ويکيپېډيا pswiki https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D9%88%D9%85%DA%93%DB%8C_%D9%85%D8%AE MediaWiki 1.45.0-wmf.4 first-letter رسنۍ ځانگړی خبرې اترې کارن د کارن خبرې اترې ويکيپېډيا د ويکيپېډيا خبرې اترې دوتنه د دوتنې خبرې اترې ميډياويکي د ميډياويکي خبرې اترې کينډۍ د کينډۍ خبرې اترې لارښود د لارښود خبرې اترې وېشنيزه د وېشنيزې خبرې اترې تانبه د تانبې خبرې اترې TimedText TimedText talk Module Module talk ويکيپېډيا:ليکنه ورګډول/موضوع 4 22612 352330 352320 2025-06-04T14:43:54Z Af420 12804 کوښښ که بې خونده وو لرې یې کۍ... 352330 wikitext text/x-wiki {{ليکنه ورگډول|1=linked|2=boxed|3=plain|4=plain|5=plain|6=plain|content= <font face="Tahoma"><big>'''ايا دا موضوع کوم چې تاسې غواړئ د وړاندې څخه شته؟'''</big> <br /> په پښتو ويکيپېډيا کې دا وخت <tt>'''{{NUMBEROFARTICLES}}'''</tt> ليکنې دي، کومې چې په بېلابېلو موضوعگانو ليکل شوي دي. نو کېدای شي چې تاسې په کوم موضوع ليکنه کول غواړئ هغه له مخکې څخه په ويکيپيډيا کې په دغه يا په بل نوم ليکل شوې وي، نو وړاندیز دا دی چې د يوې ليکنې کولو څخه وړانډې تاسې هغه وپلټئ (سرچ کړئ). {{پای}} <center>که تاسې هغه موضوع په کومه چې ليکنه کول غواړئ، تر اوسه نه وي پلټلي نو لاندې لټونبکس کې هغه وپلټئ!</center> <inputbox> type=search bgcolor=#f8fcff namespaces=main searchbuttonlabel=خپله موضوع پلټل break=no </inputbox> {{ليکنه ورگډول/بټن|گرځول|که چېرې يوه ليکنه په بل لږ بدل نوم ليکل شوي وي| نو تاسې د خپلې خوښوې د نوم څخه ([[ويکيپېډيا:مخګرځ|مخکرځ]]) وکړئ }} {{clear}} ==== ايا ستاسې موضوع د ويکيپېډيا په معيار سمه ده؟ ==== <div style=" float:left; border:solid 1px #9accf6; background:#f1f9ff; padding:1em; padding-top:0.5em; padding-bottom:0.5em; width:20em; color:black; margin-bottom: 1.5em; margin-right: 1.5em; width: 35%; ">'''ايا پدې پوهېږې!'''<br /> [[دوتنه:Irony mark full.svg|35px|left]] کومې ليکنې چې د ويکيپېډېا په معيار سمې نه وي هغه ړنګيږي، نو هڅه وکړئ چې لاندې خبرې په پام کې ولرئ</div> ستاسې ليکنه بايد تر دې دمخه په ويکيپېډيا کې موجوده نه وي. د ځان، خپلې کمپنۍ يا بل چا په اړه تبلغيات پکې نه وي. د کوم شخص، ټولنې، مذهب، کلتور، هېواد......توهين پکې نه وي شوی. دې خبرې ته مو بايد پام وي، چې هر هغه موضوع چې د ويکيپېډيا په معيار سمه نه وي لکه مثال په توگه د خپلې کمپنۍ سوداگري کول، د بل قوم يا انسان په اړه خرابې خبرې ليکل او دا ډول نور ډېر موضوع دي چې ويکيپېډيا يي نه خوښوي. مهرباني وکړئ په لاندې ورکړی شوي موضوعگانو ليکنې مه کوئ: * خپل ځان په اړه ليکنه مه کوئ (خو که چېرې خپل ځان په اړه څه ليکل غواړئ نو د خپل کارن په مخ يې وليکئ)،د خپلې کمپنۍ يا سوداگرۍ په اړه هم ليکنې مه کوئ. * هره ليکنه بې پرې/غېرجانبدارانه وليکئ، ياني د خپلو خلکو يا ټولنې ډله او ملاتړ مه کوئ او د مخالفينو په اړه د ځانه خبرې مه ليکئ، بلکې چې کوم رښتيا وي هم هغه ليکئ. ---- === بل قدم === {{ليکنه ورگډول/بټن|سرچينې|سرچينې په اړه مالومات}} }} flohes5vy3a13fnijt7aasci7nxo6cd د ټېکسلا درانه صنعتونه 0 28161 352359 194796 2025-06-05T11:38:46Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 352359 wikitext text/x-wiki {{Infobox Company | company_name = د ټېکسلا درانه صنعتونه (اېچ آی ټي) |logo= | company_type = دولتي | industry = بھاری ہندسیات اور ہتھیاروں کی تیاری |foundation=ستمبر 1971 |key_people=لیفٹیننٹ جنرل سید واجد حسین <small>(چیئرمین)</small> |location_city=[[ٹیکسلا]], [[پنجاب، پاکستان|پنجاب]] |location_country=[[پاکستان]] |num_employees=4,500 عام شہری<br>1,950 فوجی (2004 کے مطابق)] }} '''د ټېکسلا درانه صنعتونه''' (Heavy Industries Taxila) (لنډیز: اېچ آي ټي) د پاکستاني وسله وال ځواک د شاه رګ هیڅثیت لري. چې د هند نیمې وچې له وېش وروسته د پاکستان په نامه جوړېدونکي هېواد برخه وګرځېده. دا دروند صنعت له ۱۹۸۰ز کال را وروسته په یوه بشپړ ستر پوځي کمپلېسک واوښت. == اسانتیاوی== * بھاری تعمیر نو فیکٹری ٹی-سیریز * بھاری تعمیر نو فیکٹری ایم-سیریز * اے پی سی فیکٹری * بندوق فیکٹری * ٹینک فیکٹری * ترقی، امدادی ہندسیات اور اجزاء تعمیر * تشخیص، تربیت اور تحقیق تنظیم * میکانکی کمپلیکس * تحقیق اور ترقی ** ٹینک ڈیزائن ** ٹینک جدیدیت ** پیادہ جنگی گاڑیاں ** ٹینک آگ حفاطت کا نظام == پیداوار == === سابقہ === * قسم 69-دوم - بنیادی جنگی ٹینک * قسم 85-دوم اے پی - بنیادی جنگی ٹینک * ایم 113 - بکتربند اہلکاروں بردار === موجودہ === ==== بنیادی جنگی ٹینک ==== * [[الخالد ٹینک]] * الضرار ==== توپ خانہ ==== ایم کے ای کے پانٹر ==== بکتربند اہلکاروں بردار ==== * طلحہ * سعد * ثاقب * الحمزہ * بکتربند میزائل کیریئرز ** معاذ ** معوذ * معاون بکتر بند گاڑیاں * الحدید * القصوی ==== بکتربند گاڑیاں ==== * محافظ === زیر ترقی === * 155 ملی میٹر خود پروپیلڈ آرٹلری گن * الخالد دوم == بیرونی روابط == * [http://www.hmc.com.pk/ ہیوی مکینیکل کمپلیکس] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160731202250/http://www.hmc.com.pk/ |date=2016-07-31 }} * [http://www.hitec.edu.pk/ ہیوی انڈسٹریز ٹیکسلا شہر تعلیم] [[زمرہ:پاکستانی وفاقی محکمے اور وکالات]] [[زمرہ:پاکستان میں سائنس و ٹیکنالوجی]] [[زمرہ:پاکستان کی دفاعی کمپنیاں]] [[زمرہ:پاکستان کی عسکری تحقیق سہولیات]] pmd90xb0aujulx2e3ullvl1zbo3qjoi ډیوډ وډر 0 44452 352342 352295 2025-06-05T03:38:26Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 352342 wikitext text/x-wiki [[دوتنه:David Woodard in 2020.jpg|کيڼ|250px|بټنوک|په ٢٠٢٠ کې وډرډ [[دوتنه:David Woodard signature.svg|frameless]]]] [[دوتنه:Woodard-Belli.jpg|کيڼ|250px|بټنوک|په ٢٠١٣ کې ١٩٩٦]] '''ډیوډ جیمز وډرډ''' (په انگرېزي: ''David James Woodard'' {{Audio|Pronunciation_of_the_English_surname_Woodard.ogg|/ˈwʊdɑːrd/}}؛ زیږيدنه: [[6 اپرېل|۶ ااپريل]]، ۱۹۶۴ زیږدیز کال) یو امریکایی لیکوال او د موسيقي لارښود دی. د ۱۹۹۰ لسیزو په اوږدو کې هغه د ريقويم (requiem) اصطلاح، يعينی هغه موسيقي چې مړينې په مراسمو کې اوريدل کيږی، د ريقيوم بکس جوړ کړو، ترڅو هغه د [[بوديزم|بودايې]] مذهب کړنې کوم چې د مړينې په مراسمو کې ترسره کيږي تشریح کړي.<ref>کارپینټر، ایس،, [https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2001-may-09-cl-60944-story.html "In Concert at a Killer's Death"]، لاس اینګلس ټایمز، د مئ ۹، ۲۰۰۱ کال.</ref><ref>رپپنگ، ای, [https://www.gettyimages.com/detail/news-photo/prequiem2-ar-david-woodard-is-a-los-angeles-composer-who-news-photo/569114761 وډرډ] (سیټل: ګيټي انځورونه، ۲۰۰۱ کال).</ref> [[لاس انجلس]] يادګاری خدمات په کوم کې چې وډرډ د موسيقي رهنما/رئيس په توګه دنده ترسره کړي ده، چې په کې د ۲۰۰۱ کال مدنی مراسم شامل دي کوم چې په انګلس الوتونې فينسی کولر پاټلۍ کې ترسره شوي وو او پکې ليون پاره پورټ ته د مرګ ژوبلې او د هغې کونډې لولا ته درناوي وړاندې شوي وو.<ref>ریچ، کی.،, [https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2001-mar-16-me-38541-story.html "Family to Sue City, Firms Over Angels Flight Death"]، لاس اینجلس ټیمز، د مارچ۱۶، ۲۰۰۱ کال.</ref><ref>ډیسن، ج.،, ''Los Angeles' Angels Flight'' (آرکیډیا خپرونې، ۲۰۰۸), [https://books.google.com/books?id=atjZV-x4D4YC&pg=PT125&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false مخ. ۱۲۵].</ref>{{rp|۱۲۵}} هغې د ځنګلی ريقويوم ترسره کړې وو، د حيواناتو مړينه لپاره لکه د کلفورنيا براون پيليکان (يو ډول مارغه) لپاره چې د بم کريست په ساحل کې وو د يادولو وړ دي.<ref>منزر، ټ.،, [https://juniperhills.net/p.jpg "Pelican's Goodbye is a Sad Song"]، پریس-ټيلیګرام، اکتوبر ۲، ۱۹۹۸ کال.</ref> وډارډ وډرډ د د خوب ماشين (خوب مشين) د نقلولو لپاره پیژندل شوي دی، د خوب ماشين یو نرم نفسیاتي چراغ دي کوم چې په ټوله نړۍ کې د هنري موزیمونو نندارې ته وړاندې شوي دي. په [[آلمان]] او [[نيپال|نیپال]] کې هغه په ادبي جورنال کې لکه ''د ملګري'' کې د ونډې اخيستو له امله پيژندل کيږي. په کوم کې چې د حيواناتو کارما، نباتی شعور، د پاراګوای هيواد نيواي المانی ولسوالې شخړې ليکنې شامل دي.<ref>کارزوزی، ای.،, [https://ilpost.it/2011/10/13/la-storia-di-nueva-germania/ "La storia di Nueva Germania"]، ای ال پوسټ، اکتوبر۱۳ ، ۲۰۱۱ کال..</ref> ==زده کړې== ووډارډ وډرډ په ټولنیزو څیړنو لپاره نوی ښوونځی او کالیفورنیا په سانتا باربرا پوهنتون کې زده کړې کړي.<ref name="r">رینیکر، سي، "Autorschaftsinszenierung und Diskursstörungen in ''Five Years''"، جی جی بولټن ايټ ال ايدز، د جرمني نظارت ۷۹ (لییدین: بری، ۲۰۱۶ کال).</ref> ==نیووا المانیا== په ٢٠٠٣ کې وډارډ د کيليفورنيا په جونیپر هیلس (لاس اینجلس يوه برخه) کې، د شورا غړی وټاکل شو. په دې وړتیا کې یې پاراګای ،نیویوا آلمانیا ته د اوږد مهاله اړیکو وړاندیز وکړ. د خپل پلان د پرمختګ لپاره، وډارډ پخوانی فیمینستیک اتوپيا ته سفر وکړ او د ښاروالۍ مشرتابه سره یې لیدنه وکړه. د لومړنیو لیدنو وروسته، هغه اړیکې تعقیب کيدنه غوره نه کړه مګر په ټولنه کې د وروستی لیکنو لپاره د مطالعې مضمون وموندلو. هغه څه چې د دې نظر يې ځان ته راواړو د پروتو تراست هيومنيست proto-transhumanist (یو نړیوال فلسفيک حرکت چې د انسان عقل او فیزولوژی د پراخیدو لپار په پراخه پرمختللي تخنیکونو وده باندې انسان حالت ته بدلون ورکوي) چې پرمختللي پلان جوړونکی ريچارج واګنر او ايلس بیت فوسټر- نیټچی، او د خاوند بینارد فوسټر نظر وو او په ۱۸۸۶ او ۱۸۸۹ په مابين کې دی ټولنه کې اوسيدل.<ref name="r" /> د ۲۰۰۴-۲۰۰۶ کلونو کې وډارډ په نيویا المانيه کې زيات شمير حرکتونو مشری کوله، لکه د امريکا ريس جمهور معاون ،ډیکی چينی ګټونکې ملاتړ و.<ref>ایپیسټین، ج.، [https://sfgate.com/opinion/article/Rebuilding-a-pure-Aryan-home-in-the-Paraguayan-2723542.php "Rebuilding a Home in the Jungle"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161009180132/https://www.sfgate.com/opinion/article/Rebuilding-a-pure-Aryan-home-in-the-Paraguayan-2723542.php |date=2016-10-09 }}، د سان فرانسسکو کرونيکل، ۱۳ مارچ، ۲۰۰۵.</ref> په ۲۰۱۱ کې وډارډ يو سويس ناول ليکونکې ته اجازت وکړو تر څود لوی شخصي یوشانوالي د نيوا الماني په اړه خپور کړي،<ref>شروتر، ج.، "Interpretive Problems with Author, Self-Fashioning and Narrator", ''لیکوال او کونکي'' ([[برلين]]: De Gruyter, ٢٠١٥), [https://books.google.com/books?id=gv1eCAAAQBAJ&pg=PA113&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false مخ ۱۱۵-۱۳۸].