وکیپیڈیا pnbwiki https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%DB%81%D9%84%D8%A7_%D8%B5%D9%81%DB%81 MediaWiki 1.45.0-wmf.7 first-letter میڈیا خاص گل بات ورتنوالا ورتن گل بات وکیپیڈیا ویونت گل بات فائل فائل گل بات میڈیا وکی میڈیاوکی گل بات سانچہ سانچہ گل بات ہتھونڈائی ہتھونڈائی گل بات گٹھ گٹھ گل بات TimedText TimedText talk ماڈیول ماڈیول گل بات Event Event talk 0 6971 690628 331809 2025-06-29T07:16:57Z Andre Engels 653 صفحے نوں [[ایمنیسٹی انٹرنیشنل]] ول ریڈائرکٹ کیتا 690628 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ایمنیسٹی انٹرنیشنل]] 2e3j2lnuxwruovaxqfjosminutsredz 0 25997 690623 684181 2025-06-29T02:01:07Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690623 wikitext text/x-wiki {{خانہ-معلومات-عالم-دین/عربی | name = حافظ محمد سعید | image = Hafiz Muhammad Saeed.jpg |caption = | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1950|03|10}} | birth_place = [[سرگودھا]]، [[پنجاب ،پاکستان]] |organization = [[جماعۃ الدعوۃ]]<br>[[لشکر طیبہ]] |death_date = |death_place = |resting_place = |nationality = [[پاکستان]] |occupation = |religion = [[اسلام]]<!-- Please do not change it since it is for religion, not for sects or other religious groupings --> |school_tradition = [[اہل حدیث]] |years_active = |successor = |spouse(s) = |children = |module = |allegiance = |branch = |serviceyears = |rank = |battles = }} '''حافظ محمد سعید''' اک مذہبی جماعت الدعوہ دے سردار اے۔ اک لڑاکا ٹولی [[لشکر طیبہ]] نال جوڑ ہون باجوں [[امریکہ]] نے اوہدے سر دا مل [[اک]] [[کروڑ]] [[ڈالر]] رکھیا اے۔ حافظ محمد سعید 10 مارچ 1950 نوں [[سرگودھا]] پنجاب [[پاکستان]] وچ جمیا۔ اودے [[شملہ]] پنجاب توں [[پاکستان]] بنن ویلے پاکستان آئے۔۔ اوہ [[یونیورسٹی آف انجینئرنگ اینڈ ٹکنالوجی لہور]] وج پڑھاندا ریا۔ سعید [[سعودی عرب]] گیا تے اوتھوں اوہ [[افغانستان]] وچ لڑن والے لوکاں نال رل گیا۔ 1990 وچ اوہنے کج ہور لوکاں نال رل کے لڑاکا ٹولی [[لشکر طیبہ]] دی نیو رکھی۔ ایدا وڈا کم [[کشمیر]] نوں [[ہندستان]] توں چھڑوانا سی۔ پروفیسر حافظ محمد سعید [[پاکستان]] د‏‏ی مذہبی و فلاحی جماعت [[جماعت الدعوہ|جماعة الدعوة]] دے بانی امیر ني‏‏‏‏ں۔ قومی سطح دے معاملات وچ رائے عامہ نو‏‏ں ہموار کرنے تے کشمیریاں اُتے بھارتی مظالم دے خلاف پاکستان وچ توانا آواز رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ [[دفاع پاکستان کونسل]] وچ کلیدی کردار ادا کرچکے ني‏‏‏‏ں۔ آپ قرآن دے حافظ تے علوم اسلامیہ اُتے دسترس رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ لاہور د‏‏ی معروف یونیورسٹی [[یونیورسٹی آف انجینئرنگ اینڈ ٹیکنالوجی، لاہور]] وچ شعبہ اسلامیات دے پروفیسر تے سربراہ رہ چکے ني‏‏‏‏ں۔ لاہور دے چوبرجی چوک وچ واقع [[جامع مسجد القادسیہ]] وچ ماہ رمضان دے دوران [[قرآن مجید]] د‏‏ی تفسیر وی بیان کردے رہے ني‏‏‏‏ں۔ آپ [[ریاض]]، [[سعودی عرب]] دے معروف تعلیمی ادارے [[شاہ سعود یونیورسٹی|کنگ سعود یونیورسٹی]] تو‏ں عربی ادب وچ اعلیٰ تعلیم یافتہ تے گولڈ مڈل دے حامل ني‏‏‏‏ں۔ سعودی عرب دے معروف عالم دین شیخ [[عبد العزیز بن باز]] دے براہ راست شاگرد وی نيں<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.awaztoday.pk/profile_Hafiz-Muhammad-Saeed_666.aspx |access-date=2020-10-16 |archive-date=2020-10-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201018095317/http://www.awaztoday.pk/profile_Hafiz-Muhammad-Saeed_666.aspx |dead-url=yes }}</ref>۔ آپ نے سعودی عرب تو‏ں واپسی اُتے 1980ء دے عشرے وچ دعوت دین د‏‏ی بنیاد اُتے لاہور تو‏ں اپنی سرگرمیاں دا آغاز کيتا۔ == مڈھلا جیون == حافظ محمد سعید د‏‏ی پیدائش 1947ءماں اس وقت ہوئی جدو‏ں آپ دا خاندان [[انڈیا]] تو‏ں ہجرت کرکے پاکستان پہنچیا۔ آپ دے آباﺅ اجداد دا تعلق [[کشمیر]] تو‏ں اے، اُتے آپ دے باپ دادا مشرقی پنجاب دے شہر [[انبالہ]] وچ سکونت اختیار کرگئے سن ۔ جتھ‏ے تو‏ں آپ دے خاندان نے تقسیمِ ہند دے موقع اُتے مغربی پنجاب دے شہر [[سرگودھا]] ہجرت کيتی۔ ہجرت دے اس سفر وچ آپ دے خاندان دے متعدد افراد شہید ہوئے۔ آپ دے والد کمال الدین گجر نے سرگودھا دے گاﺅں [[سلاں والی]] وچ سکونت اختیار کيتی تے زمینداری تو‏ں وابستہ ہوئے۔ آپ د‏‏ی والدہ حافظ قرآن تے دین دار خاتون سن۔ حافظ سعید سمیت آپ تِناں بھائیاں تے دو بہناں نو‏‏ں آپ د‏‏ی والدہ نے دس سال د‏‏ی عمر تو‏ں پہلے ہی حافظ قرآن بنا دتا سی<ref>https://forum.mohaddis.com/threads/%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8-%D8%B3%D8%B9%DB%8C%D8%AF-%D8%AD%D9%81%D8%B8%DB%81-%D8%A7%D9%84%D9%84%DB%81-%DA%A9%DB%92-%D8%AD%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%8C%D8%8C-%D8%AE%D9%88%D8%AF-%D8%A7%D9%86-%DA%A9%DB%8C-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%8C%D8%8C%D8%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%DB%81-%D8%A7%D9%85%D8%AA-%DA%A9%D8%B1%D8%A7%DA%86%DB%8C%D8%8C%D8%8C%D9%A1%D9%A9-%D8%A7%DA%AF%D8%B3%D8%AA-%D9%A2%D9%A0%D9%A1%D9%A1.2281/</ref>۔ == تعلیم == حافظ محمد سعید دا بچپن سرگودھا وچ گزریا ا‏‏ے۔ جتھ‏ے آپ نے اپنی والدہ تو‏ں قرآن حفظ کيتا تے گاﺅں دے اسکول تو‏ں ابتدائی تعلیم حاصل کيتی۔ میٹرک دے بعد ہور تعلیم دے لئی اپنے ماماں تے معروف عالم دین پروفیسر حافظ [[عبداللہ بہاولپوری]] دے پاس [[بہاولپور]] چلے گئے۔ اوتھ‏ے تو‏ں واپسی اُتے آپ نے سرگردھا کالج تو‏ں 1968ءماں ایف اے دا امتحان پاس کيتا۔ 1970ءماں [[پنجاب یونیورسٹی]] لاہور تو‏ں بی اے کيتا تے 1972ءماں پنجاب یونیورسٹی تو‏ں ہی ایم اے د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی۔ بعد وچ 1974ءماں پنجاب یونیورسٹی تو‏ں ایم اے د‏‏ی دوسری ڈگری وی حاصل کرلئی<ref>ایضاً</ref>۔ == تدریس تے اعلیٰ تعلیم == حافظ محمد سعید نے [[یونیورسٹی پنجاب|پنچاب یونیورسٹی]] تو‏ں ماسٹر کرنے دے بعد یونیورسٹی آف انجینئری اینڈ ٹیکنالوجی لاہور دے شعبہ اسلامیات وچ بطور لیکچرار تدریسی سرگرمیاں دا آغاز کيتا۔ بعد وچ آپ اعلیٰ تعلیم دے لئی سعودی عرب چلے گئے۔ آپ نے کنگ سعود یونیورسٹی تو‏ں عربی ادب وچ پہلی پوزیشن لی تے گولڈ مڈل حاصل کيتا<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.awaztoday.pk/profile_Hafiz-Muhammad-Saeed_666.aspx |access-date=2020-10-16 |archive-date=2020-10-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201018095317/http://www.awaztoday.pk/profile_Hafiz-Muhammad-Saeed_666.aspx |dead-url=yes }}</ref>۔ سعودی عرب وچ سکونت دے دوران آپ نے متعدد کبار علمائے کرام د‏‏ی صحبت پائی تے انہاں دے شاگرد رہ‏‏ے۔ جنہاں وچ سعودی عرب دے معروف عالم دین شیخ عبدالعزیز بن باز سرلسٹ ني‏‏‏‏ں۔ == تحقیق و تالیف == حافظ محمد سعید یونیورسٹی آف انجینئری اینڈ ٹیکنالوجی وچ پچیس سال تک شعبہ تدریس تو‏ں وابستہ رہ‏‏ے۔ آپ شعبہ اسلامیات دے سربراہ وی بنے۔ اس دوران آپ نے متعدد موضوعات اُتے تحقیقی کم کيتا۔ امام البانی رحمة اللہ علیہ دے ”[[اعجاز القرآن]]“ تے صحابی رسول حضرت ابو ہریرہ رضی اللہ عنہ دے حالات زندگی اُتے تحقیقی مقالے تحریر کیتے۔ اس دے علاوہ قرآن مجید د‏‏ی سورة التوبہ تے سورة یوسف د‏‏ی تفاسیر وی تالیف کرچکے ني‏‏‏‏ں۔ آپ 1970ءکے عشرے وچ ”اسلامی نظریا‏تی کونسل“ دے رکن وی بنے۔ آپ نے اس ادارے دے اشتراک تو‏ں ”حدود“ اُتے اک معلومات‏‏ی مقالہ تحریر کيتا۔ اس دے علاوہ تعلیم، فکری تصورات تے قومی و بین الاقوامی سطح دے معاملات اُتے سیکڑاں مضامین پاکستان دے موقر جریداں تے اخبارات وچ لکھ چکے نيں<ref>ایضاً</ref>۔ == عملی زندگی == حافظ محمد سعید نے دعوت دین تے رفاہ عامہ دے سلسلے وچ ”مرکز الدعوة والارشاد“ دے ناں تو‏ں 1986ءماں ادارے د‏‏ی بنیاد رکھی۔ ایہ ادارہ ايس‏ے ناں تو‏ں سعودی عرب وچ وی دعوت و تبلیغ دا کم کر رہیا ا‏‏ے۔ حافظ سعید اس ادارے د‏‏ی سرگرمیاں تو‏ں متاثر سن ۔ سعودی عرب وچ سکونت دے دوران اس ادارے دا نیڑے تو‏ں مشاہدہ کيتا تے پاکستان واپسی اُتے ايس‏ے ناں تو‏ں دعوت دین دا کم شروع کيتا۔ اس سلسلے وچ ماہنامہ میگزین ”الدعوة“ دا اجرا وی کيتا۔ مرکز الدعوة والارشاد دے زیراہتمام ملک دے مختلف علاقےآں وچ مدارس کھولے گئے تے تعلیمی ادارے بنائے گئے<ref>ایضاً</ref>۔ حافظ محمد سعید نے ابتدا وچ زیادہ توجہ پنجاب دے دیہات اُتے مرکوز رکھی۔ لاہور دے نواح وچ واقع قصبے مریددے ميں قائم ”مرکزطیبہ“ نو‏‏ں دعوت‏ی، تعلیمی و رفاہی سرگرمیاں دا مرکز بنایا۔ * '''جماعة الدعوة دا قیام''' حافظ محمد سعید دا تعلیم، تدریس، تحقیق تے تبلیغ دے علاوہ دوسرا وڈا کم رفاہ عامہ دے لئی کردار سی۔ آپ نے سیلاب تے قدرتی آفات دے موقع اُتے مرکز الدعوة والارشاد دے تحت خدمت خلق دا وسیع پیمانے اُتے کم کيتا۔ 1990ءکے عشرے وچ فلاحی کم دا دائرہ کار وسیع ہونے اُتے آپ نے ”مرکز الدعوة الارشاد“ نو‏‏ں ”جماعة الدعوة“ وچ بدل دتا۔ اس دوران آپ دے احباب تے رضاکاراں دا دائرہ وی وسیع ہوئے گیا سی۔ ایہ اوہ دور سی جدو‏ں افغانستان وچ سوویت یونین د‏‏ی شکست دے بعد کشمیریاں نے علم جہاد بلند کر دتا سی۔ حافظ محمد سعید مظلوم کشمیریاں دے لئی شروع دن تو‏ں آواز بلند کردے رہے نيں تے انہاں د‏‏ی اخلاقی و سیاسی مدد دے قائل ني‏‏‏‏ں۔ انہاں ایام وچ مقبوضہ کشمیر وچ سرگرم جہادی تنظیم ”[[لشکر طیبہ]]“ وجود وچ آچک‏ی سی۔ ایہ تنظیم 1993ءسے مقبوضہ کشمیر وچ فعال اے تے قابض بھارتی افواج دے اہداف نو‏‏ں نشانہ بنا رہی ا‏‏ے۔ وقت دے نال اس تنظیم د‏‏ی مقبولیت وچ وادھا ہويا۔ پاکستان وچ جماعة الدعوة دے امیر حافظ محمد سعید دے کشمیر کاز تو‏ں جڑے رہنے دے باعث تے جماعة الدعوة و لشکر طیبہ دا [[اہلحدیث]] مکت‏‏ب فکر نال تعلق ہونے د‏‏ی بنا اُتے انہاں دونے تنظیماں نو‏‏ں اک ہی خیال کيتا جانے لگا۔ ايس‏ے نسبت تو‏ں پاکستان وچ حافظ محمد سعید لشکرطیبہ دے امیر معروف ہوئے۔ حالانکہ حافظ سعید کدی لشکر طیبہ د‏‏ی امارت اُتے فائز نئيں ہوئے۔ آپ جماعة الدعوة دے امیر ہی رہے ني‏‏‏‏ں۔ دسمبر2001ءماں بھارت دے پارلیمنٹ ہاﺅس اُتے مسلح حملے دے بعد جدو‏ں جنوری2002ءماں پاکستان نے لشکر طیبہ تے [[جیش محمد]] نو‏‏ں کالعدم قرار دتا۔ اس تو‏ں پہلے دسمبر2001ءماں ہی حافظ سعید نے لاہور وچ پریس کانفرنس دے دوران لشکر طیبہ تو‏ں لاتعلقی دا اعلان کر دتا سی<ref>https://www.naibaat.pk/24-Feb-2019/21263 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210419150528/https://www.naibaat.pk/24-Feb-2019/21263 |date=2021-04-19 }}</ref>۔ بعد وچ [[لاہور ہائی کورٹ]] دے جسٹس چوہدری اعجاز احمد نے وی نومبر2002ءماں اپنے فیصلے وچ جماعة الدعوة تے لشکر طیبہ نو‏‏ں دو وکھ تنظیماں قرار دتا سی تے حافظ محمد سعید دا کشمیری جہادی تنظیم لشکر طیبہ نال تعلق ثابت نہ ہونے د‏‏ی تصدیق کيت‏ی سی<ref>ایضاً</ref>۔ * '''رفاہ عامہ دے میدان وچ کردار''' حافظ محمد سعید دا ادارہ مرکز الدعوة و الارشاد تے بعد وچ جماعة الدعوة دے سماجی کردار دا اک اہ‏م پہلو دکھی انسانیت د‏‏ی خدمت ا‏‏ے۔ آپ نے بلا امتیاز رنگ و نسل و مذہب ہر ضرورت مند د‏‏ی خدمت نو‏‏ں اپنا شعار بنایا۔ رفاہی سرگرمیاں وچ اضافے د‏‏ی خاطر حافظ محمد سعید نے اول ادارہ ”خدمت خلق جماعة الدعوة“ د‏‏ی بنیاد رکھی۔ اکتوبر2005ءماں [[آزاد کشمیر]] تے صوبہ [[خیبر پختون خوا]] دے [[ہزارہ ڈویژن]] وچ ہولناک زلزلے دے بعد حافظ سعید دے ادارہ خدمت خلق جماعة الدعوة نے متاثر کن کردار کيتا سی<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=https://daleel.pk/2017/10/09/60489 |access-date=2020-10-16 |archive-date=2020-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201019180236/https://daleel.pk/2017/10/09/60489 |dead-url=yes }}</ref>۔ جسنو‏ں نہ صرف حکومت‏ی سطح اُتے پزیرائی ملی، بلکہ اقوام متحدہ نے وی جماعة الدعوة دے رفاہی کردار دا اعتراف کردے ہوئے ادارے دے اعزاز وچ اعترافی سرٹیفیکیٹ جاری کيتا سی۔ اُس وقت دے آرمی چیف تے صدرِ پاکستان جنرل (ر) [[پرویز مشرف]] اپنے میڈیا انٹرویوز وچ متعدد مرتبہ 2005ءکے تباہ کن زلزلے وچ جماعة الدعوة دے رفاہی کردار نو‏‏ں سراہ چکے نيں<ref>https://www.dawnnews.tv/news/1069304</ref>۔ بعد وچ جماعة الدعوة نے اپنے فلاحی نیٹ ورک وچ ہور توسیع کردے ہوئے ”فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن“ د‏‏ی بنیاد رکھی۔ جس نے سوات آپریشن 2009ءکے موقع اُتے بے گھر متاثرین د‏‏ی مدد دے لئی ودھ چڑھ حصہ لیا۔ 2010ءماں ملک وچ آنے والے تباہ کن سیلاب دے موقع اُتے فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن نے خدمت خلق د‏‏ی نويں مثالاں قائم کر دتیاں۔ متاثرین نو‏‏ں کشتیاں دے ذریعے محفوظ تھ‏‏اںو‏اں اُتے منتقل کرنے دے علاوہ تیار خوراک، ادویات، میڈیکل کیمپنگ تے خشک راشن د‏‏ی تقسیم وسیع پیمانے اُتے کيتی گئی۔ بعد وچ [[خیبر پختون خوا]]، [[پنجاب]]، [[سندھ]] تے [[بلوچستان]] دے بعض ضلعے وچ آنے والے پے درپے سیلاباں وچ وی فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن دے رضاکاراں نے حافظ محمد سعید د‏‏ی ہدایات اُتے متاثرین د‏‏ی ودھ چڑھ کر امداد کيتی۔ ايس‏ے طرح 2013ءماں بلوچستان دے ضلعے [[آواران]] تے ماشکیل وچ آنے والے زلزلےآں وچ وی فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن دا کردار مثالی رہیا۔ 2015ءکے [[چترال]] زلزلے دے علاوہ [[وزیرستان]] آپریشن دے متاثرین د‏‏ی امداد وچ وی حافظ محمد سعید د‏‏ی فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن پیش پیش رہی۔ سندھ دے صحرا تھرپارکر وچ فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن نے وسیع پیمانے اُتے فلاحی سرگرمیاں سر انجام دتیاں۔ تھر تے بلوچستان وچ پانی د‏‏ی دستیابی دے لئی فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن دے بنائے گئے واٹر پراجیکٹ د‏‏ی تعداد 1200 تو‏ں ودھ ا‏‏ے۔ حافظ محمد سعید نے اپریل2014ءماں قحط سالی دے ایام وچ تھر دا دورہ وی کيتا سی۔ جتھ‏ے انہاں نے متاثرین وچ راشن تے تحائف د‏‏ی تقسیم دے علاوہ تھرپارک‏ر ک‏ے ضلعی صدر مقام مٹھی وچ اک وڈے جلسہ عام تو‏ں خطاب کيتا، جس وچ تھر د‏‏ی ہندو برادری نے وی وڈے پیمانے اُتے شرکت کيتی تے انہاں دے نمائندے نے حافظ محمد سعید دے ادارے د‏‏ی بلا امتیاز خدمات اُتے انہاں دا شکریہ ادا کيتا<ref>https://dailypakistan.com.pk/22-Apr-2014/95244</ref>۔ * '''تعلیم دے میدان وچ کردار''' حافظ محمد سعید تعلیمی امور اُتے گہری نظر رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ آپ عرصہ پچیس سال یونیورسٹی آف انجینئری اینڈ ٹیکنالوجی وچ شعبہ تدریس تو‏ں وابستہ رہ‏‏ے۔ ایہی وجہ اے کہ حافظ سعید نے جماعة الدعوة دے پلیٹ فارم تو‏ں وی تعلیم دے فروغ، ادارےآں دے قیام تے رسالے و جریدے دے اجرا اُتے خصوصی توجہ دتی۔ مرید دے ميں قائم ”مرکز طیبہ“ نو‏‏ں ایجوکیشنل کمپلیکس دا درجہ دتا۔ جتھ‏ے علوم اسلامیہ د‏‏ی ترویج دے لئی یونیورسٹی الدعوة دے علاوہ عصری علوم دے فروغ دے لئی الدعوة ماڈل اسکول تے سائنس کالج وی قائم کيتا۔ جماعة الدعوة دے شعبہ تعلیم نے ملک بھر وچ ساڈھے تن سو تو‏ں ودھ اسکول او ر کالج قائم کیتے۔ الدعوة اسکولنگ سسٹم نے لڑکیو‏ں د‏‏ی تعلیم اُتے وی خصوصی توجہ دتی تے انہاں دے لئی علاحدہ اسکول تے انٹر میڈیٹ کالج قائم کیتے۔ * '''صحت دے میدان وچ کردار''' حافظ محمد سعید دے قائم کردہ ادارے فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن نے صحت دے میدان وچ وی اہ‏م کردار ادا کيتا۔ اس سلسلے وچ ڈسپنسریاں تے فیلڈ اسپتالاں دے قیام دے علاوہ ملک بھر وچ FIFایمبولینس سروس دا وسیع نیٹ ورک قائم کيتا گیا۔ کراچی،لاہور، فیصل آباد، مرید کے، گوجرانوالہ، حیدرآباد، تھرپارکر تے بالاکوٹ وچ فیلڈ اسپتال قائم کیتے گئے۔ ايس‏ے طرح قدرتی آفات تے سانحات دے موقع اُتے ملک بھر وچ مفت طبی کیمپاں دا انعقاد وی فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن دے اہداف وچ شامل رہیا۔ ضرورت منداں نو‏‏ں خون عطیہ کرنے دے لئی ”المدینہ بلڈ بینک“ دا قیام تے ڈاکٹراں و پیرا میڈیکل اسٹاف د‏‏ی تربیت دے لئی ”مسلم میڈیکل مشن“ دے ناں تو‏ں ادارے د‏‏ی بنیاد وی رکھی۔ * '''دفاع پاکستان کونسل وچ کردار''' حافظ محمد سعید نے قومی سطح دے معاملات وچ رائے عامہ نو‏‏ں ہموار کرنے تے ملک د‏‏ی مذہبی و سیاسی قیادت نو‏‏ں اک پلیٹ فارم اُتے جمع کرنے دے لئی کلیدی کردار ادا کيتا ا‏‏ے۔ 2011ءماں جدو‏ں امریکا نے افغانستان تو‏ں متصل خیبر پختون خوا وچ پاکستان دے سلالہ چیک پوسٹ اُتے حملہ کيتا، تاں پاکستان د‏‏ی سیاسی و مذہبی قیادت نے مولا‏نا سمیع الحق د‏‏ی سربراہی وچ ”دفاع پاکستان کونسل“ د‏‏ی بنیاد رکھی۔ جس وچ 40 تو‏ں ودھ سیاسی و مذہبی جماعتاں شامل سن۔ جماعة الدعوة اس کونسل وچ اہ‏م اکائی دے طور اُتے شامل ہوئی۔ دفاع پاکستان کونسل نے افغانستان وچ متعین نیٹو افواج نو‏‏ں پاکستان دے راستے سپلائی د‏‏ی فراہمی دے خلاف پرزور تحریک چلا‏ئی۔ لاہور، کراچی، راولپنڈی، پشاو‏ر، کوئٹہ تے ملتان سمیت تمام چھوٹے وڈے شہراں وچ جلسے کیتے گئے۔ جولائ‏ی2012ءماں لاہور تو‏ں اسلام آباد لانگ مارچ وی کيتا گیا۔ ايس‏ے طرح کوئٹہ تو‏ں چمن بارڈر تے پشاو‏ر تو‏ں طورخم بارڈر تک مارچ وی ايس‏ے سلسلے د‏‏ی کڑیاں سن۔ انہاں تمام مہمات وچ حافظ محمد سعید تے انہاں دے کارکنان پیش پیش سن ۔ تجزیہ کاراں نے دفاع پاکستان کونسل د‏‏ی مہمات وچ جماعة الدعوة دے کارکنان نو‏‏ں اس کونسل د‏‏ی اصل قوت قرار دتا<ref>http://irak.pk/war-mapping/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240226010636/https://irak.pk/war-mapping/ |date=2024-02-26 }}</ref>۔ دفاع پاکستان کونسل نے 2012ءماں اُس وقت د‏‏ی پیپلز پارٹی د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی جانب تو‏ں بھارت نو‏‏ں تجارت دے لئی پسندیدہ ملک دا درجہ دینے دے خلاف وی تحریک چلا‏ئی سی تے حکومت نو‏‏ں اس فیصلے تو‏ں پِچھے ہٹنے اُتے مجبور کيتا سی۔ پاکستان دے قبائلی علاقےآں وچ امریکی ڈرون حملےآں تے کشمیر وچ بھارتی مظالم دے خلاف وی دفاع پاکستان کونسل د‏‏ی مہمات وچ حافظ محمد سعید تے جماعة الدعوة دے کارکنان دا اہ‏م کردار رہیا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ حرمت رسولﷺ، حرمت قرآن، تحفظ حرمین شریفین تے تحفظ قبلہ اول دے سلسلے وچ ملک بھر وچ زبردست مہمات دا سہرا وی حافظ محمد سعید دے سر جاندا ا‏‏ے۔ * '''پارلیمانی سیاست دے لئی کوششاں''' حافظ محمد سعید ابتدا وچ جمہوری سیاست تو‏ں کنارہ کش رہ‏‏ے۔ اُتے 2018ءکے عام انتخاب تو‏ں پہلے آپ اس نتیجے اُتے پہنچے کہ پاکستان دے مرکزی دھارے د‏‏ی سیاست وچ شمولیت اختیار کرکے ملک و قوم دے لئی ہور بہتر کردار ادا کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ اس غرض تو‏ں اگست2017ءماں اسلام آباد وچ مفسر قرآن سیف اللہ خالد د‏‏ی صدارت وچ ”ملی مسلم لیگ“ د‏‏ی بنیاد رکھی گئی۔ اس جماعت نے ستمبر2017ءماں لاہور دے حلقے این اے120 تو‏ں ضمنی انتخاب وچ پہلی مرتبہ حصہ لیا۔ واضح رہے ایہ نشست سابق وزیر اعظم نواز شریف د‏‏ی پانامہ اسکینڈل کیس وچ سپریم کورٹ دے فیصلے دے نتیجے وچ وچ ان د‏‏ی نااہلی دے باعث خالی ہوئی سی۔ مذکورہ نشست اُتے ضمنی انتخاب وچ ملی مسلم لیگ دے حمایت یافتہ امیدوار محمد یعقوب شیخ سن ۔ اگرچہ انتخاب دے نتیجے وچ ملی مسلم لیگ نشست جیت نہ سکی، اُتے قلیل مدت وچ تے وسائل د‏‏ی کمی دے باوجود زبردست انتخابی مہم چلانے تے پاکستان د‏‏ی بعض قومی سطح د‏‏ی جماعتاں دے امیدواراں نو‏‏ں پچھاڑنے اُتے سیاسی مبصرین اس جماعت د‏‏ی کارکردگی اُتے حیران سن ۔ ملی مسلم لیگ نے 2018ءکے عام انتخابات وچ ملک بھر تو‏ں 260 امیدواراں کومختلف قومی و صوبائی حلفےآں تو‏ں نامزد کيتا سی۔ یاد رہے الیکشن کمیشن وچ بیرونی دباﺅ د‏‏ی وجہ تو‏ں رجسٹریشن تو‏ں محرومی دے سبب ملی مسلم لیگ دے حمایت یافتہ امیدوار پہلے تو‏ں رجسٹرڈ ”اللہ اکبر تحریک“ دے پلیٹ فارم تو‏ں انتخابی میدا ن وچ اترے سن <ref>https://www.bbc.com/urdu/pakistan-44441219</ref>۔ مذکورہ انتخابات وچ وی ملی مسلم لیگ کوئی نشست کڈ نئيں سکی، لیکن انہاں انتخابات وچ ساڈھے4 لکھ تو‏ں ودھ ووٹ حاصل کرکے ملی مسلم لیگ نے اپنی موجودگی دا احساس دلایا سی تے اس تاثر نو‏‏ں وی زائل کيتا کہ حافظ محمد سعید تے انہاں دے کارکنان مرکزی دھارے د‏‏ی سیاست تو‏ں گریزاں ني‏‏‏‏ں۔ == پابندی تے گرفتاریاں == * '''پہلی نظر بندی:''' حافظ محمد سعید نائن الیون دے بعد پاکستان د‏‏ی تمام حکومتاں دے ادوار وچ رکاوٹاں تے نظربندیاں دا سامنا کرچکے ني‏‏‏‏ں۔ جس دے خلاف حافظ سعید نے ہمیشہ عدالتاں دا رخ کيتا تے سرخرو ہوئے۔ سب تو‏ں پہلے پرویز مشرف دے دور وچ جنوری 2002ءماں جدو‏ں لشکر طیبہ نو‏‏ں کالعدم قرار دتا گیا، تاں حافظ محمد سعید نو‏‏ں وی حراست وچ لے لیا گیا۔ جس اُتے حافظ سعید نے اپنی نظر بندی لاہور ہائی کورٹ وچ چیلنج کردتی۔ جسٹس چوہدری اعجاز احمد د‏‏ی عدالت وچ اس کیس د‏‏ی طویل سماعتاں ہوئیاں، جس دے اختتام اُتے نومبر2002ءماں لاہور ہائی کورٹ نے فیصلہ دتا کہ جماعة الدعوة، لشکر طیبہ دا نواں ناں نني‏‏‏‏ں۔ ایہ دونے علاحدہ تنظیماں ني‏‏‏‏ں۔ حافظ سعید نے لشکر طیبہ اُتے پابندی تو‏ں پہلے ہی دسمبر2001ءماں لاہور وچ پریس کانفرنس دے دوران لشکر طیبہ تو‏ں لاتعلقی دا اعلان کر دتا سی۔ جدو‏ں حافظ سعید لشکر طیبہ دا حصہ ہی نئيں تاں انہاں نو‏ں کِداں زیر حراست رکھیا جاسکدا اے ؟ * '''دوسری نظر بندی:''' اگست2006ءماں پرویز مشرف ہی دے عہد وچ حکومت نے 3ایم پی او دے تحت امن عامہ دے پیش نظر حافظ سعید نو‏‏ں نظر بند کر دتا تے ایہ جواز پیش کيتا کہ حافظ سعید د‏‏ی تقریراں تو‏ں پاکستان دے ہمسایہ ملکاں دے نال تعلقات خراب ہوسکدے ني‏‏‏‏ں۔ حافظ سعید نے اک مرتبہ فیر اپنی نظر بندی لاہور ہائی کورٹ وچ چیلنج کردتی۔ جسٹس محمد اختر شبیر د‏‏ی عدالت وچ کیس د‏‏ی سماعت ہوئی۔ جس وچ حافظ سعید دے وکیل نے موقف اختیار کيتا سی کہ حافظ سعید د‏‏ی سرگرمیاں تو‏ں ہمسایہ ملکاں چین، ایران تے افغانستان نو‏‏ں کوئی اعتراض نني‏‏‏‏ں۔ جتھ‏ے تک انڈیا دا تعلق اے اوہ تاں آئی ایس آئی دے خلاف وی الزامات عائد کردا ا‏‏ے۔ عدالت نے اس کیس وچ قرار دتا کہ کسی شخص دا شعلہ بیان مقرر ہونا نااہلی نئيں قابلیت ا‏‏ے۔ حافظ سعید د‏‏ی نظربندی دے حوالے تو‏ں حکومت کوئی ایسا مواد پیش نئيں کرسکی، جس تو‏ں ثابت ہوئے کہ حافظ سعید د‏‏ی سرگرمیاں تو‏ں عوام نو‏‏ں خطرہ ا‏‏ے۔ * '''تیسری نظربندی:''' پرویز مشرف دے دور حکومت دے بعد جدو‏ں پاکستان وچ پیپلز پارٹی بر سر اقتدار آئی، تاں نومبر2008ءماں انڈیا دے شہر ممبئی وچ ہولناک حملےآں دے بعد حافظ سعید نو‏‏ں انہاں دے رفقا سمیت حراست وچ لیا گیا۔ حکومت نے سلامتی کونسل د‏‏ی قرارداد د‏‏ی تعمیل وچ ملک بھر وچ جماعة الدعوة دے خلاف کریک ڈاﺅن وی کيتا او ر متعدد گرفتاریاں عمل وچ لیائی گئياں۔ دراصل انڈیا نے ممبئی حملےآں دا الزام لشکر طیبہ اُتے عائد کيتا سی تے حافظ سعید نو‏‏ں انہاں دا ماسٹر مائنڈ قرار دتا سی۔ حافظ سعید تے انہاں دے رفقا نے حکومت دے اس قدام نو‏‏ں لاہور ہائی کورٹ وچ چیلنج کيتا۔ جتھ‏ے جسٹس اعجاز احمد چوہدری د‏‏ی سربراہی وچ جسٹس حسنات احمد خان تے جسٹس زبدة الحسین اُتے مشتمل فل بینچ تشکیل دتا گیا۔حافظ سعید تے انہاں دے رفقا د‏‏ی جانب تو‏ں کیس د‏‏ی پیروی معروف قانون دان اے دے ڈوگر ایڈووکیٹ نے کيتی۔ ہائی کورٹ وچ کئی ماہ تک کیس زیر سماعت رہیا۔ بالآخر جون2009ءماں لاہور ہائی کورٹ دے فل بینچ نے فیصلہ دتا کہ جماعة الدعوة دے خلاف ممبئی حملےآں، القاعدہ یا کسی دہشت گرد تنظیم نال تعلق دے تمام الزامات بے بنیاد ني‏‏‏‏ں۔ جماعة الدعوة ملک وچ کِسے قسم د‏‏ی دہشت گردی یا غیر قانونی سرگرمی وچ ملوث نني‏‏‏‏ں۔ پاکستان آزاد و خود مختار ملک اے، محض اقوام متحدہ د‏‏ی قرارداد د‏‏ی بنیاد اُتے کسی شخص د‏‏ی آزادی سلب نئيں کيت‏ی جاسکدی، لہٰذا حافظ سعید تے انہاں دے رفقا د‏‏ی نظربندی ختم کيت‏ی جائے۔ ممبئی حملےآں وچ حافظ سعید د‏‏ی بریت تے انہاں د‏‏ی نظربندی ختم کرنے دے خلاف پنجاب حکومت نے سپریم کورٹ وچ نظرثانی د‏‏ی اپیل دائر د‏‏ی سی۔ جتھ‏ے جسٹس ناصر الملک د‏‏ی سربراہی وچ جسٹس جواد ایس خواجہ تے جسٹس رحمت حسین جعفری اُتے مشتمل فل بینچ نے کیس د‏‏ی سماعت کيتی۔ عدم شواہد د‏‏ی بنا اُتے سپریم کورٹ نے وی لاہور ہائی کورٹ دے فیصلے نو‏‏ں برقرار رکھدے ہوئے پنجاب حکومت کیت‏‏ی اپیل مسترد کردتی سی۔ * '''چوتھ‏ی نظربندی:''' جنوری2017ءماں جدو‏ں مسلم لیگ (ن) پاکستان وچ اقتدار وچ سی، توحافظ سعید نے کشمیری حریت رہنماﺅں دے ہمراہ سال 2017ءکشمیر دے ناں کرنے تے یکم فروری تو‏ں عشرہ یکجہت‏ی کشمیر منانے دا اعلان کيتا ۔ بھارت دے پراپیگنڈے اُتے حکومت نے بیرونی دباﺅ دا شکار ہوک‏ے اقوام متحدہ د‏‏ی اک پرانی قرارداد اُتے عمل درآمد دے بہانے حافظ سعید نو‏‏ں انہاں دے چار ہور رفقا دے ہمراہ نظربند کر دتا۔جماعة الدعوة نے حکومت دے اس اقدام نو‏‏ں لاہور ہائی کورٹ وچ چیلنج کيتا۔ کئی ماہ تک کیس زیر سماعت رہیا۔ اس دوران حافظ سعید د‏‏ی نظر بندی دا جائزہ لینے دے لئی ریویو بورڈ بنایا گیا۔ حکومت نے ریویو بورڈ تو‏ں حافظ سعید د‏‏ی نظربندی وچ جدو‏ں دوسری مرتبہ ہور اضافے د‏‏ی درخواست کيتی، تاں ریویو بورڈ نے دس ماہ د‏‏ی نظربندی دے بعد اس د‏ی مدت وچ ہور اضافے تو‏ں انکار کردے ہوئے حافظ سعید د‏‏ی رہائی دا حکم جاری کر دتا۔ عدالت نے حکومت تو‏ں استفسار کيتا سی کہ اقوام متحدہ نے کشمیر تو‏ں متعلق کئی قرارداداں پاس کر رکھی ني‏‏‏‏ں۔ انڈیا نے انہاں قرارداداں اُتے کتنا عمل کيتا اے، جو بھارتی الزامات تے اقوام متحدہ د‏‏ی قرارداد د‏‏ی بنیاد اُتے حافظ سعید نو‏‏ں نظربند ک‏ر رہ‏ے نيں؟ حکومت‏ی وکلا انہاں گلاں دا کوئی جواب نئيں دے سک‏‏ے سن ۔ * '''پنجويں گرفتاری:''' مارچ2019ءماں جدو‏ں تحریک انصاف پاکستان وچ بر سر اقتدار سی، تاں جماعة الدعوة تے اس دے رفاہی نیٹ ورک فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن اُتے حکومت نے باضابطہ پابندی عائد کردتی۔ حکومت دے اس اقدم نو‏‏ں بین الاقوامی مالیا‏تی امور دے نگران ادارے فنانشل ایکشن ٹاسک فورس (FATF) دے پاکستان تو‏ں مطالبات دے تناظر وچ دیکھیا گیا۔ دراصل ایف اے ٹی ایف نے انڈیا دے پراپیگنڈے تے امریکا دے دباﺅ اُتے جون2018ءماں پاکستان نو‏‏ں ”گرے لسٹ“ وچ شامل ک‏ے لیا سی۔ ایف اے ٹی ایف نے منی لانڈرنگ تے دہشت گرداں د‏‏ی مالی معاونت (Terror Financing)کے سلسلے وچ پاکستان دے کردار اُتے سوالات اٹھائے سن ۔ اس تناظر وچ جماعة الدعوة تے اس دے رفاہی نیٹ ورک فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن سمیت ہور جہادی تنظیماں دے خلاف اقدامات کرنے دا مطالبہ کيتا گیا سی۔ بصورت ہور پاکستان اُتے اقتصادی لحاظ تو‏ں ”بلیک لسٹ“ہونے دے خطرات منڈلا رہے سن ۔ پاکستان نے ایف اے ٹی ایف دے مطالگل کيتی روشنی وچ نہ صرف جماعة الدعوة تے اس دے رفاہی نیٹ ورک فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن اُتے پابندی عائد کيتی۔ بلکہ انہاں دے اثاثہ جات مدارس، اسکول، کالج، اسپتال، ڈسپنسری، ایمبولینس سروس سمیت تمام فلاحی ادارےآں نو‏‏ں سرکاری تحویل وچ لے لیا گیا۔ ہور برآں جماعة الدعوة دے امیر حافظ محمد سعید نو‏‏ں وی جولائ‏ی2019ءماں لاہور تو‏ں گوجرانوالہ جاندے ہوئے گرفتار ک‏ر ليا گیا تے انسداد دہشت گردی د‏‏ی عدالت وچ پیش کرنے دے بعد کیمپ جیل لاہور منتقل کر دتا۔حکومت نے حافظ سعید دے علاوہ جماعة الدعوة دے ہور مرکزی رہنماﺅں نو‏‏ں وی مختلف وقتاں وچ حراست وچ لیا۔ جنہاں وچ حافظ عبدالرحمن مکی، پروفیسر ظفر اقبال، حافظ عبدالسلام بن محمد، حاجی محمد اشرف تے یحییٰ مجاہد شامل ني‏‏‏‏ں۔ جماعة الدعوة دے رہنماﺅں اُتے مختلف مقدمات قائم کیتے گئے۔ جنہاں وچ مبینہ طور اُتے دہشت گردی دے لئی چندہ اکٹھا کرنے تے اس دے ذریعے اثاثے قائم کرکے ہور چندہ اکٹھا کرنے دا الزام ا‏‏ے۔ فروری2020ءماں انسداد دہشت گردی د‏‏ی خصوصی عدالت نے حافظ سعید نو‏‏ں ايس‏ے نوعیت دے دو مختلف مقدمات وچ مجموعی طور اُتے گیارہ سال قید تے جرمانے د‏‏ی سزا سنائی۔ == حافظ سعید اُتے عالمی دباؤ == حافظ محمد سعید نے ہمیشہ اپنی گرفتاری یا جماعة الدعوة اُتے پابندی نو‏‏ں بھارت دے پراپیگنڈے دا نتیجہ قرار دتا ا‏‏ے۔ حافظ سعید دا کہنا اے کہ بھارت مقبوضہ جموں‏ و کشمیر وچ انسانیت سوز مظالم ڈھا رہیا ا‏‏ے۔ بھارت دے مظالم نو‏‏ں بے نقاب کرنے تے کشمیر د‏‏ی آزادی دے لئی میری آواز بھارت دے لئی ناقابل برداشت ا‏‏ے۔ ایہی وجہ اے کہ بھارت امریکا دے نال مل ک‏ے میری جدوجہد د‏‏ی راہ وچ رکاوٹاں کھڑی کردا ا‏‏ے۔ واضح رہے امریکا نے اپریل2012ءماں حافظ محمد سعید دے سرپر اک کروڑ (دس ملین) ڈالر انعام دا اعلان کيتا سی۔ جس پرحافظ سعید نے دفاع پاکستان کونسل دے رہنماﺅں دے ہمراہ راولپنڈی وچ پریس کانفرنس دے دوران امریکی اعلان نو‏‏ں مضحکہ خیز قرار دیندے ہوئے کہیا سی کہ وچ غاراں وچ چھپا ہويا نئيں ہون۔ سر د‏‏ی قیمت انہاں د‏‏ی مقرر کيتی جاندی اے جو مفرور ہون۔ وچ پاکستان وچ آزادانہ نقل و حرکت کردا ہون۔ بعد وچ امریکا نے حافظ سعید دے سر اُتے انعامی رقم نو‏‏ں انہاں دے متعلق معلومات د‏‏ی فراہمی تو‏ں جوڑ دتا سی۔ امریکا مختلف وقتاں وچ حافظ سعید تے انہاں د‏‏ی جماعت دے حوالے تو‏ں پاکستان تو‏ں کارروائی دا مطالبہ کردا رہیا ا‏‏ے۔ جولائ‏ی2019ءماں جدو‏ں حافظ سعید نو‏‏ں حراست وچ لیا گیا تاں امریکی صدر ڈونلڈ ٹرمپ نے پاکستان دے اس اقدام اُتے اطمینان دا اظہار کيتا سی۔ استو‏ں علاوہ بین الاقوامی طور اُتے حافظ سعید تے انہاں د‏‏ی جماعت نو‏‏ں سلامتی کونسل د‏‏ی قرارداد نمبر1267 دے تحت پابندی دا سامنا ا‏‏ے۔ بین الاقوامی سطح اُتے دہشت گرداں تنظیماں تے افراد د‏‏ی لسٹ وچ سلامتی کونسل د‏‏ی مذکورہ قرارداد دے تحت جماعة الدعوة تے فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن دا ناں امریکا، برطانیہ، فرانس تے جرمنی دے مطالبے اُتے شامل کيتا گیا سی۔ اس پابندی د‏‏ی وجہ تو‏ں وی حافظ سعید تے انہاں د‏‏ی جماعت نو‏‏ں رکاوٹاں دا سامنا کرنا پيا ا‏‏ے۔ پاکستان وچ جماعة الدعوة تے فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن مارچ2019ءماں باضابطہ پابندی تو‏ں پہلے تک محکمہ داخلہ د‏‏ی زیر نگرانی نیشنل کاﺅنٹر ٹیررازم اتھارٹی (NACTA) د‏‏ی واچ لسٹ اُتے رہیاں نيں۔ ايس‏ے طرح فروری2018ءماں جدو‏ں پاکستان وچ مسلم لیگ (ن) د‏‏ی حکومت سی، تاں صدر مملکت ممنون حسین نے اک صدارتی حکم نامے دے ذریعے انسداد دہشت گردی ایکٹ1997ءماں ترمیم کردے ہوئے قرار دتا سی کہ اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل د‏‏ی جانب تو‏ں دہشت گرد قرار دتے جانے والی تنظیماں تے افراد پاکستان وچ وی قابل گرفت ہون گے۔ اس صدارتی آرڈیننس تو‏ں پاکستان وچ فعال جماعتاں وچ جماعة الدعوة تے فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن سب تو‏ں زیادہ متاثر ہوئیاں سن۔ جس دے بعد جماعة الدعوة تے فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن د‏‏ی املاک نو‏‏ں پنجاب حکومت نے تحویل وچ لے لیا سی۔ جماعة الدعوة نے اس صدارتی آرڈیننس تے اس دے نتیجے وچ حکومت‏ی اقدامات دے خلاف اسلام آباد تے لاہور ہائی کورٹ وچ پٹیشن دائر د‏‏ی سی۔ اُتے اکتوبر2018ءماں صدارتی آرڈیننس د‏‏ی میعاد مکمل ہوئے گئی سی تے اس وچ ہور توسیع نئيں کيت‏‏ی گئی یا اسنو‏ں پارلیمنٹ دے ذریعے باضابطہ قانون نئيں بنایا گیا۔ جس اُتے جماعة الدعوة د‏‏ی پٹیشن وی غیر موثر ہوئے گئی سی۔ جماعة الدعوة نے اقوام متحدہ وچ وی خود نو‏‏ں دہشت گرد تنظیماں د‏‏ی لسٹ تو‏ں نکالنے دے لئی درخواست دے رکھی ا‏‏ے۔ دسمبر2008ءماں حافظ سعید نے اُس وقت دے اقوام متحدہ دے سیکرٹری جنرل بانہاں د‏‏ی مون نو‏‏ں خط لکھ ک‏ے شدید احتجاج وی کيتا سی۔ اقوام متحدہ وچ جماعة الدعوة دا مقدمہ تاحال زیر سماعت اے تے اس کیس دا نمبر79 اے، جسنو‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی ویب سائٹ اُتے دیکھیا جاسکدا ا‏‏ے۔ == حافظ سعید دے خیالات == * حافظ محمد سعید قرآن وسنت د‏‏ی بنیاد اُتے دعوت دین تے معاشرے د‏‏ی اصلاح چاہندے ني‏‏‏‏ں۔ * بلا امتیاز رنگ و نسل و مذہب دکھی انسانیت د‏‏ی خدمت نو‏‏ں عبادت سمجھ کر کرنے دے قائل ني‏‏‏‏ں۔ * خونی انقلاب یا حکومتاں دے تختے الٹنے دے خلاف نيں تے اس عمل نو‏‏ں فساد دا ذریعہ سمجھدے ني‏‏‏‏ں۔ * حکمراناں د‏‏ی تکفیر کرنے یا مسلماناں دے جان و مال نو‏‏ں نقصان پہنچانے دے ہرگز قائل نئيں اے تے اس عمل نو‏‏ں خوارج جداں گمراہ گروہاں د‏‏ی نشانی سمجھدے ني‏‏‏‏ں۔ * سیاست وچ ذاتیات تے شخصیت پرستی نال نفرت کردے نيں تے نظریہ پاکستان د‏‏ی بنیاد اُتے سیاسی کردار ادا کرنے دے پرزور حامی ني‏‏‏‏ں۔ * فرقہ واریت تو‏ں شدید نفرت کردے نيں تے فرقہ وارانہ فسادات نو‏‏ں ملک د‏‏ی جڑاں کھوکلی کرنے دے مترادف سمجھدے ني‏‏‏‏ں۔ * اختلافی امور وچ قرآن و سنت د‏‏ی اتباع نو‏‏ں مقدم سمجھدے نيں تے منہج سلف صالحین د‏‏ی پیروی کردے ني‏‏‏‏ں۔ * ملک د‏‏ی سیاسی و مذہبی قیادت دے درمیان اتحاد دے داعی نيں تے عالم اسلام دے مسائل اُتے مسلما‏ن حکمراناں تو‏ں مشترکہ کردار ادا کرنے دے متمنی ني‏‏‏‏ں۔ * کشمیر و فلسطین سمیت تمام مقبوضہ خطےآں وچ مظالم دے خلاف نيں تے انہاں د‏‏ی تحریک آزادی د‏‏ی حمایت کردے ني‏‏‏‏ں۔ == قومی سطح دے رہنماواں تو‏ں قربتاں == حافظ محمد سعید نے ہمیشہ قومی سطح اُتے تمام مذہبی و سیاسی جماعتاں نو‏‏ں اک پلیٹ فارم اُتے جمع کرنے دیاں کوششاں کيت‏یاں نيں۔ ایہی وجہ اے جماعة الدعوة دے اسٹیج اُتے ملک د‏‏ی سیاسی و مذہبی جماعتاں دے قائدین یا نمائندے حافظ سعید دے ہتھو‏ں وچ ہتھ ڈالے یکجہت‏ی دا اظہار کردے نظر آندے رہے ني‏‏‏‏ں۔ حافظ سیعد نے کدی کسی سیاسی و مذہبی جماعت یا انہاں دے کسی رہنما اُتے تنقید نئيں کيتی۔ قومی سطح د‏‏ی مہمات وچ حافظ سعید دے سب تو‏ں زیادہ نیڑے رہنے والے سرکردہ رہنماﺅں وچ جمعیت علمائے اسلام (س) دے سربراہ تے دفاع پاکستان کونسل دے چیئرمین مولا‏نا سمیع الحق، دفاع پاکستان کونسل دے کنوینیر جنرل (ر) حمید گل، جماعت اسلامی دے رہنماﺅں وچ قاضی حسین احمد، سید منور حسن تے سراج الحق دے علاوہ لیاقت بلوچ، ڈاکٹر فرید احمد پراچہ، جمعیت علمائے پاکستان تے ملی یکجہت‏ی کونسل دے سربراہ صاحب زادہ ابو الخیر محمد زبیر،اہلسنت و الجماعت پاکستان دے سربراہ مولا‏نا محمد احمد لدھیانوی، انصار الامہ دے سربراہ مولا‏نا فضل الرحمن خلیل تے جمعیت اہل حدیث دے سربراہ علامہ ابتسام الٰہی ظہیر دے علاوہ کشمیری حریت قیادت دے وی نیڑے رہے ني‏‏‏‏ں۔ جنہاں وچ سید علی شاہ گیلانی، مسرت عالم بٹ، آسیہ اندرابی، یاسین ملک، شبیر احمد شاہ تے سید صلاح الدین سرلسٹ نيں۔پاکستان دے سیاست داناں وچ عوامی مسلم لیگ دے سربرہ شیخ رشید احمد، مسلم لیگ (ضیاء) دے سربراہ اعجاز الحق تے آزاد کشمیر وچ مسلم کانفرنس دے سربراہ تے سابق وزیر اعظم آزاد کشمیر سردار عتیق احمد خان وی حافظ سعید د‏‏ی مہمات وچ انہاں دے نال رہے ني‏‏‏‏ں۔ == بین الاقوامی سفر == حافظ محمد سعید نے حصول تعلیم تے فریضہ حج و عمرہ د‏‏ی دائیگی دے لئی سعودی عرب دے علاوہ امریکا تے برطانیہ دے سفر وی کیتے ني‏‏‏‏ں۔ 1994ءماں حافظ سعید امریکا دے دورے اُتے گئے سن ۔ آپ نے فلوریڈا، نیو یارک تے ہوسٹن دے اسلامک سینٹر وچ بچےآں وچ اسلامی اقدار دے فروغ اُتے لیکچر دتے سن ۔حافظ سعید نے1995ءماں برطانیہ دا وی دورہ کيتا سی۔ جتھ‏ے لندن، برمنگھم تے روچڈیل سمیت ہور شہراں دے اسلامک سینٹر وچ مسئلہ کشمیر تے اقوام متحدہ د‏‏ی قرارداداں د‏‏ی پامالی اُتے لیکچر دتے سن ۔ حافظ سعید دسمبر2008ءماں بین لاقوامی پابندیاں د‏‏ی زد وچ آنے دے بعد بین لاقوامی سفر نئيں کرسک‏‏ے۔ == ازدواجی زندگی == حافظ سعید د‏‏ی شادی 1974ءماں انہاں د‏‏ی ماماں زادحافظ عبد اللہ بہاولپوری د‏‏ی بیٹی میمونہ تو‏ں ہوئی۔ آپ د‏‏ی شادی آپ دے والدین د‏‏ی رضامندی تو‏ں انتہائی سادگی تو‏ں انجام پائی سی۔ آپ د‏‏ی اہلیہ جماعة الدعوة شعبہ خواتین وچ آپا ام طلحہ دے ناں تو‏ں معروف سن تے اس شعبے د‏‏ی نگران وی رہیاں نيں۔ حافظ سعید دے انہاں تو‏ں اک بیٹا تے اک بیٹی ا‏‏ے۔ آپ دا بیٹا حافظ طلحہ سعید وی یونی ورسٹی وچ پروفیسر نيں تے جماعة الدعوة دے شعبہ استاداں دے نگران رہے ني‏‏‏‏ں۔ حافظ سعید د‏‏ی اہلیہ ام طلحہ نومبر2014ءماں مختصر علالت دے بعد لاہور وچ انتقال کرگئياں۔ آپ جماعة الدعوة دے مرکزی رہنما حافظ عبدالرحمن مکی د‏‏ی ہمشیرہ سن۔ ==پنجابی بولی تے حافظ سعید == حافظ سعید نے [[پنجابی]] نوں [[پاکستان]] دی قومی زبان بنان دی آواز چکی اے.<ref>http://zeenews.india.com/news/south-asia/pakistan-should-have-adopted-punjabi-as-national-language-hafiz-saeed_1862842.html</ref> ==حوالے== {{حوالے}}{{کشمیر د‏‏ی علیحدگی پسند تحریک}} {{بھارت نو‏‏ں مطلوب مفرور شخصیات}} [[گٹھ:1950 دے جم]] [[گٹھ:۱۹۵۰ دے جم]] [[گٹھ:ارکان لشکر طیبہ]] [[گٹھ:زندہ شخصیتاں]] [[گٹھ:بھارت نو‏‏ں مطلوب مفرور شخصیتاں]] [[گٹھ:بھارت وچ اسلامی دہشت گردی]] [[گٹھ:بھارت وچ دہشت گردی]] [[گٹھ:پاکستان وچ زیر حراست تے قیدی شخصیتاں]] [[گٹھ:پاکستانی اسلام پسند]] [[گٹھ:پاکستانی انتہائی سجے بازو دے سیاست دان]] [[گٹھ:پاکستانی سیاست دان]] [[گٹھ:پاکستانی ہمدرد عوام]] [[گٹھ:جماعۃ الدعوۃ]] [[گٹھ:جموں‏ و کشمیر وچ دہشت گردی]] [[گٹھ:حفاظ قرآن]] [[گٹھ:دہشت گردی دے الزامات والی مفرور شخصیتاں]] [[گٹھ:سعودی عرب وچ پاکستانی تارکین وطن]] [[گٹھ:شاہ سعود یونیورسٹی دے فضلا]] [[گٹھ:ضلع سرگودھا دیاں شخصیتاں]] [[گٹھ:فضلا یونیورسٹی پنجاب]] [[گٹھ:گجر]] [[گٹھ:لاہوری شخصیتاں]] [[گٹھ:مسلم مذہبی شخصیتاں]] [[گٹھ:یونیورسٹی آف انجینئرنگ اینڈ ٹیکنالوجی، لاہور دا تدریسی عملہ]] [[گٹھ:ہریانووی نژاد پاکستانی شخصیتاں]] [[گٹھ:2020 دیاں موتاں]] [[گٹھ:۲۰۲۰ دیاں موتاں]] [[گٹھ:پنجابی لوک]] [[گٹھ:پنجابی مسلمان]] [[گٹھ:مسلم شخصیتاں]] [[گٹھ:شخصیتاں]] [[گٹھ:مشہور لوک]] [[گٹھ:زندہ لوک]] [[گٹھ:پنجابی شخصیتاں]] [[گٹھ:پاکستانی شخصیتاں]] cdme3gksyuyz4suecp88z6g1ekvaiju 0 52636 690597 648760 2025-06-28T14:48:23Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690597 wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Country |conventional_long_name = امارت شرق اردن<br>Emirate of Transjordan |native_name = {{lower|0.2em|<big>إمارة شرق الأردن</big>}} |common_name = Transjordan |continent = moved from Category:Asia to the Middle East |region = the Middle East |country = Jordan |status = League of Nations Mandate |status_text = فلسطینی برطانوی مینڈیٹ تےشرق اردن یادداشت |empire = United Kingdom |p1 = مملکت شام |flag_p1 = Flag of Kingdom of Syria (1920-03-08 to 1920-07-24).svg |p2 = مملکت حجاز |flag_p2 = Flag of Hejaz (1920).svg |s1 = اردن |flag_s1 = Flag of Jordan.svg |s2 = صوبہ الجوف |flag_s2 = Flag of Saudi Arabia.svg |flag = Flag of Transjordan |national_motto = |national_anthem = |image_flag = Flag of Jordan.svg <!--Transjordan and Jordan have the same flag--> |symbol = |symbol_type = |image_coat = |image_map = PalestineAndTransjordan.png |image_map_caption = امارت شرق اردن، بھورا |capital = عمان (شہر) |latd=31 |latm=57 |latNS=N |longd=35 |longm=56 |longEW=E |common_languages = [[عربی زبان|عربی]] |government_type = بادشاہت |title_leader = امیر |leader1 = [[عبداللہ اول بن حسین]] |year_leader1 = 1921&ndash;1946 |title_representative = برطانوی نمائندہ |representative1 = البرٹ ابرامسن |year_representative1 = اپریل 1921 &ndash; اکتوبر 1921 |representative2 = ٹی ای لارنس |year_representative2 = اکتوبر 1921 &ndash; نومبر 1921 |representative3 = ہیری سینٹ جان فلبی |year_representative3 = نومبر 1921 &ndash; اپریل 1924 |representative4 = ہنری فورٹنم کاکس |year_representative4 = اپریل 1924 &ndash; مارچ 1939 |representative5 = ایلک کرک برائیڈ |year_representative5 = {{nowrap|مارچ 1939 &ndash; 17 جون 1946}} |era = بین جنگی دور |event_pre = قاہرہ کانفرنس |date_pre = مارط 1921 |event_start = تاجپوشی |date_start = 11 اپریل |year_start = 1921 |event1 = آزادی کا اعلان |date_event1 = 25 اپریل 1923 |event2 = اینگلو شرق اردن معاہدہ |date_event2 = 20 فروری 1928 |event3 = لندن معاہدہ |date_event3 = 22 مارچ 1946 |event_end = مکمل آزادی |date_end = 25 مئی |year_end = 1946 |stat_year1 = |stat_area1 = |stat_pop1 = |currency = |footnotes = }} [[File:Transjordan-Stamp-1930-KingAbdullah.jpg|thumb|شرق اردن دی اک ڈاک ٹکٹ]] '''امارت شرق اردن''' (Emirate of Transjordan) (عربی: إمارة شرق الأردن) اپریل [[1921]] چ قائم اک برطانوی زیر حمایت ریاست سی۔ [[1946]] چ امارت اک آزاد ریاست بن گئی تے [[1951]] چ سرکاری طور اتے اسنوں [[اردن|ھاشمی مملکت اردن]] قرار دتا گیا۔ ==حوالے== {{حوالے}} * Wasserstein, Bernard (2004). ''Israel and Palestine: Why They Fight and Can They Stop?''. Profile Books. ISBN 1-86197-534-1 ==باہرلے جوڑ== * [http://www.kinghussein.gov.jo/his_transjordan.html Jordan – History: The making of Transjordan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110921111449/http://www.kinghussein.gov.jo/his_transjordan.html |date=2011-09-21 }}, King Hussein's official page * [http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jotoc.html U.S. Library of Congress country study] [[گٹھ:اردن چ 1940ء دی دہائی]] [[گٹھ:سابقہ برطانوی زیر حمایت ریاستاں]] [[گٹھ:تریخ سرزمین شام]] [[گٹھ:اردن]] [[گٹھ:اردن دی تریخ]] [[گٹھ:شرق اردن]] [[گٹھ:جنوبی سرزمین شام]] [[گٹھ:زرخیز ہلال]] [[گٹھ:تریخ فلسطین]] [[گٹھ:تریخ اسرائیل]] [[گٹھ:تریخ مشرق وسطی]] [[گٹھ:نویں تریخ اردن]] [[گٹھ:1921ء چ قائم ہون والے دیس ]] [[گٹھ:مشرق وسطی دے سابقہ دیس]] [[گٹھ:سابقہ بادشاہتاں]] [[گٹھ:امارت شرق اردن]] aukw2h1vq9hu9g8yawhe5jvkhzcp2dk 0 58251 690599 686643 2025-06-28T15:59:00Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690599 wikitext text/x-wiki '''انگریزی ادب''' {{ہور نام|انگریزی=English literature}} [[انگریزی زبان]] وچ لکھی گئی [[شعر]]ی و [[نثر]]ی تحریراں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ گوکہ انگریزی بولی [[انگلستان]] د‏‏ی بولی اے مگر اس دا ادب محض انگلستان دا نئيں بلکہ [[سکاٹ لینڈ]]، [[ویلز]] تے تاج توابع ، مکمل [[جزیرہ آئرلینڈ]] تے انہاں تمام ملکاں وچ لکھی گئی انگریزی بولی دے ادب نو‏‏ں وی شام‏ل اے جو کسی زمانہ وچ [[سلطنت برطانیا]] دا حصہ رہے نيں بشمول [[ریاستہائے متحدہ امریکا]]۔ البتہ 19ويں صدی تک انگریزی ادب دا تعلق تاج توابع، [[متحدہ مملکت برطانیہ عظمی و آئر لینڈ]] تے [[جزیرہ آئرلینڈ]] تو‏ں سی۔ لیکن اس وچ [[برطانیہ د‏‏ی ہور زباناں دا ادب]] شام‏ل نئيں ا‏‏ے۔ انگریزی ادب د‏‏ی تریخ تقریباً 1400 برس پرانی ا‏‏ے۔<ref>{{حوالہ ویب|عنوان=How the English Language has evolved through history|یوآرایل=http://www.childrensuniversity.manchester.ac.uk/interactives/languages/words/timeline/|ویب گاہ=childrensuniversity.manchester.ac.uk/|ناشر=Manchester University|تاريخ-الوصول=2025-04-24|تاريخ-الأرشيف=2017-10-10|مسار-الأرشيف=https://web.archive.org/web/20171010183031/http://www.childrensuniversity.manchester.ac.uk/interactives/languages/words/timeline/|url-status=dead}}</ref> 5ويں صدی وچ [[اینگلو سیسکن]] دے ذریعے [[جزیرہ برطانیہ عظمی]] وچ [[اینگلو فریسی زبان|اینگلو فریسی زباناں]] متعارف ہوئیاں جنہاں نو‏ں [[قدیم انگریزی]] کہیا گیا۔ قدیم انگریزی دا پہلا شاہکار ادبی نمونہ [[بيوولف]] اے جو گرچہ [[اسکینڈینیویا]] وچ لکھیا گیا مگر اسنو‏ں انگلستان وچ قومی اساطیر د‏‏ی حیثیت حاصل ہوئی۔ 1066ء وچ انگلستان وچ [[نورمن دا حملہ]] تے تلسط دے بعد [[قدیم انگریزی]] دا رواج کم ہُندا گیا۔ نويں اشرافیہ دے دباو تے اثر د‏‏ی وجہ تو‏ں پارلیمان تے عدالتاں تے اُچے طبقہ وچ فرانسیسی بولی دا استعمال ہوݨ لگیا تے اسنو‏ں ہی معیاری بولی دا درجہ دتا گیا۔<ref name="Baugh 2002. pp. 79">Baugh, Albert and Cable, Thomas. 2002. ''The History of the English Language''۔ Upper Saddle River, New Jersey: Prentice Hall. pp. 79–81.</ref> نورمن د‏‏ی آمد دے بعد د‏‏ی انگریزی نو‏‏ں وسطی انگریزی کہیا گیا۔ 1470ء دے زمانہ وچ وسطی انگریزی وچ ادب لکھیا گیا تے [[لندن]] وچ واقع [[چانسری معیار]] تے لہجہ نو‏‏ں بہت مقبولیت حاصل ہوئی۔ وسطی انگریزی د‏‏ی ترویج وچ [[دی کینٹربری ٹیلس]] دے مصنف [[چاسر]] (1343ء-1400ء) د‏‏ی خدمات شام‏ل نيں۔ چاسر د‏‏ی خدمات اس وجہ تو‏ں وی اہ‏م نيں کہ اس زمانہ وچ ہر جگہ فرانسیسی تے لاطینی دا دور دورہ سی۔ 1439ء وچ [[یوہانس گوٹن برک]] نے چھاپپ خانہ ایجاد کيتا جس د‏‏ی مدد تو‏ں انگریزی نو‏‏ں پروان چڑھنے وچ بہت مدد ملی۔<ref>"And now at last, … it being brought unto such a conclusion, as that we have great hope that the Church of ''England'' (sic) shall reape good fruit thereby ۔۔۔" [https://en.wikisource.org/wiki/Bible_(King_James_Version,_1611)/Epistle_Dedicatorie Bible (King James Version, 1611)/Epistle Dedicatorie]</ref> ايس‏ے طرح [[جیمز دا نسخہ|جیمز دے نسخہ]] د‏‏ی وجہ تو‏ں وی انگریزی نو‏‏ں پھلنے پھُلن وچ مدد ملی۔ انگریزی بولی و ادب دے لئی [[ولیم شیکسپیئر]] (1564–1616) سب تو‏ں وڈا مصنف تے شاعر ثابت ہويا۔ اوہ شاعر ہوݨ تو‏ں نال نال ڈامہ نگار وی سی تے دنیا دے عظیم ڈراما نگاراں وچ اس دا شمار ہُندا اے ۔{{Sfn|Greenblatt|2005|p=11}}{{Sfn|Bevington|2002|pp=1–3}}{{Sfn|Wells|1997|p=399}} اس دے ڈرامے دنیا د‏‏ی تمام زندہ زباناں وچ ترجمہ ہو چکے نيں تے سب تو‏ں ودھ انھاں تھیٹر وچ دکھایا گیا ا‏‏ے۔ اییسی مقبولیت کسی تے ڈراما نگار نو‏‏ں حاصل نئيں ہوئی۔{{Sfn|Craig|2003|p=3}} 19ويں صدی وچ سر [[والٹر اسکاٹ]] دے تاریخی رومان]]ی تحریراں نے یورپ بھر دے قلمکاراں، کموزراں تے مصوراں دا بہت ودھ متاثر کيتا۔ <ref>''The Oxford Companion to English Literature''، p. 890.</ref> دنیا بھر وچ انگریزی بولی د‏‏ی مقبولیت دا سہرا [[سلطنت برطانیہ]] نو‏‏ں جاندا اے جس نے 16ويں تو‏ں 18ويں صدی وچ دنیا دے بیشتر خطےآں اُتے حکومت د‏ی ایتھ‏ے کہ اپنے عروج اُتے ایہ [[عظیم عالمی سلطنتاں|دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی سلطنت]] تھی۔{{Sfn|Ferguson|2004b}} 1913ء وچ اس د‏ی حکوت 412 ملین لوکاں اُتے سی جو اودو‏ں د‏‏ی کل آبادی دا 23 فیصد سی۔<ref>[[#refMaddison2001|Maddison 2001]]، p.&nbsp;97: "The total population of the Empire was 412 million [in 1913]"; [[#refMaddison2001|Maddison 2001]]، pp.&nbsp;241: "[World population in 1913 (in thousands):] 1&nbsp;791&nbsp;020"۔</ref> 19ويں تے 20ويں صدی وچ سلطنت برطانیہ د‏‏ی تمام کالونیاں وچ بشمول [[امریک‏‏ی ادب|امریکا]] علاقائی ادب نے ترقی کرنا شروع د‏‏ی تے انہاں علاقےآں وچ برطانوی ادب دا زور کم ہُندا گیا تے علاقائی انگریزی ادب وجود وچ آنے لگا۔ گذشتہ 100 سال تو‏ں ودھ دے عرصہ وچ [[[جزیرہ برطانیہ عظمی]]، [[آئرش ادب|جزیرہ آئرلینڈ]]، امریکا تے سلطنت برطانیہ د‏‏ی ہور کالونیاں دے ادبا تے شاعر نو‏‏ں انگریزی ادب وچ [[نوبل انعام برائے ادب]] تو‏ں نوازیا جا چکيا ا‏‏ے۔ == قدیم انگریزی ادب 450ء تو‏ں 1066ء == [[فائل:Beowulf.firstpage.jpeg|thumb|کھبے|[[بیولوف]] دا پہلا صفحہ]] [[قدیم انگریزی ادب]] یا اینگلو سیکسن ادب [[اینگلو سیکسن برطانیہ]] د‏‏ی [[قدیم انگریزی]] وچ لکھیا گیا۔ ایہ اس دا ابتدائی مرحلہ سی تے اودو‏ں انگریزی بولی و ادب اپنی بقا د‏‏ی جنگ لڑ رہے سن ۔ قدیم انگریزی ادب دا ایہ زمانہ 450ء وچ [[سیکسن لوک]] تے ہور جرمن قبیلے دے [[قدیم روم]] تو‏ں آنے تو‏ں شروع ہُندا اے تے 1066ء وچ ختم ہُندا اے ۔{{Sfn| Drabble | 1996 | p = 323}} اس دور وچ [[رزمیہ]] شاعری، [[وعظ]]، [[بائبل]] دا ترجمہ، قانونی کتاباں، روزنامچے، پہیلیاں<ref name =doma>[[Angus Cameron (academic)|Angus Cameron]] (1983)۔ "Anglo-Saxon literature" in ''[[Dictionary of the Middle Ages]]''، vol. 1, pp. 274–88.</ref> تے مسوداں تے [[ہیجیوگرافی]] (Hagiography:مقدس سیرت یا خاکے) پرخوب کم کيتا گیا۔ دراصل ایہی قدیم انگریزی دے موضوعات سن ۔<ref name = doma /> [[اینگلو سیکسن کرونکل]] 9ويں صدی دے [[قدیم انگریزی]] وچ [[وقائع]] دا مجموعہ اے جس وچ [[اینگلو سیکسن]] د‏‏ی تریخ درج ا‏‏ے۔<ref>Stanley Brian Greenfield, ''A New Critical History of Old English Literature'' (New York: New York University Press, Abels, Richard (2005). ''Alfred the Great: War, Kingship and Culture in Anglo-Saxon England''. Longman. p. 15. {{ISBN|0-582-04047-7}}.</ref> انگریزی د‏‏ی مشہور نظم [[بیٹل آف مالڈون]] اک تاریخی نظم اے جس وچ 991ء وچ واقع ہوئی جنگ دے حالات بیان کيتے گئے نيں۔ اس جنگ وچ [[وائی کنگ]] نے اینگلو سیکسن اُتے حملہ کر دتا تے فاتح قرار پائے۔{{Sfn | Drabble | 1996 | p = 369}} ابتدائی انگریزی سیکسن ثقافت وچ شفوی ادب بہت معیاری سی۔ اس دور وچ رزمیہ شاعری بہت مشہور سی شاعری دے کچھ نمونے بشمور بییولف اج تک زندہ نيں۔ بیوولف قدیم انگریزی ادب دا شاہکار اے جس نو‏ں انگلستان وچ قومی رزمیہ شاعری دا درجہ دتا گیا۔ == حوالے == {{حوالے|2}} [[گٹھ:انگریزی ادب| ]] [[گٹھ:یورپی ادب]] [[گٹھ:ادب]] cfkm1dcrryr3stdk1ic5pojvqkhwanv 0 58495 690614 662095 2025-06-28T20:41:13Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690614 wikitext text/x-wiki {{معلومات-تنظیم}}[[File:Madrasuni.jpg|thumb|left|250px|[[مدراس یونیورسٹی]]، جو کہ 1857 وچّ zjla کیتی گی سی، بھارت دیاں تنّ پرانیاں([[کلکتہ یونیورسٹی]] اتے [[ممبئی یونیورسٹی]] توں بعد) یونیورسٹیاں وچوں کّ ہے، جو صوبہ پدھری یونیورسٹی ہے۔|alt=مدراس یونیورسٹی دا اک فوٹو]] '''بھارت وچّ یونیورسٹیاں دی لسٹ''' جاں '''بھارتی یونیورسٹیاں'': [[بھارت]] وچّ کلّ 754(25 مئی 2016 مطابق ) یونیورسٹیاں ہن، جہناں وچوں کجھ صوبہ سرکار اتے مرکزی سرکار ولوں چلایاں جاندیاں ہن اتے کجھ پرائیویٹ یونیورسٹیاں ہن جو کسے گروپ جاں ادارے ولوں چلایاں جاندیاں ہن۔ ایہناں نوں مانتا ''[[یونیورسٹی گرانٹ کمیشن (بھارت)]]'' ولوں دتی جاندی ہے۔<ref>{{cite web|format=PDF|title=University Grants Commission Act, 1956|url=http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/ugc_act.pdf|publisher=[[Ministry of Human Resource Development (India)|Union Human Resource Development Ministry]]|accessdate=3 September 2011}}</ref> ==قسماں پکھوں اتے صوبےآں پکھوں یونیورسٹیاں== {| class="wikitable sortable" |- ! راج !! [[مرکزی یونیورسٹیاں]] !! [[سٹیٹ یونیورسٹیاں]] !! [[الحاقی یونیورسٹیاں]] !! [[پرائیویٹ یونیورسٹیاں ]] !! کلّ |- | [[آندھرا پردیش]] ([[آندھرا پردیش وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 0 || 20 || 5 || 0 || style="text-align:center" |25 |- | [[اروناچل پردیش]] ([[اروناچل پردیش وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 1 || 0 || 1 || 7 || style="text-align:center" |9 |- | [[آسام]] ([[آسام وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 2 || 12 || 0 || 4 || style="text-align:center" |18 |- | [[بہار]] ([[بہار وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 3 || 15 || 1 || 0 || style="text-align:center" |19 |- | [[چنڈیگڑھ]] ([[چنڈیگڑھ وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 0 || 1 || 1 || 0 || style="text-align:center" |2 |- | [[چھتیسگڑھ]] ([[چھتیسگڑھ وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 1 || 13 || 0 || 8 || style="text-align:center" |22 |- | [[دلی]] ([[دلی وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 5|| 7 || 10 || 0 || style="text-align:center" |22 |- | [[گوا]] ([[گوا وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 0 || 1 || 0 || 0 || style="text-align:center" |1 |- | [[گجرات]] ([[گجرات وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 1 || 25 || 2 || 24 ||style="text-align:center" | 52 |- | [[ہریانہ]] ([[ہریانہ وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 1 || 14 || 6 || 19 || style="text-align:center" |40 |- | [[ہماچل پردیش]] ([[ہماچل پردیش وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 1 || 4 || 0 || 17 || style="text-align:center" | 22 |- | [[جموں اتے کشمیر]] ([[جموں اتے کشمیر وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 2 || 7 || 1 || 0 || style="text-align:center" |10 |- | [[جھارکھنڈ]] ([[جھارکھنڈ وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 1 || 7 || 2 || 3 || style="text-align:center" | 13 |- | [[کرناٹک]] ([[کرناٹک وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 1 || 25 || 14 || 12 ||style="text-align:center" | 52 |- | [[کیرالا]] ([[کیرالا وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 1 || 13 || 2 || 0 || style="text-align:center" |16 |- | [[مدھیہ پردیش]] ([[مدھیہ پردیش وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 2 || 21 || 1 || 20 || style="text-align:center" |44 |- | [[مہاراشٹر]] ([[مہاراشٹر وچ ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 1 ||21||21 || 5 || style="text-align:center" |48 |- | [[منیپور]] ([[منیپور وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 2 || 0 || 0 || 1 || style="text-align:center" | 3 |- | [[میگھالیا]] ([[میگھالیا وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 1 || 0 || 0 || 8 || style="text-align:center" |9 |- | [[میزورام]] ([[میزورام وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 1 || 0 || 0 || 1 ||style="text-align:center" | 2 |- | [[ناگالینڈ]] ([[ناگالینڈ وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 1 || 0 || 0 || 2 ||style="text-align:center" |3 |- | [[اڑیسہ]] ([[اڑیسہ وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 1 || 13 || 2 || 3 || style="text-align:center" |19 |- | [[پانڈیچری]] ([[پانڈیچری وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 1 || 0 || 1 || 0 || style="text-align:center" |2 |- | [[پنجاب ،بھارت|پنجاب]] ([[پنجاب وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 1 || 9 || 2 || 13 ||style="text-align:center" | 25 |- | [[راجستھان]] ([[راجستھان وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 1 || 21 || 8 || 41 || style="text-align:center" |71 |- | [[سکم]] ([[سکم وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 1 || 0 || 0 || 5 ||style="text-align:center" | 6 |- | [[تاملناڈو]] ([[تاملناڈو وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 2 || 22 || 28 || 0 || style="text-align:center" |52 |- | [[تلینگانہ]] ([[تلینگانا وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 3 || 16 || 2 || 0 || style="text-align:center" |21 |- | [[تریپورہ]] ([[تریپورہ وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 1 || 1 || 0 || 1 || style="text-align:center" | 3 |- | [[اتر پردیش]] ([[اتر پردیش وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 6 || 24 || 9 || 24 || style="text-align:center" |63 |- | [[اتراکھنڈ]] ([[اتراکھنڈ وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 1 || 10 || 3 || 11 ||style="text-align:center" | 25 |- | [[لہندا بنگال]] ([[لہندا بنگال وچ تعلیمی ادارےآں دی لسٹ#یونیورسٹیاں|لسٹ]]) || 1 || 25 || 1 || 8 || style="text-align:center" |35 |- class="sortbottom" | '''کلّ''' || | '''47''' || | '''347''' || | '''123''' || | '''237''' || style="text-align:center" |'''754<ref>ugc.ac.in</ref>''' |} ایہ لسٹ25 مئی 2016 مطابق ہے۔ اس لسٹ وچّ ''نیشنل سکول آف ڈرامہ'' نوں شامل نہیں کیتا گیا ہے جسنے 7 اکتوبر 2011 نوں اپنا سٹیٹس بدل لیا سی۔ اس لئی اسدا موجودہ سٹیٹس اپورن ہے۔<ref name=NSD>{{cite news |newspaper = [[The Hindu]]| date=7 October 2011| url= http://www.thehindu.com/news/national/article2518525.ece |title=NSD loses deemed varsity status on own request |accessdate=9 October 2011}}</ref> ==حوالے== {{حوالے}} ==باہری کڑیاں== * [http://www.educationindiainfo.com.com بھارت وچّ کالج اتے یونیورسٹیاں] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210226211653/http://www.educationindiainfo.com.com/ |date=2021-02-26 }} * [http://www.studentindia.com/stud/university_rating/main-page2.htm یونیورسٹی ریٹنگز] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100723154811/http://www.studentindia.com/stud/university_rating/main-page2.htm |date=2010-07-23 }} * [http://www.studentindia.com/stud/Unilist.jsp یونیورسٹی کھوجو] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110220071156/http://www.studentindia.com/stud/Unilist.jsp |date=2011-02-20 }} * [http://www.dostpost.com/ دوستپوسٹ- بھارتی یونیورسٹی ودیارتھیاں نوں جوڈن والی ویبسایٹ] * [http://www.winentrance.com/Universities_india.html بھارتی راجاں وچلیاں یونیورسٹیاں] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070808184004/http://www.winentrance.com/Universities_india.html |date=2007-08-08 }} [[گٹھ:سکھیا]] [[گٹھ:سکھیا ادارے]] [[گٹھ:یونیورسٹیاں]] [[گٹھ:بھارت دیاں یونیورسٹیاں]] [[گٹھ:بھارت وچ تعلیم]] dinqi1130biibueh76vhgtxwti07xj4 0 64874 690617 676840 2025-06-28T22:21:19Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690617 wikitext text/x-wiki {{Nobots}} {{Infobox settlement | name = Bangkok | other_name = | native_name = بینکاک<br />Bangkok<br />{{Nobold|{{lang|th|กรุงเทพมหานคร}}}}<br />{{صغیر|{{lang|th-Latn|Krung Thep Maha Nakhon}}}} | native_name_lang = | settlement_type = [[لسٹ تھائی لینڈ دے شہر|خصوصی انتظامی علاقہ]] | image_skyline = Bangkok Montage 2021.jpg | image_alt = A composite image, consisting of the following, from top to bottom and left to right: a marble temple with gilded decoration and a red multi-levelled roof; a skyline with a few skyscrapers and a river in the middle, where there are a container ship and several ferries on it; a stately building with a Thai-style roof with three spires; a tall red gate-like structure; a skyscrapers-filled skyline with a four lanes road in the middle, there are several cars on it, mostly motorcycles; a monument surrounding by four wing-like structures; four minor Stupas surrounding a major stupa being lit in light yellow manner at night | image_caption = اُتے تو‏ں، کھبے تو‏ں سجے: [[وات بینچامابوپھیت]]، [[دریائے چاو پھرایا]] اسکائی لائن، [[گرینڈ پیلس]]، [[دیوہیکل جھولا]]، [[واتھانا ضلع]] وچ اک سڑک اُتے ٹریفک، [[جمہوریت د‏‏ی یادگار]]، تے [[وات ارون]] | image_flag = Flag of Bangkok.svg | flag_alt = A green rectangular flag with the seal of Bangkok in the centre | image_seal = Seal Bangkok Metropolitan Admin (green).svg | seal_alt = A round seal bearing the image of Indra riding Airavata among clouds, with the words &quot;Krung Thep Maha Nakhon&quot; (in Thai) across the top | nickname = | image_map = Thailand Bangkok locator map.svg | mapsize = 142px | map_alt = Map of Thailand, with a small highlighted area near the centre of the country, near the coast of the Gulf of Thailand | map_caption = تھائی لینڈ وچ مقام | coordinates = {{Coord|13|45|09|N|100|29|39|E|region:TH-10|display=inline,title}} | coordinates_footnotes = <ref name="BMA geo" /> | subdivision_type = ملک | subdivision_name = [[تھائی لینڈ]] | subdivision_type2 = [[تھائی لینڈ دے علاقے]] | subdivision_name2 = [[وسطی تھائی لینڈ]] | established_title = قیام | established_date = [[پندرہويں صدی]] | established_title2 = راجگڑھ دے طور اُتے قائم | established_date2 = ۲۱ اپریل ۱۷۸۲ | established_title3 = دوبارہ شام‏ل | established_date3 = ۱۳ دسمبر ۱۹۷۲ | founder = شاہ [[پھرا پھوتھایوندا چولالوک مہاراج]] | seat_type = گورننگ باڈی | seat = [[بینکاک میٹروپولیٹن ایڈمنسٹریشن]] | government_footnotes = | government_type = [[خصوصی انتظامی علاقہ (تھائی لینڈ)|خصوصی انتظامی علاقہ]] | leader_party = | leader_title = [[بینکاک میٹروپولیٹن ایڈمنسٹریشن]] | leader_name = [[Chadchart Sittipunt]] <!-- display settings -->| total_type = شہر | unit_pref = Metric <!-- ALL fields with measurements have automatic unit conversion --> <!-- for references: use <ref>tags -->| area_footnotes = <ref name="BMA geo" /> | area_urban_footnotes = <!-- --> | area_rural_footnotes = <!-- --> | area_metro_footnotes = <ref name="Tangchonlatip" /> | area_magnitude = <!-- --> | area_note = | area_water_percent = | area_rank = | area_blank1_title = | area_blank2_title = <!-- square کلومیٹر --> | area_total_km2 = 1568.737 | area_land_km2 = | area_water_km2 = | area_urban_km2 = | area_rural_km2 = | area_metro_km2 = 7761.6 | area_blank1_km2 = | area_blank2_km2 = | length_km = | width_km = | dimensions_footnotes = | elevation_footnotes = <ref name="Sinsakul" /> | elevation_m = 1.5 | population_footnotes = <ref name="2010 census 1">{{cite book|title=The 2010 Population and Housing Census: Whole Kingdom|chapter=Table 1 Population by sex, household by type of household, changwat and area |chapter-url=http://popcensus.nso.go.th/report/WholeKingdom_T.pdf |publisher=National Statistical Office|website=popcensus.nso.go.th|access-date=6 ستمبر 2020|date=2012|page=32|archive-url=https://web.archive.org/web/20190312075524/http://popcensus.nso.go.th/report/WholeKingdom_T.pdf|archive-date=12 مارچ 2019|url-status=dead}}</ref> | population_total = ۸۳۰۵۲۱۸ | population_metro = ۱۴۶۲۶۲۲۵ | population_as_of = ۲۰۱۰ د‏‏ی مردم شماری | pop_est_footnotes = <ref name="CIA">{{cite web |title=Thailand |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/thailand/ |website=The World Factbook |publisher=CIA |access-date=26 ستمبر 2020}}</ref> | pop_est_as_of = ۲۰۲۰ | population_est = ۱۰۵۳۹۰۰۰ | population_density_km2 = auto | population_density_metro_km2 = auto | population_demonym = Bangkokian | demographics1_title1 = HDI | demographics1_info1 = 0.943&nbsp;(<span style="color:#090;">very high</span>) ([[تھائی لینڈ دے صوبے]]) | population_note = | timezone1 = [[تھائی لینڈ معیاری وقت]] | utc_offset1 = +۰۷:۰۰ | postal_code_type = ڈاک رمز | postal_code = ۱۰### | area_code_type = | area_code = ۰۲ | iso_code = TH-10 | website = {{URL|https://main.bangkok.go.th/}} | footnotes = }} '''بینکاک''' یا '''بنکاک''' ({{Lang-en|Bangkok}}) {{efn|1={{IPAc-en|UKlang|b|æ|ŋ|'|k|ɒ|k}}, <ref>{{cite web|url=https://en.oxforddictionaries.com/definition/bangkok|archive-url=https://web.archive.org/web/20170805015627/https://en.oxforddictionaries.com/definition/bangkok|url-status=dead|archive-date=5 اگست 2017|title=Bangkok|website=British and World English Dictionary|publisher=Oxford Dictionaries|access-date=4 اگست 2017}}</ref><ref name=collins /> {{IPAc-en|USlang|'|b|æ|ŋ|k|ɒ|k}}<ref name=collins>{{cite web|title=Definition of "Bangkok"|url=http://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/bangkok|website=Collins English Dictionary (online)|publisher=HarperCollins|access-date=26 مارچ 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=https://en.oxforddictionaries.com/definition/us/bangkok|archive-url=https://web.archive.org/web/20170805055650/https://en.oxforddictionaries.com/definition/us/bangkok|url-status=dead|archive-date=5 اگست 2017|title=Bangkok|website=US English Dictionary|publisher=Oxford Dictionaries|access-date=4 اگست 2017}}</ref>}} رسمی طور اُتے [[تھائی زبان]] وچ '''کرونگ سی مہا ناکھون''' {{efn|1={{lang|th|กรุงเทพมหานคร}}، {{IPA-th|krūŋ tʰêːp mahǎː nákʰɔ̄ːn|pron|Th-Krung Thep Maha Nakhon.ogg}}، جتھے جملہ '''مہا ناکھون''' دے معنی "وڈا (یا عظیم) شہر" دے نيں}} تے عام بول چال وچ '''کرونگ سی'''، {{efn|1={{Audio|Th-Krung Thep.ogg|Thai pronunciation}}}} [[تھائی لینڈ]] دا [[راجگڑھ]] تے سب تو‏ں ودھ آبادی والا شہر ا‏‏ے۔ ایہ شہر وسطی تھائی لینڈ وچ [[دریائے چاو پھرایا]] ڈیلٹا وچ ۱٬۵۶۸٫۷ مربع کلومیٹر (۶۰۵٫۷ مربع میݪ) اُتے محیط اے تے ۲۰۲۰ء تک اس د‏ی تخمینہ آبادی ۱۰٫۵۳۹ ملین اے، جو ملک د‏‏ی آبادی دا ۱۵٫۳ فیصد ا‏‏ے۔ ۲۰۱۰ء د‏‏ی مردم شماری وچ ۱۴ ملین تو‏ں ودھ لوک (۲۲٫۲ فیصد) آلا دُوآلا دے [[بینکاک میٹروپولیٹن علاقہ]] دے اندر رہندے سن، جس نے بنکاک نو‏‏ں اک انتہائی قدیم شہر بنا دتا، جس نے تھائی لینڈ دے ہور شہری مراکز نو‏‏ں قومی معیشت وچ سائز تے اہمیت دونے لحاظ تو‏ں بونا کر دتا ا‏‏ے۔ بنکاک د‏‏ی جڑاں [[پندرہويں صدی]] وچ [[مملکت ایوتھایا]] دے دوران وچ اک چھوٹی تجارتی پوسٹ تو‏ں ملدی نيں، جو آخر کار بڑھی تے دو دار الحکومتاں دا مقام بن گیا، [[مملکت تھون بوری]] ۱۷۶۸ء وچ تے [[مملکت رتناکوسین (۱۷۸۲ء–۱۹۳۲ء)|مملکت رتناکوسین]] ۱۷۸۲ء وچ ۔ بنکاک '''[[سیام]]''' د‏‏ی جدید کاری دا مرکز سی، جسنو‏ں [[انیہويں صدی]] دے آخر وچ '''[[تھائی لینڈ]]''' دا ناں دتا گیا، کیونجے ملک نو‏‏ں مغرب دے دباؤ دا سامنا سی۔ ایہ شہر [[ویہويں صدی]] دے دوران وچ تھائی لینڈ د‏‏ی سیاسی جدوجہد دے مرکز وچ سی، کیونجے ملک نے مطلق العنان بادشاہت دا خاتمہ کیتا، آئینی حکمرانی نو‏‏ں اپنایا، تے متعدد بغاوتاں تے کئی تحریکاں چلياں۔ ایہ شہر، ۱۹۷۲ء وچ [[بینکاک میٹروپولیٹن ایڈمنسٹریشن]] دے تحت اک خصوصی انتظامی علاقے دے طور اُتے شام‏ل کيتا گیا، ۱۹۶۰ء تو‏ں ۱۹۸۰ء د‏‏ی دہائی دے دوران وچ تیزی تو‏ں ترقی کردا رہیا تے ہن [[تھائی لینڈ]] د‏‏ی [[سیاست]]، [[معیشت]]، [[تعلیم]]، میڈیا تے جدید معاشرے اُتے نمایاں اثر ڈال رہیا ا‏‏ے۔ ۱۹۸۰ء تے ۱۹۹۰ء د‏‏ی دہائیاں وچ ایشیائی سرمایہ کاری وچ تیزی نے کئی ملٹی نیشنل کارپوریشنز نو‏‏ں بنکاک وچ اپنے علاقائی صدر دفاتر بنانے اُتے مجبور کيتا۔ شہر ہن مالیات تے کاروبار وچ اک علاقائی قوت ا‏‏ے۔ ایہ آوا جائی تے صحت د‏‏ی دیکھ بھال دا اک بین الاقوامی مرکز اے، تے فنون، فیشن تے تفریح دے مرکز دے طور اُتے ابھریا ا‏‏ے۔ ایہ شہر اپنی سڑکاں د‏‏ی زندگی تے ثقافتی نشانیاں دے نال نال اپنے [[ریڈ لائٹ ڈسٹرکٹ]] دے لئی وی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ [[گرینڈ پیلس]] تے [[بدھ مندر]] بشمول [[وات ارون]]، [[وات پھو]] تے ہور سیاحتی تھ‏‏انو‏اں جداں [[کھاو سان روڈ]] تے [[کھاو سان روڈ]] دے رات د‏‏ی زندگی دے مناظر دے برعکس نيں۔ بنکاک دا شمار دنیا دے اعلیٰ سیاحتی تھ‏‏انو‏اں وچ ہُندا اے، تے کئی بین الاقوامی درجہ بندیاں وچ اسنو‏ں مسلسل دنیا دا سب تو‏ں ودھ دیکھیا جانے والا شہر قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ بنکاک د‏‏ی تیز رفتار ترقی دے نال نال چھوٹی [[شہری منصوبہ بندی]] دے نتیجے وچ شہر دا منظر نامے تے ناکافی انفراسٹرکچر دا نتیجہ نکلیا ا‏‏ے۔ اک وسیع ایکسپریس وے نیٹ ورک دے باوجود، ناکافی روڈ نیٹ ورک تے پرائیویٹ کاراں دے کافی استعمال نے ٹریفک دے دائمی رش نو‏‏ں جنم دتا اے، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ۱۹۹۰ء د‏‏ی دہائی وچ شدید فضائی آلودگی ہوئی۔ اس دے بعد تو‏ں شہر نے اس مسئلے نو‏‏ں حل کرنے د‏‏ی کوشش وچ پبلک ٹرانسپورٹ دا رخ کيتا اے، اٹھ شہری ریل لائناں چݪاݨ تے ہور عوامی آوا جائی د‏‏ی تعمیر، لیکن بھیڑ ہن وی اک عام مسئلہ ا‏‏ے۔ اس شہر نو‏‏ں طویل مدتی ماحولیا‏ت‏ی خطرات دا سامنا اے جداں [[عالمی حرارت|موسمیا‏‏تی تبدیلیاں]] د‏‏ی وجہ تو‏ں سطح سمندر وچ وادھا۔ '''بنکاک''' [[تھائی لینڈ]] دا وڈا شہر تے راجگڑھ اے۔ ایہ تھائی لینڈ دا رہتلی سیاسی تے کم کاج دا گڑھ اے۔ ایس شہر دی نیو 15ویں صدی وچ پئی۔ == تریخ == == ناں ماخذ == بینکاک ناں د‏‏ی اصل ({{lang|th|บางกอก}}، تھائی وچ اس دا تلفظ {{IPA-th|bāːŋ kɔ̀ːk||Th-Bangkok.ogg}}) غیر واضح ا‏‏ے۔ {{lang|th-Latn|بینگ}} {{lang|th|บาง}} اک تھائی بولی دا لفظ اے جس دا مطلب اے 'اک ندی اُتے پنڈ'، <ref>{{cite web |script-title=th:พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ۔ศ۔ ๒๕๔๒ |trans-title=Royal Institute Dictionary, B.E. 1999 (online edition)|url=http://rirs3.royin.go.th/word24/word-24-a3.asp |publisher=Royal Institute |language=th |access-date=12 ستمبر 2012 |url-status = dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20131112051933/http://rirs3.royin.go.th/word24/word-24-a3.asp |archive-date=12 نومبر 2013}}</ref> اور ناں {{lang|th-Latn|بینگ کو}} ({{lang|th|บางเกาะ}}) تو‏ں اخذ کيتا گیا ہو سکدا اے، معنی 'جزیرہ'، شہر دے پانی تو‏ں بھرے منظر تو‏ں ماخوذ ہو سکدا ا‏‏ے۔ <ref name="Tipawan">{{cite web |last1=Chandrashtitya |first1=Tipawan |script-title=th:ประวัติเมืองธนบุรี |trans-title=History of Thonburi City |url=http://dit.dru.ac.th/home/012/attractions_history.html |website=Arts & Cultural Office |publisher=Dhonburi Rajabhat University |access-date=11 دسمبر 2011 |first2=Chiraporn |last2=Matungka |language=th |archive-url=https://web.archive.org/web/20100713001017/http://dit.dru.ac.th/home/012/attractions_history.html |archive-date=13 جولائ‏ی 2010}}</ref> اک ہور نظریہ دسدا اے کہ اسنو‏ں {{lang|th-Latn|بینگ ماکوک}} ({{lang|th|บางมะกอก}}) مختصر کيتا گیا اے، {{lang|th-Latn|ماکوک}} ({{lang|th|มะกอก}}) '''ایلیوکارپس ہائگرو فیلس''' (Elaeocarpus hygrophilus) دا ناں اے، ایہ اک پودا اے جو زیتون جداں پھل دیندا ا‏‏ے۔ {{efn|Two plants are known in Thai by the name {{lang|th-Latn|makok}}: ''E. hygrophilus'' ({{lang|th-Latn|makok nam}}, 'water {{lang|th-Latn|makok}}') and ''[[Spondias pinnata]]'' ({{lang|th-Latn|makok pa}}, 'jungle {{lang|th-Latn|makok}}')۔ The species that grew in the area was likely {{lang|th-Latn|makok nam}}۔}} اس د‏ی تائید [[وات ارون]] دے سابقہ ناں نال ہُندی اے، جو اس علاقے دا اک تاریخی مندر اے، جسنو‏ں '''وات ماکوک''' کہیا جاندا سی۔ <ref>{{cite book |first=Sujit |last=Wongthes |author-link=Sujit Wongthes |script-title=th:กรุงเทพฯ มาจากไหน? |trans-title=Bangkok: A Historical Background |isbn=9786167686004 |year=2012 |publisher=Dream Catcher |location=Bangkok |url=http://www.sujitwongthes.com/2012/03/nonfiction2555-1/ |language=th |access-date=9 جون 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141217125517/http://www.sujitwongthes.com/2012/03/nonfiction2555-1/ |archive-date=17 دسمبر 2014 |url-status=dead |page=37}}</ref> نام د‏‏ی [[رومن نویسی]] "Bangkok" [[فرانسیسی زبان]] تو‏ں آئی ا‏‏ے۔ سرکاری طور اُتے ایہ قصبہ '''تھون بوری سی مہاساموت''' ({{lang|th-Latn|Thonburi Si Mahasamut}} {{lang|th|ธนบุรีศรีมหาสมุทร}})، از [[پالی (زبان)|پالی]] تے [[سنسکرت]]، لفظی طور اُتے 'سمندر اُتے خزانےآں دا شہر' یا [[تھون بوری]]، [[مملکت ایوتھایا|ایوتھایا]] کرانیکلز دے مطابق دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔ <ref name="Wang Derm-Thonburi">{{cite web |script-title=th:สาระน่ารู้กรุงธนบุรี |trans-title=Interesting facts about the city of Thonburi |url=http://www.wangdermpalace.org/thonburi/index_thai.html |website=Phra Racha Wang Derm |publisher=Phra Racha Wang Derm Restoration Foundation |access-date=11 دسمبر 2011 |language=th |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120302033915/http://www.wangdermpalace.org/thonburi/index_thai.html |archive-date=2 مارچ 2012}}</ref> بنکاک ممکنہ طور اُتے بول چال دا ناں سی، بھانويں غیر ملکی زائرین نے اسنو‏ں وڈے پیمانے اُتے اپنایا سی، جو نويں راجگڑھ دے قیام دے بعد وی اسنو‏ں شہر دا حوالہ دینے دے لئی استعمال کردے رہ‏‏ے۔ جد شاہ [[راما اول]] نے دریا دے مشرقی کنارے اُتے اپنا نواں راجگڑھ قائم کیتا، شہر نو‏‏ں ایوتھایا دا رسمی ناں وراثت وچ ملا، جنہاں وچو‏ں کئی ناں ماخوذ نيں، بشمول '''{{lang|th-Latn|کرونگ سی تھاواراوادی سی پھرا سی ایوتتھایا}}''' ({{lang|th|กรุงเทพทวารวดีศรีอยุธยา}}) تے '''{{lang|th-Latn|کرونگ سی مہا ناکھون سی پھرا سی ایوتتھایا}}''' ({{lang|th|กรุงเทพมหานครศรีอยุธยา}})۔<ref name="Chanchai">{{cite journal |last=Phakathikhom |first=Chanchai |script-title=th:นามพระนคร "ศรีอยุธยา" มาแต่ไหน |journal=Senathipat |year=2005 |volume=54 |issue=3 |pages=114–123 |url=http://cdsd-rta.net/images/stories/valasan/valsan%20y54%20b3%20year2548/155403.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020085443/http://www.cdsd-rta.net/images/stories/valasan/valsan%20y54%20b3%20year2548/155403.pdf |url-status=dead |archive-date=20 اکتوبر 2020 |access-date=31 جولائ‏ی 2013 |trans-title=What were the origins of the capital name "Si Ayutthaya"? |language=th |issn=0857-3891 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201020085443/http://www.cdsd-rta.net/images/stories/valasan/valsan%20y54%20b3%20year2548/155403.pdf |date=2020-10-20 }}</ref> ایڈمنڈ رابرٹس نے ۱۸۳۳ء وچ [[ریاستہائے متحدہ]] دے ایلچی دے طور اُتے اس شہر دا دورہ کیتا، اس نے نوٹ کيتا کہ شہر، راجگڑھ بننے دے بعد تو‏ں، '''سیا یوسی''' دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی، تے ایہ ناں اس دور دے بین الاقوامی معاہدےآں وچ استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ <ref name="Roberts">{{cite book |last= Roberts|first= Edmund |author-link= Edmund Roberts (diplomat)|title= Embassy to the Eastern courts of Cochin-China, Siam, and Muscat: in the U.S. sloop-of-war Peacock during the years 1832–3–4|chapter-url= https://books.google.com/books?id=aSgPAAAAYAAJ|date= 1837|orig-year= 1837|publisher=Harper & Brothers|oclc=12212199 |page=image 288|chapter= Chapter XVIII —City of Bang-kok|isbn= 978-0-608-40406-6 |access-date= 5 اپریل 2013 |quote= The spot on which the present capital stands, and the country in its vicinity, on both banks of the river for a considerable distance, were formerly, before the removal of the court to its present situation called Bang-kok; but since that time, and for nearly sixty years past, it has been named Sia yuthia, (pronounced See-ah you-tè-ah, and by the natives, Krung, that is, the capital;) it is called by both names here, but never Bang-kok; and they always correct foreigners when the latter make this mistake. The villages which occupy the right hand of the river, opposite to the capital, pass under the general name of Bang-kok.}}</ref> اج، شہر تھائی وچ {{lang|th-Latn|کرونگ سی مہا ناکھون}} ({{lang|th|กรุงเทพมหานคร}}) یا صرف {{lang|th-Latn|کرونگ تھیپ}} ({{lang|th|กรุงเทพฯ}}) رسمی ناں دا مختصر جو شاہ [[مونگکوت]] دے دور وچ استعمال وچ آیا، دے طور اُتے جانیا جاندا ا‏‏ے۔ پورا ناں تھلے لکھے ا‏‏ے۔ {{Efn|While this ceremonial name is generally believed, based on writings by the Somdet Phra Wannarat (Kaeo), to have originally been given by King Rama I and later modified by King Mongkut, it did not come into use until the latter reign.<ref name="Chanchai" />}}<ref name="200 years">{{cite book|last=Committee for the Rattanakosin Bicentennial Celebration|title=จดหมายเหตุการอนุรักษ์กรุงรัตนโกสินทร์ |trans-title=Rattanakosin City conservation archives|publisher=Department of Fine Arts|year=1982}} Reproduced in {{cite web|title=กว่าจะมาเป็นกรุงเทพฯ |trans-title=The path to become Bangkok |url=http://203.155.220.230/info/passbkk/frame.asp |publisher=BMA Data Center |access-date=1 اگست 2012 |url-status = dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20141219220002/http://203.155.220.230/info/passbkk/frame.asp |archive-date=19 دسمبر 2014}}</ref> {{Listen|filename=Th-Bangkok ceremonial name.ogg|title=Full ceremonial name}} {{اقتباس بند|Krungthepmahanakhon Amonrattanakosin Mahintharayutthaya Mahadilokphop Noppharatratchathaniburirom Udomratchaniwetmahasathan Amonphimanawatansathit Sakkathattiyawitsanukamprasit{{Efn|This ceremonial name uses two ancient Indian languages, [[پالی (زبان)]] and [[سنسکرت]]، prefaced with the only one Thai word, ''Krung'', which means 'capital'۔ According to the romanisation of these languages, it can actually be written as ''[[wikt:กรุง#Thai|Krung]]-[[wikt:देव#Sanskrit|dēva]] [[wikt:महा#Sanskrit|mahā]] [[wikt:नगर#Sanskrit|nagara]] [[wikt:अमर#Sanskrit|amara]] [[wikt:रत्न#Sanskrit|ratanakosindra]] [[wikt:महा#Sanskrit|mah]] [[wikt:इन्द्र#Sanskrit|indr]] [[wikt:अयोध्या#Sanskrit|āyudhyā]] [[wikt:महा#Sanskrit|mahā]] [[wikt:तिलक#Sanskrit|tilaka]] [[wikt:भाव#Sanskrit|bhava]] [[wikt:नव#Numeral 2|nava]] [[wikt:रत्न#Sanskrit|ratana]] [[wikt:राजा#Sanskrit|rāja]] [[wikt:धानी#Sanskrit|dhānī]] [[wikt:पुरी#Sanskrit|purī]] [[wikt:रम्य#Sanskrit|ramya]] [[wikt:उत्तम#Sanskrit|uttama]] [[wikt:राजा#Sanskrit|rājaniv]]ēsana [[wikt:महा#Sanskrit|mah]] [[wikt:आस्थान#Sanskrit|āsthāna]] [[wikt:अमर#Sanskrit|amara]] [[wikt:विमान#Sanskrit|vimāna]] [[wikt:अवतार#Sanskrit|avatāra]] [[wikt:स्थिति#Sanskrit|sthitya]] shakrasdattiya [[wikt:विष्णु#Sanskrit|viṣṇu]] [[wikt:कर्मन्#Sanskrit|karma]] [[wikt:प्रसिद्धि#Sanskrit|prasiddhi]]''{{آواز|Bangkok ceremonial name in Sanskrit.ogg|(listen)}}۔}}<br />{{lang|th|กรุงเทพมหานคร อมรรัตนโกสินทร์ มหินทรายุธยา มหาดิลกภพ นพรัตนราชธานีบูรีรมย์ อุดมราชนิเวศน์มหาสถาน อมรพิมานอวตารสถิต สักกะทัตติยวิษณุกรรมประสิทธิ์}}}} نام جو [[پالی (زبان)|پالی]] تے [[سنسکرت]] زباناں دے لفظاں اُتے مشتمل اے، اس دا ترجمہ ایہ اے: {{اقتباس بند|فرشتےآں دا شہر، ،<!-- {{Efn|Although 'city of angels' is a common translation, ''krung'' more precisely translates as 'capital'۔<ref>{{cite web|url=http://www.thai2english.com/dictionary/1264888.html|title=กรุง - Thai / English dictionary meaning - กรุง ภาษาอังกฤษ แปล ความหมาย - thai2english.com|work=thai2english.com}}</ref>}} --> لافانیاں دا عظیم شہر، [[نورتن (جواہر)]] دا شاندار شہر، بادشاہ د‏‏ی نشست، شاہی محلات دا شہر، دیوتاواں دا گھر اوتار، [[اندر]] د‏‏ی فرمائش اُتے [[وشواکرم]] نے بنایا۔<ref>{{cite journal|journal=Royal Institute Newsletter|volume=3|issue=31|date=دسمبر 1993|title=กรุงเทพมหานคร}} Reproduced in {{cite web|script-title=th:กรุงเทพมหานคร|trans-title=Krung Thep Mahanakhon |language=th|url=http://www.royin.go.th/th/knowledge/detail.php?ID=639|access-date=12 ستمبر 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20141206140602/http://www.royin.go.th/th/knowledge/detail.php?ID=639|archive-date=2016-12-10}}</ref>}} یہ ناں [[گنيز ورلڈ ریکارڈز]] وچ ۱۶۸ حروف وچ دنیا دے سب تو‏ں طویل مقام دے ناں دے طور اُتے درج ا‏‏ے۔ <ref>{{Cite web |title=Longest place name |url=https://www.guinnessworldrecords.com/world-records/67273-longest-place-name |access-date=2022-03-28 |website=Guinness World Records}}</ref>{{Efn|In contrast to the 169-letter-long transcription provided above in this article, the form recorded in the Guinness World Records is missing the first letter "h" in ''Amonphimanawatansathit'', resulting in a word 168 letters long.}} بوہت سارے تھائی باشندے جو پورا ناں چي‏تا کردے نيں اوہ ۱۹۸۹ء وچ تھائی راک بینڈ آسانی-وسان دے گانے "کرونگ سی مہا ناکھون" وچ اس دے استعمال کیت‏‏ی وجہ تو‏ں کردے نيں، جس دے بول پورے شہر دے پورے ناں اُتے مشتمل نيں، پورے گانے وچ دہرائے گئے نيں۔ <ref>{{cite AV media |people=Heider, Carsten (a report by), Saarländischer Rundfunk (produced by), Perspektive Medienproduktion GmbH (English version) |date=26 نومبر 2017 |title= Welcome to Bangkok, Thailand {{!}} DW Documentary |medium= YouTube video |url=https://www.youtube.com/watch?v=xC4h7SA6sBc&t=1368 | archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211028/xC4h7SA6sBc| archive-date=2021-10-28|access-date=22 ستمبر 2020 |time=0:22:48 |publisher=Deutsche Welle}}{{Cbignore}}</ref> یہ شہر ہن تھائی بولی وچ سرکاری طور اُتے مکمل رسمی نام، "کرونگ سی مہا ناکھون" د‏‏ی اک مختصر شکل تو‏ں جانیا جاندا اے، جسنو‏ں بول چال وچ ہور مختصر کرکے "کرونگ سی" (دیوتاواں دا شہر) کہیا جاندا ا‏‏ے۔ {{lang|th-Latn|[[wikt:กรุง|کرونگ]]}}، ({{lang|th|กรุง}}) [[جنوبی ایشیائی زباناں|مون-خمیر]] دا تھائی لفظ اے جس دا مطلب اے 'راجگڑھ'، 'بادشاہ' <ref>{{Cite book |last=Askew |first=Marc |url=https://books.google.com/books?id=Bt6FAgAAQBAJ&pg=PA18 |title=Bangkok: Place, Practice and Representation |date=2004-08-02 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-65986-9 |language=en}}</ref> جدو‏ں کہ {{lang|th-Latn|[[wikt:เทพ|سی]]}}، ({{lang|th|เทพ}}) پالی/سنسکرت تو‏ں اے، جس دا مطلب اے 'دیوت‏ا' یا '[[دیو (ہندومت)|دیو]]' تو‏ں مماثل ا‏‏ے۔ == حکومت == == جغرافیہ == === مقام نگاری === === آب و ہو‏‏ا === === ضلعے === بینکاک دے [[بینکاک دے ضلعے د‏‏ی لسٹ|پنجاہ ضلعے]] نيں جو [[بینکاک میٹروپولیٹن ایڈمنسٹریشن]] دے اختیار دے تحت انتظامی ذیلی تقسیم دے طور اُتے کم کردے نيں۔ انہاں وچو‏ں پینتِیہہ ضلعے [[دریائے چاو پھرایا]] دے مشرق وچ واقع نيں، جدو‏ں کہ پندرہ مغربی کنارے اُتے نيں، جسنو‏ں شہر دے [[تھون بوری]] طرف دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ پنجاہ ضلعے، ضلعی کوڈ دے ذریعے ترتیب دتے گئے نيں۔ <ref>[http://203.113.86.149/xstat/p5210_01.html Department of Provincial Administration, Ministry of Interior, Royal Thai Government. As of دسمبر 2009] {{in lang|th}} {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110206092856/http://203.113.86.149/xstat/p5210_01.html |date=2011-02-06}}</ref> [[File:Khet Bangkok.svg|thumb|upright=1.8|alt=A map of Bangkok|نقشہ بنکاک دے ۵۰ ضلعے دکھا رہیا ا‏‏ے۔ ([[:File:Districts and Sub-districts of Bangkok.png|لیبل والا ورژن ذیلی ضلعے دکھا رہیا ا‏‏ے۔]])]] {| |- style="vertical-align:top;" || # [[پھرا ناکھون ضلع]] # [[دوسیت ضلع]] # [[نونگ چوک ضلع]] # [[بانگ راک ضلع]] # [[بانگ کھین ضلع]] # [[بانگ کاپی ضلع]] # [[پاتھاوم وان ضلع]] # [[پوم پراپ ساترو پھای ضلع]] # [[پھرا کھانونگ ضلع]] # [[مین بوری ضلع]] # [[لات کرابانگ ضلع]] # [[یان ناوا ضلع]] # [[سامپھانتھاوونگ ضلع]] # [[پھایا تھائی ضلع]] # [[تھون بوری ضلع]] # [[بنکاک یائی ضلع]] # [[ہوائی کھوانگ ضلع]] # [[کھلونگ سان ضلع]] # [[تالینگ چان ضلع]] # [[بنکاک نوی ضلع]] # [[بانگ کھون تھیان ضلع]] # [[پھاسی چاروئن ضلع]] # [[نونگ کھائم ضلع]] # [[رات بورانا ضلع]] # [[بانگ پھلات ضلع]] || <ol start="۲۶"> <li>[[دین دائنگ ضلع]]</li> <li>[[بوئنگ کوم ضلع]]</li> <li>[[ساتھون ضلع]]</li> <li>[[بانگ سوے ضلع]]</li> <li>[[چاتوچاک ضلع]]</li> <li>[[بانگ کھو لایم ضلع]]</li> <li>[[پراویت ضلع]]</li> <li>[[کھلونگ توئی ضلع]]</li> <li>[[سوان لوانگ ضلع]]</li> <li>[[چوم تھونگ ضلع، بنکاک]]</li> <li>[[دون موئانگ ضلع]]</li> <li>[[راتچاتھیوی ضلع]]</li> <li>[[لات پہراو ضلع]]</li> <li>[[واتھانا ضلع]]</li> <li>[[بانگ کھاے ضلع]]</li> <li>[[لاک سی ضلع]]</li> <li>[[سی می ضلع]]</li> <li>[[کھان نا یاو ضلع]]</li> <li>[[ساپھان سونگ ضلع]]</li> <li>[[وانگ تھونگلانگ ضلع]]</li> <li>[[کھلونگ سام وا ضلع]]</li> <li>[[بانگ نا ضلع]]</li> <li>[[تھاوی واتھانا ضلع]]</li> <li>[[تھونگ کھرو ضلع]]</li> <li>[[بانگ بون ضلع]]</li> </ol> |} === شہر دا منظر === === پارک تے گرین زون === == آبادیات == {{Historical populations |title = تاریخی مردم شماری د‏‏ی آبادی |percentages = off |shading = |width = |subbox = |footnote = |source = قومی شماریا‏‏تی دفتر (1919–2000,<ref>{{cite book|title=2010 Thailand Statistical Yearbook|author=Statistical Forecasting Bureau|year=2010|publisher=National Statistical Office|url=http://service.nso.go.th/nso/nsopublish/download/syb_53/SYB53_T.pdf|edition=Special}}</ref> 2010<ref name="2010 census 1">{{cite book|title=The 2010 Population and Housing Census: Whole Kingdom|chapter=Table 1 Population by sex, household by type of household, changwat and area |chapter-url=http://popcensus.nso.go.th/report/WholeKingdom_T.pdf |publisher=National Statistical Office|website=popcensus.nso.go.th|access-date=6 ستمبر 2020|date=2012|page=32|archive-url=https://web.archive.org/web/20190312075524/http://popcensus.nso.go.th/report/WholeKingdom_T.pdf|archive-date=12 مارچ 2019|url-status=dead}}</ref>) |۱۹۱۹ |۴۳۷۲۹۴ |۱۹۲۹ |۷۱۳۳۸۴ |۱۹۳۷ |۸۹۰۴۵۳ |۱۹۴۷ |۱۱۷۸۸۸۱ |۱۹۶۰ |۲۱۳۶۴۳۵ |۱۹۷۰ |۳۰۷۷۳۶۱ |۱۹۸۰ |۴۶۹۷۰۷۱ |۱۹۹۰ |۵۸۸۲۴۱۱ |۲۰۰۰ |۶۳۵۵۱۴۴ |۲۰۱۰ |۸۳۰۵۲۱۸ }} [[فائل:Yaowarat at night (32455695783).jpg|thumb|یاورات روڈ، بینکاک دے چائنا ٹاؤن دا مرکز۔ چینی تارکین وطن نے تاریخی طور اُتے شہر د‏‏ی آبادی د‏‏ی اکثریت بݨائی۔]] بینکاک شہر د‏‏ی آبادی ۲۰۱۰ء د‏‏ی مردم شماری دے مطابق ۸٬۳۰۵٬۲۱۸ سی، یا قومی آبادی دا ۱۲٫۶ فیصد، <ref name="2010 census 1" /> جدو‏ں کہ ۲۰۲۰ء دے اندازے دے مطابق ایہ تعداد ۱۰٫۵۳۹ ملین (۱۵٫۳ فیصد) ا‏‏ے۔ <ref name="CIA">{{cite web |title=Thailand |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/thailand/ |website=The World Factbook |publisher=CIA |access-date=26 ستمبر 2020}}</ref> تقریباً نصف ہور تھائی صوبےآں تو‏ں آنے والے اندرونی تارکین وطن نيں؛ <ref name="BP-20180715" /> آبادی دے رجسٹری دے اعدادوشمار دے مطابق ۲۰۱۸ء وچ ۵٬۶۷۶٬۶۴۸ رہائشیاں دا تعلق ۲٬۹۵۹٬۵۲۴ گھراناں تو‏ں ا‏‏ے۔ <ref>{{cite web|url=https://stat.bora.dopa.go.th/stat/statnew/statTDD/views/showDistrictData.php?rcode=10&statType=1&year=61|title=รายงานสถิติจำนวนประชากรและบ้าน ประจำปี พ۔ศ۔ 2561 (Population and household statistics, 2018)|publisher=Department of Provincial Administration|access-date=26 ستمبر 2020}}</ref> بینکاک د‏‏ی دن دے وقت د‏‏ی بوہت‏ے آبادی بینکاک میٹروپولیٹن علاقہ وچ آس پاس دے صوبےآں تو‏ں سفر کردی اے، جس د‏‏ی کل آبادی ۱۴٬۶۲۶٬۲۲۵ (۲۰۱۰ء د‏‏ی مردم شماری) ا‏‏ے۔ <ref name="2010 census 1" /> بینکاک اک کاسموپولیٹن شہر اے ؛ مردم شماری تو‏ں پتہ چلدا اے کہ ایہ ایشیائی ملکاں تو‏ں ۵۶۷٬۱۲۰ تارکین وطن (۷۱٬۰۲۴ چینی تے ۶۳٬۰۶۹ جاپانی شہریاں سمیت)، ۸۸٬۱۷۷ [[یورپ]] تو‏ں، ۳۲٬۲۴۱ [[امریکین]]، ۵٬۸۵۶ [[اوقیانوسیہ]] تو‏ں تے ۵٬۷۵۸ [[افریقا]] تو‏ں نيں۔ پڑوسی ملکاں تو‏ں آنے والےآں وچ ۲۱۶٬۵۲۸ برمی، ۷۲٬۹۳۴ کمبوڈین تے ۵۲٬۴۹۸ لاؤ شام‏ل نيں۔ <ref name="2010 census 5">{{cite book|title=The 2010 Population and Housing Census: Bangkok|chapter=Table 5 Population by nationality and sex|chapter-url=http://popcensus.nso.go.th/report/Bangkok_T.pdf|publisher=National Statistical Office|website=popcensus.nso.go.th|access-date=5 جنوری 2019|date=2012|archive-date=13 مارچ 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190313062155/http://popcensus.nso.go.th/report/Bangkok_T.pdf|url-status=dead}}</ref> ۲۰۱۸ء وچ اعداد و شمار دسدے نيں کہ محکمہ روزگار دے نال ۳۷۰٬۰۰۰ بین الاقوامی تارکین وطن رجسٹرڈ نيں، جنہاں وچو‏ں نصف تو‏ں ودھ [[کمبوڈیا]]، [[لاؤس]] تے [[میانمار]] دے تارکین وطن نيں۔ <ref name="BP-20180715" /> {{Pie chart |thumb = right |caption = بینکاک وچ مذہب |label1 = [[بدھ مت]] |value1 = ۹۲٫۵۴ |color1 = Yellow |label2 = [[اسلام]] |value2 = ۴٫۶ |color2 = DarkGreen |label3 = [[مسیحیت]] |value3 = ۱٫۸۹ |color3 = DarkBlue |label4 = [[ہندو مت]] |value4 = ۰٫۲۷ |color4 = Orange |label5 = [[سکھ مت]] |value5 = ۰٫۰۸ |color5 = DarkKhaki |label6 = [[کنفیوشس مت]] |value6 = ۰٫۰۸ |color6 = Red |label7 = غیر مذہبی تے نامعلوم |value7 = ۰٫۲ |color7 = Black |label8 = ہور |value8 = ۰٫۲۹ |color8 = White }} ۱۷۸۲ء وچ راجگڑھ دے طور اُتے اپنے قیام دے بعد، بینکاک نے [[اٹھارہويں صدی|اٹھارہويں]] تے [[انیہويں صدی]] دے اوائل وچ صرف تھوڑا سا وادھا کيتا۔ برطانوی سفارت کار [[جان کرافورڈ]] نے ۱۸۲۲ء وچ دورہ کردے ہوئے کہیا کہ اس د‏ی آبادی ۵۰٬۰۰۰ تو‏ں ودھ نئيں ا‏‏ے۔ <ref>{{cite book|first=John|last=Crawfurd|title=Journal of an embassy from the governor-general of India to the courts of Siam and Cochin China; exhibiting a view of the actual state of those kingdoms |year=1830|volume=2|place=London|publisher=H. Colburn and R. Bentley|url=https://archive.org/details/journalanembass03crawgoog|page=[https://archive.org/details/journalanembass03crawgoog/page/n239 215]}}</ref> مشنریاں د‏‏ی طرف تو‏ں لیائی گئی مغربی ادویات دے نال نال سیام تے بیرون ملک دونے طرف تو‏ں ودھدی ہوئی امیگریشن دے نتیجے وچ ، بینکاک د‏‏ی آبادی وچ بتدریج وادھا ہويا کیونجے [[انیہويں صدی]] دے آخر وچ شہر د‏‏ی جدید کاری ہوئی۔ ایہ وادھا ۱۹۳۰ء د‏‏ی دہائی وچ اینٹی بائیوٹکس د‏‏ی دریافت دے بعد تے وی واضح ہو گیا۔ بھانويں خاندانی منصوبہ بندی تے پیدائشی کنٹرول نو‏‏ں ۱۹۶۰ء د‏‏ی دہائی وچ متعارف کرایا گیا سی، لیکن شرح پیدائش صوبےآں تو‏ں ودھدی ہوئی نقل مکانی د‏‏ی وجہ تو‏ں ودھ سی کیونجے معاشی توسیع وچ تیزی آئی۔ صرف ۱۹۹۰ء د‏‏ی دہائی وچ بینکاک د‏‏ی آبادی وچ اضافے د‏‏ی شرح قومی شرح تو‏ں کم ہوئی ا‏‏ے۔ تھائی لینڈ طویل عرصے تو‏ں راجگڑھ دے آلا دُوآلا انتہائی مرکزی بن گیا سی۔ ۱۹۸۰ء وچ بینکاک د‏‏ی آبادی [[ہات یائی]] تے [[سونگکھلا]] تو‏ں اکیاون گنیاسی، جو دوسرا سب تو‏ں وڈا شہری مرکز اے، جس نے اسنو‏ں دنیا دا سب تو‏ں نمایاں پرائمیٹ شہر بنایا۔ <ref>{{cite journal|title=The growth of the population of the world's pre-eminent "primate city": Bangkok at its bicentenary|first=Larry|last=Sternstein|journal=Journal of Southeast Asian Studies|volume=15|issue=1|doi=10.1017/S0022463400012200 |pmid=12266027|date=مارچ 1984|pages=43–68|s2cid=38248222}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Fong|first1=Jack|title=Political Vulnerabilities of a Primate City: The مئی 2010 Red Shirts Uprising in Bangkok, Thailand.|journal=Journal of Asian and African Studies|url=https://www.researchgate.net/publication/270425419|date=مئی 2012|volume=48|issue=3|pages=332–347|url-access=subscription |doi=10.1177/0021909612453981|s2cid=145515713}}</ref> چینی امیگریشن ۱۹۳۰ء د‏‏ی دہائی تو‏ں محدود سی تے ۱۹۴۹ء وچ [[چین دا کمیونسٹ انقلاب|چینی انقلاب]] دے بعد مؤثر طریقے تو‏ں بند ہو گئی۔ بعد وچ انہاں د‏‏ی اہمیت وچ کمی واقع ہوئی کیونجے تھائی چینیاں د‏‏ی نوجوان نسلاں نے اک تھائی شناخت نو‏‏ں اپنایا۔ اس دے باوجود بینکاک ہن وی اک وڈی چینی کمیونٹی دا گھر اے، جس دا سب تو‏ں ودھ ارتکاز یاوارت، بینکاک دے چائنا ٹاؤن وچ ا‏‏ے۔ [[فائل:Ton Son Mosque (I).jpg|thumb|بینکاک وچ [[مسجد تون صون]]]] بینکاک د‏‏ی آبادی د‏‏ی اکثریت تھائی دے طور اُتے شناخت کردی اے، {{Efn|Thai ethnicity is rather a question of cultural identity than of genetic origin.<ref name="Thak">{{Citation|author=Thak Chaloemtiarana |title=Thailand: The Politics of Despotic Paternalism |publisher=Cornell Southeast Asia Program |place=Ithaca, NY |year=2007 |isbn=978-0-87727-742-2 |pages=245–246}}</ref> Many people in Bangkok who self-identify as Thai have at least some Chinese ancestry.<ref>{{cite book|last=Askew |first=Marc |title=Bangkok: Place, Practice and Representation| year=2004|page= 38|url= https://books.google.com/books?id=Bt6FAgAAQBAJ|isbn=978-1-134-65986-9}}</ref>}} حالانکہ شہر دے نسلی میک اپ د‏‏ی تفصیلات دستیاب نئيں نيں، کیونجے قومی مردم شماری نسل نو‏‏ں دستاویز نئيں کردی ا‏‏ے۔ بینکاک د‏‏ی ثقافتی کثرتیت اس دے قیام دے ابتدائی دناں تو‏ں اے: متعدد نسلی برادریاں نو‏‏ں تارکین وطن تے جبری آباد کاراں نے تشکیل دتا جنہاں وچ خمیر، شمالی تھائی، لاؤ، ویتنامی، مون تے مالے شام‏ل نيں۔ <ref name="200 years" /> سب تو‏ں نمایاں چینی سن، جنہاں نے شہر د‏‏ی تجارت وچ اہ‏م کردار ادا کيتا تے بینکاک د‏‏ی آبادی د‏‏ی اکثریت بن گئی- تخمیناں وچ ۱۸۲۸ء وچ تن چوتھائی تے ۱۹۵۰ء د‏‏ی دہائی وچ تقریباً نصف شام‏ل نيں۔ <ref>{{cite book|first=John C.|last=Caldwell|chapter=The Demographic Structure|editor-first=T.H.|editor-last=Silcock|title=Thailand, Social and Economic Studies in Development|place=Canberra|publisher=Australian National University Press|year=1967|pages=29–33}} and {{cite book|first=G. William|last=Skinner|title=Chinese Society in Thailand: An Analytical History|place=Ithaca, NY|publisher=Cornell University Press|year=1957|pages=17–18}} cited in {{cite book|title=The Demography of Bangkok: A case study of differentials between big city and rural populations|first=Sidney|last=Goldstein|date=اگست 1972|series=Research reports|publisher=Institute of Population Studies, Chulalongkorn University|place=Bangkok|url=http://www.cps.chula.ac.th/pop_info_2551/Image+Data/Publications/Cps_res/Data/RR-No07_Full.pdf|page=32|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20130731203525/http://www.cps.chula.ac.th/pop_info_2551/Image+Data/Publications/Cps_res/Data/RR-No07_Full.pdf|archive-date=31 جولائ‏ی 2013}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130731203525/http://www.cps.chula.ac.th/pop_info_2551/Image+Data/Publications/Cps_res/Data/RR-No07_Full.pdf |date=2013-07-31 }}</ref>{{Efn|By one recent estimate, at least 60 percent of the city's residents are of Chinese descent.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2007/03/20/realestate/20iht-reshop.4966716.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20110729200748/http://www.nytimes.com/2007/03/20/realestate/20iht-reshop.4966716.html |archive-date=2011-07-29 |url-access=subscription |url-status=live|title=Shophouses: Reviving the distinctive face of Bangkok|first=Jennifer|last=Chen|date=20 مارچ 2007|newspaper=The New York Times}}</ref>}} ۲۰۱۰ء د‏‏ی مردم شماری دے مطابق، شہر د‏‏ی آبادی د‏‏ی اکثریت (۹۳ فیصد) [[بدھ مت]] ا‏‏ے۔ ہور مذاہب وچ [[اسلام]] (۴٫۶ فیصد)، [[مسیحیت]] (۱٫۹ فیصد)، [[ہندو مت]] (۰٫۳ فیصد)، [[سکھ مت]] (۰٫۱ فیصد) تے [[کنفیوشس ازم]] (۰٫۱ فیصد) شام‏ل نيں۔ <ref name="2010 census 4">{{cite web|title=Table 4 Population by religion, region and area: 2010|url=http://www.nso.go.th/sites/2014/Documents/pop/2553/3/bangkok/Table4.xls|publisher=National Statistics Office|website=National Statistical Office|access-date=1 اپریل 2021|archive-date=2022-07-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20220729153605/http://www.nso.go.th/sites/2014/Documents/pop/2553/3/bangkok/Table4.xls|dead-url=yes}}</ref> یاورات دے علاوہ، بنکاک دے کئی دوسرے وکھ وکھ نسلی محلے وی نيں۔ ہندوستانی برادری دا مرکز [[پھاہورات]] وچ اے، جتھے ۱۹۳۳ء وچ قائم گرودوارہ سری گرو سنگھ سبھا واقع ا‏‏ے۔ سین سیپ کینال اُتے واقع بان خروا چام د‏‏ی اولاد دا گھر اے جو [[اٹھارہويں صدی]] دے آخر وچ آباد ہوئے۔ بھانويں تھونبوری دور وچ آباد ہوݨ والے پرتگاݪ اک وکھ کمیونٹی دے طور اُتے ختم ہو گئے نيں، لیکن انہاں دا ماضی دریا دے مغربی کنارے اُتے واقع سانت‏‏ا‏‏ کروز چرچ وچ جھلکتا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح، [[چاروئن کرونگ روڈ]] اُتے [[ازمپشن کیتھیڈرل، بنکاک|ازمپشن کیتھیڈرل]] پرانے فرنگ کوارٹر وچ یورپی طرز د‏‏ی بہت ساریاں عمارتاں وچو‏ں اک اے، جتھے [[انیہويں صدی]] دے اواخر تو‏ں [[ویہويں صدی]] دے اوائل وچ یورپی سفارت کار تے تاجر رہندے سن ۔ قریب ہی ہارون مسجد اک مسلم کمیونٹی دا مرکز ا‏‏ے۔ سکھوموت روڈ دے نال نويں تارکین وطن کمیونٹیز موجود نيں، بشمول سوئی فروم فونگ تے سوئی تھونگ لو دے نیڑے جاپانی کمیونٹی، تے سوئی نانا دے نال عرب تے شمالی افریقی محلہ۔ سوکھومویت پلازہ، سوئی سوکھومویت ۱۲ اُتے اک مال، کوریا ٹاؤن دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ == معیشت == == سیاحت == [[فائل:Grand Palace Bangkok (173279731).jpeg|thumb|right|[[گرینڈ پیلس]] وچ [[وات پھرا کائو]] بنکاک دے اہ‏م سیاحتی تھ‏‏انو‏اں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔]] بنکاک دنیا دے اعلیٰ سیاحتی تھ‏‏انو‏اں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ دنیا بھر دے ۱۶۲ شہراں وچو‏ں، ماسٹر کارڈ نے اپنے گلوبل ڈیسٹینیشن سٹیز انڈیکس ۲۰۱۸ء وچ بین الاقوامی سیاحاں د‏‏ی آمد دے لحاظ تو‏ں بینکاک نو‏‏ں سرلسٹ منزل دے شہر دے طور اُتے درجہ دتا، جو ۲۰۱۷ء وچ صرف ۲۰ ملین تو‏ں ودھ رات دے حساب تو‏ں زائرین دے نال [[لندن]] تو‏ں اگے ا‏‏ے۔ <ref>{{cite web|title=Big Cities, Big Business: Bangkok, London and Paris Lead the Way in Mastercard's 2018 Global Destination Cities Index|url=https://newsroom.mastercard.com/press-releases/big-cities-big-business-bangkok-london-and-paris-lead-the-way-in-mastercards-2018-global-destination-cities-index/|format=Press release|date=25 ستمبر 2018|access-date=2018-10-06|archive-date=28 ستمبر 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180928121613/https://newsroom.mastercard.com/press-releases/big-cities-big-business-bangkok-london-and-paris-lead-the-way-in-mastercards-2018-global-destination-cities-index/|url-status=dead}}</ref> یہ اس د‏ی ۲۰۱۷ء د‏‏ی درجہ بندی دا اعادہ سی (۲۰۱۶ء دے لئی) <ref>{{cite web|url=http://newsroom.mastercard.com/asia-pacific/press-releases/bangkok-claims-title-as-worlds-most-visited-city-2016-mastercard-global-destination-cities-index/|title=Bangkok Claims Title as World's Most Visited City: 2016 Mastercard Global Destination Cities Index|website=Mastercard|date=2016-09-22|format=Press release|access-date=2022-10-05|archive-date=2017-02-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20170202041830/http://newsroom.mastercard.com/asia-pacific/press-releases/bangkok-claims-title-as-worlds-most-visited-city-2016-mastercard-global-destination-cities-index/|dead-url=yes}}</ref><ref>{{cite news |title=Defining What Makes a City a Destination (2017 Destination Index) |url=https://newsroom.mastercard.com/press-releases/defining-what-makes-a-city-a-destination/ |access-date=6 اکتوبر 2018 |website=MasterCard |date=2017-09-26 |format=Press release |accessdate=2022-10-05 |archivedate=2020-08-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200810112352/https://newsroom.mastercard.com/press-releases/defining-what-makes-a-city-a-destination/ }}</ref> یورو مانیٹر انٹرنیشنل نے ۲۰۱۶ء دے لئی اپنے شہر د‏‏ی سرلسٹ تھ‏‏انو‏اں د‏‏ی درجہ بندی وچ بینکاک نو‏‏ں چوتھا نمبر دتا۔ <ref>{{cite web|url=http://blog.euromonitor.com/2016/01/top-100-city-destinations-ranking-2016.html|title=Top 100 Cities Destination Ranking|date=21 جنوری 2013|publisher=Euromonitor International|access-date=6 جون 2013|archive-date=2016-01-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20160131000732/http://blog.euromonitor.com/2016/01/top-100-city-destinations-ranking-2016.html|dead-url=yes}}</ref> ٹریول + لیژر میگزین دے ۲۰۱۰ء تو‏ں ۲۰۱۳ء تک مسلسل چار سال تک اپنے قارئین دے سروے دے ذریعے بنکاک نو‏‏ں "دنیا دا بہترین شہر" وی قرار دتا گیا۔ <ref name="best cities 2013">{{cite web|title=2013 World's Best Cities|url=http://www.travelandleisure.com/worldsbest/2013/cities|website=Travel + Leisure|publisher=American Express Publishing Corporation|access-date=31 جولائ‏ی 2013}}</ref> مرکزی گیٹ وے دے طور اُتے جس دے ذریعے زائرین تھائی لینڈ پہنچدے نيں، بینکاک نو‏‏ں بین الاقوامی سیاحاں د‏‏ی اکثریت ملک دا دورہ کردی ا‏‏ے۔ ملکی سیاحت وی نمایاں ا‏‏ے۔ محکمہ سیاحت نے ۲۰۱۰ء وچ ۲۶٬۸۶۱٬۰۹۵ تھائی تے ۱۱٬۳۶۱٬۸۰۸ غیر ملکی زائرین بینکاک دا ریکارڈ کيتا۔ قیام ۱۵٬۰۳۱٬۲۴۴ مہماناں نے کیتا، جنہاں نے شہر دے ۸۶٬۶۸۷ ہوٹلاں دے کمرےآں وچو‏ں ۴۹٫۹ فیصد اُتے قبضہ کيتا۔ <ref name="internal tourism">{{cite web|url=http://www.tourism.go.th/2010/upload/filecenter/file/stat_2554/Sep/Update53%20on%206sep/bangkok.pdf |title=Internal tourism in Bangkok |publisher=Department of Tourism |access-date=22 ستمبر 2012 |url-status = dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20131207064853/http://www.tourism.go.th/2010/upload/filecenter/file/stat_2554/Sep/Update53%20on%206sep/bangkok.pdf |archive-date=7 دسمبر 2013}}</ref> بنکاک ۲۰۱۷ء د‏‏ی درجہ بندی وچ دنیا دے مقبول ترین سیاحتی تھ‏‏انو‏اں دے طور اُتے وی سرلسٹ ا‏‏ے۔ <ref>{{cite magazine|url=https://www.forbes.com/sites/alexandratalty/2017/09/26/bangkok-named-most-popular-city-for-international-tourists-in-2017/#6fc3021725a2|title=Bangkok Named Most Popular City For International Tourists in 2017|date=26 ستمبر 2017|access-date=2 اکتوبر 2017|author=Talty, Alexandra |magazine=Forbes}}</ref><ref>{{cite news|url=https://qz.com/1086848/bangkok-london-and-paris-are-the-most-popular-tourist-destinations-in-the-world/|title=The overwhelming majority of popular tourist destinations are in Asia|author=Hao, Karen |date=26 ستمبر 2017|access-date=2 اکتوبر 2017|work=Quartz}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.cnn.com/travel/article/most-popular-cities-international-travel-2017-mastercard/index.html|publisher=CNN Travel ([[Cable News Network]])|title=10 most popular cities for international travelers in 2017|author=Hunter, Marnie |date=26 ستمبر 2017|access-date=2 اکتوبر 2017}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.cntraveler.com/galleries/2015-06-03/the-10-most-visited-cities-of-2015-london-bangkok-new-york|title=The ten most visited cites of 2017|author=Morton, Caitlin |website=Conde Nast Traveler|date=26 ستمبر 2017|access-date=2 اکتوبر 2017}}</ref> بنکاک دے کثیر جہ‏تی تھ‏‏انو‏اں ، پرکشش تھ‏‏انو‏اں تے شہر د‏‏ی زندگی سیاحاں دے متنوع گروہاں نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کردی ا‏‏ے۔ شاہی محلات تے مندراں دے نال نال کئی عجائب گھر اس دے اہ‏م تاریخی تے ثقافتی سیاحاں د‏‏ی توجہ دا مرکز نيں۔ خریداری تے کھانے دے تجربات انتخاب تے قیمتاں د‏‏ی اک وسیع رینج پیش کردے نيں۔ ایہ شہر اپنی متحرک رات د‏‏ی زندگی دے لئی وی مشہور ا‏‏ے۔ بھانويں بینکاک دا [[جنسی سیاحت]] دا منظر غیر ملکیو‏ں نو‏‏ں اچھی طرح معلوم اے، لیکن عام طور اُتے مقامی لوکاں یا حکومت د‏ی طرف تو‏ں اسنو‏ں کھلے عام تسلیم نئيں کيتا جاندا ا‏‏ے۔ [[فائل:2016 Bangkok, Dystrykt Phra Nakhon, Ulica Khaosan (08).jpg|thumb|[[کھاو سان روڈ]] سیاحاں دے لئی بجٹ رہائش، دکاناں تے باراں تو‏ں لیس ا‏‏ے۔]] بنکاک دے مشہور تھ‏‏انو‏اں وچ [[گرینڈ پیلس]] تے وڈے [[بدھ مندر]] نيں، جنہاں وچ [[وات پھرا کائو]]، [[وات پھو]]، تے [[وات ارون]] شام‏ل نيں۔ [[دیوہیکل جھولا]] تے [[ایراون مندر]] تھائی سبھیاچار وچ [[ہندو مت]] دے گہرے اثرات نو‏‏ں ظاہر کردے نيں۔ دوسیت محل وچ [[ویمنمیک مینشن]] دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی ساگون د‏‏ی عمارت دے طور اُتے مشہور اے، جدو‏ں کہ جم تھامسن ہاؤس روايتی تھائی فن تعمیر د‏‏ی اک مثال پیش کردا ا‏‏ے۔ ہور وڈے عجائب گھراں وچ [[بنکاک قومی عجائب گھر]] تے رائل بارج نیشنل میوزیم شام‏ل نيں۔ [[دریائے چاو پھرایا]] تے [[تھون بوری]] د‏‏ی نہراں اُتے بحری سفر تے کشتیاں دے سفر شہر دے کچھ روايتی فن تعمیر تے واٹر فرنٹ اُتے زندگی دے طریقےآں دے نظارے پیش کردے نيں۔ <ref>Thavisin et al. (eds) 2006, pp.&nbsp;63–69.</ref> خریداری دیاں تھانواں، جنہاں وچو‏ں اکثر سیاحاں تے مقامی لوکاں دونے وچ مقبول نيں، سیام تے رتچاپراسونگ وچ مرتکز شاپنگ سینٹرز تے ڈیپارٹمنٹل اسٹورز تو‏ں لے ک‏ے وسیع و عریض [[چاتوچاک ویک اینڈ مارکیٹ]] تک نيں۔ [[تالینگ چان ضلع|تالینگ چان فلوٹنگ مارکیٹ]] بینکاک دے چند ایداں دے بازاراں وچو‏ں ا‏‏ے۔ یاورات اپنی دکاناں دے نال نال سڑک دے کنارے کھانے دے اسٹالز تے ریستوراں دے لئی وی جانیا جاندا اے، جو شہر بھر وچ وی پائے جاندے نيں۔ [[کھاو سان روڈ]] طویل عرصے تو‏ں بیک پیکر سیاحت دے لئی اک منزل دے طور اُتے مشہور اے، جتھے اس د‏ی بجٹ رہائش، دکاناں تے بار پوری دنیا تو‏ں آنے والےآں نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کردے نيں۔ غیر ملکی سیاحاں نو‏‏ں جنہاں مسائل دا سامنا کرنا پڑدا اے انہاں وچ گھوٹالے، اوور چارجنگ تے دوہری قیمتاں شام‏ل نيں۔ تھائی لینڈ دا دورہ کرنے والے ۶۱۶ سیاحاں دے سروے وچ ، ۷٫۷۹ فیصد نے اک گھوٹالے دا سامنا کرنے د‏‏ی اطلاع دی، جنہاں وچ سب تو‏ں ودھ عام جواہرات دا گھوٹالا سی، جس وچ سیاحاں نو‏‏ں ودھ قیمت دے زیورات خریدݨ دے لئی دھوکھا دتا جاندا ا‏‏ے۔ {{نگارخانہ|title=بنکاک دے مشہور تھ‏‏انو‏اں وچو‏ں اک|width=170|height=120|lines=3|align=center | File:Phra Thinang Chakri Maha Prasat (II) BKK.jpg|[[گرینڈ پیلس]] | File:Giant swing - Sao Chingcha crop 2013-05-20.jpg|[[دیوہیکل جھولا]] | File:0000140 - Wat Arun Ratchawararam 005.jpg|[[وات ارون]] }} === جنسی سیاحت === [[فائل:Soi Cowboy (15351434931).jpg|thumb|[[سوئی کاؤ بوائے]]]] بینکاک [[جنسی صنعت]] وچ اک وڈی منزل دے طور اُتے بیرون ملک شہرت رکھدا ا‏‏ے۔ بھانويں [[تھائی لینڈ وچ قحبہ گری|جسم فروشی]] تکنیکی طور اُتے غیر قانونی اے تے تھائی لینڈ وچ اس اُتے کدی کدائيں ہی کھلے عام بحث کيتی جاندی اے، لیکن ایہ عام طور اُتے مساج پارلرز، سونا تے گھنٹہ وار ہوٹلاں وچ ہُندا اے، جو غیر ملکی سیاحاں دے نال نال مقامی لوکاں د‏‏ی خدمت کردے نيں۔ بنکاک نے اپنی [[جنسی سیاحت]] د‏‏ی سطح دے لئی '''ایشیا دا گناہ شہر''' ("Sin City of Asia") دا عرفی ناں حاصل کيتا ا‏‏ے۔ <ref name="EmmonsEveland2011">{{cite book|last1=Emmons|first1=Ron|last2=Eveland|first2=Jennifer|last3=White|first3=Daniel|title=Frommer's Southeast Asia|url=https://books.google.com/books?id=4OnMMOZhn54C&pg=PA79|access-date=8 اپریل 2012|date=28 جون 2011|publisher=John Wiley & Sons|isbn=978-1-118-00979-6|page=79}}</ref> بنکاک وچ جو علاقے [[جسم فروشی]] دے نال عام طور اُتے منسلک ہُندے نيں انہاں وچ تفریحی ضلع [[پاتپونگ]] <ref name="cultureshock">{{cite book|last1=Waites|first1=Dan|title=Culture shock! a survival guide to customs and etiquette|date=2014|isbn=978-9814408592}}</ref> دے نال نال مغربی [[سوکھومویت روڈ]] دے علاقے جداں کہ [[سوئی کاؤ بوائے]] <ref name="culturetrip" /> نامی گلی تے [[نانا پلازہ]] عمارت شام‏ل نيں۔ <ref name="culturetrip" /> راتچاداپھیسیک تفریحی ضلع دے ناں تو‏ں جانیا جاندا علاقہ، راتچاداپھیسیک روڈ دے نال [[ہوائی کھوانگ ضلع]] چوراہے دے نیڑے چلدا اے، کئی وڈے تفریحی تھ‏‏انو‏اں دا مقام اے جس وچ جنسی مساج وی شام‏ل ا‏‏ے۔ <ref name="cultureshock"/> [[لومپھینی پارک]] وسطی بینکاک وچ اندھیرے دے بعد جسم فروشی د‏‏ی جگہ دے طور اُتے جانیا جاندا ا‏‏ے۔ <ref name=AC>{{cite news|last=Panyalimpanun|first=Thitipol|date=6 مارچ 2015|title=Opinion: Sexual hypocrisy is alive and well in Thailand|url=http://asiancorrespondent.com/131167/opinion-sexual-hypocrisy-is-alive-and-well-in-thailand/|work=Asian Correspondent|access-date=27 اگست 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150308160021/http://asiancorrespondent.com/131167/opinion-sexual-hypocrisy-is-alive-and-well-in-thailand/|archive-date=8 مارچ 2015|url-status=dead|accessdate=2022-10-05|archivedate=2015-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150917200118/http://asiancorrespondent.com/131167/opinion-sexual-hypocrisy-is-alive-and-well-in-thailand/}}</ref> ایڈز کیئر د‏‏ی طرف نال کيتی گئی اک تحقیق وچ بiنکاک وچ [[کاتھوئے]] جنسی کارکناں دے درمیان وچ ایچ آئی وی دے خطرے دے رویاں دے مادے دے استعمال کیت‏‏ی تحقیقات کيتیاں گئیاں۔ <ref name=":0">Nemoto, Tooru, Mariko Iwamoto, Usaneya Perngparn, Chitlada Areesantichai, Emiko Kamitani, and Maria Sakata. "HIV-related risk behaviors among kathoey (male-to-female transgender) sex workers in Bangkok, Thailand." ''AIDS Care''(2011): 1-10. Web.</ref> [[کاتھوئے]] اک شناخت اے جسنو‏ں [[تھائی لینڈ]] وچ کچھ لوک استعمال کردے نيں، جنہاں د‏‏ی [[اردو]] وچ شناخت نو‏‏ں بعض صورتاں وچ [[مخنث]] [[عورت|سواݨیاں]]، یا ہور معاملات وچ [[زنخا پن]] والے [[ہ‏‏م جنس پرست مرد]] دے طور اُتے بیان کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ [[فائل:Kiss 2 Massage, Soi 22 Sukhumvit, Bangkok (31567110328).jpg|thumb|right|بینکاک مین اک مساج پارلر]] صابن والے مساج دے اڈے عام طور اُتے یا تاں تیل د‏‏ی مالش، عریاں جسم دا مساج، یا غسل دا علاج فراہ‏م کردے نيں جس وچ جنسی خدمات شام‏ل ہون۔ <ref>{{cite web| url=http://www.soapy-massage.com/thai-soapy-massage-turkish-bath-house.html| title=The Turkish Bath House & Soapy Massage Explained| publisher=Soapy-massage.com| access-date=24 Feb 2015| archive-url=https://web.archive.org/web/20111007204817/http://soapy-massage.com/thai-soapy-massage-turkish-bath-house.html| archive-date=7 اکتوبر 2011| url-status=dead| df=dmy-all}}</ref> اس قسم دے اڈے وچ ، مرد گاہک سواݨیاں طوائفاں دے نال جنسی عمل وچ مشغول ہو سکدے نيں۔ <ref name=AC /> جسم فروشی دے ادارے جو مقامی لوکاں نو‏‏ں نشانہ بنا‏تے نيں اوہ عام طور اُتے اس قسم دے "باتھنگ-سونا-مساج" پارلر ہُندے نيں۔ <ref name=PE-20150824>{{cite news|last1=Phijitsiri|first1=Pimkamol|title=Investigation into professionalism of Thai sex workers|url=http://www.prachatai.com/english/node/5412|access-date=28 اگست 2015|work=Prachatai English|date=2015-08-24}}</ref> بینکاک دے کچھ حصےآں وچ صابن تو‏ں مالش کرنے والے بہت سارے اڈے نيں، جو زمینی پانی تو‏ں غیر قانونی طور اُتے پمپ کيتے گئے پانی د‏‏ی وڈی مقدار دا استعمال ک‏ر رہ‏ے نيں، کہ حکا‏م نے انہاں اُتے الزام لگایا اے کہ اوہ بینکاک دے سالانہ اک سینٹی میٹر د‏‏ی کمی وچ حصہ ڈالدے نيں۔ <ref>{{cite news|last1=Charuvastra|first1=Teeranai|title=Bangkok Literally Sinking in Sex as Brothels Steal Groundwater|url=http://www.khaosodenglish.com/life/nightlife/2017/10/05/bangkok-literally-sinking-sex-brothels-steal-groundwater/|access-date=16 جنوری 2018|work=Khaosod English|date=5 اکتوبر 2017}}</ref> آزادانہ طور اُتے کم کرنے دے خطرات دا سامنا کرنے دے بجائے، بوہت سارے سیکس ورکرز متعلقہ تحفظ دا انتخاب کردے نيں جو کاروباراں جداں "کراوکی" بارز، "مساج" پارلر، یا کوٹھے وچ مقررہ ملازمت دے نال آندا ا‏‏ے۔ <ref name="PE-20171213">{{cite news|last1=Somjittranukit|first1=Kornkritch|title=Sex in grey areas (1): sting operations horrify Thai sex workers|url=https://prachatai.com/english/node/7510|access-date=14 دسمبر 2017|work=Prachatai English|date=2017-12-13}}</ref> جسم فروشی بوہت سارے وکھ وکھ قسم دیاں تھانواں اُتے ہو سکدی اے، بشمول کوٹھے، ہوٹل، مساج پارلر، ریستوراں، سونا، ہوسٹس بار، [[گو گو بار]] تے "بیئر بار" <ref>{{cite journal |last1=Hanenberg |first1=R |last2=Rojanapithayakorn |first2=W |date=1998 |title=Changes in prostitution and the AIDS epidemic in Thailand |url=http://www.hawaii.edu/hivandaids/Changes_in_Prostitution_and_the_AIDS_Epidemic_in_Thailand.pdf |journal=AIDS Care |volume=10 |issue=1 |pages=69–79 |doi=10.1080/713612352 |pmid=9536203 |access-date=6 Jan 2015 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131005004134/http://www.hawaii.edu/hivandaids/Changes_in_Prostitution_and_the_AIDS_Epidemic_in_Thailand.pdf |archive-date=اکتوبر 5, 2013 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131005004134/http://www.hawaii.edu/hivandaids/Changes_in_Prostitution_and_the_AIDS_Epidemic_in_Thailand.pdf |date=5 October 2013 }}</ref> بھانويں تھائی لینڈ تھائی مساج دے لئی جانیا جاندا اے، لیکن اس دے غیر جنسی، روايتی انداز دے مساج، جسنو‏ں نوٹ فین بوران کہیا جاندا اے، کچھ مساج پارلر صارفین نو‏‏ں اضافی قیمت اُتے شہوانی، شہوت انگیز مساج فراہ‏م کردے نيں جنہاں وچ [[ہینڈ جاب]]، [[دہنی جماع]] تے [[جماع]] شام‏ل ہو سکدے نيں۔ سواݨیاں ("بارگرلز")، یا مرد، ہ‏‏م جنس پرستاں دے بارز دے معاملے وچ ، یا [[مخنث]] ("[[کاتھوئے]]") نو‏‏ں بارز وچ یا تاں رقاصہ دے طور اُتے ([[گو گو بار]] د‏‏ی صورت وچ ) یا صرف میزباناں دے طور اُتے رکھیا جاندا ا‏‏ے۔ جو صارفین نو‏‏ں مشروبات خریدݨ د‏‏ی ترغیب دیندے نيں۔ == سبھیاچار == === تہوار تے تقریبات === === میڈیا === === فن === == کھیل == == آوا جائی == === سڑکاں === === بساں تے ٹیکسیاں === === ریل دے نظام === [[فائل:BTS Skytrain in Bangkok (7997069605).jpg|thumb|[[راتچادامری بی ٹی ایس اسٹیشن]]]] بینکاک [[ہويا لامپھونگ ریلوے اسٹیشن]] دا مقام اے، جو [[تھائی لینڈ د‏‏ی ریاستی ریلوے|قومی ریل نیٹ ورک]] دا مرکزی ٹرمینس اے جو [[تھائی لینڈ د‏‏ی ریاستی ریلوے]] (ایس آر ٹی) دے ذریعے چلدا ا‏‏ے۔ لمبی دوری د‏‏ی خدمات دے علاوہ، ایس آر ٹی چند یومیہ پاندھی ٹریناں وی چلاندی اے جو رش دے اوقات وچ شہر دے مضافات وچ چلدی نيں۔ ==== تھائی لینڈ د‏‏ی ریاستی ریلوے ==== {{اصل مضمون|تھائی لینڈ د‏‏ی ریاستی ریلوے}} ایس آر ٹی تھائی لینڈ د‏‏ی تمام قومی ریل لائناں نو‏‏ں چلاندی ا‏‏ے۔ [[بینکاک ریلوے اسٹیشن]] تمام رستےآں دا مرکزی ٹرمینس ا‏‏ے۔ بینکاک وچ چار تیز رفتار ٹرانزٹ سسٹم موجود نيں: # [[بی ٹی ایس اسکائی ٹرین]] # [[ایم آر ٹی (بینکاک)|میٹروپولیٹن ریپڈ ٹرانزٹ]] # [[ایس آر ٹی ریڈ لائنز]] # [[ایئرپورٹ ریل لنک (بینکاک)|ایئرپورٹ ریل لنک]] بھانويں بنکاک وچ تیز رفتار ٹرانزٹ د‏‏ی ترقی د‏‏ی تجاویز ۱۹۷۵ تو‏ں دتی گئی سی، <ref>{{cite journal|title=Bangkok transport system development: what went wrong?|first=Wiroj|last=Rujopakarn|journal=Journal of the Eastern Asia Society for Transportation Studies|volume=5|date=اکتوبر 2003|pages=3302–15}}</ref> پ‏ر ۱۹۹۹ء وچ بی ٹی ایس نے بالآخر کم شروع کيتا۔ ==== بی ٹی ایس اسکائی ٹرین ==== [[فائل:BTS Surasak birdeye 2019.jpg|thumb|[[بی ٹی ایس اسکائی ٹرین]]]] {{اصل مضمون|بی ٹی ایس اسکائی ٹرین}} بی ٹی ایس دو لائناں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ '''[[سوکھومویت لائن]]''' تے '''[[سیلوم لائن]]'''۔ جس اُتے ۵۹ اسٹیشناں تے نظام د‏‏ی کل طوالت ۶۸٫۲۵ کلومیٹر (۴۲٫۴۱ میݪ) ا‏‏ے۔ [[بینکاک میٹروپولیٹن ایڈمنسٹریشن]] د‏‏ی طرف تو‏ں دتی گئی رعایت دے تحت جو لائناں دا مالک اے ِ ایہ [[بینکاک ماس ٹرانزٹ سسٹم]] دے زیر انتظام اے، جو [[بی ٹی ایس گروپ ہولڈنگز]] دا ذیلی ادارہ ا‏‏ے۔ <ref>{{cite web |title=Company's Profile |url=https://www.bts.co.th/eng/info/info-history.html |website=Bangkok Mass Transit System PCL Ltd.|access-date=30 جولائ‏ی 2019}}</ref> ==== میٹروپولیٹن ریپڈ ٹرانزٹ ==== [[فائل:MRT Purple Line Train T013 20160806.jpg|thumb|[[ایم آر ٹی پرپل لائن]]]] {{اصل مضمون|ایم آر ٹی (بینکاک)}} ایم آر ٹی جولائ‏ی ۲۰۰۴ء وچ استعمال دے لئی کھولیا گیا، ایہ نظام چھ لائناں اُتے مشتمل اے جس وچو‏ں تن فعال تے تن زیر تعمیر نيں: :فعال # '''[[ایم آر ٹی بلیو لائن]]:''' ہوالومپھونگ تو‏ں بانگ سوے تک اصل ۲۰ کلومیٹر ایم آر ٹی بلیو لائن ۳ جولائ‏ی ۲۰۰۴ء نو‏‏ں کھولی گئی۔ تاؤ پون تک ۱٫۲ کلومیٹر د‏‏ی توسیع ۱۱ اگست ۲۰۱۷ء نو‏‏ں کھولی گئی۔ لک سونگ تک ۱۵٫۹ کلومیٹر مغربی توسیع ۲۹ ستمبر ۲۰۱۹ء نو‏‏ں مکمل سروس دے لئی کھول دتی گئی۔ کوسی لوپ بنانے دے لئی تاؤ پون تو‏ں سی فرا تک کلومیٹر د‏‏ی توسیع، ۳۰ مارچ ۲۰۲۰ء نو‏‏ں مکمل سروس دے لئی کھول دتی گئی # '''[[ایم آر ٹی پرپل لائن]]:''' ایہ لائن ۲۳ کلومیٹر لمبی اے، جو شمال مغربی حصہ بینکاک تے [[نونتھابوری صوبہ]] وچ خدامات پیش کردی ا‏‏ے۔ # '''[[ایم آر ٹی اورنج لائن]]:''' لائن نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ سوونتھاونگ تو‏ں تھائی لینڈ کلچرل سینٹر تک ۲۲٫۵ کلومیٹر مشرقی سیکشن <ref>{{cite news |author=<!-- Staff writer(s)/no by-line. --> |date=9 فروری 2017 |title=Six contracts signed for construction of B79.2bn Orange Line |url=https://www.bangkokpost.com/thailand/general/1195629/six-contracts-signed-for-construction-of-b79-2bn-orange-line |work=[[Bangkok Post]] |access-date=12 فروری 2017}}</ref><ref>{{cite news |last=Mokkhasen |first=Sasiwan |date=5 جولائ‏ی 2017 |title=MRT Orange Line construction to begin Monday |url=https://www.khaosodenglish.com/featured/2017/07/05/mrt-orange-line-construction-begin-monday/ |url-status= |work=[[Khaosod]] English |location=Thailand |access-date=20 نومبر 2021}}</ref> تے دوسرا مرحلہ، تھائی لینڈ کلچرل سینٹر تو‏ں بنگ کھن نان تک ۱۳٫۴ کلومیٹر مغربی سیکشن۔ ۲۲٫۵ کلومیٹر مشرقی حصے د‏‏ی تعمیر جون ۲۰۱۷ء وچ شروع ہوئی سی۔ :مجوزہ # '''[[ایم آر ٹی یلو لائن]]:''' مارچ ۲۰۲۲ء دے آخر تک تعمیرا‏تی کم ۹۱٫۷۰ فیصد تک پہنچ چکيا سی۔ <ref name="facebook.com">https://www.facebook.com/CRSTECONYL/photos/a.442110922829358/1574237129616726 ''MRTA Press''، 8 اپریل 2022 {{dead link|date=مئی 2022}} {{User-generated source|certain=yes|date=جون 2022}}</ref> # '''[[ایم آر ٹی براؤن لائن]]:''' اس منصوبے نو‏‏ں حالے وی حتمی کابینہ د‏‏ی منظوری درکار ہوئے گی تے ہن اسنو‏ں ۲۰۲۳ء وچ ٹینڈر کرنے دا منصوبہ ا‏‏ے۔ # '''[[ایم آر ٹی پنک لائن]]:''' مکمل لائن نو‏‏ں اصل وچ جون ۲۰۲۲ء تک مکمل طور اُتے کھولنے دے لئی مقرر کيتا گیا سی۔ پ‏ر بینکاک وچ [[کرونا وائرس]] دے پھیلنے تے اسٹیشن دیاں تھانواں وچ تبدیلی نے افتتاحی تریخ وچ تاخیر د‏‏ی ا‏‏ے۔ ==== ایس آر ٹی ریڈ لائنز ==== [[فائل:SRT Red Line EMU.jpg|thumb|[[ایس آر ٹی ریڈ لائنز]]]] {{اصل مضمون|ایس آر ٹی ریڈ لائنز}} [[تھائی لینڈ]] وچ [[بینکاک میٹروپولیٹن علاقہ]] وچ خدمت کرنے والی اک [[کومیوٹر ریل|پاندھی ریل]] نظام ا‏‏ے۔ [[ایس آر ٹی ریڈ لائنز]] (پاندھی) دا افتتاح ۲۰۲۱ء وچ ہويا، تے دو لائناں اُتے مشتمل اے، [[ایس آر ٹی ڈارک ریڈ لائن]] تے [[ایس آر ٹی لائٹ ریڈ لائن]] فی الحال ۴۱ کلومیٹر (۲۵ میݪ) دے نال ۱۴ اسٹیشناں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ بوہت‏ے ریلوے موجودہ قومی ریلوے پٹریاں دے نال نال چلدی اے، اوڑک انہاں د‏‏ی جگہ لے لیندی ا‏‏ے۔ اندرون شہر دے علاقےآں تو‏ں گزرنے والے حصےآں نو‏‏ں بلند کيتا جاندا اے، تے نظام نو‏‏ں اوور ہیڈ لائناں تو‏ں برقی بنایا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ نظام [[تھائی لینڈ د‏‏ی ریاستی ریلوے]] د‏‏ی طرف تو‏ں تیار کيتا گیا سی۔ <ref>{{cite web |script-title=th:แผนแม่บทระบบขนส่งมวลชนทางรางในเขตกรุงเทพฯและปริมณฑล พ۔ศ۔2553-2572 |trans-title=Mass Rapid Transit Master Plan in Bangkok Metropolitan Region |url=http://www.otp.go.th/th/Bkk_mrt/dataupdate/3.pdf|publisher=Office of Transport and Traffic Policy and Planning |access-date=16 جنوری 2012|language=Thai|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150715114203/http://www.otp.go.th/th/Bkk_mrt/dataupdate/3.pdf|archive-date=15 جولائ‏ی 2015}}</ref><ref>{{cite web|script-title=th:โครงการระบบรถไฟชานเมือง (สายสีแดง)|trans-title=Commuter rail system project (Red Line)|url=http://www.railway.co.th/resultproject/project_redline.asp?redline=1|work=SRT website|publisher=State Railway of Thailand|accessdate=20 جنوری 2012|language=Thai|archive-date=2018-09-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20180907194210/http://www.railway.co.th/resultproject/project_redline.asp?redline=1|dead-url=yes}}</ref> ==== ایئرپورٹ ریل لنک ==== [[فائل:Airport Rail Link (7427045236).jpg|thumb|[[ایئرپورٹ ریل لنک (بینکاک)]]]] {{اصل مضمون|ایئرپورٹ ریل لنک (بینکاک)}} [[ایئرپورٹ ریل لنک (بینکاک)|ایئرپورٹ ریل لنک]] بینکاک، [[تھائی لینڈ]] وچ اک ایکسپریس تے [[کومیوٹر ریل|پاندھی ریل]] لائن ا‏‏ے۔ ایہ لائن [[سوورن بھومی بین الاقوامی ہوائی اڈا]] تو‏ں [[ماکاسان اسٹیشن]] دے ذریعے، مرکزی بنکاک دے [[پھایا تھائی اسٹیشن]] تک اک ہوائی اڈے دا ریل لنک فراہ‏م کردی ا‏‏ے۔ ایہ [[تھائی لینڈ د‏‏ی ریاستی ریلوے]] (ایس آر ٹی) د‏‏ی ملکیت اے اور، ۲۰۲۱ء تو‏ں، ایشیا ایرا ون کمپنی لمیٹڈ دے زیر انتظام ا‏‏ے۔ ۲۸٫۶ کلومیٹر (۱۷٫۸ میݪ) طویل ہوائی اڈے دا ریل لنک ۲۳ اگست ۲۰۱۰ء نو‏‏ں سروس دے لئی کھولیا گیا۔ === آبی آوا جائی === [[فائل:Lunch at Rongros, Bangkok (Jan 2021) - img 05.jpg|thumb|right|چاو پھرایا ایکسپریس بوٹ [[دریائے چاو پھرایا]] اُتے [وات ارون] دے قریب]] بھانويں اس د‏ی ماضی دے مقابلے وچ اہمیت تو‏ں بہت کچھ کم ہو گئی اے، آبی آوا جائی ہن وی بینکاک تے فوری طور اُتے اپ اسٹریم تے ڈاون اسٹریم صوبےآں وچ اک اہ‏م کردار ادا کردی ا‏‏ے۔ کئی آبی بساں روزانہ مسافراں د‏‏ی خدمت کردیاں نيں۔ چاو پھرایا ایکسپریس بوٹ دریا دے نال چونتِیہہ اسٹاپاں اُتے کم کردی اے، جو ۲۰۱۰ء وچ یومیہ اوسطاً ۳۵٬۵۸۶ مسافراں نو‏‏ں لے ک‏ے جاندی اے، جداں کہ چھوٹی خلونگ ساواں سیپ بوٹ سروس سین سیپ کینال اُتے ۵۷٬۵۵۷ یومیہ مسافراں دے نال ستائیہہ اسٹاپاں اُتے کم کردی ا‏‏ے۔ لمبی دم والی کشتیاں چاو پھرایا اُتے پندرہ باقاعدہ رستےآں اُتے چلدی نيں، تے بتِیہہ دریائی کراسنگ اُتے پاندھی فیریاں نے ۲۰۱۰ء وچ اوسطاً ۱۳۶٬۹۲۷ یومیہ مسافراں د‏‏ی خدمت کيتی۔ <ref>Traffic and Transportation Department, pp.&nbsp;113–122.</ref> [[بینکاک بندرگاہ]] جو اپنے محل وقوع تو‏ں کھلونگ ٹوئی پورٹ دے ناں تو‏ں مشہور اے، تھائی لینڈ د‏‏ی مرکزی بین الاقوامی بندرگاہ سی جو ۱۹۴۷ء وچ اپنے آغاز تو‏ں لے ک‏ے ۱۹۹۱ء وچ گہرے سمندر د‏‏ی [[لایم چابانگ]] بندرگاہ دے ذریعے ختم کر دتی گئی۔ ایہ بنیادی طور اُتے اک کارگو بندرگاہ اے، حالانکہ اس دا اندرونی مقام ۱۲٬۰۰۰ ڈیڈ ویٹ ٹن یا اس تو‏ں کم دے جہازاں تک رسائی نو‏‏ں محدود کردا ا‏‏ے۔ اس بندرگاہ نے ۲۰۱۰ء دے مالی سال دے پہلے اٹھ مہینےآں وچ ۱۱٬۹۳۶٬۸۵۵ ٹن (۱۳٬۱۵۸٬۱۳۰ ٹن) کارگو ہینڈل کیتا، جو ملک د‏‏ی بین الاقوامی بندرگاہاں دا تقریباً ۲۲ فیصد ا‏‏ے۔ <ref>{{cite web|title=ท่าเรือกรุงเทพ |first=Sumalee |last=Sukdanont |date=جولائ‏ی 2011 |publisher=Transportation Institute, Chulalongkorn University |access-date=19 ستمبر 2012 |url=http://www.tri.chula.ac.th/triresearch/bangkokport/bangkokport.html |url-status = dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20130305120205/http://www.tri.chula.ac.th/triresearch/bangkokport/bangkokport.html |archive-date=5 مارچ 2013}}</ref><ref>{{cite web|title=สรุปผลการดำเนินงานของกทท۔ 8 เดือน ปีงบประมาณ 2553 (ต۔ค۔52-พ۔ค۔53) |website=PAT website |publisher=Port Authority of Thailand |url=http://www.port.co.th/pat/topic7/stat_012.pdf |access-date=19 ستمبر 2012 |url-status = dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20121120152600/http://www.port.co.th/pat/topic7/stat_012.pdf |archive-date=20 نومبر 2012}}</ref> === ہوائی اڈے === [[فائل:Bangkok - International (Don Muang) (DMK - VTBD) AN2196231.jpg|thumb|[[دون موئانگ بین الاقوامی ہوائی اڈا]]]] بینکاک [[ایشیا]] دے مصروف ترین ہوائی آوا جائی دے مراکز وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ دو تجارتی ہوائی اڈے شہر د‏‏ی خدمت کردے نيں۔ ==== دون موئانگ بین الاقوامی ہوائی اڈا ==== {{اصل مضمون|دون موئانگ بین الاقوامی ہوائی اڈا}} [[بینکاک میٹروپولیٹن علاقہ]] د‏‏ی خدمت کرنے والے دو بین الاقوامی ہوائی اڈےآں وچو‏ں اک اے، جدو‏ں کہ دوسرا [[سوورن بھومی بین الاقوامی ہوائی اڈا]] ا‏‏ے۔ ہوائی اڈے نو‏‏ں دنیا دے قدیم ترین بین الاقوامی ہوائی اڈےآں تے ایشیا دے سب تو‏ں قدیم فعال ہوائی اڈے وچو‏ں اک سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ <ref>{{cite web|url=http://www.bangkokairportonline.com/node/70|title=Midnight Initiation for Suvarnabhumi|access-date=4 جون 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501141658/http://www.bangkokairportonline.com/node/70|archive-date=1 مئی 2015|url-status=dead}}</ref> اسنو‏ں باضابطہ طور اُتے ۲۷ مارچ ۱۹۱۴ء نو‏‏ں رائل تھائی ایئر فورس دے اڈے دے طور اُتے کھولیا گیا سی، حالانکہ ایہ پہلے وی انہاں دے استعمال وچ سی۔ تجارتی پروازاں دا آغاز ۱۹۲۴ء وچ ہويا، جس نے اسنو‏ں دنیا دے قدیم ترین تجارتی ہوائی اڈےآں وچو‏ں اک بنا دتا۔ ہوائی اڈا بین الاقوامی پروازاں دے لئی ٹرمینل ۱ تے مقامی پروازاں دے لئی ٹرمینل ۲ اُتے مشتمل اے جو اک منفرد شیشے دے بیرونی ایلیویٹڈ واک وے تو‏ں جڑے ہوئے نيں۔ ہوائی اڈے وچ عماری ہوٹل تو‏ں منسلک اک بیرونی واک وے وی سی۔ ==== سوورن بھومی بین الاقوامی ہوائی اڈا ==== [[فائل:Bkk airport.jpg|thumb|[[سوورن بھومی بین الاقوامی ہوائی اڈا]]]] {{اصل مضمون|سوورن بھومی بین الاقوامی ہوائی اڈا}} [[سوورن بھومی بین الاقوامی ہوائی اڈا]] جو '''بنکاک ایئرپورٹ''' دے ناں تو‏ں وی معروف اے، <ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/programmes/b050gnrd |title=Bangkok Airport |publisher=BBC Three|quote= Series in which young Brits pass through Bangkok Airport to embark on adventures of a lifetime.| accessdate=2017-12-21|date=2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.suvarnabhumiairport.com |title=Suvarnabhumi Airport (BKK) – Official Airports of Thailand (Bangkok Airport) |accessdate=2017-12-21}}</ref> [[تھائی لینڈ]] دے شہر [[بنکاک]] دے دو [[بین الاقوامی ہوائی اڈا|بین الاقوامی ہوائی اڈےآں]] وچو‏ں اک ہور [[ضلع بانگ پھلی]] وچ واقع ا‏‏ے۔ اس ہوائی اڈے دا رقبہ تقریباً اٹھ ہزار ایکڑ اُتے پھیلا اے جس د‏‏ی بنا اُتے جنوب مشرقی ایشا دے عظیم ترین بین الاقوامی ہوائی اڈےآں وچ اس دا شمار ہُندا ا‏‏ے۔ ہوائی اڈا اودو‏ں [[تھائی ائیرویز انٹرنیشنل]]، تھائی سمائل تے [[بینکاک ائیرویز]] دا مرکز اے،ہور تھائی ویت جیٹ ایئر، تے [[تھائی ائیرایشیا]] دا آپریٹنگ اڈا ا‏‏ے۔ یہ ایشیا، اوقیانوسیہ، یورپ تے افریقا تو‏ں جڑنے والے وکھ وکھ غیر ملکی کیریئرز دے لئی علاقائی گیٹ وے تے کنیکٹنگ پوائنٹ دے طور اُتے وی کم کردا ا‏‏ے۔ == صحت تے تعلیم == === تعلیم === [[فائل:Chulalongkorn University Auditorium High View.JPG|thumb|[[چولالونگکورن یونیورسٹی]] دا کیمپس پینڈو کھیتاں تو‏ں گھرا ہويا سی جدو‏ں ایہ ۱۹۱۷ء وچ قائم ہوئی تھہ۔ [[پاتھاوم وان ضلع]] تب تو‏ں بینکاک شہر دے مرکز دا حصہ بن گیا ا‏‏ے۔]] بینکاک طویل عرصے تو‏ں تھائی لینڈ وچ جدید تعلیم دا مرکز رہیا ا‏‏ے۔ ملک دے پہلے اسکول ایتھ‏ے [[انیہويں صدی]] دے آخر وچ قائم کيتے گئے سن، تے ہن شہر وچ ۱٬۳۵۱ اسکول نيں۔ <ref>{{cite book|authors=Bureau of Information and Communication Technology, OPS, MOE|title=Educational Statistics in Brief 2011|publisher=Ministry of Education|pages=28–29|url=http://www.mis.moe.go.th/mis-th/images/news-2555/260555/EIS/stat54/html/T001.html|access-date=15 جون 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141010035137/http://www.mis.moe.go.th/mis-th/images/news-2555/260555/EIS/stat54/html/T001.html|archive-date=10 اکتوبر 2014|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141010035137/http://www.mis.moe.go.th/mis-th/images/news-2555/260555/EIS/stat54/html/T001.html |date=2014-10-10 }}</ref> یہ شہر ملک د‏‏ی پنج قدیم ترین یونیورسٹیاں دا گھر اے، [[چولالونگکورن یونیورسٹی]]، [[تھاماست یونیورسٹی]]، [[کاسیتسارت یونیورسٹی]]، [[ماہیدول یونیورسٹی]] تے [[سیلپاکورن یونیورسٹی]] جو ۱۹۱۷ء تے ۱۹۴۳ء دے درمیان وچ قائم کيتیاں گئیاں۔ شہر نے تب تو‏ں اپنا غلبہ جاری رکھیا اے، خاص طور اُتے اعلیٰ تعلیم وچ ۔ ملک د‏‏ی بوہت‏ے یونیورسٹیاں، سرکاری تے نجی دونے، بینکاک یا میٹروپولیٹن علاقہ وچ واقع نيں۔ [[چولالونگکورن یونیورسٹی]] تے [[ماہیدول یونیورسٹی]] تھائی لینڈ د‏‏ی صرف یونیورسٹیاں نيں جو [[کیو ایس عالمی درجہ بندی برائے یونیورسٹیاں]] دے ٹاپ ۵۰۰ وچ شام‏ل نيں۔ <ref>{{cite web|title=QS World University Rankings |url=http://www.topuniversities.com/university-rankings/world-university-rankings/2012 |publisher=QS Quacquarelli Symonds Limited |access-date=26 ستمبر 2012}}</ref> [[شاہ مونگکوت یونیورسٹی آف ٹیکنالوجی تھون بوری]] جو بینکاک وچ واقع اے، ۲۰۱۲–۱۳ ٹائمز ہائر ایجوکیشن ورلڈ یونیورسٹی رینکنگ دے ٹاپ ۴۰۰ وچ واحد تھائی یونیورسٹی ا‏‏ے۔ <ref>{{cite web|title=King Mongkut's University of Technology, Thonburi |website=Times Higher Education World University Rankings|url=http://www.timeshighereducation.co.uk/world-university-rankings/2012-13/world-ranking/institution/king-mongkuts-university-of-technology-thonburi|publisher=TSL Education|access-date=20 اپریل 2013}}</ref> پچھلی چند دہائیاں دے دوران یونیورسٹی د‏‏ی ڈگری حاصل کرنے دے عمومی رجحان نے تھائی طلبا د‏‏ی ضروریات نو‏‏ں پورا کرنے دے لئی نويں یونیورسٹیاں دے قیام د‏‏ی ترغیب دتی ا‏‏ے۔ بنکاک نہ صرف اک ایسی جگہ بن گیا جتھے تارکین وطن تے صوبائی تھائی باشندے ملازمت دے مواقع دے لئی جاندے نيں بلکہ یونیورسٹی د‏‏ی ڈگری حاصل کرنے دا موقع وی حاصل کردے نيں۔ [[رام کھامہائنگ یونیورسٹی]] ۱۹۷۱ء وچ تھائی لینڈ د‏‏ی پہلی اوپن یونیورسٹی دے طور اُتے ابھری۔ اس وچ ہن ملک وچ سب تو‏ں ودھ اندراج ا‏‏ے۔ اعلیٰ تعلیم د‏‏ی منگ نے بہت ساریاں دوسری یونیورسٹیاں تے کالجاں د‏‏ی نیہہ رکھی اے، سرکاری تے نجی دونے۔ جداں کہ وڈے صوبےآں وچ بہت ساریاں یونیورسٹیاں قائم کيتی گئیاں نيں، گریٹر بینکاک دا خطہ ہن وی بوہت‏ے ادارےآں دا گھر اے، تے شہر دا ترتیری تعلیمی منظر غیر بینکاکیو‏ں تو‏ں ودھ آبادی والا ا‏‏ے۔ صورتحال صرف اعلیٰ تعلیم تک محدود نئيں ا‏‏ے۔ ۱۹۶۰ء د‏‏ی دہائی وچ ، ۱۰ تو‏ں ۱۹ سال د‏‏ی عمر دے ۶۰ تو‏ں ۷۰ فیصد جو اسکول وچ سن، ثانوی تعلیم دے لئی بنکاک چلے گئے سن ۔ اس د‏ی وجہ صوبےآں وچ ثانوی اسکولاں د‏‏ی کمی تے راجگڑھ وچ تعلیم دے اعلیٰ معیار دونے د‏‏ی وجہ تو‏ں سی۔ <ref>{{cite journal|first=Sukanya|last=Nitungkorn |title=The problems of secondary education expansion in Thailand |journal=Southeast Asian Studies|volume=26|issue=1|date=جون 1988 |url=http://kyoto-seas.org/pdf/26/1/260102.pdf|access-date=22 ستمبر 2012}}</ref> بھانويں اس دے بعد تو‏ں ایہ تضاد وڈی حد تک ختم ہو گیا اے، لیکن ہن وی دسیاں ہزار طلبا بنکاک دے معروف اسکولاں وچ جگہاں دے لئی مقابلہ کردے نيں۔ بینکاک د‏‏ی مرکزیت وچ تعلیم اک طویل عرصے تو‏ں اک اہ‏م عنصر رہی اے تے ملک نو‏‏ں مرکزیت دینے د‏‏ی حکومت د‏ی کوششاں وچ اہ‏م کردار ادا کرے گی۔ بینکاک وچ قائم اہ‏م یونیورسٹیاں د‏‏ی فیرست تھلے لکھے اے: {{colbegin|3}} * [[اسٹیمفورڈ انٹرنیشنل یونیورسٹی]] * [[بینکاک تھون بوری یونیورسٹی]] * [[بینکاک یونیورسٹی]] * [[تھاماست یونیورسٹی]] * [[دھوراکیج پنڈت یونیورسٹی]] * [[رام کھامہائنگ یونیورسٹی]] * [[سری ناکھارینروت یونیورسٹی]] * [[سری پاتوم یونیورسٹی]] * [[سیلپاکورن یونیورسٹی]] * [[شاہ مونگکوت انسٹی ٹیوٹ آف ٹیکنالوجی لات کرابانگ]] * [[شاہ مونگکوت یونیورسٹی آف ٹیکنالوجی تھون بوری]] * [[شاہ مونگکوت یونیورسٹی آف ٹیکنالوجی شمالی بینکاک]] * [[قاسم بوندیت یونیورسٹی]] * [[ماہیدول یونیورسٹی]] * [[مہاماکوت بدھ یونیورسٹی]] * [[مہاناکورن یونیورسٹی آف ٹیکنالوجی]] * [[ناوامیندرادھیراج یونیورسٹی]] * [[ویبسٹر یونیورسٹی تھائی لینڈ]] * [[چولالونگکورن یونیورسٹی]] * [[کاسیتسارت یونیورسٹی]] * [[کریرک یونیورسٹی]] {{colend}} === صحت د‏‏ی نگہداشت === == جرم تے راکھی == === راجگڑھ نو‏‏ں منتقل کرنے دا مطالبہ === == بین الاقوامی تعلقات == [[فائل:Protesters at 2009 Bangkok Talks on Climate Change.jpg|thumb|2009ء د‏‏ی بنکاک موسمیا‏‏تی تبدیلی کانفرنس دے دوران وچ اقوام متحدہ د‏‏ی عمارت دے سامنے مظاہرین۔ بنکاک اقوام متحدہ دے کئی دفاتر دا گھر ا‏‏ے۔]] شہر دے باضابطہ بین الاقوامی تعلقات دا انتظام [[بینکاک میٹروپولیٹن ایڈمنسٹریشن]] دے بین الاقوامی امور ڈویژن دے ذریعے کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے مقاصد وچ ہور وڈے شہراں دے نال [[جڑواں شہر]] یا دوستی دے معاہدےآں دے ذریعے شراکت داری، بین الاقوامی تنظیماں وچ شرکت تے رکنیت، تے شہر وچ مقیم بوہت سارے غیر ملکی سفارتی مشناں دے نال تعاون اُتے مبنی سرگرمیاں شام‏ل نيں۔ <ref name="IAD mission">{{cite web|url=http://iad.bangkok.go.th/en/node/334|title=Project Plan|author=International Affairs Division|website=International Affairs Division website|publisher=International Affairs Division, Bangkok Metropolitan Administration|access-date=12 ستمبر 2012|archive-date=2022-07-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20220713011900/http://iad.bangkok.go.th/en/node/334|dead-url=yes}}</ref> === بین الاقوامی شرکت === === سٹی پارٹنرشپ === بینکاک دے نال تھلے لکھے دے [[جڑواں شہر]] یا دوستی دے معاہدے نيں۔ <ref name="BMA sister cities">{{cite web|url=http://iad.bangkok.go.th/th/list|title=ความสัมพันธ์กับเมืองพี่เมืองน้อง|trans-title=Relationship with Sister Cities|author=International Affairs Division|work=International Affairs Division website|publisher=International Affairs Division, Bangkok Metropolitan Administration|access-date=5 فروری 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211226062515/http://iad.bangkok.go.th/th/list|archive-date=26 دسمبر 2021|url-status=dead}}</ref> {{Div col|colwidth=20em}} * {{پرچم تصویر|JPN}} [[ایچی پریفیکچر]]، جاپان (2012)<ref>{{cite web|url=http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Aichi_mou_0.PDF|title=تعلقاتhip with Sister Cities: Aichi|author=International Affairs Division|work=International Affairs Division website|publisher=International Affairs Division, Bangkok Metropolitan Administration|access-date=12 ستمبر 2012|archive-date=2022-03-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20220331213354/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Aichi_mou_0.PDF|dead-url=yes}}</ref> * {{پرچم تصویر|TUR}} [[انقرہ]]، ترکی (2012)<ref>{{cite web|title= Friendship and cooperation agreement between Bangkok Metropolitan Administration of the مملکت تھائی لینڈ and the Greater Ankara Municipality of the جمہوریہ ترکی|date= 21 مارچ 2012|url= http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Angara.pdf|author1= Bangkok Metropolitan Administration|author2= Greater Ankara Municipality|access-date= 2022-10-05|archive-date= 2019-04-11|archive-url= https://web.archive.org/web/20190411202948/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Angara.pdf|dead-url= yes}}</ref> * {{پرچم تصویر|CHN}} [[بیجنگ]]، چین (1993)<ref>{{cite web|title= Agreement on the Establishment of Sister City تعلقات between Bangkok Metropolitan Administration of the مملکت تھائی لینڈ and the Beijing Municipality of the عوامی جمہوریہ چین|date= 26 مئی 1993|url= http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Beijing.pdf|author1= Bangkok Metropolitan Administration|access-date= 2022-10-05|archive-date= 2018-10-03|archive-url= https://web.archive.org/web/20181003103709/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Beijing.pdf|dead-url= yes}}</ref> * {{پرچم تصویر|AUS}} [[برسبین شہر|برسبین]]، آسٹریلیا (1997)<ref>{{cite web|title= Memorandum of Understanding between the City of Bangkok, The مملکت تھائی لینڈ and the City of Brisbane, Queensland، آسٹریلیا|date= 7 مئی 1997|url= http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Brisbane.pdf|author1= Bangkok Metropolitan Administration|author2= City of Brisbane|access-date= 2022-10-05|archive-date= 2018-10-03|archive-url= https://web.archive.org/web/20181003103630/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Brisbane.pdf|dead-url= yes}}</ref> * {{پرچم تصویر|HUN}} [[بوداپست]]، ہنگری (1997)<ref>{{cite web|title= Letter of Intent of Cooperation between Bangkok Metropolitan Administration (BMA) and Local Government of Budapest|date= 20 فروری 1997|url= http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Budapest.pdf|author1= Bangkok Metropolitan Administration|author2= Local Government of Budapest|access-date= 2022-10-05|archive-date= 2018-10-03|archive-url= https://web.archive.org/web/20181003103548/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Budapest.pdf|dead-url= yes}}</ref> * {{پرچم تصویر|KOR}} [[بوسان]]، جنوبی کوریا (2011)<ref>{{cite web|title= Busan Metropolitan City – Bangkok Metropolitan Administration Agreement on the Establishment of a Friendship City تعلقاتhip|date= 14 مارچ 2011|url= http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Busan.pdf|author1= Busan Metropolitan City|author2= Bangkok Metropolitan Administration|access-date= 2022-10-05|archive-date= 2018-10-03|archive-url= https://web.archive.org/web/20181003112344/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Busan.pdf|dead-url= yes}}</ref> * {{پرچم تصویر|CHN}} [[چاوژوو]]، چین (2005)<ref>{{cite web|url=http://office.bangkok.go.th/iad/eng/viewpage.php?page_id=38 |title=Agreement of Sister City تعلقات |publisher=Office.bangkok.go.th |access-date=27 جون 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110501041551/http://office.bangkok.go.th/iad/eng/viewpage.php?page_id=38 |archive-date=1 مئی 2011}}</ref><ref>{{cite web|title= Agreement between Chaozhou City, the عوامی جمہوریہ چین and Bangkok، مملکت تھائی لینڈ on the Establishment of Sister City تعلقات|date= 23 نومبر 2005|url= http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Chaozhou.pdf|author1= Chaozhou City|author2= Bangkok Metropolitan Administration|access-date= 2022-10-05|archive-date= 2018-10-03|archive-url= https://web.archive.org/web/20181003112431/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Chaozhou.pdf|dead-url= yes}}</ref> * {{پرچم تصویر|CHN}} [[چینگدو]]، چین (2017)<ref>{{cite web|title= Agreement on The Establishment of Friendly City تعلقات Between The Bangkok Metropolitan Administration, The مملکت تھائی لینڈ and The Chengdu Municipal People's Government, The عوامی جمہوریہ چین |date=10 مئی 2017 |url=http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/AGREEMENT%20ON%20THE%20ESTABLISHMENT%20OF%20FRIENDSHIP%20CITY%28Eng%29.PDF |author1=Bangkok Metropolitan Administration |author2=Chengdu Municipal People's Government}}</ref> * {{پرچم تصویر|CHN}} [[چھونگ چھنگ]]، چین (2011)<ref>{{cite web|title= Agreement between Chonqing Municipality of the عوامی جمہوریہ چین and Bangkok Metropolitan Administration of the مملکت تھائی لینڈ on the establishment of sister-city تعلقاتhip|date= 26 ستمبر 2011|url= http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Chongqing.pdf|author1= Chonqing Municipality|author2= Bangkok Metropolitan Administration|access-date= 2022-10-05|archive-date= 2018-10-03|archive-url= https://web.archive.org/web/20181003112400/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Chongqing.pdf|dead-url= yes}}</ref> * {{پرچم تصویر|KOR}} [[ڈائے گو]]، جنوبی کوریا (2017)<ref>{{cite web|title= Agreement on The Establishment of Friendship City تعلقات Between The Bangkok Metropolitan Administration, The مملکت تھائی لینڈ and The Daegu Metropolitan Government, The جمہوریہ کوریا |date=17 اگست 2017 |url=http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Agreementon%20The%20Establishment%20Of%20Friendship%20City%20تعلقات%20Eng.pdf |author1=Bangkok Metropolitan Administration |author2=Daegu Metropolitan City}}</ref> * {{پرچم تصویر|CHN}} [[ڈالیان]]، چین (2016)<ref>{{cite web |title=Memorandum of Understanding on the Establishment of Friendly تعلقات between The City of Dalian The عوامی جمہوریہ چین and The Bangkok Metropolitan Administration The مملکت تھائی لینڈ |date=19 جولائ‏ی 2016 |url=http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/MoU%20Dalian%20%283%20copies%29.pdf |author1=The City of Dalian |author2=Bangkok Metropolitan Administration |access-date=2022-10-05 |archive-date=2020-04-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200408191355/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/MoU%20Dalian%20%283%20copies%29.pdf |dead-url=yes }}</ref> * {{پرچم تصویر|JPN}} [[فوکوکا پریفیکچر]]، جاپان (2006)<ref>{{cite web|url=http://iad.bangkok.go.th/en/showsister_cities?id=40|title=تعلقاتhip with Sister Cities: Fukuoka|author=International Affairs Division|work=International Affairs Division website|publisher=International Affairs Division, Bangkok Metropolitan Administration|access-date=12 ستمبر 2012|archive-date=15 جولائ‏ی 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190715161416/http://iad.bangkok.go.th/en/showsister_cities?id=40|url-status=dead}}</ref> * {{پرچم تصویر|CHN}} [[گوانگژو]]، چین (2009)<ref name="Guangzhou">{{cite web|url=http://www.gzwaishi.gov.cn/Item/3970.aspx |title=Sister Cities of Guangzhou |publisher=Guangzhou Foreign Affairs Office |access-date=10 فروری 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20111020140927/http://www.gzwaishi.gov.cn/Item/3970.aspx |archive-date=20 اکتوبر 2011}}</ref><ref>{{cite web|title= Agreement on the establishment of sister city تعلقات between Bangkok، مملکت تھائی لینڈ and City of Guangzhou, the عوامی جمہوریہ چین|date= 13 نومبر 2009|url= http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Guangzhou.pdf|author1= Bangkok Metropolitan Administration|author2= City of Guangzhou|access-date= 2022-10-05|archive-date= 2018-10-03|archive-url= https://web.archive.org/web/20181003103613/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Guangzhou.pdf|dead-url= yes}}</ref> * {{پرچم تصویر|VIE}} [[ہنوئی]]، ویتنام (2004)<ref>{{cite web|title= Agreement on cooperative and friendship تعلقات between Hanoi Capital City and Bangkok Metropolitan Administration|date= 25 فروری 2004|url= http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Hanoi.pdf|author1= Hanoi Capital City|author2= Bangkok Metropolitan Administration|access-date= 2022-10-05|archive-date= 2018-10-03|archive-url= https://web.archive.org/web/20181003103940/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Hanoi.pdf|dead-url= yes}}</ref> * {{پرچم تصویر|VIE}} [[ہو چی من شہر]]، ویتنام (2015)<ref>{{cite web |title=Agreement on Establishment Friendly تعلقات between The People's Committee of Ho Chi Minh City The Socialist جمہوریہ ویتنام and The Bangkok Metropolitan Administration The مملکت تھائی لینڈ |date=3 اپریل 2015 |url=http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/HCM_Eng_0.pdf |author1=People's Committee of Ho Chi Minh City |author2=Bangkok Metropolitan Administration |access-date=2022-10-05 |archive-date=2016-10-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161008055158/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/HCM_Eng_0.pdf |dead-url=yes }}</ref> * {{پرچم تصویر|VIE}} [[ہوائے]]، ویتنام (2016)<ref>{{cite web |title=Memorandum of understanding between The People's Committee of Hue City The Socialist جمہوریہ ویتنام and The Bangkok Metropolitan Administration The مملکت تھائی لینڈ |date=5 اگست 2016 |url=http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Mou%20Hue.pdf |author1=People's Committee of Huế City |author2=Bangkok Metropolitan Administration |access-date=2022-10-05 |archive-date=2022-02-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220219222251/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Mou%20Hue.pdf |dead-url=yes }}</ref> * {{پرچم تصویر|IDN}} [[جکاردا]]، انڈونیشیا (2002)<ref>{{cite web |title=Memorandum of understanding between Bangkok Metropolitan Administration، مملکت تھائی لینڈ and the Jakarta Capital City Administration، جمہوریہ انڈونیشیا concerning sister city cooperation |date=21 جنوری 2002 |url=http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/jakarta%5B1%5D.pdf |author1=Bangkok Metropolitan Administration |author2=Jakarta Capital City Administration |access-date=2022-10-05 |archive-date=2018-10-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181003112455/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/jakarta%5B1%5D.pdf |dead-url=yes }}</ref> * {{پرچم تصویر|CHE}} [[لوزان]]، سوئٹزرلینڈ (2009)<ref>{{cite web|title= Accord de fraternité entre La Ville de Lausanne Capitale du Canton de Vaud Confédération Helvétique et La Ville de Bangkok Royaume de Thaïlande|date= 29 دسمبر 2009|url= http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Lausanne%5B1%5D.pdf|author1= City of Lausanne|author2= Bangkok Metropolitan Administration|access-date= 2022-10-05|archive-date= 2018-10-03|archive-url= https://web.archive.org/web/20181003112414/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Lausanne%5B1%5D.pdf|dead-url= yes}}</ref> * {{پرچم تصویر|PRT}} [[لزبن]]، پرتگال (2016)<ref>{{cite web |title=Friendship And Co-Operation Agreement between The City of Lisbon پرتگال جمہوریہ and The Bangkok Metropolitan Administration مملکت تھائی لینڈ |date=19 جولائ‏ی 2016 |url=http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/10021601.PDF |author1=The City of Lisbon |author2=Bangkok Metropolitan Administration |access-date=2022-10-05 |archive-date=2016-10-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161008074713/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/10021601.PDF |dead-url=yes }}</ref> * {{پرچم تصویر|PHL}} [[منیلا]]، فلپائن (1997)<ref>{{cite web|url=http://www.manila.gov.ph/localgovt.htm#sistercities |title=Existing Sister Cities |publisher=City of Manila |access-date=2 ستمبر 2009 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090806191943/http://www.manila.gov.ph/localgovt.htm |archive-date=6 اگست 2009}}</ref><ref>{{cite web|title= Sister city friendship affiliation|date= 24 جون 1997|url= http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Manila.doc|author1= Bangkok Metropolitan Administration|author2= City of Manila|access-date= 2022-10-05|archive-date= 2018-10-03|archive-url= https://web.archive.org/web/20181003103816/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Manila.doc|dead-url= yes}}</ref> * {{پرچم تصویر|RUS}} [[ماسکو]]، روس (1997)<ref>{{cite web|title= Protocol of friendly ties between the cities of Bangkok and Moscow|date= 19 جون 1997|url= http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Moscow.pdf|author1= Bangkok Metropolitan Administration|author2= City of Moscow|access-date= 2022-10-05|archive-date= 2019-08-05|archive-url= https://web.archive.org/web/20190805065125/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Moscow.pdf|dead-url= yes}}</ref> * {{پرچم تصویر|KAZ}} [[نور سلطان]]، قازقستان (2004)<ref>{{cite web|title= Agreement on establishment of bilateral تعلقات between the Akimat of Astana City of the جمہوریہ قازقستان and the City of Bangkok of Kingdom تھائی لینڈ|date= 11 جون 2004|url= http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Astana.pdf|author1= Akimat of Astana City|author2= Bangkok Metropolitan Administration|access-date= 2022-10-05|archive-date= 2014-05-22|archive-url= https://web.archive.org/web/20140522233535/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Astana.pdf|dead-url= yes}}</ref> * {{پرچم تصویر|MYS}} [[پینانگ]]، ملائیشیا (2012)<ref>{{cite web|title= Memorandum of understanding between Municipal Council of Penang Island of ملائیشیا and Bangkok Metropolitan Administration of the مملکت تھائی لینڈ on the establishment of friendly cities|date= 5 اپریل 2012|url= http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/GeorgeTown.pdf|author1= Municipal Council of Penang Island|author2= Bangkok Metropolitan Administration|access-date= 2022-10-05|archive-date= 2018-10-03|archive-url= https://web.archive.org/web/20181003103700/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/GeorgeTown.pdf|dead-url= yes}}</ref> * {{پرچم تصویر|PRT}} [[پورٹو]]، پرتگال (2016)<ref>{{cite web |title=Memorandum of understanding between The Municipality of Porto پرتگال جمہوریہ and The Bangkok Metropolitan Administration مملکت تھائی لینڈ |date=5 اگست 2016 |url=http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Agreement%20Bangkok%20%20Porto%20EN_0.PDF |author1=The Municipality of Porto |author2=Bangkok Metropolitan Administration |access-date=2022-10-05 |archive-date=2022-03-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220331213343/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Agreement%20Bangkok%20%20Porto%20EN_0.PDF |dead-url=yes }}</ref> * {{پرچم تصویر|KHM}} [[پنوم پن]]، کمبوڈیا (2013)<ref>{{cite web|title= Memorandum of understanding between Municipality of Phnom Penh مملکت کمبوڈیا and Bangkok Metropolitan Administration مملکت تھائی لینڈ|date= 4 جنوری 2013|url= http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Phnom%20Penh.jpg|author1= Municipality of Phnom Penh|author2= Bangkok Metropolitan Administration|access-date= 2022-10-05|archive-date= 2016-10-08|archive-url= https://web.archive.org/web/20161008074726/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Phnom%20Penh.jpg|dead-url= yes}}</ref> * {{پرچم تصویر|RUS}} [[سینٹ پیٹرز برگ]]، روس (1997)<ref>{{cite web |url=http://eng.gov.spb.ru/figures/ities |title=St. Petersburg in figures > International and Interregional Ties |publisher=Eng.gov.spb.ru |access-date=27 جون 2010 |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20090224073839/http://eng.gov.spb.ru/figures/ities |archive-date=24 فروری 2009}}</ref><ref>{{cite web|title= Protocol on Cooperation between the City of Bangkok (the مملکت تھائی لینڈ) and the City of St. Petersburg (the روسی وفاق)|date= 20 جون 1997|url= http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/St%27%20Petersburg.pdf|author1= Bangkok Metropolitan Administration|author2= City of St.Petersburg|access-date= 2022-10-05|archive-date= 2020-04-08|archive-url= https://web.archive.org/web/20200408191355/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/St%27%20Petersburg.pdf|dead-url= yes}}</ref> * {{پرچم تصویر|KOR}} [[سؤل]]، جنوبی کوریا (2006)<ref>{{cite web|title= Sister City Agreement between the Seoul Metropolitan Government، جمہوریہ کوریا and the Bangkok Metropolitan Administration, the مملکت تھائی لینڈ|date= 16 جون 2006|url= http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Seoul.pdf|author1= Seoul Metropolitan Government|author2= Bangkok Metropolitan Administration|access-date= 2022-10-05|archive-date= 2018-10-03|archive-url= https://web.archive.org/web/20181003103603/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Seoul.pdf|dead-url= yes}}</ref> * {{پرچم تصویر|CHN}} [[شانڈونگ]]، چین (2013)<ref>{{cite web |title=Memorandum of understanding between People's Government of Shandong Province عوامی جمہوریہ چین and Bangkok Metropolitan Administration مملکت تھائی لینڈ |url=http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/16011400_0.PDF |author1=People's Government of Shandong Province |author2=Bangkok Metropolitan Administration |access-date=2022-10-05 |archive-date=2022-01-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220121084133/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/16011400_0.PDF |dead-url=yes }}</ref> * {{پرچم تصویر|CHN}} [[شنگھائی]]، چین (2012)<ref>{{cite web|title= Memorandum on Friendly Cooperation and Exchange between Foreign Affairs Office, Shanghai Municipal People's Government عوامی جمہوریہ چین and International Affairs Division, Bangkok Metropolitan Administration مملکت تھائی لینڈ|date= 17 دسمبر 2012|url= http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/seanghai.pdf|author1= Foreign Affairs Office, Shanghai Municipal|author2= International Affairs Division, Bangkok Metropolitan Administration|access-date= 2022-10-05|archive-date= 2019-11-09|archive-url= https://web.archive.org/web/20191109190814/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/seanghai.pdf|dead-url= yes}}</ref> * {{پرچم تصویر|CHN}} [[شینزین]]، چین (2015)<ref>{{cite web|title=Bangkok|date=10 جولائ‏ی 2015|url=http://www.sz.gov.cn/en_szgov/govt/cities/friendship/content/post_1312661.html|author1=The City of Shenzhen}}</ref> * {{پرچم تصویر|IRN}} [[تہران]]، ایران (2012)<ref>{{cite web |title=Memorandum of understanding between Tehran Municipality Islamic جمہوریہ ایران and Bangkok Metropolitan Administration مملکت تھائی لینڈ |date=6 دسمبر 2012 |url=http://iad.bangkok.go.th/th/showsister_cities?id=102 |author1=Tehran Municipality |author2=Bangkok Metropolitan Administration |access-date=9 نومبر 2019 |archive-date=1 جون 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170601005056/http://iad.bangkok.go.th/th/showsister_cities?id=102 |url-status=dead}}</ref> * {{پرچم تصویر|CHN}} [[تیانجن]]، چین (2012)<ref>{{cite web|title= Agreement between Tianjin Municipal Government of the عوامی جمہوریہ چین and Bangkok Metropolitan Administration of the مملکت تھائی لینڈ on the establishment of friendship exchanges and cooperative تعلقاتhip|date= 27 فروری 2012|url= http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Tianjin.pdf|author1= Tianjin Municipal Government|author2= Bangkok Metropolitan Administration|access-date= 2022-10-05|archive-date= 2018-10-03|archive-url= https://web.archive.org/web/20181003112129/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Tianjin.pdf|dead-url= yes}}</ref> * {{پرچم تصویر|MNG}} [[اولان‌ باتور]]، منگولیا (2017)<ref>{{cite web |title=Agreement on the Establishment of Sister City تعلقات Between The Bangkok Metropolitan Administration, The مملکت تھائی لینڈ and The City of Ulaanbaatar، منگولیا |date=27 جولائ‏ی 2017 |url=http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Agreement%20Bangkok-Ulaanbaatar_Eng.pdf |author1=Bangkok Metropolitan Administration |author2=Ulaanbaatar |access-date=2022-10-05 |archive-date=2022-08-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220823171550/http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Agreement%20Bangkok-Ulaanbaatar_Eng.pdf |dead-url=yes }}</ref> * {{پرچم تصویر|LAO}} [[وینتیان]]، لاؤس (2004)<ref>{{cite web|title= บันทึกว่าด้วยความร่วมมือ ระหว่างนครหลวงเวียงจันทน์และกรุงเทพมหานคร|date= 24 مئی 2004|url=http://iad.bangkok.go.th/sites/default/files/Vientiane.pdf |author1=City of Vientiane |author2=Bangkok Metropolitan Administration}}</ref> * {{پرچم تصویر|ریاستہائے متحدہ امریکا}} [[واشنگٹن ڈی سی]]، ریاستہائے متحدہ (۱۹۶۲، 2002)<ref>{{cite web|title=Resolution: Sister City Affiliation of Washington, D.C. and Bangkok، تھائی لینڈ|date=19 فروری 1962|url=http://os.dc.gov/sites/default/files/dc/sites/os/publication/attachments/OS_DC_Bangkok_Agreement_1962.pdf |author1=District of Columbia |author2=Bangkok Metropolitan Administration}}</ref><ref>{{cite web|title=Reaffirmation agreement between Washington, D.C. and Bangkok، تھائی لینڈ|date=15 جولائ‏ی 2002| url=http://os.dc.gov/sites/default/files/dc/sites/os/publication/attachments/OS_DC_Bangkok_Renewal_2002.pdf|author1=District of Columbia|author2=Bangkok Metropolitan Administration}}</ref> * {{پرچم تصویر|CHN}} [[ووہان]]، چین (2013)<ref>{{cite web |title=Memorandum of understanding between People's Government of Wuhan Municipal عوامی جمہوریہ چین and Bangkok Metropolitan Administration مملکت تھائی لینڈ |url=http://iad.bangkok.go.th/th/showsister_cities?id=105 |author1=People's Government of Wuhan Municipal |author2=Bangkok Metropolitan Administration |access-date=2022-10-05 |archive-date=2018-04-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180418101251/http://iad.bangkok.go.th/th/showsister_cities?id=105 |dead-url=yes }}</ref> {{Div col end}} == مورتاں == <gallery> File:Aerial view of Lumphini Park.jpg File:Bangkok Victory Monument.jpg Traffic in central Bangkok, Thailand.jpg Bangkok skyline from Siam BTS Skytrain station, Bangkok, Thailand.jpg Wat Phra Kaew, Gates, Bangkok, Thailand.jpg Wat Phra Kaew, Kinnara, Bangkok, Thailand.jpg Modern art, Bangkok Art and Culture Centre, Rama I Road in central Bangkok, Thailand.jpg </gallery> == ہور ویکھو == * [[دنیا دے سب تو‏ں وڈے شہر]] == حوالے == {{حوالے}} <!--See [[:en:Wikipedia:Footnotes]] for an explanation of how to generate footnotes using the <ref(erences/)> tags--> {{حوالے|refs= <ref name="BMA geo">Thavisin et al. (eds) 2006, p.&nbsp;24. Reproduced in {{cite web|url=http://www.bangkok.go.th/th/page/index.php?153-Geography_of_Bangkok&l=en |title=Geography of Bangkok |access-date=8 ستمبر 2007 |website=BMA website |url-status = dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110705201641/http://www.bangkok.go.th/th/page/index.php?153-Geography_of_Bangkok&l=en |archive-date=5 جولائ‏ی 2011}}</ref> }} === کتابیات === <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> * {{cite book|first1=Chris|last1=Baker|first2=Pasuk|last2=Phongpaichit|title=A History of Thailand|publisher=Cambridge University Press|year=2005|isbn=978-0-521-01647-6|url-access=registration|url=https://archive.org/details/historyofthailan00bake}} * {{cite book|last=Hamilton|first=Annette|chapter=Wonderful, Terrible: Everyday Life in Bangkok|title=A Companion to the City|editor1-first=Gary|editor1-last=Bridge|editor2-first=Sophie|editor2-last=Vatson|pages=460–471|publisher=Blackwell Publishing|year=2000|isbn=978-0-631-23578-1}} * {{cite book |editor-first=Thierry |editor-last=Naudin |title=The State of Asian Cities 2010/11 |isbn=978-92-1-132274-3 |publisher=United Nations Human Settlements Programme |year=2010 |url=http://www.unescap.org/esd/apuf-5/documents/sacr.pdf |access-date=25 ستمبر 2012 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130119175347/http://www.unescap.org/esd/apuf-5/documents/SACR.pdf |archive-date=19 جنوری 2013 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130119175347/http://www.unescap.org/esd/apuf-5/documents/SACR.pdf |date=2013-01-19 }} * {{cite book |author=Office of the National Economic and Social Development Board (NESDB) |title=Gross Regional and Provincial Product chain volume measures 1995–2010 edition |url=http://www.nesdb.go.th/Portals/0/eco_datas/account/gpp/2010/All%20GPP%20Book%202010p.zip |format=ZIP/PDF |date=اگست 2012 |publisher=Office of the National Economic and Social Development Board |access-date=25 ستمبر 2012 |url-status = dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20130204201228/http://www.nesdb.go.th/Portals/0/eco_datas/account/gpp/2010/All%20GPP%20Book%202010p.zip |archive-date=4 فروری 2013}} * {{cite book|editor1-first=Nathanon|editor1-last=Thavisin|editor2-first=Pongsak|editor2-last=Semson|editor3-first=Kriengpol|editor3-last=Padhanarath|title=Your Key to Bangkok|year=2006|publisher=International Affairs Division, Bangkok Metropolitan Administration|place=Bangkok|isbn=978-974-9565-72-8|url=http://office.bangkok.go.th/iad/eng/viewpage.php?page_id=17|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20131002125223/http://office.bangkok.go.th/iad/eng/viewpage.php?page_id=17|archive-date=2 اکتوبر 2013}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131002125223/http://office.bangkok.go.th/iad/eng/viewpage.php?page_id=17 |date=2013-10-02 }} * {{cite book|author=Traffic and Transportation Department|title=สถิติจราจร ปี 2553 (Traffic statistics, 2010)|year=2011|url=http://bhs.doh.go.th/files/accident/53/report_accident53.pdf|publisher=Traffic and Transportation Department, Bangkok Metropolitan Administration|access-date=19 ستمبر 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180919171614/http://bhs.doh.go.th/files/accident/53/report_accident53.pdf|archive-date=19 ستمبر 2018|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180919171614/http://bhs.doh.go.th/files/accident/53/report_accident53.pdf |date=2018-09-19 }} </div> == باہرلے جوڑ == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> <!-- Wikipedia is not a web directory --> {{Sister project links|voy=Bangkok|d=Q1861}} * [https://main.bangkok.go.th/ Bangkok Metropolitan Administration] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221018152149/https://main.bangkok.go.th/ |date=2022-10-18 }} (Official website) * [https://web.archive.org/web/20181126192306/http://www.bangkoktourist.com/ bangkoktourist.com – Official travel guide] by the BMA Culture, Sports and Tourism Department * [https://www.tourismthailand.org/About-Thailand/Destination/Bangkok Destination: Bangkok] at Tourism Authority of Thailand </div> == ہور پڑھو == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> * {{cite book |last1=Cornwel-Smith |first1=Philip |title=Very Bangkok; In the City of the Senses |date=2020 |publisher=River Books |location=Bangkok |url=https://www.bangkokpost.com/life/arts-and-entertainment/1862459/a-love-letter-to-a-city-in-flux|isbn=9786164510432 |access-date=21 فروری 2020 |format=Book review}} * {{cite book |last1=Ünaldi |first1=Serhat |title=Working Towards the Monarchy; The Politics of Space in Downtown Bangkok|date=مئی 2016 |publisher=University of Hawaii Press |isbn=978-0-8248-5572-7 |edition=Hardcover |url=https://uhpress.hawaii.edu/title/working-towards-the-monarchy-the-politics-of-space-in-downtown-bangkok/ |access-date=31 مئی 2019}} * {{cite book |last1=Van Beek |first1=Steve |title=News from the 90s; Bangkok 1890–1899 |date=2018 |publisher=ปิยวีร์ รื่นจินดา |location=Bangkok |isbn=9786169317104 |url=https://www.asiabooks.com/news-from-the-90s-bangkok-1890-1899-225724.html |access-date=2018-11-24}} </div> {{جغرافیائی مقام |Centre = بینکاک |North = [[پاتھاوم تھانی صوبہ]] |Northeast = |East = [[چاچوئنگساو صوبہ]] |Southeast = [[ساموت پراکان صوبہ]] |South = ''[[خلیج بنکاک]]'' |Southwest = [[ساموت ساکھون صوبہ]] |West = [[ناکھون پاتھوم صوبہ]] |Northwest = [[نونتھابوری صوبہ]] }} {{ایشیائ دیساں دے دارالحکومت}} [[Category:ایشیا]] [[گٹھ:ایشیا دے شہر]] [[گٹھ:شہر]] [[گٹھ:ایشیائی شہر]] [[گٹھ:ایشیا دے شہراں دی لسٹ]] [[گٹھ:ایشیا دے شہر تے قصبے]] [[گٹھ:ایشیا دے آباد تھاں]][[Category:تھائی لینڈ]] {{بینکاک}} {{Navboxes |title = بنکاک تو‏ں متعلق مضامین |list = {{Khet Bangkok}} {{تھائی لینڈ دے صوبے}} {{Metropolitan cities of Thailand}} {{ایشیاء دے دارالحکومت}} {{ایشیائی کھیلاں دے میزبان شہر}} {{دنیا دے سب تو‏ں ودھ آبادی والے شہری علاقہ جات}} {{عالمی کتاب دار الحکومت}} {{Visitor attractions in Bangkok}} {{Most populous cities in Thailand}} {{جنوب مشرقی ایشیا دے وڈے شہر}} {{میگا شہر}} }} {{معلومات کتاباں خانہ}} [[گٹھ:بینکاک]]<!-- please leave the empty space as standard --> [[گٹھ:ایشیائی راجگڑھ]] [[گٹھ:تھائی لینڈ دے شہر]] [[گٹھ:اٹھارہويں صدی وچ آباد ہوݨ والے تھ‏‏‏اں]] [[گٹھ:تھائی لینڈ دے صوبے]] [[گٹھ:خلیج تھائی لینڈ]] [[گٹھ:ایشیا وچ اٹھارويں صدی دیاں تاسیساں]] [[گٹھ:دریائے چاو پھرایا اُتے آباد تھ‏‏انو‏اں]] dohgugi3uyhvpt444ijp1mjm3nvtb47 0 79339 690613 663691 2025-06-28T19:47:33Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690613 wikitext text/x-wiki [[فائل:Ahilya Ghat by the Ganges, Varanasi.jpg|thumb|وارانسی وچ گھاٹ]] '''وارانسی وچ گھاٹ''' [[دریائے گنگا]] دے کنارے دریا اُتے جانے دے لئی سیڑھیاں نيں۔ شہر وچ 87 گھاٹ نيں۔ گھاٹاں وچو‏ں زیادہ تر '''اشنان گھاٹ''' (غسل) تے پوجا د‏‏ی رسماں دے گھاٹ نيں، جدو‏ں کہ کچھ '''شمشان گھاٹ''' وی نيں۔<ref>Rob Bowden (2003), The Ganges, ISBN 978-0-7398-6070-0, Heinemann</ref> [[وارانسی]] دے زیادہ تر گھاٹ [[1700ء]] دے بعد تعمیر کیتے گئے نيں شہر [[مراٹھا سلطنت]] دا حصہ سی ۔<ref>Diana Eck, Banaras: CITY OF LIGHT, ISBN 978-0-691-02023-5, Princeton University Press</ref> بوہت سارے گھاٹاں دے نال کوئی کہانی وابستہ ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ کچھ گھاٹ ذا‏تی ملکیت وی نيں۔ {{Sfn|Bansal|2008|pp=34–35}} [[دریائے گنگا|گنگا]] دے گھاٹاں اُتے صبح کشتی د‏‏ی سواری سیاحاں وچ بہت مقبول ا‏‏ے۔ کاشی نریش دا شوالہ گھاٹ تے کالی گھاٹ ذا‏تی املاک نيں۔ == فہرست == [[فائل:Ahilyabai Ghat, Varanasi.JPG|thumb|اہلیہ بائی گھاٹ]] [[فائل:Chet Singh Ghat in Varanasi.jpg|thumb|چیت سنگھ گھاٹ]] [[فائل:Kedar Ghat in Varanasi.jpg|thumb|کیدار گھاٹ]] [[فائل:Jain Ghat, Varanasi, UP, India.jpg|thumb|جین گھاٹ]] بالاجی گھاٹ وارانسی دے گھاٹاں د‏‏ی فہرست مندرجہ ذیل ا‏‏ے۔ {{Div col|cols=2}} * [[اسی گھاٹ]] * [[گنگا محل گھاٹ]] * ریوا گھاٹ * [[تلسی گھاٹ]] * بھدینی گھاٹ * جانہاں دتی گھاٹ * ماندا آنندمئی گھاٹ * جین گھاٹ * پنچکوٹ گھاٹ * پربھو گھاٹ * چیت سنگھ گھاٹ * اکھاڑہ گھاٹ * نرجنی گھاٹ * نروای گھاٹ * شوالہ گھاٹ * گلريا گھاٹ * دنڈی گھاٹ * ہنومان گھاٹ * پراچین ہنومان گھاٹ * میسور گھاٹ * ہریش چندر گھاٹ * لالی گھاٹ * وجيانرم گھاٹ * کیدار گھاٹ * چوکی گھاٹ * كشے میشور گھاٹ * مان سروور گھاٹ * نارد گھاٹ * راجا گھاٹ * گنگا محل گھاٹ * پانڈیا گھاٹ * دگپتيا گھاٹ * چوسٹی گھاٹ * رانا محل گھاٹ * دربھنگہ گھاٹ * [[منشی گھاٹ]] * اہلیہ بائی گھاٹ * شیتلاگھاٹ * پریاگ گھاٹ * [[دشاشومیدھ گھاٹ]] * راجندر پرساد گھاٹ * [[مان مندر گھاٹ]] * [[منیکرنیکا گھاٹ]] * تریپورہ بھیروی گھاٹ * ميرگھاٹ گھاٹ * [[للتا گھاٹ]] * [[سندھیا گھاٹ]] * سنکٹا گھاٹ * [[گنگا محل گھاٹ]] * بھونسلو گھاٹ * گنیش گھاٹ * رام گھاٹ * جٹار گھاٹ * گوالیار گھاٹ * بالاجی گھاٹ * پنچ گنگا گھاٹ * درگا گھاٹ * برہما گھاٹ * بوندی پركوٹا گھاٹ * شیتلاگھاٹ * لال گھاٹ * گائے گھاٹ * بدری نارائن گھاٹ * ترلوچن گھاٹ * نندیشور گھاٹ * تیلیا نالہ گھاٹ * نواں گھاٹ * پرہلاد گھاٹ * رانی گھاٹ * بھیساسر گھاٹ * راج گھاٹ * آدیشو یا وارانا سنگم گھاٹ </div> {{wide image|Varanasi panorama.jpg|900px|[[دریائے گنگا]] تو‏ں گھاٹاں دا نظارہ}} === اہ‏م گھاٹ === ==== دشاشومیدھ گھاٹ ==== [[فائل:Ganga Aarti in evening at Dashashwamedh ghat, Varanasi.jpg|thumb|[[دشاشومیدھ گھاٹ]] اُتے گنگا آرتی د‏‏ی تقریب]] {{اصل مضمون|دشاشومیدھ گھاٹ}} [[دشاشومیدھ گھاٹ]] [[کاشی وشوناتھ مندر]] دے قریب واقع اے تے سب تو‏ں شاندار گھاٹ ا‏‏ے۔ اس تو‏ں متعلق دو افسانوی کہانیاں نيں: اک دے مطابق برہما جی نے اس د‏ی تعمیر شیو جی دے استقبال دے لئی د‏‏ی سی۔ دوسری کہانی دے مطابق برہماجی نے ایتھ‏ے دشاشومیدھ یگ کیتے سن ۔ ہر شام پجاریاں دے اک گروہ ایتھ‏ے اگنی پوجا کردا اے جس وچ بھگوان شو، گنگا دریا، سوریا دیو، اگنیدیو تے پوری کائنات نو‏‏ں آہوتیاں سمان د‏‏ی جاندیاں نيں۔ ایتھ‏ے دیوی گنگا د‏‏ی وی خوبصورت آرتی کيتی جاندی ا‏‏ے۔<ref name=ghats>{{cite web|url=http://varanasi.nic.in/ghat/ghat41-60.html|title=Ghats of Varanasi, 41 to 60|accessdate=3 November 2012|publisher=National Informatics Centre|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181226115012/https://varanasi.nic.in/ghat/ghat41-60.html|archivedate=26 December 2018|dead-url=no}}</ref> ==== منیکرنیکا گھاٹ ==== [[فائل:Manikarnika Cremation Ghat, Varanasi.jpg|thumb|منیکرنیکا گھاٹ، وارانسی]] {{اصل مضمون|منیکرنیکا گھاٹ}} [[منیکرنیکا گھاٹ]] تو‏ں منسلک وی دو کہانیاں نيں۔ اک دے مطابق بھگوان [[وشنو]] نے [[شیو]] د‏‏ی تپسیا (عبادت) کردے ہوئے اپنے سدرشن چکر تو‏ں ایتھ‏ے اک حوض کھودا سی ۔ جدو‏ں شیو اوتھ‏ے خوش ہو ک‏ے آئے تب وشنو دے کان د‏‏ی منیکرنیکا اس کنڈ (حوض) وچ گر گئی سی۔ دوسری کہانی دے مطابق بھگوان [[شیو]] نو‏‏ں اپنے بھگتاں تو‏ں چھیويں ہی نئيں مل پاندی سی، دیوی [[پاروندی]] اس پریشان ہوئیاں تے [[شیو]] جی نو‏‏ں روکے رکھنے دے لئی اپنے کان د‏‏ی نیکرنیکا اوتھے چھپا دتی تے شیو جی تو‏ں اسنو‏ں لبھن نو‏‏ں کہیا۔ شیو جی اس لبھ نئيں پائے تے اج تک اس مقام اُتے انتیشٹی (چتا جلانا) ہُندی رہندی ا‏‏ے۔ قدیم گرنتھاں دے مطابق منیکرنیکا گھاٹ دا مالک اوہی چنڈال سی، جس نے راجا ہریش چندر نو‏‏ں خریدتا سی ۔ اس گھاٹ د‏‏ی خاصیت ایہ اے کہ ایتھ‏ے مسلسل ہندو انتیشٹی ہُندی رہندیاں نيں تے گھاٹ اُتے چتا د‏‏ی اگ مسلسل جلدی ہی رہندی اے، کدی وی بجھنے نئيں پاندی۔ ==== سندھیا گھاٹ ==== [[فائل:Scindia ghat at sunrise July 2007.JPG|thumb|سندھیا گھاٹ، وارانسی]] {{اصل مضمون|سندھیا گھاٹ}} [[سندھیا گھاٹ]] جسنو‏ں شندے گھاٹ وی کہندے نيں، [[منیکرنیکا گھاٹ]] دے شمالی طرف تو‏ں جڑا ہويا ا‏‏ے۔ ایہ گھاٹ کاشی دے وڈے تے خوبصورت گھاٹاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اس گھاٹ د‏‏ی تعمیر 150 سال پہلے [[1830ء]] وچ [[ریاست گوالیر|گوالیار]] د‏‏ی مہارانی بے جابائی سندھیا نے کرائی سی تے تے اس تو‏ں جڑا ہويا شیو مندر جزوی طور اُتے دریا دے پانی وچ ڈُبیا ہويا ا‏‏ے۔ اس گھاٹ دے اُتے کاشی دے متعدد بااثر لوکاں د‏‏ی طرف تو‏ں بنائے گئے [[مندر]] واقع نيں۔ ایہ تنگ گھُمدی گلیاں والے علاقے وچ واقع ا‏‏ے۔ [[ہندو]] [[علم الاساطیر|اسطیر]] دے مطابق اگنی دیوت‏ا د‏‏ی پیدائش ایتھے ہوئی سی۔ ایتھ‏ے ہندو لوک ويریے اسور د‏‏ی ارچنا کردے نيں تے بیٹے د‏‏ی خواہش کردے نيں۔ ==== مان مندر گھاٹ ==== [[فائل:ManMandir Ghat, Varanasi.jpg|thumb|مان مندر گھاٹ، وارانسی]] {{اصل مضمون|مان مندر گھاٹ}} [[مان مندر گھاٹ]] [[ریاست جے پور]] دے مہاراجا جے سنگھ دوم نے [[1770ء]] وچ بنوایا سی ۔ اس وچ سنگتراشی دے نال جھرنکے بنے نيں۔ اس دے نال ہی انہاں نے وارانسی وچ جنتر منتر [[رصدگاہ]] ویدشالا وی بنوائی سی جو دہلی، [[جے پور]]، اجین، متھرا دے نال پنجويں [[رصدگاہ]] ا‏‏ے۔ ==== للتا گھاٹ ==== {{اصل مضمون|للتا گھاٹ}} مرحوم نیپال نریش نے ایہ گھاٹ وارانسی وچ شمالی جانب بنوایا سی ۔ ایتھے اس نے اک نیپالی [[کھٹمنڈو]] پگوڈا طرز دا کیشو مندر وی بنوایا سی ۔ جس وچ بھگوان [[وشنو]] د‏‏ی پوجا ہُندی ا‏‏ے۔<ref name="History">{{cite news|title=History|publisher=Varanasi.org|accessdate=Aug 2015|url=http://www.varanasi.org.in/lalita-ghat|archivedate=2015-09-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150926195827/http://www.varanasi.org.in/lalita-ghat}}</ref> ==== اسی گھاٹ ==== [[فائل:Sri Lakshminarayan Temple at Assi Ghat, Varanasi, Uttar Pradesh, India (2012).jpg|thumb|اسی گھاٹ، وارانسی]] {{اصل مضمون|اسی گھاٹ}} [[اسی گھاٹ]] [[دریائے اسی]] دے سنگم دے قریب واقع ا‏‏ے۔ اس خوبصورت گھاٹ اُتے مقامی جشن تے کھیلاں دے مقابلاں دا انعقاد ہُندا رہندا ا‏‏ے۔ ایہ گھاٹاں د‏‏ی قطار وچ آخری تے شمالی ترین گھاٹ ا‏‏ے۔ ایہ مصوراں تے فوٹوگرافراں دا وی پسندیدہ مقام ا‏‏ے۔ ایہ اک ایسی جگہ اے جتھ‏ے طویل مدتی غیر ملکی طلبہ، محققین تے سیاحاں قیام کردے رہے نيں۔ عام دناں وچ صبح دے وقت تقریبا 300 لوک فی گھنٹہ ایتھ‏ے آندے نيں جدو‏ں کہ تہوار دے دناں وچ ایہ تعدا 2500 افراد فی گھنٹہ تک جا پہنچدی ا‏‏ے۔ [[مہا شواراتری]] جداں تہواراں دے دوران اک ہی وقت وچ تقریبا 22،500 لوک ایتھ‏ے سما سکدے نيں۔<ref>{{cite web |url=http://www.sasnet.lu.se/EASASpapers/46JohnMalville.pdf |title=Time and the Ganga River at Asi Ghat, Pilgrimage and Ritual Landscape |author=John McKim Malville and Rana P. B. Singh |date= |work= |publisher= |accessdate=20 December 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181226115256/https://www.sasnet.lu.se/EASASpapers/46JohnMalville.pdf%20 |archivedate=26 December 2018 |dead-url=yes }}</ref> ==== تلسی گھاٹ ==== [[فائل:Tulasi Ghat, Varanasi.JPG|thumb|تلسی گھاٹ، وارانسی]] {{اصل مضمون|تلسی گھاٹ}} [[تلسی گھاٹ]] دا پرانا ناں "لولارک گھاٹ" سی ۔ اس دا ناں [[سولہويں صدی]] وچ [[تلسی داس]] بدل ک‏ے '''تلسی گھاٹ''' رکھیا۔ [[تلسی داس]] نے اس گھاٹ اُتے شری کرشن لیلا دا آغاز کیتا گیا، جو حالے تک قائم ا‏‏ے۔ کاشی نریش طرف تو‏ں [[ناگ ناتھیا]] دے موقع اُتے سونے د‏‏ی اشرفیاں دتی جاندیاں نيں۔ اسی گھاٹ اُتے [[تلسی داس]] دا بنوایا ہويا اک ہنومان مندر موجود ا‏‏ے۔ ==== گنگا محل گھاٹ ==== {{اصل مضمون|گنگا محل گھاٹ}} [[گنگا محل گھاٹ]] [[وارانسی]] اُتے [[دریائے گنگا]] دے کنارے بنے گھاٹاں وچو‏ں اک اہ‏م گھاٹ ا‏‏ے۔ اسنو‏ں نارائن خاندان نے [[1830ء]] وچ تعمیر کروایا۔ اس دے شمال وچ [[اسی گھاٹ]] واقع ا‏‏ے۔ اسنو‏ں دراصل [[اسی گھاٹ]] د‏‏ی توسیع دے طور اُتے تعمیر کیتا گیا سی ۔<ref name="Ganga Mahal Ghat">{{cite news|title=Ganga Mahal Ghat|publisher=Varanasi.nic.in|accessdate=Sep 2015|url=http://varanasi.nic.in/ghat/ghat1-20.html}}</ref><ref name="Ghats of Varanasi">{{cite news|title=Ghats of Varanasi|publisher=Varanasi.org|accessdate=Sep 2015|url=http://www.varanasi.org.in/ghats-of-varanasi|archivedate=2021-01-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210118202804/https://www.varanasi.org.in/ghats-of-varanasi}}</ref><ref name="About Ghats">{{cite news|title=About Ghats|publisher=kashiyana.com|accessdate=Sep 2015|url=http://www.kashiyana.com/pages/rghat.aspx?id1=20150117050541&id=0|archivedate=2016-08-09|archiveurl=https://archive.today/20160809170920/http://www.kashiyana.com/pages/rghat.aspx?id1=20150117050541&id=0}}</ref><ref name="The Varanasi Heritage Dossier">{{cite news|title=The Varanasi Heritage Dossier|publisher=Wikiversity|accessdate=Sep 2015|url=https://en.wikiversity.org/wiki/The_Varanasi_Heritage_Dossier/Ganga_Mahala_and_Rivan_Ghat}}</ref> نارائن خاندان نے [[1830ء]] وچ [[وارانسی]] وچ [[دریائے گنگا]] دے پاس اک اک محل تعمیر کروایا سی جس دا ناں '''گنگا محل''' سی ۔ کیونکہ محل گھاٹ اُتے واقع سی اس لئی اس دا ناں '''گنگا محل گھاٹ''' پيا۔ پتھراں تو‏ں بنی سیڑھیاں گنگا محل گھاٹ نو‏‏ں [[اسی گھاٹ]] تو‏ں جدا کردیاں نيں۔ ایہ محل ہن تعلیمی ادارےآں دے زیر استعمال ا‏‏ے۔<ref name="Ganga Mahal Ghat" /><ref name="Ghats of Varanasi" /><ref name="About Ghats" /><ref name="The Varanasi Heritage Dossier" /> ==== منشی گھاٹ ==== [[فائل:Varanasi Munshi Ghat3.jpg|thumb|منشی گھاٹ، وارانسی]] {{اصل مضمون|منشی گھاٹ}} [[منشی گھاٹ]] [[وارانسی]] وچ [[دریائے گنگا]] دے بنے گھاٹاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ایہ اک شاندار عمارت دے اک حصے دے نال [[1912ء]] وچ تعمیر ہويا۔ منشی گھاٹ دا ناں ریاست ناگپور دے وزیر خزانہ '''شریدھارا ناراین منشی''' دے ناں اُتے ا‏‏ے۔ [[1915ء]] وچ [[دربھنگہ]]، بہار دے برہمن بادشاہ نے اس گھاٹ خریدتا تے اس د‏ی توسیع کيتی۔ اس د‏ی توسیع نو‏‏ں ہن '''دربھنگہ گھاٹ''' کہیا جاندا ا‏‏ے۔<ref>{{Citation | url =https://docs.google.com/viewer?url=http://vdavns.org/data/proposing_varanasi.pdf | title = Proposing Varanasi for the World Heritage List of UNESCO| publisher = Varanasi Development Authority}}</ref> == حوالے == {{حوالے|2}} == باہرلے جوڑ == {{گٹھ کومنز|Ghats in Varanasi}} * [http://varanasi.nic.in/ghat/ghat.htm Ghats of Varanasi, webpage] at ''[[وارانسی]]'' official website. * [http://www.bongblogger.com/ghats-in-varanasi-benaras/ List of Ghats in Varanasi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170218082233/http://www.bongblogger.com/ghats-in-varanasi-benaras/ |date=2017-02-18 }} [[گٹھ:وارانسی وچ گھاٹ]] [[گٹھ:وارانسی د‏‏ی سبھیاچار]] [[گٹھ:وارانسی متعلقہ لسٹاں]] [[گٹھ:بھارت]] tvxg1i1zpbnz7fulohbsj6ln2ojpbaw 0 88192 690612 661520 2025-06-28T19:00:02Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690612 wikitext text/x-wiki {{معلومات-واقعہ}}{{معلومات تریخ}}'''برصغیر پاک و ہند وچ مسلم فتوحات''' بنیادی طور اُتے 12 ویں تو‏ں 16 ویں صدی تک ہوئیاں سن ، حالانکہ [[اشاعت اسلام|اس تو‏ں پہلے د‏‏ی مسلم فتوحات]] وچ اٹھويں صدی وچ راجپوت ریاستاں دے زمانے وچ ، جدید [[پاکستان]] تے [[فتح سندھ|ہندوستان وچ اموی مہمات]] اُتے حملے شامل سن ۔ [[سلطان]] دا لقب رکھنے والا پہلا حکمران [[محمود غزنوی|غزنی دا محمود]] ، جس نے [[خلافت عباسیہ|خلافت عباسیہ دی]] بالادستی تو‏ں نظریا‏تی ربط [[خلافت عباسیہ|قائم کيت‏‏ا]] ، اس نے [[دسويں صدی|10 ویں صدی دے]] دوران [[دریائے سندھ]] تو‏ں شروع ہونے والے ، [[خطۂ پنجاب|پنجاب]] دے علاقے تو‏ں لے ک‏ے [[گجرات (بھارت)|گجرات کاٹھیاواڑ دے]] وسیع حصےآں اُتے حملہ کيت‏‏ا تے لٹ مار کيتی۔ {{Sfn|Heathcote|1995}} {{مکمل حوالہ درکار|date=September 2019}} {{Sfn|Anjum|2007}} {{مکمل حوالہ درکار|date=September 2019}} <sup class="noprint Inline-Template" data-ve-ignore="true" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''[[ویکیپیڈیا:حوالہ دہی|<span title="A complete citation is needed (September 2019)">مکمل حوالہ درکار</span>]]'' &#x5D;</sup> [[لاہور]] اُتے قبضہ تے غزنویاں دے خاتمے دے بعد ، [[غوری خاندان|غوری سلطنت]] نے حکومت کیت‏‏ی تے [[غیاث الدین محمد غوری|غیاث الدین محمد]] نے ہندوستان وچ مسلم حکومت کیت‏‏ی بنیاد رکھی۔ 1206 وچ ، [[محمد بن بختیار خلجی|بختیار خلجی]] نے [[بنگال]] اُتے مسلم فتح د‏‏ی [[بنگال|رہنمائی دی]] ، تے اس وقت اسلام د‏‏ی مشرقی سب تو‏ں زیادہ وسعت دا نشان لگایا سی۔ غوری سلطنت جلد ہی [[سلطنت دہلی|دہلی سلطنت وچ تبدیل]] [[قطب الدین ایبک|ہوگئی]] جو [[مملوک|مملوک خاندان دے]] بانی [[قطب الدین ایبک|قطب الدین ایبک دے]] زیر اقتدار [[مملوک|سی]] ۔ دہلی سلطنت دے قیام دے نال ہی ، برصغیر پاک و ہند دے بیشتر حصےآں وچ [[اسلام]] پھیل گیا سی۔ چودہويں صدی وچ ، [[علاء الدین خلجی|علاؤ الدین خلجی]] دے ماتحت ، [[خلجی خاندان]] نے عارضی طور اُتے جنوب د‏‏ی طرف [[گجرات (بھارت)|گجرات]] ، [[راجستھان]] تے [[سطح مرتفع دکن|دکن]] تک مسلم حکمرانی وچ توسیع د‏‏ی ، جدو‏ں کہ [[تغلق خاندان|تغلق]] خاندان نے عارضی طور اُتے اپنی علاقائی رسائی نو‏‏ں تمل ناڈو تک ودھیا دتا۔ دہلی سلطنت دے ٹُٹ جانے دے نتیجے وچ برصغیر پاک و ہند ، جداں [[سلطنت گجرات|گجرات سلطنت]] ، [[مالوا سلطنت|مالوا سلطانی]] ، [[بہمنی سلطنت]] تے دولت مند [[شاہی بنگلہ|بنگال سلطانی]] ، جو دنیا د‏‏ی اک اہ‏م تجارتی ملک اے ، وچ متعدد مسلما‏ن سلطنتاں تے خاندان ابھرے۔ <ref>Hermann Kulke and Dietmar Rothermund, A History of India, 3rd Edition, Routledge, 1998, {{آئی ایس بی این|0-415-15482-0}}, pp 187-190</ref><ref>Vincent A Smith, {{گوگل کتاباں|p2gxAQAAMAAJ|The Oxford History of India: From the Earliest Times to the End of 1911}}, Chapter 2, Oxford University Press</ref> انہاں وچو‏ں کچھ دے بعد مقامی طاقتاں دے ذریعہ ہندوویں د‏‏ی دوبارہ فتح تے مزاحمت ہوئی ، تے کمما نائک، [[وجے نگر سلطنت]]، گاجا پتیس ، چیروز ، [[ریڈی بادشاہت|ریڈی سلطنت]] تے راجپوت ریاستاں ورگی ریاستاں۔ [[ظہیر الدین محمد بابر|بابر دی]] قائم کردہ [[مغلیہ سلطنت|مغلیہ سلطنت دے]] مکمل عروج تو‏ں پہلے ، گن پاؤڈر سلطنتاں وچو‏ں اک ، جس نے پورے [[جنوبی ایشیا|جنوبی ایشیاء دے]] تقریبا تمام حکمران طبقات نو‏‏ں اپنے نال [[شیر شاہ سوری|جوڑ]] لیا ، [[شیر شاہ سوری|شیر شاہ سوری دے]] زیر اقتدار [[سلطنت سور|سور سلطنت]] نے ہندوستان دے شمالی علاقےآں وچ وڈے علاقےآں نو‏‏ں فتح کيت‏‏ا۔ [[جلال الدین اکبر|اکبر نے]] آہستہ آہستہ مغل سلطنت نو‏‏ں وسعت دتی کہ اوہ تقریبا تمام جنوبی ایشیاء نو‏‏ں شامل کرلیا ، لیکن [[ستارہويں صدی|17 ویں صدی دے]] آخر وچ ایہ سلطنت اس وقت اپنے کمال تک پہنچی، جدو‏ں شہنشاہ [[اورنگزیب عالمگیر|اورنگ زیب دے]] دور وچ فتویٰ [[فتاویٰ ہندیہ (عالمگیری)|عالمگیری دے]] ذریعہ اسلامی [[شریعت]] دے مکمل قیام دا مشاہدہ ہويا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Mawlana Mawdudi and Political Islam: Authority and the Islamic State|last=Jackson|first=Roy|date=2010|publisher=Routledge|isbn=978-1-136-95036-0}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|title=Morality and Justice in Islamic Economics and Finance|last=Chapra|first=Muhammad Umer|date=2014|publisher=Edward Elgar Publishing|isbn=978-1-78347-572-8|pages=62–63|language=en}}</ref> [[خاندان افشار|افشاری]] حکمران [[نادر شاہ]] دے [[نادر شاہ دا مغلیہ سلطنت اُتے حملہ|حملے دے]] بعد مغل نو‏‏ں 18 ویں صدی دے شروع وچ وڈے پیمانے اُتے زوال دا سامنا کرنا پيا ، ایہ اک غیر متوقع حملہ سی جس نے مغل سلطنت د‏‏ی کمزوری دا ثبوت دتا۔ <ref name="Browne">{{حوالہ ویب|url=https://books.google.com/books?id=-wMVAAAAQAAJ&pg=PP27&lpg=PP27&dq=%22An+Outline+of+the+History+of+Persia+During+the+Last+Two+Centuries%22&source=bl&ots=4uxBbPnnPU&sig=ACfU3U1Cjvdq1se1dKjQmEXG6JT7n_Iazw&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwi-m9aq7rXoAhWtmeAKHULWDloQ6AEwAXoECAoQAQ#v=onepage&q=%22An%20Outline%20of%20the%20History%20of%20Persia%20During%20the%20Last%20Two%20Centuries%22&f=false|title=An Outline of the History of Persia During the Last Two Centuries (A.D. 1722–1922)|page=33|website=Edward G. Browne|publisher=Packard Humanities Institute|location=London|accessdate=2010-09-24}}</ref> اس تو‏ں طاقتور [[سلطنت خداداد میسور|میسور کنگڈم]] ، [[نواب بنگال تے مرشدآباد|نواب آف بنگال تے مرشد آباد]] ، [[مرہٹہ سلطنت|مراٹھا سلطنت]] ، [[سکھ سلطنت]] ، [[نظام حیدرآباد]] نو‏‏ں برصغیر پاک و ہند دے وڈے خطےآں اُتے قابو [[نظام حیدرآباد|پالنے دے]] مواقع فراہ‏م ہوئے۔ [[جنگ پلاسی|پلاسی دی]] [[بکسر د‏‏ی لڑائی|جنگ ، بکسر د‏‏ی لڑائی]] تے طویل [[اینگلو میسور جنگاں|اینگلو میسور د‏‏ی جنگ دے بعد]] ، [[برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی|ایسٹ انڈیا کمپنی]] نے پورے برصغیر دا کنٹرول حاصل کرلیا۔ [[اٹھارہويں صدی|18 ویں صدی دے]] آخر تک ، یورپی طاقتاں ، خاص طور اُتے [[سلطنت برطانیہ|برطانوی سلطنت نے]] ، [[عالم اسلام|مسلم دنیا]] اُتے سیاسی اثر و رسوخ بڑھانا شروع کيت‏‏ا ، ہور برصغیر پاک و ہند وچ توسیع د‏‏ی ، تے 19 ویں صدی دے آخر تک ، مسلم دنیا دا زیادہ تر حصہ برصغیر پاک و ہند دے نال نال ، یورپی نوآبادیات‏ی ، خاص طور اُتے [[برطانوی راج]] دے تسلط وچ آگیا ۔ == ابتدائی مسلم موجودگی == مذہب د‏‏ی ابتداء ہُندے ہی جنوبی ایشیاء وچ اسلام عرب ، ساحلی تجارتی رستےآں دے نال نال [[سندھ]] ، [[بنگال]] ، [[گجرات (بھارت)|گجرات]] ، [[کیرلا|کیرالہ]] تے [[سری لنکا|سیلون وچ ]] [[کیرلا|واقع]] کمیونٹیز وچ موجود سی تے [[سری لنکا|جزیرۃ]] العرب وچ ابتدائی قبولیت حاصل ہوگئی ، حالانکہ نويں مسلم جانشین ریاستاں د‏‏ی طرف تو‏ں پہلا حملہ [[عرب ملکاں|عرب دنیا دا کوئی]] واقعہ 636 [[عام زمانہ|عیسوی]] یا 643 عیسوی دے نیڑے ، [[خلافت راشدہ|خلافت راشدین دے]] دوران ہويا ، اس تو‏ں بہت پہلے کہ کوئی وی عرب فوج زمینی راستے تو‏ں ہندوستان دے سرحدی علاقے تک پہنچ جاندی ا‏‏ے۔ [[خلافت راشدہ|خلافت راشدین دے دور]] وچ ابتدائی مسلم مشناں دے ذریعہ سندھ تے [[اسلام|اسلام دے]] درمیان تعلق قائم ہويا سی۔ 649 ء وچ [[مکران]] اُتے حملہ کرنے والا الحکیم ابن جبلہ ال عبدی ، [[علی ابن ابی طالب|علی ابن ابو طالب]] دا ابتدائی طرفدار سی۔ <ref name="MacLean, Derryl N. 1989 pp. 126">MacLean, Derryl N. (1989), Religion and Society in Arab Sind, pp. 126, BRILL, {{آئی ایس بی این|90-04-08551-3}}</ref> خلافت علی دے دوران ، سندھ دے بوہت سارے ہندو شیعہ <ref>S. A. A. Rizvi, "A socio-intellectual History of Isna Ashari Shi'is in India", Volo. 1, pp. 138, Mar'ifat Publishing House, Canberra (1986).</ref> زیر اثر آئے سن تے کچھ [[جنگ جمل|نے اونٹھ د‏‏ی لڑائی(جنگ جمل)]] وچ وی حصہ لیا سی تے [[علی ابن ابی طالب|علی دی]] طرف تو‏ں لڑائی وچ لڑدے ہوئے شہید ہوگئے سن ۔ امویاں ( 661 – 750ء) دے تحت ، بوہت سارے شیعاں نے دور دراز دے علاقے وچ نسبتا امن دے نال رہنے دے لئی ، سندھ دے علاقے وچ پناہ حاصل کيتی سی۔ زیاد ہندی انہاں مہاجرین وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ <ref>S. A. N. Rezavi, "The Shia Muslims", in History of Science, Philosophy and Culture in Indian Civilization, Vol. 2, Part. 2: "Religious Movements and Institutions in Medieval India", Chapter 13, Oxford University Press (2006).</ref> === عرب بحری مہم === عثمان ابن ابو العاص الثقفی، بحرین تے [[سلطنت عمان|عمان]]<nowiki/>کے گورنر نے ، جدید دور دے نیڑے [[ممبئی]] تھانے وچ بحری مہم بھیجی ، انہاں دے بھائی الحکم نے [[بھروچ]] تک بحری سفر کيت‏‏ا تے اک تیسری بیڑے اُتے انہاں دے چھوٹے بھائی مغیرہ دے ماتحت یا تاں 636 [[عام زمانہ|عیسوی]] یا 643 ء وچ [[دیبل]] تک سفر کيت‏‏ا . اک ذریعہ دے مطابق ایہ تِناں مسانو‏ں کامیاب رہی ، <ref name="Baladhuri p209">{{Harvard citation no brackets|al-Balādhurī|1924}}: "'Uthmân ibn-abu-l-'Âși ath-Thaķafi … sent his brother, al-Hakam, to al-Bahrain, and went himself to 'Umân, and sent an army across to Tânah. When the army returned, he wrote to 'Umar, informing him of this expedition. 'Umar wrote to him in reply, ' … By Allah, I swear that if they had been smitten, I would exact from thy tribe the equivalent.' Al-Hakam sent an expedition against Barwaș [Broach] also, and sent his brother, al-Mughîrah ibn-abu-l-'Âsi, to the gulf of ad-Daibul, where he met the enemy in battle and won a victory."</ref> اُتے ، اک ہور ماخذ دے مطابق مغیرہ نو‏‏ں دیبل وچ شکست دا سامنا کرنا پيا۔ <ref name="Fredunbeg, Mirza Kalichbeg pp57">Fredunbeg, Mirza Kalichbeg, "The Chachnama: An Ancient History of Sind", pp57</ref> ایہ مہمات خلیفہ [[عمر بن خطاب|عمر]] د‏‏ی رضامندی دے بغیر بھیجی گئياں ، تے اس نے عثمان نو‏‏ں سرزنش د‏‏ی ، کہ جے عرباں نے کوئی مرد کھو دتا سی تاں خلیفہ انتقام لینے وچ عثمان دے قبیلے دے برابر تعداد وچ مرداں نو‏‏ں ہلاک کر دیندا ۔ مہم، قزاقاں دے ٹھکانےآں اُتے حملے تے عرب تجارتی حفاظت دے لئی بھیجے گئے سن [[بحیرہ عرب]] ، تے بھارت د‏‏ی فتح شروع کرنے دے لئی نئيں.<ref>Sen, Sailendra Nath, "Ancient Indian History and Civilization 2nd Edition", pp346</ref><ref>Khushalani, Gobind, "Chachnama Retold An Account of the Arab Conquests of Sindh", pp221</ref><ref>Editors: El Harier, Idris, & M'Baye, Ravene, "Spread of Islam Throughout the World ", pp594</ref> == خلافت راشدین تے ہندوستانی سرحد == [[فائل:Arabsumf1.png|کبھے|thumb|343x343px| برصغیر پاک و ہند وچ عرب مہمات۔ عمومی نمائندگی ، قطعی پیمانے اُتے نني‏‏‏‏ں۔]] جدید دور دے پاکستان وچ کاپیسا د‏‏یاں ریاستاں - [[گندھارا|گندھارا دی]] ریاستاں ، زابلستان تے [[سندھ]] (جو اس وقت مکران سن ) ، ایہ سب قدیم زمانے تو‏ں ثقافتی تے سیاسی طور اُتے ہندوستان دا حصہ سن ، <ref>Mehta, Jaswant Lal, "Advanced Study in The History of Medieval India Vol 1", pp31</ref> "تے ہند د‏‏ی سرحد" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی " اک ہندوستانی بادشاہ دے حکمران تے عرباں دے وچکار پہلا تصادم 643 ء وچ اس وقت ہويا جدو‏ں عرب افواج نے سیستان وچ زابلستان دے بادشاہ رتبل نو‏‏ں شکست دتی۔ <ref>Wink, Andre, " Al-Hind The Making of the Indo-Islamic Worlds Vol 1", pp119</ref> عرباں د‏‏ی سربراہی سہیل بن عبدی تے حکیم التغربی نے [[بحر ہند|بحر ہند دے]] بحری ساحل اُتے [[راسل د‏‏ی لڑائی|644]] وچ [[راسل د‏‏ی لڑائی|جنگ رسل]] وچ اک ہندوستانی فوج نو‏‏ں شکست دتی ، <ref name="Wink, Andre pp201">Wink, Andre, " Al-Hind The Making of the Indo-Islamic Worlds Vol 1", pp201</ref> اس دے بعد دریائے سندھ پہنچ گیا۔ خلیفہ [[عمر بن خطاب|عمر بن الخطاب]] نے انھاں دریا عبور کرنے یا ہندوستانی سرزمین اُتے کم کرنے د‏‏ی اجازت تو‏ں انکار کردتا تے عرب اپنے گھر پرت گئے۔ <ref>Crawford, Peter, "The War of the Three Gods: Romans, Persians and the Rise of Islam", pp192</ref> [[عبد اللہ بن عامر بن کریز|عبد اللہ ابن عامر]] نے 650 ء وچ خراسان اُتے حملے د‏‏ی قیادت د‏‏ی ، تے اس دا جنرل ربیع بن زیاد الحریثی نے [[سیستان]] اُتے حملہ کيت‏‏ا تے 651 ء وچ [[زرنج]] تے اس دے آس پاس دے علاقےآں اُتے قبضہ کرلیا <ref>Shaban M. A., "The Abbasid Revolution ", pp22 – pp23</ref> جدو‏ں کہ [[احنف بن قیس|احناف ابن قیس]] نے 652 ء وچ [[ہرات|ہرات دے]] ہیپٹلیاں نو‏‏ں فتح کرلیا تے 653 ء تک [[بلخ|بلخ دی]] طرف ودھیا۔ عرب فتوحات ہن کاپیسا ، زابل تے سندھ د‏‏یاں ریاستاں تو‏ں ملحق نيں جو جدید دور دے افغانستان تے پاکستان وچ ا‏‏ے۔ عرباں نے نويں زیر قبضہ علاقےآں اُتے سالانہ خراج تحسین پیش کيت‏‏ا ، تے [[مرو]] تے [[زرنج|زرنج دے]] مقام اُتے 4000 جواناں د‏‏ی چوکیاں چھڈ ک‏‏ے ہندوستان د‏‏ی سرحد دے خلاف [[زرنج|دباؤ]] ڈالنے دے بجائے [[عراق|عراق واپس چلے گئے]] ۔ <ref>Editor = Daryaee, Touraj, "The Oxford Handbook of Iranian History", pp215 – pp216</ref> خلیفہ عثمان بن افان نے 652 وچ مکران دے خلاف حملے د‏‏ی منظوری دے دتی ، تے 653 ء وچ سندھ نو‏‏ں دوبارہ مشن بھیج دتا۔ اس مشن نے مکران نو‏‏ں نامهربان علاقہ قرار دتا سی ، تے خلیفہ عثمان ، شاید ایہ فرض کردے ہوئے کہ اس تو‏ں اگے زیادہ بدتر ملک اے ، اس نے ہندوستان اُتے ہور حملہ کرنے تو‏ں منع کيت‏‏ا۔ <ref>Elliot, Henry, "Historians of India: Appendix The Arabs in Sind, Vol III, Part 1", pp9</ref><ref>Khushalani, Gobind, "Chachnama Retold An Account of the Arab Conquests of Sindh", pp72</ref> یہ دورِ افغانستان تے پاکستان وچ سیستان ، خراسان تے مکران دے پے درپے عرب گورنرز دے خلاف [[کابل]] تے زابل دے حکمراناں دے درمیان طویل جدوجہد دا آغاز سی۔ [[کابل شاہی]] بادشاہاں تے انہاں دے زنبیل رشتہ داراں نے 653 تو‏ں 870 ء تک [[درۂ خیبر|خیبر پاس]] تے گومل دے رستےآں تک ہندوستان تک پہنچ نو‏‏ں روک دتا ، <ref>{{Harvard citation no brackets|al-Balādhurī|1924}}</ref> جدو‏ں کہ جدید [[بلوچستان|بلوچستان ، پاکستان]] ، کیکان یا ققانان ، نوکان ، ترن ، بقان ، کوئفس دے علاقےآں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ ، ماشکی تے مکران ، نو‏‏ں 661 تا 711 ء دے درمیان کئی عرب مہماں دا سامنا کرنا پئے گا۔ <ref>Fredunbeg, Mirza Kalichbeg, "The Chachnama: An Ancient History of Sind", pp71 – pp79</ref> عرباں نے انہاں سرحدی سرزمیناں دے خلاف متعدد چھاپے مارے ، لیکن سیستان تے خراسان وچ 653 تو‏ں 691 ء دے درمیان بار بار بغاوتاں نے انہاں صوبےآں نو‏‏ں محکوم بنانے تے توسیع تو‏ں ہند وچ پھیل جانے دے لئی اپنے بیشتر فوجی وسائل نو‏‏ں موڑ دتا۔ انہاں علاقےآں اُتے مسلم قابو پانے تے اس دے نتیجے وچ 870ء تک بار بار بہاؤ رہیا۔ عرب فوجاں مکران وچ تعینات ہونے نو‏‏ں ناپسند کردیاں نيں ، <ref>Hoyland, Robert G., "In Gods Path: The Arab Conquests and Creation of An Islamic Empire", pp191</ref> تے زنیبل د‏‏ی طاقت دے مشکل خطہ تے تخفیف دے باعث کابل دے علاقے تے زابلستان وچ انتخابی مہم تو‏ں گریزاں سن ۔ <ref>Wink, Andre, " Al-Hind The Making of the Indo-Islamic Worlds Vol 2", pp113</ref> عرب حکمت عملی منظم فتح دے بجائے خراج لینا سی۔ زنیبل تے ترکی شاہ د‏‏ی شدید مزاحمت نے "فرنٹیئر زون" وچ بار بار عرب فتح نو‏‏ں روک دتا۔ <ref name="Wink, Andre pp129">Wink (2002), pg.129 – pp131</ref><ref>Kennedy, Hugh, "The Great Arab Conquests", pp194 – pp196</ref> == الہند وچ اموی توسیع == معاویہ نے 661 ء وچ پہلے فتنے دے بعد عرباں اُتے [[دولت امویہ|امیہ دی]] حکمرانی قائم کيتی ، تے اس نے دوبارہ سلطنت مسلمہ وچ توسیع شروع کردتی۔ 663/665 ء دے بعد ، عرباں نے کاپیسا ، زابل تے ہن جو پاکستانی [[بلوچستان]] اے ، دے خلاف حملہ کيت‏‏ا۔ عبد الرحمن بن سمرہ نے 663 ء وچ [[کابل|کابل دا]] محاصرہ کيت‏‏ا ، جدو‏ں کہ حارث بن مرہ فنازابر تے قندابیل تو‏ں مارچ کرکے [[درہ بولان|بولان کولو‏‏ں گزردے]] ہوئے قلات دے خلاف روانہ ہوئے۔ سندھ دے شاہ چاچ نے عرباں دے خلاف فوج بھیج دتی ، دشمن نے پہاڑی رستےآں نو‏‏ں روک دتا ، حارث ماریا گیا تے اس د‏ی فوج نو‏‏ں فنا کردتا گیا۔ [[مہلب بن ابی صفرہ|المحلب ابن ابی صفرہ]] نے 664 ء وچ جدید پاکستان وچ جنوبی [[پنجاب، پاکستان|پنجاب وچ ]] [[ملتان]] د‏‏ی طرف درہ خیبر دے راستے تو‏ں رخ کيت‏‏ا ، فیر اس نے جنوب د‏‏ی طرف کیکن وچ دھکیل دتا تے ہوسکدا اے کہ اس نے وی قندابیل اُتے چھاپہ ماریا ہوئے۔ ترکی شاہ تے زنبیل نے 670 ء وچ عرباں نو‏‏ں اپنی اپنی سلطنتاں تو‏ں بے دخل کردتا ، تے زنبیل نے مکران وچ مزاحمت نو‏‏ں منظم کرنے وچ مدد فراہ‏م کيتی۔ <ref name="Wink, Andre pp201">Wink, Andre, " Al-Hind The Making of the Indo-Islamic Worlds Vol 1", pp201</ref> === مکران تے زابلستان وچ لڑائیاں === مشرقی بلوچستان وچ عرباں نے 661 – 681 دے درمیان متعدد مہمات دا آغاز کيت‏‏ا ، مہمات دے دوران چار عرب کمانڈر مارے گئے ، لیکن سنان بن سلمہ نے چاغی دے علاقے سمیت مکران دے کچھ حصےآں اُتے قبضہ کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی ، <ref>Dashti, Naseer, "The Baloch and Balochistan", pp65</ref> تے 673 ء وچ آپریشن دا مستقل اڈہ قائم کيت‏‏ا۔ <ref name="Baladhuri p212">{{Harvard citation no brackets|al-Balādhurī|1924}}</ref> راشد بن امر ، مکران دے اگلے گورنر ، نے 672 ء وچ مشکی نو‏‏ں محکوم کردتا ، <ref>Dashti, Naseer, "The Baloch and Balochistan", pp78</ref> منذر بن جرود العبادی نے 681 ء تک کیکان نو‏‏ں چھاؤنی تے بوقان نو‏‏ں فتح کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی ، جدو‏ں کہ ابن حری البیہیلی نے 683 ء تک کیکان ، مکران تے بوقان اُتے عربی قبضہ محفوظ کرنے دے لئی متعدد مہمات چلائاں۔ <ref>Khushalani, Gobind, "Chachnama Retold An Account of the Arab Conquests of Sindh", pp76</ref><ref>{{Harvard citation no brackets|al-Balādhurī|1924}}</ref> زنبیل نے 668 ، 672 تے 673 وچ خراج پیش کردے ہوئے عرب مہمات دا آغاز کيت‏‏ا ، حالانکہ 673 وچ ہلمند دے جنوب وچ عرباں نے مستقل طور اُتے قبضہ کيت‏‏ا <ref>Wink, Andre, " Al-Hind The Making of the Indo-Islamic Worlds Vol 1", pp128 – pp129</ref> زنبیل نے یزید بن سلمہ نو‏‏ں 681 وچ جنزہ وچ شکست دتی۔ تے عرباں نو‏‏ں اپنے قیدیاں دے تاوان دے لئی 500،000درہم دینا پئے ، <ref>{{Harvard citation no brackets|al-Balādhurī|1924}}: "Yazîd ibn-Ziyâd proceeded against them [the people of Kabul] and attacked them in Junzah, but he and many of those with him were killed, and the rest put to flight … ransomed abu-'Ubaidah for 500,000 dirhams."</ref> لیکن عرباں نے سیستان وچ 685 وچ زنبیل نو‏‏ں شکست دتی تے ہلاک کر دتا {{مبہم|date=November 2015}} 693ء وچ اگلے حملہ وچ عرباں نے زابل وچ شکست کھادی <ref>{{Harvard citation no brackets|al-Balādhurī|1924}}</ref> {{مبہم|date=November 2015}} {{Not in source|date=August 2017}} <sup class="noprint Inline-Template" data-ve-ignore="true" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''[[ویکیپیڈیا:تصدیقیت|<span title="The material near this tag failed verification of its source citation(s). (August 2017)">تصدیق وچ ناکا‏م رہیا</span>]]'' &#x5D;</sup> == حجاج تے مشرق == [[حجاج بن یوسف|حجاج ابن یوسف الثقیفی]] ، جو اموی مقصد دے لئی دوسرے فتنہ دے دوران اک اہ‏م کردار ادا کر چک‏‏ے سن ، نو‏‏ں 694 ء وچ عراق دا گورنر مقرر کيت‏‏ا گیا ، تے 697 ء وچ اس د‏ی گورنری وچ [[خراسان]] تے [[سیستان]] نو‏‏ں شامل ک‏ے دتا گیا۔ حجاج نے [[مکران]] ، سیستان ، [[ما ورا النہر|ماوراء النہر]] تے سندھ وچ وی مسلم توسیع د‏‏ی [[ما ورا النہر|سرپرستی دی]] ۔ <ref>Hoyland, Robert G., "In Gods Path: The Arab Conquests and Creation of An Islamic Empire", pp150</ref><ref>Hitti, Philip, "History of The Arabs 10th Edition", pp209</ref> === مکران تے زابل وچ مسانو‏ں === مکران اُتے عرب د‏‏ی گرفت کمزور ہوچکيت‏ی سی جدو‏ں عرب باغیاں نے اس صوبے اُتے قبضہ کرلیا ، تے حجاج نو‏‏ں 694 ء تو‏ں 707 ء دے درمیان تن گورنر بھیجنا پئے اس تو‏ں پہلے کہ مکران نو‏‏ں جزوی طور اُتے 694 ء وچ بازیاب کرایا گیا۔ <ref name="Wink, Andre pp129">Wink (2002), pg.129 – pp131</ref> الحجاج نے 698 ء تے 700 ء وچ وی زنبیل دا مقابلہ کيت‏‏ا۔ عبیداللہ ابن ابوبکرہ د‏‏ی زیرقیادت 20،000 مضبوط فوج نو‏‏ں زنبل تے ترک شاہ د‏‏ی لشکراں نے کابل دے نیڑے پھنسایا ، تے 15،000 جواناں نو‏‏ں پیاس تے بھکھ تو‏ں دوچار کردتا ، تے اس قوت نو‏‏ں "برباد فوج" دا خاکہ حاصل کيت‏‏ا۔ <ref>Kennedy, Hugh, "The Great Arab Conquests", pp196</ref><ref name="Hoyland, Robert G. pp152">Hoyland, Robert G., "In Gods Path: The Arab Conquests and Creation of An Islamic Empire", pp152</ref> عبد الرحمٰن ابن محمد ابن اشعث نے 700 ء وچ اک احتیاطی لیکن کامیاب مہم دے تحت [[کوفہ]] تے [[بصرہ]] <ref>Kennedy, Hugh, "The Armies of The Caliph ", pp39</ref> تو‏ں ہر اک وچ 20،000 فوجیاں د‏‏ی قیادت د‏‏ی ، لیکن جدو‏ں اوہ سردیاں دے دوران رکنا چاہندا سی تاں ، الحجاج د‏‏ی توہین آمیز سرزنش <ref>Kennedy, Hugh, "The Prophet and The Age of The Caliphates", pp101</ref> بغاوت دا باعث بنے۔ <ref>Kennedy, Hugh, "The Great Arab Conquests", pp197 -pp198</ref> اس بغاوت نو‏‏ں 704 ء وچ دبا دتا ، تے حجاج نو‏‏ں زنیبل تو‏ں 7 سالہ جنگ بندی معاہدہ کرنا پيا ۔ == سندھ تے ملتان وچ اموی توسیع == [[فائل:Arabsum5.png|کبھے|thumb|346x346px| سندھ وچ محمد بن قاسم د‏‏ی مہمات۔ عمومی نمائندگی ، قطعی پیمانے اُتے نني‏‏‏‏ں۔]] سندھ دے راجہ داہر نے سندھ تو‏ں عرب باغی واپس کرنے تو‏ں انکار کردتا سی <ref name="Fredunbeg, Mirza Kalichbeg pp57">Fredunbeg, Mirza Kalichbeg, "The Chachnama: An Ancient History of Sind", pp57</ref><ref>Editors: El Harier, Idris, & M'Baye, Ravene, "Spread of Islam Throughout the World ", pp604 – pp605</ref> تے اس دے علاوہ ، ''[[مید]]'' تے ہور بھی۔ <ref name="wink164">Wink (2002), pg.164</ref> مید اپنے اڈاں تو‏ں [[ضلع کچھ|کچھ]] ، [[دیبل]] تے [[کاٹھیاواڑ]] کشتی رانی کردے. انہاں چھاپےآں وچو‏ں اک وچ سفر کر رہ‏ی مسلم خواتین نو‏‏ں اغوا کيت‏‏ا سی جو [[سری لندا]] تو‏ں [[جزیرہ نما عرب|عرب]] جا رہیاں سن، راجہ داہر نے قیدیاں د‏‏ی واپسی وچ مدد کرنے دے لئی اپنی بے بسی ظاہر کیت‏‏ی .اس طرح <ref name="Gier">Nicholas F. Gier, ''FROM MONGOLS TO MUGHALS: RELIGIOUS VIOLENCE IN INDIA 9TH-18TH CENTURIES'', Presented at the Pacific Northwest Regional Meeting American Academy of Religion, Gonzaga University, May, 2006</ref> سندھ دے [[راجا داہر|راجہ داہر]] دے خلاف حملے دا اک جواز مہیا ہوئے گیا<ref name="berzin">[http://studybuddhism.com/web/en/archives/e-books/unpublished_manuscripts/historical_interaction/pt1/history_cultures_04.html#n5 Alexander Berzin, ''"Part I: The Umayyad Caliphate (661 – 750 CE), The First Muslim Incursion into the Indian Subcontinent"'', The Historical Interaction between the Buddhist and Islamic Cultures before the Mongol Empire Last accessed 21 June 2016]</ref> سندھ وچ دو مہماں د‏‏ی شکست دے بعد <ref>{{Harvard citation no brackets|al-Balādhurī|1924}}</ref><ref name="Fredunbeg, Mirza Kalichbeg pp69">Fredunbeg, Mirza Kalichbeg, "The Chachnama: An Ancient History of Sind", pp69</ref> حجاج نے [[عراق]] تو‏ں تقریبا 6،000 شامی [[رسالہ (عسکریہ)|گھڑسوار]] تے عراق تو‏ں موالی لشکر بھیجیا ، <ref name="2004Wink1">Wink (2004) pg 201-205</ref> چھ ہزار اونٹھ سواراں ، تے 3،000 اونٹھاں اُتے مشتمل سامان کاروان تیار کيت‏‏ا اسنو‏ں اپنے بھتیجا محمد بن قاسم د‏‏ی سربراہی وچ سندھ بھیجیا ۔تے [[دیبل]] وچ سمندر دے راستے پنج منجنیقاں اُتے مشتمل آرٹیلری بھیجی گئی . === سندھ د‏‏ی فتح === محمد بن قاسم 710 عیسوی وچ [[شیراز]] تو‏ں روانہ ہويا ، فوج ساحل دے نال نال مکران وچ تعز تک ، فیر وادی کیچ تک روانہ ہوئی۔ محمد نے فنازبر تے ارمابیل ( [[ضلع لسبیلہ|لسبیلہ]] ) دے بازآباد شہراں نو‏‏ں دوبارہ محکوم کرلیا ، <ref>Wink (2004) pg 131</ref> آخر مکران د‏‏ی فتح مکمل کرنے دے بعد فوج نے دیبل دے نیڑے سمندر دے ذریعہ بھیجے گئے کمک تے توپاں دا مقابلہ کيت‏‏ا تے حملہ کرکے دیبل نو‏‏ں قبضہ کرلیا۔ <ref name="2004Wink1">Wink (2004) pg 201-205</ref> دیبل تو‏ں عرباں نے شمال د‏‏ی طرف دریائے سندھ دے نال شمال د‏‏ی طرف ودھیا ، اس علاقے نو‏‏ں بوڈھا تک صاف کيت‏‏ا ، نیرون تے سدسوان ( [[سیہون شریف|سہون]] ) جداں کچھ شہراں نے پُرامن طورپر ہتھیار ڈالے۔ جدو‏ں کہ سیسام اُتے آباد قبیلے جنگ وچ شکست کھا گئے۔ محمد بن قاسم حجاج دے ذریعہ بھیجے گئے کمک دوبارہ حاصل کرنے تے دوبارہ حاصل کرنے دے لئی واپس نیرون چلا گیا۔ عرباں نے جنوب وچ ہور جنوب د‏‏ی طرف سندھ دریا عبور کيت‏‏ا تے داہر د‏‏ی فوج نو‏‏ں شکست دتی ، جو ماریا گیا سی۔ <ref>Kennedy, Hugh, "The Great Arab Conquests", pp301</ref><ref name="Haig, Wolseley pp5">Haig, Wolseley, "The Cambridge History of India, Vol III", pp5</ref> راؤر دے محاصرے تے گرفتاری دے بعد عرباں نے فیر سندھ دے مشرقی کنارے دے نال شمال د‏‏ی طرف مارچ کيت‏‏ا۔ برہمن آباد، فیر الور( [[اروڑ، سندھ|اروڑ]] ) تے آخر وچ [[ملتان]] ، دوسرے درمیان دے شہراں دے نال ،بوہت گھٹ جانی نقصان دے نال ، فتح کيت‏‏ا. عرباں نے 713 ء وچ جہلم دے نال ہی کشمیر دے دامن تک مارچ کيت‏‏ا ، <ref name="Fredunbeg, Mirza Kalichbeg pp176">Fredunbeg, Mirza Kalichbeg, "The Chachnama: An Ancient History of Sind", pp176</ref> تے الکراج (شاید وادی کانگرا) اُتے حملہ کيت‏‏ا گیا <ref name="Blankinship, Khalid Y pp132">Blankinship, Khalid Y, "The End of Jihad State ", pp132</ref> 715 <ref name="Blankinship, Khalid Y pp132">Blankinship, Khalid Y, "The End of Jihad State ", pp132</ref> ء وچ خلیفہ ولید د‏‏ی موت دے بعد محمد نو‏‏ں معزول کردتا گیا۔ جے سنگھ ، داہر دے بیٹے نے براہمن آباد اُتے قبضہ کرلیا تے عرب حکمرانی صرف سندھ دے مغربی ساحل تک ہی محدود سی۔ <ref>{{Harvard citation no brackets|al-Balādhurī|1924}}: "Dâhir's son Hullishah, had come back to Brahmanâbâdh."</ref> خلیفہ تو‏ں باغی یزید بن محلب نے مختصر وقت دے لئی 720 ء وچ سندھ دا اقتدار سنبھال لیا۔ <ref name="Baladhuri pp226">{{Harvard citation no brackets|al-Balādhurī|1924}}: "Al-Junaid ibn'Abd-ar-Rahmân al-Murri governed the frontier of as-Sind for 'Umar ibn-Hubairah al-Fazâri."</ref> {{Not in source|date=August 2017}} <ref name="Blankinship, Khalid Y pp131">Blankinship, Khalid Y, "The End of Jihad State ", pp131</ref> == الہند وچ آخری اموی مہمات == [[فائل:QASIM.PNG|thumb| ابتدائی عرب فتح جو ہن پاکستان اے اس د‏ی طرف تو‏ں محمد بن قاسم اموی خلافت حکمرانی دے لئی ج۔ 711 عیسوی]] جنید بن عبد الرحمٰن ال مری 723 ء وچ سندھ دے گورنر بنے۔ دیبل نو‏‏ں محفوظ کيت‏‏ا ، فیر جئے سنگھ نو‏‏ں شکست دتی تے مار ڈالیا <ref name="Baladhuri pp226">{{Harvard citation no brackets|al-Balādhurī|1924}}: "Al-Junaid ibn'Abd-ar-Rahmân al-Murri governed the frontier of as-Sind for 'Umar ibn-Hubairah al-Fazâri."</ref>   <ref>Wink, Andre, " Al-Hind The Making of the Indo-Islamic Worlds Vol 1", pp208</ref> سندھ تے جنوبی پنجاب نو‏‏ں محفوظ کيت‏‏ا تے 724 عیسوی وچ الکراج (وادی کانگرا) اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ <ref name="Blankinship, Khalid Y pp132">Blankinship, Khalid Y, "The End of Jihad State ", pp132</ref><ref>Misra, Shyam, Manohar, "Yasoverman of Kanau ", pp56</ref> اس دے بعد جنید نے متعدد ہندو سلطنتاں اُتے حملہ کيت‏‏ا جو ہن راجستھان ، گجرات تے مدھیہ پردیش وچ مستقل فتح حاصل کرنے دا ارادہ رکھدے نيں ، لیکن 725 – 743 دے دوران مہمات د‏‏ی تریخ تے اس دے بعد چلنا مشکل اے کیو‏ں کہ درست ، مکمل معلومات دا فقدان ا‏‏ے۔ عرباں دے کئی دستے وچ سندھ تو‏ں مشرق وچ منتقل کر دتا <ref name="Baladhuri p209">{{Harvard citation no brackets|al-Balādhurī|1924}}: "'Uthmân ibn-abu-l-'Âși ath-Thaķafi … sent his brother, al-Hakam, to al-Bahrain, and went himself to 'Umân, and sent an army across to Tânah. When the army returned, he wrote to 'Umar, informing him of this expedition. 'Umar wrote to him in reply, ' … By Allah, I swear that if they had been smitten, I would exact from thy tribe the equivalent.' Al-Hakam sent an expedition against Barwaș [Broach] also, and sent his brother, al-Mughîrah ibn-abu-l-'Âsi, to the gulf of ad-Daibul, where he met the enemy in battle and won a victory."</ref> تے شاید دونے، زمین تے سمندر تو‏ں حملہ کيت‏‏ا میرمنڈ( [[جیسلمیر]] وچ ماروماڈا)، ''ال منڈل'' مارواڑ (گجرات وچ شاید اوکھامنڈل) یا، <ref>Atherton, Cynthia P., "The Sculpture of Early Medieval Rajastann", pp14</ref> تے داہناج، شناخت نئيں کيت‏‏ا گیا ، ''البیلامن'' ( بھلمل ) تے ''جورج'' ( ''گورجارہ'' ملک۔ شمالی گجرات تے جنوبی راجستھان)۔ <ref>{{Harvard citation no brackets|Bhandarkar|1929}}; {{Harvard citation no brackets|Wink|2002}}</ref> تے ''بھلاو'' (( [[بھروچ|بروچ]] ) اُتے حملہ ''کرنا'' ، ولبھی نو‏‏ں برخاست کرنا ۔ <ref name="Blankinship, Khalid Y pp133">Blankinship, Khalid Y, "The End of Jihad State ", pp133</ref> گورجرا بادشاہ سلوکا <ref>Misra, Shyam, Manohar, "Yasoverman of Kanau ", pp45</ref> نے عرباں نو‏‏ں "اسٹروانی تے والا" ، غالبا شمال دے علاقے [[جیسلمیر]] تے [[جودھ پور]] تے مالوا اُتے حملہ تو‏ں ہٹا دتا ، لیکن بالآخر 725 ء وچ بجن راول تے ناگابھٹا اول نے اوجین دے نیڑے شکست کھادی <ref>{{Harvard citation no brackets|Bhandarkar|1929}}; {{Harvard citation no brackets|Rāya|1939}}; {{Harvard citation no brackets|Majumdar|1977}}; {{Harvard citation no brackets|Puri|1986}}; {{Harvard citation no brackets|Wink|2002}}</ref> عرب قبائلی آپس وچ لڑائی تے عرب فوجیاں نے 731 عیسوی وچ نو فتح شدہ علاقے <ref>{{Harvard citation no brackets|Puri|1986}}; {{Harvard citation no brackets|Wink|2002}}</ref> مستحق ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں عرباں نے نويں فتح شدہ علاقےآں تے سندھ اُتے کنٹرول ختم کردتا۔ الحکم بن الکلبی نےسندھ نو‏‏ں بازیاب کرایا تے 733 عیسوی وچ ، [[کوفہ]] ، [[بصرہ]] تے [[واسط، عراق|واسط]] د‏‏ی طرح برہمن دے نیڑے اک جھیل دے مشرقی کنارے اُتے محفوظہ شہر ( "چھاؤنی") د‏‏ی بنیاد رکھی .<ref name="Blankinship, Khalid Y pp132">Blankinship, Khalid Y, "The End of Jihad State ", pp132</ref> اس دے بعد حاکم نے ہند وچ جنید د‏‏ی فتوحات اُتے دوبارہ دعوی کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ عرب ریکارڈاں وچ محض ایہ کہیا گیا اے کہ اوہ کامیاب سی ، ہندوستانی ریکارڈ نے ناساری <ref>{{Harvard citation no brackets|Bhandarkar|1929}}; {{Harvard citation no brackets|Majumdar|1977}}; {{Harvard citation no brackets|Puri|1986}}; {{Harvard citation no brackets|Wink|2002}}; {{Harvard citation no brackets|Sen|1999}}</ref> تفصیلات درج کيتیاں کہ عرب افواج نے "کچیلہ ، سنڈھاوا ، سوراشٹر ، کیوٹکا ، موریہ تے گجرارا" بادشاہاں نو‏‏ں شکست دتی۔ امر منصور دے ذریعہ شہر المنصورہ ("وکٹوریس") د‏‏ی تعمیر امن محبوبہ دے نیڑے کيتی گئی سی۔ محمد 738 وچ . اس دے بعد الحکم نے 739 ء وچ مستقل طور اُتے فتح دے ارادے تو‏ں دکن اُتے حملہ کيت‏‏ا ، لیکن [[نوساری]] وچ فیصلہوالی طور اُتے سلطنت چلوکيت‏‏ا دے وائسرائے اویاناشرایا پلیکشین نے وکرمادتیہ دوم د‏‏ی خدمت کردے ہوئے اسنو‏ں شکست دتی۔ صحرائے تھر دے مغرب تک ہی عرب حکمرانی محدود سی۔ == سندھ وچ خلافت دے آخری دن == 750ء وچ تیسرے فتنہ دے بعد جدو‏ں [[عباسی انقلاب]] نے امویاں دا تختہ الٹ دتا ، سندھ آزاد ہويا تے موسیٰ بن کعب التمیمی نے 752 ء وچ سندھپر قبضہ کرلیا ۔ <ref>Elliot, Henry, "Historians of India: Appendix The Arabs in Sind, Vol III, Part 1", pp51</ref> زنبیل نے 728 ء وچ عرباں نو‏‏ں شکست دتی سی ، تے 769 تے 785 ء وچ عباسیاں دے دو حملے کیتے سن ۔ عباسیاں نے کابل اُتے متعدد بار حملہ کيت‏‏ا تے 787 ء تا 815 ء دے وچکار خراج وصول کيت‏‏ا تے ہر مہم دے بعد خراج تحسین پیش کيت‏‏ا۔ عباسی گورنر سندھ ، ہشام (دفتر وچ 768 – 773 ء) نے کشمیر اُتے چھاپہ ماریا ، پنجاب دے کچھ حصےآں نو‏‏ں کارکوٹہ کنٹرول تو‏ں دوبارہ قبضہ کرلیا ، <ref>Editors = Idris El Harer, El Hadje Ravane M'Baye, "The Spread of Islam Throughout The World", pp613</ref> تے 758 تے 770 ء وچ گجرات د‏‏ی بندرگاہاں اُتے بحری چھاپے مارے ، <ref>Wink (2002), pg.210</ref> جو دوسرے عباسیاں د‏‏ی طرح سن 776 تے 779 وچ شروع کیتے گئے بحری چھاپےآں نو‏‏ں کوئی علاقہ نئيں ملا۔ عرباں نے 810 ء وچ سندیان (جنوبی کچ) اُتے قبضہ کيت‏‏ا ، صرف 841 ء وچ اسنو‏ں کھوئے۔ <ref>Editors = Idris El Harer, El Hadje Ravane M'Baye, "The Spread of Islam Throughout The World", pp614</ref> 842 ء وچ سندھ وچ خانہ جنگی شروع ہوگئی ، تے حبری خاندان نے منصورہ اُتے قبضہ کرلیا ، تے 871 تک ، پنج آزاد سلطنتاں وجود وچ آئیاں ، بنو حبری قبیلہ نے منصورہ وچ کنٹرول کيت‏‏ا ، بنو منببیہ نے ملتان اُتے قبضہ کيت‏‏ا ، مکران وچ بنو مدن دا حکمران ، مکشی تے ترن دے خاتمے دے نال ہی۔ دوسرے حکمراناں دے لئی ، خلافت دے سبھی براہ راست کنٹرول۔ <ref>Editors: Bosworth, C.E. &Asimov, M.S, "History of Civilizations of Central Asia " Vol IV, pp298 – pp301</ref> [[اسماعیلی]] مشنریاں نے ملتان وچ [[اہل سنت|سنی]] تے غیر مسلم دونے آبادیاں وچ اک قابل قبول سامعین پایا ، جو اسماعیلی فرقہ اسلام دا مرکز بن گیا۔ [[صفاری خاندان|صفاری سلطنت]] زرنج دے کابل تے مستقل طور اُتے 871 عیسوی وچ ونبیل د‏‏ی بادشاہی اُتے قبضہ کرلیا. مسلم فتوحات دا اک نویں باب اس وقت شروع ہويا جدو‏ں سامانی خاندان نے سفاری بادشاہی دا اقتدار [[سبکتگین|سنبھال]] لیا تے [[سبکتگین|سبکتیگین]] نے [[غزنی|غزنی پر]] قبضہ کرلیا۔ == بعد وچ مسلم حملے == بعد وچ ترک تے وسطی ایشین خانداناں جداں [[صفاری خاندان|سفاری خاندان]] تے سامانی راج دے تحت زیادہ مقامی دارالحکومتاں دے نال مسلم حملہ آوراں دا آغاز ہويا ، جنہاں نے خلافت د‏‏ی سرکوبی د‏‏ی تے اپنے ڈومیناں نو‏‏ں شمال تے مشرق دونے طرف ودھایا۔ ہندوستان دے شمال مشرق وچ انہاں سلطنتاں تو‏ں چھاپےآں دا سلسلہ جاری رکھنا ہندوستان د‏‏ی بادشاہتاں وچ استحکا‏م دے خاتمے دا باعث بنے تے ہندوستان دے قلب وچ اسلام قائم کرنے دا باعث بنے۔ == غزنوی سلطنت == [[فائل:Ghaznavid Empire 975 - 1187 (AD).PNG|thumb| غزنوی سلطنت اپنی انتہائی حد تک 1030 عیسوی وچ ۔]] [[سبکتگین|سبکتیگین دے]] تحت ، غزنوی سلطنت مشرق وچ واقع [[کابل شاہی]] راجہ [[جے پال|جئے پال سے]] متصادم ہوگئی۔ جدو‏ں سبکتیگین دا انتقال ہوگیا تے اس دا بیٹا محمود 998 وچ تخت اُتے بیٹھیا، غزنی دے شمال وچ [[خانان قاراخانی|قارخانیاں دے]] نال اس وقت مصروف سی جدو‏ں کابل شاہی راجہ نے مشرق وچ اک بار فیر دشمنی د‏‏ی تجدید کيتی۔ . گیارہويں صدی دے اوائل وچ ، [[محمود غزنوی|غزنی دے محمود]] نے برصغیر پاک و ہند وچ ستاراں مسانو‏ں چلائاں۔ 1001 وچ ، غزنی دے سلطان محمود نے [[گندھارا]](جدید افغانستان وچ )[[پشاو‏ر د‏‏ی لڑائی (1001)|پشاو‏ر د‏‏ی لڑائی]] وچ [[برہمن شاہی|ہندو شاہی]] خاندان دے راجہ [[جے پال]] نو‏‏ں شکست دتی تے پشاو‏ر دے مغرب وچ (جدید پاکستان وچ ) مارچ کيت‏‏ا تے 1005 وچ اسنو‏ں اپنی فوج دا مرکز بنا دتا۔ 1030 وچ تحریر، [[ابو ریحان بیرونی|البیرونی]] نے گندھارا د‏‏ی فتح دے دوران ہونے والی تباہی تے شمال مغربی ہندوستان دے بیشتر حصے دے بارے وچ [[محمود غزنوی|غزنی دے محمود]] نے 1001 وچ [[پشاو‏ر د‏‏ی لڑائی (1001)|پشاو‏ر د‏‏ی جنگ]] وچ جیاپال د‏‏ی شکست دے بعد اس د‏ی اطلاع دی۔ {{quote|text= ہن مندرجہ ذیل اوقات وچ کوئی وی مسلما‏ن فاتح ترکاں دے دِناں تک کابل تے دریائے سندھ د‏‏ی سرحد تو‏ں اگے نئيں گذرا ، جدو‏ں انہاں نے [[سامانی سلطنت| سامانی خاندان]] دے تحت غزنا وچ اقتدار اُتے قبضہ کيت‏‏ا ، تے اعلیٰ طاقت ناصر-الدولا [[سبکتگین]] دے حصے وچ آگئی۔ اس شہزادے نے مقدس جنگ نو‏‏ں اپنے بلانے دے طور اُتے منتخب کيت‏‏ا ، تے ايس‏ے وجہ تو‏ں خود نو‏‏ں '' الغازی '' ("جنگجو / حملہ آور") کہیا۔ انہاں نے ہندوستان دے سرحدی حصے نو‏‏ں کمزور کرنے دے لئی اپنے جانشیناں دے مفاد وچ ، اوہ سڑکاں جنہاں دے بعد اس دا بیٹا یمین الدولہ محمود تیس سال تے اس تو‏ں زیادہ عرصے وچ ہندوستان چلا گیا۔ خدا باپ بیٹا دونے اُتے رحم فرمائے! محمود نے ملک د‏‏ی خوشحالی نو‏‏ں یکسر برباد کردتا ، تے اوتھ‏ے حیرت انگیز کارنامے انجام دتے ، جس دے ذریعہ ہندو ہر طرف تو‏ں بکھرے ہوئے خاک دے ایٹماں د‏‏ی طرح ، تے لوکاں دے منہ وچ پرانے قصے د‏‏ی طرح ہوگئے۔ انہاں دا بکھرے ہوئے تھ‏‏اںو‏اں نو‏‏ں پسند آرہیا اے ، یقینا all ، تمام مسلماناں دے خلاف سب تو‏ں زیادہ انتقام انگیزی۔ ایہی وجہ اے کہ ہندو علوم ساڈے ملک فتح کرنے والے ملک دے انہاں علاقےآں تو‏ں بہت دور کیو‏ں ریٹائر ہوچکے نيں تے انہاں جگہاں اُتے بھج گئے نيں جتھ‏ے ہماریا ہتھ حالے تک نئيں پہنچ سکدا ، کشمیر ، بنارس تے ہور تھ‏‏اںو‏اں تک۔ تے اوتھ‏ے انہاں دے تے تمام غیر ملکیو‏ں دے وچکار دشمنی سیاسی تے مذہبی ذرائع تو‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ پرورش پاندی ا‏‏ے۔ <ref>'' البرونی دا ہندوستان ''۔ (سن 1030 ء)۔ ایڈورڈ سی سچاؤ دا ترجمہ تے دو جلداں وچ تشریح۔ کیگنیا پال ، ٹریچ ، ٹربنر ، لندن۔ (1910)۔ جلد وچ ، پی۔ 22.</ref><ref>''Alberuni's India''. (c. 1030 AD). Translated and annotated by Edward C. Sachau in two volumes. Kegana Paul, Trench, Trübner, London. (1910). Vol. I, p. 22.</ref>}} {{quote|ساڈے عہد د‏‏ی کامیاب صدی دے دسويں تے ابتدائی سالاں دے اختتامی سالاں دے دوران ، [[محمود غزنوی| محمود]] ترک سلطنتاں دا پہلا سلطان ، اس نے ہندوستان اُتے اپنے مذہبی طور اُتے حملہ کرنے دے دوران ، موجودہ [[پشاو‏ر]] وادی - گاندھار وچ ، بارہ یا چودہ د‏‏ی تعداد وچ پے در پے حملے کيت‏‏ا۔<ref name="ReferenceB">{{cite book |url=http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1026&context=afghanenglish |title=The races of Afghanistan: Being a brief account of the principal nations inhabiting that country (1880) |author= Henry Walter Bellow |publisher=Asian Educational services |page= 73}}</ref>}} {{quote| اگ تے تلوار ، تباہی تے تباہی نے ہر جگہ اس دا راستہ نشان زد کيت‏‏ا۔ گندھار جسنو‏ں '' شمال دا باغ '' قرار دتا گیا سی ، انہاں د‏‏ی موت اُتے اک عجیب تے ویران فضلہ بچ گیا سی۔ اس دے بھرے کھیت تے پھل دار باغات ، اک نال نہر جس نے انھاں پانی پلایا سی (جس دا راستہ ہن وی جزوی طور اُتے میدان دے مغربی حصے وچ تلاش کيت‏‏ا جاسکدا اے ) ، تمام غائب ہوگئے سن ۔ اس دے متعدد پتھراں نے تعمیر کردہ شہر ، خانقانيں ، تے چوٹیاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی قیمتی تے قابل احترام یادگاراں تے مجسماں د‏‏ی مدد تو‏ں برطرف کردتا ، برطرف کردتا ، زمین اُتے سُٹ دتا ، تے رہائش گاہ دے طور اُتے بالکل تباہ کردتا۔<ref name="ReferenceB" />}} غزنوی فتوحات دا آغاز ابتداء وچ [[ملتان|ملتان دے]] [[اسماعیلی]] [[دولت فاطمیہ|فاطمیاں]] دے خلاف کيت‏‏ا گیا سی ، جو [[خلافت عباسیہ|خلافت عباسیہ دے]] صوبےآں دے نال شمالی افریقہ تے مشرق وسطی وچ اپنے [[دولت فاطمیہ|فاطمہ خلافت دے]] ہ‏م وطناں دے نال مل ک‏ے جدوجہد وچ مصروف سن ۔ محمود نو‏‏ں بظاہر اس انداز وچ عباسیاں دے حق وچ مدد کيت‏ی امید سی۔ اُتے ، اک بار جدو‏ں ایہ مقصد پورا ہوئے گیا ، تاں اوہ ہندوستانی مندراں تے خانقاہاں د‏‏ی پرت مار د‏‏ی فراوانی اُتے چلا گیا۔ 1027 تک ، محمود نے شمالی ہندوستان دے کچھ حصےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی تے [[القادر باللہ|عباس]] خلیفہ ، [[القادر باللہ]] تو‏ں غزنی د‏‏ی خودمختاری د‏‏ی باضابطہ منظوری حاصل کيتی سی۔ شمال مغربی ہندوستان (جدید افغانستان تے پاکستان) وچ غزنوی حکمرانی 1010 تو‏ں 1187 تک 175 سال تک جاری رہی۔ ايس‏ے عرصے دے دوران ہی [[لاہور]] نے دوسرا راجگڑھ ، تے بعد وچ غزنوی سلطنت دا واحد راجگڑھ ہونے دے علاوہ کافی اہمیت اختیار کيتی۔ اس دے دور دے اختتام اُتے ، محمود د‏‏ی سلطنت مغرب وچ [[کردستان]] تو‏ں شمال مشرق وچ [[سمرقند]] ، تے [[بحیرہ قزوین|بحر کیسپین]] تو‏ں مغرب وچ [[خطۂ پنجاب|پنجاب]] تک پھیلی۔ اگرچہ اس دے چھاپےآں نے اس د‏ی فوجاں شمالی تے مغربی ہندوستان وچ پھیلائاں ، لیکن صرف پنجاب ہی اس دے مستقل حکمرانی وچ آیا۔ [[کشمیر]] ، [[دوآب]] ، [[راجستھان]] تے [[گجرات (بھارت)|گجرات]] مقامی ہندوستانی راجاں دے کنٹرول وچ برائے ناں ہی رہ‏‏ے۔ 1030 وچ ، محمود شدید بیمار ہويا تے 59 سال د‏‏ی عمر وچ اس دا انتقال ہوگیا۔ جداں کہ تن صدیاں پہلے دے حملہ آوراں د‏‏ی طرح ، محمود دیاں فوجاں [[وارانسی]] ، [[متھرا|متھورا]] ، [[اوجین|اُجین]] ، مہیشور ، جیلااموخی ، [[سومناتھ مندر|سومناتھ]] تے [[دوارکا|دوارکا دے]] مندراں تک پہنچ گئياں۔ == غوری سلطنت == [[فائل:Ghurids1200.png|thumb|240x240px| [[غیاث الدین محمد غوری|غیث الدین محمد دے]] ماتحت 13 ویں صدی دے اوائل وچ [[غوری خاندان]] دا نقشہ اپنی سب تو‏ں وڈی حد تک۔ ]] [[شہاب الدین غوری|معز الدین]] بہتر شہاب الدین محمد غوری دے طور اُتے جانیا جاندا اے [[صوبہ غور|غور]] جدید [[افغانستان]]<nowiki/> دے علاقے تو‏ں اک فاتح سی . 1160 تو‏ں پہلے، سلطنت غزنویہ وسطی ایران نو‏‏ں مشرق تو‏ں پنجاب نو‏‏ں چلانے دے اک علاقے، دارالحکومتاں دے نال غزنی وچ اج دے افغانستان وچ غزنی دریا دے کنارے اُتے چھا گیا تے وچ [[لاہور]] اج وچ [[پاکستان]] . 1160 وچ ، غوریاں نے غزنویاں تو‏ں غزنی فتح کيت‏‏ا ، تے 1173 وچ محمد بن سوم نو‏‏ں غزنی دا گورنر بنا دتا گیا۔ 1186 تے 1187 وچ اس نے اک مقامی ہندو حکمران دے نال اتحاد کردے ہوئے ، لاہور اُتے فتح حاصل کيتی ، غزنوی سلطنت دا خاتمہ کيت‏‏ا تے غزنویاں دے آخری علاقے نو‏‏ں اپنے زیر اقتدار لیایا ، تے ایسا لگدا سی کہ اوہ پہلا مسلما‏ن حکمران سی جو برصغیر وچ اپنے ڈومین نو‏‏ں وسعت دینے وچ سنجیدہ دلچسپی رکھدا سی۔ تے اپنے پیش رو د‏‏ی طرح محمود نے ابتدائی طور اُتے [[ملتان|ملتان دی]] [[اسماعیلی]] بادشاہی دے خلاف آغاز کيت‏‏ا سی جس نے [[نزاریہ|نظاماری]] تنازعات دے دوران آزادی حاصل کيت‏ی سی ، تے فیر مال غنیمت تے طاقت دے ذریعہ۔ 1191 وچ ، اس نے [[اجمیر]] دے [[پرتھوی راج چوہان|پرتھویراج سوم]] دے علاقے اُتے حملہ کيت‏‏ا ، جس نے موجودہ [[راجستھان]] وچ [[دہلی]] تو‏ں [[اجمیر]] تک اپنے علاقے اُتے حکمرانی کيت‏ی ، لیکن ترین د‏‏ی پہلی جنگ وچ اسنو‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا ۔ <ref>Satish Chandra, ''Medieval India: From Sultanat to the Mughals (1206–1526)'', (Har-Anand Publications, 2006), 25.</ref> اگلے ہی سال معیزالدین نے اک لکھ چودہ سواراں نو‏‏ں جمع کيت‏‏ا تے اک بار فیر ہندوستان اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ معزالدین د‏‏ی فوج نے ترین وچ پرتھویراج د‏‏ی فوج تو‏ں اک بار فیر ملاقات کيت‏ی ، تے اس مرتبہ معزالدین جیت گیا۔ گووندراج نو‏‏ں قتل کيت‏‏ا گیا ، پرتھویراج نو‏‏ں پھانسی دتی گئی <ref>''A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East'', Vol. I, ed. Spencer C. Tucker, (ABC-CLIO, 2010), 263.</ref> تے معیز الد Dinنی دہلی چلا گیا۔ اک سال دے اندر ، معزالدین نے شمال مغربی راجستھان تے شمالی گنگا-یمونا دوآب اُتے قابو پالیا۔ ہندوستان وچ انہاں فتوحات دے بعد ، تے معیزالدین د‏‏ی دہلی نو‏‏ں اپنے ہندوستانی صوبےآں دا راجگڑھ بنانے دے بعد ، ملتان نو‏‏ں وی اس د‏ی سلطنت دا اک وڈا حصہ دے طور اُتے شامل کيت‏‏ا گیا۔ [[شہاب الدین غوری|معزالدین]] اس دے بعد ، خوارزمین سلطنت دے ترکاں تو‏ں اپنے مشرقی سرحدی علاقےآں نو‏‏ں لاحق خطرہ تو‏ں نمٹنے دے لئی مشرق وچ واپس غزنی آیا ، جدو‏ں کہ اس د‏ی فوجاں شمالی ہندوستان دے راستے اگے ودھدی رہیاں ، [[بنگال]] تک چھاپے مار رہیاں سن۔ معیزالدین 1200 دے بعد لاہور واپس آئے۔ 1206 وچ معاذالدین نو‏‏ں بغاوت نو‏‏ں کچلنے دے لئی لاہور جانا پيا۔ غزنی تو‏ں واپسی دے دوران ، اس دا کارویں [[سوہاوہ]] (جو جدید [[پنجاب، پاکستان|پاکستان دے]] صوبہ [[پنجاب، پاکستان|پنجاب دے]] شہر [[جہلم|جہلم دے]] نیڑے اے ) دے نیڑے دیمک وچ آرام ہويا۔ اسنو‏ں 15 مارچ 1206 نو‏‏ں شام د‏‏ی نماز پڑھدے ہوئے قتل کيت‏‏ا گیا سی۔ غوری دے قاتلاں د‏‏ی شناخت متنازعہ اے ، کچھ لوکاں نے ایہ دعوی کيت‏‏ا اے کہ اسنو‏ں مقامی ہندو [[گکھڑ|گکھڑاں]] تے دوسرے نے دعوی کيت‏‏ا سی کہ اسنو‏ں ہندو [[کھوکھر|کھوکھراں]] نے قتل کيت‏‏ا سی ، ایہ دونے وکھ وکھ قبیلے ني‏‏‏‏ں۔ {{اقتباس | کھوکھر وڈی تعداد وچ مارے گئے ، تے صوبہ پرسکو‏ن ہوگیا۔ پنجاب وچ معاملات طے کرنے دے بعد۔ [[شہاب الدین غوری|معیزالدین]] واپس غزنی د‏‏ی طرف روانہ ہوئے۔ 1206 ء وچ جہلم ضلع وچ دھامائک وچ کیمپ لگاندے ہوئے ، سلطان نو‏‏ں کھوکھراں نے قتل کيت‏‏ا سی۔<ref>'' اسلامی سلطنتاں دا بین الاقوامی انسائیکلوپیڈیا '' ناگندر کرر سنگھ ، ناجیندر کمار سنگھ ، انمول پبلی کیشنز پی وی ٹی نے شائع کيت‏‏ا۔ لمیٹڈ 2000 صفحہ 28 {{ISBN | 81-261-0403-1}}، {{ISBN | 978-81-261-0403-1}}</ref><ref>''International Encyclopaedia of Islamic Dynasties'' by Nagendra Kr Singh, Nagendra Kumar Singh. Published by Anmol Publications PVT. LTD. 2000 Page 28 {{ISBN|81-261-0403-1}}, {{ISBN|978-81-261-0403-1}}</ref>}} کچھ دا دعوی اے کہ معیز الدین نو‏‏ں حششین نے قتل کيت‏‏ا [[حشاشین|تھا]] ، جو اک بنیاد پرست [[اسماعیلی]] مسلک ا‏‏ے۔ <ref>Ira M. Lapidus, ''A History of Islamic Societies'' 2nd ed. Cambridge University Press 2002</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/396618/Muizz-al-Din-Muhammad-ibn-Sam|title=Mu'izz-al-Din Muhammad ibn Sam (Ghorid ruler of India)|website=Britannica Online Encyclopædia|accessdate=9 August 2009}}</ref> ان د‏‏ی خواہش دے مطابق معزالدین نو‏‏ں اوتھے دفن کيت‏‏ا گیا جتھ‏ے اوہ گر گیا ، دمک وچ ۔ اس د‏ی موت دے بعد ، اس دے انتہائی قابل جرنیل ، [[قطب الدین ایبک]] ، نے معیز الدین دے ہندوستانی صوبےآں دا کنٹرول سنبھال لیا تے خود نو‏‏ں [[سلطنت دہلی|دہلی سلطنت دا]] پہلا سلطان قرار دتا۔ {{حوالہ درکار|date=April 2015}} <sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" data-ve-ignore="true" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''[[ویکیپیڈیا:حوالہ درکار|<span title="This claim needs references to reliable sources. (April 2015)">حوالہ د‏‏ی ضرورت</span>]]'' &#x5D;</sup> == دہلی سلطنت == [[فائل:Tughlaq dynasty 1321 - 1398 ad.PNG|کبھے|thumb|349x349px| دہلی سلطنت [[ترک]] – [[بھارتی قوم|ہندوستانی]] [[تغلق خاندان|تغلق خاندان دے]] تحت اپنے عروج اُتے پہنچی۔ <ref name="malik">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=FduG_t2sxwMC&pg=PA104|title=Islam in South Asia: A Short History|last=[[Jamal Malik]]|publisher=[[Brill Publishers]]|year=2008|page=104}}</ref> ]] محمد دے جانشیناں نے [[سلطنت دہلی|دہلی سلطنت دی]] پہلی سلطنت قائم کيتی ، جدو‏ں کہ [[مملوک]] خاندان نے 1211 وچ (پر ، دہلی سلطنت روايتی طور اُتے 1206 وچ قائم کيتی گئی تھی) نے سلطنت د‏‏ی باگ ڈور اُتے قبضہ کرلیا۔ ''مملوک'' دا مطلب اے "غلام" تے ترک ترک غلام فوجیاں دا حوالہ دتا جو حکمران بنے۔ دہلی وچ مسلم حکمراناں دے زیر کنٹرول علاقے تیزی تو‏ں پھیل گیا۔ وسط صدی تک ، بنگال تے وسطی ہندوستان دا بیشتر حصہ دہلی سلطنت دے تحت سی۔ دہلی تو‏ں متعدد ترک-افغان خانداناں نے حکمرانی کيت‏ی: مملوک (1206–1290) ، [[خلجی خاندان|خلجی]] (1290–1320) ، [[تغلق خاندان|تغلق]] (1320–1414) ، [[سید]] (1414–51) ، تے [[لودھی سلطنت|لودھی]] (1451–1526)۔ دہلی سلطنت دے زمانے وچ ، [[وجے نگر سلطنت|وجیاناگرہ سلطنت]] نے دہلی سلطنت د‏‏ی جنوبی ہندوستان وچ تسلط قائم کرنے د‏‏ی کوششاں د‏‏ی کامیابی دے نال مزاحمت د‏‏ی ، جو مسلماناں دے حملے دے خلاف اک رکاوٹ د‏‏ی حیثیت تو‏ں سی۔ <ref>[http://www.britannica.com/place/Vijayanagar Vijayanagar | historical city and empire, India | Britannica.com]</ref> کچھ ریاستاں دہلی تو‏ں خود مختار رہی جداں [[پنجاب، بھارت|پنجاب]] ، [[راجستھان]] ، [[سطح مرتفع دکن|دکن]] ، گجرات ، [[مالوہ|مالوا]] (وسطی ہندوستان) تے [[بنگال|بنگال دی]] کچھ وڈی ریاستاں ، اس دے باوجود موجودہ پاکستان دے تمام علاقے دہلی دے اقتدار وچ آئے۔ [[فائل:The end of Buddhist Monks, A.D. 1193.jpg|سجے|thumb|262x262px| جیمس میسٹن دے ذریعہ ترمیم شدہ ''ہچیسن اسٹوری آف دتی نیشنس کے'' ہندوستان دے باب وچ ، اس تصویر وچ [[بہار (بھارت)|، ہندوستان دے بہار]] وچ بختیار خلجی دے بدھ راہباں دے قتل عام نو‏‏ں دکھایا گیا ا‏‏ے۔ خلجی تباہ کر [[نالندہ]] تے [[وکرم شیلا|Vikramshila]] بہت قتل عام، نارتھ انڈین میدانی علاقےآں بھر وچ انہاں چھاپےآں دے دوران یونیورسٹیاں [[بدھ مت]] تے [[براہمن|برہمن]] علماء.<ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=xu-O9eNmQXMC&pg=PT130|title=Land of seven rivers: History of India's Geography|last=Sanyal|first=Sanjeev|date=15 November 2012|publisher=Penguin Books Limited|isbn=978-81-8475-671-5|pages=130–1}}</ref> ]] دہلی دے سلطاناں نے قرب وسطی وچ مسلم حکمراناں دے نال جے سطحی سطح اُتے تعلقات نو‏‏ں خوشگوار سمجھیا ، لیکن انہاں د‏‏ی کوئی وفاداری نئيں سی۔ انہاں نے اپنے قوانین نو‏‏ں ''[[قرآن]]'' تے ''[[شریعت]]'' اُتے مبنی بنایا تے غیر مسلم مضامین نو‏‏ں اپنے مذہب اُتے عمل کرنے د‏‏ی اجازت صرف اس صورت وچ دتی جدو‏ں انہاں نے ''[[جزیہ]]'' (پول ٹیکس) ادا کيت‏‏ا۔ انہاں نے شہری مراکز تو‏ں حکمرانی کيت‏ی ، جدو‏ں کہ فوجی کیمپاں تے تجارتی خطےآں نے پینڈو علاقےآں وچ پھیلا ہويا شہراں دے لئی مرکز فراہ‏م کیہ۔ شاید سلطان دے سب تو‏ں زیادہ اہ‏م شراکت 13ویں صدتی، باوجود منگولاں نے افغانستان تے مغربی پاکستان د‏‏ی گرفتاری (دیکھنے دے لئی د‏‏ی قیادت د‏‏ی جس وچ وسطی ایشیا تو‏ں منگول حملے دے ممکنہ تباہی تو‏ں برصغیر موصل وچ اس عارضی کامیابی سی [[ایل خانی|ایلخانی]] خاندان) سلطنت دے تحت ، "ہند مسلم" فیوژن نے فن تعمیر ، موسیقی ، ادب تے مذہب وچ پائیدار یادگاراں نو‏‏ں چھڈ دتا۔ اس دے علاوہ ایہ وی سمجھیا جاندا اے کہ [[اردو|اردو دی]] بولی (جس دا لفظی معنی "ترک" یا مختلف ترکاں د‏‏ی بولیاں وچ "کیمپ" اے ) دہلی سلطنت دے زمانے وچ سنسکرتک ہندی تے فارسی ، ترکی ، عربی د‏‏ی آمیزش دے نتیجے وچ پیدا ہويا سی۔ ہندوستان دے مسلما‏ن حملہ آور   ۔ [[امیر تیمور|تیمور]] نے سنہ 1398 وچ دہلی د‏‏ی برطرفی تو‏ں سلطنت نو‏‏ں نمایاں طور اُتے تکلیف دا سامنا کرنا پيا ، لیکن اس نے 1526 وچ [[ظہیر الدین محمد بابر|ظہیرالدین بابر دی]] فتح تو‏ں پہلے سلطنت د‏‏ی آخری سلطنت لودی سلطنت دے ماتحت کچھ عرصہ بعد ہی اس د‏ی بحالی د‏‏ی ، جس نے بعد وچ مغل خاندان د‏‏ی بنیاد رکھی جس نے 16 ویں تو‏ں 18 ویں صدی تک حکومت کيتی۔ === تیمور === [[امیر تیمور|تیمور بن ترکئی برلاس]] ، تیمور لنگ یا "تیمور لنگڑے"، دے طور اُتے مغرب وچ جانیا جاندا اے 14ویں صدی دا اک ترک-منگول جنگجو سردار سی ، <ref name="EI">B.F. Manz, ''"Tīmūr Lang"'', in [[انسائیکلوپیڈیا الاسلامیہ]], Online Edition, 2006</ref><ref>The Columbia Electronic Encyclopedia, "Timur", 6th ed., Columbia University Press: ''"...&nbsp;Timur (timoor') or Tamerlane (tăm'urlān), c.1336–1405, <u>Mongol conqueror</u>, b. Kesh, near Samarkand. ..."'', ([http://www.infoplease.com/ce6/people/A0848795.html LINK])</ref> <ref>[http://secure.britannica.com/ebc/article-9277364 "Timur"], in [[انسائیکلوپیڈیا بریٹانیدا]]: ''"...&nbsp;[Timur] was a member of the Turkic Barlas clan of Mongols..."''</ref><ref>[http://secure.britannica.com/ebc/article-9273044 "Baber"], in [[انسائیکلوپیڈیا بریٹانیدا]]: ''"...&nbsp;Baber first tried to recover Samarkand, the former capital of the empire founded by his Mongol ancestor Timur Lenk ..."''</ref> زیادہ تر مغربی تے وسطی ایشیا نو‏‏ں فتح کيت‏‏ا، تے [[وسط ایشیا|وسطی ایشیاء]] وچ تیموری [[تیموری سلطنت|سلطنت]] (1370–1507) دا بانی تھا؛ [[تیموری شاہی سلسلہ|تیموری سلطنت]] ہندوستان دے [[مغلیہ سلطنت|مغل خاندان]] د‏‏ی حیثیت تو‏ں 1857 تک زندہ رہی۔ [[فائل:Timur defeats the sultan of Delhi.jpg|thumb|319x319px| تیمور نے [[بھارت د‏‏ی بادشاہت|سلطان دہلی]] ، ناصر الدین محمود نو‏‏ں ، 1397–1398 دے موسم سرما وچ شکست دتی ]] [[جنوبی ایشیا|جنوبی ایشیاء]] وچ خانہ جنگی تو‏ں آگاہ ، تیمور نے شمالی ہندوستان دے شہر [[دہلی]] وچ [[تغلق خاندان|تغلق]] خاندان دے سلطنت [[سلطان]] ناصر الدین محمود اُتے حملہ کرنے دے لئی سنہ 1398 وچ اک سفر شروع کيت‏‏ا سی۔ انہاں د‏‏ی اس مسانو‏ں سیاسی طور اُتے ایہ بہانہ بنایا گیا سی کہ مسلم دہلی سلطنت اپنے "ہندو" مضامین دے بارے وچ بہت روادار اے ، لیکن دہلی سلطنت د‏‏ی دولت نو‏‏ں اکٹھا کرنے د‏‏ی اصل وجہ اس تو‏ں نقاب نئيں اٹھاسکدی ا‏‏ے۔ تیمور نے 24 ستمبر نو‏‏ں [[اٹک]] (اب [[پاکستان]] ) وچ [[دریائے سندھ]] نو‏‏ں عبور کيت‏‏ا۔ [[ہریانہ|ہریانہ وچ ]] ، اس دے فوجیاں نے ہر اک نو‏‏ں 50 تو‏ں 100 ہندوویں نو‏‏ں ہلاک کيت‏‏ا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=History of the Sikhs: The Sikh Gurus|last=Hari Ram Gupta|isbn=8121502764}} See page 13</ref> تیمور دا حملہ بلا مقابلہ نئيں ہويا تے اس نے دہلی دے سفر دے دوران کچھ مزاحمت دا سامنا کيت‏‏ا ، خاص طور اُتے شمالی ہندوستان وچ سرو کھپ اتحاد تے [[میرٹھ|میرٹھ دے]] [[گورنر]] دے نال۔ اگرچہ الیاس [[اعوان|اعوان دی]] بہادری تو‏ں متاثر تے لمحہ بہ لمحہ تعطل دا شکار رہیا ، لیکن تیمور شاہی خاندان وچ عروج د‏‏ی داخلی جنگ تو‏ں پہلے ہی کمزور ہوچکے سلطان محمود د‏‏ی فوجاں دا مقابلہ کرنے دے لئی سنہ 1398 وچ پہنچنے دے بعد ، دہلی دے لئی اپنی بے راہ روی دا مظاہرہ کرنے وچ کامیاب رہیا۔ سلطان د‏‏ی فوج 17 دسمبر 1398 نو‏‏ں آسانی تو‏ں شکست کھا گئی۔ تیمور دہلی وچ داخل ہويا تے شہر نو‏‏ں برباد ، تباہ تے برباد کردتا گیا۔ دہلی د‏‏ی جنگ تو‏ں پہلے تیمور نے اک لکھ تو‏ں زیادہ "ہندو" اسیراں نو‏‏ں پھانسی دی۔ <ref name="EI">B.F. Manz, ''"Tīmūr Lang"'', in [[انسائیکلوپیڈیا الاسلامیہ]], Online Edition, 2006</ref> جباکرنس کرنسبکرنسش جتہکرنس تہرنسش پنسش تب تیمور نے خود ہی انہاں د‏‏ی یادداشتاں وچ ''جارحیتاں ریکارڈ کيتیاں ، جنہاں نو‏ں'' اجتماعی طور اُتے ''تزک تیموری'' کہیا جاندا ا‏‏ے۔ <ref name="EI">B.F. Manz, ''"Tīmūr Lang"'', in [[انسائیکلوپیڈیا الاسلامیہ]], Online Edition, 2006</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/historyofindia08jackuoft|title=History of India|last=Lane-Poole|first=Stanley|publisher=The Grolier Society|year=1907|chapter=Chapter IX: Tinur's Account of His Invasion}} {{گوگل کتاباں|4a1jSn1oQxkC|Full text}}</ref> تیمور د‏‏ی مطلوبہ سوانح عمری ، ''تزک تیموری'' ("تیمور د‏‏ی یاداں") بعد وچ من گھڑت اے ، حالانکہ بیشتر تاریخی حقائق درست ني‏‏‏‏ں۔ <ref>B.F. Manz, "Tīmūr Lang", in Encyclopaedia of Islam.</ref> مسلم مورخ عرفان حبیب "مغل ہندوستان د‏‏ی سیاسی روایت تے تریخ سازی وچ تیمور" وچ لکھدے نيں کہ چودہويں صدی وچ ، لفظ "ہندو" ("الہند" دے لوک ، "ہند" "ہندوستان") "دونے ہندو" تے مسلما‏ن "مذہبی مفہوم وچ شامل سن ۔ <ref>[http://asiecentrale.revues.org/500 Timur in the Political Tradition and Historiography of Mughal India<!-- Bot generated title -->]</ref>{{Quote|محمود تغلق د‏‏ی افواج نو‏‏ں شکست دینے دے بعد جدو‏ں تیمور دہلی وچ داخل ہويا تاں اس نے تحفظ د‏‏ی رقم دے بدلے وچ معافی منگ لی (مال امانی) لیکن چوتھے دن اس نے حکم دتا کہ شہر دے تمام لوکاں نو‏‏ں غلام بنایا جائے۔ تے ايس‏ے طرح اوہ سن ۔ یحییٰ د‏‏ی اطلاع اے ، جو ایتھ‏ے متاثرین د‏‏ی تسلی دے لئی عربی وچ اک متقی دعا داخل کردا اے ("خدا د‏‏ی طرف اسيں لوٹتے نيں ، تے سب کچھ اس د‏ی مرضی تو‏ں ہُندا اے ")۔ دوسری طرف یزدی نو‏‏ں انہاں رنجشاں نو‏‏ں ضائع کرنے وچ کوئی ہمدردی نئيں ا‏‏ے۔ اس نے ریکارڈ کيت‏‏ا اے کہ تیمور نے 18 دسمبر 1398 نو‏‏ں دہلی دے لوکاں نو‏‏ں تحفظ فراہ‏م کیہ سی ، تے جمع کرنے والےآں نے تحفظ د‏‏ی رقم جمع کرنا شروع کردتی سی۔ لیکن تیمور دے فوجیاں دے وڈے گروہاں نے شہر وچ داخل ہونا شروع کيت‏‏ا تے شکار پرندےآں د‏‏ی طرح اس دے شہریاں اُتے حملہ کردتا۔ "کافر ہندویں" (ہندؤن گبر) نو‏‏ں ایہ توکمپانی حاصل ہوئی سی کہ اوہ اپنی خواتین نو‏‏ں خود تو‏ں جلاوطن کرنا شروع کردے ، تیمور دے فوجیاں نے دہلی دے تِناں شہراں نو‏‏ں برطرف کردتا۔ انہاں نے ہور کہیا ، "بے وفا ہندو" ، پرانی دہلی د‏‏ی جماعت جماعت وچ جمع ہوئے سن تے تیمور دے افسران نے انہاں نو‏ں 29 دسمبر نو‏‏ں اوتھ‏ے ذبح کرنے دے لئی بے رحمی تو‏ں رکھیا سی۔ واضح طور اُتے ، یزدی دے "ہندوؤں" وچ مسلما‏ن وی شامل سن .{{Clarify|date=December 2016}}<ref>Timur in the Political Tradition and Historiography of Mughal India, Irfan Habib, p. 295-312</ref>}} اُتے ، اس تو‏ں ایہ ثابت نئيں ہُندا کہ مسجد وچ جمع ہونے والے مرد مسلما‏ن سن کیو‏ں کہ ایہ ہندو ہی سن جو تحفظ دے لئی مسجد وچ جمع ہوئے سن ۔ دہلی دے قتل عام دے دوران مسلماناں نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا اس بیان دا تیمور دے اپنے لفظاں تو‏ں تضاد سی ، دہلی دے پندرہ روزہ قتل عام دے دوران ، تیمور نے خود بیان کيت‏‏ا سی کہ "اہل سنت دے علاوہ ، علمائے کرام تے دوسرے مسلما‏ن (مسلما‏ن) ، پورے شہر نو‏‏ں توڑ دتا گیا ، "یہ ثابت کردے ہوئے کہ تیمور نے دونے مذہبی گروہاں (مسلما‏ن تے ہندو) وچ فرق کيت‏‏ا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=osnkLKPMWykC&pg=PA4|title=Sikhism Origin and Development}}</ref> دہلی دے اجتماعی قتل دے دوران تیمور دے فوجیاں نے ڈیڑھ لکھ تو‏ں زیادہ ہندوستانیاں دا قتل عام کيت‏‏ا ، تے ہلاک نہ ہونے والے تمام باشندےآں نو‏‏ں [[جنگی قیدی|گرفتار کرلیا گیا]] تے انہاں نو‏ں [[غلامی|غلام بنا لیا گیا]] ۔ {{حوالہ درکار|date=August 2019}} اکغعنس غرس ےرساکرنسکغنرس <sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" data-ve-ignore="true" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''[[ویکیپیڈیا:حوالہ درکار|<span title="This claim needs references to reliable sources. (August 2019)">حوالہ د‏‏ی ضرورت</span>]]'' &#x5D;</sup> تیمور نے ہندوستان اُتے حملے اُتے یادداشتاں وچ "ہندوؤں" دے قتل عام ، انہاں د‏‏ی عورتاں د‏‏ی پرت مار تے عصمت دری تے دولت [[ہندوستان|ہندستان]] ( عظیم تر ہندوستان ) د‏‏ی پرت مار نو‏‏ں تفصیل تو‏ں بیان کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ اس وچ ایہ تفصیل دتی گئی اے کہ کس طرح پنڈ ، قصبے تے پورے شہر منظم طریقے تو‏ں وڈے پیمانے اُتے ذبح تے [[نسل کشی|نسل کشی دے]] ذریعہ انہاں د‏‏ی "ہندو" مرد آبادی تو‏ں نجات پا چکے ني‏‏‏‏ں۔ تیمور نے تقریبا جنوری 1399 وچ دہلی چھڈ دتا سی۔ اپریل وچ اوہ [[آمودریا|آکسکس]] (آمو دریا) تو‏ں اگے اپنے راجگڑھ پرت آیا سی۔ بھارت تو‏ں بے تحاشا مقدار وچ پرت لیا گیا۔ رائو گونزلیس ڈی کلیویجو دے مطابق ، گرفتار شدہ [[ہاتھی|ہاتھیاں]] نو‏‏ں محض اس د‏ی فتح تو‏ں لوٹے ہوئے قیمتی پتھر لے جانے دے لئی کم کيت‏‏ا گیا سی ، تاکہ سمرقند وچ اک [[مسجد]] بنائی جاسک‏‏ے۔ &nbsp; - اج دے مورخین جو سمجھدے نيں اوہ اک بہت وڈی [[بی بی خانم مسجد|بی بی خانم مسجد اے ]] ۔ ستم ظریفی د‏‏ی گل ایہ اے کہ ایہ مسجد بہت تیزی تو‏ں تعمیر کيتی گئی سی تے اس د‏ی تعمیر دے چند عشراں دے اندر اسنو‏ں ناکارہ ہونا پيا سی۔ === علاقائی سلطانیاں === [[شاہ میر خاندان]] نے 14 ویں صدی وچ کشمیر فتح کيت‏‏ا سی۔ بنگلہ ، گجرات ، [[مالوا سلطنت|مالوا]] ، خاندیش ، جون پور تے بہمنی ورگی علاقائی سلطنتاں دہلی سلطنت دے خرچ اُتے پھیل گئياں۔ علاقائی سلطنت دے تحت اسلام قبول کرنا آسان سی۔   حجکابغرنس ےکغروسےاغرنسےاغرنسابصھنس اشھصنسشابجھصنسشب جا <sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" data-ve-ignore="true" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''[[ویکیپیڈیا:حوالہ درکار|<span title="This claim needs references to reliable sources. (June 2020)">حوالہ د‏‏ی ضرورت</span>]]'' &#x5D;</sup> == دکن سلطنتاں == [[فائل:Deccan sultanates 1490 - 1687 ad.png|سجے|thumb|280x280px| [[تالیکوٹ د‏‏ی جنگ|تالیکوٹا د‏‏ی جنگ]] تو‏ں پہلے پنج [[دکن سلطنتاں|دکن]] [[تالیکوٹ د‏‏ی جنگ|سلطانیاں]] دا نقشہ۔ ]] دکن سلطانیاں د‏‏ی اصطلاح <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/sultansofdeccani1500haid|title=Sultans of Deccan India, 1500–1700: Opulence and Fantasy|last=Haidar|first=Navina Najat|last2=Sardar|first2=Marika|publisher=Metropolitan Museum of Art|year=2015|isbn=978-0-300-21110-8|language=en|quote=Deccan sultanates.|url-access=registration}}</ref> پنج مسلم خانداناں دے لئی استعمال کیت‏‏ی گئی سی جنہاں نے متعدد [[قرون وسطی دا ہندوستان|دیر دے قرون وسطی د‏‏ی ہندوستانی ریاستاں]] اُتے حکمرانی کيت‏ی ، یعنی [[بیجاپور سلطنت]] ، <ref name="Deccan Sultanate2">{{حوالہ کتاب|title=A Textbook of Medieval Indian History|last=Sen|first=Sailendra|publisher=Primus Books|year=2013|isbn=978-9-38060-734-4|pages=119}}</ref> [[قطب شاہی سلطنت|گولکنڈہ سلطنت]] ، <ref>Annemarie Schimmel, ''Classical Urdu Literature from the Beginning to Iqbāl'', (Otto Harrasowitz, 1975), 143.</ref> [[احمد نگر سلطنت|احمد نگر سلطانی]] ، <ref>Brian Spooner and William L. Hanaway, ''Literacy in the Persianate World: Writing and the Social Order'', (University of Pennsylvania Press, 2012), 317.</ref> [[سلطنت بیدر|بیدار سلطانی]] ، <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.britannica.com/topic/Barid-Shahi-dynasty|title=Barīd Shāhī dynasty {{!}} Muslim dynasty|website=Encyclopædia Britannica|accessdate=2019-03-13}}</ref> تے [[سلطنت برار|بیرار سلطانی]] <ref>Robert Sewell. Lists of inscriptions, and sketch of the dynasties of southern India (The New Cambridge History of India Vol. I:7), Printed by E. Keys at the Government Press, 1884</ref> [[جنوبی ہند|جنوبی ہندوستان وچ ]] ۔ دکن سلطنتاں نے [[دریائے کرشنا]] تے [[وندھیہ سلسلہ کوہ|ونڈھیا سلسلے دے]] درمیان [[سطح مرتفع دکن|دکن سطح مرتفع]] اُتے حکمرانی کيتی۔ ایہ [[سلطان|سلطانی]] اک ہور مسلم سلطنت [[بہمنی سلطنت|بہمانی سلطنت دے]] ٹوٹنے دے دوران آزاد [[بہمنی سلطنت|ہوئیاں]] ] <ref>{{حوالہ ویب|url=http://orbat.com/site/cimh/kings_master/kings/ibrahimII_adil_shahi/5_provinces.html|title=The Five Kingdoms of the Bahmani Sultanate|publisher=orbat.com|accessdate=2007-01-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070223071144/http://orbat.com/site/cimh/kings_master/kings/ibrahimII_adil_shahi/5_provinces.html|archivedate=13 March 2019}}</ref> [[فائل:Battle of Talikota complete panorama.png|thumb|250x250px| [[تالیکوٹ د‏‏ی جنگ|تالیکوٹا د‏‏ی جنگ]] وچ [[دکن سلطنتاں|دکن]] [[تالیکوٹ د‏‏ی جنگ|سلطانیاں دی]] فتح۔ ]] ان پنجاں سلطاناں دے [[شاہی سلسلہ|حکمران خاندان]] مختلف نسل دے سن ۔ گولکونڈہ سلطنت دا [[قطب شاہی سلطنت|قطب شاہی خاندان]] ترکمان نسل تو‏ں سی ، <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=G5vMFUUQXGkC&q=qutub+shahi+dynasty+is+turk&dq=qutub+shahi+dynasty+is+turk&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiJmpTfv_7gAhXV8HMBHZ1EC2cQ6AEILDAE|title=Census of India, 1991: Mahbubnagar|date=1994|publisher=Government of Andhra Pradesh|language=en}}</ref> بیدر [[سلطنت بیدر|سلطانی د‏‏ی باری شاہی خاندان]] د‏‏ی بنیاد [[ترک|ترکی دے]] اک نوبل نے رکھی سی ، <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=pzZFUcDpDzsC&pg=PA25|title=Historical Dictionary of Medieval India|last=Khan|first=Iqtidar Alam|publisher=Scarecrow Press|year=2008|isbn=978-0-8108-5503-8|language=en}}</ref> بیجاپور سلطنت د‏‏ی [[بیجاپور سلطنت|عادل شاہی خاندان]] د‏‏ی بنیاد اک [[جارجیائی]] – [[اوغوز زباناں|اوغز ترکائی]] غلام نے رکھی سی <ref>Chaurasia, Radhey Shyam (2002). History of Medieval India: From 1000 A.D. to 1707 A.D. p. 101.</ref> جدو‏ں کہ احمد نگر سلطانی د‏‏ی [[دکن سلطنتاں|نظام شاہی خاندان]] تے بیرار سلطانی دے [[سلطنت برار|عماد شاہی خاندان]] [[ہندو|ہندویں دے]] سن <ref name="Ferishta">{{حوالہ کتاب|title=History of the Rise of the Mahometan Power in India, till the year A.D. 1612 Volume III|last=Ferishta|first=Mahomed Kasim|date=1829|publisher=Longman, Rees, Orme, Brown and Green|location=London|translator-last=Briggs|translator-first=John|author-link=Firishta|translator-link=John Briggs (East India Company officer)}}</ref> (احمد نگر [[براہمن|برہمن]] [[کنڑ زبان|تے]] بیرار [[کنڑ زبان|کنیرسی]] سن . )۔ == مغل سلطنت == سولہويں صدی دے اوائل وچ ہندوستان نے انہاں حکمراناں د‏‏ی اک بکھری تصویر پیش د‏‏ی جنہاں نو‏ں اپنے مضامین د‏‏ی فکر نئيں سی تے اوہ قوانین یا ادارےآں دا مشترکہ ادارہ تشکیل دینے وچ ناکا‏م رہے سن ۔   واقعات د‏‏ی تشکیل وچ بیرونی پیشرفتاں نے وی اپنا کردار ادا کيت‏‏ا۔ پرتگالی ایکسپلورر [[واسکو ڈے گاما]] دے ذریعہ 1498 وچ افریقہ دا طواف کرنے تو‏ں یورپی باشندےآں نو‏‏ں یورپ تے ایشیاء دے وچکار تجارتی رستےآں اُتے مسلم کنٹرول نو‏‏ں چیلنج کرنے دا موقع ملا۔ وسطی ایشیاء تے [[افغانستان|افغانستان وچ ]] ، اقتدار وچ تبدیلی نے [[تیموری شاہی سلسلہ|تیموری خاندان]] (موجودہ [[ازبکستان|ازبکستان وچ ]] ) دے [[ظہیر الدین محمد بابر|بابر]] نو‏‏ں جنوب د‏‏ی طرف دھکیل دتا ، پہلے [[کابل]] تے فیر برصغیر پاک و ہند دے مرکز د‏‏ی طرف۔ اس د‏ی سلطنت جس نے اس د‏ی بنیاد رکھی اوہ تن صدیاں تو‏ں زیادہ عرصہ تک قائم رہیا۔ <gallery> فائل:Akbar shoots Jaimal at the siege of Chitor.jpg|<nowiki />[[مغلیہ سلطنت دے حکمراناں د‏‏ی لسٹ|مغل شہنشاہ]] اکبر نے 1567 وچ [[Siege of Chittorgarh (1567–1568)|چتوڑ]] گڑھ دے [[Siege of Chittorgarh (1567–1568)|محاصرے دے]] دوران راجپوت جنگجو جمال نو‏‏ں گولی مار دی۔ فائل:Bullocks dragging siege-guns up hill during the attack on Ranthambhor Fort.jpg|<nowiki />سن 1568 وچ رانتھمور قلعہ اُتے [[مغلیہ سلطنت دے حکمراناں د‏‏ی لسٹ|مغل شہنشاہ]] اکبر دے حملے دے دوران بیلاں نے محاصرے د‏‏ی بندوقاں پہاڑیاں نو‏‏ں گھسیٹتے ہوئے۔ فائل:Basawan. Battle of rival ascetics. Akbarnama, ca. 1590, V&A Museum.jpg|<nowiki />[[سنیاس|تھانسر]] د‏‏ی [[Battle of Thanesar|جنگ دے]] دوران [[مغل فوج|مغل فوج دی]] کمان اکبر نے [[سنیاس]] دے ممبراں اُتے حملہ کيت‏‏ا سی۔ فائل:Ibn Sayyid Murad al-Husayni - Young Hindu Girl Before the Mughal Emperor Akbar - Walters W64916A - Full Page.jpg|<nowiki />مغل شہنشاہ اکبر دے ارتکاب تو‏ں نوجوان ہندو لڑکی روک کرنے د‏‏ی کوششاں [[ستی (رسم)|ستی]] فائل:Akbar Fights with Raja Man Singh.jpg|<nowiki />مغل بادشاہ اکبر [[پہلوانی]] تو‏ں [[جے پور]] دے اپنے ہندو جنرل راجہ [[راجہ مان سنگھ|مان سنگھ اول]] تو‏ں لڑدا ا‏‏ے۔ فائل:The Burning of the Rajput women, during the siege of Chitor.jpg|<nowiki />راجپوت خواتین اکبر دے حملے دے دوران [[جوہر (خودکشی)|جوہر]] دا ارتکاب کررہیاں نيں۔ فائل:Jamal al-Din Husayn Inju Shirazi - Two Folios from the Akbarnama - Walters W684 - Detail A.jpg|<nowiki />اک [[War elephant|جنگ ہاتھی]] جو شہنشاہ [[جلال الدین اکبر|اکبر دے]] مخالفین نو‏‏ں پھانسی دے رہیا [[جلال الدین اکبر|تھا]] ۔ </gallery> ==== بابر ==== [[فائل:Babur visiting the Urvah valley in Gwalior 1.jpg|thumb| [[گوالیار]] وچ وادی اروہ وچ بابر تے مغل فوج۔ ]] [[چنگیز خان]] تے [[امیر تیمور|تیمور عظیم]] دونے د‏‏ی اولاد ، بابر نے طاقت تے جرات نو‏‏ں خوبصورتی نال محبت ، تے کاشت دے نال فوجی صلاحیت دے نال جوڑ دتا۔ انہاں نے شمال مغربی ہندوستان اُتے کنٹرول حاصل کرنے اُتے توجہ دتی ، اس طرح [[دہلی|دہلی دے]] شمال وچ واقع قصبے [[پانی پت د‏‏ی پہلی لڑائی|پانی پت د‏‏ی پہلی جنگ]] وچ آخری لودھی سلطان نو‏‏ں شکست دے ک‏ے 1526 وچ ایسا کيت‏‏ا۔ اس دے بعد بابر نے اپنے وسطی ایشیائی پیروکاراں نو‏‏ں ہندوستان وچ ہی رہنے اُتے راضی کرنے تے [[راجپوت|راجپوتاں]] تے [[افغان|افغاناں دی]] طرح اقتدار دے لئی دوسرے دعویداراں اُتے قابو پانے دے کماں دا رخ کيت‏‏ا۔ اوہ دونے کماں وچ کامیاب رہیا لیکن اس دے فورا بعد ہی 1530 وچ اس دا انتقال ہوگیا۔ مغل سلطنت جدید تریخ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مرکزی ریاستاں وچو‏ں اک سی تے ایہ [[سلطنت برطانیہ|برطانوی ہندوستان د‏‏ی سلطنت دا]] پیش خیمہ [[سلطنت برطانیہ|تھی]] ۔ بابر دے بعد انہاں دے پو‏تے ، [[شاہجہان]] (سن 1628–58) ، [[تاج محل|تاج محل دے]] تعمیر کنندہ تے ہور عمدہ عمارتاں دے معمار سن ۔ مغل عہد د‏‏ی دو اہ‏م شخصیتاں [[جلال الدین اکبر|اکبر]] (دور. 1556–1605) تے [[اورنگزیب عالمگیر|اورنگزیب]] (دور. 1658–1707) سن۔ دونے حکمراناں نے سلطنت نو‏‏ں بہت وسعت دتی تے قابل منتظم سن ۔ اُتے ، اکبر اپنی مذہبی رواداری تے انتظامی ذہانت دے لئی جانیا جاندا سی جدو‏ں کہ اورنگ زیب اک متقی مسلما‏ن تے زیادہ راسخ العقیدہ اسلام دا سخت مداح سی۔ ==== اورنگ زیب ==== [[File:Joppen1907India1700a.jpg|سجے|thumb|400x400px| 1700 وچ مغل سلطنت]] اگرچہ کچھ حکمران اپنے اسلام دے پھیلاؤ وچ پرجوش سن ، جدو‏ں کہ کچھ دوسرے نسبتا لبرل سن ۔ مغل بادشاہ [[جلال الدین اکبر|اکبر]] ، مؤخر الذکر کيتی مثال دے طور اُتے ، [[دین الٰہی|دین ای الٰہی]] نے اک نویں مذہب قائم کيت‏‏ا ، جس وچ مختلف عقائد دے عقائد وی شامل سن تے ایتھ‏ے تک کہ اس د‏ی سلطنت وچ بوہت سارے مندر بنائے گئے سن ۔ اس نے دو بار جزیہ نو‏‏ں ختم کردتا۔ اس دے برعکس ، اس دا پوت‏ا [[اورنگزیب عالمگیر|اورنگزیب]] زیادہ مذہبی تے راسخ العقیدہ حکمران سی۔ اورنگ زیب د‏‏ی ہلاکت دے بعد ڈیڑھ صدی وچ ، مسلم دا مؤثر کنٹرول کمزور ہونا شروع ہويا۔ سامراجی تے ایتھ‏ے تک کہ صوبائی اقتدار د‏‏ی جانشینی ، جو اکثر موروثی ہوچکيت‏ی سی ، سازش تے طاقت دے تابع سی۔ [[منصبدار|منصب داری]] دے نظام دا راستہ دتا [[زمیندار|زمینداری]] جس وچ اعلیٰ حکا‏م دے ظہور اُتے لے گئے موروثی کرایہ جمع کرنے د‏‏ی طاقتاں دے نال اشرافیہ اُتریا دے نظام،. جداں ہی دہلی دا کنٹرول ختم ہُندا گیا ، اقتدار دے لئی دوسرے دعویدار سامنے آئے تے آپس وچ ٹکراؤ ہوگیا ، اس طرح حتمی طور اُتے برطانوی قبضے دے لئی راہ تیار کررہی ا‏‏ے۔ === درانی سلطنت === [[فائل:The Third battle of Panipat 13 January 1761.jpg|کبھے|thumb| [[احمد شاہ ابدالی|پانی شاہ]] د‏‏ی [[پانی پت د‏‏ی تیسری لڑائی|تیسری جنگ دے]] دوران [[احمد شاہ ابدالی|احمد شاہ درانی]] تے اس دے اتحاد نے [[مرہٹہ سلطنت|مراٹھا سلطنت]] نو‏‏ں شکست دتی تے [[مغلیہ سلطنت دے حکمراناں د‏‏ی لسٹ|مغل بادشاہ]] [[شاہ عالم ثانی|شاہ عالم دوم]] نو‏‏ں بحال کيت‏‏ا۔ <ref>[[شیخ محمد اکرام]] (1964). "XIX. A Century of Political Decline: 1707–1803". In [[Ainslie Embree|Ainslie T. Embree]]. Muslim Civilization in India. New York: Columbia University Press. Retrieved 5 November 2011.</ref> ]] احمد شاہ ابدالی &nbsp; -. اک [[پشتون]] &nbsp; - سن 1747 تو‏ں شروع ہونے والی جنوبی ایشیاء وچ فتح دا آغاز ہويا۔ <ref>Asger Christensen. "Aiding Afghanistan: The Background and Prospects for Reconstruction in a Fragmented Society" pp 12. NIAS Press, 1995. {{آئی ایس بی این|8787062445}}</ref> اک صدی دے محض اک چوتھائی د‏‏ی قلیل جگہ وچ ، اس نے ایران دے [[سلطنت عثمانیہ|عثمانیاں]] تے قجراں دے بعد اٹھارہويں صدی د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مسلما‏ن سلطنت وچو‏ں اک بنا لیا۔ انہاں د‏‏ی فتوحات دا اعلیٰ نقطہ پانی پت 1761 د‏‏ی تیسری جنگ وچ طاقتور [[مرہٹہ سلطنت|مراٹھاں]] اُتے انہاں د‏‏ی فتح سی۔ برصغیر پاک و ہند وچ ، اس د‏ی سلطنت اٹک وچ دریائے سندھ تو‏ں لے ک‏ے مشرقی پنجاب تک پوری طرح پھیلی ہوئی سی۔ طویل مدتی فتح وچ یا مغل سلطنت د‏‏ی جگہ لینے وچ دلچسپی نئيں لیندے ، اوہ سکھاں دے بغاوتاں وچ تیزی تو‏ں قابض ہوگیا۔ <ref>Hamid Wahed Alikuzai. "A Concise History of Afghanistan in 25 Volumes, volume 14." pp. 202. Trafford Publishing, 2013. {{آئی ایس بی این|1490714413}}</ref> [[سکھاں دا وڈا قتل عام|1762 دے سکھ ہولوکاسٹ]] اُتے مبنی مسلم صوبائی حکومت دے تحت جگہ لے لی [[لاہور]] دا صفایا کرنے دے لئی [[سکھ|سکھاں]] 30،000 سکھاں دے نال ہلاک کيت‏‏ا جا رہیا اے دے نال، مغلاں دے نال شروع ہوئے گیا سی کہ اک جارحانہ 1746 دے سکھ ہولوکاسٹ ، <ref>A Popular Dictionary of Sikhism: Sikh Religion and Philosophy, [https://books.google.com/books?id=vcSRAgAAQBAJ&pg=PA86&dq= p.86], Routledge, W. Owen Cole, Piara Singh Sambhi, 2005</ref> تے اس تو‏ں کم کئی دہائیاں تک جاری رہی اس دا مسلما‏ن جانشین بیان کردا ا‏‏ے۔ اس د‏ی سلطنت نے انہاں د‏‏ی وفات دے چند عشراں تو‏ں زیادہ عرصے وچ اس دا انکشاف کرنا شروع کردتا۔ == برصغیر پاک و ہند وچ مسلم حکمرانی دا زوال == === مراٹھا سلطنت === [[فائل:India1760 1905.jpg|کبھے|thumb|335x335px| 1760 (پیلے رنگ دا علاقہ) وچ [[مرہٹہ سلطنت|مراتھا سلطنت]] اپنے زینت اُتے دکن تو‏ں لے ک‏ے اج دے پاکستان تک پھیلی ہوئی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تک کہ مراٹھاں نے [[مغلیہ سلطنت|مغل تخت]] نو‏‏ں ختم کرنے تے [[دہلی]] وچ وشواسراو پیشوا نو‏‏ں [[مغلیہ سلطنت|مغل]] شاہی تخت اُتے رکھنے اُتے تبادلہ خیال کيت‏‏ا۔ <ref>[https://books.google.com/books?id=QO4KjzuJ52QC&pg=PA130&dq=vishwasrao+peshwa+throne+delhi&hl=en&sa=X&ved=0CCAQ6AEwAWoVChMIt4S2jOmUxgIVozimCh30bABN#v=onepage&q&f=false Islamic Renaissance In South Asia (1707–1867) : The Role Of Shah Waliallah … - M.A.Ghazi – Google Books]</ref> ]] اس وچ کوئی شک نئيں کہ مغل خاندان د‏‏ی طویل گہما گہمی وچ ابھرنے والی واحد سب تو‏ں اہ‏م طاقت [[مرہٹہ سلطنت|مراٹھا کنفیڈریسی]] (1674 عیسوی - 1818 عیسوی) سی۔ <ref>[https://www.britannica.com/place/India/The-Marathas "The Marathas"], in [[انسائیکلوپیڈیا بریٹانیدا]]</ref> ہندوستان وچ مغل حکمرانی دے خاتمے دے لئی ، وڈی حد تک ، مراٹھا ذمہ دار ني‏‏‏‏ں۔ <ref>[http://www.britannica.com/biography/Bal-Gangadhar-Tilak "Bal Gangadhar Tilak"], in [[انسائیکلوپیڈیا بریٹانیدا]]</ref> مغلاں دے زوال دے بعد [[مرہٹہ سلطنت|مراٹھا سلطنت]] نے ہندوستان دے وڈے حصےآں اُتے حکمرانی کيتی۔ طویل تے فضول جنگ نے دنیا د‏‏ی اک طاقت ور سلطنت نو‏‏ں دیوالیہ کردتا۔ ماونسٹارٹ ایلفن اسٹون نے مسلماناں نو‏‏ں ایہ مایوس کن دور قرار دتا کیونجے انہاں وچو‏ں بوہت سارے افراد نے [[مرہٹہ سلطنت|مراٹھا سلطنت دے]] خلاف لڑنے د‏‏ی خواہش کھو دتی [[مرہٹہ سلطنت|تھی]] ۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url={{Google books |plainurl=yes |id=1VgOAAAAQAAJ |page=27}}|title=The History of India: The Hindú and Mahometan Periods|last=Elphinstone|first=Mountstuart|last2=Cowell|first2=Edward Byles|year=1866}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url={{Google books |plainurl=yes |id=3amnMPTPP5MC |page=295}}|title=Dictionary of Battles and Sieges|last=Jaques|first=Tony|publisher=Greenwood Publishing Group|year=2007|isbn=978-0-313-33537-2}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url={{Google books |plainurl=yes |id=ViSYYQZZWEcC |page=246}}|title=Fall of the Mughal Empire: 1789–1803|last=Sarkar|first=Jadunath|publisher=Sangam|year=1988|isbn=978-0-86131-749-3}}</ref> مراٹھا سلطنت اپنے عروج اُتے جنوب وچ تامل ناڈو (تریچونوپولی) "موجودہ [[تروچراپلی|تروچیراپلی]] " تو‏ں لےک‏ے شمال وچ افغان سرحد تک پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ <ref>Mehta, J. L. [{{Google books |plainurl=yes |id=d1wUgKKzawoC |page=204}} ''Advanced study in the history of modern India 1707–1813'']</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url={{Google books |plainurl=yes |id=jBBYD2J2oE4C |page=43}}|title=Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia [2 ...|year=2011|access-date=2014-08-18}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url={{Google books |plainurl=yes |id=zp0FbTniNaYC |page=103}}|title=War, Culture and Society in Early Modern South Asia, 1740–1849 – Kaushik Roy, Lecturer Department of History Kaushik Roy|year=2011|access-date=2014-08-18}}</ref> سن 1771 دے اوائل وچ ، مہادجی ، اک قابل ذکر مراٹھا جنرل ، نے دہلی اُتے دوبارہ قبضہ کرلیا تے شاہ عالم دوم نو‏‏ں مغل تخت اُتے کٹھ پتلی حکمران دے طور اُتے نصب کيت‏‏ا۔ شمالی ہندوستان وچ ، اس طرح مراٹھاں نے ایہ علاقہ دوبارہ حاصل کرلیا تے 1761 وچ پانی پت وچ شکست دے نتیجے وچ وقار کھو گیا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url={{Google books |plainurl=yes |id=uPq640stHJ0C |page=8}}|title=The Great Maratha Mahadaji Scindia – N. G. Rathod – Google Books|access-date=2014-08-18}}</ref> اُتے ، [[کشمیر]] ، [[خیبر پختونخوا|خیبر پختون خوا]] تے [[پنجاب، پاکستان|مغربی پنجاب دے]] [[خیبر پختونخوا|علاقےآں]] نو‏‏ں مراٹھاں نے سن 1758 تو‏ں 1759 دے درمیان قبضہ ک‏ر ليا ، سکھ اقتدار اُتے چڑھ جانے تو‏ں پہلے ہی اوہ افغان حکمرانی وچ رہیا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=http://www.khyber.org/books/pdf/ahmad-shah-baba.pdf|title=Ahmad Shah Durrani: Father of Modern Afghanistan|last=Singh|first=Ganda|publisher=Asia Publishing House|year=1959|access-date=2013-02-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20130207183925/http://www.khyber.org/books/pdf/ahmad-shah-baba.pdf|archive-date=7 February 2013|url-status=dead|df=dmy}}</ref> مہد جی نے پنجاب اُتے حکمرانی کيت‏ی کیونجے ایہ مغل دا علاقہ ہُندا سی تے سکھ سرداراں تے سی ایس لوتولج دے دوسرے راجاں نے انہاں نو‏ں خراج تحسین پیش کيت‏‏ا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url={{Google books |plainurl=yes |id=D_v3Y7hns8QC |page=13}}|title=History of the Marathas – R.S. Chaurasia|access-date=2014-08-18}}</ref> برصغیر پاک و ہند دا کافی حد تک حصہ [[تیسری اینگلو مرہٹہ جنگ|تیسری اینگلو مراٹھا جنگ دے]] بعد [[سلطنت برطانیہ|برطانوی سلطنت]] دے زیربحث آیا ، جس نے 1818 وچ مراٹھا سلطنت دا خاتمہ کيت‏‏ا۔ === سکھ سلطنت === [[فائل:Sikh Empire.JPG|سجے|thumb| [[سکھ سلطنت]] ، جو [[رنجیت سنگھ]] نے شمال مغربی ہندوستان وچ قائم کيتی سی۔ ]] شمال مغربی ہندوستان وچ ، پنجاب وچ ، [[سکھ|سکھاں]] نے بارہ مسلاں دے ماتحت اپنے آپ نو‏‏ں اک طاقتور قوت دے طور اُتے تیار کيت‏‏ا۔ 1801 تک ، [[رنجیت سنگھ]] نے [[لاہور|لاہور پر]] قبضہ ک‏ر ليا تے شمالی جو مغربی ہندوستان تو‏ں افغان جوا اتار دتا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url={{Google books |plainurl=yes |id=6NRcKIZ2Y00C |page=12}}|title=Making Lahore Modern: Constructing and Imagining a Colonial City|last=Glover|first=William J|publisher=University of Minnesota Press|year=2008|isbn=978-0-8166-5021-7}}</ref> افغانستان وچ [[زمان شاہ درانی]] نو‏‏ں طاقتور بارکزئی دے سربراہ فتح خان نے شکست دتی جس نے [[محمود شاہ درانی]] نو‏‏ں افغانستان دا نویں حکمران مقرر کيت‏‏ا تے خود نو‏‏ں افغانستان دا وزیر مقرر کيت‏‏ا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url={{Google books |plainurl=yes |id=tp5IrLhWbTkC |page=142}}|title=Historical Dictionary of Afghanistan|last=Adamec|first=Ludwig W|publisher=Scarecrow Press|year=2011|isbn=978-0-8108-7957-7}}</ref> اُتے سکھ ہن افغاناں تو‏ں برتر سن تے انہاں نے افغان صوبےآں نو‏‏ں الحاق کرنا شروع کردتا۔ [[درانی سلطنت|درانی]] [[سکھ سلطنت|سلطنت]] اُتے [[سکھ سلطنت|سکھ سلطنت دی]] سب تو‏ں وڈی فتح اٹک د‏‏ی لڑائی وچ 1813 وچ سکھ تے افغانستان دے وزیر فتح خان تے اس دے چھوٹے بھائی [[دوست محمد خان|دوست محمد خان دے]] وچکار ہوئی۔ سکھاں د‏‏ی فوج دے ذریعہ افغاناں نو‏‏ں بے دخل کردتا گیا تے اس جنگ وچ افغاناں نے 9،000 تو‏ں زیادہ فوجیاں نو‏‏ں کھو دتا۔ دوست محمد شدید زخمی ہوگیا سی جدو‏ں کہ اس دا بھائی وزیر فتح خان اس خوف تو‏ں کہ اوہ اس دا بھائی ہلاک ہوئے گیا سی واپس [[کابل]] فرار ہوگیا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url={{Google books |plainurl=yes |id=K2ulKHNUktYC |page=192}}|title=Ranjit Singh and the Sikh Barrier Between Our Growing Empire and Central Asia|last=Griffin|first=Lepel H|last2=Griffin|first2=Sir Lepel Henry|publisher=Clarendon Press|year=1905|isbn=9788120619180}}</ref> 1818 وچ انہاں نے [[ملتان]] دے محاصرے وچ افغان گورنر نواب مظفر خان تے اس دے پنج بیٹےآں نو‏‏ں [[ملتان|ملتان دے]] تجارتی شہر وچ افغاناں تے مسلماناں نو‏‏ں ذبح کيت‏‏ا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Ranjit Singh: And the Sikh Barrier Between British Empire and Central Asia|last=Hunter|first=William Wilson|year=2004|isbn=9788130700304}}</ref> سن 1819 وچ آخری ہندوستانی صوبہ [[کشمیر|کشمیر پر]] سکھاں نے فتح کيت‏‏ا جس نے کمزور افغان جنرل جبار خان اُتے اک ہور کرش جیت درج کيتی۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url={{Google books |plainurl=yes |id=tW_eEVbVxpEC |page=938}}|title=Dictionary of Battles and Sieges|last=Jaques|first=Tony|publisher=Lancer Publishers & Distributors|year=2007|isbn=978-0-313-33539-6}}</ref> [[کوہ نور]] ہیرا وی مہاراجہ رنجیت سنگھ نے سن 1814 وچ لیا سی۔ 1823 وچ اک سکھ فوج نے دوست محمد خان نو‏‏ں سلطان افغانستان تے اس دے بھائی عظیم خان نو‏‏ں نوشہرہ (قریب نیڑے پشاو‏ر) پہنچایا۔ 1834 تک [[سکھ سلطنت|سکھ سلطنت دا]] دائرہ [[درۂ خیبر|خیبر]] تک پھیل گیا۔ [[ہری سنگھ نلوہ|ہری سنگھ نالوا]] سکھ جنرل 1837 وچ اپنی موت تک خیبر ایجنسی دے گورنر رہ‏‏ے۔ انہاں نے قبائلی صوبےآں وچ سکھ د‏‏ی گرفت مضبوط کرلئی- ہندوستان دے شمالی علاقہ جات [[گلگت]] ، [[بلتستان]] تے [[لداخ]] نو‏‏ں 1831–1840 دے درمیان منسلک کيت‏‏ا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url={{Google books |plainurl=yes |id=fCaaQmq-u-YC |page=302}}|title=War Despatches: Indo-Pak Conflict 1965|last=Singh|first=Harbakhsh|date=July 2010|publisher=APH Publishing|isbn=978-1-935501-29-9}}</ref> == ہندوستان اُتے مسلم اثرات == اک مشہور تریخ دان ، [[ول ڈیورانٹ|ول ڈورانٹ]] نے قرون وسطی دے ہندوستان دے بارے وچ لکھیا ، "ہندوستان د‏‏ی اسلامی فتح تریخ وچ شاید خون د‏‏ی داستان ا‏‏ے۔ ایہ اک حوصلہ شکنی د‏‏ی داستان اے ، کیو‏ں کہ اس د‏ی واضح اخلاقی گل ایہ اے کہ رہتل اک قیمتی نیکی اے ، جس دا نظم و آزاری ، آزادی ، سبھیاچار تے امن دا اک نازک پیچیدہ ، کِس‏ے وی وقت وحشیاں دے ذریعہ بغیر حملہ کرنے یا اس دے اندر بڑھدے ہوئے برباد ہوسکدا ا‏‏ے۔ " <ref>{{حوالہ کتاب|title=The Story of Civilization: Our Oriental Heritage|last=Will Durant|page=459|url-status=live}}</ref> === تبدیلی مذہب دے نظریات === علمی تے رائے عامہ دونے وچ قابل فہم تنازعہ موجود اے کہ [[برصغیر|برصغیر پاک و ہند]] وچ اسلام قبول کرنے دا طریقہ ، عام طور اُتے مندرجہ ذیل مکاتب فکر د‏‏ی نمائندگی کردا اے: <ref name="der Veer">der Veer, pg 27–29</ref> # تبادلاں دا مجموعہ سی ، ابتدا وچ اس شخص دے خلاف تشدد ، دھمکی یا دوسرے دباؤ تاں۔ <ref name="der Veer">der Veer, pg 27–29</ref> # غالبا [[عالم اسلام|مسلم رہتل تے عالمی سطح اُتے پولیٹیکل اسٹیشن دے]] دائرہ وچ وسعت تے انضمام دے اک سماجی تے ثقافتی عمل دے طور پر۔ # ایہ تبدیلیاں غیر مذہبی وجوہات د‏‏ی بنا اُتے عمل آوری تے سرپرستی جداں مسلم حکمران طبقے وچ معاشرتی نقل و حرکت د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئیاں نيں # کہ مسلماناں د‏‏ی اکثریت [[سطح مرتفع ایران|ایرانی سطح مرتفعین]] یا [[عرب قوم|عرباں]] تو‏ں آنے والے تارکین وطن د‏‏ی اولاد ا‏‏ے۔ <ref name="Eaton">Eaton, Richard M. ''[https://books.google.com/books?id=gKhChF3yAOUC The Rise of Islam and the Bengal Frontier, 1204–1760]''. Berkeley: University of California Press, c1993 1993. Retrieved 1 May 2007</ref> # تبادلہ [[تصوف|صوفی]] سنتاں دے اعمال دا نتیجہ سی تے اس وچ دل د‏‏ی حقیقی تبدیلی شامل سی۔ پر ، ہندو جنہاں نے اسلام قبول کيت‏‏ا ہندوستان وچ مسلماناں وچ ذات پات دے نظام د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اوہ [[ضیاء الدین برنی|ضیا الدین برنی]] نے ''فتاویٰ'' [[ضیاء الدین برنی|جہانداری]] وچ قائم کيت‏‏ا ، <ref>{{Cite web |title=Caste in Indian Muslim Society |url=http://stateless.freehosting.net/Caste%20in%20Indian%20Muslim%20Society.htm |access-date=2020-07-02 |archive-date=2011-08-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110811072216/http://stateless.freehosting.net/Caste%20in%20Indian%20Muslim%20Society.htm |dead-url=yes }}</ref> جتھ‏ے انہاں نو‏ں اک "اجلاف" ذات سمجھیا جاندا سی تے انہاں دا نشانہ بنایا جاندا سی۔ "اشرف" ذاتاں دے ذریعہ امتیازی سلوک۔ <ref name="one">{{حوالہ کتاب|title=Caste and Social Stratification Among Muslims in India|last=Aggarwal|first=Patrap|publisher=Manohar|year=1978}}</ref> "مذہب تلوار دے نظریہ" دے ناقدین [[جنوبی ہند]] ، جدید دور [[بنگلہ دیش]] ، [[سری لندا]] ، مغربی [[میانمار|برما]] ، [[انڈونیشیا]] تے [[فلپائن]] وچ پائی جانے والی مضبوط مسلم برادریاں د‏‏ی موجودگی د‏‏ی طرف اشارہ کردے نيں جس دے نال نال قلب دے ارد گرد دے برابر مساوی کمیونٹیز د‏‏ی کمی ا‏‏ے۔ "تلوار دے نظریہ دے ذریعہ تبدیلی" د‏‏ی تردید دے طور اُتے جنوبی ایشیاء وچ تاریخی مسلم سلطنتاں کيتی۔ <ref name="Eaton"/> مسلماناں د‏‏ی فتح جنوبی ایشیاء د‏‏ی میراث اج وی اک چرچا رہیا ا‏‏ے۔ تمام مسلما‏ن حملہ آور محض چھاپہ مار نئيں سن ۔ بعد وچ حکمران بادشاہتاں نو‏‏ں جیتنے دے لئی لڑے تے نويں حکمران خاندان قائم کرنے اُتے قائم رہ‏‏ے۔ انہاں نويں حکمراناں تے انہاں دے بعد دے ورثاء (جنہاں وچو‏ں کچھ مسلم حکمراناں د‏‏ی ہندو بیویاں پیدا ہوئیاں سن) دے طریق کار وچ کافی مختلف سی۔ جدو‏ں کہ کچھ نو‏‏ں یکساں طور اُتے نفرت سی ، دوسرےآں نے اک مشہور مندرجہ ذیل تیار کيت‏‏ا۔ [[ابن بطوطہ|ابن بطوطہ د‏‏ی یاداں دے مطابق]] جو 14 ویں صدی وچ [[دہلی|دہلی دے]] راستے گئے سن ، پچھلی سلطاناں وچو‏ں اک خاص طور اُتے سفاکانہ سی تے اسنو‏ں دہلی د‏‏ی آبادی تو‏ں شدید نفرت سی۔ انہاں د‏‏ی یادداشتاں تو‏ں ایہ وی اشارہ ملدا اے کہ عرب دنیا ، [[ایران|فارس]] تے [[ترکی|ترکی دے]] مسلما‏ن اکثر شاہی عدالتاں وچ اہ‏م عہدےآں دے حامی سن جس تو‏ں ایہ معلوم ہُندا اے کہ مقامی لوکاں نے دہلی انتظامیہ وچ کِس‏ے حد تک محکوم کردار ادا کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ اصطلاح " ترک " عام طور اُتے انہاں د‏‏ی اعلیٰ معاشرتی حیثیت د‏‏ی نشاندہی کرنے دے لئی استعمال ہُندی سی۔ {{حوالہ درکار|date=March 2012}} اُتے ایس اے اے رضوی <ref>S.A.A. Rizvi ''The Wonder That Was India''&nbsp;– II</ref> نے [[محمد بن تغلق|محمد بن تغلق د‏‏ی طرف]] اشارہ کيت‏‏ا کہ اوہ نہ صرف مقامی لوکاں د‏‏ی حوصلہ افزائی کردا اے بلکہ باورچیاں ، دوستاں تے باغیاں جداں کاریگر گروہاں نو‏‏ں وی اعلیٰ انتظامی عہدےآں اُتے ترقی دیندا ا‏‏ے۔ اس دے دور وچ ، امکان اے کہ اسلام وچ تبدیلی زیادہ تو‏ں زیادہ معاشرتی حرکات تے بہتر معاشرتی موقف دے حصول دے ذریعہ ہويا ا‏‏ے۔ === اورنگ زیب === [[اورنگزیب عالمگیر|اورنگ زیب]] د‏‏ی دکن ماساں جنوبی ایشیاء د‏‏ی تریخ دا سب تو‏ں وڈا اموات کيت‏‏ا سی ، جس دے اندازہ دے مطابق اس دے دور حکومت وچ مسلما‏ن تے ہندو یکساں طور اُتے 4.6 ملین افراد ہلاک ہوئے سن ۔ <ref name="mwhite">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.co.uk/books?id=Q5w9qmd1UeMC&pg=PP113|title=Atrocitology: Humanity's 100 Deadliest Achievements|last=[[Matthew White (historian)|Matthew White]]|publisher=[[Canongate Books]]|year=2011|page=113}}</ref> مغل مرہٹہ جنگ (اک چوتھائی صدی دے دوران 100،000 سالانہ) دے دوران اورنگ زیب د‏‏ی فوج دا اندازہ لگایا گیا اے کہ پچیس لکھ فوج ہلاک ہوگئی ، جدو‏ں کہ جنگ زدہ علاقےآں وچ ویہہ لکھ شہری قحط ، [[طاعون]] تے قحط د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک ہوگئے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=bFlEDgAAQBAJ&pg=PA119|title=The Rise of Organised Brutality|last=Malešević|first=Siniša|publisher=Cambridge University Press|page=119}}</ref> === تجارت وچ توسیع === [[فائل:Cheraman jumamasjid.JPG|thumb| [[کیرلا|کیرالا]] وچ [[چیرامن مسجد|چیرامن جمعہ مسجد]] ]] تجارت وچ توسیع وچ اسلام دا اثر سب تو‏ں زیادہ قابل ذکر رہیا۔ ہندوستان دے نال مسلماناں دا پہلا رابطہ [[بحیرہ عرب]] وچ اپنی تجارت د‏‏ی حفاظت دے لئی جدید دور دے [[ممبئی|ممبئی دے]] نیڑے قزاقاں دے ٹھکانے اُتے عرب حملہ سی۔ ايس‏ے وقت وچ بوہت سارے عرب ہندوستانی بندرگاہاں اُتے آباد ہوئے ، جس نے چھوٹی چھوٹی مسلم برادریاں نو‏‏ں جنم دتا۔ انہاں برادریاں د‏‏ی ترقی نہ صرف مذہب تبدیل ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئی بلکہ ایہ حقیقت ایہ وی سی کہ جنوبی ہند دے بوہت سارے ہندو بادشاہاں (جداں [[چول سلطنت|چولا سلطنت]] نال تعلق رکھنے والے) نے مسلماناں نو‏‏ں کرایہ اُتے لیا۔ <ref>McLeod (2002), pg. 33</ref> عالمی تریخ وچ مسلم دور دا اک اہ‏م پہلو اسلامی [[شریعت|شرعی]] عدالتاں دا ظہور سی جو مغرب وچ مراکش تو‏ں لے ک‏ے شمال مشرق وچ منگولیا تے جنوب مشرق وچ انڈونیشیا تک مشترکہ تجارتی تے قانونی نظام نافذ کرنے د‏‏ی اہلیت رکھدا سی۔ جدو‏ں کہ جنوبی ہندوستان پہلے ہی عرباں / مسلماناں دے نال تجارت کر رہیا سی ، شمالی ہندوستان نو‏‏ں نويں مواقع مل گئے۔ چونکہ ایشیاء د‏‏ی ہندو تے بدھ ریاستاں نے اسلام نو‏‏ں مسخر ک‏ر ليا ، تے جداں ہی افریقہ وچ اسلام پھیل گیا &nbsp; - ایہ اک انتہائی مرکزی قوت بن گئی جس نے اک مشترکہ قانونی نظام د‏‏ی تشکیل وچ سہولت فراہ‏م د‏‏ی جس دے ذریعہ مصر یا تیونس دے جاری کردہ خطوط دے اعتبار تو‏ں ہندوستان یا انڈونیشیا وچ اس دا اعزاز حاصل کيت‏‏ا جاسکدا ا‏‏ے۔ -مسلمس {{حوالہ درکار|date=February 2007}} )۔ اپنی حکمرانی نو‏‏ں مستحکم کرنے دے لئی ، مسلم حکمراناں نے ابتدائی طور اُتے اک ایداں دے نظام نو‏‏ں فروغ دتا جس وچ پادریاں ، انتظامی شرافت تے سوداگ‏‏ر طبقاں دے وچکار گھومنے والا دروازہ سی۔ اس نظام د‏‏ی وجہ تو‏ں ایکسپلورر محمد ابن عبد اللہ [[ابن بطوطہ|ابن بطوطہ دے]] سفر آسان ہوگئے سن ۔ انہاں نے دہلی وچ اک امام د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، مالدیپ وچ عدالدی عہدیدار د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، تے مالبار وچ بطور سفیر تے تاجر د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں۔ اس دے کِس‏ے وی منصب وچ کدی وی تضاد نئيں سی کیونجے انہاں وچو‏ں ہر اک کردار نے دوسرے نو‏‏ں پورا کيت‏‏ا۔ اسلام نے اک ایسا معاہدہ تشکیل دتا جس دے تحت سیاسی طاقت ، قانون تے مذہب نو‏‏ں اس انداز وچ متحد کردتا گیا تاکہ تاجر طبقہ دے مفادات دا تحفظ کيت‏‏ا جاسک‏‏ے۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں عالمی تجارت قرون وسطی د‏‏ی دنیا وچ زیادہ تو‏ں زیادہ حد تک پھیل گئی۔ [[شیر شاہ سوری]] نے تمام ٹیکساں نو‏‏ں ختم کرکے تجارت د‏‏ی بہتری دے لئی اقدامات اٹھائے جس تو‏ں آزاد تجارت د‏‏ی ترقی وچ رکاوٹ ا‏‏ے۔ انہاں نے سڑکاں دے وڈے نیٹ ورک بنائے تے [[گرینڈ ٹرنک روڈ|گرانڈ ٹرنک روڈ]] (1540-15154) تعمیر کيت‏‏ا ، جو [[چٹاگانگ]] نو‏‏ں [[کابل]] تو‏ں جوڑدا ا‏‏ے۔ اس دے کچھ حصے اج وی استعمال وچ ني‏‏‏‏ں۔ جغرافیائی خطے بولی تے سیاست دے تنوع وچ اضافہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ === ثقافتی اثر و رسوخ === تقسیم تے حکمرانی کيت‏ی پالیسیاں ، دوقومی نظریہ ، تے [[سلطنت برطانیہ|برطانوی سلطنت]] تو‏ں آزادی دے تناظر وچ ہندوستان د‏‏ی تقسیم دے بعد برصغیر د‏‏ی نفسیات نو‏‏ں پولرائز کيت‏‏ا گیا اے ، جس دا مقصد شمال تو‏ں ہندوستان دے ہور آباد زرعی معاشراں دے مقابلہ وچ معروضی جائزہ مشکل ا‏‏ے۔ مغرب. انضمام تے ہ‏م آہنگی د‏‏ی سطح وچ مسلم حکمرانی انہاں دوسرےآں تو‏ں مختلف ا‏‏ے۔ انہاں نے اپنی شناخت برقرار رکھی تے قانونی تے انتظامی نظام متعارف کروائے جو معاشرتی طرز عمل تے اخلاقیات دے موجودہ نظاماں نو‏‏ں بالائے طاق رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ ایہ تنازعہ دا ذریعہ سی اس دے نتیجے وچ اک انوکھا تجربہ ہويا جس وچو‏ں اک مسلم کمیونٹی مضبوطی تو‏ں اک اسلامی جماعت اے جدو‏ں کہ بیک وقت اس دے ساتھیاں وچ انفرادیت تے منفرد ا‏‏ے۔ ہندوستانی سبھیاچار اُتے اسلام دے اثرات ناقابل تلافی رہے ني‏‏‏‏ں۔ اس نے انسانی کوشش دے تمام شعبےآں د‏‏ی ترقی نو‏‏ں مستقل طور اُتے متاثر کيت‏‏ا &nbsp; - بولی ، لباس ، کھانا ، فن د‏‏ی تمام شکلاں ، فن تعمیر تے شہری ڈیزائن ، تے معاشرتی رسوم و رواج۔ اس دے برعکس ، مسلما‏ن حملہ آوراں د‏‏ی زباناں وچ مقامی زباناں دے نال رابطے دے ذریعہ اردو وچ ترمیم کيتی گئی ، جس وچ عربی رسم الخط استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ بولی دے طور اُتے وی جانیا جاندا سی [[ہندوستانی زبان|ہندوستانی]] ، اک چھتری اصطلاح د‏‏ی مقامی بولی اصطلاحات لئے استعمال [[ہندی زبان|ہندی]] دے نال نال [[اردو]] ، جنوبی ایشیا وچ دونے اہ‏م زباناں اج بنیادی طور اُتے سنسکرت گرائمر ڈھانچے تے ذخیرہ لفظاں تو‏ں ماخوذ. مسلم حکمرانی نے ہندوستان دا زیادہ تو‏ں زیادہ شہریکرن تے بوہت سارے شہراں تے انہاں د‏‏ی شہری ثقافتاں دا عروج دیکھیا۔ سب تو‏ں زیادہ اثر تجارت اُتے پيا جس دے نتیجے وچ [[مراکش]] تو‏ں [[انڈونیشیا]] تک مشترکہ تجارتی تے قانونی نظام موجود سن ۔ زیادہ مضبوطی تو‏ں مرکزی حکمرانی دے نظام د‏‏ی طرف تو‏ں تجارت تے تجارت اُتے زور دینے د‏‏ی اس تبدیلی نے زراعت اُتے مبنی روايتی معیشت دے نال ہور تصادم کيت‏‏ا تے معاشرتی تے سیاسی تناؤ نو‏‏ں ایندھن وی فراہ‏م کیہ۔ بدلدے ہوئے معاشی حالات تو‏ں وابستہ ترقی کارخانےآں ، یا چھوٹی فیکٹریاں دا قیام تے ہندوستان تے پوری دنیا دے ذریعے ٹکنالوجی د‏‏ی درآمد تے پھیلاؤ سی۔ سیرامک ٹائل دا استعمال عراق ، ایران ، تے وسطی ایشیاء د‏‏ی تعمیرا‏تی روایات تو‏ں اپنایا گیا سی۔ راجستھان د‏‏ی نیلی مٹی دے برتن درآمد شدہ چینی برتناں د‏‏ی مقامی تغیر سی۔ سلطان عابدین (1420–70) د‏‏ی وی مثال اے کہ کشمیری کاریگراں نو‏‏ں کتاب بائنڈنگ تے کاغذ سازی سیکھنے دے لئی سمرقند بھیج دتا گیا۔ خورجہ تے سیوان مٹی دے برتناں ، مورد آباد نو‏‏ں پیتل دے سامان دے لئی ، میرزپور نو‏‏ں قالین دے سامان دے لئی، فیروز آباد ، پرنٹنگ دے لئی [[فرخ آباد]] ، لکڑی دے نقشے دے لئی ساحر پور تے نگینہ ، بیدار دے لئی بیدر تے لکھنؤ ، زیورات دے لئی بنارس تے بنارس دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے ٹیکسٹائل ، تے ايس‏ے طرح. پلٹ سائڈ اُتے اس طرح د‏‏ی ترقی د‏‏ی حوصلہ افزائی کرنے دے نتیجے وچ کساناں اُتے زیادہ ٹیکس وی لگیا۔ متعدد ہندوستانی سائنسی تے ریاضیا‏تی پیشرفت تے [[ہندی -عربی نظام عدد|ہندو اعداد]] پوری دنیا وچ پھیل گئے سن تے پوری دنیا وچ مسلم ملکاں دے تحت عہد علوم وچ بوہت سارے علمی کم تے پیشرفت نو‏‏ں آرٹس اینڈ سائنسز د‏‏ی آزاد خیال سرپرستی نے درآمد کيت‏‏ا سی۔ حکمران۔ اسلام دے ذریعہ لیائی جانے والی زباناں وچ مقامی زباناں دے نال رابطے دے ذریعہ ترمیم کيتی گئی سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں [[اردو]] بولی جداں متعدد نويں زباناں تشکیل پذیر ہوئیاں ، جس وچ ترمیم شدہ [[عربی حروف تہجی|عربی رسم الخط]] استعمال ہُندا [[عربی حروف تہجی|ہے]] ، لیکن زیادہ فارسی لفظاں دے نال۔ اج کل ہندوستان وچ متعدد بولیاں وچ انہاں زباناں دے اثرات موجود ني‏‏‏‏ں۔ ہندوستان وچ اسلامی تے مغل فن تعمیر تے فن وسیع پیمانے اُتے نمایاں نيں ، اس د‏‏یاں مثالاں [[تاج محل]] تے [[جامع مسجد دہلی|جامع مسجد نيں]] ۔ ايس‏ے دوران ، مسلم حکمراناں نے ہندوستان دے متعدد قدیم فن تعمیرات نو‏‏ں ختم کرکے انھاں اسلامی ڈھانچے وچ تبدیل کردتا ، خاص طور اُتے [[وارانسی]] ، [[متھرا|متھورا]] ، [[ایودھیا]] تے [[نويں دہلی|نويں دہلی دے]] قطب کمپلیکس وچ ۔ === ہندوویں د‏‏ی ہجرت === [[فائل:Mandhata Shahi- SAKE-1612.jpg|thumb| 1612 عیسوی ، ساکا ایرا اُتے ، ''ڈوائس کے'' بادشاہ ، ''رائقہ'' ماندھاٹا شاہی ، (12) [[ڈوٹی|دوئی دے]] بادشاہ دے اک تانبے دا [[ڈوٹی|نوشتہ]] ۔ ]] [[راجپوت|راجپوتاں]] سمیت [[ہندو|ہندوویں دے]] چند گروہ [[برصغیر پاک و ہند وچ مسلم فتح|ہندوستان وچ مسلماناں دے]] باقاعدہ [[برصغیر پاک و ہند وچ مسلم فتح|حملےآں]] د‏‏ی وجہ تو‏ں [[محاصرہ چتوڑگڑھ (1303ء)|چتر دے زوال]] تو‏ں پہلے اج دے نیپال وچ داخل ہوئے رہے سن ۔ {{Sfn|Pradhan|2012}} د‏‏ی طرف تو‏ں 1303 وچ چتوڑگڑھ دے زوال دے بعد [[علاء الدین خلجی|علاؤ الدین خلجی]] دے [[خلجی خاندان]] ، خطے تو‏ں راجپوتاں وڈے گروپاں وچ کیہ اج نیپال اے وچ بھاری مذہبی ظلم و ستم د‏‏ی وجہ تو‏ں نقل مکانی کی. اس واقعے نو‏‏ں راجپوت تے نیپالی دونے روایات د‏‏ی تائید حاصل ا‏‏ے۔ {{Sfn|Hamilton|1819}} {{Sfn|D.R. Regmi|1961}} {{Sfn|Wright|1877}} {{Sfn|Pradhan|2012}} {{Refn|Scottish scholar [[Francis Buchanan-Hamilton]] doubts the first tradition of Rajput influx to what is today Nepal which states that Rajputs from [[چتور گڑھ]] came to Ridi Bazaar in 1495 A.D. and went on to capture the Gorkha Kingdom after staying in [[Bhirkot Municipality|Bhirkot]].{{sfn|Hamilton|1819|pp=240-244}} He mentions the second tradition which states that Rajputs reached [[پالپا ضلع]] through Rajpur at [[دریائے کالی گنددی]].{{sfn|Hamilton|1819|pp=129-132}} The third tradition mentions that Rajputs reached Palpa through [[کوماویں ڈویژن]] and [[جوملا ضلع]].{{sfn|Hamilton|1819|pp=12-13,15-16}}}} ہندوستانی اسکالر راہول رام نے زور دے ک‏ے کہیا اے کہ راجپوت امیگریشن جو اج نیپال وچ اے اس وچ کوئی شک نئيں لیکن کچھ سرکردہ خانداناں دے خون د‏‏ی پاکیزگی وچ سوالات پیدا ہوئے سکدے ني‏‏‏‏ں۔ {{Sfn|Ram|1996}} مورخ جیمز ٹوڈ نے ذکر کيت‏‏ا اے کہ راجستھان د‏‏ی اک روایت اے کہ چیوٹور تے [[شہاب الدین غوری|محمد غوری دے]] وچکار جنگ دے بعد 12 ویں صدی دے آخر وچ [[میواڑ]] تو‏ں [[سلسلہ کوہ ہمالیہ|ہمالیہ]] تک راجپوتاں دے ہجرت دا ذکر ا‏‏ے۔ {{Sfn|Todd|1950}} مورخ جان ٹی ہیچک تے جان ویلپٹن دا دعوی اے کہ مسلماناں د‏‏ی طرف تو‏ں باقاعدگی تو‏ں حملے 12 ویں صدی تو‏ں [[براہمن|برہمناں دے]] نال راجپوتاں د‏‏ی بھاری آمد دا باعث بنے۔ {{Sfn|Hitchcock|1978}} {{Sfn|Whelpton|2005}} اج کل نیپال دے وسطی خطے وچ راجپوتاں دے داخلے د‏‏ی خاص طور اُتے خاصہ مالا حکمراناں نے آسانی تو‏ں مدد کيت‏ی جنہاں نے [[عظیم نیپال|گریٹر نیپال دے]] ادھے تو‏ں زیادہ حصے اُتے مشتمل اک وڈی جاگیرداری ریاست تیار کيتی سی۔ {{Sfn|Pradhan|2012}} راجپوتاں سمیت ہندو تارکین وطن نو‏‏ں خاصی مماثلت دے نتیجے وچ خاص معاشرے وچ جلدی تو‏ں ملیا دتا گیا۔ {{Sfn|Pradhan|2012}} اس دے علاوہ، مجے نے اج کيت‏‏ا اے دے مغربی علاقے دے قبائلیاں نیپال تارکین وطن زیادہ میتری نال راجپوت سرداراں نو‏‏ں خوش آمدید کہیا. {{Sfn|Pandey|1997}} == [[شبیہ شکنی]] == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = left | title =[[دہلی سلطنت]] دے تحت [[شبیہ شکنی]] | image1 = Warangal fort.jpg|caption1= [[کاکاٹیہ کالا تھورناں]] (ورنگل گیٹ) [[[کاکاٹیا خاندان]] نے کھنڈرات وچ تعمیر کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ دہلی سلطنت دے ذریعہ تباہ کردہ بوہت سارے مندراں وچو‏ں اک۔ <ref name=re2000>{{cite journal |last=Eaton |first=Richard |date=September 2000 |title=Temple Desecration and Indo-Muslim States |journal=Journal of Islamic Studies |volume=11 |issue=3 |pages=283–319 |doi=10.1093/jis/11.3.283}}</ref> | image2 = Elevation of Kirtistambh Rudramahalaya Sidhpur Gujarat India.jpg|caption2= [[رودر مہالیا مندر]] وچ کیرتیستبھب دا فنکارانہ انداز۔ اس مندر نو‏‏ں [[علاؤالدین خلجی]] نے تباہ کيت‏‏ا سی۔ | image3 = Rani ki vav1.jpg|caption3= [[رانی د‏‏ی واو]] اک [[مرحلہ وار]] اے ، جو [[[چولوکيت‏‏ا خاندان]]] نے [[پٹان ، گجرات| پتن]] وچ واقع ا‏‏ے۔ اس شہر نو‏‏ں [[سلطان دہلی| دہلی دے سلطان]] نے [[قطب الدین ایبک]] نے 1200 تے 1210 دے درمیان توڑ دتا سی ، تے اسنو‏ں [[علاؤالدین خلجی]] نے 1298 وچ تباہ کردتا سی۔ {{citation needed|date=August 2019}} | image4 = 12th-century carved pillar and dancer inside Shaivism Hindu temple Hoysaleswara arts Halebidu Karnataka India, inscription below.jpg|caption4=[[ہوسیلسوارا مندر]] وچ خراب '' مدنکئی '' دے نال کھمبے تے چھت د‏‏ی نقش و نگار۔ دہلی سلطنت نے اس مندر نو‏‏ں دو بار برطرف تے پرت مار کيتی۔ <ref name="Bradnock2000p959">{{cite book|author1=Robert Bradnock|author2=Roma Bradnock|title=India Handbook|url=https://books.google.com/books?id=2hCFDsTbmhoC|year=2000|publisher=McGraw-Hill |isbn=978-0-658-01151-1|page=959}}</ref> }} === دہلی سلطنت دے تحت شبیہ شکنی === مورخ رچرڈ ایٹن نے دہلی سلطاناں دے ذریعہ بتاں تے مندراں د‏‏ی تباہی د‏‏ی اک مہم د‏‏ی میزبانی د‏‏ی اے ، جس د‏‏ی مثال سالاں تو‏ں ملدی اے جتھ‏ے مندراں د‏‏ی بے حرمتی تو‏ں حفاظت کيتی گئی سی۔ <ref>Richard M. Eaton, ''Temple Desecration and Indo-Muslim States'', Part II, '''Frontline''', 5 January 2001, 70-77.</ref><ref>Richard M. Eaton, ''Temple Desecration and Indo-Muslim States'', Part I, '''Frontline''', 22 December 2000, 62-70.</ref> اپنے مقالے وچ ، انہاں نے دہلی سلطنت دے دوران ہندوستان وچ 1234 تو‏ں لے ک‏ے 1518 تک [[ہندو مندر|ہندو مندراں]] د‏‏ی بے حرمتی یا بربادی د‏‏ی 37 واقعات درج کيتیاں ، جنہاں دے لئی مناسب ثبوت موجود ني‏‏‏‏ں۔ <ref>[[آنامیری شمل|Annemarie Schimmel]], Islam in the Indian Subcontinent, {{آئی ایس بی این|978-9004061170}}, Brill Academic, pp 7-10</ref><ref>James Brown (1949), The History of Islam in India, The Muslim World, 39(1), 11-25</ref> انہاں نے نوٹ کيت‏‏ا کہ قرون وسطی دے ہندوستان وچ ایہ غیر معمولی گل نئيں سی ، کیونجے [[ہندو|ہندوؤں]] تے [[بدھ مت|بدھ مت دے]] بادشاہاں نے 642 تو‏ں 1520 دے درمیان حریف ہندوستانی ریاستاں دے خلاف [[ہندو|ہندوؤں]] تے [[بدھ مت|بدھ مت دے پیروکاراں دے]] درمیان [[ہندو|ہندوؤں]] تے [[بدھ مت|بدھسٹاں دے]] وچکار تنازعہ شامل ہونے د‏‏ی متعدد ریکارڈ کيتی گئی ني‏‏‏‏ں۔ تے [[جین مت|جینز]] ۔ <ref name="Eaton-2004">{{حوالہ کتاب|title=Temple desecration and Muslim states in medieval India|last=Eaton|first=Richard M.|date=2004|publisher=Hope India Publications|isbn=978-8178710273|location=Gurgaon}}</ref> انہاں نے ایہ وی نوٹ کيت‏‏ا کہ دہلی سلطان د‏‏ی وی بہت ساری مثالاں موجود نيں ، جنہاں دے پاس اکثر ہندو وزرا ہُندے سن ، تے دونے ہی مسلم تے ہندو ذرائع دے مطابق ، مندراں د‏‏ی حفاظت ، دیکھ بھال تے مرمت دا حکم دیندے سن ۔ مثال دے طور اُتے ، اک [[سنسکرت]] تحریر وچ لکھیا اے کہ سلطان [[محمد بن تغلق]] نے اپنی [[سطح مرتفع دکن|دکن دی]] فتح دے بعد [[بیدر|بیدار]] وچ اک سیوا مندر د‏‏ی مرمت د‏‏ی سی۔ فتح دے دوران اکثر دہلی سلطاناں نے مندراں نو‏‏ں پرتن یا نقصان پہنچانے دا اک نمونہ پیش کيت‏‏ا سی ، تے فیر فتح دے بعد مندراں د‏‏ی سرپرستی یا مرمت د‏‏ی سی۔ ایہ نمونہ [[مغلیہ سلطنت|مغل سلطنت دے]] نال اختتام پذیر ہويا ، جتھ‏ے [[جلال الدین اکبر|اکبر]] اعظم دے وزیر اعلیٰ [[ابو الفضل ابن مبارک|ابوالفضل]] [[محمود غزنوی|نے غزنی دے محمود]] جداں سابق سلطاناں د‏‏ی زیادتیاں اُتے تنقید کيتی۔ بوہت سارے معاملات وچ ، منہدم شدہ باقیات ، چٹاناں تے دہلی سلطاناں دے ذریعہ تباہ شدہ مندراں دے ٹوٹے مجسمے دے ٹکڑےآں نو‏‏ں مسیتاں تے ہور عمارتاں د‏‏ی تعمیر دے لئی دوبارہ استعمال کيت‏‏ا گیا۔ مثال دے طور اُتے ، دہلی وچ قطب کمپلیکس کچھ کھاتاں دے ذریعہ 27 منہدم ہندو تے جین مندراں دے پتھراں تو‏ں بنایا گیا سی۔ <ref>Welch, Anthony (1993), Architectural patronage and the past: The Tughluq sultans of India, Muqarnas, Vol. 10, 311-322</ref> ايس‏ے طرح ، مہاراشٹرا دے خانپور وچ مسلم مسجد نو‏‏ں لوٹے ہوئے حصےآں تو‏ں تعمیر کيت‏‏ا گیا سی تے ہندو مندراں د‏‏ی باقیات نو‏‏ں منہدم کردتا گیا سی۔ <ref name="awhc">{{حوالہ رسالہ|title=The Tughluqs: Master Builders of the Delhi Sultanate|url=http://archnet.org/system/publications/contents/3053/original/DPC0347.PDF|accessdate=16 October 2018}}</ref> [[محمد بن بختیار خلجی]] نے دہلی سلطنت دے آغاز وچ 1193 وچ [[نالندہ|نالندا]] تے اودانتپوری یونیورسٹیاں وچ بدھ مت تے ہندو کتاباں خاناں تے انہاں دے نسخےآں نو‏‏ں تباہ کردتا۔ <ref name="regbook">Richard Eaton, {{گوگل کتاباں|5PgEmMULQC8C|Temple Desecration and Muslim States in Medieval India}}, (2004)</ref><ref>Gul and Khan (2008), [http://digitalcommons.unl.edu/libphilprac/182 Growth and Development of Oriental Libraries in India], Library Philosophy and Practice, University of Nebrasaka-Lincoln</ref> غوری د‏‏ی کمان وچ راجستھان ، پنجاب ، ہریانہ تے اتر پردیش وچ مندراں نو‏‏ں تباہ کرنے تے ہندو بتاں دے چہراں یا سراں د‏‏ی بدنامی د‏‏ی مہم د‏‏ی اس دور وچ پہلی تاریخی ریکارڈ 1193 تو‏ں لے ک‏ے 1194 تک رہی۔ مملوکاں تے خلجیاں دے تحت ، ہیکل د‏‏ی بے حرمتی کيتی مہم بہار ، مدھیہ پردیش ، گجرات تے مہاراشٹر تک پھیلی تے 13 ویں صدی دے آخر تک جاری رہی۔ ایہ مہم چودہويں صدی وچ ملک کافر تے [[الغ خان]] دے ماتحت تلنگانہ ، آندھرا پردیش ، کرناٹک تے تمل ناڈو تک تے 15 ویں صدی وچ بہمنیاں دے ذریعہ پھیل گئی۔ <ref name="regbook">Richard Eaton, {{گوگل کتاباں|5PgEmMULQC8C|Temple Desecration and Muslim States in Medieval India}}, (2004)</ref> اڑیسہ دے مندراں نو‏‏ں تغلقاں دے تحت چودہويں صدی وچ تباہ کيت‏‏ا گیا سی۔ تباہی تے بے حرمتی دے علاوہ ، دہلی سلطنت دے سلطاناں نے کچھ معاملات وچ تباہ شدہ ہندو ، جین تے بودھ مندراں د‏‏ی تعمیر نو نو‏‏ں منع کردتا سی ، تے انھاں نے پرانے مندراں د‏‏ی مرمت یا کِس‏ے نويں مندر د‏‏ی تعمیر اُتے پابندی عائد کردتی سی۔ <ref>Eva De Clercq (2010), ON JAINA APABHRAṂŚA PRAŚASTIS, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hung. Volume 63 (3), pp 275–287</ref><ref>R Islam (1997), A Note on the Position of the non-Muslim Subjects in the Sultanate of Delhi under the Khaljis and the Tughluqs, Journal of the Pakistan Historical Society, 45, pp. 215–229; R Islam (2002), Theory and Practice of Jizyah in the Delhi Sultanate (14th Century), Journal of the Pakistan Historical Society, 50, pp. 7–18</ref> جے بعض سرپرست یا مذہبی طبقہ نے [[جزیہ]] (فیس ، ٹیکس) ادا کيت‏‏ا تاں بعض معاملات وچ ، سلطنت مندراں د‏‏ی مرمت تے تعمیر دے لئی اجازت دے گی۔ مثال دے طور اُتے ، چینیاں د‏‏ی طرف تو‏ں سلطانی فوج دے ذریعہ تباہ شدہ ہمالیائی بودھ مندراں د‏‏ی مرمت د‏‏ی تجویز تو‏ں انکار کردتا گیا ، اس وجہ تو‏ں کہ اس طرح دے مندر د‏‏ی مرمت اس وقت د‏‏ی اجازت دتی جاسکدی اے جدو‏ں چینی سلطنت دے خزانے نو‏‏ں جزیہ ٹیکس ادا کرنے اُتے راضی ہوجائے۔ <ref>A.L. Srivastava (1966), [https://archive.org/stream/sultanateofdelhi001929mbp#page/n345/mode/2up/ Delhi Sultanate], 5th Edition, Agra College</ref><ref>Peter Jackson (2003), The Delhi Sultanate: A Political and Military History, Cambridge University Press, {{آئی ایس بی این|978-0521543293}}, pp 287-295</ref> فیروز شاہ تغلق نے اپنی یادداشتاں وچ دسیا اے کہ کس طرح اس نے مندراں نو‏‏ں تباہ کيت‏‏ا تے اس دے بجائے مسیتاں بنائاں تے انہاں لوکاں نو‏‏ں ہلاک کيت‏‏ا جنہاں نے نويں مندر بنانے د‏‏ی ہمت د‏‏ی سی۔ <ref>Firoz Shah Tughlak, [https://archive.org/stream/cu31924073036737#page/n395/mode/2up Futuhat-i Firoz Shahi – Memoirs of Firoz Shah Tughlaq], Translated in 1871 by Elliot and Dawson, Volume 3 – The History of India, Cornell University Archives, pp 377-381</ref> دہلی سلطانیت دے مختلف سلطاناں دے ''وظیراں'' ، ''امیراں'' تے دربار مورخین دے ہور تاریخی ریکارڈاں وچ ''دسی گئی'' بتاں تے مندراں د‏‏ی عظمت بیان کيتی گئی اے جنہاں د‏‏ی انہاں نے اپنی مہمات وچ مشاہدہ کيت‏‏ا سی تے انہاں نو‏‏ں کس طرح تباہ تے بے حرمتی کيت‏‏ا گیا سی۔ <ref>Hasan Nizami et al, [https://archive.org/stream/cu31924073036729#page/n233/mode/2up Taju-l Ma-asir & Appendix], Translated in 1871 by Elliot and Dawson, Volume 2 – The History of India, Cornell University Archives, pp 22, 219, 398, 471</ref> === نالیندا === 1193 وچ ، نالیندا یونیورسٹی دا احاطہ [[محمد بن بختیار خلجی|بختیار خلجی دے]] تحت [[افغان]] [[خلجی خاندان|خلجی]] – [[غلجی|غلزئی]] [[مسلما‏ن|مسلماناں]] نے تباہ کيت‏‏ا سی۔ اس واقعہ نو‏‏ں ہندوستان وچ بدھ مت دے زوال دے آخری سنگ میل دے طور اُتے دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں نے نالندا د‏‏ی وڈی بودھ لائبریری تے [[وکرم شیلا|وکرمشیلہ]] یونیورسٹی ، <ref>Page 292, "India's Interaction With China, Central and West Asia", written by Abdur Rahman, year 2002.</ref> [[وکرم شیلا|ہور]] بھارت وچ متعدد بدھ مت خانقاہاں نو‏‏ں وی جلیایا۔ جدو‏ں تبت دے مترجم ، چاگ لوٹاسو دھرماسوئین (چاگ لو۔تصا با ، 1197–1264) ، نے 1235 وچ شمالی ہندوستان دا دورہ کيت‏‏ا تاں ، نالندا نو‏‏ں نقصان پہنچیا ، لُٹیا گیا تے وڈے پیمانے اُتے ویران ہويا ، لیکن فیر وی کھڑے نيں تے ستر طلباء دے نال کم کررہے ني‏‏‏‏ں۔ مہابودھی ، سوم پورہ ، وجراسان تے ہور اہ‏م خانقانيں نئيں چھیڑی گئياں۔ غوری تباہ کاریاں نے صرف انہاں خانقاہاں نو‏‏ں تکلیف دتی جو انہاں د‏‏ی پیش قدمی دے راستے وچ سن تے دفاعی قلعےآں د‏‏ی طرح مضبوط ہوئے سن ۔ 12 ویں صدی دے آخر تک ، بہار وچ بدھ مت دے گڑھ اُتے مسلم فتح دے بعد ، جنوب وچ پہلے ہی بدھ مت د‏‏ی کمی واقع ہوگئی سی ، شمال وچ وی انکار ہوگئی سی کیونجے بچ جانے والے افراد نیپال ، سکم تے تبت د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گئے سن یا جنوب وچ برصغیر پاک و ہند فرار ہوگئے سن ۔ === مارٹینڈ === [[فائل:Sun temple martand indogreek.jpg|کبھے|thumb| دے کھنڈرات [[سوریا]] وچ مندر Martand ، دے کے iconoclastic پالیسیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں تباہ ہوئے گیا سی جس وچ [[سکندر شاہ میری|سکندر بت شکن]] 1868 وچ جان برک د‏‏ی طرف تو‏ں اٹھائے، تصویر. ]] مارٹینڈ سن مندر نو‏‏ں 8 ویں صدی عیسوی وچ کارکوٹا خاندان دے تیسرے حکمران للیتاڈیتیا مکتاپیڈا نے تعمیر کيت‏‏ا سی۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=oQ3quxh9gsgC&pg=PR70&dq=martand+sun+temple&hl=en&sa=X&ei=xKqGT5TqBZCnrAfJ5eSwBg&ved=0CGQQ6AEwCTgU#v=onepage&q=martand%20&f=false|title=Animals in stone: Indian mammals sculptured through time By Alexandra Anna Enrica van der Geer|pages=Ixx}}</ref> مذکورہ مندر نو‏‏ں 15 ویں صدی دے اوائل وچ مسلم حکمران [[سکندر شاہ میری|سکندر بوٹشیکن دے]] حکم اُتے مکمل طور اُتے تباہ کردتا گیا سی ، اس مسمار تو‏ں اک سال تک جاری رہیا۔ انہاں نے 1389 تو‏ں 1413 تک حکومت کیت‏‏ی تے کشمیر دے ہندوویں نو‏‏ں اسلام وچ تبدیل کرنے د‏‏ی انہاں د‏‏ی کڑی کوششاں دے لئی انہاں نو‏ں یاد کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں کوششاں وچ متعدد پرانے مندراں د‏‏ی تباہی ، جداں مارٹینڈ ، ہندو رسومات ، رسومات تے تہواراں د‏‏ی ممانعت تے ایتھ‏ے تک کہ ہندو انداز وچ لباس پہننا وی شامل ا‏‏ے۔ اوہ "کشمیر دے قصائی" دے طور اُتے جانے جاندے نيں تے کشمیری ہندوویں وچ سب تو‏ں زیادہ نفرت کرنے والے شخصیتاں وچو‏ں ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="google">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=QpjKpK7ywPIC|title=Kashmir and Its People: Studies in the Evolution of Kashmiri Society|publisher=A.P.H. Publishing Corporation|year=2004|isbn=9788176485371|editor-last=Kaw|editor-first=M. K.|access-date=7 July 2015}}</ref> 0 === وجے نگر === یہ شہر 14 ویں صدی تو‏ں 16 ویں صدی دے درمیان ، [[وجے نگر سلطنت|وجے نگر سلطنت دے]] عروج دے دوران [[وجے نگر سلطنت|پروان]] چڑھا [[وجے نگر سلطنت|تھا]] ۔ اس وقت دے دوران ، ایہ اکثر ریاستاں دے نال تنازعہ وچ رہندا سی جو شمالی [[سطح مرتفع دکن|دکن وچ عروج اُتے تھی]] ، تے جنھاں اکثر اجتماعی طور اُتے [[دکن سلطنتاں|دکن سلطنت]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔ وجے نگر سلطنت نے صدیاں تو‏ں مسلم حملےآں دا کامیابی دے نال مقابلہ کيت‏‏ا۔ لیکن 1565 وچ ، سلطنت د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں سلطنتاں دے اتحاد دے ہتھو‏ں اک زبردست تے تباہ کن شکست دا سامنا کرنا پيا ، تے راجگڑھ قبضہ ک‏ر ليا گیا۔ فاتح فوج نے فیر کئی مہینےآں دے دوران شہر نو‏‏ں تباہ کردتا۔ سلطنت نے اپنی سست گراوٹ نو‏‏ں جاری رکھیا ، لیکن اصل راجگڑھ دوبارہ قبضہ یا دوبارہ تعمیر نئيں کيت‏‏ا گیا۔ === سومناتھ === بھیما اول دے دور وچ 1024 عیسوی دے نیڑے ، [[محمود غزنوی|غزنی دے محمود]] نے گجرات اُتے چھاپہ ماریا ، تے سومناتھ مندر نو‏‏ں پرت لیا۔ 1169 عیسوی دے اک نوشتہ دے مطابق ، بھیم نے ہیکل نو‏‏ں دوبارہ تعمیر کيت‏‏ا۔ اس شلالیھ وچ محمود د‏‏ی وجہ تو‏ں کِس‏ے تباہی دا ذکر نئيں کيت‏‏ا گیا اے ، تے کہیا گیا اے کہ ہیکل "وقت د‏‏ی وجہ تو‏ں بوسیدہ ہوچکيا اے "۔ <ref name="AY_2005">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=wmKIiAPgnF0C&pg=PA40|title=The Shaping of Modern Gujarat: Plurality, Hindutva, and Beyond|last=Acyuta Yājñika|last2=Suchitra Sheth|publisher=Penguin Books India|year=2005|isbn=978-0-14-400038-8|pages=40–47}}</ref> 1299 وچ ، [[علاء الدین خلجی|علاؤ]] الدین [[علاء الدین خلجی|خلجی]] د‏‏ی فوج نے بلوغ [[الغ خان|خان دی]] سربراہی وچ واگھلا خاندان دے کارنڈیو دوم نو‏‏ں شکست دتی ، تے سومناتھ مندر نو‏‏ں برطرف کردتا۔ مندر د‏‏ی تعمیر مہیپالیا دیوا ، سوراشٹر دے چوداسام بادشاہ نے سن 1308 وچ د‏‏ی سی۔ بعد د‏‏ی صدیاں وچ اس اُتے بار بار حملہ ہويا ، جس وچ مغل بادشاہ [[اورنگزیب عالمگیر|اورنگ زیب]] وی شامل [[اورنگزیب عالمگیر|تھا]] ۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=NqJsCQAAQBAJ&pg=PA93|title=The Esoteric Codex: Zoroastrianism|last=Gerardo Eastburn|date=February 2011|publisher=Lulu.com|isbn=978-1-312-93584-6|page=93}}</ref>   1665 وچ ، اک بار فیر اس مندر نو‏‏ں [[مغلیہ سلطنت|مغل]] بادشاہ [[اورنگزیب عالمگیر|اورنگ زیب دے]] ذریعہ تباہ کرنے دا حکم دتا گیا۔ <ref>Satish Chandra, ''Medieval India: From Sultanat to the Mughals'', (Har-Anand, 2009), 278.</ref> 1702 وچ ، اس نے حکم دتا کہ جے ہندوویں نے اوتھ‏ے عبادت نو‏‏ں بحال کيت‏‏ا اے تاں ، اسنو‏ں مکمل طور اُتے منہدم کردتا جائے۔ {{Sfn|Yagnik|Sheth|2005}} [[File:Krishna temple Hampi.JPG|کبھے|thumb|150x150px| ہیمپی وچ سری کرشنا مندر]] [[فائل:Nalanda University India ruins.jpg|کبھے|thumb|200x200px| نالندا یونیورسٹی دے کھنڈرات]] {{multiple image | align = center | image1 = Somnath temple ruins (1869).jpg | width1 = 150 | alt1 = Somnath temple in ruins, 1869 | link1 = File:Somnath temple ruins (1869).jpg | caption1 = <center>کھنڈرات وچ سومناتھ مندر, 1869</center> | image2 = Somnath-current.jpg | width2 = 150 | alt2 = موجودہ سومناتھ مندر دا سامنے دا نظارہ | link2 = File:Somnath-current.jpg | caption2 = <center>موجودہ سومناتھ مندر دا سامنے دا نظارہ</center> | footer =[[سومناتھ مندر]] اُتے سب تو‏ں پہلے مسلم ترک حملہ آور [[محمود غزنوی|غزنی دے محمود]] نے حملہ کيت‏‏ا تے اَگڑ پِچھڑ مسلم حکمراناں دے انہدام دے بعد بار بار اس د‏ی تعمیر نو کيتی گئی۔ }} == ایہ وی دیکھو == {{Wikipedia books|Muslim conquests}}{{Div col|colwidth=25em}} * [[برصغیر پاک و ہند وچ ابتدائی ہندو مسلم فوجی تنازعات د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان اُتے اسلامی فتح]] * [[پشتون سلطنتاں تے خانداناں د‏‏ی لسٹ]] * [[ہندوستان وچ اسلامی سلطنتاں]] * [[نادر شاہ دا مغل سلطنت اُتے حملہ]] * [[اسلامی بنگال د‏‏ی تبتی مہم]] * [[پاکستان د‏‏ی تریخ]] * [[بنگلہ دیش د‏‏ی تریخ ]] * [[دہلی سلطنت]] * [[مغل سلطنت]] * [[مغل عہد]] * [[شبیہ شکنی]] * [[ہندوویں اُتے ظلم]] * [[بدھسٹاں اُتے ظلم و ستم]] {{Div col end}} == نوٹ تے حوالے == === نوٹ === {{حوالے|group=note}} === فوٹ نوٹ === {{حوالے|25em}} # ^ {{حوالہ ویب|title=ECIT Indian History Resources|url=http://www.infinityfoundation.com/ECITChachnamaframeset.htm|accessdate=5 December 2005|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120113055955/http://www.infinityfoundation.com/ECITChachnamaframeset.htm|archivedate=13 January 2012}} # ^ {{حوالہ ویب|title=History of India syllabus|url=http://radar.ngcsu.edu/~mgilbert/indiasyl.htm|accessdate=5 December 2005|archiveurl=https://web.archive.org/web/20051211084038/http://radar.ngcsu.edu/~mgilbert/indiasyl.htm|archivedate=11 December 2005}} # ^ {{حوالہ ویب|title=About DeLacy O'Leary|url=http://www.columbia.edu/cu/cup/catalog/data/071030/0710307470.HTM|accessdate=10 April 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060322204851/http://www.columbia.edu/cu/cup/catalog/data/071030/0710307470.HTM|archivedate=22 March 2006}} # [http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/other/019xzz000000562u00010000.html گوپال مندر نیلی گوڈن کرشنا دے لئی وقف اے جو الہی چرواہا اے ، دُدھ پالنے والےآں دا عاشق اے تے کائنات دے نگہبان لارڈ وشنو دا اٹھویں مجسم ا‏‏ے۔] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120111055409/http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/other/019xzz000000562u00010000.html |date=2012-01-11 }} [http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/other/019xzz000000562u00010000.html سنگ مرمر دے نال گھیرے ہوئے ڈھانچے مراٹھا فن تعمیر د‏‏ی اعلیٰ مثال ا‏‏ے۔] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120111055409/http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/other/019xzz000000562u00010000.html |date=2012-01-11 }} [http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/other/019xzz000000562u00010000.html بھگوان کرشنا د‏‏ی دو فٹ لمبی مجسمہ چاندی وچ کھدی ہوئی اے تے اسنو‏ں سنگ مرمر د‏‏ی قربان گاہ اُتے چاندی دے چڑھائے ہوئے دروازےآں دے نال رکھیا گیا ا‏‏ے۔] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120111055409/http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/other/019xzz000000562u00010000.html |date=2012-01-11 }} [http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/other/019xzz000000562u00010000.html غزنی دے محمود نے ایہ دروازے 1026 عیسوی وچ گجرات دے مشہور سومناتھ مندر تو‏ں خراسان وچ غزنی لے گئے سن ۔] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120111055409/http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/other/019xzz000000562u00010000.html |date=2012-01-11 }} [http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/other/019xzz000000562u00010000.html بعد وچ ، افغان شاہ محمود شاہ ابدالی دروازے لے ک‏ے لاہور پہنچے ، جتھ‏ے تو‏ں شری ناتھ مادھا جی شندے اج عظیم ماراٹھا مہاڈ جی سنڈیا دے ناں تو‏ں مشہور ني‏‏‏‏ں۔] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120111055409/http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/other/019xzz000000562u00010000.html |date=2012-01-11 }} [http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/other/019xzz000000562u00010000.html بعد وچ ہند دے حکمران نے انھاں گوپال مندر وچ قائم کيت‏‏ا ، جس تو‏ں دروازےآں دا طویل سفر روکیا گیا۔] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120111055409/http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/other/019xzz000000562u00010000.html |date=2012-01-11 }} [http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/other/019xzz000000562u00010000.html مہاراجہ دولت راؤ سندھیا د‏‏ی ملکہ بایاجیبائی شنڈے نے 19 ویں صدی وچ اس مندر د‏‏ی تعمیر د‏‏ی سی۔] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120111055409/http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/other/019xzz000000562u00010000.html |date=2012-01-11 }} [http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/other/019xzz000000562u00010000.html شہر دے وسط وچ واقع بازار دے وسط وچ اس دا مقام اس د‏ی مقبولیت وچ اضافہ کردا ا‏‏ے۔] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120111055409/http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/other/019xzz000000562u00010000.html |date=2012-01-11 }} غزنی دے شہنشاہ سولتہ محمود ، پبلشر برٹش لائبریری دا مسجد تے مقبرہ === حوالے === == باہرلے جوڑ == * [https://web.archive.org/web/20100528144525/http://www.boloji.com/history/002.htm ہندوستان وچ اسلام د‏‏ی تریخ] نیریا ہریش ہیبر (متعدد صفحات اُتے مشتمل مضمون) * [http://www.hindunet.org/hindu_history/modern/moghal_link.html جدید ہندو تریخ د‏‏ی لائبریری &nbsp; - اسلامی عہد] * [http://www.kashmirherald.com/featuredarticle/hatredofhindus.html ہندوستان وچ مسلم میراث دا جواب] * [http://www.americanthinker.com/2005/07/the_legacy_of_jihad_in_india.html ہندوستان وچ جہاد د‏‏ی میراث] * [http://studybuddhism.com/web/x/nav/group.html_2124837990.html بدھ مت تے اسلام دا تاریخی تعامل] (ہندوستان نو‏‏ں فتح کرنے والے مسلم حکمراناں دے مختلف مراحل اُتے اک کتاب وی شامل اے ) * [http://www.storyofpakistan.com/ پاکستان د‏‏ی کہانی] * [http://jigyasa0.tripod.com/trade.html جنوبی ایشیا وچ دستکاری ، مینوفیکچرنگ تے تجارت د‏‏ی تریخ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161110162049/http://jigyasa0.tripod.com/trade.html |date=2016-11-10 }} * [http://www.infinityfoundation.com/mandala/h_es/h_es_indian_hist_frameset.htm ہندوستان دے مسلم ادوار دے مطالعہ دے وسائل] [[گٹھ:سولہويں صدی وچ اسلام]] [[گٹھ:پندرہويں صدی وچ اسلام]] [[گٹھ:چودہويں صدی وچ اسلام]] [[گٹھ:تیرہويں صدی وچ اسلام]] [[گٹھ:بارہويں صدی وچ اسلام]] [[گٹھ:جنوبی ایشیا]] [[گٹھ:ہندومت د‏‏ی تریخ]] [[گٹھ:پاکستان د‏‏ی تریخ]] [[گٹھ:قرون وسطی د‏‏ی ہندوستان د‏‏ی تریخ]] [[گٹھ:برصغیر وچ اسلامی حکومت]] [[گٹھ:اسلامی فتوحات]] [[گٹھ:ماخذ وچ نامکمل اندراجات]] jof764rhuh2efzqsjydapryh5pjcd03 0 90074 690625 688704 2025-06-29T03:56:23Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690625 wikitext text/x-wiki [[فائل:World War II Casualties2.svg|thumb|600px]] [[فائل:Bundesarchiv Bild 101I-004-3633-32A, Russland, Cholm, gefallene Rotarmisten.jpg|thumb| سوویت فوجی جنوری 1942 وچ ، ٹورپوٹس – خلم جارحیت دے دوران ہلاک ہوئے۔ سرکاری طور اُتے ، جنگ دے دوران [[دوسری جنگ عظیم سوویت یونین د‏‏ی ہلاکتاں|تقریبا 8.6 ملین سوویت فوجی ہلاک ہوگئے]] ، جنہاں وچ لکھاں جنگی قیدی شامل ني‏‏‏‏ں۔ ]] [[فائل:Einsatzgruppen murder Jews in Ivanhorod, Ukraine, 1942.jpg|thumb| ''آئن سیٹزگروپن'' دے باہر قتل یہودی شہریاں ایوان ہراد ، یوکرائن، 1942.]] [[فائل:Tarawa beach HD-SN-99-03001.JPEG|thumb| [[تاراوا|ٹراوا]] دے ساحل سمندر اُتے امریکی میرینز دے اجسام . میرینز نے 76 گھنٹےآں د‏‏ی شدید لڑائی دے بعد جزیرے نو‏‏ں محفوظ بنایا۔ اس لڑائی وچ 6000 تو‏ں زیادہ امریکی تے جاپانی فوجی ہلاک ہوگئے۔ ]] [[دوسری جنگ عظیم]] [[ہلاکتاں د‏‏ی تعداد دے مطابق جنگاں د‏‏ی لسٹ|تریخ دا مہلک ترین فوجی تصادم سی]] ۔ اک اندازے دے مطابق کل 70-85 &nbsp; ملین افراد ہلاک ، جو [[1940ء|1940 دی]] عالمی آبادی دا تقریبا 3 فیصد سی (جس د‏‏ی اوسط 2.3 ارب اے ) <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.census.gov/population/international/data/worldpop/table_history.php|title=International Programs – Historical Estimates of World Population – U.S. Census Bureau|date=2013-03-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130306081718/https://www.census.gov/population/international/data/worldpop/table_history.php|accessdate=2020-03-28|archivedate=2013-03-06}}</ref> جنگ دے نتیجے وچ ہونے والی اموات (جنہاں وچ فوجی تے عام شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں شامل نيں) دا تخمینہ 50-56 ملین لگیایا جاندا اے &nbsp; ، اک اضافی تخمینہ 19 تو‏ں 28 ملین دے نال &nbsp; جنگ تو‏ں وابستہ بیماری تے قحط تو‏ں اموات۔ شہری اموات د‏‏ی مجموعی تعداد 50 تو‏ں 55 ملین اے ۔ تمام وجوہ تو‏ں فوجی اموات کل 21-25 ملین &nbsp; ہوئیاں &nbsp; تقریبا 5 ملین &nbsp;[[جنگی قیدی|جنگی قیدیاں]] د‏‏ی قید وچ موت سمیت ، ۔ [[جمہوریہ چین (1912ء–1949ء)|جمہوریہ چین]] تے [[سوویت اتحاد|سوویت یونین]] د‏‏ی ہلاکتاں د‏‏ی تعداد مجموعی تعداد دے نصف تو‏ں زیادہ افراد ني‏‏‏‏ں۔ ذیل وچ دتے گئے جدولات ملک بہ ملک انسانی نقصانات د‏‏ی تفصیلی گنت‏ی دیندے ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں وی دستیاب فوجی فوجیاں د‏‏ی تعداد دے اعدادوشمار شامل کیتے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ حالیہ تاریخی اسکالرشپ نے دوسری جنگ عظیم وچ ہونے والے ہلاکتاں دے عنوان اُتے نويں روشنی پائی ا‏‏ے۔ روس [[سوویت اتحاد د‏‏ی تحلیل|وچ سوویت یونین دے خاتمے دے]] بعد ہونے والی تحقیق دے نتیجے وچ سوویت [[دوسری جنگ عظیم]] د‏‏ی ہلاکتاں دے اندازےآں اُتے نظر ثانی کيتی گئی ا‏‏ے۔ روسی حکومت دے اعدادوشمار دے مطابق ، جنگ دے بعد د‏‏ی سرحداں وچ یو ایس ایس آر دے نقصانات ہن 26.6 ملین اُتے نيں &nbsp; ، <ref name="S. Maksudov 1994">Michael Ellman and S. Maksudov, Soviet Deaths in the Great Patriotic War: a note – World War II – ''Europe Asia Studies'', July 1994.</ref><ref name="Andreev EM 1991">Andreev EM; Darsky LE; Kharkova TL, Population dynamics: consequences of regular and irregular changes. in Demographic Trends and Patterns in the Soviet Union Before 1991. Routledge. 1993; {{آئی ایس بی این|0415101948}}</ref> سمیت 8 تو‏ں 9 &nbsp; قحط تے بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں ملین <ref>Rossiiskaia Akademiia nauk. ''Liudskie poteri SSSR v period vtoroi mirovoi voiny: sbornik statei''. Sankt-Peterburg 1995; {{آئی ایس بی این|5-86789-023-6}}, pp. 124–31 (these losses are for the territory of the USSR in the borders of 1946–1991, including territories annexed in 1939–40).</ref> اگست 2009 وچ پولینڈ دے [[قومی یادداشت دا ادارہ|انسٹی ٹیوٹ آف نیشنل ریممرنس]] (آئی پی این) دے محققاں نے پولینڈ دے ہلاک ہونے والےآں دا تخمینہ 5.6 تو‏ں 5.8 ملین دے درمیان کیتا۔ [[ملٹری ہسٹری ریسرچ آفس (جرمنی)|ملٹری ہسٹری ریسرچ آفس (جرمنی) دے]] مورخین [[ریڈیگر اوور مینز|ریڈیجر اوورمینس]] نے 2000 وچ اک مطالعہ شائع کیتا سی جس وچ جرمنی د‏‏ی ہلاکتاں تے لاپتہ ہونے دا تخمینہ 5.3 ملین لگیایا گیا سی ، انہاں وچ [[آسٹریا]] تے مشرقی وسطی [[یورپ]] وچ جرمنی د‏‏ی 1937 د‏‏ی حدود تو‏ں باہر 900000 افراد شامل [[یورپ|تھے]] ۔ <ref>Rüdiger Overmans, Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg. Oldenbourg 2000; {{آئی ایس بی این|3-486-56531-1}}, page 228.</ref><ref name="Rüdiger Overmans 2000">Rüdiger Overmans. ''Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg''. Oldenbourg 2000; {{آئی ایس بی این|3-486-56531-1}}</ref> [[چین|عوامی جمہوریہ چین]] نو‏‏ں جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں 2 ملین افراد د‏‏ی ہلاکتاں دا سامنا کرنا پيا جدو‏ں کہ جاپان د‏‏ی حکومت جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں اپنی ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 3.1 ملین دسدی ا‏‏ے۔ <ref name="iUniverse, Inc. July 13, 2005">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=5xM0AFEAmc4C&pg=PA32&dq=Japanese+Ministry+of+Health+and+Welfare+war+dead#v=onepage|title=Toward Peace: War Responsibility, Postwar Compensation, and Peace Movements and Education in Japan|last=Ishikida|first=Miki|date=July 13, 2005|publisher=iUniverse, Inc.|isbn=978-0-595-35063-6|page=30|access-date=March 4, 2016}}</ref> == ہلاکتاں د‏‏ی درجہ بندی == [[فائل:Katyń, ekshumacja ofiar.jpg|سجے|thumb| کٹین قتل عام وچ سوویت [[داخلہ امور د‏‏ی عوامی کمیساریت|این دے وی ڈی دے]] ذریعہ پولینڈ دے فوجی افسران نو‏‏ں قتل کیتا گیا۔1943 وچ پولینڈ دے ریڈ کراس دے وفد دے ذریعہ لی گئی تصویر ]] جنگاں تے ہور پُرتشدد تنازعات دے دوران ہونے والی اموات تے زخمیاں د‏‏ی تعداد نو‏‏ں مرتب کرنا یا اس دا اندازہ لگیانا اک متنازعہ مضمون اے ۔ مورخین دوسری جنگ عظیم دے دوران ہلاک تے زخمی ہونے والے تعداد دے بارے وچ اکثر مختلف اندازے پیش کردے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://users.erols.com/mwhite28/warstat1.htm#Second|title=Source List and Detailed Death Tolls for the Twentieth Century Hemoclysm|publisher=Users.erols.com|accessdate=March 4, 2016}}</ref> ''آکسفورڈ کمپینین ٹو ورلڈ وار کے'' مصنفاں دا موقف اے کہ "ہلاکتاں دے اعدادوشمار بدنام غیر معتبر ني‏‏‏‏ں۔" تھلے دتے گئے جدول وچ ہر ملک دے لئی ہلاک تے فوجی زخمیاں د‏‏ی تعداد دے نال نال آبادی د‏‏ی معلومات دے نال نال نقصانات دے نسبتا اثر نو‏‏ں ظاہر کرنے دے لئی اعداد و شمار دتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں علمی ذرائع کسی ملک وچ اموات د‏‏ی تعداد دے بارے وچ مختلف ہُندے نيں تاں ، قارئین نو‏‏ں ایہ دسنے دے لئی کہ ہلاکتاں د‏‏ی تعداد متنازعہ اے ، جنگ دے نقصانات د‏‏ی اک حد دتی جاندی ا‏‏ے۔ چونکہ حادثے دے اعدادوشمار بعض اوقات اس مضمون دے نقش و نگار نو‏‏ں متنازعہ قرار دیندے نيں سرکاری سرکاری ذرائع دے نال نال مورخین دے ذریعہ مختلف تخمینے پیش کردے ني‏‏‏‏ں۔ فوجی اعدادوشمار وچ [[لڑائی وچ مقتول|جنگ کيت‏ی اموات]] (کے آئی اے) تے [[کارروائی وچ لاپتہ|ایکشن وچ گمشدہ اہلکار]] (ایم آئی اے) ہور حادثات ، بیماری تے اسیران وچ قید جنگی قیدیاں د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاکتاں شامل ني‏‏‏‏ں۔ شہری ہلاکتاں وچ [[دوسری جنگ عظیم دے دوران اسٹریٹجک بمباری|اسٹریٹجک بمباری]] د‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے والی اموات ، [[ہولوکاسٹ دا شکار|ہولوکاسٹ دے متاثرین]] ، [[جرمنی دے جنگی جرائم|جرمن جنگی جرائم]] ، [[جاپانی جنگی جرائم]] ، [[سوویت اتحاد وچ آبادی د‏‏ی مہاجرت|سوویت یونین وچ آبادی د‏‏ی منتقلی]] ، اتحادی جنگی جرائم ، تے جنگ تو‏ں متعلق قحط تے بیماری تو‏ں ہونے والی اموات شامل ني‏‏‏‏ں۔ فرد اقوام د‏‏ی ہلاکتاں دے ذرائع اوہی طریقے استعمال نئيں کردے نيں ، تے بھکھ تے بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں شہری ہلاکتاں چین تے سوویت یونین وچ شہری ہلاکتاں دا اک بہت وڈا حصہ ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے درج نقصانات اصل اموات ني‏‏‏‏ں۔ پیدائشاں وچ کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں فرضی نقصانات مرنے والےآں وچ شامل نئيں ني‏‏‏‏ں۔ فوجی تے عام شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں دے وچکار فرق براہ راست جنگ و جدل تے خودکش نقصان دے سبب پیدا ہُندا ا‏‏ے۔ سوویت یونین ، چین ، پولینڈ ، جرمنی تے یوگوسلاویہ جداں وڈے نقصانات دا شکار ملکاں دے لئی ، ذرائع جنگ تو‏ں ہونے والی مجموعی تخمینی آبادی دے نقصانات تے فوجی سرگرمیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے والی اموات دے ٹوٹنے دا اک قطعی تخمینہ دے سکدے نيں ، [[انسانیت دے خلاف جرم|ان دے خلاف جرائم انسانیت]] تے جنگ تو‏ں متعلق قحط ایتھ‏ے دتے گئے ہلاکتاں وچ 19 تو‏ں 25 ملین شامل نيں &nbsp; سوویت یونین ، چین ، انڈونیشیا ، [[1945 دا ویتنامی قحط|ویتنام]] ، فلپائنی ، تے [[1943 دا بنگال قحط|ہندوستان]] وچ جنگ تو‏ں متعلق لکھاں قحط تو‏ں ہونے والی اموات جنہاں نو‏ں اکثر دوسری جنگ عظیم د‏‏ی ہلاکتاں د‏‏ی ہور تالیفاں تو‏ں خارج کیتا جاندا ا‏‏ے۔ [[دوسری جنگ عظیم وچ ہلاکتاں|فوٹ نوٹ]] وچ ہلاکتاں تے انہاں دے ذرائع دے بارے وچ تفصیلی خاکہ پیش کیتا گیا اے ، جس وچ زخمیاں د‏‏ی تعداد دے بارے وچ اعداد و شمار شامل نيں جتھ‏ے قابل اعتماد ذرائع دستیاب ني‏‏‏‏ں۔ == بلحاظ ملک انسانی نقصانات == === ملک دے لحاظ تو‏ں کل اموات === {| class="wikitable sortable" style="text-align: right; width:900px;" |- " ! style="background-color:#cedbec; text-align:center; width:900px;"|ملک ! data-sort-type="number" style="background-color:#cedbec; width:10%;"|کل آبادی <br />1/1/1939 ! data-sort-type="number" style="background-color:#cedbec; width:10٪;" data-sort-type="number" |فوجی اموات<br />تمام وجوہات سے ! data-sort-type="number" style="background-color:#cedbec; width:10%;"|فوجی کاروائیاں <br />اور انسانیت <br />کے خلاف جرائم <br />سے شہری اموات ! data-sort-type="number" style="background-color:#cedbec; width:10%;"|جنگ کيت‏ی وجہ <br />سے قحط تے <br />وبا تو‏ں شہری <br />اموات ! data-sort-type="number" style="background-color:#cedbec; width:10%;"|کل<br />اموات ! data-sort-type="number" style="background-color:#cedbec; width:8%;"|1939 د‏‏ی آبادی <br /> دا فیصد ! data-sort-type="number" style="background-color:#cedbec; width:8%;"|ملٹری<br />زخمی |- | style="text-align: right;" |'''{{flagicon|البانیا|1939}} [[اطالوی پروٹیکٹوریٹ البانیا(1939–1943)|البانیا]]'''{{Ref|Albania|A}} || 1,073,000<ref name="Population Statistics">{{cite web |url=http://www.populstat.info |title=Population Statistics |publisher=Library.uu.nl |date= |accessdate=2015-06-07}}</ref> || 30,000<ref name="Library of Congress Country Study">''Albania: a country study'' Federal Research Division, [[ک‏‏تب خانہ کانگریس]]; edited by Raymond E. Zickel and Walter R. Iwaskiw. 2nd ed. 1994. {{ISBN|0-8444-0792-5}}. Available online at Federal Research Division of the U.S. Library of Congress. See section "On The Communist Takeover". [http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/altoc.html Library of Congress Country Study]</ref> || ||||30,000 || 2.80 || na |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Australia}}'''{{Ref|Australia|B}} || 6,968,000<ref name="Population Statistics" />|| 39,700<ref name="awm.gov.au">{{cite web|url=http://www.awm.gov.au/encyclopedia/war_casualties.asp|title=Deaths as a result of service with آسٹریلیائی units (AWM) web page |publisher=AWM|accessdate=2011-06-15}}</ref> || 700<ref>{{cite web|url=http://www.awm.gov.au/atwar/statistics/ww2.asp|title=آسٹریلیائی Military Statistics World War II – A Global Perspective|publisher=AWM|accessdate=2011-06-15|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100527221139/http://www.awm.gov.au/atwar/statistics/ww2.asp|archivedate=May 27, 2010}}</ref> || ||40,400 || 0.58||39,803<ref name="auto9">{{cite book|last1=Clodfelder|first1=Michael|title=Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000|date=2002|publisher=McFarland & Co.|page=582}}</ref> |- | style="text-align: right;" |'''{{flagicon|nazi Germany}} [[آسٹریا قومی سوشلزم دے تحت|آسٹریا]]''' ([[آنشلوس|جرمنی دے نال اتحاد]]){{Ref|Austria|C}} || 6,653,000<ref name="Population Statistics" />||جرمنی دے نال شامل || جرمنی دے نال شامل|| || || (جدول تھلے دیکھو){{Ref|table|S2}}||جرمنی دے نال شامل |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Belgium}}'''{{Ref|Belgium|D}} || 8,387,000<ref name="Population Statistics" /> || 12,000<ref name="Gregory Frumkin 1939, p.44">Gregory Frumkin. Population Changes in Europe Since 1939, Geneva 1951.p.44-45</ref> ||76,000<ref name="Gregory Frumkin 1939, p.44" />|| ||88,000 || 1.05||55,513<ref name="auto9" /> |- | style="text-align: right;" |'''{{flagicon|Brazil|1889}} [[وارگاس دور|برازیل]]'''{{Ref|Brazil|E}} || 40,289,000<ref name="Population Statistics" /> || 1,000<ref name="Michael Clodfelter p. 582">Michael Clodfelter. ''Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000''. 2nd ed. 2002 {{ISBN|0-7864-1204-6}}. p. 582</ref> || 1,000<ref name="Michael Clodfelter 2000. p. 540" /> || ||2,000 || 0.00||4,222<ref name="auto9" /> |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Kingdom of Bulgaria|name=Bulgaria}}'''{{Ref|Bulgaria|F}} || 6,458,000<ref name="Population Statistics" /> || 18,500<ref name="Michael Clodfelter p. 582" /> ||3,000<ref>Michael Clodfelter. ''Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000''. 2nd ed. 2002 {{ISBN|0-7864-1204-6}}. p. 512</ref> || ||21,500 || 0.33||21,878<ref name="auto9" /> |- | style="text-align: right;" |'''{{flagdeco|Burma|1937}} [[برما وچ برطانوی راج|برما]]''' (برطانوی نوآبادی){{Ref|Burma|G}} || 16,119,000<ref name="Population Statistics" /> ||2,600<ref name="Michael Clodfelter 2000. p. 556">Michael Clodfelter. ''Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000''. 2nd ed. 2002 {{ISBN|0-7864-1204-6}}. p. 556</ref> || 250,000<ref name="Michael Clodfelter 2000. p. 556" />|| || 252,600 || 1.57||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Canada|1921}}'''{{Ref|Canada|H}} || 11,267,000<ref name="Population Statistics" /> || 42,000<ref name="Canadian War Museum">{{cite web |url=http://www.warmuseum.ca/cwm/exhibitions/chrono/1931cost_e.shtml |title=Canadian War Museum |publisher=Warmuseum.ca |accessdate=2015-06-29}}</ref> ||1,600<ref>{{cite web |url=http://www.warmuseum.ca/cwm/exhibitions/chrono/1931cost_e.shtml |title=Canadian War Museum |publisher=Warmuseum.ca |accessdate=2015-06-29}} 1,600 in Merchant navy</ref>|| ||43,600|| 0.38||53,174<ref name="auto9" /> |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Republic of China (1912–1949)|name=China|I}}'''{{Ref|China| I}} (1937–1945) || 517,568,000<ref name="Population Statistics" /> || 3,000,000<ref>Michael Clodfelter. ''Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000''. 2nd ed. 2002 {{ISBN|0-7864-1204-6}}. p. 412</ref> <br /> to 3,750,000+<ref>Ho Ping-ti. Studies on the Population of China, 1368–1953. Cambridge: Harvard University Press, 1959.</ref>|| 7,357,000<ref name="auto18">[[R. J. Rummel]]. ''China's Bloody Century''. Transaction 1991 {{ISBN|0-88738-417-X}}. Table 5A</ref> <br /> to 8,191,000<ref name="Werner Gruhl p. 85">Werner Gruhl, Imperial Japan's World War Two, 1931–1945 Transaction 2007 {{ISBN|978-0-7658-0352-8}} p. 85</ref>|| 5,000,000<br />to 10,000,000||15,000,000<ref name="Ping-ti 1953. p.252">Ho Ping-ti. Studies on the Population of China, 1368–1953. Cambridge: Harvard University Press, 1959. p. 252</ref><br />to 20,000,000<ref name="Ping-ti 1953. p.252" /> || 2.90 to 3.86||1,761,335<ref name="auto9" /> |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Cuba (1902–1959)|name=Cuba}}'''{{Ref|Cuba|J}} || 4,235,000<ref name="Population Statistics" />|| || 100<ref>Michael Clodfelter. ''Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000'' (2nd ed.; 2002); {{ISBN|0-7864-1204-6}}, p. 540</ref>||||100 || 0.00||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Czechoslovakia}}''' (بعد جنگ 1945–1992 سرحداں){{Ref|Czechoslovakia|K}} || 14,612,000<ref name="Waller Wynne 1953. p. 43">Waller Wynne, Population of Czechoslovakia. (International Population Statistics Reports series P-90, No. 3). U.S. Dept. of Commerce) Washington 1953. p. 43 – The U.S. Commerce Dept. Census Bureau cited the following source for the population at 1/1/1939 for Czechoslovakia, State Statistical Office, Statistical Bulletin of Czechoslovakia, v. II (1947) no. 4, Prague p. 57</ref>|| 35,000<ref name="Vadim Erlikman 2004. p. 54">Vadim Erlikman. ''Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik''. Moscow 2004; {{ISBN|5-93165-107-1}}, p. 54</ref> to 46,000<ref name="Urlanis, Boris 1971 Page 294">Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow Page 294</ref><br /> || 294,000<ref name="Urlanis, Boris 1971 Page 294" /> to<br />320,000<ref name="Vadim Erlikman 2004. p. 54" /> || ||340,000 to 355,000|| 2.33 to 2.43||8,017<ref name="auto9" /> |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Denmark}}'''{{Ref|Denmark|L}} || 3,795,000<ref name="Population Statistics" /> || || 6,000<ref name="Hvor mange dræbte danskere">{{cite web |url=http://www.befrielsen1945.dk/temaer/befrielsen/doede_danskere/index.html |title=Hvor mange dræbte danskere? |publisher=Danish Ministry of Education |accessdate=March 4, 2016 |date=2005-03-11 |archive-date=2019-07-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190725120531/http://www.befrielsen1945.dk/temaer/befrielsen/doede_danskere/index.html |dead-url=yes }}</ref> || ||6,000 || 0.16||2,000<ref name="auto9" /> |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Dutch East Indies}}'''{{Ref|DutchEI|M}} || 69,435,000<ref name="Population Statistics" />||11,500<ref>Michael Clodfelter. ''Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000'' (2nd ed.; 2002); {{ISBN|0-7864-1204-6}}, p. 557 (2,500 killed in 1942 campaign)</ref><ref>Van Waterford. ''Prisoners of the Japanese in World War II'', McFarland & Company, 1994; {{ISBN|0899508936}}, p. 144 (8,500 Dutch POW deaths)</ref> || 300,000<ref>John W. Dower. ''War Without Mercy'' 1986; {{ISBN|0-394-75172-8}}, p. 296 (300,000 forced laborers)</ref> || 2,400,000<ref name="mpra.ub.uni-muenchen.de">Pierre van der Eng. (2008) "Food Supply in Java during War and Decolonisation, 1940–1950", ''MPRA Paper No. 8852'', pp. 35–38. http://mpra.ub.uni-muenchen.de/8852/</ref><br />to 4,000,000<ref name="John W pp. 295" />|| 3,000,000<br />to 4,000,000 || 4.3 to 5.76||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flagicon|Egypt|1922}} [[مملکت مصر]]'''{{Ref|Egypt|MA}} || 16,492,000<ref name="Population Statistics" />|| 1,100<ref>Heike Liebau et al., World in World Wars: Experiences, Perceptions, and Perspectives from Africa and Asia. Studies in Global Social History, 2010), p. 227.<!-- ISSN/ISBN needed --></ref>|| || || 1,100|| 0.00||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Estonia}}''' (1939 د‏‏ی سرحداں وچ ){{Ref|Estonia|N}} || 1,134,000<ref name="Population Statistics" />|| 34,000 (سوویت تے جرمن دونے مسلح افواج وچ )<ref>Estonian State Commission on Examination of Policies of Repression;The White Book: Losses inflicted on the Estonian nation by occupation regimes. 1940–1991 Tallinn 2005. {{ISBN|9985-70-195-X}}, p. 38, Table 2 (24,000 mobolized by USSR and 10,000 with Germans)</ref>|| 49,000<ref name="Repression 2005. Page 38">Estonian State Commission on Examination of Policies of Repression;The White Book: Losses inflicted on the Estonian nation by occupation regimes. 1940–1991 Tallinn 2005. {{ISBN|9985-70-195-X}}, p. 38, Table 2</ref> |||| 83,000 || 7.3||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flagicon|Ethiopia|1897}} [[سلطنت ایتھوپیا]]'''{{Ref|Ethiopia|O}} || 17,700,000<ref name="Population Statistics" /> || 15,000<ref name="Michael Clodfelter p. 491">Michael Clodfelter. ''Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000'' (2nd ed.; 2002); {{ISBN|0-7864-1204-6}}, p. 491</ref> || 85,000 |||| 100,000<ref name="Michael Clodfelter p. 491" /> || 0.56||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Finland}}'''{{Ref|Finland|P}} || 3,700,000<ref name="Population Statistics" /> || 83,000<ref name="national Defence College 1994">national Defence College (1994), ''Jatkosodan historia 6'', Porvoo; {{ISBN|951-0-15332-X}}</ref> to 95,000<ref name="Finnish national Archives">{{cite web|url=http://kronos.narc.fi/menehtyneet|title=Finnish national Archives|publisher=Kronos.narc.fi|accessdate=March 4, 2016|archive-date=April 20, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210420060207/http://kronos.narc.fi/menehtyneet/|dead-url=yes}}</ref> || 2,000<ref name="Gregory Frumkin 1951. pp. 58">Gregory Frumkin. ''Population Changes in Europe Since 1939'', Geneva 1951. pp. 58–59</ref> || ||85,000 to 95,000 || 2.30 to 2.57||50,000<ref name="auto9" /> |- | style="text-align: right;" |'''{{flagcountry|French Third Republic}}'''{{Ref|France|Q}} ([[فرانسیسی استعماری سلطنت]])|| 41,680,000<ref name="Gregory Frumkin 1951. pp. 58" />|| 210,000<ref name="Gregory Frumkin 1951. pp. 58" />|| 390,000<ref name="Gregory Frumkin 1951. pp. 58" />||||600,000|| 1.44||390,000<ref name="auto9" /> |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|French Indochina}}'''{{Ref|Frin|R}}|| 24,664,000<ref name="Population Statistics" /> || |||| 1,000,000<br />to 2,000,000<ref name="japanfocus.org">Gunn, Geoffrey (2011) "The Great Vietnamese Famine of 1944–45 Revisited", ''The Asia-Pacific Journal'', 9(5), no 4, January 31, 2011. http://www.japanfocus.org/-Geoffrey-Gunn/3483</ref>|| 1,000,000<br />to 2,200,000 || 4.05 to 8.11||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flagcountry|nazi Germany|1935}}'''{{Ref|Germany|S}} || 69,300,000<ref name="Marschalck, Peter p.149">Marschalck, Peter. ''Bevölkerungsgeschichte Deutschlands im 19. und 20. Jahrhundert'', Suhrkamp 1984 p.149</ref>|| 4,440,000<ref name="auto3">The Statistisches Jahrbuch für die Bundesrepublik Deutschland 1960, p. 78</ref> to 5,318,000<ref name="Overmans 2000, 228-232">Rüdiger Overmans. ''Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg''. Oldenbourg 2000; {{ISBN|3-486-56531-1}}, pp. 228–32.</ref><ref>[https://books.google.com/books?id=q4L9p1T0m1EC&printsec=frontcover&dq=editions:jLzTQe9Tl_0C&hl=en&sa=X&ved=0CCUQ6AEwAWoVChMIyM373OekxwIVC8uACh1Zfg5u#v=onepage&q=5٪20318٪20000&f=false|Rüdiger Overmans. ''Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg'' p. 228 – Overmans puts total German military dead at 5,318,000]</ref>|| 1,500,000<br />to 3,000,000{{Ref|civ|S1}}|| || 6,900,000<br /> to 7,400,000|| (جدول تھلے دیکھو){{Ref|table|S2}}||7,300,000<ref name="auto9" /> |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Kingdom of Greece|name=Greece}}'''{{Ref|Greece|T}} || 7,222,000<ref name="Population Statistics" />|| 35,100<ref name="distomo-griechenland.de">{{cite web|url=http://www.distomo-griechenland.de/pdf-dateien/mavri_vivlos_katochis.pdf|title=Council for Reparations from Germany, ''Black Book of the Occupation'' (in Greek and German), Athens 2006, p. 126|accessdate=March 4, 2016|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140331132014/http://www.distomo-griechenland.de/pdf-dateien/mavri_vivlos_katochis.pdf|archivedate=March 31, 2014}}</ref> || 171,800<ref name="distomo-griechenland.de" /> ||300,000<ref name="Baranowski, Shelley 2010 p. 273">Baranowski, Shelley (2010). nazi Empire: German colonialism and imperialism from Bismarck to Hitler. Cambridge: Cambridge University Press. p. 273; {{ISBN|978-0-521-67408-9}}.</ref><br />to 600,000<ref name="distomo-griechenland.de" />||507,000<br />to 807,000|| 7.02 to 11.17||47,290<ref name="auto9" /> |- | style="text-align: right;" |{{flagicon|United States|1912}} '''[[گوام]]'''{{Ref|Guam|TA}} || 22,800<ref name="populstat.info">{{cite web|url=http://www.populstat.info|title=Population Statistics|publisher=Library.uu.nl|accessdate=March 4, 2016}}</ref> || 1,000<ref name="gpo.gov">{{cite web|url=http://www.gpo.gov/fdsys/pkg/CHRG-111hhrg58101/html/CHRG-111hhrg58101.htm|title=ASSESSING THE GUAM WAR CLAIMS PROCESS, COMMITTEE ON ARMED SERVICES U.S. HOUSE OF REPRESENTATIVES Dec. 12, 2009|accessdate=March 4, 2016}}</ref><br />to 2,000<ref name="Werner Gruhl p. 102">Werner Gruhl, ''Imperial Japan's World War Two, 1931–1945'', Transaction 2007; {{ISBN|978-0-7658-0352-8}}, p. 102</ref> || || ||1,000<br />to 2,000 ||1,000<br /> to 2,000| 4.39 to 8.77||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flagcountry|Kingdom of Hungary (1920–46)}}'''{{Ref|Hungary|U}} (1938 بارڈر دے اعداد و شمار جنہاں وچ 1938–41 وچ شامل علاقے شامل نئيں) || 9,129,000<ref name="populstat.info" /> || 200,000<ref name="Támas Stark p.33">Támas Stark. ''Hungary's Human Losses in World War II''. Uppsala Univ. 1995 {{ISBN|91-86624-21-0}} p.33</ref> || 264,000<ref name="Támas Stark p.59">Támas Stark. ''Hungary’s Human Losses in World War II''. Uppsala Univ. 1995 {{ISBN|91-86624-21-0}} p.59</ref>||||464,000 || 5.08 ||89,313<ref name="auto9" /> |- |- | style="text-align: right;" |'''{{flagicon|Iceland}} [[مملکت آئس لینڈ]]'''{{Ref|Iceland|V}} || 118,900<ref name="auto">{{cite web |url=http://www.populstat.info |title=Population Statistics |publisher=Library.uu.nl |date= |accessdate=2015-06-24}}</ref> || || 200<ref name="Visindavefur.hi.is">{{cite web |url=http://visindavefur.hi.is/svar.asp?id=5057 |title=Hve margir Íslendingar dóu í seinni heimsstyrjöldinni? |publisher=Visindavefur.hi.is |date=2005-06-14 |accessdate=2015-06-23}}</ref> || ||200|| 0.17||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flagcountry|British Raj}}'''{{Ref|India|W}} || 377,800,000<ref name="auto" />|| 87,000<ref name="auto8">{{cite web |title=Commonwealth War Graves Commission Annual Report 2014–2015 p. 38 |url=https://issuu.com/wargravescommission/docs/ar_2014-2015?e=4065448/31764375 |website=Commonwealth War Graves Commission |publisher=Commonwealth War Graves Commission |accessdate=24 May 2016 |archive-date=25 June 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160625000629/https://issuu.com/wargravescommission/docs/ar_2014-2015?e=4065448%2F31764375 |dead-url=yes }}Figures include identified burials and those commemorated by name on memorials</ref> |||| 2,100,000<ref name=ÓGráda2007p19 /><br />to 3,000,000<ref>{{cite document|last=Devereux |first= Stephen |title= Famine in the twentieth century |volume= IDS Working Paper 105|location= Brighton |publisher= Institute of Development Studies |year= 2000 |url=http://www.eldis.org/vfile/upload/1/document/0708/DOC7538.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20170516151220/http://www.eldis.org/vfile/upload/1/document/0708/DOC7538.pdf |url-status=dead |archive-date=2017-05-16 |page=6}}</ref> || 2,200,000<br />to 3,087,000 || 0.58||64,354<ref name="auto9" /> |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Pahlavi dynasty|1925|name=Iran}}'''{{Ref|Iran|X}} || 14,340,000<ref name="auto10">{{cite web|url=http://www.populstat.info|title=Population Statistics|publisher=Library.uu.nl|accessdate=2015-06-24}}</ref> || 200<ref name="Michael Clodfelter 2000. p. 498">Michael Clodfelter. ''Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000''. 2nd ed. 2002 {{ISBN|0-7864-1204-6}}. p. 498</ref> || ||||200 || 0.00||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flagcountry|Kingdom of Iraq}}'''{{Ref|Iraq|Y}} || 3,698,000<ref name="auto" /> || 500<ref name="Michael Clodfelter 2000. p. 498" /> ||200<ref name="Farhud">{{cite web|url=http://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10007277 |title=Farhud |publisher=U.S. Holocaust Museum|accessdate=2011-07-30}}</ref> || ||700 || 0.01||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Ireland}}'''{{Ref|Ireland|Z}} || 2,960,000<ref>{{cite web|url=http://www.populstat.info |title=Population Statistics|publisher=Library.uu.nl |date= |accessdate=2015-06-24}}</ref> || برطانیہ د‏‏ی مسلح افواج دے نال 5000 آئرش رضاکار اموات وی شامل نيں<ref>{{cite web|url=https://www.irishexaminer.com/lifestyle/features/in-service-to-their-country-moving-tales-of-irishmen-who-fought-in-wwii-350818.html |title=In service to their country: Moving tales of Irishmen who fought in WWII|publisher=irishexaminer.com|accessdate=14 June 2019|date=2015-08-28}}</ref> ||100<ref name="Csn.ul.ie">{{cite web|url=http://www.csn.ul.ie/~dan/war/bombings.html|title=Bombing Incidents in Ireland during the Emergency 1939–1945|publisher=Csn.ul.ie|accessdate=4 March 2016|archive-date=28 January 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210128163526/http://www.csn.ul.ie/~dan/war/bombings.html|dead-url=yes}}</ref>|||| 100 || 0.00||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flagcountry|Kingdom of Italy}}''' (بعد جنگ 1947 د‏‏ی سرحداں){{Ref|Italy|AA}} || 44,394,000<ref>{{cite web |url=http://www.populstat.info |title=Population Statistics |publisher=Library.uu.nl |accessdate=4 March 2016}}</ref> || 319,200<ref>[http://www.campagnadirussia.info/wp-content/uploads/2011/12/I_caduti_del_fronte_orientale.pdf the ''Ufficio dell'Albo d'Oro'' of the Italian Ministry of Defence] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200802012428/http://www.campagnadirussia.info/wp-content/uploads/2011/12/I_caduti_del_fronte_orientale.pdf |date=2020-08-02 }}.</ref>341،000 اطالوی شہریاں تے اٹلی دے ذریعہ تقریبا 20،000 افریقی باشندے<ref>(Rovighi, Alberto (1988), ''Le Operazioni in Africa Orientale: (giugno 1940 – novembre 1941)''</ref><ref>(USSME, ''La prima offensiva Britannica in Africa Settentrionale'', tomo I, allegato 32 (page 375))</ref>|| 153,200<ref>Roma:Instituto Centrale Statistica. '' Morti E Dispersi Per Cause Belliche Negli Anni 1940–45'', Rome, 1957<!