انگولسٹڈ

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="pnb">
  <siteinfo>
    <sitename>وکیپیڈیا</sitename>
    <dbname>pnbwiki</dbname>
    <base>https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%DB%81%D9%84%D8%A7_%D8%B5%D9%81%DB%81</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.6</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">میڈیا</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">خاص</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">گل بات</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">ورتنوالا</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">ورتن گل بات</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">وکیپیڈیا</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">ویونت گل بات</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">فائل</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">فائل گل بات</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">میڈیا وکی</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">میڈیاوکی گل بات</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">سانچہ</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">سانچہ گل بات</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">ہتھونڈائی</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">ہتھونڈائی گل بات</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">گٹھ</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">گٹھ گل بات</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">ماڈیول</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">ماڈیول گل بات</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>انگولسٹڈ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20933</id>
    <revision>
      <id>690324</id>
      <parentid>662954</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T14:33:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>-wuppertaler</username>
        <id>37643</id>
      </contributor>
      <comment>changed one image (more recent, no shadows, better contrast)</comment>
      <origin>690324</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1564" sha1="q8kkmtt17p6h79fsvae78mn10dl30in" xml:space="preserve">&lt;div style=&quot;direction:rtl; font-family:tahoma&quot;&gt;
{|table id=&quot;toc&quot; style=&quot;margin:0;background:#ccccff&quot;;width:130%&quot; align=&quot;left&quot; cellpadding=&quot;1&quot;
| style=&quot;background:#ACE1AF&quot; align=&quot;center&quot; width=&quot;130px&quot; colspan=2 |'''&lt;font size=&quot;+1&quot; color=black&gt;انگولسٹڈ&lt;font&gt;'''
|-
|-style=&quot;margin:0;background:#ccccff&quot;;width:100%&quot; align=&quot;center&quot; cellpadding=&quot;2&quot;
|- align=&quot;center&quot;
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;border-bottom: 2px solid #D3D3D3;&quot; | [[File:GER Ingolstadt Theresienstraße 017.jpg|250px]]
|-|- align=&quot;center&quot;
|
|-style=&quot;margin:0;background:#ccccff&quot;;width:100%&quot; align=&quot;center&quot; cellpadding=&quot;2&quot;
|- style=&quot;background: #FFFFFF; text-align: margin; 0.2em 0.1em 0.1em;&quot;
| style=&quot;width: 145px;&quot; | [[File:DEU Ingolstadt COA.svg|120px|center]]
|-
| style=&quot;width: 145px;&quot; | &lt;center&gt;'''نشان'''&lt;center&gt;
|- style=&quot;background: #ffffff; text-align: center;&quot;
|-
|-
|-style=&quot;margin:0;background:#ccccff&quot;;width:100%&quot; align=&quot;center&quot; cellpadding=&quot;2&quot;
|- align=&quot;center&quot;
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;border-bottom: 2px solid #D3D3D3;&quot; | [[File:Germany location map.svg|250px]]
|- align=&quot;center&quot;
|-
| دیس: || [[جرمنی]] [[File:Flag of Germany.svg|30px]]
|-
|صوبہ : || [[باویریا]]
|-
| تھاں || 133.35 مربع [[کلومیٹر]]
|-
| لوک گنتی: || 125,088 
|-
|[[بولی]]: || [[جرمن]]
|-
|}

{{جرمنی دے شہر}}

[[گٹھ:جرمنی دے شہر]]
[[گٹھ:یورپی شہر]]
[[گٹھ:یورپ دے شہر]]
[[گٹھ:شہر]]
[[گٹھ:یورپ دے شہر تے قصبے]]
[[گٹھ:یورپ دے آباد تھاں]]
[[گٹھ:جرمنی دے آباد تھاں]]</text>
      <sha1>q8kkmtt17p6h79fsvae78mn10dl30in</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>خپلو محل</title>
    <ns>0</ns>
    <id>49216</id>
    <revision>
      <id>690347</id>
      <parentid>649379</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T10:25:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>28598</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>690347</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19651" sha1="cvnv04x1aifbp13kc40whaqqqmc2lvv" xml:space="preserve">{| class=&quot;toccolours vatop infobox&quot; cellpadding=&quot;1&quot; cellspacing=&quot;1&quot; style=&quot;float:left; clear:left; width:250px; padding:0px; margin:0px 0px 1em 1em; font-size:85%;&quot;
{{Infobox building
| name                = خپلو محل
| native_name         = یابگو کھر
| native_name_lang    = [[Balti language|Balti]]
| former_names        =
| alternate_names     =
| status              =
| image               =
| image_alt           =
| image_size          =
| caption             = خپلو محل دے شمالی پاسے دی مین انٹرینس
| map_type            = Pakistan
| map_alt             =
| map_caption         = &lt;center&gt;پاکستان چ تھاں ٹکانہ&lt;/center&gt;
| relief              =
| altitude            = {{convert|2600|m|ft}}
| building_type       = محل, عجائب گھر, ہوٹل
| architectural_style = تبتی, کشمیری, لداخی, وسطی ایشیائی
| structural_system   =
| cost                =
| ren_cost            =
| client              =
| owner               = یاگبو راجہ (1840–2005) &lt;br/&gt; سرینا ہوٹل (2005 – ہن تک)
| current_tenants     =
| landlord            =
| location            = [[خپلو]], [[ضلع گھانچے]], [[بلتستان]], [[گلگت بلتستان]]
| address             =
| location_town       =
| location_country    = [[پاکستان]]
| iso_region          =
| longitude           =
| latd                = 35
| latm                = 09
| lats                = 06.70
| latNS               = N
| longd               = 76
| longm               = 20
| longs               = 07
| longEW              = E
| groundbreaking_date =
| start_date          =
| completion_date     = 1840
| opened_date         =
| inauguration_date   =
| renovation_date     = 2011
| demolition_date     =
| destruction_date    =
| height              =
| architectural       =
| tip                 =
| antenna_spire       =
| roof                =
| top_floor           =
| observatory         =
| other_dimensions    =
| floor_count         = 4
| floor_area          =
| seating_type        =
| seating_capacity    =
| elevator_count      =
| architect           =
| architecture_firm   =
| structural_engineer =
| services_engineer   =
| civil_engineer      =
| other_designers     =
| quantity_surveyor   =
| main_contractor     =
| awards              = Virgin Holidays Responsible Tourism Award &lt;br/&gt; UNESCO Asia Pacific Heritage Awards
| designations        =
| ren_architect       =
| ren_firm            = [[آغاخان ٹرسٹ فار کلچر]]
| ren_str_engineer    =
| ren_serv_engineer   =
| ren_civ_engineer    =
| ren_oth_designers   =
| ren_qty_surveyor    =
| ren_awards          =
| rooms               =
| parking             =
| url                 =
| embedded            =
| references          =
| highest_region      =
| highest_reflabel    =
| highest_prev        =
| highest_start       =
| highest_end         =
| highest_next        =
}}
'''خپلو  محل'''  ([[بلتی]]: تھوقسی کھر ), مقامی طور اتے جسنوں '''یابگو کھر'''آکھیا جاندا اے &lt;ref name=&quot;Danial Shah&quot;&gt;{{cite journal|last=Shah|first=Danial|title=Luxury with Heritage|journal=Xpoze|date=June 2013|volume=6|issue=82|url=http://www.danialshah.com/publ/luxury_with_heritage_danial_shah.pdf|accessdate=12 September 2013|publisher=Epoch Creatives}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131015040909/http://www.danialshah.com/publ/luxury_with_heritage_danial_shah.pdf |date=15 October 2013 }}&lt;/ref&gt; (مطلب &quot;''چھت اتے قلعہ''&quot;),  ایہ اتلے [[پاکستان]] دے [[گلگت بلتسان]] دے علاقے [[بلتستان]] دے شہر [[خپلو]] چ اک پرانا قلعہ تے محل اے ۔  اس محل نوں اک ثقافتی نشان تے سیلانیاں لئی کھچ دی تھاں سمجھیا جاندا اے ,&lt;ref name=&quot;Scott Perkin&quot;&gt;{{cite book|title=Northern Areas: State of Environment and Development|year=2003|publisher=IUCN Pakistan|isbn=969-8141-60-X|pages=119, 285|url=http://cmsdata.iucn.org/downloads/nasoed.pdf|others=Compiled by Scott Perkin|accessdate=14 September 2013}}&lt;/ref&gt; ایہ محل 18ویں صدی دے ادھ چ نیڑے دے اک پرانے قلعے دی تھاں اتے اساریا گیا سی. اس محل نوں خپلو دے راجا دے شاہی محل طور ورتیا جاندا سی .


2005 توں 2011 تک اس محل دی بجالی دا کم ''آغا خان تریخی شہر پروگرام'' ہیٹھ ''آغاخان ٹرسٹ فار کلچر'' نے کیتا ۔اس ویلے اس محل چ اک ہوٹل  ،جسنوں سرینا ہوٹل آلے چلاندے نیں تے [[بلتستان]] دی تریخ تے رہتل دا اک عجائب گھر اے.&lt;ref name=&quot;The Nation Thai&quot;&gt;{{cite news|title=How we save our past glories|url=http://www.nationmultimedia.com/life/How-we-save-our-past-glories-30214356.html|accessdate=11 September 2013|newspaper=The Nation|date=9 September 2013|archivedate=11 September 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130911213609/http://www.nationmultimedia.com/life/How-we-save-our-past-glories-30214356.html}}&lt;/ref&gt;

== تھاں ٹکانہ==
خپلو دا قصبہ [[بلتستان]] چڑھدے حصے چ, سمندر پدھر توں {{convert|2600|m}}اچائی اتے واقع اے تے [[ضلع گھانچے]] دا [[راجگڑھ]] اے ۔ 
[[سندھ دریا]] دا اک معاون [[شیوک دریا]] [[لداخ]] نوں جاندے اک پرانے تجارتی رستے دے نال نال [[قراقرم]] دے اچے پہاڑاں دے ساہمنےاوں [[خپلو]] توں لنگھدا اے .&lt;ref name=&quot;Khawaja Jahan Zeb&quot;/&gt; خپلو محل خپلو شہر دے اتلے پاسے [[شیوک دریا]] دے دکھن چ واقع اے river&lt;ref name=&quot;ET: Virgin Holidays Award&quot;&gt;{{cite news|title=Rescuing heritage: NGO gets tourism award for restoring 19th century palace in Baltistan|url=http://tribune.com.pk/story/466510/rescuing-heritage-ngogets-tourism-award-for-restoring-19th-century-palace-in-/|accessdate=14 September 2013|newspaper=The Express Tribune|date=16 November 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ashiq Faraz&quot;/&gt; &lt;ref name=&quot;Tibet Encyclopedia 2&quot;&gt;{{cite web|title=Residential castles (Khar) and mountain fortresses (Khardong) in Baltistan|url=http://www.tibet-encyclopaedia.de/burgen-in-baltistan.html|work=Tibet Encyclopedia|publisher=International Institute for Tibetan and Buddhist Studies|accessdate=14 September 2013|language=German}}&lt;/ref&gt;محل دے پچھوں گھاٹی تھائیں اک ٹریک [[ضلع سکردو]] دے پنڈ پاری تک جاندا اے  ۔&lt;ref name=&quot;Godfrey Thomas Vigne&quot;&gt;{{cite book|title=Travels in Kashmir, Ladak, Iskardo, the Countries Adjoining the Mountain-course of the Indus, and the Himalaya, North of the Panjab|year=1842|publisher=[[Henry Colburn]]|location=London|asin=B0006E7O3Q|pages=317–318|author=Godfrey Thomas Vigne|volume=2|authorlink=Godfrey Vigne}}&lt;/ref&gt;
== تریخ==
خپلو محل نوں 1840 چ یابگو راجہ دولت علی خان نے اسروایا&lt;ref name=&quot;Khawaja Jahan Zeb&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Serena Hotel&quot;&gt;{{cite web |title=Serena Khaplu Palace |work=Serena Hotels Pakistan |url=http://www.serenahotels.com/serenakhaplupalace/default-en.html |publisher=Serena Hotels |date= |accessdate=26 May 2013 |archive-date=12 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130512023323/http://www.serenahotels.com/serenakhaplupalace/default-en.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; اس محل دی اساری دی تھاں اک نیڑلی پہاڑی توں اک وڈا پتھر سٹ کے لبھی گئی ،ایہ دوقسائی پنڈ چ رکیا تے ایتھے محل دی اساری کیتی گئی ۔&lt;ref name=&quot;Ashiq Faraz&quot;&gt;{{cite news|title=Resurrecting an old Raja's palace|url=http://tribune.com.pk/story/580833/resurrecting-an-old-rajas-palace/|accessdate=14 September 2013|newspaper=The Express Tribune|date=28 July 2013|author=Ashiq Faraz}}&lt;/ref&gt; پرانا قلعہ اج دے محل دے لاگے واقع سی ۔ اپنی اساری مگروں خپلو محل نے پرانے قلعے دی تھاں شاہی رہائش دی تھاں لے لئی&lt;ref name=&quot;Khawaja Jahan Zeb&quot;&gt;{{cite journal|title=Pakistan Tourism: Skardu – Baltistan|journal=.de.pk|date=July 2013|pages=30–31|url=http://pgbf.com.pk/newsletter_online/Magazine---June-Publication_178251078800.pdf|accessdate=13 September 2013|author=Khawaja Jahan Zeb|publisher=Pakistan German Business Forum}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131012031913/http://pgbf.com.pk/newsletter_online/Magazine---June-Publication_178251078800.pdf |date=12 October 2013 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Serena Hotel&quot;/&gt; جین ڈنکن مطابق, خپلو دے لوک قلعے اندر رہدے سن تےاوہناں نوں قلعے دے باہر اپنے گھر بنان دی اجازت نئیں سی۔ ایہ رواج [[کشمیر]] دےراجہ دے علاقے اتے مل مگروں مک گیا&lt;ref name=&quot;Jane Ellen Duncan&quot;&gt;{{cite book|title=A Summer Ride Through Western Tibet|year=1906|publisher=Smith, Elder &amp; Company|isbn=978-1149011423|pages=220–222|author=Jane Ellen Duncan|oclc=457353027}}&lt;/ref&gt;
1590ء دے دہاکے چ [[بلتستان]] دے راجے مراد خان نے پہلے قلعے اتے &lt;ref name=&quot;Tibet Encyclopedia&quot;&gt;{{cite web|title=Hatam Khan (ruler of Khaplu in Baltistan or Little Tibet)|url=http://www.tibet-encyclopaedia.de/hatam-khan.html|work=Tibet Encyclopedia|publisher=International Institute for Tibetan and Buddhist Studies|accessdate=14 September 2013}}&lt;/ref&gt; پانی تے رسد دی سپلائی کٹ کے مل مار لیا
مراد خان دیاں فوجاں نے تن مہینے ملعے دا محاصرہ کیتی رکھیا جسدے نتیجے چ [[خپلو]] دے یابگو شاہی ٹبر دے 62ویں راجہ رحیم خان نے ہار من لئی. 1660ء دے دہاکے تے 1674 چ وی قلعہ حملہ آوراں دے مل ہیٹھ آیا.&lt;ref name=&quot;Tibet Encyclopedia 2&quot;/&gt;
یابگو ٹبر دے لوک 1972 چ اپنی ریاست مکن دے مگروں وی اس محل چ وسدے رہے . خپلو دا آخری راجہ جہڑا اس محل چ رہیا اوہ راجہ فتح علی خان سی ، جہڑا 1983ء چ مریا .&lt;ref name=&quot;Kathleen Cox&quot;&gt;{{cite book|title=Fodor's the Himalayan Countries: North Pakistan, North India, Bhutan, Tibet, Nepal|year=1990|publisher=Fodor's Travel Publications|isbn=978-0679017202|page=278|author=Kathleen Cox}}&lt;/ref&gt;
== آرکیٹیکچر==
ایہ محل کشمیری تے بلتی دستکاراں دی مدد نال اساریا گیا.&lt;ref name=&quot;Ashiq Faraz&quot;/&gt; وکھ وکھ علاقےآں دی سرحد اتے ہون پاروں  اے محل ساخت چ تبتی ، کشمیری ،لداخی ،وسطی ایشیائی جھلک اے.&lt;ref name=&quot;Salman Muhammad&quot;&gt;{{cite report|last=Muhammad|first=Salman|title=Pakistan: Documentation and Conservation of Vernacular Heritage in Pakistan: A Case of Khaplu Palace Complex|journal=Sixth Regular Report|year=2010|pages=27–30|url=http://www.nara.accu.or.jp/activities/img/dissemination/sixth.pdf|accessdate=14 September 2013|publisher=Asia-Pacific Cultural Center for UNESCO|archivedate=22 July 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722120452/http://www.nara.accu.or.jp/activities/img/dissemination/sixth.pdf|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dawn&quot;/&gt;

محل چار منزلاں اتے مشتمل اے جہڑیاں لکڑی ،مٹی دیاں اٹاں تے کلے بنائیاں گئیاں نیں.&lt;ref name=&quot;Ashiq Faraz&quot;/&gt; محل دے داخلے چ اک وڈا لکڑ دا بوہا لگیا ہویا اے ، جہڑا یابگو راجہ حاتم خان نے [[بلتستان]] دے وڈے حصے اتے مل مارن مگروں [[سکردو]] دے اک قلعے توں لیاندا سی&lt;ref name=&quot;Stefano Bianca&quot;&gt;{{cite book|title=Karakoram: Hidden Treasures in the Northern Areas of Pakistan|year=2005|publisher=Umberto Allemandi|isbn=978-8842213307|page=159|author=Aga Khan Trust for Culture|editor=Stefano Bianca}}&lt;/ref&gt;  مین گیٹ توں اگانہہ رستہ ساہمنلے لان تک جاندا اے ،یابگو راجےآں دے دور چ اسنوں تہواراں دوران گان بجان لئی ورتیا جاندا سی ۔ محل دی لکڑ دی چھت اتے پینٹ نال ڈیڑائن بنائے گئے نیں.&lt;ref name=&quot;Kathleen Cox&quot;/&gt; سبتوں اتلی منزل دے ہال نوں نگرانی کمرے طور ورتیا جاندا سی ، جتھوں [[قراقرم]] پہاڑاں تے محل دے ویہڑےآں اتے نظر وکھی جاندی سی ۔&lt;ref name=&quot;ET: Danial Shah&quot;&gt;{{cite news|title=The royal treatment|url=http://tribune.com.pk/story/446311/the-royal-treatment/|accessdate=14 September 2013|newspaper=The Express Tribune|date=7 October 2012|author=Danial Shah}}&lt;/ref&gt;محل دے دوجےاہم کمرےآں چ شاہی ملاقاتی کمرہ (چوگورفتال) ،شاہی بالکونی(چوگوجاروکھ) ،شہزادی ڈریسنگ روم تے ملکہ دا کمرہ ، سن ۔&lt;ref name=&quot;Ashiq Faraz&quot;/&gt;

محل دے نویں سرےاوں بحالی مگروں ، رہائشی علاقے دا اک حصہ ہوٹل طور ورتیا جاندا اے ، جسنوں سرینا ہوٹلز آپریٹ کردا اے تے ایتھے 35 مقامی ٹبراں دے لوک کم کردے نیں ۔ہوٹل چ 35 کمرے نیں ، جناں چوں 6 محل دی عمارت دے اندر نیں تے اپنی آمدنی دا 70٪ خپلو علاقے دی ترقی لئی ورتدے نیں ۔&lt;ref name=&quot;ET: Virgin Holidays Award&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=NGO Receives Award for Rescuing 19th Century Baltistan Palace|url=http://www.highbeam.com/doc/1G1-308691733.html|publisher=Travel Business Review|accessdate=11 September 2013|date=16 November 2012|archive-date=24 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924154059/http://www.highbeam.com/doc/1G1-308691733.html|dead-url=yes}}{{Subscription required|via=HighBeam}}&lt;/ref&gt; جدوں کہ دوجا حصہ عجائب گھر دے طور ورتیا جاندا اے.&lt;ref name=&quot;The Nation Thai&quot;/&gt;
== بحالی==

خپلو محل [[بلتستان]] دا دوجا قلعہ اے جسنوں آغا خان ٹرسٹ فار کلچر نے مڑبحال کیتا اے.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Khaplu Fort, Baltistan |url=http://pamirtimes.net/2011/06/29/pictorial-khaplu-fort-baltistan/ |publisher=Pamir Times |date=29 June 2011 |accessdate=26 May 2013}}&lt;/ref&gt; بحالی دا ایہ کم 2005 چ شروع ہویا تے 2011 چ مکمل ہویا. اس پراجیکٹ نوں فنڈ [[ناروے]] دی وزارت خارجہ نے [[اسلام آباد]] چ اپنے سفارت خانے راہیں دتے.  امریکہ دی قومانتری ترقی دی ایجنسی(USAID) نے قلعےاندر بلتی کلچر دے نمائشی مرکز دی اساری چ مدد کیتی ، اس سنٹر نے اس تھاں دا دو تہائی تھاں گھیریا ہویا اے.&lt;ref name=&quot;dawn&quot;/&gt; بحالی دا کم 400 مقامی ٹبراں دے لوکاں دی مدد نال کیتا گیا.&lt;ref name=&quot;ET: Virgin Holidays Award&quot;/&gt; 2005 چ شروع ہون آلا سروے دا کم اس تھاں ٹوپوگرافیکل فیچراں دا سی, جس چ ایکٹرونک فاصلہ ناپ Electronic Distance) Measurement (EDM) آلے ورتے گئے. اس سروے نے محل دے کئی حصےآں دی اصل حالت لبھن چ مدد کیتی.&lt;ref name=&quot;Salman Muhammad 2&quot;&gt;{{cite journal|last=Muhammad|first=Salman|title=Introducing EDM Survey for Recording Vernacular Heritage and Sites in Pakistan|journal=22nd CIPA Symposium|date=15 October 2009|url=http://cipa.icomos.org/fileadmin/template/doc/KYOTO/79.pdf|accessdate=14 September 2013|publisher=The International Committee for Documentation of Cultural Heritage|location=Kyoto, Japan}}&lt;/ref&gt; اس بحالی پراجیکٹ نوں '''وینس چارٹر''' دے بحالی میعاراں مطابق چلایا گیا.&lt;ref name=&quot;Salman Muhammad 2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;The Peninsula Qatar&quot;&gt;{{cite news|title=Khaplu Palace a genuine heritage of Baltistan|url=http://thepeninsulaqatar.com/pakistanafghanistan/219242-khaplu-palace-a-genuine-heritage-of-baltistan-.html|accessdate=14 September 2013|newspaper=The Peninsula|date=24 December 2012|archivedate=14 September 2013|archiveurl=https://archive.is/20130914211618/http://thepeninsulaqatar.com/pakistanafghanistan/219242-khaplu-palace-a-genuine-heritage-of-baltistan-.html}}&lt;/ref&gt; اس بحالی دے کم چ مہیا کیتے گئے مٹیریل دی لاگت 3 کروڑ جدوں کہ کم کرن آلےآں دیاں تنخواہاں 2.5 کروڑ [[پاکتسانی روپیہ|روپئیے]] توں ودھ بنیاں سن.&lt;ref name=&quot;Ashiq Faraz&quot;/&gt;

==شوٹگاں==

[[File:Dayar-e-Dil full cast.jpg|thumb|right|200px|دیار دل ڈرامے دی خپلو محل چ شوٹنگ]]

2014 چ [[ہم ٹی وی]] دی سنیئر پروڈیوسر مومنہ درید تے ٹی وی ڈریکٹر حسیب حسن نے اپنی ٹی وی سیریل [[دیار دل]] دی شوٹنگ لئی خپلو محل چنیا ۔ایہ [[سکردو]] چ شوٹ کیتا جان آلا پہلا ڈرامہ سی 


== ایوارڈ==
محل دی بحالی دے کم نوں '''ورجن ہالیدیز''' ولوں سلاہیا گیا ، جس چ علاقے دی مقامی آبادی دے سماجی تے معاشی حالت چ فرق پیا ۔&lt;ref name=&quot;Harold Goodwin&quot;&gt;{{cite report|title=Highly Commended Khaplu Palace, Pakistan|work=Progress in Responsible Tourism|year=2012|page=23|url=http://www.goodfellowpublishers.com/free_files/fileProgressVHRTAwards2012final.pdf|accessdate=14 September 2013|editor=Harold Goodwin, Xavier Font|publisher=Goodfellow Publishers|archivedate=15 October 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131015154658/http://www.goodfellowpublishers.com/free_files/fileProgressVHRTAwards2012final.pdf}}&lt;/ref&gt; 2012 چ خپلومحل نے ''غربت گھٹاؤ'' کیٹیگری چ بہترین پراجیکٹ دے طوراتے ورجن ہالیڈیز دا '''ذمہ دار سیاحتی ایوارڈ''' جتیا.&lt;ref name=&quot;ET: Virgin Holidays Award&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;dawn&quot;&gt;{{cite web|title=Khaplu Palace wins international award |url=http://dawn.com/2012/12/11/khaplu-palace-wins-international-award/ |publisher=[[Dawn (newspaper)|Dawn]] |date=11 December 2012 |accessdate=26 May 2013}}&lt;/ref&gt;2013 چ یونیسکو ایشیا پیسیفک ایوارڈز نے خپلو محل نوں ،[[بھارت]] چ لال چمنی کمپاؤنڈ تے [[افغانستان]] چ د گریٹ سرائے دے نال ''Award for Distinction'' نال اعزازیا ۔&lt;ref name=&quot;Dawn: UNESCO Award&quot;&gt;{{cite news|title=Baltistan palace wins Unesco award|url=http://dawn.com/news/1042061/baltistan-palace-wins-unesco-award|accessdate=11 September 2013|newspaper=[[Dawn (newspaper)|Dawn]]|date=11 September 2013}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Shabbir Mir&quot;&gt;{{cite news|title=UNESCO Heritage Awards 2013: Khaplu Palace receives award of distinction|url=http://tribune.com.pk/story/602080/unesco-heritage-awards-2013-khaplu-palace-receives-award-of-distinction/|accessdate=11 September 2013|newspaper=The Express Tribune|date=10 September 2013|author=Shabbir Mir}}&lt;/ref&gt;


مشہور ڈرامہ [[دیار دل]] وی خپلو محل چ شوٹ کیتا گیا ۔

==ہور ویکھو==
*[[پاکستان دے قلعےآں دی لسٹ]]
*[[پاکستان دے عجائب گھراں دی لسٹ]]

==حوالے==
{{حوالے}}
==باہرلے جوڑ==
{{commons category|Khaplu Palace, Ghangche}}
[[گٹھ:آثار قدیمہ]]
[[گٹھ:عمارتاں]]
[[گٹھ:گلگت بلتستان]]

]</text>
      <sha1>cvnv04x1aifbp13kc40whaqqqmc2lvv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>جنوبی موراویائی علاقہ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>49691</id>
    <revision>
      <id>690345</id>
      <parentid>644851</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T07:08:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>28598</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>690345</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7668" sha1="f00ejzbx8bsfpjc7azajo37vzmyn96n" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
&lt;!-- See Template:Infobox settlement for additional fields and descriptions --&gt;
|name=جنوبی موراویائی علاقہ
|native_name=South Moravian Region
|native_name_lang=&lt;!-- ISO 639-2 code e.g. &quot;fr&quot; for French. If more than one, use {{lang}} instead --&gt;
|settlement_type=[[چیک لوکراج دے علاقے]]
|image_skyline=Mikulov_pohled_2.jpg
|image_flag=Flag of South Moravian Region.svg
|flag_size=
|image_shield=South Moravian Region CoA CZ.svg
|shield_size=
|image_map=Jihomoravský kraj in Czech Republic.svg
|mapsize=
|map_alt=
|map_caption=
|latd=|latm=|lats=|latNS=N
|longd=|longm=|longs=|longEW=E
|coordinates_region=&lt;!-- ISO 3166-1 alpha-2 or ISO 3166-2 code for country/region containing the coordinates --&gt;
|coordinates_display=inline,title
|coordinates_format=dms
|subdivision_type=[[دیس]]
|subdivision_name={{جھنڈا|چیک لوکراج}}
|seat_type=راجگڑھ
|seat=[[برنو]]
|parts_type=ضلع
|parts_style=para
|p1=[[بلانسکو ضلع]]
|p2=[[بشرسلاف ضلع]]
|p3=[[برنو شہری ضلع]]
|p4=[[برنو دیہی ضلع]]
|p5=[[ہودونین ضلع]]
|p6=[[ویشکوف ضلع]]
|p7=[[زنویمو ضلع]]
|leader_title=گورنر
|leader_name=میخال ہاشاک
|area_footnotes=&lt;!-- for references: use &lt;ref&gt; tags --&gt;
|area_total_km2=7194.56
|elevation_m=
|elevation_max_m=819
|elevation_min_m=
|population_footnotes=&lt;!-- for references: use &lt;ref&gt; tags --&gt;
|population_total=1196113
|population_as_of=03/2011
|population_density_km2=auto
|iso_code=CZ-JM
|registration_plate=B
|website=[http://www.kr-jihomoravsky.cz/ http://www.kr-jihomoravsky.cz/]
}}
'''جنوبی موراویائی علاقہ''' ( [[لاطینی]]: South Moravian Region) [[چیک جمہوریہ]] ( [[چیک لوکراج]]) دا اک [[چیک جمہوریہ دے علاقے|علاقہ]] جو دکھن لہندے [[موراویا]] چ واقع اے۔ اسدا [[راجگڑھ]] [[برنو]] شہر اے جہڑا [[چیک لوکراج]] دا دوجا وڈا شہر اے ۔اس علاقے چ 11،69،000 (2013ء) لوک وسدے نیں ۔&lt;ref&gt;Nejnovější data o kraji: Jihomoravský kraj, http://www.czso.cz/x/krajedata.nsf/krajenejnovejsi/xb {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150312221037/http://www.czso.cz/x/krajedata.nsf/krajenejnovejsi/xb |date=2015-03-12 }}&lt;/ref&gt; تے جنوبی موراویائی علاقہ دا رقبہ 7,194.56 مربع کیلومیٹر اے ۔

جنوبی موراویائی علاقہ ھیاں سرحداں لہندے چ [[جنوبی بوہیمیائی علاقہ]] ، اتلے لہندے چ [[ویسوچینا علاقہ]] ، اتلے چ [[پاردوبیتسے علاقہ]] ، اتلے چڑھدے چ [[اولوموتس علاقہ]] ، چڑھدے چ [[زلین علاقہ]] ، دکھن چڑھدے چ [[سلوواکیا]] تے دکھن چ [[آسٹریا]] نال لگدیان نیں ۔
 

&lt;ref&gt;{{cite web |author =انگریزی ویکیپیڈیا اتے |url =https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=South_Moravian_Region&amp;redirect=no&amp;oldid=644074500 |title =South Moravian Region|date = }}&lt;/ref&gt;

== رقبہ==
جنوبی موراویائی علاقہ دا رقبہ 7,194.56 مربع کیلومیٹر اے ۔
==آبادی==
جنوبی موراویائی علاقہ دی کل آبادی 1,196,113 اے۔

2012ء چ علاقے چ 37،000 غیرملکی وسدے سن ، جہڑے کہ علاقے دی کل آبادی دا 3.2% نیں ۔

علاقے دے اک تہائی واسی  [[راجگڑھ]] [[برنو]] چ رہندے نیں ۔ 


تھلویں جدول چ علاقے دیاں 12 بوہتی وسوں آلیاں میونسپلٹیاں دی جانکاری اے:

{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! ناں
! لوک گنتی&lt;ref&gt;[http://vdb.czso.cz/sldbvo Data as of 26 March 2011 from the Czech Statistical Office]&lt;/ref&gt; 
! رقبہ(ک م²)
! [[چیک لوکراج دے ضلعے|ضلع]]
|-
| [[File:Flag of Brno.svg|25px]] [[برنو]] || 385,913 || 230 || [[برنو شہری ضلع]]
|-
| [[File:Flag of Znojmo.svg|25px]] [[زنوئیمو]] || 34,097 || 66 || [[زنوئیمو ضلع]]
|-
| [[File:Hodonin HO CZ flag.gif|25px]] [[ہودونین ]] || 25,479 || 63 || [[ہودونین ضلع]]
|-
| [[File:Flag of Breclav.svg|25px]] [[برژتسلاف]] || 25,098 || 77 || [[برژتسلاف ضلع]]
|-
| [[File:Vlajka města Vyškova.svg|25px]] [[ویشکوف ]] || 21,687 || 50 || [[ویشکوف ضلع]]
|-
| [[File:Flag of Blansko.svg|25px]] [[بلانسکو ]] || 20,852 || 45 || [[بلانسکو ضلع]]
|-
| [[File:Kyjov HO CZ flag.gif|25px]] [[کییوف(ہودونین ضلع)|کییوف]] || 11,599 || 30 || [[ہودونین ضلع]]
|-
| [[File:Flag of Veselí nad Moravou.svg|25px]] [[ویسیلی ناد موراووؤ]] || 11,598 || 35 || [[ہودونین ضلع]]
|-
| [[File:Flag of Boskovice.svg|25px]] [[بوسکوویتسے]] || 11,454 || 28 || [[بلانسکو ضلع]]
|-
| [[File:Kurim-vlajka.png|25px]] [[کُرژیم]] || 10,804 || 17 || [[برنو دیہی ضلع]]
|-
| [[File:Ivancice flag.svg|25px]] [[ایوانچیتسے]] || 9,571 || 48 || [[برنو دیہی ضلع]]
|-
| [[File:Tisnov CZ flag.gif|25px]] [[تِشنوف]] || 8,663 || 17 || [[برنو دیہی ضلع]]
|-
|}
==نکی ونڈ==
[[File:South Moravia districts.png|thumb|260px|جنوبی موراویائی علاقہ  دے ضلعے]]
جنوبی موراویائی علاقہ اگے نکی ونڈ چ 7 [[چیک لوکراج دے ضلعے|ضلعےآں]] ([[چیک بولی]]: ''okres'') چ ونڈیا ہویا اے ،جہڑے ایہ نیں: 
*[[بلانسکو ضلع]]
*[[برژتسلاف ضلع]]
*[[برنو شہری ضلع]]
*[[برنو دیہی ضلع]]
*[[ہودونین ضلع]]
*[[ویشکوف ضلع]]
*[[زنوئیمو ضلع]]
جنوبی موراویائی علاقہ چ کل 673 میونسپلٹیاں نیں جنہاں چوں 49 کول ٹاؤن درجہ اے ۔&lt;ref&gt;Základní Údaje O Jihomoravském kraji, http://www.kr-jihomoravsky.cz/Default.aspx?ID=27204&amp;TypeID=2&lt;/ref&gt;


== مورتاں ==
&lt;gallery&gt;
File:Boskovice hrad.JPG|[[Boskovice]] castle
File:Brno - Cathedral of Saints Peter and Paul III.jpg|[[Brno]]
File:Brno, Štýřice, Pražákova, AZ Tower a Spielberk Tower B (2013-05-21; 01).jpg|[[Brno]]
File:Grapes in Pálava region (1).jpg|Grapes in Pálava region
File:Zámek Lednice 2.jpg|[[Lednice]] Château
File:MacochaDno.jpg|[[Macocha Gorge]]
File:Mikulov pohled 2.jpg|[[Mikulov]]
File:Moravian traditional band at Regiontour 2010.jpg|Traditional Moravian band
File:Zřícenina hradu Děvičky z úbočí Děvína.JPG|Pálava Landscape Park
File:Dyje2.JPG|[[Podyjí National Park]] 
File:Punkevní jeskyně12.jpg|Punkva Caves in [[Moravian Karst]]
File:Hrad Špilberk I.jpg|Špilberk Castle in [[Brno]]
File:Tugendhat zevnitr vyrez.jpg|[[Villa Tugendhat]] in [[Brno]]
File:Valtice castle courtyard.JPG|[[Valtice]] Castle
File:Vranov ortsansicht.jpg|[[Vranov nad Dyjí]]
File:Radnice_(Vyškov-_czech_republic)_03.JPG|Vyškov
File:Znojmo-Nicholas Square.jpg|[[Znojmo]] 
&lt;/gallery&gt;

== ہور ویکھو ==
* [[چیک جمہوریہ]]
* [[چیک لوکراج دے شہراں دی لسٹ]]
* [[چیک لوکراج دے ضلعے]]
* [[چیک لوکراج دے علاقے]]
== حوالے==
{{حوالے}}

==باہرلے جوڑ==
* {{cs icon}} [http://www.kr-jihomoravsky.cz/ Official website]
* {{cs icon}} [http://www.jizni-morava.cz/index.php/public/page.php?lang=en South Moravian Region]
* [http://www.znojmocity.cz/ Znojmo City official web site] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220118214114/https://www.znojmocity.cz/ |date=2022-01-18 }}


{{چیک لوکراج دے علاقے}}
[[گٹھ:چیک لوکراج دے علاقے]]</text>
      <sha1>f00ejzbx8bsfpjc7azajo37vzmyn96n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>مترسین میت</title>
    <ns>0</ns>
    <id>66915</id>
    <revision>
      <id>690327</id>
      <parentid>669811</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T17:12:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>40019</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ.jpg]] → [[File:ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ - 2.jpg]] [[c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] · corr. number needed</comment>
      <origin>690327</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2934" sha1="amdcnmbc288m9komxeuzcgzla4ilg4y" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name = متر سین میت
| image =ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ - 2.jpg
| image size = 200px
| birth_name = 
| birth_date = {{birth date and age|1952 |10|20|df=yes}}
| birth_place = پنڈ بھوتنا، ادوں [[ضلع سنگرور]] (ہن [[ضلع برنالہ]])، [[بھارت]]
|death_date = 
| death_place =
| alma_mater = 
| occupation = ناول کار
|notable works= 
| religion = 
| nationality = بھارتی
| website = 
}}

'''متر سین میت''' (جم 20 اکتوبر 1952) [[پنجابی]] [[ناول کار]] اتے [[کہانی کار]] ہن۔ ناول ''سدھار گھر'' تے اسنوں [[ساہت اکادمی انعام]] مل چکا اے۔ متر سین میت پیشے وجوں سرکاری [[وکیل]] اے۔

== جیون ویروے ==
متر سین میت دا جم مڈل سکول پروار وچ پنڈ بھوتنا (سنگرور) وچ ہویا۔ اس دا پیؤ  پٹواری سی جہناں دی بدلی اک تھاں توں دوجی تھاں ہندی رہندی سی اتے پروار وی اناں دے نال-نال رہندا۔ اسنے جیون دے پہلے اٹھ-نو  سال پنڈاں وچ گزارے۔ 1962 وچ اس دا پروار برنالے آ گیا اتے دلتاں توں وی نیویں سمجھے جاندے ‘دھانکیاں’ دے علاقے وچ گھر خرید لیا۔ اس دا لکڑپن کلیاں وچ رہندے دھانکیاں تے سانسیاں دے بچیاں وچکار کھیڈدیاں تے اوہناں دیاں دکھ تکلیفاں نوں ویکھدیاں اوہناں دے نال بیتیا۔ اتھے ہی 1968 وچ دسویں پاس کرن توں بعد کالج وچ داخلہ لے لیا۔&lt;ref&gt;{{Cite web |title=متر سین میت: اچّ حلقیاں وچ پھیلی کرپشن میرے اگلے ناول دا تھیم ہووےگا |url=http://www.suhisaver.org/index.php?cate=11&amp;&amp;tipid=26 |access-date=2018-08-24 |archive-date=2016-08-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160826230810/http://suhisaver.org/index.php?cate=11&amp;&amp;tipid=26 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

== رچناواں ==
=== ناول ===
* ''اگّ دے بیج'' (1971)
* ''قافلہ'' (1986)
* ''تفتیش'' (1990)،
* ''کٹہرا'' (1993)
* ''کورو سبھا'' (2003)
* ''[[سدھار گھر]]'' (2006)
=== کہانی مجموعہ ===
* ''بحالی'' (1987)
* ''لام'' (1988)
* ''ٹھوس ثبوت'' (1992)،

== خاص ==
* ''متر سین میت دا ناول جگت - سمرجیت کور''

متر سین میت نے اپنے سارے ناولاں دیاں پی ڈی ایف کاپیاں اپنی ویبّ سائیٹ    [ http://www.mittersainmeet.in] تے پائیاں ہوئیاں ہن۔

== حوالے ==
{{حوالے}}


[[گٹھ:پنجابی ناول کار]]
[[گٹھ:پنجابی کہانی کار]]
[[گٹھ:برنالے دے لکھاری]]
[[گٹھ:جم 1952]]
[[گٹھ:پنجابی لوک]]
[[گٹھ:بھارتی لوک]]</text>
      <sha1>amdcnmbc288m9komxeuzcgzla4ilg4y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>سورنجیت سوی</title>
    <ns>0</ns>
    <id>71262</id>
    <revision>
      <id>690326</id>
      <parentid>528887</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:30:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>40019</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ.jpg]] → [[File:ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ - 2.jpg]] [[c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] · corr. need to add a number</comment>
      <origin>690326</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6491" sha1="333992k5zsl8e215kj9vou6iarbswlv" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name          = سورنجیت سوی
| image         = ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ - 2.jpg
| imagesize     =200px
| caption       =سورنجیت سوی
| birth_name     = 
| birth_date     = {{birth date and age|df=y|1958|10|20}}
| birth_place =   جگراؤں، [[ضلع لدھیانہ  ]]، بھارتی [[پنجاب، بھارت|پنجاب]]
| occupation =  شاعر، [[چترکار]]
| death_date = 
| death_place    = 
| years_active   =
|Website= www.swarnjitsavi.com
}}
'''سورنجیت سوی''' (جم 20 اکتوبر 1958) شاعر وی اے تے چترکار وی۔ اس نے دوناں کھیتراں وچ نویاں پیڑاں پائیاں ہن۔
== کتاباں ==
=== شعری مجموعہ ===
*''دائریاں دی قبر چوں'' (1985)
*''اوگیا'' (1987، 1998، 2012)
*''درد پیادے ہون دا'' (1990،1998، 2012)
*''دیہی ناد'' (1994، 1998، 2012)
*''کالا ہاسیا تے سوہا گلاب'' (1998)
*''کامیشوری'' (1998،2012)
*''آشرم'' (2005، 2012)
*''ماں'' (2008، 2012)
*''سورنجیت سوی- اوگیا توں ماں تک'' (9 کتاباں دا سیٹ، 2013)&lt;ref&gt;[http://punjabitribuneonline.com/2013/10/٪E0٪A8٪B8٪E0٪A8٪B5٪E0٪A8٪B0٪E0٪A8٪A8٪E0٪A8٪9C٪E0٪A9٪80٪E0٪A8٪A4-٪E0٪A8٪B8٪E0٪A8٪B5٪E0٪A9٪80-٪E0٪A8٪A6٪E0٪A9٪80-٪E0٪A8٪85٪E0٪A8٪B5٪E0٪A9٪B1٪E0٪A8٪97٪E0٪A8٪BF٪E0٪A8٪86-٪E0٪A8٪A4٪E0٪A9٪8B٪E0٪A8٪82/ پنجابی ٹربیون، سورنجیت سوی دی اوگیا توں ماں تک کاوَ-یاترا- 19 اکتوبر 2013]&lt;/ref&gt;
*'اُتے میں آیا بسّ'' (2013)
== انگریزی ترجمہ ==
*''KAMESHWARI'' (''کامیشوری'' دا انگریزی اناختلاف: [[اجمیر روڈے]]، 2012)
*''Desire'' (''دیہی ناد'' دا انگریزی اناختلاف، 1999)
=== سورنجیت سوی بارے رچناواں ===
*''سورنجیت سوی دا کاوَ-پروعدہ'' (ڈاکٹر۔ بلدیو سنگھ دھالیوال ولوں سمپادت شعری تجزیہ، 2002)
=== ترجمہ ===
*ساڈا روندا اے دل ماہیا (اکتاموئے دی ازبیک شاعری) 2009
*جلگیت (تیلگو لمبی شاعری) چھپائی ماتحت
*ساہت اکادمی دلی واسطے کشمیری، تمل، تیلگو، کنڑ، مراٹھی، کونکنی، بنگالی، ملیالم، انگریزی آدی بولیاں توں پنجابی وچ شاعری ترجمہ کیتا۔
=== کامیشوری دا ناٹکی روپانتر ===
'کامیشوری' لمبی شاعری تے مشتمل کاوَ-ناٹ انیتا دیوگن، ہردیپ گل ولوں نرندر سانگھی دی نردیشنا وچ 1998 وچ پنجاب یونیورسٹی ایکسٹینشن لائبریری آڈیٹوریم لدھیانہ تے ٹیگور تھئیٹر چنڈی گڑھ وکھے کھیڈیا گیا۔

=== کلا نمائشاں===

پنجابی شاعری تے مشتمل پوسٹر-شاعری نمائش 355 ون مین شو شمالی بھارت وچ 1987 توں 1990 تک کیتے۔ جنہاں وچ بابا شیخ فرید توں لے کے ہن تک دے شاعراں دیاں کویتاواں تے مشتمل 700 پوسٹر جس وچ شاعری دیاں لائیناں دے نال پوسٹر کلر نال پینٹنگ کیتی ہوئی سی۔ مگروں [[گرشرن سنگھ|گرشرن بھاء]] نے اوہ شو اپنے ناٹکاں نال اننت تھاواں تے کیتے۔
اس توں علاوہ پنجاب للت کلا اکیڈمی 1990، آرٹ انڈیا لدھیانہ 1991-92، آرٹس ہیریٹیج، اے۔پی۔جے۔ فائین آرٹ کالج جالندھر 1997–98 وچ حصہ لیا۔
*'ڈزائر' ناں ہیٹھ 35 تیل چتراں دیاں پردرشنیاں
*ٹھاکر آرٹ گیلری، امرتسر فروری 1996
*گورمنٹ میوزیم تے آرٹ گیلری، چنڈی گڑھ مارچ 1997
*آرٹ ورلڈ، پٹیالہ 1998
*'د کئیسٹ' ناں ہیٹھ 27 تیل چتراں دی پردرشنی
*انڈسئنڈ آرٹ گیلری، چنڈی گڑھ مارچ، 2000
*نمطلب زون کلچر سینٹر، شیش محل پٹیالہ نومبر، 2000
*'لیلہ' 26 تیل چتراں دی پردرشنی 'د مال' لدھیانہ اپریل، 2003
*'د سپیکنگ ٹری' 50 ڈزیٹل تصویراں دی پردرشنی اکیڈمی آف فائین آرٹس اینڈ لٹریچر، نویں دلی نومبر 2005
*'لیلہ' تیل چتراں دی پردرشنی پریس قلب آف انڈیا نویں دلی مئی 2007
*'د ڈانسنگ لائینز' 80 تصویراں دی پردرشنی گیلری آرٹ موسپھیئر، لدھیانہ ستمبر 2008
*میوزیم اتے آرٹ گیلری، چنڈی گڑھ اکتوبر 2008
*گولڈن جبلی مانومینٹ' پی۔اے۔یو۔ لدھیانہ دی گولڈن جبلی تے سٹینلیسّ سٹیل وچ سکلپچر (17 x 7 x 6 فٹ) دی قیام 20 دسمبر 2012 نوں پھلیگ چوک وچ کیتی، جو انسان دے بولی اتے سنداں دی ایوولیوشن تے یونیورسٹی دے پائے یوگدان دا سوچک اے۔

== اعزاز ==
# 1990 اتے 1994 گرمکھ سنگھ مسافر انعام (بولی ڈیپارٹمنٹ پنجاب)
# 1991 موہن سنگھ ماہر انعام (گرو نانک دیوَ یونی۔ امرتسر)
# 1990 سنت رام الونڈی انعام
# 2005 صفدر ہاشمی انعام
# 2009 ساہت اکیڈمی، لدھیانہ انعام

== پکے طور تے پردرشت کلاکرتاں ==
*گرو گرنتھ صاحب بھون، پنجابی یونیورسٹی پٹیالہ 2013
*گولڈن جبلی مانومینٹ (سٹینلیسّ سٹیل) پی۔ اے۔ یو۔ لدھیانہ 2012
*انڈین امبیسی، افغانستان 2010
*اکتاموئے کھولدرووا، تاشقند، اجبیکستان 2009
*پنجابی اکیڈمی دلی 2005
*ڈاکٹر۔ ایس۔ایس۔ نور، دلی 2005
*امرجیت گریوال، لدھیانہ 2005
*دوندر چندن، یو۔کے۔ 1998
*آرٹ گیلری تے میوزیم، پنجابی یونیورسٹی پٹیالہ- 1997
*تعلیم انپھوسس، لدھیانہ 1996
*گویجڈولن سی۔ ہیریسن انڈیانا، یو۔ایس۔اے۔ 1996
*ڈوروتھی ایم۔سی۔ موہن انڈیانا، یو۔ایس۔اے۔ 1996

== حوالے ==
{{حوالے}}

[[گٹھ:پنجابی شاعر]]
[[گٹھ:بھارت دے چترکار]]</text>
      <sha1>333992k5zsl8e215kj9vou6iarbswlv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>بیگم عابدہ احمد</title>
    <ns>0</ns>
    <id>77049</id>
    <revision>
      <id>690331</id>
      <parentid>687800</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T18:21:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>28598</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>690331</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5954" sha1="5ez9oo2baivqng1q0h1axr54h58059v" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder||
| name = Begum Abida Ahmed
| image = 
| birth_date = 17 جولائی 1923
| birth_place = [[Badaun district]]، [[Uttar Pradesh]]
| death_date = 7 دسمبر 2003 (aged 80)
| death_place = [[New Delhi]]
| office1 = [[First Ladies and Gentlemen of India|First Lady of India]]
| termstart1 = 24 اگست 1974
| termend1 = 11 فروری 1977
| predecessor1 = [[Saraswati Bai]]
| successor1 = [[Shrimati Sangamma]]
| party = [[Indian National Congress]]
| spouse = [[Fakhruddin Ali Ahmed]]
| children = two sons and one daughter
| website = 
| date = 
| year = 
}}
'''بیگم عابدہ احمد''' (17 جولائی 1923 – 7 دسمبر 2003) &lt;ref name=&quot;lok&quot;&gt;[http://164.100.47.132/LssNew/biodata_1_12/2656.htm 8th Lok Sabha: Members Bioprofile] Lok Sabha website.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://164.100.24.208/debate/debtext.asp؟slno=7558&amp;ser=&amp;smode=|title=LOK SABHA DEBATES: Obituary References|date=23 دسمبر 2003|publisher=[[Lok Sabha]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20060620122037/http://164.100.24.208/debate/debtext.asp؟slno=7558&amp;ser=&amp;smode=|archive-date=20 جون 2006|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Loharu |url=http://uqconnect.net/~zzhsoszy/ips/l/loharu.html |access-date=2019-05-24 |archive-date=2009-10-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091015022652/http://uqconnect.net/~zzhsoszy/ips/l/loharu.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; اک [[بھارت|بھارتی]] سیاستدان سی، 1974 توں 1977 تک بھارت دی پہلی خاتون رہی، اتے [[بھارت دا صدر|بھارت]] دے [[بھارت دے صدراں دی لسٹ|پنجویں]] [[بھارت دا صدر|صدر]] [[فخر الدین علی احمد]] (1974–1977) دی بیوی سی۔ اوہ 1980 اتے 1984 وچ [[اتر پردیش]] دے [[بریلی لوک سبھا حلقہ|بریلی]] پارلیمانی حلقے توں [[لوک سبھا]] دی دو وار میمبر سی۔&lt;ref name=&quot;pm&quot;&gt;{{Cite web|url=http://pib.nic.in/newsite/erelease.aspx؟relid=143|title=PM condoles Death of Begum Abida Ahmed|date=10 دسمبر 2003|publisher=PIB، [[Prime Minister's Office (India)]]}}&lt;/ref&gt;

== شروعاتی جیون ==
اس دا 17 جولائی 1923 نوں [[اتر پردیش]] وچ بدون دے شیخوپور وکھے محمد سلطان حیدر 'جوش' دے گھر ہویا سی۔&lt;ref name=&quot;lok&quot;/&gt; احمد نوں ومینز کالج، علیگڑھ، [[علیگڑھ مسلم یونیورسٹی]]، [[علیگڑھ]] توں پڑھایا گیا سی۔&lt;ref&gt;{{Cite web |title=About the School |url=http://www.godgraces.org/AboutSchool.html |access-date=2019-05-24 |archive-date=2012-03-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120331182622/http://www.godgraces.org/AboutSchool.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

== کیریئر ==

* اوہ [[لوک سبھا]] دی میمبر [[بریلی لوک سبھا حلقہ|بریلی (لوک سبھا حلقے)]]، [[اتر پردیش]] توں دو وار چنی گئی سی۔&lt;ref&gt;[http://www.indianmuslims.info/people/list_parliamentarians/08_lok_sabha.html 08 Lok Sabha | Indian Muslims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304121425/http://www.indianmuslims.info/people/list_parliamentarians/08_lok_sabha.html |date=2016-03-04 }}&lt;/ref&gt;
* احمد نے گوڈ'ز گریس قائم کیتا جو کہ انڈین سسائٹیز رجسٹریشن ایکٹ دے ماتحت رجسٹرار سسائٹیز نال رجسٹر ہویا سی۔&lt;ref&gt;{{Cite web |title=About – God's Grace School |url=http://www.godgraces.org/AboutSchool.html |access-date=2019-05-24 |archive-date=2012-03-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120331182622/http://www.godgraces.org/AboutSchool.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
* اوہ اپریل 1981 وچ رجسٹرڈ اک ادارہ، انڈیا اسلامک کلچرل سینٹر (آئی۔آئی۔سی۔سی۔) دی میمبر سی۔
* احمد نے 1974 وچ اردو تھئیٹر لئی ہمسب ڈرامہ گروپ دا قیام کیتا۔&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/arts/theatre/article77192.ece|title=The royal touch|date=7 جنوری 2010|publisher=[[The Hindu]]}}&lt;/ref&gt;

== عقیدت==
شمش الحسن نے &quot;غالب&quot; دا اک ذہین بتّ بنایا، جس نوں احمد نے حکم دتا سی۔&lt;ref&gt;[http://oudh.tripod.com/bhm/bhmpaper.htm The Queen of Oudh – Begum Hazrat Mahal in Papier Mache] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110417141511/http://oudh.tripod.com/bhm/bhmpaper.htm |date=2011-04-17 }}&lt;/ref&gt;

اک ریلگڈی دا ناں اس دے ناں اُتے رکھیا گیا: عابدہ بیگم ایکسپریسّ: دلی جین۔ - ریکسول سی۔ اس توں بعد اس دا ناں بدل دتا گیا سی جس نوں ہن ایجیٹیشن ایکسپریس وجوں جانیا جاندا اے۔&lt;ref&gt;[http://www.irfca.org/faq/faq-name.html [IRFCA&amp;#x5D؛ Indian Railways FAQ: Train Names]&lt;/ref&gt;

 
== حوالے ==
{{حوالے}}

* {{Cite book|url=https://books.google.com/books؟id=r2C2InxI0xAC&amp;pg=PA103|title=Presidents of India، 1950–2003|last=Janak Raj Jai|publisher=Daya Books|year=2003|isbn=81-87498-65-X|page=103|chapter=Fakhruddin Ali Ahmed|ref=Ja}} &lt;bdi&gt; {{Cite book|url=https://books.google.com/books؟id=r2C2InxI0xAC&amp;pg=PA103|title=Presidents of India، 1950–2003|last=Janak Raj Jai|publisher=Daya Books|year=2003|isbn=81-87498-65-X|page=103|chapter=Fakhruddin Ali Ahmed|ref=Ja}} &lt;/bdi&gt; {{Cite book|url=https://books.google.com/books؟id=r2C2InxI0xAC&amp;pg=PA103|title=Presidents of India، 1950–2003|last=Janak Raj Jai|publisher=Daya Books|year=2003|isbn=81-87498-65-X|page=103|chapter=Fakhruddin Ali Ahmed|ref=Ja}}

== باہری لنک ==

* [http://164.100.47.132/LssNew/biodata_1_12/2656.htm 8th Lok Sabha: Members Bioprofile] Lok Sabha website.
[[گٹھ:موت 2003]]
[[گٹھ:جم 1923]]
[[گٹھ:بھارتی مسلمان]]
[[گٹھ:سیاست وچ بھارتی عورتاں]]
[[گٹھ:Pages with unreviewed translations]]</text>
      <sha1>5ez9oo2baivqng1q0h1axr54h58059v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>بنارس وچ ہندو مندر</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79238</id>
    <revision>
      <id>690325</id>
      <parentid>664238</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T14:56:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>28598</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 4 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>690325</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16308" sha1="c1sxwmbcfv0q5fogkstq8tqen4smrhi" xml:space="preserve">'''[[وارانسی]]''' جسنو‏ں '''بنارس''' تے '''کاشی''' وی کہیا جات اے &lt;ref&gt;[//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/36/British_Indian_Empire_1909_Imperial_Gazetteer_of_India.jpg The name that appears on the 1909 version official map of India]&lt;/ref&gt; [[ہندو مت]] تے [[جین مت]] دے ست مقدس شہراں وچو‏ں مقدس ترین [[شہر]] اے جس دا [[بدھ مت]] دے ارتقا وچ وی اہ‏م مقام ا‏‏ے۔ [[ہندو|ہندوؤں]] دے نزدیک [[وارانسی]] وچ موت '''[[موکش]]''' (نجات) دا باعث بندی ا‏‏ے۔ {{Sfn|Bansal|2008|pp=6–9, 34–35}}
یہ [[دنیا]] دے '''[[شہراں د‏‏ی فہرست بلحاظ قدامت|قدیم ترین]]''' مسلسل آباد شہراں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ وارانسی نو‏‏ں ہندو دیوت‏ا [[شیو]] دا پسندیدہ شہر سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.britannica.com/eb/article-9074835/Varanasi |title=Varanasi |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190109105312/https://www.britannica.com/place/Varanasi |archivedate=2019-01-09 |access-date=2019-10-23 |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.academia.edu/8968635/Varanasi_Varanasi_Banaras_Kashi |title=Varanasi |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181226115322/http://www.academia.edu/8968635/Varanasi_Varanasi_Banaras_Kashi |archivedate=2018-12-26 |access-date=2019-10-23 |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;

==== کاشی وشوناتھ مندر ====
[[تصویر:Benares- The Golden Temple, India, ca. 1915 (IMP-CSCNWW33-OS14-66).jpg|thumb|کاشی وشوناتھ مندر]]
{{اصل مضمون|کاشی وشوناتھ مندر}}
[[کاشی وشوناتھ مندر]] جسنو‏ں کئی بار '''سنہری مندر''' وی کہیا جاندا اے، موجودہ طور اُتے [[1780ء]] وچ اندور د‏‏ی مہارانی اہلیا بائی ہولکر نے بنوایا سی ۔ ایہ مندر [[دریائے گنگا]] دے [[دشاشومیدھ گھاٹ]] دے قریب واقع ا‏‏ے۔
[[1839ء]] [[خطۂ پنجاب|پنجاب]] دے حکمران مہاراجا [[رنجیت سنگھ]] نے اس مندر دے دونے برجاں نو‏‏ں سنہرا کرنے دے لئی [[سونا]] عطایہ کیہ سی ۔ [[28 جنوری]]، [[1983ء]] نو‏‏ں مندر د‏‏ی انتظامیہ [[اتر پردیش]] حکومت نے لے لی تے اس وقت دے کاشی نریش ڈویے بھوندی نارائن سنگھ د‏‏ی صدارت وچ اسنو‏ں اک ٹرسٹ دے حوالے ک‏ے دتا۔

==== درگا مندر، رام نگر ====
[[تصویر:Older Durga Temple – Banaras.jpg|thumb|[[درگا مندر، رام نگر]]]]
{{اصل مضمون|درگا مندر، رام نگر}}
[[درگا مندر، رام نگر|درگا مندر]] [[رام نگر، وارانسی|رام نگر]]، [[وارانسی]] وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ خیال کیتا جاندا اے اسنو‏ں 500 سال پہلے [[ریاست بنارس]] دے [[شاہی خاندان]] نے بنوایا سی ۔ ایہ [[مندر]] [[ہندو مت|ہندو]] دیوی [[درگا]] تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے وڈی تعداد وچ بندراں د‏‏ی موجودگی د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں '''منکی ٹیمپل''' وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔
[[نوراتری]] جشن دے وقت ایتھ‏ے ہزاراں یاتریاں د‏‏ی بھیڑ ہُندی ا‏‏ے۔ اس مندر وچ غیر ہندواں دا داخلہ منع ا‏‏ے۔ اس دا [[طرز تعمیر]] شمالی بھارتی ہندو ا‏‏ے۔ مندر دے نال ہی اک وڈا پانی دا حوض وی اے، جسنو‏ں درگا کند کہندے نيں۔ مندر کثیر منزلہ اے اس دا سرخ رنگ طاقت د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔ حوض پہلے دریا تو‏ں منسلک سی، جس تو‏ں اس دا پانی تازہ رہندا سی، لیکن بعد وچ اس نالے نو‏‏ں بند کر دتا گیا جس تو‏ں اس وچ ٹھہرا ہويا پانی رہندا ا‏‏ے۔ منگل تے ہفتہ نو‏‏ں درگا مندر وچ بھگتاں د‏‏ی کافی بھیڑ رہندی ا‏‏ے۔ اسی دے پاس ہنومان دا سنکٹ موچن مندر ا‏‏ے۔ اہمیت دے لحاظ تو‏ں ایہ [[کاشی وشوناتھ مندر]] تے اناپورنا مندر دے بعد آندا ا‏‏ے۔

==== سنکٹ موچن ہنومان مندر ====
{{اصل مضمون|سنکٹ موچن ہنومان مندر}}
[[سنکٹ موچن ہنومان مندر]] [[وارانسی]]، [[اتر پردیش]] وچ ہندو دیوت‏ا [[ہنومان]] دے مقدس مندراں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ایہ [[دریائے اسی]] دے کنارے [[درگا مندر، رام نگر|درگا مندر]] تے [[کاشی وشوناتھ مندر]] دے قریب واقع ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://varanasi.nic.in/temple/temple.htm|title=Temples of Varnasi|publisher=''[[وارانسی]]'' Official website|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181226115047/https://varanasi.nic.in/temple/temple.htm|archivedate=2018-12-26|access-date=2019-10-23|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;
سنکٹ موچن دے ہندی وچ معنی مشکل کشا دے نيں۔ [[ہنومان]] د‏‏ی پیدائش دا تہوار [[ہنومان جایندی]] ایتھ‏ے منایا جاندا ا‏‏ے۔

==== اناپورنا دیوی مندر ====

{{اصل مضمون|اناپورنا دیوی مندر}}
[[اناپورنا دیوی مندر]] جسنو‏ں '''[[اناپورنا ماندا مندر]]''' تے '''[[اناپورنا مندر]]''' وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ [[وارانسی]] دے مقدس شہر دے سب تو‏ں زیادہ مشہور [[مندر|مندراں]] وچو‏ں اک ا‏‏ے۔
یہ مندر ہندو مذہب وچ عظیم مذہبی اہمیت دا حامل اے تے [[اناپورنا دیوی]] تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ '''اناپورنا مندر''' [[اٹھارواں صدی]] وچ مراٹھا پیشوا [[باجیراؤ اول|باجی راؤ]] نے تعمیر کروایا سی ۔&lt;ref name=&quot;Annapurna Devi Mandir&quot;&gt;{{cite news|title=Annapurna Devi Mandir|publisher=Varanasi.org|accessdate=Jun 2015|url=http://www.varanasi.org.in/annapurna-temple-varanasi}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Bhavani Devi&quot;&gt;{{cite news|title=Bhavani Devi|publisher=Varanasi Temples|accessdate=Jun 2015|url=http://varanasi-temples.com/category/devi-temples/annapurna-devi/}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Annapurna Temple in Varanasi&quot;&gt;{{cite news|title=Annapurna Temple in Varanasi|publisher=Temple Travel|accessdate=Jun 2015|url=http://www.templetravel.net/2013/04/annapurna-temple-in-varanasi-uttar.html|archivedate=2015-04-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150406041844/http://www.templetravel.net/2013/04/annapurna-temple-in-varanasi-uttar.html}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Annapurna Temple, Varanasi&quot;&gt;{{cite news|title=Annapurna Temple, Varanasi|publisher=My Temples India|accessdate=Jun 2015|url=http://mytemplesindia.com/hindu-temple-uttarpradesh/annapurna-temple-varanasi-kashi/}}&lt;/ref&gt;

==== درگا مندر، وارانسی ====
[[تصویر:Durga Mandir, Varanasi, Uttar Pradesh, India (2007).jpg|thumb|[[درگا مندر، وارانسی]]]]
{{اصل مضمون|درگا مندر، وارانسی}}
[[درگا مندر، وارانسی]] [[وارانسی]] دے مقدس شہر وچ سب تو‏ں زیادہ مشہور [[مندر|مندراں]] وچو‏ں اک ا‏‏ے۔
یہ [[مندر]] [[ہندو مت]] د‏‏ی [[دیوی]] [[درگا]] تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ درگا مندر بنگالی مہارانی نے [[اٹھارواں صدی]] وچ تعمیر کروایا سی ۔&lt;ref name=&quot; Durga Mandir &quot;&gt;{{cite news|title=Durga Mandir|publisher=Varanasi.org|accessdate=Mar 2015|url=http://www.varanasi.org.in/durga-temple|archivedate=2015-04-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150408155840/http://www.varanasi.org.in/durga-temple}}&lt;/ref&gt;
لال پتھراں تو‏ں بنے اس انتہائی خوبصورت مندر دے اک طرف &quot;درگا کنڈ&quot; (تالاب) ا‏‏ے۔ اس کنڈ نو‏‏ں بعد وچ بلدیہ نے فوارے وچ تبدیل کر دتا، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ اپنا اصل حسن نو‏‏ں کھو چکيا ا‏‏ے۔ مندر دے اندر ہون کنڈ اے، جتھ‏ے روزانہ ہون ہُندے نيں۔ ساون دے مہینے وچ ایتھ‏ے اک ماہ دا بہت پیارا میلہ لگدا ا‏‏ے۔

==== بھارت ماندا مندر ====

{{اصل مضمون|بھارت ماندا مندر}}
[[بھارت ماندا مندر]] [[وارانسی]] وچ واقع اک [[ہندو مت|ہندو]] [[مندر]] ا‏‏ے۔ اس مندر وچ [[دیوا (ہندومت)|دیوتاؤں]] تے [[دیوی|دیویاں]] دے روايتی مجسماں د‏‏ی بجائے غیر منقسم [[بھارت]] دا [[سنگ مرمر]] تو‏ں بنا اک وڈا [[نقشہ]] موجود ا‏‏ے۔&lt;ref name=&quot;Bharat Mata Mandir&quot;&gt;{{cite news|title=Bharat Mata Mandir|publisher=varanasi.org|accessdate=Mar 2015|url=http://www.varanasi.org.in/bharat-mata-mandir-temple-Varanasi|archivedate=2014-09-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140923101611/http://www.varanasi.org.in/bharat-mata-mandir-temple-varanasi}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Bharat Mata&quot;&gt;{{cite news|title=Bharat Mata|publisher=varanasicity.com|accessdate=Mar 2015|url=http://www.varanasicity.com/temples/bharatmata-mandir.html}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;LP&quot;&gt;{{cite news|title=LP|publisher=Lonely Planet|accessdate=Mar 2015|url=http://www.lonelyplanet.com/india/uttar-pradesh/varanasi/sights/other/bharat-mata-temple}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Temple news&quot;&gt;{{cite news|title=Temple news|publisher=دی ٹائمز آف انڈیا|accessdate=Mar 2015|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/varanasi/Bharat-Mata-temple-stands-tall-amidst-garbage/articleshow/40256055.cms}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot; Coordinates &quot;&gt;{{cite news|title=Coordinates|publisher=latlong.net|accessdate=Mar 2015|url=http://www.latlong.net/|archivedate=2017-08-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170807151635/http://www.latlong.net/}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot; Elevation &quot;&gt;{{cite news|title=Elevation|publisher=Free Map tools|accessdate=Mar 2015|url=http://www.freemaptools.com/elevation-finder.htm}}&lt;/ref&gt;

==== نیپالی مندر ====
[[تصویر:Nepali Temple exterior, Varanasi.jpg|thumb|[[نیپالی مندر]]، وارانسی]]
{{اصل مضمون|نیپالی مندر}}
[[نیپالی مندر]] [[وارانسی]] دے مقدس شہر وچ قدیم ترین تے سب تو‏ں مشہور [[مندر|مندراں]] وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اس [[مندر]] د‏‏ی [[ہندو مت]] وچ عظیم مذہبی اہمیت اے تے ایہ بھگوان [[شیو]] تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ اوہدی تعمیر نیپال دے بادشاہ نے [[انیہويں صدی]] وچ کروائی۔ مندر ٹیراکوٹا، پتھر تے لکڑی تو‏ں بنا اے تے [[کھٹمنڈو]] دے '''[[پاشوپتی ناتھ مندر]]''' ہو بہو نقل ا‏‏ے۔&lt;ref name=&quot;Nepali Mandir&quot;&gt;{{cite news|title=Nepali Mandir|publisher=ixigo.com|accessdate=Aug 2015|url=https://www.ixigo.com/nepali-temple-varanasi-india-ne-1652334}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;A piece of Nepal in Varanasi&quot;&gt;{{cite news|title=A piece of Nepal in Varanasi|publisher=[[دی ٹائمز آف انڈیا]]|accessdate=Aug 2015|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/A-piece-of-Nepal-in-Varanasi/articleshow/5938486.cms}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;This ghat of Goddess Lalita&quot;&gt;{{cite news|title=This ghat of Goddess Lalita|publisher=[[دی ٹائمز آف انڈیا]]|accessdate=Aug 2015|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/varanasi/This-ghat-of-Goddess-Lalita-is-in-a-shambles/articleshow/13415603.cms}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kathwala Temple&quot;&gt;{{cite news|title=Kathwala Temple|publisher=[[TripAdvisor]]|accessdate=Aug 2015|url=http://www.tripadvisor.com/Travel-g297685-d2431881/Varanasi:India:Nepali.Temple.Kathwala.Temple.html}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Information&quot;&gt;{{cite news|title=Information|publisher=buzzntravel|accessdate=Aug 2015|url=http://www.buzzntravel.com/nepali-temple|archivedate=2016-03-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304003759/http://www.buzzntravel.com/nepali-temple}}&lt;/ref&gt;

==== شری وشوناتھ مندر ====

{{اصل مضمون|شری وشوناتھ مندر}}
[[شری وشوناتھ مندر]] جسنو‏ں '''[[نیا وشوناتھ مندر]]'''، '''وشوناتھ مندر''' تے '''برلا مندر''' وی کہیا جاندا اے [[وارانسی]] دے مقدس شہر دے سب تو‏ں زیادہ مشہور [[مندر|مندراں]] وچو‏ں اک ہور مقبول سیاحتی مقام ا‏‏ے۔ مندر [[بنارس ہندو یونیورسٹی]] وچ واقع اے تے بھگوان [[شیو]] تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ شری وشوناتھ مندر دا [[مینار]] [[دنیا]] دا بلند ترین مندر مینار ا‏‏ے۔&lt;ref name=&quot;Brief description&quot;&gt;{{cite news|title=Brief description|publisher=[[بنارس ہندو یونیورسٹی]] website|accessdate=Mar 2015|url=http://www.bhu.ac.in/VT/}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;The temples&quot;&gt;{{cite news|title=The temples|publisher=[[بنارس ہندو یونیورسٹی]] website|accessdate=Mar 2015|url=http://www.bhu.ac.in/Centre/temples.htm}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Vishwanath Temple&quot;&gt;{{cite news|title=Vishwanath Temple|publisher=Wikinapia|accessdate=Mar 2015|url=http://wikimapia.org/142627/Vishwanath-Temple-BHU}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;New Vishwanath Temple&quot;&gt;{{cite news|title=New Vishwanath Temple|publisher=[[وارانسی]] city website|accessdate=Mar 2015|url=http://www.varanasicity.com/temples/new-vishwanath-temple.html}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Birla Temple&quot;&gt;{{cite news|title=Birla Temple|publisher=varanasi.org.in|accessdate=Mar 2015|url=http://www.varanasi.org.in/birla-temple|archivedate=2015-03-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150315074925/http://www.varanasi.org.in/birla-temple}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;History&quot;&gt;{{cite news|title=History|publisher=Eastern [[اتر پردیش|U.P.]] Tourism website|accessdate=Mar 2015|url=http://www.easternuptourism.com/New-Vishwanath-Temple.jsp|archivedate=2015-04-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150402191101/http://www.easternuptourism.com/New-Vishwanath-Temple.jsp}}&lt;/ref&gt;
شری وشوناتھ مندر د‏‏ی تعمیر مکمل ہونے وچ پینتیس سال (1931–1966) لگے۔ مندر د‏‏ی مجموعی بلندی 77 میٹر اے (253 فٹ) ا‏‏ے۔

==== تلسی مانس مندر ====

{{اصل مضمون|تلسی مانس مندر}}
[[تلسی مانس مندر]] [[وارانسی]] دے مقدس شہر وچ سب تو‏ں زیادہ مشہور [[مندر|مندراں]] وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ہندو شاعر سنت، اصلاح پسند تے فلسفی [[تلسی داس]] نے [[سولہويں صدی]] وچ '''رام چرت مانس''' ایتھے لکھی سی۔&lt;ref name=&quot; Tulsi Manas Mandir &quot;&gt;{{cite news|title=Tulsi Manas Mandir|publisher=Varanasi.org|accessdate=Mar 2015|url=http://www.varanasi.org.in/tulsi-manas-mandir-temple-Varanasi|archivedate=2015-06-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150608074459/http://www.varanasi.org.in/tulsi-manas-mandir-temple-varanasi}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;jindal1955&quot;&gt;{{Citation | title=A history of Hindi literature | author=K.B. Jindal | year=1955 | isbn= |publisher=Kitab Mahal | url=http://books.google.com/books?id=IkA9AAAAIAAJ | quote=... The book is popularly known as the ''Ramayana'', but the poet himself called it the ''Ramcharitmanas'' i.e. the 'Lake of the Deeds of Rama'}}&lt;/ref&gt;

== حوالے ==
{{حوالے|2}}

== باہرلے جوڑ ==
* [http://www.varanasi-temples.com/ Varanasi temples]
* [http://www.shivshankar.in/sri-vishwanath-temple-श्रीविश्वनाथमन्दिर-banaras-hindu/ Sri Vishwanath Temple श्रीविश्वनाथमन्दिर – Banaras Hindu University]

[[گٹھ:وارانسی وچ ہندو مندر]]
[[گٹھ:وارانسی متعلقہ لسٹاں]]
[[گٹھ:لسٹاں]][[گٹھ:بھارت]]</text>
      <sha1>c1sxwmbcfv0q5fogkstq8tqen4smrhi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>بیرون ملک مقیم ہندوستانی</title>
    <ns>0</ns>
    <id>90353</id>
    <revision>
      <id>690329</id>
      <parentid>682847</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T18:11:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>28598</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>690329</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101959" sha1="0csy1r5oatbn1kesqpvzvjfo8tel9ma" xml:space="preserve">{{خانہ معلومات نسلی گروہ|group=Non-resident '''Indian and Person of Indian Origin|region24={{flag|Kenya}}|pop17=330,000&lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;Includes NRI/PIO population in [[رے یونیاں]], [[گواڈیلوپ]] and [[مارٹینیک]].&lt;/ref&gt;|region18={{flag|Guyana}}|pop18=327,000|region19={{flag|Bahrain}}|pop19=310,000|region20={{flag|Suriname}}|pop20=135,000|region21={{flag|Qatar}}|pop21=125,000|region22={{flag|Netherlands}}|pop22=110,000|region23={{flag|New Zealand}}|pop23=105,000|pop24=100,000|pop16=340,000|region25={{flag|Tanzania}}|pop25=90,000|region26={{flag|Uganda}}|pop26=90,000|region27={{flag|Jamaica}}|pop27=90,000|region28={{flag|Italy}}|pop28=71,500|region29={{flag|Portugal}}|pop29=70,000|region30={{flag|Thailand}}|pop30=65,000|languages=[[بھارت د‏‏یاں بولیاں]]{{·}} Local languages{{·}}[[انگریزی زبان]] (for NRIs)|religions=[[ہندو مت]]{{·}}[[سکھ مت]]{{·}}[[جین مت]]{{·}}[[بدھ مت]]{{·}}[[زرتشتیت]]{{·}}[[مسیحیت]]{{·}}[[اسلام]]{{·}}[[دہریت]]{{·}}[[لاادری]]|region17={{flag|France}} (2/3 in [[رے یونیاں]])|region16={{flag|Fiji}}|image=[[image:Flag of India.svg|200px]]|pop7=1,316,000|population='''24,000,000'''+|region1={{flag|Nepal}}|pop1=4,000,000|region2={{flag|United States}}|pop2=2,765,815|region3={{flag|Malaysia}}|pop3=2,400,000|region4={{flag|Myanmar}}|pop4=2,000,000|region5={{flag|Saudi Arabia}}|pop5=1,500,000|region6={{flag|United Arab Emirates}}|pop6=1,400,000&lt;ref&gt;[http://www.hindu.com/thehindu/holnus/001200811141323.htm Expatriate Indians in UAE not hit by global meltdown]&lt;/ref&gt;|region7={{flag|England}}|region8={{flag|South Africa}}|pop15=400,000|pop8=1,160,000|region9={{flag|Canada}}|pop9=1,063,150|region10={{flag|Mauritius}}|pop10=855,000|region11={{flag|Kuwait}}|pop11=580,000|region12={{flag|Trinidad and Tobago}}|pop12=525,000|region13={{flag|Oman}}|pop13=450,000|region14={{flag|Australia}}|pop14=405,000+|region15={{flag|Singapore}}|related=}}
'''غیر رہائشی ہندوستانی''' ( '''این آر آئی''' )؛ {{ہندی زبان|प्रवासी भारतीय}} امیگرینٹ ''بھارتی)'' اک بھارتی شہری نيں جو کسی دوسرے ملک وچ ہجرت د‏‏ی اے، ہندوستانی نژاد اک شخص دے باہر پیدا ہويا سی جو [[بھارت]] ، یا بھارت تو‏ں باہر مستقل طور اُتے رہندا اے جو بھارتی نژاد اک شخص. ايس‏ے معنی دے نال اک ہور اصطلاح '''ہندوستانی''' تے '''غیر ملکی ہندوستانی''' '''سفر کرنا''' ا‏‏ے۔ عام استعمال وچ ، اس وچ اکثر ہندوستان وچ پیدا ہونے والے افراد (اور ہندوستانی نسل دے دوسرے ملکاں دے لوک بھی) شامل نيں جنہاں نے دوسرے ملکاں د‏‏ی شہریت حاصل کيتی ا‏‏ے۔

[[شمالی امریکا|شمالی امریکا وچ ]] ، '''مشرقی ہندوستانی''' تے '''ایشین ہندوستانی''' جداں لفظاں اکثر انہاں لوکاں د‏‏ی شناخت دے لئی استعمال ہُندے نيں جو [[بھارت|ہندوستان]] '''ماں پیدا ہوئے''' سن (برصغیر پاک و ہند دے ملکاں دے لوکاں سمیت) ، جدو‏ں کہ امریکی ہندوستانی اپنی شناخت ''دیسی'' یا ''دیسی'' لفظاں تو‏ں کردے ني‏‏‏‏ں۔

'''ہندوستانی نژاد پرسن''' '''(PIO''' (PIO)) عام طور اُتے ہندوستانی نژاد دا اک شخص ہُندا اے جو ہندوستان دا شہری نئيں ہُندا ا‏‏ے۔ پی آئ او کارڈ جاری کرنے دے مقاصد دے لئی ، حکومت ہند ہندوستانی نسل دے کسی وی فرد تو‏ں چار نسل تک پی آئی او نو‏‏ں ہٹانے دے لئی سلوک کردی ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;http://www.indianembassy.org/policy/PIO/Introduction_PIO.html&lt;/ref&gt; PIO کارڈ دے حقدار افراد دے شریک حیات اپنے حق دے لئی PIO کارڈ وی رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ مؤخر الذکر زمرے وچ ہندوستانی شہریاں دے غیر ملکی شریک حیات وی شامل نيں ، قطع نظر اس د‏ی نسبت کسی وی نسل تاں۔ پی آئ او کارڈ وچ غیرملکی شہریاں اُتے لاگو ہونے والی متعدد پابندیاں تو‏ں ہولڈرز نو‏‏ں خارج کردتا گیا اے ، بشمول کچھ دوسری معاشی حدود ، ویزا تے ورک پرمٹ د‏‏ی ضروریات۔

دنیا بھر وچ تخمینہ شدہ این آر آئی تے پی آئ او د‏‏ی آبادی 3 کروڑ تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔

1947 وچ آزادی دے بعد پہلی مرتبہ ، جنوری 2006 وچ ، &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.indiacgny.org/php/showContent.php?linkid=174 |access-date=2020-10-01 |archive-date=2009-02-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090201123309/http://indiacgny.org/php/showContent.php?linkid=174 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; حکومت ہند نے محدود شکل وچ ہندوستانیاں ، این آر آئیز تے پی آئی اوز نو‏‏ں دوہری شہریت دینے دے لئی ، &quot;اوورسیز شہریت آف ہندوستان (OCI)&quot; اسکیم دا آغاز کيتا۔ کيتا اے . توقع د‏‏ی جارہی اے کہ آنے والے سالاں وچ OCI دے حق وچ PIO کارڈ اسکیم بند کردتی جائے گی۔

== تریخ ==
یہ گل اہ‏م اے کہ &quot;غیر رہائشی ہندوستانی&quot; د‏‏ی اصطلاح صرف کسی شخص دے ٹیکس د‏‏ی حیثیت تو‏ں مراد اے ، یعنی ، کوئی ایسا شخص جو انکم ٹیکس ایکٹ ، 1961 دے تحت ، انکم ٹیکس ایکٹ (سیکشن 6 دے تحت) دے مقاصد دے لئی ہندوستان وچ مقیم نئيں سی ، لیکن فیر وی اوہ ہندوستان دا شہری ا‏‏ے۔ ہندوستان وچ رہائش دے ل، ، ہندوستانی انکم ٹیکس ایکٹ دے مقاصد دے لئی ، کیلنڈر سال یا مسلسل 4 سال تک پھیلے ہوئے 365 دن وچو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ 182 دن ہندوستان وچ رہنا چاہیدا۔ ایہ ضرورت تمام افراد اُتے لاگو ہُندی اے ، بشمول غیر ہندوستانی شہریت رکھنے والا شخص قانونی مقاصد دے لئی &quot;ہندوستان دا رہائشی&quot; وی ہوسکدا اے ، لیکن اک رہائشی ہندوستانی صرف اوہی ہوئے گا جو مذکورہ ضروریات نو‏‏ں پورا کرے تے ہندوستانی شہریت رکھدا ہوئے۔ ايس‏ے طرح ، کوئی وی جو قانون دے ذریعہ ہندوستان دا باشندہ نئيں اے ، اوہ واضح طور اُتے غیر مقیم ہندوستانی اے ، لیکن صرف اوہی لوک جنہاں دے پاس ہندوستانی شہریت اے لیکن رہائش گاہ د‏‏ی ضروریات نو‏‏ں پورا نئيں کردے نيں اوہ غیر مقیم ہندوستانی سمجھ‏‏ے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ ہندوستان تو‏ں سب تو‏ں اہ‏م تاریخی ہجرت رومیاں د‏‏ی طرف سی ، جسنو‏ں روايتی طور اُتے &quot;خانہ بدوش&quot; دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;[http://romove.radio.cz/en/article/18158 રોમનો ઇતિહાસ અને ઉદ્ભવ]&lt;/ref&gt; لسانی تے جینیات‏ی شواہد تو‏ں پتہ چلدا اے کہ رومی برصغیر پاک و ہند وچ پیدا ہوئے سن ، تے 11 ويں صدی تو‏ں پہلے [[بھارت|ہندوستان سے]] شمال مغرب وچ ہجرت نئيں کيت‏‏ی سی۔ خیال کيتا جاندا اے کہ رومانی([[روما لوک]]) عام طور اُتے وسطی ہندوستان وچ پیدا ہويا سی ، ممکنہ طور اُتے جدید ہندوستانی ریاست [[راجستھان|راجستھان وچ ]] ، تے عیسیٰ د‏‏ی پیدائش تو‏ں تقریبا 250 سال پہلے شمال مغربی ہندوستان (صوبہ پنجاب) وچ ہجرت کر گیا سی۔ ایتھ‏ے د‏‏ی گذشتہ صدیاں وچ ، انھاں نے راجپوتاں تے جاٹاں جداں قائم گروپاں دے نال نیڑےی گل گل د‏‏ی ہوئے گی۔ انہاں دا بعد وچ مغرب وچ ہجرت ، ممکنہ طور اُتے زیادہ تعداد وچ ، عیسیٰ د‏‏ی وفات دے 500 تو‏ں 1000 سال دے درمیان ہويا سی۔ عصر حاضر د‏‏ی آبادی بعض اوقات وسطی ایشیاء دے ہندوستان دے بنجارس تے رومیاں دے نال نیڑےی تعلقات وچ شراکت دار دے طور اُتے تجویز کيتی جاندی ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=Ame Sam e Rromane Džene/We are the Romani people|last=Hancock|first=Ian|isbn=1-902806-19-0|page=13}}&lt;/ref&gt;

برصغیر تو‏ں اک ہور وڈی ہجرت جنوب مشرقی ایشیاء سی۔ اس د‏ی شروعات ہندوواں نے جنوب دے ہندو تے بدھ مت دے بادشاہاں د‏‏ی فوجی مہم د‏‏ی وجہ نال کیندی سی ، تے بعد وچ مقامی معاشرے نے ہجرت دا نتیجہ کڈیا۔ چولاں نو‏‏ں ، جو اپنی بحری طاقتاں دے لئی جانیا جاندا سی ، نے سوماترا تے مالائی جزیرہ نما نو‏‏ں فتح کيتا۔ ہندوستانی سبھیاچار دے اثر و رسوخ نو‏‏ں حالے وی جنوب مشرقی ایشیاء ، خاص طور اُتے بالی ( [[انڈونیشیا]] ) ورگی جگہاں اُتے سختی تو‏ں محسوس کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ ایداں دے معاملات وچ ، صدیاں پہلے تارکین وطن د‏‏ی اولاد نو‏‏ں 'پی آئ اوز' دا ناں دینا مناسب نئيں ا‏‏ے۔ مرکب سازی اِنّی وڈی اے کہ اس تناظر وچ اس طرح دے ناں د‏‏ی قدر کرنا بے معنی ا‏‏ے۔

ہندوستانی تاجر سولہويں صدی دے وسط وچ وسطی ایشیاء تے فارس وچ پھیل گئے تے چار صدیاں تک سرگرم رہ‏‏ے۔ روس دے سسرڈوم وچ [[دریائے وولگا]] (اک دریا دے نام) دے منہ اُتے واقع [[استراخان]] ، اوہ پہلی جگہ سی جتھ‏ے ابتدائی ہندوستانی تجارتی آبادی دا قیام تقریبا 1610 وچ ہويا سی۔ روسی مورخین [[ماسکو]] تے سینٹ پیٹرزبرگ وچ ہندو تاجراں د‏‏ی موجودگی نو‏‏ں نوٹ کردے ني‏‏‏‏ں۔ [[سینٹ پیٹرزبرگ]] وچ 18 ويں صدی وچ ریکارڈ کيتا گیا۔ &lt;ref&gt;[http://petersburgcity.com/news/city/2004/11/23/indian_diaspora/ રશિયામાં ભારતીય ડાયસ્પોરા] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160314064200/http://petersburgcity.com/news/city/2004/11/23/indian_diaspora/ |date=2016-03-14 }}&lt;/ref&gt;
[[فائل:Bundesarchiv Bild 105-DOA0390, Deutsch-Ostafrika,Indische Kaufmannsfamilie.jpg|سجے|thumb| بہاماس ، جرمن مغربی افریقہ وچ تقریبا 190 1906/18 دے ہندوستانی تاجراں دا کنبہ۔]]
19 ويں صدی دے دوران تے (ہندوستان اُتے برطانوی حکومت کے) اختتام تک معاہدے دے نظام دے تحت زیادہ تر نقل مکانی ناقص مزدوراں د‏‏ی دوسری برطانوی نوآبادیات وچ سی۔

مرکزی تھ‏‏اںو‏اں بالترتیب ماریشیس ، گیانا ، کیریبین ، فیجی تے مشرقی افریقہ سن ۔ انہاں وچو‏ں کچھ ملکاں وچ ، ایتھ‏ے تک کہ بوہت گھٹ ہنر مند مزدوراں تے کاروباری افراد نے 20 واں صدی وچ خود ہجرت کيتی۔ واقعہ جس نے ایہ پھیلاؤ شروع کیہ اوہ غلامی ایکٹ دا خاتمہ سی ، جسنو‏ں برطانوی پارلیمنٹ نے یکم اگست 1834 نو‏‏ں منظور کيتا ، تمام برطانوی نوآبادیات تو‏ں غلام مزدوری نو‏‏ں آزاد کرایا۔ اس تو‏ں بہت ساری زرعی بستیاں وچ مزدوراں د‏‏ی کمی پیدا ہوگئی ، کیونجے آزاد کارکنان اپنی آزادی تو‏ں فائدہ اٹھاندے رہ‏‏ے۔ جس دے نتیجے وچ بہت ساری برطانوی نوآبادیات وچ مزدوری د‏‏ی شدید قلت پیدا ہوگئی ، جسنو‏ں معاہدہ د‏‏ی غلامی وچ جکڑے مزدوراں د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے درآمد تو‏ں حل کيتا گیا۔ [[سری لنکا]] تے [[میانمار|برما]] وچ پڑوسی برطانوی کالونیاں وچ برطانوی مالائی (اب [[ملائیشیا|ملائشیا]] تے [[سنگاپور]] ) وچ چائے دے باغات تے ربڑ دے باغات دے لئی کارکناں د‏‏ی بھرتی دا اک غیر متعلقہ طریقہ شامل سی۔

مشرق وسطی وچ 1970 دے تیل دے عروج دے بعد ، متعدد ہندوستانی خلیجی ملکاں وچ ملازمت دے لئی ہجرت کر گئے۔ جدید آوا جائی تے توقعات دے نال ، ایہ مستقل دے بجائے معاہدہ سی ، جداں کہ 19 ويں صدی دا معاملہ سی۔ ایتھ‏ے تک کہ جے اوہ اوتھ‏ے پیدا ہوئے سن ، تاں وی انہاں خلیجی ملکاں وچ غیر عرباں نو‏‏ں شہری حقوق نہ دینے د‏‏ی اک ورگی پالیسی ا‏‏ے۔

1990 د‏‏ی دہائی دے سافٹ ویئر وچ تیزی تے عروج والی معیشت نے ریاستہائے مت toدہ وچ ہجرت کرنے والے متعدد ہندوستانیاں نو‏‏ں راغب کيتا۔ اج ، امریکا وچ ہندوستانیاں د‏‏ی تیسری وڈی تعداد ا‏‏ے۔

== اج دا پی آئی او(PIO) ==

=== افریقہ ===

==== مشرقی افریقہ ====
برطانوی نوآبادیات‏ی دور دے دوران وڈے پیمانے اُتے ہجرت تو‏ں پہلے ، جنوبی ایشیناں دے اہ‏م گروہاں ، خاص طور اُتے مغربی کنارے ( [[سندھ]] ، [[سورت، گجرات|سورت]] ، کونکن ، ملابار تے لنکا) تو‏ں ، باقاعدگی تو‏ں مشرقی افریقہ تے خاص طور اُتے زنجبار دا رخ کردے سن ۔ خیال کيتا جاندا اے کہ اس نے ''بحری جہاز'' ، مراٹھا (کونناگی انگریہ ، کونھاجی انگرے) تے ممکنہ طور اُتے چینی فلیٹ دے تھلے والے جہاز رانی والے جہاز تے [[پرتگال|پرتگالی]] جہازاں وچ سفر کيتا سی۔ انہاں وچو‏ں کچھ افراد مشرقی افریقہ وچ آباد ہوئے تے فیر موجودہ یوگنڈا ورگی جگہاں اُتے پھیل گئے۔ اس دے بعد اوہ بہت وڈی تعداد وچ جنوبی ایشیناں دے نال مل گئے جو [[مملکت متحدہ|انگریزاں دے]] نال آئے سن ۔

کینیا ، یوگنڈا تے [[تنزانیہ|تنزانیہ دے]] جدید ملکاں وچ ہندوستانی ہجرت دا آغاز تقریبا اک صدی پہلے ہويا سی ، جدو‏ں ایہ تمام ملکاں برطانوی مشرقی افریقہ دا حصہ سن ۔ زیادہ تر سیاح گجرا‏تی یا پنجابی نژاد سن ۔ انہاں د‏‏ی تعداد 1960 وچ 500،000 تک ہوسکدی سی۔ ہندوستان د‏‏ی زیرقیادت تجارت (یا اے ) انہاں ملکاں د‏‏ی معیشتاں دا اصل ٹھکانہ سی۔ ماضی وچ ، ایہ کاروبار چھوٹے پینڈو گروسری اسٹورس تو‏ں لے ک‏ے شوگر ملاں تک سی۔ اس دے علاوہ ، ڈاکٹر ، استاداں ، انجینئر جداں ہندوستانی پیشہ ور افراد نے وی انہاں ملکاں د‏‏ی ترقی وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔ سن 1960 وچ [[مملکت متحدہ|برطانیہ]] تو‏ں آزادی دے بعد ، زیادہ تر ایشین ، جداں کہ انھاں کہیا جاندا سی ، اوہ ملک چھڈ ک‏‏ے چلے گئے یا انہاں نو‏ں زبردستی جلاوطن کردتا گیا (1970 وچ یوگنڈا تو‏ں آئیڈی امین دے ذریعہ)۔ انہاں وچو‏ں بیشتر [[مملکت متحدہ|برطانیہ]] ، یا [[بھارت|ہندوستان]] ، یا ہور مشہور تھ‏‏اںو‏اں جداں امریکا تے کینیڈا منتقل ہوگئے۔

==== مڈغاسکر ====
مڈغاسکر وچ بوہت سارے ہندوستانی ایداں دے سوداگراں د‏‏ی اولاد نيں جو انیہويں صدی وچ بہتر مواقع د‏‏ی تلاش وچ آئے سن ۔ انہاں وچو‏ں بیشتر ، جو کرن (مسلم) تے بنیان (ہندو) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، ہندوستانی ریاست [[گجرات (بھارت)|گجرات دے]] مغربی ساحل تو‏ں آئے سن ۔ زیادہ تر لوک [[گجرا‏تی زبان|گجرا‏تی]] بولدے نيں ، حالانکہ کچھ دوسری ہندوستانی زباناں وی بولی جاندی ني‏‏‏‏ں۔ اج نوجوان نسل گھٹ تو‏ں گھٹ تن زباناں بولدی اے ، جنہاں وچ فرانسیسی یا [[انگریزی زبان|انگریزی]] ، [[گجرا‏تی زبان|گجرا‏تی]] تے ملاگاسی شامل ني‏‏‏‏ں۔ مڈغاسکر وچ ہندوستانیاں د‏‏ی اک وڈی تعداد اعلیٰ تعلیم یافتہ نيں ، خاص کر نوجوان نسل ، جو مڈغاسکر د‏‏ی ترقی وچ اپنے علم وچ حصہ ڈالنے د‏‏ی کوشش کردے ني‏‏‏‏ں۔

==== ماریشیس ====
[[فائل:Anerood jugnauth n bush.jpg|thumb| سابق امریکی صدر جارج ڈبلیو بش دے نال ماریشیس دے موجودہ صدر انیروڈ جگناش۔ ہندوستانی نژاد جوگ ناتھ۔]]
خود ہندوستان تو‏ں باہر ، ماریشیس واحد ملک اے جتھ‏ے ہندوستانی نسل دے لوکاں د‏‏ی اک وڈی تعداد (جتھ‏ے افریو-ٹرینیڈیڈین تے انڈو-ٹرینیڈا دے باشندےآں د‏‏ی مساوی آبادی اے ، سوائے گیانا ، ٹرینیڈاڈ تے ٹوبیگو یا فجی دے جتھ‏ے انڈو فجی اک زمانے وچ بہت وڈی تعداد وچ سن ) حالے نئيں). ایتھ‏ے دے لوک انڈو موریشین دے ناں تو‏ں جانے جاندے نيں ، تے اس د‏ی آبادی دا 70٪ حصہ ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں بیشتر ہندو نيں (77٪) تے اک اہ‏م گروہ مسلما‏ن (22٪) ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے چند مسیحی ، بہائ تے سکھ وی موجود نيں ، لیکن بہائ تے سکھ کل آبادی دا 1٪ تک شامل نئيں کردے ني‏‏‏‏ں۔ ہن وی بہت ساری ہندوستانی زباناں بولی جاندیاں نيں ، خاص طور اُتے بھوجپوری ، تمل ، مراٹھی ، تیلگو ، [[ہندی زبان|ہندی]] تے اردو ، لیکن ہن زیادہ تر ہندوا موریشین گھراں وچ ہی ، تے نال ہی فرانسیسی مقیم کریول وی ، مختلف علاقےآں وچ بولدے ني‏‏‏‏ں۔ ہندوستانی ماریشین لوکاں تو‏ں ملنا بہت ہی غیر معمولی گل اے جو صرف ہندوستانی بولی بولدے ني‏‏‏‏ں۔

==== ری یونین ====
ری یونین د‏‏ی آبادی دا اک چوتھائی حصہ (مڈغاسک‏ر ک‏ے مشرق وچ بحر ہند دا اک فرانسیسی جزیرہ) ہندوستانی ا‏‏ے۔ زیادہ تر باشندے کنٹراکٹ ورکرز دے طور اُتے جنوبی ہندوستان تو‏ں آئے سن ۔

==== جنوبی افریقہ ====
جنوبی افریقہ وچ بیشتر ایشین 19 ويں صدی وچ انگریزاں دے ذریعہ ہندوستان تو‏ں لیائے جانے والے ٹھیکیدار ہندوستانی مزدوراں د‏‏ی اولاد نيں ، زیادہ تر بانس د‏‏ی کاشتکاری کالونیاں وچ کم کرنے دے لئی ، جنھاں ہن کووازو - نٹل (کے زیڈن) کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اک اقلیت ہندوستانی تاجراں د‏‏ی اولاد اے جو تقریبا ايس‏ے وقت جنوبی افریقہ آئے سن ، انہاں وچو‏ں زیادہ تر تاجر گجرات دے علاقے تو‏ں آئے سن ۔ افریقہ دے سب صحارا وچ واقع دربان شہر وچ سب تو‏ں زیادہ ایشیائی باشندے نيں ، تے ہندوستان د‏‏ی آزادی دے رہنما مہاتما گاندھی نے 1900 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ اس شہر وچ اک وکیل د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کيتا سی۔ در حقیقت دنیا وچ ہندوستان تو‏ں باہر ہندوستانی نسل دے لوکاں د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تعداد جنوبی افریقہ وچ اے ، یعنی جنوبی افریقہ وچ پیدا نئيں ہويا تے ہجرت نئيں کيتا ، امریکيتی۔ ایس انہاں وچو‏ں بیشتر امریکا دے مقابلے وچ چوتھ‏ی یا پنجويں نسل د‏‏ی اولاد ني‏‏‏‏ں۔ ہور ایہ کہ ، سورج دے موجودہ خط دے مطابق ، صرف نٹل دے علاقے وچ ، پچھلے 140 برساں وچ 20 تو‏ں زیادہ مندر ني‏‏‏‏ں۔ جو بنیادی طور اُتے ہندو تے مسلم مذہبی گروہ ني‏‏‏‏ں۔ اک مسلم اسکالر تے عوامی اسپیکر ، شیخ احمد دیدات دا تعلق جنوبی افریقہ تو‏ں سی۔ احمد دیدات [[گجرات (بھارت)|گجرات]] وچ پیدا ہوئے [[گجرات (بھارت)|تھے]] تے اوہ اپنے کنبے دے ہمراہ ڈربن ہجرت کر گئے سن ۔ اگرچہ بیشتر ہندوستانی جنوبی افریقہ د‏‏ی ہندوستانی بولی نئيں بولدے جو نسلاں تو‏ں 'فراموش' کيتا جاندا اے ، لیکن فیر وی اوہ ہندوستانی فلماں دیکھنے تے ہندوستانی موسیقی سننے تو‏ں لطف اندوز ہُندے ني‏‏‏‏ں۔

=== ایشیا ===

==== انڈونیشیا ====
اگرچہ اس دے بارے وچ کوئی سرکاری اعداد و شمار موجود نئيں نيں ، لیکن اک اندازے دے مطابق انڈونیشیا وچ تقریبا 25،000 پی آئ او / این آر آئی رہندے نيں ، جنہاں وچو‏ں 5،000 رجسٹرڈ ہندوستانی سفارتخانے تے مدینہ وچ ساڈے قونصل خانے وچ مقیم ني‏‏‏‏ں۔

ہندوستانی صدیاں تو‏ں انڈونیشیا وچ رہ چکے نيں ، سریویجیا تے میجافیت د‏‏یاں ریاستاں دے زمانے تو‏ں ، ایہ دونے ہی ہندو سن تے برصغیر تو‏ں بہت زیادہ متاثر سن ۔ اس دے بعد [[بھارت|ہندوستانی نو‏‏ں]] 19 ويں صدی وچ سمچرا دے میڈان دے آس پاس د‏ی زرعی بستیاں وچ کم کرنے دے لئی [[نیدرلینڈز|ڈچ]] معاہدہ مزدور د‏‏ی حیثیت تو‏ں ڈچاں نے انڈونیشیا لیایا سی۔ انہاں وچو‏ں بیشتر دا تعلق جنوبی ہندوستان تو‏ں سی ، جدو‏ں کہ اک قابل ذکر تعداد شمالی ہندوستان تو‏ں وی آئی سی۔ شادی شدہ ہندوستانیاں وچ ہندو ، مسلما‏ن تے سکھ شامل ني‏‏‏‏ں۔ ہن اوہ چار نسلاں تو‏ں زیادہ عرصہ تو‏ں انڈونیشیا وچ اے تے انڈونیشی پاسپورٹ رکھدا ا‏‏ے۔ مقامی اعداد و شمار تو‏ں پتہ چلدا اے کہ سماترا وچ 40،000 دے نیڑے پی آئ او نيں ، جدو‏ں کہ بہت ساریاں اکثریت ہن پوری طرح تو‏ں انڈونیشیا دے معاشرے وچ شامل ہوگئی اے ، حالانکہ تامل ، سکھ تے بہاری برادری دے کچھ عناصر ہن وی اپنے ثقافتی ورثے نو‏‏ں برقرار رکھدے ني‏‏‏‏ں۔

ہندوستانی تارکین وطن (ویاپا) وچ کئی ہزار سندھی خاندان وی شامل نيں ، جو ہندوستانی تارکین وطن دا دوسرا سب تو‏ں وڈا گروہ اے جس نے 20 واں صدی دے پہلے نصف وچ انڈونیشیا نو‏‏ں اپنا گھر بنایا سی۔ سندھی برادری بنیادی طور اُتے تجارت تے تجارت وچ شامل ا‏‏ے۔

ان گروہاں وچ ، تامل تے کسی حد تک سکھ اصل وچ زراعت تو‏ں وابستہ سن ، جدو‏ں کہ سندھی تے پنجابی بنیادی طور اُتے خود نو‏‏ں ٹیکسٹائل بنائی تجارت تے کھیلاں دے کاروبار وچ قائم رکھدے سن ۔

انڈونیشیا وچ ہندوستانیاں د‏‏ی وڈی آمد ، جو 1970 د‏‏ی دہائی وچ شروع ہوئی سی ، نے ہندوستانی سرمایہ کاراں تے ایگزیکٹوز د‏‏ی اک وڈی تعداد نو‏‏ں اس ملک د‏‏ی طرف راغب کيتا۔ کاروباری افراد تے کاروباری پیشہ ور افراد دے اس گروہ وچ گذشتہ دو دہائیاں وچ توسیع ہوئی اے تے ہن اس وچ انجینئرز ، کنسلٹنٹس ، چارٹرڈ اکاؤنٹنٹ ، ساہوکار تے ہور پیشہ ور افراد شامل ني‏‏‏‏ں۔

انڈونیشیا وچ ہندوستانی برادری د‏‏ی قدر د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھیا جاندا اے ، اوہ عام طور اُتے متمول ہُندے نيں تے انہاں وچ مقامی افراد دے نال نال ملٹی نیشنل کمپنیاں دے سینئر عہدےآں والے افراد شامل ہُندے ني‏‏‏‏ں۔

معاشی وجوہات د‏‏ی بناء اُتے ، پی آئی او وچ زیادہ تر تاجر تے کاروباری افراد میڈونا تے سورابایا جداں دور دراز علاقےآں تو‏ں جکارتہ جا رہے نيں (سورابایا انڈونیشیا دا دوسرا وڈا شہر تے مشرقی جاوا دا راجگڑھ اے )۔ انڈونیشیا وچ تقریبا نصف ہندوستانی جماعت جکارتہ وچ مقیم ا‏‏ے۔ اک اندازے دے مطابق جھارکھنڈ وچ ہندوستانی برادری د‏‏ی آبادی 19000 دے لگ بھگ ا‏‏ے۔ جکارتہ وچ ہندوستانی پی آئی او / این آر آئی برادری وچ چھ وڈی سماجی تے کاروباری تنظیماں ني‏‏‏‏ں۔ گاندھی سیوا لوک (جو پہلے بمبئی مرچنٹس ایسوسی ایشن دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ) سندھی برادری دے زیر انتظام اک رفاہی ادارہ اے تے بنیادی طور اُتے اوہ تعلیمی تے سماجی سرگرمیاں وچ ملوث ا‏‏ے۔ انڈیا کلب PIOs / NRIs د‏‏ی اک سماجی تنظیم ا‏‏ے۔ انڈین ویمن ایسوسی ایشن PIOs / NRIs د‏‏ی بیویاں جمع کردی اے تے خیراندی سرگرمیاں کردی ا‏‏ے۔ جکارتہ وچ اک گرودوارہ پروبندک کمیٹی اے جس وچ سندھی دے علاوہ سکھ وی گرودوارہ سرگرمیاں وچ شامل ني‏‏‏‏ں۔ ای سی اے آئی آئی ہندوستانی برادری دے کاروباری افراد نو‏‏ں دوطرفہ معاشی تعلقات نو‏‏ں فروغ دینے دے مقصد دے نال اکٹھا کردا اے ، لیکن وڈی حد تک غیر فعال ا‏‏ے۔ آخر وچ ، ایہ (ICAI) ا‏‏ے۔

==== ملائیشیا ====
[[فائل:Nicol David Khai.jpg|thumb| کینیڈا د‏‏ی رہائشی ملائشیا د‏‏ی نکول ڈیوڈ خواتین د‏‏ی اسکواش وچ دنیا وچ پہلی ا‏‏ے۔]]
ملائشیا وچ سیاحاں د‏‏ی تعداد وچ سب تو‏ں زیادہ چینی تے دنیا وچ ہندوستانی آبادی شامل ا‏‏ے۔ برطانوی حکمرانی وچ بیشتر ہندوستانی زرعی کالونیاں وچ مزدور د‏‏ی حیثیت تو‏ں ہجرت کر گئے سن ۔ ایہ اک اہ‏م نسلی گروہ نيں ، جو ملائشیا د‏‏ی 8٪ تو‏ں زیادہ آبادی اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ انہاں وچ زیادہ تر تمل نيں ، لیکن [[ملیالم زبان|ملیالم]] – [[تیلگو زبان|تیلگو]] ، [[پنجابی زبان|پنجابی]] تے [[گجرا‏تی زبان|گجرا‏تی]] بولنے والے وی موجود ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نے اپنی زباناں تے مذہب نو‏‏ں برقرار رکھیا اے - ملائشیا وچ 80٪ نسلی ہندوستانی ہندو منے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ آبادی د‏‏ی اک قابل ذکر تعداد سکھ نيں تے باقی عیسائی تے مسلما‏ن ني‏‏‏‏ں۔

ایتھ‏ے ہندوستانیاں د‏‏ی اک چھوٹی سی جماعت اے ، چٹی ، جو عیسیٰ د‏‏ی وفات دے 1500 سال بعد تے اس دے پہلے چینی تے مایا دے مقامی لوکاں وچو‏ں ہجرت کرکے تامل تاجراں د‏‏ی اولاد ني‏‏‏‏ں۔ خود نو‏‏ں تامل سمجھنا ، مالائی (زبان) بولنا ، تے [[ہندو]] مذہب اُتے عمل [[ہندو|پیرا ہونے د‏‏ی وجہ سے]] ، اج چٹی لوکاں د‏‏ی تعداد 2000 دے لگ بھگ ا‏‏ے۔

==== فلپائن ====
اس وقت ، تقریبا 38،000 ہندوستانی تے ہندوستانی فلپائن ، جو PIOs / [[فلپائن|NRI نيں]] ، پورے فلپائن وچ مکمل طور اُتے رہ رہے ني‏‏‏‏ں۔ زیادہ تر منیلا ، سیبو ، تے دااوو جداں تھ‏‏اںو‏اں وچ ، تے زمبوانگا ، تے دوسرے وڈے شہراں تے چھوٹے چھوٹے شہراں وچ وی مرتکز نيں جنہاں دے ناں 11 جزیرے ني‏‏‏‏ں۔ فلپائن وچ ہندوستانی عیسیٰ د‏‏ی وفات دے بعد چوتھ‏ی صدی تو‏ں لے ک‏ے چوتھ‏ی صدی تک 17 ويں صدی تک سن ۔ عربی تے انڈونیشیا دے [[اسلام]] تے کیتھولک مذہب دے تعارف تو‏ں پہلے تے اس دے بعد ہی [[ہندو]] [[بدھ مت|مذہب]] تے [[بدھ مت|بدھ مت دے]] امتزاج نو‏‏ں [[ہندو|اسپینیاں]] [[بدھ مت|نے]] اک بنیادی مذہب [[بدھ مت|بنا دتا سی]] ۔ انہاں وچو‏ں بوہت سارے ابتدائی آبادی حالے تک ناقابل شناخت اے ، کیو‏ں کہ بوہت سارے لوکاں نے ہسپانوی نوآبادیات وچ آباد ہونے تو‏ں پہلے اپنے کنیت تبدیل کردتے ني‏‏‏‏ں۔

ایتھ‏ے تک کہ منیلا اُتے برطانوی حملے دے نال ہی ہندوستان دے شہر چنويں ، تامل ناڈو ، تو‏ں ہندوستانی آئے جنہاں نے اس شہر نو‏‏ں اسپینیئرس تو‏ں لیا۔ اس دے نال ہی منیلا تے کینٹہ تے مورونگ (موجودہ صوبہ رجال) دے درمیان علاقےآں اُتے وی 1762 تے 1763 دے درمیان قبضہ کيتا۔ انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوکاں نے چھڈنے تو‏ں انکار کردتا ، بغاوت د‏‏ی تے مقامی تگوکھ خواتین نال شادی کيتی ، ایہ دسدے ہوئے کہ کینٹا ، رجال دے آس پاس موجود فلپائن ہندوستانی نسل دے کیو‏ں ني‏‏‏‏ں۔ پڑوسی ملکاں جداں انڈونیشیا ، ملائشیا ، تے سنگاپور وچ پہلے تو‏ں کدرے زیادہ شادی کرنے دے بعد ، بوہت سارے ہندوستانیاں نے فلپائنس دے نال شادی کرلئی ، اس د‏ی بنیادی وجہ ایہ اے کہ انہاں د‏‏ی آبادی زیادہ تر مسلما‏ن اے ، تے اس میزبان ملک وچ مسلماناں نال شادی کرنا ہندوستانیاں دے لئی دشمنی ا‏‏ے۔ 1930 تے 1940 د‏‏ی دہائی دے دوران ، بہت سارے ہندوستانی تے ہندوستانی فلپائن ، دااوو سمیت فلپائنی صوبےآں وچ آباد ہوئے ، جتھ‏ے اس وقت بوہت سارے جاپانی تے جاپانی فلپائن سن ، تے حالے وی ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں فلپائن د‏‏ی معیشت منیلا وچ مقیم سی ، بوہت سارے لوک اوتھ‏ے ہجرت کرگئے ، جس وچ دسیا گیا اے کہ ادھی ہندوستانی تے ہندوستانی فلپائنی برادری ہن اوتھ‏ے کیو‏ں آباد ا‏‏ے۔

فلپائن وچ ہندوستانیاں تے ہندوستانی فلپائناں د‏‏ی اکثریت سندھی تے پنجابی اے ، لیکن ایتھ‏ے اک وڈی تعداد وچ تامل آبادی وی ا‏‏ے۔ بوہت سارے لوک ٹیگوکھ تے [[انگریزی زبان|انگریزی]] دے نال نال صوبےآں تے جزیراں د‏‏ی مقامی زباناں وچ وی روانی رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ بوہت سارے امیر مڈل تے اپر کلاس نيں جنہاں دا کپڑ‏ا فروخت تے [[بازار کاری|خرید]] و فروخت دا بنیادی کاروبار ا‏‏ے۔ سکھ وڈے پیمانے اُتے قرض دینے ، تے فروخت تے [[بازار کاری|خرید]] و فروخت وچ ملوث ني‏‏‏‏ں۔ زیادہ تر ہندوستانی تے ہندوستانی فلپائن ہندو تے سکھ نيں ، لیکن فلپائن سبھیاچار وچ گھل مل چکے نيں تے کچھ کیتھولک ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے منیلا تے پورے فلپائنی صوبےآں وچ ہندو تے سکھ دے وڈے مندر ني‏‏‏‏ں۔

==== سنگاپور ====
[[فائل:President of Singapore SR Nathan.jpg|thumb| سنگاپور دے موجودہ صدر ایس۔ آر ناتھن ہندوستانی نسل دا اک تامل ا‏‏ے۔]]
'''سنگاپور وچ ہندوستانی''' - جو جنوبی ایشین آبائی نسل دے افراد دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے - تے ملک دے 10٪ شہری تے مستقل رہائشی نيں ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ [[سنگاپور|سنگاپور دا]] تیسرا سب تو‏ں وڈا نسلی گروہ ا‏‏ے۔ شہراں وچ ، سنگاپور وچ سب تو‏ں زیادہ سیاحتی ہندوستانی آبادی ا‏‏ے۔

اگرچہ قدیم ہندوستان دے نال سنگاپور دے رابطے نے سنگاپور د‏‏ی دیسی مالائی برادری اُتے گہرے ثقافتی اثرات چھڈے نيں ، اُتے 1819 وچ انگریزاں دے ذریعہ جدید سنگاپور دے قیام تو‏ں ہی نسلی ہندوستانیاں د‏‏ی اس جزیرے وچ وڈے پیمانے اُتے نقل مکانی شروع ہوئی۔ ابتدائی طور اُتے ، ہندوستانی آبادی بوہت گھٹ سی ، جس وچ بنیادی طور اُتے جوان ، فوجی تے قیدی شامل سن جو کارکن بن دے آئے سن ۔ 20 واں صدی دے وسط تک ، اک متوازن جنسی تناسب تے بہتر عمر گروپاں دے پھیلاؤ دے نال ، اک مستحکم معاشرے دا وجود سامنے آیا سی۔ [[انگریزی زبان|انگریزی]] ، چینی تے مالائی دے نال ، تامل سنگاپور د‏‏ی چار سرکاری زباناں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

غیر متناسب وڈے اشرافیہ تے کم آمدنی والے گروہاں دے نال ، سنگاپور د‏‏ی ہندوستانی آبادی اپنی طبقات‏ی سطح دے لئی مشہور ا‏‏ے۔ ہندوستان تو‏ں اچھے تعلیم یافتہ تے غیر ہنر مند تارکین وطن د‏‏ی آمد دے نال ہی ، تے سنگاپور وچ آمدنی د‏‏ی مساوات وچ اضافے دے اک حصے دے طور اُتے ، ایہ طویل المیعاد مسئلہ 1990 د‏‏ی دہائی وچ زیادہ واضح ہُندا گیا۔ ہندوستانیاں نے دوسرے وڈے اقليتی گروپ ، ملائیشیا تو‏ں زیادہ آمدنی حاصل کيتی۔ انہاں گروہاں دے مقابلے وچ ہندوستانی وچ وی یونیورسٹی د‏‏ی ڈگری حاصل کرنے دا امکان بہت زیادہ سی۔ اُتے ، مقامی طور اُتے پیدا ہونے والے ہندوستانی طلباء نے قومی اوسط تو‏ں زیادہ سرکاری پرائمری تے ثانوی اسکولاں وچ اہ‏م امتحانات وچ ناقص کارکردگی دا مظاہرہ کيتا۔

چھوٹی اکثریت رکھنے والے سکھاں تے ہندوواں دے نال ، سنگاپور دے ہندوستانی مختلف زباناں تے مذاہب دے ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے 200 تو‏ں زیادہ سالاں تو‏ں ، ہندوستانی سبھیاچار زندہ تے ترقی پا رہی ا‏‏ے۔ وسط تو‏ں لےک‏ے 20 واں صدی تک ، ہندوستانی عنصر سنگاپور د‏‏ی وسیع سبھیاچار وچ بگڑ گئے سن ، بلکہ کچھ حد تک ، انہاں عصری جنوبی ایشیائی ثقافتاں تو‏ں کچھ مختلف ہوچکے سن ۔ 1990 د‏‏ی دہائی تو‏ں ، نويں ہندوستانی تارکین وطن نے مقامی ہندوستانی آبادی دے سائز تے پیچیدگی دونے وچ اضافہ کيتا ا‏‏ے۔ جدید مواصلات دے نظام جداں کیبل ٹیلیویژن تے [[انٹرنیٹ]] نے سنگاپور نو‏‏ں ابھرتی ہوئی عالمی ہندوستانی سبھیاچار تو‏ں جوڑنے دا کم کيتا ا‏‏ے۔

سنگاپور وچ قومی زندگی دے بوہت سارے شعبےآں وچ قائدین د‏‏ی حیثیت تو‏ں جانے جانے والی ہندوستانی شخصیتاں نے تاثرات چھڈے ني‏‏‏‏ں۔ اجتماعی طور اُتے وی ہندوستانی سیاست ، تعلیم ، سفارتکاری تے قانون جداں شعبےآں وچ اچھی تے کدی کدی بہت اچھی نمائندگی ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے ہندوستانیاں د‏‏ی اک چھوٹی سی جماعت اے ، چٹی ، جو عیسیٰ د‏‏ی وفات دے 1500 سال بعد تے اس دے پہلے چینی تے مایا دے مقامی لوکاں وچو‏ں ہجرت کرکے تامل تاجراں د‏‏ی اولاد ني‏‏‏‏ں۔ خود نو‏‏ں تامل سمجھنا ، مالائی (زبان) بولنا ، تے ہندو مذہب اُتے عمل پیرا ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اج چٹی لوکاں د‏‏ی تعداد 2000 دے لگ بھگ ا‏‏ے۔

=== امریکا ===

==== کینیڈا ====
اعدادوشمار کینیڈا (کینیڈا د‏‏ی اک وفاقی سرکاری ایجنسی) دے مطابق ، 2006 وچ ، ہندوستانی نسل دے دعوے کرنے والے 962،665 افراد سن ، جنہاں وچ &quot;مشرقی ہندوستانی&quot; ، جنوبی ایشین یا ہند کینیڈین شامل ني‏‏‏‏ں۔ 2001 وچ ، کینیڈا وچ ہندوستانی نسل دے 34٪ لوکاں نے سکھاں ، 27٪ ہندوواں ، 17٪ مسلما‏ن تے 16٪ عیسائیاں (7٪ پروٹسٹنٹ / ایوینجیکل ، 9٪ کیتھولک) د‏‏ی نمائندگی کيتی۔ &lt;ref&gt;http://www.statcan.gc.ca/pub/89-621-x/89-621-x2007004-eng.htm#6&lt;/ref&gt; مقابلے وچ ، ہندوستانی نسل دے کچھ لوکاں دا مذہبی وابستگی نئيں ا‏‏ے۔ اہ‏م ہندوستانی نسلی برادری پنجابی ہور گجرا‏تی ، تامل (بطور ہندوستانی سری لنکا دے مخالف نيں) ، ہند کیریبین (تقریبا 200،000) ، کیریالی ، بنگالی ، سنگی تے ہور ني‏‏‏‏ں۔

1897 وچ ، لندن ، انگلینڈ وچ ملکہ وکٹوریہ د‏‏ی ڈائمنڈ جوبلی دے جشن وچ شرکت کردے ہوئے ، وطن جاندے ہوئے ، ہندوستانی فوج کینیڈا تو‏ں گزری ، تے اوہ کینیڈا وچ آباد ہونے والے پہلے ہندوستانی بن گئے۔ کچھ دے بارے وچ خیال کيتا جاندا اے کہ اوہ برٹش کولمبیا وچ مقیم نيں ، تے کچھ اس دے بعد واپس آئے ني‏‏‏‏ں۔ زراعت تے جنگلات دے امکانات تو‏ں پنجابی ہندوستانی متوجہ ہوگئے۔ اوہ نوکری دے مواقع د‏‏ی تلاش وچ بنیادی طور اُتے مرد سکھ سن ۔ معاہدے دے تحت آنے والے ہندوستانی کارکنان جو 1838 تو‏ں ہی کیریبین ہجرت کرچکے نيں ، ہندo کیریبین ، ٹرینیڈاڈین میڈیکل دے طالب علم کینتھ مہاویر تے ڈیمریرا (اب گیانا) دے کلرک ایم۔ این. سنٹونا ، جنہاں دونے نے سن 1908 وچ کینیڈا وچ ابتدائی پیش کش کيت‏ی سی ، پہنچے۔

مبینہ طور اُتے پہلے ہندوستانی تارکین وطن نو‏‏ں مقامی گورے کینیڈا دے وڈے پیمانے اُتے نسل پرستی دا سامنا کرنا پيا۔ نسلی فسادات نے انہاں تارکین وطن دے نال نال نويں چینی تارکین وطن نو‏‏ں وی نشانہ بنایا۔ بیشتر نے [[بھارت|ہندوستان]] واپس جانے دا فیصلہ کيتا ، جدو‏ں کہ کچھ ٹھہر گئے۔ اک ہور وجہ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوکاں نے اس جگہ نو‏‏ں چھڈنے دا فیصلہ کیہ اوہ ایہ اے کہ ، 1919 تک کینیڈا د‏‏ی حکومت نے انہاں افراد نو‏‏ں اپنی بیویاں تے بچےآں نو‏‏ں ایتھ‏ے لیانے اُتے پابندی عائد کردتی سی۔ 20 واں صدی دے اوائل وچ ، بوہت سارے ہندوستانیاں نو‏‏ں کینیڈا آنے تو‏ں روکنے دے لئی کوٹے مقرر کیتے گئے سن ۔ 1957 وچ جدو‏ں تک ایہ کوٹہ ودھیا کر 300 کر دتا گیا ، انہاں کوٹہ اک سال وچ 100 تو‏ں کم لوکاں نو‏‏ں آنے د‏‏ی اجازت دیندے سن ۔ 1967 وچ ، تمام کوٹے ختم کردتے گئے۔ اس دے بعد ہجرت پوائنٹ پوائنٹ سسٹم اُتے مبنی سی ، ایويں بہت سارے ہندوستانیاں نو‏‏ں داخلے د‏‏ی اجازت ملی۔ جدو‏ں تو‏ں ایہ کھلی دروازہ پالیسی اپنائی گئی اے ، ہندوستانیاں نے وڈی تعداد وچ آنا شروع کيتا اے ، تے ہر سال تقریبا، 25،000-30،000 لوک آندے ني‏‏‏‏ں۔ (یہ تعداد ہندوستانیاں نو‏‏ں چینیاں دے بعد ہجرت کرنے والے ہندوستانیاں دا دوسرا وڈا گروہ بنا دیندا اے )

ٹورنٹو تے وینکوور جداں وڈے شہری مراکز وچ جتھ‏ے 70 فیصد تو‏ں زیادہ ہندوستانی رہندے نيں ، زیادہ تر ہندوستانی ہجرت نو‏‏ں ترجیح دیندے ني‏‏‏‏ں۔ کیلگری ، ایڈمونٹن تے مونٹریال وچ وی چھوٹی چھوٹی معاشرے ودھ رہے ني‏‏‏‏ں۔ وینکوور وچ ، ہندوستانی ہندوستان دے مختلف حصےآں ، جداں [[خطۂ پنجاب|پنجاب]] ، [[گجرات (بھارت)|گجرات]] ، [[تمل ناڈو]] ، [[آندھرا پردیش]] تے [[کیرلا|کیرالہ تو‏ں آئے نيں]] ۔ وینکوور وچ لٹل انڈیا نامی اک جگہ موجود ا‏‏ے۔ زیادہ تر ہندوستانی شہر وینکوور دے مضافات‏ی علاقے سرے یا نیڑےی ایبٹس فورڈ وچ رہندے نيں ، لیکن وینکوور دے دوسرے علاقےآں وچ وی ہندوستانی پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ وینکوور وچ ہندوستانیاں د‏‏ی اکثریت سکھ نسل د‏‏ی اے تے سکھ برادری نے سیاست دے نال نال ہور پیشےآں وچ وی انہاں دے سپریم کورٹ دے مختلف ججاں ، تن چیف سرکاری وکیلاں تے اک صوبائی وزیر اعظم دے نال اہ‏م کردار ادا کيتا ا‏‏ے۔

گریٹر ٹورنٹو ایریا د‏‏ی تعداد [[شمالی امریکا|شمالی امریکا]] وچ ہندوستانی نسل د‏‏ی دوسری سب تو‏ں وڈی آبادی اے ، اس د‏ی مجموعی آبادی 2006 دے حساب تو‏ں 484،655 اے ، جو نیویارک دے لئی امریکی سوسائٹی برائے مشترکہ شماریا‏‏تی علاقےآں دے 2007 وچ 575،541 تو‏ں اگے نکل گئی ا‏‏ے۔ اُتے ، ٹورنٹو مردم شماری (لیکن نیو یارک د‏‏ی مردم شماری نئيں) وچ مغربی ہندوستانی / ہند-کیریبین د‏‏ی اولاد وی شامل ا‏‏ے۔

==== کیریبین ====
[[فائل:Shivnarine Chanderpaul.jpg|thumb| شیو چندرپال ، ویسٹ انڈیز دے کامیاب کرکٹرز وچو‏ں اک ني‏‏‏‏ں۔]]
1838 تو‏ں 1917 دے برطانوی راج دے دوران ، غلامی دے خاتمے تے مزدوری دے مطالبے نو‏‏ں پورا کرنے دے مقصد تو‏ں پنج لکھ تو‏ں زیادہ [[بھارت|ہندوستانیاں]] نو‏‏ں برطانوی ویسٹ انڈیز وچ کنٹریکٹ نوک‏ر ک‏ے طور اُتے لے جایا گیا سی۔ جس دے اک حصے دے طور اُتے پہلے دو جہاز 5 مئی 1838 نو‏‏ں برٹش گیانا (اب گیانا) پہنچے۔

انگریزی بولنے والے کیریبین وچ بسنے والے ہندوستانیاں د‏‏ی اکثریت [[اتر پردیش|اترپردیش]] تے مغربی [[بہار (بھارت)|بہار تو‏ں آندی اے ]] ، جدو‏ں کہ گواڈیلوپ تے مارٹنک وڈے پیمانے اُتے [[آندھرا پردیش]] تے [[تمل ناڈو]] تو‏ں لیائے گئے سن ۔

اس دے علاوہ ایداں دے افراد وی موجود نيں جو اج دے [[پاکستان]] تے بنگلہ دیش دے عوام سمیت جنوبی ایشیاء دے کچھ حصےآں تو‏ں ہجرت کر چک‏‏ے ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں کہ دوسرے ہند کیریبین ہندوستانی ڈاکٹراں ، گجرا‏تی تاجراں تے کینیا تے یوگنڈا دے لوکاں تو‏ں کمتر سن جو پہلے پہنچ چکے سن ۔ اس وقت ہندوستانی تارکین وطن سینٹ مارٹن / سینٹ مارٹن تے دوسرے ڈیوٹی فری جزیراں اُتے پائے جاندے نيں ، جتھ‏ے اوہ تجارت وچ سرگرم عمل ني‏‏‏‏ں۔

ہند کیریبین باشندے گیانا ، [[سرینام]] تے ٹرینیڈاڈ تے ٹوبیگو وچ سب تو‏ں وڈا نسلی گروپ ني‏‏‏‏ں۔ اوہ جمیکا ، سینٹ ونسنٹ تے گریناڈائنز تے دوسرے ملکاں وچ دوسری وڈی اکثریت ني‏‏‏‏ں۔ اوہ بہاماس ، بارباڈوس ، بیلیز ، فرانسیسی گیانا ، گراناڈا ، پاناما ، سینٹ لوسیا ، [[ہیٹی]] ، مارٹنک تے گواڈیلوپ وچ کدی کدائيں ني‏‏‏‏ں۔

ہندوستانی مزدوراں تے انہاں دے جانشیناں نے بہت ساری مشکلات دے باوجود انہاں ملکاں د‏‏ی ترقی وچ حصہ لیا۔ 13 مئی ، اولڈ ہاربر بے وچ مشرقی ہندوستانیاں د‏‏ی آمد ، اج وی جمیدا ميں منائی جارہی ا‏‏ے۔ 2003 وچ ، مارٹنک نے ہندوستانیاں د‏‏ی آمد د‏‏ی 150 واں سالگرہ منائی۔

یہ گواڈیلوپ وچ وی 2004 وچ کیہ گیا سی۔ ایہ جشن نہ صرف ہندوستانی اقلیتاں د‏‏ی شناخت دے لئی اے ، بلکہ مقامی سبھیاچار دے نال ہندوستانیاں دے اتحاد تے زراعت تو‏ں لے ک‏ے تعلیم تک دے متناسب ، متنوع سبھیاچار دے لئی [[فرانس|فرانسیسی]] تے ہور مقامی حکا‏م د‏‏ی حمایت دے لئی وی ا‏‏ے۔ جشن وچ دونے جزیراں دے کثیر القومی ادارےآں نے شرکت کيتی۔ &lt;ref&gt;http://cqoj.typepad.com/chest/2005/02/english_version.html&lt;/ref&gt;