</ref>{{rp|۱۱۵-۱۳۸}} په دوه جلدونو کوې د هانور پوهنتو د واهران ورلک چاپ مطبعې تر لاندی.<ref>ووډرډ، ډي، [https://032c.com/magazine/in-media-res "In Media Res"]، ''٠٣٢ج'' سم ۲۰۱۱،مخ ۱۸۰-۱۸۹.</ref>{{rp| ۱۸۰-۱۸۹}} په بل پلوه ''فرانکفورټر آلګیمین زیتونګ'' وايې (ليکوالان) د ژوند او هنر تر منځ سرحد محدودوي.<ref>لینک، ایم، [https://cargocollective.com/maxlink/Five-Years "Wie der Gin zum Tonic"]، فرانکفورټر آلګیمین زیتونګ، د نومبر ۹، ۲۰۱۱ کال.</ref> ''عکس'' په خپل لومړنۍ ټوک کې، پنځم کال، لومړي جلد،<ref>کریچ، سی، او ویرډ، [https://wehrhahn-verlag.de/public/index.php?ID_Section=3&ID_Product=577 ''Five Years''] (حنیور: ویهرهن ورالګ، ۲۰۱۱ کال).</ref> دی ( روحانی چمتو کولو کار) د کريت ورستی ناول مطلق قوت ''Imperium''.<ref>ډيز، جي.، [https://spiegel.de/spiegel/print/d-83977254.html "Die Methode Kracht"]، عکس، د فبروري ۱۳، ۲۰۱۲ کال.</ref> د اندريو مايکن په وينا، وډارډ خپل پيل په (ځایونو ته سفر وکړ، چرته چې اصلي ميشتو اولادونه د ژوند په کمو او سختو شرايطو کې اوسيدل) او بيا حرکت وکړ (د ټولنې پرمختللې ثقافتی پيژندڅيرې په طرف، او کوچنې بيروط کور يې جوړ کړ چرته چې يو وخت ايلس بيت فوسټر کورنۍ اوسيدله).<ref>میکنن، اې. ایل، [https://sydneyreviewofbooks.com/reviews/allegory-and-the-german-half-century-imperium "Allegory and the German (Half) Century"]، د سډني کتاب بیاکتنې ، د اګست ۲۸، ۲۰۱۵ کال.</ref> په اوسنۍ کلونو کې نيويا المانیا يو زړه راښکونکی او خوښ منزل باندې تبديل شوي دی، د سهار ناشته او شپي اوسيدو ځای سره سره یو تاريخي موزيم لرونکي دي. ==د خوب ماشين== له ۱۹۸۹ څخه تر ۲۰۰۷ پورې وډارډ د د خوب ماشين نقل جوړ کړ،<ref>ایلن، ایم، [https://www.nytimes.com/2005/01/20/garden/20mach.html "Décor by Timothy Leary"]، د نیویارک ټایمز، د جنوری ۲۰، ۲۰۰۵.</ref> ستروبیسکوک (یو داسې وسیله ده چې د چټک هوایي حرکت اعتراض کولو لپاره کارول کیږي ورو ورو حرکت یا سټیشن شتون لري.) د برون ګیسین او ایان سوومرویل لخوا جوړ شوی چې پکې یو اوږد سلاټین سلینډر شامل دی، د مسو یا کاغذ څخه جوړ شوی، د بریښنا څراغ چاپیره څرخيږي- کله چې په تړل شوي سترګو/ بندو سترکو وګوی نو ماشین ذهني ابراتیکونه رامینځته کوي د مخدره توکیو سره{{refn|په ١٩٩٠ کې وډارډ یو افسانوي نفسياتي ماشین جوړ کړ، د کوم په وسيله چې زهن ارامونکي موسيقی توليد کيدله او دا د خوب ماشين سره مخالف دي.|group=یا}} يا خوب ليدنې سره مقایسه کيږي. د خوب ماشين کې د ولیم ایس بروروز ۱۹۹۶ وڼده اخيستنه د لاس اینجلس کاونټ آرټ موزیم<ref>نائٹ، سي، [https://latimes.com/la-xpm-1996-08-01-ca-29922-story.html "The Art of Randomness"]، لاس اینجلس ټیمز، د اګست ۱، ۱۹۹۶ کال.</ref> ورسته لید بیاکتنې په اړه وډارډ د لیکوال سره ملګرتیا وکړه او هغه ته یې د "بوتیمین ماډل" (کاغذ) د خوب ماشين سره د خپل ٨٣ او وروستي کليزې لپاره<ref>د امریکا د سفارت پراګ، [https://americkecentrum.cz/udalost/william-s-burroughs-literarni-vecer-s-diskusi/ Literární večer s diskusí]، اکتوبر ۲۰۱۴.</ref><ref>وډارډ، [https://literarischermonat.ch/beat-anekdoten/ "Burroughs und der Steinbock"]، مارچ ۲۰۱۴، مخ. ۲۳.</ref>{{rp|٢٣}} وړاندې کړ. سوتبي پخوانی ماشين په يو شخصی اخيستونکې باندې په ۲۰۰۲ کال کې خرڅ کړو، او ورسته دا یو اوږد مهال پور په څیر د بورغ لخوا په سپينسر هنری موزيم کې پاتی شو.<ref>د سپینسرهنری موزیم، [https://spencerartapps.ku.edu/collection-search#/Object/27956 "Dreamachine"]، د کنساس پوهنتون.</ref> ==ماخدونه او یادښتونه== ===یادښتونه=== {{Reflist|group=یا}} ===ماخدونه=== {{reflist|30em}} ==باندنۍ تړنې== {{Commons|David Woodard|ډیوډ وډرډ}} * [[دوتنه:Wikiquote-logo.svg|link=https://en.wikiquote.org/wiki/David_Woodard?uselang=ps|19x19px]] [https://en.wikiquote.org/wiki/David_Woodard?uselang=ps Wikiquote] <span style="font-size:82%">([[انګرېزي]])</span> * [https://ninos.kiddle.co/David_Woodard Enciclopedia Kiddle para niños] <span style="font-size:82%">([[اسپانيايي ژبه|اسپانيايي]])</span> * [https://lccn.loc.gov/no2011174082 کانګرس کتابتون] <span style="font-size:82%">(انګرېزي)</span> * [[دوتنه:Echo global icon.svg|link=https://davidwoodard.com|14x14px]] [https://davidwoodard.com/ رسمي ویب پاڼه] [[وېشنيزه:1964 زېږېدنې]] [[وېشنيزه:ليکوال]] [[وېشنيزه:امريکايان خلک]] pmjr7jdohogwt2757v5d23gz7sa8rup عبدالظاهر شکيب 0 47624 352336 303271 2025-06-04T20:47:09Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 352336 wikitext text/x-wiki '''عبدالظاهر شکيب''' (زوکړه د ۱۳۵۶ لمريز لېږدي [[کال]] د [[وری|وري]] ۱۵، د [[کندوز ولايت]]، [[دښت ارچي ولسوالي]]) د [[افغانستان]] يو پښتو ژبی [[ليکوال]] او څېړونکی دی. ==مخينه== عبدالظاهر شكېب، چې له آره د [[كونړ ولايت]] د دانگام ولسوالۍ سره اړه لري، پر ۱۳۵۶ لمريز كال د وري په ۱۵ مه نېټه د كندوز ولايت د دښت ارچي ولسوالۍ د حاجي زرغون په كلي كې زېږېدلى دى. نوموړی په ۱۳۵۹ لمريز كال د روسانو د يرغل پر مهال كوزې پښتونخوا ته مهاجر شو، خپلې لومړنۍ زده كړې يې تر شپږم ټولگي پورې د كوزې پښتونخوا د [[دير]] ضلعې د جندول مالټو باغ د حضرت عمر فاروق په لومړني ښوونځي كې ترسره كړې. وروسته بيا په ۱۳۶۵ لمريز كال د تېمرگرې د محمديې لېسې په اووم ټولگي كې شامل شو او پر ۱۳۷۱ لمريز كال له شهيد مولوي حبيب الرحمن لېسې څخه فارغ شو. په ۱۳۷۲ لمريز كال کې د [[ننگرهار پوهنتون]] د ژبو او ادبياتو پوهنځي په پښتو څانگه كې شامل شو، چې په ۱۳۷۵ لمريز كال د ځينو مشكلاتو له امله ترې پوهنتون په وروستي سميستر كې پاتې شو. وروسته په ۱۳۸۱ لمريز كال له نوموړي پوهنتون څخه د لېسانس په سويه فارغ شو. عبدالظاهر شکيب له ۱۳۷۶ لمريز كال څخه تر ۱۳۸۲ لمريز كاله پورې د سوداگرۍ (دوكاندارۍ) دنده ترسره كوله او په ۱۳۸۲ لمريز كال د افغانستان د علومو اكاډمۍ په كادري ازموينو كې تر برياليتوب وروسته د افغانستان د علومو اكاډمي د پښتو څېړنو د نړيوال مركز علمي غړى شو. په ۱۳۸۴ لمريز كال يې د څېړنيار علمي رتبې ته ترفېع وكړه او تر څنگ يې د [[كابل پوهنتون]] د ژبو او ادبياتو پوهنځي په پښتو څانگه كې د ماسترۍ دوره هم تعقيب كړه. هغه په ۱۳۸۶ لمريز كال کې له كابل پوهنتون څخه د ماسترۍ سند ترلاسه كړ. نوموړي په ۱۳۸۸ ل كال کې د څېړندوی علمي رتبې ته ترفېع وكړه. او په ۱۳۹۳ ل کال يې د څېړنوال علمي رتبه تر لاسه کړې ده. ښاغلى شكيب په ۱۳۸۴ لمريز كال د پښتو څېړنو د نړيوال مركز د تاْليف او ترجمې انستيتوت آمريت دنده هم ترسره كړه. هغه پر ۱۳۸۵ لمريز كال د پښتو څېړنو د نړيوال مركز علمي منشي شو. تر دې وروسته يې څو کاله يانې د ۱۳۹۷ ل کال د تلې تر ۱۱ د علومو اکاډمۍ د نشراتو د ريس په توگه دنده ترسره کړه. نوموړي په ۲۰۱۸ ميلادي کال له پېښور پوهنتون څخه خپله پي ایچ ډي اخيستې ده. عبدالظاهر شکيب د ۱۳۹۷ ل کال د تلې پر ۱۱ نېټه، [[د افغانستان اسلامي چمهوریت|د افغانستان اسلامي]] جمهوريت د [[اساسي قانون]] له ۶۴ مادې سره سم، د افغانستان اسلامي جمهوريت د [[هېوادمشر]] ډاکتر [[محمد اشرف غني]] د يوه فرمان له مخې د افغانستان د علومو اکاډمۍ د سرپرست ريس په توگه وگومارل شو. له دې پرته نوموړى د سنځلې مجله هم چلوي او د دې مجلې مرستيال چلوونكى هم دى. ښاغلي شكېب د پوهنتون له دورې څخه تر اوسه په لسگونو علمي- څېړنيزې مقالې ليكلي دي، چې په [[كابل مجله]]، زيري جريده، عرفان مجله، د سولې هڅه مجله، كونړ غږ مجله، سنځله مجله، كندهار مجله، لوپټه او نورو مجلو او اخبارونو كې نشر شوې دي. هغه د ځينو ملگرو په گډون د پښتو – پښتو تشريحي قاموس، زاهد پښتو _ پښتو قاموس، انگليسي - پښتو قاموس، د اريانا دايرۀ المعارف او د [[خوشال خان خټک]] د كلياتو په چمتو كولو كې هم برخه اخيستې ده. ==چاپ شوي اثار يې== # د كونړ ولايت د دانگام ولسوالۍ فولكلوريك اړخ (د لېسانس دورې مونوگراف). # د [[پير محمد كاكړ]] او [[شمس الدين كاكړ]] په ديوانونو كې بديعي صنايع (د څېړنيار علمي رتبې ته د ترفېع لپاره). # د [[خوشال خان خټک|خوشحال خټك]] اشعار د قافيې، فورم او بديعي ښكلا له نظره (د څېړندوى علمي رتبې ته د ترفېع لپاره). نوموړى اثر په ۱۳۸۸ لمريز كال د افغانستان د علومو اكاډمي د پښتو څېړنو د نړيوال مركز له خوا چاپ شوى دى. # د [[يونس خيبري]]، [[عبدالقادر خان خټک]] او [[رحمان بابا]] په اشعارو كې بديعي ښكلاوې. دغه د درې بېلابېلو مقالو ټولگه ده، چې په كتابي بڼه راټوله شوې او چاپ ته چمتو ده. د دې مقالو لومړۍ دوه برخې په كابل مجله او گلدسته د څېړنو په بهير كې (د مقالو ټولگه) كې چاپ شوې هم دي. # د مولوي منهاج ژوند او فن (نوموړى اثر د ماسترۍ دورې تېزس دى، چې په ۱۸۰ مخونو كې ليكل شوى او تر اوسه چاپ نه دى). # د كونړ ولايت اتنو گرافيكي څېړنه. نوموړى اثر د افغانستان اتنوگرافيك اطلس په لومړي ټوك كې په ۱۳۸۹ ل كال چاپ شوى، چې ۱۲۰ مخه دى. # د كندوز ولايت اتنوگرافيكي اطلس. نوموړى اثر په ۱۰۰ مخونو كې ليكل شوى او د كندوز ولايت د تاريخي، جغرافيوي، اتنوگرافيكي مسايلو په اړه توضيحات لري. # د شمس الدين كاكړ او ځينو نورو كلاسيكو شاعرانو د اشعارو پرتلنه. دغه اثر تقريباً ۲۰۰ پاڼې لري او د شمس الدين كاكړ زياتره اشعار يې د نورو كلاسيكو شاعرانو د اشعارو سره پرتله كړي او خپلې اوږدې تبصرې يې پرې ليكلې دي. ==ناچاپ ااثار يې== # په پښتو معاصر ادبي بهير كې د مولوي منهاج د علمي او ادبي كورنۍ ونډه. دغه اثر هم تر ۲۰۰ زيات مخونه لري چې د مولوي منهاج د ادبي كورنۍ ټول شاعران او ليكوالان معرفي كوي او له دې پرته د منهاج د ادبي كورنۍ په علمي او ادبي برياوو هم بحثونه لري. بايد يادونه وكړو، چې دغه اثر لا تر دې دمه بشپړ نه دى، تر كار لاندې دى او په نږدې راتلونكي كې به بشپړ شي. ==سرچينې== # http://zahirshakeeb.blogfa.com/Profile/ # https://www.pajhwok.com/ps/2018/10/07/%DA%85%DB%90%DA%93%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%84-%D8%AF%D9%88%DA%A9%D8%AA%D9%88%D8%B1-%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%B8%D8%A7%D9%87%D8%B1-%D8%B4%DA%A9%D9%8A%D8%A8-%D8%AF-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85%D9%88-%D8%A7%DA%A9%D8%A7%DA%89%D9%85%D9%8A-%D8%AF-%D8%B3%D8%B1%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA-%D8%B1%D8%A6%D9%8A%D8%B3-%D9%BE%D9%87-%D8%AA%D9%88%DA%AB%D9%87-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D9%8A-%D8%B4%D9%88{{Dead link|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} # https://ocs.gov.af/pa/order_details/351{{Dead link|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[وېشنيزه:پښتانه]] [[وېشنيزه:پښتانه ليکوال]] ar5x11im31ma85gvwjc0n6cpob4v2sb کارن:Eshaq Azizi 2 54554 352331 352266 2025-06-04T15:12:37Z Eshaq Azizi 22450 352331 wikitext text/x-wiki <div style="box-shadow: 0 2px 2px rgba(0,0,0,0.1); padding: 1.5rem; border: 1px solid #CCC; border-color: #AAA; border-radius: .2rem;"> {{portal navigation | wrc = no | portalname = {{#switch: {{int:lang}}|#default=ښه راغلاست|es=¡Bienvenido!