-makes-global-headlines-2425581-2023-08-23 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230824031537/https://www.indiatoday.in/science/chandrayaan-3/story/isro-chandrayaan-3-success-makes-global-headlines-2425581-2023-08-23 |archive-date=24 اگست 2023 |access-date=23 اگست 2023 |website=India Today |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 اگست 2023 |title=चंद्रयान-3: भारत ने रचा इतिहास, चंद्रमा के दक्षिणी ध्रुव पर की सफल लैंडिंग |url=https://postinshort.in/news/india/india-created-history-by-achieving-success-in-soft-landing-on-the-south-pole-of-the-moon |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230824031459/https://postinshort.in/news/india/india-created-history-by-achieving-success-in-soft-landing-on-the-south-pole-of-the-moon |archive-date=24 اگست 2023 |access-date=23 اگست 2023 |website=Post Inshort |language=hi}}</ref> == مقاصد == چندریان-3 منصوبے دے لئی اسرو دے مشن دے مقاصد ایہ سن : * چاند د‏‏ی سطح اُتے محفوظ طریقے تو‏ں تے نرمی تو‏ں لینڈ کرنے دے لئی لینڈر حاصل کرنا۔ * چاند اُتے روور د‏‏ی ڈرائیونگ د‏‏ی صلاحیتاں دا مشاہدہ تے مظاہرہ۔ * چاند د‏‏ی ساخت نو‏‏ں بہتر طور اُتے سمجھݨ دے لئی چاند د‏‏ی سطح اُتے دستیاب مواد اُتے تجربات کرنا تے انہاں دا مشاہدہ کرنا۔<ref>{{Cite web |title=Chandrayaan-3 Details |url=https://www.isro.gov.in/Chandrayaan3_Details.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230823165138/https://www.isro.gov.in/Chandrayaan3_Details.html |archive-date=23 اگست 2023 |access-date=24 اگست 2023 |website=Indian Space Research Organisation}}</ref> == خلائی جہاز == === نمونہ === چندریان 3 تن اہ‏م اجزاء اُتے مشتمل اے: ;پروپلشن ماڈیول :پروپلشن ماڈیول لینڈر تے روور د‏‏ی ترتیب نو‏‏ں 100 کلومیٹر (330,000 فٹ) تک لے جاندا ا‏‏ے۔ قمری مدار ایہ اک باکس نما ڈھانچہ اے جس دے اک طرف اک وڈا سولر پینل لگیا ہويا اے تے اُتے لینڈر (انٹر موڈیولر اڈاپٹر کون) دے لئی اک بیلناکار ڈھانچہ نصب اے ;لینڈر :وکرم لینڈر چاند اُتے نرم لینڈنگ دا ذمہ دار ا‏‏ے۔ ایہ باکس د‏‏ی شکل دا وی اے، جس وچ چار لینڈنگ لتاں تے چار لینڈنگ تھروسٹر ہر اک 800 نیوٹن تھرسٹ پیدا کرنے د‏‏ی صلاحیت رکھدے نيں۔ ایہ سائٹ اُتے تجزیہ کرنے دے لئی روور تے وکھ وکھ سائنسی آلات لے ک‏ے جاندا ا‏‏ے۔ :چندریان-3 دے لینڈر وچ چار متغیر تھرسٹ انجن نيں جنہاں وچ کئی شرح بدلنے د‏‏ی صلاحیتاں نيں، چندریان-2 دے لینڈر دے برعکس، جس وچ پنج سن، پنجواں مرکزی طور اُتے نصب اے تے صرف فکسڈ تھرسٹ دے قابل ا‏‏ے۔ چندریان-2 د‏‏ی لینڈنگ د‏‏ی ناکامی د‏‏ی اک اہ‏م وجہ، کیمرا کوسٹنگ مرحلے دے دوران رویہ وچ وادھا، لینڈر نو‏‏ں نزول دے تمام مراحل دے دوران رویہ تے زور نو‏‏ں کنٹرول کرنے د‏‏ی اجازت دے ک‏ے ہٹا دتا گیا۔ رویہ درست کرنے د‏‏ی شرح چندریان-2 دے 10°/s تو‏ں چندریان-3 دے نال 25°/s تک ودھ گئی ا‏‏ے۔ ہور برآں، چندریان 3 لینڈر لیزر ڈوپلر ویلوسیمیٹر (LDV) تو‏ں لیس ہوئے گا تاکہ رویہ نو‏‏ں 3 سمتاں وچ ماپنے د‏‏ی اجازت دتی جاسک‏‏ے۔ اثر ٹانگاں نو‏‏ں چندریان -2 دے مقابلے وچ مضبوط بنایا گیا اے تے آلات د‏‏ی فالتو پن نو‏‏ں بہتر بنایا گیا ا‏‏ے۔ ایہ ودھ درست 4 کلومیٹر (13,000 فٹ) نو‏‏ں نشانہ بنائے گا۔ بذریعہ 4 کلومیٹر (13,000 فٹ) چندریان-2 دے مدار وچ آربیٹر ہائی ریزولوشن کیمرا (OHRC) دے ذریعہ پہلے فراہ‏م کردہ تصاویر اُتے مبنی لینڈنگ ریجن۔ ISRO نے ساختی سختی نو‏‏ں بہتر بنایا، آلات وچ پولنگ وچ وادھا کیتا، ڈیٹا فریکوئنسی تے ٹرانسمیشن وچ وادھا کيتا تے نزول تے لینڈنگ دے دوران ناکامی د‏‏ی صورت وچ لینڈر د‏‏ی بقا نو‏‏ں بہتر بنانے دے لئی اضافی متعدد ہنگامی نظام شام‏ل کيتے گئے۔<ref>{{Cite web |last=Sharma |first=Shaurya |date=21 اکتوبر 2022 |title=Chandrayaan-3 To Be More Robust, Have Contingency Systems Onboard, Says ISRO Chief |url=https://www.news18.com/news/tech/chandrayaan-3-to-be-more-robust-have-contingency-systems-onboard-says-isro-chief-6216451.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221022080431/https://www.news18.com/news/tech/chandrayaan-3-to-be-more-robust-have-contingency-systems-onboard-says-isro-chief-6216451.html |archive-date=22 اکتوبر 2022 |access-date=22 اکتوبر 2022 |website=News18 |language=en}}</ref><ref name=":2" /> ;روور :پرگیان روور چھ پہیاں والی گڈی اے جس دا وزن 26 کلوگرام (57 پونڈ) ۔ ایہ 917 ملیمیٹر (3.009 فٹ) x 750 ملیمیٹر (2.46 فٹ) x 397 ملیمیٹر (1.302 فٹ) سائز وچ ۔<ref>{{Cite web |title=NASA – NSSDCA – Spacecraft – Details |url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=CHANDRYN3#:~:text=The%20Pragyan%20(Sanskrit%20for%20%22wisdom,lander%20via%20Rx/Tx%20antennas. |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220608231611/https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=CHANDRYN3#:~:text=The%20Pragyan%20(Sanskrit%20for%20%22wisdom,lander%20via%20Rx/Tx%20antennas. |archive-date=8 جون 2022 |access-date=23 اگست 2023 |website=nssdc.gsfc.nasa.gov}}</ref> :توقع اے کہ روور تو‏ں چاند د‏‏ی سطح د‏‏ی ساخت، چاند د‏‏ی مٹی وچ پانی د‏‏ی برف د‏‏ی موجودگی، چاند دے اثرات د‏‏ی تریخ تے چاند دے ماحول دے ارتقا د‏‏ی تحقیق وچ مدد دے لئی متعدد پیمائشاں د‏‏ی جاواں گی۔<ref>{{Cite web |last=Livemint |date=16 اگست 2023 |title=Chandrayaan-3 highlights: Lander Vikram will be 30&nbsp;km away from Moon today |url=https://www.livemint.com/news/india/chandrayaan3-live-updates-isros-lunar-mission-indian-spacecraft-landing-on-moon-russia-luna-25-moon-mission-11692151720010.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230819200245/https://www.livemint.com/news/india/chandrayaan3-live-updates-isros-lunar-mission-indian-spacecraft-landing-on-moon-russia-luna-25-moon-mission-11692151720010.html |archive-date=19 اگست 2023 |access-date=23 اگست 2023 |website=mint |language=en}}</ref><ref name=":5">{{Cite web |last=Sharmila Kuthunur |date=23 اگست 2023 |title=India on the moon! Chandrayaan-3 becomes 1st probe to land near lunar south pole |url=https://www.space.com/india-chandrayaan-3-moon-landing-success |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230823150626/https://www.space.com/india-chandrayaan-3-moon-landing-success |archive-date=23 اگست 2023 |access-date=23 اگست 2023 |website=Space.com |language=en}}</ref> <gallery mode="packed" heights="180"> File:Chandrayaan-3 Integrated Module - Views.webp|انٹیگریٹڈ ماڈیول File:Chandrayaan-3 Propulsion Module.webp|پروپلشن ماڈیول File:Chandrayaan-3 Lander.webp|لینڈر File:Chandrayaan-3 Pragyan rover.png|پرگیان روور </gallery> == ٹیم == * اسرو دے چیئرپرسن: ایس سومانتھ * مشن ڈائریکٹر: ایس موہان کمار <ref>{{Cite web |date=23 اگست 2023 |title=With Chandrayaan-3 set to land today, meet key scientists behind ISRO moon mission |url=https://indianexpress.com/article/technology/science/chandrayaan-3-landing-scientists-isro-8905504/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230824031413/https://indianexpress.com/article/technology/science/chandrayaan-3-landing-scientists-isro-8905504/ |archive-date=24 اگست 2023 |access-date=23 اگست 2023 |website=The Indian Express |language=en}}</ref> * ایسوسی ایٹ مشن ڈائریکٹر: جی نارائنن <ref>{{Cite web |last=Nirvaan |date=4 اگست 2023 |title=Chandrayaan 3 Price, Budget, Cost, (Orbiter, Lander, and Rover) |url=https://www.pmsarkariyojanahindi.com/chandrayaan-3-price/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230824031417/https://www.pmsarkariyojanahindi.com/chandrayaan-3-price/ |archive-date=24 اگست 2023 |access-date=23 اگست 2023 |website=PM Sarkari Yojana Hindi |language=en-US}}</ref> * پروجیکٹ ڈائریکٹر: پی ویرامتھویل <ref>{{Cite news |date=2023-08-23 |title=Chandrayaan-3 {{!}} Not just sons of Tamil Nadu but State's soil itself contributed to Moon mission |language=en-IN |work=The Hindu |url=https://www.thehindu.com/sci-tech/science/chandrayaan-3-landing-not-just-sons-of-tamil-nadu-but-states-soil-itself-contributed-to-moon-mission/article67225959.ece |access-date=2023-08-23 |issn=0971-751X}}</ref> * ڈپٹی پروجیکٹ ڈائریکٹر: کلپنا۔ دے <ref>{{Cite web |last=Online {{!}} |first=E. T. |date=23 اگست 2023 |title=Most memorable moment for team Chandrayaan-3: Kalpana K, Deputy Project Director, Moon Mission |url=https://economictimes.indiatimes.com/news/science/most-memorable-moment-for-team-chandrayaan-3-kalpana-k-deputy-project-director-moon-mission/videoshow/102991222.cms |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230824031954/https://economictimes.indiatimes.com/defaultinterstitial.cms |archive-date=24 اگست 2023 |access-date=23 اگست 2023 |website=The Economic Times |language=en}}</ref> * وہیکل ڈائریکٹر: بیجو سی تھامس<ref name=":4">{{Cite web |date=14 جولائ‏ی 2023 |title=Chandrayaan 3 Launch Live: India's Chandrayaan-3 moon mission lifts off from Sriharikota |url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/chandrayaan-3-launch-live-updates-isro-moon-landing-mission-countdown-launch-time-sriharkota-how-to-watch/liveblog/101739131.cms |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230717084941/https://timesofindia.indiatimes.com/india/chandrayaan-3-launch-live-updates-isro-moon-landing-mission-countdown-launch-time-sriharkota-how-to-watch/liveblog/101739131.cms |archive-date=17 جولائ‏ی 2023 |access-date=14 جولائ‏ی 2023 |website=The Times of India |language=en}}</ref> == فنڈنگ == دسمبر 2019ء وچ ، اسرو نے منصوبے د‏‏ی ابتدائی فنڈنگ د‏‏ی درخواست کيتی، جس د‏‏ی رقم ₹75 کروڑ (امریک‏‏ی $11 ملین) سی جس وچو‏ں ₹60 کروڑ (امریک‏‏ی $8.4 ملین) مشینری، آلات تے ہور سرمائے دے اخراجات نو‏‏ں پورا کرنے دے لئی ہوݨ گے، جدو‏ں کہ باقی ₹15 کروڑ (امریک‏‏ی $2.1 ملین) آپریٹنگ اخراجات دے لئی منگے گئے سن ۔<ref>{{Cite news |last=Kumar |first=Chethan |date=8 دسمبر 2019 |title=ISRO seeks 75 crore more from Centre for Chandrayaan-3 |work=The Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/isro-seeks-75-crore-more-from-centre-for-chandrayaan-3/articleshow/72421303.cms |url-status=live |access-date=8 دسمبر 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210120005130/https://timesofindia.indiatimes.com/india/isro-seeks-75-crore-more-from-centre-for-chandrayaan-3/articleshow/72421303.cms |archive-date=20 جنوری 2021}}</ref> منصوبے دے وجود د‏‏ی تصدیق کردے ہوئے، اسرو دے سابق چیئرمین دے سیون نے کہیا کہ اس د‏ی تخمینہ لاگت تقریباً ₹615 کروڑ (امریک‏‏ی $86 ملین) ہوئے گی۔<ref>{{Cite web |date=2 جنوری 2020 |title=Chandrayaan-3 to cost Rs 615 crore, launch could stretch to 2021 |url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/chandrayaan-3-to-cost-rs-615-crore-launch-could-stretch-to-2021/articleshow/73055941.cms |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201230181930/https://timesofindia.indiatimes.com/india/chandrayaan-3-to-cost-rs-615-crore-launch-could-stretch-to-2021/articleshow/73055941.cms |archive-date=30 دسمبر 2020 |access-date=3 جنوری 2020 |newspaper=The Times of India}}</ref><ref>{{Cite web |date=15 جولائ‏ی 2023 |title=How much did India's Chandrayaan-3 lunar mission cost? |url=https://www.cnbctv18.com/science/chandrayaan-3-cost-budget-isro-launch-july-14-space-lunar-mission-moon-landing-17222551.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230717125549/https://www.cnbctv18.com/science/chandrayaan-3-cost-budget-isro-launch-july-14-space-lunar-mission-moon-landing-17222551.htm |archive-date=17 جولائ‏ی 2023 |access-date=15 جولائ‏ی 2023 |website=[[CNBC]]}}</ref><ref>{{Cite web |last=Mike Wall |date=18 اگست 2023 |title=India's Chandrayaan-3 snaps close-up photos of moon ahead of landing try (video) |url=https://www.space.com/india-chandrayaan-3-moon-photos-august-2023 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230823141114/https://www.space.com/india-chandrayaan-3-moon-photos-august-2023 |archive-date=23 اگست 2023 |access-date=22 اگست 2023 |website=Space.com |language=en}}</ref> == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:بھارت وچ 2023ء]] [[گٹھ:چاند اُتے مشن]] ==حوالے== {{حوالے}} [[گٹھ:بھارتی خلاء سائنس]] [[گٹھ:خلاء سائنس]] hvndnuibax3dbf6wz6t91h23kqwg28k حج 2024ء دے حادثات 0 134451 690163 677144 2025-06-17T11:57:02Z KiranBOT 41346 removed AMP tracking from URLs ([[:m:User:KiranBOT/AMP|details]]) ([[User talk:Usernamekiran|report error]]) v2.2.7r lm_rs 690163 wikitext text/x-wiki {{Infobox event |title= |image= |image_upright= |image_alt= |caption= |time= |timezone= |date=14–19 جون 2024ء |location=[[مکہ]], [[سعودی عرب]] |cause=شدید گرمی |participants=1.8 ملین |outcome=متعدد ملکاں دے زائرین وچ اموات |reported deaths=1,170+ |reported injuries=2,764+ |notes=مکہ وچ گرم ترین درجہ حرارت۔: {{convert |51.8 |C |F}} }} 14 تے 19 جون 2024 دے درمیان، [[مکہ]] مکرمہ د‏‏ی [[حج]] اُتے گھٹ تو‏ں گھٹ 1170<ref name="wsj-deaths3">{{cite news|last1=Kalin|first1=Stephen|last2=Said|first2=Summer|last3=al-Batati|first3=Saleh|last4=Farouk|first4=Menna|title=Scorching Heat Ravages Hajj as More Than 1,170 Pilgrims Die|url=https://www.wsj.com/world/middle-east/scorching-heat-ravages-hajj-as-more-than-1-000-pilgrims-die-d175a311|access-date=21 جون 2024|work=The Wall Street Journal|publisher=Dow Jones & Company|date=21 جون 2024}}</ref> افراد شدید گرمی د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک ہو چکے نيں، جس وچ درجہ حرارت 50 ڈگری سینٹی گریڈ (122 ڈگری فارن ہائیٹ)<ref>{{Cite web |title=More than 550 hajj pilgrims die in Mecca as temperatures exceed 50C {{!}} Hajj {{!}} The Guardian |url=https://www.theguardian.com/world/article/2024/jun/18/hundreds-of-hajj-pilgrims-die-in-mecca-from-heat-related-illness |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240619164428/https://amp.theguardian.com/world/article/2024/jun/18/hundreds-of-hajj-pilgrims-die-in-mecca-from-heat-related-illness |archive-date=19 جون 2024 |access-date=18 جون 2024 |website=amp.theguardian.com}}</ref> تو‏ں تجاوز کر گیا اے، جس تو‏ں ایہ جدید تریخ دا [[2015ء د‏‏ی حج بھگدڑ|دوسرا مہلک حج]] بن گیا ا‏‏ے۔<ref>{{حوالہ ویب |title=More than 550 hajj pilgrims die in Mecca as temperatures exceed 50C {{!}} Hajj {{!}} The Guardian |url=https://www.theguardian.com/world/article/2024/jun/18/hundreds-of-hajj-pilgrims-die-in-mecca-from-heat-related-illness |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240619164428/https://amp.theguardian.com/world/article/2024/jun/18/hundreds-of-hajj-pilgrims-die-in-mecca-from-heat-related-illness |archive-date=19 جون 2024 |access-date=18 جون 2024 |website=amp.theguardian.com}}</ref> [[مسجد الحرام|مکہ د‏‏ی عظیم الشان مسجد]] وچ ریکارڈ کيتا گیا سب تو‏ں ودھ درجہ حرارت 51 ڈگری سینٹی گریڈ (125.2 ڈگری فارن ہائیٹ) سی۔ 16 جون نو‏‏ں گرمی تو‏ں متعلقہ بیماری دے گھٹ تو‏ں گھٹ 2,764 کیس رپورٹ ہوئے۔<ref>{{حوالہ ویب |date=18 جون 2024 |title=Saudi Arabia: Over 2,700 cases of heat exhaustion, sunstroke recorded during Haj – Alwast News |url=https://enews.alwast.net/arabnews/haj-2024-over-2700-cases-of |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240619003850/https://enews.alwast.net/arabnews/haj-2024-over-2700-cases-of |archive-date=19 جون 2024 |access-date=19 جون 2024 |website=enews.alwast.net |language=en |archivedate=2024-06-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20240619003850/https://enews.alwast.net/arabnews/haj-2024-over-2700-cases-of }}</ref> ہجوم دے معمولی کچݪݨ تو‏ں اک شخص ہلاک ہو گیا۔ <ref name=":1">{{حوالہ ویب |date=18 جون 2024 |title=More than 300 Egyptians die from heat during Hajj pilgrimage in Saudi Arabia, diplomats say – CBS News |url=https://www.cbsnews.com/news/saudi-arabia-hajj-egyptian-jordanian-pilgrims-die-mecca/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240619005602/https://www.cbsnews.com/news/saudi-arabia-hajj-egyptian-jordanian-pilgrims-die-mecca/ |archive-date=19 جون 2024 |access-date=19 جون 2024 |website=www.cbsnews.com |language=en-US}}</ref> == جانی نقصانات == اس سال حج دے دوران ہن تک 10 ملکاں دے گھٹ تو‏ں گھٹ 1,170 اموات د‏‏ی اطلاع ا‏‏ے۔<ref name="1081D12">{{cite news|title=More than 1,000 people die at hajj pilgrimage 2024 amid extreme heat in Saudi Arabia, AFP reports|url=https://www.cbsnews.com/news/hajj-2024-deaths-saudi-arabia-extreme-heat/|access-date=20 جون 2024|work=Agence-France Presse|publisher=CBS News|date=20 جون 2024|archive-date=21 جون 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240621154225/https://www.cbsnews.com/news/hajj-2024-deaths-saudi-arabia-extreme-heat/|url-status=live}}</ref> ہلاک ہوݨ والےآں وچو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ 600 مصری یاتری سن ۔ اردن دے سفارت کاراں نے دسیا کہ 60 اردن دے باشندے وی شدید گرمی تو‏ں ہلاک ہوئے۔ <ref name=":1"/> تیونس د‏‏ی وزارت خارجہ نے اطلاع دتی اے کہ گھٹ تو‏ں گھٹ 35 تیونس دے زائرین "درجہ حرارت وچ تیزی تو‏ں اضافے" دے دوران ہلاک ہوئے۔ انڈونیشیا وچ 132 اموات د‏‏ی اطلاع ملی اے، جنہاں وچو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ تن د‏‏ی گرمی دے جھٹکے تو‏ں ہوݨ د‏‏ی تصدیق ہوئی ا‏‏ے۔ عراق دے [[کردستان علاقہ]] نال تعلق رکھنے والے تیرہ زائرین دے گرمی دے جھٹکے تو‏ں ہلاک ہوݨ د‏‏ی اطلاع ا‏‏ے۔<ref>{{حوالہ ویب |last= |first= |date=18 جون 2024 |title=Jordan, Tunisia Report Additional Hajj Heat Deaths |url=https://www.barrons.com/news/jordan-tunisia-report-additional-hajj-heat-deaths-45cffa1a |access-date=2024-06-21 |website=www.barrons.com |language=en-US}}</ref> ہندوستان دے [[جموں‏ و کشمیر (یونین علاقہ)|جموں‏ و کشمیر]] دے علاقے نال تعلق رکھنے والی پنج سواݨیاں یاتریاں پہاڑ عرفات تے [[مزدلفہ|مجدلفہ]] وچ گرمی دے جھٹکے تو‏ں دم توڑ گئياں۔<ref>{{حوالہ ویب |date=18 جون 2024 |title=Five Kashmiri Women Die Of Heat Stroke During Hajj |url=https://kashmirobserver.net/2024/06/18/five-kashmiri-women-die-of-heat-stroke-during-hajj/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240619011644/https://kashmirobserver.net/2024/06/18/five-kashmiri-women-die-of-heat-stroke-during-hajj/ |archive-date=19 جون 2024 |access-date=19 جون 2024 |website=Kashmir Observer |language=en-US}}</ref> مرنے والےآں وچ ایران تے سینیگال دے ہور زائرین وی شام‏ل سن ۔<ref>{{حوالہ ویب |title=68 Hajj pilgrims from India dead amid high summer heat in Mecca: Diplomat |url=https://www.indiatoday.in/world/story/hajj-mecca-pilgrimage-68-indian-nationals-dead-death-toll-645-saudi-arabia-muslims-2555418-2024-06-19 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240619164512/https://www.indiatoday.in/world/story/hajj-mecca-pilgrimage-68-indian-nationals-dead-death-toll-645-saudi-arabia-muslims-2555418-2024-06-19 |archive-date=19 جون 2024 |access-date=19 جون 2024}}</ref> سعودی حکا‏م نے کہیا کہ اموات دا ذکر کيتے بغیر "گرمی دے اکڑیواں" دے 2,700 تو‏ں ودھ واقعات ہوئے۔ <ref name="1081D1">{{حوالہ خبر}}</ref> اک مصری سفارت کار نے کہیا کہ اس دے بوہت‏ے شہری گرمی تو‏ں پیدا ہوݨ والے صحت دے مسائل جداں ہائی بلڈ پریشر تو‏ں مر گئے۔<ref name="F2412">{{cite news|title=Death toll tops 1,000 after hajj marked by extreme heat: AFP tally|url=https://www.france24.com/en/live-news/20240620-death-toll-tops-1-000-after-hajj-marked-by-extreme-heat-afp-tally|access-date=20 جون 2024|work=Agence-France Presse|publisher=France 24|date=20 جون 2024}}</ref> اک مصری سفارت کار نے کہیا کہ وڈی تعداد وچ زائرین نے بغیر رجسٹریشن دے حج ادا کيتا کیونجے اوہ سرکاری طریقہ کار دے متحمل نئيں ہو سکدے سن، تے اس تو‏ں شدید گرمی د‏‏ی وجہ تو‏ں عام طور اُتے مصری ہلاکتاں تے زخمیاں د‏‏ی تعداد وچ وادھا ہو سکدا سی۔ اس د‏ی وجوہات وچ [[ایئر کنڈیشنگ|ایئر کنڈیشنڈ]] سہولیات یا سرکاری فوڈ یا واٹر اسٹیشناں تک رسائی حاصل نہ کرنا شام‏ل سی، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں طویل عرصے تک پانی د‏‏ی کمی شدید گرمی دا سامنا کرنا پڑدا ا‏‏ے۔ سفارت کار نے ایہ وی دسیا کہ غیر رجسٹرڈ زائرین د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے آمد نے ممکنہ طور اُتے جگہ جگہ سہولیات نو‏‏ں مغلوب کر دتا سی، جس تو‏ں خوراک، پانی تے طبی خدمات د‏‏ی تقسیم وچ خلل پیدا ہويا سی۔ <ref name=":02">{{Cite news|date=19 جون 2024|title=At least 550 hajj pilgrims die in scorching temperatures|url=https://www.abc.net.au/news/2024-06-19/at-least-550-hajj-pilgrims-die-due-to-heat-in-mecca/103995270|access-date=19 جون 2024|work=ABC News|language=en-AU|archive-date=19 جون 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240619002605/https://www.abc.net.au/news/2024-06-19/at-least-550-hajj-pilgrims-die-due-to-heat-in-mecca/103995270|url-status=live}}</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible" |+اموات بلحاظ ملک !قومیت !اموات !حوالے |- |{{پرچم|Algeria}} |22 |<ref>{{cite journal |access-date=2024-06-22 |author=الحدث الساخن |date=20 جون 2024 |journal=YouTube |title=وفاة 22 حاج جزیرےي في مكة المكرمة من بين الالاف الحجاج المتوفين...اسماء الوفيات شاهدو الفيديو |url=https://www.youtube.com/watch?v=J8y5T3m-m-s |archive-date=22 جون 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240622132532/https://www.youtube.com/watch?v=J8y5T3m-m-s |url-status=live}}<!-- auto-translated from Arabic by Module:CS1 translator --></ref> |- |{{پرچم|Egypt}} |658 |<ref>{{Cite web |date=20 جون 2024 |title=Extreme heat claims over 1,000 Hajj pilgrims lives, most of them unregistered: Report |url=https://www.firstpost.com/world/hajj-2024-pilgrims-deaths-heatwave-mecca-saudi-arabia-13784353.html |access-date=20 جون 2024 |website=Firstpost |language=en-us |archive-date=22 جون 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240622132500/https://www.firstpost.com/world/hajj-2024-pilgrims-deaths-heatwave-mecca-saudi-arabia-13784353.html |url-status=live}}</ref> |- |{{پرچم|Indonesia}}{{Efn|Some Indonesian citizens were confirmed killed by heat. However hundreds more died of chronic conditions and heat was "a contributing factor".}} |213 |<ref name="bbc">{{Cite news|date=21 جون 2024|title=What's behind deaths at this year's Hajj pilgrimage in Saudi Arabia?|url=https://www.bbc.co.uk/news/articles/c3ggj0809dqo|website=[[بی بی سی نیوز]]]|language=en|access-date=21 جون 2024|archive-date=21 جون 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240621165255/https://www.bbc.co.uk/news/articles/c3ggj0809dqo|url-status=live}}</ref><ref>{{cite journal |access-date=22 جون 2024 |author=Pikiran Rakyat |date=21 جون 2024 |journal=YouTube |title=1.081 Jemaah Haji 2024 Meninggal Dunia, dari Indonesia Capai Angka 213 Jiwa |url=https://www.youtube.com/watch?v=_vV4PXej_js |archive-date=21 جون 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240621143801/https://www.youtube.com/watch?si=kQm4BTssQN7yOTo-&v=_vV4PXej_js&feature=youtu.be |url-status=live}}<!-- auto-translated from Arabic by Module:CS1 translator --></ref> |- |{{پرچم|India}} |98 |<ref name="bbc" /> |- |{{پرچم|Jordan}} |99 |<ref>{{Cite web |date=2024-06-24 |title=‘Number of Jordanians who die of heat exhaustion during Hajj reaches 99’ |url=https://jordantimes.com/news/local/%E2%80%98number-jordanians-who-die-heat-exhaustion-during-hajj-reaches-99%E2%80%99 |access-date=2024-06-27 |website=Jordan Times |language=en}}</ref> |- |{{پرچم|Pakistan}} |58 |<ref>{{Cite web |date=20 جون 2024 |title=Hajj pilgrim deaths surge past 1,000 as Saudi Arabia faces extreme temperatures |url=https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/hajj-pilgrim-deaths-saudi-arabia-b2565768.html |website=Independent |language=en |archive-date=22 جون 2024 |access-date=20 جون 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240622132454/https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/hajj-deaths-2024-pilgrims-mecca-saudi-arabia-b2566404.html |url-status=live}}</ref> |- |{{پرچم|Tunisia}} |60 |<ref>{{Cite web |title=Death toll of Tunisian pilgrims in Mecca rises to 60-Xinhua |url=https://english.news.cn/africa/20240625/66d9514f91b34ba4b6618e9e8564e32f/c.html |access-date=2024-06-27 |website=english.news.cn}}</ref> |- |{{پرچم|Iran}} |22 |<ref>{{Cite web |last=2487 |date=2024-06-26 |title=۲۲ زائر ایرانی در عربستان جان باختند/ارائه بیش از یک میلیون خدمت به حجاج |url=https://www.irna.ir/news/85520748/%DB%B2%DB%B2-%D8%B2%D8%A7%D8%A6%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%87-%D8%A8%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%D8%B2-%DB%8C%DA%A9-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%88%D9%86-%D8%AE%D8%AF%D9%85%D8%AA |access-date=2024-06-27 |website=ایرنا |language=fa}}</ref> |- |{{پرچم|Bangladesh}} |27 |<ref>{{Cite web |date=21 جون 2024 |title=27 Bangladeshi pilgrims die during Hajj : Report |url=https://www.daily-sun.com/post/753782.html |access-date=20 جون 2024 |website=Dailysun |language=en-us |archive-date=21 جون 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240621154226/https://www.daily-sun.com/post/753782.html |url-status=live}}</ref> |- |{{پرچم|Turkey}} |23 |<ref>{{Cite web |date=19 جون 2024 |title=Mekke'de aşırı sıcaklarda 1000'i aşkın hacı adayı hayatını kaybetti |url=https://tr.euronews.com/2024/06/19/mekkede-asiri-sicaklardan-577-haci-adayi-hayatini-kaybetti |access-date=22 جون 2024 |website=Euronews |language=tr |archive-date=20 جون 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240620014843/https://tr.euronews.com/2024/06/19/mekkede-asiri-sicaklardan-577-haci-adayi-hayatini-kaybetti |url-status=live}}</ref> |- |{{پرچم|Iraq}} |19 |<ref>[https://www.kurdistan24.net/en/story/35467-Over-1,000-pilgrims-die-during-Hajj;-19-are-from-Kurdistan-Region#:~:text=However%2C%20the%20Kurdistan%20Regional%20Government,during%20this%20year's%20Hajj%20season. Over 1,000 pilgrims die during Hajj; 19 are from Kurdistan Region] ''Kurdistan 24 (K24) 20 جون 2024''</ref> |- |{{پرچم|Morocco}}{{Efn|It is reported that the majority died of chronic conditions. Not confirmed if the heat influenced their death.}} |17 |<ref>{{Cite web |date=19 جون 2024 |title=Latest Update: More than 900 pilgrims die in heat wave, including 17 Moroccans; search for missing persons underway |url=https://fesnews.media/282953/2024/06/19/ |access-date=19 جون 2024 |website=Iran International |language=en |archive-date=22 جون 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240622132457/https://fesnews.media/282953/2024/06/19/ |url-status=live}}</ref> |- |{{پرچم|Malaysia}}{{Efn|It is reported that the majority died of chronic conditions. Not confirmed if the heat influenced their death.}} |14 |<ref>{{Cite web |date=20 جون 2024 |title=Six Malaysians pilgrims died after wukuf |url=https://www.sinardaily.my/article/218990/focus/national/six-malaysians-pilgrims-died-after-wukuf |access-date=19 جون 2024 |website=Sinar Daily |language=en |url-status=live |archive-date=20 جون 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240620024759/https://www.sinardaily.my/article/218990/focus/national/six-malaysians-pilgrims-died-after-wukuf}}</ref> |- |{{پرچم|Nigeria}}{{Efn|A total of 15 Nigerians died during the Hajj. One committed suicide, so is not included there. Only one was confirmed to be directly killed by heat. The cause of death of the others is unknown.}} |15 |<ref>{{Cite web |last=Adewale |first=Murtala |date=2024-06-20 |title=2024 Hajj: 15 Nigerian pilgrims die, 17 suffer heatstroke in Saudi Arabia |url=http://guardian.ng/2024-hajj-15-nigerian-pilgrims-die-17-suffer-heatstroke-in-saudi-arabia/ |access-date=2024-06-27 |website=Guardian Nigeria News |language=en-GB}}</ref> |- |{{پرچم|Libya}} |8 |<ref>{{Cite web |date=20 جون 2024 |title=Libyan Pilgrim Death Toll Rises to 6 |url=https://libyareview.com/45243/libyan-pilgrim-death-toll-rises-to-6/ |access-date=20 جون 2024 |website=libyareview |language=en |url-status=live |archive-date=18 جون 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240618124021/https://libyareview.com/45243/libyan-pilgrim-death-toll-rises-to-6/}}</ref><ref>https://alwasat.ly/news/libya/442703 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240621202910/https://alwasat.ly/news/libya/442703|date=2024-06-21}}</ref> |- |{{پرچم|Somalia}} |6 |<ref>{{Cite web |date=19 جون 2024 |title=Somali Government Announces Six Pilgrims Died During Hajj Amid Extreme Heat |url=https://mustaqbalmedia.net/en/somali-government-announces-six-pilgrims-died-during-hajj-amid-extreme-heat/|website=Mustaqbal Media |language=en |url-status=live}}</ref> |- |{{پرچم|Russia}}{{Efn|The five Russian deaths occurred "due to natural causes related to health and age". Not known if heat had a role.}} |5 |<ref>{{Cite web |date=19 جون 2024 |title=Four Russian pilgrims die in Saudi Arabia during Hajj |url=https://tass.com/society/1805397 |access-date=19 جون 2024 |website=TASS |language=en |url-status=live |archive-date=19 جون 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240619154737/https://tass.com/society/1805397}}</ref><ref>{{Cite web |date=19 جون 2024 |title=Over 1,000 pilgrims die during Hajj in Saudi Arabia — news agency |url=https://tass.com/world/1805829 |access-date=20 جون 2024 |website=TASS |language=en |archive-date=21 جون 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240621031735/https://tass.com/world/1805829 |url-status=live}}</ref> |- |{{پرچم|Senegal}} |3 |<ref>{{Cite web |date=19 جون 2024 |title=A Deadly Toll as an Intense Heat Grips Saudi Arabia |url=https://www.nytimes.com/2024/06/19/world/europe/hajj-deaths-mecca-heat.html#:~:text=Three%20pilgrims%20from%20Senegal%20also,citing%20a%20cause%20of%20death. |access-date=19 جون 2024 |website=The New York Times |language=en |url-status=live |archive-date=19 جون 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240619152842/https://www.nytimes.com/2024/06/19/world/europe/hajj-deaths-mecca-heat.html#:~:text=Three%20pilgrims%20from%20Senegal%20also,citing%20a%20cause%20of%20death.}}</ref> |- |{{پرچم|Netherlands}} |1 |<ref>{{Cite web |date=19 جون 2024 |title=Nederlander omgekomen bij jaarlijkse bedevaart naar Mekka (Dutch woman (45) killed at annual Hajj pilgrimage in Mecca |url=https://nos.nl/artikel/2525246-nederlander-omgekomen-bij-jaarlijkse-bedevaart-naar-mekka |access-date=19 جون 2024 |website=Dutch State Broadcaster NOS |language=nl |url-status=live |archive-date=19 جون 2024 |archive-url=https://archive.is/3jznB}}</ref> |- |{{پرچم|Philippines}} |1 |<ref>{{Cite web |date=22 جون 2024 |title=Filipina hajj pilgrim among over 1,000 dead from heat stroke|url=https://manilastandard.net/news/314462664/filipina-hajj-pilgrim-among-over-1000-dead-from-heat-stroke.html |access-date=22 جون 2024 |website=Manila Standard |language=en}}</ref> |- |{{پرچم|United States}} |11 |<ref>{{Cite web |title=At Least 11 Americans Among Those Dead in Hajj Pilgrimage to Saudi Arabia |url=https://www.nytimes.com/2024/06/25/us/american-heat-mecca-hajj-wurie.html}}</ref> |} == نتیجہ == تیونس دے صدر قیصر سعید نے حج دے دوران 49 شہریاں د‏‏ی ہلاکت دے بعد وزیر مذہبی امور ابراہیم چیبی نو‏‏ں برطرف کر دتا۔<ref>[https://english.alarabiya.net/News/north-africa/2024/06/21/tunisia-sacks-religious-affairs-minister-amid-hajj-casualties Tunisia sacks religious affairs minister amid Hajj casualties]</ref> اردن وچ ، [[وزیر اعظم اردن|وزیر اعظم]] [[بشر الخصاونہ|بشر خاصاونہ]] نے معاملہ پبلک پراسیکیوٹر دے پاس موخر کر دتا، جس نے سیکورٹی ایجنسیاں دے نال مل ک‏ے وسیع تحقیقات دا آغاز کيتا۔ کئی مشتبہ افراد دے وارنٹ گرفتاری جاری کيتے گئے سن، جنہاں وچو‏ں کچھ نو‏‏ں پہلے ہی حراست وچ لیا گیا سی۔<ref>{{Cite web |title=Government orders investigation into unauthorized Hajj travel |url=https://en.royanews.tv/news/52206/Government%20orders%20investigation%20into%20unauthorized%20Hajj%20travel#:~:text=Arrest%20warrants%20were%20issued%20for,Jordan%20News%20Agency%20(Petra) |access-date=2024-06-29 |archive-date=2024-06-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240621180710/https://en.royanews.tv/news/52206/Government%20orders%20investigation%20into%20unauthorized%20Hajj%20travel#:~:text=Arrest%20warrants%20were%20issued%20for,Jordan%20News%20Agency%20(Petra) |dead-url=yes }}</ref> == ہور ویکھو == * [[دوران حج حادثات|حج دے دوران واقعات]] * [[مکہ کرین حادثہ|مکہ کرین دا گرنے تو‏ں تباہی]] * [[2015ء د‏‏ی حج بھگدڑ|2015 مینا بھگدڑ]] == ترقیم == {{حواشی}} == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:دوران حج حادثات]] [[گٹھ:مکہ مکرمہ وچ اکیہويں صدی]] aywse6ridm0ux33klww9n83r28k9n4d سپاہ قدس 0 136538 690102 674048 2025-06-16T15:17:45Z Abbas dhothar 361 690102 wikitext text/x-wiki {{معلومات-تنظیم}} {{خانہ معلومات فوجی یونٹ|unit_name=سپاہ قدس|image=|caption=|start_date=1988|country=ایران|type=خصوصی اپریشنل فورس|specialization=لڑائی، دفاع تے جاسوسی|size=درمیانی|command_structure=اسلامی انقلابی گارڈ|garrison=|garrison_label=|nickname=|patron=|equipment=|equipment_label=|battles=|decorations=|battle_honours=|commander1=[[اسماعیل قانی]] کمانڈر|commander2=[[محمد رضا فلاح زادہ]]<ref name=syriaquds>{{Cite web|url=https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/who-mohammad-reza-fallahzadeh-new-deputy-commander-irans-qods-force|title=Who Is Mohammad Reza Fallahzadeh, the New Deputy Commander of Iran's Qods Force?|website=The Washington Institute}}</ref>|commander2_label=ڈپٹی کمانڈر|identification_symbol=[[فائل:Flag of Quds Force.svg|200px]]|identification_symbol_label=Flag|identification_symbol_2=[[فائل:Flag of the Quds Force.svg|200px]]|identification_symbol_2_label=Alternative Flag}} '''سپاہ قدس''' ( {{Lang-fa|نیروی قدس|niru-ye qods|Jerusalem Force}} &#x27; یروشلم فورس &#x27; ) ایران د‏‏ی [[سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] (IRGC) د‏‏ی پنج شاخاں وچو‏ں اک اے جو غیر روايتی جنگ تے فوجی جاسوسی آپریشنز وچ مہارت رکھدی ا‏‏ے۔ امریک‏‏ی فوج دے عراق جنگ دے جنرل سٹینلے میک کرسٹل نے قدس فورس نو‏‏ں امریکا وچ [[سی آئی اے]] تے جوائنٹ اسپیشل آپریشنز کمانڈکے امتزاج تو‏ں مشابہ تنظیم قرار دتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://foreignpolicy.com/gt-essay/irans-deadly-puppet-master-qassem-suleimani/|title=Iran's Deadly Puppet Master|last=McChrystal|first=Stanley|website=Foreign Policy|language=en-US|accessdate=2020-01-07}}</ref> بیرونی کارروائیاں دے لئی ذمہ دار، <ref name="army">{{حوالہ ویب|url=https://community.apan.org/wg/tradoc-g2/ace-threats-integration/m/documents/212529/download|title=Operational Environment Assessment: Iran|date=اپریل 2010|location=Ft. Leavenworth, KS|last=Operational Environment Assessment (OEA) Team|publisher=TRADOC Intelligence Support Activity (TRISA)-Threats, US Army}}</ref> قدس فورس کئی ملکاں وچ غیر ریاستی عناصر د‏‏ی حمایت کردی اے، جنہاں وچ [[حزب اللہ]] ، [[حماس]] ، [[تحریک جہاد اسلامی در فلسطین|فلسطینی اسلامی جہاد]] ، [[یمن]]ی [[حوثی]] تے عراق، شام تے افغانستان وچ [[اہل تشیع|شیعہ]] ملیشیا شام‏ل نيں۔ <ref name="army" /> == تریخ == قدس فورس دا پیشرو، جسنو‏ں ' 900' دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، [[ایران عراق جنگ|ایران-عراق جنگ]] دے دوران اک خصوصی انٹیلی جنس یونٹ دے طور اُتے تشکیل دتا گیا سی، جداں کہ IRGC مبینہ طور اُتے جنگ تو‏ں پہلے افغانستان وچ بیرون ملک سرگرم سی۔ <ref name="Uskowi" /> محکمہ نو‏‏ں بعد وچ 'اسپیشل ایکسٹرنل آپریشن ڈیپارٹمنٹ' وچ ضم کر دتا گیا۔ <ref name="Uskowi" /> 1988 وچ جنگ دے بعد، IRGC نو‏‏ں دوبارہ منظم کيتا گیا تے قدس فورس نو‏‏ں اک آزاد سروس برانچ دے طور اُتے قائم کيتا گیا۔ اس دا مشن "مسلم سرزمین" نو‏‏ں آزاد کرانا اے، خاص طور اُتے ''[[یروشلم|القدس]]'' ، جتھو‏ں اس دا ناں انگریزی وچ "یروشلم فورس" ا‏‏ے۔ [[قاسم سلیمانی]] اس دے سرپرست وی سن ۔ == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:Articles with short description]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں وکھ وکھ مختصر وضاحت]] [[گٹھ:Articles containing Persian-language text]] [[گٹھ:ایرانی انٹیلیجنس ایجنسیز]] [[گٹھ:مزاحمت دا محور]] [[گٹھ:تنظیماں جو امریکا د‏‏ی طرف تو‏ں دہشت گرد نامزد نيں]] [[گٹھ:ایشیا وچ دہشت گرد قرار دتی جانے والیاں تنظیماں]] [[گٹھ:شامی خانہ جنگی دے حکومت نواز دھڑے]] [[گٹھ:ایران دے خارجہ تعلقات]] [[گٹھ:1988ء وچ قائم شدہ عسکری اکائیاں تے تشکیلات]] [[گٹھ:ایران وچ 1988ء دیاں تاسیساں]] [[گٹھ:عراق وچ داعش مخالف دھڑے]] [[گٹھ:شام وچ داعش مخالف دھڑے]] 92me9qjqnw1oyos8lc1zy6peseqenc9 سانچہ:خانہ معلومات فوجی جھڑپ 10 139249 690093 683878 2025-06-16T15:00:32Z Abbas dhothar 361 "<includeonly>{{#invoke:Infobox military conflict|main}}</includeonly><noinclude>{{دستاویز}}</noinclude>" نال مواد بدلو 690093 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#invoke:Infobox military conflict|main}}</includeonly><noinclude>{{دستاویز}}</noinclude> 3bxcwf2bdasip57azqe0wctbalmyk1u 690094 690093 2025-06-16T15:11:06Z Abbas dhothar 361 690094 wikitext text/x-wiki {{پنجابی گنتی}} {{#if:{{{campaignbox|}}} |<table style="float:left; clear:left; background: transparent; margin: 0; padding: 0;"> <tr><td> }}<table {{WPMILHIST Infobox style|main_box|vevent}}> <tr> <th class="summary" colspan="{{#if:{{{combatant3|}}}|3|2}}" {{WPMILHIST Infobox style|header_bar}}>{{{conflict|{{PAGENAME}}}}} </th> </tr> {{#if:{{{partof|}}} |<tr> <td colspan="{{#if:{{{combatant3|}}}|3|2}}" {{WPMILHIST Infobox style|sub_header_bar}}>{{{partof}}} دا حصہ </td> </tr> }}{{#if:{{{image|}}} |<tr> <td colspan="{{#if:{{{combatant3|}}}|3|2}}" {{WPMILHIST Infobox style|image_box}}>{{{image}}}{{#if:{{{caption|}}}|<br />{{{caption}}}}} </td> </tr> }}<tr> <td colspan="{{#if:{{{combatant3|}}}|3|2}}"> <table style="width:100%; margin:0; padding:0; border:0"> {{#if:{{{date|}}} |<tr> <th style="padding-right:1em">تریخ</th> <td>{{{date}}} </td> </tr> }}<tr> <th style="padding-right:1em">تھاں/ٹکانہ</th> <td><span class="location">{{{place|}}}</span>{{#if:{{both|{{{place|}}}|{{{coordinates|}}}}}|<br />}}{{{coordinates|}}} </td> </tr>{{#if:{{{status|}}}{{{result|}}} |<tr> <th style="padding-right:1em">{{#if:{{{status|}}}|حالت|نتیجہ}}</th> <td>{{#if:{{{status|}}}|{{{status}}}|{{{result}}}}} </td> </tr> }}{{#if:{{{territory|}}} |<tr> <th style="padding-right:1em"> علاقہ تبدیلیاں <td>{{{territory}}} </td>}} </table></td> </tr>{{#if:{{{combatant1|}}}{{{combatant2|}}}{{{combatant3|}}} |<tr> <th colspan="{{#if:{{{combatant3|}}}|3|2}}" {{WPMILHIST Infobox style|header_bar}}>{{#if:{{{combatants_header|}}}|{{{combatants_header|}}}|لڑاکے}}</th> </tr><tr> <td {{#if:{{{combatant2|}}}|{{#if:{{{combatant3|}}}|style="width:33%; border-right:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"|style="width:50%; border-right:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"}}|colspan="2"}}>{{{combatant1|}}} </td>{{#if:{{{combatant2|}}} |<td {{#if:{{{combatant3|}}}|style="width:33%; padding-left:0.25em"|style="width:50%; padding-left:0.25em"}}>{{{combatant2}}} </td>}}{{#if:{{{combatant3|}}} |<td style="width:33%; padding-left:0.25em; border-left:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}">{{{combatant3}}} </td>}} </tr> }}{{#if:{{{combatant1a|}}}{{{combatant2a|}}}{{{combatant3a|}}} |<tr> <td {{#if:{{{combatant2a|}}}|{{#if:{{{combatant3a|}}}|style="width:33%; border-right:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}} border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"|style="width:50%; border-right:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}} border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"}}|colspan="2"}}>{{{combatant1a|}}} </td>{{#if:{{{combatant2a|}}} |<td {{#if:{{{combatant3a|}}}|style="width:33%; padding-left:0.25em; border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"|style="width:50%; padding-left:0.25em; border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"}}>{{{combatant2a}}} </td>}}{{#if:{{{combatant3a|}}} |<td style="width:33%; padding-left:0.25em; border-left:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}} border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}">{{{combatant3a}}} </td>}} </tr> }}{{#if:{{{combatant1b|}}}{{{combatant2b|}}}{{{combatant3b|}}} |<tr> <td {{#if:{{{combatant2b|}}}|{{#if:{{{combatant3b|}}}|style="width:33%; border-right:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}} border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"|style="width:50%; border-right:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}} border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"}}|colspan="2"}}>{{{combatant1b|}}} </td>{{#if:{{{combatant2b|}}} |<td {{#if:{{{combatant3b|}}}|style="width:33%; padding-left:0.25em; border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"|style="width:50%; padding-left:0.25em; border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"}}>{{{combatant2b}}} </td>}}{{#if:{{{combatant3b|}}} |<td style="width:33%; padding-left:0.25em; border-left:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}} border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}">{{{combatant3b}}} </td>}} </tr> }}{{#if:{{{combatant1c|}}}{{{combatant2c|}}}{{{combatant3c|}}} |<tr> <td {{#if:{{{combatant2c|}}}|{{#if:{{{combatant3c|}}}|style="width:33%; border-right:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}} border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"|style="width:50%; border-right:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}} border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"}}|colspan="2"}}>{{{combatant1c|}}} </td>{{#if:{{{combatant2c|}}}| <td {{#if:{{{combatant3c|}}}|style="width:33%; padding-left:0.25em; border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"|style="width:50%; padding-left:0.25em; border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"}}>{{{combatant2c}}} </td>}}{{#if:{{{combatant3c|}}} |<td style="width:33%; padding-left:0.25em; border-left:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}} border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}">{{{combatant3c}}} </td>}} </tr> }}{{#if:{{{combatant1d|}}}{{{combatant2d|}}}{{{combatant3d|}}} |<tr> <td {{#if:{{{combatant2d|}}}|{{#if:{{{combatant3d|}}}|style="width:33%; border-right:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}} border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"|style="width:50%; border-right:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}} border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"}}|colspan="2"}}>{{{combatant1d|}}} </td>{{#if:{{{combatant2d|}}} |<td {{#if:{{{combatant3d|}}}|style="width:33%; padding-left:0.25em; border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"|style="width:50%; padding-left:0.25em; border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"}}>{{{combatant2d}}} </td>}}{{#if:{{{combatant3d|}}} |<td style="width:33%; padding-left:0.25em; border-left:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}} border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}">{{{combatant3d}}} </td>}} </tr> }}{{#if:{{{commander1|}}}{{{commander2|}}}{{{commander3|}}} |<tr> <th colspan="{{#if:{{{combatant3|}}}|3|2}}" {{WPMILHIST Infobox style|header_bar}}>آگو</th> </tr><tr> <td {{#if:{{{combatant3|}}}|style="width:33%; border-right:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"|style="width:50%; border-right:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"}}>{{{commander1|}}} </td><td {{#if:{{{combatant3|}}}|style="width:33%; padding-left:0.25em"|style="width:50%; padding-left:0.25em"}}>{{{commander2|}}} </td>{{#if:{{{combatant3|}}} |<td style="width:33%; padding-left:0.25em; border-left:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}">{{{commander3|}}} </td>}} </tr> }}{{#if:{{{units1|}}}{{{units2|}}}{{{units3|}}} |<tr> <th colspan="{{#if:{{{combatant3|}}}|3|2}}" {{WPMILHIST Infobox style|header_bar}}>لپیٹے چ آئے علاقے</th> </tr><tr> <td {{#if:{{{combatant3|}}}|style="width:33%; border-right:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"|style="width:50%; border-right:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"}}>{{{units1|}}} </td><td {{#if:{{{combatant3|}}}|style="width:33%; padding-left:0.25em"|style="width:50%; padding-left:0.25em"}}>{{{units2|}}} </td>{{#if:{{{combatant3|}}} |<td style="width:33%; padding-left:0.25em; border-left:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}">{{{units3|}}} </td>}} </tr> }}{{#if:{{{strength1|}}}{{{strength2|}}}{{{strength3|}}} |<tr> <th colspan="{{#if:{{{combatant3|}}}|3|2}}" {{WPMILHIST Infobox style|header_bar}}>طاقت</th> </tr><tr> <td {{#if:{{{combatant3|}}}|style="width:33%; border-right:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"|style="width:50%; border-right:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"}}>{{{strength1|}}} </td><td {{#if:{{{combatant3|}}}|style="width:33%; padding-left:0.25em"|style="width:50%; padding-left:0.25em"}}>{{{strength2|}}} </td>{{#if:{{{combatant3|}}} |<td style="width:33%; padding-left:0.25em; border-left:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}">{{{strength3|}}} </td>}} </tr> }}{{#if:{{{combatant3|}}} |<!-- -->|{{#if:{{{strength3|}}} |<tr> <td colspan="2" style="text-align:center; {{#if:{{{strength1|}}}{{{strength2|}}}|border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}}}">{{{strength3}}} </td> </tr> }}}}{{#if:{{{casualties1|}}}{{{casualties2|}}}{{{casualties3|}}} |<tr> <th colspan="{{#if:{{{combatant3|}}}|3|2}}" {{WPMILHIST Infobox style|header_bar}}>موتاں تے نقصان</th> </tr><tr> <td {{#if:{{{combatant3|}}}|style="width:33%; border-right:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"|style="width:50%; border-right:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"}}>{{{casualties1|}}} </td><td {{#if:{{{combatant3|}}}|style="width:33%; padding-left:0.25em"|style="width:50%; padding-left:0.25em"}}>{{{casualties2|}}} </td>{{#if:{{{combatant3|}}} |<td style="width:33%; padding-left:0.25em; border-left:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}">{{{casualties3|}}} </td>}} </tr> }}{{#if:{{{combatant3|}}} |<!-- -->|{{#if:{{{casualties3|}}} |<tr> <td colspan="2" style="text-align:center; {{#if:{{{casualties1|}}}{{{casualties2|}}}|border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}}}">{{{casualties3}}} </td> </tr> }}}}{{#if:{{{notes|}}} |<tr> <td colspan="{{#if:{{{combatant3|}}}|3|2}}" style="font-size:90%; border-top:{{WPMILHIST Infobox style|section_border}}">{{{notes}}} </td> </tr> }}{{#if: {{{map_type|}}}| <tr> <td colspan="{{#if:{{{combatant3|}}}|3|2}}" style="border-top:{{WPMILHIST Infobox style|internal_border}}"><center>{{Location map|{{{map_type}}}|relief={{{map_relief|}}}|lat={{{latitude}}}|long={{{longitude}}}|width={{{map_size|220}}}|float=center|border=none|marksize={{{map_marksize|8}}}|label={{{map_label|}}}|caption={{{map_caption|Location within {{{map_type}}}}}}}}</center></td> </tr> }}{{#if:{{{campaignbox|}}} |</table> </tr><tr> <td> {{{campaignbox|}}} </td> </tr> }}</table><noinclude>{{documentation}}</noinclude> 2nnwe6xripvabqwdmn9vevcjuucez73 ایلکس کیری (کرکٹر) 0 140417 690162 687862 2025-06-17T11:56:16Z KiranBOT 41346 removed AMP tracking from URLs ([[:m:User:KiranBOT/AMP|details]]) ([[User talk:Usernamekiran|report error]]) v2.2.7r lm_rs 690162 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات کرکٹ کھلاڑی | name = الیکس کیری | fullname = الیکس ٹائسن کیری | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1991|08|27}} | birth_place = [[لوکسٹن، جنوبی آسٹریلیا]] | nickname = کیز<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.saca.com.au/news/the-rise-and-rise-of-alex-carey-feature/2017-09-11|مصنف=Sellar, Lachlan|عنوان=The rise and rise of Alex Carey|ناشر=[[جنوبی آسٹریلیا کرکٹ ایسوسی ایشن]]|تریخ رسائی=8 دسمبر 2021|تریخ=11 ستمبر 2017|آرکائیو تریخ=2021-12-08|آرکائیو یوآرایل=https://web.archive.org/web/20211208120939/https://www.saca.com.au/news/the-rise-and-rise-of-alex-carey-feature/2017-09-11|یوآرایل د‏‏ی کیفیت=dead}}</ref> | batting = کھبے ہتھ دا بلے باز | role = [[وکٹ کیپر، بلے باز]] | international = true | country = آسٹریلیا | internationalspan = 2018–تاحال | testdebutdate = 8 دسمبر | testdebutyear = 2021 | testdebutagainst = انگلینڈ | testcap = 461 | lasttestdate = 28 جولائ‏ی | lasttestyear = 2023 | lasttestagainst = انگلینڈ | odidebutdate = 19 جنوری | odidebutyear = 2018 | odidebutagainst = انگلینڈ | odicap = 223 | lastodidate = 22 مارچ | lastodiyear = 2023 | lastodiagainst = بھارت | odishirt = 4 | T20Idebutdate = 3 فروری | T20Idebutyear = 2018 | T20Idebutagainst = نیوزی لینڈ | T20Icap = 89 | lastT20Idate = 9 اگست | lastT20Iyear = 2021 | lastT20Iagainst = بنگلہ دیش | T20Ishirt = 4 | club1 = [[جنوبی آسٹریلیا د‏‏ی کرکٹ ٹیم|جنوبی آسٹریلیا]] | year1 = {{nowrap|2012/13–تاحال}} | club2 = [[ایڈیلیڈ سٹرائیکرز]] | year2 = {{nowrap|2016/17–تاحال}} | club3 = [[سسیکس کاؤنٹی کرکٹ کلب]] | year3 = 2019 | club4 = [[دہلی کیپیٹلز]] | year4 = 2020 | columns = 4 | hidedeliveries = true | column1 = [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] | matches1 = 25 | runs1 = 1,003 | bat avg1 = 31.34 | 100s/50s1 = 1/5 | top score1 = 111 | catches/stumpings1 = 87/7 | column2 = [[اک روزہ بین الاقوامی|اک روزہ]] | matches2 = 64 | runs2 = 1,667 | bat avg2 = 35.46 | 100s/50s2 = 1/7 | top score2 = 106 | catches/stumpings2 = 73/8 | column3 = [[فرسٹ کلاس کرکٹ|فرسٹ کلاس]] | matches3 = 74 | runs3 = 3,673 | bat avg3 = 33.39 | 100s/50s3 = 6/20 | top score3 = 143 | catches/stumpings3 = 268/11 | column4 = [[لسٹ اے کرکٹ|لسٹ اے]] | matches4 = 111 | runs4 = 3292 | bat avg4 = 36.17 | 100s/50s4 = 3/19 | top score4 = 128[[ناٹ آؤٹ|*]] | catches/stumpings4 = 121/11 | source = http://www.espncricinfo.com/ci/content/player/326434.html ای ایس پی این کرک انفو | date = 30 مارچ 2022ء }} '''الیکس ٹائسن کیری''' (پیدائش:27 اگست 1991ء لوکسٹن، جنوبی آسٹریلیا) اک آسٹریلوی بین الاقوامی [[کرکٹ|کرکٹ کھلاڑی]] تے سابق اک روزہ کپتان تے سابقہ آسٹریلوی رولز فٹ بال کھلاڑی ، اوہ فی الحال اک [[وکٹ کیپر]] اے جو [[آسٹریلیا قومی کرکٹ ٹیم|آسٹریلیا د‏‏ی قومی ٹیم]] دے لئی تمام طرز وچ کھیلدا ا‏‏ے۔ مقامی کرکٹ وچ ، اوہ جنوبی آسٹریلیا تے ایڈیلیڈ اسٹرائیکرز دے لئی کھیلدا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|عنوان=Alex Tyson Carey|ویب گاہ=[[ای ایس پی این کرک انفو]]|ناشر=[[ESPN Inc.]]|یوآرایل=http://www.espncricinfo.com/australia/content/player/326434.html|تریخ رسائی=29 نومبر 2017}}</ref> اوہ 2010ء وچ گریٹر ویسٹرن سڈنی جائنٹس دے کپتان سن، لیکن جدو‏ں انھاں نے 2012ء وچ آسٹریلین فٹ بال لیگ وچ شمولیت اختیار کيتی تاں اوہ اسکواڈ تو‏ں باہر ہو گئے تے اپنی آبائی ریاست جنوبی آسٹریلیا واپس آ گئے، جتھے انھاں نے مقامی کرکٹ کھیلنا شروع کر دتی۔ کیری نے ابتدائی طور اُتے 2013ء وچ اک ماہر ٹاپ آرڈر [[بلے بازی|بلے باز]] دے طور اُتے ڈیبیو کيتا سی، لیکن اوہ ناکا‏م رہ ک‏ے ڈراپ ہو گئے۔ اوہ بیٹنگ آرڈر نو‏‏ں تھلے لے گئے تے وکٹ کیپر بن گئے۔ == فٹ بال کیریئر == اک نوجوان دے طور پر، کیری نے آسٹریلوی قوانین فٹ بال تے [[کرکٹ]] دونے کھیلے تے جويں جويں اس د‏ی عمر ودھدتی گئی، اس نے اعلیٰ سطح اُتے فٹ بال کھیلنا شروع کر دتا، اودو‏ں تک اوہ وڈھیاں دے نال ساؤتھ آسٹریلین نیشنل فٹ بال لیگ دے ریزرو مقابلے وچ گلینیلگ دے لئی کھیل رہیا سی۔ 15 سی۔ <ref name="crushed">{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.cricket.com.au/news/alex-carey-greater-western-sydney-afl-gws-adelaide-crows-cricket-career-australia-redbacks/2017-09-23|عنوان=Carey's crushed AFL hopes pave new path|آخری=Ramsey|پہلا=Andrew|تریخ=23 ستمبر 2017|تریخ رسائی=29 نومبر 2017|ویب گاہ=Cricket.com.au|ناشر=[[کرکٹ آسٹریلیا]]}}</ref> 2008ء وچ ، کیری نو‏‏ں 2008ء وچ آسٹریلین انڈر 18 چیمپئن شپ دے لئی جنوبی آسٹریلیا دے اسکواڈ وچ شام‏ل کيتا گیا سی، لیکن اس نے کوئی کھیل نئيں کھیلا۔ اوہ 2008ء دے لئی آسٹریلین اکیڈمی انٹیک وچ وی سی۔ اس نے 2009ء وچ اگے ودھنا جاری رکھیا تے گلینیلگ دے نال ایس اے این ایف ایل ریزرو پریمیئر شپ جیتنے دے علاوہ 2009ء آسٹریلین فٹ بال انڈر 18 چیمپئن شپ <ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=http://www.afl.com.au/news/2009-05-27/nab-afl-u18-titles-the-division-one-guns|عنوان=NAB AFL U18 titles: the Division One guns|آخری=McCartney|پہلا=Jason|تریخ=27 مئی 2009|تریخ رسائی=29 نومبر 2017|ویب گاہ=AFL.com.au|ناشر=[[Bigpond]]}}</ref> وچ جنوبی آسٹریلیا دے لئی کھیلا۔ <ref name="saca">{{حوالہ ویب|یوآرایل=http://www.saca.com.au/news/the-rise-and-rise-of-alex-carey-feature/2017-09-11|عنوان=The rise and rise of Alex Carey|آخری=Sellar|پہلا=Lachlan|تریخ=11 ستمبر 2017|تریخ رسائی=29 نومبر 2017|ویب گاہ=SACA.com.au|ناشر=[[جنوبی آسٹریلیا کرکٹ ایسوسی ایشن]]|آرکائیو تریخ=2017-12-01|آرکائیو یوآرایل=https://web.archive.org/web/20171201031209/http://www.saca.com.au/news/the-rise-and-rise-of-alex-carey-feature/2017-09-11|یوآرایل د‏‏ی کیفیت=dead}}</ref> کیری نے ساؤتھ آسٹریلین کرکٹ ایسوسی ایشن د‏‏ی طرف تو‏ں اک اہ‏م معاہدے د‏‏ی پیشکش نو‏‏ں ٹھکرا دتا تے آسٹریلین فٹ بال لیگ دے نويں توسیعی کلب، گریٹر ویسٹرن سڈنی جائنٹس ، <ref name="saca" /> وچ شام‏ل ہوݨ دے لئی 2010ء وچ [[سڈنی]] چلے گئے جو ٹی اے سی کپ وچ کھیل رہے سن ۔ سیزن دے لئی 2012ء وچ اسٹریلیا فٹ لیگ وچ انہاں دے داخلے د‏‏ی تیاری دے لئی۔ کیری نے ٹیم د‏‏ی کپتانی کی، جس نے فائنل وچ جگہ بݨائی اور، چوٹ د‏‏ی وجہ تو‏ں آخری چار راؤنڈز تو‏ں محروم ہوݨ دے باوجود، ٹیم دا بہترین تے بہترین ایوارڈ جِتیا۔ <ref name="crushed" /><ref name="saca" /><ref name="profile">{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.cricket.com.au/players/alex-carey/ddizyhZfTkuwQHjS8X06PA|عنوان=Alex Carey|تریخ رسائی=29 نومبر 2017|ویب گاہ=Cricket.com.au|ناشر=[[کرکٹ آسٹریلیا]]}}</ref> انھاں نے نارتھ ایسٹ آسٹریلین فٹ بال لیگ وچ 2011ء وچ دوبارہ انہاں دے لئی کھیلا، لیکن انھاں 2012ء دے سیزن دے لئی انہاں دے افتتاحی آسٹریلین فٹ بال لیگ اسکواڈ وچ جگہ نئيں دتی گئی تے اوہ ایڈیلیڈ واپس آ گئے۔ <ref name="saca" /> === کرکٹ کیریئر === جب کیری ایڈیلیڈ واپس آیا، تاں اس نے ابتدائی طور اُتے گلینیلگ فٹ بال کلب وچ واپسی دا ارادہ کیتا، لیکن اس نے کھیلاں نو‏‏ں تبدیل کرنے دا فیصلہ کيتا تے 2012-13ء دے سیزن دے لئی گلینیلگ کرکٹ کلب دے نال گریڈ کرکٹ وچ واپس چلا گیا۔ اس نے اک ماہر بلے باز دے طور اُتے آغاز کيتا تے تمام طرز وچ گلینیلگ دے لئی اس د‏ی اوسط 50 دے نیڑے سی <ref name="saca" /> اس د‏ی شکل نے جنوبی آسٹریلیا د‏‏ی نمائندگی کرنے دے لئی اس دے پہلے کال اپ د‏‏ی ضمانت دتی۔ اس نے اپنا [[لسٹ اے کرکٹ]] ڈیبیو [[نیو ساؤتھ ویلز کرکٹ ٹیم|نیو ساؤتھ ویلز]] دے خلاف ریوبی کپ میچ وچ کیہ تے اسنو‏ں [[شیفیلڈ شیلڈ]] د‏‏ی ٹیم وچ وی لیایا گیا، جس تو‏ں انہاں دا [[فرسٹ کلاس کرکٹ|فرسٹ کلاس]] ڈیبیو ہويا۔ <ref name="saca" /> اس نے تن شیلڈ میچ کھیلے تے چھ بیٹنگ اننگز وچ اس د‏ی اوسط صرف 10.1 سی کیونجے اسنو‏ں ٹیم تو‏ں ڈراپ کر دتا گیا سی۔ <ref name="saca" /> کیری نو‏‏ں 2013-14ء دے سیزن دے لئی جنوبی آسٹریلیا دے نال اک معاہدہ دتا گیا سی، حالانکہ اس نے سیزن دے دوران ریاستی ٹیم دے لئی کوئی کھیل نئيں کھیلا۔ ٹاپ آرڈر بلے باز دے طور اُتے اپنی ناکامیاں دے بعد، اوہ [[وکٹ کیپر]] بن گئے تے بیٹنگ آرڈر نو‏‏ں تھلے لے گئے۔ اس دے نتیجے وچ اوہ فیوچر لیگ وچ جنوبی آسٹریلیا دے لئی کئی میچز کھیڈݨ دے قابل ہو گئے۔ <ref name="saca" /> اس دا بریک آؤٹ سیزن 2015-16ء وچ آیا، جدو‏ں اس نے گلینیلگ دے لئی 10 میچاں وچ 90.22 د‏‏ی اوسط تو‏ں 822 رنز بنائے، جس وچ ایڈیلیڈ دے خلاف 195 تے ویسٹ ٹورینس دے خلاف 151 دے وڈے اسکور شام‏ل نيں۔ <ref name="saca" /><ref name="profile" /> فیوچر لیگ وچ ، اس د‏ی اپنے پنج میچاں وچ اوسط 44.13 سی <ref name="profile" /> اس لئی انھاں 2015-16ء دے شیفیلڈ شیلڈ سیزن دے آخری چار راؤنڈز وچ دوبارہ جنوبی آسٹریلیا دے لئی کھیڈݨ دے لئی بلايا گیا، جس وچ تجربہ کار وکٹ کیپر ٹم لوڈیمین د‏‏ی جگہ لی گئی۔ <ref name="saca" /><ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.cricket.com.au/news/jamie-siddons-senior-players-notice-ludeman-cooper-dropped-cosgrove-weatherald-carey-redbacks-blues/2016-02-22|عنوان=Siddons puts Redbacks players on notice|آخری=Jolly|پہلا=Laura|تریخ=22 فروری 2016|تریخ رسائی=29 نومبر 2017|ویب گاہ=Cricket.com.au|ناشر=[[کرکٹ آسٹریلیا]]}}</ref> 2016-17ء دے سیزن دے لئی، کیری نو‏‏ں جنوبی آسٹریلیا دے نال انہاں دا پہلا سینئر کنٹریکٹ دتا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=http://www.espncricinfo.com/australia/content/story/998243.html|عنوان=Cosgrove and Cooper cut by South Australia|تریخ=15 اپریل 2016|تریخ رسائی=29 نومبر 2017|ویب گاہ=[[ای ایس پی این کرک انفو]]|ناشر=[[ESPN Inc.]]}}</ref> کیونجے اوہ کرس ہارٹلی ، [[میسی ویڈ]] تے [[ایڈم گلکرسٹ]] دے بعد شیفیلڈ شیلڈ دے اک ہی سیزن وچ بلے تو‏ں 500 رنز بنانے تے بطور وکٹ کیپر 50 آؤٹ کرنے والے چوتھے کھلاڑی بن گئے۔ <ref name="saca" /><ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=http://www.espncricinfo.com/australia/content/story/998243.html|عنوان=Holland takes seven as Victoria remain on top|آخری=Coverdale|پہلا=Brydon|تریخ=28 مارچ 2017|تریخ رسائی=29 نومبر 2017|ویب گاہ=[[ای ایس پی این کرک انفو]]|ناشر=[[ESPN Inc.]]}}</ref> شیفیلڈ شیلڈ فائنل دے دوران، اس نے ٹورنامنٹ وچ اپنا 59 واں آؤٹ کیتا، <ref name="59th">{{حوالہ ویب|یوآرایل=http://www.espncricinfo.com/australia/content/story/1089080.html|عنوان=Alex Carey breaks wicketkeeping record|آخری=Coverdale|پہلا=Brydon|تریخ=29 مارچ 2017|تریخ رسائی=29 مارچ 2017|ویب گاہ=[[ای ایس پی این کرک انفو]]|ناشر=[[ESPN Inc.]]}}</ref> اس د‏ی بہتری دے نتیجے وچ اسنو‏ں 2017ء دے آف سیزن وچ آسٹریلیا دے نیشنل پرفارمنس اسکواڈ وچ شام‏ل کيتا گیا، <ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/19189819/alex-carey,-marnus-labuschagne-ben-mcdermott-nps-intake|عنوان=Carey, Labuschagne, McDermott among NPS intake|آخری=Brettig|پہلا=Daniel|تریخ=19 اپریل 2017|تریخ رسائی=29 نومبر 2017|ویب گاہ=[[ای ایس پی این کرک انفو]]|ناشر=[[ESPN Inc.]]}}</ref> تے انھاں آسٹریلیا اے اسکواڈ وچ واحد وکٹ کیپر دے طور اُتے وی نامزد کيتا گیا جس دا مقصد 2017ء دے جنوبی افریقہ اے دے لئی جنوبی افریقہ دا دورہ کرنا سی۔ ٹیم سہ رخی سیریز ۔ انہاں دا انتخاب سابق [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] کیپر [[پیٹر نیویل]] تے [[ٹم پین]] تو‏ں پہلے کيتا گیا سی، جس تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ جے ویڈ زخمی ہو جاندے نيں تاں اوہ آسٹریلوی ٹیسٹ ٹیم وچ میسی ویڈ د‏‏ی جگہ لینے والے اگلے نمبر اُتے سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.cricket.com.au/news/alex-carey-one-injury-away-from-national-call-up-hardest-worker-richardson-shield-australia-a/2017-05-22|عنوان=Carey on the cusp of national call-up|آخری=Ferris|پہلا=Sam|تریخ=22 مئی 2017|تریخ رسائی=29 نومبر 2017|ویب گاہ=Cricket.com.au|ناشر=[[کرکٹ آسٹریلیا]]}}</ref> کیری نے 2017-18ء دے سیزن دا آغاز جنوبی آسٹریلیا دے لئی جیلٹ کپ وچ کھیلدے ہوئے کیتا، اوہ پہلی سنچری دے نیڑے پہنچ گیا جدو‏ں اس نے ایلیمینیشن فائنل وچ وکٹوریہ دے خلاف جنوبی آسٹریلیا د‏‏ی ہن تک د‏‏ی چوتھ‏ی سب تو‏ں وڈی اک روزہ شراکت داری دے حصے دے طور اُتے 92 رنز بنائے جو جیک ویدرالڈ دے نال 212 رنز تک طوالت اختیار کيتی آسٹریلیا اے تے اک روزہ فارم دے لئی اپنے انتخاب دے نتیجے وچ ، کیری 2017-18ء شیفیلڈ شیلڈ سیزن وچ 2017-18ء د‏‏ی ایشز سیریز وچ [[آسٹریلیا قومی کرکٹ ٹیم|آسٹریلیا]] دے لئی کھیڈݨ دے لئی اک اہ‏م دعویدار دے طور اُتے گئے سن ۔ بھانويں اس نے سیزن دے آغاز تو‏ں پہلے صرف 18 اول درجہ میچ کھیلے سن، کیری نو‏‏ں آسٹریلیا دا بہترین نوجوان وکٹ کیپر سمجھیا جاندا سی۔ اس دے پاس پہلے دو میچاں وچ رنز بنانے تے سلیکٹرز نو‏‏ں متاثر کرنے دا موقع ملا، لیکن اوہ اسکواڈ دا ناں آنے تو‏ں پہلے پنجاہ تو‏ں ودھ اسکور کرنے وچ ناکا‏م رہ‏ے، جدو‏ں اس نے ویسٹرن آسٹریلیا دے خلاف بغیر کسی پارٹنر دے رہ جانے تو‏ں پہلے ناٹ آؤٹ 46 رنز بنائے۔ انھاں ٹیم دے لئی نظر انداز کيتا گیا، اس د‏ی جگہ [[ٹم پین]] دا انتخاب کيتا گیا۔ قومی ٹیم وچ جگہ بنانے وچ ناکامی دے باوجود، کیری نے اپنی پہلی اول درجہ سنچری اودو‏ں بݨائی جدو‏ں انھاں نے کوئینز لینڈ دے خلاف جنوبی آسٹریلیا دے لئی 139 رنز بنائے۔ <ref name="Carey100">{{حوالہ ویب|یوآرایل=http://www.espncricinfo.com/series/8043/report/1118878/day/2/|عنوان=SA bowlers leave Queensland reeling after Carey's maiden ton|تریخ=4 دسمبر 2017|تریخ رسائی=4 دسمبر 2017|ویب گاہ=ESPN Cricinfo}}</ref> مئی 2019ء وچ ، کیری نو‏‏ں [[سسیکس کاؤنٹی کرکٹ کلب]] نے انگلینڈ وچ 2019ء دے ٹی ٹوئنٹی بلاسٹ ٹورنامنٹ وچ کھیڈݨ دے لئی سائن کيتا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/26853746/sussex-sign-australia-alex-carey-vitality-blast|عنوان=Sussex sign Australia's Alex Carey for Vitality Blast|ویب گاہ=ESPN Cricinfo|تریخ رسائی=30 مئی 2019}}</ref> 2020 ء د‏‏ی نیلامی وچ ، انھاں 2020ء انڈین پریمیئر لیگ تو‏ں پہلے [[دہلی کیپیٹلز|دہلی کیپٹلز]] نے خریدیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.espncricinfo.com/story/_/id/28338426/ipl-auction-analysis-do-eight-teams-their-best-xis-place?|عنوان=IPL auction analysis: Do the eight teams have their best XIs in place?|ویب گاہ=ESPN Cricinfo|تریخ رسائی=20 دسمبر 2019}}</ref> === بین الاقوامی کیریئر === کیری د‏‏ی 2017-18ء بگ بیش لیگ سیزن د‏‏ی شکل وچ انھاں نے آسٹریلیا دے لئی اپنا [[اک روزہ بین الاقوامی]] ڈیبیو کردے ہوئے جنوری 2018ء نو‏‏ں بیمار [[ٹم پین]] د‏‏ی جگہ لئی۔ ايس‏ے مہینے دے آخر وچ ، انھاں آسٹریلیا دے [[ٹوئنٹی20 بین الاقوامی|ٹوئنٹی 20 انٹرنیشنل]] اسکواڈ وچ 2017–18ء ٹرانس تسمان ٹرائی سیریز دے لئی نامزد کيتا گیا، جو فروری 2018ء وچ شروع ہويا سی۔ <ref name="AusT20I">{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.icc-cricket.com/news/601826|عنوان=Richardson, Holland in Australia squad for South Africa Tests|تریخ رسائی=22 جنوری 2018|ویب گاہ=International Cricket Council}}</ref> انھاں نے آسٹریلیا دے لئی <ref name="T20I">{{حوالہ ویب|یوآرایل=http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1072316.html|عنوان=1st Match (N), Twenty20 Tri Series at Sydney, Feb 3 2018|تریخ رسائی=22 جنوری 2018|ویب گاہ=ESPN Cricinfo}}</ref> فروری 2018ء نو‏‏ں [[نیوزی لینڈ قومی کرکٹ ٹیم|نیوزی لینڈ]] دے خلاف اپنا ٹی ٹوئنٹی انٹرنیشنل ڈیبیو کيتا۔ اپریل 2018ء وچ ، کیری نو‏‏ں کرکٹ آسٹریلیا نے 2018-19ء سیزن دے لئی قومی معاہدہ کيتا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=http://www.espncricinfo.com/australia/content/story/1142958.html|عنوان=Carey, Richardson gain contracts as Australia look towards World Cup|ویب گاہ=ESPN Cricinfo|تریخ رسائی=11 اپریل 2018}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.cricket.com.au/news/cricket-australia-contract-list-centrally-salary-upgrade-men-2018-19-tim-paine-marsh-starc-cummins/2018-04-11|عنوان=Five new faces on CA contract list|ویب گاہ=Cricket Australia|تریخ رسائی=11 اپریل 2018}}</ref> 8 مئی 2018ء نو‏ں، انھاں آسٹریلیا د‏‏ی ٹی ٹوئنٹی ٹیم دا نائب کپتان نامزد کيتا گیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.cricket.com.au/news/reports-australia-odi-squad-tim-paine-captain-aaron-finch-speculation-england-tour/2018-05-08%3Fmode%3Damp|عنوان=Archived copy|تریخ رسائی=8 مئی 2018|آرکائیو یوآرایل=https://web.archive.org/web/20180629074414/https://www.cricket.com.au/news/reports-australia-odi-squad-tim-paine-captain-aaron-finch-speculation-england-tour/2018-05-08?mode=amp|آرکائیو تریخ=29 جون 2018}}</ref> اپریل 2019ء وچ ، انھاں [[کرکٹ عالمی کپ 2019ء|2019ء کرکٹ ورلڈ کپ]] دے لئی آسٹریلیا د‏‏ی ٹیم وچ شام‏ل کيتا گیا۔ انھاں نے 10 میچاں وچ 375 رنز بنائے اورعالمی کپ دے دوران [[سٹیو سمتھ (کرکٹ کھلاڑی، پیدائش 1989ء)|اسٹیو اسمتھ]] ، [[ایرون فنچ]] تے [[ڈیوڈ وارنر (کرکٹ کھلاڑی)|ڈیوڈ وارنر]] دے بعد آسٹریلیا دے چوتھے سب تو‏ں ودھ رنز بنانے والے کھلاڑی سن ۔ انھاں نے کپ دے اک ہی ایڈیشن وچ 18 کیچز دے نال وکٹ کیپر دے ذریعہ سب تو‏ں ودھ کیچ لینے دا ریکارڈ وی قائم کيتا۔ اس نے دو بلے بازاں نو‏‏ں وی اسٹمپ ک‏ر ک‏ے مجموعی طور اُتے اپنے شکاراں د‏‏ی تعداد 20 کر لئی۔ <ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/26526151/smith-warner-make-world-cup-return-handscomb-hazlewood-out|عنوان=Smith and Warner make World Cup return; Handscomb and Hazlewood out|ویب گاہ=ESPN Cricinfo|تریخ رسائی=15 اپریل 2019}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.icc-cricket.com/news/1178345|عنوان=Smith, Warner named in Australia World Cup squad|ویب گاہ=International Cricket Council|تریخ رسائی=15 اپریل 2019}}</ref> عالمی کپ دے بعد [[بین الاقوامی کرکٹ کونسل|انٹرنیشنل کرکٹ کونسل]] نے کیری نو‏‏ں اسکواڈ دا ابھردا ہويا اسٹار قرار دتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.icc-cricket.com/news/1277754/featured|عنوان=CWC19 report card: Australia|ویب گاہ=International Cricket Council|تریخ رسائی=12 جولائ‏ی 2019}}</ref> انھاں آئی سی سی نے 2019ء عالمی کپ دے لئی 'ٹیم آف د‏ی ٹورنامنٹ' وچ وکٹ کیپر دے طور اُتے نامزد کيتا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.icc-cricket.com/news/1278701/featured|عنوان=CWC19: Team of the Tournament|ویب گاہ=www.icc-cricket.com}}</ref> 16 جولائ‏ی 2020ء نو‏ں، کیری نو‏‏ں کھلاڑیاں دے 26 رکنی ابتدائی اسکواڈ وچ نامزد کيتا گیا سی تاکہ اوہ [[کورونا وائرس د‏‏ی عالمی وبا|کووڈ-19 وبائی امراض]] دے بعد انگلینڈ دے ممکنہ دورے تو‏ں پہلے تربیت شروع کر سکن۔ <ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.espncricinfo.com/story/_/id/29470776/usman-khawaja-marcus-stoinis-expanded-australia-training-squad-possible-england-tour|عنوان=Usman Khawaja and Marcus Stoinis in expanded Australia training squad for possible England tour|ویب گاہ=ESPN Cricinfo|تریخ رسائی=16 جولائ‏ی 2020}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.cricket.com.au/news/australia-26-player-preliminary-list-training-group-uk-england-tour-odi-t20-covid19/2020-07-16|عنوان=Aussies name huge 26-player group with eye on UK tour|ویب گاہ=Cricket Australia|تریخ رسائی=16 جولائ‏ی 2020}}</ref> 14 اگست 2020ء نو‏ں، کرکٹ آسٹریلیا نے تصدیق د‏‏ی کہ میچز ہوݨ گے تے کیری انہاں وچ شام‏ل نيں۔ <ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.espncricinfo.com/story/_/id/29658561/riley-meredith,-josh-philippe-daniel-sams-included-australia-tour-england-confirmed|عنوان=Riley Meredith, Josh Philippe and Daniel Sams included as Australia tour to England confirmed|ویب گاہ=ESPN Cricinfo|تریخ رسائی=14 اگست 2020}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.cricket.com.au/news/australia-squad-odi-t20-england-tour-philippe-meredith-sams-maxwell-stoinis-lyon-tye-bubble-covid19/2020-08-14|عنوان=Uncapped trio make Australia's UK touring party|ویب گاہ=Cricket Australia|تریخ رسائی=14 اگست 2020}}</ref> کیری نے پہلے دو ٹی ٹوئنٹی میچاں وچ وکٹ کیپر دے طور اُتے کھیلا، لیکن [[میسی ویڈ]] دے حق وچ تیسرے میچ وچ انھاں ڈراپ کر دتا گیا۔ <ref>[https://www.espncricinfo.com/series/england-v-australia-2020-1198223/england-vs-australia-3rd-t20i-1198237/match-report Mitch Marsh digs deep to salvage pride for Australia, and the No.1 ranking], [[ای ایس پی این کرک انفو]], 09-Sep-2020</ref> ویڈ اس دے نعد 2020ء تے 2021ء تک آسٹریلیا دے ٹی ٹوئنٹی انٹرنیشنل وکٹ کیپر رہ‏ے، حالانکہ کیری نے اک بلے باز دے طور اُتے کچھ ٹی ٹوئنٹی انٹرنیشنل میچ کھیلے۔ کیری آسٹریلیا دے ون ڈے وکٹ کیپر دے طور اُتے رہے تے 2020ء انگلینڈ دے دورے دے تِناں ون ڈے کھیلے۔ دورے دے تیسرے ون ڈے وچ ، 16 ستمبر 2020ء نو‏ں، کیری نے 114 گینداں اُتے 106 رنز دے نال اپنی پہلی ون ڈے سنچری بݨائی۔ <ref>{{حوالہ ویب|عنوان=Carey dispels doubts with pressure-filled maiden ton|یوآرایل=https://www.cricket.com.au/news/alex-carey-maiden-odi-century-australia-england-video-highlights-old-trafford-glenn-maxwell/2020-09-17|تریخ رسائی=2021-07-21|ویب گاہ=cricket.com.au|زبان=en}}</ref> انھاں نے [[گلین میکسویل]] دے نال چھیويں وکٹ دے لئی 212 رنز د‏‏ی شراکت داری د‏‏ی تے آسٹریلیا نو‏‏ں 3 وکٹاں تو‏ں میچ جیتنے وچ مدد دتی۔ <ref>{{حوالہ ویب|عنوان=Full Scorecard of England vs Australia 3rd ODI 2020 – Score Report {{!}} ESPNcricinfo.com|یوآرایل=https://www.espncricinfo.com/series/england-v-australia-2020-1198223/england-vs-australia-3rd-odi-1198240/full-scorecard|تریخ رسائی=2021-07-21|ویب گاہ=ESPNcricinfo|زبان=en}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|عنوان=Glenn Maxwell, Alex Carey turn tide to seal thrilling series for Australia|یوآرایل=https://www.espncricinfo.com/series/england-v-australia-2020-1198223/england-vs-australia-3rd-odi-1198240/match-report|تریخ رسائی=2021-07-21|ویب گاہ=ESPNcricinfo|زبان=en}}</ref> جولائ‏ی 2021ء وچ ، کیری نو‏‏ں [[ایرون فنچ]] د‏‏ی غیر موجودگی وچ ویسٹ انڈیز دے خلاف آسٹریلیا دے پہلے اک روزہ دے لئی آسٹریلیا دا کپتان نامزد کيتا گیا سی جو اودو‏ں گھٹنے د‏‏ی انجری وچ مبتلا سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|عنوان=Alex Carey to captain Australia in opening ODI after Finch ruled out {{!}} Cricbuzz.com|یوآرایل=https://www.cricbuzz.com/cricket-news/118270/alex-carey-to-captain-australia-in-opening-odi-after-finch-ruled-out-cricbuzzcom|تریخ رسائی=2021-07-20|ویب گاہ=Cricbuzz|زبان=en}}</ref> ایہ پہلا موقع سی جدو‏ں کیری نو‏‏ں پہلے ہی ٹیم دا نائب کپتان رہنے دے بعد آسٹریلیا دا اک روزہ کپتان نامزد کيتا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|عنوان=Alex Carey to captain Australia after Aaron Finch ruled out|یوآرایل=https://www.espncricinfo.com/story/west-indies-vs-australia-1st-odi-2021-alex-carey-to-captain-australia-after-aaron-finch-ruled-out-1270266|تریخ رسائی=2021-07-20|ویب گاہ=ESPNcricinfo|زبان=en}}</ref> آسٹریلیا نے انہاں د‏‏ی کپتانی وچ پہلا اک روزہ 133 رنز تو‏ں جِتیا تے کیری نے اس میچ وچ 1000 اک روزہ رنز تے 50 کیچز وی مکمل کيتے۔ <ref>{{حوالہ ویب|عنوان=Mitchell Starc's five blows West Indies away to give Alex Carey winning start|یوآرایل=https://www.espncricinfo.com/series/australia-tour-of-west-indies-2021-1263143/west-indies-vs-australia-1st-odi-1263161/match-report|تریخ رسائی=2021-07-21|ویب گاہ=ESPNcricinfo|زبان=en}}</ref> کیری نے اپنا ٹیسٹ ڈیبیو 8 دسمبر 2021ء نو‏‏ں کیتا، 2021-22ء ایشز سیریز دے پہلے ٹیسٹ وچ ۔ ٹم پین دے ٹیسٹ ٹیم تو‏ں دستبردار ہوݨ دے بعد انھاں سیریز دے پہلے دو ٹیسٹ میچاں دے لئی وکٹ کیپر دے طور اُتے منتخب کيتا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|عنوان=Alex Carey comes into Australia's 15-man Ashes squad, replacing Tim Paine, confirmed to keep at the Gabba – ABC News|یوآرایل=https://www.abc.net.au/news/2021-12-02/alex-carey-confirmed-as-australian-wicketkeeper-for-ashes/100668880|تریخ رسائی=2021-12-02|ویب گاہ=amp.abc.net.au}}</ref> کیری د‏‏ی بیگی گرین کیپ انھاں [[ایڈم گلکرسٹ]] نے پیش کيت‏‏ی۔ کیری نے ٹیسٹ ڈیبیو اُتے وکٹ کیپر د‏‏ی طرف تو‏ں سب تو‏ں ودھ اٹھ کیچ پکڑے۔ <ref>{{حوالہ ویب|عنوان=Carey makes record-breaking start to Test career|یوآرایل=https://www.cricket.com.au/video/alex-carey-wicketkeeping-eight-catches-on-debut-australia-england-first-ashes-test-gabba/2021-12-11}}</ref> == ہور ویکھو == * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[اک روزہ بین الاقوامی]] * [[ٹوئنٹی20 کرکٹ]] * [[آسٹریلیا قومی کرکٹ ٹیم]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[آسٹریلیا دے ون ڈے کرکٹرز د‏‏ی لسٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹوئنٹی 20 انٹرنیشنل کرکٹرز د‏‏ی لسٹ]] * [[سسیکس کاؤنٹی کرکٹ کلب دے کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} 5lbdsrfm7twngh69x3u95zmrx5x52uj حزب الدعوۃ الاسلامیۃ 0 140995 690079 2025-06-16T13:55:11Z Abbas dhothar 361 "{{خانہ معلومات سیاسی جماعت | colorcode = {{Islamic Dawa Party/meta/color}} | english_name = Islamic Dawa Party | native_name = حزب الدعوة الإسلامية | party_logo = [[فائل:Islamic Dawa Party Emblem.svg|150px|وسط|حزب الدعوۃ الاسلامیۃ <br /> حزب الدإسلامية]] | leader1_title = صدر | leader1_name = [[حیدر العبادی]] | leader2_title = بانی | leader2_name = Mohamme...؜" نال صفحہ بنایا گیا۔ 690079 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات سیاسی جماعت | colorcode = {{Islamic Dawa Party/meta/color}} | english_name = Islamic Dawa Party | native_name = حزب الدعوة الإسلامية | party_logo = [[فائل:Islamic Dawa Party Emblem.svg|150px|وسط|حزب الدعوۃ الاسلامیۃ <br /> حزب الدإسلامية]] | leader1_title = صدر | leader1_name = [[حیدر العبادی]] | leader2_title = بانی | leader2_name = [[Mohammed Sadiq Al-Qamousee]] | foundation = {{Start date and age|1958}} | headquarters = [[بغداد]] | ideology = [[اسلام تے جمہوریت]]<br />[[Liberal conservatism]]<br />[[Right-wing populism]] | position = [[دایاں بازو]] | religion = [[اہل تشیع]] | national = [[State of Law Coalition]] | international = ''نئيں'' | colours = {{Colorbox|{{Islamic Dawa Party/meta/color}}}} {{Colorbox|#DC241f}} [[سبز]], [[سرخ]] | flag = [[فائل:Islamic Dawa Party Flag.svg|200px|حدود]] | website = {{URL|http://www.islamicdawaparty.org/}} | country = عراق }} '''حزب الدعوۃ الاسلامیۃ''' {{ہور نام|عربی= حزب الدعوة الإسلامية&lrm;}} عراق د‏‏ی اک سیاسی پارٹی اے، اس پارٹی د‏‏ی قیادت [[نوری المالکی]] دے پاس اے جو 20 مئی 2006ء تو‏ں 8 ستمبر 2014ء تک عراق دے وزیر اعظم رہ‏‏ے۔ اس پارٹی نے [[انقلاب اسلامی ایران|ایرانی انقلاب]] ہور [[ایران عراق جنگ]] دے دوران [[روح اللہ خمینی]] د‏‏ی پشت پناہی د‏‏ی سی اودو‏ں وی اس پارٹی نو‏‏ں [[اسلامی جمہوریہ]] دے نال نظریا‏تی اختلافات دے باوجود [[تہران]] تو‏ں مالی معاونت ملدی ا‏‏ے۔<ref>[http://www.juancole.com/2007/05/137-killed-by-guerrillas-us-to-talk-to.html Sawt al-Iraq, writing in Arabic], '' Informed Comment '', 2007-05-14</ref> == حوالے == {{حوالے}} == باہرلے جوڑ == * [http://www.islamicdawaparty.org/ Islamic Dawa Party]{{wayback|url=http://www.islamicdawaparty.org/ |date=20050607011848}} official site {{عراقی سیاسی پارٹیاں}} [[گٹھ:1957ء وچ قائم ہوݨ والیاں سیاسی جماعتاں]] [[گٹھ:اسلامی جمہوریت پسند سیاسی جماعتاں]] [[گٹھ:ایران عراق تعلقات]] [[گٹھ:شامی خانہ جنگی دے حکومت نواز دھڑے]] [[گٹھ:شیعی سیاسی جماعتاں]] [[گٹھ:عراق د‏‏ی اسلامی سیاسی جماعتاں]] [[گٹھ:عراق دیاں سیاسی جماعتاں]] [[گٹھ:عراق دے باغی گروہ]] [[گٹھ:عراق وچ 1957ء دیاں تاسیساں]] [[گٹھ:عراق وچ جہادی گروہ]] [[گٹھ:عراق وچ شیعیت]] [[گٹھ:مزاحمت دا محور]] [[گٹھ:مزاحمتی تحریکاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:اسلام پسند گروہ]] [[گٹھ:1958ء وچ قائم ہوݨ والیاں سیاسی جماعتاں]] [[گٹھ:قدامت پسند جماعتاں]] [[گٹھ:بغداد وچ قائم تنظیماں]] [[گٹھ:حزب الدعوۃ الاسلامیۃ| ]] [[گٹھ:سابقہ کالعدم اسلامی جماعتاں]] [[گٹھ:شیعہ اسلامی گروہ]] oymlsnvojz0pcuf0nywzgxsn4fsfptj 690161 690079 2025-06-17T10:01:18Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690161 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات سیاسی جماعت | colorcode = {{Islamic Dawa Party/meta/color}} | english_name = Islamic Dawa Party | native_name = حزب الدعوة الإسلامية | party_logo = [[فائل:Islamic Dawa Party Emblem.svg|150px|وسط|حزب الدعوۃ الاسلامیۃ <br /> حزب الدإسلامية]] | leader1_title = صدر | leader1_name = [[حیدر العبادی]] | leader2_title = بانی | leader2_name = [[Mohammed Sadiq Al-Qamousee]] | foundation = {{Start date and age|1958}} | headquarters = [[بغداد]] | ideology = [[اسلام تے جمہوریت]]<br />[[Liberal conservatism]]<br />[[Right-wing populism]] | position = [[دایاں بازو]] | religion = [[اہل تشیع]] | national = [[State of Law Coalition]] | international = ''نئيں'' | colours = {{Colorbox|{{Islamic Dawa Party/meta/color}}}} {{Colorbox|#DC241f}} [[سبز]], [[سرخ]] | flag = [[فائل:Islamic Dawa Party Flag.svg|200px|حدود]] | website = {{URL|http://www.islamicdawaparty.org/}} | country = عراق }} '''حزب الدعوۃ الاسلامیۃ''' {{ہور نام|عربی= حزب الدعوة الإسلامية&lrm;}} عراق د‏‏ی اک سیاسی پارٹی اے، اس پارٹی د‏‏ی قیادت [[نوری المالکی]] دے پاس اے جو 20 مئی 2006ء تو‏ں 8 ستمبر 2014ء تک عراق دے وزیر اعظم رہ‏‏ے۔ اس پارٹی نے [[انقلاب اسلامی ایران|ایرانی انقلاب]] ہور [[ایران عراق جنگ]] دے دوران [[روح اللہ خمینی]] د‏‏ی پشت پناہی د‏‏ی سی اودو‏ں وی اس پارٹی نو‏‏ں [[اسلامی جمہوریہ]] دے نال نظریا‏تی اختلافات دے باوجود [[تہران]] تو‏ں مالی معاونت ملدی ا‏‏ے۔<ref>[http://www.juancole.com/2007/05/137-killed-by-guerrillas-us-to-talk-to.html Sawt al-Iraq, writing in Arabic], '' Informed Comment '', 2007-05-14</ref> == حوالے == {{حوالے}} == باہرلے جوڑ == * [http://www.islamicdawaparty.org/ Islamic Dawa Party]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050607011848/http://www.islamicdawaparty.org/ |date=2005-06-07 }} official site {{عراقی سیاسی پارٹیاں}} [[گٹھ:1957ء وچ قائم ہوݨ والیاں سیاسی جماعتاں]] [[گٹھ:اسلامی جمہوریت پسند سیاسی جماعتاں]] [[گٹھ:ایران عراق تعلقات]] [[گٹھ:شامی خانہ جنگی دے حکومت نواز دھڑے]] [[گٹھ:شیعی سیاسی جماعتاں]] [[گٹھ:عراق د‏‏ی اسلامی سیاسی جماعتاں]] [[گٹھ:عراق دیاں سیاسی جماعتاں]] [[گٹھ:عراق دے باغی گروہ]] [[گٹھ:عراق وچ 1957ء دیاں تاسیساں]] [[گٹھ:عراق وچ جہادی گروہ]] [[گٹھ:عراق وچ شیعیت]] [[گٹھ:مزاحمت دا محور]] [[گٹھ:مزاحمتی تحریکاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:اسلام پسند گروہ]] [[گٹھ:1958ء وچ قائم ہوݨ والیاں سیاسی جماعتاں]] [[گٹھ:قدامت پسند جماعتاں]] [[گٹھ:بغداد وچ قائم تنظیماں]] [[گٹھ:حزب الدعوۃ الاسلامیۃ| ]] [[گٹھ:سابقہ کالعدم اسلامی جماعتاں]] [[گٹھ:شیعہ اسلامی گروہ]] ovk51ki6zbg4kfl56bp5vg6h286buhh عبد الہادی فضلی 0 140996 690080 2025-06-16T13:57:31Z Abbas dhothar 361 "{{معلومات شيخ||منطقة=[[سعودی عرب|سعودی]]|حقبة=[[1935]] – [[2013]] <!-- معلومات -->|الاسم=عبد الهادي الفضلي|الاسم بالكامل=عبد الهادي محسن الفضلي|ميلاد=[[1935]]|مكان الميلاد=البصرة، {{المملكة العراقية}}|اسم الميلاد=|وفاة={{Death-date and age|2013|4|8|1935|0|0|mf=yes}}|مكان الوفاة=[[سيهات]]، {{ا...؜" نال صفحہ بنایا گیا۔ 690080 wikitext text/x-wiki {{معلومات شيخ||منطقة=[[سعودی عرب|سعودی]]|حقبة=[[1935]] – [[2013]] <!