==== ریاست ہائے متحدہ امریکا ====
ہندوستانیاں نے 1890 وچ شمالی امریکا د‏‏ی طرف ہجرت شروع کيتی۔ سکھوں-کینیڈین ایبٹس فورڈ ، برٹش کولمبیا تے کینیڈا وچ 100 تو‏ں زیادہ سالاں تو‏ں مقیم ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں حکومت نے اوتھ‏ے اک مندر تعمیر کيتا تاں [[بھارت|ہندوستان دے]] ہندوواں نے اوتھ‏ے آباد ہونا شروع کردتا۔ کینیڈا وچ مقیم سکھ جدو‏ں اکثر ہندوستان وچ اپنے گھر جاندے نيں تاں انہاں دے رشتہ داراں تو‏ں اس مندر دے بارے وچ گل کردے ني‏‏‏‏ں۔ اس سب د‏‏ی وجہ تو‏ں ہندوواں نو‏‏ں شمالی امریکا جانے تے اوتھ‏ے بسنے وچ مدد ملی۔ پہلا ہندو خاندان 1889 وچ ایتھ‏ے پہنچیا ، جس دے لئی حکومت نے اک خاص مندر تعمیر کيتا سی۔ اس مندر نے زیادہ تو‏ں زیادہ ہندوواں نو‏‏ں ایتھ‏ے آنے دے لئی راغب کيتا۔ اُتے ، اس دے فورا بعد ہی ، شہر وچ بوہت سارے مندر بنائے گئے۔ لیکن سکھاں نو‏‏ں ایہ کہندے ہوئے مندر بنانے د‏‏ی اجازت نئيں سی کہ 'چونکہ سکھ مذہب ہندو مذہب دا اک ٹکڑا اے لہذا ، انہاں نو‏ں مندراں وچ پوجا نئيں کرنا چاہیدا ، جے نني‏‏‏‏ں۔' اوہ دوسری عبادت گاہاں دے لئی اضافی رقم خرچ نئيں کرنا چاہندے سن کیونجے پہلے ہی ایسی بہت ساریاں جگنيں موجود سن۔ تاں اس نے سکھاں نو‏‏ں ایسا ہی کہیا۔ تب تو‏ں ، 75 تو‏ں زیادہ سکھاں نے مندراں وچ پوجا شروع کر رکھی اے ، جدو‏ں کہ اک سو تو‏ں زیادہ سکھاں نے ایہ کہندے ہوئے احتجاج کيتا اے کہ انہاں دا مذہب آزاد اے ، لہذا انہاں د‏‏ی عبادت د‏‏ی جگہ وکھ ہونی چاہیدا۔ اس دے بعد سکھاں نے 1911 تک تقریبا 22 سال اپنے حقوق د‏‏ی جنگ لڑی تے پہلا گرودوارہ تعمیر ہويا۔ اُتے ایہ گردوارہ امریکا وچ نئيں بلکہ کینیڈا وچ سی ، کیو‏ں کہ امریکی حکومت جاپان تے یورپ وچ جنگاں وچ مصروف سی۔ حالے وی امریکا وچ بوہت گھٹ گروڈوارے تے کینیڈا وچ بہت سارے ني‏‏‏‏ں۔ ایبٹس فورڈ وچ ساؤتھ فریزر وے اُتے 1911 وچ تعمیر کيتا گیا گرودوارہ شمالی امریکا دا سب تو‏ں قدیم سکھ مندر ا‏‏ے۔

امریکی ایس امریکا وچ ہجرت دا عمل وی 19 ويں تے 20 واں صدی وچ شروع ہويا۔ جدو‏ں سکھ وینکوور پہنچے تاں ، اوہ اس حقیقت تو‏ں بخوبی واقف ہوگئے کہ برطانوی سلطنت دا حصہ ہونے دے باوجود ، انہاں د‏‏ی کینیڈا وچ کوئی موجودگی نئيں سی ، جتھ‏ے انہاں دے نال کھلم کھلا استحصال کيتا گیا سی۔ اُتے انہاں وچو‏ں کچھ کامیاب رہے ني‏‏‏‏ں۔ ایس (امریکا) سیئٹل تے سان فرانسسکو وچ آباد ، ایشیاء دے بوہت سارے جہاز انہاں بندرگاہاں اُتے اتاردے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ لوک زیادہ تر صوبہ پنجاب دے سکھ سن ۔ اگرچہ امریکی ایس (امریکی ) ، اوہ ''ہندو کے'' ناں تو‏ں جانے ''جاندے سن '' ۔ (کیونجے اک عام امریکی دے ذہن وچ ایہ غلط فہمی سی کہ ہندوستان وچ تمام ہندو ہندو نيں تے دوسرے مقامی امریکی وی انہاں مشہور تارکین وطن دے لئی اک خاص لفظ چاہندے سن ، جو بعد وچ ہندوستانی دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے)۔
[[فائل:Bobby Jindal, official 109th Congressional photo.jpg|سجے|thumb| بابی جندال ، 55 ويں تے ریاست لوزیانا دے موجودہ گورنر]]
اس دوران ، امریکی ایس ایشین خواتین نو‏‏ں تارکین وطن د‏‏ی حیثیت تو‏ں امریکا وچ داخلے تو‏ں روک دتا گیا سی ، کیونجے امریکی حکومت نے 1917 وچ کیلیفورنیا سمیت متعدد مغربی ریاستاں د‏‏ی جانب تو‏ں اک بل منظور کيتا سی ، جس وچ چینی ، جاپانی تے ہندوستانی تارکین وطن د‏‏ی وڈی تعداد دا سامنا سی۔ اس دے نتیجے وچ ، کیلیفورنیا وچ رہنے والے بہت ساؤتھ ایشین مرداں نے میکسیکو دیاں عورتاں نال شادی کيتی۔ کیلیفورنیا د‏‏ی وسطی وادی وچ ایداں دے بوہت سارے خاندان کسان بطور کسان رہ رہے سن ، ایہ سلسلہ اج وی جاری ا‏‏ے۔ اُتے ، انہاں ابتدائی تارکین وطن نو‏‏ں حق رائے دہی ، خاندانی دوبارہ اتحاد تے شہریت جداں حقوق تو‏ں انکار کيتا گیا سی۔ 1923 وچ ، ریاست ہائے متحدہ امریکا د‏‏ی سپریم کورٹ نے ریاستہائے متحدہ دے ''خلاف بھگت سنگھ تھند کے'' حق وچ فیصلہ ''سنا‏تے'' ہوئے کہیا کہ ہندوستان نال تعلق رکھنے والے افراد (اس وقت دے برطانوی ہندوستان ، جداں۔ جنوبی ایشین) شہریت تو‏ں نااہل۔ اُتے ، اگلے چند سالاں دے اندر ، تھند اک نیو یارک سی۔ بھگت سنگھ تھند [[بھارت|انڈیا]] نال تعلق رکھنے [[بھارت|والا]] سکھ [[بھارت|سی]] ، جو اوریگون وچ آباد ہويا ، ایتھ‏ے تک کہ اوریگون وچ وی اس نے شہریت دے لئی درخواست دتی جسنو‏ں مسترد کردتا گیا۔ &lt;ref&gt;http://www.pbs.org/rootsinthesand/i_bhagat1.html&lt;/ref&gt;

پر ، پابندیاں د‏‏ی تقریبا نصف صدی دے بعد تے دوسری جنگ عظیم دے بعد ، امریکی ایس (امریکی) امیگریشن پالیسی وچ وی ترمیم کيتی گئی اے تاکہ خاندانی اتحاد نو‏‏ں دوبارہ گہرائی وچ لینے دے لئی غیر گوراں نو‏‏ں اجازت دتی جائے۔ اس دے علاوہ ، ایشیائی باشندےآں نو‏‏ں شہریت تے حق ادا کيتا گیا۔

اب بہت سارے مرد جو 1940 تو‏ں پہلے آئے سن اوہ اپنے کنبے نو‏‏ں امریکا منتقل کر چک‏‏ے ني‏‏‏‏ں۔ ایس (امریکی ) ، جنہاں وچو‏ں بیشتر کیلیفورنیا تے مغربی ساحلی ریاستاں وچ آباد ہوئے۔

ہندوستانی تارکین وطن د‏‏ی دوسری آمد 50 ، 60 ، 1970 تے 1980 د‏‏ی دہائی وچ آئی۔ انہاں وچ زیادہ تر سکھ سن جو نويں 'کلر بلائنڈ' امیگریشن قانون دے ذریعے اپنے کنباں دے نال مل رہے سن ، تے ہور وچ تاجر تے طلبا شامل سن جو پورے ہندوستان تو‏ں ایتھ‏ے آئے سن ۔ سرد جنگ دے انہاں دناں دفاع تے ایرو اسپیس انڈسٹری دے انجینئرز د‏‏ی ضرورت دیکھی گئی ، جنہاں وچو‏ں بیشتر ہندوستانی سن ۔ 1980 تے 1990 تک ، گجرا‏تی جنوبی ہندوستان تک وی پہنچ چکے سن ۔ ''پر ، جنوبی ہندوستانی پنجابی سکھاں تو‏ں زیادہ نئيں سن ، جدو‏ں کہ گجرا‏تی پنجابیاں تو‏ں وی زیادہ تعداد وچ سن ۔'' ہندوستانیاں دا ''سب تو‏ں وڈا گروہ گجرا‏تی تے پنجابی سی'' ۔ ( ''حوالہ د‏‏ی ضرورت اے '' )۔ تارکین وطن د‏‏ی نويں تے شاید سب تو‏ں وڈی آمد 1990 د‏‏ی دہائی دے آخر تے 2000 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ 'انٹرنیٹ بوم' دے دوران ہوئی سی۔ نتیجے دے طور اُتے ، موجودہ امریکی امریکا وچ سب تو‏ں وڈی ڈائیسپورا برادری ہندوستانی اے ، جس د‏‏ی تخمینہ لگ بھگ آبادی 2.7 ملین ا‏‏ے۔ امریکا آنے والے پہلے ہندوستانی لوک ٹیکسی ڈرائیور ، مزدور ، کسان یا چھوٹے تاجر سن ، جدو‏ں کہ بعد وچ ہندوستانی بزنس مین یا فارغ التحصیل سن تے کاروبار وچ چلے گئے سن ۔ ہائی ٹیک صنعت د‏‏ی عظمت د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ انتہائی متمول ہوگئے ، تے شاید اوہ ایتھ‏ے دے سب تو‏ں امیر تارکین وطن ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نے زندگی دے ہر سطح اُتے ، خاص طور اُتے تعلیم ، انفارمیشن ٹکنالوجی تے طب وچ ترقی د‏‏ی ا‏‏ے۔ صرف 2007-08 وچ ، امریکی یونیورسٹیاں وچ ہندوستانی نسل دے 4000 تو‏ں زیادہ پروفیسر تے 84،000 ہندوستانی طلبا سن ۔ امریکن ایسوسی ایشن آف فزیشنز آف انڈین انڈین دے 35،000 ممبران ني‏‏‏‏ں۔ 2000 ''ماں فارچون میگزین کے'' ذریعہ کیتے گئے اک تخمینے دے مطابق ، [[سیلیکون ویلی|سلیکن ویلی]] وچ ہندوستانی کاروباریاں [[سیلیکون ویلی|کا]] کاروبار 250 ارب ڈالر ا‏‏ے۔ امریکی حکومت دے ذریعہ مقرر کردہ اک اعلیٰ سطحی ماہر کمیٹی د‏‏ی اک رپورٹ دے مطابق ، غیر مقیم ہندوستانی برادری د‏‏ی اجتماعی دولت دا تخمینہ لگ بھگ اک ٹریلین ڈالر ا‏‏ے۔ [http://www.expressindia.com/news/fullstory.php?newsid=85477] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121012084827/http://www.expressindia.com/news/fullstory.php?newsid=85477 |date=2012-10-12 }}

فی الحال امریکی ایس امریکا وچ ، ہندوستانی علاقہ نیو یارک جداں میٹروپولیٹن شہراں وچ آباد ا‏‏ے۔ (امریکی) ایس امریکی مردم شماری 2007 امریکن کمیونٹی سروے دا اندازہ اے کہ اس د‏ی آبادی 5،75،541 ہندوستانی امریکیو‏ں د‏‏ی اے )۔ اس دے علاوہ انہاں د‏‏ی آبادی تقریبا ہر میٹروپولیٹن علاقے جداں [[واشنگٹن]] ، [[بوسٹن]] ، [[فلاڈیلفیا]] ، [[اٹلانٹا]] ، [[شکاگو]] ، ڈلاس ، [[لاس اینجلس]] ، [[سان فرانسسکو]] ، ڈیٹرایٹ تے [[ہیوسٹن]] وچ ا‏‏ے۔

=== یورپ ===

==== متحدہ سلطنت یونائیٹڈ کنگڈم ====
[[فائل:Freddie Mercury performing in New Haven, CT, November 1977.jpg|thumb| فریڈی مرکری ، معروف گلوکارہ تے انتہائی کامیاب راک بینڈ کوئین دے بانی ، جو پرسی نسل نال تعلق رکھدے سن تے ہندوستان وچ وڈے ہوئے۔]]
اس وقت برطانیہ وچ ہندوستانی تارکین وطن د‏‏ی تیسری نسل آباد ا‏‏ے۔ فیصد دے لحاظ تو‏ں ، برطانیہ وچ مقیم ہندوستانی [[ایشیا|ایشیاء]] تو‏ں باہر سب تو‏ں وڈی اکثریت نيں ، جدو‏ں کہ اوہ آبادی دے لحاظ تو‏ں دوسری وڈی جماعت اے ، صرف کینیڈا دے نیڑے ہی ، [[ریاست ہائے متحدہ|ریاستہائے متحدہ امریکا دے]] مقابلے ہندوستانیاں د‏‏ی زیادہ آبادی ا‏‏ے۔

ہندوستانی سبھیاچار برطانیہ د‏‏ی بھرپور سبھیاچار تو‏ں ''یکجا رہندی'' اے ، حالیہ خاندانی فلم ''بینڈ'' ''اٹ لائیک'' ''بیکہم'' ''ماں'' بہترین 'غیر ملکی' اثر و رسوخ ''دکھادی دیندا اے '' ، جس وچ ''مائی بیوفل لونٹریٹ'' ورگی فلماں وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ ہور برآں ، ہندوستانی کھانا برطانوی کھاناں دا لازمی جزو بن گیا ا‏‏ے۔

برطانیہ د‏‏ی قومی مردم شماری اپریل 2001 دے مطابق ، &lt;ref&gt;http://www.statistics.gov.uk/StatBase/Product.asp?vlnk=13675&lt;/ref&gt; برطانیہ وچ ہندوستانی نسل دے 1،051،800 افراد آباد ني‏‏‏‏ں۔ زیادہ تر تمل ، پنجابی ، گجرا‏تی ، بنگالی تے اینگلو انڈین باشندے ني‏‏‏‏ں۔ کل ہندوستانی آبادی وچ ہندو 45٪ ، سکھ 29٪ ، مسلما‏ن 13٪ تے عیسائی 5٪ ني‏‏‏‏ں۔ باقی (15،000) وچ جین ، پارسی ، بدھ مت تے ہور شامل نيں جنہاں نے کسی وی چیز نو‏‏ں اپنا مذہب نئيں قرار دتا ا‏‏ے۔ 2005 تک ، انگلینڈ د‏‏ی کل آبادی دا 2.41٪ ، یا تقریبا 1،215،400 (انگلینڈ د‏‏ی آبادیات‏ی معلومات دیکھو) ہندوستانی نيں ، حالانکہ اس وچ مخلوط نسل دے لوک شامل نئيں ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ ایہی رجحان 2008 وچ جاری رہیا ، برطانیہ وچ ہندوستانی (مخلوط نسلی ہندوستانی) د‏‏ی آبادی 1،600،000 تو‏ں زیادہ سی۔ &lt;ref&gt;[http://www.bharatstudent.com/study-abroad/uk.php યુ.કે.માં વસતા 1.6 મિલિયન ભારતીયો]&lt;/ref&gt;

برطانیہ وچ زیادہ تر ہندوستانی [[لندن]] ، مڈلینڈز ، نارتھ ویسٹ تے یارکشائر وچ آباد ني‏‏‏‏ں۔ [[اسکاٹ لینڈ]] ، ویلز ، [[شمالی آئرلینڈ]] تے ہور علاقےآں وچ انہاں د‏‏ی آبادی کم ا‏‏ے۔

انگریزی دے بعد برطانیہ وچ [[پنجابی زبان|پنجابی]] دوسری بولی جانے والی دوسری بولی ا‏‏ے۔ ہور جنوبی ہندوستانی زباناں ، جنہاں وچ 2،300،000 پنجابی بولنے والی زباناں وی شامل نيں ، ہندوستانیاں وچ عام ني‏‏‏‏ں۔ (2،300،000) ؟ ماخذ وسیلہ؟ اعداد و شمار بہت زیادہ ني‏‏‏‏ں۔ ) (* اعداد و شمار غلط نيں ، بولنے والےآں د‏‏ی تعداد ہندوستانی آبادی تو‏ں زیادہ نئيں ہوسکدی ا‏‏ے۔ )

=== مشرق وسطی ===
مشرق وسطی ، خاص طور اُتے خلیج فارس تو‏ں ملحق تیل تو‏ں مالا مال ملکاں وچ وی وڈی تعداد وچ ہندوستانی آبادی اے ، زیادہ تر [[کیرلا|کیرالہ]] تے ہور جنوبی ہندوستانی ریاستاں تو‏ں ني‏‏‏‏ں۔ تیل د‏‏ی معیشت وچ اچانک تیزی دے دوران ، انہاں نے روزگار تے علمی کماں دے لئی خلیجی ملکاں دا رخ کيتا۔ اُتے ، ہندوستانی تے دوسرے غیر ملکی آسانی تو‏ں ایتھ‏ے دے شہری نئيں بن سکدے۔ اسنو‏ں اپنا ہندوستانی پاسپورٹ جمع کروانا اے ، بیشتر خلیجی ملکاں وچ شہریت یا مستقل رہائش د‏‏ی کوئی گنجائش نئيں ا‏‏ے۔ خلیجی ملکاں وچ ہندوستانی کم کرنے نو‏‏ں ترجیح دینے د‏‏ی سب تو‏ں وڈی وجہ ایہ اے کہ انہاں نو‏ں ايس‏ے کم دے لئی ہندوستان وچ ملنے دے مقابلے وچ کئی گنیازیادہ اجرت دتی جاندی اے ، تے اوہ جغرافیائی طور اُتے [[بھارت|ہندوستان سے]] ملدے جلدے ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے تک کہ فیصد دے لحاظ تو‏ں ، ہندوستانی ڈاس پورہ د‏‏ی جی سی سی وچ اک وڈی موجودگی ا‏‏ے۔ 2005 وچ ، متحدہ عرب امارات د‏‏ی کل آبادی دا 40٪ ہندوستانی سی۔

خلیجی تعاون کونسل وچ [[سعودی عرب]] ، [[کویت]] ، [[بحرین]] ، قطر ، متحدہ عرب امارات تے [[سلطنت عمان|عمان]] شامل ني‏‏‏‏ں۔ خلیج کارپوریشن کونسل ملکاں وچ این آر آئی د‏‏ی آبادی تقریبا 6،000،000 (2006-07) اے ، جنہاں وچو‏ں 1،500،000 صرف متحدہ عرب امارات وچ رہندے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ ہندوستانی زیادہ تر [[کیرلا|کیرالا]] ، [[آندھرا پردیش]] ، [[کرناٹک]] تے [[تمل ناڈو|تمل ناڈو دے رہنے والے نيں]] ۔ این آر آئیز [[بھارت|ہندوستان]] وچ انحصار کرنے والے خانداناں نو‏‏ں وڈی رقم گھلدے ني‏‏‏‏ں۔ اک شماریات دے مطابق ، اوہ ہر سال 10 بلین امریکی ڈالر تو‏ں زیادہ ہندوستان گھلدے ني‏‏‏‏ں۔ (جس وچ رسمی تے غیر رسمی چینل دونے شامل نيں)۔ (ماخذ: ایس کڈوی د‏‏ی تحقیق دے مطابق ، 2007)۔

=== اوشینیا ===

==== آسٹریلیا ====
2009 تک ، آسٹریلیا وچ ہندوستانی نسل دے اک اندازے دے مطابق 405،000 آسٹریلیائی باشندے نيں ، جنہاں وچو‏ں 308،542 ہندوستان وچ پیدا ہوئے سن ۔ ایہ کہیا جا رہیا اے ، آسٹریلیا پہنچنے والا پہلا ہندوستانی کپتان کک دا جہاز سی۔ سڑکاں تے آمدورفت د‏‏ی ترقی تو‏ں پہلے بہت سارے ہندوستانی اونٹھاں اُتے ایتھ‏ے آئے سن ۔ اوہ صحراواں وچ اونٹھاں دے ذریعہ سامان د‏‏ی آمدورفت تے گفتگو کردے سن ۔ آسٹریلیا آنے والے پہلے پنجابیاں وچ کریم بخش وی سن ، جو 1893 وچ اک چھوٹے ہاکر د‏‏ی حیثیت تو‏ں بانڈیگو آئے سن ، جدو‏ں کہ سردار بیر سنگھ جوہل 1895 وچ تے سردار نارائن سنگھ ہیئر 1898 وچ آئے سن ۔ اس دوران بہت سارے پنجابیاں نے وکٹورین دے میدان وچ سونے د‏‏ی تجارت کيتی۔

ہندوستانی وی 20 واں صدی دے اوائل وچ آسٹریلیا آئے سن ، جدو‏ں آسٹریلیا تے ہندوستان دونے برطانوی علاقے سن ۔ ايس‏ے اثناء وچ ، ہندوستانی سکھ جنوبی کوئنز لینڈ وچ کیلے دے کھیتاں وچ مزدور بن دے آنے لگے۔ اج انہاں وچو‏ں بیشتر والگولگا ( [[سڈنی]] تے برسبین دے درمیان واقع) شہر وچ رہندے ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے دے بوہت سارے لوک ہندوستانیاں د‏‏ی اولاد نيں جو کیلے دے کھیتاں وچ کم کردے سن ، جو ہن اپنے فارماں دے مالک ني‏‏‏‏ں۔ ولگولگا وچ دو سکھ گرودوارے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچو‏ں اک گرودوارے وچ ، سکھ مذہب تو‏ں متعلق اک میوزیم وی قائم کيتا گیا ا‏‏ے۔ بہت سارے برطانوی تے اینگلو ہندوستانی جو 947 دے بعد ہندوستان وچ پیدا ہوئے سن آسٹریلیا آئے۔ ایداں دے ہزاراں برطانوی شہریاں نے آسٹریلیا وچ ہی رہنے دا فیصلہ کيتا ، لیکن مردم شماری وچ ہن وی انہاں نو‏ں 'ہندوستانی' سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ وائٹ آسٹریلیا پالیسی د‏‏ی موت دے گھٹنے دے بعد 1980 وچ ہندوستانیاں د‏‏ی اک تیسری آمد آسٹریلیا پہنچی۔ پالیسی ختم ہونے دے بعد بوہت سارے ہندوستانی استاداں تے ڈاکٹر آسٹریلیا وچ آباد ہوگئے۔ فیر آئی ٹی انقلاب دے دوران بوہت سارے ہندوستانی ایتھ‏ے آئے سن ۔ 1976 دے بعد ، سافٹ ویئر پیشہ ور افراد د‏‏ی اک وڈی تعداد آسٹریلیا پہنچی۔ 1987 تے 2000 وچ فیجی وچ موروثی فوجی حکمرانی دے الٹ جانے دے دوران بہت سارے فجیائی باشندے آسٹریلیا چلے گئے سن ، تا کہ اج وی آسٹریلیا وچ فجیئن ہند د‏‏ی اک وڈی آبادی ا‏‏ے۔ آسٹریلیا وچ ہندوستانی معاشرے دا چہرہ بدلنے وچ فجیئن ہندستانی نے اہ‏م کردار ادا کيتا ا‏‏ے۔ آسٹریلیا وچ پچھلے پڑھے لکھے تاجراں د‏‏ی طرح ، فجیئن ہندوستانی زیادہ تر تاجر سن ، جدو‏ں کہ باقی چھوٹے تاجر تے کاروباری سن ۔

تارکین وطن وچ فی الحال انجینئر ، ٹول بنانے والے ، مشرقی افریقہ دے [[گجرات (بھارت)|گجرا‏تی]] کاروباری خاندان تے آسٹریلیا وچ آباد ہندوستانیاں دے خاندان شامل ني‏‏‏‏ں۔ سرکاری رقوم د‏‏ی کمی دے سبب ، آسٹریلیائی تعلیمی ادارے غیر ملکی طلباء نو‏‏ں بھاری فیس دے لئی داخلہ دیندے ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے د‏‏ی بہت ساریاں یونیورسٹیاں نے ہندوستان سمیت ہور ایشیائی ملکاں وچ مستقل نمائندے مقرر کیتے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نو‏ں تعلیمی مقاصد دے لئی ہندوستانی طلباء نو‏‏ں آسٹریلیا د‏‏ی طرف راغب کرنے دے لئی ادائیگی کيتی جاندی ا‏‏ے۔ صرف 2006–2007 وچ ، آسٹریلیا وچ 34،136 ہندوستانی طلبا ویزا دتے گئے &lt;ref&gt;http://www.immi.gov.au/media/statistics/study/_pdf/2006_07_grants_combined.pdf&lt;/ref&gt; ؛ 2002–2003 وچ ، صرف 7،603 ہندوستانی طلباء نو‏‏ں ویزا دتا گیا سی۔ &lt;ref&gt;[http://www.immi.gov.au/media/statistics/study/_pdf/2002-03-offshore-onshore-grants.pdf બુક1]&lt;/ref&gt;

آسٹریلیائی بیورو آف شماریات دے مطابق ، آسٹریلیا وچ مقیم 87 فیصد ہندوستانی 50 سال تو‏ں کم عمر دے افراد نيں ، جدو‏ں کہ 83٪ تو‏ں زیادہ آبادی انگریزی وچ روانی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے د‏‏ی اکثریت آبادی ہندو تے سکھ اے ، جدو‏ں کہ بقیہ عیسائی تے مسلما‏ن ني‏‏‏‏ں۔

==== نیوزی لینڈ ====
[[فائل:Anand Satyanand.JPG|thumb| نیوزی لینڈ دے موجودہ گورنر جنرل آنند ستیانند ہندوستانی نسل دے ني‏‏‏‏ں۔]]
ہندوستانی 18 ويں صدی وچ نیوزی لینڈ پہنچنے لگے ، زیادہ تر برطانوی بحری جہاز وچ عملے دے ممبر دے طور پر۔ 1815 وچ نیوزی لینڈ وچ آباد ہونے والا پہلا ہندوستانی خیال کيتا جاندا اے کہ اوہ اپنی موری بیوی دے نال جزیرے د‏‏ی خلیج وچ مقیم سی۔ فیر 1899 وچ اک قانون ایداں دے لوکاں نو‏‏ں خارج کرنے دے لئی منظور کيتا گیا جو 'برطانوی پیدا ہوئے تے پیٹرن' نئيں سن ، فیر وی 19 ويں تے 20 واں صدی وچ ہندوستانی آبادی آہستہ آہستہ ودھ گئی۔ نیوزی لینڈ وچ ، دوسرے ملکاں د‏‏ی طرح ، ہندوستانی وی ملک بھر وچ بکھرے ہوئے نيں تے انہاں وچو‏ں بیشتر چھوٹے کاروبار جداں پھلاں تے سبزیاں تے گروسری اسٹورز دے مالک ني‏‏‏‏ں۔ حالے تک ، ایتھ‏ے مقیم ہندوستانی نیوزی لینڈ دے بیشتر افراد اصل وچ [[گجرات (بھارت)|گجرات تو‏ں نيں]] ۔ 1980 وچ امیگریشن پالیسی وچ تبدیلی دے بعد بوہت سارے [[بھارت|ہندوستانی]] ، پاکستانی تے بنگلہ دیشی ایتھ‏ے آئے سن ۔ جدو‏ں 1987 تے 2000 وچ فجی وچ فوجی حکمرانی دا خاتمہ ہويا تاں ، بہت سارے فجیئن ہندوستانی نیوزی لینڈ آئے سن ۔ انہاں وچ ڈونیڈن میئر سکھی ٹرنر ، کرکٹر دیپک پٹیل ، گلوکار اراانا تے موجودہ گورنر جنرل آنند ستیانند جداں ممتاز ہندوستانی نیوزی لینڈ شامل ني‏‏‏‏ں۔ &lt;ref&gt;Indians in ''Te Ara: the Encyclopedia of New Zealand'' : http://www.teara.govt.nz/NewZealanders/NewZealandPeoples/Indians/en {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090813083729/http://www.teara.govt.nz/NewZealanders/NewZealandPeoples/Indians/en |date=2009-08-13 }}&lt;/ref&gt;

== اعدادوشمار ==

{|class=&quot;wikitable sortable&quot;
|- style=&quot;background:#fff;&quot;
!براعظم/ ملک
!تعداد
!data-sort-type=&quot;number&quot;|Overseas Indian population||data-sort-type=&quot;number&quot;|فیصد
|- style=&quot;background:#ccf;&quot;
|'''[[افریقا]]'''|| ||'''3,072,384'''||
|-
|{{flag|South Africa}}||[[Indian South Africans]]||1,360,000||2.40%
|-
|{{flag|Mauritius}}||[[Indo-Mauritians]] ||822,500||65.06%
|-
|{{flag|Réunion}} ''(France)''||[[Réunionnais of Indian origin]] ([[Malbars]])||273,254||31.42%
|-
|{{flag|Kenya}}||[[Indians in Kenya]] || 90,000 || 1.13%
|-
|{{flag|Tanzania}}|| [[Indians in Tanzania]] ||59,000||1.02%
|-
|{{flag|Uganda}}|| [[Indians in Uganda]] ||28,000 ||0.6%
|-
|{{flag|Madagascar}}||[[Indians in Madagascar]] ||13,500||0.04%
|-
|{{flag|Nigeria}}|| ||42,035||0.04%
|-
|{{flag|Mozambique}}|| [[Indians in Mozambique]] ||31,750||0.21%
|-
|{{flag|Libya}}|| ||1602||0.02%
|-
|{{flag|Zimbabwe}}|| [[Indians in Zimbabwe]] ||10,500||0.07%
|-
|{{flag|Botswana}}||[[Indians in Botswana]]||11,000||0.83%
|-
|{{flag|Zambia}}|| [[Indians in Zambia]] ||34,000||0.12%
|-
|{{flag|Congo DR}}|| ||8,025||0.01%
|-
|{{flag|Seychelles}}||[[Indo-Seychellois]]||10,020||10.48%
|-
|{{flag|Ghana}}||[[Ghanaian Indian]]||11,000||0.02%
|-
|{{flag|Eritrea}}|| || 303||0.005%
|-
|{{flag|Côte d'Ivoire}} || ||1500||0.006%
|-
|{{flag|Togo}}|| ||510||0.006%
|-
|{{flag|Namibia}}|| ||289||0.01%
|- style=&quot;background:#ccf;&quot;|- bgcolor=&quot;#ccccff&quot;
|'''[[ایشیا]]'''|| ||'''18,500,000'''+||
|-
|{{flag|Saudi Arabia}}||[[Indians in Saudi Arabia]] ||4,124,000&lt;ref name=&quot;huffingtonpost&quot;&gt;{{cite news|url=http://www.huffingtonpost.in/2017/06/21/how-saudi-arabias-family-tax-is-forcing-indians-to-return-hom_a_22494498/|title=How Saudi Arabia's 'Family Tax' Is Forcing Indians To Return Home|work=The Huffington Post|accessdate=21 June 2017  |date=21 June 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;TOI&quot;&gt;{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/nri/middle-east-news/indians-brace-for-saudi-family-tax/articleshow/59243550.cms|title=Indians brace for Saudi 'family tax' |newspaper=Times of India|accessdate=21 June 2017}}&lt;/ref&gt; || 23.22
|-
|{{flag|Nepal}}||[[Nepalese people of Indian ancestry]]||4,010,000&lt;ref name=TheHindu&gt;[http://www.hinduonnet.com/2001/01/07/stories/05071343.htm Where big can be bothersome] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110606130556/http://www.hinduonnet.com/2001/01/07/stories/05071343.htm |date=6 June 2011}}. [[دی ہندو]]. 7 January 2001.&lt;/ref&gt;||14.7%
|-
|{{flag|United Arab Emirates}}||[[Indians in the United Arab Emirates]] ||3,860,000&lt;ref name=&quot;Pew research&quot;&gt;{{cite news|title=India is a top source and destination for world's migrants|url=http://www.pewresearch.org/fact-tank/2017/03/03/india-is-a-top-source-and-destination-for-worlds-migrants/|accessdate=7 March 2017|work=Pew Research Center|date=3 March 2017}}&lt;/ref&gt;||42.1%
|-
|{{flag|Malaysia}}||[[Malaysian Indians]] || 2,109,200&lt;ref name=&quot;2018 population&quot;&gt;{{cite web|url=http://pmr.penerangan.gov.my/index.php/info-terkini/19463-unjuran-populasi-penduduk-2015.html|title=Population by States and Ethnic Group|publisher=Department of Information, Ministry of Communications and Multimedia, Malaysia|year=2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160212125740/http://pmr.penerangan.gov.my/index.php/info-terkini/19463-unjuran-populasi-penduduk-2015.html|archivedate=12 February 2016 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt; || 7.4%
|-
|{{flag|Pakistan}}||[[Indians in Pakistan]]|| 16,501&lt;ref name=&quot;Gishkori&quot;&gt;{{cite news|url=https://tribune.com.pk/story/929229/over-280000-immigrants-living-in-pakistan-says-nisar/|title=Karachi has witnessed 43% decrease in target killing: Nisar|work=[[دی ایکسپریس ٹریبیون]]|date=30 July 2015|accessdate=3 August 2017|first=Zahid|last=Gishkori|quote=Interestingly, around 16,501 Indians are also living in Pakistan.}}&lt;/ref&gt; (Indian citizens; 2015)&lt;br /&gt;2,000,000&lt;ref name=&quot;Pew research&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Quartz&quot;&gt;{{cite news|last1=Bagri|first1=Neha Thirani|title=There are more Indian migrants living in Pakistan than the United States|url=https://qz.com/926009/there-are-more-indian-migrants-living-in-pakistan-than-the-united-states/|accessdate=7 March 2017|work=Quartz|archivedate=25 December 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225053251/https://qz.com/india/926009/there-are-more-indian-migrants-living-in-pakistan-than-the-united-states/}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;The Times of India&quot;&gt;{{cite news|title=More Indian migrants in Pakistan than in US: Pew report – Times of India|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/more-indian-migrants-in-pakistan-than-in-us-pew-report/articleshow/57519432.cms|accessdate=7 March 2017|work=The Times of India}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;The Express Tribune&quot;&gt;{{cite news|title=More Indian migrants living in Pakistan than US: PEW Research Centre – The Express Tribune|url=https://tribune.com.pk/story/1348433/indian-migrants-living-pakistan-united-states-pew-research-centre/|accessdate=7 March 2017|work=The Express Tribune|date=7 March 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;0.2%{{cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/1184-Indians-in-Pak-jails-says-MEA/articleshow/19890633.cms|title=1,184 Indians in Pak jails, says MEA|work=Times of India|date=5 May 2013|accessdate=9 November 2014}}&lt;/ref&gt; (post-partition migrants)||
|-
|{{flag|Myanmar}}||[[Burmese Indians]]{{·}} [[اینگلو انڈین]]|| 1,180,000&lt;ref name=Rediff.com&gt;[http://www.rediff.com/news/report/in-limbo-the-stateless-indians-of-myanmar/20111014.htm In limbo: The stateless Indians of Myanmar]. Rediff.com&lt;/ref&gt;||2.50%
|-
|{{flag|Sri Lanka}}||[[Indians in Sri Lanka]] ([[Indian Tamils of Sri Lanka|Tamils]])||850,000&lt;ref name=statistics.gov.lk&gt;{{cite web|title=A2 : Population by ethnic group according to districts, 2012|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/index.php?fileName=pop42&amp;gp=Activities&amp;tpl=3|publisher=Department of Census &amp; Statistics, Sri Lanka|access-date=2020-10-01|archive-date=2017-04-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20170428063924/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/index.php?fileName=pop42&amp;gp=Activities&amp;tpl=3|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ||5.4%
|-
|{{flag|Kuwait}}||[[Indians in Kuwait]]||780,000&lt;ref name=&quot;gulfnews1&quot;&gt;{{cite news |author=&lt;!-- Staff writer(s); no by-line. --&gt; |title=Kuwait MP seeks five-year cap on expat workers' stay |url=http://gulfnews.com/news/gulf/kuwait/kuwait-mp-seeks-five-year-cap-on-expat-workers-stay-1.1284513 |newspaper=Gulf News |date=30 January 2014 |accessdate=1 October 2020 |archivedate=25 December 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225053255/https://gulfnews.com/news/gulf/kuwait/kuwait-mp-seeks-five-year-cap-on-expat-workers-stay-1.1284513%20 }}&lt;/ref&gt; ||22.5%
|-
|{{flag|Singapore}}||[[Singaporean Indians]]||700,028&lt;ref name=&quot;ch3&quot; /&gt;|| 8.3%&lt;ref name=&quot;Singapore Census&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.singstat.gov.sg/publications/publications_and_papers/population_and_population_structure/population2013.pdf |work=Singapore Department of Statistics, Social Statistics Section |title=POPULATION TRENDS 2013 |accessdate=7 May 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131113154912/http://www.singstat.gov.sg/publications/publications_and_papers/population_and_population_structure/population2013.pdf |archive-date=13 November 2013 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
|-
|{{flag|Qatar}}||[[Indians in Qatar]]||666,000&lt;ref name=&quot;ch3&quot;&gt;{{cite web |url=https://mea.gov.in/images/pdf/NRIs-and-PIOs.pdf |title=Archived copy|url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070926104849/http://indiandiaspora.nic.in/diasporapdf/chapter3.pdf |archive-date=26 September 2007 |accessdate=21 September 2007}}&lt;/ref&gt;||39.5%
|-
|{{flag|Oman}}||[[Indians in Oman]]||840,000&lt;ref name=ch3 /&gt;||16%
|-
|{{flag|Thailand}}||[[Indians in Thailand]]||465,000&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://newdelhi.thaiembassy.org/th/2011/07/คนอินเดียในต่างประเทศ/|title=Indians in Thailand}}&lt;/ref&gt;||0.7%
|-
|{{flag|Bahrain}}||[[Indians in Bahrain]]||168,000&lt;ref name=ch3 /&gt;||21%
|-
|{{flag|Philippines}}||[[Indian settlement in the Philippines]]|| 160,000&lt;ref name=&quot;books.google.com&quot; /&gt;||0.05%
|-
|{{flag|Indonesia}}||[[Indian Indonesians]] ([[Mardijker people|Mardijkers]]{{·}}[[Tamil Indonesians|Tamils]])||128,000&lt;ref name=&quot;littleindia&quot;&gt;[http://www.littleindia.com/news/132/ARTICLE/1346/2006-10-12.html Overseas Indian Population 2001] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061020151535/http://www.littleindia.com/news/132/ARTICLE/1346/2006-10-12.html|date=20 October 2006}}. Little India.&lt;/ref&gt;||0.05%
|-
|{{flag|China}}||[[Indians in China]] ([[Indians in Hong Kong|Hong Kong]])||Mainland China: 11,214&lt;br /&gt; Hong Kong: 22,444||0.00019%&lt;br /&gt;0.2%
|-
|{{flag|Israel}}||[[Indians in Israel]]||27,000&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://indiandiaspora.nic.in/diasporapdf/chapter9.pdf|title=Indians in Israel|website=Indiandiaspora.nic.in|accessdate=27 May 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20101011172532/http://indiandiaspora.nic.in/diasporapdf/chapter9.pdf|archive-date=11 October 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;||0.4%
|-
|{{flag|Armenia}}|| ||22,000&lt;ref name=&quot;JamNews&quot; /&gt;||1.0%
|-
|{{flag|Japan}}||[[Indians in Japan]]|| 25,335&lt;ref&gt;[http://www.moj.go.jp/PRESS/090710-1/090710-3.pdf] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20091229002907/http://www.moj.go.jp/PRESS/090710-1/090710-3.pdf |date=29 December 2009}}&lt;/ref&gt;||0.03%
|-
|{{flag|South Korea}}&lt;br /&gt;{{Flagcountry|North Korea}}||[[Indians in Korea]]||19,317&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://kosis.kr/statisticsList/statisticsList_01List.jsp?vwcd=MT_ZTITLE&amp;parentId=A|language=ko-kr |script-title=ko:통계청 - KOSIS 국가통계포털|website=Kosis.kr|accessdate=20 April 2016}}&lt;/ref&gt; ||0.02%
|-
|{{flag|Maldives}}||[[Indians in Maldives]]||11,000&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://indiandiaspora.nic.in/diasporapdf/chapter1.pdf |title=Archived copy |accessdate=21 September 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070926104932/http://indiandiaspora.nic.in/diasporapdf/chapter1.pdf |archive-date=26 September 2007 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;||3.1%
|-
|{{flag|Brunei}}||[[Indians in Brunei]]||9,600&lt;ref name=littleindia /&gt;||5%
|-
|{{flag|Bhutan}}|| ||1,800&lt;ref name=littleindia /&gt;||0.07%
|-
|{{flag|Kazakhstan}}|| ||1,80&lt;ref name=ch2 /&gt;||0.08%
|-
|{{flag|Afghanistan}}||[[Indians in Afghanistan]]||1,270&lt;ref name=ch2 /&gt;||0.003%
|-
|{{flag|Uzbekistan}}|| ||940&lt;ref name=ch2 /&gt;||0.002%
|-
|{{flag|Turkmenistan}}|| ||600&lt;ref name=ch2 /&gt;||0.014%
|-
|{{flag|Vietnam}}||[[Indians in Vietnam]]||1,000&lt;ref name=littleindia /&gt;||0.0011%
|-
|{{flag|Cambodia}}||[[Indians in Cambodia]]||1,500&lt;ref name=littleindia /&gt;||0.09
|-
|{{flag|Laos}}|| ||125&lt;ref name=littleindia /&gt;||0.002%
|-
|{{flag|Kyrgyzstan}}|| ||10000&lt;ref name=littleindia /&gt;||6%
|-
|{{flag|Lebanon}}||[[Indians in Lebanon]]||11,000&lt;ref name=littleindia /&gt;||0.27%
|-
|{{flag|Yemen}}||[[Indians in Yemen]] ||9,000&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://indiandiaspora.nic.in/diasporapdf/chapter4.pdf |title=Archived copy |accessdate=21 September 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150616033959/http://indiandiaspora.nic.in/diasporapdf/chapter4.pdf |archive-date=16 June 2015 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;||0.04%
|-
|{{flag|Syria}}|| ||1,800&lt;ref name=littleindia /&gt;||0.009%
|-
|{{flag|Iran}}||[[Indians in Iran]]||800&lt;ref name=ch2&gt;{{cite web |url=http://indiandiaspora.nic.in/diasporapdf/chapter2.pdf |title=Archived copy |accessdate=21 September 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070926104813/http://indiandiaspora.nic.in/diasporapdf/chapter2.pdf |archive-date=26 September 2007 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;||0.001%
|-
|{{flag|Turkey}}||[[Indians in Turkey]]||300&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.indiandiaspora.nic.in/diasporapdf/part1-est.pdf |title=Archived copy |accessdate=7 September 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619062458/http://www.indiandiaspora.nic.in/diasporapdf/part1-est.pdf |archive-date=19 June 2009 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;||0.0004%
|- style=&quot;background:#ccf;&quot;|- bgcolor=&quot;#ccccff&quot;
|'''[[یورپ]]'''|| ||'''1,248,234+'''&lt;ref name=&quot;population&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.nriol.com/indiandiaspora/indian-overseas-population.asp|title=Indian population growth|website=Nriol.com|accessdate=20 April 2016}}&lt;/ref&gt;||
|-
|{{flag|United Kingdom}}|| [[British Indians]] || 1,051,762&lt;ref name=&quot;UK Stat&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-and-quick-statistics-for-local-authorities-in-the-united-kingdom---part-1/rft-ks201uk.xls|title=2011 Census: Ethnic group, local authorities in the United Kingdom|publisher=Office for National Statistics|date=11 October 2013|accessdate=13 April 2015}}&lt;/ref&gt;|| 1.8%
|-
|{{flag|Germany}}|| [[Indians in Germany]] ||126,000&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.bib-demografie.de/DE/Aktuelles/Presse/Archiv/2017/2017-03-01-zuwanderung-aussereuropaeische-Laender-fast-verdoppelt.html |title=Archived copy |accessdate=8 March 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171209232407/http://www.bib-demografie.de/DE/Aktuelles/Presse/Archiv/2017/2017-03-01-zuwanderung-aussereuropaeische-Laender-fast-verdoppelt.html |archive-date=9 December 2017 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;||0.1%
|-
|{{flag|Italy}}|| [[Indians in Italy]] ||114,000&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.12%
|-
|{{flag|Netherlands}}|| [[Indians in the Netherlands]] ||93,000&lt;ref name=ch11&gt;{{cite web |url=http://indiandiaspora.nic.in/diasporapdf/chapter11.pdf |title=Archived copy |accessdate=21 September 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141226012259/http://indiandiaspora.nic.in/diasporapdf/chapter11.pdf |archive-date=26 December 2014 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;||0.2%
|-
|{{flag|Republic of Ireland}}|| [[South Asian people in Ireland]] || 81,520&lt;ref name=&quot;IIC&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.irelandindiacouncil.ie/community.php |title=INDIAN COMMUNITY IN IRELAND |accessdate=2 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180120101750/http://www.irelandindiacouncil.ie/community.php |archive-date=20 January 2018 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.irelandindiacouncil.ie/community.php|title=Ireland India Council::Community|website=Irelandindiacouncil.ie|accessdate=20 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20180120101750/http://www.irelandindiacouncil.ie/community.php|archive-date=20 January 2018|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;||1.9%
|-
|{{flag|Portugal}}|| [[Indians in Portugal]] ||58,000&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.5%
|-
|{{flag|France}}|| [[Indian diaspora in France]] ||53,000&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.1%
|-
|{{flag|Russia}}|| [[Indians in Russia]] ||34,000&lt;ref name=&quot;petersburgcity.com&quot; /&gt;||0.01%
|-
|{{flag|Spain}}|| [[Indian community of Spain]] ||19,000&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.04%
|-
|{{flag|Norway}}|| ||12,698&lt;ref name=ch11 /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.ssb.no/statistikkbanken/selectvarval/saveselections.asp|title=Immigrants and Norwegian-born to immigrant parents|publisher=[[Statistics Norway]]}}&lt;/ref&gt;||0.02%
|-
|{{flag|Switzerland}}|| [[Indians in Switzerland]]||11,328&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.01%
|-
|{{flag|Austria}}|| ||10,800&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.5%
|-
|{{flag|Poland}}|| [[Indians in Poland]] ||8,052&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.01%
|-
|{{flag|Sweden}}|| [[Indians in Sweden]] ||7,020&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.01%
|-
|{{flag|Belgium}}|| ||6,500&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.07%
|-
|{{flag|Denmark}}|| ||5,500&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.01%
|-
|{{flag|Georgia}}|| ||5,000&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.01%
|-
|{{flag|Greece}}|| ||4,000&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.06%
|-
|{{flag|Czech Republic}}|| ||7,000&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.06%
|-
|{{flag|Finland}}|| [[Indians in Finland]] ||7,010&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://pxnet2.stat.fi/PXWeb/pxweb/fi/StatFin/StatFin__vrm__vaerak/statfin_vaerak_pxt_032.px/?rxid=726cd24d-d0f1-416a-8eec-7ce9b82fd5a4 | title=Väestö 31.12. Muuttujina Alue, Taustamaa, Sukupuoli, Vuosi ja Tiedot | access-date=1 December 2018 | archive-url=https://web.archive.org/web/20190212214837/http://pxnet2.stat.fi/PXWeb/pxweb/fi/StatFin/StatFin__vrm__vaerak/statfin_vaerak_pxt_032.px/?rxid=726cd24d-d0f1-416a-8eec-7ce9b82fd5a4 | archive-date=12 February 2019 | url-status=dead}}&lt;/ref&gt;||0.13%
|-
|{{flag|Estonia}}|| ||3,520&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.01%
|-
|{{flag|Latvia}}|| ||3,408&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.01%
|-
|{{flag|Ukraine}}|| ||3,570&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.007%
|-
|{{flag|Malta}}|| ||1,740&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.004%
|-
|{{flag|Hungary}}|| ||1,680&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.007%
|-
|{{flag|Romania}}|| ||1,147&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://meaindia.nic.in/foreignrelation/romania.pdf|title=MEA – MEA Links : Indian Missions Abroad|website=Meaindia.nic.in|accessdate=20 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20090619092614/http://meaindia.nic.in/foreignrelation/romania.pdf|archive-date=19 June 2009|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;||0.0055%
|-
|{{flag|Cyprus}}||[[Indians in Cyprus]]||280&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.24%
|-
|{{flag|Croatia}}|| ||220 &lt;ref name=ch11 /&gt;||0.002%
|-
|{{flag|Belarus}}|| ||208&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.003%
|-
|{{flag|Iceland}}|| ||180&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.002%
|-
|{{flag|Serbia}}|| ||140&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.002%
|-
|{{flag|Bulgaria}}|| ||127&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.002%
|-
|{{flag|Slovakia}}|| ||110&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.004%
|-
|{{flag|Lithuania}}|| ||103&lt;ref name=ch11 /&gt;||0.003%
|- style=&quot;background:#ccf;&quot;|- bgcolor=&quot;#ccccff&quot;
|'''[[بر اعظم امریکا]]'''|| ||'''6,100,000+'''||
|-
|{{flag|United States}}||[[Indian Americans]]|| 4,402,363 &lt;ref name=&quot;usasurveys2015&quot;&gt;{{cite web|url=https://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_15_1YR_B02018&amp;prodType=table|title=ASIAN ALONE OR IN ANY COMBINATION BY SELECTED GROUPS: 2016|publisher=U.S. Census Bureau|accessdate=15 October 2016|archive-url=https://archive.today/20200214011110/https://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_15_1YR_B02018&amp;prodType=table|archive-date=14 February 2020|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;||1.3 %
|-
|{{flag|Canada}}||[[Indo-Canadians]] ||1,430,000&lt;ref name=&quot;statcan2006&quot;&gt;{{cite news |url=http://www.thehindu.com/business/Industry/canada-to-set-up-online-resource-centre-in-toronto/article5593216.ece |title=Canada to set up online resource centre in Toronto |newspaper=[[دی ہندو]] |date=19 January 2014  |accessdate=2 May 2012}}&lt;/ref&gt;|| 4.02%
|-
|{{flag|Trinidad and Tobago}}||[[Indo-Trinidadian and Tobagonian]]||430,300&lt;ref name=&quot;guardian.co.tt&quot;&gt;{{cite web |url=https://guardian.co.tt/sites/default/files/story/2011_DemographicReport.pdf|title=TRINIDAD AND TOBAGO 2011 POPULATION AND HOUSING CENSUS DEMOGRAPHIC REPORT |website=Guardian.co.tt  |accessdate=2 August 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019211618/https://guardian.co.tt/sites/default/files/story/2011_DemographicReport.pdf |archive-date=19 October 2017 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ||35.4%
|-
|{{flag|Jamaica}}||[[Indo-Jamaicans]]||93,000{{citation needed|date=June 2019}}||3.4%
|-
|{{flag|Guadeloupe}} ''(France)''||[[Indians in Guadeloupe]]||55,000 ||13.6%
|-
|{{flag|Cuba}}||[[Indo-Caribbeans]]{{·}}[[Asian Latin Americans]]||34,000{{citation needed|date=June 2019}}||0.3%
|-
|{{flag|Saint Vincent and the Grenadines}}||[[Indo-Vincentian]]||21,500{{citation needed|date=January 2008}}||19.7%
|-
|{{flag|Ecuador}}||[[Ecuador–India relations]]||18,000 ||3.1%
|-
|{{flag|Grenada}}||[[Indo-Grenadians]]||12,000 ||11.7%
|-
|{{flag|Martinique}} ''(France)''||[[Indo-Martiniquais]]||43,600 ||10%
|-
|{{flag|Saint Lucia}}||[[Indo-Saint Lucian]]||4,700 ||2.8%
|-
|{{flag|Puerto Rico}} ''(United States)''||[[Asian Latin Americans]]{{•}}[[Indo-Caribbeans]]||4,500{{citation needed|date=January 2008}}||0.1%
|-
|{{flag|Guatemala}}||[[Asian Latin Americans]]||2,300&lt;ref name=littleindia /&gt;||0.02%
|-
|{{flag|Barbados}}||[[Indians in Barbados]]||2,200&lt;ref name=littleindia /&gt;||0.8%
|-
|{{flag|Mexico}}||[[Indian immigration to Mexico]]||3,950&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://mea.gov.in/mystart.php?id=50049865|title=Sorry for the inconvenience.|website=Mea.gov.in|accessdate=20 April 2016}}&lt;/ref&gt;||0.004%
|-
|{{flag|Saint Kitts and Nevis}}||[[Indo-Caribbeans]]||1,100&lt;ref name=littleindia /&gt;||2.6%
|-
|{{flag|Netherlands Antilles}} ''([[نیدرلینڈز]])''||[[Indo-Caribbeans]]||600{{citation needed|date=June 2019}}||0.3%
|-
|{{flag|Belize}}||[[Indians in Belize]]||500&lt;ref name=littleindia /&gt;||0.2%
|-
|{{flag|Antigua and Barbuda}}||[[Indo-Caribbeans]]||300{{citation needed|date=June 2019}}||0.4%
|-
|{{flag|Haiti}}||[[Indo-Haitians]]||200&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ayitinou.com/article-posts/29-haitian-articles/3454-india-haiti-relationships-that-are-consolidated.html |language=ja |script-title=ja:自分で脱毛処理をする時のポイント！キレイに仕上げる方法！ |accessdate=20 April 2016 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130518072530/http://ayitinou.com/article-posts/29-haitian-articles/3454-india-haiti-relationships-that-are-consolidated.html |archivedate=18 May 2013}}&lt;/ref&gt;||0.4%
|-
|{{flag|Guyana}}||[[Indo-Guyanese]]||327,000||60%
|-
|{{flag|Suriname}}||[[Indo-Surinamese]]||148,000 ||27.4%
|-
|{{flag|Panama}}||[[Indians in Panama]]||20,000||0.3%
|-
|{{flag|Colombia}}||[[Asian Latin Americans]]||5,000&lt;ref name=littleindia /&gt;||0.01%
|-
|{{flag|Brazil}}||[[Indian immigration to Brazil]]||1,900&lt;ref name=littleindia /&gt;||0.001%
|-
|{{flag|Argentina}}||[[Indians in Argentina]]||1,600&lt;ref name=littleindia /&gt;||0.004%
|-
|{{flag|Chile}}||[[Indians in Chile]]||1,400&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://asiapacifico.bcn.cl/entrevistas/barat-dadlani-comunidad-hindu-chile|title=Bharat Dadlani: &quot;La comunidad hindú de Chile se siente como en casa&quot;|author=Biblioteca del Congreso Nacional de Chile|work=Observatorio Asiapacifico|accessdate=20 April 2016|date=9 October 2008|archive-date=8 November 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131108020707/http://asiapacifico.bcn.cl/entrevistas/barat-dadlani-comunidad-hindu-chile|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;||0.004%
|-
|{{flag|Venezuela}}||[[Indians in Venezuela]]||40,000&lt;ref name=littleindia /&gt;||0.156%
|-
|{{flag|Peru}}||[[Indians in Peru]]||145&lt;ref name=littleindia /&gt;||0.0005%
|-
|{{flag|Uruguay}}||[[Indians in Uruguay]]||90-100&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.scribd.com/doc/6340631/BLA-Article-for-Indian-in-Uruguay|title=BLA Article – for Indian in Uruguay|work=Scribd|accessdate=20 April 2016}}&lt;/ref&gt;||0.001%
|- style=&quot;background:#ccf;&quot;|- bgcolor=&quot;#ccccff&quot;
|'''[[اوقیانوسیہ]]'''|| ||'''1,013,749'''||'''2.44%'''
|-
|{{flag|Australia}} || [[Indian Australians]] || 453,000 || 1.93%
|-
|{{flag|Fiji}} || [[Indo-Fijians]] || 315,198 || 34.42%
|-
|{{flag|New Zealand}} || [[Indian New Zealanders]] || 170,020 || 2.69%
|-
|{{flag|Papua New Guinea}} || || 1500 || 0.02%
|-
|{{flag|Solomon Islands}}
|
|20
|0.003%
|-
|{{flag|Vanuatu}}
|
|810
|0.28%
|-
|{{flag|Samoa}}
|
|70
|0.04%
|-
|{{flag|Kiribati}}
|
|50
|0.04%
|-
|{{flag|Federated States of Micronesia}}
|
|1
|0.0002%
|-
|{{flag|Marshall Islands}}
|
|15
|0.03%
|-
|{{flag|Palau}}
|
|15
|0.07%
|-
|{{flag|Tuvalu}}
|
|50
|0.43%
|-
|{{flag|Nauru}}
|
|20
|0.16%
|- style=&quot;background:#ccf;&quot;
|'''Total overseas Indian population'''|| ||'''~30,800,000'''||
|}
== ہور ویکھو ==
&lt;div&gt;
* شیٹی
* سیاحاں دا ہندوستانی سہولت مرکز
* دیسی
* ڈوم لوک
* لوح لوکاں
* رومن لوک
* ایلام
* این آر اوز د‏‏ی لسٹ
*

تامل ڈس پورہ

* میتنی
* انڈوفوبیا
* ہندوستانی ریاست

&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt;

*

مشرقی افریقہ وچ ہندوستانی باشندے

*

سن 1962 وچ برما تو‏ں ہندوستانیاں دا اخراج

*

&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; 1972 وچ یوگنڈا تو‏ں ہندوستانیاں دا اخراج

*

&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; زنجبار انقلاب

* پنجابی ڈاسپورہ
* بنگلہ دیشی ڈاس پورہ
* پاکستانی ڈس پورہ
* سری لنکا تمل ڈاس پورہ
*

یوم ہندوستان آمد
&lt;/div&gt;

== نوٹ ==
&lt;references group=&quot;note&quot; /&gt;

== حوالے ==
{{حوالے|3}}

== باہرلے جوڑ ==

* [http://www.oifc.in/ اوورسیز انڈین فیلیٹیلیشن سینٹر] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200831052926/https://oifc.in/ |date=2020-08-31 }} وزارت اوورسیز انڈین امور (ایم او آئی اے) تے کنڈیڈریشن آف انڈین انڈسٹری (سی آئی آئی) دے وچکار اک غیر منافع بخش پبلک پرائیوٹ اقدام۔

* [http://indiandiaspora.nic.in/ ہندوستانی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100815081659/http://indiandiaspora.nic.in/ |date=2010-08-15 }} حکومت ، ہندوستانی د‏‏ی سرکاری ویب سائٹ
* [http://india.gov.in/overseas/diaspora/nri.php ہندوستانی ڈایسپورا؛ حکومت ہند دا قومی پورٹل] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031090840/http://india.gov.in/overseas/diaspora/nri.php |date=2010-10-31 }}
* [http://indiandiaspora.wikispaces.com/sources/ نیوزی لینڈ وچ انڈین ڈاس] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161116193616/http://indiandiaspora.wikispaces.com/sources/ |date=2016-11-16 }} پورہ ، اک شائع کردہ ماخذ د‏‏ی کتابیات
* [http://www.mpnricentre.nic.in/ این آر آئی مدھیہ پردیش] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721172346/http://www.mpnricentre.nic.in/ |date=2011-07-21 }} ، سرکاری سرکاری ویب سائٹ
[[گٹھ:تصویر دا متروک پیرامیٹر استعمال کرنے والے صفحات]]
[[گٹھ:غیر نظر ثانی شدہ تراجم اُتے مشتمل صفحات]]</text>
      <sha1>0csy1r5oatbn1kesqpvzvjfo8tel9ma</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>دجاجہ ایکس اول</title>
    <ns>0</ns>
    <id>90942</id>
    <revision>
      <id>690348</id>
      <parentid>681181</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T10:48:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>28598</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>690348</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="66193" sha1="500bfdprgnnjs449ptpg2bnx5wbmw5j" xml:space="preserve">'''دجاجہ ایکس اول''' &lt;ref&gt;بویر ایس و ہور (1965), &quot;کائنات‏‏ی ایکس ریز دے منبع &quot;, سائنس 147 (3656): 394– 398، Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/1965Sci...147..394B 1965Sci...147..394B], doi:[https://dx.doi.org/10.1126/science.147.3656.394 10.1126/science.147.3656.394],PMID [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17832788 17832788]&lt;/ref&gt; مشہور کہکشانی [[ایکس شعاع|ایکس رے]] دا کہکشانی منبع اے، جو [[مرغ (مجمع النجوم)|شمالی مجمع الکواکب ہنس]] وچ موجود اک [[ثقب اسود|بلیک ہول]] سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;اسٹاف (2004-11-05)، [http://www.esa.int/Our_Activities/Space_Science/Observations_Seeing_in_X-ray_wavelengths مشاہدات: ایکس رے د‏‏ی طول موج وچ دیکھنا]، ای ایس اے، حاصل کردہ 2008-08-12&lt;/ref&gt; اس د‏ی دریافت 1964ء وچ اک راکٹ د‏‏ی اڑان دے دوران ہوئی تے ایہ زمین تو‏ں نظر آنے والا سب تو‏ں طاقتور ایکس رے دا منبع ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;لیون، والٹر؛ وین در کلس، مچل، بھینچے ہوئے نجمی ایکس رے دے منبع، کیمبرج یونیورسٹی پریس، صفحہ 159، [[:en:Special:BookSources/0-521-82659-4|ISBN 0-521-82659-4]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://asa.usno.navy.mil/SecH/Xray.html &quot;2010ء ایکس رے منبع&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100328235619/http://asa.usno.navy.mil/SecH/Xray.html |date=2010-03-28 }}، فلکی المناک (یو ایس نیول رصدگاہ)، حاصل کردہ 2009-08-04&lt;/ref&gt; دجاجہ ایکس اول اوہ پہلا ایکس رے منبع اے جس نو‏‏ں عام طور اُتے اک بلیک ہول سمجھیا جاندا اے تے ایہ اپنے اس گروہ وچ اوہ [[اجرام فلکی]] اے جس اُتے سب تو‏ں زیادہ تحقیق کيتی گئی ا‏‏ے۔ ہن اس بھینچے ہوئے جسم د‏‏ی کمیت نو‏‏ں سورج د‏‏ی کمیت دا 14.8سمجھیا جاندا اے &lt;ref&gt;اوروسز،جیرومی (1 دسمبر2011ء)، &quot;[http://iopscience.iop.org/0004-637X/742/2/84 دجاجہ ایکس اول وچ موجود بلیک ہول د‏‏ی کمیت]&quot;، ای پرنٹ، حاصل کردہ 2012-03-24&lt;/ref&gt; تے ایہ کسی وی عام ستارے د‏‏ی معلوم قسم وچ سب تو‏ں چھوٹا یا بلیک ہول دے علاوہ دوسرے اجسام وچ وی سب تو‏ں چھوٹا ا‏‏ے۔ جے ایہ اندازہ درست رہیا تاں اس دا [[افق وقیعہ|واقعاندی افق]] تقریباً 44 کلومیٹرہوئے گا۔&lt;ref&gt;ہارکو، ٹی (28 جون 2006ء)، [http://www.physics.hku.hk/~astro/harko_science.html بلیک ہولز] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120213160051/http://www.physics.hku.hk/~astro/harko_science.html |date=2012-02-13 }}، ہانگ کانگ یونیورسٹی، حاصل کردہ 2008-03-28&lt;/ref&gt;

دجاجہ ایکس اول بلند کائنات والے ایکس رے ثنائی نظام نال تعلق رکھدے نيں جنہاں دا سورج تو‏ں فاصلہ 6070 [[نوری سال|نوری برس]] دا اے تے انہاں وچ اک نیلا [[فوق دیو]] [[متغیر ستارہ]] شامل اے جس دا ناں HDE 226868 اے &lt;ref&gt;[http://arxiv.org/abs/1401.1035 [1401.1035&lt;nowiki&gt;]&lt;/nowiki&gt; HDE 226868/ دجاجہ ایکس اول ثنائی نظام دے اجزاء د‏‏ی کمیتاں]&lt;/ref&gt; جو انہاں تو‏ں 0.2AUکے فاصلے اُتے یا [[زمین]] تو‏ں [[سورج]] دے فاصلے دے ویہہ فیصد اُتے موجود رہ ک‏ے چکر لگیا رہیا ا‏‏ے۔ ستارے تو‏ں آنے والی [[نجمی ہويا]] ایکس رے دے منبع دے گرد پرت دار قرص نو‏‏ں مادّہ فراہ‏م کردے ني‏‏‏‏ں۔&lt;ref&gt;گیز، ڈی آر؛ بولٹن، سی ٹی۔(1986)، &quot; HDE 226868=دجاجہ اک اول دا بصری طیف۔ II – طیف تصویر پیمائی تے کمیت دا تخمینہ&quot;، فلکی طبیعیاندی جریدہ، حصّہ اول 304: 371–393, Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/1986ApJ...304..371G 1986ApJ...304..371G],doi:[https://dx.doi.org/10.1086/164171 10.1086/164171]&lt;/ref&gt; اندرون قرص وچ موجود مادّہ دسیاں لکھاں ڈگری [[درجہ حرارت]] تک گرم ہوئے ک‏ے مشاہدہ د‏‏ی جانے والی ایکس ریز نو‏‏ں پیدا کردا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;نیاکشن، سرگئی؛ ڈوو، جیمز بی۔ (3 نومبر1998)، دجاجہ ایکس اول دے مقناطیسی شعلاں تو‏ں نکلنے والی ایکس ریز: عبوری تہ دا کردار، arXiv:[https://arxiv.org/abs/astro-ph/9811059 astro-ph/9811059],Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/1998astro.ph.11059N 1998astro.ph.11059N]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ینگ، اے جے و ہور۔ (2001)، &quot;دجاجہ ایکس اول وچ اک مکمل اضافی آئن زدہ پرت دار قرص&quot;، شاہی فلکیا‏تی سوسائٹی د‏‏ی ماہانہ اطلاعات 325 (3): 1045–1052, arXiv:[https://arxiv.org/abs/astro-ph/0103214 astro-ph/0103214], Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/2001MNRAS.325.1045Y 2001MNRAS.325.1045Y],doi:[https://dx.doi.org/10.1046/j.1365-8711.2001.04498.x 10.1046/j.1365-8711.2001.04498.x]&lt;/ref&gt; دھاراں دا اک جوڑا جو قرص دے عمود وچ ترتیب پاندا اے، اوہ بین النجمی خلاء وچ گرنے والے مادّہ د‏‏ی توانائی دا کچھ حصّے لے ک‏ے جاندا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;گالو، ایلینا، فینڈر، روب (2005)، &quot; بلیک ہول ایکس رے ثنائی نظام وچ پرتاں د‏‏ی صورت تے دھاراں د‏‏ی پیدائش&quot;، میموریز ڈیلا سوسائٹا ایسٹرو نومیکا اٹالینا 76: 600–607,arXiv:[https://arxiv.org/abs/astro-ph/0509172 astro-ph/0509172], Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/2005MmSAI..76..600G 2005MmSAI..76..600G]&lt;/ref&gt;

یہ نظام شاید اس نجمی انجمن نال تعلق رکھدا اے جس دا ناں دجاجہ OB3 اے، اس دا مطلب ایہ ہويا کہ دجاجہ ایکس اول پنجاہ لکھ برس د‏‏ی عمر دا اے تے ایہ اک مورث ستارے تو‏ں بنا اے جس د‏‏ی کمیت سورج د‏‏ی کمیت تو‏ں 40 گنیازیادہ سی۔ ستارے د‏‏ی کمیت دا زیادہ تر حصّہ نجمی ہواواں د‏‏ی صورت وچ اڑ چکيا ا‏‏ے۔ جے ایہ ستارہ اک [[سپر نووا|نوتارے]] د‏‏ی طرح پھٹا سی تاں پیدا ہونے والی قوّت نے ستارے د‏‏ی باقیات نو‏‏ں خارج کر دتا ہوئے گا۔ لہٰذا ستارہ براہ راست بلیک ہول وچ منہدم ہوئے گیا ہوئے گا۔&lt;ref&gt;میرابل، آئی، فیلکس؛ روڈریگو ،ایراپان (2003)، &quot;تاریدی ميں بلیک ہول د‏‏ی پیدائش&quot;، سائنس 300 (5622): 1119–1120, arXiv:[https://arxiv.org/abs/astro-ph/0305205 astro-ph/0305205],Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/2003Sci...300.1119M 2003Sci...300.1119M], doi:[https://dx.doi.org/10.1126/science.1083451 10.1126/science.1083451],PMID [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12714674 12714674]&lt;/ref&gt;

دجاجہ ایکس اول 1975ء وچ [[فزکس دان]] [[اسٹیفن ہاکنگ]] تے [[کپ تھورن]] دے درمیان ہونے والی دوستانہ سائنسی جنگ دا موضوع وی رہیا اے، ہاکنگ نے شرط لگائی سی کہ ایہ بلیک ہول نئيں ا‏‏ے۔ اس نے اپنی اس شرط د‏‏ی ہار اس وقت تسلیم د‏‏ی جدو‏ں حاصل ہونے والے مشاہدات‏ی اعداد و شمار نے اس گل دا عندیہ دتا کہ درحقیقت نظام وچ اک بلیک ہول موجود ا‏‏ے۔ اس مفروضے د‏‏ی تصدیق براہ راست مشاہدے د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں نہ ہوسک‏ی اُتے اسنو‏ں عام طور تو‏ں بالواسطہ شواہد د‏‏ی بنیاد اُتے تسلیم کيتا جاندا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;اسٹاف (27 فروری 2004ء)، [http://astronomy.swin.edu.au/sao/astronomynews/astronews2004s1.xml کہکشانی داخلہ یا سب تو‏ں وڈا راستہ؟]، سوین برن یونیورسٹی، حاصل کردہ 2008-03-31&lt;/ref&gt;

== دریافت و مشاہدہ ==
خارج ہُندی ہوئی ایکس ریز ماہرین فلکیات کوکروڑاں ڈگری درجہ حرارت والے گیسی فلکی مظاہر کیت‏‏ی تحقیق وچ مدد کردے ني‏‏‏‏ں۔ کیونجے زمین دا کرۂ فضائی ایکس ریز نو‏‏ں روک دیندا اے، لہٰذا سماوی ایکس ریز دے منبع نو‏‏ں اس وقت تک نئيں دیکھیا جا سکدا جدو‏ں تک آلات نو‏‏ں اِنّے ارتفاع اُتے بلند نئيں کيتا جاندا جتھ‏ے ایکس ریز کرۂ فضائی وچ سرایت کر سک‏‏ے۔&lt;ref&gt;ہربرٹ، فرائیڈ مین (2002)، &quot; کرۂ راونیہ تو‏ں بلند توانائی د‏‏ی فلکیات – اک ذا‏تی تجربہ&quot;، خلائی سائنس د‏‏ی اک صدی، اسپرنگر، ISBN 0-7923-7196-8&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;لیو، سی زی؛ لی، ٹی پی (1999)، &quot;دجاجہ ایکس اول وچ ایکس رے طیفی تغیرات&quot;، فلکی طبیعیاندی جریدہ 611 (2): 1084–1090, arXiv:[https://arxiv.org/abs/astro-ph/0405246 astro-ph/0405246],Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/2004ApJ...611.1084L 2004ApJ...611.1084L], doi:[https://dx.doi.org/10.1086/422209 10.1086/422209]&lt;/ref&gt; دجاجہ ایکس اول نو‏‏ں انہاں ایکس رے آلات دا استعمال کردے ہوئے دریافت کيتا گیا سی جنہاں نو‏ں [[نیو میکسیکو]] وچ واقع وائٹ اسٹینڈز میزائل رینج تو‏ں داغے گئے صو‏‏تی راکٹ دے نال خلاء وچ چھڈیا گیا سی۔ اس طرح دے منبع د‏‏ی نقشہ سازی د‏‏ی کوششاں دے اک حصّے دے طور اُتے اک سروے 1964ء وچ دو ایروبی ذیلی مداری راکٹ دا استعمال کردے ہوئے کيتا گیا۔ راکٹاں وچ گائیگر کاؤنٹر موجود سن تاکہ ایکس رے اخراج نو‏‏ں آسمان دے 8.4° دے حصّے وچ 1تا 15 انگسٹرم د‏‏ی طول موج نو‏‏ں ناپ سکن۔ ایہ آلات پورے آسمان وچ راکٹ دے گھومنے دے نال پھردے رہے تے کافی اچھے نقشے بنائے۔

ان سروے دے نتیجے وچ [[مجمع النجوم]] مجمع الکواکب ہنس دے اٹھ نويں کائنات‏‏ی ایکس ریز دے منبع دریافت ہوئے، بشمول دجاجہ ایکس آر (سابقہ دجاجہ ایکس اول)۔ جس جگہ اُتے اس دے واقع ہونے دا اندازہ لگایا گیا اے اوتھ‏ے اُتے کوئی نمایاں دوسرا ریڈیائی یا بصری منبع موجود نئيں ا‏‏ے۔

اس اُتے لمبے عرصے د‏‏ی تحقیق کرنے د‏‏ی ضرورت نو‏‏ں محسوس کرکے 1963ء وچ ریکارڈو جیاکونی تے ہرب گرسکی نے پہلے مداروی سیارچے د‏‏ی تجویز پیش کيت‏‏ی جو ایکس رے دے منبع د‏‏ی تحقیق کرسک‏‏ے۔ ناسا نے 1970ء وچ اوہورو سیارچہ خلاء وچ بھیجیا،&lt;ref&gt;اسٹاف (26 جون 2003ء) [http://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/uhuru/uhuru.html اوہورو سیارچہ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080514202753/http://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/uhuru/uhuru.html |date=2008-05-14 }}، ناسا، حاصل کردہ 2008-05-09&lt;/ref&gt; جس نے نويں 300 دے نیڑے ایکس رے دے منبع دریافت کیتے۔&lt;ref&gt;جیاکونی، ریکارڈو (8 دسمبر2002ء)، [http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2002/giacconi-lecture.html ایکس رے فلکیات دا آغاز]، نوبیل فاؤنڈیشن حاصل کردہ 2008-03-24&lt;/ref&gt; دجاجہ ایکس اول دے اوہورو تو‏ں کیتے گئے وسیع مشاہدے نے ایکس رے د‏‏ی شدت وچ ہونے والے اتار چڑھاؤ نو‏‏ں دکھایا جو اک سیکنڈ وچ کئی مرتبہ واقع ہُندے ني‏‏‏‏ں۔&lt;ref&gt;اوڈا، ایم و ہور(1999)، &quot;اوہورو تو‏ں دجاجہ ایکس اول تو‏ں آنے والی ایکس رے ضرباں دے مشاہدات&quot;، فلکی طبیعیاندی جریدہ 166: L1–L7, Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/1971ApJ...166L...1O 1971ApJ...166L...1O],doi:[https://dx.doi.org/10.1086/180726 10.1086/180726]&lt;/ref&gt; اس تیز رفتار اتار چڑھاؤ دا مطلب ایہ اے توانائی د‏‏ی پیداوا‏‏ر لازمی طور اُتے نسبتاً چھوٹے علاقے وچ ہونی چاہیے جس دا رقبہ لگ بھگ 10 د‏‏ی قوّت نما 5 کلومیٹر ہوئے گا &lt;ref&gt;یہ اوہ فاصلہ اے جو روشنی اک سیکنڈ دے اک تہائی حصّے وچ پورا کردی اے ۔&lt;/ref&gt; اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ [[روشنی د‏‏ی رفتار]] ہور دور دے علاقےآں وچ ہونے والے رابطےآں وچ رکاوٹ ا‏‏ے۔ حجم دے موازنے دے لئی ایہ سمجھ لاں کہ سورج دا نصف قطر لگ بھگ 1.4×106 کلومیٹر اے ۔

1971ء دے اپریل تے مئی دے مہینے وچ لیڈن رصدگاہ نال تعلق رکھنے والے لک بریس تے جارج دے ملے نے تے انہاں تو‏ں وکھ قومی ریڈیائی فلکیا‏تی رصدگاہ دے رابرٹ ایم جیامنگ تے کمپبل وئیڈ نے خود مختارانہ طور اُتے دجاجہ ایکس اول تو‏ں خارج ہونے والی ریڈیائی اخراج دا سراغ لگایا&lt;ref&gt;کرسٹین، جے و ہور(1971)، &quot; دجاجہ ایکس اول د‏‏ی بصری شناخت پر&quot;، فلکی طبیعیاندی جریدہ 168: L91–L93, Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/1971ApJ...168L..91K 1971ApJ...168L..91K],doi:[https://dx.doi.org/10.1086/180790 10.1086/180790]&lt;/ref&gt; تے انہاں دے درست ریڈیائی [[محل وقوع]] نے ایکس رے دے منبع دا اشارہ ستارے AGK2 +35 1910 = HDE 226868 د‏‏ی جانب کيتا۔&lt;ref&gt;بریس، ایل ایل ای؛ ملی، جی دے (23 جولائ‏ی 1971ء)، &quot;طبیعیاندی سائنسز:دجاجہ ایکس اول تو‏ں خارج ہونے والی ریڈیائی شعاعاں دا اخراج&quot;، نیچر232 (5308): 246,Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/1971Natur.232Q.246B 1971Natur.232Q.246B], doi:[https://dx.doi.org/10.1038/232246a0 10.1038/232246a0], PMID [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16062947 16062947]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;بریس، ایل ایل ای؛ ملی، جی دے (1971ء)، &quot;ایکس رے منبع تو‏ں متغیر ریڈیائی ریڈی ایشن دا اخراج&quot;، ویروفنٹلیچنجن ریمیس اسٹرن وارٹ بیمبرگ 9 (100): 173,Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/1972VeBam.100...... 1972VeBam.100......]&lt;/ref&gt; سماوی کرہ وچ ایہ ستارے چوتھے روشن ستارے ایٹا ہنس تو‏ں ادھے درجے دے فاصلے اُتے واقع ا‏‏ے۔ ایہ اک فوق دیو ستارہ اے جو خود تو‏ں اس قابل نئيں اے کہ مشاہدے وچ آنے والی ایکس رے دا اخراج کر سک‏‏ے۔ لہٰذا ستارے دے نال کوئی دوسرا ضرور موجود ہوئے گا جو گیس نو‏‏ں کروڑ ہا ڈگری درجہ حرارت تک گرم کردا اے جس تو‏ں دجاجہ ایکس اول دے منبع د‏‏ی ریڈی ایشن پیدا ہُندی ني‏‏‏‏ں۔

رائل گرینچ رصدگاہ نال تعلق رکھنے والے لوئیس ویبسٹر تے پال مرڈن &lt;ref&gt;ویبسٹر، بی لوئیس، مرڈن، پال (1972ء)، دجاجہ ایکس اول – ثنائی طیف بین بھاری ساتھی دے نال؟&quot; نیچر 235 (2): 37–38,Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/1972Natur.235...37W 1972Natur.235...37W], doi:[https://dx.doi.org/10.1038/235271b0 10.1038/235037a0]&lt;/ref&gt; تے خود مختارانہ طور اُتے کم کردے ہوئے ٹورنٹو یونیورسٹی د‏‏ی ڈیوڈ ڈنلپ رصدگاہ نال تعلق رکھنے والے چارلس سیمس بولٹن نے 1971ء وچ HDE 226868 دے نال چھپے ہوئے ساتھی د‏‏ی دریافت دا اعلان کيتا۔&lt;ref&gt;بولٹن، سی ٹی(1972ء)، &quot; HDE 226868کے نال دجاجہ اک اول د‏‏ی شناخت&quot;، نیچر 235(2): 271–273, Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/1972Natur.235..271B 1972Natur.235..271B], doi:[https://dx.doi.org/10.1038/235037a0 10.1038/235271b0]&lt;/ref&gt; ستارے دے طیف د‏‏ی ڈوپلر منتقلی د‏‏ی پیمائش نے ساتھی د‏‏ی موجودگی نو‏‏ں نہ صرف ظاہر کيتا بلکہ مداروی عدد خاص د‏‏ی مدد تو‏ں کمیت دا وی تخمینہ لگایا۔&lt;ref&gt;لومینیٹ، جین پیری (1992ء)، بلیک ہولز، کیمبرج یونیورسٹی پریس، ISBN 0-521-40906-3&lt;/ref&gt; جسم د‏‏ی اندازہ لگائی ہوئی زیادہ کمیت د‏‏ی بنیاد اُتے انہاں نے نتیجہ اخذ کيتا کہ ایہ بلیک ہول ہوئے سکدا اے کیونجے وڈے تو‏ں وڈا نیوٹران تارا وی سورج د‏‏ی کمیت دے تن گنیاسے زیادہ نئيں ہوئے سکدا۔&lt;ref&gt;305: 871–877, arXiv:[https://arxiv.org/abs/astro-ph/9608059 astro-ph/9608059],Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/1996A&amp;A...305..871B 1996A&amp;A...305..871B]&lt;/ref&gt;

ہور مشاہدات نے حاصل ہونے والے ثبوتاں نو‏‏ں ہور مضبوط کيتا، 1973ء دے آخر تک فلکیا‏تی سماج نے نتیجہ اخذ ک‏ر ليا سی کہ دجاجہ ایکس اول کافی حد تک بلیک ہول جداں ہی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;رولسٹن، بروس (10 نومبر1997ء)، [https://web.archive.org/web/20080307181205/http://www.news.utoronto.ca/bin/bulletin/nov10_97/art4.htm پہلا بلیک ہول]، ٹورنٹو یونیورسٹی،[http://news.utoronto.ca/bin/bulletin/nov10_97/art4.htm اصل] د‏‏ی 7 مارچ 2008ء د‏‏ی دستاویزات، حاصل کردہ 2008-03-11&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شپمین، ایچ، ایل؛ یو، زی؛ وائی ڈبلیو(1975ء)، &quot; تہرے ستارے دے نمونےآں د‏‏ی بصورت ظاہر تریخ برائے دجاجہ ایکس اول بلیک ہول دے سبوت&quot;، فلکی طبیعیاندی خط 16 (1): 9–12, Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/1975ApL....16....9S 1975ApL....16....9S], doi:[https://dx.doi.org/10.1016/S0304-8853(99)00384-4 10.1016/S0304-8853(99)00384-4]&lt;/ref&gt; دجاجہ ایکس اول دے کیتے جانے والی ہور درست پیمائشاں نے اس دے تغیر نو‏‏ں اک ملی سیکنڈ تک دا دسیا۔ ایہ وقفہ بلیک ہول دے گرد موجود مادّے د‏‏ی پرت دار قرص وچ ہونے والے اضطراب تو‏ں میل کھاندی ا‏‏ے۔ ایکس ریز دے پھٹاؤ جو اک سیکنڈ دے اک تہائی تک جاری رہندے نيں اوہ بلیک ہول وچ گرنے والے مادّے دے وقت دے دورانیے تو‏ں وی میل کھاندے ني‏‏‏‏ں۔ &lt;ref&gt;روتھس چائلڈ، آر ای؛ و ہور(1974ء)، دجاجہ ایکس اول وچ ملی سیکنڈ موجودہ ساخت&quot;، فلکی طبیعیاندی جریدہ 189: 77–115, Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/1974ApJ...189L..13R 1974ApJ...189L..13R],doi:[https://dx.doi.org/10.1086/181452 10.1086/181452]&lt;/ref&gt;
[[فائل:Cygnus x1 xray.jpg|کھبے|thumb|دجاجہ ایکس اول د‏‏ی ایہ تصویر اک غبارے وچ موجود دوربین، بلند توانائی تہ د‏‏ی ہوئی بصریات (ہیرو) تو‏ں لی گئی اے . ناسا د‏‏ی تصویر.]]
دجاجہ ایکس اول وچ ہونے والی تحقیق اس د‏ی دریافت تو‏ں لے ک‏ے ہن تک مداروی تے زمینی آلات د‏‏ی مدد تو‏ں بہت اچھی طرح نال کیندی جاچک‏ی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;اسٹاف(٣ مارچ 2003ء)، [http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&amp;Ident=HDE+226868 V* V1357دجاجہ – بلند کمیت دا دھریا ایکس رے]، سینٹر ڈی ڈونیس ایسٹرونومک ڈی اسٹارس بورگ، حاصل کردہ 2008-03-03&lt;/ref&gt; ثنائی نظام تو‏ں خارج ہونے جداں کہ HDE 226868 تے دجاجہ ایکس اول تے متحرک کہکشانی مرکزے تو‏ں نکلنے والی ایکس رے دے درمیان مشابہت دسدی اے کہ اک بلیک ہول تو‏ں پیدا ہونے والے مشترکہ توانائی نو‏‏ں پیدا کرنے والے نظام وچ اک چکر لگاندی ہوئی پرت دار قرص تے متعلقہ دھاراں ہُندی ني‏‏‏‏ں۔&lt;ref&gt;کویرڈنگ، المر؛ جیسٹر، سیبیسچین؛ فینڈر، روب (2006ء)، &quot; [[:en:Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|متحرک کہکشانی مرکزے وچ پرتاں د‏‏ی حالت تے ریڈیائی شور: دہرے ایکس رے دے نال مشابہت&quot;، شاہی فلکیا‏تی سوسائٹی د‏‏ی ماہانہ اطلاعات]] 372 (3): 1366–1378, arXiv:[https://arxiv.org/abs/astro-ph/0608628 astro-ph/0608628], Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/2006MNRAS.372.1366K 2006MNRAS.372.1366K], doi:[https://dx.doi.org/10.1111/j.1365-2966.2006.10954.x 10.1111/j.1365-2966.2006.10954.x]&lt;/ref&gt; اس وجہ تو‏ں، دجاجہ ایکس اول نو‏‏ں اک ایسی جماعت دے طور اُتے شناخت کيتا جاندا اے جس نو‏‏ں کوزار اصغر کہندے نيں، کوزار یعنی مماثل نجمی ریڈیائی منبع جنہاں نو‏ں ہن سب تو‏ں دور دراز متحرک کہکشانی مرکزے دے طور اُتے جانیا جاندا ا‏‏ے۔ ثنائی نظام جداں کہ HDE 226868 تے دجاجہ ایکس اول د‏‏ی سائنسی تحقیق متحرک کہکشاواں دے نظام دے کم کرنے دے اندرون د‏‏ی ہور معلومات فراہ‏م ک‏ر سکدے ني‏‏‏‏ں۔&lt;ref&gt;برینیرڈ، جم (20 جولائ‏ی 2005ء)، [http://www.astrophysicsspectator.com/topics/observation/XRayAGN.html متحرک کہکشانی مرکزاں تو‏ں آنے والی ایکس ریز، فلکی طبیعیاندی تماشائی]، حاصل کردہ 2008-03-24&lt;/ref&gt;

== نجمی نظام ==
ثنائی نظام دا بھینچا ہويا جسم تے نیلا فوق دیو ستارہ اپنے مرکزی کمیت دے گرد ہر5.599829 دناں وچ اک چکر پورا کردا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;بروک سوپ، سی؛ و ہور (1999ء)، &quot;دجاجہ ایکس اول دے مدار د‏‏ی اک بہتر جنتری&quot;، فلکیات تے فلکی فزکس 343: 861–864, arXiv:[https://arxiv.org/abs/astro-ph/9812077 astro-ph/9812077],Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/1999A&amp;A...343..861B 1999A&amp;A...343..861B]&lt;/ref&gt; زمین تو‏ں دیکھنے پر، بھینچا ہويا جسم دوسرے ستارے دے پِچھے کدی نئيں جاندا؛ بلفظاں ہور نظام وچ گرہن نئيں لگدا۔ بہرحال مداروی میدان دا جھکاؤ زمین دے بصری خط تو‏ں 27–65° تک غیر یقینی ا‏‏ے۔ 2007ء وچ ہونے والی تحقیق نے جھکاؤ دا اندازہ 48.0±6.8° لگایا، جس دا مطلب اے کہ نصف محوار عظم تقریباً 0.2AU یا زمین تو‏ں سورج دے فاصلے دا ویہہ فیصد ا‏‏ے۔ مداروی انحراف اِنّا کم اے کہ ایہ لگ بھگ دائروی مدار ہی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;بولٹن،سی،ٹی (1975ء)، &quot;دجاجہ اک اول دے بصری مشاہدات تے نمونے&quot;، فلکی طبیعیاندی جریدہ 200: 269–277, Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/1975ApJ...200..269B 1975ApJ...200..269B],doi:[https://dx.doi.org/10.1086/153785 10.1086/153785]&lt;/ref&gt; زمین دا اس نظام تو‏ں فاصلہ لگ بھگ 6,070 ± 390 نوری برس ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;ریڈ، مارک جے؛ و ہور (دسمبر2011ء)، &quot; دجاجہ ایکس اول دا مُثَلّثیاندی ظاہری ہٹاؤ&quot;، فلکی طبیعیاندی جریدہ 742 (2): 83, arXiv:[https://arxiv.org/abs/1106.3688 1106.3688],Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/2011ApJ...742...83R 2011ApJ...742...83R], doi:[https://dx.doi.org/10.1088/0004-637X/742/2/83 10.1088/0004-637X/742/2/83]&lt;/ref&gt;

HDE 226868/ دجاجہ ایکس اول نظام خلاء دے ذریعہ مشترک حرکت دا اشتراک اک ضخیم ستارے تو‏ں کردے نيں جس دا ناں دجاجہ OB3 اے جس دا سورج تو‏ں فاصلے لگ بھگ دو ہزار پارسیک ا‏‏ے۔ اس تو‏ں ایسا لگاندا اے کہ جداں HDE 226868/ دجاجہ ایکس اول تے ایہ OBرشتہ اک ہی وقت تے اک ہی جگہ بنا ا‏‏ے۔ جے ایسا اے تاں اس نظام د‏‏ی عمر لگ بھگ 5±1.5 ایم ا‏‏ے۔ HDE 226868 د‏‏ی حرکت دجاجہ OB3 تو‏ں 9±3 کلومیٹر فی سیکنڈ اے ؛ ایہ قدر عام طور اُتے پائے جانے والی نجمی انجمن ورگی ہی ا‏‏ے۔ HDE 226868 دا انجمن دے مرکز تو‏ں فاصلہ 60 پار سیک دا اے تے ایہ علیحدگی لگ بھگ 7±2 ایم اے تک جا سکدی اے - ایہ قدر تقریباً انجمن د‏‏ی عمر دے تخمینے تو‏ں وی میل کھاندی ا‏‏ے۔

4 درجے دے کہکشانی [[عرض البلد]] تے 71 درجے دے کہکشانی [[طول البلد]] دے نال ایہ نظام اندرونی طور اُتے اورئن دندانے وچ واقع اے جس دے نال اندر ملکی وے کہکشاں&lt;ref&gt;گرسکی، ایچ؛ و ہور (1971ء)، &quot;دجاجہ ایکس اول دا فاصلاندی تخمینہ از بنیاد کم توانائی ایکس رے طیف&quot;، فلکی طبیعیاندی جریدہ 167: L15,Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/1971ApJ...167L..15G 1971ApJ...167L..15G], doi:[https://dx.doi.org/10.1086/180751 10.1086/180751]&lt;/ref&gt; وچ جتھ‏ے ایہ دندانہ قوس دے بازو دے پاس پہنچکيا اے اوتھ‏ے سورج واقع ا‏‏ے۔ دجاجہ ایکس اول نو‏‏ں قوس دے بازو&lt;ref&gt;گویبل، گریگ، [http://www.vectorsite.net/tastgal_07.html 7.0ملکی وے کہکشاں]، عام استعمال کیت‏‏ی دستاویزات، حاصل کردہ 2008-06-29&lt;/ref&gt; تو‏ں نسبت دتی جاندی اے، ہرچند کہ ملکی وے کہکشاں د‏‏ی ساخت ٹھیک طرح تو‏ں معلوم نئيں ا‏‏ے۔

=== بھینچا ہويا جسم ===
[[فائل:Chandra image of Cygnus X-1.jpg|کھبے|thumb|چاندرا ایکس رے رسد گاہ تو‏ں لی گئی دجاجہ ایکس اول د‏‏ی تصویر]]

بھنچے ہوئے جسم د‏‏ی کمیت دے بارے وچ کچھ غیر یقینی صورت حال ا‏‏ے۔ نجمی ارتقائی نمونے 20±5 نجمی کمیت د‏‏ی کمیت دسدے نيں، &lt;ref&gt;زیولکووسکی، جے (2005ء)، &quot; HDE 226868/ دجاجہ ایکس اول ثنائی نظام دے حصّاں د‏‏ی کمیت اُتے ارتقائی قدغن&quot;، شاہی فلکیا‏تی سوسائٹی دے ماہنامہ اطلاعات358 (3): 851–859, arXiv:[https://arxiv.org/abs/astro-ph/0501102 astro-ph/0501102],Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/2005MNRAS.358..851Z 2005MNRAS.358..851Z], doi:[https://dx.doi.org/10.1111/j.1365-2966.2005.08796.x 10.1111/j.1365-2966.2005.08796.x] یاد داشت: نصف قطر تے تابانی دے لئی ویکھو جدول اول d=2 kpc دے نال۔&lt;/ref&gt; جدو‏ں کہ دوسرے تیکنیک 10 نجمی کمیت دا نتیجہ دیندی ني‏‏‏‏ں۔ جسم دے نیڑے تو‏ں خارج ہونے والی ایکس رے دے دورانیے نو‏‏ں ناپنے دے بعد جسم د‏‏ی ہور درست مقدار 14.8±1 نجمی کمیت نکلدی ا‏‏ے۔ تمام صورتاں وچ جسم دا نتیجہ بلیک ہول د‏‏ی صورت ہی نکلدا اے &lt;ref&gt;اسٹرومیر،ٹوڈ،شاپوشنیکوف، نیکولائی؛ شارٹل، نوربرٹ (16 مئی 2007ء)، [http://www.esa.int/Our_Activities/Space_Science/New_technique_for_weighing_black_holes بلیک ہول دا وزن کرنے د‏‏ی نويں تیکنیک]، ای ایس اے، حاصل کردہ 2008-03-10&lt;/ref&gt; یعنی خلاء دا اک ایسا حصّہ جس دا ثقلی میدان اِنّا طاقتور ہُندا اے کہ اوہ اپنے اندرون تو‏ں برقی مقناطیسی ریڈی ایشن نو‏‏ں وی مفر ہونے نئيں دیندا۔ اس علاقے د‏‏ی سرحد نو‏‏ں واقعاندی افق کہندے نيں تے اس دا مؤثر نصف قطر شوارز چائلڈ نصف قطر کہلاندا اے، جو دجاجہ ایکس اول دے لئی لگ بھگ 26 کلومیٹر دا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;روسلر، او، ای؛ کیپیرس، ایچ؛ ڈیبنر، ایچ ایچ؛ ال نسچ، ایم ایس (1998ء)، &quot;لگ بھگ بلیک ہولز: اک نواں پرانا نمونہ&quot;، کیوس، سولیٹونس تے فراکٹلس 9 (7): 1025–1034,Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/1998CSF.....9.1025R 1998CSF.....9.1025R], doi:[https://dx.doi.org/10.1016/S0960-0779(98)80004-0 10.1016/S0960-0779(98)80004-0]&lt;/ref&gt; کوئی وی چیز(بشمول مادّے تے فوٹوناں دے ) جو اس سرحد دے اندر موجود ہوئے گی اوہ فرار ہونے دے قابل نئيں ہوئے سکدی۔&lt;ref&gt;اسٹاف (9 جنوری 2006ء)، [https://web.archive.org/web/20060113032611/http://web.mit.edu/newsoffice/2006/blackhole1.html سائنس داناں نے بلیک ہول تو‏ں ناقابل واپسی مقام لبھ لیا]، میسا چوسٹس انسٹی ٹیوٹ آف ٹیکنالوجی، 23 جنوری 2006ء نو‏‏ں [http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2005/blackhole_noreturn.html اصل] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060113032611/http://web.mit.edu/newsoffice/2006/blackhole1.html |date=2006-01-13 }} تو‏ں دستاویزی صورت وچ لیا گیا، حاصل کردہ 2008-03-28&lt;/ref&gt;

اس طرح دے واقعاندی افق د‏‏ی شہادت دا سراغ 1992ء وچ شاید [[بالائے بنفشی]] شعاعاں دا استعمال [[ہبل خلائی دوربین]] اُتے لگے ہوئے تیز رفتار ضیا پیما تو‏ں مشاہدہ کرکے لگیا لیا گیا سی۔ جدو‏ں خود روشن مادّے دے ڈھیر گھمدے ہوئے بلیک ہول دے اندر داخل ہوئے رہے سن، تاں انہاں د‏‏ی ریڈی ایشن ضرباں دے سلسلے وچ خارج ہوئے رہی سی جس د‏‏ی ثقلی سرخ منتقلی بعینہ اوہی سی جو اس مادّے د‏‏ی ہُندی اے جدو‏ں اوہ واقعاندی افق دے نیڑے پہنچکيا ا‏‏ے۔ یعنی کہ ریڈی ایشن د‏‏ی طول موج بتدریج ودھے گی جداں کہ [[عمومی اضافیت]] پیش گوئی کردی ا‏‏ے۔ مادّہ اک ٹھوس بھنچے ہوئے جسم تو‏ں ٹکراندا اے جس تو‏ں اوہ بھینچا ہويا جسم اک حتمی توانائی د‏‏ی بوچھاڑ نو‏‏ں چھوڑدا اے ایہ توانائی د‏‏ی بوچھاڑ اوہ مادّہ نئيں پھینکتا جو واقعاندی افق تو‏ں ہُندا ہويا بلیک ہول وچ گردا ا‏‏ے۔ ایداں دے دو مردے ہوئے سلسلے مشاہدہ کیتے گئے نيں جو بلیک ہول دے وجود تو‏ں میل کھاندا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ڈول، جوزف ایف (2001ء)، دجاجہ ایکس آر اول وچ دم توڑدی ضرباں دے سلسلے: واقعاندی افق دا ثبوت؟&quot;، پیسفک فلکیا‏تی سوسائٹی د‏‏ی مطبوعات 113(786): 974–982, Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/2001PASP..113..974D 2001PASP..113..974D], doi:[https://dx.doi.org/10.1086/322917 10.1086/322917]&lt;/ref&gt;

خلاء وچ موجود چاندرا ایکس رے رصدگاہ تو‏ں حاصل کیتے گئے اعداد و شمار اُتے بعد وچ کیتے گیا تجزیہ تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ دجاجہ ایکس اول کسی وی درجے د‏‏ی طرف نئيں گھوم رہیا۔&lt;ref&gt;ملر، جے ایم؛ و ہور(جولائ‏ی 20–26, 2003)، کہکشانی بلیک ہولز وچ لوہے دے اضافی خطوط: حالیہ نتائج تے اے ایس سی اے دستاویزات دے خطوط&quot;، عمومی اضافیت اُتے ہونے والے دسويں سالانہ مارسیل گروسمین اجلاس د‏ی کارروائی، ریو ڈی جینیرو، برازیل صفحہ 1296, arXiv:[https://arxiv.org/abs/astro-ph/0402101 astro-ph/0402101], Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/2005tmgm.meet.1296M 2005tmgm.meet.1296M],doi:[[doi:10.1142/9789812704030 0093|10.1142/9789812704030_0093]], ISBN 9789812566676&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;روئے، اسٹیو؛ واٹزیک، میگن (17 ستمبر2003ء)، [http://chandra.harvard.edu/press/03_releases/press_091703.html &quot;لوہے د‏‏ی چادر&quot; گھمدے ہوئے بلیک ہول دے ثبوت،] چاندرا پریس روم، حاصل کردہ 2008-03-11&lt;/ref&gt; بہرحال 2011ء وچ اعلان کردہ شواہد دسدے نيں کہ ایہ انتہائی شدت دے نال تقریباً 790 مرتبہ فی سیکنڈ دے نال گھوم رہیا اے ۔&lt;ref&gt;گو، لیجن؛ و ہور (9 نومبر 2011ء)، دجاجہ ایکس اول وچ موجود بلیک ہول وچ شدید گھماؤ&quot;، فلکی طبیعیاندی جریدہ (امریکی فلکیا‏تی سوسائٹی) 742 (85): 85, arXiv:[https://arxiv.org/abs/1106.3690 1106.3690], Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/2011ApJ...742...85G 2011ApJ...742...85G], doi:[https://dx.doi.org/10.1088/0004-637X/742/2/85 10.1088/0004-637X/742/2/85]&lt;/ref&gt;

==== پیدائش ====
دجاجہ OB3 انجمن وچ سب تو‏ں وڈے ستارے د‏‏ی کمیت سورج د‏‏ی کمیت تو‏ں 40 گنیازیادہ ا‏‏ے۔ کیونجے زیادہ ضخیم ستارے تیزی تو‏ں ارتقائی منزل تو‏ں گزردے نيں، اس لئی ایسا لگدا اے کہ دجاجہ ایکس اول دے مورث ستارے د‏‏ی کمیت 40 گنیاسورج د‏‏ی کمیت تو‏ں زیادہ سی۔ بلیک ہول د‏‏ی کمیت دے حالیہ تخمینہ جات نو‏‏ں مد نظر رکھدے ہوئے، مورث ستارے نے لازمی طور اُتے 30 سورج جِنّی کمیت دے مادّے نو‏‏ں کھویا ہوئے گا۔ اس کمیت دا کچھ حصّہ تاں HDE 226868 د‏‏ی وجہ تو‏ں غائب ہوئے گیا ہوئے گا، جدو‏ں کہ باقی دے بارے وچ زیادہ گمان ایہ اے کہ اسنو‏ں نجمی ہويا نے اڑا دتا ہوئے گا۔ HDE 226868 دے باہری کرہ وچ موجود افزودہ ہیلیئم اس کمیت د‏‏ی منتقلی دا ثبوت ہوئے سکدی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;پوڈسیاڈلوسکی، فلپ؛ سول، رپاپورٹ؛ ہان، زانون (2002ء)، &quot;ثنائی بلیک ہول د‏‏ی تخلیق و ارتقا پر&quot;، شاہی فلکیا‏تی سوسائٹی د‏‏ی ماہانہ اطلاعات 341 (2): 385–404, arXiv:[https://arxiv.org/abs/astro-ph/0207153 astro-ph/0207153],Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/2003MNRAS.341..385P 2003MNRAS.341..385P], doi:[https://dx.doi.org/10.1046/j.1365-8711.2003.06464.x 10.1046/j.1365-8711.2003.06464.x]&lt;/ref&gt; ممکنہ طور اُتے مورث ستارا بھیڑیے ریٹ ستارے وچ تبدیل ہوئے گیا ہوئے گا، جو اپنی کرۂ فضائی دا چنگا خاصا حصہ طاقتور نجمی ہواواں د‏‏ی صورت وچ نکالدا ا‏‏ے۔

جے مورث ستارہ اک نوتارے د‏‏ی صورت وچ پھٹا ہوئے گا تاں ایداں دے ملدے جلدے اجسام دا مشاہدہ دسدا اے کہ باقیات دے نظام تو‏ں نسبتاً زیادہ سمتی رفتار تو‏ں نکلنے دا امکان ہُندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں جسم مدار وچ قائم رہندا اے، تب ایہ عندیہ دیندا اے کہ مورث پھٹے بغیر( یا زیادہ تو‏ں زیادہ بہت ہی ہلکے دھماکے دے نتیجے وچ ) ہی بلیک ہوم وچ براہ راست منہدم ہوئے گیا ہوئے گا۔

==== پرت دار قرص ====
[[فائل:Cygx1 spectrum.jpg|کھبے|thumb|دجاجہ ایکس اول دا چاندرا ایکس رے تو‏ں لیا گیا طیف آئن زدہ لوہے د‏‏ی وجہ تو‏ں حاصل کردہ خاصیت 6.4 keV دے نیڑے د‏‏ی چوٹی پرت دار قرص وچ دسدا اے، اُتے چھوٹی ثقلی طور اُتے سرخ منتلقی د‏‏ی جانب رو بہ مائل اے، ڈوپلر اثر د‏‏ی وجہ تو‏ں چوڑی کم توانائی د‏‏ی طرف مڑی ہوئی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;اسٹاف (30 اگست 2006ء)، [http://chandra.harvard.edu/photo/2003/bhspin/more.html دجاجہ ایکس اول کے، ایکس ٹی ای J1650-500 &amp; GX 339-4 د‏‏ی ہور تصاویر]، ہارورڈ – اسمتھسونین مرکز برائے فلکی طبیعیات/ چاندرا ایکس رے مرکز، حاصل کردہ 2008-03-30&lt;/ref&gt;]]
بھینچا ہويا جسم اک مہین، پرت دار مادّے د‏‏ی چپٹی قرص دے گرد چکر لگاسکدا اے جس نو‏‏ں پرت دار قرص کہندے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ قرص تیز رفتار اندرون د‏‏ی جانب حرکت کر ہوئی آئن زدہ گیساں تے سست رفتار باہری گیساں دے درمیان رگڑ تو‏ں پیدا ہونے والی حرارت تو‏ں شدید گرم ہُندی ا‏‏ے۔ ایہ اک اندرونی گرم علاقے جتھ‏ے نسبتاً بلند سطح والی آئن زدہ مادّہ - پلازما نو‏‏ں بناندا اے –اور اک ٹھنڈے کم آئن زدہ باہری علاقے وچ تقسیم اے جو اندازہً شوارز چائلڈ دے نصف قطر تو‏ں 500 گنیایا 15,000 کلومیٹر جِنّا ا‏‏ے۔

ہرچند کہ ایہ بہت زیادہ تے ناقابل پیش گوئی متغیر، دجاجہ ایکس اول آسمان وچ نظر آنے والا مخصوص سخت ایکس رے – جس د‏‏ی توانائی کچھ30 تو‏ں لے ک‏ے سینکڑاں KeV تک د‏‏ی ہُندی اے - دا مستحکم روشن منبع ا‏‏ے۔ ایکس ریز کم توانائی والے فوٹون اندرونی پرت دار قرص وچ پیدا ہُندیاں نيں تے تب ہور توانائی کومپٹن انتشار دے ذریعہ بہت ہی بلند درجہ حرارت والے الیکٹراناں نو‏‏ں جیومیٹری والی موٹی تہ وچ دیندی اے، اُتے نیڑےاً شفاف خول اس دے گرد ملفوف ہوئے جاندا اے جدو‏ں کہ کچھ ہور مہین قرص د‏‏ی سطح دا پرتو وی اس اُتے پڑدا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;لنگ، جے سی؛ و ہور (1997ء) &quot; گیما شعاع دا طیف تے دجاجہ ایکس اول د‏‏ی بیٹس تو‏ں مشاہدہ ہونے والی تغیر پذیری&quot;، فلکی طبیعیاندی جریدہ 484 (1): 375–382,Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/1997ApJ...484..375L 1997ApJ...484..375L], doi:[https://dx.doi.org/10.1086/304323 10.1086/304323]&lt;/ref&gt; اک متبادل امکان ایہ اے کہ ایکس ریزبجائے قرص دے خول دے شاید دھار د‏‏ی بنیاد تو‏ں ہی کومپٹن انتشار وچ ہوئے جاندی ہون۔&lt;ref&gt;کیلآفس، این؛ جیانیوس، ڈی؛ سالٹس، ڈی (2006ء)، &quot;کثیف/ لطیف حالت وچ ثنائی بلیک ہول وچ طیف تے میعادی تغیر پذیری&quot;، خلائی تحقیق وچ پیش رفت 38 (12): 2810–2812, Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/2006AdSpR..38.2810K 2006AdSpR..38.2810K], doi:[https://dx.doi.org/10.1016/j.asr.2005.09.045 10.1016/j.asr.2005.09.045]&lt;/ref&gt;

دجاجہ ایکس اول تو‏ں خارج ہونے والی ایکس ریز دا اخراج اک ایداں دے تکراری نمونے وچ ہُندا اے جس نو‏‏ں مماثل میعادی اہتزاز کہیا جاندا ا‏‏ے۔ بھینچے ہوئے جسم د‏‏ی کمیت اس فاصلے دا تعین کردی اے جس اُتے آس پاس دا پلازما انہاں مماثل میعادی اہتزاز نو‏‏ں خارج کرنا شروع کردا اے، اخراجی علاقہ کمیت وچ کمی دے نال کم ہُندا ا‏‏ے۔ اس تیکنیک دا استعمال دجاجہ ایکس اول د‏‏ی کمیت دا تخمینہ لگانے دے لئی کيتا گیا تے دوسرے طریقےآں تو‏ں حاصل کردہ کمیت نو‏‏ں وی اس طریقے تو‏ں حاصل کردہ کمیت د‏‏ی مقدار تو‏ں جانچا گیا۔&lt;ref&gt;ٹیٹارچک، لیو، شاپوشنیکوف، نیکولائی؛ (9 فروری 2008ء)، &quot;دھرے ایکس رے وچ نرم طیفی حالتاں د‏‏ی جانب ہونے والے طاقتور انحطاط د‏‏ی تغیر پذیری د‏‏ی نوعیت۔ دجاجہ ایکس اول وچ مقدمے دا جائزہ&quot;، فلکی طبیعیاندی جریدہ 678 (2): 1230–1236, arXiv:[https://arxiv.org/abs/0802.1278 0802.1278],Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/2008ApJ...678.1230T 2008ApJ...678.1230T], doi:[https://dx.doi.org/10.1086/587124 10.1086/587124]&lt;/ref&gt;

مستحکم دورانیے دے نال دھڑکناں یا ضرباں جو بعینہ نیوٹران ستارے دے گھماؤ دے نتیجے وچ پیدا ہونے والی ضرباں د‏‏ی طرح ہی ہون، دجاجہ ایکس اول تو‏ں آندی ہوئی کدی نئيں دیکھی گئياں۔&lt;ref&gt;فیبین، اے سی؛ملر، جے ایم (9 اگست 2002ء)، &quot;بلیک ہول نے اپنے اندرونی راز افشا کر دتے، سائنس 297 (5583): 947–948, doi:[https://dx.doi.org/10.1126/science.1074957 10.1126/science.1074957],PMID [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12169716 12169716]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;وین، ہین چن (مارچ 1998ء)، دجاجہ ایکس اول دا دس مائیکرو سیکنڈ دا وقتی تجزیہ، اسٹینفرڈ یونیورسٹی، صفحہ 6 Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/1997PhDT.........6W 1997PhDT.........6W]&lt;/ref&gt; نیوٹران ستارے تو‏ں آندی ہوئی ضرباں نیوٹران ستارے دے [[مقناطیسی میدان]] د‏‏ی وجہ تو‏ں بندیاں نيں، بہرحال مسئلہ اثباندی غیر بال ضمانت دیندا اے کہ بلیک ہول دے مقناطیسی میدان نئيں ہُندے۔ مثال دے طور پر، ایکس رے ثنائی V 0332+53 نو‏‏ں ممکنہ طور اُتے بلیک ہول اس وقت تک سمجھیا جاندا رہیا جدو‏ں تک اس تو‏ں آندی ہوئی ضرباں نئيں ملیاں۔&lt;ref&gt;اسٹیلا، ایل؛ و ہور۔(1985ء)، &quot;تیز رفتار متغیر عبوری ایکس رے V0332 + 53 تو‏ں دوسری 4.4سیکنڈ د‏‏ی ایکس رے ضرباں د‏‏ی دریافت&quot;، فلکی طبیعیاندی جریدہ، حصّہ دوم – خطوط بنام مدیر 288: L45–L49, Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/1985ApJ...288L..45S 1985ApJ...288L..45S],doi:[https://dx.doi.org/10.1086/184419 10.1086/184419]&lt;/ref&gt; دجاجہ ایکس اول نے کدی وی ایداں دے ایکس رے دے پھٹاؤ نئيں دکھائے جس طرح تو‏ں نیوٹران ستارے وچ ہُندے ني‏‏‏‏ں۔&lt;ref&gt;نارائن، رمیش (2003ء)، &quot;بلیک ہول دے واقعاندی افق دا ثبوت&quot;، فلکیات تے ارضی فزکس 44 (6): 77–115, Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/2003A&amp;G....44f..22N 2003A&amp;G....44f..22N], doi:[https://dx.doi.org/10.1046/j.1468-4004.2003.44622.x 10.1046/j.1468-4004.2003.44622.x]&lt;/ref&gt; دجاجہ ایکس اول ناقابل پیش گوئی ایکس رے د‏‏ی دو حالتاں دے درمیاں ڈولدا رہندا اے، ہرچند کہ ایکس رے مسلسل انہاں دونے حالتاں دے درمیان تبدیل ہُندی رہندی ني‏‏‏‏ں۔ سب تو‏ں عام حالت، ایکس رے &quot;کثیف&quot; د‏‏ی ہُندی اے، جس دا مطلب ایہ ہُندا اے کہ زیادہ تر ایکس رے وچ بلند توانائی ہُندی ا‏‏ے۔ کم صورت والی حالت، ایکس رے &quot;لطیف&quot; د‏‏ی ہُندی اے جس وچ زیادہ تر ایکس رے د‏‏ی توانائی پست ہُندی ا‏‏ے۔ لطیف حالت زیادہ متغیر دکھادی دیندی ا‏‏ے۔ کثیف حالت دے بارے وچ سمجھیا جاندا اے کہ ایہ غیر شفاف پرت دار قرص دے اندرونی حصّے دے گرد موجود غلاف وچ بندی ہوئے گی۔ لطیف حالت اس وقت وقوع پزیر ہُندی اے جدو‏ں قرص بھینچے ہوئے جسم دے نیڑے (ممکنہ طور اُتے 150کلومیٹر تک ) کھچ کر آ جاندی اے تے ٹھنڈی ہُندی اے یا غلاف دے خارج کر دیندی ا‏‏ے۔ جدو‏ں نواں غلاف پیدا ہُندا اے تاں دجاجہ ایکس اول واپس کثیف حالت وچ پلٹ جاندا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ٹورس، ڈیاگو ایف؛ و ہور۔ (2005ء)، &quot;دجاجہ ایکس اول دے قرص د‏‏ی اندرون وچ پیش دستی د‏‏ی کھوج&quot;، فلکی طبیعیاندی جریدہ 626 (2): 1015–1019, arXiv:[https://arxiv.org/abs/astro-ph/0503186 astro-ph/0503186], Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/2005ApJ...626.1015T 2005ApJ...626.1015T], doi:[https://dx.doi.org/10.1086/430125 10.1086/430125]&lt;/ref&gt;

دجاجہ ایکس اول دا طیفی بدلاؤ افقی حرارتی حمل دے بہاؤ دے حل دے دو جزو ترکیبی چکرابرتی تے ٹیٹارچک تو‏ں بیان کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ کثیف حالت کیپلری قرص تو‏ں فوٹوناں دے بیچ د‏‏ی کومپٹن (جب کِسی ہلکے [[کیمیائی عنصر]] تو‏ں ٹکڑا کر ایکسرے د‏‏ی شُعاعاں مُنتشر ہُندیاں نيں تاں اِنہاں وچ بعض دے طول موج وچ اِضافہ ہوئے جاندا اے )کے الٹ ہونے تو‏ں تے سینبول دے گرم الیکٹراناں تو‏ں سینبول وچ پیدا ہونے والے سنکروٹران (سرع برقیات) د‏‏ی وجہ تو‏ں پیدا ہُندی ا‏‏ے۔ تفصیلات چکرابرتی تے مینڈل تو‏ں میل کھاندی ني‏‏‏‏ں۔

دجاجہ ایکس اول تو‏ں نکلنے والا ایکس رے ہر 5.6 دن وچ تبدیل ہُندی اے بطور خاص بہتر اسيں وقوع دے دوران جدو‏ں مداروی اجسام زمین دے نال سب تو‏ں نیڑےی قطار وچ ہُندے نيں تے بھینچا ہويا جسم سب تو‏ں زیادہ دور ہُندا ا‏‏ے۔ اس تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اخراج جزوی طور اُتے نجمی مادّے د‏‏ی وجہ تو‏ں مسدود ہُندا اے، ایہ نجمی مادّہ شاید ستارے HDE 226868 دے نجمی ہواواں د‏‏ی وجہ تو‏ں پیدا ہُندا ا‏‏ے۔ اخراج وچ لگ بھگ 300 دناں دا تعدد ہُندا اے جس د‏‏ی وجہ قرص د‏‏ی پیش روی ہوئے سکدی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;کٹاموٹو، ایس؛ و ہور۔(2000ء)، &quot;دجاجہ ایکس اول د‏‏ی جنجا کل آسمان نگران مشاہدات&quot;، فلکی طبیعیاندی جریدہ 531 (1): 546–552, Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/2000ApJ...531..546K 2000ApJ...531..546K],doi:[https://dx.doi.org/10.1086/308423 10.1086/308423]&lt;/ref&gt;

==== دھاراں ====
جب پرت دار مادّہ بھنچے ہوئے جسم د‏‏ی طرف گردا اے تاں ایہ ثقلی قوت سکنہ نو‏‏ں کھو دیندا ا‏‏ے۔ اس چھڈی ہوئی توانائی دا کچھ حصّہ زرّات د‏‏ی دھار د‏‏ی صورت وچ منتشر ہوئے جاندا اے، ایہ دھاراں پرت دار قرص تو‏ں عمودی سیدھ وچ آ جاندیاں نيں تے باہر د‏‏ی جانب اضافی سمتی رفتار تو‏ں نکلدی ني‏‏‏‏ں۔ (یعنی زرّات روشنی د‏‏ی رفتار دے قابل ذکر حصّے د‏‏ی رفتار تو‏ں حرکت کردے ني‏‏‏‏ں۔) دھاراں دا جوڑا پرت دار قرص نو‏‏ں اضافی توانائی تے زاویائی حرکت تو‏ں جان چھڑانے دا ذریعہ فراہ‏م کردے ني‏‏‏‏ں۔ ہوئے سکدا اے کہ ایہ انہاں مقناطیسی میداناں تو‏ں وجود وچ آندے ہاں جو بھنچے ہوئے جسم د‏‏ی گیس دے ارد گرد موجود ہُندے ني‏‏‏‏ں۔&lt;ref&gt;بیگلمین، مچل سی۔(2003ء)،&quot; بلیک ہولز دے ثبوت&quot;، سائنس 300 (5627): 1898–1903, Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/2003Sci...300.1898B 2003Sci...300.1898B], doi:[https://dx.doi.org/10.1126/science.1085334 10.1126/science.1085334],PMID [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12817138 12817138]&lt;/ref&gt;

دجاجہ ایکس اول د‏‏ی دھاراں حرارت نو‏‏ں مؤثر طور اُتے خارج نئيں کردیاں لہٰذا ایہ برقی مقناطیسی طیف وچ موجود توانائی دا کچھ حصّہ اے چھوڑدی ني‏‏‏‏ں۔ یعنی کہ ایہ تاریک نظر آندی ني‏‏‏‏ں۔ دھاراں د‏‏ی سمت نظر دا تخمینہ 30°ہے تے ہوئے سکدا اے کہ ایہ اگے بڑھدا رہ‏‏ے۔ اک دھار بین النجمی درمیانی خلاء دے نسبتاً کثیف حصّے تو‏ں ٹکرا رہی اے، جس دے نتیجے وچ اک توانائی تو‏ں لبریز حلقہ بناندا اے جس دا سراغ اس تو‏ں خارج ہونے والے ریڈیائی شعاعاں تو‏ں لگایا جا سکدا ا‏‏ے۔ ایسا لگدا اے کہ ایہ تصادم اک سحابیہ بنا رہیا اے جس دا مشاہدہ بصری طول موج وچ کیہ جا سکدا ا‏‏ے۔ اس سحابیہ نو‏‏ں بنانے دے لئی دھار د‏‏ی اوسط قوّت دا تخمینہ 4–14×1036 erg/s یا (9±5)×1029 Wہے ۔&lt;ref&gt;رسل، ڈی ایم؛ و ہور(2007ء)، &quot;دجاجہ ایکس اول دا دھاراں د‏‏ی طاقت والا بصری سحابیہ&quot;، شاہی فلکیا‏تی سوسائٹی د‏‏ی ماہانہ اطلاعات 376 (3): 1341–1349, arXiv:[https://arxiv.org/abs/astro-ph/0701645 astro-ph/0701645], Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/2007MNRAS.376.1341R 2007MNRAS.376.1341R], doi:[https://dx.doi.org/10.1111/j.1365-2966.2007.11539.x 10.1111/j.1365-2966.2007.11539.x]&lt;/ref&gt; ایہ توانائی سورج تو‏ں نکلنے والی توانائی تو‏ں اک ہزار گنیازیادہ ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;سیک مین، آئی – جولیانا؛ بوتھروئیڈ، آرنلڈ آئی؛ کریمر، کیتھلین ای (1993ء)، &quot;ہماریا سورج III۔ حال و مستقب‏‏ل&quot;، فلکی طبیعیاندی جریدہ 418: 457–468,Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/1993ApJ...418..457S 1993ApJ...418..457S], doi:[https://dx.doi.org/10.1111/j.1365-2966.2007.11539.x 10.1086/173407]&lt;/ref&gt; دوسری طرف کوئی اس طرح دا حلقہ نئيں اے کیونجے اس دھار دا سامنا جس بین النجمی خلاء تو‏ں ہوئے رہیا اے اس د‏ی کمیت کم ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;گالو، ای؛ و ہور (2005ء)، &quot;نجمی بلیک ہول دجاجہ ایکس اول د‏‏ی توانائی وچ اک تاریک دھار دا غلبہ&quot; نیچر436 (7052): 819–821, arXiv:[https://arxiv.org/abs/astro-ph/0508228 astro-ph/0508228],Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/2005Natur.436..819G 2005Natur.436..819G], doi:[https://dx.doi.org/10.1038/nature03879 10.1038/nature03879], PMID [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16094361 16094361]&lt;/ref&gt;

2006ء وچ دجاجہ ایکس اول اوہ پہلا نجمی کمیت والا بلیک ہول نکلیا جس نے گیما شعاعاں دے اخراج نو‏‏ں بلند توانائی والی پٹی لگ بھگ 100 GeVسے اُتے وچ خارج کرنے دا ثبوت دتا۔ اشارے دا مشاہدے ايس‏ے وقت ہويا جدو‏ں سخت ایکس رے دا شعلہ نکلیا جس تو‏ں انہاں دونے دے درمیان کسی ربط دا امکان ظاہر ہُندا ا‏‏ے۔ ایکس رے دا شعلہ دھار د‏‏ی بنیاد وچ اس وقت پیدا ہوئے سکدا اے جدو‏ں گیما شعاعاں HDE 226868کے نجمی ہويا تو‏ں متعامل ہوئے ک‏ے پیدا ہُندی ني‏‏‏‏ں۔&lt;ref&gt;البرٹ، جے؛ و ہور۔(2007ء)، &quot;نجمی کمیت والے بلیک ہول دجاجہ ایکس اول تو‏ں آنے والی بہت بلند توانائی د‏‏ی گیما ریڈی ایشن د‏‏ی تابکاری&quot;، فلکیا‏تی طبیعیاندی جریدے دے خطوط 665 (1): L51–L54,arXiv:[https://arxiv.org/abs/0706.1505 0706.1505], Bibcode:[http://adsabs.harvard.edu/abs/2007ApJ...665L..51A 2007ApJ...665L..51A], doi:[https://dx.doi.org/10.1086/521145 10.1086/521145]&lt;/ref&gt;

=== HDE 226868 ===
[[فائل:Cygnus X-1.png|کھبے|thumb|HDE 226868 دجاجہ ایکس اول ثنائی نظام دے بارے وچ اک مصور دا تخیل. ای ایس اے / ہبل دا خاکہ]]
HDE 226868 اک فوق دیو ستارہ اے جس د‏‏ی طیفی جماعت O9.7 lab اے ایہ جماعت O تے جماعت B ستارےآں دے درمیان کنارے اُتے واقع ا‏‏ے۔ اس د‏ی سطح دا درجہ حرارت دا اندازہ 31,000 کیلون لگایا گیا اے تے کمیت سورج د‏‏ی کمیت تو‏ں تقریباً 20 تا 40 گنیازیادہ ا‏‏ے۔ نجمی ارتقائی نمونےآں اُتے انحصار کردے ہوئے 2,000پارسیک دے تخمینہ جاندی فاصلے اُتے اس ستارے دا نصف قطر شمسی نصف قطر دے 15 تا 17 گنیاتک دے برابر ہوئے سکدا اے تے اس د‏ی روشنی سورج د‏‏ی روشنی دے مقابلے وچ لگ بھگ تن لکھ تو‏ں چار لکھ گنیاتک زیادہ ہوئے سکدی ا‏‏ے۔ موازنے دے لئی، بھینچا ہويا

نظام HDE 226868 تو‏ں شمسی نصف قطر دے 40 گنیاتک یا ستارے دے اپنے نصف قطر تو‏ں دگنے فاصلے اُتے چکر لگیا رہیا ا‏‏ے۔
HDE 226868 د‏‏ی سطح ضخیم ساتھی د‏‏ی قوّت ثقل د‏‏ی وجہ تو‏ں ثقلی طور اُتے بگڑی ہوئی اے، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اک آنسو د‏‏ی شکل سی بن گئی اے تے ایہ گھومنے دے چکر وچ ہور بگڑ گئی ا‏‏ے۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں ستارے د‏‏ی بصری روشنی ہر 5.6دن وچ ثنائی مدار دے دوران بدلدی اے، جدو‏ں ایہ خط نظر دے نال ملیا ہويا ہُندا اے تاں بصری روشنی دا اثر سب تو‏ں کم ہُندا ا‏‏ے۔ بیضوی تراشاں والی روشنی دے تغیر دا نمونہ ستارے د‏‏ی سطح د‏‏ی عضو ی تاریکی تے ثقلی تاریکی دا نتیجہ ا‏‏ے۔

جب HDE 226868 دے طیف دا موازنہ اس تو‏ں ملدے جلدے ستارے ایپیسلون الجبار تو‏ں کيتا جاندا اے تاں بعد الذکر وچ ہیلیئم د‏‏ی بہتات جدو‏ں کہ اس دے ماحول وچ کاربن د‏‏ی قلت نظر آندی ا‏‏ے۔ HDE 226868 دے بالائے بنفشی تے ہائیڈروجن الف طیفی خطوط اک ملدے جلدے ستارے پی دجاجہ د‏‏ی طرح دے خصائص دکھاندے نيں جس تو‏ں ایہ عندیہ ملدا اے کہ ستارے دے گرد گیساں دا غلاف موجود اے تے ایہ ستارے تو‏ں 1500 کلومیٹر فی سیکنڈ د‏‏ی اسراعی رفتار تو‏ں دور جا رہیا ا‏‏ے۔

اس قسم دے طیفی ستارےآں د‏‏ی طرح ایہ سمجھیا جاندا اے کہ HDE 226868 اپنی کمیت نجمی ہواواں وچ اڑا رہیا اے جس دا تخمینہ فی برس 2.5×10−6 سورج د‏‏ی کمیت دے لگایا گیا ا‏‏ے۔ ایہ کمیت اک سورج د‏‏ی کمیت نو‏‏ں چالیس لکھ برس وچ کھونے دے برابر ا‏‏ے۔ بھینچے ہوئے جسم دا ثقلی اثر لگدا اے کہ اس [[نجمی ہويا]] د‏‏ی ہیئت نو‏‏ں بدل رہیا اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بجائے کروی متشاکل ہويا دے مرتکز ہويا د‏‏ی جیومیٹری بندی ا‏‏ے۔ بھینچے ہوئے جسم د‏‏ی حرارت دے گرد ایکس ریز موجود ہُندیاں نيں جو اس نجمی ہويا نو‏‏ں آئن زدہ کر دیندی ا‏‏ے۔ جدو‏ں جسم اپنے5.6 دن دے مدار دے دروان نجمی ہويا دے مختلف علاقےآں وچو‏ں گزردا اے، تاں بالائے بنفشی خطوط، ریڈیائی اخراج تے ایکس ریز سب دے سب تغیر پزیر ہُندے رہندے ني‏‏‏‏ں۔

HDE 226868 دا روچ گوشہ ستارے دے گرد خلاء دا اوہ علاقہ اے جتھ‏ے چکر لگاندا ہويا مادّہ ثقلی طور اُتے بندھا ہويا رہندا ا‏‏ے۔ اوہ مادّہ جو اس گوشے تو‏ں اگے نکل جاندا اے اوہ چکر کٹتے ہوئے ساتھی وچ گر جاندا ا‏‏ے۔ روچ گوشے دے بارے وچ خیال اے کہ اوہ HDE 226868 د‏‏ی سطح تو‏ں کافی نیڑے ہوئے گا اُتے اوہ چھلک نئيں رہیا ہوئے گا، لہذا نجمی سطح اُتے موجود مادّہ اس دے ساتھی د‏‏ی وجہ تو‏ں اتر نئيں رہیا ہوئے گا۔ بہرحال ستارے تو‏ں نکلنے والی نجمی ہويا دا کافی برا حصّہ بھینچے ہوئے جسم د‏‏ی پرتی قرص وچ اس وقت ڈگدی اے جدو‏ں اوہ اس گوشے نو‏‏ں پار کردی ا‏‏ے۔

سورج تے HDE 226868 ستارے دے درمیان موجود گیس تے دھول ستارے دے ظاہری حجم کونہ صرف کم بلکہ رنگ نو‏‏ں وی سرخی مائل کر دیندی اے – سرخ روشنی بین النجمی وسیلے تو‏ں زیادہ آسانی تو‏ں گزر سکدی ا‏‏ے۔ بین النجمی معدومیت د‏‏ی تخمینی قدر 3.3 د‏‏ی ا‏‏ے۔ داخل اندازی کرنے والے مادّے دے بغیر HDE 226868 پنجويں عظمت والا ستاراں ہُندا تے چشم عریاں تو‏ں دیکھیا جا سکدا سی۔

== اسٹیفن ہاکنگ تے کپ تھورن ==
دجاجہ ایکس اول فزکس دان اسٹیفن ہاکنگ تے کپ تھورن دے درمیان شرط د‏‏ی وجہ بن گیا سی جس وچ ہاکنگ نے اس علاقے وچ بلیک ہول دے وجود اُتے شرط لگائی سی۔ ہاکنگ نے بعد وچ اسنو‏ں &quot;بیمہ پالیسی&quot; د‏‏ی طرح دا بیان کيتا سی۔ اس د‏ی کتاب وقت دا مختصر سفر دا اقتباس درج ذیل اے ،
{{اقتباس| ایہ میرے لئی اک طرح تو‏ں بیمہ پالیسی د‏‏ی طرح سی۔ ميں نے بلیک ہولز اُتے کافی کم کيتا سی تے اوہ سب دا سب ضائع ہوئے جاندا جے ایہ ثابت ہوئے جاندا کہ بلیک ہول دا وجود نئيں ا‏‏ے۔ اُتے اس صورت وچ شرط جیتنے د‏‏ی خوشی وچ میری تشفی ہوئے جاندی تے چار برس تک مینو‏ں ذا‏تی اکھ دا جریدہ مفت وچ ملدا رہندا۔ جے بلیک ہول دا وجود نئيں ہُندا تاں کپ نو‏‏ں اک برس تک پینٹ ہاؤس دا رسالہ مینو‏ں دینا پڑدا۔ جدو‏ں اساں 1975ء وچ شرط لگائی سی تاں اسيں اس گل دے لئی 80% اُتے امید سن کہ دجاجہ ایکس اول اک بلیک ہول ہی سی۔ ہن 1988ء وچ ، وچ کہہ سکدا ہاں کہ اسيں 95% اُتے امید نيں اُتے شرط دا فیصلہ ہونا ہن وی باقی اے ۔}}
وقت دے مختصر سفر د‏‏ی دسويں سالگرہ دے موقع اُتے تازہ ترین معلومات دے مطابق ہاکنگ ایہ شرط ہار گیا سی کیونجے بعد دے مشاہدات‏ی اعداد و شمار نے بلیک ہول دے وجود دے حق وچ ثبوت فراہ‏م کر دتے سن ۔ اپنی کتاب بلیک ہول تے وقتی خم وچ ، تھورن نے دسیا کہ ہاکنگ نے شرط د‏‏ی ہار اس وقت اس دے دفتر وچ آ ک‏ے منی جدو‏ں اوہ روس وچ سی، ہاکنگ نے شرط نو‏‏ں ڈھونڈا تے اس اُتے دستخط کیتے۔

== ہور ویکھو ==
[[نجمی بلیک ہولز]]

== حوالے ==
{{حوالے|2}}

== باہرلے جوڑ ==
* اسٹاف (10 جون 2005)۔ &quot; [http://sci.esa.int/integral/32709-artist-s-impression-of-cygnus-x-1/ دجاجہ ایکس اول مصوّر دے گمان وچ ]&quot;۔ ای ایس اے تو‏ں حاصل کردہ 2008-03-24۔
* اسٹاف(1 اپریل 1996)۔ &quot;[http://www.oa.uj.edu.pl/research/cygx1.html دجاجہ ایکس اول، بلیک ہول]&quot;۔ ایجی لونین یونیورسٹی د‏‏ی فلکیا‏تی رصدگاہ۔ حاصل کردہ 2008-03-24۔
* کیرمون، ڈبلیو و ہور۔(18 دسمبر2002)۔ &quot;[http://www.eso.org/public/outreach/eduoff/cas/cas2002/cas-projects/austria_cygnus_1/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150915105044/http://www.eso.org/public/outreach/eduoff/cas/cas2002/cas-projects/austria_cygnus_1/ |date=2015-09-15 }} دجاجہ وچ بلیک ہول]&quot;۔ ای ایس اے حاصل کردہ 2008-03-29۔
* کولن، اسٹیو (8 جون 2009)۔ &quot;[http://apod.nasa.gov/apod/ap090608.html ممکنہ دھار نے خول نو‏‏ں دجاجہ ایکس اول خرد کوزار دے نیڑے اڑا دتا]۔&quot; آپوڈ۔ حاصل کردہ 2009-06-08۔
* [http://www.worldwidetelescope.org/wwtweb/goto.aspx?object=ViewShortcut&amp;ra=19.9726944444444&amp;dec=35.2016111111111&amp;zoom=8.3819031715393 ویکھو دجاجہ ایکس اول (اک بصری منظر) ورلڈ وائیڈ دوربین وچ ]۔
* دجاجہ ایکس اول ویکی آسمان اُتے : [http://www.wikisky.org/?object=Cygnus+X-1&amp;zoom=8&amp;img_source=DSS2 ڈی ایس ایس 2]، [http://www.wikisky.org/?object=Cygnus+X-1&amp;zoom=8&amp;img_source=SDSS ایس ڈی ایس ایس]، [http://www.wikisky.org/?object=Cygnus+X-1&amp;zoom=8&amp;img_source=GALEX گلیکس]، [http://www.wikisky.org/?object=Cygnus+X-1&amp;zoom=8&amp;img_source=IRAS آئی آر اے ایس]، [http://www.wikisky.org/?object=Cygnus+X-1&amp;zoom=8&amp;img_source=HALPHA ہائیڈروجن الفا]، [http://www.wikisky.org/?object=Cygnus+X-1&amp;zoom=8&amp;img_source=RASS ایکس رے]، [http://www.wikisky.org/?object=Cygnus+X-1&amp;zoom=8&amp;img_source=IMG_all فلکی تصویر]، [http://www.wikisky.org/?object=Cygnus+X-1&amp;zoom=8 آسمانی نقشہ]، [http://www.wikisky.org/starview?object=Cygnus+X-1&amp;zoom=8 مضامین تے تصاویر]
* [http://www.constellation-guide.com/cygnus-x-1/ دجاجہ ایکس اول مجمع النجوم رہنمائی وچ ]۔
* [http://arxiv.org/abs/1506.00007 نسٹار تے سوزاکو دے کثیف حالت دے دجاجہ ایکس اول دے مشاہدات : اندرونی پرتی قرص وچ واقع] مائیکل پارکر، 29 مئی 2015۔[http://arxiv.org/pdf/1506.00007v1.pdf پی ڈی ایف]
* [http://www.nustar.caltech.edu/image/nustar120628a {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150614105940/http://www.nustar.caltech.edu/image/nustar120628a |date=2015-06-14 }} نسٹار بلند توانائی د‏‏ی ایکس رے کائنات دا پہلا منظر ناسا/ جے پی ایل] – کالٹک 28 جون 2012۔

[[گٹھ:ثنائی ستارے]]
[[گٹھ:نجمی بلیک ہولز]]
[[گٹھ:کامنز گٹھ جس دا ربط ویکی ڈیٹا اُتے اے ]]</text>
      <sha1>500bfdprgnnjs449ptpg2bnx5wbmw5j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>دیس لسٹ بلحاظ تعداد پولیس افسران</title>
    <ns>0</ns>
    <id>91415</id>
    <revision>
      <id>690349</id>
      <parentid>684188</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:58:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>28598</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>690349</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41927" sha1="kyl0mnvqeqzebk9fvunki8hoqg703tn" xml:space="preserve">ایہ '''لسٹ ملکاں بلحاظ تعداد پولیس افسران''' ا‏‏ے۔

{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
|- bgcolor=&quot;#ececec&quot;
! ملک !! تعداد !! سال !! پولیس فی&lt;br /&gt;100,000 افراد
|-
|{{پرچم تصویر|افغانستان}} [[افغانستان]] || {{nts|122000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Asia-South-Pacific/افغانستان افغانستان / Asia &amp; South Pacific / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((122000 / 30419928) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|امریکی سمووا}} [[امریکی سمووا]] || {{nts|200}}&lt;ref name=autogenerated1&gt;{{Cite web |title=Citation from the GunPolicy.org literature library&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://www.gunpolicy.org/firearms/citation/quotes/145 |access-date=2020-10-18 |archive-date=2021-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210304221652/https://www.gunpolicy.org/firearms/citation/quotes/145 }}&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((400 / 55519) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|انڈورہ}} [[انڈورہ]] || {{nts|237}}&lt;ref&gt;{{Cite web |title=UN Report - انڈورہ |url=http://www.uncjin.org/Statistics/WCTS/WCTS6/PublicationByCountry.pdf |access-date=2020-10-18 |archive-date=2013-04-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130412052632/http://www.uncjin.org/Statistics/WCTS/WCTS6/PublicationByCountry.pdf |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((237 / 85000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|اینٹیگوا و باربوڈا}} [[اینٹیگوا و باربوڈا]] || {{nts|600}}&lt;ref&gt;[https://archive.is/20121212001858/www.interpol.int/Member-countries/Americas/Antigua-Barbuda اینٹیگوا و باربوڈا / Americas / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((600 / 81799) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|ارجنٹائن}} [[ارجنٹائن]] || {{nts|{{#expr:trunc((36940000 / 100000)) * 558}}}} || 2000 || {{nts|558}}&lt;ref name=&quot;sebh&quot;&gt;{{Cite web |title=Understanding High Crime Rates in لاطینی امریکا: The Role of Social and Policy Factors — Table 9 |url=http://www.sebh.ecn.br/seminario_5/arquivo1.pdf |access-date=2020-10-18 |archive-date=2016-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303184728/http://www.sebh.ecn.br/seminario_5/arquivo1.pdf |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
|-
|{{پرچم تصویر|آسٹریلیا}} [[آسٹریلیا]] || {{nts|49242}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot;&gt;{{cite web |url=http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=crim_plce&amp;lang=en# |title=Crime and Criminal Justice – Police Officers |accessdate=2011-02-14 |work= |publisher=Eurostat |date=2008-03-12}}&lt;/ref&gt; || 2009 || {{nts|{{#expr:trunc((49242 / 22659908) * 100000)}}}} &lt;!-- police div pop. times 100k --&gt;
|-
|{{پرچم تصویر|آسٹریا}} [[آسٹریا]] || {{nts|27500}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Europe/آسٹریا آسٹریا / Europe / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((27500 / 8414638) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|بہاماس}} [[بہاماس]] || {{nts|3000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Americas/بہاماس بہاماس / Americas / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((3000 / 353658) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|بنگلہ دیش}} [[بنگلہ دیش]] || {{nts|135000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Asia-South-Pacific/بنگلہ دیش بنگلہ دیش / Asia &amp; South Pacific / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((135000 / 161083804) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|بارباڈوس}} [[بارباڈوس]] || {{nts|1394}}&lt;ref&gt;[http://www.humanrightsinitiative.org/programs/aj/police/intl/docs/police_accountability_paper_gomes.pdf بارباڈوس Police Report]&lt;/ref&gt; || 2013 || {{nts|{{#expr:trunc((1394 / 280000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|بیلجیم}} [[بیلجیم]] || {{nts|39861}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2009 || {{nts|{{#expr:trunc((39861 / 10666866) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|بیلیز}} [[بیلیز]] || {{nts|1300}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Americas/بیلیز بیلیز / Americas / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((1300 / 312698) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|برمودا}} [[برمودا]] || {{nts|469}}&lt;ref&gt;[http://www.buzzmakerdev.net/~plp/node/2491 برمودا Police Service Update | برمودا Progressive Labour Party (PLP)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((469 / 64268) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|بوٹسوانا}} [[بوٹسوانا]] || {{nts|8500}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Africa/بوٹسوانا بوٹسوانا / Africa / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((8500 / 2029307) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|برازیل}} [[برازیل]] || {{nts|478001}}&lt;ref name=&quot;brbr&quot;&gt;[http://www.unodc.org/pdf/برازیل/pp_7_perfil_das_org_pt.pps NAÇÕES UNIDAS contra Drogas e Crime Escritório Perfil das organizações policiais]&lt;/ref&gt; || 2001 || {{nts|282}}
|-
|{{پرچم تصویر|برونائی}} [[برونائی]] || {{nts|4400}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Asia-South-Pacific/برونائی برونائی / Asia &amp; South Pacific / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;|| 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((4400 / 408786) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|بلغاریہ}} [[بلغاریہ]] || {{nts|30807}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2009 || {{nts|{{#expr:trunc((30807 / 7640238) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|کمبوڈیا}} [[کمبوڈیا]] || {{nts|64000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Asia-South-Pacific/کمبوڈیا کمبوڈیا / Asia &amp; South Pacific / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((64000 / 14952665) *100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|کینیڈا}} [[کینیڈا]] || {{nts|67425}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2009 || {{nts|{{#expr:trunc((67425 / 33311400) *100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|کیمین جزیرے}} [[کیمین جزیرے]] || {{nts|343}}&lt;ref&gt;{{Cite web |title=About Us&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://www.rcips.ky/portal/page?_pageid=2425,5615392&amp;_dad=portal&amp;_schema=PORTAL |access-date=2020-10-18 |archive-date=2012-07-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120731085706/http://www.rcips.ky/portal/page?_pageid=2425,5615392&amp;_dad=portal&amp;_schema=PORTAL |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((343 / 54878) *100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|چلی}} [[چلی]] || {{nts|30300}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Americas/چلی چلی / Americas / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((30300 / 16572475) *100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|چین}} [[چین]] || {{nts|1600000}}&lt;ref&gt;[http://چین۔org.cn/english/news/194799.htm چین to Unify Police Identity Card from Jan. 1 Xinhua News Agency January 1, 2007]&lt;/ref&gt; || 2007 || {{nts|{{#expr:trunc((1600000 / 1331460000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|کولمبیا}} [[کولمبیا]] || {{nts|150000}}&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Columbia&gt; Police Reform in لاطینی امریکا |url=http://csis.org/files/publication/120228_Johnson_PoliceReform_web.pdf |access-date=2020-10-18 |archive-date=2013-05-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130518072608/http://csis.org/files/publication/120228_Johnson_PoliceReform_web.pdf |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((150000 / 	46366364) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|کوموروس}} [[اتحاد القمری]] || {{nts|500}}&lt;ref&gt;[http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/5236.htm About اتحاد القمری&gt; U.S. State Department]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((500 / 752438) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|کک جزیرے}} [[کک جزیرے]] || {{nts|100}}&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((100 / 20000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|کوسٹاریکا}} [[کوسٹاریکا]] || {{nts|14500}}&lt;ref&gt;[http://www.coha.org/costa-rica-an-army-less-nation-in-a-problem-prone-region/ History, Organization, Budget, and Issues]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((14500 / 4301712) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|کروشیا}} [[کرویئشا]] || {{nts|20000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Europe/کروشیا کروشیا / Europe / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((20000 / 4290612) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|قبرص}} [[قبرص]]{{smallsup|1}} || {{nts|5353}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2009 || {{nts|{{#expr:trunc((5353 / 789269) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|چیک جمہوریہ}} [[چیک جمہوریہ]] || {{nts|40500}}&lt;ref&gt;[https://archive.is/20121212010347/www.interpol.int/Member-countries/Europe/Czech-Republic چیک جمہوریہ / Europe / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((40500 / 10512208) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|ڈنمارک}} [[ڈنمارک]] || {{nts|13500}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Europe/ڈنمارک ڈنمارک / Europe / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((13500 / 5500000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|ڈومینیکا}} [[ڈومینیکا]] || {{nts|506}}&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Departments of the Ministry of National Security, Immigration and Labour |url=http://nationalsecurity.gov.dm/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=2&amp;Itemid=3 |access-date=2020-10-18 |archive-date=2013-08-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130820210159/http://nationalsecurity.gov.dm/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=2&amp;Itemid=3 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; || 2013 || {{nts|{{#expr:trunc((506 / 71293) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|جمہوریہ ڈومینیکن}} [[جمہوریہ ڈومینیکن]] || {{nts|32000}}&lt;ref&gt;[https://archive.is/20121212002350/www.interpol.int/Member-countries/Americas/Dominican-Republic جمہوریہ ڈومینیکن / Americas / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((32000 / 8500000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|ایکواڈور}} [[ایکواڈور]] || {{nts|40000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Americas/ایکواڈور ایکواڈور / Americas / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((40000 / 15223680) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|ایل سیلواڈور}} [[ایل سیلواڈور]] || {{nts|21900}}&lt;ref&gt;{{Cite web |title=PNC se acerca al número ideal de agentes |url=http://www.transparenciaactiva.gob.sv/pnc-se-acerca-al-numero-idea-de-agentes/ |access-date=2020-10-18 |archive-date=2017-10-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171014182530/http://www.transparenciaactiva.gob.sv/pnc-se-acerca-al-numero-idea-de-agentes/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((21900 / 6071774) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|استونیا}} [[استونیا]] || {{nts|3183}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2009 || {{nts|{{#expr:trunc((3183 / 1340935) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|فنلینڈ}} [[فنلینڈ]] || {{nts|7800}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Europe/فنلینڈ فنلینڈ / Europe / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((7800 / 5421827) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|فجی}} [[فجی]] || {{nts|1970}}&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((1970 / 849000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|فرانس}} [[فرانس]]{{smallsup|2}} || {{nts|220000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Europe/فرانس فرانس / Europe / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((220000 / 61795000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|فرانسیسی پولینیشیا}} [[فرانسیسی پولینیشیا]] || {{nts|220}}&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((220 / 267000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|گیمبیا}} [[گیمبیا]] || {{nts|5000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Africa/گیمبیا گیمبیا / Africa / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((5000 / 1782893) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|گھانا|new}} [[گھانا]] || {{nts|23000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Africa/گھانا گھانا / Africa / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((23000 / 24233431) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|یونان|new}} [[یونان]] || {{nts|50798}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2008 || {{nts|{{#expr:trunc((50798 / 11213785) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|گریناڈا}} [[گریناڈا]] || {{nts|900}}&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Who We Are&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://www.rgpf.gd/index.php?option=com_content&amp;view=category&amp;id=1&amp;Itemid=3 |access-date=2020-10-18 |archive-date=2013-12-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131203023819/http://www.rgpf.gd/index.php?option=com_content&amp;view=category&amp;id=1&amp;Itemid=3 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((900 / 110000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|جرمنی}} [[جرمنی]] || {{nts|245752}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2009 || {{nts|{{#expr:trunc((245752 / 82217837) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|جمہوریہ گنی}} [[جمہوریہ گنی]] || {{nts|10000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Africa/جمہوریہ گنی جمہوریہ گنی / Africa / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((10000 / 10000000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|ہیٹی}} [[ہیٹی]] ||| {{nts|12000}}&lt;ref&gt;[http://www.crisisgroup.org/en/regions/latin-america-caribbean/ہیٹی/044-towards-a-post-minustah-ہیٹی-making-an-effective-transition.aspx Special Report]&lt;/ref&gt;|| 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((12000 / 10123787) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|ہانگ کانگ}} [[ہانگ کانگ]] || {{nts|{{#expr:trunc((6926000 / 100000)) * 393}}}}&lt;ref&gt;[http://www.channelnewsasia.com/stories/سنگاپورlocalnews/view/364655/1/.html سنگاپور has fewer policemen per 100,000 people but lower crime rate than some cities – Channel NewsAsia&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2007 || {{nts|393}}
|-
|{{پرچم تصویر|ہنگری}} [[ہنگری]] || {{nts|33487}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2009 || {{nts|{{#expr:trunc((33487 / 10045401) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|آئس لینڈ}} [[آئس لینڈ]] || {{nts|667}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2009 || {{nts|{{#expr:trunc((667 / 315459) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|بھارت}} [[بھارت]] || {{nts|{{#expr:trunc((1155347678 / 100000)) * 500}}}} || 2009 || {{nts|130}}&lt;ref&gt;[http://news.rediff.com/interview/2010/feb/15/number-of-policemen-per-100000-people-in-بھارت-is-130.htm The number of policemen per 100,000 people in بھارت is 130 — Rediff News]&lt;/ref&gt;
|-
|{{پرچم تصویر|انڈونیشیا}} [[انڈونیشیا]] || {{nts|579,000}}&lt;ref name=&quot;Washington Times&quot;&gt;{{cite web |url=http://www3.washingtontimes.com/topics/انڈونیشیاn-national-police/44004/t/photos/ |title=انڈونیشیاn National Police |accessdate=2011-03-30 |work= |publisher=The Washington Times |year=2006}}&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((579000 / 237556363) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|ایران}} [[ایران]] || {{nts|60000}}&lt;ref&gt;[http://csis.org/files/media/csis/pubs/060728_gulf_ایران۔pdf ایران Security Forces Report]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((60000 / 74798599) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|جمہوریہ آئرلینڈ}} [[جمہوریہ آئرلینڈ]] || {{nts|12000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Europe/جمہوریہ آئرلینڈ جمہوریہ آئرلینڈ / Europe / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((12000 / 4588252) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|اسرائیل}} [[اسرائیل]] || {{nts|27000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Asia-South-Pacific/اسرائیل اسرائیل / Asia &amp; South Pacific / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((27000 / 7941900) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|اطالیہ}} [[اطالیہ]] || {{nts|245152}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2009 || {{nts|{{#expr:trunc((245152/ 58751711) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|جمیکا}} [[جمیکا]] || {{nts|8600}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Americas/جمیکا جمیکا / Americas / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((8600 / 2889187) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|جاپان}} [[جاپان]] || {{nts|251939}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2006 || {{nts|{{#expr:trunc((251939 / 127756000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|اردن}} [[اردن]] || {{nts|25000}}&lt;ref&gt;[http://www.kinghussein.gov.jo/government5.html اردن - Government – The Armed Forces&lt;!-- Bot generated title --&gt;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180323100336/http://www.kinghussein.gov.jo/government5.html |date=2018-03-23 }}&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((25000 / 6181000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|کینیا}} [[کینیا]] || {{nts|35000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Africa/کینیا کینیا / Africa / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((35000 / 43013341) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|کیریباتی}} [[کیریباندی]] || {{nts|458}}&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((458 / 103500) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|کویت}} [[کویت]] || {{nts|18000}}&lt;ref&gt;Gordon Rottman: ''Armies of the Gulf War'' (Osprey Military, London UK, 1993) p 31&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((18000 / 3566437) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|لٹویا}} [[لٹویا]] || {{nts|7000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Europe/لٹویا لٹویا / Europe / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((7000 / 3582054) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|لیسوتھو}} [[لیسوتھو]] || {{nts|2404}}&lt;ref&gt;[http://www.iss.co.za/pubs/books/hide+seek/لیسوتھو۔pdf لیسوتھو Country Profile]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((2404 / 2067000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|لیختینستائن}} [[لیختینستائن]]{{smallsup|3}} || {{nts|91}}&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.landespolizei.li/Portals/0/docs/pdf-Files/Statistiken/Jahresbericht_aktuell.pdf |title=Annual Report 2011&gt; Total force – 85 officers, 6 cadets, and 34 civilian staff |publisher=Landespolizei |date= |accessdate=2012-06-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181226004849/https://www.landespolizei.li/Portals/0/docs/pdf-Files/Statistiken/Jahresbericht_aktuell.pdf%20 |archivedate=2018-12-26 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((91 / 36476) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|لائبیریا}} [[لائبیریا]] || {{nts|4100}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Africa/لائبیریا لائبیریا / Africa / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((4100 / 3786764) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|لتھووینیا}} [[لتھووینیا]] || {{nts|10957}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2009 || {{nts|{{#expr:trunc((10957 / 3366357) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|لکسمبرگ}} [[لکسمبرگ]] || {{nts|1603}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2009 || {{nts|{{#expr:trunc((1603 / 483799) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|مکاؤ}} [[مکاؤ]] || {{nts|4101}}&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Annual Report |url=http://yearbook.gcs.gov.mo/files/yearbook/2011/myb2011ePA02CH07.pdf |access-date=2020-10-18 |archive-date=2014-08-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140819090202/http://yearbook.gcs.gov.mo/files/yearbook/2011/myb2011ePA02CH07.pdf |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((4101 / 555731) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|مقدونیہ}} [[مقدونیہ]] || {{nts|9905}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2008 || {{nts|{{#expr:trunc((9905 / 2045177) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|ملائشیا}} [[ملائیشیا]] || {{nts|102000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Asia-South-Pacific/ملائشیا ملائشیا / Asia &amp; South Pacific / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((102000 / 27544000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|مالی}} [[مالی]] || {{nts|7000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Africa/مالی مالی / Africa / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((7000 / 14517176) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|مالٹا}} [[مالٹا]] || {{nts|1800}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Europe/مالٹا مالٹا / Europe / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((1800 / 452515) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|مارشل جزیرے}} [[مارشل جزیرے]] || {{nts|130}}&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((130 / 68000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|میکسیکو}} [[میکسیکو]] || {{nts|{{#expr:trunc((107431000 / 100000)) * 366}}}} || 2009 || {{nts|366}}&lt;ref name=&quot;Economist 5/3&quot;&gt;{{Cite news | title = On the trail of the traffickers | publisher = [[دی اکنامسٹ]] | date = 2009-03-05 | url = http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=13234157 | accessdate = 2009-03-07 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20181226004854/https://www.economist.com/briefing/2009/03/05/on-the-trail-of-the-traffickers | archivedate = 2018-12-26 | url-status = live}}&lt;/ref&gt;
|-
|{{پرچم تصویر|موناکو}} [[موناکو]] || {{nts|500}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Europe/موناکو موناکو / Europe / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((500 / 36371) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|مونٹینیگرو}} [[مونٹینیگرو]] || {{nts|5250}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Europe/مونٹینیگرو مونٹینیگرو / Europe / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((5250 / 625266) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|مائکرونیشیا}} [[مائکرونیشیا]] || {{nts|500}}&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((500 / 110000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|میانمار}} [[میانمار]] || {{nts|93000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Asia-South-Pacific/میانمار میانمار / Asia &amp; South Pacific / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((93000 / 60280000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|ناورو}} [[ناورو]] || {{nts|80}}&lt;ref&gt;[http://www.dailytelegraph.com.au/news/introducing-ناوروs-big-blue-line/story-e6freuy9-1226455287904 Introducing ناورو's big blue line | thetelegraph.com.au&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((80 / 10000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|نیپال}} [[نیپال]] || {{nts|60000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Asia-South-Pacific/نیپال نیپال / Asia &amp; South Pacific / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((60000 / 26620809) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|نیدرلینڈز}} [[نیدرلینڈز]] || {{nts|55000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Europe/نیدرلینڈز نیدرلینڈز / Europe / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((55000 / 16751323) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|نیو کیلیڈونیا}} [[نیو کیلیڈونیا]] || {{nts|268}}&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((268 / 252000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|نیوزی لینڈ}} [[نیوزی لینڈ]] || {{nts|11000}}&lt;ref&gt;[https://archive.is/20121212005900/www.interpol.int/Member-countries/Asia-South-Pacific/New-Zealand نیوزی لینڈ / Asia &amp; South Pacific / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((11000 / 4440000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|نائجر}} [[نائجر]] || {{nts|8700}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Africa/نائجر نائجر / Africa / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((8700 / 15000000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|نائجیریا}} [[نائجیریا]] || {{nts|350000}}&lt;ref&gt;{{cite web|last=INTERPOL|title=نائجیریا|url=http://www.interpol.int/Member-countries/Africa/نائجیریا|accessdate=25 September 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181226004843/https://www.interpol.int/Member-countries/Africa/%D9%86%D8%A7%D8%A6%D8%AC%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%A7|archivedate=2018-12-26|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((350000 / 170123740) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|نیووے}} [[نیووے]] || {{nts|16}}&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((16 / 2000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|ناروے}} [[ناروے]] || {{nts|11000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Europe/ناروے ناروے / Europe / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((11000 / 4952000 ) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|پلاؤ}} [[پلاؤ]] || {{nts|75}}&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;|| 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((75 / 20000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|پاناما}} [[پاناما]] || {{nts|12,000}}&lt;ref&gt;IISS_2012_397&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;IISS_2012_398&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((12000 / 3595490) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|پاکستان}} [[پاکستان]] || {{nts|354221}}&lt;ref name=&quot;USIP&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.usip.org/files/resources/sr266.pdf |title=Reforming پاکستان‘s Police and Law Enforcement Infrastructure |accessdate=2011-03-30 |work= |publisher=ریاستہائے متحدہ امریکا Institute of Peace |date=2011-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181226004855/http://www.usip.org/files/resources/sr266.pdf%20 |archivedate=2018-12-26 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; || 2011 || {{nts|{{#expr:trunc((354221 / 170600000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|پاپوا نیو گنی}} [[پاپوا نیو گنی]] || {{nts|5311}}&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;|| 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((5311 / 5028000 ) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|پیرو}} [[پیرو]] || {{nts|104000}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt;|| 2009 || {{nts|{{#expr:trunc((104000 / 29496000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|پٹکیرن جزیرے}} [[پٹکیرن جزیرے]] || {{nts|1}}&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Dynamic Drive&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://www.onlinepitcairn.com/pitcairn_today.htm |access-date=2020-10-18 |archive-date=2007-09-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070910081839/http://www.onlinepitcairn.com/pitcairn_today.htm |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;|| 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((1 / 67) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|پولینڈ}} [[پولینڈ]] || {{nts|100000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Europe/پولینڈ پولینڈ / Europe / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((100000 / 38216000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|پرتگال}} [[پرتگال]] || {{nts|49152}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2009 || {{nts|{{#expr:trunc((49152 / 10617575) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|رومانیہ}} [[رومانیہ]] || {{nts|60000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Europe/رومانیہ رومانیہ / Europe / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;|| 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((60000 / 21390000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|روس}} [[روس]] || {{nts|782001}}&lt;ref&gt;[http://base.consultant.ru/cons/cgi/online.cgi?req=doc;base=LAW;n=145028 Указ президента российской федерации о штатной численности органов прокуратуры российской федерации и органов внутренних дел российской федерации] {{ru icon}}&lt;/ref&gt; || 2013 || {{nts|{{#expr:trunc(782001 / (143030106 / 100000))}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|سینٹ بارتھیملے}} [[سینٹ بارتھیملے]]|| {{nts|11}}&lt;ref&gt;[http://www.comstbarth.fr/police_territoriale.asp About Us – Police Territoriale&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((11 / 8011) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|سینٹ ہلینا}} [[سینٹ ہلینا]]{{smallsup|4}} || {{nts|69}}&lt;ref&gt;{{Cite web |title=About Us&gt; National Police&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://www.sainthelena.gov.sh/pages/police-department.html |access-date=2020-10-18 |archive-date=2011-08-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110805134938/http://www.sainthelena.gov.sh/pages/police-department.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((69 / 7341) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|سینٹ کیٹز}} [[سینٹ کیٹز]] || {{nts|450}}&lt;ref&gt;[https://archive.is/20121212005049/www.interpol.int/Member-countries/Americas/St-Kitts-Nevis St Kitts &amp; Nevis / Americas / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((450 / 50000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|سینٹ لوسیا}} [[سینٹ لوسیا]] || {{nts|947}}&lt;ref&gt;[http://www.rslpf.com/hist.htm Royal سینٹ لوسیا Police Force&lt;!-- Bot generated title --&gt;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061129155710/http://www.rslpf.com/hist.htm |date=2006-11-29 }}&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((947 / 170000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|سینٹ وینسینٹ و گریناڈائنز}} [[سینٹ وینسینٹ و گریناڈائنز]] || {{nts|691}}&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Comparative Criminology {{!}} North America - سینٹ وینسینٹ و گریناڈائنز&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://www-rohan.sdsu.edu/faculty/rwinslow/namerica/stvincentgrenadines.html |access-date=2020-10-18 |archive-date=2015-06-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150622061703/http://www-rohan.sdsu.edu/faculty/rwinslow/namerica/stvincentgrenadines.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((691 / 109000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|سان مارینو}} [[سان مارینو]]{{smallsup|5}} || {{nts|160}}&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Yearly Gendarmerie Photo |url=http://www.interphonef4.com/filemanager/cms_cellularline/img_interphone/video_immagini/immagini/gendarmeria_590x400.jpg |access-date=2020-10-18 |archive-date=2013-11-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131101224515/http://www.interphonef4.com/filemanager/cms_cellularline/img_interphone/video_immagini/immagini/gendarmeria_590x400.jpg |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.worldstatesmen.org/San_Marino.html Public Security Forces&gt; Civil Police&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Military units of سان مارینو&gt; Fortress Guard |url=http://www.mhsa.org.au/documents/act/LeGrognard2011-07.pdf |access-date=2020-10-18 |archive-date=2013-04-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130430231225/http://www.mhsa.org.au/documents/act/LeGrognard2011-07.pdf |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((160 / 32000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|سنٹ مارٹن (نیدرلینڈز)}} [[سنٹ مارٹن (نیدرلینڈز)]] || {{nts|370}}&lt;ref&gt;[https://archive.is/20121212004132/www.interpol.int/Member-countries/Americas/Sint-Maarten سنٹ مارٹن (نیدرلینڈز) / Americas / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((370 / 70000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|سامووا}} [[سامووا]] || {{nts|500}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Asia-South-Pacific/سامووا سامووا / Asia &amp; South Pacific / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((500 / 194320) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|سربیا}} [[سربیا]] || {{nts|45000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Europe/سربیا سربیا / Europe / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((45000 / 7120666) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|سنگاپور}} [[سنگاپور]] || {{nts|40000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Asia-South-Pacific/سنگاپور سنگاپور / Asia &amp; South Pacific / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((40000 / 5312400) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|سلوواکیہ}} [[سلوواکیہ]] || {{nts|14498}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2009 || {{nts|{{#expr:trunc((14498 / 5400998) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|سلووینیا}} [[سلووینیا]] || {{nts|7842}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2009 || {{nts|{{#expr:trunc((7842 / 2010269) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|سولومن جزیرے}} [[سولومن جزیرے]] || {{nts|1442}}&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((1442 / 479000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|صومالیہ}} [[صومالیہ]] || {{nts|20000}}&lt;ref&gt;[http://unpos.unmissions.org/Default.aspx?tabid=9738&amp;language=en-US صومالیہ - Security Background&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;|| 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((20000 / 10085638) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|جنوبی افریقہ}} [[جنوبی افریقا]] || {{nts|156489}}&lt;ref name=&quot;saps&quot;&gt;{{Cite web |title=SAPS Police – Population Ratio Page&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://www.saps.gov.za/_dynamicModules/internetsite/buildingBlocks/basePage4/BP444.asp |access-date=2020-10-18 |archive-date=2009-05-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090502020400/http://www.saps.gov.za/_dynamicModules/internetsite/buildingBlocks/basePage4/BP444.asp |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;|| 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((156489 / 49320150 ) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|جنوبی کوریا}} [[جنوبی کوریا]] || {{nts|{{#expr:trunc((48039000 / 100000)) * 195}}}}&lt;ref name=&quot;un-11th&quot; /&gt; || 2004 || {{nts|195}}
|-
|{{پرچم تصویر|جنوبی سوڈان}} [[جنوبی سوڈان]] || {{nts|52000}}&lt;ref&gt;[http://www.un.org/en/peacekeeping/publications/unpolmag/unpolmag_09.pdf UN Report]&lt;/ref&gt;|| 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((52000 / 8260490) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|سری لنکا}} [[سری لنکا]] || {{nts|89000}}&lt;ref&gt;[https://archive.is/20121212010346/www.interpol.int/Member-countries/Asia-South-Pacific/Sri-Lanka سری لنکا / Asia &amp; South Pacific / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((89000 / 20277597) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|ہسپانیہ}} [[ہسپانیہ]] || {{nts|231801}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2009 || {{nts|{{#expr:trunc((231801 / 45283259) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|سوازی لینڈ}} [[سوازی لینڈ]] || {{nts|4164}}&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Annul Report |url=http://www.police.gov.sz/rsp%20-%20anual%20report%202011.pdf |access-date=2020-10-18 |archive-date=2013-05-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523182756/http://www.police.gov.sz/rsp%20-%20anual%20report%202011.pdf |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((4164 / 1185000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|سویڈن}} [[سویڈن]] || {{nts|19144}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2009 || {{nts|{{#expr:trunc((19144 / 9182927) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|سوئٹزرلینڈ}} [[سوئٹزرلینڈ]] || {{nts|17058}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2009 || {{nts|{{#expr:trunc((17058 / 7593494) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|تھائی لینڈ}} [[تھائی لینڈ]] || {{nts|230000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Asia-South-Pacific/تھائی لینڈ سیئی لینڈ / Asia &amp; South Pacific / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((230000 / 66720153) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|ترکی}} [[ترکی]] || {{nts|341770}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2008 || {{nts|{{#expr:trunc((341770 / 70586256) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|ٹونگا}} [[ٹونگا]] || {{nts|418}}&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((418 / 101000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|ٹوگو}} [[ٹوگو]] || {{nts|4000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Africa/ٹوگو ٹوگو / Africa / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((4000 / 5500000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|ٹرینیڈاڈ تے ٹوباگو}} [[ٹرینیڈاڈ تے ٹوباگو]] || {{nts|6500}}&lt;ref&gt;{{Cite web |title=ٹرینیڈاڈ تے ٹوباگو / Americas / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://www.interpol.int/Member-countries/Americas/Trinidad-Tobago |access-date=2020-10-18 |archive-date=2021-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210303181529/http://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Trinidad-Tobago |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((6500 / 1227505) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|تووالو}} [[تووالو]] || {{nts|72}}&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((72 / 10000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|برطانیہ}} [[انگلستان|برطانیہ]] || {{nts|167318}}&lt;ref name=&quot;eurostat&quot; /&gt; || 2009 || {{nts|{{#expr:trunc((167318 / 54455000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|ریاستہائے متحدہ امریکہ}} [[ریاستہائے متحدہ امریکا]] || {{nts|794300}}&lt;ref&gt;[http://www.bls.gov/ooh/protective-service/police-and-detectives.htm Bureau of Labor Statistics – Police and Detectives]&lt;/ref&gt; || 2010 || {{nts|{{#expr:trunc((794300 / 310000000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|یوراگوئے}} [[یوراگوئے]] || {{nts|27000}}&lt;ref&gt;[http://www.interpol.int/Member-countries/Americas/یوراگوئے یوراگوئے / Americas / Member countries / Internet / Home – INTERPOL&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((27000 / 3318535) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|وانواتو}} [[وانواتو]]{{smallsup|6}} || {{nts|575}}&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((575 / 207000) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|ویٹیکن سٹی}} [[ویٹیکن سٹی]] || {{nts|130}}&lt;ref&gt;[http://www.vaticanstate.va/EN/State_and_Government/Structure_Governorate/Gendarme_Corps.htm Gendarme Corps&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((130 / 832) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|والس و فتونہ}} [[والس و فتونہ]] || {{nts|20}}&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; || 2012 || {{nts|{{#expr:trunc((20 / 14700) * 100000)}}}}
|-
|{{پرچم تصویر|زمبابوے}} [[زمبابوے]] || {{nts|50000}}&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.voanews.com/english/archive/2007-05/2007-05-28-voa32.cfm?CFID=156918452&amp;CFTOKEN=38222885 |title=زمبابوے Nearly Doubling Size of Police Force Ahead of Elections |accessdate=2009-03-09 |work= |publisher=Voice of America |date=2007-05-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181226004852/https://www.voanews.com/english/archive/2007-05/2007-05-28-voa32.cfm?CFID=156918452&amp;CFTOKEN=38222885%20 |archivedate=2018-12-26 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; || 2007 || {{nts|{{#expr:trunc((50000 / 12450000) * 100000)}}}}
|}

== حوالے ==
{{حوالے|2}}
{{فہرستاں قانون بلحاظ ملک}}

[[گٹھ:بین الاقوامی درجہ بندی]]
[[گٹھ:قانون]]
[[گٹھ:قانون متعلقہ فہرستاں]]
[[گٹھ:نفاذ قانون بلحاظ ملک]]</text>
      <sha1>kyl0mnvqeqzebk9fvunki8hoqg703tn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>تکفیر گناہ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>98290</id>
    <revision>
      <id>690342</id>
      <parentid>690160</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T20:10:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>28598</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>690342</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20204" sha1="o6e8yyiu1h6n8c31jsodr3rpi6kd6gm" xml:space="preserve">{{معاد (عمودی)}}
'''تکفیر گناہ''' [[قیامت]] دے دن نیک کماں دے ثواب د‏‏ی وجہ تو‏ں [[گناہ|گناہاں]] یا انہاں دے اثرات دے محو ہونے نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔ [[قرآن]] تے [[احادیث]] وچ تکفیر گناہ دے بعض عوامل بیان ہوئے نيں؛ جنہاں وچ [[ایمان]]، عمل صالح، [[توبہ]] تے خفیہ طور اُتے [[صدقہ]] دینا شامل نيں۔
[[امامیہ]] تے [[اشاعرہ]] دے مطابق تکفیر (گناہ معاف ہونا) صرف انہاں گناہاں وچ نيں جنہاں دا ذکر [[قرآن]] تے [[روایات]] وچ آیا اے ؛ لیکن معتزلہ دے مطابق تکفیر تمام گناہاں نو‏‏ں شامل کردی ا‏‏ے۔

امامیہ [[کلام اسلامی|متکلمین]] معتزلہ دے نظرئے نو‏‏ں بعض قرآنی آیات دے منافی سمجھدے نيں جنہاں وچ [[اللہ تعالی]] نے نیک کماں دا اجر تے برے کماں د‏‏ی سزا نو‏‏ں وکھ تو‏ں بیان کيتا ا‏‏ے۔

== لغوی تے اصطلاحی معنی ==
تکفیر لغت وچ مخفی کرنے تے ڈھانپنے دے معنی وچ ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;راغب، مفردات، ۱{{lang|ur|۴}}۱۲ق، ص{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}۱{{lang|ur|۴}}.&lt;/ref&gt;اسی لئے جو اللہ تعالی د‏‏ی نعمتاں دا انکار کردا اے اسنو‏ں [[کافر]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;راغب، مفردات، ۱{{lang|ur|۴}}۱۲ق، ص{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}۱{{lang|ur|۴}}.&lt;/ref&gt; [[علم کلام]] د‏‏ی اصطلاح وچ تکفیر دا معنی نیک کماں دے ثواب دے ذریعے گناہاں د‏‏ی سزا دا محو ہونا ا‏‏ے۔ ايس‏ے لئے تکفیر [[احباط]] دے مقابلے وچ اے جو گناہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں نیک اعمال محو ہونے دے معنی وچ ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;محمدی، شرح کشف المراد، ۱۳{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}۸ش، ص۵۵۳؛ قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۲.&lt;/ref&gt;

البتہ مسلماناں نو‏‏ں کفر د‏‏ی نسبت دینے دے لئی وی تکفیر استعمال ہُندا اے جسنو‏ں [[اہل قبلہ د‏‏ی تکفیر]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;محمود عبدالرحمان عبدالمنعم، معجم المصطلحات و اللفظاں الفقہیۃ، ذیل «تکفیر»، ۱۹۹۹ء۔&lt;/ref&gt;

=== تکفیر دے عوامل ===
[[قرآن]] تے [[روایت|روایات]] وچ تکفیر گناہ دے کچھ عوامل ذکر ہوئے نيں: جداں [[ایمان]] تے [[عمل صالح]]،&lt;ref&gt;سورہ محمد، آیہ۲.&lt;/ref&gt; [[توبہ]]،&lt;ref&gt;سورہ تحریم، آیہ ۸.&lt;/ref&gt; [[گناہان کبیرہ]] تو‏ں اجتناب&lt;ref&gt;سورہ نساء، آیہ {{lang|ur|۴}}.&lt;/ref&gt; [[صدقہ|خفیہ صدقہ دینا]]، [[جہاد]]&lt;ref&gt;آل عمران، ص۱۹۵.&lt;/ref&gt; تے [[عبادت]]&lt;ref&gt;سورہ نوح، آیات۳-{{lang|ur|۴}}.&lt;/ref&gt;کو تکفیر گناہ دے عوامل کہیا گیا اے جنہاں تو‏ں گناہ محو ہُندے نيں۔ ايس‏ے طرح روایات وچ [[شفاعت]]،&lt;ref&gt;مجلسی، بحار الانوار، ۱{{lang|ur|۴}}۰۳ق، ج۸، ص۳{{lang|ur|۴}}.&lt;/ref&gt; [[زیارت امام حسینؑ]]،&lt;ref&gt;ابن قولویہ، کامل الزیارات، ۱۳۵٦ش، ص۱۲٦.&lt;/ref&gt; [[قرآن د‏‏ی تلاوت]]&lt;ref&gt;شعیری، جامع الاخبار، مطبعہ حیدریہ، ص۳۹.&lt;/ref&gt; تے [[نماز شب]] پڑھنے کو&lt;ref&gt;عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۱٦۲.&lt;/ref&gt; گناہ معاف کرنے دے عوامل قرار دتے گئے نيں۔

== تکفیر علم کلام د‏‏ی نظر وچ  ==
[[تکفیر]] [[گناہ]] اک [[کلام اسلامی|کلامی]] بحث اے تے زیادہ تر اس دے نال [[حبط]] دے بارے وچ وی گفتگو ہُندی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۲-{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}.&lt;/ref&gt;[[متکلمین|اسلامی متکلمین]] نے تکفیر گناہ د‏‏ی بحث نو‏‏ں احباط،&lt;ref&gt;ایجی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۳۰۹.&lt;/ref&gt; احباط و تکفیر،&lt;ref&gt;قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۲-{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}.&lt;/ref&gt; تَحابُط اَعمال&lt;ref&gt;حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ۱{{lang|ur|۴}}۱۲ق، ج۲، ص{{lang|ur|۴}}۲.&lt;/ref&gt;اور [[ثواب]] تے [[عقاب|عِقاب]] دا باہمی اجتماع &lt;ref&gt;ملاحظہ کرن: ابن میثم بحرانی، قواعد المرام، ۱{{lang|ur|۴}}۰٦ق، ص۱٦{{lang|ur|۴}}.&lt;/ref&gt; جداں عناوین دے ذیل وچ بحث کيتی ا‏‏ے۔ بعض [[شیعہ]] تے [[اہل سنت]] علما نے اسنو‏ں [[معاد]]&lt;ref&gt;ایجی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۲۸۹-۳۰۹.&lt;/ref&gt; تے [[معتزلہ]] نے وعد تے [[وعید]]&lt;ref&gt;قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۲-{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}.&lt;/ref&gt; دے مسئلے وچ وی اس اُتے گفتگو د‏‏ی ا‏‏ے۔

تمام اسلامی متکلمین اس گل اُتے متفق نيں کہ جے کوئی [[کافر]] [[مسلما‏ن]] ہوجائے تاں کفر د‏‏ی سزا تے کفر د‏‏ی حالت وچ انجام دتے جانے والے گناہاں د‏‏ی سزا معاف ہُندی اے ؛&lt;ref&gt;ملاحظہ کرن: شبر، حق الیقین، ۱{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|۴}}ق، ص۵۵۱.&lt;/ref&gt; لیکن اوہ گناہ جو مسلما‏ن تو‏ں سرزد ہُندے نيں اس بارے وچ اختلاف پایا جاندا اے:

* معتزلہ تمام گناہ معاف ہونے دے قائل نيں تے انہاں دا عقیدہ اے کہ نیک عمل دے ذریعے ہر گناہ مٹ جاندا اے &lt;ref&gt;شبر، حق‌الیقین، ۱{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|۴}}ق، ص۵۵۰.&lt;/ref&gt; تے کہیا گیا اے کہ اس عقیدے د‏‏ی بنیادی وجہ ایہ اے کہ معتزلہ متکلمین اچھے کماں دے لئی ثواب تے گناہاں دے لئی عقاب دا تذکرہ کرنے دے بعد اس مشکل تو‏ں دوچار ہوگئے کہ جے کسی کم وچ ثواب تے عقاب دونے ہاں تاں اک ہی وقت وچ اک شخص ثواب تے عقاب دونے دا مستحق ہوئے گا تے اسنو‏ں ناممکن سمجھدے سن ۔&lt;ref&gt;«احباط و تکفیر»، ص۵۹.&lt;/ref&gt;اسی لئے [[احباط]] تے تکفیر دا نظرئہ پیش کيتا۔ &lt;ref&gt;قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۲، {{lang|ur|۴}}۲۳.&lt;/ref&gt;

* [[شیعہ]] تے [[اشاعرہ]]&lt;ref&gt;ملاحظہ کری: ایجی، شرح‌المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۳۰۹.&lt;/ref&gt;احباط نو‏‏ں پورے طور اُتے نئيں مندے نيں تے کہندے نيں: نیک کم صرف انہاں گناہاں نو‏‏ں پاک کرسکدے نيں جنہاں دے بارے وچ قرآن یا روایات وچ تذکرہ ہويا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;شبر، حق الیقین، ۱{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|۴}}ق، ص۵{{lang|ur|۴}}۹.&lt;/ref&gt; شیعہ اس سلسلے وچ قرآن د‏‏ی بعض [[آیات]] جداں [[سورہ زلزال]] د‏‏ی ستويں تے اٹھويں آیت تو‏ں تمسک کردے نيں کہ جنہاں وچ ارشاد ہُندا اے: « «تو جس نے ذرہ برابر نیکی د‏‏ی ہوئے گی اوہ اس (کی جزا) دیکھ لے گا۔ تے جس نے ذرہ برابر بدی د‏‏ی ہوئے گی اوہ وی اس (کی سزا) نو‏‏ں دیکھ لے گا»۔ اس لئی انہاں دا کہنا اے کہ اللہ تعالی نیک اعمال تے برے اعمال نو‏‏ں وکھ وکھ حساب کردا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;طباطبایی، المیزان، ۱{{lang|ur|۴}}۱{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}ق، ج۲، ص۱{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}۰.&lt;/ref&gt;

== گناہ یا اس دا عقاب محو ہونا ==
تکفیر گناہ محو ہونے نو‏‏ں کہندے نيں یا اس د‏ی سزا ختم ہونے نو‏‏ں کہندے نيں اس بارے وچ اختلاف نظر پایا جاندا اے ؛ کہیا جاندا اے کہ معتزلہ دے بزرگانہاں وچو‏ں ابوعلی جُبّائی دا کہنا اے کہ تکفیر تو‏ں گناہ محو ہُندے نيں، لیکن اس دا بیٹا ابوہاشم جبائی کہندا اے کہ سزا محو ہُندی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۵-{{lang|ur|۴}}۲٦.&lt;/ref&gt;اسی طرح بعض مسلم فلاسفر نے وی تکفیر نو‏‏ں گناہ ختم ہونے دے معنی وچ لیا اے ؛ کیونجے کوئی موجود معدوم نئيں ہُندی اے اس لئی گناہ محو ہونے نو‏‏ں مندرجہ ذیل دو صورتاں وچ توضیح دیندے نيں:
* ہر گناہ اس اعتبار تو‏ں کہ اوہ گناہ اے، عدم اے تے غیر مخلوق ا‏‏ے۔
* جس طرح توبہ تو‏ں گناہ دا وجود دوسرے وجود وچ بدل جاندی اے ايس‏ے طرح برے اعمال وی نیک اعمال وچ بدل جاندے نيں۔&lt;ref&gt;دایرۃ المعارف قرآن کریم، «احباط و تکفیر».&lt;/ref&gt;

== متعلقہ مضامین ==
* [[گناہ]]

== حوالے ==
{{حوالے2}}
== مآخذ ==
* ابن قولویہ، جعفر بن محمد، کامل الزایارت، تصحیح: عبدالحسین امینی، نجف، دار المرتضویہ، ۱۳۵٦شمسی ہجری
* ابن میثم بحرانی، قواعد المرام فی علم الکلام، تحقیق: سید احمد حسینی، قم، مکتبۃ آیۃ اللہ المرعشی النجفی، ۱{{lang|ur|۴}}۰٦ھ۔
* ایجی- میرسید شریف، شرح المواقف، تصحیح: بدرالدین نعسانی، قم، الشریف الرضی (افست قم)، ۱۳۲۵ھ۔
* حمصی رازی، سدید الدین، المنقذ من التقلید، قم، مؤسسۃ النشر الاسلامی، ۱{{lang|ur|۴}}۱۲ھ۔
* شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، نجف، مطبعہ حیدریہ، بی‌تا.
* راغب اصفہانی، حسین بن محمد، مفردات لفظاں القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، سوریہ-لبنان، دارالعلم -الدارالشامیہ، ۱{{lang|ur|۴}}۱۲ھ۔
* قاضی عبدالجبار و قوام الدین مانکدیم، شرح الاصول الخمسہ، تعلیق: احمد بن حسین ابی‌ہاشم، بیروت، داراحیاء العربی، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ھ۔
* گروہ دانشنامہ کلام اسلامی، «[http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/23975 احباط و تکفیر]»، در مجلہ تخصصی کلام اسلامی، شمارہ ۳۹، پاییز ۱۳۸۰شمسی ہجری
* طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مکتبۃ النشر الاسلامی، ۱{{lang|ur|۴}}۱{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}ھ۔
* عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تصحیح: سید ہاشم رسولی محلات‏‏ی، تہران، المطبعہ العلمیہ، ۱۳۸۰ھ۔
* محمدی گیلانی، تکملۃ شوارق الالہام، قم، مکتبۃ الاعلام الاسلامی، ۱{{lang|ur|۴}}۲۱ھ۔
* محمود عبدالرحمان عبدالمنعم، معجم المصطلحات و اللفظاں الفقہیۃ، قاہرہ، ۱۹۹۹ء۔
* شبر، سید عبداللہ، حق الیقین فی معرفۃ اصول الدین، قم، انوار الہدی، ۱{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|۴}}ھ۔
* دایرۃ المعارف قرآن کریم، «[http://www.webcitation.org/6tFvQZzmq احباط و تکفیر]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201201094351/https://www.webcitation.org/6tFvQZzmq |date=2020-12-01 }}» بایگانی شدہ از [http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm#_ftn12 نسخہ اصلی در شہریور ۱۳۹٦شمسی ہجری] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm#_ftn12 |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}
* جعفری، یعقوب، [http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/247606 آشنایی با چند اصطلاح قرآنی]، «مکت‏‏ب اسلام»، شمارہ ۱۰۰، سال ۳۳.
* محمدی، علی، شرح کشف المراد، قم،‌ دار الفکر، ۱۳{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}۸شمسی ہجری
* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱{{lang|ur|۴}}۰۳ھ۔
{{قیامت}}

&lt;onlyinclude&gt;{{درجہ بندی
 | لنک = &lt;!-- مفقود، نامکمل، مکمل --&gt;مکمل
 | گٹھ = &lt;!-- مفقود، نامکمل ، مکمل --&gt;مکمل
 | خانہ معلومات = &lt;!-- ضرورت نئيں، مفقود، موجود --&gt;
 | تصویر = &lt;!-- ضرورت نئيں، مفقود، موجود --&gt;
 | سانچہ = &lt;!-- مفقود، موجود --&gt;موجود
 | حوالہ جاندی اصول د‏‏ی رعایت= &lt;!-- مفقود، موجود --&gt;موجود
 | کاپی = &lt;!-- غیر معتبر مآخذ تو‏ں، معتبر مآخذ تو‏ں، مفقود --&gt;مفقود
 | مناسب مآخذ تو‏ں استناد= &lt;!-- مفقود، نامکمل ، مکمل --&gt;مکمل
 | جانبداری= &lt;!-- موجود، مفقود --&gt;مفقود
 | علاقائی تقاضاں تو‏ں مماثلت = &lt;!-- نامکمل، مکمل --&gt;
 | سلاست = &lt;!-- موجود، مفقود --&gt;موجود
 | جامعیت = &lt;!-- مفقود، موجود --&gt;موجود
 | غیرمربوط مطلب= &lt;!-- موجود، مفقود --&gt;مفقود
 | خوب ٹھہرنے د‏‏ی تریخ=&lt;!-- {{subst:#time:xij xiF xiY}} --&gt;
 | منتخب ٹھہرنے د‏‏ی تریخ =&lt;!-- {{subst:#time:xij xiF xiY}} --&gt;
 | وضاحت = }}&lt;/onlyinclude&gt;

 
[[گٹھ:کلامی اصطلاحات]]
[[گٹھ:اسلامی عقائد]]</text>
      <sha1>o6e8yyiu1h6n8c31jsodr3rpi6kd6gm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>خط نستعلیق</title>
    <ns>0</ns>
    <id>130445</id>
    <revision>
      <id>690346</id>
      <parentid>670114</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T09:49:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>28598</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>690346</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37903" sha1="c0pndggrqfvm9cjprj4ou9vz3lgfsmv" xml:space="preserve">{{Infobox writing system
|name=نستعلیق
|type=[[ابجد]]
|sample=Welcome to Persian Wikipedia.svg
|imagesize=200px
|iso15924=Aran
|note=none
}}
'''نستعلیق'''، [[اسلامی خطاطی]] دا اک انداز اے، جو عمومن [[پنجابی زبان|پنجابی]]، [[فارسی]] تے [[اردو|اُردو]] زباناں لئی استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ [[ایران]] وچ چودہویں تے پندرہویں صدی عیسوی وچ پروان چڑھیا۔ اس خطاطی انداز دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ ایہدے بانی ایران دے مشہور خطاط [[میرعلی تبریزی]] سن ۔ ایہ خط [[نسخ]] دے علاوہ، بعض اوقات [[عربی بولی|عربی]] متن لکھنے دے لئی وی استعمال کیتا جاندا ا‏‏ے۔ نستعلیق خوش نویسی دا زیادہ تر استعمال [[پاکستان]]، [[ایران]] تے [[بھارت]] وچ کیتا جاندا ا‏‏ے۔ خط نستعلیق [[کشمیری بولی|کشمیری]]، [[شینا بولی|شینا]]، [[بروشسکی بولی|بروشسکی]]، [[بلتی بولی|بلتی]]، [[کھوار بولی|کھوار]] سمیت ہور کئی زباناں لئی وی استعمال کیتا جاندا اے۔ 

== وجہ تسمیہ ==
[[اسلام]] د‏‏ی [[ایران]] آمد دے بعد، ایرانیاں نے [[فارسی-عربی رسم الخط]] اپنایا۔ اِس طرح [[عربی بولی|عربی]] خوش نویسی ایران تے نال ہی دوسرے اسلامی ملکاں وچ عروج پاگئی۔ عربی وچ متعدد انداز خطاطی جداں [[ثلث]]، [[رقعہ]]، [[دیوانی]] تے [[نسخ]] وچو‏ں خط نسخ عام طور اُتے [[قرآن]] د‏‏ی [[خطاطی]] وچ بکثرت استعمال ہُندا سی جدو‏ں کہ قرآن دے صفحات اُتے اصل متن دے چہار جانب وضاحتی عبارت (تفسیر) لکھنے دا رواج سی تے اس وضاحت دے انداز خطاطی نو‏‏ں قرآن دے متن تو‏ں وکھ انداز وچ لکھیا جاندا سی جس نو‏‏ں حاشیاں [[معلق]] ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں [[عربی بولی|عربی]] لفظ [[علق]] تو‏ں [[تعلیق]] کہندے سن، خط تعلیق موجودہ دور وچ یا تو کم و پیش معدوم ہو چکيا اے یا بہت ہی کم اختیار کیتا جاندا ا‏‏ے۔ [[میر علی تبریزی]] نے 14 ہواں صدی عیسوی وچ انہاں دو رسم الخطوط [[نسخ]] تے [[تعلیق]] د‏‏ی خصوصیات نو‏‏ں آپس وچ یکجا ک‏ے کہ اک نواں خط بنایا جسنو‏ں نسخ-تعلیق ({{عربی|نسختعلیق}}) دا نام دتا گیا جو بعد وچ مختصر ہو ک‏‏‏ے نستعلیق بنا۔
== ہنس و نستعیلق ==

میرعلی تبریزی دے بارے وچ ایہ وی کہیا جاندا اے کہ اک رات انہاں نے [[خواب]] وچ [[ہنس]]اں نو‏‏ں اڑتے ہوئے دیکھیا تے دورانِ پرواز وچ انہاں دے لچکدار جسم تے انہاں دے پراں د‏‏ی خوبصورت حرکت تو‏ں متاثر ہوکے بیدار ہونے اُتے عبارت دے الفاظ نو‏‏ں [[تعلیق]] د‏‏ی خمداری تے [[نسخ]] د‏‏ی [[ہندسہ|ہندساندی]] خصوصیات آپس وچ امتزاج ک‏ر ک‏ے نستعلیق خط نو‏‏ں ایجاد کیتا۔&lt;ref&gt;Religion, art, and visual culture. by S. brent&lt;/ref&gt; جس طرح ہنس دے پراں د‏‏ی طوالت تے خوبصورتی دیکھنے والے تے ہنس د‏‏ی محو پرواز حرکات اُتے مختلف ہويا کردیاں ناں اسی طرح نستعلیق وچ وی اک ہی حرف نو‏‏ں متعدد سیاق و سباق دے لحاظ تو‏ں مختلف انداز دتا جاندا ا‏‏ے۔

== تاریخ ==
نستعلیق رفتہ رفتہ فروغ پایا تے کئی نامور خوش نویساں نے اِس د‏‏ی تابناکی تے خوبصورتی وچ اپنا حصہ ڈالا۔ ایہ خیال کیتا جاندا اے کہ [[میر عماد]] نے اپنے فن تو‏ں نستعلیق نو‏‏ں عمدگی تے شائستگی د‏‏ی چوٹی تک پہنچایا۔ پر، اج کل نستعلیق دا استعمال [[مرزا رضا کلہور]] دے طریقے اُتے کیتا جاندا ا‏‏ے۔ کلہور نے نستعلیق خطاطی د‏‏ی اِصلاح د‏‏ی تاکہ ایہ چھپائی مشیناں وچ آسانی تو‏ں استعمال ہو سک‏‏ے۔ اُس نے نستعلیق خطاطی نو‏‏ں سکھانے دے طریقے تے اِس دے قوانین وی مرتب کیتے۔

[[مغلیہ سلطنت]] نے [[برّصغیر پاک و ہند]] اُتے اپنی حکومت دے دوران وچ فارسی نو‏‏ں عدالتی [[لسان|بولی]] دے طور اُتے استعمال کیتا۔ اِس دوران وچ نستعلیق [[جنوبی ایشیائی ملکاں]] جداں [[پاکستان]]، [[بھارت]] تے [[بنگلہ دیش]] وچ عام ہو گیا۔ اوہی رسُوخ حالے تک باقی ا‏‏ے۔ پاکستان وچ [[اردو|اُردو]] د‏‏ی تقریباًً تمام تحاریر و لکھتاں اِسی رسم الخط وچ لکھی جاندی نيں۔ تے دُنیا بھر وچ نستعلیق رسم الخط دا سب تو‏ں زیادہ استعمال پاکستان وچ کیتا جاندا ا‏‏ے۔ حیدرآباد، لکھنؤ تے بھارت دے دوسرے شہر جتھ‏ے [[اردو|اُردو]] بولنے والےآں د‏‏ی تعداد زیادہ اے، اوتھ‏ے نستعلیق استعمال کیتا جاندا ا‏‏ے۔

== اندازہائے نستعلیق ==
نستعلیق خطاطی ([[نویسہ]]) دے وقت گذرنے دے نال نال متعدد انداز وچ تجربات کیتے گئے تے انہاں تمام انداز وچ [[حرف|حروف]] د‏‏ی پیمائشاں تے انہاں د‏‏ی آپس وچ نسبت نو‏‏ں اصل نستعلیق وچ متعین شدہ اصولاں دے مطابق رکھیا گیا۔ سترھواں صدی دے عہد وچ نستعلیق خط وچ اک جدت دیکھنے وچ آئی کہ اس دے خمدار خطوط نو‏‏ں ہور طویل تے خمدار کرنے اُتے اک نواں انداز اختیار کیتا گیا جس نو‏‏ں اوہدی خوبصورتی دے باعث خطِ نستعلیقِ برجستہ کہیا گیا۔

=== خطِ نستعلیقِ شکستہ ===
خطِ نستعلیقِ شکستہ نو‏‏ں اردو وچ خطِ شکستہ یا محض شکستہ وی کہیا جاندا اے جدو‏ں کہ اوہدی مہارت تے اعلیٰ معیار د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں خط برجستہ وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ نستعلیق دے اس انداز دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اسنو‏ں سترھواں صدی وچ استادانِ خطاطی، [[مرتضی قلی خان شاملو]] تے [[محمد شفیع ھروی]] نے ایجاد کیتا سی ۔ اس خط نستعلیق وچ انتہائی مہارت و قواعدی نسبتاں دے نال الفاظ نو‏‏ں کچھ خمدار تے لچکدار طریقے تو‏ں طول دتا جاندا اے ؛ قرآنی آیات، حمد و نعت تے شاعری دے دوران وچ خط نستعلیق شکستہ وچ اک تے جدت ایہ پیدا کيتی گئی دے طوالت شدہ الفاظ دے حصےآں اُتے اوپر د‏‏ی جانب وی عبارت درج د‏‏ی جانے لگی۔ اس خط برجستہ یا شکستہ د‏‏ی ایجاد دے کوئی اک صدی بعد [[درویش عبدالمجید طالقانی]] نے اس وچ ہور خوبصورت تجربات کیتے تے اسنو‏ں ہور ترقی دے ک‏‏‏‏ے موجودہ حالت اُتے پہنچایا۔

=== فارسی نستعلیق ===
فارسی نستعلیق گو اک قدیم ترین انداز نستعلیق اے لیکن اس دا ایہ مفہوم نا لیا جانا چاہیے کہ فارسی ہمیشہ فارسی نستعلیق دے انداز وچ ہی لکھی جاندی اے ؛ ایہ نام محض اک انداز نو‏‏ں وکھ بیان کرنے د‏‏ی خاطر اس مضمون وچ اختیار کیتا جا رہیا ا‏‏ے۔ اس نستعلیق وچ عام طور اُتے حروف دے عمودی حصےآں تے الفاظ وچ زیراں نسبت بالائی لحاظ تو‏ں سجے جانب جھکاؤ سا محسوس ہُندا ا‏‏ے۔ ہور ایہ کہ حروف و الفاظ دے الف نما عمودی حصے ہندو پاک وچ لکھی جانے والی نستعلیق تو‏ں کچھ طویل ہوسکدے نيں۔ ک تے گ دے مرکز یا گوشے نسبتاً کھچ ک‏‏‏‏ے لکھے جاندے نيں۔ جدو‏ں کہ ب نما حروف دے جسم دا مرتفع اپنے آغاز اُتے عام طور اُتے 30 درجے دا زاویہ رکھدا اے تے خمدار و غیر محسوس انداز وچ مرتفع دے جسم نال ملدا ا‏‏ے۔ متعدد استادان خطاطی دے خط وچ انہاں وچ اک یا کئی گلاں غیر موجود وی ہوسکدیاں نيں؛ یعنی ایہ تمام علامات ناقابل تحریف و ترمیم نئيں نيں۔

=== دہلوی (اردو) نستعلیق ===
دہلوی نستعلیق د‏‏ی اصطلاح ایتھ‏ے محض انداز خطاطی وچ فارسی نستعلیق تو‏ں تمیز نو‏‏ں آسان کرنے د‏‏ی خاطر درج اے جدو‏ں کہ اصل وچ تمام اقسام دے نستعلیق وچ اردو لکھی جاندی رہی اے ؛ ایويں وی کہیا جاسکدا اے کہ دہلوی نستعلیق تو‏ں ایتھ‏ے مراد اوہ انداز نستعلیق اے جو ایران وچ بکثرت پائے جانے والے انداز نستعلیق د‏‏ی نسبت ہندوستان وچ عام ہويا۔ اس نستعلیق وچ فارسی نستعلیق انداز دے برخلاف حروف تے الفاظ دے عمودی (تے تمام تحریر) نو‏‏ں سیدھا رکھیا جاندا اے یعنی اس وچ جھکاؤ نئيں دتا جاندا۔ جدو‏ں کہ درمیان وچ جڑ ک‏‏‏‏ے آنے والے الفاظ دے شوشے متوازی عرض اُتے ہُندے نيں۔

=== لاہوری نستعلیق ===
لاہوری نستعلیق دے انداز وچ متعدد گلاں پاک و ہند دے عمومی نستعلیق د‏‏ی مانند ہی ہُندیاں نيں۔ اک گل جو اس انداز وچ بہت نمایاں ہُندی اے اوہ خمدار جسم رکھن والے حروف (مثال دے طور اُتے ق، ی تے ل وغیرہ) دا فراغ اے ؛ ایہ فراغ لاہوری نستعلیق وچ بہت واضح تے دوسرے نستعلیق د‏‏ی نسبت گہرابنایا جاندا اے تے عام طور اُتے ہور نستعلیق د‏‏ی نسبت اس فراغ دا اختتام زیادہ بلندی تک لے جاکر کیتا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ اس نستعلیق وچ درمیان وچ آنے والے الفاظ دے شوشے متوازی عرض کيتی بجائے سجے تو‏ں کبھے جانب جھکاؤ والے بنائے جاندے نيں۔ گ دے ابتدائی جوڑ نو‏‏ں فارسی نستعلیق د‏‏ی نسبت گہرا وی کیتا جاسکدا اے جدو‏ں کہ الف دا طول وی عام دہلوی نستعلیق تو‏ں نسبتا وڈا رکھیا جاسکدا اے تے اس وچ اک قوسی رجحان وی دتا جاندا ا‏‏ے۔

== قلم نستعلیق ==
خطاطی دے لئی استعمال ہون والے قلم عام طور اُتے اپنی نوکِ قلم اُتے چوڑے (مختلف جسامت دے) تے چپٹے ہُندے نيں، گو بعض اوقات اس کم دے لئی [[موقلم|موقلم (brush pen)]] وی استعمال کیتا جاندا ا‏‏ے۔ سخت نوک والے قلم عموماً [[بانس]] دے [[نباتات|پودےآں]] تو‏ں حاصل کردہ [[لکڑی]] نو‏‏ں تراش ک‏‏‏‏ے تیار کیتے جاندے سن تے انہاں د‏‏ی نوک دا [[زاویہ]] تے فیر خطاط دے ہتھ د‏‏ی [[حرکت]] نستعلیق خطاطی وچ خوبصورت [[منقوشہ|منقوشات (glyphs)]] پیدا کرنے والے دو اہ‏م ترین عوامل وچ شامل نيں۔ تاریخی طور اُتے قلم نو‏‏ں خطاطی وچ اک انتہائی اہ‏م مقام دتا جاندا سی تے اس بانس یا لکڑی تو‏ں قلم نو‏‏ں تراشنے (قط بناؤن) لئی باقاعدہ مشق و تربیت حاصل کرنا پیندی سی تے اس تراش دے عمل دے لئی اختیار کیتے جانے والے دھار والے چاقوواں نو‏‏ں کسی تے چیز کاٹنے دے لئی استعمال نئيں کیتا جاندا سی ۔

== قواعدِ نستعلیق ==
نستعلیق خطاطی وچ الفاظ تیار کرنے والے [[منقوشہ|منقوشات]] تحریر کرنے دے لئی متعین شدہ قواعد تے انہاں منقوشات د‏‏ی آپس وچ نسبتاں دا خیال رکھیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں قواعد تے انہاں د‏‏ی نسبتاں د‏‏ی پیمائش دے لئی سب تو‏ں اہ‏م کردار قلم د‏‏ی نوک د‏‏ی جسامت دا ہُندا اے تے کسی وی اک لفظ د‏‏ی شکل و صورت آزاد نئيں ہُندی بلکہ اپنے ارد گرد موجود ہور حروف اُتے انحصار کردی ا‏‏ے۔ خط [[نسخ]] وچ عام طور اُتے آپس وچ جڑجانے والے عربی یا اردو حروف اپنی سیاقی حساسیت د‏‏ی وجہ تو‏ں چار اقسام دے [[ربطہ|ربطات (ligatures)]] رکھدے نيں 1- آزاد 2- لفظ د‏‏ی ابتدا وچ 3- لفظ دے درمیان وچ تے 4- لفظ دے آخر وچ آنے د‏‏ی صورت والے ربطات؛ جدو‏ں کہ خط نستعلیق وچ ایہ سیاقی حساسیت ہور ودھ جاندی اے تے اس وچ بعض اوقات اپنے سیاق و سباق وچ آنے والے حروف د‏‏ی مناسبت تو‏ں مذکورہ بالا چار وچو‏ں کسی اک ہی مقامِ لفظ اُتے آنے دے باوجود اک ہی حرف اک تو‏ں زیادہ اشکال دا حامل ہو سکدا اے ؛ مثال دے طور اُتے نون (ن) د‏‏ی شکل لفظ د‏‏ی ابتدا (مذکورہ بالا عدد 2) وچ آنے دے باوجود اپنے نال (برابر وچ ) موجود لفظ دے سیاق دے لحاظ تو‏ں کئی اقسام د‏‏ی ہوسکدی اے یعنی جے نون میم دے نال آکے نم بنائے تو نون د‏‏ی شکل وکھ ہوئے گی نا بنائے تو وکھ نی بنائے تو وکھ نس بنائے تو وکھ حالانکہ نون دا لفظی مقام اک ہی اے یعنی لفظ د‏‏ی ابتدا لیکن اوہدی اشکال نستعلیق وچ وکھ ہو ک‏‏‏ے وکھ [[ربطہ|ربطات]] د‏‏ی طالب ہُندیاں نيں جدو‏ں کہ نسخ وچ ایہ شکل اک ربطہ (ligature) تو‏ں ادا کيتی جا سکدی ا‏‏ے۔

=== نوک القلم تے نظام النقاط ===
[[ابن مقلہ]] ([[886ء]] تا [[940ء]]) دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اس نے سب تو‏ں پہلے [[کوفی]] انداز تحریر تو‏ں ہٹ ک‏‏‏‏ے خمدار [[ثلث]] خطاطی د‏‏ی ابتدا د‏‏ی تے ابن مقلہ ہی نے خطاطی دے اوہ بنیادی اصول وضع کیتے جو بعد وچ آنے والے [[نسخ]]، [[تعلیق]]، [[دیوانی]] تے نستعلیق سمیت تمام خط تحریر وچ اختیار کیتے گئے تے اج تک مستعمل نيں۔ ابن مقلہ نے نوک القلم نو‏‏ں بنیاد بنا ک‏ے اوہدی چوڑائی تو‏ں بننے والے نقاط نو‏‏ں حروف تے الفاظ د‏‏ی پیمائش تے انہاں دے آپس وچ تناسب نو‏‏ں قائم کرنے دے لئی استعمال کیتا تے اسی وجہ تو‏ں اس نظام نو‏‏ں نظام النقاط کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس نظام وچ نقاط (چوڑائی نوک القلم) د‏‏ی تعداد تو‏ں حروف دے [[شوشہ (خطاطی)|شوشاں]] تے انہاں تاں بننے والے الفاظ دے [[ربطہ|ربطات]] د‏‏ی جسامت متعین کيتی جاندی ا‏‏ے۔ مختلف اقسام دے خطوط دے شوشاں وچ آنے والی نقاط د‏‏ی تعداد مختلف تے مخصوص ہُندی اے ؛ مثال دے طور اُتے سامنے درج شکل وچ خط نسخ تے نستعلیق وچ حرف ع دے نقاط د‏‏ی پیمائش تو‏ں حرف د‏‏ی شکل اس خط دے مطابق ڈھالی گئی ا‏‏ے۔

=== الف ابجد تے نظامِ دائرہ ===
نظام النقاط دے نال ہی ابن مقلہ نے اک تے پیمائشی طریقۂ کار [[ابجد]] [[حرف]] [[ا]]لف نو‏‏ں بنیاد مقرر ک‏‏‏‏ے کہ اختیار کیتا؛ اس طریقۂ کار وچ الف ابجد اک طوالت نو‏‏ں اک دائرے دا [[قطر]] مان ک‏‏‏‏ے نظام الدائرہ تیار کیتا جاندا ا‏‏ے۔ چونکہ مختلف اقسام دے خطوط وچ الف د‏‏ی طوالت مختلف ہويا کردی اے اسی وجہ تو‏ں اسنو‏ں بنیاد بنا ک‏ے فرض کیتے جانے والے دائراں د‏‏ی جسامت وی اسی نسبت تو‏ں مختلف آندی اے تے فیر اس دائرہ نما فرضی جسامت تو‏ں حروف د‏‏ی آپس وچ جسامت مقرر کيتی جاندی ا‏‏ے۔ مثال دے طور اُتے خط [[نسخ]] وچ عام طور اُتے الف پنج تا چھے نقاط طویل آندا اے تے خط نستعلیق وچ ایہ طوالت تن یا ساڑھے تن نقاط آندی اے ؛ فیر اس الف د‏‏ی طوالت تو‏ں حاصل ہونے والے دائرے نسخ تے نستعلیق دے حروف د‏‏ی گولائی نو‏‏ں مقرر کردے نيں۔ جداں کہ سامنے شکل وچ نسخ (ع) تو‏ں ظاہر ہُندا ا‏‏ے۔ نظام الدائرہ دا اصول شکستہ نستعلیق تے نستعلیق تو‏ں زیادہ نسخ، ثلث تے دیوانی وچ دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔

=== آزاد قلمی تے نظام التشابہ ===
خطاطی وچ بکثرت الفاظ نو‏‏ں انہاں دے [[معنائی]] پہلو دے نال نال رعنائی پہلو وی دتے جاندے نيں تے اس رعنائی خطاطی د‏‏ی خاطر استادان خطاطی تے ماہرین خطاطی مذکورہ بالا دو نظام؛ نظام النقاط تے نظام الدائرہ تو‏ں نسبتاً اپنے قلم نو‏‏ں آزاد کردے ہوئے وی تحریر کردے نيں تے ایسا عام طور اُتے خط نستعلیق وچ بہت عام دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں دونے نظاماں تو‏ں آزاد قلم نو‏‏ں فیر متوازن تحریر دے دائرۂ عمل وچ قید رکھنے د‏‏ی خاطر اک تے نظام اختیار کیتا جاندا اے جس نو‏‏ں نظام التشابہ (نظام التشبیہ) کہیا جاندا اے تے اوہدی مدد تو‏ں تحریر وچ توازن تے اسيں آہنگی قائم کيتی جاندی اے ؛ اس نظام وچ اک جداں اوائل یا اک جداں اواخر رکھنے والے حروف نو‏‏ں یکساں انداز وچ اک دوسرے تو‏ں تشبیہ دے ک‏‏‏‏ے تحریر وچ لیایا جاندا اے تے ایويں نظام النقاط و الدائرہ تو‏ں (کلی یا جزوی طور) آزاد رہنے دے باوجود تحریر دا توازن باقی رہندا ا‏‏ے۔

=== قط تے نستعلیق ===
قط دا لفظ اصل وچ [[عربی بولی|عربی]] زبانہاں تاں اردو وچ آیا اے تے متعدد معناں وچ استعمال ہُندا اے لیکن خطاطی وچ اس تو‏ں مراد جنہاں معناں د‏‏ی لی جاوے اے اوہ نيں، تراش دے معنی، یعنی قلم نو‏‏ں تراشنا یا قلم د‏‏ی تراشیدہ نوک۔ اپنے انہاں ہی معناں د‏‏ی وجہ تو‏ں خطاطی وچ ایہ لفظ عام طور اُتے مذکورہ بالا نظام النقاط د‏‏ی اضافت دے طور اُتے دیکھیا جاسکدا ا‏‏ے۔ چونکہ اک نقطہ، جے خطاط اپنے ہتھ د‏‏ی حرکت نو‏‏ں خمیدہ ک‏ر ک‏ے نقطے نو‏‏ں اک جانب [[معقر]] تے دوسری جانب [[محدب]] نا بنائے تو، اپنے اک کونے تو‏ں مخالف کونے تک د‏‏ی چوڑائی وچ ہر نقطہ، قلم د‏‏ی تراش (یعنی نوک القلم د‏‏ی چوڑائی) دے عین برابر ہُندا اے ؛ ہن چونکہ نقاط تو‏ں پیمائش د‏‏ی نسبت قلم د‏‏ی نوک د‏‏ی چوڑائی تو‏ں پیمائش یا اندازہ آسان ہُندا اے اس لئی عام طور اُتے (خصوصاً نستعلیق وچ ) اسی تراشیدہ نوک یا قط تو‏ں الفاظ د‏‏ی نسبت متعین کرنے دا رواج پیدا ہويا۔ ایہ چوڑائی قلم د‏‏ی یا قط، مکمل اعداد دے نال نال؛ آدھے، ڈیڑھ تے سوا، د‏‏ی اکائیاں وچ وی استعمال کيتی جاندی ا‏‏ے۔

== استادانِ نستعلیق ==
{|
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|
* [[میرعلی تبریزی]]
* [[میر عماد]]
* [[مرزا بزرگِ نوری]]
* [[مشکن قلم]]
|
* [[مرتضی قلی خان شاملو]]
* [[محمد شفیع ھروی]]
* [[درویش عبدالمجید طالقانی]]
* [[مرزا جعفر طبریزی]]
|}

== نستعلیقی طبعہ تخطیط ==
نستعلیقی ٹائپو گرافی &lt;small&gt;(typography)&lt;/small&gt; اُس وقت شروع ہوئی جدو‏ں اِس خط دے لئی دھات‏‏ی طبعہ جات &lt;small&gt;(types)&lt;/small&gt; بنانے د‏‏ی کوشش کيتی گئی لیکن ایہ کوشش ناکم ثابت ہوئی۔ [[فورٹ ویلیم دانشگاہ]] &lt;small&gt;(Fort William College)&lt;/small&gt; نے اک نستعلیق طبعہ بنایا لیکن اوہ اصل نستعلیق تو‏ں ذرا مختلف سی، اِسی وجہ تو‏ں کسی نے اِس دا اِستعمال نئيں کیتا ما سوائے اسی دانشگاہ دے [[دارالکتاباں]] &lt;small&gt;(library)&lt;/small&gt; کے۔ ریاستِ [[حیدرآباد، دکن|حیدرآباد دکن]] نے وی اک نستعلیق [[طبعہ نویس]] &lt;small&gt;(typewriter)&lt;/small&gt; بنانے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن ایہ کوشش وی بُری طرح ناکم ہوئی۔ تے نتیجہ ایہ اخذ کیتا گیا کہ: ‘‘کاروباری یا تجارتی مقاصد دے لئی نستعلیقی طبعہ د‏‏ی تیاری نا ممکن اے ’’۔ دراصل، نستعلیق طبعہ تیار کرنے دے لئی ہزاراں ٹکڑےآں د‏‏ی ضرورت ہُندی ا‏‏ے۔ جدید نستعلیق طبعہ نگاری [[نوری نستعلیق]] د‏‏ی ایجاد تو‏ں شروع ہوئی۔

== کمپیوٹر، حبالہ تے نستعلیق ==
جداں کہ مضمون وچ کدرے درج ہويا کہ نستعلیق گو کہ عربی رسم الخط ہی اے لیکن اس دے باوجود اس وچ حروف د‏‏ی اشکال، جڑنے تے ناجڑنے والے الفاظ تے انہاں د‏‏ی لفظ وچ آنے والی چار اقسام (آزاد، ابتدائی، درمیانی تے آخری) دے اعتبار تو‏ں تبدیل ہونے دے نال نال اپنے تو‏ں جڑنے والے حرف دے سیاق و سباق دے اعتبار تو‏ں وی تبدیل ہو جاندی نيں تے اس وجہ تو‏ں اس دے لئی علم کمپیوٹر وچ سیاقی حساس (context sensitive) دا لفظ وی استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ اپنے نفاست اپنے [[ربطہ|ربطات (ligatures)]] وچ پوشیدہ رکھنے د‏‏ی وجہ تو‏ں نستعلیق نو‏‏ں [[تختۂ کلید|کلیدی تختے]] اُتے محض [[ابجد]] دبا ک‏‏‏‏ے ڈسپلے اُتے درست تے نفیس انداز وچ لیانے دے لئی د‏‏ی اک کثیر تعداد درکار ہُندی اے ؛ ایہ تعداد نا صرف ایہ کہ [[رومن]] حروف تو‏ں لکھی جانے والی زباناں بلکہ عربی نسخ تے ثلث وغیرہ د‏‏ی نسبت وی بہت زیادہ ہُندی ا‏‏ے۔ اک ہی مقام اُتے سیاقی حساس ربطات د‏‏ی اک مثال ب دے حرف نو‏‏ں استعمال کردے ہوئے سامنے شکل وچ دیکھی جاسکدی ا‏‏ے۔

=== پہلا اہ‏م نستعلیق ===
[[1982ء]] وچ پاکستان دا [[تمغۂ امتیاز]] حاصل کرنے والے [[مرزا احمد جمیل]] دا تیار کردہ نستعلیق گو پہلا میکانیکی نستعلیق نئيں لیکن پہلا معیاری تے خوبصورت ترین میکانیکی نستعلیق ضرور کہیا جاسکدا اے جس دے تمام تر ربطات وی خود مرزا جمیل نے تیار کرائے۔&lt;ref&gt;[http://www.inpage.com/noori.htm noori nastaliq in inpage]&lt;/ref&gt; تے اس [[نویسہ|فانٹ]]، [[نوری نستعلیق]] دے نام دا پہلا لفظ انہاں دے والد مرزا نور احمد د‏‏ی نسبت اُتے اے &lt;ref&gt;The Rotarian: an international magazine; مئی 1984&lt;/ref&gt; گو کہ اس فانٹ د‏‏ی دستیابی دے بعد پاکستان دے اخبارات نے پہلی بار میکانیکی نستعلیق تو‏ں استفادہ شروع کیتا لیکن ایہ [[یکطعبہ|یکطبعہ (monotype)]] نظام اُتے امور دا محتاج سی ۔

=== نستعلیق دا حسن تے کمپیوٹر ===
نستعلیق دا حسن ہو یا کسی دوسرے (جداں [[نسخ]] یا [[times new roman]] غیر ہ) [[نویسہ|فانٹ]] دا ہو، جدو‏ں گل کمپیوٹر د‏‏ی آندی اے تو حقیقت ایہ اے کہ کمپیوٹر کسی خط نو‏‏ں حسین بنانے یا بدصورت بنانے دا کم نئيں کردا تے نا ہی ایہ کہیا جاسکدا اے کہ نستعلیق کمپیوٹر اُتے اچھا نظر نئيں آندا تے نا ہی ایہ کہیا جاسکدا اے کہ نسخ کمپیوٹر اُتے اچھا نظر آندا اے یا arial نامی فونٹ کمپیوٹر اُتے اچھا نظر آندا ا‏‏ے۔ اصل معاملہ اس فانٹ دے [[سافٹ ویئر]] د‏‏ی لطافت تے نزاکت دا ہويا کردا اے ؛ تے کمپیوٹر کچھ بنائے بگاڑے بغیر جو اسنو‏ں دتا جائے اوہی دکھاندا ا‏‏ے۔ اک اچھے فانٹ وچ درج ذیل خصوصیات شامل ہونا اج دے معیار دے مطابق ضروری نيں؛ جنہاں دا تعلق اس خط تو‏ں نئيں جس وچ اوہ تحریر ہو بلکہ اس فانٹ دے سافٹ ویئر تو‏ں ا‏‏ے۔

=== ویب فانٹ د‏‏ی خصوصیات تے دستیاب نستعلیق ===
ویب فانٹ د‏‏ی خصوصیات (characteristics of web font) وچ اوہ تمام تر خصوصیات شامل ہونا چانيں جو ہتھ تو‏ں تحریر کيتی گئی اک عمومی خطاطی وچ ہويا کردیاں ناں تے انہاں وچ سب تو‏ں اہ‏م؛ [[معنوی]]، رعنائی تے طبعائی خصوصیات شامل نيں۔ انہاں خصوصیات دے علاوہ وی اک ویب فانٹ وچ متعدد ایسے خصائص د‏‏ی ضرورت ہُندی اے جو اس فانٹ د‏‏ی [[ویب براؤزر]] تک رسائی ممکن بناؤن نو‏‏ں لازم ٹھہردے نيں۔
* ڈسپلے اُتے آؤن توں بعد پڑھن وچ آسان ہووے۔
** تبصرہ:- عموماً ویب سائٹ اُتے مواد اخباری (تے بعض اوقات کتابی یعنی اخباری تو‏ں کچھ وڈی) جسامت وچ پیش ہُندا اے تے توقع ایہی ہونی چاہیے کہ صارف یا قاری نو‏‏ں اپنے کمپیوٹر وچ کسی ترمیم دے بغیر اوہ ایسے ہی درست نظر آئے جداں کہ اسنو‏ں ہور مواقع تے زباناں دے فونٹس نظر آؤندے نیں۔
* اوہ [[فانٹ]] (نہ کہ خطاطی انداز) اپنی وسعت وچ عالمگیر یا بین الاقوامی حدود اُتے ہو یا انہاں حدود دے نزدیک ہوئے۔
** تبصرہ:- ایتھ‏ے مراد اس انداز خطاطی دے بین الاقوامی ہونے تو‏ں نئيں بلکہ اوہ مخصوص ذیلی سافٹ ویئر جس اُتے اوہ فونٹ مشتمل ہو اسنو‏ں بین الاقوامی حدود اُتے ہونا چاہیے
* جسامت: اک فانٹ د‏‏ی جسامت تو‏ں مراد اس دے حروف وچ سب تو‏ں بالائی مقام تو‏ں سب تو‏ں نچلے مقام تک دا فاصلہ ہويا کردا ا‏‏ے۔
** تبصرہ 1:- کوئی وی ویب سائٹ تیار کرنے دے لئی متعدد جسامت دے فونٹس درکار ہويا کردے نيں تے اک اچھے نویسۂ حبالہ د‏‏ی اہ‏م خصوصیت ایہ ہُندی اے کہ اوہ تمام درکار جسامتاں وچ درست نظر آئے تے اس دے لئی صارف یا قاری نو‏‏ں خصوصی طور اُتے کسی قسم دے [[استرداف]] و [[ضداسترداف]] ([[anti-aliasing]] یا [[aliasing]]) د‏‏ی ضرورت نا پیش آئے۔ تے بالفرض جے ضداسترداف د‏‏ی وی جائے تو فونٹ 8 یا گھٹ تو‏ں گھٹ 10px د‏‏ی جسامت تک درست نظر آنا چاہیے۔
** تبصرہ2:- کم جسامت اُتے چونکہ [[عکصر|عکصر (pixels)]] وی کم آندے نيں تے اس وجہ تو‏ں متعدد ناقص فونٹس چھوٹی جسامت کرنے اُتے واضح نظر آنے د‏‏ی بجائے یا تو مدھم تے دھندلے ہو جاندے نيں یا فیر اس وچ عمودی یا باریک خطوط ناقابلِ دیدنی صورت اختیار ک‏‏‏‏ے لیندے نيں۔ عام طور اُتے نستعلیق وچ ایہ مسئلہ بہت زیادہ دیکھنے وچ آندا اے کیونکہ اس دے [[ربطہ|ربطات]] جے نفاست تو‏ں نا تیار کیتے گئے ہو تو کم جسامت اُتے اپنی صورت واضح نئيں رکھ پاؤندے۔

=== متن، زیبائشی ترسیمے، حبالہ نویسہ ===
زیبائشی یا ایويں کہہ لاں کہ خطاطانہ خصوصیات عام طور اُتے مضامین و تحریر دے متن (text) وچ گو نئيں لیائی جاتاں تے انہاں دا استعمال فن خطاطی دے نمونےآں یا باتصویر کتاباں یا کسی حد تک سرخیاں وغیرہ وچ دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن اس دے باوجود چند ایسے زیبائشی حروف یا خطوط یا اسلوب وی نيں جو متن وچ بعض اوقات درکار ہُندے نيں۔ تے اک اچھے [[ورلڈ وائڈ ویب|حبالہ]] [[نویسہ|نویسے]] وچ انہاں زیبائشی [[ترسیمہ|ترسیماں]] د‏‏ی موجودگی اردو متن وچ لازمی ا‏‏ے۔
# زیرسطر: ایہ اک قسم د‏‏ی افقی لکیر ہويا کردی اے جو کوئی حرف نئيں بلکہ اک زیبا اے تے اس دا استعمال کسی تحریر دے کسی حصے اُتے زور دین لئی بکثرت کیتا جاندا ا‏‏ے۔ اردو د‏‏ی پرانی کتاباں وچ عام طور اُتے ایہ اسلوب زیرسطر (underline) نئيں بلکہ زبرسطر (upperline) دے طور اُتے پایا جاندا سی لیکن انگریزی دے سیلاب تے شمارندی علوم وچ اردو والےآں د‏‏ی ناکارہ کارکردگی د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ زبرسطر دا اسلوب گھٹ تو‏ں گھٹ شمارندی فونٹس تو‏ں ناپید ہو چکيا ا‏‏ے۔
# مائلہ: تحریر یا حروف مائلہ (italic) دا رواج وی اردو نستعلیق وچ ہی نئيں بلکہ اردو خطاطی وچ کم یا غیر حاضر ہی رہیا اے جدو‏ں کہ اردو عبارت وچ اس قسم تو‏ں تحریر نو‏‏ں ہور متن د‏‏ی تحریر تو‏ں وکھ کرنے دا کم حروف مائلہ د‏‏ی بجائے شکستہ نستعلیق نما شکل اختیار ک‏‏‏‏ے کہ کیتا جاندا سی تے عام طور اُتے اس مقصد دے لئی اک زیبائشی خط بنام [[تطویل|تطویل (elongation)]] استعمال وچ لیایا جاندا سی ۔
# تطویل: تطویل کوئی حرف نئيں بلکہ اک ربطہ د‏‏ی مانند ایسا [[ترسیمہ]] اے جو رومن ابجد دے متن وچ اہ‏م ہو یا نہ ہو اردو دے متن وچ اک بنیادی حیثیت رکھدا اے بلکہ کسی اچھی تحریر یا کتاب نو‏‏ں لکھنے دے لئی تطویل کشیدہ د‏‏ی اہمیت اک حرف ہی دے جیسی ہُندی ا‏‏ے۔ اردو تحریر وچ متعدد مقامات اُتے تطویل د‏‏ی ضرورت ایسے ہی پیش آندی اے جداں کہ انگریزی یا رومن عبارتاں وچ مائلہ د‏‏ی ہُندی ا‏‏ے۔ اس تطویل د‏‏ی اک مثال عبارت وچ آجانے والا کوئی شعر اے جتھ‏ے اس دے مصراں نو‏‏ں یکساں طول دینے د‏‏ی خاطر تطویل استعمال ہُندی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ وی اچھی نستعلیق د‏‏ی لکھی کتاباں وچ متن د‏‏ی تحریر نو‏‏ں حاشیاں تک اسيں آہنگ بنانے دے لئی وی تطویل دا استعمال کیتا جاندا ا‏‏ے۔ انگریزی (یا اج کل شمارنداں پر) اس کم نو‏‏ں حروف و الفاظ دے مابین فضاء کم زیادہ ک‏‏‏‏ے کہ لیا جاندا اے لیکن اردو د‏‏ی عبارت اُتے موافق نئيں تے تطویل ہی مستعمل دیکھی جاندی ا‏‏ے۔
# مذکورہ بالا [[ترسیمہ|ترسیماں]] دے علاوہ وی متعدد غیر حرفی ترسیمے اردو د‏‏ی تحریر وچ بکثرت درکار ہُندے نيں جنہاں د‏‏ی اک اچھے شماریاتی یا حبالہ [[نویسہ|نویسے]] وچ دستیابی لازم آؤندی ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں چند عام طور اُتے ملنے والی اشکال یا مثالاں وچ ؛ سن (تاریخ) علامت [[فائل:Sannuqta.png]] یا [[فائل:Sanhamza.png]]، عدد علامت [[فائل:ADAD.PNG]]، تخلص علامت [[فائل:Takhallus.png]]، شعر علامت [[فائل:Sheyralamat.png]]، صفحہ عدد علامت [[فائل:Safhaadad.png]] تے مصرع علامت [[فائل:Misra.png]] وغیرہ شامل نيں۔ مذکورہ بالا عام مثالاں دے علاوہ وی خصوصی ترسیمے اردو تحریر وچ لازم آندے نيں جنہاں د‏‏ی چند تے مثالاں دے لئی [[معاونت:خصوصی محارف|خصوصی محارف]] دا صفحہ دیکھیا جاسکدا ا‏‏ے۔

== مورتاں ==
&lt;gallery&gt;
File:Sultan 'Ali Mashhadi (Persian, 1442-1519). Folio of Poetry From the Divan of Sultan Husayn Mirza, ca. 1490.jpg|&lt;!-- ''Folio of Poetry From the Divan of Sultan Husayn Mirza'', ca. 1490. [[Brooklyn Museum]]. --&gt;
File:Quatrain on the Virtue of Patience WDL6844.png|&lt;!-- Quatrain on the Virtue of Patience by [[Muhammad Muhsin Lahuri]] of the [[مغلیہ سلطنت]]. --&gt;
File:Spousal Advice WDL6832.png|&lt;!-- Spousal Advice by [[Abdallah Lahuri]] of the [[مغلیہ سلطنت]]. --&gt;
&lt;/gallery&gt;

== ہور دیکھو ==
* [[نسخ]]
* [[خطاطی]]
* [[لپی]]

== باہرلے جوڑ ==
* [http://www.nastaleeq.org/ نستعلیق بلاگ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101214222412/http://www.nastaleeq.org/ |date=2010-12-14 }}
* [http://www.nastaleeq.net/ نستعلیق بلاگ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101229191411/http://nastaleeq.net/ |date=2010-12-29 }}

== حوالے ==
{{حوالے|2}}

[[گٹھ:اردو خطاطی]]
[[گٹھ:اسلامی خطاطی]]
[[گٹھ:ایرانی فنون]]
[[گٹھ:عرب خطاطی]]
[[گٹھ:عربی حروف تہجی]]
[[گٹھ:فارسی خطاطی]]
[[گٹھ:فارسی علم ہجا]]
[[گٹھ:نستعلیق ٹائپ فیس]]
[[گٹھ:ٹائپ فیس]]
[[گٹھ:لپی]]
[[گٹھ:خطاطی]]</text>
      <sha1>c0pndggrqfvm9cjprj4ou9vz3lgfsmv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ورتن گل بات:Laerklem</title>
    <ns>3</ns>
    <id>141050</id>
    <revision>
      <id>690328</id>
      <timestamp>2025-06-21T18:05:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>24393</id>
      </contributor>
      <comment>جی آیاں نوں!</comment>
      <origin>690328</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1932" sha1="5g3q8hdzco4lwaewjhiw4sjqxdq5aje" xml:space="preserve">==جی آیاں نوں!==
&lt;font size=&quot;4&quot;&gt;
السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ:

* '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''&lt;br&gt;
* تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ&lt;br&gt;
میربانی کر کے گلاں  دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&amp;#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔&lt;br&gt;
جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''&lt;code&gt;{&amp;#123;مدد کرو}}&lt;/code&gt;'''  لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ 
اک واری فیر، جی آیاں نوں!&lt;/font&gt;
 --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۲۳:۰۵, ۲۱ جون ۲۰۲۵ (PKT)</text>
      <sha1>5g3q8hdzco4lwaewjhiw4sjqxdq5aje</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ورتن گل بات:F15 Khaled Al Harbi</title>
    <ns>3</ns>
    <id>141051</id>
    <revision>
      <id>690330</id>
      <timestamp>2025-06-21T18:18:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>24393</id>
      </contributor>
      <comment>جی آیاں نوں!</comment>
      <origin>690330</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1932" sha1="o5xpg792pn0c49e5wxmq47p4cc600lp" xml:space="preserve">==جی آیاں نوں!==
&lt;font size=&quot;4&quot;&gt;
السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ:

* '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''&lt;br&gt;
* تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ&lt;br&gt;
میربانی کر کے گلاں  دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&amp;#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔&lt;br&gt;
جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''&lt;code&gt;{&amp;#123;مدد کرو}}&lt;/code&gt;'''  لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ 
اک واری فیر، جی آیاں نوں!&lt;/font&gt;
 --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۲۳:۱۸, ۲۱ جون ۲۰۲۵ (PKT)</text>
      <sha1>o5xpg792pn0c49e5wxmq47p4cc600lp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>محمد رضا قرائی آشتیانی</title>
    <ns>0</ns>
    <id>141052</id>
    <revision>
      <id>690332</id>
      <timestamp>2025-06-21T18:35:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;{{خانہ معلومات صاحب منصب/عربی}} '''محمد رضا قرائی آشتیانی''' ([[فارسی زبان|فارسی]]: محمدرضا قرایی آشتیانی؛ پیدائش: 1960ء) ایرانی عسکری افسر نيں جو 28 اگست 2024ء تو‏ں ایرانی مسلح افواج دے ڈپٹی چیف آف اسٹاف دے طور اُتے خدمات انجام دے رہے نيں۔ اس تو‏ں پہلے اوہ ایران...؜&quot; نال صفحہ بنایا گیا۔</comment>
      <origin>690332</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1176" sha1="42q35mob8678zoasondonse7bpqmyeg" xml:space="preserve">{{خانہ معلومات صاحب منصب/عربی}}
'''محمد رضا قرائی آشتیانی''' ([[فارسی زبان|فارسی]]: محمدرضا قرایی آشتیانی؛ پیدائش: 1960ء) ایرانی عسکری افسر نيں جو 28 اگست 2024ء تو‏ں ایرانی مسلح افواج دے ڈپٹی چیف آف اسٹاف دے طور اُتے خدمات انجام دے رہے نيں۔ اس تو‏ں پہلے اوہ ایران دے وزیر دفاع دے عہدے اُتے فائز رہ چکے نيں تے 25 اگست 2021ء نو‏‏ں اس عہدے دا حلف چُکیا، جدو‏ں انھاں نے بریگیڈیئر جنرل [[امیر حاتمی]] د‏‏ی جگہ لی، جو 2017ء تو‏ں وزیر دفاع سن ۔

انہاں دے روسی ساختہ شاہد ڈرون تے ایرانی دفاعی صنعت تو‏ں تعلقات دے باعث امریکا دے محکم{{ہ}} خزانہ نے انہاں اُتے پابندیاں عائد کیتیاں۔

== حوالے ==
{{حوالے}}

[[گٹھ:ایران دے وزرائے دفاع]]
[[گٹھ:زندہ شخصیتاں]]
[[گٹھ:1960 دے جم]]
[[گٹھ:ایرانی جرنیل]]</text>
      <sha1>42q35mob8678zoasondonse7bpqmyeg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>امیر حاتمی</title>
    <ns>0</ns>
    <id>141053</id>
    <revision>
      <id>690333</id>
      <timestamp>2025-06-21T18:37:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;{{خانہ معلومات شخصیت}} '''امیر حاتمی''' (پیدائش: 1966ء) ایرانی فوجی افسر نيں جو اودو‏ں ایرانی فوج دے سربراہِ اعلیٰ (کمانڈر اِنہاں چیف) د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دے رہے نيں۔ اوہ میجر جنرل دے عہدے اُتے فائز نيں۔ انھاں جون 2025ء وچ اسرائیلی حملےآں وچ محمد باق...؜&quot; نال صفحہ بنایا گیا۔</comment>
      <origin>690333</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1657" sha1="h2by147uqz33hgt3dk6nx43gii5nibz" xml:space="preserve">{{خانہ معلومات شخصیت}}
'''امیر حاتمی''' (پیدائش: 1966ء) ایرانی فوجی افسر نيں جو اودو‏ں ایرانی فوج دے سربراہِ اعلیٰ (کمانڈر اِنہاں چیف) د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دے رہے نيں۔ اوہ میجر جنرل دے عہدے اُتے فائز نيں۔ انھاں جون 2025ء وچ اسرائیلی حملےآں وچ [[محمد باقری]] د‏‏ی ہلاکت دے بعد [[عبد الرحیم موسوی]] دے چیف آف جنرل اسٹاف مقرر ہوݨ اُتے فوج دا سربراہ مقرر کيتا گیا۔

حاتمی ایرانی مسلح افواج وچ امورِ بری فوج دے لئی سپریم کمانڈر دے مشیر وی نيں تے ماضی وچ ایران دے وزیرِ دفاع وی رہ چکے نيں۔ انھاں صدر [[حسن روحانی]] نے 8 اگست 2017ء نو‏‏ں وزارتِ دفاع دے لئی نامزد کيتا تے انھاں 20 اگست 2017ء نو‏‏ں پارلیمان تو‏ں اعتماد دا ووٹ ملیا جس وچ 261 ارکان نے حمایت، 10 نے مخالفت، 13 نے رائے تو‏ں اجتناب کيتا تے 4 ووٹ کالعدم قرار پائے۔
== حوالے ==
{{حوالے}}

[[گٹھ:ایران دے وزرائے دفاع]]
[[گٹھ:زندہ شخصیتاں]]
[[گٹھ:ایرانی شیعہ]]
[[گٹھ:ایرانی مسلم]]
[[گٹھ:ایرانی آذربائیجانی سیاست دان]]
[[گٹھ:ایرانی جرنیل]]
[[گٹھ:ایران وچ پیدا ہوݨ والیاں شخصیتاں]]
[[گٹھ:ایرانی شخصیتاں]]</text>
      <sha1>h2by147uqz33hgt3dk6nx43gii5nibz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>دوجی پیونک جنگ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>141054</id>
    <revision>
      <id>690334</id>
      <timestamp>2025-06-21T18:56:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1294550489|Second Punic War]]&quot;</comment>
      <origin>690334</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="162687" sha1="37kxh45w3vs72wo58p5tcv5nc6l29o0" xml:space="preserve">
{{Infobox Military Conflict|conflict=دوجی پیونک جنگ|partof=[[پیونک جنگاں]]|image=Map of Rome and Carthage at the start of the Second Punic War.svg|caption=مغربی بحیرہ روم 218 قبل مسیح وچ|date=بہار 218 – 201 ق م ({{Age in years, months, weeks and days|year1=201|year2=218}})|place=لہندا بحیرہ روم|territory=[[کارتھیجینین ایبیریا]]&lt;br /&gt;کارتھیجینین افریقی علاقےآں دی رومی فتح گھٹ گئی|result=رومی فتح|combatant1={{plainlist|
*[[رومن جمہوریہ|روم]]
*[[میسیلس|چڑھدے نومیڈیا]]
*[[سیراکیوز دی بادشاہی|سیراکیوز]] (218–215 قبل مسیح)
*دوجے}}|combatant2={{plainlist|
[[قدیم کارتھیج|کارتھیج]]
*سیراکیوز (214–212 قبل مسیح)
*[[ماسیسیلی|لہندا نومیڈیا]]
*دوجے}}|commander1={{plainlist|
*[[سکپیو افریقینس]]
*[[فیبیئس کنکٹیٹر]]
*[[پبلیئس کارنیل سکپیو (قونصل 218 قبل مسیح)|پبلیئس کارنیل سکپیو]]{{KIA}}
*بہت سارے ہور}}|commander2={{plainlist|
*[[ہنیبال]]
*[[ہسدروبل بارسا]]{{KIA}}
*[[ماگو بارسا]]{{KIA}}
*بہت سارے ہور}}|campaignbox={{Campaignbox Second Punic War}}{{Campaignbox Punic Wars}}}}

'''دوجی پیونک جنگ''' (218 توں 201 قبل مسیح) تیجی صدی قبل مسیح چ مغربی بحیرہ روم دیاں دو اہم طاقتاں، [[قدیم قرطاجنہ|کارتھیج]] تے [[رومی لوک راج|روم دے]] وچکار لڑیاں گئیاں تن جنگاں چوں دوجی جنگ سی۔ سال تک دونے ریاستاں نے بالادستی دے لئی جدوجہد کيتی ، بنیادی طور اُتے اٹلی تے [[جزیرہ نما آئیبیریا|ایبیریا]] وچ ، لیکن [[سسلی]] تے [[صوبہ سارڈینیا|سارڈینیا]] دے جزیرےآں اُتے وی تے جنگ دے اختتام د ی طرف ، شمالی افریقہ وچ وی۔ دونے طرف تو‏ں بے پناہ مادی تے انسانی نقصانات دے بعد ، کارتھیجینیاں نو‏‏ں اک بار فیر شکست دا سامنا کرنا پيا۔ [[مقدونیا (قدیم مملکت)|مقدونیہ]] ، سیراکیوز تے کئی نومیڈین بادشاہتاں لڑائی وچ شامل ہوئے ، تے آئیبیرین تے گیلک افواج نے دونے طرف لڑائی لڑی۔ جنگ دے دوران تن اہ‏م فوجی تھیٹر سن: اٹلی ، جتھ‏ے [[حنی بعل|ہنیبال نے]] سسلی ، سارڈینیا تے یونان وچ کدی کدائيں معاون مہماں دے نال رومن لشکThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.راں نو‏‏ں بار بار شکست دتی؛ آئیبیریا، جتھے ہاسڈروبال ، ہنیبال دا اک چھوٹا بھرا، نے اٹلی جان توں پہلاں کارتھیجینیئن نوآبادیاتی شہراں دا دفاع مخلوط کامیابی نال کیتا؛ تے افریقہ، جتھے روم نے آخر کار جنگ جِتی۔

پہلی پیونک جنگ 241ء چ رومی فتح نال ختم ہو گئی سی{{nbs}}بی سی 23 سال بعد تے دونواں طرفاں توں بہوں وڈے نقصانات۔ جنگ دے بعد کارتھیج نے ایبیریا چ اپنی ملکیت ودھا دتی جتھے 219ء چ{{nbs}}قبل مسیح ہنیبال دے تحت اک کارتھیجینی فوج نے رومی حامی شہر ساگونٹم دا محاصرہ کیتا، قبضہ کیتا تے برطرف کر لیا ۔ موسم بہار 218 چ{{nbs}}قبل مسیح روم نے کارتھیج دے خلاف لڑائی دا اعلان کیتا تے دوجی پیونک جنگ دا آغاز ہویا۔ اس سال دے آخر وچ ، ہنیبال نے اپنی فوج نو‏‏ں آئیبیریا تو‏ں ، [[گال]] دے ذریعے تے الپس اُتے سیسالپائن گال (جدید شمالی اٹلی) تک مارچ کرکے رومیاں نو‏‏ں حیران کردتا۔ گیلک اتحادیاں دے ذریعہ تقویت یافتہ اس نے ٹریبیا (218) تے جھیل ٹریسیمین (217) د ی لڑائیاں وچ رومیاں اُتے کچلنے والی فتوحات حاصل کيتیاں۔ 216 وچ جنوبی اٹلی منتقل ہون دے بعد ہنیبال نے کینا دی لڑائی وچ رومیاں نو اک واری فیر شکست دتی، جتھے اس نے رومیاں دی سب توں وڈی فوج نو ختم کر دتا ۔ تن سال توں وی گھٹ عرصے چ 120,000 توں ودھ رومی فوجیاں دی موت یا گرفتاری دے بعد، روم دے بوہت سارے اطالوی اتحادی ، خاص طور تے کیپوا ، نے کارتھیج چ دھرم بدلی کیتی، جس نال ہنیبال نوں جنوبی اٹلی دے بوہت سارے حصے تے کنٹرول مل گیا۔ جداں ہی سیراکیوز تے مقدونیہ کینا دے بعد کارتھیجینین د‏‏ی طرف شامل ہوئے ، تنازعہ پھیل گیا۔ 215ء تے 210 ق م دے درمیان کارتھیجینیاں نے رومی زیر قبضہ سسلی تے سارڈینیا اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن کامیاب نئيں ہوئے۔ رومیاں نے نویں لشکراں نوں اُچا کرن لئی سخت اقدامات کیتے: غلاماں، مجرماں تے اوہناں لوکاں نوں داخل کرنا جیہڑے معمول دی جائیداد دی اہلیت تے پورا نئیں اتردے سن؛ اس نال اوہناں دے ہتھیاراں دے تحت موجود بندیاں دی تعداد چ بہوں وادھا ہویا۔ اگلی دہائی تک جنوبی اٹلی وچ جنگ جاری رہی ، رومی فوجاں نے آہستہ آہستہ زیادہ تر اطالوی شہراں اُتے دوبارہ قبضہ ک ر ليا جو کارتھیج وچ شامل ہوئے سن ۔The First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.

رومیاں نے 218 ق م وچ شمال مشرقی آئبیریا وچ اک رہائش گاہ قائم کيتی؛ کارتھیجینیاں نے بار بار اس نو گھٹ کرن دی کوشش کیتی تے ناکام رہے۔ 211ء چ رومیاں نے ایبیریا تے جاThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.رحیت کیتی تے بری طرح شکست کھادی پر شمال مشرق تے اپنا قبضہ برقرار رکھیا ۔ 209 قبل مسیح چ نویں رومی کمانڈر پبلیئس سکپیو نے [[کارتیگانا|کارتھاگو نووا]] تے قبضہ کر لیا، جہڑا جزیرہ نما چ کارتھیجین دا اہم اڈا سی۔ 208ء چ سیپیو نے ہسدروبال نو شکست دتی ، حالانکہ ہسدروبال اپنی زیادہ تر فوجاں نو‏‏ں گال تے فیر 207 ق م دے اوائل وچ سیسالپائن گال وچ واپس لینے وچ کامیاب رہیا۔ ایہ نواں کارتھیجین حملہ میٹاورس دی لڑائی چ شکست کھا گیا ۔ 206ء چ الپا دی لڑائی چ سکپیو نے ایبیریا چ کارتھیجینی موجودگی نوں مستقل طور تے ختم کر دتا ۔

سکپیو نے 204 قبل مسیح وچ کارتھیجین افریقہ تے حملہ کیتا ، جس نے [[Carthaginian Senate|کارتھیجین سینیٹ نوں]] اٹلی توں ہنیبال دی فوج نوں واپس لین تے مجبور کیتا۔ جنگ دا آخری مصروفیت 202 وچ زاما وچ سکپیو تے ہنیبال دے ماتحت فوجاں دے وچکار ہوئی تے اس دے نتیجے وچ ہنیبال د ی شکست ہوئی تے کارتھیج نے امن دے لئی مقدمہ کیتا ۔ روم دے طے کردہ امن معاہدے نے کارتھیج نو‏‏ں اس دے تمام بیرون ملک علاقےآں تے اس دے کچھ افریقی علاقےآں تو‏ں محروم کردتا۔ سال چ 10,000 چاندی دے ٹیلنٹ دا معاوضہ ادا کیتا جانا سی۔ کارتھیج نو‏‏ں افریقہ تو‏ں باہر جنگ لڑنے تو‏ں منع کيتا گیا سی ، تے افریقہ وچ صرف روم د‏‏ی واضح اجازت دے نال۔ اس توں بعد ایہ واضح ہو گیا سی کہ کارتھیج سیاسی طور تے روم دے ماتحت سی۔ روم نے نومیڈین دے خلاف کارتھیجینی فوجی سرگرمی نو بہانہ دے طور تے استعمال کیتا تاکہ 149ء چ دوبارہ جنگ دا اعلان کیتا جا سکے۔{{nbs}}بی سی تیجی پیونک جنگ دا آغاز۔ 146 وچ{{nbs}}قبل مسیح رومیاں نے کارتھیج شہر تے حملہ کیتا، اس نوں برطرف کر دتا ، اس دی زیادہ تر آبادی نو ذبح کر دتا تے اس نو مکمل طور تے مسمار کر دتا ۔

== بنیادی ذرائع ==
[[فائل:Stele_des_Polybios.jpg|alt=A monochrome relief stele depicting a man in classical Greek clothing raising one arm|thumb|{{center|Polybius}}]]
دوجی پیونک جنگ {{#tag:ref|The term ''Punic'' comes from the [[Latin]] word {{lang|la|Punicus}} (or {{lang|la|Poenicus}}), meaning &quot;[[History of Carthage|Carthaginian]]&quot; and is a reference to the Carthaginians' [[Phoenicia]]n ancestry.{{sfn|Sidwell|Jones|1998|p=16}}|group=note}} دا سب توں قابل اعتماد ذریعہ مورخ پولیبیئس ( {{circa|200|118 BC}} )، اک [[پرانا یونان|یونانی نوں]] 167 وچ روم بھیجیا گیا{{nbs}}یرغمال دے طور تے بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} اوہ &lt;nowiki&gt;&lt;i id=&quot;mwYA&quot;&gt;ہسٹریز&lt;/i&gt;&lt;/nowiki&gt; دے لیی جانیا جاندا اے، جہڑا 146 دے بعد لکھیا گیا سی۔{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Walbank|1990}} پولیبیئس دے کم نوں وڈے پیمانے تے معروضی تے [[قدیم قرطاجنہ|کارتھیجینی]] تے [[رومی لوک راج|رومن]] نقطہ نظر دے وچکار وڈے پیمانے تے غیر جانبدار سمجھیا جاندا اے۔ {{Sfn|Lazenby|1996}} {{Sfn|Hau|2016}} پولیبیئس اک تجزیاتی تریخ دان سی تے جتھے وی ممکن ہویا اوہ شرکاء دا انٹرویو کردا سی، دونواں طرفاں توں، اوہناں واقعات وچ جہناں دے بارے وچ اوہنے لکھیا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Shutt|1938}} {{Sfn|Champion|2015}} جدید تریخ داناں دا خیال اے کہ پولیبیئThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.س نے اس دے سرپرست تے دوست سکپیو ایمیلیانس دے رشتہ داراں دے نال غیر ضروری طور تے سازگار سلوک کیتا سی لیکن اتفاق رائے ایہ اے کہ اس دے بیان نو وڈی حد تک چہرے دی قیمت تے قبول کیتا جائے۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Lazenby|1996}} جدید مورخ اینڈریو کری پولیبیئس نو &quot;کافی قابل اعتماد&quot; سمجھدا اے; {{Sfn|Curry|2012}} کریج چیمپئن نے اس نوں &quot;اک قابل ذکر طور تے چنگی طرحاں جانکاری، محنتی اتے سوجھوان اتہاسکار&quot; دے روپ وچ بیان کیتا اے۔ {{Sfn|Champion|2015}}

پولیبیئس دے دوسری پیونک جنگ دے بارے وچ زیادہ تر بیان 216 قبل مسیح دے بعد غائب اے یا صرف ٹوٹے ٹوٹے د ی شکل وچ موجود ا ے۔ نتیجے دے طور تے، جنگ دے زیادہ تر حصے دا بنیادی ذریعہ رومن مورخ لیوی ولوں لکھیا گیا اکاؤنٹ اے۔ ایہ The First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.عام طور اُتے جدید مورخین دے ذریعہ استعمال ہُندا اے جتھ ے پولیبیئس دا بیان موجود نئيں ا ے۔ لیوی نے پولیبیئس اتے بہت زیادہ بھروسہ کیتا، پر رومن سیاست بارے ہور ویروے نال، زیادہ ڈھانچہ جاتی ڈھنگ نال لکھیا؛ اوہ کھل کے رومن دے حامی وی سی۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Champion|2015}} فوجی مقابلیاں دے بارے چ اس دے بیانات اکثر مظاہرہ دے طور تے غلط ہوندے نیں; کلاسیکی ماہر ایڈرین گولڈس ورتھ دا کہنا اے کہ لیوی دی &quot;وشوسنییتا اکثر مشتبہ ہوندی اے&quot;، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تے مورخ فلپ سبین لیوی دی &quot;فوجی جہالت&quot; دا حوالہ دیندا اے۔ {{Sfn|Sabin|1996}}

ہور، بعد چ، جنگ دی قدیم تاریخاں موجود نیں، اگرچہ اکثر ٹوٹے ٹوٹے یا خلاصہ شکل چ ہوندیاں نیں۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{#tag:ref|Sources other than Polybius are discussed by Bernard Mineo in &quot;Principal Literary Sources for the Punic Wars (apart from Polybius)&quot;.{{sfn|Mineo|2015|pp=111–127}}|group=note}} جدید مورخین عام طور اُتے ڈیوڈورس سیکولس تے [[کاسیوس دیو|کیسیئس ڈیو]] د ی تحریراں نو ں مدنظر رکھدے نيں ، جو رومن دور دے دوران لکھنے والے دو یونانیThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. مصنفین سن ؛ اوہناں نوں جان لیزنبی نے لیوی توں &quot;واضح طور تے بہت گھٹیا&quot; قرار دتا اے، لیکن پولیبیئس دے کجھ ٹکڑے اوہناں دے متناں توں برآمد کیتے جا سکدے ہن۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} یونانی اخلاقی [[پلو ٹارک|پلوٹارک نے]] اپنی ''متوازی زندگیاں'' وچ رومن کمانڈراں دیاں کئی سوانح عمریاں لکھیاں۔ {{Sfn|Mineo|2015}} دوجے ذرائع چ سکے، کتبے، آثار قدیمہ دے ثبوت تے تعمیر نو توں تجرباتی ثبوت شامل ہن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

== مخالف قوتاں ==
زیادہ تر مرد رومی شہری فوجی خدمت دے ذمہ دار سن تے پیدل فوج دے طور تے خدمات انجام دیندے سن، امیر ایکائیٹس اک کیولری دا جزو فراہم کردے سن۔ روایتی طور تے، جدوں جنگ ہوندی سی تے رومی چار لشکر کھڑے کردے سن، ہر اک چ 4,200 پیدل فوج {{#tag:ref|This could be increased to 5,000 in some circumstances,{{sfn|Bagnall|1999|p=23}} or, rarely, even more.{{sfn|Goldsworthy|2006|p=287}}|group=note}} تے 300 گھڑسوار فوج سی۔ تقریباً 1,200 پیدل فوج، غریب یا نوجوان بندے جہڑے اک معیاری فوج دے بکتر تے سامان خریدن توں قاصر سن، برچھی نال مسلح جھڑپاں دے طور تے خدمات انجام دیندے سن، جہناں نو ویلائٹس آکھیا جاندا اے۔ اوہناں کول کئی برچھیاں سن، جہڑیاں دوروں سٹیاں جان گیاں، اک چھوٹیThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. تلوار تے {{Convert|90|cm|ft|0}} شیلڈ۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} باقی بھاری پیدل فوج دے طور تے لیس سن، باڈی آرمر ، اک وڈی ڈھال تے نکی دھکا دین آلی تلواراں دے نال۔ انہاں نو‏ں تن صفاں وچ تقسیم کيتا گیا سی: سامنے د‏‏ی صف وچ دو برچھی وی سن ، جدو‏ں کہ دوسری تے تیسری صفاں نو‏‏ں اس د‏ی بجائے دھکا دینے والے نیزے تو‏ں لیس کيتا گیا سی۔ لیجنری ذیلی یونٹاں تے انفرادی لیجنری دوناں نے نسبتاً [[wiktionary:open order|کھلی ترتیب]] وچ لڑائی لڑی۔ ایہہ اک لمے چِر توں چلن آلا رومن طریقہ کار سی کہ ہر سال دو بندیاں نو سینئر مجسٹریٹس دے طور تے منتخب کیتا جاندا سی، جہناں نو [[رومی کونسل|قونصل]] آکھیا جاندا سی، جہڑے جنگ دے ویلے ہر اک فوج دی اگوائی کردے سن۔ اک فوج عام طور تے دو رومن لشکراں نو اکو جہے سائز تے لیس لشکراں دے جوڑے دے نال ملا کے بنائی جاندی سی جہڑی اوہناں دے لاطینی اتحادیاں ولوں فراہم کیتی جاندی سی۔ ایہناں لشکراں چ عام طور تے رومن لشکراں دے مقابلے چ گھڑسواراں دا اک وڈا منسلک تکمیل ہوندا سی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Rawlings|2015}}

کارتھیجین دے شہری صرف اس صورت وچ اپنی فوج وچ خدمات انجام دیندے سن جدو‏ں شہر نو‏‏ں کوئی براہ راست خطرہ ہوئے۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Scullard|2006}} جدوں اوہناں نے کیتا، تے اوہناں نے لمے دھکا دین آلے برچھیاں نال مسلح بھاری پیدل فوج دے طور تے لڑائی لڑی، حالانکہ اوہ بدنام زمانہ طور تے ناقص تربیت یافتہ تے ناہموار سن۔ زیادہ تر حالات وچ کارتھیج نے اپنی فوج بنانے دے لئی غیر ملکیاں نو‏‏ں بھرتی کيتا۔ {{#tag:ref|Roman and Greek sources refer to these foreign fighters derogatively as &quot;mercenaries&quot;, but the modern historian Adrian Goldsworthy describes this as &quot;a gross oversimplification&quot;. They served under a variety of arrangements; for example, some were the regular troops of allied cities or kingdoms seconded to Carthage as part of formal treaties, some were from allied states fighting under their own leader, many were volunteers from areas under Carthaginian control who were not Carthaginian citizens. (Which was largely reserved for inhabitants of the city of Carthage.){{sfn|Goldsworthy|2006|p=33}}|group=note}} بہت سارے شمالی افریقہ توں سن تے ایہناں نوں اکثر &quot;لیبیا&quot; آکھیا جاندا سی۔ اس خطے نے کئی قسم دے جنگجو فراہم کیتے، جنہاں چ شامل نیں: وڈی ڈھالاں، ہیلمٹ،The First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. چھوٹیاں تلواراں تے لمے دھکا دین آلے [[برچھا|نیزے]] نال لیس قریبی پیدل فوج؛ برچھی نال مسلح ہلکے پیدل فوج دے جھڑپاں; قریبی آرڈر شاک کیولری {{#tag:ref|&quot;Shock&quot; troops are those trained to close rapidly and aggressively with their opponents, with the intention of breaking their formation before, or immediately upon, contact.{{sfn|Jones|1987|p=1}}|group=note}} جہنوں &quot;بھاری کیولری&quot; دے ناں توں وی جانڑیا جاندا اے جہڑا نیزے لے جاندا اے۔ تے ہلکے گھڑسواراں دے جھڑپاں آلے جیہڑے دوروں برچھی سٹدے سن تے نیڑے دی لڑائی توں بچدے سن۔ بعد آلی گھڑسوار فوج عام طور تے نومیڈین سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Koon|2015}}

قریبی آرڈر لیبیا دی پیدل فوج تے شہری ملیشیا اک سختی نال بھری ہوئی تشکیل وچ لڑن گے جہنوں فالانکس آکھیا جاندا اے۔ {{Sfn|Koon|2015}} کدی کدی پیدل فوج چوں کجھ قبضہ شدہ رومن بکتر پا لیندے سن،The First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. خاص طور تے [[حنی بعل|ہنیبال]] دے فوجیاں چ۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} آئبیریا تے [[گال]] دونے نے وڈی تعداد وچ تجربہ کار پیدل فوج تے گھڑسوار فوج فراہ‏م کيتی۔ ایہ پیدل فوج غیر بکتر بند فوجی سن جہڑے سختی نال حملہ کردے سن، لیکن جے لڑائی لمی ہوندی تے ٹٹن دی شہرت رکھدے سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} گیلک گھڑسوار فوج، تے ممکنہ طور تے کجھ آئیبیرین، بکتر پہنے ہوئے سن تے قریبی فوجیاں دے طور تے لڑدے سن; زیادہ تر یا سارے سوار آئبیرین ہلکے گھڑسوار سن ۔ {{Sfn|Carey|2007}} بیلیرک جزیرے توں سلنگر اکثر بھرتی کیتے جاندے سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} کارتھیجینیاں نے جنگی ہاتھیاں نوں وی ملازمت دتی؛ اتلے افریقہ چ اوس ویلے دیسی افریقی جنگل دے ہاتھی سن۔ {{#tag:ref|These elephants were typically about {{convert|2.5|m|ftin|abbr=on}} high at the shoulder and should not be confused with the larger [[African bush elephant]]s.{{sfn|Miles|2011|p=240}}|group=note}} {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Lazenby|1996}}

گیریژن ڈیوٹی تے زمینی ناکہ بندی سب توں عام کارروائیاں سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} جدوں فوجاں مہم چلا رئی سی، اچانک حملے، گھات لگان تے چالباز عام سن۔ {{Sfn|Koon|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} زیادہ رسمی لڑائیاں توں پہلاں عام طور تے دو فوجاں {{Convert|2-12|km|mi}} دور کیمپنگ کردیاں سن۔ کئی دناں یا ہفتیاں لئی الگ؛ کدی کدی ہر روز جنگی ترتیب چ تیار ہوندThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.ا اے۔ جے کوئی کمانڈر نقصان محسوس کردا اے، تے اوہ مشغول ہوئے بغیر مارچ کر سکدے سن۔ اجہے حالات وچ جے دوجا کمانڈر لڑن لئی تیار نئیں سی تے لڑائی نوں مجبور کرنا اوکھا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Sabin|1996}} جنگی ترتیب وچ تشکیل دینا اک پیچیدہ تے پہلے توں سوچیا ہویا معاملہ سی، جس وچ کئی گھنٹے لگے۔ پیدل فوج عام طور اُتے جنگی لائن دے مرکز وچ پوزیشن وچ ہُندی سی ، جس دے سامنے ہلکے پیدل فوج دے جھڑپاں تے ہر طرف گھڑسوار فوج ہُندی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} بہت ساریاں لڑائیاں دا فیصلہ اودوں کیتا جاندا سی جدوں اک پاسے دی پیدل فوج تے پہلو یا پچھے حملہ کیتا جاندا سی تے اوہ جزوی یا مکمل طور تے لپیٹے ہوئے سن۔ {{Sfn|Koon|2015}} {{Sfn|Sabin|1996}}

جنگ دے دوران دوناںThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. ریاستاں دے کول وڈے بیڑے سن۔ کارتھیجینیئن بیڑا شاذ و نادر ہی سمندر تے جاندا سی، تے جدوں اوہ جاندا سی تے عام طور تے ٹرانسپورٹ جہازاں دی حفاظت کرن لئی ہوندا سی; ایہہ شاذ و نادر ای جارحانہ طور تے کم کردا سی۔ اس نے جنگ دے دوران رومیاں نو‏‏ں بحری برتری حاصل کيتی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

== پچھوکڑ ==
[[فائل:First_Punic_War_264_BC.jpg|alt=a colour of the western Mediterranean region showing the areas under Roman and Carthaginian control in 264 BC|thumb|{{center|The approximate extent of territory controlled by Rome and Carthage immediately before the start of the First Punic War}}]]
رومن جمہوریہ اک صدی توں جنوبی اطالوی سرزمین وچ جارحانہ طور تے پھیل رہیا سی {{Sfn|Miles|2011}} تے 270 تک دریائے آرنو دے جنوب وچ جزیرہ نما اٹلی نو فتح کر لیا سی۔{{nbs}}قبل مسیح، پیرک جنگ دے بعد جدوں The First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.جنوبی اٹلی دے یونانی شہراں ( میگنا گریسیا ) نے جمع کرایا ۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} رومن توسیع دے اس دور دے دوران، کارتھیج، جس دا دارالحکومت ہن [[تونس|تیونس]] چ اے، جنوبی [[جزیرہ نما آئیبیریا|ایبیریا]] ، شمالی افریقہ دے ساحلی علاقےآں، [[بیلارک جزیرے|بیلیئرک جزیرے]] ، [[کارسیکا]] ، [[صوبہ سارڈینیا|سارڈینیا]] تے سسلی دے مغربی نصف حصے تے غلبہ حاصل کرن لگ پیا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

264 تک{{nbs}}بی سی کارتھیج سسلی تے غالب بیرونی طاقت سی، تے کارتھیج تے روم مغربی بحیرہ روم چ نمایاں طاقتاں سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تعلقات چنگے سن ، دونے ریاستاں نے کئی بار آپسی دوستی دا اعلان کیتا سی تے تجارتی رابطے مضبوط سن ۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} کلاسیکی رچرڈ میل دے مطابق جنوبی اٹلی دے اس دے کنٹرول وچ آنے دے بعد The First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.روم دے توسیعی رویے نے سسلی دے لئی کارتھیج دے ملکیتی نقطہ نظر دے نال مل ک ے دونے طاقتاں نو ں ڈیزائن تو ں زیادہ حادثے تو ں جنگ وچ ٹھوکر کھا گئی۔ {{Sfn|Miles|2011}} پہلی پیونک جنگ دا فوری سبب آزاد سسلی [[شہر ریاست|شہری ریاست]] میسانا (جدید [[میسینا]] ) دے کنٹرول دا مسئلہ سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} 264 وچ{{nbs}}بی سی کارتھیج تے روم لڑائی چ چلے گئے۔ {{Sfn|Warmington|1993}}

ایہ جنگ بنیادی طور اُتے سسلی تے اس دے آس پاس دے پانیاں وچ لڑی گئی سی ؛ رومیاں نے 256ء چ شمالی افریقہ تے وی ناکام حملہ کیتا{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ایہ قدیم دور دا سب توں لمبا مسلسل تنازعہ تے سب توں وڈی بحری جنگ سی، جس چ دوناں طرفاں توں بےThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. پناہ مادی تے انسانی نقصانات ہوئے۔ 241 وچ{{nbs}}م پ ، 23 سال جنگ دے بعد ، کارتھیجینیاں نو‏‏ں شکست ہوئی۔ {{Sfn|Lazenby|1996}} {{Sfn|Bagnall|1999}} لوٹیٹیئس دے رومی طے کردہ معاہدے دے تحت کارتھیج نے اپنے سسلی دے قبضے روم نو‏‏ں دے دتے سن ۔ {{Sfn|Beck|2015}} روم نے باغی کرائے دے فوجیاں تے لیبیا دے رعایا دے خلاف ٹروسلیس جنگ دے دوران کارتھیج د‏‏ی خلفشار تو‏ں استفادہ کيتا تاکہ امن معاہدے نو‏‏ں توڑ دتا جائے تے 238 ق م وچ کارتھیجین سارڈینیا تے کارسیکا نو‏‏ں الحاق وچ لیا ۔ {{Sfn|Scullard|2006}} {{Sfn|Miles|2011}} ہیملکار بارکا دی اگوائی چ، کارتھیج نے 237 قبل مسیح چ باغیاں نو شکست دتی۔ {{Sfn|Hoyos|2000}} {{Sfn|Hoyos|2007}}
[[فائل:Carthage,_quarter_shekel,_237-209_BC,_SNG_BM_Spain_102.jpg|alt=سکے دے دونواں پاسیاں دی تصویر: اک بندے دا سر وکھاندا اے۔ دوجا اک ہاتھی |thumb|{{center|A [[Carthaginian coinage|Carthaginian]] quarter-[[shekel]], dated 237–209{{nbs}}BC, depicting the Punic god [[Melqart]], who was associated with [[Hercules]]/[[Heracles]]. On the reverse is an elephant, possibly a [[war elephant]]; these were linked with the [[Barcids]].{{sfn|Miles|2011|pp=226–227}}}}]]
بغاوت دے دباؤ دے نال ، ہیملکار نے سمجھیا کہ جے کارتھیج نو‏‏ں دوبارہ روم دا مقابلہ کرنا اے تاں اسنو‏ں اپنے معاشی تے فوجی اڈے نو‏‏ں مضبوط بنانے د‏‏ی ضرورت اے ؛ {{Sfn|Hoyos|2015}} ایبیریا (جدید سپین تے پرتگال) وچ کارتھیجینی قبضے جنوب وچ مٹھی بھر خوشحال ساحلی شہراں تک محدود سن {{Sfn|Hoyos|2015}} تے ہیملکر نے 237 وچ ٹروسلیس جنگ وچ اس فوجThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. نو‏‏ں ایبیریا لے گیا جس د‏‏ی قیادت اس نے کیتی سی۔{{nbs}}قبل مسیح تے جنوبی تے مشرقی ایبیریا وچ اک ارد بادشاہت، خود مختار ریاست بنائی ۔ {{Sfn|Miles|2011}} اس نال کارتھیج نوں چاندی دیاں کاناں، زرعی دولت، افرادی قوت ، فوجی سہولتاں جویں کہ شپ یارڈز ، تے مستقبل دے رومن مطالبات دے خلاف اعتماد دے نال کھڑے ہون لئی علاقائی گہرائی ملی۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Eckstein|2006}} ہیملکر نے نائب بادشاہ دے طور تے حکومت کیتی تے 229ء چ اس دے داماد، ہسدروبال نے اس دے بعد حکومت کیتی۔{{nbs}}قبل مسیح {{Sfn|Bagnall|1999}} تے فیر اوہدا پتر، ہنیبال، 221 وچ{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Miles|2011}}