|de=Willkommen!|ca=Benvingut|cs=Vítejte|hr=Dobrodošli|da=Velkommen|eu=Ongi etorri|fr=Bienvenue|nl=Welkom|hu=Fogadtatás|el=Καλωσόρισμα|pl=Powitanie|pt=Bem-vindo|ru=Добро пожаловать|it=Benvenuto|ko=환영|hi=स्वागत|ja=いらっしゃいませ|th=ยินดีต้อนรับ|vi=Hoan nghênh|ne=स्वागत|zh=欢迎|ar=ترحيب|he=בברכה|tr=Hoşgeldin|af=Welkom|id=Selamat datang|la=Bene ventum sit|eo=Bonvenon|bn=স্বাগত}} | portalicon = [[File:Wikimedia Community Logo optimized (white).svg|45px]] | headerstyle = border-bottom: solid 0.3em #008080; padding-right: 0.5em; color: #FFF; | themecolor = #AFB83B | tab1 = <span style="color: #069;">Eshaq Azizi</span> | icon1 = [[File:OOjs UI icon userAvatar.svg|25px]] | tab2 = [[User talk: Eshaq Azizi|<span style="color: #069;">{{int:talk}}</span>]] | icon2 = [[File:OOjs UI icon userTalk-ltr.svg|25px]] | tab3 = [[Special:Contributions/Eshaq Azizi|<span style="color: #069;">{{int:mycontris}}</span>]] | icon3 = [[File:Echo changes icon.svg|25px]] | tab4 = [[Special:Log/Eshaq Azizi|<span style="color: #069;">{{int:log}}</span>]] | icon4 = [[File:OOjs UI icon articles-ltr.svg|25px]] | tab5 = [[Special:EmailUser/Eshaq Azizi|<span style="color: #069;">{{int:email}}</span>]] | icon5 = [[File:OOjs UI icon message.svg|25px]] | icon6 = [[File:Gnome-stock person bot ps.svg|25px]] | active = 1 }} ----{{#switch: {{int:lang}} |#default= <div style="font-size: 1.2em; line-height: normal; padding-top: .4em;">''زما په اړه''</div> </span> « زما نوم '''اسحاق عزيزي''' دی، زه يو زده‌کړيال يم. ساينسي، طبي او سياسي څېړنې کې فعاليت لرم او ترڅنګ يې په ټکنالوژي نړۍ کې د پښتو لپاره د ژباړې، کاريال جوړونې، ويکيپېډيا او بېلابېلو برخو کې کار کوم ترڅو پښتو ژبه د نړۍ د نورو ژبو په څېر په ټکنالوژي نړۍ کې سياله وي. زه په ويکيپېډيا کې د ليکوال ترڅنګ ژباړن هم يم او د نورو ژبو څخه پښتو ته پر ژباړې باندې کار کوم.» }} <div style="font-size: 1.2em; line-height: normal; padding-top: .4em;">په ويکيپېډيا کې زما چوپړتیاوې</div> {| style="padding: 0.2em; border: 1px solid #CCC; border-color: #AAA; width: 20%;" | *[[پښتو|په پښتو ويکيپېډيا کې سمونونه]] *[[پښتو ويکيپېډيا|په پښتو ويکيپېډيا کې د نورو ژبو څخه پښتو ته ژباړې]] *[[پښتو|ويکيپېډيا ته طبي، روغتيايي، ټکنالوژيکي، او بېلابېل علمي مالومات اضافه کول]] *او ... |} ---- <div style="font-size: 1.2em; line-height: normal; padding-top: .4em;">د ويکيپېډيا څخه بهر فعاليتونه</div> د '''درمل پېژندنې''' کتاب په [[پښتو]] ژبه د '''بدلون''' کتاب په پښتو ژبه د '''عمومي ارواپوهنې''' طبي کاريال/اپلېکشن {{انځوربرخه|انځور=عمومي_ارواپوهنه.jpeg}} [https://t.me/PashtoEditor پښتو سمونګر - د ايډيټ په برخه کې پرمختللی نړيوال کاريال] _________________________________ [[فیسبوک|د فېسبوک کاریال په پښتو ژباړه کې ونډه اخيستل]] [https://translations.telegram.org/pashto/ د ټلګرام کاريال په پښتو ژباړه کې ونډه اخيستل] «په سلګونه بېلابېلې مقالې د نورو ژبو څخه پښتو ته را ژباړل، چې په بېلابيلو ويب سايټونو کې د لاسرسي وړ دي.» </div> <br> ==پر ټولنيزو شبکو== ==ستاينې او غندنې== په دې برخه کې تاسو کولای شئ ما د خپلو فعاليتونو له امله يا وستايئ او يا نيوکه راباندې وکړئ. ستاسو ستاينې او نيوکې دواړې زما د هڅو پر څرنګتيا مثبته اغېزه کوي: === نوانده کارن نښه === {| style="padding: 0.2em; border: 1px solid #CCC; border-color: #AAA; width: 60%;" | {| {|class="wikilove" | class="wikiloveimg" rowspan="2" | [[File:Civility_Barnstar_Hires.png|100px|link=]] | class="wikilovehdr" | نواندۍ نښه |- | class="wikilovetxt" | پښتو ويکيپېډيا کې مو د ښو او غوره وړانديزي او سمونگرو کړنو مننه کوو. [[کارن:شاه زمان پټان|شاه زمان پټان]] ([[د کارن خبرې اترې:شاه زمان پټان|خبرې اترې]]) ۰۷:۵۹, ۱۴ می ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) |} |} </span> d3x4uxvrq257rv5aaqq0mss4s2ohwdq 352333 352331 2025-06-04T17:52:40Z Eshaq Azizi 22450 352333 wikitext text/x-wiki <div style="box-shadow: 0 2px 2px rgba(0,0,0,0.1); padding: 1.5rem; border: 1px solid #CCC; border-color: #AAA; border-radius: .2rem;"> {{portal navigation | wrc = no | portalname = {{#switch: {{int:lang}}|#default=ښه راغلاست|es=¡Bienvenido!|de=Willkommen!|ca=Benvingut|cs=Vítejte|hr=Dobrodošli|da=Velkommen|eu=Ongi etorri|fr=Bienvenue|nl=Welkom|hu=Fogadtatás|el=Καλωσόρισμα|pl=Powitanie|pt=Bem-vindo|ru=Добро пожаловать|it=Benvenuto|ko=환영|hi=स्वागत|ja=いらっしゃいませ|th=ยินดีต้อนรับ|vi=Hoan nghênh|ne=स्वागत|zh=欢迎|ar=ترحيب|he=בברכה|tr=Hoşgeldin|af=Welkom|id=Selamat datang|la=Bene ventum sit|eo=Bonvenon|bn=স্বাগত}} | portalicon = [[File:Wikimedia Community Logo optimized (white).svg|45px]] | headerstyle = border-bottom: solid 0.3em #008080; padding-right: 0.5em; color: #FFF; | themecolor = #AFB83B | tab1 = <span style="color: #069;">Eshaq Azizi</span> | icon1 = [[File:OOjs UI icon userAvatar.svg|25px]] | tab2 = [[User talk: Eshaq Azizi|<span style="color: #069;">{{int:talk}}</span>]] | icon2 = [[File:OOjs UI icon userTalk-ltr.svg|25px]] | tab3 = [[Special:Contributions/Eshaq Azizi|<span style="color: #069;">{{int:mycontris}}</span>]] | icon3 = [[File:Echo changes icon.svg|25px]] | tab4 = [[Special:Log/Eshaq Azizi|<span style="color: #069;">{{int:log}}</span>]] | icon4 = [[File:OOjs UI icon articles-ltr.svg|25px]] | tab5 = [[Special:EmailUser/Eshaq Azizi|<span style="color: #069;">{{int:email}}</span>]] | icon5 = [[File:OOjs UI icon message.svg|25px]] | icon6 = [[File:Gnome-stock person bot ps.svg|25px]] | active = 1 }} ----{{#switch: {{int:lang}} |#default= <div style="font-size: 1.2em; line-height: normal; padding-top: .4em;">''زما په اړه''</div> </span> « زما نوم '''اسحاق عزيزي''' دی، زه يو زده‌کړيال يم. ساينسي، طبي او سياسي څېړنې کې فعاليت لرم او ترڅنګ يې په ټکنالوژي نړۍ کې د پښتو لپاره د ژباړې، کاريال جوړونې، ويکيپېډيا او بېلابېلو برخو کې کار کوم ترڅو پښتو ژبه د نړۍ د نورو ژبو په څېر په ټکنالوژي نړۍ کې سياله وي. زه په ويکيپېډيا کې د ليکوال ترڅنګ ژباړن هم يم او د نورو ژبو څخه پښتو ته پر ژباړې باندې کار کوم.» }} <div style="font-size: 1.2em; line-height: normal; padding-top: .4em;">په ويکيپېډيا کې زما چوپړتیاوې</div> {| style="padding: 0.2em; border: 1px solid #CCC; border-color: #AAA; width: 20%;" | *[[پښتو|په پښتو ويکيپېډيا کې سمونونه]] *[[پښتو ويکيپېډيا|په پښتو ويکيپېډيا کې د نورو ژبو څخه پښتو ته ژباړې]] *[[پښتو|ويکيپېډيا ته ساينسي، هنري، روغتيايي، ټکنالوژيکي او بېلابېل علمي مالومات اضافه کول]] *او ... |} ---- <div style="font-size: 1.2em; line-height: normal; padding-top: .4em;">د ويکيپېډيا څخه بهر فعاليتونه</div> د '''درمل پېژندنې''' کتاب په [[پښتو]] ژبه د '''بدلون''' کتاب په پښتو ژبه د '''عمومي ارواپوهنې''' طبي کاريال/اپلېکشن {{انځوربرخه|انځور=عمومي_ارواپوهنه.jpeg}} [https://t.me/PashtoEditor پښتو سمونګر - د ايډيټ په برخه کې پرمختللی نړيوال کاريال] _________________________________ [[فیسبوک|د فېسبوک کاریال په پښتو ژباړه کې ونډه اخيستل]] [https://translations.telegram.org/pashto/ د ټلګرام کاريال په پښتو ژباړه کې ونډه اخيستل] «په سلګونه بېلابېلې مقالې د نورو ژبو څخه پښتو ته را ژباړل، چې په بېلابيلو ويب سايټونو کې د لاسرسي وړ دي.» </div> <br> ==پر ټولنيزو شبکو== ==ستاينې او غندنې== په دې برخه کې تاسو کولای شئ ما د خپلو فعاليتونو له امله يا وستايئ او يا نيوکه راباندې وکړئ. ستاسو ستاينې او نيوکې دواړې زما د هڅو پر څرنګتيا مثبته اغېزه کوي: === نوانده کارن نښه === {| style="padding: 0.2em; border: 1px solid #CCC; border-color: #AAA; width: 60%;" | {| {|class="wikilove" | class="wikiloveimg" rowspan="2" | [[File:Civility_Barnstar_Hires.png|100px|link=]] | class="wikilovehdr" | نواندۍ نښه |- | class="wikilovetxt" | پښتو ويکيپېډيا کې مو د ښو او غوره وړانديزي او سمونگرو کړنو مننه کوو. [[کارن:شاه زمان پټان|شاه زمان پټان]] ([[د کارن خبرې اترې:شاه زمان پټان|خبرې اترې]]) ۰۷:۵۹, ۱۴ می ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) |} |} </span> 3cum75m3om49z2knifntfd7c2spjyk7 په سویلي افریقا کې بشري حقونه 0 57698 352339 272913 2025-06-05T02:27:27Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 352339 wikitext text/x-wiki په سویلي افریقا کې بشري حقونه تر اساسي قانون لاندې خوندي دي. د مایلز نادیو له خوا د ۱۹۹۸ ز کال بشري حقونو راپور وایي چې حکومت عموماً د اتباعو حقونو ته درناوی کوي، خو د قانون له خوا د ځواک کارولو او تبعیض په اړه اندېښنې وې. د بشري حقونو کمیسیون د سویلي افریقا اساسي قانون او د ۱۹۹۴ ز کال د بشري حقونو کمیسیون د قانون له مخې مکلف دی چې هم په وقایوي ډول (مخکې له مخکې) او د راوړل شوو شکایتونو له لارې، د بشري حقونو سرغړونې وڅاري او د دې سرغړونو لپاره د حل غوښتنه وکړي. دا تعلیمي رول هم لري.   <ref name="2009 Human Rights Report">{{cite web|url=https://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2009/af/135977.htm|archive-url=https://web.archive.org/web/20100315154651/http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2009/af/135977.htm|url-status=dead|archive-date=2010-03-15|title=2009 Human Rights Report: South Africa|publisher=State.gov|date=2010-03-11|access-date=2016-05-19}}</ref><ref>{{cite web|title=About the SAHRC|url=http://www.sahrc.org.za/home/index.php?ipkContentID=122&ipkMenuID=1|publisher=sahrc.org.za|access-date=2015-10-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20151001212435/http://www.sahrc.org.za/home/index.php?ipkContentID=122&ipkMenuID=1|archive-date=1 October 2015|url-status=dead}}</ref> == د نژاد پرستۍ (اپارتاید) دوره == اپارتاید د جلا کېدو او تبعیض یو سیسټم وچې د سپین پوستو اقلیت له خوا په تور پوستو اکثریت تطبیق کېده. د مثال په توګه: تورپوستو ته، سره له دې چې اصلي خلک وو، اجازه نه ورکول کېده، څو تور پوستي ځمکه وپيري. د سویلي افریقا ډېری د اپارتاید ضد قوانین نافذ شوي خو باید دا په نظر کې ولرو، هغه څه چې د نړیوالې ټولنې، د بشري حقونو سازمانونو او په هېواد کې تورپوستو اکثریت له خوا مهم ګڼل کېږي، هغه له اپارټایډ سره تړلې ټولنیزه او قانوني بې عدالتی ده او د دې نیمه صحرایي ملت اپارتاید ضد پیغام د بیلګې په توګه ستایل شوی دی.    <ref name=":9">{{cite web|url=https://rice.kanopystreaming.com/video/south-africa-beyond-apartheid#|title=South Africa Beyond Apartheid|year=2014|access-date=1 November 2015|website=Kanopy|publisher=Kanopy|last=Kanopy (Firm)}}</ref><ref>{{cite web|title=South Africa profile - Timeline - BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-14094918|website=BBC News|access-date=2015-11-02}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dubow|first=Saul|url=https://www.jstor.org/stable/j.ctt1j7x7j0|title=South Africa's Struggle for Human Rights|date=2012|publisher=Ohio University Press|jstor=j.ctt1j7x7j0|edition=1}}</ref> == د زدکړې حقوق == د سویلي افریقا حکومت په ټول هېواد کې د مساوي تعلیم لپاره قانون وضع کړی. هغه قوانین دا دي: د ۱۹۹۵ ز د زده کړې او روزنې لارښود او همدارنګه د سویلي افریقایي ښوونځیو قانون یا د ۱۹۹۶ ز کال ۸۴ شمېره قانون، خو د دې قوانینو پلي کولو کې ستونزې شته او د بخښنې نړیوال سازمان له خوا د  ۲۰۲۰  ز راپور له مخې، د سویلي افریقا تعلیمي سیستم په نړۍ کې یو له خورا غیر مساوي تعلیمي سیستمونو څخه دی چي د ۲۰ سلنه لمړۍ درجې ښوونځیو او ۸۰ سلنه پاتې ښوونځیو ترمنځ د ازموینې د نمرو تر منځ لوی واټن شته. د سویلي افریقا حکومت لېواله دی چې اساساً د لوړو زده کړو کیفیت باندې تمرکز وکړي. سربیره پردې، په دولتي ښوونځیو کې ډیر نژادي ترکیب نشته. که څه هم قوانین دې ترکیب ته اجازه ورکوي، ډیری په ښوونځي په عمده ډول یو نسل پاتې کیږي. په هڅونې سره، په وروستيو کلونو کې د 12 ټولګي بشپړولو زده کوونکو شمیر د پام وړ لوړ شوی، چې د 15 کلنو یا پورته عمر زدکوونکو شمير له ۳۰۷ څخه په ۱۹۹۶ ز کې ۱۱۰۶ ملیونو ته په ۲۰۱۶ ز کې لوړ شوی دی.  <ref name=":4">{{Cite book|last=Legotlo|first=Wilfred|title=Challenges and Issues Facing the Education System in South Africa|publisher=Africa Institute of South Africa|year=2014|location=South Africa|pages=2, 3, 7}}</ref><ref>{{Cite web|title=South Africa's broken and unequal education laid bare|url=https://www.amnesty.org/en/latest/news/2020/02/south-africa-broken-and-unequal-education-perpetuating-poverty-and-inequality/|access-date=2021-07-15|website=www.amnesty.org|date=11 February 2020|language=en}}</ref><ref name=":11">{{cite web|url=http://digital.films.com/PortalViewVideo.aspx?xtid=51887|title=7 Up: South Africa|year=1992|access-date=19 November 2015|website=Films on Demand|last=Films for the Humanities and Sciences (Firm)|archive-date=18 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191218083606/http://digital.films.com/PortalViewVideo.aspx?xtid=51887|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite web|title=Education Series Volume III: Educational Enrolment and Achievement, 2016|url=https://www.statssa.gov.za/publications/Report%2092-01-03/Report%2092-01-032016.pdf}}</ref> === کلیوال (سیمه يیز) ښوونځي === په سویلي افریقا کې ډېری زده کړې په کلیوالي ښوونځیو کې کېږي. په حقیقت کې، نږدې ۷۹ سلنه تورپوستي سویلي افریقایان په کلیوالي ټولنو کې ژوند کوي، خو حکومت په دې کلیوالي سیمو کې د تعلیم په کیفیت کې غفلت کړی. په کلیوالي ښوونځیو کې ستونزې دا دي: کمزورې اسانتیاوې، د پاکو اوبو نه شتون، د سرچینو نه شتون او غیر فعال ښوونکي. د خرابو تاسیساتو په پام کې نیولو سره، ځینې ښوونځي په ساختماني لحاظ استحکام نه لري او د سقوط  له خطر سره مخامخ دي، ځینې ښوونځي ، ان برېښنا هم نه لري. ډیری ښوونځي چې له ۵۰۰ څخه ډېر ماشومان لري، د تشنابونو لپاره مناسبه حفظ الصحه نه لري. په داسې حال کې چې ځینې ښوونځي هیڅ تشنابونه نه لري. سربیره پردې، ډېری کلیوالي ښوونځي په لرې پرتو سیمو کې دي چې پاکو اوبو ته مستقیم لاسرسی نه لري. په عمومي توګه، ناپاکې اوبه په کیلومترو لرې وي، ځکه چې څاروي یې څښي او په کې لامبي. د اوبو نشتوالی د ورځې په اوږدو کې کله چې تودوخه لوړه وي، یوه ځانګړې مسئله ده. د دې کلیوالي ښوونځیو لرې والی هم یوه ځانګړې ستونزه ده، ځکه چې د زده کوونکو له کورونو څخه ډېرلرې دي او ډیری ښوونځي دا مسئله د ترانسپورت له لارې نه حل کوي. سربیره پردې، ډېری ښوونځي د زده کړې لپاره اړین کتابونه او تجهیزات نه لري. د ۲۰۱۰ ز کال په جون کې، دولتي جریدې ومنله چې د زده کړې دغه نامناسبه چاپېریال د ښوونکو د غیر حاضرۍ کچه او د زده کوونکو د درس پرېښودلو کچه لوړ وي. ځینې ​​زده کوونکي د خوړلو لپاره کافي خواړه نه لري او د ښوونځي پرمهال وږی وي. دا لوږه د تمرکز نشتوالي لامل کېږي او د زده کړې له چاپېریاله خوند اخلي.   <ref name=":5">{{Cite book|title=Challenges and Issues Facing the Education System in South Africa|last=Legotlo|first=Wilfred|publisher=Africa Institute of South Africa|year=2014|location=South Africa|pages=15–27}}</ref><ref name=":12">{{Cite book|title=Education in Rural Areas|last=Gardiner|first=Michael|publisher=Centre for Educational Policy Development|year=2008|location=Johannesburg, South Africa|pages=10–12}}</ref> === د معلولیت لرونکو ماشومانو حقوق === که څه هم سویلي افریقا په ۲۰۰۷ ز کال کې د معلولیت لرونکو اشخاصو کنوانسیون لاسلیک کړی، معلولیت لرونکي ماشومان اوس هم تعلیم ته مساوي لاسرسی نه لري. په ډېری حالتونو کې، یو دولتي ښوونځی کولای شي مشخص کړي چې کوم زده کوونکي د شمولیت وړ دي او ښوونځی ممکن په اسانۍ سره معلول ماشوم پرته له کومو عواقبو رد کړي. په هغو قضیو کې چې زده کوونکی په عامه ښوونځي کې د شمولیت وړ وي، یو ښوونځی ممکن د معلولو ماشومان په مؤثره توګه د زده کړې لپاره اړینې سرچینې ونه لري. سربیره پردې، په دولتي ښوونځیو کې معلول ماشومان مجبور دي فیسونه ورکړي - لکه د مرسته کوونکو لپاره - چې نور زده کوونکي یې ورکولو ته اړتیا نه لري. سویلي افریقا داسې ښوونځي لري چې د معلولیت لرونکو زده کوونکو لپاره اسانتیاوې برابروي، مګر دغه ښوونځي محدود دي او فیسونو ته اړتیا لري. دغه محدود شمېر ښوونځي ماشومان دې ته اړ باسي چې یا یې يو څوک ورسوي یا له ګران ټرانسپورت څخه کار واخلي. په ۲۰۰۰  زکال کې، د ماشومانو د حقونو په اړه د ملګرو ملتونو کمیټې په ځانګړي ډول د وړیا لومړنيو زده کړو د تضمین کولو لپاره د سویلي افریقا د ژمنې د نه پلي کیدو په اړه اندېښنه درلوده. سویلي افریقا لاهم د ټولو لپاره د وړیا لومړنیو زده کړو د چمتو کولو لپاره مبارزه کوي. سربیره پردې، ډېری معلول زده کوونکي نه شي کولای لوړ کیفیت زده کړو ته لاسرسی ولري، ځکه چې دوی د هغو ښوونځیو لپاره د انتظار لیست کې دي چې ځانګړې اړتیاوې زده کوونکو ته برابروي. د مثال په توګه: په ۲۰۱۵ زکا کې، نږدې ۵،۵۵۲ معلولیت لرونکي ماشومان د انتظار لیست کې وو.  <ref name=":1">{{Cite book|title="Complicit in Exclusion": South Africa's failure to guarantee an inclusive education for children with disabilities|last=Martinez|first=Elin|publisher=Human Rights Watch|year=2015|location=New York}}</ref> == سیاسي حقونه == سویلي افریقا یو لیبرال اساسي قانون لري چې ټولې اساسي سیاسي ازادۍ خوندي کوي، خو د اساسي قانون څخه د سرغړونې په حالت  کې د سیاسي ځپلو یا په را تلونکې کې د ځپلو د ګواښونو یو شمېر پېښې شته چې ځینې شننوکي او د مدنی ټولنو سازمانونه دې پایلې ته رسوي چې د سیاسي فشار نوی چاپېریال کیدی شي په راتلونکې کې را منځ ته شي یا په سیاسي زغم کې کمښت راشي.   <ref>[http://www.sacsis.org.za/site/article/489.1 The Return of State Repression] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190324054659/http://sacsis.org.za/site/article/489.1|date=24 March 2019}}, Professor J. Duncan, ''South African Civil Society Information Services'', 31 May 2010</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20130120181236/http://www.fxi.org.za/content/view/47/51/ Increasing police repression highlighted by recent cases], Freedom of Expression Institute, 2006</ref><ref>[http://sabarometerblog.wordpress.com/archive/volume-eight-2010/political-tolerance-on-the-wane-in-south-africa/ Political tolerance on the wane in South Africa], Imraan Buccus, SA Reconciliation Barometer, 2011</ref> سیاسي ملاتړد سویلي افریقا په سیاست کې د پام وړ اړخ دی، خو دغه ملاتړ د خلکو په حقونو کې سرغړونه کوي، په ځانګړي توګه هغه چې فقیر دي. د سویلي افریقا ۴۰ سلنه اوسېدونکي د دولت مرستو رسولو ته اړ دي.  په دولت باندې د احتیاجو وګړو تړاو د هغوی خپلواکي کموي. دا اړتیاوې د مالي مرستو په بڼه چمتو کیږي، چې د ترلاسه کولو لپاره یې دولتي اسنادو ته اړتیا ده. بلاخره، بیروکراسي د مرستې ترلاسه کولو لپاره د فرد وړتیا کې لوی رول لوبوي، څو اړینه مرسته ترلاسه کړي. سیاستوال د مادي ژمنو پر اساس بدیل ترلاسه کوي. که چیرې سیاستوال دغه ژمنې پوره کړي، ډیری وختونه ترلاسه کوونکي یوازې هغه څوک وي چې د سیاستوالو ملاتړ کوي. په اضل کې په دولت پورې د رایې ورکوونکو تړاو، د هغوی وړتیا د ایډیولوژیکي تګلارو پراساس د دوی په رایې ورکولو کې خنډ منځ ته راوړي. دغه ښکارنده د سویلي افریقا له ډیموکراتیکو اصولو سره سمون نه خوري.  <ref name=":2">{{Cite book|title=Patronage Politics Divides Us|last=Mcebisi|first=Ndletyana|publisher=Real African Publishers|year=2014|location=South Africa|pages=113–116}}</ref> == سرچينې او ياداښتونه == my2gcmjkcy4x6ebmizr42vm0g088oum تبلیغات په متحده ایالاتو کې 0 57759 352347 273020 2025-06-05T07:15:21Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 352347 wikitext text/x-wiki په متحده ایالاتو کې تبلیغات هم د دولت او هم د رسنیزو ادارو له لارې تر سره کېږی. تبلیغات هغه معلومات، نظریات یا اوازې دي چې په دقت سره تنظیم کېږي او په معمول ډول د یوه ملت د شخصي ګټو د ساتنې لپاره خپریږي. تبلیغات د راډیو، ورځپاڼې، پوسټر، کتاب، تلویزیون او نورو رسنیو له لارې خپریږي. تبلیغ کوونکي ښايي ریښتینې یا نه ریښتینې معلومات خپلو مخاطبانو ته وړاندې کړي، چې زیاتره پر مثبتو اړخونو باندې ټینګار لري او منفي اړخونه یې پټوي یا هم برعکس، تر څو وکولای شي چې په عامه افکارو یا کړو وړو کې د پام وړ بدلون رامنځته کړي.  <ref>{{Cite web|url=https://home.isi.org/truth-or-propaganda|title=Truth or Propaganda?|website=Intercollegiate Review|publisher=Intercollegiate Studies Institute|language=en|access-date=2018-09-28|archive-date=September 29, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180929001233/https://home.isi.org/truth-or-propaganda|url-status=dead}}</ref> == په کور دننه == === لومړۍ نړیواله جګړه === د امریکا د حکومت له خوا د لومړي ځل لپاره د لومړۍ نړیوالې جګړې په درشل کې په پراخه کچه سره تبلیغات وشول. دولت د اتباعو او ماشومانو په مالي مرستې سره وکولای شول چې د خپل اقتصادي تحرک لپاره هغه د جګړې د لګښتونو د پوره کولو لپاره وکاروي. د جګړې د تجهیزاتو (وسلو، باروتو، توپ، پولادو او داسې نورو) د بیې د ټیټې ساتنې لپاره د امریکا دولت داسې پوسترونه چاپول چې له مخې یې خلک هڅول تر څو په خپلو ضایعاتو کې کمی راولي او د خپلې اړتیا وړ سابه د «بریا په بڼونو» کې وکري. د عامه معلوماتو د کمېټې له خوا د هغو درنو تاکتیکونو په وړاندې رامنځته شوې عمومي بدبیني د دې لامل شوه تر څو دولت له جګړې وروسته په رسمي توګه د تبلیغاتو کارونه منع کړي. <ref name="Thomas Howell pp. 795–813">Thomas Howell, The Writers' War Board: U.S. Domestic Propaganda in World War II, Historian, Volume 59 Issue 4, pp. 795–813</ref> په ۱۹۱۵ کال کې د ''جګړې جرمنی اړخ''  په نوم فلم د شیکاګو ټریبیون د فلم اخیستونکي اډوین ایف. ویګل له خوا د ثبت شویو صحنو له مخې جوړ شوی دی. دا یوازینی امریکايي فلم و چې له جګړې څخه یې د جرمني لیدلوری ښوده. په تیاتر کې د همدې فلم د خپریدو په مهال خلک په اوږدو لیکو کې ولاړ و او دغه فلم په هومره شوق او لېوالتیا سره ولیدل شو چې زیاترو خلکو یې ټیکټ په توربازار کې پیریده. <ref>{{cite book|last=Ward|first=Larry Ward|title=The Motion Picture Goes to War: A Political History of the U.S. Government's Film Effort in the World War, 1914-1918|publisher=University of Iowa|date=1981|url=https://books.google.com/books?id=l-ifAAAAMAAJ}}</ref><ref>{{cite book|last=Isenberg|first=Michael|title=War on Film: The American Cinema and World War I, 1914-1941|publisher=University of Colorado|date=1973|url=https://books.google.com/books?id=weefAAAAMAAJ&q=%22The+German+Side+of+the+War%22+World+War+I}}</ref> === لومړۍ نړیواله جګړه === د لومړۍ نړیوالې جګړې په درشل کې، متحده ایالاتو په رسمي توګه هېڅ تبلیغات نه درلودل، خو د روزولټ حکومت بیا د همدې تشې د ډکولو لپاره یو لړ وسایل په کار واچول. یو له همدې تبلیغاتي وسایلو څخه عامه خو د دولت په مالي مرسته تمویل شوی د لیکوالانو د جګړې پلاوی (WWB) و. د WWB فعالیتونه هومره پراخ و چې ورته «د تاریخ تر ټولو ستر تبلیغاتي ماشین» هم وايي. د ''موږ ولې جګړه کوو'' د امریکا د حکومت هغه مشهور تبلیغاتي سریال و چې موخه یې په دویمه نړیواله جګړه کې د امریکا د ښکېلتیا توجیه کول و. په امریکا کې د تبلیغاتو د کارونې پر وړاندې بېلابېل غبرګونونه وو، ځکه چې په لومړۍ نړیواله جګړه کې د تبلیغاتو د خپراوي لپاره د دولت هلې ځلې د امریکا د عمومي افکارو له خوا منفي ګڼل شوي وي. حکومت په لومړي سر کې تبلیغات نه کارول، خو بالاخره د سوداګریو او رسنیو له خوا پیل شول چې هغوی هم د دې کار موخه اطلاعاتي اړخه وباله. د دویمې نړیوالې جګړې په تبلیغاتو کې کلتوري او نژادي کلیشې وکارول شوي تر څو هغه جاپانیان او حکومت یې د خلکو په افکارو کې هغه د «بې رحمه او حیوان صفته دښمن چې باید مات کړل شي» په توګه معرفي کړل شي، چې دا کار د دې لامل وګرځید تر څو زیاتره امریکایان د جاپان ټولو خلکو ته په منفي سترګه وګوري. د ۱۹۴۰مې لسیزې په لومړیو کې زیاتره جاپاني الاصله امریکایان په زور سره را ټول او په اسارت کې وساتل شول.   <ref name="warhistoryonline">{{Cite web|url=https://www.warhistoryonline.com/world-war-ii/american-propaganda-world-war-ii.html|title=American Propaganda in World War II|last=Riddle|first=Lincoln|date=Aug 6, 2016|website=warhistoryonline.com|access-date=October 1, 2018|archive-date=October 2, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181002065119/https://www.warhistoryonline.com/world-war-ii/american-propaganda-world-war-ii.html|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Miles|first=Hannah|date=2012|title=WWII Propaganda: The Influence of Racism|url=https://artifactsjournal.missouri.edu/2012/03/wwii-propaganda-the-influence-of-racism/|journal=Artifacts|issue=6|access-date=2018-10-01|archive-date=2019-12-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20191201084555/https://artifactsjournal.missouri.edu/2012/03/wwii-propaganda-the-influence-of-racism/|url-status=live}}</ref><ref>''Semiannual Report of the War Relocation Authority, for the period January 1 to June 30, 1946,'' not dated. Papers of [[Dillon S. Myer]]. [http://www.trumanlibrary.org/whistlestop/study_collections/japanese_internment/documents/index.php?pagenumber=4&documentid=62&documentdate=1946-00-00&collectionid=JI&nav=ok Scanned image at] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180616103305/https://www.trumanlibrary.org/whistlestop/study_collections/japanese_internment/documents/index.php?pagenumber=4&documentid=62&documentdate=1946-00-00&collectionid=JI&nav=ok|date=2018-06-16}} trumanlibrary.org. Retrieved 2006-09-18.</ref><ref name="trumanlib_19482">"The War Relocation Authority and The Incarceration of Japanese Americans During World War II: 1948 Chronology," [http://www.trumanlibrary.org/whistlestop/study_collections/japanese_internment/index.php Web page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180616053423/https://www.trumanlibrary.org/whistlestop/study_collections/japanese_internment/index.php|date=2018-06-16}} at www.trumanlibrary.org. Retrieved 2006-09-11.</ref> له ۱۹۴۴ تر ۱۹۴۸ کال پورې، مشهورو امریکايي قانون جوړونکو هغه داخلي کمپایني تبلیغ ته وده ورکړه چې موخه یې د جرمني د خلکو لپاره د یوې سولې لپاره د عامه امریکايي وګړو قانع کول و، د بېلګې په توګه په دوو بېلو برخو سره د جرمني د عامه وګړو او د نازي ګوند بېلول. د همدې کمپاین اصلي طراح د جګړې د لیکوالانو پلاوی و، چې د روزولټ له ادارې سره یې له نږدې کار کاوه. <ref name="eprints.lse.ac.uk">{{cite journal|doi=10.1111/j.1468-229X.2005.00323.x|title=The Campaign to Sell a Harsh Peace for Germany to the American Public, 1944-1948|year=2005|last1=Casey|first1=Steven|journal=History|volume=90|issue=297|pages=62–92|url=http://eprints.lse.ac.uk/736/1/Campaign_Harsh_Peace_History.pdf}}{{Dead link|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> یوه بله وسیله بیا د متحده ایالاتو د جګړې په اړه د معلوماتو دفتر و چې ولسمشر روزولټ د ۱۹۴۲ز کال په جون میاشت کې رامنځته کړ، چې دنده یې د دې دفتر د مشر ایلمیر ډاویس تر مشرۍ لاندې د جګړې د سیاستونو په اړه د پوهاووي دودول و. دغه دفتر به پوسترونه، اعلامیې، فلمونه، نندارتونونه او زیاتره وخت داسې تحریف شوي توکي خپرول چې د امریکا د جګړې د مهال له مقاصدو سره به یې سمون درلود.<ref name="nationalgeographic2">{{Cite web|url=https://news.nationalgeographic.com/2016/12/world-war-2-propaganda-history-books/|title=Inside America's Shocking WWII Propaganda Machine|last=Little|first=Becky|date=December 19, 2016|website=National Geographic|access-date=October 1, 2018|archive-date=August 17, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180817225530/https://news.nationalgeographic.com/2016/12/world-war-2-propaganda-history-books/|url-status=live}}</ref> د جګړې په مهال او له جګړې وروسته نورې سترې او اغیزناکې غیردولتي موسسې دا وي: د درېیمې نړیوالې جګړې د مخنیوي ټولنه او د جګړې پر مهال د کتابونو شورا. === سړه جګړه === د سړي جګړې په مهال تبلیغات د ۱۹۵۰مې او ۱۹۶۰مې لسیزو د سړي جګړې په لومړیو کلونو کې خپل اوج ته رسیدلي وو. د امریکا متحده ایالاتو به داسې تبلیغات کول چې خپل دښمن، شوروي اتحاد به یې تر انتقاد لاندې راوست او سپکاوی به یې کاوه. د امریکا حکومت خپل تبلیغات د فلمونو، تلویزیونونو، موسیقي، ادبیاتو او هنر له لارې خپرول. د متحده ایالاتو چارواکو به دې کار ته تبلیغات نه ویل، بلکې داسې به یې انګیرله چې ګواکې د روسیې او په ۱۹۵۰مه او ۱۹۶۰مه لسیزه کې یې د دې هېواد د خلکو د کمونیستي ژوند په اړه دقیق معلومات خپرول. په تلویزیون کې د محافظه کاره کورنۍ ارزښتونه او د امریکا او سرمایه داري د ژوند ارزښتونه په غوره توګه سره ښودل کېدل. په هغه وخت کې یو ټلویزیون پروګرام چې د تبلیغاتو په خپرولو کې یې رول درلود، د اوزي او هریټ ماجراګانې نومیده. دغه پروګرام به یوه معمولي امریکايي کورنۍ ښودله او موخه یې هم نړۍ ته د امریکايي ژوند غوره والی ښودل و. د دې پروګرام ټولو برخو امریکايي ارزښتونه ښودل لکه: د زده کړې اهمیت، د مور او پلار درناوی او زیات کار کول. په سپورټ کې هم تبلیغ و. د امریکا متحده ایالاتو سره له جاپان او لویدیځ المان په ۱۹۸۰ز کال کې په مسکو کې تر سره کېدونکې د المپیک لوبې تحریم کړي. همداشان کله چې د المپیک لوبې په ۱۹۸۴ز کال کې د امریکا په لاس انجیلیس کې تر سره کېدې، نو شوروي هم هغه کار وکړ چې امریکا له دوی سره کړی و او په لوبو کې یې ګډون و نه کړ. د زده کړو په برخه کې هم، امریکايي تبلیغات د ویډیو له لارې و چې ماشومانو به په ښوونځي لیده. له هغو ویډیوګانو څخه په یوه کې یې ماشومانو ته ورښیي چې څرنګه باید یو کمونیست وپیژنئ.<ref name="alhi">{{cite web|title=Cold War Propaganda|url=https://alphahistory.com/coldwar/cold-war-propaganda/|publisher=Alpha History|access-date=2020-08-01|archive-date=2021-01-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20210108053259/https://alphahistory.com/coldwar/cold-war-propaganda/|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://aeon.co/essays/cold-war-propaganda-the-truth-belonged-to-no-one-country|title=Cold War propaganda: the truth belonged to no one country – Melissa Feinberg {{!