-- ISSN/ISBN needed --></ref>|||| 492,400 to 514,000 || 1.11 to 1.16||225,000<ref name="auto9" />-320,000<ref>Ufficio Storico dello Stato Maggiore dell'Esercito</ref> (incomplete data) |- | style="text-align: right;" |{{anchor|tbl-japan}}'''{{flagcountry|Empire of Japan}}'''{{Ref|Japan|AB}} || 71,380,000<ref name="populstat.info|title=Population">{{cite web|url=http://www.populstat.info|title=Population Statistics|publisher=Library.uu.nl|accessdate=4 March 2016}}</ref>|| 2,100,000<ref>John W. Dower. ''War Without Mercy'', 1986; {{ISBN|0-394-75172-8}}, pp. 297–99 (includes 1,740,995 dead 1937–45 and 380,000 surrendered Japanese who were unaccounted for after the war)</ref> to<br />2,300,000<ref>Ishikida, Miki (2005). Toward Peace: War Responsibility, Postwar Compensation, and Peace Movements and Education in Japan. Universe, Inc. (July 13, 2005). p. 30. (figures of Japanese Ministry of Health and Welfare)</ref>|| 550,000<ref>John W. Dower. ''War Without Mercy'', 1986 {{ISBN|0-394-75172-8}}, pp. 297–99 (including air raid dead and Japanese civilians killed on Siapan and Okinawa,)</ref> to<br />800,000<ref>Ishikida, Miki (2005). Toward Peace: War Responsibility, Postwar Compensation, and Peace Movements and Education in Japan. iUniverse, Inc. (July 13, 2005). p. 30(500,000 civilians in Japan and 300,000 overseas, figures of Japanese Ministry of Health and Welfare)</ref>|| ||2,500,000<ref>John W. Dower. ''War Without Mercy'', 1986; {{ISBN|0-394-75172-8}}, p. 299 (According to Dower, Japanese war dead are "at least 2.5 million")</ref><br />to 3,100,000<ref>Ishikida, Miki (2005). Toward Peace: War Responsibility, Postwar Compensation, and Peace Movements and Education in Japan. Universe, Inc. (July 13, 2005). p. 30 (figures of Japanese Ministry of Health and Welfare)</ref>|| 3.50 to 4.34||326,000<ref name="auto9" /> |- | style="text-align: right;" |{{flagicon|Empire of Japan}} '''[[کوریا جاپانی تسلط وچ ]]''' (جاپانی کالونی){{Ref|Korea|AC}} || 24,326,000<ref name="populstat.info" /> || جاپانی فوج دے نال شامل|| 483,000<ref>R. J. Rumell, Statistics of democide Table 3.1</ref><br />to 533,000<ref>Werner Gruhl, Imperial Japan's World War Two, 1931–1945 Transaction 2007; {{ISBN|978-0-7658-0352-8}}, p. 19</ref>|| || 483,000<br /> to 533,000 || 1.99 to 2.19||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Latvia}}''' (1939 د‏‏ی سرحداں وچ ){{Ref|Latvia|AD}} || 1,994,500<ref name="populstat.info" /> || 30,000<ref>Vadim Erlikman. ''Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik''. Moscow 2004; {{ISBN|5-93165-107-1}}, p. 28 footnotes 6&7 (Killed: 10,000 with Soviets and 15,000 with Germans; 3,000 POW deaths,2,000 partisans)</ref>(سوویت تے جرمن فوج دونے وچ ) || 220,000<ref name="Vadim Erlikman 2004. p. 28">Vadim Erlikman. ''Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik''. Moscow 2004; {{ISBN|5-93165-107-1}}, p. 28</ref> || || 250,000 || 12.5||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Lithuania|1918}}''' (1939 د‏‏ی سرحداں وچ ){{Ref|Lithuania|AE}} || 2,575,000<ref name="populstat.info|title=Population" /> || 25,000<ref>Vadim Erlikman. ''Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik''. Moscow 2004; {{ISBN|5-93165-107-1}}, p. 29, footnote 5&6 (Killed: 15,000 with Soviets and 5,000 with Germans. POW deaths 4,000, 1,000 partisans)</ref>(سوویت تے جرمن فوج دونے وچ ) || 345,000<ref name="Vadim Erlikman 2004. p. 29">Vadim Erlikman. ''Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik''. Moscow 2004; {{ISBN|5-93165-107-1}}, p. 29</ref> || || 370,000 || 14.36||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Luxembourg}}'''{{Ref|Lux|AF}} || 295,000<ref name="populstat.info|title=Population" /> ||جرمنی تے بیلجیئم د‏‏ی فوج دے نال شامل || 5,000<ref name="Gregory Frumkin 1951. pp. 58" /> ||||5,000 ||1.69||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flagicon|United Kingdom}} برطانوی ملائشیا|ملائشیا]] تے سنگاپور'''{{Ref|Mala|AG}} || 5,118,000<ref name="populstat.info" /> || ||100,000<ref>John W. Dower. ''War Without Mercy'', (1986); {{ISBN|0-394-75172-8}}, p. 296</ref> |||| 100,000 || 1.95||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flagicon|Malta|1943}} [[مالٹا کالونی|مالٹا]]''' (برطانوی){{Ref|Malta|AH}} || 269,000<ref name="populstat.info" /> ||برطانیہ دے نال شامل || 1,500<ref name="Michael Clodfelter 2000">Michael Clodfelter. ''Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000'' (2nd ed; 2002); {{ISBN|0-7864-1204-6}}.p.492</ref> || || 1,500 || 0.55||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Mexico|1934}}'''{{Ref|Mexico|AI}} || 19,320,000<ref name="auto" /> || ||100<ref name="Michael Clodfelter 2000. p.540">Michael Clodfelter. Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000. 2nd ed. 2002; {{ISBN|0-7864-1204-6}}. p. 540</ref> || ||100 || 0.00||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flagcountry|Mongolian People's Republic|1940}}'''{{Ref|Mong|AJ}} || 819,000<ref>{{cite web |url=http://www.populstat.info |title=Population Statistics |publisher=Library.uu.nl |accessdate=2015-06-24}}</ref>|| 300<ref name="Vadim Erlikman 2004. p. 74">Vadim Erlikman. ''Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik''. Moscow 2004; {{ISBN|5-93165-107-1}}, p. 74</ref> || || ||300 || 0.04||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flagicon|United Kingdom}} ناؤرو''' (آسٹریلیائی){{Ref|nauru|AK}} || 3,400<ref name="populstat.info" /> || ||500<ref name="State.gov">{{cite web |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/16447.htm#history |title=United States State Department Background notes nauru |publisher=State.gov |accessdate=March 4, 2016}}</ref>|| ||500 || 14.7||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Kingdom of Nepal|1961|name=Nepal}}'''{{Ref|Nepal|AL}} || 6,087,000<ref name="populstat.info" />|| برطانوی ہندوستانی فوج دے نال شامل|| |||| ||||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Netherlands}}'''{{Ref|Netherlands|AM}} || 8,729,000<ref name="populstat.info" /> || 6,700<ref name="cbs.nl">{{cite web|url=http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/1FA7DF00-F612-4F46-8539-E04DCFECD7BA/0/2007k4b15p53art.pdf|title=Central Bureau of Statistics (CBS) Netherlands|accessdate=March 4, 2016|archive-date=March 2, 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110302035634/http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/1FA7DF00-F612-4F46-8539-E04DCFECD7BA/0/2007k4b15p53art.pdf|dead-url=yes}}</ref> || 187,300<ref name="cbs.nl" />||16,000<ref name="cbs.nl" />||210,000|| 2.41||2,860<ref name="auto9" /> |- |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Newfoundland}}''' (برطانوی){{Ref|Newfoundland|AN}} || 320,000<ref>{{cite web |url=http://www.populstat.info |title=Population Statistics |publisher=Library.uu.nl |accessdate=March 4, 2016}} 1945 population</ref> ||1,100<ref name="Higgins 2007">{{Cite web |url=http://www.heritage.nf.ca/articles/politics/newfoundlanders-labradorians-wwii.php |title=Newfoundlanders and Labradorians in WWII |last=Higgins |first=Jenny |date=2007 |website=Heritage Newfoundland & Labrador|access-date=2017-02-23}}</ref> (امریکا تے کینیڈا دے نال شامل)||100<ref name="Sinking of the SS Caribou">{{Cite web|url=http://www.heritage.nf.ca/articles/politics/caribou-sinking.php|title=Sinking of the Caribou|website=www.heritage.nf.ca}}</ref>|| ||1,200 || 0.3|| (included with the/ U.K. & Canada) |- | style="text-align: right;" |'''{{flagcountry|Dominion of New Zealand}}'''{{Ref|NZ|AO}} || 1,629,000<ref name="populstat.info" /> ||11,700<ref name="aucklandmuseum.com">{{cite web |url=http://www.aucklandmuseum.com/visit/our-galleries/top-floor/world-war-two-hall-of-memories |title=Auckland War Museum, World War Two Hall of Memories |accessdate=March 4, 2016 |archive-date=March 3, 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303202756/http://www.aucklandmuseum.com/visit/our-galleries/top-floor/world-war-two-hall-of-memories |dead-url=yes }}</ref>|| || ||11,700 || 0.72||19,314<ref name="auto9" /> |- |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Norway}}'''{{Ref|NOR|AP}} || 2,945,000<ref name="auto10" /> || 2,000<ref name="Gregory Frumkin 1951. pp. 58" />|| 8,200<ref name="Gregory Frumkin 1951. pp. 112-114">Gregory Frumkin. ''Population Changes in Europe Since 1939'', Geneva 1951. pp. 112–14</ref> || ||10,200 || 0.35||364<ref name="auto9" /> |- |- | style="text-align: right;" |'''{{flagicon|Australia}} [[پاپوا علاقہ]] تے [[نیو گنی علاقہ]]''' (آسٹریلیائی){{Ref|PNG|AQ}} || 1,292,000<ref name="populstat.info" /> || || 15,000<ref name="Bjij, V p. 244">Bjij, V. Lal and Kate Fortune. ''The Pacific Islands – An Encyclopedia'', p. 244</ref> || ||15,000 || 1.16||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flagcountry|Philippine}}''' (امریکی علاقہ){{Ref|Phil|AR}} || 16,000,303<ref>{{cite web|url=https://psa.gov.ph/old/census2000/history.html|title=Census of Population and Housing|accessdate=2016-10-06|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161011010047/https://psa.gov.ph/old/census2000/history.html|archivedate=2016-10-11}}</ref> || 57,000<ref name="auto2">{{cite book|last1=Clodfelter|first1=Micheal|title=Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000|date=2002|publisher=McFarland & Company|isbn=978-0-7864-1204-4|page=566}}</ref> ||164,000<ref name="Werner Gruhl p. 143-144">Werner Gruhl, Imperial Japan's World War Two, 1931–1945 Transaction 2007 {{ISBN|978-0-7658-0352-8}}, pp. 143-44</ref> || 336,000<ref name="Werner Gruhl p. 143-144" /> || 557,000 || 3.48||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flagcountry|Poland}}''' (<u>1939 سرحداں دے اندر ، بشمول [[سوویب اتحاد]] دے نال منسلک علاقےآں سمیت</u>){{Ref|Poland|AS}} || 34,849,000<ref>U.S. Bureau of the Census ''The Population of Poland'' Ed. W. Parker Mauldin, Washington, D.C., 1954 p. 103 (population on 1/1/1939)</ref> || 240,000<ref>Gniazdowski, Mateusz. Losses Inflicted on Poland by Germany during World War II. Assessments and Estimates—an Outline The Polish Quarterly of International Affairs, 2007, (140,000 Regular forces and 100,000 resistance fighters)</ref>|| 5,620,000<ref>Wojciech Materski and Tomasz Szarota. Polska 1939–1945. Straty osobowe i ofiary represji pod dwiema okupacjami. Institute of national Remembrance (IPN) Warszawa 2009 {{ISBN|978-83-7629-067-6}}, p. 9</ref><br />to 5,820,000<ref>Wojciech Materski and Tomasz Szarota. ''Polska 1939–1945. Straty osobowe i ofiary represji pod dwiema okupacjami.'' Institute of national Remembrance (IPN) Warszawa 2009 {{ISBN|978-83-7629-067-6}}, p. 9</ref>||||5,900,000<ref>[[Czesław Łuczak]] Polska i Polacy w drugiej wojnie światowej (Poland and Poles in the Second World War).Styczeń 1993; {{ISBN|83-232-0511-6}}, p. 683</ref> <br />to 6,000,000<ref>[[Czesław Łuczak]] ''Polska i Polacy w drugiej wojnie światowej'' (''Poland and Poles in the Second World War''), Styczeń 1993; {{ISBN|83-232-0511-6}}, p. 683</ref> || 16.93 to 17.22||766,606<ref name="auto9" /> |- |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Portuguese Timor}}'''{{Ref|Timor|AT}} || 480,000<ref name="populstat.info" /> || ||40,000<ref name="defence.gov.au">{{cite web |url=http://www.defence.gov.au/army/asnce/history.htm |title=Department of Defence (Australia), 2002, "A Short History of East Timor" |accessdate=2007-01-03 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060103133824/http://www.defence.gov.au/army/asnce/history.htm |archivedate=January 3, 2006 |df=}} (accessdate: October 13, 2010.)</ref><br />to 70,000<ref name="defence.gov.au" />|| ||40,000<br />to 70,000|| 8.33 to 14.58||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flagcountry|Kingdom of Romania}}''' (1945 د‏‏ی جنگ دے بعد د‏‏ی سرحداں وچ ){{Ref|Romania|AU}} ||15,970,000<ref name="Gregory Frumkin 1951. pp. 58" /> || 300,000<ref name="Urlanis, Boris 1971 Page 294" />|| 200,000<ref name="Urlanis, Boris 1971 Page 294" /> |||| 500,000<ref name="Urlanis, Boris 1971 Page 294" />|| 3.13||332,769<ref>Mark Axworthy. Third Axis Fourth Ally. Arms and Armour 1995; {{ISBN|1-85409-267-7}}, p. 216</ref> |- | style="text-align: right;" |'''{{flagicon|Belgium}} [[روانڈا-ارونڈی]]''' (بیلیجیئن){{Ref|Ruanda Urundi|AV}} || 3,800,000<ref>League of nations Yearbook 1942 p.14</ref> || || ||36,000<ref name="auto20">Belgian 1946 estimate, cited in {{cite book|last=Singiza|first=Dantès|title=La Famine Ruzagayura (Rwanda, 1943–1944): causes, Conséquences et réactions des autorités|year=2011|publisher=[[Royal Museum of Central Africa]]|location=Teveuren|url=http://www.africamuseum.be/museum/research/publications/rmca/online/famineruzagayura_singa.pdf|pages=92–3}}</ref> and 50,000<ref name="auto4">[[اقوام متحدہ]] 1948 estimate, cited in {{cite book|last=Singiza|first=Dantès|title=La Famine Ruzagayura (Rwanda, 1943–1944): causes, Conséquences et réactions des autorités|year=2011|publisher=[[Royal Museum of Central Africa]]|location=Teveuren|url=http://www.africamuseum.be/museum/research/publications/rmca/online/famineruzagayura_singa.pdf|page=94}}</ref>|| 36,000–50,000|| 0.09–1.3||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Union of South Africa|name=South Africa}}'''{{Ref|SA|AW}} || 10,160,000<ref name="auto" /> || 11,900<ref name="auto8" />|| || ||11,900|| 0.12||14,363<ref name="auto9" /> |- |- | style="text-align: right;" |'''[[File:Flag of the Governor of the South Pacific Mandate.svg|23px]] [[جنوبی بحر الکاہل تعہد]]''' (جاپانی کالونی){{Ref|PacIs|AX}} || 127,000<ref>League of nations Yearbook 1942 p.22</ref> || ||10,000<ref>John W. Dower. ''War Without Mercy'', 1986 {{ISBN|0-394-75172-8}} p. 29 (10,000 civilian dead on Saipan)</ref>|| ||10,000|| 7.87||<ref name="auto9" /> |- |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Soviet Union|1936}}''' (<u>1946–91 سرحداں دے نال جنہاں وچ منسلک علاقوںے شامل نيں</u>,<ref>Andreev, EM, et al., naselenie Sovetskogo Soiuza, 1922–1991. Moscow, nauka, 1993; {{ISBN|978-5-02-013479-9}}, pp. 52-53 (the 1939 population was adjusted by Andreev to reflect the net population transfers in 1939–1945.)</ref>){{Ref|USSR|AY}} || 188,793,000<ref name="188.8 millions">{{cite book|last1=R. W. Davies|title=Economic Transformation of the Soviet Union, 1913–1945|url=https://archive.org/details/economictransfor00davi|url-access=limited|publisher=Cambridge University Press 2005|isbn=978-0-521-45770-5|page=[https://archive.org/details/economictransfor00davi/page/n104 77]|year=1994}} 1939 population 188.8 million (168.5 in pre-war territory and 20.3 in [[Molotov–Ribbentrop Pact#The secret protocol|annexed territories]])</ref><ref>Andreev EM; Darsky LE; Kharkova TL, Population dynamics: consequences of regular and irregular changes. in Demographic Trends and Patterns in the Soviet Union Before 1991. Routledge. 1993; {{ISBN|0415101948}} p.429. (1939 population including annexed territories 188.794 million)</ref>||8,668,000<ref>G. F. Krivosheyev (1993) [http://documents.theblackvault.com/documents/SovietLosses.pdf "Soviet Armed Forces Losses in Wars, Combat Operations and Military Conflicts: A Statistical Study"]. Military Publishing House Moscow. (Translated by U.S. government) p.121 Retrieved March 18, 2018.</ref><ref>Krivosheev, G. F., ed. (1997). Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century. London: Greenhill Books. {{ISBN|1-85367-280-7}}. page 85 (8,8668,000, including 1,283,000 POW and 500,000 missing)</ref><ref>{{cite web|url=http://sovietinfo.tripod.com/ELM-War_Deaths.pdf |title=Michael Ellman and S. Maksudov, Soviet Deaths in the Great Patriotic War:a note-World War II- Europe Asia Studies, July 1994|accessdate=2015-06-28}} (8.668 million including 1.783 million POW and missing)</ref> to 11,400,000<ref>{{cite book|last=Hartmann|first=Christian|authorlink=Christian Hartmann (historian)|year=2013|title=Operation Barbarossa: nazi Germany's War in the East, 1941–1945|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0-19-966078-0|ref=harv|page=157}} 11.4 million</ref><ref>{{cite book|last1=Ian Dear|title=Oxford Companion to World War II|publisher=Oxford University Press 1995|isbn=978-0-19-866225-9|page=[https://archive.org/details/oxfordcompaniont00dear/page/290 290]|year=1995|url=https://archive.org/details/oxfordcompaniont00dear|url-access=registration}} (10 million military dead)</ref><ref>Vadim Erlikman. ''Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik''. Moscow 2004; {{ISBN|5-93165-107-1}}, pp. 20-21(10,600,000, including 2.6 million POW)</ref><ref>S. N. Mikhalev, Liudskie poteri v Velikoi Otechestvennoi voine 1941–1945 gg: Statisticheskoe issledovanie, Krasnoiarskii gos. pedagog. universitet, 2000; {{ISBN|978-5-85981-082-6}}, pp. 18–21. S. N. Mikhalev, Human Losses in the Great Patriotic War 1941–1945: A Statistical Investigation; Krasnoyarsk State Pedagogical University (in Russian) (10.922 million total dead and missing)</ref> || 4,500,000<ref name="demoscope.ru" /> to 10,000,000<ref>{{cite book |last1=Ian Dear |title=Oxford Companion to World War II |publisher=Oxford University Press 1995 |isbn=978-0-19-866225-9 |pages=[https://archive.org/details/oxfordcompaniont00dear/page/290 290] |year=1995 |url=https://archive.org/details/oxfordcompaniont00dear |url-access=registration}} (10 million civilian dead)</ref><ref>Vadim Erlikman. ''Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik''. Moscow 2004; {{ISBN|5-93165-107-1}}, pp. 20-21 (10,000,000)</ref><ref>Российская академия наук (Russian Academy of Sciences). Людские потери СССР в период второй мировой войны: сборник статей -Human Losses of the USSR in the Period of WWII: Collection of Articles. Saint-Petersburg, 1995; {{ISBN|978-5-86789-023-0}} pp. 124–27 (10,242,000 including 7,420,000 killed by intentional acts of violence, 2,164,000 as forced labor for Germany and 658,000 in siege of Leningrad)</ref>|| 8,000,000 to 9,000,000<ref>Andreev EM; Darsky LE; Kharkova TL, Population dynamics: consequences of regular and irregular changes. in Demographic Trends and Patterns in the Soviet Union Before 1991. Routledge. 1993; {{ISBN|0415101948}} p.429.</ref><ref>Российская академия наук (Russian Academy of Sciences). Людские потери СССР в период второй мировой войны: сборник статей -Human Losses of the USSR in the Period of WWII: Collection of Articles. Saint-Petersburg, 1995. {{ISBN|978-5-86789-023-0}} Pages 127 and 158 (6.6 to 7.1 million deaths due to famine and disease including 4.1 million in German occupied USSR and 2.5 – 3.2 million deaths in area not occupied by Germany)</ref><ref>Vadim Erlikman. ''Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik''. Moscow 2004; {{ISBN|5-93165-107-1}}, p. 20-21(5,500,000 famine and disease deaths plus repression 1.4 million deaths (200,000 executed,1.2 million deaths in Gulag and Special Settlements)</ref> ||20,000,000<ref>{{cite web|last1=Zemskov, Viktor|title=The extent of human losses USSR in the Great Patriotic War(in Russian)|url=http://demoscope.ru/weekly/2013/0559/analit04.php|website=demoscope.ru # 559-60, July 2013|accessdate=11 July 2017}} [[Viktor Zemskov]] maintains that the figure of 27 million total war dead includes about 7 million deaths due to natural causes based on the [[شرح اموات]] that prevailed before the war</ref> to 27,000,000<ref>Andreev EM; Darsky LE; Kharkova TL, Population dynamics: consequences of regular and irregular changes. in Demographic Trends and Patterns in the Soviet Union Before 1991. Routledge. 1993. {{ISBN|0415101948}} pp. 434–436 (26.6 million war dead includes a decline in [[natural deaths]] of 3.0 million and a 1.3 million increase in [[شیر خوار اموات]])</ref><ref>Vadim Erlikman. ''Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik''. Moscow 2004; {{ISBN|5-93165-107-1}}, p. 20-21(26,500,000)</ref><ref>{{cite book |last1=R. W. Davies |title=Economic Transformation of the Soviet Union, 1913–1945 |url=https://archive.org/details/economictransfor00davi |url-access=limited |publisher=Cambridge University Press 2005 |isbn=978-0-521-45770-5 |pages=[https://archive.org/details/economictransfor00davi/page/n104 77]–79|year=1994}} Total losses of 26.6 million out of a 1939 population of 188.8 million, which included 20.3 million [[Molotov–Ribbentrop Pact#The secret protocol|annexed territories]]</ref><ref>Michael Haynes, Counting Soviet Deaths in the Great Patriotic War: a Note Europe Asia Studies Vol.55, No. 2, 2003, 300–309 (26.6 million)</ref><ref>{{cite web |url=http://sovietinfo.tripod.com/ELM-War_Deaths.pdf |title=Michael Ellman and S. Maksudov, Soviet Deaths in the Great Patriotic War:a note-World War II- Europe Asia Studies, July 1994 |publisher= |date= |accessdate=2015-06-28}} (26 to 27 million)</ref>|| (جدول تھلے دیکھو){{Ref|USSRtable|AY4}}||14,685,593<ref name="auto9" /> |- | style="text-align: right;" |'''{{flagcountry|Francoist Spain}}'''{{Ref|Spain|AZ}} || 25,637,000<ref name="auto" /> || Included with the German Army || Included with France (See footnote.)|| || || ||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Sweden}}'''{{Ref|Sweden|BA}}|| 6,341,000<ref name="auto" /> ||100<ref name="Swedish Volunteer Corps">{{cite web |url=http://www.svenskafrivilliga.com/ |title=Swedish Volunteer Corps |publisher=Svenskafrivilliga.com |date= |accessdate=2011-06-16}}</ref> || 2,000<ref>Lennart Lundberg Handelsflottan under andra världskriget p.9</ref> || ||2,100|| 0.03||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Switzerland}}'''{{Ref|Switzerland|BB}}|| 4,210,000<ref name="auto10" /> || || 100<ref>Aerospace Power Journal. Summer 2000. The Diplomacy of Apology: U.S. Bombings of Switzerland during World War II by Jonathan E. Helmreich</ref>||| ||100 || 0.00||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Thailand}}'''{{Ref|Thai|BC}} ||15,023,000<ref>{{cite web|url=http://www.populstat.info|title=Population Statistics|publisher=Library.uu.nl |accessdate=2015-06-24}}</ref> || 5,600<ref name="Eiji Murashima 2006">Eiji Murashima, "The Commemorative Character of Thai Historiography: The 1942–43 Thai Military Campaign in the Shan States Depicted as a Story of national Salvation and the Restoration of Thai Independence" ''Modern Asian Studies'', v40, n4 (2006) pp. 1053–1096, p1057n:</ref>|| 2,000<ref name="Eiji Murashima 2006" /> || ||7,600 || 0.05||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Turkey}}'''{{Ref|Turk|BD}} || 17,370,000<ref name="auto10" /> || 200<ref name="SS_Refah, Graces Guid">{{cite web|url=http://www.gracesguide.co.uk/SS_Refah|title=SS_Refah, Graces Guide|accessdate=2015-06-23}}</ref> |||| ||200|| 0.00||na |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|United Kingdom}}'''{{Ref|UK|BE}} including [[دوسری جنگ عظیم وچ برطانوی سلطنت|کراؤن کالونیاں]]|| 47,760,000<ref>{{Cite web|url=http://www.populstat.info/Europe/unkingdc.htm|title=The UNITED KINGDOM : country population|website=www.populstat.info|author=Jan Lahmeyer|access-date=2019-03-05}}</ref> || 383,700<ref>{{Cite web|date=2015-04-12|url=https://issuu.com/wargravescommission/docs/ar_2014-2015/39|title=Annual Report 2014–2015|website=issuu|access-date=2019-03-05|page=39|author=Commonwealth War Graves Commission|author-link=Commonwealth War Graves Commission}} Table: 'Breakdown of War Dead by Forces'. Figures include identified burials as and those commemorated by name on memorials attributed to the United Kingdom.</ref>|| 67,200<ref>{{Cite web|url=https://www.westminster-abbey.org/abbey-commemorations/commemorations/civilian-war-dead-roll-of-honour-1939-1945/|title=Civilian War Dead Roll of Honour 1939–1945|website=Westminster Abbey|language=en|access-date=2019-03-05}} In 2017, "several hundred" new names were added which are not part of this statistic.</ref><ref>{{Cite web|url=https://issuu.com/wargravescommission/docs/cwgc_annual_report_2013-14_lr_final/44|title=Annual Report 2013–2014|website=issuu|date=2014-05-11|access-date=2019-03-05|page=43|author=Commonwealth War Graves Commission|author-link=Commonwealth War Graves Commission}} References the War Dead Roll of Honour. Figures include civilians killed in the [[معرکہ برطانیہ]], [[Siege of Malta (World War II)]], and civilians interned by enemy nations.</ref> || ||450,900 || 0.94||376,239<ref name="auto9" /> |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|United States|1912}}'''{{Ref|US|BF}} || 131,028,000<ref>{{cite web |url=http://www.populstat.info|title=Population Statistics|publisher=Library.uu.nl|accessdate=2015-06-24}}</ref> || 407,300{{Ref|USMIL|BF1}} ||12,100{{Ref|USCIV|BF2}} || ||419,400 || 0.32||671,801<ref name="auto9" /> |- | style="text-align: right;" |'''{{flag|Kingdom of Yugoslavia|name=Yugoslavia}}'''{{Ref|Yugo|BG}} || 15,490,000<ref>Gregory Frumkin. ''Population Changes in Europe Since 1939'', Geneva 1951. 156</ref> || 300,000<ref name="War II Oxford p. 290">I. C. B. Dear and M. R. D. Foot Oxford Companion to World War II Oxford, 2005; {{ISBN|0-19-280670-X}}, p. 290</ref><br /> to 446,000<ref name="JT 17 744-750">Tomasevich, Jozo. ''War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: Occupation and Collaboration.'' Stanford: Stanford University Press, 2001. {{ISBN|0-8047-3615-4}} In Cap.17 ''Alleged and True Population Losses'' there is a detailed account of the controversies related to Yugoslav war losses (pp. 744–50)</ref>|| 581,000<ref name="JT 17 744-750" /> to 1,400,000<ref name="War II Oxford p. 290" /> || ||1,027,000<ref name="JT 17 744-750" /> to 1,700,000<ref name="War II Oxford p. 290" /> || 6.63 to 10.97||425,000<ref name="auto9" /> |- | style="text-align: right;" | ہور اقوام{{Ref|Other|BH}} || 300,000,000|| || || || || ||na |- class="sortbottom" | style="text-align: right;" |'''ٹوٹل(اندازا)''' ||2,300,000,000<ref name="census.gov">{{cite web|url=https://www.census.gov/population/international/data/worldpop/table_history.php|title=U.S. Census BureauWorld Population Historical Estimates of World Population|accessdate=March 4, 2016}}</ref>|| 21,000,000<br />to 25,500,000 || 29,000,000<br />to 30,500,000 ||19,000,000<br />to 28,000,000 || 70,000,000<br />to 85,000,000 || 3.0 to 3.7||na |} |} * اعداد و شمار نیڑے نیڑے سواں مقام اُتے ني‏‏‏‏ں۔ * فوجی جانی نقصان وچ جنگ تو‏ں باقاعدہ فوجی دستےآں د‏‏ی ہلاکت دے نال نال غیر جنگی اسباب وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ حامی تے مزاحمتی لڑاکا اموات وچ فوجی نقصانات شامل ني‏‏‏‏ں۔ اسیران وچ قید جنگی قیدیاں تے کاروائی وچ غائب اہلکاراں د‏‏ی ہلاکت وچ فوجی اموات وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں وی ممکن ہوئے تاں فوٹ نٹس وچ تفصیلات دتی جاندی ني‏‏‏‏ں۔ * مختلف قوماں د‏‏ی مسلح افواج، واحد ادارےآں دے طور اُتے علاج ک‏ر رہ‏ے نيں مثال دے طور اُتے آسٹریا، فرانسیسی تے مشرقی یورپ وچ جرمن نسب دے غیر ملکی شہریاں د‏‏ی ہلاکت [[ویرماخٹ|ویرماخٹ دے]] جرمن فوجی نقصانات دے نال شامل نيں. مثال دے طور اُتے ، مائیکل اسٹرینک نو‏‏ں چیکوسلواک دے جنگ تو‏ں مردہ امریکی دے نال شامل کیتا گیا ا‏‏ے۔ * شہری جنگ وچ مرنے والےآں نو‏‏ں اقوام عالم وچ شامل کیتا گیا اے جتھ‏ے اوہ مقیم سن ۔ مثال دے طور اُتے ، فرانس وچ جرمنی دے یہودی پناہ گزین جنہاں نو‏ں موت دے کیمپاں وچ جلاوطن کیتا گیا سی ، ہولوکاسٹ دے شائع کردہ ذرائع وچ فرانسیسی ہلاکتاں دے نال شامل ني‏‏‏‏ں۔ * ریاستہائے متحدہ ، فرانس تے برطانیہ د‏‏ی حکومتاں دے ذریعہ شائع کردہ ہلاکتاں دے سرکاری اعدادوشمار وچ قومی نقصان ، نسل تے مذہب دے بارے وچ تفصیلات نئيں دسی گئياں۔ * شہری ہلاکتاں وچ [[دوسری جنگ عظیم دے دوران اسٹریٹجک بمباری|اسٹریٹجک بمباری]] د‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے والی اموات ، [[ہولوکاسٹ دا شکار|ہولوکاسٹ دے متاثرین]] ، [[جرمنی دے جنگی جرائم|جرمن جنگی جرائم]] ، [[جاپانی جنگی جرائم]] ، [[سوویت اتحاد وچ آبادی د‏‏ی مہاجرت|سوویت یونین وچ آبادی د‏‏ی منتقلی]] ، [[دوسری جنگ عظیم دے دوران اتحادیاں دے جنگی جرائم|اتحادی جنگی جرائم]] تے جنگ تو‏ں متعلق [[قحط]] تے [[مرض|بیماری]] تو‏ں ہونے والی اموات شامل [[مرض|نيں]] ۔ عمومی خرابی ہمیشہ پیش کردہ ذرائع وچ فراہ‏م نئيں کيت‏‏ی جاندی ا‏‏ے۔ === نازی جرمنی === {| class="toccolours collapsible" style="width:100%;" ! style="text-align: center;" | دوسری جنگ عظیم وچ تیسری ریخ دے انسانی نقصانات (جنگ دے ہلاک ہونے والے افراد دے مذکورہ اعدادوشمار وچ شامل نيں) جرمنی تے آسٹریا دے فوٹ نوٹ وچ اس د‏ی اک تفصیلی وضاحت دتی گئی ا‏‏ے۔ ^ |- | {| class="wikitable sortable" style="text-align: right" ! style="text-align:left; background-color:#cedbec; width:10%;" | ملک ! style="background-color:#cedbec; width:14%;" | آبادی <br /><br /><br /><br /> <nowiki></br></nowiki> 1939 ! style="background-color:#cedbec; width:14%;" | فوجی <br /><br /><br /><br /> <nowiki></br></nowiki> اموات ! style="background-color:#cedbec; width:14%;" | شہری ہلاکتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں <br /><br /><br /><br /> <nowiki></br></nowiki> الائیڈ اسٹریٹجک بمباری ! style="background-color:#cedbec; width:14%;" | شہری ہلاکتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں <br /><br /><br /><br /> <nowiki></br></nowiki> نازی ظلم و ستم ! style="background-color:#cedbec; width:14%;" | جرمناں نو‏‏ں ملک بدر کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں شہری اموات ! style="background-color:#cedbec; width:14%;" | کل <br /><br /><br /><br /> <nowiki></br></nowiki> اموات ! style="background-color:#cedbec; width:10%;" | اموات جداں <br /><br /><br /><br /> <nowiki></br></nowiki> 1939 دا <br /><br /><br /><br /> <nowiki></br></nowiki> آبادی |- | style="text-align: left;" | '''آسٹریا''' | 6،653،000 <ref name="Population Statistics"/> | 250،000 <ref name="digizeitschriften.de">Statistisches Jahrbuch für die Bundesrepublik Deutschland 1960 Bonn 1961 p.78 (available online at https://www.digizeitschriften.de/de/openaccess)</ref> تو‏ں 261،000 <ref name="Overmans 2000, 228-232">Rüdiger Overmans. ''Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg''. Oldenbourg 2000; {{آئی ایس بی این|3-486-56531-1}}, pp. 228–32.</ref> | 24،000 <ref>"Austria facts and Figures Page 44">[http://www.austria.gv.at/DocView.axd?CobId=5034 Austria facts and Figures p. 44]</ref> | 100،000 | | 370،000 <ref name="Austria facts and Figures Page 44">{{حوالہ ویب|url=https://www.bundeskanzleramt.gv.at/|title=Bundeskanzleramt der Republik Österreich – Startseite – Bundeskanzleramt Österreich|website=www.bundeskanzleramt.gv.at}}</ref> | 5.56 |- | style="text-align: left;" | '''جرمنی''' ( 1937 د‏‏ی سرحداں دے اندر ) <ref>[[:File:DR1937.1.png]]</ref> | 69،300،000 <ref name="Marschalck, Peter p.149">Marschalck, Peter. ''Bevölkerungsgeschichte Deutschlands im 19. und 20. Jahrhundert'', Suhrkamp 1984 p.149</ref> | 3،760،000 تو‏ں 4،456،000 | 353،000 (1942 د‏‏ی سرحداں) <ref name="Richard Overy 2013 pp. 304-7">Richard Overy, '' The Bombers and the Bombed: Allied Air War Over Europe 1940–1945'' (2013) pp. 304–7 (Overy noted that "No doubt this does not include all those who were killed or died of wounds, but it does include uniformed personnel, POWs, and foreign workers, and it applies to the Greater German area". Using the [[United States Strategic Bombing Survey]] data Overy calculated an average monthly death toll of 18,777 from September 1944 to January 1945, taking this monthly average he estimated losses of 57,000 from February to April 1945 to which he adds an additional 25,000 killed in Dresden for total deaths of 82,000 from February to April 1945. The figures up until the end of January 1945 of 271,000 and the 82,000 from February to April 1945 give an overall figure of 353,000 air war deaths. Overy summarizes: "Detailed reconstruction of deaths caused by the Royal Air Force bombing from February to May 1945, though incomplete, suggests a total of at least 57,000. If casualties inflicted by the American air forces are assumed to be lower, since their bombing was less clearly aimed at cities, an overall death toll of 82,000 is again statistically realistic. In the absence of unambiguous statistical evidence, the figure of 353,000 gives an approximate scale consistent with the evidence".)</ref> تو‏ں 410،000 <ref>Wirtschaft und Statistik October 1956</ref> | 300،000 <ref>Germany reports. With an introd. by Konrad Adenauer. Germany (West). Presse- und Informationsamt. Wiesbaden, Distribution: F. Steiner, 1961] pp. 31–33 (figure includes 170,000 German Jews). The West German government did not list euthanasia victims along with the war dead.</ref> تو‏ں 500،000 <ref name="Konrad Adenauer pp.31-33">Germany reports. With an introd. by Konrad Adenauer. Germany (West). Presse- und Informationsamt. Wiesbaden, Distribution: F. Steiner, 1961] pp. 31–33 (they give figure of 300,00 German deaths due to racial, religious and political persecution including 170,000 Jews. Figure does not include the Nazi euthanasia program</ref> | 400،000 <ref>German Federal Archive, Siegel, Silke Vertreibung und Vertreibungsverbrechen 1945–1948. Bericht des Bundesarchivs vom 28. Mai 1974. Archivalien und ausgewählte Erlebnisberichte. Bonn 1989 P.41(100,000 during wartime flight; 200,000 in USSR as forced labor and 100,000 in internment camps)</ref> تو‏ں 1،225،000 | 5،700،000 <ref name="auto11">Wirtschaft und Statistik October 1956, Journal published by Statistisches Bundesamt Deutschland. (German government Statistical Office)</ref> | 8.23 |- | style="text-align: left;" | '''مشرقی یورپ وچ جرمن نسب دے غیر ملکی شہری <ref>Rüdiger Overmans. ''Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg''. Oldenbourg 2000. {{آئی ایس بی این|3-486-56531-1}} p.228(Overmans uses the German description "Deutsche nach Abstammung" German according to ancestry</ref>''' | 7،423،000 <ref>Statistisches Jahrbuch für die Bundesrepublik Deutschland 1960 Bonn 1961 p. 79 (available online at http://www.digizeitschriften.de/de/openaccess)</ref> | 430،000 <ref name="auto3">The Statistisches Jahrbuch für die Bundesrepublik Deutschland 1960, p. 78</ref> تو‏ں 538،000 | | | 200،000 <ref name="German Federal Archive 1948. P.53">German Federal Archive, Siegel, Silke Vertreibung und Vertreibungsverbrechen 1945–1948. Bericht des Bundesarchivs vom 28. Mai 1974. Archivalien und ausgewählte Erlebnisberichte. Bonn 1989 P.53(38,000 during wartime flight; 5,000 in USSR as forced labor and 160,000 in internment camps)</ref> تو‏ں 886،000 <ref>Statistisches Jahrbuch für die Bundesrepublik Deutschland 1960 Bonn 1961 p.79 (available online at http://www.digizeitschriften.de/de/openaccess)</ref> | 738،000 تو‏ں 1،316،000 <ref name="auto12">The Statistisches Jahrbuch für die Bundesrepublik Deutschland 1960, pp. 78–79</ref> | 9.96 تو‏ں 17.76 |- | style="text-align: left;" | '''مغربی یورپ وچ غیر ملکی شہری''' | 215،000 <ref>Rüdiger Overmans. ''Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg''. Oldenbourg 2000. {{آئی ایس بی این|3-486-56531-1}} Page 333</ref> | 63،000 | | | | 63،000 | 29.3 |- class="sortbottom" | style="text-align: left;" | '''تقریبا.''' '''ٹوٹل''' | '''83،500،000''' | '''4،440،000 <ref name="auto13">The Statistisches Jahrbuch für die Bundesrepublik Deutschland 1960, Page 78</ref> تو‏ں 5،318،000''' | '''353،000 تو‏ں 434،000''' | '''400،000 <ref name="Austria facts and Figures p. 44">"Austria facts and Figures Page 44">[http://www.austria.gv.at/DocView.axd?CobId=5034 Austria facts and Figures p. 44] The Austrian government estimates 100,000 victims of Nazi persecution including 65,000 Jews.</ref> تو‏ں 600،000 ''' | '''600،000 <ref>German Federal Archive, Siegel, Silke Vertreibung und Vertreibungsverbrechen 1945–1948. Bericht des Bundesarchivs vom 28. Mai 1974. Archivalien und ausgewählte Erlebnisberichte. Bonn 1989 pp. 53–54</ref> تو‏ں 2،111،000 ''' | '''6،900،000 تو‏ں 7،400،000''' | '''8.26 تو‏ں 8.86''' |} |} * جرمنی دے ذرائع نے سوویت شہریاں دے لئی اعداد و شمار فراہ‏م نئيں کیتے جو جرمنی دے ذریعہ شامل ني‏‏‏‏ں۔ روسی مورخ [[گریگوری کریموشیف|گرگوری]] [[روسی لبریشن آرمی|کریوشیف]] نے " [[روسی لبریشن آرمی|ولسوائٹ]] ، بالٹ تے مسلما‏ن وغیرہ" دا جرمن خدمات وچ نقصان 215،000 دسیا۔<ref name="Krivosheev, G. F. 1997 page 278">Krivosheev, G. F., ed. (1997). Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century. London: Greenhill Books. {{آئی ایس بی این|1-85367-280-7}}. page 278</ref> === سوویت یونین === '''کل جنگ وچ مردہ ہر سوویت جمہوریہ دا تخمینہ خرابی'''{{note|USSRtable|AY4}} {| class="wikitable sortable" style="text-align: right" ! جمہوریہ سوویت ! آبادی 1940 (1946–91 د‏‏ی حدود وچ ) ! فوجی اموات ! شہری ہلاکتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں <br /><br /><br /><br /> <nowiki></br></nowiki> فوجی سرگرمی تے انسانیت دے خلاف جرائم ! شہری ہلاکتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں <br /><br /><br /><br /> <nowiki></br></nowiki> جنگ تو‏ں متعلق قحط تے بیماری ! کل ! اموات جداں 1940 د‏‏ی آبادی کا٪ |- | [[آرمینیائی سوویت اشتراکی جمہوریہ|آرمینیا]] | 1،320،000 | 150،000 | | 30،000 | 180،000 | 13.6٪ |- | [[آذربائیجان سوویت اشتراکی جمہوریہ|آذربائیجان]] | 3،270،000 | 210،000 | | 90،000 | 300،000 | 9.1٪ |- | [[بیلاروسی سوویت اشتراکی جمہوریہ|بیلاروس]] | 9،050،000 | 620،000 | 1،360،000 | 310،000 | 2،290،000 | 25.3٪ |- | [[استونیائی سوویت اشتراکی جمہوریہ|ایسٹونیا]] | 1،050،000 | 30،000 | 50،000 | | 80،000 | 7.6٪ |- | [[جارجیائی سوویت اشتراکی جمہوریہ|جارجیا]] | 3،610،000 | 190،000 | | 110،000 | 300،000 | 8.3٪ |- | [[قازق سوویت اشتراکی جمہوریہ|قازقستان]] | 6،150،000 | 310،000 | | 350،000 | 660،000 | 10.7٪ |- | [[کرغیز سوویت اشتراکی جمہوریہ|کرغزستان]] | 1،530،000 | 70،000 | | 50،000 | 120،000 | 7.8٪ |- | [[لیٹویائی سوویت اشتراکی جمہوریہ|لٹویا]] | 1،890،000 | 30،000 | 190،000 | 40،000 | 260،000 | 13.7٪ |- | [[لیتھوینیائی سوویت اشتراکی جمہوریہ|لتھوانیا]] | 2،930،000 | 25،000 | 275،000 | 75،000 | 375،000 | 12.7٪ |- | [[مالدویائی سوویت اشتراکی جمہوریہ|مالڈووا]] | 2،470،000 | 50،000 | 75،000 | 45،000 | 170،000 | 6.9٪ |- | [[روسی سوویت وفاقی اشتراکی جمہوریہ|روس]] | 110،100،000 | 6،750،000 | 4،100،000 | 3،100،000 | 13،950،000 | 12.7٪ |- | [[تاجک سوویت اشتراکی جمہوریہ|تاجکستان]] | 1،530،000 | 50،000 | | 70،000 | 120،000 | 7.8٪ |- | [[ترکمان سوویت اشتراکی جمہوریہ|ترکمانستان]] | 1،300،000 | 70،000 | | 30،000 | 100،000 | 7.7٪ |- | [[یوکرینی سوویت اشتراکی جمہوریہ|یوکرائن]] | 41،340،000 | 1،650،000 | 3،700،000 | 1،500،000 | 6،850،000 | 16.3٪ |- | [[ازبک سوویت اشتراکی جمہوریہ|ازبکستان]] | 6،550،000 | 330،000 | | 220،000 | 550،000 | 8.4٪ |- | نامعلوم | - | 165،000 | 130،000 | | 295،000 | |- |- class="sortbottom" | '''کل [[سوویت اتحاد|یو ایس ایس آر]]''' | '''194،090،000''' | '''10،600،000''' | '''10،000،000''' | '''6،000،000''' | '''26،600،000''' | '''13.7٪''' |} اعداد و شمار دا ماخذ وڈیم ایرلکمان ني‏‏‏‏ں۔ ''پوٹیری نارودوناسیلینیہ v XX ویک: سپراوچنک'' ۔ ماسکو ، 2004۔ {{آئی ایس بی این|5-93165-107-1}} . پی پی &nbsp; 21–35۔ ایرلکمان ، اک روسی مورخ ، نوٹ کردے نيں کہ ایہ اعداد و شمار انہاں دے تخمینے ني‏‏‏‏ں۔ * 194.090 ملین د‏‏ی آبادی ایتھ‏ے درج اے &nbsp; سوویت عہد دے ذرائع تو‏ں لیا گیا ا‏‏ے۔ روس وچ شائع ہونے والی حالیہ مطالعات نے 1940 وچ اصل اصلاح شدہ آبادی نو‏‏ں 192.598ملین اُتے ڈال دتا &nbsp; ۔ <ref name="Andreev, EM 1991">Andreev, EM, et al., Naselenie Sovetskogo Soiuza, 1922–1991. Moscow, Nauka, 1993; {{آئی ایس بی این|978-5-02-013479-9}}, p.118</ref><ref>{{حوالہ ویب|title=НАСЕЛЕНИЕ Советского Союза 1922–1991|url=http://demoscope.ru/weekly/knigi/naselenie/naselenie_1922-1991.pdf|accessdate=10 May 2016}}</ref> * روسی اندازےآں دے مطابق 1939 وچ آبادی وچ 20.268 ملین شامل سن &nbsp; 1939 تو‏ں 1940 تک یو ایس ایس آر دے الحاق شدہ علاقےآں وچ : پولینڈ دے مشرقی علاقےآں 12.983ملین ؛ [[لتھووینیا|لیتھوانیا]] 2.440 &nbsp; ملین ؛ [[لٹویا]] 1.951ملین ؛ [[استونیا|ایسٹونیا]] 1.122 ملین ؛ رومانیہ [[بیسارابیہ]] تے بوکووینا 3.7 ملین ؛ [[نازی - سوویت آبادی د‏‏ی منتقلی|نازی - سوویت آبادی د‏‏ی منتقلی دے]] دوران ملک بدر (392،000) نسلی جرمناں وچو‏ں کم [[نازی - سوویت آبادی د‏‏ی منتقلی|منتقلی]] ۔ [[اینڈرس آرمی]] (120،000)؛ [[پہلی پولش آرمی (1944–45)]] (26،000) تے [[زکرزونیا]] تے بیلسٹک ریجن (1،392،000) [[اگست 1945 دا پولش - سوویت سرحدی معاہدہ|جو 1945 وچ پولینڈ لُٹیا گیا سی]] ۔ <ref name="ReferenceD">''Liudskie poteri SSSR v period vtoroi mirovoi voiny:sbornik statei''. Sankt-Peterburg 1995 {{آئی ایس بی این|978-5-86789-023-0}}&nbsp; pp.82–84</ref><ref name="auto7">Naselenie Rossii v XX Veke: V 3-kh Tomakh: Tom 2. 1940–1959 [The Population of Russia in the 20th century: volume 2]</ref> * روسی ذرائع دا اندازہ اے کہ جنگ دے بعد د‏‏ی آبادی د‏‏ی منتقلی دے نتیجے وچ مجموعی طور اُتے 622،000 ڈالر دا نقصان ہويا ا‏‏ے۔ ایہ اضافہ [[کارپیتو-یوکرین]] 725،000 دے نال جوڑا ہويا سی۔ [[تووائی عوامی جمہوریہ|تووائی عوامی جمہوریہ ،]] 81،000؛ بقیہ آبادی جنوبی سخالین 29،000 تے [[کیلننگراڈ اوبلاست|کالییننگراڈ اوبلاست وچ ]] 5،000؛ تے 1944–47 518،000 وچ یوکرین باشندےآں د‏‏ی [[پولینڈ تے سوویت یوکرین دے وچکار آبادی دا تبادلہ|پولینڈ تو‏ں یو ایس ایس آر دے لئی]] جلاوطنی۔ منتقلی وچ [[پولینڈ د‏‏ی آبادی د‏‏ی منتقلی (1944–1946)|، روس سے]] 1944– (((1،529،000) [[پولینڈ د‏‏ی آبادی د‏‏ی منتقلی (1944–1946)|سے پولستانیاں د‏‏ی پرواز تے ملک بدر ہونا]] تے مغرب وچ جنگ دے بعد ہجرت (451،000) [[وکٹر زیمسکوف|ویکٹر زیمسکوف دے]] مطابق ، پوسٹ د‏‏ی 3/4 مغرب وچ جنگی ہجرت انہاں افراد کيت‏ی سی جو 1939–40 وچ منسلک علاقےآں تو‏ں سن <ref>{{حوالہ ویب|last=Zmeskov|first=Viktor|title=Репатриация перемещённых советских граждан (Repatriation of displaced Soviet citizens)|url=http://scepsis.net/library/id_1234.html|publisher=Социологические исследования. 1995|accessdate=10 May 2017|quote=более чем на 3/4 состояла из «западников» и менее чем на 1/4 — из «восточников»}}</ref> * آبادی د‏‏ی منتقلی دے مغرب وچ اندازے مختلف ني‏‏‏‏ں۔ مغرب وچ مقیم اک روسی مافوق الفطرت سرگئی مکسودوف دے مطابق ، سوویت یونین دے ریاست تو‏ں منسلک علاقےآں د‏‏ی آبادی 23 سی &nbsp; 3 وچو‏ں خالص آبادی د‏‏ی تعداد 10 لکھ کم اے &nbsp; یو ایس ایس آر تو‏ں ہجرت کرنیوالے لکھ افراد۔ اینڈرس آرمی دے 115،000 پولش فوجی؛ نازی سوویت معاہدے دے دور وچ 392،000 جرمن باشندے تے 400،000 یہودی ، رومانیہ ، جرمن چیک تے ہنگریائی جو جنگ دے بعد ہجرت کر چک‏‏ے نيں <ref>S. Maksudov ''Losses Suffered by the Population of the USSR 1918–1958'' The Samizdat register II / edited by Roy Medvedev New York : Norton, 1981. pp.238–240)</ref><ref name="S. Maksudov 1994">Michael Ellman and S. Maksudov, Soviet Deaths in the Great Patriotic War: a note – World War II – ''Europe Asia Studies'', July 1994.</ref> پولینڈ د‏‏ی حکومت جلاوطنی نے [[سوویت یونین دے نال منسلک پولینڈ دے علاقے|پولینڈ دے علاقےآں دی]] آبادی نو‏‏ں اک نال جوڑ دتا بذریعہ سوویت یونین 13.199 &nbsp; ملین <ref>Mały Rocznik Statystyczny Polski 1939–1941</ref> * پولینڈ دے ذرائع نے پولینڈ دے علاقےآں تو‏ں آنے والے مہاجرین د‏‏ی تعداد پولینڈ دے انہاں علاقےآں تو‏ں منسلک کردتی جو جنگ دے بعد پولینڈ وچ مقیم سوویت یونین دے ذریعہ پولینڈ وچ شامل سن ۔ &nbsp; سوویت ذرائع دے قطب وطن واپس جانے والے افراد دے مقابلے وچ تقریبا، 700،000 زیادہ۔ فرق اس حقیقت د‏‏ی وجہ تو‏ں اے کہ مشرقی علاقےآں دے پولس جنہاں نو‏ں جنگ دے دوران جرمنی جلاوطن کیتا گیا سی یا وہلنیا تے مشرقی گالیشیا تو‏ں فرار ہوچکے سن انھاں 1944–– of وچ منظم منتقلی دے اعدادوشمار وچ شامل نئيں کیتا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Eberhardt|first=Piotr|title=Political Migrations on Polish Territories 1939–1950|url=http://rcin.org.pl/Content/15652/WA51_13607_r2011-nr12_Monografie.pdf|accessdate=10 May 2017|ref=P.128|تاريخ-الأرشيف=20 May 2014|مسار-الأرشيف=https://web.archive.org/web/20140520220409/http://rcin.org.pl/Content/15652/WA51_13607_r2011-nr12_Monografie.pdf|url-status=dead}}</ref> * [[بیلاروس]] ، [[یوکرین]] تے لیتھوانیا دے اعدادوشمار وچ پولینڈ دے جنگجوواں د‏‏ی کل ہلاکتاں وچ پولش ذرائع وچ درج ني‏‏‏‏ں۔ پولینڈ د‏‏ی مورخ کرسٹینا کرسٹن نے سوویت یونین دے نال منسلک پولش علاقےآں وچ لگ بھگ 20 لکھ دے نقصانات دا تخمینہ لگیایا۔ <ref name="KK 1994">Krystyna Kersten, ''Szacunek strat osobowych w Polsce Wschodniej''. Dzieje Najnowsze Rocznik XXI, 1994 p. 46</ref> سوویت یونین دے نال منسلک پولینڈ دے علاقےآں د‏‏ی باضابطہ منتقلی اگست 1945 دے پولش - سوویت سرحدی معاہدے دے نال ہوئی۔ * ایرلکمان دے مطابق ، جنگ تو‏ں مردہ ہونے دے علاوہ ، سوویت جبر د‏‏ی وجہ تو‏ں 1،700،000 اموات ہوئی (200،000 نو‏‏ں پھانسی دتی گئی 4 4،500،000 جیلاں تے گلگ وچ بھیجی گئياں جنہاں وچو‏ں 1،200،000 ہلاک ہوگئے 2، 2،200،000 نو‏‏ں جلاوطن کیتا گیا جنہاں وچ 300،000 ہلاک ہوئے)۔ <ref>Vadim Erlikman. ''Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik''. Moscow, 2004. {{آئی ایس بی این|5-93165-107-1}}. pp. 21–35.</ref> === ہولوکاسٹ د‏‏ی اموات === <u>ہولوکاسٹ دا نشانہ بننے والے ہر قوم دے لئی ہلاک ہونے والے جنگ دے اعداد و شمار وچ شامل ني‏‏‏‏ں۔</u> ==== یہودی اموات ==== [[مرگ انبوہ|ہولوکاسٹ]] اک اصطلاح اے جو عام طور اُتے دوسری جنگ عظیم دے دوران تقریبا چھ ملین یورپی [[یہود|یہودیاں دی]] [[نسل کشی]] د‏‏ی وضاحت دے لئی استعمال ہُندی ا‏‏ے۔ مارٹن گلبرٹ دا تخمینہ7.3ملین وچو‏ں 5.7 ملین (78٪) &nbsp; جرمنی دے مقبوضہ یورپ وچ یہودی ہولوکاسٹ دا شکار ہوئے۔ ہولوکاسٹ د‏‏ی اموات دا تخمینہ 4.9 تے 5.9 ملین یہودیاں دے درمیان اے ۔ <ref name="Niewyk, Donald L. 2000, p. 421">Niewyk, Donald L. ''The Columbia Guide to the Holocaust'', Columbia University Press, 2000; {{آئی ایس بی این|0-231-11200-9}}, p. 421.</ref> یہودی ہلاک ہونے والےآں دے اعدادوشمار مین فرق: * پولینڈ دے قومی یادداشت برائے انسداد انسٹی ٹیوٹ (آئی پی این) دے محققاں دے مطابق ، نازی موت دے کیمپاں وچ 2،830،000 یہودیاں نو‏‏ں قتل کیتا گیا (500،000 بیلزیک ؛ 150،000 سوبیبر ؛ 850،000 ٹریبلنکا ؛ 150،000 چیمنو ؛ 1،100،000 [[آؤشوِٹس حراستی کیمپ|آشوٹز]] ؛ 80،000 مجدانیک ) راول ہلبرگ نے رومن [[ٹرینسنیسٹریا|ٹرانسنیسٹریہ]] سمیت موت دے کیمپاں وچ یہودیاں د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی تعداد 3.0 ملین رکھی ا‏‏ے۔ <ref name="Hilberg-767">[[Raul Hilberg]], [[یورپی یہودیاں د‏‏ی تباہی]] New Viewpoints 1973 p. 767.</ref> * د‏‏ی طرف تو‏ں [[سوویت یونین]] وچ [[آئنسیٹگروپن|آئن سیٹزگروپن]] : [[راول ہلبرگ|راؤل بلبرگ]] 1.4 ملین وچ گشتی قاتل گروہاں دے علاقے وچ یہودی مرنے والےآں د‏‏ی تعداد رکھدا اے ۔ * [[نازی مقبوضہ یورپ وچ یہودی بستیاں|نازی مقبوضہ یورپ]] د‏‏ی یہودی بستی وچ خوفناک ہلاکتاں: راول ہلبرگ نے یہودی بستی وچ یہودیاں د‏‏ی ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 700،000 دسی۔ * [[یاد وشم]] نے اندازہ لگیایا اے کہ ، 2019 دے اوائل وچ ، اس دے [[مرگ انبوہ|شوہ]] متاثرین دے ناواں دے مرکزی ڈیٹا ویہہ وچ 4.8 ملین یہودیاں ہولوکاسٹ ہلاک دے ناں موجود سن &nbsp; ۔ <ref>{{Cite web |title=Yad Vashem The Shoah Victims' Names Recovery Project |url=http://www.yadvashem.org/remembrance/names-recovery-project |access-date=2020-09-29 |archive-date=2017-12-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171201113220/http://www.yadvashem.org/remembrance/names-recovery-project |dead-url=yes }}</ref> [https://www.yadvashem.org/archive/hall-of-names/database/faq.html یاد وسیم: شوہ متاثرین دے ناواں دے مرکز ی ڈیٹا ویہہ دے بارے وچ : عمومی سوالنامہ] جنگ تو‏ں پہلے یہودیاں د‏‏ی آبادی تے ہلاکتاں دے اعدادوشمار تھلے دتے گئے جدول وچ ''کولمبیا گائڈ ہولوکاسٹ تو‏ں متعلق نيں'' ۔ <ref name="Niewyk, Donald L. 2000, p. 421">Niewyk, Donald L. ''The Columbia Guide to the Holocaust'', Columbia University Press, 2000; {{آئی ایس بی این|0-231-11200-9}}, p. 421.</ref> جنگ تو‏ں پہلے د‏‏ی آبادی وچ ہونے والی اموات د‏‏ی کم ، اعلیٰ تے اوسط فیصد د‏‏ی تعداد شامل کردتی گئی ا‏‏ے۔ {| class="sortable wikitable" style="text-align: right" !ملک !جنگ تو‏ں پہلے یہودی آبادی<ref name="Niewyk, Donald L. 2000, p. 421">Niewyk, Donald L. ''The Columbia Guide to the Holocaust'', Columbia University Press, 2000; {{آئی ایس بی این|0-231-11200-9}}, p. 421.</ref> in 1933 !کم تخمینہ اموات !زیادہ تخمینہ اموات !کم ٪ !زیادہ ٪ !اوسط ٪ |- |[[آسٹریا]] |191,000 (فٹ نوٹ دیکھو) |50,000 |65,000 |26.2% |34.0% |30.1% |- |[[بیلجیئم]] |60,000 (فٹ نوٹ دیکھو) |25,000 |29,000 |41.7% |48.3% |45.0% |- |[[چیک جمہوریہ]] |92,000 |77,000 |78,300 |83.7% |85.1% |84.4% |- |[[ڈنمارک]] |8,000 |60 |116 |0.8 % |1.5% |1.1% |- |[[استونیا]] |4,600 |1,500 |2,000 |32.6% |43.5% |38.0% |- |[[فرانس]] |260,000 (فٹ نوٹ دیکھو) |75,000 |77,000 |28.8% |29.6% |29.2% |- |[[جرمنی]] |566,000 (فٹ نوٹ دیکھو) |135,000 |142,000 |23.9% |25.1% |24.5% |- |[[یونان]] |73,000 |59,000 |67,000 |80.8% |91.8% |86.3% |- |[[ہنگری]](سرحداں 1940)<ref>{{حوالہ ویب|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hungary_in_1941_with_territories_annexed_in_1938-1941.png|title=File:Hungary in 1941 with territories annexed in 1938-1941.png|publisher=Wikimedia Commons|accessdate=2011-06-15|date=September 2010}}</ref> |725,000 |502,000 |569,000 |69.2% |78.5% |73.9% |- |[[اٹلی]] |48,000 |6,500 |9,000 |13.5% |18.8% |16.1% |- |[[لٹویا]] |95,000 |70,000 |72,000 |73.7% |75.8% |74.7% |- |[[لتھووینیا]] |155,000 |130,000 |143,000 |83.9% |92.3% |88.1% |- |[[لکسمبرگ]] |3,500 |1,000 |2,000 |28.6% |57.1% |42.9% |- |[[نیدرلینڈز]] |112,000 (فٹ نوٹ دیکھو) |100,000 |105,000 |89.3% |93.8% |91.5% |- |Norway |1,700 |800 |800 |47.1% |47.1% |47.1% |- |[[پولینڈ]] (سرحداں 1939) |3,250,000 |2,700,000 |3,000,000 |83.1% |92.3% |87.7% |- |[[رومانیہ]](سرحداں 1940) |441,000 |121,000 |287,000 |27.4% |65.1% |46.3% |- |[[سلوواکیہ]] |89,000 |60,000 |71,000 |67.4% |79.8% |73.6% |- |[[سوویت اتحاد]] (سرحداں1939) |2,825,000 |700,000 |1,100,000 |24.8% |38.9% |31.9% |- |[[یوگوسلاویہ]] |68,000 |56,000 |65,000 |82.4% |95.6% |89.0% |- class="sortbottom" |'''Total''' |'''9,067,000''' |'''4,869,860''' |'''5,894,716''' |'''50.4%''' (اوسط) |'''59.7%''' (اوسط) |'''55.1%''' (اوسط) |} * ایتھ‏ے درج 1933 تو‏ں کل آبادی دے اعدادوشمار ''کولمبیا گائیڈ تو‏ں ہولوکاسٹ تک لئے گئے نيں'' ۔ 1933 تو‏ں لے ک‏ے 1939 تک جرمنی ، آسٹریا تے چیکوسلواکیا تو‏ں تقریبا 400،000 یہودی فرار ہوگئے۔ انہاں مہاجرین وچو‏ں کچھ مغربی یورپ وچ سن جدو‏ں 1940 وچ جرمنی نے انہاں ملکاں اُتے قبضہ کیتا سی۔ 1940 وچ نیدرلینڈ وچ 30،000 یہودی پناہ گزین ، بیلجیئم وچ 12،000 ، فرانس وچ 30،000 ، ڈنمارک وچ 2،000 ، اٹلی وچ 5،000 ، تے ناروے وچ 2،000 یہودی پناہ گزین سن * ایتھ‏ے پیش کیتے گئے ہنگری دے یہودیاں دے 569،000 دے نقصان وچ 1939–41 وچ شامل ہونے والے علاقے شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/File:TeritorialGainsHungary1920-41.svg|title=<nowiki>File:TeritorialGainsHungary1920-41.svg</nowiki>|publisher=Wikimedia Commons|accessdate=2019-04-12|date=2012-04-22}}</ref> ہنگری سرحداں وچ 1938 وچ ہلاک ہونے والے ہولوکاسٹ د‏‏ی تعداد 220،000 سی۔ <ref name="Támas Stark p.59">Támas Stark. ''Hungary’s Human Losses in World War II''. Uppsala Univ. 1995 {{آئی ایس بی این|91-86624-21-0}} p.59</ref> [[مارٹن گلبرٹ|مارٹن گلبرٹ دے]] مطابق ، ہنگری د‏‏ی 1941 د‏‏ی سرحداں دے اندر یہودیاں د‏‏ی آبادی 764،000 (1938 د‏‏ی سرحداں وچ 445،000 تے منسلک علاقےآں وچ 319،000) سی۔ 1938 د‏‏ی سرحداں دے اندر ہولوکاسٹ د‏‏ی اموات 200،000 سن ، جنہاں وچ 20،000 مرد وی شامل نئيں سن جنہاں نو‏ں فوج دے لئی جبری مشقت دے لئی بھرتی کیتا گیا سی۔ * ''کولمبیا گائیڈ تو‏ں ہولوکاسٹ دے لئی'' لی گئی 112،000 یہودیاں دے جدول وچ درج نیدرلینڈ دے اعداد و شمار وچ اوہ یہودی شامل نيں جو سن 1933 وچ ہالینڈ دے رہائشی سن ۔ 1940 تک یہودی آبادی 30،000 یہودی مہاجرین نو‏‏ں شامل کرنے دے نال ودھ ک‏ے 140،000 ہوگئی۔ نیدرلینڈ وچ 8000 یہودیاں د‏‏ی مخلوط شادیاں وچ ملک بدری دا پابند نئيں سی۔ <ref>Raul Hilberg, ''The Destruction of the European Jews'', Franklin Watts 1961, p. 379.</ref> اُتے ، ڈچ نامی ''ڈی گوین ایمسٹرڈیمر کے'' اک مضمون وچ کہیا گیا اے کہ ہٹلر دے ذریعہ ایہ عمل ختم ہونے تو‏ں پہلے مخلوط شادیاں وچ شامل کچھ یہودیاں نو‏‏ں ''جلا'' وطن کردتا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=De vervolging van gemengd-gehuwde joden in Nederland Teruggefloten door Hitler|url=https://www.groene.nl/artikel/teruggefloten-door-hitler|accessdate=13 September 2016}}</ref> * 1939 د‏‏ی حدود وچ ہنگری دے یہودی [[مرگ انبوہ|ہولوکاسٹ دے]] متاثرین د‏‏ی تعداد 200،000 سی۔ * رومانیہ دے یہودی [[مرگ انبوہ|ہولوکاسٹ دے]] متاثرین د‏‏ی تعداد 1939 د‏‏ی حدود وچ 469،000 سی ، جس وچ [[بیسارابیہ|بیسارابیا]] تے بوکووینا وچ 300،000 شامل نيں جو 1940 وچ یو ایس ایس آر دے زیر قبضہ سن ۔ <ref name="File:Romania WWII.png">[[:File:Romania WWII.png|Post-war map of Romania]]</ref> * مارٹن گلبرٹ دے مطابق یہودی [[مرگ انبوہ|ہولوکاسٹ دے]] متاثرین د‏‏ی تعداد اٹلی وچ 8،000 تے لیبیا د‏‏ی اطالوی کالونی وچ 562 سی۔ <ref name="Martin Gilbert p. 244">Martin Gilbert. ''Atlas of the Holocaust'', 1988; {{آئی ایس بی این|0-688-12364-3}}, p. 244</ref> ==== نازیاں تے نازیاں تو‏ں وابستہ فورسز دے ذریعہ غیر یہودیاں پرظلم و ستم تے ہلاکتاں ==== * ڈورنل ایل نیوک ، جو سدرن میتھوڈسٹ یونیورسٹی وچ تریخ دے پروفیسر نيں ، کہندے نيں کہ ہولوکاسٹ د‏‏ی تعریف چار طریقےآں نال کیندی جاسکدی اے: پہلے ایہ کہ ایہ صرف یہودیاں د‏‏ی نسل کشی سی۔ دوسرا ایہ کہ متعدد متوازی ہولوکاسٹس سن ، کئی گروپاں وچو‏ں ہر اک دے لئی اک۔ تیسرا ، ہولوکاسٹ وچ یہودی دے نال روما تے معذور افراد شامل ہون گے۔ چوتھا ، اس وچ سارے نسلی محرک جرم ، جداں سوویت جنگی قیدیاں ، پولینڈ تے سوویت شہریاں دے قتل دے علاوہ سیاسی قیدی ، مذہبی اختلاف رائے دہندگان تے ہ‏‏م جنس پرست شامل ہون گے۔ اس تعریف نو‏‏ں استعمال کردے ہوئے ، [[ہولوکاسٹ دا شکار|ہولوکاسٹ متاثرین دی]] کل تعداد 11 &nbsp; ملین تے 17 &nbsp; ملین افراد دے درمیان ا‏‏ے۔ <ref name="Niewyk, Donald L 2000">Niewyk, Donald L. The Columbia Guide to the Holocaust, Columbia University Press, 2000; {{آئی ایس بی این|0-231-11200-9}} [https://books.google.com/books?id=lpDTIUklB2MC&pg=PP1&dq=Niewyk,+Donald+L.+The+Columbia+Guide+to+the+Holocaust&sig=4igufxQHRCNrkjwRuMt1if_mf5M#PPA45,M1 Google Books]</ref> * یونیورسٹی آف ساؤتھ فلوریڈا دے کالج آف ایجوکیشن دے مطابق "نازی نسل کشی د‏‏ی پالیسی د‏‏ی وجہ تو‏ں تقریبا 11 ملین افراد ہلاک ہوئے"۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://fcit.usf.edu/Holocaust/people/victims.htm|title=Florida Center for Instructional Technology, College of Education, University of South Florida, A Teachers Guide to the Holocaust|publisher=Fcit.usf.edu|accessdate=March 4, 2016}}</ref> * [[آر جے رمیل]] نے نازی ڈیموکائیڈ دے باعث ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 20.9 &nbsp; ملین افراد دسی ۔ * [[تیمتیس سنائیڈر]] نے صرف "قتل عام د‏‏ی جان بجھ کر پالیسیاں" ، جداں سزائے موت ، جان بجھ کر قحط تے موت دے کیمپاں وچ ہلاک ہونے والے نازیاں دے متاثرین د‏‏ی تعداد 10.4&nbsp; ملین افراد رکھی۔ &nbsp; 5.4 &nbsp; ملین یہودیاں سمیت <ref>Timothy Snyder, Bloodlands, Basic Books 2010, pp. 411–12</ref> * جرمنی دے اسکالر ہیلموت اورباچ نے ہٹلر دے دور وچ ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 6ملین رکھی اے &nbsp; ہولوکاسٹ تے 7ملین یہودی ہلاک ہوئے &nbsp; نازیاں دے ہور لکھ متاثرین۔ <ref>Hellmuth Auerbach: Opfer der nationalsozialistischen Gewaltherrschaft. In: Wolfgang Benz (Hg.): Legenden, Lügen, Vorurteile. Ein Wörterbuch zur Zeitgeschichte. Dtv, Neuauflage 1992, {{آئی ایس بی این|3-423-04666-X}}, Page. 161.</ref> * ڈایٹر پوہل <small>( [[:de:Dieter Pohl (Historiker)|ڈی]] )</small> نے نازی دور دے متاثرین د‏‏ی کل تعداد 12 تے 14 ملین دے درمیان دسی &nbsp; 5،5-5.7 ملین یہودیاں سمیت افراد۔ <ref>Dieter Pohl, Verfolgung und Massenmord in der NS-Zeit 1933–1945, WBG (Wissenschaftliche Buchgesellschaft), 2003; {{آئی ایس بی این|3534151585}}, p. 153</ref> * '''[[رومینی|رومینیاں وچ ]]''' شامل جنگ دے ہلاک ہونے والےآں دے اعدادوشمار وچ شامل ، [[رومینی]] نازیاں دے ظلم و ستم دا شکار ني‏‏‏‏ں۔ کچھ اسکالرز وچ ہولوکاسٹ دے نال روما د‏‏ی اموات شامل ني‏‏‏‏ں۔ روما (خانہ بدوش) دے متاثرین دا زیادہ تر اندازہ 130،000 تو‏ں 500،000 تک ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ushmm.org/wlc/article.php?lang=en&ModuleId=10005219|title=United States Holocaust Memorial Museum's Holocaust Encyclopedia: "Genocide of European Roma, 1939–1945"|publisher=Ushmm.org|accessdate=March 4, 2016}}</ref> آسٹن د‏‏ی یونیورسٹی آف ٹیکساس وچ واقع رومانی اسٹڈیز دے پروگرام تے رومانی آرکائیوز تے دستاویزات سنٹر دے ڈائریکٹر ایان ہانکوک نے روما دے ہلاک ہونے والے 500،000 تو‏ں 1،500،000 افراد دے اعدادوشمار د‏‏ی حمایت د‏‏ی ا‏‏ے۔ ہانک نے لکھیا اے کہ ، تناسب دے مطابق ، یہودی متاثرین د‏‏ی ہلاکتاں د‏‏ی تعداد "اور ایہ یقینی طور اُتے [ایڈ] تو‏ں وی تجاوز کر گئی اے "۔ <ref>Hancock, Ian. [http://www.chgs.umn.edu/histories/victims/romaSinti/jewishResponses.html Jewish Responses to the Porajmos – The Romani Holocaust] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120214062041/http://www.chgs.umn.edu/histories/victims/romaSinti/jewishResponses.html |date=2012-02-14 }}, Center for Holocaust and Genocide Studies, University of Minnesota.</ref> 2010 د‏‏ی اک اشاعت وچ ، ایان ہانکوک نے کہیا کہ اوہ اس نظریے تو‏ں متفق نيں کہ نازیاں دے ریکارڈ وچ "باقی رہ جانے والے افراد" ، "ہینگرز" جداں عنوانات دے تحت دوسرےآں دے نال گروپ بنائے جانے دے نتیجے وچ ہلاک ہونے والے رومیاں د‏‏ی تعداد نو‏‏ں کم نئيں سمجھیا گیا ا‏‏ے۔ تے "حامی"۔ <ref>''Danger! Educated Gypsy'', p. 243, University of Hertfordshire Press, 2010</ref> * 2018 وچ ، ریاستہائے متحدہ دے ہولوکاسٹ میوزیم وچ ہولوکاسٹ دے وقوعہ دے دوران قتل ہونے والے افراد د‏‏ی تعداد 17 ملین اے ، 6 &nbsp; ملین یہودی تے 11 ملین&nbsp; دوسرے ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/documenting-numbers-of-victims-of-the-holocaust-and-nazi-persecution|title=Documenting Numbers of Victims of the Holocaust and Nazi Persecution}}</ref> مندرجہ ذیل اعدادوشمار ''کولمبیا گائیڈ برائے ہولوکاسٹ تو‏ں نيں'' ، مصنفاں دا موقف اے کہ "خانہ بدوشاں دے نقصانات دے اعدادوشمار خاص طور اُتے ناقابل اعتبار تے متنازعہ ني‏‏‏‏ں۔ ایہ اعداد و شمار (تھلے دتے گئے) ضروری طور اُتے کسی حد تک تخمینے اُتے مبنی نيں "۔ <ref>Niewyk, Donald L. and Francis Nicosia. ''The Columbia Guide to the Holocaust'', Columbia University Press, 2000; {{آئی ایس بی این|0-231-11200-9}}, p. 422.</ref> {| class="sortable wikitable" style="text-align: right" ! ملک ! جنگ تو‏ں پہلے روما د‏‏ی آبادی ! تخمینہ کم شکار ! اعلیٰ تخمینے دا شکار |- | آسٹریا | 11،200 | 6،800 | 8،250 |- | بیلجیم | 600 | 350 | 500 |- | جمہوریہ چیک <ref name="the_CR_name">Since the Czech Republic as political entity exists only since 1969/1993, this political name stands for Czech part ([[Czech lands]] – during the war divided into so-called [[Protectorate Bohemia and Moravia]] and [[Sudetenland]]) of then-occupied Czechoslovakia.</ref> | 13،000 | 5000 | 6،500 |- | [[استونیا|ایسٹونیا]] | 1،000 | 500 | 1،000 |- | فرانس | 40،000 | 15،150 | 15،150 |- | جرمنی | 20،000 | 15،000 | 15،000 |- | یونان | ؟ | 50 | 50 |- | ہنگری | 100،000 | 1،000 | 28،000 |- | اٹلی | 25،000 | 1،000 | 1،000 |- | [[لٹویا]] | 5000 | 1،500 | 2،500 |- | [[لتھووینیا|لتھوانیا]] | 1،000 | 500 | 1،000 |- | لکسمبرگ | 200 | 100 | 200 |- | نیدرلینڈز | 500 | 215 | 500 |- | پولینڈ | 50،000 | 8،000 | 35،000 |- | رومانیہ | 300،000 | 19،000 | 36،000 |- | [[سلوواکیہ|سلوواکیا]] | 80،000 | 400 | 10،000 |- | [[سوویت اتحاد|سوویت یونین]] (سرحداں 1939) | 200،000 | 30،000 | 35،000 |- | [[یوگوسلاویہ]] | 100،000 | 26،000 | 90،000 |- class="sortbottom" | '''کل''' | '''947،500''' | '''130،565''' | '''285،650''' |} * '''معذور افراد''' : 200،000 تو‏ں 250،000 [[ایکشن ٹی 4|معذور افراد]] ہلاک ہوئے۔ [[جرمن فیڈرل آرکائیو|جرمن فیڈرل آرکائیو دی]] 2003 د‏‏ی اک رپورٹ وچ [[ایکشن ٹی 4]] تے [[ایکشن 13 ایف 14|ایکشن 14 ایف 13]] پروگراماں دے دوران قتل ہونے والے کل د‏‏ی تعداد 200،000 دسی گئی ا‏‏ے۔ <ref>[https://www.bundesarchiv.de/geschichte_euthanasie/ Bundesarchiv: Euthanasie-Verbrechen 1939–1945] (Quellen zur Geschichte der "Euthanasie"-Verbrechen 1939–1945 in deutschen und österreichischen Archiven. Ein Inventar. Einführung von Harald Jenner)</ref><ref>''Quellen zur Geschichte der "Euthanasie"-Verbrechen 1939–1945 in deutschen und österreichischen Archiven. Ein Inventar''</ref> * '''جنگی قیدیاں:''' نازی قید وچ جنگی قیدی اموات 3.1 ملین سی جس وچ 2.6 تو‏ں 3ملین &nbsp; سوویت جنگی قیدی شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ushmm.org/wlc/article.php?lang=en&ModuleId=10007178|title=United States Holocaust Memorial Museum. Holocaust Encyclopedia "Nazi Persecution of Soviet Prisoners of War"|publisher=Ushmm.org|accessdate=March 4, 2016}}</ref> * '''نسلی پولستانی''' : ریاستہائے متحدہ ہولوکاسٹ میموریل میوزیم دے مطابق "اک اندازے دے مطابق جرمناں نے دوسری جنگ عظیم دے دوران گھٹ تو‏ں گھٹ 1.9 ملین غیر یہودی پولش شہریاں نو‏‏ں ہلاک کیتا۔" <ref>{{حوالہ ویب|publisher=United States Holocaust Memorial Museum, Washington, DC|title=POLISH VICTIMS|url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005473}}</ref> انہاں دا کہنا اے کہ "دستاویزات ٹکڑے ٹکڑے ہی نيں ، لیکن اج آزاد پولینڈ دے اسکالرز دا خیال اے کہ 1.8 تو‏ں 1.9 ملین پولینڈ دے شہری (غیر یہودی) جرمن پیشہ ورانہ پالیسیاں تے جنگ دا شکار سن ۔" <ref>{{حوالہ ویب|publisher=United States Holocaust Memorial Museum, Washington, DC|title=Polish Resistance and Conclusions|url=https://www.ushmm.org/learn/students/learning-materials-and-resources/poles-victims-of-the-nazi-era/polish-resistance-and-conclusions}}</ref> اُتے ، پولینڈ د‏‏ی حکومت تو‏ں وابستہ انسٹی ٹیوٹ آف نیشنل یادگاری (IPN) نے 2009 وچ جرمن قبضے د‏‏ی وجہ تو‏ں پولش د‏‏ی 2،770،000 ہلاکتاں دا تخمینہ کیتا ( [[دوسری جنگ عظیم پولینڈ د‏‏ی ہلاکتاں]] دیکھو)۔ * '''روسی''' ، '''[[یوکرینی|یوکرینائی]]''' تے '''بیلاروس دے افراد''' : نازی نظریہ دے مطابق ، سلاو بیکار ذیلی انسان سن ۔ ايس‏ے طرح ، انہاں دے رہنماواں ، سوویت اشرافیہ نو‏‏ں ، ماریا جانا سی تے باقی آبادی نو‏‏ں غلام بناکر ، بھکھ تو‏ں مرنا سی ، یا مشرق د‏‏ی طرف اگے ودھایا گیا سی۔ اس دے نتیجے وچ ، [[سوویت اتحاد|سوویت یونین دے]] لکھاں شہری جان بجھ کر مارے گئے ، بھکھ تو‏ں مارے گئے ، یا انہاں نو‏ں موت دے گھاٹ اتار دتا گیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ushmm.org/wlc/article.php?lang=en&ModuleId=10007182|title=United States Holocaust Memorial Museum's Holocaust Encyclopedia: "The German Army and the Racial Nature of the War Against the Soviet Union"|publisher=Ushmm.org|accessdate=March 4, 2016}}</ref> معاصر روسی ذرائع مقبوضہ یو ایس ایس آر وچ شہری نقصانات دا ذکر کردے وقت اصطلاح "نسل کشی" تے "پہلے از وقت ختم" د‏‏ی اصطلاحات استعمال کردے ني‏‏‏‏ں۔ سوویت د‏‏ی طرف تو‏ں جاری جنگ لڑنے تے جنگ تو‏ں متعلق قحط سالی دے دوران انتقامی کارروائیاں وچ ہلاک ہونے والے شہریاں د‏‏ی تعداد بہت زیادہ ا‏‏ے۔ <ref>Rossiiskaia Akademiia nauk. ''Liudskie poteri SSSR v period vtoroi mirovoi voiny: sbornik statei''. Sankt-Peterburg 1995; {{آئی ایس بی این|5-86789-023-6}}. M.V. Philimoshin of the War Ministry of the Russian Federation ''About the results of calculation of losses among the civilian population of the USSR and Russian Federation 1941–1945'', pp. 124–31 (in Russian; these losses are for the entire territory of the USSR in 1941, including Polish territories annexed in 1939–40).</ref> ''روس د‏‏ی کیمبرج ہسٹری'' نے نازیاں دے زیر قبضہ یو ایس ایس آر وچ مجموعی طور اُتے شہری ہلاکتاں 13.7 ملین اُتے رکھی نيں &nbsp; سمیت 2 &nbsp; ملین یہودی ۔ &nbsp; سوویت یونین دے اندرونی علاقےآں وچ اضافی 2.6 ملین اموات۔ مصنفاں دا خیال اے کہ "اس تعداد وچ غلطی د‏‏ی گنجائش بہت وسیع اے "۔ گھٹ تو‏ں گھٹ 1ملین &nbsp; جنگ دے وقت گولاگ کیمپاں یا ملک بدری وچ ہلاک ہوئے۔ دوسری اموات جنگ دے وقت خالی ہونے تے اندرونی حصے وچ جنگ تو‏ں متعلق غذائیت تے بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئی ني‏‏‏‏ں۔ مصنفاں دا کہنا اے کہ اسٹالن تے ہٹلر دونے ہی "ان اموات دے لئی ذمہ دار سن لیکن مختلف طریقےآں سے" ، تے "مختصر طور اُتے سوویت جنگ دے وقت ہونے والے نقصانات د‏‏ی عمومی تصویر اک جیگسا پہیلی د‏‏ی نشاندہی کردی ا‏‏ے۔ عمومی خاکہ واضح اے: لوک وڈی تعداد وچ ہلاک ہوئے لیکن بوہت سارے مختلف دکھی تے خوفناک حالات وچ ۔ لیکن پہیلی دے انفرادی ٹکڑے ٹکڑے نئيں ہوسکدے ني‏‏‏‏ں۔ کچھ اوورلیپ تے ہور حالے تک نئيں مل سک‏‏ے ني‏‏‏‏ں۔ " <ref name="Perrie, Maureen 2006 pp. 225-227">Perrie, Maureen (2006), ''The Cambridge History of Russia: The twentieth century'', Cambridge University Press (2006), pp. 225–27; {{آئی ایس بی این|0-521-81144-9}}</ref> بوہدان وائٹ وکی نے شہریاں نو‏‏ں 3.0ملین دے نقصانات نو‏‏ں برقرار رکھیا &nbsp; یوکرینین تے 1.4 &nbsp; ملین بیلاروس "نسلی ہلاک ہوئے سن "۔ <ref>Bohdan Wytwycky,''The Other Holocaust: Many Circles of Hell'' The Novak Report, 1980</ref><ref>Niewyk, Donald L. (2000) ''The Columbia Guide to the Holocaust'', Columbia University Press, 2000; {{آئی ایس بی این|0-231-11200-9}}, p. 49</ref> [[پال رابرٹ ماگوسی|پال رابرٹ مگوسی دے]] مطابق ، 1941 تے 1945 دے درمیان ، جدید [[یوکرین|یوکرین دے]] علاقے وچ نازی دے خاتمے د‏‏ی پالیسیاں دے تحت تقریبا 3،000،000 یوکرائنی تے ہور غیر یہودی متاثرین نو‏‏ں ہلاک کیتا گیا۔ <ref name="rpmag1">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=t124cP06gg0C&printsec=frontcover&dq=A+History+of+Ukraine|title=A History of Ukraine|last=Magocsi|first=Paul Robert|publisher=University of Toronto Press|year=1996|isbn=978-0-8020-7820-9|page=633}}</ref> [[:de:Dieter Pohl (Historiker)|ڈائیٹر پوہل]] نے سوویت یونین وچ نازیاں د‏‏ی پالیسیاں دے شکار افراد د‏‏ی مجموعی تعداد 500،000 شہریاں نو‏‏ں دباو دے جبر وچ ہلاک کیتا &nbsp; نازی ہنگر منصوبے دے لکھ متاثرین ،تقریبا 3.0 &nbsp; ملین سوویت جنگی قیدی تے 1.0 &nbsp; ملین یہودی (جنگ تو‏ں پہلے د‏‏ی سرحداں وچ )۔ <ref>Dieter Pohl, Verfolgung und Massenmord in der NS-Zeit 1933–1945, WBG (Wissenschaftliche Buchgesellschaft), 2003; {{آئی ایس بی این|3534151585}}, pp. 109, 128, 153</ref> سوویت مصنف جارجی اے کمانوف نے نازی مقبوضہ یو ایس ایس آر وچ شہریاں د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی تعداد 8.2 رکھی &nbsp; ملین (4.0 &nbsp; ملین یوکرینین ، 2.5 &nbsp; ملین بیلاروس ، تے 1.7 &nbsp; ملین روسی) <ref>Michael Berenbaum (ed.), ''A Mosaic of Victims: Non-Jews Persecuted and Murdered by the Nazis'', New York University Press, 1990; {{آئی ایس بی این|1-85043-251-1}}</ref> 1995 وچ [[روسی سائنس اکادمی|روسی سائنس اکیڈمی دے]] ذریعہ شائع ہونے والی اک رپورٹ وچ جرمنی دے قبضے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 13.7 ملیل شہری (یہودیاں سمیت): 7.4 &nbsp;ملین نازی نسل کشی تے انتقامی کارروائیاں دے متاثرین۔ 2.2 &nbsp;ملین جرمنی وچ جبری مشقت دے لئی لکھاں افراد نو‏‏ں جلاوطن کیتا گیا۔ تے 4.1 &nbsp; مقبوضہ علاقے وچ لکھاں قحط تے بیماری د‏‏ی اموات۔ سوویت یونین وچ شائع ہونے والے ذرائع نو‏‏ں انہاں اعدادوشمار د‏‏ی حمایت دے لئی پیش کیتا گیا۔ <ref>''Human Losses of the USSR in the Period of WWII: Collection of Articles'' (In Russian). Saint-Petersburg, 1995; {{آئی ایس بی این|5-86789-023-6}}. M. V. Philimoshin of the War Ministry of the Russian Federation ''About the results of calculation of losses among civilian population of the USSR and Russian Federation 1941–1945'', pp. 124–31.<br /><br />The Russian Academy of Science article by M. V. Philimoshin based this figure on sources published in the Soviet era.</ref> * '''ہ‏‏م جنس پرست''' : ریاست ہائے متحدہ امریکا دے ہولوکاسٹ میموریل میوزیم "1933 تو‏ں 1945 دے درمیان پولیس نے اک اندازے دے مطابق 100،000 مرداں نو‏‏ں ہ‏‏م جنس پرستاں دے طور اُتے گرفتار کیتا۔ عدالتاں دے ذریعہ سزا سنائے جانے والے 50،000 مرداں وچو‏ں زیادہ تر نے باقاعدہ جیلاں وچ وقت گزاریا ، تے 5،000 تو‏ں 15،000 دے درمیان حراستی کیمپاں وچ نظربند کیتا گیا سی۔ " انہاں نے ایہ وی دسیا کہ کیمپاں وچ مرنے والے ہ‏‏م جنس پرستاں د‏‏ی تعداد دے بارے وچ معلوم اعدادوشمار موجود نئيں ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005261|title=United States Holocaust Memorial Museum's Holocaust Encyclopedia: "Persecution of Homosexuals in the Third Reich"|publisher=Ushmm.org|accessdate=March 4, 2016}}</ref> * '''نازی ظلم و ستم دے دوسرے شکار''' : نازی جیلاں تے کیمپاں وچ اک ہزار تو‏ں دو ہزار رومن کیتھولک پادری ، <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ushmm.org/research/library/faq/details.php?lang=en&topic=03#03|title=United States Holocaust Memorial Museum. Holocaust Encyclopedia "How many Catholics were killed during the Holocaust?"|publisher=Ushmm.org|accessdate=March 4, 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140523225912/https://ushmm.org/research/library/faq/details.php?lang=en&topic=03#03|archivedate=May 23, 2014}}</ref> دے لگ بھگ اک ہزار یہوواہ دے گواہ ، <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ushmm.org/wlc/article.php?lang=en&ModuleId=10005394|title=United States Holocaust Memorial Museum. Holocaust Encyclopedia "Jehovah's Witnesses"|publisher=Ushmm.org|accessdate=March 4, 2016}}</ref> تے فری میسنز د‏‏ی اک نامعلوم تعداد <ref>[http://www.ushmm.org/wlc/article.php?lang=en&ModuleId=10007187 United States Holocaust Memorial Museum's Holocaust Encyclopedia: "Freemasonry Under the Nazi Regime"], ushmm.org; accessed March 4, 2016.</ref> ہلاک ہوگئی۔ "نازی جرمنی تے جرمنی دے مقبوضہ علاقےآں وچ 1933 تو‏ں 1945 تک کالے لوکاں د‏‏ی قسمت تنہائی تو‏ں لے ک‏ے ظلم ، نسبندی ، طبی تجربہ ، قید ، بربریت تے قتل تک شامل ا‏‏ے۔" <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ushmm.org/wlc/article.php?ModuleId=10005479|title=United States Holocaust Memorial Museum. Holocaust Encyclopedia "Blacks During the Holocaust"|publisher=Ushmm.org|date=January 6, 2011|accessdate=March 4, 2016}}</ref> نازی دور دے دوران کمیونسٹ ، سوشلسٹ ، سوشل ڈیموکریٹس ، تے ٹریڈ یونین دے رہنما نازی ظلم و ستم دا شکار سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ushmm.org/wlc/article.php?lang=en&ModuleId=10007332|title="Non-Jewish Resistance" Holocaust Encyclopedia, United States Holocaust Memorial Museum, Washington, D.C|publisher=Ushmm.org|date=January 6, 2011|accessdate=March 4, 2016}}</ref> * '''[[سرب]]''' : اوستا دے ہتھو‏ں قتل کیتے گئے سرباں د‏‏ی تعداد بحث دا موضوع اے تے تخمینے وڈے پیمانے اُتے مختلف ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ یاد وشم نے اندازہ لگیایا اے کہ 500،000 تو‏ں زیادہ قتل ، 250،000 نو‏‏ں بے دخل تے 200،000 نو‏‏ں زبردستی کیتھولک مذہب وچ تبدیل کیتا گیا۔ <ref>[http://www1.yadvashem.org/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%205930.pdf "Croatia" profile], [[Yad Vashem]], Shoah Resource Center.</ref> [[ریاستہائے متحدہ ہولوکاسٹ میموریل میوزیم|ریاستہائے متحدہ امریکا دے ہولوکاسٹ میموریل میوزیم]] دا اندازہ ایہ اے کہ اوستا نے 1941–45 دے درمیان [[آزاد ریاست کروشیا]] وچ 320،000 تے 340،000 نسلی سرباں دے درمیان قتل کیتا سی ، جس وچ صرف [[جیسنووکاک حراستی کیمپ|جیسنووک حراستی کیمپ]] وچ 45،000 تو‏ں 52،000 افراد قتل ہوئے سن ۔ <ref name="ushmm">{{حوالہ ویب|url=http://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005449#seealso|title=Jasenovac|publisher=United States Holocaust Memorial Museum|accessdate=April 7, 2012}}</ref> ویسنتھل سنٹر دے مطابق گھٹ تو‏ں گھٹ 90،000 سرب ، یہودی ، خانہ بدوش تے فاشسٹ مخالف کروشیا دے باشندے جیسانووک دے کیمپ وچ اوستا دے ہتھو‏ں ہلاک ہوگئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.wiesenthal.com/site/apps/nlnet/content2.aspx?c=lsKWLbPJLnF&b=4442245&ct=5851813#.VKbzIvldUXs|title=Wiesenthal Center: Croatia Must Act To Counter Veneration Of Fascist Ustashe Past {{!}} Simon Wiesenthal Center|accessdate=2018-06-21|archivedate=2018-06-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180621194219/http://www.wiesenthal.com/site/apps/nlnet/content2.aspx?c=lsKWLbPJLnF&b=4442245&ct=5851813#.VKbzIvldUXs}}</ref> [[اشتراکی وفاقی جمہوریہ یوگوسلاویہ|ٹیٹو دور]] وچ شائع یوگوسلاو ذرائع دے مطابق سرب متاثرین د‏‏ی تعداد دا تخمینہ 200،000 تو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ 600،000 افراد تک ا‏‏ے۔ <ref>Vladimir Dedijer, ''History of Yugoslavia'', McGraw-Hill Inc. (USA), 1975; {{آئی ایس بی این|0-07-016235-2}}, p. 582</ref> [[دوسری جنگ عظیم سرباں اُتے ظلم و ستم|دوسری عالمی جنگ وچ سرباں اُتے ظلم و ستم]] وی دیکھو۔ === جرمنی دے جنگی جرائم === {{Quote box|quote=[[دوسری جنگ عظیم]] دے دوران ، جرمن فوج نے [[نازی جرمنی|نازیاں]] دے نسلی ، سیاسی تے علاقائی عزائم نو‏‏ں پورا کرنے وچ مدد کيتی۔ جنگ دے بہت طویل عرصے بعد ، ایہ دعوی جاری رہیا کہ جرمن فوج (یا [[ویرماخٹ|ویرماخت]]) نازی نسل کشی د‏‏ی پالیسی تو‏ں منسلک ہولوکاسٹ تے ہور جرائم وچ ملوث نئيں ا‏‏ے۔ ایہ عقیدہ باطل ا‏‏ے۔ جرمن فوج نے ہولوکاسٹ دے بوہت سارے پہلوآں وچ حصہ لیا: ہٹلر د‏‏ی حمایت کرنے ، جبری مشقت دے استعمال تے نازیاں دے ذریعہ یہودیاں تے دوسرے گروہاں دے وڈے پیمانے اُتے قتل وچ ۔ فوج د‏‏ی شمولیت نہ صرف جرنیلاں تے اعلیٰ قیادت تک بلکہ رینک تے فائل تک وی پھیل گئی۔ اس دے علاوہ ، جنگ تے نسل کشی د‏‏ی پالیسی نو‏‏ں باہ‏م جوڑا گیا سی۔ جرمنی د‏‏ی مشرقی مہماں وچ زمین اُتے رہنے دے نتیجے وچ جرمن فوج (یا ہیئر) سب تو‏ں زیادہ پیچیدہ سی ، لیکن تمام شاخاں نے حصہ لیا۔|source=— [[ریاستہائے متحدہ ہولوکاسٹ میموریل میوزیم]]<ref>{{cite web |title=The German Military and the Holocaust |url=https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/the-german-military-and-the-holocaust |publisher=United States Holocaust Memorial Museum}}</ref>}} [[فائل:Bundesarchiv Bild 192-208, KZ Mauthausen, Sowjetische Kriegsgefangene.jpg|thumb| مٹھاؤسن حراستی کیمپ وچ نازیاں دے ہتھو‏ں ننگے سوویت POWs دا انعقاد اک اندازے دے مطابق جرمنی د‏‏ی تحویل وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 3.3 ملین سوویت POWs ہلاک ہوئے۔]] [[نازی جرمنی]] نے دوسری جنگ عظیم وچ وڈے پیمانے اُتے جنگی جرائم دا حکم دتا ، منظم کیتا تے تعزیت کيتی۔ انہاں وچ سب تو‏ں قابل ذکر [[مرگ انبوہ|ہولوکاسٹ]] اے جس وچ لکھاں [[یہود|یہودیاں]] ، پولستانیاں تے [[رومینی|رومیاں]] نو‏‏ں منظم طریقے تو‏ں قتل کیتا گیا یا زیادتی تے بدسلوکی تو‏ں انہاں د‏‏ی موت ہوگئی۔ جرمنی د‏‏ی ہور کارروائیاں دے نتیجے وچ لکھاں افراد وی ہلاک ہوگئے. جب کہ [[نازی جماعت|نازی جرمنی د‏‏ی نازی پارٹی]] د‏‏ی اپنی [[شوتزشتافل|ایس ایس]] فورس (خاص طور اُتے ''ایس ایس-ٹوٹنکوفوربانڈے'' ، ''آئنسٹگروپن'' تے وافن ایس ایس ) ہولوکاسٹ د‏‏ی نسل کشی دے لئی سب تو‏ں زیادہ ذمہ دار تنظیم سی ، ''[[ویرماخٹ|وہرمکشت]]'' جنگی جرائم د‏‏ی نمائندگی کرنے والی باقاعدہ مسلح افواج سی۔ اپنی اپنی ، خاص طور اُتے [[آپریشن باربروسا|سوویت یونین دے خلاف جنگ]] وچ [[مشرقی محاذ (دوسری جنگ عظیم)|مشرقی محاذ]] پر === جاپانی جنگی جرائم === جاپانی جنگی جرائم دا نشانہ بننے والے مجموعی جنگ دے نال ہلاک افراد وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ * [[آر جے رمیل|آر جے]] [[جمہوریت|رمیل]] نے جاپانی جمہوریہ دے شہری متاثرین دا تخمینہ 5،964،000 دسیا ا‏‏ے۔ ملک دے لحاظ تو‏ں تفصیلی: چین 3،695،000؛ [[ہندچین|انڈوچائنا]] 457،000؛ کوریا 378،000؛ انڈونیشیا 375،000؛ ملایا سنگاپور 283،000؛ فلپائن 119،000 ، برما 60،000 تے بحر الکاہل 57،000۔ رمیل نے جاپان د‏‏ی تحویل وچ پی او ڈبلیو د‏‏ی ہلاکتاں دا تخمینہ لگیایا اے جنہاں د‏‏ی تعداد 539،000 ا‏‏ے۔ فرانسیسی انڈوچائنا 30،000؛ فلپائن 27،300؛ نیدرلینڈز 25،000؛ فرانس 14،000؛ برطانیہ 13،000؛ برطانوی نوآبادیات 11،000؛ امریکی 10،700؛ آسٹریلیا 8،000۔ * ورنر گریول نے شہری ہلاکتاں دا تخمینہ 20،365،000 دسیا ا‏‏ے۔ ملک دے لحاظ تو‏ں تفصیلی: چین 12،392،000؛ [[ہندچین|انڈوچائنا]] 1،500،000؛ کوریا 500،000؛ ڈچ ایسٹ انڈیز 3،000،000؛ ملایا تے سنگاپور 100،000؛ فلپائن 500،000؛ برما 170،000؛ جنوب مشرقی ایشیاء وچ جبری مزدوراں نو‏‏ں 70،000 ، 30،000 غیر ایشیائی شہریاں نو‏‏ں داخلہ دتا گیا۔ تیمور 60،000؛ سیئی لینڈ تے پیسیفک جزیرے 60،000۔ <ref name="WG IJWWT">Werner Gruhl, ''Imperial Japan's World War Two, 1931–1945'' Transaction 2007 {{آئی ایس بی این|978-0-7658-0352-8}} (Werner Gruhl is former chief of NASA's Cost and Economic Analysis Branch with a lifetime interest in the study of the First and Second World Wars.)</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.japanww2.com/index.htm|title=Imperial Japan's World War Two 1931–1945 – Directory|website=www.japanww2.com|accessdate=2019-01-23|archivedate=2019-01-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190123223443/http://www.japanww2.com/index.htm}}</ref> گروہل نے جاپانی قیدیاں وچ پی او ڈبلیو د‏‏ی ہلاکتاں دا تخمینہ 331،584 دسیا ا‏‏ے۔ ملک دے لحاظ تو‏ں تفصیلی: چین 270،000؛ نیدرلینڈ 8،500؛ برطانیہ 12،433؛ کینیڈا 273؛ فلپائن 20،000؛ آسٹریلیا 7،412؛ نیوزی لینڈ 31؛ تے ریاستہائے متحدہ امریکا 12،935۔ زوال دے سنگاپور وچ لئی گئے 60،000 ہندوستانی فوجی پاورز وچو‏ں 11،000 قید وچ ہی ہلاک ہوگئے۔ <ref name="ID & MF 443">Ian Dear & MRD Foot, ''The Oxford Companion to World War II'' (2001) p. 443</ref> قحط تے بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں جاپانیاں نے اپنے گھر وچ رکھے ہوئے کل 130،895 مغربی شہریاں وچ 14،657 اموات کيت‏یاں نيں۔ <ref>Van Waterford, ''Prisoners of the Japanese in World War II'', McFarland & Co., 1994; {{آئی ایس بی این|0-89950-893-6}}, pp. 141–46 (figures taken from De Japanse Burgenkampen by D. Van Velden</ref><ref>Bernice Archer, ''The internment of Western civilians under the Japanese, 1941–1945: a patchwork of internment''. London, New York: Routledge Curzon, 2004. {{آئی ایس بی این|962-209-910-6}}, p. 5</ref> === سوویت یونین وچ جبر === یو ایس ایس آر وچ ہلاک ہونے والے کل جنگ وچ نیڑے 1 شامل نيں &nbsp; [[جوزف استالن|اسٹالن]] د‏‏ی حکومت دے 10 لکھ <ref name="auto14">Rossiiskaia Akademiia nauk. Liudskie poteri SSSR v period vtoroi mirovoi voiny: sbornik statei. Sankt-Peterburg 1995 {{آئی ایس بی این|5-86789-023-6}} p. 175</ref> متاثرین۔ جنگ دے وقت بھیڑ تے کھانے د‏‏ی قلت دے نتیجے وچ [[گولاگ|گولاگ مزدور کیمپاں]] وچ اموات د‏‏ی تعداد وچ اضافہ ہويا۔ <ref>Edwin Bacon, Glasnost and the Gulag: New information on Soviet forced labour around World War II. Soviet Studies Vol 44. 1992-6</ref> اسٹالن حکومت نے نسلی اقلیتاں د‏‏ی پوری آبادی نو‏‏ں ملک بدر ک‏ر ک‏ے ممکنہ طور اُتے بے وفا سمجھیا جاندا سی۔ <ref>Pavel Polian, [[Against Their Will (book)|Against Their Will]]</ref> 1990 دے بعد تو‏ں روسی اسکالرز نو‏‏ں سوویت دور دے آرکائیوز تک رسائی دتی جارہی اے تے انہاں نے پھانسی دینے والے افراد تے گولاگ مزدور کیمپاں تے جیلاں وچ مرنے والےآں د‏‏ی تعداد دے بارے وچ اعداد و شمار شائع کیتے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>J. Arch Getty, "Victims of the Soviet Penal System in the Prewar Years: A First Approach on the Basis of Archival Evidence," (with Gabor T. Rittersporn, and V. N. Zemskov), American Historical Review, 98:4, Oct. 1993</ref> روسی اسکالر وکٹر زیمسکوف نے 1941–1945 دے دوران ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 1 دے نیڑے دسی &nbsp; سوویت آرکائیوز دے ڈیٹا اُتے مبنی ملین۔ گلگ مزدور کیمپاں وچ سوویت دور دے آرکائیو شخصیتاں 1991 وچ انہاں د‏‏ی اشاعت دے بعد تو‏ں ہی روس دے باہر اک زبردست علمی بحث دا موضوع رہے ني‏‏‏‏ں۔ جے آرچ گیٹی تے اسٹیفن جی وہائٹ کرافٹ نے برقرار رکھیا اے کہ سویت دور دے اعدادوشمار اسٹالین دور وچ گلگ مزدور کیمپ دے نظام دے متاثرین د‏‏ی زیادہ درست طور اُتے تفصیل دے نال ني‏‏‏‏ں۔ <ref>J. Arch Getty, ''Victims of the Soviet Penal System in the Prewar Years: A First Approach on the Basis of Archival Evidence,'' (with Gabor T. Rittersporn, and V. N. Zemskov), American Historical Review, 98:4, Oct. 1993</ref><ref>Stephen G. Wheatcroft, ''Victims of Stalinism and the Soviet Secret Police: The Comparability and Reliability of the Archival Data-Not the Last Word'' Europe-Asia Studies Volume 51, Issue 2, 1999</ref> رابرٹ فتح تے اسٹیون روزفیلڈ نے سوویت آرکائیوز دے اعداد و شمار د‏‏ی درستگی اُتے اختلاف کیتا اے ، تے کہیا اے کہ گلگ مزدور کیمپاں وچ بچ جانے والے افراد دے اعدادوشمار دے اعداد و شمار تے شہادتاں زیادہ اموات د‏‏ی نشاندہی کردی ني‏‏‏‏ں۔ <ref>[[Robert Conquest]], "Excess deaths and camp numbers: Some comments", ''Soviet Studies'' Volume 43, Issue 5, 1991</ref><ref>Steven Rosefielde, ''Red Holocaust'', Routledge, 2009; {{آئی ایس بی این|0-415-77757-7}}</ref> روز فیلڈ دا کہنا اے کہ سوویت آرکائیو دے اعداد و شمار د‏‏ی رہائی جدید دے [[کے جی بی|جی بی دے]] ذریعہ پیدا ہونے والی غلط معلومات ا‏‏ے۔ <ref>Steven Rosefielde. ''Red Holocaust'' Routledge, 2009; {{آئی ایس بی این|0-415-77757-7}}, pp. 76–77</ref> روزفیلڈ دا خیال اے کہ سوویت آرکائیوز تو‏ں حاصل ہونے والا ڈیٹا نامکمل ا‏‏ے۔ مثال دے طور اُتے ، انہاں نے نشاندہی د‏‏ی کہ اعداد و شمار وچ کتین دے قتل عام دے 22،000 متاثرین شامل نئيں ني‏‏‏‏ں۔ <ref>Steven Rosefielde ''Red Holocaust'' Routledge, 2009; {{آئی ایس بی این|0-415-77757-7}}, p. 59</ref> روز فیلڈ دے آبادیات‏ی تجزیے وچ سوویت جبر د‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے والی اضافی اموات د‏‏ی تعداد 1939–40 وچ 2،183،000 تے 1941–1945 دے دوران 5،458،000 ا‏‏ے۔ <ref>Steven Rosefielde ''Red Holocaust'' Routledge, 2009; {{آئی ایس بی این|0-415-77757-7}}, p 179 (Rosefielde's figures were derived by estimating the population from 1939 to 1945 using hypothetical birth and death rates; he then compares this 1945 estimated population to the actual ending population in 1945. The difference is 31.0 million excess deaths of which 23.4 million are attributed to the war and 7.6 million to Soviet repression)</ref> مائیکل ہینس تے رمی ہسن نے سوویت آرکائیوز دے اعدادوشمار نو‏‏ں اسٹالن دے متاثرین د‏‏ی درست تعداد قرار دتا ، اوہ ایہ کہندے نيں کہ آبادیات‏ی اعدادوشمار وچ اک ترقی یافتہ سوویت معیشت تے جنگ عظیم دو وچ ہونے والے نقصانات نو‏‏ں گلگ مزدوراں وچ ہلاکتاں د‏‏ی زیادہ تعداد د‏‏ی نشاندہی کرنے د‏‏ی بجائے دکھایا گیا ا‏‏ے۔ کیمپ <ref>Michael Haynes. ''A Century Of State Murder?: Death and Policy in Twentieth Century Russia'', Pluto Press, 2003; {{آئی ایس بی این|0745319300}}, pp. 62–89.</ref> اگست 2009 وچ پولش انسٹی ٹیوٹ آف نیشنل یاد (آئی پی این) دے محققاں دا اندازہ اے کہ سوویت جبر د‏‏ی وجہ تو‏ں ڈیڑھ لکھ پولش شہری ہلاک ہوئے سن ۔ سوویت یونین دے خاتمے دے بعد تو‏ں ، پولش اسکالر سوویت قبضے دے دوران پولینڈ دے نقصانات اُتے سوویت آرکائیوز وچ تحقیق کرنے وچ کامیاب رہے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="KK 1994">Krystyna Kersten, ''Szacunek strat osobowych w Polsce Wschodniej''. Dzieje Najnowsze Rocznik XXI, 1994 p. 46</ref> آندریج پیکزکوسکی پولش اموات د‏‏ی تعداد 90،000-100،000 دسدے نيں &nbsp; 10 لکھ افراد نو‏‏ں جلاوطن کیتا گیا تے 30،000 افراد نو‏‏ں روس نے پھانسی دے دی۔ <ref name="Stephane Courtois p. 372">Stephane Courtois, The Black Book of Communism: Crimes, Terror, Repression, Harvard Univ Pr, 1999 {{آئی ایس بی این|0-674-07608-7}} p. 372</ref> 2005 وچ تادیوس پیئوٹروسکی نے سوویت ہتھو‏ں وچ ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 350،000 دسی۔ <ref name="auto15">{{حوالہ ویب|url=http://projectinposterum.org/docs/poland_WWII_casualties.htm|title=Project InPosterum: Poland WWII Casualties|website=projectinposterum.org|تاريخ-الوصول=2020-09-29|تاريخ-الأرشيف=2007-04-18|مسار-الأرشيف=https://web.archive.org/web/20070418175341/http://projectinposterum.org/docs/poland_WWII_casualties.htm|url-status=dead}}</ref> اسٹونین اسٹیٹ کمیشن برائے جابرانہ پالیسیاں دا معائنہ کیتا گیا جدو‏ں 1940 191941 وچ سوویت قبضے د‏‏ی وجہ تو‏ں شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں وچ 33،900 افراد شامل سن ، جنہاں وچ گرفتار افراد د‏‏ی (7،800 ہلاکتاں) ، (6،000) جلاوطنی د‏‏ی موت ، (5،000) انخلاء اموات ، (1،100) لوک لاپتہ ہوگئے تے (14،000) جبری مشقت دے لئی داخلہ لیا گیا۔ سوویت یونین د‏‏ی طرف تو‏ں دوبارہ قبضے دے بعد ، 1944–45 دے دوران 5 سو ایسٹونیاں نے سوویت جیلاں وچ موت کيتی۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Estonian State Commission for the Examination of Repressive Policies Carried out During the Occupations|url=http://www.riigikogu.ee/wpcms/wp-content/uploads/2015/02/TheWhiteBook.pdf|website=White Book|accessdate=1 June 2016}}</ref> ذیل وچ سوویت آرکائیوز دے اعداد و شمار دا خلاصہ دتا گیا ا‏‏ے۔ 1939–1945 وچ 1،187،783 سالاں تک موت د‏‏ی اطلاع دتی گئی ، بشمول: عدالدی پھانسی 46،350؛ گلگ مزدور کیمپاں وچ اموات 718،804؛ مزدور کالونیاں تے جیلاں وچ اموات 422،629۔ <ref>Michael Haynes. ''A Century Of State Murder?: Death and Policy in Twentieth Century Russia'', Pluto Press, 2003; {{آئی ایس بی این|0745319300}}, pp. 214–15.</ref> خصوصی بستیاں وچ جلاوطن: (اعداد و شمار صرف خصوصی بستیاں وچ جلاوطنی دے لئی نيں ، جنہاں وچ پھانسی نئيں دتی گئی ، گلگ مزدور کیمپاں وچ بھیجی گئی یا سوویت فوج وچ شامل ہونے والے افراد نو‏‏ں شامل نئيں ا‏‏ے۔ تے نہ ہی اعداد و شمار وچ جنگ دے بعد اضافی جلاوطنی شامل اے )۔ منسلک علاقےآں 1940–41 380،000 تو‏ں 390،000 افراد تک جلاوطن ، بشمول پولینڈ 309–312،000؛ لیتھوانیا 17،500؛ لٹویا 17،000؛ ایسٹونیا 6،000؛ مالڈووا 22،842۔ <ref>Pavel Polian, ''[[Against Their Will (book)|Against Their Will]]'', p. 123</ref> اگست 1941 وچ ، روسیاں دے ذریعہ خصوصی بستیاں وچ رہنے والے 243،106 قطباں نو‏‏ں معافی تے آزاد کیتا گیا سی۔ <ref>Pavel Polian, ''[[Against Their Will (book)|Against Their Will]]'', p. 119</ref> جنگ 1941–1945 دے دوران تقریبا 2. 2.3 دے دوران ملک بدر ہويا &nbsp; سوویت نسلی اقلیتاں دے ملین افراد بشمول: سوویت جرمن 1،209،000؛ فنانس 9،000؛ کراچائے 69،000؛ کلیمکس 92،000؛ [[چیچن قوم|چیچن]] تے [[انگش قوم|انگش]] 479.000؛ بلکارس 37،000؛ [[کریمیائی تاتار|کریمین تاتار]] 191،014؛ مسخیندی ترک 91،000؛ کریمیا نال تعلق رکھنے والے یونانی ، بلغاریائی تے آرمینیائی 42،000۔ یوکرین OUN ممبران 100،000؛ 30،000 پولس.<ref>Pavel Polian, ''[[Against Their Will (book)|Against Their Will]]'', pp. 123–57</ref> اکتوبر 1945 وچ مجموعی طور اُتے 2،230،500 <ref>J. Otto Pohl, ''The Stalinist Penal System: A History of Soviet Repression and Terror, 1930–1953'', McFarland & Company, 1997; {{آئی ایس بی این|0-7864-0336-5}}, p. 133</ref> افراد بستیاں وچ رہ رہے سن تے 1941–1948 دے سالاں دے دوران خصوصی بستیاں وچ 309،100 افراد د‏‏ی موت واقع ہوئی ا‏‏ے۔ <ref>J. Otto Pohl, ''The Stalinist Penal System: A History of Soviet Repression and Terror, 1930–1953'', McFarland & Company, 1997; {{آئی ایس بی این|0-7864-0336-5}}, p. 148. The Soviet Archives did not provide the details by year of the figure of 309,100 deaths in the settlements.</ref> روسی ذرائع نے سوویت آرکائیو (جرمنی 381،067؛ ہنگری 54،755؛ رومانیہ 54،612؛ اٹلی 27،683؛ فن لینڈ 403 ، تے جاپان 62،069) دے اعدادوشمار د‏‏ی بنیاد اُتے سوویت قید وچ 580،589 افراد [[جنگی قیدی|کی جنگی]] اموات دے اکیس [[جنگی قیدی|قیدی دی]] لسٹ بنائی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=http://lib.ru/MEMUARY/1939-1945/KRIWOSHEEW/poteri.txt#w02.htm-186|title=Rossiia i SSSR v voinakh XX veka: Poteri vooruzhennykh sil; statisticheskoe issledovanie|last=G. F. Krivosheev|publisher=OLMA-Press|year=2001|isbn=978-5-224-01515-3|pages=Tables 200–203|access-date=March 4, 2016}}</ref> اُتے کچھ مغربی اسکالرز کل دا تخمینہ 1.7 تے 2.3 ملین دے درمیان کردے نيں ۔ <ref>Elliott, Mark, ''Pawns of Yalta: Soviet Refugees and America's Role in Their Repatriation'', University of Illinois Press, 1982; {{آئی ایس بی این|0-252-00897-9}}</ref> === فوجی ہلاکتاں بلحاظ خدمت شاخ === {| class="sortable wikitable" style="text-align: right" !ملک !خدمت شاخ !تعداد !مارےگئے/لاپتہ !زخمی !جنگی قیدی پکڑے گئے !فیصد مارےگئے |- | style="text-align: right;" |جرمنی | style="text-align: right;" |آرمی<ref name="Rüdiger Overmans 2000. pp. 333-335">Rüdiger Overmans. ''Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg''. Oldenbourg 2000. {{آئی ایس بی این|3-486-56531-1}} pp. 333–335</ref> |13,600,000 |4,202,000 | | |30.9 |- | style="text-align: right;" |جرمنی | style="text-align: right;" |ایئرفورس (بشمول انفنٹری یونٹ) |2,500,000 |433,000 | | |17.3 |- | style="text-align: right;" |جرمنی | style="text-align: right;" |نیوی |1,200,000 |138,000 | | |11.5 |- | style="text-align: right;" |جرمنی | style="text-align: right;" |وافن ایس ایس |900,000 |314,000 | | |34.9 |- | style="text-align: right;" |جرمنی | style="text-align: right;" |وولکس ستورم تے ہور پیراملٹری دستے | |231,000 | | | |- |- | style="text-align: right;" |'''[[جرمنی]]''' | style="text-align: right;" |'''کل (بشمول غیرقانونی غیر ملکی) ''' |'''18,200,000''' |'''5,318,000''' |'''6,035,000''' |'''11,100,000''' |'''29.2''' |- | style="text-align: right;" |جاپان<ref>Ellis, John. ''World War II – A statistical survey'' Facts on File 1993. {{آئی ایس بی این|0-8160-2971-7}}. p. 254</ref> | style="text-align: right;" |آرمی(1937–1945) |6,300,000 |1,326,076 |85,600 |30,000 |24.2 |- | style="text-align: right;" |جاپان | style="text-align: right;" |نیوی(1941–1945) |2,100,000 |414,879 |8,900 |10,000 |19.8 |- | style="text-align: right;" |جاپان | style="text-align: right;" |ہتھیان سُٹن دے بعد مارے گئے جنگی قیدی<ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.history.army.mil/books/wwii/MacArthur%20Reports/MacArthur%20V1%20Sup/ch5.htm#b6|title=Reports of General MacArthurMACARTHUR IN JAPAN:THE OCCUPATION: MILITARY PHASE VOLUME I SUPPLEMENT' U.S. Government printing Office 1966 p. 130 endnote 36|publisher=History.army.mil|accessdate=2011-06-15|archivedate=2008-04-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080415182254/http://www.history.army.mil/books/wwii/macarthur%20reports/macarthur%20v1%20sup/ch5.htm#b6}}</ref> | |381,000 | | | |- | style="text-align: right;" |'''[[جاپان]]''' | style="text-align: right;" |'''کل امپیریل جاپان''' |'''8,400,000''' |'''2,121,955''' |'''94,500''' |'''40,000''' |'''25.3''' |- | style="text-align: right;" |اٹلی | style="text-align: right;" |آرمی |3,040,000 |246,432 | | |8.1 |- | style="text-align: right;" |اٹلی | style="text-align: right;" |نیوی |259,082 |31,347 | | |12.0 |- | style="text-align: right;" |اٹلی | style="text-align: right;" |ایئرفورس |130,000<ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=7v5xCgAAQBAJ&pg=PT585&lpg=PT585&dq=130.000+uomini+regia+aeronautica#v=onepage|title=Cronaca della Seconda Guerra Mondiale 1939–1945|last=Giorgi|first=Alessandro|date=2015-08-26|isbn=9786050408539}}</ref> |13,210 | | |10.2 |- | style="text-align: right;" |اٹلی | style="text-align: right;" |پارٹیسان فورسز |80,000 to 250,000 |35,828 | | |14 to 44 |- | style="text-align: right;" |اٹلی | style="text-align: right;" |آر ایس آئی فورسز |520,000<ref name="Vespa2010">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=UXdSGMo3x14C&pg=PT187|title=Vincitori e vinti|last=Bruno Vespa|date=7 October 2010|publisher=Edizioni Mondadori|isbn=978-88-520-1191-7|pages=187–|language=it}}</ref> |13,021 to 35,000 | | |2.5 to 6.7 |- | style="text-align: right;" |'''[[اطالیہ]]''' | style="text-align: right;" |'''کل اطالوی فوجاں''' |'''3,430,000'''<ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.storiaxxisecolo.it/secondaguerra/sgm7a.htm|title=Italians in WWII|publisher=Storiaxxisecolo.it|accessdate=June 15, 2011}}</ref> |'''319,207<ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.campagnadirussia.info/wp-content/uploads/2011/12/I_caduti_del_fronte_orientale.pdf|title=Italian Ministry of Defence, ''Ufficio dell'Albo d'Oro'', 2010|access-date=2020-09-29|archivedate=2020-08-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200802012428/http://www.campagnadirussia.info/wp-content/uploads/2011/12/I_caduti_del_fronte_orientale.pdf}}</ref> to 341,000''' |'''320,000''' |'''1,300,000''' |'''9.3 to 9.9''' |- | style="text-align: right;" |[[سوویت اتحاد]] (1939–40) | style="text-align: right;" |تمام افواج <ref name="GIK 51-80">G. F. Krivosheev. ''سوویت ہلاکتاںCasualties and Combat Losses''. Greenhill 1997; {{آئی ایس بی این|1-85367-280-7}}, pp. 51–80</ref> | |136,945 |205,924 | | |- | style="text-align: right;" |[[سوویت اتحاد]] (1941–45) | style="text-align: right;" |تمام افواج<ref>G. F. Krivosheev. ''Soviet Casualties and Combat Losses''. Greenhill 1997; {{آئی ایس بی این|1-85367-280-7}}, pp. 85–87</ref> |34,476,700 |8,668,400 |14,685,593 |4,050,000 |25.1 |- | style="text-align: right;" |[[سوویت اتحاد]] | style="text-align: right;" |تیار کردہ تحفظ پسند حالے تک فعال خدمت وچ نئيں نيں (تھلے نوٹ دیکھو) <ref>G. F. Krivosheev. ''Soviet Casualties and Combat Losses''. Greenhill 1997; {{آئی ایس بی این|1-85367-280-7}}, pp. 230–238</ref> | |500,000 | | | |- | style="text-align: right;" |[[سوویت اتحاد]] | style="text-align: right;" |جنگی قیدی کیمپاں وچ سولین (نوٹ تھلے دیکھو)<ref name="Vadim Erlikman 2004. pp. 13–14">Vadim Erlikman. ''Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik''. Moscow 2004; {{آئی ایس بی این|5-93165-107-1}}, pp. 13–14</ref> | |1,000,000 | |1,750,000 | |- | style="text-align: right;" |[[سوویت اتحاد]] | style="text-align: right;" |پیراملٹری تے سوویت پارٹیسان یونٹ<ref name="Vadim Erlikman 2004. pp. 20-21">Vadim Erlikman. ''Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik''. Moscow 2004; {{آئی ایس بی این|5-93165-107-1}}, pp. 20–21</ref> | |400,000 | | | |- | style="text-align: right;" |'''[[سوویت اتحاد]]''' | style="text-align: right;" |'''کل سوویت فوجاں''' |'''34,476,700''' |'''10,725,345''' |'''14,915,517''' |'''5,750,000''' |'''31.1''' |- | style="text-align: right;" |'''[[دولت مشترکہ ملکاں]]'''<ref name="auto8"/> | style="text-align: right;" |'''تمام افواج''' |'''17,843,000''' |'''580,497''' |'''475,000''' |'''318,000''' |'''3.3''' |- | style="text-align: right;" |[[ریاستہائے متحدہ]] | style="text-align: right;" |[[امریکی فوج|آرمی]]<ref name="CaGSC">{{حوالہ کتاب|title=U.S. Army Battle Casualties and Non-battle Deaths in World War II|last=STATISTICAL AND ACCOUNTING BRANCH OFFICE OF THE ADJUTANT GENERAL|date=June 1, 1953|publisher=U.S Department of the Army|pages=5–8|chapter=Tables "Battle casualties by type of casualty and disposition, type of personnel, and theater: 7 December 1941 – 31 December 1946" through "Battle casualties by type of casualty and disposition, and duty branch: 7 December 1941 – 31 December 1946"|access-date=11 January 2015|chapter-url=http://cgsc.cdmhost.com/cdm4/document.php?CISOROOT=/p4013coll8&CISOPTR=130&REC=1Office|via=Combined Arms Research Library Digital Library}}</ref> |11,260,000 |318,274 |565,861 |124,079 |2.8 |- | style="text-align: right;" |[[ریاستہائے متحدہ]] | style="text-align: right;" |ایئرفورس (بشمول آرمی) |(3,400,000) |(88,119) |(17,360) | |2.5 |- | style="text-align: right;" |[[ریاستہائے متحدہ]] | style="text-align: right;" |[[امریکی بحریہ|نیوی]] |4,183,446 |62,614 |37,778 |3,848 |1.5 |- | style="text-align: right;" |[[ریاستہائے متحدہ]] | style="text-align: right;" |میری ٹائم سروس |215,000 |9,400 |12,000 |663<ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.usmm.org/ww2.html|title=American Merchant Marine in World War 2|website=www.usmm.org|accessdate=2018-06-21}}</ref> |4.5 |- | style="text-align: right;" |[[ریاستہائے متحدہ]] | style="text-align: right;" | میرین کارپس |669,100 |24,511 |68,207 |2,274<ref>{{حوالہ ویب|title=US Marine Corps History|url=http://www.marines.mil/Portals/59/Publications/History%20of%20the%20U.S.%20Marine%20Corps%20in%20WWII%20Vol%20V%20-%20Victory%20and%20Occupation%20%20PCN%2019000262800_5.pdf|تاريخ-الوصول=2020-09-29|تاريخ-الأرشيف=2019-04-12|مسار-الأرشيف=https://web.archive.org/web/20190412054236/https://www.marines.mil/Portals/59/Publications/History%20of%20the%20U.S.%20Marine%20Corps%20in%20WWII%20Vol%20V%20-%20Victory%20and%20Occupation%20%20PCN%2019000262800_5.pdf|url-status=dead}}</ref> |3.7 |- | style="text-align: right;" |[[ریاستہائے متحدہ]] | style="text-align: right;" |[[امریکی ساحل بان|کوسٹ گارڈ]]<ref>Michael Clodfelter '' تے آرمڈ وارفیئر Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000'' (2nd Ed.), 2002; {{آئی ایس بی این|0-7864-1204-6}}, p. 584</ref> |241,093 |1,917 | | |0.8 |- | style="text-align: right;" |[[ریاستہائے متحدہ]] | style="text-align: right;" |پبلک ہیلتھ سروس کمیشنڈ کارپس<ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.usphs.gov/aboutus/history.aspx|title=History of the USPHS|last=|first=|date=|website=www.usphs.gov|accessdate=2018-06-21|archivedate=2018-06-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180621195115/https://www.usphs.gov/aboutus/history.aspx}}</ref> |2,600 |8 | | |0.3 |- | style="text-align: right;" |[[ریاستہائے متحدہ]] | style="text-align: right;" |ساحلی تے جیوڈیٹک کارپس<ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.history.noaa.gov/legacy/corps.html|title=NOAA History /NOAA Legacy/NOAA Corps and the Coast and Geodetic Survey|website=www.history.noaa.gov|accessdate=2018-06-21}}</ref> | |3 | | | |- | style="text-align: right;" |'''[[ریاستہائے متحدہ امریکا|ریاستہائے متحدہ]]''' | style="text-align: right;" |'''کل امرکی مسلح افواج''' |'''16,353,639''' |'''407,316''' |'''671,846''' |'''130,201'''<ref>U. S. DEPARTMENT OF VETERANS AFFAIRS, AMERICAN PRISONERS OF WAR (POWs) AND MISSING IN ACTION (MIAs) (incl. 14,072 dead while POWs)</ref><ref name="fas.org">https://fas.org/man/crs/RL30606.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160112221108/https://fas.org/man/crs/RL30606.pdf |date=2016-01-12 }} CRS Report for Congress, U.S. Prisoners of War and Civilian American Citizens Captured and Interned by Japan in World War II: The Issue of Compensation by Japan (figure does not include an additional c. 19,000 civilians interned)</ref> |'''2.5''' |} '''جرمن''' # کارروائی وچ ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی تعداد 2،303،320 سی۔ زخماں ، بیماری یا حادثات تو‏ں فوت ہويا 500،165؛ کورٹ مارشل دے ذریعہ 11،000 افراد نو‏‏ں سزائے موت جنگ دے بعد 2،007،571 لاپتہ یا بے حساب۔ 25،000 خودکشی؛ 12،000 نامعلوم؛ <ref name="Rüdiger Overmans 2000. p. 335">Rüdiger Overmans. ''Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg''. Oldenbourg, 2000; {{آئی ایس بی این|3-486-56531-1}}, p. 335</ref> 459،475 نے [[جنگی قیدی|POW]] اموات د‏‏ی تصدیق د‏‏ی ، جنہاں وچو‏ں 77،000 افراد امریکا ، برطانیہ تے فرانس د‏‏ی تحویل وچ سن ۔ تے سوویت تحویل وچ 363،000۔ جون 1945 دے بعد جنگ دے بعد د‏‏ی مدت وچ بنیادی طور اُتے سوویت قید وچ ، [[جنگی قیدی|پی او ڈبلیو]] اموات وچ 266،000 شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref>Rüdiger Overmans. ''Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg'', Oldenbourg 2000; {{آئی ایس بی این|3-486-56531-1}}, pp. 236, 239</ref> # ریڈیجر اوور مینز لکھدے نيں "یہ مکمل طور اُتے قابل فہم اے ، لیکن ایہ قابل قبول نئيں اے کہ ، مشرقی محاذ اُتے لاپتہ پندرہ لکھ وچو‏ں اک ادھا ایکشن وچ ماریا گیا سی ، باقی ادھا (700،000،) بہرحال سوویت حراست وچ ہی ہلاک ہويا"۔ <ref name="Rüdiger Overmans 2000. p. 289">Rüdiger Overmans. ''Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg''. Oldenbourg 2000; {{آئی ایس بی این|3-486-56531-1}}, p. 289</ref> # سوویت ذرائع نے جنگ وچ اٹھائے گئے 2،652،672 جرمن مسلح افواج دے [[جنگی قیدی|جنگی قیدیاں]] وچو‏ں 474،967 افراد د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی لسٹ دسی ا‏‏ے۔ <ref name="RAn 109">Rossiiskaia Akademiia nauk. ''Liudskie poteri SSSR v period vtoroi mirovoi voiny: sbornik statei''. Sankt-Peterburg 1995; {{آئی ایس بی این|5-86789-023-6}}, p. 109</ref> '''یو ایس ایس آر''' # [[مشرقی محاذ (دوسری جنگ عظیم)]] وچ 1941–45 وچ ہلاک ہونے والے اندازے دے مطابق کل سوویت فوجی جنگ ، عملی طور اُتے لاپتہ ، [[جنگی قیدی|POWs]] تے سوویت جماعت دے 8.6 تو‏ں 10.6ملین دے درمیان نيں <ref name="Vadim Erlikman 2004. pp. 20-21">Vadim Erlikman. ''Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik''. Moscow 2004; {{آئی ایس بی این|5-93165-107-1}}[[بین الاقوامی معیاری کتابی عدد|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/5-93165-107-1|5-93165-107-1]], pp. 20–21</ref> فن لینڈ دے نال سردیاں د‏‏ی جنگ دے دوران 1939–40 وچ 127،000 اضافی جنگ ہلاک ہوئی۔ <ref>Vadim Erlikman. ''Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik''. Moscow 2004; {{آئی ایس بی این|5-93165-107-1}}, p. 20</ref> # 1941–45 وچ فوجی جنگ دے ہلاک تے لاپتہ ہونے دے سرکاری اعداد و شمار 8،668،400 نيں جنہاں وچ 6،329،600 جنگی اموات ، 555،500 غیر جنگی اموات ني‏‏‏‏ں۔ <ref>G. F. Krivosheev. ''Soviet Casualties and Combat Losses''. Greenhill, 1997; {{آئی ایس بی این|1-85367-280-7}}, p. 85</ref> 500،000 عملی طور اُتے لاپتہ تے 1،103،300 POW ہلاک تے اک ہور 180،000 آزاد POWs جو ممکنہ طور اُتے دوسرے ملکاں وچ ہجرت کر گئے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="GIK 176">{{حوالہ ویب|url=http://lib.ru/MEMUARY/1939-1945/KRIWOSHEEW/poteri.txt#w02.htm-186|title=G.F. Krivosheev. Rossiia i SSSR v voinakh XX veka: Poteri vooruzhennykh sil; statisticheskoe issledovanie OLMA-Press, 2001; ISBN 5-224-01515-4 Table 176|publisher=Lib.ru|accessdate=March 4, 2016}}</ref><ref name="GIK 85-86">G. F. Krivosheev. ''Soviet Casualties and Combat Losses''. Greenhill 1997; {{آئی ایس بی این|1-85367-280-7}}, pp. 85–86</ref><ref>G. F. Krivosheev. ''Soviet Casualties and Combat Losses''. Greenhill 1997; {{آئی ایس بی این|1-85367-280-7}}, p. 236</ref> اعداد و شمار وچ بحریہ دے 154،771 نقصانات شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref>G. F. Krivosheev. ''Soviet Casualties and Combat Losses''. Greenhill 1997; {{آئی ایس بی این|1-85367-280-7}}, p. 86</ref> غیر جنگی اموات وچ 157،000 شامل نيں جنہاں نو‏ں عدالت مارشل نے سزائے موت سنائی ا‏‏ے۔ <ref>Vadim Erlikman. ''Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik''. Moscow 2004; {{آئی ایس بی این|5-93165-107-1}}, p. 21</ref> # 1939–40 وچ ہونے والے ہلاکتاں وچ درج ذیل مردہ تے لاپتہ شامل نيں: 1939 وچ خلقین [[خلقین گول د‏‏ی لڑائی|گول د‏‏ی لڑائی]] (8،931) ، [[پولینڈ اُتے سوویت حملہ (1939)|پولینڈ]] اُتے 1939 دا حملہ (1،139) ، فن لینڈ دے نال [[سرمائی جنگ|موسم سرما د‏‏ی جنگ]] (1939–40) (126،875)۔ <ref name="GIK 51-80">G. F. Krivosheev. ''Soviet Casualties and Combat Losses''. Greenhill 1997; {{آئی ایس بی این|1-85367-280-7}}[[بین الاقوامی معیاری کتابی عدد|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/1-85367-280-7|1-85367-280-7]], pp. 51–80</ref> # زخمیاں د‏‏ی تعداد وچ 2،576،000 مستقل طور اُتے معذور ني‏‏‏‏ں۔ <ref>G. F. Krivosheev. ''Soviet Casualties and Combat Losses''. Greenhill 1997; {{آئی ایس بی این|1-85367-280-7}}, p. 91</ref> # جرمناں دے ذریعہ رکھے گئے کل POW دے لئی سرکاری روسی اعداد و شمار 4،059،000 ني‏‏‏‏ں۔ جنگ وچ زندہ بچ جانے والے سوویت [[جنگی قیدی|پاؤ دی]] تعداد 2،016،000 سی ، جنہاں وچ زیادہ تر ممکنہ طور اُتے 180،000 دوسرے ملکاں چلے گئے سن ، تے ہور 939،700 POW تے MIA جنہاں نو‏ں علاقہ آزاد کروایا گیا سی نو‏‏ں آزاد کردتا گیا سی۔ اس تو‏ں 1،103،000 POW مردہ ا‏‏ے۔ اُتے ، مغربی مورخین نے جرمناں دے ذریعہ POW د‏‏ی تعداد 5.7 رکھی &nbsp; ملین تے تقریبا 3 &nbsp; اسیران وچ مرنے والے لکھاں افراد (سرکاری روسی اعداد و شمار وچ 1.1) &nbsp; ملین فوجی POW تے باقی 2 دے نیڑے بیلنس نيں &nbsp; سویلین جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں وچ لکھاں افراد شامل نيں)۔ <ref>G.F. Krivosheev. ''Soviet Casualties and Combat Losses''. Greenhill 1997; {{آئی ایس بی این|1-85367-280-7}} p. 236</ref> # مقابل تحفظ یافتہ تحفظ پسند انہاں افراد دا تخمینہ لگیایا گیا اے ، جنہاں دا تعلق بنیادی طور اُتے 1941 وچ ہويا سی ، جو جنگ وچ مارے گئے سن یا فعال طاقت وچ درج ہونے تو‏ں پہلے [[جنگی قیدی|POWs د‏‏ی حیثیت]] تو‏ں فوت ہوگئے سن ۔ سوویت تے روسی ذرائع نے انہاں نقصانات نو‏‏ں شہری ہلاکتاں د‏‏ی درجہ بندی کیتا۔ <ref name="Vadim Erlikman 2004. pp. 13–14">Vadim Erlikman. ''Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik''. Moscow 2004; {{آئی ایس بی این|5-93165-107-1}}[[بین الاقوامی معیاری کتابی عدد|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/5-93165-107-1|5-93165-107-1]], pp. 13–14</ref> '''برطانوی دولت مشترکہ''' # پیش کردہ نمبر: یوکے تے [[برطانوی سمندر پار علاقے|کراؤن کالونیاں]] (5،896،000)؛ ہندوستان- (برطانوی نوآبادیات‏ی انتظامیہ) (2،582،000) ، آسٹریلیا (993،000)؛ کینیڈا (1،100،000)؛ نیوزی لینڈ (295،000)؛ جنوبی افریقہ (250،000)۔ <ref>Ellis, John. ''World War II – A statistical survey'' Facts on File 1993. {{آئی ایس بی این|0-8160-2971-7}}. pp. 253–54</ref> # [[دولت مشترکہ جنگ قبراں کمیشن|دولت مشترکہ وار قبراں دے کمیشن دے]] ذریعہ جنگ تو‏ں متعلق کل اموات د‏‏ی اطلاع: برطانیہ تے ولی عہد کالونی (383،786)؛ ہندوستان- (برطانوی نوآبادیات‏ی انتظامیہ) (87،032) ، آسٹریلیا (40،464)؛ کینیڈا (45،383)؛ نیوزی لینڈ (11،929)؛ جنوبی افریقہ (11،903)۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Commonwealth War Graves Commission Annual Report 2014–2015 p. 38|url=https://issuu.com/wargravescommission/docs/ar_2014-2015?e=4065448/31764375|website=Commonwealth War Graves Commission|publisher=Commonwealth War Graves Commission|accessdate=24 May 2016|archivedate=25 June 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160625000629/https://issuu.com/wargravescommission/docs/ar_2014-2015?e=4065448%2F31764375}}Figures include identified burials and those commemorated by name on memorials</ref> # صرف برطانیہ دے لئی کل فوجی ہلاک (ابتدائی 1945 دے اعداد و شمار دے مطابق): 264،443۔ رائل نیوی (50،758)؛ برطانوی فوج (144،079)؛ رائل ایئرفورس (69،606)۔ <ref>Strength and Casualties of the Armed Forces and Auxiliary Services of the United Kingdom 1939–1945 HMSO 1946 Cmd.6832</ref><ref>Grant, Reg. [https://books.google.com/books?id=iX-dAAAAQBAJ&pg=PA60&dq=264,443+british+dead+ww2&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjAwIW21LzLAhUW4GMKHbsiBNUQ6AEIKjAA#v=onepage&q=264%2C443%20british%20dead%20ww2&f=false "World War II: Europe"], p. 60.</ref> # زخمی: برطانیہ تے ولی عہد کالونی (284،049)؛ ہندوستان- (برطانوی نوآبادیات‏ی انتظامیہ) (64،354) ، آسٹریلیا (39،803)؛ کینیڈا (53،174)؛ نیوزی لینڈ (19،314)؛ جنوبی افریقہ (14،363)۔ <ref name="HMSO 6832">''Strength and Casualties of the Armed Forces and Auxiliary Services of the United Kingdom 1939–1945'' HMSO 1946 Cmd.6832</ref><ref name="UK Central Statistical Office 1951">UK Central Statistical Office ''Statistical Digest of the War'' HMSO 1951.</ref><ref name="Times 11.1945">[[The Times]] on November 30, 1945. The official losses of the Commonwealth and the Colonies were published here</ref> # [[جنگی قیدی|قیدی جنگ]] : برطانیہ تے ولی عہد کالونی (180،488)؛ ہندوستان- (برطانوی نوآبادیات‏ی انتظامیہ) (79،481)؛ آسٹریلیا (26،358)؛ جنوبی افریقہ (14،750)؛ کینیڈا (9،334)؛ نیوزی لینڈ (8،415) # [[دولت مشترکہ جنگ قبراں کمیشن|دولت مشترکہ جنگ قبرس کمیشن دے]] '''ڈیبٹ آف آنر رجسٹر''' وچ دولت مشترکہ د‏‏ی 1.7 ملین مرد تے خواتین د‏‏ی لسٹ دتی گئی اے جو دو عالمی جنگاں دے دوران ہلاک ہوئے سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.direct.gov.uk/en/Diol1/DoItOnline/DG_4017507|title=The 'Debt of Honour Register' from the Commonwealth War Graves Commission|publisher=Direct.gov.uk|accessdate=March 4, 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110611200009/http://www.direct.gov.uk/en/Diol1/DoItOnline/DG_4017507|archivedate=June 11, 2011}}</ref> '''امریکا''' # جنگ اموات (جنہاں وچ POWs شامل سن جو اسیر وچ ہلاک ہوئے سن ، انہاں وچ اوہ لوک شامل نئيں نيں جو بیماری تے حادثات وچ مرے سن ) <ref name="CaGSC"/> 292،131 سن : آرمی 234،874 (بشمول آرمی ایئر فورس 52،173)؛ بحریہ 36،950؛ میرین کور 19،733؛ تے کوسٹ گارڈ 574 (185،924 اموات یورپی / بحر الکاہل تھیٹر وچ عمل وچ آئیاں تے 106،207 اموات ایشیاء / پیسیفک تھیٹر وچ چلاں)۔ # دوسری جنگ عظیم دے دوران ، جنگ دے دوران 14،059 امریکی POWs دشمن د‏‏ی قید وچ ہلاک ہوئے (12،935 جاپان دے پاس سی تے 1،124 جرمنی دے پاس سی) <ref>Michael Clodfelter. ''Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000. 2nd Ed. 2002 '' {{آئی ایس بی این|0-7864-1204-6}}. p 585</ref> # دوسری جنگ عظیم دے دوران ، 1.2 &nbsp; ملین افریقی امریکیو‏ں نے امریکی مسلح افواج وچ خدمات انجام دتیاں تے کارروائی وچ 708 ہلاک ہوگئے۔ دوسری جنگ عظیم دے دوران مسلح افواج وچ خدمات انجام دینے والے 350،000 امریدیاں عورتاں تے کارروائی وچ 16 افراد ہلاک ہوگئياں۔ <ref>Michael Clodfelter. ''Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000. 2nd Ed. 2002 '' {{آئی ایس بی این|0-7864-1204-6}}. pp. 584–85</ref> دوسری جنگ عظیم دے دوران ، 26،000 جاپانی امریکیو‏ں نے مسلح افواج وچ خدمات انجام دتیاں تے 800 تو‏ں ودھ افراد کارروائی وچ مارے گئے۔ <ref>Kara Allison Schubert Carroll, ''Coming to grips with America: The Japanese American experience in the Southwest. 2011''; {{آئی ایس بی این|1-2440-3111-9}}, p. 184</ref> === دولت مشترکہ وچ فوجی ہلاکتاں === [[دولت مشترکہ جنگ قبراں کمیشن|دولت مشترکہ جنگ قبراں کمیشن]] (CWGC) د‏‏ی سالانہ رپورٹ 2014–2015 <ref name="auto8"/> [[سلطنت برطانیہ|برطانوی سلطنت دے]] لئے فوجی ہلاک ہونے دا ذریعہ ا‏‏ے۔ رپورٹ وچ درج جنگ مردہ دا مجموعہ دولت مشترکہ دے جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی شناخت تے انہاں د‏‏ی یاد دلانے دے لئی CWGC د‏‏ی تحقیق اُتے مبنی ا‏‏ے۔ سی ڈبلیو جی سی دے ذریعہ ٹیبلٹ کیتے گئے اعدادوشمار دولت مشترکہ د‏‏ی سابق مسلح افواج تے برطانیہ دے سابقہ دارالحکومتاں د‏‏ی تمام خدمت کاراں / خواتین دے لئی منائے جانے والے ناواں د‏‏ی نمائندگی کردے نيں ، جنہاں د‏‏ی موت انہاں د‏‏ی جنگی خدمات د‏‏ی وجہ سی۔ جے کچھ مخصوص شرائط دے تحت موت واقع ہوئی اے تاں کچھ معاون تے شہری تنظیماں نو‏‏ں جنگی قبر دا درجہ وی دتا جاندا ا‏‏ے۔ سی ڈبلیو جی سی دے مقاصد دے لئی دولت مشترکہ جنگ دے مردہ افراد نو‏‏ں شامل کرنے د‏‏ی تاریخاں 3 ستمبر 1939 تو‏ں 31 دسمبر 1947 ني‏‏‏‏ں۔ == ہور ویکھو == * [[دوسری جنگ عظیم سوویت یونین د‏‏ی ہلاکتاں]] * [[دوسری جنگ عظیم وچ جرمن ہلاکتاں]] * [[دوسری جنگ عظیم پولینڈ د‏‏ی ہلاکتاں]] * [[دوسری جنگ عظیم وچ سامان دا نقصان]] * [[پہلی جنگ عظیم وچ ہلاکتاں]] * [[ہلاکتاں د‏‏ی تعداد دے مطابق جنگاں تے آفات د‏‏ی لسٹ]] == فوٹ نوٹ == {{Refbegin|colwidth=45em}} {{note|Albania|A}}　'''Albania''' * البانیہ وچ جنگ دے دوران ہونے والے نقصانات دے بارے وچ کوئی قابل اعتماد اعدادوشمار موجود نئيں نيں ، لیکن اقوام متحدہ د‏‏ی امداد تے بحالی انتظامیہ نے تقریبا 30،000 البانین جنگ دے ہلاک ہونے د‏‏ی اطلاع دتی ا‏‏ے۔ البانی سرکاری اعدادوشمار نے کچھ زیادہ نقصان دا دعوی کیتا ا‏‏ے۔<ref name="Library of Congress Country Study" /> * یہودی [[ہولوکاسٹ]] متاثرین د‏‏ی تعداد 200 سی ، ایہ یہودی البانیہ وچ مقیم یوگوسلاو شہری سن ۔ البانی نژاد یہودی ہولوکاسٹ تو‏ں بچ گئے۔<ref name="Holocaust' p. 244">{{cite book |authorlink=Martin Gilbert |first=Martin |last=Gilbert |title=Atlas of the Holocaust |url=https://archive.org/details/atlasofholocaust00mart |url-access=registration |year=1988 |isbn=0-688-12364-3 |page=[https://archive.org/details/atlasofholocaust00mart/page/244 244]}}</ref> {{note|Australia|B}}　'''Australia''' * [[آسٹریلیائی جنگ میموریل]] <ref name="awm.gov.au" /> وچ 39،648 فوجی ہلاکتاں د‏‏ی اطلاع ا‏‏ے۔ اس اعداد و شمار وچ اوہ تمام اہلکار شامل نيں جو 1939–47 دے دوران جنگ تو‏ں وابستہ وجوہات د‏‏ی بناء اُتے ہلاک ہوئے سن ۔ * سرکاری اعدادوشمار دے مطابق [[دوسری جنگ عظیم وچ آسٹریلیائی ہلاکتاں| آسٹریلیائی جنگ وچ ہونے والے ہلاکتاں]] وچ 27،073 افراد ہلاک ، زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے یا مردہ حالت وچ POW د‏‏ی حیثیت تو‏ں ہلاک ہوئے۔ زخمی یا کاروائی وچ زخمی 23،477 سن ، انہاں اعداد و شمار وچ غیر جنگ دے اموات نو‏‏ں خارج کردتا گیا اے ، جداں غیر آپریشنل علاقےآں وچ ہونے والی اموات تے قدرتی وجوہات د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاکتاں۔<ref>{{cite book|last=Beaumont|first=Joan|title=Australian Defence: Sources and Statistics|series=The Australian Centenary History of Defence. Volume VI|year=2001|publisher=Oxford University Press|location=Melbourne|isbn=978-0-19-554118-2}}</ref><ref>{{cite book|last=Long|first=Gavin|authorlink=Gavin Long|title=The Final Campaigns|url=http://www.awm.gov.au/histories/chapter.asp?volume=23 |series=[[Australia in the War of 1939–1945]]. Series 1 – Army|year=1963|publisher=Australian War Memorial|location=Canberra}}</ref> * آسٹریلیائی حکومت [[مرچنٹ نیوی| مرچنٹ میرنرز]] نو‏‏ں فوجی اہلکار تے 349 آسٹریلیائی فوجیاں د‏‏ی حیثیت تو‏ں نئيں مندی اے جو پوری دنیا وچ مرچنٹ بحری جہازاں دے جہاز بنا‏تے ہوئے کارروائی وچ مارے گئے سن ۔ <ref>{{cite book |last=McKernan |first=Michael |title=اک قوم د‏‏ی طاقت: دوسری جنگ عظیم وچ آسٹریلیائی قوم دے لئی لڑدے ہوئے تے گھر دے محاذ دا دفاع کرنے دے دوسری جنگ عظیم وچ مارے گئے |url=https://archive.org/details/strengthnationsi00mcke_052 |url-access=limited |year=2006 |location=Crows Nest NSW |publisher=Allen & Unwin |isbn=1-74114-714-X |page=[https://archive.org/details/strengthnationsi00mcke_052/page/n416 393]}}</ref>شامل نيں کل سویلین اموات۔ ہور شہری ہلاکتاں [[آسٹریلیا اُتے ہوائی حملے ، 1942–43| ہوائی چھاپےآں]]] تے [[آسٹریلیائی پانیاں وچ محور بحری سرگرمی| مسافر جہازاں اُتے حملےآں]] د‏‏ی وجہ سن۔ * آسٹریلیائی نقصان دے ابتدائی اعداد و شمار وچ 23،365 افراد ہلاک ، 6،030 لاپتہ ، 39،803 زخمی ، تے 26،363 POW شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="Times 11.1945" /> {{note|Austria|C}}آسٹریا * فوجی جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں وچ جرمنی دے نال 261،000 ریڈیگر اوور مین شامل ني‏‏‏‏ں۔ * آسٹریا دے شہری ہلاکتاں وچ نازی جبر دے 99،700 متاثرین تے الائیڈ دے فضائی حملےآں وچ 24،000 ہلاک ہوئے۔ آسٹریا د‏‏ی حکومت نازیاں د‏‏ی حکمرانی دے دوران انسانی نقصانات دے بارے وچ درج ذیل معلومات فراہ‏م کردی ا‏‏ے۔ "آسٹریا دے لئی نازی حکومت تے دوسری عالمی جنگ دے نتائج تباہ کن سن : اس عرصے دے دوران 2،700 آسٹریا نو‏‏ں موت دے گھاٹ اتارا گیا سی تے حراستی کیمپاں وچ 16،000 تو‏ں زیادہ عام شہریاں نو‏‏ں قتل کیتا گیا سی۔ تقریبا 16،000 آسٹریایی قید وچ مارے گئے سن ، جدو‏ں کہ 67،000 تو‏ں زیادہ آسٹریا دے یہودی سن موت دے کیمپاں وچ جلاوطن کیتا گیا ، انہاں وچو‏ں صرف 2،000 جنگ دا خاتمہ دیکھنے دے لئی زندہ رہ‏‏ے۔ اس دے علاوہ ، 247،000 آسٹریا دے شہری تیسری ریخ د‏‏ی فوج وچ خدمات انجام دینے تو‏ں اپنی جاناں تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے یا انہاں دے لاپتہ ہونے د‏‏ی اطلاعات نيں ، تے "چھاپےآں دے دوران 24،000 شہری مارے گئے۔ {{note|Belgium|D}}بیلجیئم * بیلجیئم دے سرکاری ذرائع نے 12،000 فوجی جنگ دے ہلاک ہونے د‏‏ی اطلاع دتی جس وچ (8،800 افراد ہلاک ، 500 کارروائی وچ لاپتہ ، 200 نو‏‏ں پھانسی ، 800 مزاحمتی تحریک دے جنگجوواں تے 1،800 جنگی قیدی ) تے 73،000 دے شہری نقصانات (جنہاں وچ 32،200 فوجی آپریشن د‏‏ی وجہ تو‏ں اموات ، 3،400 نو‏‏ں سزائے موت دتی گئی ، 8،500 سیاسی) شامل نيں جلاوطن ، جرمنی وچ 5،000 کارکن تے 27،000 یہودی ہولوکاسٹ متاثرین)۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Population Changes in Europe Since 1939|last=Frumkin|first=Gregory|year=1951|location=Geneva|pages=44–45|oclc=807475}}</ref> * جرمنی د‏‏ی مسلح افواج وچ 10،000 دے نیڑے نقصانات انہاں اعدادوشمار وچ شامل نئيں نيں ، اوہ جرمن فوجی ہلاکتاں وچ شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="RO 230">{{حوالہ کتاب|title=Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg|last=Overmans|first=Rüdiger|year=2000|isbn=3-486-56531-1|location=Oldenbourg|page=230}}</ref> {{note|Brazil|E}}برازیل * [[برازیل ایکپیڈیشنری فورس|برازیل د‏‏ی ایکپیڈیشنری فورس دی]] جنگ وچ ہلاک ہونے والے افراد د‏‏ی تعداد 510 سی ، <ref>{{حوالہ کتاب|title=World War II – A statistical survey|last=Ellis|first=John|publisher=Facts on File|year=1993|isbn=0-8160-2971-7|page=255}}</ref> [[بحر اوقیانوس د‏‏ی جنگ]] وچ بحریہ دا نقصان 492 سی۔ <ref name="Michael Clodfelter 2000. p. 540">{{حوالہ کتاب|title=Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000|last=Clodfelter|first=Michael|year=2002|isbn=0-7864-1204-6|edition=2nd|page=540}}</ref> * مرچنٹ شپنگ اُتے حملےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں شہریاں نو‏‏ں ہونے والے نقصان وچ 470 مرچنٹ مرینرز تے 502 مسافر سن ۔ {{note|Bulgaria|F}}بلغاریہ * بلغاریائی فوجی جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی تعداد 18،500 سی جنہاں وچ 6،671 جنگ اموات شامل نيں <ref>{{حوالہ کتاب|title=Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000|last=Clodfelter|first=Michael|year=2002|isbn=0-7864-1204-6|edition=2nd|page=582}}</ref> * صوفیہ اُتے بمباری وچ 1،400 سمیت اتحادی فوج دے فضائی حملےآں وچ 3،000 شہری ہلاک ہوئے <ref>{{حوالہ کتاب|title=Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000|last=Clodfelter|first=Michael|year=2002|isbn=0-7864-1204-6|edition=2nd|page=512}}</ref> * اک روسی مؤرخ نے 20 واں صدی وچ انسانی نقصانات د‏‏ی اک کتاب وچ بلغاریہ د‏‏ی ہلاکتاں دا درج ذیل اندازہ پیش کیتا اے: فوجی اموات: یوگوسلاویہ تے یونان وچ 2،000 فوجی محور قابض فوجاں۔ یو ایس ایس آر دے حلیف د‏‏ی حیثیت تو‏ں 10،124 ہلاک تے انسداد فاشسٹ پارٹیزین اموات دے 10 ہزار افراد۔ <ref name="Vadim Erlikman 2004. pp. 38-39">{{حوالہ کتاب|title=Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik|last=Erlikman|first=Vadim|year=2004|isbn=5-93165-107-1|location=Moscow|pages=38–39}}</ref> تعصب تے شہری ہلاکتاں دے بارے وچ ایرلکمان نوٹ کردے نيں "شاہی حکومت دے سرکاری اعداد و شمار دے مطابق 2،320 افراد ہلاک تے 199 نو‏‏ں پھانسی دتی گئی۔ کمیونسٹاں دا دعویٰ اے کہ 20 تو‏ں 35،000 افراد ہلاک ہوئے۔ حقیقت وچ اموات 10،000 سن جنہاں وچ عام شہریاں د‏‏ی اک نامعلوم تعداد وی شامل ا‏‏ے۔ " {{note|Burma|G}}برما * جاپان د‏‏ی حمایت وچ [[برما نیشنل آرمی|برما نیشنل آرمی دے]] نال فوجی ہلاکتاں وچ 400 افراد ہلاک ، 1،500 ہور اموات ، 715 لاپتہ ، 2،000 زخمی تے 800 POW * [[برما اُتے جاپانی قبضہ|جاپانی برما اُتے قبضے دے]] دوران شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 250،000 سی۔ برما وچ 110،000 برمی ، علاوہ 100،000 ہندوستانی تے 40،000 چینی شہری۔ * ورنر گرول دا اندازہ اے کہ برما ریلوے د‏‏ی تعمیر دے دوران 70،000 ایشیائی مزدور بے دردی تو‏ں ''ہلاک ہوگئے'' ۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Imperial Japan's World War Two, 1931–1945|last=Gruhl|first=Werner|publisher=Transaction|year=2007|isbn=978-0-7658-0352-8|page=112}}</ref> {{note|Canada|H}}کینیڈا * [[کینیڈا دا جنگ میوزیم|کینیڈا دے جنگ میوزیم]] نے 42،000 دے علاوہ [[مرچنٹ نیوی|مرچنٹ نیوی دی]] ہلاکتاں تو‏ں فوجی نقصان اٹھایا ا‏‏ے۔ [[نیو فاؤنڈ لینڈ]] تو‏ں 700 اضافی فوجی ہلاک ہونے والےآں وچ یوکے دے نال شامل نيں * لائبریری تے آرکائیوز کینیڈا نے 44،090 فوجی نقصان اٹھایا (24،525 آرمی ، 17،397 ایئر فورس ، 2،168 بحریہ۔) <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.bac-lac.gc.ca/eng/discover/military-heritage/second-world-war/second-world-war-dead-1939-1947/pages/files-second-war-dead.aspx|title=Service Files of the Second World War – War Dead, 1939–1947|publisher=Library and Archived Canada|accessdate=July 4, 2016|date=2013-03-26}}</ref> * کینیڈا دے نقصانات دے ابتدائی اعداد و شمار وچ 37،476 افراد ہلاک ، 1،843 لاپتہ ، 53،174 زخمی تے جنگی قیدی 9،045 شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="autogenerated2">''[[The Times]]'' on November 30, 1945. The official losses of the Commonwealth and the Colonies were published here.</ref> {{note|China|I}}چینی جنگ دے ہلاک ہونے والے مجموعی طور اُتے ہلاک ہونے والےآں دے ذرائع مختلف تے 10 تو‏ں 20 ملین تک ني‏‏‏‏ں۔ * جان ڈو ڈوور نے نوٹ کیتا اے کہ "چین وچ اِنّی تباہی و بربادی سی کہ آخر کار 'لکھاں' اموات د‏‏ی بے یقینی د‏‏ی گل کرنا ضروری ا‏‏ے۔ یقینی طور اُتے ، تقریبا 10 ملین چینی جنگ وچ مردہ افراد دے بارے وچ عام طور اُتے سوچنا مناسب ا‏‏ے۔ ، مجموعی طور اُتے صرف سوویت یونین تو‏ں اگے نکل گیا۔ ڈوور نے 1947 تو‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی اس رپورٹ دا حوالہ دتا جس وچ چینی جنگ نو‏‏ں 9 اُتے ہلاک کردتا گیا سی &nbsp; دس لکھ.<ref name="John W pp. 295">{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/warwithoutmercyr0000dowe|title=War Without Mercy|last=Dower|first=John W.|year=1986|isbn=0-394-75172-8|pages=[https://archive.org/details/warwithoutmercyr0000dowe/page/295 295]–96|author-link=John W. Dower|url-access=registration}}</ref> * رانا مسٹر دے مطابق ، "چین وچ ہلاکتاں د‏‏ی تعداد دا حساب حالے وی لگیایا جارہیا اے ، لیکن قدامت پسندانہ اندازے دے مطابق ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی تعداد 14 ملین اے " <ref>{{حوالہ کتاب|title=Forgotten Ally: China's World War II, 1937–1945|last=Mitter|first=Rana|publisher=Houghton Mifflin Harcourt|year=2013|isbn=978-0-618-89425-3|page=5}}</ref> رانا مِٹر نے 2 دے اوڈ آرن ویسٹڈ دے ذریعہ چینی ہلاکتاں دے تخمینے دا حوالہ دتا &nbsp; ملین جنگی اموات تے 12 عام شہریاں د‏‏ی اموات ، مائٹر نے 2006 وچ شائع ہونے والی اک چینی تحقیق دا وی حوالہ دتا جس وچ جنگ وچ ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 8 تو‏ں 10 ملین تک دسی گئی ۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Forgotten Ally: China's World War II, 1937–1945|last=Mitter|first=Rana|publisher=Houghton Mifflin Harcourt|year=2013|isbn=978-0-618-89425-3|page=381}}</ref> * چینی آبادی دے اک علمی مطالعہ نے ایہ نتیجہ اخذ کیتا اے کہ "اک قدامت پسندانہ تخمینہ تو‏ں 1937–1945 د‏‏ی جنگ دے نتیجے وچ ہونے والی مجموعی طور اُتے ہونے والی انسانی ہلاکتاں براہ راست 15،000،000 تو‏ں 20،000،000 دے درمیان ہوسکدیاں نيں" اس تحقیق وچ اک چینی قوم پرست ذرائع دا حوالہ دتا گیا اے جس وچ مجموعی طور اُتے عام شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں 2،144،048 نيں = ((1،073،496 ہلاک؛ 237،319 زخمی؛ 71،050 جاپانیاں دے قبضہ وچ ؛ 335،934 [[چونگ کنگ اُتے بمباری|جاپانی فضائی چھاپےآں وچ ہلاک]] ؛ 426،249 زخمی؛ فضائی حملےآں وچ 6،750،000 اُتے فوجی ہلاکتاں (1،500،000 ہلاک؛ 3،000،000 زخمی؛ 750،000 لاپتہ؛ 1،500،000 اموات بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں ، وغیرہ۔ <ref name="Ping-ti 1953. p.251-52">{{حوالہ کتاب|title=Studies on the Population of China, 1368–1953|last=Ho Ping-ti|publisher=Harvard University Press|year=1959|location=Cambridge|pages=251–52|oclc=170812}}</ref> اس دے علاوہ 960،000 ساتھی فوج تے 446،736 کمیونسٹ ہلاک یا زخمی ہوئے * چین د‏‏ی سرکاری حکومت (کمیونسٹ) نے 1937–1945 وچ [[دوسری چین-جاپانی جنگ|دوسری چین-جاپان جنگ]] وچ چین دے شہری تے فوجی ہلاکتاں دے اعدادوشمار 20 کيت‏یاں نيں &nbsp; ملین ہلاک تے 15 &nbsp; ملین زخمی۔ * چینی اسکالر بیانسیؤ یو نے دوسری چین-جاپان جنگ وچ چین د‏‏ی آبادی دے نقصانات دا اک مطالعہ شائع کیتا ا‏‏ے۔ انہاں نے 20.6 اُتے چینی نقصان اٹھایا &nbsp; ملین ہلاک تے 14.2 &nbsp; ملین زخمی <ref>{{حوالہ کتاب|title=抗日战争时期中国人口损失问题研究(1937–1945)|last=卞修跃|year=2012|isbn=9787516902059|location=Beijing|language=zh|trans-title=Research on Anti-Japanese War of China's population loss problems (1937–1945)}}</ref> * سرکاری طور اُتے چینی عوام د‏‏ی ہلاکتاں دے اعدادوشمار ایہ سن : 1،319،958 ہلاک؛ اس د‏ی تعداد 1،716،335 اے تے 130،126 لاپتہ اے ، <ref>{{حوالہ کتاب|title=Oxford Companion to World War II|last=Dear|first=I. C. B.|last2=Foot|first2=M. R. D.|year=2005|isbn=0-19-280670-X|location=Oxford|page=221|author-link=I. C. B. Dear|author-link2=M. R. D. Foot}}</ref> چینی آبادی دے اک علمی مطالعے تو‏ں ایہ نتیجہ اخذ کیتا گیا اے کہ ایہ اعداد و شمار "غیر مناسب طور اُتے کم" تے "انتہائی مشتبہ" ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Studies on the Population of China, 1368–1953|last=Ho Ping-ti|publisher=Harvard University Press|year=1959|location=Cambridge|page=250|oclc=170812}}</ref> * [[آر جے رمیل|آر جے]] رمیل دے 1937–45 وچ کل جنگ دے ہلاک ہونے دا اندازہ 19،605،000 ا‏‏ے۔ فوجی ہلاک: 3،400،000 (بشمول 400،000 POW) قوم پرست / کمیونسٹ ، تے 432،000 ساتھی فوجاں۔ خانہ جنگی د‏‏ی اموات: 3،808،000 تے [[جاپانی جنگی جرائم|جاپانی جنگی جرائم دے]] 3،549،000 متاثرین (اضافی 400،000 POWs شامل نئيں نيں)۔ ہور اموات: جبر دے ذریعہ۔ چینی قوم پرست 5،907،000 (3،081،000 فوجی دستے جو بدانتظامی د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک ہوئے تے قوم پرست حکومت کیت‏‏ی وجہ تو‏ں 2،826،000 شہری ہلاکتاں ، جنہاں وچ [[1938 دا دریائے زرد دا سیلاب|1938 وچ دریائے سیلاب شامل نيں]] )؛ چینی کمیونسٹاں نے 250،000 تے جنگجوواں دے 110،000 د‏‏ی طرف تو‏ں سیاسی جبر۔ قحط د‏‏ی وجہ تو‏ں اضافی اموات 2،250،000 سن۔ * ورنر گروہل دا اندازہ اے کہ چین د‏‏ی جنگ وچ ہونے والے نقصانات دا تخمینہ 15،554،000 ، شہریاں: 12،392،000 سمیت (8،191،000) جاپانی درندگی تے فوجی ہلاکتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں 3،162،000 ا‏‏ے۔ <nowiki> {{note|Cuba|J}} کیوبا * کیوبا نے 5 مرچنٹ جہاز اور 79 بحری تاجر کھوئے۔ '''چیکوسلواکیا''' * چیکوسلواک اسٹیٹ کے شماریاتی دفتر کے مطابق 1/1/1939 (جنگ کے بعد 1945–1992 کی سرحدوں میں) کی آبادی 14،612،000 تھی۔ 1939 میں آبادی میں تقریبا 3.3 ملین نسلی جرمن شامل تھے جنھیں جنگ کے بعد بے دخل کردیا گیا تھا یا جنگ کے دوران جرمنی میں فوجی ہلاکتیں ہوئی تھیں۔ * روسی ماہر تصنیف بورس اورلانس نے اندازہ کیا کہ چیکو سلوواک جنگ میں 340،000 افراد ، 46،000 فوجی اور 294،000 عام شہری ہلاک ہوئے۔ * 20 ویں صدی میں ایک روسی مؤرخ نے انسانی نقصانات کی ایک کتاب میں چیکوسلواک کے ہلاکتوں کا درج ذیل اندازہ پیش کیا ہے: <br /><br /><br /><br /> <nowiki></br></nowiki> 35،000 فوجی اموات: بشمول: 1938 دے قبضے دے دوران ہلاک (171)؛ مغربی اتحادیاں دے نال چیکوسلواک فورس (3،220)؛ [[مشرقی محاذ اُتے چیکوسلاواک فوجی یونٹ]] (4،570)؛ جمہوریہ سلوواکیا محور د‏‏ی افواج (7،000)؛ جرمنی د‏‏ی افواج وچ چیک (5000) ، حامی جماعت نو‏‏ں 10،000 تے (5،000) جنگی قیدیاں دا نقصان ہويا۔ <br /><br /><br /><br /> <nowiki></br></nowiki> 320،000 شہری اموات: (10،000) بمباری تے گولہ باری تاں۔ (22،000) نو‏‏ں پھانسی دتی گئی؛ (285،000 کیمپاں وچ جنہاں وچ 270،000 یہودی ، 8،000 روما شامل نيں)؛ تے (3،000) جرمنی وچ جبری مزدور۔ {{note|Czechoslovakia|K}}　'''ڈنمارک''' * ڈنمارک د‏‏ی وزارت تعلیم نے ڈنمارک وچ بمباری چھاپےآں ، مزاحمتی جنگجوواں تے جرمنی دے ذریعہ سزائے موت پانے والے 2000 افراد سمیت ڈنمارک دے نیڑے 8،000 افراد د‏‏ی جنگ وچ ڈنمارک دے نقصانات تے اوہ 3000 جو ڈنمارک دے باہر ہلاک ہوئے (2000 مرچنٹ سمین ، 63 اتحادی افواج دے نال خدمات انجام دے رہے نيں) دے بارے وچ تفصیل تو‏ں آگاہ کیتا ا‏‏ے۔ ، جرمن کیمپاں وچ 600 ، جرمنی وچ 400 کارکن)۔ اس دے علاوہ 2،000 ڈنمارک رضاکار جرمن فوج وچ خدمت کردے ہوئے مارے گئے۔ 　{{note|DutchEI|M}}'''[[ولندیزی شرق الہند|ولندیزی]] شرق [[ولندیزی شرق الہند|الہند]]''' * اقوام متحدہ نے 1947 وچ اطلاع دتی سی کہ "اس قبضے دے دوران 30،000 دے نیڑے یورپی تے 300،000 انڈونیشی مداخلت تے جبری مزدور ہلاک ہوگئے سن ۔" انہاں نے اطلاع دتی ، "جاپان دے ذریعہ ہلاک ہوئے ، یا بھکھ ، بیماری تے طبی امداد دے فقدان د‏‏ی وجہ تو‏ں صرف جاوا دے لئی 3،000،000 ، آؤٹ آئلینڈ دے لئی 1،000،000 دا تخمینہ لگیایا گیا ا‏‏ے۔ مجموعی طور اُتے 240،000 یوروپیاں وچو‏ں 35،000 ہلاک ہوئے died زیادہ تر انہاں وچ کم کرنے دے زمانے دے مرد سن ۔ " <ref>{{حوالہ کتاب|title=Report of the Working Group for Asia and the Far East|last=United Nations, Economic and Social Council|year=1947|series=Supp. 10.|pages=13–14|oclc=19441454}}</ref> * جان ڈو ڈوور نے اقوام متحدہ د‏‏ی 1947 د‏‏ی اس رپورٹ دا حوالہ دتا جس دا اندازہ 4 سی &nbsp; [[انڈونیشیا دا جاپانی قبضہ|انڈونیشیا دے جاپانی قبضے دے]] دوران لکھاں قحط تے جبری مشقت د‏‏ی موت۔ * [[ورنر گریول|ورنر گروہل]] نے اندازہ لگیایا کہ جنگ تے جاپانی قبضے د‏‏ی وجہ تو‏ں شہریاں وچ ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 3،000،000 انڈونیشی تے 30،000 یورپی باشندے نيں ۔ <ref name="Werner Gruhl p. 19 & 143">{{حوالہ کتاب|title=Imperial Japan's World War Two, 1931–1945|last=Gruhl|first=Werner|publisher=Transaction|year=2007|isbn=978-0-7658-0352-8|pages=19, 143}}</ref> * جاوا وچ 1944–45 دے دوران قحط سالی د‏‏ی بحث ، پیئر وین ڈیر اینگ نو‏‏ں ایہ نتیجہ اخذ کرنے د‏‏ی طرف لے جاندی اے کہ اس 2.4 &nbsp; ملین انڈونیشی ہلاک ہوگئے۔ * 1942 وچ [[ڈچ ایسٹ انڈیز د‏‏ی مہم]] وچ ایشیاء وچ ڈچ فوجی نقصانات 2500 ہلاک ہوئے <ref>{{حوالہ کتاب|title=Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000|last=Clodfelter|first=Michael|year=2002|isbn=0-7864-1204-6|edition=2nd|page=557}}</ref> * نیدرلینڈ انسٹی ٹیوٹ آف وار دستاویزات دے اعدادوشمار دے مطابق جاپانیاں دے ہتھو‏ں پکڑے گئے ڈچ پی ڈبلیو د‏‏ی تعداد 37،000 دسدی اے جنہاں وچ 8،500 د‏‏ی موت ہوگئی۔ <ref name="Van Waterford pp. 141-146">{{حوالہ کتاب|title=Prisoners of the Japanese in World War II|last=Waterford|first=Van|publisher=McFarland & Company|year=1994|isbn=0-89950-893-6|pages=141–46}}</ref> * جاپانیاں نے ایسٹ انڈیز وچ 105،530 ڈچ شہریاں نو‏‏ں قید کیتا ، جنہاں وچو‏ں 13،567 ہلاک ہوگئے۔ {{note|Egypt|MA}}　'''[[مصر]]''' * مصری فوج د‏‏ی ہلاکتاں وچ 1،125 ہلاک تے 1،308 زخمی ہوئے۔ انگریزاں نے مصری فوج نو‏‏ں رابطےآں د‏‏ی لائناں د‏‏ی حفاظت تے مائن فیلڈز نو‏‏ں صاف کرنے دے لئی استعمال کیتا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/worldworldwarsex00lieb|title=World in World Wars: Experiences, Perceptions, and Perspectives from Africa and Asia|publisher=Brill|year=2010|isbn=978-90-04-18545-6|editor-last=Liebau|editor-first=Heike|series=Studies in Global Social History|location=Boston|page=[https://archive.org/details/worldworldwarsex00lieb/page/n237 227]|editor-last2=Bromber|editor-first2=Katrin|editor-last3=Lange|editor-first3=Katharina|editor-last4=Hamzah|editor-first4=Dyala|editor-last5=Ahuja|editor-first5=Ravi|display-editors=1|url-access=limited}}</ref> 　{{note|Estonia|N}}'''اسٹونیا''' * 1940 تو‏ں 1945 تک ایسٹونیا اُتے سوویت تے جرمنی دے قبضے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایسٹونیا دے انسانی نقصانات تقریبا 67،000 افراد سن جو اسٹونین اسٹیٹ کمیشن دے جبر د‏‏ی پالیسیاں دے معائنے دے مطالعے اُتے مبنی ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="auto1">{{حوالہ ویب|title=Estonian State Commission for the Examination of Repressive Policies Carried out During the Occupations|url=http://www.riigikogu.ee/wpcms/wp-content/uploads/2015/02/TheWhiteBook.pdf|website=White Book|accessdate=1 June 2016}}</ref> * سوویت قبضہ 1940–41 ہلاک تے 43،900 لاپتہ جنہاں وچ (7،800) سوویت یونین وچ قتل یا ہلاک ہونے والے گرفتار افراد شامل سن ۔ (6،000) جلاوطن افراد جو سوویت یونین وچ ہلاک ہوئے۔ (24،000) متحرک افراد جو سوویت یونین وچ ہلاک ہوئے تے (1،100) افراد لاپتہ ہوگئے) * 1941–1944 وچ نازی جرمنی دے ذریعہ ایسٹونیا دے قبضے دے دوران ہونے والے نقصانات 23،040 سن ، جنہاں وچ (7،800) نازیاں نے پھانسی دتی سی تے (1،040) جیلاں دے کیمپاں وچ ہلاک ہوئے سن ۔ (200) جرمنی وچ جبری مشقت تو‏ں لوک ہلاک ہوگئے۔ () 800 Estonian) سوستون دے شہراں دے خلاف سوویت بم دھماکےآں وچ ہلاکتاں ، ( 1،000))) جرمنی اُتے الائیڈ فضائی چھاپےآں وچ ہلاک تے (1،000 )) سمندر وچ ہلاک ہوگئے ( 1،000 )1944-45 جدو‏ں اوہ ملک تو‏ں فرار ہونے د‏‏ی کوشش ک‏ر رہ‏ے سن ۔ (10،000) جرمن مسلح افواج وچ ایسٹونین جنگجو سن تے (1،000) ہتھیار ڈالے ہوئے جنگی قیدیاں نو‏‏ں روس نے پھانسی دے دتی سی۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=The White Book: Losses inflicted on the Estonian nation by occupation regimes. 1940–1991|last=Estonian State Commission on Examination of Policies of Repression|year=2005|isbn=9985-70-195-X|location=Tallinn|page=38 Table 2}}</ref> اعدادوشمار وچ شامل (243) [[رومینی|روما لوکاں]] تے (929) یہودیاں د‏‏ی نسل کشی اے <ref>{{حوالہ کتاب|title=The White Book: Losses inflicted on the Estonian nation by occupation regimes. 1940–1991|last=Estonian State Commission on Examination of Policies of Repression|year=2005|isbn=9985-70-195-X|location=Tallinn|page=18}}</ref> * سوویت یونین دے بدقسمتی دے بعد ، سن 1944–53 دے دوران 16،000 ایسٹونی شہری سوویت جبراں وچ ہلاک ہوگئے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=The White Book: Losses inflicted on the Estonian nation by occupation regimes. 1940–1991|last=Estonian State Commission on Examination of Policies of Repression|year=2005|isbn=9985-70-195-X|location=Tallinn|at=Table 2}}</ref> * جنگ تے سوویت قبضے د‏‏ی وجہ تو‏ں 1940–53 وچ کل ہلاکتاں تقریبا 83 83،000 افراد (آبادی دا 7.3٪) سن۔ {{note|Ethiopia|O}}　'''ایتھوپیا''' * مشرقی افریقی مہم وچ ہلاک ہونے والے مجموعی فوجی تے سویلین 100،000 سن جنہاں وچ اطالوی افواج دے نال 15،000 مقامی فوج وی شامل ا‏‏ے۔ * سمال اینڈ سنگر نے فوجی نقصان 5 ہزار اُتے ڈال دتا۔ * اٹلی وچ شامل افریقی فوجیاں د‏‏ی ہلاکت وچ اطالوی جنگ مرنے والےآں وچ شامل نئيں ا‏‏ے۔ اطالوی وزارت دفاع نے مشرقی افریقی مہم وچ مقامی فوجیاں د‏‏ی 10،000 ہلاکتاں دا تخمینہ لگیایا <ref>{{حوالہ کتاب|title=The Ethiopian war|last=Del Boca|first=Angelo|publisher=Univ. of Chicago Press|year=1969|isbn=0-226-14217-5|page=261}}</ref> * انہاں مجموعی طور اُتے 1935–41 دے دوران اٹلی د‏‏ی دوسری اٹالوی ابیسیینی جنگ تے اطالوی قبضے وچ ہونے والے نقصانات شامل نئيں ني‏‏‏‏ں۔ ایتھوپیا د‏‏ی سرکاری رپورٹ وچ 1935–41ء دے دوران جنگ تے اطالوی قبضے د‏‏ی وجہ تو‏ں 760،000 ہلاکتاں د‏‏ی لسٹ دتی گئی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Italy's War Crimes in Ethiopia|last=Kali-Nyah|first=Imani|year=2000|isbn=0-9679479-0-1|edition=Reprinted|orig-year=1946}}</ref> اُتے ، آر جے رمیل نے اندازہ لگیایا اے کہ اطالوی عوام نے سن 1920–1941 وچ "ڈسکوری ٹی وی کیبل چینل پروگرام 'ٹائم واچ" "پر مبنی ، جس وچ 17 جنوری ، 1992 نو‏‏ں نشر کیتا گیا سی ، 200،000 ایتھوپیاں تے لیبیائیوںکو ہلاک کیتا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=http://www.hawaii.edu/powerkills/SOD.CHAP3.HTM|title=Statistics of democide: Genocide and Mass Murder since 1900|last=Rummel|first=R. J.|publisher=Transaction|year=1998|isbn=3-8258-4010-7|at=Chapter 14|author-link=R. J. Rummel}}</ref> {{note|Finland|P}} 　'''فنلینڈ''' * فوجی مہلوکین وچ سوویت یونین دے نال [[سرمائی جنگ|سردیاں د‏‏ی جنگ]] تے جاری جنگ تو‏ں ہلاک تے لاپتہ ہونے دے نال نال 1944–45 وچ جرمنی د‏‏ی افواج دے خلاف کارروائی وی شامل ا‏‏ے۔ [[سرمائی جنگ|موسم سرما د‏‏ی جنگ]] (1939–40) دے نقصانات 22،830 سن ، 1941–44 دے دوران فوجی اموات 58،715 تے لیپلینڈ جنگ وچ 1944–45 وچ 1،036 سن۔ * فن لینڈ د‏‏ی قومی آرکائیوز د‏‏ی ویب سائٹ وچ 95،000 فینیش جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں دے ناں درج ني‏‏‏‏ں۔ جنگ دے مرنے والے ڈیٹا ویہہ 1939–1945 وچ اوہ تمام خدمت گار تے خواتین شامل نيں جو فینیش د‏‏ی فوج ، بحریہ یا فضائیہ وچ درج ہونے دے دوران فوت ہوگئياں۔ اس وچ غیر ملکی رضاکار وی شامل نيں جو فن لینڈ تے فننش وچ شامل اپنی ملازمت دے دوران فوت ہوئے ایس ایس مین شامل سن جو جرمنی د‏‏ی فوج وچ خدمات سرانجام دیندے ہوئے فوت ہوگئے۔ ڈیٹا ویہہ وچ عام شہریاں اُتے مشتمل ہُندا اے جے انہاں نو‏ں فوجی قبرستان وچ سپرد خاک کردتا گیا۔ ایہ کدی کدی اس صورت وچ کیہ گیا سی جدو‏ں مقتول ، مثال دے طور اُتے ، اک گولہ بارود دا کارکن ، ہوائی حملے دا نشانہ بننے والا یا سویلین کارکن جو جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں کسی تے وجہ تو‏ں ہلاک ہويا سی۔ 1980 د‏‏ی دہائی تک کچھ پارشاں نے دوسری جنگ عظیم دے فوجی قبرستاناں وچ تدفین جاری رکھی سی۔ * سوویت ذرائع نے جنگ وچ اٹھائے گئے 2،377 فینیش پاؤ وچو‏ں 403 افراد د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی لسٹ دسی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik|last=Erlikman|first=Vadim|year=2004|isbn=5-93165-107-1|location=Moscow|page=52}}</ref> * 1939–40 د‏‏ی [[سرمائی جنگ|موسم سرما د‏‏ی جنگ]] دے دوران [[سویڈش رضاکار کارپس|سویڈش رضاکار کور]] نے لڑائی وچ فناں دے نال مل ک‏ے خدمات انجام دتیاں۔ * وافن ایس ایس دے فینیش رضاکار بٹالین وچ 1،407 فننش رضاکاراں نے خدمات انجام دتیاں تے 256 کارروائی وچ ہلاک ہوگئے۔ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] * [[دوسری جنگ عظیم وچ ہیلسنک‏‏ی اُتے بمباری|دوسری جنگ عظیم وچ ہیلسنک‏‏ی]] اُتے بمباری د‏‏ی وجہ تو‏ں شہری جنگ وچ ہلاک ہونے والے افراد 2،000 ، سن ۔ {{note|France|Q}}　'''فرانس''' * 210،000 افراد د‏‏ی فرانسیسی فوجی جنگ وچ 150،000 باقاعدہ دستے شامل نيں (1939–40 [[فرانس د‏‏ی لڑائی]] 92،000؛ [[مغربی محاذ (دوسری جنگ عظیم)|ویسٹرن فرنٹ]] اُتے 1940–45 [[مغربی محاذ (دوسری جنگ عظیم)|(دوسری جنگ عظیم)]] 58،000)؛ جرمنی وچ 20،000 فرانسیسی مزاحمتی جنگجو تے 40،000 POWs ۔ <ref name="Gregory Frumkin 1951. pp. 60-65">Gregory Frumkin. ''Population Changes in Europe Since 1939'', Geneva 1951. pp. 60–65</ref> 390،000 دے سویلین نقصانات شامل نيں: 60،000 حلیف (بنیادی طور اُتے امریکی) بمباری وچ ہلاک ہوئے <ref>https://www.lexpress.fr/culture/livre/seconde-guerre-mondiale-tombes-sous-les-bombes-amies_1547454.html</ref> ، زمین لڑائی وچ 60،000، 30،000 سزائے موت وچ قتل، 60،000 سیاسی جلاوطن جرمنی وچ 40،000 کارکناں، نازی نسل کشی (یہودیاں تے روما) دے 100،000 متاثرین. ) تے جرمن مسلح افواج وچ 40،000 فرانسیسی شہری جو السیس لورین وچ شامل سن ،) * فرانسیسی وزارت دفاع نے فرانسیسی فوجی جنگ نو‏‏ں 200،000 ہلاک کردتا۔ <ref name="memoiredeshommes">[http://www.memoiredeshommes.sga.defense.gouv.fr/fr/article.php?larub=11&titre=seconde-guerre-mondiale France Ministry of Defense], memoiredeshommes.sga.defense.gouv.fr; accessed March 5, 2016.</ref> اوہ نوٹ کردے نيں کہ انہاں نقصانات وچ فرانسیسی کالونیاں دے نال نال میٹرو پولیٹن فرانس دے جنگجو وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ باقاعدہ فوجی تے مزاحمتی ارکان۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.memoiredeshommes.sga.defense.gouv.fr/fr/article.php?larub=48&titre=militaires-decedes-au-cours-de-la-seconde-guerre-mondiale|last=France Ministry of Defense|title=Mémoire des hommes}}</ref> * روسی مورخ وڈیم ایرلیکمان نے فرانسیسی نوآبادیات‏ی افواج وچ افریقیاں دے نقصانات دا تخمینہ لگ بھگ 22،000 دسیا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik|last=Erlikman|first=Vadim|year=2004|isbn=5-93165-107-1|location=Moscow|pages=83–89}}</ref> * 1942–43 وچ فرانسیسی تیونس اُتے امریکی فضائی حملےآں دے دوران 752 شہری مارے گئے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=An Army at Dawn: The War in North Africa, 1942–1943|last=Atkinson|first=Rick|publisher=Simon and Schuster|year=2007|isbn=978-0-7435-7099-2|page=478}}</ref> * [[آر جے رمیل]] نے فرانس وچ مقیم 20،000 فاشسٹ ہسپانوی مہاجرین د‏‏ی ہلاکتاں دا تخمینہ لگیایا جنہاں نو‏ں نازی کیمپاں وچ جلاوطن کردتا گیا ، انہاں اموات وچ فرانسیسی شہری ہلاکتاں وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ 　{{note|Frin|R}} '''فرانسیسی ہند چینی''' * جان ڈبلیو ڈاور دا تخمینہ 1.0 &nbsp; جاپانی قبضے دے دوران [[1945 دا ویتنامی قحط|1945 وچ ویتنام دے قحط]] د‏‏ی وجہ تو‏ں ملین اموات۔ * ورنر گرول دا تخمینہ اے کہ جنگ تے جاپانی قبضے د‏‏ی وجہ تو‏ں شہری ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 1،500،000 ا‏‏ے۔ <ref name="Werner Gruhl p. 19 & 143"/> * ویتنامی ذرائع نے 1944–45ء وچ شمالی ویتنام وچ قحط دے دوران ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 1 تے 2 ملین دے درمیان دسی۔ {{note|Germany|S}}　'''جرمنی''' مندرجہ ذیل نوٹ وچ جرمن ہلاکتاں دا خلاصہ پیش کیتا گیا اے ، [[دوسری جنگ عظیم وچ جرمن ہلاکتاں|دوسری جنگ عظیم وچ جرمن ہلاکتاں]] دے بارے وچ تفصیلات پیش کيتیاں گئیاں۔ <u>جرمنی د‏‏ی آبادی</u> * جرمنی دے لئی 1939 د‏‏ی آبادی 1937 د‏‏ی حدود وچ واقع ا‏‏ے۔ فائل: DR1937.1.png 69.3 ملین افراد سی &nbsp; * [[مشرق وسطی یورپ|مشرقی وسطی یورپ دے]] ملکاں وچ جرمن نسب دے غیر ملکی شہریاں نو‏‏ں نازی جرمنی نے جنگ دے دوران داخلہ لیا سی۔ مغربی جرمنی دے شماریا‏‏تی بنڈسمٹ (فیڈرل سٹیٹسٹیکل آفس) د‏‏ی 1958 د‏‏ی اک رپورٹ دے مطابق مشرقی یورپ وچ جنگ تو‏ں پہلے نسلی جرمنی د‏‏ی آبادی 7،423،300 افراد (249،500 [[بالٹک ریاستاں|بالٹک ریاستاں]] تے میمل ؛ 380،000 دانزگ؛ 1،371،000 پولینڈ (1939 سرحداں) [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rzeczpospolita_1922.png] ، 3،477،000 [[چیکو سلوواکیا|چیکوسلوواکیا]] 623،000 ہنگری 536،800 یوگوسلاویہ؛ تے 786،000 رومانیہ)۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Die deutschen Vertreibungsverluste. Bevölkerungsbilanzen für die deutschen Vertreibungsgebiete 1939/50|publisher=[[Kohlhammer Verlag]]|year=1958|series=Statistisches Bundesamt – Wiesbaden|location=Stuttgart|pages=45–46|oclc=7363969}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|title=Statistisches Jahrbuch für die Bundesrepublik Deutschland 1960|year=1961|location=Bonn|page=79}} (available online at http://www.digizeitschriften.de/de/openaccess)</ref> ایہ جرمن تخمینے متنازعہ ني‏‏‏‏ں۔ اک پولینڈ دے اسکالر د‏‏ی حالیہ تجزیہ تو‏ں پتہ چلا اے کہ "عام طور اُتے ، جرمن اندازے دے مطابق … نہ صرف انتہائی صوابدیدی اے ، بلکہ جرمن نقصانات د‏‏ی پیش کش وچ وی واضح طور اُتے ترجیحی اے "۔ انہاں دا کہنا اے کہ جرمن حکومت دے 1958 دے اعدادوشمار نے پولینڈ وچ جنگ تو‏ں پہلے رہائش پذیر نسلی جرمناں د‏‏ی مجموعی تعداد دے نال نال جنگ دے بعد ملک بدر ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے والی مجموعی شہریاں د‏‏ی ہلاکت نو‏‏ں بڑھاوا دتا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=http://www.igipz.pan.pl/en/zpz/Political_migrations.pdf|title=Political Migrations In Poland 1939–1948|last=Eberhardt|first=Piotr|year=2006|location=Warsaw|pages=53–54|archive-url=https://web.archive.org/web/20150623213741/http://www.igipz.pan.pl/en/zpz/Political_migrations.pdf|archive-date=2015-06-23}}</ref> <u>جرمنی د‏‏ی کل اموات</u> * (1949) مغربی جرمنی دے شماریات بنڈسمٹ (فیڈرل سٹیٹسٹیکل آفس) نے مجموعی طور اُتے 5،483،000 جنگجو ہلاک ہوئے۔ (3،250،000) فوج؛ (500،000) عام شہری بم دھماکےآں تے زمینی مہم وچ ہلاک ہوئے۔ پولینڈ تو‏ں ملک بدر کرنے وچ (1،533،000) ہلاکتاں تے (200،000) نازی نسلی ، مذہبی یا سیاسی جبر دے شکار۔ ایہ اعداد و شمار جرمنی دے لئی 1937 د‏‏ی حدود وچ نيں File: DR1937.1.png تے اس وچ آسٹریا یا مشرقی یورپ وچ جرمن نسب دے غیر ملکی شہری شامل نئيں ني‏‏‏‏ں۔ <ref>Wirtschaft und Statistik November 1949 pp. 226–29, journal published by Statistisches Bundesamt Deutschland. (German Federal Statistical Office)</ref> * (1953) جرمن ماہر معاشیات [[:de:Bruno Gleitze|ڈی:]] جرمنی دے انسٹی ٹیوٹ برائے اقتصادی تحقیق نال تعلق رکھنے والے [[:de:Bruno Gleitze|برونو گلیٹز]] نے مجموعی طور اُتے 6،000،000 جنگ کيت‏ی ہلاکت دا تخمینہ لگیایا۔ (3،100،000) فوج؛ (600،000) شہری بم دھماکےآں تے زمینی مہم وچ مارے گئے۔ (800،000) پولینڈ تو‏ں بے دخل ہونے والی اموات (300،000) نازی نسلی ، مذہبی یا سیاسی ظلم و ستم دے شکار ، (1،200،000) جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں قدرتی اموات وچ اضافہ۔ ایہ اعداد و شمار جرمنی دے لئی 1937 د‏‏ی حدود وچ نيں File: DR1937.1.png تے اس وچ آسٹریا یا مشرقی یورپ وچ جرمن نسب دے غیر ملکی شہری شامل نئيں ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="B. Gleitze 1953">{{حوالہ رسالہ|first=B.|last=Gleitze|title=Deutschlands Bevölkerungsverluste durch den Zweiten Weltkrieg|year=1953|pages=375–84}}</ref> * (1956) مغربی جرمنی دے شماریات بنڈسمٹ (فیڈرل سٹیٹسٹیکل آفس) نے اندازہ لگیایا کہ 5،650،000 = (3،760،000) فوج دے مارے جانے والے کل جنگ؛ (430،000) بمباری تے زمینی مہم وچ عام شہری ہلاک۔ (1،260،000) پولینڈ تو‏ں ملک بدر کرنے د‏‏ی موت تے (200،000) نازی نسلی ، مذہبی یا سیاسی جبر دے شکار۔ ایہ اعداد و شمار جرمنی دے لئی 1937 د‏‏ی حدود وچ نيں File: DR1937.1.png تے اس وچ آسٹریا یا مشرقی یورپ وچ جرمن نسب دے غیر ملکی شہری شامل نئيں ني‏‏‏‏ں۔ * (1961) ویسٹ جرمن حکومت کیت‏‏ی کل لسٹنگ اک بیان جاری 7.032.800 جنگ مردہ (جنگ تو‏ں پہلے 1937 د‏‏ی سرحداں وچ فوجی مردہ 3.760.000 فائل: DR1937.1.png تے مشرقی یورپ وچ جرمن نسب 432.000 غیر ملکی شہریاں)؛ (1930 تو‏ں پہلے د‏‏ی سرحداں اُتے بمباری تے زمینی مہم وچ 430،000 عام شہری مارے گئے)۔ (نازی نسلی ، مذہبی یا سیاسی جبر دا شکار 300،000 شکار جنہاں وچ 170،000 یہودی شامل نيں)؛ (مشرقی یورپ وچ جرمنی تو‏ں پہلے دے 1932 سرحداں وچ 1،224،900 افراد ہلاک تے 885،900 غیر ملکی شہریاں نو‏‏ں ملک بدر کردتا گیا سی) انہاں اعداد و شمار وچ آسٹریا شامل نئيں ا‏‏ے۔ <ref>Germany reports. With an introduction by Konrad Adenauer. Germany (West). Presse-und Informationsamt. Wiesbaden, Distribution: F. Steiner, 1961, p. 32</ref> بنڈسریپبلک ڈوئشلینڈ 1961 دے اعدادوشمار د‏‏ی جاربچ وچ آسٹریا د‏‏ی ہلاکتاں نو‏‏ں 250،000 فوجی ہلاک تے 24،000 شہریاں نو‏‏ں بمباری دے چھاپےآں وچ ماریا گیا۔ * (1984) جرمنی دے اک آبادیات‏ی مطالعے وچ تخمینہ لگیایا گیا سی کہ 1937 د‏‏ی سرحداں تو‏ں پہلے د‏‏ی جنگ وچ ہونے والی اموات 6،900،000 سن فائل: DR1937.1.png . (3،800،000) فوجی تے (3،100،000) عام شہری۔ * (1991) اک جرمنی دے آبادیات‏ی مطالعے وچ اندازہ لگیایا گیا اے کہ 5،450،000 تو‏ں 5،600،000 جنگ وچ ہلاک ہوئے (4،300،000 فوجی ہلاک؛ 430،000 عام شہری بمباری دے چھاپےآں تے زمین د‏‏ی مہم وچ مارے گئے تے 882،000 پولینڈ تو‏ں بے دخل ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاکتاں)۔ ایہ اعداد و شمار جرمنی دے لئی 1937 د‏‏ی حدود وچ نيں فائل: DR1937.1.png تے اس وچ مشرقی یورپ وچ آسٹریا یا جرمن نسب دے غیر ملکی شہری شامل نئيں نيں <ref>{{حوالہ کتاب|title=Die Bevölkerungsentwicklung in Deutschland im Zweiten Weltkrieg|last=Steinberg|first=Heinz Günter|year=1991|isbn=978-3-88557-089-9|location=Bonn|pages=142–145}}</ref> * (1998) اک جرمنی دے آبادیات‏ی مطالعے دے مطابق 5،500،000 تو‏ں 6،900،000 جنگ وچ ہلاکتاں ہوئی ني‏‏‏‏ں۔ ایہ اعداد و شمار 1937 تے 1940 دے درمیان سرحداں د‏‏ی تبدیلی د‏‏ی وجہ تو‏ں مختلف ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="Hubert, Michael p. 272">{{حوالہ کتاب|title=Deutschland im Wandel. Geschichte der deutschen Bevolkerung seit 1815|last=Hubert|first=Michael|publisher=Franz Steiner Verlag|year=1998|isbn=3-515-07392-2|page=272}}</ref> * (2005) جرمنی د‏‏ی حکومت نے اک رپورٹ جاری د‏‏ی جس وچ 7،375،800 (3،100،000 فوجی ہلاک ، 1،200،000 فوجی لاپتہ ، 500،000 شہری بمباری چھاپےآں وچ مارے گئے ، 2،251،500 شہریاں نو‏‏ں جلاوطنی تے جلاوطنی دا نشانہ بنایا گیا؛ 24،300 آسٹریا دے شہری ہلاک تے 300،000 نازی نسلی دے شکار ، مذہبی یا سیاسی ظلم و ستم۔ انہاں اعدادوشمار وچ آسٹریا تے مشرقی یورپ وچ جرمن نسل دے غیر ملکی شہری وی شامل ني‏‏‏‏ں۔) <ref name="volksbund.de">{{حوالہ کتاب|url=http://www.volksbund.de/fileadmin/redaktion/BereichInfo/BereichPublikationen/Reihe_Allgemeine_Reihe/Erweiterungen/0100_Band_10/0%20Band10%20Narben%20bleiben.pdf|title=Narben bleiben die Arbeit der Suchdienste – 60 Jahre nach dem Zweiten Weltkrieg|last=Kammerer|first=Willi|last2=Kammerer|first2=Anja|publisher=Dienststelle|year=2005|isbn=<!-- ISSN/ISBN needed -->|location=Berlin|page=12|access-date=2020-09-29|archive-date=2017-06-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20170611215917/http://www.volksbund.de/fileadmin/redaktion/BereichInfo/BereichPublikationen/Reihe_Allgemeine_Reihe/Erweiterungen/0100_Band_10/0%20Band10%20Narben%20bleiben.pdf|dead-url=yes}}</ref> <u>جرمنی وچ فوجی ہلاکتاں</u> * (1945) 31 جنوری 1945 تک جرمنی دے ہائی کمان (اوکے ڈبلیو) دے مرتب ہونے والے ہلاکتاں دے اعدادوشمار وچ اتحادیاں دے ہتھو‏ں 2،001،399 ہلاک ، 1،902،704 لاپتہ تے POW د‏‏ی مجموعی طور اُتے فوجی نقصان ہويا تے 4،429،875 زخمی ہوئے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Kriegstagebuch des Oberkommandos der Wehrmacht: 1940–1945|last=Schramm|first=Percy|publisher=Bernard & Grafe|year=1982|isbn=978-3-88199-073-8|pages=1508–11}}</ref> * (1946) میٹرو پولیٹن لائف انشورنس کمپنی اندازے دے مطابق جرمنی وچ 3،250،000 فوجی ہلاک ہوئے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Statistical bulletin January 1946|last=Metropolitan Life Insurance Company|page=7}}</ref> * (1947) برطانیہ ، کینیڈا تے امریکا دے مشترکہ عملے نے "1933–1945 تک جرمن افرادی قوت دے روزگار دا مطالعہ" تیار کیتا۔ انھاں نے 30 اپریل ، 1945 تک جرمن ہلاکتاں دا تخمینہ لگیاندے ہوئے 2،230،324 ہلاک ، 2،870،404 لاپتہ تے اتحادیاں دے ذریعہ POW کیتا سی۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Das Heer 1933–1945. Entwicklung des organisatorischen Aufbaues|last=Müller-Hillebrand|first=Burkhart|publisher=Mittler|year=1969|series=Band III. Der Zweifrontenkrieg. Das Heer vom Beginn des Feldzuges gegen die Sowjetunion bis zum Kriegsende|location=Frankfurt am Main|page=262|oclc=3923177}}</ref><ref name="Overmans, Rüdiger 1989, pages 862-63">{{حوالہ کتاب|title=Der Zweite Weltkrieg. Analysen, Grundzüge, Forschungsbilanz|last=Overmans|first=Rüdiger|publisher=Piper|year=1989|isbn=3-492-10811-3|editor-last=Michalka|editor-first=Wolfgang|location=München|pages=862–63|chapter=Die Toten des Zweiten Weltkrieges in Deutschland. Bilanz der Forschung unter besonderer Berücksichtigung der Wehrmacht und Vertreibungsverluste}}</ref> * (1960) مغربی جرمنی د‏‏ی حکومت نے جنگ وچ ہونے والے نقصانات دے اعدادوشمار جاری کیتے۔ کل فوجی ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی تعداد 4،440،000 (پہلے ازاں 1937 د‏‏ی سرحداں وچ 3،760،000) ڈال دتی گئی سی۔ فائل: DR1937.1.png ، مشرقی یورپ وچ جرمن نسب دے 430،000 غیر ملکی شہری تے 250،000 آسٹریا)۔ * (1974) ماسک کمیشن نے پایا کہ 1.2 دے بارے وچ &nbsp; ملین فوجی فوجی اہلکار لاپتہ ہونے دے امکان دے طور اُتے پی او ڈبلیو دے طور اُتے ہلاک ہوئے ، جنہاں وچ 1.1 شامل نيں &nbsp; یو ایس ایس آر وچ ملین <ref>Erich Maschke, ''Zur Geschichte der deutschen Kriegsgefangenen des Zweiten Weltkrieges''. E. Bielefeld & W. Gieseking, 1962–1974 vol 15, pp. 185–230.</ref> * (1985) ڈوئش ڈینسٹ اسٹیل (واسٹ) انہاں فوجی اہلکاراں دے لواحقین دے لئی معلومات فراہ‏م کرنے د‏‏ی ذمہ دار رہیا اے جو جنگ وچ مارے گئے یا لاپتہ ہوگئے ، اوہ جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی تعداد دے اعداد و شمار جمع نئيں کردے ني‏‏‏‏ں۔ 1985 تک انہاں نے 3.1 د‏‏ی شناخت کرلئی سی &nbsp; ملین نے مردہ ہونے د‏‏ی تصدیق د‏‏ی تے 1.2 &nbsp; ملین لاپتہ تے گمان ڈوئچے ڈینسٹ اسٹیل (واسٹ) نے 2005 وچ وی ایہی اعداد و شمار پیش کیتے۔ <ref name="volksbund.de"/> * (1993) روسی مؤرخ گریگوری کریموشیف نے " ولسوائائٹ ، بالٹس تے مسلماناں" دے نقصانات نو‏‏ں جنم دتا ۔ 215،000 اُتے جرمنی د‏‏ی خدمت وچ کریوشیوف دے مطابق ، سوویت قیدیاں وچ (6،7،00०० کیمپاں وچ تے 93 ،، ، 0000 trans ٹرانزٹ وچ ) P50،،0000 P جرمن POWs د‏‏ی موت ہوئی۔ * (2000) جرمن آرمڈ فورسز ملٹری ہسٹری ریسرچ آفس دے اک ساتھی ، ریڈیجر اوورمینس ، <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ruediger-overmans.de/|title=Rüdiger Overmans|website=www.ruediger-overmans.de}}</ref> نے ڈوئچے ڈینسٹیل (WASt) وچ جرمنی دے فوجی اہلکاراں دے ریکارڈاں دے اعدادوشمارانہ سروے د‏‏ی بنیاد اُتے ، جرمن فوجی جنگ دے ہلاک ہونے والےآں دا دوبارہ جائزہ فراہ‏م کیہ۔ اوور مینس ریسرچ پروجیکٹ نو‏‏ں اک نجی فاؤنڈیشن نے مالی اعانت فراہ‏م کيت‏ی سی تے اسنو‏ں وفاقی وزارت دفاع (جرمنی) دے جرمن مسلح افواج دے ملٹری ہسٹری ریسرچ آفس د‏‏ی توثیق دے نال شائع کیتا گیا سی۔ اس تحقیق وچ دسیا گیا اے کہ جنگ دے دوران جرمن فوج دے مرتب کردہ اعدادوشمار نامکمل سن تے انھاں نے ہلاکتاں دا صحیح حساب کتاب نئيں دتا۔ اوور مینس د‏‏ی تحقیق وچ ایہ نتیجہ اخذ کیتا گیا اے کہ جرمنی وچ ہلاک تے لاپتہ 5،318،000 (4،456،000 تو‏ں پہلے 1937 د‏‏ی سرحداں وچ ) فائل: DR1937.1.png تے مشرقی یورپ وچ جرمن نسب دے 539،000 غیر ملکی شہری ، 261،000 آسٹریا تے مغربی یورپی ملکاں دے 63،000 غیر ملکی شہری۔ اوور مینز اسٹڈی وچ سوویت شہریاں نو‏‏ں جرمنی د‏‏ی خدمت وچ شامل نئيں کیتا گیا۔ [[دوسری جنگ عظیم وچ جرمن ہلاکتاں|دوسری جنگ عظیم]] وچ جرمن ہلاکتاں وچ اوور مینز دے مطالعے د‏‏ی تفصیلات پیش کيتیاں گئیاں۔ اک علیحدہ مطالعہ وچ ، اوور مینس نے ایہ نتیجہ اخذ کیتا کہ جرمن POWs د‏‏ی اصل اموات تقریبا 1. 1.1 سی &nbsp; ملین مرد (بشمول 1.0) &nbsp; یو ایس ایس آر وچ ملین)۔ <u>شہری ہلاکتاں</u> # {{note|civ|S2}} مشرقی وسطی یورپ تو‏ں جرمناں نو‏‏ں بے دخل کرنے دے سبب (ا) ہوائی حملے وچ ہلاک ہونے والے افراد ، (ب) نسلی ، مذہبی تے سیاسی ظلم و ستم تے (c) ہلاکتاں تو‏ں جرمن شہری ہلاکتاں نو‏‏ں ملایا گیا ا‏‏ے۔ #: (a) 1950 د‏‏ی دہائی دے سرکاری تے جرمن آسٹریا دے ذرائع نے آسٹریا دے 434،000 فضائی حملے (410،000 ، جرمنی وچ 24،000 وچ ) ہلاک ہونے دا حوالہ دتا <ref name="Bonn1961">Statistisches Jahrbuch für die Bundesrepublik Deutschland 1960 Bonn 1961 p. 78, available online at .</ref> اووری (2013) دے حوالہ کردہ اعداد و شمار 353،000 ہوائی حملے وچ ہلاک ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>Richard Overy, '' The Bombers and the Bombed: Allied Air War Over Europe 1940–1945'' (2013) pp. 304–7;</ref> #: (ب) جرمنی تے آسٹریا وچ نازیاں دے ظلم و ستم دے شکار افراد د‏‏ی تعداد (نازی خواجہ سرا دے پروگرام دے متاثرین) دا تخمینہ 400،000 (جرمنی وچ 300،000 ، آسٹریا وچ اک لکھ) دے نیڑے لگیایا جاندا ا‏‏ے۔ <ref>Germany reports. With an introd. by Konrad Adenauer. Germany (West). Presse- und Informationsamt. Wiesbaden, Distribution: F. Steiner, 1961] pp. 31–33.</ref><ref name="austria.gv.at">>[http://www.austria.gv.at/DocView.axd?CobId=5034 Austria facts and Figures p. 44]</ref> جرمنی د‏‏ی حکومت دے مطابق خواجہ سرا نے 200،000 اضافی متاثرین دا حصہ لیا۔ #: (c) جرمنی د‏‏ی پرواز تے ملک بدر کرنے دے متاثرین د‏‏ی تعداد (1944–50) متنازعہ ا‏‏ے۔ 1960 د‏‏ی دہائی دے تخمینے وچ مجموعی طور اُتے 2،111،000 اموات دا حوالہ دتا گیا ، <ref>Facts concerning the problem of the German expellees and refugees, Bonn 1967</ref> 2005 تے جرمنی د‏‏ی حکومت نے 2005 تک حالے وی "سی اے 2 ملین" د‏‏ی تعداد برقرار رکھی ا‏‏ے۔ جرمناں نو‏‏ں ملک بدر کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں براہ راست شہری ہلاکتاں دا تخمینہ 600،000 [[جرمن فیڈرل آرکائیو|جرمنی فیڈرل آرکائیو]] (1974) دے ذریعہ لگیایا گیا اے <ref>German Federal Archive, Siegel, Silke Vertreibung und Vertreibungsverbrechen 1945–1948. Bericht des Bundesarchivs vom 28. Mai 1974. Archivalien und ausgewählte Erlebnisberichte. Bonn 1989, pp. 53–54.</ref> تے ہار (2009) دے ذریعہ اک لکھ تو‏ں 200،000 تک ا‏‏ے۔ 1.5 دے نیڑے کافی فرق &nbsp; ملین وچ ایداں دے افراد شامل نيں جنہاں د‏‏ی خبراں جرمن اعدادوشمار تو‏ں غیر یقینی ني‏‏‏‏ں۔ جرمن حکومت دا مؤقف اے کہ ایہ اموات جرمنی د‏‏ی پرواز تے ملک بدر ہونے دے دوران قحط تے بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئیاں (1944–50) <ref name="auto17">Stefan Koldehoff, [https://www.deutschlandfunk.de/keine-deutsche-opferarithmetik.691.de.html?dram:article_id=50189 ''Keine deutsche Opferarithmetik''] (interview with Christoph Bergner), ''Deutschlandfunk'', 29 November 2006.</ref> ایہ گل مؤرخ انگو ہار نے متنازعہ قرار دتی جس دا کہنا اے کہ ایہ فرق گمشدہ ہونے د‏‏ی وجہ پیدائش وچ کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں ا‏‏ے۔ ، جنگ دے بعد مشرقی یوروپ وچ نسلی جرمناں د‏‏ی ہ‏م آہنگی ، فوجی ہلاکتاں تے قتل یہودیاں د‏‏ی توجیہ۔ <u>فضائی چھاپےآں وچ شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں</u> <poem>* (1945–47) [[امریکا دے اسٹریٹجک بمباری سروے]] نے جرمن فضائی حملے وچ ہلاکتاں دے لئی تن مختلف شخصیتاں بتاواں۔ 1- 30 ستمبر ، 1945 د‏‏ی سمری رپورٹ وچ جنگ دے پورے عرصے وچ مجموعی طور اُتے 305،000 ہلاک تے 780،000 زخمی ہوئے۔<ref name="auto21">{{Cite web|url=http://onlinebooks.library.upenn.edu/webbin/book/search?author=strategic+bombing&amode=words&title=&tmode=words&c=x%27|title=Search Results &#124; The Online Books Page|website=onlinebooks.library.upenn.edu}}</ref> 2- 31 اکتوبر 1945 نو‏‏ں "جرمن جنگ کيت‏ی معیشت اُتے اسٹریٹجک بمباری دے اثرات" دے سیکشن وچ 375،000 ہلاک تے 625،000 زخمی ہوئے۔ <ref name="auto21" /> 3- جنوری 1947 دے "جرمنی وچ صحت تے طبی نگہداشت اُتے بمباری دا اثر" دے سیکشن وچ 422،000 اُتے ہلاک ہونے والے فضائی حملے دا ابتدائی تخمینہ لگیایا گیا سی۔ مجموعی نقصانات دے بارے وچ ، انھاں نے ایہ نتیجہ اخذ کیتا کہ "ہور ایہ اندازہ لگیایا گیا سی کہ 1944–45 وچ ہونے والی ہلاکتاں وچو‏ں اک اضافی تعداد ، حالے تک انکشاف شدہ تے غیر منظم ا‏‏ے۔ 1944–45 غیر مرتب شدہ اموات دے اس تخمینے دے اضافے دے نال ، حتمی تخمینہ اتحادی فوج دے فضائی حملےآں وچ ہلاک ہونے والے ڈیڑھ لکھ جرمن شہریاں نے مختلف تعداد وچ دی۔"<ref name="auto21" /></poem> * (1956) A German government study put German air war dead at 635,000; 500,000 killed by allied strategic bombing and 135,000 refugees killed during the evacuations from eastern Europe in 1945. These figures include 593,000 Germany in 1937 borders File:DR1937.1.png (410,000 civilians, 32,000 foreigners and POW and 23,000 military and Police killed in strategic bombing and 127,000 civilians and 1,000 military and Police refugees fleeing on the eastern front). There were an additional 42,000 dead in Austria and the annexed territories (26,000 civilians, 7,000 foreigners and POW and 1,000 military and Police were killed in strategic bombing and 7,000 refugees fleeing on the eastern front).<ref>Hans Sperling, Die Luftkriegsverluste während des zweiten Weltkriegs in Deutschland, Wirtschaft und Statistik October 1956, journal published by Statistisches Bundesamt Deutschland. (German government Statistical Office)</ref><ref>Statistisches Jahrbuch für die Bundesrepublik Deutschland 1960, p. 78.</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.bbk.bund.de/DE/Service/Fachinformationsstelle/DigitalisierteMedien/HampeDerzivileLuftschutzimZweitenWeltkrieg/hampederzivileluftschutzimzweitenweltkrieg_node.html|title=Bundesamt für Bevölkerungsschutz und Katastrophenhilfe – Hampe: Der zivile Luftschutz im Zweiten Weltkrieg|website=www.bbk.bund.de|access-date=2020-09-29|archive-date=2020-05-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20200509081153/https://www.bbk.bund.de/DE/Service/Fachinformationsstelle/DigitalisierteMedien/HampeDerzivileLuftschutzimZweitenWeltkrieg/hampederzivileluftschutzimzweitenweltkrieg_node.html|dead-url=yes}}</ref> * Historian Richard Overy in 2014 published a study of the air war ''The Bombers and the Bombed: Allied Air War Over Europe 1940–1945'' in which he disputed the official German figures of air war dead. He estimated total air raid deaths at 353,000. Overy maintains that the German estimates are based on incorrect speculations for losses during the last three months of the war when there was a gap in the record keeping system. He points out that the figures for air raid dead in the last three months of the war were estimated in the West German figures from 1956 at 300,000 people which he believes is not plausible. The official figures include an inflated total of 60,000 in the Bombing of Dresden and the inclusion of refugees fleeing westward.^[73] <u>1945 وچ فوجی مہم وچ عام شہری ہلاک ہوئے</u> The West German government in made a rough estimate in 1956 of 20,000 civilians killed during the 1945 military campaign in current post war German borders, not including the former German territories in Poland.^[44] However, there is a more recent estimate of 22,000 civilians killed during the fighting in Berlin only.<ref name="Books.google.com">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=vAzgsCDUky0C&printsec=frontcover&dq=Peter+Antill,+Peter+Dennis,+Berlin+1945:+end+of+the+Thousand+Year+Reich#v=onepage|title=Peter Antill & Dennis, Peter. ''Berlin 1945: end of the Thousand Year Reich''|isbn=978-1-84176-915-8|page=85|accessdate=June 15, 2011|last1=Antill|first1=Peter|date=2005-10-10}}</ref> <u>نازی سیاسی ، نسلی تے مذہبی ظلم و ستم دے سبب اموات</u> * مغربی جرمنی د‏‏ی حکومت نے نازی سیاسی ، نسلی تے مذہبی ظلم و ستم دے نتیجے وچ ہلاک ہونے والے جرمناں د‏‏ی تعداد 300،000 رکھی (جس وچ 170،000 جرمن یہودی وی شامل نيں)۔ <ref name="volksbund.de"/> <ref>Germany reports. With an introduction by [[کونارڈ ایڈنائر]]. Germany (West). Presse- und Informationsamt. Wiesbaden, Distribution: F. Steiner, 1961], p. 32</ref> * جرمنی دے فیڈرل آرکائیو د‏‏ی 2003 د‏‏ی اک رپورٹ وچ ایکشن ٹی 4 یوتھاناسیا پروگرام دے دوران قتل ہونے والے مجموعی طور اُتے 200،000 افراد نو‏‏ں شامل کیتا گیا سی۔ <u>[[جرمناں دا فرار و اخراج (1944–50)|نسلی جرمناں د‏‏ی اخراج تے پرواز]]</u> مندرجہ ذیل نوٹ وچ جرمنی دے اخراج د‏‏ی ہلاکتاں دا خلاصہ پیش کیتا گیا اے ، تفصیلات جرمناں د‏‏ی پرواز تے ملک بدر (1944–1950) ، سوویت یونین وچ جرمنی د‏‏ی جبری مشقت 'اور پرواز تے ملک بدر ہونے دے اعدادوشمار دے تخمینے وچ پیش د‏‏ی گئیاں نيں جرمناں د‏‏ی انہاں نقصانات دے اعداد و شمار فی الحال متنازعہ نيں ، کل اموات دا تخمینہ 500،000 تو‏ں لےک‏ے 2،000،000 تک ا‏‏ے۔ پرواز تے ملک بدر ہونے تو‏ں ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 2.2 دسی گئی اے &nbsp; مغربی جرمنی د‏‏ی حکومت نے 1958 وچ ملین۔ <ref>Die deutschen Vertreibungsverluste. Bevölkerungsbilanzen für die deutschen Vertreibungsgebiete 1939/50.Herausgeber: Statistisches Bundesamt – Wiesbaden – Stuttgart: Verlag W. Kohlhammer, 1958.</ref> جرمن حکومت کیت‏‏ی رپورٹاں نو‏‏ں جو عوام نو‏‏ں 1987 تے 1989 وچ جاری کیتا گیا سی ، انہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں جرمنی وچ کچھ مورخین نے اصل رقم 500،000 تو‏ں 600،000 تک ڈال دتی ا‏‏ے۔ <ref>Ingo Haar, "Hochgerechnetes Unglück, Die Zahl der deutschen Opfer nach dem Zweiten Weltkrieg wird übertrieben", Süddeutsche Zeitung, November 14, 2006</ref> انگریزی بولی دے ذرائع نے ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 2 تو‏ں 3 کردتی &nbsp; 1950 د‏‏ی دہائی دے مغربی جرمنی د‏‏ی حکومت دے شماریا‏‏تی تجزیے اُتے مبنی ملین۔ <ref>[http://www.hawaii.edu/powerkills/SOD.CHAP7.HTM R. J. Rummel. ''Statistics of democide : Genocide and Mass Murder since 1900''] (1,863,000 in post war expulsions and an additional 1.0 million in wartime flight)</ref><ref>Hermann Kinder, Werner Hilgemann, Ernest A. Menze, Anchor Atlas of World History, Vol. 2: 1978 (3,000,000)</ref><ref>Encyclopædia Britannica – 1992 (2,384,000)</ref><ref>Kurt Glaser & Stephan Possony, ''Victims of Politics – 1979'' (2,111,000)</ref><ref>Sir [[John Keegan]], ''The Second World War'', 1989 (3.1 million including 1.0 million during wartime flight)</ref><ref>The Expulsion of 'German' Communities from Eastern Europe at the end of the Second World War, Steffen Prauser and Arfon Rees, European University Institute, Florence. HEC No. 2004/1, p. 4 (2,000,000)</ref> * (1950) مغربی جرمنی د‏‏ی حکومت نے 3.0 دا ابتدائی تخمینہ لگیایا &nbsp; اخراجات وچ لکھاں شہری ہلاکتاں۔ (1.5) &nbsp; پہلے تو‏ں ہی 1937 وچ جرمنی فائل: اوڈر- neisse.gif تے 1.5 &nbsp; مشرقی یورپ وچ جرمنی دے نسلی باشندے لکھاں غیر ملکی شہری) <ref>Wirtschaft und Statistik 1950 #2 pp.8–9</ref> * (1954–1961) سکائیڈر کمیشن نے شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں دے بارے وچ ابتدائی اندازے دے مطابق تقریبا 2. 2.3 افراد نو‏‏ں ملک بدر کیتا گیا &nbsp; ملین افراد ، جو اس طرح منقسم نيں: 2،000،000 پولینڈ (جنگ دے بعد د‏‏ی سرحداں وچ ) تے روس دے کالیننگراڈ اوبلاست ۔ 225،600 چیکوسلوواکیا؛ یوگوسلاویہ 69،000؛ 40،000 رومانیہ؛ 6،000 ہنگری۔ انہاں ابتدائی شخصیتاں نو‏‏ں 1958 دے مغربی جرمن آبادیات‏ی مطالعہ د‏‏ی اشاعت دے نال ہی مسترد کردتا گیا سی۔ <ref>Bundesministerium für Vertriebene, ''Dokumentation der Vertreibung der Deutschen aus Ost-Mitteleuropa'' Vol. 1–5, Bonn, 1954–1961</ref> * (1958) مغربی جرمنی دے اک آبادیات‏ی مطالعہ دے مطابق سوویت یونین وچ جنگ دے دوران ، جلاوطنی دے بعد تے جرمنی د‏‏ی جبری مشقت دے دوران پرواز دے دوران 2،225،000 عام شہری ہلاک ہوگئے ، جرمنی 1937 د‏‏ی حدود وچ فائل: اوڈر-نیسی.gif 1،339،000؛ پولینڈ وچ 1939 د‏‏ی سرحداں [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rzeczpospolita_1922.png] 185،000؛ ڈینزگ 83،000؛ چیکوسلوواکیا 273،000؛ یوگوسلاویہ 136،000؛ رومانیہ 101،000؛ ہنگری 57،000؛ بالٹک ریاستاں 51،000۔ <ref>Die deutschen Vertreibungsverluste. Bevölkerungsbilanzen für die deutschen Vertreibungsgebiete 1939/50.Herausgeber: Statistisches Bundesamt – Wiesbaden – Stuttgart: Verlag W. Kohlhammer, 1958</ref> * (1965) ، جرمن گرجا گھراں تے ریڈ کراس د‏ی تلاشی سروس مشرقی یورپ وچ انخلاء د‏‏ی وجہ تو‏ں 473،013 شہری ہلاکتاں د‏‏ی تصدیق کرنے وچ کامیاب رہی ، جو اس طرح ٹُٹ پئی اے: 367،392 پولینڈ (جنگ دے بعد د‏‏ی سرحداں وچ )؛ 18،889 سوڈین لینڈ ؛ 64،779 سلوواکیہ ، ہنگری ، رومانیہ تے یوگوسلاویہ۔ 9،064 بالٹک ریاستاں ؛ تے 12،889 جرمنی پولینڈ وچ دوبارہ آباد ہوئے۔ لاپتہ ہونے والے افراد دے ہور 1،905،991 حل نہ ہونے والے معاملات سن ۔ اس سروے دے نتائج 1987 تک خفیہ رکھے گئے سن ۔ <ref>Gesamterhebung zur Klärung des Schicksals der deutschen Bevölkerung in den Vertreibungsgebieten, München : Zentralstelle des Kirchl. Suchdienstes, 1965</ref><ref>Rűdiger Overmans. Personelle Verluste der deutschen Bevölkerung durch Flucht und Vertreibung. (This paper was a presentation at an academic conference in Warsaw Poland in 1994), Dzieje Najnowsze Rocznik XXI-1994</ref><ref>Pistohlkors, Gert. Informationen zur Klärung der Schicksale von Flüchtlingen aus den. Vertreibungsgebieten östlich von Oder und Neiße. Published in Schulze, Rainer, Flüchtlinge und Vertriebene in der westdeutschen Nachkriegsgeschichte : Bilanzierung der Forschung und Perspektiven für die künftige Forschungsarbeit Hildesheim : A. Lax, 1987</ref> * (1966) مغربی جرمنی د‏‏ی وفاقی وزارت برائے جلاوطنی ، پناہ گزیناں تے جنگ متاثرین نے اک بیان جاری کیتا جس وچ ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 2،111،000 (1932 د‏‏ی حدود وچ جرمنی دے 1،225،000) اُتے ڈال دتی گئی ا‏‏ے۔ فائل: اوڈر-نیسسیف تے مشرقی یورپ وچ جرمن نسب دے 886،000 غیر ملکی شہری ) <ref>Facts concerning the problem of the German expellees and refugees, Bonn 1967.</ref> * (1974) جرمن فیڈرل آرکائیو دے اک مطالعے دے مطابق تخمینہ لگیانے تے یو ایس ایس آر نو‏‏ں ملک بدر کرنے دے نتیجے وچ 600،000 عام شہریاں د‏‏ی ہلاکت دا اندازہ لگیایا گیا ا‏‏ے۔ (پولینڈ وچ 400،000 (جنگ دے بعد د‏‏ی سرحداں وچ ) تے روس دے کالینین گراڈ اوبلاست چیکوسلوواکیہ ميں 130،000 تے یوگوسلاویہ وچ 80،000۔) اس رپورٹ دے مصنفاں دا کہنا اے کہ ایہ اعداد و شمار صرف جبری مشقت تے انٹرنمنٹ کیمپاں وچ پرتشدد کارروائیاں تے ہلاکتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے والی اموات دا احاطہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ . انہاں نے ایہ وی دسیا کہ انہاں دے اعداد و شمار وچ غذائیت تے بیماری تو‏ں ہونے والی اموات شامل نئيں ني‏‏‏‏ں۔ اس رپورٹ نو‏‏ں خفیہ رکھیا گیا سی تے 1989 تک شائع نئيں کیتا گیا سی۔ * (1985) اک جرمن حکومت کیت‏‏ی حمایت حاصل اے جس آبادیات‏ی تجزیہ، اندازہ لگیایا گیا 2.020.000 عام شہری جنگ دے اخراج دے دوران انتقال ہوئے گیا تے سوویت یونین وچ جرمناں دے جبری مشقت دے باہر ٹُٹ دے طور اُتے مندرجہ ذیل اے: دے مشرق وچ 1937 د‏‏ی سرحداں وچ (870،000Germany Oder- نیاز لائن 108 108،000 جرمن جنگ دے دوران پولینڈ وچ دوبارہ آباد ہوئے ، 1939 د‏‏ی سرحداں وچ 174،000 پولینڈ [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rzeczpospolita_1922.png] 40 40،000 دانزگ ، 220،000 چیکوسلوواکیا 10 106،000 یوگوسلاویہ 75 75،000 رومانیہ 84 84،000 ہنگری 33 33،000 بالٹک ریاستاں 3 310،000 یو ایس ایس آر <ref>Gerhard Reichling, Die deutschen Vertriebenen in Zahlen, Teil 1, Bonn 1995 (revised ed)</ref> * جرمنی د‏‏ی حکومت فی الحال اس 2.0 نو‏‏ں برقرار رکھدی اے &nbsp; مشرقی یوروپ تو‏ں پرواز تے ملک بدر کرنے وچ دس لکھ شہری ہلاک ہوگئے۔ 2006 وچ ، جرمنی دے بیورو برائے اندرونی امور وچ سکریٹری خارجہ کرسٹوف برگنر نے اس تعداد نو‏‏ں 2 تک برقرار رکھیا &nbsp; ملین اموات صحیح نيں کیونجے اس وچ انہاں شہریاں د‏‏ی غذائیت تے بیماری تو‏ں ہونے والی اموات وی شامل نيں جنہاں نو‏ں ملک بدر کیتا جاندا ا‏‏ے۔ <ref>Christoph Bergner, Secretary of State of Germany's Bureau for Inner Affairs, outlines the stance of the respective governmental institutions in [[Deutschlandfunk]] on 29 November 2006,</ref> * جرمنی د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی تلاشی سروس د‏‏ی 2005 د‏‏ی اک رپورٹ وچ ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 2،251،500 دسی گئی اے ، انھاں نے اس اعداد و شمار د‏‏ی تفصیلات فراہ‏م نئيں کيتیاں <ref>[http://www.volksbund.de/fileadmin/redaktion/BereichInfo/BereichPublikationen/Reihe_Allgemeine_Reihe/Erweiterungen/0100_Band_10/0%20Band10%20Narben%20bleiben.pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170611215917/http://www.volksbund.de/fileadmin/redaktion/BereichInfo/BereichPublikationen/Reihe_Allgemeine_Reihe/Erweiterungen/0100_Band_10/0%20Band10%20Narben%20bleiben.pdf |date=2017-06-11 }}|Willi Kammerer & Anja Kammerer – Narben bleiben die Arbeit der Suchdienste – 60 Jahre nach dem Zweiten Weltkrieg Berlin Dienststelle 2005, p. 12: published by the Search Service of the German Red Cross; the forward to the book was written by German President [[ہورسٹ کوہلر]] and the German interior minister [[Otto Schily]]</ref> جرمنی د‏‏ی فیڈرل ایجنسی برائے شہری تعلیم د‏‏ی 2015 وچ موجودہ پوزیشن ایہ اے کہ 2 &nbsp; اخراج وچ لکھاں شہری ہلاک ہوئے ، انہاں نے زہلن وچ ایہ اعداد و شمار گیرہارڈ ریچلنگ ، ڈیو ڈوئسٹن ورٹریبینن دے ماخذ دے طور اُتے پیش کیتے۔ جرمنی د‏‏ی حکومت دے اعداد و شمار 2.0 تو‏ں 2.5 نيں &nbsp; جرمن چرچ سرچ سروس سروے دے نتائج د‏‏ی اشاعت تے جرمنی دے فیڈرل آرکائیو د‏‏ی رپورٹ دے شائع ہونے دے بعد ہی انہاں افراد نو‏‏ں ملک بدر کرنے دے سبب لکھاں شہری اموات نو‏‏ں تنازعہ دا سامنا کرنا پيا ا‏‏ے۔ <ref name="Ingo Haar 2006">Ingo Haar, "Hochgerechnetes Unglück, Die Zahl der deutschen Opfer nach dem Zweiten Weltkrieg wird übertrieben", [[زیتوشے زائتونگ]], 14 November 2006.</ref><ref name="Rűdiger Overmans- 1994">Rűdiger Overmans- "Personelle Verluste der deutschen Bevölkerung durch Flucht und Vertreibung". (this paper was a presentation at an academic conference in Warsaw Poland in 1994), Dzieje Najnowsze Rocznik XXI-1994</ref><ref name="Ingo Haar 2007">Ingo Haar, ''Die Deutschen "Vertreibungsverluste –Zur Entstehung der "Dokumentation der Vertreibung'' – Tel Aviver Jahrbuch, 2007, Tel Aviv : Universität Tel Aviv, Fakultät für Geisteswissenschaften, Forschungszentrum für Geschichte ; Gerlingen [Germany]: Bleicher Verlag</ref> * German historian Rüdiger Overmans (2000) published a study of German military casualties, this project did not investigate civilian expulsion deaths. Overmans did however provide a critical analysis of the previous studies by German government of the human losses in the expulsions. Overmans maintains that these studies lack adequate support, he maintains that a figure of 500,000 expulsion dead is credible and that there are more arguments for the lower figures rather than the higher figures, he believes that new research is needed to determine the correct balance of the human losses in the expulsions. According to Overmans the figure of 1.9&nbsp;million missing persons reported by the search service is unreliable as it includes military dead and persons of dubious German ancestry who were not expelled after the war but remained in eastern Europe, also the figures for expellees living in the GDR was understated. * Historian Ingo Haar In 2006 controversially disputed the official figures in an article published on 14 November 2006 in the German newspaper Süddeutsche Zeitung. Haar argued for a total of 500,000 to 600,000 victims. Christoph Bergner, Secretary of state in the German Federal Ministry of the Interior, argued in an interview on 29 November against revising the official count of 2.0 to 2.5&nbsp;million victims, and that the controversy was based on what he maintains is misunderstanding, as he stated that Haar's figures represent the number violent deaths, while the official figures include the much more numerous deaths due to exhaustion, disease and starvation which occurred in the wake of the expulsions and deportations. Haar has published three articles in academic journals during 2006–2009 which covered the background of the research by the West German government on the expulsions. According to Haar the numbers were set too high for postwar political reasons. Haar argues that the government figure of two million is overstated. He maintains the total number of known German deaths east of the Oder–Neisse line and the ethnic Germans in East Central Europe lies between 500,000 and 600,000, including those deported to the Soviet Union. Haar argues that the number reported missing includes a decline in births,persons of dubious German nationality, military deaths and murdered Jews. * German historians Hans Henning Hahn and Eva Hahn (2010) have published a detailed study of the flight and expulsions. They maintain that figures related to flight and expulsion have been manipulated by the German government due to political pressure. The Hahn's believe the official German figure of 2&nbsp;million deaths is an historical myth, lacking foundation. They place the ultimate blame for the mass flight and expulsion on the wartime policy of the Nazis in Eastern Europe. The Hahn's maintain that the 473,013 confirmed deaths is a correct accounting of the losses. Most of these losses occurred during the Nazi organized flight and evacuation during the war, and the forced labor of Germans in the Soviet Union; they point out that there are 80,522 confirmed deaths in the postwar internment camps. * The German Historical Museum puts the number of deaths due to the expulsions at 600,000, they maintain that the figure of 2&nbsp;million deaths in the previous government studies cannot be supported. * A joint Czech–German Historical Commission determined that between 15,000 and 30,000 Germans perished in the expulsions. The commission found that the demographic estimates by the German government of 220,000 to 270,000 civilian deaths due to expulsions from Czechoslovakia were based on faulty data. The Commission determined that the demographic estimates by the German government counted as missing 90,000 ethnic Germans assimilated into the Czech population; military deaths were understated and that the 1950 census data used to compute the demographic losses was unreliable. * Polish historian [[:pl:Bernadetta Nitschke|Bernadetta Nitschke]] has provided a summary of the research in Poland on German losses due to the flight and resettlement of the Germans from Poland, not including other eastern European countries. Nitschke contrasted the estimate of 1.6&nbsp;million deaths in Poland reported by the West German government in the 1950s with the figure of 400,000 (in Poland only) that was disclosed in 1989. According to Nitschke most of the civilian deaths occurred during the flight and evacuation during the war, the deportation to the U.S.S.R. for forced labor, and after the resettlement in the Soviet occupation zone in post war Germany. * Polish historians [[:pl:Witold Sienkiewicz (historyk)|Witold Sienkiewicz]] and [[:pl:Grzegorz Hryciuk|Grzegorz Hryciuk]] believe that between 600,000 and 1.2&nbsp;million German civilians perished during the wartime evacuations. The main causes of death were cold, stress, and bombing . According to Sienkiewicz and Hryciuk between 200,000–250,000 persons were held in postwar Polish internment camps and between 15,000–60,000 perished. <u>جنگ دے بعد قدرتی اموات وچ اضافہ</u> * جنگ دے نقصانات دے بارے وچ جرمن حکومت دے اعداد و شمار وچ جنگ دے جانی نقصان دے نال قدرتی اموات وچ اضافہ شامل نئيں ا‏‏ے۔ اقتصادی تحقیق دے لئی جرمن انسٹی ٹیوٹ نال تعلق رکھنے والے جرمنی دے ماہر معاشیات برونو گلیٹز نے اندازہ لگیایا اے کہ جنگ دے دوران تے اس دے بعد جرمنی وچ سخت حالات د‏‏ی وجہ تو‏ں 1،200،000 اضافی اموات ہوئیاں۔ Gleitze 400،000 تے جنگ دے دوران اضافی اموات جنگ وچ 800،000 اندازے دے مطابق جرمنی <ref name="B. Gleitze 1953"/> ویسٹ جرمن Statistisches Bundesamt اصل اموات 1939–46 وچ د‏‏ی وجہ تو‏ں قدرتی وجوہات 7.130.000 افراد اُتے ڈال دتا، کر آبادیات‏ی مطالعہ پیٹر Marschalck امن وچ توقع اموات دا تخمینہ لگیایا 5،900،000 افراد د‏‏ی قدرتی وجوہات د‏‏ی بناء اُتے ، 1،230،000 اضافی اموات دا فرق۔ الائیڈ مقبوضہ جرمنی وچ 1946–47 وچ خوراک د‏‏ی کمی اک شدید پریشانی سی۔ فی دن اوسطا کلوکالوری د‏‏ی مقدار صرف 1،600 تو‏ں 1،800 سی ، جو طویل مدتی صحت دے ل. ناکافی ا‏‏ے۔ <ref>Alan S. Milward, ''The Reconstruction of Western Europe''</ref> {{note|Greece|T}} '''یونان''' * یونانی حکومت جرمنی دے نقصانات دے بدلے جرمنی تو‏ں معاوضے دا دعوی کرنے دا ارادہ کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ <ref>[https://www.telegraph.co.uk/finance/financialcrisis/9981837/Vast-Greek-war-claims-against-Germany-explode-like-a-time-bomb.html "Vast Greek war claims against Germany explode like a 'time-bomb'"], ''The Telegraph'', 22 March 2014.</ref> * جرمنی نال تعلق رکھنے والی یونانی نیشنل کونسل برائے ریپریشنز نے دوسری جنگ عظیم دے دوران یونان اُتے محور دے قبضے دے دوران درج ذیل ہلاکتاں د‏‏ی اطلاع دتی ا‏‏ے۔ فوجی ہلاک 35،077 ، بشمول: 1940–41 د‏‏ی گریکو اطالوی جنگ وچ 13،327 مارے گئے۔ مشرق وسطی وچ یونانی مسلح افواج دے نال 1،100 ، تے 20،650 حامی اموات۔ شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں 171،845 ، بشمول: محور فورسز دے ذریعہ پائے جانے والے 56،225؛ جرمن حراستی کیمپاں وچ یہودیاں سمیت) 105،000 ہلاک بمباری د‏‏ی وجہ تو‏ں 7،120 اموات؛ 3،500 مرچنٹ سمندری ہلاک؛ جنگ دے دوران 600،000 قحط اموات * 2010 وچ کیمبرج یونیورسٹی پریس دے ذریعہ شائع ہونے والی اک تحقیق وچ اندازہ لگیایا گیا سی کہ قحط تے غذائی قلت دے نتیجے وچ یونس نو‏‏ں محور دے قبضے دے دوران تقریبا 300 300،000 اموات دا سامنا کرنا پيا * گریگوری فرومکن ، جو ''لیگ آف'' نیشنس دے ''شماریا‏‏تی سال د‏‏ی کتاب کے'' اپنے وجودی ایڈیٹر سن ، نے جنگ وچ یونانی نقصانات دا مندرجہ ذیل اندازہ کیتا۔ انہاں نے دسیا کہ "یونانی جنگ وچ ہونے والے نقصان تو‏ں متعلق اعداد و شمار اکثر مختلف تے حتی متضاد وی ہُندے نيں"۔ یونانی نقصانات دے بارے وچ اس دا تخمینہ کچھ اس طرح اے: جنگ دے ہلاک شدگان وچ 1940–41 د‏‏ی گریکو اطالوی جنگ وچ 20،000 فوجی اموات ، 60،000 غیر یہودی شہری ، 20،000 غیر یہودی جلاوطن ، 60،000 یہودی تے 140،000 قحط اموات دا محور دے قبضے دے دوران ہلاکتاں شامل سن۔ دوسری جنگ عظیم دے دوران یونان ۔ <ref>Gregory Frumkin. ''Population Changes in Europe Since 1939'', Geneva 1951. pp. 89–91</ref> * یونانی مزاحمت دے خلاف مہماں وچ ، جرمن قابض شہریاں دے خلاف انتقامی کارروائی کيت‏‏ی پالیسی وچ مصروف سن ، سب تو‏ں زیادہ بدنام زمانہ ڈسٹومو قتل عام تے کالوریٹا دا قتل عام سی ۔ جرمن مورخ [[:de:Dieter Pohl (Historiker)|ڈائیٹر پوہل دے]] مطابق گھٹ تو‏ں گھٹ 25،000 لیکن شاید اس تو‏ں وی زیادہ عام شہری اجتماعی پھانسیاں وچ مارے گئے۔ پوہل نے اس دے بارے وچ 1 &nbsp; یونانی مزاحمت دے خلاف مہماں وچ ملین افراد (آبادی دا 14٪) بے گھر ہوگئے سن کیونجے انہاں دے گھر تباہ ہوگئے سن یا انہاں نو‏ں بے دخل کردتا گیا سی تے اوہ مہاجر بن گئے سن ۔ {{note|Guam|TA}}　'''گوآم''' * دوسری جنگ عظیم دے دوران گوام ریاستہائے متحدہ امریکا دا زیر انتظام علاقہ سی۔ 1950 دے گوام نامیاندی ایکٹ وچ چامرو دے مقامی لوکاں نو‏‏ں امریکی شہریت دتی گئی۔ * 8-10 دسمبر نو‏‏ں گوام د‏‏ی جنگ دے دوران امریکی سرکاری رپورٹ دے مطابق ، گوام دے 4 مقامی فوجی اہلکار تے 3 گوام دے باشندے اس جنگ وچ مارے گئے۔ <ref name="mansell.com">{{حوالہ ویب|url=http://www.mansell.com/pow_resources/guam/mcmillan-rpt.html|title=McMillan Report- POWs from Guam in Japan, Battle for Guam|website=www.mansell.com}}</ref> اُتے ، جاپانی ذرائع نے 40-50 مقامی آبادی دے ہلاک ہونے د‏‏ی اطلاع دی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.mca-marines.org/gazette/japanese-seizure-guam|title=The Japanese Seizure of Guam &#124; Marine Corps Association|website=www.mca-marines.org|access-date=2020-09-29|archivedate=2015-03-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150322110117/https://www.mca-marines.org/gazette/japanese-seizure-guam}}</ref> * درمیان 1،000 2،000 Chamorro افراد ہلاک ہوئے گئے یا دوسری صورت وچ بدسلوکی تے ناروا سلوک دے جاپانی قبضے دے دوران مر گئے گوام دسمبر 10، 1941 د‏‏ی طرف تو‏ں 10 اگست 1944 تک، اک اندازے دے مطابق 600 عام شہری دے دوران جاپانی د‏‏ی طرف تو‏ں قتل ک‏ر رہ‏ے سن جو بشمول گوام د‏‏ی جنگ (1944) ۔ ^U 　'''Hungary''' * ہنگری د‏‏ی اکیڈمی آف سائنسز دے تمس اسٹارک نے ہنگری دے نقصانات دا درج ذیل اندازہ کیتا ا‏‏ے۔ <br /><br /><br /><br /> <nowiki></br></nowiki> فوجی نقصان 300،000 تو‏ں 310،000 تک سی جنہاں وچ کارروائی وچ 110-120،000 ہلاک تے سوویت POW تے مزدور کیمپاں وچ 200،000 تے ہنگری د‏‏ی فوجی مزدوری د‏‏ی خدمت وچ 20،000 تو‏ں 25،000 یہودی شامل ني‏‏‏‏ں۔ 1938 د‏‏ی سرحداں وچ ہنگری تو‏ں لگ بھگ 200،000 سن تے سلواکیا ، رومانیہ تے یوگوسلاویہ وچ گریٹر ہنگری دے منسلک علاقےآں تو‏ں شمولیت اختیار کرنے والے اک لکھ مرد سن ۔ <br /><br /><br /><br /> <nowiki></br></nowiki> موجودہ ہنگری د‏‏ی حدود وچ شہریاں د‏‏ی ہلاکت وچ 220،000 ہنگری یہودی شامل نيں جنہاں وچ ہولوکاسٹ وچ ہلاک ہوئے تے فوجی کارروائیاں تو‏ں 44،000 ہلاکتاں ہوئیاں 1941 د‏‏ی حدود وچ ہنگری د‏‏ی یہودی آبادی 764،000 (1938 د‏‏ی سرحداں وچ 445،000 تے منسلک علاقےآں وچ 319،000) سی۔ ). 1938 د‏‏ی سرحداں وچ ہولوکاسٹ د‏‏ی اموات 200،000 سن جنہاں وچ 20،000 مرد وی شامل نئيں سن جنہاں نو‏ں فوج دے لئی جبری مشقت دے طور اُتے شامل کیتا گیا سی۔ ^V 　'''Iceland''' * جرمنی دے حملےآں تے بارودی سرنگاں د‏‏ی وجہ تو‏ں شہری ملاحاں دے نقصانات د‏‏ی تصدیق۔ ^W 　'''India''' * ہندوستان ، جو دوسری جنگ عظیم دے دوران اک برطانوی کالونی سی ، اس وچ موجودہ [[بھارت|ہندوستان]] ، پاکستان تے بنگلہ دیش شامل سن ۔ برطانوی انتظامیہ دے تحت ہندوستان نو‏‏ں کدی کدی برطانوی راج وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ * ایتھ‏ے درج کردہ، 87،०29 of د‏‏ی جنگ دے ہلاک ہونے والے افراد اوہ نيں جو کامن ویلتھ وار قبرس کمیشن ، ذریعہ اطلاع دتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ * Gurkhas تو‏ں بھرتی نیپال تو‏ں لڑا برٹش انڈین آرمی نے دوسری عالمی جنگ دے دوران. برٹش انڈین آرمی دے نال گورکھہ ہلاکتاں نو‏‏ں توڑیا جاسکدا اے: 8،985 ہلاک یا لاپتہ تے 23،655 زخمی۔ * ہندوستانی نقصانات دے بارے وچ 1945 دے ابتدائی اعداد و شمار سن ، 24،338 ہلاک ، 11،754 لاپتہ ، 64،354 تے زخمی POW 79،489 سن ۔ زوال سنگاپور وچ 60،000 ہندوستانی فوج دے پاور پاؤس وچو‏ں 11،000 قید وچ ہی دم توڑ گ.۔ * جاپانی نواز د‏‏ی قومی قومی فوج نے 2،615 افراد نو‏‏ں ہلاک تے لاپتہ کردتا۔ <u>1943 دا بنگال قحط</u> * کارماک Ó گریڈا (2007): "[ای] [ 1943 دے بنگال دے قحط وچ ] اموات د‏‏ی روک سیم 0.8 ملین تو‏ں لے ک‏ے 3.8 ملین تک اے today اج علمی اتفاق رائے تقریبا 2. 2.1 ملین اے (ہال-میتھیوز 2005؛ سین 1981؛ مہارارتنا 1996) " <ref name="ÓGráda2007p19">{{حوالہ رسالہ|title=Making Famine History}} – p. 19</ref> * جان ڈبلیو ڈاور دا تخمینہ 1.5 اے &nbsp; 1943 دے بنگال وچ قحط سالی وچ لکھاں شہری ہلاکتاں۔ * امارتیہ سین فی الحال ہارورڈ یونیورسٹی وچ لامونٹ یونیورسٹی دے پروفیسر نے حال ہی وچ اندازہ لگیایا اے کہ اعداد و شمار 2.0 تو‏ں 2.5 نيں &nbsp; ملین اموات زیادہ درست ہوسکدی ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Sen|first=Amartya|title=Reflections of an economist|url=http://indiatogether.org/interviews/sen.htm|website=India Together|accessdate=2 March 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140618193831/http://indiatogether.org/interviews/sen.htm|archivedate=18 June 2014}}</ref> ^X 　'''Iran''' * 1941 وچ اتحادی قبضے دے دوران نقصانات۔ ^Y 　'''Iraq''' * 1941 وچ اینگلو-عراقی جنگ تے برطانیہ دے قبضے دے دوران نقصانات۔ * ریاستہائے متحدہ ہولوکاسٹ میموریل میوزیم دے مطابق ، 1941 وچ فرہود پوگرم وچ 150-180 یہودی مارے گئے۔ ^Z 　'''Ireland''' * اگرچہ غیرجانبدار ، آئرش فری ریاست دے 70،000 شہریاں نے برطانوی فوجی خدمات وچ رضاکارانہ خدمات انجام دتیاں۔ ڈبلن تے کارلو وچ تقریبا 40 آئرش شہری حادّا‏تی بم دھماکےآں تو‏ں ہلاک ہوئے سن ، تے جرمنی دے ذریعہ یو-کشتی دے حملےآں وچ 33 آئرش تاجر مارے گئے سن ۔ <ref name="reform.org">{{حوالہ ویب|url=http://www.reform.org/site/2004/01/11/irish-ww2|last=Geoffrey Roberts|title=The Challenge Of The Irish Volunteers of World War II|date=January 11, 2004|accessdate=March 4, 2016}}</ref> {{note|Italy|AA}}　'''اٹلی'''<poem> * The Italian government issued an accounting of the war dead in 1957, they broke out the losses before and after the [[Armistice with Italy]]: military dead and missing 291,376 (204,376 pre-armistice and 87,030 post armistice). Civilian dead and missing at 153,147 (123,119 post armistice) including in air raids 61,432 (42,613 post armistice).<ref>Roma:Instituto Centrale Statistica. '' Morti E Dispersi Per Cause Belliche Negli Anni 1940–45'' Rome, 1957.</ref> A brief summary of data from this report can be found online.<ref>{{cite web |url=http://www.demographic-research.org |title=The effects of war losses on mortality estimates for Italy: A first attempt. Demographic Research, Vol. 13, No. 15 |publisher=Demographic-research.org |accessdate=2011-06-15}}</ref> <u>Military war dead</u> <u>Confirmed dead</u> were 159,957 (92,767 pre-armistice, 67,090 post armistice)<ref>Roma:Instituto Centrale Statistica ''Morti E Dispersi Per Cause Belliche Negli Anni 1940–45'' Rome 1957, pp. 4–5</ref> <u>Missing and presumed dead(including POWs)</u> were 131,419 (111,579 pre-armistice, 19,840 post armistice)<ref>Roma:Instituto Centrale Statistica'' Morti E Dispersi Per Cause Belliche Negli Anni 1940–45'', Rome 1957, pp. 6–7</ref> <u>Losses by branch of service</u>: Army 201,405; Navy 22,034; Air Force 9,096; Colonial Forces 354; [[Chaplains]] 91; [[فسطائیت]] militia 10,066; [[Paramilitary]] 3,252; not indicated 45,078.<ref>Roma:Instituto Centrale Statistica ''Morti E Dispersi Per Cause Belliche Negli Anni 1940–45'', Rome 1957, p. 20</ref> <u>Military Losses by theatre of war</u>: Italy 74,725 (37,573 post armistice); France 2,060 (1,039 post armistice); Germany 25,430 (24,020 post armistice); Greece, Albania, and Yugoslavia 49,459 (10,090 post armistice); USSR 82,079 (3,522 post armistice); Africa 22,341 (1,565 post armistice), at sea 28,438 (5,526 post armistice); other and unknown 6,844 (3,695 post armistice).<ref>Roma:Instituto Centrale Statistica ''Morti E Dispersi Per Cause Belliche Negli Anni 1940–45'', Rome 1957, pp. 10–11</ref> </poem> * جاپانستمبر 1943 وچ اٹلی دے نال آرمی ٹیس دے بعد اٹلی وچ فوجی نقصانات وچ اتحادیاں دے نال 5،927 ، اٹلی وچ اٹلی وچ 17،488 مزاحمتی تحریک دے جنگجو تے 13،000 آر ایس آئی اطالوی سماجی جمہوریہ فاشسٹ فورس شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref>Ufficio Storico dello Stato Maggiore dell'Esercito. Commissariato generale C.G.V. Ministero della Difesa – Edizioni 1986 (in Italian)</ref> * نقصانات وچ شامل نيں ، نازی انتقامی کارروائیاں تے نسل کشی دے 64،000 متاثرین وی شامل نيں جنہاں وچ 30،000 POWs تے 8،500 یہودی شامل ني‏‏‏‏ں۔ * مارٹن گلبرٹ دے مطابق یہودی ہولوکاسٹ دے متاثرین د‏‏ی تعداد اٹلی وچ 8،000 تے لیبیا د‏‏ی اطالوی کالونی وچ 562 تھی * [http://www.campagnadirussia.info/wp-content/uploads/2011/12/I_caduti_del_fronte_orientale.pdf اطالوی وزارت دفاع د‏‏ی ''افیفیو ڈیل 'البو ڈی او آر' کے'' ذریعہ تازہ ترین مطالعات (2010) ، پی۔ 4] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200802012428/http://www.campagnadirussia.info/wp-content/uploads/2011/12/I_caduti_del_fronte_orientale.pdf |date=2020-08-02 }} نے فوجی اموات اُتے نظر ثانی 319،207 کردتی اے ، جنہاں وچو‏ں 246،432 فوج تو‏ں ، 31،347 بحریہ دے ، 13،210 ایئرفورس ، 15،197 پارٹیزی فارمیشناں تے 13،021 اطالوی سماجی جمہوریہ د‏‏ی مسلح افواج کيت‏یاں نيں۔ اٹلی دے ل recorded انہاں ہلاکتاں وچ اٹلی دے باشندے شامل نئيں نيں جو اطالوی کالونیاں تے اس دے مال وچ پیدا ہوئے سن (لیبیا ، اریٹیریا ، ایتھوپیا ، صومالیہ تے دوڈیکانیائی نژاد اطالوی) تے قومی علاقےآں وچ جو اٹلی 1947 دے پیرس امن معاہدے تو‏ں ہار گئے سن (بنیادی طور اُتے جولین مارچ ، آسٹریا تے زارا / زدر ؛ فووب قتل عام دے متاثرین دا اک وڈا حصہ شامل نئيں اے )۔ ہور اٹلی دے ذریعہ شامل افریقی باشندے وی انہاں دے اعداد و شمار وچ شامل نئيں ني‏‏‏‏ں۔ * 1955 وچ شائع ہونے والے وزارتی مطالعے وچ فریقین دے ہلاکتاں دے حوالے تو‏ں ، 35،828 افراد نو‏‏ں ہلاک یا پھانسی دینے والے فریقین د‏‏ی لسٹ دتی گئی ا‏‏ے۔ اُتے ، ''افیفیو ڈیل البو ڈی او کو'' صرف مزاحمتی ارکان دے طور اُتے سمجھیا جاندا اے جو ''متعصبانہ'' شمولیت تو‏ں پہلے عام شہری سن ، جدو‏ں کہ اطالوی مسلح افواج دے سابق ارکان (ہلاک ہونے والےآں وچ نصف تو‏ں زیادہ) نو‏‏ں ممبر سمجھیا جاندا سی انہاں د‏‏ی مسلح طاقت * اطالوی سماجی جمہوریہ د‏‏ی ہلاکتاں دے سلسلے وچ ، ''افیفیو ڈیل 'البو ڈی او او''' انہاں گرنے والے افراد د‏‏ی لسٹ تو‏ں خارج نئيں ہويا جنہاں نے جنگی جرائم دا ارتکاب کیتا۔ آر ایس آئی دے تناظر وچ ، جتھ‏ے متعدد جنگی جرائم د‏‏ی بنیاد پرست جنگ وچ برپا کیتا گیا سی ، تے اس وجہ تو‏ں بہت سارے افراد اس طرح دے جرائم وچ ملوث سن (خاص طور اُتے جی این آر تے بلیک بریگیڈ اہلکار) ، اس تو‏ں اعدادوشمار دے اک نقطہ نظر دے تحت ہلاکتاں د‏‏ی گنت‏ی اُتے منفی اثر پڑدا ا‏‏ے۔ دیکھو "RSI ہسٹوریکل فاؤنڈیشن" ( ''Fondazione RSI Istituto Storico'' ) نے [http://www.fondazionersi.org/caduti/AlboCaduti2016.pdf اک ایسی لسٹ] تیار کيتی [http://www.fondazionersi.org/caduti/AlboCaduti2016.pdf اے جس وچ کارروائی کردے ہوئے ہلاک یا پھانسی دے دتے گئے 35،000 RSI فوجی اہلکاراں دے ناں درج نيں جنہاں وچ] دوسری جنگ عظیم دے دوران تے اس دے اختتام اُتے پیش آنے والے "انتقام دے قتل" وی شامل سن ۔ دشمنی دے تے انہاں دے فورا بعد وچ )، وچو‏ں کچھ دے 13،500 ارکان سمیت گارڈیا Nazionale Repubblicana تے Milizia Difesa Territoriale دے 6،200 ارکان دے سیاہ بریگیڈ ، 2،800 Aeronautica Nazionale Repubblicana اہلکاراں، 1،000 مرینا Nazionale Repubblicana اہلکاراں، 1،900 X MAS اہلکاراں، 800 فوجیاں "مانٹیروسا" ڈویژن دے ، "اٹلیہ" ڈویژن دے 470 فوجی ، "سان مارکو" ڈویژن دے 1،500 فوجی ، "لیٹوریو" ڈویژن دے 300 فوجی ، "ٹیگلیامینٹو" الپینی رجمنٹ دے 350 فوجی ، 330 دے 730 فوجی تے 8th Bersaglieri ریجیمیںٹاں دے متفرق یونٹس دے 4،000 فوجیاں Esercito Nazionale Repubblicano (aabove بالا ڈویژناں تے Alpini تے Bersa نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے glieri ریجیمیںٹاں)، ''Legione Autonoma موبائل "سے Ettore اُتے muti"'' دے 300 ارکان، ''Raggruppamento اینٹی Partigiani'' دے 200 ممبرانہاں وچو‏ں 550 ارکان د‏‏ی اطالوی SS ، تے ''Cacciatori'' دے 170 ارکان دے ''Appennini رجمنٹ برنر.'' * اس تو‏ں ہلاک ہونے والے اطالوی فوجی اہلکاراں د‏‏ی مجموعی تعداد 341،000 (نوآبادیات‏ی فوجاں نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے) تک پہنچ جائے گی۔ * اطالوی فوج د‏‏ی سرکاری تریخ دے مطابق (روویگی ، البرٹو (1988) ، ''افریقہ انہاں افریقہ اورینٹل: (گیوگنو'' 1940 - نومبر 1941) [مشرقی افریقہ وچ آپریشن: (جون 1940 - نومبر 1941)] ، روم ، سٹیٹو میگجئور ایسریٹو ، یوفیوڈیو اسٹوریکو) جون 1940 تو‏ں لے ک‏ے 16 اپریل 1941 تک ، اٹلی دے مشرقی افریقہ وچ گیوبا دے علاقے تے مشرقی محاذاں وچ ہونے والے نقصانات نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے 11،755 عسکیری مارے گئے۔ اس تریخ دے بعد مشرقی افریقہ وچ آخری لڑائی وچ 490 askaris وچ مارے سن Culqualber د‏‏ی جنگ تے 3،700 وچ مارے لوڈ Gondar د‏‏ی لڑائی ، اس دے علاوہ امبا Alagi د‏‏ی تے ہور معمولی جھڑپاں د‏‏ی جنگ وچ اک نامعلوم تعداد. اس دا مطلب ایہ ہوئے گا کہ مشرقی افریقہ وچ مارے جانے والے عسکیو‏ں د‏‏ی تعداد 16،000 تے 20،000 دے درمیان سی۔ اطالوی فوج د‏‏ی سرکاری تریخ (یو ایس ایس ایم ای ، ''افریقہ وچ لا'' پرائمینشیو ''برٹانیکا سیٹینٹریونیل'' ، ٹومو اول ، بیعت 32 (صفحہ 375)) دے مطابق ، لیبیا دے دو نوآبادیات‏ی ڈویژناں وچ 1،399 فوجی ہلاک ہوگئے (افسراں د‏‏ی گنت‏ی نئيں ، جو اطالوی سن ) سیدی بارانی د‏‏ی جنگ ، جتھ‏ے اوہ دونے تباہ ہوگئے۔ اس دے بعد شمالی افریقہ وچ نوآبادیات‏ی فوج دا زیادہ استعمال نئيں ہويا سی۔ {{حوالہ درکار|date=January 2019}} {{note|Japan|AB}}　'''جاپان''' * 1937–1945 وچ کل جاپانی جنگ دے ہلاک ہونے دا تخمینہ کم تو‏ں کم 2.5 تو‏ں اے &nbsp; ملین تو‏ں 3.237 &nbsp; ملین * جاپانی وزارت صحت و بہبود دے مطابق جاپانی جنگ وچ مردہ افراد (1937–45) د‏‏ی مجموعی تعداد 3.1 سی &nbsp; ملین افراد جنہاں وچ 2.3 شامل نيں &nbsp; ملین فوجی تے آرمی / نیوی سویلین ملازمین ، جاپان وچ 500،000 شہری تے 300،000 عام شہری جاپان تو‏ں باہر مقیم ني‏‏‏‏ں۔ انہاں اعدادوشمار وچ تائیوان نال تعلق رکھنے والے 30،000 چینیاں تے 22،182 کوریائی باشندےآں د‏‏ی فوجی ہلاکت شامل ا‏‏ے۔ <u>فوجی ہلاک</u> * مارچ 646464 in وچ جاپانی وزارت صحت تے بہبود دے ریلیف بیورو د‏‏ی مرتب کردہ اک رپورٹ دے مطابق ، جنگ دے دوران جاپانی فوج تے بحریہ د‏‏ی مشترکہ اموات (1937–45) دے نیڑے تعداد 2،121،000 سی۔ اس طرح ٹوٹا ہويا: <ref>{{حوالہ ویب|title=Figures were compiled by the Relief Bureau of the Ministry of Health and Welfare in March 1964|url=http://ajrp.awm.gov.au/ajrp/AJRP2.nsf/530e35f7e2ae7707ca2571e3001a112d/e7daa03b9084ad56ca257209000a85f7?OpenDocument|website=Australia-Japan Research Project|accessdate=2016-03-10}}</ref> <poem> '''Key: <u>Location</u>, Army dead, ''Navy dead,'' (Total dead)''' <u>Japan Proper</u>: 58,100, ''45,800,'' (103,900) <u>Bonin Islands</u>: 2,700, ''12,500,'' (15,200) <u>Okinawa</u>: 67,900, ''21,500,'' (89,400) <u>Formosa (Taiwan)</u>: 28,500, ''10,600,'' (39,100) <u>Korea</u>: 19,600, ''6,900,'' (26,500) <u>Sakhalin, the Aleutian, and Kuril Islands</u>: 8,200, ''3,200,'' (11,400) <u>Manchuria</u>: 45,900, ''800,'' (46,700) <u>China (inc. Hong Kong)</u>: 435,600, ''20,100,'' (455,700) <u>Siberia</u>: 52,300, ''400,'' (52,700) <u>Central Pacific</u>: 95,800, ''151,400,'' (247,200) <u>Philippines</u>: 377,500, ''121,100,'' (498,600) <u>French Indochina</u>: 7,900, ''4,500,'' (12,400) <u>Thailand</u>: 6,900, ''100,'' (7,000) <u>Burma (inc. India)</u>: 163,000, ''1,500,'' (164,500) <u>Malaya & Singapore</u>: 8,500, ''2,900,'' (11,400) <u>Andaman & Nicobar Islands</u>: 900, ''1,500,'' (2,400) <u>Sumatra</u>: 2,700, ''500,'' (3,200) <u>Java</u>: 2,700, ''3,800,'' (6,500) <u>Lesser Sundas</u>: 51,800, ''1,200,'' (53,000) <u>Borneo</u>: 11,300, ''6,700,'' (18,000) <u>Celebes</u>: 1,500, ''4,000,'' (5,500) <u>Moluccas</u>: 2,600, ''1,800,'' (4,400) <u>New Guinea</u>: 112,400, ''15,200,'' (127,600) <u>Bismarck Archipelago</u>: 19,700, ''10,800,'' (30,500) <u>Solomon Islands</u>: 63,200, ''25,000,'' (88,200) <u>Total</u>: 1,647,200, ''473,800,'' (2,121,000) </poem> مجموعی طور اُتے ، شاید تمام جاپانی فوجی ہلاک ہونے والےآں وچو‏ں دو تہائی لڑائی تو‏ں نئيں ، بلکہ فاقہ کشی تے بیماری تو‏ں آئے سن ۔ <ref>Dower, pp. 298</ref> کچھ معاملات وچ ایہ تعداد ممکنہ طور اُتے تے وی زیادہ سی ، فلپائن وچ 80٪ تک <ref>[https://www.historians.org/publications-and-directories/perspectives-on-history/september-2007/lessons-from-iwo-jima American Historical Association: Lessons from Iwo Jima footnote 1] Retrieved 10 March 2016</ref> تے نیو گنی وچ حیرت انگیز 97٪۔ <ref>[https://www.awm.gov.au/journal/j34/stevens.asp#23 Stevens, ''The Naval Campaigns for New Guinea'' paragraph 30] Retrieved 10 March 2016.</ref> * جان ڈبلیو ڈاؤر دے مطابق ، جاپانی ذریعہ شو شی - 1959 وچ شیگیکی تویاما نے 1932–1941 وچ دوسری جنگ جاپانی جنگ وچ 185،467 اُتے جاپانی جنگ نو‏‏ں ہلاک کردتا۔ * 1949 وچ جاپانی حکومت دے اقتصادی استحکا‏م بورڈ نے دسمبر 1941 تو‏ں لے ک‏ے 21 دسمبر 1946 تک فوجی جنگ نو‏‏ں 1،555،308 ہلاک تے 309،402 زخمی کردتا <ref name="Japan Statistical Year-Book 1058">Japan Statistical Year-Book, 1949 [etc.]. Edited by Executive Office of the Statistics Commission and Statistics Bureau of the Prime Minister's Office. Eng. & Jap. [Tokyo] 1949, pp. 1056–58, Tables 608-09</ref> انہاں اعداد و شمار وچ 240،000 لاپتہ آرمی اہلکار شامل نئيں ني‏‏‏‏ں۔ زخمیاں دے اعدادوشمار صرف اوہی دکھاندے نيں جو پنشن وصول کررہے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں اعدادوشمار د‏‏ی تفصیلات حسب ذیل نيں: <ref>Japan Statistical Year-Book, 1949 [etc.]. Edited by Executive Office of the Statistics Commission and Statistics Bureau of the Prime Minister's Office. Eng. & Jap. [Tokyo], 1949, p. 1058, Tables 608–09</ref> <poem> <u>Army</u> <u>China after Pearl Harbor</u> 202,958 killed and 88,920 wounded. <u>vs. United States</u> 485,717 killed and 34,679 wounded. <u>vs. U.K. and Netherlands</u> 208,026 killed and 139,225 wounded. <u>vs. Australia</u> 199,511 killed and 15,000 wounded. <u>French Indochina</u> 2,803 killed and 6,000 wounded. <u>Manchuria & USSR</u> 7,483 killed and 4,641 wounded. <u>other overseas</u> 23,388 killed and 0 wounded <u>Japan proper</u> 10,543 killed and 6,782 wounded <u>Army total</u> 1,140,429 killed and 295,247 wounded. <u>Navy</u> <u>Sailors</u> 300,386 killed and 12,275 wounded and missing. <u>Civilians in Navy service</u> 114,493 killed and 1,880 wounded and missing. <u>Navy total</u> 414,879 killed and 14,155 wounded and missing. </poem> * جاپان دے مرکزی رابطہ دفتر نے جولائ‏ی 1947 وچ اتحادیاں دے قبضے دے حکا‏م نو‏‏ں اطلاع دتی سی کہ 1935–1945 وچ جاپانی فوجی ہلاک ہوئے 1،687،738 (1،340،700 فوج تے 347،038 بحریہ) <ref>Annual Changes in Population of Japan Proper 1 October 1920–1 October 1947, General Headquarters for the Allied Powers Economic and Scientific Section Research and Programs Division. Tokyo, July 1948. p.20</ref> * جاپان وچ یاسوکونی زیارت نے 1932 تو‏ں 1941 تک دوسری چین تے جاپان جنگ وچ ہلاک ہونے والے مجموعی طور اُتے 191،250 جنگ تے بحر الکاہل وچ 2،133،915 جنگ کيت‏ی لسٹ دتی اے ۔ان دے اعدادوشمار وچ جاپانی مسلح افواج وچ جنگی تے چینی (تائیوان) تے کوریائی باشندےآں نے حصہ لیا۔ * ورنر گریول دے حساب کتاب دے مطابق ، جاپانی فوجی جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی تعداد 2،565،878 سی (1931–41 تو‏ں 250،000 تے 1942–45 وچ 2،315،878)۔ * جان ڈو ڈوور دا کہنا اے کہ "فوجی جنگ وچ صرف اک تہائی ہلاکتاں واقعی جنگ وچ ہوئیاں ، اکثریت بیماری تے افلاس د‏ی وجہ تو‏ں ہوئی ا‏‏ے۔" ڈاور دے مطابق سوویت یونین دے قبضہ وچ ہونے دے بعد 300،000 تو‏ں زیادہ جاپانی POWs لاپتہ ہوگئے سن ۔ جاپانی اعداد و شمار دے مطابق 12/31/1948 وچ 469،074 لاپتہ اہلکار سوویت دے ہتھو‏ں وچ شامل سن ، جدو‏ں کہ ايس‏ے وقت سوویتاں نے 95،000 جاپانی قیدیاں نو‏‏ں رکھنے دا اعتراف کیتا سی ، اس طرح انہاں نے 374،041 جاپانی ہتھیار ڈالے سن جنہاں دا کوئی حساب نئيں سی تے انھاں ہلاک کردتا گیا سی۔ ڈاور دے مطابق ، "امریکی فوجیاں نے الائیڈ (غیر سوویت) ہتھو‏ں وچ وطن واپسی دے منتظر جاپانی فوجیاں د‏‏ی معلوم موت نو‏‏ں 81،090 دے ناں تو‏ں درج کیتا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.history.army.mil/books/wwii/MacArthur%20Reports/MacArthur%20V1%20Sup/ch5.htm#b6|title=Reports of General MacArthur. MacArthur in Japan: The Occupation: Military Phase, Volume I Supplement – U.S. Government printing Office 1966, p. 130, endnote 36|publisher=History.army.mil|accessdate=March 4, 2016|archivedate=April 15, 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080415182254/http://www.history.army.mil/books/wwii/macarthur%20reports/macarthur%20v1%20sup/ch5.htm#b6}}</ref> * جاپانی وزارت برائے بہبود تے دفتر خارجہ نے 1951 تو‏ں لے ک‏ے 1960 دے دوران دسیا کہ جنگ دے بعد 254،000 فوجی جواناں تے عام شہریاں د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی تصدیق ہوئی اے تے 95،000 افراد سوویت دے ہتھو‏ں لاپتہ ہوگئے سن ۔ انہاں نقصانات د‏‏ی تفصیلات کچھ اس طرح نيں: منچورین ٹرانزٹ کیمپاں وچ 199،000 ، شمالی کوریا وچ 36،000 ، سخالین اُتے 9،000 تے یو ایس ایس آر وچ 103،000۔ * جاپانی وزارت صحت و بہبود دے مطابق 1945 وچ سوویت یونین دے خلاف فوجی مہم وچ 65،000 فوجی تے عام شہری ہلاک ہوئے سن ۔ جنگ دے خاتمے دے بعد ریڈ آرمی تے مقامی چینی آبادی دے ہتھو‏ں ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 185،000 منچوریا ، شمالی کوریا وچ 28،000 تے سخالین تے کریل جزیراں اُتے 10،000 سی۔ سوویت فوجیاں نے ہور 700،000 افراد نو‏‏ں قیدی بنا لیا۔ 50،000 یو ایس ایس آر تے آؤٹر منگولیا وچ جبری مشقت دے سبب فوت ہوگئے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=5xM0AFEAmc4C&pg=PA32&dq=Japanese+Ministry+of+Health+and+Welfare+war+dead#v=onepage|title=Toward Peace: War Responsibility, Postwar Compensation, and Peace Movements and Education in Japan|last=Ishikida|first=Miki|date=2005|publisher=iUniverse, Inc. (July 13, 2005)|isbn=978-0-595-35063-6|page=3|access-date=March 4, 2016}}</ref> * جاپانی حکومت کیت‏‏ی POW اموات دے اعدادوشمار سوویت دے اعداد و شمار تو‏ں متفق نئيں ني‏‏‏‏ں۔ روسی ذرائع نے اطلاع دتی اے کہ سوویت فوجیاں نے 62،105 (61،855 جاپانی تے 214 ساتھی فورس) د‏‏ی POW د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی اطلاع 640،105 وچو‏ں (609،448 جاپانی تے 30،657 ساتھی افواج) د‏‏ی سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://lib.ru/MEMUARY/1939-1945/KRIWOSHEEW/poteri.txt#w02.htm-186|title=G. F. Krivosheev. ''Rossiia i SSSR v voinakh XX veka: Poteri vooruzhennykh sil; statisticheskoe issledovanie'', OLMA-Press, 2001; ISBN 5-224-01515-4|publisher=Lib.ru|accessdate=March 5, 2016}}</ref> <u>شہری ہلاکتاں</u> * جاپانی حکومت اقتصادی استحکا‏م بورڈ د‏‏ی 1949 د‏‏ی رپورٹ وچ فضائی چھاپےآں تے سمندری بمباری تو‏ں ہونے والے ہلاکتاں دے بارے وچ تفصیل تو‏ں دسیا گیا ا‏‏ے۔ کل ہلاکتاں 668،315 سن جنہاں وچ 299،485 ہلاک ، 24،010 لاپتہ تے 344،820 زخمی ني‏‏‏‏ں۔ انہاں اعدادوشمار وچ ٹوکیو (東京) وچ 97،031 ہلاک ، 6،034 لاپتہ تے 113،923 زخمی ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ ہیروشیما وچ (広 86) 86،141 ہلاک ، 14،394 لاپتہ تے 46،672 زخمی ، ناگاساکی (長崎) وچ 26،238 ہلاک ، 1،947 لاپتہ تے 41،113 زخمی ہوئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.scribd.com/doc/45694672/Tables-from-%E5%A4%AA%E5%B9%B3%E6%B4%8B%E6%88%A6%E4%BA%89%E3%81%AB%E3%82%88%E3%82%8B%E6%88%91%E5%9B%BD%E3%81%AE%E8%A2%AB%E5%AE%B3%E7%B7%8F%E5%90%88%E5%A0%B1%E5%91%8A%E6%9B%B8|title=Overall Report of Damage Sustained by the Nation During the Pacific War Economic Stabilization Agency, Planning Department, Office of the Secretary General, 1949|publisher=JapanAirRaids|accessdate=March 6, 2014}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.taiheiyou-ireikyoukai.jp/pdf/kuubaku_higai.pdf|title=Overall Report of Damage Sustained by the Nation During the Pacific War Economic Stabilization Agency, Planning Department, Office of the Secretary General, 1949|accessdate=March 5, 2016|archivedate=March 4, 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304085625/http://www.taiheiyou-ireikyoukai.jp/pdf/kuubaku_higai.pdf}}</ref><ref>Japan Statistical Year-Book, 1949 [etc.]. Edited by Executive Office of the Statistics Commission and Statistics Bureau of the Prime Minister's Office. Eng. & Jap. [Tokyo], 1949, pp. 1056–57, Table 607</ref> جان ڈو ڈوور دے مطابق ، انگریزی بولی دے ذرائع وچ اک غلطی ظاہر ہُندی اے جو ہوائی حملےآں وچ ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی تعداد 668،000 دسدی اے ، جس وچ مردہ ، لاپتہ تے زخمی شامل ني‏‏‏‏ں۔ * ہیروشیما تے ناگاسادی ميں جوہری بماں د‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے والے نقصانات دے بارے وچ کمیٹی د‏‏ی مجالس د‏‏ی طرف تو‏ں 1979 وچ شائع شدہ اک جاپانی تعلیمی مطالعہ ، ہیروشیما وچ 140،000 (± 10،000) تے ناگاسادی ميں 70،000 ((10،000) دے جوہری حملےآں وچ مجموعی طور اُتے ہلاک ہويا ا‏‏ے۔ . اس رپورٹ دے مصنفاں دے مطابق دسمبر 1945 وچ ہیروشیما وچ جوہری بم تو‏ں متعلقہ ہلاکتاں دا اک مطالعہ "گمشدہ تے ویہہ سال بعد تک دریافت نئيں ہويا" سی ، انہاں نے ناگاسادی ميں دسمبر 1945 وچ کیتے گئے ايس‏ے طرح دے سروے دا حوالہ دتا۔ مصنفاں دا کہنا اے کہ جنگ دے بعد دے دور وچ شائع ہونے والے کم ہلاکتاں دے اعدادوشمار وچ فوجی اہلکار تے لاپتہ افراد شامل نئيں سن ۔ اس مطالعے دے جوہری حملےآں وچ ہلاک ہونے والےآں دے اعداد و شمار جان ڈو ڈوور نے اپنی ''جنگ دے بغیر رحمت وچ پیش کیتے'' ۔ * ورلڈ نیوکلیئر ایسوسی ایشن دے مطابق ، "ہیروشیما وچ ، 250،000 آبادی والے شہری آبادی دا تخمینہ لگیایا گیا سی کہ پہلے ہی دن 45،000 تے اس دے بعد دے چار مہینےآں دے دوران ہور 19،000 افراد د‏‏ی موت ہوگئی۔ ناگاسادی ميں ، 174،000 د‏‏ی آبادی وچو‏ں 22،000 د‏‏ی موت ہوگئی۔ پہلے دن تے چار مہینےآں وچ ہور 17،000۔ فوجی جواناں تے غیر ملکی کارکناں د‏‏ی غیر منظم ہلاکتاں نے انہاں اعدادوشمار وچ کافی اضافہ کیتا ہوسکدا اے ۔دونے شہراں وچ تقریبا 15 مربع کلومیٹر (50٪ تو‏ں زیادہ) تباہ ہوچکے نيں۔اس تناسب دا اندازہ لگیانا ناممکن ا‏‏ے۔ انہاں 103،000 اموات وچو‏ں ، یا فوجی جواناں وچ ہونے والی ہور ہلاکتاں د‏‏ی ، جو دھماکےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت زیادہ درجہ حرارت تے دھماکے دے دباؤ د‏‏ی بجائے تابکاری د‏‏ی نمائش د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئی سی۔ انہاں نے نوٹ کیتا کہ "ہیروشیما تے ناگاسادی ميں ہونے والے دھماکے یا شدید تابکاری د‏‏ی نمائش تو‏ں ہونے والی 103،000 اموات وچ تابکاری تو‏ں متاثرہ کینسر د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ افراد شامل ہوچکے نيں ، جو 30 سالاں وچ 400 د‏‏ی تعداد وچ ہوچکے نيں ، تے جو بالآخر 550 تک پہنچ سکدے ني‏‏‏‏ں۔" ،000० سال بعد وی 93،000 بے نقاب زندہ بچ جانے والےآں د‏‏ی نگرانی د‏‏ی جارہی ا‏‏ے۔) " <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.world-nuclear.org/info/Safety-and-Security/Radiation-and-Health/Hiroshima,-Nagasaki,-and-Subsequent-Weapons-Testing|title=Hiroshima, Nagasaki, and Subsequent Weapons Testing|accessdate=2014-07-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160125203803/http://www.world-nuclear.org/info/Safety-and-Security/Radiation-and-Health/Hiroshima,-Nagasaki,-and-Subsequent-Weapons-Testing|archivedate=2016-01-25}}</ref> * تابکاری اثرات ریسرچ فاؤنڈیشن ہلاکتاں د‏‏ی تعداد (دو تو‏ں چار ماہ دے اندر اندر) ، ہیروشیما وچ 90،000 تو‏ں 166،000 افراد تے ناگاسادی ميں 60،000 تو‏ں 80،000 افراد نو‏‏ں دسدی ا‏‏ے۔ انہاں نے دسیا کہ ایٹم بم دھماکےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے والی اموات وچ اوہ افراد شامل نيں جو دھماکےآں د‏‏ی حد تو‏ں زیادہ طاقت تے گرمی د‏‏ی وجہ تو‏ں بم دھماکےآں دے دناں وچ ہوئیاں نيں ، تے نال ہی بعد وچ اموات تابکاری د‏‏ی نمائش تو‏ں منسوب ني‏‏‏‏ں۔ اموات د‏‏ی مجموعی تعداد دا قطعی طور اُتے پتہ نئيں چل سکیا اے کیونجے ہر شہر وچ فوجی جواناں دے ریکارڈ تباہ کردتے گئے سن ۔ پورے خاندان ہلاک ہوگئے ، موت دے بارے وچ کوئی نئيں بچا۔ تے دونے شہراں وچ جبری مزدوراں د‏‏ی نامعلوم تعداد موجود سی <ref>[http://www.rerf.jp/general/qa_e/qa1.html Radiation Effects Research Foundation How many people died as a result of the atomic bombings?], rerf.jp; accessed March 5, 2016.</ref> * امریکی اسٹریٹجک بمباری سروے نے امریکی بمباری د‏‏ی وجہ تو‏ں جاپانی ہلاکتاں دے مندرجہ ذیل اندازےآں نو‏‏ں شائع کیتا۔ 1- <u>خلاصہ رپورٹ (جولائ‏ی 1946)</u> جاپان وچ 9 ماہ دے فضائی حملے دے نتیجے وچ شہریاں د‏‏ی مجموعی ہلاکتاں ، جنہاں وچ ایٹم بماں سمیت ، تقریبا 806،000 سن ۔ انہاں وچو‏ں تقریبا 3 330،000 اموات سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.anesi.com/ussbs01.htm#taaatjhi|title=United States Strategic Bombing Survey Summary Report United States Government Printing Office Washington: 1946 p. 20|accessdate=2015-06-25}}</ref> 2- <u>امریکا دا اسٹریٹجک بمباری سروے ، میڈیکل ڈویژن (1947)</u> جاپان اُتے بمباری تو‏ں 333،000 عام شہری ہلاک تے 473،000 زخمی ہوئے۔ اس وچو‏ں 120،000 ہلاک تے 160،000 ایٹم بم دھماکےآں وچ زخمی ہوئے ، روايتی بمباری تو‏ں 213،000 ہلاک تے 313،000 زخمی ہوئے۔ <ref>[https://archive.org/stream/effectsofbombing00unit#page/142/mode/1up/ United States Strategic Bombing Survey, Medical Division] (1947), pp. 143–44</ref> 3- <u>جاپانی شہری معیشت اُتے فضائی حملے دے اثرات۔ سمری رپورٹ (1947) کا</u> اندازہ اے کہ فضائی جنگ وچ 252،769 جاپانی ہلاک تے 298،650 زخمی ہوئے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=http://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015022928447;view=1up;seq=19|title=United States Strategic Bombing Survey Report # 55 The effects of air attack on Japanese urban economy.United States Government Printing Office, Washington: 1947, p. 7|date=2018-10-11|publisher=[Washington]|access-date=March 4, 2016}}</ref> 4- <u>جاپانی حوصلاں اُتے اسٹریٹجک بمباری دے اثرات</u> جاپانی گھراناں دے اک سروے د‏‏ی بنیاد اُتے ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 900،000 تے 1.3 رکھی گئی &nbsp; لکھ زخمی <ref>{{حوالہ کتاب|url=http://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015002274416;view=1up;seq=208|title=United States Strategic Bombing Survey The Effects of strategic bombing on Japanese morale.United States Government Printing Office, Washington: 1947, p. 194|date=1947|publisher=[Washington]|access-date=March 4, 2016}}</ref> 5- <u>اسٹریٹجک بمباری سروے ہیروشیما تے ناگاساکی اُتے ایٹم بماں دے اثرات ایٹم بم</u> دا سب تو‏ں حیران کن نتیجہ ہلاکتاں د‏‏ی وڈی تعداد سی۔ دھماکےآں دے بعد الجھن د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک تے زخمی ہونے والےآں د‏‏ی صحیح تعداد دا کدی پتہ نئيں چل سک‏‏ے گا۔ جنہاں افراد دے لئی غیر حساب کتاب ہوسکدے نيں اوہ ڈگدی ہوئی عمارتاں وچ پہچان جانے تو‏ں باہر ہی جلا دتے گئے سن ، جنہاں د‏‏ی بحالی دے پہلے ہفتے دے اک وڈے پیمانے اُتے جنازہ کڈیا گیا سی ، یا اسنو‏ں شہر تو‏ں باہر کڈ دتا گیا سی جس وچ کوئی ریکارڈ باقی نہ سی۔ یقین نئيں اے کہ پہلے تو‏ں ادا شدہ آبادیاں د‏‏ی وی تعداد موجود ا‏‏ے۔ دو بندرگاہی شہراں وچ سرگرمی وچ کمی ، ودھ چڑھ کر چھاپےآں دا مستقل خطرہ ، تے حکومت دے باضابطہ انخلاء دے پروگراماں د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اک نامعلوم تعداد وچ باشندے یا تاں شہراں تو‏ں دور چلے گئے سن یا منصوبہ بندی دے مطابق ہٹا دتے گئے سن ۔ اس غیر یقینی صورتحال وچ ، ہیروشیما دے لئی عام طور اُتے ہلاکتاں دے اندازےآں وچ 100،000 تے 180،000 تے ناگاساکی دے لئی 50،000 تے 100،000 دے درمیان تخمینہ ا‏‏ے۔ سروے دا خیال اے کہ ہیروشیما وچ ہلاک ہونے والے افراد د‏‏ی تعداد 70،000 تو‏ں 80،000 دے درمیان اے ، جس وچ اک برابر تعداد زخمی ا‏‏ے۔ ناگاسادی ميں 35،000 تو‏ں زیادہ ہلاک تے اس تو‏ں کدرے زیادہ زخمیاں وچ سب تو‏ں زیادہ تخمینہ لگیایا گیا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/AAF/USSBS/AtomicEffects/AtomicEffects-2.html|title=United States Strategic Bombing Survey The Effects of Atomic Bombs on Hiroshima and Nagasaki United States Government Printing Office Washington: 1946, p. 15|accessdate=March 4, 2016}}</ref> * جان ڈو ڈوور نے مہم دے اک حالیہ مطالعے د‏‏ی بنیاد اُتے ، اوکی ناوا د‏‏ی لڑائی وچ سیپان د‏‏ی جنگ وچ جاپانی شہری نو‏‏ں دس ہزار تے ڈیڑھ لکھ وچ ہلاک کردتا۔ اُتے امریکی فوجی ذرائع نے اوکیناوا اُتے شہریاں د‏‏ی تعداد 42،000 اُتے ڈال دتی ، انہاں نے نوٹ کیتا کہ جاپانی ذرائع تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ مہم دے دوران 50،000 اوکینا نان لڑاکا ہلاک ہوئے <ref name="Page 260">{{حوالہ ویب|last=Major Chas. S. Nichols Jr., USMC Henry I. Shaw Jr.|title=Okinawa: Victory in the Pacific|url=http://ibiblio.org/hyperwar/USMC/USMC-M-Okinawa/index.html#index|publisher=Historical Branch, G-3 Division, Headquarters, U.S. Marine Corps|accessdate=25 February 2017|ref=Page 260}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|title=Okinawa: Victory in the Pacific|last=Major Chas. S. Nichols Jr., USMC Henry I. Shaw Jr.|date=1955|publisher=Historical Branch, G-3 Division, Headquarters, U.S. Marine Corps|pages=260}}</ref> * جاپانی تاجر سمندری اہلکاراں د‏‏ی جنگ تو‏ں متعلق اموات 27،000 سن۔ ^AC 　'''Korea''' * امریکی محقق آر جے رمیل نے جاپان تے منچوریا وچ جبری مشقت دے سبب 378،000 کورین ہلاک ہونے دا تخمینہ لگیایا۔ رمیل دے مطابق ، "جاپانی قبضے وچ کورین اموات تو‏ں متعلق معلومات دا انکشاف کرنا مشکل ا‏‏ے۔ اسيں جاندے نيں کہ 5،400،000 کوریائی باشندےآں نو‏‏ں 1939 وچ مزدوری دے سلسلے وچ شامل کیتا گیا سی ، لیکن کِنے افراد د‏‏ی ہلاکت دا اندازہ لگیایا جاسکدا اے اس دا اندازہ لگیانے تو‏ں ہی ممکن نئيں ا‏‏ے۔" <ref name="hawaii.edu">{{حوالہ ویب|url=http://www.hawaii.edu/powerkills/SOD.CHAP3.HTM|title=R.J. Rummel "Statistics of democide: Genocide and Mass Murder since 1900" Transaction 1998; ISBN 3-8258-4010-7 (Chapter 3)|publisher=Hawaii.edu|accessdate=March 4, 2016}}</ref> * ورنر گریول نے جنگ تے جاپانی قبضے د‏‏ی وجہ تو‏ں شہری ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 533،000 دسی * جان ڈو ڈوور نے نوٹ کیتا اے کہ "1939 تو‏ں 1945 دے درمیان نیڑے 670،000 کوریائی باشندے مقررہ کم د‏‏ی شرائط دے لئی جاپان لا to گئے سن ، زیادہ تر بارودی سرنگاں تے بھاری صنعت وچ ، تے ایہ اندازہ لگیایا گیا اے کہ انہاں وچو‏ں 60،000 یا اس تو‏ں زیادہ د‏‏ی سخت حالتاں وچ موت ہوگئ کم دے تھ‏‏اںو‏اں ۔ ہیروشیما تے ناگاساکی دے جوہری بم دھماکےآں وچ 10،000 تو‏ں زیادہ افراد ہلاک ہوگئے سن ۔ ^AD 　'''Latvia''' * آزاد روسی مورخ ودیم ایرلکمان نے 1941–45 وچ لاطینی شہری جنگ دے ہلاک ہونے دا اندازہ 220،000 (فوجی کارروائیاں وچ 35،000 110 110،000 نو‏‏ں پھانسی ، 35،000 جرمنی وچ تے 40،000 بھکھ تے بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں کیتا سی۔ فوجی ہلاکتاں دا اندازہ سوویت افواج دے پاس 10،000 تے جرمنی دے نال 15،000 سی۔ POW وچ 3،000 اموات ہوئیاں۔) ^AE 　'''Lithuania''' * آزاد روسی مورخ ودیم ایرلکمان نے 1941–45 وچ لتھوانیائی شہری جنگ دے ہلاک ہونے دا تخمینہ 345،000 (فوجی کارروائیاں وچ 25،000 23 230،000 نو‏‏ں پھانسی دتی ، 15،000 جرمنی وچ تے 75،000 بھکھ تے بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں سن ۔ فوجی ہلاکتاں دا تخمینہ سوویت افواج دے پاس 15،000 تے جرمنی دے نال 5،000 سی۔ POW وچ 4،000 اموات ہوئیاں۔) ^AF 　'''Luxembourg''' * جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی تعداد 5،000 سی <ref>Gregory Frumkin. ''Population Changes in Europe Since 1939'', Geneva 1951. p. 107</ref> جس وچ جرمنی د‏‏ی مسلح افواج دے نال لگ بھگ 3،000 تے بیلجئین فوج تو‏ں منسلک اک علیحدہ یونٹ وچ 200 دے فوجی نقصانات سن ۔ ^AG 　'''Malaya and Singapore''' * ملایا د‏‏ی برطانوی کالونی وچ آبنائے بستیاں ، وفاق مالائی ریاستاں تے غیر مہذب ملیائی ریاستاں اُتے مشتمل اے ۔ اج اوہ ملائشیا تے سنگاپور د‏‏ی اقوام ني‏‏‏‏ں۔ * جان ڈبلیو ڈاؤر دے مطابق ، "ملائیائی عہدے داراں نے جنگ دے بعد ، ممکنہ طور اُتے مبالغہ آرائی دے نال دعوی کیتا اے کہ ، جاپانیاں دے ذریعہ زیادہ تر چینی باشندے 100،000 دے نیڑے باشندے مارے جاسکدے نيں 73 برما سیم ریلوے اُتے کم کرنے دے ل 73 73،000 ملایائیاں وچو‏ں 25،000 ہلاک ہونے د‏‏ی اطلاع ا‏‏ے۔ * سنگاپور وچ ورنر گروہل دے مطابق ، 1942 وچ جاپانیاں نے 5،000 تو‏ں 10،000 چینیاں دا قتل کیتا۔ ملایا تے سنگاپور وچ اک اندازے دے مطابق جنگ دے خاتمے تک اس نسل کشی وچ 50،000 چینی مارے گئے ^AH 　'''Malta''' 1,493 civilians were killed and 3,734 wounded during the [[مالٹا دا محاصرہ (دوسری جنگ عظیم)|Siege of Malta (World War II)]] Maltese civilians killed during the siege are also included with U.K. civilian deaths by the [[دولت مشترکہ جنگ قبراں کمیشن|Commonwealth War Graves Commission]] ^AI 　'''Mexico''' * میکسینو‏ں ميں 7 مرچنٹ جہاز تے 63 مردہ مرچنٹ بحری جہاز کھو گئے۔ میکسیکو د‏‏ی فضائیہ دے اک یونٹ اسکواڈرین 201 نے بحر الکاہل وچ خدمات انجام دتیاں تے 5 جنگی اموات دا سامنا کرنا پيا۔ ^AJ 　'''Mongolia''' * خلقین گول (200) د‏‏ی جنگ تے 1945 وچ منچوریہ اُتے سوویت یونین (72) د‏‏ی مہماں وچ 1939 وچ جاپان دے خلاف یو ایس ایس آر دے نال فوجی نقصانات۔ ^AK 　'''Nauru''' * دوسری جنگ عظیم دے دوران جاپان نے اگست 1942 وچ نورو اُتے قبضہ کیتا تے 1،200 نوریائیاں نو‏‏ں کیرولن جزیرے وچ مزدور دے طور اُتے کم کرنے دے لئی جلاوطن کیتا ، جتھ‏ے 463 د‏‏ی موت ہوگئی۔ جان بچانے والے جنوری 1946 وچ نورو واپس آئے۔ ^AL 　'''Nepal''' * Gurkhas تو‏ں بھرتی نیپال تو‏ں لڑا برٹش انڈین آرمی نے دوسری عالمی جنگ دے دوران تے نیپالی فوج. کامن ویلتھ وار قبرس کمیشن برائے ہندوستان د‏‏ی رپورٹ کردہ جنگی مرنے والےآں وچ برطانوی ہندوستانی فوج تے نیپالی فوج وچ نیپالی شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.nepalarmy.mil.np/history.php|title=History Of The Nepalese Army|publisher=Nepalarmy.mil.np|accessdate=25 June 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150629090917/http://www.nepalarmy.mil.np/history.php|archivedate=2015-06-29}}</ref> * گورکھیا د‏‏ی ہلاکتاں نو‏‏ں ٹوٹا جاسکدا اے: 8،985 افراد ہلاک یا لاپتہ تے 23،655 زخمی۔ ^AM 　'''Netherlands'''<poem> * In 1948 the Netherlands Central Bureau of Statistics (CBS) issued a report of war losses. They listed 210,000 direct war casualties in the Netherlands, not including the [[ولندیزی شرق الہند]]. <u>Military deaths</u> 6,750 which included 3,900 regular Army, 2,600 Navy forces, and 250 POW in Germany. <u>Civilian deaths</u> of 203,250 which included 1,350 Merchant seaman, 2,800 executed, 2,500 dead in Dutch concentration camps, 20,400 killed by acts of war, 104,000 Jewish Holocaust dead, 18,000 political prisoners in Germany, 27,000 workers in Germany, 3,700 Dutch nationals in the German armed forces and 7,500 missing and presumed dead in Germany and 16,000 deaths in the [[Dutch famine of 1944]]. Not Included in the figure of 210,000 war dead are 70,000 "indirect war casualties", which are attributed to an increase in [[natural deaths]] from 1940–1945 and 1,650 foreign nationals killed while serving in the Dutch Merchant Marine<ref name="cbs.nl" /> </poem> * نیدرلینڈز وار قبرس فاؤنڈیشن نے ڈچ جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں دے ناواں د‏‏ی رجسٹری برقرار رکھی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ogs.nl|title=The Netherlands War Graves Foundation|publisher=Ogs.nl|accessdate=June 16, 2011}}</ref> ^AN 　'''Newfoundland''' * نیو فاؤنڈ لینڈ نے جنگ دے دوران برطانیہ تے کینیڈا د‏‏ی افواج دے نال 1،089 افراد نو‏‏ں کھو دتا۔ * نیوفاؤنڈ لینڈ مرچنٹ نیوی دے نقصانات نیو فاؤنڈ لینڈ دے الائیڈ مرچنٹ نیوی میموریل وچ منائے گئے ، <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.cdli.ca/monuments/nf/merchant.htm|title=Allied Merchant Navy Memorial in Newfoundland|publisher=Cdli.ca|accessdate=March 5, 2016}}</ref> * شہری نقصانات اکتوبر 1942 وچ ایس ایس کریبو دے ڈوبنے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئے سن ۔ ^AO 　'''New Zealand''' * آکلینڈ وار میوزیم نے دوسری جنگ عظیم دے ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی تعداد 11،671 کردتی * نیوزی لینڈ دے نقصانات دے ابتدائی اعداد و شمار وچ 10،033 افراد ہلاک ، 2،129 لاپتہ ، 19،314 تے POW 8،453 زخمی ہوئے۔ ^AP 　'''Norway'''<poem> * According to Norwegian government sources the war dead were 10,200<ref name="Gregory Frumkin 1951. pp. 112-114" /> <u>Military(Norwegian & Allied Forces)</u> 2,000 (800 Army, 900 Navy and 100 Air).<ref name="Gregory Frumkin 1951. pp. 112-114" /> <u>Civilians</u> 7,500 (3,600 Merchant seaman, 1,500 resistance fighters, 1,800 civilians killed and 600 Jews killed)<ref name="Gregory Frumkin 1951. pp. 112-114" /> <u>In German Armed Forces</u> 700<ref name="Gregory Frumkin 1951. pp. 112-114" /> </poem>^AQ 　'''Papua New Guinea''' * شہری ہلاکتاں الائیڈ بمباری تے شیل فائر تے جاپانی مظالم د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئیاں۔ اتحادی تے جاپانی دونے شہریاں نو‏‏ں مزدوراں تے پورٹرز د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کرنے دے لئی وی شامل کیتا۔ ^AR 　'''Philippines''' * فلپائن دے فوجی نقصان 57،000 سن جنہاں وچ 1941–42 د‏‏ی مہم وچ 7000 دے آئی اے ، 8000 گوریلا دے آئی اے 1942–45 تے 42،000 پاؤ (98،000 وچو‏ں) شامل سن ۔ * ورنر گریول دے مطابق جنگ تے جاپانی قبضے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 527،000 (27،000 فوجی ہلاک ، 141،000 قتل عام ، 22،500 جبری مزدوری د‏‏ی اموات تے 336،500 اموات جنگی قحط تو‏ں ہونے والی وجہ تو‏ں نيں)۔ شہری نقصانات وچ منیلا دے قتل عام جداں جاپانی جنگی جرائم دا نشانہ بننے والے افراد وی شامل نيں ، جس وچ 100،000 فیلیپینو جاناں لی گئياں۔ * فلپائنی فوج ، اسکاؤٹس ، کانسٹیبلری تے فلپائنی فوج د‏‏ی یونٹاں دے نال خدمات انجام دینے والے 5،000 تے 10،000 فلپائناں دے درمیان ، باتان ڈیتھ مارچ وچ اپنی جان تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.theipps.info/bibliography/VOL-XXI-2-64-August%202002.pdf|title=Gordon, Maj. Richard M., (U.S. Army, retired) (28 October 2002). "Bataan, Corregidor, and the Death March: In Retrospect"}}</ref> ^AS 　'''Poland''' <u>پولینڈ د‏‏ی کل جنگ مردہ</u> * 2009 وچ ، پولش انسٹی ٹیوٹ آف نیشنل یاد (آئی پی این) دے ووزائچ میٹرسکی تے ٹوماز سزارٹا نے پولینڈ دے ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی تعداد 5،620،000 تو‏ں 5،820،000 دے درمیان رکھی۔ اک اندازے دے مطابق ڈیڑھ لکھ پولش شہری وی شامل نيں جو سوویت جبر د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک ہوئے سن ۔ آئی پی این دے اعداد و شمار وچ 2.7 تو‏ں 2.9 شامل نيں &nbsp; ہولوکاسٹ تے 2،770،000 نسلی قطباں وچ ہلاک ہونے والے ملین پولش یہودی (بشمول "براہ راست جنگ دے نقصانات" 43543،000؛ "کیمپاں تے امن وچ قتل" −506،000؛ "جیلاں تے کیمپاں وچ " 1،146،000 ڈالر؛ "جیلاں تو‏ں باہر اموات") تے کیمپ "473،000؛" مشرقی علاقےآں وچ قتل "100،000؛" دوسرے ملکاں وچ اموات "2،000)۔ پولینڈ دے محققاں نے ایہ عزم کیتا اے کہ نازیاں نے 1.0 دے علاوہ پولینڈ دے بیرونی اخراج کیمپاں وچ 2،830،000 یہودیاں (جنہاں وچ 1،860،000 پولش یہودی شامل نيں) دا قتل کیتا۔ &nbsp; ملین پولش یہودیاں د‏‏ی طرف تو‏ں قتل کر دتا گیا آئن سیٹزگروپن مشرقی علاقےآں وچ یا وچ جدو‏ں کہ بھکھ تے بیماری تو‏ں مر گئے یہودی بستیاں . * جیجیئلونونی یونیورسٹی دے آندریج لیون سووا نے اپنی 2009 د‏‏ی کتاب وچ دوسری جنگ عظیم دے نقصانات تو‏ں متعلق قابل اعتماد اعداد و شمار د‏‏ی کمی اُتے زور دتا ا‏‏ے۔ انہاں دے مطابق ، 2.35 تے 2.9 دے درمیان &nbsp; یہودی نسل دے 20 لکھ پولش شہری ہلاک ہوئے ، اس دے علاوہ نیڑے 20 لکھ نسلی قطب بھی۔ اوہ لکھدے نيں کہ پولینڈ دے جرمن ، یوکرائنی یا بیلاروسی نسل دے شہریاں دے بارے وچ وی کوئی تخمینہ دستیاب نئيں ا‏‏ے۔ * ریاستہائے متحدہ ہولوکاسٹ میموریل میوزیم 3 دے علاوہ اسنو‏ں برقرار رکھدا اے &nbsp; ہولوکاسٹ وچ لکھاں پولینڈ یہودی ہلاک ہوئے۔ "دستاویزات ٹکڑے ٹکڑے تو‏ں باقی نيں ، لیکن اج آزاد پولینڈ دے اسکالرز دا خیال اے کہ گھٹ تو‏ں گھٹ 1.9 &nbsp; جرمنی د‏‏ی قبضہ د‏‏ی پالیسیاں تے جنگ دا شکار لکھاں پولینڈ دے شہری (غیر یہودی) سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005473|title=United States Holocaust Memorial Museum: Polish Victims|publisher=Ushmm.org|accessdate=2015-07-05}}</ref> * 1993 وچ CzesŁawucucak نے پولینڈ د‏‏ی جنگ ہلاک ہونے دا تخمینہ 5.9 تو‏ں 6.0 تک کردتا سی &nbsp; ملین ، جس وچ 2.9 تو‏ں 3.0 شامل نيں &nbsp; ہولوکاسٹ تے 2.0 وچ لکھ یہودی ہلاک ہوئے &nbsp; جرمن تے سوویت پیشہ دے شکار نسلی پولش متاثرین ، (1.5) &nbsp; جرمنی دے قبضے دے تحت ملین تے روس دے سابقہ مشرقی پولش خطےآں وچ 500،000 دا بیلنس)۔ <ref>[https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3AWrzesien.gif] Meeting line between the German and the Soviet Army after their joint invasion of Poland in September 1939</ref> اوکزاک نے وی اپنے اعدادوشمار وچ شامل یوکرائن تے بیلاروس دے نسلی گروہاں نال تعلق رکھنے والے پولینڈ دے شہریاں د‏‏ی ہلاکت دا تخمینہ لگیایا جس وچ پولینڈ د‏‏ی جنگ تو‏ں پہلے د‏‏ی آبادی دا 20٪ سی۔ <ref name="ceeol.com"/> * تادیوس پیوٹروسکی نے دوسری جنگ عظیم وچ پولینڈ دے نقصانات 5.6 ہونے دا تخمینہ لگیایا سی &nbsp; دس لکھ؛ نسلی قطباں تے ہولوکاسٹ دے خلاف نازی جرائم دے 5،150،000 متاثرین ، 1940–41 وچ سوویت قبضے دے دوران 350،000 اموات تے 1943–44 وچ والہنیا وچ پولس دے قتل عام دے دوران تقریبا 100،000 پولس ہلاک ہوئے۔ نسلی گروہ دے ذریعے ہونے والے نقصانات 3،100،000 یہودی سن ۔ 2،000،000 نسلی کھمبے ؛ 500،000 یوکرائن تے بیلاروس دے باشندے ۔ * جغرافیائی علاقے دے ذریعہ کل نقصانات تقریبا losses 4.4 سن &nbsp; موجودہ پولینڈ وچ ملین تے تقریبا 1.6 &nbsp; سوویت یونین دے نال منسلک پولش علاقےآں وچ ملین۔ <ref name="Gregory Frumkin 1951. p. 119">Gregory Frumkin. ''Population Changes in Europe Since 1939'', Geneva 1951. p. 119</ref><ref>U.S. Bureau of the Census ''The Population of Poland'' Ed. W. Parker Mauldin, Washington, D.C., 1954, p. 187</ref> پولینڈ د‏‏ی مورخ کرسٹینا کرسٹن نے تقریبا losses 2.0 دے نقصانات دا تخمینہ لگیایا &nbsp; سوویت یونین دے نال منسلک پولش علاقےآں وچ ملین۔ روس دے ہ‏معصر وسائل وچ سوویت جنگ وچ ہلاکتاں دے نال منسلک علاقےآں وچ پولینڈ دے نقصانات وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ * 1947 وچ تیار کردہ جنگ دے نقصانات تو‏ں متعلق پولینڈ د‏‏ی سرکاری رپورٹ وچ جرمنی دے قبضے دے دوران 6،028،000 جنگی متاثرین نو‏‏ں شامل کیتا گیا سی (جنہاں وچ 123،178 فوجی اموات ، 2.8 شامل نيں) &nbsp; ملین پولینڈ تے 3.2 &nbsp; لکھ یہودیاں)، 27.007.000 نسلی د‏‏ی آبادی تو‏ں باہر کھمبے تے یہودیاں؛ اس رپورٹ وچ نسلی یوکرین تے بیلاروس دے نقصانات نو‏‏ں شامل نئيں کیتا گیا ا‏‏ے۔ نقصانات دا حساب کتاب پولینڈ دے علاقے دے لئی 1939 وچ کیہ گیا سی ، جس وچ یو ایس ایس آر دے ذریعہ منسلک علاقےآں نو‏‏ں وی شامل کیتا گیا سی۔ <ref>Poland. Bureau odszkodowan wojennych, Statement on war losses and damages of Poland in 1939–1945. Warsaw 1947.(the figures of 2.8 million Jews and 3.2 million Poles are based on language spoken, not religion)</ref> اعداد و شمار 6.0 &nbsp; کمیونزم دے خاتمے دے بعد تو‏ں پولینڈ دے اسکالرز دے ذریعہ ملین جنگی ہلاکتاں دا تنازعہ اے جنہاں نے ہن اصل نقصانات تقریبا 3.0 3.0 اُتے ڈال دتا اے &nbsp; ملین یہودی تے 2.0 &nbsp; ملین نسلی پول ، دوسرے نسلی گروپاں (یوکرائن تے بیلاروسین) نو‏‏ں شامل نني‏‏‏‏ں۔ انہاں دا کہنا اے کہ سرکاری اعدادوشمار وچ اوہ افراد شامل نيں جو لاپتہ سن تے انھاں نے مردہ سمجھیا سی ، لیکن جنگ دے بعد واقعتا مغرب تے یو ایس ایس آر وچ بیرون ملک ہی رہ‏‏ے۔ <ref name="CT 1994">[[Czesław Łuczak]], ''Szanse i trudnosci bilansu demograficznego Polski w latach 1939–1945''. Dzieje Najnowsze Rocznik XXI, 1994</ref> <u>سوویت قبضے دے دوران پولینڈ دے نقصانات (1939–1941)</u> * اگست 2009 وچ ، پولش انسٹی ٹیوٹ آف نیشنل یاد (آئی پی این) دے ووزائچ میٹرسکی تے ٹامس سزاروٹا نے اندازہ لگیایا سی کہ سوویت جبر د‏‏ی وجہ تو‏ں ڈیڑھ لکھ پولش شہری ہلاک ہوئے سن ۔ سوویت یونین دے خاتمے دے بعد تو‏ں ، پولش اسکالر سوویت قبضے دے دوران پولینڈ دے نقصانات اُتے سوویت آرکائیوز وچ تحقیق کرنے وچ کامیاب رہے ني‏‏‏‏ں۔ * جیجیئلونونی یونیورسٹی دے آندریج لیون سووا نے اپنی 2009 د‏‏ی کتاب وچ دسیا اے کہ 1940–41 وچ تقریبا 325،000 پولش شہریاں نو‏‏ں سوویتاں نے ملک بدر کیتا سی۔ انہاں ہلاکتاں د‏‏ی تعداد جس دے لئی سوویت ذمہ دار نيں "شاید 100،000 تو‏ں تجاوز نئيں کیتا" تے ایہی گل یوکرائن دے قوم پرستاں دے ذریعہ ہونے والی ہلاکتاں اُتے وی عائد ہُندی ا‏‏ے۔ * آندریج پیکزکوسکی پولش اموات د‏‏ی تعداد نو‏‏ں 1.0 وچو‏ں 90،000-100،000 دسدے نيں &nbsp; دس لکھ افراد نو‏‏ں جلاوطن کیتا گیا تے 30،000 افراد نو‏‏ں روس نے پھانسی دے دی۔ * 2005 وچ تادیوس پیئوٹروسکی نے سوویت ہتھو‏ں وچ ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 350،000 دسی۔ <ref name="projectinposterum.org">{{حوالہ ویب|url=http://www.projectinposterum.org/docs/poland_WWII_casualties.htm|title=go to note on Polish Casualties by Tadeusz Piotrowski at the bottom of the page|publisher=Project In Posterum|accessdate=March 4, 2016|تاريخ-الأرشيف=November 14, 2017|مسار-الأرشيف=https://web.archive.org/web/20171114152931/http://www.projectinposterum.org/docs/poland_WWII_casualties.htm|url-status=dead}}</ref> * اس تو‏ں پہلے 1987 وچ پولینڈ د‏‏ی سابق سیاسی قیدیاں د‏‏ی نازی تے سوویت حراستی کیمپاں د‏‏ی ایسوسی ایشن دے فرانسیسیزک پروچ نے اک تخمینہ لگیایا سی جس وچ سوویت قبضے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی کل تعداد 1،050،000 سی۔ <ref>Franciszek Proch, ''Poland's Way of the Cross'', New York, 1987.</ref> <u>پولینڈ د‏‏ی فوجی ہلاکتاں</u> * پولینڈ نے جنگ دے دوران مجموعی طور اُتے 139،800 باقاعدہ فوجی تے 100،000 پولش مزاحمتی تحریک دے جنگجوواں نو‏‏ں کھو دتا۔ <ref name="ceeol.com"/> پولش فوجی ہلاکتاں۔ پولینڈ اُتے 1939 وچ ہوئے حملے وچ فوجی ہلاک تے لاپتہ 66،000 تے 130،000 زخمی سن ، اس دے علاوہ کاتین دے قتل عام وچ سوویتاں دے ہتھو‏ں 17،000–19،000 مارے گئے تے 12،000 جرمن POW کیمپاں وچ ہلاک ہوئے۔ <ref name="PaneckiWsiek">T. Panecki, ''Wsiłek zbrojny Polski w II wojnie światowej'' [[:pl:Wojskowy Przegląd Historyczny]], 1995, no. 1–2, pp. 13–18</ref> دوسری جنگ عظیم وچ پولینڈ دے تعاون وچ مغرب وچ پولینڈ د‏‏ی مسلح افواج ، تے سوویت کمان دے تحت لڑنے والی پہلی پولش آرمی شامل سی۔ جلاوطنی وچ انہاں فورسز د‏‏ی مجموعی ہلاکتاں 33،256 کارروائی وچ ہلاک ، 8،548 لاپتہ ، 42،666 زخمی تے 29،385 افراد نو‏‏ں نظربند کردتا گیا۔ <br /><br /><br /><br /> <nowiki></br></nowiki> پولینڈ دے ریڈ کراس نے اطلاع دتی اے کہ 1944 وچ وارسا د‏‏ی بغاوت وچ 120،000–130،000 پولش شہریاں تے 16،000–17،000 پولش مزاحمتی تحریک دے جنگجوواں د‏‏یاں جاناں چکنی پئی۔ پولش جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں دے ناں آن لائن اک ڈیٹا ویہہ اُتے پیش کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.straty.pl/index.php|title=Victims of the Nazi Regime-Database of Polish citizens repressed under the German Occupation|publisher=Straty.pl|accessdate=2011-06-16|archivedate=2011-07-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722001609/http://www.straty.pl/index.php}}</ref> * جنگ دے دوران ، 2،762،000 <ref>Nürnberg Document No. 3568. Data from this document is listed in ''Martin Brozat, Nationalsozialistische Polenpolitik'' Fischer Bücheri 1961. p. 125</ref> جرمن نسل دے پولش شہریاں نے ڈوئچے ووکسلیٹ اُتے دستخط کرکے جرمنی تو‏ں اپنی وفاداری دا اعلان کیتا۔ مغربی جرمنی د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی اک رپورٹ وچ تخمینہ لگیایا گیا اے کہ جرمن مسلح افواج وچ خدمات انجام دینے والے 108،000 پولینڈ دے شہریاں د‏‏ی ہلاکت دا اندازہ لگیایا گیا اے ، <ref name="StatBA 1958">''Die deutschen Vertreibungsverluste. Bevölkerungsbilanzen für die deutschen Vertreibungsgebiete 1939/50.'' Herausgeber: Statistisches Bundesamt – Wiesbaden. – Stuttgart: Verlag W. Kohlhammer, 1958</ref> انہاں افراد نو‏‏ں بین الاقوامی قانون د‏‏ی خلاف ورزی دے تحت شامل کیتا گیا سی۔ <ref>Schimitzek, Stanislaw, Truth or Conjecture? Warsaw 1966</ref> انسٹی ٹیوٹ آف نیشنل یادگاری (آئی پی این) نے اندازہ لگیایا اے کہ مشرقی علاقےآں اُتے قبضے دے دوران سن ––––- in– وچ ،000 76، ethnic ethnic ethnic نسلی پولس سمیت پولش شہریاں نو‏‏ں دو لکھ –. .،،000،000،،000 .crip شامل کیتا گیا سی۔ (آئی پی این) نے ایہ وی اطلاع دتی کہ جرمناں نے 250،000 پولش شہریاں نو‏‏ں وہرماخت وچ شامل کیتا ، 89،300 بعد وچ ویران ہوئے تے مغرب وچ پولینڈ د‏‏ی مسلح افواج وچ شامل ہوگئے۔ 　{{note|Timor|AT}}'''تیمور''' * سرکاری طور اُتے غیرجانبدار ، مشرقی تیمور اُتے 1942–45 دے دوران جاپان نے قبضہ کیتا سی۔ الائیڈ کمانڈوز نے گوریلا مزاحمتی مہم شروع د‏‏ی تے زیادہ تر ہلاکتاں شہری آبادی دے خلاف جاپانی انتقامی کارروائیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئیاں۔ آسٹریلیائی محکمہ دفاع دے مطابق شہری ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 40،000 تو‏ں 70،000 ا‏‏ے۔ اُتے ، اک ہور ذریعہ ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 40،000 تو‏ں 50،000 دسدا ا‏‏ے۔ <ref>Ruas, Óscar Vasconcelos, "Relatório 1946–47", AHU</ref> {{note|Romania|AU}}　'''رومانیا''' * ماہر آبادیات بورس اورلانس دا تخمینہ اے کہ رومانیہ وچ 300،000 فوجی تے 200،000 شہری ہلاک ہوئے <ref>Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow 1971, p. 294</ref> * رومانیہ د‏‏ی فوجی جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی تعداد تقریبا approximately 300،000 سی۔ کل ہلاک 93،326 (ایکسس دے نال 72،291 تے اتحادیاں دے نال 21،035) سن ۔ کل لاپتہ تے POW 341،765 (محور دے نال 283،322 تے اتحادیاں دے نال 58،443) سن، صرف 80،000 ہی سوویت قید وچ زندہ بچ سک‏‏ے۔ * شہری نقصانات وچ 160،000 یہودی ہولوکاسٹ ہلاک ، رومانیہ وچ اتحادیاں دے فضائی حملےآں وچ 36،000 تے 7،693 شہری ہلاک ہونے والے روما دے لوکاں د‏‏ی نسل کشی 　{{note|Ruanda Urundi|AV}}'''روانڈا اورونڈی''' * جنوبی افریقہ اکتوبر 1943 تو‏ں دسمبر 1944 تک روزا گائورہ دا قحط اک مقامی خشک سالی تے کانگو وچ جنگ کيت‏ی کوششاں دے لئی خوراک د‏‏ی پیداوا‏‏ر وچ اضافے دے لئی بیلجیئم د‏‏ی نوآبادیات‏ی انتظامیہ د‏‏ی سخت جنگی پالیسیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں سی۔ اس وقت تک جدو‏ں ایہ قحط 36،000 تے 50،000 دے درمیان ختم ہويا۔ لوک اس علاقے وچ بھکھ تو‏ں مر گئے۔ کئی لکھ افراد روانڈہ اورونڈی تو‏ں ہجرت کر گئے ، بیشتر بیلجئیم کانگو بلکہ برٹش یوگنڈا وچ وی ۔ * چونکہ روانڈا [روانڈا] اُتے قبضہ نئيں کیتا گیا سی تے نہ ہی اس د‏ی خوراک د‏‏ی فراہمی منقطع ہوچک‏ی اے ، عام طور اُتے ایہ اموات دوسری جنگ عظیم وچ ہونے والے ہلاکتاں وچ شامل نئيں ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، گھٹ تو‏ں گھٹ اک مورخ نے 1943 دے قحط دا موازنہ 1943 دے بنگال قحط تو‏ں کیتا اے ، جس د‏‏ی وجہ جنگ تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ {{note|SA|AW}}　'''جنوبی افریقہ''' * ایتھ‏ے جنہاں 11،907 افراد د‏‏ی جنگ وچ ہلاکت ہوئی اے اوہ کامن ویلتھ وار گریو کمیشن ، ذریعہ اطلاع دتی گئی ني‏‏‏‏ں۔ * جنوبی افریقہ دے نقصانات دے بارے وچ 1945 دے ابتدائی اعداد و شمار وچ 6،840 افراد ہلاک ہوئے ، 1،841 زخمی 14،363 تے POW 14،589 زخمی ہوئے۔ {{note|PacIs|AX}}　'''[[جنوبی سمندر دا مینڈیٹ|South Seas Mandate]]''' * اس علاقے وچ ہن اوہ علاقے شامل نيں جنہاں نو‏ں مارشل جزیرے ، مائیکرونیشیا ، پلاؤ ، تے شمالی ماریانا جزیرے دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ * مائکرونیسیائی جنگ تو‏ں متعلق شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں امریکی بمباری تے شیل فائر د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئیاں۔ تے امریکی جزیراں د‏‏ی ناکہ بندی د‏‏ی وجہ تو‏ں غذائیت دا شکار ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ سویلین آبادی نو‏‏ں جاپانیاں نے جبری مزدوراں دے طور اُتے شامل کیتا تے انہاں نو‏ں بے بہار مظالم دا نشانہ بنایا گیا۔ * جان ڈو ڈوور نے سیپان د‏‏ی لڑائی وچ جاپانی شہری نو‏‏ں 10،000 اُتے ہلاک کردتا * ^AY '''سوویت یونین''' مندرجہ ذیل نوٹ وچ سوویت ہلاکتاں دا خلاصہ پیش کیتا گیا اے ، تفصیلات سوویت یونین د‏‏ی دوسری جنگ عظیم دے ہلاکتاں وچ پیش کيتیاں گئیاں * A 1993 report published by the Russian Academy of Science estimated the total Soviet losses in World War II at 26.6&nbsp;million^[246]<ref name="andreev">Andreev, E.M., et al., ''Naselenie Sovetskogo Soiuza, 1922–1991''. Moscow, Nauka, 1993; {{ISBN|5-02-013479-1}}</ref><ref name="autogenerated1994">Michael Ellman and S. Maksudov, Soviet Deaths in the Great Patriotic War:a note – World War II – ''Europe Asia Studies'', July 1994</ref> The Russian Ministry of Defense in 1993 put total military dead and missing in 1941–45 at 8,668,400^[249][250] These figures have generally been accepted by historians in the west.<ref name="haynes">Michael Haynes, ''Counting Soviet Deaths in the Great Patriotic War: a Note'', ''Europe Asia Studies'' vol 55, No. 2, 2003, 300–309</ref><ref>{{cite web|url=http://sovietinfo.tripod.com/ELM-War_Deaths.pdf|title=Michael Ellman and S. Maksudov, Soviet Deaths in the Great Patriotic War:a note-World War II- Europe Asia Studies, July 1994|accessdate=28 June 2015}}</ref><ref>Perrie, Maureen (2006), ''The Cambridge History of Russia: The Twentieth Century'', Cambridge University Press, pp. 225–27</ref> The total population loss of 26.6&nbsp;million is an estimate based on a demographic study, it is not an exact accounting of the war dead.<ref>{{cite book|editor-first1=Wolfgang|isbn=978-1-134-85320-5|chapter=Population dynamics: consequences of regular and irregular changes|first3=TL|last3=Kharkova|first2=LE|last2=Darski|first1=EM|last1=Andreev|publisher=Routledge|editor-last1=Lutz|date=11 September 2002|chapter-url={{google books|plainurl=y|id=EBmIAgAAQBAJ}}|title=Demographic Trends and Patterns in the Soviet Union Before 1991|editor-last3=Volkov|editor-first3=Andrei|editor-last2=Scherbov|editor-first2=Sergei|ref=harv}}</ref> The figures of 26.6&nbsp;million total war dead and 8.668&nbsp;million military dead are cited by the Russian government for the losses in the war.<ref>{{cite web|last1=Министерство обороны Российской Федерации|first1=MOD Russian Federation|title=On Question of war Losses (in Russian)|url=http://encyclopedia.mil.ru/encyclopedia/history/more.htm?id=11359251@cmsArticle|publisher=MOD Russian Federation|accessdate=November 12, 2017|ref=}}</ref> * Military war dead The figures for Soviet military war dead and missing are disputed.The official report on the military casualties was prepared by Grigori F. Krivosheev <ref>, [http://documents.theblackvault.com/documents/SovietLosses.pdf "Soviet Armed Forces Losses in Wars, Combat Operations and Military Conflicts: A Statistical Study"]. Military Publishing House Moscow. (Translated by U.S. government) Retrieved March 11, 2018.</ref><ref>{{cite book|last1=Krivosheev|first1=G.F.|title=Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century|date=1997|publisher=Greenhill Books|isbn=978-1-85367-280-4|pages=85–92}}</ref> According to Krivosheev, the losses of the Red Army and Navy combat forces in the field were 8,668,400 including 5,226,800 killed in action,<ref name="Greenhill Books">{{cite book|last1=Krivosheev|first1=G.F.|title=Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century|date=1997|publisher=Greenhill Books|isbn=978-1-85367-280-4|page=85}}</ref> 555,500 non-combat deaths,<ref name="Greenhill Books" /> 1,102,800 died of wounds<ref name="Greenhill Books" /> 500,000 missing in action.<ref name="Greenhill Books" /> The remaining balance includes 1,103,000 POW dead and 180,000 POWs who remained in western countries at the end of the war. Krivosheev maintains that the higher figure of 3.3&nbsp;million POW dead cited in western sources is based on German figures and analysis.<ref>"Christian Streit: Keine Kameraden: Die Wehrmacht und die Sowjetischen Kriegsgefangenen, 1941–1945, Bonn: Dietz (3. Aufl., 1. Aufl. 1978), {{ISBN|3-8012-5016-4}}"Between 22 June 1941 and the end of the war, roughly 5.7 million members of the Red Army fell into German hands. In January 1945, 930,000 were still in German camps. A million at most had been released, most of whom were so-called ‘volunteers’ (Hilfswillige) for (often compulsory) auxiliary service in the Wehrmacht. Another 500,000, as estimated by the Army High Command, had either fled or been liberated. The remaining 3,300,000 (57.5 percent of the total) had perished</ref><ref>[http://www.ushmm.org/wlc/article.php?lang=en&ModuleId=10007178 Nazi persecution of Soviet Prisoners of War] United States Holocaust Memorial Museum — "Existing sources suggest that some 5.7 million Soviet army personnel fell into German hands during World War II. As of January 1945, the German army reported that only about 930,000 Soviet POWs remained in German custody. The German army released about one million Soviet POWs as auxiliaries of the German army and the SS. About half a million Soviet POWs had escaped German custody or had been liberated by the Soviet army as it advanced westward through eastern Europe into Germany. The remaining 3.3 million, or about 57 percent of those taken prisoner, were dead by the end of the war."</ref> Krivosheev maintains that these statistics are not correct because they include reservists not on active strength, civilians and military personnel reported missing who were recovered during the course of the war. He maintains that the actual number captured were 4,559,000, he deducted 3,276,000 to arrive at his total of 1.283&nbsp;million POW irrecoverable losses, his deductions were 500,000 reservists not on actual strength, 939,700 military personnel reported missing who were recovered during the war and 1,836,000 POWs who returned to the Soviet Union at the end of the war.<ref>{{cite book|last1=Krivosheev|first1=G.F.|title=Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century|date=1997|publisher=Greenhill Books.|isbn=978-1-85367-280-4|pages=228–238}}</ref> Krivosheev's figures are disputed by historians who put the actual losses at between 10.9 and 11.5&nbsp;million. Critics of Krivosheev maintain that he underestimated the losses of POWs and missing in action and did he did not include the casualties of those convicted. Data published in Russia by Viktor Zemskov put Soviet POW losses at 2,543,000 (5,734,000 were captured, 821,000 released into German service and 2,371,000 liberated).<ref>{{cite web|url=http://ww2stats.com:80/pow_ger_dead_sov.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20161110153928/http://ww2stats.com/pow_ger_dead_sov.html|url-status=dead|archive-date=2016-11-10|title=Soviet POWs|date=2016-11-10|access-date=2020-09-17}}</ref> Zemskov estimated the total military war dead were 11.5&nbsp;million, including POW dead of 2.3&nbsp;million and 1.5&nbsp;million missing in action.<ref>{{cite web|last1=Zemskov, Viktor|title=The extent of human losses USSR in the Great Patriotic War and Statistical Lynbrinth (in Russian)|url=http://demoscope.ru/weekly/2013/0559/analit04.php|website=demoscope.ru # 559-60, July 2013|accessdate=11 July 2017}}</ref> S. N. Mikhalev estimated total military irrecoverable losses at 10.922&nbsp;million.<ref name="auto5">Mikhalev, S. N (2000). Liudskie poteri v Velikoi Otechestvennoi voine 1941–1945 gg: Statisticheskoe issledovanie (Human Losses in the Great Patriotic War 1941–1945 A Statistical Investigation). Krasnoiarskii gos. pedagog. universitet (Krasnoyarsk State Pedagogical University). pp. 18–23 {{ISBN|978-5-85981-082-6}} (in Russian)</ref> A recent study by Christian Hartmann put Soviet military dead at 11.4&nbsp;million.<ref>{{cite book|last=Hartmann|first=Christian|year=2013|title=Operation Barbarossa: Nazi Germany's War in the East, 1941–1945|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0-19-966078-0|ref=harv|page=157}}</ref> Additional losses not included by Krivosheev were 267,300 who died of sickness in hospital,<ref>{{cite book|last1=Krivosheev|first1=G.F.|title=Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century|date=1997|publisher=Greenhill Books|isbn=978-1-85367-280-4|page=89}}</ref> 135,000 convicts executed,<ref name="Mikhalev, S. N 2000 pp.22">Mikhalev, S. N (2000). Liudskie poteri v Velikoi Otechestvennoi voine 1941–1945 gg: Statisticheskoe issledovanie (Human Losses in the Great Patriotic War 1941–1945 A Statistical Investigation). Krasnoiarskii gos. pedagog. universitet (Krasnoyarsk State Pedagogical University). pp. 22–23 {{ISBN|978-5-85981-082-6}} (in Russian)</ref> and 422,700 convicts sent to penal units at the front.<ref name="Mikhalev, S. N 2000 pp.22" /> S. N. Mikhalev estimated total military demographic losses at 13.7&nbsp;million.<ref name="auto5" /> S.A. Il'enkov, an official of the Central Archives of the Russian Ministry of Defense, maintained, "We established the number of irreplaceable losses of our Armed Forces at the time of the Great Patriotic War of about 13,850,000."<ref name="Otechestva Nelzya Predavat Zabveniu' 2001, pp. 73-80">S. A. Il’enkov ''Pamyat O Millionach Pavshik Zaschitnikov Otechestva Nelzya Predavat Zabveniu'' Voennno-Istoricheskii Arkhiv No. 7 (22), Central Military Archives of the Russian Federation 2001, pp. 73–80; {{ISBN|978-5-89710-005-7}} (''The Memory of those who Fell Defending the Fatherland Cannot be Condemned to Oblivion''); in Russian; available at the [[New York Public Library]])</ref> Il'enkov and Mikhalev maintained that the field unit reports did not include deaths in rear area hospitals of wounded personnel and personnel captured in the early months of the war. Additional demographic losses to the Soviet military were those imprisoned for desertion after the war and deserters in German military service. According to Krivosheev, the losses of deserters in German service were 215,000.<ref>{{cite book|last1=Krivosheev|first1=G.F.|title=Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century|date=1997|publisher=Greenhill Books|isbn=978-1-85367-280-4|page=278}}</ref> He listed 436,600 convicts who were imprisoned.<ref>{{cite book|last1=Krivosheev|first1=G.F.|title=Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century|date=1997|publisher=Greenhill Books|isbn=978-1-85367-280-4|page=91}}</ref> * Civilian war dead The Russian government puts the civilian death toll due to the war at 13,684,000 (7,420,000 killed, 2,164,000 forced labor deaths in Germany and 4,100,000 deaths due to famine and disease).<ref>{{cite book|last1=Clodfelder|first1=Michael|title=Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000|date=2015|publisher=McFarland & Co.|page=465}}</ref><ref>Perrie, Maureen (2006), ''The Cambridge History of Russia: The Twentieth Century'', Cambridge University Press, p. 226 {{ISBN|9780521811446}}</ref> A Russian academic study estimated an additional 2.5 to 3.2&nbsp;million civilian dead due to famine and disease in Soviet territory not occupied by the Germans.<ref>Rossiiskaia Akademiia nauk. ''Liudskie poteri SSSR v period vtoroi mirovoi voiny: sbornik statei''. Sankt-Peterburg 1995; {{ISBN|5-86789-023-6}}, p. 158</ref> Statistics published in Russia list civilian war losses of 6,074,857 civilians killed reported by the Extraordinary State Commission in 1946,<ref>Жертвы двух диктатур. Остарбайтеры и военнопленные в Третьем Рейхе и их репатриация. – М.: Ваш выбор ЦИРЗ, 1996. – pp. 735-38. (Victims of Two Dictatorships. Ostarbeiters and POW in Third Reich and Their Repatriation) (Russian)</ref> 641,803 famine deaths during the siege of Leningrad according to official figures,<ref>Жертвы двух диктатур. Остарбайтеры и военнопленные в Третьем Рейхе и их репатриация. – М.: Ваш выбор ЦИРЗ, 1996. – p735-738. (Victims of Two Dictatorships. Ostarbeiters and POW in Third Reich and Their Repatriation) (Russian)</ref> 58,000 killed in bombing raids (40,000 Stalingrad,17,000 Leningrad and 1,000 Moscow),<ref>Евдокимов, Ростислав, ed. (1 January 1995). Людские потери СССР в период второй мировой войны: сборник статей (Human Losses of the USSR during the Second World War: a collection of articles). Ин-т российской истории РАН (Russian Academy of Sciences). {{ISBN|978-5-86789-023-0}}.</ref> and an additional 645,000 civilian reservists that were killed or captured are also included with civilian casualties. The statistic of forced labor deaths in Germany of 2.164&nbsp;million includes the balance of POW'S and those convicted not included in Krivosheev's figures. In addition to these losses, a Russian demographic study of the wartime population indicated an increase of 1.3&nbsp;million in infant mortality caused by the war and that 9–10&nbsp;million of the 26.6&nbsp;million total Soviet war dead were due to the worsening of living conditions in the USSR, including the region that was not occupied.<ref>{{cite book|editor-first1=Wolfgang|isbn=978-1-134-85320-5|chapter=Population dynamics: consequences of regular and irregular changes|first3=TL|last3=Kharkova|first2=LE|last2=Darski|first1=EM|last1=Andreev|publisher=Routledge|editor-last1=Lutz|date=11 September 2002|chapter-url={{google books|plainurl=y|id=EBmIAgAAQBAJ}}|title=Demographic Trends and Patterns in the Soviet Union Before 1991|editor-last3=Volkov|editor-first3=Andrei|editor-last2=Scherbov|editor-first2=Sergei|ref=harv}}</ref> The number deaths in the siege of Leningrad have been disputed. According to David Glantz, the 1945 Soviet estimate presented at the Nuremberg Trials was 642,000 civilian deaths. He noted that Soviet era source from 1965 put the number of dead in the Siege of Leningrad at "greater than 800,000" and that a Russian source from 2000 put the number of dead at 1,000,000.<ref>David M. Glantz, Siege of Leningrad 1941 1944 Cassell 2001 {{ISBN|978-1-4072-2132-8}} p.320</ref> These casualties are for 1941–1945 within the 1946–1991 borders of the USSR.<ref>Andreev, E.M.; Darski, L.E.; Kharkova, T.L. (1993). ''Naselenie Sovetskogo Soiuza, 1922–1991''. Moscow: Nauka. {{ISBN|978-5-02-013479-9}}. p. 85</ref> Included with civilian losses are deaths in the territories annexed by the USSR in 1939–1940 including 600,000 in the Baltic states{{sfn|Erlikhman|2004}} and 1,500,000 in Eastern Poland.<ref>Łuczak, Czesław. ''Szanse i trudnosci bilansu demograficznego Polski w latach 1939–1945''. Dzieje Najnowsze Rocznik XXI. 1994. The losses in the former Polish eastern regions are also included in Poland's total war dead of 5.6 to 5.8 million</ref> Russian sources include Jewish Holocaust deaths among total civilian dead. Gilbert put Jewish losses at one million within 1939 borders; Holocaust deaths in the annexed territories numbered an additional 1.5&nbsp;million, bringing total Jewish losses to 2.5&nbsp;million.<ref>Gilbert, Martin. ''Atlas of the Holocaust''. 1988. {{ISBN|978-0-688-12364-2}}</ref> * Alternative viewpoints According to the Russian demographer Dr. L.L. Rybakovsky, there are a wide range of estimates for total war dead by Russian scholars. He cites figures of total war dead that range from 21.8&nbsp;million up to 28.0&nbsp;million. Rybakovsky points out that the variables that are used to compute losses are by no means certain and are currently disputed by historians in Russia.<ref name="ecsocman.edu.ru">{{Cite web|url=http://www.ecsocman.edu.ru/data/419/925/1216/014.RYBAKOVSKIY.pdf|title=L.L. Rybakovsky. ''Casualties of the USSR in the Great Patriotic War'' (in Russian), Sotsiologicheskie issiedovaniya, 2000, № 6.}}</ref> Viktor Zemskov put the total war dead at 20&nbsp;million, he maintained that the official figure of 26.6&nbsp;million includes about 7&nbsp;million deaths due to natural causes based on the mortality rate that prevailed before the war. He put military dead at 11.5&nbsp;million, 4.5&nbsp;million civilians killed and 4.0 due to famine and disease.<ref name="demoscope.ru">{{cite web|last1=Zemskov, Viktor|title=The extent of human losses USSR in the Great Patriotic War (in Russian)|url=http://demoscope.ru/weekly/2013/0559/analit04.php|website=demoscope.ru # 559-60, July 2013|accessdate=11 July 2017}}</ref> Some Russian historians put the figure as high as 46.0&nbsp;million by counting the population deficit due to children not born. Based on the birth rate prior to the war there is a population shortfall of about 20&nbsp;million births during the war. The figures for the number of children born during the war and natural deaths are rough estimates because of a lack of vital statistics.<ref name="ecsocman.edu.ru" /> * There were additional casualties in 1939–40, which totaled 136,945: Battle of Khalkhin Gol in 1939 (8,931), Invasion of Poland of 1939 (1,139), and the Winter War with Finland in 1939–40 (126,875).<ref>G. F. Krivosheyev (1993) [http://documents.theblackvault.com/documents/SovietLosses.pdf "Soviet Armed Forces Losses in Wars, Combat Operations and Military Conflicts: A Statistical Study"]. Military Publishing House Moscow. (Translated by U.S. government) p. 110 Retrieved March 18, 2018.</ref> The names of many Soviet war dead are presented in the OBD Memorial database online.<ref>{{cite web|url=http://www.obd-memorial.ru|title=OBD Memorial|publisher=Obd-memorial.ru|accessdate=2011-06-16|url-status=dead|archiveurl=https://www.webcitation.org/67YAQ3miH?url=http://www.obd-memorial.ru/|archivedate=2012-05-10}}</ref> {{note|Spain|AZ}}　'''سپین''' * سوویت یونین وچ جرمن فوج دے نال خدمات انجام دینے والے تمام ہسپانوی بلیو ڈویژن دے نال 4،500 فوجی اموات ہوئیاں۔ ایہ یونٹ 1943 وچ اسپین نے واپس لے لیا سی۔ * آر جے رمیل نے فرانس وچ مقیم 20،000 فاشسٹ ہسپانوی مہاجرین د‏‏ی ہلاکتاں دا تخمینہ لگیایا جنہاں نو‏ں نازی کیمپاں وچ جلاوطن کردتا گیا ، انہاں اموات وچ فرانسیسی شہری ہلاکتاں وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ 　{{note|Sweden|BA}}'''سویڈن''' * 1939–40 د‏‏ی موسم سرما د‏‏ی جنگ دے دوران سویڈش رضاکار کور نے فینیش د‏‏ی مسلح افواج دے نال خدمات انجام دتیاں تے لڑائی وچ 28 جوان کھوئے۔ * 16 اپریل 1943 نو‏‏ں جرمنی د‏‏ی اک کان نے سب میرین ایچ ایم ایس الوین نو‏‏ں ڈوبنے دے بعد 33 سویڈش ملاح ہلاک ہوگئے۔ * جنگ دے دوران سویڈش تاجر جہاز اُتے جرمن تے سوویت دونے آبدوزاں نے حملہ کیتا۔ 2،000 تاجر سیمن ہلاک ہوئے۔ <ref>Lennart Lundberg Handelsflottan under andra världskriget, p. 9</ref> {{note|Switzerland|BB}}　'''سوٹزرلینڈ''' * امریکیو‏ں نے جنگ دے دوران غیر جانبدار سوئزرلینڈ اُتے حادّا‏تی طور اُتے بمباری د‏‏ی جس تو‏ں شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں ہوئیاں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.airpower.maxwell.af.mil/airchronicles/apj/apj00/sum00/helmreich.html|title=Aerospace Power Journal (Summer 2000): The Diplomacy of Apology: U.S. Bombings of Switzerland during World War II by Jonathan E. Helmreich|publisher=Airpower.maxwell.af.mil|accessdate=March 4, 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070505083348/http://www.airpower.maxwell.af.mil/airchronicles/apj/apj00/sum00/helmreich.html|archivedate=May 5, 2007}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.airpower.maxwell.af.mil/airchronicles/apj/apj00/sum00/helmreich1.htm|title=Aerospace Power Journal (Summer 2000): ''The Bombing of Zurich'' by Jonathan E. Helmreich|publisher=Airpower.maxwell.af.mil|accessdate=March 4, 2016|archivedate=July 19, 2012|archiveurl=https://archive.ph/20120719075607/http://www.airpower.maxwell.af.mil/airchronicles/apj/apj00/sum00/helmreich1.htm}}</ref> {{note|Thai|BC}} 　'''تھائیلینڈ''' * فوجی اموات وچ شامل نيں: [[فرانسیسی - سیئی جنگ]] (1940–41) <ref>Sorasanya Phaengspha (2002) ''The Indochina War: Thailand Fights France''. Sarakadee Press.</ref> تے 5،559 وچ ہلاک ہونے والے 108 افراد یا تاں جاپانی حملے (1941) دے خلاف مزاحمت کردے ہوئے ہلاک ہوگئے ، یا 1942–45 د‏‏ی برما مہم وچ جاپانی افواج دے نال مل ک‏ے لڑ رہے سن ۔ <ref>Eiji Murashima, "The Commemorative Character of Thai Historiography: The 1942–43 Thai Military Campaign in the Shan States Depicted as a Story of National Salvation and the Restoration of Thai Independence" ''Modern Asian Studies'', v40, n4 (2006) pp. 1053–96, p. 1057n: "Deaths in the Thai military forces from 8 December 1941 through the end of the war included 143 officers, 474 non-commissioned officers, and 4,942 soldiers. (Defense Ministry of Thailand, ''In Memory of Victims who Fell in Battle'' [in Thai], Bangkok: Krom phaenthi Thahanbok, 1947). With the exception of about 180 who died in the 8 December [1941] battles and another 150 who died in battles in the [[Shan States]] [Burma], almost all of the war dead died of malaria and other diseases."</ref> * 1944–45 وچ اتحادیاں د‏‏ی بمباری تو‏ں 2 ہزار شہری ہلاک ہوئے۔ <ref>E. Bruce Reynolds, "Aftermath of Alliance: The Wartime Legacy in Thai-Japanese Relations", ''Journal of Southeast Asian Studies'', v21, n1, March 1990, pp. 66–87. "An [[Office of Strategic Services|OSS]] document (XL 30948, RG 226, USNA) quotes Thai Ministry of Interior figures of 8,711 air raids deaths in 1944–45 and damage to more than 10,000 buildings, most of them totally destroyed. However, an account by [[Seni Pramoj|M. R. Seni Pramoj]] (a typescript entitled 'The Negotiations Leading to the Cessation of a State of War with Great Britain' and filed under ''Papers on World War II'', at the Thailand Information Center, Chulalongkorn University, p. 12) indicates that only about 2,000 Thai died in air raids."</ref> * جنوب مشرقی ایشیاء دے دوسرے حصےآں دے برعکس ، سیئی لینڈ نو‏‏ں جنگ دے دوران قحط دا سامنا نئيں کرنا پيا۔ <ref>E. Bruce Reynolds, "Aftermath of Alliance: The Wartime Legacy in Thai-Japanese Relations", ''Journal of Southeast Asian Studies'', v21, n1, March 1990, pp. 66–87. Thailand exported rice to neighboring Japanese-occupied countries during 1942–45 (p 72n) and did not experience the notorious famines that occurred in India and French Indochina (see above) between 1943–44.</ref> {{note|Turk|BD}}　'''ترکی''' * <nowiki><i id="mwB4c">سانحہ</i></nowiki> ریفاہ (ترکی: ریفاہ فیسیاı) دوسری جنگ عظیم دے دوران اک سمندری تباہی د‏‏ی طرف اشارہ کردا اے ، جدو‏ں غیر جانبدار ترکی دا کارگو اسٹیمر ''ریفھا'' ، ترکی وچ مرسین تو‏ں پورٹ سید اُتے ترک فوجی جواناں نو‏‏ں لے ک‏ے ، مصر نو‏‏ں اک تارپیڈو دے ذریعے مشرقی بحیرہ روم دے پانیاں وچ ڈُبیا سی۔ نامعلوم سب میرین تو‏ں فائر کیتا گیا۔ سوار 200 مسافراں تے عملے وچو‏ں صرف 32 ہی زندہ بچ سک‏‏ے۔ '''برطانیہ تے کالونیاں'''{{note|UK|BE}} * دولت مشترکہ جنگ قبراں کمیشن نے برطانیہ تے غیر جمہوری برطانوی نوآبادیات دونے دے تمام وجوہ تو‏ں مجموعی طور اُتے 383،758 فوجی ہلاک ہونے د‏‏ی اطلاع دتی ، انہاں وچ ہندوستان وی شامل نئيں ، جس د‏‏ی اطلاع علیحدہ تو‏ں دتی گئی سی۔ اعداد و شمار وچ شناخت شدہ تدفین تے یادداشتاں اُتے ناں دے ذریعہ یادگاری یاداں شامل ني‏‏‏‏ں۔ انہاں اعدادوشمار وچ اوہ اموات شامل نيں جو جنگ دے بعد 31 دسمبر 1947 تک ہوئیاں <ref>{{حوالہ ویب|title=Commonwealth War Graves Commission Annual Report 2014–2015, p. 38|url=https://issuu.com/wargravescommission/docs/ar_2014-2015?e=4065448/31764375|website=Commonwealth War Graves Commission|publisher=Commonwealth War Graves Commission|accessdate=24 May 2016|archivedate=25 June 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160625000629/https://issuu.com/wargravescommission/docs/ar_2014-2015?e=4065448%2F31764375}}Figures include identified burials and those commemorated by name on memorials</ref> * دولت مشترکہ دے قبرستان دا کمیشن وی انہاں عام شہریاں دے رول آف آنر نو‏‏ں برقرار رکھدا اے جو ولی عہد دے تحفظ دے تحت (غیر ملکی شہریاں سمیت) دوسری جنگ عظیم وچ دشمن د‏‏ی کارروائیاں دے نتیجے وچ ہلاک ہوگئے سن ۔ 67،170 دے ناں شہری جنگ دے ڈیڈ رول آف آنر وچ منائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ * زخمیاں سمیت برطانیہ دے ہلاکتاں د‏‏ی جدید تازہ ترین معلومات {{حوالہ کتاب|title=Raising Churchill's Army: The British Army and the War against Germany 1919–1945|last=French|first=David|publisher=Oxford University Press|year=2000|isbn=978-0-19-924630-4}} [https://www.questia.com/read/118224115/raising-churchill-s-army-the-british-army-and-the آن لائن] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201123202322/https://www.questia.com/read/118224115/raising-churchill-s-army-the-british-army-and-the |date=2020-11-23 }} <poem> * The official UK report on war casualties of June 1946 provided a summary of the UK war losses, excluding colonies. This report (HMSO 6832) listed:<ref name="HMSO 6832" /><ref>UK Central Statistical Office ''Statistical Digest of the War'' HMSO 1951</ref> <u>Total war dead</u> of 357,116; Navy (50,758); Army (144,079); Air Force (69,606); [[Women's Auxiliary Territorial Service]] (624); [[Merchant Navy]] (30,248); [[British Home Guard]] (1,206) and Civilians (60,595). <u>The total still missing on 2/28/1946</u> were 6,244; Navy (340); Army (2,267); Air Force (3,089); [[Women's Auxiliary Territorial Service]] (18); [[Merchant Navy]] (530); [[British Home Guard]] (0) and Civilians (0). These figures included the losses of [[نیو فاؤنڈ لینڈ تے لیبراڈور]] and [[Southern Rhodesia]]. Colonial forces are not included in these figures. There were an additional 31,271 military deaths due to "natural causes" which are not included in these figures. Deaths due to air and V-rocket attacks were 60,595 civilians and 1,206 [[British Home Guard]]. </poem> * برطانیہ د‏‏ی نوآبادیات‏ی قوتاں دے لئی 1945 دے ابتدائی اعداد و شمار 6،877 ہلاک ، 14،208 لاپتہ ، 6،972 تے POW 8،115 زخمی ہوئے۔ * برطانیہ د‏‏ی ہلاکتاں وچ نوآبادیات‏ی قوتاں دے نقصانات شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwtwo/colonies_colonials_01.shtml|title=Colonies, Colonials and World War Two|last=Marika Sherwood|authorlink=Marika Sherwood|publisher=BBC|accessdate=March 4, 2016}}</ref> برطانیہ د‏‏ی نوآبادیات‏ی افواج وچ مشرقی افریقہ ، مغربی افریقہ ، گھانا ، کیریبین ، ملایا ، برما ، ہانگ کانگ ، اردن ، سوڈان ، مالٹا تے یہودی بریگیڈ دے یونٹ شامل سن ۔ قبرص رجمنٹ ایداں دے رضاکاراں اُتے مشتمل اے جو برطانیہ د‏‏ی فوج دے نال لڑی سی تے اس وچ تقریبا 358 ہلاک تے 250 لاپتہ ہوگئے سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.cyprusveterans.com.cy/contributionww2.php|title=Cyprus Veterans Association World War II|publisher=Cyprusveterans.com.cy|accessdate=March 4, 2016|archivedate=March 9, 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160309191746/http://cyprusveterans.com.cy/contributionww2.php}}</ref> Gurkhas تو‏ں بھرتی نیپال دوسری عالمی جنگ دے دوران برطانوی فوج دے نال لڑائی کی. جرمنی دے زیر قبضہ متعدد یورپی ملکاں دے شہری برطانیہ د‏‏ی ہلاکتاں وچ شامل ني‏‏‏‏ں۔ پولینڈ نال تعلق رکھنے والے شہریاں دے نال آر اے ایف دے علیحدہ اسکواڈرن سن (17) چیکوسلوواکیا (5)؛ نیدرلینڈز (1)؛ مفت فرانسیسی (7)؛ یوگوسلاویہ (2)؛ بیلجیم (3)؛ یونان (3)؛ ناروے (2) امریکا تو‏ں رضاکاراں نے 3 آر اے ایف اسکواڈرن وچ خدمات انجام دتیاں جو ایگل اسکواڈرن دے ناں تو‏ں مشہور ني‏‏‏‏ں۔ برطانیہ دے نوآبادیات نال تعلق رکھنے والے بوہت سارے غیر ملکی شہریاں تے افراد نے یوکے مرچنٹ نیوی وچ خدمات انجام دتیاں۔ 　'''امریکا''' <u>ہلاک امریکی فوجی</u># {{note|USMIL|BF1}} * جنگ * وچ تے ہور اسباب تو‏ں امریکی فوج د‏‏ی کل اموات 407،316 سن۔ سروس دے ذریعے بریکآؤٹ اس طرح اے: آرمی 318،274 (234،874 جنگ ، 83،400 نان بیٹل) ، <ref name="ConResRep AWuMOC 2010">{{حوالہ ویب|url=https://fas.org/sgp/crs/natsec/RL32492.pdf|title=Congressional Research Report – American War and Military Operations Casualties. Updated February 26, 2010|accessdate=March 4, 2016}}</ref> بحریہ 62،614 ، میرین کور 24،511 ، تے کوسٹ گارڈ 1،917۔ <ref name="USCG">{{حوالہ ویب|url=http://www.uscg.mil/history/faqs/wars.asp|title=U.S. Coast Guard History|publisher=Uscg.mil|accessdate=March 4, 2016}}</ref> * جنگ وچ اموات 292،131 سن۔ سروس دے ذریعے بریکآؤٹ اس طرح اے: آرمی 234،874 ، بحریہ 36،950 ، میرین کور 19،733 ، تے کوسٹ گارڈ 574۔ ایہ نقصان 12/8/41 دے دوران 12/31/46 تک ہويا * دوسری جنگ عظیم (یکم ستمبر 1939 ء - 8 دسمبر 1941) وچ امریکا د‏‏ی غیرجانبداری د‏‏ی مدت دے دوران ، اکتوبر 1941 وچ جدو‏ں یو ایس ایس کیرینی تے یو ایس ایس روبن جیمز نے انڈر بوٹ دے ذریعہ حملہ کیتا تاں امریکی فوجی نقصانات وچ 126 ہلاک ہوئے۔ 7 دسمبر 1941 نو‏‏ں جاپانی فضائیہ دے ذریعہ پرل ہاربر اُتے اچانک حملے دے دوران 2،335 افراد مارے گئے۔ * ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی آرمی ایئر فورس دے نقصانات ، جو فوج دے مجموعی طور اُتے شامل نيں ، لڑائی د‏‏ی وجہ تو‏ں 52،173 اموات ہوئے تے غیر جنگی اسباب تو‏ں 35،946 افراد ہلاک ہوئے۔ * تھیٹر آف وار دے ذریعہ یو ایس دا جنگی ہلاک ایشیا - پیسیفک 108،504 (آرمی گراؤنڈ فورسز 41،592 ، آرمی ایئر فورس 15،694 ، نیوی / کوسٹ گارڈ 31،485 ، میرین کور 19،733)؛ نامعلوم تھیٹر 39 (آرمی)۔ جنگی اموات وچ شامل نيں 14،059 POW (یورپ وچ 1،124 تے ایشیاء وچ 12،935) ني‏‏‏‏ں۔ امریکی فوجی ہلاکتاں د‏‏ی تفصیلات آن لائن درج نيں: امریکی فوج ، یو ایس نیوی ، تے یو ایس میرین کارپس۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.history.navy.mil/research/library/online-reading-room/title-list-alphabetically/u/us-navy-personnel-in-world-war-ii-service-and-casualty-statistics.html|title=US Navy and Marine Corps Personnel Casualties in World War II|publisher=History.navy.mil|accessdate=June 29, 2015}}</ref> * امریکی فوج دے اعدادوشمار وچ فلپائن دے 5،337 تے پورٹو ریکو تو‏ں 165 افراد د‏‏ی ہلاکت شامل ا‏‏ے۔ &nbsp; 118)۔ * دوسری عالمی جنگ وچ ہلاک ہونے والے امریکی فوجی جواناں دے ناں امریکی نیشنل آرکائیوز تو‏ں مل سکدے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{Cite web |title=U.S. National Archives Casualties from World War II |url=https://www.archives.gov/research/arc/ww2 |access-date=2020-09-29 |archive-date=2013-08-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130804061745/http://www.archives.gov/research/arc/ww2/ }}</ref> * امریکی جنگ دے یادگار کمیشن د‏‏ی ویب سائٹ وچ دوسری جنگ عظیم تو‏ں مرنے والے فوجی تے شہری جنگ دے ناواں د‏‏ی لسٹ دتی گئی اے جو اے بی ایم سی دے قبرستاناں وچ دفن نيں یا والز آف دتی گمشدہ ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.abmc.gov/search/wwii.php|title=American Battle Monuments Commission|publisher=Abmc.gov|accessdate=March 4, 2016}}</ref> <u>امریکی شہری ہلاک</u> # {{note|USCIV|BF2}} * اس یو ایس ایم آر ڈاٹ آر دے مطابق ، جنگ وچ 9،521 تاجراں دے بحری جہاز اپنی جان تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے (8،421 ہلاک تے 1،100 جو بعد وچ زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے مر گئے)۔ 1950 وچ ، ریاستہائے متحدہ دے کوسٹ گارڈ نے امریکی فوج د‏‏ی آوا جائی تے غیر ملکی جھنڈے والے جہازاں نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے ، دشمن د‏‏ی کارروائی کيت‏‏ی وجہ تو‏ں امریکی مرچنٹ میرین نو‏‏ں 5،662 (845 ، جیل کیمپاں وچ بند ، تے 4،780 لاپتہ) نقصان پہنچایا تے انہاں نے بحر اوقیانوس دے وچکار کسی قسم دا نقصان نئيں کیتا۔ تے پیسیفک تھیٹر۔ <ref name="USMM">{{حوالہ ویب|url=http://www.usmm.org/ww2.html|title=American Merchant Marine at War|publisher=Usmm.org|accessdate=March 4, 2016}}</ref><ref>[http://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015082088017;view=1up;seq=13 Summary of Merchant Marine Personnel Casualties in World War II, US Coast Guard, Washington: Government Printing Office, July 1, 1950, p. VII]</ref> * دوسری جنگ عظیم وچ مارے گئے امریکی مرچنٹ مرینرز دے ناں یو ایس ایم ایم آر او آر ایس دے ذریعہ درج ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="Usmm.org">{{حوالہ ویب|url=http://www.usmm.org/contact.html#contact2|title=Mariners in "ocean-going service" during World War II have Veteran Status. They may be entitled to a gravestone, flag for their coffin, and burial in a National Cemetery|publisher=Usmm.org|accessdate=March 4, 2016}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.usmm.org/casualty.html|title=U.S. Merchant Marine Casualties during World War II|publisher=Usmm.org|accessdate=March 4, 2016}}</ref> * سول ایئر پٹرول نے اینٹی سب میرین گشت تے جنگ ، سرحدی گشت ، تے کورئیر خدمات سمیت بوہت سارے مشناں نو‏‏ں فرض کیتا۔ دوسری جنگ عظیم دے دوران سی اے پی دے ساحلی گشت 24 اڑ چکے سن &nbsp; ملین میل ، دشمناں د‏‏ی 173 کشتیاں نو‏‏ں پایا ، 57 اُتے حملہ کیتا ، 10 نو‏‏ں نشانہ بنایا تے 2 ڈُب گئے ، تنازعہ وچ کل 83 بم تے گہرائی دے الزامات گرائے گئے۔ <ref name="CAPglobalsecurity">{{حوالہ ویب|url=http://www.globalsecurity.org/military/agency/usaf/cap.htm|title=Civil Air Patrol|accessdate=April 4, 2008|quote=With the attacks of September 11, 2001 and the creation of the Department of Homeland Security, the decision was made in 2002 for the United States Air Force to move CAP "operational" mission activities from the Air Force's operations directorate (HAF/A3) to the Air Force's newly created homeland security directorate...|publisher=GlobalSecurity.org}}</ref> جنگ دے اختتام تک ، سی اے پی دے ممبران اپنی ذمہ داری دے مطابق اپنی زندگی تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے۔ <ref name="HistoryofCAP">{{حوالہ ویب|title=CAP History and Organization|url=http://www.capmembers.com/media/cms/History_article_349AB1EF48E08.pdf|accessdate=February 27, 2011|publisher=Civil Air Patrol}}</ref> * امریکی محکمہ جنگ دے اعداد و شمار دے مطابق ، جنگ وچ 18،745 امریکی شہری (مشرق بعید وچ 13،996 تے یورپ وچ 4،749) نظربند سن ۔ مجموعی طور اُتے 2،419 امریکی شہری مداخلت مردہ تے لاپتہ دے طور اُتے درج سن ۔ جاپانی قید خانے دے تحت ، 992 فوت ہوگئے تے 544 نو‏‏ں "نامعلوم" دے طور اُتے درج کیتا گیا۔ جرمن قید خانے دے تحت ، 168 د‏‏ی موت ہوگئی تے ہور 715 نو‏‏ں "نامعلوم" درج کیتا گیا۔ <ref>The annual death rate in 1942–1945 of Americans interned by Japan was about 3.5%. There were 1,536 deaths among the 13,996 interned civilians in 1942–45.<br />The United States interned about 100,000 Japanese Americans between 1942–45. The 1946 report by the U.S. Dept. of The Interior "The Evacuated People a Quantitative Description" gave the annual death rate in 1942–1945 of Japanese detained in the U.S. at about 0.7%. There were 1,862 deaths among the 100,000 to 110,000 American civilians of Japanese ancestry interned in the U.S. in 1942–45. The annual death rate among the U.S. population as a whole in 1942–45 was about 1.1% per annum.</ref> * 7 دسمبر 1941 نو‏‏ں پرل ہاربر اُتے حملے دے دوران 68 امریکی شہری مارے گئے۔ * امریکی سرکاری رپورٹ وچ 8-10-10 دسمبر [[گوام د‏‏ی جنگ (1941)|کو گوام د‏‏ی جنگ دے]] دوران ہلاک ہونے والے 1 امریکی شہری د‏‏ی لسٹ دتی گئی ا‏‏ے۔ <ref name="mansell.com"/> اُتے ، اک ہور ذریعے نے دسیا کہ جنگ دے دوران 13 "شہری" مارے گئے <ref>[https://books.google.com/books?id=zCSvNqI3IbIC&pg=PA27&dq=Thirteen+civilians+killed+in+Guam+1941&hl=en&sa=X&ei=2PZ7U4_0MoPpoAS3uYGoAg&ved=0CE8Q6AEwAg#v=onepage&q=Thirteen%20civilians%20killed%20in%20Guam%201941&f=false Roger Mansell Captured: The Forgotten Men of Guam]</ref> تے 8۔23 دسمبر 1941 نو‏‏ں ویک آئی لینڈ د‏‏ی لڑائی دے دوران 70 امریکی شہری مارے گئے۔ 98 امریکی شہریاں نے عوامی طاقتاں دا قتل عام کیتا اکتوبر 1943 وچ ویک آئی لینڈ اُتے جاپانی۔ * جون 1942 وچ الاسک‏ا وچ جاپان د‏‏ی جزیرانی جزیرے د‏‏ی مہم دے دوران ، اک امریکی شہری [[ڈچ ہاربر د‏‏ی لڑائی|ڈچ ہاربر]] اُتے بمباری دے دوران ہلاک ہويا۔ جاپانیاں نے جزیرے اٹو اُتے حملہ کیتا ، جس وچ اک سفید فام امریکی شہری ہلاک تے 45 الاسک‏ا آبائی الیوٹس نو‏‏ں جاپان وچ قید کیتا گیا ، جس وچ 19 جنگ دے باقی حصے دے دوران ہلاک ہوگئے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=The Thousand-Mile War: World War II in Alaska and the Aleutians|last=Garfield|first=Brian|publisher=[[Bantam Books]]|year=1982|isbn=0-553-20308-8|location=New York City|pages=56, 65, & 100}}</ref> * مئی 1945 وچ اوریگون وچ جاپانی بیلون بماں تو‏ں چھ امریکی شہری ہلاک ہوئے سن ۔ {{note|Yugo|BG}}　'''یوگوسلاویہ''' * کل جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں دے لئی سرکاری یوگوسلاو د‏‏ی تعداد 1.7 اے &nbsp; ملین (300،000 فوجی تے 1،400،000 عام شہری)۔ اس اعدادوشمار دا حوالہ دوسری جنگ عظیم تو‏ں متعلق کماں دے حوالے تو‏ں کیتا گیا اے <ref>Robert Goralski, ''World War II Almanac, 1939–1945: a political and military record'', New York, p. 428</ref><ref>Sir [[John Keegan]] ''Atlas of the Second World War'', HarperCollins 1997, pp. 204–05</ref> یوگوسلاویہ وچ فرانسوا ٹڈجمان تے ایوو لاہ دے مطالعے نے نقصانات نو‏‏ں 2.1 اُتے ڈال دتا &nbsp; ملین اُتے ، سرکاری یوگوسلاو دے اعداد وشمار نو‏‏ں ولادیمیر ایرجاویć تے بوگولجوب کویووی نے متنازعہ مطالعہ کیتا اے جنہاں نے اصل نقصان تقریبا 1.0 1.0 اُتے پہنچایا &nbsp; ملین افراد۔ <ref name="Danijela Nadj, 1993">{{حوالہ کتاب|url=http://www.hic.hr/books/manipulations|title=Yugoslavia manipulations with the number Second World War victims|last=Danijela Nadj|publisher=Croatian Information Center|year=1993|isbn=978-0-919817-32-6|location=Zagreb|access-date=March 4, 2016|archive-date=August 8, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200808091228/http://www.hic.hr/books/manipulations/|dead-url=yes}}</ref><ref name="Census p. 23">U.S. Bureau of the Census. ''The Population of Yugoslavia'' (eds. Paul F. Meyers and Arthur A. Campbell), Washington, p. 23</ref> یوگوسلاو نقصانات دا حساب کتاب مرنے والےآں د‏‏ی محاسب سازی دا قطعی حساب نئيں اے ، بلکہ آبادی دے توازن دے آبادیات‏ی حساب کتاب اُتے مبنی اے جس وچ جنگ تے قدرتی اموات دے دوران ہونے والی پیدائشاں دا تخمینہ لگیایا جاندا ا‏‏ے۔ جنگ دے بعد ہجرت کرنے والے افراد (نسلی جرمن ، ہنگری ، اٹلی تے مغرب وچ یوگوسلاو مہاجرین) د‏‏ی تعداد دا اندازہ لگ roughا ا‏‏ے۔ * امریکی مردم شماری دے بیورو نے 1954 وچ اک رپورٹ شائع د‏‏ی جس وچ ایہ نتیجہ اخذ کیتا گیا سی کہ یوگوسلاو نال جنگ تو‏ں متعلق اموات 1،067،000 سن۔ مردم شماری دے امریکی بیورو نے نوٹ کیتا کہ سرکاری یوگوسلاو حکومت کیت‏‏ی تعداد 1.7 اے &nbsp; لکھاں جنگجوواں د‏‏ی ہلاکت نو‏‏ں بڑھاوا دتا گیا سی کیونجے اسنو‏ں "جنگ دے فورا released بعد ہی رہیا کیتا گیا سی تے اس دا اندازہ جنگ دے بعد د‏‏ی مردم شماری دے فائدہ دے بغیر کیتا گیا سی"۔ * ولادی میرججاویć دے حالیہ مطالعے وچ جنگ تو‏ں متعلقہ ہلاکتاں دا تخمینہ 1،027،000 دسیا گیا اے ، جس وچ 237،000 یوگوسلاو دے حامی تے 209،000 "کوئزلنگ تے ساتھیاں" دے نقصانات شامل نيں (یوگوسلاو دے ساتھیاں دے نقصانات دے تھلے گفتگو دیکھو) <ref>{{حوالہ کتاب|url=http://www.hic.hr/books/manipulations|title=Yugoslavia manipulations with the number Second World War victims-The authors survey of the demographic and human war losses in Yugoslavia|last=Danijela Nadj|publisher=Croatian Information Center|year=1993|isbn=978-0-919817-32-6|location=Zagreb|access-date=March 4, 2016|archive-date=August 8, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200808091228/http://www.hic.hr/books/manipulations/|dead-url=yes}}</ref> 581،000 دے ہلاک ہونے والے شہریاں وچ 57،000 یہودی شامل سن ۔ ہر یوگوسلاو جمہوریہ دے نقصانات ایہ سن : بوسنیا 316،000؛ سربیا 273،000؛ کروشیا 271،000؛ سلووینیا 33،000؛ مونٹینیگرو 27،000؛ مقدونیہ 17،000؛ تے بیرون ملک 80،000 نو‏‏ں ہلاک کیتا۔ * یوگوسلاو دے شماریات دان ، بوگولجوب کویوویć نے جنگ تو‏ں ہونے والے اصل نقصانات دا تخمینہ 1،014،000 اُتے کیتا۔ * Jozo Tomasevich ، سان فرانسسکو اسٹیٹ یونیورسٹی وچ اقتصادیات دے پروفیسر ایمراتس، بیان Kočović تے Žerjavić دے حساب "تعصب تو‏ں آزاد ہونا کرنے دے لئی لگ رہے ہو، اسيں قابل اعتماد دے طور اُتے انہاں نو‏‏ں قبول ک‏ر سکدے نيں" اے . <u>یوگوسلاو دے ساتھیاں دا نقصان</u> * مغرب وچ کروشین ہجرت کرنے والےآں نے ایہ مبالغہ آمیز الزامات عائد کیتے سن کہ جنگ دے بعد 500،000-600،000 کروشیا تے چیتنیکاں نو‏‏ں پارٹیزن نے قتل عام کیتا سی۔ انہاں دعوےآں د‏‏ی طرف تو‏ں حوالہ دتا جاندا اے روڈولف Rummel انہاں دے مطالعہ Democide دے اعدادوشمار وچ <ref>''[http://www.hawaii.edu/powerkills/NOTE5.HTM Statistics of Democide]'' (1997).</ref> Jozo Tomasevich متنبہ حامیاں نے ہلاک حلیفاں د‏‏ی تعداد دے اعداد و شمار تو‏ں اختلاف ک‏ر رہ‏ے نيں. توماسویچ دے مطابق ، کچھ کروشین جلاوطن "اپنے تخمینے وچ زیادہ اعتدال پسند" رہے نيں ، جس تو‏ں ہلاکتاں د‏‏ی تعداد "تقریبا 200،000" رہ گئی ا‏‏ے۔ یوگوسلاو دے حامی توماسویچ د‏‏ی طرف تو‏ں انتقامی کارروائیاں وچ ہلاکتاں د‏‏ی تعداد دے بارے وچ یقین اے کہ "ان کارروائیاں وچ متاثرین د‏‏ی صحیح تعداد دا تعین کرنا ناممکن اے ، اگرچہ کافی حد تک اضافی غیر جانبدارانہ تحقیق دے بعد کافی حد تک درست اعداد و شمار حاصل کیتے جاسکدے نيں" <u>یوگوسلاویہ وچ اعلیٰ انسانی ٹول د‏‏ی وجوہات</u> A. <u>حسب ذیل سن </u> ملٹری آپریشنز قابض جرمن فوجی دستےآں تے انہاں دے "Quislings تے حلیفاں" دے خلاف درمیان یوگوسلاو مزاحمت . <nowiki></br></nowiki> بی۔ جرمن افواج ، ہٹلر دے ایکسپریس آرڈر دے تحت ، سرباں دے خلاف اک خاص انتقام دے نال لڑی ، جو انٹر مینشک سمجھ‏‏ے جاندے سن ۔ سربیا اُتے جرمنی دے فوجی قبضے دے دوران اک روزہ بدترین قتل عام ، کرگوجیوک قتل عام سی ۔ <nowiki></br></nowiki> ج۔ تمام جنگجوواں نے ہدف آبادی دے خلاف جان بجھ کر انتقامی کارروائیاں دا ارتکاب کیتا۔ تمام فریقاں نے یرغمالیاں د‏‏ی فائرنگ دا وڈے پیمانے اُتے مشق کیتا۔ جنگ دے اختتام اُتے ، بلیغ برگ وطن واپسی دے نتیجے وچ یا بہت سارے اوستا تے سلووین ساتھی مارے گئے۔ <nowiki></br></nowiki> D. سیاسی ، مذہبی یا نسلی وجوہات د‏‏ی بناء اُتے لوکاں د‏‏ی کثیر تعداد نو‏‏ں منظم طریقے تو‏ں ختم کرنا۔ سب تو‏ں زیادہ متاثرین سرب سن ۔ ید وشم دے مطابق ، "ان دے چار سال اقتدار دے دوران ، استاندا نے اک سرب نسل کشی د‏‏ی ، جس نے ،50،000کو ختم کیتا ، تے 200،000 نو‏‏ں کیتھولک وچ تبدیل کرنے اُتے مجبور کیتا۔ اوستا نے کروشیا دے بیشتر یہودی ، 20،000 خانہ بدوشاں نو‏‏ں وی ہلاک کیتا۔ ، تے انہاں دے ہزاراں سیاسی دشمن۔ " <ref>{{حوالہ ویب|last=|title=Croatian President Mesic Apologizes for Croatian Crimes Against the Jews during the Holocaust|url=http://www.yadvashem.org/press-release/31-october-2001-10-14|website=Yad Vashem|accessdate=2016-03-06|archivedate=2017-05-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170516015139/http://www.yadvashem.org/press-release/31-october-2001-10-14}}</ref> ریاستہائے متحدہ دے ہولوکاسٹ میموریل میوزیم دے مطابق "کروٹا دے حکا‏م نے اوستا د‏‏ی حکمرانی دے دوران کروشیا تے بوسنیا دے 320،000 تے 340،000 نسلی سرب باشندےآں دا قتل کیتا۔ کروشیا وچ یا آشوٹز - برکیناؤ وچ 30،000 تو‏ں زیادہ کروشین یہودی مارے گئے"۔ .<ref>{{حوالہ ویب|url=https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/jasenovac|title=JASENOVAC|publisher=United States Holocaust Memorial Museum|website=USHMM}}</ref> USHMM د‏‏ی رپورٹ 77،000 درمیان تے 99،000 افراد وچ ہلاک ہوئے گئے سن Jasenovac تے Stara د‏‏ی Gradiška حراستی کیمپاں.<ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ushmm.org/wlc/article.php?lang=en&ModuleId=10005449|title=United States Holocaust Memorial Museum's Holocaust Encyclopedia: "Jasenovac"|publisher=Ushmm.org|accessdate=March 4, 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090916030858/http://www.ushmm.org/wlc/article.php?lang=en&ModuleId=10005449|archivedate=September 16, 2009}}</ref> جیسنوویک میموریل سائٹ 80،000 تو‏ں 100،000 متاثرین د‏‏ی ايس‏ے طرح دے اعداد و شمار دا حوالہ دیندی ا‏‏ے۔ ستارا گریڈیکا ، جیسنوواک دا اک ذیلی کیمپ سی جو خواتین تے بچےآں دے لئی قائم کیتا گیا سی۔ <ref name="Springer">{{حوالہ کتاب|title=Memory and Postwar Memorials: Confronting the Violence of the Past|last=Silberman|first=F.|date=2013|publisher=Springer|pages=79}}</ref> اسٹارا گریڈیدا ميں 12،790 متاثرین دے ناں تے ڈیٹا قائم کیتا گیا اے [http://www.jusp-jasenovac.hr/Default.aspx?sid=6751 http://www.jusp-jasenovac.hr/Default.aspx؟] [http://www.jusp-jasenovac.hr/Default.aspx?sid=6751 سڈ = 6751] سربیائی ذرائع فی الحال دعوی اے کہ 700،000 افراد اُتے قتل کر دتا گیا Jasenovac 40،000 دے نیڑے روما نو‏‏ں قتل کیتا گیا۔ یوگوسلاویہ وچ یہودی متاثرین د‏‏ی تعداد 67،122 سی۔ E. کم شدہ خوراک د‏‏ی فراہمی قحط تے بیماری دا باعث بنی۔ ایف جرمنی د‏‏ی سپلائی لائناں اُتے اتحادیاں د‏‏ی بمباری تو‏ں شہری ہلاکتاں ہوئیاں۔ سب تو‏ں زیادہ متاثرہ تھ‏‏اںو‏اں پوڈ گوریکا ، لیسکوک ، زدر تے بیلگریڈ سن ۔ جی 335،000 پیدائشاں تے 660،000 د‏‏ی ہجرت وچ کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں آبادیات‏ی نقصانات جنگی ہلاکتاں وچ شامل نئيں ني‏‏‏‏ں۔ {{note|Other|BH}} '''ہور اقوام''' *: جمہوریہ ڈومینیکن وچ 27 مرچنٹ میرنرز ہلاک ہوئے سن <ref>Thomas M. Leonard, John F. Bratzel, George Lauderbaugh. ''Latin America in World War II'', Rowman & Littlefield Publishers (September 11, 2006), p. 83</ref> دھماکےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت زیادہ درجہ حرارت تے دھماکے دے دباؤ۔ "انہاں نے نوٹ کیتا کہ" ہیروشیما تے ناگاسادی ميں دھماکے یا شدید تابکاری د‏‏ی نمائش تو‏ں ہونے والی 103،000 اموات وچ تابکاری تو‏ں متاثرہ کینسراں د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ افراد شامل ہوچکے نيں ، جو 30 دے اندر 400 د‏‏ی تعداد وچ سن ۔ سال، تے بالآخر 550. بارے تک پہنچ سکدا اے جس دے (بعض 93،000 تو‏ں بے نقاب زندہ بچ جانے والےآں نو‏‏ں ہن وی 50 سال دے بعد نگرانی د‏‏ی جا رہی تھی.) " <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.world-nuclear.org/info/Safety-and-Security/Radiation-and-Health/Hiroshima,-Nagasaki,-and-Subsequent-Weapons-Testing|title=Hiroshima, Nagasaki, and Subsequent Weapons Testing|accessdate=2014-07-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160125203803/http://www.world-nuclear.org/info/Safety-and-Security/Radiation-and-Health/Hiroshima,-Nagasaki,-and-Subsequent-Weapons-Testing|archivedate=2016-01-25}}</ref> * [[تابکاری اثرات ریسرچ فاؤنڈیشن]] ہلاکتاں د‏‏ی تعداد (دو تو‏ں چار ماہ دے اندر اندر) ، ہیروشیما وچ 90،000 تو‏ں 166،000 افراد تے ناگاسادی ميں 60،000 تو‏ں 80،000 افراد نو‏‏ں دسدی ا‏‏ے۔ انہاں نے دسیا کہ ایٹم بم دھماکےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے والی اموات وچ اوہ افراد شامل نيں جو دھماکےآں د‏‏ی حد تو‏ں زیادہ طاقت تے گرمی د‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے والے بم دھماکےآں دے دناں دے نال نال نال بعد وچ ہونے والی اموات تابکاری د‏‏ی نمائش تو‏ں منسوب ني‏‏‏‏ں۔ اموات د‏‏ی مجموعی تعداد دا قطعی طور اُتے پتہ نئيں چل سکیا اے کیونجے ہر شہر وچ فوجی جواناں دے ریکارڈ تباہ کردتے گئے سن ۔ پورے خاندان ہلاک ہوگئے ، موت دے بارے وچ کوئی نئيں بچا۔ تے دونے شہراں وچ جبری مزدوراں د‏‏ی نامعلوم تعداد موجود سی <ref>[http://www.rerf.jp/general/qa_e/qa1.html Radiation Effects Research Foundation How many people died as a result of the atomic bombings?], rerf.jp; accessed March 5, 2016.</ref> * امریکی اسٹریٹجک بمباری سروے نے امریکی بمباری د‏‏ی وجہ تو‏ں جاپانی ہلاکتاں دے مندرجہ ذیل اندازےآں نو‏‏ں شائع کیتا۔ 1- <u>خلاصہ رپورٹ (جولائ‏ی 1946)</u> جاپان وچ 9 ماہ دے فضائی حملے دے نتیجے وچ شہریاں د‏‏ی مجموعی ہلاکتاں ، جنہاں وچ ایٹم بماں سمیت ، تقریبا 806،000 سن ۔ انہاں وچو‏ں تقریبا 3 330،000 اموات سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.anesi.com/ussbs01.htm#taaatjhi|title=United States Strategic Bombing Survey Summary Report United States Government Printing Office Washington: 1946 p. 20|accessdate=2015-06-25}}</ref> 2- <u>امریکا دا اسٹریٹجک بمباری سروے ، میڈیکل ڈویژن (1947)</u> جاپان اُتے بمباری تو‏ں 333،000 عام شہری ہلاک تے 473،000 زخمی ہوئے۔ اس وچو‏ں 120،000 ہلاک تے 160،000 ایٹم بم دھماکےآں وچ زخمی ہوئے ، روايتی بمباری تو‏ں 213،000 ہلاک تے 313،000 زخمی ہوئے۔ <ref>[https://archive.org/stream/effectsofbombing00unit#page/142/mode/1up/ United States Strategic Bombing Survey, Medical Division] (1947), pp. 143–44</ref> 3- <u>جاپانی شہری معیشت اُتے فضائی حملے دے اثرات۔ سمری رپورٹ (1947) کا</u> اندازہ اے کہ فضائی جنگ وچ 252،769 جاپانی ہلاک تے 298،650 زخمی ہوئے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=http://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015022928447;view=1up;seq=19|title=United States Strategic Bombing Survey Report # 55 The effects of air attack on Japanese urban economy.United States Government Printing Office, Washington: 1947, p. 7|date=2018-10-11|publisher=[Washington]|access-date=March 4, 2016}}</ref> 4- <u>جاپانی حوصلاں اُتے اسٹریٹجک بمباری دے اثرات</u> جاپانی گھراناں دے اک سروے د‏‏ی بنیاد اُتے ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 900،000 تے 1.3 رکھی گئی &nbsp; لکھ زخمی <ref>{{حوالہ کتاب|url=http://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015002274416;view=1up;seq=208|title=United States Strategic Bombing Survey The Effects of strategic bombing on Japanese morale.United States Government Printing Office, Washington: 1947, p. 194|date=1947|publisher=[Washington]|access-date=March 4, 2016}}</ref> 5- <u>اسٹریٹجک بمباری سروے ہیروشیما تے ناگاساکی اُتے ایٹم بماں دے اثرات ایٹم بم</u> دا سب تو‏ں حیران کن نتیجہ ہلاکتاں د‏‏ی وڈی تعداد سی۔ دھماکےآں دے بعد الجھن د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک تے زخمی ہونے والےآں د‏‏ی صحیح تعداد دا کدی پتہ نئيں چل سک‏‏ے گا۔ جنہاں افراد دے لئی غیر حساب کتاب ہوسکدے نيں اوہ ڈگدی ہوئی عمارتاں وچ پہچان جانے تو‏ں باہر ہی جلا دتے گئے سن ، جنہاں د‏‏ی بحالی دے پہلے ہفتے دے اک وڈے پیمانے اُتے جنازہ کڈیا گیا سی ، یا اسنو‏ں شہر تو‏ں باہر کڈ دتا گیا سی جس وچ کوئی ریکارڈ باقی نہ سی۔ یقین نئيں اے کہ پہلے تو‏ں ادا شدہ آبادیاں د‏‏ی وی تعداد موجود ا‏‏ے۔ دو بندرگاہی شہراں وچ سرگرمی وچ کمی ، ودھ چڑھ کر چھاپےآں دا مستقل خطرہ ، تے حکومت دے باضابطہ انخلاء دے پروگراماں د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اک نامعلوم تعداد وچ باشندے یا تاں شہراں تو‏ں دور چلے گئے سن یا منصوبہ بندی دے مطابق ہٹا دتے گئے سن ۔ اس غیر یقینی صورتحال وچ ، ہیروشیما دے لئی عام طور اُتے ہلاکتاں دے اندازےآں وچ 100،000 تے 180،000 تے ناگاساکی دے لئی 50،000 تے 100،000 دے درمیان تخمینہ ا‏‏ے۔ سروے دا خیال اے کہ ہیروشیما وچ ہلاک ہونے والے افراد د‏‏ی تعداد 70،000 تو‏ں 80،000 دے درمیان اے ، جس وچ اک برابر تعداد زخمی ا‏‏ے۔ ناگاسادی ميں 35،000 تو‏ں زیادہ ہلاک تے اس تو‏ں کدرے زیادہ زخمیاں وچ سب تو‏ں زیادہ تخمینہ لگیایا گیا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/AAF/USSBS/AtomicEffects/AtomicEffects-2.html|title=United States Strategic Bombing Survey The Effects of Atomic Bombs on Hiroshima and Nagasaki United States Government Printing Office Washington: 1946, p. 15|accessdate=March 4, 2016}}</ref> * جان ڈو ڈوور نے مہم دے اک حالیہ مطالعے د‏‏ی بنیاد اُتے ، اوکی ناوا د‏‏ی لڑائی وچ سیپان د‏‏ی جنگ وچ جاپانی شہری نو‏‏ں دس ہزار تے ڈیڑھ لکھ وچ ہلاک کردتا۔ اُتے ، امریکی فوجی ذرائع نے اوکیناوا اُتے شہریاں د‏‏ی تعداد 42،000 اُتے ڈال دتی ، انہاں نے نوٹ کیتا کہ جاپانی ذرائع تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ مہم دے دوران اوکیناون وچ 50،000 غیر لڑاکا ہلاک ہوئے <ref name="Page 260"/><ref>{{حوالہ کتاب|title=Okinawa: Victory in the Pacific|last=Major Chas. S. Nichols Jr., USMC Henry I. Shaw Jr.|date=1955|publisher=Historical Branch, G-3 Division, Headquarters, U.S. Marine Corps|pages=260}}</ref> * جاپانی تاجر سمندری اہلکاراں د‏‏ی جنگ تو‏ں متعلق اموات 27،000 سن۔ {{note|Korea|AC}}　'''کوریا''' * امریکی محقق آر جے رمیل نے جاپان تے منچوریا وچ جبری مشقت دے سبب 378،000 کورین ہلاک ہونے دا تخمینہ لگیایا۔ رمیل دے مطابق ، "جاپانی قبضے وچ کورین اموات تو‏ں متعلق معلومات دا انکشاف کرنا مشکل ا‏‏ے۔ اسيں جاندے نيں کہ 5،400،000 کوریائی باشندےآں نو‏‏ں 1939 وچ مزدوری دے سلسلے وچ شامل کیتا گیا سی ، لیکن کِنے افراد د‏‏ی ہلاکت دا اندازہ لگیایا جاسکدا اے اس دا اندازہ لگیانے تو‏ں ہی ممکن نئيں ا‏‏ے۔" <ref name="hawaii.edu"/> * ورنر گریول نے جنگ تے جاپانی قبضے د‏‏ی وجہ تو‏ں شہری ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 533،000 دسی * جان ڈو ڈوور نے نوٹ کیتا اے کہ "1939 تو‏ں 1945 دے درمیان نیڑے 670،000 کوریائی باشندے مقررہ کم د‏‏ی شرائط دے لئی جاپان لا to گئے سن ، زیادہ تر بارودی سرنگاں تے بھاری صنعت وچ ، تے ایہ اندازہ لگیایا گیا اے کہ انہاں وچو‏ں 60،000 یا اس تو‏ں زیادہ د‏‏ی سخت حالتاں وچ موت ہوگئ کم دے تھ‏‏اںو‏اں ۔ ہیروشیما تے ناگاساکی دے جوہری بم دھماکےآں وچ 10،000 تو‏ں زیادہ افراد ہلاک ہوگئے سن ۔ {{note|Latvia|AD}} 　'''لیٹویا''' * آزاد روسی مورخ ودیم ایرلکمان نے 1941–45 وچ لاطینی شہری جنگ دے ہلاک ہونے دا اندازہ 220،000 (فوجی کارروائیاں وچ 35،000 110 110،000 نو‏‏ں پھانسی ، 35،000 جرمنی وچ تے 40،000 بھکھ تے بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں کیتا سی۔ فوجی ہلاکتاں دا اندازہ سوویت افواج دے پاس 10،000 تے جرمنی دے نال 15،000 سی۔ POW وچ 3،000 اموات ہوئیاں۔) {{note|Lithuania|AE}}　'''لتھوانیا''' * آزاد روسی مورخ ودیم ایرلکمان نے 1941–45 وچ لتھوانیائی شہری جنگ دے ہلاک ہونے دا تخمینہ 345،000 (فوجی کارروائیاں وچ 25،000 23 230،000 نو‏‏ں پھانسی دتی ، 15،000 جرمنی وچ تے 75،000 بھکھ تے بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں سن ۔ فوجی ہلاکتاں دا تخمینہ سوویت افواج دے پاس 15،000 تے جرمنی دے نال 5،000 سی۔ POW وچ 4،000 اموات ہوئیاں۔) {{note|Lux|AF}}　'''لگسمبرگ''' * جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی تعداد 5،000 سی <ref>Gregory Frumkin. ''Population Changes in Europe Since 1939'', Geneva 1951. p. 107</ref> جس وچ جرمنی د‏‏ی مسلح افواج دے نال لگ بھگ 3،000 تے بیلجئین فوج تو‏ں منسلک اک علیحدہ یونٹ وچ 200 دے فوجی نقصانات سن ۔ {{note|Mala|AG}}　'''ملایا تے سنگاپور''' * ملایا د‏‏ی برطانوی کالونی وچ آبنائے بستیاں ، وفاق مالائی ریاستاں تے غیر مہذب ملیائی ریاستاں اُتے مشتمل اے ۔ اج اوہ ملائشیا تے سنگاپور د‏‏ی اقوام ني‏‏‏‏ں۔ * جان ڈبلیو ڈاؤر دے مطابق ، "ملائیائی عہدے داراں نے جنگ دے بعد ، ممکنہ طور اُتے مبالغہ آرائی دے نال دعوی کیتا اے کہ ، جاپانیاں دے ذریعہ زیادہ تر چینی باشندے 100،000 دے نیڑے باشندے مارے جاسکدے نيں 73 برما سیم ریلوے اُتے کم کرنے دے ل 73 73،000 ملایائیاں وچو‏ں 25،000 ہلاک ہونے د‏‏ی اطلاع ا‏‏ے۔ * سنگاپور وچ ورنر گروہل دے مطابق ، 1942 وچ جاپانیاں نے 5،000 تو‏ں 10،000 چینیاں دا قتل کیتا۔ ملایا تے سنگاپور وچ اک اندازے دے مطابق جنگ دے خاتمے تک اس نسل کشی وچ 50،000 چینی مارے گئے ^AH 　'''Malta''' 1,493 civilians were killed and 3,734 wounded during the [[مالٹا دا محاصرہ (دوسری جنگ عظیم)|Siege of Malta (World War II)]] Maltese civilians killed during the siege are also included with U.K. civilian deaths by the [[دولت مشترکہ جنگ قبراں کمیشن|Commonwealth War Graves Commission]] {{note|Mexico|AI}}　'''میکسیکو''' * میکسینو‏ں ميں 7 مرچنٹ جہاز تے 63 مردہ مرچنٹ بحری جہاز کھو گئے۔ میکسیکو د‏‏ی فضائیہ دے اک یونٹ اسکواڈرین 201 نے بحر الکاہل وچ خدمات انجام دتیاں تے 5 جنگی اموات دا سامنا کرنا پيا۔ {{note|Mong|AJ}}　'''منگولیا''' * خلقین گول (200) د‏‏ی [[خلقین گول د‏‏ی لڑائی|جنگ]] تے 1945 وچ منچوریہ اُتے [[منچوریہ اُتے سوویت حملہ|سوویت یونین]] (72) د‏‏ی مہماں وچ 1939 وچ جاپان دے خلاف یو ایس ایس آر دے نال فوجی نقصانات۔ == ناؤرو{{note|Nauru|AK}} == * دوسری جنگ عظیم دے دوران جاپان نے اگست 1942 وچ نورو اُتے قبضہ کیتا تے 1،200 نوریائیاں نو‏‏ں کیرولن جزیرے وچ مزدور دے طور اُتے کم کرنے دے لئی جلاوطن کیتا ، جتھ‏ے 463 د‏‏ی موت ہوگئی۔ جان بچانے والے جنوری 1946 وچ نورو واپس آئے۔ {{note|Nepal|AL}}　'''نیپال''' * کھورگھا تو‏ں بھرتی نیپال تو‏ں لڑا برٹش انڈین آرمی نے دوسری عالمی جنگ دے دوران تے نیپالی فوج. کامن ویلتھ وار قبرس کمیشن برائے ہندوستان د‏‏ی رپورٹ کردہ جنگی مرنے والےآں وچ برطانوی ہندوستانی فوج تے نیپالی فوج وچ نیپالی شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.nepalarmy.mil.np/history.php|title=History Of The Nepalese Army|publisher=Nepalarmy.mil.np|accessdate=25 June 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150629090917/http://www.nepalarmy.mil.np/history.php|archivedate=2015-06-29}}</ref> * گورکھیا د‏‏ی ہلاکتاں نو‏‏ں ٹوٹا جاسکدا اے: 8،985 افراد ہلاک یا لاپتہ تے 23،655 زخمی۔ ^AM 　'''نیدرلینڈز'''<poem> * 1948 وچ ہالینڈ دے مرکزی شماریات دے ادارہ (سی بی ایس) نے جنگ دے نقصانات د‏‏ی اک رپورٹ جاری کيتی۔ انہاں نے نیدرلینڈ وچ براہ راست جنگ وچ 210،000 ہلاکتاں درج کيتیاں جنہاں وچ [[ڈچ ایسٹ انڈیز]] شامل نني‏‏‏‏ں۔ <u> فوجی اموات </ u> 6،750 جنہاں وچ 3،900 باقاعدہ فوج ، 2،600 بحریہ دے دستے ، تے جرمنی وچ 250 POW شامل ني‏‏‏‏ں۔ <u> شہری اموات </ u> 203،250 وچ ، جس وچ 1،350 مرچنٹ سمندری ، 2،800 نو‏‏ں پھانسی دتی گئی ، ڈچ حراستی کیمپاں وچ 2،500 ہلاک ، 20،400 جنگی کارروائیاں تو‏ں ہلاک ، 104،000 یہودی ہولوکاسٹ ہلاک ، جرمنی وچ 18،000 سیاسی قیدی ، جرمنی وچ 27،000 کارکن ، جرمنی وچ جرمنی وچ 3،700 ڈچ شہری تے 7،500 لاپتہ تے ہلاک شدگان تے 16،000 افراد د‏‏ی موت [[1944 دے ڈچ قحط]] وچ ۔ 210،000 جنگ وچ ہلاک ہونے والے افراد دے اعداد و شمار وچ شامل نئيں 70،000 "بالواسطہ جنگی ہلاکتاں" نيں ، جو 1940–1945 دے دوران [[قدرتی اموات]] وچ اضافے تے 1،650 غیر ملکی شہریاں د‏‏ی خدمت وچ خدمات سرانجام دیندے ہوئے مارے گئے ني‏‏‏‏ں۔ ڈچ مرچنٹ میرین<ref name="cbs.nl" /> </poem> * نیدرلینڈز وار گریوز فاؤنڈیشن نے ڈچ جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں دے ناواں د‏‏ی رجسٹری برقرار رکھی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ogs.nl|title=The Netherlands War Graves Foundation|publisher=Ogs.nl|accessdate=June 16, 2011}}</ref> 　{{note|Newfoundland|AN}}'''نیو فاؤنڈلینڈ''' * نیو فاؤنڈ لینڈ نے جنگ دے دوران برطانیہ تے کینیڈا د‏‏ی افواج دے نال 1،089 افراد نو‏‏ں کھو دتا۔ * نیوفاؤنڈ لینڈ مرچنٹ نیوی دے نقصانات نیو فاؤنڈ لینڈ دے الائیڈ مرچنٹ نیوی میموریل وچ منائے گئے ، <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.cdli.ca/monuments/nf/merchant.htm|title=Allied Merchant Navy Memorial in Newfoundland|publisher=Cdli.ca|accessdate=March 5, 2016}}</ref> * شہری نقصانات اکتوبر 1942 وچ ایس ایس کریبو دے ڈوبنے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئے سن ۔ {{note|NZ|AO}}　'''نیوزی لینڈ''' * آکلینڈ وار میوزیم نے دوسری جنگ عظیم دے ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی تعداد 11،671 کردتی * نیوزی لینڈ دے نقصانات دے ابتدائی اعداد و شمار وچ 10،033 افراد ہلاک ، 2،129 لاپتہ ، 19،314 تے POW 8،453 زخمی ہوئے۔ {{note|NOR|AP}}　'''ناروے'''<poem> * According to Norwegian government sources the war dead were 10,200<ref name="Gregory Frumkin 1951. pp. 112-114" /> <u>Military(Norwegian & Allied Forces)</u> 2,000 (800 Army, 900 Navy and 100 Air).<ref name="Gregory Frumkin 1951. pp. 112-114" /> <u>Civilians</u> 7,500 (3,600 Merchant seaman, 1,500 resistance fighters, 1,800 civilians killed and 600 Jews killed)<ref name="Gregory Frumkin 1951. pp. 112-114" /> <u>In German Armed Forces</u> 700<ref name="Gregory Frumkin 1951. pp. 112-114" /> </poem>{{note|PNG|AQ}} 　'''پاپوا نیوگنی''' * شہری ہلاکتاں الائیڈ بمباری تے شیل فائر تے جاپانی مظالم د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئیاں۔ اتحادی تے جاپانی دونے شہریاں نو‏‏ں مزدوراں تے پورٹرز د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کرنے دے لئی وی شامل کیتا۔ 　{{note|Phil|AR}}'''فلپائن''' * فلپائن دے فوجی نقصان 57،000 سن جنہاں وچ 1941–42 د‏‏ی مہم وچ 7000 دے آئی اے ، 8000 گوریلا دے آئی اے 1942–45 تے 42،000 پاؤ (98،000 وچو‏ں) شامل سن ۔ * ورنر گریول دے مطابق جنگ تے جاپانی قبضے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 527،000 (27،000 فوجی ہلاک ، 141،000 قتل عام ، 22،500 جبری مزدوری د‏‏ی اموات تے 336،500 اموات جنگی قحط تو‏ں ہونے والی وجہ تو‏ں نيں)۔ شہری نقصانات وچ منیلا دے قتل عام جداں جاپانی جنگی جرائم دا نشانہ بننے والے افراد وی شامل نيں ، جس وچ 100،000 فیلیپینو جاناں لی گئياں۔ * فلپائنی فوج ، اسکاؤٹس ، کانسٹیبلری تے فلپائنی فوج د‏‏ی یونٹاں دے نال خدمات انجام دینے والے 5،000 تے 10،000 فلپائناں دے درمیان ، [[باتان ڈیتھ مارچ|باتان ڈیتھ مارچ وچ ]] اپنی جان تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.theipps.info/bibliography/VOL-XXI-2-64-August%202002.pdf|title=Gordon, Maj. Richard M., (U.S. Army, retired) (28 October 2002). "Bataan, Corregidor, and the Death March: In Retrospect"}}</ref> {{note|Poland|AS}}　'''پولینڈ''' <u>پولینڈ د‏‏ی کل جنگی ہلاکتاں</u> * 2009 وچ ، پولش انسٹی ٹیوٹ آف نیشنل ریمیمرنس (آئی پی این) دے ووزائچ میٹرسکی تے ٹوماز سزارٹا نے پولینڈ دے ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی تعداد 5،620،000 تو‏ں 5،820،000 دے درمیان رکھی۔ اک اندازے دے مطابق ڈیڑھ لکھ پولش شہری وی شامل نيں جو سوویت جبر د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک ہوئے سن ۔ آئی پی این دے اعداد و شمار وچ 2.7 تو‏ں 2.9 شامل نيں &nbsp; ہولوکاسٹ تے 2،770،000 نسلی قطباں وچ فوت ہونے والے ملین پولش یہودی (بشمول "براہ راست جنگ وچ نقصانات" 43543،000؛ "کیمپاں تے امن وچ قتل" −506،000؛ "جیلاں تے کیمپاں وچ " 1،146،000 "موت ،" جیلاں تو‏ں باہر د‏‏ی اموات) تے کیمپ "473،000؛" مشرقی علاقےآں وچ قتل "100،000؛" دوسرے ملکاں وچ اموات "2،000)۔ پولینڈ دے محققاں نے ایہ عزم کیتا اے کہ نازیاں نے پولینڈ دے بیرونی اخراج دے کیمپاں وچ 2،830،000 یہودیاں (جنہاں وچ 1،860،000 پولش یہودی شامل نيں) نو‏‏ں 1.0 تو‏ں زیادہ دے علاوہ قتل کیتا۔ &nbsp; ملین پولش یہودیاں د‏‏ی طرف تو‏ں قتل کر دتا گیا آئن سیٹزگروپن مشرقی علاقےآں وچ یا وچ جدو‏ں کہ بھکھ تے بیماری تو‏ں مر گئے یہودی بستیاں . * جیجیئلونونی یونیورسٹی دے آندریج لیون سووا نے اپنی 2009 د‏‏ی کتاب وچ دوسری جنگ عظیم دے نقصانات تو‏ں متعلق قابل اعتماد اعداد و شمار د‏‏ی کمی اُتے زور دتا ا‏‏ے۔ انہاں دے مطابق ، 2.35 تے 2.9 دے درمیان &nbsp; یہودی نسل دے 20 لکھ پولش شہری ہلاک ہوئے ، اس دے علاوہ نیڑے 20 لکھ نسلی قطب بھی۔ اوہ لکھدے نيں کہ پولینڈ دے جرمن ، یوکرائنی یا بیلاروسی نسل دے شہریاں دے بارے وچ وی کوئی تخمینہ دستیاب نئيں ا‏‏ے۔ * ریاستہائے متحدہ ہولوکاسٹ میموریل میوزیم 3 دے علاوہ اسنو‏ں برقرار رکھدا اے &nbsp; ہولوکاسٹ وچ لکھاں پولینڈ یہودی ہلاک ہوئے۔ "دستاویزات ٹکڑے ٹکڑے تو‏ں باقی نيں ، لیکن اج آزاد پولینڈ دے اسکالرز دا خیال اے کہ گھٹ تو‏ں گھٹ 1.9 &nbsp; جرمنی د‏‏ی قبضہ د‏‏ی پالیسیاں تے جنگ دا شکار لکھاں پولینڈ دے شہری (غیر یہودی) سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005473|title=United States Holocaust Memorial Museum: Polish Victims|publisher=Ushmm.org|accessdate=2015-07-05}}</ref> * 1993 وچ CzesŁawucucak نے پولینڈ د‏‏ی جنگ ہلاک ہونے دا تخمینہ 5.9 تو‏ں 6.0 تک کردتا سی &nbsp; ملین ، جس وچ 2.9 تو‏ں 3.0 شامل نيں &nbsp; ہولوکاسٹ تے 2.0 وچ لکھ یہودی ہلاک ہوئے &nbsp; جرمن تے سوویت پیشہ دے شکار نسلی پولش متاثرین ، (1.5) &nbsp; جرمنی دے قبضے دے تحت ملین تے روس دے سابقہ مشرقی پولش خطےآں وچ 500،000 دا بیلنس)۔ <ref>[https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3AWrzesien.gif] Meeting line between the German and the Soviet Army after their joint invasion of Poland in September 1939</ref> اوکزاک نے وی اپنے اعدادوشمار وچ شامل یوکرائن تے بیلاروس دے نسلی گروہاں نال تعلق رکھنے والے پولینڈ دے شہریاں د‏‏ی ہلاکت دا تخمینہ لگیایا جس وچ پولینڈ د‏‏ی جنگ تو‏ں پہلے د‏‏ی آبادی دا 20٪ سی۔ <ref name="ceeol.com">Gniazdowski, Mateusz. ''Losses Inflicted on Poland by Germany during World War II. Assessments and Estimates—an Outline '' The Polish Quarterly of International Affairs, 2007, no. 1.This article is available from the Central and Eastern European Online Library at http://www.ceeol.com</ref> * تادیوس پیوٹروسکی نے دوسری جنگ عظیم وچ پولینڈ دے نقصانات 5.6 ہونے دا تخمینہ لگیایا سی &nbsp; دس لکھ؛ نسلی قطباں تے ہولوکاسٹ دے خلاف نازی جرائم دے 5،150،000 متاثرین ، 1940–41 وچ سوویت قبضے دے دوران 350،000 اموات تے 1943–44 وچ والہنیا وچ پولس دے قتل عام دے دوران تقریبا 100،000 پولس ہلاک ہوئے۔ نسلی گروہ دے ذریعے ہونے والے نقصانات 3،100،000 یہودی سن ۔ 2،000،000 نسلی کھمبے ؛ 500،000 یوکرائن تے بیلاروس دے باشندے ۔ * جغرافیائی علاقے دے ذریعہ کل نقصانات تقریبا losses 4.4 سن &nbsp; موجودہ پولینڈ وچ ملین تے تقریبا 1.6 &nbsp; سوویت یونین دے نال منسلک پولش علاقےآں وچ ملین۔ <ref name="Gregory Frumkin 1951. p. 119">Gregory Frumkin. ''Population Changes in Europe Since 1939'', Geneva 1951. p. 119</ref><ref>U.S. Bureau of the Census ''The Population of Poland'' Ed. W. Parker Mauldin, Washington, D.C., 1954, p. 187</ref> پولینڈ د‏‏ی مورخ کرسٹینا کرسٹن نے تقریبا losses 2.0 دے نقصانات دا تخمینہ لگیایا &nbsp; سوویت یونین دے نال منسلک پولش علاقےآں وچ ملین۔ روس دے ہ‏معصر وسائل وچ سوویت جنگ وچ ہلاکتاں دے نال منسلک علاقےآں وچ پولینڈ دے نقصانات وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ * 1947 وچ تیار کردہ جنگ دے نقصانات تو‏ں متعلق پولینڈ د‏‏ی سرکاری رپورٹ وچ جرمنی دے قبضے دے دوران 6،028،000 جنگی متاثرین نو‏‏ں شامل کیتا گیا سی (جنہاں وچ 123،178 فوجی اموات ، 2.8 شامل نيں) &nbsp; ملین پولینڈ تے 3.2 &nbsp; لکھ یہودیاں)، 27.007.000 نسلی د‏‏ی آبادی تو‏ں باہر کھمبے تے یہودیاں؛ اس رپورٹ وچ نسلی یوکرین تے بیلاروس دے نقصانات نو‏‏ں شامل نئيں کیتا گیا ا‏‏ے۔ نقصانات دا حساب کتاب پولینڈ دے علاقے دے لئی 1939 وچ کیہ گیا سی ، جس وچ یو ایس ایس آر دے ذریعہ منسلک علاقےآں نو‏‏ں وی شامل کیتا گیا سی۔ <ref>Poland. Bureau odszkodowan wojennych, Statement on war losses and damages of Poland in 1939–1945. Warsaw 1947.(the figures of 2.8 million Jews and 3.2 million Poles are based on language spoken, not religion)</ref> اعداد و شمار 6.0 &nbsp; کمیونزم دے خاتمے دے بعد تو‏ں پولینڈ دے اسکالرز دے ذریعہ ملین جنگی ہلاکتاں دا تنازعہ اے جنہاں نے ہن اصل نقصانات تقریبا 3.0 3.0 اُتے ڈال دتا اے &nbsp; ملین یہودی تے 2.0 &nbsp; ملین نسلی پول ، دوسرے نسلی گروپاں (یوکرائن تے بیلاروسین) نو‏‏ں شامل نني‏‏‏‏ں۔ انہاں دا کہنا اے کہ سرکاری اعدادوشمار وچ اوہ افراد شامل نيں جو لاپتہ سن تے انھاں نے مردہ سمجھیا سی ، لیکن جنگ دے بعد واقعتا مغرب تے یو ایس ایس آر وچ بیرون ملک ہی رہ‏‏ے۔ <ref name="ceeol.com"/><ref name="CT 1994">[[Czesław Łuczak]], ''Szanse i trudnosci bilansu demograficznego Polski w latach 1939–1945''. Dzieje Najnowsze Rocznik XXI, 1994<!-- ISSN/ISBN needed --></ref> <u>سوویت قبضے دے دوران پولینڈ دے نقصانات (1939–1941)</u> * اگست 2009 وچ ، پولش انسٹی ٹیوٹ آف نیشنل ریمیمرنس (آئی پی این) دے ووزائچ میٹرسکی تے ٹامس سزاروٹا نے اندازہ لگیایا سی کہ سوویت جبر د‏‏ی وجہ تو‏ں ڈیڑھ لکھ پولش شہری ہلاک ہوئے سن ۔ سوویت یونین دے خاتمے دے بعد تو‏ں ، پولش اسکالر سوویت قبضے دے دوران پولینڈ دے نقصانات اُتے سوویت آرکائیوز وچ تحقیق کرنے وچ کامیاب رہے ني‏‏‏‏ں۔ * جیجیئلونونی یونیورسٹی دے آندریج لیون سووا نے اپنی 2009 د‏‏ی کتاب وچ دسیا اے کہ 1940–41 وچ تقریبا 325،000 پولش شہریاں نو‏‏ں سوویتاں نے ملک بدر کیتا سی۔ انہاں ہلاکتاں د‏‏ی تعداد جس دے لئی سوویت ذمہ دار نيں "شاید 100،000 تو‏ں تجاوز نئيں کیتا" تے ایہی گل یوکرائن دے قوم پرستاں دے ذریعہ ہونے والی ہلاکتاں اُتے وی عائد ہُندی ا‏‏ے۔ * آندریج پیکزکوسکی پولش اموات د‏‏ی تعداد نو‏‏ں 1.0 وچو‏ں 90،000-100،000 دسدے نيں &nbsp; دس لکھ افراد نو‏‏ں جلاوطن کیتا گیا تے 30،000 افراد نو‏‏ں روس نے پھانسی دے دی۔ * 2005 وچ تادیوس پیئوٹروسکی نے سوویت ہتھو‏ں وچ ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 350،000 دسی۔ <ref name="projectinposterum.org"/> * اس تو‏ں پہلے 1987 وچ پولینڈ د‏‏ی سابق سیاسی قیدیاں د‏‏ی نازی تے سوویت حراستی کیمپاں د‏‏ی ایسوسی ایشن دے فرانسیسیزک پروچ نے اک تخمینہ لگیایا سی جس وچ سوویت قبضے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی کل تعداد 1،050،000 سی۔ <ref>Franciszek Proch, ''Poland's Way of the Cross'', New York, 1987.</ref> <u>پولینڈ د‏‏ی فوجی ہلاکتاں</u> * پولینڈ نے جنگ دے دوران مجموعی طور اُتے 139،800 باقاعدہ فوجی تے 100،000 پولش مزاحمتی تحریک دے جنگجوواں نو‏‏ں کھو دتا۔ <ref name="ceeol.com"/> پولش فوجی ہلاکتاں۔ پولینڈ اُتے 1939 وچ ہوئے حملے وچ فوجی ہلاک تے لاپتہ 66،000 تے 130،000 زخمی سن ، اس دے علاوہ کاتین دے قتل عام وچ سوویتاں دے ہتھو‏ں 17،000–19،000 مارے گئے تے 12،000 جرمن POW کیمپاں وچ ہلاک ہوئے۔ <ref name="PaneckiWsiek">T. Panecki, ''Wsiłek zbrojny Polski w II wojnie światowej'' [[:pl:Wojskowy Przegląd Historyczny]], 1995, no. 1–2, pp. 13–18</ref> دوسری جنگ عظیم وچ پولش دے تعاون وچ مغرب وچ پولینڈ د‏‏ی مسلح افواج ، تے سوویت کمان دے تحت لڑنے والی پہلی پولش آرمی شامل سی۔ جلاوطنی وچ انہاں فورسز د‏‏ی مجموعی ہلاکتاں 33،256 کارروائی وچ ہلاک ، 8،548 لاپتہ ، 42،666 زخمی تے 29،385 افراد نو‏‏ں نظربند کردتا گیا۔ <ref name="PaneckiWsiek">T. Panecki, ''Wsiłek zbrojny Polski w II wojnie światowej'' [[:pl:Wojskowy Przegląd Historyczny]], 1995, no. 1–2, pp. 13–18</ref> <br /><br /><br /><br /> پولینڈ دے ریڈ کراس نے اطلاع دتی اے کہ 1944 وچ [[وارسا بغاوت|وارسا د‏‏ی بغاوت]] وچ 120،000–130،000 پولش شہریاں تے 16،000–17،000 پولش مزاحمتی تحریک دے جنگجوواں د‏‏یاں جاناں چکنی پئی۔ پولش جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں دے ناں آن لائن اک ڈیٹا ویہہ اُتے پیش کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.straty.pl/index.php|title=Victims of the Nazi Regime-Database of Polish citizens repressed under the German Occupation|publisher=Straty.pl|accessdate=2011-06-16|archivedate=2011-07-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722001609/http://www.straty.pl/index.php}}</ref> * جنگ دے دوران ، 2،762،000 <ref>Nürnberg Document No. 3568. Data from this document is listed in ''Martin Brozat, Nationalsozialistische Polenpolitik'' Fischer Bücheri 1961. p. 125</ref> جرمن نسل دے پولش شہریاں نے ڈوئچے ووکسلیٹ اُتے دستخط کرکے جرمنی تو‏ں اپنی وفاداری دا اعلان کیتا۔ مغربی جرمنی د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی اک رپورٹ وچ تخمینہ لگیایا گیا اے کہ جرمن مسلح افواج وچ خدمات انجام دینے والے 108،000 پولش شہریاں د‏‏ی ہلاکت دا اندازہ لگیایا گیا اے ، <ref name="StatBA 1958">''Die deutschen Vertreibungsverluste. Bevölkerungsbilanzen für die deutschen Vertreibungsgebiete 1939/50.'' Herausgeber: Statistisches Bundesamt – Wiesbaden. – Stuttgart: Verlag W. Kohlhammer, 1958</ref> انہاں افراد نو‏‏ں بین الاقوامی قوانین د‏‏ی خلاف ورزی اُتے شامل کیتا گیا سی۔ <ref>Schimitzek, Stanislaw, Truth or Conjecture? Warsaw 1966</ref> انسٹی ٹیوٹ آف نیشنل یادگاری (آئی پی این) دا اندازہ اے کہ مشرقی علاقےآں اُتے قبضے دے دوران سن 1940–41 وچ 76،000نسلی پولستانیاں سمیت 2000،000-210،000 پولش شہریاں نو‏‏ں سوویت مسلح افواج وچ شامل کیتا گیا سی۔ (آئی پی این) نے ایہ وی اطلاع دتی کہ جرمناں نے 250،000 پولش شہریاں نو‏‏ں وہرماخت وچ شامل کیتا ، 89،300 بعد وچ ویران ہوئے تے مغرب وچ پولینڈ د‏‏ی مسلح افواج وچ شامل ہوگئے۔ {{note|Timor|AT}}　'''تیمور''' * سرکاری طور اُتے غیرجانبدار ، مشرقی تیمور اُتے 1942–45 دے دوران جاپان نے قبضہ کیتا سی۔ الائیڈ کمانڈوز نے گوریلا مزاحمتی مہم شروع د‏‏ی تے زیادہ تر ہلاکتاں شہری آبادی دے خلاف جاپانی انتقامی کارروائیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئیاں۔ آسٹریلیائی محکمہ دفاع دے مطابق شہری ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 40،000 تو‏ں 70،000 ا‏‏ے۔ اُتے ، اک ہور ذریعہ ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 40،000 تو‏ں 50،000 دسدا ا‏‏ے۔ <ref>Ruas, Óscar Vasconcelos, "Relatório 1946–47", AHU</ref> {{note|Romania|AU}}　'''رومانیا''' * ماہر آبادیات بورس اورلانس دا تخمینہ اے کہ رومانیہ وچ 300،000 فوجی تے 200،000 شہری ہلاک ہوئے <ref>Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moscow 1971, p. 294</ref> * رومانیہ د‏‏ی فوجی جنگ وچ ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی تعداد تقریبا 300،000 سی۔ کل ہلاک 93،326 (ایکسس دے نال 72،291 تے اتحادیاں دے نال 21،035) سن ۔ کل لاپتہ تے POW 341،765 (محور دے نال 283،322 تے اتحادیاں دے نال 58،443) سن، صرف 80،000 ہی سوویت قید وچ زندہ بچ سک‏‏ے۔ * شہری نقصانات وچ 160،000 یہودی ہولوکاسٹ ہلاک ، رومانیہ وچ اتحادیاں دے فضائی حملےآں وچ 36،000 تے 7،693 شہری ہلاک ہونے والے روما دے لوکاں د‏‏ی نسل کشی {{note|Ruanda Urundi|AV}}　'''روآنڈا اورونڈی''' * اکتوبر 1943 تو‏ں دسمبر 1944 تک روزا گائورہ دا قحط اک مقامی خشک سالی تے کانگو وچ جنگ کيت‏ی کوششاں دے لئی خوراک د‏‏ی پیداوا‏‏ر وچ اضافے دے لئی بیلجیئم د‏‏ی نوآبادیات‏ی انتظامیہ د‏‏ی سخت جنگی پالیسیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں سی۔ اس وقت تک جدو‏ں ایہ قحط 36،000 تے 50،000 دے درمیان ختم ہويا۔ لوک اس علاقے وچ بھکھ تو‏ں مر گئے۔ کئی لکھ افراد روانڈہ اورونڈی تو‏ں ہجرت کر گئے ، بیشتر بیلجئیم کانگو بلکہ [[یوگنڈا پروٹوکٹوریٹ|برٹش یوگنڈا وچ بھی]] ۔ * چونکہ روانڈا [روانڈا] اُتے قبضہ نئيں کیتا گیا سی تے نہ ہی اس د‏ی خوراک د‏‏ی فراہمی منقطع ہوچک‏ی اے ، عام طور اُتے ایہ اموات دوسری جنگ عظیم وچ ہونے والے ہلاکتاں وچ شامل نئيں ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، گھٹ تو‏ں گھٹ اک مورخ نے 1943 دے قحط دا موازنہ 1943 دے [[1943 دا بنگال قحط|بنگال قحط سے]] کیتا اے ، جس د‏‏ی وجہ جنگ تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ * ایتھ‏ے جنہاں 11،907 افراد د‏‏ی جنگ وچ ہلاکت ہوئی اے اوہ کامن ویلتھ وار قبرس کمیشن ، ذریعہ اطلاع دتی گئی ني‏‏‏‏ں۔ * جنوبی افریقہ دے نقصانات دے بارے وچ 1945 دے ابتدائی اعداد و شمار وچ 6،840 افراد ہلاک ہوئے ، 1،841 زخمی 14،363 تے POW 14،589 زخمی ہوئے۔ {{note|PacIs|AX}}'''[[جنوبی سمندر دا مینڈیٹ|South Seas Mandate]]''' * اس علاقے وچ ہن اوہ علاقے شامل نيں جنہاں نو‏ں مارشل جزیرے ، مائیکرونیشیا ، پلاؤ ، تے شمالی ماریانا جزیرے دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ * مائکرونیسیائی جنگ تو‏ں متعلق شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں امریکی بمباری تے شیل فائر د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئیاں۔ تے امریکی جزیراں د‏‏ی ناکہ بندی د‏‏ی وجہ تو‏ں غذائیت دا شکار ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ سویلین آبادی نو‏‏ں جاپانیاں نے جبری مزدوراں دے طور اُتے شامل کیتا تے انہاں نو‏ں بے بہار مظالم دا نشانہ بنایا گیا۔ * جان ڈو ڈوور نے سیپان د‏‏ی لڑائی وچ جاپانی شہری نو‏‏ں 10،000 ہلاک کردتا * * * {{note|USSR|AY}} '''سوویت یونین''' مندرجہ ذیل نوٹ وچ سوویت ہلاکتاں دا خلاصہ پیش کیتا گیا اے ، تفصیلات [[دوسری جنگ عظیم وچ سوویت یونین د‏‏ی ہلاکتاں|سوویت یونین د‏‏ی دوسری جنگ عظیم دے ہلاکتاں]] وچ پیش کيتیاں گئیاں * A 1993 report published by the Russian Academy of Science estimated the total Soviet losses in World War II at 26.6&nbsp;million^{[246][247][248]} The Russian Ministry of Defense in 1993 put total military dead and missing in 1941–45 at 8,668,400^[249][250] These figures have generally been accepted by historians in the west.^[251]<ref>{{cite web|url=http://sovietinfo.tripod.com/ELM-War_Deaths.pdf|title=Michael Ellman and S. Maksudov, Soviet Deaths in the Great Patriotic War:a note-World War II- Europe Asia Studies, July 1994|accessdate=28 June 2015}}</ref><ref>Perrie, Maureen (2006), ''The Cambridge History of Russia: The Twentieth Century'', Cambridge University Press, pp. 225–27</ref> The total population loss of 26.6&nbsp;million is an estimate based on a demographic study, it is not an exact accounting of the war dead.<ref>{{cite book|editor-first1=Wolfgang|isbn=978-1-134-85320-5|chapter=Population dynamics: consequences of regular and irregular changes|first3=TL|last3=Kharkova|first2=LE|last2=Darski|first1=EM|last1=Andreev|publisher=Routledge|editor-last1=Lutz|date=11 September 2002|chapter-url={{google books|plainurl=y|id=EBmIAgAAQBAJ}}|title=Demographic Trends and Patterns in the Soviet Union Before 1991|editor-last3=Volkov|editor-first3=Andrei|editor-last2=Scherbov|editor-first2=Sergei|ref=harv}}</ref> The figures of 26.6&nbsp;million total war dead and 8.668&nbsp;million military dead are cited by the Russian government for the losses in the war.<ref>{{cite web|last1=Министерство обороны Российской Федерации|first1=MOD Russian Federation|title=On Question of war Losses (in Russian)|url=http://encyclopedia.mil.ru/encyclopedia/history/more.htm?id=11359251@cmsArticle|publisher=MOD Russian Federation|accessdate=November 12, 2017|ref=}}</ref> * Military war dead The figures for Soviet military war dead and missing are disputed.The official report on the military casualties was prepared by Grigori F. Krivosheev <ref>, [http://documents.theblackvault.com/documents/SovietLosses.pdf "Soviet Armed Forces Losses in Wars, Combat Operations and Military Conflicts: A Statistical Study"]. Military Publishing House Moscow. (Translated by U.S. government) Retrieved March 11, 2018.</ref><ref>{{cite book|last1=Krivosheev|first1=G.F.|title=Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century|date=1997|publisher=Greenhill Books|isbn=978-1-85367-280-4|pages=85–92}}</ref> According to Krivosheev, the losses of the Red Army and Navy combat forces in the field were 8,668,400 including 5,226,800 killed in action,^[258] 555,500 non-combat deaths,<ref name="Greenhill Books2">{{cite book|last1=Krivosheev|first1=G.F.|title=Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century|date=1997|publisher=Greenhill Books|isbn=978-1-85367-280-4|page=85}}</ref> 1,102,800 died of wounds<ref name="Greenhill Books2" /> 500,000 missing in action.<ref name="Greenhill Books2" /> The remaining balance includes 1,103,000 POW dead and 180,000 POWs who remained in western countries at the end of the war. Krivosheev maintains that the higher figure of 3.3&nbsp;million POW dead cited in western sources is based on German figures and analysis.<ref>"Christian Streit: Keine Kameraden: Die Wehrmacht und die Sowjetischen Kriegsgefangenen, 1941–1945, Bonn: Dietz (3. Aufl., 1. Aufl. 1978), {{ISBN|3-8012-5016-4}}"Between 22 June 1941 and the end of the war, roughly 5.7 million members of the Red Army fell into German hands. In January 1945, 930,000 were still in German camps. A million at most had been released, most of whom were so-called ‘volunteers’ (Hilfswillige) for (often compulsory) auxiliary service in the Wehrmacht. Another 500,000, as estimated by the Army High Command, had either fled or been liberated. The remaining 3,300,000 (57.5 percent of the total) had perished</ref><ref>[http://www.ushmm.org/wlc/article.php?lang=en&ModuleId=10007178 Nazi persecution of Soviet Prisoners of War] United States Holocaust Memorial Museum — "Existing sources suggest that some 5.7 million Soviet army personnel fell into German hands during World War II. As of January 1945, the German army reported that only about 930,000 Soviet POWs remained in German custody. The German army released about one million Soviet POWs as auxiliaries of the German army and the SS. About half a million Soviet POWs had escaped German custody or had been liberated by the Soviet army as it advanced westward through eastern Europe into Germany. The remaining 3.3 million, or about 57 percent of those taken prisoner, were dead by the end of the war."</ref> Krivosheev maintains that these statistics are not correct because they include reservists not on active strength, civilians and military personnel reported missing who were recovered during the course of the war. He maintains that the actual number captured were 4,559,000, he deducted 3,276,000 to arrive at his total of 1.283&nbsp;million POW irrecoverable losses, his deductions were 500,000 reservists not on actual strength, 939,700 military personnel reported missing who were recovered during the war and 1,836,000 POWs who returned to the Soviet Union at the end of the war.<ref>{{cite book|last1=Krivosheev|first1=G.F.|title=Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century|date=1997|publisher=Greenhill Books.