226 وچ{{nbs}}قبل مسیح روم دے نال ایبرو معاہدہ کیتا گیا سی، جس چ [[ایبرو|دریائے ایبرو نو]] کارتھیجین دے [[حلقہ اثر|اثر و رسوخ دے دائرے]] دی شمالی حد دے طور تے متعین کیتا گیا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} اگلے چھ سالاں دے دوران روم نے ساگونٹم شہر دے نال اک وکھرا معاہدہ کیتا، جہڑا ایبرو دے جنوب چ واقع سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} 219 وچ{{nbs}}قبل مسیح ہنیبال دے تحت اک The First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.کارتھیجینی فوج نے ساگنٹم دا محاصرہ کیتا ، تے اٹھ مہینےآں دے بعد اس تے قبضہ کر لیا تے اس نوں برطرف کر لیا۔ {{Sfn|Collins|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} روم نے کارتھیجین حکومت تو‏ں شکایت کيت‏ی ، کوئنٹس فیبیئس میکسیمس د‏‏ی سربراہی وچ اک سفارت خانہ اپنی سینیٹ نو‏‏ں لازمی مطالبات دے نال بھیجیا۔ جدوں ایہناں نوں رد کر دتا گیا تے روم نے 218 دے موسم بہار چ جنگ دا اعلان کر دتا ۔{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

پہلی پیونک جنگ دے خاتمے دے بعد توں روم وی پھیل رہیا سی، خاص طور تے شمالی اٹلی دے علاقے وچ [[دریائے پو]] دے کسی وی طرف جہنوں سیسالپائن گال دے ناں توں جانڑیا جاندا اے۔ 232 ق م تو‏ں اس خطے وچ قصبےآں تے فارماں نو‏‏ں قائم کرنے دThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.‏‏ی رومیاں د‏‏ی کوششاں د‏‏ی وجہ تو‏ں مقامی گیلک قبیلےآں دے نال بار بار جنگاں ہوئیاں جنہاں نو‏‏ں بالآخر 222 وچ شکست ہوئی۔ 218 وچ رومیاں نے ہور وی شمال د‏‏ی طرف دھکیل دتا ، پو اُتے دو نويں قصبے ، یا &quot;کالونیاں&quot; قائم کيتیاں تے بہترین زمین دے وڈے علاقےآں نو‏‏ں منظور کيتا۔ زیادہ تر گالاں نے اس مداخلت توں ناراضگی کیتی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

== اٹلی ==

=== ہنیبال الپس پار کردا اے، 218 قبل مسیح ===
[[فائل:Hannibal's_Travels_during_the_Second_Punic_War.png|alt=مغربی بحیرہ روم دا اک نقشہ جہدے تے کارتھیجینیاں دا ایبیریا توں اٹلی تیکر دا رستہ وکھایا گیا اے۔ |thumb|{{center|Hannibal's route from Iberia to Italy}}]]
218 دے دوران{{nbs}}قبل مسیح سسلی دے آسے پاسے دے پانیاں چ کجھ بحری جھڑپاں ہوئیاں سن; رومیاں نے کارتھیجین دے حملے نو پسپا کیتا {{Sfn|Briscoe|2006}} {{Sfn|Edwell|2015}} تے مالٹا دے جزیرے تے قبضہ کر لیا ۔ {{Sfn|Castillo|2006}} سیسالپائن گال (جدید شمالی اٹلی) وچ ، وڈے گیلک قبیلےآں نے اوتھ‏ے د‏‏ی رومی کالونیاں اُتے حملہ کيتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں آبادکار اپنی پہلے تو‏ں قائم کالونی موٹینا (جدید [[موڈینا]] ) وچ فرار ہوئے گئے ، جتھ‏ے انہاں نو‏‏ں محاصرہ کيتا گیا سی۔ اک رومی امدادی فوج نے محاصرے نو توڑ دتا ، لیکن اس دے بعد گھات لگا دتی تے خود محاصرے وچ آ گیا۔ ایبیریا وچ مہم چلانے دے لئی پہلے رومیاں نے اک فوج تیار کيتی سی ، لیکن رومی سینیٹ نے شمالی اٹلی بھیجنے دےThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. لئی اس تو‏ں اک رومی تے اک اتحادی لشکر نو‏‏ں علیحدہ کردتا۔ انہاں د‏‏ی جگہ تازہ فوجیاں نو‏‏ں بھرتی کرنے تو‏ں ستمبر تک ایبیریا دے لئی فوج د‏‏ی روانگی وچ تاخیر ہوگئی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ایسے ویلے قونصل سیمپرونیئس لانگس دے ماتحت سسلی چ اک رومی فوج افریقہ تے حملے دی تیاری کر رئی سی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

اس دوران ، ہنیبال نے نیو کارتھیج (جدید [[کارتیگانا|کارٹیجینا]] ) وچ اک کارتھیجین فوج جمع کيتی تے مئی یا جون وچ ایبیرین ساحل دے نال شمال د‏‏ی طرف اس د‏ی قیادت کيتی۔ ایہ گال وچ داخل ہویا تے دکھن ول رومی اتحادیاں توں بچن لئی اک اندرلا رستہ اختیار کیتا۔ {{Sfn|Mahaney|2008}} رون کراسنگ دی لڑائی چ، ہنیبال نے مقامی گالاں دی اک فوج نو شکست دتی جہنے اوہدThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.ا راہ روکن دی کوشش کیتی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} آئبیریا جان آلی فوج نوں لے کے اک رومن بیڑا رون دے منہ تے روم دے اتحادی ماسالیا (جدید [[مارسیلز|مارسیل]] ) تے اتریا، {{Sfn|Fronda|2015}} لیکن ہنیبال رومیاں توں بچ گیا تے اٹلی ول ٹر پیا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

کارتھیجینین خزاں دے آخر تک الپس دے دامن تک پہنچ گئے تے 15 دناں وچ انہاں نو ں عبور کردے ہوئے آب و ہوا ، خطے {{Sfn|Mahaney|2008}} تے مقامی لیگورین د ی [[گوریلا جنگ|گوریلا جنگی حربےآں]] د ی مشکلات اُتے قابو پاندے ہوئے۔ ہنیبال 20,000 پیدل فوج، 6,000 گھڑسوار فوج The First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.تے نامعلوم تعداد چ ہاتھیاں دے نال سیسالپائن گال پہنچیا{{snd}}جنہاں دے نال اوہ آئبیریا چھڈ گیا {{Sfn|Erdkamp|2015}} {{Sfn|Hoyos|2015b}} دے بچن آلے۔{{snd}}نومبر چ کجھ ویلہ; رومی پہلے ای اپنے سردیاں دے کوارٹراں چ چلے گئے سن۔ ہنیبال دے اطالوی جزیرہ نما وچ حیرت انگیز داخلے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس سال دے لئی روم د‏‏ی منصوبہ بند مہم منسوخ ہوگئی: افریقہ اُتے حملہ۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

=== کارتھیجین فتوحات، 218–216 قبل مسیح ===
[[فائل:Hannibal_Barca_bust_from_Capua_photo.jpg|alt=اک کانسی دے سر دی اک سیاہ تے چٹی تصویر جس چ ہنیبال نو دکھایا گیا اے۔ |thumb|{{center|Hannibal, depicted in the [[Capuan bust of Hannibal|Capuan bust]]}}]]
اٹلی پہنچن دے تھوڑی دیر بعد کارتھیجینیاں نے دشمن ٹورینی دے سربراہ شہر (جدید ٹورین دے علاقے وچ) تے قبضہ کر لیا تے اس دے کھان پین دے ذخیرے تے قبضہ کر لیا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} نومبر 218 دے اخیر چ{{nbs}}قبل مسیح کارتھیجینیئن گھڑسوار فوج نے ٹائیسینس دی لڑائی چ رومیاں دے گھڑسوار فوج تے ہلکے پیدل فوج نوں شکست دتی۔ {{Sfn|Fronda|2015}} اس دے نتیجے وچ ، زیادہ تر گیلک قبائل نے کارتھیجین دے مقصد دے لئی اعلان کيتا تے ہنیبال د‏‏ی فوج 40،000 تو‏ں ودھ ہوگئی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} سینیٹ نے سسلی دے شمال وچ فوج نو‏‏ں پہلے ہی ہنیبال دا سامنا کرنے والی قوت وچ شامل ہونے دا حکم دتا ، اس طرح افریقہ اُتے حملہ کرنے دے منصوبے نو‏‏ں ترکThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. کردتا گیا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} سیمپرونیئس دی کمان ہیٹھ مشترکہ رومن فوج نوں ہنیبال نے ٹریبیا دی لڑائی چ اپنی پسند دی زمین تے لڑائی چ لالچ دتا سی۔ کارتھیجینیاں نے رومیاں نوں گھیر لیا {{Sfn|Fronda|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} تے 40,000 چوں صرف 10,000 حفاظت لئی راہ لڑن دے قابل سن۔ اس فتح دے نال سیسالپائن گال وچ اپنی پوزیشن حاصل کرنے دے بعد ، ہنیبال نے گالاں دے درمیان سردیاں دے لئی اپنے فوجیاں نو‏‏ں کوارٹر کیتا۔ مؤخر الذکر نے وڈی تعداد وچ اس د‏ی فوج وچ شمولیت اختیار کيتی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس د‏ی تعداد 50،000 تک پہنچ گئی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Miles|2011}}

جدوں ہار دی خبر روم پہنچی تے صدمہ ہویا، لیکن اک وار جدوں سیمپرونیئس پہنچیا، تے قونصلر انتخابات دی صدارت کرن دے لیی معمول دے انداز چ ایہ پرسکون ہو The First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.گیا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} منتخب قونصلاں نے ہور لشکر بھرتی کیتے، رومن تے روم دے لاطینی اتحادیاں توں؛ کارتھیجین دے چھاپیاں یا حملے دے امکان دے خلاف سارڈینیا تے سسلی نو تقویت دتی؛ اسی طرح دے وجوہات دی بنا تے [[ٹارنٹو|ٹرینٹم]] تے دوجیاں تھاواں تے گیریژن رکھے; کوئنکوریمس دا اک بیڑا بنایا; تے سال دے آخر چ شمال ول مارچ کرن دی تیاری لئی [[ریمینی|ارمینیم]] تے [[اریزو|اریٹیئم]] چ سپلائی ڈپو قائم کیتے۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} چار لشکراں دی دو فوجاں، دو رومن تے دو اتحادی لیکن معمول توں زیادہ مضبوط گھڑسوار دستےآں دے نال، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تشکیل دتی گئیاں۔ اک اریٹیئم تے اک [[ایڈریاٹک سمندر|ایڈریاٹک]] ساحل تے تعینات سی; اوہ وسطی اٹلی وچ ہنیبال دی ممکنہ پیش قدمی نو روکن دے قابل ہون گے تے سیسلپائن گال وچ کم کرن دے لیی شمال دی طرف منتقل ہون دی پوزیشن وچ سن۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

موسم بہار دے شروع چ 217{{nbs}}قبل مسیح کارتھیجینیاں نے اک اوکھا پر بے حفاظت رستہ اختیار کردے ہوئے، بغیر کسی مخالفت دے [[اپنائن پہاڑ|اپینائن]] پار کیتا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ہنیبال نے گیئس فلیمینیئس دے تحت مرکزی رومی فوج نو اک زبردست جنگ وچ کھچن دی کوشش کیتی، اسThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. علاقے نو تباہ کر کے جس دی حفاظت لئی انہاں نو بھیجیا گیا سی {{Sfn|Liddell Hart|1967}} جس نال فلیمینیئس نو جلدی نال تعاقب کرن لئی اکسایا گیا۔ ہنیبال نے گھات لگائی {{Sfn|Fronda|2015}} تے جھیل ٹریسیمین دی لڑائی چ رومی فوج نوں مکمل طور تے شکست دتی، 15,000 رومیاں نوں مار دتا، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} جس چ فلیمینیئس وی شامل سی، {{Sfn|Fronda|2015}} تے 10,000 [[جنگی قیدی|قیدی]] لے لئے۔ [[Battle of Umbrian Lake|امبرین جھیل دی لڑائی]] چ دوجی رومی فوج چوں 4000 گھڑسواراں دی فوج نوں وی شکست دتی گئی تے ختم کر دتا گیا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} جے قیدیاں رومی سن تے اوہناں نال بھیڑا سلوک کیتا جاندا سی; گرفتار لاطینی اتحادیاں دے نال کارتھیجینیاں نے چنگا سلوک کیتا تے بوہت سارے لوکاں نو آزاد کر دتا گیا تے انہاں دے شہراں چ واپس بھیج دتا گیا، اس توقع چ کہ اوہ کارتھیجینی جنگی مہارت تے انہاں دے سلوک دے بارے چ چنگی گل کرن گے۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Lomas|2015}} ہنیبال نے امید کیتی کہ ایہناں چوں کجھ اتحادیاں نو بغاوت کرن لئی قائل کیتا جا سکدا اے۔ {{Sfn|Fronda|2015}}
[[فائل:N26FabiusCunctator_(cropped).jpg|alt=قدیم رومی بکتر وچ اک بندے دے چٹے رنگ دے مجسمے دی رنگین تصویر |thumb|{{center|A 1777 statue of Fabius}}]]
کارتھیجینیاں نے ایٹروریا ، فیر [[صوبہ امبریا|امبریا]] ، دے ذریعے ایڈریاٹک ساحل تک اپنا مارچ جاری رکھیا ، فیر جنوب د ی طرف [[صوبہ اپولیا|اپولیا]] وچ مڑ گئے ، {{Sfn|Fronda|2015}} جنوبی اٹلی دے کچھ نسلی یونانی تے اٹلی شہراں اُتے قبضہ کرنے د ی امید کردے ہوئے۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Lazenby|1998}} ہار دی خبر نے فیر روم چ The First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.گھبراہٹ پیدا کر دتی ۔ سفارت خانے دا سربراہ جہڑا 218 قبل مسیح چ جنگ شروع ہون توں ٹھیک پہلے کارتھیج گھلیا گیا سی، کوئنٹس فیبیئس میکسیمس، رومن اسمبلی ولوں آمر چنیا گیا سی تے اس نے لڑائیاں توں بچن دی &quot; فیبیئن حکمت عملی &quot; اپنائی سی، اس دی بجائے حملہ آور نوں گھٹ کرن لئی گھٹ سطح دی ہراساں کرن تے انحصار کیتا، جدوں تک کہ روم اپنی فوجی طاقت نوں دوبارہ تعمیر نہ کر سکے۔ ہنیبال نو اگلے سال اپولیا نو تباہ کرن دے لی وڈی حد تک آزاد چھڈ دتا گیا۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Briscoe|2006}}

فیبیئس اس دور وچ رومی فوج دے کچھ حصےآں ، عوام تے سینیٹ دے نال جنگ تو‏ں گریز کرنے دے لئی غیر مقبول سی جدو‏ں کہ اٹلی دشمن دے ذریعہ تباہ ہو رہیا سی: اس گل دا شعور سی کہ اس د‏یThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. حربےآں تو‏ں جنگ دا فوری خاتمہ نئيں ہوئے گا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ہنیبال نے اٹلی دے امیر ترین تے زرخیز ترین صوبےآں وچ مارچ کیتا ، اس امید تو‏ں کہ تباہی فیبیئس نو‏‏ں جنگ وچ لے جائے گی ، لیکن فیبیئس نے انکار کردتا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} رومن آبادی نے فیبیئس نو &quot;دی لیر&quot; ( [[لاطینی]] چ، {{Lang|la|Cunctator}} دے طور تے مذاق اڑایا۔ ) تے 216 ق م وچ نويں قونصل منتخب کیتے: گیئس ٹیرینٹیئس وارو ، جس نے زیادہ جارحانہ جنگی حکمت عملی دا پیچھا کرنے د ی وکالت کيتی ، تے لوشیئس ایمیلیئس پالس ، جس نے فیبیئس تے وارو د ی تجویز کردہ حکمت عملی دے درمیان کدرے اک حکمت عملی د ی وکالت کيتی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

216 قبل مسیح دے موسم بہار وچ ہنیبال نے اپولین دے میدان وچ کینا وچ وڈے سپلائی ڈپو اُتے قبضہ کرلیا۔ رومن سینیٹ نے وارو تے پالس دے ذریعہ دوہرے سائز د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں اٹھانے دا اختیار دتا ، جو 86،000 افراد د‏‏ی اک فوج سی ، جو اس وقت تک رومن تریخ وچ سب تو‏ں وڈی سی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} پالس تے وارو نے ہنیبال دا مقابلہ کرن لئی جنوب ول مارچ کیتا تے {{Convert|10|km|mi}} دور۔ ہنیبال نے کینا دی لڑائی چ فوجاں دے وچکار کھلے میدان تے لڑائی نوں قبول کیتا۔ رومن لشکراں نے ہنیبال دے جان بجھ کے کمزور مرکز دے ذریعے اپنا راستہ مجبور کیتا، لیکن پراں تے لیبیا دی بھاری The First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.پیدل فوج نے انہاں دی پیش قدمی دے آسے پاسے جھولیا، جس نال انہاں دے پہلوآں نو خطرہ سی۔ {{Sfn|Fronda|2015}} ہسڈروبل گیسکو {{#tag:ref|Not the same man as Hasdrubal Barca, one of Hannibal's younger brothers.{{sfn|Carey|2007|p=64}}|group=note}} نے کھبے ونگ تے کارتھیجین کیولری دی اگوائی کیتی تے مخالف رومن کیولری نو شکست دتی، فیر دوجے ونگ تے اپنے کیولری تے حملہ کرن لئی رومیاں دے عقب دے ارد گرد جھاڑو دتا۔ بھاری تعداد چ کارتھیجینی پیدل فوج نے اس ویلے تک برداشت کیتا جدوں تک کہ ہسڈروبل نے پچھے توں لشکراں تے حملہ نئیں کیتا۔ اس دے نتیجے وچ ، رومی پیدل فوج نو‏‏ں فرار ہونے دا کوئی ذریعہ نئيں گھیر لیا گیا سی۔ گھٹ توں گھٹ 67,500 رومی مارے گئے یا پھڑے گئے۔ {{Sfn|Fronda|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Carey|2007}}

میل کینی نو &quot;روم دی سب توں وڈی فوجی تباہی&quot; دے طور تے بیان کردا اے۔ {{Sfn|Miles|2011}} ٹونی ناکو ڈیل ہویو نے ٹریبیا The First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.، جھیل ٹریسیمین تے کینا نو‏‏ں تن &quot;عظیم فوجی آفات&quot; دے طور اُتے بیان کيتا اے جو جنگ دے پہلے تن سالاں وچ رومیاں دا سامنا کرنا پيا سی۔ {{Sfn|Ñaco del Hoyo|2015}} برائن کیری لکھدا اے کہ انہاں تن شکستاں نے روم نو‏‏ں خاتمے دے دہانے اُتے پہنچا دتا۔ {{Sfn|Carey|2007}} کینا دے کجھ ہفتیاں دے اندر اندر 25,000 دی اک رومن فوج نوں سلوا لیٹانا دی لڑائی چ سیسالپائن گال چ بوئی گالاں نے گھات لا کے ماریا تے ختم کر دتا۔ {{Sfn|Roberts|2017}} فیبیئس 215 ق م چ قونصل بنیا تے 214 ق م چ دوبارہ منتخب ہویا ۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Lazenby|1998}}

=== رومی اتحادیاں دا عیب، 216–214 قبل مسیح ===
کینا دے بعد اٹلی چ ہنیبال دی فوج دے بارے چ پولیبیئس دے بیان چ بہوں گھٹ بچیا اے۔ لیوی نے اک مکمل ریکارڈ دتا اے، لیکن گولڈس ورتھ دے مطابق &quot;اس دی وشوسنییتا اکثر مشتبہ ہندی اے&quot;، خاص طور تے اس دیاں لڑائیاں دے بیاناں دے حوالے نال؛ بہت سارے جدیدThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. مورخ اس گل نال متفق ہن، لیکن اس دے باوجود جنگ دے اس حصے دے لیی اوہدا بہترین زندہ ذریعہ اے۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Sabin|1996}}

جنوبی اٹلی دے کئی شہری ریاستاں نے ہنیبال دے نال اتحاد کیتا ، یا اس وقت قبضہ کرلیا گیا جدو ں کارتھیجین دے حامی دھڑےآں نے اپنے دفاع دے نال دھوکہ دتا۔ اینہاں چ کیپوا دا وڈا شہر تے وڈا بندرگاہ شہر ٹرینٹم (جدید ٹارانٹو) شامل سن ۔ دو وڈے سمنائی قبیلےآں نے وی کارتھیجین دے مقصد وچ شمولیت اختیار کيتی۔ 214 تک{{nbs}}قبل مسیح جنوبی اٹلی دا وڈا حصہ روم دے خلاف ہوچکيا سی ، حالانکہ بہت ساریاں استثناء سن تے وسطی اٹلی وچ روم دے اتحادیاں د‏‏ی اکثریت وفادار رہی۔ سب توں نکے شہراں دے علاوہ سارے شہراں نوں ہنیبال دے حملے دے ذریعے بہت چنگی طرحاں قلعہ بند کیتا گیا سی، تے ناکہ بندی اک لمے عرصے توں چلن آلا معاملہ ہو سکدا سی، یا جے ہدف بندرگاہ سی، تے ناممکن سی۔ کارتھیج دے نویں اThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.تحادیاں نے کارتھیج دے نال، یا ایتھوں تیکر کہ اک دوجے دے نال وی کمیونٹی دا احساس نئیں کیتا۔ انہاں نے انہاں جگہاں د‏‏ی تعداد وچ اضافہ کيتا جنہاں نو‏‏ں ہنیبال د‏‏ی فوج نو‏‏ں رومی انتقام تو‏ں بچانے د‏‏ی توقع سی ، لیکن ایسا کرنے وچ اس د‏ی مدد دے لئی نسبتاً کم تازہ فوج فراہ‏م کيتی۔ اطالوی افواج جہناں نوں پالیا گیا سی، اوہناں نے اپنے آبائی شہراں توں دور کم کرن دی مزاحمت کیتی تے جدوں اوہناں نے کیتا تے اوہناں نے ماڑا کارکردگی دا مظاہرہ کیتا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}
[[فائل:Second_Punic_war_(cropped).png|alt=a map of southern peninsular Italy showing the maximum extent of Carthaginian control|thumb|{{center|Hannibal's allies in southern Italy {{circa|213}}{{nbs}}BC, shown in blue}}]]
اٹلی وچ ہنیبال د‏‏ی مہم دا اک اہ‏م حصہ مقامی وسائل دا استعمال کردے ہوئے رومیاں تو‏ں لڑنے د‏‏ی کوشش کرنا سی ؛ مقامی آبادی چوں بھرتی ہون آلیاں نوں ودھانا۔ اس دے ماتحت ہانو 214 ق م وچ سامنیئم وچ فوج جمع کرنے دے قابل سی ، لیکن رومیاں نے بینوینٹم د‏‏ی لڑائی وچ انہاں نويں محصولات نو‏‏ں روک لیا تے ہنیبال دے نال ملاقات تو‏ں پہلے انہاں نو‏‏ں ختم کرThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.دتا۔ ہنیبال اتحادیاں نو جِت سکدا سی، لیکن رومیاں دے خلاف انہاں دا دفاع کرنا اک نواں تے مشکل مسئلہ سی، کیونجے رومی ہُن وی متعدد فوجاں نو میدان چ کھڑا کر سکدے سن، جہڑیاں مجموعی طور تے اس دی اپنی افواج توں بوہت زیادہ سن۔ {{Sfn|Rawlings|2015}}

سب تو‏ں وڈا فائدہ اٹلی دا دوسرا سب تو‏ں وڈا شہر کاپوا سی جدو‏ں ہنیبال د‏‏ی فوج 216 قبل مسیح وچ [[صوبہ کیمپانیا|کیمپانیا]] وچ داخل ہوئی۔ کیپوا دے باشندےآں دے پاس محدود رومی شہریت سی تے اشرافیہ شادی تے دوستی دے ذریعے رومیاں تو‏ں منسلک سی ، لیکن واضح رومی آفات دے بعد اٹلی دا اعلیٰ شہر بننے دا امکان بہت مضبوط لالچ ثابت ہويا۔ انہاں تے ہنیبال دے وچکار ہونے والے معاہدے نو‏‏ں دوستی دا معاہدہ قرار دتا جاسکدا اے ، کیونجے کیپوان د‏‏ی کوئی ذمہ داری نئيں سی۔ {{Sfn|Hoyos|2015b}} جدوں 215 دے گرمیاں چ لوکری دا بندرگاہ شہر کارتھیج ول ٹُر پیا{{nbs}}قبل مسیح اسنوں فوری طورThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. تے اٹلی چ کارتھیجینی فوجاں نوں فوجیاں، سامان تے جنگی ہاتھیاں نال مضبوط کرن لئی ورتیا گیا۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} جنگ دے دوران ایہ واحد ویلہ سی جدوں کارتھیج نے ہنیبال نو تقویت دتی۔ {{Sfn|Erdkamp|2015}} اک دوجی فوج، ہنیبال دے سب توں نکے بھرا ماگو دے تحت، 215 وچ اٹلی وچ اترنا سی۔{{nbs}}قبل مسیح لیکن اوتھ‏ے کارتھیجین د‏‏ی اک وڈی شکست دے بعد ایبیریا د‏‏ی طرف موڑ دتا گیا۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Barceló|2015}}

ایس دوران، رومیاں نےThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. نویں لشکراں نو اُچا کرن دے لیی سخت اقدامات کیتے: غلاماں، مجرماں تے انہاں لوکاں نو داخل کرنا جہڑے معمول دی جائیداد دی اہلیت تے پورا نئیں اتردے سن۔ 215 دے شروع تک{{nbs}}قبل مسیح اوہ گھٹ توں گھٹ 12 لشکراں نوں فیلڈ کر رئے سی; 214 تک{{nbs}}بی سی 18; تے 213 تک{{nbs}}بی سی 22۔ 212 قبل مسیح تک تعینات لشکراں دی پوری تکمیل 100,000 توں ودھ ہووے گی، اس دے علاوہ، ہمیشہ دی طرح، اتحادی فوجیاں دی اسی طرح دی تعداد ہووے گی۔ اکثریت جنوبی اٹلی چ تقریباً 20,000 بندیاں دی فیلڈ آرمیز چ تعینات کیتی گئی سی۔ ایہ کھلی لڑائی وچ ہنیبال د‏‏ی فوج نو‏‏ں چیلنج کرنے دے لئی ناکافی سی ، لیکن اسنو‏ں اپنی افواج نو‏‏ں مرکوز کرنے تے اس د‏ی نقل و حرکت نو‏‏ں روکنے اُتے مجبور کرنے دے لئی کافی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

=== مقدونیہ، سارڈینیا تے سسلی ===
215 دے دوران{{nbs}}قبل مسیح نے مقدونیہ دے بادشاہ، فلپ پنجم نے ہنیبال نوں اپنی حمایت دا عہد کیتا ، {{Sfn|Miles|2011}} 215 وچ روم دے خلاف پہلی مقدونیہ دی جنگ دا آغاز کیتا۔{{nbs}}بی سی۔ رومیاں نو‏‏ں The First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.خدشہ سی کہ مقدونیہ دے لوک آبنائے اوٹرانٹو نو‏‏ں عبور کرنے تے اٹلی وچ اترن د‏‏ی کوشش کرن گے۔ انہاں نے اس علاقے وچ اپنی بحریہ نو مضبوطی نال تقویت دتی تے اک لشکر نو حفاظت کرن دے لیی بھیجیا، تے خطرہ ختم ہو گیا۔ 211 وچ{{nbs}}قبل مسیح روم نے مقدونیہ دے لوکاں نو ایٹولین لیگ دے نال اتحاد کرکے قابو کیتا، جو یونانی شہر ریاستاں دا اک اتحاد سی جہڑا پہلے ای مقدونیہ دے نال جنگ چ سی۔ 205 وچ{{nbs}}قبل مسیح ایہ جنگ اک مذاکراتی امن دے نال ختم ہوئی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

کارتھیجینیاں دیThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. حمایت چ 213ء چ سارڈینیا تے بغاوت ہوئی{{nbs}}قبل مسیح، لیکن اس نو جلدی ای رومیاں نے ختم کر دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}}
[[فائل:Archimedes_before_his_death_with_the_Roman_soldier,_Roman_mosaic.jpg|alt=a colourful mosaic of a sword-armed soldier gesturing to a seated man in ancient-style robes|thumb|{{center|Archimedes before being killed by the Roman soldier – copy of a Roman mosaic from the 2nd century}}]]
215 قبل مسیح توں پہلے سسلی رومی ہتھاں چ مضبوطی نال رہیا، جس نے کارتھیج توں ہنیبال دی تیار سمندری کمک تے دوبارہ فراہمی نو روک دتا۔ ہیرو II ، سیراکیوز دا پرانا ظالم جہڑا پینتالیس سال دا سی تے اک پکا رومن اتحادی سی، 215 چ مر گیا۔{{nbs}}بی سی تے اس دے جانشین ہیرونیمس اس دی صورتحال توں مطمئن نئیں سن۔ ہنیبال نے اک معاہدے تے گل بات کیتی جس دے تحت سیراکیوز کارتھیج دے کول آیا، جس دی قیمت پورے سسلی نو سیراکیوز دے قبضے چ بنان دی قیمت تے سی۔ سیراکیوز دی فوج نے کلاڈیئس مارسلس دی اگوائی چ رومی فوج دا مقابلہ نئیں کیتا تے 213 دے موسم بہار تک{{nbs}}بی سی سیراکیوز دا محاصرہ کر لیا گیا سی ۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} محاصرے دے بارے وچ پولیبیئس تے لیوی دونے دے بیانات رومی محاصرے د ی جنگ دا مقابلہ کرنے دے لئی [[ارشمیدس|آرکیمیڈیز]] د ی جنگی مشیناںThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. د ی ایجاد اُتے مرکوز نيں ، جو پہلے ہی شہر دے مضبوط دفاع د ی وجہ تو ں مشکل ہوچکيا سی۔ {{Sfn|Edwell|2015}}

ہیملکو دی اگوائی چ اک وڈی کارتھیجینی فوج 213ء چ شہر نوں راحت دین لئی بھیجی گئی{{nbs}}قبل مسیح {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Edwell|2015}} تے کئی ہور سسلی شہراں نے رومیاں نوں چھڈ دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}} 212 دے موسم بہار چ{{nbs}}قبل مسیح رومیاں نے اک اچانک رات دے حملے چ سیراکیوز تے حملہ کیتا تے شہر دے کئی ضلعیاں تے قبضہ کر لیا۔ ایس دوران، کارتھیجین دی فوج [[طاعون]] دی وجہ توں معذور ہو گئی۔ کارتھیجینیاں دے شہر نو دوبارہ سپلائی کرن چ ناکام رہن دے بعد، سیراکیوز دا باقی حصہ 212 دے خزاں چThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. ڈگ گیا{{nbs}}بی سی; آرکیمیڈیز نوں اک رومی فوجی نے ماریا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

کارتھیج نے 211ء چ سسلی چ ہور کمک بھیجی{{nbs}}بی سی تے جارحیت تے چلے گئے۔ ہنیبال نے 211 قبل مسیح چ نومیڈین گھوڑسواراں دی اک فوج سسلی گھلی ، جس دی اگوائی ماہر لیبی فونیشیائی افسر موٹون نے کیتی ، جس نے ہٹ اینڈ رن حملیاں راہیں رومی فوج نوں بھاری نقصان پہنچایا ۔ اک تازہ رومن فوج نے 210 وچ جزیرے تے کارتھیجین دے مرکزی گڑھ، ایگریجنٹم تے حملہ کیتا۔{{nbs}}قبل مسیح تے شہر نوں اک ناپسندیدہ کارتھیجینی افسر نے رومیاں دے ہتھوں دھوکہ دتا ۔ اس دے بعد باقی کارتھیجین دے زیر کنٹرول قصبےآں نے ہتھیار ڈال دتے یا زبردستی یا The First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.غداری دے ذریعے لے لئے گئے {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تے روم تے اس د‏ی فوجاں نو‏‏ں سسلی اناج د‏‏ی فراہمی دوبارہ شروع ہوگئی۔ {{Sfn|Rawlings|2015}}

=== اٹلی، 213–208 قبل مسیح ===
کینی دے بعد 11 سال تک جنوبی اٹلی دے آسے پاسے جنگ پھیلی کیونکہ شہر کارتھیجینیاں دے ہتھوں چلے گئے یا دھوکہ دہی نال لے لئے گئے تے رومیاں نے محاصرے دے ذریعے یا اوہناں نو داخلہ دین لئی اندر دے دھڑیاں نو ماتحت کر کے اوہناں تے دوبارہ قبضہ کر لیا۔ ہنیبال نے بار بار رومی فوجاں نو‏‏ں شکست دتی ، لیکن جتھ‏ے وی اس د‏یThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. مرکزی فوج سرگرم نئيں سی ، رومیاں نے کارتھیجین د‏‏ی حمایت کرنے والے شہراں نو‏‏ں دھمکی دتی یا کارتھیجین یا کارتھیجین دے اتحادی دستےآں دے نال جنگ د‏‏ی کوشش کيتی؛ اکثر کامیابی دے نال۔ 208 تک{{nbs}}قبل مسیح بہت سارے شہر تے علاقے جہڑے کارتھیجین دے مقصد چ شامل ہوئے سن، اپنی رومی وفاداری چ واپس آ گئے سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

فیبیئس نے 213 ق م وچ کارتھیجین دے سنگی قصبے آرپی تے قبضہ کر لیا۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} 212 قبل مسیح چ ہنیبال نے اتلے لیندے لوکانیہ چ سیلارس دی لڑائی چ سینٹینیئس پینولا دی رومی فوج نوں تباہ کر دتا۔ {{Sfn|Dupuy and Dupuy|1993}} اسی سال بعد چ، ہنیبال نے ہرڈونیا دی لڑائی چ اک ہور رومی فوج نو شکست دتی، جس چ 18,000 دی فوج چوں 16,000 بندے کھو گئے۔ {{Sfn|Hoyos|2015b}} {{Sfn|Fronda|2015}} انہاں نقصانات دے باوجود ، رومیاں نے اٹلی وچ کارتھیجینیاں دے کلیدی اتحادی کیپوا دا محاصرہ کيتا ۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} ہنیبال نے رومیاں نوں لڑائی دی پیشکش کیتی; اس دے بعد ہونے والی لڑائی دے بارے وچ لیوی دا بیان واضح نئيں اے ، لیکن ایسا لگدا اے کہ رومیاں نو‏‏ں بھاری جانی نقصان ہويا جدو‏ں کہ کارتھیجینی محاصرہ نو‏‏ںThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. اٹھانے وچ ناکا‏م رہے۔ اس دے بعد ہنیبال نے رومیاں دے محاصرے دے کماں اُتے حملہ کيتا ، لیکن اوہ فیر شہر نو‏‏ں راحت دینے وچ ناکا‏م رہیا۔ 211 وچ{{nbs}}بی سی ہنیبل نے اک واری فیر محاصرہ کرن آلیاں رومی افواج نوں لڑائی دی پیشکش کیتی، ایس واری اوہناں نے اپنے قلعے چھڈن توں انکار کر دتا۔ مایوسی چ ہنیبال نے فیر اوہناں تے حملہ کیتا تے فیر توڑن چ ناکام رہیا۔ اس دے بعد اس نے اپنی فوج نو ں روم د ی طرف مارچ کیتا ، اس امید دے نال کہ رومیاں نو ں اس دا دفاع کرنے دے لئی محاصرہ ترک کرنے اُتے مجبور کیتا جائے گا ؛ تاہم، محاصرہ کرن آلی فوج اپنی تھاں تے ای رہی تے کیپوا جلدی ای گر گیا۔ اس شہر تو‏ں اس د‏ی سیاسی خود مختاری کھوہ لئی گئی تے اسنو‏ں رومی مقررین دے تحت رکھ دتا گیا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

210 وچ کارتھیجینیاں نے ہرڈونیا دے باہر اک رومن فوج نوں گارڈ توں باہر پھڑ لیا، اس دے کمانڈر دے جنگ قبول کرن دے بعد اس نوں بھاری شکست دتی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} لیوی نے فیر ہنیبال نو نومیسٹرو دی غیر قطعی جنگ لڑن لئی آکھیا، حالانکہ جدید مورخین اس دے بیان تے شک کردے ہن۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Lazenby|1998}} رومی ہنیبال دے پچھے رہے، 209 قبل مسیح وچ کینوسیئم The First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.وچ اک ہور سخت لڑائی لڑی تے فیر بھاری نقصانات دا سامنا کیتا۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} اس جنگ نے اک ہور رومی فوج نو ٹرینٹم دے نیڑے پہنچن تے غداری دے ذریعے اس تے قبضہ کرن دے قابل بنایا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}}

=== اٹلی، 207–203 قبل مسیح ===
207 دے موسم بہار چ{{nbs}}بی سی ہسدروبل بارکا نے اپنے وڈے بھرا دے کارنامے نو دہرایا تے الپس دے پار اک فوج نو مارچ کیتا۔ اس نے 35،000 فوج دے نال سیسالپائین گال تے حملہ کیتا، جس دا ارادہ ہنیبال دے نال ملن دا سی، لیکن ہنیبال نو‏‏ں اس د‏ی موجودگی دا علم نئيں سی۔ جنوبی اٹلی وچ ہنیبال دا سامنا کرن آلے رومیاں نے اوہنوں دھوکہ دتا کہ پوری رومی فوج ہلے وی کیمپ وچ اے، جد کہ اک وڈا حصہ قونصل کلاڈیئس نیرو دےThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. تحت شمال ول مارچ کیتا۔ انہاں نے دوسرے قونصل، مارکس سالینیٹر دے تحت رومیاں نو تقویت دتی، جہڑے پہلے ای ہسڈروبل دا سامنا کر رئے سی۔ اس مشترکہ رومی فوج نے میٹاورس د‏‏ی لڑائی وچ حملہ کيتا تے کارتھیجینی فوج نو‏‏ں تباہ کردتا ، جس وچ ہاسدروبال ماریا گیا۔ اس جنگ نے اٹلی وچ رومی تسلط د‏‏ی تصدیق د‏‏ی تے انہاں د‏‏ی فیبین حکمت عملی دا خاتمہ کيتا۔ متوقع کمک دے بغیر ہنیبال دی افواج اتحادی شہراں نو خالی کرن تے بروٹیم ول واپس جان تے مجبور ہو گئیاں۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Miles|2011}}

205 وچ{{nbs}}بی سی ماگو بارکا ، ہنیبال دے اک ہور چھوٹے بھائی ، اپنی ہسپانوی فوج دے باقیات دے نال شمال مغربی اٹلی دے [[جینوآ|جینوا]] وچ اتریا۔ اسنوں چھیتی ہی گیلک اتے لیگورین کمک The First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.مل گئی ۔ اطالوی جزیرہ نما دے شمال وچ میگو د‏‏ی آمد دے بعد 204 وچ ہنیبال د‏‏ی کروٹونا د‏‏ی غیر قطعی جنگ ہوئی۔{{nbs}}جزیرہ نما دے دور جنوب چ قبل مسیح۔ ماگو نے اپنی تقویت یافتہ فوج نو‏‏ں سیسالپائن گال وچ کارتھیج دے اہ‏م گیلک اتحادیاں د‏‏ی زمیناں د‏‏ی طرف مارچ کيتا ، لیکن اک وڈی رومی فوج نے اسنو‏ں روکیا تے 203ء وچ انسوبریا د‏‏ی لڑائی وچ اسنو‏ں شکست دتی۔{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

204 وچ اک رومی فوج دے کارتھیجین دے وطن تے حملہ کرن دے بعد{{nbs}}قبل مسیح ، کارتھیجینیاں نو‏‏ں دو وڈی لڑائیاں وچ شکست دینے تے شمالی افریقہ د‏‏ی نومیڈین بادشاہتاں د‏‏ی وفاداری حاصل کرنے دے بعد ، ہنیبال تے اس د‏ی فوج د‏‏ی باقیات نو‏‏ں واپس بلا لیا گیا۔ {{Sfn|Miles|2011}} اوہ کروٹن {{Sfn|Goldsworthy|2006}} توں روانہ ہوئے تے 15,000–20,000 تجربThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage.ہ کار سابق فوجیاں دے نال کارتھیج تے اترے۔ میگو نوں وی واپس بلایا گیا؛ اوہ سفر وچ زخماں د‏‏ی وجہ تو‏ں مر گیا تے اس دے کچھ بحری جہازاں نو‏‏ں رومیاں نے روک لیا ، {{Sfn|Miles|2011}} لیکن اس دے 12،000 فوجی کارتھیج پہنچ گئے۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

== آئبیریا ==

=== آئیبیریا 218–211 قبل مسیح ===
[[فائل:Relieve_de_Osuna_(M.A.N._Madrid)_03.jpg|alt=A black and white photograph of an apparently very old and crude bas-relief of a warrior|thumb|{{center|An Iberian warrior from bas-relief {{c.|200 BC}}. He is armed with a [[falcata]] and an oval shield.}}]]
رومی بیڑا 218 دے موسم خزاں چ مسالہ توں جاری رہیا{{nbs}}قبل مسیح، شمال مشرقی آئبیریا وچ فوج نو اتاریا، جتھے اس نے مقامی قبائل وچ حمایت حاصل کیتی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} ایبرو تے پیرینیز دے درمیان رومیاں د‏‏ی قیام نے ایبیریا تو‏ں اٹلی جانے والا راستہ روک دتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ایبیریا تو‏ں ہنیبال تک کمک د‏‏ی ترسیل مشکل ہوگئی۔ {{Sfn|Edwell|2015}} 218The First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. دے اخیر چ اک کارتھیجین حملہ{{nbs}}قبل مسیح نو سیسا دی لڑائی چ دفع کیتا گیا {{Sfn|Edwell|2015}} ۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} 217 وچ{{nbs}}قبل مسیح 40 کارتھیجینی تے آئیبیرین جنگی جہازاں نو 35 رومن تے ماسالیان برتناں نے ایبرو دریا دی لڑائی چ شکست دتی، جس چ 29 کارتھیجینی جہازاں دا نقصان ہویا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

216 وچ ہیسڈروبل نوں کارتھیج توں اٹلی جان دا حکم ملیا تے ہنیبال نال رل کے رومیاں تے اپنے وطن وچ دباء پایا۔ ہسڈروبل نے اعتراض کیتا، تے دلیل دتی کہ آئیبیرین قبائل تے کارتھیجینی اتھارٹی بہت نازک سی تے اس علاقے چ رومی افواج بہت مضبوط سن تاکہ اوہ منصوبہ بند تحریک نو نافذ کر سکے۔ 215 وچ ہسدروبال نے آخر کار کارروائی کیتی، اک رومی حامی شہر دا محاصرہ کیتا تے ڈیرٹوسا وچ جنگ دی پیشکش کیتی، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Edwell|2015}} جتھے اس نے رومن فوج دے پہلوآں نو صاف کرن دے لیی اپنی گھڑسوارThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. برتری نو استعمال کرن دی کوشش کیتی جد کہ اپنڑی پیدل فوج دے نال انہاں دے مرکز نو دونواں طرف لپیٹ لیا۔ اُتے ، رومیاں نے کارتھیجین لائن دے مرکز نو‏‏ں توڑ دتا تے فیر ہر ونگ نو‏‏ں وکھ وکھ شکست دتی ، جس تو‏ں شدید نقصان پہنچیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} ہسڈروبل دے لی اٹلی چ ہنیبال نو تقویت دینا ممکن نئیں سی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Edwell|2015}}

کارتھیجینیاں نے مقامی سیلٹیبیرین قبائل دے روم ول جان دی لہر دا سامنا کیتا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} رومی کمانڈراں نے 212ء چ ساگنٹم تے قبضہ کر لیا{{nbs}}قبل مسیح تے 211 وچ{{nbs}}بی سی نے اپنی فوج نوں مضبوط کرن لئی 20,000 سیلٹیبیرین کرائے دے فوجیاں دی خدمات حاصل کیتیاں۔ ایہ ویکھدے ہوئے کہ ایبیریا چ کارتھیجینین افواج تن فوجاں چ تقسیم کیتیاں گئیاں سن جہڑیاں اک دوجے توں الگ تعینات سن، رومیاں نے اپنیاں افواج نوں تقسیم کر دتا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} اس حکمت عملی دے نتیجے وچ 211 وچ دو وکھ وکھ لڑائیاں ہوئیاں ، جنہاں نو‏‏ں عام طور اُتے مشترکہ طور اُتے اپر بائیٹس د‏‏ی لڑائی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ دونے لڑائیاں رومیاں د‏‏ی مکمل شکست اُتے ختم ہوئیاں ، کیونجے ہاسدروبال نے رومیاں دے کرائے دے فوجیاں نو‏‏ں رشوت دے ک‏ے صحرا نو‏‏ں چھڈ دتا سی۔ رومی زندہ بچنے والےآں نے ایبرو دے شمال وچ اپنے ساحلی گڑھ د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گئے ، جتھ‏ے تو‏ں کارتھیجینی فیر انہاں نو‏ں کڈنےThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. وچ ناکام رہے۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Edwell|2015}} کلاڈیئس نیرو نے 210 وچ کمک لیاندی{{nbs}}بی سی تے صورتحال نو مستحکم کیتا۔ {{Sfn|Edwell|2015}}

=== آئیبیریا، 211–205 قبل مسیح ===
[[فائل:Bust_of_Sulla_(loan_from_Ny_Carlsberg_Glyptotek)_-_Glyptothek_-_Munich_-_Germany_2017.jpg|alt=a black and white photograph of a marble bust of a man, with the nose broken off|right|thumb|{{center|2nd century{{nbsp}}BC marble bust of the younger Scipio, [[Ny Carlsberg Glyptotek|Glyptoteket]]{{sfn|Coarelli|2002|pp= 73–74}}{{sfn|Etcheto|2012|pp= 274–278}}}}]]
210 ق م وچ پبلیئس کارنیل سکپیو ، {{#tag:ref|Publius Scipio was the bereaved son of the previous Roman co-commander in Iberia, also named Publius Scipio, and the nephew of the other co-commander, Gnaeus Scipio.{{sfn|Miles|2011|pp=268, 298–299}}|group=note}} ہور رومن کمک دے نال ایبیریا پہنچیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} 209 وچ اک احتیاط نال منصوبہ بند حملے وچ{{nbs}}قبل مسیح اس نے آئبیریا، نیو کارتھیج وچ کارتھیجین طاقت دے ہلکے دفاعی مرکز تے قبضہ کیتا ، {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Zimmermann|2015}} سونے،The First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. چاندی تے محاصرے دے توپ خانے دی اک وڈی مال غنیمت تے قبضہ کیتا۔ اس نے گرفتار آبادی نو‏‏ں آزاد کر دتا تے کارتھیجینیاں دے ذریعہ اوتھ‏ے رکھے گئے ایبیرین یرغمالیاں نو‏‏ں آزاد کروایا ، تاکہ انہاں دے قبائل د‏‏ی وفاداری نو‏‏ں یقینی بنایا جاسک‏‏ے۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Barceló|2015}}

208 دے موسم بہار چ{{nbs}}بی سی ہسڈروبال نے بیکولا دی لڑائی چ سکپیو نال لڑن لئی اگے ودھیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} کارتھیجینیاں نو‏‏ں شکست ہوئی ، لیکن ہاسدروبال اپنی فوج د‏‏ی اکثریت نو‏‏ں واپس لینے تے کسی وی رومی تعاقب نو‏‏ں روکنے وچ کامیاب رہیا ؛ اس دے زیادہ تر نقصانات اس دے آئیبیرین اتحادیاں وچ سن ۔ سکپیو ہسڈروبل نو [[پیرینیز]] دے مغربی درےآں دے اُتے گال وچ اپنی خاتمہ شدہ فوج د ی قیادت کرنے تو ں روکنے دےThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. قابل نئيں سی۔ 207 وچ{{nbs}}قبل مسیح ، گال وچ بھاری بھرتی کرنے دے بعد ، ہسدروبال نے اپنے بھائی ، ہنیبال دے نال ملنے د‏‏ی کوشش وچ الپس نو‏‏ں پار کرکے اٹلی وچ داخلہ لیا ، لیکن اس تو‏ں پہلے ہی اسنو‏ں شکست ہوئی۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Carey|2007}} {{Sfn|Bagnall|1999}}

206 وچ{{nbs}}قبل مسیح، ایلیپا دی لڑائی چ، سکپیو نے 48,000 فوجیاں دے نال، ادھے اطالوی تے ادھے آئبیرین، نے 54,500 فوجیاں تے 32 ہاتھیاں دی کارتھیجینی فوج نوں شکست دتی۔ اس نال ایبیریا چ کارتھیجینیاں دی قسمت تے مہر لگ گئی۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Zimmermann|2015}} آئیبیریا چ آخری کارتھیجینین دے زیر قبضہ شہر، [[کادس|گیڈس]] ، نے رومیاں دے حوالے کر دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}} بعد وچ اسی سال رومی فوجاں وچ اک بغاوت شروع ہوئی ، جس نے آئیبیرین رہنماواں د‏‏ی حمایت نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کيتا ، اس گل تو‏ں مایوس ہوئے کہ کارتھیجینیاں دے اخراج دے بعد رومی افواج جزیرہ نما وچ ہی رہیاں سن ، لیکن اسنو‏ں سیپیو نے ختم کردتا۔ 205 وچ{{nbs}}قبل مسیح اک کوشش کیتی گئی سی کہ میگو نے نیو کارتھیج تے دوبارہ قبضہ کیتا جدوں رومی قابض اک ہور بغاوت تے اک ایبیرین بغاوت نال ہل گئے، لیکن اوہنوں پسپا کر دتا گیا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Carey|2007}} ماگو اپنی باقی فوجاں دے نال ایبیریا توں اتلے اٹلی چلا گیا۔ {{Sfn|Barceló|2015}} {{Sfn|Carey|2007}} 203 وچ{{nbs}}بی سی کارتھیج نے روم دے برائے نام کنٹرول دے باوجود ایبیریا تو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ 4000 کرائےThe First Punic War had ended in a Roman victory in 241 BC after 23 years and enormous losses on both sides. After the war Carthage expanded its holdings in Iberia where in 219 BC a Carthaginian army under Hannibal besieged, captured and sacked the pro-Roman city of Saguntum. In spring 218 BC Rome declared war on Carthage, beginning the Second Punic War. Later that year, Hannibal surprised the Romans by marching his army overland from Iberia, through Gaul and over the Alps to Cisalpine Gaul (modern northern Italy). Reinforced by Gallic allies he obtained crushing victories over the Romans at the battles of Trebia (218) and Lake Trasimene (217). Moving to southern Italy in 216 Hannibal defeated the Romans again at the battle of Cannae, where he annihilated the largest army the Romans had ever assembled. After the death or capture of more than 120,000 Roman troops in less than three years, many of Rome's Italian allies, notably Capua, defected to Carthage, giving Hannibal control over much of southern Italy. As Syracuse and Macedonia joined the Carthaginian side after Cannae, the conflict spread. Between 215 and 210 BC the Carthaginians attempted to capture Roman-held Sicily and Sardinia, but were unsuccessful. The Romans took drastic steps to raise new legions: enrolling slaves, criminals and those who did not meet the usual property qualification; this vastly increased the number of men they had under arms. For the next decade the war in southern Italy continued, with Roman armies slowly recapturing most of the Italian cities that had joined Carthage. دے فوجیاں نو‏‏ں بھرتی کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی۔ {{Sfn|Edwell|2015}}

== افریقہ ==

=== افریقہ، 213–206 قبل مسیح ===
[[فائل:Publius_Scipio's_Invasion_of_Africa,_204–201_BC.png|alt=A map of northern Tunisia and north-east Algeria showing the route of Scipio's army|left|thumb|{{center|[[Scipio Africanus|Scipio]]'s military campaign in Africa (204–203{{nbsp}}BC)}}]]
213 وچ{{nbs}}بی سی سیفاکس ، شمالی افریقہ چ اک طاقتور نومیڈین بادشاہ، نے روم لئی اعلان کیتا۔ اس دے جواب وچ کارتھیجینی فوجاں نو‏‏ں اسپین تو‏ں شمالی افریقہ بھیجیا گیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Miles|2011}} 206 وچ{{nbs}}قبل مسیح کارتھیجینیاں نے سیفاکس دے نال کئی نومیڈین بادشاہتاں نو تقسیم کرکے اپنے وسائل دی اس نالی نو ختم کر دتا۔ وراثت توں محروم ہون آلیاں چوں اک نومیڈین شہزادہ ماسینیسا سی، جہنوں اس طرحاں روم دیاں باہواں چ دھکیل دتا گیا۔ {{Sfn|Barceló|2015}}

=== افریقہ تے رومی حملہ، 204–201 قبل مسیح ===
205 وچ{{nbs}}بی سی پبلیئس سکپیو نو‏‏ں سسلی وچ لشکراں د‏‏ی کمانڈ دتی گئی تے اسنو‏ں افریقہ اُتے حملہ کرکے جنگ ختم کرنے دے اپنے منصوبے دے لئی رضاکاراں نو‏‏ں بھرتی کرنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ 204 وچ افریقہ اترنے دے بعد&lt;nowiki&gt;&lt;span about=&quot;#mwt585&quot; class=&quot;nowrap&quot; data-cx=&quot;[{&amp;amp;quot;adapted&amp;amp;quot;:false,&amp;amp;quot;targetExists&amp;amp;quot;:false}]&quot; data-mw=&quot;{&amp;amp;quot;parts&amp;amp;quot;:[{&amp;amp;quot;template&amp;amp;quot;:{&amp;amp;quot;target&amp;amp;quot;:{&amp;amp;quot;wt&amp;amp;quot;:&amp;amp;quot;nbs&amp;amp;quot;,&amp;amp;quot;href&amp;amp;quot;:&amp;amp;quot;./Template:Nbs&amp;amp;quot;},&amp;amp;quot;params&amp;amp;quot;:{},&amp;amp;quot;i&amp;amp;quot;:0}}]}&quot; data-ve-no-generated-contents=&quot;true&quot; id=&quot;mwBV0&quot; typeof=&quot;mw:Transclusion&quot;&gt;&lt;span typeof=&quot;mw:Entity&quot;&gt;&amp;&lt;/nowiki&gt;nbsp;&lt;nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/nowiki&gt;قبل مسیح اس دے نال ماسینیسا تے نومیڈین گھڑسواراں دی اک فوج شامل ہو گئی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} سکپیو نے دو وار لڑائی کیتی تے کارتھیجین دیاں دو وڈیاں فوجاں نوں تباہ کر دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}} دوجے مقابلے دے بعد سیفاکس دا تعاقب کیتا گیا تے سرٹا دی لڑائی وچ ماسینیسا نے قیدی بنا لیا؛ اس دے بعد ماسینیسا نے رومی مدد تو‏ں سیفاکس د‏‏ی زیادہ تر بادشاہت اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

روم تے کارتھیج نے امن دے مذاکرات وچ داخل ہوئے تے کارتھیج نے ہنیبال تے ماگو دونے نو‏‏ں اٹلی تو‏ں بلا لیا۔ {{Sfn|Carey|2007}} رومی سینیٹ نے اک مسودہ معاہدے د‏‏ی توثیق د‏‏ی ، لیکن عدم اعتماد تے اعتماد وچ اضافے د‏‏ی وجہ تو‏ں جدو‏ں ہنیبال اٹلی تو‏ں آیا تاں ، کارتھیج نے اسنو‏ں مسترد کردتا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} ہنیبال نو‏‏ں اک ہور فوج د‏‏ی کمان وچ رکھیا گیا ، جو اٹلی تو‏ں آنے والے اس دے سابق فوجیاں تے افریقہ تو‏ں نويں اٹھائے گئے فوجاں تو‏ں تشکیل دتا گیا سی ، لیکن گھوڑ سواراں دے نال تھوڑی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} زامہ دی فیصلہ کن لڑائی اکتوبر 202ء دے بعد ہوئی{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Miles|2011}} دوسری پونک جنگ د‏‏ی زیادہ تر لڑائیاں دے برعکس ، گھڑسوار فوج وچ رومیاں د‏‏ی برتری سی تے پیدل فوج وچ کارتھیجینیاں د‏‏ی برتری حاصل سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ہنیبال نے رومن پیدل فوج دی تشکیل وچ گھس جان لئی 80 ہاتھیاں نوں ورتن دی کوشش کیتی، پر رومیاں نے اوہناں دا موثر انداز وچ مقابلہ کیتا تے ہاتھیاں نوں کارتھیجین صفاں وچوں واپس مار دتا۔ اس دے بعد رومن تے اتحادی نومیڈین گھڑسوار فوج نے اپنے حملےآں نو‏‏ں دبایا تے کارتھیجینی گھڑسوار فوج نو‏‏ں میدان تو‏ں کڈ دتا۔ دونے فریقاں دے پیدل فوج نے اس وقت تک لڑائی لڑی جدو‏ں تک کہ رومی گھڑسوار فوج واپس نئيں آئی تے کارتھیجین دے عقبی حصے اُتے حملہ نئيں کيت‏‏ا۔ کارتھیجین دی تشکیل ٹُٹ گئی; ہنیبال میدان توں بچن آلے کجھ لوکاں چوں اک سی۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Carey|2007}}

== رومی فتح ==
روم دے طے کردہ نويں امن معاہدے نے کارتھیج نو‏‏ں اس دے تمام بیرون ملک علاقےآں تے اس دے کچھ افریقی علاقےآں تو‏ں محروم کردتا۔ 50 سال وچ 10،000 ٹیلنٹ چاندی دا معاوضہ ادا کرنا سی تے یرغمال بنائے گئے سن ۔ {{#tag:ref|10,000 talents was approximately {{convert|265|LT|kg|order=flip}}.{{sfn|Lazenby|1996|p=158}}|group=note}} کارتھیج نوں جنگی ہاتھی رکھن توں منع کیتا گیا سی تے اس دا بیڑا دس جنگی جہازاں تک محدود سی۔ اسنوں افریقہ توں باہر تے افریقہ چ صرف روم دی اجازت نال جنگ کرن توں منع کیتا گیا سی ۔ بہت سارے سینئر کارتھیجینین اس معاہدے نو مسترد کرنا چاہندے سن لیکن ہنیبال نے اس دے حق چ سختی نال گل کیتی تے اس نو موسم بہار 201 چ قبول کر لیا گیا۔{{nbs}}بی سی۔ اس توں بعد ایہ واضح ہو گیا سی کہ کارتھیج سیاسی طور تے روم دے ماتحت سی۔ {{Sfn|Carey|2007}} سیپیو نو‏‏ں اک فتح تو‏ں نوازیا گیا تے اسنو‏ں &quot;افریقینس&quot; دا ناں ملیا۔۔ {{Sfn|Miles|2011}}

روم دے افریقی اتحادی، نومیڈیا دے بادشاہ ماسینیسا نے کارتھیج دے جنگ لڑن دی پابندی دا استحصال کیتا تاکہ کارتھیج دے علاقے تے بار بار چھاپہ ماریا تے قبضہ کیتا جا سکے۔ {{Sfn|Kunze|2015}} 149 ق م وچ ، دوسری پونک جنگ دے خاتمے دے پنجاہ سال بعد ، کارتھیج نے اک فوج ، ہسدروبال دے زیر قیادت ، ماسینیسا دے خلاف بھیجی ، معاہدے دے باوجود۔ مہم اوروسکوپا د‏‏ی جنگ وچ تباہی وچ ختم ہوئی تے روم وچ اینٹی کارتھیجینین دھڑےآں نے سزا دینے والی مہم د‏‏ی تیاری دے لئی ناجائز فوجی کارروائی نو‏‏ں بہانہ دے طور اُتے استعمال کيتا۔ {{Sfn|Kunze|2015}} تیجی پیونک جنگ بعد چ 149 قبل مسیح چ شروع ہوئی جدوں اک وڈی رومی فوج شمالی افریقہ چ اتریا تے کارتھیج دا محاصرہ کر لیا ۔ {{Sfn|Purcell|1995}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} 146 ق م دے موسم بہار وچ رومیاں نے اپنا آخری حملہ شروع کیتا ، منظم طریقے تو‏ں شہر نو‏‏ں تباہ کردتا تے اس دے باشندےآں نو‏‏ں قتل کردتا؛ 50,000 بچن آلیاں نوں غلامی چ ویچ دتا گیا۔ {{Sfn|Le Bohec|2015}} {{Sfn|Scullard|2002}} پہلے کارتھیجینی علاقے افریقہ دا رومن صوبہ بن گئے ۔ {{Sfn|Scullard|1955}} {{Sfn|Scullard|2002}} کارتھیج دی تھاں نوں رومن شہر دے طور تے دوبارہ تعمیر کرن توں اک صدی پہلاں دی گل اے۔ {{Sfn|Richardson|2015}} {{Sfn|Miles|2011}}

== نوٹ، حوالہ جات تے ذرائع ==

=== نوٹ ===
{{حوالے|30em}}

=== حوالے ===

=== ذرائع ===
{{Refbegin|30em}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{حوالہ رسالہ}}
* {{Cite book}}
* {{حوالہ رسالہ}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{حوالہ رسالہ}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{حوالہ رسالہ}}
* {{حوالہ رسالہ}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{حوالہ رسالہ}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
{{Refend}}

== باہرلے جوڑ ==

* [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Polybius/home.html پولیبیئس دی ''ہسٹری'']
[[گٹھ:جنگاں]]
[[گٹھ:جنگاں بلحاظ دور]]</text>
      <sha1>37kxh45w3vs72wo58p5tcv5nc6l29o0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>690335</id>
      <parentid>690334</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T18:57:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <origin>690335</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="85414" sha1="opk42puerp86gorqpd9dhyuy7zbriqk" xml:space="preserve">
{{Infobox Military Conflict|conflict=دوجی پیونک جنگ|partof=[[پیونک جنگاں]]|image=Map of Rome and Carthage at the start of the Second Punic War.svg|caption=مغربی بحیرہ روم 218 قبل مسیح وچ|date=بہار 218 – 201 ق م ({{Age in years, months, weeks and days|year1=201|year2=218}})|place=لہندا بحیرہ روم|territory=[[کارتھیجینین ایبیریا]]&lt;br /&gt;کارتھیجینین افریقی علاقےآں دی رومی فتح گھٹ گئی|result=رومی فتح|combatant1={{plainlist|
*[[رومن جمہوریہ|روم]]
*[[میسیلس|چڑھدے نومیڈیا]]
*[[سیراکیوز دی بادشاہی|سیراکیوز]] (218–215 قبل مسیح)
*دوجے}}|combatant2={{plainlist|
[[قدیم کارتھیج|کارتھیج]]
*سیراکیوز (214–212 قبل مسیح)
*[[ماسیسیلی|لہندا نومیڈیا]]
*دوجے}}|commander1={{plainlist|
*[[سکپیو افریقینس]]
*[[فیبیئس کنکٹیٹر]]
*[[پبلیئس کارنیل سکپیو (قونصل 218 قبل مسیح)|پبلیئس کارنیل سکپیو]]{{KIA}}
*بہت سارے ہور}}|commander2={{plainlist|
*[[ہنیبال]]
*[[ہسدروبل بارسا]]{{KIA}}
*[[ماگو بارسا]]{{KIA}}
*بہت سارے ہور}}|campaignbox={{Campaignbox Second Punic War}}{{Campaignbox Punic Wars}}}}

'''دوجی پیونک جنگ''' (218 توں 201 قبل مسیح) تیجی صدی قبل مسیح چ مغربی بحیرہ روم دیاں دو اہم طاقتاں، [[قدیم قرطاجنہ|کارتھیج]] تے [[رومی لوک راج|روم دے]] وچکار لڑیاں گئیاں تن جنگاں چوں دوجی جنگ سی۔ سال تک دونے ریاستاں نے بالادستی دے لئی جدوجہد کيتی ، بنیادی طور اُتے اٹلی تے [[جزیرہ نما آئیبیریا|ایبیریا]] وچ ، لیکن [[سسلی]] تے [[صوبہ سارڈینیا|سارڈینیا]] دے جزیرےآں اُتے وی تے جنگ دے اختتام د ی طرف ، شمالی افریقہ وچ وی۔ دونے طرف تو‏ں بے پناہ مادی تے انسانی نقصانات دے بعد ، کارتھیجینیاں نو‏‏ں اک بار فیر شکست دا سامنا کرنا پيا۔ [[مقدونیا (قدیم مملکت)|مقدونیہ]] ، سیراکیوز تے کئی نومیڈین بادشاہتاں لڑائی وچ شامل ہوئے ، تے آئیبیرین تے گیلک افواج نے دونے طرف لڑائی لڑی۔ جنگ دے دوران تن اہ‏م فوجی تھیٹر سن: اٹلی ، جتھ‏ے [[حنی بعل|ہنیبال نے]] سسلی ، سارڈینیا تے یونان وچ کدی کدائيں معاون مہماں دے نال رومن لشکراں نو‏‏ں بار بار شکست دتی؛ آئیبیریا، جتھے ہاسڈروبال ، ہنیبال دا اک چھوٹا بھرا، نے اٹلی جان توں پہلاں کارتھیجینیئن نوآبادیاتی شہراں دا دفاع مخلوط کامیابی نال کیتا؛ تے افریقہ، جتھے روم نے آخر کار جنگ جِتی۔

پہلی پیونک جنگ 241ء چ رومی فتح نال ختم ہو گئی سی{{nbs}}بی سی 23 سال بعد تے دونواں طرفاں توں بہوں وڈے نقصانات۔ جنگ دے بعد کارتھیج نے ایبیریا چ اپنی ملکیت ودھا دتی جتھے 219ء چ{{nbs}}قبل مسیح ہنیبال دے تحت اک کارتھیجینی فوج نے رومی حامی شہر ساگونٹم دا محاصرہ کیتا، قبضہ کیتا تے برطرف کر لیا ۔ موسم بہار 218 چ{{nbs}}قبل مسیح روم نے کارتھیج دے خلاف لڑائی دا اعلان کیتا تے دوجی پیونک جنگ دا آغاز ہویا۔ اس سال دے آخر وچ ، ہنیبال نے اپنی فوج نو‏‏ں آئیبیریا تو‏ں ، [[گال]] دے ذریعے تے الپس اُتے سیسالپائن گال (جدید شمالی اٹلی) تک مارچ کرکے رومیاں نو‏‏ں حیران کردتا۔ گیلک اتحادیاں دے ذریعہ تقویت یافتہ اس نے ٹریبیا (218) تے جھیل ٹریسیمین (217) د ی لڑائیاں وچ رومیاں اُتے کچلنے والی فتوحات حاصل کيتیاں۔ 216 وچ جنوبی اٹلی منتقل ہون دے بعد ہنیبال نے کینا دی لڑائی وچ رومیاں نو اک واری فیر شکست دتی، جتھے اس نے رومیاں دی سب توں وڈی فوج نو ختم کر دتا ۔ تن سال توں وی گھٹ عرصے چ 120,000 توں ودھ رومی فوجیاں دی موت یا گرفتاری دے بعد، روم دے بوہت سارے اطالوی اتحادی ، خاص طور تے کیپوا ، نے کارتھیج چ دھرم بدلی کیتی، جس نال ہنیبال نوں جنوبی اٹلی دے بوہت سارے حصے تے کنٹرول مل گیا۔ جداں ہی سیراکیوز تے مقدونیہ کینا دے بعد کارتھیجینین د‏‏ی طرف شامل ہوئے ، تنازعہ پھیل گیا۔ 215ء تے 210 ق م دے درمیان کارتھیجینیاں نے رومی زیر قبضہ سسلی تے سارڈینیا اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن کامیاب نئيں ہوئے۔ رومیاں نے نویں لشکراں نوں اُچا کرن لئی سخت اقدامات کیتے: غلاماں، مجرماں تے اوہناں لوکاں نوں داخل کرنا جیہڑے معمول دی جائیداد دی اہلیت تے پورا نئیں اتردے سن؛ اس نال اوہناں دے ہتھیاراں دے تحت موجود بندیاں دی تعداد چ بہوں وادھا ہویا۔ اگلی دہائی تک جنوبی اٹلی وچ جنگ جاری رہی ، رومی فوجاں نے آہستہ آہستہ زیادہ تر اطالوی شہراں اُتے دوبارہ قبضہ ک ر ليا جو کارتھیج وچ شامل ہوئے سن ۔

رومیاں نے 218 ق م وچ شمال مشرقی آئبیریا وچ اک رہائش گاہ قائم کيتی؛ کارتھیجینیاں نے بار بار اس نو گھٹ کرن دی کوشش کیتی تے ناکام رہے۔ 211ء چ رومیاں نے ایبیریا تے جارحیت کیتی تے بری طرح شکست کھادی پر شمال مشرق تے اپنا قبضہ برقرار رکھیا ۔ 209 قبل مسیح چ نویں رومی کمانڈر پبلیئس سکپیو نے [[کارتیگانا|کارتھاگو نووا]] تے قبضہ کر لیا، جہڑا جزیرہ نما چ کارتھیجین دا اہم اڈا سی۔ 208ء چ سیپیو نے ہسدروبال نو شکست دتی ، حالانکہ ہسدروبال اپنی زیادہ تر فوجاں نو‏‏ں گال تے فیر 207 ق م دے اوائل وچ سیسالپائن گال وچ واپس لینے وچ کامیاب رہیا۔ ایہ نواں کارتھیجین حملہ میٹاورس دی لڑائی چ شکست کھا گیا ۔ 206ء چ الپا دی لڑائی چ سکپیو نے ایبیریا چ کارتھیجینی موجودگی نوں مستقل طور تے ختم کر دتا ۔

سکپیو نے 204 قبل مسیح وچ کارتھیجین افریقہ تے حملہ کیتا ، جس نے [[Carthaginian Senate|کارتھیجین سینیٹ نوں]] اٹلی توں ہنیبال دی فوج نوں واپس لین تے مجبور کیتا۔ جنگ دا آخری مصروفیت 202 وچ زاما وچ سکپیو تے ہنیبال دے ماتحت فوجاں دے وچکار ہوئی تے اس دے نتیجے وچ ہنیبال د ی شکست ہوئی تے کارتھیج نے امن دے لئی مقدمہ کیتا ۔ روم دے طے کردہ امن معاہدے نے کارتھیج نو‏‏ں اس دے تمام بیرون ملک علاقےآں تے اس دے کچھ افریقی علاقےآں تو‏ں محروم کردتا۔ سال چ 10,000 چاندی دے ٹیلنٹ دا معاوضہ ادا کیتا جانا سی۔ کارتھیج نو‏‏ں افریقہ تو‏ں باہر جنگ لڑنے تو‏ں منع کيتا گیا سی ، تے افریقہ وچ صرف روم د‏‏ی واضح اجازت دے نال۔ اس توں بعد ایہ واضح ہو گیا سی کہ کارتھیج سیاسی طور تے روم دے ماتحت سی۔ روم نے نومیڈین دے خلاف کارتھیجینی فوجی سرگرمی نو بہانہ دے طور تے استعمال کیتا تاکہ 149ء چ دوبارہ جنگ دا اعلان کیتا جا سکے۔{{nbs}}بی سی تیجی پیونک جنگ دا آغاز۔ 146 وچ{{nbs}}قبل مسیح رومیاں نے کارتھیج شہر تے حملہ کیتا، اس نوں برطرف کر دتا ، اس دی زیادہ تر آبادی نو ذبح کر دتا تے اس نو مکمل طور تے مسمار کر دتا ۔

== بنیادی ذرائع ==
[[فائل:Stele_des_Polybios.jpg|alt=A monochrome relief stele depicting a man in classical Greek clothing raising one arm|thumb|{{center|Polybius}}]]
دوجی پیونک جنگ {{#tag:ref|The term ''Punic'' comes from the [[Latin]] word {{lang|la|Punicus}} (or {{lang|la|Poenicus}}), meaning &quot;[[History of Carthage|Carthaginian]]&quot; and is a reference to the Carthaginians' [[Phoenicia]]n ancestry.{{sfn|Sidwell|Jones|1998|p=16}}|group=note}} دا سب توں قابل اعتماد ذریعہ مورخ پولیبیئس ( {{circa|200|118 BC}} )، اک [[پرانا یونان|یونانی نوں]] 167 وچ روم بھیجیا گیا{{nbs}}یرغمال دے طور تے بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} اوہ &lt;nowiki&gt;&lt;i id=&quot;mwYA&quot;&gt;ہسٹریز&lt;/i&gt;&lt;/nowiki&gt; دے لیی جانیا جاندا اے، جہڑا 146 دے بعد لکھیا گیا سی۔{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Walbank|1990}} پولیبیئس دے کم نوں وڈے پیمانے تے معروضی تے [[قدیم قرطاجنہ|کارتھیجینی]] تے [[رومی لوک راج|رومن]] نقطہ نظر دے وچکار وڈے پیمانے تے غیر جانبدار سمجھیا جاندا اے۔ {{Sfn|Lazenby|1996}} {{Sfn|Hau|2016}} پولیبیئس اک تجزیاتی تریخ دان سی تے جتھے وی ممکن ہویا اوہ شرکاء دا انٹرویو کردا سی، دونواں طرفاں توں، اوہناں واقعات وچ جہناں دے بارے وچ اوہنے لکھیا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Shutt|1938}} {{Sfn|Champion|2015}} جدید تریخ داناں دا خیال اے کہ پولیبیئس نے اس دے سرپرست تے دوست سکپیو ایمیلیانس دے رشتہ داراں دے نال غیر ضروری طور تے سازگار سلوک کیتا سی لیکن اتفاق رائے ایہ اے کہ اس دے بیان نو وڈی حد تک چہرے دی قیمت تے قبول کیتا جائے۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Lazenby|1996}} جدید مورخ اینڈریو کری پولیبیئس نو &quot;کافی قابل اعتماد&quot; سمجھدا اے; {{Sfn|Curry|2012}} کریج چیمپئن نے اس نوں &quot;اک قابل ذکر طور تے چنگی طرحاں جانکاری، محنتی اتے سوجھوان اتہاسکار&quot; دے روپ وچ بیان کیتا اے۔ {{Sfn|Champion|2015}}

پولیبیئس دے دوسری پیونک جنگ دے بارے وچ زیادہ تر بیان 216 قبل مسیح دے بعد غائب اے یا صرف ٹوٹے ٹوٹے د ی شکل وچ موجود ا ے۔ نتیجے دے طور تے، جنگ دے زیادہ تر حصے دا بنیادی ذریعہ رومن مورخ لیوی ولوں لکھیا گیا اکاؤنٹ اے۔ ایہ عام طور اُتے جدید مورخین دے ذریعہ استعمال ہُندا اے جتھ ے پولیبیئس دا بیان موجود نئيں ا ے۔ لیوی نے پولیبیئس اتے بہت زیادہ بھروسہ کیتا، پر رومن سیاست بارے ہور ویروے نال، زیادہ ڈھانچہ جاتی ڈھنگ نال لکھیا؛ اوہ کھل کے رومن دے حامی وی سی۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Champion|2015}} فوجی مقابلیاں دے بارے چ اس دے بیانات اکثر مظاہرہ دے طور تے غلط ہوندے نیں; کلاسیکی ماہر ایڈرین گولڈس ورتھ دا کہنا اے کہ لیوی دی &quot;وشوسنییتا اکثر مشتبہ ہوندی اے&quot;، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تے مورخ فلپ سبین لیوی دی &quot;فوجی جہالت&quot; دا حوالہ دیندا اے۔ {{Sfn|Sabin|1996}}

ہور، بعد چ، جنگ دی قدیم تاریخاں موجود نیں، اگرچہ اکثر ٹوٹے ٹوٹے یا خلاصہ شکل چ ہوندیاں نیں۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{#tag:ref|Sources other than Polybius are discussed by Bernard Mineo in &quot;Principal Literary Sources for the Punic Wars (apart from Polybius)&quot;.{{sfn|Mineo|2015|pp=111–127}}|group=note}} جدید مورخین عام طور اُتے ڈیوڈورس سیکولس تے [[کاسیوس دیو|کیسیئس ڈیو]] د ی تحریراں نو ں مدنظر رکھدے نيں ، جو رومن دور دے دوران لکھنے والے دو یونانی مصنفین سن ؛ اوہناں نوں جان لیزنبی نے لیوی توں &quot;واضح طور تے بہت گھٹیا&quot; قرار دتا اے، لیکن پولیبیئس دے کجھ ٹکڑے اوہناں دے متناں توں برآمد کیتے جا سکدے ہن۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} یونانی اخلاقی [[پلو ٹارک|پلوٹارک نے]] اپنی ''متوازی زندگیاں'' وچ رومن کمانڈراں دیاں کئی سوانح عمریاں لکھیاں۔ {{Sfn|Mineo|2015}} دوجے ذرائع چ سکے، کتبے، آثار قدیمہ دے ثبوت تے تعمیر نو توں تجرباتی ثبوت شامل ہن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

== مخالف قوتاں ==
زیادہ تر مرد رومی شہری فوجی خدمت دے ذمہ دار سن تے پیدل فوج دے طور تے خدمات انجام دیندے سن، امیر ایکائیٹس اک کیولری دا جزو فراہم کردے سن۔ روایتی طور تے، جدوں جنگ ہوندی سی تے رومی چار لشکر کھڑے کردے سن، ہر اک چ 4,200 پیدل فوج {{#tag:ref|This could be increased to 5,000 in some circumstances,{{sfn|Bagnall|1999|p=23}} or, rarely, even more.{{sfn|Goldsworthy|2006|p=287}}|group=note}} تے 300 گھڑسوار فوج سی۔ تقریباً 1,200 پیدل فوج، غریب یا نوجوان بندے جہڑے اک معیاری فوج دے بکتر تے سامان خریدن توں قاصر سن، برچھی نال مسلح جھڑپاں دے طور تے خدمات انجام دیندے سن، جہناں نو ویلائٹس آکھیا جاندا اے۔ اوہناں کول کئی برچھیاں سن، جہڑیاں دوروں سٹیاں جان گیاں، اک چھوٹی تلوار تے {{Convert|90|cm|ft|0}} شیلڈ۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} باقی بھاری پیدل فوج دے طور تے لیس سن، باڈی آرمر ، اک وڈی ڈھال تے نکی دھکا دین آلی تلواراں دے نال۔ انہاں نو‏ں تن صفاں وچ تقسیم کيتا گیا سی: سامنے د‏‏ی صف وچ دو برچھی وی سن ، جدو‏ں کہ دوسری تے تیسری صفاں نو‏‏ں اس د‏ی بجائے دھکا دینے والے نیزے تو‏ں لیس کيتا گیا سی۔ لیجنری ذیلی یونٹاں تے انفرادی لیجنری دوناں نے نسبتاً [[wiktionary:open order|کھلی ترتیب]] وچ لڑائی لڑی۔ ایہہ اک لمے چِر توں چلن آلا رومن طریقہ کار سی کہ ہر سال دو بندیاں نو سینئر مجسٹریٹس دے طور تے منتخب کیتا جاندا سی، جہناں نو [[رومی کونسل|قونصل]] آکھیا جاندا سی، جہڑے جنگ دے ویلے ہر اک فوج دی اگوائی کردے سن۔ اک فوج عام طور تے دو رومن لشکراں نو اکو جہے سائز تے لیس لشکراں دے جوڑے دے نال ملا کے بنائی جاندی سی جہڑی اوہناں دے لاطینی اتحادیاں ولوں فراہم کیتی جاندی سی۔ ایہناں لشکراں چ عام طور تے رومن لشکراں دے مقابلے چ گھڑسواراں دا اک وڈا منسلک تکمیل ہوندا سی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Rawlings|2015}}

کارتھیجین دے شہری صرف اس صورت وچ اپنی فوج وچ خدمات انجام دیندے سن جدو‏ں شہر نو‏‏ں کوئی براہ راست خطرہ ہوئے۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Scullard|2006}} جدوں اوہناں نے کیتا، تے اوہناں نے لمے دھکا دین آلے برچھیاں نال مسلح بھاری پیدل فوج دے طور تے لڑائی لڑی، حالانکہ اوہ بدنام زمانہ طور تے ناقص تربیت یافتہ تے ناہموار سن۔ زیادہ تر حالات وچ کارتھیج نے اپنی فوج بنانے دے لئی غیر ملکیاں نو‏‏ں بھرتی کيتا۔ {{#tag:ref|Roman and Greek sources refer to these foreign fighters derogatively as &quot;mercenaries&quot;, but the modern historian Adrian Goldsworthy describes this as &quot;a gross oversimplification&quot;. They served under a variety of arrangements; for example, some were the regular troops of allied cities or kingdoms seconded to Carthage as part of formal treaties, some were from allied states fighting under their own leader, many were volunteers from areas under Carthaginian control who were not Carthaginian citizens. (Which was largely reserved for inhabitants of the city of Carthage.){{sfn|Goldsworthy|2006|p=33}}|group=note}} بہت سارے شمالی افریقہ توں سن تے ایہناں نوں اکثر &quot;لیبیا&quot; آکھیا جاندا سی۔ اس خطے نے کئی قسم دے جنگجو فراہم کیتے، جنہاں چ شامل نیں: وڈی ڈھالاں، ہیلمٹ، چھوٹیاں تلواراں تے لمے دھکا دین آلے [[برچھا|نیزے]] نال لیس قریبی پیدل فوج؛ برچھی نال مسلح ہلکے پیدل فوج دے جھڑپاں; قریبی آرڈر شاک کیولری {{#tag:ref|&quot;Shock&quot; troops are those trained to close rapidly and aggressively with their opponents, with the intention of breaking their formation before, or immediately upon, contact.{{sfn|Jones|1987|p=1}}|group=note}} جہنوں &quot;بھاری کیولری&quot; دے ناں توں وی جانڑیا جاندا اے جہڑا نیزے لے جاندا اے۔ تے ہلکے گھڑسواراں دے جھڑپاں آلے جیہڑے دوروں برچھی سٹدے سن تے نیڑے دی لڑائی توں بچدے سن۔ بعد آلی گھڑسوار فوج عام طور تے نومیڈین سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Koon|2015}}

قریبی آرڈر لیبیا دی پیدل فوج تے شہری ملیشیا اک سختی نال بھری ہوئی تشکیل وچ لڑن گے جہنوں فالانکس آکھیا جاندا اے۔ {{Sfn|Koon|2015}} کدی کدی پیدل فوج چوں کجھ قبضہ شدہ رومن بکتر پا لیندے سن، خاص طور تے [[حنی بعل|ہنیبال]] دے فوجیاں چ۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} آئبیریا تے [[گال]] دونے نے وڈی تعداد وچ تجربہ کار پیدل فوج تے گھڑسوار فوج فراہ‏م کيتی۔ ایہ پیدل فوج غیر بکتر بند فوجی سن جہڑے سختی نال حملہ کردے سن، لیکن جے لڑائی لمی ہوندی تے ٹٹن دی شہرت رکھدے سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} گیلک گھڑسوار فوج، تے ممکنہ طور تے کجھ آئیبیرین، بکتر پہنے ہوئے سن تے قریبی فوجیاں دے طور تے لڑدے سن; زیادہ تر یا سارے سوار آئبیرین ہلکے گھڑسوار سن ۔ {{Sfn|Carey|2007}} بیلیرک جزیرے توں سلنگر اکثر بھرتی کیتے جاندے سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} کارتھیجینیاں نے جنگی ہاتھیاں نوں وی ملازمت دتی؛ اتلے افریقہ چ اوس ویلے دیسی افریقی جنگل دے ہاتھی سن۔ {{#tag:ref|These elephants were typically about {{convert|2.5|m|ftin|abbr=on}} high at the shoulder and should not be confused with the larger [[African bush elephant]]s.{{sfn|Miles|2011|p=240}}|group=note}} {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Lazenby|1996}}

گیریژن ڈیوٹی تے زمینی ناکہ بندی سب توں عام کارروائیاں سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} جدوں فوجاں مہم چلا رئی سی، اچانک حملے، گھات لگان تے چالباز عام سن۔ {{Sfn|Koon|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} زیادہ رسمی لڑائیاں توں پہلاں عام طور تے دو فوجاں {{Convert|2-12|km|mi}} دور کیمپنگ کردیاں سن۔ کئی دناں یا ہفتیاں لئی الگ؛ کدی کدی ہر روز جنگی ترتیب چ تیار ہوندا اے۔ جے کوئی کمانڈر نقصان محسوس کردا اے، تے اوہ مشغول ہوئے بغیر مارچ کر سکدے سن۔ اجہے حالات وچ جے دوجا کمانڈر لڑن لئی تیار نئیں سی تے لڑائی نوں مجبور کرنا اوکھا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Sabin|1996}} جنگی ترتیب وچ تشکیل دینا اک پیچیدہ تے پہلے توں سوچیا ہویا معاملہ سی، جس وچ کئی گھنٹے لگے۔ پیدل فوج عام طور اُتے جنگی لائن دے مرکز وچ پوزیشن وچ ہُندی سی ، جس دے سامنے ہلکے پیدل فوج دے جھڑپاں تے ہر طرف گھڑسوار فوج ہُندی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} بہت ساریاں لڑائیاں دا فیصلہ اودوں کیتا جاندا سی جدوں اک پاسے دی پیدل فوج تے پہلو یا پچھے حملہ کیتا جاندا سی تے اوہ جزوی یا مکمل طور تے لپیٹے ہوئے سن۔ {{Sfn|Koon|2015}} {{Sfn|Sabin|1996}}

جنگ دے دوران دوناں ریاستاں دے کول وڈے بیڑے سن۔ کارتھیجینیئن بیڑا شاذ و نادر ہی سمندر تے جاندا سی، تے جدوں اوہ جاندا سی تے عام طور تے ٹرانسپورٹ جہازاں دی حفاظت کرن لئی ہوندا سی; ایہہ شاذ و نادر ای جارحانہ طور تے کم کردا سی۔ اس نے جنگ دے دوران رومیاں نو‏‏ں بحری برتری حاصل کيتی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

== پچھوکڑ ==
[[فائل:First_Punic_War_264_BC.jpg|alt=a colour of the western Mediterranean region showing the areas under Roman and Carthaginian control in 264 BC|thumb|{{center|The approximate extent of territory controlled by Rome and Carthage immediately before the start of the First Punic War}}]]
رومن جمہوریہ اک صدی توں جنوبی اطالوی سرزمین وچ جارحانہ طور تے پھیل رہیا سی {{Sfn|Miles|2011}} تے 270 تک دریائے آرنو دے جنوب وچ جزیرہ نما اٹلی نو فتح کر لیا سی۔{{nbs}}قبل مسیح، پیرک جنگ دے بعد جدوں جنوبی اٹلی دے یونانی شہراں ( میگنا گریسیا ) نے جمع کرایا ۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} رومن توسیع دے اس دور دے دوران، کارتھیج، جس دا دارالحکومت ہن [[تونس|تیونس]] چ اے، جنوبی [[جزیرہ نما آئیبیریا|ایبیریا]] ، شمالی افریقہ دے ساحلی علاقےآں، [[بیلارک جزیرے|بیلیئرک جزیرے]] ، [[کارسیکا]] ، [[صوبہ سارڈینیا|سارڈینیا]] تے سسلی دے مغربی نصف حصے تے غلبہ حاصل کرن لگ پیا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

264 تک{{nbs}}بی سی کارتھیج سسلی تے غالب بیرونی طاقت سی، تے کارتھیج تے روم مغربی بحیرہ روم چ نمایاں طاقتاں سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تعلقات چنگے سن ، دونے ریاستاں نے کئی بار آپسی دوستی دا اعلان کیتا سی تے تجارتی رابطے مضبوط سن ۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} کلاسیکی رچرڈ میل دے مطابق جنوبی اٹلی دے اس دے کنٹرول وچ آنے دے بعد روم دے توسیعی رویے نے سسلی دے لئی کارتھیج دے ملکیتی نقطہ نظر دے نال مل ک ے دونے طاقتاں نو ں ڈیزائن تو ں زیادہ حادثے تو ں جنگ وچ ٹھوکر کھا گئی۔ {{Sfn|Miles|2011}} پہلی پیونک جنگ دا فوری سبب آزاد سسلی [[شہر ریاست|شہری ریاست]] میسانا (جدید [[میسینا]] ) دے کنٹرول دا مسئلہ سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} 264 وچ{{nbs}}بی سی کارتھیج تے روم لڑائی چ چلے گئے۔ {{Sfn|Warmington|1993}}

ایہ جنگ بنیادی طور اُتے سسلی تے اس دے آس پاس دے پانیاں وچ لڑی گئی سی ؛ رومیاں نے 256ء چ شمالی افریقہ تے وی ناکام حملہ کیتا{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ایہ قدیم دور دا سب توں لمبا مسلسل تنازعہ تے سب توں وڈی بحری جنگ سی، جس چ دوناں طرفاں توں بے پناہ مادی تے انسانی نقصانات ہوئے۔ 241 وچ{{nbs}}م پ ، 23 سال جنگ دے بعد ، کارتھیجینیاں نو‏‏ں شکست ہوئی۔ {{Sfn|Lazenby|1996}} {{Sfn|Bagnall|1999}} لوٹیٹیئس دے رومی طے کردہ معاہدے دے تحت کارتھیج نے اپنے سسلی دے قبضے روم نو‏‏ں دے دتے سن ۔ {{Sfn|Beck|2015}} روم نے باغی کرائے دے فوجیاں تے لیبیا دے رعایا دے خلاف ٹروسلیس جنگ دے دوران کارتھیج د‏‏ی خلفشار تو‏ں استفادہ کيتا تاکہ امن معاہدے نو‏‏ں توڑ دتا جائے تے 238 ق م وچ کارتھیجین سارڈینیا تے کارسیکا نو‏‏ں الحاق وچ لیا ۔ {{Sfn|Scullard|2006}} {{Sfn|Miles|2011}} ہیملکار بارکا دی اگوائی چ، کارتھیج نے 237 قبل مسیح چ باغیاں نو شکست دتی۔ {{Sfn|Hoyos|2000}} {{Sfn|Hoyos|2007}}
[[فائل:Carthage,_quarter_shekel,_237-209_BC,_SNG_BM_Spain_102.jpg|alt=سکے دے دونواں پاسیاں دی تصویر: اک بندے دا سر وکھاندا اے۔ دوجا اک ہاتھی |thumb|{{center|A [[Carthaginian coinage|Carthaginian]] quarter-[[shekel]], dated 237–209{{nbs}}BC, depicting the Punic god [[Melqart]], who was associated with [[Hercules]]/[[Heracles]]. On the reverse is an elephant, possibly a [[war elephant]]; these were linked with the [[Barcids]].{{sfn|Miles|2011|pp=226–227}}}}]]
بغاوت دے دباؤ دے نال ، ہیملکار نے سمجھیا کہ جے کارتھیج نو‏‏ں دوبارہ روم دا مقابلہ کرنا اے تاں اسنو‏ں اپنے معاشی تے فوجی اڈے نو‏‏ں مضبوط بنانے د‏‏ی ضرورت اے ؛ {{Sfn|Hoyos|2015}} ایبیریا (جدید سپین تے پرتگال) وچ کارتھیجینی قبضے جنوب وچ مٹھی بھر خوشحال ساحلی شہراں تک محدود سن {{Sfn|Hoyos|2015}} تے ہیملکر نے 237 وچ ٹروسلیس جنگ وچ اس فوج نو‏‏ں ایبیریا لے گیا جس د‏‏ی قیادت اس نے کیتی سی۔{{nbs}}قبل مسیح تے جنوبی تے مشرقی ایبیریا وچ اک ارد بادشاہت، خود مختار ریاست بنائی ۔ {{Sfn|Miles|2011}} اس نال کارتھیج نوں چاندی دیاں کاناں، زرعی دولت، افرادی قوت ، فوجی سہولتاں جویں کہ شپ یارڈز ، تے مستقبل دے رومن مطالبات دے خلاف اعتماد دے نال کھڑے ہون لئی علاقائی گہرائی ملی۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Eckstein|2006}} ہیملکر نے نائب بادشاہ دے طور تے حکومت کیتی تے 229ء چ اس دے داماد، ہسدروبال نے اس دے بعد حکومت کیتی۔{{nbs}}قبل مسیح {{Sfn|Bagnall|1999}} تے فیر اوہدا پتر، ہنیبال، 221 وچ{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Miles|2011}}

226 وچ{{nbs}}قبل مسیح روم دے نال ایبرو معاہدہ کیتا گیا سی، جس چ [[ایبرو|دریائے ایبرو نو]] کارتھیجین دے [[حلقہ اثر|اثر و رسوخ دے دائرے]] دی شمالی حد دے طور تے متعین کیتا گیا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} اگلے چھ سالاں دے دوران روم نے ساگونٹم شہر دے نال اک وکھرا معاہدہ کیتا، جہڑا ایبرو دے جنوب چ واقع سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} 219 وچ{{nbs}}قبل مسیح ہنیبال دے تحت اک کارتھیجینی فوج نے ساگنٹم دا محاصرہ کیتا ، تے اٹھ مہینےآں دے بعد اس تے قبضہ کر لیا تے اس نوں برطرف کر لیا۔ {{Sfn|Collins|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} روم نے کارتھیجین حکومت تو‏ں شکایت کيت‏ی ، کوئنٹس فیبیئس میکسیمس د‏‏ی سربراہی وچ اک سفارت خانہ اپنی سینیٹ نو‏‏ں لازمی مطالبات دے نال بھیجیا۔ جدوں ایہناں نوں رد کر دتا گیا تے روم نے 218 دے موسم بہار چ جنگ دا اعلان کر دتا ۔{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

پہلی پیونک جنگ دے خاتمے دے بعد توں روم وی پھیل رہیا سی، خاص طور تے شمالی اٹلی دے علاقے وچ [[دریائے پو]] دے کسی وی طرف جہنوں سیسالپائن گال دے ناں توں جانڑیا جاندا اے۔ 232 ق م تو‏ں اس خطے وچ قصبےآں تے فارماں نو‏‏ں قائم کرنے د‏‏ی رومیاں د‏‏ی کوششاں د‏‏ی وجہ تو‏ں مقامی گیلک قبیلےآں دے نال بار بار جنگاں ہوئیاں جنہاں نو‏‏ں بالآخر 222 وچ شکست ہوئی۔ 218 وچ رومیاں نے ہور وی شمال د‏‏ی طرف دھکیل دتا ، پو اُتے دو نويں قصبے ، یا &quot;کالونیاں&quot; قائم کيتیاں تے بہترین زمین دے وڈے علاقےآں نو‏‏ں منظور کيتا۔ زیادہ تر گالاں نے اس مداخلت توں ناراضگی کیتی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

== اٹلی ==

=== ہنیبال الپس پار کردا اے، 218 قبل مسیح ===
[[فائل:Hannibal's_Travels_during_the_Second_Punic_War.png|alt=مغربی بحیرہ روم دا اک نقشہ جہدے تے کارتھیجینیاں دا ایبیریا توں اٹلی تیکر دا رستہ وکھایا گیا اے۔ |thumb|{{center|Hannibal's route from Iberia to Italy}}]]
218 دے دوران{{nbs}}قبل مسیح سسلی دے آسے پاسے دے پانیاں چ کجھ بحری جھڑپاں ہوئیاں سن; رومیاں نے کارتھیجین دے حملے نو پسپا کیتا {{Sfn|Briscoe|2006}} {{Sfn|Edwell|2015}} تے مالٹا دے جزیرے تے قبضہ کر لیا ۔ {{Sfn|Castillo|2006}} سیسالپائن گال (جدید شمالی اٹلی) وچ ، وڈے گیلک قبیلےآں نے اوتھ‏ے د‏‏ی رومی کالونیاں اُتے حملہ کيتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں آبادکار اپنی پہلے تو‏ں قائم کالونی موٹینا (جدید [[موڈینا]] ) وچ فرار ہوئے گئے ، جتھ‏ے انہاں نو‏‏ں محاصرہ کيتا گیا سی۔ اک رومی امدادی فوج نے محاصرے نو توڑ دتا ، لیکن اس دے بعد گھات لگا دتی تے خود محاصرے وچ آ گیا۔ ایبیریا وچ مہم چلانے دے لئی پہلے رومیاں نے اک فوج تیار کيتی سی ، لیکن رومی سینیٹ نے شمالی اٹلی بھیجنے دے لئی اس تو‏ں اک رومی تے اک اتحادی لشکر نو‏‏ں علیحدہ کردتا۔ انہاں د‏‏ی جگہ تازہ فوجیاں نو‏‏ں بھرتی کرنے تو‏ں ستمبر تک ایبیریا دے لئی فوج د‏‏ی روانگی وچ تاخیر ہوگئی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ایسے ویلے قونصل سیمپرونیئس لانگس دے ماتحت سسلی چ اک رومی فوج افریقہ تے حملے دی تیاری کر رئی سی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

اس دوران ، ہنیبال نے نیو کارتھیج (جدید [[کارتیگانا|کارٹیجینا]] ) وچ اک کارتھیجین فوج جمع کيتی تے مئی یا جون وچ ایبیرین ساحل دے نال شمال د‏‏ی طرف اس د‏ی قیادت کيتی۔ ایہ گال وچ داخل ہویا تے دکھن ول رومی اتحادیاں توں بچن لئی اک اندرلا رستہ اختیار کیتا۔ {{Sfn|Mahaney|2008}} رون کراسنگ دی لڑائی چ، ہنیبال نے مقامی گالاں دی اک فوج نو شکست دتی جہنے اوہدا راہ روکن دی کوشش کیتی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} آئبیریا جان آلی فوج نوں لے کے اک رومن بیڑا رون دے منہ تے روم دے اتحادی ماسالیا (جدید [[مارسیلز|مارسیل]] ) تے اتریا، {{Sfn|Fronda|2015}} لیکن ہنیبال رومیاں توں بچ گیا تے اٹلی ول ٹر پیا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

کارتھیجینین خزاں دے آخر تک الپس دے دامن تک پہنچ گئے تے 15 دناں وچ انہاں نو ں عبور کردے ہوئے آب و ہوا ، خطے {{Sfn|Mahaney|2008}} تے مقامی لیگورین د ی [[گوریلا جنگ|گوریلا جنگی حربےآں]] د ی مشکلات اُتے قابو پاندے ہوئے۔ ہنیبال 20,000 پیدل فوج، 6,000 گھڑسوار فوج تے نامعلوم تعداد چ ہاتھیاں دے نال سیسالپائن گال پہنچیا{{snd}}جنہاں دے نال اوہ آئبیریا چھڈ گیا {{Sfn|Erdkamp|2015}} {{Sfn|Hoyos|2015b}} دے بچن آلے۔{{snd}}نومبر چ کجھ ویلہ; رومی پہلے ای اپنے سردیاں دے کوارٹراں چ چلے گئے سن۔ ہنیبال دے اطالوی جزیرہ نما وچ حیرت انگیز داخلے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس سال دے لئی روم د‏‏ی منصوبہ بند مہم منسوخ ہوگئی: افریقہ اُتے حملہ۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

=== کارتھیجین فتوحات، 218–216 قبل مسیح ===
[[فائل:Hannibal_Barca_bust_from_Capua_photo.jpg|alt=اک کانسی دے سر دی اک سیاہ تے چٹی تصویر جس چ ہنیبال نو دکھایا گیا اے۔ |thumb|{{center|Hannibal, depicted in the [[Capuan bust of Hannibal|Capuan bust]]}}]]
اٹلی پہنچن دے تھوڑی دیر بعد کارتھیجینیاں نے دشمن ٹورینی دے سربراہ شہر (جدید ٹورین دے علاقے وچ) تے قبضہ کر لیا تے اس دے کھان پین دے ذخیرے تے قبضہ کر لیا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} نومبر 218 دے اخیر چ{{nbs}}قبل مسیح کارتھیجینیئن گھڑسوار فوج نے ٹائیسینس دی لڑائی چ رومیاں دے گھڑسوار فوج تے ہلکے پیدل فوج نوں شکست دتی۔ {{Sfn|Fronda|2015}} اس دے نتیجے وچ ، زیادہ تر گیلک قبائل نے کارتھیجین دے مقصد دے لئی اعلان کيتا تے ہنیبال د‏‏ی فوج 40،000 تو‏ں ودھ ہوگئی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} سینیٹ نے سسلی دے شمال وچ فوج نو‏‏ں پہلے ہی ہنیبال دا سامنا کرنے والی قوت وچ شامل ہونے دا حکم دتا ، اس طرح افریقہ اُتے حملہ کرنے دے منصوبے نو‏‏ں ترک کردتا گیا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} سیمپرونیئس دی کمان ہیٹھ مشترکہ رومن فوج نوں ہنیبال نے ٹریبیا دی لڑائی چ اپنی پسند دی زمین تے لڑائی چ لالچ دتا سی۔ کارتھیجینیاں نے رومیاں نوں گھیر لیا {{Sfn|Fronda|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} تے 40,000 چوں صرف 10,000 حفاظت لئی راہ لڑن دے قابل سن۔ اس فتح دے نال سیسالپائن گال وچ اپنی پوزیشن حاصل کرنے دے بعد ، ہنیبال نے گالاں دے درمیان سردیاں دے لئی اپنے فوجیاں نو‏‏ں کوارٹر کیتا۔ مؤخر الذکر نے وڈی تعداد وچ اس د‏ی فوج وچ شمولیت اختیار کيتی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس د‏ی تعداد 50،000 تک پہنچ گئی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Miles|2011}}

جدوں ہار دی خبر روم پہنچی تے صدمہ ہویا، لیکن اک وار جدوں سیمپرونیئس پہنچیا، تے قونصلر انتخابات دی صدارت کرن دے لیی معمول دے انداز چ ایہ پرسکون ہو گیا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} منتخب قونصلاں نے ہور لشکر بھرتی کیتے، رومن تے روم دے لاطینی اتحادیاں توں؛ کارتھیجین دے چھاپیاں یا حملے دے امکان دے خلاف سارڈینیا تے سسلی نو تقویت دتی؛ اسی طرح دے وجوہات دی بنا تے [[ٹارنٹو|ٹرینٹم]] تے دوجیاں تھاواں تے گیریژن رکھے; کوئنکوریمس دا اک بیڑا بنایا; تے سال دے آخر چ شمال ول مارچ کرن دی تیاری لئی [[ریمینی|ارمینیم]] تے [[اریزو|اریٹیئم]] چ سپلائی ڈپو قائم کیتے۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} چار لشکراں دی دو فوجاں، دو رومن تے دو اتحادی لیکن معمول توں زیادہ مضبوط گھڑسوار دستےآں دے نال، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تشکیل دتی گئیاں۔ اک اریٹیئم تے اک [[ایڈریاٹک سمندر|ایڈریاٹک]] ساحل تے تعینات سی; اوہ وسطی اٹلی وچ ہنیبال دی ممکنہ پیش قدمی نو روکن دے قابل ہون گے تے سیسلپائن گال وچ کم کرن دے لیی شمال دی طرف منتقل ہون دی پوزیشن وچ سن۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

موسم بہار دے شروع چ 217{{nbs}}قبل مسیح کارتھیجینیاں نے اک اوکھا پر بے حفاظت رستہ اختیار کردے ہوئے، بغیر کسی مخالفت دے [[اپنائن پہاڑ|اپینائن]] پار کیتا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ہنیبال نے گیئس فلیمینیئس دے تحت مرکزی رومی فوج نو اک زبردست جنگ وچ کھچن دی کوشش کیتی، اس علاقے نو تباہ کر کے جس دی حفاظت لئی انہاں نو بھیجیا گیا سی {{Sfn|Liddell Hart|1967}} جس نال فلیمینیئس نو جلدی نال تعاقب کرن لئی اکسایا گیا۔ ہنیبال نے گھات لگائی {{Sfn|Fronda|2015}} تے جھیل ٹریسیمین دی لڑائی چ رومی فوج نوں مکمل طور تے شکست دتی، 15,000 رومیاں نوں مار دتا، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} جس چ فلیمینیئس وی شامل سی، {{Sfn|Fronda|2015}} تے 10,000 [[جنگی قیدی|قیدی]] لے لئے۔ [[Battle of Umbrian Lake|امبرین جھیل دی لڑائی]] چ دوجی رومی فوج چوں 4000 گھڑسواراں دی فوج نوں وی شکست دتی گئی تے ختم کر دتا گیا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} جے قیدیاں رومی سن تے اوہناں نال بھیڑا سلوک کیتا جاندا سی; گرفتار لاطینی اتحادیاں دے نال کارتھیجینیاں نے چنگا سلوک کیتا تے بوہت سارے لوکاں نو آزاد کر دتا گیا تے انہاں دے شہراں چ واپس بھیج دتا گیا، اس توقع چ کہ اوہ کارتھیجینی جنگی مہارت تے انہاں دے سلوک دے بارے چ چنگی گل کرن گے۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Lomas|2015}} ہنیبال نے امید کیتی کہ ایہناں چوں کجھ اتحادیاں نو بغاوت کرن لئی قائل کیتا جا سکدا اے۔ {{Sfn|Fronda|2015}}
[[فائل:N26FabiusCunctator_(cropped).jpg|alt=قدیم رومی بکتر وچ اک بندے دے چٹے رنگ دے مجسمے دی رنگین تصویر |thumb|{{center|A 1777 statue of Fabius}}]]
کارتھیجینیاں نے ایٹروریا ، فیر [[صوبہ امبریا|امبریا]] ، دے ذریعے ایڈریاٹک ساحل تک اپنا مارچ جاری رکھیا ، فیر جنوب د ی طرف [[صوبہ اپولیا|اپولیا]] وچ مڑ گئے ، {{Sfn|Fronda|2015}} جنوبی اٹلی دے کچھ نسلی یونانی تے اٹلی شہراں اُتے قبضہ کرنے د ی امید کردے ہوئے۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Lazenby|1998}} ہار دی خبر نے فیر روم چ گھبراہٹ پیدا کر دتی ۔ سفارت خانے دا سربراہ جہڑا 218 قبل مسیح چ جنگ شروع ہون توں ٹھیک پہلے کارتھیج گھلیا گیا سی، کوئنٹس فیبیئس میکسیمس، رومن اسمبلی ولوں آمر چنیا گیا سی تے اس نے لڑائیاں توں بچن دی &quot; فیبیئن حکمت عملی &quot; اپنائی سی، اس دی بجائے حملہ آور نوں گھٹ کرن لئی گھٹ سطح دی ہراساں کرن تے انحصار کیتا، جدوں تک کہ روم اپنی فوجی طاقت نوں دوبارہ تعمیر نہ کر سکے۔ ہنیبال نو اگلے سال اپولیا نو تباہ کرن دے لی وڈی حد تک آزاد چھڈ دتا گیا۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Briscoe|2006}}

فیبیئس اس دور وچ رومی فوج دے کچھ حصےآں ، عوام تے سینیٹ دے نال جنگ تو‏ں گریز کرنے دے لئی غیر مقبول سی جدو‏ں کہ اٹلی دشمن دے ذریعہ تباہ ہو رہیا سی: اس گل دا شعور سی کہ اس د‏ی حربےآں تو‏ں جنگ دا فوری خاتمہ نئيں ہوئے گا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ہنیبال نے اٹلی دے امیر ترین تے زرخیز ترین صوبےآں وچ مارچ کیتا ، اس امید تو‏ں کہ تباہی فیبیئس نو‏‏ں جنگ وچ لے جائے گی ، لیکن فیبیئس نے انکار کردتا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} رومن آبادی نے فیبیئس نو &quot;دی لیر&quot; ( [[لاطینی]] چ، {{Lang|la|Cunctator}} دے طور تے مذاق اڑایا۔ ) تے 216 ق م وچ نويں قونصل منتخب کیتے: گیئس ٹیرینٹیئس وارو ، جس نے زیادہ جارحانہ جنگی حکمت عملی دا پیچھا کرنے د ی وکالت کيتی ، تے لوشیئس ایمیلیئس پالس ، جس نے فیبیئس تے وارو د ی تجویز کردہ حکمت عملی دے درمیان کدرے اک حکمت عملی د ی وکالت کيتی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

216 قبل مسیح دے موسم بہار وچ ہنیبال نے اپولین دے میدان وچ کینا وچ وڈے سپلائی ڈپو اُتے قبضہ کرلیا۔ رومن سینیٹ نے وارو تے پالس دے ذریعہ دوہرے سائز د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں اٹھانے دا اختیار دتا ، جو 86،000 افراد د‏‏ی اک فوج سی ، جو اس وقت تک رومن تریخ وچ سب تو‏ں وڈی سی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} پالس تے وارو نے ہنیبال دا مقابلہ کرن لئی جنوب ول مارچ کیتا تے {{Convert|10|km|mi}} دور۔ ہنیبال نے کینا دی لڑائی چ فوجاں دے وچکار کھلے میدان تے لڑائی نوں قبول کیتا۔ رومن لشکراں نے ہنیبال دے جان بجھ کے کمزور مرکز دے ذریعے اپنا راستہ مجبور کیتا، لیکن پراں تے لیبیا دی بھاری پیدل فوج نے انہاں دی پیش قدمی دے آسے پاسے جھولیا، جس نال انہاں دے پہلوآں نو خطرہ سی۔ {{Sfn|Fronda|2015}} ہسڈروبل گیسکو {{#tag:ref|Not the same man as Hasdrubal Barca, one of Hannibal's younger brothers.{{sfn|Carey|2007|p=64}}|group=note}} نے کھبے ونگ تے کارتھیجین کیولری دی اگوائی کیتی تے مخالف رومن کیولری نو شکست دتی، فیر دوجے ونگ تے اپنے کیولری تے حملہ کرن لئی رومیاں دے عقب دے ارد گرد جھاڑو دتا۔ بھاری تعداد چ کارتھیجینی پیدل فوج نے اس ویلے تک برداشت کیتا جدوں تک کہ ہسڈروبل نے پچھے توں لشکراں تے حملہ نئیں کیتا۔ اس دے نتیجے وچ ، رومی پیدل فوج نو‏‏ں فرار ہونے دا کوئی ذریعہ نئيں گھیر لیا گیا سی۔ گھٹ توں گھٹ 67,500 رومی مارے گئے یا پھڑے گئے۔ {{Sfn|Fronda|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Carey|2007}}

میل کینی نو &quot;روم دی سب توں وڈی فوجی تباہی&quot; دے طور تے بیان کردا اے۔ {{Sfn|Miles|2011}} ٹونی ناکو ڈیل ہویو نے ٹریبیا ، جھیل ٹریسیمین تے کینا نو‏‏ں تن &quot;عظیم فوجی آفات&quot; دے طور اُتے بیان کيتا اے جو جنگ دے پہلے تن سالاں وچ رومیاں دا سامنا کرنا پيا سی۔ {{Sfn|Ñaco del Hoyo|2015}} برائن کیری لکھدا اے کہ انہاں تن شکستاں نے روم نو‏‏ں خاتمے دے دہانے اُتے پہنچا دتا۔ {{Sfn|Carey|2007}} کینا دے کجھ ہفتیاں دے اندر اندر 25,000 دی اک رومن فوج نوں سلوا لیٹانا دی لڑائی چ سیسالپائن گال چ بوئی گالاں نے گھات لا کے ماریا تے ختم کر دتا۔ {{Sfn|Roberts|2017}} فیبیئس 215 ق م چ قونصل بنیا تے 214 ق م چ دوبارہ منتخب ہویا ۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Lazenby|1998}}

=== رومی اتحادیاں دا عیب، 216–214 قبل مسیح ===
کینا دے بعد اٹلی چ ہنیبال دی فوج دے بارے چ پولیبیئس دے بیان چ بہوں گھٹ بچیا اے۔ لیوی نے اک مکمل ریکارڈ دتا اے، لیکن گولڈس ورتھ دے مطابق &quot;اس دی وشوسنییتا اکثر مشتبہ ہندی اے&quot;، خاص طور تے اس دیاں لڑائیاں دے بیاناں دے حوالے نال؛ بہت سارے جدید مورخ اس گل نال متفق ہن، لیکن اس دے باوجود جنگ دے اس حصے دے لیی اوہدا بہترین زندہ ذریعہ اے۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Sabin|1996}}

جنوبی اٹلی دے کئی شہری ریاستاں نے ہنیبال دے نال اتحاد کیتا ، یا اس وقت قبضہ کرلیا گیا جدو ں کارتھیجین دے حامی دھڑےآں نے اپنے دفاع دے نال دھوکہ دتا۔ اینہاں چ کیپوا دا وڈا شہر تے وڈا بندرگاہ شہر ٹرینٹم (جدید ٹارانٹو) شامل سن ۔ دو وڈے سمنائی قبیلےآں نے وی کارتھیجین دے مقصد وچ شمولیت اختیار کيتی۔ 214 تک{{nbs}}قبل مسیح جنوبی اٹلی دا وڈا حصہ روم دے خلاف ہوچکيا سی ، حالانکہ بہت ساریاں استثناء سن تے وسطی اٹلی وچ روم دے اتحادیاں د‏‏ی اکثریت وفادار رہی۔ سب توں نکے شہراں دے علاوہ سارے شہراں نوں ہنیبال دے حملے دے ذریعے بہت چنگی طرحاں قلعہ بند کیتا گیا سی، تے ناکہ بندی اک لمے عرصے توں چلن آلا معاملہ ہو سکدا سی، یا جے ہدف بندرگاہ سی، تے ناممکن سی۔ کارتھیج دے نویں اتحادیاں نے کارتھیج دے نال، یا ایتھوں تیکر کہ اک دوجے دے نال وی کمیونٹی دا احساس نئیں کیتا۔ انہاں نے انہاں جگہاں د‏‏ی تعداد وچ اضافہ کيتا جنہاں نو‏‏ں ہنیبال د‏‏ی فوج نو‏‏ں رومی انتقام تو‏ں بچانے د‏‏ی توقع سی ، لیکن ایسا کرنے وچ اس د‏ی مدد دے لئی نسبتاً کم تازہ فوج فراہ‏م کيتی۔ اطالوی افواج جہناں نوں پالیا گیا سی، اوہناں نے اپنے آبائی شہراں توں دور کم کرن دی مزاحمت کیتی تے جدوں اوہناں نے کیتا تے اوہناں نے ماڑا کارکردگی دا مظاہرہ کیتا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}
[[فائل:Second_Punic_war_(cropped).png|alt=a map of southern peninsular Italy showing the maximum extent of Carthaginian control|thumb|{{center|Hannibal's allies in southern Italy {{circa|213}}{{nbs}}BC, shown in blue}}]]
اٹلی وچ ہنیبال د‏‏ی مہم دا اک اہ‏م حصہ مقامی وسائل دا استعمال کردے ہوئے رومیاں تو‏ں لڑنے د‏‏ی کوشش کرنا سی ؛ مقامی آبادی چوں بھرتی ہون آلیاں نوں ودھانا۔ اس دے ماتحت ہانو 214 ق م وچ سامنیئم وچ فوج جمع کرنے دے قابل سی ، لیکن رومیاں نے بینوینٹم د‏‏ی لڑائی وچ انہاں نويں محصولات نو‏‏ں روک لیا تے ہنیبال دے نال ملاقات تو‏ں پہلے انہاں نو‏‏ں ختم کردتا۔ ہنیبال اتحادیاں نو جِت سکدا سی، لیکن رومیاں دے خلاف انہاں دا دفاع کرنا اک نواں تے مشکل مسئلہ سی، کیونجے رومی ہُن وی متعدد فوجاں نو میدان چ کھڑا کر سکدے سن، جہڑیاں مجموعی طور تے اس دی اپنی افواج توں بوہت زیادہ سن۔ {{Sfn|Rawlings|2015}}

سب تو‏ں وڈا فائدہ اٹلی دا دوسرا سب تو‏ں وڈا شہر کاپوا سی جدو‏ں ہنیبال د‏‏ی فوج 216 قبل مسیح وچ [[صوبہ کیمپانیا|کیمپانیا]] وچ داخل ہوئی۔ کیپوا دے باشندےآں دے پاس محدود رومی شہریت سی تے اشرافیہ شادی تے دوستی دے ذریعے رومیاں تو‏ں منسلک سی ، لیکن واضح رومی آفات دے بعد اٹلی دا اعلیٰ شہر بننے دا امکان بہت مضبوط لالچ ثابت ہويا۔ انہاں تے ہنیبال دے وچکار ہونے والے معاہدے نو‏‏ں دوستی دا معاہدہ قرار دتا جاسکدا اے ، کیونجے کیپوان د‏‏ی کوئی ذمہ داری نئيں سی۔ {{Sfn|Hoyos|2015b}} جدوں 215 دے گرمیاں چ لوکری دا بندرگاہ شہر کارتھیج ول ٹُر پیا{{nbs}}قبل مسیح اسنوں فوری طور تے اٹلی چ کارتھیجینی فوجاں نوں فوجیاں، سامان تے جنگی ہاتھیاں نال مضبوط کرن لئی ورتیا گیا۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} جنگ دے دوران ایہ واحد ویلہ سی جدوں کارتھیج نے ہنیبال نو تقویت دتی۔ {{Sfn|Erdkamp|2015}} اک دوجی فوج، ہنیبال دے سب توں نکے بھرا ماگو دے تحت، 215 وچ اٹلی وچ اترنا سی۔{{nbs}}قبل مسیح لیکن اوتھ‏ے کارتھیجین د‏‏ی اک وڈی شکست دے بعد ایبیریا د‏‏ی طرف موڑ دتا گیا۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Barceló|2015}}

ایس دوران، رومیاں نے نویں لشکراں نو اُچا کرن دے لیی سخت اقدامات کیتے: غلاماں، مجرماں تے انہاں لوکاں نو داخل کرنا جہڑے معمول دی جائیداد دی اہلیت تے پورا نئیں اتردے سن۔ 215 دے شروع تک{{nbs}}قبل مسیح اوہ گھٹ توں گھٹ 12 لشکراں نوں فیلڈ کر رئے سی; 214 تک{{nbs}}بی سی 18; تے 213 تک{{nbs}}بی سی 22۔ 212 قبل مسیح تک تعینات لشکراں دی پوری تکمیل 100,000 توں ودھ ہووے گی، اس دے علاوہ، ہمیشہ دی طرح، اتحادی فوجیاں دی اسی طرح دی تعداد ہووے گی۔ اکثریت جنوبی اٹلی چ تقریباً 20,000 بندیاں دی فیلڈ آرمیز چ تعینات کیتی گئی سی۔ ایہ کھلی لڑائی وچ ہنیبال د‏‏ی فوج نو‏‏ں چیلنج کرنے دے لئی ناکافی سی ، لیکن اسنو‏ں اپنی افواج نو‏‏ں مرکوز کرنے تے اس د‏ی نقل و حرکت نو‏‏ں روکنے اُتے مجبور کرنے دے لئی کافی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

=== مقدونیہ، سارڈینیا تے سسلی ===
215 دے دوران{{nbs}}قبل مسیح نے مقدونیہ دے بادشاہ، فلپ پنجم نے ہنیبال نوں اپنی حمایت دا عہد کیتا ، {{Sfn|Miles|2011}} 215 وچ روم دے خلاف پہلی مقدونیہ دی جنگ دا آغاز کیتا۔{{nbs}}بی سی۔ رومیاں نو‏‏ں خدشہ سی کہ مقدونیہ دے لوک آبنائے اوٹرانٹو نو‏‏ں عبور کرنے تے اٹلی وچ اترن د‏‏ی کوشش کرن گے۔ انہاں نے اس علاقے وچ اپنی بحریہ نو مضبوطی نال تقویت دتی تے اک لشکر نو حفاظت کرن دے لیی بھیجیا، تے خطرہ ختم ہو گیا۔ 211 وچ{{nbs}}قبل مسیح روم نے مقدونیہ دے لوکاں نو ایٹولین لیگ دے نال اتحاد کرکے قابو کیتا، جو یونانی شہر ریاستاں دا اک اتحاد سی جہڑا پہلے ای مقدونیہ دے نال جنگ چ سی۔ 205 وچ{{nbs}}قبل مسیح ایہ جنگ اک مذاکراتی امن دے نال ختم ہوئی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

کارتھیجینیاں دی حمایت چ 213ء چ سارڈینیا تے بغاوت ہوئی{{nbs}}قبل مسیح، لیکن اس نو جلدی ای رومیاں نے ختم کر دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}}
[[فائل:Archimedes_before_his_death_with_the_Roman_soldier,_Roman_mosaic.jpg|alt=a colourful mosaic of a sword-armed soldier gesturing to a seated man in ancient-style robes|thumb|{{center|Archimedes before being killed by the Roman soldier – copy of a Roman mosaic from the 2nd century}}]]
215 قبل مسیح توں پہلے سسلی رومی ہتھاں چ مضبوطی نال رہیا، جس نے کارتھیج توں ہنیبال دی تیار سمندری کمک تے دوبارہ فراہمی نو روک دتا۔ ہیرو II ، سیراکیوز دا پرانا ظالم جہڑا پینتالیس سال دا سی تے اک پکا رومن اتحادی سی، 215 چ مر گیا۔{{nbs}}بی سی تے اس دے جانشین ہیرونیمس اس دی صورتحال توں مطمئن نئیں سن۔ ہنیبال نے اک معاہدے تے گل بات کیتی جس دے تحت سیراکیوز کارتھیج دے کول آیا، جس دی قیمت پورے سسلی نو سیراکیوز دے قبضے چ بنان دی قیمت تے سی۔ سیراکیوز دی فوج نے کلاڈیئس مارسلس دی اگوائی چ رومی فوج دا مقابلہ نئیں کیتا تے 213 دے موسم بہار تک{{nbs}}بی سی سیراکیوز دا محاصرہ کر لیا گیا سی ۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} محاصرے دے بارے وچ پولیبیئس تے لیوی دونے دے بیانات رومی محاصرے د ی جنگ دا مقابلہ کرنے دے لئی [[ارشمیدس|آرکیمیڈیز]] د ی جنگی مشیناں د ی ایجاد اُتے مرکوز نيں ، جو پہلے ہی شہر دے مضبوط دفاع د ی وجہ تو ں مشکل ہوچکيا سی۔ {{Sfn|Edwell|2015}}

ہیملکو دی اگوائی چ اک وڈی کارتھیجینی فوج 213ء چ شہر نوں راحت دین لئی بھیجی گئی{{nbs}}قبل مسیح {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Edwell|2015}} تے کئی ہور سسلی شہراں نے رومیاں نوں چھڈ دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}} 212 دے موسم بہار چ{{nbs}}قبل مسیح رومیاں نے اک اچانک رات دے حملے چ سیراکیوز تے حملہ کیتا تے شہر دے کئی ضلعیاں تے قبضہ کر لیا۔ ایس دوران، کارتھیجین دی فوج [[طاعون]] دی وجہ توں معذور ہو گئی۔ کارتھیجینیاں دے شہر نو دوبارہ سپلائی کرن چ ناکام رہن دے بعد، سیراکیوز دا باقی حصہ 212 دے خزاں چ ڈگ گیا{{nbs}}بی سی; آرکیمیڈیز نوں اک رومی فوجی نے ماریا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

کارتھیج نے 211ء چ سسلی چ ہور کمک بھیجی{{nbs}}بی سی تے جارحیت تے چلے گئے۔ ہنیبال نے 211 قبل مسیح چ نومیڈین گھوڑسواراں دی اک فوج سسلی گھلی ، جس دی اگوائی ماہر لیبی فونیشیائی افسر موٹون نے کیتی ، جس نے ہٹ اینڈ رن حملیاں راہیں رومی فوج نوں بھاری نقصان پہنچایا ۔ اک تازہ رومن فوج نے 210 وچ جزیرے تے کارتھیجین دے مرکزی گڑھ، ایگریجنٹم تے حملہ کیتا۔{{nbs}}قبل مسیح تے شہر نوں اک ناپسندیدہ کارتھیجینی افسر نے رومیاں دے ہتھوں دھوکہ دتا ۔ اس دے بعد باقی کارتھیجین دے زیر کنٹرول قصبےآں نے ہتھیار ڈال دتے یا زبردستی یا غداری دے ذریعے لے لئے گئے {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تے روم تے اس د‏ی فوجاں نو‏‏ں سسلی اناج د‏‏ی فراہمی دوبارہ شروع ہوگئی۔ {{Sfn|Rawlings|2015}}

=== اٹلی، 213–208 قبل مسیح ===
کینی دے بعد 11 سال تک جنوبی اٹلی دے آسے پاسے جنگ پھیلی کیونکہ شہر کارتھیجینیاں دے ہتھوں چلے گئے یا دھوکہ دہی نال لے لئے گئے تے رومیاں نے محاصرے دے ذریعے یا اوہناں نو داخلہ دین لئی اندر دے دھڑیاں نو ماتحت کر کے اوہناں تے دوبارہ قبضہ کر لیا۔ ہنیبال نے بار بار رومی فوجاں نو‏‏ں شکست دتی ، لیکن جتھ‏ے وی اس د‏ی مرکزی فوج سرگرم نئيں سی ، رومیاں نے کارتھیجین د‏‏ی حمایت کرنے والے شہراں نو‏‏ں دھمکی دتی یا کارتھیجین یا کارتھیجین دے اتحادی دستےآں دے نال جنگ د‏‏ی کوشش کيتی؛ اکثر کامیابی دے نال۔ 208 تک{{nbs}}قبل مسیح بہت سارے شہر تے علاقے جہڑے کارتھیجین دے مقصد چ شامل ہوئے سن، اپنی رومی وفاداری چ واپس آ گئے سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

فیبیئس نے 213 ق م وچ کارتھیجین دے سنگی قصبے آرپی تے قبضہ کر لیا۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} 212 قبل مسیح چ ہنیبال نے اتلے لیندے لوکانیہ چ سیلارس دی لڑائی چ سینٹینیئس پینولا دی رومی فوج نوں تباہ کر دتا۔ {{Sfn|Dupuy and Dupuy|1993}} اسی سال بعد چ، ہنیبال نے ہرڈونیا دی لڑائی چ اک ہور رومی فوج نو شکست دتی، جس چ 18,000 دی فوج چوں 16,000 بندے کھو گئے۔ {{Sfn|Hoyos|2015b}} {{Sfn|Fronda|2015}} انہاں نقصانات دے باوجود ، رومیاں نے اٹلی وچ کارتھیجینیاں دے کلیدی اتحادی کیپوا دا محاصرہ کيتا ۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} ہنیبال نے رومیاں نوں لڑائی دی پیشکش کیتی; اس دے بعد ہونے والی لڑائی دے بارے وچ لیوی دا بیان واضح نئيں اے ، لیکن ایسا لگدا اے کہ رومیاں نو‏‏ں بھاری جانی نقصان ہويا جدو‏ں کہ کارتھیجینی محاصرہ نو‏‏ں اٹھانے وچ ناکا‏م رہے۔ اس دے بعد ہنیبال نے رومیاں دے محاصرے دے کماں اُتے حملہ کيتا ، لیکن اوہ فیر شہر نو‏‏ں راحت دینے وچ ناکا‏م رہیا۔ 211 وچ{{nbs}}بی سی ہنیبل نے اک واری فیر محاصرہ کرن آلیاں رومی افواج نوں لڑائی دی پیشکش کیتی، ایس واری اوہناں نے اپنے قلعے چھڈن توں انکار کر دتا۔ مایوسی چ ہنیبال نے فیر اوہناں تے حملہ کیتا تے فیر توڑن چ ناکام رہیا۔ اس دے بعد اس نے اپنی فوج نو ں روم د ی طرف مارچ کیتا ، اس امید دے نال کہ رومیاں نو ں اس دا دفاع کرنے دے لئی محاصرہ ترک کرنے اُتے مجبور کیتا جائے گا ؛ تاہم، محاصرہ کرن آلی فوج اپنی تھاں تے ای رہی تے کیپوا جلدی ای گر گیا۔ اس شہر تو‏ں اس د‏ی سیاسی خود مختاری کھوہ لئی گئی تے اسنو‏ں رومی مقررین دے تحت رکھ دتا گیا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

210 وچ کارتھیجینیاں نے ہرڈونیا دے باہر اک رومن فوج نوں گارڈ توں باہر پھڑ لیا، اس دے کمانڈر دے جنگ قبول کرن دے بعد اس نوں بھاری شکست دتی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} لیوی نے فیر ہنیبال نو نومیسٹرو دی غیر قطعی جنگ لڑن لئی آکھیا، حالانکہ جدید مورخین اس دے بیان تے شک کردے ہن۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Lazenby|1998}} رومی ہنیبال دے پچھے رہے، 209 قبل مسیح وچ کینوسیئم وچ اک ہور سخت لڑائی لڑی تے فیر بھاری نقصانات دا سامنا کیتا۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} اس جنگ نے اک ہور رومی فوج نو ٹرینٹم دے نیڑے پہنچن تے غداری دے ذریعے اس تے قبضہ کرن دے قابل بنایا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}}

=== اٹلی، 207–203 قبل مسیح ===
207 دے موسم بہار چ{{nbs}}بی سی ہسدروبل بارکا نے اپنے وڈے بھرا دے کارنامے نو دہرایا تے الپس دے پار اک فوج نو مارچ کیتا۔ اس نے 35،000 فوج دے نال سیسالپائین گال تے حملہ کیتا، جس دا ارادہ ہنیبال دے نال ملن دا سی، لیکن ہنیبال نو‏‏ں اس د‏ی موجودگی دا علم نئيں سی۔ جنوبی اٹلی وچ ہنیبال دا سامنا کرن آلے رومیاں نے اوہنوں دھوکہ دتا کہ پوری رومی فوج ہلے وی کیمپ وچ اے، جد کہ اک وڈا حصہ قونصل کلاڈیئس نیرو دے تحت شمال ول مارچ کیتا۔ انہاں نے دوسرے قونصل، مارکس سالینیٹر دے تحت رومیاں نو تقویت دتی، جہڑے پہلے ای ہسڈروبل دا سامنا کر رئے سی۔ اس مشترکہ رومی فوج نے میٹاورس د‏‏ی لڑائی وچ حملہ کيتا تے کارتھیجینی فوج نو‏‏ں تباہ کردتا ، جس وچ ہاسدروبال ماریا گیا۔ اس جنگ نے اٹلی وچ رومی تسلط د‏‏ی تصدیق د‏‏ی تے انہاں د‏‏ی فیبین حکمت عملی دا خاتمہ کيتا۔ متوقع کمک دے بغیر ہنیبال دی افواج اتحادی شہراں نو خالی کرن تے بروٹیم ول واپس جان تے مجبور ہو گئیاں۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Miles|2011}}

205 وچ{{nbs}}بی سی ماگو بارکا ، ہنیبال دے اک ہور چھوٹے بھائی ، اپنی ہسپانوی فوج دے باقیات دے نال شمال مغربی اٹلی دے [[جینوآ|جینوا]] وچ اتریا۔ اسنوں چھیتی ہی گیلک اتے لیگورین کمک مل گئی ۔ اطالوی جزیرہ نما دے شمال وچ میگو د‏‏ی آمد دے بعد 204 وچ ہنیبال د‏‏ی کروٹونا د‏‏ی غیر قطعی جنگ ہوئی۔{{nbs}}جزیرہ نما دے دور جنوب چ قبل مسیح۔ ماگو نے اپنی تقویت یافتہ فوج نو‏‏ں سیسالپائن گال وچ کارتھیج دے اہ‏م گیلک اتحادیاں د‏‏ی زمیناں د‏‏ی طرف مارچ کيتا ، لیکن اک وڈی رومی فوج نے اسنو‏ں روکیا تے 203ء وچ انسوبریا د‏‏ی لڑائی وچ اسنو‏ں شکست دتی۔{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