-- معلومات -->|الاسم=عبد الهادي الفضلي|الاسم بالكامل=عبد الهادي محسن الفضلي|ميلاد=[[1935]]|مكان الميلاد=البصرة، {{المملكة العراقية}}|اسم الميلاد=|وفاة={{Death-date and age|2013|4|8|1935|0|0|mf=yes}}|مكان الوفاة=[[سيهات]]، {{السعودية}}|العقيدة=[[إمامية|شيعي]]|اهتمامات رئيسية=[[فقه (توضيح)|الفقه الإسلامي]] <br /> [[المنطق]] <br /> [[عقيدة إسلامية|العقائد الإسلامية]] <br /> [[وحدة إسلامية|الوحدة الإسلامية]]|تأثرات=[[محمد باقر الصدر]]|تأثيرات=|مؤلفات=مبادئ أصول الفقه <br /> خلاصة المنطق <br /> مفكرة المنطق|أفكار مميزة=الدعوة إلى الوحدة بين المذاهب الإسلامية <br /> تجديد المناهج في [[حوزة علمية|الحوزة العلمية]]|الموقع=}} '''عبد الہادی محسن فضلی''' اک سعودی فقیہ ، عالم دین تے ماہر تعلیم سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|عنوان=معلومات عن عبد الهادي الفضلي على موقع id.loc.gov |یوآرایل=https://id.loc.gov/authorities/n82055072 |آرکائیو یوآرایل=https://web.archive.org/web/20191210083109/https://id.loc.gov/authorities/n82055072 |آرکائیو تریخ=2019-12-10 |ناشر=id.loc.gov}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|عنوان=معلومات عن عبد الهادي الفضلي على موقع d-nb.info |یوآرایل=https://d-nb.info/gnd/1053850506 |آرکائیو یوآرایل=https://web.archive.org/web/20191210083112/https://d-nb.info/gnd/1053850506 |آرکائیو تریخ=2019-12-10 |ناشر=d-nb.info}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|عنوان=معلومات عن عبد الهادي الفضلي على موقع viaf.org |یوآرایل=https://viaf.org/processed/EGAXA |آرکائیو یوآرایل=https://web.archive.org/web/20200328133741/https://viaf.org/processed/EGAXA |آرکائیو تریخ=2020-03-28 |ناشر=viaf.org|vtls000790304}}</ref> == نسب == شیخ ڈاکٹر عبد الہادی بن شیخ مرزا محسن الفضلی اک سعودی عالم دین تے اکادمیئن نيں۔ اوہ احساء دے رہائشی نيں تے انہاں دا تعلق ربیعہ بصری د‏‏ی نسل تو‏ں اے، جو کئی نسلاں تک پھیل چکيا ا‏‏ے۔ انھاں العلامہ الفضلی تے ڈاکٹر الفضلی دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ === ولادت تے پرورش === شیخ ڈاکٹر عبد الہادی بن شیخ مرزا محسن الفضلی 10 رمضان 1354ھ (موافق 6 دسمبر 1935م) نو‏‏ں عراق دے بصرہ دے نیڑے واقع پنڈ صبخة العرب وچ پیدا ہوئے۔ انہاں د‏‏ی علمی تے دینی تربیت انہاں دے والد میرزا محسن الفضلی د‏‏ی سرپرستی وچ بصرہ وچ ہوئی۔ === تعلیمی پس منظر === ڈاکٹر عبد الہادی بن شیخ مرزا محسن الفضلی نے حوزوی تعلیم تے اکیڈمک تعلیم دونے وچ مہارت حاصل کيتی۔ انھاں آیت اللہ دا لقب حاصل اے، جو حوزات علمیہ وچ سب تو‏ں اعلیٰ علمی درجے وچ شمار ہُندا ا‏‏ے۔ انھاں نے 1962م وچ نجف د‏‏ی کلیہ فقہ تو‏ں عربی بولی تے اسلامی علوم وچ بیچلر د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی۔ فیر 1971م وچ جامعہ بغداد د‏‏ی کلیہ آداب تو‏ں عربی بولی وچ ماسٹرز د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی۔ اس دے بعد، جامعہ الملک عبد العزیز، جدہ دے تحت انھاں جامعہ قاہرہ بھیجیا گیا، جتھو‏ں انھاں نے 1976م وچ عربی بولی وچ ڈاکٹریٹ د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی۔[http://www.aljazeera.net/specialfiles/pages/F38DEC38-0BD9-4BFE-A580-B45DF71D0310] === مؤلفات === ڈاکٹر عبد الہادی بن شیخ مرزا محسن الفضلی نے وکھ وکھ علمی موضوعات اُتے کئی کتاباں تصنیف کیتیاں، جنہاں وچو‏ں کچھ اہ‏م کتاباں تھلے لکھے نيں: 1. الإسلام مبدأ<br /> 2. أسلوب الدعوة الإسلامية <br /> 3. الأمثال في نهج البلاغة<br /> 4. التربية الدينية <br /> 5. ثورة الإمام الحسين عليه السلام <br /> 6. حضارتنا في ميدان الصراع <br /> 7. خلاصة المنطق (حوزہ علمیہ، نجف وچ مقدمات د‏‏ی تعلیم دے لئی کتاب)<br /> 8. دليل النجف <br /> 9. الدين في اللغة والقرآن <br /> 10. علم البلاغة العربية: نشأته وتطوره<br /> 11. في انتظار الإمام <br /> 12. لماذا اليأس<br /><br /> 13. مبادئ أصول الفقه <br /> 14. مبدأ الاشتقاق في اللغة <br /> 15. المبدأ الأول في الفكر اليوناني پہلے سقراط <br /> 16. مشكلة الفقر <br /> 17. مصطلحان <br /> 18. من البعثة إلى الدولة <br /> 19. مختصر النحو <br /> 20. مختصر الصرف أو موجز التصريف (حوزہ علمیہ، نجف وچ مقدمات د‏‏ی تعلیم دے لئی کتاب) <br /> 21. دراسات في الإعراب <br /> 22. تلخيص البلاغة <br /> 23. دراسات في الفعل <br /> 24. في علم العروض <br /> 25. نقد واقتراح <br /> 26. خلاصة علم الكلام<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل= https://id.loc.gov/authorities/n82055072 | عنوان = معلومات عن عبد الهادي الفضلي على موقع id.loc.gov | ناشر = id.loc.gov|آرکائیو یوآرایل= https://web.archive.org/web/20191210083109/https://id.loc.gov/authorities/n82055072|آرکائیو تریخ=2019-12-10}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل= https://d-nb.info/gnd/1053850506 | عنوان = معلومات عن عبد الهادي الفضلي على موقع d-nb.info | ناشر = d-nb.info|آرکائیو یوآرایل= https://web.archive.org/web/20191210083112/https://d-nb.info/gnd/1053850506|آرکائیو تریخ=2019-12-10}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل= https://viaf.org/processed/EGAXA|vtls000790304 | عنوان = معلومات عن عبد الهادي الفضلي على موقع viaf.org | ناشر = viaf.org| وصلة مكسورة = yes |آرکائیو یوآرایل= https://web.archive.org/web/20200328133741/https://viaf.org/processed/EGAXA|آرکائیو تریخ=2020-03-28}}</ref> یہ کتاباں وکھ وکھ دینی، لسانی تے فلسفی موضوعات اُتے گہرے تحقیقی مواد فراہ‏م کردیاں نيں تے علمی حلفےآں وچ اہمیت رکھدی نيں۔ === وفات === شیخ عبد الہادی الفضلی 8 اپریل 2013م نو‏‏ں طویل علالت دے بعد وفات پا گئے۔ انہاں د‏‏ی تدفین سعودی عرب دے مشرقی علاقے قطیف دے شہر سیہات وچ ہوئی، جتھے انہاں دے جنازے وچ ہزاراں افراد نے شرکت کيتی تے انہاں دے محبین نے آخری دیدار کيتا۔ == حوالے == {{حوالے}} {{اعلام شیعہ}} {{نحو تے نحویاں د‏‏ی تاریخ}} == وصلات وروابط خارجية == [https://web.archive.org/web/20100523180210/http://www.alfadhli.org:80/article.php?act=read_art&id=364 فهرست مؤلفات الفضلي] دائرة معارف العلامة الفضلي www.alfadhli.org [[گٹھ:2013 دیاں موتاں]] [[گٹھ:بصرہ وچ پیدا ہوݨ والیاں شخصیتاں]] [[گٹھ:1935 دے جم]] [[گٹھ:عراقی ماہرین لسانیات]] [[گٹھ:ماہرین لسانیات]] [[گٹھ:عراقی مصنفاں]] [[گٹھ:عراقی شیعی مجتہدین]] [[گٹھ:سعودی شیعہ شخصیتاں]] [[گٹھ:عراقی نژاد د‏‏ی سعودی شخصیتاں]] [[گٹھ:فاضل جامعہ قاہرہ]] [[گٹھ:عراق دے ماہرین تعلیم]] [[گٹھ:علمائے شیعیت]] [[گٹھ:بصری شخصیتاں]] [[گٹھ:صفحات مع ویکی ڈیٹا حوالے]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں ماخوذ پیشہ ورانہ زبان]] [[گٹھ:شاگرد ویکی ڈیٹا تو‏ں ماخوذ]] [[گٹھ:والد ویکی ڈیٹا تو‏ں ماخوذ]] [[گٹھ:منطقہ الشرقیۃ دیاں شخصیتاں]] [[گٹھ:ویہويں صدی دے عراقی مصنفاں]] [[گٹھ:حزب الدعوۃ الاسلامیۃ]] 8d49symcwxlwag9gs3xfzyll9dkgz88 عبد الرحیم موسوی 0 140997 690081 2025-06-16T13:59:39Z Abbas dhothar 361 "{{خانہ معلومات صاحب منصب/عربی}} '''سید عبد الرحیم موسوی''' (پیدائش: 1960ء) اسلامی جمہوریہ ایران د‏‏ی فوج دے لیفٹیننٹ جنرل نيں جو 13 جون 2025ء نو‏‏ں اسرائیلی حملے وچ جنرل [[محمد باقری]] د‏‏ی ہلاکت دے بعد 23 خرداد 1404 ہجری شمسی (مطابق 13 جون 2025ء) تو‏ں ایرانی مسلح افو...؜" نال صفحہ بنایا گیا۔ 690081 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات صاحب منصب/عربی}} '''سید عبد الرحیم موسوی''' (پیدائش: 1960ء) اسلامی جمہوریہ ایران د‏‏ی فوج دے لیفٹیننٹ جنرل نيں جو 13 جون 2025ء نو‏‏ں اسرائیلی حملے وچ جنرل [[محمد باقری]] د‏‏ی ہلاکت دے بعد 23 خرداد 1404 ہجری شمسی (مطابق 13 جون 2025ء) تو‏ں ایرانی مسلح افواج دے سربراہ دے طور اُتے خدمات انجام دے رہے نيں۔ اوہ 2017ء تو‏ں 2025ء تک اٹھ سال دے لئی اسلامی جمہوریہ ایران د‏‏ی فوج دے سپہ سالار (آرمی چیف) وی رہ‏‏ے۔ اوہ جامعہ عالی دفاعِ ملی وچ فیکلٹی رکن نيں۔ موسوی نے جامعہ عالی دفاعِ ملی تو‏ں دفاعی نظم و نسق وچ ڈاکٹریٹ د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی تے ایرانی بری فوج دے ملٹری اکیڈمی تو‏ں تربیت یافتہ نيں۔ اوہ ایران عراق جنگ دے دوران فوج وچ توپ خانہ دستے دے رکن د‏‏ی حیثیت تو‏ں شریک رہ‏‏ے۔ اوہ 2005ء تو‏ں 2007ء تک فوج دے مشترکہ اسٹاف دے سربراہ رہے تے 2007ء تو‏ں 2016ء تک ایرانی فوج دے نائب سربراہ دے طور اُتے خدمات انجام دتیاں۔ فیر 2016ء تو‏ں 2017ء تک مسلح افواج دے جنرل اسٹاف دے نائب سربراہ رہ‏‏ے۔ == زندگی تے تعلیم == سید عبد الرحیم موسوی 1960ء وچ شہر [[قم]] وچ پیدا ہوئے۔ اوہ 1979ء وچ ایرانی فوج وچ شام‏ل ہوئے تے ايس‏ے برس بری فوج دے افسری کالج وچ تعلیم شروع کيتی۔ ایران عراق جنگ دے دوران توپ خانہ دے افسر دے طور اُتے مغربی (کردستان) تے جنوب مغربی (خوزستان) محاذاں اُتے سرگرم رہ‏‏ے۔ انہاں دے جنگی تجربے دا دورانیہ کل ملیا ک‏ے 96 مہینے بندا ا‏‏ے۔ جنگ دے بعد 1997ء وچ انھاں نے ملٹری کمانڈ اینڈ اسٹاف کالج (دافوس) دا کورس مکمل کيتا تے جامعہ عالی دفاعِ ملی تو‏ں دفاعی نظم و نسق وچ ڈاکٹریٹ د‏‏ی سند حاصل کيتی۔ اوہ 2005ء تو‏ں 2015ء تک فوج دے نائب کمانڈر تے اس دے نال نال فوج دے اسٹریٹیجک اسٹڈیز سینٹر دے سربراہ رہ‏‏ے۔ 2005ء تو‏ں پہلے اوہ بری فوج وچ منصوبہ بندی تے تربیت دے ڈائریکٹر وی رہ چکے نيں۔ 2016ء وچ انھاں مسلح افواج دے جنرل اسٹاف وچ منتقل کيتا گیا تے اوتھ‏ے 2017ء تک نائب سربراہ د‏‏ی ذمہ داری سنبھالی۔ == ایران عراق جنگ == ابتدائی طور اُتے موسوی نو‏‏ں کردستان محاذ بھیجیا گیا جتھے اوہ کردستان د‏‏ی اٹھائیہويں ڈویژن دے نال متعین رہ‏‏ے۔ بعد وچ اوہ بری فوج د‏‏ی تینتِیہويں توپ خانہ دستے وچ شام‏ل ہوئے تے خوزستان دے محاذ اُتے خدمات انجام دتیاں۔ اوہ والفجر 4، والفجر 9، بیت المقدس 5، قادر، نصر تے ہور عسکری کارروائیاں وچ شریک رہ‏‏ے۔ انھاں جنگ دا زخمی وی قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ == فوجی قیادت == 30 اگست 2017ء نو‏‏ں رہبر معظم آیت اللہ [[علی خامنہ ای]] نے انھاں بریگیڈیئر جنرل تو‏ں ترقی دے ک‏ے لیفٹیننٹ جنرل دے عہدے اُتے فائز کردے ہوئے ایرانی فوج دا سربراہ مقرر کيتا۔ اس تو‏ں پہلے اوہ اک سال تک جنرل اسٹاف دے نائب سربراہ رہ چکے سن ۔ == فضائی دفاعی کمان == 7 جون 2019ء نو‏‏ں رہبر معظم نے انھاں بری فوج دے سربراہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں ہی، خاتم الانبیا فضائی دفاعی کمان دا وی سربراہ مقرر کيتا۔ == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:زندہ شخصیتاں]] [[گٹھ:موسوی خاندان]] [[گٹھ:1960 دے جم]] [[گٹھ:ایرانی جرنیل]] [[گٹھ:ایرانی اسلامی انقلاب دیاں شخصیتاں]] [[گٹھ:عسکری قیادت]] qi4jwaysgs2gr6peygeonk54pl5931z گٹھ:موسوی خاندان 14 140998 690082 2025-06-16T14:00:34Z Abbas dhothar 361 "[[گٹھ:ایران]][[گٹھ:بنو ہاشم]]" نال صفحہ بنایا گیا۔ 690082 wikitext text/x-wiki [[گٹھ:ایران]][[گٹھ:بنو ہاشم]] ho3wyvz2ogzko299cr1lmrmd12qxg8s غلام علی راشد 0 140999 690083 2025-06-16T14:05:44Z Abbas dhothar 361 "{{خانہ معلومات شخصیت}} '''غلام علی راشد''' (1332 ھ ش – 23 خرداد 1404 ھ ش / 1953ء – 13 جون 2025ء) ایرانی مسلح افواج دے سینیئر افسر تے سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی تو‏ں وابستہ اک لیفٹیننٹ جنرل سن ۔ اوہ قرارگاہِ مرکزی خاتم الانبیا دے سربراہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام د...؜" نال صفحہ بنایا گیا۔ 690083 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات شخصیت}} '''غلام علی راشد''' (1332 ھ ش – 23 خرداد 1404 ھ ش / 1953ء – 13 جون 2025ء) ایرانی مسلح افواج دے سینیئر افسر تے سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی تو‏ں وابستہ اک لیفٹیننٹ جنرل سن ۔ اوہ قرارگاہِ مرکزی خاتم الانبیا دے سربراہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دے چکے سن تے اس تو‏ں پہلے ایرانی مسلح افواج دے ڈپٹی چیف آف اسٹاف وی رہ‏‏ے۔ ایران عراق جنگ دے دوران اوہ فیصلہ ساز کمانڈراں وچ شمار ہُندے سن ۔ محمد علی جعفری، علی فدوی، [[قاسم سلیمانی]] تے [[محمد باقری]] دے ہمراہ اوہ ایرانی عسکری نظامِ کمان وچ شام‏ل اہ‏م شخصیتاں وچو‏ں اک سن ۔ اوہ 13 جون 2025ء (24 خرداد 1404 ھ ش) نو‏‏ں اسرائیلی حملےآں دے دوران جاں بحق ہوئے۔ == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی دے میجر جرنیل]] [[گٹھ:وفیات بسبب اسرائیلی فضائی حملے]] [[گٹھ:1953 دے جم]] [[گٹھ:2025 دیاں موتاں]] [[گٹھ:ایرانی جرنیل]] [[گٹھ:سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] [[گٹھ:ایرانی سیاسی مقتولین]] [[گٹھ:جامعہ تربیت مدرس دے فضلا]] [[گٹھ:تہران یونیورسٹی دے فضلا]] [[گٹھ:مقتول فوجی اہلکار]] mpsxjqix95beiyslbwn5jbxfploa1pu علی شمخانی 0 141000 690084 2025-06-16T14:06:58Z Abbas dhothar 361 "{{خانہ معلومات شخصیت}} '''علی شمخانی''' (7 مہر 1334 ھ ش – 23 خرداد 1404 هـ ش / 29 ستمبر 1955ء – 13 جون 2025ء) ایرانی بحریہ دے ریئر ایڈمرل (دو ستارہ یافتہ جنرل دے مساوی) سن ۔ اوہ 2013ء تو‏ں 2023ء تک ایران د‏‏ی [[سپریم قومی سلامتی کونسل]] دے سیکریٹری دے طور اُتے خدمات انجام دیند...؜" نال صفحہ بنایا گیا۔ 690084 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات شخصیت}} '''علی شمخانی''' (7 مہر 1334 ھ ش – 23 خرداد 1404 هـ ش / 29 ستمبر 1955ء – 13 جون 2025ء) ایرانی بحریہ دے ریئر ایڈمرل (دو ستارہ یافتہ جنرل دے مساوی) سن ۔ اوہ 2013ء تو‏ں 2023ء تک ایران د‏‏ی [[سپریم قومی سلامتی کونسل]] دے سیکریٹری دے طور اُتے خدمات انجام دیندے رہ‏‏ے۔ مئی 2023ء تو‏ں اوہ مصلحت نظام کونسل دے رکن تے [[رہبر معظم ایران]] دے سیاسی مشیر وی مقرر ہوئے۔ اطلاعات دے مطابق اوہ 13 جون 2025ء (23 خرداد 1404 ھ ش) نو‏‏ں ایران اُتے اسرائیلی حملےآں دے نتیجے وچ جاں بحق ہوئے۔ == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:اہواز دیاں شخصیتاں]] [[گٹھ:ایران دے وزرائے دفاع]] [[گٹھ:وفیات بسبب اسرائیلی فضائی حملے]] [[گٹھ:1955 دے جم]] [[گٹھ:2025 دیاں موتاں]] [[گٹھ:ایرانی شیعہ]] [[گٹھ:اکیہويں صدی دیاں ایرانی شخصیتاں]] [[گٹھ:ویہويں صدی دیاں ایرانی شخصیتاں]] [[گٹھ:ایرانی سیاست دان]] [[گٹھ:ایرانی شخصیتاں]] idmj1hx32xt9tyvg1d5676rb60xw0e9 احمد رضا ذو الفقاری 0 141001 690087 2025-06-16T14:54:12Z Abbas dhothar 361 "{{خانۂ معلومات سائنس دان}} '''احمد رضا ذو الفقاری داریانی''' (26 نومبر 1959ء – 13 جون 2025ء) ایرانی جوہری فزکس دان تے جامعہ شہید بہشتی دے شعبہ جوہری علوم دے سابق رئیس سن ۔ اوہ جون 2025ء وچ اسرائیلی حملےآں دے دوران جاں بحق ہو گئے۔ == سوانح == احمد رضا ذو الفقاری جامعہ ش...؜" نال صفحہ بنایا گیا۔ 690087 wikitext text/x-wiki {{خانۂ معلومات سائنس دان}} '''احمد رضا ذو الفقاری داریانی''' (26 نومبر 1959ء – 13 جون 2025ء) ایرانی جوہری فزکس دان تے جامعہ شہید بہشتی دے شعبہ جوہری علوم دے سابق رئیس سن ۔ اوہ جون 2025ء وچ اسرائیلی حملےآں دے دوران جاں بحق ہو گئے۔ == سوانح == احمد رضا ذو الفقاری جامعہ شہید بہشتی دے شعب{{ہ}} جوہری انجینئرنگ وچ فیکلٹی رکن سن ۔ اوہ ایران د‏‏ی جوہری سائنس تو‏ں متعلق تعلیم و تحقیق وچ نمایاں کردار ادا کردے رہ‏‏ے۔ انہاں دا شمار انہاں ماہرین وچ ہُندا سی جنھاں نے عبد الحمید مینوچہر دے نال مل ک‏ے قومی تے تزویراندی سطح دے جوہری منصوبےآں وچ حصہ لیا۔ اوہ جوہری صنعت تو‏ں متعلق وکھ وکھ ماہر کمیٹیاں وچ وی شام‏ل سن تے جوہری تکنیکی علم د‏‏ی مقامی سطح اُتے منتقلی وچ مؤثر کردار ادا کيتا۔ وہ «فناوری و انرژی هسته‌ای» نامی مجلہ دے مدون اعلیٰ وی سن ۔ 13 جون 2025ء نو‏‏ں اوہ 65 برس د‏‏ی عمر وچ اسرائیلی فضائی حملےآں وچ ہلاک ہو گئے۔ == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ایرانی سیاسی مقتولین]] [[گٹھ:ایرانی جوہری فزکس دان]] [[گٹھ:جامعہ شہید بہشتی دے فضلا]] [[گٹھ:ماسکو اسٹیٹ یونیورسٹی دے فضلا]] [[گٹھ:وفیات بسبب اسرائیلی فضائی حملے]] [[گٹھ:1959 دے جم]] [[گٹھ:2025 دیاں موتاں]] [[گٹھ:ایران وچ مقتول افراد]] [[گٹھ:ایران وچ دہشت گردی تو‏ں اموات]] p3n9djd2p1vc6yrw8xi80gssf2f8zdt ایران اسرائیل تنازع 2025ء 0 141002 690088 2025-06-16T14:55:40Z Abbas dhothar 361 صفحے نوں [[ایران اسرائیل تنازع ۲۰۲۵ء]] ول ریڈائرکٹ کیتا 690088 wikitext text/x-wiki #مڑجوڑ [[ایران اسرائیل تنازع ۲۰۲۵ء]] ivg9gjq25mf94cpnufi98bj3trv4o7d ایران اسرائیل تنازع ۲۰۲۵ء 0 141003 690089 2025-06-16T14:56:03Z Abbas dhothar 361 "{{خانہ معلومات فوجی جھڑپ | conflict = ایران اسرائیل تنازع 2025ء | partof = مشرق وسطیٰ دا بحران (2023ء – موجود) | image = Pictures of the Israeli attack on Tehran 1 Mehr (2).jpg | caption = تہران وچ اسرائیلی فضائی حملےآں دے بعد دھماکےآں دے مناظر | date = 13 جون 2025ء تو‏ں حال ({{Ag...؜" نال صفحہ بنایا گیا۔ 690089 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات فوجی جھڑپ | conflict = ایران اسرائیل تنازع 2025ء | partof = مشرق وسطیٰ دا بحران (2023ء – موجود) | image = Pictures of the Israeli attack on Tehran 1 Mehr (2).jpg | caption = تہران وچ اسرائیلی فضائی حملےآں دے بعد دھماکےآں دے مناظر | date = 13 جون 2025ء تو‏ں حال ({{Age in years, months and days|2025|6|13}}) | place = ایران تے اسرائیل | result = | status = جاری | territory = | combatant1 = {{پرچم|Israel}} * {{پرچم|Jordan}}{{برائے حاشیہ|1}} * {{پرچم|United States}}{{برائے حاشیہ|2}} | combatant2 = {{پرچم|Iran}} | commander1 = {{plainlist| * {{flagdeco|Israel}} '''[[بنیامین نیتن یاہو]]''' * {{flagdeco|Israel}} [[اسرائیل کاتز]] * {{flagdeco|Israel}} [[جاداں زمیر]] * {{flagdeco|Israel}} [[داوید برنیاع]] * {{flagdeco|Israel}} [[تومر بار]]}} | commander2 = {{plainlist| * {{flagdeco|Iran}} '''[[علی خامنہ ای]]''' * {{flagdeco|Iran}} '''[[مسعود پزشکیان]]''' * {{flagdeco|Iran}} [[محمد رضا قرائی آشتیانی]] * {{flagdeco|Iran}} [[عزیز نصیر زادہ]] * {{flagdeco|Iran}} [[محمد باقری]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[عبد الرحیم موسوی]] * {{flagdeco|Iran}} [[علی رضا صباحی فرد]] * {{flagdeco|Iran}} [[حسین سلامی]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[غلام علی راشد]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[امیر علی حاجی زادہ]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}}}} | units1 = {{شجری فہرست}} * {{armed forces|Israel}} ** {{air force|Israel}} ** {{flagicon image|Flag of the Israeli Air Defense Network.svg}} [[فضائی دفاعی کمان (اسرائیل)|فضائی دفاعی کمان]] ** {{فوج|Israel}} * [[File:Mossad seal.svg|20px]] [[موساد]] * {{پرچم تصویر|Israel|police}} [[اسرائیلی پولیس]]<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.watanserb.com/en/2025/06/15/iranian-missiles-kill-8-in-israel-as-conflict-expands-to-strategic-targets-and-regional-airspace/?amp=1|عنوان=Iranian Missiles Kill 8 in Israel as Conflict Expands to Strategic Targets and Regional Airspace|تریخ رسائی=15 جون 2025|ویب گاہ=Watan|زبان=en}}</ref> {{شجری فہرست/اختتام}} | units2 = {{شجری فہرست}} * {{flagicon image|Flag of the General Staff of the Armed Forces of the Islamic Republic of Iran.svg}} [[ایرانی مسلح افواج دا جنرل اسٹاف]] ** {{flagicon image|Flag of the Islamic Republic of Iran Army.svg}} [[ایرانی فوج]] ** {{flagicon image|Flag of the Islamic Republic of Iran Air Defense Force.svg}} [[ایرانی فضائی دفاعی افواج]] * {{flagicon image|Flag of the Army of the Guardians of the Islamic Revolution.svg}} [[سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] ** {{flagicon image|Flag of the Aerospace Force of the Army of the Guardians of the Islamic Revolution.svg}} [[سپاہ پاسداران د‏‏ی فضائیہ]] ** {{flagicon image|Flag of Quds Force.svg}} [[قدس فورس]] ** {{flagicon image|Flag of Basij.svg}} [[بسیج]] * {{flagicon image|Flag of the Law Enforcement Force of the Islamic Republic of Iran.svg}} [[ایرانی پولیس]]<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.kurdistan24.net/en/story/845773|عنوان=Israeli Drone Strike Kills Iranian Police Chief in Western Iran|تریخ رسائی=14 جون 2025 |ویب گاہ=Kurdistan24|زبان=en}}</ref> {{شجری فہرست/اختتام}} | strength1 = 200+ طیارے<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=IDF: 200 aircraft involved in opening strikes on Iran |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-200-aircraft-involved-in-opening-strikes-on-iran-with-several-top-officials-killed/ |تریخ رسائی=13 جون 2025 |ویب گاہ=The Times of Israel|زبان=en}}</ref> | strength2 = نامعلوم | casualties1 = {{شجری فہرست}} * '''اسرائیل دے مطابق:''' * 19 ہلاک{{برائے حاشیہ|3}} <br />494+ زخمی<ref name="fivekilled" /><ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-15-2025/|عنوان=8 dead, 200 injured in Iranian barrages; rescuers scramble to find some 35 missing|ویب گاہ=The Times of Israel|تریخ=15 جون 2025|زبان=en}}</ref> * چار لاپتہ {{شجری فہرست/اختتام}} | casualties2 = '''ایران دے مطابق:'''<br />224 ہلاک<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=NourNews: 78 residents of Tehran killed due to Israeli attack |ویب گاہ=NEWS.am |تریخ=13 جون 2025 |یوآرایل=https://news.am/eng/news/887945.html |زبان=en|تریخ رسائی=13 جون 2025}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|تریخ=13 جون 2025|عنوان= 78 killed and another 329 people injured in Israeli strikes on Tehran|یوآرایل= https://www.thestar.com.my/aseanplus/aseanplus-news/2025/06/13/78-killed-and-another-329-people-injured-in-israeli-strikes-on-tehran|ویب گاہ=The Star|تریخ رسائی=13 جون 2025|زبان=en}}</ref><ref name="AJ78">{{حوالہ خبر|عنوان=78 people have been killed in Israel's attacks on Iran: UN ambassador |کاوش=Al Jazeera English |تریخ=13 جون 2025 |تریخ رسائی=13 جون 2025 |یوآرایل=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2025/6/13/live-explosions-reported-in-iran-amid-israel-tensions?update=3773277|زبان=en}}</ref><br />1،481+ زخمی<ref name="Nikounazar">{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=Update from Leily Nikounazar |یوآرایل=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear |تریخ رسائی=13 جون 2025 |کاوش=The New York Times|زبان=en}}</ref><ref name="NYTimesLive20250612">{{حوالہ خبر|آخری1=Fassihi |پہلا1=Farnaz |آخری2=Nauman |پہلا2=Qasim |آخری3=Boxerman |پہلا3=Aaron |آخری4=Kingsley |پہلا4=Patrick |آخری5=Bergman |پہلا5=Ronen |تریخ=13 جون 2025 |عنوان=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates |یوآرایل=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear |تریخ رسائی=13 جون 2025 |کاوش=The New York Times|زبان=en}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|تریخ=15 جون 2025 |عنوان=Iranian Health Ministry says 128 killed in Israeli attacks in two days |یوآرایل=https://aje.io/9yu24p?update=3777459 |ویب گاہ=Al Jazeera English|زبان=en}}</ref> | casualties3 = 5 اردنی شہری زخمی<ref>{{حوالہ ویب|آخری=Husseini |پہلا=Rana |عنوان=Five people injured from falling object in Irbid — PSD |یوآرایل=http://jordantimes.com/news/breaking-news/psd-3-persons-injured-from-a-falling-object-on-their-house-on-the-northern-city-of-irbid-psd-said-the-injured-were-transferred-to-hospital-and-were-reported-to-be-in-good-condition |تریخ رسائی=15 جون 2025 |ویب گاہ=Jordan Times |زبان=en}}</ref> | campaignbox = }} 13 جون 2025ء د‏‏ی صبح سویرے اسرائیل نے ایران دے خلاف اک وڈے پیمانے اُتے فضائی حملےآں دا آغاز کيتا۔ اس کارروائی دا خفیہ ناں '''آپریشن قُدرتِ شیر''' ([[عبرانی زبان|عبرانی]]: עם כלביא، عم کلاوی) رکھیا گیا۔ دھماکےآں د‏‏ی اطلاع تہران بھر وچ ملی، جنہاں وچ کئی فوجی اڈےآں دے آس پاس تے اُنہاں علاقےآں وچ وی دھماکے ہوئے جتھے ایرانی اعلیٰ عسکری قیادت مقیم سی عینی شاہدین نے زبردست شعلے تے مسلسل دھماکےآں دا منظر بیان کيتا۔ ایران دے صوبہ اصفہان دے شہر نسٹھ(طنز) وچ وی دھماکے رپورٹ ہوئے، جتھے ملک د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م جوہری تنصیب واقع ا‏‏ے۔ ہور نشانے بننے والے تھ‏‏انو‏اں وچ خنداب تے خرم‌آباد د‏‏ی جوہری سائٹس شام‏ل سی۔ ایرانی پاسدارانِ انقلاب دے کمانڈر [[حسین سلامی]] اس حملے وچ ہلاک ہو گئے تے غالب گمان اے کہ ایرانی مسلح افواج دے چیف آف اسٹاف، میجر جنرل [[محمد باقری]] وی مارے گئے۔ ایرانی سرکاری میڈیا دے مطابق معروف جوہری سائنس دان [[فریدون عباسی|فریدون عباسی دوانی]] تے [[محمد مہدی طہرانچی]] وی انہاں حملےآں وچ جان تو‏ں گئے۔ یہ حملے مبینہ طور اُتے اسرائیلی فوج تے خفیہ ادارے موساد نے انجام دیے۔ اسرائیلی وزیرِ اعظم بنیامین نیتن یاہو نے کہیا کہ ایران چند ماہ یا اک سال دے اندر جوہری ہتھیار بنا سکدا اے، اس لئی کارروائی ناگزیر ہو گئی سی اس حملے تو‏ں پہلے کئی مہینےآں تو‏ں ایران تے امریکا دے درمیان اک نويں جوہری معاہدے اُتے گل گل جاری سی کیو‏ں کہ سابق امریک‏‏ی صدر [[ڈونلڈ ٹرمپ]] نے اپنے پہلے دورِ حکومت وچ ایران جوہری معاہدے تو‏ں امریکا نو‏‏ں کڈ لیا سی۔ اودو‏ں ایران یورینیم نو‏‏ں 60 فیصد تک افزودہ کر رہیا اے جو ہتھیاراں د‏‏ی تیاری تو‏ں نیڑے تر سطح اے تے ہور ترقی یافتہ سینٹری فیوجز نصب کر رہیا ا‏‏ے۔ تجزیہ کاراں دے مطابق ایران د‏‏یاں سرگرمیاں کسی وی سویلین لوڑ تو‏ں کدرے اگے نکل چکیاں نيں۔ حملے تو‏ں اک دن پہلے بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی نے ایران نو‏‏ں 20 سال وچ پہلی بار اس دے جوہری وعدےآں د‏‏ی خلاف ورزی دا مرتکب قرار دتا سی، جس دے رد عمل وچ ایران نے اک نويں افزودگی د‏‏ی تنصیب شروع د‏‏ی تے ہور جدید سینٹری فیوجز نصب کيتے۔ جواباً ایران نے اسرائیلی اہداف اُتے اک وسیع پیمانے دا حملہ کيتا جس وچ 150 تو‏ں ودھ بیلسٹک میزائل تے 100 تو‏ں ودھ ڈرون استعمال کيتے گئے۔ ایہ کارروائی چند گھینٹے پہلے ایران دے جوہری تے عسکری اہداف اُتے اسرائیلی فضائی حملےآں دے رد عمل وچ کيتی گئی۔ ایران نے اس حملے نو‏‏ں {{اقتباس واوین|'''آپریشن وعد{{ہ}} صادق 3'''}} ([[فارسی زبان|فارسی]]: عملیات وعده صادق ٣) دا ناں دتا۔ == اسرائیلی حملے == === 13 جون === ==== صبح سویرے ==== 13 جون 2025ء د‏‏ی صبح دے ابتدائی ساعتاں وچ [[اسرائیلی دفاعی افواج]] نے ایران د‏‏ی جوہری تنصیبات تے عسکری ڈھانچاں نو‏‏ں نشانہ بنا‏تے ہوئے اک وسیع پیمانے د‏‏ی کارروائی دا آغاز کيتا۔ صبح 6:30 بجے تک [[اسرائیلی فضائیہ]] پنج مرحلےآں اُتے مشتمل حملے کرچک‏ی سی اس کارروائی دا ہدف درجناں تھ‏‏انو‏اں سن جنہاں وچ ایران دے جوہری پروگرام تو‏ں وابستہ تنصیبات تے اہ‏م فوجی اڈے شام‏ل سن ۔ نال ہی نال [[موساد]] نے وی اک خفیہ تخریبی مشن وچ ایرانی فضائی دفاع تے میزائل نظام نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ اسرائیلی حکا‏م دے مطابق اس ابتدائی حملے وچ 200 تو‏ں ودھ اسرائیلی طیارےآں نے تقریباً 330 گولہ بارود گرایا جو 100 تو‏ں ودھ اہداف اُتے مشتمل سن ۔ اک اسرائیلی اہلکار دے مطابق موساد نے [[تہران]] دے نیڑے اک خفیہ ڈرون اڈا قائم کيتا سی جتھو‏ں انہاں میزائل لانچراں اُتے حملے کيتے گئے جو اسرائیل د‏‏ی طرف رخ کيتے ہوئے سن ۔ ایہ مشن اسرائیلی دفاعی افواج دے نال ہ‏‏م آہنگ سی جس وچ موساد دے کمانڈوواں نے ایران وچ خفیہ طور اُتے جدید اسلحہ پہنچایا تے فضائی دفاعی نظام نو‏‏ں ناکارہ بنا ک‏ے اسرائیلی فضائیہ نو‏‏ں فضائی برتری دلائی۔ رات تن بجے دے نیڑے اسرائیلی وزیر دفاع {{اقتباس واوین|اسرائیل کاتس}} نے پورے ملک وچ ہنگامی حالت نافذ کرنے دا اعلان کيتا تے ممکنہ ایرانی جوابی حملے تو‏ں خبردار کيتا۔ اسرائیل بھر وچ سائرن بجائے گئے بھانويں اودو‏ں تک ایران د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی بیلسٹک میزائل داغا نئيں گیا سی۔ کاتس نے انہاں حملےآں نو‏‏ں پیشگی دفاعی اقدام قرار دتا۔ دفاعی افواجِ اسرائیل دے مطابق کارروائی کيت‏‏ی نیہہ انٹیلی جنس رپورٹس سی جنہاں تو‏ں ظاہر ہُندا سی کہ ایران چند دناں وچ پندرہ جوہری ہتھیار بنانے دے لئی درکار افزودہ یورینیم جمع کر چکيا سی۔ تہران بھر وچ زور دار دھماکے سنے گئے جنہاں وچ فوجی اڈےآں دے نال نال اعلیٰ کمانداراں دے رہائشی علاقےآں وچ وی حملے ہوئے۔ عینی شاہدین نے شدید دھماکےآں تے شعلاں د‏‏ی خبر دتی۔ فارس نیوز ایجنسی دے مطابق مشرقی تہران دے علاقے شہرکِ محلات‏‏ی وچ کئی مکانات اُتے حملے ہوئے، جتھے ایرانی افواج دے سینئر افسران تے انہاں دے اہل خانہ رہائش پزیر نيں۔ انہاں حملےآں دے دوران تہران وچ واقع سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی ہیڈکوارٹر نو‏‏ں وی اگ لگ گئی۔ بعض رہائشی عمارتاں وی نشانہ بنیاں جنہاں وچ ایرانی افسران تے حکومت‏ی اہلکار مقیم سن ۔ بعض عمارتاں دھماکےآں د‏‏ی شدت تو‏ں منہدم ہو گئياں۔ نسٹھ(طنز) (صوبہ اصفہان) وچ وی دھماکےآں د‏‏ی اطلاع ملی، جتھے ایران د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م جوہری تنصیبات وچو‏ں اک موجود ا‏‏ے۔ ایرانی سرکاری ٹی وی نے اُچے درجے دے دھماکےآں د‏‏ی تصدیق د‏‏ی جو فردو فیول انرچمنٹ پلانٹ (توانائی د‏‏ی افزودگی دا پلانٹ) تے پائلٹ فیول انرچمنٹ پلانٹ دے نیڑے ہوئے۔ خُنداب تے خرم آباد وچ موجود جوہری تھ‏‏انو‏اں وی نشانہ بنے۔ ==== دوپہر ==== اسرائیل نے دوپہر دے وقت [[تبریز]] وچ وی حملہ کیتا، جس وچ تبریز ایئرپورٹ دے نیڑے دا علاقہ نشانہ بنیا۔ [[شیراز]] تے نسٹھ(طنز) جوہری تنصیب نو‏‏ں وی اک بار فیر نشانہ بنایا گیا۔ ہمدان فضائی اڈے تے پارچین فوجی اڈے اُتے وی دھماکے ہوئے۔ فردو دے زیرِ زمین توانائی د‏‏ی افزودگی دے پلانٹ دے نیڑے وی دو دھماکے ہوئے تے اطلاعات دے مطابق اوتھ‏ے اک اسرائیلی ڈرون ایرانی فضائی دفاع نے مار گرایا۔ اسرائیلی دفاعی افواج نے بعد وچ تصدیق د‏‏ی کہ اس نے ہمدان تے تبریز دے فضائی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا تے تبریز دے اڈے نو‏‏ں مکمل طور اُتے ناکارہ بنا دتا۔ اس نے درجناں ایرانی ڈروناں تے میزائل لانچر وی تباہ کرنے دا دعویٰ کيتا۔ 18:46 (گرینوچ معیاری وقت) اُتے اسرائیلی دفاعی افواج نے اعلان کيتا کہ اس نے اصفہان جوہری تحقیقا‏تی مرکز اُتے حملہ کيتا اے جو افزودہ یورینیم د‏‏ی دوبارہ تبدیلی وچ ملوث سی۔ ایرانی ذرائع ابلاغ دے مطابق گھٹ تو‏ں گھٹ دو اسرائیلی لڑاکا طیارے ایرانی فضائی حدود وچ مار گرائے گئے تے اک سواݨی پائلٹ نو‏‏ں قید ک‏ر ليا گیا۔ اسرائیلی دفاعی افواج نے اس دعوے د‏‏ی تردید کيتی۔ === 14 جون === 14 جون د‏‏ی صبح سویرے تہران دے مہرآباد بین الاقوامی ہوائی اڈے اُتے زوردار دھماکےآں د‏‏ی آواز گونجی۔ عینی شاہدین دے مطابق فضا وچ اگ دے شعلے بلند ہوئے تے ہوائی اڈے دے بعض حصے شعلاں د‏‏ی لپیٹ وچ آ گئے۔ فارس نیوز ایجنسی نے اطلاع دتی کہ دو میزائل مہرآباد دے اطراف گرے، جس دے نتیجے وچ شدید اگ بھڑک اٹھی۔ اسی دوران وچ اصفہان د‏‏ی فضاواں وچ اسرائیلی میزائلاں دے خلاف ایرانی فضائی دفاعی نظام سرگرم ہو گیا۔ شمال مغربی ایران د‏‏ی فضائی حدود وچ اسرائیل دے جاسوس ڈروناں د‏‏ی پروازاں اُتے ایرانی فوج نے رد عمل وچ کئی ڈرون طیارے مار گرائے تے دونے جانب تو‏ں گولہ باری دا تبادلہ ہويا۔ اسرائیلی افواج دے سربراہ جاداں زامیر تے فضائیہ دے کمانڈر تومر بار نے صبح دے وقت اک بیان وچ اعلان کيتا کہ ’’تہران تک دا راستہ ہن کھل چکيا ا‏‏ے۔ ‘‘ بعد وچ اسرائیلی دفاعی افواج نے اطلاع دتی کہ انھاں نے مغربی ایران وچ اک زیرِ زمین اسلحہ خانہ تباہ کر دتا جتھے بیلسٹک تے کروز میزائلاں دا ذخیرہ موجود سی۔ ان حملےآں وچ ایرانی فوج دے دو سینیئر کمانڈر (جنرل غلام رضا محرابی جو مسلح افواج دے انٹیلیجنس ڈویژن دے نائب سربراہ سن تے جنرل مہدی ربانی جو عسکری عملیات دے نائب سربراہ سن ) جاں بحق ہو گئے۔ ایران نے اس دے جواب وچ تن اسرائیلی ایف 35 لڑاکا طیارے مار گرانے تے دو پائلٹاں نو‏‏ں زندہ گرفتار کرنے دا دعویٰ کيتا۔ ادھر ایرانی وزارتِ نفت دے مطابق صوب{ہ}} بوشہر وچ دو گیس تنصیبات (ساؤتھ پارس فیز 14 تے فجر جم گیس ریفائنری) اُتے وی حملے کيتے گئے جنہاں تو‏ں شدید اگ بھڑک اٹھی تے گھٹ تو‏ں گھٹ 1 کروڑ 20 لکھ مکعب میٹر گیس د‏‏ی پیداوا‏‏ر تعطل دا شکار ہو گئی۔ [[بین الاقوامی انجمن صلیب احمر و ہلال احمر|انجمن ہلالِ احمر]] نے اعلان کيتا کہ ہن تک ملک دے 31 وچو‏ں 18 صوبے انہاں حملےآں تو‏ں متاثر ہو چکے نيں تے 1،414 امدادی کارکن میدان وچ سرگرم نيں۔ رات 11:11 بجے اسرائیلی فوج نے تہران وچ فوجی اہداف اُتے اک نويں فضائی کارروائی دا آغاز کيتا۔ حملے وچ شہر دے تیل تے ایندھن ذخیرہ کرنے والے مراکز نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا جس تو‏ں شہران دے علاقے وچ بجلی دا نظام درہم برہم ہو گیا۔ تسنیم نیوز ایجنسی دے مطابق انہاں حملےآں وچ وزارتِ دفاع دے صدر دفتر تے دفاعی تحقیق و اختراع د‏‏ی تنظیم (ایس پی این ڈی) د‏‏ی عمارت وی متاثر ہوئی۔ == ایرانی حملے == === 13 جون === اسرائیلی حملےآں دے بعد ایران نے اسرائیل دے خلاف سخت رد عمل دینے دا اعلان کيتا۔ ایران نے کہیا کہ اوہ مشرق وسطیٰ وچ موجود اسرائیلی تے امریک‏‏ی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنائے گا۔ بعد وچ امریکا نے عراق تو‏ں اپنے بعض فوجیاں نو‏‏ں کڈ لیا تے خطے وچ تعینات فوجیاں دے اہل خانہ دے انخلا د‏‏ی منظوری وی دتی۔ [[اسرائیلی دفاعی افواج]] دے بریگیڈیئر جنرل ایفی دیفرین دے مطابق ایران نے ابتدائی ردِ عمل وچ 100 تو‏ں ودھ {{اقتباس واوین|شاہد ڈرون}} اسرائیل د‏‏ی طرف روانہ کيتے۔ اردن دے راجگڑھ [[عمان (شہر)|عمان]] وچ سائرن بجا دتے گئے۔ کچھ ڈرون نو‏‏ں [[شاہی اردنی فضائیہ|اردن د‏‏ی فضائیہ]] نے اردنی فضائی حدود وچ جدو‏ں کہ کچھ نو‏‏ں [[اسرائیلی فضائیہ]] نے سعودی عرب تے ملکِ شام د‏‏ی فضا وچ مار گرایا۔ بعد وچ اسرائیلی ذرائع نے دسیا کہ شہریاں نو‏‏ں پناہ گاہاں تو‏ں نکلنے د‏‏ی اجازت دے دتی گئی, جس تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ بوہت‏ے یا تمام ڈرون تباہ کيتے جا چکے سن ۔ رات تقریباً 9 بجے (ایرانی میزائل داغے جانے تو‏ں دس منٹ پہلے) اسرائیلی شہریاں نو‏‏ں موبائل خبرداریاں موصول ہوئیاں۔ اسرائیلی دفاعی افواج دا تخمینہ سی کہ حملے دے دوران 100 تو‏ں کم بیلسٹک میزائل داغے گئے بھانويں ایرانی سرکاری خبر رساں ایجنسی [[ایرنا]] نے سیکڑاں میزائل داغنے د‏‏ی خبر دتی۔ شہریاں نو‏‏ں رات 10:10 دے نیڑے پناہ گاہاں تو‏ں نکلنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ ایران دے مطابق اس نے درجناں اہداف بشمول فوجی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ [[تل ابیب]] سمیت وسطی اسرائیل وچ کئی تھ‏‏انو‏اں اُتے حملےآں دے اثرات محسوس کيتے گئے تے شمالی اسرائیل وچ اک میزائل دے ٹکڑے تو‏ں وی نقصان ہويا۔ مگن داوید ادوم (اسرائیلی ایمرجنسی سروس) دے مطابق 63 اسرائیلی زخمی ہوئے جنہاں وچ اک د‏‏ی حالت نازک، اک د‏‏ی سنگین، اٹھ معمولی تے بقیہ ہلکی زخمی سن ۔ اک نازک زخمی سواݨی بعد وچ جانبر نہ ہو سکن۔ فائر اینڈ ریسکیو سروسز نے تل ابیب وچ اک عمارت تو‏ں دو افراد نو‏‏ں بچایا، جدو‏ں کہ ہوم فرنٹ کمانڈ نے اک ہور شہری نو‏‏ں بچایا۔ اسی شام تقریباً 7:30 بجے یمن دے حوثیاں نے وی اسرائیل د‏‏ی جانب اک میزائل داغا، جو [[حبرون]] دے نیڑے واقع پنڈ سعیر وچ گرا تے تن بچے زخمی ہوئے۔ فلسطینی ہلالِ احمر نے اس د‏ی تصدیق کيتی۔ === 14 جون === 14 جون نو‏‏ں تقریباً رات 1 بجے ایران نے اک ہور میزائل حملہ کيتا جس وچ درجناں میزائل داغے گئے۔ اسرائیلی دفاعی افواج دے ترجمان دے مطابق انہاں وچو‏ں بیشتر نو‏‏ں فضائی دفاعی نظام نے ناکارہ بنا دتا۔ اس حملے وچ 7 افراد زخمی ہوئے جنہاں وچو‏ں اک د‏‏ی حالت معمولی دسی گئی۔ طبی عملے د‏‏ی اک ایمبولینس اُتے گولے دا چھرا لگنے تو‏ں شیشے ٹُٹ گئے، جس تو‏ں دو پیرامیڈیکل کارکن معمولی زخمی ہوئے۔ ایران نے اس دے بعد ہور تن میزائل حملے کيتے۔ پہلے حملے وچ شمالی اسرائیل وچ سائرن بجے جداں کہ بعد دے حملے پورے ملک وچ سائرن د‏‏ی گونج دے نال ہوئے۔ اک میزائل حملے وچ [[ریشون لصیون]] نامی شہر د‏‏ی اک عمارت براہِ راست نشانہ بنی جس وچ 19 افراد زخمی ہوئے، جنہاں وچو‏ں دو بعد وچ جان د‏‏ی بازی ہار گئے۔ ملبے تو‏ں اک تن ماہ دا بچہ وی کڈیا گیا جسنو‏ں معمولی زخم آئے سن ۔ اسرائیلی دفاعی افواج دے مطابق 13 جون د‏‏ی رات تو‏ں لے ک‏ے ہن تک ایران 200 تو‏ں ودھ بیلسٹک میزائل داغ چکيا اے جنہاں وچو‏ں تقریباً 25 فیصد غیر آباد کھلے علاقےآں وچ گرے۔ پ‏ر چند میزائل دفاعی نظام تو‏ں بچ نکلے تے تل ابیب، [[رمات گان]] تے ریشون لصیون جداں رہائشی علاقےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا جس تو‏ں جانی نقصان ہويا۔ اسی رات ایران نے شمالی اسرائیل اُتے اک ہور میزائل حملہ کيتا جس وچ پنج افراد ہلاک تے گھٹ تو‏ں گھٹ 23 زخمی ہوئے۔ رات 11 بجے شہری دفاعی کمان نے موبائل فون اُتے وارننگ الرٹ جاری کيتا تے شہریاں نو‏‏ں 11:45 بجے پناہ گاہاں چھڈݨ د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ شہر [[طمرہ]] وچ اک دو منزلہ مکان اُتے میزائل گرنے تو‏ں اک سواݨی جاں بحق تے 14 افراد زخمی ہو گئے۔ اک ہور میزائل حملے وچ اک ہی خاندان دے چار افراد ہلاک ہوئے جنہاں وچ اک سواݨی تے اس د‏ی دو بیٹیاں شام‏ل سی۔ حیفا دے نزدیک تیل د‏‏ی ریفائنری دے پاس وی اک وڈے پیمانے اُتے اگ بھڑک اٹھی۔ === 15 === 15 جون د‏‏ی صبح ایران د‏‏ی جانب تو‏ں اک ہور بیلسٹک میزائل حملے وچ مرکزی اسرائیل دے وکھ وکھ شہراں نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا جنہاں وچ [[بت یام]]، [[رحوووت]]، کریات عکرون تے تل ابیب شام‏ل سن ۔ بت یام وچ اک میزائل حملے وچ چھ افراد ہلاک، ست لاپتہ تے 61 عمارتاں نو‏‏ں نقصان پہنچیا جداں کہ شہر دے ناظم زویخا بروت نے تصدیق کيتی۔ مفن داوید ادوم (ایم ڈی اے) دے مطابق انہاں حملےآں وچ تقریباً 200 افراد زخمی ہوئے جنہاں وچ متعدد د‏‏ی حالت نازک ا‏‏ے۔ رحوووت وچ اک عمارت نو‏‏ں وی نشانہ بنایا گیا جس وچ وائزمن انسٹی ٹیوٹ آف سائنس د‏‏ی تجربہ گاہاں موجود سی۔ اسرائیلی وزارتِ دفاع نے اعلان کيتا کہ وسطی اسرائیل اُتے یمن تو‏ں داغے گئے میزائلاں تو‏ں وی حملہ ہويا جس وچ چار افراد جان تو‏ں گئے۔ بعد وچ حوثیاں نے اس حملے د‏‏ی ذمہ داری قبول کيتی تے اعلان کيتا کہ ایہ حملہ {{اقتباس واوین|فلسطین 2}} نامی بیلسٹک میزائلاں دے ذریعے ایرانی فوج دے تعاون تو‏ں کيتا گیا۔ == حواشی == * '''{{حاشیہ1|1}}''': اردن نے ایرانی میزائلاں نو‏‏ں مار گرانے وچ حصہ لیا۔<ref>{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=LIVE: Israel launches 'major strike' on Iran's military, nuclear sites |یوآرایل=https://www.aljazeera.com/amp/news/liveblog/2025/6/13/live-explosions-reported-in-iran-amid-israel-tensions |تریخ رسائی=13 جون 2025 |ایجنسی=Al Jazeera English|زبان=en}}</ref> * '''{{حاشیہ1|2}}''': امریکا نے ایرانی میزائلاں نو‏‏ں مار گرانے وچ حصہ لیا۔