}} Aeon Essays|website=Aeon|language=en|access-date=2019-02-26|archive-date=2021-01-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20210108053325/https://aeon.co/essays/cold-war-propaganda-the-truth-belonged-to-no-one-country|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://alphahistory.com/coldwar/cold-war-propaganda/|title=Cold War propaganda|date=2013-03-12|website=The Cold War|language=en-US|access-date=2019-02-26|archive-date=2021-01-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20210108053313/https://alphahistory.com/coldwar/cold-war-propaganda/|url-status=live}}</ref> === د نشه يي توکو پر وړاندې جګړه === کله چې ولسمشر نیکسون د نشه يي توکو پر وړاندې جګړه اعلان کړه نو پریمانه تبلیغات ورته وشول. د تبلیغاتو یو ډول چې دوی وکاراوه او لا تر اوسه پورې کارول کېږي، هغه د نشه يي توکو پر وړاندې د ځوانانو ملي رسنیز کمپاین دی. حکومت داسې پوسترونه او اعلانونه جوړ کړل تر څو ماشومان او تنکي ځوانان داسې وډار کړي چې د نشه يي توکو کارولو ته منفي ځواب ورکړي. ولسمشر نیکسون په متحده ایالاتو کې د نشه يي توکو  مخنیوي لپاره د فډرال لومړنی تمویل شوی پروګرام پر لاره واچاوه. په تیرو ۴۰ کلونو کې، د امریکا متحده ایالاتو د نشه يي توکو پر وړاندې جګړه کې څه باندې ۲.۵ ټریلیون ډالر لګولي دي. په ۱۹۶۰مه لسیزه کې داسې یو بغاوت ګر خوځښت رامنځته شو چا چې د نشه يي توکو کارول عام کړ. دا چې له جګړې څخه زیات شمېر سرتیري پر ماري جوانا او هیرویینو باندې اخته راستانه شوي وو، نو په متحده ایالاتو کې نشه يي توکو ته د خلکو غوښتنه پورته ولاړه.  <ref>{{Cite web|url=https://web.stanford.edu/class/e297c/poverty_prejudice/paradox/htele.html|title=The United States War on Drugs|website=web.stanford.edu|access-date=2019-02-18|archive-date=2019-01-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20190106162025/https://web.stanford.edu/class/e297c/poverty_prejudice/paradox/htele.html|url-status=live}}</ref> === د خلیج جګړه === کله چې په ۱۹۹۰ز کال کې عراق پر کویټ تیر وکړ، نو په متحده ایالاتو کې «د ازاد کویټ لپاره د اتباعو» موسسه رامنځته شوه. دې موسسې د Hill & Knowlton په نوم د عامه اړیکو یو دفتر د ۱۱ میلیون امریکايي ډالرو په ارزښت استخدام کړ، چې پیسې یې د کویټ حکومت ورکولي. <ref>{{cite web|url=http://www.prwatch.org/books/tsigfy10.html|title=How PR Sold the War in the Persian Gulf &#124; Center for Media and Democracy|publisher=Prwatch.org|access-date=1 February 2011|date=2004-10-28}}</ref> د متحده ایالاتو د وګړو پر افکارو باندې د اغیزې کولو د نورو وسایلو تر څنګ لکه په سیمه کې پر مېشتو امریکايي سرتیرو باندې د عراق د جنایتونو په اړه د کتابونو وېش، ټي شرټونه او په پوهنتونونو کې د «ازاد کویټ» ویناوال او د تلویزیونونو لپاره په لسګونو ویډیويي خبرونو خپرول ترتیب او وکاریدل. د امریکا د کانګریس د ځینو غړو په وړاندې یوې ځوانې ښځې چې ځان یې د کویټ د پلازمېنې په یوه روغتون کې نرسه پیژندله، د عراقي سرتیرو په اړه یې ویل چې هغوی له انکواټور څخه واړه ماشومان را اخیستل او پر ځمکه به یې اچول تر څو مړه شي. <ref name="kuwaitgate">{{cite news|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1316/is_n9_v24/ai_12529902|work=Washington Monthly|title=Kuwaitgate{{snd}}killing of Kuwaiti babies by Iraqi soldiers exaggerated|first=Ted|last=Rowse|year=1992}}</ref> == سرچينې او ياداښتونه == f6h76faprdekh2rmokp8rkb094dshon په منځني ختیځ کې بشري حقونه 0 58181 352341 273892 2025-06-05T02:39:08Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 352341 wikitext text/x-wiki '''په منځني ختیځ کې بشري حقونه''' له دویمې نړیوالې جګړې وروسته د بشري حقونو د نړیوالو قوانینو د حقوقي او سیاسي پراختیا او په منځني ختیځ کې د هغوی د پلي کېدو له لارې مطرح شوي. د ملګرو ملتونو د عرب بشري پرمختیا د ۲۰۰۴م کال راپور (AHDR) د ادعا له مخې، که څه هم عربي - اسلامي دودونه د بشري هوساینې د مفکورو لپاره ځانګړی اهمیت لري، خو تاریخ ثابته کړې چې "دغه دودونه په ټولنه کې په داسې اندازه دود نه وو چې د یوه سیاسي تړون پربنسټ یو کلتور وروزي او وپالي، او د نظرونو د اختلاف مشروعیت، خبرو اترو او د واک لېږد ته اجازه ورکړي." په دې سیمه کې د ډیموکراسۍ د اعتبار او بشري حقونو مسئلې هغه اصلي ننګونې دي چې د منځني ختیځ ټولنه اوسمهال ورسره مخ ده.<ref name="undp.org">{{Cite web|url=http://www.undp.org/oslocentre/docs05/update_april%202005.pdf|title=Archived copy|access-date=2016-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20070614102233/http://www.undp.org/oslocentre/docs05/Update_april%202005.pdf|archive-date=2007-06-14|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.e-ir.info/2011/03/30/human-rights-in-the-middle-east-questions-of-compatibility-and-conflict/|title=Human Rights In The Middle East: Questions Of Compatibility And Conflict|access-date=5 August 2016}}</ref> == قانوني اډانه == === نړیوال مکلفیتونه === په ۱۹۴۸م کال کې مصر، ایران او پاکستان د بشري حقونو نړیواله اعلامیه (UDHR) لاسلیک کړه. خو سعودي عربستان "د غیرلوېدیځو هېوادونو کلتوري او مذهبي شرایطو په پام کې نه نیولو له استدلال" سره دا اعلامیه نه ده لاسلیک کړې.<ref name="lse.ac.uk">{{cite web|url=http://blogs.lse.ac.uk/mec/2012/12/10/1569/?replytocom=49098|title=Human Rights: The Universal Declaration vs The Cairo Declaration|date=10 December 2012|access-date=5 August 2016}}</ref> په اسلام کې د بشري حقونو په اړه د قاهرې اعلامیه (CDHRI)، د ۱۹۹۰م کال په اګست کې د اسلامي همکارۍ سازمان (OIC) د ۴۵ غړو دولتونو له خوا تصویب شوه. دا اعلامیه ډېری هغه حقونه له پامه غورځوي چې د بشري حقونو نړیوالې اعلامیې (UDHR) تضمین کړي او پر ځای یې غړو دولتونو ته اجازه ورکوي چې د بشري حقونو د یوې داسې ټولګې درناوی وکړي چې شرعي قوانینو خوندي کړي دي. د بېلګې په توګه، د بشري حقونو د نړیوالې اعلامیې (UDHR) ۱۸مه ماده وایي چې هر څوک "د دیني او مذهبي آزادۍ حق لري، د خپل مذهب د بدلولو آزادي لري او په تدریس، عمل، عبادت او مراعاتولو کې د خپل دین د څرګندولو آزادي لري". د قاهرې د اعلامیې (CDHRI) ۱۰مه ماده بیا وایي چې "بل دین یا الحاد ته د اړولو لپاره پر انسان باندې د هر ډول اجبار کارول یا د هغه له بې وزلۍ یا ناپوهۍ څخه ناوړه ګټه پورته کول منع دي."<ref>{{cite web|url=http://www.ohchr.org/EN/UDHR/Documents/UDHR_Translations/eng.pdf|title=Declaration|website=ohchr.org}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.oic-oci.org/english/article/human.htm|title=Organisation of Islamic Cooperation|access-date=5 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20061014100154/http://www.oic-oci.org/english/article/human.htm|archive-date=2006-10-14|url-status=dead}}</ref> د عربي ټولنې د بشري حقونو کمېټه په ۲۰۰۹م کال کې د بشري حقونو د عربي منشور پر پیروۍ د څارنې لپاره جوړه شوه چې د ۲۰۱۷م کال په مارچ میاشت کې نافذ شو. د ۲۰۰۹م کال له اکتوبر راهیسې ۱۰ عربي هېوادونو د بشري حقونو په اړه عرب منشور تصویب کړی. دغه ۱۰ هېوادونه الجزایر، بحرین، اردن، لېبیا، فلسطین، قطر، سعودي عربستان، سوریه، متحده عربي امارات او یمن وو. د ۲۰۱۲م کال تر فبروري میاشتې پورې، څلورو نورو هېوادونو هم عرب منشور تصویب کړ. دغه هېوادونه عراق، کویت، لبنان، سوډان او یمن وو. منشور یو داسې بهیر رامنځته کوي چې له لارې یې دغه کمېټه د دولتونو راپورونه ترلاسه کوي او ګوري یې او د لازمو سپارښتنو وړاندیز کوي. دغه منشور د شکایتونو کوم مېکانېزم نه دی وړاندیز کړی.<ref name="fidh.org">{{cite web|url=https://www.fidh.org/en/international-advocacy/other-regional-organisations/league-of-arab-states/Human-Rights-organizations-and|title=Human Rights organizations and Arab Human Rights Committee engage in constructive dialogue|access-date=5 August 2016}}</ref><ref name="ijrcenter.org">{{cite web|url=http://www.ijrcenter.org/regional/middle-east-and-north-africa/|title=Middle East and North Africa|date=8 April 2010|access-date=5 August 2016}}</ref> دغې کمېټې درې غونډې لرلې دي چې "د خپل کار د تنظیم پر کړنلارو" یې پکې تمرکز درلود.<ref name="fidh.org" /> == د بشري حقونو مسایل == === د اعدام سزا === په منځني ختیځ کې د اعدام سزا له منځه وړل ستونزمن ثابت شوي ځکه د ډېری هېوادونو حقوقي نظامونه د مذهب پر بنسټ ولاړ دي، چې "یوازې د قانون پر بنسټ ولاړو نظامونو په پرتله یې بدلون سخت دی". د منځني ختیځ په ډېرو هېوادونو کې، حقوقي نظام تر ډېره پر شریعت ولاړ دی. که څه هم، د اسراییلو حقوقي نظام بېلابېلې سرچینې لري. د شریعت له خوا په ټاکل شوي جزايي قانون کې زياتره جرمونه چې د حدودو په نوم ډلبندي شوي، سزا یې مرګ ده او د اسلامي ټولنې لپاره خطرناک ګڼل کېږي. د دغو جرمونو سزاګانې په قرآن او حدیث کې ټاکل شوې دي. په دغو جرمونو کې زنا، ارتداد، وسله والې غلاوې یا قطاع الطریقي او نافرماني شاملېږي. په ۲۰۱۲م کال کې، ایران په ورځ کې له دوو اعدامونو سره د سیمې په کچه خپل مخکښ ځای ثابت کړ او ایران له خپلو نړیوالو مکلفیتونو سره سره د کم عمره بندیانو اعدامولو ته دوام ورکوي. په ۲۰۱۵م کال کې د بښنې نړیوال سازمان له خوا ترسره شوو څېړنو له مخې، لږترلږه ۱۱۹۶ اعدامونه د منځني ختیځ په اتو هېوادونو کې ترسره شوي وو – "چې په ۲۰۱۴م کال کې په اتو هېوادونو کې له ثبت شوو ۹۴۵ اعدامونو څخه د ۲۶ سلنه زیاتوالي ښودنه کوي". "ایران په یوازې سر په سیمه کې د ټولو ثبت شوو اعدامونو ۸۲ سلنه برخه جوړوله او سعودي عربستان لږترلږه ۱۵۸ کسان اعدام کړي وو – چې په ۲۰۱۴م کال کې له ثبت شوو اعدامونو د ۷۶ سلنه زیاتوالي او له ۱۹۹۵م کال راهیسې په سعودي عربستان کې د اعدامونو تر ټولو لوړې شمېرې ښودنه کوي."