204 وچ اک رومی فوج دے کارتھیجین دے وطن تے حملہ کرن دے بعد{{nbs}}قبل مسیح ، کارتھیجینیاں نو‏‏ں دو وڈی لڑائیاں وچ شکست دینے تے شمالی افریقہ د‏‏ی نومیڈین بادشاہتاں د‏‏ی وفاداری حاصل کرنے دے بعد ، ہنیبال تے اس د‏ی فوج د‏‏ی باقیات نو‏‏ں واپس بلا لیا گیا۔ {{Sfn|Miles|2011}} اوہ کروٹن {{Sfn|Goldsworthy|2006}} توں روانہ ہوئے تے 15,000–20,000 تجربہ کار سابق فوجیاں دے نال کارتھیج تے اترے۔ میگو نوں وی واپس بلایا گیا؛ اوہ سفر وچ زخماں د‏‏ی وجہ تو‏ں مر گیا تے اس دے کچھ بحری جہازاں نو‏‏ں رومیاں نے روک لیا ، {{Sfn|Miles|2011}} لیکن اس دے 12،000 فوجی کارتھیج پہنچ گئے۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

== آئبیریا ==

=== آئیبیریا 218–211 قبل مسیح ===
[[فائل:Relieve_de_Osuna_(M.A.N._Madrid)_03.jpg|alt=A black and white photograph of an apparently very old and crude bas-relief of a warrior|thumb|{{center|An Iberian warrior from bas-relief {{c.|200 BC}}. He is armed with a [[falcata]] and an oval shield.}}]]
رومی بیڑا 218 دے موسم خزاں چ مسالہ توں جاری رہیا{{nbs}}قبل مسیح، شمال مشرقی آئبیریا وچ فوج نو اتاریا، جتھے اس نے مقامی قبائل وچ حمایت حاصل کیتی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} ایبرو تے پیرینیز دے درمیان رومیاں د‏‏ی قیام نے ایبیریا تو‏ں اٹلی جانے والا راستہ روک دتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ایبیریا تو‏ں ہنیبال تک کمک د‏‏ی ترسیل مشکل ہوگئی۔ {{Sfn|Edwell|2015}} 218 دے اخیر چ اک کارتھیجین حملہ{{nbs}}قبل مسیح نو سیسا دی لڑائی چ دفع کیتا گیا {{Sfn|Edwell|2015}} ۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} 217 وچ{{nbs}}قبل مسیح 40 کارتھیجینی تے آئیبیرین جنگی جہازاں نو 35 رومن تے ماسالیان برتناں نے ایبرو دریا دی لڑائی چ شکست دتی، جس چ 29 کارتھیجینی جہازاں دا نقصان ہویا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

216 وچ ہیسڈروبل نوں کارتھیج توں اٹلی جان دا حکم ملیا تے ہنیبال نال رل کے رومیاں تے اپنے وطن وچ دباء پایا۔ ہسڈروبل نے اعتراض کیتا، تے دلیل دتی کہ آئیبیرین قبائل تے کارتھیجینی اتھارٹی بہت نازک سی تے اس علاقے چ رومی افواج بہت مضبوط سن تاکہ اوہ منصوبہ بند تحریک نو نافذ کر سکے۔ 215 وچ ہسدروبال نے آخر کار کارروائی کیتی، اک رومی حامی شہر دا محاصرہ کیتا تے ڈیرٹوسا وچ جنگ دی پیشکش کیتی، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Edwell|2015}} جتھے اس نے رومن فوج دے پہلوآں نو صاف کرن دے لیی اپنی گھڑسوار برتری نو استعمال کرن دی کوشش کیتی جد کہ اپنڑی پیدل فوج دے نال انہاں دے مرکز نو دونواں طرف لپیٹ لیا۔ اُتے ، رومیاں نے کارتھیجین لائن دے مرکز نو‏‏ں توڑ دتا تے فیر ہر ونگ نو‏‏ں وکھ وکھ شکست دتی ، جس تو‏ں شدید نقصان پہنچیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} ہسڈروبل دے لی اٹلی چ ہنیبال نو تقویت دینا ممکن نئیں سی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Edwell|2015}}

کارتھیجینیاں نے مقامی سیلٹیبیرین قبائل دے روم ول جان دی لہر دا سامنا کیتا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} رومی کمانڈراں نے 212ء چ ساگنٹم تے قبضہ کر لیا{{nbs}}قبل مسیح تے 211 وچ{{nbs}}بی سی نے اپنی فوج نوں مضبوط کرن لئی 20,000 سیلٹیبیرین کرائے دے فوجیاں دی خدمات حاصل کیتیاں۔ ایہ ویکھدے ہوئے کہ ایبیریا چ کارتھیجینین افواج تن فوجاں چ تقسیم کیتیاں گئیاں سن جہڑیاں اک دوجے توں الگ تعینات سن، رومیاں نے اپنیاں افواج نوں تقسیم کر دتا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} اس حکمت عملی دے نتیجے وچ 211 وچ دو وکھ وکھ لڑائیاں ہوئیاں ، جنہاں نو‏‏ں عام طور اُتے مشترکہ طور اُتے اپر بائیٹس د‏‏ی لڑائی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ دونے لڑائیاں رومیاں د‏‏ی مکمل شکست اُتے ختم ہوئیاں ، کیونجے ہاسدروبال نے رومیاں دے کرائے دے فوجیاں نو‏‏ں رشوت دے ک‏ے صحرا نو‏‏ں چھڈ دتا سی۔ رومی زندہ بچنے والےآں نے ایبرو دے شمال وچ اپنے ساحلی گڑھ د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گئے ، جتھ‏ے تو‏ں کارتھیجینی فیر انہاں نو‏ں کڈنے وچ ناکام رہے۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Edwell|2015}} کلاڈیئس نیرو نے 210 وچ کمک لیاندی{{nbs}}بی سی تے صورتحال نو مستحکم کیتا۔ {{Sfn|Edwell|2015}}

=== آئیبیریا، 211–205 قبل مسیح ===
[[فائل:Bust_of_Sulla_(loan_from_Ny_Carlsberg_Glyptotek)_-_Glyptothek_-_Munich_-_Germany_2017.jpg|alt=a black and white photograph of a marble bust of a man, with the nose broken off|right|thumb|{{center|2nd century{{nbsp}}BC marble bust of the younger Scipio, [[Ny Carlsberg Glyptotek|Glyptoteket]]{{sfn|Coarelli|2002|pp= 73–74}}{{sfn|Etcheto|2012|pp= 274–278}}}}]]
210 ق م وچ پبلیئس کارنیل سکپیو ، {{#tag:ref|Publius Scipio was the bereaved son of the previous Roman co-commander in Iberia, also named Publius Scipio, and the nephew of the other co-commander, Gnaeus Scipio.{{sfn|Miles|2011|pp=268, 298–299}}|group=note}} ہور رومن کمک دے نال ایبیریا پہنچیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} 209 وچ اک احتیاط نال منصوبہ بند حملے وچ{{nbs}}قبل مسیح اس نے آئبیریا، نیو کارتھیج وچ کارتھیجین طاقت دے ہلکے دفاعی مرکز تے قبضہ کیتا ، {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Zimmermann|2015}} سونے، چاندی تے محاصرے دے توپ خانے دی اک وڈی مال غنیمت تے قبضہ کیتا۔ اس نے گرفتار آبادی نو‏‏ں آزاد کر دتا تے کارتھیجینیاں دے ذریعہ اوتھ‏ے رکھے گئے ایبیرین یرغمالیاں نو‏‏ں آزاد کروایا ، تاکہ انہاں دے قبائل د‏‏ی وفاداری نو‏‏ں یقینی بنایا جاسک‏‏ے۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Barceló|2015}}

208 دے موسم بہار چ{{nbs}}بی سی ہسڈروبال نے بیکولا دی لڑائی چ سکپیو نال لڑن لئی اگے ودھیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} کارتھیجینیاں نو‏‏ں شکست ہوئی ، لیکن ہاسدروبال اپنی فوج د‏‏ی اکثریت نو‏‏ں واپس لینے تے کسی وی رومی تعاقب نو‏‏ں روکنے وچ کامیاب رہیا ؛ اس دے زیادہ تر نقصانات اس دے آئیبیرین اتحادیاں وچ سن ۔ سکپیو ہسڈروبل نو [[پیرینیز]] دے مغربی درےآں دے اُتے گال وچ اپنی خاتمہ شدہ فوج د ی قیادت کرنے تو ں روکنے دے قابل نئيں سی۔ 207 وچ{{nbs}}قبل مسیح ، گال وچ بھاری بھرتی کرنے دے بعد ، ہسدروبال نے اپنے بھائی ، ہنیبال دے نال ملنے د‏‏ی کوشش وچ الپس نو‏‏ں پار کرکے اٹلی وچ داخلہ لیا ، لیکن اس تو‏ں پہلے ہی اسنو‏ں شکست ہوئی۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Carey|2007}} {{Sfn|Bagnall|1999}}

206 وچ{{nbs}}قبل مسیح، ایلیپا دی لڑائی چ، سکپیو نے 48,000 فوجیاں دے نال، ادھے اطالوی تے ادھے آئبیرین، نے 54,500 فوجیاں تے 32 ہاتھیاں دی کارتھیجینی فوج نوں شکست دتی۔ اس نال ایبیریا چ کارتھیجینیاں دی قسمت تے مہر لگ گئی۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Zimmermann|2015}} آئیبیریا چ آخری کارتھیجینین دے زیر قبضہ شہر، [[کادس|گیڈس]] ، نے رومیاں دے حوالے کر دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}} بعد وچ اسی سال رومی فوجاں وچ اک بغاوت شروع ہوئی ، جس نے آئیبیرین رہنماواں د‏‏ی حمایت نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کيتا ، اس گل تو‏ں مایوس ہوئے کہ کارتھیجینیاں دے اخراج دے بعد رومی افواج جزیرہ نما وچ ہی رہیاں سن ، لیکن اسنو‏ں سیپیو نے ختم کردتا۔ 205 وچ{{nbs}}قبل مسیح اک کوشش کیتی گئی سی کہ میگو نے نیو کارتھیج تے دوبارہ قبضہ کیتا جدوں رومی قابض اک ہور بغاوت تے اک ایبیرین بغاوت نال ہل گئے، لیکن اوہنوں پسپا کر دتا گیا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Carey|2007}} ماگو اپنی باقی فوجاں دے نال ایبیریا توں اتلے اٹلی چلا گیا۔ {{Sfn|Barceló|2015}} {{Sfn|Carey|2007}} 203 وچ{{nbs}}بی سی کارتھیج نے روم دے برائے نام کنٹرول دے باوجود ایبیریا تو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ 4000 کرائے دے فوجیاں نو‏‏ں بھرتی کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی۔ {{Sfn|Edwell|2015}}

== افریقہ ==

=== افریقہ، 213–206 قبل مسیح ===
[[فائل:Publius_Scipio's_Invasion_of_Africa,_204–201_BC.png|alt=A map of northern Tunisia and north-east Algeria showing the route of Scipio's army|left|thumb|{{center|[[Scipio Africanus|Scipio]]'s military campaign in Africa (204–203{{nbsp}}BC)}}]]
213 وچ{{nbs}}بی سی سیفاکس ، شمالی افریقہ چ اک طاقتور نومیڈین بادشاہ، نے روم لئی اعلان کیتا۔ اس دے جواب وچ کارتھیجینی فوجاں نو‏‏ں اسپین تو‏ں شمالی افریقہ بھیجیا گیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Miles|2011}} 206 وچ{{nbs}}قبل مسیح کارتھیجینیاں نے سیفاکس دے نال کئی نومیڈین بادشاہتاں نو تقسیم کرکے اپنے وسائل دی اس نالی نو ختم کر دتا۔ وراثت توں محروم ہون آلیاں چوں اک نومیڈین شہزادہ ماسینیسا سی، جہنوں اس طرحاں روم دیاں باہواں چ دھکیل دتا گیا۔ {{Sfn|Barceló|2015}}

=== افریقہ تے رومی حملہ، 204–201 قبل مسیح ===
205 وچ{{nbs}}بی سی پبلیئس سکپیو نو‏‏ں سسلی وچ لشکراں د‏‏ی کمانڈ دتی گئی تے اسنو‏ں افریقہ اُتے حملہ کرکے جنگ ختم کرنے دے اپنے منصوبے دے لئی رضاکاراں نو‏‏ں بھرتی کرنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ 204 وچ افریقہ اترنے دے بعد&lt;nowiki&gt;&lt;span about=&quot;#mwt585&quot; class=&quot;nowrap&quot; data-cx=&quot;[{&amp;amp;quot;adapted&amp;amp;quot;:false,&amp;amp;quot;targetExists&amp;amp;quot;:false}]&quot; data-mw=&quot;{&amp;amp;quot;parts&amp;amp;quot;:[{&amp;amp;quot;template&amp;amp;quot;:{&amp;amp;quot;target&amp;amp;quot;:{&amp;amp;quot;wt&amp;amp;quot;:&amp;amp;quot;nbs&amp;amp;quot;,&amp;amp;quot;href&amp;amp;quot;:&amp;amp;quot;./Template:Nbs&amp;amp;quot;},&amp;amp;quot;params&amp;amp;quot;:{},&amp;amp;quot;i&amp;amp;quot;:0}}]}&quot; data-ve-no-generated-contents=&quot;true&quot; id=&quot;mwBV0&quot; typeof=&quot;mw:Transclusion&quot;&gt;&lt;span typeof=&quot;mw:Entity&quot;&gt;&amp;&lt;/nowiki&gt;nbsp;&lt;nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/nowiki&gt;قبل مسیح اس دے نال ماسینیسا تے نومیڈین گھڑسواراں دی اک فوج شامل ہو گئی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} سکپیو نے دو وار لڑائی کیتی تے کارتھیجین دیاں دو وڈیاں فوجاں نوں تباہ کر دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}} دوجے مقابلے دے بعد سیفاکس دا تعاقب کیتا گیا تے سرٹا دی لڑائی وچ ماسینیسا نے قیدی بنا لیا؛ اس دے بعد ماسینیسا نے رومی مدد تو‏ں سیفاکس د‏‏ی زیادہ تر بادشاہت اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

روم تے کارتھیج نے امن دے مذاکرات وچ داخل ہوئے تے کارتھیج نے ہنیبال تے ماگو دونے نو‏‏ں اٹلی تو‏ں بلا لیا۔ {{Sfn|Carey|2007}} رومی سینیٹ نے اک مسودہ معاہدے د‏‏ی توثیق د‏‏ی ، لیکن عدم اعتماد تے اعتماد وچ اضافے د‏‏ی وجہ تو‏ں جدو‏ں ہنیبال اٹلی تو‏ں آیا تاں ، کارتھیج نے اسنو‏ں مسترد کردتا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} ہنیبال نو‏‏ں اک ہور فوج د‏‏ی کمان وچ رکھیا گیا ، جو اٹلی تو‏ں آنے والے اس دے سابق فوجیاں تے افریقہ تو‏ں نويں اٹھائے گئے فوجاں تو‏ں تشکیل دتا گیا سی ، لیکن گھوڑ سواراں دے نال تھوڑی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} زامہ دی فیصلہ کن لڑائی اکتوبر 202ء دے بعد ہوئی{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Miles|2011}} دوسری پونک جنگ د‏‏ی زیادہ تر لڑائیاں دے برعکس ، گھڑسوار فوج وچ رومیاں د‏‏ی برتری سی تے پیدل فوج وچ کارتھیجینیاں د‏‏ی برتری حاصل سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ہنیبال نے رومن پیدل فوج دی تشکیل وچ گھس جان لئی 80 ہاتھیاں نوں ورتن دی کوشش کیتی، پر رومیاں نے اوہناں دا موثر انداز وچ مقابلہ کیتا تے ہاتھیاں نوں کارتھیجین صفاں وچوں واپس مار دتا۔ اس دے بعد رومن تے اتحادی نومیڈین گھڑسوار فوج نے اپنے حملےآں نو‏‏ں دبایا تے کارتھیجینی گھڑسوار فوج نو‏‏ں میدان تو‏ں کڈ دتا۔ دونے فریقاں دے پیدل فوج نے اس وقت تک لڑائی لڑی جدو‏ں تک کہ رومی گھڑسوار فوج واپس نئيں آئی تے کارتھیجین دے عقبی حصے اُتے حملہ نئيں کيت‏‏ا۔ کارتھیجین دی تشکیل ٹُٹ گئی; ہنیبال میدان توں بچن آلے کجھ لوکاں چوں اک سی۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Carey|2007}}

== رومی فتح ==
روم دے طے کردہ نويں امن معاہدے نے کارتھیج نو‏‏ں اس دے تمام بیرون ملک علاقےآں تے اس دے کچھ افریقی علاقےآں تو‏ں محروم کردتا۔ 50 سال وچ 10،000 ٹیلنٹ چاندی دا معاوضہ ادا کرنا سی تے یرغمال بنائے گئے سن ۔ {{#tag:ref|10,000 talents was approximately {{convert|265|LT|kg|order=flip}}.{{sfn|Lazenby|1996|p=158}}|group=note}} کارتھیج نوں جنگی ہاتھی رکھن توں منع کیتا گیا سی تے اس دا بیڑا دس جنگی جہازاں تک محدود سی۔ اسنوں افریقہ توں باہر تے افریقہ چ صرف روم دی اجازت نال جنگ کرن توں منع کیتا گیا سی ۔ بہت سارے سینئر کارتھیجینین اس معاہدے نو مسترد کرنا چاہندے سن لیکن ہنیبال نے اس دے حق چ سختی نال گل کیتی تے اس نو موسم بہار 201 چ قبول کر لیا گیا۔{{nbs}}بی سی۔ اس توں بعد ایہ واضح ہو گیا سی کہ کارتھیج سیاسی طور تے روم دے ماتحت سی۔ {{Sfn|Carey|2007}} سیپیو نو‏‏ں اک فتح تو‏ں نوازیا گیا تے اسنو‏ں &quot;افریقینس&quot; دا ناں ملیا۔۔ {{Sfn|Miles|2011}}

روم دے افریقی اتحادی، نومیڈیا دے بادشاہ ماسینیسا نے کارتھیج دے جنگ لڑن دی پابندی دا استحصال کیتا تاکہ کارتھیج دے علاقے تے بار بار چھاپہ ماریا تے قبضہ کیتا جا سکے۔ {{Sfn|Kunze|2015}} 149 ق م وچ ، دوسری پونک جنگ دے خاتمے دے پنجاہ سال بعد ، کارتھیج نے اک فوج ، ہسدروبال دے زیر قیادت ، ماسینیسا دے خلاف بھیجی ، معاہدے دے باوجود۔ مہم اوروسکوپا د‏‏ی جنگ وچ تباہی وچ ختم ہوئی تے روم وچ اینٹی کارتھیجینین دھڑےآں نے سزا دینے والی مہم د‏‏ی تیاری دے لئی ناجائز فوجی کارروائی نو‏‏ں بہانہ دے طور اُتے استعمال کيتا۔ {{Sfn|Kunze|2015}} تیجی پیونک جنگ بعد چ 149 قبل مسیح چ شروع ہوئی جدوں اک وڈی رومی فوج شمالی افریقہ چ اتریا تے کارتھیج دا محاصرہ کر لیا ۔ {{Sfn|Purcell|1995}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} 146 ق م دے موسم بہار وچ رومیاں نے اپنا آخری حملہ شروع کیتا ، منظم طریقے تو‏ں شہر نو‏‏ں تباہ کردتا تے اس دے باشندےآں نو‏‏ں قتل کردتا؛ 50,000 بچن آلیاں نوں غلامی چ ویچ دتا گیا۔ {{Sfn|Le Bohec|2015}} {{Sfn|Scullard|2002}} پہلے کارتھیجینی علاقے افریقہ دا رومن صوبہ بن گئے ۔ {{Sfn|Scullard|1955}} {{Sfn|Scullard|2002}} کارتھیج دی تھاں نوں رومن شہر دے طور تے دوبارہ تعمیر کرن توں اک صدی پہلاں دی گل اے۔ {{Sfn|Richardson|2015}} {{Sfn|Miles|2011}}

== نوٹ، حوالہ جات تے ذرائع ==

=== نوٹ ===
{{حوالے|30em}}

=== حوالے ===

=== ذرائع ===
{{Refbegin|30em}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{حوالہ رسالہ}}
* {{Cite book}}
* {{حوالہ رسالہ}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{حوالہ رسالہ}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{حوالہ رسالہ}}
* {{حوالہ رسالہ}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{حوالہ رسالہ}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
{{Refend}}

== باہرلے جوڑ ==

* [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Polybius/home.html پولیبیئس دی ''ہسٹری'']
[[گٹھ:جنگاں]]
[[گٹھ:جنگاں بلحاظ دور]]</text>
      <sha1>opk42puerp86gorqpd9dhyuy7zbriqk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>690336</id>
      <parentid>690335</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T18:59:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <origin>690336</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="85487" sha1="d7qemqcfd8hfo5gyk3jzmaiw8u7fvrn" xml:space="preserve">{{معلومات-حرب}}{{حرب}}{{معلومات-نزاع-عسكري}}
{{Infobox Military Conflict|conflict=دوجی پیونک جنگ|partof=[[پیونک جنگاں]]|image=Map of Rome and Carthage at the start of the Second Punic War.svg|caption=مغربی بحیرہ روم 218 قبل مسیح وچ|date=بہار 218 – 201 ق م ({{Age in years, months, weeks and days|year1=201|year2=218}})|place=لہندا بحیرہ روم|territory=[[کارتھیجینین ایبیریا]]&lt;br /&gt;کارتھیجینین افریقی علاقےآں دی رومی فتح گھٹ گئی|result=رومی فتح|combatant1={{plainlist|
*[[رومن جمہوریہ|روم]]
*[[میسیلس|چڑھدے نومیڈیا]]
*[[سیراکیوز دی بادشاہی|سیراکیوز]] (218–215 قبل مسیح)
*دوجے}}|combatant2={{plainlist|
[[قدیم کارتھیج|کارتھیج]]
*سیراکیوز (214–212 قبل مسیح)
*[[ماسیسیلی|لہندا نومیڈیا]]
*دوجے}}|commander1={{plainlist|
*[[سکپیو افریقینس]]
*[[فیبیئس کنکٹیٹر]]
*[[پبلیئس کارنیل سکپیو (قونصل 218 قبل مسیح)|پبلیئس کارنیل سکپیو]]{{KIA}}
*بہت سارے ہور}}|commander2={{plainlist|
*[[ہنیبال]]
*[[ہسدروبل بارسا]]{{KIA}}
*[[ماگو بارسا]]{{KIA}}
*بہت سارے ہور}}|campaignbox={{Campaignbox Second Punic War}}{{Campaignbox Punic Wars}}}}

'''دوجی پیونک جنگ''' (218 توں 201 قبل مسیح) تیجی صدی قبل مسیح چ مغربی بحیرہ روم دیاں دو اہم طاقتاں، [[قدیم قرطاجنہ|کارتھیج]] تے [[رومی لوک راج|روم دے]] وچکار لڑیاں گئیاں تن جنگاں چوں دوجی جنگ سی۔ سال تک دونے ریاستاں نے بالادستی دے لئی جدوجہد کيتی ، بنیادی طور اُتے اٹلی تے [[جزیرہ نما آئیبیریا|ایبیریا]] وچ ، لیکن [[سسلی]] تے [[صوبہ سارڈینیا|سارڈینیا]] دے جزیرےآں اُتے وی تے جنگ دے اختتام د ی طرف ، شمالی افریقہ وچ وی۔ دونے طرف تو‏ں بے پناہ مادی تے انسانی نقصانات دے بعد ، کارتھیجینیاں نو‏‏ں اک بار فیر شکست دا سامنا کرنا پيا۔ [[مقدونیا (قدیم مملکت)|مقدونیہ]] ، سیراکیوز تے کئی نومیڈین بادشاہتاں لڑائی وچ شامل ہوئے ، تے آئیبیرین تے گیلک افواج نے دونے طرف لڑائی لڑی۔ جنگ دے دوران تن اہ‏م فوجی تھیٹر سن: اٹلی ، جتھ‏ے [[حنی بعل|ہنیبال نے]] سسلی ، سارڈینیا تے یونان وچ کدی کدائيں معاون مہماں دے نال رومن لشکراں نو‏‏ں بار بار شکست دتی؛ آئیبیریا، جتھے ہاسڈروبال ، ہنیبال دا اک چھوٹا بھرا، نے اٹلی جان توں پہلاں کارتھیجینیئن نوآبادیاتی شہراں دا دفاع مخلوط کامیابی نال کیتا؛ تے افریقہ، جتھے روم نے آخر کار جنگ جِتی۔

پہلی پیونک جنگ 241ء چ رومی فتح نال ختم ہو گئی سی{{nbs}}بی سی 23 سال بعد تے دونواں طرفاں توں بہوں وڈے نقصانات۔ جنگ دے بعد کارتھیج نے ایبیریا چ اپنی ملکیت ودھا دتی جتھے 219ء چ{{nbs}}قبل مسیح ہنیبال دے تحت اک کارتھیجینی فوج نے رومی حامی شہر ساگونٹم دا محاصرہ کیتا، قبضہ کیتا تے برطرف کر لیا ۔ موسم بہار 218 چ{{nbs}}قبل مسیح روم نے کارتھیج دے خلاف لڑائی دا اعلان کیتا تے دوجی پیونک جنگ دا آغاز ہویا۔ اس سال دے آخر وچ ، ہنیبال نے اپنی فوج نو‏‏ں آئیبیریا تو‏ں ، [[گال]] دے ذریعے تے الپس اُتے سیسالپائن گال (جدید شمالی اٹلی) تک مارچ کرکے رومیاں نو‏‏ں حیران کردتا۔ گیلک اتحادیاں دے ذریعہ تقویت یافتہ اس نے ٹریبیا (218) تے جھیل ٹریسیمین (217) د ی لڑائیاں وچ رومیاں اُتے کچلنے والی فتوحات حاصل کيتیاں۔ 216 وچ جنوبی اٹلی منتقل ہون دے بعد ہنیبال نے کینا دی لڑائی وچ رومیاں نو اک واری فیر شکست دتی، جتھے اس نے رومیاں دی سب توں وڈی فوج نو ختم کر دتا ۔ تن سال توں وی گھٹ عرصے چ 120,000 توں ودھ رومی فوجیاں دی موت یا گرفتاری دے بعد، روم دے بوہت سارے اطالوی اتحادی ، خاص طور تے کیپوا ، نے کارتھیج چ دھرم بدلی کیتی، جس نال ہنیبال نوں جنوبی اٹلی دے بوہت سارے حصے تے کنٹرول مل گیا۔ جداں ہی سیراکیوز تے مقدونیہ کینا دے بعد کارتھیجینین د‏‏ی طرف شامل ہوئے ، تنازعہ پھیل گیا۔ 215ء تے 210 ق م دے درمیان کارتھیجینیاں نے رومی زیر قبضہ سسلی تے سارڈینیا اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن کامیاب نئيں ہوئے۔ رومیاں نے نویں لشکراں نوں اُچا کرن لئی سخت اقدامات کیتے: غلاماں، مجرماں تے اوہناں لوکاں نوں داخل کرنا جیہڑے معمول دی جائیداد دی اہلیت تے پورا نئیں اتردے سن؛ اس نال اوہناں دے ہتھیاراں دے تحت موجود بندیاں دی تعداد چ بہوں وادھا ہویا۔ اگلی دہائی تک جنوبی اٹلی وچ جنگ جاری رہی ، رومی فوجاں نے آہستہ آہستہ زیادہ تر اطالوی شہراں اُتے دوبارہ قبضہ ک ر ليا جو کارتھیج وچ شامل ہوئے سن ۔

رومیاں نے 218 ق م وچ شمال مشرقی آئبیریا وچ اک رہائش گاہ قائم کيتی؛ کارتھیجینیاں نے بار بار اس نو گھٹ کرن دی کوشش کیتی تے ناکام رہے۔ 211ء چ رومیاں نے ایبیریا تے جارحیت کیتی تے بری طرح شکست کھادی پر شمال مشرق تے اپنا قبضہ برقرار رکھیا ۔ 209 قبل مسیح چ نویں رومی کمانڈر پبلیئس سکپیو نے [[کارتیگانا|کارتھاگو نووا]] تے قبضہ کر لیا، جہڑا جزیرہ نما چ کارتھیجین دا اہم اڈا سی۔ 208ء چ سیپیو نے ہسدروبال نو شکست دتی ، حالانکہ ہسدروبال اپنی زیادہ تر فوجاں نو‏‏ں گال تے فیر 207 ق م دے اوائل وچ سیسالپائن گال وچ واپس لینے وچ کامیاب رہیا۔ ایہ نواں کارتھیجین حملہ میٹاورس دی لڑائی چ شکست کھا گیا ۔ 206ء چ الپا دی لڑائی چ سکپیو نے ایبیریا چ کارتھیجینی موجودگی نوں مستقل طور تے ختم کر دتا ۔

سکپیو نے 204 قبل مسیح وچ کارتھیجین افریقہ تے حملہ کیتا ، جس نے [[Carthaginian Senate|کارتھیجین سینیٹ نوں]] اٹلی توں ہنیبال دی فوج نوں واپس لین تے مجبور کیتا۔ جنگ دا آخری مصروفیت 202 وچ زاما وچ سکپیو تے ہنیبال دے ماتحت فوجاں دے وچکار ہوئی تے اس دے نتیجے وچ ہنیبال د ی شکست ہوئی تے کارتھیج نے امن دے لئی مقدمہ کیتا ۔ روم دے طے کردہ امن معاہدے نے کارتھیج نو‏‏ں اس دے تمام بیرون ملک علاقےآں تے اس دے کچھ افریقی علاقےآں تو‏ں محروم کردتا۔ سال چ 10,000 چاندی دے ٹیلنٹ دا معاوضہ ادا کیتا جانا سی۔ کارتھیج نو‏‏ں افریقہ تو‏ں باہر جنگ لڑنے تو‏ں منع کيتا گیا سی ، تے افریقہ وچ صرف روم د‏‏ی واضح اجازت دے نال۔ اس توں بعد ایہ واضح ہو گیا سی کہ کارتھیج سیاسی طور تے روم دے ماتحت سی۔ روم نے نومیڈین دے خلاف کارتھیجینی فوجی سرگرمی نو بہانہ دے طور تے استعمال کیتا تاکہ 149ء چ دوبارہ جنگ دا اعلان کیتا جا سکے۔{{nbs}}بی سی تیجی پیونک جنگ دا آغاز۔ 146 وچ{{nbs}}قبل مسیح رومیاں نے کارتھیج شہر تے حملہ کیتا، اس نوں برطرف کر دتا ، اس دی زیادہ تر آبادی نو ذبح کر دتا تے اس نو مکمل طور تے مسمار کر دتا ۔

== بنیادی ذرائع ==
[[فائل:Stele_des_Polybios.jpg|alt=A monochrome relief stele depicting a man in classical Greek clothing raising one arm|thumb|{{center|Polybius}}]]
دوجی پیونک جنگ {{#tag:ref|The term ''Punic'' comes from the [[Latin]] word {{lang|la|Punicus}} (or {{lang|la|Poenicus}}), meaning &quot;[[History of Carthage|Carthaginian]]&quot; and is a reference to the Carthaginians' [[Phoenicia]]n ancestry.{{sfn|Sidwell|Jones|1998|p=16}}|group=note}} دا سب توں قابل اعتماد ذریعہ مورخ پولیبیئس ( {{circa|200|118 BC}} )، اک [[پرانا یونان|یونانی نوں]] 167 وچ روم بھیجیا گیا{{nbs}}یرغمال دے طور تے بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} اوہ &lt;nowiki&gt;&lt;i id=&quot;mwYA&quot;&gt;ہسٹریز&lt;/i&gt;&lt;/nowiki&gt; دے لیی جانیا جاندا اے، جہڑا 146 دے بعد لکھیا گیا سی۔{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Walbank|1990}} پولیبیئس دے کم نوں وڈے پیمانے تے معروضی تے [[قدیم قرطاجنہ|کارتھیجینی]] تے [[رومی لوک راج|رومن]] نقطہ نظر دے وچکار وڈے پیمانے تے غیر جانبدار سمجھیا جاندا اے۔ {{Sfn|Lazenby|1996}} {{Sfn|Hau|2016}} پولیبیئس اک تجزیاتی تریخ دان سی تے جتھے وی ممکن ہویا اوہ شرکاء دا انٹرویو کردا سی، دونواں طرفاں توں، اوہناں واقعات وچ جہناں دے بارے وچ اوہنے لکھیا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Shutt|1938}} {{Sfn|Champion|2015}} جدید تریخ داناں دا خیال اے کہ پولیبیئس نے اس دے سرپرست تے دوست سکپیو ایمیلیانس دے رشتہ داراں دے نال غیر ضروری طور تے سازگار سلوک کیتا سی لیکن اتفاق رائے ایہ اے کہ اس دے بیان نو وڈی حد تک چہرے دی قیمت تے قبول کیتا جائے۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Lazenby|1996}} جدید مورخ اینڈریو کری پولیبیئس نو &quot;کافی قابل اعتماد&quot; سمجھدا اے; {{Sfn|Curry|2012}} کریج چیمپئن نے اس نوں &quot;اک قابل ذکر طور تے چنگی طرحاں جانکاری، محنتی اتے سوجھوان اتہاسکار&quot; دے روپ وچ بیان کیتا اے۔ {{Sfn|Champion|2015}}

پولیبیئس دے دوسری پیونک جنگ دے بارے وچ زیادہ تر بیان 216 قبل مسیح دے بعد غائب اے یا صرف ٹوٹے ٹوٹے د ی شکل وچ موجود ا ے۔ نتیجے دے طور تے، جنگ دے زیادہ تر حصے دا بنیادی ذریعہ رومن مورخ لیوی ولوں لکھیا گیا اکاؤنٹ اے۔ ایہ عام طور اُتے جدید مورخین دے ذریعہ استعمال ہُندا اے جتھ ے پولیبیئس دا بیان موجود نئيں ا ے۔ لیوی نے پولیبیئس اتے بہت زیادہ بھروسہ کیتا، پر رومن سیاست بارے ہور ویروے نال، زیادہ ڈھانچہ جاتی ڈھنگ نال لکھیا؛ اوہ کھل کے رومن دے حامی وی سی۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Champion|2015}} فوجی مقابلیاں دے بارے چ اس دے بیانات اکثر مظاہرہ دے طور تے غلط ہوندے نیں; کلاسیکی ماہر ایڈرین گولڈس ورتھ دا کہنا اے کہ لیوی دی &quot;وشوسنییتا اکثر مشتبہ ہوندی اے&quot;، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تے مورخ فلپ سبین لیوی دی &quot;فوجی جہالت&quot; دا حوالہ دیندا اے۔ {{Sfn|Sabin|1996}}

ہور، بعد چ، جنگ دی قدیم تاریخاں موجود نیں، اگرچہ اکثر ٹوٹے ٹوٹے یا خلاصہ شکل چ ہوندیاں نیں۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{#tag:ref|Sources other than Polybius are discussed by Bernard Mineo in &quot;Principal Literary Sources for the Punic Wars (apart from Polybius)&quot;.{{sfn|Mineo|2015|pp=111–127}}|group=note}} جدید مورخین عام طور اُتے ڈیوڈورس سیکولس تے [[کاسیوس دیو|کیسیئس ڈیو]] د ی تحریراں نو ں مدنظر رکھدے نيں ، جو رومن دور دے دوران لکھنے والے دو یونانی مصنفین سن ؛ اوہناں نوں جان لیزنبی نے لیوی توں &quot;واضح طور تے بہت گھٹیا&quot; قرار دتا اے، لیکن پولیبیئس دے کجھ ٹکڑے اوہناں دے متناں توں برآمد کیتے جا سکدے ہن۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} یونانی اخلاقی [[پلو ٹارک|پلوٹارک نے]] اپنی ''متوازی زندگیاں'' وچ رومن کمانڈراں دیاں کئی سوانح عمریاں لکھیاں۔ {{Sfn|Mineo|2015}} دوجے ذرائع چ سکے، کتبے، آثار قدیمہ دے ثبوت تے تعمیر نو توں تجرباتی ثبوت شامل ہن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

== مخالف قوتاں ==
زیادہ تر مرد رومی شہری فوجی خدمت دے ذمہ دار سن تے پیدل فوج دے طور تے خدمات انجام دیندے سن، امیر ایکائیٹس اک کیولری دا جزو فراہم کردے سن۔ روایتی طور تے، جدوں جنگ ہوندی سی تے رومی چار لشکر کھڑے کردے سن، ہر اک چ 4,200 پیدل فوج {{#tag:ref|This could be increased to 5,000 in some circumstances,{{sfn|Bagnall|1999|p=23}} or, rarely, even more.{{sfn|Goldsworthy|2006|p=287}}|group=note}} تے 300 گھڑسوار فوج سی۔ تقریباً 1,200 پیدل فوج، غریب یا نوجوان بندے جہڑے اک معیاری فوج دے بکتر تے سامان خریدن توں قاصر سن، برچھی نال مسلح جھڑپاں دے طور تے خدمات انجام دیندے سن، جہناں نو ویلائٹس آکھیا جاندا اے۔ اوہناں کول کئی برچھیاں سن، جہڑیاں دوروں سٹیاں جان گیاں، اک چھوٹی تلوار تے {{Convert|90|cm|ft|0}} شیلڈ۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} باقی بھاری پیدل فوج دے طور تے لیس سن، باڈی آرمر ، اک وڈی ڈھال تے نکی دھکا دین آلی تلواراں دے نال۔ انہاں نو‏ں تن صفاں وچ تقسیم کيتا گیا سی: سامنے د‏‏ی صف وچ دو برچھی وی سن ، جدو‏ں کہ دوسری تے تیسری صفاں نو‏‏ں اس د‏ی بجائے دھکا دینے والے نیزے تو‏ں لیس کيتا گیا سی۔ لیجنری ذیلی یونٹاں تے انفرادی لیجنری دوناں نے نسبتاً [[wiktionary:open order|کھلی ترتیب]] وچ لڑائی لڑی۔ ایہہ اک لمے چِر توں چلن آلا رومن طریقہ کار سی کہ ہر سال دو بندیاں نو سینئر مجسٹریٹس دے طور تے منتخب کیتا جاندا سی، جہناں نو [[رومی کونسل|قونصل]] آکھیا جاندا سی، جہڑے جنگ دے ویلے ہر اک فوج دی اگوائی کردے سن۔ اک فوج عام طور تے دو رومن لشکراں نو اکو جہے سائز تے لیس لشکراں دے جوڑے دے نال ملا کے بنائی جاندی سی جہڑی اوہناں دے لاطینی اتحادیاں ولوں فراہم کیتی جاندی سی۔ ایہناں لشکراں چ عام طور تے رومن لشکراں دے مقابلے چ گھڑسواراں دا اک وڈا منسلک تکمیل ہوندا سی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Rawlings|2015}}

کارتھیجین دے شہری صرف اس صورت وچ اپنی فوج وچ خدمات انجام دیندے سن جدو‏ں شہر نو‏‏ں کوئی براہ راست خطرہ ہوئے۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Scullard|2006}} جدوں اوہناں نے کیتا، تے اوہناں نے لمے دھکا دین آلے برچھیاں نال مسلح بھاری پیدل فوج دے طور تے لڑائی لڑی، حالانکہ اوہ بدنام زمانہ طور تے ناقص تربیت یافتہ تے ناہموار سن۔ زیادہ تر حالات وچ کارتھیج نے اپنی فوج بنانے دے لئی غیر ملکیاں نو‏‏ں بھرتی کيتا۔ {{#tag:ref|Roman and Greek sources refer to these foreign fighters derogatively as &quot;mercenaries&quot;, but the modern historian Adrian Goldsworthy describes this as &quot;a gross oversimplification&quot;. They served under a variety of arrangements; for example, some were the regular troops of allied cities or kingdoms seconded to Carthage as part of formal treaties, some were from allied states fighting under their own leader, many were volunteers from areas under Carthaginian control who were not Carthaginian citizens. (Which was largely reserved for inhabitants of the city of Carthage.){{sfn|Goldsworthy|2006|p=33}}|group=note}} بہت سارے شمالی افریقہ توں سن تے ایہناں نوں اکثر &quot;لیبیا&quot; آکھیا جاندا سی۔ اس خطے نے کئی قسم دے جنگجو فراہم کیتے، جنہاں چ شامل نیں: وڈی ڈھالاں، ہیلمٹ، چھوٹیاں تلواراں تے لمے دھکا دین آلے [[برچھا|نیزے]] نال لیس قریبی پیدل فوج؛ برچھی نال مسلح ہلکے پیدل فوج دے جھڑپاں; قریبی آرڈر شاک کیولری {{#tag:ref|&quot;Shock&quot; troops are those trained to close rapidly and aggressively with their opponents, with the intention of breaking their formation before, or immediately upon, contact.{{sfn|Jones|1987|p=1}}|group=note}} جہنوں &quot;بھاری کیولری&quot; دے ناں توں وی جانڑیا جاندا اے جہڑا نیزے لے جاندا اے۔ تے ہلکے گھڑسواراں دے جھڑپاں آلے جیہڑے دوروں برچھی سٹدے سن تے نیڑے دی لڑائی توں بچدے سن۔ بعد آلی گھڑسوار فوج عام طور تے نومیڈین سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Koon|2015}}

قریبی آرڈر لیبیا دی پیدل فوج تے شہری ملیشیا اک سختی نال بھری ہوئی تشکیل وچ لڑن گے جہنوں فالانکس آکھیا جاندا اے۔ {{Sfn|Koon|2015}} کدی کدی پیدل فوج چوں کجھ قبضہ شدہ رومن بکتر پا لیندے سن، خاص طور تے [[حنی بعل|ہنیبال]] دے فوجیاں چ۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} آئبیریا تے [[گال]] دونے نے وڈی تعداد وچ تجربہ کار پیدل فوج تے گھڑسوار فوج فراہ‏م کيتی۔ ایہ پیدل فوج غیر بکتر بند فوجی سن جہڑے سختی نال حملہ کردے سن، لیکن جے لڑائی لمی ہوندی تے ٹٹن دی شہرت رکھدے سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} گیلک گھڑسوار فوج، تے ممکنہ طور تے کجھ آئیبیرین، بکتر پہنے ہوئے سن تے قریبی فوجیاں دے طور تے لڑدے سن; زیادہ تر یا سارے سوار آئبیرین ہلکے گھڑسوار سن ۔ {{Sfn|Carey|2007}} بیلیرک جزیرے توں سلنگر اکثر بھرتی کیتے جاندے سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} کارتھیجینیاں نے جنگی ہاتھیاں نوں وی ملازمت دتی؛ اتلے افریقہ چ اوس ویلے دیسی افریقی جنگل دے ہاتھی سن۔ {{#tag:ref|These elephants were typically about {{convert|2.5|m|ftin|abbr=on}} high at the shoulder and should not be confused with the larger [[African bush elephant]]s.{{sfn|Miles|2011|p=240}}|group=note}} {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Lazenby|1996}}

گیریژن ڈیوٹی تے زمینی ناکہ بندی سب توں عام کارروائیاں سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} جدوں فوجاں مہم چلا رئی سی، اچانک حملے، گھات لگان تے چالباز عام سن۔ {{Sfn|Koon|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} زیادہ رسمی لڑائیاں توں پہلاں عام طور تے دو فوجاں {{Convert|2-12|km|mi}} دور کیمپنگ کردیاں سن۔ کئی دناں یا ہفتیاں لئی الگ؛ کدی کدی ہر روز جنگی ترتیب چ تیار ہوندا اے۔ جے کوئی کمانڈر نقصان محسوس کردا اے، تے اوہ مشغول ہوئے بغیر مارچ کر سکدے سن۔ اجہے حالات وچ جے دوجا کمانڈر لڑن لئی تیار نئیں سی تے لڑائی نوں مجبور کرنا اوکھا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Sabin|1996}} جنگی ترتیب وچ تشکیل دینا اک پیچیدہ تے پہلے توں سوچیا ہویا معاملہ سی، جس وچ کئی گھنٹے لگے۔ پیدل فوج عام طور اُتے جنگی لائن دے مرکز وچ پوزیشن وچ ہُندی سی ، جس دے سامنے ہلکے پیدل فوج دے جھڑپاں تے ہر طرف گھڑسوار فوج ہُندی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} بہت ساریاں لڑائیاں دا فیصلہ اودوں کیتا جاندا سی جدوں اک پاسے دی پیدل فوج تے پہلو یا پچھے حملہ کیتا جاندا سی تے اوہ جزوی یا مکمل طور تے لپیٹے ہوئے سن۔ {{Sfn|Koon|2015}} {{Sfn|Sabin|1996}}

جنگ دے دوران دوناں ریاستاں دے کول وڈے بیڑے سن۔ کارتھیجینیئن بیڑا شاذ و نادر ہی سمندر تے جاندا سی، تے جدوں اوہ جاندا سی تے عام طور تے ٹرانسپورٹ جہازاں دی حفاظت کرن لئی ہوندا سی; ایہہ شاذ و نادر ای جارحانہ طور تے کم کردا سی۔ اس نے جنگ دے دوران رومیاں نو‏‏ں بحری برتری حاصل کيتی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

== پچھوکڑ ==
[[فائل:First_Punic_War_264_BC.jpg|alt=a colour of the western Mediterranean region showing the areas under Roman and Carthaginian control in 264 BC|thumb|{{center|The approximate extent of territory controlled by Rome and Carthage immediately before the start of the First Punic War}}]]
رومن جمہوریہ اک صدی توں جنوبی اطالوی سرزمین وچ جارحانہ طور تے پھیل رہیا سی {{Sfn|Miles|2011}} تے 270 تک دریائے آرنو دے جنوب وچ جزیرہ نما اٹلی نو فتح کر لیا سی۔{{nbs}}قبل مسیح، پیرک جنگ دے بعد جدوں جنوبی اٹلی دے یونانی شہراں ( میگنا گریسیا ) نے جمع کرایا ۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} رومن توسیع دے اس دور دے دوران، کارتھیج، جس دا دارالحکومت ہن [[تونس|تیونس]] چ اے، جنوبی [[جزیرہ نما آئیبیریا|ایبیریا]] ، شمالی افریقہ دے ساحلی علاقےآں، [[بیلارک جزیرے|بیلیئرک جزیرے]] ، [[کارسیکا]] ، [[صوبہ سارڈینیا|سارڈینیا]] تے سسلی دے مغربی نصف حصے تے غلبہ حاصل کرن لگ پیا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

264 تک{{nbs}}بی سی کارتھیج سسلی تے غالب بیرونی طاقت سی، تے کارتھیج تے روم مغربی بحیرہ روم چ نمایاں طاقتاں سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تعلقات چنگے سن ، دونے ریاستاں نے کئی بار آپسی دوستی دا اعلان کیتا سی تے تجارتی رابطے مضبوط سن ۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} کلاسیکی رچرڈ میل دے مطابق جنوبی اٹلی دے اس دے کنٹرول وچ آنے دے بعد روم دے توسیعی رویے نے سسلی دے لئی کارتھیج دے ملکیتی نقطہ نظر دے نال مل ک ے دونے طاقتاں نو ں ڈیزائن تو ں زیادہ حادثے تو ں جنگ وچ ٹھوکر کھا گئی۔ {{Sfn|Miles|2011}} پہلی پیونک جنگ دا فوری سبب آزاد سسلی [[شہر ریاست|شہری ریاست]] میسانا (جدید [[میسینا]] ) دے کنٹرول دا مسئلہ سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} 264 وچ{{nbs}}بی سی کارتھیج تے روم لڑائی چ چلے گئے۔ {{Sfn|Warmington|1993}}

ایہ جنگ بنیادی طور اُتے سسلی تے اس دے آس پاس دے پانیاں وچ لڑی گئی سی ؛ رومیاں نے 256ء چ شمالی افریقہ تے وی ناکام حملہ کیتا{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ایہ قدیم دور دا سب توں لمبا مسلسل تنازعہ تے سب توں وڈی بحری جنگ سی، جس چ دوناں طرفاں توں بے پناہ مادی تے انسانی نقصانات ہوئے۔ 241 وچ{{nbs}}م پ ، 23 سال جنگ دے بعد ، کارتھیجینیاں نو‏‏ں شکست ہوئی۔ {{Sfn|Lazenby|1996}} {{Sfn|Bagnall|1999}} لوٹیٹیئس دے رومی طے کردہ معاہدے دے تحت کارتھیج نے اپنے سسلی دے قبضے روم نو‏‏ں دے دتے سن ۔ {{Sfn|Beck|2015}} روم نے باغی کرائے دے فوجیاں تے لیبیا دے رعایا دے خلاف ٹروسلیس جنگ دے دوران کارتھیج د‏‏ی خلفشار تو‏ں استفادہ کيتا تاکہ امن معاہدے نو‏‏ں توڑ دتا جائے تے 238 ق م وچ کارتھیجین سارڈینیا تے کارسیکا نو‏‏ں الحاق وچ لیا ۔ {{Sfn|Scullard|2006}} {{Sfn|Miles|2011}} ہیملکار بارکا دی اگوائی چ، کارتھیج نے 237 قبل مسیح چ باغیاں نو شکست دتی۔ {{Sfn|Hoyos|2000}} {{Sfn|Hoyos|2007}}
[[فائل:Carthage,_quarter_shekel,_237-209_BC,_SNG_BM_Spain_102.jpg|alt=سکے دے دونواں پاسیاں دی تصویر: اک بندے دا سر وکھاندا اے۔ دوجا اک ہاتھی |thumb|{{center|A [[Carthaginian coinage|Carthaginian]] quarter-[[shekel]], dated 237–209{{nbs}}BC, depicting the Punic god [[Melqart]], who was associated with [[Hercules]]/[[Heracles]]. On the reverse is an elephant, possibly a [[war elephant]]; these were linked with the [[Barcids]].{{sfn|Miles|2011|pp=226–227}}}}]]
بغاوت دے دباؤ دے نال ، ہیملکار نے سمجھیا کہ جے کارتھیج نو‏‏ں دوبارہ روم دا مقابلہ کرنا اے تاں اسنو‏ں اپنے معاشی تے فوجی اڈے نو‏‏ں مضبوط بنانے د‏‏ی ضرورت اے ؛ {{Sfn|Hoyos|2015}} ایبیریا (جدید سپین تے پرتگال) وچ کارتھیجینی قبضے جنوب وچ مٹھی بھر خوشحال ساحلی شہراں تک محدود سن {{Sfn|Hoyos|2015}} تے ہیملکر نے 237 وچ ٹروسلیس جنگ وچ اس فوج نو‏‏ں ایبیریا لے گیا جس د‏‏ی قیادت اس نے کیتی سی۔{{nbs}}قبل مسیح تے جنوبی تے مشرقی ایبیریا وچ اک ارد بادشاہت، خود مختار ریاست بنائی ۔ {{Sfn|Miles|2011}} اس نال کارتھیج نوں چاندی دیاں کاناں، زرعی دولت، افرادی قوت ، فوجی سہولتاں جویں کہ شپ یارڈز ، تے مستقبل دے رومن مطالبات دے خلاف اعتماد دے نال کھڑے ہون لئی علاقائی گہرائی ملی۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Eckstein|2006}} ہیملکر نے نائب بادشاہ دے طور تے حکومت کیتی تے 229ء چ اس دے داماد، ہسدروبال نے اس دے بعد حکومت کیتی۔{{nbs}}قبل مسیح {{Sfn|Bagnall|1999}} تے فیر اوہدا پتر، ہنیبال، 221 وچ{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Miles|2011}}

226 وچ{{nbs}}قبل مسیح روم دے نال ایبرو معاہدہ کیتا گیا سی، جس چ [[ایبرو|دریائے ایبرو نو]] کارتھیجین دے [[حلقہ اثر|اثر و رسوخ دے دائرے]] دی شمالی حد دے طور تے متعین کیتا گیا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} اگلے چھ سالاں دے دوران روم نے ساگونٹم شہر دے نال اک وکھرا معاہدہ کیتا، جہڑا ایبرو دے جنوب چ واقع سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} 219 وچ{{nbs}}قبل مسیح ہنیبال دے تحت اک کارتھیجینی فوج نے ساگنٹم دا محاصرہ کیتا ، تے اٹھ مہینےآں دے بعد اس تے قبضہ کر لیا تے اس نوں برطرف کر لیا۔ {{Sfn|Collins|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} روم نے کارتھیجین حکومت تو‏ں شکایت کيت‏ی ، کوئنٹس فیبیئس میکسیمس د‏‏ی سربراہی وچ اک سفارت خانہ اپنی سینیٹ نو‏‏ں لازمی مطالبات دے نال بھیجیا۔ جدوں ایہناں نوں رد کر دتا گیا تے روم نے 218 دے موسم بہار چ جنگ دا اعلان کر دتا ۔{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

پہلی پیونک جنگ دے خاتمے دے بعد توں روم وی پھیل رہیا سی، خاص طور تے شمالی اٹلی دے علاقے وچ [[دریائے پو]] دے کسی وی طرف جہنوں سیسالپائن گال دے ناں توں جانڑیا جاندا اے۔ 232 ق م تو‏ں اس خطے وچ قصبےآں تے فارماں نو‏‏ں قائم کرنے د‏‏ی رومیاں د‏‏ی کوششاں د‏‏ی وجہ تو‏ں مقامی گیلک قبیلےآں دے نال بار بار جنگاں ہوئیاں جنہاں نو‏‏ں بالآخر 222 وچ شکست ہوئی۔ 218 وچ رومیاں نے ہور وی شمال د‏‏ی طرف دھکیل دتا ، پو اُتے دو نويں قصبے ، یا &quot;کالونیاں&quot; قائم کيتیاں تے بہترین زمین دے وڈے علاقےآں نو‏‏ں منظور کيتا۔ زیادہ تر گالاں نے اس مداخلت توں ناراضگی کیتی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

== اٹلی ==

=== ہنیبال الپس پار کردا اے، 218 قبل مسیح ===
[[فائل:Hannibal's_Travels_during_the_Second_Punic_War.png|alt=مغربی بحیرہ روم دا اک نقشہ جہدے تے کارتھیجینیاں دا ایبیریا توں اٹلی تیکر دا رستہ وکھایا گیا اے۔ |thumb|{{center|Hannibal's route from Iberia to Italy}}]]
218 دے دوران{{nbs}}قبل مسیح سسلی دے آسے پاسے دے پانیاں چ کجھ بحری جھڑپاں ہوئیاں سن; رومیاں نے کارتھیجین دے حملے نو پسپا کیتا {{Sfn|Briscoe|2006}} {{Sfn|Edwell|2015}} تے مالٹا دے جزیرے تے قبضہ کر لیا ۔ {{Sfn|Castillo|2006}} سیسالپائن گال (جدید شمالی اٹلی) وچ ، وڈے گیلک قبیلےآں نے اوتھ‏ے د‏‏ی رومی کالونیاں اُتے حملہ کيتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں آبادکار اپنی پہلے تو‏ں قائم کالونی موٹینا (جدید [[موڈینا]] ) وچ فرار ہوئے گئے ، جتھ‏ے انہاں نو‏‏ں محاصرہ کيتا گیا سی۔ اک رومی امدادی فوج نے محاصرے نو توڑ دتا ، لیکن اس دے بعد گھات لگا دتی تے خود محاصرے وچ آ گیا۔ ایبیریا وچ مہم چلانے دے لئی پہلے رومیاں نے اک فوج تیار کيتی سی ، لیکن رومی سینیٹ نے شمالی اٹلی بھیجنے دے لئی اس تو‏ں اک رومی تے اک اتحادی لشکر نو‏‏ں علیحدہ کردتا۔ انہاں د‏‏ی جگہ تازہ فوجیاں نو‏‏ں بھرتی کرنے تو‏ں ستمبر تک ایبیریا دے لئی فوج د‏‏ی روانگی وچ تاخیر ہوگئی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ایسے ویلے قونصل سیمپرونیئس لانگس دے ماتحت سسلی چ اک رومی فوج افریقہ تے حملے دی تیاری کر رئی سی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

اس دوران ، ہنیبال نے نیو کارتھیج (جدید [[کارتیگانا|کارٹیجینا]] ) وچ اک کارتھیجین فوج جمع کيتی تے مئی یا جون وچ ایبیرین ساحل دے نال شمال د‏‏ی طرف اس د‏ی قیادت کيتی۔ ایہ گال وچ داخل ہویا تے دکھن ول رومی اتحادیاں توں بچن لئی اک اندرلا رستہ اختیار کیتا۔ {{Sfn|Mahaney|2008}} رون کراسنگ دی لڑائی چ، ہنیبال نے مقامی گالاں دی اک فوج نو شکست دتی جہنے اوہدا راہ روکن دی کوشش کیتی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} آئبیریا جان آلی فوج نوں لے کے اک رومن بیڑا رون دے منہ تے روم دے اتحادی ماسالیا (جدید [[مارسیلز|مارسیل]] ) تے اتریا، {{Sfn|Fronda|2015}} لیکن ہنیبال رومیاں توں بچ گیا تے اٹلی ول ٹر پیا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

کارتھیجینین خزاں دے آخر تک الپس دے دامن تک پہنچ گئے تے 15 دناں وچ انہاں نو ں عبور کردے ہوئے آب و ہوا ، خطے {{Sfn|Mahaney|2008}} تے مقامی لیگورین د ی [[گوریلا جنگ|گوریلا جنگی حربےآں]] د ی مشکلات اُتے قابو پاندے ہوئے۔ ہنیبال 20,000 پیدل فوج، 6,000 گھڑسوار فوج تے نامعلوم تعداد چ ہاتھیاں دے نال سیسالپائن گال پہنچیا{{snd}}جنہاں دے نال اوہ آئبیریا چھڈ گیا {{Sfn|Erdkamp|2015}} {{Sfn|Hoyos|2015b}} دے بچن آلے۔{{snd}}نومبر چ کجھ ویلہ; رومی پہلے ای اپنے سردیاں دے کوارٹراں چ چلے گئے سن۔ ہنیبال دے اطالوی جزیرہ نما وچ حیرت انگیز داخلے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس سال دے لئی روم د‏‏ی منصوبہ بند مہم منسوخ ہوگئی: افریقہ اُتے حملہ۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

=== کارتھیجین فتوحات، 218–216 قبل مسیح ===
[[فائل:Hannibal_Barca_bust_from_Capua_photo.jpg|alt=اک کانسی دے سر دی اک سیاہ تے چٹی تصویر جس چ ہنیبال نو دکھایا گیا اے۔ |thumb|{{center|Hannibal, depicted in the [[Capuan bust of Hannibal|Capuan bust]]}}]]
اٹلی پہنچن دے تھوڑی دیر بعد کارتھیجینیاں نے دشمن ٹورینی دے سربراہ شہر (جدید ٹورین دے علاقے وچ) تے قبضہ کر لیا تے اس دے کھان پین دے ذخیرے تے قبضہ کر لیا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} نومبر 218 دے اخیر چ{{nbs}}قبل مسیح کارتھیجینیئن گھڑسوار فوج نے ٹائیسینس دی لڑائی چ رومیاں دے گھڑسوار فوج تے ہلکے پیدل فوج نوں شکست دتی۔ {{Sfn|Fronda|2015}} اس دے نتیجے وچ ، زیادہ تر گیلک قبائل نے کارتھیجین دے مقصد دے لئی اعلان کيتا تے ہنیبال د‏‏ی فوج 40،000 تو‏ں ودھ ہوگئی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} سینیٹ نے سسلی دے شمال وچ فوج نو‏‏ں پہلے ہی ہنیبال دا سامنا کرنے والی قوت وچ شامل ہونے دا حکم دتا ، اس طرح افریقہ اُتے حملہ کرنے دے منصوبے نو‏‏ں ترک کردتا گیا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} سیمپرونیئس دی کمان ہیٹھ مشترکہ رومن فوج نوں ہنیبال نے ٹریبیا دی لڑائی چ اپنی پسند دی زمین تے لڑائی چ لالچ دتا سی۔ کارتھیجینیاں نے رومیاں نوں گھیر لیا {{Sfn|Fronda|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} تے 40,000 چوں صرف 10,000 حفاظت لئی راہ لڑن دے قابل سن۔ اس فتح دے نال سیسالپائن گال وچ اپنی پوزیشن حاصل کرنے دے بعد ، ہنیبال نے گالاں دے درمیان سردیاں دے لئی اپنے فوجیاں نو‏‏ں کوارٹر کیتا۔ مؤخر الذکر نے وڈی تعداد وچ اس د‏ی فوج وچ شمولیت اختیار کيتی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس د‏ی تعداد 50،000 تک پہنچ گئی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Miles|2011}}

جدوں ہار دی خبر روم پہنچی تے صدمہ ہویا، لیکن اک وار جدوں سیمپرونیئس پہنچیا، تے قونصلر انتخابات دی صدارت کرن دے لیی معمول دے انداز چ ایہ پرسکون ہو گیا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} منتخب قونصلاں نے ہور لشکر بھرتی کیتے، رومن تے روم دے لاطینی اتحادیاں توں؛ کارتھیجین دے چھاپیاں یا حملے دے امکان دے خلاف سارڈینیا تے سسلی نو تقویت دتی؛ اسی طرح دے وجوہات دی بنا تے [[ٹارنٹو|ٹرینٹم]] تے دوجیاں تھاواں تے گیریژن رکھے; کوئنکوریمس دا اک بیڑا بنایا; تے سال دے آخر چ شمال ول مارچ کرن دی تیاری لئی [[ریمینی|ارمینیم]] تے [[اریزو|اریٹیئم]] چ سپلائی ڈپو قائم کیتے۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} چار لشکراں دی دو فوجاں، دو رومن تے دو اتحادی لیکن معمول توں زیادہ مضبوط گھڑسوار دستےآں دے نال، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تشکیل دتی گئیاں۔ اک اریٹیئم تے اک [[ایڈریاٹک سمندر|ایڈریاٹک]] ساحل تے تعینات سی; اوہ وسطی اٹلی وچ ہنیبال دی ممکنہ پیش قدمی نو روکن دے قابل ہون گے تے سیسلپائن گال وچ کم کرن دے لیی شمال دی طرف منتقل ہون دی پوزیشن وچ سن۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

موسم بہار دے شروع چ 217{{nbs}}قبل مسیح کارتھیجینیاں نے اک اوکھا پر بے حفاظت رستہ اختیار کردے ہوئے، بغیر کسی مخالفت دے [[اپنائن پہاڑ|اپینائن]] پار کیتا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ہنیبال نے گیئس فلیمینیئس دے تحت مرکزی رومی فوج نو اک زبردست جنگ وچ کھچن دی کوشش کیتی، اس علاقے نو تباہ کر کے جس دی حفاظت لئی انہاں نو بھیجیا گیا سی {{Sfn|Liddell Hart|1967}} جس نال فلیمینیئس نو جلدی نال تعاقب کرن لئی اکسایا گیا۔ ہنیبال نے گھات لگائی {{Sfn|Fronda|2015}} تے جھیل ٹریسیمین دی لڑائی چ رومی فوج نوں مکمل طور تے شکست دتی، 15,000 رومیاں نوں مار دتا، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} جس چ فلیمینیئس وی شامل سی، {{Sfn|Fronda|2015}} تے 10,000 [[جنگی قیدی|قیدی]] لے لئے۔ [[Battle of Umbrian Lake|امبرین جھیل دی لڑائی]] چ دوجی رومی فوج چوں 4000 گھڑسواراں دی فوج نوں وی شکست دتی گئی تے ختم کر دتا گیا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} جے قیدیاں رومی سن تے اوہناں نال بھیڑا سلوک کیتا جاندا سی; گرفتار لاطینی اتحادیاں دے نال کارتھیجینیاں نے چنگا سلوک کیتا تے بوہت سارے لوکاں نو آزاد کر دتا گیا تے انہاں دے شہراں چ واپس بھیج دتا گیا، اس توقع چ کہ اوہ کارتھیجینی جنگی مہارت تے انہاں دے سلوک دے بارے چ چنگی گل کرن گے۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Lomas|2015}} ہنیبال نے امید کیتی کہ ایہناں چوں کجھ اتحادیاں نو بغاوت کرن لئی قائل کیتا جا سکدا اے۔ {{Sfn|Fronda|2015}}
[[فائل:N26FabiusCunctator_(cropped).jpg|alt=قدیم رومی بکتر وچ اک بندے دے چٹے رنگ دے مجسمے دی رنگین تصویر |thumb|{{center|A 1777 statue of Fabius}}]]
کارتھیجینیاں نے ایٹروریا ، فیر [[صوبہ امبریا|امبریا]] ، دے ذریعے ایڈریاٹک ساحل تک اپنا مارچ جاری رکھیا ، فیر جنوب د ی طرف [[صوبہ اپولیا|اپولیا]] وچ مڑ گئے ، {{Sfn|Fronda|2015}} جنوبی اٹلی دے کچھ نسلی یونانی تے اٹلی شہراں اُتے قبضہ کرنے د ی امید کردے ہوئے۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Lazenby|1998}} ہار دی خبر نے فیر روم چ گھبراہٹ پیدا کر دتی ۔ سفارت خانے دا سربراہ جہڑا 218 قبل مسیح چ جنگ شروع ہون توں ٹھیک پہلے کارتھیج گھلیا گیا سی، کوئنٹس فیبیئس میکسیمس، رومن اسمبلی ولوں آمر چنیا گیا سی تے اس نے لڑائیاں توں بچن دی &quot; فیبیئن حکمت عملی &quot; اپنائی سی، اس دی بجائے حملہ آور نوں گھٹ کرن لئی گھٹ سطح دی ہراساں کرن تے انحصار کیتا، جدوں تک کہ روم اپنی فوجی طاقت نوں دوبارہ تعمیر نہ کر سکے۔ ہنیبال نو اگلے سال اپولیا نو تباہ کرن دے لی وڈی حد تک آزاد چھڈ دتا گیا۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Briscoe|2006}}

فیبیئس اس دور وچ رومی فوج دے کچھ حصےآں ، عوام تے سینیٹ دے نال جنگ تو‏ں گریز کرنے دے لئی غیر مقبول سی جدو‏ں کہ اٹلی دشمن دے ذریعہ تباہ ہو رہیا سی: اس گل دا شعور سی کہ اس د‏ی حربےآں تو‏ں جنگ دا فوری خاتمہ نئيں ہوئے گا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ہنیبال نے اٹلی دے امیر ترین تے زرخیز ترین صوبےآں وچ مارچ کیتا ، اس امید تو‏ں کہ تباہی فیبیئس نو‏‏ں جنگ وچ لے جائے گی ، لیکن فیبیئس نے انکار کردتا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} رومن آبادی نے فیبیئس نو &quot;دی لیر&quot; ( [[لاطینی]] چ، {{Lang|la|Cunctator}} دے طور تے مذاق اڑایا۔ ) تے 216 ق م وچ نويں قونصل منتخب کیتے: گیئس ٹیرینٹیئس وارو ، جس نے زیادہ جارحانہ جنگی حکمت عملی دا پیچھا کرنے د ی وکالت کيتی ، تے لوشیئس ایمیلیئس پالس ، جس نے فیبیئس تے وارو د ی تجویز کردہ حکمت عملی دے درمیان کدرے اک حکمت عملی د ی وکالت کيتی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

216 قبل مسیح دے موسم بہار وچ ہنیبال نے اپولین دے میدان وچ کینا وچ وڈے سپلائی ڈپو اُتے قبضہ کرلیا۔ رومن سینیٹ نے وارو تے پالس دے ذریعہ دوہرے سائز د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں اٹھانے دا اختیار دتا ، جو 86،000 افراد د‏‏ی اک فوج سی ، جو اس وقت تک رومن تریخ وچ سب تو‏ں وڈی سی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} پالس تے وارو نے ہنیبال دا مقابلہ کرن لئی جنوب ول مارچ کیتا تے {{Convert|10|km|mi}} دور۔ ہنیبال نے کینا دی لڑائی چ فوجاں دے وچکار کھلے میدان تے لڑائی نوں قبول کیتا۔ رومن لشکراں نے ہنیبال دے جان بجھ کے کمزور مرکز دے ذریعے اپنا راستہ مجبور کیتا، لیکن پراں تے لیبیا دی بھاری پیدل فوج نے انہاں دی پیش قدمی دے آسے پاسے جھولیا، جس نال انہاں دے پہلوآں نو خطرہ سی۔ {{Sfn|Fronda|2015}} ہسڈروبل گیسکو {{#tag:ref|Not the same man as Hasdrubal Barca, one of Hannibal's younger brothers.{{sfn|Carey|2007|p=64}}|group=note}} نے کھبے ونگ تے کارتھیجین کیولری دی اگوائی کیتی تے مخالف رومن کیولری نو شکست دتی، فیر دوجے ونگ تے اپنے کیولری تے حملہ کرن لئی رومیاں دے عقب دے ارد گرد جھاڑو دتا۔ بھاری تعداد چ کارتھیجینی پیدل فوج نے اس ویلے تک برداشت کیتا جدوں تک کہ ہسڈروبل نے پچھے توں لشکراں تے حملہ نئیں کیتا۔ اس دے نتیجے وچ ، رومی پیدل فوج نو‏‏ں فرار ہونے دا کوئی ذریعہ نئيں گھیر لیا گیا سی۔ گھٹ توں گھٹ 67,500 رومی مارے گئے یا پھڑے گئے۔ {{Sfn|Fronda|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Carey|2007}}

میل کینی نو &quot;روم دی سب توں وڈی فوجی تباہی&quot; دے طور تے بیان کردا اے۔ {{Sfn|Miles|2011}} ٹونی ناکو ڈیل ہویو نے ٹریبیا ، جھیل ٹریسیمین تے کینا نو‏‏ں تن &quot;عظیم فوجی آفات&quot; دے طور اُتے بیان کيتا اے جو جنگ دے پہلے تن سالاں وچ رومیاں دا سامنا کرنا پيا سی۔ {{Sfn|Ñaco del Hoyo|2015}} برائن کیری لکھدا اے کہ انہاں تن شکستاں نے روم نو‏‏ں خاتمے دے دہانے اُتے پہنچا دتا۔ {{Sfn|Carey|2007}} کینا دے کجھ ہفتیاں دے اندر اندر 25,000 دی اک رومن فوج نوں سلوا لیٹانا دی لڑائی چ سیسالپائن گال چ بوئی گالاں نے گھات لا کے ماریا تے ختم کر دتا۔ {{Sfn|Roberts|2017}} فیبیئس 215 ق م چ قونصل بنیا تے 214 ق م چ دوبارہ منتخب ہویا ۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Lazenby|1998}}

=== رومی اتحادیاں دا عیب، 216–214 قبل مسیح ===
کینا دے بعد اٹلی چ ہنیبال دی فوج دے بارے چ پولیبیئس دے بیان چ بہوں گھٹ بچیا اے۔ لیوی نے اک مکمل ریکارڈ دتا اے، لیکن گولڈس ورتھ دے مطابق &quot;اس دی وشوسنییتا اکثر مشتبہ ہندی اے&quot;، خاص طور تے اس دیاں لڑائیاں دے بیاناں دے حوالے نال؛ بہت سارے جدید مورخ اس گل نال متفق ہن، لیکن اس دے باوجود جنگ دے اس حصے دے لیی اوہدا بہترین زندہ ذریعہ اے۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Sabin|1996}}

جنوبی اٹلی دے کئی شہری ریاستاں نے ہنیبال دے نال اتحاد کیتا ، یا اس وقت قبضہ کرلیا گیا جدو ں کارتھیجین دے حامی دھڑےآں نے اپنے دفاع دے نال دھوکہ دتا۔ اینہاں چ کیپوا دا وڈا شہر تے وڈا بندرگاہ شہر ٹرینٹم (جدید ٹارانٹو) شامل سن ۔ دو وڈے سمنائی قبیلےآں نے وی کارتھیجین دے مقصد وچ شمولیت اختیار کيتی۔ 214 تک{{nbs}}قبل مسیح جنوبی اٹلی دا وڈا حصہ روم دے خلاف ہوچکيا سی ، حالانکہ بہت ساریاں استثناء سن تے وسطی اٹلی وچ روم دے اتحادیاں د‏‏ی اکثریت وفادار رہی۔ سب توں نکے شہراں دے علاوہ سارے شہراں نوں ہنیبال دے حملے دے ذریعے بہت چنگی طرحاں قلعہ بند کیتا گیا سی، تے ناکہ بندی اک لمے عرصے توں چلن آلا معاملہ ہو سکدا سی، یا جے ہدف بندرگاہ سی، تے ناممکن سی۔ کارتھیج دے نویں اتحادیاں نے کارتھیج دے نال، یا ایتھوں تیکر کہ اک دوجے دے نال وی کمیونٹی دا احساس نئیں کیتا۔ انہاں نے انہاں جگہاں د‏‏ی تعداد وچ اضافہ کيتا جنہاں نو‏‏ں ہنیبال د‏‏ی فوج نو‏‏ں رومی انتقام تو‏ں بچانے د‏‏ی توقع سی ، لیکن ایسا کرنے وچ اس د‏ی مدد دے لئی نسبتاً کم تازہ فوج فراہ‏م کيتی۔ اطالوی افواج جہناں نوں پالیا گیا سی، اوہناں نے اپنے آبائی شہراں توں دور کم کرن دی مزاحمت کیتی تے جدوں اوہناں نے کیتا تے اوہناں نے ماڑا کارکردگی دا مظاہرہ کیتا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}
[[فائل:Second_Punic_war_(cropped).png|alt=a map of southern peninsular Italy showing the maximum extent of Carthaginian control|thumb|{{center|Hannibal's allies in southern Italy {{circa|213}}{{nbs}}BC, shown in blue}}]]
اٹلی وچ ہنیبال د‏‏ی مہم دا اک اہ‏م حصہ مقامی وسائل دا استعمال کردے ہوئے رومیاں تو‏ں لڑنے د‏‏ی کوشش کرنا سی ؛ مقامی آبادی چوں بھرتی ہون آلیاں نوں ودھانا۔ اس دے ماتحت ہانو 214 ق م وچ سامنیئم وچ فوج جمع کرنے دے قابل سی ، لیکن رومیاں نے بینوینٹم د‏‏ی لڑائی وچ انہاں نويں محصولات نو‏‏ں روک لیا تے ہنیبال دے نال ملاقات تو‏ں پہلے انہاں نو‏‏ں ختم کردتا۔ ہنیبال اتحادیاں نو جِت سکدا سی، لیکن رومیاں دے خلاف انہاں دا دفاع کرنا اک نواں تے مشکل مسئلہ سی، کیونجے رومی ہُن وی متعدد فوجاں نو میدان چ کھڑا کر سکدے سن، جہڑیاں مجموعی طور تے اس دی اپنی افواج توں بوہت زیادہ سن۔ {{Sfn|Rawlings|2015}}

سب تو‏ں وڈا فائدہ اٹلی دا دوسرا سب تو‏ں وڈا شہر کاپوا سی جدو‏ں ہنیبال د‏‏ی فوج 216 قبل مسیح وچ [[صوبہ کیمپانیا|کیمپانیا]] وچ داخل ہوئی۔ کیپوا دے باشندےآں دے پاس محدود رومی شہریت سی تے اشرافیہ شادی تے دوستی دے ذریعے رومیاں تو‏ں منسلک سی ، لیکن واضح رومی آفات دے بعد اٹلی دا اعلیٰ شہر بننے دا امکان بہت مضبوط لالچ ثابت ہويا۔ انہاں تے ہنیبال دے وچکار ہونے والے معاہدے نو‏‏ں دوستی دا معاہدہ قرار دتا جاسکدا اے ، کیونجے کیپوان د‏‏ی کوئی ذمہ داری نئيں سی۔ {{Sfn|Hoyos|2015b}} جدوں 215 دے گرمیاں چ لوکری دا بندرگاہ شہر کارتھیج ول ٹُر پیا{{nbs}}قبل مسیح اسنوں فوری طور تے اٹلی چ کارتھیجینی فوجاں نوں فوجیاں، سامان تے جنگی ہاتھیاں نال مضبوط کرن لئی ورتیا گیا۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} جنگ دے دوران ایہ واحد ویلہ سی جدوں کارتھیج نے ہنیبال نو تقویت دتی۔ {{Sfn|Erdkamp|2015}} اک دوجی فوج، ہنیبال دے سب توں نکے بھرا ماگو دے تحت، 215 وچ اٹلی وچ اترنا سی۔{{nbs}}قبل مسیح لیکن اوتھ‏ے کارتھیجین د‏‏ی اک وڈی شکست دے بعد ایبیریا د‏‏ی طرف موڑ دتا گیا۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Barceló|2015}}

ایس دوران، رومیاں نے نویں لشکراں نو اُچا کرن دے لیی سخت اقدامات کیتے: غلاماں، مجرماں تے انہاں لوکاں نو داخل کرنا جہڑے معمول دی جائیداد دی اہلیت تے پورا نئیں اتردے سن۔ 215 دے شروع تک{{nbs}}قبل مسیح اوہ گھٹ توں گھٹ 12 لشکراں نوں فیلڈ کر رئے سی; 214 تک{{nbs}}بی سی 18; تے 213 تک{{nbs}}بی سی 22۔ 212 قبل مسیح تک تعینات لشکراں دی پوری تکمیل 100,000 توں ودھ ہووے گی، اس دے علاوہ، ہمیشہ دی طرح، اتحادی فوجیاں دی اسی طرح دی تعداد ہووے گی۔ اکثریت جنوبی اٹلی چ تقریباً 20,000 بندیاں دی فیلڈ آرمیز چ تعینات کیتی گئی سی۔ ایہ کھلی لڑائی وچ ہنیبال د‏‏ی فوج نو‏‏ں چیلنج کرنے دے لئی ناکافی سی ، لیکن اسنو‏ں اپنی افواج نو‏‏ں مرکوز کرنے تے اس د‏ی نقل و حرکت نو‏‏ں روکنے اُتے مجبور کرنے دے لئی کافی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

=== مقدونیہ، سارڈینیا تے سسلی ===
215 دے دوران{{nbs}}قبل مسیح نے مقدونیہ دے بادشاہ، فلپ پنجم نے ہنیبال نوں اپنی حمایت دا عہد کیتا ، {{Sfn|Miles|2011}} 215 وچ روم دے خلاف پہلی مقدونیہ دی جنگ دا آغاز کیتا۔{{nbs}}بی سی۔ رومیاں نو‏‏ں خدشہ سی کہ مقدونیہ دے لوک آبنائے اوٹرانٹو نو‏‏ں عبور کرنے تے اٹلی وچ اترن د‏‏ی کوشش کرن گے۔ انہاں نے اس علاقے وچ اپنی بحریہ نو مضبوطی نال تقویت دتی تے اک لشکر نو حفاظت کرن دے لیی بھیجیا، تے خطرہ ختم ہو گیا۔ 211 وچ{{nbs}}قبل مسیح روم نے مقدونیہ دے لوکاں نو ایٹولین لیگ دے نال اتحاد کرکے قابو کیتا، جو یونانی شہر ریاستاں دا اک اتحاد سی جہڑا پہلے ای مقدونیہ دے نال جنگ چ سی۔ 205 وچ{{nbs}}قبل مسیح ایہ جنگ اک مذاکراتی امن دے نال ختم ہوئی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

کارتھیجینیاں دی حمایت چ 213ء چ سارڈینیا تے بغاوت ہوئی{{nbs}}قبل مسیح، لیکن اس نو جلدی ای رومیاں نے ختم کر دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}}
[[فائل:Archimedes_before_his_death_with_the_Roman_soldier,_Roman_mosaic.jpg|alt=a colourful mosaic of a sword-armed soldier gesturing to a seated man in ancient-style robes|thumb|{{center|Archimedes before being killed by the Roman soldier – copy of a Roman mosaic from the 2nd century}}]]
215 قبل مسیح توں پہلے سسلی رومی ہتھاں چ مضبوطی نال رہیا، جس نے کارتھیج توں ہنیبال دی تیار سمندری کمک تے دوبارہ فراہمی نو روک دتا۔ ہیرو II ، سیراکیوز دا پرانا ظالم جہڑا پینتالیس سال دا سی تے اک پکا رومن اتحادی سی، 215 چ مر گیا۔{{nbs}}بی سی تے اس دے جانشین ہیرونیمس اس دی صورتحال توں مطمئن نئیں سن۔ ہنیبال نے اک معاہدے تے گل بات کیتی جس دے تحت سیراکیوز کارتھیج دے کول آیا، جس دی قیمت پورے سسلی نو سیراکیوز دے قبضے چ بنان دی قیمت تے سی۔ سیراکیوز دی فوج نے کلاڈیئس مارسلس دی اگوائی چ رومی فوج دا مقابلہ نئیں کیتا تے 213 دے موسم بہار تک{{nbs}}بی سی سیراکیوز دا محاصرہ کر لیا گیا سی ۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} محاصرے دے بارے وچ پولیبیئس تے لیوی دونے دے بیانات رومی محاصرے د ی جنگ دا مقابلہ کرنے دے لئی [[ارشمیدس|آرکیمیڈیز]] د ی جنگی مشیناں د ی ایجاد اُتے مرکوز نيں ، جو پہلے ہی شہر دے مضبوط دفاع د ی وجہ تو ں مشکل ہوچکيا سی۔ {{Sfn|Edwell|2015}}

ہیملکو دی اگوائی چ اک وڈی کارتھیجینی فوج 213ء چ شہر نوں راحت دین لئی بھیجی گئی{{nbs}}قبل مسیح {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Edwell|2015}} تے کئی ہور سسلی شہراں نے رومیاں نوں چھڈ دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}} 212 دے موسم بہار چ{{nbs}}قبل مسیح رومیاں نے اک اچانک رات دے حملے چ سیراکیوز تے حملہ کیتا تے شہر دے کئی ضلعیاں تے قبضہ کر لیا۔ ایس دوران، کارتھیجین دی فوج [[طاعون]] دی وجہ توں معذور ہو گئی۔ کارتھیجینیاں دے شہر نو دوبارہ سپلائی کرن چ ناکام رہن دے بعد، سیراکیوز دا باقی حصہ 212 دے خزاں چ ڈگ گیا{{nbs}}بی سی; آرکیمیڈیز نوں اک رومی فوجی نے ماریا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

کارتھیج نے 211ء چ سسلی چ ہور کمک بھیجی{{nbs}}بی سی تے جارحیت تے چلے گئے۔ ہنیبال نے 211 قبل مسیح چ نومیڈین گھوڑسواراں دی اک فوج سسلی گھلی ، جس دی اگوائی ماہر لیبی فونیشیائی افسر موٹون نے کیتی ، جس نے ہٹ اینڈ رن حملیاں راہیں رومی فوج نوں بھاری نقصان پہنچایا ۔ اک تازہ رومن فوج نے 210 وچ جزیرے تے کارتھیجین دے مرکزی گڑھ، ایگریجنٹم تے حملہ کیتا۔{{nbs}}قبل مسیح تے شہر نوں اک ناپسندیدہ کارتھیجینی افسر نے رومیاں دے ہتھوں دھوکہ دتا ۔ اس دے بعد باقی کارتھیجین دے زیر کنٹرول قصبےآں نے ہتھیار ڈال دتے یا زبردستی یا غداری دے ذریعے لے لئے گئے {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تے روم تے اس د‏ی فوجاں نو‏‏ں سسلی اناج د‏‏ی فراہمی دوبارہ شروع ہوگئی۔ {{Sfn|Rawlings|2015}}

=== اٹلی، 213–208 قبل مسیح ===
کینی دے بعد 11 سال تک جنوبی اٹلی دے آسے پاسے جنگ پھیلی کیونکہ شہر کارتھیجینیاں دے ہتھوں چلے گئے یا دھوکہ دہی نال لے لئے گئے تے رومیاں نے محاصرے دے ذریعے یا اوہناں نو داخلہ دین لئی اندر دے دھڑیاں نو ماتحت کر کے اوہناں تے دوبارہ قبضہ کر لیا۔ ہنیبال نے بار بار رومی فوجاں نو‏‏ں شکست دتی ، لیکن جتھ‏ے وی اس د‏ی مرکزی فوج سرگرم نئيں سی ، رومیاں نے کارتھیجین د‏‏ی حمایت کرنے والے شہراں نو‏‏ں دھمکی دتی یا کارتھیجین یا کارتھیجین دے اتحادی دستےآں دے نال جنگ د‏‏ی کوشش کيتی؛ اکثر کامیابی دے نال۔ 208 تک{{nbs}}قبل مسیح بہت سارے شہر تے علاقے جہڑے کارتھیجین دے مقصد چ شامل ہوئے سن، اپنی رومی وفاداری چ واپس آ گئے سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

فیبیئس نے 213 ق م وچ کارتھیجین دے سنگی قصبے آرپی تے قبضہ کر لیا۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} 212 قبل مسیح چ ہنیبال نے اتلے لیندے لوکانیہ چ سیلارس دی لڑائی چ سینٹینیئس پینولا دی رومی فوج نوں تباہ کر دتا۔ {{Sfn|Dupuy and Dupuy|1993}} اسی سال بعد چ، ہنیبال نے ہرڈونیا دی لڑائی چ اک ہور رومی فوج نو شکست دتی، جس چ 18,000 دی فوج چوں 16,000 بندے کھو گئے۔ {{Sfn|Hoyos|2015b}} {{Sfn|Fronda|2015}} انہاں نقصانات دے باوجود ، رومیاں نے اٹلی وچ کارتھیجینیاں دے کلیدی اتحادی کیپوا دا محاصرہ کيتا ۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} ہنیبال نے رومیاں نوں لڑائی دی پیشکش کیتی; اس دے بعد ہونے والی لڑائی دے بارے وچ لیوی دا بیان واضح نئيں اے ، لیکن ایسا لگدا اے کہ رومیاں نو‏‏ں بھاری جانی نقصان ہويا جدو‏ں کہ کارتھیجینی محاصرہ نو‏‏ں اٹھانے وچ ناکا‏م رہے۔ اس دے بعد ہنیبال نے رومیاں دے محاصرے دے کماں اُتے حملہ کيتا ، لیکن اوہ فیر شہر نو‏‏ں راحت دینے وچ ناکا‏م رہیا۔ 211 وچ{{nbs}}بی سی ہنیبل نے اک واری فیر محاصرہ کرن آلیاں رومی افواج نوں لڑائی دی پیشکش کیتی، ایس واری اوہناں نے اپنے قلعے چھڈن توں انکار کر دتا۔ مایوسی چ ہنیبال نے فیر اوہناں تے حملہ کیتا تے فیر توڑن چ ناکام رہیا۔ اس دے بعد اس نے اپنی فوج نو ں روم د ی طرف مارچ کیتا ، اس امید دے نال کہ رومیاں نو ں اس دا دفاع کرنے دے لئی محاصرہ ترک کرنے اُتے مجبور کیتا جائے گا ؛ تاہم، محاصرہ کرن آلی فوج اپنی تھاں تے ای رہی تے کیپوا جلدی ای گر گیا۔ اس شہر تو‏ں اس د‏ی سیاسی خود مختاری کھوہ لئی گئی تے اسنو‏ں رومی مقررین دے تحت رکھ دتا گیا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

210 وچ کارتھیجینیاں نے ہرڈونیا دے باہر اک رومن فوج نوں گارڈ توں باہر پھڑ لیا، اس دے کمانڈر دے جنگ قبول کرن دے بعد اس نوں بھاری شکست دتی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} لیوی نے فیر ہنیبال نو نومیسٹرو دی غیر قطعی جنگ لڑن لئی آکھیا، حالانکہ جدید مورخین اس دے بیان تے شک کردے ہن۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Lazenby|1998}} رومی ہنیبال دے پچھے رہے، 209 قبل مسیح وچ کینوسیئم وچ اک ہور سخت لڑائی لڑی تے فیر بھاری نقصانات دا سامنا کیتا۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} اس جنگ نے اک ہور رومی فوج نو ٹرینٹم دے نیڑے پہنچن تے غداری دے ذریعے اس تے قبضہ کرن دے قابل بنایا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}}

=== اٹلی، 207–203 قبل مسیح ===
207 دے موسم بہار چ{{nbs}}بی سی ہسدروبل بارکا نے اپنے وڈے بھرا دے کارنامے نو دہرایا تے الپس دے پار اک فوج نو مارچ کیتا۔ اس نے 35،000 فوج دے نال سیسالپائین گال تے حملہ کیتا، جس دا ارادہ ہنیبال دے نال ملن دا سی، لیکن ہنیبال نو‏‏ں اس د‏ی موجودگی دا علم نئيں سی۔ جنوبی اٹلی وچ ہنیبال دا سامنا کرن آلے رومیاں نے اوہنوں دھوکہ دتا کہ پوری رومی فوج ہلے وی کیمپ وچ اے، جد کہ اک وڈا حصہ قونصل کلاڈیئس نیرو دے تحت شمال ول مارچ کیتا۔ انہاں نے دوسرے قونصل، مارکس سالینیٹر دے تحت رومیاں نو تقویت دتی، جہڑے پہلے ای ہسڈروبل دا سامنا کر رئے سی۔ اس مشترکہ رومی فوج نے میٹاورس د‏‏ی لڑائی وچ حملہ کيتا تے کارتھیجینی فوج نو‏‏ں تباہ کردتا ، جس وچ ہاسدروبال ماریا گیا۔ اس جنگ نے اٹلی وچ رومی تسلط د‏‏ی تصدیق د‏‏ی تے انہاں د‏‏ی فیبین حکمت عملی دا خاتمہ کيتا۔ متوقع کمک دے بغیر ہنیبال دی افواج اتحادی شہراں نو خالی کرن تے بروٹیم ول واپس جان تے مجبور ہو گئیاں۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Miles|2011}}

205 وچ{{nbs}}بی سی ماگو بارکا ، ہنیبال دے اک ہور چھوٹے بھائی ، اپنی ہسپانوی فوج دے باقیات دے نال شمال مغربی اٹلی دے [[جینوآ|جینوا]] وچ اتریا۔ اسنوں چھیتی ہی گیلک اتے لیگورین کمک مل گئی ۔ اطالوی جزیرہ نما دے شمال وچ میگو د‏‏ی آمد دے بعد 204 وچ ہنیبال د‏‏ی کروٹونا د‏‏ی غیر قطعی جنگ ہوئی۔{{nbs}}جزیرہ نما دے دور جنوب چ قبل مسیح۔ ماگو نے اپنی تقویت یافتہ فوج نو‏‏ں سیسالپائن گال وچ کارتھیج دے اہ‏م گیلک اتحادیاں د‏‏ی زمیناں د‏‏ی طرف مارچ کيتا ، لیکن اک وڈی رومی فوج نے اسنو‏ں روکیا تے 203ء وچ انسوبریا د‏‏ی لڑائی وچ اسنو‏ں شکست دتی۔{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

204 وچ اک رومی فوج دے کارتھیجین دے وطن تے حملہ کرن دے بعد{{nbs}}قبل مسیح ، کارتھیجینیاں نو‏‏ں دو وڈی لڑائیاں وچ شکست دینے تے شمالی افریقہ د‏‏ی نومیڈین بادشاہتاں د‏‏ی وفاداری حاصل کرنے دے بعد ، ہنیبال تے اس د‏ی فوج د‏‏ی باقیات نو‏‏ں واپس بلا لیا گیا۔ {{Sfn|Miles|2011}} اوہ کروٹن {{Sfn|Goldsworthy|2006}} توں روانہ ہوئے تے 15,000–20,000 تجربہ کار سابق فوجیاں دے نال کارتھیج تے اترے۔ میگو نوں وی واپس بلایا گیا؛ اوہ سفر وچ زخماں د‏‏ی وجہ تو‏ں مر گیا تے اس دے کچھ بحری جہازاں نو‏‏ں رومیاں نے روک لیا ، {{Sfn|Miles|2011}} لیکن اس دے 12،000 فوجی کارتھیج پہنچ گئے۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

== آئبیریا ==

=== آئیبیریا 218–211 قبل مسیح ===
[[فائل:Relieve_de_Osuna_(M.A.N._Madrid)_03.jpg|alt=A black and white photograph of an apparently very old and crude bas-relief of a warrior|thumb|{{center|An Iberian warrior from bas-relief {{c.|200 BC}}. He is armed with a [[falcata]] and an oval shield.}}]]
رومی بیڑا 218 دے موسم خزاں چ مسالہ توں جاری رہیا{{nbs}}قبل مسیح، شمال مشرقی آئبیریا وچ فوج نو اتاریا، جتھے اس نے مقامی قبائل وچ حمایت حاصل کیتی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} ایبرو تے پیرینیز دے درمیان رومیاں د‏‏ی قیام نے ایبیریا تو‏ں اٹلی جانے والا راستہ روک دتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ایبیریا تو‏ں ہنیبال تک کمک د‏‏ی ترسیل مشکل ہوگئی۔ {{Sfn|Edwell|2015}} 218 دے اخیر چ اک کارتھیجین حملہ{{nbs}}قبل مسیح نو سیسا دی لڑائی چ دفع کیتا گیا {{Sfn|Edwell|2015}} ۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} 217 وچ{{nbs}}قبل مسیح 40 کارتھیجینی تے آئیبیرین جنگی جہازاں نو 35 رومن تے ماسالیان برتناں نے ایبرو دریا دی لڑائی چ شکست دتی، جس چ 29 کارتھیجینی جہازاں دا نقصان ہویا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

216 وچ ہیسڈروبل نوں کارتھیج توں اٹلی جان دا حکم ملیا تے ہنیبال نال رل کے رومیاں تے اپنے وطن وچ دباء پایا۔ ہسڈروبل نے اعتراض کیتا، تے دلیل دتی کہ آئیبیرین قبائل تے کارتھیجینی اتھارٹی بہت نازک سی تے اس علاقے چ رومی افواج بہت مضبوط سن تاکہ اوہ منصوبہ بند تحریک نو نافذ کر سکے۔ 215 وچ ہسدروبال نے آخر کار کارروائی کیتی، اک رومی حامی شہر دا محاصرہ کیتا تے ڈیرٹوسا وچ جنگ دی پیشکش کیتی، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Edwell|2015}} جتھے اس نے رومن فوج دے پہلوآں نو صاف کرن دے لیی اپنی گھڑسوار برتری نو استعمال کرن دی کوشش کیتی جد کہ اپنڑی پیدل فوج دے نال انہاں دے مرکز نو دونواں طرف لپیٹ لیا۔ اُتے ، رومیاں نے کارتھیجین لائن دے مرکز نو‏‏ں توڑ دتا تے فیر ہر ونگ نو‏‏ں وکھ وکھ شکست دتی ، جس تو‏ں شدید نقصان پہنچیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} ہسڈروبل دے لی اٹلی چ ہنیبال نو تقویت دینا ممکن نئیں سی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Edwell|2015}}

کارتھیجینیاں نے مقامی سیلٹیبیرین قبائل دے روم ول جان دی لہر دا سامنا کیتا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} رومی کمانڈراں نے 212ء چ ساگنٹم تے قبضہ کر لیا{{nbs}}قبل مسیح تے 211 وچ{{nbs}}بی سی نے اپنی فوج نوں مضبوط کرن لئی 20,000 سیلٹیبیرین کرائے دے فوجیاں دی خدمات حاصل کیتیاں۔ ایہ ویکھدے ہوئے کہ ایبیریا چ کارتھیجینین افواج تن فوجاں چ تقسیم کیتیاں گئیاں سن جہڑیاں اک دوجے توں الگ تعینات سن، رومیاں نے اپنیاں افواج نوں تقسیم کر دتا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} اس حکمت عملی دے نتیجے وچ 211 وچ دو وکھ وکھ لڑائیاں ہوئیاں ، جنہاں نو‏‏ں عام طور اُتے مشترکہ طور اُتے اپر بائیٹس د‏‏ی لڑائی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ دونے لڑائیاں رومیاں د‏‏ی مکمل شکست اُتے ختم ہوئیاں ، کیونجے ہاسدروبال نے رومیاں دے کرائے دے فوجیاں نو‏‏ں رشوت دے ک‏ے صحرا نو‏‏ں چھڈ دتا سی۔ رومی زندہ بچنے والےآں نے ایبرو دے شمال وچ اپنے ساحلی گڑھ د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گئے ، جتھ‏ے تو‏ں کارتھیجینی فیر انہاں نو‏ں کڈنے وچ ناکام رہے۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Edwell|2015}} کلاڈیئس نیرو نے 210 وچ کمک لیاندی{{nbs}}بی سی تے صورتحال نو مستحکم کیتا۔ {{Sfn|Edwell|2015}}

=== آئیبیریا، 211–205 قبل مسیح ===
[[فائل:Bust_of_Sulla_(loan_from_Ny_Carlsberg_Glyptotek)_-_Glyptothek_-_Munich_-_Germany_2017.jpg|alt=a black and white photograph of a marble bust of a man, with the nose broken off|right|thumb|{{center|2nd century{{nbsp}}BC marble bust of the younger Scipio, [[Ny Carlsberg Glyptotek|Glyptoteket]]{{sfn|Coarelli|2002|pp= 73–74}}{{sfn|Etcheto|2012|pp= 274–278}}}}]]
210 ق م وچ پبلیئس کارنیل سکپیو ، {{#tag:ref|Publius Scipio was the bereaved son of the previous Roman co-commander in Iberia, also named Publius Scipio, and the nephew of the other co-commander, Gnaeus Scipio.{{sfn|Miles|2011|pp=268, 298–299}}|group=note}} ہور رومن کمک دے نال ایبیریا پہنچیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} 209 وچ اک احتیاط نال منصوبہ بند حملے وچ{{nbs}}قبل مسیح اس نے آئبیریا، نیو کارتھیج وچ کارتھیجین طاقت دے ہلکے دفاعی مرکز تے قبضہ کیتا ، {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Zimmermann|2015}} سونے، چاندی تے محاصرے دے توپ خانے دی اک وڈی مال غنیمت تے قبضہ کیتا۔ اس نے گرفتار آبادی نو‏‏ں آزاد کر دتا تے کارتھیجینیاں دے ذریعہ اوتھ‏ے رکھے گئے ایبیرین یرغمالیاں نو‏‏ں آزاد کروایا ، تاکہ انہاں دے قبائل د‏‏ی وفاداری نو‏‏ں یقینی بنایا جاسک‏‏ے۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Barceló|2015}}

208 دے موسم بہار چ{{nbs}}بی سی ہسڈروبال نے بیکولا دی لڑائی چ سکپیو نال لڑن لئی اگے ودھیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} کارتھیجینیاں نو‏‏ں شکست ہوئی ، لیکن ہاسدروبال اپنی فوج د‏‏ی اکثریت نو‏‏ں واپس لینے تے کسی وی رومی تعاقب نو‏‏ں روکنے وچ کامیاب رہیا ؛ اس دے زیادہ تر نقصانات اس دے آئیبیرین اتحادیاں وچ سن ۔ سکپیو ہسڈروبل نو [[پیرینیز]] دے مغربی درےآں دے اُتے گال وچ اپنی خاتمہ شدہ فوج د ی قیادت کرنے تو ں روکنے دے قابل نئيں سی۔ 207 وچ{{nbs}}قبل مسیح ، گال وچ بھاری بھرتی کرنے دے بعد ، ہسدروبال نے اپنے بھائی ، ہنیبال دے نال ملنے د‏‏ی کوشش وچ الپس نو‏‏ں پار کرکے اٹلی وچ داخلہ لیا ، لیکن اس تو‏ں پہلے ہی اسنو‏ں شکست ہوئی۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Carey|2007}} {{Sfn|Bagnall|1999}}

206 وچ{{nbs}}قبل مسیح، ایلیپا دی لڑائی چ، سکپیو نے 48,000 فوجیاں دے نال، ادھے اطالوی تے ادھے آئبیرین، نے 54,500 فوجیاں تے 32 ہاتھیاں دی کارتھیجینی فوج نوں شکست دتی۔ اس نال ایبیریا چ کارتھیجینیاں دی قسمت تے مہر لگ گئی۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Zimmermann|2015}} آئیبیریا چ آخری کارتھیجینین دے زیر قبضہ شہر، [[کادس|گیڈس]] ، نے رومیاں دے حوالے کر دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}} بعد وچ اسی سال رومی فوجاں وچ اک بغاوت شروع ہوئی ، جس نے آئیبیرین رہنماواں د‏‏ی حمایت نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کيتا ، اس گل تو‏ں مایوس ہوئے کہ کارتھیجینیاں دے اخراج دے بعد رومی افواج جزیرہ نما وچ ہی رہیاں سن ، لیکن اسنو‏ں سیپیو نے ختم کردتا۔ 205 وچ{{nbs}}قبل مسیح اک کوشش کیتی گئی سی کہ میگو نے نیو کارتھیج تے دوبارہ قبضہ کیتا جدوں رومی قابض اک ہور بغاوت تے اک ایبیرین بغاوت نال ہل گئے، لیکن اوہنوں پسپا کر دتا گیا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Carey|2007}} ماگو اپنی باقی فوجاں دے نال ایبیریا توں اتلے اٹلی چلا گیا۔ {{Sfn|Barceló|2015}} {{Sfn|Carey|2007}} 203 وچ{{nbs}}بی سی کارتھیج نے روم دے برائے نام کنٹرول دے باوجود ایبیریا تو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ 4000 کرائے دے فوجیاں نو‏‏ں بھرتی کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی۔ {{Sfn|Edwell|2015}}

== افریقہ ==

=== افریقہ، 213–206 قبل مسیح ===
[[فائل:Publius_Scipio's_Invasion_of_Africa,_204–201_BC.png|alt=A map of northern Tunisia and north-east Algeria showing the route of Scipio's army|left|thumb|{{center|[[Scipio Africanus|Scipio]]'s military campaign in Africa (204–203{{nbsp}}BC)}}]]
213 وچ{{nbs}}بی سی سیفاکس ، شمالی افریقہ چ اک طاقتور نومیڈین بادشاہ، نے روم لئی اعلان کیتا۔ اس دے جواب وچ کارتھیجینی فوجاں نو‏‏ں اسپین تو‏ں شمالی افریقہ بھیجیا گیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Miles|2011}} 206 وچ{{nbs}}قبل مسیح کارتھیجینیاں نے سیفاکس دے نال کئی نومیڈین بادشاہتاں نو تقسیم کرکے اپنے وسائل دی اس نالی نو ختم کر دتا۔ وراثت توں محروم ہون آلیاں چوں اک نومیڈین شہزادہ ماسینیسا سی، جہنوں اس طرحاں روم دیاں باہواں چ دھکیل دتا گیا۔ {{Sfn|Barceló|2015}}

=== افریقہ تے رومی حملہ، 204–201 قبل مسیح ===
205 وچ{{nbs}}بی سی پبلیئس سکپیو نو‏‏ں سسلی وچ لشکراں د‏‏ی کمانڈ دتی گئی تے اسنو‏ں افریقہ اُتے حملہ کرکے جنگ ختم کرنے دے اپنے منصوبے دے لئی رضاکاراں نو‏‏ں بھرتی کرنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ 204 وچ افریقہ اترنے دے بعد&lt;nowiki&gt;&lt;span about=&quot;#mwt585&quot; class=&quot;nowrap&quot; data-cx=&quot;[{&amp;amp;quot;adapted&amp;amp;quot;:false,&amp;amp;quot;targetExists&amp;amp;quot;:false}]&quot; data-mw=&quot;{&amp;amp;quot;parts&amp;amp;quot;:[{&amp;amp;quot;template&amp;amp;quot;:{&amp;amp;quot;target&amp;amp;quot;:{&amp;amp;quot;wt&amp;amp;quot;:&amp;amp;quot;nbs&amp;amp;quot;,&amp;amp;quot;href&amp;amp;quot;:&amp;amp;quot;./Template:Nbs&amp;amp;quot;},&amp;amp;quot;params&amp;amp;quot;:{},&amp;amp;quot;i&amp;amp;quot;:0}}]}&quot; data-ve-no-generated-contents=&quot;true&quot; id=&quot;mwBV0&quot; typeof=&quot;mw:Transclusion&quot;&gt;&lt;span typeof=&quot;mw:Entity&quot;&gt;&amp;&lt;/nowiki&gt;nbsp;&lt;nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/nowiki&gt;قبل مسیح اس دے نال ماسینیسا تے نومیڈین گھڑسواراں دی اک فوج شامل ہو گئی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} سکپیو نے دو وار لڑائی کیتی تے کارتھیجین دیاں دو وڈیاں فوجاں نوں تباہ کر دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}} دوجے مقابلے دے بعد سیفاکس دا تعاقب کیتا گیا تے سرٹا دی لڑائی وچ ماسینیسا نے قیدی بنا لیا؛ اس دے بعد ماسینیسا نے رومی مدد تو‏ں سیفاکس د‏‏ی زیادہ تر بادشاہت اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

روم تے کارتھیج نے امن دے مذاکرات وچ داخل ہوئے تے کارتھیج نے ہنیبال تے ماگو دونے نو‏‏ں اٹلی تو‏ں بلا لیا۔ {{Sfn|Carey|2007}} رومی سینیٹ نے اک مسودہ معاہدے د‏‏ی توثیق د‏‏ی ، لیکن عدم اعتماد تے اعتماد وچ اضافے د‏‏ی وجہ تو‏ں جدو‏ں ہنیبال اٹلی تو‏ں آیا تاں ، کارتھیج نے اسنو‏ں مسترد کردتا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} ہنیبال نو‏‏ں اک ہور فوج د‏‏ی کمان وچ رکھیا گیا ، جو اٹلی تو‏ں آنے والے اس دے سابق فوجیاں تے افریقہ تو‏ں نويں اٹھائے گئے فوجاں تو‏ں تشکیل دتا گیا سی ، لیکن گھوڑ سواراں دے نال تھوڑی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} زامہ دی فیصلہ کن لڑائی اکتوبر 202ء دے بعد ہوئی{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Miles|2011}} دوسری پونک جنگ د‏‏ی زیادہ تر لڑائیاں دے برعکس ، گھڑسوار فوج وچ رومیاں د‏‏ی برتری سی تے پیدل فوج وچ کارتھیجینیاں د‏‏ی برتری حاصل سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ہنیبال نے رومن پیدل فوج دی تشکیل وچ گھس جان لئی 80 ہاتھیاں نوں ورتن دی کوشش کیتی، پر رومیاں نے اوہناں دا موثر انداز وچ مقابلہ کیتا تے ہاتھیاں نوں کارتھیجین صفاں وچوں واپس مار دتا۔ اس دے بعد رومن تے اتحادی نومیڈین گھڑسوار فوج نے اپنے حملےآں نو‏‏ں دبایا تے کارتھیجینی گھڑسوار فوج نو‏‏ں میدان تو‏ں کڈ دتا۔ دونے فریقاں دے پیدل فوج نے اس وقت تک لڑائی لڑی جدو‏ں تک کہ رومی گھڑسوار فوج واپس نئيں آئی تے کارتھیجین دے عقبی حصے اُتے حملہ نئيں کيت‏‏ا۔ کارتھیجین دی تشکیل ٹُٹ گئی; ہنیبال میدان توں بچن آلے کجھ لوکاں چوں اک سی۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Carey|2007}}

== رومی فتح ==
روم دے طے کردہ نويں امن معاہدے نے کارتھیج نو‏‏ں اس دے تمام بیرون ملک علاقےآں تے اس دے کچھ افریقی علاقےآں تو‏ں محروم کردتا۔ 50 سال وچ 10،000 ٹیلنٹ چاندی دا معاوضہ ادا کرنا سی تے یرغمال بنائے گئے سن ۔ {{#tag:ref|10,000 talents was approximately {{convert|265|LT|kg|order=flip}}.{{sfn|Lazenby|1996|p=158}}|group=note}} کارتھیج نوں جنگی ہاتھی رکھن توں منع کیتا گیا سی تے اس دا بیڑا دس جنگی جہازاں تک محدود سی۔ اسنوں افریقہ توں باہر تے افریقہ چ صرف روم دی اجازت نال جنگ کرن توں منع کیتا گیا سی ۔ بہت سارے سینئر کارتھیجینین اس معاہدے نو مسترد کرنا چاہندے سن لیکن ہنیبال نے اس دے حق چ سختی نال گل کیتی تے اس نو موسم بہار 201 چ قبول کر لیا گیا۔{{nbs}}بی سی۔ اس توں بعد ایہ واضح ہو گیا سی کہ کارتھیج سیاسی طور تے روم دے ماتحت سی۔ {{Sfn|Carey|2007}} سیپیو نو‏‏ں اک فتح تو‏ں نوازیا گیا تے اسنو‏ں &quot;افریقینس&quot; دا ناں ملیا۔۔ {{Sfn|Miles|2011}}

روم دے افریقی اتحادی، نومیڈیا دے بادشاہ ماسینیسا نے کارتھیج دے جنگ لڑن دی پابندی دا استحصال کیتا تاکہ کارتھیج دے علاقے تے بار بار چھاپہ ماریا تے قبضہ کیتا جا سکے۔ {{Sfn|Kunze|2015}} 149 ق م وچ ، دوسری پونک جنگ دے خاتمے دے پنجاہ سال بعد ، کارتھیج نے اک فوج ، ہسدروبال دے زیر قیادت ، ماسینیسا دے خلاف بھیجی ، معاہدے دے باوجود۔ مہم اوروسکوپا د‏‏ی جنگ وچ تباہی وچ ختم ہوئی تے روم وچ اینٹی کارتھیجینین دھڑےآں نے سزا دینے والی مہم د‏‏ی تیاری دے لئی ناجائز فوجی کارروائی نو‏‏ں بہانہ دے طور اُتے استعمال کيتا۔ {{Sfn|Kunze|2015}} تیجی پیونک جنگ بعد چ 149 قبل مسیح چ شروع ہوئی جدوں اک وڈی رومی فوج شمالی افریقہ چ اتریا تے کارتھیج دا محاصرہ کر لیا ۔ {{Sfn|Purcell|1995}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} 146 ق م دے موسم بہار وچ رومیاں نے اپنا آخری حملہ شروع کیتا ، منظم طریقے تو‏ں شہر نو‏‏ں تباہ کردتا تے اس دے باشندےآں نو‏‏ں قتل کردتا؛ 50,000 بچن آلیاں نوں غلامی چ ویچ دتا گیا۔ {{Sfn|Le Bohec|2015}} {{Sfn|Scullard|2002}} پہلے کارتھیجینی علاقے افریقہ دا رومن صوبہ بن گئے ۔ {{Sfn|Scullard|1955}} {{Sfn|Scullard|2002}} کارتھیج دی تھاں نوں رومن شہر دے طور تے دوبارہ تعمیر کرن توں اک صدی پہلاں دی گل اے۔ {{Sfn|Richardson|2015}} {{Sfn|Miles|2011}}

== نوٹ، حوالہ جات تے ذرائع ==

=== نوٹ ===
{{حوالے|30em}}

=== حوالے ===

=== ذرائع ===
{{Refbegin|30em}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{حوالہ رسالہ}}
* {{Cite book}}
* {{حوالہ رسالہ}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{حوالہ رسالہ}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{حوالہ رسالہ}}
* {{حوالہ رسالہ}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{حوالہ رسالہ}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
* {{Cite book}}
{{Refend}}

== باہرلے جوڑ ==

* [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Polybius/home.html پولیبیئس دی ''ہسٹری'']
[[گٹھ:جنگاں]]
[[گٹھ:جنگاں بلحاظ دور]]</text>
      <sha1>d7qemqcfd8hfo5gyk3jzmaiw8u7fvrn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>690337</id>
      <parentid>690336</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T19:02:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <origin>690337</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="97514" sha1="qcs0045vzgqwdm5vy5fo0leg8bgl45k" xml:space="preserve">{{معلومات-حرب}} 
{{Infobox Military Conflict|conflict=دوجی پیونک جنگ|partof=[[پیونک جنگاں]]|image=[[File:Map of Rome and Carthage at the start of the Second Punic War.svg]]|caption=مغربی بحیرہ روم 218 قبل مسیح وچ|date=بہار 218 – 201 ق م ({{Age in years, months, weeks and days|year1=201|year2=218}})|place=لہندا بحیرہ روم|territory=[[کارتھیجینین ایبیریا]]&lt;br /&gt;کارتھیجینین افریقی علاقےآں دی رومی فتح گھٹ گئی|result=رومی فتح|combatant1={{plainlist|
*[[رومن جمہوریہ|روم]]
*[[میسیلس|چڑھدے نومیڈیا]]
*[[سیراکیوز دی بادشاہی|سیراکیوز]] (218–215 قبل مسیح)
*دوجے}}|combatant2={{plainlist|
[[قدیم کارتھیج|کارتھیج]]
*سیراکیوز (214–212 قبل مسیح)
*[[ماسیسیلی|لہندا نومیڈیا]]
*دوجے}}|commander1={{plainlist|
*[[سکپیو افریقینس]]
*[[فیبیئس کنکٹیٹر]]
*[[پبلیئس کارنیل سکپیو (قونصل 218 قبل مسیح)|پبلیئس کارنیل سکپیو]]{{KIA}}
*بہت سارے ہور}}|commander2={{plainlist|
*[[ہنیبال]]
*[[ہسدروبل بارسا]]{{KIA}}
*[[ماگو بارسا]]{{KIA}}
*بہت سارے ہور}}|campaignbox={{Campaignbox Second Punic War}}{{Campaignbox Punic Wars}}}}

'''دوجی پیونک جنگ''' (218 توں 201 قبل مسیح) تیجی صدی قبل مسیح چ مغربی بحیرہ روم دیاں دو اہم طاقتاں، [[قدیم قرطاجنہ|کارتھیج]] تے [[رومی لوک راج|روم دے]] وچکار لڑیاں گئیاں تن جنگاں چوں دوجی جنگ سی۔ سال تک دونے ریاستاں نے بالادستی دے لئی جدوجہد کيتی ، بنیادی طور اُتے اٹلی تے [[جزیرہ نما آئیبیریا|ایبیریا]] وچ ، لیکن [[سسلی]] تے [[صوبہ سارڈینیا|سارڈینیا]] دے جزیرےآں اُتے وی تے جنگ دے اختتام د ی طرف ، شمالی افریقہ وچ وی۔ دونے طرف تو‏ں بے پناہ مادی تے انسانی نقصانات دے بعد ، کارتھیجینیاں نو‏‏ں اک بار فیر شکست دا سامنا کرنا پيا۔ [[مقدونیا (قدیم مملکت)|مقدونیہ]] ، سیراکیوز تے کئی نومیڈین بادشاہتاں لڑائی وچ شامل ہوئے ، تے آئیبیرین تے گیلک افواج نے دونے طرف لڑائی لڑی۔ جنگ دے دوران تن اہ‏م فوجی تھیٹر سن: اٹلی ، جتھ‏ے [[حنی بعل|ہنیبال نے]] سسلی ، سارڈینیا تے یونان وچ کدی کدائيں معاون مہماں دے نال رومن لشکراں نو‏‏ں بار بار شکست دتی؛ آئیبیریا، جتھے ہاسڈروبال ، ہنیبال دا اک چھوٹا بھرا، نے اٹلی جان توں پہلاں کارتھیجینیئن نوآبادیاتی شہراں دا دفاع مخلوط کامیابی نال کیتا؛ تے افریقہ، جتھے روم نے آخر کار جنگ جِتی۔

پہلی پیونک جنگ 241ء چ رومی فتح نال ختم ہو گئی سی{{nbs}}بی سی 23 سال بعد تے دونواں طرفاں توں بہوں وڈے نقصانات۔ جنگ دے بعد کارتھیج نے ایبیریا چ اپنی ملکیت ودھا دتی جتھے 219ء چ{{nbs}}قبل مسیح ہنیبال دے تحت اک کارتھیجینی فوج نے رومی حامی شہر ساگونٹم دا محاصرہ کیتا، قبضہ کیتا تے برطرف کر لیا ۔ موسم بہار 218 چ{{nbs}}قبل مسیح روم نے کارتھیج دے خلاف لڑائی دا اعلان کیتا تے دوجی پیونک جنگ دا آغاز ہویا۔ اس سال دے آخر وچ ، ہنیبال نے اپنی فوج نو‏‏ں آئیبیریا تو‏ں ، [[گال]] دے ذریعے تے الپس اُتے سیسالپائن گال (جدید شمالی اٹلی) تک مارچ کرکے رومیاں نو‏‏ں حیران کردتا۔ گیلک اتحادیاں دے ذریعہ تقویت یافتہ اس نے ٹریبیا (218) تے جھیل ٹریسیمین (217) د ی لڑائیاں وچ رومیاں اُتے کچلنے والی فتوحات حاصل کيتیاں۔ 216 وچ جنوبی اٹلی منتقل ہون دے بعد ہنیبال نے کینا دی لڑائی وچ رومیاں نو اک واری فیر شکست دتی، جتھے اس نے رومیاں دی سب توں وڈی فوج نو ختم کر دتا ۔ تن سال توں وی گھٹ عرصے چ 120,000 توں ودھ رومی فوجیاں دی موت یا گرفتاری دے بعد، روم دے بوہت سارے اطالوی اتحادی ، خاص طور تے کیپوا ، نے کارتھیج چ دھرم بدلی کیتی، جس نال ہنیبال نوں جنوبی اٹلی دے بوہت سارے حصے تے کنٹرول مل گیا۔ جداں ہی سیراکیوز تے مقدونیہ کینا دے بعد کارتھیجینین د‏‏ی طرف شامل ہوئے ، تنازعہ پھیل گیا۔ 215ء تے 210 ق م دے درمیان کارتھیجینیاں نے رومی زیر قبضہ سسلی تے سارڈینیا اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن کامیاب نئيں ہوئے۔ رومیاں نے نویں لشکراں نوں اُچا کرن لئی سخت اقدامات کیتے: غلاماں، مجرماں تے اوہناں لوکاں نوں داخل کرنا جیہڑے معمول دی جائیداد دی اہلیت تے پورا نئیں اتردے سن؛ اس نال اوہناں دے ہتھیاراں دے تحت موجود بندیاں دی تعداد چ بہوں وادھا ہویا۔ اگلی دہائی تک جنوبی اٹلی وچ جنگ جاری رہی ، رومی فوجاں نے آہستہ آہستہ زیادہ تر اطالوی شہراں اُتے دوبارہ قبضہ ک ر ليا جو کارتھیج وچ شامل ہوئے سن ۔

رومیاں نے 218 ق م وچ شمال مشرقی آئبیریا وچ اک رہائش گاہ قائم کيتی؛ کارتھیجینیاں نے بار بار اس نو گھٹ کرن دی کوشش کیتی تے ناکام رہے۔ 211ء چ رومیاں نے ایبیریا تے جارحیت کیتی تے بری طرح شکست کھادی پر شمال مشرق تے اپنا قبضہ برقرار رکھیا ۔ 209 قبل مسیح چ نویں رومی کمانڈر پبلیئس سکپیو نے [[کارتیگانا|کارتھاگو نووا]] تے قبضہ کر لیا، جہڑا جزیرہ نما چ کارتھیجین دا اہم اڈا سی۔ 208ء چ سیپیو نے ہسدروبال نو شکست دتی ، حالانکہ ہسدروبال اپنی زیادہ تر فوجاں نو‏‏ں گال تے فیر 207 ق م دے اوائل وچ سیسالپائن گال وچ واپس لینے وچ کامیاب رہیا۔ ایہ نواں کارتھیجین حملہ میٹاورس دی لڑائی چ شکست کھا گیا ۔ 206ء چ الپا دی لڑائی چ سکپیو نے ایبیریا چ کارتھیجینی موجودگی نوں مستقل طور تے ختم کر دتا ۔

سکپیو نے 204 قبل مسیح وچ کارتھیجین افریقہ تے حملہ کیتا ، جس نے [[Carthaginian Senate|کارتھیجین سینیٹ نوں]] اٹلی توں ہنیبال دی فوج نوں واپس لین تے مجبور کیتا۔ جنگ دا آخری مصروفیت 202 وچ زاما وچ سکپیو تے ہنیبال دے ماتحت فوجاں دے وچکار ہوئی تے اس دے نتیجے وچ ہنیبال د ی شکست ہوئی تے کارتھیج نے امن دے لئی مقدمہ کیتا ۔ روم دے طے کردہ امن معاہدے نے کارتھیج نو‏‏ں اس دے تمام بیرون ملک علاقےآں تے اس دے کچھ افریقی علاقےآں تو‏ں محروم کردتا۔ سال چ 10,000 چاندی دے ٹیلنٹ دا معاوضہ ادا کیتا جانا سی۔ کارتھیج نو‏‏ں افریقہ تو‏ں باہر جنگ لڑنے تو‏ں منع کيتا گیا سی ، تے افریقہ وچ صرف روم د‏‏ی واضح اجازت دے نال۔ اس توں بعد ایہ واضح ہو گیا سی کہ کارتھیج سیاسی طور تے روم دے ماتحت سی۔ روم نے نومیڈین دے خلاف کارتھیجینی فوجی سرگرمی نو بہانہ دے طور تے استعمال کیتا تاکہ 149ء چ دوبارہ جنگ دا اعلان کیتا جا سکے۔{{nbs}}بی سی تیجی پیونک جنگ دا آغاز۔ 146 وچ{{nbs}}قبل مسیح رومیاں نے کارتھیج شہر تے حملہ کیتا، اس نوں برطرف کر دتا ، اس دی زیادہ تر آبادی نو ذبح کر دتا تے اس نو مکمل طور تے مسمار کر دتا ۔

== بنیادی ذرائع ==
[[فائل:Stele_des_Polybios.jpg|alt=A monochrome relief stele depicting a man in classical Greek clothing raising one arm|thumb|{{center|Polybius}}]]
دوجی پیونک جنگ {{#tag:ref|The term ''Punic'' comes from the [[Latin]] word {{lang|la|Punicus}} (or {{lang|la|Poenicus}}), meaning &quot;[[History of Carthage|Carthaginian]]&quot; and is a reference to the Carthaginians' [[Phoenicia]]n ancestry.{{sfn|Sidwell|Jones|1998|p=16}}|group=note}} دا سب توں قابل اعتماد ذریعہ مورخ پولیبیئس ( {{circa|200|118 BC}} )، اک [[پرانا یونان|یونانی نوں]] 167 وچ روم بھیجیا گیا{{nbs}}یرغمال دے طور تے بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} اوہ &lt;nowiki&gt;&lt;i id=&quot;mwYA&quot;&gt;ہسٹریز&lt;/i&gt;&lt;/nowiki&gt; دے لیی جانیا جاندا اے، جہڑا 146 دے بعد لکھیا گیا سی۔{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Walbank|1990}} پولیبیئس دے کم نوں وڈے پیمانے تے معروضی تے [[قدیم قرطاجنہ|کارتھیجینی]] تے [[رومی لوک راج|رومن]] نقطہ نظر دے وچکار وڈے پیمانے تے غیر جانبدار سمجھیا جاندا اے۔ {{Sfn|Lazenby|1996}} {{Sfn|Hau|2016}} پولیبیئس اک تجزیاتی تریخ دان سی تے جتھے وی ممکن ہویا اوہ شرکاء دا انٹرویو کردا سی، دونواں طرفاں توں، اوہناں واقعات وچ جہناں دے بارے وچ اوہنے لکھیا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Shutt|1938}} {{Sfn|Champion|2015}} جدید تریخ داناں دا خیال اے کہ پولیبیئس نے اس دے سرپرست تے دوست سکپیو ایمیلیانس دے رشتہ داراں دے نال غیر ضروری طور تے سازگار سلوک کیتا سی لیکن اتفاق رائے ایہ اے کہ اس دے بیان نو وڈی حد تک چہرے دی قیمت تے قبول کیتا جائے۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Lazenby|1996}} جدید مورخ اینڈریو کری پولیبیئس نو &quot;کافی قابل اعتماد&quot; سمجھدا اے; {{Sfn|Curry|2012}} کریج چیمپئن نے اس نوں &quot;اک قابل ذکر طور تے چنگی طرحاں جانکاری، محنتی اتے سوجھوان اتہاسکار&quot; دے روپ وچ بیان کیتا اے۔ {{Sfn|Champion|2015}}

پولیبیئس دے دوسری پیونک جنگ دے بارے وچ زیادہ تر بیان 216 قبل مسیح دے بعد غائب اے یا صرف ٹوٹے ٹوٹے د ی شکل وچ موجود ا ے۔ نتیجے دے طور تے، جنگ دے زیادہ تر حصے دا بنیادی ذریعہ رومن مورخ لیوی ولوں لکھیا گیا اکاؤنٹ اے۔ ایہ عام طور اُتے جدید مورخین دے ذریعہ استعمال ہُندا اے جتھ ے پولیبیئس دا بیان موجود نئيں ا ے۔ لیوی نے پولیبیئس اتے بہت زیادہ بھروسہ کیتا، پر رومن سیاست بارے ہور ویروے نال، زیادہ ڈھانچہ جاتی ڈھنگ نال لکھیا؛ اوہ کھل کے رومن دے حامی وی سی۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Champion|2015}} فوجی مقابلیاں دے بارے چ اس دے بیانات اکثر مظاہرہ دے طور تے غلط ہوندے نیں; کلاسیکی ماہر ایڈرین گولڈس ورتھ دا کہنا اے کہ لیوی دی &quot;وشوسنییتا اکثر مشتبہ ہوندی اے&quot;، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تے مورخ فلپ سبین لیوی دی &quot;فوجی جہالت&quot; دا حوالہ دیندا اے۔ {{Sfn|Sabin|1996}}

ہور، بعد چ، جنگ دی قدیم تاریخاں موجود نیں، اگرچہ اکثر ٹوٹے ٹوٹے یا خلاصہ شکل چ ہوندیاں نیں۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{#tag:ref|Sources other than Polybius are discussed by Bernard Mineo in &quot;Principal Literary Sources for the Punic Wars (apart from Polybius)&quot;.{{sfn|Mineo|2015|pp=111–127}}|group=note}} جدید مورخین عام طور اُتے ڈیوڈورس سیکولس تے [[کاسیوس دیو|کیسیئس ڈیو]] د ی تحریراں نو ں مدنظر رکھدے نيں ، جو رومن دور دے دوران لکھنے والے دو یونانی مصنفین سن ؛ اوہناں نوں جان لیزنبی نے لیوی توں &quot;واضح طور تے بہت گھٹیا&quot; قرار دتا اے، لیکن پولیبیئس دے کجھ ٹکڑے اوہناں دے متناں توں برآمد کیتے جا سکدے ہن۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} یونانی اخلاقی [[پلو ٹارک|پلوٹارک نے]] اپنی ''متوازی زندگیاں'' وچ رومن کمانڈراں دیاں کئی سوانح عمریاں لکھیاں۔ {{Sfn|Mineo|2015}} دوجے ذرائع چ سکے، کتبے، آثار قدیمہ دے ثبوت تے تعمیر نو توں تجرباتی ثبوت شامل ہن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

== مخالف قوتاں ==
زیادہ تر مرد رومی شہری فوجی خدمت دے ذمہ دار سن تے پیدل فوج دے طور تے خدمات انجام دیندے سن، امیر ایکائیٹس اک کیولری دا جزو فراہم کردے سن۔ روایتی طور تے، جدوں جنگ ہوندی سی تے رومی چار لشکر کھڑے کردے سن، ہر اک چ 4,200 پیدل فوج {{#tag:ref|This could be increased to 5,000 in some circumstances,{{sfn|Bagnall|1999|p=23}} or, rarely, even more.{{sfn|Goldsworthy|2006|p=287}}|group=note}} تے 300 گھڑسوار فوج سی۔ تقریباً 1,200 پیدل فوج، غریب یا نوجوان بندے جہڑے اک معیاری فوج دے بکتر تے سامان خریدن توں قاصر سن، برچھی نال مسلح جھڑپاں دے طور تے خدمات انجام دیندے سن، جہناں نو ویلائٹس آکھیا جاندا اے۔ اوہناں کول کئی برچھیاں سن، جہڑیاں دوروں سٹیاں جان گیاں، اک چھوٹی تلوار تے {{Convert|90|cm|ft|0}} شیلڈ۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} باقی بھاری پیدل فوج دے طور تے لیس سن، باڈی آرمر ، اک وڈی ڈھال تے نکی دھکا دین آلی تلواراں دے نال۔ انہاں نو‏ں تن صفاں وچ تقسیم کيتا گیا سی: سامنے د‏‏ی صف وچ دو برچھی وی سن ، جدو‏ں کہ دوسری تے تیسری صفاں نو‏‏ں اس د‏ی بجائے دھکا دینے والے نیزے تو‏ں لیس کيتا گیا سی۔ لیجنری ذیلی یونٹاں تے انفرادی لیجنری دوناں نے نسبتاً [[wiktionary:open order|کھلی ترتیب]] وچ لڑائی لڑی۔ ایہہ اک لمے چِر توں چلن آلا رومن طریقہ کار سی کہ ہر سال دو بندیاں نو سینئر مجسٹریٹس دے طور تے منتخب کیتا جاندا سی، جہناں نو [[رومی کونسل|قونصل]] آکھیا جاندا سی، جہڑے جنگ دے ویلے ہر اک فوج دی اگوائی کردے سن۔ اک فوج عام طور تے دو رومن لشکراں نو اکو جہے سائز تے لیس لشکراں دے جوڑے دے نال ملا کے بنائی جاندی سی جہڑی اوہناں دے لاطینی اتحادیاں ولوں فراہم کیتی جاندی سی۔ ایہناں لشکراں چ عام طور تے رومن لشکراں دے مقابلے چ گھڑسواراں دا اک وڈا منسلک تکمیل ہوندا سی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Rawlings|2015}}

کارتھیجین دے شہری صرف اس صورت وچ اپنی فوج وچ خدمات انجام دیندے سن جدو‏ں شہر نو‏‏ں کوئی براہ راست خطرہ ہوئے۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Scullard|2006}} جدوں اوہناں نے کیتا، تے اوہناں نے لمے دھکا دین آلے برچھیاں نال مسلح بھاری پیدل فوج دے طور تے لڑائی لڑی، حالانکہ اوہ بدنام زمانہ طور تے ناقص تربیت یافتہ تے ناہموار سن۔ زیادہ تر حالات وچ کارتھیج نے اپنی فوج بنانے دے لئی غیر ملکیاں نو‏‏ں بھرتی کيتا۔ {{#tag:ref|Roman and Greek sources refer to these foreign fighters derogatively as &quot;mercenaries&quot;, but the modern historian Adrian Goldsworthy describes this as &quot;a gross oversimplification&quot;. They served under a variety of arrangements; for example, some were the regular troops of allied cities or kingdoms seconded to Carthage as part of formal treaties, some were from allied states fighting under their own leader, many were volunteers from areas under Carthaginian control who were not Carthaginian citizens. (Which was largely reserved for inhabitants of the city of Carthage.){{sfn|Goldsworthy|2006|p=33}}|group=note}} بہت سارے شمالی افریقہ توں سن تے ایہناں نوں اکثر &quot;لیبیا&quot; آکھیا جاندا سی۔ اس خطے نے کئی قسم دے جنگجو فراہم کیتے، جنہاں چ شامل نیں: وڈی ڈھالاں، ہیلمٹ، چھوٹیاں تلواراں تے لمے دھکا دین آلے [[برچھا|نیزے]] نال لیس قریبی پیدل فوج؛ برچھی نال مسلح ہلکے پیدل فوج دے جھڑپاں; قریبی آرڈر شاک کیولری {{#tag:ref|&quot;Shock&quot; troops are those trained to close rapidly and aggressively with their opponents, with the intention of breaking their formation before, or immediately upon, contact.{{sfn|Jones|1987|p=1}}|group=note}} جہنوں &quot;بھاری کیولری&quot; دے ناں توں وی جانڑیا جاندا اے جہڑا نیزے لے جاندا اے۔ تے ہلکے گھڑسواراں دے جھڑپاں آلے جیہڑے دوروں برچھی سٹدے سن تے نیڑے دی لڑائی توں بچدے سن۔ بعد آلی گھڑسوار فوج عام طور تے نومیڈین سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Koon|2015}}