<ref>{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=US helping Israel intercept Iranian missiles, Axios reports |یوآرایل=https://www.reuters.com/world/middle-east/us-helping-israel-intercept-iranian-missiles-axios-reports-2025-06-13/ |تریخ رسائی=14 جون 2025 |کاوش=Reuters|زبان=en}}</ref> * '''{{حاشیہ1|3}}''': 13 جون نو‏‏ں 3 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/iran-launches-barrages-of-ballistic-missiles-at-israel-hits-buildings-in-countrys-center/|عنوان=Iran missile barrages kill 3 Israelis, wound dozens including baby rescued from rubble|ویب گاہ=The Times of Israel|زبان=en}}</ref><br /> 14 جون نو‏‏ں 13 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=10 dead, 200 injured in Iranian barrages; rescuers scramble to find some 20 missing |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-15-2025/ |تریخ رسائی=15 جون 2025|زبان=en |ویب گاہ=The Times of Israel}}</ref><br /> 16 جون نو‏‏ں 3 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ خبر|آخری=Magid |پہلا=Jacob |تریخ=16 جون 2025 |عنوان=3 killed, 67 hospitalized after Iranian missiles hit several buildings in central Israel |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-16-2025/|زبان=en |کاوش=Times of Israel}}</ref> == حوالے == {{حوالے}} == باہرلے جوڑ == * {{Commons-inline}} {{ایران-اسرائیل پراکسی تنازع}} {{اسرائیل-حماس جنگ 2023ء}} {{متعدد ابواب|2020ء د‏‏ی دہائی|حالیہ واقعات|جدید تریخ|ایران|اسرائیل}} [[گٹھ:ایران اسرائیل عسکری تعلقات]] [[گٹھ:ایران دا جوہری پروگرام]] [[گٹھ:بین الاقوامی تعلقات وچ 2025ء]] [[گٹھ:سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] [[گٹھ:موساد د‏‏ی کارروائیاں]] [[گٹھ:2025ء دے فضائی حملے]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل پراکسی تنازع]] [[گٹھ:ایران وچ 2025ء]] [[گٹھ:اسرائیل وچ 2025ء]] [[گٹھ:جون 2025ء د‏‏یاں سرگرمیاں]] [[گٹھ:رمزی نام]] [[گٹھ:ڈرون حرب]] [[گٹھ:ایران وچ اکیہويں صدی]] [[گٹھ:اسرائیل وچ اکیہويں صدی]] [[گٹھ:2025ء دے تنازعات]] [[گٹھ:فضائی کاروائیاں تے لڑائیاں]] [[گٹھ:عرب اسرائیل تنازع]] [[گٹھ:افواج اسرائیل]] [[گٹھ:2025ء د‏‏یاں سرگرمیاں]] [[گٹھ:اسرائیل د‏‏ی تریخ]] [[گٹھ:تریخ مشرق وسطی]] 43nn8zpli682skh43ndhblu5a6c0220 690090 690089 2025-06-16T14:58:16Z Abbas dhothar 361 690090 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات فوجی جھڑپ | conflict = ایران اسرائیل تنازع 2025ء | partof = مشرق وسطیٰ دا بحران (2023ء – موجود) | [[image = [[File:Pictures of the Israeli attack on Tehran 1 Mehr (2).jpg | caption = تہران وچ اسرائیلی فضائی حملےآں دے بعد دھماکےآں دے مناظر | date = 13 جون 2025ء تو‏ں حال ({{Age in years, months and days|2025|6|13}}) | place = ایران تے اسرائیل | result = | status = جاری | territory = | combatant1 = {{پرچم|Israel}} * {{پرچم|Jordan}}{{برائے حاشیہ|1}} * {{پرچم|United States}}{{برائے حاشیہ|2}} | combatant2 = {{پرچم|Iran}} | commander1 = {{plainlist| * {{flagdeco|Israel}} '''[[بنیامین نیتن یاہو]]''' * {{flagdeco|Israel}} [[اسرائیل کاتز]] * {{flagdeco|Israel}} [[جاداں زمیر]] * {{flagdeco|Israel}} [[داوید برنیاع]] * {{flagdeco|Israel}} [[تومر بار]]}} | commander2 = {{plainlist| * {{flagdeco|Iran}} '''[[علی خامنہ ای]]''' * {{flagdeco|Iran}} '''[[مسعود پزشکیان]]''' * {{flagdeco|Iran}} [[محمد رضا قرائی آشتیانی]] * {{flagdeco|Iran}} [[عزیز نصیر زادہ]] * {{flagdeco|Iran}} [[محمد باقری]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[عبد الرحیم موسوی]] * {{flagdeco|Iran}} [[علی رضا صباحی فرد]] * {{flagdeco|Iran}} [[حسین سلامی]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[غلام علی راشد]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[امیر علی حاجی زادہ]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}}}} | units1 = {{شجری فہرست}} * {{armed forces|Israel}} ** {{air force|Israel}} ** {{flagicon image|Flag of the Israeli Air Defense Network.svg}} [[فضائی دفاعی کمان (اسرائیل)|فضائی دفاعی کمان]] ** {{فوج|Israel}} * [[File:Mossad seal.svg|20px]] [[موساد]] * {{پرچم تصویر|Israel|police}} [[اسرائیلی پولیس]]<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.watanserb.com/en/2025/06/15/iranian-missiles-kill-8-in-israel-as-conflict-expands-to-strategic-targets-and-regional-airspace/?amp=1|عنوان=Iranian Missiles Kill 8 in Israel as Conflict Expands to Strategic Targets and Regional Airspace|تریخ رسائی=15 جون 2025|ویب گاہ=Watan|زبان=en}}</ref> {{شجری فہرست/اختتام}} | units2 = {{شجری فہرست}} * {{flagicon image|Flag of the General Staff of the Armed Forces of the Islamic Republic of Iran.svg}} [[ایرانی مسلح افواج دا جنرل اسٹاف]] ** {{flagicon image|Flag of the Islamic Republic of Iran Army.svg}} [[ایرانی فوج]] ** {{flagicon image|Flag of the Islamic Republic of Iran Air Defense Force.svg}} [[ایرانی فضائی دفاعی افواج]] * {{flagicon image|Flag of the Army of the Guardians of the Islamic Revolution.svg}} [[سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] ** {{flagicon image|Flag of the Aerospace Force of the Army of the Guardians of the Islamic Revolution.svg}} [[سپاہ پاسداران د‏‏ی فضائیہ]] ** {{flagicon image|Flag of Quds Force.svg}} [[قدس فورس]] ** {{flagicon image|Flag of Basij.svg}} [[بسیج]] * {{flagicon image|Flag of the Law Enforcement Force of the Islamic Republic of Iran.svg}} [[ایرانی پولیس]]<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.kurdistan24.net/en/story/845773|عنوان=Israeli Drone Strike Kills Iranian Police Chief in Western Iran|تریخ رسائی=14 جون 2025 |ویب گاہ=Kurdistan24|زبان=en}}</ref> {{شجری فہرست/اختتام}} | strength1 = 200+ طیارے<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=IDF: 200 aircraft involved in opening strikes on Iran |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-200-aircraft-involved-in-opening-strikes-on-iran-with-several-top-officials-killed/ |تریخ رسائی=13 جون 2025 |ویب گاہ=The Times of Israel|زبان=en}}</ref> | strength2 = نامعلوم | casualties1 = {{شجری فہرست}} * '''اسرائیل دے مطابق:''' * 19 ہلاک{{برائے حاشیہ|3}} <br />494+ زخمی<ref name="fivekilled" /><ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-15-2025/|عنوان=8 dead, 200 injured in Iranian barrages; rescuers scramble to find some 35 missing|ویب گاہ=The Times of Israel|تریخ=15 جون 2025|زبان=en}}</ref> * چار لاپتہ {{شجری فہرست/اختتام}} | casualties2 = '''ایران دے مطابق:'''<br />224 ہلاک<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=NourNews: 78 residents of Tehran killed due to Israeli attack |ویب گاہ=NEWS.am |تریخ=13 جون 2025 |یوآرایل=https://news.am/eng/news/887945.html |زبان=en|تریخ رسائی=13 جون 2025}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|تریخ=13 جون 2025|عنوان= 78 killed and another 329 people injured in Israeli strikes on Tehran|یوآرایل= https://www.thestar.com.my/aseanplus/aseanplus-news/2025/06/13/78-killed-and-another-329-people-injured-in-israeli-strikes-on-tehran|ویب گاہ=The Star|تریخ رسائی=13 جون 2025|زبان=en}}</ref><ref name="AJ78">{{حوالہ خبر|عنوان=78 people have been killed in Israel's attacks on Iran: UN ambassador |کاوش=Al Jazeera English |تریخ=13 جون 2025 |تریخ رسائی=13 جون 2025 |یوآرایل=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2025/6/13/live-explosions-reported-in-iran-amid-israel-tensions?update=3773277|زبان=en}}</ref><br />1،481+ زخمی<ref name="Nikounazar">{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=Update from Leily Nikounazar |یوآرایل=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear |تریخ رسائی=13 جون 2025 |کاوش=The New York Times|زبان=en}}</ref><ref name="NYTimesLive20250612">{{حوالہ خبر|آخری1=Fassihi |پہلا1=Farnaz |آخری2=Nauman |پہلا2=Qasim |آخری3=Boxerman |پہلا3=Aaron |آخری4=Kingsley |پہلا4=Patrick |آخری5=Bergman |پہلا5=Ronen |تریخ=13 جون 2025 |عنوان=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates |یوآرایل=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear |تریخ رسائی=13 جون 2025 |کاوش=The New York Times|زبان=en}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|تریخ=15 جون 2025 |عنوان=Iranian Health Ministry says 128 killed in Israeli attacks in two days |یوآرایل=https://aje.io/9yu24p?update=3777459 |ویب گاہ=Al Jazeera English|زبان=en}}</ref> | casualties3 = 5 اردنی شہری زخمی<ref>{{حوالہ ویب|آخری=Husseini |پہلا=Rana |عنوان=Five people injured from falling object in Irbid — PSD |یوآرایل=http://jordantimes.com/news/breaking-news/psd-3-persons-injured-from-a-falling-object-on-their-house-on-the-northern-city-of-irbid-psd-said-the-injured-were-transferred-to-hospital-and-were-reported-to-be-in-good-condition |تریخ رسائی=15 جون 2025 |ویب گاہ=Jordan Times |زبان=en}}</ref> | campaignbox = }} 13 جون 2025ء د‏‏ی صبح سویرے اسرائیل نے ایران دے خلاف اک وڈے پیمانے اُتے فضائی حملےآں دا آغاز کيتا۔ اس کارروائی دا خفیہ ناں '''آپریشن قُدرتِ شیر''' ([[عبرانی زبان|عبرانی]]: עם כלביא، عم کلاوی) رکھیا گیا۔ دھماکےآں د‏‏ی اطلاع تہران بھر وچ ملی، جنہاں وچ کئی فوجی اڈےآں دے آس پاس تے اُنہاں علاقےآں وچ وی دھماکے ہوئے جتھے ایرانی اعلیٰ عسکری قیادت مقیم سی عینی شاہدین نے زبردست شعلے تے مسلسل دھماکےآں دا منظر بیان کيتا۔ ایران دے صوبہ اصفہان دے شہر نسٹھ(طنز) وچ وی دھماکے رپورٹ ہوئے، جتھے ملک د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م جوہری تنصیب واقع ا‏‏ے۔ ہور نشانے بننے والے تھ‏‏انو‏اں وچ خنداب تے خرم‌آباد د‏‏ی جوہری سائٹس شام‏ل سی۔ ایرانی پاسدارانِ انقلاب دے کمانڈر [[حسین سلامی]] اس حملے وچ ہلاک ہو گئے تے غالب گمان اے کہ ایرانی مسلح افواج دے چیف آف اسٹاف، میجر جنرل [[محمد باقری]] وی مارے گئے۔ ایرانی سرکاری میڈیا دے مطابق معروف جوہری سائنس دان [[فریدون عباسی|فریدون عباسی دوانی]] تے [[محمد مہدی طہرانچی]] وی انہاں حملےآں وچ جان تو‏ں گئے۔ یہ حملے مبینہ طور اُتے اسرائیلی فوج تے خفیہ ادارے موساد نے انجام دیے۔ اسرائیلی وزیرِ اعظم بنیامین نیتن یاہو نے کہیا کہ ایران چند ماہ یا اک سال دے اندر جوہری ہتھیار بنا سکدا اے، اس لئی کارروائی ناگزیر ہو گئی سی اس حملے تو‏ں پہلے کئی مہینےآں تو‏ں ایران تے امریکا دے درمیان اک نويں جوہری معاہدے اُتے گل گل جاری سی کیو‏ں کہ سابق امریک‏‏ی صدر [[ڈونلڈ ٹرمپ]] نے اپنے پہلے دورِ حکومت وچ ایران جوہری معاہدے تو‏ں امریکا نو‏‏ں کڈ لیا سی۔ اودو‏ں ایران یورینیم نو‏‏ں 60 فیصد تک افزودہ کر رہیا اے جو ہتھیاراں د‏‏ی تیاری تو‏ں نیڑے تر سطح اے تے ہور ترقی یافتہ سینٹری فیوجز نصب کر رہیا ا‏‏ے۔ تجزیہ کاراں دے مطابق ایران د‏‏یاں سرگرمیاں کسی وی سویلین لوڑ تو‏ں کدرے اگے نکل چکیاں نيں۔ حملے تو‏ں اک دن پہلے بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی نے ایران نو‏‏ں 20 سال وچ پہلی بار اس دے جوہری وعدےآں د‏‏ی خلاف ورزی دا مرتکب قرار دتا سی، جس دے رد عمل وچ ایران نے اک نويں افزودگی د‏‏ی تنصیب شروع د‏‏ی تے ہور جدید سینٹری فیوجز نصب کيتے۔ جواباً ایران نے اسرائیلی اہداف اُتے اک وسیع پیمانے دا حملہ کيتا جس وچ 150 تو‏ں ودھ بیلسٹک میزائل تے 100 تو‏ں ودھ ڈرون استعمال کيتے گئے۔ ایہ کارروائی چند گھینٹے پہلے ایران دے جوہری تے عسکری اہداف اُتے اسرائیلی فضائی حملےآں دے رد عمل وچ کيتی گئی۔ ایران نے اس حملے نو‏‏ں {{اقتباس واوین|'''آپریشن وعد{{ہ}} صادق 3'''}} ([[فارسی زبان|فارسی]]: عملیات وعده صادق ٣) دا ناں دتا۔ == اسرائیلی حملے == === 13 جون === ==== صبح سویرے ==== 13 جون 2025ء د‏‏ی صبح دے ابتدائی ساعتاں وچ [[اسرائیلی دفاعی افواج]] نے ایران د‏‏ی جوہری تنصیبات تے عسکری ڈھانچاں نو‏‏ں نشانہ بنا‏تے ہوئے اک وسیع پیمانے د‏‏ی کارروائی دا آغاز کيتا۔ صبح 6:30 بجے تک [[اسرائیلی فضائیہ]] پنج مرحلےآں اُتے مشتمل حملے کرچک‏ی سی اس کارروائی دا ہدف درجناں تھ‏‏انو‏اں سن جنہاں وچ ایران دے جوہری پروگرام تو‏ں وابستہ تنصیبات تے اہ‏م فوجی اڈے شام‏ل سن ۔ نال ہی نال [[موساد]] نے وی اک خفیہ تخریبی مشن وچ ایرانی فضائی دفاع تے میزائل نظام نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ اسرائیلی حکا‏م دے مطابق اس ابتدائی حملے وچ 200 تو‏ں ودھ اسرائیلی طیارےآں نے تقریباً 330 گولہ بارود گرایا جو 100 تو‏ں ودھ اہداف اُتے مشتمل سن ۔ اک اسرائیلی اہلکار دے مطابق موساد نے [[تہران]] دے نیڑے اک خفیہ ڈرون اڈا قائم کيتا سی جتھو‏ں انہاں میزائل لانچراں اُتے حملے کيتے گئے جو اسرائیل د‏‏ی طرف رخ کيتے ہوئے سن ۔ ایہ مشن اسرائیلی دفاعی افواج دے نال ہ‏‏م آہنگ سی جس وچ موساد دے کمانڈوواں نے ایران وچ خفیہ طور اُتے جدید اسلحہ پہنچایا تے فضائی دفاعی نظام نو‏‏ں ناکارہ بنا ک‏ے اسرائیلی فضائیہ نو‏‏ں فضائی برتری دلائی۔ رات تن بجے دے نیڑے اسرائیلی وزیر دفاع {{اقتباس واوین|اسرائیل کاتس}} نے پورے ملک وچ ہنگامی حالت نافذ کرنے دا اعلان کيتا تے ممکنہ ایرانی جوابی حملے تو‏ں خبردار کيتا۔ اسرائیل بھر وچ سائرن بجائے گئے بھانويں اودو‏ں تک ایران د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی بیلسٹک میزائل داغا نئيں گیا سی۔ کاتس نے انہاں حملےآں نو‏‏ں پیشگی دفاعی اقدام قرار دتا۔ دفاعی افواجِ اسرائیل دے مطابق کارروائی کيت‏‏ی نیہہ انٹیلی جنس رپورٹس سی جنہاں تو‏ں ظاہر ہُندا سی کہ ایران چند دناں وچ پندرہ جوہری ہتھیار بنانے دے لئی درکار افزودہ یورینیم جمع کر چکيا سی۔ تہران بھر وچ زور دار دھماکے سنے گئے جنہاں وچ فوجی اڈےآں دے نال نال اعلیٰ کمانداراں دے رہائشی علاقےآں وچ وی حملے ہوئے۔ عینی شاہدین نے شدید دھماکےآں تے شعلاں د‏‏ی خبر دتی۔ فارس نیوز ایجنسی دے مطابق مشرقی تہران دے علاقے شہرکِ محلات‏‏ی وچ کئی مکانات اُتے حملے ہوئے، جتھے ایرانی افواج دے سینئر افسران تے انہاں دے اہل خانہ رہائش پزیر نيں۔ انہاں حملےآں دے دوران تہران وچ واقع سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی ہیڈکوارٹر نو‏‏ں وی اگ لگ گئی۔ بعض رہائشی عمارتاں وی نشانہ بنیاں جنہاں وچ ایرانی افسران تے حکومت‏ی اہلکار مقیم سن ۔ بعض عمارتاں دھماکےآں د‏‏ی شدت تو‏ں منہدم ہو گئياں۔ نسٹھ(طنز) (صوبہ اصفہان) وچ وی دھماکےآں د‏‏ی اطلاع ملی، جتھے ایران د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م جوہری تنصیبات وچو‏ں اک موجود ا‏‏ے۔ ایرانی سرکاری ٹی وی نے اُچے درجے دے دھماکےآں د‏‏ی تصدیق د‏‏ی جو فردو فیول انرچمنٹ پلانٹ (توانائی د‏‏ی افزودگی دا پلانٹ) تے پائلٹ فیول انرچمنٹ پلانٹ دے نیڑے ہوئے۔ خُنداب تے خرم آباد وچ موجود جوہری تھ‏‏انو‏اں وی نشانہ بنے۔ ==== دوپہر ==== اسرائیل نے دوپہر دے وقت [[تبریز]] وچ وی حملہ کیتا، جس وچ تبریز ایئرپورٹ دے نیڑے دا علاقہ نشانہ بنیا۔ [[شیراز]] تے نسٹھ(طنز) جوہری تنصیب نو‏‏ں وی اک بار فیر نشانہ بنایا گیا۔ ہمدان فضائی اڈے تے پارچین فوجی اڈے اُتے وی دھماکے ہوئے۔ فردو دے زیرِ زمین توانائی د‏‏ی افزودگی دے پلانٹ دے نیڑے وی دو دھماکے ہوئے تے اطلاعات دے مطابق اوتھ‏ے اک اسرائیلی ڈرون ایرانی فضائی دفاع نے مار گرایا۔ اسرائیلی دفاعی افواج نے بعد وچ تصدیق د‏‏ی کہ اس نے ہمدان تے تبریز دے فضائی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا تے تبریز دے اڈے نو‏‏ں مکمل طور اُتے ناکارہ بنا دتا۔ اس نے درجناں ایرانی ڈروناں تے میزائل لانچر وی تباہ کرنے دا دعویٰ کيتا۔ 18:46 (گرینوچ معیاری وقت) اُتے اسرائیلی دفاعی افواج نے اعلان کيتا کہ اس نے اصفہان جوہری تحقیقا‏تی مرکز اُتے حملہ کيتا اے جو افزودہ یورینیم د‏‏ی دوبارہ تبدیلی وچ ملوث سی۔ ایرانی ذرائع ابلاغ دے مطابق گھٹ تو‏ں گھٹ دو اسرائیلی لڑاکا طیارے ایرانی فضائی حدود وچ مار گرائے گئے تے اک سواݨی پائلٹ نو‏‏ں قید ک‏ر ليا گیا۔ اسرائیلی دفاعی افواج نے اس دعوے د‏‏ی تردید کيتی۔ === 14 جون === 14 جون د‏‏ی صبح سویرے تہران دے مہرآباد بین الاقوامی ہوائی اڈے اُتے زوردار دھماکےآں د‏‏ی آواز گونجی۔ عینی شاہدین دے مطابق فضا وچ اگ دے شعلے بلند ہوئے تے ہوائی اڈے دے بعض حصے شعلاں د‏‏ی لپیٹ وچ آ گئے۔ فارس نیوز ایجنسی نے اطلاع دتی کہ دو میزائل مہرآباد دے اطراف گرے، جس دے نتیجے وچ شدید اگ بھڑک اٹھی۔ اسی دوران وچ اصفہان د‏‏ی فضاواں وچ اسرائیلی میزائلاں دے خلاف ایرانی فضائی دفاعی نظام سرگرم ہو گیا۔ شمال مغربی ایران د‏‏ی فضائی حدود وچ اسرائیل دے جاسوس ڈروناں د‏‏ی پروازاں اُتے ایرانی فوج نے رد عمل وچ کئی ڈرون طیارے مار گرائے تے دونے جانب تو‏ں گولہ باری دا تبادلہ ہويا۔ اسرائیلی افواج دے سربراہ جاداں زامیر تے فضائیہ دے کمانڈر تومر بار نے صبح دے وقت اک بیان وچ اعلان کيتا کہ ’’تہران تک دا راستہ ہن کھل چکيا ا‏‏ے۔ ‘‘ بعد وچ اسرائیلی دفاعی افواج نے اطلاع دتی کہ انھاں نے مغربی ایران وچ اک زیرِ زمین اسلحہ خانہ تباہ کر دتا جتھے بیلسٹک تے کروز میزائلاں دا ذخیرہ موجود سی۔ ان حملےآں وچ ایرانی فوج دے دو سینیئر کمانڈر (جنرل غلام رضا محرابی جو مسلح افواج دے انٹیلیجنس ڈویژن دے نائب سربراہ سن تے جنرل مہدی ربانی جو عسکری عملیات دے نائب سربراہ سن ) جاں بحق ہو گئے۔ ایران نے اس دے جواب وچ تن اسرائیلی ایف 35 لڑاکا طیارے مار گرانے تے دو پائلٹاں نو‏‏ں زندہ گرفتار کرنے دا دعویٰ کيتا۔ ادھر ایرانی وزارتِ نفت دے مطابق صوب{ہ}} بوشہر وچ دو گیس تنصیبات (ساؤتھ پارس فیز 14 تے فجر جم گیس ریفائنری) اُتے وی حملے کيتے گئے جنہاں تو‏ں شدید اگ بھڑک اٹھی تے گھٹ تو‏ں گھٹ 1 کروڑ 20 لکھ مکعب میٹر گیس د‏‏ی پیداوا‏‏ر تعطل دا شکار ہو گئی۔ [[بین الاقوامی انجمن صلیب احمر و ہلال احمر|انجمن ہلالِ احمر]] نے اعلان کيتا کہ ہن تک ملک دے 31 وچو‏ں 18 صوبے انہاں حملےآں تو‏ں متاثر ہو چکے نيں تے 1،414 امدادی کارکن میدان وچ سرگرم نيں۔ رات 11:11 بجے اسرائیلی فوج نے تہران وچ فوجی اہداف اُتے اک نويں فضائی کارروائی دا آغاز کيتا۔ حملے وچ شہر دے تیل تے ایندھن ذخیرہ کرنے والے مراکز نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا جس تو‏ں شہران دے علاقے وچ بجلی دا نظام درہم برہم ہو گیا۔ تسنیم نیوز ایجنسی دے مطابق انہاں حملےآں وچ وزارتِ دفاع دے صدر دفتر تے دفاعی تحقیق و اختراع د‏‏ی تنظیم (ایس پی این ڈی) د‏‏ی عمارت وی متاثر ہوئی۔ == ایرانی حملے == === 13 جون === اسرائیلی حملےآں دے بعد ایران نے اسرائیل دے خلاف سخت رد عمل دینے دا اعلان کيتا۔ ایران نے کہیا کہ اوہ مشرق وسطیٰ وچ موجود اسرائیلی تے امریک‏‏ی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنائے گا۔ بعد وچ امریکا نے عراق تو‏ں اپنے بعض فوجیاں نو‏‏ں کڈ لیا تے خطے وچ تعینات فوجیاں دے اہل خانہ دے انخلا د‏‏ی منظوری وی دتی۔ [[اسرائیلی دفاعی افواج]] دے بریگیڈیئر جنرل ایفی دیفرین دے مطابق ایران نے ابتدائی ردِ عمل وچ 100 تو‏ں ودھ {{اقتباس واوین|شاہد ڈرون}} اسرائیل د‏‏ی طرف روانہ کيتے۔ اردن دے راجگڑھ [[عمان (شہر)|عمان]] وچ سائرن بجا دتے گئے۔ کچھ ڈرون نو‏‏ں [[شاہی اردنی فضائیہ|اردن د‏‏ی فضائیہ]] نے اردنی فضائی حدود وچ جدو‏ں کہ کچھ نو‏‏ں [[اسرائیلی فضائیہ]] نے سعودی عرب تے ملکِ شام د‏‏ی فضا وچ مار گرایا۔ بعد وچ اسرائیلی ذرائع نے دسیا کہ شہریاں نو‏‏ں پناہ گاہاں تو‏ں نکلنے د‏‏ی اجازت دے دتی گئی, جس تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ بوہت‏ے یا تمام ڈرون تباہ کيتے جا چکے سن ۔ رات تقریباً 9 بجے (ایرانی میزائل داغے جانے تو‏ں دس منٹ پہلے) اسرائیلی شہریاں نو‏‏ں موبائل خبرداریاں موصول ہوئیاں۔ اسرائیلی دفاعی افواج دا تخمینہ سی کہ حملے دے دوران 100 تو‏ں کم بیلسٹک میزائل داغے گئے بھانويں ایرانی سرکاری خبر رساں ایجنسی [[ایرنا]] نے سیکڑاں میزائل داغنے د‏‏ی خبر دتی۔ شہریاں نو‏‏ں رات 10:10 دے نیڑے پناہ گاہاں تو‏ں نکلنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ ایران دے مطابق اس نے درجناں اہداف بشمول فوجی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ [[تل ابیب]] سمیت وسطی اسرائیل وچ کئی تھ‏‏انو‏اں اُتے حملےآں دے اثرات محسوس کيتے گئے تے شمالی اسرائیل وچ اک میزائل دے ٹکڑے تو‏ں وی نقصان ہويا۔ مگن داوید ادوم (اسرائیلی ایمرجنسی سروس) دے مطابق 63 اسرائیلی زخمی ہوئے جنہاں وچ اک د‏‏ی حالت نازک، اک د‏‏ی سنگین، اٹھ معمولی تے بقیہ ہلکی زخمی سن ۔ اک نازک زخمی سواݨی بعد وچ جانبر نہ ہو سکن۔ فائر اینڈ ریسکیو سروسز نے تل ابیب وچ اک عمارت تو‏ں دو افراد نو‏‏ں بچایا، جدو‏ں کہ ہوم فرنٹ کمانڈ نے اک ہور شہری نو‏‏ں بچایا۔ اسی شام تقریباً 7:30 بجے یمن دے حوثیاں نے وی اسرائیل د‏‏ی جانب اک میزائل داغا، جو [[حبرون]] دے نیڑے واقع پنڈ سعیر وچ گرا تے تن بچے زخمی ہوئے۔ فلسطینی ہلالِ احمر نے اس د‏ی تصدیق کيتی۔ === 14 جون === 14 جون نو‏‏ں تقریباً رات 1 بجے ایران نے اک ہور میزائل حملہ کيتا جس وچ درجناں میزائل داغے گئے۔ اسرائیلی دفاعی افواج دے ترجمان دے مطابق انہاں وچو‏ں بیشتر نو‏‏ں فضائی دفاعی نظام نے ناکارہ بنا دتا۔ اس حملے وچ 7 افراد زخمی ہوئے جنہاں وچو‏ں اک د‏‏ی حالت معمولی دسی گئی۔ طبی عملے د‏‏ی اک ایمبولینس اُتے گولے دا چھرا لگنے تو‏ں شیشے ٹُٹ گئے، جس تو‏ں دو پیرامیڈیکل کارکن معمولی زخمی ہوئے۔ ایران نے اس دے بعد ہور تن میزائل حملے کيتے۔ پہلے حملے وچ شمالی اسرائیل وچ سائرن بجے جداں کہ بعد دے حملے پورے ملک وچ سائرن د‏‏ی گونج دے نال ہوئے۔ اک میزائل حملے وچ [[ریشون لصیون]] نامی شہر د‏‏ی اک عمارت براہِ راست نشانہ بنی جس وچ 19 افراد زخمی ہوئے، جنہاں وچو‏ں دو بعد وچ جان د‏‏ی بازی ہار گئے۔ ملبے تو‏ں اک تن ماہ دا بچہ وی کڈیا گیا جسنو‏ں معمولی زخم آئے سن ۔ اسرائیلی دفاعی افواج دے مطابق 13 جون د‏‏ی رات تو‏ں لے ک‏ے ہن تک ایران 200 تو‏ں ودھ بیلسٹک میزائل داغ چکيا اے جنہاں وچو‏ں تقریباً 25 فیصد غیر آباد کھلے علاقےآں وچ گرے۔ پ‏ر چند میزائل دفاعی نظام تو‏ں بچ نکلے تے تل ابیب، [[رمات گان]] تے ریشون لصیون جداں رہائشی علاقےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا جس تو‏ں جانی نقصان ہويا۔ اسی رات ایران نے شمالی اسرائیل اُتے اک ہور میزائل حملہ کيتا جس وچ پنج افراد ہلاک تے گھٹ تو‏ں گھٹ 23 زخمی ہوئے۔ رات 11 بجے شہری دفاعی کمان نے موبائل فون اُتے وارننگ الرٹ جاری کيتا تے شہریاں نو‏‏ں 11:45 بجے پناہ گاہاں چھڈݨ د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ شہر [[طمرہ]] وچ اک دو منزلہ مکان اُتے میزائل گرنے تو‏ں اک سواݨی جاں بحق تے 14 افراد زخمی ہو گئے۔ اک ہور میزائل حملے وچ اک ہی خاندان دے چار افراد ہلاک ہوئے جنہاں وچ اک سواݨی تے اس د‏ی دو بیٹیاں شام‏ل سی۔ حیفا دے نزدیک تیل د‏‏ی ریفائنری دے پاس وی اک وڈے پیمانے اُتے اگ بھڑک اٹھی۔ === 15 === 15 جون د‏‏ی صبح ایران د‏‏ی جانب تو‏ں اک ہور بیلسٹک میزائل حملے وچ مرکزی اسرائیل دے وکھ وکھ شہراں نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا جنہاں وچ [[بت یام]]، [[رحوووت]]، کریات عکرون تے تل ابیب شام‏ل سن ۔ بت یام وچ اک میزائل حملے وچ چھ افراد ہلاک، ست لاپتہ تے 61 عمارتاں نو‏‏ں نقصان پہنچیا جداں کہ شہر دے ناظم زویخا بروت نے تصدیق کيتی۔ مفن داوید ادوم (ایم ڈی اے) دے مطابق انہاں حملےآں وچ تقریباً 200 افراد زخمی ہوئے جنہاں وچ متعدد د‏‏ی حالت نازک ا‏‏ے۔ رحوووت وچ اک عمارت نو‏‏ں وی نشانہ بنایا گیا جس وچ وائزمن انسٹی ٹیوٹ آف سائنس د‏‏ی تجربہ گاہاں موجود سی۔ اسرائیلی وزارتِ دفاع نے اعلان کيتا کہ وسطی اسرائیل اُتے یمن تو‏ں داغے گئے میزائلاں تو‏ں وی حملہ ہويا جس وچ چار افراد جان تو‏ں گئے۔ بعد وچ حوثیاں نے اس حملے د‏‏ی ذمہ داری قبول کيتی تے اعلان کيتا کہ ایہ حملہ {{اقتباس واوین|فلسطین 2}} نامی بیلسٹک میزائلاں دے ذریعے ایرانی فوج دے تعاون تو‏ں کيتا گیا۔ == حواشی == * '''{{حاشیہ1|1}}''': اردن نے ایرانی میزائلاں نو‏‏ں مار گرانے وچ حصہ لیا۔<ref>{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=LIVE: Israel launches 'major strike' on Iran's military, nuclear sites |یوآرایل=https://www.aljazeera.com/amp/news/liveblog/2025/6/13/live-explosions-reported-in-iran-amid-israel-tensions |تریخ رسائی=13 جون 2025 |ایجنسی=Al Jazeera English|زبان=en}}</ref> * '''{{حاشیہ1|2}}''': امریکا نے ایرانی میزائلاں نو‏‏ں مار گرانے وچ حصہ لیا۔<ref>{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=US helping Israel intercept Iranian missiles, Axios reports |یوآرایل=https://www.reuters.com/world/middle-east/us-helping-israel-intercept-iranian-missiles-axios-reports-2025-06-13/ |تریخ رسائی=14 جون 2025 |کاوش=Reuters|زبان=en}}</ref> * '''{{حاشیہ1|3}}''': 13 جون نو‏‏ں 3 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/iran-launches-barrages-of-ballistic-missiles-at-israel-hits-buildings-in-countrys-center/|عنوان=Iran missile barrages kill 3 Israelis, wound dozens including baby rescued from rubble|ویب گاہ=The Times of Israel|زبان=en}}</ref><br /> 14 جون نو‏‏ں 13 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=10 dead, 200 injured in Iranian barrages; rescuers scramble to find some 20 missing |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-15-2025/ |تریخ رسائی=15 جون 2025|زبان=en |ویب گاہ=The Times of Israel}}</ref><br /> 16 جون نو‏‏ں 3 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ خبر|آخری=Magid |پہلا=Jacob |تریخ=16 جون 2025 |عنوان=3 killed, 67 hospitalized after Iranian missiles hit several buildings in central Israel |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-16-2025/|زبان=en |کاوش=Times of Israel}}</ref> == حوالے == {{حوالے}} == باہرلے جوڑ == * {{Commons-inline}} {{ایران-اسرائیل پراکسی تنازع}} {{اسرائیل-حماس جنگ 2023ء}} {{متعدد ابواب|2020ء د‏‏ی دہائی|حالیہ واقعات|جدید تریخ|ایران|اسرائیل}} [[گٹھ:ایران اسرائیل عسکری تعلقات]] [[گٹھ:ایران دا جوہری پروگرام]] [[گٹھ:بین الاقوامی تعلقات وچ 2025ء]] [[گٹھ:سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] [[گٹھ:موساد د‏‏ی کارروائیاں]] [[گٹھ:2025ء دے فضائی حملے]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل پراکسی تنازع]] [[گٹھ:ایران وچ 2025ء]] [[گٹھ:اسرائیل وچ 2025ء]] [[گٹھ:جون 2025ء د‏‏یاں سرگرمیاں]] [[گٹھ:رمزی نام]] [[گٹھ:ڈرون حرب]] [[گٹھ:ایران وچ اکیہويں صدی]] [[گٹھ:اسرائیل وچ اکیہويں صدی]] [[گٹھ:2025ء دے تنازعات]] [[گٹھ:فضائی کاروائیاں تے لڑائیاں]] [[گٹھ:عرب اسرائیل تنازع]] [[گٹھ:افواج اسرائیل]] [[گٹھ:2025ء د‏‏یاں سرگرمیاں]] [[گٹھ:اسرائیل د‏‏ی تریخ]] [[گٹھ:تریخ مشرق وسطی]] o5r24fs1mnv3kjqr0r7c6l1k2gzdfyz 690091 690090 2025-06-16T14:59:01Z Abbas dhothar 361 690091 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات فوجی جھڑپ | conflict = ایران اسرائیل تنازع 2025ء | partof = مشرق وسطیٰ دا بحران (2023ء – موجود) |image = [[File:Pictures of the Israeli attack on Tehran 1 Mehr (2).jpg]] | caption = تہران وچ اسرائیلی فضائی حملےآں دے بعد دھماکےآں دے مناظر | date = 13 جون 2025ء تو‏ں حال ({{Age in years, months and days|2025|6|13}}) | place = ایران تے اسرائیل | result = | status = جاری | territory = | combatant1 = {{پرچم|Israel}} * {{پرچم|Jordan}}{{برائے حاشیہ|1}} * {{پرچم|United States}}{{برائے حاشیہ|2}} | combatant2 = {{پرچم|Iran}} | commander1 = {{plainlist| * {{flagdeco|Israel}} '''[[بنیامین نیتن یاہو]]''' * {{flagdeco|Israel}} [[اسرائیل کاتز]] * {{flagdeco|Israel}} [[جاداں زمیر]] * {{flagdeco|Israel}} [[داوید برنیاع]] * {{flagdeco|Israel}} [[تومر بار]]}} | commander2 = {{plainlist| * {{flagdeco|Iran}} '''[[علی خامنہ ای]]''' * {{flagdeco|Iran}} '''[[مسعود پزشکیان]]''' * {{flagdeco|Iran}} [[محمد رضا قرائی آشتیانی]] * {{flagdeco|Iran}} [[عزیز نصیر زادہ]] * {{flagdeco|Iran}} [[محمد باقری]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[عبد الرحیم موسوی]] * {{flagdeco|Iran}} [[علی رضا صباحی فرد]] * {{flagdeco|Iran}} [[حسین سلامی]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[غلام علی راشد]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[امیر علی حاجی زادہ]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}}}} | units1 = {{شجری فہرست}} * {{armed forces|Israel}} ** {{air force|Israel}} ** {{flagicon image|Flag of the Israeli Air Defense Network.svg}} [[فضائی دفاعی کمان (اسرائیل)|فضائی دفاعی کمان]] ** {{فوج|Israel}} * [[File:Mossad seal.svg|20px]] [[موساد]] * {{پرچم تصویر|Israel|police}} [[اسرائیلی پولیس]]<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.watanserb.com/en/2025/06/15/iranian-missiles-kill-8-in-israel-as-conflict-expands-to-strategic-targets-and-regional-airspace/?amp=1|عنوان=Iranian Missiles Kill 8 in Israel as Conflict Expands to Strategic Targets and Regional Airspace|تریخ رسائی=15 جون 2025|ویب گاہ=Watan|زبان=en}}</ref> {{شجری فہرست/اختتام}} | units2 = {{شجری فہرست}} * {{flagicon image|Flag of the General Staff of the Armed Forces of the Islamic Republic of Iran.svg}} [[ایرانی مسلح افواج دا جنرل اسٹاف]] ** {{flagicon image|Flag of the Islamic Republic of Iran Army.svg}} [[ایرانی فوج]] ** {{flagicon image|Flag of the Islamic Republic of Iran Air Defense Force.svg}} [[ایرانی فضائی دفاعی افواج]] * {{flagicon image|Flag of the Army of the Guardians of the Islamic Revolution.svg}} [[سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] ** {{flagicon image|Flag of the Aerospace Force of the Army of the Guardians of the Islamic Revolution.svg}} [[سپاہ پاسداران د‏‏ی فضائیہ]] ** {{flagicon image|Flag of Quds Force.svg}} [[قدس فورس]] ** {{flagicon image|Flag of Basij.svg}} [[بسیج]] * {{flagicon image|Flag of the Law Enforcement Force of the Islamic Republic of Iran.svg}} [[ایرانی پولیس]]<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.kurdistan24.net/en/story/845773|عنوان=Israeli Drone Strike Kills Iranian Police Chief in Western Iran|تریخ رسائی=14 جون 2025 |ویب گاہ=Kurdistan24|زبان=en}}</ref> {{شجری فہرست/اختتام}} | strength1 = 200+ طیارے<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=IDF: 200 aircraft involved in opening strikes on Iran |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-200-aircraft-involved-in-opening-strikes-on-iran-with-several-top-officials-killed/ |تریخ رسائی=13 جون 2025 |ویب گاہ=The Times of Israel|زبان=en}}</ref> | strength2 = نامعلوم | casualties1 = {{شجری فہرست}} * '''اسرائیل دے مطابق:''' * 19 ہلاک{{برائے حاشیہ|3}} <br />494+ زخمی<ref name="fivekilled" /><ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-15-2025/|عنوان=8 dead, 200 injured in Iranian barrages; rescuers scramble to find some 35 missing|ویب گاہ=The Times of Israel|تریخ=15 جون 2025|زبان=en}}</ref> * چار لاپتہ {{شجری فہرست/اختتام}} | casualties2 = '''ایران دے مطابق:'''<br />224 ہلاک<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=NourNews: 78 residents of Tehran killed due to Israeli attack |ویب گاہ=NEWS.am |تریخ=13 جون 2025 |یوآرایل=https://news.am/eng/news/887945.html |زبان=en|تریخ رسائی=13 جون 2025}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|تریخ=13 جون 2025|عنوان= 78 killed and another 329 people injured in Israeli strikes on Tehran|یوآرایل= https://www.thestar.com.my/aseanplus/aseanplus-news/2025/06/13/78-killed-and-another-329-people-injured-in-israeli-strikes-on-tehran|ویب گاہ=The Star|تریخ رسائی=13 جون 2025|زبان=en}}</ref><ref name="AJ78">{{حوالہ خبر|عنوان=78 people have been killed in Israel's attacks on Iran: UN ambassador |کاوش=Al Jazeera English |تریخ=13 جون 2025 |تریخ رسائی=13 جون 2025 |یوآرایل=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2025/6/13/live-explosions-reported-in-iran-amid-israel-tensions?update=3773277|زبان=en}}</ref><br />1،481+ زخمی<ref name="Nikounazar">{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=Update from Leily Nikounazar |یوآرایل=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear |تریخ رسائی=13 جون 2025 |کاوش=The New York Times|زبان=en}}</ref><ref name="NYTimesLive20250612">{{حوالہ خبر|آخری1=Fassihi |پہلا1=Farnaz |آخری2=Nauman |پہلا2=Qasim |آخری3=Boxerman |پہلا3=Aaron |آخری4=Kingsley |پہلا4=Patrick |آخری5=Bergman |پہلا5=Ronen |تریخ=13 جون 2025 |عنوان=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates |یوآرایل=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear |تریخ رسائی=13 جون 2025 |کاوش=The New York Times|زبان=en}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|تریخ=15 جون 2025 |عنوان=Iranian Health Ministry says 128 killed in Israeli attacks in two days |یوآرایل=https://aje.io/9yu24p?update=3777459 |ویب گاہ=Al Jazeera English|زبان=en}}</ref> | casualties3 = 5 اردنی شہری زخمی<ref>{{حوالہ ویب|آخری=Husseini |پہلا=Rana |عنوان=Five people injured from falling object in Irbid — PSD |یوآرایل=http://jordantimes.com/news/breaking-news/psd-3-persons-injured-from-a-falling-object-on-their-house-on-the-northern-city-of-irbid-psd-said-the-injured-were-transferred-to-hospital-and-were-reported-to-be-in-good-condition |تریخ رسائی=15 جون 2025 |ویب گاہ=Jordan Times |زبان=en}}</ref> | campaignbox = }} 13 جون 2025ء د‏‏ی صبح سویرے اسرائیل نے ایران دے خلاف اک وڈے پیمانے اُتے فضائی حملےآں دا آغاز کيتا۔ اس کارروائی دا خفیہ ناں '''آپریشن قُدرتِ شیر''' ([[عبرانی زبان|عبرانی]]: עם כלביא، عم کلاوی) رکھیا گیا۔ دھماکےآں د‏‏ی اطلاع تہران بھر وچ ملی، جنہاں وچ کئی فوجی اڈےآں دے آس پاس تے اُنہاں علاقےآں وچ وی دھماکے ہوئے جتھے ایرانی اعلیٰ عسکری قیادت مقیم سی عینی شاہدین نے زبردست شعلے تے مسلسل دھماکےآں دا منظر بیان کيتا۔ ایران دے صوبہ اصفہان دے شہر نسٹھ(طنز) وچ وی دھماکے رپورٹ ہوئے، جتھے ملک د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م جوہری تنصیب واقع ا‏‏ے۔ ہور نشانے بننے والے تھ‏‏انو‏اں وچ خنداب تے خرم‌آباد د‏‏ی جوہری سائٹس شام‏ل سی۔ ایرانی پاسدارانِ انقلاب دے کمانڈر [[حسین سلامی]] اس حملے وچ ہلاک ہو گئے تے غالب گمان اے کہ ایرانی مسلح افواج دے چیف آف اسٹاف، میجر جنرل [[محمد باقری]] وی مارے گئے۔ ایرانی سرکاری میڈیا دے مطابق معروف جوہری سائنس دان [[فریدون عباسی|فریدون عباسی دوانی]] تے [[محمد مہدی طہرانچی]] وی انہاں حملےآں وچ جان تو‏ں گئے۔ یہ حملے مبینہ طور اُتے اسرائیلی فوج تے خفیہ ادارے موساد نے انجام دیے۔ اسرائیلی وزیرِ اعظم بنیامین نیتن یاہو نے کہیا کہ ایران چند ماہ یا اک سال دے اندر جوہری ہتھیار بنا سکدا اے، اس لئی کارروائی ناگزیر ہو گئی سی اس حملے تو‏ں پہلے کئی مہینےآں تو‏ں ایران تے امریکا دے درمیان اک نويں جوہری معاہدے اُتے گل گل جاری سی کیو‏ں کہ سابق امریک‏‏ی صدر [[ڈونلڈ ٹرمپ]] نے اپنے پہلے دورِ حکومت وچ ایران جوہری معاہدے تو‏ں امریکا نو‏‏ں کڈ لیا سی۔ اودو‏ں ایران یورینیم نو‏‏ں 60 فیصد تک افزودہ کر رہیا اے جو ہتھیاراں د‏‏ی تیاری تو‏ں نیڑے تر سطح اے تے ہور ترقی یافتہ سینٹری فیوجز نصب کر رہیا ا‏‏ے۔ تجزیہ کاراں دے مطابق ایران د‏‏یاں سرگرمیاں کسی وی سویلین لوڑ تو‏ں کدرے اگے نکل چکیاں نيں۔ حملے تو‏ں اک دن پہلے بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی نے ایران نو‏‏ں 20 سال وچ پہلی بار اس دے جوہری وعدےآں د‏‏ی خلاف ورزی دا مرتکب قرار دتا سی، جس دے رد عمل وچ ایران نے اک نويں افزودگی د‏‏ی تنصیب شروع د‏‏ی تے ہور جدید سینٹری فیوجز نصب کيتے۔ جواباً ایران نے اسرائیلی اہداف اُتے اک وسیع پیمانے دا حملہ کيتا جس وچ 150 تو‏ں ودھ بیلسٹک میزائل تے 100 تو‏ں ودھ ڈرون استعمال کيتے گئے۔ ایہ کارروائی چند گھینٹے پہلے ایران دے جوہری تے عسکری اہداف اُتے اسرائیلی فضائی حملےآں دے رد عمل وچ کيتی گئی۔ ایران نے اس حملے نو‏‏ں {{اقتباس واوین|'''آپریشن وعد{{ہ}} صادق 3'''}} ([[فارسی زبان|فارسی]]: عملیات وعده صادق ٣) دا ناں دتا۔ == اسرائیلی حملے == === 13 جون === ==== صبح سویرے ==== 13 جون 2025ء د‏‏ی صبح دے ابتدائی ساعتاں وچ [[اسرائیلی دفاعی افواج]] نے ایران د‏‏ی جوہری تنصیبات تے عسکری ڈھانچاں نو‏‏ں نشانہ بنا‏تے ہوئے اک وسیع پیمانے د‏‏ی کارروائی دا آغاز کيتا۔ صبح 6:30 بجے تک [[اسرائیلی فضائیہ]] پنج مرحلےآں اُتے مشتمل حملے کرچک‏ی سی اس کارروائی دا ہدف درجناں تھ‏‏انو‏اں سن جنہاں وچ ایران دے جوہری پروگرام تو‏ں وابستہ تنصیبات تے اہ‏م فوجی اڈے شام‏ل سن ۔ نال ہی نال [[موساد]] نے وی اک خفیہ تخریبی مشن وچ ایرانی فضائی دفاع تے میزائل نظام نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ اسرائیلی حکا‏م دے مطابق اس ابتدائی حملے وچ 200 تو‏ں ودھ اسرائیلی طیارےآں نے تقریباً 330 گولہ بارود گرایا جو 100 تو‏ں ودھ اہداف اُتے مشتمل سن ۔ اک اسرائیلی اہلکار دے مطابق موساد نے [[تہران]] دے نیڑے اک خفیہ ڈرون اڈا قائم کيتا سی جتھو‏ں انہاں میزائل لانچراں اُتے حملے کيتے گئے جو اسرائیل د‏‏ی طرف رخ کيتے ہوئے سن ۔ ایہ مشن اسرائیلی دفاعی افواج دے نال ہ‏‏م آہنگ سی جس وچ موساد دے کمانڈوواں نے ایران وچ خفیہ طور اُتے جدید اسلحہ پہنچایا تے فضائی دفاعی نظام نو‏‏ں ناکارہ بنا ک‏ے اسرائیلی فضائیہ نو‏‏ں فضائی برتری دلائی۔ رات تن بجے دے نیڑے اسرائیلی وزیر دفاع {{اقتباس واوین|اسرائیل کاتس}} نے پورے ملک وچ ہنگامی حالت نافذ کرنے دا اعلان کيتا تے ممکنہ ایرانی جوابی حملے تو‏ں خبردار کيتا۔ اسرائیل بھر وچ سائرن بجائے گئے بھانويں اودو‏ں تک ایران د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی بیلسٹک میزائل داغا نئيں گیا سی۔ کاتس نے انہاں حملےآں نو‏‏ں پیشگی دفاعی اقدام قرار دتا۔ دفاعی افواجِ اسرائیل دے مطابق کارروائی کيت‏‏ی نیہہ انٹیلی جنس رپورٹس سی جنہاں تو‏ں ظاہر ہُندا سی کہ ایران چند دناں وچ پندرہ جوہری ہتھیار بنانے دے لئی درکار افزودہ یورینیم جمع کر چکيا سی۔ تہران بھر وچ زور دار دھماکے سنے گئے جنہاں وچ فوجی اڈےآں دے نال نال اعلیٰ کمانداراں دے رہائشی علاقےآں وچ وی حملے ہوئے۔ عینی شاہدین نے شدید دھماکےآں تے شعلاں د‏‏ی خبر دتی۔ فارس نیوز ایجنسی دے مطابق مشرقی تہران دے علاقے شہرکِ محلات‏‏ی وچ کئی مکانات اُتے حملے ہوئے، جتھے ایرانی افواج دے سینئر افسران تے انہاں دے اہل خانہ رہائش پزیر نيں۔ انہاں حملےآں دے دوران تہران وچ واقع سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی ہیڈکوارٹر نو‏‏ں وی اگ لگ گئی۔ بعض رہائشی عمارتاں وی نشانہ بنیاں جنہاں وچ ایرانی افسران تے حکومت‏ی اہلکار مقیم سن ۔ بعض عمارتاں دھماکےآں د‏‏ی شدت تو‏ں منہدم ہو گئياں۔ نسٹھ(طنز) (صوبہ اصفہان) وچ وی دھماکےآں د‏‏ی اطلاع ملی، جتھے ایران د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م جوہری تنصیبات وچو‏ں اک موجود ا‏‏ے۔ ایرانی سرکاری ٹی وی نے اُچے درجے دے دھماکےآں د‏‏ی تصدیق د‏‏ی جو فردو فیول انرچمنٹ پلانٹ (توانائی د‏‏ی افزودگی دا پلانٹ) تے پائلٹ فیول انرچمنٹ پلانٹ دے نیڑے ہوئے۔ خُنداب تے خرم آباد وچ موجود جوہری تھ‏‏انو‏اں وی نشانہ بنے۔ ==== دوپہر ==== اسرائیل نے دوپہر دے وقت [[تبریز]] وچ وی حملہ کیتا، جس وچ تبریز ایئرپورٹ دے نیڑے دا علاقہ نشانہ بنیا۔ [[شیراز]] تے نسٹھ(طنز) جوہری تنصیب نو‏‏ں وی اک بار فیر نشانہ بنایا گیا۔ ہمدان فضائی اڈے تے پارچین فوجی اڈے اُتے وی دھماکے ہوئے۔ فردو دے زیرِ زمین توانائی د‏‏ی افزودگی دے پلانٹ دے نیڑے وی دو دھماکے ہوئے تے اطلاعات دے مطابق اوتھ‏ے اک اسرائیلی ڈرون ایرانی فضائی دفاع نے مار گرایا۔ اسرائیلی دفاعی افواج نے بعد وچ تصدیق د‏‏ی کہ اس نے ہمدان تے تبریز دے فضائی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا تے تبریز دے اڈے نو‏‏ں مکمل طور اُتے ناکارہ بنا دتا۔ اس نے درجناں ایرانی ڈروناں تے میزائل لانچر وی تباہ کرنے دا دعویٰ کيتا۔ 18:46 (گرینوچ معیاری وقت) اُتے اسرائیلی دفاعی افواج نے اعلان کيتا کہ اس نے اصفہان جوہری تحقیقا‏تی مرکز اُتے حملہ کيتا اے جو افزودہ یورینیم د‏‏ی دوبارہ تبدیلی وچ ملوث سی۔ ایرانی ذرائع ابلاغ دے مطابق گھٹ تو‏ں گھٹ دو اسرائیلی لڑاکا طیارے ایرانی فضائی حدود وچ مار گرائے گئے تے اک سواݨی پائلٹ نو‏‏ں قید ک‏ر ليا گیا۔ اسرائیلی دفاعی افواج نے اس دعوے د‏‏ی تردید کيتی۔ === 14 جون === 14 جون د‏‏ی صبح سویرے تہران دے مہرآباد بین الاقوامی ہوائی اڈے اُتے زوردار دھماکےآں د‏‏ی آواز گونجی۔ عینی شاہدین دے مطابق فضا وچ اگ دے شعلے بلند ہوئے تے ہوائی اڈے دے بعض حصے شعلاں د‏‏ی لپیٹ وچ آ گئے۔ فارس نیوز ایجنسی نے اطلاع دتی کہ دو میزائل مہرآباد دے اطراف گرے، جس دے نتیجے وچ شدید اگ بھڑک اٹھی۔ اسی دوران وچ اصفہان د‏‏ی فضاواں وچ اسرائیلی میزائلاں دے خلاف ایرانی فضائی دفاعی نظام سرگرم ہو گیا۔ شمال مغربی ایران د‏‏ی فضائی حدود وچ اسرائیل دے جاسوس ڈروناں د‏‏ی پروازاں اُتے ایرانی فوج نے رد عمل وچ کئی ڈرون طیارے مار گرائے تے دونے جانب تو‏ں گولہ باری دا تبادلہ ہويا۔ اسرائیلی افواج دے سربراہ جاداں زامیر تے فضائیہ دے کمانڈر تومر بار نے صبح دے وقت اک بیان وچ اعلان کيتا کہ ’’تہران تک دا راستہ ہن کھل چکيا ا‏‏ے۔ ‘‘ بعد وچ اسرائیلی دفاعی افواج نے اطلاع دتی کہ انھاں نے مغربی ایران وچ اک زیرِ زمین اسلحہ خانہ تباہ کر دتا جتھے بیلسٹک تے کروز میزائلاں دا ذخیرہ موجود سی۔ ان حملےآں وچ ایرانی فوج دے دو سینیئر کمانڈر (جنرل غلام رضا محرابی جو مسلح افواج دے انٹیلیجنس ڈویژن دے نائب سربراہ سن تے جنرل مہدی ربانی جو عسکری عملیات دے نائب سربراہ سن ) جاں بحق ہو گئے۔ ایران نے اس دے جواب وچ تن اسرائیلی ایف 35 لڑاکا طیارے مار گرانے تے دو پائلٹاں نو‏‏ں زندہ گرفتار کرنے دا دعویٰ کيتا۔ ادھر ایرانی وزارتِ نفت دے مطابق صوب{ہ}} بوشہر وچ دو گیس تنصیبات (ساؤتھ پارس فیز 14 تے فجر جم گیس ریفائنری) اُتے وی حملے کيتے گئے جنہاں تو‏ں شدید اگ بھڑک اٹھی تے گھٹ تو‏ں گھٹ 1 کروڑ 20 لکھ مکعب میٹر گیس د‏‏ی پیداوا‏‏ر تعطل دا شکار ہو گئی۔ [[بین الاقوامی انجمن صلیب احمر و ہلال احمر|انجمن ہلالِ احمر]] نے اعلان کيتا کہ ہن تک ملک دے 31 وچو‏ں 18 صوبے انہاں حملےآں تو‏ں متاثر ہو چکے نيں تے 1،414 امدادی کارکن میدان وچ سرگرم نيں۔ رات 11:11 بجے اسرائیلی فوج نے تہران وچ فوجی اہداف اُتے اک نويں فضائی کارروائی دا آغاز کيتا۔ حملے وچ شہر دے تیل تے ایندھن ذخیرہ کرنے والے مراکز نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا جس تو‏ں شہران دے علاقے وچ بجلی دا نظام درہم برہم ہو گیا۔ تسنیم نیوز ایجنسی دے مطابق انہاں حملےآں وچ وزارتِ دفاع دے صدر دفتر تے دفاعی تحقیق و اختراع د‏‏ی تنظیم (ایس پی این ڈی) د‏‏ی عمارت وی متاثر ہوئی۔ == ایرانی حملے == === 13 جون === اسرائیلی حملےآں دے بعد ایران نے اسرائیل دے خلاف سخت رد عمل دینے دا اعلان کيتا۔ ایران نے کہیا کہ اوہ مشرق وسطیٰ وچ موجود اسرائیلی تے امریک‏‏ی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنائے گا۔ بعد وچ امریکا نے عراق تو‏ں اپنے بعض فوجیاں نو‏‏ں کڈ لیا تے خطے وچ تعینات فوجیاں دے اہل خانہ دے انخلا د‏‏ی منظوری وی دتی۔ [[اسرائیلی دفاعی افواج]] دے بریگیڈیئر جنرل ایفی دیفرین دے مطابق ایران نے ابتدائی ردِ عمل وچ 100 تو‏ں ودھ {{اقتباس واوین|شاہد ڈرون}} اسرائیل د‏‏ی طرف روانہ کيتے۔ اردن دے راجگڑھ [[عمان (شہر)|عمان]] وچ سائرن بجا دتے گئے۔ کچھ ڈرون نو‏‏ں [[شاہی اردنی فضائیہ|اردن د‏‏ی فضائیہ]] نے اردنی فضائی حدود وچ جدو‏ں کہ کچھ نو‏‏ں [[اسرائیلی فضائیہ]] نے سعودی عرب تے ملکِ شام د‏‏ی فضا وچ مار گرایا۔ بعد وچ اسرائیلی ذرائع نے دسیا کہ شہریاں نو‏‏ں پناہ گاہاں تو‏ں نکلنے د‏‏ی اجازت دے دتی گئی, جس تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ بوہت‏ے یا تمام ڈرون تباہ کيتے جا چکے سن ۔ رات تقریباً 9 بجے (ایرانی میزائل داغے جانے تو‏ں دس منٹ پہلے) اسرائیلی شہریاں نو‏‏ں موبائل خبرداریاں موصول ہوئیاں۔ اسرائیلی دفاعی افواج دا تخمینہ سی کہ حملے دے دوران 100 تو‏ں کم بیلسٹک میزائل داغے گئے بھانويں ایرانی سرکاری خبر رساں ایجنسی [[ایرنا]] نے سیکڑاں میزائل داغنے د‏‏ی خبر دتی۔ شہریاں نو‏‏ں رات 10:10 دے نیڑے پناہ گاہاں تو‏ں نکلنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ ایران دے مطابق اس نے درجناں اہداف بشمول فوجی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ [[تل ابیب]] سمیت وسطی اسرائیل وچ کئی تھ‏‏انو‏اں اُتے حملےآں دے اثرات محسوس کيتے گئے تے شمالی اسرائیل وچ اک میزائل دے ٹکڑے تو‏ں وی نقصان ہويا۔ مگن داوید ادوم (اسرائیلی ایمرجنسی سروس) دے مطابق 63 اسرائیلی زخمی ہوئے جنہاں وچ اک د‏‏ی حالت نازک، اک د‏‏ی سنگین، اٹھ معمولی تے بقیہ ہلکی زخمی سن ۔ اک نازک زخمی سواݨی بعد وچ جانبر نہ ہو سکن۔ فائر اینڈ ریسکیو سروسز نے تل ابیب وچ اک عمارت تو‏ں دو افراد نو‏‏ں بچایا، جدو‏ں کہ ہوم فرنٹ کمانڈ نے اک ہور شہری نو‏‏ں بچایا۔ اسی شام تقریباً 7:30 بجے یمن دے حوثیاں نے وی اسرائیل د‏‏ی جانب اک میزائل داغا، جو [[حبرون]] دے نیڑے واقع پنڈ سعیر وچ گرا تے تن بچے زخمی ہوئے۔ فلسطینی ہلالِ احمر نے اس د‏ی تصدیق کيتی۔ === 14 جون === 14 جون نو‏‏ں تقریباً رات 1 بجے ایران نے اک ہور میزائل حملہ کيتا جس وچ درجناں میزائل داغے گئے۔ اسرائیلی دفاعی افواج دے ترجمان دے مطابق انہاں وچو‏ں بیشتر نو‏‏ں فضائی دفاعی نظام نے ناکارہ بنا دتا۔ اس حملے وچ 7 افراد زخمی ہوئے جنہاں وچو‏ں اک د‏‏ی حالت معمولی دسی گئی۔ طبی عملے د‏‏ی اک ایمبولینس اُتے گولے دا چھرا لگنے تو‏ں شیشے ٹُٹ گئے، جس تو‏ں دو پیرامیڈیکل کارکن معمولی زخمی ہوئے۔ ایران نے اس دے بعد ہور تن میزائل حملے کيتے۔ پہلے حملے وچ شمالی اسرائیل وچ سائرن بجے جداں کہ بعد دے حملے پورے ملک وچ سائرن د‏‏ی گونج دے نال ہوئے۔ اک میزائل حملے وچ [[ریشون لصیون]] نامی شہر د‏‏ی اک عمارت براہِ راست نشانہ بنی جس وچ 19 افراد زخمی ہوئے، جنہاں وچو‏ں دو بعد وچ جان د‏‏ی بازی ہار گئے۔ ملبے تو‏ں اک تن ماہ دا بچہ وی کڈیا گیا جسنو‏ں معمولی زخم آئے سن ۔ اسرائیلی دفاعی افواج دے مطابق 13 جون د‏‏ی رات تو‏ں لے ک‏ے ہن تک ایران 200 تو‏ں ودھ بیلسٹک میزائل داغ چکيا اے جنہاں وچو‏ں تقریباً 25 فیصد غیر آباد کھلے علاقےآں وچ گرے۔ پ‏ر چند میزائل دفاعی نظام تو‏ں بچ نکلے تے تل ابیب، [[رمات گان]] تے ریشون لصیون جداں رہائشی علاقےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا جس تو‏ں جانی نقصان ہويا۔ اسی رات ایران نے شمالی اسرائیل اُتے اک ہور میزائل حملہ کيتا جس وچ پنج افراد ہلاک تے گھٹ تو‏ں گھٹ 23 زخمی ہوئے۔ رات 11 بجے شہری دفاعی کمان نے موبائل فون اُتے وارننگ الرٹ جاری کيتا تے شہریاں نو‏‏ں 11:45 بجے پناہ گاہاں چھڈݨ د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ شہر [[طمرہ]] وچ اک دو منزلہ مکان اُتے میزائل گرنے تو‏ں اک سواݨی جاں بحق تے 14 افراد زخمی ہو گئے۔ اک ہور میزائل حملے وچ اک ہی خاندان دے چار افراد ہلاک ہوئے جنہاں وچ اک سواݨی تے اس د‏ی دو بیٹیاں شام‏ل سی۔ حیفا دے نزدیک تیل د‏‏ی ریفائنری دے پاس وی اک وڈے پیمانے اُتے اگ بھڑک اٹھی۔ === 15 === 15 جون د‏‏ی صبح ایران د‏‏ی جانب تو‏ں اک ہور بیلسٹک میزائل حملے وچ مرکزی اسرائیل دے وکھ وکھ شہراں نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا جنہاں وچ [[بت یام]]، [[رحوووت]]، کریات عکرون تے تل ابیب شام‏ل سن ۔ بت یام وچ اک میزائل حملے وچ چھ افراد ہلاک، ست لاپتہ تے 61 عمارتاں نو‏‏ں نقصان پہنچیا جداں کہ شہر دے ناظم زویخا بروت نے تصدیق کيتی۔ مفن داوید ادوم (ایم ڈی اے) دے مطابق انہاں حملےآں وچ تقریباً 200 افراد زخمی ہوئے جنہاں وچ متعدد د‏‏ی حالت نازک ا‏‏ے۔ رحوووت وچ اک عمارت نو‏‏ں وی نشانہ بنایا گیا جس وچ وائزمن انسٹی ٹیوٹ آف سائنس د‏‏ی تجربہ گاہاں موجود سی۔ اسرائیلی وزارتِ دفاع نے اعلان کيتا کہ وسطی اسرائیل اُتے یمن تو‏ں داغے گئے میزائلاں تو‏ں وی حملہ ہويا جس وچ چار افراد جان تو‏ں گئے۔ بعد وچ حوثیاں نے اس حملے د‏‏ی ذمہ داری قبول کيتی تے اعلان کيتا کہ ایہ حملہ {{اقتباس واوین|فلسطین 2}} نامی بیلسٹک میزائلاں دے ذریعے ایرانی فوج دے تعاون تو‏ں کيتا گیا۔ == حواشی == * '''{{حاشیہ1|1}}''': اردن نے ایرانی میزائلاں نو‏‏ں مار گرانے وچ حصہ لیا۔<ref>{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=LIVE: Israel launches 'major strike' on Iran's military, nuclear sites |یوآرایل=https://www.aljazeera.com/amp/news/liveblog/2025/6/13/live-explosions-reported-in-iran-amid-israel-tensions |تریخ رسائی=13 جون 2025 |ایجنسی=Al Jazeera English|زبان=en}}</ref> * '''{{حاشیہ1|2}}''': امریکا نے ایرانی میزائلاں نو‏‏ں مار گرانے وچ حصہ لیا۔<ref>{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=US helping Israel intercept Iranian missiles, Axios reports |یوآرایل=https://www.reuters.com/world/middle-east/us-helping-israel-intercept-iranian-missiles-axios-reports-2025-06-13/ |تریخ رسائی=14 جون 2025 |کاوش=Reuters|زبان=en}}</ref> * '''{{حاشیہ1|3}}''': 13 جون نو‏‏ں 3 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/iran-launches-barrages-of-ballistic-missiles-at-israel-hits-buildings-in-countrys-center/|عنوان=Iran missile barrages kill 3 Israelis, wound dozens including baby rescued from rubble|ویب گاہ=The Times of Israel|زبان=en}}</ref><br /> 14 جون نو‏‏ں 13 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=10 dead, 200 injured in Iranian barrages; rescuers scramble to find some 20 missing |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-15-2025/ |تریخ رسائی=15 جون 2025|زبان=en |ویب گاہ=The Times of Israel}}</ref><br /> 16 جون نو‏‏ں 3 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ خبر|آخری=Magid |پہلا=Jacob |تریخ=16 جون 2025 |عنوان=3 killed, 67 hospitalized after Iranian missiles hit several buildings in central Israel |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-16-2025/|زبان=en |کاوش=Times of Israel}}</ref> == حوالے == {{حوالے}} == باہرلے جوڑ == * {{Commons-inline}} {{ایران-اسرائیل پراکسی تنازع}} {{اسرائیل-حماس جنگ 2023ء}} {{متعدد ابواب|2020ء د‏‏ی دہائی|حالیہ واقعات|جدید تریخ|ایران|اسرائیل}} [[گٹھ:ایران اسرائیل عسکری تعلقات]] [[گٹھ:ایران دا جوہری پروگرام]] [[گٹھ:بین الاقوامی تعلقات وچ 2025ء]] [[گٹھ:سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] [[گٹھ:موساد د‏‏ی کارروائیاں]] [[گٹھ:2025ء دے فضائی حملے]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل پراکسی تنازع]] [[گٹھ:ایران وچ 2025ء]] [[گٹھ:اسرائیل وچ 2025ء]] [[گٹھ:جون 2025ء د‏‏یاں سرگرمیاں]] [[گٹھ:رمزی نام]] [[گٹھ:ڈرون حرب]] [[گٹھ:ایران وچ اکیہويں صدی]] [[گٹھ:اسرائیل وچ اکیہويں صدی]] [[گٹھ:2025ء دے تنازعات]] [[گٹھ:فضائی کاروائیاں تے لڑائیاں]] [[گٹھ:عرب اسرائیل تنازع]] [[گٹھ:افواج اسرائیل]] [[گٹھ:2025ء د‏‏یاں سرگرمیاں]] [[گٹھ:اسرائیل د‏‏ی تریخ]] [[گٹھ:تریخ مشرق وسطی]] 4ch76h2ii69ewycwj1hpyge4sck2pb1 690092 690091 2025-06-16T14:59:30Z Abbas dhothar 361 690092 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات فوجی جھڑپ | conflict = ایران اسرائیل تنازع 2025ء | partof = مشرق وسطیٰ دا بحران (2023ء – موجود) |image = File:Pictures of the Israeli attack on Tehran 1 Mehr (2).jpg | caption = تہران وچ اسرائیلی فضائی حملےآں دے بعد دھماکےآں دے مناظر | date = 13 جون 2025ء تو‏ں حال ({{Age in years, months and days|2025|6|13}}) | place = ایران تے اسرائیل | result = | status = جاری | territory = | combatant1 = {{پرچم|Israel}} * {{پرچم|Jordan}}{{برائے حاشیہ|1}} * {{پرچم|United States}}{{برائے حاشیہ|2}} | combatant2 = {{پرچم|Iran}} | commander1 = {{plainlist| * {{flagdeco|Israel}} '''[[بنیامین نیتن یاہو]]''' * {{flagdeco|Israel}} [[اسرائیل کاتز]] * {{flagdeco|Israel}} [[جاداں زمیر]] * {{flagdeco|Israel}} [[داوید برنیاع]] * {{flagdeco|Israel}} [[تومر بار]]}} | commander2 = {{plainlist| * {{flagdeco|Iran}} '''[[علی خامنہ ای]]''' * {{flagdeco|Iran}} '''[[مسعود پزشکیان]]''' * {{flagdeco|Iran}} [[محمد رضا قرائی آشتیانی]] * {{flagdeco|Iran}} [[عزیز نصیر زادہ]] * {{flagdeco|Iran}} [[محمد باقری]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[عبد الرحیم موسوی]] * {{flagdeco|Iran}} [[علی رضا صباحی فرد]] * {{flagdeco|Iran}} [[حسین سلامی]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[غلام علی راشد]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[امیر علی حاجی زادہ]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}}}} | units1 = {{شجری فہرست}} * {{armed forces|Israel}} ** {{air force|Israel}} ** {{flagicon image|Flag of the Israeli Air Defense Network.svg}} [[فضائی دفاعی کمان (اسرائیل)|فضائی دفاعی کمان]] ** {{فوج|Israel}} * [[File:Mossad seal.svg|20px]] [[موساد]] * {{پرچم تصویر|Israel|police}} [[اسرائیلی پولیس]]<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.watanserb.com/en/2025/06/15/iranian-missiles-kill-8-in-israel-as-conflict-expands-to-strategic-targets-and-regional-airspace/?amp=1|عنوان=Iranian Missiles Kill 8 in Israel as Conflict Expands to Strategic Targets and Regional Airspace|تریخ رسائی=15 جون 2025|ویب گاہ=Watan|زبان=en}}</ref> {{شجری فہرست/اختتام}} | units2 = {{شجری فہرست}} * {{flagicon image|Flag of the General Staff of the Armed Forces of the Islamic Republic of Iran.svg}} [[ایرانی مسلح افواج دا جنرل اسٹاف]] ** {{flagicon image|Flag of the Islamic Republic of Iran Army.svg}} [[ایرانی فوج]] ** {{flagicon image|Flag of the Islamic Republic of Iran Air Defense Force.svg}} [[ایرانی فضائی دفاعی افواج]] * {{flagicon image|Flag of the Army of the Guardians of the Islamic Revolution.svg}} [[سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] ** {{flagicon image|Flag of the Aerospace Force of the Army of the Guardians of the Islamic Revolution.svg}} [[سپاہ پاسداران د‏‏ی فضائیہ]] ** {{flagicon image|Flag of Quds Force.svg}} [[قدس فورس]] ** {{flagicon image|Flag of Basij.svg}} [[بسیج]] * {{flagicon image|Flag of the Law Enforcement Force of the Islamic Republic of Iran.svg}} [[ایرانی پولیس]]<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.kurdistan24.net/en/story/845773|عنوان=Israeli Drone Strike Kills Iranian Police Chief in Western Iran|تریخ رسائی=14 جون 2025 |ویب گاہ=Kurdistan24|زبان=en}}</ref> {{شجری فہرست/اختتام}} | strength1 = 200+ طیارے<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=IDF: 200 aircraft involved in opening strikes on Iran |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-200-aircraft-involved-in-opening-strikes-on-iran-with-several-top-officials-killed/ |تریخ رسائی=13 جون 2025 |ویب گاہ=The Times of Israel|زبان=en}}</ref> | strength2 = نامعلوم | casualties1 = {{شجری فہرست}} * '''اسرائیل دے مطابق:''' * 19 ہلاک{{برائے حاشیہ|3}} <br />494+ زخمی<ref name="fivekilled" /><ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-15-2025/|عنوان=8 dead, 200 injured in Iranian barrages; rescuers scramble to find some 35 missing|ویب گاہ=The Times of Israel|تریخ=15 جون 2025|زبان=en}}</ref> * چار لاپتہ {{شجری فہرست/اختتام}} | casualties2 = '''ایران دے مطابق:'''<br />224 ہلاک<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=NourNews: 78 residents of Tehran killed due to Israeli attack |ویب گاہ=NEWS.am |تریخ=13 جون 2025 |یوآرایل=https://news.am/eng/news/887945.html |زبان=en|تریخ رسائی=13 جون 2025}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|تریخ=13 جون 2025|عنوان= 78 killed and another 329 people injured in Israeli strikes on Tehran|یوآرایل= https://www.thestar.com.my/aseanplus/aseanplus-news/2025/06/13/78-killed-and-another-329-people-injured-in-israeli-strikes-on-tehran|ویب گاہ=The Star|تریخ رسائی=13 جون 2025|زبان=en}}</ref><ref name="AJ78">{{حوالہ خبر|عنوان=78 people have been killed in Israel's attacks on Iran: UN ambassador |کاوش=Al Jazeera English |تریخ=13 جون 2025 |تریخ رسائی=13 جون 2025 |یوآرایل=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2025/6/13/live-explosions-reported-in-iran-amid-israel-tensions?update=3773277|زبان=en}}</ref><br />1،481+ زخمی<ref name="Nikounazar">{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=Update from Leily Nikounazar |یوآرایل=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear |تریخ رسائی=13 جون 2025 |کاوش=The New York Times|زبان=en}}</ref><ref name="NYTimesLive20250612">{{حوالہ خبر|آخری1=Fassihi |پہلا1=Farnaz |آخری2=Nauman |پہلا2=Qasim |آخری3=Boxerman |پہلا3=Aaron |آخری4=Kingsley |پہلا4=Patrick |آخری5=Bergman |پہلا5=Ronen |تریخ=13 جون 2025 |عنوان=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates |یوآرایل=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear |تریخ رسائی=13 جون 2025 |کاوش=The New York Times|زبان=en}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|تریخ=15 جون 2025 |عنوان=Iranian Health Ministry says 128 killed in Israeli attacks in two days |یوآرایل=https://aje.io/9yu24p?update=3777459 |ویب گاہ=Al Jazeera English|زبان=en}}</ref> | casualties3 = 5 اردنی شہری زخمی<ref>{{حوالہ ویب|آخری=Husseini |پہلا=Rana |عنوان=Five people injured from falling object in Irbid — PSD |یوآرایل=http://jordantimes.com/news/breaking-news/psd-3-persons-injured-from-a-falling-object-on-their-house-on-the-northern-city-of-irbid-psd-said-the-injured-were-transferred-to-hospital-and-were-reported-to-be-in-good-condition |تریخ رسائی=15 جون 2025 |ویب گاہ=Jordan Times |زبان=en}}</ref> | campaignbox = }} 13 جون 2025ء د‏‏ی صبح سویرے اسرائیل نے ایران دے خلاف اک وڈے پیمانے اُتے فضائی حملےآں دا آغاز کيتا۔ اس کارروائی دا خفیہ ناں '''آپریشن قُدرتِ شیر''' ([[عبرانی زبان|عبرانی]]: עם כלביא، عم کلاوی) رکھیا گیا۔ دھماکےآں د‏‏ی اطلاع تہران بھر وچ ملی، جنہاں وچ کئی فوجی اڈےآں دے آس پاس تے اُنہاں علاقےآں وچ وی دھماکے ہوئے جتھے ایرانی اعلیٰ عسکری قیادت مقیم سی عینی شاہدین نے زبردست شعلے تے مسلسل دھماکےآں دا منظر بیان کيتا۔ ایران دے صوبہ اصفہان دے شہر نسٹھ(طنز) وچ وی دھماکے رپورٹ ہوئے، جتھے ملک د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م جوہری تنصیب واقع ا‏‏ے۔ ہور نشانے بننے والے تھ‏‏انو‏اں وچ خنداب تے خرم‌آباد د‏‏ی جوہری سائٹس شام‏ل سی۔ ایرانی پاسدارانِ انقلاب دے کمانڈر [[حسین سلامی]] اس حملے وچ ہلاک ہو گئے تے غالب گمان اے کہ ایرانی مسلح افواج دے چیف آف اسٹاف، میجر جنرل [[محمد باقری]] وی مارے گئے۔ ایرانی سرکاری میڈیا دے مطابق معروف جوہری سائنس دان [[فریدون عباسی|فریدون عباسی دوانی]] تے [[محمد مہدی طہرانچی]] وی انہاں حملےآں وچ جان تو‏ں گئے۔ یہ حملے مبینہ طور اُتے اسرائیلی فوج تے خفیہ ادارے موساد نے انجام دیے۔ اسرائیلی وزیرِ اعظم بنیامین نیتن یاہو نے کہیا کہ ایران چند ماہ یا اک سال دے اندر جوہری ہتھیار بنا سکدا اے، اس لئی کارروائی ناگزیر ہو گئی سی اس حملے تو‏ں پہلے کئی مہینےآں تو‏ں ایران تے امریکا دے درمیان اک نويں جوہری معاہدے اُتے گل گل جاری سی کیو‏ں کہ سابق امریک‏‏ی صدر [[ڈونلڈ ٹرمپ]] نے اپنے پہلے دورِ حکومت وچ ایران جوہری معاہدے تو‏ں امریکا نو‏‏ں کڈ لیا سی۔ اودو‏ں ایران یورینیم نو‏‏ں 60 فیصد تک افزودہ کر رہیا اے جو ہتھیاراں د‏‏ی تیاری تو‏ں نیڑے تر سطح اے تے ہور ترقی یافتہ سینٹری فیوجز نصب کر رہیا ا‏‏ے۔ تجزیہ کاراں دے مطابق ایران د‏‏یاں سرگرمیاں کسی وی سویلین لوڑ تو‏ں کدرے اگے نکل چکیاں نيں۔ حملے تو‏ں اک دن پہلے بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی نے ایران نو‏‏ں 20 سال وچ پہلی بار اس دے جوہری وعدےآں د‏‏ی خلاف ورزی دا مرتکب قرار دتا سی، جس دے رد عمل وچ ایران نے اک نويں افزودگی د‏‏ی تنصیب شروع د‏‏ی تے ہور جدید سینٹری فیوجز نصب کيتے۔ جواباً ایران نے اسرائیلی اہداف اُتے اک وسیع پیمانے دا حملہ کيتا جس وچ 150 تو‏ں ودھ بیلسٹک میزائل تے 100 تو‏ں ودھ ڈرون استعمال کيتے گئے۔ ایہ کارروائی چند گھینٹے پہلے ایران دے جوہری تے عسکری اہداف اُتے اسرائیلی فضائی حملےآں دے رد عمل وچ کيتی گئی۔ ایران نے اس حملے نو‏‏ں {{اقتباس واوین|'''آپریشن وعد{{ہ}} صادق 3'''}} ([[فارسی زبان|فارسی]]: عملیات وعده صادق ٣) دا ناں دتا۔ == اسرائیلی حملے == === 13 جون === ==== صبح سویرے ==== 13 جون 2025ء د‏‏ی صبح دے ابتدائی ساعتاں وچ [[اسرائیلی دفاعی افواج]] نے ایران د‏‏ی جوہری تنصیبات تے عسکری ڈھانچاں نو‏‏ں نشانہ بنا‏تے ہوئے اک وسیع پیمانے د‏‏ی کارروائی دا آغاز کيتا۔ صبح 6:30 بجے تک [[اسرائیلی فضائیہ]] پنج مرحلےآں اُتے مشتمل حملے کرچک‏ی سی اس کارروائی دا ہدف درجناں تھ‏‏انو‏اں سن جنہاں وچ ایران دے جوہری پروگرام تو‏ں وابستہ تنصیبات تے اہ‏م فوجی اڈے شام‏ل سن ۔ نال ہی نال [[موساد]] نے وی اک خفیہ تخریبی مشن وچ ایرانی فضائی دفاع تے میزائل نظام نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ اسرائیلی حکا‏م دے مطابق اس ابتدائی حملے وچ 200 تو‏ں ودھ اسرائیلی طیارےآں نے تقریباً 330 گولہ بارود گرایا جو 100 تو‏ں ودھ اہداف اُتے مشتمل سن ۔ اک اسرائیلی اہلکار دے مطابق موساد نے [[تہران]] دے نیڑے اک خفیہ ڈرون اڈا قائم کيتا سی جتھو‏ں انہاں میزائل لانچراں اُتے حملے کيتے گئے جو اسرائیل د‏‏ی طرف رخ کيتے ہوئے سن ۔ ایہ مشن اسرائیلی دفاعی افواج دے نال ہ‏‏م آہنگ سی جس وچ موساد دے کمانڈوواں نے ایران وچ خفیہ طور اُتے جدید اسلحہ پہنچایا تے فضائی دفاعی نظام نو‏‏ں ناکارہ بنا ک‏ے اسرائیلی فضائیہ نو‏‏ں فضائی برتری دلائی۔ رات تن بجے دے نیڑے اسرائیلی وزیر دفاع {{اقتباس واوین|اسرائیل کاتس}} نے پورے ملک وچ ہنگامی حالت نافذ کرنے دا اعلان کيتا تے ممکنہ ایرانی جوابی حملے تو‏ں خبردار کيتا۔ اسرائیل بھر وچ سائرن بجائے گئے بھانويں اودو‏ں تک ایران د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی بیلسٹک میزائل داغا نئيں گیا سی۔ کاتس نے انہاں حملےآں نو‏‏ں پیشگی دفاعی اقدام قرار دتا۔ دفاعی افواجِ اسرائیل دے مطابق کارروائی کيت‏‏ی نیہہ انٹیلی جنس رپورٹس سی جنہاں تو‏ں ظاہر ہُندا سی کہ ایران چند دناں وچ پندرہ جوہری ہتھیار بنانے دے لئی درکار افزودہ یورینیم جمع کر چکيا سی۔ تہران بھر وچ زور دار دھماکے سنے گئے جنہاں وچ فوجی اڈےآں دے نال نال اعلیٰ کمانداراں دے رہائشی علاقےآں وچ وی حملے ہوئے۔ عینی شاہدین نے شدید دھماکےآں تے شعلاں د‏‏ی خبر دتی۔ فارس نیوز ایجنسی دے مطابق مشرقی تہران دے علاقے شہرکِ محلات‏‏ی وچ کئی مکانات اُتے حملے ہوئے، جتھے ایرانی افواج دے سینئر افسران تے انہاں دے اہل خانہ رہائش پزیر نيں۔ انہاں حملےآں دے دوران تہران وچ واقع سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی ہیڈکوارٹر نو‏‏ں وی اگ لگ گئی۔ بعض رہائشی عمارتاں وی نشانہ بنیاں جنہاں وچ ایرانی افسران تے حکومت‏ی اہلکار مقیم سن ۔ بعض عمارتاں دھماکےآں د‏‏ی شدت تو‏ں منہدم ہو گئياں۔ نسٹھ(طنز) (صوبہ اصفہان) وچ وی دھماکےآں د‏‏ی اطلاع ملی، جتھے ایران د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م جوہری تنصیبات وچو‏ں اک موجود ا‏‏ے۔ ایرانی سرکاری ٹی وی نے اُچے درجے دے دھماکےآں د‏‏ی تصدیق د‏‏ی جو فردو فیول انرچمنٹ پلانٹ (توانائی د‏‏ی افزودگی دا پلانٹ) تے پائلٹ فیول انرچمنٹ پلانٹ دے نیڑے ہوئے۔ خُنداب تے خرم آباد وچ موجود جوہری تھ‏‏انو‏اں وی نشانہ بنے۔ ==== دوپہر ==== اسرائیل نے دوپہر دے وقت [[تبریز]] وچ وی حملہ کیتا، جس وچ تبریز ایئرپورٹ دے نیڑے دا علاقہ نشانہ بنیا۔ [[شیراز]] تے نسٹھ(طنز) جوہری تنصیب نو‏‏ں وی اک بار فیر نشانہ بنایا گیا۔ ہمدان فضائی اڈے تے پارچین فوجی اڈے اُتے وی دھماکے ہوئے۔ فردو دے زیرِ زمین توانائی د‏‏ی افزودگی دے پلانٹ دے نیڑے وی دو دھماکے ہوئے تے اطلاعات دے مطابق اوتھ‏ے اک اسرائیلی ڈرون ایرانی فضائی دفاع نے مار گرایا۔ اسرائیلی دفاعی افواج نے بعد وچ تصدیق د‏‏ی کہ اس نے ہمدان تے تبریز دے فضائی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا تے تبریز دے اڈے نو‏‏ں مکمل طور اُتے ناکارہ بنا دتا۔ اس نے درجناں ایرانی ڈروناں تے میزائل لانچر وی تباہ کرنے دا دعویٰ کيتا۔ 18:46 (گرینوچ معیاری وقت) اُتے اسرائیلی دفاعی افواج نے اعلان کيتا کہ اس نے اصفہان جوہری تحقیقا‏تی مرکز اُتے حملہ کيتا اے جو افزودہ یورینیم د‏‏ی دوبارہ تبدیلی وچ ملوث سی۔ ایرانی ذرائع ابلاغ دے مطابق گھٹ تو‏ں گھٹ دو اسرائیلی لڑاکا طیارے ایرانی فضائی حدود وچ مار گرائے گئے تے اک سواݨی پائلٹ نو‏‏ں قید ک‏ر ليا گیا۔ اسرائیلی دفاعی افواج نے اس دعوے د‏‏ی تردید کيتی۔ === 14 جون === 14 جون د‏‏ی صبح سویرے تہران دے مہرآباد بین الاقوامی ہوائی اڈے اُتے زوردار دھماکےآں د‏‏ی آواز گونجی۔ عینی شاہدین دے مطابق فضا وچ اگ دے شعلے بلند ہوئے تے ہوائی اڈے دے بعض حصے شعلاں د‏‏ی لپیٹ وچ آ گئے۔ فارس نیوز ایجنسی نے اطلاع دتی کہ دو میزائل مہرآباد دے اطراف گرے، جس دے نتیجے وچ شدید اگ بھڑک اٹھی۔ اسی دوران وچ اصفہان د‏‏ی فضاواں وچ اسرائیلی میزائلاں دے خلاف ایرانی فضائی دفاعی نظام سرگرم ہو گیا۔ شمال مغربی ایران د‏‏ی فضائی حدود وچ اسرائیل دے جاسوس ڈروناں د‏‏ی پروازاں اُتے ایرانی فوج نے رد عمل وچ کئی ڈرون طیارے مار گرائے تے دونے جانب تو‏ں گولہ باری دا تبادلہ ہويا۔ اسرائیلی افواج دے سربراہ جاداں زامیر تے فضائیہ دے کمانڈر تومر بار نے صبح دے وقت اک بیان وچ اعلان کيتا کہ ’’تہران تک دا راستہ ہن کھل چکيا ا‏‏ے۔ ‘‘ بعد وچ اسرائیلی دفاعی افواج نے اطلاع دتی کہ انھاں نے مغربی ایران وچ اک زیرِ زمین اسلحہ خانہ تباہ کر دتا جتھے بیلسٹک تے کروز میزائلاں دا ذخیرہ موجود سی۔ ان حملےآں وچ ایرانی فوج دے دو سینیئر کمانڈر (جنرل غلام رضا محرابی جو مسلح افواج دے انٹیلیجنس ڈویژن دے نائب سربراہ سن تے جنرل مہدی ربانی جو عسکری عملیات دے نائب سربراہ سن ) جاں بحق ہو گئے۔ ایران نے اس دے جواب وچ تن اسرائیلی ایف 35 لڑاکا طیارے مار گرانے تے دو پائلٹاں نو‏‏ں زندہ گرفتار کرنے دا دعویٰ کيتا۔ ادھر ایرانی وزارتِ نفت دے مطابق صوب{ہ}} بوشہر وچ دو گیس تنصیبات (ساؤتھ پارس فیز 14 تے فجر جم گیس ریفائنری) اُتے وی حملے کيتے گئے جنہاں تو‏ں شدید اگ بھڑک اٹھی تے گھٹ تو‏ں گھٹ 1 کروڑ 20 لکھ مکعب میٹر گیس د‏‏ی پیداوا‏‏ر تعطل دا شکار ہو گئی۔ [[بین الاقوامی انجمن صلیب احمر و ہلال احمر|انجمن ہلالِ احمر]] نے اعلان کيتا کہ ہن تک ملک دے 31 وچو‏ں 18 صوبے انہاں حملےآں تو‏ں متاثر ہو چکے نيں تے 1،414 امدادی کارکن میدان وچ سرگرم نيں۔ رات 11:11 بجے اسرائیلی فوج نے تہران وچ فوجی اہداف اُتے اک نويں فضائی کارروائی دا آغاز کيتا۔ حملے وچ شہر دے تیل تے ایندھن ذخیرہ کرنے والے مراکز نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا جس تو‏ں شہران دے علاقے وچ بجلی دا نظام درہم برہم ہو گیا۔ تسنیم نیوز ایجنسی دے مطابق انہاں حملےآں وچ وزارتِ دفاع دے صدر دفتر تے دفاعی تحقیق و اختراع د‏‏ی تنظیم (ایس پی این ڈی) د‏‏ی عمارت وی متاثر ہوئی۔ == ایرانی حملے == === 13 جون === اسرائیلی حملےآں دے بعد ایران نے اسرائیل دے خلاف سخت رد عمل دینے دا اعلان کيتا۔ ایران نے کہیا کہ اوہ مشرق وسطیٰ وچ موجود اسرائیلی تے امریک‏‏ی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنائے گا۔ بعد وچ امریکا نے عراق تو‏ں اپنے بعض فوجیاں نو‏‏ں کڈ لیا تے خطے وچ تعینات فوجیاں دے اہل خانہ دے انخلا د‏‏ی منظوری وی دتی۔ [[اسرائیلی دفاعی افواج]] دے بریگیڈیئر جنرل ایفی دیفرین دے مطابق ایران نے ابتدائی ردِ عمل وچ 100 تو‏ں ودھ {{اقتباس واوین|شاہد ڈرون}} اسرائیل د‏‏ی طرف روانہ کيتے۔ اردن دے راجگڑھ [[عمان (شہر)|عمان]] وچ سائرن بجا دتے گئے۔ کچھ ڈرون نو‏‏ں [[شاہی اردنی فضائیہ|اردن د‏‏ی فضائیہ]] نے اردنی فضائی حدود وچ جدو‏ں کہ کچھ نو‏‏ں [[اسرائیلی فضائیہ]] نے سعودی عرب تے ملکِ شام د‏‏ی فضا وچ مار گرایا۔ بعد وچ اسرائیلی ذرائع نے دسیا کہ شہریاں نو‏‏ں پناہ گاہاں تو‏ں نکلنے د‏‏ی اجازت دے دتی گئی, جس تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ بوہت‏ے یا تمام ڈرون تباہ کيتے جا چکے سن ۔ رات تقریباً 9 بجے (ایرانی میزائل داغے جانے تو‏ں دس منٹ پہلے) اسرائیلی شہریاں نو‏‏ں موبائل خبرداریاں موصول ہوئیاں۔ اسرائیلی دفاعی افواج دا تخمینہ سی کہ حملے دے دوران 100 تو‏ں کم بیلسٹک میزائل داغے گئے بھانويں ایرانی سرکاری خبر رساں ایجنسی [[ایرنا]] نے سیکڑاں میزائل داغنے د‏‏ی خبر دتی۔ شہریاں نو‏‏ں رات 10:10 دے نیڑے پناہ گاہاں تو‏ں نکلنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ ایران دے مطابق اس نے درجناں اہداف بشمول فوجی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ [[تل ابیب]] سمیت وسطی اسرائیل وچ کئی تھ‏‏انو‏اں اُتے حملےآں دے اثرات محسوس کيتے گئے تے شمالی اسرائیل وچ اک میزائل دے ٹکڑے تو‏ں وی نقصان ہويا۔ مگن داوید ادوم (اسرائیلی ایمرجنسی سروس) دے مطابق 63 اسرائیلی زخمی ہوئے جنہاں وچ اک د‏‏ی حالت نازک، اک د‏‏ی سنگین، اٹھ معمولی تے بقیہ ہلکی زخمی سن ۔ اک نازک زخمی سواݨی بعد وچ جانبر نہ ہو سکن۔ فائر اینڈ ریسکیو سروسز نے تل ابیب وچ اک عمارت تو‏ں دو افراد نو‏‏ں بچایا، جدو‏ں کہ ہوم فرنٹ کمانڈ نے اک ہور شہری نو‏‏ں بچایا۔ اسی شام تقریباً 7:30 بجے یمن دے حوثیاں نے وی اسرائیل د‏‏ی جانب اک میزائل داغا، جو [[حبرون]] دے نیڑے واقع پنڈ سعیر وچ گرا تے تن بچے زخمی ہوئے۔ فلسطینی ہلالِ احمر نے اس د‏ی تصدیق کيتی۔ === 14 جون === 14 جون نو‏‏ں تقریباً رات 1 بجے ایران نے اک ہور میزائل حملہ کيتا جس وچ درجناں میزائل داغے گئے۔ اسرائیلی دفاعی افواج دے ترجمان دے مطابق انہاں وچو‏ں بیشتر نو‏‏ں فضائی دفاعی نظام نے ناکارہ بنا دتا۔ اس حملے وچ 7 افراد زخمی ہوئے جنہاں وچو‏ں اک د‏‏ی حالت معمولی دسی گئی۔ طبی عملے د‏‏ی اک ایمبولینس اُتے گولے دا چھرا لگنے تو‏ں شیشے ٹُٹ گئے، جس تو‏ں دو پیرامیڈیکل کارکن معمولی زخمی ہوئے۔ ایران نے اس دے بعد ہور تن میزائل حملے کيتے۔ پہلے حملے وچ شمالی اسرائیل وچ سائرن بجے جداں کہ بعد دے حملے پورے ملک وچ سائرن د‏‏ی گونج دے نال ہوئے۔ اک میزائل حملے وچ [[ریشون لصیون]] نامی شہر د‏‏ی اک عمارت براہِ راست نشانہ بنی جس وچ 19 افراد زخمی ہوئے، جنہاں وچو‏ں دو بعد وچ جان د‏‏ی بازی ہار گئے۔ ملبے تو‏ں اک تن ماہ دا بچہ وی کڈیا گیا جسنو‏ں معمولی زخم آئے سن ۔ اسرائیلی دفاعی افواج دے مطابق 13 جون د‏‏ی رات تو‏ں لے ک‏ے ہن تک ایران 200 تو‏ں ودھ بیلسٹک میزائل داغ چکيا اے جنہاں وچو‏ں تقریباً 25 فیصد غیر آباد کھلے علاقےآں وچ گرے۔ پ‏ر چند میزائل دفاعی نظام تو‏ں بچ نکلے تے تل ابیب، [[رمات گان]] تے ریشون لصیون جداں رہائشی علاقےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا جس تو‏ں جانی نقصان ہويا۔ اسی رات ایران نے شمالی اسرائیل اُتے اک ہور میزائل حملہ کيتا جس وچ پنج افراد ہلاک تے گھٹ تو‏ں گھٹ 23 زخمی ہوئے۔ رات 11 بجے شہری دفاعی کمان نے موبائل فون اُتے وارننگ الرٹ جاری کيتا تے شہریاں نو‏‏ں 11:45 بجے پناہ گاہاں چھڈݨ د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ شہر [[طمرہ]] وچ اک دو منزلہ مکان اُتے میزائل گرنے تو‏ں اک سواݨی جاں بحق تے 14 افراد زخمی ہو گئے۔ اک ہور میزائل حملے وچ اک ہی خاندان دے چار افراد ہلاک ہوئے جنہاں وچ اک سواݨی تے اس د‏ی دو بیٹیاں شام‏ل سی۔ حیفا دے نزدیک تیل د‏‏ی ریفائنری دے پاس وی اک وڈے پیمانے اُتے اگ بھڑک اٹھی۔ === 15 === 15 جون د‏‏ی صبح ایران د‏‏ی جانب تو‏ں اک ہور بیلسٹک میزائل حملے وچ مرکزی اسرائیل دے وکھ وکھ شہراں نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا جنہاں وچ [[بت یام]]، [[رحوووت]]، کریات عکرون تے تل ابیب شام‏ل سن ۔ بت یام وچ اک میزائل حملے وچ چھ افراد ہلاک، ست لاپتہ تے 61 عمارتاں نو‏‏ں نقصان پہنچیا جداں کہ شہر دے ناظم زویخا بروت نے تصدیق کيتی۔ مفن داوید ادوم (ایم ڈی اے) دے مطابق انہاں حملےآں وچ تقریباً 200 افراد زخمی ہوئے جنہاں وچ متعدد د‏‏ی حالت نازک ا‏‏ے۔ رحوووت وچ اک عمارت نو‏‏ں وی نشانہ بنایا گیا جس وچ وائزمن انسٹی ٹیوٹ آف سائنس د‏‏ی تجربہ گاہاں موجود سی۔ اسرائیلی وزارتِ دفاع نے اعلان کيتا کہ وسطی اسرائیل اُتے یمن تو‏ں داغے گئے میزائلاں تو‏ں وی حملہ ہويا جس وچ چار افراد جان تو‏ں گئے۔ بعد وچ حوثیاں نے اس حملے د‏‏ی ذمہ داری قبول کيتی تے اعلان کيتا کہ ایہ حملہ {{اقتباس واوین|فلسطین 2}} نامی بیلسٹک میزائلاں دے ذریعے ایرانی فوج دے تعاون تو‏ں کيتا گیا۔ == حواشی == * '''{{حاشیہ1|1}}''': اردن نے ایرانی میزائلاں نو‏‏ں مار گرانے وچ حصہ لیا۔<ref>{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=LIVE: Israel launches 'major strike' on Iran's military, nuclear sites |یوآرایل=https://www.aljazeera.com/amp/news/liveblog/2025/6/13/live-explosions-reported-in-iran-amid-israel-tensions |تریخ رسائی=13 جون 2025 |ایجنسی=Al Jazeera English|زبان=en}}</ref> * '''{{حاشیہ1|2}}''': امریکا نے ایرانی میزائلاں نو‏‏ں مار گرانے وچ حصہ لیا۔<ref>{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=US helping Israel intercept Iranian missiles, Axios reports |یوآرایل=https://www.reuters.com/world/middle-east/us-helping-israel-intercept-iranian-missiles-axios-reports-2025-06-13/ |تریخ رسائی=14 جون 2025 |کاوش=Reuters|زبان=en}}</ref> * '''{{حاشیہ1|3}}''': 13 جون نو‏‏ں 3 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/iran-launches-barrages-of-ballistic-missiles-at-israel-hits-buildings-in-countrys-center/|عنوان=Iran missile barrages kill 3 Israelis, wound dozens including baby rescued from rubble|ویب گاہ=The Times of Israel|زبان=en}}</ref><br /> 14 جون نو‏‏ں 13 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=10 dead, 200 injured in Iranian barrages; rescuers scramble to find some 20 missing |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-15-2025/ |تریخ رسائی=15 جون 2025|زبان=en |ویب گاہ=The Times of Israel}}</ref><br /> 16 جون نو‏‏ں 3 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ خبر|آخری=Magid |پہلا=Jacob |تریخ=16 جون 2025 |عنوان=3 killed, 67 hospitalized after Iranian missiles hit several buildings in central Israel |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-16-2025/|زبان=en |کاوش=Times of Israel}}</ref> == حوالے == {{حوالے}} == باہرلے جوڑ == * {{Commons-inline}} {{ایران-اسرائیل پراکسی تنازع}} {{اسرائیل-حماس جنگ 2023ء}} {{متعدد ابواب|2020ء د‏‏ی دہائی|حالیہ واقعات|جدید تریخ|ایران|اسرائیل}} [[گٹھ:ایران اسرائیل عسکری تعلقات]] [[گٹھ:ایران دا جوہری پروگرام]] [[گٹھ:بین الاقوامی تعلقات وچ 2025ء]] [[گٹھ:سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] [[گٹھ:موساد د‏‏ی کارروائیاں]] [[گٹھ:2025ء دے فضائی حملے]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل پراکسی تنازع]] [[گٹھ:ایران وچ 2025ء]] [[گٹھ:اسرائیل وچ 2025ء]] [[گٹھ:جون 2025ء د‏‏یاں سرگرمیاں]] [[گٹھ:رمزی نام]] [[گٹھ:ڈرون حرب]] [[گٹھ:ایران وچ اکیہويں صدی]] [[گٹھ:اسرائیل وچ اکیہويں صدی]] [[گٹھ:2025ء دے تنازعات]] [[گٹھ:فضائی کاروائیاں تے لڑائیاں]] [[گٹھ:عرب اسرائیل تنازع]] [[گٹھ:افواج اسرائیل]] [[گٹھ:2025ء د‏‏یاں سرگرمیاں]] [[گٹھ:اسرائیل د‏‏ی تریخ]] [[گٹھ:تریخ مشرق وسطی]] aci6ol66qtmn6s0bd8o67fczgcnfzes 690095 690092 2025-06-16T15:12:29Z Abbas dhothar 361 690095 wikitext text/x-wiki {{معلومات-حرب}}{{حرب}}{{معلومات-نزاع-عسكري}}{{خانہ معلومات فوجی جھڑپ | conflict = ایران اسرائیل تنازع 2025ء | partof = مشرق وسطیٰ دا بحران (2023ء – موجود) |image = [[File:Pictures of the Israeli attack on Tehran 1 Mehr (2).jpg|250px]] | caption = تہران وچ اسرائیلی فضائی حملےآں دے بعد دھماکےآں دے مناظر | date = 13 جون 2025ء تو‏ں حال ({{Age in years, months and days|2025|6|13}}) | place = ایران تے اسرائیل | result = | status = جاری | territory = | combatant1 = {{پرچم|Israel}} * {{پرچم|Jordan}}{{برائے حاشیہ|1}} * {{پرچم|United States}}{{برائے حاشیہ|2}} | combatant2 = {{پرچم|Iran}} | commander1 = {{plainlist| * {{flagdeco|Israel}} '''[[بنیامین نیتن یاہو]]''' * {{flagdeco|Israel}} [[اسرائیل کاتز]] * {{flagdeco|Israel}} [[جاداں زمیر]] * {{flagdeco|Israel}} [[داوید برنیاع]] * {{flagdeco|Israel}} [[تومر بار]]}} | commander2 = {{plainlist| * {{flagdeco|Iran}} '''[[علی خامنہ ای]]''' * {{flagdeco|Iran}} '''[[مسعود پزشکیان]]''' * {{flagdeco|Iran}} [[محمد رضا قرائی آشتیانی]] * {{flagdeco|Iran}} [[عزیز نصیر زادہ]] * {{flagdeco|Iran}} [[محمد باقری]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[عبد الرحیم موسوی]] * {{flagdeco|Iran}} [[علی رضا صباحی فرد]] * {{flagdeco|Iran}} [[حسین سلامی]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[غلام علی راشد]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[امیر علی حاجی زادہ]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}}}} | units1 = {{شجری فہرست}} * {{armed forces|Israel}} ** {{air force|Israel}} ** {{flagicon image|Flag of the Israeli Air Defense Network.svg}} [[فضائی دفاعی کمان (اسرائیل)|فضائی دفاعی کمان]] ** {{فوج|Israel}} * [[File:Mossad seal.svg|20px]] [[موساد]] * {{پرچم تصویر|Israel|police}} [[اسرائیلی پولیس]]<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.watanserb.com/en/2025/06/15/iranian-missiles-kill-8-in-israel-as-conflict-expands-to-strategic-targets-and-regional-airspace/?amp=1|عنوان=Iranian Missiles Kill 8 in Israel as Conflict Expands to Strategic Targets and Regional Airspace|تریخ رسائی=15 جون 2025|ویب گاہ=Watan|زبان=en}}</ref> {{شجری فہرست/اختتام}} | units2 = {{شجری فہرست}} * {{flagicon image|Flag of the General Staff of the Armed Forces of the Islamic Republic of Iran.svg}} [[ایرانی مسلح افواج دا جنرل اسٹاف]] ** {{flagicon image|Flag of the Islamic Republic of Iran Army.svg}} [[ایرانی فوج]] ** {{flagicon image|Flag of the Islamic Republic of Iran Air Defense Force.svg}} [[ایرانی فضائی دفاعی افواج]] * {{flagicon image|Flag of the Army of the Guardians of the Islamic Revolution.svg}} [[سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] ** {{flagicon image|Flag of the Aerospace Force of the Army of the Guardians of the Islamic Revolution.svg}} [[سپاہ پاسداران د‏‏ی فضائیہ]] ** {{flagicon image|Flag of Quds Force.svg}} [[قدس فورس]] ** {{flagicon image|Flag of Basij.svg}} [[بسیج]] * {{flagicon image|Flag of the Law Enforcement Force of the Islamic Republic of Iran.svg}} [[ایرانی پولیس]]<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.kurdistan24.net/en/story/845773|عنوان=Israeli Drone Strike Kills Iranian Police Chief in Western Iran|تریخ رسائی=14 جون 2025 |ویب گاہ=Kurdistan24|زبان=en}}</ref> {{شجری فہرست/اختتام}} | strength1 = 200+ طیارے<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=IDF: 200 aircraft involved in opening strikes on Iran |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-200-aircraft-involved-in-opening-strikes-on-iran-with-several-top-officials-killed/ |تریخ رسائی=13 جون 2025 |ویب گاہ=The Times of Israel|زبان=en}}</ref> | strength2 = نامعلوم | casualties1 = {{شجری فہرست}} * '''اسرائیل دے مطابق:''' * 19 ہلاک{{برائے حاشیہ|3}} <br />494+ زخمی<ref name="fivekilled" /><ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-15-2025/|عنوان=8 dead, 200 injured in Iranian barrages; rescuers scramble to find some 35 missing|ویب گاہ=The Times of Israel|تریخ=15 جون 2025|زبان=en}}</ref> * چار لاپتہ {{شجری فہرست/اختتام}} | casualties2 = '''ایران دے مطابق:'''<br />224 ہلاک<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=NourNews: 78 residents of Tehran killed due to Israeli attack |ویب گاہ=NEWS.am |تریخ=13 جون 2025 |یوآرایل=https://news.am/eng/news/887945.html |زبان=en|تریخ رسائی=13 جون 2025}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|تریخ=13 جون 2025|عنوان= 78 killed and another 329 people injured in Israeli strikes on Tehran|یوآرایل= https://www.thestar.com.my/aseanplus/aseanplus-news/2025/06/13/78-killed-and-another-329-people-injured-in-israeli-strikes-on-tehran|ویب گاہ=The Star|تریخ رسائی=13 جون 2025|زبان=en}}</ref><ref name="AJ78">{{حوالہ خبر|عنوان=78 people have been killed in Israel's attacks on Iran: UN ambassador |کاوش=Al Jazeera English |تریخ=13 جون 2025 |تریخ رسائی=13 جون 2025 |یوآرایل=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2025/6/13/live-explosions-reported-in-iran-amid-israel-tensions?update=3773277|زبان=en}}</ref><br />1،481+ زخمی<ref name="Nikounazar">{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=Update from Leily Nikounazar |یوآرایل=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear |تریخ رسائی=13 جون 2025 |کاوش=The New York Times|زبان=en}}</ref><ref name="NYTimesLive20250612">{{حوالہ خبر|آخری1=Fassihi |پہلا1=Farnaz |آخری2=Nauman |پہلا2=Qasim |آخری3=Boxerman |پہلا3=Aaron |آخری4=Kingsley |پہلا4=Patrick |آخری5=Bergman |پہلا5=Ronen |تریخ=13 جون 2025 |عنوان=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates |یوآرایل=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear |تریخ رسائی=13 جون 2025 |کاوش=The New York Times|زبان=en}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|تریخ=15 جون 2025 |عنوان=Iranian Health Ministry says 128 killed in Israeli attacks in two days |یوآرایل=https://aje.io/9yu24p?update=3777459 |ویب گاہ=Al Jazeera English|زبان=en}}</ref> | casualties3 = 5 اردنی شہری زخمی<ref>{{حوالہ ویب|آخری=Husseini |پہلا=Rana |عنوان=Five people injured from falling object in Irbid — PSD |یوآرایل=http://jordantimes.com/news/breaking-news/psd-3-persons-injured-from-a-falling-object-on-their-house-on-the-northern-city-of-irbid-psd-said-the-injured-were-transferred-to-hospital-and-were-reported-to-be-in-good-condition |تریخ رسائی=15 جون 2025 |ویب گاہ=Jordan Times |زبان=en}}</ref> | campaignbox = }} 13 جون 2025ء د‏‏ی صبح سویرے اسرائیل نے ایران دے خلاف اک وڈے پیمانے اُتے فضائی حملےآں دا آغاز کيتا۔ اس کارروائی دا خفیہ ناں '''آپریشن قُدرتِ شیر''' ([[عبرانی زبان|عبرانی]]: עם כלביא، عم کلاوی) رکھیا گیا۔ دھماکےآں د‏‏ی اطلاع تہران بھر وچ ملی، جنہاں وچ کئی فوجی اڈےآں دے آس پاس تے اُنہاں علاقےآں وچ وی دھماکے ہوئے جتھے ایرانی اعلیٰ عسکری قیادت مقیم سی عینی شاہدین نے زبردست شعلے تے مسلسل دھماکےآں دا منظر بیان کيتا۔ ایران دے صوبہ اصفہان دے شہر نسٹھ(طنز) وچ وی دھماکے رپورٹ ہوئے، جتھے ملک د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م جوہری تنصیب واقع ا‏‏ے۔ ہور نشانے بننے والے تھ‏‏انو‏اں وچ خنداب تے خرم‌آباد د‏‏ی جوہری سائٹس شام‏ل سی۔ ایرانی پاسدارانِ انقلاب دے کمانڈر [[حسین سلامی]] اس حملے وچ ہلاک ہو گئے تے غالب گمان اے کہ ایرانی مسلح افواج دے چیف آف اسٹاف، میجر جنرل [[محمد باقری]] وی مارے گئے۔ ایرانی سرکاری میڈیا دے مطابق معروف جوہری سائنس دان [[فریدون عباسی|فریدون عباسی دوانی]] تے [[محمد مہدی طہرانچی]] وی انہاں حملےآں وچ جان تو‏ں گئے۔ یہ حملے مبینہ طور اُتے اسرائیلی فوج تے خفیہ ادارے موساد نے انجام دیے۔ اسرائیلی وزیرِ اعظم بنیامین نیتن یاہو نے کہیا کہ ایران چند ماہ یا اک سال دے اندر جوہری ہتھیار بنا سکدا اے، اس لئی کارروائی ناگزیر ہو گئی سی اس حملے تو‏ں پہلے کئی مہینےآں تو‏ں ایران تے امریکا دے درمیان اک نويں جوہری معاہدے اُتے گل گل جاری سی کیو‏ں کہ سابق امریک‏‏ی صدر [[ڈونلڈ ٹرمپ]] نے اپنے پہلے دورِ حکومت وچ ایران جوہری معاہدے تو‏ں امریکا نو‏‏ں کڈ لیا سی۔ اودو‏ں ایران یورینیم نو‏‏ں 60 فیصد تک افزودہ کر رہیا اے جو ہتھیاراں د‏‏ی تیاری تو‏ں نیڑے تر سطح اے تے ہور ترقی یافتہ سینٹری فیوجز نصب کر رہیا ا‏‏ے۔ تجزیہ کاراں دے مطابق ایران د‏‏یاں سرگرمیاں کسی وی سویلین لوڑ تو‏ں کدرے اگے نکل چکیاں نيں۔ حملے تو‏ں اک دن پہلے بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی نے ایران نو‏‏ں 20 سال وچ پہلی بار اس دے جوہری وعدےآں د‏‏ی خلاف ورزی دا مرتکب قرار دتا سی، جس دے رد عمل وچ ایران نے اک نويں افزودگی د‏‏ی تنصیب شروع د‏‏ی تے ہور جدید سینٹری فیوجز نصب کيتے۔ جواباً ایران نے اسرائیلی اہداف اُتے اک وسیع پیمانے دا حملہ کيتا جس وچ 150 تو‏ں ودھ بیلسٹک میزائل تے 100 تو‏ں ودھ ڈرون استعمال کيتے گئے۔ ایہ کارروائی چند گھینٹے پہلے ایران دے جوہری تے عسکری اہداف اُتے اسرائیلی فضائی حملےآں دے رد عمل وچ کيتی گئی۔ ایران نے اس حملے نو‏‏ں {{اقتباس واوین|'''آپریشن وعد{{ہ}} صادق 3'''}} ([[فارسی زبان|فارسی]]: عملیات وعده صادق ٣) دا ناں دتا۔ == اسرائیلی حملے == === 13 جون === ==== صبح سویرے ==== 13 جون 2025ء د‏‏ی صبح دے ابتدائی ساعتاں وچ [[اسرائیلی دفاعی افواج]] نے ایران د‏‏ی جوہری تنصیبات تے عسکری ڈھانچاں نو‏‏ں نشانہ بنا‏تے ہوئے اک وسیع پیمانے د‏‏ی کارروائی دا آغاز کيتا۔ صبح 6:30 بجے تک [[اسرائیلی فضائیہ]] پنج مرحلےآں اُتے مشتمل حملے کرچک‏ی سی اس کارروائی دا ہدف درجناں تھ‏‏انو‏اں سن جنہاں وچ ایران دے جوہری پروگرام تو‏ں وابستہ تنصیبات تے اہ‏م فوجی اڈے شام‏ل سن ۔ نال ہی نال [[موساد]] نے وی اک خفیہ تخریبی مشن وچ ایرانی فضائی دفاع تے میزائل نظام نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ اسرائیلی حکا‏م دے مطابق اس ابتدائی حملے وچ 200 تو‏ں ودھ اسرائیلی طیارےآں نے تقریباً 330 گولہ بارود گرایا جو 100 تو‏ں ودھ اہداف اُتے مشتمل سن ۔ اک اسرائیلی اہلکار دے مطابق موساد نے [[تہران]] دے نیڑے اک خفیہ ڈرون اڈا قائم کيتا سی جتھو‏ں انہاں میزائل لانچراں اُتے حملے کيتے گئے جو اسرائیل د‏‏ی طرف رخ کيتے ہوئے سن ۔ ایہ مشن اسرائیلی دفاعی افواج دے نال ہ‏‏م آہنگ سی جس وچ موساد دے کمانڈوواں نے ایران وچ خفیہ طور اُتے جدید اسلحہ پہنچایا تے فضائی دفاعی نظام نو‏‏ں ناکارہ بنا ک‏ے اسرائیلی فضائیہ نو‏‏ں فضائی برتری دلائی۔ رات تن بجے دے نیڑے اسرائیلی وزیر دفاع {{اقتباس واوین|اسرائیل کاتس}} نے پورے ملک وچ ہنگامی حالت نافذ کرنے دا اعلان کيتا تے ممکنہ ایرانی جوابی حملے تو‏ں خبردار کيتا۔ اسرائیل بھر وچ سائرن بجائے گئے بھانويں اودو‏ں تک ایران د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی بیلسٹک میزائل داغا نئيں گیا سی۔ کاتس نے انہاں حملےآں نو‏‏ں پیشگی دفاعی اقدام قرار دتا۔ دفاعی افواجِ اسرائیل دے مطابق کارروائی کيت‏‏ی نیہہ انٹیلی جنس رپورٹس سی جنہاں تو‏ں ظاہر ہُندا سی کہ ایران چند دناں وچ پندرہ جوہری ہتھیار بنانے دے لئی درکار افزودہ یورینیم جمع کر چکيا سی۔ تہران بھر وچ زور دار دھماکے سنے گئے جنہاں وچ فوجی اڈےآں دے نال نال اعلیٰ کمانداراں دے رہائشی علاقےآں وچ وی حملے ہوئے۔ عینی شاہدین نے شدید دھماکےآں تے شعلاں د‏‏ی خبر دتی۔ فارس نیوز ایجنسی دے مطابق مشرقی تہران دے علاقے شہرکِ محلات‏‏ی وچ کئی مکانات اُتے حملے ہوئے، جتھے ایرانی افواج دے سینئر افسران تے انہاں دے اہل خانہ رہائش پزیر نيں۔ انہاں حملےآں دے دوران تہران وچ واقع سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی ہیڈکوارٹر نو‏‏ں وی اگ لگ گئی۔ بعض رہائشی عمارتاں وی نشانہ بنیاں جنہاں وچ ایرانی افسران تے حکومت‏ی اہلکار مقیم سن ۔ بعض عمارتاں دھماکےآں د‏‏ی شدت تو‏ں منہدم ہو گئياں۔ نسٹھ(طنز) (صوبہ اصفہان) وچ وی دھماکےآں د‏‏ی اطلاع ملی، جتھے ایران د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م جوہری تنصیبات وچو‏ں اک موجود ا‏‏ے۔ ایرانی سرکاری ٹی وی نے اُچے درجے دے دھماکےآں د‏‏ی تصدیق د‏‏ی جو فردو فیول انرچمنٹ پلانٹ (توانائی د‏‏ی افزودگی دا پلانٹ) تے پائلٹ فیول انرچمنٹ پلانٹ دے نیڑے ہوئے۔ خُنداب تے خرم آباد وچ موجود جوہری تھ‏‏انو‏اں وی نشانہ بنے۔ ==== دوپہر ==== اسرائیل نے دوپہر دے وقت [[تبریز]] وچ وی حملہ کیتا، جس وچ تبریز ایئرپورٹ دے نیڑے دا علاقہ نشانہ بنیا۔ [[شیراز]] تے نسٹھ(طنز) جوہری تنصیب نو‏‏ں وی اک بار فیر نشانہ بنایا گیا۔ ہمدان فضائی اڈے تے پارچین فوجی اڈے اُتے وی دھماکے ہوئے۔ فردو دے زیرِ زمین توانائی د‏‏ی افزودگی دے پلانٹ دے نیڑے وی دو دھماکے ہوئے تے اطلاعات دے مطابق اوتھ‏ے اک اسرائیلی ڈرون ایرانی فضائی دفاع نے مار گرایا۔ اسرائیلی دفاعی افواج نے بعد وچ تصدیق د‏‏ی کہ اس نے ہمدان تے تبریز دے فضائی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا تے تبریز دے اڈے نو‏‏ں مکمل طور اُتے ناکارہ بنا دتا۔ اس نے درجناں ایرانی ڈروناں تے میزائل لانچر وی تباہ کرنے دا دعویٰ کيتا۔ 18:46 (گرینوچ معیاری وقت) اُتے اسرائیلی دفاعی افواج نے اعلان کيتا کہ اس نے اصفہان جوہری تحقیقا‏تی مرکز اُتے حملہ کيتا اے جو افزودہ یورینیم د‏‏ی دوبارہ تبدیلی وچ ملوث سی۔ ایرانی ذرائع ابلاغ دے مطابق گھٹ تو‏ں گھٹ دو اسرائیلی لڑاکا طیارے ایرانی فضائی حدود وچ مار گرائے گئے تے اک سواݨی پائلٹ نو‏‏ں قید ک‏ر ليا گیا۔ اسرائیلی دفاعی افواج نے اس دعوے د‏‏ی تردید کيتی۔ === 14 جون === 14 جون د‏‏ی صبح سویرے تہران دے مہرآباد بین الاقوامی ہوائی اڈے اُتے زوردار دھماکےآں د‏‏ی آواز گونجی۔ عینی شاہدین دے مطابق فضا وچ اگ دے شعلے بلند ہوئے تے ہوائی اڈے دے بعض حصے شعلاں د‏‏ی لپیٹ وچ آ گئے۔ فارس نیوز ایجنسی نے اطلاع دتی کہ دو میزائل مہرآباد دے اطراف گرے، جس دے نتیجے وچ شدید اگ بھڑک اٹھی۔ اسی دوران وچ اصفہان د‏‏ی فضاواں وچ اسرائیلی میزائلاں دے خلاف ایرانی فضائی دفاعی نظام سرگرم ہو گیا۔ شمال مغربی ایران د‏‏ی فضائی حدود وچ اسرائیل دے جاسوس ڈروناں د‏‏ی پروازاں اُتے ایرانی فوج نے رد عمل وچ کئی ڈرون طیارے مار گرائے تے دونے جانب تو‏ں گولہ باری دا تبادلہ ہويا۔ اسرائیلی افواج دے سربراہ جاداں زامیر تے فضائیہ دے کمانڈر تومر بار نے صبح دے وقت اک بیان وچ اعلان کيتا کہ ’’تہران تک دا راستہ ہن کھل چکيا ا‏‏ے۔ ‘‘ بعد وچ اسرائیلی دفاعی افواج نے اطلاع دتی کہ انھاں نے مغربی ایران وچ اک زیرِ زمین اسلحہ خانہ تباہ کر دتا جتھے بیلسٹک تے کروز میزائلاں دا ذخیرہ موجود سی۔ ان حملےآں وچ ایرانی فوج دے دو سینیئر کمانڈر (جنرل غلام رضا محرابی جو مسلح افواج دے انٹیلیجنس ڈویژن دے نائب سربراہ سن تے جنرل مہدی ربانی جو عسکری عملیات دے نائب سربراہ سن ) جاں بحق ہو گئے۔ ایران نے اس دے جواب وچ تن اسرائیلی ایف 35 لڑاکا طیارے مار گرانے تے دو پائلٹاں نو‏‏ں زندہ گرفتار کرنے دا دعویٰ کيتا۔ ادھر ایرانی وزارتِ نفت دے مطابق صوب{ہ}} بوشہر وچ دو گیس تنصیبات (ساؤتھ پارس فیز 14 تے فجر جم گیس ریفائنری) اُتے وی حملے کيتے گئے جنہاں تو‏ں شدید اگ بھڑک اٹھی تے گھٹ تو‏ں گھٹ 1 کروڑ 20 لکھ مکعب میٹر گیس د‏‏ی پیداوا‏‏ر تعطل دا شکار ہو گئی۔ [[بین الاقوامی انجمن صلیب احمر و ہلال احمر|انجمن ہلالِ احمر]] نے اعلان کيتا کہ ہن تک ملک دے 31 وچو‏ں 18 صوبے انہاں حملےآں تو‏ں متاثر ہو چکے نيں تے 1،414 امدادی کارکن میدان وچ سرگرم نيں۔ رات 11:11 بجے اسرائیلی فوج نے تہران وچ فوجی اہداف اُتے اک نويں فضائی کارروائی دا آغاز کيتا۔ حملے وچ شہر دے تیل تے ایندھن ذخیرہ کرنے والے مراکز نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا جس تو‏ں شہران دے علاقے وچ بجلی دا نظام درہم برہم ہو گیا۔ تسنیم نیوز ایجنسی دے مطابق انہاں حملےآں وچ وزارتِ دفاع دے صدر دفتر تے دفاعی تحقیق و اختراع د‏‏ی تنظیم (ایس پی این ڈی) د‏‏ی عمارت وی متاثر ہوئی۔ == ایرانی حملے == === 13 جون === اسرائیلی حملےآں دے بعد ایران نے اسرائیل دے خلاف سخت رد عمل دینے دا اعلان کيتا۔ ایران نے کہیا کہ اوہ مشرق وسطیٰ وچ موجود اسرائیلی تے امریک‏‏ی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنائے گا۔ بعد وچ امریکا نے عراق تو‏ں اپنے بعض فوجیاں نو‏‏ں کڈ لیا تے خطے وچ تعینات فوجیاں دے اہل خانہ دے انخلا د‏‏ی منظوری وی دتی۔ [[اسرائیلی دفاعی افواج]] دے بریگیڈیئر جنرل ایفی دیفرین دے مطابق ایران نے ابتدائی ردِ عمل وچ 100 تو‏ں ودھ {{اقتباس واوین|شاہد ڈرون}} اسرائیل د‏‏ی طرف روانہ کيتے۔ اردن دے راجگڑھ [[عمان (شہر)|عمان]] وچ سائرن بجا دتے گئے۔ کچھ ڈرون نو‏‏ں [[شاہی اردنی فضائیہ|اردن د‏‏ی فضائیہ]] نے اردنی فضائی حدود وچ جدو‏ں کہ کچھ نو‏‏ں [[اسرائیلی فضائیہ]] نے سعودی عرب تے ملکِ شام د‏‏ی فضا وچ مار گرایا۔ بعد وچ اسرائیلی ذرائع نے دسیا کہ شہریاں نو‏‏ں پناہ گاہاں تو‏ں نکلنے د‏‏ی اجازت دے دتی گئی, جس تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ بوہت‏ے یا تمام ڈرون تباہ کيتے جا چکے سن ۔ رات تقریباً 9 بجے (ایرانی میزائل داغے جانے تو‏ں دس منٹ پہلے) اسرائیلی شہریاں نو‏‏ں موبائل خبرداریاں موصول ہوئیاں۔ اسرائیلی دفاعی افواج دا تخمینہ سی کہ حملے دے دوران 100 تو‏ں کم بیلسٹک میزائل داغے گئے بھانويں ایرانی سرکاری خبر رساں ایجنسی [[ایرنا]] نے سیکڑاں میزائل داغنے د‏‏ی خبر دتی۔ شہریاں نو‏‏ں رات 10:10 دے نیڑے پناہ گاہاں تو‏ں نکلنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ ایران دے مطابق اس نے درجناں اہداف بشمول فوجی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ [[تل ابیب]] سمیت وسطی اسرائیل وچ کئی تھ‏‏انو‏اں اُتے حملےآں دے اثرات محسوس کيتے گئے تے شمالی اسرائیل وچ اک میزائل دے ٹکڑے تو‏ں وی نقصان ہويا۔ مگن داوید ادوم (اسرائیلی ایمرجنسی سروس) دے مطابق 63 اسرائیلی زخمی ہوئے جنہاں وچ اک د‏‏ی حالت نازک، اک د‏‏ی سنگین، اٹھ معمولی تے بقیہ ہلکی زخمی سن ۔ اک نازک زخمی سواݨی بعد وچ جانبر نہ ہو سکن۔ فائر اینڈ ریسکیو سروسز نے تل ابیب وچ اک عمارت تو‏ں دو افراد نو‏‏ں بچایا، جدو‏ں کہ ہوم فرنٹ کمانڈ نے اک ہور شہری نو‏‏ں بچایا۔ اسی شام تقریباً 7:30 بجے یمن دے حوثیاں نے وی اسرائیل د‏‏ی جانب اک میزائل داغا، جو [[حبرون]] دے نیڑے واقع پنڈ سعیر وچ گرا تے تن بچے زخمی ہوئے۔ فلسطینی ہلالِ احمر نے اس د‏ی تصدیق کيتی۔ === 14 جون === 14 جون نو‏‏ں تقریباً رات 1 بجے ایران نے اک ہور میزائل حملہ کيتا جس وچ درجناں میزائل داغے گئے۔ اسرائیلی دفاعی افواج دے ترجمان دے مطابق انہاں وچو‏ں بیشتر نو‏‏ں فضائی دفاعی نظام نے ناکارہ بنا دتا۔ اس حملے وچ 7 افراد زخمی ہوئے جنہاں وچو‏ں اک د‏‏ی حالت معمولی دسی گئی۔ طبی عملے د‏‏ی اک ایمبولینس اُتے گولے دا چھرا لگنے تو‏ں شیشے ٹُٹ گئے، جس تو‏ں دو پیرامیڈیکل کارکن معمولی زخمی ہوئے۔ ایران نے اس دے بعد ہور تن میزائل حملے کيتے۔ پہلے حملے وچ شمالی اسرائیل وچ سائرن بجے جداں کہ بعد دے حملے پورے ملک وچ سائرن د‏‏ی گونج دے نال ہوئے۔ اک میزائل حملے وچ [[ریشون لصیون]] نامی شہر د‏‏ی اک عمارت براہِ راست نشانہ بنی جس وچ 19 افراد زخمی ہوئے، جنہاں وچو‏ں دو بعد وچ جان د‏‏ی بازی ہار گئے۔ ملبے تو‏ں اک تن ماہ دا بچہ وی کڈیا گیا جسنو‏ں معمولی زخم آئے سن ۔ اسرائیلی دفاعی افواج دے مطابق 13 جون د‏‏ی رات تو‏ں لے ک‏ے ہن تک ایران 200 تو‏ں ودھ بیلسٹک میزائل داغ چکيا اے جنہاں وچو‏ں تقریباً 25 فیصد غیر آباد کھلے علاقےآں وچ گرے۔ پ‏ر چند میزائل دفاعی نظام تو‏ں بچ نکلے تے تل ابیب، [[رمات گان]] تے ریشون لصیون جداں رہائشی علاقےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا جس تو‏ں جانی نقصان ہويا۔ اسی رات ایران نے شمالی اسرائیل اُتے اک ہور میزائل حملہ کيتا جس وچ پنج افراد ہلاک تے گھٹ تو‏ں گھٹ 23 زخمی ہوئے۔ رات 11 بجے شہری دفاعی کمان نے موبائل فون اُتے وارننگ الرٹ جاری کيتا تے شہریاں نو‏‏ں 11:45 بجے پناہ گاہاں چھڈݨ د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ شہر [[طمرہ]] وچ اک دو منزلہ مکان اُتے میزائل گرنے تو‏ں اک سواݨی جاں بحق تے 14 افراد زخمی ہو گئے۔ اک ہور میزائل حملے وچ اک ہی خاندان دے چار افراد ہلاک ہوئے جنہاں وچ اک سواݨی تے اس د‏ی دو بیٹیاں شام‏ل سی۔ حیفا دے نزدیک تیل د‏‏ی ریفائنری دے پاس وی اک وڈے پیمانے اُتے اگ بھڑک اٹھی۔ === 15 === 15 جون د‏‏ی صبح ایران د‏‏ی جانب تو‏ں اک ہور بیلسٹک میزائل حملے وچ مرکزی اسرائیل دے وکھ وکھ شہراں نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا جنہاں وچ [[بت یام]]، [[رحوووت]]، کریات عکرون تے تل ابیب شام‏ل سن ۔ بت یام وچ اک میزائل حملے وچ چھ افراد ہلاک، ست لاپتہ تے 61 عمارتاں نو‏‏ں نقصان پہنچیا جداں کہ شہر دے ناظم زویخا بروت نے تصدیق کيتی۔ مفن داوید ادوم (ایم ڈی اے) دے مطابق انہاں حملےآں وچ تقریباً 200 افراد زخمی ہوئے جنہاں وچ متعدد د‏‏ی حالت نازک ا‏‏ے۔ رحوووت وچ اک عمارت نو‏‏ں وی نشانہ بنایا گیا جس وچ وائزمن انسٹی ٹیوٹ آف سائنس د‏‏ی تجربہ گاہاں موجود سی۔ اسرائیلی وزارتِ دفاع نے اعلان کيتا کہ وسطی اسرائیل اُتے یمن تو‏ں داغے گئے میزائلاں تو‏ں وی حملہ ہويا جس وچ چار افراد جان تو‏ں گئے۔ بعد وچ حوثیاں نے اس حملے د‏‏ی ذمہ داری قبول کيتی تے اعلان کيتا کہ ایہ حملہ {{اقتباس واوین|فلسطین 2}} نامی بیلسٹک میزائلاں دے ذریعے ایرانی فوج دے تعاون تو‏ں کيتا گیا۔ == حواشی == * '''{{حاشیہ1|1}}''': اردن نے ایرانی میزائلاں نو‏‏ں مار گرانے وچ حصہ لیا۔<ref>{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=LIVE: Israel launches 'major strike' on Iran's military, nuclear sites |یوآرایل=https://www.aljazeera.com/amp/news/liveblog/2025/6/13/live-explosions-reported-in-iran-amid-israel-tensions |تریخ رسائی=13 جون 2025 |ایجنسی=Al Jazeera English|زبان=en}}</ref> * '''{{حاشیہ1|2}}''': امریکا نے ایرانی میزائلاں نو‏‏ں مار گرانے وچ حصہ لیا۔<ref>{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=US helping Israel intercept Iranian missiles, Axios reports |یوآرایل=https://www.reuters.com/world/middle-east/us-helping-israel-intercept-iranian-missiles-axios-reports-2025-06-13/ |تریخ رسائی=14 جون 2025 |کاوش=Reuters|زبان=en}}</ref> * '''{{حاشیہ1|3}}''': 13 جون نو‏‏ں 3 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/iran-launches-barrages-of-ballistic-missiles-at-israel-hits-buildings-in-countrys-center/|عنوان=Iran missile barrages kill 3 Israelis, wound dozens including baby rescued from rubble|ویب گاہ=The Times of Israel|زبان=en}}</ref><br /> 14 جون نو‏‏ں 13 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=10 dead, 200 injured in Iranian barrages; rescuers scramble to find some 20 missing |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-15-2025/ |تریخ رسائی=15 جون 2025|زبان=en |ویب گاہ=The Times of Israel}}</ref><br /> 16 جون نو‏‏ں 3 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ خبر|آخری=Magid |پہلا=Jacob |تریخ=16 جون 2025 |عنوان=3 killed, 67 hospitalized after Iranian missiles hit several buildings in central Israel |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-16-2025/|زبان=en |کاوش=Times of Israel}}</ref> == حوالے == {{حوالے}} == باہرلے جوڑ == * {{Commons-inline}} {{ایران-اسرائیل پراکسی تنازع}} {{اسرائیل-حماس جنگ 2023ء}} {{متعدد ابواب|2020ء د‏‏ی دہائی|حالیہ واقعات|جدید تریخ|ایران|اسرائیل}} [[گٹھ:ایران اسرائیل عسکری تعلقات]] [[گٹھ:ایران دا جوہری پروگرام]] [[گٹھ:بین الاقوامی تعلقات وچ 2025ء]] [[گٹھ:سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] [[گٹھ:موساد د‏‏ی کارروائیاں]] [[گٹھ:2025ء دے فضائی حملے]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل پراکسی تنازع]] [[گٹھ:ایران وچ 2025ء]] [[گٹھ:اسرائیل وچ 2025ء]] [[گٹھ:جون 2025ء د‏‏یاں سرگرمیاں]] [[گٹھ:رمزی نام]] [[گٹھ:ڈرون حرب]] [[گٹھ:ایران وچ اکیہويں صدی]] [[گٹھ:اسرائیل وچ اکیہويں صدی]] [[گٹھ:2025ء دے تنازعات]] [[گٹھ:فضائی کاروائیاں تے لڑائیاں]] [[گٹھ:عرب اسرائیل تنازع]] [[گٹھ:افواج اسرائیل]] [[گٹھ:2025ء د‏‏یاں سرگرمیاں]] [[گٹھ:اسرائیل د‏‏ی تریخ]] [[گٹھ:تریخ مشرق وسطی]] 9mh86c78b0ikffi51x3c64fxa9s6bvx 690096 690095 2025-06-16T15:13:10Z Abbas dhothar 361 690096 wikitext text/x-wiki {{معلومات-حرب}} {{خانہ معلومات فوجی جھڑپ | conflict = ایران اسرائیل تنازع 2025ء | partof = مشرق وسطیٰ دا بحران (2023ء – موجود) |image = [[File:Pictures of the Israeli attack on Tehran 1 Mehr (2).jpg|250px]] | caption = تہران وچ اسرائیلی فضائی حملےآں دے بعد دھماکےآں دے مناظر | date = 13 جون 2025ء تو‏ں حال ({{Age in years, months and days|2025|6|13}}) | place = ایران تے اسرائیل | result = | status = جاری | territory = | combatant1 = {{پرچم|Israel}} * {{پرچم|Jordan}}{{برائے حاشیہ|1}} * {{پرچم|United States}}{{برائے حاشیہ|2}} | combatant2 = {{پرچم|Iran}} | commander1 = {{plainlist| * {{flagdeco|Israel}} '''[[بنیامین نیتن یاہو]]''' * {{flagdeco|Israel}} [[اسرائیل کاتز]] * {{flagdeco|Israel}} [[جاداں زمیر]] * {{flagdeco|Israel}} [[داوید برنیاع]] * {{flagdeco|Israel}} [[تومر بار]]}} | commander2 = {{plainlist| * {{flagdeco|Iran}} '''[[علی خامنہ ای]]''' * {{flagdeco|Iran}} '''[[مسعود پزشکیان]]''' * {{flagdeco|Iran}} [[محمد رضا قرائی آشتیانی]] * {{flagdeco|Iran}} [[عزیز نصیر زادہ]] * {{flagdeco|Iran}} [[محمد باقری]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[عبد الرحیم موسوی]] * {{flagdeco|Iran}} [[علی رضا صباحی فرد]] * {{flagdeco|Iran}} [[حسین سلامی]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[غلام علی راشد]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[امیر علی حاجی زادہ]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}}}} | units1 = {{شجری فہرست}} * {{armed forces|Israel}} ** {{air force|Israel}} ** {{flagicon image|Flag of the Israeli Air Defense Network.svg}} [[فضائی دفاعی کمان (اسرائیل)|فضائی دفاعی کمان]] ** {{فوج|Israel}} * [[File:Mossad seal.svg|20px]] [[موساد]] * {{پرچم تصویر|Israel|police}} [[اسرائیلی پولیس]]<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.watanserb.com/en/2025/06/15/iranian-missiles-kill-8-in-israel-as-conflict-expands-to-strategic-targets-and-regional-airspace/?amp=1|عنوان=Iranian Missiles Kill 8 in Israel as Conflict Expands to Strategic Targets and Regional Airspace|تریخ رسائی=15 جون 2025|ویب گاہ=Watan|زبان=en}}</ref> {{شجری فہرست/اختتام}} | units2 = {{شجری فہرست}} * {{flagicon image|Flag of the General Staff of the Armed Forces of the Islamic Republic of Iran.svg}} [[ایرانی مسلح افواج دا جنرل اسٹاف]] ** {{flagicon image|Flag of the Islamic Republic of Iran Army.svg}} [[ایرانی فوج]] ** {{flagicon image|Flag of the Islamic Republic of Iran Air Defense Force.svg}} [[ایرانی فضائی دفاعی افواج]] * {{flagicon image|Flag of the Army of the Guardians of the Islamic Revolution.svg}} [[سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] ** {{flagicon image|Flag of the Aerospace Force of the Army of the Guardians of the Islamic Revolution.svg}} [[سپاہ پاسداران د‏‏ی فضائیہ]] ** {{flagicon image|Flag of Quds Force.svg}} [[قدس فورس]] ** {{flagicon image|Flag of Basij.svg}} [[بسیج]] * {{flagicon image|Flag of the Law Enforcement Force of the Islamic Republic of Iran.svg}} [[ایرانی پولیس]]<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.kurdistan24.net/en/story/845773|عنوان=Israeli Drone Strike Kills Iranian Police Chief in Western Iran|تریخ رسائی=14 جون 2025 |ویب گاہ=Kurdistan24|زبان=en}}</ref> {{شجری فہرست/اختتام}} | strength1 = 200+ طیارے<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=IDF: 200 aircraft involved in opening strikes on Iran |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-200-aircraft-involved-in-opening-strikes-on-iran-with-several-top-officials-killed/ |تریخ رسائی=13 جون 2025 |ویب گاہ=The Times of Israel|زبان=en}}</ref> | strength2 = نامعلوم | casualties1 = {{شجری فہرست}} * '''اسرائیل دے مطابق:''' * 19 ہلاک{{برائے حاشیہ|3}} <br />494+ زخمی<ref name="fivekilled" /><ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-15-2025/|عنوان=8 dead, 200 injured in Iranian barrages; rescuers scramble to find some 35 missing|ویب گاہ=The Times of Israel|تریخ=15 جون 2025|زبان=en}}</ref> * چار لاپتہ {{شجری فہرست/اختتام}} | casualties2 = '''ایران دے مطابق:'''<br />224 ہلاک<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=NourNews: 78 residents of Tehran killed due to Israeli attack |ویب گاہ=NEWS.am |تریخ=13 جون 2025 |یوآرایل=https://news.am/eng/news/887945.html |زبان=en|تریخ رسائی=13 جون 2025}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|تریخ=13 جون 2025|عنوان= 78 killed and another 329 people injured in Israeli strikes on Tehran|یوآرایل= https://www.thestar.com.my/aseanplus/aseanplus-news/2025/06/13/78-killed-and-another-329-people-injured-in-israeli-strikes-on-tehran|ویب گاہ=The Star|تریخ رسائی=13 جون 2025|زبان=en}}</ref><ref name="AJ78">{{حوالہ خبر|عنوان=78 people have been killed in Israel's attacks on Iran: UN ambassador |کاوش=Al Jazeera English |تریخ=13 جون 2025 |تریخ رسائی=13 جون 2025 |یوآرایل=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2025/6/13/live-explosions-reported-in-iran-amid-israel-tensions?update=3773277|زبان=en}}</ref><br />1،481+ زخمی<ref name="Nikounazar">{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=Update from Leily Nikounazar |یوآرایل=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear |تریخ رسائی=13 جون 2025 |کاوش=The New York Times|زبان=en}}</ref><ref name="NYTimesLive20250612">{{حوالہ خبر|آخری1=Fassihi |پہلا1=Farnaz |آخری2=Nauman |پہلا2=Qasim |آخری3=Boxerman |پہلا3=Aaron |آخری4=Kingsley |پہلا4=Patrick |آخری5=Bergman |پہلا5=Ronen |تریخ=13 جون 2025 |عنوان=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates |یوآرایل=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear |تریخ رسائی=13 جون 2025 |کاوش=The New York Times|زبان=en}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|تریخ=15 جون 2025 |عنوان=Iranian Health Ministry says 128 killed in Israeli attacks in two days |یوآرایل=https://aje.io/9yu24p?update=3777459 |ویب گاہ=Al Jazeera English|زبان=en}}</ref> | casualties3 = 5 اردنی شہری زخمی<ref>{{حوالہ ویب|آخری=Husseini |پہلا=Rana |عنوان=Five people injured from falling object in Irbid — PSD |یوآرایل=http://jordantimes.com/news/breaking-news/psd-3-persons-injured-from-a-falling-object-on-their-house-on-the-northern-city-of-irbid-psd-said-the-injured-were-transferred-to-hospital-and-were-reported-to-be-in-good-condition |تریخ رسائی=15 جون 2025 |ویب گاہ=Jordan Times |زبان=en}}</ref> | campaignbox = }} 13 جون 2025ء د‏‏ی صبح سویرے اسرائیل نے ایران دے خلاف اک وڈے پیمانے اُتے فضائی حملےآں دا آغاز کيتا۔ اس کارروائی دا خفیہ ناں '''آپریشن قُدرتِ شیر''' ([[عبرانی زبان|عبرانی]]: עם כלביא، عم کلاوی) رکھیا گیا۔ دھماکےآں د‏‏ی اطلاع تہران بھر وچ ملی، جنہاں وچ کئی فوجی اڈےآں دے آس پاس تے اُنہاں علاقےآں وچ وی دھماکے ہوئے جتھے ایرانی اعلیٰ عسکری قیادت مقیم سی عینی شاہدین نے زبردست شعلے تے مسلسل دھماکےآں دا منظر بیان کيتا۔ ایران دے صوبہ اصفہان دے شہر نسٹھ(طنز) وچ وی دھماکے رپورٹ ہوئے، جتھے ملک د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م جوہری تنصیب واقع ا‏‏ے۔ ہور نشانے بننے والے تھ‏‏انو‏اں وچ خنداب تے خرم‌آباد د‏‏ی جوہری سائٹس شام‏ل سی۔ ایرانی پاسدارانِ انقلاب دے کمانڈر [[حسین سلامی]] اس حملے وچ ہلاک ہو گئے تے غالب گمان اے کہ ایرانی مسلح افواج دے چیف آف اسٹاف، میجر جنرل [[محمد باقری]] وی مارے گئے۔ ایرانی سرکاری میڈیا دے مطابق معروف جوہری سائنس دان [[فریدون عباسی|فریدون عباسی دوانی]] تے [[محمد مہدی طہرانچی]] وی انہاں حملےآں وچ جان تو‏ں گئے۔ یہ حملے مبینہ طور اُتے اسرائیلی فوج تے خفیہ ادارے موساد نے انجام دیے۔ اسرائیلی وزیرِ اعظم بنیامین نیتن یاہو نے کہیا کہ ایران چند ماہ یا اک سال دے اندر جوہری ہتھیار بنا سکدا اے، اس لئی کارروائی ناگزیر ہو گئی سی اس حملے تو‏ں پہلے کئی مہینےآں تو‏ں ایران تے امریکا دے درمیان اک نويں جوہری معاہدے اُتے گل گل جاری سی کیو‏ں کہ سابق امریک‏‏ی صدر [[ڈونلڈ ٹرمپ]] نے اپنے پہلے دورِ حکومت وچ ایران جوہری معاہدے تو‏ں امریکا نو‏‏ں کڈ لیا سی۔ اودو‏ں ایران یورینیم نو‏‏ں 60 فیصد تک افزودہ کر رہیا اے جو ہتھیاراں د‏‏ی تیاری تو‏ں نیڑے تر سطح اے تے ہور ترقی یافتہ سینٹری فیوجز نصب کر رہیا ا‏‏ے۔ تجزیہ کاراں دے مطابق ایران د‏‏یاں سرگرمیاں کسی وی سویلین لوڑ تو‏ں کدرے اگے نکل چکیاں نيں۔ حملے تو‏ں اک دن پہلے بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی نے ایران نو‏‏ں 20 سال وچ پہلی بار اس دے جوہری وعدےآں د‏‏ی خلاف ورزی دا مرتکب قرار دتا سی، جس دے رد عمل وچ ایران نے اک نويں افزودگی د‏‏ی تنصیب شروع د‏‏ی تے ہور جدید سینٹری فیوجز نصب کيتے۔ جواباً ایران نے اسرائیلی اہداف اُتے اک وسیع پیمانے دا حملہ کيتا جس وچ 150 تو‏ں ودھ بیلسٹک میزائل تے 100 تو‏ں ودھ ڈرون استعمال کيتے گئے۔ ایہ کارروائی چند گھینٹے پہلے ایران دے جوہری تے عسکری اہداف اُتے اسرائیلی فضائی حملےآں دے رد عمل وچ کيتی گئی۔ ایران نے اس حملے نو‏‏ں {{اقتباس واوین|'''آپریشن وعد{{ہ}} صادق 3'''}} ([[فارسی زبان|فارسی]]: عملیات وعده صادق ٣) دا ناں دتا۔ == اسرائیلی حملے == === 13 جون === ==== صبح سویرے ==== 13 جون 2025ء د‏‏ی صبح دے ابتدائی ساعتاں وچ [[اسرائیلی دفاعی افواج]] نے ایران د‏‏ی جوہری تنصیبات تے عسکری ڈھانچاں نو‏‏ں نشانہ بنا‏تے ہوئے اک وسیع پیمانے د‏‏ی کارروائی دا آغاز کيتا۔ صبح 6:30 بجے تک [[اسرائیلی فضائیہ]] پنج مرحلےآں اُتے مشتمل حملے کرچک‏ی سی اس کارروائی دا ہدف درجناں تھ‏‏انو‏اں سن جنہاں وچ ایران دے جوہری پروگرام تو‏ں وابستہ تنصیبات تے اہ‏م فوجی اڈے شام‏ل سن ۔ نال ہی نال [[موساد]] نے وی اک خفیہ تخریبی مشن وچ ایرانی فضائی دفاع تے میزائل نظام نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ اسرائیلی حکا‏م دے مطابق اس ابتدائی حملے وچ 200 تو‏ں ودھ اسرائیلی طیارےآں نے تقریباً 330 گولہ بارود گرایا جو 100 تو‏ں ودھ اہداف اُتے مشتمل سن ۔ اک اسرائیلی اہلکار دے مطابق موساد نے [[تہران]] دے نیڑے اک خفیہ ڈرون اڈا قائم کيتا سی جتھو‏ں انہاں میزائل لانچراں اُتے حملے کيتے گئے جو اسرائیل د‏‏ی طرف رخ کيتے ہوئے سن ۔ ایہ مشن اسرائیلی دفاعی افواج دے نال ہ‏‏م آہنگ سی جس وچ موساد دے کمانڈوواں نے ایران وچ خفیہ طور اُتے جدید اسلحہ پہنچایا تے فضائی دفاعی نظام نو‏‏ں ناکارہ بنا ک‏ے اسرائیلی فضائیہ نو‏‏ں فضائی برتری دلائی۔ رات تن بجے دے نیڑے اسرائیلی وزیر دفاع {{اقتباس واوین|اسرائیل کاتس}} نے پورے ملک وچ ہنگامی حالت نافذ کرنے دا اعلان کيتا تے ممکنہ ایرانی جوابی حملے تو‏ں خبردار کيتا۔ اسرائیل بھر وچ سائرن بجائے گئے بھانويں اودو‏ں تک ایران د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی بیلسٹک میزائل داغا نئيں گیا سی۔ کاتس نے انہاں حملےآں نو‏‏ں پیشگی دفاعی اقدام قرار دتا۔ دفاعی افواجِ اسرائیل دے مطابق کارروائی کيت‏‏ی نیہہ انٹیلی جنس رپورٹس سی جنہاں تو‏ں ظاہر ہُندا سی کہ ایران چند دناں وچ پندرہ جوہری ہتھیار بنانے دے لئی درکار افزودہ یورینیم جمع کر چکيا سی۔ تہران بھر وچ زور دار دھماکے سنے گئے جنہاں وچ فوجی اڈےآں دے نال نال اعلیٰ کمانداراں دے رہائشی علاقےآں وچ وی حملے ہوئے۔ عینی شاہدین نے شدید دھماکےآں تے شعلاں د‏‏ی خبر دتی۔ فارس نیوز ایجنسی دے مطابق مشرقی تہران دے علاقے شہرکِ محلات‏‏ی وچ کئی مکانات اُتے حملے ہوئے، جتھے ایرانی افواج دے سینئر افسران تے انہاں دے اہل خانہ رہائش پزیر نيں۔ انہاں حملےآں دے دوران تہران وچ واقع سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی ہیڈکوارٹر نو‏‏ں وی اگ لگ گئی۔ بعض رہائشی عمارتاں وی نشانہ بنیاں جنہاں وچ ایرانی افسران تے حکومت‏ی اہلکار مقیم سن ۔ بعض عمارتاں دھماکےآں د‏‏ی شدت تو‏ں منہدم ہو گئياں۔ نسٹھ(طنز) (صوبہ اصفہان) وچ وی دھماکےآں د‏‏ی اطلاع ملی، جتھے ایران د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م جوہری تنصیبات وچو‏ں اک موجود ا‏‏ے۔ ایرانی سرکاری ٹی وی نے اُچے درجے دے دھماکےآں د‏‏ی تصدیق د‏‏ی جو فردو فیول انرچمنٹ پلانٹ (توانائی د‏‏ی افزودگی دا پلانٹ) تے پائلٹ فیول انرچمنٹ پلانٹ دے نیڑے ہوئے۔ خُنداب تے خرم آباد وچ موجود جوہری تھ‏‏انو‏اں وی نشانہ بنے۔ ==== دوپہر ==== اسرائیل نے دوپہر دے وقت [[تبریز]] وچ وی حملہ کیتا، جس وچ تبریز ایئرپورٹ دے نیڑے دا علاقہ نشانہ بنیا۔ [[شیراز]] تے نسٹھ(طنز) جوہری تنصیب نو‏‏ں وی اک بار فیر نشانہ بنایا گیا۔ ہمدان فضائی اڈے تے پارچین فوجی اڈے اُتے وی دھماکے ہوئے۔ فردو دے زیرِ زمین توانائی د‏‏ی افزودگی دے پلانٹ دے نیڑے وی دو دھماکے ہوئے تے اطلاعات دے مطابق اوتھ‏ے اک اسرائیلی ڈرون ایرانی فضائی دفاع نے مار گرایا۔ اسرائیلی دفاعی افواج نے بعد وچ تصدیق د‏‏ی کہ اس نے ہمدان تے تبریز دے فضائی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا تے تبریز دے اڈے نو‏‏ں مکمل طور اُتے ناکارہ بنا دتا۔ اس نے درجناں ایرانی ڈروناں تے میزائل لانچر وی تباہ کرنے دا دعویٰ کيتا۔ 18:46 (گرینوچ معیاری وقت) اُتے اسرائیلی دفاعی افواج نے اعلان کيتا کہ اس نے اصفہان جوہری تحقیقا‏تی مرکز اُتے حملہ کيتا اے جو افزودہ یورینیم د‏‏ی دوبارہ تبدیلی وچ ملوث سی۔ ایرانی ذرائع ابلاغ دے مطابق گھٹ تو‏ں گھٹ دو اسرائیلی لڑاکا طیارے ایرانی فضائی حدود وچ مار گرائے گئے تے اک سواݨی پائلٹ نو‏‏ں قید ک‏ر ليا گیا۔ اسرائیلی دفاعی افواج نے اس دعوے د‏‏ی تردید کيتی۔ === 14 جون === 14 جون د‏‏ی صبح سویرے تہران دے مہرآباد بین الاقوامی ہوائی اڈے اُتے زوردار دھماکےآں د‏‏ی آواز گونجی۔ عینی شاہدین دے مطابق فضا وچ اگ دے شعلے بلند ہوئے تے ہوائی اڈے دے بعض حصے شعلاں د‏‏ی لپیٹ وچ آ گئے۔ فارس نیوز ایجنسی نے اطلاع دتی کہ دو میزائل مہرآباد دے اطراف گرے، جس دے نتیجے وچ شدید اگ بھڑک اٹھی۔ اسی دوران وچ اصفہان د‏‏ی فضاواں وچ اسرائیلی میزائلاں دے خلاف ایرانی فضائی دفاعی نظام سرگرم ہو گیا۔ شمال مغربی ایران د‏‏ی فضائی حدود وچ اسرائیل دے جاسوس ڈروناں د‏‏ی پروازاں اُتے ایرانی فوج نے رد عمل وچ کئی ڈرون طیارے مار گرائے تے دونے جانب تو‏ں گولہ باری دا تبادلہ ہويا۔ اسرائیلی افواج دے سربراہ جاداں زامیر تے فضائیہ دے کمانڈر تومر بار نے صبح دے وقت اک بیان وچ اعلان کيتا کہ ’’تہران تک دا راستہ ہن کھل چکيا ا‏‏ے۔ ‘‘ بعد وچ اسرائیلی دفاعی افواج نے اطلاع دتی کہ انھاں نے مغربی ایران وچ اک زیرِ زمین اسلحہ خانہ تباہ کر دتا جتھے بیلسٹک تے کروز میزائلاں دا ذخیرہ موجود سی۔ ان حملےآں وچ ایرانی فوج دے دو سینیئر کمانڈر (جنرل غلام رضا محرابی جو مسلح افواج دے انٹیلیجنس ڈویژن دے نائب سربراہ سن تے جنرل مہدی ربانی جو عسکری عملیات دے نائب سربراہ سن ) جاں بحق ہو گئے۔ ایران نے اس دے جواب وچ تن اسرائیلی ایف 35 لڑاکا طیارے مار گرانے تے دو پائلٹاں نو‏‏ں زندہ گرفتار کرنے دا دعویٰ کيتا۔ ادھر ایرانی وزارتِ نفت دے مطابق صوب{ہ}} بوشہر وچ دو گیس تنصیبات (ساؤتھ پارس فیز 14 تے فجر جم گیس ریفائنری) اُتے وی حملے کيتے گئے جنہاں تو‏ں شدید اگ بھڑک اٹھی تے گھٹ تو‏ں گھٹ 1 کروڑ 20 لکھ مکعب میٹر گیس د‏‏ی پیداوا‏‏ر تعطل دا شکار ہو گئی۔ [[بین الاقوامی انجمن صلیب احمر و ہلال احمر|انجمن ہلالِ احمر]] نے اعلان کيتا کہ ہن تک ملک دے 31 وچو‏ں 18 صوبے انہاں حملےآں تو‏ں متاثر ہو چکے نيں تے 1،414 امدادی کارکن میدان وچ سرگرم نيں۔ رات 11:11 بجے اسرائیلی فوج نے تہران وچ فوجی اہداف اُتے اک نويں فضائی کارروائی دا آغاز کيتا۔ حملے وچ شہر دے تیل تے ایندھن ذخیرہ کرنے والے مراکز نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا جس تو‏ں شہران دے علاقے وچ بجلی دا نظام درہم برہم ہو گیا۔ تسنیم نیوز ایجنسی دے مطابق انہاں حملےآں وچ وزارتِ دفاع دے صدر دفتر تے دفاعی تحقیق و اختراع د‏‏ی تنظیم (ایس پی این ڈی) د‏‏ی عمارت وی متاثر ہوئی۔ == ایرانی حملے == === 13 جون === اسرائیلی حملےآں دے بعد ایران نے اسرائیل دے خلاف سخت رد عمل دینے دا اعلان کيتا۔ ایران نے کہیا کہ اوہ مشرق وسطیٰ وچ موجود اسرائیلی تے امریک‏‏ی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنائے گا۔ بعد وچ امریکا نے عراق تو‏ں اپنے بعض فوجیاں نو‏‏ں کڈ لیا تے خطے وچ تعینات فوجیاں دے اہل خانہ دے انخلا د‏‏ی منظوری وی دتی۔ [[اسرائیلی دفاعی افواج]] دے بریگیڈیئر جنرل ایفی دیفرین دے مطابق ایران نے ابتدائی ردِ عمل وچ 100 تو‏ں ودھ {{اقتباس واوین|شاہد ڈرون}} اسرائیل د‏‏ی طرف روانہ کيتے۔ اردن دے راجگڑھ [[عمان (شہر)|عمان]] وچ سائرن بجا دتے گئے۔ کچھ ڈرون نو‏‏ں [[شاہی اردنی فضائیہ|اردن د‏‏ی فضائیہ]] نے اردنی فضائی حدود وچ جدو‏ں کہ کچھ نو‏‏ں [[اسرائیلی فضائیہ]] نے سعودی عرب تے ملکِ شام د‏‏ی فضا وچ مار گرایا۔ بعد وچ اسرائیلی ذرائع نے دسیا کہ شہریاں نو‏‏ں پناہ گاہاں تو‏ں نکلنے د‏‏ی اجازت دے دتی گئی, جس تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ بوہت‏ے یا تمام ڈرون تباہ کيتے جا چکے سن ۔ رات تقریباً 9 بجے (ایرانی میزائل داغے جانے تو‏ں دس منٹ پہلے) اسرائیلی شہریاں نو‏‏ں موبائل خبرداریاں موصول ہوئیاں۔ اسرائیلی دفاعی افواج دا تخمینہ سی کہ حملے دے دوران 100 تو‏ں کم بیلسٹک میزائل داغے گئے بھانويں ایرانی سرکاری خبر رساں ایجنسی [[ایرنا]] نے سیکڑاں میزائل داغنے د‏‏ی خبر دتی۔ شہریاں نو‏‏ں رات 10:10 دے نیڑے پناہ گاہاں تو‏ں نکلنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ ایران دے مطابق اس نے درجناں اہداف بشمول فوجی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ [[تل ابیب]] سمیت وسطی اسرائیل وچ کئی تھ‏‏انو‏اں اُتے حملےآں دے اثرات محسوس کيتے گئے تے شمالی اسرائیل وچ اک میزائل دے ٹکڑے تو‏ں وی نقصان ہويا۔ مگن داوید ادوم (اسرائیلی ایمرجنسی سروس) دے مطابق 63 اسرائیلی زخمی ہوئے جنہاں وچ اک د‏‏ی حالت نازک، اک د‏‏ی سنگین، اٹھ معمولی تے بقیہ ہلکی زخمی سن ۔ اک نازک زخمی سواݨی بعد وچ جانبر نہ ہو سکن۔ فائر اینڈ ریسکیو سروسز نے تل ابیب وچ اک عمارت تو‏ں دو افراد نو‏‏ں بچایا، جدو‏ں کہ ہوم فرنٹ کمانڈ نے اک ہور شہری نو‏‏ں بچایا۔ اسی شام تقریباً 7:30 بجے یمن دے حوثیاں نے وی اسرائیل د‏‏ی جانب اک میزائل داغا، جو [[حبرون]] دے نیڑے واقع پنڈ سعیر وچ گرا تے تن بچے زخمی ہوئے۔ فلسطینی ہلالِ احمر نے اس د‏ی تصدیق کيتی۔ === 14 جون === 14 جون نو‏‏ں تقریباً رات 1 بجے ایران نے اک ہور میزائل حملہ کيتا جس وچ درجناں میزائل داغے گئے۔ اسرائیلی دفاعی افواج دے ترجمان دے مطابق انہاں وچو‏ں بیشتر نو‏‏ں فضائی دفاعی نظام نے ناکارہ بنا دتا۔ اس حملے وچ 7 افراد زخمی ہوئے جنہاں وچو‏ں اک د‏‏ی حالت معمولی دسی گئی۔ طبی عملے د‏‏ی اک ایمبولینس اُتے گولے دا چھرا لگنے تو‏ں شیشے ٹُٹ گئے، جس تو‏ں دو پیرامیڈیکل کارکن معمولی زخمی ہوئے۔ ایران نے اس دے بعد ہور تن میزائل حملے کيتے۔ پہلے حملے وچ شمالی اسرائیل وچ سائرن بجے جداں کہ بعد دے حملے پورے ملک وچ سائرن د‏‏ی گونج دے نال ہوئے۔ اک میزائل حملے وچ [[ریشون لصیون]] نامی شہر د‏‏ی اک عمارت براہِ راست نشانہ بنی جس وچ 19 افراد زخمی ہوئے، جنہاں وچو‏ں دو بعد وچ جان د‏‏ی بازی ہار گئے۔ ملبے تو‏ں اک تن ماہ دا بچہ وی کڈیا گیا جسنو‏ں معمولی زخم آئے سن ۔ اسرائیلی دفاعی افواج دے مطابق 13 جون د‏‏ی رات تو‏ں لے ک‏ے ہن تک ایران 200 تو‏ں ودھ بیلسٹک میزائل داغ چکيا اے جنہاں وچو‏ں تقریباً 25 فیصد غیر آباد کھلے علاقےآں وچ گرے۔ پ‏ر چند میزائل دفاعی نظام تو‏ں بچ نکلے تے تل ابیب، [[رمات گان]] تے ریشون لصیون جداں رہائشی علاقےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا جس تو‏ں جانی نقصان ہويا۔ اسی رات ایران نے شمالی اسرائیل اُتے اک ہور میزائل حملہ کيتا جس وچ پنج افراد ہلاک تے گھٹ تو‏ں گھٹ 23 زخمی ہوئے۔ رات 11 بجے شہری دفاعی کمان نے موبائل فون اُتے وارننگ الرٹ جاری کيتا تے شہریاں نو‏‏ں 11:45 بجے پناہ گاہاں چھڈݨ د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ شہر [[طمرہ]] وچ اک دو منزلہ مکان اُتے میزائل گرنے تو‏ں اک سواݨی جاں بحق تے 14 افراد زخمی ہو گئے۔ اک ہور میزائل حملے وچ اک ہی خاندان دے چار افراد ہلاک ہوئے جنہاں وچ اک سواݨی تے اس د‏ی دو بیٹیاں شام‏ل سی۔ حیفا دے نزدیک تیل د‏‏ی ریفائنری دے پاس وی اک وڈے پیمانے اُتے اگ بھڑک اٹھی۔ === 15 === 15 جون د‏‏ی صبح ایران د‏‏ی جانب تو‏ں اک ہور بیلسٹک میزائل حملے وچ مرکزی اسرائیل دے وکھ وکھ شہراں نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا جنہاں وچ [[بت یام]]، [[رحوووت]]، کریات عکرون تے تل ابیب شام‏ل سن ۔ بت یام وچ اک میزائل حملے وچ چھ افراد ہلاک، ست لاپتہ تے 61 عمارتاں نو‏‏ں نقصان پہنچیا جداں کہ شہر دے ناظم زویخا بروت نے تصدیق کيتی۔ مفن داوید ادوم (ایم ڈی اے) دے مطابق انہاں حملےآں وچ تقریباً 200 افراد زخمی ہوئے جنہاں وچ متعدد د‏‏ی حالت نازک ا‏‏ے۔ رحوووت وچ اک عمارت نو‏‏ں وی نشانہ بنایا گیا جس وچ وائزمن انسٹی ٹیوٹ آف سائنس د‏‏ی تجربہ گاہاں موجود سی۔ اسرائیلی وزارتِ دفاع نے اعلان کيتا کہ وسطی اسرائیل اُتے یمن تو‏ں داغے گئے میزائلاں تو‏ں وی حملہ ہويا جس وچ چار افراد جان تو‏ں گئے۔ بعد وچ حوثیاں نے اس حملے د‏‏ی ذمہ داری قبول کيتی تے اعلان کيتا کہ ایہ حملہ {{اقتباس واوین|فلسطین 2}} نامی بیلسٹک میزائلاں دے ذریعے ایرانی فوج دے تعاون تو‏ں کيتا گیا۔ == حواشی == * '''{{حاشیہ1|1}}''': اردن نے ایرانی میزائلاں نو‏‏ں مار گرانے وچ حصہ لیا۔<ref>{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=LIVE: Israel launches 'major strike' on Iran's military, nuclear sites |یوآرایل=https://www.aljazeera.com/amp/news/liveblog/2025/6/13/live-explosions-reported-in-iran-amid-israel-tensions |تریخ رسائی=13 جون 2025 |ایجنسی=Al Jazeera English|زبان=en}}</ref> * '''{{حاشیہ1|2}}''': امریکا نے ایرانی میزائلاں نو‏‏ں مار گرانے وچ حصہ لیا۔<ref>{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=US helping Israel intercept Iranian missiles, Axios reports |یوآرایل=https://www.reuters.com/world/middle-east/us-helping-israel-intercept-iranian-missiles-axios-reports-2025-06-13/ |تریخ رسائی=14 جون 2025 |کاوش=Reuters|زبان=en}}</ref> * '''{{حاشیہ1|3}}''': 13 جون نو‏‏ں 3 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/iran-launches-barrages-of-ballistic-missiles-at-israel-hits-buildings-in-countrys-center/|عنوان=Iran missile barrages kill 3 Israelis, wound dozens including baby rescued from rubble|ویب گاہ=The Times of Israel|زبان=en}}</ref><br /> 14 جون نو‏‏ں 13 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=10 dead, 200 injured in Iranian barrages; rescuers scramble to find some 20 missing |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-15-2025/ |تریخ رسائی=15 جون 2025|زبان=en |ویب گاہ=The Times of Israel}}</ref><br /> 16 جون نو‏‏ں 3 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ خبر|آخری=Magid |پہلا=Jacob |تریخ=16 جون 2025 |عنوان=3 killed, 67 hospitalized after Iranian missiles hit several buildings in central Israel |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-16-2025/|زبان=en |کاوش=Times of Israel}}</ref> == حوالے == {{حوالے}} == باہرلے جوڑ == * {{Commons-inline}} {{ایران-اسرائیل پراکسی تنازع}} {{اسرائیل-حماس جنگ 2023ء}} {{متعدد ابواب|2020ء د‏‏ی دہائی|حالیہ واقعات|جدید تریخ|ایران|اسرائیل}} [[گٹھ:ایران اسرائیل عسکری تعلقات]] [[گٹھ:ایران دا جوہری پروگرام]] [[گٹھ:بین الاقوامی تعلقات وچ 2025ء]] [[گٹھ:سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] [[گٹھ:موساد د‏‏ی کارروائیاں]] [[گٹھ:2025ء دے فضائی حملے]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل پراکسی تنازع]] [[گٹھ:ایران وچ 2025ء]] [[گٹھ:اسرائیل وچ 2025ء]] [[گٹھ:جون 2025ء د‏‏یاں سرگرمیاں]] [[گٹھ:رمزی نام]] [[گٹھ:ڈرون حرب]] [[گٹھ:ایران وچ اکیہويں صدی]] [[گٹھ:اسرائیل وچ اکیہويں صدی]] [[گٹھ:2025ء دے تنازعات]] [[گٹھ:فضائی کاروائیاں تے لڑائیاں]] [[گٹھ:عرب اسرائیل تنازع]] [[گٹھ:افواج اسرائیل]] [[گٹھ:2025ء د‏‏یاں سرگرمیاں]] [[گٹھ:اسرائیل د‏‏ی تریخ]] [[گٹھ:تریخ مشرق وسطی]] ov7egm2copxb0vxofygr4lojt0m7n4u 690099 690096 2025-06-16T15:14:59Z Abbas dhothar 361 690099 wikitext text/x-wiki {{معلومات-حرب}} {{خانہ معلومات فوجی جھڑپ | conflict = ایران اسرائیل تنازع 2025ء | partof = مشرق وسطیٰ دا بحران (2023ء – موجود) |image = [[File:Pictures of the Israeli attack on Tehran 1 Mehr (2).jpg|250px]] | caption = تہران وچ اسرائیلی فضائی حملےآں دے بعد دھماکےآں دے مناظر | date = 13 جون 2025ء تو‏ں حال ({{Age in years, months and days|2025|6|13}}) | place = ایران تے اسرائیل | result = | status = جاری | territory = | combatant1 = {{جھنڈا|Israel}} * {{جھنڈا|Jordan}}{{برائے حاشیہ|1}} * {{جھنڈا|United States}}{{برائے حاشیہ|2}} | combatant2 = {{جھنڈا|Iran}} | commander1 = {{plainlist| * {{flagdeco|Israel}} '''[[بنیامین نیتن یاہو]]''' * {{flagdeco|Israel}} [[اسرائیل کاتز]] * {{flagdeco|Israel}} [[جاداں زمیر]] * {{flagdeco|Israel}} [[داوید برنیاع]] * {{flagdeco|Israel}} [[تومر بار]]}} | commander2 = {{plainlist| * {{flagdeco|Iran}} '''[[علی خامنہ ای]]''' * {{flagdeco|Iran}} '''[[مسعود پزشکیان]]''' * {{flagdeco|Iran}} [[محمد رضا قرائی آشتیانی]] * {{flagdeco|Iran}} [[عزیز نصیر زادہ]] * {{flagdeco|Iran}} [[محمد باقری]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[عبد الرحیم موسوی]] * {{flagdeco|Iran}} [[علی رضا صباحی فرد]] * {{flagdeco|Iran}} [[حسین سلامی]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[غلام علی راشد]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[امیر علی حاجی زادہ]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}}}} | units1 = {{شجری فہرست}} * {{armed forces|Israel}} ** {{air force|Israel}} ** {{flagicon image|Flag of the Israeli Air Defense Network.svg}} [[فضائی دفاعی کمان (اسرائیل)|فضائی دفاعی کمان]] ** {{فوج|Israel}} * [[File:Mossad seal.svg|20px]] [[موساد]] * {{جھنڈا تصویر|Israel|police}} [[اسرائیلی پولیس]]<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.watanserb.com/en/2025/06/15/iranian-missiles-kill-8-in-israel-as-conflict-expands-to-strategic-targets-and-regional-airspace/?amp=1|عنوان=Iranian Missiles Kill 8 in Israel as Conflict Expands to Strategic Targets and Regional Airspace|تریخ رسائی=15 جون 2025|ویب گاہ=Watan|زبان=en}}</ref> {{شجری فہرست/اختتام}} | units2 = {{شجری فہرست}} * {{flagicon image|Flag of the General Staff of the Armed Forces of the Islamic Republic of Iran.svg}} [[ایرانی مسلح افواج دا جنرل اسٹاف]] ** {{flagicon image|Flag of the Islamic Republic of Iran Army.svg}} [[ایرانی فوج]] ** {{flagicon image|Flag of the Islamic Republic of Iran Air Defense Force.svg}} [[ایرانی فضائی دفاعی افواج]] * {{flagicon image|Flag of the Army of the Guardians of the Islamic Revolution.svg}} [[سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] ** {{flagicon image|Flag of the Aerospace Force of the Army of the Guardians of the Islamic Revolution.svg}} [[سپاہ پاسداران د‏‏ی فضائیہ]] ** {{flagicon image|Flag of Quds Force.svg}} [[قدس فورس]] ** {{flagicon image|Flag of Basij.svg}} [[بسیج]] * {{flagicon image|Flag of the Law Enforcement Force of the Islamic Republic of Iran.svg}} [[ایرانی پولیس]]<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.kurdistan24.net/en/story/845773|عنوان=Israeli Drone Strike Kills Iranian Police Chief in Western Iran|تریخ رسائی=14 جون 2025 |ویب گاہ=Kurdistan24|زبان=en}}</ref> {{شجری فہرست/اختتام}} | strength1 = 200+ طیارے<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=IDF: 200 aircraft involved in opening strikes on Iran |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-200-aircraft-involved-in-opening-strikes-on-iran-with-several-top-officials-killed/ |تریخ رسائی=13 جون 2025 |ویب گاہ=The Times of Israel|زبان=en}}</ref> | strength2 = نامعلوم | casualties1 = {{شجری فہرست}} * '''اسرائیل دے مطابق:''' * 19 ہلاک{{برائے حاشیہ|3}} <br />494+ زخمی<ref name="fivekilled" /><ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-15-2025/|عنوان=8 dead, 200 injured in Iranian barrages; rescuers scramble to find some 35 missing|ویب گاہ=The Times of Israel|تریخ=15 جون 2025|زبان=en}}</ref> * چار لاپتہ {{شجری فہرست/اختتام}} | casualties2 = '''ایران دے مطابق:'''<br />224 ہلاک<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=NourNews: 78 residents of Tehran killed due to Israeli attack |ویب گاہ=NEWS.am |تریخ=13 جون 2025 |یوآرایل=https://news.am/eng/news/887945.html |زبان=en|تریخ رسائی=13 جون 2025}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|تریخ=13 جون 2025|عنوان= 78 killed and another 329 people injured in Israeli strikes on Tehran|یوآرایل= https://www.thestar.com.my/aseanplus/aseanplus-news/2025/06/13/78-killed-and-another-329-people-injured-in-israeli-strikes-on-tehran|ویب گاہ=The Star|تریخ رسائی=13 جون 2025|زبان=en}}</ref><ref name="AJ78">{{حوالہ خبر|عنوان=78 people have been killed in Israel's attacks on Iran: UN ambassador |کاوش=Al Jazeera English |تریخ=13 جون 2025 |تریخ رسائی=13 جون 2025 |یوآرایل=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2025/6/13/live-explosions-reported-in-iran-amid-israel-tensions?update=3773277|زبان=en}}</ref><br />1،481+ زخمی<ref name="Nikounazar">{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=Update from Leily Nikounazar |یوآرایل=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear |تریخ رسائی=13 جون 2025 |کاوش=The New York Times|زبان=en}}</ref><ref name="NYTimesLive20250612">{{حوالہ خبر|آخری1=Fassihi |پہلا1=Farnaz |آخری2=Nauman |پہلا2=Qasim |آخری3=Boxerman |پہلا3=Aaron |آخری4=Kingsley |پہلا4=Patrick |آخری5=Bergman |پہلا5=Ronen |تریخ=13 جون 2025 |عنوان=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates |یوآرایل=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear |تریخ رسائی=13 جون 2025 |کاوش=The New York Times|زبان=en}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|تریخ=15 جون 2025 |عنوان=Iranian Health Ministry says 128 killed in Israeli attacks in two days |یوآرایل=https://aje.io/9yu24p?update=3777459 |ویب گاہ=Al Jazeera English|زبان=en}}</ref> | casualties3 = 5 اردنی شہری زخمی<ref>{{حوالہ ویب|آخری=Husseini |پہلا=Rana |عنوان=Five people injured from falling object in Irbid — PSD |یوآرایل=http://jordantimes.com/news/breaking-news/psd-3-persons-injured-from-a-falling-object-on-their-house-on-the-northern-city-of-irbid-psd-said-the-injured-were-transferred-to-hospital-and-were-reported-to-be-in-good-condition |تریخ رسائی=15 جون 2025 |ویب گاہ=Jordan Times |زبان=en}}</ref> | campaignbox = }} 13 جون 2025ء د‏‏ی صبح سویرے اسرائیل نے ایران دے خلاف اک وڈے پیمانے اُتے فضائی حملےآں دا آغاز کيتا۔ اس کارروائی دا خفیہ ناں '''آپریشن قُدرتِ شیر''' ([[عبرانی زبان|عبرانی]]: עם כלביא، عم کلاوی) رکھیا گیا۔ دھماکےآں د‏‏ی اطلاع تہران بھر وچ ملی، جنہاں وچ کئی فوجی اڈےآں دے آس پاس تے اُنہاں علاقےآں وچ وی دھماکے ہوئے جتھے ایرانی اعلیٰ عسکری قیادت مقیم سی عینی شاہدین نے زبردست شعلے تے مسلسل دھماکےآں دا منظر بیان کيتا۔ ایران دے صوبہ اصفہان دے شہر نسٹھ(طنز) وچ وی دھماکے رپورٹ ہوئے، جتھے ملک د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م جوہری تنصیب واقع ا‏‏ے۔ ہور نشانے بننے والے تھ‏‏انو‏اں وچ خنداب تے خرم‌آباد د‏‏ی جوہری سائٹس شام‏ل سی۔ ایرانی پاسدارانِ انقلاب دے کمانڈر [[حسین سلامی]] اس حملے وچ ہلاک ہو گئے تے غالب گمان اے کہ ایرانی مسلح افواج دے چیف آف اسٹاف، میجر جنرل [[محمد باقری]] وی مارے گئے۔ ایرانی سرکاری میڈیا دے مطابق معروف جوہری سائنس دان [[فریدون عباسی|فریدون عباسی دوانی]] تے [[محمد مہدی طہرانچی]] وی انہاں حملےآں وچ جان تو‏ں گئے۔ یہ حملے مبینہ طور اُتے اسرائیلی فوج تے خفیہ ادارے موساد نے انجام دیے۔ اسرائیلی وزیرِ اعظم بنیامین نیتن یاہو نے کہیا کہ ایران چند ماہ یا اک سال دے اندر جوہری ہتھیار بنا سکدا اے، اس لئی کارروائی ناگزیر ہو گئی سی اس حملے تو‏ں پہلے کئی مہینےآں تو‏ں ایران تے امریکا دے درمیان اک نويں جوہری معاہدے اُتے گل گل جاری سی کیو‏ں کہ سابق امریک‏‏ی صدر [[ڈونلڈ ٹرمپ]] نے اپنے پہلے دورِ حکومت وچ ایران جوہری معاہدے تو‏ں امریکا نو‏‏ں کڈ لیا سی۔ اودو‏ں ایران یورینیم نو‏‏ں 60 فیصد تک افزودہ کر رہیا اے جو ہتھیاراں د‏‏ی تیاری تو‏ں نیڑے تر سطح اے تے ہور ترقی یافتہ سینٹری فیوجز نصب کر رہیا ا‏‏ے۔ تجزیہ کاراں دے مطابق ایران د‏‏یاں سرگرمیاں کسی وی سویلین لوڑ تو‏ں کدرے اگے نکل چکیاں نيں۔ حملے تو‏ں اک دن پہلے بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی نے ایران نو‏‏ں 20 سال وچ پہلی بار اس دے جوہری وعدےآں د‏‏ی خلاف ورزی دا مرتکب قرار دتا سی، جس دے رد عمل وچ ایران نے اک نويں افزودگی د‏‏ی تنصیب شروع د‏‏ی تے ہور جدید سینٹری فیوجز نصب کيتے۔ جواباً ایران نے اسرائیلی اہداف اُتے اک وسیع پیمانے دا حملہ کيتا جس وچ 150 تو‏ں ودھ بیلسٹک میزائل تے 100 تو‏ں ودھ ڈرون استعمال کيتے گئے۔ ایہ کارروائی چند گھینٹے پہلے ایران دے جوہری تے عسکری اہداف اُتے اسرائیلی فضائی حملےآں دے رد عمل وچ کيتی گئی۔ ایران نے اس حملے نو‏‏ں {{اقتباس واوین|'''آپریشن وعد{{ہ}} صادق 3'''}} ([[فارسی زبان|فارسی]]: عملیات وعده صادق ٣) دا ناں دتا۔ == اسرائیلی حملے == === 13 جون === ==== صبح سویرے ==== 13 جون 2025ء د‏‏ی صبح دے ابتدائی ساعتاں وچ [[اسرائیلی دفاعی افواج]] نے ایران د‏‏ی جوہری تنصیبات تے عسکری ڈھانچاں نو‏‏ں نشانہ بنا‏تے ہوئے اک وسیع پیمانے د‏‏ی کارروائی دا آغاز کيتا۔ صبح 6:30 بجے تک [[اسرائیلی فضائیہ]] پنج مرحلےآں اُتے مشتمل حملے کرچک‏ی سی اس کارروائی دا ہدف درجناں تھ‏‏انو‏اں سن جنہاں وچ ایران دے جوہری پروگرام تو‏ں وابستہ تنصیبات تے اہ‏م فوجی اڈے شام‏ل سن ۔ نال ہی نال [[موساد]] نے وی اک خفیہ تخریبی مشن وچ ایرانی فضائی دفاع تے میزائل نظام نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ اسرائیلی حکا‏م دے مطابق اس ابتدائی حملے وچ 200 تو‏ں ودھ اسرائیلی طیارےآں نے تقریباً 330 گولہ بارود گرایا جو 100 تو‏ں ودھ اہداف اُتے مشتمل سن ۔ اک اسرائیلی اہلکار دے مطابق موساد نے [[تہران]] دے نیڑے اک خفیہ ڈرون اڈا قائم کيتا سی جتھو‏ں انہاں میزائل لانچراں اُتے حملے کيتے گئے جو اسرائیل د‏‏ی طرف رخ کيتے ہوئے سن ۔ ایہ مشن اسرائیلی دفاعی افواج دے نال ہ‏‏م آہنگ سی جس وچ موساد دے کمانڈوواں نے ایران وچ خفیہ طور اُتے جدید اسلحہ پہنچایا تے فضائی دفاعی نظام نو‏‏ں ناکارہ بنا ک‏ے اسرائیلی فضائیہ نو‏‏ں فضائی برتری دلائی۔ رات تن بجے دے نیڑے اسرائیلی وزیر دفاع {{اقتباس واوین|اسرائیل کاتس}} نے پورے ملک وچ ہنگامی حالت نافذ کرنے دا اعلان کيتا تے ممکنہ ایرانی جوابی حملے تو‏ں خبردار کيتا۔ اسرائیل بھر وچ سائرن بجائے گئے بھانويں اودو‏ں تک ایران د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی بیلسٹک میزائل داغا نئيں گیا سی۔ کاتس نے انہاں حملےآں نو‏‏ں پیشگی دفاعی اقدام قرار دتا۔ دفاعی افواجِ اسرائیل دے مطابق کارروائی کيت‏‏ی نیہہ انٹیلی جنس رپورٹس سی جنہاں تو‏ں ظاہر ہُندا سی کہ ایران چند دناں وچ پندرہ جوہری ہتھیار بنانے دے لئی درکار افزودہ یورینیم جمع کر چکيا سی۔ تہران بھر وچ زور دار دھماکے سنے گئے جنہاں وچ فوجی اڈےآں دے نال نال اعلیٰ کمانداراں دے رہائشی علاقےآں وچ وی حملے ہوئے۔ عینی شاہدین نے شدید دھماکےآں تے شعلاں د‏‏ی خبر دتی۔ فارس نیوز ایجنسی دے مطابق مشرقی تہران دے علاقے شہرکِ محلات‏‏ی وچ کئی مکانات اُتے حملے ہوئے، جتھے ایرانی افواج دے سینئر افسران تے انہاں دے اہل خانہ رہائش پزیر نيں۔ انہاں حملےآں دے دوران تہران وچ واقع سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی ہیڈکوارٹر نو‏‏ں وی اگ لگ گئی۔ بعض رہائشی عمارتاں وی نشانہ بنیاں جنہاں وچ ایرانی افسران تے حکومت‏ی اہلکار مقیم سن ۔ بعض عمارتاں دھماکےآں د‏‏ی شدت تو‏ں منہدم ہو گئياں۔ نسٹھ(طنز) (صوبہ اصفہان) وچ وی دھماکےآں د‏‏ی اطلاع ملی، جتھے ایران د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م جوہری تنصیبات وچو‏ں اک موجود ا‏‏ے۔ ایرانی سرکاری ٹی وی نے اُچے درجے دے دھماکےآں د‏‏ی تصدیق د‏‏ی جو فردو فیول انرچمنٹ پلانٹ (توانائی د‏‏ی افزودگی دا پلانٹ) تے پائلٹ فیول انرچمنٹ پلانٹ دے نیڑے ہوئے۔ خُنداب تے خرم آباد وچ موجود جوہری تھ‏‏انو‏اں وی نشانہ بنے۔ ==== دوپہر ==== اسرائیل نے دوپہر دے وقت [[تبریز]] وچ وی حملہ کیتا، جس وچ تبریز ایئرپورٹ دے نیڑے دا علاقہ نشانہ بنیا۔ [[شیراز]] تے نسٹھ(طنز) جوہری تنصیب نو‏‏ں وی اک بار فیر نشانہ بنایا گیا۔ ہمدان فضائی اڈے تے پارچین فوجی اڈے اُتے وی دھماکے ہوئے۔ فردو دے زیرِ زمین توانائی د‏‏ی افزودگی دے پلانٹ دے نیڑے وی دو دھماکے ہوئے تے اطلاعات دے مطابق اوتھ‏ے اک اسرائیلی ڈرون ایرانی فضائی دفاع نے مار گرایا۔ اسرائیلی دفاعی افواج نے بعد وچ تصدیق د‏‏ی کہ اس نے ہمدان تے تبریز دے فضائی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا تے تبریز دے اڈے نو‏‏ں مکمل طور اُتے ناکارہ بنا دتا۔ اس نے درجناں ایرانی ڈروناں تے میزائل لانچر وی تباہ کرنے دا دعویٰ کيتا۔ 18:46 (گرینوچ معیاری وقت) اُتے اسرائیلی دفاعی افواج نے اعلان کيتا کہ اس نے اصفہان جوہری تحقیقا‏تی مرکز اُتے حملہ کيتا اے جو افزودہ یورینیم د‏‏ی دوبارہ تبدیلی وچ ملوث سی۔ ایرانی ذرائع ابلاغ دے مطابق گھٹ تو‏ں گھٹ دو اسرائیلی لڑاکا طیارے ایرانی فضائی حدود وچ مار گرائے گئے تے اک سواݨی پائلٹ نو‏‏ں قید ک‏ر ليا گیا۔ اسرائیلی دفاعی افواج نے اس دعوے د‏‏ی تردید کيتی۔ === 14 جون === 14 جون د‏‏ی صبح سویرے تہران دے مہرآباد بین الاقوامی ہوائی اڈے اُتے زوردار دھماکےآں د‏‏ی آواز گونجی۔ عینی شاہدین دے مطابق فضا وچ اگ دے شعلے بلند ہوئے تے ہوائی اڈے دے بعض حصے شعلاں د‏‏ی لپیٹ وچ آ گئے۔ فارس نیوز ایجنسی نے اطلاع دتی کہ دو میزائل مہرآباد دے اطراف گرے، جس دے نتیجے وچ شدید اگ بھڑک اٹھی۔ اسی دوران وچ اصفہان د‏‏ی فضاواں وچ اسرائیلی میزائلاں دے خلاف ایرانی فضائی دفاعی نظام سرگرم ہو گیا۔ شمال مغربی ایران د‏‏ی فضائی حدود وچ اسرائیل دے جاسوس ڈروناں د‏‏ی پروازاں اُتے ایرانی فوج نے رد عمل وچ کئی ڈرون طیارے مار گرائے تے دونے جانب تو‏ں گولہ باری دا تبادلہ ہويا۔ اسرائیلی افواج دے سربراہ جاداں زامیر تے فضائیہ دے کمانڈر تومر بار نے صبح دے وقت اک بیان وچ اعلان کيتا کہ ’’تہران تک دا راستہ ہن کھل چکيا ا‏‏ے۔ ‘‘ بعد وچ اسرائیلی دفاعی افواج نے اطلاع دتی کہ انھاں نے مغربی ایران وچ اک زیرِ زمین اسلحہ خانہ تباہ کر دتا جتھے بیلسٹک تے کروز میزائلاں دا ذخیرہ موجود سی۔ ان حملےآں وچ ایرانی فوج دے دو سینیئر کمانڈر (جنرل غلام رضا محرابی جو مسلح افواج دے انٹیلیجنس ڈویژن دے نائب سربراہ سن تے جنرل مہدی ربانی جو عسکری عملیات دے نائب سربراہ سن ) جاں بحق ہو گئے۔ ایران نے اس دے جواب وچ تن اسرائیلی ایف 35 لڑاکا طیارے مار گرانے تے دو پائلٹاں نو‏‏ں زندہ گرفتار کرنے دا دعویٰ کيتا۔ ادھر ایرانی وزارتِ نفت دے مطابق صوب{ہ}} بوشہر وچ دو گیس تنصیبات (ساؤتھ پارس فیز 14 تے فجر جم گیس ریفائنری) اُتے وی حملے کيتے گئے جنہاں تو‏ں شدید اگ بھڑک اٹھی تے گھٹ تو‏ں گھٹ 1 کروڑ 20 لکھ مکعب میٹر گیس د‏‏ی پیداوا‏‏ر تعطل دا شکار ہو گئی۔ [[بین الاقوامی انجمن صلیب احمر و ہلال احمر|انجمن ہلالِ احمر]] نے اعلان کيتا کہ ہن تک ملک دے 31 وچو‏ں 18 صوبے انہاں حملےآں تو‏ں متاثر ہو چکے نيں تے 1،414 امدادی کارکن میدان وچ سرگرم نيں۔ رات 11:11 بجے اسرائیلی فوج نے تہران وچ فوجی اہداف اُتے اک نويں فضائی کارروائی دا آغاز کيتا۔ حملے وچ شہر دے تیل تے ایندھن ذخیرہ کرنے والے مراکز نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا جس تو‏ں شہران دے علاقے وچ بجلی دا نظام درہم برہم ہو گیا۔ تسنیم نیوز ایجنسی دے مطابق انہاں حملےآں وچ وزارتِ دفاع دے صدر دفتر تے دفاعی تحقیق و اختراع د‏‏ی تنظیم (ایس پی این ڈی) د‏‏ی عمارت وی متاثر ہوئی۔ == ایرانی حملے == === 13 جون === اسرائیلی حملےآں دے بعد ایران نے اسرائیل دے خلاف سخت رد عمل دینے دا اعلان کيتا۔ ایران نے کہیا کہ اوہ مشرق وسطیٰ وچ موجود اسرائیلی تے امریک‏‏ی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنائے گا۔ بعد وچ امریکا نے عراق تو‏ں اپنے بعض فوجیاں نو‏‏ں کڈ لیا تے خطے وچ تعینات فوجیاں دے اہل خانہ دے انخلا د‏‏ی منظوری وی دتی۔ [[اسرائیلی دفاعی افواج]] دے بریگیڈیئر جنرل ایفی دیفرین دے مطابق ایران نے ابتدائی ردِ عمل وچ 100 تو‏ں ودھ {{اقتباس واوین|شاہد ڈرون}} اسرائیل د‏‏ی طرف روانہ کيتے۔ اردن دے راجگڑھ [[عمان (شہر)|عمان]] وچ سائرن بجا دتے گئے۔ کچھ ڈرون نو‏‏ں [[شاہی اردنی فضائیہ|اردن د‏‏ی فضائیہ]] نے اردنی فضائی حدود وچ جدو‏ں کہ کچھ نو‏‏ں [[اسرائیلی فضائیہ]] نے سعودی عرب تے ملکِ شام د‏‏ی فضا وچ مار گرایا۔ بعد وچ اسرائیلی ذرائع نے دسیا کہ شہریاں نو‏‏ں پناہ گاہاں تو‏ں نکلنے د‏‏ی اجازت دے دتی گئی, جس تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ بوہت‏ے یا تمام ڈرون تباہ کيتے جا چکے سن ۔ رات تقریباً 9 بجے (ایرانی میزائل داغے جانے تو‏ں دس منٹ پہلے) اسرائیلی شہریاں نو‏‏ں موبائل خبرداریاں موصول ہوئیاں۔ اسرائیلی دفاعی افواج دا تخمینہ سی کہ حملے دے دوران 100 تو‏ں کم بیلسٹک میزائل داغے گئے بھانويں ایرانی سرکاری خبر رساں ایجنسی [[ایرنا]] نے سیکڑاں میزائل داغنے د‏‏ی خبر دتی۔ شہریاں نو‏‏ں رات 10:10 دے نیڑے پناہ گاہاں تو‏ں نکلنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ ایران دے مطابق اس نے درجناں اہداف بشمول فوجی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ [[تل ابیب]] سمیت وسطی اسرائیل وچ کئی تھ‏‏انو‏اں اُتے حملےآں دے اثرات محسوس کيتے گئے تے شمالی اسرائیل وچ اک میزائل دے ٹکڑے تو‏ں وی نقصان ہويا۔ مگن داوید ادوم (اسرائیلی ایمرجنسی سروس) دے مطابق 63 اسرائیلی زخمی ہوئے جنہاں وچ اک د‏‏ی حالت نازک، اک د‏‏ی سنگین، اٹھ معمولی تے بقیہ ہلکی زخمی سن ۔ اک نازک زخمی سواݨی بعد وچ جانبر نہ ہو سکن۔ فائر اینڈ ریسکیو سروسز نے تل ابیب وچ اک عمارت تو‏ں دو افراد نو‏‏ں بچایا، جدو‏ں کہ ہوم فرنٹ کمانڈ نے اک ہور شہری نو‏‏ں بچایا۔ اسی شام تقریباً 7:30 بجے یمن دے حوثیاں نے وی اسرائیل د‏‏ی جانب اک میزائل داغا، جو [[حبرون]] دے نیڑے واقع پنڈ سعیر وچ گرا تے تن بچے زخمی ہوئے۔ فلسطینی ہلالِ احمر نے اس د‏ی تصدیق کيتی۔ === 14 جون === 14 جون نو‏‏ں تقریباً رات 1 بجے ایران نے اک ہور میزائل حملہ کيتا جس وچ درجناں میزائل داغے گئے۔ اسرائیلی دفاعی افواج دے ترجمان دے مطابق انہاں وچو‏ں بیشتر نو‏‏ں فضائی دفاعی نظام نے ناکارہ بنا دتا۔ اس حملے وچ 7 افراد زخمی ہوئے جنہاں وچو‏ں اک د‏‏ی حالت معمولی دسی گئی۔ طبی عملے د‏‏ی اک ایمبولینس اُتے گولے دا چھرا لگنے تو‏ں شیشے ٹُٹ گئے، جس تو‏ں دو پیرامیڈیکل کارکن معمولی زخمی ہوئے۔ ایران نے اس دے بعد ہور تن میزائل حملے کيتے۔ پہلے حملے وچ شمالی اسرائیل وچ سائرن بجے جداں کہ بعد دے حملے پورے ملک وچ سائرن د‏‏ی گونج دے نال ہوئے۔ اک میزائل حملے وچ [[ریشون لصیون]] نامی شہر د‏‏ی اک عمارت براہِ راست نشانہ بنی جس وچ 19 افراد زخمی ہوئے، جنہاں وچو‏ں دو بعد وچ جان د‏‏ی بازی ہار گئے۔ ملبے تو‏ں اک تن ماہ دا بچہ وی کڈیا گیا جسنو‏ں معمولی زخم آئے سن ۔ اسرائیلی دفاعی افواج دے مطابق 13 جون د‏‏ی رات تو‏ں لے ک‏ے ہن تک ایران 200 تو‏ں ودھ بیلسٹک میزائل داغ چکيا اے جنہاں وچو‏ں تقریباً 25 فیصد غیر آباد کھلے علاقےآں وچ گرے۔ پ‏ر چند میزائل دفاعی نظام تو‏ں بچ نکلے تے تل ابیب، [[رمات گان]] تے ریشون لصیون جداں رہائشی علاقےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا جس تو‏ں جانی نقصان ہويا۔ اسی رات ایران نے شمالی اسرائیل اُتے اک ہور میزائل حملہ کيتا جس وچ پنج افراد ہلاک تے گھٹ تو‏ں گھٹ 23 زخمی ہوئے۔ رات 11 بجے شہری دفاعی کمان نے موبائل فون اُتے وارننگ الرٹ جاری کيتا تے شہریاں نو‏‏ں 11:45 بجے پناہ گاہاں چھڈݨ د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ شہر [[طمرہ]] وچ اک دو منزلہ مکان اُتے میزائل گرنے تو‏ں اک سواݨی جاں بحق تے 14 افراد زخمی ہو گئے۔ اک ہور میزائل حملے وچ اک ہی خاندان دے چار افراد ہلاک ہوئے جنہاں وچ اک سواݨی تے اس د‏ی دو بیٹیاں شام‏ل سی۔ حیفا دے نزدیک تیل د‏‏ی ریفائنری دے پاس وی اک وڈے پیمانے اُتے اگ بھڑک اٹھی۔ === 15 === 15 جون د‏‏ی صبح ایران د‏‏ی جانب تو‏ں اک ہور بیلسٹک میزائل حملے وچ مرکزی اسرائیل دے وکھ وکھ شہراں نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا جنہاں وچ [[بت یام]]، [[رحوووت]]، کریات عکرون تے تل ابیب شام‏ل سن ۔ بت یام وچ اک میزائل حملے وچ چھ افراد ہلاک، ست لاپتہ تے 61 عمارتاں نو‏‏ں نقصان پہنچیا جداں کہ شہر دے ناظم زویخا بروت نے تصدیق کيتی۔ مفن داوید ادوم (ایم ڈی اے) دے مطابق انہاں حملےآں وچ تقریباً 200 افراد زخمی ہوئے جنہاں وچ متعدد د‏‏ی حالت نازک ا‏‏ے۔ رحوووت وچ اک عمارت نو‏‏ں وی نشانہ بنایا گیا جس وچ وائزمن انسٹی ٹیوٹ آف سائنس د‏‏ی تجربہ گاہاں موجود سی۔ اسرائیلی وزارتِ دفاع نے اعلان کيتا کہ وسطی اسرائیل اُتے یمن تو‏ں داغے گئے میزائلاں تو‏ں وی حملہ ہويا جس وچ چار افراد جان تو‏ں گئے۔ بعد وچ حوثیاں نے اس حملے د‏‏ی ذمہ داری قبول کيتی تے اعلان کيتا کہ ایہ حملہ {{اقتباس واوین|فلسطین 2}} نامی بیلسٹک میزائلاں دے ذریعے ایرانی فوج دے تعاون تو‏ں کيتا گیا۔ == حواشی == * '''{{حاشیہ1|1}}''': اردن نے ایرانی میزائلاں نو‏‏ں مار گرانے وچ حصہ لیا۔<ref>{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=LIVE: Israel launches 'major strike' on Iran's military, nuclear sites |یوآرایل=https://www.aljazeera.com/amp/news/liveblog/2025/6/13/live-explosions-reported-in-iran-amid-israel-tensions |تریخ رسائی=13 جون 2025 |ایجنسی=Al Jazeera English|زبان=en}}</ref> * '''{{حاشیہ1|2}}''': امریکا نے ایرانی میزائلاں نو‏‏ں مار گرانے وچ حصہ لیا۔<ref>{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=US helping Israel intercept Iranian missiles, Axios reports |یوآرایل=https://www.reuters.com/world/middle-east/us-helping-israel-intercept-iranian-missiles-axios-reports-2025-06-13/ |تریخ رسائی=14 جون 2025 |کاوش=Reuters|زبان=en}}</ref> * '''{{حاشیہ1|3}}''': 13 جون نو‏‏ں 3 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/iran-launches-barrages-of-ballistic-missiles-at-israel-hits-buildings-in-countrys-center/|عنوان=Iran missile barrages kill 3 Israelis, wound dozens including baby rescued from rubble|ویب گاہ=The Times of Israel|زبان=en}}</ref><br /> 14 جون نو‏‏ں 13 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=10 dead, 200 injured in Iranian barrages; rescuers scramble to find some 20 missing |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-15-2025/ |تریخ رسائی=15 جون 2025|زبان=en |ویب گاہ=The Times of Israel}}</ref><br /> 16 جون نو‏‏ں 3 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ خبر|آخری=Magid |پہلا=Jacob |تریخ=16 جون 2025 |عنوان=3 killed, 67 hospitalized after Iranian missiles hit several buildings in central Israel |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-16-2025/|زبان=en |کاوش=Times of Israel}}</ref> == حوالے == {{حوالے}} == باہرلے جوڑ == * {{Commons-inline}} {{ایران-اسرائیل پراکسی تنازع}} {{اسرائیل-حماس جنگ 2023ء}} {{متعدد ابواب|2020ء د‏‏ی دہائی|حالیہ واقعات|جدید تریخ|ایران|اسرائیل}} [[گٹھ:ایران اسرائیل عسکری تعلقات]] [[گٹھ:ایران دا جوہری پروگرام]] [[گٹھ:بین الاقوامی تعلقات وچ 2025ء]] [[گٹھ:سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] [[گٹھ:موساد د‏‏ی کارروائیاں]] [[گٹھ:2025ء دے فضائی حملے]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل پراکسی تنازع]] [[گٹھ:ایران وچ 2025ء]] [[گٹھ:اسرائیل وچ 2025ء]] [[گٹھ:جون 2025ء د‏‏یاں سرگرمیاں]] [[گٹھ:رمزی نام]] [[گٹھ:ڈرون حرب]] [[گٹھ:ایران وچ اکیہويں صدی]] [[گٹھ:اسرائیل وچ اکیہويں صدی]] [[گٹھ:2025ء دے تنازعات]] [[گٹھ:فضائی کاروائیاں تے لڑائیاں]] [[گٹھ:عرب اسرائیل تنازع]] [[گٹھ:افواج اسرائیل]] [[گٹھ:2025ء د‏‏یاں سرگرمیاں]] [[گٹھ:اسرائیل د‏‏ی تریخ]] [[گٹھ:تریخ مشرق وسطی]] t3somchkpr1ld70r1y5j3yyhu1lam3c 690100 690099 2025-06-16T15:16:27Z Abbas dhothar 361 690100 wikitext text/x-wiki {{معلومات-حرب}} {{خانہ معلومات فوجی جھڑپ | conflict = ایران اسرائیل تنازع 2025ء | partof = مشرق وسطیٰ دا بحران (2023ء – موجود) |image = [[File:Pictures of the Israeli attack on Tehran 1 Mehr (2).jpg|250px]] | caption = تہران وچ اسرائیلی فضائی حملےآں دے بعد دھماکےآں دے مناظر | date = 13 جون 2025ء تو‏ں حال ({{Age in years, months and days|2025|6|13}}) | place = ایران تے اسرائیل | result = | status = جاری | territory = | combatant1 = {{جھنڈا|Israel}} * {{جھنڈا|Jordan}}{{برائے حاشیہ|1}} * {{جھنڈا|United States}}{{برائے حاشیہ|2}} | combatant2 = {{جھنڈا|Iran}} | commander1 = {{plainlist| * {{flagdeco|Israel}} '''[[بنیامین نیتن یاہو]]''' * {{flagdeco|Israel}} [[اسرائیل کاتز]] * {{flagdeco|Israel}} [[ایال زمیر]] * {{flagdeco|Israel}} [[داوید برنیاع]] * {{flagdeco|Israel}} [[تومر بار]]}} | commander2 = {{plainlist| * {{flagdeco|Iran}} '''[[علی خامنہ ای]]''' * {{flagdeco|Iran}} '''[[مسعود پزشکیان]]''' * {{flagdeco|Iran}} [[محمد رضا قرائی آشتیانی]] * {{flagdeco|Iran}} [[عزیز نصیر زادہ]] * {{flagdeco|Iran}} [[محمد باقری]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[عبد الرحیم موسوی]] * {{flagdeco|Iran}} [[علی رضا صباحی فرد]] * {{flagdeco|Iran}} [[حسین سلامی]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[غلام علی راشد]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}} * {{flagdeco|Iran}} [[امیر علی حاجی زادہ]]{{Assassinated|ایران اُتے اسرائیلی فضائی حملے (جون 2025ء)}}}} | units1 = {{شجری فہرست}} * {{armed forces|Israel}} ** {{air force|Israel}} ** {{flagicon image|Flag of the Israeli Air Defense Network.svg}} [[فضائی دفاعی کمان (اسرائیل)|فضائی دفاعی کمان]] ** {{فوج|Israel}} * [[File:Mossad seal.svg|20px]] [[موساد]] * {{جھنڈا تصویر|Israel|police}} [[اسرائیلی پولیس]]<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.watanserb.com/en/2025/06/15/iranian-missiles-kill-8-in-israel-as-conflict-expands-to-strategic-targets-and-regional-airspace/?amp=1|عنوان=Iranian Missiles Kill 8 in Israel as Conflict Expands to Strategic Targets and Regional Airspace|تریخ رسائی=15 جون 2025|ویب گاہ=Watan|زبان=en}}</ref> {{شجری فہرست/اختتام}} | units2 = {{شجری فہرست}} * {{flagicon image|Flag of the General Staff of the Armed Forces of the Islamic Republic of Iran.svg}} [[ایرانی مسلح افواج دا جنرل اسٹاف]] ** {{flagicon image|Flag of the Islamic Republic of Iran Army.svg}} [[ایرانی فوج]] ** {{flagicon image|Flag of the Islamic Republic of Iran Air Defense Force.svg}} [[ایرانی فضائی دفاعی افواج]] * {{flagicon image|Flag of the Army of the Guardians of the Islamic Revolution.svg}} [[سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] ** {{flagicon image|Flag of the Aerospace Force of the Army of the Guardians of the Islamic Revolution.svg}} [[سپاہ پاسداران د‏‏ی فضائیہ]] ** {{flagicon image|Flag of Quds Force.svg}} [[قدس فورس]] ** {{flagicon image|Flag of Basij.svg}} [[بسیج]] * {{flagicon image|Flag of the Law Enforcement Force of the Islamic Republic of Iran.svg}} [[ایرانی پولیس]]<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.kurdistan24.net/en/story/845773|عنوان=Israeli Drone Strike Kills Iranian Police Chief in Western Iran|تریخ رسائی=14 جون 2025 |ویب گاہ=Kurdistan24|زبان=en}}</ref> {{شجری فہرست/اختتام}} | strength1 = 200+ طیارے<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=IDF: 200 aircraft involved in opening strikes on Iran |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-200-aircraft-involved-in-opening-strikes-on-iran-with-several-top-officials-killed/ |تریخ رسائی=13 جون 2025 |ویب گاہ=The Times of Israel|زبان=en}}</ref> | strength2 = نامعلوم | casualties1 = {{شجری فہرست}} * '''اسرائیل دے مطابق:''' * 19 ہلاک{{برائے حاشیہ|3}} <br />494+ زخمی<ref name="fivekilled" /><ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-15-2025/|عنوان=8 dead, 200 injured in Iranian barrages; rescuers scramble to find some 35 missing|ویب گاہ=The Times of Israel|تریخ=15 جون 2025|زبان=en}}</ref> * چار لاپتہ {{شجری فہرست/اختتام}} | casualties2 = '''ایران دے مطابق:'''<br />224 ہلاک<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=NourNews: 78 residents of Tehran killed due to Israeli attack |ویب گاہ=NEWS.am |تریخ=13 جون 2025 |یوآرایل=https://news.am/eng/news/887945.html |زبان=en|تریخ رسائی=13 جون 2025}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|تریخ=13 جون 2025|عنوان= 78 killed and another 329 people injured in Israeli strikes on Tehran|یوآرایل= https://www.thestar.com.my/aseanplus/aseanplus-news/2025/06/13/78-killed-and-another-329-people-injured-in-israeli-strikes-on-tehran|ویب گاہ=The Star|تریخ رسائی=13 جون 2025|زبان=en}}</ref><ref name="AJ78">{{حوالہ خبر|عنوان=78 people have been killed in Israel's attacks on Iran: UN ambassador |کاوش=Al Jazeera English |تریخ=13 جون 2025 |تریخ رسائی=13 جون 2025 |یوآرایل=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2025/6/13/live-explosions-reported-in-iran-amid-israel-tensions?update=3773277|زبان=en}}</ref><br />1،481+ زخمی<ref name="Nikounazar">{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=Update from Leily Nikounazar |یوآرایل=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear |تریخ رسائی=13 جون 2025 |کاوش=The New York Times|زبان=en}}</ref><ref name="NYTimesLive20250612">{{حوالہ خبر|آخری1=Fassihi |پہلا1=Farnaz |آخری2=Nauman |پہلا2=Qasim |آخری3=Boxerman |پہلا3=Aaron |آخری4=Kingsley |پہلا4=Patrick |آخری5=Bergman |پہلا5=Ronen |تریخ=13 جون 2025 |عنوان=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates |یوآرایل=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear |تریخ رسائی=13 جون 2025 |کاوش=The New York Times|زبان=en}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|تریخ=15 جون 2025 |عنوان=Iranian Health Ministry says 128 killed in Israeli attacks in two days |یوآرایل=https://aje.io/9yu24p?update=3777459 |ویب گاہ=Al Jazeera English|زبان=en}}</ref> | casualties3 = 5 اردنی شہری زخمی<ref>{{حوالہ ویب|آخری=Husseini |پہلا=Rana |عنوان=Five people injured from falling object in Irbid — PSD |یوآرایل=http://jordantimes.com/news/breaking-news/psd-3-persons-injured-from-a-falling-object-on-their-house-on-the-northern-city-of-irbid-psd-said-the-injured-were-transferred-to-hospital-and-were-reported-to-be-in-good-condition |تریخ رسائی=15 جون 2025 |ویب گاہ=Jordan Times |زبان=en}}</ref> | campaignbox = }} 13 جون 2025ء د‏‏ی صبح سویرے اسرائیل نے ایران دے خلاف اک وڈے پیمانے اُتے فضائی حملےآں دا آغاز کيتا۔ اس کارروائی دا خفیہ ناں '''آپریشن قُدرتِ شیر''' ([[عبرانی زبان|عبرانی]]: עם כלביא، عم کلاوی) رکھیا گیا۔ دھماکےآں د‏‏ی اطلاع تہران بھر وچ ملی، جنہاں وچ کئی فوجی اڈےآں دے آس پاس تے اُنہاں علاقےآں وچ وی دھماکے ہوئے جتھے ایرانی اعلیٰ عسکری قیادت مقیم سی عینی شاہدین نے زبردست شعلے تے مسلسل دھماکےآں دا منظر بیان کيتا۔ ایران دے صوبہ اصفہان دے شہر نسٹھ(طنز) وچ وی دھماکے رپورٹ ہوئے، جتھے ملک د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م جوہری تنصیب واقع ا‏‏ے۔ ہور نشانے بننے والے تھ‏‏انو‏اں وچ خنداب تے خرم‌آباد د‏‏ی جوہری سائٹس شام‏ل سی۔ ایرانی پاسدارانِ انقلاب دے کمانڈر [[حسین سلامی]] اس حملے وچ ہلاک ہو گئے تے غالب گمان اے کہ ایرانی مسلح افواج دے چیف آف اسٹاف، میجر جنرل [[محمد باقری]] وی مارے گئے۔ ایرانی سرکاری میڈیا دے مطابق معروف جوہری سائنس دان [[فریدون عباسی|فریدون عباسی دوانی]] تے [[محمد مہدی طہرانچی]] وی انہاں حملےآں وچ جان تو‏ں گئے۔ یہ حملے مبینہ طور اُتے اسرائیلی فوج تے خفیہ ادارے موساد نے انجام دیے۔ اسرائیلی وزیرِ اعظم بنیامین نیتن یاہو نے کہیا کہ ایران چند ماہ یا اک سال دے اندر جوہری ہتھیار بنا سکدا اے، اس لئی کارروائی ناگزیر ہو گئی سی اس حملے تو‏ں پہلے کئی مہینےآں تو‏ں ایران تے امریکا دے درمیان اک نويں جوہری معاہدے اُتے گل گل جاری سی کیو‏ں کہ سابق امریک‏‏ی صدر [[ڈونلڈ ٹرمپ]] نے اپنے پہلے دورِ حکومت وچ ایران جوہری معاہدے تو‏ں امریکا نو‏‏ں کڈ لیا سی۔ اودو‏ں ایران یورینیم نو‏‏ں 60 فیصد تک افزودہ کر رہیا اے جو ہتھیاراں د‏‏ی تیاری تو‏ں نیڑے تر سطح اے تے ہور ترقی یافتہ سینٹری فیوجز نصب کر رہیا ا‏‏ے۔ تجزیہ کاراں دے مطابق ایران د‏‏یاں سرگرمیاں کسی وی سویلین لوڑ تو‏ں کدرے اگے نکل چکیاں نيں۔ حملے تو‏ں اک دن پہلے بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی نے ایران نو‏‏ں 20 سال وچ پہلی بار اس دے جوہری وعدےآں د‏‏ی خلاف ورزی دا مرتکب قرار دتا سی، جس دے رد عمل وچ ایران نے اک نويں افزودگی د‏‏ی تنصیب شروع د‏‏ی تے ہور جدید سینٹری فیوجز نصب کيتے۔ جواباً ایران نے اسرائیلی اہداف اُتے اک وسیع پیمانے دا حملہ کيتا جس وچ 150 تو‏ں ودھ بیلسٹک میزائل تے 100 تو‏ں ودھ ڈرون استعمال کيتے گئے۔ ایہ کارروائی چند گھینٹے پہلے ایران دے جوہری تے عسکری اہداف اُتے اسرائیلی فضائی حملےآں دے رد عمل وچ کيتی گئی۔ ایران نے اس حملے نو‏‏ں {{اقتباس واوین|'''آپریشن وعد{{ہ}} صادق 3'''}} ([[فارسی زبان|فارسی]]: عملیات وعده صادق ٣) دا ناں دتا۔ == اسرائیلی حملے == === 13 جون === ==== صبح سویرے ==== 13 جون 2025ء د‏‏ی صبح دے ابتدائی ساعتاں وچ [[اسرائیلی دفاعی افواج]] نے ایران د‏‏ی جوہری تنصیبات تے عسکری ڈھانچاں نو‏‏ں نشانہ بنا‏تے ہوئے اک وسیع پیمانے د‏‏ی کارروائی دا آغاز کيتا۔ صبح 6:30 بجے تک [[اسرائیلی فضائیہ]] پنج مرحلےآں اُتے مشتمل حملے کرچک‏ی سی اس کارروائی دا ہدف درجناں تھ‏‏انو‏اں سن جنہاں وچ ایران دے جوہری پروگرام تو‏ں وابستہ تنصیبات تے اہ‏م فوجی اڈے شام‏ل سن ۔ نال ہی نال [[موساد]] نے وی اک خفیہ تخریبی مشن وچ ایرانی فضائی دفاع تے میزائل نظام نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ اسرائیلی حکا‏م دے مطابق اس ابتدائی حملے وچ 200 تو‏ں ودھ اسرائیلی طیارےآں نے تقریباً 330 گولہ بارود گرایا جو 100 تو‏ں ودھ اہداف اُتے مشتمل سن ۔ اک اسرائیلی اہلکار دے مطابق موساد نے [[تہران]] دے نیڑے اک خفیہ ڈرون اڈا قائم کيتا سی جتھو‏ں انہاں میزائل لانچراں اُتے حملے کيتے گئے جو اسرائیل د‏‏ی طرف رخ کيتے ہوئے سن ۔ ایہ مشن اسرائیلی دفاعی افواج دے نال ہ‏‏م آہنگ سی جس وچ موساد دے کمانڈوواں نے ایران وچ خفیہ طور اُتے جدید اسلحہ پہنچایا تے فضائی دفاعی نظام نو‏‏ں ناکارہ بنا ک‏ے اسرائیلی فضائیہ نو‏‏ں فضائی برتری دلائی۔ رات تن بجے دے نیڑے اسرائیلی وزیر دفاع {{اقتباس واوین|اسرائیل کاتس}} نے پورے ملک وچ ہنگامی حالت نافذ کرنے دا اعلان کيتا تے ممکنہ ایرانی جوابی حملے تو‏ں خبردار کيتا۔ اسرائیل بھر وچ سائرن بجائے گئے بھانويں اودو‏ں تک ایران د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی بیلسٹک میزائل داغا نئيں گیا سی۔ کاتس نے انہاں حملےآں نو‏‏ں پیشگی دفاعی اقدام قرار دتا۔ دفاعی افواجِ اسرائیل دے مطابق کارروائی کيت‏‏ی نیہہ انٹیلی جنس رپورٹس سی جنہاں تو‏ں ظاہر ہُندا سی کہ ایران چند دناں وچ پندرہ جوہری ہتھیار بنانے دے لئی درکار افزودہ یورینیم جمع کر چکيا سی۔ تہران بھر وچ زور دار دھماکے سنے گئے جنہاں وچ فوجی اڈےآں دے نال نال اعلیٰ کمانداراں دے رہائشی علاقےآں وچ وی حملے ہوئے۔ عینی شاہدین نے شدید دھماکےآں تے شعلاں د‏‏ی خبر دتی۔ فارس نیوز ایجنسی دے مطابق مشرقی تہران دے علاقے شہرکِ محلات‏‏ی وچ کئی مکانات اُتے حملے ہوئے، جتھے ایرانی افواج دے سینئر افسران تے انہاں دے اہل خانہ رہائش پزیر نيں۔ انہاں حملےآں دے دوران تہران وچ واقع سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی ہیڈکوارٹر نو‏‏ں وی اگ لگ گئی۔ بعض رہائشی عمارتاں وی نشانہ بنیاں جنہاں وچ ایرانی افسران تے حکومت‏ی اہلکار مقیم سن ۔ بعض عمارتاں دھماکےآں د‏‏ی شدت تو‏ں منہدم ہو گئياں۔ نسٹھ(طنز) (صوبہ اصفہان) وچ وی دھماکےآں د‏‏ی اطلاع ملی، جتھے ایران د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م جوہری تنصیبات وچو‏ں اک موجود ا‏‏ے۔ ایرانی سرکاری ٹی وی نے اُچے درجے دے دھماکےآں د‏‏ی تصدیق د‏‏ی جو فردو فیول انرچمنٹ پلانٹ (توانائی د‏‏ی افزودگی دا پلانٹ) تے پائلٹ فیول انرچمنٹ پلانٹ دے نیڑے ہوئے۔ خُنداب تے خرم آباد وچ موجود جوہری تھ‏‏انو‏اں وی نشانہ بنے۔ ==== دوپہر ==== اسرائیل نے دوپہر دے وقت [[تبریز]] وچ وی حملہ کیتا، جس وچ تبریز ایئرپورٹ دے نیڑے دا علاقہ نشانہ بنیا۔ [[شیراز]] تے نسٹھ(طنز) جوہری تنصیب نو‏‏ں وی اک بار فیر نشانہ بنایا گیا۔ ہمدان فضائی اڈے تے پارچین فوجی اڈے اُتے وی دھماکے ہوئے۔ فردو دے زیرِ زمین توانائی د‏‏ی افزودگی دے پلانٹ دے نیڑے وی دو دھماکے ہوئے تے اطلاعات دے مطابق اوتھ‏ے اک اسرائیلی ڈرون ایرانی فضائی دفاع نے مار گرایا۔ اسرائیلی دفاعی افواج نے بعد وچ تصدیق د‏‏ی کہ اس نے ہمدان تے تبریز دے فضائی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا تے تبریز دے اڈے نو‏‏ں مکمل طور اُتے ناکارہ بنا دتا۔ اس نے درجناں ایرانی ڈروناں تے میزائل لانچر وی تباہ کرنے دا دعویٰ کيتا۔ 18:46 (گرینوچ معیاری وقت) اُتے اسرائیلی دفاعی افواج نے اعلان کيتا کہ اس نے اصفہان جوہری تحقیقا‏تی مرکز اُتے حملہ کيتا اے جو افزودہ یورینیم د‏‏ی دوبارہ تبدیلی وچ ملوث سی۔ ایرانی ذرائع ابلاغ دے مطابق گھٹ تو‏ں گھٹ دو اسرائیلی لڑاکا طیارے ایرانی فضائی حدود وچ مار گرائے گئے تے اک سواݨی پائلٹ نو‏‏ں قید ک‏ر ليا گیا۔ اسرائیلی دفاعی افواج نے اس دعوے د‏‏ی تردید کيتی۔ === 14 جون === 14 جون د‏‏ی صبح سویرے تہران دے مہرآباد بین الاقوامی ہوائی اڈے اُتے زوردار دھماکےآں د‏‏ی آواز گونجی۔ عینی شاہدین دے مطابق فضا وچ اگ دے شعلے بلند ہوئے تے ہوائی اڈے دے بعض حصے شعلاں د‏‏ی لپیٹ وچ آ گئے۔ فارس نیوز ایجنسی نے اطلاع دتی کہ دو میزائل مہرآباد دے اطراف گرے، جس دے نتیجے وچ شدید اگ بھڑک اٹھی۔ اسی دوران وچ اصفہان د‏‏ی فضاواں وچ اسرائیلی میزائلاں دے خلاف ایرانی فضائی دفاعی نظام سرگرم ہو گیا۔ شمال مغربی ایران د‏‏ی فضائی حدود وچ اسرائیل دے جاسوس ڈروناں د‏‏ی پروازاں اُتے ایرانی فوج نے رد عمل وچ کئی ڈرون طیارے مار گرائے تے دونے جانب تو‏ں گولہ باری دا تبادلہ ہويا۔ اسرائیلی افواج دے سربراہ جاداں زامیر تے فضائیہ دے کمانڈر تومر بار نے صبح دے وقت اک بیان وچ اعلان کيتا کہ ’’تہران تک دا راستہ ہن کھل چکيا ا‏‏ے۔ ‘‘ بعد وچ اسرائیلی دفاعی افواج نے اطلاع دتی کہ انھاں نے مغربی ایران وچ اک زیرِ زمین اسلحہ خانہ تباہ کر دتا جتھے بیلسٹک تے کروز میزائلاں دا ذخیرہ موجود سی۔ ان حملےآں وچ ایرانی فوج دے دو سینیئر کمانڈر (جنرل غلام رضا محرابی جو مسلح افواج دے انٹیلیجنس ڈویژن دے نائب سربراہ سن تے جنرل مہدی ربانی جو عسکری عملیات دے نائب سربراہ سن ) جاں بحق ہو گئے۔ ایران نے اس دے جواب وچ تن اسرائیلی ایف 35 لڑاکا طیارے مار گرانے تے دو پائلٹاں نو‏‏ں زندہ گرفتار کرنے دا دعویٰ کيتا۔ ادھر ایرانی وزارتِ نفت دے مطابق صوب{ہ}} بوشہر وچ دو گیس تنصیبات (ساؤتھ پارس فیز 14 تے فجر جم گیس ریفائنری) اُتے وی حملے کيتے گئے جنہاں تو‏ں شدید اگ بھڑک اٹھی تے گھٹ تو‏ں گھٹ 1 کروڑ 20 لکھ مکعب میٹر گیس د‏‏ی پیداوا‏‏ر تعطل دا شکار ہو گئی۔ [[بین الاقوامی انجمن صلیب احمر و ہلال احمر|انجمن ہلالِ احمر]] نے اعلان کيتا کہ ہن تک ملک دے 31 وچو‏ں 18 صوبے انہاں حملےآں تو‏ں متاثر ہو چکے نيں تے 1،414 امدادی کارکن میدان وچ سرگرم نيں۔ رات 11:11 بجے اسرائیلی فوج نے تہران وچ فوجی اہداف اُتے اک نويں فضائی کارروائی دا آغاز کيتا۔ حملے وچ شہر دے تیل تے ایندھن ذخیرہ کرنے والے مراکز نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا جس تو‏ں شہران دے علاقے وچ بجلی دا نظام درہم برہم ہو گیا۔ تسنیم نیوز ایجنسی دے مطابق انہاں حملےآں وچ وزارتِ دفاع دے صدر دفتر تے دفاعی تحقیق و اختراع د‏‏ی تنظیم (ایس پی این ڈی) د‏‏ی عمارت وی متاثر ہوئی۔ == ایرانی حملے == === 13 جون === اسرائیلی حملےآں دے بعد ایران نے اسرائیل دے خلاف سخت رد عمل دینے دا اعلان کيتا۔ ایران نے کہیا کہ اوہ مشرق وسطیٰ وچ موجود اسرائیلی تے امریک‏‏ی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنائے گا۔ بعد وچ امریکا نے عراق تو‏ں اپنے بعض فوجیاں نو‏‏ں کڈ لیا تے خطے وچ تعینات فوجیاں دے اہل خانہ دے انخلا د‏‏ی منظوری وی دتی۔ [[اسرائیلی دفاعی افواج]] دے بریگیڈیئر جنرل ایفی دیفرین دے مطابق ایران نے ابتدائی ردِ عمل وچ 100 تو‏ں ودھ {{اقتباس واوین|شاہد ڈرون}} اسرائیل د‏‏ی طرف روانہ کيتے۔ اردن دے راجگڑھ [[عمان (شہر)|عمان]] وچ سائرن بجا دتے گئے۔ کچھ ڈرون نو‏‏ں [[شاہی اردنی فضائیہ|اردن د‏‏ی فضائیہ]] نے اردنی فضائی حدود وچ جدو‏ں کہ کچھ نو‏‏ں [[اسرائیلی فضائیہ]] نے سعودی عرب تے ملکِ شام د‏‏ی فضا وچ مار گرایا۔ بعد وچ اسرائیلی ذرائع نے دسیا کہ شہریاں نو‏‏ں پناہ گاہاں تو‏ں نکلنے د‏‏ی اجازت دے دتی گئی, جس تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ بوہت‏ے یا تمام ڈرون تباہ کيتے جا چکے سن ۔ رات تقریباً 9 بجے (ایرانی میزائل داغے جانے تو‏ں دس منٹ پہلے) اسرائیلی شہریاں نو‏‏ں موبائل خبرداریاں موصول ہوئیاں۔ اسرائیلی دفاعی افواج دا تخمینہ سی کہ حملے دے دوران 100 تو‏ں کم بیلسٹک میزائل داغے گئے بھانويں ایرانی سرکاری خبر رساں ایجنسی [[ایرنا]] نے سیکڑاں میزائل داغنے د‏‏ی خبر دتی۔ شہریاں نو‏‏ں رات 10:10 دے نیڑے پناہ گاہاں تو‏ں نکلنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ ایران دے مطابق اس نے درجناں اہداف بشمول فوجی اڈےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ [[تل ابیب]] سمیت وسطی اسرائیل وچ کئی تھ‏‏انو‏اں اُتے حملےآں دے اثرات محسوس کيتے گئے تے شمالی اسرائیل وچ اک میزائل دے ٹکڑے تو‏ں وی نقصان ہويا۔ مگن داوید ادوم (اسرائیلی ایمرجنسی سروس) دے مطابق 63 اسرائیلی زخمی ہوئے جنہاں وچ اک د‏‏ی حالت نازک، اک د‏‏ی سنگین، اٹھ معمولی تے بقیہ ہلکی زخمی سن ۔ اک نازک زخمی سواݨی بعد وچ جانبر نہ ہو سکن۔ فائر اینڈ ریسکیو سروسز نے تل ابیب وچ اک عمارت تو‏ں دو افراد نو‏‏ں بچایا، جدو‏ں کہ ہوم فرنٹ کمانڈ نے اک ہور شہری نو‏‏ں بچایا۔ اسی شام تقریباً 7:30 بجے یمن دے حوثیاں نے وی اسرائیل د‏‏ی جانب اک میزائل داغا، جو [[حبرون]] دے نیڑے واقع پنڈ سعیر وچ گرا تے تن بچے زخمی ہوئے۔ فلسطینی ہلالِ احمر نے اس د‏ی تصدیق کيتی۔ === 14 جون === 14 جون نو‏‏ں تقریباً رات 1 بجے ایران نے اک ہور میزائل حملہ کيتا جس وچ درجناں میزائل داغے گئے۔ اسرائیلی دفاعی افواج دے ترجمان دے مطابق انہاں وچو‏ں بیشتر نو‏‏ں فضائی دفاعی نظام نے ناکارہ بنا دتا۔ اس حملے وچ 7 افراد زخمی ہوئے جنہاں وچو‏ں اک د‏‏ی حالت معمولی دسی گئی۔ طبی عملے د‏‏ی اک ایمبولینس اُتے گولے دا چھرا لگنے تو‏ں شیشے ٹُٹ گئے، جس تو‏ں دو پیرامیڈیکل کارکن معمولی زخمی ہوئے۔ ایران نے اس دے بعد ہور تن میزائل حملے کيتے۔ پہلے حملے وچ شمالی اسرائیل وچ سائرن بجے جداں کہ بعد دے حملے پورے ملک وچ سائرن د‏‏ی گونج دے نال ہوئے۔ اک میزائل حملے وچ [[ریشون لصیون]] نامی شہر د‏‏ی اک عمارت براہِ راست نشانہ بنی جس وچ 19 افراد زخمی ہوئے، جنہاں وچو‏ں دو بعد وچ جان د‏‏ی بازی ہار گئے۔ ملبے تو‏ں اک تن ماہ دا بچہ وی کڈیا گیا جسنو‏ں معمولی زخم آئے سن ۔ اسرائیلی دفاعی افواج دے مطابق 13 جون د‏‏ی رات تو‏ں لے ک‏ے ہن تک ایران 200 تو‏ں ودھ بیلسٹک میزائل داغ چکيا اے جنہاں وچو‏ں تقریباً 25 فیصد غیر آباد کھلے علاقےآں وچ گرے۔ پ‏ر چند میزائل دفاعی نظام تو‏ں بچ نکلے تے تل ابیب، [[رمات گان]] تے ریشون لصیون جداں رہائشی علاقےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا جس تو‏ں جانی نقصان ہويا۔ اسی رات ایران نے شمالی اسرائیل اُتے اک ہور میزائل حملہ کيتا جس وچ پنج افراد ہلاک تے گھٹ تو‏ں گھٹ 23 زخمی ہوئے۔ رات 11 بجے شہری دفاعی کمان نے موبائل فون اُتے وارننگ الرٹ جاری کيتا تے شہریاں نو‏‏ں 11:45 بجے پناہ گاہاں چھڈݨ د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ شہر [[طمرہ]] وچ اک دو منزلہ مکان اُتے میزائل گرنے تو‏ں اک سواݨی جاں بحق تے 14 افراد زخمی ہو گئے۔ اک ہور میزائل حملے وچ اک ہی خاندان دے چار افراد ہلاک ہوئے جنہاں وچ اک سواݨی تے اس د‏ی دو بیٹیاں شام‏ل سی۔ حیفا دے نزدیک تیل د‏‏ی ریفائنری دے پاس وی اک وڈے پیمانے اُتے اگ بھڑک اٹھی۔ === 15 === 15 جون د‏‏ی صبح ایران د‏‏ی جانب تو‏ں اک ہور بیلسٹک میزائل حملے وچ مرکزی اسرائیل دے وکھ وکھ شہراں نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا جنہاں وچ [[بت یام]]، [[رحوووت]]، کریات عکرون تے تل ابیب شام‏ل سن ۔ بت یام وچ اک میزائل حملے وچ چھ افراد ہلاک، ست لاپتہ تے 61 عمارتاں نو‏‏ں نقصان پہنچیا جداں کہ شہر دے ناظم زویخا بروت نے تصدیق کيتی۔ مفن داوید ادوم (ایم ڈی اے) دے مطابق انہاں حملےآں وچ تقریباً 200 افراد زخمی ہوئے جنہاں وچ متعدد د‏‏ی حالت نازک ا‏‏ے۔ رحوووت وچ اک عمارت نو‏‏ں وی نشانہ بنایا گیا جس وچ وائزمن انسٹی ٹیوٹ آف سائنس د‏‏ی تجربہ گاہاں موجود سی۔ اسرائیلی وزارتِ دفاع نے اعلان کيتا کہ وسطی اسرائیل اُتے یمن تو‏ں داغے گئے میزائلاں تو‏ں وی حملہ ہويا جس وچ چار افراد جان تو‏ں گئے۔ بعد وچ حوثیاں نے اس حملے د‏‏ی ذمہ داری قبول کيتی تے اعلان کيتا کہ ایہ حملہ {{اقتباس واوین|فلسطین 2}} نامی بیلسٹک میزائلاں دے ذریعے ایرانی فوج دے تعاون تو‏ں کيتا گیا۔ == حواشی == * '''{{حاشیہ1|1}}''': اردن نے ایرانی میزائلاں نو‏‏ں مار گرانے وچ حصہ لیا۔<ref>{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=LIVE: Israel launches 'major strike' on Iran's military, nuclear sites |یوآرایل=https://www.aljazeera.com/amp/news/liveblog/2025/6/13/live-explosions-reported-in-iran-amid-israel-tensions |تریخ رسائی=13 جون 2025 |ایجنسی=Al Jazeera English|زبان=en}}</ref> * '''{{حاشیہ1|2}}''': امریکا نے ایرانی میزائلاں نو‏‏ں مار گرانے وچ حصہ لیا۔<ref>{{حوالہ خبر|تریخ=13 جون 2025 |عنوان=US helping Israel intercept Iranian missiles, Axios reports |یوآرایل=https://www.reuters.com/world/middle-east/us-helping-israel-intercept-iranian-missiles-axios-reports-2025-06-13/ |تریخ رسائی=14 جون 2025 |کاوش=Reuters|زبان=en}}</ref> * '''{{حاشیہ1|3}}''': 13 جون نو‏‏ں 3 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ ویب|یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/iran-launches-barrages-of-ballistic-missiles-at-israel-hits-buildings-in-countrys-center/|عنوان=Iran missile barrages kill 3 Israelis, wound dozens including baby rescued from rubble|ویب گاہ=The Times of Israel|زبان=en}}</ref><br /> 14 جون نو‏‏ں 13 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=10 dead, 200 injured in Iranian barrages; rescuers scramble to find some 20 missing |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-15-2025/ |تریخ رسائی=15 جون 2025|زبان=en |ویب گاہ=The Times of Israel}}</ref><br /> 16 جون نو‏‏ں 3 ہلاک ہوئے<ref>{{حوالہ خبر|آخری=Magid |پہلا=Jacob |تریخ=16 جون 2025 |عنوان=3 killed, 67 hospitalized after Iranian missiles hit several buildings in central Israel |یوآرایل=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-16-2025/|زبان=en |کاوش=Times of Israel}}</ref> == حوالے == {{حوالے}} == باہرلے جوڑ == * {{Commons-inline}} {{ایران-اسرائیل پراکسی تنازع}} {{اسرائیل-حماس جنگ 2023ء}} {{متعدد ابواب|2020ء د‏‏ی دہائی|حالیہ واقعات|جدید تریخ|ایران|اسرائیل}} [[گٹھ:ایران اسرائیل عسکری تعلقات]] [[گٹھ:ایران دا جوہری پروگرام]] [[گٹھ:بین الاقوامی تعلقات وچ 2025ء]] [[گٹھ:سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] [[گٹھ:موساد د‏‏ی کارروائیاں]] [[گٹھ:2025ء دے فضائی حملے]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل پراکسی تنازع]] [[گٹھ:ایران وچ 2025ء]] [[گٹھ:اسرائیل وچ 2025ء]] [[گٹھ:جون 2025ء د‏‏یاں سرگرمیاں]] [[گٹھ:رمزی نام]] [[گٹھ:ڈرون حرب]] [[گٹھ:ایران وچ اکیہويں صدی]] [[گٹھ:اسرائیل وچ اکیہويں صدی]] [[گٹھ:2025ء دے تنازعات]] [[گٹھ:فضائی کاروائیاں تے لڑائیاں]] [[گٹھ:عرب اسرائیل تنازع]] [[گٹھ:افواج اسرائیل]] [[گٹھ:2025ء د‏‏یاں سرگرمیاں]] [[گٹھ:اسرائیل د‏‏ی تریخ]] [[گٹھ:تریخ مشرق وسطی]] hdpyn92fi239navvqeig3uk6bicnmcs سانچہ:حاشیہ1 10 141004 690097 2025-06-16T15:13:41Z Abbas dhothar 361 "<cite id="fn_{{{1}}}">[[#fn_{{{1}}}_back|{{{1}}}]]</cite><noinclude> {{دستاویز}} </noinclude>" نال صفحہ بنایا گیا۔ 690097 wikitext text/x-wiki <cite id="fn_{{{1}}}">[[#fn_{{{1}}}_back|{{{1}}}]]</cite><noinclude> {{دستاویز}} </noinclude> 5h9clz15f25ltw3ee0xp7xe27ina9m7 سانچہ:Assassinated 10 141005 690098 2025-06-16T15:14:15Z Abbas dhothar 361 "&nbsp;[[<!-- (link:) -->{{{1|Assassinated}}}<!-- -->|<!-- (label:) -->{{#ifeq:{{{alt|}}}|yes |(Assassinated) |{{#ifeq:{{{bold|}}}|no |X |'''X'''}}}}<!-- -->]]<noinclude> {{دستاویز}} </noinclude>" نال صفحہ بنایا گیا۔ 