<ref name="europa.eu">{{cite web|url=http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/briefing_note/join/2012/491450/EXPO-JOIN_SP(2012)491450_EN.pdf|title=Policy declaration|website=europarl.europa.eu}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.amnesty.org/en/what-we-do/death-penalty/|title=Death Penalty|access-date=5 August 2016}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.biehlonbookchin.com/justice-system-in-rojava/|title=The New Justice System in Rojava|publisher=biehlonbookchin.com|date=2014-10-13|access-date=2016-06-06}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT%20TA%2020121122%20ITEMS%20DOC%20XML%20V0//EN&language=EN#sdocta18|title=Texts adopted - Thursday, 22 November 2012|access-date=5 August 2016}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.hrw.org/news/2012/08/29/iran-proposed-penal-code-deeply-flawed|title=Iran: Proposed Penal Code Deeply Flawed|date=29 August 2012|access-date=5 August 2016}}</ref><ref name="amnesty.org">{{cite web|url=https://www.amnesty.org/en/latest/news/2016/04/death-penalty-2015-facts-and-figures/|title=Death penalty 2015: Facts and figures|access-date=5 August 2016}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.worldcoalition.org/Second-Optional-Protocol-Frequently-Asked-Questions.html|title=World Coalition Against Death Penalty|access-date=5 August 2016}}</ref> === مذهبي آزادۍ === په مصر کې د ۲۰۱۱م کال د مارچ د اساسي قانون اعلامیه او د ۲۰۱۱م کال د ډسمبر پر ۲۲مه تصویب شوی نوی اساسي قانون تر یوه بریده د مذهبي آزادیو زمینه برابروي، خو د اساسي قانون ځینې مادې، قوانین او د حکومت تګلارې او کړنې بیا هم دا آزادۍ محدودوي.<ref>{{cite web|url=https://2009-2017.state.gov/j/drl/rls/irf/2012religiousfreedom/index.htm?dlid=208388&year=2012#wrapper|title=International Religious Freedom Report for 2012|access-date=5 August 2016}}</ref> په سعودي عربستان کې د مذهب آزادي نه په رسمیت پېژندل کېږي او نه هم د قانون له مخې خوندي کېږي. سني اسلام د ۱۹۹۲م کال د بنسټیز قانون له مخې رسمي دین دی او قرآن او سنت د سعودي عربستان اساسي قانون دی. په سعودي عربستان کې د جوماتونو تر څنګ کلیسا او نور عبادت ځایونه هم نشته. دا په نړۍ کې یوازېنی هېواد دی چې هغه یې منع کړي دي.<ref>{{cite web|url=https://www.wilsoncenter.org/article/us-report-religious-freedom-middle-east#sthash.OG3s3eLL.dpuf|title=U.S. Report on Religious Freedom in Middle East|date=20 May 2013|access-date=5 August 2016}}</ref><ref>{{Cite web|last=Department Of State. The Office of Electronic Information|first=Bureau of Public Affairs|date=2008-09-19|title=Saudi Arabia|url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108492.htm|access-date=2021-02-19|website=2001-2009.state.gov|language=en}}</ref> د کویټ اساسي قانون د مذهبي آزادۍ اجازه ورکوي خو بیا تر ډېره په عمل کې نه پلي کېږي. حکومت عموما د نورو قوانینو او پالیسیو پربنسټ پر رامنځته شوو مذهبي آزادیو محدودیتونه پلي کوي. شريعت (اسلامي قانون) د قانون جوړونې اصلي سرچينه ده او اسلام د دولت دين دی. د عراق او لبنان حکومتونه بیا عموما د مذهبي ازادۍ درناوی کوي او په اساسي قانون او نورو بېلابېلو قوانینو کې خوندي دي. په لبنان کې "اساسي قانون د ټولو وګړو لپاره له توپيرپالنې یا تبعیض او غوره والي پرته د حقونو او وظایفو مساوات بیانوي خو د لویو مذهبي ډلو ترمنځ د ځواک یو انډول هم ټاکي." په عراق کې اسلام رسمي دین ګڼل کېږي. اساسي قانون لارښوونه کوي چې اسلام باید د قانون جوړونې اصلي سرچینه وګڼل شي، او هم وایي ​​چې هېڅ داسې قانون نه شي پلی کېدای چې د "اسلام له بنسټیزو احکامو" سره په ټکر کې وي.<ref>{{cite web|url=http://www.fciv.org/downloads/Joseph_Ellul_FREEDOM%20OF%20RELIGION%20IN%20THE%20MIDDLE%20EASTERN%20CONTEXT.pdf|title=Declaration of religious freedom|website=fciv.org|access-date=2021-11-22|archive-date=2016-07-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20160729163045/http://fciv.org/downloads/Joseph_Ellul_FREEDOM|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=https://2009-2017.state.gov/documents/organization/208612.pdf|title=Report|website=state.gov}}</ref><ref>{{cite web|url=https://2009-2017.state.gov/documents/organization/222503.pdf|title=Report|website=state.gov}}</ref> === د بیان آزادي === د بیان آزادي په منځني ختیځ کې له کلونو راهیسې د ځپلو/آنلاین منځپانګو لرې کولو، د مخالفینو، فعالینو، یا د حکومت د منتقدو ژورنالستانو جاسوسي، او خپل‌سرو نیونو له لارې په پراخه کچه سانسور شوې. د ۲۰۲۱م کال په جنوري کې د ډېرو حکومتونو په منځ کې د منځني ختیځ د هېوادونو له حکومتونو څخه په سیمه کې د بیان د آزادۍ او مدني فعالیت د مخنیوي لپاره د عامې روغتیا ساتنې له لارښودونو څخه د ناوړه ګټې اخیستنې له کبله غوښتنې وشوې. په دغو هېوادونو کې مصر، بحرین، کویټ، ایران، سعودي عربستان، مراکش، متحده عربي امارات او تونس شامل وو.<ref>{{cite web|url=https://freedomhouse.org/article/amid-covid-19-pandemic-internet-freedom-under-attack-middle-east-and-north-africa|title=Amid COVID-19 Pandemic, Internet Freedom Is Under Attack in The Middle East and North Africa|accessdate=19 January 2021|website=Freedom House}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/news/technology-57881364|title=Pegasus: Spyware sold to governments 'targets activists'|accessdate=19 July 2021|website=BBC}}</ref> == د بشري حقونو سیمه‌ییز نوښتونه == ډېری سیمه‌ییز پروګرامونه او نوښتونه اوسمهال د بشري حقونو ملاتړ کوي، چې لاندې نوښتونه پکې د یادولو وړ دي: * بشري حقونو لپاره عربي کمیسیون * د توکم‌پالنې، توپیرپالنې یا تبعیض، زینوفوبیا یا له بهرنیانو ډار او کرکې او دغه راز نه زغم پر وړاندې د عربي ښارونو ټلواله * د بشري حقونو د معلوماتو لپاره عربي شبکه * د ډیموکراسۍ او بشري حقونو په څانګه کې د عربو ماسټرۍ پروګرام == سرچینې == ln21bcb9xqyutj9yolk9hvq67qmudfv افغانستان په ۱۹۰۴ ز کال کې 0 58250 352345 274049 2025-06-05T05:08:07Z نورعلم حنیف صافی 27593 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|0|0 */ 352345 wikitext text/x-wiki هغه پېښې چې په ۱۹۰۴ ز کال کې په افغانستان کې رامنځته شوې دي، په لاندې ډول بیانیږي. په دغه کال کې په کورنۍ ارامي کې ګډوډي را منځته نه شوه، خو لکه د تل په څېر د امیر د کورنۍ او شاوخوا کسانو تر منځ د اختلافونو اوازه په مکرر ډول سره اورېدل کېده. داسې رپوټونه شته چې د همدې کال په لومړیو کې خپل ناسکه ورور، محمد عمر د کابل له ولایت څخه لرې کړی دی او هغه یې له خپلې مور، بې بې حلیمې سره تر کلکې څارنې لاندې نیولی دی. ویل کېږي چې څه موده وروسته ملایانو د امیر او وروڼو تر منځ پخلاینه کړې ده او محمد عمر د کابل د ځواکونو د قومندان په توګه ټاکل شوی دی. د افغان او روسي سرتیرو تر منځ د ترکستان په پوله د جوړو شوو پوستو د ویجاړۍ له کبله رامنځته کېږي، خو دا کار په جګړې سره پای ته نه رسیږي او امیر اړوند چارواکی د موضوع د څېړنې لپاره لېږي. شاوخوا ۴۰۰۰ ترکمن او د جمشید قبیله د روسانو د ظلمونو له لاسه هرات ته کډوال کېږي او امیر هم هغوی ته د ذوالفقار د ګذرګاه سیمه د هغوی د اوسیدنې لپاره په سوغات کې ورکوي. د ایوب خان ځینې مخکښ لارویان افغانستان ته را ستنیږي او نور هم له ا میر څخه غوښتنه کوي چې هغوی ته دې هم اجازه ورکړل شي. == د ۱۹۰۴ ز کال د پسرلي لومړۍ میاشتې == امیر د مرغانو د ښکار په مهال، خپل لاس ټپي کوي او د هند نایب السلطنه په خپله غوښتنه خپل شخصي ډاکتر د امیر د درملنې لپاره کابل ته لېږي. د امیر درملنه په بریا تر سره کېږي او په دغه وخت کې د امیر خوشالۍ ښايي دې ته لاره هواره کړي چې د هند له خوا د لویس ډین په مشرۍ یو ځانګړی پلاوی چې هغه وخت د هند د بهرنیو چارو وزیر و کابل ته ولاړ شي. دغه پلاوی د نوامبر په ۲۶مه له پېښور څخه کابل ته ځي او د ډیسمبر په ۱۲مه کابل ته رسیږي. رپوټونو کې راغلي چې د دې پلاوي کار ډېر د قناعت وړ و. که څه هم د دې سفر جزئیات نه دي خپاره شوي، خو د دې ګومان کول چې په دغه بحث کې به د امیر او ښاغلي ډین تر منځ په کومو مواردو باندې بحث شوی وي، هومره هم ستونزمنه خبره نه ده. لومړی دا چې روسیې په لرې ختیځ کې د خپلو ستونزو او فجایعو سره سره، هېڅکله له افغانستان څخه خپلې سترګې پټې نه کړي. د ترکستان په شمال او هم سویل لور ته د هرات پر خوا د روسیې د اوسپنې پټلۍ په چټکۍ سره د بشپړیدو په حال کې ده او پولې ته نږدې را رسیدلې ده؛ په پوله کې د افغان او روسي چارواکو تر منځ د مخامخ سوداګریزو اړیکو مسئله په ښکاره لا تر اوسه پورې پرانیستې ده او [[روسیه]] هر وخت چې مناسب یې وبولي کولای شي ستونزه رامنځته کړي. پرته له شکه، امیر غواړي پوه شي چې که روسیه پر ده برید وکړي نو بریتانیا به ور سره څه مرسته وکړي، له بلې خوا د هند دولت دې ته لېوالتیا لري تر څو پوه شي چې امیر تر کومه بریده پورې کولای شي له ځانه دفاع وکړي، څومره شمېر ځواکونه کولای شي د جګړې سیمې ته ولېږدوي او دا چې د هغوی اغېزمنتوب به څومره وي. په شمال لویدیځه پوله کې دواړو خواوو ته له پرتو قبایلو سره د امیر او هند د دولت اړیکې هم زیاتې څېړنې ته اړتیا لري. په لومړي سر کې د امیر او بریتانوي هند تر منځ د ډيورنډ پولې په نوم پر یوې پریکړې باندې هوکړه وشوه، خو امیر پر پولې د نښې اېښودو د کار سر ته رسولو په اړه لږ اندېښمن و او وروسته داسې ښکارېده چې هغه خپل نظر اړولی او دا کار له ځنډ سره مخ شو. وروسته داسې برېښېده چې د افغانستان او هند تر منځ د سوداګرۍ د اسانتیا په برخه کې یو لړ هڅې وشوې. په ورته مهال کې چې د هند د بهرنیو چارو وزیر له امیر سره په کابل کې پر مهمو خبرواترو باندې لګیا و، د امیر مشر زوی، عنایت الله خان د هند له نایب السلطنه سره په [[کلکته]] کې و. که څه هم د امیر مشر زوی په دغه وخت کې یو تنکی ۱۶ کلن ځوان دی او د هغه سفر یو تفریحي سفر ګڼل کېږي، خو که چېرته هغه د پاچاهي تخت ته ورسیږي نو ښايي چې دا سفر هغه ته یو له ګټې ډک سفر واوسي. == سرچينې او ياداښتونه == 8m33bya77suiccyxcbttwfv6pysbq5u افغانستان په ۱۹۰۰ زېږدیز کې 0 58339 352344 274228 2025-06-05T04:58:28Z نورعلم حنیف صافی 27593 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ 352344 wikitext text/x-wiki هغه پېښې چې په ۱۹۰۰ ز کال کې په افغانستان کې شوې، په لاندې ډول بیان شوې دي. د کال په ترڅ کې د روسیې د یرغل په اړه ګنګوسې ډېرې اورېدل کېږي او د هغو مواردو له جملې نه دي چې د امیر عبدالرحمن خان د ځورونې لامل کېږي. نوموړی شکایت کوي چې د بریټانیا حکومت دده اندېښنو ته هېڅ لېوالتیا نه لري او هرځل چې دی د [[هندوستان]] له دولت نه غواړي، څو د روسیې د بریدونو په اړه څېړنه وکړي او دغه وړاندیزچې افغانستان په خپله خاوره کې د اوسپنې پټلۍ او تلګراف جوړولو ته لېوالتیا وښيي، په اصل کې ځواب نه ترلاسه کوي. نوموړی وايي چې:  دا ډول رضایت د یوه افغان له نظره ناشونی دی او یوازې د له منځه تلو پرلور حرکت دی. امیر څو کاله د خپل منظم پوځ د اغېز زیاتوالي لپاره ډېره پاملرنه کړې، چې د پولې شاوخوا قبایلو له خوا یې هم ملاتړ کېږي او دغه کار کولای شي، د هر چا لپاره چې وغواړي خاوره یې ونیسي، خطرناک وي. امیر هېڅکله خپل دفاعي چلند نه دی پرې اېښی او په همدې حال کې، د