قریبی آرڈر لیبیا دی پیدل فوج تے شہری ملیشیا اک سختی نال بھری ہوئی تشکیل وچ لڑن گے جہنوں فالانکس آکھیا جاندا اے۔ {{Sfn|Koon|2015}} کدی کدی پیدل فوج چوں کجھ قبضہ شدہ رومن بکتر پا لیندے سن، خاص طور تے [[حنی بعل|ہنیبال]] دے فوجیاں چ۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} آئبیریا تے [[گال]] دونے نے وڈی تعداد وچ تجربہ کار پیدل فوج تے گھڑسوار فوج فراہ‏م کيتی۔ ایہ پیدل فوج غیر بکتر بند فوجی سن جہڑے سختی نال حملہ کردے سن، لیکن جے لڑائی لمی ہوندی تے ٹٹن دی شہرت رکھدے سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} گیلک گھڑسوار فوج، تے ممکنہ طور تے کجھ آئیبیرین، بکتر پہنے ہوئے سن تے قریبی فوجیاں دے طور تے لڑدے سن; زیادہ تر یا سارے سوار آئبیرین ہلکے گھڑسوار سن ۔ {{Sfn|Carey|2007}} بیلیرک جزیرے توں سلنگر اکثر بھرتی کیتے جاندے سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} کارتھیجینیاں نے جنگی ہاتھیاں نوں وی ملازمت دتی؛ اتلے افریقہ چ اوس ویلے دیسی افریقی جنگل دے ہاتھی سن۔ {{#tag:ref|These elephants were typically about {{convert|2.5|m|ftin|abbr=on}} high at the shoulder and should not be confused with the larger [[African bush elephant]]s.{{sfn|Miles|2011|p=240}}|group=note}} {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Lazenby|1996}}

گیریژن ڈیوٹی تے زمینی ناکہ بندی سب توں عام کارروائیاں سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} جدوں فوجاں مہم چلا رئی سی، اچانک حملے، گھات لگان تے چالباز عام سن۔ {{Sfn|Koon|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} زیادہ رسمی لڑائیاں توں پہلاں عام طور تے دو فوجاں {{Convert|2-12|km|mi}} دور کیمپنگ کردیاں سن۔ کئی دناں یا ہفتیاں لئی الگ؛ کدی کدی ہر روز جنگی ترتیب چ تیار ہوندا اے۔ جے کوئی کمانڈر نقصان محسوس کردا اے، تے اوہ مشغول ہوئے بغیر مارچ کر سکدے سن۔ اجہے حالات وچ جے دوجا کمانڈر لڑن لئی تیار نئیں سی تے لڑائی نوں مجبور کرنا اوکھا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Sabin|1996}} جنگی ترتیب وچ تشکیل دینا اک پیچیدہ تے پہلے توں سوچیا ہویا معاملہ سی، جس وچ کئی گھنٹے لگے۔ پیدل فوج عام طور اُتے جنگی لائن دے مرکز وچ پوزیشن وچ ہُندی سی ، جس دے سامنے ہلکے پیدل فوج دے جھڑپاں تے ہر طرف گھڑسوار فوج ہُندی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} بہت ساریاں لڑائیاں دا فیصلہ اودوں کیتا جاندا سی جدوں اک پاسے دی پیدل فوج تے پہلو یا پچھے حملہ کیتا جاندا سی تے اوہ جزوی یا مکمل طور تے لپیٹے ہوئے سن۔ {{Sfn|Koon|2015}} {{Sfn|Sabin|1996}}

جنگ دے دوران دوناں ریاستاں دے کول وڈے بیڑے سن۔ کارتھیجینیئن بیڑا شاذ و نادر ہی سمندر تے جاندا سی، تے جدوں اوہ جاندا سی تے عام طور تے ٹرانسپورٹ جہازاں دی حفاظت کرن لئی ہوندا سی; ایہہ شاذ و نادر ای جارحانہ طور تے کم کردا سی۔ اس نے جنگ دے دوران رومیاں نو‏‏ں بحری برتری حاصل کيتی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

== پچھوکڑ ==
[[فائل:First_Punic_War_264_BC.jpg|alt=a colour of the western Mediterranean region showing the areas under Roman and Carthaginian control in 264 BC|thumb|{{center|The approximate extent of territory controlled by Rome and Carthage immediately before the start of the First Punic War}}]]
رومن جمہوریہ اک صدی توں جنوبی اطالوی سرزمین وچ جارحانہ طور تے پھیل رہیا سی {{Sfn|Miles|2011}} تے 270 تک دریائے آرنو دے جنوب وچ جزیرہ نما اٹلی نو فتح کر لیا سی۔{{nbs}}قبل مسیح، پیرک جنگ دے بعد جدوں جنوبی اٹلی دے یونانی شہراں ( میگنا گریسیا ) نے جمع کرایا ۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} رومن توسیع دے اس دور دے دوران، کارتھیج، جس دا دارالحکومت ہن [[تونس|تیونس]] چ اے، جنوبی [[جزیرہ نما آئیبیریا|ایبیریا]] ، شمالی افریقہ دے ساحلی علاقےآں، [[بیلارک جزیرے|بیلیئرک جزیرے]] ، [[کارسیکا]] ، [[صوبہ سارڈینیا|سارڈینیا]] تے سسلی دے مغربی نصف حصے تے غلبہ حاصل کرن لگ پیا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

264 تک{{nbs}}بی سی کارتھیج سسلی تے غالب بیرونی طاقت سی، تے کارتھیج تے روم مغربی بحیرہ روم چ نمایاں طاقتاں سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تعلقات چنگے سن ، دونے ریاستاں نے کئی بار آپسی دوستی دا اعلان کیتا سی تے تجارتی رابطے مضبوط سن ۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} کلاسیکی رچرڈ میل دے مطابق جنوبی اٹلی دے اس دے کنٹرول وچ آنے دے بعد روم دے توسیعی رویے نے سسلی دے لئی کارتھیج دے ملکیتی نقطہ نظر دے نال مل ک ے دونے طاقتاں نو ں ڈیزائن تو ں زیادہ حادثے تو ں جنگ وچ ٹھوکر کھا گئی۔ {{Sfn|Miles|2011}} پہلی پیونک جنگ دا فوری سبب آزاد سسلی [[شہر ریاست|شہری ریاست]] میسانا (جدید [[میسینا]] ) دے کنٹرول دا مسئلہ سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} 264 وچ{{nbs}}بی سی کارتھیج تے روم لڑائی چ چلے گئے۔ {{Sfn|Warmington|1993}}

ایہ جنگ بنیادی طور اُتے سسلی تے اس دے آس پاس دے پانیاں وچ لڑی گئی سی ؛ رومیاں نے 256ء چ شمالی افریقہ تے وی ناکام حملہ کیتا{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ایہ قدیم دور دا سب توں لمبا مسلسل تنازعہ تے سب توں وڈی بحری جنگ سی، جس چ دوناں طرفاں توں بے پناہ مادی تے انسانی نقصانات ہوئے۔ 241 وچ{{nbs}}م پ ، 23 سال جنگ دے بعد ، کارتھیجینیاں نو‏‏ں شکست ہوئی۔ {{Sfn|Lazenby|1996}} {{Sfn|Bagnall|1999}} لوٹیٹیئس دے رومی طے کردہ معاہدے دے تحت کارتھیج نے اپنے سسلی دے قبضے روم نو‏‏ں دے دتے سن ۔ {{Sfn|Beck|2015}} روم نے باغی کرائے دے فوجیاں تے لیبیا دے رعایا دے خلاف ٹروسلیس جنگ دے دوران کارتھیج د‏‏ی خلفشار تو‏ں استفادہ کيتا تاکہ امن معاہدے نو‏‏ں توڑ دتا جائے تے 238 ق م وچ کارتھیجین سارڈینیا تے کارسیکا نو‏‏ں الحاق وچ لیا ۔ {{Sfn|Scullard|2006}} {{Sfn|Miles|2011}} ہیملکار بارکا دی اگوائی چ، کارتھیج نے 237 قبل مسیح چ باغیاں نو شکست دتی۔ {{Sfn|Hoyos|2000}} {{Sfn|Hoyos|2007}}
[[فائل:Carthage,_quarter_shekel,_237-209_BC,_SNG_BM_Spain_102.jpg|alt=سکے دے دونواں پاسیاں دی تصویر: اک بندے دا سر وکھاندا اے۔ دوجا اک ہاتھی |thumb|{{center|A [[Carthaginian coinage|Carthaginian]] quarter-[[shekel]], dated 237–209{{nbs}}BC, depicting the Punic god [[Melqart]], who was associated with [[Hercules]]/[[Heracles]]. On the reverse is an elephant, possibly a [[war elephant]]; these were linked with the [[Barcids]].{{sfn|Miles|2011|pp=226–227}}}}]]
بغاوت دے دباؤ دے نال ، ہیملکار نے سمجھیا کہ جے کارتھیج نو‏‏ں دوبارہ روم دا مقابلہ کرنا اے تاں اسنو‏ں اپنے معاشی تے فوجی اڈے نو‏‏ں مضبوط بنانے د‏‏ی ضرورت اے ؛ {{Sfn|Hoyos|2015}} ایبیریا (جدید سپین تے پرتگال) وچ کارتھیجینی قبضے جنوب وچ مٹھی بھر خوشحال ساحلی شہراں تک محدود سن {{Sfn|Hoyos|2015}} تے ہیملکر نے 237 وچ ٹروسلیس جنگ وچ اس فوج نو‏‏ں ایبیریا لے گیا جس د‏‏ی قیادت اس نے کیتی سی۔{{nbs}}قبل مسیح تے جنوبی تے مشرقی ایبیریا وچ اک ارد بادشاہت، خود مختار ریاست بنائی ۔ {{Sfn|Miles|2011}} اس نال کارتھیج نوں چاندی دیاں کاناں، زرعی دولت، افرادی قوت ، فوجی سہولتاں جویں کہ شپ یارڈز ، تے مستقبل دے رومن مطالبات دے خلاف اعتماد دے نال کھڑے ہون لئی علاقائی گہرائی ملی۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Eckstein|2006}} ہیملکر نے نائب بادشاہ دے طور تے حکومت کیتی تے 229ء چ اس دے داماد، ہسدروبال نے اس دے بعد حکومت کیتی۔{{nbs}}قبل مسیح {{Sfn|Bagnall|1999}} تے فیر اوہدا پتر، ہنیبال، 221 وچ{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Miles|2011}}

226 وچ{{nbs}}قبل مسیح روم دے نال ایبرو معاہدہ کیتا گیا سی، جس چ [[ایبرو|دریائے ایبرو نو]] کارتھیجین دے [[حلقہ اثر|اثر و رسوخ دے دائرے]] دی شمالی حد دے طور تے متعین کیتا گیا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} اگلے چھ سالاں دے دوران روم نے ساگونٹم شہر دے نال اک وکھرا معاہدہ کیتا، جہڑا ایبرو دے جنوب چ واقع سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} 219 وچ{{nbs}}قبل مسیح ہنیبال دے تحت اک کارتھیجینی فوج نے ساگنٹم دا محاصرہ کیتا ، تے اٹھ مہینےآں دے بعد اس تے قبضہ کر لیا تے اس نوں برطرف کر لیا۔ {{Sfn|Collins|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} روم نے کارتھیجین حکومت تو‏ں شکایت کيت‏ی ، کوئنٹس فیبیئس میکسیمس د‏‏ی سربراہی وچ اک سفارت خانہ اپنی سینیٹ نو‏‏ں لازمی مطالبات دے نال بھیجیا۔ جدوں ایہناں نوں رد کر دتا گیا تے روم نے 218 دے موسم بہار چ جنگ دا اعلان کر دتا ۔{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

پہلی پیونک جنگ دے خاتمے دے بعد توں روم وی پھیل رہیا سی، خاص طور تے شمالی اٹلی دے علاقے وچ [[دریائے پو]] دے کسی وی طرف جہنوں سیسالپائن گال دے ناں توں جانڑیا جاندا اے۔ 232 ق م تو‏ں اس خطے وچ قصبےآں تے فارماں نو‏‏ں قائم کرنے د‏‏ی رومیاں د‏‏ی کوششاں د‏‏ی وجہ تو‏ں مقامی گیلک قبیلےآں دے نال بار بار جنگاں ہوئیاں جنہاں نو‏‏ں بالآخر 222 وچ شکست ہوئی۔ 218 وچ رومیاں نے ہور وی شمال د‏‏ی طرف دھکیل دتا ، پو اُتے دو نويں قصبے ، یا &quot;کالونیاں&quot; قائم کيتیاں تے بہترین زمین دے وڈے علاقےآں نو‏‏ں منظور کيتا۔ زیادہ تر گالاں نے اس مداخلت توں ناراضگی کیتی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

== اٹلی ==

=== ہنیبال الپس پار کردا اے، 218 قبل مسیح ===
[[فائل:Hannibal's_Travels_during_the_Second_Punic_War.png|alt=مغربی بحیرہ روم دا اک نقشہ جہدے تے کارتھیجینیاں دا ایبیریا توں اٹلی تیکر دا رستہ وکھایا گیا اے۔ |thumb|{{center|Hannibal's route from Iberia to Italy}}]]
218 دے دوران{{nbs}}قبل مسیح سسلی دے آسے پاسے دے پانیاں چ کجھ بحری جھڑپاں ہوئیاں سن; رومیاں نے کارتھیجین دے حملے نو پسپا کیتا {{Sfn|Briscoe|2006}} {{Sfn|Edwell|2015}} تے مالٹا دے جزیرے تے قبضہ کر لیا ۔ {{Sfn|Castillo|2006}} سیسالپائن گال (جدید شمالی اٹلی) وچ ، وڈے گیلک قبیلےآں نے اوتھ‏ے د‏‏ی رومی کالونیاں اُتے حملہ کيتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں آبادکار اپنی پہلے تو‏ں قائم کالونی موٹینا (جدید [[موڈینا]] ) وچ فرار ہوئے گئے ، جتھ‏ے انہاں نو‏‏ں محاصرہ کيتا گیا سی۔ اک رومی امدادی فوج نے محاصرے نو توڑ دتا ، لیکن اس دے بعد گھات لگا دتی تے خود محاصرے وچ آ گیا۔ ایبیریا وچ مہم چلانے دے لئی پہلے رومیاں نے اک فوج تیار کيتی سی ، لیکن رومی سینیٹ نے شمالی اٹلی بھیجنے دے لئی اس تو‏ں اک رومی تے اک اتحادی لشکر نو‏‏ں علیحدہ کردتا۔ انہاں د‏‏ی جگہ تازہ فوجیاں نو‏‏ں بھرتی کرنے تو‏ں ستمبر تک ایبیریا دے لئی فوج د‏‏ی روانگی وچ تاخیر ہوگئی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ایسے ویلے قونصل سیمپرونیئس لانگس دے ماتحت سسلی چ اک رومی فوج افریقہ تے حملے دی تیاری کر رئی سی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

اس دوران ، ہنیبال نے نیو کارتھیج (جدید [[کارتیگانا|کارٹیجینا]] ) وچ اک کارتھیجین فوج جمع کيتی تے مئی یا جون وچ ایبیرین ساحل دے نال شمال د‏‏ی طرف اس د‏ی قیادت کيتی۔ ایہ گال وچ داخل ہویا تے دکھن ول رومی اتحادیاں توں بچن لئی اک اندرلا رستہ اختیار کیتا۔ {{Sfn|Mahaney|2008}} رون کراسنگ دی لڑائی چ، ہنیبال نے مقامی گالاں دی اک فوج نو شکست دتی جہنے اوہدا راہ روکن دی کوشش کیتی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} آئبیریا جان آلی فوج نوں لے کے اک رومن بیڑا رون دے منہ تے روم دے اتحادی ماسالیا (جدید [[مارسیلز|مارسیل]] ) تے اتریا، {{Sfn|Fronda|2015}} لیکن ہنیبال رومیاں توں بچ گیا تے اٹلی ول ٹر پیا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

کارتھیجینین خزاں دے آخر تک الپس دے دامن تک پہنچ گئے تے 15 دناں وچ انہاں نو ں عبور کردے ہوئے آب و ہوا ، خطے {{Sfn|Mahaney|2008}} تے مقامی لیگورین د ی [[گوریلا جنگ|گوریلا جنگی حربےآں]] د ی مشکلات اُتے قابو پاندے ہوئے۔ ہنیبال 20,000 پیدل فوج، 6,000 گھڑسوار فوج تے نامعلوم تعداد چ ہاتھیاں دے نال سیسالپائن گال پہنچیا{{snd}}جنہاں دے نال اوہ آئبیریا چھڈ گیا {{Sfn|Erdkamp|2015}} {{Sfn|Hoyos|2015b}} دے بچن آلے۔{{snd}}نومبر چ کجھ ویلہ; رومی پہلے ای اپنے سردیاں دے کوارٹراں چ چلے گئے سن۔ ہنیبال دے اطالوی جزیرہ نما وچ حیرت انگیز داخلے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس سال دے لئی روم د‏‏ی منصوبہ بند مہم منسوخ ہوگئی: افریقہ اُتے حملہ۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

=== کارتھیجین فتوحات، 218–216 قبل مسیح ===
[[فائل:Hannibal_Barca_bust_from_Capua_photo.jpg|alt=اک کانسی دے سر دی اک سیاہ تے چٹی تصویر جس چ ہنیبال نو دکھایا گیا اے۔ |thumb|{{center|Hannibal, depicted in the [[Capuan bust of Hannibal|Capuan bust]]}}]]
اٹلی پہنچن دے تھوڑی دیر بعد کارتھیجینیاں نے دشمن ٹورینی دے سربراہ شہر (جدید ٹورین دے علاقے وچ) تے قبضہ کر لیا تے اس دے کھان پین دے ذخیرے تے قبضہ کر لیا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} نومبر 218 دے اخیر چ{{nbs}}قبل مسیح کارتھیجینیئن گھڑسوار فوج نے ٹائیسینس دی لڑائی چ رومیاں دے گھڑسوار فوج تے ہلکے پیدل فوج نوں شکست دتی۔ {{Sfn|Fronda|2015}} اس دے نتیجے وچ ، زیادہ تر گیلک قبائل نے کارتھیجین دے مقصد دے لئی اعلان کيتا تے ہنیبال د‏‏ی فوج 40،000 تو‏ں ودھ ہوگئی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} سینیٹ نے سسلی دے شمال وچ فوج نو‏‏ں پہلے ہی ہنیبال دا سامنا کرنے والی قوت وچ شامل ہونے دا حکم دتا ، اس طرح افریقہ اُتے حملہ کرنے دے منصوبے نو‏‏ں ترک کردتا گیا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} سیمپرونیئس دی کمان ہیٹھ مشترکہ رومن فوج نوں ہنیبال نے ٹریبیا دی لڑائی چ اپنی پسند دی زمین تے لڑائی چ لالچ دتا سی۔ کارتھیجینیاں نے رومیاں نوں گھیر لیا {{Sfn|Fronda|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} تے 40,000 چوں صرف 10,000 حفاظت لئی راہ لڑن دے قابل سن۔ اس فتح دے نال سیسالپائن گال وچ اپنی پوزیشن حاصل کرنے دے بعد ، ہنیبال نے گالاں دے درمیان سردیاں دے لئی اپنے فوجیاں نو‏‏ں کوارٹر کیتا۔ مؤخر الذکر نے وڈی تعداد وچ اس د‏ی فوج وچ شمولیت اختیار کيتی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس د‏ی تعداد 50،000 تک پہنچ گئی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Miles|2011}}

جدوں ہار دی خبر روم پہنچی تے صدمہ ہویا، لیکن اک وار جدوں سیمپرونیئس پہنچیا، تے قونصلر انتخابات دی صدارت کرن دے لیی معمول دے انداز چ ایہ پرسکون ہو گیا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} منتخب قونصلاں نے ہور لشکر بھرتی کیتے، رومن تے روم دے لاطینی اتحادیاں توں؛ کارتھیجین دے چھاپیاں یا حملے دے امکان دے خلاف سارڈینیا تے سسلی نو تقویت دتی؛ اسی طرح دے وجوہات دی بنا تے [[ٹارنٹو|ٹرینٹم]] تے دوجیاں تھاواں تے گیریژن رکھے; کوئنکوریمس دا اک بیڑا بنایا; تے سال دے آخر چ شمال ول مارچ کرن دی تیاری لئی [[ریمینی|ارمینیم]] تے [[اریزو|اریٹیئم]] چ سپلائی ڈپو قائم کیتے۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} چار لشکراں دی دو فوجاں، دو رومن تے دو اتحادی لیکن معمول توں زیادہ مضبوط گھڑسوار دستےآں دے نال، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تشکیل دتی گئیاں۔ اک اریٹیئم تے اک [[ایڈریاٹک سمندر|ایڈریاٹک]] ساحل تے تعینات سی; اوہ وسطی اٹلی وچ ہنیبال دی ممکنہ پیش قدمی نو روکن دے قابل ہون گے تے سیسلپائن گال وچ کم کرن دے لیی شمال دی طرف منتقل ہون دی پوزیشن وچ سن۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

موسم بہار دے شروع چ 217{{nbs}}قبل مسیح کارتھیجینیاں نے اک اوکھا پر بے حفاظت رستہ اختیار کردے ہوئے، بغیر کسی مخالفت دے [[اپنائن پہاڑ|اپینائن]] پار کیتا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ہنیبال نے گیئس فلیمینیئس دے تحت مرکزی رومی فوج نو اک زبردست جنگ وچ کھچن دی کوشش کیتی، اس علاقے نو تباہ کر کے جس دی حفاظت لئی انہاں نو بھیجیا گیا سی {{Sfn|Liddell Hart|1967}} جس نال فلیمینیئس نو جلدی نال تعاقب کرن لئی اکسایا گیا۔ ہنیبال نے گھات لگائی {{Sfn|Fronda|2015}} تے جھیل ٹریسیمین دی لڑائی چ رومی فوج نوں مکمل طور تے شکست دتی، 15,000 رومیاں نوں مار دتا، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} جس چ فلیمینیئس وی شامل سی، {{Sfn|Fronda|2015}} تے 10,000 [[جنگی قیدی|قیدی]] لے لئے۔ [[Battle of Umbrian Lake|امبرین جھیل دی لڑائی]] چ دوجی رومی فوج چوں 4000 گھڑسواراں دی فوج نوں وی شکست دتی گئی تے ختم کر دتا گیا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} جے قیدیاں رومی سن تے اوہناں نال بھیڑا سلوک کیتا جاندا سی; گرفتار لاطینی اتحادیاں دے نال کارتھیجینیاں نے چنگا سلوک کیتا تے بوہت سارے لوکاں نو آزاد کر دتا گیا تے انہاں دے شہراں چ واپس بھیج دتا گیا، اس توقع چ کہ اوہ کارتھیجینی جنگی مہارت تے انہاں دے سلوک دے بارے چ چنگی گل کرن گے۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Lomas|2015}} ہنیبال نے امید کیتی کہ ایہناں چوں کجھ اتحادیاں نو بغاوت کرن لئی قائل کیتا جا سکدا اے۔ {{Sfn|Fronda|2015}}
[[فائل:N26FabiusCunctator_(cropped).jpg|alt=قدیم رومی بکتر وچ اک بندے دے چٹے رنگ دے مجسمے دی رنگین تصویر |thumb|{{center|A 1777 statue of Fabius}}]]
کارتھیجینیاں نے ایٹروریا ، فیر [[صوبہ امبریا|امبریا]] ، دے ذریعے ایڈریاٹک ساحل تک اپنا مارچ جاری رکھیا ، فیر جنوب د ی طرف [[صوبہ اپولیا|اپولیا]] وچ مڑ گئے ، {{Sfn|Fronda|2015}} جنوبی اٹلی دے کچھ نسلی یونانی تے اٹلی شہراں اُتے قبضہ کرنے د ی امید کردے ہوئے۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Lazenby|1998}} ہار دی خبر نے فیر روم چ گھبراہٹ پیدا کر دتی ۔ سفارت خانے دا سربراہ جہڑا 218 قبل مسیح چ جنگ شروع ہون توں ٹھیک پہلے کارتھیج گھلیا گیا سی، کوئنٹس فیبیئس میکسیمس، رومن اسمبلی ولوں آمر چنیا گیا سی تے اس نے لڑائیاں توں بچن دی &quot; فیبیئن حکمت عملی &quot; اپنائی سی، اس دی بجائے حملہ آور نوں گھٹ کرن لئی گھٹ سطح دی ہراساں کرن تے انحصار کیتا، جدوں تک کہ روم اپنی فوجی طاقت نوں دوبارہ تعمیر نہ کر سکے۔ ہنیبال نو اگلے سال اپولیا نو تباہ کرن دے لی وڈی حد تک آزاد چھڈ دتا گیا۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Briscoe|2006}}

فیبیئس اس دور وچ رومی فوج دے کچھ حصےآں ، عوام تے سینیٹ دے نال جنگ تو‏ں گریز کرنے دے لئی غیر مقبول سی جدو‏ں کہ اٹلی دشمن دے ذریعہ تباہ ہو رہیا سی: اس گل دا شعور سی کہ اس د‏ی حربےآں تو‏ں جنگ دا فوری خاتمہ نئيں ہوئے گا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ہنیبال نے اٹلی دے امیر ترین تے زرخیز ترین صوبےآں وچ مارچ کیتا ، اس امید تو‏ں کہ تباہی فیبیئس نو‏‏ں جنگ وچ لے جائے گی ، لیکن فیبیئس نے انکار کردتا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} رومن آبادی نے فیبیئس نو &quot;دی لیر&quot; ( [[لاطینی]] چ، {{Lang|la|Cunctator}} دے طور تے مذاق اڑایا۔ ) تے 216 ق م وچ نويں قونصل منتخب کیتے: گیئس ٹیرینٹیئس وارو ، جس نے زیادہ جارحانہ جنگی حکمت عملی دا پیچھا کرنے د ی وکالت کيتی ، تے لوشیئس ایمیلیئس پالس ، جس نے فیبیئس تے وارو د ی تجویز کردہ حکمت عملی دے درمیان کدرے اک حکمت عملی د ی وکالت کيتی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

216 قبل مسیح دے موسم بہار وچ ہنیبال نے اپولین دے میدان وچ کینا وچ وڈے سپلائی ڈپو اُتے قبضہ کرلیا۔ رومن سینیٹ نے وارو تے پالس دے ذریعہ دوہرے سائز د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں اٹھانے دا اختیار دتا ، جو 86،000 افراد د‏‏ی اک فوج سی ، جو اس وقت تک رومن تریخ وچ سب تو‏ں وڈی سی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} پالس تے وارو نے ہنیبال دا مقابلہ کرن لئی جنوب ول مارچ کیتا تے {{Convert|10|km|mi}} دور۔ ہنیبال نے کینا دی لڑائی چ فوجاں دے وچکار کھلے میدان تے لڑائی نوں قبول کیتا۔ رومن لشکراں نے ہنیبال دے جان بجھ کے کمزور مرکز دے ذریعے اپنا راستہ مجبور کیتا، لیکن پراں تے لیبیا دی بھاری پیدل فوج نے انہاں دی پیش قدمی دے آسے پاسے جھولیا، جس نال انہاں دے پہلوآں نو خطرہ سی۔ {{Sfn|Fronda|2015}} ہسڈروبل گیسکو {{#tag:ref|Not the same man as Hasdrubal Barca, one of Hannibal's younger brothers.{{sfn|Carey|2007|p=64}}|group=note}} نے کھبے ونگ تے کارتھیجین کیولری دی اگوائی کیتی تے مخالف رومن کیولری نو شکست دتی، فیر دوجے ونگ تے اپنے کیولری تے حملہ کرن لئی رومیاں دے عقب دے ارد گرد جھاڑو دتا۔ بھاری تعداد چ کارتھیجینی پیدل فوج نے اس ویلے تک برداشت کیتا جدوں تک کہ ہسڈروبل نے پچھے توں لشکراں تے حملہ نئیں کیتا۔ اس دے نتیجے وچ ، رومی پیدل فوج نو‏‏ں فرار ہونے دا کوئی ذریعہ نئيں گھیر لیا گیا سی۔ گھٹ توں گھٹ 67,500 رومی مارے گئے یا پھڑے گئے۔ {{Sfn|Fronda|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Carey|2007}}

میل کینی نو &quot;روم دی سب توں وڈی فوجی تباہی&quot; دے طور تے بیان کردا اے۔ {{Sfn|Miles|2011}} ٹونی ناکو ڈیل ہویو نے ٹریبیا ، جھیل ٹریسیمین تے کینا نو‏‏ں تن &quot;عظیم فوجی آفات&quot; دے طور اُتے بیان کيتا اے جو جنگ دے پہلے تن سالاں وچ رومیاں دا سامنا کرنا پيا سی۔ {{Sfn|Ñaco del Hoyo|2015}} برائن کیری لکھدا اے کہ انہاں تن شکستاں نے روم نو‏‏ں خاتمے دے دہانے اُتے پہنچا دتا۔ {{Sfn|Carey|2007}} کینا دے کجھ ہفتیاں دے اندر اندر 25,000 دی اک رومن فوج نوں سلوا لیٹانا دی لڑائی چ سیسالپائن گال چ بوئی گالاں نے گھات لا کے ماریا تے ختم کر دتا۔ {{Sfn|Roberts|2017}} فیبیئس 215 ق م چ قونصل بنیا تے 214 ق م چ دوبارہ منتخب ہویا ۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Lazenby|1998}}

=== رومی اتحادیاں دا عیب، 216–214 قبل مسیح ===
کینا دے بعد اٹلی چ ہنیبال دی فوج دے بارے چ پولیبیئس دے بیان چ بہوں گھٹ بچیا اے۔ لیوی نے اک مکمل ریکارڈ دتا اے، لیکن گولڈس ورتھ دے مطابق &quot;اس دی وشوسنییتا اکثر مشتبہ ہندی اے&quot;، خاص طور تے اس دیاں لڑائیاں دے بیاناں دے حوالے نال؛ بہت سارے جدید مورخ اس گل نال متفق ہن، لیکن اس دے باوجود جنگ دے اس حصے دے لیی اوہدا بہترین زندہ ذریعہ اے۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Sabin|1996}}

جنوبی اٹلی دے کئی شہری ریاستاں نے ہنیبال دے نال اتحاد کیتا ، یا اس وقت قبضہ کرلیا گیا جدو ں کارتھیجین دے حامی دھڑےآں نے اپنے دفاع دے نال دھوکہ دتا۔ اینہاں چ کیپوا دا وڈا شہر تے وڈا بندرگاہ شہر ٹرینٹم (جدید ٹارانٹو) شامل سن ۔ دو وڈے سمنائی قبیلےآں نے وی کارتھیجین دے مقصد وچ شمولیت اختیار کيتی۔ 214 تک{{nbs}}قبل مسیح جنوبی اٹلی دا وڈا حصہ روم دے خلاف ہوچکيا سی ، حالانکہ بہت ساریاں استثناء سن تے وسطی اٹلی وچ روم دے اتحادیاں د‏‏ی اکثریت وفادار رہی۔ سب توں نکے شہراں دے علاوہ سارے شہراں نوں ہنیبال دے حملے دے ذریعے بہت چنگی طرحاں قلعہ بند کیتا گیا سی، تے ناکہ بندی اک لمے عرصے توں چلن آلا معاملہ ہو سکدا سی، یا جے ہدف بندرگاہ سی، تے ناممکن سی۔ کارتھیج دے نویں اتحادیاں نے کارتھیج دے نال، یا ایتھوں تیکر کہ اک دوجے دے نال وی کمیونٹی دا احساس نئیں کیتا۔ انہاں نے انہاں جگہاں د‏‏ی تعداد وچ اضافہ کيتا جنہاں نو‏‏ں ہنیبال د‏‏ی فوج نو‏‏ں رومی انتقام تو‏ں بچانے د‏‏ی توقع سی ، لیکن ایسا کرنے وچ اس د‏ی مدد دے لئی نسبتاً کم تازہ فوج فراہ‏م کيتی۔ اطالوی افواج جہناں نوں پالیا گیا سی، اوہناں نے اپنے آبائی شہراں توں دور کم کرن دی مزاحمت کیتی تے جدوں اوہناں نے کیتا تے اوہناں نے ماڑا کارکردگی دا مظاہرہ کیتا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}
[[فائل:Second_Punic_war_(cropped).png|alt=a map of southern peninsular Italy showing the maximum extent of Carthaginian control|thumb|{{center|Hannibal's allies in southern Italy {{circa|213}}{{nbs}}BC, shown in blue}}]]
اٹلی وچ ہنیبال د‏‏ی مہم دا اک اہ‏م حصہ مقامی وسائل دا استعمال کردے ہوئے رومیاں تو‏ں لڑنے د‏‏ی کوشش کرنا سی ؛ مقامی آبادی چوں بھرتی ہون آلیاں نوں ودھانا۔ اس دے ماتحت ہانو 214 ق م وچ سامنیئم وچ فوج جمع کرنے دے قابل سی ، لیکن رومیاں نے بینوینٹم د‏‏ی لڑائی وچ انہاں نويں محصولات نو‏‏ں روک لیا تے ہنیبال دے نال ملاقات تو‏ں پہلے انہاں نو‏‏ں ختم کردتا۔ ہنیبال اتحادیاں نو جِت سکدا سی، لیکن رومیاں دے خلاف انہاں دا دفاع کرنا اک نواں تے مشکل مسئلہ سی، کیونجے رومی ہُن وی متعدد فوجاں نو میدان چ کھڑا کر سکدے سن، جہڑیاں مجموعی طور تے اس دی اپنی افواج توں بوہت زیادہ سن۔ {{Sfn|Rawlings|2015}}

سب تو‏ں وڈا فائدہ اٹلی دا دوسرا سب تو‏ں وڈا شہر کاپوا سی جدو‏ں ہنیبال د‏‏ی فوج 216 قبل مسیح وچ [[صوبہ کیمپانیا|کیمپانیا]] وچ داخل ہوئی۔ کیپوا دے باشندےآں دے پاس محدود رومی شہریت سی تے اشرافیہ شادی تے دوستی دے ذریعے رومیاں تو‏ں منسلک سی ، لیکن واضح رومی آفات دے بعد اٹلی دا اعلیٰ شہر بننے دا امکان بہت مضبوط لالچ ثابت ہويا۔ انہاں تے ہنیبال دے وچکار ہونے والے معاہدے نو‏‏ں دوستی دا معاہدہ قرار دتا جاسکدا اے ، کیونجے کیپوان د‏‏ی کوئی ذمہ داری نئيں سی۔ {{Sfn|Hoyos|2015b}} جدوں 215 دے گرمیاں چ لوکری دا بندرگاہ شہر کارتھیج ول ٹُر پیا{{nbs}}قبل مسیح اسنوں فوری طور تے اٹلی چ کارتھیجینی فوجاں نوں فوجیاں، سامان تے جنگی ہاتھیاں نال مضبوط کرن لئی ورتیا گیا۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} جنگ دے دوران ایہ واحد ویلہ سی جدوں کارتھیج نے ہنیبال نو تقویت دتی۔ {{Sfn|Erdkamp|2015}} اک دوجی فوج، ہنیبال دے سب توں نکے بھرا ماگو دے تحت، 215 وچ اٹلی وچ اترنا سی۔{{nbs}}قبل مسیح لیکن اوتھ‏ے کارتھیجین د‏‏ی اک وڈی شکست دے بعد ایبیریا د‏‏ی طرف موڑ دتا گیا۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Barceló|2015}}

ایس دوران، رومیاں نے نویں لشکراں نو اُچا کرن دے لیی سخت اقدامات کیتے: غلاماں، مجرماں تے انہاں لوکاں نو داخل کرنا جہڑے معمول دی جائیداد دی اہلیت تے پورا نئیں اتردے سن۔ 215 دے شروع تک{{nbs}}قبل مسیح اوہ گھٹ توں گھٹ 12 لشکراں نوں فیلڈ کر رئے سی; 214 تک{{nbs}}بی سی 18; تے 213 تک{{nbs}}بی سی 22۔ 212 قبل مسیح تک تعینات لشکراں دی پوری تکمیل 100,000 توں ودھ ہووے گی، اس دے علاوہ، ہمیشہ دی طرح، اتحادی فوجیاں دی اسی طرح دی تعداد ہووے گی۔ اکثریت جنوبی اٹلی چ تقریباً 20,000 بندیاں دی فیلڈ آرمیز چ تعینات کیتی گئی سی۔ ایہ کھلی لڑائی وچ ہنیبال د‏‏ی فوج نو‏‏ں چیلنج کرنے دے لئی ناکافی سی ، لیکن اسنو‏ں اپنی افواج نو‏‏ں مرکوز کرنے تے اس د‏ی نقل و حرکت نو‏‏ں روکنے اُتے مجبور کرنے دے لئی کافی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

=== مقدونیہ، سارڈینیا تے سسلی ===
215 دے دوران{{nbs}}قبل مسیح نے مقدونیہ دے بادشاہ، فلپ پنجم نے ہنیبال نوں اپنی حمایت دا عہد کیتا ، {{Sfn|Miles|2011}} 215 وچ روم دے خلاف پہلی مقدونیہ دی جنگ دا آغاز کیتا۔{{nbs}}بی سی۔ رومیاں نو‏‏ں خدشہ سی کہ مقدونیہ دے لوک آبنائے اوٹرانٹو نو‏‏ں عبور کرنے تے اٹلی وچ اترن د‏‏ی کوشش کرن گے۔ انہاں نے اس علاقے وچ اپنی بحریہ نو مضبوطی نال تقویت دتی تے اک لشکر نو حفاظت کرن دے لیی بھیجیا، تے خطرہ ختم ہو گیا۔ 211 وچ{{nbs}}قبل مسیح روم نے مقدونیہ دے لوکاں نو ایٹولین لیگ دے نال اتحاد کرکے قابو کیتا، جو یونانی شہر ریاستاں دا اک اتحاد سی جہڑا پہلے ای مقدونیہ دے نال جنگ چ سی۔ 205 وچ{{nbs}}قبل مسیح ایہ جنگ اک مذاکراتی امن دے نال ختم ہوئی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

کارتھیجینیاں دی حمایت چ 213ء چ سارڈینیا تے بغاوت ہوئی{{nbs}}قبل مسیح، لیکن اس نو جلدی ای رومیاں نے ختم کر دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}}
[[فائل:Archimedes_before_his_death_with_the_Roman_soldier,_Roman_mosaic.jpg|alt=a colourful mosaic of a sword-armed soldier gesturing to a seated man in ancient-style robes|thumb|{{center|Archimedes before being killed by the Roman soldier – copy of a Roman mosaic from the 2nd century}}]]
215 قبل مسیح توں پہلے سسلی رومی ہتھاں چ مضبوطی نال رہیا، جس نے کارتھیج توں ہنیبال دی تیار سمندری کمک تے دوبارہ فراہمی نو روک دتا۔ ہیرو II ، سیراکیوز دا پرانا ظالم جہڑا پینتالیس سال دا سی تے اک پکا رومن اتحادی سی، 215 چ مر گیا۔{{nbs}}بی سی تے اس دے جانشین ہیرونیمس اس دی صورتحال توں مطمئن نئیں سن۔ ہنیبال نے اک معاہدے تے گل بات کیتی جس دے تحت سیراکیوز کارتھیج دے کول آیا، جس دی قیمت پورے سسلی نو سیراکیوز دے قبضے چ بنان دی قیمت تے سی۔ سیراکیوز دی فوج نے کلاڈیئس مارسلس دی اگوائی چ رومی فوج دا مقابلہ نئیں کیتا تے 213 دے موسم بہار تک{{nbs}}بی سی سیراکیوز دا محاصرہ کر لیا گیا سی ۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} محاصرے دے بارے وچ پولیبیئس تے لیوی دونے دے بیانات رومی محاصرے د ی جنگ دا مقابلہ کرنے دے لئی [[ارشمیدس|آرکیمیڈیز]] د ی جنگی مشیناں د ی ایجاد اُتے مرکوز نيں ، جو پہلے ہی شہر دے مضبوط دفاع د ی وجہ تو ں مشکل ہوچکيا سی۔ {{Sfn|Edwell|2015}}

ہیملکو دی اگوائی چ اک وڈی کارتھیجینی فوج 213ء چ شہر نوں راحت دین لئی بھیجی گئی{{nbs}}قبل مسیح {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Edwell|2015}} تے کئی ہور سسلی شہراں نے رومیاں نوں چھڈ دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}} 212 دے موسم بہار چ{{nbs}}قبل مسیح رومیاں نے اک اچانک رات دے حملے چ سیراکیوز تے حملہ کیتا تے شہر دے کئی ضلعیاں تے قبضہ کر لیا۔ ایس دوران، کارتھیجین دی فوج [[طاعون]] دی وجہ توں معذور ہو گئی۔ کارتھیجینیاں دے شہر نو دوبارہ سپلائی کرن چ ناکام رہن دے بعد، سیراکیوز دا باقی حصہ 212 دے خزاں چ ڈگ گیا{{nbs}}بی سی; آرکیمیڈیز نوں اک رومی فوجی نے ماریا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

کارتھیج نے 211ء چ سسلی چ ہور کمک بھیجی{{nbs}}بی سی تے جارحیت تے چلے گئے۔ ہنیبال نے 211 قبل مسیح چ نومیڈین گھوڑسواراں دی اک فوج سسلی گھلی ، جس دی اگوائی ماہر لیبی فونیشیائی افسر موٹون نے کیتی ، جس نے ہٹ اینڈ رن حملیاں راہیں رومی فوج نوں بھاری نقصان پہنچایا ۔ اک تازہ رومن فوج نے 210 وچ جزیرے تے کارتھیجین دے مرکزی گڑھ، ایگریجنٹم تے حملہ کیتا۔{{nbs}}قبل مسیح تے شہر نوں اک ناپسندیدہ کارتھیجینی افسر نے رومیاں دے ہتھوں دھوکہ دتا ۔ اس دے بعد باقی کارتھیجین دے زیر کنٹرول قصبےآں نے ہتھیار ڈال دتے یا زبردستی یا غداری دے ذریعے لے لئے گئے {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تے روم تے اس د‏ی فوجاں نو‏‏ں سسلی اناج د‏‏ی فراہمی دوبارہ شروع ہوگئی۔ {{Sfn|Rawlings|2015}}

=== اٹلی، 213–208 قبل مسیح ===
کینی دے بعد 11 سال تک جنوبی اٹلی دے آسے پاسے جنگ پھیلی کیونکہ شہر کارتھیجینیاں دے ہتھوں چلے گئے یا دھوکہ دہی نال لے لئے گئے تے رومیاں نے محاصرے دے ذریعے یا اوہناں نو داخلہ دین لئی اندر دے دھڑیاں نو ماتحت کر کے اوہناں تے دوبارہ قبضہ کر لیا۔ ہنیبال نے بار بار رومی فوجاں نو‏‏ں شکست دتی ، لیکن جتھ‏ے وی اس د‏ی مرکزی فوج سرگرم نئيں سی ، رومیاں نے کارتھیجین د‏‏ی حمایت کرنے والے شہراں نو‏‏ں دھمکی دتی یا کارتھیجین یا کارتھیجین دے اتحادی دستےآں دے نال جنگ د‏‏ی کوشش کيتی؛ اکثر کامیابی دے نال۔ 208 تک{{nbs}}قبل مسیح بہت سارے شہر تے علاقے جہڑے کارتھیجین دے مقصد چ شامل ہوئے سن، اپنی رومی وفاداری چ واپس آ گئے سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

فیبیئس نے 213 ق م وچ کارتھیجین دے سنگی قصبے آرپی تے قبضہ کر لیا۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} 212 قبل مسیح چ ہنیبال نے اتلے لیندے لوکانیہ چ سیلارس دی لڑائی چ سینٹینیئس پینولا دی رومی فوج نوں تباہ کر دتا۔ {{Sfn|Dupuy and Dupuy|1993}} اسی سال بعد چ، ہنیبال نے ہرڈونیا دی لڑائی چ اک ہور رومی فوج نو شکست دتی، جس چ 18,000 دی فوج چوں 16,000 بندے کھو گئے۔ {{Sfn|Hoyos|2015b}} {{Sfn|Fronda|2015}} انہاں نقصانات دے باوجود ، رومیاں نے اٹلی وچ کارتھیجینیاں دے کلیدی اتحادی کیپوا دا محاصرہ کيتا ۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} ہنیبال نے رومیاں نوں لڑائی دی پیشکش کیتی; اس دے بعد ہونے والی لڑائی دے بارے وچ لیوی دا بیان واضح نئيں اے ، لیکن ایسا لگدا اے کہ رومیاں نو‏‏ں بھاری جانی نقصان ہويا جدو‏ں کہ کارتھیجینی محاصرہ نو‏‏ں اٹھانے وچ ناکا‏م رہے۔ اس دے بعد ہنیبال نے رومیاں دے محاصرے دے کماں اُتے حملہ کيتا ، لیکن اوہ فیر شہر نو‏‏ں راحت دینے وچ ناکا‏م رہیا۔ 211 وچ{{nbs}}بی سی ہنیبل نے اک واری فیر محاصرہ کرن آلیاں رومی افواج نوں لڑائی دی پیشکش کیتی، ایس واری اوہناں نے اپنے قلعے چھڈن توں انکار کر دتا۔ مایوسی چ ہنیبال نے فیر اوہناں تے حملہ کیتا تے فیر توڑن چ ناکام رہیا۔ اس دے بعد اس نے اپنی فوج نو ں روم د ی طرف مارچ کیتا ، اس امید دے نال کہ رومیاں نو ں اس دا دفاع کرنے دے لئی محاصرہ ترک کرنے اُتے مجبور کیتا جائے گا ؛ تاہم، محاصرہ کرن آلی فوج اپنی تھاں تے ای رہی تے کیپوا جلدی ای گر گیا۔ اس شہر تو‏ں اس د‏ی سیاسی خود مختاری کھوہ لئی گئی تے اسنو‏ں رومی مقررین دے تحت رکھ دتا گیا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

210 وچ کارتھیجینیاں نے ہرڈونیا دے باہر اک رومن فوج نوں گارڈ توں باہر پھڑ لیا، اس دے کمانڈر دے جنگ قبول کرن دے بعد اس نوں بھاری شکست دتی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} لیوی نے فیر ہنیبال نو نومیسٹرو دی غیر قطعی جنگ لڑن لئی آکھیا، حالانکہ جدید مورخین اس دے بیان تے شک کردے ہن۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Lazenby|1998}} رومی ہنیبال دے پچھے رہے، 209 قبل مسیح وچ کینوسیئم وچ اک ہور سخت لڑائی لڑی تے فیر بھاری نقصانات دا سامنا کیتا۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} اس جنگ نے اک ہور رومی فوج نو ٹرینٹم دے نیڑے پہنچن تے غداری دے ذریعے اس تے قبضہ کرن دے قابل بنایا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}}

=== اٹلی، 207–203 قبل مسیح ===
207 دے موسم بہار چ{{nbs}}بی سی ہسدروبل بارکا نے اپنے وڈے بھرا دے کارنامے نو دہرایا تے الپس دے پار اک فوج نو مارچ کیتا۔ اس نے 35،000 فوج دے نال سیسالپائین گال تے حملہ کیتا، جس دا ارادہ ہنیبال دے نال ملن دا سی، لیکن ہنیبال نو‏‏ں اس د‏ی موجودگی دا علم نئيں سی۔ جنوبی اٹلی وچ ہنیبال دا سامنا کرن آلے رومیاں نے اوہنوں دھوکہ دتا کہ پوری رومی فوج ہلے وی کیمپ وچ اے، جد کہ اک وڈا حصہ قونصل کلاڈیئس نیرو دے تحت شمال ول مارچ کیتا۔ انہاں نے دوسرے قونصل، مارکس سالینیٹر دے تحت رومیاں نو تقویت دتی، جہڑے پہلے ای ہسڈروبل دا سامنا کر رئے سی۔ اس مشترکہ رومی فوج نے میٹاورس د‏‏ی لڑائی وچ حملہ کيتا تے کارتھیجینی فوج نو‏‏ں تباہ کردتا ، جس وچ ہاسدروبال ماریا گیا۔ اس جنگ نے اٹلی وچ رومی تسلط د‏‏ی تصدیق د‏‏ی تے انہاں د‏‏ی فیبین حکمت عملی دا خاتمہ کيتا۔ متوقع کمک دے بغیر ہنیبال دی افواج اتحادی شہراں نو خالی کرن تے بروٹیم ول واپس جان تے مجبور ہو گئیاں۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Miles|2011}}

205 وچ{{nbs}}بی سی ماگو بارکا ، ہنیبال دے اک ہور چھوٹے بھائی ، اپنی ہسپانوی فوج دے باقیات دے نال شمال مغربی اٹلی دے [[جینوآ|جینوا]] وچ اتریا۔ اسنوں چھیتی ہی گیلک اتے لیگورین کمک مل گئی ۔ اطالوی جزیرہ نما دے شمال وچ میگو د‏‏ی آمد دے بعد 204 وچ ہنیبال د‏‏ی کروٹونا د‏‏ی غیر قطعی جنگ ہوئی۔{{nbs}}جزیرہ نما دے دور جنوب چ قبل مسیح۔ ماگو نے اپنی تقویت یافتہ فوج نو‏‏ں سیسالپائن گال وچ کارتھیج دے اہ‏م گیلک اتحادیاں د‏‏ی زمیناں د‏‏ی طرف مارچ کيتا ، لیکن اک وڈی رومی فوج نے اسنو‏ں روکیا تے 203ء وچ انسوبریا د‏‏ی لڑائی وچ اسنو‏ں شکست دتی۔{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

204 وچ اک رومی فوج دے کارتھیجین دے وطن تے حملہ کرن دے بعد{{nbs}}قبل مسیح ، کارتھیجینیاں نو‏‏ں دو وڈی لڑائیاں وچ شکست دینے تے شمالی افریقہ د‏‏ی نومیڈین بادشاہتاں د‏‏ی وفاداری حاصل کرنے دے بعد ، ہنیبال تے اس د‏ی فوج د‏‏ی باقیات نو‏‏ں واپس بلا لیا گیا۔ {{Sfn|Miles|2011}} اوہ کروٹن {{Sfn|Goldsworthy|2006}} توں روانہ ہوئے تے 15,000–20,000 تجربہ کار سابق فوجیاں دے نال کارتھیج تے اترے۔ میگو نوں وی واپس بلایا گیا؛ اوہ سفر وچ زخماں د‏‏ی وجہ تو‏ں مر گیا تے اس دے کچھ بحری جہازاں نو‏‏ں رومیاں نے روک لیا ، {{Sfn|Miles|2011}} لیکن اس دے 12،000 فوجی کارتھیج پہنچ گئے۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

== آئبیریا ==

=== آئیبیریا 218–211 قبل مسیح ===
[[فائل:Relieve_de_Osuna_(M.A.N._Madrid)_03.jpg|alt=A black and white photograph of an apparently very old and crude bas-relief of a warrior|thumb|{{center|An Iberian warrior from bas-relief {{c.|200 BC}}. He is armed with a [[falcata]] and an oval shield.}}]]
رومی بیڑا 218 دے موسم خزاں چ مسالہ توں جاری رہیا{{nbs}}قبل مسیح، شمال مشرقی آئبیریا وچ فوج نو اتاریا، جتھے اس نے مقامی قبائل وچ حمایت حاصل کیتی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} ایبرو تے پیرینیز دے درمیان رومیاں د‏‏ی قیام نے ایبیریا تو‏ں اٹلی جانے والا راستہ روک دتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ایبیریا تو‏ں ہنیبال تک کمک د‏‏ی ترسیل مشکل ہوگئی۔ {{Sfn|Edwell|2015}} 218 دے اخیر چ اک کارتھیجین حملہ{{nbs}}قبل مسیح نو سیسا دی لڑائی چ دفع کیتا گیا {{Sfn|Edwell|2015}} ۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} 217 وچ{{nbs}}قبل مسیح 40 کارتھیجینی تے آئیبیرین جنگی جہازاں نو 35 رومن تے ماسالیان برتناں نے ایبرو دریا دی لڑائی چ شکست دتی، جس چ 29 کارتھیجینی جہازاں دا نقصان ہویا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

216 وچ ہیسڈروبل نوں کارتھیج توں اٹلی جان دا حکم ملیا تے ہنیبال نال رل کے رومیاں تے اپنے وطن وچ دباء پایا۔ ہسڈروبل نے اعتراض کیتا، تے دلیل دتی کہ آئیبیرین قبائل تے کارتھیجینی اتھارٹی بہت نازک سی تے اس علاقے چ رومی افواج بہت مضبوط سن تاکہ اوہ منصوبہ بند تحریک نو نافذ کر سکے۔ 215 وچ ہسدروبال نے آخر کار کارروائی کیتی، اک رومی حامی شہر دا محاصرہ کیتا تے ڈیرٹوسا وچ جنگ دی پیشکش کیتی، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Edwell|2015}} جتھے اس نے رومن فوج دے پہلوآں نو صاف کرن دے لیی اپنی گھڑسوار برتری نو استعمال کرن دی کوشش کیتی جد کہ اپنڑی پیدل فوج دے نال انہاں دے مرکز نو دونواں طرف لپیٹ لیا۔ اُتے ، رومیاں نے کارتھیجین لائن دے مرکز نو‏‏ں توڑ دتا تے فیر ہر ونگ نو‏‏ں وکھ وکھ شکست دتی ، جس تو‏ں شدید نقصان پہنچیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} ہسڈروبل دے لی اٹلی چ ہنیبال نو تقویت دینا ممکن نئیں سی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Edwell|2015}}

کارتھیجینیاں نے مقامی سیلٹیبیرین قبائل دے روم ول جان دی لہر دا سامنا کیتا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} رومی کمانڈراں نے 212ء چ ساگنٹم تے قبضہ کر لیا{{nbs}}قبل مسیح تے 211 وچ{{nbs}}بی سی نے اپنی فوج نوں مضبوط کرن لئی 20,000 سیلٹیبیرین کرائے دے فوجیاں دی خدمات حاصل کیتیاں۔ ایہ ویکھدے ہوئے کہ ایبیریا چ کارتھیجینین افواج تن فوجاں چ تقسیم کیتیاں گئیاں سن جہڑیاں اک دوجے توں الگ تعینات سن، رومیاں نے اپنیاں افواج نوں تقسیم کر دتا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} اس حکمت عملی دے نتیجے وچ 211 وچ دو وکھ وکھ لڑائیاں ہوئیاں ، جنہاں نو‏‏ں عام طور اُتے مشترکہ طور اُتے اپر بائیٹس د‏‏ی لڑائی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ دونے لڑائیاں رومیاں د‏‏ی مکمل شکست اُتے ختم ہوئیاں ، کیونجے ہاسدروبال نے رومیاں دے کرائے دے فوجیاں نو‏‏ں رشوت دے ک‏ے صحرا نو‏‏ں چھڈ دتا سی۔ رومی زندہ بچنے والےآں نے ایبرو دے شمال وچ اپنے ساحلی گڑھ د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گئے ، جتھ‏ے تو‏ں کارتھیجینی فیر انہاں نو‏ں کڈنے وچ ناکام رہے۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Edwell|2015}} کلاڈیئس نیرو نے 210 وچ کمک لیاندی{{nbs}}بی سی تے صورتحال نو مستحکم کیتا۔ {{Sfn|Edwell|2015}}

=== آئیبیریا، 211–205 قبل مسیح ===
[[فائل:Bust_of_Sulla_(loan_from_Ny_Carlsberg_Glyptotek)_-_Glyptothek_-_Munich_-_Germany_2017.jpg|alt=a black and white photograph of a marble bust of a man, with the nose broken off|right|thumb|{{center|2nd century{{nbsp}}BC marble bust of the younger Scipio, [[Ny Carlsberg Glyptotek|Glyptoteket]]{{sfn|Coarelli|2002|pp= 73–74}}{{sfn|Etcheto|2012|pp= 274–278}}}}]]
210 ق م وچ پبلیئس کارنیل سکپیو ، {{#tag:ref|Publius Scipio was the bereaved son of the previous Roman co-commander in Iberia, also named Publius Scipio, and the nephew of the other co-commander, Gnaeus Scipio.{{sfn|Miles|2011|pp=268, 298–299}}|group=note}} ہور رومن کمک دے نال ایبیریا پہنچیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} 209 وچ اک احتیاط نال منصوبہ بند حملے وچ{{nbs}}قبل مسیح اس نے آئبیریا، نیو کارتھیج وچ کارتھیجین طاقت دے ہلکے دفاعی مرکز تے قبضہ کیتا ، {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Zimmermann|2015}} سونے، چاندی تے محاصرے دے توپ خانے دی اک وڈی مال غنیمت تے قبضہ کیتا۔ اس نے گرفتار آبادی نو‏‏ں آزاد کر دتا تے کارتھیجینیاں دے ذریعہ اوتھ‏ے رکھے گئے ایبیرین یرغمالیاں نو‏‏ں آزاد کروایا ، تاکہ انہاں دے قبائل د‏‏ی وفاداری نو‏‏ں یقینی بنایا جاسک‏‏ے۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Barceló|2015}}

208 دے موسم بہار چ{{nbs}}بی سی ہسڈروبال نے بیکولا دی لڑائی چ سکپیو نال لڑن لئی اگے ودھیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} کارتھیجینیاں نو‏‏ں شکست ہوئی ، لیکن ہاسدروبال اپنی فوج د‏‏ی اکثریت نو‏‏ں واپس لینے تے کسی وی رومی تعاقب نو‏‏ں روکنے وچ کامیاب رہیا ؛ اس دے زیادہ تر نقصانات اس دے آئیبیرین اتحادیاں وچ سن ۔ سکپیو ہسڈروبل نو [[پیرینیز]] دے مغربی درےآں دے اُتے گال وچ اپنی خاتمہ شدہ فوج د ی قیادت کرنے تو ں روکنے دے قابل نئيں سی۔ 207 وچ{{nbs}}قبل مسیح ، گال وچ بھاری بھرتی کرنے دے بعد ، ہسدروبال نے اپنے بھائی ، ہنیبال دے نال ملنے د‏‏ی کوشش وچ الپس نو‏‏ں پار کرکے اٹلی وچ داخلہ لیا ، لیکن اس تو‏ں پہلے ہی اسنو‏ں شکست ہوئی۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Carey|2007}} {{Sfn|Bagnall|1999}}

206 وچ{{nbs}}قبل مسیح، ایلیپا دی لڑائی چ، سکپیو نے 48,000 فوجیاں دے نال، ادھے اطالوی تے ادھے آئبیرین، نے 54,500 فوجیاں تے 32 ہاتھیاں دی کارتھیجینی فوج نوں شکست دتی۔ اس نال ایبیریا چ کارتھیجینیاں دی قسمت تے مہر لگ گئی۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Zimmermann|2015}} آئیبیریا چ آخری کارتھیجینین دے زیر قبضہ شہر، [[کادس|گیڈس]] ، نے رومیاں دے حوالے کر دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}} بعد وچ اسی سال رومی فوجاں وچ اک بغاوت شروع ہوئی ، جس نے آئیبیرین رہنماواں د‏‏ی حمایت نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کيتا ، اس گل تو‏ں مایوس ہوئے کہ کارتھیجینیاں دے اخراج دے بعد رومی افواج جزیرہ نما وچ ہی رہیاں سن ، لیکن اسنو‏ں سیپیو نے ختم کردتا۔ 205 وچ{{nbs}}قبل مسیح اک کوشش کیتی گئی سی کہ میگو نے نیو کارتھیج تے دوبارہ قبضہ کیتا جدوں رومی قابض اک ہور بغاوت تے اک ایبیرین بغاوت نال ہل گئے، لیکن اوہنوں پسپا کر دتا گیا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Carey|2007}} ماگو اپنی باقی فوجاں دے نال ایبیریا توں اتلے اٹلی چلا گیا۔ {{Sfn|Barceló|2015}} {{Sfn|Carey|2007}} 203 وچ{{nbs}}بی سی کارتھیج نے روم دے برائے نام کنٹرول دے باوجود ایبیریا تو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ 4000 کرائے دے فوجیاں نو‏‏ں بھرتی کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی۔ {{Sfn|Edwell|2015}}

== افریقہ ==

=== افریقہ، 213–206 قبل مسیح ===
[[فائل:Publius_Scipio's_Invasion_of_Africa,_204–201_BC.png|alt=A map of northern Tunisia and north-east Algeria showing the route of Scipio's army|left|thumb|{{center|[[Scipio Africanus|Scipio]]'s military campaign in Africa (204–203{{nbsp}}BC)}}]]
213 وچ{{nbs}}بی سی سیفاکس ، شمالی افریقہ چ اک طاقتور نومیڈین بادشاہ، نے روم لئی اعلان کیتا۔ اس دے جواب وچ کارتھیجینی فوجاں نو‏‏ں اسپین تو‏ں شمالی افریقہ بھیجیا گیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Miles|2011}} 206 وچ{{nbs}}قبل مسیح کارتھیجینیاں نے سیفاکس دے نال کئی نومیڈین بادشاہتاں نو تقسیم کرکے اپنے وسائل دی اس نالی نو ختم کر دتا۔ وراثت توں محروم ہون آلیاں چوں اک نومیڈین شہزادہ ماسینیسا سی، جہنوں اس طرحاں روم دیاں باہواں چ دھکیل دتا گیا۔ {{Sfn|Barceló|2015}}

=== افریقہ تے رومی حملہ، 204–201 قبل مسیح ===
205 وچ{{nbs}}بی سی پبلیئس سکپیو نو‏‏ں سسلی وچ لشکراں د‏‏ی کمانڈ دتی گئی تے اسنو‏ں افریقہ اُتے حملہ کرکے جنگ ختم کرنے دے اپنے منصوبے دے لئی رضاکاراں نو‏‏ں بھرتی کرنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ 204 وچ افریقہ اترنے دے بعد&lt;nowiki&gt;&lt;span about=&quot;#mwt585&quot; class=&quot;nowrap&quot; data-cx=&quot;[{&amp;amp;quot;adapted&amp;amp;quot;:false,&amp;amp;quot;targetExists&amp;amp;quot;:false}]&quot; data-mw=&quot;{&amp;amp;quot;parts&amp;amp;quot;:[{&amp;amp;quot;template&amp;amp;quot;:{&amp;amp;quot;target&amp;amp;quot;:{&amp;amp;quot;wt&amp;amp;quot;:&amp;amp;quot;nbs&amp;amp;quot;,&amp;amp;quot;href&amp;amp;quot;:&amp;amp;quot;./Template:Nbs&amp;amp;quot;},&amp;amp;quot;params&amp;amp;quot;:{},&amp;amp;quot;i&amp;amp;quot;:0}}]}&quot; data-ve-no-generated-contents=&quot;true&quot; id=&quot;mwBV0&quot; typeof=&quot;mw:Transclusion&quot;&gt;&lt;span typeof=&quot;mw:Entity&quot;&gt;&amp;&lt;/nowiki&gt;nbsp;&lt;nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/nowiki&gt;قبل مسیح اس دے نال ماسینیسا تے نومیڈین گھڑسواراں دی اک فوج شامل ہو گئی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} سکپیو نے دو وار لڑائی کیتی تے کارتھیجین دیاں دو وڈیاں فوجاں نوں تباہ کر دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}} دوجے مقابلے دے بعد سیفاکس دا تعاقب کیتا گیا تے سرٹا دی لڑائی وچ ماسینیسا نے قیدی بنا لیا؛ اس دے بعد ماسینیسا نے رومی مدد تو‏ں سیفاکس د‏‏ی زیادہ تر بادشاہت اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

روم تے کارتھیج نے امن دے مذاکرات وچ داخل ہوئے تے کارتھیج نے ہنیبال تے ماگو دونے نو‏‏ں اٹلی تو‏ں بلا لیا۔ {{Sfn|Carey|2007}} رومی سینیٹ نے اک مسودہ معاہدے د‏‏ی توثیق د‏‏ی ، لیکن عدم اعتماد تے اعتماد وچ اضافے د‏‏ی وجہ تو‏ں جدو‏ں ہنیبال اٹلی تو‏ں آیا تاں ، کارتھیج نے اسنو‏ں مسترد کردتا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} ہنیبال نو‏‏ں اک ہور فوج د‏‏ی کمان وچ رکھیا گیا ، جو اٹلی تو‏ں آنے والے اس دے سابق فوجیاں تے افریقہ تو‏ں نويں اٹھائے گئے فوجاں تو‏ں تشکیل دتا گیا سی ، لیکن گھوڑ سواراں دے نال تھوڑی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} زامہ دی فیصلہ کن لڑائی اکتوبر 202ء دے بعد ہوئی{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Miles|2011}} دوسری پونک جنگ د‏‏ی زیادہ تر لڑائیاں دے برعکس ، گھڑسوار فوج وچ رومیاں د‏‏ی برتری سی تے پیدل فوج وچ کارتھیجینیاں د‏‏ی برتری حاصل سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ہنیبال نے رومن پیدل فوج دی تشکیل وچ گھس جان لئی 80 ہاتھیاں نوں ورتن دی کوشش کیتی، پر رومیاں نے اوہناں دا موثر انداز وچ مقابلہ کیتا تے ہاتھیاں نوں کارتھیجین صفاں وچوں واپس مار دتا۔ اس دے بعد رومن تے اتحادی نومیڈین گھڑسوار فوج نے اپنے حملےآں نو‏‏ں دبایا تے کارتھیجینی گھڑسوار فوج نو‏‏ں میدان تو‏ں کڈ دتا۔ دونے فریقاں دے پیدل فوج نے اس وقت تک لڑائی لڑی جدو‏ں تک کہ رومی گھڑسوار فوج واپس نئيں آئی تے کارتھیجین دے عقبی حصے اُتے حملہ نئيں کيت‏‏ا۔ کارتھیجین دی تشکیل ٹُٹ گئی; ہنیبال میدان توں بچن آلے کجھ لوکاں چوں اک سی۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Carey|2007}}

== رومی فتح ==
روم دے طے کردہ نويں امن معاہدے نے کارتھیج نو‏‏ں اس دے تمام بیرون ملک علاقےآں تے اس دے کچھ افریقی علاقےآں تو‏ں محروم کردتا۔ 50 سال وچ 10،000 ٹیلنٹ چاندی دا معاوضہ ادا کرنا سی تے یرغمال بنائے گئے سن ۔ {{#tag:ref|10,000 talents was approximately {{convert|265|LT|kg|order=flip}}.{{sfn|Lazenby|1996|p=158}}|group=note}} کارتھیج نوں جنگی ہاتھی رکھن توں منع کیتا گیا سی تے اس دا بیڑا دس جنگی جہازاں تک محدود سی۔ اسنوں افریقہ توں باہر تے افریقہ چ صرف روم دی اجازت نال جنگ کرن توں منع کیتا گیا سی ۔ بہت سارے سینئر کارتھیجینین اس معاہدے نو مسترد کرنا چاہندے سن لیکن ہنیبال نے اس دے حق چ سختی نال گل کیتی تے اس نو موسم بہار 201 چ قبول کر لیا گیا۔{{nbs}}بی سی۔ اس توں بعد ایہ واضح ہو گیا سی کہ کارتھیج سیاسی طور تے روم دے ماتحت سی۔ {{Sfn|Carey|2007}} سیپیو نو‏‏ں اک فتح تو‏ں نوازیا گیا تے اسنو‏ں &quot;افریقینس&quot; دا ناں ملیا۔۔ {{Sfn|Miles|2011}}

روم دے افریقی اتحادی، نومیڈیا دے بادشاہ ماسینیسا نے کارتھیج دے جنگ لڑن دی پابندی دا استحصال کیتا تاکہ کارتھیج دے علاقے تے بار بار چھاپہ ماریا تے قبضہ کیتا جا سکے۔ {{Sfn|Kunze|2015}} 149 ق م وچ ، دوسری پونک جنگ دے خاتمے دے پنجاہ سال بعد ، کارتھیج نے اک فوج ، ہسدروبال دے زیر قیادت ، ماسینیسا دے خلاف بھیجی ، معاہدے دے باوجود۔ مہم اوروسکوپا د‏‏ی جنگ وچ تباہی وچ ختم ہوئی تے روم وچ اینٹی کارتھیجینین دھڑےآں نے سزا دینے والی مہم د‏‏ی تیاری دے لئی ناجائز فوجی کارروائی نو‏‏ں بہانہ دے طور اُتے استعمال کيتا۔ {{Sfn|Kunze|2015}} تیجی پیونک جنگ بعد چ 149 قبل مسیح چ شروع ہوئی جدوں اک وڈی رومی فوج شمالی افریقہ چ اتریا تے کارتھیج دا محاصرہ کر لیا ۔ {{Sfn|Purcell|1995}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} 146 ق م دے موسم بہار وچ رومیاں نے اپنا آخری حملہ شروع کیتا ، منظم طریقے تو‏ں شہر نو‏‏ں تباہ کردتا تے اس دے باشندےآں نو‏‏ں قتل کردتا؛ 50,000 بچن آلیاں نوں غلامی چ ویچ دتا گیا۔ {{Sfn|Le Bohec|2015}} {{Sfn|Scullard|2002}} پہلے کارتھیجینی علاقے افریقہ دا رومن صوبہ بن گئے ۔ {{Sfn|Scullard|1955}} {{Sfn|Scullard|2002}} کارتھیج دی تھاں نوں رومن شہر دے طور تے دوبارہ تعمیر کرن توں اک صدی پہلاں دی گل اے۔ {{Sfn|Richardson|2015}} {{Sfn|Miles|2011}}

== نوٹ، حوالہ جات تے ذرائع ==

=== نوٹ ===
{{حوالے|30em}}

=== حوالے ===

=== ذرائع ===

 
{{refbegin|30em}}
* {{cite book |last=Bagnall |first=Nigel |date=1999 |title=The Punic Wars: Rome, Carthage and the Struggle for the Mediterranean|location=London |publisher=Pimlico |isbn=978-0-7126-6608-4|author-link= Nigel Bagnall}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Hans
| last=Beck
| chapter=The Reasons for War
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 225–241|isbn=978-1-119-02550-4}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Pedro
| last=Barceló
| chapter=Punic Politics, Economy, and Alliances, 218–201
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 357–375|isbn=978-1-119-02550-4}}
* {{Cite book |last1=Brizzi |first1=Giovanni |title=Scipione e Annibale, la guerra per salvare Roma|url=https://archive.org/details/scipioneeannibal0000briz |year=2007 |publisher=Laterza |location=Bari-Roma |isbn=978-88-420-8332-0 |ref=Brizzi 2007}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Yann
| last=Le Bohec
| chapter= The &quot;Third Punic War&quot;: The Siege of Carthage (148–146 BC)
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages=430–446
| isbn=978-1-1190-2550-4
| author-link=Yann Le Bohec}}
* {{cite book
| last=Briscoe
| first=John
| year=2006
| orig-year=1989
| title=The Cambridge Ancient History: Rome and the Mediterranean to 133 B.C.
| volume=VIII
| location=Cambridge
| publisher=Cambridge University Press
| pages=44–80
| isbn=978-0-521-23448-1
| chapter=The Second Punic War
| editor1-last=Astin
| editor1-first=A. E.
| editor2-last=Walbank
| editor2-first=F. W.
| editor2-link=F. W. Walbank
| editor3-last=Frederiksen
| editor3-first=M. W.
| editor4-last=Ogilvie
| editor4-first=R. M.|editor4-link=Robert Maxwell Ogilvie}}
* {{cite book
| last=Carey
| first=Brian Todd
| date=2007
| title=Hannibal's Last Battle: Zama &amp; the Fall of Carthage
| url=
| location=Barnslet, South Yorkshire
| publisher=Pen &amp; Sword
| page=
| isbn=978-1-84415-635-1
| author-link=
}}
* {{cite book |last1=Castillo |first1=Dennis Angelo |title=The Maltese Cross: A Strategic History of Malta |date=2006|location=Westport, Connecticut |publisher=Greenwood Publishing Group |isbn=978-0-313-32329-4}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Craige B.
| last=Champion
| chapter=Polybius and the Punic Wars
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages=95–110
| isbn=978-1-1190-2550-4
}}
* {{Cite journal
| volume =II
| issue =1
| pages=47–75
| last=Coarelli
| first=Filippo
| title =I ritratti di 'Mario' e 'Silla' a Monaco e il sepolcro degli Scipioni
| journal =Eutopia Nuova Serie
| year =2002
| issn =1121-1628
| language=it
}}
* {{cite book|last=Collins|first=Roger|author-link=Roger Collins |title=Spain: An Oxford Archaeological Guide|location=Oxford|publisher=[[Oxford University Press]]|year=1998|isbn=978-0-19-285300-4}}
* {{Cite journal
| volume =65
| issue =1
| pages =32–37
| last =Curry
| first =Andrew
| title =The Weapon that Changed History
| journal =Archaeology
| year =2012
| jstor =41780760}}
* {{cite book
| last1=Dupuy
| first1=R. Ernest
| last2=Dupuy
| first2=Trevor N.
| title=The Harper Encyclopedia of Military History
| publisher=HarperCollins
| location=New York City
| date=1993
| isbn=978-0-06-270056-8
| ref={{sfnref|Dupuy and Dupuy|1993}}
}}
* {{cite book
| last=Eckstein
| first=Arthur
| date=2006
| title=Mediterranean Anarchy, Interstate War, and the Rise of Rome
| location=Berkeley
| publisher=University of California Press
| isbn=978-0-520-24618-8
| author-link=Arthur Eckstein
}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Peter
| last=Edwell
| chapter=War Abroad: Spain, Sicily, Macedon, Africa
| year=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 320–338|isbn=978-1-119-02550-4}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Paul
| last=Erdkamp
| chapter=Manpower and Food Supply in the First and Second Punic Wars
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 58–76
| isbn=978-1-1190-2550-4}}
* {{cite book
| last=Etcheto
| first=Henri
| date=2012
| title=Les Scipions. Famille et pouvoir à Rome à l'époque républicaine
| url=https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-01984245/document
| location=Bordeaux
| publisher=Ausonius Éditions
| isbn=978-2-35613-073-0
| language=fr
}}
* {{cite book| editor-last1 = Hoyos| editor-first1 = Dexter| title = A Companion to the Punic Wars| chapter=Hannibal: Tactics, Strategy, and Geostrategy |author-last=Fronda|author-first=Michael P. |pages=242–259| publisher = Wiley-Blackwell| location = Oxford|date=2015
| orig-year=2011| isbn = 978-1-405-17600-2}}
* {{cite book|last=Goldsworthy|first=Adrian|author-link=Adrian Goldsworthy|title=The Fall of Carthage: The Punic Wars 265–146 BC|publisher=Phoenix|location=London|year=2006|orig-year=2000|isbn=978-0-304-36642-2}}
* {{cite book
| last=Hau
| first=Lisa
| date=2016
| title=Moral History from Herodotus to Diodorus Siculus
| location=Edinburgh
| publisher=Edinburgh University Press
| isbn=978-1-4744-1107-3}}
* {{Cite journal
| volume =143
| issue =3/4
| pages =369–380
| first=Dexter
| last=Hoyos
| year=2000
| title =Towards a Chronology of the 'Truceless War', 241–237 B.C.
| journal =Rheinisches Museum für Philologie
| jstor =41234468
}}
* {{cite book
| first=Dexter
| last=Hoyos
| date=2007
| title=Truceless War: Carthage's Fight for Survival, 241 to 237 BC
| location=Leiden ; Boston
| publisher=Brill
| isbn=978-90-474-2192-4
}}
* {{cite book
| first=Dexter
| last=Hoyos
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| isbn=978-1-1190-2550-4}}
* {{cite book|last=Hoyos|first=Dexter|title=Mastering the West: Rome and Carthage at War|year=2015b|publisher=Oxford University Press |location=Oxford |isbn=978-0-19-986010-4}}
* {{cite book
| last= Jones
| first=Archer
| date=1987
| title=The Art of War in the Western World
| location=Urbana
| publisher=University of Illinois Press
| isbn=978-0-252-01380-5
}}
* {{cite book|editor1-last=Hoyos|editor1-first=Dexter|last=Koon
| first=Sam|chapter=Phalanx and Legion: the &quot;Face&quot; of Punic War Battle
| date=2015
| orig-year=2011|title=A Companion to the Punic Wars|location=Chichester, West Sussex|publisher=John Wiley|pages=77–94 |isbn=978-1-1190-2550-4}}
* {{cite book|editor1-last=Hoyos|editor1-first=Dexter|last=Kunze
| first=Claudia|chapter=Carthage and Numidia, 201–149
| date=2015
| orig-year=2011|title=A Companion to the Punic Wars|location=Chichester, West Sussex|publisher=John Wiley|pages=395–411 |isbn=978-1-1190-2550-4}}
* {{cite book|last=Lazenby|first=John|title=The First Punic War: A Military History|location=Stanford, California|publisher=Stanford University Press|year=1996|isbn=978-0-8047-2673-3}}
* {{cite book
| last=Lazenby
| first=John
| date=1998
| title=Hannibal's War: A Military History of the Second Punic War
| location=Warminster
| publisher=Aris &amp; Phillips
| isbn=978-0-85668-080-9
}}
* {{cite book
| last= Liddell Hart
| first=Basil
| date=1967
| title=Strategy: The Indirect Approach
| location=London
| publisher=Penguin
| oclc=470715409
| author-link=B. H. Liddell Hart}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Kathryn
| last=Lomas
| chapter= Rome, Latins, and Italians in the Second Punic War
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 339–356|isbn=978-1-119-02550-4}}
* {{cite book
| last=Mahaney
| first=W.C.
| date=2008
| title=Hannibal's Odyssey: Environmental Background to the Alpine Invasion of Italia
| location=Piscataway, New Jersey
| publisher=Gorgias Press
| isbn=978-1-59333-951-7}}
* {{cite book|last=Miles|first=Richard|author-link= Richard Miles (historian) |title=Carthage Must be Destroyed|location=London|publisher=Penguin |year=2011|isbn=978-0-14-101809-6}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Bernard
| last=Mineo
| chapter=Principal Literary Sources for the Punic Wars (apart from Polybius)
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 111–128
| isbn=978-1-1190-2550-4
}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Toni
| last=Ñaco del Hoyo
| chapter= Roman Economy, Finance, and Politics in the Second Punic War
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 376–392
| isbn=978-1-1190-2550-4
}}
* {{cite book
| last=Purcell
| first= Nicholas
| date=1995
| title=Ethics and Rhetoric: Classical Essays for Donald Russell on his Seventy Fifth Birthday
| location=Oxford
| publisher=Clarendon
| pages=133–148
| isbn=978-0-19-814962-0
| author-link=Nicholas Purcell (classicist)
| chapter=On the Sacking of Carthage and Corinth
| editor1-last= Innes
| editor1-first=Doreen
| editor2-last= Hine
| editor2-first=Harry
| editor3-last=Pelling
| editor3-first=Christopher
| name-list-style=amp
}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Louis
| last=Rawlings
| chapter=The War in Italy, 218–203
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 58–76
| isbn=978-1-1190-2550-4}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=John
| last=Richardson
| chapter=Spain, Africa, and Rome after Carthage
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 467–482
| isbn=978-1-1190-2550-4
}}
* {{cite book
| last=Roberts
| first=Mike
| date=2017
| title=Hannibal's Road: The Second Punic War in Italy 213–203 BC
| url=
| location=Pen &amp; Sword
| publisher=Barnsley, South Yorkshire
| page=
| isbn=978-1-47385-595-3
| author-link=
}}
* {{Cite journal
| volume =67
| pages =59–79
| last =Sabin
| first =Philip
| title =The Mechanics of Battle in the Second Punic War
| journal =Bulletin of the Institute of Classical Studies. Supplement
| year =1996
| issue =67
| jstor =43767903
| author-link= Philip Sabin}}
* {{Cite journal
| volume =2
| issue =3
| pages =98–107
| last =Scullard
| first =Howard|author-link= Howard Hayes Scullard
| title =Carthage
| journal =Greece &amp; Rome
| year =1955
| doi =10.1017/S0017383500022166
| jstor =641578
| s2cid =248519024
}}
* {{cite book
| last=Scullard
| first=Howard H.
| date=2002
| title= A History of the Roman World, 753 to 146 BC
| location=London
| publisher=[[Routledge]]
| isbn=978-0-415-30504-4}}
* {{cite book |first=Howard H. |last=Scullard |chapter=Carthage and Rome |pages=486–569
| editor1-first= F. W. |editor1-last=Walbank |editor2-first=A. E. |editor2-last=Astin |editor3-first=M. W. |editor3-last=Frederiksen |editor4-first=R. M. |editor4-last=Ogilvie|title=Cambridge Ancient History: Volume 7, Part 2, 2nd Edition| location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|name-list-style=amp |year=2006 |orig-year=1989| isbn= 978-0-521-23446-7}}
* {{Cite journal
| volume =8
| issue =22
| pages =50–57
| last =Shutt
| first =Rowland
| title =Polybius: A Sketch
| journal =Greece &amp; Rome
| year =1938
| jstor =642112
| doi =10.1017/S001738350000588X| s2cid =162905667
}}
* {{cite book
 | last1 = Sidwell
 | first1 = Keith C.
 | last2=Jones
 | first2= Peter V.
 |author-link2= Peter Jones (classicist)
 | title = The World of Rome: an Introduction to Roman Culture
 | publisher=Cambridge University Press
 | year = 1998
 | location=Cambridge
 | isbn = 978-0-521-38600-5}}
* {{cite book
| last=Walbank
| first=F.W.
| date=1990
| title=Polybius
| volume =1
| location=Berkeley
| publisher=University of California Press
| isbn= 978-0-520-06981-7
| author-link=F. W. Walbank}}
* {{cite book|last=Warmington|first=Brian|author-link= Brian Herbert Warmington|title=Carthage|publisher=Barnes &amp; Noble, Inc|year=1993|orig-year=1960|location=New York|isbn=978-1-56619-210-1}}
* {{cite book |editor-last1=Hoyos |editor-first1=Dexter |title=A Companion to the Punic Wars |chapter=Roman Strategy and Aims in the Second Punic War|pages=280–298 | author-last=Zimmermann |author-first=Klaus |author-link=Klaus Zimmermann |publisher=Wiley-Blackwell |location=Oxford |date=2015 |orig-year=2011 |isbn=978-1-405-17600-2}}
{{refend}}

 
== باہرلے جوڑ ==

* [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Polybius/home.html پولیبیئس دی ''ہسٹری'']
{{Punic Wars navbox}}
{{Ancient Roman Wars|state=autocollapse}}
{{Authority control}}
[[گٹھ:جنگاں]]
[[گٹھ:جنگاں بلحاظ دور]]</text>
      <sha1>qcs0045vzgqwdm5vy5fo0leg8bgl45k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>690339</id>
      <parentid>690337</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T19:14:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <origin>690339</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="97447" sha1="dphrpf2sx4qtn90rt3nlld6ekpvtm50" xml:space="preserve">{{معلومات-حرب}} 
{{Infobox Military Conflict|conflict=دوجی پیونک جنگ|partof=[[پیونک جنگاں]]|image=[[File:Map of Rome and Carthage at the start of the Second Punic War.svg|250px]]|caption=مغربی بحیرہ روم 218 قبل مسیح وچ|date=بہار 218 – 201 ق م ({{Age in years, months, weeks and days|year1=201|year2=218}})|place=لہندا بحیرہ روم|territory=[[کارتھیجینین ایبیریا]]&lt;br /&gt;کارتھیجینین افریقی علاقےآں دی رومی فتح گھٹ گئی|result=رومی فتح|combatant1={{plainlist|
*[[رومن جمہوریہ|روم]]
*[[میسیلس|چڑھدے نومیڈیا]]
*[[سیراکیوز دی بادشاہی|سیراکیوز]] (218–215 قبل مسیح)
*دوجے}}|combatant2={{plainlist|
[[قدیم کارتھیج|کارتھیج]]
*سیراکیوز (214–212 قبل مسیح)
*[[ماسیسیلی|لہندا نومیڈیا]]
*دوجے}}|commander1={{plainlist|
*[[سکپیو افریقینس]]
*[[فیبیئس کنکٹیٹر]]
*[[پبلیئس کارنیل سکپیو (قونصل 218 قبل مسیح)|پبلیئس کارنیل سکپیو]]{{KIA}}
*بہت سارے ہور}}|commander2={{plainlist|
*[[ہنیبال]]
*[[ہسدروبل بارسا]]{{KIA}}
*[[ماگو بارسا]]{{KIA}}
*بہت سارے ہور}}|campaignbox={{Campaignbox Second Punic War}}{{Campaignbox Punic Wars}}}}

'''دوجی پیونک جنگ''' (218 توں 201 قبل مسیح) تیجی صدی قبل مسیح چ مغربی بحیرہ روم دیاں دو اہم طاقتاں، [[قدیم قرطاجنہ|کارتھیج]] تے [[رومی لوک راج|روم دے]] وچکار لڑیاں گئیاں تن جنگاں چوں دوجی جنگ سی۔ سال تک دونے ریاستاں نے بالادستی دے لئی جدوجہد کيتی ، بنیادی طور اُتے اٹلی تے [[جزیرہ نما آئیبیریا|ایبیریا]] وچ ، لیکن [[سسلی]] تے [[صوبہ سارڈینیا|سارڈینیا]] دے جزیرےآں اُتے وی تے جنگ دے اختتام د ی طرف ، شمالی افریقہ وچ وی۔ دونے طرف تو‏ں بے پناہ مادی تے انسانی نقصانات دے بعد ، کارتھیجینیاں نو‏‏ں اک بار فیر شکست دا سامنا کرنا پيا۔ [[مقدونیا (قدیم مملکت)|مقدونیہ]] ، سیراکیوز تے کئی نومیڈین بادشاہتاں لڑائی وچ شامل ہوئے ، تے آئیبیرین تے گیلک افواج نے دونے طرف لڑائی لڑی۔ جنگ دے دوران تن اہ‏م فوجی تھیٹر سن: اٹلی ، جتھ‏ے [[حنی بعل|ہنیبال نے]] سسلی ، سارڈینیا تے یونان وچ کدی کدائيں معاون مہماں دے نال رومن لشکراں نو‏‏ں بار بار شکست دتی؛ آئیبیریا، جتھے ہاسڈروبال ، ہنیبال دا اک چھوٹا بھرا، نے اٹلی جان توں پہلاں کارتھیجینیئن نوآبادیاتی شہراں دا دفاع مخلوط کامیابی نال کیتا؛ تے افریقہ، جتھے روم نے آخر کار جنگ جِتی۔

پہلی پیونک جنگ 241ء چ رومی فتح نال ختم ہو گئی سی{{nbs}}بی سی 23 سال بعد تے دونواں طرفاں توں بہوں وڈے نقصانات۔ جنگ دے بعد کارتھیج نے ایبیریا چ اپنی ملکیت ودھا دتی جتھے 219ء چ{{nbs}}قبل مسیح ہنیبال دے تحت اک کارتھیجینی فوج نے رومی حامی شہر ساگونٹم دا محاصرہ کیتا، قبضہ کیتا تے برطرف کر لیا ۔ موسم بہار 218 چ{{nbs}}قبل مسیح روم نے کارتھیج دے خلاف لڑائی دا اعلان کیتا تے دوجی پیونک جنگ دا آغاز ہویا۔ اس سال دے آخر وچ ، ہنیبال نے اپنی فوج نو‏‏ں آئیبیریا تو‏ں ، [[گال]] دے ذریعے تے الپس اُتے سیسالپائن گال (جدید شمالی اٹلی) تک مارچ کرکے رومیاں نو‏‏ں حیران کردتا۔ گیلک اتحادیاں دے ذریعہ تقویت یافتہ اس نے ٹریبیا (218) تے جھیل ٹریسیمین (217) د ی لڑائیاں وچ رومیاں اُتے کچلنے والی فتوحات حاصل کيتیاں۔ 216 وچ جنوبی اٹلی منتقل ہون دے بعد ہنیبال نے کینا دی لڑائی وچ رومیاں نو اک واری فیر شکست دتی، جتھے اس نے رومیاں دی سب توں وڈی فوج نو ختم کر دتا ۔ تن سال توں وی گھٹ عرصے چ 120,000 توں ودھ رومی فوجیاں دی موت یا گرفتاری دے بعد، روم دے بوہت سارے اطالوی اتحادی ، خاص طور تے کیپوا ، نے کارتھیج چ دھرم بدلی کیتی، جس نال ہنیبال نوں جنوبی اٹلی دے بوہت سارے حصے تے کنٹرول مل گیا۔ جداں ہی سیراکیوز تے مقدونیہ کینا دے بعد کارتھیجینین د‏‏ی طرف شامل ہوئے ، تنازعہ پھیل گیا۔ 215ء تے 210 ق م دے درمیان کارتھیجینیاں نے رومی زیر قبضہ سسلی تے سارڈینیا اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن کامیاب نئيں ہوئے۔ رومیاں نے نویں لشکراں نوں اُچا کرن لئی سخت اقدامات کیتے: غلاماں، مجرماں تے اوہناں لوکاں نوں داخل کرنا جیہڑے معمول دی جائیداد دی اہلیت تے پورا نئیں اتردے سن؛ اس نال اوہناں دے ہتھیاراں دے تحت موجود بندیاں دی تعداد چ بہوں وادھا ہویا۔ اگلی دہائی تک جنوبی اٹلی وچ جنگ جاری رہی ، رومی فوجاں نے آہستہ آہستہ زیادہ تر اطالوی شہراں اُتے دوبارہ قبضہ ک ر ليا جو کارتھیج وچ شامل ہوئے سن ۔

رومیاں نے 218 ق م وچ شمال مشرقی آئبیریا وچ اک رہائش گاہ قائم کيتی؛ کارتھیجینیاں نے بار بار اس نو گھٹ کرن دی کوشش کیتی تے ناکام رہے۔ 211ء چ رومیاں نے ایبیریا تے جارحیت کیتی تے بری طرح شکست کھادی پر شمال مشرق تے اپنا قبضہ برقرار رکھیا ۔ 209 قبل مسیح چ نویں رومی کمانڈر پبلیئس سکپیو نے [[کارتیگانا|کارتھاگو نووا]] تے قبضہ کر لیا، جہڑا جزیرہ نما چ کارتھیجین دا اہم اڈا سی۔ 208ء چ سیپیو نے ہسدروبال نو شکست دتی ، حالانکہ ہسدروبال اپنی زیادہ تر فوجاں نو‏‏ں گال تے فیر 207 ق م دے اوائل وچ سیسالپائن گال وچ واپس لینے وچ کامیاب رہیا۔ ایہ نواں کارتھیجین حملہ میٹاورس دی لڑائی چ شکست کھا گیا ۔ 206ء چ الپا دی لڑائی چ سکپیو نے ایبیریا چ کارتھیجینی موجودگی نوں مستقل طور تے ختم کر دتا ۔

سکپیو نے 204 قبل مسیح وچ کارتھیجین افریقہ تے حملہ کیتا ، جس نے [[ کارتھیجین سینیٹ ]] نوں اٹلی توں ہنیبال دی فوج نوں واپس لین تے مجبور کیتا۔ جنگ دا آخری مصروفیت 202 وچ زاما وچ سکپیو تے ہنیبال دے ماتحت فوجاں دے وچکار ہوئی تے اس دے نتیجے وچ ہنیبال د ی شکست ہوئی تے کارتھیج نے امن دے لئی مقدمہ کیتا ۔ روم دے طے کردہ امن معاہدے نے کارتھیج نو‏‏ں اس دے تمام بیرون ملک علاقےآں تے اس دے کچھ افریقی علاقےآں تو‏ں محروم کردتا۔ سال چ 10,000 چاندی دے ٹیلنٹ دا معاوضہ ادا کیتا جانا سی۔ کارتھیج نو‏‏ں افریقہ تو‏ں باہر جنگ لڑنے تو‏ں منع کيتا گیا سی ، تے افریقہ وچ صرف روم د‏‏ی واضح اجازت دے نال۔ اس توں بعد ایہ واضح ہو گیا سی کہ کارتھیج سیاسی طور تے روم دے ماتحت سی۔ روم نے نومیڈین دے خلاف کارتھیجینی فوجی سرگرمی نو بہانہ دے طور تے استعمال کیتا تاکہ 149ء چ دوبارہ جنگ دا اعلان کیتا جا سکے۔{{nbs}}بی سی تیجی پیونک جنگ دا آغاز۔ 146 وچ{{nbs}}قبل مسیح رومیاں نے کارتھیج شہر تے حملہ کیتا، اس نوں برطرف کر دتا ، اس دی زیادہ تر آبادی نو ذبح کر دتا تے اس نو مکمل طور تے مسمار کر دتا ۔

== بنیادی ذرائع ==
[[فائل:Stele_des_Polybios.jpg|alt=A monochrome relief stele depicting a man in classical Greek clothing raising one arm|thumb|{{center|Polybius}}]]
دوجی پیونک جنگ {{#tag:ref|The term ''Punic'' comes from the [[Latin]] word {{lang|la|Punicus}} (or {{lang|la|Poenicus}}), meaning &quot;[[History of Carthage|Carthaginian]]&quot; and is a reference to the Carthaginians' [[Phoenicia]]n ancestry.{{sfn|Sidwell|Jones|1998|p=16}}|group=note}} دا سب توں قابل اعتماد ذریعہ مورخ پولیبیئس ( {{circa|200|118 BC}} )، اک [[پرانا یونان|یونانی نوں]] 167 وچ روم بھیجیا گیا{{nbs}}یرغمال دے طور تے بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} اوہ &lt;nowiki&gt;&lt;i id=&quot;mwYA&quot;&gt;ہسٹریز&lt;/i&gt;&lt;/nowiki&gt; دے لیی جانیا جاندا اے، جہڑا 146 دے بعد لکھیا گیا سی۔{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Walbank|1990}} پولیبیئس دے کم نوں وڈے پیمانے تے معروضی تے [[قدیم قرطاجنہ|کارتھیجینی]] تے [[رومی لوک راج|رومن]] نقطہ نظر دے وچکار وڈے پیمانے تے غیر جانبدار سمجھیا جاندا اے۔ {{Sfn|Lazenby|1996}} {{Sfn|Hau|2016}} پولیبیئس اک تجزیاتی تریخ دان سی تے جتھے وی ممکن ہویا اوہ شرکاء دا انٹرویو کردا سی، دونواں طرفاں توں، اوہناں واقعات وچ جہناں دے بارے وچ اوہنے لکھیا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Shutt|1938}} {{Sfn|Champion|2015}} جدید تریخ داناں دا خیال اے کہ پولیبیئس نے اس دے سرپرست تے دوست سکپیو ایمیلیانس دے رشتہ داراں دے نال غیر ضروری طور تے سازگار سلوک کیتا سی لیکن اتفاق رائے ایہ اے کہ اس دے بیان نو وڈی حد تک چہرے دی قیمت تے قبول کیتا جائے۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Lazenby|1996}} جدید مورخ اینڈریو کری پولیبیئس نو &quot;کافی قابل اعتماد&quot; سمجھدا اے; {{Sfn|Curry|2012}} کریج چیمپئن نے اس نوں &quot;اک قابل ذکر طور تے چنگی طرحاں جانکاری، محنتی اتے سوجھوان اتہاسکار&quot; دے روپ وچ بیان کیتا اے۔ {{Sfn|Champion|2015}}

پولیبیئس دے دوسری پیونک جنگ دے بارے وچ زیادہ تر بیان 216 قبل مسیح دے بعد غائب اے یا صرف ٹوٹے ٹوٹے د ی شکل وچ موجود ا ے۔ نتیجے دے طور تے، جنگ دے زیادہ تر حصے دا بنیادی ذریعہ رومن مورخ لیوی ولوں لکھیا گیا اکاؤنٹ اے۔ ایہ عام طور اُتے جدید مورخین دے ذریعہ استعمال ہُندا اے جتھ ے پولیبیئس دا بیان موجود نئيں ا ے۔ لیوی نے پولیبیئس اتے بہت زیادہ بھروسہ کیتا، پر رومن سیاست بارے ہور ویروے نال، زیادہ ڈھانچہ جاتی ڈھنگ نال لکھیا؛ اوہ کھل کے رومن دے حامی وی سی۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Champion|2015}} فوجی مقابلیاں دے بارے چ اس دے بیانات اکثر مظاہرہ دے طور تے غلط ہوندے نیں; کلاسیکی ماہر ایڈرین گولڈس ورتھ دا کہنا اے کہ لیوی دی &quot;وشوسنییتا اکثر مشتبہ ہوندی اے&quot;، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تے مورخ فلپ سبین لیوی دی &quot;فوجی جہالت&quot; دا حوالہ دیندا اے۔ {{Sfn|Sabin|1996}}

ہور، بعد چ، جنگ دی قدیم تاریخاں موجود نیں، اگرچہ اکثر ٹوٹے ٹوٹے یا خلاصہ شکل چ ہوندیاں نیں۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{#tag:ref|Sources other than Polybius are discussed by Bernard Mineo in &quot;Principal Literary Sources for the Punic Wars (apart from Polybius)&quot;.{{sfn|Mineo|2015|pp=111–127}}|group=note}} جدید مورخین عام طور اُتے ڈیوڈورس سیکولس تے [[کاسیوس دیو|کیسیئس ڈیو]] د ی تحریراں نو ں مدنظر رکھدے نيں ، جو رومن دور دے دوران لکھنے والے دو یونانی مصنفین سن ؛ اوہناں نوں جان لیزنبی نے لیوی توں &quot;واضح طور تے بہت گھٹیا&quot; قرار دتا اے، لیکن پولیبیئس دے کجھ ٹکڑے اوہناں دے متناں توں برآمد کیتے جا سکدے ہن۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} یونانی اخلاقی [[پلو ٹارک|پلوٹارک نے]] اپنی ''متوازی زندگیاں'' وچ رومن کمانڈراں دیاں کئی سوانح عمریاں لکھیاں۔ {{Sfn|Mineo|2015}} دوجے ذرائع چ سکے، کتبے، آثار قدیمہ دے ثبوت تے تعمیر نو توں تجرباتی ثبوت شامل ہن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

== مخالف قوتاں ==
زیادہ تر مرد رومی شہری فوجی خدمت دے ذمہ دار سن تے پیدل فوج دے طور تے خدمات انجام دیندے سن، امیر ایکائیٹس اک کیولری دا جزو فراہم کردے سن۔ روایتی طور تے، جدوں جنگ ہوندی سی تے رومی چار لشکر کھڑے کردے سن، ہر اک چ 4,200 پیدل فوج {{#tag:ref|This could be increased to 5,000 in some circumstances,{{sfn|Bagnall|1999|p=23}} or, rarely, even more.{{sfn|Goldsworthy|2006|p=287}}|group=note}} تے 300 گھڑسوار فوج سی۔ تقریباً 1,200 پیدل فوج، غریب یا نوجوان بندے جہڑے اک معیاری فوج دے بکتر تے سامان خریدن توں قاصر سن، برچھی نال مسلح جھڑپاں دے طور تے خدمات انجام دیندے سن، جہناں نو ویلائٹس آکھیا جاندا اے۔ اوہناں کول کئی برچھیاں سن، جہڑیاں دوروں سٹیاں جان گیاں، اک چھوٹی تلوار تے {{Convert|90|cm|ft|0}} شیلڈ۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} باقی بھاری پیدل فوج دے طور تے لیس سن، باڈی آرمر ، اک وڈی ڈھال تے نکی دھکا دین آلی تلواراں دے نال۔ انہاں نو‏ں تن صفاں وچ تقسیم کيتا گیا سی: سامنے د‏‏ی صف وچ دو برچھی وی سن ، جدو‏ں کہ دوسری تے تیسری صفاں نو‏‏ں اس د‏ی بجائے دھکا دینے والے نیزے تو‏ں لیس کيتا گیا سی۔ لیجنری ذیلی یونٹاں تے انفرادی لیجنری دوناں نے نسبتاً [[wiktionary:open order|کھلی ترتیب]] وچ لڑائی لڑی۔ ایہہ اک لمے چِر توں چلن آلا رومن طریقہ کار سی کہ ہر سال دو بندیاں نو سینئر مجسٹریٹس دے طور تے منتخب کیتا جاندا سی، جہناں نو [[رومی کونسل|قونصل]] آکھیا جاندا سی، جہڑے جنگ دے ویلے ہر اک فوج دی اگوائی کردے سن۔ اک فوج عام طور تے دو رومن لشکراں نو اکو جہے سائز تے لیس لشکراں دے جوڑے دے نال ملا کے بنائی جاندی سی جہڑی اوہناں دے لاطینی اتحادیاں ولوں فراہم کیتی جاندی سی۔ ایہناں لشکراں چ عام طور تے رومن لشکراں دے مقابلے چ گھڑسواراں دا اک وڈا منسلک تکمیل ہوندا سی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Rawlings|2015}}

کارتھیجین دے شہری صرف اس صورت وچ اپنی فوج وچ خدمات انجام دیندے سن جدو‏ں شہر نو‏‏ں کوئی براہ راست خطرہ ہوئے۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Scullard|2006}} جدوں اوہناں نے کیتا، تے اوہناں نے لمے دھکا دین آلے برچھیاں نال مسلح بھاری پیدل فوج دے طور تے لڑائی لڑی، حالانکہ اوہ بدنام زمانہ طور تے ناقص تربیت یافتہ تے ناہموار سن۔ زیادہ تر حالات وچ کارتھیج نے اپنی فوج بنانے دے لئی غیر ملکیاں نو‏‏ں بھرتی کيتا۔ {{#tag:ref|Roman and Greek sources refer to these foreign fighters derogatively as &quot;mercenaries&quot;, but the modern historian Adrian Goldsworthy describes this as &quot;a gross oversimplification&quot;. They served under a variety of arrangements; for example, some were the regular troops of allied cities or kingdoms seconded to Carthage as part of formal treaties, some were from allied states fighting under their own leader, many were volunteers from areas under Carthaginian control who were not Carthaginian citizens. (Which was largely reserved for inhabitants of the city of Carthage.){{sfn|Goldsworthy|2006|p=33}}|group=note}} بہت سارے شمالی افریقہ توں سن تے ایہناں نوں اکثر &quot;لیبیا&quot; آکھیا جاندا سی۔ اس خطے نے کئی قسم دے جنگجو فراہم کیتے، جنہاں چ شامل نیں: وڈی ڈھالاں، ہیلمٹ، چھوٹیاں تلواراں تے لمے دھکا دین آلے [[برچھا|نیزے]] نال لیس قریبی پیدل فوج؛ برچھی نال مسلح ہلکے پیدل فوج دے جھڑپاں; قریبی آرڈر شاک کیولری {{#tag:ref|&quot;Shock&quot; troops are those trained to close rapidly and aggressively with their opponents, with the intention of breaking their formation before, or immediately upon, contact.{{sfn|Jones|1987|p=1}}|group=note}} جہنوں &quot;بھاری کیولری&quot; دے ناں توں وی جانڑیا جاندا اے جہڑا نیزے لے جاندا اے۔ تے ہلکے گھڑسواراں دے جھڑپاں آلے جیہڑے دوروں برچھی سٹدے سن تے نیڑے دی لڑائی توں بچدے سن۔ بعد آلی گھڑسوار فوج عام طور تے نومیڈین سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Koon|2015}}

قریبی آرڈر لیبیا دی پیدل فوج تے شہری ملیشیا اک سختی نال بھری ہوئی تشکیل وچ لڑن گے جہنوں فالانکس آکھیا جاندا اے۔ {{Sfn|Koon|2015}} کدی کدی پیدل فوج چوں کجھ قبضہ شدہ رومن بکتر پا لیندے سن، خاص طور تے [[حنی بعل|ہنیبال]] دے فوجیاں چ۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} آئبیریا تے [[گال]] دونے نے وڈی تعداد وچ تجربہ کار پیدل فوج تے گھڑسوار فوج فراہ‏م کيتی۔ ایہ پیدل فوج غیر بکتر بند فوجی سن جہڑے سختی نال حملہ کردے سن، لیکن جے لڑائی لمی ہوندی تے ٹٹن دی شہرت رکھدے سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} گیلک گھڑسوار فوج، تے ممکنہ طور تے کجھ آئیبیرین، بکتر پہنے ہوئے سن تے قریبی فوجیاں دے طور تے لڑدے سن; زیادہ تر یا سارے سوار آئبیرین ہلکے گھڑسوار سن ۔ {{Sfn|Carey|2007}} بیلیرک جزیرے توں سلنگر اکثر بھرتی کیتے جاندے سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} کارتھیجینیاں نے جنگی ہاتھیاں نوں وی ملازمت دتی؛ اتلے افریقہ چ اوس ویلے دیسی افریقی جنگل دے ہاتھی سن۔ {{#tag:ref|These elephants were typically about {{convert|2.5|m|ftin|abbr=on}} high at the shoulder and should not be confused with the larger [[African bush elephant]]s.{{sfn|Miles|2011|p=240}}|group=note}} {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Lazenby|1996}}

گیریژن ڈیوٹی تے زمینی ناکہ بندی سب توں عام کارروائیاں سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} جدوں فوجاں مہم چلا رئی سی، اچانک حملے، گھات لگان تے چالباز عام سن۔ {{Sfn|Koon|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} زیادہ رسمی لڑائیاں توں پہلاں عام طور تے دو فوجاں {{Convert|2-12|km|mi}} دور کیمپنگ کردیاں سن۔ کئی دناں یا ہفتیاں لئی الگ؛ کدی کدی ہر روز جنگی ترتیب چ تیار ہوندا اے۔ جے کوئی کمانڈر نقصان محسوس کردا اے، تے اوہ مشغول ہوئے بغیر مارچ کر سکدے سن۔ اجہے حالات وچ جے دوجا کمانڈر لڑن لئی تیار نئیں سی تے لڑائی نوں مجبور کرنا اوکھا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Sabin|1996}} جنگی ترتیب وچ تشکیل دینا اک پیچیدہ تے پہلے توں سوچیا ہویا معاملہ سی، جس وچ کئی گھنٹے لگے۔ پیدل فوج عام طور اُتے جنگی لائن دے مرکز وچ پوزیشن وچ ہُندی سی ، جس دے سامنے ہلکے پیدل فوج دے جھڑپاں تے ہر طرف گھڑسوار فوج ہُندی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} بہت ساریاں لڑائیاں دا فیصلہ اودوں کیتا جاندا سی جدوں اک پاسے دی پیدل فوج تے پہلو یا پچھے حملہ کیتا جاندا سی تے اوہ جزوی یا مکمل طور تے لپیٹے ہوئے سن۔ {{Sfn|Koon|2015}} {{Sfn|Sabin|1996}}

جنگ دے دوران دوناں ریاستاں دے کول وڈے بیڑے سن۔ کارتھیجینیئن بیڑا شاذ و نادر ہی سمندر تے جاندا سی، تے جدوں اوہ جاندا سی تے عام طور تے ٹرانسپورٹ جہازاں دی حفاظت کرن لئی ہوندا سی; ایہہ شاذ و نادر ای جارحانہ طور تے کم کردا سی۔ اس نے جنگ دے دوران رومیاں نو‏‏ں بحری برتری حاصل کيتی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

== پچھوکڑ ==
[[فائل:First_Punic_War_264_BC.jpg|alt=a colour of the western Mediterranean region showing the areas under Roman and Carthaginian control in 264 BC|thumb|{{center|پہلی پیونک جنگ دے آغاز توں فوراً پہلے روم تے کارتھیج دے زیر کنٹرول علاقے دی لگ بھگ حد}}]]
رومن جمہوریہ اک صدی توں جنوبی اطالوی سرزمین وچ جارحانہ طور تے پھیل رہیا سی {{Sfn|Miles|2011}} تے 270 تک دریائے آرنو دے جنوب وچ جزیرہ نما اٹلی نو فتح کر لیا سی۔{{nbs}}قبل مسیح، پیرک جنگ دے بعد جدوں جنوبی اٹلی دے یونانی شہراں ( میگنا گریسیا ) نے جمع کرایا ۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} رومن توسیع دے اس دور دے دوران، کارتھیج، جس دا دارالحکومت ہن [[تونس|تیونس]] چ اے، جنوبی [[جزیرہ نما آئیبیریا|ایبیریا]] ، شمالی افریقہ دے ساحلی علاقےآں، [[بیلارک جزیرے|بیلیئرک جزیرے]] ، [[کارسیکا]] ، [[صوبہ سارڈینیا|سارڈینیا]] تے سسلی دے مغربی نصف حصے تے غلبہ حاصل کرن لگ پیا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

264 تک{{nbs}}بی سی کارتھیج سسلی تے غالب بیرونی طاقت سی، تے کارتھیج تے روم مغربی بحیرہ روم چ نمایاں طاقتاں سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تعلقات چنگے سن ، دونے ریاستاں نے کئی بار آپسی دوستی دا اعلان کیتا سی تے تجارتی رابطے مضبوط سن ۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} کلاسیکی رچرڈ میل دے مطابق جنوبی اٹلی دے اس دے کنٹرول وچ آنے دے بعد روم دے توسیعی رویے نے سسلی دے لئی کارتھیج دے ملکیتی نقطہ نظر دے نال مل ک ے دونے طاقتاں نو ں ڈیزائن تو ں زیادہ حادثے تو ں جنگ وچ ٹھوکر کھا گئی۔ {{Sfn|Miles|2011}} پہلی پیونک جنگ دا فوری سبب آزاد سسلی [[شہر ریاست|شہری ریاست]] میسانا (جدید [[میسینا]] ) دے کنٹرول دا مسئلہ سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} 264 وچ{{nbs}}بی سی کارتھیج تے روم لڑائی چ چلے گئے۔ {{Sfn|Warmington|1993}}

ایہ جنگ بنیادی طور اُتے سسلی تے اس دے آس پاس دے پانیاں وچ لڑی گئی سی ؛ رومیاں نے 256ء چ شمالی افریقہ تے وی ناکام حملہ کیتا{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ایہ قدیم دور دا سب توں لمبا مسلسل تنازعہ تے سب توں وڈی بحری جنگ سی، جس چ دوناں طرفاں توں بے پناہ مادی تے انسانی نقصانات ہوئے۔ 241 وچ{{nbs}}م پ ، 23 سال جنگ دے بعد ، کارتھیجینیاں نو‏‏ں شکست ہوئی۔ {{Sfn|Lazenby|1996}} {{Sfn|Bagnall|1999}} لوٹیٹیئس دے رومی طے کردہ معاہدے دے تحت کارتھیج نے اپنے سسلی دے قبضے روم نو‏‏ں دے دتے سن ۔ {{Sfn|Beck|2015}} روم نے باغی کرائے دے فوجیاں تے لیبیا دے رعایا دے خلاف ٹروسلیس جنگ دے دوران کارتھیج د‏‏ی خلفشار تو‏ں استفادہ کيتا تاکہ امن معاہدے نو‏‏ں توڑ دتا جائے تے 238 ق م وچ کارتھیجین سارڈینیا تے کارسیکا نو‏‏ں الحاق وچ لیا ۔ {{Sfn|Scullard|2006}} {{Sfn|Miles|2011}} ہیملکار بارکا دی اگوائی چ، کارتھیج نے 237 قبل مسیح چ باغیاں نو شکست دتی۔ {{Sfn|Hoyos|2000}} {{Sfn|Hoyos|2007}}
[[فائل:Carthage,_quarter_shekel,_237-209_BC,_SNG_BM_Spain_102.jpg|alt=سکے دے دونواں پاسیاں دی تصویر: اک بندے دا سر وکھاندا اے۔ دوجا اک ہاتھی |thumb|{{center|اک [[کارتھیجین سکہ|کارتھیجین]] کوارٹر-[[شیکل]]، 237–209{{nbs}}BC، جس چ پونک دیوتا [[میلکارٹ]] نوں دکھایا گیا اے، جہڑا [[ہرکیولس]]/[[ہیراکلس]] نال جڑیا ہویا سی۔ الٹے پاسے اک ہاتھی اے، ممکنہ طور تے اک [[جنگ ہاتھی]]؛ ایہ [[بارسڈز]] نال جڑے ہوئے سن۔
{{sfn|Miles|2011|pp=226–227}}}}]]
بغاوت دے دباؤ دے نال ، ہیملکار نے سمجھیا کہ جے کارتھیج نو‏‏ں دوبارہ روم دا مقابلہ کرنا اے تاں اسنو‏ں اپنے معاشی تے فوجی اڈے نو‏‏ں مضبوط بنانے د‏‏ی ضرورت اے ؛ {{Sfn|Hoyos|2015}} ایبیریا (جدید سپین تے پرتگال) وچ کارتھیجینی قبضے جنوب وچ مٹھی بھر خوشحال ساحلی شہراں تک محدود سن {{Sfn|Hoyos|2015}} تے ہیملکر نے 237 وچ ٹروسلیس جنگ وچ اس فوج نو‏‏ں ایبیریا لے گیا جس د‏‏ی قیادت اس نے کیتی سی۔{{nbs}}قبل مسیح تے جنوبی تے مشرقی ایبیریا وچ اک ارد بادشاہت، خود مختار ریاست بنائی ۔ {{Sfn|Miles|2011}} اس نال کارتھیج نوں چاندی دیاں کاناں، زرعی دولت، افرادی قوت ، فوجی سہولتاں جویں کہ شپ یارڈز ، تے مستقبل دے رومن مطالبات دے خلاف اعتماد دے نال کھڑے ہون لئی علاقائی گہرائی ملی۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Eckstein|2006}} ہیملکر نے نائب بادشاہ دے طور تے حکومت کیتی تے 229ء چ اس دے داماد، ہسدروبال نے اس دے بعد حکومت کیتی۔{{nbs}}قبل مسیح {{Sfn|Bagnall|1999}} تے فیر اوہدا پتر، ہنیبال، 221 وچ{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Miles|2011}}

226 وچ{{nbs}}قبل مسیح روم دے نال ایبرو معاہدہ کیتا گیا سی، جس چ [[ایبرو|دریائے ایبرو نو]] کارتھیجین دے [[حلقہ اثر|اثر و رسوخ دے دائرے]] دی شمالی حد دے طور تے متعین کیتا گیا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} اگلے چھ سالاں دے دوران روم نے ساگونٹم شہر دے نال اک وکھرا معاہدہ کیتا، جہڑا ایبرو دے جنوب چ واقع سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} 219 وچ{{nbs}}قبل مسیح ہنیبال دے تحت اک کارتھیجینی فوج نے ساگنٹم دا محاصرہ کیتا ، تے اٹھ مہینےآں دے بعد اس تے قبضہ کر لیا تے اس نوں برطرف کر لیا۔ {{Sfn|Collins|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} روم نے کارتھیجین حکومت تو‏ں شکایت کيت‏ی ، کوئنٹس فیبیئس میکسیمس د‏‏ی سربراہی وچ اک سفارت خانہ اپنی سینیٹ نو‏‏ں لازمی مطالبات دے نال بھیجیا۔ جدوں ایہناں نوں رد کر دتا گیا تے روم نے 218 دے موسم بہار چ جنگ دا اعلان کر دتا ۔{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

پہلی پیونک جنگ دے خاتمے دے بعد توں روم وی پھیل رہیا سی، خاص طور تے شمالی اٹلی دے علاقے وچ [[دریائے پو]] دے کسی وی طرف جہنوں سیسالپائن گال دے ناں توں جانڑیا جاندا اے۔ 232 ق م تو‏ں اس خطے وچ قصبےآں تے فارماں نو‏‏ں قائم کرنے د‏‏ی رومیاں د‏‏ی کوششاں د‏‏ی وجہ تو‏ں مقامی گیلک قبیلےآں دے نال بار بار جنگاں ہوئیاں جنہاں نو‏‏ں بالآخر 222 وچ شکست ہوئی۔ 218 وچ رومیاں نے ہور وی شمال د‏‏ی طرف دھکیل دتا ، پو اُتے دو نويں قصبے ، یا &quot;کالونیاں&quot; قائم کيتیاں تے بہترین زمین دے وڈے علاقےآں نو‏‏ں منظور کيتا۔ زیادہ تر گالاں نے اس مداخلت توں ناراضگی کیتی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

== اٹلی ==

=== ہنیبال الپس پار کردا اے، 218 قبل مسیح ===
[[فائل:Hannibal's_Travels_during_the_Second_Punic_War.png|alt=مغربی بحیرہ روم دا اک نقشہ جہدے تے کارتھیجینیاں دا ایبیریا توں اٹلی تیکر دا رستہ وکھایا گیا اے۔ |thumb|{{center|ہنیبال دا آئیبیریا توں اٹلی دا رستہ}}]]
218 دے دوران{{nbs}}قبل مسیح سسلی دے آسے پاسے دے پانیاں چ کجھ بحری جھڑپاں ہوئیاں سن; رومیاں نے کارتھیجین دے حملے نو پسپا کیتا {{Sfn|Briscoe|2006}} {{Sfn|Edwell|2015}} تے مالٹا دے جزیرے تے قبضہ کر لیا ۔ {{Sfn|Castillo|2006}} سیسالپائن گال (جدید شمالی اٹلی) وچ ، وڈے گیلک قبیلےآں نے اوتھ‏ے د‏‏ی رومی کالونیاں اُتے حملہ کيتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں آبادکار اپنی پہلے تو‏ں قائم کالونی موٹینا (جدید [[موڈینا]] ) وچ فرار ہوئے گئے ، جتھ‏ے انہاں نو‏‏ں محاصرہ کيتا گیا سی۔ اک رومی امدادی فوج نے محاصرے نو توڑ دتا ، لیکن اس دے بعد گھات لگا دتی تے خود محاصرے وچ آ گیا۔ ایبیریا وچ مہم چلانے دے لئی پہلے رومیاں نے اک فوج تیار کيتی سی ، لیکن رومی سینیٹ نے شمالی اٹلی بھیجنے دے لئی اس تو‏ں اک رومی تے اک اتحادی لشکر نو‏‏ں علیحدہ کردتا۔ انہاں د‏‏ی جگہ تازہ فوجیاں نو‏‏ں بھرتی کرنے تو‏ں ستمبر تک ایبیریا دے لئی فوج د‏‏ی روانگی وچ تاخیر ہوگئی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ایسے ویلے قونصل سیمپرونیئس لانگس دے ماتحت سسلی چ اک رومی فوج افریقہ تے حملے دی تیاری کر رئی سی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

اس دوران ، ہنیبال نے نیو کارتھیج (جدید [[کارتیگانا|کارٹیجینا]] ) وچ اک کارتھیجین فوج جمع کيتی تے مئی یا جون وچ ایبیرین ساحل دے نال شمال د‏‏ی طرف اس د‏ی قیادت کيتی۔ ایہ گال وچ داخل ہویا تے دکھن ول رومی اتحادیاں توں بچن لئی اک اندرلا رستہ اختیار کیتا۔ {{Sfn|Mahaney|2008}} رون کراسنگ دی لڑائی چ، ہنیبال نے مقامی گالاں دی اک فوج نو شکست دتی جہنے اوہدا راہ روکن دی کوشش کیتی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} آئبیریا جان آلی فوج نوں لے کے اک رومن بیڑا رون دے منہ تے روم دے اتحادی ماسالیا (جدید [[مارسیلز|مارسیل]] ) تے اتریا، {{Sfn|Fronda|2015}} لیکن ہنیبال رومیاں توں بچ گیا تے اٹلی ول ٹر پیا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

کارتھیجینین خزاں دے آخر تک الپس دے دامن تک پہنچ گئے تے 15 دناں وچ انہاں نو ں عبور کردے ہوئے آب و ہوا ، خطے {{Sfn|Mahaney|2008}} تے مقامی لیگورین د ی [[گوریلا جنگ|گوریلا جنگی حربےآں]] د ی مشکلات اُتے قابو پاندے ہوئے۔ ہنیبال 20,000 پیدل فوج، 6,000 گھڑسوار فوج تے نامعلوم تعداد چ ہاتھیاں دے نال سیسالپائن گال پہنچیا{{snd}}جنہاں دے نال اوہ آئبیریا چھڈ گیا {{Sfn|Erdkamp|2015}} {{Sfn|Hoyos|2015b}} دے بچن آلے۔{{snd}}نومبر چ کجھ ویلہ; رومی پہلے ای اپنے سردیاں دے کوارٹراں چ چلے گئے سن۔ ہنیبال دے اطالوی جزیرہ نما وچ حیرت انگیز داخلے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس سال دے لئی روم د‏‏ی منصوبہ بند مہم منسوخ ہوگئی: افریقہ اُتے حملہ۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

=== کارتھیجین فتوحات، 218–216 قبل مسیح ===
[[فائل:Hannibal_Barca_bust_from_Capua_photo.jpg|alt=اک کانسی دے سر دی اک سیاہ تے چٹی تصویر جس چ ہنیبال نو دکھایا گیا اے۔ |thumb|{{center|ہنیبال، [[ہنیبال دے کیپوان مجسمہ|کیپوان مجسمہ]] چ دکھایا گیا اے۔}}]]
اٹلی پہنچن دے تھوڑی دیر بعد کارتھیجینیاں نے دشمن ٹورینی دے سربراہ شہر (جدید ٹورین دے علاقے وچ) تے قبضہ کر لیا تے اس دے کھان پین دے ذخیرے تے قبضہ کر لیا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} نومبر 218 دے اخیر چ{{nbs}}قبل مسیح کارتھیجینیئن گھڑسوار فوج نے ٹائیسینس دی لڑائی چ رومیاں دے گھڑسوار فوج تے ہلکے پیدل فوج نوں شکست دتی۔ {{Sfn|Fronda|2015}} اس دے نتیجے وچ ، زیادہ تر گیلک قبائل نے کارتھیجین دے مقصد دے لئی اعلان کيتا تے ہنیبال د‏‏ی فوج 40،000 تو‏ں ودھ ہوگئی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} سینیٹ نے سسلی دے شمال وچ فوج نو‏‏ں پہلے ہی ہنیبال دا سامنا کرنے والی قوت وچ شامل ہونے دا حکم دتا ، اس طرح افریقہ اُتے حملہ کرنے دے منصوبے نو‏‏ں ترک کردتا گیا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} سیمپرونیئس دی کمان ہیٹھ مشترکہ رومن فوج نوں ہنیبال نے ٹریبیا دی لڑائی چ اپنی پسند دی زمین تے لڑائی چ لالچ دتا سی۔ کارتھیجینیاں نے رومیاں نوں گھیر لیا {{Sfn|Fronda|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} تے 40,000 چوں صرف 10,000 حفاظت لئی راہ لڑن دے قابل سن۔ اس فتح دے نال سیسالپائن گال وچ اپنی پوزیشن حاصل کرنے دے بعد ، ہنیبال نے گالاں دے درمیان سردیاں دے لئی اپنے فوجیاں نو‏‏ں کوارٹر کیتا۔ مؤخر الذکر نے وڈی تعداد وچ اس د‏ی فوج وچ شمولیت اختیار کيتی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس د‏ی تعداد 50،000 تک پہنچ گئی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Miles|2011}}

جدوں ہار دی خبر روم پہنچی تے صدمہ ہویا، لیکن اک وار جدوں سیمپرونیئس پہنچیا، تے قونصلر انتخابات دی صدارت کرن دے لیی معمول دے انداز چ ایہ پرسکون ہو گیا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} منتخب قونصلاں نے ہور لشکر بھرتی کیتے، رومن تے روم دے لاطینی اتحادیاں توں؛ کارتھیجین دے چھاپیاں یا حملے دے امکان دے خلاف سارڈینیا تے سسلی نو تقویت دتی؛ اسی طرح دے وجوہات دی بنا تے [[ٹارنٹو|ٹرینٹم]] تے دوجیاں تھاواں تے گیریژن رکھے; کوئنکوریمس دا اک بیڑا بنایا; تے سال دے آخر چ شمال ول مارچ کرن دی تیاری لئی [[ریمینی|ارمینیم]] تے [[اریزو|اریٹیئم]] چ سپلائی ڈپو قائم کیتے۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} چار لشکراں دی دو فوجاں، دو رومن تے دو اتحادی لیکن معمول توں زیادہ مضبوط گھڑسوار دستےآں دے نال، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تشکیل دتی گئیاں۔ اک اریٹیئم تے اک [[ایڈریاٹک سمندر|ایڈریاٹک]] ساحل تے تعینات سی; اوہ وسطی اٹلی وچ ہنیبال دی ممکنہ پیش قدمی نو روکن دے قابل ہون گے تے سیسلپائن گال وچ کم کرن دے لیی شمال دی طرف منتقل ہون دی پوزیشن وچ سن۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

موسم بہار دے شروع چ 217{{nbs}}قبل مسیح کارتھیجینیاں نے اک اوکھا پر بے حفاظت رستہ اختیار کردے ہوئے، بغیر کسی مخالفت دے [[اپنائن پہاڑ|اپینائن]] پار کیتا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ہنیبال نے گیئس فلیمینیئس دے تحت مرکزی رومی فوج نو اک زبردست جنگ وچ کھچن دی کوشش کیتی، اس علاقے نو تباہ کر کے جس دی حفاظت لئی انہاں نو بھیجیا گیا سی {{Sfn|Liddell Hart|1967}} جس نال فلیمینیئس نو جلدی نال تعاقب کرن لئی اکسایا گیا۔ ہنیبال نے گھات لگائی {{Sfn|Fronda|2015}} تے جھیل ٹریسیمین دی لڑائی چ رومی فوج نوں مکمل طور تے شکست دتی، 15,000 رومیاں نوں مار دتا، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} جس چ فلیمینیئس وی شامل سی، {{Sfn|Fronda|2015}} تے 10,000 [[جنگی قیدی|قیدی]] لے لئے۔ [[Battle of Umbrian Lake|امبرین جھیل دی لڑائی]] چ دوجی رومی فوج چوں 4000 گھڑسواراں دی فوج نوں وی شکست دتی گئی تے ختم کر دتا گیا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} جے قیدیاں رومی سن تے اوہناں نال بھیڑا سلوک کیتا جاندا سی; گرفتار لاطینی اتحادیاں دے نال کارتھیجینیاں نے چنگا سلوک کیتا تے بوہت سارے لوکاں نو آزاد کر دتا گیا تے انہاں دے شہراں چ واپس بھیج دتا گیا، اس توقع چ کہ اوہ کارتھیجینی جنگی مہارت تے انہاں دے سلوک دے بارے چ چنگی گل کرن گے۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Lomas|2015}} ہنیبال نے امید کیتی کہ ایہناں چوں کجھ اتحادیاں نو بغاوت کرن لئی قائل کیتا جا سکدا اے۔ {{Sfn|Fronda|2015}}
[[فائل:N26FabiusCunctator_(cropped).jpg|alt=قدیم رومی بکتر وچ اک بندے دے چٹے رنگ دے مجسمے دی رنگین تصویر |thumb|{{center|A 1777 statue of Fabius}}]]
کارتھیجینیاں نے ایٹروریا ، فیر [[صوبہ امبریا|امبریا]] ، دے ذریعے ایڈریاٹک ساحل تک اپنا مارچ جاری رکھیا ، فیر جنوب د ی طرف [[صوبہ اپولیا|اپولیا]] وچ مڑ گئے ، {{Sfn|Fronda|2015}} جنوبی اٹلی دے کچھ نسلی یونانی تے اٹلی شہراں اُتے قبضہ کرنے د ی امید کردے ہوئے۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Lazenby|1998}} ہار دی خبر نے فیر روم چ گھبراہٹ پیدا کر دتی ۔ سفارت خانے دا سربراہ جہڑا 218 قبل مسیح چ جنگ شروع ہون توں ٹھیک پہلے کارتھیج گھلیا گیا سی، کوئنٹس فیبیئس میکسیمس، رومن اسمبلی ولوں آمر چنیا گیا سی تے اس نے لڑائیاں توں بچن دی &quot; فیبیئن حکمت عملی &quot; اپنائی سی، اس دی بجائے حملہ آور نوں گھٹ کرن لئی گھٹ سطح دی ہراساں کرن تے انحصار کیتا، جدوں تک کہ روم اپنی فوجی طاقت نوں دوبارہ تعمیر نہ کر سکے۔ ہنیبال نو اگلے سال اپولیا نو تباہ کرن دے لی وڈی حد تک آزاد چھڈ دتا گیا۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Briscoe|2006}}

فیبیئس اس دور وچ رومی فوج دے کچھ حصےآں ، عوام تے سینیٹ دے نال جنگ تو‏ں گریز کرنے دے لئی غیر مقبول سی جدو‏ں کہ اٹلی دشمن دے ذریعہ تباہ ہو رہیا سی: اس گل دا شعور سی کہ اس د‏ی حربےآں تو‏ں جنگ دا فوری خاتمہ نئيں ہوئے گا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ہنیبال نے اٹلی دے امیر ترین تے زرخیز ترین صوبےآں وچ مارچ کیتا ، اس امید تو‏ں کہ تباہی فیبیئس نو‏‏ں جنگ وچ لے جائے گی ، لیکن فیبیئس نے انکار کردتا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} رومن آبادی نے فیبیئس نو &quot;دی لیر&quot; ( [[لاطینی]] چ، {{Lang|la|Cunctator}} دے طور تے مذاق اڑایا۔ ) تے 216 ق م وچ نويں قونصل منتخب کیتے: گیئس ٹیرینٹیئس وارو ، جس نے زیادہ جارحانہ جنگی حکمت عملی دا پیچھا کرنے د ی وکالت کيتی ، تے لوشیئس ایمیلیئس پالس ، جس نے فیبیئس تے وارو د ی تجویز کردہ حکمت عملی دے درمیان کدرے اک حکمت عملی د ی وکالت کيتی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

216 قبل مسیح دے موسم بہار وچ ہنیبال نے اپولین دے میدان وچ کینا وچ وڈے سپلائی ڈپو اُتے قبضہ کرلیا۔ رومن سینیٹ نے وارو تے پالس دے ذریعہ دوہرے سائز د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں اٹھانے دا اختیار دتا ، جو 86،000 افراد د‏‏ی اک فوج سی ، جو اس وقت تک رومن تریخ وچ سب تو‏ں وڈی سی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} پالس تے وارو نے ہنیبال دا مقابلہ کرن لئی جنوب ول مارچ کیتا تے {{Convert|10|km|mi}} دور۔ ہنیبال نے کینا دی لڑائی چ فوجاں دے وچکار کھلے میدان تے لڑائی نوں قبول کیتا۔ رومن لشکراں نے ہنیبال دے جان بجھ کے کمزور مرکز دے ذریعے اپنا راستہ مجبور کیتا، لیکن پراں تے لیبیا دی بھاری پیدل فوج نے انہاں دی پیش قدمی دے آسے پاسے جھولیا، جس نال انہاں دے پہلوآں نو خطرہ سی۔ {{Sfn|Fronda|2015}} ہسڈروبل گیسکو {{#tag:ref|Not the same man as Hasdrubal Barca, one of Hannibal's younger brothers.{{sfn|Carey|2007|p=64}}|group=note}} نے کھبے ونگ تے کارتھیجین کیولری دی اگوائی کیتی تے مخالف رومن کیولری نو شکست دتی، فیر دوجے ونگ تے اپنے کیولری تے حملہ کرن لئی رومیاں دے عقب دے ارد گرد جھاڑو دتا۔ بھاری تعداد چ کارتھیجینی پیدل فوج نے اس ویلے تک برداشت کیتا جدوں تک کہ ہسڈروبل نے پچھے توں لشکراں تے حملہ نئیں کیتا۔ اس دے نتیجے وچ ، رومی پیدل فوج نو‏‏ں فرار ہونے دا کوئی ذریعہ نئيں گھیر لیا گیا سی۔ گھٹ توں گھٹ 67,500 رومی مارے گئے یا پھڑے گئے۔ {{Sfn|Fronda|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Carey|2007}}