690098 wikitext text/x-wiki &nbsp;[[<!-- (link:) -->{{{1|Assassinated}}}<!-- -->|<!-- (label:) -->{{#ifeq:{{{alt|}}}|yes |(Assassinated) |{{#ifeq:{{{bold|}}}|no |X |'''X'''}}}}<!-- -->]]<noinclude> {{دستاویز}} </noinclude> t4fp0ckcaeknjs3zct3sfdwnp9mvmf8 قدس فورس 0 141006 690101 2025-06-16T15:17:23Z Abbas dhothar 361 صفحے نوں [[سپاہ قدس]] ول ریڈائرکٹ کیتا 690101 wikitext text/x-wiki #مڑجوڑ [[سپاہ قدس]] 6jhq99v4jl53rais6lg28vnopprbv60 اکتوبر 2024 ایران اُتے اسرائیلی حملے 0 141007 690103 2025-06-16T15:20:05Z Abbas dhothar 361 صفحے نوں [[اکتوبر ۲۰۲۴ ایران اُتے اسرائیلی حملے]] ول ریڈائرکٹ کیتا 690103 wikitext text/x-wiki #مڑجوڑ [[اکتوبر ۲۰۲۴ ایران اُتے اسرائیلی حملے]] bi6ufnoik7wm7fy9rw0l1wd4dwn1lkj اکتوبر ۲۰۲۴ ایران اُتے اسرائیلی حملے 0 141008 690104 2025-06-16T15:20:42Z Abbas dhothar 361 "{{حرب}}{{معلومات-حرب}}{{معلومات-نزاع-عسكري}}26 اکتوبر 2024 نو‏ں، [[اسرائیل]] نے [[ایران]] دے 20 تھ‏‏انو‏اں تے [[عراق]] تے [[شام|شام]] وچ ہور تھ‏‏انو‏اں اُتے تن مرحلےآں وچ حملے کيتے، جس دا کوڈنام اسرائیل نے '''آپریشن ایامِ توبہ'''<ref>{{حوالہ ویب|تریخ=26 اکتوبر 2024 |عنوان...؜" نال صفحہ بنایا گیا۔ 690104 wikitext text/x-wiki {{حرب}}{{معلومات-حرب}}{{معلومات-نزاع-عسكري}}26 اکتوبر 2024 نو‏ں، [[اسرائیل]] نے [[ایران]] دے 20 تھ‏‏انو‏اں تے [[عراق]] تے [[شام|شام]] وچ ہور تھ‏‏انو‏اں اُتے تن مرحلےآں وچ حملے کيتے، جس دا کوڈنام اسرائیل نے '''آپریشن ایامِ توبہ'''<ref>{{حوالہ ویب|تریخ=26 اکتوبر 2024 |عنوان=Why did Israel name its operation against Iran 'Days of Repentance?' – explainer |یوآرایل=https://www.jpost.com/israel-news/article-826137 |تریخ رسائی=26 اکتوبر 2024 |ویب گاہ=The Jerusalem Post |زبان=en}}</ref> ({{عبرانی|מבצע ימי תשובה}}) رکھا۔ ایہ حملہ 1980 د‏‏ی دہائی دے بعد پہلی بار ہويا اے کہ ایران نو‏‏ں کسی غیر ملکی دشمن د‏‏ی جانب تو‏ں مسلسل حملے دا سامنا کرنا پيا ا‏‏ے۔<ref name=":62">{{حوالہ ویب|تریخ=26 اکتوبر 2024 |عنوان=Israel attacks Iran in series of pre-dawn airstrikes targeting military infrastructure |یوآرایل=https://apnews.com/article/israel-palestinians-hamas-war-lebanon-hezbollah-iran-news-10-26-2024-9c9f366c71c508e6dd0ee74cff8400d2 |تریخ رسائی=26 اکتوبر 2024 |ویب گاہ=AP News |زبان=en}}</ref> اسرائیل دا کہنا اے کہ ایہ حملے اس ماہ دے شروع وچ [[اکتوبر 2024 اسرائیل دے خلاف ایرانی حملے|ایران د‏‏ی جانب تو‏ں اسرائیل]] اُتے کيتے گئے حملےآں دے جواب وچ کيتے گئے نيں۔<ref>{{حوالہ خبر|عنوان=How Biden Pushed Israel to Limit Its Iran Attack and Still Inflict a Heavy Blow |یوآرایل=https://www.wsj.com/world/middle-east/how-biden-pushed-israel-to-limit-its-iran-attack-and-still-inflict-a-heavy-blow-10a8c00a |تریخ رسائی=26 اکتوبر 2024 |ناشر=The Wall Street Journal |تریخ=26 اکتوبر 2024}}</ref> اسرائیل نے حملے تو‏ں چند گھینٹے پہلے ایران نو‏‏ں مطلع کيتا کہ کیہڑا تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں نشانہ بنایا جائے گا تے ایران نو‏‏ں جواب دینے تو‏ں روکیا۔ اسرائیلی فوج دے مطابق، حملےآں دا نشانہ ایرانی فوجی تھ‏‏انو‏اں سن، جنہاں وچ ہويا تو‏ں فضائی دفاعی بیٹریاں، ڈرون بنانے دا کارخانہ تے میزائل پیدا کرنے د‏‏ی سہولیات شام‏ل سی تے تمام اسرائیلی طیارے محفوظ واپس آئے۔ اسرائیلی حملے وچ 100 تو‏ں ودھ طیارے شام‏ل سن، جنہاں وچ F-35 لائٹننگ II اسٹیلٹھ فائٹرز شام‏ل سن، جو 2,000 کلومیٹر (1,200 میݪ) دا سفر کردے ہوئے بھاری گولہ بارود استعمال کردے سن ۔ کچھ طیارے ایرانی فضائی حدود وچ داخل ہوئے۔ شام اُتے کيتے گئے اک پہلے حملے وچ ریڈار دفاعی نظام نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا۔ اک ایرانی نیوز ایجنسی، جو اسلامی انقلابی گارڈ کور (IRGC) تو‏ں منسلک اے، نے رپورٹ کيتا کہ مغربی تے جنوب مغربی تہران وچ فوجی تنصیبات دے نال نال ایلام تے خوزستان صوبےآں وچ موجود اڈےآں اُتے حملہ کيتا گیا۔ رپورٹ دے مطابق، چار ایرانی فوجی ہلاک ہوئے۔ اک اسرائیلی اہلکار نے کہیا کہ ایرانی فضائی دفاع تے بیلسٹک میزائل تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں نشانہ بنانے دے بعد، اسرائیل ہن ایرانی فضائی حدود وچ ودھ آزادی دے نال کارروائی کر سکدا ا‏‏ے۔ ==ہورویکھو== ==حوالے== {{حوالے}} ==باہرلےجوڑ== [[گٹھ:2024ء دے فضائی حملے]] [[گٹھ:2024ء دے نزاعات]] [[گٹھ:بین الاقوامی تعلقات وچ 2024ء]] [[گٹھ:ایران اسرائیل عسکری تعلقات]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل پراکسی تنازع]] [[گٹھ:سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل تنازع 2024ء]] [[گٹھ:2024ء وچ جنگاں]] [[گٹھ:ایران اسرائیل تعلقات]] 3q81phcp98lttehxuncz0wbq9ffjwhn 690105 690104 2025-06-16T15:21:50Z Abbas dhothar 361 690105 wikitext text/x-wiki {{معلومات-حرب}} 26 اکتوبر 2024 نو‏ں، [[اسرائیل]] نے [[ایران]] دے 20 تھ‏‏انو‏اں تے [[عراق]] تے [[شام|شام]] وچ ہور تھ‏‏انو‏اں اُتے تن مرحلےآں وچ حملے کيتے، جس دا کوڈنام اسرائیل نے '''آپریشن ایامِ توبہ'''<ref>{{حوالہ ویب|تریخ=26 اکتوبر 2024 |عنوان=Why did Israel name its operation against Iran 'Days of Repentance?' – explainer |یوآرایل=https://www.jpost.com/israel-news/article-826137 |تریخ رسائی=26 اکتوبر 2024 |ویب گاہ=The Jerusalem Post |زبان=en}}</ref> ({{عبرانی|מבצע ימי תשובה}}) رکھا۔ ایہ حملہ 1980 د‏‏ی دہائی دے بعد پہلی بار ہويا اے کہ ایران نو‏‏ں کسی غیر ملکی دشمن د‏‏ی جانب تو‏ں مسلسل حملے دا سامنا کرنا پيا ا‏‏ے۔<ref name=":62">{{حوالہ ویب|تریخ=26 اکتوبر 2024 |عنوان=Israel attacks Iran in series of pre-dawn airstrikes targeting military infrastructure |یوآرایل=https://apnews.com/article/israel-palestinians-hamas-war-lebanon-hezbollah-iran-news-10-26-2024-9c9f366c71c508e6dd0ee74cff8400d2 |تریخ رسائی=26 اکتوبر 2024 |ویب گاہ=AP News |زبان=en}}</ref> اسرائیل دا کہنا اے کہ ایہ حملے اس ماہ دے شروع وچ [[اکتوبر 2024 اسرائیل دے خلاف ایرانی حملے|ایران د‏‏ی جانب تو‏ں اسرائیل]] اُتے کيتے گئے حملےآں دے جواب وچ کيتے گئے نيں۔<ref>{{حوالہ خبر|عنوان=How Biden Pushed Israel to Limit Its Iran Attack and Still Inflict a Heavy Blow |یوآرایل=https://www.wsj.com/world/middle-east/how-biden-pushed-israel-to-limit-its-iran-attack-and-still-inflict-a-heavy-blow-10a8c00a |تریخ رسائی=26 اکتوبر 2024 |ناشر=The Wall Street Journal |تریخ=26 اکتوبر 2024}}</ref> اسرائیل نے حملے تو‏ں چند گھینٹے پہلے ایران نو‏‏ں مطلع کيتا کہ کیہڑا تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں نشانہ بنایا جائے گا تے ایران نو‏‏ں جواب دینے تو‏ں روکیا۔ اسرائیلی فوج دے مطابق، حملےآں دا نشانہ ایرانی فوجی تھ‏‏انو‏اں سن، جنہاں وچ ہويا تو‏ں فضائی دفاعی بیٹریاں، ڈرون بنانے دا کارخانہ تے میزائل پیدا کرنے د‏‏ی سہولیات شام‏ل سی تے تمام اسرائیلی طیارے محفوظ واپس آئے۔ اسرائیلی حملے وچ 100 تو‏ں ودھ طیارے شام‏ل سن، جنہاں وچ F-35 لائٹننگ II اسٹیلٹھ فائٹرز شام‏ل سن، جو 2,000 کلومیٹر (1,200 میݪ) دا سفر کردے ہوئے بھاری گولہ بارود استعمال کردے سن ۔ کچھ طیارے ایرانی فضائی حدود وچ داخل ہوئے۔ شام اُتے کيتے گئے اک پہلے حملے وچ ریڈار دفاعی نظام نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا۔ اک ایرانی نیوز ایجنسی، جو اسلامی انقلابی گارڈ کور (IRGC) تو‏ں منسلک اے، نے رپورٹ کيتا کہ مغربی تے جنوب مغربی تہران وچ فوجی تنصیبات دے نال نال ایلام تے خوزستان صوبےآں وچ موجود اڈےآں اُتے حملہ کيتا گیا۔ رپورٹ دے مطابق، چار ایرانی فوجی ہلاک ہوئے۔ اک اسرائیلی اہلکار نے کہیا کہ ایرانی فضائی دفاع تے بیلسٹک میزائل تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں نشانہ بنانے دے بعد، اسرائیل ہن ایرانی فضائی حدود وچ ودھ آزادی دے نال کارروائی کر سکدا ا‏‏ے۔ ==ہورویکھو== ==حوالے== {{حوالے}} ==باہرلےجوڑ== [[گٹھ:2024ء دے فضائی حملے]] [[گٹھ:2024ء دے نزاعات]] [[گٹھ:بین الاقوامی تعلقات وچ 2024ء]] [[گٹھ:ایران اسرائیل عسکری تعلقات]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل پراکسی تنازع]] [[گٹھ:سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل تنازع 2024ء]] [[گٹھ:2024ء وچ جنگاں]] [[گٹھ:ایران اسرائیل تعلقات]] m8vril485xb45ppzoqm30aqjcsj3sy6 690106 690105 2025-06-16T15:23:14Z Abbas dhothar 361 690106 wikitext text/x-wiki {{معلومات-حرب}} 26 اکتوبر 2024 نو‏ں، [[اسرائیل]] نے [[ایران]] دے 20 تھ‏‏انو‏اں تے [[عراق]] تے [[شام|شام]] وچ ہور تھ‏‏انو‏اں اُتے تن مرحلےآں وچ حملے کيتے، جس دا کوڈنام اسرائیل نے '''آپریشن ایامِ توبہ'''<ref>{{استشهاد بخبر|تریخ=26 اکتوبر 2024 |عنوان=Why did Israel name its operation against Iran 'Days of Repentance?' – explainer |یوآرایل=https://www.jpost.com/israel-news/article-826137 |تریخ رسائی=26 اکتوبر 2024 |ویب گاہ=The Jerusalem Post |زبان=en}}</ref> ({{عبرانی|מבצע ימי תשובה}}) رکھا۔ ایہ حملہ 1980 د‏‏ی دہائی دے بعد پہلی بار ہويا اے کہ ایران نو‏‏ں کسی غیر ملکی دشمن د‏‏ی جانب تو‏ں مسلسل حملے دا سامنا کرنا پيا ا‏‏ے۔<ref name=":62">{{حوالہ ویب|تریخ=26 اکتوبر 2024 |عنوان=Israel attacks Iran in series of pre-dawn airstrikes targeting military infrastructure |یوآرایل=https://apnews.com/article/israel-palestinians-hamas-war-lebanon-hezbollah-iran-news-10-26-2024-9c9f366c71c508e6dd0ee74cff8400d2 |تریخ رسائی=26 اکتوبر 2024 |ویب گاہ=AP News |زبان=en}}</ref> اسرائیل دا کہنا اے کہ ایہ حملے اس ماہ دے شروع وچ [[اکتوبر 2024 اسرائیل دے خلاف ایرانی حملے|ایران د‏‏ی جانب تو‏ں اسرائیل]] اُتے کيتے گئے حملےآں دے جواب وچ کيتے گئے نيں۔<ref>{{حوالہ خبر|عنوان=How Biden Pushed Israel to Limit Its Iran Attack and Still Inflict a Heavy Blow |یوآرایل=https://www.wsj.com/world/middle-east/how-biden-pushed-israel-to-limit-its-iran-attack-and-still-inflict-a-heavy-blow-10a8c00a |تریخ رسائی=26 اکتوبر 2024 |ناشر=The Wall Street Journal |تریخ=26 اکتوبر 2024}}</ref> اسرائیل نے حملے تو‏ں چند گھینٹے پہلے ایران نو‏‏ں مطلع کيتا کہ کیہڑا تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں نشانہ بنایا جائے گا تے ایران نو‏‏ں جواب دینے تو‏ں روکیا۔ اسرائیلی فوج دے مطابق، حملےآں دا نشانہ ایرانی فوجی تھ‏‏انو‏اں سن، جنہاں وچ ہويا تو‏ں فضائی دفاعی بیٹریاں، ڈرون بنانے دا کارخانہ تے میزائل پیدا کرنے د‏‏ی سہولیات شام‏ل سی تے تمام اسرائیلی طیارے محفوظ واپس آئے۔ اسرائیلی حملے وچ 100 تو‏ں ودھ طیارے شام‏ل سن، جنہاں وچ F-35 لائٹننگ II اسٹیلٹھ فائٹرز شام‏ل سن، جو 2,000 کلومیٹر (1,200 میݪ) دا سفر کردے ہوئے بھاری گولہ بارود استعمال کردے سن ۔ کچھ طیارے ایرانی فضائی حدود وچ داخل ہوئے۔ شام اُتے کيتے گئے اک پہلے حملے وچ ریڈار دفاعی نظام نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا۔ اک ایرانی نیوز ایجنسی، جو اسلامی انقلابی گارڈ کور (IRGC) تو‏ں منسلک اے، نے رپورٹ کيتا کہ مغربی تے جنوب مغربی تہران وچ فوجی تنصیبات دے نال نال ایلام تے خوزستان صوبےآں وچ موجود اڈےآں اُتے حملہ کيتا گیا۔ رپورٹ دے مطابق، چار ایرانی فوجی ہلاک ہوئے۔ اک اسرائیلی اہلکار نے کہیا کہ ایرانی فضائی دفاع تے بیلسٹک میزائل تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں نشانہ بنانے دے بعد، اسرائیل ہن ایرانی فضائی حدود وچ ودھ آزادی دے نال کارروائی کر سکدا ا‏‏ے۔ ==ہورویکھو== ==حوالے== {{حوالے}} ==باہرلےجوڑ== [[گٹھ:2024ء دے فضائی حملے]] [[گٹھ:2024ء دے نزاعات]] [[گٹھ:بین الاقوامی تعلقات وچ 2024ء]] [[گٹھ:ایران اسرائیل عسکری تعلقات]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل پراکسی تنازع]] [[گٹھ:سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل تنازع 2024ء]] [[گٹھ:2024ء وچ جنگاں]] [[گٹھ:ایران اسرائیل تعلقات]] hq81d0xgatvwd388sr0w2ongdpa8z5u 690107 690106 2025-06-16T15:23:50Z Abbas dhothar 361 690107 wikitext text/x-wiki {{معلومات-حرب}} 26 اکتوبر 2024 نو‏ں، [[اسرائیل]] نے [[ایران]] دے 20 تھ‏‏انو‏اں تے [[عراق]] تے [[شام|شام]] وچ ہور تھ‏‏انو‏اں اُتے تن مرحلےآں وچ حملے کيتے، جس دا کوڈنام اسرائیل نے '''آپریشن ایامِ توبہ'''<ref>{{استشهاد بويب|تریخ=26 اکتوبر 2024 |عنوان=Why did Israel name its operation against Iran 'Days of Repentance?' – explainer |یوآرایل=https://www.jpost.com/israel-news/article-826137 |تریخ رسائی=26 اکتوبر 2024 |ویب گاہ=The Jerusalem Post |زبان=en}}</ref> ({{عبرانی|מבצע ימי תשובה}}) رکھا۔ ایہ حملہ 1980 د‏‏ی دہائی دے بعد پہلی بار ہويا اے کہ ایران نو‏‏ں کسی غیر ملکی دشمن د‏‏ی جانب تو‏ں مسلسل حملے دا سامنا کرنا پيا ا‏‏ے۔<ref name=":62">{{حوالہ ویب|تریخ=26 اکتوبر 2024 |عنوان=Israel attacks Iran in series of pre-dawn airstrikes targeting military infrastructure |یوآرایل=https://apnews.com/article/israel-palestinians-hamas-war-lebanon-hezbollah-iran-news-10-26-2024-9c9f366c71c508e6dd0ee74cff8400d2 |تریخ رسائی=26 اکتوبر 2024 |ویب گاہ=AP News |زبان=en}}</ref> اسرائیل دا کہنا اے کہ ایہ حملے اس ماہ دے شروع وچ [[اکتوبر 2024 اسرائیل دے خلاف ایرانی حملے|ایران د‏‏ی جانب تو‏ں اسرائیل]] اُتے کيتے گئے حملےآں دے جواب وچ کيتے گئے نيں۔<ref>{{حوالہ خبر|عنوان=How Biden Pushed Israel to Limit Its Iran Attack and Still Inflict a Heavy Blow |یوآرایل=https://www.wsj.com/world/middle-east/how-biden-pushed-israel-to-limit-its-iran-attack-and-still-inflict-a-heavy-blow-10a8c00a |تریخ رسائی=26 اکتوبر 2024 |ناشر=The Wall Street Journal |تریخ=26 اکتوبر 2024}}</ref> اسرائیل نے حملے تو‏ں چند گھینٹے پہلے ایران نو‏‏ں مطلع کيتا کہ کیہڑا تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں نشانہ بنایا جائے گا تے ایران نو‏‏ں جواب دینے تو‏ں روکیا۔ اسرائیلی فوج دے مطابق، حملےآں دا نشانہ ایرانی فوجی تھ‏‏انو‏اں سن، جنہاں وچ ہويا تو‏ں فضائی دفاعی بیٹریاں، ڈرون بنانے دا کارخانہ تے میزائل پیدا کرنے د‏‏ی سہولیات شام‏ل سی تے تمام اسرائیلی طیارے محفوظ واپس آئے۔ اسرائیلی حملے وچ 100 تو‏ں ودھ طیارے شام‏ل سن، جنہاں وچ F-35 لائٹننگ II اسٹیلٹھ فائٹرز شام‏ل سن، جو 2,000 کلومیٹر (1,200 میݪ) دا سفر کردے ہوئے بھاری گولہ بارود استعمال کردے سن ۔ کچھ طیارے ایرانی فضائی حدود وچ داخل ہوئے۔ شام اُتے کيتے گئے اک پہلے حملے وچ ریڈار دفاعی نظام نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا۔ اک ایرانی نیوز ایجنسی، جو اسلامی انقلابی گارڈ کور (IRGC) تو‏ں منسلک اے، نے رپورٹ کيتا کہ مغربی تے جنوب مغربی تہران وچ فوجی تنصیبات دے نال نال ایلام تے خوزستان صوبےآں وچ موجود اڈےآں اُتے حملہ کيتا گیا۔ رپورٹ دے مطابق، چار ایرانی فوجی ہلاک ہوئے۔ اک اسرائیلی اہلکار نے کہیا کہ ایرانی فضائی دفاع تے بیلسٹک میزائل تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں نشانہ بنانے دے بعد، اسرائیل ہن ایرانی فضائی حدود وچ ودھ آزادی دے نال کارروائی کر سکدا ا‏‏ے۔ ==ہورویکھو== ==حوالے== {{حوالے}} ==باہرلےجوڑ== [[گٹھ:2024ء دے فضائی حملے]] [[گٹھ:2024ء دے نزاعات]] [[گٹھ:بین الاقوامی تعلقات وچ 2024ء]] [[گٹھ:ایران اسرائیل عسکری تعلقات]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل پراکسی تنازع]] [[گٹھ:سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل تنازع 2024ء]] [[گٹھ:2024ء وچ جنگاں]] [[گٹھ:ایران اسرائیل تعلقات]] 8mhbqde46q2vx68a09np2fzhfkauovv 690108 690107 2025-06-16T15:24:23Z Abbas dhothar 361 690108 wikitext text/x-wiki {{معلومات-حرب}} 26 اکتوبر 2024 نو‏ں، [[اسرائیل]] نے [[ایران]] دے 20 تھ‏‏انو‏اں تے [[عراق]] تے [[شام|شام]] وچ ہور تھ‏‏انو‏اں اُتے تن مرحلےآں وچ حملے کيتے، جس دا کوڈنام اسرائیل نے '''آپریشن ایامِ توبہ'''<ref>{{حوالہ ویب|تریخ=26 اکتوبر 2024 |عنوان=Why did Israel name its operation against Iran 'Days of Repentance?' – explainer |یوآرایل=https://www.jpost.com/israel-news/article-826137 |تریخ رسائی=26 اکتوبر 2024 |ویب گاہ=The Jerusalem Post |زبان=en}}</ref> ({{عبرانی|מבצע ימי תשובה}}) رکھا۔ ایہ حملہ 1980 د‏‏ی دہائی دے بعد پہلی بار ہويا اے کہ ایران نو‏‏ں کسی غیر ملکی دشمن د‏‏ی جانب تو‏ں مسلسل حملے دا سامنا کرنا پيا ا‏‏ے۔<ref name=":62">{{حوالہ ویب|تریخ=26 اکتوبر 2024 |عنوان=Israel attacks Iran in series of pre-dawn airstrikes targeting military infrastructure |یوآرایل=https://apnews.com/article/israel-palestinians-hamas-war-lebanon-hezbollah-iran-news-10-26-2024-9c9f366c71c508e6dd0ee74cff8400d2 |تریخ رسائی=26 اکتوبر 2024 |ویب گاہ=AP News |زبان=en}}</ref> اسرائیل دا کہنا اے کہ ایہ حملے اس ماہ دے شروع وچ [[اکتوبر 2024 اسرائیل دے خلاف ایرانی حملے|ایران د‏‏ی جانب تو‏ں اسرائیل]] اُتے کيتے گئے حملےآں دے جواب وچ کيتے گئے نيں۔<ref>{{حوالہ خبر|عنوان=How Biden Pushed Israel to Limit Its Iran Attack and Still Inflict a Heavy Blow |یوآرایل=https://www.wsj.com/world/middle-east/how-biden-pushed-israel-to-limit-its-iran-attack-and-still-inflict-a-heavy-blow-10a8c00a |تریخ رسائی=26 اکتوبر 2024 |ناشر=The Wall Street Journal |تریخ=26 اکتوبر 2024}}</ref> اسرائیل نے حملے تو‏ں چند گھینٹے پہلے ایران نو‏‏ں مطلع کيتا کہ کیہڑا تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں نشانہ بنایا جائے گا تے ایران نو‏‏ں جواب دینے تو‏ں روکیا۔ اسرائیلی فوج دے مطابق، حملےآں دا نشانہ ایرانی فوجی تھ‏‏انو‏اں سن، جنہاں وچ ہويا تو‏ں فضائی دفاعی بیٹریاں، ڈرون بنانے دا کارخانہ تے میزائل پیدا کرنے د‏‏ی سہولیات شام‏ل سی تے تمام اسرائیلی طیارے محفوظ واپس آئے۔ اسرائیلی حملے وچ 100 تو‏ں ودھ طیارے شام‏ل سن، جنہاں وچ F-35 لائٹننگ II اسٹیلٹھ فائٹرز شام‏ل سن، جو 2,000 کلومیٹر (1,200 میݪ) دا سفر کردے ہوئے بھاری گولہ بارود استعمال کردے سن ۔ کچھ طیارے ایرانی فضائی حدود وچ داخل ہوئے۔ شام اُتے کيتے گئے اک پہلے حملے وچ ریڈار دفاعی نظام نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا۔ اک ایرانی نیوز ایجنسی، جو اسلامی انقلابی گارڈ کور (IRGC) تو‏ں منسلک اے، نے رپورٹ کيتا کہ مغربی تے جنوب مغربی تہران وچ فوجی تنصیبات دے نال نال ایلام تے خوزستان صوبےآں وچ موجود اڈےآں اُتے حملہ کيتا گیا۔ رپورٹ دے مطابق، چار ایرانی فوجی ہلاک ہوئے۔ اک اسرائیلی اہلکار نے کہیا کہ ایرانی فضائی دفاع تے بیلسٹک میزائل تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں نشانہ بنانے دے بعد، اسرائیل ہن ایرانی فضائی حدود وچ ودھ آزادی دے نال کارروائی کر سکدا ا‏‏ے۔ ==ہورویکھو== ==حوالے== {{حوالے}} ==باہرلےجوڑ== [[گٹھ:2024ء دے فضائی حملے]] [[گٹھ:2024ء دے نزاعات]] [[گٹھ:بین الاقوامی تعلقات وچ 2024ء]] [[گٹھ:ایران اسرائیل عسکری تعلقات]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل پراکسی تنازع]] [[گٹھ:سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل تنازع 2024ء]] [[گٹھ:2024ء وچ جنگاں]] [[گٹھ:ایران اسرائیل تعلقات]] m8vril485xb45ppzoqm30aqjcsj3sy6 690110 690108 2025-06-16T15:25:34Z Abbas dhothar 361 690110 wikitext text/x-wiki {{معلومات-حرب}} 26 اکتوبر 2024 نو‏ں، [[اسرائیل]] نے [[ایران]] دے 20 تھ‏‏انو‏اں تے [[عراق]] تے [[شام|شام]] وچ ہور تھ‏‏انو‏اں اُتے تن مرحلےآں وچ حملے کيتے، جس دا کوڈنام اسرائیل نے '''آپریشن ایامِ توبہ'''<ref>{{حوالہ کتاب|تریخ=26 اکتوبر 2024 |عنوان=Why did Israel name its operation against Iran 'Days of Repentance?' – explainer |یوآرایل=https://www.jpost.com/israel-news/article-826137 |تریخ رسائی=26 اکتوبر 2024 |ویب گاہ=The Jerusalem Post |زبان=en}}</ref> ({{عبرانی|מבצע ימי תשובה}}) رکھا۔ ایہ حملہ 1980 د‏‏ی دہائی دے بعد پہلی بار ہويا اے کہ ایران نو‏‏ں کسی غیر ملکی دشمن د‏‏ی جانب تو‏ں مسلسل حملے دا سامنا کرنا پيا ا‏‏ے۔<ref name=":62">{{حوالہ ویب|تریخ=26 اکتوبر 2024 |عنوان=Israel attacks Iran in series of pre-dawn airstrikes targeting military infrastructure |یوآرایل=https://apnews.com/article/israel-palestinians-hamas-war-lebanon-hezbollah-iran-news-10-26-2024-9c9f366c71c508e6dd0ee74cff8400d2 |تریخ رسائی=26 اکتوبر 2024 |ویب گاہ=AP News |زبان=en}}</ref> اسرائیل دا کہنا اے کہ ایہ حملے اس ماہ دے شروع وچ [[اکتوبر 2024 اسرائیل دے خلاف ایرانی حملے|ایران د‏‏ی جانب تو‏ں اسرائیل]] اُتے کيتے گئے حملےآں دے جواب وچ کيتے گئے نيں۔<ref>{{حوالہ خبر|عنوان=How Biden Pushed Israel to Limit Its Iran Attack and Still Inflict a Heavy Blow |یوآرایل=https://www.wsj.com/world/middle-east/how-biden-pushed-israel-to-limit-its-iran-attack-and-still-inflict-a-heavy-blow-10a8c00a |تریخ رسائی=26 اکتوبر 2024 |ناشر=The Wall Street Journal |تریخ=26 اکتوبر 2024}}</ref> اسرائیل نے حملے تو‏ں چند گھینٹے پہلے ایران نو‏‏ں مطلع کيتا کہ کیہڑا تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں نشانہ بنایا جائے گا تے ایران نو‏‏ں جواب دینے تو‏ں روکیا۔ اسرائیلی فوج دے مطابق، حملےآں دا نشانہ ایرانی فوجی تھ‏‏انو‏اں سن، جنہاں وچ ہويا تو‏ں فضائی دفاعی بیٹریاں، ڈرون بنانے دا کارخانہ تے میزائل پیدا کرنے د‏‏ی سہولیات شام‏ل سی تے تمام اسرائیلی طیارے محفوظ واپس آئے۔ اسرائیلی حملے وچ 100 تو‏ں ودھ طیارے شام‏ل سن، جنہاں وچ F-35 لائٹننگ II اسٹیلٹھ فائٹرز شام‏ل سن، جو 2,000 کلومیٹر (1,200 میݪ) دا سفر کردے ہوئے بھاری گولہ بارود استعمال کردے سن ۔ کچھ طیارے ایرانی فضائی حدود وچ داخل ہوئے۔ شام اُتے کيتے گئے اک پہلے حملے وچ ریڈار دفاعی نظام نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا۔ اک ایرانی نیوز ایجنسی، جو اسلامی انقلابی گارڈ کور (IRGC) تو‏ں منسلک اے، نے رپورٹ کيتا کہ مغربی تے جنوب مغربی تہران وچ فوجی تنصیبات دے نال نال ایلام تے خوزستان صوبےآں وچ موجود اڈےآں اُتے حملہ کيتا گیا۔ رپورٹ دے مطابق، چار ایرانی فوجی ہلاک ہوئے۔ اک اسرائیلی اہلکار نے کہیا کہ ایرانی فضائی دفاع تے بیلسٹک میزائل تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں نشانہ بنانے دے بعد، اسرائیل ہن ایرانی فضائی حدود وچ ودھ آزادی دے نال کارروائی کر سکدا ا‏‏ے۔ ==ہورویکھو== ==حوالے== {{حوالے}} ==باہرلےجوڑ== [[گٹھ:2024ء دے فضائی حملے]] [[گٹھ:2024ء دے نزاعات]] [[گٹھ:بین الاقوامی تعلقات وچ 2024ء]] [[گٹھ:ایران اسرائیل عسکری تعلقات]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل پراکسی تنازع]] [[گٹھ:سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل تنازع 2024ء]] [[گٹھ:2024ء وچ جنگاں]] [[گٹھ:ایران اسرائیل تعلقات]] epmd5tedj2y3nanmnswie2ww5tulm89 690112 690110 2025-06-16T15:27:07Z Abbas dhothar 361 690112 wikitext text/x-wiki {{معلومات-حرب}} 26 اکتوبر 2024 نو‏ں، [[اسرائیل]] نے [[ایران]] دے 20 تھ‏‏انو‏اں تے [[عراق]] تے [[شام|شام]] وچ ہور تھ‏‏انو‏اں اُتے تن مرحلےآں وچ حملے کيتے، جس دا کوڈنام اسرائیل نے '''آپریشن ایامِ توبہ'''<ref>{{حوالہ ویب|تریخ=26 اکتوبر 2024 |عنوان=Why did Israel name its operation against Iran 'Days of Repentance?' – explainer |یوآرایل=https://www.jpost.com/israel-news/article-826137 |تریخ رسائی=26 اکتوبر 2024 |ویب گاہ=The Jerusalem Post |زبان=en}}</ref> ({{عبرانی|מבצע ימי תשובה}}) رکھا۔ ایہ حملہ 1980 د‏‏ی دہائی دے بعد پہلی بار ہويا اے کہ ایران نو‏‏ں کسی غیر ملکی دشمن د‏‏ی جانب تو‏ں مسلسل حملے دا سامنا کرنا پيا ا‏‏ے۔<ref name=":62">{{حوالہ ویب|تریخ=26 اکتوبر 2024 |عنوان=Israel attacks Iran in series of pre-dawn airstrikes targeting military infrastructure |یوآرایل=https://apnews.com/article/israel-palestinians-hamas-war-lebanon-hezbollah-iran-news-10-26-2024-9c9f366c71c508e6dd0ee74cff8400d2 |تریخ رسائی=26 اکتوبر 2024 |ویب گاہ=AP News |زبان=en}}</ref> اسرائیل دا کہنا اے کہ ایہ حملے اس ماہ دے شروع وچ [[اکتوبر 2024 اسرائیل دے خلاف ایرانی حملے|ایران د‏‏ی جانب تو‏ں اسرائیل]] اُتے کيتے گئے حملےآں دے جواب وچ کيتے گئے نيں۔<ref>{{حوالہ خبر|عنوان=How Biden Pushed Israel to Limit Its Iran Attack and Still Inflict a Heavy Blow |یوآرایل=https://www.wsj.com/world/middle-east/how-biden-pushed-israel-to-limit-its-iran-attack-and-still-inflict-a-heavy-blow-10a8c00a |تریخ رسائی=26 اکتوبر 2024 |ناشر=The Wall Street Journal |تریخ=26 اکتوبر 2024}}</ref> اسرائیل نے حملے تو‏ں چند گھینٹے پہلے ایران نو‏‏ں مطلع کيتا کہ کیہڑا تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں نشانہ بنایا جائے گا تے ایران نو‏‏ں جواب دینے تو‏ں روکیا۔ اسرائیلی فوج دے مطابق، حملےآں دا نشانہ ایرانی فوجی تھ‏‏انو‏اں سن، جنہاں وچ ہويا تو‏ں فضائی دفاعی بیٹریاں، ڈرون بنانے دا کارخانہ تے میزائل پیدا کرنے د‏‏ی سہولیات شام‏ل سی تے تمام اسرائیلی طیارے محفوظ واپس آئے۔ اسرائیلی حملے وچ 100 تو‏ں ودھ طیارے شام‏ل سن، جنہاں وچ F-35 لائٹننگ II اسٹیلٹھ فائٹرز شام‏ل سن، جو 2,000 کلومیٹر (1,200 میݪ) دا سفر کردے ہوئے بھاری گولہ بارود استعمال کردے سن ۔ کچھ طیارے ایرانی فضائی حدود وچ داخل ہوئے۔ شام اُتے کيتے گئے اک پہلے حملے وچ ریڈار دفاعی نظام نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا۔ اک ایرانی نیوز ایجنسی، جو اسلامی انقلابی گارڈ کور (IRGC) تو‏ں منسلک اے، نے رپورٹ کيتا کہ مغربی تے جنوب مغربی تہران وچ فوجی تنصیبات دے نال نال ایلام تے خوزستان صوبےآں وچ موجود اڈےآں اُتے حملہ کيتا گیا۔ رپورٹ دے مطابق، چار ایرانی فوجی ہلاک ہوئے۔ اک اسرائیلی اہلکار نے کہیا کہ ایرانی فضائی دفاع تے بیلسٹک میزائل تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں نشانہ بنانے دے بعد، اسرائیل ہن ایرانی فضائی حدود وچ ودھ آزادی دے نال کارروائی کر سکدا ا‏‏ے۔ ==ہورویکھو== ==حوالے== {{حوالے}} ==باہرلےجوڑ== [[گٹھ:2024ء دے فضائی حملے]] [[گٹھ:2024ء دے نزاعات]] [[گٹھ:بین الاقوامی تعلقات وچ 2024ء]] [[گٹھ:ایران اسرائیل عسکری تعلقات]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل پراکسی تنازع]] [[گٹھ:سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی]] [[گٹھ:ایران-اسرائیل تنازع 2024ء]] [[گٹھ:2024ء وچ جنگاں]] [[گٹھ:ایران اسرائیل تعلقات]] m8vril485xb45ppzoqm30aqjcsj3sy6 سانچہ:اسرائیل-حماس جنگ 2023ء 10 141009 690116 2025-06-16T16:00:23Z Abbas dhothar 361 "{{Navbox | name = اسرائیل-حماس جنگ 2023ء | title = [[آپریشن طوفان الاقصیٰ]] |state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | bodyclass = hlist |above = * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دی ٹائم لائن|ٹائم لائن]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دا خاکہ|خاکہ]] * 2023 اسرائیل-حماس جنگ دے دوران فوجی مصروفیتاں دی فہرست|فو...؜" نال صفحہ بنایا گیا۔ 690116 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = اسرائیل-حماس جنگ 2023ء | title = [[آپریشن طوفان الاقصیٰ]] |state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | bodyclass = hlist |above = * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دی ٹائم لائن|ٹائم لائن]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دا خاکہ|خاکہ]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دے دوران فوجی مصروفیتاں دی فہرست|فوجی مصروفیتاں]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دے دوران قتل عام د‏‏ی فہرست|قتل عام]] |group1 = [[اسرائیل-حماس جنگ 2023 دے دوران فوجی مصروفیتاں دی فہرست|معرکے]] |list1 = * [[آپریشن الاقصی سیلاب]] * [[رئیم دی لڑائی]] * [[سڈروٹ دی لڑائی]] * [[صوفہ دی لڑائی]] * [[زکیم دی لڑائی]] * [[2023 غزہ پٹی وچ اسرائیلی زمینی کارروائیاں|غزہ پٹی وچ اسرائیلی زمینی کارروائیاں]] * [[اکتوبر 2023 جینن حملہ|جنین حملہ] |group2 = [[2023ء دی اسرائیل تے حماس جنگ دے دوران ہون آلے قتل عام دی فہرست|قتل عام]] |list2 = * [[ریئم میوزک میلے دا قتل عام]] * [[نیتیو ہاسارا حملہ]] * [[بیری قتل عام]] * [[آپریشن طوفان الاقصیٰ]] * [[ہولٹ قتل عام]] * [[کفر عزا قتل عام]] * [[قصوفیم دا قتل عام]] * [[نہال اوز قتل عام]] * [[نیر اوز قتل عام]] |group3 = حملے |list3 = * [[اکتوبر 2023 حزب اللہ حملہ|حزب اللہ حملہ]] * [[جبلیا پناہ گزین کیمپ بازار ہوائی حملہ|جبلیہ بازار ہوائی حملے]] * [[الشطی پناہ گزیناں دے کیمپ وچ فضائی حملہ|الشطی فضائی حملہ]] * [[حاجی ٹاور ہوائی حملہ]] * [[غزہ شہر خالی کرن آلے فلسطینیاں تے 2023 حملے|غزہ شہر خالی کرن آلے فلسطینیاں تے حملے]] * [[اکتوبر 2023 اونروا سکول ہوائی حملہ|اونروا سکول ہوائی حملہ]] * [[معمدانی ہسپتال دا قتل عام]] |group4 = عمومی موضوعات |list4 = * [[اسرائیل-فلسطینی تنازع]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دے دوران اغوا|اغوا]] * [[اکتوبر 2023 غزہ پٹی دی اسرائیلی ناکہ بندی|غزہ پٹی دی اسرائیلی ناکہ بندی]] * [[اسرائیلی جنگی کابینہ]] * [[2023ء دی اسرائیل تے حماس دی جنگ چ مارے جان آلے صحافیاں دی فہرست|صحافی]] * [[اسرائیل اُتے فلسطینی راکٹ حملے]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دے دوران انخلاء|انخلاء]] ** [[آپریشن اجے]] ** [[اتلے غزہ پٹی دا انخلاء|اتلا غزہ پٹی]] |group5 = رد عمل |list5 = * [[2023 دی اسرائیل تے حماس دی جنگ تے بین الاقوامی رد عمل|بین الاقوامی رد عمل]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ تے احتجاج|احتجاج]] * [[2023 فلسطین-اسرائیل جنگ اُتے احتجاج]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دی میڈیا کوریج|میڈیا کوریج]] ** [[2023 اسرائیل-حماس جنگ وچ غلط معلومات|غلط معلومات]] |group6 = اموات |list6 = {{Navbox|subgroup | group1 = Israelis | list1 = * [[Alim Abdallah]] * [[Lior Asulin]] * [[Jayar Davidov]] * [[Eli Ginsberg]] * [[Roi Levy]] * [[Ofir Libstein]] * [[Izhar Peled]] * {{Interlanguage link|Osher Shemaya|he|אושר שמעיה}} * [[Yonatan Steinberg]] | group2 = Hamas militants | list2 = * {{بین لسانی ربط|Abdel Fattah Dohan|he|עבד אל-פתאח דוחאן}} * [[Ali Qadhi]] * [[Billal Al Kedra]] * [[Murad Abu Murad]] * [[Osama Mazini]] * {{بین لسانی ربط|Ayman Nofal|ar|أيمن نوفل}} | group3 = Palestinian civilians | list3 = * [[عمر فروانہ]] | group4 = Lebanese people | list4 = * [[Issam Abdallah]] }} |group7 = متعلقہ افراد |list7 = * [[نمرود الونی]] * [[شانی لوک]] * [[انبل رابین-لیبرمین]] * [[ویوین سلور]] * [[امیر تیبون]] | below = * {{Icon|Category}} [[:گٹھ:اسرائیل-حماس جنگ 2023ء]] }}<noinclude> [[گٹھ:ایران-اسرائیل پراکسی تنازع دے رہنمائی خانہ جات]] {{دستاویز}} </noinclude> q7kyw23psnr7hdc4ytxj05lfy29op29 690117 690116 2025-06-16T17:58:47Z Abbas dhothar 361 690117 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = اسرائیل-حماس جنگ 2023ء | title = [[آپریشن طوفان الاقصیٰ]] |state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | bodyclass = hlist |above = * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دی ٹائم لائن|ٹائم لائن]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دا خاکہ|خاکہ]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دے دوران فوجی مصروفیتاں دی فہرست|فوجی مصروفیتاں]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دے دوران قتل عام د‏‏ی فہرست|قتل عام]] |group1 = [[اسرائیل-حماس جنگ 2023 دے دوران فوجی مصروفیتاں دی فہرست|معرکے]] |list1 = * [[آپریشن الاقصی سیلاب]] * [[رئیم دی لڑائی]] * [[سڈروٹ دی لڑائی]] * [[صوفہ دی لڑائی]] * [[زکیم دی لڑائی]] * [[2023 غزہ پٹی وچ اسرائیلی زمینی کارروائیاں|غزہ پٹی وچ اسرائیلی زمینی کارروائیاں]] * [[اکتوبر 2023 جینن حملہ|جنین حملہ]] |group2 = [[2023ء دی اسرائیل تے حماس جنگ دے دوران ہون آلے قتل عام دی فہرست|قتل عام]] |list2 = * [[ریئم میوزک میلے دا قتل عام]] * [[نیتیو ہاسارا حملہ]] * [[بیری قتل عام]] * [[آپریشن طوفان الاقصیٰ]] * [[ہولٹ قتل عام]] * [[کفر عزا قتل عام]] * [[قصوفیم دا قتل عام]] * [[نہال اوز قتل عام]] * [[نیر اوز قتل عام]] |group3 = حملے |list3 = * [[اکتوبر 2023 حزب اللہ حملہ|حزب اللہ حملہ]] * [[جبلیا پناہ گزین کیمپ بازار ہوائی حملہ|جبلیہ بازار ہوائی حملے]] * [[الشطی پناہ گزیناں دے کیمپ وچ فضائی حملہ|الشطی فضائی حملہ]] * [[حاجی ٹاور ہوائی حملہ]] * [[غزہ شہر خالی کرن آلے فلسطینیاں تے 2023 حملے|غزہ شہر خالی کرن آلے فلسطینیاں تے حملے]] * [[اکتوبر 2023 اونروا سکول ہوائی حملہ|اونروا سکول ہوائی حملہ]] * [[معمدانی ہسپتال دا قتل عام]] |group4 = عمومی موضوعات |list4 = * [[اسرائیل-فلسطینی تنازع]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دے دوران اغوا|اغوا]] * [[اکتوبر 2023 غزہ پٹی دی اسرائیلی ناکہ بندی|غزہ پٹی دی اسرائیلی ناکہ بندی]] * [[اسرائیلی جنگی کابینہ]] * [[2023ء دی اسرائیل تے حماس دی جنگ چ مارے جان آلے صحافیاں دی فہرست|صحافی]] * [[اسرائیل اُتے فلسطینی راکٹ حملے]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دے دوران انخلاء|انخلاء]] ** [[آپریشن اجے]] ** [[اتلے غزہ پٹی دا انخلاء|اتلا غزہ پٹی]] |group5 = رد عمل |list5 = * [[2023 دی اسرائیل تے حماس دی جنگ تے بین الاقوامی رد عمل|بین الاقوامی رد عمل]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ تے احتجاج|احتجاج]] * [[2023 فلسطین-اسرائیل جنگ اُتے احتجاج]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دی میڈیا کوریج|میڈیا کوریج]] ** [[2023 اسرائیل-حماس جنگ وچ غلط معلومات|غلط معلومات]] |group6 = اموات |list6 = {{Navbox|subgroup | group1 = Israelis | list1 = * [[Alim Abdallah]] * [[Lior Asulin]] * [[Jayar Davidov]] * [[Eli Ginsberg]] * [[Roi Levy]] * [[Ofir Libstein]] * [[Izhar Peled]] * {{Interlanguage link|Osher Shemaya|he|אושר שמעיה}} * [[Yonatan Steinberg]] | group2 = Hamas militants | list2 = * {{بین لسانی ربط|Abdel Fattah Dohan|he|עבד אל-פתאח דוחאן}} * [[Ali Qadhi]] * [[Billal Al Kedra]] * [[Murad Abu Murad]] * [[Osama Mazini]] * {{بین لسانی ربط|Ayman Nofal|ar|أيمن نوفل}} | group3 = Palestinian civilians | list3 = * [[عمر فروانہ]] | group4 = Lebanese people | list4 = * [[Issam Abdallah]] }} |group7 = متعلقہ افراد |list7 = * [[نمرود الونی]] * [[شانی لوک]] * [[انبل رابین-لیبرمین]] * [[ویوین سلور]] * [[امیر تیبون]] | below = * {{Icon|Category}} [[:گٹھ:اسرائیل-حماس جنگ 2023ء]] }}<noinclude> [[گٹھ:ایران-اسرائیل پراکسی تنازع دے رہنمائی خانہ جات]] {{دستاویز}} </noinclude> pzsnjelsseas29dhnd6imicykgl7t9h 690118 690117 2025-06-16T18:03:44Z Abbas dhothar 361 690118 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = اسرائیل-حماس جنگ 2023ء | title = [[آپریشن طوفان الاقصیٰ]] |state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | bodyclass = hlist |above = * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دی ٹائم لائن|ٹائم لائن]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دا خاکہ|خاکہ]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دے دوران فوجی مصروفیتاں دی فہرست|فوجی مصروفیتاں]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دے دوران قتل عام د‏‏ی فہرست|قتل عام]] |group1 = [[اسرائیل-حماس جنگ 2023 دے دوران فوجی مصروفیتاں دی فہرست|معرکے]] |list1 = * [[آپریشن الاقصی سیلاب]] * [[رئیم دی لڑائی]] * [[سڈروٹ دی لڑائی]] * [[صوفہ دی لڑائی]] * [[زکیم دی لڑائی]] * [[2023 غزہ پٹی وچ اسرائیلی زمینی کارروائیاں|غزہ پٹی وچ اسرائیلی زمینی کارروائیاں]] * [[اکتوبر 2023 جینن حملہ|جنین حملہ]] |group2 = [[2023ء دی اسرائیل تے حماس جنگ دے دوران ہون آلے قتل عام دی فہرست|قتل عام]] |list2 = * [[ریئم میوزک میلے دا قتل عام]] * [[نیتیو ہاسارا حملہ]] * [[بیری قتل عام]] * [[آپریشن طوفان الاقصیٰ]] * [[ہولٹ قتل عام]] * [[کفر عزا قتل عام]] * [[قصوفیم دا قتل عام]] * [[نہال اوز قتل عام]] * [[نیر اوز قتل عام]] |group3 = حملے |list3 = * [[اکتوبر 2023 حزب اللہ حملہ|حزب اللہ حملہ]] * [[جبلیا پناہ گزین کیمپ بازار ہوائی حملہ|جبلیہ بازار ہوائی حملے]] * [[الشطی پناہ گزیناں دے کیمپ وچ فضائی حملہ|الشطی فضائی حملہ]] * [[حاجی ٹاور ہوائی حملہ]] * [[غزہ شہر خالی کرن آلے فلسطینیاں تے 2023 حملے|غزہ شہر خالی کرن آلے فلسطینیاں تے حملے]] * [[اکتوبر 2023 اونروا سکول ہوائی حملہ|اونروا سکول ہوائی حملہ]] * [[معمدانی ہسپتال دا قتل عام]] |group4 = عمومی موضوعات |list4 = * [[اسرائیل-فلسطینی تنازع]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دے دوران اغوا|اغوا]] * [[اکتوبر 2023 غزہ پٹی دی اسرائیلی ناکہ بندی|غزہ پٹی دی اسرائیلی ناکہ بندی]] * [[اسرائیلی جنگی کابینہ]] * [[2023ء دی اسرائیل تے حماس دی جنگ چ مارے جان آلے صحافیاں دی فہرست|صحافی]] * [[اسرائیل اُتے فلسطینی راکٹ حملے]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دے دوران انخلاء|انخلاء]] ** [[آپریشن اجے]] ** [[اتلے غزہ پٹی دا انخلاء|اتلا غزہ پٹی]] |group5 = رد عمل |list5 = * [[2023 دی اسرائیل تے حماس دی جنگ تے بین الاقوامی رد عمل|بین الاقوامی رد عمل]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ تے احتجاج|احتجاج]] * [[2023 فلسطین-اسرائیل جنگ اُتے احتجاج]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دی میڈیا کوریج|میڈیا کوریج]] ** [[2023 اسرائیل-حماس جنگ وچ غلط معلومات|غلط معلومات]] |group6 = اموات |list6 = {{Navbox|subgroup | group1 = اسرائلی | list1 = * [[علیم عبداللہ]] * [[لیور اسولین]] * [[زیر ڈیوڈوف]] * [[ایلی گنسبرگ]] * [[روئی لیوی]] * [[اوفر لیباسٹین]] * [[اظہر پیلد]] * {{Interlanguage link|اوشر شیمایا|he|אושר שמעיה}} * [[یوناتن اسٹینبرگ]] | group2 = حماس جنگجو | list2 = * {{بین لسانی ربط|جغد الفاتح دوحان|he|עבד אל-פתאח דוחאן}} * [[علی قاضی]] * [[بلال الکیدرہ]] * [[مراد ابو مراد]] * [[اسامہ مازینی]] * {{بین لسانی ربط|ایمن نوفل|ar|أيمن نوفل}} | group3 = فلسطینی | list3 = * [[عمر فروانہ]] | group4 = لبنانی | list4 = * [[عیسام عبداللہ]] }} |group7 = متعلقہ افراد |list7 = * [[نمرود الونی]] * [[شانی لوک]] * [[انبل رابین-لیبرمین]] * [[ویوین سلور]] * [[امیر تیبون]] | below = * {{Icon|Category}} [[:گٹھ:اسرائیل-حماس جنگ 2023ء]] }}<noinclude> [[گٹھ:ایران-اسرائیل پراکسی تنازع دے رہنمائی خانہ جات]] {{دستاویز}} </noinclude> 2yefr3zv1fww3q4gcwzmgruty4014y1 690119 690118 2025-06-16T18:04:06Z Abbas dhothar 361 690119 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = اسرائیل-حماس جنگ 2023ء | title = [[آپریشن طوفان الاقصیٰ]] |state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | bodyclass = hlist |above = * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دی ٹائم لائن|ٹائم لائن]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دا خاکہ|خاکہ]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دے دوران فوجی مصروفیتاں دی فہرست|فوجی مصروفیتاں]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دے دوران قتل عام د‏‏ی فہرست|قتل عام]] |group1 = [[اسرائیل-حماس جنگ 2023 دے دوران فوجی مصروفیتاں دی فہرست|معرکے]] |list1 = * [[آپریشن الاقصی سیلاب]] * [[رئیم دی لڑائی]] * [[سڈروٹ دی لڑائی]] * [[صوفہ دی لڑائی]] * [[زکیم دی لڑائی]] * [[2023 غزہ پٹی وچ اسرائیلی زمینی کارروائیاں|غزہ پٹی وچ اسرائیلی زمینی کارروائیاں]] * [[اکتوبر 2023 جینن حملہ|جنین حملہ]] |group2 = [[2023ء دی اسرائیل تے حماس جنگ دے دوران ہون آلے قتل عام دی فہرست|قتل عام]] |list2 = * [[ریئم میوزک میلے دا قتل عام]] * [[نیتیو ہاسارا حملہ]] * [[بیری قتل عام]] * [[آپریشن طوفان الاقصیٰ]] * [[ہولٹ قتل عام]] * [[کفر عزا قتل عام]] * [[قصوفیم دا قتل عام]] * [[نہال اوز قتل عام]] * [[نیر اوز قتل عام]] |group3 = حملے |list3 = * [[اکتوبر 2023 حزب اللہ حملہ|حزب اللہ حملہ]] * [[جبلیا پناہ گزین کیمپ بازار ہوائی حملہ|جبلیہ بازار ہوائی حملے]] * [[الشطی پناہ گزیناں دے کیمپ وچ فضائی حملہ|الشطی فضائی حملہ]] * [[حاجی ٹاور ہوائی حملہ]] * [[غزہ شہر خالی کرن آلے فلسطینیاں تے 2023 حملے|غزہ شہر خالی کرن آلے فلسطینیاں تے حملے]] * [[اکتوبر 2023 اونروا سکول ہوائی حملہ|اونروا سکول ہوائی حملہ]] * [[معمدانی ہسپتال دا قتل عام]] |group4 = عمومی موضوعات |list4 = * [[اسرائیل-فلسطینی تنازع]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دے دوران اغوا|اغوا]] * [[اکتوبر 2023 غزہ پٹی دی اسرائیلی ناکہ بندی|غزہ پٹی دی اسرائیلی ناکہ بندی]] * [[اسرائیلی جنگی کابینہ]] * [[2023ء دی اسرائیل تے حماس دی جنگ چ مارے جان آلے صحافیاں دی فہرست|صحافی]] * [[اسرائیل اُتے فلسطینی راکٹ حملے]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دے دوران انخلاء|انخلاء]] ** [[آپریشن اجے]] ** [[اتلے غزہ پٹی دا انخلاء|اتلا غزہ پٹی]] |group5 = رد عمل |list5 = * [[2023 دی اسرائیل تے حماس دی جنگ تے بین الاقوامی رد عمل|بین الاقوامی رد عمل]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ تے احتجاج|احتجاج]] * [[2023 فلسطین-اسرائیل جنگ اُتے احتجاج]] * [[2023 اسرائیل-حماس جنگ دی میڈیا کوریج|میڈیا کوریج]] ** [[2023 اسرائیل-حماس جنگ وچ غلط معلومات|غلط معلومات]] |group6 = اموات |list6 = {{Navbox|subgroup | group1 = اسرائیلی | list1 = * [[علیم عبداللہ]] * [[لیور اسولین]] * [[زیر ڈیوڈوف]] * [[ایلی گنسبرگ]] * [[روئی لیوی]] * [[اوفر لیباسٹین]] * [[اظہر پیلد]] * {{Interlanguage link|اوشر شیمایا|he|אושר שמעיה}} * [[یوناتن اسٹینبرگ]] | group2 = حماس جنگجو | list2 = * {{بین لسانی ربط|جغد الفاتح دوحان|he|עבד אל-פתאח דוחאן}} * [[علی قاضی]] * [[بلال الکیدرہ]] * [[مراد ابو مراد]] * [[اسامہ مازینی]] * {{بین لسانی ربط|ایمن نوفل|ar|أيمن نوفل}} | group3 = فلسطینی | list3 = * [[عمر فروانہ]] | group4 = لبنانی | list4 = * [[عیسام عبداللہ]] }} |group7 = متعلقہ افراد |list7 = * [[نمرود الونی]] * [[شانی لوک]] * [[انبل رابین-لیبرمین]] * [[ویوین سلور]] * [[امیر تیبون]] | below = * {{Icon|Category}} [[:گٹھ:اسرائیل-حماس جنگ 2023ء]] }}<noinclude> [[گٹھ:ایران-اسرائیل پراکسی تنازع دے رہنمائی خانہ جات]] {{دستاویز}} </noinclude> j6ekyzfcifybh7n7jxc631ul4d8084f ورتن گل بات:Aviadav 3 141010 690120 2025-06-16T18:04:13Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 690120 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۲۳:۰۴, ۱۶ جون ۲۰۲۵ (PKT) c6dmawl6ywy9sfgmbbvtriuijuzgtf5