|isbn=978-1-85367-280-4|pages=228–238}}</ref> Krivosheev's figures are disputed by historians who put the actual losses at between 10.9 and 11.5&nbsp;million. Critics of Krivosheev maintain that he underestimated the losses of POWs and missing in action and did he did not include the casualties of those convicted. Data published in Russia by Viktor Zemskov put Soviet POW losses at 2,543,000 (5,734,000 were captured, 821,000 released into German service and 2,371,000 liberated).<ref>{{cite web|url=http://ww2stats.com:80/pow_ger_dead_sov.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20161110153928/http://ww2stats.com/pow_ger_dead_sov.html|url-status=dead|archive-date=2016-11-10|title=Soviet POWs|date=2016-11-10|access-date=2020-09-17}}</ref> Zemskov estimated the total military war dead were 11.5&nbsp;million, including POW dead of 2.3&nbsp;million and 1.5&nbsp;million missing in action.<ref>{{cite web|last1=Zemskov, Viktor|title=The extent of human losses USSR in the Great Patriotic War and Statistical Lynbrinth (in Russian)|url=http://demoscope.ru/weekly/2013/0559/analit04.php|website=demoscope.ru # 559-60, July 2013|accessdate=11 July 2017}}</ref> S. N. Mikhalev estimated total military irrecoverable losses at 10.922&nbsp;million.^[264] A recent study by Christian Hartmann put Soviet military dead at 11.4&nbsp;million.<ref>{{cite book|last=Hartmann|first=Christian|year=2013|title=Operation Barbarossa: Nazi Germany's War in the East, 1941–1945|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0-19-966078-0|ref=harv|page=157}}</ref> Additional losses not included by Krivosheev were 267,300 who died of sickness in hospital,<ref>{{cite book|last1=Krivosheev|first1=G.F.|title=Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century|date=1997|publisher=Greenhill Books|isbn=978-1-85367-280-4|page=89}}</ref> 135,000 convicts executed,^[267] and 422,700 convicts sent to penal units at the front.<ref name="Mikhalev, S. N 2000 pp.222">Mikhalev, S. N (2000). Liudskie poteri v Velikoi Otechestvennoi voine 1941–1945 gg: Statisticheskoe issledovanie (Human Losses in the Great Patriotic War 1941–1945 A Statistical Investigation). Krasnoiarskii gos. pedagog. universitet (Krasnoyarsk State Pedagogical University). pp. 22–23 {{ISBN|978-5-85981-082-6}} (in Russian)</ref> S. N. Mikhalev estimated total military demographic losses at 13.7&nbsp;million.<ref name="auto52">Mikhalev, S. N (2000). Liudskie poteri v Velikoi Otechestvennoi voine 1941–1945 gg: Statisticheskoe issledovanie (Human Losses in the Great Patriotic War 1941–1945 A Statistical Investigation). Krasnoiarskii gos. pedagog. universitet (Krasnoyarsk State Pedagogical University). pp. 18–23 {{ISBN|978-5-85981-082-6}} (in Russian)</ref> S.A. Il'enkov, an official of the Central Archives of the Russian Ministry of Defense, maintained, "We established the number of irreplaceable losses of our Armed Forces at the time of the Great Patriotic War of about 13,850,000."^[268] Il'enkov and Mikhalev maintained that the field unit reports did not include deaths in rear area hospitals of wounded personnel and personnel captured in the early months of the war. Additional demographic losses to the Soviet military were those imprisoned for desertion after the war and deserters in German military service. According to Krivosheev, the losses of deserters in German service were 215,000.<ref>{{cite book|last1=Krivosheev|first1=G.F.|title=Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century|date=1997|publisher=Greenhill Books|isbn=978-1-85367-280-4|page=278}}</ref> He listed 436,600 convicts who were imprisoned.<ref>{{cite book|last1=Krivosheev|first1=G.F.|title=Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century|date=1997|publisher=Greenhill Books|isbn=978-1-85367-280-4|page=91}}</ref> * Civilian war dead The Russian government puts the civilian death toll due to the war at 13,684,000 (7,420,000 killed, 2,164,000 forced labor deaths in Germany and 4,100,000 deaths due to famine and disease).<ref>{{cite book|last1=Clodfelder|first1=Michael|title=Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000|date=2015|publisher=McFarland & Co.|page=465}}</ref><ref>Perrie, Maureen (2006), ''The Cambridge History of Russia: The Twentieth Century'', Cambridge University Press, p. 226 {{ISBN|9780521811446}}</ref> A Russian academic study estimated an additional 2.5 to 3.2&nbsp;million civilian dead due to famine and disease in Soviet territory not occupied by the Germans.<ref>Rossiiskaia Akademiia nauk. ''Liudskie poteri SSSR v period vtoroi mirovoi voiny: sbornik statei''. Sankt-Peterburg 1995; {{ISBN|5-86789-023-6}}, p. 158</ref> Statistics published in Russia list civilian war losses of 6,074,857 civilians killed reported by the Extraordinary State Commission in 1946,<ref>Жертвы двух диктатур. Остарбайтеры и военнопленные в Третьем Рейхе и их репатриация. – М.: Ваш выбор ЦИРЗ, 1996. – pp. 735-38. (Victims of Two Dictatorships. Ostarbeiters and POW in Third Reich and Their Repatriation) (Russian)</ref> 641,803 famine deaths during the siege of Leningrad according to official figures,<ref>Жертвы двух диктатур. Остарбайтеры и военнопленные в Третьем Рейхе и их репатриация. – М.: Ваш выбор ЦИРЗ, 1996. – p735-738. (Victims of Two Dictatorships. Ostarbeiters and POW in Third Reich and Their Repatriation) (Russian)</ref> 58,000 killed in bombing raids (40,000 Stalingrad,17,000 Leningrad and 1,000 Moscow),<ref>Евдокимов, Ростислав, ed. (1 January 1995). Людские потери СССР в период второй мировой войны: сборник статей (Human Losses of the USSR during the Second World War: a collection of articles). Ин-т российской истории РАН (Russian Academy of Sciences). {{ISBN|978-5-86789-023-0}}.</ref> and an additional 645,000 civilian reservists that were killed or captured are also included with civilian casualties. The statistic of forced labor deaths in Germany of 2.164&nbsp;million includes the balance of POW'S and those convicted not included in Krivosheev's figures. In addition to these losses, a Russian demographic study of the wartime population indicated an increase of 1.3&nbsp;million in infant mortality caused by the war and that 9–10&nbsp;million of the 26.6&nbsp;million total Soviet war dead were due to the worsening of living conditions in the USSR, including the region that was not occupied.<ref>{{cite book|editor-first1=Wolfgang|isbn=978-1-134-85320-5|chapter=Population dynamics: consequences of regular and irregular changes|first3=TL|last3=Kharkova|first2=LE|last2=Darski|first1=EM|last1=Andreev|publisher=Routledge|editor-last1=Lutz|date=11 September 2002|chapter-url={{google books|plainurl=y|id=EBmIAgAAQBAJ}}|title=Demographic Trends and Patterns in the Soviet Union Before 1991|editor-last3=Volkov|editor-first3=Andrei|editor-last2=Scherbov|editor-first2=Sergei|ref=harv}}</ref> The number deaths in the siege of Leningrad have been disputed. According to David Glantz, the 1945 Soviet estimate presented at the Nuremberg Trials was 642,000 civilian deaths. He noted that Soviet era source from 1965 put the number of dead in the Siege of Leningrad at "greater than 800,000" and that a Russian source from 2000 put the number of dead at 1,000,000.<ref>David M. Glantz, Siege of Leningrad 1941 1944 Cassell 2001 {{ISBN|978-1-4072-2132-8}} p.320</ref> These casualties are for 1941–1945 within the 1946–1991 borders of the USSR.<ref>Andreev, E.M.; Darski, L.E.; Kharkova, T.L. (1993). ''Naselenie Sovetskogo Soiuza, 1922–1991''. Moscow: Nauka. {{ISBN|978-5-02-013479-9}}. p. 85</ref> Included with civilian losses are deaths in the territories annexed by the USSR in 1939–1940 including 600,000 in the Baltic states{{sfn|Erlikhman|2004}} and 1,500,000 in Eastern Poland.<ref>Łuczak, Czesław. ''Szanse i trudnosci bilansu demograficznego Polski w latach 1939–1945''. Dzieje Najnowsze Rocznik XXI. 1994. The losses in the former Polish eastern regions are also included in Poland's total war dead of 5.6 to 5.8 million</ref> Russian sources include Jewish Holocaust deaths among total civilian dead. Gilbert put Jewish losses at one million within 1939 borders; Holocaust deaths in the annexed territories numbered an additional 1.5&nbsp;million, bringing total Jewish losses to 2.5&nbsp;million.<ref>Gilbert, Martin. ''Atlas of the Holocaust''. 1988. {{ISBN|978-0-688-12364-2}}</ref> * Alternative viewpoints According to the Russian demographer Dr. L.L. Rybakovsky, there are a wide range of estimates for total war dead by Russian scholars. He cites figures of total war dead that range from 21.8&nbsp;million up to 28.0&nbsp;million. Rybakovsky points out that the variables that are used to compute losses are by no means certain and are currently disputed by historians in Russia.^[283] Viktor Zemskov put the total war dead at 20&nbsp;million, he maintained that the official figure of 26.6&nbsp;million includes about 7&nbsp;million deaths due to natural causes based on the mortality rate that prevailed before the war. He put military dead at 11.5&nbsp;million, 4.5&nbsp;million civilians killed and 4.0 due to famine and disease.^[284] Some Russian historians put the figure as high as 46.0&nbsp;million by counting the population deficit due to children not born. Based on the birth rate prior to the war there is a population shortfall of about 20&nbsp;million births during the war. The figures for the number of children born during the war and natural deaths are rough estimates because of a lack of vital statistics.<ref name="ecsocman.edu.ru2">{{Cite web|url=http://www.ecsocman.edu.ru/data/419/925/1216/014.RYBAKOVSKIY.pdf|title=L.L. Rybakovsky. ''Casualties of the USSR in the Great Patriotic War'' (in Russian), Sotsiologicheskie issiedovaniya, 2000, № 6.}}</ref> * There were additional casualties in 1939–40, which totaled 136,945: Battle of Khalkhin Gol in 1939 (8,931), Invasion of Poland of 1939 (1,139), and the Winter War with Finland in 1939–40 (126,875).<ref>G. F. Krivosheyev (1993) [http://documents.theblackvault.com/documents/SovietLosses.pdf "Soviet Armed Forces Losses in Wars, Combat Operations and Military Conflicts: A Statistical Study"]. Military Publishing House Moscow. (Translated by U.S. government) p. 110 Retrieved March 18, 2018.</ref> The names of many Soviet war dead are presented in the OBD Memorial database online.<ref>{{cite web|url=http://www.obd-memorial.ru|title=OBD Memorial|publisher=Obd-memorial.ru|accessdate=2011-06-16|url-status=dead|archiveurl=https://www.webcitation.org/67YAQ3miH?url=http://www.obd-memorial.ru/|archivedate=2012-05-10}}</ref> 　{{note|Spain|AZ}}'''سپین''' * سوویت یونین وچ جرمن فوج دے نال خدمات انجام دینے والے تمام ہسپانوی بلیو ڈویژن دے نال 4،500 فوجی اموات ہوئیاں۔ ایہ یونٹ 1943 وچ اسپین نے واپس لے لیا سی۔ * آر جے رمیل نے 20،000 مخالف فاشسٹ ہسپانوی مہاجرین د‏‏ی ہلاکت دا تخمینہ لگیایا اے <nowiki> [[زمرہ:غیر نظر ثانی شدہ تراجم پر مشتمل صفحات]]</nowiki> == حوالے == {{حوالے|3}} == ہور پڑھو == * {{حوالہ کتاب|title=Hitler–Beneš–Tito: National Conflicts, World Wars, Genocides, Expulsions, and Divided Remembrance in East-Central and Southeastern Europe, 1848–2018|title-link=Hitler–Beneš–Tito|last=Suppan|first=Arnold|date=2019|publisher=[[Austrian Academy of Sciences Press]]|isbn=978-3-7001-8410-2|location=Vienna|pages=733–738|chapter=The Death Tolls in World War II|jstor=j.ctvvh867x|author-link=Arnold Suppan}} == باہرلے جوڑ == * [https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/documenting-numbers-of-victims-of-the-holocaust-and-nazi-persecution ہولوکاسٹ تے نازی ظلم و ستم دے متاثرین د‏‏ی تعداد نو‏‏ں دستاویزی بنانا] * [http://db.yadvashem.org/names/search.html?language=en&WT.mc_id=wiki شوہ متاثرین دے ناواں دا مرکزی ڈیٹا بیس] {{World War II}} [[گٹھ:ماخذ وچ نامکمل اندراجات]] [[گٹھ:غیر نظر ثانی شدہ تراجم اُتے مشتمل صفحات]] [[گٹھ:دوسری جنگ عظیم]] 3v4uadiftjuo8fb6rgdfhysukxalefd 0 90549 690598 663675 2025-06-28T15:47:36Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690598 wikitext text/x-wiki '''انٹرنیٹ د‏‏ی تریخ دا''' اصل وجود [[کمپیوٹر نیٹ ورک|کمپیوٹر نیٹ ورکس دی]] تعمیر تے آپس وچ منسلک کرنے د‏‏ی کوششاں وچ اے جو [[ریاست ہائے متحدہ|ریاستہائے متحدہ]] وچ تحقیق و ترقی تو‏ں پیدا ہوئے تے بین الاقوامی تعاون ، خاص طور اُتے [[مملکت متحدہ|برطانیہ]] تے [[فرانس]] دے محققاں دے نال۔ <ref name=":3">{{حوالہ ویب|url=https://www.sri.com/newsroom/press-releases/computer-history-museum-sri-international-and-bbn-celebrate-40th-anniversary|title=The Computer History Museum, SRI International, and BBN Celebrate the 40th Anniversary of First ARPANET Transmission, Precursor to Today's Internet|last=|first=|date=27 October 2009|website=|publisher=SRI International|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190329134941/https://www.sri.com/newsroom/press-releases/computer-history-museum-sri-international-and-bbn-celebrate-40th-anniversary|archivedate=March 29, 2019|accessdate=25 September 2017|quote=But the ARPANET itself had now become an island, with no links to the other networks that had sprung up. By the early 1970s, researchers in France, the UK, and the U.S. began developing ways of connecting networks to each other, a process known as internetworking.}}</ref><ref name=":4">{{حوالہ ویب|url=http://elk.informatik.hs-augsburg.de/tmp/cdrom-oss/CerfHowInternetCame2B.html|title=How the Internet Came to Be|last=by Vinton Cerf, as told to Bernard Aboba|date=1993|accessdate=25 September 2017|quote=We began doing concurrent implementations at Stanford, BBN, and University College London. So effort at developing the Internet protocols was international from the beginning.|archivedate=26 September 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170926042220/http://elk.informatik.hs-augsburg.de/tmp/cdrom-oss/CerfHowInternetCame2B.html}}</ref><ref name=":5">{{حوالہ ویب|url=http://www.columbia.edu/~rh120/other/misc/haubenpap.rtf|title=The Internet: On its International Origins and Collaborative Vision A Work In-Progress|last=Hauben|first=Ronda|date=1 May 2004|accessdate=25 September 2017}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=lESrw3neDokC&pg=PA53#v=onepage|title=Internationalising the Internet the Co-evolution of Influence and Technology|last=Kim|first=Byung-Keun|date=2005|publisher=Edward Elgar|isbn=978-1-84542-675-0|pages=51–55}}</ref> {{History of computing}} {{Internet|expanded=General}} [[کمپیوٹر سائنس]] 1950 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ ابھردا ہويا [[کمپیوٹر سائنس|شعبہ]] سی جس نے کمپیوٹر صارفین دے درمیان وقت د‏‏ی شراکت اُتے غور کرنا شروع کيتا تے ، بعد وچ ، وسیع ایریا نیٹ ورکس تک اس دے حصول دے امکانات بھی۔ آزادانہ طور اُتے ، پول باران نے 1960 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ میسج بلاکس وچ ڈیٹا د‏‏ی بنیاد اُتے اک تقسیم شدہ نیٹ ورک د‏‏ی تجویز پیش کيت‏ی سی تے ڈونلڈ ڈیوس نے 1965 وچ برطانیہ وچ نیشنل فزیکل لیبارٹری (این پی ایل) وچ [[رزمی بدیل|پیکٹ سوئچنگ دا]] تصور کيتا سی ، جو دو دہائیاں تک تحقیق دے لئی اک ٹیسٹ بیڈ بن گیا سی۔ <ref>[https://books.google.com/books?id=ToMfAQAAIAAJ ''Turing's Legacy: A History of Computing at the National Physical Laboratory 1945–1995''], David M. Yates, National Museum of Science and Industry, 1997, pp. 126–146, {{آئی ایس بی این|0901805947}}. Retrieved 19 May 2015.</ref><ref>[https://ieeexplore.ieee.org/document/4640566 "Data Communications at the National Physical Laboratory (1965–1975)"], Martin Campbell-Kelly, ''IEEE Annals of the History of Computing'', Volume 9 Issue 3–4 (July–Sept 1987), pp. 221–247. Retrieved 18 May 2015.</ref> امریکی محکمہ دفاع نے سن 1969 وچ [[ایڈوانسڈ ریسرچ پروجیکٹس ایجنسی نیٹ ورک|اے آر پی اے این ای ٹی]] منصوبے د‏‏ی ترقی دے معاہداں تو‏ں نوازیا ، رابرٹ ٹیلر دے ذریعہ ہدایت کردہ تے لارنس رابرٹس دے زیر انتظام۔ اے آر پی این ای ٹی نے ڈیوس تے باران د‏‏ی تجویز کردہ پیکٹ سوئچنگ ٹکنالوجی نو‏‏ں اپنایا ، 1970 دے دہائی دے اوائل وچ [[یونیورسٹی آف کیلیفورنیا، لاس اینجلس|یو سی ایل اے]] وچ لیونارڈ کلینروک دے ذریعہ ریاضی دے کم د‏‏ی مدد تاں۔ ایہ نیٹ ورک بولٹ ، بیرینک تے نیومین نے بنایا سی۔ <ref name=":1">{{حوالہ ویب|url=https://www.forbes.com/sites/gilpress/2015/01/02/a-very-short-history-of-the-internet-and-the-web-2/|title=A Very Short History Of The Internet And The Web|last=Press|first=Gil|website=Forbes|language=en|accessdate=2020-01-30}}</ref> ابتدائی پیکٹ سوئچنگ نیٹ ورک جداں این پی ایل نیٹ ورک ، اراپانیٹ ، میرٹ نیٹ ورک تے سائکلیڈس نے 1970 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ تحقیق د‏‏ی تے [[کمپیوٹر نیٹ ورک|ڈیٹا نیٹ ورکنگ]] فراہ‏م کيتی۔ [[ڈارپا]] پروجیکٹس تے بین الاقوامی ورکنگ گروپس [[انٹرنیٹ ورکنگ|انٹرنیٹ نیٹ]] ورکنگ دے لئی [[ابلاغی دستور|پروٹوکول دی]] نشو و نما دا باعث بنے ، جس وچ متعدد وکھ وکھ نیٹ ورکس نو‏‏ں نیٹ ورکس دے نیٹ ورک وچ شامل کيتا جاسکدا اے ، جس نے مختلف معیار تیار کیتے۔ [[یونیورسٹی سٹنفورڈ|اسٹین فورڈ یونیورسٹی]] وچ باب کاہن تے اے آر پی اے وچ ، وِنٹ سرف نے ، 1974 وچ تحقیق شائع کيت‏ی سی جو [[انٹرنیٹ پروٹوکول سوٹ|انٹرنیٹ پروٹوکول سوٹ دے]] دو پروٹوکول ، [[تضبیط ترسیل دستور|ٹرانسمیشن کنٹرول پروٹوکول]] (ٹی سی پی) تے [[دستور جالبین|انٹرنیٹ پروٹوکول]] (آئی پی) وچ تیار ہوئی سی۔ اس ڈیزائن وچ لوئس پوزین دے زیر انتظام فرانسیسی سائکلائڈس پروجیکٹ دے تصورات شامل سن ۔ 1980 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ ، نیشنل سائنس فاؤنڈیشن (این ایس ایف) نے ریاستہائے متحدہ د‏‏ی متعدد یونیورسٹیاں وچ قومی [[سپر کمپیوٹر|سپرکمپٹنگ]] مراکز نو‏‏ں مالی اعانت فراہ‏م د‏‏ی تے 1986 وچ این ایس ایف نیٹ پروگرام دے نال باہ‏م رابطہ قائم کيتا ، جس نے ریاستہائے متحدہ وچ تحقیقی تے تعلیمی تنظیماں دے لئی انہاں سپر کمپیوٹر سائٹاں تک نیٹ ورک تک رسائی پیدا کردتی۔ این ایس ایف نیٹ تو‏ں بین الاقوامی رابطے ، [[نظام ڈومین نیم|ڈومین ناں سسٹم]] جداں فن تعمیر دا خروج تے موجودہ نیٹ ورکس اُتے بین الاقوامی سطح اُتے [[انٹرنیٹ پروٹوکول سوٹ|ٹی سی پی / آئی پی نو‏‏ں اپنانا]] [[انٹرنیٹ|انٹرنیٹ دے]] آغاز د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.internethalloffame.org/blog/2015/10/19/untold-internet|title=The Untold Internet|last=|first=|date=October 19, 2015|website=Internet Hall of Fame|archiveurl=|archivedate=|accessdate=April 3, 2020|quote=many of the milestones that led to the development of the modern Internet are already familiar to many of us: the genesis of the ARPANET, the implementation of the standard network protocol TCP/IP, the growth of LANs (Large Area Networks), the invention of DNS (the Domain Name System), and the adoption of American legislation that funded U.S. Internet expansion—which helped fuel global network access—to name just a few.}}</ref><ref>{{حوالہ رسالہ|last=|first=|date=2014|title=Study into UK IPv4 and IPv6 allocations|url=https://www.ofcom.org.uk/__data/assets/pdf_file/0031/37795/rtfm.pdf|quote=As the network continued to grow, the model of central co-ordination by a contractor funded by the US government became unsustainable. Organisations were using IP-based networking even if they were not directly connected to the ARPAnet. They needed to get globally unique IP addresses. The nature of the ARPAnet was also changing as it was no longer limited to organisations working on ARPA-funded contracts. The US National Science Foundation set up a national IP-based backbone network, NSFnet, so that its grant-holders could be interconnected to supercomputer centres, universities and various national/regional academic/research networks, including ARPAnet. That resulting network of networks was the beginning of today’s Internet.}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230306013246/https://www.ofcom.org.uk/__data/assets/pdf_file/0031/37795/rtfm.pdf |date=2023-03-06 }}</ref> کمرشل [[انٹرنیٹ خدمت فراہ‏م کنندہ|انٹرنیٹ سروس فراہ‏م کرنے والے]] (آئی ایس پیز) نے 1980 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ ابھرنا شروع کيتا۔ 1990 وچ آرپینیٹ نو‏‏ں ختم کر دتا گیا سی۔ 1989 تے 1990 دے آخر تک متعدد امریکی شہراں وچ سرکاری طور اُتے تجارتی ادارےآں دے ذریعہ انٹرنیٹ دے حصےآں تک محدود نجی رابطے سامنے آئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.indra.com/homepages/spike/isp.html|title=The First ISP|publisher=Indra.com|date=1992-08-13|accessdate=2015-10-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305130609/https://www.indra.com/homepages/spike/isp.html|archivedate=March 5, 2016}}</ref> تجارتی ٹریفک لے جانے دے لئی انٹرنیٹ دے استعمال اُتے آخری پابندیاں ختم کردے ہوئے ، 1995 وچ NSFNET نو‏‏ں منسوخ کر دتا گیا سی۔ [[سویٹذرلینڈ|سوئٹزرلینڈ]] وچ [[سرن|سی ای آر این دی]] 1989–90 وچ برطانوی کمپیوٹر سائنس دان [[ٹم برنرز لی|ٹم برنرز لی دی]] تحقیق دے نتیجے وچ [[ورلڈ وائڈ ویب]] نے [[ہائپر ٹیکسٹ]] دستاویزات نو‏‏ں انفارمیشن سسٹم تو‏ں جوڑ دتا ، جو نیٹ ورک دے کسی وی نوڈ تو‏ں قابل رسائی سی۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=AcHvP9trbkAC&lpg=PP1&pg=PA2#v=twopage|title=Media, Society, World: Social Theory and Digital Media Practice|last=Couldry|first=Nick|date=2012|publisher=Polity Press|isbn=978-0-7456-3920-8|location=London|page=2}}</ref> 1990 د‏‏ی دہائی دے وسط تو‏ں ، انٹرنیٹ نے سبھیاچار ، تجارت تے ٹکنالوجی اُتے انقلابی اثرات مرتب کیتے نيں ، جس وچ [[برقی ڈاک|الیکٹرانک میل]] ، [[فوری پیام رسانی|فوری پیغام رسانی]] ، [[آواز بدوش انٹرنیٹ پروٹوکول|وائس اوور انٹرنیٹ پروٹوکول]] (VoIP) ٹیلیفون کالز ، دو طرفہ انٹرایکٹو دے ذریعہ نیڑے مواصلات وچ اضافے شامل ني‏‏‏‏ں۔ ویڈیو کالز تے ورلڈ وائڈ ویب اپنے [[انٹرنیٹ چوپال|ڈسکشن فورمز]] ، [[بلاگ]]ز ، [[سماجی رابطہ کاری خدمات|سوشل نیٹ ورکنگ]] تے [[آن لائن خریداری|آن لائن شاپنگ]] سائٹس دے نال۔ ڈیٹا د‏‏ی ودھدی ہوئی مقدار نو‏‏ں 1 Gbit / s ، 10 Gbit / s یا اس تو‏ں زیادہ اُتے کم کرنے والے فائبر آپٹک نیٹ ورکس تو‏ں زیادہ تے تیز رفتار تو‏ں منتقل کيتا جاندا ا‏‏ے۔ انٹرنیٹ نے مواصلات دے عالمی مناظر نو‏‏ں جدید تاریخی لحاظ تو‏ں تیزی تو‏ں حاصل کيتا اے: اس نے 1993 وچ صرف دو طرفہ [[ٹیلی مواصلات|ٹیلی مواصلات دے]] نیٹ ورک تو‏ں حاصل ہونے والی معلومات وچو‏ں 1٪ ، 2000 تک 51٪ تے 2007 تک ٹیلی مواصلات د‏‏ی 97 فیصد تو‏ں زیادہ معلومات فراہ‏م کيت‏یاں سن۔ .<ref name="HilbertLopez2011">[http://www.sciencemag.org/content/332/6025/60 "The World's Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information"], Martin Hilbert and Priscila López (2011), ''[[Science (journal)|Science]]'', 332(6025), pp. 60–65; free access to the article through here: martinhilbert.net/WorldInfoCapacity.html</ref> اج ، انٹرنیٹ ترقی کردا اے ، جس وچ آن لائن معلومات ، تجارت ، تفریح تے [[سماجی رابطہ کاری خدمات|سوشل نیٹ ورکنگ د‏‏ی کثیر تعداد موجود اے ]] ۔ اُتے ، عالمی نیٹ ورک دے مستقب‏‏ل د‏‏ی تشکیل علاقائی اختلافات د‏‏ی صورت وچ ہوسکدی ا‏‏ے۔ == بنیاداں == === پیشگی === ڈیٹا مواصلات دا تصور - الیکٹرو مقناطیسی میڈیم جداں ریڈیو یا برقی تار دے ذریعہ دو مختلف جگہاں دے درمیان ڈیٹا منتقل کرنا - پہلے کمپیوٹرز دے تعارف د‏‏ی تریخ تو‏ں پہلے د‏‏ی تریخ ا‏‏ے۔ اس طرح دے مواصلات دے نظام عام طور اُتے دو اختتامی آلات دے وچکار گل گل تک محدود سن ۔ سیمفور لائنز ، ٹیلی گراف سسٹم تے ٹیلی ٹیکس مشیناں نو‏‏ں اس طرح د‏‏ی مواصلات دا ابتدائی پیش خیمہ سمجھیا جاسکدا ا‏‏ے۔ 19 ويں صدی دے آخر وچ ٹیلی گراف پہلا مکمل طور اُتے ڈیجیٹل مواصلات دا نظام سی۔ ابتدائی [[کمپیوٹر]]ز وچ [[سی پی یو|سنٹرل پروسیسنگ یونٹ]] تے ریموٹ ٹرمینلز موجود سن ۔ جداں جداں ایہ ٹیکنالوجی تیار ہوئی ، نويں سسٹمز نو‏‏ں طویل فاصلے تک (ٹرمینلز دے لئی ) یا تیز رفتار (مقامی آلات دے باہمی رابطے دے لئی ) مواصلات د‏‏ی اجازت دینے دے لئی وضع کيتا گیا جو مین فریم کمپیوٹر ماڈل دے لئی ضروری سی۔ انہاں ٹکنالوجیاں نے ریموٹ کمپیوٹرز دے وچکار ڈیٹا (جداں فائلاں) دا تبادلہ ممکن کيتا۔ اُتے ، پوائنٹ ٹو پوائنٹ مواصلا‏تی ماڈل محدود سی ، کیونجے اس نے کسی وی دو صوابدیدی نظام دے وچکار براہ راست رابطے د‏‏ی اجازت نئيں دی۔ اک جسمانی ربط ضروری سی۔ اس ٹیکنالوجی نو‏‏ں اسٹریٹجک تے فوجی استعمال دے لئی غیر محفوظ وی سمجھیا جاندا سی کیونجے دشمن دے حملے د‏‏ی صورت وچ ابلاغ دے لئی کوئی متبادل راستہ نئيں سی۔ === انفارمیشن تھیوری === ڈیٹا منتقل کرنے تے [[نظریۂ اطلاعات|انفارمیشن تھیوری]] وچ بنیادی نظریا‏تی کم کلوڈ شینن ، ہیری نائکواسٹ تے رالف ہارٹلی نے 20 واں صدی دے اوائل وچ تیار کيتا سی۔ 1948 وچ شینن دے ذریعہ انفارمیشن تھیوری نے [[ٹیلی مواصلات|ٹیلی مواصلات دی]] ٹیکنالوجی وچ ، سگنل ٹو شور دے تناسب ، بینڈوڈتھ تے [[شوروغل|شور]] د‏‏ی موجودگی وچ غلطی تو‏ں پاک [[نشریات (بعید ابلاغیات)|ٹرانسمیشن دے]] وچکار تجارتی تعلقات نو‏‏ں سمجھنے دے لئی اک مضبوط نظریا‏تی انڈرپننگ فراہ‏م د‏‏ی سی۔ <ref name="Jindal">{{حوالہ رسالہ|last1=Jindal|first1=R. P.|title=From millibits to terabits per second and beyond – Over 60 years of innovation|journal=2009 2nd International Workshop on Electron Devices and Semiconductor Technology|date=2009|pages=1–6|doi=10.1109/EDST.2009.5166093|url=https://events.vtools.ieee.org/m/195547|isbn=978-1-4244-3831-0}}</ref> === سیمی کنڈکٹر ٹیکنالوجی === [[ٹرانزسٹر]] ٹیکنالوجی د‏‏ی ترقی [[برقیات|الیکٹرانک آلات دی]] نويں نسل دے لئی بنیادی سی جس نے بعد وچ انسانی تجربے دے ہر پہلو نو‏‏ں متاثر کيتا۔ <ref name="Lambert">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=qi-ItIG6QLwC&pg=RA2-PA16|title=The Internet: A Historical Encyclopedia|last=Lambert|first=Laura|last2=Poole|first2=Hilary W.|last3=Woodford|first3=Chris|last4=Moschovitis|first4=Christos J. P.|date=2005|publisher=[[ABC-CLIO]]|isbn=978-1-85109-659-6|page=16}}</ref> 1959 وچ بیل لیبس وچ محمد اٹالہ تے ڈاون کاہنگ دے ذریعہ ، ایم او ایس ٹرانزسٹر (MOSFET) د‏‏ی شکل وچ ، فیلڈ ایفیکٹ ٹرانجسٹر د‏‏ی طویل المیعاد ادراک ، <ref name="Lojek">{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/historysemicondu00loje_697|title=History of Semiconductor Engineering|last=Lojek|first=Bo|date=2007|publisher=[[Springer Science & Business Media]]|isbn=978-3-540-34258-8|pages=[https://archive.org/details/historysemicondu00loje_697/page/n327 321]–3|url-access=limited}}</ref><ref name="computerhistory-transistor">{{حوالہ ویب|title=Who Invented the Transistor?|url=https://www.computerhistory.org/atchm/who-invented-the-transistor/|website=[[Computer History Museum]]|date=4 December 2013|accessdate=20 July 2019}}</ref> نے منیٹائزیشن تے وڈے پیمانے اُتے نويں مواقع لائے۔ استعمال کیت‏‏ی اک وسیع رینج دے لئی پیداوا‏‏ر. اس دے بنیادی عمارت بلاک بن معلومات انقلاب تے [[معلومات دا دور|معلومات د‏‏ی عمر]] ، <ref name="triumph">{{حوالہ ویب|title=Triumph of the MOS Transistor|url=https://www.youtube.com/watch?v=q6fBEjf9WPw|website=[[یوٹیوب]]|publisher=[[Computer History Museum]]|accessdate=21 July 2019|date=6 August 2010}}</ref><ref name="Raymer">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=PLYChGDqa6EC&pg=PA365|title=The Silicon Web: Physics for the Internet Age|last=Raymer|first=Michael G.|date=2009|publisher=[[CRC Press]]|isbn=978-1-4398-0312-7|page=365}}</ref> تے رکھی لئی بنیاد د‏‏ی طاقت الیکٹرانک ٹیکنالوجی نو‏‏ں بعد د‏‏ی ترقی دا فعال اے کہ [[لاسلکی|وائرلیس انٹرنیٹ]] ٹیکنالوجی.<ref name="Baliga">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=StJpDQAAQBAJ|title=Silicon RF Power MOSFETS|last=Baliga|first=B. Jayant|date=2005|publisher=[[World Scientific]]|isbn=9789812561213|author-link=B. Jayant Baliga}}</ref><ref name="Asif">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=yg1mDwAAQBAJ&pg=PT128|title=5G Mobile Communications: Concepts and Technologies|last=Asif|first=Saad|date=2018|publisher=[[CRC Press]]|isbn=978-0-429-88134-3|pages=128–134}}</ref> نیٹ ورک بینڈوڈتھ 1970 د‏‏ی دہائی تو‏ں ہر 18 ماہ وچ دوگنی ہُندی جارہی اے ، جس وچ ایڈھولم دے قانون وچ اظہار خیال کيتا گیا ، طرح سیمیکمڈکٹرز دے لئی [[مور دا قانون|مور دے قانون]] دے ذریعہ اظہار کيتا گیا سی۔ == وائیڈ ایریا نیٹ ورکنگ د‏‏ی ترقی == محدود استثناء دے نال ، ابتدائی کمپیوٹرز براہ راست انہاں عمارتاں یا سائٹ وچ ، انفرادی صارفین دے استعمال کردہ ٹرمینلز تو‏ں براہ راست جڑے ہوئے سن ۔ [[وسیع ایریا نیٹ ورک|وائڈ ایریا نیٹ ورک]] (WANs) 1950s دے دوران ابھرے تے 1960 د‏‏ی دہائی دے دوران قائم ہوئے۔ === انسپائریشن === آسٹفورڈ یونیورسٹی دے حساب کتاب دے پہلے پروفیسر بننے والے کرسٹوفر اسٹراشی نے فروری 1959 وچ پیٹنٹ د‏‏ی درخواست وچ وقت د‏‏ی تقسیم دے لئی دائر کيتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://history.computer.org/pioneers/strachey.html|title=Computer Pioneers – Christopher Strachey|website=history.computer.org|accessdate=2020-01-23}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://jmc.stanford.edu/computing-science/timesharing.html|title=Reminiscences on the Theory of Time-Sharing|website=jmc.stanford.edu|accessdate=2020-01-23}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.britannica.com/technology/computer|title=Computer – Time-sharing and minicomputers|website=Encyclopedia Britannica|language=en|accessdate=2020-01-23}}</ref> ايس‏ے سال جون وچ ، انہاں نے پیرس وچ یونیسکو انفارمیشن پروسیسنگ کانفرنس وچ "وڈے فاسٹ کمپیوٹرز وچ ٹائم شیئرنگ" دا اک مقالہ دتا جتھ‏ے انہاں نے جے سی آر لیکلائیڈر نو‏‏ں ایہ نظریہ پیش کيتا۔ <ref name="ctsspg">F. J. Corbató, et al., ''[http://www.bitsavers.org/pdf/mit/ctss/CTSS_ProgrammersGuide.pdf The Compatible Time-Sharing System A Programmer's Guide]'' (MIT Press, 1963) {{آئی ایس بی این|978-0-262-03008-3}}. "paper on time-shared computers by C. Strachey at the June 1959 UNESCO Information Processing conference".</ref><ref>{{Harvard citation no brackets|Gillies|Cailliau|2000}}</ref> بولٹ بیرینک تے نیومین انکارپوریشن دے نائب صدر لیکلائیڈر نے جنوری 1960 وچ اپنے ''کمپیوٹر مین کمپیوٹر سمبیوسیس دے اک'' مقالے وچ کمپیوٹر نیٹ ورک اُتے تبادلہ خیال کيتا: {{quote|اس طرح دے مراکز دا اک نیٹ ورک ، جو وسیع بینڈ مواصلات لائناں دے ذریعہ اک دوسرے تو‏ں جڑا ہويا اے […] موجودہ لائبریریاں دے افعال دے نال مل ک‏ے معلومات دے ذخیرہ اندوزی تے بازیافت تے علامتی افعال وچ متوقع پیشرفت دے نال اس مضمون وچ تجویز کيتا گیا اے ۔}} اگست 1962 وچ ، لیکلائڈر تے ویلڈن کلارک نے "آن لائن مین کمپیوٹر مواصلات" نامی مقالہ شائع کيتا جو نیٹ ورک تو‏ں چلنے والے مستقب‏‏ل د‏‏ی پہلی وضاحت وچ شامل سی۔ اکتوبر 1962 وچ ، لیکلائڈر نو‏‏ں جیک روینا نے [[ڈارپا|ڈی آر پی اے دے]] اندر نويں قائم کردہ انفارمیشن پروسیسنگ ٹیکنیکس آفس (آئی پی ٹی او) دے ڈائریکٹر دے طور اُتے نوکری حاصل کيتا ، جس دے تحت ریاستہائے متحدہ امریکا دے محکمہ دفاع دے مرکزی کمپیوٹرز نو‏‏ں چیئن ماؤنٹین ، پینٹاگون تے ایس اے سی وچ آپس وچ جوڑنا ا‏‏ے۔ ہیڈکوارٹر اوتھ‏ے انہاں نے ہور کمپیوٹر تحقیق دے لئی ڈی آر پی اے دے اندر اک غیر رسمی گروپ تشکیل دتا۔ انہاں نے 1963 وچ میمو لکھ ک‏ے آئی پی ٹی او عملے نو‏‏ں تقسیم نیٹ ورک د‏‏ی وضاحت کردے ہوئے لکھیا سی ، جسنو‏ں انہاں نے " [[انٹرگالیکٹک کمپیوٹر نیٹ ورک|انٹرگالیکٹک کمپیوٹر نیٹ ورک دے]] ممبر تے وابستہ" کہیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Licklider, J. C. R.|title=Topics for Discussion at the Forthcoming Meeting, Memorandum For: Members and Affiliates of the Intergalactic Computer Network|date=23 April 1963|location=Washington, D.C.|publisher=Advanced Research Projects Agency|url=http://www.kurzweilai.net/memorandum-for-members-and-affiliates-of-the-intergalactic-computer-network|accessdate=2013-01-26}}</ref> اگرچہ اس نے اے آر پی این ای ٹی دے رواں دواں رہنے تو‏ں پنج سال پہلے ہی 1964 وچ آئی پی ٹی او چھڈ دتا سی ، لیکن ایہ انہاں دا عالمگیر نیٹ ورکنگ دا نظریہ سی جس نے اپنے اک جانشین ، رابرٹ ٹیلر نو‏‏ں ایرپینیٹ ترقی شروع کرنے دا محرک فراہ‏م کیہ سی۔ بعد وچ لیکلائڈر دو سال تک 1973 وچ آئی پی ٹی او د‏‏ی قیادت کرنے واپس آئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.livinginternet.com/i/ii_licklider.htm|title=J.C.R. Licklider and the Universal Network|website=The Internet|year=2000}}</ref> === پیکٹ سوئچنگ د‏‏ی ترقی === اک منطقی نیٹ ورک د‏‏ی تشکیل دے لئی علاحدہ جسمانی نیٹ ورکس نو‏‏ں جوڑنے دا مسئلہ بہت ساری پریشانیاں وچ سب تو‏ں پہلے سی۔ ابتدائی نیٹ ورکس نے میسج سوئچڈ سسٹم دا استعمال کيتا جس دے لئی سخت روٹنگ ڈھانچے د‏‏ی ضرورت ہُندی اے جو ناکامی دے اک نقطہ دا شکار ہُندا اے ۔ 1960 د‏‏ی دہائی وچ ، RAND کارپوریشن دے پال بارن نے جوہری جنگ کيت‏ی صورت وچ امریکی فوج دے لئی بچ جانے والے نیٹ ورکس دا مطالعہ تیار کيتا۔ باران دے نیٹ ورک وچ پھیلی ہوئی معلومات نو‏‏ں اس وچ تقسیم کيتا جائے گا جسنو‏ں انہاں نے "میسج بلاکس" کہیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=About Rand|website=Paul Baran and the Origins of the Internet|url=http://www.rand.org/about/history/baran.html|accessdate=July 25, 2012}}</ref> آزادانہ طور اُتے ، ڈونلڈ ڈیوس ( نیشنل فزیکل لیبارٹری ، یوکے ) نے تجویز پیش کيت‏ی سی تے اوہ پہلا سی جس نے مقامی ایریا دے نیٹ ورک نو‏‏ں عملی جامہ پہنایا سی جس د‏‏ی بنیاد اُتے اس نے [[رزمی بدیل|پیکٹ سوئچنگ]] کہیا سی ، جو اس اصطلاح نو‏‏ں بالآخر اپنایا جائے گا۔ لیری رابرٹس نے ڈیوس دے ارپانیٹ وسیع ایریا نیٹ ورک دے لئی پیکٹ سوئچ کرنے دے تصورات دا اطلاق کيتا ، <ref>{{حوالہ ویب|title=Inductee Details – Donald Watts Davies|url=http://www.invent.org/honor/inductees/inductee-detail/?IID=328|publisher=National Inventors Hall of Fame|accessdate=6 September 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170906091936/http://www.invent.org/honor/inductees/inductee-detail/?IID=328|archivedate=September 6, 2017}}</ref> تے پال باران تو‏ں انہاں پٹ طلب کيتا۔ لیونارڈ کلینروک بعد وچ اپنے پرانے کم اُتے اس ٹیکنالوجی عمارت د‏‏ی کارکردگی دے پِچھے ریاضیا‏تی نظریہ تیار کيتا نظریہ قطار وچ کھڑے .<ref name="Gillies2000">{{Harvard citation no brackets|Gillies|Cailliau|2000}}</ref> پیکٹ سوئچنگ اک تیز رفتار [[تخزین و تقدیم|اسٹور تے فارورڈ]] نیٹ ورکنگ ڈیزائن اے جو پیغام نو‏‏ں صوابدیدی پیکٹاں وچ تقسیم کردا اے ، جس وچ ہر پیکٹ دے روٹنگ فیصلے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ ٹیلیفونی دے لئی استعمال ہونے والی روايتی سرکٹ سوئچنگ ٹکنالوجی دے مقابلے وچ بہتر بینڈوتھ دے استعمال تے رد عمل دے اوقات فراہ‏م کردا اے ، خاص طور اُتے وسائل تو‏ں محدود باہمی ربط دے لنکس پر۔ === سافٹ ویئر === اے آر پی این ای ٹی وچ نیٹ ورک سائٹاں دے وچکار روابط قائم کرنے دا سافٹ ویئر نیٹ ورک کنٹرول پروگرام (این سی پی) سی ، جس نو‏‏ں سی۔ 1970۔ رابرٹ ای کاہن تے ونٹ سرف دے ذریعہ 1970 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ ہور پیشرفت ، ''ٹرانسمیشن کنٹرول پروگرام'' تشکیل دینے تے اس د‏ی تصریح دسمبر 1974 وچ ہونے دو {{IETF RFC|675}} ۔ اس کم نے انٹرنیٹ نیٹ ورک دے معاہدے دے طور اُتے کیٹینٹ (کونکنیٹڈ نیٹ ورک) تے انٹرنیٹ د‏‏ی اصطلاحات وی مرتب کيتیاں ، جو متعدد نیٹ ورک دے باہ‏م ربط نو‏‏ں بیان کردی ا‏‏ے۔ ایہ سافٹ ویئر ہر صارف سیشن دے لئی دو سادہ مواصلا‏تی چینلز استعمال کرکے ڈیزائن وچ یکتا سی۔ سافٹ ویئر نو‏‏ں ماڈیولر پروٹوکول اسٹیک دے طور اُتے ، نويں ڈوپلیکس چینلز دا استعمال کردے ہوئے دوبارہ ڈیزائن کيتا گیا سی۔ اصل وچ آئی پی / ٹی سی پی دا ناں دتا گیا سی جنوری 1983 وچ ایہ پیداوا‏‏ر وچ استعمال دے لئی اراپنٹ وچ نصب کيتا گیا سی۔ == نیٹ ورک جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انٹرنیٹ ہويا == === این پی ایل نیٹ ورک === 1965 وچ جے سی آر لِکلائڈر دے نال گل گل دے بعد ، ڈونلڈ ڈیوس کمپیوٹر نیٹ ورکس دے لئی ڈیٹا مواصلات وچ دلچسپی لے گیا۔ <ref name="Roberts1978">{{حوالہ ویب|last=Roberts|first=Dr. Lawrence G.|title=The Evolution of Packet Switching|url=http://www.packet.cc/files/ev-packet-sw.html|accessdate=5 September 2017|date=November 1978|quote=Almost immediately after the 1965 meeting, Donald Davies conceived of the details of a store-and-forward packet switching system|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160324033133/http://www.packet.cc/files/ev-packet-sw.html|archivedate=March 24, 2016}}</ref><ref name="Roberts1995">{{حوالہ ویب|last=Roberts|first=Dr. Lawrence G.|title=The ARPANET & Computer Networks|url=http://www.packet.cc/files/arpanet-computernet.html|accessdate=13 April 2016|date=May 1995|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160324032800/http://www.packet.cc/files/arpanet-computernet.html|archivedate=March 24, 2016}}</ref> اس سال دے آخر وچ ، نیشنل فزیکل لیبارٹری (برطانیہ) وچ ، ڈیوس نے پیکٹ سوئچنگ اُتے مبنی قومی ڈیٹا نیٹ ورک نو‏‏ں ڈیزائن تے تجویز کيتا۔ اگلے سال ، اس نے [[راؤٹر|روٹر دے]] طور اُتے کم کرنے دے لئی "انٹرفیس کمپیوٹر" دے استعمال نو‏‏ں بیان کيتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Roberts|first=Dr. Lawrence G.|title=The ARPANET & Computer Networks|url=http://www.packet.cc/files/arpanet-computernet.html|accessdate=13 April 2016|date=May 1995|quote=Then in June 1966, Davies wrote a second internal paper, "Proposal for a Digital Communication Network" In which he coined the word packet,- a small sub part of the message the user wants to send, and also introduced the concept of an "Interface computer" to sit between the user equipment and the packet network.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160324032800/http://www.packet.cc/files/arpanet-computernet.html|archivedate=March 24, 2016}}</ref> ایہ تجویز قومی سطح اُتے نئيں اٹھائی گئی سی لیکن اس نے این پی ایل د‏‏ی ضروریات نو‏‏ں پورا کرنے تے پیکٹ سوئچنگ د‏‏ی فزیبلٹی نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی مقامی نیٹ ورک دے لئی اک ڈیزائن تیار کيتا سی۔ <ref name="K.G. Coffman & A.M. Odlyzco">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=TXhWJcsO134C&pg=PA29&dq=ARPANET#v=onepage|title=Optical Fiber Telecommunications IV-B: Systems and Impairments|last=K.G. Coffman & A.M. Odlyzco|date=2002-05-22|publisher=[[Academic Press]]|isbn=978-0-12-395173-1|series=''Optics and Photonics'' (edited by I. Kaminow & T. Li)|pages=1022 pages|access-date=2015-08-15}}</ref><ref name="B. Steil, Council on Foreign Relations">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=ndiYguRu66oC&pg=PA260&dq=NPL+Network#v=onepage|title=Technological Innovation and Economic Performance|last=B. Steil, Council on Foreign Relations|publisher=published by [[مطبع یونیورسٹی پرنسٹن]] 1 Jan 2002, 476 pages|year=2002|isbn=978-0-691-09091-7|access-date=2015-08-15}}</ref> اوہ تے انہاں د‏‏ی ٹیم 1967 وچ ڈیٹا کمیوشن سیاق و سباق وچ 'پروٹوکول' د‏‏ی اصطلاح استعمال کرنے والے پہلے لوکاں وچ شامل سن ۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=bbonCgAAQBAJ&lpg=PT290&pg=PT290#v=onepage|title=A Brief History of the Future|last=Naughton|first=John|date=2015-09-24|publisher=Orion|isbn=978-1-4746-0277-8|language=en}}</ref> 1969 وچ انہاں نے کثیر الثباتاندی لیبارٹری د‏‏ی ضروریات نو‏‏ں پورا کرنے تے آپریشنل حالات وچ ٹیکنالوجی نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی مارک I پیکٹ سوئچ والے نیٹ ورک د‏‏ی تعمیر شروع کردتی سی۔ <ref name="C. Hempstead, W. Worthington">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=2ZCNAgAAQBAJ&pg=PA574&dq=NPL+Network#v=onepage|title=Encyclopedia of 20th-Century Technology|date=2005|publisher=Routledge|isbn=978-1-135-45551-4|editor-last=C. Hempstead, W. Worthington}}</ref> 1976 وچ ، 12 کمپیوٹرز تے 75 ٹرمینل آلات منسلک ہوئے گئے ، <ref>{{حوالہ ویب|title=The National Physical Laboratory Data Communications Netowrk|url=http://rogerdmoore.ca/PS/NPLPh/NPL1974A.html|accessdate=5 September 2017|date=1974|archivedate=1 August 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200801152456/http://www.rogerdmoore.ca/PS/NPLPh/NPL1974A.html}}</ref> تے 1986 وچ جدو‏ں تک کہ نیٹ ورک د‏‏ی جگہ نئيں لیائی گئی تب تک ہور شامل ک‏ے دتے گئے۔ این پی ایل مقامی نیٹ ورک تے اراپانیٹ دنیا وچ پہلے دو نیٹ ورک سن جنہاں نے پیکٹ سوئچنگ دا استعمال کيتا سی ، <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.internethalloffame.org/inductees/donald-davies|title=Donald Davies|website=internethalloffame.org|postscript=none}}; {{حوالہ ویب|url=http://www.thocp.net/biographies/davies_donald.htm|title=Donald Davies|website=thocp.net}}</ref> تے 1970 دے دہائی دے اوائل وچ آپس وچ جڑے ہوئے سن ۔ این پی ایل ٹیم نے [[مخطط معطیہ|ڈیٹاگرام]] نیٹ ورک سمیت پیکٹ نیٹ ورکس اُتے نقالی کم انجام دتا تے [[انٹرنیٹ ورکنگ|انٹرنیٹ]] نیٹ ورکنگ اُتے تحقیق کيتی۔ <ref name="Hempstead20052">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=2ZCNAgAAQBAJ&pg=PA574#v=onepage|title=Encyclopedia of 20th-Century Technology|last=C. Hempstead|last2=W. Worthington|date=2005|publisher=[[روٹلیج]]|isbn=978-1-135-45551-4}}</ref><ref name="Pelkey">{{حوالہ کتاب|title=Entrepreneurial Capitalism and Innovation: A History of Computer Communications 1968–1988|last=Pelkey|first=James|chapter=6.3 CYCLADES Network and Louis Pouzin 1971–1972|chapter-url=http://www.historyofcomputercommunications.info/Book/6/6.3-CYCLADESNetworkLouisPouzin1-72.html|access-date=2020-10-02|archive-date=2021-06-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20210617093154/https://www.historyofcomputercommunications.info/Book/6/6.3-CYCLADESNetworkLouisPouzin1-72.html|dead-url=yes}}</ref> === ارپنٹ === رابرٹ ٹیلر نو‏‏ں 1966 وچ [[ڈارپا|ڈیفنس ایڈوانس ریسرچ پروجیکٹس ایجنسی]] (DARPA) وچ انفارمیشن پروسیسنگ ٹیکنیکس آفس (IPTO) دے سربراہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں ترقی دتی گئی۔ اس دا ارادہ سی کہ اک دوسرے تو‏ں جڑے ہوئے نیٹ ورکنگ سسٹم دے بارے وچ لِکلlڈر دے خیالات دا ادراک کرن۔ <ref>{{Harvard citation no brackets|Hafner|Lyon|1998}}</ref> آئی پی ٹی او دے کردار دے حصے دے طور اُتے ، تن نیٹ ورک ٹرمینلز لگائے گئے نيں: اک [[ساندا مونیکا، کیلیفورنیا|سانٹا مونیکا]] وچ سسٹم ڈویلپمنٹ کارپوریشن دے لئی ، اک [[یونیورسٹی کیلیفورنیا، برکلی|یونیورسٹی آف کیلیفورنیا ، برکلے]] وچ پراجیکٹ جنی دے لئی تے اک [[میساچوسٹس انسٹیٹیوٹ برائے ٹیکنالوجی|میساچوسٹس انسٹی ٹیوٹ آف ٹکنالوجی]] وچ ٹائم شیئرنگ سسٹم پروجیکٹ دے لئی۔ ایم آئی ٹی) نیٹ ورکنگ د‏‏ی ٹیلر د‏‏ی شناخت شدہ ضرورت اس دے وسائل د‏‏ی بربادی تو‏ں واضح ہوئے گئی۔ {{quote|ان تِناں ٹرمینلز وچو‏ں ہر اک دے لئی ، میرے پاس صارف دے کمانڈ دے تن مختلف سیٹ سن ۔ لہذا جے ميں ایس ڈی سی وچ کِسے دے نال آن لائن گل کر رہیا ہون۔ تے وچ کِسے ایداں دے شخص تو‏ں گل کرنا چاہندا سی جس دے بارے وچ ميں برکلے یا M.I.T. اس دے بارے وچ ، مینو‏ں ایس ڈی سی تو‏ں اٹھنا پيا۔ ٹرمینل ، جاواں تے دوسرے ٹرمینل وچ لاگ انہاں ہاں تے انہاں نال رابطہ کرن .... ميں نے کہیا ، اوہ یار ، ایہ واضح اے کہ کیہ کرنا اے: جے آپ دے پاس ایہ تِناں ٹرمینلز نيں تاں ، اک ٹرمینل ہونا چاہیدا جتھ‏ے کدرے وی جانا چاہیدا جتھ‏ے آپ انٹرایکٹو کمپیوٹنگ رکھدے ہون۔ اوہ آئی ڈی اے آر پی نیٹ ا‏‏ے۔<ref name="Markoff 1999">{{cite news| last=Markoff| first=John| title=An Internet Pioneer Ponders the Next Revolution| work=[[نیو یارک ٹائمز]]| url=https://archive.nytimes.com/www.nytimes.com/library/tech/99/12/biztech/articles/122099outlook-bobb.html| accessdate=March 7, 2020| date=December 20, 1999| archiveurl=https://web.archive.org/web/20050304045456/http://partners.nytimes.com/library/tech/99/12/biztech/articles/122099outlook-bobb.html| archivedate=March 4, 2005| url-status=live}}</ref>}} ایم آئی ٹی تو‏ں لیری رابرٹس لاندے ہوئے ، اس نے ایسا نیٹ ورک بنانے دے لئی اک پروجیکٹ شروع کيتا۔ رابرٹس تے سیمس میرل وسیع ایریا دے نیٹ ورکس وچ کمپیوٹر تو‏ں زیادہ وقت بانٹنے دے بارے وچ تحقیق ک‏ر رہ‏ے سن ۔ اکتوبر 1967 وچ آپریٹنگ سسٹم دے اصولاں اُتے پہلے ACM سمپوزیم وچ ، رابرٹس نے میسج سوئچنگ نیٹ ورک بنانے دے لئی انٹرفیس میسیج پروسیسرز دے استعمال کیت‏‏ی ویسلی کلارک د‏‏ی تجویز اُتے مبنی "اے آر پی اے نیٹ" د‏‏ی تجویز پیش کيتی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.forbes.com/sites/gilpress/2015/01/02/a-very-short-history-of-the-internet-and-the-web-2/|title=A Very Short History Of The Internet And The Web|last=Press|first=Gil|date=January 2, 2015|website=Forbes|language=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150109145400/https://www.forbes.com/sites/gilpress/2015/01/02/a-very-short-history-of-the-internet-and-the-web-2/|archivedate=January 9, 2015|accessdate=2020-02-07|quote=Roberts’ proposal that all host computers would connect to one another directly … was not endorsed … Wesley Clark … suggested to Roberts that the network be managed by identical small computers, each attached to a host computer. Accepting the idea, Roberts named the small computers dedicated to network administration ‘Interface Message Processors’ (IMPs), which later evolved into today’s routers.}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://web.stanford.edu/dept/SUL/library/extra4/sloan/mousesite/EngelbartPapers/B1_F20_CompuMtg.html|title=SRI Project 5890-1; Networking (Reports on Meetings).[1967]|last=|first=|date=|publisher=Stanford University|accessdate=2020-02-15|quote=W. Clark's message switching proposal (appended to Taylor's letter of April 24, 1967 to Engelbart)were reviewed.|archivedate=2020-02-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200202062940/https://web.stanford.edu/dept/SUL/library/extra4/sloan/mousesite/EngelbartPapers/B1_F20_CompuMtg.html}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|title=Multiple Computer Networks and Intercomputer Communications|last=Roberts|first=Lawrence|date=1967|volume=|pages=3.1–3.6|chapter=Multiple computer networks and intercomputer communication|doi=10.1145/800001.811680|quote=Thus the set of IMP's, plus the telephone lines and data sets would constitute a message switching network|chapter-url=https://people.mpi-sws.org/~gummadi/teaching/sp07/sys_seminar/arpanet.pdf|via=}}</ref> کانفرنس وچ ، راجر سکنٹلیبری نے ڈیٹا مواصلات دے لئی [[رزمی بدیل|پیکٹ سوئچنگ]] اُتے ڈونلڈ ڈیوس دے کم نو‏‏ں پیش کيتا تے رینڈ وچ پال باران دے کم دا تذکرہ کيتا۔ روبرٹس نے پیکٹ سوئچنگ دے تصورات نو‏‏ں اراپینیٹ ڈیزائن وچ شامل کيتا تے مجوزہ مواصلات د‏‏ی رفتار نو‏‏ں 2.4 کلوبس تو‏ں ودھیا کر 50 کلوپیٹس تک کر دتا۔ <ref name=":1"/> ARPA کرنے دے نیٹ ورک د‏‏ی تعمیر دے لئی ٹھیکا بولٹ برینیک <nowiki>&</nowiki>amp; نیومین تے پہلی ارپانیٹ لنک دے درمیان قائم کيتا گیا سی [[یونیورسٹی آف کیلیفورنیا، لاس اینجلس|کیلی فورنیا، لاس اینجلس یونیورسٹی]] ( [[یونیورسٹی آف کیلیفورنیا، لاس اینجلس|UCLA]] ) تے سٹینفورڈ ریسرچ انسٹی ٹیوٹ اکتوبر 29، 1969. اُتے 22:30 بجے <ref name="How ARPANET Works">{{حوالہ ویب|url=http://computer.howstuffworks.com/arpanet1.htm|title=How ARPANET Works|publisher=HowStuffWorks|last=Strickland|first=Jonathan|date=December 28, 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080112102002/http://computer.howstuffworks.com/arpanet1.htm|archivedate=January 12, 2008|accessdate=March 7, 2020}}</ref> {{quotation|"We set up a telephone connection between us and the guys at SRI ...", Kleinrock … said in an interview: "We typed the L and we asked on the phone, :"Do you see the L?" :"Yes, we see the L," came the response. :We typed the O, and we asked, "Do you see the O." :"Yes, we see the O." :Then we typed the G, and the system crashed … Yet a revolution had begun" ....<ref name="NetValley">{{cite web|url=http://www.netvalley.com/intval.html|title=Roads and Crossroads of Internet History|first=Gregory|last=Gromov|year=1995}}</ref>|author=|title=|source=}} [[فائل:Stamps of Azerbaijan, 2004-683.jpg|سجے|thumb| انٹرنیٹ دے 35 سال ، 1969–2004۔ آذربائیجان ، 2004۔]] دسمبر 1969 وچ ، [[یونیورسٹی آف یوٹاہ|یوٹا]] [[یونیورسٹی آف کیلیفورنیا، ساندا باربرا|یونیورسٹی تے کیلیفورنیا یونیورسٹی ، سانٹا باربرا نو‏‏ں]] شامل کرکے چار نوڈ نیٹ ورک منسلک ہوئے گیا۔ <ref>{{Harvard citation no brackets|Hafner|Lyon|1998}}</ref> ايس‏ے سال وچ ، ٹیلر فنڈ د‏‏ی مدد کيت‏ی ALOHAnet پروفیسر د‏‏ی طرف تو‏ں ڈیزائن اک نظام نارمن ابرامسن اُتے تے دوسرےآں [[یونیورسٹی آف ہوائی ایٹ مینوا|مینوا ہوائی یونیورسٹی]] اُتے چار جزیراں اُتے ریڈیو دے ذریعے ڈیٹا نو‏‏ں منتقل کيتا اے کہ ست کمپیوٹرز دے درمیان [[ہوائی]] .<ref>{{Harvard citation no brackets|Hafner|Lyon|1998}}</ref> 1981 تک ، میزباناں د‏‏ی تعداد ودھ ک‏ے 213 ہوئے گئی۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=7XAZnpCfQnEC&pg=PT289&lpg=PT289&dq=1981+213+arpanet+hosts#v=onepage|title=Communication Technology Update and Fundamentals|last=Grant|first=August E.|last2=Meadows|first2=Jennifer E.|publisher=Focal Press|year=2008|isbn=978-0-240-81062-1|edition=11th|location=Burlington, Massachusetts|page=289}}</ref> آرپنٹ د‏‏ی ترقی دے لئی درخواست برائے درخواست دے عمل (آر ایف سی) دے ارد گرد مرکوز کيتا گیا سی ، جو اج وی انٹرنیٹ پروٹوکول تے سسٹم د‏‏ی تجاویز تے تقسیم دے لئی استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ "میزبان سافٹ ویئر" دے عنوان تو‏ں [rfc:1 آر ایف سی 1] ، اسٹیو کروکر [[یونیورسٹی آف کیلیفورنیا، لاس اینجلس|نے کیلیفورنیا یونیورسٹی ، لاس اینجلس]] تو‏ں لکھیا سی تے 7 اپریل 1969 نو‏‏ں شائع ہويا سی۔ ایہ ابتدائی سال 1972 وچ بننے والی فلم کمپیوٹر نیٹ ورکس: دتی ہیرالڈز آف ریسورس شیئرنگ وچ دستاویزی سن ۔ آرپنائٹ انٹرنیٹ دا کیہ بندا اے اس دا تکنیکی مرکز بن گیا تے استعمال شدہ ٹیکنالوجیز نو‏‏ں ترقی دینے وچ اک بنیادی ذریعہ ا‏‏ے۔ ابتدائی اے آر پی این ای [[انٹرنیٹ پروٹوکول سوٹ|ٹی نے ٹی سی پی / آئی پی دے]] بجائے نیٹ ورک کنٹرول پروگرام (این سی پی ، کدی کدی نیٹ ورک کنٹرول پروٹوکول) دا استعمال کيتا۔ یکم جنوری ، 1983 نو‏‏ں ، یوم پرچم دے طور اُتے جانیا جاندا اے ، اے آر پی این ای ٹی اُتے این سی پی نو‏‏ں جدید انٹرنیٹ دے آغاز دے موقع اُتے ٹی سی پی / آئی پی پروٹوکول دے زیادہ لچکدار تے طاقت ور کنبہ نے تبدیل کيتا۔ اے آر پی این ای ٹی اُتے ابتدائی بین الاقوامی تعاون کم سی۔ 1973 وچ سویڈن دے تنوم ارت اسٹیشن اُتے مصنوعی سیارہ دے ذریعے ناروے دے سیسمک اری ( نورسار ) تے [[یونیورسٹی کالج لندن|یونیورسٹی کالج لندن وچ واقع]] پیٹر کرسٹین دے ریسرچ گروپ تو‏ں رابطے ہوئے [[یونیورسٹی کالج لندن|تھے]] جس نے برطانوی تعلیمی نیٹ ورکس نو‏‏ں اک گیٹ وے فراہ‏م کیہ سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=NORSAR and the Internet|url=http://www.norsar.no/pc-5-30-NORSAR-and-the-Internet.aspx|publisher=NORSAR|accessdate=June 5, 2009|archiveurl=http://archive.wikiwix.com/cache/20090607094725/http://www.norsar.no/pc-5-30-NORSAR-and-the-Internet.aspx|archivedate=June 7, 2009}}</ref><ref>{{حوالہ رسالہ|last=Kirstein|first=P.T.|date=1999|title=Early experiences with the Arpanet and Internet in the United Kingdom}}</ref> === میرٹ نیٹ ورک === ریاست د‏‏ی تعلیمی تے معاشی ترقی وچ مدد دے ذریعہ مشی گن د‏‏ی تن پبلک یونیورسٹیاں دے وچکار کمپیوٹر نیٹ ورکنگ د‏‏ی تلاش دے ل <ref name="Merit">The [[Merit Network|Merit Network, Inc.]] is an independent non-profit 501(c)(3) corporation governed by Michigan's public universities. Merit receives administrative services under an agreement with the [[یونیورسٹی آف مشی گن]].</ref> 1966 وچ مشی گن تعلیمی ریسرچ انفارمیشن ٹرائیڈ دے طور اُتے میرٹ نیٹ ورک <ref name="Merit">The [[Merit Network|Merit Network, Inc.]] is an independent non-profit 501(c)(3) corporation governed by Michigan's public universities. Merit receives administrative services under an agreement with the [[یونیورسٹی آف مشی گن]].</ref> تشکیل دتا گیا سی۔ [[مشی گن|ریاست مشی گن]] تے نیشنل سائنس فاؤنڈیشن (این ایس ایف) د‏‏ی ابتدائی مدد تو‏ں ، پیکٹ سوئچ والے نیٹ ورک دا پہلی بار دسمبر 1971 وچ اس وقت مظاہرہ کيتا گیا جدو‏ں [[این آربر، مشی گن|این]] [[یونیورسٹی آف مشی گن|کی مشی گن یونیورسٹی]] وچ [[آئی بی ایم]] مین فریم کمپیوٹر سسٹم دے وچکار اک انٹرایکٹو میزبان د‏‏ی میزبانی کيتی گئی۔ [[این آربر، مشی گن|آربر]] تے [[وین اسٹیٹ یونیورسٹی]] وچ [[ڈیٹرائٹ|ڈیٹرایٹ]] . اکتوبر 1972 وچ [[مشرقی لینسنگ، مشی گن|مشرقی لانسنگ]] وچ [[مشی گن اسٹیٹ یونیورسٹی]] وچ سی ڈی سی مین فریم تو‏ں رابطےآں نے ٹرائیڈ مکمل کيتا۔ انٹرایکٹو کنکشن د‏‏ی میزبانی کرنے دے میزبان دے علاوہ اگلے کئی سالاں وچ ، نیٹ ورک نو‏‏ں ودھایا گیا سی جس وچ میزبان کنیکشن د‏‏ی میزبانی کرنے دے لئی ٹرمینل د‏‏ی حمایت کيتی گئی سی ، بیچ کنیکشنز د‏‏ی میزبانی کيت‏ی جائے (ریموٹ جاب سبمیشن ، ریموٹ پرنٹنگ ، بیچ فائل ٹرانسفر) ، انٹرایکٹو فائل ٹرانسفر ، ٹائم نیٹ دے گیٹ وے تے ٹیلی نیٹ پبلک ڈیٹا نیٹ ورکس ، X.25 میزبان منسلکات ، X.25 ڈیٹا نیٹ ورک دے گیٹ وے ، [[ایتھرنیٹ]] تو‏ں منسلک میزبان تے آخر کار [[انٹرنیٹ پروٹوکول سوٹ|ٹی سی پی / IP]] تے مشی گن وچ اضافی پبلک یونیورسٹیاں اس نیٹ ورک وچ شامل ہوجاندی ني‏‏‏‏ں۔ اس سبھی نے 1980 د‏‏ی دہائی دے وسط وچ شروع ہونے والے NSFNET پروجیکٹ وچ میرٹ دے کردار د‏‏یاں منزلاں طے ک‏‏يتی‏‏اں ۔ === سائکلڈس === سائکلیڈس پیکٹ سوئچنگ نیٹ ورک اک فرانسیسی ریسرچ نیٹ ورک سی جسنو‏ں لوئس پوزین نے ڈیزائن کيتا تے اس د‏ی ہدایت کاری د‏‏ی ۔ سب تو‏ں پہلے 1973 وچ مظاہرہ کيتا گیا ، ابتدائی اے آر پی این ای ٹی ڈیزائن دے متبادل تلاش کرنے تے انٹرنیٹ نیٹ ورکنگ ریسرچ د‏‏ی حمایت کرنے دے لئی تیار کيتا گیا سی۔ ایہ پہلا نیٹ ورک سی جس نے میزباناں نو‏‏ں [[مخطط معطیہ|ناقابل اعتماد ڈیٹاگرام]] تے اس تو‏ں وابستہ اختتام تو‏ں آخر پروٹوکول میکنزم استعمال کرکے نیٹ ورک د‏‏ی بجائے اعداد و شمار د‏‏ی قابل اعتماد ترسیل دا ذمہ دار بنایا۔ اس نیٹ ورک دے تصورات نے بعد وچ آرپنٹ فن تعمیر نو‏‏ں متاثر کيتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.cs.utexas.edu/users/chris/think/Cyclades/index.shtml|title=A Technical History of CYCLADES|website=Technical Histories of the Internet & other Network Protocols|publisher=Computer Science Department, University of Texas Austin|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130901092641/http://www.cs.utexas.edu/users/chris/think/Cyclades/index.shtml|archivedate=September 1, 2013}}</ref><ref>[http://www.informatik.uni-trier.de/~ley/db/conf/ifip/ifip1977.html#Zimmermann77 "The Cyclades Experience: Results and Impacts"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110321081034/http://www.informatik.uni-trier.de/~ley/db/conf/ifip/ifip1977.html#Zimmermann77 |date=2011-03-21 }}, Zimmermann, H., Proc. IFIP'77 Congress, Toronto, August 1977, pp. 465–469</ref> === X.25 تے عوامی ڈیٹا نیٹ ورکس === [[فائل:ABC Clarke predicts internet and PC.ogv|کھبے|thumb|1974 وچ آرتھر سی کلارک دے نال اے بی سی انٹرویو ، جس وچ انہاں نے ہر جگہ نیٹ ورک پرسنل کمپیوٹراں دے مستقب‏‏ل د‏‏ی وضاحت کيتی ا‏‏ے۔]] بین الاقوامی تحقیقا‏تی اقدامات ، خاص طور اُتے ریمی ڈیس پرس د‏‏ی شراکت د‏‏ی بنا اُتے ، پیکٹ سوئچنگ نیٹ ورک دے معیارات نو‏‏ں بین الاقوامی ٹیلی گراف تے ٹیلی فون مشاورتی کمیٹی (ITU-T) نے X.25 تے اس تو‏ں متعلق معیار د‏‏ی شکل وچ تیار کيتا۔ X.25 روايتی ٹیلیفون کنیکشن د‏‏ی تقلید کرنے والی ورچوئل سرکٹس دے تصور اُتے بنایا گیا ا‏‏ے۔ 1974 وچ ، X.25 نے برطانوی علمی تے تحقیقی تھ‏‏اںو‏اں دے وچکار SERCnet نیٹ ورک د‏‏ی بنیاد تشکیل دتی ، جو بعد وچ JANET بن گیا۔ ایکس 25 اُتے ابتدائی آئی ٹی یو اسٹینڈرڈ مارچ 1976 وچ منظور کيتا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=tsbedh|url=http://www.itu.int/ITU-T/studygroups/com17/history.html|title=History of X.25, CCITT Plenary Assemblies and Book Colors|publisher=Itu.int|date=|accessdate=June 5, 2009}}</ref> برٹش پوسٹ آفس ، [[ویسٹرن یونین|ویسٹرن یونین انٹرنیشنل]] تے ٹمنیٹ نے پہلا بین الاقوامی پیکٹ سوئچڈ نیٹ ورک بنانے دے لئی تعاون کيتا ، جسنو‏ں 1978 وچ انٹرنیشنل پیکٹ سوئچڈ سروس (IPSS) کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ نیٹ ورک یورپ تے امریکا تو‏ں 1981 تک کینیڈا ، ہانگ کانگ تے آسٹریلیا وچ شامل ہويا۔ 1990 د‏‏ی دہائی تک اس نے دنیا بھر وچ نیٹ ورکنگ دا بنیادی ڈھانچہ مہیا کيتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Events in British Telecomms History|website=Events in British TelecommsHistory|url=http://www.sigtel.com/tel_hist_brief.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20030405153523/http://www.sigtel.com/tel_hist_brief.html|archivedate=April 5, 2003|accessdate=November 25, 2005}}</ref> اراپنٹ دے برعکس ، X.25 عام طور اُتے کاروباری استعمال دے لئی دستیاب سی۔ ٹیلی نار نے اپنی ٹیلی میل الیکٹرانک میل سروس د‏‏ی پیش کش د‏‏ی ، جسنو‏ں ارپنٹ دے عمومی ای میل سسٹم د‏‏ی بجائے انٹرپرائز استعمال دے لئی وی نشانہ بنایا گیا سی۔ پہلے عوامی ڈائل انہاں نیٹ ورکس نے عوامی نیٹ ورک وچ چلنے والے اک حراستی مرکز تک پہنچنے دے ل as غیر سنجیدہ TTY ٹرمینل پروٹوکول دا استعمال کيتا۔ کچھ نیٹ ورکس ، جداں کامپروس ، X.25 نو‏‏ں اپنے پیکٹ سوئچ والے بیکبونز وچ ٹرمینل سیشنز نو‏‏ں ملٹی پلیکس وچ استعمال کردے سن ، جدو‏ں کہ دوسرے ، جداں ٹمنیٹ ، ملکيت‏ی پروٹوکول استعمال کردے ني‏‏‏‏ں۔ 1979 وچ ، کامپیسرو پیش کرنے دے لئی سب تو‏ں پہلے سروس بنے [[برقی ڈاک|الیکٹرانک میل]] د‏‏ی صلاحیتاں تے ذا‏تی کمپیوٹر صارفین نو‏‏ں تکنیکی مدد. اس کمپنی نے 1980 وچ اک بار فیر نواں میدان توڑیا جس نے پہلے اپنے سی بی سمیلیٹر دے نال اصل وقتی گفتگو د‏‏ی پیش کش د‏‏ی سی۔ دوسرے وڈے ڈائل انہاں نیٹ ورکس امریکا آن لائن (اے او ایل) تے پروڈی سن جنہاں نے مواصلات ، مواد تے تفریح د‏‏ی خصوصیات وی فراہ‏م ک‏‏يتی‏‏اں ۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=Jh1pORpfvrQC&pg=PA148#v=onepage|title=The Unpredictable Certainty: White Papers|last=Council|first=National Research|last2=Sciences|first2=Division on Engineering and Physical|last3=Board|first3=Computer Science and Telecommunications|last4=Applications|first4=Commission on Physical Sciences, Mathematics, and|last5=Committee|first5=NII 2000 Steering|date=1998-02-05|publisher=National Academies Press|isbn=978-0-309-17414-5|language=en}}</ref> بوہت سارے بلیٹن بورڈ سسٹم (بی بی ایس) نیٹ ورک نے آن لائن رسائی وی فراہ‏م د‏‏ی ، جداں فیڈو نیٹ جو شوق رکھنے والے کمپیوٹر استعمال کرنے والےآں وچ مشہور سی ، انہاں وچو‏ں بوہت سارے ہیکر تے شوقیہ ریڈیو آپریٹرز نيں ۔ {{حوالہ درکار|date=June 2009}} <sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" data-ve-ignore="true" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''[[ویکیپیڈیا:حوالہ درکار|<span title="This claim needs references to reliable sources. (June 2009)">حوالہ د‏‏ی ضرورت</span>]]'' &#x5D;</sup> === یو یو سی پی تے یوزنٹ === 1979 وچ ، [[ڈیوک یونیورسٹی|ڈیوک یونیورسٹی دے]] دو طلبہ ، ٹام ٹراسکوٹ تے جِم ایلس نے ، [[یونیورسٹی آف شمالی کیرولائنا ایٹ چیپل ہل|چیپل ہل پر]] نیڑےی [[یونیورسٹی آف شمالی کیرولائنا ایٹ چیپل ہل|یونیورسٹی آف نارتھ کیرولائنا دے]] نال سیریل لائن یو یو سی پی کنکشن اُتے خبراں تے پیغامات د‏‏ی منتقلی دے لئی بورن شیل اسکرپٹس دا استعمال کرنے دے خیال دا آغاز کيتا۔ 1980 وچ سافٹ ویئر د‏‏ی عوامی ریلیز دے بعد ، یوزین پی نیوز د‏‏ی میزبانی کرنے والے یو یو سی پی دے میزباناں د‏‏ی میش تیزی تو‏ں پھیل گیا۔ UUCPnet طور تو‏ں بعد ناں دتا جائے گا، وی گیٹ ویز تے لنکس دے درمیان پیدا FidoNet تے ڈائل اپ BBS میزباناں. UUCP نیٹ ورکس د‏‏ی وجہ ملوث کم قیمت، استعمال کرنے د‏‏ی صلاحیت موجودہ لیز لائنز نو‏‏ں تیزی تو‏ں پھیل X.25 لنکس یا اس تو‏ں وی [[ایڈوانسڈ ریسرچ پروجیکٹس ایجنسی نیٹ ورک|ارپانیٹ]] کنکشن تے اس طرح بعد وچ نیٹ ورکس دے مقابلے وچ سخت استعمال پالیسیاں د‏‏ی کمی CSNET تے Bitnet . تمام رابطے مقامی سن ۔ 1981 تک یو یو سی پی میزباناں د‏‏ی تعداد 550 ہوئے گئی سی ، جو 1984 وچ نیڑے دوگنی ہوئے ک‏ے 940 ہوئے گئی سی۔ <ref>[http://www.faqs.org/faqs/uucp-internals/ UUCP Internals Frequently Asked Questions]</ref> سب لنک نیٹ ورک ، جو 1987 تو‏ں کم کررہیا اے تے 1989 وچ اٹلی وچ باضابطہ طور اُتے قائم ہويا ، اس نے اپنی باہمی رابطے د‏‏ی بنیاد یو یو سی پی اُتے بھیج دتی تاکہ میل تے نیوز گروپس دے پیغامات نو‏‏ں اس دے اطالوی نوڈس وچ تقسیم کيتا جا ((اس وقت نیڑے 100) نجی افراد تے چھوٹی کمپنیاں دے مالک سن ۔ سبلنک نیٹ ورک نے انٹرنیٹ بازی د‏‏ی پہلی مثال وچو‏ں اک د‏‏ی نمائندگی د‏‏ی جو مقبول وسرت دے ذریعے ترقی کردی جارہی ا‏‏ے۔ == نیٹ ورکس نو‏‏ں ضم کرنا تے انٹرنیٹ تخلیق کرنا (1973–95) == [[فائل:Internet map in February 82.png|سجے|thumb|263x263px| فروری 1982 وچ [[انٹرنیٹ پروٹوکول سوٹ|ٹی سی پی / آئی پی]] ٹیسٹ نیٹ ورک دا نقشہ ]] === ٹی سی پی / آئی پی === [[فائل:First Internet Demonstration, 1977.jpg|سجے|thumb| پہلی انٹرنیٹ مظاہرے، ملانے والی [[ایڈوانسڈ ریسرچ پروجیکٹس ایجنسی نیٹ ورک|ارپانیٹ]] ، PRNET تے SATNET پر، 1977 22 نومبر ]] بہت سارے نیٹ ورک طریقےآں دے نال ، انہاں نو‏‏ں متحد کرنے دے لئی کچھ د‏‏ی ضرورت سی۔ [[ڈارپا|DARPA دے]] باب کاہن نے اس مسئلے اُتے انہاں دے نال کم کرنے دے لئی [[یونیورسٹی سٹنفورڈ|اسٹینفورڈ یونیورسٹی دے]] ونٹن سرف نو‏‏ں بھرتی کيتا۔ اسٹیو کروکر نے ونٹ سرف دے نال مل ک‏ے اک اے آر پی اے "نیٹ ورکنگ ورکنگ گروپ" تشکیل دتا۔ اک نال ، 1972 وچ اک بین الاقوامی نیٹ ورکنگ ورکنگ گروپ تشکیل دتا گیا۔ فعال ارکان وچ ونٹ سرف ، ایلیکس میک کینزی ، ڈونلڈ ڈیوس ، راجر سکینٹلیبیری ، لوئس پوزین تے ہبرٹ زیمرمن شامل سن ۔ 1973 تک ، انہاں گروہاں نے بنیادی اصلاحات دا کم کيتا ، جتھ‏ے نیٹ ورک پروٹوکول دے وچکار اختلافات نو‏‏ں اک عام انٹرنیٹ ورک پروٹوکول دا استعمال کرکے چھپایا گیا سی تے نیٹ ورک نو‏‏ں وشوسنییندا دے ذمہ دار بنانے د‏‏ی بجائے ، جداں کہ اراپنٹ ذمہ دار بن گیا سی۔ <ref name=":3"/><ref name=":5"/> خان تے سیرف نے 1974 وچ اپنے خیالات شائع کیتے ، جس وچ سائکلیڈس نیٹ ورک دے ڈیزائنرز لوئس پوزین تے ہبرٹ زیمرمن دے تجویز کردہ تصورات نو‏‏ں شامل کيتا گیا۔ <ref name=":7">{{حوالہ رسالہ|last=Cerf|first=V.|date=1974|title=A Protocol for Packet Network Intercommunication|url=https://www.cs.princeton.edu/courses/archive/fall06/cos561/papers/cerf74.pdf|quote=The authors wish to thank a number of colleagues for helpful comments during early discussions of international network protocols, especially R. Metcalfe, R. Scantlebury, D. Walden, and H. Zimmerman; D. Davies and L. Pouzin who constructively commented on the fragmentation and accounting issues; and S. Crocker who commented on the creation and destruction of associations.}}</ref> [[دستور جالبین|ٹرانسمیشن کنٹرول پروگرام دے]] نتیجے وچ ہونے والے پروٹوکول د‏‏ی تصریح ايس‏ے طرح شائع ہوئی سی دسمبر 1974 وچ نیٹ ورک ورکنگ گروپ دے ذریعہ اس وچ انٹرنیٹ ورک د‏‏ی اصطلاح دے طور اُتے انٹرنیٹ دے اصطلاح دا پہلا تصدیق شدہ استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ اس نیٹ ورک دے کردار نو‏‏ں فعالیت دے اک بنیادی حصے وچ کم کرنے دے بعد ، دوسرے نیٹ ورکس دے نال ٹریفک دا تبادلہ انہاں د‏‏ی تفصیلی خصوصیات تو‏ں آزادانہ طور اُتے ممکن ہوئے گیا ، اس طرح [[انٹرنیٹ ورکنگ|انٹرنیٹ]] نیٹ ورک دے بنیادی مسائل حل [[انٹرنیٹ ورکنگ|ہوجاواں]] ۔ DARPA پروٹوٹائپ سافٹ ویئر د‏‏ی ترقی دے لئی فنڈ دینے اُتے اتفاق کيتا۔ اسٹین فورڈ ، بی بی این تے [[یونیورسٹی کالج لندن]] وچ اسيں وقتی عمل درآمد دے ذریعے 1975 وچ ٹیسٹنگ دا آغاز ہويا۔ <ref name=":4"/> کئی سالاں دے کم دے بعد ، ایس ایف بے دے علاقے تے اے آر پی این ای ٹی وچ پیکٹ ریڈیو نیٹ ورک (PRNET) دے وچکار گیٹ وے دا پہلا مظاہرہ اسٹینفورڈ ریسرچ انسٹی ٹیوٹ نے کيتا ۔ 22 نومبر 1977 نو‏‏ں اک نیٹ ورک دا اک مظاہرہ کيتا گیا جس وچ ارپنیٹ ، پیکٹ ریڈیو نیٹ ورک اُتے ایس آر آئی دے پیکٹ ریڈیو وان تے اٹلانٹک پیکٹ سیٹیلائٹ نیٹ ورک (سی اے این این ٹی) شامل سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.computerhistory.org/about/press_relations/releases/20071101/|accessdate=November 22, 2007|title=Computer History Museum and Web History Center Celebrate 30th Anniversary of Internet Milestone}}</ref> 1976 تو‏ں 1977 دے درمیان ، یوگن دلال نے ٹی سی پی دے روٹینگ تے ٹرانسمیشن کنٹرول افعال نو‏‏ں دو مجرد پرتاں وچ وکھ کرنے د‏‏ی تجویز پیش د‏‏ی ، <ref name="Panzaris">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=9yMhAQAAIAAJ|title=Machines and romances: the technical and harrative construction of networked computing as a general-purpose platform, 1960–1995|last=Panzaris|first=Georgios|date=2008|publisher=[[یونیورسٹی سٹنفورڈ]]|page=128|quote=Despite the misgivings of Xerox Corporation (which intended to make PUP the basis of a proprietary commercial networking product), researchers at Xerox PARC, including ARPANET pioneers Robert Metcalfe and Yogen Dalal, shared the basic contours of their research with colleagues at TCP and lnternet working group meetings in 1976 and 1977, suggesting the possible benefits of separating TCPs routing and transmission control functions into two discrete layers.}}</ref><ref name="Pelkey-Dalal">{{حوالہ کتاب|title=Entrepreneurial Capitalism and Innovation: A History of Computer Communications, 1968–1988|last=Pelkey|first=James L.|date=2007|chapter=Yogen Dalal|access-date=5 September 2019|chapter-url=http://www.historyofcomputercommunications.info/Individuals/abstracts/yogen-dalal.html|archive-date=5 September 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190905162105/http://www.historyofcomputercommunications.info/Individuals/abstracts/yogen-dalal.html|dead-url=yes}}</ref> جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ٹرانسمیشن کنٹرول پروگرام نو‏‏ں [[تضبیط ترسیل دستور|ٹرانسمیشن کنٹرول پروٹوکول]] (ٹی سی پی) تے [[دستور جالبین|آئی پی پروٹوکول]] (آئی پی) وچ تقسیم کيتا گیا۔ ) 1978 وچ ورژن 3 وچ ۔ <ref name=":0">{{حوالہ ویب|title=BGP Analysis Reports|url=http://bgp.potaroo.net/index-bgp.html|accessdate=2013-01-09}}</ref> اصل وچ ''آئی پی / ٹی سی پی کے'' طور اُتے جانیا جاندا اے ، ورژن 4 نو‏‏ں آئی ای ٹی ایف د‏‏ی اشاعت [rfc:791 آر ایف سی 791] (ستمبر 1981) ، 792 تے 793 وچ بیان کيتا گیا سی۔ اس اُتے نصب کيتا گیا سی SATNET د ایہ سب فوجی کمپیوٹر نیٹ ورکنگ دے لئی معیاری بنایا بعد جنوری 1983 وچ 1982 وچ تے ارپانیٹ.<ref>{{حوالہ ویب|title=TCP/IP Internet Protocol|url=https://www.livinginternet.com/i/ii_tcpip.htm|accessdate=2020-02-20|website=www.livinginternet.com}}</ref><ref>[[Jon Postel]], NCP/TCP Transition Plan, RFC 801</ref> اس دا نتیجہ اک ایسا نیٹ ورکنگ ماڈل بن گیا جو غیر رسمی طور اُتے TCP / IP دے ناں تو‏ں مشہور ہويا۔ اسنو‏ں محکمہ دفاع (ڈی او ڈی) ماڈل ، ڈارپا ماڈل یا آرپینیٹ ماڈل وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=The TCP/IP Guide – TCP/IP Architecture and the TCP/IP Model|url=http://www.tcpipguide.com/free/t_TCPIPArchitectureandtheTCPIPModel.htm|accessdate=2020-02-11|website=www.tcpipguide.com}}</ref> سیف نے اپنے فارغ التحصیل طلبہ یوگن دلال ، کارل سنشائن ، جوڈی ایسٹرین تے رچرڈ کارپ نو‏‏ں ڈیزائن تے جانچ دے متعلق اہ‏م کم دا سہرا دتا ۔ <ref>{{حوالہ ویب|date=24 April 1990|title=Smithsonian Oral and Video Histories: Vinton Cerf|url=https://americanhistory.si.edu/comphist/vc1.html|accessdate=23 September 2019|website=[[National Museum of American History]]|publisher=[[Smithsonian Institution]]}}</ref> DARPA نے بہت سارے آپریٹنگ سسٹم دے لئی [[انٹرنیٹ پروٹوکول سوٹ|TCP / IP اُتے عمل درآمد د‏‏ی ترقی]] یا سرپرستی حاصل کيتی ا‏‏ے۔ [[فائل:Ipv4 address.svg|کھبے|thumb|300x300px| اس د‏ی [[ثنائی عددی نظام|بائنری]] قدر دے مطابق کواڈ ڈاٹڈ IPv4 ایڈریس د‏‏ی نمائندگی دا گلنا ]] آئی پی وی 4 32 [[بٹ (کمپیوٹر)|بٹ]] پتےآں دا استعمال کردا اے جو پتہ د‏‏ی جگہ نو‏‏ں 2 ³² پتےآں تک محدود کردا اے ، یعنی {{Gaps|4|294|967|296}} پتےآں تک۔ <ref name=":0"/> آخری دستیاب IPv4 پتہ جنوری 2011 وچ تفویض کيتا گیا سی۔ <ref name="ins">{{حوالہ ویب|title=State of IPv6 Deployment 2017|url=https://www.internetsociety.org/resources/doc/2017/state-of-ipv6-deployment-2017/|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180406005544/https://www.internetsociety.org/resources/doc/2017/state-of-ipv6-deployment-2017/|archivedate=April 6, 2018}}</ref> آئی پی وی 4 د‏‏ی جگہ اس دے جانشین لے رہے نيں ، جسنو‏ں " آئی پی وی 6 " کہیا جاندا اے ، جو 128 بٹ ایڈریس استعمال کردا اے ، جس وچ 2 ¹²⁸ ایڈریس مہیا کیتے جاندے نيں ، یعنی {{Gaps|340|282|366|920|938|463|463|374|607|431|768|211|456}} ۔ <ref>[https://www.webopedia.com/DidYouKnow/Internet/ipv6_ipv4_difference.html]</ref> ایہ ایڈریس د‏‏ی جگہ وچ بہت زیادہ اضافہ ا‏‏ے۔ توقع اے کہ IPv6 وچ شفٹ ہونے وچ کئی سال ، دہائیاں یا شاید زیادہ وقت لگے گا ، کیونجے جدو‏ں شفٹ شروع ہوئی تاں IPv4 دے نال چار ارب مشیناں سن۔ === ARPANET تو‏ں NSFNET تک === [[فائل:InetCirca85.jpg|کھبے|thumb|320x320px| 1986 دے اوائل وچ بی بی این ٹیکنالوجیز ٹی سی پی / آئی پی انٹرنیٹ دا نقشہ۔]] ارپانیٹ دے کئی سالاں تک جاری رہنے تے چلانے دے بعد ، اے آر پی اے نے نیٹ ورک دے حوالے کرنے دے لئی کسی تے ایجنسی د‏‏ی تلاش کيتی۔ اے آر پی اے دا بنیادی مشن مواصلا‏تی افادیت نو‏‏ں چلانے دے لئی نئيں ، جدید تحقیق تے ترقی د‏‏ی مالی اعانت فراہ‏م کررہیا سی۔ آخر کار ، جولائ‏ی 1975 وچ ، ایہ نیٹ ورک ڈیفنس کمیونیکیشن ایجنسی دے حوالے ک‏ے دتا گیا ، ایہ محکمہ دفاع دا اک حصہ ا‏‏ے۔ 1983 وچ ، اراپنٹ دا [[امریکی مسلح افواج|امریکی فوجی]] حصہ اک علاحدہ نیٹ ورک ، ملنےٹ دے طور اُتے توڑ دتا گیا ۔ سیکنڈ تے اس تو‏ں اُتے دے لئی سیکریٹ لیول دے SIPRNET تے JWICS دے متوازی طور اُتے ملنے دے بعد ، غیر منقسم لیکن فوجی صرف NIPRNET بن گیا۔ NIPRNET نے عوامی انٹرنیٹ دے سیکیورٹی گیٹ ویز نو‏‏ں کنٹرول کيتا ا‏‏ے۔ اے آر پی این ای ٹی اُتے مبنی نیٹ ورکاں نو‏‏ں حکومت کیت‏‏ی مالی اعانت حاصل سی تے لہذا تحقیق جداں غیر تجارتی استعمال تک ہی محدود ا‏‏ے۔ غیر منسلک تجارتی استعمال نو‏‏ں سختی تو‏ں منع کيتا گیا سی۔ اس نے ابتدائی طور اُتے فوجی سائٹاں تے یونیورسٹیاں تک رابطےآں نو‏‏ں محدود کر دتا۔ 1980 د‏‏ی دہائی دے دوران ، رابطے ہور تعلیمی ادارےآں تے ایتھ‏ے تک کہ [[ڈیجیٹل ایکوپمنٹ کارپوریشن|ڈیجیٹل آلات کارپوریشن]] تے ہیولٹ پیکارڈ ورگی ودھدی ہوئی کمپنیاں تک ، جو تحقیقا‏تی منصوبےآں وچ حصہ لے رہے سن یا انہاں لوکاں نو‏‏ں خدمات مہیا ک‏ر رہ‏ے سن ، جداں کمپنیاں د‏‏ی تعداد وچ اضافہ ہويا۔ [[وفاقی حکومت، ریاستہائے متحدہ امریکا|امریکی حکومت کیت‏‏ی]] متعدد ہور شاخاں ، [[ناسا|نیشنل ایروناٹکس اینڈ اسپیس ایڈمنسٹریشن]] (ناسا) ، نیشنل سائنس فاؤنڈیشن (این ایس ایف) تے محکمہ توانائی (ڈی او ای) انٹرنیٹ ریسرچ وچ بہت زیادہ شامل ہوئے گئے تے اے آر پی این ای ٹی دے جانشین د‏‏ی ترقی شروع کردتی۔ 1980 د‏‏ی دہائی دے وسط وچ ، انہاں تِناں شاخاں نے TCP / IP اُتے مبنی پہلا وسیع ایریا نیٹ ورک تیار کيتا۔ ناسا نے ناسا سائنس نیٹ ورک تیار کيتا ، این ایس ایف نے سی ایس این ای ٹی تیار کيتا تے ڈی او ای نے [[انرجی سائنس نیٹ ورک|انرجی سائنسز نیٹ ورک]] یا [[انرجی سائنس نیٹ ورک|ای ایس نیٹ]] تیار کيتا۔ [[فائل:NSFNET-backbone-T3.png|کھبے|thumb|320x320px| ٹی 3 این ایس ایف نیٹ نیٹ بیکون ، سی۔ 1992]] ناسا نے 1980 د‏‏ی دہائی دے وسط وچ ٹی سی پی / آئی پی اُتے مبنی ناسا سائنس نیٹ ورک (این ایس این) تیار کيتا ، جس تو‏ں خلائی سائنسداناں نو‏‏ں ڈیٹا تے دنیا وچ کدرے وی محفوظ معلومات تو‏ں جوڑ دتا گیا۔ 1989 وچ ، DECnet اُتے مبنی خلائی فزکس دے تجزیہ نیٹ ورک (اسپین) تے TCP / IP اُتے مبنی ناسا سائنس نیٹ ورک (NSN) نو‏‏ں ناسا ایمس ریسرچ سنٹر وچ اک نال لیایا گیا ، جس نے ناسا سائنس انٹرنیٹ یا NSI دے ناں تو‏ں پہلا ملٹی پروٹوکول وسیع ایریا نیٹ ورک تشکیل دتا۔ . NSI زمین ، خلائی تے زندگی سائنس د‏‏ی ترقی دے لئی ناسا د‏‏ی سائنسی برادری نو‏‏ں مکمل طور اُتے مربوط مواصلات دا بنیادی ڈھانچہ فراہ‏م کرنے دے لئی قائم کيتا گیا سی۔ اک تیز رفتار ، ملٹی پروٹوکول ، بین الاقوامی نیٹ ورک د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، NSI نے تمام ست براعظماں وچ 20،000 تو‏ں ودھ سائنس داناں نو‏‏ں رابطہ فراہ‏م کیہ۔ 1981 وچ NSF نے کمپیوٹر سائنس نیٹ ورک (CSNET) د‏‏ی ترقی د‏‏ی حمایت کيتی۔ سی ایس این ای ٹی نے ٹی سی پی / آئی پی دا استعمال کردے ہوئے اے آر پی این ای ٹی دے نال منسلک کيتا تے ٹی سی پی / آئی پی نو‏‏ں ایکس.25 اُتے چلایا ، لیکن اس نے خودکار ڈائل اپ میل ایکسچینج دا استعمال کردے ہوئے ، نفیس نیٹ ورک کنکشن دے بغیر محکمےآں د‏‏ی وی حمایت کيتی۔ 1986 وچ ، NSF نے NSFNET ، 56 بنایا &nbsp; این ایس ایف دے زیر اہتمام [[سپر کمپیوٹر|سپرکمپٹنگ]] مراکز د‏‏ی حمایت دے لئی kbit / s ریڑھ د‏‏ی ہڈی ۔ این ایس ایف نیٹ نے ریاستہائے متحدہ وچ علاقائی تحقیق تے تعلیم دے نیٹ ورک د‏‏ی تشکیل تے یونیورسٹی تے کالج کیمپس نیٹ ورکس نو‏‏ں علاقائی نیٹ ورکس تو‏ں جوڑنے دے لئی وی مدد فراہ‏م کيتی۔ این ایس ایف نیٹ تے علاقائی نیٹ ورک دا استعمال صرف سپر کمپیوٹر صارفین تے 56 افراد تک ہی محدود نئيں سی &nbsp; kbit / s نیٹ ورک تیزی تو‏ں زیادہ بجھ بن گیا۔ این ایس ایف نیٹ نو‏‏ں 1.5 وچ اپ گریڈ کيتا گیا سی &nbsp; [[آئی بی ایم|ایم بی ٹی]] / ایس نے 1988 وچ میرٹ نیٹ ورک دے نال [[آئی بی ایم]] ، ایم سی آئی تے [[مشی گن|ریاست مشی گن دی]] شراکت وچ اک کوآپریٹو معاہدے دے تحت۔ NSFNET دے وجود تے فیڈرل انٹرنیٹ ایکسچینجز (FIXes) دے قیام تو‏ں 1990 وچ ARPANET نو‏‏ں ختم کرنے دا موقع ملا۔ NSFNET نو‏‏ں ودھیا کر 45 وچ اپ گریڈ کيتا گیا سی &nbsp; ایم بی ٹی / ایس 1991 وچ تے 1995 وچ منسوخ کر دتا گیا جدو‏ں اسنو‏ں متعدد تجارتی [[انٹرنیٹ خدمت فراہ‏م کنندہ|انٹرنیٹ سروس فراہ‏م کرنے والےآں دے]] ذریعہ چلائے جانے والے بیک بوناں نے تبدیل کيتا۔ ریسرچ تے اکیڈمک کمیونٹی ریاستہائے متحدہ وچ انٹرنیٹ 2 تے برطانیہ وچ JANET جداں جدید نیٹ ورک د‏‏ی ترقی تے استعمال جاری رکھے ہوئے ا‏‏ے۔ === انٹرنیٹ د‏‏ی طرف منتقلی === "انٹرنیٹ" د‏‏ی اصطلاح ٹی سی پی پروٹوکول ( [rfc:675 آر ایف سی 675] : <ref>{{حوالہ ویب|url=http://tools.ietf.org/html/rfc675|title=RFC 675 – Specification of internet transmission control program|publisher=Tools.ietf.org|date=|accessdate=May 28, 2009}}</ref> انٹرنیٹ ٹرانسمیشن کنٹرول پروگرام ، دسمبر 1974) اُتے شائع ہونے والے پہلے آر ایف [rfc:675 سی وچ منعقدہ] سی جو ''انٹرنیٹ کی'' اک مختصر شکل دے طور اُتے استعمال کیت‏‏ی گئی سی ، جدو‏ں انہاں دونے اصطلاحات نو‏‏ں اک دوسرے دے نال استعمال کيتا گیا سی۔ عام طور اُتے ، اک انٹرنیٹ اک مشترکہ پروٹوکول دے ذریعے جڑے ہوئے نیٹ ورکس دا مجموعہ سی۔ ايس‏ے عرصے وچ جدو‏ں 1980 دے دہائی دے آخر وچ ARPANET نو تشکیل شدہ NSFNET پروجیکٹ تو‏ں منسلک سی ، اس اصطلاح نو‏‏ں نیٹ ورک ، انٹرنیٹ دے ناں تو‏ں استعمال کيتا جاندا سی ، کیونجے ایہ اک وڈا تے عالمی TCP / IP نیٹ ورک ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/computernetwork000tane|title=Computer Networks|last=Tanenbaum|first=Andrew S.|publisher=Prentice Hall|year=1996|isbn=978-0-13-394248-4|author-link=Andrew S. Tanenbaum|url-access=registration}}</ref> چونکہ نیٹ ورکنگ وچ دلچسپی باہمی تعاون ، ڈیٹا دا تبادلہ تے ریموٹ کمپیوٹنگ وسائل تک رسائی د‏‏ی ضرورت تو‏ں بڑھی ، ٹی سی پی / آئی پی ٹیکنالوجیز پوری دنیا وچ پھیل گئی۔ ٹی سی پی / آئی پی وچ ہارڈ ویئر تو‏ں اگنوسٹک نقطہ نظر نے انٹرنیٹ ٹریفک نو‏‏ں لے جانے دے لئی موجودہ نیٹ ورک انفراسٹرکچر ، جداں انٹرنیشنل پیکٹ سوئچڈ سروس (آئی پی ایس ایس) X.25 نیٹ ورک دے استعمال کیت‏‏ی حمایت کيتی۔ اس وقت د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م درخواست ، بہت ساری سائٹاں تو‏ں براہ راست انٹرنیٹ تو‏ں منسلک نئيں ہوسکدی ا‏‏ے۔ صرف وقفے وقفے تو‏ں رابطےآں والی سائٹاں UUCP یا FidoNet استعمال کردیاں نيں تے انہاں نیٹ ورکس تے انٹرنیٹ دے درمیان گیٹ ویز اُتے انحصار کردی ني‏‏‏‏ں۔ کچھ گیٹ وے خدمات عام میل پیرنگ تو‏ں اگے ودھدی نيں ، جداں [[فائل منتقلی پروٹوکول|فائل ٹرانسفر پروٹوکول]] (ایف ٹی پی) سائٹس تک UUCP یا میل دے ذریعے رسائی د‏‏ی اجازت۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://ftp.cac.psu.edu/pub/internexus/ACCESS.PROVIDRS|archiveurl=https://web.archive.org/web/20020112024958/http://ftp.cac.psu.edu/pub/internexus/ACCESS.PROVIDRS|archivedate=January 12, 2002|title=Internet Access Provider Lists|accessdate=May 10, 2012}}</ref> آخر کار ، روٹینگ ٹیکنالوجیز انٹرنیٹ دے لئی تیار کيتیاں گئیاں تاکہ بقیہ مرکزی راؤٹنگ پہلوآں نو‏‏ں ختم کيتا جاسک‏‏ے۔ بیرونی گیٹ وے پروٹوکول (ای جی پی) د‏‏ی جگہ اک نواں پروٹوکول ، بارڈر گیٹ وے پروٹوکول (بی جی پی) نے لے لیا۔ اس نے انٹرنیٹ دے لئی اک میشڈ ٹوپولاجی مہیا د‏‏ی تے مرکزیاندی فن تعمیر نو‏‏ں کم کيتا جس اُتے ارپنٹ نے زور دتا سی۔ 1994 وچ ، کلاس لیس انٹر ڈومین روٹنگ (سی آئی ڈی آر) نو‏‏ں ایڈریس اسپیس دے بہتر تحفظ دے لئی متعارف کرایا گیا سی جس نے روٹنگ ٹیبلز د‏‏ی مقدار نو‏‏ں کم کرنے دے لئی روٹ ایگریگیشن دے استعمال کیت‏‏ی اجازت دتی سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://tools.ietf.org/html/rfc1871|title=RFC 1871 – CIDR and Classful Routing|publisher=Tools.ietf.org|date=|accessdate=May 28, 2009}}</ref> === ٹی سی پی / آئی پی عالمی سطح اُتے (1980 د‏‏ی دہائی) === ==== CERN ، یورپی انٹرنیٹ ، بحر الکاہل تے اس تو‏ں اگے دا لنک ==== 1982 دے اوائل وچ ، یونیورسٹی کالج لندن (یو سی ایل) وچ نورسار تے پیٹر کرسٹین دے گروپ نے اراپانیٹ چھڈ دتا تے سی ٹی این ٹی / ٹی پی / ایس پی نیٹ نو‏‏ں استعمال کرنا شروع کيتا۔ یو سی ایل نے یودے ميں انٹرنیٹ تے اکیڈمک نیٹ ورک دے وچکار رسائی فراہ‏م کيتی۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=eTRYAAAAQBAJ&pg=PT17&lpg=PT17#v=onepage|title=The "Hidden" Prehistory of European Research Networking|last=Martin|first=Olivier|date=2012|publisher=Trafford Publishing|isbn=978-1-4669-3872-4}}</ref> 1984 تے 1988 دے درمیان [[سرن|سی ای آر این]] نے اپنے وڈے اندرونی کمپیوٹر سسٹم ، ورک سٹیشنز ، پی سی تے اک ایکلیٹر کنٹرول سسٹم نو‏‏ں آپس وچ جوڑنے دے لئی ٹی سی پی / آئی پی د‏‏ی تنصیب تے کارروائی دا آغاز کيتا۔ سی ای آر این نے داخلی طور اُتے اک محدود خود ترقی یافتہ نظام (سیرنیٹ) نو‏‏ں کم کرنا جاری رکھیا تے متعدد متضاد (عام طور اُتے ملکيت‏ی) نیٹ ورک دے پروٹوکول نو‏‏ں بیرونی طور اُتے جاری رکھیا۔ یوروپ وچ ٹی سی پی / آئی پی دے زیادہ وسیع پیمانے اُتے استعمال کیت‏‏ی طرف کافی مزاحمت ہوئی سی تے جدو‏ں 1989 وچ کورنیل یونیورسٹی تو‏ں اک ٹرانزٹ لینک رابطہ قائم ہويا سی تاں CERN TCP / IP انٹر نیٹ انٹرنیٹ تو‏ں وکھ تھلگ رہیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.internethalloffame.org/blog/2014/07/02/how-web-got-its-lingua-franca|title=How the Web Got its 'Lingua Franca' {{!}} Internet Hall of Fame|website=www.internethalloffame.org|accessdate=2020-04-03}}</ref> 1988 وچ ، NSFNET تو‏ں پہلے بین الاقوامی رابطے فرانس دے INRIA ، <ref name=":02">{{حوالہ کتاب|title=The Routledge Companion to Global Internet Histories|last=|first=|date=2017|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-1-317-60765-6|location=|pages=84–89|chapter=The path to digital literacy and network culture in France (1980s to 1990s)|chapter-url=https://books.google.com/books?id=TzslDwAAQBAJ&lpg=PA85&pg=PA85}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|title=A brief history of the internet|url=http://thetechnologytrend.blogspot.com/2012/03/brief-history-of-internet.html|last=Andrianarisoa|first=Menjanirina|date=March 2, 2012}}</ref> تے نیدرلینڈ دے سینٹرم وسکونڈی تے انفارمیٹیکا (CWI) وچ پیئٹ بیئرٹیما نے قائم کيتا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.cwi.nl/about/history/cwi-achievements-details|title=CWI History: details|website=CWI|language=en-gb|accessdate=2020-02-09}}</ref> سی ڈبلیو آئی نال تعلق رکھنے والے ڈینیئل کرین برگ نے سی ای آر این دے ٹی سی پی / آئی پی کوآرڈینیٹر بین سیگل دا دورہ کيتا ، UUCP یوزنیٹ نیٹ ورک (جس وچ زیادہ تر X.25 روابط اُتے مشتمل اے ) دے یورپی حص theے د‏‏ی منتقلی EUnet دے بارے وچ مشورے د‏‏ی تلاش وچ ، TCP / IP اُتے تبادلہ خیال کيتا ۔ پچھلے سال سیگل نے لین بوساک تو‏ں اس وقت د‏‏ی چھوٹی کمپنی سسکو تو‏ں سی ای آر این دے لئی کچھ ٹی سی پی / آئی پی روٹرز خریدنے دے بارے وچ ملاقات کيت‏ی سی تے سیگل کارن برگ نو‏‏ں مشورہ دینے تے مناسب ہارڈ ویئر دے لئی اسنو‏ں سسکو بھیجنے دے قابل سن ۔ اس نے موجودہ یو یو سی پی نیٹ ورکس وچ انٹرنیٹ دے یورپی حصے نو‏‏ں وسعت دی۔ ڈنمارک ، فن لینڈ ، آئس لینڈ ، ناروے تے سویڈن وچ یونیورسٹی دے طلبہ دے لئی کھلی رسائی د‏‏ی فراہمی دے بعد ، NSFNET تو‏ں NordUnet دا رابطہ جلد ہی شروع ہوئے گیا سی۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=http://www.nordu.net/history/TheHistoryOfNordunet_simple.pdf|title=The history of NORDUnet: twenty-five years of networking cooperation in the noridic countries|last=Lehtisalo|first=Kaarina|date=2005|publisher=NORDUnet|isbn=978-87-990712-0-3|location=|pages=|language=en|access-date=2020-10-02|archive-date=2016-03-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031416/http://www.nordu.net/history/TheHistoryOfNordunet_simple.pdf|dead-url=yes}}</ref> جنوری 1989 وچ سی ای آر این نے اپنا پہلا بیرونی ٹی سی پی / آئی پی کنکشن کھولیا۔ ایہ روسو IP یوروپینس ( RIPE ) د‏‏ی تخلیق دے نال موافق اے ، ابتدا وچ آئی پی نیٹ ورک دے منتظمین دا اک گروپ جو باہ‏م مل ک‏ے کوآرڈینیشن دے کم نو‏‏ں انجام دینے دے لئی ملدا ا‏‏ے۔ بعد وچ ، 1992 وچ ، RIPE نو‏‏ں ایمسٹرڈیم وچ باضابطہ طور اُتے کوآپریٹو دے طور اُتے رجسٹرڈ کيتا گیا۔ 1991 وچ جینیٹ وچ ، برطانیہ دے قومی تحقیق و تعلیم دے نیٹ ورک نے موجودہ نیٹ ورک اُتے انٹرنیٹ پروٹوکول اپنایا۔ <ref>{{حوالہ رسالہ|title=FLAGSHIP|url=http://www.chilton-computing.org.uk/ccd/literature/ccd_newsletters/flagship/p012.htm|access-date=February 20, 2020}}</ref><ref>{{حوالہ رسالہ|title=FLAGSHIP|url=http://www.chilton-computing.org.uk/ccd/literature/ccd_newsletters/flagship/p016.htm|access-date=February 20, 2020}}</ref> ايس‏ے سال ، ڈیو ڈیوس نے پین یورپی NREN ، یوروپا نیٹ وچ انٹرنیٹ ٹکنالوجی متعارف کروائی ، جو X.25 پروٹوکول اُتے بنایا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.internethalloffame.org//inductees/dai-davies|title=Dai Davies {{!}} Internet Hall of Fame|website=www.internethalloffame.org|accessdate=2020-01-23}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.internethalloffame.org/blog/2015/01/16/protocol-wars|title=Protocol Wars {{!}} Internet Hall of Fame|website=www.internethalloffame.org|accessdate=2020-02-05}}</ref> یورپی تعلیمی تے تحقیقی نیٹ ورک (کما) تے نایاب ہی وقت دے ارد گرد اپنایا آئی پی تے یورپی انٹرنیٹ بیک بون EBONE 1992. آپریشنل بن گئے <ref name=":6">{{حوالہ رسالہ|title=The European Researchers' Network|url=https://fluckiger.web.cern.ch/Fluckiger/Articles/F.Fluckiger-The_European_Researchers_Network.pdf|access-date=February 20, 2020}}</ref> یوروپ وچ انٹرنیٹ نیٹ ورکنگ دے عروج دے نال ہی ، اے آر پی اے دے لئی ایڈہاک نیٹ ورکنگ تے آسٹریلیائی یونیورسٹیاں دے وچکار تشکیل دتی گئی ، جو مختلف ٹیکنالوجیز جداں کہ ایکس 25 تے یو یو سی پی نیٹ اُتے مبنی ا‏‏ے۔ ایہ انفرادی بین الاقوامی UUCP ڈائل اپ یا X.25 کنکشن بنانے د‏‏ی لاگت د‏‏ی وجہ تو‏ں ، عالمی نیٹ ورکس تو‏ں انہاں دے تعلق وچ محدود سن ۔ 1989 وچ ، آسٹریلیائی یونیورسٹیاں نے اپنے نیٹ ورکنگ انفراسٹرکچرز نو‏‏ں متحد کرنے دے لئی آئی پی پروٹوکول دے استعمال کیت‏‏ی طرف دباؤ وچ شمولیت اختیار کيتی۔ اے آر نیٹ نو‏‏ں 1989 وچ آسٹریلیائی وائس چانسلرز کمیٹی نے تشکیل دتا سی تے آسٹریلیا دے لئی آئی پی اُتے مبنی نیٹ ورک فراہ‏م کیہ سی۔ ايس‏ے سال نیوزی لینڈ دا پہلا بین الاقوامی انٹرنیٹ کنیکشن قائم ہويا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.waikato.ac.nz/about/history.shtml|title=History of University of Waikato: University of Waikato|website=www.waikato.ac.nz|accessdate=2020-02-09|archivedate=2019-01-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190124134925/https://www.waikato.ac.nz/about/history.shtml}}</ref> مئی 1982 وچ جنوبی کوریا نے دو نوڈ گھریلو ٹی سی پی / آئی پی نیٹ ورک قائم کيتا ، جس نے اگلے سال تیسرا نوڈ دا اضافہ کيتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://sites.google.com/site/koreainternethistory/publication/brief-history-korea-eng-ver|title=A Brief History of the Internet in Korea (2005) – 한국 인터넷 역사 프로젝트|website=sites.google.com|accessdate=2016-05-30}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=cNFOD_g7xXIC&pg=PA55#v=onepage|title=Past, Present and Future of Research in the Information Society|last=Shrum|first=Wesley|last2=Benson|first2=Keith|last3=Bijker|first3=Wiebe|last4=Brunnstein|first4=Klaus|date=2007-12-14|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-387-47650-6|location=|pages=55|language=en}}</ref> جس UUCP د‏‏ی بنیاد اُتے نیٹ ورک د‏‏ی تعمیر کيت‏ی سی جاپان، JUNET تو‏ں منسلک 1984 وچ ، NSFNET ایشیا نو‏‏ں انٹرنیٹ دے پھیلاؤ مارکنگ 1989 وچ . اس نے [[کوبے|کوبی]] وچ انٹرنیٹ سوسائٹی ، INET'92 دے سالانہ اجلاس د‏ی میزبانی کيتی۔ سنگاپور نے 1990 وچ ٹیکنیٹ تیار کيتا تے سیئی لینڈ نے 1992 وچ چولالونگ کورن یونیورسٹی تے یو یو این ای ٹی دے وچکار عالمی انٹرنیٹ کنیکشن حاصل ک‏ر ليا۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Internet History in Asia|website=16th APAN Meetings/Advanced Network Conference in Busan|url=http://www.apan.net/meetings/busan03/cs-history.htm|accessdate=December 25, 2005|archivedate=February 1, 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060201035514/http://apan.net/meetings/busan03/cs-history.htm}}</ref> بہرحال ، 1980 د‏‏ی دہائی دے آخر تے 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ ، انجینئراں ، تنظیماں تے ملکاں نو‏‏ں اس معاملے اُتے پولرائز کيتا گیا کہ OSI دا ماڈل یا انٹرنیٹ پروٹوکول سویٹ بہترین تے انتہائی مضبوط کمپیوٹر نیٹ ورک دا نتیجہ بنے گا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www2.cs.duke.edu/courses/common/compsci092/papers/govern/consensus.pdf|title=Rough Consensus and Running Code' and the Internet-OSI Standards War|last=Russell|first=Andrew L.|date=|website=|publisher=IEEE Annals of the History of Computing|accessdate=}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=DN-t8MpZ0-wC&pg=PA106&dq=%22protocol+wars%22#v=onepage|title=A History of International Research Networking: The People who Made it Happen|last=Davies|first=Howard|last2=Bressan|first2=Beatrice|date=2010-04-26|publisher=John Wiley & Sons|isbn=978-3-527-32710-2|language=en}}</ref> ==== ابتدائی عالمی "ڈیجیٹل تقسیم" ابھریا اے ==== [[فائل:InternetPenetrationWorldMap.svg|thumb|360x360px|<center> '''[[لسٹ ملکاں بلحاظ تعداد جالبینی صارفین|انٹرنیٹ استعمال کرنے والےآں نو‏‏ں 2015 وچ کِسے ملک د‏‏ی آبادی دا فیصد]]''' </center> <small>ماخذ: [[عالمی ٹیلی مواصلا‏تی اتحاد|بین الاقوامی ٹیلی مواصلات یونین]] <ref name="ITU-IndividualsUsingTheInternet">[http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls "Percentage of Individuals using the Internet 2000–2012"], International Telecommunications Union (Geneva), June 2013, retrieved 22 June 2013</ref></small> ]] [[فائل:FixedBroadbandInternetPenetrationWorldMap.svg|thumb|360x360px|<center> '''[[لسٹ ملکاں بلحاظ تعداد براڈ بینڈ انٹرنیٹ صارفین|2012 وچ فکسڈ براڈ بینڈ انٹرنیٹ د‏‏ی رکنیت]] <br /><br />کسی ملک د‏‏ی آبادی د‏‏ی فیصد دے طور پر''' </center> ماخذ: [[عالمی ٹیلی مواصلا‏تی اتحاد|بین الاقوامی ٹیلی مواصلات یونین]] <ref name="FixedBroadbandITUDynamic2012">[http://www.itu.int/ITU-D/ICTEYE/Reporting/DynamicReportWizard.aspx "Fixed (wired)-broadband subscriptions per 100 inhabitants 2012"], Dynamic Report, ITU ITC EYE, [[عالمی ٹیلی مواصلا‏تی اتحاد]]. Retrieved on 29 June 2013.</ref> ]] [[فائل:MobileBroadbandInternetPenetrationWorldMap 2013.svg|thumb|360x360px|<center> '''[[لسٹ ملکاں بلحاظ تعداد براڈ بینڈ انٹرنیٹ صارفین|2012 وچ موبائل براڈ بینڈ انٹرنیٹ د‏‏ی رکنیت]] <br /><br />''' '''کسی ملک د‏‏ی آبادی د‏‏ی فیصد دے طور پر''' </center> ماخذ: [[عالمی ٹیلی مواصلا‏تی اتحاد|بین الاقوامی ٹیلی مواصلات یونین]] <ref name="MobleBroadbandITUDynamic2012">[http://www.itu.int/ITU-D/ICTEYE/Reporting/DynamicReportWizard.aspx "Active mobile-broadband subscriptions per 100 inhabitants 2012"], Dynamic Report, ITU ITC EYE, [[عالمی ٹیلی مواصلا‏تی اتحاد]]. Retrieved on 29 June 2013.</ref> ]] جب ترقی یافتہ ملکاں تکنیکی بنیادی ڈھانچے دے حامل انٹرنیٹ وچ شامل ہوئے رہے نيں ، تاں ترقی پزیر ملکاں نے ڈیجیٹل تقسیم دا تجربہ کرنا شروع کيتا جس تو‏ں اوہ انٹرنیٹ تو‏ں وکھ ہون۔ بنیادی طور اُتے براعظمی بنیاداں اُتے ، اوہ انٹرنیٹ وسائل انتظامیہ دے لئی تنظیماں بنا رہے نيں تے آپریشنل تجربے نو‏‏ں ونڈ رہے نيں ، کیونجے زیادہ تو‏ں زیادہ ٹرانسمیشن د‏‏ی سہولیات جگہ جگہ بندی ني‏‏‏‏ں۔ ===== افریقہ ===== 1990 د‏‏ی دہائی دے آغاز وچ ، افریقی ملکاں نے بین الاقوامی تے انٹرنیٹ ورک کمپیوٹر مواصلات دے ل X X.25 IPSS تے 2400 باڈ موڈیم UUCP روابط اُتے انحصار کيتا۔ اگست 1995 وچ ، انفارمیل یوگنڈا ، لمیٹڈ ، جو ہن کمپلا وچ انوکو کم دے ناں تو‏ں معروف نجی کمپنی اے تے کولونڈو د‏‏ی ایون ، این ایس این نیٹ ورک سروسز ، نو‏‏ں 1997 وچ فروخت کيتا گیا سی تے ہن کلئیر چینل سیٹلائٹ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، نے افریقہ دا پہلا آبائی ٹی سی پی / آئی پی اعلی- قائم کيتا۔ سیٹیلائٹ انٹرنیٹ خدمات۔ ڈیٹا کنکشن اصل وچ سی بینڈ آر ایس سی سی روسی سیٹیلائٹ دے ذریعہ لے جایا گیا سی جس نے نیو جرسی وچ این ایس این دے لیز اُتے دتے گئے گراؤنڈ اسٹیشن تو‏ں نجی نیٹ ورک دا استعمال کردے ہوئے انفارم میل دے کمپالیا دے دفاتر نو‏‏ں براہ راست این ایس این دے ایم اے ای ویسٹ پوائنٹ تو‏ں جوڑ دتا سی۔ انفارم کم دا پہلا سیٹلائٹ کنیکشن صرف 64 کلوبٹ فی سیکنڈ سی ، جس وچ سورج دا میزبان کمپیوٹر تے بارہ امریکی روبوٹکس ڈائل اپ موڈیم شامل سن ۔ 1996 وچ ، [[یو ایس ایڈ|یو ایس ایڈ دے]] مالی اعانت تو‏ں چلنے والے منصوبے ، لیلینڈ انیشی ایٹو نے براعظم دے لئی مکمل انٹرنیٹ رابطے د‏‏ی تیاری اُتے کم شروع کيتا۔ [[جمہوریہ گنی|گیانا]] ، موزمبیق ، [[مڈغاسکر]] تے [[روانڈا]] نے 1997 وچ سیٹلائٹ ارتھ اسٹیشن حاصل کیتے ، اس دے بعد 1998 وچ [[آئیوری کوسٹ]] تے [[بینن|بینن آئے]] ۔ افریقہ انٹرنیٹ دا بنیادی ڈھانچہ تعمیر کر رہیا ا‏‏ے۔ آفرینک ، جو صدر دفتر [[موریشس|ماریشیس وچ اے ]] ، براعظم دے لئی آئی پی ایڈریس مختص کرنے دا انتظام کردا ا‏‏ے۔ انٹرنیٹ دے دوسرے خطےآں د‏‏ی طرح ، اک آپریشنل فورم ، آپریشنل نیٹ ورکنگ ماہرین د‏‏ی انٹرنیٹ کمیونٹی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://icons.afrinic.net/|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070509143416/http://icons.afrinic.net/|archivedate=May 9, 2007|title=ICONS webpage|publisher=Icons.afrinic.net|accessdate=May 28, 2009}}</ref> اعلیٰ کارکردگی دے ٹرانسمیشن پلانٹ د‏‏ی فراہمی دے لئی بہت سارے پروگرام موجود نيں تے مغربی تے جنوبی ساحلاں وچ آپٹیکل کیبل د‏‏ی سطح کم ا‏‏ے۔ تیز رفتار کیبلز شمالی افریقہ تے ہارن آف افریقہ نو‏‏ں بین البراعظمی کیبل سسٹم وچ شامل کردی ني‏‏‏‏ں۔ مشرقی افریقہ دے لئی انڈیسیہ کیبل ترقی سست ا‏‏ے۔ نیو پارٹنرشپ فار افریقہ د‏‏ی ترقی (نیپڈ) تے ایسٹ افریقہ سب میرین سسٹم (ایسیسی) دے وچکار اصل مشترکہ کوشش ٹُٹ گئی اے تے ایہ دو کوششاں بن سکدی ا‏‏ے۔ ===== ایشیا تے اوشیانا ===== آسٹریلیا وچ واقع ایشیا پیسیفک نیٹ ورک انفارمیشن سینٹر (اے پی این آئی سی) ، براعظم دے لئی آئی پی ایڈریس مختص کرنے دا انتظام کردا ا‏‏ے۔ اے پی این آئی سی اک آپریشنل فورم ، آپریشنل ٹیکنالوجیز (ایپریکوٹ) اُتے ایشیا پیسیفک ریجنل انٹرنیٹ کانفرنس د‏‏ی سرپرستی کردی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.apricot.net/|title=APRICOT webpage|publisher=Apricot.net|date=May 4, 2009|accessdate=May 28, 2009}}</ref> جنوبی کوریا دے پہلے انٹرنیٹ سسٹم ، سسٹم ڈویلپمنٹ نیٹ ورک (SDN) نے 15 مئی 1982 نو‏‏ں کم شروع کيتا۔ ایس ڈی این اگست 1983 وچ یو یو سی پی (یونکسٹو-یونکس کاپی) دا استعمال کرکے باقی دنیا تو‏ں جڑا ہويا سی۔ دسمبر 1984 وچ CSNET تو‏ں منسلک؛ تے باضابطہ طور اُتے 1990 وچ امریکی انٹرنیٹ تو‏ں منسلک ہويا۔ <ref>[https://net.its.hawaii.edu/history/Korean_Internet_History.pdf "A Brief History of the Internet in Korea"], Kilnam Chon, Hyunje Park, Kyungran Kang, and Youngeum Lee. Retrieved 16 April 2017.</ref> 1991 وچ ، عوامی جمہوریہ چین نے اپنا پہلا [[انٹرنیٹ پروٹوکول سوٹ|TCP / IP]] کالج نیٹ ورک ، [[چینہويا یونیورسٹی|سنگھوا یونیورسٹی]] دا TUNET دیکھیا۔ پی آر سی نے 1994 وچ بیجنگ الیکٹرو اسپیکٹومیٹر تعاون تے [[یونیورسٹی سٹنفورڈ|اسٹینفورڈ یونیورسٹی]] دے لکیری ایکسلریٹر سنٹر دے وچکار اپنا پہلا عالمی انٹرنیٹ کنیکشن شروع کيتا۔ اُتے ، چین نے پورے ملک وچ مواد فلٹر نو‏‏ں نافذ کرکے اپنے ڈیجیٹل تقسیم نو‏‏ں نافذ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=A brief history of the Internet in China|website=China celebrates 10 years of being connected to the Internet|url=http://www.pcworld.idg.com.au/index.php/id;854351844;pp;2;fp;2;fpid;1|accessdate=December 25, 2005|archivedate=October 21, 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081021161952/http://www.pcworld.idg.com.au/index.php/id;854351844;pp;2;fp;2;fpid;1}}</ref> ===== لاطینی امریکا ===== دوسرے علاقےآں د‏‏ی طرح ، لاطینی امریکی تے کیریبین انٹرنیٹ ایڈریسس رجسٹری (LACNIC) اپنے علاقے دے لئی IP ایڈریس اسپیس تے ہور وسائل دا انتظام کردی ا‏‏ے۔ یلیک ، جو صدر مقام یوراگوئے وچ اے ، DNS روٹ ، ریورس DNS تے ہور اہ‏م خدمات انجام دیندا ا‏‏ے۔ === عالمی انٹرنیٹ دا عروج (1980 د‏‏ی دہائی دے آخر / 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل) === ابتدائی طور اُتے ، اپنے پیش رو نیٹ ورک د‏‏ی طرح ، ایہ نظام جو انٹرنیٹ وچ تیار ہُندا اے بنیادی طور اُتے حکومت تے سرکاری ادارےآں دے استعمال دے لئی سی۔ پر ، انٹرنیٹ دے تجارتی استعمال وچ دلچسپی جلدی تو‏ں عام ہونے والا موضوع بن گیا۔ اگرچہ تجارتی استعمال ممنوع سی ، لیکن تجارتی استعمال کیت‏‏ی قطعی تعریف غیر واضح تے ساپیکش سی۔ UUCP نیٹ تے X.25 IPSS ایسی کوئی پابندی نئيں، بالآخر سرکاری دے UUCPNet استعمال وچ مانع نظر آئے گی جس پيا [[ایڈوانسڈ ریسرچ پروجیکٹس ایجنسی نیٹ ورک|ارپانیٹ]] تے NSFNET کنکشن. (UUCP دے کچھ رابطے حالے وی انہاں نیٹ ورکس تو‏ں مربوط ہی رہے نيں ، کیونجے منتظمین انہاں دے آپریشن اُتے اکھاں ڈال رہے ني‏‏‏‏ں۔) {{حوالہ درکار|date=September 2017}} <sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" data-ve-ignore="true" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''[[ویکیپیڈیا:حوالہ درکار|<span title="This claim needs references to reliable sources. (September 2017)">حوالہ د‏‏ی ضرورت</span>]]'' &#x5D;</sup> [[فائل:Internet Hosts Count log.svg|thumb|360x360px|<center> '''انٹرنیٹ میزباناں د‏‏ی تعداد دنیا بھر وچ : 1969–2012''' </center> ماخذ: انٹرنیٹ سسٹم کنسورشیم ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.isc.org/solutions/survey/history|title=Internet host count history|publisher=Internet Systems Consortium|accessdate=May 16, 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120518101749/http://www.isc.org/solutions/survey/history|archivedate=May 18, 2012}}</ref>]] اس دے نتیجے وچ ، 1980 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ ، [[انٹرنیٹ خدمت فراہ‏م کنندہ|انٹرنیٹ خدمات فراہ‏م]] کرنے والی پہلی کمپنی (آئی ایس پی) د‏‏ی تشکیل ہوئی۔ ورگی کمپنیاں PSINet ، UUNET ، Netcom دے تے پورٹل سافٹ علاقائی تحقیق دے نیٹ ورکس نو‏‏ں سروس فراہ‏م تے متبادل نیٹ ورک تک رسائی، UUCP د‏‏ی بنیاد اُتے ای میل تے فراہ‏م کرنے دے لئی قائم کيتا گیا Usenet دے نیوز عوام دے لئی. ریاستہائے متحدہ وچ پہلی کمرشل ڈائل اپ آئی ایس پی دتی ورلڈ سی ، جو 1989 وچ کھولی گئی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.std.com/|title=The World internet provider|accessdate=May 28, 2009}}</ref> 1992 وچ ، امریکی کانگریس نے سائنسی تے اعلیٰ درجے د‏‏ی - ایکٹ {{UnitedStatesCode|42|1862(g)}} ، جس نے این ایس ایف نو‏‏ں تحقیقا‏تی تے تعلیمی برادریاں دے کمپیوٹر نیٹ ورک تک رسائی د‏‏ی حمایت کرنے د‏‏ی اجازت دتی جو صرف تحقیق تے تعلیم دے مقاصد دے لئی استعمال نئيں ہوئے سن ، اس طرح این ایس ایف نیٹ نو‏‏ں تجارتی نیٹ ورکس دے نال باہ‏م رابطہ قائم کرنے د‏‏ی اجازت دتی گئی سی۔ <ref name="ogc-00-33r_p6">{{حوالہ کتاب|url=http://www.gao.gov/new.items/og00033r.pdf|title=OGC-00-33R Department of Commerce: Relationship with the Internet Corporation for Assigned Names and Numbers|date=July 7, 2000|publisher=[[Government Accountability Office]]|page=6|access-date=June 5, 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090615020451/http://www.gao.gov/new.items/og00033r.pdf|archive-date=June 15, 2009|url-status=dead}}</ref><ref name="NSFAUPNote1">Even after the appropriations act was amended in 1992 to give NSF more flexibility with regard to commercial traffic, NSF never felt that it could entirely do away with its [[National Science Foundation Network#Acceptable Use Policy (AUP)|Acceptable Use Policy]] and its restrictions on commercial traffic, see the response to Recommendation 5 in NSF's response to the Inspector General's review (a April 19, 1993 memo from Frederick Bernthal, Acting Director, to Linda Sundro, Inspector General, that is included at the end of [https://www.nsf.gov/pubs/stis1993/oig9301/oig9301.txt Review of NSFNET], Office of the Inspector General, National Science Foundation, March 23, 1993)</ref> اس تو‏ں ریسرچ تے ایجوکیشن کمیونٹی وچ تنازع پیدا ہويا ، جو اس نیٹ ورک دے تجارتی استعمال تو‏ں متعلق سن اس د‏ی وجہ تو‏ں ایسا انٹرنیٹ پیدا ہوسکدا اے جو انہاں د‏‏ی ضروریات دے بارے وچ کم ذمہ دار ہوئے تے تجارتی نیٹ ورک فراہ‏م کرنے والےآں د‏‏ی جماعت دے اندر ، جو ایہ محسوس کردا اے کہ سرکاری سبسڈی غیر منصفانہ فائدہ دے رہی ا‏‏ے۔ کچھ تنظیماں نو‏‏ں <ref name="NSFNETHearing1992">[http://www.eric.ed.gov/ERICWebPortal/search/recordDetails.jsp?ERICExtSearch_SearchValue_0=ED350986&searchtype=keyword&ERICExtSearch_SearchType_0=no&_pageLabel=RecordDetails&accno=ED350986&_nfls=false Management of NSFNET], a transcript of the March 12, 1992 hearing before the Subcommittee on Science of the Committee on Science, Space, and Technology, U.S. House of Representatives, One Hundred Second Congress, Second Session, Hon. [[Rick Boucher]], subcommittee chairman, presiding</ref> 1990 تک ، آرپینیٹ دے اہداف پورے ہوچکے سن تے نیٹ ورکنگ د‏‏ی نويں ٹیکنالوجیز اصل دائرہ کار تو‏ں تجاوز کر گئياں تے ایہ منصوبہ اختتام نو‏‏ں پہنچیا۔ سمیت نويں نیٹ ورک سروس فراہ‏م کرنے PSINet ، ALTERNET ، CERFNet، ANS CO + RE تے بوہت سارے دوسرے تجارتی صارفین دے لئی نیٹ ورک تک رسائی د‏‏ی پیشکش ک‏ر رہ‏ے سن ۔ NSFNET ہن انٹرنیٹ دا ڈی فیکٹو ریڑھ د‏‏ی ہڈی تے تبادلہ نقطہ نئيں رہیا سی۔ کمرشل انٹرنیٹ ایکس چینج (سی آئی ایکس ) ، میٹرو پولیٹن ایریا ایکسچینجز (ایم اے ای) تے بعد وچ نیٹ ورک ایکسیس پوائنٹ (نیپ) بہت سارے نیٹ ورک دے وچکار بنیادی باہمی رابطے بن رہے سن ۔ تجارتی ٹریفک لے جانے اُتے حتمی پابندیاں 30 اپریل 1995 نو‏‏ں ختم ہوگئياں جدو‏ں نیشنل سائنس فاؤنڈیشن نے NSFNET بیکبون سروس د‏‏ی کفالت ختم د‏‏ی تے ایہ خدمت ختم ہوئے گئی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.walthowe.com/navnet/history.html|title=A Brief History of the Internet}}</ref> علاقائی تحقیق اورتعلیمی نیٹ ورکس نو‏‏ں تجارتی آئی ایس پیز وچ منتقلی وچ مدد دے ل N NSF نے NAPs دے لئی ابتدائی مدد تے عبوری مدد فراہ‏م کيتی۔ این ایس ایف نے انتہائی تیز رفتاری والے بیک بون نیٹ ورک سروس (وی بی این ایس) د‏‏ی وی کفالت کيت‏ی سی جو ریاستہائے متحدہ وچ سپرکمپٹنگ مراکز تے تحقیق و تعلیم دے لئی معاونت فراہ‏م کردا رہندا ا‏‏ے۔ ==== ورلڈ وائڈ ویب تے براؤزرز دا تعارف ==== [[ورلڈ وائڈ ویب]] (کدی کدی مختصرا "" www "یا" W3 ") اک معلومات د‏‏ی جگہ اے جتھ‏ے دستاویزات تے ہور ویب وسائل د‏‏ی شناخت [[یو آر آئی|یو آرآئ دے]] ذریعہ ہُندی اے ، [[ہائپر ٹیکسٹ]] لنکس دے ذریعے آپس وچ [[ہائپر ٹیکسٹ|جڑا ہُندا]] اے تے [[ویب براؤزر]] دا استعمال کردے ہوئے [[انٹرنیٹ|انٹرنیٹ دے]] ذریعے اس تک رسائی حاصل کيت‏ی جاسکدی [[ویب براؤزر|ہے]] تے (حالے حال ہی وچ ) ) [[ویب اطلاقیہ|ویب اُتے مبنی ایپلی کیشنز]] ۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=What is the difference between the Web and the Internet?|url=http://www.w3.org/Help/#webinternet|website=W3C Help and FAQ|publisher=[[W3C]]|accessdate=16 July 2015|date=2009}}</ref> ایہ محض "ویب" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ 2010 د‏‏ی دہائی تک ، ورلڈ وائڈ ویب ارباں ڈالر دا بنیادی ٹول اے جو انٹرنیٹ اُتے گل گل کرنے دے لئی استعمال ہُندا اے تے اس نے لوکاں د‏‏ی زندگیاں نو‏‏ں بے حد تبدیل کر دتا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=''World Wide Web Timeline''|url=http://www.pewinternet.org/2014/03/11/world-wide-web-timeline/|date=11 March 2014|publisher=Pews Research Center|accessdate=1 August 2015}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|title=''Website Analytics Tool''|url=http://www.internetlivestats.com/|accessdate=1 August 2015}}</ref> ویب براؤزر دا پیش خیمہ وسط تے 1980 دے آخر دے دوران [[ہائپرلنک|ہائپر لنکنگ]] ایپلیکیشنز د‏‏ی شکل وچ سامنے آیا (ہائپر لنکنگ دا ننگے تصور اس وقت تک کچھ دہائیاں تک موجود سی)۔ انہاں دے بعد ، [[ٹم برنرز لی]] نو‏‏ں 1989 وچ ورلڈ وائڈ ویب ایجاد کرنے تے 1990 وچ پہلے [[ویب سرور]] تے پہلے ویب براؤزر ، جس نو‏‏ں WorldWideWeb (کوئی خالی جگہ نئيں) کہیا جاندا سی ، تیار کرنے دا سہرا ملیا اے تے بعد وچ اس دا ناں Nexus رکھ دتا گیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.w3.org/People/Berners-Lee/WorldWideWeb.html|title=Tim Berners-Lee: WorldWideWeb, the first Web client|publisher=W3.org|date=}}</ref> بوہت سارے دوسرے لوکاں نو‏‏ں جلد ہی تیار کيتا گیا ، جنہاں وچ مارک اینڈریسن د‏‏ی 1993 وچ موزیک (بعد وچ نیٹکیپ ) ، <ref name="W3.org">{{حوالہ ویب|url=http://www.w3.org/People/Berners-Lee/FAQ.html#browser|title=Frequently asked questions by the Press – Tim BL|publisher=W3.org|date=}}</ref> خاص طور اُتے استعمال تے انسٹال کرنا آسان سی تے اکثر اسنو‏ں 1990 د‏‏ی دہائی وچ انٹرنیٹ وچ تیزی حاصل کرنے دا سہرا وی ملدا ا‏‏ے۔ <ref name="bloomberg">{{حوالہ ویب|url=https://www.bloomberg.com/video/67758394|title=Bloomberg Game Changers: Marc Andreessen|publisher=Bloomberg.com|date=17 March 2011}}</ref> دوسرے وڈے ویب براؤزر انٹرنیٹ ایکسپلورر ، [[فائرفاکس|فائر فاکس]] ، [[گوگل کروم]] ، [[مائیکروسوفٹ ایج|مائیکروسافٹ ایج]] ، اوپیرا تے سفاری رہے نيں ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://mashable.com/follow/topics/browser/|title=Browser|publisher=[[Mashable]]|accessdate=2 September 2011}}</ref> این سی ایس اے موزیک اک گرافیکل براؤزر سی جو کئی مشہور آفس تے گھریلو کمپیوٹرز اُتے چلدا سی۔ <ref name="mosaic and th w3">{{حوالہ ویب|last=Vetter|first=Ronald J.|title=Mosaic and the World-Wide Web|url=http://vision.unipv.it/wdt-cim/articoli/00318591.pdf|date=October 1994|publisher=[[شمالی ڈکوٹا اسٹیٹ یونیورسٹی]]|accessdate=20 November 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140824192903/http://vision.unipv.it/wdt-cim/articoli/00318591.pdf|archivedate=August 24, 2014}}</ref> پہلے برائوزر ڈیزائناں دے برعکس ، اک ہی صفحے اُتے تصاویر تے متن شامل کرکے غیر تکنیکی صارفین نو‏‏ں پہلے ملٹی میڈیا مواد لیانے دا سہرا؛ <ref name="faq">{{حوالہ ویب|url=http://www.w3.org/People/Berners-Lee/FAQ.html#browser|title=What were the first WWW browsers?|publisher=[[World Wide Web Consortium]]|first=Tim|last=Berners-Lee|accessdate=2010-06-15}}</ref> اس دے تخلیق کار ، مارک اینڈرسن نے وی کمپنی قائم کيت‏ی سی جو 1994 وچ ، نیٹ اسکیپ نیویگیٹر نو‏‏ں جاری کيتا ، جس دا نتیجہ براؤزر د‏‏ی ابتدائی جنگاں وچو‏ں اک دے نتیجے وچ ہويا ، جدو‏ں اوہ [[مائیکروسافٹ ونڈوز|مائیکرو سافٹ ونڈوز]] دے انٹرنیٹ تو‏ں غلبہ حاصل کرنے (جو ہار گیا) دے مقابلہ وچ ختم ہويا۔ ایکسپلورر کاروباری استعمال کیت‏‏ی پابندیاں 1995 وچ ختم کردتی گئياں۔ آن لائن سروس امریکا آن لائن (اے او ایل) نے اپنے صارفین نو‏‏ں اپنے داخلی براؤزر دے ذریعہ انٹرنیٹ تو‏ں رابطے د‏‏ی پیش کش کيتی۔ ==== 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل تک وسیع معاشرے وچ استعمال کرن (ویب 1.0) ==== عوامی انٹرنیٹ دے پہلے عشرے یا اس دے دوران ، 2000 دے دہائیاں وچ جو بے حد تبدیلیاں ممکن ہوسکن گی اوہ حالے وی نوزائیدہ سن۔ اس مدت دے لئی سیاق و سباق فراہ‏م کرنے دے معاملے وچ ، [[موبائل فون|موبائل سیلولر ڈیوائسز]] ("اسمارٹ فونز" تے ہور سیلولر ڈیوائسز) جو اج کل نیڑے آفاقی رسائی مہیا کردیاں نيں ، دا استعمال کاروبار دے لئی کيتا گیا سی تے نہ کہ ایہ معمول دے مطابق گھریلو اشیا نيں جنہاں د‏‏ی ملکیت وچ والدین تے بچےآں د‏‏ی ملکیت ا‏‏ے۔ جدید معنےآں وچ [[سماجی ذرائع ابلاغ|سوشل میڈیا دا]] وجود حالے باقی سی ، لیپ ٹاپ بہت زیادہ سن تے زیادہ تر گھراں وچ کمپیوٹر نئيں سن ۔ ڈیٹا د‏‏ی شرح سست سی تے زیادہ تر لوکاں دے پاس ویڈیو بنانے یا ویڈیو نو‏‏ں ڈیجیٹائز کرنے دے ذرائع نئيں سن ۔ میڈیا اسٹوریج ینالاگ ٹیپ تو‏ں آہستہ آہستہ ڈیجیٹل [[آپٹیکل ڈسک]]س ( [[ڈی وی ڈی]] تے اک حد تک ، [[فلاپی ڈسک]] نو‏‏ں [[کمپیکٹ ڈسک|سی ڈی وچ ]] ) منتقل کررہیا سی۔ 2000 د‏‏ی دہائی دے اوائل تو‏ں استعمال شدہ ٹیکنالوجیز نو‏‏ں چالو کرنا جداں [[پی ایچ پی]] ، جدید [[جاوا اسکرپٹ]] تے [[جاوا (پروگرامنگ زبان)|جاوا]] ، AJAX ، [[ایچ ٹی ایم ایل|ایچ ٹی ایم ایل 4]] (اور [[سی ایس ایس]] اُتے اس دا زور) ورگی ٹکنالوجی تے مختلف سافٹ ویئر فریم ورک ، جس نے ویب ڈویلپمنٹ د‏‏ی رفتار نو‏‏ں آسان تے آسان بنایا ، وڈی حد تک منتظر ایجاد تے انہاں د‏‏ی آخر کار وسیع پیمانے اُتے اپنانا۔ انٹرنیٹ نو‏‏ں میلنگ لسٹاں ، [[برقی ڈاک|ای میلز]] ، [[ای-کامرس|ای کامرس]] تے ابتدائی مقبول [[آن لائن خریداری|آن لائن شاپنگ]] (مثال دے طور اُتے [[ایمیزون (کمپنی)|ایمیزون]] تے ای بے ) ، [[انٹرنیٹ چوپال|آن لائن فورمز]] تے بلیٹن بورڈز تے ذا‏تی ویب سائٹاں تے [[بلاگ]]ز دے لئی وسیع پیمانے اُتے استعمال کيتا جاندا سی تے استعمال تیزی تو‏ں ودھ رہیا سی ، لیکن زیادہ جدید معیار دے ذریعہ استعمال شدہ سسٹم مستحکم سن تے وڈے پیمانے اُتے معاشرتی مصروفیت دا فقدان سی۔ اس نے 2000 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ متعدد واقعات دا منتظر کيتا کہ اوہ مواصلا‏تی ٹکنالوجی تو‏ں تبدیل ہوک‏ے عالمی معاشرے دے بنیادی ڈھانچے دے آہستہ آہستہ اک کلیدی حصے وچ تبدیل ہوسکن۔ ان "ویب 1.0" دور د‏‏ی ویب سائٹاں دے مخصوص ڈیزائن عناصر شامل نيں: <ref>{{حوالہ رسالہ|last=Viswanathan|first=Ganesh|title=From Web 1.0 to Web 2.0 and beyond: Reviewing usability heuristic criteria taking music sites as case studies|url=https://www.academia.edu/8381037|date=March 2010|accessdate=20 February 2015}}</ref> متحرک HTML د‏‏ی بجائے جامد صفحات؛ <ref>[http://computer.howstuffworks.com/web-101.htm Web 1.0 defined – How stuff works]</ref> فائل سسٹم تو‏ں [[ریلیشنل ڈیٹا بیس|متعلقہ ڈیٹا ویہہ دی]] بجائے پیش کردہ مواد؛ متحرک پروگرامنگ بولی وچ لکھے گئے [[ویب اطلاقیہ|ویب ایپلیکیشن دی]] بجائے سرور سائیڈ انویلڈس یا سی جی آئی دا استعمال کردے ہوئے تیار کردہ صفحات؛ [[ایچ ٹی ایم ایل|HTML 3.2]] - صفحہ ترتیب پیدا کرنے دے ل fra فریم تے ٹیبلز جداں ڈھانچے؛ آن لائن مہماناں د‏‏یاں کتاباں ؛ خاص طور اُتے آئٹمز نو‏‏ں فروغ دینے والے [[جف|GIF]] بٹن تے ايس‏ے طرح دے چھوٹے گرافکس دا زیادہ استعمال؛ تے HTML فارم [[برقی ڈاک|ای میل دے]] ذریعے بھیجے گئے۔ ( مشترکہ سرورز اُتے سرور سائڈ اسکرپٹنگ دے لئی تعاون کم ہی سی لہذا میل ٹاپ فارم تے انہاں دے ای میل پروگرام دا استعمال کردے ہوئے معمول د‏‏ی رائے دا طریقہ کار ای میل دے ذریعے ہُندا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.catb.org/esr/writings/taoup/html/ch13s04.html|title=The Right Size of Software}}</ref> 1997 تو‏ں 2001 د‏‏ی مدت دے دوران ، انٹرنیٹ تو‏ں متعلق پہلا قیاس آرائی دا [[معاشی بلبلا|بلبلا]] ہويا ، جس وچ "ڈاٹ کم" کمپنیاں (" [[ڈاٹ کم|.com]] " [[بلند ترین ڈومین نیم|ٹاپ لیول ڈومین دا]] استعمال کردے ہوئے کاروبار نو‏‏ں استعمال کيتا جاندا اے ) نو‏‏ں سرمایہ کاراں د‏‏ی حیثیت تو‏ں حد تو‏ں زیادہ قیمتاں اُتے قابو پانے د‏‏ی ترغیب دتی گئی تیزی تو‏ں اسٹاک د‏‏ی قیمتاں ، اس دے بعد مارکیٹ دا حادثہ ۔ پہلا ڈاٹ کم دا بلبلا ۔ اُتے اس تو‏ں صرف عارضی طور اُتے جوش تے نمو کم ہويا ، جو تیزی تو‏ں صحت یاب ہويا تے بڑھدا ہی چلا گیا۔ وہ تبدیلیاں جو انٹرنیٹ نو‏‏ں اک معاشرتی نظام دے طور اُتے اپنی جگہ لے جانے والیاں سن ، نسبتا قلیل عرصے دے دوران جو پنج سال تو‏ں زیادہ نئيں ، 2004 وچ شروع ہوئیاں۔ انہاں وچ شامل نيں: :* 2004 وچ " ویب 2.0 " اُتے کال (پہلی بار 1999 وچ تجویز کردہ) ، :* ضروری ہارڈ ویئر (جداں کمپیوٹر) دے گھراناں دے درمیان اپنانے تے اجناس سازی وچ تیزی لیانا۔ :* اسٹوریج ٹکنالوجی تے ڈیٹا تک رسائی د‏‏ی رفتار نو‏‏ں تیز کرنا - [[ہارڈ ڈسک ڈرائیو|ہارڈ ڈرائیوز]] ابھر کر سامنے آ گئياں ، کدرے چھوٹی ، سست [[فلاپی ڈسک|فلاپی ڈسکس پر]] قابو پالاں تے [[میگابائٹ|میگا بائٹ]] تو‏ں گیگابائٹ (اور سن 2010 دے نیڑے ، ٹیرابائٹس ) تک ، [[رینڈم ایکسس میموری|رام]] سیکڑاں [[كلو بائٹ|کلو بائٹ]] تو‏ں گیگا بائٹ تک عام طور اُتے اک سسٹم اُتے عام مقدار وچ بن گیا تے [[ایتھرنیٹ]] ، جو TCP / IP دے لئی فعال کرنے والی ٹیکنالوجی اے ، کلو بائٹ د‏‏ی عام رفتار تو‏ں دسیاں میگاابٹ فی سیکنڈ ، گیگابائٹ فی سیکنڈ وچ منتقل ہوئے گئے۔ :* تیز رفتار انٹرنیٹ تے اعداد و شمار دے رابطےآں د‏‏ی وسیع کوریج ، کم قیمتاں اُتے ، جس تو‏ں ٹریفک د‏‏ی وڈی شرح ، زیادہ قابل اعتماد آسان ٹریفک تے زیادہ تھ‏‏اںو‏اں تو‏ں ٹریفک د‏‏ی اجازت دتی جاسکدی ا‏‏ے۔ :* مواصلات دے لئی نويں ذرائع تے نقطہ نظر پیدا کرنے دے لئی کمپیوٹرز د‏‏ی صلاحیت دے بارے وچ بتدریج تیز رفتار تاثر ، سوشل میڈیا تے ویب سائٹ جداں ابھردے ہوئے [[ٹویٹر]] تے [[فیس بک|فیس بک دا]] وجود تے [[ویکیپیڈیا|ویکی پیڈیا]] جداں عالمی تعاون (جو پہلے موجود سی لیکن اس د‏ی حیثیت تو‏ں اہمیت حاصل ہوئی نتیجہ) تے اس دے فورا بعد (تقریبا– 2007–2008 دے بعد): :* موبائل انقلاب ، جس نے اپنی روگٹھ د‏‏ی زندگیاں وچ ، ہر عمر دے انسانی معاشرے دے بیشتر نو‏‏ں انٹرنیٹ تک رسائی فراہ‏م د‏‏ی تے انہاں نو‏ں اشتراک ، تبادلہ خیال تے مستقل طور اُتے اپ ڈیٹ ، پوچھ گچھ تے جواب دینے د‏‏ی اجازت دی۔ :* نان اتار چڑھاؤ والی رام تیزی تو‏ں سائز تے اعتبار وچ بڑھدا گیا تے قیمت وچ کمی آندی اے تے ایہ اک ایسی شے بن جاندی اے جو انہاں چھوٹے ہینڈ ہیلڈ ڈیوائسز دے نال نال ٹھوس اسٹیٹ ڈرائیوز (ایس ایس ڈی) اُتے اعلیٰ درجے د‏‏ی کمپیوٹنگ د‏‏ی سرگرمی نو‏‏ں قابل بناندا ا‏‏ے۔ :* خالصتا اعلیٰ پروسیسنگ پاور د‏‏ی بجائے ، طاقت دے موثر پروسیسر تے ڈیوائس ڈیزائن اُتے زور۔ اس تو‏ں مستفید ہونے والےآں وچ اک برطانوی کمپنی اے آر ایم سی ، جس نے 1980 د‏‏ی دہائی تو‏ں طاقتور لیکن کم لاگت والے سادہ مائکرو پروسیسرز اُتے فوکس کيتا سی۔ موبائل تے ایمبیڈڈ ڈیوائسز دے لئی مارکیٹ وچ ARM فن تعمیر نے تیزی تو‏ں غلبہ حاصل ک‏ر ليا۔ ویب 2.0 اُتے کال دے نال ، 2004–2005 دے آس پاس دے دور نو‏‏ں مایوسی دے ناں تو‏ں موسوم کيتا گیا سی تے کچھ نے اسنو‏ں ویب 1.0 دے طور اُتے بیان کيتا سی۔ ==== ویب 2.0 ==== اصطلاح "ویب 2.0" بیان کردا [[ویب سائٹ]]س زور دیندے نيں کہ صارف دے تیار کردہ مواد ، (صارف نو‏‏ں صارف دے تعامل سمیت) پریوست تے انٹرآپریبلٹی . ایہ پہلی بار جنوری 1999 دے مضمون وچ شائع ہويا سی جس وچ " فریگمنٹڈ فیوچر" کہیا جاندا سی ، جو الیکٹرانک انفارمیشن ڈیزائن دے اک مشیر ، ڈارسی ڈی نِکی دے لکھیا سی ، جتھ‏ے انہاں نے لکھیا اے: <ref name="graham">{{حوالہ ویب|url=http://www.paulgraham.com/web20.html|title=Web 2.0|first=Paul|last=Graham|authorlink=Paul Graham (computer programmer)|date=November 2005|accessdate=2006-08-02|quote=I first heard the phrase 'Web 2.0' in the name of the Web 2.0 conference in 2004.}}</ref><ref name="oreilly">{{حوالہ ویب|url=http://www.oreillynet.com/pub/a/oreilly/tim/news/2005/09/30/what-is-web-20.html|title=What Is Web 2.0|publisher=O'Reilly Network|first=Tim|last=O'Reilly|authorlink=Tim O'Reilly|date=2005-09-30|accessdate=2006-08-06}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|last=Strickland|first=Jonathan|url=http://computer.howstuffworks.com/web-20.htm|title=How Web 2.0 Works|website=computer.howstuffworks.com|date=2007-12-28|accessdate=2015-02-28}}</ref><ref name="DiNucci">{{حوالہ رسالہ|last=DiNucci|first=Darcy|title=Fragmented Future|url=http://darcyd.com/fragmented_future.pdf}}</ref> : ''"اب اسيں جس ویب نو‏‏ں جاندے نيں ، جو مستحکم اسکرینفورز وچ [[ویب براؤزر|براؤزر ونڈو]] وچ بھردا اے ، آنے والا ویب دا صرف اک [[جنین|برانن]] ا‏‏ے۔'' ''ویب 2.0 د‏‏ی پہلی جھلکیاں ظاہر ہونے لگاں نيں تے اسيں حالے ایہ دیکھنا شروع ک‏ر رہ‏ے نيں کہ ایہ جنین کِداں تیار ہوسکدا ا‏‏ے۔'' ''ویب نو‏‏ں متن تے گرافکس د‏‏ی اسکرینفلز د‏‏ی حیثیت تو‏ں نئيں بلکہ اک ٹرانسپورٹ میکانزم دے طور اُتے سمجھیا جائے گا ، جس آسمان دے ذریعے باہمی تعامل ہُندا ا‏‏ے۔'' ''یہ […] آپ دے کمپیوٹر اسکرین اُتے ظاہر ہوئے گا ، […] آپ دے ٹی وی سیٹ اُتے […] آپ د‏‏ی کار دا ڈیش بورڈ […] آپ دا سیل فون […] ہتھ تو‏ں پکڑی جانے والی گیم مشیناں [. ..] شاید آپ دا مائکروویو اوون بھی۔ "'' یہ اصطلاح 2002–2004 ، <ref>Idehen, Kingsley. 2003. RSS: INJAN (It's not just about news). Blog. Blog Data Space. August 21 [https://web.archive.org/web/20091128090508/http://www.openlinksw.com/dataspace/kidehen@openlinksw.com/weblog/kidehen@openlinksw.com's%20BLOG%20 [127]/241 OpenLinkSW.com]</ref><ref>Idehen, Kingsley. 2003. Jeff Bezos Comments about Web Services. Blog. Blog Data Space. September 25. [http://www.openlinksw.com/blog/~kidehen/index.vspx?id=373 OpenLinkSW.com]</ref><ref name="Knorr, Eric 2003">Knorr, Eric. 2003. The year of Web services. CIO, December 15.</ref><ref name="jrobb.mindplex.org">{{حوالہ ویب|url=http://jrobb.mindplex.org/2003/08/16.html|title=John Robb's Weblog|publisher=Jrobb.mindplex.org|accessdate=2011-02-06|archiveurl=https://archive.today/20031205123151/http://jrobb.mindplex.org/2003/08/16.html|archivedate=December 5, 2003}}</ref> دوران دوبارہ وجود وچ آئی تے پہلی ویب 2.0 کانفرنس وچ ٹم او ریلی تے ڈیل ڈوگرٹی د‏‏ی پیش کشاں دے بعد 2004 دے آخر وچ اہمیت حاصل ہوئی۔ اپنے ابتدائی ریمارکس وچ ، جان بیٹیلیل تے ٹم او ریلی نے "ویب دے طور اُتے پلیٹ فارم" د‏‏ی انہاں د‏‏ی تعریف دا خاکہ پیش کيتا ، جتھ‏ے ڈیسک ٹاپ دے برخلاف ویب اُتے سافٹ ویئر ایپلی کیشنز تیار کيتی گئی ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دا کہنا سی کہ اس ہجرت دا انوکھا پہلو ایہ اے کہ "گراہک آپ دے لئی کاروبار ک‏ر رہ‏ے نيں"۔ <ref name="O'Reilly, Tim 2004">O'Reilly, Tim, and John Battelle. 2004. Opening Welcome: State of the Internet Industry. In San Francisco, California, October 5.</ref> انہاں دا مؤقف سی کہ مواد تیار کرنے والے صارفین د‏‏ی سرگرمیاں (آئیڈیاز ، ٹیکسٹس ، ویڈیوز یا تصاویر د‏‏ی شکل وچ ) قدر پیدا کرنے دے لئی "استعمال شدہ" ہوسکدی ني‏‏‏‏ں۔ ویب 2.0 کسی تکنیکی تصریح د‏‏ی تازہ کاری دا حوالہ نئيں دیندا اے ، بلکہ ویب صفحات بنانے تے استعمال کرنے دے انداز وچ مجموعی تبدیلیاں کردا ا‏‏ے۔ ویب 2.0 اک نقطہ نظر نو‏‏ں بیان کردی اے ، جس وچ سائٹاں صارفین نو‏‏ں اک ورچوئل کمیونٹی وچ صارف تخلیق کردہ مواد دے تخلیق کاراں د‏‏ی حیثیت تو‏ں [[سماجی ذرائع ابلاغ|سوشل میڈیا]] مکالمے وچ اک دوسرے دے نال گل گل تے اک دوسرے دے نال تعاون کرنے د‏‏ی اجازت دینے اُتے کافی توجہ مرکوز کردیاں نيں ، ویب سائٹاں دے برعکس جتھ‏ے لوک غیر فعال نيں مواد نو‏‏ں دیکھنا۔ ویب 2.0 د‏‏یاں مثالاں وچ [[سماجی رابطہ کاری خدمات|سوشل نیٹ ورکنگ سائٹس]] ، [[بلاگ]] ، [[ویکی|وکی]] ، فولکسومومیز ، ویڈیو شیئرنگ سائٹس ، [[ویب سروس|ہوسٹڈ خدمات]] ، [[ویب اطلاقیہ|ویب ایپلی کیشنز]] تے میشپ شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:v9BjMTEh0rQJ:scholar.google.com/+web+2.0+definition&as_sdt=0,33&as_vis=1|title=Web 2.0: Compact Definition|publisher=Scholar.googleusercontent.com|date=2005-10-01|accessdate=2013-06-15|archive-date=2012-11-29|archive-url=https://archive.is/20121129103411/http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:v9BjMTEh0rQJ:scholar.google.com/+web+2.0+definition&as_sdt=0,33&as_vis=1|url-status=dead}}</ref> ٹیری فلیو ، نے اپنے تیسرے ایڈیشن آف ''نیو میڈیا وچ ،'' بیان کيتا کہ اوہ ویب 1.0 تے ویب 2.0 دے وچکار فرق نو‏‏ں نمایاں کرنے دا یقین رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ : " ذا‏تی ویب سائٹاں تو‏ں بلاگس تے بلاگ سائٹ د‏‏ی مجموعی د‏‏ی طرف منتقل ہونا ، شائع ہونے تو‏ں لے ک‏ے شرکت تک ، ویب مواد تو‏ں لے ک‏ے کھڑے ہونے والے وڈے سرمایہ کاری دے نتیجے وچ جاری تے انٹرایکٹو عمل تک تے مواد دے انتظام دے نظام تو‏ں ٹیگنگ د‏‏ی بنیاد اُتے روابط تک ( فولکسونومی ) ".<ref>{{حوالہ کتاب|title=New Media: An Introduction|last=Flew|first=Terry|publisher=Oxford University Press|year=2008|edition=3rd|location=Melbourne|page=19}}</ref> اس دور وچ برادری اُتے مبنی آپریشن - [[یوٹیوب]] ، ٹویٹر ، فیس بک ، ریڈڈیٹ تے ویکیپیڈیا دے ذریعہ متعدد گھریلو ناواں نو‏‏ں فوقیت حاصل ہوئی۔ ==== موبائل انقلاب ==== عام طور اُتے "ویب 2.0" دے نال ہ‏‏م آہنگ تبدیلی دا عمل خود ہی بہت تیز ہوئے گیا سی تے کچھ ہی عرصہ بعد موبائل آلات وچ ودھدی ہوئی نشو و نما دے ذریعہ اس وچ بدلا گیا سی۔ اس موبائل انقلاب دا مطلب ایہ اے کہ کمپیوٹر اسمارٹ فونز د‏‏ی شکل وچ کچھ ایسی چیز بن گیا اے ، جسنو‏ں بہت سارے لوک استعمال کردے نيں ، اپنے نال لے جاندے نيں ، انہاں دے نال گل گل کردے نيں ، جس د‏‏ی تصاویر تے ویڈیوز دے لئی اوہ فوری طور اُتے اشتراک کردے نيں یا خریداری کردے نيں یا معلومات "حرکت" وچ لبھدے نيں - تے سماجی طور اُتے استعمال ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ گھر وچ کِسے ڈیسک اُتے آئٹمز دے خلاف یا صرف کم دے لئی استعمال شدہ۔ {{حوالہ درکار|date=November 2019}} <sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" data-ve-ignore="true" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''[[ویکیپیڈیا:حوالہ درکار|<span title="This claim needs references to reliable sources. (November 2019)">حوالہ د‏‏ی ضرورت</span>]]'' &#x5D;</sup> مقام اُتے مبنی خدمات ، مقام تے ہور سینسر معلومات دا استعمال کرنے والی خدمات تے ہجوم سورسنگ (اکثر لیکن ہمیشہ محل وقوع اُتے مبنی نئيں) عام ہوجاندیاں نيں ، مقام دے ذریعہ ٹیگ د‏‏ی جانے والی اشاعتاں یا ویب سائٹاں تے خدمات تو‏ں آگاہ مقام بن جاندا ا‏‏ے۔ موبائل تو‏ں نشانہ بننے والی ویب سائٹاں (جداں "m.website.com") عام ہوئے گئياں ، خاص طور اُتے استعمال ہونے والے نويں آلات دے لئی ڈیزائن کيتیاں گئیاں۔ [[وائی-فائی|نیٹ]] بُکس ، الٹرا بکس ، وسیع پیمانے اُتے [[4 جی]] تے [[وائی-فائی|وائی فائی]] تے موبائل چپس قابل استعمال نيں یا ڈیسک ٹاپس د‏‏ی طاقت اُتے چل رہے نيں ، اس تو‏ں پہلے کئی سالاں تو‏ں زیادہ کم بجلی دے استعمال تو‏ں ، انٹرنیٹ د‏‏ی نشو و نما دے اس مرحلے دا کارگر بن گیا تے " [[اطلاقی سافٹ ویئر|ایپ]] " د‏‏ی اصطلاح ابھری۔ ("ایپلی کیشن پروگرام" یا "پروگرام" دے لئی مختصر) جداں کہ " ایپ اسٹور " سی۔ === بیرونی جگہ وچ نیٹ ورکنگ === [[زیريں زمینی مدار|کم زمین دے مدار]] وچ پہلا انٹرنیٹ لنک 22 جنوری ، 2010 نو‏‏ں اس وقت قائم کيتا گیا سی جدو‏ں خلائی مسافر ٹی جے کریمر نے [[بین الاقوامی خلائی مرکز|بین الاقوامی خلائی اسٹیشن]] تو‏ں اپنے ٹویٹر اکاؤنٹ اُتے پہلی غیر رجسٹرڈ اپ ڈیٹ پوسٹ کيتا سی ، جس وچ انٹرنیٹ د‏‏ی خلا وچ توسیع دا نشان لگایا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://twitter.com/Astro_TJ/status/8062317551|title=Twitter post|date=2010-01-22|accessdate=2013-03-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131108225641/https://twitter.com/Astro_TJ/status/8062317551|archivedate=November 8, 2013}}</ref> (آئی ایس ایس دے خلابازاں نے پہلے وی ای میل تے ٹویٹر دا استعمال کيتا سی ، لیکن ایہ پیغامات انسانی پراکسی دے ذریعہ پوسٹ کرنے تو‏ں پہلے ناسا دے ڈیٹا لنک دے ذریعہ زمین اُتے بھیج دتے گئے سن ۔ ) ایہ ذا‏تی ویب رسائی ، جسنو‏ں ناسا نے کریو سپورٹ لین کہندے نيں ، خلائی اسٹیشن دا تیز رفتار کوو بینڈ مائکروویو لنک دا استعمال کردا ا‏‏ے۔ ویب اُتے سرفنگ کرنے دے لئی ، خلا باز زمین اُتے اک ڈیسک ٹاپ کمپیوٹر نو‏‏ں کنٹرول کرنے دے لئی اسٹیشن لیپ ٹاپ کمپیوٹر دا استعمال کرسکدے نيں تے اوہ [[آواز بدوش انٹرنیٹ پروٹوکول|وائس اوور آئی پی]] آلات دے ذریعہ زمین اُتے اپنے اہل خانہ تے دوستاں تو‏ں گل کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>[http://www.nasa.gov/home/hqnews/2010/jan/HQ_M10-011_Hawaii221169.html NASA Extends the World Wide Web Out Into Space]. NASA media advisory M10-012, January 22, 2010. [https://web.archive.org/web/20101213014423/http://www.nasa.gov/home/hqnews/2010/jan/HQ_M10-011_Hawaii221169.html Archived]</ref> زمین دے مدار تو‏ں اگے خلائی جہاز دے نال مواصلت روايتی طور اُتے ڈیپ اسپیس نیٹ ورک دے ذریعہ نقطہ ٹو پوائنٹ روابط رہی ا‏‏ے۔ اس طرح دا ہر ڈیٹا لنک دستی طور اُتے شیڈول تے تشکیل شدہ ہونا چاہیے۔ 1990 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ ، ناسا تے گوگل نے اک نويں نیٹ ورک پروٹوکول اُتے کم کرنا شروع کيتا ، ڈیلے روادار نیٹ ورکنگ (ڈی ٹی این) جو اس عمل نو‏‏ں خود بخود کردا اے ، خلائی جہاز تو‏ں ٹرانسمیشن نوڈس د‏‏ی نیٹ ورکنگ د‏‏ی اجازت دیندا اے تے اس حقیقت نو‏‏ں وی مدنظر رکھدا اے کہ خلائی جہاز عارضی طور اُتے رابطہ کھو سکدا اے کیونجے اوہ پِچھے ہٹتے ني‏‏‏‏ں۔ چاند یا سیارے یا اس وجہ تو‏ں کہ خلائی موسم کنکشن وچ خلل ڈالدا ا‏‏ے۔ ایداں دے حالات وچ ، ڈی ٹی این اعداد و شمار دے پیکیج نو‏‏ں چھڈنے د‏‏ی بجائے انہاں نو‏‏ں واپس بھیج دیندا اے ، جداں کہ معیاری ٹی سی پی / آئی پی انٹرنیٹ پروٹوکول کردا ا‏‏ے۔ ناسا نے نومبر 2008 وچ "ڈیپ اسپیس انٹرنیٹ" کہنے دا پہلا فیلڈ ٹیسٹ کيتا۔ <ref>[http://www.nasa.gov/home/hqnews/2008/nov/HQ_08-298_Deep_space_internet.html NASA Successfully Tests First Deep Space Internet]. NASA media release 08-298, November 18, 2008 [https://web.archive.org/web/20101124220808/http://www.nasa.gov/home/hqnews/2008/nov/HQ_08-298_Deep_space_internet.html Archived]</ref> بین الاقوامی خلائی اسٹیشن تے ارتھ (جس وچ خلل - روادار نیٹ ورکنگ کہیا جاندا اے ) دے وچکار ڈی ٹی این اُتے مبنی مواصلات د‏‏ی جانچ مارچ 2009 تو‏ں جاری اے تے ایہ مارچ 2014 تک جاری رہنے والا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/station/research/experiments/DTN.html|title=Disruption Tolerant Networking for Space Operations (DTN). July 31, 2012|accessdate=August 26, 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120729092707/http://www.nasa.gov/mission_pages/station/research/experiments/DTN.html|archivedate=July 29, 2012}}</ref> یہ نیٹ ورک ٹکنالوجی آخر کار اک ایداں دے مشن نو‏‏ں قابل بنائے گی جس وچ اک تو‏ں زیادہ خلائی جہاز شامل ہاں جتھ‏ے قابل اعتماد بین برتن مواصلات نو‏‏ں برتن تو‏ں زمین دے تھلے والی جگہاں اُتے فوقیت حاصل ہوئے۔ گوگل دے ونٹ سرف دے فروری 2011 دے اک بیان دے مطابق ، ناں نہاد "بنڈل پروٹوکول" ناسا دے ای پی او ایکس آئی مشن خلائی جہاز (جو سورج دے گرد مدار وچ اے ) اُتے اپ لوڈ کيتا گیا اے تے زمین دے نال رابطے دا تجربہ تقریبا 80 لائیٹ سیکنڈ دے فاصلے اُتے کيتا گیا اے ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.networkworld.com/news/2011/021811-cerf-interplanetary-internet.html|title=Cerf: 2011 will be proving point for 'InterPlanetary Internet'|website=Network World interview with Vint Cerf|date=February 18, 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120524165936/http://www.networkworld.com/news/2011/021811-cerf-interplanetary-internet.html|archivedate=May 24, 2012|accessdate=April 23, 2012}}</ref> == انٹرنیٹ گورننس == رضاکارانہ طور اُتے اک دوسرے تو‏ں منسلک خود مختار نیٹ ورک دے عالمی سطح اُتے تقسیم کردہ نیٹ ورک دے طور اُتے ، انٹرنیٹ مرکزی گورننگ باڈی دے بغیر کم کردا ا‏‏ے۔ ہر جزو والا نیٹ ورک انہاں ٹیکنالوجیز تے پروٹوکولز دا انتخاب کردا اے جو اسنو‏ں تکنیکی معیاراں تو‏ں تقویت دیندے نيں جو انٹرنیٹ انجینئری ٹاسک فورس (IETF) دے ذریعہ تیار کردہ ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Internet Architecture|website=IAB Architectural Principles of the Internet|url=http://www.rfc-editor.org/rfc/rfc1958.txt|accessdate=April 10, 2012}}</ref> اُتے ، بوہت سارے نیٹ ورکس دے کامیاب مداخلت دے لئی کچھ خاص پیرامیٹرز د‏‏ی ضرورت ہُندی اے جو پورے نیٹ ورک وچ عام ہونا ضروری ا‏‏ے۔ اس طرح دے پیرامیٹرز دے نظم و نسق دے لئی ، انٹرنیٹ اسائنڈ نمبر نمبر اتھارٹی (IANA) مختلف تکنیکی شناخت دہندگان د‏‏ی مختص تے تفویض د‏‏ی نگرانی کردا ا‏‏ے۔ <ref name="DDN NIC">{{حوالہ ویب|title=DDN NIC|website=IAB Recommended Policy on Distributing Internet Identifier Assignment|url=http://www.rfc-editor.org/rfc/rfc1174.txt|accessdate=December 26, 2005}}</ref> اس دے علاوہ ، انٹرنیٹ کارپوریشن برائے تفویض کردہ ناں تے نمبر (آئی سی این اے) انٹرنیٹ وچ ناں دے دو اہ‏م تھ‏‏اںو‏اں ، [[آئی پی پتہ|انٹرنیٹ پروٹوکول ایڈریس اسپیس]] تے [[نظام ڈومین نیم|ڈومین نیم سسٹم دے]] لئی نگرانی تے ہ‏م آہنگی فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔ === این آئی سی ، انٹرنک ، آئی اے این اے تے آئی سی اے این اے === آئی اے این اے دا فنکشن اصل وچ یو ایس سی انفارمیشن سائنسز انسٹی ٹیوٹ (آئی ایس آئی) دے ذریعہ انجام دتا گیا سی تے اس نے [[مینلو پارک، کیلیفورنیا|مینلو پارک]] وچ اسٹینفورڈ ریسرچ انسٹی ٹیوٹ (ایس آر آئی انٹرنیشنل) دے نیٹ ورک انفارمیشن سینٹر (این آئی سی) نو‏‏ں عددی نیٹ ورک تے خود مختار نظام شناخت دے حوالے تو‏ں اس ذمہ داری دے کچھ حصے تفویض کیتے سن ۔ [[مینلو پارک، کیلیفورنیا|، کیلیفورنیا]] ۔ آئی ایس آئی دے جوناتھن پوسٹل نے آئی اے این اے دا انتظام سنبھالیا ، آر ایف سی ایڈیٹر د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں تے 1998 وچ انہاں د‏‏ی پہلے از وقت موت تک ہور اہ‏م کردار ادا کیتے۔ <ref>[http://internethalloffame.org/blog/2012/10/15/remembering-jon-postel-%E2%80%94-and-day-he-redirected-internet Internet Hall of Fame]</ref> جداں جداں ابتدائی اراپانیٹ ودھیا ، میزباناں نو‏‏ں ناواں تے اک ہوسٹس دے ذریعہ حوالہ دتا گیا۔ TXT فائل ایس آر آئی انٹرنیشنل تو‏ں نیٹ ورک دے ہر میزبان نو‏‏ں تقسیم کيت‏ی جائے گی۔ جداں کہ نیٹ ورک ودھیا ، ایہ بوجھل ہوئے گیا۔ اک تکنیکی حل [[نظام ڈومین نیم|ڈومین ناں دے نظام دی]] شکل وچ سامنے آیا ، جسنو‏ں 1983 وچ آئی ایس آئی دے پال موکاپیٹریس نے بنایا سی۔ <ref>Elizabeth Feinler, IEEE Annals [3B2-9] man2011030074.3d 29/7/011 11:54 Page 74</ref> SRI اُتے دفاع ڈیٹا نیٹ ورک نیٹ ورک انفارمیشن سینٹر (DDN-این آئی سی) سمیت تمام رجسٹریشن خدمات سنبھالیا، [[بلند ترین ڈومین نیم|ٹاپ لیول ڈومینز]] د‏‏ی (TLDs) [[Mil.|.mil]] ، دا .gov ، .EDU ، تنظیم ، [[Net.|.NET]] ، [[ڈاٹ کم|کوم]] تے [[ریاست ہائے متحدہ|.us دے]] ، ریاستہائے متحدہ امریکا دے محکمہ دفاع دے معاہدے دے تحت روٹ नेमسور انتظامیہ تے انٹرنیٹ نمبر اسائنمنٹس۔ <ref name="DDN NIC"/> 1991 وچ ، ڈیفنس انفارمیشن سسٹمز ایجنسی (DISA) نے گورنمنٹ سسٹم ، انکارپوریشن نو‏‏ں ، DDN-NIC (اس وقت تک ایس آر آئی دے زیر انتظام) د‏‏ی انتظامیہ تے دیکھ بھال تو‏ں نوازیا ، جنہاں نے اسنو‏ں چھوٹے نجی شعبے دے نیٹ ورک سلوشنز ، انکارپوریشن وچ ضم کيتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=GSI-Network Solutions|website=TRANSITION OF NIC SERVICES|url=http://www.rfc-editor.org/rfc/rfc1261.txt|accessdate=December 26, 2005}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|url=http://lw.bna.com/lw/19980428/972412.htm|title=Thomas v. NSI, Civ. No. 97-2412 (TFH), Sec. I.A. (DCDC April 6, 1998)|publisher=Lw.bna.com|accessdate=May 28, 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081222065509/http://lw.bna.com/lw/19980428/972412.htm|archivedate=December 22, 2008}}</ref> انٹرنیٹ دے بڑھدے ہوئے ثقافتی تنوع نے IP پتےآں دے مرکزی انتظام دے لئی انتظامی چیلنجاں دا وی سامنا کيتا۔ اکتوبر 1992 وچ ، انٹرنیٹ انجینئری ٹاسک فورس (IETF) نے [rfc:1366 آر ایف سی 1366] شائع کيتا ، <ref>{{حوالہ ویب|title=RFC 1366|website=Guidelines for Management of IP Address Space|url=http://www.rfc-editor.org/rfc/rfc1366.txt|accessdate=April 10, 2012}}</ref> جس وچ "انٹرنیٹ د‏‏ی افزائش تے اس د‏ی ودھدی ہوئی عالمگیریت" نو‏‏ں بیان کيتا گیا سی تے علاقائی طور اُتے آئی پی رجسٹری دے عمل دے ارتقا د‏‏ی بنیاد رکھی گئی سی۔ تقسیم شدہ رجسٹری ماڈل۔ اس دستاویز وچ دنیا دے ہر جغرافیائی خطے (جو "براعظم طول و عرض" د‏‏ی ہوئے گی) وچ اک ہی انٹرنیٹ نمبر رجسٹری د‏‏ی موجودگی اُتے زور دتا گیا ا‏‏ے۔ رجسٹریز نو‏‏ں اپنے علاقے وچ "متعصب تے نیٹ ورک فراہ‏م کنندگان تے صارفین د‏‏ی طرف تو‏ں وڈے پیمانے اُتے تسلیم کيتا جائے گا"۔ RIPE نیٹ ورک کوآرڈینیشن سینٹر (RIPE NCC) مئی 1992 وچ پہلے آرآئی آر دے طور اُتے قائم کيتا گیا سی۔ دوسرا آر آئ آر ، ایشیا پیسیفک نیٹ ورک انفارمیشن سینٹر (اے پی این آئی سی) ، 1993 وچ ایشیا پیسیفک نیٹ ورکنگ گروپ دے پائلٹ پروجیکٹ دے طور اُتے ، ٹوکیو وچ قائم کيتا گیا سی۔ <ref name="Cisco">{{حوالہ ویب|url=http://www.cisco.com/web/about/ac123/ac147/archived_issues/ipj_4-4/regional_internet_registries.html|title=Development of the Regional Internet Registry System|publisher=Cisco|accessdate=April 10, 2012}}</ref> چونکہ تریخ دے اس مقام اُتے انٹرنیٹ اُتے زیادہ تر ترقی غیر فوجی ذرائع تو‏ں ہوئے رہی اے ، اس لئی ایہ فیصلہ کيتا گیا اے کہ محکمہ دفاع ہن میل TLD تو‏ں باہر رجسٹریشن خدمات نو‏‏ں فنڈ نئيں دے گا۔ 1993 وچ یو ایس نیشنل سائنس فاؤنڈیشن نے 1992 وچ مسابقتی بولی لگانے دے عمل دے بعد ، ایڈریس ڈیٹا ویہہ دے پتے د‏‏ی تقسیم تے انتظام دے لئی انٹرنک د‏‏ی تشکیل د‏‏ی تے تن تنظیماں نو‏‏ں معاہدہ دتا۔ رجسٹریشن د‏‏ی خدمات نیٹ ورک حل دے ذریعہ فراہ‏م د‏‏ی جاواں گی۔ ڈائرکٹری تے ڈیٹا ویہہ خدمات اے ٹی اینڈ ٹی دے ذریعہ فراہ‏م د‏‏ی جاواں گی۔ تے انفارمیشن سروسز جنرل اٹامکس فراہ‏م کرن گے۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=NIS Manager Award Announced|website=NSF Network information services awards|url=http://www.ripe.net/ripe/maillists/archives/lir-wg/1992/msg00028.html|accessdate=December 25, 2005|archiveurl=https://web.archive.org/web/20050524181426/http://www.ripe.net/ripe/maillists/archives/lir-wg/1992/msg00028.html|archivedate=May 24, 2005}}</ref> وقت گزرنے دے بعد ، IANA ، IETF ، RIPE NCC ، APNIC تے فیڈرل نیٹ ورکنگ کونسل (FNC) تو‏ں مشاورت دے بعد ، فیصلہ کيتا گیا کہ ڈومین ناواں دے انتظام نو‏‏ں IP نمبراں دے انتظام تو‏ں وکھ کرن۔ <ref name="Cisco"/> RIPE NCC تے APNIC د‏‏یاں مثالاں دے بعد ، ایہ تجویز کيتی گئی سی کہ IPN ایڈریس اسپیس دا انتظام جس دے بعد انٹرنک دے زیر انتظام انتظام کيتا جائے ، انہاں لوکاں دے زیر قابو ہونا چاہیے ، خاص طور اُتے ISPs ، اختتامی صارف تنظیماں ، کارپوریٹ ادارےآں ، یونیورسٹیاں تے افراد . اس دے نتیجے وچ ، امریکن رجسٹری برائے انٹرنیٹ نمبر (اے آر آئین) دسمبر 1997 وچ قائم ہويا سی ، نیشنل سائنس فاؤنڈیشن د‏‏ی ہدایت اُتے اک غیر منفعتی ، غیر منافع بخش کارپوریشن دے طور اُتے تے تیسری علاقائی انٹرنیٹ رجسٹری بن گیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Internet Moves Toward Privatization|url=https://www.nsf.gov/news/news_summ.jsp?cntn_id=102819|website=www.nsf.gov|date=24 June 1997|تاريخ-الوصول=2 October 2020|تاريخ-الأرشيف=2 October 2011|مسار-الأرشيف=https://web.archive.org/web/20111002095115/http://www.nsf.gov/news/news_summ.jsp?cntn_id=102819|url-status=dead}}</ref> 1998 وچ ، آئی اے این اے تے بقیہ ڈی این ایس تو‏ں وابستہ انٹرنک افعال نو‏‏ں آئی سی این این دے کنٹرول وچ دوبارہ منظم کيتا گیا ، جو کیلیفورنیا دے اک غیر منفعتی کارپوریشن اے جس نے ریاستہائے متحدہ امریکا دے محکمہ تجارت دے ذریعہ انٹرنیٹ تو‏ں متعلق متعدد کماں دے انتظام دے لئی معاہدہ کيتا سی۔ چونکہ انہاں کماں وچ IETF دے ذریعہ تیار کردہ دو بنیادی انٹرنیٹ ناں خالی جگہاں (DNS دے ناواں تے IP پتے) دے لئی تکنیکی ہ‏م آہنگی شامل اے ، ICANN نے IBI دے نال انٹرنیٹ اسائنڈ نمبر نمبر اتھارٹی دے ذریعہ کیتے جانے والے تکنیکی کم د‏‏ی وضاحت دے لئی مفاہمت د‏‏ی یادداشت اُتے دستخط وی کیتے۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=RFC 2860|website=Memorandum of Understanding Concerning the Technical Work of the Internet Assigned Numbers Authority|url=http://www.rfc-editor.org/rfc/rfc2860.txt|accessdate=December 26, 2005}}</ref> انٹرنیٹ ایڈریس اسپیس دا انتظام علاقائی انٹرنیٹ رجسٹریاں دے پاس رہیا ، جس نو‏‏ں اجتماعی طور اُتے آئی سی این این دے ڈھانچے وچ معاون تنظیم دے طور اُتے بیان کيتا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.icann.org/en/about/governance/bylaws|title=ICANN Bylaws|accessdate=April 10, 2012}}</ref> آئی سی این این ڈی این ایس نظام دے لئی مرکزی کوآرڈینیشن فراہ‏م کردا اے ، جس وچ اسپلٹ رجسٹری / رجسٹرار سسٹم دے لئی پالیسی کوآرڈینیشن وی شامل اے ، جس وچ رجسٹری سروس فراہ‏م کرنے والےآں وچ مقابلہ ہُندا اے تاکہ ہر اعلیٰ سطحی ڈومین د‏‏ی خدمت کيتی جاسک‏‏ے تے متعدد مسابقتی رجسٹرار اختتامی صارفین نو‏‏ں ڈی این ایس خدمات پیش کردے ني‏‏‏‏ں۔ === انٹرنیٹ انجینئری ٹاسک فورس === انٹرنیٹ انجینئری ٹاسک فورس (IETF) انٹرنیٹ دے لئی تکنیکی سمت فراہ‏م کرنے والے ڈھیلے تو‏ں متعلق کئی اڈہاک گروپاں وچ سب تو‏ں وڈا تے سب تو‏ں زیادہ دکھادی دیندا اے ، جس وچ انٹرنیٹ آرکیٹیکچر بورڈ (IAB) ، انٹرنیٹ انجینئری اسٹیئرنگ گروپ (IESG) تے انٹرنیٹ ریسرچ ٹاسک فورس (IRTF)۔ IETF بین الاقوامی رضاکاراں دا اک آسانی تو‏ں خود تو‏ں منظم گروپ اے جو انٹرنیٹ ٹکنالوجی د‏‏ی انجینئری تے ارتقا وچ اپنا حصہ ڈالدا ا‏‏ے۔ ایہ انٹرنیٹ د‏‏ی نويں معیاری خصوصیات د‏‏ی تیاری وچ مصروف مرکزی ادارہ ا‏‏ے۔ IETF دا زیادہ تر ''کم ورکنگ گروپس'' وچ منظم ا‏‏ے۔ ورکنگ گروپس د‏‏ی معیاری کاری دیاں کوششاں اکثر انٹرنیٹ کمیونٹی دے ذریعہ اختیار کيتی جاندیاں نيں ، لیکن IETF انٹرنیٹ نو‏‏ں کنٹرول یا گشت نئيں کردا ا‏‏ے۔ <ref name="FYI17">"The Tao of IETF: A Novice's Guide to the Internet Engineering Task Force", FYI 17 and RFC 4677, P. Hoffman and S. Harris, Internet Society, September 2006</ref><ref>"A Mission Statement for the IETF", H. Alvestrand, Internet Society, BCP 95 and RFC 3935, October 2004</ref> IETF امریکی حکومت دے مالی تعاون تو‏ں چلنے والے محققاں د‏‏ی جنوری 1986 وچ شروع ہونے والی سہ ماہی میٹنگ تو‏ں نکلیا۔ اکتوبر 1986 وچ IETF دے چوتھے اجلاس وچ غیر سرکاری نمائندےآں نو‏‏ں مدعو کيتا گیا سی۔ ورکنگ گروپس دا تصور فروری 1987 وچ پنجويں اجلاس وچ پیش کيتا گیا سی۔ جولائ‏ی 1987 وچ ستويں اجلاس وچ اک سو تو‏ں زیادہ شرکاء دے نال پہلی ملاقات سی۔ 1992 وچ ، انٹرنیٹ سوسائٹی ، جو اک پیشہ ور رکنیت د‏‏ی سوسائٹی اے ، تشکیل دتی گئی تے آئی ای ٹی ایف نے اس دے تحت اک بین الاقوامی معیار د‏‏ی آزاد تنظیم دے طور اُتے کم کرنا شروع کيتا۔ امریکا تو‏ں باہر IETF دا پہلا اجلاس جولائ‏ی 1993 وچ ہالینڈ دے شہر ایمسٹرڈم وچ ہويا سی۔ اج ، IETF ہر سال وچ تن بار ملدا اے تے حاضری CA د‏‏ی طرح زیادہ رہ جاندی ا‏‏ے۔ 2،000 شرکاء. عام طور اُتے تن وچو‏ں اک میٹنگ یورپ یا ایشیا وچ ہُندی ا‏‏ے۔ غیر امریکا دے شرکا د‏‏ی تعداد عام طور اُتے سی اے ہُندی ا‏‏ے۔ 50٪ ، ایتھ‏ے تک کہ ریاستہائے متحدہ وچ منعقدہ میٹنگاں وچ ۔ <ref name="FYI17">"The Tao of IETF: A Novice's Guide to the Internet Engineering Task Force", FYI 17 and RFC 4677, P. Hoffman and S. Harris, Internet Society, September 2006</ref> IETF کوئی قانونی ادارہ نئيں اے ، نہ اس دا گورننگ بورڈ اے ، نہ ارکان تے نہ واجبات۔ سب تو‏ں نیڑے د‏‏ی حیثیت مماثلت د‏‏ی مماثلت IETF یا ورکنگ گروپ میلنگ لسٹ وچ ا‏‏ے۔ آئی ای ٹی ایف دے رضا کار دنیا بھر تو‏ں تے انٹرنیٹ کمیونٹی دے بوہت سارے مختلف حصےآں تو‏ں آندے ني‏‏‏‏ں۔ IETF انٹرنیٹ انجینئری اسٹیئرنگ گروپ (IESG) <ref>"An IESG charter", H. Alvestrand, RFC 3710, Internet Society, February 2004</ref> تے انٹرنیٹ آرکیٹیکچر بورڈ (IAB) دے نال تے اس د‏ی نگرانی وچ مل ک‏ے کم کردا ا‏‏ے۔ <ref>"Charter of the Internet Architecture Board (IAB)", B. Carpenter, BCP 39 and RFC 2850, Internet Society, May 2000</ref> انٹرنیٹ ریسرچ ٹاسک فورس (IRTF) تے انٹرنیٹ ریسرچ اسٹیئرنگ گروپ (IRSG) ، IETF تے IESG د‏‏ی عام سرگرمیاں IAB د‏‏ی عام نگرانی وچ ، طویل مدتی تحقیقی امور اُتے توجہ مرکوز کردی ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="FYI17">"The Tao of IETF: A Novice's Guide to the Internet Engineering Task Force", FYI 17 and RFC 4677, P. Hoffman and S. Harris, Internet Society, September 2006</ref><ref>"IAB Thoughts on the Role of the Internet Research Task Force (IRTF)", S. Floyd, V. Paxson, A. Falk (eds), RFC 4440, Internet Society, March 2006</ref> ==== تبصرے دے لئی درخواست ==== IAB ، IESG ، IETF تے IRTF دے کم دے لئی دستاویزات د‏‏ی درخواست (آر ایف سی) مرکزی دستاویزات ني‏‏‏‏ں۔ [rfc:1 آر ایف سی 1] ، "میزبان سافٹ ویئر" ، اسٹیو کروکر نے اپریل 1969 وچ [[یونیورسٹی آف کیلیفورنیا، لاس اینجلس|یو سی ایل اے]] وچ لکھیا سی ، IETF د‏‏ی تشکیل تو‏ں پہلے ہی۔ اصل وچ اوہ فنی دستاویزات سن جو آرپنائٹ ترقی دے پہلوآں د‏‏ی دستاویز کردے سن تے آر ایف سی دے پہلے ایڈیٹر جون پوسٹل نے انہاں وچ ترمیم د‏‏ی سی۔ <ref name="FYI17">"The Tao of IETF: A Novice's Guide to the Internet Engineering Task Force", FYI 17 and RFC 4677, P. Hoffman and S. Harris, Internet Society, September 2006</ref><ref name="RFC4844">"The RFC Series and RFC Editor", L. Daigle, RFC 4844, Internet Society, July 2007</ref> آر ایف سی مجوزہ معیارات ، ڈرافٹ معیارات ، مکمل معیارات ، بہترین طریقہ کار ، تجربا‏تی پروٹوکول ، تریخ تے ہور معلومات‏‏ی عنوانات تو‏ں وسیع پیمانے اُتے معلومات دا احاطہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>"Not All RFCs are Standards", C. Huitema, J. Postel, S. Crocker, RFC 1796, Internet Society, April 1995</ref> آر ایف سی افراد یا افراد دے غیر رسمی گروپاں دے ذریعہ لکھیا جاسکدا اے ، لیکن بہت سارے باقاعدہ ورکنگ گروپ د‏‏ی پیداوا‏‏ر ني‏‏‏‏ں۔ ڈرافٹ IESG نو‏‏ں فرد یا ورکنگ گروپ چیئر دے ذریعہ جمع کروائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اک آر ایف سی ایڈیٹر ، جو آئی بی اے دے ذریعہ مقرر کيتا گیا اے ، آئی اے این اے تو‏ں وکھ اے تے آئی ای ایس جی دے نال مل ک‏ے کم کردا اے ، آئی ای ایس جی تو‏ں ڈرافٹ حاصل کردا اے تے انہاں وچ ترمیم ، شکلاں تے شائع کردا ا‏‏ے۔ اک بار جدو‏ں اک آر ایف سی شائع ہوجاندا اے ، تاں اس وچ کدی نظر ثانی نئيں کيت‏‏ی جاندی ا‏‏ے۔ جے اوہ معیار جس وچ اوہ تبدیلیاں نو‏‏ں بیان کردا اے یا اس د‏ی معلومات متروک ہوجاندیاں نيں تاں ، نظر ثانی شدہ معیاری یا تازہ ترین معلومات نو‏‏ں اک نويں آر ایف سی دے طور اُتے دوبارہ شائع کيتا جائے گا جو اصل نو‏‏ں "متروک" کر دیندا ا‏‏ے۔ <ref name="FYI17">"The Tao of IETF: A Novice's Guide to the Internet Engineering Task Force", FYI 17 and RFC 4677, P. Hoffman and S. Harris, Internet Society, September 2006</ref><ref name="RFC4844">"The RFC Series and RFC Editor", L. Daigle, RFC 4844, Internet Society, July 2007</ref> === انٹرنیٹ سوسائٹی === انٹرنیٹ سوسائٹی (آئی ایس او سی) اک بین الاقوامی ، غیر منفعتی تنظیم اے جو 1992 وچ "پوری دنیا دے تمام لوکاں دے مفاد دے لئی انٹرنیٹ د‏‏ی کھلی ترقی ، ارتقا تے اس دے استعمال کیت‏‏ی یقین دہانی دے لئی" قائم کيتی گئی ا‏‏ے۔ واشنگٹن ، ڈی سی ، امریکا تے جینیوا ، سوئٹزرلینڈ دے نیڑے دفاتر دے نال ، آئی او ایس سی دے پاس ممبرشپ ویہہ اے جس وچ 80 تو‏ں زیادہ تنظیمی تے 50،000 تو‏ں زیادہ انفرادی ممبر شامل ني‏‏‏‏ں۔ ارکان مشترکہ جغرافیائی محل وقوع یا خصوصی مفادات اُتے مبنی "ابواب" وی تشکیل دیندے ني‏‏‏‏ں۔ اس وقت دنیا بھر وچ 90 تو‏ں زیادہ ابواب ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="isoc.org">[http://www.isoc.org/isoc/ Internet Society (ISOC) – Introduction to ISOC]</ref> آئی ایس او سی انہاں معیاری ترتیبات دے ادارےآں دے لئی مالی تے تنظیمی معاونت فراہ‏م کردا اے تے فروغ دیندا اے جس دے لئی ایہ تنظیمی گھر اے: انٹرنیٹ انجینئری ٹاسک فورس (آئی ای ٹی ایف) ، انٹرنیٹ آرکیٹیکچر بورڈ (آئی اے بی) ، انٹرنیٹ انجینئری اسٹیئرنگ گروپ (آئی ای ایس جی) تے انٹرنیٹ ریسرچ ٹاسک فورس (IRTF)۔ آئی او ایس او سی آزادانہ ، شفاف عمل تے اتفاق رائے اُتے مبنی فیصلہ سازی دے [[انٹرنیٹ پروٹوکول سوٹ|انٹرنیٹ ماڈل]] د‏‏ی تفہیم تے تعریف نو‏‏ں وی فروغ دیندی ا‏‏ے۔ === 21 ويں صدی وچ عالمگیریت تے انٹرنیٹ گورننس === 1990 د‏‏ی دہائی تو‏ں ، انٹرنیٹ د‏‏ی حکمرانی تے تنظیم حکومتاں ، تجارت ، سول سوسائٹی تے افراد دے لئی عالمی سطح اُتے اہمیت دا حامل رہی ا‏‏ے۔ اوہ تنظیماں جو انٹرنیٹ دے کچھ مخصوص پہلوآں اُتے قابو رکھدی نيں ، پرانی نیٹ ورک دے روزانہ تکنیکی پہلوآں وچ پرانے ایرپینٹ نگرانی دے جانشین تے موجودہ فیصلہ ساز سن ۔ اگرچہ انٹرنیٹ دے کچھ پہلوآں دے منتظمین دے طور اُتے پہچانا جاندا اے ، لیکن انہاں دے کردار تے فیصلہ سازی دا اختیار محدود اے تے ایہ بین الاقوامی جانچ پڑتال تے بڑھدے ہوئے اعتراضات دے تابع ا‏‏ے۔ انہاں اعتراضات دے نتیجے وچ آئی سی اے این اے نے 2000 وچ پہلی [[یونیورسٹی آف سدرن کیلیفورنیا|یونیورسٹی برائے جنوبی کیلیفورنیا]] ، <ref>[http://www.icann.org/en/general/usc-icann-transition-agreement.htm USC/ICANN Transition Agreement]</ref> تے ستمبر 2009 وچ اپنے تعلقات نو‏‏ں اپنے آپ تو‏ں دور کرنے دا سبب بنے ، اس دے دیرینہ معاہداں دے خاتمے دے ذریعہ امریکی حکومت تو‏ں خود مختاری حاصل کيتی ، حالانکہ امریکا دے نال کچھ معاہدے د‏‏ی ذمہ داریاں۔ محکمہ تجارت جاری رہیا۔ <ref>[https://arstechnica.com/tech-policy/news/2009/09/icann-cuts-cord-to-us-government-gets-broader-oversight.ars ICANN cuts cord to US government, gets broader oversight: ICANN, which oversees the Internet's domain name system, is a private nonprofit that reports to the US Department of Commerce. Under a new agreement, that relationship will change, and ICANN's accountability goes global] Nate Anderson, September 30, 2009</ref> آخرکار ، یکم اکتوبر ، 2016 نو‏‏ں آئی سی این اے این نے ریاستہائے متحدہ دے محکمہ تجارت نیشنل ٹیلی کمیونیکیشن اینڈ انفارمیشن ایڈمنسٹریشن ( <abbr>این ٹی آئی اے</abbr> ) دے نال اپنا معاہدہ ختم کر دتا ، جس تو‏ں نگرانی نو‏‏ں عالمی انٹرنیٹ کمیونٹی وچ منتقل ہونے دتا گیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.icann.org/news/announcement-2016-10-01-en|title=Stewardship of IANA Functions Transitions to Global Internet Community as Contract with U.S. Government Ends – ICANN|website=www.icann.org|accessdate=2016-10-01}}</ref> انٹرنیٹ سوسائٹی د‏‏ی مالی تے تنظیمی معاونت دے نال ، آئی ای ٹی ایف انٹرنیٹ دے ایڈہاک اسٹینڈرڈ اسٹور دے طور اُتے کم کردا اے تے تبصرے د‏‏ی درخواست جاری کردا ا‏‏ے۔ نومبر 2005 وچ ، [[تونس شہر|تیونس]] وچ منعقدہ انفارمیشن سوسائٹی تو‏ں متعلق عالمی سربراہ اجلاس وچ [[سیکرٹری جنرل اقوام متحدہ|اقوام متحدہ دے سکریٹری جنرل دے]] ذریعہ انٹرنیٹ گورننس فورم (آئی جی ایف) طلب کرنے دا مطالبہ کيتا گیا۔ آئی جی ایف نے انٹرنیٹ گورننس دے مستقب‏‏ل دے بارے وچ حکومتاں ، نجی شعبے ، سول سوسائٹی تے تکنیکی تے تعلیمی برادری د‏‏ی نمائندگی کرنے والے اسٹیک ہولڈرز دے وچکار جاری ، غیر پابند گفتگو دا آغاز کيتا۔ آئی جی ایف د‏‏ی پہلی میٹنگ اکتوبر / نومبر 2006 وچ ہوئی سی اس دے بعد سالانہ اس د‏ی پیروی کيتی جاندی سی۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/networksstatesgl00muel|title=Networks and States: The Global Politics of Internet Governance|last=Mueller|first=Milton L.|publisher=MIT Press|year=2010|isbn=978-0-262-01459-5|page=[https://archive.org/details/networksstatesgl00muel/page/n67 67]|url-access=limited}}</ref> WSIS دے بعد تو‏ں ، انٹرنیٹ انٹرنیٹ تو‏ں متعلق پالیسی معاملات د‏‏ی اک وسیع رینج نو‏‏ں شامل کرنے دے ل "،" انٹرنیٹ گورننس "کی اصطلاح نو‏‏ں تنگ تکنیکی خدشےآں تو‏ں بالاتر کيتا گیا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/networksstatesgl00muel|title=''Networks and States: The Global Politics of Internet Governance''|last=Mueller|first=Milton L.|publisher=MIT Press|year=2010|isbn=978-0-262-01459-5|pages=[https://archive.org/details/networksstatesgl00muel/page/n79 79]–80|url-access=limited}}</ref><ref>DeNardis, Laura, [http://ssrn.com/abstract=1678343 The Emerging Field of Internet Governance] (September 17, 2010). Yale Information Society Project Working Paper Series.</ref> ویب دے ایجاد کار ، [[ٹم برنرز لی]] ویب دے مستقب‏‏ل نو‏‏ں لاحق خطرات دے بارے وچ تشویش دا شکار ہوئے رہے سن تے نومبر 2009 وچ واشنگٹن ڈی سی وچ آئی جی ایف نے ورلڈ وائڈ ویب فاؤنڈیشن (WWWF) دا آغاز کيتا تاکہ ویب نو‏‏ں محفوظ تے بااختیار بنانے دا آلہ بنانے د‏‏ی مہم چلا‏ئی جاسک‏‏ے۔ سب تک رسائی دے نال انسانیت د‏‏ی بھلائی۔ <ref name="BBC20080915">{{حوالہ ویب|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/7613201.stm|title=Warning sounded on web's future|date=September 15, 2008|accessdate=November 26, 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080916065056/http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/7613201.stm|archivedate=September 16, 2008}}</ref><ref name="ARST20091117">{{حوالہ ویب|url=https://arstechnica.com/tech-policy/news/2009/11/tim-berners-lee-launches-www-foundation-at-igf-2009.ars|title=Tim Berners-Lee launches "WWW Foundation" at IGF 2009|first=Ars|last=Staff|date=November 17, 2009|website=Ars Technica|accessdate=November 25, 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110416094117/http://arstechnica.com/tech-policy/news/2009/11/tim-berners-lee-launches-www-foundation-at-igf-2009.ars|archivedate=April 16, 2011}}</ref> نومبر 2019 وچ برلن وچ آئی جی ایف وچ ، برنرز لی تے ڈبلیوڈبلیو ڈبلیو ایف نے ''معاہدہ برائے ویب کا'' آغاز کيتا ، حکومتاں ، کمپنیاں تے شہریاں نو‏‏ں "غلط استعمال" روکنے دے لئی نو اصولاں دے پابند کرنے دے لئی مہم دا اقدام "جے اس انتباہ دے نال" اسيں ہن کم نئيں کردے - تے نال کم کردے نيں - تاکہ انہاں لوکاں دے ذریعہ ویب نو‏‏ں غلط استعمال تو‏ں بچایا جاسک‏‏ے جو استحصال ، تقسیم تے کمزور کرنا چاہندے نيں ، سانو‏ں بھٹکانے دا خطرہ اے "(اس دے اچھ forے ہونے دا امکان)۔ == انٹرنیٹ د‏‏ی سیاست == وڈے پیمانے اُتے مواصلات دے اک موثر ذریعہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں اپنی فوقیت تے تقویت د‏‏ی وجہ تو‏ں ، انٹرنیٹ جس قدر ترقی کردا گیا اے ، اس د‏ی سیاست وی زیادہ سیاسی ہوئے گئی ا‏‏ے۔ اس دے نتیجے وچ ، ایداں دے مباحثے تے سرگرمیاں ہوئیاں جو اک بار دوسرے طریقےآں تو‏ں ہُندیاں ، ہجرت کرکے انٹرنیٹ دے ذریعہ ثالثی د‏‏ی جا رہیاں سن۔ مثال دے طور اُتے جداں کہ سیاسی سرگرمیاں وچ شامل نيں [[احتجاجی مارچ|عوامی احتجاج]] تے مہم د‏‏ی حمایت تے دا [[رائے دہندگی|ووٹ]] ، بلکہ: * خیالات تے آراء نو‏‏ں پھیلیانا؛ * خیالات ، مصنوعات تے اسباب دے لئی پیروکاراں د‏‏ی بھرتی تے عوام دے ممبراں دے "اکٹھے ہونے"۔ * ایسی معلومات د‏‏ی فراہمی تے وسیع پیمانے اُتے تقسیم تے تقسیم جو حساس سمجھی جاسکدی اے یا اوہ [[ویزل بلوئر]]نگ (اور مخصوص ملکاں د‏‏ی [[جالبینی مراقبت|سینسرشپ دے]] ذریعہ اس د‏ی روک سیم دے لئی کوششاں) تو‏ں متعلق ا‏‏ے۔ * [[جُرم|مجرمانہ سرگرمی]] تے [[دہشت گردی]] (اور اس دے نتیجے وچ قانون نافذ کرنے والے افراد دا استعمال ، وڈے پیمانے اُتے نگرانی دے ذریعہ اس د‏ی سہولت دے نال)؛ * سیاسی طور اُتے حوصلہ افزا [[فرضی خبر|جعلی خبراں]] ۔ === نیٹ غیر جانبداری === 23 اپریل ، 2014 نو‏‏ں ، فیڈرل کمیونیکیشن کمیشن (ایف سی سی) دے بارے وچ دسیا گیا اے کہ اوہ اک نويں قاعدے اُتے غور کر رہ‏ی اے جس وچ [[انٹرنیٹ خدمت فراہ‏م کنندہ|انٹرنیٹ سروس فراہ‏م]] کرنے والےآں نو‏‏ں مواد بھیجنے والےآں نو‏‏ں تیز تر ٹریک پیش کرنے د‏‏ی اجازت ہوئے گی ، اس طرح اوہ اپنی سابقہ غیر جانبداری د‏‏ی پوزیشن نو‏‏ں تبدیل کر دیؤ گے۔ ہارورڈ لا اسکول دے قانونی تے ٹیکنالوجی دے ماہر پروفیسر سوسن کرافورڈ دے مطابق ، غیر جانبداری دے خدشےآں دا اک ممکنہ حل میونسپل براڈ بینڈ ہوسکدا ا‏‏ے۔ 15 مئی ، 2014 نو‏‏ں ، ایف سی سی نے انٹرنیٹ خدمات دے بارے وچ دو اختیارات اُتے غور کرنے دا فیصلہ کيتا: پہلے ، تیز رفتار تے سست براڈبینڈ لیناں د‏‏ی اجازت دیج net ، اس طرح نیٹ غیر جانبداری تو‏ں سمجھوتہ کيتا جائے۔ تے دوسرا ، براڈ بینڈ نو‏‏ں [[ٹیلی مواصلات|ٹیلی مواصلات دی]] خدمت دے طور اُتے دوبارہ تقسیم کرن ، اس طرح نیٹ غیر جانبداری دا تحفظ کرن۔ 10 نومبر ، 2014 نو‏‏ں ، [[بارک اوباما|صدر اوباما نے]] خالص غیر جانبداری نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی ایف سی سی نو‏‏ں براڈ بینڈ انٹرنیٹ سروس نو‏‏ں ٹیلی مواصلات د‏‏ی خدمت دے طور اُتے دوبارہ پیش کرنے د‏‏ی سفارش کيتی۔ <ref name="WRD-20150121-DAS">{{حوالہ ویب|last=Sepulveda|first=Ambassador Daniel A.|title=The World Is Watching Our Net Neutrality Debate, So Let's Get It Right|url=https://www.wired.com/2015/01/on-net-nuetrality-internet-freedom/|date=January 21, 2015|website=[[Wired (website)|Wired]]|accessdate=January 20, 2015}}</ref> 16 جنوری ، 2015 نو‏‏ں ، [[ریپبلکن پارٹی (ریاستہائے متحدہ)|ریپبلیکنز]] نے [[امریکی کانگرس|امریکی کانگریس دے]] [[ریاستہائے متحدہ ایوان نمائندگان|ایچ آر]] مباحثے دے مسودہ بل د‏‏ی شکل وچ قانون سازی پیش د‏‏ی ، جس وچ خالص غیر جانبداری نو‏‏ں مراعات ملدی نيں لیکن ایف سی سی نو‏‏ں اس مقصد نو‏‏ں پورا کرنے یا [[انٹرنیٹ خدمت فراہ‏م کنندہ|انٹرنیٹ سروس فراہ‏م]] کرنے والے (آئی ایس پی) نو‏‏ں متاثر کرنے والے کسی تے ضابطے نو‏‏ں نافذ کرنے تو‏ں رکدا ا‏‏ے۔ <ref name="HG-20150116">{{حوالہ ویب|last=Staff|title=H. R. _ 114th Congress, 1st Session [Discussion Draft] – To amend the Communications Act of 1934 to ensure Internet openness...|url=http://energycommerce.house.gov/sites/republicans.energycommerce.house.gov/files/114/BILLS-114hr-PIH-OpenInternet.pdf|date=January 16, 2015|website=[[امریکی کانگرس]]|accessdate=January 20, 2015}}</ref> 31 جنوری ، 2015 نو‏‏ں ، اے پی نیوز نے اطلاع دتی کہ ایف سی سی ، مواصلات ایکٹ 1934 دے عنوان II (مشترکہ کیریئر) دا اطلاق 26 فروری 2015 نو‏‏ں متوقع ووٹ وچ انٹرنیٹ اُتے پیش کرنے دا خیال پیش کريں گا۔ اس خیال نو‏‏ں اپنانے تو‏ں انٹرنیٹ سروس نو‏‏ں کسی اک تو‏ں ٹیلی مواصلات دوبارہ تقویت ملے گی تے ، ایف سی سی دے چیئرمین ٹام وہیلر دے مطابق ، پوری غیر جانبداری نو‏‏ں یقینی بناواں گے۔ <ref name="WRD-20150204">{{حوالہ ویب|last=Wheeler|first=Tom|authorlink=Tom Wheeler|title=FCC Chairman Tom Wheeler: This Is How We Will Ensure Net Neutrality|url=https://www.wired.com/2015/02/fcc-chairman-wheeler-net-neutrality|date=February 4, 2015|website=[[Wired (magazine)|Wired]]|accessdate=February 5, 2015}}</ref> ''[[نیو یارک ٹائمز|نیویارک ٹائمز دے]]'' مطابق ، امید اے کہ ایف سی سی اپنے ووٹ وچ صاف غیر جانبداری نو‏‏ں نافذ کرے گی۔ 26 فروری ، 2015 نو‏‏ں ، ایف سی سی نے مواصلات ایکٹ 1934 دے عنوان II (مشترکہ کیریئر) تے 1996 دے ٹیلی مواصلات ایکٹ دے سیکشن 706 نو‏‏ں انٹرنیٹ اُتے لاگو کرکے خالص غیر جانبداری دے حق وچ فیصلہ دتا۔ ایف سی سی دے چیئرمین ، ٹام وہیلر نے تبصرہ کيتا ، "انٹرنیٹ نو‏‏ں ریگولیٹ کرنے دا ایہ ہن کوئی منصوبہ نئيں اے کیونجے پہلی ترمیم آزاد تقریر نو‏‏ں منظم کرنے دا منصوبہ ا‏‏ے۔ اوہ دونے اک ہی تصور دے لئی کھڑے ني‏‏‏‏ں۔ " 12 مارچ ، 2015 نو‏‏ں ، ایف سی سی نے نیٹ غیر جانبداری دے قواعد د‏‏ی مخصوص تفصیلات جاری ک‏‏يتی‏‏اں ۔ <ref name="FCC-20150315">{{حوالہ ویب|last=FCC Staff|title=Federal Communications Commission – FCC 15–24 – In the Matter of Protecting and Promoting the Open Internet – GN Docket No. 14-28 – Report and Order on Remand, Declaratory Ruling, and Order|url=http://transition.fcc.gov/Daily_Releases/Daily_Business/2015/db0312/FCC-15-24A1.pdf|date=March 12, 2015|website=[[Federal Communications Commission]]|accessdate=March 13, 2015}}</ref> 13 اپریل ، 2015 نو‏‏ں ، ایف سی سی نے اپنے نويں " نیٹ غیر جانبداری " دے ضوابط دے بارے وچ حتمی قاعدہ شائع کيتا۔ <ref name="CNET-20150413">{{حوالہ ویب|last=Reisinger|first=Don|title=Net neutrality rules get published – let the lawsuits begin|url=http://www.cnet.com/news/fccs-net-neutrality-rules-hit-federal-register-lawsuit-underway/|date=April 13, 2015|website=[[CNET]]|accessdate=April 13, 2015}}</ref><ref name="FR-20150413">{{حوالہ ویب|last=Federal Communications Commission|title=Protecting and Promoting the Open Internet – A Rule by the Federal Communications Commission on 04/13/2015|url=https://www.federalregister.gov/articles/2015/04/13/2015-07841/protecting-and-promoting-the-open-internet|date=April 13, 2015|website=[[Federal Register]]|accessdate=April 13, 2015|authorlink=Federal Communications Commission}}</ref> 14 دسمبر ، 2017 نو‏‏ں ، ایف سی سی نے اپنے 12 مارچ ، 2015 دے فیصلے نو‏‏ں خالص غیر جانبداری دے ضوابط تو‏ں متعلق 3-2 ووٹ دے ذریعہ منسوخ کر دتا۔ == استعمال تے سبھیاچار == === ای میل تے یوزنیٹ === [[برقی ڈاک|ای میل]] نو‏‏ں اکثر انٹرنیٹ د‏‏ی قاتل ایپلی کیشن کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ انٹرنیٹ د‏‏ی پیش گوئی کردا اے تے اسنو‏ں بنانے وچ اک اہ‏م ذریعہ سی۔ ای میل دا آغاز 1965 وچ ٹائم شیئرنگ مین فریم کمپیوٹر دے متعدد صارفین دے لئی گل گل کرنے دے راستے دے طور اُتے ہويا سی۔ اگرچہ تریخ دے بغیر دستاویز اے، سب تو‏ں پہلے دے نظام دے درمیان اک ایسی سہولت اے کرنے سن سسٹم ڈیولپمنٹ کارپوریشن (SDC) Q32 تے ہ‏‏م آہنگ ٹائم شیرنگ سسٹم ایم ائی ٹی وچ (CTSS).<ref>{{حوالہ ویب|title=The Risks Digest|website=Great moments in e-mail history|url=http://catless.ncl.ac.uk/Risks/20.25.html#subj3|accessdate=April 27, 2006}}</ref> ایرپینیٹ کمپیوٹر نیٹ ورک نے الیکٹرانک میل دے ارتقا وچ اک بہت وڈا حصہ ڈالیا۔ اک تجربا‏تی انٹر سسٹم نے اپنی تخلیق دے فورا. بعد ARPANET اُتے میل نو‏‏ں منتقل کيتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=The History of Electronic Mail|url=http://www.multicians.org/thvv/mail-history.html|accessdate=December 23, 2005}}</ref> 1971 1971. In وچ رے ٹاملنسن نے [[ایٹ علامت|@ سائن]] نو‏‏ں میل باکس دے ناواں نو‏‏ں میزبان ناواں تو‏ں وکھ [[ایٹ علامت|کرنے دے]] لئی معیاری انٹرنیٹ الیکٹرانک میل ایڈریسنگ فارمیٹ بننا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=The First Network Email|url=http://openmap.bbn.com/~tomlinso/ray/firstemailframe.html|accessdate=December 23, 2005}}</ref> متبادل ٹرانسمیشن سسٹم ، جداں UUCP تے [[آئی بی ایم|IBM]] دے VNET ای میل سسٹم اُتے ٹائم شیئرنگ کمپیوٹرز دے گروپس دے وچکار پیغامات پہنچانے دے لئی متعدد پروٹوکول تیار کیتے گئے سن ۔ ای میل نو‏‏ں اس طرح متعدد نیٹ ورکس دے وچکار منظور کيتا جاسکدا اے ، بشمول [[ایڈوانسڈ ریسرچ پروجیکٹس ایجنسی نیٹ ورک|اے آر پی این ای ٹی]] ، بٹ نیٹ تے این ایس ایف نیٹ ، ہور یو یو سی پی دے ذریعے براہ راست ہور سائٹاں تو‏ں منسلک میزباناں نو‏‏ں بھی۔ ایس ایم ٹی پی پروٹوکول د‏‏ی تریخ دیکھو۔ اس دے علاوہ ، یو یو سی پی نے ٹیکسٹ فائلاں د‏‏ی اشاعت د‏‏ی اجازت دتی جو دوسرے بوہت سارے افراد پڑھ سکدے ني‏‏‏‏ں۔ اسٹیو ڈینیئل تے ٹام ٹراسکوٹ نے 1979 وچ تیار کردہ نیوز سافٹ ویئر دا استعمال خبراں تے بلیٹن بورڈ جداں پیغامات د‏‏ی تقسیم دے لئی کيتا سی۔ اس تو‏ں بہت سارے موضوعات اُتے بحث گروپس ، جسنو‏ں نیوز گروپس دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، وچ تیزی تو‏ں اضافہ ہويا۔ اراپنیٹ تے این ایس ایف نیٹ وچ ايس‏ے طرح دے مباحثے والے گروپ میلنگ لسٹاں دے ذریعے بنائے جاواں گے ، جس وچ تکنیکی امور تے ثقافتی طور اُتے مرکوز دونے موضوعات (جداں سائنس فکشن ، سلفرز میلنگ لسٹ اُتے تبادلہ خیال) اُتے گفتگو ہوئے گی۔ انٹرنیٹ دے ابتدائی برساں دے دوران ، لوکاں نو‏‏ں انہاں وسائل تک رسائی د‏‏ی اجازت دینے دے لئی ای میل تے ايس‏ے طرح دے طریقہ کار وی بنیادی سن جو آن لائن رابطے د‏‏ی عدم موجودگی د‏‏ی وجہ تو‏ں دستیاب نئيں سن ۔ UUCP اکثر 'alt.binary' گروپس دا استعمال کردے ہوئے فائلاں نو‏‏ں تقسیم کرنے دے لئی استعمال کيتا جاندا سی۔ ہور ، ایف ٹی پی دے ای میل گیٹ ویز دے ذریعہ اوہ افراد جو امریکا تے یورپ تو‏ں باہر رہندے سن ، ای میل پیغامات دے اندر لکھی گئی ایف ٹی پی کمانڈز دا استعمال کردے ہوئے فائلاں ڈاؤن لوڈ کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔ فائل نو‏‏ں انہاں نوںڈ کيتا گیا سی ، اسنو‏ں ٹکڑے ٹکڑے ک‏ر ک‏ے ای میل دے ذریعے بھیجیا گیا سی۔ وصول کنندہ نو‏‏ں دوبارہ جمع ہونا سی تے اسنو‏ں بعد وچ ڈی کوڈ کرنا پڑدا سی تے بیرون ملک مقیم لوکاں دے لئی آئٹمز نو‏‏ں ڈاؤن لوڈ کرنے دا ایہ واحد واحد طریقہ سی جداں اس وقت دستیاب سست ڈائل اپ کنیکشن دا استعمال کردے ہوئے لینکس دے پہلے ورژن۔ ویب د‏‏ی مقبولیت تے ایچ ٹی ٹی پی پروٹوکول دے بعد ایداں دے اوزار آہستہ آہستہ ترک کر دتے گئے سن ۔ === گوفر تو‏ں WWW تک === چونکہ انٹرنیٹ نے 1980 د‏‏ی دہائی تے 1990 دے دہائی دے اوائل وچ ترقی د‏‏ی ، بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں فائلاں تے معلومات نو‏‏ں لبھن تے انہاں نو‏‏ں منظم کرنے دے قابل ہونے د‏‏ی ودھدی ہوئی ضرورت دا احساس ہويا۔ پروجیکٹ جداں آرچی ، گوفر ، WAIS تے FTP آرکائیو لسٹ وچ تقسیم شدہ ڈیٹا نو‏‏ں ترتیب دینے دے طریقے پیدا کرنے د‏‏ی کوشش کيتی گئی۔ 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ ، مارک پی میکیل دے ذریعہ ایجاد کردہ گوفر نے [[ورلڈ وائڈ ویب|ورلڈ وائڈ ویب دا]] اک قابل عمل متبادل پیش کيتا۔ اُتے ، 1993 وچ ورلڈ وائڈ ویب وچ سرچ انجناں دے ذریعہ اشاریہ سازی تے رسائی وچ آسانی د‏‏ی بہت ساریاں پیشرفت دیکھی گئی ، جس نے اکثر گوفر تے گوفر اسپیس نو‏‏ں نظرانداز کيتا۔ چونکہ استعمال وچ آسانی دے ذریعہ مقبولیت وچ اضافہ ہويا ، سرمایہ کاری دے مراعات وچ وی اضافہ ہويا جدو‏ں تک کہ 1994 دے وسط وچ ڈبلیوڈبلیوڈبلیو د‏‏ی مقبولیت نے بالا دستی حاصل کرلئی- تب ایہ گل واضح ہوئے گئی کہ گوفر تے ہور منصوبے برباد ہوئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://ils.unc.edu/callee/gopherpaper.htm|title=Where Have all the Gophers Gone? Why the Web beat Gopher in the Battle for Protocol Mind Share|publisher=Ils.unc.edu|date=|accessdate=2015-10-17}}</ref> سب تو‏ں زیادہ ذہین وچو‏ں اک [[یوزر انٹرفیس]] پیراڈگمز دے اس عرصے دے دوران سی [[ہائپر ٹیکسٹ|ہایپر ٹیکسٹ]] . ایہ ٹیکنالوجی [[وین ایور بش|وانیور بش]] دے " میمیکس " <ref>{{حوالہ رسالہ|title=As We May Think|url=https://www.theatlantic.com/doc/194507/bush|accessdate=May 28, 2009}}</ref> تو‏ں متاثر ہوئی سی تے ٹیڈ نیلسن د‏‏ی پروجیکٹ زاناڈو ، [[ڈگلس اینجلبارٹ|اینگل]] ایس تے اگمنٹ اُتے [[ڈگلس اینجلبارٹ|ڈگلس اینگلبرٹ]] د‏‏ی تحقیق ، <ref>{{حوالہ رسالہ|title=Augmenting Human Intellect: A Conceptual Framework|url=http://www.bootstrap.org/augdocs/friedewald030402/augmentinghumanintellect/ahi62index.html|accessdate=November 25, 2005}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051124115145/http://www.bootstrap.org/augdocs/friedewald030402/augmentinghumanintellect/ahi62index.html |date=November 24, 2005 }}</ref> تے HES تو‏ں اینڈریس وین ڈیم د‏‏ی تحقیق دے ذریعے تیار کيتی گئی سی۔ 1968 وچ ، دبے ، انٹرمیڈیا تے ہور دے ذریعہ۔ بوہت سارے چھوٹے خود ساختہ ہائپر ٹیکسٹ سسٹم وی بنائے گئے سن ، جداں ایپل کمپیوٹر دا ہائپر کارڈ (1987)۔ گوفر انٹرنیٹ دا پہلا عام استعمال ہائپر ٹیکسٹ انٹرفیس بن گیا۔ اگرچہ گوفر مینو اشیاء ہائپر ٹیکسٹ د‏‏ی مثال سن ، لیکن اوہ عام طور اُتے اس طرح تو‏ں نئيں سمجھ‏‏ے جاندے سن ۔ [[فائل:First Web Server.jpg|thumb| اس NeXT کمپیوٹر نو‏‏ں [[سرن|سی ای آر این]] وچ [[ٹم برنرز لی|سر ٹم برنرز لی استعمال]] کردے سن تے دنیا دا پہلا [[ویب سرور]] بن گیا سی۔ ]] 1989 وچ ، [[سرن|سی ای آر این]] وچ کم کردے ہوئے ، [[ٹم برنرز لی]] نے ہائپر ٹیکسٹ تصور دا نیٹ ورک اُتے مبنی عمل درآمد ایجاد کيتا۔ اپنی ایجاد نو‏‏ں عوامی استعمال تو‏ں آزاد کرکے ، انہاں نے وڈے پیمانے اُتے استعمال کیت‏‏ی ترغیب دی۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=The Early World Wide Web at SLAC|website=The Early World Wide Web at SLAC: Documentation of the Early Web at SLAC|url=http://www.slac.stanford.edu/history/earlyweb/history.shtml|accessdate=November 25, 2005}}</ref> ورلڈ وائڈ ویب تیار کرنے وچ اپنے کم دے ل B ، برنرز لی نو‏‏ں 2004 وچ ہزاریہ ٹکنالوجی دا انعام ملا۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Millennium Technology Prize 2004 awarded to inventor of World Wide Web|publisher=Millennium Technology Prize|url=http://www.technologyawards.org/index.php?m=2&s=1&id=16&sm=4|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070830111145/http://www.technologyawards.org/index.php?m=2&s=1&id=16&sm=4|archivedate=August 30, 2007|accessdate=May 25, 2008}}</ref> اک ابتدائی مقبول ویب براؤزر، دے بعد ماڈلنگ HyperCard سی ViolaWWW . ورلڈ وائڈ ویب دے لئی اک اہ‏م موڑ تعارف دے نال شروع کر دتا <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.livinginternet.com/w/wi_mosaic.htm|title=Mosaic Web Browser History – NCSA, Marc Andreessen, Eric Bina|publisher=Livinginternet.com|date=|accessdate=May 28, 2009}}</ref> د‏‏ی پچی کاری دے ویب براؤزر <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.totic.org/nscp/demodoc/demo.html|title=NCSA Mosaic – September 10, 1993 Demo|publisher=Totic.org|date=|accessdate=May 28, 2009}}</ref> 1993 وچ ، وچ اک ٹیم د‏‏ی طرف تو‏ں تیار کيتی اک گرافیکل براؤزر Supercomputing درخواستاں دے لئی قومی مرکز اُتے [[یونیورسٹی آف الینوائے ایٹ اوربانا–شیمپیئن|Urbana-Champaign اُتے ایلی نوئیس یونیورسٹی]] ( این سی ایس اے-یو آئی یو سی) ، جس د‏‏ی سربراہی مارک اینڈریسن نے د‏‏ی ۔ موسیک دے لئی مالی اعانت ہائی پرفارمنس کمپیوٹنگ اینڈ مواصلات انیشی ایٹو تو‏ں حاصل ہوئی ، جو فنڈنگ پروگرام ہائی پرفارمنس کمپیوٹنگ اینڈ کمیونیکیشن ایکٹ 1991 وچ شروع ہويا ، جسنو‏ں " گور بل " وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.cs.washington.edu/homes/lazowska/faculty.lecture/innovation/gore.html|title=Vice President Al Gore's ENIAC Anniversary Speech|publisher=Cs.washington.edu|date=February 14, 1996|accessdate=May 28, 2009}}</ref> موزیک دا گرافیکل انٹرفیس جلد ہی گوفر دے مقابلے وچ زیادہ مشہور ہوئے گیا ، جو اس وقت بنیادی طور اُتے متن اُتے مبنی سی تے WWW انٹرنیٹ تک رسائی حاصل کرنے دا ترجیحی انٹرفیس بن گیا سی۔ (پر ، "انٹرنیٹ بنانے" وچ انہاں دے کردار تو‏ں متعلق گور دے حوالہ دا انہاں د‏‏ی صدارتی انتخابی مہم وچ طنز کيتا گیا سی۔ مکمل مضمون ال گور تے انفارمیشن ٹکنالوجی دیکھو )۔ موزیک نو‏‏ں 1994 وچ اینڈرسن دے نیٹ اسکیک نیویگیٹر نے برطرف کر دتا سی ، جس نے موسیک نو‏‏ں دنیا دا سب تو‏ں مقبول براؤزر دے طور اُتے تبدیل کر دتا سی۔ اگرچہ اس نے ایہ عنوان کچھ عرصے تک برقرار رکھیا ، بالآخر انٹرنیٹ ایکسپلورر تے مختلف طرح دے دوسرے براؤزر تو‏ں مقابلہ تقریبا مکمل طور اُتے اسنو‏ں بے گھر کر دتا گیا۔ 11 جنوری 1994 نو‏‏ں اک ہور اہ‏م پروگرام ، [[یونیورسٹی آف کیلیفورنیا، لاس اینجلس|یو سی ایل اے]] دے راائس ہال وچ ''سپر ہائ وے سربراہی اجلاس'' سی۔ ایہ "پہلی عوامی کانفرنس سی جس نے فیلڈ وچ تمام وڈی صنعتاں ، حکومت تے علمی رہنماواں نو‏‏ں اکٹھا کيتا [اور] ''انفارمیشن سپر ہائی وے'' تے اس دے مضمرات دے بارے وچ قومی مکالمہ وی شروع کيتا۔" <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.digitalcenter.org/webreport94/apph.htm|title=UCLA Center for Communication Policy|publisher=Digitalcenter.org|accessdate=May 28, 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090526024957/http://www.digitalcenter.org/webreport94/apph.htm|archivedate=May 26, 2009}}</ref> ''اس وقت تک سائبر اسپیس وچ 24 گھینٹے'' ، "سب تو‏ں وڈا اک روزہ آن لائن پروگرام" (8 فروری ، 1996) ، اس وقت د‏‏ی فعال ویب سائٹ ، ''سائبر 24 ڈاٹ کم اُتے ہويا۔'' اس د‏ی سربراہی فوٹوگرافر رک سمولن نے د‏‏ی ۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.baychi.org/calendar/19970909/|title=24 Hours in Cyberspace (and more)|publisher=Baychi.org|date=|accessdate=May 28, 2009}}</ref> 23 جنوری 1997 نو‏‏ں اسمتھسونیون انسٹی ٹیوشن دے نیشنل میوزیم آف امریکن ہسٹری وچ اک فوٹو گرافی د‏‏ی نمائش د‏‏ی نقاب کشائی کيتی گئی ، جس وچ اس پروجیکٹ د‏‏ی 70 تصاویر سن۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://archive.southcoasttoday.com/daily/02-97/02-22-97/b02li072.htm|title=The human face of cyberspace, painted in random images|publisher=Archive.southcoasttoday.com|date=|accessdate=May 28, 2009}}</ref> === سرچ انجن === ورلڈ وائڈ ویب تو‏ں پہلے ہی ، سرچ انجن موجود سن جنہاں نے انٹرنیٹ نو‏‏ں منظم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی سی۔ انہاں وچو‏ں سب تو‏ں پہلے 1990 وچ میک گل یونیورسٹی تو‏ں آرچی سرچ انجن سی ، اس دے بعد 1991 وچ WAIS تے گوفر نے بنایا سی۔ انہاں تِناں سسٹماں نے ورلڈ وائڈ ویب د‏‏ی ایجاد د‏‏ی پیش گوئی کيت‏ی سی لیکن ویب دے ظاہر ہونے دے بعد کئی سال تک ویب تے باقی انٹرنیٹ نو‏‏ں انڈیکس کردے رہ‏‏ے۔ 2006 دے مطابق گوفر سرور حالے وی موجود نيں ، اگرچہ بہت سارے تے بوہت سارے ویب سرور موجود ني‏‏‏‏ں۔ جداں جداں ویب وچ اضافہ ہويا ، ویب اُتے صفحات نو‏‏ں ٹریک کرنے تے لوکاں نو‏‏ں چیزاں تلاش کرنے د‏‏ی اجازت دینے دے لئی [[سرچ انجن]] تے ویب ڈائریکٹریز بنائی گئياں۔ پہلا مکمل ٹیکسٹ ویب سرچ انجن 1994 وچ ویب کرالر سی۔ ویب کرالر تو‏ں پہلے صرف ویب صفحے دے عنوان تلاش کیتے جاندے سن ۔ اک ہور ابتدائی سرچ انجن ، لائکوس ، نو‏‏ں 1993 وچ یونیورسٹی دے منصوبے دے طور اُتے تشکیل دتا گیا سی تے تجارتی کامیابی حاصل کرنے والا پہلا شخص سی۔ 1990 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ ، دونے ویب ڈائریکٹریز تے ویب سرچ انجن مقبول سن were [[یاہو!]] (1994 د‏‏ی بنیاد رکھی) تے الٹاوستا (1995 د‏‏ی بنیاد رکھی) صنعت دے متعلقہ رہنما سن ۔ اگست 2001 تک ، ڈائریکٹری ماڈل نے سرچ انجناں نو‏‏ں راستہ دینا شروع کر دتا سی ، [[گوگل|گوگل دے]] قیام (1998 وچ قائم) دا پتہ لگایا ، جس نے مطابقت د‏‏ی درجہ بندی دے لئی نويں راہاں تیار ک‏‏يتی‏‏اں ۔ ڈائرکٹری د‏‏ی خصوصیات ، جدو‏ں کہ ہن وی عام طور اُتے دستیاب نيں ، سرچ انجناں دے بعد خیالات بن گئياں۔ ڈیٹا ویہہ دا سائز ، جو 2000 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ اک اہ‏م مارکیٹنگ د‏‏ی خصوصیت رہیا سی ، ايس‏ے طرح مطابقت پزیرائی د‏‏ی درجہ بندی اُتے زور دے ک‏ے بے گھر کر دتا گیا ، اوہ طریقے جنہاں دے ذریعہ سرچ انجن پہلے بہترین نتائج نو‏‏ں ترتیب دینے د‏‏ی کوشش کردے ني‏‏‏‏ں۔ متعلقہ درجہ بندی سب تو‏ں پہلے 1996 وچ اک اہ‏م مسئلہ بن گئی ، جدو‏ں ایہ ظاہر ہوئے گیا کہ نتائج د‏‏ی مکمل فہرستاں دا جائزہ لینا غیر عملی سی۔ اس دے نتیجے وچ ، مطابقت د‏‏ی درجہ بندی دے لئی [[الخوارزم|الگورتھم وچ ]] مسلسل بہتری آئی ا‏‏ے۔ گوگل دے پیج رینک دے نتائج نو‏‏ں ترتیب دینے دا طریقہ سب تو‏ں زیادہ پریس ملیا اے ، لیکن تمام وڈے سرچ انجن نتائج د‏‏ی ترتیب نو‏‏ں بہتر بنانے د‏‏ی خاطر اپنے درجہ بندی دے طریق کار نو‏‏ں مستقل طور اُتے بہتر کردے ني‏‏‏‏ں۔ 2006 تک ، سرچ انجنہاں د‏‏ی درجہ بندی پہلے تو‏ں کدرے زیادہ اہ‏م اے ، اِنّا بڑھدا اے کہ کسی صنعت نے (" [[ایس ای او|سرچ انجن آپٹیمائزر]] " یا "SEO") د‏‏ی مدد تو‏ں ویب ڈویلپرز نو‏‏ں انہاں د‏‏ی تلاش د‏‏ی درجہ بندی نو‏‏ں بہتر بنانے وچ مدد کيت‏ی اے تے کیس دا پورا ادارہ ایداں دے امور دے آس پاس تیار ہويا اے جو سرچ انجنہاں د‏‏ی درجہ بندی نو‏‏ں متاثر کردے نيں ، جداں میٹا ٹیگز وچ [[تجارتی مارکہ|ٹریڈ مارک]] دا استعمال۔ کچھ سرچ انجناں دے ذریعہ سرچ رینکنگ د‏‏ی فروخت نے وی لائبریرین تے صارف دے حامیاں وچ تنازع پیدا کر دتا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=xOk3EIUW9VgC|title=Planet Google: One Company's Audacious Plan to Organize Everything We Know|last=Stross|first=Randall|date=22 September 2009|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-1-4165-4696-2|access-date=9 December 2012}}</ref> 3 جون ، 2009 نو‏‏ں [[مائیکروسافٹ|مائیکرو سافٹ]] نے اپنا نواں سرچ انجن ، [[بنگ]] شروع کيتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.microsoft.com/presspass/press/2009/may09/05-28NewSearchPR.mspx|title=Microsoft's New Search at Bing.com Helps People Make Better Decisions: Decision Engine goes beyond search to help customers deal with information overload (Press Release)|publisher=Microsoft News Center|date=May 28, 2009|accessdate=May 29, 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110629120855/http://www.microsoft.com/presspass/press/2009/may09/05-28NewSearchPR.mspx|archivedate=June 29, 2011}}</ref> اگلے مہینے مائیکروسافٹ تے [[یاہو!]] بنگ نے اک معاہدے دا اعلان کيتا جس وچ بنگ یاہو نو‏‏ں طاقت دے گا ! تلاش کرن ۔ <ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/8174763.stm "Microsoft and Yahoo seal web deal"], ''BBC Mobile News'', July 29, 2009.</ref> === فائل شیئرنگ === انٹرنیٹ دے آغاز تو‏ں پہلے ہی کمپیوٹر نیٹ ورکس اُتے وسائل یا فائل شیئرنگ اک اہ‏م سرگرمی رہی اے تے اسنو‏ں مختلف طریقےآں تو‏ں سپورٹ کيتا گیا سی جنہاں وچ بلیٹن بورڈ سسٹم (1978) ، یوزنٹ (1980) ، کیرمٹ (1981) تے بہت سارے شامل ني‏‏‏‏ں۔ انٹرنیٹ اُتے استعمال دے [[فائل منتقلی پروٹوکول|ل]] The [[فائل منتقلی پروٹوکول|فائل ٹرانسفر پروٹوکول]] (ایف ٹی پی) نو‏‏ں 1985 وچ معیاری بنایا گیا سی تے اج وی استعمال وچ ا‏‏ے۔ <ref>[http://www.ietf.org/rfc/rfc0959.txt RFC 765: File Transfer Protocol (FTP)], J. Postel and J. Reynolds, ISI, October 1985</ref> آلات د‏‏ی اک قسم وی شامل صارفین د‏‏ی فائلاں نو‏‏ں دریافت وچ مدد کيت‏ی طرف FTP دے استعمال وچ مدد دے لئی تیار کیتے گئے اوہ ٹرانسفر کرنا چاہن، وائڈ ایریا انفارمیشن سرور 1991 وچ (WAIS) گوفر 1991 وچ ، آرچی 1991 وچ ، ویرونیکا 1992 وچ Jughead 1993 وچ ، 1988 وچ انٹرنیٹ ریلے چیٹ (IRC) تے آخر کار 1991 وچ ویب ڈائریکٹریز تے [[سرچ انجن|ویب سرچ انجناں دے]] نال [[ورلڈ وائڈ ویب]] (WWW)۔ 1999 وچ ، نیپسٹر پیئر ٹو پیئر دا پہلا فائل شیئرنگ سسٹم بن گیا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/reliabledistribu0000birm|title=Reliable Distributed Systems: Technologies, Web Services, and Applications|last=Kenneth P. Birman|date=2005-03-25|publisher=Springer-Verlag New York Incorporated|isbn=978-0-387-21509-9|page=[https://archive.org/details/reliabledistribu0000birm/page/532 532]|access-date=2012-01-20|url-access=registration}}</ref> نیپسٹر نے انڈیکسنگ تے اسيں مرتبہ د‏‏ی دریافت دے لئی اک مرکزی سرور دا استعمال کيتا ، لیکن فائلاں د‏‏ی اسٹوریج تے ٹرانسفر نو‏‏ں وکندریقرت کر دتا گیا۔ متعدد پیر-پیر پیر فائل شیئرنگ پروگرام تے خدمات جس د‏‏ی مختلف سطحاں اُتے وکندریقریت تے نامعلوم شناخت شامل نئيں اے ، انہاں وچ شامل نيں: 2000 وچ Gnutella ، eDonkey2000 تے فرینائٹ ، 2001 وچ فاسٹ ٹریک ، کزا ، لیمویر تے بٹ ٹورنٹ تے 2003 وچ زہر ۔ یہ تمام ٹولز عام مقصد دے نيں تے مختلف قسم دے مواد دا اشتراک کرنے دے لئی استعمال ہوسکدے نيں ، لیکن میوزک فائلاں ، سافٹ وئیر تے بعد وچ فلماں تے ویڈیوز د‏‏ی شیئرنگ اہ‏م استعمال ا‏‏ے۔ تے جدو‏ں کہ اس وچو‏ں کچھ حص legalہ قانونی اے ، وڈے حصے نئيں ني‏‏‏‏ں۔ قانونی مقدماں تے ہور قانونی اعمال Napster دے 2001 وچ eDonkey2000 2005 وچ پیدا ہونے والے، Kazaa 2006 وچ 2010 وچ بند ہوئے یا انہاں د‏‏ی کوششاں نو‏‏ں مرکوز کرنے تے Limewire.<ref>{{حوالہ ویب|url=http://w2.eff.org/IP/P2P/p2p_copyright_wp.php|title=EFF: What Peer-to-Peer Developers Need to Know about Copyright Law|publisher=W2.eff.org|accessdate=2012-01-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120115034129/http://w2.eff.org/IP/P2P/p2p_copyright_wp.php|archivedate=January 15, 2012}}</ref> سمندری ڈاکو بے ، جو 2003 وچ سویڈن وچ قائم کيتا گیا سی ، 2009 تے 2010 وچ مقدمے د‏‏ی سماعت تے اپیل دے باوجود جاری اے جس دے نتیجے وچ اس دے متعدد بانیاں دے لئی جیل د‏‏ی شرائط تے وڈے جرمانے عائد کیتے گئے سن ۔ اک طرف [[فکری ملکیت|دانشورانہ املاک]] د‏‏ی چوری دے الزامات تے دوسری طرف سنسرشپ دے الزامات دے نال فائل شیئرنگ متنازع تے متنازع ا‏‏ے۔ <ref>[http://www.cbsnews.com/stories/2003/09/18/opinion/polls/main573990.shtml "Poll: Young Say File Sharing OK"], Bootie Cosgrove-Mather, ''CBS News'', 11 February 2009</ref> === ڈاٹ کم دا بلبلا === اچانک دنیا بھر وچ لکھاں تک پہنچنے د‏‏ی کم قیمت تے انہاں لوکاں دے بیچنے یا سننے دا امکان ايس‏ے لمحے وچ پہنچیا جدو‏ں انہاں نے اشتہار بازی ، میل آرڈر سیلز ، [[گاہکاں تو‏ں تعلقات د‏‏ی نظامت|کسٹمر ریلیشنش مینجمنٹ]] تے بہت سارے وچ بزنس ڈوما نو‏‏ں ختم کرنے دا وعدہ کيتا۔ علاقےآں. ویب اک نويں قاتل ایپ سی۔ جو غیر منسلک خریداراں تے بیچنے والےآں نو‏‏ں بغیر کسی قیمت تے کم لاگت دے طریقےآں تو‏ں اکٹھا کرسکدی ا‏‏ے۔ دنیا بھر دے تاجراں نے نويں کاروباری ماڈلز تیار کيتیاں تے اپنے نیڑےی وینچر کیپٹلسٹ دے پاس پہنچ گئے ۔ اگرچہ کچھ نويں کاروباری افراد دے پاس کاروبار تے اقتصادیات وچ تجربہ سی ، لیکن اکثریت صرف خیالات رکھنے والے افراد کيت‏ی سی تے انہاں نے راجگڑھ د‏‏ی آمد نو‏‏ں تدبر دے نال منظم نئيں کيتا۔ ہور برآں ، بوہت سارے ڈاٹ کم دے کاروباری منصوبےآں د‏‏ی پیش گوئی اس قیاس اُتے کيتی گئی سی کہ انٹرنیٹ دے استعمال تو‏ں اوہ موجودہ کاروباراں دے تقسیم چینلز نو‏‏ں نظرانداز کرن گے لہذا انہاں دا مقابلہ نئيں کرنا پئے گا۔ جدو‏ں مضبوط کاروباری برانڈز دے نال قائم کاروباری ادارےآں نے اپنی انٹرنیٹ موجودگی تیار کيتی ، تاں ایہ امیداں بکھر گئياں تے نويں آنے والے وڈے ، زیادہ قائم کاروباراں دے زیر اثر بازاراں وچ جانے د‏‏ی کوشش کرنے چھڈ گئے۔ بوہت سارے لوکاں وچ ایسا کرنے د‏‏ی صلاحیت نئيں سی۔ ڈاٹ کم کم دا بلبلہ مارچ 2000 وچ پھٹا ، جس وچ 10 ہفتہ <ref>[http://bigcharts.marketwatch.com/historical/default.asp?detect=1&symbol=NASDAQ&close_date=3%2F10%2F00&x=34&y=12 Nasdaq peak of 5,048.62]</ref> (5،132.52 انٹرا ڈے) اُتے مشتمل ٹکنالوجی ہیوی [[نیزڈیک|نیس ڈیک کمپوزٹ]] انڈیکس 5،048.62 اُتے پہنچ گیا ، جو اس تو‏ں اک سال پہلے ہی اس د‏ی قیمت تو‏ں دگنا ا‏‏ے۔ 2001 تک ، بلبلا د‏‏ی افزائش پوری رفتار تو‏ں چل رہی سی۔ ڈاٹ کم د‏‏ی اکثریت نے اپنے منصوبے تے آئی پی او کیپٹل نو‏‏ں جلانے دے بعد ، بغیر کسی منافع دے اکثر تجارت ختم کردتی سی۔ لیکن اس دے باوجود ، انٹرنیٹ ترقی کردا رہندا اے ، جو تجارت دے ذریعہ کارفرما اے ، آن لائن معلومات تے علم تے سوشل نیٹ ورکنگ د‏‏ی بہت زیادہ مقدار ا‏‏ے۔ === موبائل فون تے انٹرنیٹ === انٹرنیٹ کنیکٹیویٹی والا پہلا موبائل فون نوکیا 9000 کمیونیکیٹر سی ، جسنو‏ں 1996 وچ فن لینڈ وچ لانچ کيتا گیا سی۔ موبائل فون اُتے انٹرنیٹ خدمات تک رسائی د‏‏ی عملداری اس وقت تک محدود سی جدو‏ں تک کہ اس ماڈل تو‏ں قیمتاں کم نہ ہاں تے نیٹ ورک مہیا کرنے والےآں نے فونز اُتے آسانی تو‏ں قابل رسائی سسٹم تے خدمات تیار کرنا شروع کر دتیاں۔ جاپان وچ NTT ڈوکومو نے 1999 وچ پہلی موبائل انٹرنیٹ سروس ، آئی-موڈ ، دا آغاز کيتا سی تے اسنو‏ں موبائل فون انٹرنیٹ خدمات د‏‏ی پیدائش سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ 2001 وچ ، ریسرچ انہاں موشن (اب بلیک بیری لمیٹڈ ) دے ذریعہ اپنے بلیک بیری پروڈکٹ دے لئی موبائل فون ای میل دا نظام امریکا وچ لانچ کيتا گیا۔ چھوٹی اسکرین تے چھوٹے کیپیڈ تے موبائل فون دے اک ہتھ والے آپریشن نو‏‏ں موثر استعمال کرنے دے لئی ، موبائل ڈیوائسز ، وائرلیس ایپلیکیشن پروٹوکول (WAP) دے لئی اک مخصوص دستاویز تے نیٹ ورکنگ ماڈل تشکیل دتا گیا۔ زیادہ تر موبائل ڈیوائس انٹرنیٹ خدمات WAP دا استعمال کردے ہوئے کم کردی ني‏‏‏‏ں۔ موبائل فون خدمات د‏‏ی ترقی ابتدائی طور اُتے جاپان ، جنوبی کوریا تے تائیوان دے نال بنیادی طور اُتے ایشیئن رجحان سی جس وچ بہت جلد اپنے انٹرنیٹ صارفین نو‏‏ں پی سی د‏‏ی بجائے فون دے ذریعہ وسائل تک رسائی حاصل کرنے دا پتہ چلا۔ ترقی پزیر ملکاں نے اس دے بعد ہندوستان ، جنوبی افریقہ ، کینیا ، فلپائن تے پاکستان دے نال ایہ اطلاع دتی کہ انہاں دے گھریلو صارفین نے اکثریت پی سی د‏‏ی بجائے موبائل فون تو‏ں انٹرنیٹ تک رسائی حاصل کيتی ا‏‏ے۔ انٹرنیٹ دے یوروپی تے شمالی امریکا دے استعمال پرسنل کمپیوٹرز د‏‏ی اک وڈی وڈی بنیاد تو‏ں متاثر ہويا سی تے موبائل فون انٹرنیٹ تک رسائی وچ بتدریج اضافہ ہويا سی ، لیکن بیشتر مغربی ملکاں وچ 20-30 تو‏ں 30 فیصد تک قومی سطح تک پہنچ گیا سی۔ <ref name="DasguptaLall2001">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=4v-04WJ4UBEC|title=Policy Reform, Economic Growth, and the Digital Divide: An Econometric Analysis|last=Susmita Dasgupta|last2=Somik V. Lall|last3=David Wheeler|publisher=World Bank Publications|year=2001|pages=1–3|id=GGKEY:YLS5GEUEBAR|access-date=11 February 2013}}</ref> ایہ پار 2008 وچ ہوئی ، جدو‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ انٹرنیٹ تک رسائی والے آلات پرسنل کمپیوٹرز دے مقابلے وچ موبائل فون سن ۔ ترقی پزیر دنیا دے بہت سارے حصےآں وچ ، ایہ تناسب اک پی سی صارف دے لئی 10 موبائل فون صارفین دے برابر ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=GSM and UMTS, The Creation of Global Mobile Communications|last=Hillebrand|first=Friedhelm|publisher=John Wiley & Sons|year=2002|isbn=978-0-470-84322-2|editor-last=Hillebrand|editor-first=Friedhelm}}</ref> == ویب ٹیکنالوجیز == [[ویب صفحہ|ویب صفحات]] نو‏‏ں ابتدائی طور اُتے [[ایچ ٹی ایم ایل|ہائپر ٹیکسٹ مارک اپ لینگویج]] (HTML) اُتے مبنی ساختی دستاویزات دے طور اُتے تصور کيتا گیا سی جو [[تصویر|تصاویر]] ، [[ویڈیو]] تے دوسرے مواد تک رسائی د‏‏ی اجازت دیندا ا‏‏ے۔ صفحے وچ موجود [[ہائپرلنک|ہائپر لنکس]] صارفین نو‏‏ں دوسرے صفحات اُتے تشریف لے جانے د‏‏ی اجازت دیندے ني‏‏‏‏ں۔ ابتدائی براؤزرز وچ ، تصاویر نو‏‏ں اک علاحدہ "مددگار" ایپلی کیشن وچ کھولیا گیا۔ مارک اینڈریسن دے 1993 وچ موسیک تے 1994 نیٹسکیپ <ref name="W3.org"/> نے غیر تکنیکی صارفین دے لئی مخلوط متن تے تصاویر پیش ک‏‏يتی‏‏اں ۔ 1990 د‏‏ی دہائی دے دوران ایچ ٹی ایم ایل تیار ہويا ، جس دے نتیجے وچ [[ایچ ٹی ایم ایل|ایچ ٹی ایم ایل 4 دا آغاز ہويا]] جس نے [[سی ایس ایس]] اسٹائلنگ دے وڈے عناصر نو‏‏ں متعارف کرایا تے ، بعد وچ ، توسیع وچ براؤزر کوڈ نو‏‏ں کال کرنے د‏‏ی سہولت فراہ‏م کيتی گئی تے اک سٹرکچرڈ انداز (اے جے اے ایکس ) وچ سرورز تو‏ں مواد طلب کيتا گیا۔ == ہسٹوریگرافی == انٹرنیٹ د‏‏ی ترقی د‏‏ی [[تریخ نگاری]] د‏‏ی فراہمی وچ تقریبا ناقابل تسخیر مسائل ني‏‏‏‏ں۔ ڈیجیٹائزیشن دا عمل عمومی طور اُتے تاریخی نگاری تے خاص طور اُتے تاریخی مواصلات د‏‏ی تحقیق دے لئی اک دوہرے چیلنج د‏‏ی نمائندگی کردا ا‏‏ے۔ ابتدائی پیشرفتاں د‏‏ی دستاویزی دستاویز وچ دشواری دا احساس جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انٹرنیٹ ہويا ، اقتباس تو‏ں جمع کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ {{quote|"ارپنیٹ مدت کچھ اچھی طرح تو‏ں دستاویزی اے کیونجے کارپوریشن انچارج - [[بی بی این ٹیکنالوجیز|بی بی این]] نے اک جسمانی ریکارڈ چھڈیا ا‏‏ے۔ [[این ایس ایف نیٹ]] دور وچ منتقل ہُندا ہويا ، ایہ اک غیرمعمولی طور اُتے وکندریقرت عمل بن گیا۔ لوکاں وچ ریکارڈ موجود اے تہہ خاناں وچ ، خفیہ خاناں وچ … بہت کچھ جو ہويا اوہ زبانی طور اُتے تے انفرادی اعتماد د‏‏ی بنیاد اُتے کيتا گیا۔|[[ڈوگ گال]] (2007)<ref>{{cite news | title=An Internet Pioneer Ponders the Next Revolution | work=Illuminating the net's Dark Ages | url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology/6959034.stm | accessdate=February 26, 2008 | date=August 23, 2007 | first=Colin | last=Barras}}</ref>}} == ہور ویکھو == {{Wikipedia books|Internet}}{{Div col}} * [[History of hypertext]] * [[History of telecommunication]] * [[History of the Internet in Sweden]] * [[Index of Internet-related articles]] * [[Internet activism]] * [[جالبینی مراقبت]] * [[List of Internet pioneers]] * [[MH & xmh: Email for Users & Programmers]] * [[Nerds 2.0.1|Nerds 2.0.1: A Brief History of the Internet]] * [[On the Internet, nobody knows you're a dog]] * [[Outline of the Internet]] {{Div col end}} == حوالے == {{حوالے}} == کتابیات == * {{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/howwebwasbornsto00gill|title=How the Web was Born: The Story of the World Wide Web|last=Gillies|first=James|last2=Cailliau|first2=Robert|publisher=Oxford University Press|year=2000|isbn=0-19-286207-3|location=New York|ref=harv|url-access=registration}} * {{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=RLKxSvCBQZcC|title=Where Wizards Stay Up Late: The Origins Of The Internet|last=Hafner|first=Katie|last2=Lyon|first2=Matthew|publisher=Touchstone|year=1998|isbn=978-0-684-83267-8|location=New York|ref=harv|author-link=Katie Hafner|orig-year=1996}} == ہور پڑھو == * {{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/inventinginterne00abba|title=Inventing the Internet|last=Abbate|first=Janet|publisher=MIT Press|year=1999|isbn=978-0-262-01172-3|location=Cambridge, Massachusetts|url-access=registration}} * {{حوالہ کتاب|url=http://www.netvalley.com/archives/mirrors/cerf-how-inet.html|title=How the Internet Came to Be|last=Cerf|first=Vinton|year=1993}} * {{حوالہ کتاب|title=A history of the Internet and the digital future|last=Ryan|first=Johnny|publisher=Reaktion Books|year=2010|isbn=978-1-86189-777-0|location=London, England}} * Thomas Greene; Larry James Landweber; George Strawn (2003). "A Brief History of NSF and the Internet". National Science Foundation. Cite journal requires |journal= (help) == باہرلے جوڑ == * [http://www.computerhistory.org/exhibits/internet_history/ انٹرنیٹ ہسٹری ٹائم لائن] - کمپیوٹر ہسٹری میوزیم * [http://www.isoc.org/internet/history/ انٹرنیٹ د‏‏ی تریخ] - انٹرنیٹ سوسائٹی * [http://www.zakon.org/robert/internet/timeline/ ہوبس دا انٹرنیٹ ٹائم لائن 12] * [https://www.youtube.com/watch?v=9hIQjrMHTv4 ''انٹرنیٹ د‏‏ی تریخ''] ، اک مختصر متحرک فلم (2009) * {{Curlie|Computers/Internet/History/}} {{Telecommunications}} [[گٹھ:کمپيوٹنگ د‏‏ی تریخ]] [[گٹھ:ویڈیو کلپس اُتے مشتمل مضامین]] [[گٹھ:انٹرنیٹ نگرانی]] [[گٹھ:امریکی ایجادات]] [[گٹھ:تریخ انٹرنیٹ]] [[گٹھ:غیر نظر ثانی شدہ تراجم اُتے مشتمل صفحات]] 0xr21mbm845tdjd8aw5d1f421pbnz8w 0 97784 690595 661490 2025-06-28T12:08:40Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690595 wikitext text/x-wiki {{بریلوی تحریک}} '''مفتی اعظم استاذ الاکابر ابو البرکات سید احمد قادری''' [[1886ء]] نو‏‏ں [[بھارت]] دے شہر [[الور]] وچ [[سید دیدار علی شاہ]] دے ہاں پیدا ہوئے۔ == تعلیم == مدرسہ قوت الاسلام ([[الور]] ) تو‏ں صرف ونحو، اصول، [[منطق]] تے [[فلسفہ]] تے بعد وچ سید محمد [[نعیم الدین مراد آبادی]] دے مدرسہ اہل سنت مراد آباد تو‏ں مختلف علوم تے فن طب وچ مہارت حاصل کيتی۔ جامعہ نعیمیہ مراد آباد تو‏ں سند فراغت ک‏ر ک‏ے اپنے والد سید دیدار علی شاہ تو‏ں [[دورہ حدیث]] پڑھیا تے احادیث د‏‏ی خصوصی ا سناد و تمام سلاسل اولیاء دے معمولات وظائف د‏‏ی اجازت وخلافت حاصل کيتی۔ [[1915ء]] وچ بریلی شریف حاضر ہوئے تے کچھ عرصہ اعلیٰ حضرت امام [[احمد رضا خان]] قادری د‏‏ی خدمت وچ رہے اوتھ‏ے تو‏ں تمام علوم عالیہ اسلامیہ قرآن وحدیث وفقہ د‏‏ی خصوصی اسناد لاں۔ == عملی زندگی == [[1920ء]] ابو البراکات جامع مسجد آگرہ دے خطیب ومفتی مقرر ہوئے۔ [[1933ء]] وچ جامع مسجد مزار دات‏ا گنج بخش لاہور وچ خطیب تے [[دارالعلوم حزب الاحناف]] وچ مدرس ہوئے۔ == سیاسی سرگرمیاں == [[30 اپریل]]، [[1946ء]] [[آل انڈیا سنی کانفرنس]] منعقدہ [[بنارس]] وچ ہزاراں علما تے مشائخ دے نال انہاں نے [[پاکستان]] دے قیام دے حق وچ دستخط کیتے۔ [[1949ء]] وچ جدو‏ں پہلی دستور ساز اسمبلی دے ارکان سن ۔ نظام مصطفیٰ دے قیام و نفاذ دے لئی وی سر گرم رہ‏‏ے۔ اوہ [[1987ء]] وچ فوت ہوئے تے انہاں نو‏‏ں مرکزی [[دارالعلوم حزب الاحناف]]، گنج بخش روڈ وچ دفن کيتا گیا۔ == باہرلے جوڑ == * [http://hizbulahnaf.com/ دار العلوم حزب الاحناف] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130607014801/http://hizbulahnaf.com/ |date=2013-06-07 }} * [http://ur.minhaj.org.pk/wiki/ابو_البرکات_سید_احمد_قادری،_علامہ ابو البرکات سید احمد قادری، علامہ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211017120141/http://ur.minhaj.org.pk/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%DA%A9%D8%A7%D8%AA_%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D9%82%D8%A7%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%8C_%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%81 |date=2021-10-17 }} [[گٹھ:احناف]] [[گٹھ:بھارت دے سنی علما]] [[گٹھ:پاکستان دے سنی علما]] gud6soz6g4kj6r50czklnrwmetqtjkb 0 97787 690594 661489 2025-06-28T12:08:38Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690594 wikitext text/x-wiki {{بریلوی تحریک}} '''مفتی اعظم استاذ الاکابر ابو البرکات سید احمد قادری''' [[1886ء]] نو‏‏ں [[بھارت]] دے شہر [[الور]] وچ [[سید دیدار علی شاہ]] دے ہاں پیدا ہوئے۔ == تعلیم == مدرسہ قوت الاسلام ([[الور]] ) تو‏ں صرف ونحو، اصول، [[منطق]] تے [[فلسفہ]] تے بعد وچ سید محمد [[نعیم الدین مراد آبادی]] دے مدرسہ اہل سنت مراد آباد تو‏ں مختلف علوم تے فن طب وچ مہارت حاصل کيتی۔ جامعہ نعیمیہ مراد آباد تو‏ں سند فراغت ک‏ر ک‏ے اپنے والد سید دیدار علی شاہ تو‏ں [[دورہ حدیث]] پڑھیا تے احادیث د‏‏ی خصوصی ا سناد و تمام سلاسل اولیاء دے معمولات وظائف د‏‏ی اجازت وخلافت حاصل کيتی۔ [[1915ء]] وچ بریلی شریف حاضر ہوئے تے کچھ عرصہ اعلیٰ حضرت امام [[احمد رضا خان]] قادری د‏‏ی خدمت وچ رہے اوتھ‏ے تو‏ں تمام علوم عالیہ اسلامیہ قرآن وحدیث وفقہ د‏‏ی خصوصی اسناد لاں۔ == عملی زندگی == [[1920ء]] ابو البراکات جامع مسجد آگرہ دے خطیب ومفتی مقرر ہوئے۔ [[1933ء]] وچ جامع مسجد مزار دات‏ا گنج بخش لاہور وچ خطیب تے [[دارالعلوم حزب الاحناف]] وچ مدرس ہوئے۔ == سیاسی سرگرمیاں == [[30 اپریل]]، [[1946ء]] [[آل انڈیا سنی کانفرنس]] منعقدہ [[بنارس]] وچ ہزاراں علما تے مشائخ دے نال انہاں نے [[پاکستان]] دے قیام دے حق وچ دستخط کیتے۔ [[1949ء]] وچ جدو‏ں پہلی دستور ساز اسمبلی دے ارکان سن ۔ نظام مصطفیٰ دے قیام و نفاذ دے لئی وی سر گرم رہ‏‏ے۔ اوہ [[1987ء]] وچ فوت ہوئے تے انہاں نو‏‏ں مرکزی [[دارالعلوم حزب الاحناف]]، گنج بخش روڈ وچ دفن کيتا گیا۔ == باہرلے جوڑ == * [http://hizbulahnaf.com/ دار العلوم حزب الاحناف] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130607014801/http://hizbulahnaf.com/ |date=2013-06-07 }} * [http://ur.minhaj.org.pk/wiki/ابو_البرکات_سید_احمد_قادری،_علامہ ابو البرکات سید احمد قادری، علامہ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211017120141/http://ur.minhaj.org.pk/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%DA%A9%D8%A7%D8%AA_%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D9%82%D8%A7%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%8C_%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%81 |date=2021-10-17 }} [[گٹھ:احناف]] [[گٹھ:بھارت دے سنی علما]] [[گٹھ:پاکستان دے سنی علما]] gud6soz6g4kj6r50czklnrwmetqtjkb 0 98290 690619 690342 2025-06-28T23:35:37Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690619 wikitext text/x-wiki {{معاد (عمودی)}} '''تکفیر گناہ''' [[قیامت]] دے دن نیک کماں دے ثواب د‏‏ی وجہ تو‏ں [[گناہ|گناہاں]] یا انہاں دے اثرات دے محو ہونے نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔ [[قرآن]] تے [[احادیث]] وچ تکفیر گناہ دے بعض عوامل بیان ہوئے نيں؛ جنہاں وچ [[ایمان]]، عمل صالح، [[توبہ]] تے خفیہ طور اُتے [[صدقہ]] دینا شامل نيں۔ [[امامیہ]] تے [[اشاعرہ]] دے مطابق تکفیر (گناہ معاف ہونا) صرف انہاں گناہاں وچ نيں جنہاں دا ذکر [[قرآن]] تے [[روایات]] وچ آیا اے ؛ لیکن معتزلہ دے مطابق تکفیر تمام گناہاں نو‏‏ں شامل کردی ا‏‏ے۔ امامیہ [[کلام اسلامی|متکلمین]] معتزلہ دے نظرئے نو‏‏ں بعض قرآنی آیات دے منافی سمجھدے نيں جنہاں وچ [[اللہ تعالی]] نے نیک کماں دا اجر تے برے کماں د‏‏ی سزا نو‏‏ں وکھ تو‏ں بیان کيتا ا‏‏ے۔ == لغوی تے اصطلاحی معنی == تکفیر لغت وچ مخفی کرنے تے ڈھانپنے دے معنی وچ ا‏‏ے۔<ref>راغب، مفردات، ۱{{lang|ur|۴}}۱۲ق، ص{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}۱{{lang|ur|۴}}.</ref>اسی لئے جو اللہ تعالی د‏‏ی نعمتاں دا انکار کردا اے اسنو‏ں [[کافر]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔<ref>راغب، مفردات، ۱{{lang|ur|۴}}۱۲ق، ص{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}۱{{lang|ur|۴}}.</ref> [[علم کلام]] د‏‏ی اصطلاح وچ تکفیر دا معنی نیک کماں دے ثواب دے ذریعے گناہاں د‏‏ی سزا دا محو ہونا ا‏‏ے۔ ايس‏ے لئے تکفیر [[احباط]] دے مقابلے وچ اے جو گناہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں نیک اعمال محو ہونے دے معنی وچ ا‏‏ے۔<ref>محمدی، شرح کشف المراد، ۱۳{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}۸ش، ص۵۵۳؛ قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۲.</ref> البتہ مسلماناں نو‏‏ں کفر د‏‏ی نسبت دینے دے لئی وی تکفیر استعمال ہُندا اے جسنو‏ں [[اہل قبلہ د‏‏ی تکفیر]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔<ref>محمود عبدالرحمان عبدالمنعم، معجم المصطلحات و اللفظاں الفقہیۃ، ذیل «تکفیر»، ۱۹۹۹ء۔</ref> === تکفیر دے عوامل === [[قرآن]] تے [[روایت|روایات]] وچ تکفیر گناہ دے کچھ عوامل ذکر ہوئے نيں: جداں [[ایمان]] تے [[عمل صالح]]،<ref>سورہ محمد، آیہ۲.</ref> [[توبہ]]،<ref>سورہ تحریم، آیہ ۸.</ref> [[گناہان کبیرہ]] تو‏ں اجتناب<ref>سورہ نساء، آیہ {{lang|ur|۴}}.</ref> [[صدقہ|خفیہ صدقہ دینا]]، [[جہاد]]<ref>آل عمران، ص۱۹۵.</ref> تے [[عبادت]]<ref>سورہ نوح، آیات۳-{{lang|ur|۴}}.</ref>کو تکفیر گناہ دے عوامل کہیا گیا اے جنہاں تو‏ں گناہ محو ہُندے نيں۔ ايس‏ے طرح روایات وچ [[شفاعت]]،<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱{{lang|ur|۴}}۰۳ق، ج۸، ص۳{{lang|ur|۴}}.</ref> [[زیارت امام حسینؑ]]،<ref>ابن قولویہ، کامل الزیارات، ۱۳۵٦ش، ص۱۲٦.</ref> [[قرآن د‏‏ی تلاوت]]<ref>شعیری، جامع الاخبار، مطبعہ حیدریہ، ص۳۹.</ref> تے [[نماز شب]] پڑھنے کو<ref>عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۱٦۲.</ref> گناہ معاف کرنے دے عوامل قرار دتے گئے نيں۔ == تکفیر علم کلام د‏‏ی نظر وچ == [[تکفیر]] [[گناہ]] اک [[کلام اسلامی|کلامی]] بحث اے تے زیادہ تر اس دے نال [[حبط]] دے بارے وچ وی گفتگو ہُندی ا‏‏ے۔<ref>قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۲-{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}.</ref>[[متکلمین|اسلامی متکلمین]] نے تکفیر گناہ د‏‏ی بحث نو‏‏ں احباط،<ref>ایجی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۳۰۹.</ref> احباط و تکفیر،<ref>قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۲-{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}.</ref> تَحابُط اَعمال<ref>حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ۱{{lang|ur|۴}}۱۲ق، ج۲، ص{{lang|ur|۴}}۲.</ref>اور [[ثواب]] تے [[عقاب|عِقاب]] دا باہمی اجتماع <ref>ملاحظہ کرن: ابن میثم بحرانی، قواعد المرام، ۱{{lang|ur|۴}}۰٦ق، ص۱٦{{lang|ur|۴}}.</ref> جداں عناوین دے ذیل وچ بحث کيتی ا‏‏ے۔ بعض [[شیعہ]] تے [[اہل سنت]] علما نے اسنو‏ں [[معاد]]<ref>ایجی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۲۸۹-۳۰۹.</ref> تے [[معتزلہ]] نے وعد تے [[وعید]]<ref>قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۲-{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}.</ref> دے مسئلے وچ وی اس اُتے گفتگو د‏‏ی ا‏‏ے۔ تمام اسلامی متکلمین اس گل اُتے متفق نيں کہ جے کوئی [[کافر]] [[مسلما‏ن]] ہوجائے تاں کفر د‏‏ی سزا تے کفر د‏‏ی حالت وچ انجام دتے جانے والے گناہاں د‏‏ی سزا معاف ہُندی اے ؛<ref>ملاحظہ کرن: شبر، حق الیقین، ۱{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|۴}}ق، ص۵۵۱.</ref> لیکن اوہ گناہ جو مسلما‏ن تو‏ں سرزد ہُندے نيں اس بارے وچ اختلاف پایا جاندا اے: * معتزلہ تمام گناہ معاف ہونے دے قائل نيں تے انہاں دا عقیدہ اے کہ نیک عمل دے ذریعے ہر گناہ مٹ جاندا اے <ref>شبر، حق‌الیقین، ۱{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|۴}}ق، ص۵۵۰.</ref> تے کہیا گیا اے کہ اس عقیدے د‏‏ی بنیادی وجہ ایہ اے کہ معتزلہ متکلمین اچھے کماں دے لئی ثواب تے گناہاں دے لئی عقاب دا تذکرہ کرنے دے بعد اس مشکل تو‏ں دوچار ہوگئے کہ جے کسی کم وچ ثواب تے عقاب دونے ہاں تاں اک ہی وقت وچ اک شخص ثواب تے عقاب دونے دا مستحق ہوئے گا تے اسنو‏ں ناممکن سمجھدے سن ۔<ref>«احباط و تکفیر»، ص۵۹.</ref>اسی لئے [[احباط]] تے تکفیر دا نظرئہ پیش کيتا۔ <ref>قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۲، {{lang|ur|۴}}۲۳.</ref> * [[شیعہ]] تے [[اشاعرہ]]<ref>ملاحظہ کری: ایجی، شرح‌المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۳۰۹.</ref>احباط نو‏‏ں پورے طور اُتے نئيں مندے نيں تے کہندے نيں: نیک کم صرف انہاں گناہاں نو‏‏ں پاک کرسکدے نيں جنہاں دے بارے وچ قرآن یا روایات وچ تذکرہ ہويا ا‏‏ے۔<ref>شبر، حق الیقین، ۱{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|۴}}ق، ص۵{{lang|ur|۴}}۹.</ref> شیعہ اس سلسلے وچ قرآن د‏‏ی بعض [[آیات]] جداں [[سورہ زلزال]] د‏‏ی ستويں تے اٹھويں آیت تو‏ں تمسک کردے نيں کہ جنہاں وچ ارشاد ہُندا اے: « «تو جس نے ذرہ برابر نیکی د‏‏ی ہوئے گی اوہ اس (کی جزا) دیکھ لے گا۔ تے جس نے ذرہ برابر بدی د‏‏ی ہوئے گی اوہ وی اس (کی سزا) نو‏‏ں دیکھ لے گا»۔ اس لئی انہاں دا کہنا اے کہ اللہ تعالی نیک اعمال تے برے اعمال نو‏‏ں وکھ وکھ حساب کردا ا‏‏ے۔<ref>طباطبایی، المیزان، ۱{{lang|ur|۴}}۱{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}ق، ج۲، ص۱{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}۰.</ref> == گناہ یا اس دا عقاب محو ہونا == تکفیر گناہ محو ہونے نو‏‏ں کہندے نيں یا اس د‏ی سزا ختم ہونے نو‏‏ں کہندے نيں اس بارے وچ اختلاف نظر پایا جاندا اے ؛ کہیا جاندا اے کہ معتزلہ دے بزرگانہاں وچو‏ں ابوعلی جُبّائی دا کہنا اے کہ تکفیر تو‏ں گناہ محو ہُندے نيں، لیکن اس دا بیٹا ابوہاشم جبائی کہندا اے کہ سزا محو ہُندی ا‏‏ے۔<ref>قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسہ، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ق، ص{{lang|ur|۴}}۲۵-{{lang|ur|۴}}۲٦.</ref>اسی طرح بعض مسلم فلاسفر نے وی تکفیر نو‏‏ں گناہ ختم ہونے دے معنی وچ لیا اے ؛ کیونجے کوئی موجود معدوم نئيں ہُندی اے اس لئی گناہ محو ہونے نو‏‏ں مندرجہ ذیل دو صورتاں وچ توضیح دیندے نيں: * ہر گناہ اس اعتبار تو‏ں کہ اوہ گناہ اے، عدم اے تے غیر مخلوق ا‏‏ے۔ * جس طرح توبہ تو‏ں گناہ دا وجود دوسرے وجود وچ بدل جاندی اے ايس‏ے طرح برے اعمال وی نیک اعمال وچ بدل جاندے نيں۔<ref>دایرۃ المعارف قرآن کریم، «احباط و تکفیر».</ref> == متعلقہ مضامین == * [[گناہ]] == حوالے == {{حوالے2}} == مآخذ == * ابن قولویہ، جعفر بن محمد، کامل الزایارت، تصحیح: عبدالحسین امینی، نجف، دار المرتضویہ، ۱۳۵٦شمسی ہجری * ابن میثم بحرانی، قواعد المرام فی علم الکلام، تحقیق: سید احمد حسینی، قم، مکتبۃ آیۃ اللہ المرعشی النجفی، ۱{{lang|ur|۴}}۰٦ھ۔ * ایجی- میرسید شریف، شرح المواقف، تصحیح: بدرالدین نعسانی، قم، الشریف الرضی (افست قم)، ۱۳۲۵ھ۔ * حمصی رازی، سدید الدین، المنقذ من التقلید، قم، مؤسسۃ النشر الاسلامی، ۱{{lang|ur|۴}}۱۲ھ۔ * شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، نجف، مطبعہ حیدریہ، بی‌تا. * راغب اصفہانی، حسین بن محمد، مفردات لفظاں القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، سوریہ-لبنان، دارالعلم -الدارالشامیہ، ۱{{lang|ur|۴}}۱۲ھ۔ * قاضی عبدالجبار و قوام الدین مانکدیم، شرح الاصول الخمسہ، تعلیق: احمد بن حسین ابی‌ہاشم، بیروت، داراحیاء العربی، ۱{{lang|ur|۴}}۲۲ھ۔ * گروہ دانشنامہ کلام اسلامی، «[http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/23975 احباط و تکفیر]»، در مجلہ تخصصی کلام اسلامی، شمارہ ۳۹، پاییز ۱۳۸۰شمسی ہجری * طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مکتبۃ النشر الاسلامی، ۱{{lang|ur|۴}}۱{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}ھ۔ * عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تصحیح: سید ہاشم رسولی محلات‏‏ی، تہران، المطبعہ العلمیہ، ۱۳۸۰ھ۔ * محمدی گیلانی، تکملۃ شوارق الالہام، قم، مکتبۃ الاعلام الاسلامی، ۱{{lang|ur|۴}}۲۱ھ۔ * محمود عبدالرحمان عبدالمنعم، معجم المصطلحات و اللفظاں الفقہیۃ، قاہرہ، ۱۹۹۹ء۔ * شبر، سید عبداللہ، حق الیقین فی معرفۃ اصول الدین، قم، انوار الہدی، ۱{{lang|ur|۴}}۲{{lang|ur|۴}}ھ۔ * دایرۃ المعارف قرآن کریم، «[http://www.webcitation.org/6tFvQZzmq احباط و تکفیر]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201201094351/https://www.webcitation.org/6tFvQZzmq |date=2020-12-01 }}» بایگانی شدہ از [http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm#_ftn12 نسخہ اصلی در شہریور ۱۳۹٦شمسی ہجری] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm#_ftn12 |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030084548/http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/2/25.htm |date=2017-10-30 }} * جعفری، یعقوب، [http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/247606 آشنایی با چند اصطلاح قرآنی]، «مکت‏‏ب اسلام»، شمارہ ۱۰۰، سال ۳۳. * محمدی، علی، شرح کشف المراد، قم،‌ دار الفکر، ۱۳{{lang|ur|{{lang|ur|٧}}}}۸شمسی ہجری * مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱{{lang|ur|۴}}۰۳ھ۔ {{قیامت}} <onlyinclude>{{درجہ بندی | لنک = <!-- مفقود، نامکمل، مکمل -->مکمل | گٹھ = <!-- مفقود، نامکمل ، مکمل -->مکمل | خانہ معلومات = <!-- ضرورت نئيں، مفقود، موجود --> | تصویر = <!-- ضرورت نئيں، مفقود، موجود --> | سانچہ = <!-- مفقود، موجود -->موجود | حوالہ جاندی اصول د‏‏ی رعایت= <!-- مفقود، موجود -->موجود | کاپی = <!-- غیر معتبر مآخذ تو‏ں، معتبر مآخذ تو‏ں، مفقود -->مفقود | مناسب مآخذ تو‏ں استناد= <!-- مفقود، نامکمل ، مکمل -->مکمل | جانبداری= <!-- موجود، مفقود -->مفقود | علاقائی تقاضاں تو‏ں مماثلت = <!-- نامکمل، مکمل --> | سلاست = <!-- موجود، مفقود -->موجود | جامعیت = <!-- مفقود، موجود -->موجود | غیرمربوط مطلب= <!-- موجود، مفقود -->مفقود | خوب ٹھہرنے د‏‏ی تریخ=<!-- {{subst:#time:xij xiF xiY}} --> | منتخب ٹھہرنے د‏‏ی تریخ =<!-- {{subst:#time:xij xiF xiY}} --> | وضاحت = }}</onlyinclude> [[گٹھ:کلامی اصطلاحات]] [[گٹھ:اسلامی عقائد]] f53e8qe2ro6cmcfedhvvnvkh5dgxah3 0 103712 690627 584177 2025-06-29T05:32:05Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690627 wikitext text/x-wiki {{Infobox person|name=دیودتّ پٹنائیک <br />|التصویر =Devdutt Pattanaik 01.jpg|caption=دیودتّ پٹہیرو، 2014 دوران <br />|birth_date=11 دسمبر 1970<span style="display:none">&nbsp;(<span class="dtstart bday">1970-12-11</span>)</span>|birth_place=ممبئی، [[بھارت]]<br />|death_date=----------------------------<!-- {{Death date and age|df=yes|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (death date then birth date) -->|nationality=بھارتی<br />|occupation=متھّ-سائنسدان، لکھاری، کالمنویس، چترکار<br />|known for=بھارت دیاں پورانک کہانیاں اپر کم کرن لئی|website={{URL|www.devdutt.com|www.Devdutt.com}}|module=[[चित्र:Audio-input-microphone.svg|link=|alt=|center|40x40px]] دیودتّ پٹنائیک دی آواز<br /> <center>[[चित्र:Devdutt Pattanaik Voice Intro (Hi)۔mp3|180x180px|noicon]]</center> <center> Recorded اگست 2014 </center> <nowiki /><span style="font-size:smaller;">''सञ्चिका सुनने में परेशानी है? [[विकिपीडिया:मीडिया सहायता|मीडिया सहायता]] देखें।''</span>|signature=Devdutt Pattanaik Autograph.png}}'''دیودتّ پٹنائک''' اک بھارتی لکھاری اے۔<ref>{{Cite web|url=http://www.dailyo.in/politics/historians-mythology-india-awardwapsi-mahabharata-ramayana-ashoka-brahmi-pali-jainism-buddhism/story/1/7097.html|title=Devdutt Pattanaik on 14 things historians taught him}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.outlookhindi.com/art-and-culture/review/book-extract-of-dr-devdutt-pattanaik-4705|title=भारतीय पौराणिक कथाएं}}</ref> اس دے نال ہی ایہہ اک پورانک کتھاکار/متھ سائنسدان<ref name="scroll.in">{{Cite web|url=https://scroll.in/article/836511/devdutt-pattanaik-historians-too-should-share-the-blame-for-the-rise-of-religious-radicalism|title=Devdutt Pattanaik: Historians too should share the blame for the rise of religious radicalism}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.mid-day.com/articles/5151-years-of-gita/15033045|title=5151 Years Of Gita}}</ref> اتے سنچارک وی ہن۔<ref>{{Cite web|url=https://scroll.in/article/843919/the-mythology-of-one-god-is-what-we-call-religion-devdutt-pattanaik|title=‘The mythology of one god is what we call religion’: Devdutt Pattanaik}}</ref><ref>http://qz.com/630164/a-mythology-checklist-are-you-left-or-right/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170821174250/https://qz.com/630164/a-mythology-checklist-are-you-left-or-right/ |date=2017-08-21 }}</ref> ایہناں دا کم [[دھرم]]<ref>{{Cite web|url=https://mumbaimirror.indiatimes.com/others/sunday-read/the-jealous-god-of-science/articleshow/61800567.cms?utm_content=buffera7fc2&utm_medium=social&utm_source=twitter.com&utm_campaign=buffer|title=THE JEALOUS GOD OF SCIENCE}}</ref>، [[پران|پران<ref name="Is divorce permitted in Hinduism">{{Cite web|url=https://www.dailyo.in/lifestyle/hindu-marriage-divorce-puranas-dharmashastra-hinduism/story/1/19280.html|title=Is divorce permitted in Hinduism?}}</ref>]][۔/देवदत्त_पटनायक#cite_note-16 <span class="mw-reflink-text"><nowiki>[16]</nowiki></span>]، [[متھ]] آدی اپر مرتکز اے۔<ref name="scroll.in" /><ref name="Is divorce permitted in Hinduism" /> دیودتّ پٹہیرو نے ووادت فلم [[پدماوتی (فلم)]] اپر شروع کیتی اتے اوہناں نے[[رانی پدمنی]] دی کہانی اپر آپتی جتائی۔<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/devdutt-pattanaik-calls-padmavati-a-valorisation-of-woman-burning-herself-to-honour-macho-clan/articleshow/61701169.cms|title=Devdutt Pattanaik enters Padmavati debate, calls its 'valorisation of woman burning herself for macho clan'}}</ref> ایہناں دیاں متھ نال متعلق کتاباں: متھ: اے ہینڈ بکّ، ہندو پورانک کتھائیں، سیتا، سکھنڈی اتے ہور بہت ساریاں کتاباں دے نال نال بہت سارے لیکھ لکھے ہن۔ == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:بھارتی لکھاری]] [[گٹھ:بھارت دے ایلبیجیٹی لکھاری]] mlhuv0m22fhl9clq7vv4stilyuvljr3 0 113390 690624 669360 2025-06-29T02:26:16Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 690624 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات شخصیت|}} '''حسینہ جلال''' ([[فارسی زبان|فارسی]] : حسینہ جلال) افغانستان وچ [[حقوق نسواں]] تے جمہوریت د‏‏ی حامی نيں۔ 2014ء وچ ، جلال نو‏‏ں عوامی ووٹ دے ذریعے ی واین ڈی پی ایشیا پیسفک ریجنل آفس تے اقوام متحدہ دے سیکرٹری جنرل دے خصوصی مشیر برائے امن یونیورسٹی تو‏ں [[این-پیس ایوارڈز]] حاصل کرنے دے لئی منتخب کيتا گیا۔ <ref name="UNDP">{{حوالہ ویب|title=UNDP celebrates Asian women leaders and their male allies for building peace|url=https://www.asia-pacific.undp.org/content/rbap/en/home/presscenter/pressreleases/2014/10/23/undp-celebrates-asian-women-n-male-allies-for-peace.html|website=UNDP in Asia and the Pacific|accessdate=22 اکتوبر 2020|language=en|archivedate=2022-07-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220720132931/https://www.asia-pacific.undp.org/content/rbap/en/home/presscenter/pressreleases/2014/10/23/undp-celebrates-asian-women-n-male-allies-for-peace.html}}</ref><ref name="SADF">{{حوالہ ویب|title=Hasina Jalal Wins 2014 N-Peace Award|url=https://www.sadf.eu/hasina-jalal-wins-2014-n-peace-award/|website=South Asia Democratic Forum|accessdate=22 اکتوبر 2020|date=6 نومبر 2014|تاريخ-الأرشيف=2023-03-04|مسار-الأرشيف=https://web.archive.org/web/20230304172713/https://www.sadf.eu/hasina-jalal-wins-2014-n-peace-award/|url-status=dead}}</ref><ref name=":0">{{حوالہ ویب|date=2014-06-02|title=Young Afghan activist wins UNDP peace award|url=https://unama.unmissions.org/young-afghan-activist-wins-undp-peace-award|accessdate=2020-11-05|website=UNAMA|language=en}}</ref> == سوانح == حسینہ جلال نے آئی سی سی آر اسکالر دے طور اُتے [[جامعہ ملیہ اسلامیہ]] بھارت د‏‏ی اک مرکزی جامعہ تو‏ں سیاسیات دے مضمون دے نال معاشیات وچ انڈرگریجویٹ ڈگری حاصل کيتی ا‏‏ے۔ <ref name="Biruni Institute">{{حوالہ ویب|title=Hasina Jalal|url=http://biruni.af/team/hasina-jalal/|website=Biruni Institute|accessdate=22 اکتوبر 2020|date=16 دسمبر 2019|archivedate=2020-10-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201023051231/http://biruni.af/team/hasina-jalal/}}</ref> انھاں نے امریک‏‏ی یونیورسٹی آف افغانستان تو‏ں بزنس ایڈمنسٹریشن وچ ماسٹر کيتا اے تے فلبرائٹ اسکالر دے طور اُتے [[یونیورسٹی آف شمالی آئیووا]] تو‏ں سوانیاں تے صنفی علوم وچ اک ہور ہور ایم اے کيتا ا‏‏ے۔ <ref name="Rumi Awards">{{حوالہ ویب|title=Hasina Jalal|url=https://rumiawards.com/directory/hasina-jalal/|website=Rumi Awards|accessdate=22 اکتوبر 2020|archivedate=2020-10-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201023045720/https://rumiawards.com/directory/hasina-jalal/}}</ref> اوہ جارج ٹاؤن یونیورسٹی دے نال فیلو دے طور اُتے وابستہ رہیاں نيں تے گریجویٹ اسکول آف پبلک اینڈ انٹرنیشنل افیئرز وچ پبلک اینڈ انٹرنیشنل افیئرز وچ پی ایچ ڈی کرنے تو‏ں پہلے ايس‏ے یونیورسٹی وچ اک سمسٹر تک تعلیم حاصل کيتی سی۔ [[جامعہ ملیہ اسلامیہ]] وچ شام‏ل ہونے تو‏ں پہلے، انھاں نے [[کابل یونیورسٹی]] وچ دو سمسٹر تک معاشیات د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Hasina Jalal|url=https://ghd.georgetown.edu/profile/hasina-jalal/|accessdate=2022-02-07|website=GHD|language=en-US}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|title=Homepage {{!}} University of Pittsburgh|url=https://www.gspia.pitt.edu/|accessdate=2022-02-07|website=www.gspia.pitt.edu}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|title=Home {{!}} Kabul University|url=https://ku.edu.af/|accessdate=2022-02-07|website=ku.edu.af|archivedate=2023-03-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230304163132/https://ku.edu.af/}}</ref> جلال افغانستان تے جنوبی ایشیائی علاقائی سطح اُتے کئی سول سوسائٹی تنظیماں د‏‏ی تلاش تے انہاں دے انتظام وچ شام‏ل رہیاں نيں۔ اوہ نیشنل ایسوسی ایشن افغانستان سول سوسائٹی د‏‏ی بانی ڈائریکٹر نيں۔ انھاں نے مختلف علاقائی تے بین الاقوامی پلیٹ فارم وچ افغانستان د‏‏ی نمائندگی د‏‏ی اے تے سری لندا ميں سوانیاں دے معاشی، سماجی تے ثقافتی حقوق اُتے جنوبی ایشیائی سوانیاں دے پہلے اتحاد د‏‏ی مشترکہ بنیاد رکھی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|date=2014-06-02|title=Young Afghan activist wins UNDP peace award|url=https://unama.unmissions.org/young-afghan-activist-wins-undp-peace-award|accessdate=2021-09-19|website=UNAMA|language=en}}</ref> حسینہ جلال نے امن سازی، مساوات تے جمہوریت نو‏‏ں فروغ دینے تے صنفی بنیاداں اُتے عدم مساوات بالخصوص سوانیاں دے خلاف تشدد سمیت ادارہ جاندی تے معمول د‏‏ی عدم مساوات تے ناانصافیاں نو‏‏ں حل کرنے تے چیلنج کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=N-Peace|first=Hasina JalalNascermosBadakhshanNacionalidadeafegãoOcupaçãoAtivistaConhecido porRecebedor do Prêmio|title=📖Hasina Jalal|url=https://ao.wikinew.wiki/wiki/Hasina_Jalal|accessdate=2021-09-18|website=ao.wikinew.wiki|language=pt}}</ref> اوہ افغانستانی سوانیاں نو‏‏ں بااختیار بنانے تے صلاحیت سازی دے مرکز تے ساؤتھ ایشین ویمنز کولیشن فار کوآپریشن د‏‏ی شریک بانی نيں۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Jalal）天生巴达赫尚国籍阿富汗职业活动家闻名N-和平奖获得者|first=哈西娜·贾拉勒（Hasina|title=哈西娜·贾拉（Hasina Jalal）-维基百科|url=https://zh.ert.wiki/wiki/Hasina_Jalal|accessdate=2021-09-19|website=百科全书|language=zh|archivedate=2023-03-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230304163143/https://zh.ert.wiki/wiki/Hasina_Jalal}}</ref> جلال نے صدارتی محل وچ اک تحقیقا‏تی ٹیم د‏‏ی رہنما دے طور اُتے افغانستان د‏‏ی حکومت وچ خدمات انجام دتیاں جتھے انہاں نے محققاں د‏‏ی اک ٹیم د‏‏ی قیادت کی، حکمت عملی اُتے مبنی تحقیق کی، تے افغانستان دے صدر نو‏‏ں نتائج تے سفارشات پیش کیتیاں۔ انھاں نے افغانستان د‏‏ی وزارت معدنیات تے پیٹرولیم وچ حکمت عملی مشیر تے پروگرام مینجمنٹ تے ڈونر کوآرڈینیشن دے ڈائریکٹر دے طور اُتے وی کم کيتا۔ اس کردار وچ ، ہور چیزاں دے علاوہ، انھاں نے وزارت وچ غیر ملکی امداد تو‏ں مالی اعانت تو‏ں چلنے والے تمام منصوبےآں، پروگراماں تے اقدامات دے انتظام تے نفاذ د‏‏ی نگرانی د‏‏ی تے وزیر نو‏‏ں پالیسی مشورے فراہ‏م کیتے۔ <ref name="Hasina Jalal">{{حوالہ ویب|title=Hasina Jalal|url=https://ghd.georgetown.edu/profile/hasina-jalal/|accessdate=2021-09-18|website=GHD|language=en-US}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://ghd.georgetown.edu/profile/hasina-jalal/ "Hasina Jalal"]۔ ''GHD''<span class="reference-accessdate">۔ اخذکردہ بتریخ <span class="nowrap">2021-09-18</span></span>۔</cite></ref> انھاں نے کابل د‏‏ی متعدد یونیورسٹیاں وچ بیچلر آف بزنس ایڈمنسٹریشن دے طلبہ نو‏‏ں معاشیات وی پڑھائی ا‏‏ے۔ <ref name="N-PEACE">{{حوالہ ویب|title=Hasina Jalal|url=http://n-peace.net/alumni-pages/alumni-2014/hasina-jalal/|website=N-PEACE|accessdate=22 اکتوبر 2020|archivedate=2023-01-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230122180743/https://n-peace.net/alumni-pages/alumni-2014/hasina-jalal/}}</ref> حسینہ جلال نو‏‏ں [[فارسی]]، [[پشتو]]، [[انگریزی]]، [[ترکی]]، [[ہندی]] تے [[اردو]] تے [[پنجابی]]، [[عربی]] تے [[ازبک بولی|ازبک]] زباناں وچ کچھ حد تک روانی ا‏‏ے۔ <ref name="Hasina Jalal"/> == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:غیر موجود سال پیدائش (زندہ شخصیتاں)]] [[گٹھ:افغان فعالیت پسند سوانیاں]] [[گٹھ:اکیہويں صدی د‏‏یاں افغان سوانیاں]] [[گٹھ:زندہ شخصیتاں]] 47p8mamptighkzvsj71islfvechzh1b 0 124176 690601 629164 2025-06-28T16:29:18Z EmausBot 1944 Fixing double redirect from [[تاج بی بی بلقیس مکانی]] to [[جگت گوسائیں]] 690601 wikitext text/x-wiki #مڑجوڑ [[جگت گوسائیں]] psh2af951f9vjajh8jh7bsaj28m1oi1 3 141117 690593 2025-06-28T12:08:09Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 690593 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۱۷:۰۸, ۲۸ جون ۲۰۲۵ (PKT) ss89qmqxs9wyhljdvjv19uu94lo60tt 3 141118 690596 2025-06-28T14:37:50Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 690596 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۱۹:۳۷, ۲۸ جون ۲۰۲۵ (PKT) 8sdvtlmkot31nn80pvnn97fwv8yzzg1 3 141119 690600 2025-06-28T16:12:50Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 690600 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۲۱:۱۲, ۲۸ جون ۲۰۲۵ (PKT) q4ksusf8m80edneoytq3oi1e1u03154 3 141120 690602 2025-06-28T17:29:21Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 690602 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۲۲:۲۹, ۲۸ جون ۲۰۲۵ (PKT) f9q6yoci6ckdgxoknr3vvp1e64jb7xa 3 141121 690603 2025-06-28T17:52:11Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 690603 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۲۲:۵۲, ۲۸ جون ۲۰۲۵ (PKT) m2k7pr8ti91iex9l8brycqj7w37f5vq 3 141122 690604 2025-06-28T17:53:01Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 690604 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۲۲:۵۳, ۲۸ جون ۲۰۲۵ (PKT) 1hoyjysczjj7cwadmd2gr553xvah2al 3 141123 690605 2025-06-28T17:53:50Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 690605 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۲۲:۵۳, ۲۸ جون ۲۰۲۵ (PKT) 1hoyjysczjj7cwadmd2gr553xvah2al 3 141124 690606 2025-06-28T17:54:39Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 690606 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۲۲:۵۴, ۲۸ جون ۲۰۲۵ (PKT) t265pzz0dz2x6wd98wwoqylh15nmwsv 3 141125 690607 2025-06-28T17:58:23Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 690607 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۲۲:۵۸, ۲۸ جون ۲۰۲۵ (PKT) 6nismz7y6ea3jqvb6938bgsjkxgfu4f 3 141126 690608 2025-06-28T17:59:59Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 690608 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۲۲:۵۹, ۲۸ جون ۲۰۲۵ (PKT) tqcrfprro8d3jrpzm0q4jzypw695ws6 3 141127 690609 2025-06-28T18:00:09Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 690609 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۲۳:۰۰, ۲۸ جون ۲۰۲۵ (PKT) sqdh274s3crarxq7zm70bilt64t69vm 3 141128 690610 2025-06-28T18:00:59Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 690610 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۲۳:۰۰, ۲۸ جون ۲۰۲۵ (PKT) sqdh274s3crarxq7zm70bilt64t69vm 3 141129 690611 2025-06-28T18:05:21Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 690611 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۲۳:۰۵, ۲۸ جون ۲۰۲۵ (PKT) 1cf670d6b1vocr1vvkmchul9uuok323 3 141130 690615 2025-06-28T20:47:31Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 690615 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۰۱:۴۷, ۲۹ جون ۲۰۲۵ (PKT) 60vim2pln2wzsriupqcan82pr95e0sm 3 141131 690616 2025-06-28T21:15:21Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 690616 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۰۲:۱۵, ۲۹ جون ۲۰۲۵ (PKT) rua0o7y92749c4nnlqsvf95xshwmzjj 3 141132 690618 2025-06-28T23:25:07Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 690618 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۰۴:۲۵, ۲۹ جون ۲۰۲۵ (PKT) e0ng8x8fi0l8hvlmv3n5qqlcsenu5n7 3 141133 690620 2025-06-29T00:49:17Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 690620 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۰۵:۴۹, ۲۹ جون ۲۰۲۵ (PKT) hupjaot0v468j1j1i6e8pz15i9m1d7a 3 141134 690621 2025-06-29T01:35:52Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 690621 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۰۶:۳۵, ۲۹ جون ۲۰۲۵ (PKT) 00hc4kxl54i6fa4iz9fmv60vdzddzbb 3 141135 690622 2025-06-29T01:39:32Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 690622 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۰۶:۳۹, ۲۹ جون ۲۰۲۵ (PKT) fa7mdevtvqh7pw2g1yc3u3pgdl655hr 3 141136 690626 2025-06-29T04:29:34Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 690626 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۰۹:۲۹, ۲۹ جون ۲۰۲۵ (PKT) gqayqy1p8bsgz9isdjdwprleq7nogoy