میل کینی نو &quot;روم دی سب توں وڈی فوجی تباہی&quot; دے طور تے بیان کردا اے۔ {{Sfn|Miles|2011}} ٹونی ناکو ڈیل ہویو نے ٹریبیا ، جھیل ٹریسیمین تے کینا نو‏‏ں تن &quot;عظیم فوجی آفات&quot; دے طور اُتے بیان کيتا اے جو جنگ دے پہلے تن سالاں وچ رومیاں دا سامنا کرنا پيا سی۔ {{Sfn|Ñaco del Hoyo|2015}} برائن کیری لکھدا اے کہ انہاں تن شکستاں نے روم نو‏‏ں خاتمے دے دہانے اُتے پہنچا دتا۔ {{Sfn|Carey|2007}} کینا دے کجھ ہفتیاں دے اندر اندر 25,000 دی اک رومن فوج نوں سلوا لیٹانا دی لڑائی چ سیسالپائن گال چ بوئی گالاں نے گھات لا کے ماریا تے ختم کر دتا۔ {{Sfn|Roberts|2017}} فیبیئس 215 ق م چ قونصل بنیا تے 214 ق م چ دوبارہ منتخب ہویا ۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Lazenby|1998}}

=== رومی اتحادیاں دا عیب، 216–214 قبل مسیح ===
کینا دے بعد اٹلی چ ہنیبال دی فوج دے بارے چ پولیبیئس دے بیان چ بہوں گھٹ بچیا اے۔ لیوی نے اک مکمل ریکارڈ دتا اے، لیکن گولڈس ورتھ دے مطابق &quot;اس دی وشوسنییتا اکثر مشتبہ ہندی اے&quot;، خاص طور تے اس دیاں لڑائیاں دے بیاناں دے حوالے نال؛ بہت سارے جدید مورخ اس گل نال متفق ہن، لیکن اس دے باوجود جنگ دے اس حصے دے لیی اوہدا بہترین زندہ ذریعہ اے۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Sabin|1996}}

جنوبی اٹلی دے کئی شہری ریاستاں نے ہنیبال دے نال اتحاد کیتا ، یا اس وقت قبضہ کرلیا گیا جدو ں کارتھیجین دے حامی دھڑےآں نے اپنے دفاع دے نال دھوکہ دتا۔ اینہاں چ کیپوا دا وڈا شہر تے وڈا بندرگاہ شہر ٹرینٹم (جدید ٹارانٹو) شامل سن ۔ دو وڈے سمنائی قبیلےآں نے وی کارتھیجین دے مقصد وچ شمولیت اختیار کيتی۔ 214 تک{{nbs}}قبل مسیح جنوبی اٹلی دا وڈا حصہ روم دے خلاف ہوچکيا سی ، حالانکہ بہت ساریاں استثناء سن تے وسطی اٹلی وچ روم دے اتحادیاں د‏‏ی اکثریت وفادار رہی۔ سب توں نکے شہراں دے علاوہ سارے شہراں نوں ہنیبال دے حملے دے ذریعے بہت چنگی طرحاں قلعہ بند کیتا گیا سی، تے ناکہ بندی اک لمے عرصے توں چلن آلا معاملہ ہو سکدا سی، یا جے ہدف بندرگاہ سی، تے ناممکن سی۔ کارتھیج دے نویں اتحادیاں نے کارتھیج دے نال، یا ایتھوں تیکر کہ اک دوجے دے نال وی کمیونٹی دا احساس نئیں کیتا۔ انہاں نے انہاں جگہاں د‏‏ی تعداد وچ اضافہ کيتا جنہاں نو‏‏ں ہنیبال د‏‏ی فوج نو‏‏ں رومی انتقام تو‏ں بچانے د‏‏ی توقع سی ، لیکن ایسا کرنے وچ اس د‏ی مدد دے لئی نسبتاً کم تازہ فوج فراہ‏م کيتی۔ اطالوی افواج جہناں نوں پالیا گیا سی، اوہناں نے اپنے آبائی شہراں توں دور کم کرن دی مزاحمت کیتی تے جدوں اوہناں نے کیتا تے اوہناں نے ماڑا کارکردگی دا مظاہرہ کیتا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}
[[فائل:Second_Punic_war_(cropped).png|alt=a map of southern peninsular Italy showing the maximum extent of Carthaginian control|thumb|{{center|جنوبی اٹلی وچ ہنیبال دے اتحادی {{circa|213}}{{nbs}}ق م، نیلے رنگ وچ دکھایا گیا اے}}]]
اٹلی وچ ہنیبال د‏‏ی مہم دا اک اہ‏م حصہ مقامی وسائل دا استعمال کردے ہوئے رومیاں تو‏ں لڑنے د‏‏ی کوشش کرنا سی ؛ مقامی آبادی چوں بھرتی ہون آلیاں نوں ودھانا۔ اس دے ماتحت ہانو 214 ق م وچ سامنیئم وچ فوج جمع کرنے دے قابل سی ، لیکن رومیاں نے بینوینٹم د‏‏ی لڑائی وچ انہاں نويں محصولات نو‏‏ں روک لیا تے ہنیبال دے نال ملاقات تو‏ں پہلے انہاں نو‏‏ں ختم کردتا۔ ہنیبال اتحادیاں نو جِت سکدا سی، لیکن رومیاں دے خلاف انہاں دا دفاع کرنا اک نواں تے مشکل مسئلہ سی، کیونجے رومی ہُن وی متعدد فوجاں نو میدان چ کھڑا کر سکدے سن، جہڑیاں مجموعی طور تے اس دی اپنی افواج توں بوہت زیادہ سن۔ {{Sfn|Rawlings|2015}}

سب تو‏ں وڈا فائدہ اٹلی دا دوسرا سب تو‏ں وڈا شہر کاپوا سی جدو‏ں ہنیبال د‏‏ی فوج 216 قبل مسیح وچ [[صوبہ کیمپانیا|کیمپانیا]] وچ داخل ہوئی۔ کیپوا دے باشندےآں دے پاس محدود رومی شہریت سی تے اشرافیہ شادی تے دوستی دے ذریعے رومیاں تو‏ں منسلک سی ، لیکن واضح رومی آفات دے بعد اٹلی دا اعلیٰ شہر بننے دا امکان بہت مضبوط لالچ ثابت ہويا۔ انہاں تے ہنیبال دے وچکار ہونے والے معاہدے نو‏‏ں دوستی دا معاہدہ قرار دتا جاسکدا اے ، کیونجے کیپوان د‏‏ی کوئی ذمہ داری نئيں سی۔ {{Sfn|Hoyos|2015b}} جدوں 215 دے گرمیاں چ لوکری دا بندرگاہ شہر کارتھیج ول ٹُر پیا{{nbs}}قبل مسیح اسنوں فوری طور تے اٹلی چ کارتھیجینی فوجاں نوں فوجیاں، سامان تے جنگی ہاتھیاں نال مضبوط کرن لئی ورتیا گیا۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} جنگ دے دوران ایہ واحد ویلہ سی جدوں کارتھیج نے ہنیبال نو تقویت دتی۔ {{Sfn|Erdkamp|2015}} اک دوجی فوج، ہنیبال دے سب توں نکے بھرا ماگو دے تحت، 215 وچ اٹلی وچ اترنا سی۔{{nbs}}قبل مسیح لیکن اوتھ‏ے کارتھیجین د‏‏ی اک وڈی شکست دے بعد ایبیریا د‏‏ی طرف موڑ دتا گیا۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Barceló|2015}}

ایس دوران، رومیاں نے نویں لشکراں نو اُچا کرن دے لیی سخت اقدامات کیتے: غلاماں، مجرماں تے انہاں لوکاں نو داخل کرنا جہڑے معمول دی جائیداد دی اہلیت تے پورا نئیں اتردے سن۔ 215 دے شروع تک{{nbs}}قبل مسیح اوہ گھٹ توں گھٹ 12 لشکراں نوں فیلڈ کر رئے سی; 214 تک{{nbs}}بی سی 18; تے 213 تک{{nbs}}بی سی 22۔ 212 قبل مسیح تک تعینات لشکراں دی پوری تکمیل 100,000 توں ودھ ہووے گی، اس دے علاوہ، ہمیشہ دی طرح، اتحادی فوجیاں دی اسی طرح دی تعداد ہووے گی۔ اکثریت جنوبی اٹلی چ تقریباً 20,000 بندیاں دی فیلڈ آرمیز چ تعینات کیتی گئی سی۔ ایہ کھلی لڑائی وچ ہنیبال د‏‏ی فوج نو‏‏ں چیلنج کرنے دے لئی ناکافی سی ، لیکن اسنو‏ں اپنی افواج نو‏‏ں مرکوز کرنے تے اس د‏ی نقل و حرکت نو‏‏ں روکنے اُتے مجبور کرنے دے لئی کافی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

=== مقدونیہ، سارڈینیا تے سسلی ===
215 دے دوران{{nbs}}قبل مسیح نے مقدونیہ دے بادشاہ، فلپ پنجم نے ہنیبال نوں اپنی حمایت دا عہد کیتا ، {{Sfn|Miles|2011}} 215 وچ روم دے خلاف پہلی مقدونیہ دی جنگ دا آغاز کیتا۔{{nbs}}بی سی۔ رومیاں نو‏‏ں خدشہ سی کہ مقدونیہ دے لوک آبنائے اوٹرانٹو نو‏‏ں عبور کرنے تے اٹلی وچ اترن د‏‏ی کوشش کرن گے۔ انہاں نے اس علاقے وچ اپنی بحریہ نو مضبوطی نال تقویت دتی تے اک لشکر نو حفاظت کرن دے لیی بھیجیا، تے خطرہ ختم ہو گیا۔ 211 وچ{{nbs}}قبل مسیح روم نے مقدونیہ دے لوکاں نو ایٹولین لیگ دے نال اتحاد کرکے قابو کیتا، جو یونانی شہر ریاستاں دا اک اتحاد سی جہڑا پہلے ای مقدونیہ دے نال جنگ چ سی۔ 205 وچ{{nbs}}قبل مسیح ایہ جنگ اک مذاکراتی امن دے نال ختم ہوئی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

کارتھیجینیاں دی حمایت چ 213ء چ سارڈینیا تے بغاوت ہوئی{{nbs}}قبل مسیح، لیکن اس نو جلدی ای رومیاں نے ختم کر دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}}
[[فائل:Archimedes_before_his_death_with_the_Roman_soldier,_Roman_mosaic.jpg|alt=a colourful mosaic of a sword-armed soldier gesturing to a seated man in ancient-style robes|thumb|{{center|رومی فوجی دے ہتھوں مارے جان توں پہلاں آرکیمیڈیز – دوجی صدی دے اک رومن موزیک دی کاپی}}]]
215 قبل مسیح توں پہلے سسلی رومی ہتھاں چ مضبوطی نال رہیا، جس نے کارتھیج توں ہنیبال دی تیار سمندری کمک تے دوبارہ فراہمی نو روک دتا۔ ہیرو II ، سیراکیوز دا پرانا ظالم جہڑا پینتالیس سال دا سی تے اک پکا رومن اتحادی سی، 215 چ مر گیا۔{{nbs}}بی سی تے اس دے جانشین ہیرونیمس اس دی صورتحال توں مطمئن نئیں سن۔ ہنیبال نے اک معاہدے تے گل بات کیتی جس دے تحت سیراکیوز کارتھیج دے کول آیا، جس دی قیمت پورے سسلی نو سیراکیوز دے قبضے چ بنان دی قیمت تے سی۔ سیراکیوز دی فوج نے کلاڈیئس مارسلس دی اگوائی چ رومی فوج دا مقابلہ نئیں کیتا تے 213 دے موسم بہار تک{{nbs}}بی سی سیراکیوز دا محاصرہ کر لیا گیا سی ۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} محاصرے دے بارے وچ پولیبیئس تے لیوی دونے دے بیانات رومی محاصرے د ی جنگ دا مقابلہ کرنے دے لئی [[ارشمیدس|آرکیمیڈیز]] د ی جنگی مشیناں د ی ایجاد اُتے مرکوز نيں ، جو پہلے ہی شہر دے مضبوط دفاع د ی وجہ تو ں مشکل ہوچکيا سی۔ {{Sfn|Edwell|2015}}

ہیملکو دی اگوائی چ اک وڈی کارتھیجینی فوج 213ء چ شہر نوں راحت دین لئی بھیجی گئی{{nbs}}قبل مسیح {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Edwell|2015}} تے کئی ہور سسلی شہراں نے رومیاں نوں چھڈ دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}} 212 دے موسم بہار چ{{nbs}}قبل مسیح رومیاں نے اک اچانک رات دے حملے چ سیراکیوز تے حملہ کیتا تے شہر دے کئی ضلعیاں تے قبضہ کر لیا۔ ایس دوران، کارتھیجین دی فوج [[طاعون]] دی وجہ توں معذور ہو گئی۔ کارتھیجینیاں دے شہر نو دوبارہ سپلائی کرن چ ناکام رہن دے بعد، سیراکیوز دا باقی حصہ 212 دے خزاں چ ڈگ گیا{{nbs}}بی سی; آرکیمیڈیز نوں اک رومی فوجی نے ماریا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

کارتھیج نے 211ء چ سسلی چ ہور کمک بھیجی{{nbs}}بی سی تے جارحیت تے چلے گئے۔ ہنیبال نے 211 قبل مسیح چ نومیڈین گھوڑسواراں دی اک فوج سسلی گھلی ، جس دی اگوائی ماہر لیبی فونیشیائی افسر موٹون نے کیتی ، جس نے ہٹ اینڈ رن حملیاں راہیں رومی فوج نوں بھاری نقصان پہنچایا ۔ اک تازہ رومن فوج نے 210 وچ جزیرے تے کارتھیجین دے مرکزی گڑھ، ایگریجنٹم تے حملہ کیتا۔{{nbs}}قبل مسیح تے شہر نوں اک ناپسندیدہ کارتھیجینی افسر نے رومیاں دے ہتھوں دھوکہ دتا ۔ اس دے بعد باقی کارتھیجین دے زیر کنٹرول قصبےآں نے ہتھیار ڈال دتے یا زبردستی یا غداری دے ذریعے لے لئے گئے {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تے روم تے اس د‏ی فوجاں نو‏‏ں سسلی اناج د‏‏ی فراہمی دوبارہ شروع ہوگئی۔ {{Sfn|Rawlings|2015}}

=== اٹلی، 213–208 قبل مسیح ===
کینی دے بعد 11 سال تک جنوبی اٹلی دے آسے پاسے جنگ پھیلی کیونکہ شہر کارتھیجینیاں دے ہتھوں چلے گئے یا دھوکہ دہی نال لے لئے گئے تے رومیاں نے محاصرے دے ذریعے یا اوہناں نو داخلہ دین لئی اندر دے دھڑیاں نو ماتحت کر کے اوہناں تے دوبارہ قبضہ کر لیا۔ ہنیبال نے بار بار رومی فوجاں نو‏‏ں شکست دتی ، لیکن جتھ‏ے وی اس د‏ی مرکزی فوج سرگرم نئيں سی ، رومیاں نے کارتھیجین د‏‏ی حمایت کرنے والے شہراں نو‏‏ں دھمکی دتی یا کارتھیجین یا کارتھیجین دے اتحادی دستےآں دے نال جنگ د‏‏ی کوشش کيتی؛ اکثر کامیابی دے نال۔ 208 تک{{nbs}}قبل مسیح بہت سارے شہر تے علاقے جہڑے کارتھیجین دے مقصد چ شامل ہوئے سن، اپنی رومی وفاداری چ واپس آ گئے سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

فیبیئس نے 213 ق م وچ کارتھیجین دے سنگی قصبے آرپی تے قبضہ کر لیا۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} 212 قبل مسیح چ ہنیبال نے اتلے لیندے لوکانیہ چ سیلارس دی لڑائی چ سینٹینیئس پینولا دی رومی فوج نوں تباہ کر دتا۔ {{Sfn|Dupuy and Dupuy|1993}} اسی سال بعد چ، ہنیبال نے ہرڈونیا دی لڑائی چ اک ہور رومی فوج نو شکست دتی، جس چ 18,000 دی فوج چوں 16,000 بندے کھو گئے۔ {{Sfn|Hoyos|2015b}} {{Sfn|Fronda|2015}} انہاں نقصانات دے باوجود ، رومیاں نے اٹلی وچ کارتھیجینیاں دے کلیدی اتحادی کیپوا دا محاصرہ کيتا ۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} ہنیبال نے رومیاں نوں لڑائی دی پیشکش کیتی; اس دے بعد ہونے والی لڑائی دے بارے وچ لیوی دا بیان واضح نئيں اے ، لیکن ایسا لگدا اے کہ رومیاں نو‏‏ں بھاری جانی نقصان ہويا جدو‏ں کہ کارتھیجینی محاصرہ نو‏‏ں اٹھانے وچ ناکا‏م رہے۔ اس دے بعد ہنیبال نے رومیاں دے محاصرے دے کماں اُتے حملہ کيتا ، لیکن اوہ فیر شہر نو‏‏ں راحت دینے وچ ناکا‏م رہیا۔ 211 وچ{{nbs}}بی سی ہنیبل نے اک واری فیر محاصرہ کرن آلیاں رومی افواج نوں لڑائی دی پیشکش کیتی، ایس واری اوہناں نے اپنے قلعے چھڈن توں انکار کر دتا۔ مایوسی چ ہنیبال نے فیر اوہناں تے حملہ کیتا تے فیر توڑن چ ناکام رہیا۔ اس دے بعد اس نے اپنی فوج نو ں روم د ی طرف مارچ کیتا ، اس امید دے نال کہ رومیاں نو ں اس دا دفاع کرنے دے لئی محاصرہ ترک کرنے اُتے مجبور کیتا جائے گا ؛ تاہم، محاصرہ کرن آلی فوج اپنی تھاں تے ای رہی تے کیپوا جلدی ای گر گیا۔ اس شہر تو‏ں اس د‏ی سیاسی خود مختاری کھوہ لئی گئی تے اسنو‏ں رومی مقررین دے تحت رکھ دتا گیا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

210 وچ کارتھیجینیاں نے ہرڈونیا دے باہر اک رومن فوج نوں گارڈ توں باہر پھڑ لیا، اس دے کمانڈر دے جنگ قبول کرن دے بعد اس نوں بھاری شکست دتی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} لیوی نے فیر ہنیبال نو نومیسٹرو دی غیر قطعی جنگ لڑن لئی آکھیا، حالانکہ جدید مورخین اس دے بیان تے شک کردے ہن۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Lazenby|1998}} رومی ہنیبال دے پچھے رہے، 209 قبل مسیح وچ کینوسیئم وچ اک ہور سخت لڑائی لڑی تے فیر بھاری نقصانات دا سامنا کیتا۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} اس جنگ نے اک ہور رومی فوج نو ٹرینٹم دے نیڑے پہنچن تے غداری دے ذریعے اس تے قبضہ کرن دے قابل بنایا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}}

=== اٹلی، 207–203 قبل مسیح ===
207 دے موسم بہار چ{{nbs}}بی سی ہسدروبل بارکا نے اپنے وڈے بھرا دے کارنامے نو دہرایا تے الپس دے پار اک فوج نو مارچ کیتا۔ اس نے 35،000 فوج دے نال سیسالپائین گال تے حملہ کیتا، جس دا ارادہ ہنیبال دے نال ملن دا سی، لیکن ہنیبال نو‏‏ں اس د‏ی موجودگی دا علم نئيں سی۔ جنوبی اٹلی وچ ہنیبال دا سامنا کرن آلے رومیاں نے اوہنوں دھوکہ دتا کہ پوری رومی فوج ہلے وی کیمپ وچ اے، جد کہ اک وڈا حصہ قونصل کلاڈیئس نیرو دے تحت شمال ول مارچ کیتا۔ انہاں نے دوسرے قونصل، مارکس سالینیٹر دے تحت رومیاں نو تقویت دتی، جہڑے پہلے ای ہسڈروبل دا سامنا کر رئے سی۔ اس مشترکہ رومی فوج نے میٹاورس د‏‏ی لڑائی وچ حملہ کيتا تے کارتھیجینی فوج نو‏‏ں تباہ کردتا ، جس وچ ہاسدروبال ماریا گیا۔ اس جنگ نے اٹلی وچ رومی تسلط د‏‏ی تصدیق د‏‏ی تے انہاں د‏‏ی فیبین حکمت عملی دا خاتمہ کيتا۔ متوقع کمک دے بغیر ہنیبال دی افواج اتحادی شہراں نو خالی کرن تے بروٹیم ول واپس جان تے مجبور ہو گئیاں۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Miles|2011}}

205 وچ{{nbs}}بی سی ماگو بارکا ، ہنیبال دے اک ہور چھوٹے بھائی ، اپنی ہسپانوی فوج دے باقیات دے نال شمال مغربی اٹلی دے [[جینوآ|جینوا]] وچ اتریا۔ اسنوں چھیتی ہی گیلک اتے لیگورین کمک مل گئی ۔ اطالوی جزیرہ نما دے شمال وچ میگو د‏‏ی آمد دے بعد 204 وچ ہنیبال د‏‏ی کروٹونا د‏‏ی غیر قطعی جنگ ہوئی۔{{nbs}}جزیرہ نما دے دور جنوب چ قبل مسیح۔ ماگو نے اپنی تقویت یافتہ فوج نو‏‏ں سیسالپائن گال وچ کارتھیج دے اہ‏م گیلک اتحادیاں د‏‏ی زمیناں د‏‏ی طرف مارچ کيتا ، لیکن اک وڈی رومی فوج نے اسنو‏ں روکیا تے 203ء وچ انسوبریا د‏‏ی لڑائی وچ اسنو‏ں شکست دتی۔{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

204 وچ اک رومی فوج دے کارتھیجین دے وطن تے حملہ کرن دے بعد{{nbs}}قبل مسیح ، کارتھیجینیاں نو‏‏ں دو وڈی لڑائیاں وچ شکست دینے تے شمالی افریقہ د‏‏ی نومیڈین بادشاہتاں د‏‏ی وفاداری حاصل کرنے دے بعد ، ہنیبال تے اس د‏ی فوج د‏‏ی باقیات نو‏‏ں واپس بلا لیا گیا۔ {{Sfn|Miles|2011}} اوہ کروٹن {{Sfn|Goldsworthy|2006}} توں روانہ ہوئے تے 15,000–20,000 تجربہ کار سابق فوجیاں دے نال کارتھیج تے اترے۔ میگو نوں وی واپس بلایا گیا؛ اوہ سفر وچ زخماں د‏‏ی وجہ تو‏ں مر گیا تے اس دے کچھ بحری جہازاں نو‏‏ں رومیاں نے روک لیا ، {{Sfn|Miles|2011}} لیکن اس دے 12،000 فوجی کارتھیج پہنچ گئے۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

== آئبیریا ==

=== آئیبیریا 218–211 قبل مسیح ===
[[فائل:Relieve_de_Osuna_(M.A.N._Madrid)_03.jpg|alt=A black and white photograph of an apparently very old and crude bas-relief of a warrior|thumb|{{center|بیس ریلیف {{c.|200 قبل مسیح}} توں اک آئیبیرین یودقا۔ اوہ اک [[فالکاٹا]] تے اک انڈاکار ڈھال نال مسلح اے۔}}]]
رومی بیڑا 218 دے موسم خزاں چ مسالہ توں جاری رہیا{{nbs}}قبل مسیح، شمال مشرقی آئبیریا وچ فوج نو اتاریا، جتھے اس نے مقامی قبائل وچ حمایت حاصل کیتی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} ایبرو تے پیرینیز دے درمیان رومیاں د‏‏ی قیام نے ایبیریا تو‏ں اٹلی جانے والا راستہ روک دتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ایبیریا تو‏ں ہنیبال تک کمک د‏‏ی ترسیل مشکل ہوگئی۔ {{Sfn|Edwell|2015}} 218 دے اخیر چ اک کارتھیجین حملہ{{nbs}}قبل مسیح نو سیسا دی لڑائی چ دفع کیتا گیا {{Sfn|Edwell|2015}} ۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} 217 وچ{{nbs}}قبل مسیح 40 کارتھیجینی تے آئیبیرین جنگی جہازاں نو 35 رومن تے ماسالیان برتناں نے ایبرو دریا دی لڑائی چ شکست دتی، جس چ 29 کارتھیجینی جہازاں دا نقصان ہویا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

216 وچ ہیسڈروبل نوں کارتھیج توں اٹلی جان دا حکم ملیا تے ہنیبال نال رل کے رومیاں تے اپنے وطن وچ دباء پایا۔ ہسڈروبل نے اعتراض کیتا، تے دلیل دتی کہ آئیبیرین قبائل تے کارتھیجینی اتھارٹی بہت نازک سی تے اس علاقے چ رومی افواج بہت مضبوط سن تاکہ اوہ منصوبہ بند تحریک نو نافذ کر سکے۔ 215 وچ ہسدروبال نے آخر کار کارروائی کیتی، اک رومی حامی شہر دا محاصرہ کیتا تے ڈیرٹوسا وچ جنگ دی پیشکش کیتی، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Edwell|2015}} جتھے اس نے رومن فوج دے پہلوآں نو صاف کرن دے لیی اپنی گھڑسوار برتری نو استعمال کرن دی کوشش کیتی جد کہ اپنڑی پیدل فوج دے نال انہاں دے مرکز نو دونواں طرف لپیٹ لیا۔ اُتے ، رومیاں نے کارتھیجین لائن دے مرکز نو‏‏ں توڑ دتا تے فیر ہر ونگ نو‏‏ں وکھ وکھ شکست دتی ، جس تو‏ں شدید نقصان پہنچیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} ہسڈروبل دے لی اٹلی چ ہنیبال نو تقویت دینا ممکن نئیں سی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Edwell|2015}}

کارتھیجینیاں نے مقامی سیلٹیبیرین قبائل دے روم ول جان دی لہر دا سامنا کیتا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} رومی کمانڈراں نے 212ء چ ساگنٹم تے قبضہ کر لیا{{nbs}}قبل مسیح تے 211 وچ{{nbs}}بی سی نے اپنی فوج نوں مضبوط کرن لئی 20,000 سیلٹیبیرین کرائے دے فوجیاں دی خدمات حاصل کیتیاں۔ ایہ ویکھدے ہوئے کہ ایبیریا چ کارتھیجینین افواج تن فوجاں چ تقسیم کیتیاں گئیاں سن جہڑیاں اک دوجے توں الگ تعینات سن، رومیاں نے اپنیاں افواج نوں تقسیم کر دتا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} اس حکمت عملی دے نتیجے وچ 211 وچ دو وکھ وکھ لڑائیاں ہوئیاں ، جنہاں نو‏‏ں عام طور اُتے مشترکہ طور اُتے اپر بائیٹس د‏‏ی لڑائی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ دونے لڑائیاں رومیاں د‏‏ی مکمل شکست اُتے ختم ہوئیاں ، کیونجے ہاسدروبال نے رومیاں دے کرائے دے فوجیاں نو‏‏ں رشوت دے ک‏ے صحرا نو‏‏ں چھڈ دتا سی۔ رومی زندہ بچنے والےآں نے ایبرو دے شمال وچ اپنے ساحلی گڑھ د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گئے ، جتھ‏ے تو‏ں کارتھیجینی فیر انہاں نو‏ں کڈنے وچ ناکام رہے۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Edwell|2015}} کلاڈیئس نیرو نے 210 وچ کمک لیاندی{{nbs}}بی سی تے صورتحال نو مستحکم کیتا۔ {{Sfn|Edwell|2015}}

=== آئیبیریا، 211–205 قبل مسیح ===
[[فائل:Bust_of_Sulla_(loan_from_Ny_Carlsberg_Glyptotek)_-_Glyptothek_-_Munich_-_Germany_2017.jpg|alt=a black and white photograph of a marble bust of a man, with the nose broken off|right|thumb|{{center|دوجی صدی{{nbsp}}BC سنگ مرمر دا نکے سکپیو دا مجسمہ، [[نی کارلسبرگ گلپٹوٹیک|گلپٹوٹیک
]]
{{sfn|Coarelli|2002|pp= 73–74}}{{sfn|Etcheto|2012|pp= 274–278}}}}]]
210 ق م وچ پبلیئس کارنیل سکپیو ، {{#tag:ref|Publius Scipio was the bereaved son of the previous Roman co-commander in Iberia, also named Publius Scipio, and the nephew of the other co-commander, Gnaeus Scipio.{{sfn|Miles|2011|pp=268, 298–299}}|group=note}} ہور رومن کمک دے نال ایبیریا پہنچیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} 209 وچ اک احتیاط نال منصوبہ بند حملے وچ{{nbs}}قبل مسیح اس نے آئبیریا، نیو کارتھیج وچ کارتھیجین طاقت دے ہلکے دفاعی مرکز تے قبضہ کیتا ، {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Zimmermann|2015}} سونے، چاندی تے محاصرے دے توپ خانے دی اک وڈی مال غنیمت تے قبضہ کیتا۔ اس نے گرفتار آبادی نو‏‏ں آزاد کر دتا تے کارتھیجینیاں دے ذریعہ اوتھ‏ے رکھے گئے ایبیرین یرغمالیاں نو‏‏ں آزاد کروایا ، تاکہ انہاں دے قبائل د‏‏ی وفاداری نو‏‏ں یقینی بنایا جاسک‏‏ے۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Barceló|2015}}

208 دے موسم بہار چ{{nbs}}بی سی ہسڈروبال نے بیکولا دی لڑائی چ سکپیو نال لڑن لئی اگے ودھیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} کارتھیجینیاں نو‏‏ں شکست ہوئی ، لیکن ہاسدروبال اپنی فوج د‏‏ی اکثریت نو‏‏ں واپس لینے تے کسی وی رومی تعاقب نو‏‏ں روکنے وچ کامیاب رہیا ؛ اس دے زیادہ تر نقصانات اس دے آئیبیرین اتحادیاں وچ سن ۔ سکپیو ہسڈروبل نو [[پیرینیز]] دے مغربی درےآں دے اُتے گال وچ اپنی خاتمہ شدہ فوج د ی قیادت کرنے تو ں روکنے دے قابل نئيں سی۔ 207 وچ{{nbs}}قبل مسیح ، گال وچ بھاری بھرتی کرنے دے بعد ، ہسدروبال نے اپنے بھائی ، ہنیبال دے نال ملنے د‏‏ی کوشش وچ الپس نو‏‏ں پار کرکے اٹلی وچ داخلہ لیا ، لیکن اس تو‏ں پہلے ہی اسنو‏ں شکست ہوئی۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Carey|2007}} {{Sfn|Bagnall|1999}}

206 وچ{{nbs}}قبل مسیح، ایلیپا دی لڑائی چ، سکپیو نے 48,000 فوجیاں دے نال، ادھے اطالوی تے ادھے آئبیرین، نے 54,500 فوجیاں تے 32 ہاتھیاں دی کارتھیجینی فوج نوں شکست دتی۔ اس نال ایبیریا چ کارتھیجینیاں دی قسمت تے مہر لگ گئی۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Zimmermann|2015}} آئیبیریا چ آخری کارتھیجینین دے زیر قبضہ شہر، [[کادس|گیڈس]] ، نے رومیاں دے حوالے کر دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}} بعد وچ اسی سال رومی فوجاں وچ اک بغاوت شروع ہوئی ، جس نے آئیبیرین رہنماواں د‏‏ی حمایت نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کيتا ، اس گل تو‏ں مایوس ہوئے کہ کارتھیجینیاں دے اخراج دے بعد رومی افواج جزیرہ نما وچ ہی رہیاں سن ، لیکن اسنو‏ں سیپیو نے ختم کردتا۔ 205 وچ{{nbs}}قبل مسیح اک کوشش کیتی گئی سی کہ میگو نے نیو کارتھیج تے دوبارہ قبضہ کیتا جدوں رومی قابض اک ہور بغاوت تے اک ایبیرین بغاوت نال ہل گئے، لیکن اوہنوں پسپا کر دتا گیا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Carey|2007}} ماگو اپنی باقی فوجاں دے نال ایبیریا توں اتلے اٹلی چلا گیا۔ {{Sfn|Barceló|2015}} {{Sfn|Carey|2007}} 203 وچ{{nbs}}بی سی کارتھیج نے روم دے برائے نام کنٹرول دے باوجود ایبیریا تو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ 4000 کرائے دے فوجیاں نو‏‏ں بھرتی کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی۔ {{Sfn|Edwell|2015}}

== افریقہ ==

=== افریقہ، 213–206 قبل مسیح ===
[[فائل:Publius_Scipio's_Invasion_of_Africa,_204–201_BC.png|alt=A map of northern Tunisia and north-east Algeria showing the route of Scipio's army|left|thumb|{{center|[[سکپیو افریقانس|سکپیو]] دی افریقہ چ فوجی مہم(204–203{{nbsp}}ق م)}}]]
213 وچ{{nbs}}بی سی سیفاکس ، شمالی افریقہ چ اک طاقتور نومیڈین بادشاہ، نے روم لئی اعلان کیتا۔ اس دے جواب وچ کارتھیجینی فوجاں نو‏‏ں اسپین تو‏ں شمالی افریقہ بھیجیا گیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Miles|2011}} 206 وچ{{nbs}}قبل مسیح کارتھیجینیاں نے سیفاکس دے نال کئی نومیڈین بادشاہتاں نو تقسیم کرکے اپنے وسائل دی اس نالی نو ختم کر دتا۔ وراثت توں محروم ہون آلیاں چوں اک نومیڈین شہزادہ ماسینیسا سی، جہنوں اس طرحاں روم دیاں باہواں چ دھکیل دتا گیا۔ {{Sfn|Barceló|2015}}

=== افریقہ تے رومی حملہ، 204–201 قبل مسیح ===
205 وچ{{nbs}}بی سی پبلیئس سکپیو نو‏‏ں سسلی وچ لشکراں د‏‏ی کمانڈ دتی گئی تے اسنو‏ں افریقہ اُتے حملہ کرکے جنگ ختم کرنے دے اپنے منصوبے دے لئی رضاکاراں نو‏‏ں بھرتی کرنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ 204 وچ افریقہ اترنے دے بعد قبل مسیح اس دے نال ماسینیسا تے نومیڈین گھڑسواراں دی اک فوج شامل ہو گئی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} سکپیو نے دو وار لڑائی کیتی تے کارتھیجین دیاں دو وڈیاں فوجاں نوں تباہ کر دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}} دوجے مقابلے دے بعد سیفاکس دا تعاقب کیتا گیا تے سرٹا دی لڑائی وچ ماسینیسا نے قیدی بنا لیا؛ اس دے بعد ماسینیسا نے رومی مدد تو‏ں سیفاکس د‏‏ی زیادہ تر بادشاہت اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

روم تے کارتھیج نے امن دے مذاکرات وچ داخل ہوئے تے کارتھیج نے ہنیبال تے ماگو دونے نو‏‏ں اٹلی تو‏ں بلا لیا۔ {{Sfn|Carey|2007}} رومی سینیٹ نے اک مسودہ معاہدے د‏‏ی توثیق د‏‏ی ، لیکن عدم اعتماد تے اعتماد وچ اضافے د‏‏ی وجہ تو‏ں جدو‏ں ہنیبال اٹلی تو‏ں آیا تاں ، کارتھیج نے اسنو‏ں مسترد کردتا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} ہنیبال نو‏‏ں اک ہور فوج د‏‏ی کمان وچ رکھیا گیا ، جو اٹلی تو‏ں آنے والے اس دے سابق فوجیاں تے افریقہ تو‏ں نويں اٹھائے گئے فوجاں تو‏ں تشکیل دتا گیا سی ، لیکن گھوڑ سواراں دے نال تھوڑی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} زامہ دی فیصلہ کن لڑائی اکتوبر 202ء دے بعد ہوئی{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Miles|2011}} دوسری پونک جنگ د‏‏ی زیادہ تر لڑائیاں دے برعکس ، گھڑسوار فوج وچ رومیاں د‏‏ی برتری سی تے پیدل فوج وچ کارتھیجینیاں د‏‏ی برتری حاصل سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ہنیبال نے رومن پیدل فوج دی تشکیل وچ گھس جان لئی 80 ہاتھیاں نوں ورتن دی کوشش کیتی، پر رومیاں نے اوہناں دا موثر انداز وچ مقابلہ کیتا تے ہاتھیاں نوں کارتھیجین صفاں وچوں واپس مار دتا۔ اس دے بعد رومن تے اتحادی نومیڈین گھڑسوار فوج نے اپنے حملےآں نو‏‏ں دبایا تے کارتھیجینی گھڑسوار فوج نو‏‏ں میدان تو‏ں کڈ دتا۔ دونے فریقاں دے پیدل فوج نے اس وقت تک لڑائی لڑی جدو‏ں تک کہ رومی گھڑسوار فوج واپس نئيں آئی تے کارتھیجین دے عقبی حصے اُتے حملہ نئيں کيت‏‏ا۔ کارتھیجین دی تشکیل ٹُٹ گئی; ہنیبال میدان توں بچن آلے کجھ لوکاں چوں اک سی۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Carey|2007}}

== رومی فتح ==
روم دے طے کردہ نويں امن معاہدے نے کارتھیج نو‏‏ں اس دے تمام بیرون ملک علاقےآں تے اس دے کچھ افریقی علاقےآں تو‏ں محروم کردتا۔ 50 سال وچ 10،000 ٹیلنٹ چاندی دا معاوضہ ادا کرنا سی تے یرغمال بنائے گئے سن ۔ {{#tag:ref|10,000 talents was approximately {{convert|265|LT|kg|order=flip}}.{{sfn|Lazenby|1996|p=158}}|group=note}} کارتھیج نوں جنگی ہاتھی رکھن توں منع کیتا گیا سی تے اس دا بیڑا دس جنگی جہازاں تک محدود سی۔ اسنوں افریقہ توں باہر تے افریقہ چ صرف روم دی اجازت نال جنگ کرن توں منع کیتا گیا سی ۔ بہت سارے سینئر کارتھیجینین اس معاہدے نو مسترد کرنا چاہندے سن لیکن ہنیبال نے اس دے حق چ سختی نال گل کیتی تے اس نو موسم بہار 201 چ قبول کر لیا گیا۔{{nbs}}بی سی۔ اس توں بعد ایہ واضح ہو گیا سی کہ کارتھیج سیاسی طور تے روم دے ماتحت سی۔ {{Sfn|Carey|2007}} سیپیو نو‏‏ں اک فتح تو‏ں نوازیا گیا تے اسنو‏ں &quot;افریقینس&quot; دا ناں ملیا۔۔ {{Sfn|Miles|2011}}

روم دے افریقی اتحادی، نومیڈیا دے بادشاہ ماسینیسا نے کارتھیج دے جنگ لڑن دی پابندی دا استحصال کیتا تاکہ کارتھیج دے علاقے تے بار بار چھاپہ ماریا تے قبضہ کیتا جا سکے۔ {{Sfn|Kunze|2015}} 149 ق م وچ ، دوسری پونک جنگ دے خاتمے دے پنجاہ سال بعد ، کارتھیج نے اک فوج ، ہسدروبال دے زیر قیادت ، ماسینیسا دے خلاف بھیجی ، معاہدے دے باوجود۔ مہم اوروسکوپا د‏‏ی جنگ وچ تباہی وچ ختم ہوئی تے روم وچ اینٹی کارتھیجینین دھڑےآں نے سزا دینے والی مہم د‏‏ی تیاری دے لئی ناجائز فوجی کارروائی نو‏‏ں بہانہ دے طور اُتے استعمال کيتا۔ {{Sfn|Kunze|2015}} تیجی پیونک جنگ بعد چ 149 قبل مسیح چ شروع ہوئی جدوں اک وڈی رومی فوج شمالی افریقہ چ اتریا تے کارتھیج دا محاصرہ کر لیا ۔ {{Sfn|Purcell|1995}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} 146 ق م دے موسم بہار وچ رومیاں نے اپنا آخری حملہ شروع کیتا ، منظم طریقے تو‏ں شہر نو‏‏ں تباہ کردتا تے اس دے باشندےآں نو‏‏ں قتل کردتا؛ 50,000 بچن آلیاں نوں غلامی چ ویچ دتا گیا۔ {{Sfn|Le Bohec|2015}} {{Sfn|Scullard|2002}} پہلے کارتھیجینی علاقے افریقہ دا رومن صوبہ بن گئے ۔ {{Sfn|Scullard|1955}} {{Sfn|Scullard|2002}} کارتھیج دی تھاں نوں رومن شہر دے طور تے دوبارہ تعمیر کرن توں اک صدی پہلاں دی گل اے۔ {{Sfn|Richardson|2015}} {{Sfn|Miles|2011}}

== نوٹ، حوالہ جات تے ذرائع ==

=== نوٹ ===
{{حوالے|30em}}

=== حوالے ===

=== ذرائع ===

 
{{refbegin|30em}}
* {{cite book |last=Bagnall |first=Nigel |date=1999 |title=The Punic Wars: Rome, Carthage and the Struggle for the Mediterranean|location=London |publisher=Pimlico |isbn=978-0-7126-6608-4|author-link= Nigel Bagnall}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Hans
| last=Beck
| chapter=The Reasons for War
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 225–241|isbn=978-1-119-02550-4}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Pedro
| last=Barceló
| chapter=Punic Politics, Economy, and Alliances, 218–201
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 357–375|isbn=978-1-119-02550-4}}
* {{Cite book |last1=Brizzi |first1=Giovanni |title=Scipione e Annibale, la guerra per salvare Roma|url=https://archive.org/details/scipioneeannibal0000briz |year=2007 |publisher=Laterza |location=Bari-Roma |isbn=978-88-420-8332-0 |ref=Brizzi 2007}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Yann
| last=Le Bohec
| chapter= The &quot;Third Punic War&quot;: The Siege of Carthage (148–146 BC)
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages=430–446
| isbn=978-1-1190-2550-4
| author-link=Yann Le Bohec}}
* {{cite book
| last=Briscoe
| first=John
| year=2006
| orig-year=1989
| title=The Cambridge Ancient History: Rome and the Mediterranean to 133 B.C.
| volume=VIII
| location=Cambridge
| publisher=Cambridge University Press
| pages=44–80
| isbn=978-0-521-23448-1
| chapter=The Second Punic War
| editor1-last=Astin
| editor1-first=A. E.
| editor2-last=Walbank
| editor2-first=F. W.
| editor2-link=F. W. Walbank
| editor3-last=Frederiksen
| editor3-first=M. W.
| editor4-last=Ogilvie
| editor4-first=R. M.|editor4-link=Robert Maxwell Ogilvie}}
* {{cite book
| last=Carey
| first=Brian Todd
| date=2007
| title=Hannibal's Last Battle: Zama &amp; the Fall of Carthage
| url=
| location=Barnslet, South Yorkshire
| publisher=Pen &amp; Sword
| page=
| isbn=978-1-84415-635-1
| author-link=
}}
* {{cite book |last1=Castillo |first1=Dennis Angelo |title=The Maltese Cross: A Strategic History of Malta |date=2006|location=Westport, Connecticut |publisher=Greenwood Publishing Group |isbn=978-0-313-32329-4}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Craige B.
| last=Champion
| chapter=Polybius and the Punic Wars
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages=95–110
| isbn=978-1-1190-2550-4
}}
* {{Cite journal
| volume =II
| issue =1
| pages=47–75
| last=Coarelli
| first=Filippo
| title =I ritratti di 'Mario' e 'Silla' a Monaco e il sepolcro degli Scipioni
| journal =Eutopia Nuova Serie
| year =2002
| issn =1121-1628
| language=it
}}
* {{cite book|last=Collins|first=Roger|author-link=Roger Collins |title=Spain: An Oxford Archaeological Guide|location=Oxford|publisher=[[Oxford University Press]]|year=1998|isbn=978-0-19-285300-4}}
* {{Cite journal
| volume =65
| issue =1
| pages =32–37
| last =Curry
| first =Andrew
| title =The Weapon that Changed History
| journal =Archaeology
| year =2012
| jstor =41780760}}
* {{cite book
| last1=Dupuy
| first1=R. Ernest
| last2=Dupuy
| first2=Trevor N.
| title=The Harper Encyclopedia of Military History
| publisher=HarperCollins
| location=New York City
| date=1993
| isbn=978-0-06-270056-8
| ref={{sfnref|Dupuy and Dupuy|1993}}
}}
* {{cite book
| last=Eckstein
| first=Arthur
| date=2006
| title=Mediterranean Anarchy, Interstate War, and the Rise of Rome
| location=Berkeley
| publisher=University of California Press
| isbn=978-0-520-24618-8
| author-link=Arthur Eckstein
}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Peter
| last=Edwell
| chapter=War Abroad: Spain, Sicily, Macedon, Africa
| year=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 320–338|isbn=978-1-119-02550-4}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Paul
| last=Erdkamp
| chapter=Manpower and Food Supply in the First and Second Punic Wars
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 58–76
| isbn=978-1-1190-2550-4}}
* {{cite book
| last=Etcheto
| first=Henri
| date=2012
| title=Les Scipions. Famille et pouvoir à Rome à l'époque républicaine
| url=https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-01984245/document
| location=Bordeaux
| publisher=Ausonius Éditions
| isbn=978-2-35613-073-0
| language=fr
}}
* {{cite book| editor-last1 = Hoyos| editor-first1 = Dexter| title = A Companion to the Punic Wars| chapter=Hannibal: Tactics, Strategy, and Geostrategy |author-last=Fronda|author-first=Michael P. |pages=242–259| publisher = Wiley-Blackwell| location = Oxford|date=2015
| orig-year=2011| isbn = 978-1-405-17600-2}}
* {{cite book|last=Goldsworthy|first=Adrian|author-link=Adrian Goldsworthy|title=The Fall of Carthage: The Punic Wars 265–146 BC|publisher=Phoenix|location=London|year=2006|orig-year=2000|isbn=978-0-304-36642-2}}
* {{cite book
| last=Hau
| first=Lisa
| date=2016
| title=Moral History from Herodotus to Diodorus Siculus
| location=Edinburgh
| publisher=Edinburgh University Press
| isbn=978-1-4744-1107-3}}
* {{Cite journal
| volume =143
| issue =3/4
| pages =369–380
| first=Dexter
| last=Hoyos
| year=2000
| title =Towards a Chronology of the 'Truceless War', 241–237 B.C.
| journal =Rheinisches Museum für Philologie
| jstor =41234468
}}
* {{cite book
| first=Dexter
| last=Hoyos
| date=2007
| title=Truceless War: Carthage's Fight for Survival, 241 to 237 BC
| location=Leiden ; Boston
| publisher=Brill
| isbn=978-90-474-2192-4
}}
* {{cite book
| first=Dexter
| last=Hoyos
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| isbn=978-1-1190-2550-4}}
* {{cite book|last=Hoyos|first=Dexter|title=Mastering the West: Rome and Carthage at War|year=2015b|publisher=Oxford University Press |location=Oxford |isbn=978-0-19-986010-4}}
* {{cite book
| last= Jones
| first=Archer
| date=1987
| title=The Art of War in the Western World
| location=Urbana
| publisher=University of Illinois Press
| isbn=978-0-252-01380-5
}}
* {{cite book|editor1-last=Hoyos|editor1-first=Dexter|last=Koon
| first=Sam|chapter=Phalanx and Legion: the &quot;Face&quot; of Punic War Battle
| date=2015
| orig-year=2011|title=A Companion to the Punic Wars|location=Chichester, West Sussex|publisher=John Wiley|pages=77–94 |isbn=978-1-1190-2550-4}}
* {{cite book|editor1-last=Hoyos|editor1-first=Dexter|last=Kunze
| first=Claudia|chapter=Carthage and Numidia, 201–149
| date=2015
| orig-year=2011|title=A Companion to the Punic Wars|location=Chichester, West Sussex|publisher=John Wiley|pages=395–411 |isbn=978-1-1190-2550-4}}
* {{cite book|last=Lazenby|first=John|title=The First Punic War: A Military History|location=Stanford, California|publisher=Stanford University Press|year=1996|isbn=978-0-8047-2673-3}}
* {{cite book
| last=Lazenby
| first=John
| date=1998
| title=Hannibal's War: A Military History of the Second Punic War
| location=Warminster
| publisher=Aris &amp; Phillips
| isbn=978-0-85668-080-9
}}
* {{cite book
| last= Liddell Hart
| first=Basil
| date=1967
| title=Strategy: The Indirect Approach
| location=London
| publisher=Penguin
| oclc=470715409
| author-link=B. H. Liddell Hart}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Kathryn
| last=Lomas
| chapter= Rome, Latins, and Italians in the Second Punic War
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 339–356|isbn=978-1-119-02550-4}}
* {{cite book
| last=Mahaney
| first=W.C.
| date=2008
| title=Hannibal's Odyssey: Environmental Background to the Alpine Invasion of Italia
| location=Piscataway, New Jersey
| publisher=Gorgias Press
| isbn=978-1-59333-951-7}}
* {{cite book|last=Miles|first=Richard|author-link= Richard Miles (historian) |title=Carthage Must be Destroyed|location=London|publisher=Penguin |year=2011|isbn=978-0-14-101809-6}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Bernard
| last=Mineo
| chapter=Principal Literary Sources for the Punic Wars (apart from Polybius)
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 111–128
| isbn=978-1-1190-2550-4
}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Toni
| last=Ñaco del Hoyo
| chapter= Roman Economy, Finance, and Politics in the Second Punic War
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 376–392
| isbn=978-1-1190-2550-4
}}
* {{cite book
| last=Purcell
| first= Nicholas
| date=1995
| title=Ethics and Rhetoric: Classical Essays for Donald Russell on his Seventy Fifth Birthday
| location=Oxford
| publisher=Clarendon
| pages=133–148
| isbn=978-0-19-814962-0
| author-link=Nicholas Purcell (classicist)
| chapter=On the Sacking of Carthage and Corinth
| editor1-last= Innes
| editor1-first=Doreen
| editor2-last= Hine
| editor2-first=Harry
| editor3-last=Pelling
| editor3-first=Christopher
| name-list-style=amp
}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Louis
| last=Rawlings
| chapter=The War in Italy, 218–203
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 58–76
| isbn=978-1-1190-2550-4}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=John
| last=Richardson
| chapter=Spain, Africa, and Rome after Carthage
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 467–482
| isbn=978-1-1190-2550-4
}}
* {{cite book
| last=Roberts
| first=Mike
| date=2017
| title=Hannibal's Road: The Second Punic War in Italy 213–203 BC
| url=
| location=Pen &amp; Sword
| publisher=Barnsley, South Yorkshire
| page=
| isbn=978-1-47385-595-3
| author-link=
}}
* {{Cite journal
| volume =67
| pages =59–79
| last =Sabin
| first =Philip
| title =The Mechanics of Battle in the Second Punic War
| journal =Bulletin of the Institute of Classical Studies. Supplement
| year =1996
| issue =67
| jstor =43767903
| author-link= Philip Sabin}}
* {{Cite journal
| volume =2
| issue =3
| pages =98–107
| last =Scullard
| first =Howard|author-link= Howard Hayes Scullard
| title =Carthage
| journal =Greece &amp; Rome
| year =1955
| doi =10.1017/S0017383500022166
| jstor =641578
| s2cid =248519024
}}
* {{cite book
| last=Scullard
| first=Howard H.
| date=2002
| title= A History of the Roman World, 753 to 146 BC
| location=London
| publisher=[[Routledge]]
| isbn=978-0-415-30504-4}}
* {{cite book |first=Howard H. |last=Scullard |chapter=Carthage and Rome |pages=486–569
| editor1-first= F. W. |editor1-last=Walbank |editor2-first=A. E. |editor2-last=Astin |editor3-first=M. W. |editor3-last=Frederiksen |editor4-first=R. M. |editor4-last=Ogilvie|title=Cambridge Ancient History: Volume 7, Part 2, 2nd Edition| location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|name-list-style=amp |year=2006 |orig-year=1989| isbn= 978-0-521-23446-7}}
* {{Cite journal
| volume =8
| issue =22
| pages =50–57
| last =Shutt
| first =Rowland
| title =Polybius: A Sketch
| journal =Greece &amp; Rome
| year =1938
| jstor =642112
| doi =10.1017/S001738350000588X| s2cid =162905667
}}
* {{cite book
 | last1 = Sidwell
 | first1 = Keith C.
 | last2=Jones
 | first2= Peter V.
 |author-link2= Peter Jones (classicist)
 | title = The World of Rome: an Introduction to Roman Culture
 | publisher=Cambridge University Press
 | year = 1998
 | location=Cambridge
 | isbn = 978-0-521-38600-5}}
* {{cite book
| last=Walbank
| first=F.W.
| date=1990
| title=Polybius
| volume =1
| location=Berkeley
| publisher=University of California Press
| isbn= 978-0-520-06981-7
| author-link=F. W. Walbank}}
* {{cite book|last=Warmington|first=Brian|author-link= Brian Herbert Warmington|title=Carthage|publisher=Barnes &amp; Noble, Inc|year=1993|orig-year=1960|location=New York|isbn=978-1-56619-210-1}}
* {{cite book |editor-last1=Hoyos |editor-first1=Dexter |title=A Companion to the Punic Wars |chapter=Roman Strategy and Aims in the Second Punic War|pages=280–298 | author-last=Zimmermann |author-first=Klaus |author-link=Klaus Zimmermann |publisher=Wiley-Blackwell |location=Oxford |date=2015 |orig-year=2011 |isbn=978-1-405-17600-2}}
{{refend}}

 
== باہرلے جوڑ ==

* [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Polybius/home.html پولیبیئس دی ''ہسٹری'']
{{Punic Wars navbox}}
{{Ancient Roman Wars|state=autocollapse}}
{{Authority control}}
[[گٹھ:جنگاں]]
[[گٹھ:جنگاں بلحاظ دور]]</text>
      <sha1>dphrpf2sx4qtn90rt3nlld6ekpvtm50</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>690340</id>
      <parentid>690339</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T19:15:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <comment>/* بنیادی ذرائع */</comment>
      <origin>690340</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="97453" sha1="s3e0pgp8gscf1nsbvanvsokjj6b10c8" xml:space="preserve">{{معلومات-حرب}} 
{{Infobox Military Conflict|conflict=دوجی پیونک جنگ|partof=[[پیونک جنگاں]]|image=[[File:Map of Rome and Carthage at the start of the Second Punic War.svg|250px]]|caption=مغربی بحیرہ روم 218 قبل مسیح وچ|date=بہار 218 – 201 ق م ({{Age in years, months, weeks and days|year1=201|year2=218}})|place=لہندا بحیرہ روم|territory=[[کارتھیجینین ایبیریا]]&lt;br /&gt;کارتھیجینین افریقی علاقےآں دی رومی فتح گھٹ گئی|result=رومی فتح|combatant1={{plainlist|
*[[رومن جمہوریہ|روم]]
*[[میسیلس|چڑھدے نومیڈیا]]
*[[سیراکیوز دی بادشاہی|سیراکیوز]] (218–215 قبل مسیح)
*دوجے}}|combatant2={{plainlist|
[[قدیم کارتھیج|کارتھیج]]
*سیراکیوز (214–212 قبل مسیح)
*[[ماسیسیلی|لہندا نومیڈیا]]
*دوجے}}|commander1={{plainlist|
*[[سکپیو افریقینس]]
*[[فیبیئس کنکٹیٹر]]
*[[پبلیئس کارنیل سکپیو (قونصل 218 قبل مسیح)|پبلیئس کارنیل سکپیو]]{{KIA}}
*بہت سارے ہور}}|commander2={{plainlist|
*[[ہنیبال]]
*[[ہسدروبل بارسا]]{{KIA}}
*[[ماگو بارسا]]{{KIA}}
*بہت سارے ہور}}|campaignbox={{Campaignbox Second Punic War}}{{Campaignbox Punic Wars}}}}

'''دوجی پیونک جنگ''' (218 توں 201 قبل مسیح) تیجی صدی قبل مسیح چ مغربی بحیرہ روم دیاں دو اہم طاقتاں، [[قدیم قرطاجنہ|کارتھیج]] تے [[رومی لوک راج|روم دے]] وچکار لڑیاں گئیاں تن جنگاں چوں دوجی جنگ سی۔ سال تک دونے ریاستاں نے بالادستی دے لئی جدوجہد کيتی ، بنیادی طور اُتے اٹلی تے [[جزیرہ نما آئیبیریا|ایبیریا]] وچ ، لیکن [[سسلی]] تے [[صوبہ سارڈینیا|سارڈینیا]] دے جزیرےآں اُتے وی تے جنگ دے اختتام د ی طرف ، شمالی افریقہ وچ وی۔ دونے طرف تو‏ں بے پناہ مادی تے انسانی نقصانات دے بعد ، کارتھیجینیاں نو‏‏ں اک بار فیر شکست دا سامنا کرنا پيا۔ [[مقدونیا (قدیم مملکت)|مقدونیہ]] ، سیراکیوز تے کئی نومیڈین بادشاہتاں لڑائی وچ شامل ہوئے ، تے آئیبیرین تے گیلک افواج نے دونے طرف لڑائی لڑی۔ جنگ دے دوران تن اہ‏م فوجی تھیٹر سن: اٹلی ، جتھ‏ے [[حنی بعل|ہنیبال نے]] سسلی ، سارڈینیا تے یونان وچ کدی کدائيں معاون مہماں دے نال رومن لشکراں نو‏‏ں بار بار شکست دتی؛ آئیبیریا، جتھے ہاسڈروبال ، ہنیبال دا اک چھوٹا بھرا، نے اٹلی جان توں پہلاں کارتھیجینیئن نوآبادیاتی شہراں دا دفاع مخلوط کامیابی نال کیتا؛ تے افریقہ، جتھے روم نے آخر کار جنگ جِتی۔

پہلی پیونک جنگ 241ء چ رومی فتح نال ختم ہو گئی سی{{nbs}}بی سی 23 سال بعد تے دونواں طرفاں توں بہوں وڈے نقصانات۔ جنگ دے بعد کارتھیج نے ایبیریا چ اپنی ملکیت ودھا دتی جتھے 219ء چ{{nbs}}قبل مسیح ہنیبال دے تحت اک کارتھیجینی فوج نے رومی حامی شہر ساگونٹم دا محاصرہ کیتا، قبضہ کیتا تے برطرف کر لیا ۔ موسم بہار 218 چ{{nbs}}قبل مسیح روم نے کارتھیج دے خلاف لڑائی دا اعلان کیتا تے دوجی پیونک جنگ دا آغاز ہویا۔ اس سال دے آخر وچ ، ہنیبال نے اپنی فوج نو‏‏ں آئیبیریا تو‏ں ، [[گال]] دے ذریعے تے الپس اُتے سیسالپائن گال (جدید شمالی اٹلی) تک مارچ کرکے رومیاں نو‏‏ں حیران کردتا۔ گیلک اتحادیاں دے ذریعہ تقویت یافتہ اس نے ٹریبیا (218) تے جھیل ٹریسیمین (217) د ی لڑائیاں وچ رومیاں اُتے کچلنے والی فتوحات حاصل کيتیاں۔ 216 وچ جنوبی اٹلی منتقل ہون دے بعد ہنیبال نے کینا دی لڑائی وچ رومیاں نو اک واری فیر شکست دتی، جتھے اس نے رومیاں دی سب توں وڈی فوج نو ختم کر دتا ۔ تن سال توں وی گھٹ عرصے چ 120,000 توں ودھ رومی فوجیاں دی موت یا گرفتاری دے بعد، روم دے بوہت سارے اطالوی اتحادی ، خاص طور تے کیپوا ، نے کارتھیج چ دھرم بدلی کیتی، جس نال ہنیبال نوں جنوبی اٹلی دے بوہت سارے حصے تے کنٹرول مل گیا۔ جداں ہی سیراکیوز تے مقدونیہ کینا دے بعد کارتھیجینین د‏‏ی طرف شامل ہوئے ، تنازعہ پھیل گیا۔ 215ء تے 210 ق م دے درمیان کارتھیجینیاں نے رومی زیر قبضہ سسلی تے سارڈینیا اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن کامیاب نئيں ہوئے۔ رومیاں نے نویں لشکراں نوں اُچا کرن لئی سخت اقدامات کیتے: غلاماں، مجرماں تے اوہناں لوکاں نوں داخل کرنا جیہڑے معمول دی جائیداد دی اہلیت تے پورا نئیں اتردے سن؛ اس نال اوہناں دے ہتھیاراں دے تحت موجود بندیاں دی تعداد چ بہوں وادھا ہویا۔ اگلی دہائی تک جنوبی اٹلی وچ جنگ جاری رہی ، رومی فوجاں نے آہستہ آہستہ زیادہ تر اطالوی شہراں اُتے دوبارہ قبضہ ک ر ليا جو کارتھیج وچ شامل ہوئے سن ۔

رومیاں نے 218 ق م وچ شمال مشرقی آئبیریا وچ اک رہائش گاہ قائم کيتی؛ کارتھیجینیاں نے بار بار اس نو گھٹ کرن دی کوشش کیتی تے ناکام رہے۔ 211ء چ رومیاں نے ایبیریا تے جارحیت کیتی تے بری طرح شکست کھادی پر شمال مشرق تے اپنا قبضہ برقرار رکھیا ۔ 209 قبل مسیح چ نویں رومی کمانڈر پبلیئس سکپیو نے [[کارتیگانا|کارتھاگو نووا]] تے قبضہ کر لیا، جہڑا جزیرہ نما چ کارتھیجین دا اہم اڈا سی۔ 208ء چ سیپیو نے ہسدروبال نو شکست دتی ، حالانکہ ہسدروبال اپنی زیادہ تر فوجاں نو‏‏ں گال تے فیر 207 ق م دے اوائل وچ سیسالپائن گال وچ واپس لینے وچ کامیاب رہیا۔ ایہ نواں کارتھیجین حملہ میٹاورس دی لڑائی چ شکست کھا گیا ۔ 206ء چ الپا دی لڑائی چ سکپیو نے ایبیریا چ کارتھیجینی موجودگی نوں مستقل طور تے ختم کر دتا ۔

سکپیو نے 204 قبل مسیح وچ کارتھیجین افریقہ تے حملہ کیتا ، جس نے [[ کارتھیجین سینیٹ ]] نوں اٹلی توں ہنیبال دی فوج نوں واپس لین تے مجبور کیتا۔ جنگ دا آخری مصروفیت 202 وچ زاما وچ سکپیو تے ہنیبال دے ماتحت فوجاں دے وچکار ہوئی تے اس دے نتیجے وچ ہنیبال د ی شکست ہوئی تے کارتھیج نے امن دے لئی مقدمہ کیتا ۔ روم دے طے کردہ امن معاہدے نے کارتھیج نو‏‏ں اس دے تمام بیرون ملک علاقےآں تے اس دے کچھ افریقی علاقےآں تو‏ں محروم کردتا۔ سال چ 10,000 چاندی دے ٹیلنٹ دا معاوضہ ادا کیتا جانا سی۔ کارتھیج نو‏‏ں افریقہ تو‏ں باہر جنگ لڑنے تو‏ں منع کيتا گیا سی ، تے افریقہ وچ صرف روم د‏‏ی واضح اجازت دے نال۔ اس توں بعد ایہ واضح ہو گیا سی کہ کارتھیج سیاسی طور تے روم دے ماتحت سی۔ روم نے نومیڈین دے خلاف کارتھیجینی فوجی سرگرمی نو بہانہ دے طور تے استعمال کیتا تاکہ 149ء چ دوبارہ جنگ دا اعلان کیتا جا سکے۔{{nbs}}بی سی تیجی پیونک جنگ دا آغاز۔ 146 وچ{{nbs}}قبل مسیح رومیاں نے کارتھیج شہر تے حملہ کیتا، اس نوں برطرف کر دتا ، اس دی زیادہ تر آبادی نو ذبح کر دتا تے اس نو مکمل طور تے مسمار کر دتا ۔

== بنیادی ذرائع ==
[[فائل:Stele_des_Polybios.jpg|alt=A monochrome relief stele depicting a man in classical Greek clothing raising one arm|thumb|{{center|پولیبیس}}]]
دوجی پیونک جنگ {{#tag:ref|The term ''Punic'' comes from the [[Latin]] word {{lang|la|Punicus}} (or {{lang|la|Poenicus}}), meaning &quot;[[History of Carthage|Carthaginian]]&quot; and is a reference to the Carthaginians' [[Phoenicia]]n ancestry.{{sfn|Sidwell|Jones|1998|p=16}}|group=note}} دا سب توں قابل اعتماد ذریعہ مورخ پولیبیئس ( {{circa|200|118 BC}} )، اک [[پرانا یونان|یونانی نوں]] 167 وچ روم بھیجیا گیا{{nbs}}یرغمال دے طور تے بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} اوہ &lt;nowiki&gt;&lt;i id=&quot;mwYA&quot;&gt;ہسٹریز&lt;/i&gt;&lt;/nowiki&gt; دے لیی جانیا جاندا اے، جہڑا 146 دے بعد لکھیا گیا سی۔{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Walbank|1990}} پولیبیئس دے کم نوں وڈے پیمانے تے معروضی تے [[قدیم قرطاجنہ|کارتھیجینی]] تے [[رومی لوک راج|رومن]] نقطہ نظر دے وچکار وڈے پیمانے تے غیر جانبدار سمجھیا جاندا اے۔ {{Sfn|Lazenby|1996}} {{Sfn|Hau|2016}} پولیبیئس اک تجزیاتی تریخ دان سی تے جتھے وی ممکن ہویا اوہ شرکاء دا انٹرویو کردا سی، دونواں طرفاں توں، اوہناں واقعات وچ جہناں دے بارے وچ اوہنے لکھیا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Shutt|1938}} {{Sfn|Champion|2015}} جدید تریخ داناں دا خیال اے کہ پولیبیئس نے اس دے سرپرست تے دوست سکپیو ایمیلیانس دے رشتہ داراں دے نال غیر ضروری طور تے سازگار سلوک کیتا سی لیکن اتفاق رائے ایہ اے کہ اس دے بیان نو وڈی حد تک چہرے دی قیمت تے قبول کیتا جائے۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Lazenby|1996}} جدید مورخ اینڈریو کری پولیبیئس نو &quot;کافی قابل اعتماد&quot; سمجھدا اے; {{Sfn|Curry|2012}} کریج چیمپئن نے اس نوں &quot;اک قابل ذکر طور تے چنگی طرحاں جانکاری، محنتی اتے سوجھوان اتہاسکار&quot; دے روپ وچ بیان کیتا اے۔ {{Sfn|Champion|2015}}

پولیبیئس دے دوسری پیونک جنگ دے بارے وچ زیادہ تر بیان 216 قبل مسیح دے بعد غائب اے یا صرف ٹوٹے ٹوٹے د ی شکل وچ موجود ا ے۔ نتیجے دے طور تے، جنگ دے زیادہ تر حصے دا بنیادی ذریعہ رومن مورخ لیوی ولوں لکھیا گیا اکاؤنٹ اے۔ ایہ عام طور اُتے جدید مورخین دے ذریعہ استعمال ہُندا اے جتھ ے پولیبیئس دا بیان موجود نئيں ا ے۔ لیوی نے پولیبیئس اتے بہت زیادہ بھروسہ کیتا، پر رومن سیاست بارے ہور ویروے نال، زیادہ ڈھانچہ جاتی ڈھنگ نال لکھیا؛ اوہ کھل کے رومن دے حامی وی سی۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Champion|2015}} فوجی مقابلیاں دے بارے چ اس دے بیانات اکثر مظاہرہ دے طور تے غلط ہوندے نیں; کلاسیکی ماہر ایڈرین گولڈس ورتھ دا کہنا اے کہ لیوی دی &quot;وشوسنییتا اکثر مشتبہ ہوندی اے&quot;، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تے مورخ فلپ سبین لیوی دی &quot;فوجی جہالت&quot; دا حوالہ دیندا اے۔ {{Sfn|Sabin|1996}}

ہور، بعد چ، جنگ دی قدیم تاریخاں موجود نیں، اگرچہ اکثر ٹوٹے ٹوٹے یا خلاصہ شکل چ ہوندیاں نیں۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{#tag:ref|Sources other than Polybius are discussed by Bernard Mineo in &quot;Principal Literary Sources for the Punic Wars (apart from Polybius)&quot;.{{sfn|Mineo|2015|pp=111–127}}|group=note}} جدید مورخین عام طور اُتے ڈیوڈورس سیکولس تے [[کاسیوس دیو|کیسیئس ڈیو]] د ی تحریراں نو ں مدنظر رکھدے نيں ، جو رومن دور دے دوران لکھنے والے دو یونانی مصنفین سن ؛ اوہناں نوں جان لیزنبی نے لیوی توں &quot;واضح طور تے بہت گھٹیا&quot; قرار دتا اے، لیکن پولیبیئس دے کجھ ٹکڑے اوہناں دے متناں توں برآمد کیتے جا سکدے ہن۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} یونانی اخلاقی [[پلو ٹارک|پلوٹارک نے]] اپنی ''متوازی زندگیاں'' وچ رومن کمانڈراں دیاں کئی سوانح عمریاں لکھیاں۔ {{Sfn|Mineo|2015}} دوجے ذرائع چ سکے، کتبے، آثار قدیمہ دے ثبوت تے تعمیر نو توں تجرباتی ثبوت شامل ہن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

== مخالف قوتاں ==
زیادہ تر مرد رومی شہری فوجی خدمت دے ذمہ دار سن تے پیدل فوج دے طور تے خدمات انجام دیندے سن، امیر ایکائیٹس اک کیولری دا جزو فراہم کردے سن۔ روایتی طور تے، جدوں جنگ ہوندی سی تے رومی چار لشکر کھڑے کردے سن، ہر اک چ 4,200 پیدل فوج {{#tag:ref|This could be increased to 5,000 in some circumstances,{{sfn|Bagnall|1999|p=23}} or, rarely, even more.{{sfn|Goldsworthy|2006|p=287}}|group=note}} تے 300 گھڑسوار فوج سی۔ تقریباً 1,200 پیدل فوج، غریب یا نوجوان بندے جہڑے اک معیاری فوج دے بکتر تے سامان خریدن توں قاصر سن، برچھی نال مسلح جھڑپاں دے طور تے خدمات انجام دیندے سن، جہناں نو ویلائٹس آکھیا جاندا اے۔ اوہناں کول کئی برچھیاں سن، جہڑیاں دوروں سٹیاں جان گیاں، اک چھوٹی تلوار تے {{Convert|90|cm|ft|0}} شیلڈ۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} باقی بھاری پیدل فوج دے طور تے لیس سن، باڈی آرمر ، اک وڈی ڈھال تے نکی دھکا دین آلی تلواراں دے نال۔ انہاں نو‏ں تن صفاں وچ تقسیم کيتا گیا سی: سامنے د‏‏ی صف وچ دو برچھی وی سن ، جدو‏ں کہ دوسری تے تیسری صفاں نو‏‏ں اس د‏ی بجائے دھکا دینے والے نیزے تو‏ں لیس کيتا گیا سی۔ لیجنری ذیلی یونٹاں تے انفرادی لیجنری دوناں نے نسبتاً [[wiktionary:open order|کھلی ترتیب]] وچ لڑائی لڑی۔ ایہہ اک لمے چِر توں چلن آلا رومن طریقہ کار سی کہ ہر سال دو بندیاں نو سینئر مجسٹریٹس دے طور تے منتخب کیتا جاندا سی، جہناں نو [[رومی کونسل|قونصل]] آکھیا جاندا سی، جہڑے جنگ دے ویلے ہر اک فوج دی اگوائی کردے سن۔ اک فوج عام طور تے دو رومن لشکراں نو اکو جہے سائز تے لیس لشکراں دے جوڑے دے نال ملا کے بنائی جاندی سی جہڑی اوہناں دے لاطینی اتحادیاں ولوں فراہم کیتی جاندی سی۔ ایہناں لشکراں چ عام طور تے رومن لشکراں دے مقابلے چ گھڑسواراں دا اک وڈا منسلک تکمیل ہوندا سی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Rawlings|2015}}

کارتھیجین دے شہری صرف اس صورت وچ اپنی فوج وچ خدمات انجام دیندے سن جدو‏ں شہر نو‏‏ں کوئی براہ راست خطرہ ہوئے۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Scullard|2006}} جدوں اوہناں نے کیتا، تے اوہناں نے لمے دھکا دین آلے برچھیاں نال مسلح بھاری پیدل فوج دے طور تے لڑائی لڑی، حالانکہ اوہ بدنام زمانہ طور تے ناقص تربیت یافتہ تے ناہموار سن۔ زیادہ تر حالات وچ کارتھیج نے اپنی فوج بنانے دے لئی غیر ملکیاں نو‏‏ں بھرتی کيتا۔ {{#tag:ref|Roman and Greek sources refer to these foreign fighters derogatively as &quot;mercenaries&quot;, but the modern historian Adrian Goldsworthy describes this as &quot;a gross oversimplification&quot;. They served under a variety of arrangements; for example, some were the regular troops of allied cities or kingdoms seconded to Carthage as part of formal treaties, some were from allied states fighting under their own leader, many were volunteers from areas under Carthaginian control who were not Carthaginian citizens. (Which was largely reserved for inhabitants of the city of Carthage.){{sfn|Goldsworthy|2006|p=33}}|group=note}} بہت سارے شمالی افریقہ توں سن تے ایہناں نوں اکثر &quot;لیبیا&quot; آکھیا جاندا سی۔ اس خطے نے کئی قسم دے جنگجو فراہم کیتے، جنہاں چ شامل نیں: وڈی ڈھالاں، ہیلمٹ، چھوٹیاں تلواراں تے لمے دھکا دین آلے [[برچھا|نیزے]] نال لیس قریبی پیدل فوج؛ برچھی نال مسلح ہلکے پیدل فوج دے جھڑپاں; قریبی آرڈر شاک کیولری {{#tag:ref|&quot;Shock&quot; troops are those trained to close rapidly and aggressively with their opponents, with the intention of breaking their formation before, or immediately upon, contact.{{sfn|Jones|1987|p=1}}|group=note}} جہنوں &quot;بھاری کیولری&quot; دے ناں توں وی جانڑیا جاندا اے جہڑا نیزے لے جاندا اے۔ تے ہلکے گھڑسواراں دے جھڑپاں آلے جیہڑے دوروں برچھی سٹدے سن تے نیڑے دی لڑائی توں بچدے سن۔ بعد آلی گھڑسوار فوج عام طور تے نومیڈین سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Koon|2015}}

قریبی آرڈر لیبیا دی پیدل فوج تے شہری ملیشیا اک سختی نال بھری ہوئی تشکیل وچ لڑن گے جہنوں فالانکس آکھیا جاندا اے۔ {{Sfn|Koon|2015}} کدی کدی پیدل فوج چوں کجھ قبضہ شدہ رومن بکتر پا لیندے سن، خاص طور تے [[حنی بعل|ہنیبال]] دے فوجیاں چ۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} آئبیریا تے [[گال]] دونے نے وڈی تعداد وچ تجربہ کار پیدل فوج تے گھڑسوار فوج فراہ‏م کيتی۔ ایہ پیدل فوج غیر بکتر بند فوجی سن جہڑے سختی نال حملہ کردے سن، لیکن جے لڑائی لمی ہوندی تے ٹٹن دی شہرت رکھدے سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} گیلک گھڑسوار فوج، تے ممکنہ طور تے کجھ آئیبیرین، بکتر پہنے ہوئے سن تے قریبی فوجیاں دے طور تے لڑدے سن; زیادہ تر یا سارے سوار آئبیرین ہلکے گھڑسوار سن ۔ {{Sfn|Carey|2007}} بیلیرک جزیرے توں سلنگر اکثر بھرتی کیتے جاندے سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} کارتھیجینیاں نے جنگی ہاتھیاں نوں وی ملازمت دتی؛ اتلے افریقہ چ اوس ویلے دیسی افریقی جنگل دے ہاتھی سن۔ {{#tag:ref|These elephants were typically about {{convert|2.5|m|ftin|abbr=on}} high at the shoulder and should not be confused with the larger [[African bush elephant]]s.{{sfn|Miles|2011|p=240}}|group=note}} {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Lazenby|1996}}

گیریژن ڈیوٹی تے زمینی ناکہ بندی سب توں عام کارروائیاں سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} جدوں فوجاں مہم چلا رئی سی، اچانک حملے، گھات لگان تے چالباز عام سن۔ {{Sfn|Koon|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} زیادہ رسمی لڑائیاں توں پہلاں عام طور تے دو فوجاں {{Convert|2-12|km|mi}} دور کیمپنگ کردیاں سن۔ کئی دناں یا ہفتیاں لئی الگ؛ کدی کدی ہر روز جنگی ترتیب چ تیار ہوندا اے۔ جے کوئی کمانڈر نقصان محسوس کردا اے، تے اوہ مشغول ہوئے بغیر مارچ کر سکدے سن۔ اجہے حالات وچ جے دوجا کمانڈر لڑن لئی تیار نئیں سی تے لڑائی نوں مجبور کرنا اوکھا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Sabin|1996}} جنگی ترتیب وچ تشکیل دینا اک پیچیدہ تے پہلے توں سوچیا ہویا معاملہ سی، جس وچ کئی گھنٹے لگے۔ پیدل فوج عام طور اُتے جنگی لائن دے مرکز وچ پوزیشن وچ ہُندی سی ، جس دے سامنے ہلکے پیدل فوج دے جھڑپاں تے ہر طرف گھڑسوار فوج ہُندی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} بہت ساریاں لڑائیاں دا فیصلہ اودوں کیتا جاندا سی جدوں اک پاسے دی پیدل فوج تے پہلو یا پچھے حملہ کیتا جاندا سی تے اوہ جزوی یا مکمل طور تے لپیٹے ہوئے سن۔ {{Sfn|Koon|2015}} {{Sfn|Sabin|1996}}

جنگ دے دوران دوناں ریاستاں دے کول وڈے بیڑے سن۔ کارتھیجینیئن بیڑا شاذ و نادر ہی سمندر تے جاندا سی، تے جدوں اوہ جاندا سی تے عام طور تے ٹرانسپورٹ جہازاں دی حفاظت کرن لئی ہوندا سی; ایہہ شاذ و نادر ای جارحانہ طور تے کم کردا سی۔ اس نے جنگ دے دوران رومیاں نو‏‏ں بحری برتری حاصل کيتی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

== پچھوکڑ ==
[[فائل:First_Punic_War_264_BC.jpg|alt=a colour of the western Mediterranean region showing the areas under Roman and Carthaginian control in 264 BC|thumb|{{center|پہلی پیونک جنگ دے آغاز توں فوراً پہلے روم تے کارتھیج دے زیر کنٹرول علاقے دی لگ بھگ حد}}]]
رومن جمہوریہ اک صدی توں جنوبی اطالوی سرزمین وچ جارحانہ طور تے پھیل رہیا سی {{Sfn|Miles|2011}} تے 270 تک دریائے آرنو دے جنوب وچ جزیرہ نما اٹلی نو فتح کر لیا سی۔{{nbs}}قبل مسیح، پیرک جنگ دے بعد جدوں جنوبی اٹلی دے یونانی شہراں ( میگنا گریسیا ) نے جمع کرایا ۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} رومن توسیع دے اس دور دے دوران، کارتھیج، جس دا دارالحکومت ہن [[تونس|تیونس]] چ اے، جنوبی [[جزیرہ نما آئیبیریا|ایبیریا]] ، شمالی افریقہ دے ساحلی علاقےآں، [[بیلارک جزیرے|بیلیئرک جزیرے]] ، [[کارسیکا]] ، [[صوبہ سارڈینیا|سارڈینیا]] تے سسلی دے مغربی نصف حصے تے غلبہ حاصل کرن لگ پیا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

264 تک{{nbs}}بی سی کارتھیج سسلی تے غالب بیرونی طاقت سی، تے کارتھیج تے روم مغربی بحیرہ روم چ نمایاں طاقتاں سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تعلقات چنگے سن ، دونے ریاستاں نے کئی بار آپسی دوستی دا اعلان کیتا سی تے تجارتی رابطے مضبوط سن ۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} کلاسیکی رچرڈ میل دے مطابق جنوبی اٹلی دے اس دے کنٹرول وچ آنے دے بعد روم دے توسیعی رویے نے سسلی دے لئی کارتھیج دے ملکیتی نقطہ نظر دے نال مل ک ے دونے طاقتاں نو ں ڈیزائن تو ں زیادہ حادثے تو ں جنگ وچ ٹھوکر کھا گئی۔ {{Sfn|Miles|2011}} پہلی پیونک جنگ دا فوری سبب آزاد سسلی [[شہر ریاست|شہری ریاست]] میسانا (جدید [[میسینا]] ) دے کنٹرول دا مسئلہ سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} 264 وچ{{nbs}}بی سی کارتھیج تے روم لڑائی چ چلے گئے۔ {{Sfn|Warmington|1993}}

ایہ جنگ بنیادی طور اُتے سسلی تے اس دے آس پاس دے پانیاں وچ لڑی گئی سی ؛ رومیاں نے 256ء چ شمالی افریقہ تے وی ناکام حملہ کیتا{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ایہ قدیم دور دا سب توں لمبا مسلسل تنازعہ تے سب توں وڈی بحری جنگ سی، جس چ دوناں طرفاں توں بے پناہ مادی تے انسانی نقصانات ہوئے۔ 241 وچ{{nbs}}م پ ، 23 سال جنگ دے بعد ، کارتھیجینیاں نو‏‏ں شکست ہوئی۔ {{Sfn|Lazenby|1996}} {{Sfn|Bagnall|1999}} لوٹیٹیئس دے رومی طے کردہ معاہدے دے تحت کارتھیج نے اپنے سسلی دے قبضے روم نو‏‏ں دے دتے سن ۔ {{Sfn|Beck|2015}} روم نے باغی کرائے دے فوجیاں تے لیبیا دے رعایا دے خلاف ٹروسلیس جنگ دے دوران کارتھیج د‏‏ی خلفشار تو‏ں استفادہ کيتا تاکہ امن معاہدے نو‏‏ں توڑ دتا جائے تے 238 ق م وچ کارتھیجین سارڈینیا تے کارسیکا نو‏‏ں الحاق وچ لیا ۔ {{Sfn|Scullard|2006}} {{Sfn|Miles|2011}} ہیملکار بارکا دی اگوائی چ، کارتھیج نے 237 قبل مسیح چ باغیاں نو شکست دتی۔ {{Sfn|Hoyos|2000}} {{Sfn|Hoyos|2007}}
[[فائل:Carthage,_quarter_shekel,_237-209_BC,_SNG_BM_Spain_102.jpg|alt=سکے دے دونواں پاسیاں دی تصویر: اک بندے دا سر وکھاندا اے۔ دوجا اک ہاتھی |thumb|{{center|اک [[کارتھیجین سکہ|کارتھیجین]] کوارٹر-[[شیکل]]، 237–209{{nbs}}BC، جس چ پونک دیوتا [[میلکارٹ]] نوں دکھایا گیا اے، جہڑا [[ہرکیولس]]/[[ہیراکلس]] نال جڑیا ہویا سی۔ الٹے پاسے اک ہاتھی اے، ممکنہ طور تے اک [[جنگ ہاتھی]]؛ ایہ [[بارسڈز]] نال جڑے ہوئے سن۔
{{sfn|Miles|2011|pp=226–227}}}}]]
بغاوت دے دباؤ دے نال ، ہیملکار نے سمجھیا کہ جے کارتھیج نو‏‏ں دوبارہ روم دا مقابلہ کرنا اے تاں اسنو‏ں اپنے معاشی تے فوجی اڈے نو‏‏ں مضبوط بنانے د‏‏ی ضرورت اے ؛ {{Sfn|Hoyos|2015}} ایبیریا (جدید سپین تے پرتگال) وچ کارتھیجینی قبضے جنوب وچ مٹھی بھر خوشحال ساحلی شہراں تک محدود سن {{Sfn|Hoyos|2015}} تے ہیملکر نے 237 وچ ٹروسلیس جنگ وچ اس فوج نو‏‏ں ایبیریا لے گیا جس د‏‏ی قیادت اس نے کیتی سی۔{{nbs}}قبل مسیح تے جنوبی تے مشرقی ایبیریا وچ اک ارد بادشاہت، خود مختار ریاست بنائی ۔ {{Sfn|Miles|2011}} اس نال کارتھیج نوں چاندی دیاں کاناں، زرعی دولت، افرادی قوت ، فوجی سہولتاں جویں کہ شپ یارڈز ، تے مستقبل دے رومن مطالبات دے خلاف اعتماد دے نال کھڑے ہون لئی علاقائی گہرائی ملی۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Eckstein|2006}} ہیملکر نے نائب بادشاہ دے طور تے حکومت کیتی تے 229ء چ اس دے داماد، ہسدروبال نے اس دے بعد حکومت کیتی۔{{nbs}}قبل مسیح {{Sfn|Bagnall|1999}} تے فیر اوہدا پتر، ہنیبال، 221 وچ{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Miles|2011}}

226 وچ{{nbs}}قبل مسیح روم دے نال ایبرو معاہدہ کیتا گیا سی، جس چ [[ایبرو|دریائے ایبرو نو]] کارتھیجین دے [[حلقہ اثر|اثر و رسوخ دے دائرے]] دی شمالی حد دے طور تے متعین کیتا گیا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} اگلے چھ سالاں دے دوران روم نے ساگونٹم شہر دے نال اک وکھرا معاہدہ کیتا، جہڑا ایبرو دے جنوب چ واقع سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} 219 وچ{{nbs}}قبل مسیح ہنیبال دے تحت اک کارتھیجینی فوج نے ساگنٹم دا محاصرہ کیتا ، تے اٹھ مہینےآں دے بعد اس تے قبضہ کر لیا تے اس نوں برطرف کر لیا۔ {{Sfn|Collins|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} روم نے کارتھیجین حکومت تو‏ں شکایت کيت‏ی ، کوئنٹس فیبیئس میکسیمس د‏‏ی سربراہی وچ اک سفارت خانہ اپنی سینیٹ نو‏‏ں لازمی مطالبات دے نال بھیجیا۔ جدوں ایہناں نوں رد کر دتا گیا تے روم نے 218 دے موسم بہار چ جنگ دا اعلان کر دتا ۔{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

پہلی پیونک جنگ دے خاتمے دے بعد توں روم وی پھیل رہیا سی، خاص طور تے شمالی اٹلی دے علاقے وچ [[دریائے پو]] دے کسی وی طرف جہنوں سیسالپائن گال دے ناں توں جانڑیا جاندا اے۔ 232 ق م تو‏ں اس خطے وچ قصبےآں تے فارماں نو‏‏ں قائم کرنے د‏‏ی رومیاں د‏‏ی کوششاں د‏‏ی وجہ تو‏ں مقامی گیلک قبیلےآں دے نال بار بار جنگاں ہوئیاں جنہاں نو‏‏ں بالآخر 222 وچ شکست ہوئی۔ 218 وچ رومیاں نے ہور وی شمال د‏‏ی طرف دھکیل دتا ، پو اُتے دو نويں قصبے ، یا &quot;کالونیاں&quot; قائم کيتیاں تے بہترین زمین دے وڈے علاقےآں نو‏‏ں منظور کيتا۔ زیادہ تر گالاں نے اس مداخلت توں ناراضگی کیتی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

== اٹلی ==

=== ہنیبال الپس پار کردا اے، 218 قبل مسیح ===
[[فائل:Hannibal's_Travels_during_the_Second_Punic_War.png|alt=مغربی بحیرہ روم دا اک نقشہ جہدے تے کارتھیجینیاں دا ایبیریا توں اٹلی تیکر دا رستہ وکھایا گیا اے۔ |thumb|{{center|ہنیبال دا آئیبیریا توں اٹلی دا رستہ}}]]
218 دے دوران{{nbs}}قبل مسیح سسلی دے آسے پاسے دے پانیاں چ کجھ بحری جھڑپاں ہوئیاں سن; رومیاں نے کارتھیجین دے حملے نو پسپا کیتا {{Sfn|Briscoe|2006}} {{Sfn|Edwell|2015}} تے مالٹا دے جزیرے تے قبضہ کر لیا ۔ {{Sfn|Castillo|2006}} سیسالپائن گال (جدید شمالی اٹلی) وچ ، وڈے گیلک قبیلےآں نے اوتھ‏ے د‏‏ی رومی کالونیاں اُتے حملہ کيتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں آبادکار اپنی پہلے تو‏ں قائم کالونی موٹینا (جدید [[موڈینا]] ) وچ فرار ہوئے گئے ، جتھ‏ے انہاں نو‏‏ں محاصرہ کيتا گیا سی۔ اک رومی امدادی فوج نے محاصرے نو توڑ دتا ، لیکن اس دے بعد گھات لگا دتی تے خود محاصرے وچ آ گیا۔ ایبیریا وچ مہم چلانے دے لئی پہلے رومیاں نے اک فوج تیار کيتی سی ، لیکن رومی سینیٹ نے شمالی اٹلی بھیجنے دے لئی اس تو‏ں اک رومی تے اک اتحادی لشکر نو‏‏ں علیحدہ کردتا۔ انہاں د‏‏ی جگہ تازہ فوجیاں نو‏‏ں بھرتی کرنے تو‏ں ستمبر تک ایبیریا دے لئی فوج د‏‏ی روانگی وچ تاخیر ہوگئی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ایسے ویلے قونصل سیمپرونیئس لانگس دے ماتحت سسلی چ اک رومی فوج افریقہ تے حملے دی تیاری کر رئی سی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

اس دوران ، ہنیبال نے نیو کارتھیج (جدید [[کارتیگانا|کارٹیجینا]] ) وچ اک کارتھیجین فوج جمع کيتی تے مئی یا جون وچ ایبیرین ساحل دے نال شمال د‏‏ی طرف اس د‏ی قیادت کيتی۔ ایہ گال وچ داخل ہویا تے دکھن ول رومی اتحادیاں توں بچن لئی اک اندرلا رستہ اختیار کیتا۔ {{Sfn|Mahaney|2008}} رون کراسنگ دی لڑائی چ، ہنیبال نے مقامی گالاں دی اک فوج نو شکست دتی جہنے اوہدا راہ روکن دی کوشش کیتی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} آئبیریا جان آلی فوج نوں لے کے اک رومن بیڑا رون دے منہ تے روم دے اتحادی ماسالیا (جدید [[مارسیلز|مارسیل]] ) تے اتریا، {{Sfn|Fronda|2015}} لیکن ہنیبال رومیاں توں بچ گیا تے اٹلی ول ٹر پیا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

کارتھیجینین خزاں دے آخر تک الپس دے دامن تک پہنچ گئے تے 15 دناں وچ انہاں نو ں عبور کردے ہوئے آب و ہوا ، خطے {{Sfn|Mahaney|2008}} تے مقامی لیگورین د ی [[گوریلا جنگ|گوریلا جنگی حربےآں]] د ی مشکلات اُتے قابو پاندے ہوئے۔ ہنیبال 20,000 پیدل فوج، 6,000 گھڑسوار فوج تے نامعلوم تعداد چ ہاتھیاں دے نال سیسالپائن گال پہنچیا{{snd}}جنہاں دے نال اوہ آئبیریا چھڈ گیا {{Sfn|Erdkamp|2015}} {{Sfn|Hoyos|2015b}} دے بچن آلے۔{{snd}}نومبر چ کجھ ویلہ; رومی پہلے ای اپنے سردیاں دے کوارٹراں چ چلے گئے سن۔ ہنیبال دے اطالوی جزیرہ نما وچ حیرت انگیز داخلے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس سال دے لئی روم د‏‏ی منصوبہ بند مہم منسوخ ہوگئی: افریقہ اُتے حملہ۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

=== کارتھیجین فتوحات، 218–216 قبل مسیح ===
[[فائل:Hannibal_Barca_bust_from_Capua_photo.jpg|alt=اک کانسی دے سر دی اک سیاہ تے چٹی تصویر جس چ ہنیبال نو دکھایا گیا اے۔ |thumb|{{center|ہنیبال، [[ہنیبال دے کیپوان مجسمہ|کیپوان مجسمہ]] چ دکھایا گیا اے۔}}]]
اٹلی پہنچن دے تھوڑی دیر بعد کارتھیجینیاں نے دشمن ٹورینی دے سربراہ شہر (جدید ٹورین دے علاقے وچ) تے قبضہ کر لیا تے اس دے کھان پین دے ذخیرے تے قبضہ کر لیا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} نومبر 218 دے اخیر چ{{nbs}}قبل مسیح کارتھیجینیئن گھڑسوار فوج نے ٹائیسینس دی لڑائی چ رومیاں دے گھڑسوار فوج تے ہلکے پیدل فوج نوں شکست دتی۔ {{Sfn|Fronda|2015}} اس دے نتیجے وچ ، زیادہ تر گیلک قبائل نے کارتھیجین دے مقصد دے لئی اعلان کيتا تے ہنیبال د‏‏ی فوج 40،000 تو‏ں ودھ ہوگئی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} سینیٹ نے سسلی دے شمال وچ فوج نو‏‏ں پہلے ہی ہنیبال دا سامنا کرنے والی قوت وچ شامل ہونے دا حکم دتا ، اس طرح افریقہ اُتے حملہ کرنے دے منصوبے نو‏‏ں ترک کردتا گیا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} سیمپرونیئس دی کمان ہیٹھ مشترکہ رومن فوج نوں ہنیبال نے ٹریبیا دی لڑائی چ اپنی پسند دی زمین تے لڑائی چ لالچ دتا سی۔ کارتھیجینیاں نے رومیاں نوں گھیر لیا {{Sfn|Fronda|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} تے 40,000 چوں صرف 10,000 حفاظت لئی راہ لڑن دے قابل سن۔ اس فتح دے نال سیسالپائن گال وچ اپنی پوزیشن حاصل کرنے دے بعد ، ہنیبال نے گالاں دے درمیان سردیاں دے لئی اپنے فوجیاں نو‏‏ں کوارٹر کیتا۔ مؤخر الذکر نے وڈی تعداد وچ اس د‏ی فوج وچ شمولیت اختیار کيتی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس د‏ی تعداد 50،000 تک پہنچ گئی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Miles|2011}}

جدوں ہار دی خبر روم پہنچی تے صدمہ ہویا، لیکن اک وار جدوں سیمپرونیئس پہنچیا، تے قونصلر انتخابات دی صدارت کرن دے لیی معمول دے انداز چ ایہ پرسکون ہو گیا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} منتخب قونصلاں نے ہور لشکر بھرتی کیتے، رومن تے روم دے لاطینی اتحادیاں توں؛ کارتھیجین دے چھاپیاں یا حملے دے امکان دے خلاف سارڈینیا تے سسلی نو تقویت دتی؛ اسی طرح دے وجوہات دی بنا تے [[ٹارنٹو|ٹرینٹم]] تے دوجیاں تھاواں تے گیریژن رکھے; کوئنکوریمس دا اک بیڑا بنایا; تے سال دے آخر چ شمال ول مارچ کرن دی تیاری لئی [[ریمینی|ارمینیم]] تے [[اریزو|اریٹیئم]] چ سپلائی ڈپو قائم کیتے۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} چار لشکراں دی دو فوجاں، دو رومن تے دو اتحادی لیکن معمول توں زیادہ مضبوط گھڑسوار دستےآں دے نال، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تشکیل دتی گئیاں۔ اک اریٹیئم تے اک [[ایڈریاٹک سمندر|ایڈریاٹک]] ساحل تے تعینات سی; اوہ وسطی اٹلی وچ ہنیبال دی ممکنہ پیش قدمی نو روکن دے قابل ہون گے تے سیسلپائن گال وچ کم کرن دے لیی شمال دی طرف منتقل ہون دی پوزیشن وچ سن۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

موسم بہار دے شروع چ 217{{nbs}}قبل مسیح کارتھیجینیاں نے اک اوکھا پر بے حفاظت رستہ اختیار کردے ہوئے، بغیر کسی مخالفت دے [[اپنائن پہاڑ|اپینائن]] پار کیتا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ہنیبال نے گیئس فلیمینیئس دے تحت مرکزی رومی فوج نو اک زبردست جنگ وچ کھچن دی کوشش کیتی، اس علاقے نو تباہ کر کے جس دی حفاظت لئی انہاں نو بھیجیا گیا سی {{Sfn|Liddell Hart|1967}} جس نال فلیمینیئس نو جلدی نال تعاقب کرن لئی اکسایا گیا۔ ہنیبال نے گھات لگائی {{Sfn|Fronda|2015}} تے جھیل ٹریسیمین دی لڑائی چ رومی فوج نوں مکمل طور تے شکست دتی، 15,000 رومیاں نوں مار دتا، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} جس چ فلیمینیئس وی شامل سی، {{Sfn|Fronda|2015}} تے 10,000 [[جنگی قیدی|قیدی]] لے لئے۔ [[Battle of Umbrian Lake|امبرین جھیل دی لڑائی]] چ دوجی رومی فوج چوں 4000 گھڑسواراں دی فوج نوں وی شکست دتی گئی تے ختم کر دتا گیا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} جے قیدیاں رومی سن تے اوہناں نال بھیڑا سلوک کیتا جاندا سی; گرفتار لاطینی اتحادیاں دے نال کارتھیجینیاں نے چنگا سلوک کیتا تے بوہت سارے لوکاں نو آزاد کر دتا گیا تے انہاں دے شہراں چ واپس بھیج دتا گیا، اس توقع چ کہ اوہ کارتھیجینی جنگی مہارت تے انہاں دے سلوک دے بارے چ چنگی گل کرن گے۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Lomas|2015}} ہنیبال نے امید کیتی کہ ایہناں چوں کجھ اتحادیاں نو بغاوت کرن لئی قائل کیتا جا سکدا اے۔ {{Sfn|Fronda|2015}}
[[فائل:N26FabiusCunctator_(cropped).jpg|alt=قدیم رومی بکتر وچ اک بندے دے چٹے رنگ دے مجسمے دی رنگین تصویر |thumb|{{center|A 1777 statue of Fabius}}]]
کارتھیجینیاں نے ایٹروریا ، فیر [[صوبہ امبریا|امبریا]] ، دے ذریعے ایڈریاٹک ساحل تک اپنا مارچ جاری رکھیا ، فیر جنوب د ی طرف [[صوبہ اپولیا|اپولیا]] وچ مڑ گئے ، {{Sfn|Fronda|2015}} جنوبی اٹلی دے کچھ نسلی یونانی تے اٹلی شہراں اُتے قبضہ کرنے د ی امید کردے ہوئے۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Lazenby|1998}} ہار دی خبر نے فیر روم چ گھبراہٹ پیدا کر دتی ۔ سفارت خانے دا سربراہ جہڑا 218 قبل مسیح چ جنگ شروع ہون توں ٹھیک پہلے کارتھیج گھلیا گیا سی، کوئنٹس فیبیئس میکسیمس، رومن اسمبلی ولوں آمر چنیا گیا سی تے اس نے لڑائیاں توں بچن دی &quot; فیبیئن حکمت عملی &quot; اپنائی سی، اس دی بجائے حملہ آور نوں گھٹ کرن لئی گھٹ سطح دی ہراساں کرن تے انحصار کیتا، جدوں تک کہ روم اپنی فوجی طاقت نوں دوبارہ تعمیر نہ کر سکے۔ ہنیبال نو اگلے سال اپولیا نو تباہ کرن دے لی وڈی حد تک آزاد چھڈ دتا گیا۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Briscoe|2006}}

فیبیئس اس دور وچ رومی فوج دے کچھ حصےآں ، عوام تے سینیٹ دے نال جنگ تو‏ں گریز کرنے دے لئی غیر مقبول سی جدو‏ں کہ اٹلی دشمن دے ذریعہ تباہ ہو رہیا سی: اس گل دا شعور سی کہ اس د‏ی حربےآں تو‏ں جنگ دا فوری خاتمہ نئيں ہوئے گا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ہنیبال نے اٹلی دے امیر ترین تے زرخیز ترین صوبےآں وچ مارچ کیتا ، اس امید تو‏ں کہ تباہی فیبیئس نو‏‏ں جنگ وچ لے جائے گی ، لیکن فیبیئس نے انکار کردتا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} رومن آبادی نے فیبیئس نو &quot;دی لیر&quot; ( [[لاطینی]] چ، {{Lang|la|Cunctator}} دے طور تے مذاق اڑایا۔ ) تے 216 ق م وچ نويں قونصل منتخب کیتے: گیئس ٹیرینٹیئس وارو ، جس نے زیادہ جارحانہ جنگی حکمت عملی دا پیچھا کرنے د ی وکالت کيتی ، تے لوشیئس ایمیلیئس پالس ، جس نے فیبیئس تے وارو د ی تجویز کردہ حکمت عملی دے درمیان کدرے اک حکمت عملی د ی وکالت کيتی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

216 قبل مسیح دے موسم بہار وچ ہنیبال نے اپولین دے میدان وچ کینا وچ وڈے سپلائی ڈپو اُتے قبضہ کرلیا۔ رومن سینیٹ نے وارو تے پالس دے ذریعہ دوہرے سائز د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں اٹھانے دا اختیار دتا ، جو 86،000 افراد د‏‏ی اک فوج سی ، جو اس وقت تک رومن تریخ وچ سب تو‏ں وڈی سی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} پالس تے وارو نے ہنیبال دا مقابلہ کرن لئی جنوب ول مارچ کیتا تے {{Convert|10|km|mi}} دور۔ ہنیبال نے کینا دی لڑائی چ فوجاں دے وچکار کھلے میدان تے لڑائی نوں قبول کیتا۔ رومن لشکراں نے ہنیبال دے جان بجھ کے کمزور مرکز دے ذریعے اپنا راستہ مجبور کیتا، لیکن پراں تے لیبیا دی بھاری پیدل فوج نے انہاں دی پیش قدمی دے آسے پاسے جھولیا، جس نال انہاں دے پہلوآں نو خطرہ سی۔ {{Sfn|Fronda|2015}} ہسڈروبل گیسکو {{#tag:ref|Not the same man as Hasdrubal Barca, one of Hannibal's younger brothers.{{sfn|Carey|2007|p=64}}|group=note}} نے کھبے ونگ تے کارتھیجین کیولری دی اگوائی کیتی تے مخالف رومن کیولری نو شکست دتی، فیر دوجے ونگ تے اپنے کیولری تے حملہ کرن لئی رومیاں دے عقب دے ارد گرد جھاڑو دتا۔ بھاری تعداد چ کارتھیجینی پیدل فوج نے اس ویلے تک برداشت کیتا جدوں تک کہ ہسڈروبل نے پچھے توں لشکراں تے حملہ نئیں کیتا۔ اس دے نتیجے وچ ، رومی پیدل فوج نو‏‏ں فرار ہونے دا کوئی ذریعہ نئيں گھیر لیا گیا سی۔ گھٹ توں گھٹ 67,500 رومی مارے گئے یا پھڑے گئے۔ {{Sfn|Fronda|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Carey|2007}}

میل کینی نو &quot;روم دی سب توں وڈی فوجی تباہی&quot; دے طور تے بیان کردا اے۔ {{Sfn|Miles|2011}} ٹونی ناکو ڈیل ہویو نے ٹریبیا ، جھیل ٹریسیمین تے کینا نو‏‏ں تن &quot;عظیم فوجی آفات&quot; دے طور اُتے بیان کيتا اے جو جنگ دے پہلے تن سالاں وچ رومیاں دا سامنا کرنا پيا سی۔ {{Sfn|Ñaco del Hoyo|2015}} برائن کیری لکھدا اے کہ انہاں تن شکستاں نے روم نو‏‏ں خاتمے دے دہانے اُتے پہنچا دتا۔ {{Sfn|Carey|2007}} کینا دے کجھ ہفتیاں دے اندر اندر 25,000 دی اک رومن فوج نوں سلوا لیٹانا دی لڑائی چ سیسالپائن گال چ بوئی گالاں نے گھات لا کے ماریا تے ختم کر دتا۔ {{Sfn|Roberts|2017}} فیبیئس 215 ق م چ قونصل بنیا تے 214 ق م چ دوبارہ منتخب ہویا ۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Lazenby|1998}}

=== رومی اتحادیاں دا عیب، 216–214 قبل مسیح ===
کینا دے بعد اٹلی چ ہنیبال دی فوج دے بارے چ پولیبیئس دے بیان چ بہوں گھٹ بچیا اے۔ لیوی نے اک مکمل ریکارڈ دتا اے، لیکن گولڈس ورتھ دے مطابق &quot;اس دی وشوسنییتا اکثر مشتبہ ہندی اے&quot;، خاص طور تے اس دیاں لڑائیاں دے بیاناں دے حوالے نال؛ بہت سارے جدید مورخ اس گل نال متفق ہن، لیکن اس دے باوجود جنگ دے اس حصے دے لیی اوہدا بہترین زندہ ذریعہ اے۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Sabin|1996}}

جنوبی اٹلی دے کئی شہری ریاستاں نے ہنیبال دے نال اتحاد کیتا ، یا اس وقت قبضہ کرلیا گیا جدو ں کارتھیجین دے حامی دھڑےآں نے اپنے دفاع دے نال دھوکہ دتا۔ اینہاں چ کیپوا دا وڈا شہر تے وڈا بندرگاہ شہر ٹرینٹم (جدید ٹارانٹو) شامل سن ۔ دو وڈے سمنائی قبیلےآں نے وی کارتھیجین دے مقصد وچ شمولیت اختیار کيتی۔ 214 تک{{nbs}}قبل مسیح جنوبی اٹلی دا وڈا حصہ روم دے خلاف ہوچکيا سی ، حالانکہ بہت ساریاں استثناء سن تے وسطی اٹلی وچ روم دے اتحادیاں د‏‏ی اکثریت وفادار رہی۔ سب توں نکے شہراں دے علاوہ سارے شہراں نوں ہنیبال دے حملے دے ذریعے بہت چنگی طرحاں قلعہ بند کیتا گیا سی، تے ناکہ بندی اک لمے عرصے توں چلن آلا معاملہ ہو سکدا سی، یا جے ہدف بندرگاہ سی، تے ناممکن سی۔ کارتھیج دے نویں اتحادیاں نے کارتھیج دے نال، یا ایتھوں تیکر کہ اک دوجے دے نال وی کمیونٹی دا احساس نئیں کیتا۔ انہاں نے انہاں جگہاں د‏‏ی تعداد وچ اضافہ کيتا جنہاں نو‏‏ں ہنیبال د‏‏ی فوج نو‏‏ں رومی انتقام تو‏ں بچانے د‏‏ی توقع سی ، لیکن ایسا کرنے وچ اس د‏ی مدد دے لئی نسبتاً کم تازہ فوج فراہ‏م کيتی۔ اطالوی افواج جہناں نوں پالیا گیا سی، اوہناں نے اپنے آبائی شہراں توں دور کم کرن دی مزاحمت کیتی تے جدوں اوہناں نے کیتا تے اوہناں نے ماڑا کارکردگی دا مظاہرہ کیتا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}
[[فائل:Second_Punic_war_(cropped).png|alt=a map of southern peninsular Italy showing the maximum extent of Carthaginian control|thumb|{{center|جنوبی اٹلی وچ ہنیبال دے اتحادی {{circa|213}}{{nbs}}ق م، نیلے رنگ وچ دکھایا گیا اے}}]]
اٹلی وچ ہنیبال د‏‏ی مہم دا اک اہ‏م حصہ مقامی وسائل دا استعمال کردے ہوئے رومیاں تو‏ں لڑنے د‏‏ی کوشش کرنا سی ؛ مقامی آبادی چوں بھرتی ہون آلیاں نوں ودھانا۔ اس دے ماتحت ہانو 214 ق م وچ سامنیئم وچ فوج جمع کرنے دے قابل سی ، لیکن رومیاں نے بینوینٹم د‏‏ی لڑائی وچ انہاں نويں محصولات نو‏‏ں روک لیا تے ہنیبال دے نال ملاقات تو‏ں پہلے انہاں نو‏‏ں ختم کردتا۔ ہنیبال اتحادیاں نو جِت سکدا سی، لیکن رومیاں دے خلاف انہاں دا دفاع کرنا اک نواں تے مشکل مسئلہ سی، کیونجے رومی ہُن وی متعدد فوجاں نو میدان چ کھڑا کر سکدے سن، جہڑیاں مجموعی طور تے اس دی اپنی افواج توں بوہت زیادہ سن۔ {{Sfn|Rawlings|2015}}

سب تو‏ں وڈا فائدہ اٹلی دا دوسرا سب تو‏ں وڈا شہر کاپوا سی جدو‏ں ہنیبال د‏‏ی فوج 216 قبل مسیح وچ [[صوبہ کیمپانیا|کیمپانیا]] وچ داخل ہوئی۔ کیپوا دے باشندےآں دے پاس محدود رومی شہریت سی تے اشرافیہ شادی تے دوستی دے ذریعے رومیاں تو‏ں منسلک سی ، لیکن واضح رومی آفات دے بعد اٹلی دا اعلیٰ شہر بننے دا امکان بہت مضبوط لالچ ثابت ہويا۔ انہاں تے ہنیبال دے وچکار ہونے والے معاہدے نو‏‏ں دوستی دا معاہدہ قرار دتا جاسکدا اے ، کیونجے کیپوان د‏‏ی کوئی ذمہ داری نئيں سی۔ {{Sfn|Hoyos|2015b}} جدوں 215 دے گرمیاں چ لوکری دا بندرگاہ شہر کارتھیج ول ٹُر پیا{{nbs}}قبل مسیح اسنوں فوری طور تے اٹلی چ کارتھیجینی فوجاں نوں فوجیاں، سامان تے جنگی ہاتھیاں نال مضبوط کرن لئی ورتیا گیا۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} جنگ دے دوران ایہ واحد ویلہ سی جدوں کارتھیج نے ہنیبال نو تقویت دتی۔ {{Sfn|Erdkamp|2015}} اک دوجی فوج، ہنیبال دے سب توں نکے بھرا ماگو دے تحت، 215 وچ اٹلی وچ اترنا سی۔{{nbs}}قبل مسیح لیکن اوتھ‏ے کارتھیجین د‏‏ی اک وڈی شکست دے بعد ایبیریا د‏‏ی طرف موڑ دتا گیا۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Barceló|2015}}

ایس دوران، رومیاں نے نویں لشکراں نو اُچا کرن دے لیی سخت اقدامات کیتے: غلاماں، مجرماں تے انہاں لوکاں نو داخل کرنا جہڑے معمول دی جائیداد دی اہلیت تے پورا نئیں اتردے سن۔ 215 دے شروع تک{{nbs}}قبل مسیح اوہ گھٹ توں گھٹ 12 لشکراں نوں فیلڈ کر رئے سی; 214 تک{{nbs}}بی سی 18; تے 213 تک{{nbs}}بی سی 22۔ 212 قبل مسیح تک تعینات لشکراں دی پوری تکمیل 100,000 توں ودھ ہووے گی، اس دے علاوہ، ہمیشہ دی طرح، اتحادی فوجیاں دی اسی طرح دی تعداد ہووے گی۔ اکثریت جنوبی اٹلی چ تقریباً 20,000 بندیاں دی فیلڈ آرمیز چ تعینات کیتی گئی سی۔ ایہ کھلی لڑائی وچ ہنیبال د‏‏ی فوج نو‏‏ں چیلنج کرنے دے لئی ناکافی سی ، لیکن اسنو‏ں اپنی افواج نو‏‏ں مرکوز کرنے تے اس د‏ی نقل و حرکت نو‏‏ں روکنے اُتے مجبور کرنے دے لئی کافی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

=== مقدونیہ، سارڈینیا تے سسلی ===
215 دے دوران{{nbs}}قبل مسیح نے مقدونیہ دے بادشاہ، فلپ پنجم نے ہنیبال نوں اپنی حمایت دا عہد کیتا ، {{Sfn|Miles|2011}} 215 وچ روم دے خلاف پہلی مقدونیہ دی جنگ دا آغاز کیتا۔{{nbs}}بی سی۔ رومیاں نو‏‏ں خدشہ سی کہ مقدونیہ دے لوک آبنائے اوٹرانٹو نو‏‏ں عبور کرنے تے اٹلی وچ اترن د‏‏ی کوشش کرن گے۔ انہاں نے اس علاقے وچ اپنی بحریہ نو مضبوطی نال تقویت دتی تے اک لشکر نو حفاظت کرن دے لیی بھیجیا، تے خطرہ ختم ہو گیا۔ 211 وچ{{nbs}}قبل مسیح روم نے مقدونیہ دے لوکاں نو ایٹولین لیگ دے نال اتحاد کرکے قابو کیتا، جو یونانی شہر ریاستاں دا اک اتحاد سی جہڑا پہلے ای مقدونیہ دے نال جنگ چ سی۔ 205 وچ{{nbs}}قبل مسیح ایہ جنگ اک مذاکراتی امن دے نال ختم ہوئی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

کارتھیجینیاں دی حمایت چ 213ء چ سارڈینیا تے بغاوت ہوئی{{nbs}}قبل مسیح، لیکن اس نو جلدی ای رومیاں نے ختم کر دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}}
[[فائل:Archimedes_before_his_death_with_the_Roman_soldier,_Roman_mosaic.jpg|alt=a colourful mosaic of a sword-armed soldier gesturing to a seated man in ancient-style robes|thumb|{{center|رومی فوجی دے ہتھوں مارے جان توں پہلاں آرکیمیڈیز – دوجی صدی دے اک رومن موزیک دی کاپی}}]]
215 قبل مسیح توں پہلے سسلی رومی ہتھاں چ مضبوطی نال رہیا، جس نے کارتھیج توں ہنیبال دی تیار سمندری کمک تے دوبارہ فراہمی نو روک دتا۔ ہیرو II ، سیراکیوز دا پرانا ظالم جہڑا پینتالیس سال دا سی تے اک پکا رومن اتحادی سی، 215 چ مر گیا۔{{nbs}}بی سی تے اس دے جانشین ہیرونیمس اس دی صورتحال توں مطمئن نئیں سن۔ ہنیبال نے اک معاہدے تے گل بات کیتی جس دے تحت سیراکیوز کارتھیج دے کول آیا، جس دی قیمت پورے سسلی نو سیراکیوز دے قبضے چ بنان دی قیمت تے سی۔ سیراکیوز دی فوج نے کلاڈیئس مارسلس دی اگوائی چ رومی فوج دا مقابلہ نئیں کیتا تے 213 دے موسم بہار تک{{nbs}}بی سی سیراکیوز دا محاصرہ کر لیا گیا سی ۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} محاصرے دے بارے وچ پولیبیئس تے لیوی دونے دے بیانات رومی محاصرے د ی جنگ دا مقابلہ کرنے دے لئی [[ارشمیدس|آرکیمیڈیز]] د ی جنگی مشیناں د ی ایجاد اُتے مرکوز نيں ، جو پہلے ہی شہر دے مضبوط دفاع د ی وجہ تو ں مشکل ہوچکيا سی۔ {{Sfn|Edwell|2015}}

ہیملکو دی اگوائی چ اک وڈی کارتھیجینی فوج 213ء چ شہر نوں راحت دین لئی بھیجی گئی{{nbs}}قبل مسیح {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Edwell|2015}} تے کئی ہور سسلی شہراں نے رومیاں نوں چھڈ دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}} 212 دے موسم بہار چ{{nbs}}قبل مسیح رومیاں نے اک اچانک رات دے حملے چ سیراکیوز تے حملہ کیتا تے شہر دے کئی ضلعیاں تے قبضہ کر لیا۔ ایس دوران، کارتھیجین دی فوج [[طاعون]] دی وجہ توں معذور ہو گئی۔ کارتھیجینیاں دے شہر نو دوبارہ سپلائی کرن چ ناکام رہن دے بعد، سیراکیوز دا باقی حصہ 212 دے خزاں چ ڈگ گیا{{nbs}}بی سی; آرکیمیڈیز نوں اک رومی فوجی نے ماریا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

کارتھیج نے 211ء چ سسلی چ ہور کمک بھیجی{{nbs}}بی سی تے جارحیت تے چلے گئے۔ ہنیبال نے 211 قبل مسیح چ نومیڈین گھوڑسواراں دی اک فوج سسلی گھلی ، جس دی اگوائی ماہر لیبی فونیشیائی افسر موٹون نے کیتی ، جس نے ہٹ اینڈ رن حملیاں راہیں رومی فوج نوں بھاری نقصان پہنچایا ۔ اک تازہ رومن فوج نے 210 وچ جزیرے تے کارتھیجین دے مرکزی گڑھ، ایگریجنٹم تے حملہ کیتا۔{{nbs}}قبل مسیح تے شہر نوں اک ناپسندیدہ کارتھیجینی افسر نے رومیاں دے ہتھوں دھوکہ دتا ۔ اس دے بعد باقی کارتھیجین دے زیر کنٹرول قصبےآں نے ہتھیار ڈال دتے یا زبردستی یا غداری دے ذریعے لے لئے گئے {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تے روم تے اس د‏ی فوجاں نو‏‏ں سسلی اناج د‏‏ی فراہمی دوبارہ شروع ہوگئی۔ {{Sfn|Rawlings|2015}}

=== اٹلی، 213–208 قبل مسیح ===
کینی دے بعد 11 سال تک جنوبی اٹلی دے آسے پاسے جنگ پھیلی کیونکہ شہر کارتھیجینیاں دے ہتھوں چلے گئے یا دھوکہ دہی نال لے لئے گئے تے رومیاں نے محاصرے دے ذریعے یا اوہناں نو داخلہ دین لئی اندر دے دھڑیاں نو ماتحت کر کے اوہناں تے دوبارہ قبضہ کر لیا۔ ہنیبال نے بار بار رومی فوجاں نو‏‏ں شکست دتی ، لیکن جتھ‏ے وی اس د‏ی مرکزی فوج سرگرم نئيں سی ، رومیاں نے کارتھیجین د‏‏ی حمایت کرنے والے شہراں نو‏‏ں دھمکی دتی یا کارتھیجین یا کارتھیجین دے اتحادی دستےآں دے نال جنگ د‏‏ی کوشش کيتی؛ اکثر کامیابی دے نال۔ 208 تک{{nbs}}قبل مسیح بہت سارے شہر تے علاقے جہڑے کارتھیجین دے مقصد چ شامل ہوئے سن، اپنی رومی وفاداری چ واپس آ گئے سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

فیبیئس نے 213 ق م وچ کارتھیجین دے سنگی قصبے آرپی تے قبضہ کر لیا۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} 212 قبل مسیح چ ہنیبال نے اتلے لیندے لوکانیہ چ سیلارس دی لڑائی چ سینٹینیئس پینولا دی رومی فوج نوں تباہ کر دتا۔ {{Sfn|Dupuy and Dupuy|1993}} اسی سال بعد چ، ہنیبال نے ہرڈونیا دی لڑائی چ اک ہور رومی فوج نو شکست دتی، جس چ 18,000 دی فوج چوں 16,000 بندے کھو گئے۔ {{Sfn|Hoyos|2015b}} {{Sfn|Fronda|2015}} انہاں نقصانات دے باوجود ، رومیاں نے اٹلی وچ کارتھیجینیاں دے کلیدی اتحادی کیپوا دا محاصرہ کيتا ۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} ہنیبال نے رومیاں نوں لڑائی دی پیشکش کیتی; اس دے بعد ہونے والی لڑائی دے بارے وچ لیوی دا بیان واضح نئيں اے ، لیکن ایسا لگدا اے کہ رومیاں نو‏‏ں بھاری جانی نقصان ہويا جدو‏ں کہ کارتھیجینی محاصرہ نو‏‏ں اٹھانے وچ ناکا‏م رہے۔ اس دے بعد ہنیبال نے رومیاں دے محاصرے دے کماں اُتے حملہ کيتا ، لیکن اوہ فیر شہر نو‏‏ں راحت دینے وچ ناکا‏م رہیا۔ 211 وچ{{nbs}}بی سی ہنیبل نے اک واری فیر محاصرہ کرن آلیاں رومی افواج نوں لڑائی دی پیشکش کیتی، ایس واری اوہناں نے اپنے قلعے چھڈن توں انکار کر دتا۔ مایوسی چ ہنیبال نے فیر اوہناں تے حملہ کیتا تے فیر توڑن چ ناکام رہیا۔ اس دے بعد اس نے اپنی فوج نو ں روم د ی طرف مارچ کیتا ، اس امید دے نال کہ رومیاں نو ں اس دا دفاع کرنے دے لئی محاصرہ ترک کرنے اُتے مجبور کیتا جائے گا ؛ تاہم، محاصرہ کرن آلی فوج اپنی تھاں تے ای رہی تے کیپوا جلدی ای گر گیا۔ اس شہر تو‏ں اس د‏ی سیاسی خود مختاری کھوہ لئی گئی تے اسنو‏ں رومی مقررین دے تحت رکھ دتا گیا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

210 وچ کارتھیجینیاں نے ہرڈونیا دے باہر اک رومن فوج نوں گارڈ توں باہر پھڑ لیا، اس دے کمانڈر دے جنگ قبول کرن دے بعد اس نوں بھاری شکست دتی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} لیوی نے فیر ہنیبال نو نومیسٹرو دی غیر قطعی جنگ لڑن لئی آکھیا، حالانکہ جدید مورخین اس دے بیان تے شک کردے ہن۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Lazenby|1998}} رومی ہنیبال دے پچھے رہے، 209 قبل مسیح وچ کینوسیئم وچ اک ہور سخت لڑائی لڑی تے فیر بھاری نقصانات دا سامنا کیتا۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} اس جنگ نے اک ہور رومی فوج نو ٹرینٹم دے نیڑے پہنچن تے غداری دے ذریعے اس تے قبضہ کرن دے قابل بنایا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}}

=== اٹلی، 207–203 قبل مسیح ===
207 دے موسم بہار چ{{nbs}}بی سی ہسدروبل بارکا نے اپنے وڈے بھرا دے کارنامے نو دہرایا تے الپس دے پار اک فوج نو مارچ کیتا۔ اس نے 35،000 فوج دے نال سیسالپائین گال تے حملہ کیتا، جس دا ارادہ ہنیبال دے نال ملن دا سی، لیکن ہنیبال نو‏‏ں اس د‏ی موجودگی دا علم نئيں سی۔ جنوبی اٹلی وچ ہنیبال دا سامنا کرن آلے رومیاں نے اوہنوں دھوکہ دتا کہ پوری رومی فوج ہلے وی کیمپ وچ اے، جد کہ اک وڈا حصہ قونصل کلاڈیئس نیرو دے تحت شمال ول مارچ کیتا۔ انہاں نے دوسرے قونصل، مارکس سالینیٹر دے تحت رومیاں نو تقویت دتی، جہڑے پہلے ای ہسڈروبل دا سامنا کر رئے سی۔ اس مشترکہ رومی فوج نے میٹاورس د‏‏ی لڑائی وچ حملہ کيتا تے کارتھیجینی فوج نو‏‏ں تباہ کردتا ، جس وچ ہاسدروبال ماریا گیا۔ اس جنگ نے اٹلی وچ رومی تسلط د‏‏ی تصدیق د‏‏ی تے انہاں د‏‏ی فیبین حکمت عملی دا خاتمہ کيتا۔ متوقع کمک دے بغیر ہنیبال دی افواج اتحادی شہراں نو خالی کرن تے بروٹیم ول واپس جان تے مجبور ہو گئیاں۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Miles|2011}}

205 وچ{{nbs}}بی سی ماگو بارکا ، ہنیبال دے اک ہور چھوٹے بھائی ، اپنی ہسپانوی فوج دے باقیات دے نال شمال مغربی اٹلی دے [[جینوآ|جینوا]] وچ اتریا۔ اسنوں چھیتی ہی گیلک اتے لیگورین کمک مل گئی ۔ اطالوی جزیرہ نما دے شمال وچ میگو د‏‏ی آمد دے بعد 204 وچ ہنیبال د‏‏ی کروٹونا د‏‏ی غیر قطعی جنگ ہوئی۔{{nbs}}جزیرہ نما دے دور جنوب چ قبل مسیح۔ ماگو نے اپنی تقویت یافتہ فوج نو‏‏ں سیسالپائن گال وچ کارتھیج دے اہ‏م گیلک اتحادیاں د‏‏ی زمیناں د‏‏ی طرف مارچ کيتا ، لیکن اک وڈی رومی فوج نے اسنو‏ں روکیا تے 203ء وچ انسوبریا د‏‏ی لڑائی وچ اسنو‏ں شکست دتی۔{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

204 وچ اک رومی فوج دے کارتھیجین دے وطن تے حملہ کرن دے بعد{{nbs}}قبل مسیح ، کارتھیجینیاں نو‏‏ں دو وڈی لڑائیاں وچ شکست دینے تے شمالی افریقہ د‏‏ی نومیڈین بادشاہتاں د‏‏ی وفاداری حاصل کرنے دے بعد ، ہنیبال تے اس د‏ی فوج د‏‏ی باقیات نو‏‏ں واپس بلا لیا گیا۔ {{Sfn|Miles|2011}} اوہ کروٹن {{Sfn|Goldsworthy|2006}} توں روانہ ہوئے تے 15,000–20,000 تجربہ کار سابق فوجیاں دے نال کارتھیج تے اترے۔ میگو نوں وی واپس بلایا گیا؛ اوہ سفر وچ زخماں د‏‏ی وجہ تو‏ں مر گیا تے اس دے کچھ بحری جہازاں نو‏‏ں رومیاں نے روک لیا ، {{Sfn|Miles|2011}} لیکن اس دے 12،000 فوجی کارتھیج پہنچ گئے۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

== آئبیریا ==

=== آئیبیریا 218–211 قبل مسیح ===
[[فائل:Relieve_de_Osuna_(M.A.N._Madrid)_03.jpg|alt=A black and white photograph of an apparently very old and crude bas-relief of a warrior|thumb|{{center|بیس ریلیف {{c.|200 قبل مسیح}} توں اک آئیبیرین یودقا۔ اوہ اک [[فالکاٹا]] تے اک انڈاکار ڈھال نال مسلح اے۔}}]]
رومی بیڑا 218 دے موسم خزاں چ مسالہ توں جاری رہیا{{nbs}}قبل مسیح، شمال مشرقی آئبیریا وچ فوج نو اتاریا، جتھے اس نے مقامی قبائل وچ حمایت حاصل کیتی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} ایبرو تے پیرینیز دے درمیان رومیاں د‏‏ی قیام نے ایبیریا تو‏ں اٹلی جانے والا راستہ روک دتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ایبیریا تو‏ں ہنیبال تک کمک د‏‏ی ترسیل مشکل ہوگئی۔ {{Sfn|Edwell|2015}} 218 دے اخیر چ اک کارتھیجین حملہ{{nbs}}قبل مسیح نو سیسا دی لڑائی چ دفع کیتا گیا {{Sfn|Edwell|2015}} ۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} 217 وچ{{nbs}}قبل مسیح 40 کارتھیجینی تے آئیبیرین جنگی جہازاں نو 35 رومن تے ماسالیان برتناں نے ایبرو دریا دی لڑائی چ شکست دتی، جس چ 29 کارتھیجینی جہازاں دا نقصان ہویا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

216 وچ ہیسڈروبل نوں کارتھیج توں اٹلی جان دا حکم ملیا تے ہنیبال نال رل کے رومیاں تے اپنے وطن وچ دباء پایا۔ ہسڈروبل نے اعتراض کیتا، تے دلیل دتی کہ آئیبیرین قبائل تے کارتھیجینی اتھارٹی بہت نازک سی تے اس علاقے چ رومی افواج بہت مضبوط سن تاکہ اوہ منصوبہ بند تحریک نو نافذ کر سکے۔ 215 وچ ہسدروبال نے آخر کار کارروائی کیتی، اک رومی حامی شہر دا محاصرہ کیتا تے ڈیرٹوسا وچ جنگ دی پیشکش کیتی، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Edwell|2015}} جتھے اس نے رومن فوج دے پہلوآں نو صاف کرن دے لیی اپنی گھڑسوار برتری نو استعمال کرن دی کوشش کیتی جد کہ اپنڑی پیدل فوج دے نال انہاں دے مرکز نو دونواں طرف لپیٹ لیا۔ اُتے ، رومیاں نے کارتھیجین لائن دے مرکز نو‏‏ں توڑ دتا تے فیر ہر ونگ نو‏‏ں وکھ وکھ شکست دتی ، جس تو‏ں شدید نقصان پہنچیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} ہسڈروبل دے لی اٹلی چ ہنیبال نو تقویت دینا ممکن نئیں سی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Edwell|2015}}

کارتھیجینیاں نے مقامی سیلٹیبیرین قبائل دے روم ول جان دی لہر دا سامنا کیتا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} رومی کمانڈراں نے 212ء چ ساگنٹم تے قبضہ کر لیا{{nbs}}قبل مسیح تے 211 وچ{{nbs}}بی سی نے اپنی فوج نوں مضبوط کرن لئی 20,000 سیلٹیبیرین کرائے دے فوجیاں دی خدمات حاصل کیتیاں۔ ایہ ویکھدے ہوئے کہ ایبیریا چ کارتھیجینین افواج تن فوجاں چ تقسیم کیتیاں گئیاں سن جہڑیاں اک دوجے توں الگ تعینات سن، رومیاں نے اپنیاں افواج نوں تقسیم کر دتا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} اس حکمت عملی دے نتیجے وچ 211 وچ دو وکھ وکھ لڑائیاں ہوئیاں ، جنہاں نو‏‏ں عام طور اُتے مشترکہ طور اُتے اپر بائیٹس د‏‏ی لڑائی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ دونے لڑائیاں رومیاں د‏‏ی مکمل شکست اُتے ختم ہوئیاں ، کیونجے ہاسدروبال نے رومیاں دے کرائے دے فوجیاں نو‏‏ں رشوت دے ک‏ے صحرا نو‏‏ں چھڈ دتا سی۔ رومی زندہ بچنے والےآں نے ایبرو دے شمال وچ اپنے ساحلی گڑھ د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گئے ، جتھ‏ے تو‏ں کارتھیجینی فیر انہاں نو‏ں کڈنے وچ ناکام رہے۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Edwell|2015}} کلاڈیئس نیرو نے 210 وچ کمک لیاندی{{nbs}}بی سی تے صورتحال نو مستحکم کیتا۔ {{Sfn|Edwell|2015}}

=== آئیبیریا، 211–205 قبل مسیح ===
[[فائل:Bust_of_Sulla_(loan_from_Ny_Carlsberg_Glyptotek)_-_Glyptothek_-_Munich_-_Germany_2017.jpg|alt=a black and white photograph of a marble bust of a man, with the nose broken off|right|thumb|{{center|دوجی صدی{{nbsp}}BC سنگ مرمر دا نکے سکپیو دا مجسمہ، [[نی کارلسبرگ گلپٹوٹیک|گلپٹوٹیک
]]
{{sfn|Coarelli|2002|pp= 73–74}}{{sfn|Etcheto|2012|pp= 274–278}}}}]]
210 ق م وچ پبلیئس کارنیل سکپیو ، {{#tag:ref|Publius Scipio was the bereaved son of the previous Roman co-commander in Iberia, also named Publius Scipio, and the nephew of the other co-commander, Gnaeus Scipio.{{sfn|Miles|2011|pp=268, 298–299}}|group=note}} ہور رومن کمک دے نال ایبیریا پہنچیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} 209 وچ اک احتیاط نال منصوبہ بند حملے وچ{{nbs}}قبل مسیح اس نے آئبیریا، نیو کارتھیج وچ کارتھیجین طاقت دے ہلکے دفاعی مرکز تے قبضہ کیتا ، {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Zimmermann|2015}} سونے، چاندی تے محاصرے دے توپ خانے دی اک وڈی مال غنیمت تے قبضہ کیتا۔ اس نے گرفتار آبادی نو‏‏ں آزاد کر دتا تے کارتھیجینیاں دے ذریعہ اوتھ‏ے رکھے گئے ایبیرین یرغمالیاں نو‏‏ں آزاد کروایا ، تاکہ انہاں دے قبائل د‏‏ی وفاداری نو‏‏ں یقینی بنایا جاسک‏‏ے۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Barceló|2015}}

208 دے موسم بہار چ{{nbs}}بی سی ہسڈروبال نے بیکولا دی لڑائی چ سکپیو نال لڑن لئی اگے ودھیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} کارتھیجینیاں نو‏‏ں شکست ہوئی ، لیکن ہاسدروبال اپنی فوج د‏‏ی اکثریت نو‏‏ں واپس لینے تے کسی وی رومی تعاقب نو‏‏ں روکنے وچ کامیاب رہیا ؛ اس دے زیادہ تر نقصانات اس دے آئیبیرین اتحادیاں وچ سن ۔ سکپیو ہسڈروبل نو [[پیرینیز]] دے مغربی درےآں دے اُتے گال وچ اپنی خاتمہ شدہ فوج د ی قیادت کرنے تو ں روکنے دے قابل نئيں سی۔ 207 وچ{{nbs}}قبل مسیح ، گال وچ بھاری بھرتی کرنے دے بعد ، ہسدروبال نے اپنے بھائی ، ہنیبال دے نال ملنے د‏‏ی کوشش وچ الپس نو‏‏ں پار کرکے اٹلی وچ داخلہ لیا ، لیکن اس تو‏ں پہلے ہی اسنو‏ں شکست ہوئی۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Carey|2007}} {{Sfn|Bagnall|1999}}

206 وچ{{nbs}}قبل مسیح، ایلیپا دی لڑائی چ، سکپیو نے 48,000 فوجیاں دے نال، ادھے اطالوی تے ادھے آئبیرین، نے 54,500 فوجیاں تے 32 ہاتھیاں دی کارتھیجینی فوج نوں شکست دتی۔ اس نال ایبیریا چ کارتھیجینیاں دی قسمت تے مہر لگ گئی۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Zimmermann|2015}} آئیبیریا چ آخری کارتھیجینین دے زیر قبضہ شہر، [[کادس|گیڈس]] ، نے رومیاں دے حوالے کر دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}} بعد وچ اسی سال رومی فوجاں وچ اک بغاوت شروع ہوئی ، جس نے آئیبیرین رہنماواں د‏‏ی حمایت نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کيتا ، اس گل تو‏ں مایوس ہوئے کہ کارتھیجینیاں دے اخراج دے بعد رومی افواج جزیرہ نما وچ ہی رہیاں سن ، لیکن اسنو‏ں سیپیو نے ختم کردتا۔ 205 وچ{{nbs}}قبل مسیح اک کوشش کیتی گئی سی کہ میگو نے نیو کارتھیج تے دوبارہ قبضہ کیتا جدوں رومی قابض اک ہور بغاوت تے اک ایبیرین بغاوت نال ہل گئے، لیکن اوہنوں پسپا کر دتا گیا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Carey|2007}} ماگو اپنی باقی فوجاں دے نال ایبیریا توں اتلے اٹلی چلا گیا۔ {{Sfn|Barceló|2015}} {{Sfn|Carey|2007}} 203 وچ{{nbs}}بی سی کارتھیج نے روم دے برائے نام کنٹرول دے باوجود ایبیریا تو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ 4000 کرائے دے فوجیاں نو‏‏ں بھرتی کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی۔ {{Sfn|Edwell|2015}}

== افریقہ ==

=== افریقہ، 213–206 قبل مسیح ===
[[فائل:Publius_Scipio's_Invasion_of_Africa,_204–201_BC.png|alt=A map of northern Tunisia and north-east Algeria showing the route of Scipio's army|left|thumb|{{center|[[سکپیو افریقانس|سکپیو]] دی افریقہ چ فوجی مہم(204–203{{nbsp}}ق م)}}]]
213 وچ{{nbs}}بی سی سیفاکس ، شمالی افریقہ چ اک طاقتور نومیڈین بادشاہ، نے روم لئی اعلان کیتا۔ اس دے جواب وچ کارتھیجینی فوجاں نو‏‏ں اسپین تو‏ں شمالی افریقہ بھیجیا گیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Miles|2011}} 206 وچ{{nbs}}قبل مسیح کارتھیجینیاں نے سیفاکس دے نال کئی نومیڈین بادشاہتاں نو تقسیم کرکے اپنے وسائل دی اس نالی نو ختم کر دتا۔ وراثت توں محروم ہون آلیاں چوں اک نومیڈین شہزادہ ماسینیسا سی، جہنوں اس طرحاں روم دیاں باہواں چ دھکیل دتا گیا۔ {{Sfn|Barceló|2015}}

=== افریقہ تے رومی حملہ، 204–201 قبل مسیح ===
205 وچ{{nbs}}بی سی پبلیئس سکپیو نو‏‏ں سسلی وچ لشکراں د‏‏ی کمانڈ دتی گئی تے اسنو‏ں افریقہ اُتے حملہ کرکے جنگ ختم کرنے دے اپنے منصوبے دے لئی رضاکاراں نو‏‏ں بھرتی کرنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ 204 وچ افریقہ اترنے دے بعد قبل مسیح اس دے نال ماسینیسا تے نومیڈین گھڑسواراں دی اک فوج شامل ہو گئی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} سکپیو نے دو وار لڑائی کیتی تے کارتھیجین دیاں دو وڈیاں فوجاں نوں تباہ کر دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}} دوجے مقابلے دے بعد سیفاکس دا تعاقب کیتا گیا تے سرٹا دی لڑائی وچ ماسینیسا نے قیدی بنا لیا؛ اس دے بعد ماسینیسا نے رومی مدد تو‏ں سیفاکس د‏‏ی زیادہ تر بادشاہت اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

روم تے کارتھیج نے امن دے مذاکرات وچ داخل ہوئے تے کارتھیج نے ہنیبال تے ماگو دونے نو‏‏ں اٹلی تو‏ں بلا لیا۔ {{Sfn|Carey|2007}} رومی سینیٹ نے اک مسودہ معاہدے د‏‏ی توثیق د‏‏ی ، لیکن عدم اعتماد تے اعتماد وچ اضافے د‏‏ی وجہ تو‏ں جدو‏ں ہنیبال اٹلی تو‏ں آیا تاں ، کارتھیج نے اسنو‏ں مسترد کردتا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} ہنیبال نو‏‏ں اک ہور فوج د‏‏ی کمان وچ رکھیا گیا ، جو اٹلی تو‏ں آنے والے اس دے سابق فوجیاں تے افریقہ تو‏ں نويں اٹھائے گئے فوجاں تو‏ں تشکیل دتا گیا سی ، لیکن گھوڑ سواراں دے نال تھوڑی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} زامہ دی فیصلہ کن لڑائی اکتوبر 202ء دے بعد ہوئی{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Miles|2011}} دوسری پونک جنگ د‏‏ی زیادہ تر لڑائیاں دے برعکس ، گھڑسوار فوج وچ رومیاں د‏‏ی برتری سی تے پیدل فوج وچ کارتھیجینیاں د‏‏ی برتری حاصل سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ہنیبال نے رومن پیدل فوج دی تشکیل وچ گھس جان لئی 80 ہاتھیاں نوں ورتن دی کوشش کیتی، پر رومیاں نے اوہناں دا موثر انداز وچ مقابلہ کیتا تے ہاتھیاں نوں کارتھیجین صفاں وچوں واپس مار دتا۔ اس دے بعد رومن تے اتحادی نومیڈین گھڑسوار فوج نے اپنے حملےآں نو‏‏ں دبایا تے کارتھیجینی گھڑسوار فوج نو‏‏ں میدان تو‏ں کڈ دتا۔ دونے فریقاں دے پیدل فوج نے اس وقت تک لڑائی لڑی جدو‏ں تک کہ رومی گھڑسوار فوج واپس نئيں آئی تے کارتھیجین دے عقبی حصے اُتے حملہ نئيں کيت‏‏ا۔ کارتھیجین دی تشکیل ٹُٹ گئی; ہنیبال میدان توں بچن آلے کجھ لوکاں چوں اک سی۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Carey|2007}}

== رومی فتح ==
روم دے طے کردہ نويں امن معاہدے نے کارتھیج نو‏‏ں اس دے تمام بیرون ملک علاقےآں تے اس دے کچھ افریقی علاقےآں تو‏ں محروم کردتا۔ 50 سال وچ 10،000 ٹیلنٹ چاندی دا معاوضہ ادا کرنا سی تے یرغمال بنائے گئے سن ۔ {{#tag:ref|10,000 talents was approximately {{convert|265|LT|kg|order=flip}}.{{sfn|Lazenby|1996|p=158}}|group=note}} کارتھیج نوں جنگی ہاتھی رکھن توں منع کیتا گیا سی تے اس دا بیڑا دس جنگی جہازاں تک محدود سی۔ اسنوں افریقہ توں باہر تے افریقہ چ صرف روم دی اجازت نال جنگ کرن توں منع کیتا گیا سی ۔ بہت سارے سینئر کارتھیجینین اس معاہدے نو مسترد کرنا چاہندے سن لیکن ہنیبال نے اس دے حق چ سختی نال گل کیتی تے اس نو موسم بہار 201 چ قبول کر لیا گیا۔{{nbs}}بی سی۔ اس توں بعد ایہ واضح ہو گیا سی کہ کارتھیج سیاسی طور تے روم دے ماتحت سی۔ {{Sfn|Carey|2007}} سیپیو نو‏‏ں اک فتح تو‏ں نوازیا گیا تے اسنو‏ں &quot;افریقینس&quot; دا ناں ملیا۔۔ {{Sfn|Miles|2011}}

روم دے افریقی اتحادی، نومیڈیا دے بادشاہ ماسینیسا نے کارتھیج دے جنگ لڑن دی پابندی دا استحصال کیتا تاکہ کارتھیج دے علاقے تے بار بار چھاپہ ماریا تے قبضہ کیتا جا سکے۔ {{Sfn|Kunze|2015}} 149 ق م وچ ، دوسری پونک جنگ دے خاتمے دے پنجاہ سال بعد ، کارتھیج نے اک فوج ، ہسدروبال دے زیر قیادت ، ماسینیسا دے خلاف بھیجی ، معاہدے دے باوجود۔ مہم اوروسکوپا د‏‏ی جنگ وچ تباہی وچ ختم ہوئی تے روم وچ اینٹی کارتھیجینین دھڑےآں نے سزا دینے والی مہم د‏‏ی تیاری دے لئی ناجائز فوجی کارروائی نو‏‏ں بہانہ دے طور اُتے استعمال کيتا۔ {{Sfn|Kunze|2015}} تیجی پیونک جنگ بعد چ 149 قبل مسیح چ شروع ہوئی جدوں اک وڈی رومی فوج شمالی افریقہ چ اتریا تے کارتھیج دا محاصرہ کر لیا ۔ {{Sfn|Purcell|1995}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} 146 ق م دے موسم بہار وچ رومیاں نے اپنا آخری حملہ شروع کیتا ، منظم طریقے تو‏ں شہر نو‏‏ں تباہ کردتا تے اس دے باشندےآں نو‏‏ں قتل کردتا؛ 50,000 بچن آلیاں نوں غلامی چ ویچ دتا گیا۔ {{Sfn|Le Bohec|2015}} {{Sfn|Scullard|2002}} پہلے کارتھیجینی علاقے افریقہ دا رومن صوبہ بن گئے ۔ {{Sfn|Scullard|1955}} {{Sfn|Scullard|2002}} کارتھیج دی تھاں نوں رومن شہر دے طور تے دوبارہ تعمیر کرن توں اک صدی پہلاں دی گل اے۔ {{Sfn|Richardson|2015}} {{Sfn|Miles|2011}}

== نوٹ، حوالہ جات تے ذرائع ==

=== نوٹ ===
{{حوالے|30em}}

=== حوالے ===

=== ذرائع ===

 
{{refbegin|30em}}
* {{cite book |last=Bagnall |first=Nigel |date=1999 |title=The Punic Wars: Rome, Carthage and the Struggle for the Mediterranean|location=London |publisher=Pimlico |isbn=978-0-7126-6608-4|author-link= Nigel Bagnall}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Hans
| last=Beck
| chapter=The Reasons for War
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 225–241|isbn=978-1-119-02550-4}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Pedro
| last=Barceló
| chapter=Punic Politics, Economy, and Alliances, 218–201
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 357–375|isbn=978-1-119-02550-4}}
* {{Cite book |last1=Brizzi |first1=Giovanni |title=Scipione e Annibale, la guerra per salvare Roma|url=https://archive.org/details/scipioneeannibal0000briz |year=2007 |publisher=Laterza |location=Bari-Roma |isbn=978-88-420-8332-0 |ref=Brizzi 2007}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Yann
| last=Le Bohec
| chapter= The &quot;Third Punic War&quot;: The Siege of Carthage (148–146 BC)
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages=430–446
| isbn=978-1-1190-2550-4
| author-link=Yann Le Bohec}}
* {{cite book
| last=Briscoe
| first=John
| year=2006
| orig-year=1989
| title=The Cambridge Ancient History: Rome and the Mediterranean to 133 B.C.
| volume=VIII
| location=Cambridge
| publisher=Cambridge University Press
| pages=44–80
| isbn=978-0-521-23448-1
| chapter=The Second Punic War
| editor1-last=Astin
| editor1-first=A. E.
| editor2-last=Walbank
| editor2-first=F. W.
| editor2-link=F. W. Walbank
| editor3-last=Frederiksen
| editor3-first=M. W.
| editor4-last=Ogilvie
| editor4-first=R. M.|editor4-link=Robert Maxwell Ogilvie}}
* {{cite book
| last=Carey
| first=Brian Todd
| date=2007
| title=Hannibal's Last Battle: Zama &amp; the Fall of Carthage
| url=
| location=Barnslet, South Yorkshire
| publisher=Pen &amp; Sword
| page=
| isbn=978-1-84415-635-1
| author-link=
}}
* {{cite book |last1=Castillo |first1=Dennis Angelo |title=The Maltese Cross: A Strategic History of Malta |date=2006|location=Westport, Connecticut |publisher=Greenwood Publishing Group |isbn=978-0-313-32329-4}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Craige B.
| last=Champion
| chapter=Polybius and the Punic Wars
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages=95–110
| isbn=978-1-1190-2550-4
}}
* {{Cite journal
| volume =II
| issue =1
| pages=47–75
| last=Coarelli
| first=Filippo
| title =I ritratti di 'Mario' e 'Silla' a Monaco e il sepolcro degli Scipioni
| journal =Eutopia Nuova Serie
| year =2002
| issn =1121-1628
| language=it
}}
* {{cite book|last=Collins|first=Roger|author-link=Roger Collins |title=Spain: An Oxford Archaeological Guide|location=Oxford|publisher=[[Oxford University Press]]|year=1998|isbn=978-0-19-285300-4}}
* {{Cite journal
| volume =65
| issue =1
| pages =32–37
| last =Curry
| first =Andrew
| title =The Weapon that Changed History
| journal =Archaeology
| year =2012
| jstor =41780760}}
* {{cite book
| last1=Dupuy
| first1=R. Ernest
| last2=Dupuy
| first2=Trevor N.
| title=The Harper Encyclopedia of Military History
| publisher=HarperCollins
| location=New York City
| date=1993
| isbn=978-0-06-270056-8
| ref={{sfnref|Dupuy and Dupuy|1993}}
}}
* {{cite book
| last=Eckstein
| first=Arthur
| date=2006
| title=Mediterranean Anarchy, Interstate War, and the Rise of Rome
| location=Berkeley
| publisher=University of California Press
| isbn=978-0-520-24618-8
| author-link=Arthur Eckstein
}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Peter
| last=Edwell
| chapter=War Abroad: Spain, Sicily, Macedon, Africa
| year=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 320–338|isbn=978-1-119-02550-4}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Paul
| last=Erdkamp
| chapter=Manpower and Food Supply in the First and Second Punic Wars
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 58–76
| isbn=978-1-1190-2550-4}}
* {{cite book
| last=Etcheto
| first=Henri
| date=2012
| title=Les Scipions. Famille et pouvoir à Rome à l'époque républicaine
| url=https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-01984245/document
| location=Bordeaux
| publisher=Ausonius Éditions
| isbn=978-2-35613-073-0
| language=fr
}}
* {{cite book| editor-last1 = Hoyos| editor-first1 = Dexter| title = A Companion to the Punic Wars| chapter=Hannibal: Tactics, Strategy, and Geostrategy |author-last=Fronda|author-first=Michael P. |pages=242–259| publisher = Wiley-Blackwell| location = Oxford|date=2015
| orig-year=2011| isbn = 978-1-405-17600-2}}
* {{cite book|last=Goldsworthy|first=Adrian|author-link=Adrian Goldsworthy|title=The Fall of Carthage: The Punic Wars 265–146 BC|publisher=Phoenix|location=London|year=2006|orig-year=2000|isbn=978-0-304-36642-2}}
* {{cite book
| last=Hau
| first=Lisa
| date=2016
| title=Moral History from Herodotus to Diodorus Siculus
| location=Edinburgh
| publisher=Edinburgh University Press
| isbn=978-1-4744-1107-3}}
* {{Cite journal
| volume =143
| issue =3/4
| pages =369–380
| first=Dexter
| last=Hoyos
| year=2000
| title =Towards a Chronology of the 'Truceless War', 241–237 B.C.
| journal =Rheinisches Museum für Philologie
| jstor =41234468
}}
* {{cite book
| first=Dexter
| last=Hoyos
| date=2007
| title=Truceless War: Carthage's Fight for Survival, 241 to 237 BC
| location=Leiden ; Boston
| publisher=Brill
| isbn=978-90-474-2192-4
}}
* {{cite book
| first=Dexter
| last=Hoyos
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| isbn=978-1-1190-2550-4}}
* {{cite book|last=Hoyos|first=Dexter|title=Mastering the West: Rome and Carthage at War|year=2015b|publisher=Oxford University Press |location=Oxford |isbn=978-0-19-986010-4}}
* {{cite book
| last= Jones
| first=Archer
| date=1987
| title=The Art of War in the Western World
| location=Urbana
| publisher=University of Illinois Press
| isbn=978-0-252-01380-5
}}
* {{cite book|editor1-last=Hoyos|editor1-first=Dexter|last=Koon
| first=Sam|chapter=Phalanx and Legion: the &quot;Face&quot; of Punic War Battle
| date=2015
| orig-year=2011|title=A Companion to the Punic Wars|location=Chichester, West Sussex|publisher=John Wiley|pages=77–94 |isbn=978-1-1190-2550-4}}
* {{cite book|editor1-last=Hoyos|editor1-first=Dexter|last=Kunze
| first=Claudia|chapter=Carthage and Numidia, 201–149
| date=2015
| orig-year=2011|title=A Companion to the Punic Wars|location=Chichester, West Sussex|publisher=John Wiley|pages=395–411 |isbn=978-1-1190-2550-4}}
* {{cite book|last=Lazenby|first=John|title=The First Punic War: A Military History|location=Stanford, California|publisher=Stanford University Press|year=1996|isbn=978-0-8047-2673-3}}
* {{cite book
| last=Lazenby
| first=John
| date=1998
| title=Hannibal's War: A Military History of the Second Punic War
| location=Warminster
| publisher=Aris &amp; Phillips
| isbn=978-0-85668-080-9
}}
* {{cite book
| last= Liddell Hart
| first=Basil
| date=1967
| title=Strategy: The Indirect Approach
| location=London
| publisher=Penguin
| oclc=470715409
| author-link=B. H. Liddell Hart}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Kathryn
| last=Lomas
| chapter= Rome, Latins, and Italians in the Second Punic War
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 339–356|isbn=978-1-119-02550-4}}
* {{cite book
| last=Mahaney
| first=W.C.
| date=2008
| title=Hannibal's Odyssey: Environmental Background to the Alpine Invasion of Italia
| location=Piscataway, New Jersey
| publisher=Gorgias Press
| isbn=978-1-59333-951-7}}
* {{cite book|last=Miles|first=Richard|author-link= Richard Miles (historian) |title=Carthage Must be Destroyed|location=London|publisher=Penguin |year=2011|isbn=978-0-14-101809-6}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Bernard
| last=Mineo
| chapter=Principal Literary Sources for the Punic Wars (apart from Polybius)
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 111–128
| isbn=978-1-1190-2550-4
}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Toni
| last=Ñaco del Hoyo
| chapter= Roman Economy, Finance, and Politics in the Second Punic War
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 376–392
| isbn=978-1-1190-2550-4
}}
* {{cite book
| last=Purcell
| first= Nicholas
| date=1995
| title=Ethics and Rhetoric: Classical Essays for Donald Russell on his Seventy Fifth Birthday
| location=Oxford
| publisher=Clarendon
| pages=133–148
| isbn=978-0-19-814962-0
| author-link=Nicholas Purcell (classicist)
| chapter=On the Sacking of Carthage and Corinth
| editor1-last= Innes
| editor1-first=Doreen
| editor2-last= Hine
| editor2-first=Harry
| editor3-last=Pelling
| editor3-first=Christopher
| name-list-style=amp
}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Louis
| last=Rawlings
| chapter=The War in Italy, 218–203
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 58–76
| isbn=978-1-1190-2550-4}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=John
| last=Richardson
| chapter=Spain, Africa, and Rome after Carthage
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 467–482
| isbn=978-1-1190-2550-4
}}
* {{cite book
| last=Roberts
| first=Mike
| date=2017
| title=Hannibal's Road: The Second Punic War in Italy 213–203 BC
| url=
| location=Pen &amp; Sword
| publisher=Barnsley, South Yorkshire
| page=
| isbn=978-1-47385-595-3
| author-link=
}}
* {{Cite journal
| volume =67
| pages =59–79
| last =Sabin
| first =Philip
| title =The Mechanics of Battle in the Second Punic War
| journal =Bulletin of the Institute of Classical Studies. Supplement
| year =1996
| issue =67
| jstor =43767903
| author-link= Philip Sabin}}
* {{Cite journal
| volume =2
| issue =3
| pages =98–107
| last =Scullard
| first =Howard|author-link= Howard Hayes Scullard
| title =Carthage
| journal =Greece &amp; Rome
| year =1955
| doi =10.1017/S0017383500022166
| jstor =641578
| s2cid =248519024
}}
* {{cite book
| last=Scullard
| first=Howard H.
| date=2002
| title= A History of the Roman World, 753 to 146 BC
| location=London
| publisher=[[Routledge]]
| isbn=978-0-415-30504-4}}
* {{cite book |first=Howard H. |last=Scullard |chapter=Carthage and Rome |pages=486–569
| editor1-first= F. W. |editor1-last=Walbank |editor2-first=A. E. |editor2-last=Astin |editor3-first=M. W. |editor3-last=Frederiksen |editor4-first=R. M. |editor4-last=Ogilvie|title=Cambridge Ancient History: Volume 7, Part 2, 2nd Edition| location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|name-list-style=amp |year=2006 |orig-year=1989| isbn= 978-0-521-23446-7}}
* {{Cite journal
| volume =8
| issue =22
| pages =50–57
| last =Shutt
| first =Rowland
| title =Polybius: A Sketch
| journal =Greece &amp; Rome
| year =1938
| jstor =642112
| doi =10.1017/S001738350000588X| s2cid =162905667
}}
* {{cite book
 | last1 = Sidwell
 | first1 = Keith C.
 | last2=Jones
 | first2= Peter V.
 |author-link2= Peter Jones (classicist)
 | title = The World of Rome: an Introduction to Roman Culture
 | publisher=Cambridge University Press
 | year = 1998
 | location=Cambridge
 | isbn = 978-0-521-38600-5}}
* {{cite book
| last=Walbank
| first=F.W.
| date=1990
| title=Polybius
| volume =1
| location=Berkeley
| publisher=University of California Press
| isbn= 978-0-520-06981-7
| author-link=F. W. Walbank}}
* {{cite book|last=Warmington|first=Brian|author-link= Brian Herbert Warmington|title=Carthage|publisher=Barnes &amp; Noble, Inc|year=1993|orig-year=1960|location=New York|isbn=978-1-56619-210-1}}
* {{cite book |editor-last1=Hoyos |editor-first1=Dexter |title=A Companion to the Punic Wars |chapter=Roman Strategy and Aims in the Second Punic War|pages=280–298 | author-last=Zimmermann |author-first=Klaus |author-link=Klaus Zimmermann |publisher=Wiley-Blackwell |location=Oxford |date=2015 |orig-year=2011 |isbn=978-1-405-17600-2}}
{{refend}}

 
== باہرلے جوڑ ==

* [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Polybius/home.html پولیبیئس دی ''ہسٹری'']
{{Punic Wars navbox}}
{{Ancient Roman Wars|state=autocollapse}}
{{Authority control}}
[[گٹھ:جنگاں]]
[[گٹھ:جنگاں بلحاظ دور]]</text>
      <sha1>s3e0pgp8gscf1nsbvanvsokjj6b10c8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>690341</id>
      <parentid>690340</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T19:16:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <comment>/* کارتھیجین فتوحات، 218–216 قبل مسیح */</comment>
      <origin>690341</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="97468" sha1="m966ummipmitjboconot1ythow3a5qh" xml:space="preserve">{{معلومات-حرب}} 
{{Infobox Military Conflict|conflict=دوجی پیونک جنگ|partof=[[پیونک جنگاں]]|image=[[File:Map of Rome and Carthage at the start of the Second Punic War.svg|250px]]|caption=مغربی بحیرہ روم 218 قبل مسیح وچ|date=بہار 218 – 201 ق م ({{Age in years, months, weeks and days|year1=201|year2=218}})|place=لہندا بحیرہ روم|territory=[[کارتھیجینین ایبیریا]]&lt;br /&gt;کارتھیجینین افریقی علاقےآں دی رومی فتح گھٹ گئی|result=رومی فتح|combatant1={{plainlist|
*[[رومن جمہوریہ|روم]]
*[[میسیلس|چڑھدے نومیڈیا]]
*[[سیراکیوز دی بادشاہی|سیراکیوز]] (218–215 قبل مسیح)
*دوجے}}|combatant2={{plainlist|
[[قدیم کارتھیج|کارتھیج]]
*سیراکیوز (214–212 قبل مسیح)
*[[ماسیسیلی|لہندا نومیڈیا]]
*دوجے}}|commander1={{plainlist|
*[[سکپیو افریقینس]]
*[[فیبیئس کنکٹیٹر]]
*[[پبلیئس کارنیل سکپیو (قونصل 218 قبل مسیح)|پبلیئس کارنیل سکپیو]]{{KIA}}
*بہت سارے ہور}}|commander2={{plainlist|
*[[ہنیبال]]
*[[ہسدروبل بارسا]]{{KIA}}
*[[ماگو بارسا]]{{KIA}}
*بہت سارے ہور}}|campaignbox={{Campaignbox Second Punic War}}{{Campaignbox Punic Wars}}}}

'''دوجی پیونک جنگ''' (218 توں 201 قبل مسیح) تیجی صدی قبل مسیح چ مغربی بحیرہ روم دیاں دو اہم طاقتاں، [[قدیم قرطاجنہ|کارتھیج]] تے [[رومی لوک راج|روم دے]] وچکار لڑیاں گئیاں تن جنگاں چوں دوجی جنگ سی۔ سال تک دونے ریاستاں نے بالادستی دے لئی جدوجہد کيتی ، بنیادی طور اُتے اٹلی تے [[جزیرہ نما آئیبیریا|ایبیریا]] وچ ، لیکن [[سسلی]] تے [[صوبہ سارڈینیا|سارڈینیا]] دے جزیرےآں اُتے وی تے جنگ دے اختتام د ی طرف ، شمالی افریقہ وچ وی۔ دونے طرف تو‏ں بے پناہ مادی تے انسانی نقصانات دے بعد ، کارتھیجینیاں نو‏‏ں اک بار فیر شکست دا سامنا کرنا پيا۔ [[مقدونیا (قدیم مملکت)|مقدونیہ]] ، سیراکیوز تے کئی نومیڈین بادشاہتاں لڑائی وچ شامل ہوئے ، تے آئیبیرین تے گیلک افواج نے دونے طرف لڑائی لڑی۔ جنگ دے دوران تن اہ‏م فوجی تھیٹر سن: اٹلی ، جتھ‏ے [[حنی بعل|ہنیبال نے]] سسلی ، سارڈینیا تے یونان وچ کدی کدائيں معاون مہماں دے نال رومن لشکراں نو‏‏ں بار بار شکست دتی؛ آئیبیریا، جتھے ہاسڈروبال ، ہنیبال دا اک چھوٹا بھرا، نے اٹلی جان توں پہلاں کارتھیجینیئن نوآبادیاتی شہراں دا دفاع مخلوط کامیابی نال کیتا؛ تے افریقہ، جتھے روم نے آخر کار جنگ جِتی۔

پہلی پیونک جنگ 241ء چ رومی فتح نال ختم ہو گئی سی{{nbs}}بی سی 23 سال بعد تے دونواں طرفاں توں بہوں وڈے نقصانات۔ جنگ دے بعد کارتھیج نے ایبیریا چ اپنی ملکیت ودھا دتی جتھے 219ء چ{{nbs}}قبل مسیح ہنیبال دے تحت اک کارتھیجینی فوج نے رومی حامی شہر ساگونٹم دا محاصرہ کیتا، قبضہ کیتا تے برطرف کر لیا ۔ موسم بہار 218 چ{{nbs}}قبل مسیح روم نے کارتھیج دے خلاف لڑائی دا اعلان کیتا تے دوجی پیونک جنگ دا آغاز ہویا۔ اس سال دے آخر وچ ، ہنیبال نے اپنی فوج نو‏‏ں آئیبیریا تو‏ں ، [[گال]] دے ذریعے تے الپس اُتے سیسالپائن گال (جدید شمالی اٹلی) تک مارچ کرکے رومیاں نو‏‏ں حیران کردتا۔ گیلک اتحادیاں دے ذریعہ تقویت یافتہ اس نے ٹریبیا (218) تے جھیل ٹریسیمین (217) د ی لڑائیاں وچ رومیاں اُتے کچلنے والی فتوحات حاصل کيتیاں۔ 216 وچ جنوبی اٹلی منتقل ہون دے بعد ہنیبال نے کینا دی لڑائی وچ رومیاں نو اک واری فیر شکست دتی، جتھے اس نے رومیاں دی سب توں وڈی فوج نو ختم کر دتا ۔ تن سال توں وی گھٹ عرصے چ 120,000 توں ودھ رومی فوجیاں دی موت یا گرفتاری دے بعد، روم دے بوہت سارے اطالوی اتحادی ، خاص طور تے کیپوا ، نے کارتھیج چ دھرم بدلی کیتی، جس نال ہنیبال نوں جنوبی اٹلی دے بوہت سارے حصے تے کنٹرول مل گیا۔ جداں ہی سیراکیوز تے مقدونیہ کینا دے بعد کارتھیجینین د‏‏ی طرف شامل ہوئے ، تنازعہ پھیل گیا۔ 215ء تے 210 ق م دے درمیان کارتھیجینیاں نے رومی زیر قبضہ سسلی تے سارڈینیا اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن کامیاب نئيں ہوئے۔ رومیاں نے نویں لشکراں نوں اُچا کرن لئی سخت اقدامات کیتے: غلاماں، مجرماں تے اوہناں لوکاں نوں داخل کرنا جیہڑے معمول دی جائیداد دی اہلیت تے پورا نئیں اتردے سن؛ اس نال اوہناں دے ہتھیاراں دے تحت موجود بندیاں دی تعداد چ بہوں وادھا ہویا۔ اگلی دہائی تک جنوبی اٹلی وچ جنگ جاری رہی ، رومی فوجاں نے آہستہ آہستہ زیادہ تر اطالوی شہراں اُتے دوبارہ قبضہ ک ر ليا جو کارتھیج وچ شامل ہوئے سن ۔

رومیاں نے 218 ق م وچ شمال مشرقی آئبیریا وچ اک رہائش گاہ قائم کيتی؛ کارتھیجینیاں نے بار بار اس نو گھٹ کرن دی کوشش کیتی تے ناکام رہے۔ 211ء چ رومیاں نے ایبیریا تے جارحیت کیتی تے بری طرح شکست کھادی پر شمال مشرق تے اپنا قبضہ برقرار رکھیا ۔ 209 قبل مسیح چ نویں رومی کمانڈر پبلیئس سکپیو نے [[کارتیگانا|کارتھاگو نووا]] تے قبضہ کر لیا، جہڑا جزیرہ نما چ کارتھیجین دا اہم اڈا سی۔ 208ء چ سیپیو نے ہسدروبال نو شکست دتی ، حالانکہ ہسدروبال اپنی زیادہ تر فوجاں نو‏‏ں گال تے فیر 207 ق م دے اوائل وچ سیسالپائن گال وچ واپس لینے وچ کامیاب رہیا۔ ایہ نواں کارتھیجین حملہ میٹاورس دی لڑائی چ شکست کھا گیا ۔ 206ء چ الپا دی لڑائی چ سکپیو نے ایبیریا چ کارتھیجینی موجودگی نوں مستقل طور تے ختم کر دتا ۔

سکپیو نے 204 قبل مسیح وچ کارتھیجین افریقہ تے حملہ کیتا ، جس نے [[ کارتھیجین سینیٹ ]] نوں اٹلی توں ہنیبال دی فوج نوں واپس لین تے مجبور کیتا۔ جنگ دا آخری مصروفیت 202 وچ زاما وچ سکپیو تے ہنیبال دے ماتحت فوجاں دے وچکار ہوئی تے اس دے نتیجے وچ ہنیبال د ی شکست ہوئی تے کارتھیج نے امن دے لئی مقدمہ کیتا ۔ روم دے طے کردہ امن معاہدے نے کارتھیج نو‏‏ں اس دے تمام بیرون ملک علاقےآں تے اس دے کچھ افریقی علاقےآں تو‏ں محروم کردتا۔ سال چ 10,000 چاندی دے ٹیلنٹ دا معاوضہ ادا کیتا جانا سی۔ کارتھیج نو‏‏ں افریقہ تو‏ں باہر جنگ لڑنے تو‏ں منع کيتا گیا سی ، تے افریقہ وچ صرف روم د‏‏ی واضح اجازت دے نال۔ اس توں بعد ایہ واضح ہو گیا سی کہ کارتھیج سیاسی طور تے روم دے ماتحت سی۔ روم نے نومیڈین دے خلاف کارتھیجینی فوجی سرگرمی نو بہانہ دے طور تے استعمال کیتا تاکہ 149ء چ دوبارہ جنگ دا اعلان کیتا جا سکے۔{{nbs}}بی سی تیجی پیونک جنگ دا آغاز۔ 146 وچ{{nbs}}قبل مسیح رومیاں نے کارتھیج شہر تے حملہ کیتا، اس نوں برطرف کر دتا ، اس دی زیادہ تر آبادی نو ذبح کر دتا تے اس نو مکمل طور تے مسمار کر دتا ۔

== بنیادی ذرائع ==
[[فائل:Stele_des_Polybios.jpg|alt=A monochrome relief stele depicting a man in classical Greek clothing raising one arm|thumb|{{center|پولیبیس}}]]
دوجی پیونک جنگ {{#tag:ref|The term ''Punic'' comes from the [[Latin]] word {{lang|la|Punicus}} (or {{lang|la|Poenicus}}), meaning &quot;[[History of Carthage|Carthaginian]]&quot; and is a reference to the Carthaginians' [[Phoenicia]]n ancestry.{{sfn|Sidwell|Jones|1998|p=16}}|group=note}} دا سب توں قابل اعتماد ذریعہ مورخ پولیبیئس ( {{circa|200|118 BC}} )، اک [[پرانا یونان|یونانی نوں]] 167 وچ روم بھیجیا گیا{{nbs}}یرغمال دے طور تے بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} اوہ &lt;nowiki&gt;&lt;i id=&quot;mwYA&quot;&gt;ہسٹریز&lt;/i&gt;&lt;/nowiki&gt; دے لیی جانیا جاندا اے، جہڑا 146 دے بعد لکھیا گیا سی۔{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Walbank|1990}} پولیبیئس دے کم نوں وڈے پیمانے تے معروضی تے [[قدیم قرطاجنہ|کارتھیجینی]] تے [[رومی لوک راج|رومن]] نقطہ نظر دے وچکار وڈے پیمانے تے غیر جانبدار سمجھیا جاندا اے۔ {{Sfn|Lazenby|1996}} {{Sfn|Hau|2016}} پولیبیئس اک تجزیاتی تریخ دان سی تے جتھے وی ممکن ہویا اوہ شرکاء دا انٹرویو کردا سی، دونواں طرفاں توں، اوہناں واقعات وچ جہناں دے بارے وچ اوہنے لکھیا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Shutt|1938}} {{Sfn|Champion|2015}} جدید تریخ داناں دا خیال اے کہ پولیبیئس نے اس دے سرپرست تے دوست سکپیو ایمیلیانس دے رشتہ داراں دے نال غیر ضروری طور تے سازگار سلوک کیتا سی لیکن اتفاق رائے ایہ اے کہ اس دے بیان نو وڈی حد تک چہرے دی قیمت تے قبول کیتا جائے۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Lazenby|1996}} جدید مورخ اینڈریو کری پولیبیئس نو &quot;کافی قابل اعتماد&quot; سمجھدا اے; {{Sfn|Curry|2012}} کریج چیمپئن نے اس نوں &quot;اک قابل ذکر طور تے چنگی طرحاں جانکاری، محنتی اتے سوجھوان اتہاسکار&quot; دے روپ وچ بیان کیتا اے۔ {{Sfn|Champion|2015}}

پولیبیئس دے دوسری پیونک جنگ دے بارے وچ زیادہ تر بیان 216 قبل مسیح دے بعد غائب اے یا صرف ٹوٹے ٹوٹے د ی شکل وچ موجود ا ے۔ نتیجے دے طور تے، جنگ دے زیادہ تر حصے دا بنیادی ذریعہ رومن مورخ لیوی ولوں لکھیا گیا اکاؤنٹ اے۔ ایہ عام طور اُتے جدید مورخین دے ذریعہ استعمال ہُندا اے جتھ ے پولیبیئس دا بیان موجود نئيں ا ے۔ لیوی نے پولیبیئس اتے بہت زیادہ بھروسہ کیتا، پر رومن سیاست بارے ہور ویروے نال، زیادہ ڈھانچہ جاتی ڈھنگ نال لکھیا؛ اوہ کھل کے رومن دے حامی وی سی۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Champion|2015}} فوجی مقابلیاں دے بارے چ اس دے بیانات اکثر مظاہرہ دے طور تے غلط ہوندے نیں; کلاسیکی ماہر ایڈرین گولڈس ورتھ دا کہنا اے کہ لیوی دی &quot;وشوسنییتا اکثر مشتبہ ہوندی اے&quot;، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تے مورخ فلپ سبین لیوی دی &quot;فوجی جہالت&quot; دا حوالہ دیندا اے۔ {{Sfn|Sabin|1996}}

ہور، بعد چ، جنگ دی قدیم تاریخاں موجود نیں، اگرچہ اکثر ٹوٹے ٹوٹے یا خلاصہ شکل چ ہوندیاں نیں۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{#tag:ref|Sources other than Polybius are discussed by Bernard Mineo in &quot;Principal Literary Sources for the Punic Wars (apart from Polybius)&quot;.{{sfn|Mineo|2015|pp=111–127}}|group=note}} جدید مورخین عام طور اُتے ڈیوڈورس سیکولس تے [[کاسیوس دیو|کیسیئس ڈیو]] د ی تحریراں نو ں مدنظر رکھدے نيں ، جو رومن دور دے دوران لکھنے والے دو یونانی مصنفین سن ؛ اوہناں نوں جان لیزنبی نے لیوی توں &quot;واضح طور تے بہت گھٹیا&quot; قرار دتا اے، لیکن پولیبیئس دے کجھ ٹکڑے اوہناں دے متناں توں برآمد کیتے جا سکدے ہن۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} یونانی اخلاقی [[پلو ٹارک|پلوٹارک نے]] اپنی ''متوازی زندگیاں'' وچ رومن کمانڈراں دیاں کئی سوانح عمریاں لکھیاں۔ {{Sfn|Mineo|2015}} دوجے ذرائع چ سکے، کتبے، آثار قدیمہ دے ثبوت تے تعمیر نو توں تجرباتی ثبوت شامل ہن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

== مخالف قوتاں ==
زیادہ تر مرد رومی شہری فوجی خدمت دے ذمہ دار سن تے پیدل فوج دے طور تے خدمات انجام دیندے سن، امیر ایکائیٹس اک کیولری دا جزو فراہم کردے سن۔ روایتی طور تے، جدوں جنگ ہوندی سی تے رومی چار لشکر کھڑے کردے سن، ہر اک چ 4,200 پیدل فوج {{#tag:ref|This could be increased to 5,000 in some circumstances,{{sfn|Bagnall|1999|p=23}} or, rarely, even more.{{sfn|Goldsworthy|2006|p=287}}|group=note}} تے 300 گھڑسوار فوج سی۔ تقریباً 1,200 پیدل فوج، غریب یا نوجوان بندے جہڑے اک معیاری فوج دے بکتر تے سامان خریدن توں قاصر سن، برچھی نال مسلح جھڑپاں دے طور تے خدمات انجام دیندے سن، جہناں نو ویلائٹس آکھیا جاندا اے۔ اوہناں کول کئی برچھیاں سن، جہڑیاں دوروں سٹیاں جان گیاں، اک چھوٹی تلوار تے {{Convert|90|cm|ft|0}} شیلڈ۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} باقی بھاری پیدل فوج دے طور تے لیس سن، باڈی آرمر ، اک وڈی ڈھال تے نکی دھکا دین آلی تلواراں دے نال۔ انہاں نو‏ں تن صفاں وچ تقسیم کيتا گیا سی: سامنے د‏‏ی صف وچ دو برچھی وی سن ، جدو‏ں کہ دوسری تے تیسری صفاں نو‏‏ں اس د‏ی بجائے دھکا دینے والے نیزے تو‏ں لیس کيتا گیا سی۔ لیجنری ذیلی یونٹاں تے انفرادی لیجنری دوناں نے نسبتاً [[wiktionary:open order|کھلی ترتیب]] وچ لڑائی لڑی۔ ایہہ اک لمے چِر توں چلن آلا رومن طریقہ کار سی کہ ہر سال دو بندیاں نو سینئر مجسٹریٹس دے طور تے منتخب کیتا جاندا سی، جہناں نو [[رومی کونسل|قونصل]] آکھیا جاندا سی، جہڑے جنگ دے ویلے ہر اک فوج دی اگوائی کردے سن۔ اک فوج عام طور تے دو رومن لشکراں نو اکو جہے سائز تے لیس لشکراں دے جوڑے دے نال ملا کے بنائی جاندی سی جہڑی اوہناں دے لاطینی اتحادیاں ولوں فراہم کیتی جاندی سی۔ ایہناں لشکراں چ عام طور تے رومن لشکراں دے مقابلے چ گھڑسواراں دا اک وڈا منسلک تکمیل ہوندا سی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Rawlings|2015}}

کارتھیجین دے شہری صرف اس صورت وچ اپنی فوج وچ خدمات انجام دیندے سن جدو‏ں شہر نو‏‏ں کوئی براہ راست خطرہ ہوئے۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Scullard|2006}} جدوں اوہناں نے کیتا، تے اوہناں نے لمے دھکا دین آلے برچھیاں نال مسلح بھاری پیدل فوج دے طور تے لڑائی لڑی، حالانکہ اوہ بدنام زمانہ طور تے ناقص تربیت یافتہ تے ناہموار سن۔ زیادہ تر حالات وچ کارتھیج نے اپنی فوج بنانے دے لئی غیر ملکیاں نو‏‏ں بھرتی کيتا۔ {{#tag:ref|Roman and Greek sources refer to these foreign fighters derogatively as &quot;mercenaries&quot;, but the modern historian Adrian Goldsworthy describes this as &quot;a gross oversimplification&quot;. They served under a variety of arrangements; for example, some were the regular troops of allied cities or kingdoms seconded to Carthage as part of formal treaties, some were from allied states fighting under their own leader, many were volunteers from areas under Carthaginian control who were not Carthaginian citizens. (Which was largely reserved for inhabitants of the city of Carthage.){{sfn|Goldsworthy|2006|p=33}}|group=note}} بہت سارے شمالی افریقہ توں سن تے ایہناں نوں اکثر &quot;لیبیا&quot; آکھیا جاندا سی۔ اس خطے نے کئی قسم دے جنگجو فراہم کیتے، جنہاں چ شامل نیں: وڈی ڈھالاں، ہیلمٹ، چھوٹیاں تلواراں تے لمے دھکا دین آلے [[برچھا|نیزے]] نال لیس قریبی پیدل فوج؛ برچھی نال مسلح ہلکے پیدل فوج دے جھڑپاں; قریبی آرڈر شاک کیولری {{#tag:ref|&quot;Shock&quot; troops are those trained to close rapidly and aggressively with their opponents, with the intention of breaking their formation before, or immediately upon, contact.{{sfn|Jones|1987|p=1}}|group=note}} جہنوں &quot;بھاری کیولری&quot; دے ناں توں وی جانڑیا جاندا اے جہڑا نیزے لے جاندا اے۔ تے ہلکے گھڑسواراں دے جھڑپاں آلے جیہڑے دوروں برچھی سٹدے سن تے نیڑے دی لڑائی توں بچدے سن۔ بعد آلی گھڑسوار فوج عام طور تے نومیڈین سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Koon|2015}}

قریبی آرڈر لیبیا دی پیدل فوج تے شہری ملیشیا اک سختی نال بھری ہوئی تشکیل وچ لڑن گے جہنوں فالانکس آکھیا جاندا اے۔ {{Sfn|Koon|2015}} کدی کدی پیدل فوج چوں کجھ قبضہ شدہ رومن بکتر پا لیندے سن، خاص طور تے [[حنی بعل|ہنیبال]] دے فوجیاں چ۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} آئبیریا تے [[گال]] دونے نے وڈی تعداد وچ تجربہ کار پیدل فوج تے گھڑسوار فوج فراہ‏م کيتی۔ ایہ پیدل فوج غیر بکتر بند فوجی سن جہڑے سختی نال حملہ کردے سن، لیکن جے لڑائی لمی ہوندی تے ٹٹن دی شہرت رکھدے سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} گیلک گھڑسوار فوج، تے ممکنہ طور تے کجھ آئیبیرین، بکتر پہنے ہوئے سن تے قریبی فوجیاں دے طور تے لڑدے سن; زیادہ تر یا سارے سوار آئبیرین ہلکے گھڑسوار سن ۔ {{Sfn|Carey|2007}} بیلیرک جزیرے توں سلنگر اکثر بھرتی کیتے جاندے سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} کارتھیجینیاں نے جنگی ہاتھیاں نوں وی ملازمت دتی؛ اتلے افریقہ چ اوس ویلے دیسی افریقی جنگل دے ہاتھی سن۔ {{#tag:ref|These elephants were typically about {{convert|2.5|m|ftin|abbr=on}} high at the shoulder and should not be confused with the larger [[African bush elephant]]s.{{sfn|Miles|2011|p=240}}|group=note}} {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Lazenby|1996}}

گیریژن ڈیوٹی تے زمینی ناکہ بندی سب توں عام کارروائیاں سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} جدوں فوجاں مہم چلا رئی سی، اچانک حملے، گھات لگان تے چالباز عام سن۔ {{Sfn|Koon|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} زیادہ رسمی لڑائیاں توں پہلاں عام طور تے دو فوجاں {{Convert|2-12|km|mi}} دور کیمپنگ کردیاں سن۔ کئی دناں یا ہفتیاں لئی الگ؛ کدی کدی ہر روز جنگی ترتیب چ تیار ہوندا اے۔ جے کوئی کمانڈر نقصان محسوس کردا اے، تے اوہ مشغول ہوئے بغیر مارچ کر سکدے سن۔ اجہے حالات وچ جے دوجا کمانڈر لڑن لئی تیار نئیں سی تے لڑائی نوں مجبور کرنا اوکھا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Sabin|1996}} جنگی ترتیب وچ تشکیل دینا اک پیچیدہ تے پہلے توں سوچیا ہویا معاملہ سی، جس وچ کئی گھنٹے لگے۔ پیدل فوج عام طور اُتے جنگی لائن دے مرکز وچ پوزیشن وچ ہُندی سی ، جس دے سامنے ہلکے پیدل فوج دے جھڑپاں تے ہر طرف گھڑسوار فوج ہُندی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} بہت ساریاں لڑائیاں دا فیصلہ اودوں کیتا جاندا سی جدوں اک پاسے دی پیدل فوج تے پہلو یا پچھے حملہ کیتا جاندا سی تے اوہ جزوی یا مکمل طور تے لپیٹے ہوئے سن۔ {{Sfn|Koon|2015}} {{Sfn|Sabin|1996}}

جنگ دے دوران دوناں ریاستاں دے کول وڈے بیڑے سن۔ کارتھیجینیئن بیڑا شاذ و نادر ہی سمندر تے جاندا سی، تے جدوں اوہ جاندا سی تے عام طور تے ٹرانسپورٹ جہازاں دی حفاظت کرن لئی ہوندا سی; ایہہ شاذ و نادر ای جارحانہ طور تے کم کردا سی۔ اس نے جنگ دے دوران رومیاں نو‏‏ں بحری برتری حاصل کيتی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

== پچھوکڑ ==
[[فائل:First_Punic_War_264_BC.jpg|alt=a colour of the western Mediterranean region showing the areas under Roman and Carthaginian control in 264 BC|thumb|{{center|پہلی پیونک جنگ دے آغاز توں فوراً پہلے روم تے کارتھیج دے زیر کنٹرول علاقے دی لگ بھگ حد}}]]
رومن جمہوریہ اک صدی توں جنوبی اطالوی سرزمین وچ جارحانہ طور تے پھیل رہیا سی {{Sfn|Miles|2011}} تے 270 تک دریائے آرنو دے جنوب وچ جزیرہ نما اٹلی نو فتح کر لیا سی۔{{nbs}}قبل مسیح، پیرک جنگ دے بعد جدوں جنوبی اٹلی دے یونانی شہراں ( میگنا گریسیا ) نے جمع کرایا ۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} رومن توسیع دے اس دور دے دوران، کارتھیج، جس دا دارالحکومت ہن [[تونس|تیونس]] چ اے، جنوبی [[جزیرہ نما آئیبیریا|ایبیریا]] ، شمالی افریقہ دے ساحلی علاقےآں، [[بیلارک جزیرے|بیلیئرک جزیرے]] ، [[کارسیکا]] ، [[صوبہ سارڈینیا|سارڈینیا]] تے سسلی دے مغربی نصف حصے تے غلبہ حاصل کرن لگ پیا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

264 تک{{nbs}}بی سی کارتھیج سسلی تے غالب بیرونی طاقت سی، تے کارتھیج تے روم مغربی بحیرہ روم چ نمایاں طاقتاں سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تعلقات چنگے سن ، دونے ریاستاں نے کئی بار آپسی دوستی دا اعلان کیتا سی تے تجارتی رابطے مضبوط سن ۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} کلاسیکی رچرڈ میل دے مطابق جنوبی اٹلی دے اس دے کنٹرول وچ آنے دے بعد روم دے توسیعی رویے نے سسلی دے لئی کارتھیج دے ملکیتی نقطہ نظر دے نال مل ک ے دونے طاقتاں نو ں ڈیزائن تو ں زیادہ حادثے تو ں جنگ وچ ٹھوکر کھا گئی۔ {{Sfn|Miles|2011}} پہلی پیونک جنگ دا فوری سبب آزاد سسلی [[شہر ریاست|شہری ریاست]] میسانا (جدید [[میسینا]] ) دے کنٹرول دا مسئلہ سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} 264 وچ{{nbs}}بی سی کارتھیج تے روم لڑائی چ چلے گئے۔ {{Sfn|Warmington|1993}}

ایہ جنگ بنیادی طور اُتے سسلی تے اس دے آس پاس دے پانیاں وچ لڑی گئی سی ؛ رومیاں نے 256ء چ شمالی افریقہ تے وی ناکام حملہ کیتا{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ایہ قدیم دور دا سب توں لمبا مسلسل تنازعہ تے سب توں وڈی بحری جنگ سی، جس چ دوناں طرفاں توں بے پناہ مادی تے انسانی نقصانات ہوئے۔ 241 وچ{{nbs}}م پ ، 23 سال جنگ دے بعد ، کارتھیجینیاں نو‏‏ں شکست ہوئی۔ {{Sfn|Lazenby|1996}} {{Sfn|Bagnall|1999}} لوٹیٹیئس دے رومی طے کردہ معاہدے دے تحت کارتھیج نے اپنے سسلی دے قبضے روم نو‏‏ں دے دتے سن ۔ {{Sfn|Beck|2015}} روم نے باغی کرائے دے فوجیاں تے لیبیا دے رعایا دے خلاف ٹروسلیس جنگ دے دوران کارتھیج د‏‏ی خلفشار تو‏ں استفادہ کيتا تاکہ امن معاہدے نو‏‏ں توڑ دتا جائے تے 238 ق م وچ کارتھیجین سارڈینیا تے کارسیکا نو‏‏ں الحاق وچ لیا ۔ {{Sfn|Scullard|2006}} {{Sfn|Miles|2011}} ہیملکار بارکا دی اگوائی چ، کارتھیج نے 237 قبل مسیح چ باغیاں نو شکست دتی۔ {{Sfn|Hoyos|2000}} {{Sfn|Hoyos|2007}}
[[فائل:Carthage,_quarter_shekel,_237-209_BC,_SNG_BM_Spain_102.jpg|alt=سکے دے دونواں پاسیاں دی تصویر: اک بندے دا سر وکھاندا اے۔ دوجا اک ہاتھی |thumb|{{center|اک [[کارتھیجین سکہ|کارتھیجین]] کوارٹر-[[شیکل]]، 237–209{{nbs}}BC، جس چ پونک دیوتا [[میلکارٹ]] نوں دکھایا گیا اے، جہڑا [[ہرکیولس]]/[[ہیراکلس]] نال جڑیا ہویا سی۔ الٹے پاسے اک ہاتھی اے، ممکنہ طور تے اک [[جنگ ہاتھی]]؛ ایہ [[بارسڈز]] نال جڑے ہوئے سن۔
{{sfn|Miles|2011|pp=226–227}}}}]]
بغاوت دے دباؤ دے نال ، ہیملکار نے سمجھیا کہ جے کارتھیج نو‏‏ں دوبارہ روم دا مقابلہ کرنا اے تاں اسنو‏ں اپنے معاشی تے فوجی اڈے نو‏‏ں مضبوط بنانے د‏‏ی ضرورت اے ؛ {{Sfn|Hoyos|2015}} ایبیریا (جدید سپین تے پرتگال) وچ کارتھیجینی قبضے جنوب وچ مٹھی بھر خوشحال ساحلی شہراں تک محدود سن {{Sfn|Hoyos|2015}} تے ہیملکر نے 237 وچ ٹروسلیس جنگ وچ اس فوج نو‏‏ں ایبیریا لے گیا جس د‏‏ی قیادت اس نے کیتی سی۔{{nbs}}قبل مسیح تے جنوبی تے مشرقی ایبیریا وچ اک ارد بادشاہت، خود مختار ریاست بنائی ۔ {{Sfn|Miles|2011}} اس نال کارتھیج نوں چاندی دیاں کاناں، زرعی دولت، افرادی قوت ، فوجی سہولتاں جویں کہ شپ یارڈز ، تے مستقبل دے رومن مطالبات دے خلاف اعتماد دے نال کھڑے ہون لئی علاقائی گہرائی ملی۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Eckstein|2006}} ہیملکر نے نائب بادشاہ دے طور تے حکومت کیتی تے 229ء چ اس دے داماد، ہسدروبال نے اس دے بعد حکومت کیتی۔{{nbs}}قبل مسیح {{Sfn|Bagnall|1999}} تے فیر اوہدا پتر، ہنیبال، 221 وچ{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Miles|2011}}

226 وچ{{nbs}}قبل مسیح روم دے نال ایبرو معاہدہ کیتا گیا سی، جس چ [[ایبرو|دریائے ایبرو نو]] کارتھیجین دے [[حلقہ اثر|اثر و رسوخ دے دائرے]] دی شمالی حد دے طور تے متعین کیتا گیا سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} اگلے چھ سالاں دے دوران روم نے ساگونٹم شہر دے نال اک وکھرا معاہدہ کیتا، جہڑا ایبرو دے جنوب چ واقع سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} 219 وچ{{nbs}}قبل مسیح ہنیبال دے تحت اک کارتھیجینی فوج نے ساگنٹم دا محاصرہ کیتا ، تے اٹھ مہینےآں دے بعد اس تے قبضہ کر لیا تے اس نوں برطرف کر لیا۔ {{Sfn|Collins|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} روم نے کارتھیجین حکومت تو‏ں شکایت کيت‏ی ، کوئنٹس فیبیئس میکسیمس د‏‏ی سربراہی وچ اک سفارت خانہ اپنی سینیٹ نو‏‏ں لازمی مطالبات دے نال بھیجیا۔ جدوں ایہناں نوں رد کر دتا گیا تے روم نے 218 دے موسم بہار چ جنگ دا اعلان کر دتا ۔{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

پہلی پیونک جنگ دے خاتمے دے بعد توں روم وی پھیل رہیا سی، خاص طور تے شمالی اٹلی دے علاقے وچ [[دریائے پو]] دے کسی وی طرف جہنوں سیسالپائن گال دے ناں توں جانڑیا جاندا اے۔ 232 ق م تو‏ں اس خطے وچ قصبےآں تے فارماں نو‏‏ں قائم کرنے د‏‏ی رومیاں د‏‏ی کوششاں د‏‏ی وجہ تو‏ں مقامی گیلک قبیلےآں دے نال بار بار جنگاں ہوئیاں جنہاں نو‏‏ں بالآخر 222 وچ شکست ہوئی۔ 218 وچ رومیاں نے ہور وی شمال د‏‏ی طرف دھکیل دتا ، پو اُتے دو نويں قصبے ، یا &quot;کالونیاں&quot; قائم کيتیاں تے بہترین زمین دے وڈے علاقےآں نو‏‏ں منظور کيتا۔ زیادہ تر گالاں نے اس مداخلت توں ناراضگی کیتی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

== اٹلی ==

=== ہنیبال الپس پار کردا اے، 218 قبل مسیح ===
[[فائل:Hannibal's_Travels_during_the_Second_Punic_War.png|alt=مغربی بحیرہ روم دا اک نقشہ جہدے تے کارتھیجینیاں دا ایبیریا توں اٹلی تیکر دا رستہ وکھایا گیا اے۔ |thumb|{{center|ہنیبال دا آئیبیریا توں اٹلی دا رستہ}}]]
218 دے دوران{{nbs}}قبل مسیح سسلی دے آسے پاسے دے پانیاں چ کجھ بحری جھڑپاں ہوئیاں سن; رومیاں نے کارتھیجین دے حملے نو پسپا کیتا {{Sfn|Briscoe|2006}} {{Sfn|Edwell|2015}} تے مالٹا دے جزیرے تے قبضہ کر لیا ۔ {{Sfn|Castillo|2006}} سیسالپائن گال (جدید شمالی اٹلی) وچ ، وڈے گیلک قبیلےآں نے اوتھ‏ے د‏‏ی رومی کالونیاں اُتے حملہ کيتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں آبادکار اپنی پہلے تو‏ں قائم کالونی موٹینا (جدید [[موڈینا]] ) وچ فرار ہوئے گئے ، جتھ‏ے انہاں نو‏‏ں محاصرہ کيتا گیا سی۔ اک رومی امدادی فوج نے محاصرے نو توڑ دتا ، لیکن اس دے بعد گھات لگا دتی تے خود محاصرے وچ آ گیا۔ ایبیریا وچ مہم چلانے دے لئی پہلے رومیاں نے اک فوج تیار کيتی سی ، لیکن رومی سینیٹ نے شمالی اٹلی بھیجنے دے لئی اس تو‏ں اک رومی تے اک اتحادی لشکر نو‏‏ں علیحدہ کردتا۔ انہاں د‏‏ی جگہ تازہ فوجیاں نو‏‏ں بھرتی کرنے تو‏ں ستمبر تک ایبیریا دے لئی فوج د‏‏ی روانگی وچ تاخیر ہوگئی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ایسے ویلے قونصل سیمپرونیئس لانگس دے ماتحت سسلی چ اک رومی فوج افریقہ تے حملے دی تیاری کر رئی سی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

اس دوران ، ہنیبال نے نیو کارتھیج (جدید [[کارتیگانا|کارٹیجینا]] ) وچ اک کارتھیجین فوج جمع کيتی تے مئی یا جون وچ ایبیرین ساحل دے نال شمال د‏‏ی طرف اس د‏ی قیادت کيتی۔ ایہ گال وچ داخل ہویا تے دکھن ول رومی اتحادیاں توں بچن لئی اک اندرلا رستہ اختیار کیتا۔ {{Sfn|Mahaney|2008}} رون کراسنگ دی لڑائی چ، ہنیبال نے مقامی گالاں دی اک فوج نو شکست دتی جہنے اوہدا راہ روکن دی کوشش کیتی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} آئبیریا جان آلی فوج نوں لے کے اک رومن بیڑا رون دے منہ تے روم دے اتحادی ماسالیا (جدید [[مارسیلز|مارسیل]] ) تے اتریا، {{Sfn|Fronda|2015}} لیکن ہنیبال رومیاں توں بچ گیا تے اٹلی ول ٹر پیا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

کارتھیجینین خزاں دے آخر تک الپس دے دامن تک پہنچ گئے تے 15 دناں وچ انہاں نو ں عبور کردے ہوئے آب و ہوا ، خطے {{Sfn|Mahaney|2008}} تے مقامی لیگورین د ی [[گوریلا جنگ|گوریلا جنگی حربےآں]] د ی مشکلات اُتے قابو پاندے ہوئے۔ ہنیبال 20,000 پیدل فوج، 6,000 گھڑسوار فوج تے نامعلوم تعداد چ ہاتھیاں دے نال سیسالپائن گال پہنچیا{{snd}}جنہاں دے نال اوہ آئبیریا چھڈ گیا {{Sfn|Erdkamp|2015}} {{Sfn|Hoyos|2015b}} دے بچن آلے۔{{snd}}نومبر چ کجھ ویلہ; رومی پہلے ای اپنے سردیاں دے کوارٹراں چ چلے گئے سن۔ ہنیبال دے اطالوی جزیرہ نما وچ حیرت انگیز داخلے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس سال دے لئی روم د‏‏ی منصوبہ بند مہم منسوخ ہوگئی: افریقہ اُتے حملہ۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

=== کارتھیجین فتوحات، 218–216 قبل مسیح ===
[[فائل:Hannibal_Barca_bust_from_Capua_photo.jpg|alt=اک کانسی دے سر دی اک سیاہ تے چٹی تصویر جس چ ہنیبال نو دکھایا گیا اے۔ |thumb|{{center|ہنیبال، [[ہنیبال دے کیپوان مجسمہ|کیپوان مجسمہ]] چ دکھایا گیا اے۔}}]]
اٹلی پہنچن دے تھوڑی دیر بعد کارتھیجینیاں نے دشمن ٹورینی دے سربراہ شہر (جدید ٹورین دے علاقے وچ) تے قبضہ کر لیا تے اس دے کھان پین دے ذخیرے تے قبضہ کر لیا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} نومبر 218 دے اخیر چ{{nbs}}قبل مسیح کارتھیجینیئن گھڑسوار فوج نے ٹائیسینس دی لڑائی چ رومیاں دے گھڑسوار فوج تے ہلکے پیدل فوج نوں شکست دتی۔ {{Sfn|Fronda|2015}} اس دے نتیجے وچ ، زیادہ تر گیلک قبائل نے کارتھیجین دے مقصد دے لئی اعلان کيتا تے ہنیبال د‏‏ی فوج 40،000 تو‏ں ودھ ہوگئی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} سینیٹ نے سسلی دے شمال وچ فوج نو‏‏ں پہلے ہی ہنیبال دا سامنا کرنے والی قوت وچ شامل ہونے دا حکم دتا ، اس طرح افریقہ اُتے حملہ کرنے دے منصوبے نو‏‏ں ترک کردتا گیا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} سیمپرونیئس دی کمان ہیٹھ مشترکہ رومن فوج نوں ہنیبال نے ٹریبیا دی لڑائی چ اپنی پسند دی زمین تے لڑائی چ لالچ دتا سی۔ کارتھیجینیاں نے رومیاں نوں گھیر لیا {{Sfn|Fronda|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} تے 40,000 چوں صرف 10,000 حفاظت لئی راہ لڑن دے قابل سن۔ اس فتح دے نال سیسالپائن گال وچ اپنی پوزیشن حاصل کرنے دے بعد ، ہنیبال نے گالاں دے درمیان سردیاں دے لئی اپنے فوجیاں نو‏‏ں کوارٹر کیتا۔ مؤخر الذکر نے وڈی تعداد وچ اس د‏ی فوج وچ شمولیت اختیار کيتی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس د‏ی تعداد 50،000 تک پہنچ گئی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Miles|2011}}

جدوں ہار دی خبر روم پہنچی تے صدمہ ہویا، لیکن اک وار جدوں سیمپرونیئس پہنچیا، تے قونصلر انتخابات دی صدارت کرن دے لیی معمول دے انداز چ ایہ پرسکون ہو گیا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} منتخب قونصلاں نے ہور لشکر بھرتی کیتے، رومن تے روم دے لاطینی اتحادیاں توں؛ کارتھیجین دے چھاپیاں یا حملے دے امکان دے خلاف سارڈینیا تے سسلی نو تقویت دتی؛ اسی طرح دے وجوہات دی بنا تے [[ٹارنٹو|ٹرینٹم]] تے دوجیاں تھاواں تے گیریژن رکھے; کوئنکوریمس دا اک بیڑا بنایا; تے سال دے آخر چ شمال ول مارچ کرن دی تیاری لئی [[ریمینی|ارمینیم]] تے [[اریزو|اریٹیئم]] چ سپلائی ڈپو قائم کیتے۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} چار لشکراں دی دو فوجاں، دو رومن تے دو اتحادی لیکن معمول توں زیادہ مضبوط گھڑسوار دستےآں دے نال، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تشکیل دتی گئیاں۔ اک اریٹیئم تے اک [[ایڈریاٹک سمندر|ایڈریاٹک]] ساحل تے تعینات سی; اوہ وسطی اٹلی وچ ہنیبال دی ممکنہ پیش قدمی نو روکن دے قابل ہون گے تے سیسلپائن گال وچ کم کرن دے لیی شمال دی طرف منتقل ہون دی پوزیشن وچ سن۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

موسم بہار دے شروع چ 217{{nbs}}قبل مسیح کارتھیجینیاں نے اک اوکھا پر بے حفاظت رستہ اختیار کردے ہوئے، بغیر کسی مخالفت دے [[اپنائن پہاڑ|اپینائن]] پار کیتا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ہنیبال نے گیئس فلیمینیئس دے تحت مرکزی رومی فوج نو اک زبردست جنگ وچ کھچن دی کوشش کیتی، اس علاقے نو تباہ کر کے جس دی حفاظت لئی انہاں نو بھیجیا گیا سی {{Sfn|Liddell Hart|1967}} جس نال فلیمینیئس نو جلدی نال تعاقب کرن لئی اکسایا گیا۔ ہنیبال نے گھات لگائی {{Sfn|Fronda|2015}} تے جھیل ٹریسیمین دی لڑائی چ رومی فوج نوں مکمل طور تے شکست دتی، 15,000 رومیاں نوں مار دتا، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} جس چ فلیمینیئس وی شامل سی، {{Sfn|Fronda|2015}} تے 10,000 [[جنگی قیدی|قیدی]] لے لئے۔ [[Battle of Umbrian Lake|امبرین جھیل دی لڑائی]] چ دوجی رومی فوج چوں 4000 گھڑسواراں دی فوج نوں وی شکست دتی گئی تے ختم کر دتا گیا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} جے قیدیاں رومی سن تے اوہناں نال بھیڑا سلوک کیتا جاندا سی; گرفتار لاطینی اتحادیاں دے نال کارتھیجینیاں نے چنگا سلوک کیتا تے بوہت سارے لوکاں نو آزاد کر دتا گیا تے انہاں دے شہراں چ واپس بھیج دتا گیا، اس توقع چ کہ اوہ کارتھیجینی جنگی مہارت تے انہاں دے سلوک دے بارے چ چنگی گل کرن گے۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Lomas|2015}} ہنیبال نے امید کیتی کہ ایہناں چوں کجھ اتحادیاں نو بغاوت کرن لئی قائل کیتا جا سکدا اے۔ {{Sfn|Fronda|2015}}
[[فائل:N26FabiusCunctator_(cropped).jpg|alt=قدیم رومی بکتر وچ اک بندے دے چٹے رنگ دے مجسمے دی رنگین تصویر |thumb|{{center|فیبیئس دا 1777 دا مجسمہ}}]]
کارتھیجینیاں نے ایٹروریا ، فیر [[صوبہ امبریا|امبریا]] ، دے ذریعے ایڈریاٹک ساحل تک اپنا مارچ جاری رکھیا ، فیر جنوب د ی طرف [[صوبہ اپولیا|اپولیا]] وچ مڑ گئے ، {{Sfn|Fronda|2015}} جنوبی اٹلی دے کچھ نسلی یونانی تے اٹلی شہراں اُتے قبضہ کرنے د ی امید کردے ہوئے۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Lazenby|1998}} ہار دی خبر نے فیر روم چ گھبراہٹ پیدا کر دتی ۔ سفارت خانے دا سربراہ جہڑا 218 قبل مسیح چ جنگ شروع ہون توں ٹھیک پہلے کارتھیج گھلیا گیا سی، کوئنٹس فیبیئس میکسیمس، رومن اسمبلی ولوں آمر چنیا گیا سی تے اس نے لڑائیاں توں بچن دی &quot; فیبیئن حکمت عملی &quot; اپنائی سی، اس دی بجائے حملہ آور نوں گھٹ کرن لئی گھٹ سطح دی ہراساں کرن تے انحصار کیتا، جدوں تک کہ روم اپنی فوجی طاقت نوں دوبارہ تعمیر نہ کر سکے۔ ہنیبال نو اگلے سال اپولیا نو تباہ کرن دے لی وڈی حد تک آزاد چھڈ دتا گیا۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Briscoe|2006}}

فیبیئس اس دور وچ رومی فوج دے کچھ حصےآں ، عوام تے سینیٹ دے نال جنگ تو‏ں گریز کرنے دے لئی غیر مقبول سی جدو‏ں کہ اٹلی دشمن دے ذریعہ تباہ ہو رہیا سی: اس گل دا شعور سی کہ اس د‏ی حربےآں تو‏ں جنگ دا فوری خاتمہ نئيں ہوئے گا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ہنیبال نے اٹلی دے امیر ترین تے زرخیز ترین صوبےآں وچ مارچ کیتا ، اس امید تو‏ں کہ تباہی فیبیئس نو‏‏ں جنگ وچ لے جائے گی ، لیکن فیبیئس نے انکار کردتا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} رومن آبادی نے فیبیئس نو &quot;دی لیر&quot; ( [[لاطینی]] چ، {{Lang|la|Cunctator}} دے طور تے مذاق اڑایا۔ ) تے 216 ق م وچ نويں قونصل منتخب کیتے: گیئس ٹیرینٹیئس وارو ، جس نے زیادہ جارحانہ جنگی حکمت عملی دا پیچھا کرنے د ی وکالت کيتی ، تے لوشیئس ایمیلیئس پالس ، جس نے فیبیئس تے وارو د ی تجویز کردہ حکمت عملی دے درمیان کدرے اک حکمت عملی د ی وکالت کيتی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}}

216 قبل مسیح دے موسم بہار وچ ہنیبال نے اپولین دے میدان وچ کینا وچ وڈے سپلائی ڈپو اُتے قبضہ کرلیا۔ رومن سینیٹ نے وارو تے پالس دے ذریعہ دوہرے سائز د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں اٹھانے دا اختیار دتا ، جو 86،000 افراد د‏‏ی اک فوج سی ، جو اس وقت تک رومن تریخ وچ سب تو‏ں وڈی سی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} پالس تے وارو نے ہنیبال دا مقابلہ کرن لئی جنوب ول مارچ کیتا تے {{Convert|10|km|mi}} دور۔ ہنیبال نے کینا دی لڑائی چ فوجاں دے وچکار کھلے میدان تے لڑائی نوں قبول کیتا۔ رومن لشکراں نے ہنیبال دے جان بجھ کے کمزور مرکز دے ذریعے اپنا راستہ مجبور کیتا، لیکن پراں تے لیبیا دی بھاری پیدل فوج نے انہاں دی پیش قدمی دے آسے پاسے جھولیا، جس نال انہاں دے پہلوآں نو خطرہ سی۔ {{Sfn|Fronda|2015}} ہسڈروبل گیسکو {{#tag:ref|Not the same man as Hasdrubal Barca, one of Hannibal's younger brothers.{{sfn|Carey|2007|p=64}}|group=note}} نے کھبے ونگ تے کارتھیجین کیولری دی اگوائی کیتی تے مخالف رومن کیولری نو شکست دتی، فیر دوجے ونگ تے اپنے کیولری تے حملہ کرن لئی رومیاں دے عقب دے ارد گرد جھاڑو دتا۔ بھاری تعداد چ کارتھیجینی پیدل فوج نے اس ویلے تک برداشت کیتا جدوں تک کہ ہسڈروبل نے پچھے توں لشکراں تے حملہ نئیں کیتا۔ اس دے نتیجے وچ ، رومی پیدل فوج نو‏‏ں فرار ہونے دا کوئی ذریعہ نئيں گھیر لیا گیا سی۔ گھٹ توں گھٹ 67,500 رومی مارے گئے یا پھڑے گئے۔ {{Sfn|Fronda|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Carey|2007}}

میل کینی نو &quot;روم دی سب توں وڈی فوجی تباہی&quot; دے طور تے بیان کردا اے۔ {{Sfn|Miles|2011}} ٹونی ناکو ڈیل ہویو نے ٹریبیا ، جھیل ٹریسیمین تے کینا نو‏‏ں تن &quot;عظیم فوجی آفات&quot; دے طور اُتے بیان کيتا اے جو جنگ دے پہلے تن سالاں وچ رومیاں دا سامنا کرنا پيا سی۔ {{Sfn|Ñaco del Hoyo|2015}} برائن کیری لکھدا اے کہ انہاں تن شکستاں نے روم نو‏‏ں خاتمے دے دہانے اُتے پہنچا دتا۔ {{Sfn|Carey|2007}} کینا دے کجھ ہفتیاں دے اندر اندر 25,000 دی اک رومن فوج نوں سلوا لیٹانا دی لڑائی چ سیسالپائن گال چ بوئی گالاں نے گھات لا کے ماریا تے ختم کر دتا۔ {{Sfn|Roberts|2017}} فیبیئس 215 ق م چ قونصل بنیا تے 214 ق م چ دوبارہ منتخب ہویا ۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Lazenby|1998}}

=== رومی اتحادیاں دا عیب، 216–214 قبل مسیح ===
کینا دے بعد اٹلی چ ہنیبال دی فوج دے بارے چ پولیبیئس دے بیان چ بہوں گھٹ بچیا اے۔ لیوی نے اک مکمل ریکارڈ دتا اے، لیکن گولڈس ورتھ دے مطابق &quot;اس دی وشوسنییتا اکثر مشتبہ ہندی اے&quot;، خاص طور تے اس دیاں لڑائیاں دے بیاناں دے حوالے نال؛ بہت سارے جدید مورخ اس گل نال متفق ہن، لیکن اس دے باوجود جنگ دے اس حصے دے لیی اوہدا بہترین زندہ ذریعہ اے۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Sabin|1996}}

جنوبی اٹلی دے کئی شہری ریاستاں نے ہنیبال دے نال اتحاد کیتا ، یا اس وقت قبضہ کرلیا گیا جدو ں کارتھیجین دے حامی دھڑےآں نے اپنے دفاع دے نال دھوکہ دتا۔ اینہاں چ کیپوا دا وڈا شہر تے وڈا بندرگاہ شہر ٹرینٹم (جدید ٹارانٹو) شامل سن ۔ دو وڈے سمنائی قبیلےآں نے وی کارتھیجین دے مقصد وچ شمولیت اختیار کيتی۔ 214 تک{{nbs}}قبل مسیح جنوبی اٹلی دا وڈا حصہ روم دے خلاف ہوچکيا سی ، حالانکہ بہت ساریاں استثناء سن تے وسطی اٹلی وچ روم دے اتحادیاں د‏‏ی اکثریت وفادار رہی۔ سب توں نکے شہراں دے علاوہ سارے شہراں نوں ہنیبال دے حملے دے ذریعے بہت چنگی طرحاں قلعہ بند کیتا گیا سی، تے ناکہ بندی اک لمے عرصے توں چلن آلا معاملہ ہو سکدا سی، یا جے ہدف بندرگاہ سی، تے ناممکن سی۔ کارتھیج دے نویں اتحادیاں نے کارتھیج دے نال، یا ایتھوں تیکر کہ اک دوجے دے نال وی کمیونٹی دا احساس نئیں کیتا۔ انہاں نے انہاں جگہاں د‏‏ی تعداد وچ اضافہ کيتا جنہاں نو‏‏ں ہنیبال د‏‏ی فوج نو‏‏ں رومی انتقام تو‏ں بچانے د‏‏ی توقع سی ، لیکن ایسا کرنے وچ اس د‏ی مدد دے لئی نسبتاً کم تازہ فوج فراہ‏م کيتی۔ اطالوی افواج جہناں نوں پالیا گیا سی، اوہناں نے اپنے آبائی شہراں توں دور کم کرن دی مزاحمت کیتی تے جدوں اوہناں نے کیتا تے اوہناں نے ماڑا کارکردگی دا مظاہرہ کیتا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}
[[فائل:Second_Punic_war_(cropped).png|alt=a map of southern peninsular Italy showing the maximum extent of Carthaginian control|thumb|{{center|جنوبی اٹلی وچ ہنیبال دے اتحادی {{circa|213}}{{nbs}}ق م، نیلے رنگ وچ دکھایا گیا اے}}]]
اٹلی وچ ہنیبال د‏‏ی مہم دا اک اہ‏م حصہ مقامی وسائل دا استعمال کردے ہوئے رومیاں تو‏ں لڑنے د‏‏ی کوشش کرنا سی ؛ مقامی آبادی چوں بھرتی ہون آلیاں نوں ودھانا۔ اس دے ماتحت ہانو 214 ق م وچ سامنیئم وچ فوج جمع کرنے دے قابل سی ، لیکن رومیاں نے بینوینٹم د‏‏ی لڑائی وچ انہاں نويں محصولات نو‏‏ں روک لیا تے ہنیبال دے نال ملاقات تو‏ں پہلے انہاں نو‏‏ں ختم کردتا۔ ہنیبال اتحادیاں نو جِت سکدا سی، لیکن رومیاں دے خلاف انہاں دا دفاع کرنا اک نواں تے مشکل مسئلہ سی، کیونجے رومی ہُن وی متعدد فوجاں نو میدان چ کھڑا کر سکدے سن، جہڑیاں مجموعی طور تے اس دی اپنی افواج توں بوہت زیادہ سن۔ {{Sfn|Rawlings|2015}}

سب تو‏ں وڈا فائدہ اٹلی دا دوسرا سب تو‏ں وڈا شہر کاپوا سی جدو‏ں ہنیبال د‏‏ی فوج 216 قبل مسیح وچ [[صوبہ کیمپانیا|کیمپانیا]] وچ داخل ہوئی۔ کیپوا دے باشندےآں دے پاس محدود رومی شہریت سی تے اشرافیہ شادی تے دوستی دے ذریعے رومیاں تو‏ں منسلک سی ، لیکن واضح رومی آفات دے بعد اٹلی دا اعلیٰ شہر بننے دا امکان بہت مضبوط لالچ ثابت ہويا۔ انہاں تے ہنیبال دے وچکار ہونے والے معاہدے نو‏‏ں دوستی دا معاہدہ قرار دتا جاسکدا اے ، کیونجے کیپوان د‏‏ی کوئی ذمہ داری نئيں سی۔ {{Sfn|Hoyos|2015b}} جدوں 215 دے گرمیاں چ لوکری دا بندرگاہ شہر کارتھیج ول ٹُر پیا{{nbs}}قبل مسیح اسنوں فوری طور تے اٹلی چ کارتھیجینی فوجاں نوں فوجیاں، سامان تے جنگی ہاتھیاں نال مضبوط کرن لئی ورتیا گیا۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} جنگ دے دوران ایہ واحد ویلہ سی جدوں کارتھیج نے ہنیبال نو تقویت دتی۔ {{Sfn|Erdkamp|2015}} اک دوجی فوج، ہنیبال دے سب توں نکے بھرا ماگو دے تحت، 215 وچ اٹلی وچ اترنا سی۔{{nbs}}قبل مسیح لیکن اوتھ‏ے کارتھیجین د‏‏ی اک وڈی شکست دے بعد ایبیریا د‏‏ی طرف موڑ دتا گیا۔ {{Sfn|Lazenby|1998}} {{Sfn|Barceló|2015}}

ایس دوران، رومیاں نے نویں لشکراں نو اُچا کرن دے لیی سخت اقدامات کیتے: غلاماں، مجرماں تے انہاں لوکاں نو داخل کرنا جہڑے معمول دی جائیداد دی اہلیت تے پورا نئیں اتردے سن۔ 215 دے شروع تک{{nbs}}قبل مسیح اوہ گھٹ توں گھٹ 12 لشکراں نوں فیلڈ کر رئے سی; 214 تک{{nbs}}بی سی 18; تے 213 تک{{nbs}}بی سی 22۔ 212 قبل مسیح تک تعینات لشکراں دی پوری تکمیل 100,000 توں ودھ ہووے گی، اس دے علاوہ، ہمیشہ دی طرح، اتحادی فوجیاں دی اسی طرح دی تعداد ہووے گی۔ اکثریت جنوبی اٹلی چ تقریباً 20,000 بندیاں دی فیلڈ آرمیز چ تعینات کیتی گئی سی۔ ایہ کھلی لڑائی وچ ہنیبال د‏‏ی فوج نو‏‏ں چیلنج کرنے دے لئی ناکافی سی ، لیکن اسنو‏ں اپنی افواج نو‏‏ں مرکوز کرنے تے اس د‏ی نقل و حرکت نو‏‏ں روکنے اُتے مجبور کرنے دے لئی کافی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

=== مقدونیہ، سارڈینیا تے سسلی ===
215 دے دوران{{nbs}}قبل مسیح نے مقدونیہ دے بادشاہ، فلپ پنجم نے ہنیبال نوں اپنی حمایت دا عہد کیتا ، {{Sfn|Miles|2011}} 215 وچ روم دے خلاف پہلی مقدونیہ دی جنگ دا آغاز کیتا۔{{nbs}}بی سی۔ رومیاں نو‏‏ں خدشہ سی کہ مقدونیہ دے لوک آبنائے اوٹرانٹو نو‏‏ں عبور کرنے تے اٹلی وچ اترن د‏‏ی کوشش کرن گے۔ انہاں نے اس علاقے وچ اپنی بحریہ نو مضبوطی نال تقویت دتی تے اک لشکر نو حفاظت کرن دے لیی بھیجیا، تے خطرہ ختم ہو گیا۔ 211 وچ{{nbs}}قبل مسیح روم نے مقدونیہ دے لوکاں نو ایٹولین لیگ دے نال اتحاد کرکے قابو کیتا، جو یونانی شہر ریاستاں دا اک اتحاد سی جہڑا پہلے ای مقدونیہ دے نال جنگ چ سی۔ 205 وچ{{nbs}}قبل مسیح ایہ جنگ اک مذاکراتی امن دے نال ختم ہوئی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

کارتھیجینیاں دی حمایت چ 213ء چ سارڈینیا تے بغاوت ہوئی{{nbs}}قبل مسیح، لیکن اس نو جلدی ای رومیاں نے ختم کر دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}}
[[فائل:Archimedes_before_his_death_with_the_Roman_soldier,_Roman_mosaic.jpg|alt=a colourful mosaic of a sword-armed soldier gesturing to a seated man in ancient-style robes|thumb|{{center|رومی فوجی دے ہتھوں مارے جان توں پہلاں آرکیمیڈیز – دوجی صدی دے اک رومن موزیک دی کاپی}}]]
215 قبل مسیح توں پہلے سسلی رومی ہتھاں چ مضبوطی نال رہیا، جس نے کارتھیج توں ہنیبال دی تیار سمندری کمک تے دوبارہ فراہمی نو روک دتا۔ ہیرو II ، سیراکیوز دا پرانا ظالم جہڑا پینتالیس سال دا سی تے اک پکا رومن اتحادی سی، 215 چ مر گیا۔{{nbs}}بی سی تے اس دے جانشین ہیرونیمس اس دی صورتحال توں مطمئن نئیں سن۔ ہنیبال نے اک معاہدے تے گل بات کیتی جس دے تحت سیراکیوز کارتھیج دے کول آیا، جس دی قیمت پورے سسلی نو سیراکیوز دے قبضے چ بنان دی قیمت تے سی۔ سیراکیوز دی فوج نے کلاڈیئس مارسلس دی اگوائی چ رومی فوج دا مقابلہ نئیں کیتا تے 213 دے موسم بہار تک{{nbs}}بی سی سیراکیوز دا محاصرہ کر لیا گیا سی ۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} محاصرے دے بارے وچ پولیبیئس تے لیوی دونے دے بیانات رومی محاصرے د ی جنگ دا مقابلہ کرنے دے لئی [[ارشمیدس|آرکیمیڈیز]] د ی جنگی مشیناں د ی ایجاد اُتے مرکوز نيں ، جو پہلے ہی شہر دے مضبوط دفاع د ی وجہ تو ں مشکل ہوچکيا سی۔ {{Sfn|Edwell|2015}}

ہیملکو دی اگوائی چ اک وڈی کارتھیجینی فوج 213ء چ شہر نوں راحت دین لئی بھیجی گئی{{nbs}}قبل مسیح {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Edwell|2015}} تے کئی ہور سسلی شہراں نے رومیاں نوں چھڈ دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}} 212 دے موسم بہار چ{{nbs}}قبل مسیح رومیاں نے اک اچانک رات دے حملے چ سیراکیوز تے حملہ کیتا تے شہر دے کئی ضلعیاں تے قبضہ کر لیا۔ ایس دوران، کارتھیجین دی فوج [[طاعون]] دی وجہ توں معذور ہو گئی۔ کارتھیجینیاں دے شہر نو دوبارہ سپلائی کرن چ ناکام رہن دے بعد، سیراکیوز دا باقی حصہ 212 دے خزاں چ ڈگ گیا{{nbs}}بی سی; آرکیمیڈیز نوں اک رومی فوجی نے ماریا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

کارتھیج نے 211ء چ سسلی چ ہور کمک بھیجی{{nbs}}بی سی تے جارحیت تے چلے گئے۔ ہنیبال نے 211 قبل مسیح چ نومیڈین گھوڑسواراں دی اک فوج سسلی گھلی ، جس دی اگوائی ماہر لیبی فونیشیائی افسر موٹون نے کیتی ، جس نے ہٹ اینڈ رن حملیاں راہیں رومی فوج نوں بھاری نقصان پہنچایا ۔ اک تازہ رومن فوج نے 210 وچ جزیرے تے کارتھیجین دے مرکزی گڑھ، ایگریجنٹم تے حملہ کیتا۔{{nbs}}قبل مسیح تے شہر نوں اک ناپسندیدہ کارتھیجینی افسر نے رومیاں دے ہتھوں دھوکہ دتا ۔ اس دے بعد باقی کارتھیجین دے زیر کنٹرول قصبےآں نے ہتھیار ڈال دتے یا زبردستی یا غداری دے ذریعے لے لئے گئے {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} تے روم تے اس د‏ی فوجاں نو‏‏ں سسلی اناج د‏‏ی فراہمی دوبارہ شروع ہوگئی۔ {{Sfn|Rawlings|2015}}

=== اٹلی، 213–208 قبل مسیح ===
کینی دے بعد 11 سال تک جنوبی اٹلی دے آسے پاسے جنگ پھیلی کیونکہ شہر کارتھیجینیاں دے ہتھوں چلے گئے یا دھوکہ دہی نال لے لئے گئے تے رومیاں نے محاصرے دے ذریعے یا اوہناں نو داخلہ دین لئی اندر دے دھڑیاں نو ماتحت کر کے اوہناں تے دوبارہ قبضہ کر لیا۔ ہنیبال نے بار بار رومی فوجاں نو‏‏ں شکست دتی ، لیکن جتھ‏ے وی اس د‏ی مرکزی فوج سرگرم نئيں سی ، رومیاں نے کارتھیجین د‏‏ی حمایت کرنے والے شہراں نو‏‏ں دھمکی دتی یا کارتھیجین یا کارتھیجین دے اتحادی دستےآں دے نال جنگ د‏‏ی کوشش کيتی؛ اکثر کامیابی دے نال۔ 208 تک{{nbs}}قبل مسیح بہت سارے شہر تے علاقے جہڑے کارتھیجین دے مقصد چ شامل ہوئے سن، اپنی رومی وفاداری چ واپس آ گئے سن۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

فیبیئس نے 213 ق م وچ کارتھیجین دے سنگی قصبے آرپی تے قبضہ کر لیا۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} 212 قبل مسیح چ ہنیبال نے اتلے لیندے لوکانیہ چ سیلارس دی لڑائی چ سینٹینیئس پینولا دی رومی فوج نوں تباہ کر دتا۔ {{Sfn|Dupuy and Dupuy|1993}} اسی سال بعد چ، ہنیبال نے ہرڈونیا دی لڑائی چ اک ہور رومی فوج نو شکست دتی، جس چ 18,000 دی فوج چوں 16,000 بندے کھو گئے۔ {{Sfn|Hoyos|2015b}} {{Sfn|Fronda|2015}} انہاں نقصانات دے باوجود ، رومیاں نے اٹلی وچ کارتھیجینیاں دے کلیدی اتحادی کیپوا دا محاصرہ کيتا ۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} ہنیبال نے رومیاں نوں لڑائی دی پیشکش کیتی; اس دے بعد ہونے والی لڑائی دے بارے وچ لیوی دا بیان واضح نئيں اے ، لیکن ایسا لگدا اے کہ رومیاں نو‏‏ں بھاری جانی نقصان ہويا جدو‏ں کہ کارتھیجینی محاصرہ نو‏‏ں اٹھانے وچ ناکا‏م رہے۔ اس دے بعد ہنیبال نے رومیاں دے محاصرے دے کماں اُتے حملہ کيتا ، لیکن اوہ فیر شہر نو‏‏ں راحت دینے وچ ناکا‏م رہیا۔ 211 وچ{{nbs}}بی سی ہنیبل نے اک واری فیر محاصرہ کرن آلیاں رومی افواج نوں لڑائی دی پیشکش کیتی، ایس واری اوہناں نے اپنے قلعے چھڈن توں انکار کر دتا۔ مایوسی چ ہنیبال نے فیر اوہناں تے حملہ کیتا تے فیر توڑن چ ناکام رہیا۔ اس دے بعد اس نے اپنی فوج نو ں روم د ی طرف مارچ کیتا ، اس امید دے نال کہ رومیاں نو ں اس دا دفاع کرنے دے لئی محاصرہ ترک کرنے اُتے مجبور کیتا جائے گا ؛ تاہم، محاصرہ کرن آلی فوج اپنی تھاں تے ای رہی تے کیپوا جلدی ای گر گیا۔ اس شہر تو‏ں اس د‏ی سیاسی خود مختاری کھوہ لئی گئی تے اسنو‏ں رومی مقررین دے تحت رکھ دتا گیا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

210 وچ کارتھیجینیاں نے ہرڈونیا دے باہر اک رومن فوج نوں گارڈ توں باہر پھڑ لیا، اس دے کمانڈر دے جنگ قبول کرن دے بعد اس نوں بھاری شکست دتی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}} لیوی نے فیر ہنیبال نو نومیسٹرو دی غیر قطعی جنگ لڑن لئی آکھیا، حالانکہ جدید مورخین اس دے بیان تے شک کردے ہن۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Lazenby|1998}} رومی ہنیبال دے پچھے رہے، 209 قبل مسیح وچ کینوسیئم وچ اک ہور سخت لڑائی لڑی تے فیر بھاری نقصانات دا سامنا کیتا۔ {{Sfn|Rawlings|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} اس جنگ نے اک ہور رومی فوج نو ٹرینٹم دے نیڑے پہنچن تے غداری دے ذریعے اس تے قبضہ کرن دے قابل بنایا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Bagnall|1999}}

=== اٹلی، 207–203 قبل مسیح ===
207 دے موسم بہار چ{{nbs}}بی سی ہسدروبل بارکا نے اپنے وڈے بھرا دے کارنامے نو دہرایا تے الپس دے پار اک فوج نو مارچ کیتا۔ اس نے 35،000 فوج دے نال سیسالپائین گال تے حملہ کیتا، جس دا ارادہ ہنیبال دے نال ملن دا سی، لیکن ہنیبال نو‏‏ں اس د‏ی موجودگی دا علم نئيں سی۔ جنوبی اٹلی وچ ہنیبال دا سامنا کرن آلے رومیاں نے اوہنوں دھوکہ دتا کہ پوری رومی فوج ہلے وی کیمپ وچ اے، جد کہ اک وڈا حصہ قونصل کلاڈیئس نیرو دے تحت شمال ول مارچ کیتا۔ انہاں نے دوسرے قونصل، مارکس سالینیٹر دے تحت رومیاں نو تقویت دتی، جہڑے پہلے ای ہسڈروبل دا سامنا کر رئے سی۔ اس مشترکہ رومی فوج نے میٹاورس د‏‏ی لڑائی وچ حملہ کيتا تے کارتھیجینی فوج نو‏‏ں تباہ کردتا ، جس وچ ہاسدروبال ماریا گیا۔ اس جنگ نے اٹلی وچ رومی تسلط د‏‏ی تصدیق د‏‏ی تے انہاں د‏‏ی فیبین حکمت عملی دا خاتمہ کيتا۔ متوقع کمک دے بغیر ہنیبال دی افواج اتحادی شہراں نو خالی کرن تے بروٹیم ول واپس جان تے مجبور ہو گئیاں۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Miles|2011}}

205 وچ{{nbs}}بی سی ماگو بارکا ، ہنیبال دے اک ہور چھوٹے بھائی ، اپنی ہسپانوی فوج دے باقیات دے نال شمال مغربی اٹلی دے [[جینوآ|جینوا]] وچ اتریا۔ اسنوں چھیتی ہی گیلک اتے لیگورین کمک مل گئی ۔ اطالوی جزیرہ نما دے شمال وچ میگو د‏‏ی آمد دے بعد 204 وچ ہنیبال د‏‏ی کروٹونا د‏‏ی غیر قطعی جنگ ہوئی۔{{nbs}}جزیرہ نما دے دور جنوب چ قبل مسیح۔ ماگو نے اپنی تقویت یافتہ فوج نو‏‏ں سیسالپائن گال وچ کارتھیج دے اہ‏م گیلک اتحادیاں د‏‏ی زمیناں د‏‏ی طرف مارچ کيتا ، لیکن اک وڈی رومی فوج نے اسنو‏ں روکیا تے 203ء وچ انسوبریا د‏‏ی لڑائی وچ اسنو‏ں شکست دتی۔{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

204 وچ اک رومی فوج دے کارتھیجین دے وطن تے حملہ کرن دے بعد{{nbs}}قبل مسیح ، کارتھیجینیاں نو‏‏ں دو وڈی لڑائیاں وچ شکست دینے تے شمالی افریقہ د‏‏ی نومیڈین بادشاہتاں د‏‏ی وفاداری حاصل کرنے دے بعد ، ہنیبال تے اس د‏ی فوج د‏‏ی باقیات نو‏‏ں واپس بلا لیا گیا۔ {{Sfn|Miles|2011}} اوہ کروٹن {{Sfn|Goldsworthy|2006}} توں روانہ ہوئے تے 15,000–20,000 تجربہ کار سابق فوجیاں دے نال کارتھیج تے اترے۔ میگو نوں وی واپس بلایا گیا؛ اوہ سفر وچ زخماں د‏‏ی وجہ تو‏ں مر گیا تے اس دے کچھ بحری جہازاں نو‏‏ں رومیاں نے روک لیا ، {{Sfn|Miles|2011}} لیکن اس دے 12،000 فوجی کارتھیج پہنچ گئے۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

== آئبیریا ==

=== آئیبیریا 218–211 قبل مسیح ===
[[فائل:Relieve_de_Osuna_(M.A.N._Madrid)_03.jpg|alt=A black and white photograph of an apparently very old and crude bas-relief of a warrior|thumb|{{center|بیس ریلیف {{c.|200 قبل مسیح}} توں اک آئیبیرین یودقا۔ اوہ اک [[فالکاٹا]] تے اک انڈاکار ڈھال نال مسلح اے۔}}]]
رومی بیڑا 218 دے موسم خزاں چ مسالہ توں جاری رہیا{{nbs}}قبل مسیح، شمال مشرقی آئبیریا وچ فوج نو اتاریا، جتھے اس نے مقامی قبائل وچ حمایت حاصل کیتی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} ایبرو تے پیرینیز دے درمیان رومیاں د‏‏ی قیام نے ایبیریا تو‏ں اٹلی جانے والا راستہ روک دتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ایبیریا تو‏ں ہنیبال تک کمک د‏‏ی ترسیل مشکل ہوگئی۔ {{Sfn|Edwell|2015}} 218 دے اخیر چ اک کارتھیجین حملہ{{nbs}}قبل مسیح نو سیسا دی لڑائی چ دفع کیتا گیا {{Sfn|Edwell|2015}} ۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} 217 وچ{{nbs}}قبل مسیح 40 کارتھیجینی تے آئیبیرین جنگی جہازاں نو 35 رومن تے ماسالیان برتناں نے ایبرو دریا دی لڑائی چ شکست دتی، جس چ 29 کارتھیجینی جہازاں دا نقصان ہویا۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}}

216 وچ ہیسڈروبل نوں کارتھیج توں اٹلی جان دا حکم ملیا تے ہنیبال نال رل کے رومیاں تے اپنے وطن وچ دباء پایا۔ ہسڈروبل نے اعتراض کیتا، تے دلیل دتی کہ آئیبیرین قبائل تے کارتھیجینی اتھارٹی بہت نازک سی تے اس علاقے چ رومی افواج بہت مضبوط سن تاکہ اوہ منصوبہ بند تحریک نو نافذ کر سکے۔ 215 وچ ہسدروبال نے آخر کار کارروائی کیتی، اک رومی حامی شہر دا محاصرہ کیتا تے ڈیرٹوسا وچ جنگ دی پیشکش کیتی، {{Sfn|Goldsworthy|2006}} {{Sfn|Edwell|2015}} جتھے اس نے رومن فوج دے پہلوآں نو صاف کرن دے لیی اپنی گھڑسوار برتری نو استعمال کرن دی کوشش کیتی جد کہ اپنڑی پیدل فوج دے نال انہاں دے مرکز نو دونواں طرف لپیٹ لیا۔ اُتے ، رومیاں نے کارتھیجین لائن دے مرکز نو‏‏ں توڑ دتا تے فیر ہر ونگ نو‏‏ں وکھ وکھ شکست دتی ، جس تو‏ں شدید نقصان پہنچیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Bagnall|1999}} ہسڈروبل دے لی اٹلی چ ہنیبال نو تقویت دینا ممکن نئیں سی۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Edwell|2015}}

کارتھیجینیاں نے مقامی سیلٹیبیرین قبائل دے روم ول جان دی لہر دا سامنا کیتا۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} رومی کمانڈراں نے 212ء چ ساگنٹم تے قبضہ کر لیا{{nbs}}قبل مسیح تے 211 وچ{{nbs}}بی سی نے اپنی فوج نوں مضبوط کرن لئی 20,000 سیلٹیبیرین کرائے دے فوجیاں دی خدمات حاصل کیتیاں۔ ایہ ویکھدے ہوئے کہ ایبیریا چ کارتھیجینین افواج تن فوجاں چ تقسیم کیتیاں گئیاں سن جہڑیاں اک دوجے توں الگ تعینات سن، رومیاں نے اپنیاں افواج نوں تقسیم کر دتا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} اس حکمت عملی دے نتیجے وچ 211 وچ دو وکھ وکھ لڑائیاں ہوئیاں ، جنہاں نو‏‏ں عام طور اُتے مشترکہ طور اُتے اپر بائیٹس د‏‏ی لڑائی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ دونے لڑائیاں رومیاں د‏‏ی مکمل شکست اُتے ختم ہوئیاں ، کیونجے ہاسدروبال نے رومیاں دے کرائے دے فوجیاں نو‏‏ں رشوت دے ک‏ے صحرا نو‏‏ں چھڈ دتا سی۔ رومی زندہ بچنے والےآں نے ایبرو دے شمال وچ اپنے ساحلی گڑھ د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گئے ، جتھ‏ے تو‏ں کارتھیجینی فیر انہاں نو‏ں کڈنے وچ ناکام رہے۔ {{Sfn|Zimmermann|2015}} {{Sfn|Edwell|2015}} کلاڈیئس نیرو نے 210 وچ کمک لیاندی{{nbs}}بی سی تے صورتحال نو مستحکم کیتا۔ {{Sfn|Edwell|2015}}

=== آئیبیریا، 211–205 قبل مسیح ===
[[فائل:Bust_of_Sulla_(loan_from_Ny_Carlsberg_Glyptotek)_-_Glyptothek_-_Munich_-_Germany_2017.jpg|alt=a black and white photograph of a marble bust of a man, with the nose broken off|right|thumb|{{center|دوجی صدی{{nbsp}}BC سنگ مرمر دا نکے سکپیو دا مجسمہ، [[نی کارلسبرگ گلپٹوٹیک|گلپٹوٹیک
]]
{{sfn|Coarelli|2002|pp= 73–74}}{{sfn|Etcheto|2012|pp= 274–278}}}}]]
210 ق م وچ پبلیئس کارنیل سکپیو ، {{#tag:ref|Publius Scipio was the bereaved son of the previous Roman co-commander in Iberia, also named Publius Scipio, and the nephew of the other co-commander, Gnaeus Scipio.{{sfn|Miles|2011|pp=268, 298–299}}|group=note}} ہور رومن کمک دے نال ایبیریا پہنچیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} 209 وچ اک احتیاط نال منصوبہ بند حملے وچ{{nbs}}قبل مسیح اس نے آئبیریا، نیو کارتھیج وچ کارتھیجین طاقت دے ہلکے دفاعی مرکز تے قبضہ کیتا ، {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Zimmermann|2015}} سونے، چاندی تے محاصرے دے توپ خانے دی اک وڈی مال غنیمت تے قبضہ کیتا۔ اس نے گرفتار آبادی نو‏‏ں آزاد کر دتا تے کارتھیجینیاں دے ذریعہ اوتھ‏ے رکھے گئے ایبیرین یرغمالیاں نو‏‏ں آزاد کروایا ، تاکہ انہاں دے قبائل د‏‏ی وفاداری نو‏‏ں یقینی بنایا جاسک‏‏ے۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Barceló|2015}}

208 دے موسم بہار چ{{nbs}}بی سی ہسڈروبال نے بیکولا دی لڑائی چ سکپیو نال لڑن لئی اگے ودھیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} کارتھیجینیاں نو‏‏ں شکست ہوئی ، لیکن ہاسدروبال اپنی فوج د‏‏ی اکثریت نو‏‏ں واپس لینے تے کسی وی رومی تعاقب نو‏‏ں روکنے وچ کامیاب رہیا ؛ اس دے زیادہ تر نقصانات اس دے آئیبیرین اتحادیاں وچ سن ۔ سکپیو ہسڈروبل نو [[پیرینیز]] دے مغربی درےآں دے اُتے گال وچ اپنی خاتمہ شدہ فوج د ی قیادت کرنے تو ں روکنے دے قابل نئيں سی۔ 207 وچ{{nbs}}قبل مسیح ، گال وچ بھاری بھرتی کرنے دے بعد ، ہسدروبال نے اپنے بھائی ، ہنیبال دے نال ملنے د‏‏ی کوشش وچ الپس نو‏‏ں پار کرکے اٹلی وچ داخلہ لیا ، لیکن اس تو‏ں پہلے ہی اسنو‏ں شکست ہوئی۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Carey|2007}} {{Sfn|Bagnall|1999}}

206 وچ{{nbs}}قبل مسیح، ایلیپا دی لڑائی چ، سکپیو نے 48,000 فوجیاں دے نال، ادھے اطالوی تے ادھے آئبیرین، نے 54,500 فوجیاں تے 32 ہاتھیاں دی کارتھیجینی فوج نوں شکست دتی۔ اس نال ایبیریا چ کارتھیجینیاں دی قسمت تے مہر لگ گئی۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Zimmermann|2015}} آئیبیریا چ آخری کارتھیجینین دے زیر قبضہ شہر، [[کادس|گیڈس]] ، نے رومیاں دے حوالے کر دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}} بعد وچ اسی سال رومی فوجاں وچ اک بغاوت شروع ہوئی ، جس نے آئیبیرین رہنماواں د‏‏ی حمایت نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کيتا ، اس گل تو‏ں مایوس ہوئے کہ کارتھیجینیاں دے اخراج دے بعد رومی افواج جزیرہ نما وچ ہی رہیاں سن ، لیکن اسنو‏ں سیپیو نے ختم کردتا۔ 205 وچ{{nbs}}قبل مسیح اک کوشش کیتی گئی سی کہ میگو نے نیو کارتھیج تے دوبارہ قبضہ کیتا جدوں رومی قابض اک ہور بغاوت تے اک ایبیرین بغاوت نال ہل گئے، لیکن اوہنوں پسپا کر دتا گیا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} {{Sfn|Carey|2007}} ماگو اپنی باقی فوجاں دے نال ایبیریا توں اتلے اٹلی چلا گیا۔ {{Sfn|Barceló|2015}} {{Sfn|Carey|2007}} 203 وچ{{nbs}}بی سی کارتھیج نے روم دے برائے نام کنٹرول دے باوجود ایبیریا تو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ 4000 کرائے دے فوجیاں نو‏‏ں بھرتی کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی۔ {{Sfn|Edwell|2015}}

== افریقہ ==

=== افریقہ، 213–206 قبل مسیح ===
[[فائل:Publius_Scipio's_Invasion_of_Africa,_204–201_BC.png|alt=A map of northern Tunisia and north-east Algeria showing the route of Scipio's army|left|thumb|{{center|[[سکپیو افریقانس|سکپیو]] دی افریقہ چ فوجی مہم(204–203{{nbsp}}ق م)}}]]
213 وچ{{nbs}}بی سی سیفاکس ، شمالی افریقہ چ اک طاقتور نومیڈین بادشاہ، نے روم لئی اعلان کیتا۔ اس دے جواب وچ کارتھیجینی فوجاں نو‏‏ں اسپین تو‏ں شمالی افریقہ بھیجیا گیا۔ {{Sfn|Edwell|2015}} {{Sfn|Miles|2011}} 206 وچ{{nbs}}قبل مسیح کارتھیجینیاں نے سیفاکس دے نال کئی نومیڈین بادشاہتاں نو تقسیم کرکے اپنے وسائل دی اس نالی نو ختم کر دتا۔ وراثت توں محروم ہون آلیاں چوں اک نومیڈین شہزادہ ماسینیسا سی، جہنوں اس طرحاں روم دیاں باہواں چ دھکیل دتا گیا۔ {{Sfn|Barceló|2015}}

=== افریقہ تے رومی حملہ، 204–201 قبل مسیح ===
205 وچ{{nbs}}بی سی پبلیئس سکپیو نو‏‏ں سسلی وچ لشکراں د‏‏ی کمانڈ دتی گئی تے اسنو‏ں افریقہ اُتے حملہ کرکے جنگ ختم کرنے دے اپنے منصوبے دے لئی رضاکاراں نو‏‏ں بھرتی کرنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ 204 وچ افریقہ اترنے دے بعد قبل مسیح اس دے نال ماسینیسا تے نومیڈین گھڑسواراں دی اک فوج شامل ہو گئی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} سکپیو نے دو وار لڑائی کیتی تے کارتھیجین دیاں دو وڈیاں فوجاں نوں تباہ کر دتا۔ {{Sfn|Miles|2011}} دوجے مقابلے دے بعد سیفاکس دا تعاقب کیتا گیا تے سرٹا دی لڑائی وچ ماسینیسا نے قیدی بنا لیا؛ اس دے بعد ماسینیسا نے رومی مدد تو‏ں سیفاکس د‏‏ی زیادہ تر بادشاہت اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}}

روم تے کارتھیج نے امن دے مذاکرات وچ داخل ہوئے تے کارتھیج نے ہنیبال تے ماگو دونے نو‏‏ں اٹلی تو‏ں بلا لیا۔ {{Sfn|Carey|2007}} رومی سینیٹ نے اک مسودہ معاہدے د‏‏ی توثیق د‏‏ی ، لیکن عدم اعتماد تے اعتماد وچ اضافے د‏‏ی وجہ تو‏ں جدو‏ں ہنیبال اٹلی تو‏ں آیا تاں ، کارتھیج نے اسنو‏ں مسترد کردتا۔ {{Sfn|Bagnall|1999}} ہنیبال نو‏‏ں اک ہور فوج د‏‏ی کمان وچ رکھیا گیا ، جو اٹلی تو‏ں آنے والے اس دے سابق فوجیاں تے افریقہ تو‏ں نويں اٹھائے گئے فوجاں تو‏ں تشکیل دتا گیا سی ، لیکن گھوڑ سواراں دے نال تھوڑی سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} زامہ دی فیصلہ کن لڑائی اکتوبر 202ء دے بعد ہوئی{{nbs}}بی سی۔ {{Sfn|Miles|2011}} دوسری پونک جنگ د‏‏ی زیادہ تر لڑائیاں دے برعکس ، گھڑسوار فوج وچ رومیاں د‏‏ی برتری سی تے پیدل فوج وچ کارتھیجینیاں د‏‏ی برتری حاصل سی۔ {{Sfn|Goldsworthy|2006}} ہنیبال نے رومن پیدل فوج دی تشکیل وچ گھس جان لئی 80 ہاتھیاں نوں ورتن دی کوشش کیتی، پر رومیاں نے اوہناں دا موثر انداز وچ مقابلہ کیتا تے ہاتھیاں نوں کارتھیجین صفاں وچوں واپس مار دتا۔ اس دے بعد رومن تے اتحادی نومیڈین گھڑسوار فوج نے اپنے حملےآں نو‏‏ں دبایا تے کارتھیجینی گھڑسوار فوج نو‏‏ں میدان تو‏ں کڈ دتا۔ دونے فریقاں دے پیدل فوج نے اس وقت تک لڑائی لڑی جدو‏ں تک کہ رومی گھڑسوار فوج واپس نئيں آئی تے کارتھیجین دے عقبی حصے اُتے حملہ نئيں کيت‏‏ا۔ کارتھیجین دی تشکیل ٹُٹ گئی; ہنیبال میدان توں بچن آلے کجھ لوکاں چوں اک سی۔ {{Sfn|Miles|2011}} {{Sfn|Carey|2007}}

== رومی فتح ==
روم دے طے کردہ نويں امن معاہدے نے کارتھیج نو‏‏ں اس دے تمام بیرون ملک علاقےآں تے اس دے کچھ افریقی علاقےآں تو‏ں محروم کردتا۔ 50 سال وچ 10،000 ٹیلنٹ چاندی دا معاوضہ ادا کرنا سی تے یرغمال بنائے گئے سن ۔ {{#tag:ref|10,000 talents was approximately {{convert|265|LT|kg|order=flip}}.{{sfn|Lazenby|1996|p=158}}|group=note}} کارتھیج نوں جنگی ہاتھی رکھن توں منع کیتا گیا سی تے اس دا بیڑا دس جنگی جہازاں تک محدود سی۔ اسنوں افریقہ توں باہر تے افریقہ چ صرف روم دی اجازت نال جنگ کرن توں منع کیتا گیا سی ۔ بہت سارے سینئر کارتھیجینین اس معاہدے نو مسترد کرنا چاہندے سن لیکن ہنیبال نے اس دے حق چ سختی نال گل کیتی تے اس نو موسم بہار 201 چ قبول کر لیا گیا۔{{nbs}}بی سی۔ اس توں بعد ایہ واضح ہو گیا سی کہ کارتھیج سیاسی طور تے روم دے ماتحت سی۔ {{Sfn|Carey|2007}} سیپیو نو‏‏ں اک فتح تو‏ں نوازیا گیا تے اسنو‏ں &quot;افریقینس&quot; دا ناں ملیا۔۔ {{Sfn|Miles|2011}}

روم دے افریقی اتحادی، نومیڈیا دے بادشاہ ماسینیسا نے کارتھیج دے جنگ لڑن دی پابندی دا استحصال کیتا تاکہ کارتھیج دے علاقے تے بار بار چھاپہ ماریا تے قبضہ کیتا جا سکے۔ {{Sfn|Kunze|2015}} 149 ق م وچ ، دوسری پونک جنگ دے خاتمے دے پنجاہ سال بعد ، کارتھیج نے اک فوج ، ہسدروبال دے زیر قیادت ، ماسینیسا دے خلاف بھیجی ، معاہدے دے باوجود۔ مہم اوروسکوپا د‏‏ی جنگ وچ تباہی وچ ختم ہوئی تے روم وچ اینٹی کارتھیجینین دھڑےآں نے سزا دینے والی مہم د‏‏ی تیاری دے لئی ناجائز فوجی کارروائی نو‏‏ں بہانہ دے طور اُتے استعمال کيتا۔ {{Sfn|Kunze|2015}} تیجی پیونک جنگ بعد چ 149 قبل مسیح چ شروع ہوئی جدوں اک وڈی رومی فوج شمالی افریقہ چ اتریا تے کارتھیج دا محاصرہ کر لیا ۔ {{Sfn|Purcell|1995}} {{Sfn|Goldsworthy|2006}} 146 ق م دے موسم بہار وچ رومیاں نے اپنا آخری حملہ شروع کیتا ، منظم طریقے تو‏ں شہر نو‏‏ں تباہ کردتا تے اس دے باشندےآں نو‏‏ں قتل کردتا؛ 50,000 بچن آلیاں نوں غلامی چ ویچ دتا گیا۔ {{Sfn|Le Bohec|2015}} {{Sfn|Scullard|2002}} پہلے کارتھیجینی علاقے افریقہ دا رومن صوبہ بن گئے ۔ {{Sfn|Scullard|1955}} {{Sfn|Scullard|2002}} کارتھیج دی تھاں نوں رومن شہر دے طور تے دوبارہ تعمیر کرن توں اک صدی پہلاں دی گل اے۔ {{Sfn|Richardson|2015}} {{Sfn|Miles|2011}}

== نوٹ، حوالہ جات تے ذرائع ==

=== نوٹ ===
{{حوالے|30em}}

=== حوالے ===

=== ذرائع ===

 
{{refbegin|30em}}
* {{cite book |last=Bagnall |first=Nigel |date=1999 |title=The Punic Wars: Rome, Carthage and the Struggle for the Mediterranean|location=London |publisher=Pimlico |isbn=978-0-7126-6608-4|author-link= Nigel Bagnall}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Hans
| last=Beck
| chapter=The Reasons for War
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 225–241|isbn=978-1-119-02550-4}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Pedro
| last=Barceló
| chapter=Punic Politics, Economy, and Alliances, 218–201
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 357–375|isbn=978-1-119-02550-4}}
* {{Cite book |last1=Brizzi |first1=Giovanni |title=Scipione e Annibale, la guerra per salvare Roma|url=https://archive.org/details/scipioneeannibal0000briz |year=2007 |publisher=Laterza |location=Bari-Roma |isbn=978-88-420-8332-0 |ref=Brizzi 2007}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Yann
| last=Le Bohec
| chapter= The &quot;Third Punic War&quot;: The Siege of Carthage (148–146 BC)
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages=430–446
| isbn=978-1-1190-2550-4
| author-link=Yann Le Bohec}}
* {{cite book
| last=Briscoe
| first=John
| year=2006
| orig-year=1989
| title=The Cambridge Ancient History: Rome and the Mediterranean to 133 B.C.
| volume=VIII
| location=Cambridge
| publisher=Cambridge University Press
| pages=44–80
| isbn=978-0-521-23448-1
| chapter=The Second Punic War
| editor1-last=Astin
| editor1-first=A. E.
| editor2-last=Walbank
| editor2-first=F. W.
| editor2-link=F. W. Walbank
| editor3-last=Frederiksen
| editor3-first=M. W.
| editor4-last=Ogilvie
| editor4-first=R. M.|editor4-link=Robert Maxwell Ogilvie}}
* {{cite book
| last=Carey
| first=Brian Todd
| date=2007
| title=Hannibal's Last Battle: Zama &amp; the Fall of Carthage
| url=
| location=Barnslet, South Yorkshire
| publisher=Pen &amp; Sword
| page=
| isbn=978-1-84415-635-1
| author-link=
}}
* {{cite book |last1=Castillo |first1=Dennis Angelo |title=The Maltese Cross: A Strategic History of Malta |date=2006|location=Westport, Connecticut |publisher=Greenwood Publishing Group |isbn=978-0-313-32329-4}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Craige B.
| last=Champion
| chapter=Polybius and the Punic Wars
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages=95–110
| isbn=978-1-1190-2550-4
}}
* {{Cite journal
| volume =II
| issue =1
| pages=47–75
| last=Coarelli
| first=Filippo
| title =I ritratti di 'Mario' e 'Silla' a Monaco e il sepolcro degli Scipioni
| journal =Eutopia Nuova Serie
| year =2002
| issn =1121-1628
| language=it
}}
* {{cite book|last=Collins|first=Roger|author-link=Roger Collins |title=Spain: An Oxford Archaeological Guide|location=Oxford|publisher=[[Oxford University Press]]|year=1998|isbn=978-0-19-285300-4}}
* {{Cite journal
| volume =65
| issue =1
| pages =32–37
| last =Curry
| first =Andrew
| title =The Weapon that Changed History
| journal =Archaeology
| year =2012
| jstor =41780760}}
* {{cite book
| last1=Dupuy
| first1=R. Ernest
| last2=Dupuy
| first2=Trevor N.
| title=The Harper Encyclopedia of Military History
| publisher=HarperCollins
| location=New York City
| date=1993
| isbn=978-0-06-270056-8
| ref={{sfnref|Dupuy and Dupuy|1993}}
}}
* {{cite book
| last=Eckstein
| first=Arthur
| date=2006
| title=Mediterranean Anarchy, Interstate War, and the Rise of Rome
| location=Berkeley
| publisher=University of California Press
| isbn=978-0-520-24618-8
| author-link=Arthur Eckstein
}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Peter
| last=Edwell
| chapter=War Abroad: Spain, Sicily, Macedon, Africa
| year=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 320–338|isbn=978-1-119-02550-4}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Paul
| last=Erdkamp
| chapter=Manpower and Food Supply in the First and Second Punic Wars
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 58–76
| isbn=978-1-1190-2550-4}}
* {{cite book
| last=Etcheto
| first=Henri
| date=2012
| title=Les Scipions. Famille et pouvoir à Rome à l'époque républicaine
| url=https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-01984245/document
| location=Bordeaux
| publisher=Ausonius Éditions
| isbn=978-2-35613-073-0
| language=fr
}}
* {{cite book| editor-last1 = Hoyos| editor-first1 = Dexter| title = A Companion to the Punic Wars| chapter=Hannibal: Tactics, Strategy, and Geostrategy |author-last=Fronda|author-first=Michael P. |pages=242–259| publisher = Wiley-Blackwell| location = Oxford|date=2015
| orig-year=2011| isbn = 978-1-405-17600-2}}
* {{cite book|last=Goldsworthy|first=Adrian|author-link=Adrian Goldsworthy|title=The Fall of Carthage: The Punic Wars 265–146 BC|publisher=Phoenix|location=London|year=2006|orig-year=2000|isbn=978-0-304-36642-2}}
* {{cite book
| last=Hau
| first=Lisa
| date=2016
| title=Moral History from Herodotus to Diodorus Siculus
| location=Edinburgh
| publisher=Edinburgh University Press
| isbn=978-1-4744-1107-3}}
* {{Cite journal
| volume =143
| issue =3/4
| pages =369–380
| first=Dexter
| last=Hoyos
| year=2000
| title =Towards a Chronology of the 'Truceless War', 241–237 B.C.
| journal =Rheinisches Museum für Philologie
| jstor =41234468
}}
* {{cite book
| first=Dexter
| last=Hoyos
| date=2007
| title=Truceless War: Carthage's Fight for Survival, 241 to 237 BC
| location=Leiden ; Boston
| publisher=Brill
| isbn=978-90-474-2192-4
}}
* {{cite book
| first=Dexter
| last=Hoyos
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| isbn=978-1-1190-2550-4}}
* {{cite book|last=Hoyos|first=Dexter|title=Mastering the West: Rome and Carthage at War|year=2015b|publisher=Oxford University Press |location=Oxford |isbn=978-0-19-986010-4}}
* {{cite book
| last= Jones
| first=Archer
| date=1987
| title=The Art of War in the Western World
| location=Urbana
| publisher=University of Illinois Press
| isbn=978-0-252-01380-5
}}
* {{cite book|editor1-last=Hoyos|editor1-first=Dexter|last=Koon
| first=Sam|chapter=Phalanx and Legion: the &quot;Face&quot; of Punic War Battle
| date=2015
| orig-year=2011|title=A Companion to the Punic Wars|location=Chichester, West Sussex|publisher=John Wiley|pages=77–94 |isbn=978-1-1190-2550-4}}
* {{cite book|editor1-last=Hoyos|editor1-first=Dexter|last=Kunze
| first=Claudia|chapter=Carthage and Numidia, 201–149
| date=2015
| orig-year=2011|title=A Companion to the Punic Wars|location=Chichester, West Sussex|publisher=John Wiley|pages=395–411 |isbn=978-1-1190-2550-4}}
* {{cite book|last=Lazenby|first=John|title=The First Punic War: A Military History|location=Stanford, California|publisher=Stanford University Press|year=1996|isbn=978-0-8047-2673-3}}
* {{cite book
| last=Lazenby
| first=John
| date=1998
| title=Hannibal's War: A Military History of the Second Punic War
| location=Warminster
| publisher=Aris &amp; Phillips
| isbn=978-0-85668-080-9
}}
* {{cite book
| last= Liddell Hart
| first=Basil
| date=1967
| title=Strategy: The Indirect Approach
| location=London
| publisher=Penguin
| oclc=470715409
| author-link=B. H. Liddell Hart}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Kathryn
| last=Lomas
| chapter= Rome, Latins, and Italians in the Second Punic War
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 339–356|isbn=978-1-119-02550-4}}
* {{cite book
| last=Mahaney
| first=W.C.
| date=2008
| title=Hannibal's Odyssey: Environmental Background to the Alpine Invasion of Italia
| location=Piscataway, New Jersey
| publisher=Gorgias Press
| isbn=978-1-59333-951-7}}
* {{cite book|last=Miles|first=Richard|author-link= Richard Miles (historian) |title=Carthage Must be Destroyed|location=London|publisher=Penguin |year=2011|isbn=978-0-14-101809-6}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Bernard
| last=Mineo
| chapter=Principal Literary Sources for the Punic Wars (apart from Polybius)
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 111–128
| isbn=978-1-1190-2550-4
}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Toni
| last=Ñaco del Hoyo
| chapter= Roman Economy, Finance, and Politics in the Second Punic War
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 376–392
| isbn=978-1-1190-2550-4
}}
* {{cite book
| last=Purcell
| first= Nicholas
| date=1995
| title=Ethics and Rhetoric: Classical Essays for Donald Russell on his Seventy Fifth Birthday
| location=Oxford
| publisher=Clarendon
| pages=133–148
| isbn=978-0-19-814962-0
| author-link=Nicholas Purcell (classicist)
| chapter=On the Sacking of Carthage and Corinth
| editor1-last= Innes
| editor1-first=Doreen
| editor2-last= Hine
| editor2-first=Harry
| editor3-last=Pelling
| editor3-first=Christopher
| name-list-style=amp
}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=Louis
| last=Rawlings
| chapter=The War in Italy, 218–203
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 58–76
| isbn=978-1-1190-2550-4}}
* {{cite book
| editor1-last=Hoyos
| editor1-first=Dexter
| first=John
| last=Richardson
| chapter=Spain, Africa, and Rome after Carthage
| date=2015
| orig-year=2011
| title=A Companion to the Punic Wars
| location=Chichester, West Sussex
| publisher=John Wiley
| pages= 467–482
| isbn=978-1-1190-2550-4
}}
* {{cite book
| last=Roberts
| first=Mike
| date=2017
| title=Hannibal's Road: The Second Punic War in Italy 213–203 BC
| url=
| location=Pen &amp; Sword
| publisher=Barnsley, South Yorkshire
| page=
| isbn=978-1-47385-595-3
| author-link=
}}
* {{Cite journal
| volume =67
| pages =59–79
| last =Sabin
| first =Philip
| title =The Mechanics of Battle in the Second Punic War
| journal =Bulletin of the Institute of Classical Studies. Supplement
| year =1996
| issue =67
| jstor =43767903
| author-link= Philip Sabin}}
* {{Cite journal
| volume =2
| issue =3
| pages =98–107
| last =Scullard
| first =Howard|author-link= Howard Hayes Scullard
| title =Carthage
| journal =Greece &amp; Rome
| year =1955
| doi =10.1017/S0017383500022166
| jstor =641578
| s2cid =248519024
}}
* {{cite book
| last=Scullard
| first=Howard H.
| date=2002
| title= A History of the Roman World, 753 to 146 BC
| location=London
| publisher=[[Routledge]]
| isbn=978-0-415-30504-4}}
* {{cite book |first=Howard H. |last=Scullard |chapter=Carthage and Rome |pages=486–569
| editor1-first= F. W. |editor1-last=Walbank |editor2-first=A. E. |editor2-last=Astin |editor3-first=M. W. |editor3-last=Frederiksen |editor4-first=R. M. |editor4-last=Ogilvie|title=Cambridge Ancient History: Volume 7, Part 2, 2nd Edition| location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|name-list-style=amp |year=2006 |orig-year=1989| isbn= 978-0-521-23446-7}}
* {{Cite journal
| volume =8
| issue =22
| pages =50–57
| last =Shutt
| first =Rowland
| title =Polybius: A Sketch
| journal =Greece &amp; Rome
| year =1938
| jstor =642112
| doi =10.1017/S001738350000588X| s2cid =162905667
}}
* {{cite book
 | last1 = Sidwell
 | first1 = Keith C.
 | last2=Jones
 | first2= Peter V.
 |author-link2= Peter Jones (classicist)
 | title = The World of Rome: an Introduction to Roman Culture
 | publisher=Cambridge University Press
 | year = 1998
 | location=Cambridge
 | isbn = 978-0-521-38600-5}}
* {{cite book
| last=Walbank
| first=F.W.
| date=1990
| title=Polybius
| volume =1
| location=Berkeley
| publisher=University of California Press
| isbn= 978-0-520-06981-7
| author-link=F. W. Walbank}}
* {{cite book|last=Warmington|first=Brian|author-link= Brian Herbert Warmington|title=Carthage|publisher=Barnes &amp; Noble, Inc|year=1993|orig-year=1960|location=New York|isbn=978-1-56619-210-1}}
* {{cite book |editor-last1=Hoyos |editor-first1=Dexter |title=A Companion to the Punic Wars |chapter=Roman Strategy and Aims in the Second Punic War|pages=280–298 | author-last=Zimmermann |author-first=Klaus |author-link=Klaus Zimmermann |publisher=Wiley-Blackwell |location=Oxford |date=2015 |orig-year=2011 |isbn=978-1-405-17600-2}}
{{refend}}

 
== باہرلے جوڑ ==

* [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Polybius/home.html پولیبیئس دی ''ہسٹری'']
{{Punic Wars navbox}}
{{Ancient Roman Wars|state=autocollapse}}
{{Authority control}}
[[گٹھ:جنگاں]]
[[گٹھ:جنگاں بلحاظ دور]]</text>
      <sha1>m966ummipmitjboconot1ythow3a5qh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>سانچہ:Nbs</title>
    <ns>10</ns>
    <id>141055</id>
    <revision>
      <id>690338</id>
      <timestamp>2025-06-21T19:03:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;&lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;{{#iferror:{{#expr:{{{1|1}}}}}   |{{#switch:{{{1}}}      |fig=&amp;#8199;      |en=&amp;ensp;      |em=&amp;emsp;      |thin=&amp;thinsp;      |hair=&amp;#8202;      |&amp;nbsp;    }}   |{{#invoke:String|rep|{{#switch:{{{2}}}      |fig=&amp;#8199;      |en=&amp;ensp;      |em=&amp;emsp;      |thin=&amp;thinsp;      |hair=&amp;#8202;      |&amp;nbsp;    }}|{{{1|1}}}}} }}&lt;/span&gt;&lt;noinclude&gt; {{documentation}} &lt;/noinclude&gt;&quot; نال صفحہ بنایا گیا۔</comment>
      <origin>690338</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="394" sha1="jukvcl40dksi5vvimpqq0n6czue0473" xml:space="preserve">&lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;{{#iferror:{{#expr:{{{1|1}}}}}
  |{{#switch:{{{1}}}
     |fig=&amp;#8199;
     |en=&amp;ensp;
     |em=&amp;emsp;
     |thin=&amp;thinsp;
     |hair=&amp;#8202;
     |&amp;nbsp;
   }}
  |{{#invoke:String|rep|{{#switch:{{{2}}}
     |fig=&amp;#8199;
     |en=&amp;ensp;
     |em=&amp;emsp;
     |thin=&amp;thinsp;
     |hair=&amp;#8202;
     |&amp;nbsp;
   }}|{{{1|1}}}}}
}}&lt;/span&gt;&lt;noinclude&gt;
{{documentation}}
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jukvcl40dksi5vvimpqq0n6czue0473</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ورتن گل بات:Dr. British12</title>
    <ns>3</ns>
    <id>141056</id>
    <revision>
      <id>690343</id>
      <timestamp>2025-06-21T22:58:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>24393</id>
      </contributor>
      <comment>جی آیاں نوں!</comment>
      <origin>690343</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1932" sha1="1v8lpjuyx6ztb00pnrnxxx3kl4v0zf0" xml:space="preserve">==جی آیاں نوں!==
&lt;font size=&quot;4&quot;&gt;
السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ:

* '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''&lt;br&gt;
* تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ&lt;br&gt;
میربانی کر کے گلاں  دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&amp;#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔&lt;br&gt;
جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''&lt;code&gt;{&amp;#123;مدد کرو}}&lt;/code&gt;'''  لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ 
اک واری فیر، جی آیاں نوں!&lt;/font&gt;
 --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۰۳:۵۸, ۲۲ جون ۲۰۲۵ (PKT)</text>
      <sha1>1v8lpjuyx6ztb00pnrnxxx3kl4v0zf0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ورتن گل بات:Rajaamir1</title>
    <ns>3</ns>
    <id>141057</id>
    <revision>
      <id>690344</id>
      <timestamp>2025-06-22T04:56:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>24393</id>
      </contributor>
      <comment>جی آیاں نوں!</comment>
      <origin>690344</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1932" sha1="qwwbcffdkzjm5wk57233bz1ep7msqyw" xml:space="preserve">==جی آیاں نوں!==
&lt;font size=&quot;4&quot;&gt;
السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ:

* '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''&lt;br&gt;
* تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ&lt;br&gt;
میربانی کر کے گلاں  دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&amp;#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔&lt;br&gt;
جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''&lt;code&gt;{&amp;#123;مدد کرو}}&lt;/code&gt;'''  لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ 
اک واری فیر، جی آیاں نوں!&lt;/font&gt;
 --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۰۹:۵۶, ۲۲ جون ۲۰۲۵ (PKT)</text>
      <sha1>qwwbcffdkzjm5wk57233bz1ep7msqyw</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>