هغې هوکړې له مخې یې چې له انګلستان سره لري، کولای شي په خپله خاوره باندې د غیرموجه برید په حالت کې، د بریټانیا له دولت نه د مرستې غوښتونکی شي. له هندوستان سره سوداګري د امیر دمالي پالیسۍ له امله په ښه حالت کې نه ده. نوموړی په دې سربېره چې د بېلابېلو توکو انحصاري امتیاز خپل دولت ته ورکړی، هندوستان ته د اسونو صادرات او له هغه هېواد نه دمالګې واردول یې منع کړي دي. یوازې د اوښانو ۶۲بارونه له پېښور نه وځي، په داسې حال کې چې دغه شمېر د تېر کال په موده کې د اوښانو ۲،۲۸۵ بارونه وو. == ځای  ناستي( متصدیان) == * پاچا – عبدالرحمن خان == ۱۹۰۰  ز جون == په جلال اباد او کابل ولایتونو کې وبا لګېدلې او د اګست میاشتې تر لومړیو پورې دوام کوي ، چې په کابل کې د ۵۰۰۰ کسو د مړینې لامل کېږي. د سرتوماس سالټرپاین له تلو وروسته، د افغانانو ترمدیریت لاندې دولتي کارخونې خپل ورځني کار ته دوام ورکوي. == ۱۹۰۰ ز  سپتمبر == وزیر اومسعودو قبایل خپل واړه بریدونه له سره پیلوي. د دوی یوه ډله د اکتوبر په ۲۳ مه په نسران کې پریوې پوځي پوستې برید کوي، دوه کسه  وژني او د مجلې دفتر غلا کوي. بریدمل  سټوان هینیسي په دوی پسې ځي، خو د دوی د نیولو لپاره یې ځواک کافي نه وو او دوی یوې تنګې درې ته تښتي. یو مسعود چې ټپي و او پرځمکه اوږد پروت و، له دوه نیم متره واټن برید نه هینیسي په نښه کوي او وژني یې. د برید کوونکو له ډلې هم یو کس وژل کېږي او پينځه نور ټپیان کېږي. == ۱۹۰۰ ز اکتوبر == په توچي پاس کې د مداخیلو پرضد د یوې وړې پوځي قطعې له خوا بریالي عملیات ترسره کېږي. د پښتنو څلور څارنیز برجونه د پوځي ځواکونو له خوا نړول کېږي او د پښتنو له خوا هېڅ مقاومت نه کېږي. دغه عملیات له دې امله ترسره کېږي، چې مداخیلو ونه منله، څو د اورپکو څو تنه قوماندانانو، چې په ۱۸۷۹ ز کال د میزار په خونړي برید کې تورن وو، وسپاري. == ۱۹۰۰ ز نوامبر == ''امیر'' عبدالرحمن خان خپل ژوند لیک چاپوي، چې په کې د افغانستان په چارو کې د انګلستان سیاست بې ثباته او ښکته پورته والي له امله شکایت لري او له بريټانیا سره د مستقیمو ډيپلوماټیکواړیکو پراهمیت ټینګار کوي. نوموړی وايي چې:  انګلستان  باید افغانستان ته ډاډ ورکړي او ډېر مادي او معنوي ملاتړ وکړي، څو دغه هېواد وکړای شي، د پښتنو قبایلو ټاټوبی له ځان سره ضمیمه کړي او د [[ايران|ایران]] او [[تورکيه|ترکیې]] له مسلمانو دولتونو سره درې ګونی ائتلاف جوړ کړي. دغه راز، افغانستان باید سمندر ته ازاده لار ولري، څو د بخار بېړۍ یې په خپلو بندرونو کې بار واخلي او تخلیه شي. نوموړي فکر کاوه، چې د افغانستان سیاست باید د دوه قوي ګاونډیانو انګلستان او هند په اړه، له هغو ګاونډیانو سره چې لږ شخړې لري، دوستانه وي او د هغه ګاونډي په اړه چې غواړي، د دغه هېواد له خاورې تېر شي، که یې په خپلواکۍ کې لاسوهنه وکړي، دښمنانه وي. == '''۱۹۰۰ ز د نوامبر ۸''' == د مېرک. ډبلیو، آر، اچ ډيره جات قوماندان د مسعود وزیرو له ۵۰۰ تنو سره خبري کوي او دوی ته د دولت شرایط اعلاموي. د ۰،۱ میلیون جریمې ورکړې غوښتنه کېږي، نیمايي باید د نوامبر تر ۲۵ ورکړل شي، له دې پرته قبیله د ډسمبر له لومړۍ نېټې کلابند کېږي. مسعودو د کلابندۍ له وېرې، چې له جریمې پورته ده، هوکړه وکړه، څو جریمه ورکړي او ډاډ ورکوي ،چې بیا برید ونه کړي. ملا پونده چې د دوی متعصبه مشر دی، شخصاً په ډسمبر میاشت کې د جریمې په راټولولو کې مرسته کوي. == سرچينې او ياداښتونه == k7cafxm9a7a9202cl1catf2wfqgmo41 د اوبو د سرچينې مديريت 0 59493 352348 276760 2025-06-05T08:41:15Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 352348 wikitext text/x-wiki د اوبو د سرچينې مديريت د پلان، ودې او وېش فعاليت او د اوبو د سرچينو د مطلوبې اندازې کارونې اداره کولو ته ویل کېږي او دا د اوبو د دوران مديريت يو اړخ دی. اوبه زموږ د ژوندي پاتې کېدلو لپاره اړينې دي. د اوبو د سرچينو د مديريت برخه به بايد د اوبو د تخصيص سره مخ کېدونکو شته او راتلونکو مسئلو سره توافق کولو ته دوام ورکړي. د نړيوال اقليمي بدلون مخ پر ودې شکونو او د مديريتي عملونو اوږد مهاله اغېزو سره د پرېکړې کول به ان زيات ستونزمن وي. اټکل کېږي چې د روان اقليمي بدلون به هغو حالتونو ته زمينه برابره کړي، چې تر اوسه نه دي رامنځته شوي. د پايلې په توګه د اوبو د سرچينو په تخصيص کې د شاته تګ د مخنيوي په پار بديلو مديريتي کړنلارو ته اړتيا ده. له هيلې سره سم، د اوبو د سرچينې مديريت پلان جوړونه د اوبو ټولو رقابتي غوښتنو ته درناوی لري او د ټولې کارونې او غوښتنو د قانع کولو په موخه د عدالت پر بنسټ د اوبو د تخصيص غوښتنه کوي. د بلې سرچينې مديريت په پرتله، دا په عمل کې په نادره توګه ممکن دی. د اوبو پر بنسټ د سرچينو لپاره په راتلونکي کې يو تر ټولو سترو اندېښنو نه د شته او راتلونکو اوبو سرچينې د تخصيص تلپاتی والی دی. دا چې اوبه کمېږي، د اوبو د مديريت ارزښت په پراخه توګه وده کوي او د انسانانو د اړتياوو او په چاپيريال کې د اوبو د سرچينو د پایښت بنسټيز ګام تر منځ يو توازن مومي. <ref>Walmsly, N., & Pearce, G. (2010). Towards Sustainable Water Resources Management: Bringing the Strategic Approach up-to-date. Irrigation & Drainage Systems, 24(3/4), 191–203.</ref> == اوبه == اوبه د سيارې پر مخ د ټولو ژوند لپاره يوه بنسټيزه سرچينه ده. د ځمکې بر مخکې د اوبو د سرچينو له ډلې يوازې 2.5 سلنه يې تازه اوبه دي. د تازه اوبو دوه پر درې برخه يې په يخ او يخچالونو احاطه کړي دي. د پاتې يو پر درې برخو نه، يوه پينځمه برخه يې لرې، د لاسرسي ناوړه سيمو کې دي او يا په موسمي سيندونو او سيلابونو کې زياتره د موسمي بارانونو اوبه دي چې په اسانۍ سره ترېنه ګټه نه شي اخېستل کېدلی. هر څومره چې وخت تېرېږي، اوبه کمېږي او د هېوادونو تر منځ د څښاک پاکو او خوندي اوبو ته لاسرسی لرل محدود دي. اوسمهال د نړۍ د ټولو تازه اوبو يوازې نږدې 0.08 سلنه يې ان د اوبو لپاره په مخ پر زياتېدونکې غوښتنه کې هم د انسانانو په واسطه د روغتيا (په عملي ډول د ناروغيو د خپرېدو د مخنيوي)، څښاک، توليد، وخت تېرېدنې او کرنې په برخو کې په کار اچول کېږي. د پاتې شوو اوبو د کوچنۍ سلنې له امله، د هغو تازه اوبو ګټورول چې موږ له طبيعي سرچينو نه پرېښي دي، په نړيواله کچه په بېلابېلو موقعيتونو کې يوه همېشنۍ ستونزه ده. <ref>Fry, Carolyn [https://www.amazon.co.uk/Impact-Climate-Change-Challenge-Twenty-first/dp/1847731163 The Impact of Climate Change: The World's Greatest Challenge in the Twenty-first Century] 2008, New Holland Publishers Ltd</ref><ref>{{Cite web|title=How Much Water is There on Earth?|url=https://www.usgs.gov/special-topic/water-science-school/science/how-much-water-there-earth?qt-science_center_objects=0#qt-science_center_objects|access-date=2020-11-15|website=www.usgs.gov}}</ref> د اوبو سرچينې مديريت کې زياته هڅه د اوبو کارونې د ګټورتوب او پر طبيعي چاپېريال باندې د اوبو د چاپېريالې اغېزې د کمولو په برخه کې دي. د ايکوسيستم د نه بېلېدونکې برخې په توګه د اوبو مشاهده د متحدو اوبو سرچينې د مديريت پر بنسټ ده، چې د ايکو سيستم کميت او کيفيت په کې د طبيعي سرچينو د طبيعت په مشخص کولو کې مرسته کوي. <ref name=":0">[http://ga.water.usgs.gov/edu/waterdistribution.html USGS - Earth's water distribution]</ref> د اوبو عرضه د يوې محدودې سرچينې په توګه يوګواښ رامنځته کوي. دا حالت د DESAFIO (''Democratization of Water and Sanitation Governance by Means of Socio-Technical Innovations'') د پروژې په واسطه مفروض شوی دی، چې د ۳۰ مياشتو په اوږدو کې د څېړنې، تيکنالوژيکي پرمختګ او ادارې لپاره د اروپايي اتحاديې د اووم کاري چوکاټ پروګرام په مالي ملاتړ رامنځته شوی دی. دا پروژه د مخ پر ودې سيمو لپاره له يوې ستونزې سره مخامخ شوه، چې اړينو اوبو ته په لاسرسي کې د ساختماني ټولنيزې نابرابرۍ له منځه وړل او د عامه روغتيا خدمتونو برخې وې. د DESAFIO انجنيرانو د امريزې انرژۍ او فلټرونو پر مټ د اوبو د درملنې يا ډول په يوه سيستم باندې کار وکړ، چې د Minas Gerais په ايالت کې يوې زياتې غريبې ټولنې ته خوندي اوبه چمتو کوي. <ref>{{Cite web|url=http://sior.ub.edu/jspui/cris/socialimpact/socialimpact00466|title=Extend access to water with the help of technology. [Social Impact]. DESAFIO. Democratization of Water and Sanitation Governance by Means of Socio-Technical Innovation (2013–2015). Framework Programme 7 (FP7).|website=SIOR, Social Impact Open Repository}}</ref> د هرې يوې سرچينې بريالی مديريت د شته سرچينو سمې پوهې، د کارونې برخو، د سرچينې لپاره سيالې غوښتنې، د غوښتنو د سيالۍ د ارزښت او څرنګوالي د ارزونې په موخه معيارونه او پړاوونه او د کړنلارو د پرېکړو د عملي کولو ميکانيزمونو ته اړتيا لري. په ټوله کې د نوي مديريت ګډون کوونکي اړتيا لري چې نوې تجربې تر سره او خپله دا تجربې له باندنیو خلکو سره شريکې کړي، چې د حکومت پيغام خپور او دا نوې کړنلارې جوړې کړي. <ref>{{Cite journal|last1=Pahl-Wostl|date=2007-08-20|issn=1708-3087|doi=10.5751/ES-02037-120205|issue=2|volume=12|language=en|journal=Ecology and Society|url=https://www.ecologyandsociety.org/vol12/iss2/art5/main.html|title=Social Learning and Water Resources Management|first6=Tharsi|first1=Claudia|last6=Taillieu|first5=David|last5=Tabara|first4=Erik|last4=Mostert|first3=Art|last3=Dewulf|first2=Marc|last2=Craps|doi-access=free}}</ref> اوبه د يوې سرچينې په توګه جوړول، ځکه ستونزمن دي چې د اوبو سرچينې له زياتو ملي پولو نه تېرېږي او د اوبو کارونې د مالي ارزښت د مشخص کولو په برخه کې ستونزې لري او کېدای شي، له عمومي دود سره سم یې  په سمو (معمولي) اصطلاحاتو کې يې تنظيمول ستونزمن وي. په بېلګو کې يې نادر موجودات، ايکوسيستمونه يا تر ځمکې لاندې د لرغونو زېرمو (چې ځينې وختونه د فوسيلي اوبو په توګه پېژندل کېږي) اوږدمهاله ارزښت شاملېږي. <ref name=":02">[http://ga.water.usgs.gov/edu/waterdistribution.html USGS - Earth's water distribution]</ref> == کرنه == کرنه د نړۍ د تازه اوبو د سرچينو تر ټولو ستره کارونه ده، چې ۷۹ سلنه اوبه مصرفوي. دا چې د نړۍ نفوس زياتېږي، نو ځکه زيات خواړه مصرفوي (اوسمهال له 6% زياتېږي، چې تر ۲۰۵۰ ز پورې تر 9% د رسېدلو اټکل يې شوی دی)، صنعتونه او کليوالي پرمختګونه پراختيا مومي او د راښکاره کېدونکو biofuel حاصلاتو سوداګري هم د تازه اوبو سرچينو د ونډې غوښتنه کوي، چې همدې ټولو مواردو ته په پام سره د اوبو لږوالی يوه مهمه مسئله جوړېږي. په کرنه کې د اوبو سرچينې د مديريت په اړه يوه ارزونه په ۲۰۰۷ ز کې د اوبو د مديريت د نړيوال انسټيټيوټ له خوا په سريلانکا کې تر سره شوه. موخه يې دا معلومول وو، چې ايا نړۍ د خپل مخ پر وده نفوس لپاره د خوړو چمتو کولو په پار کافي اوبه لرلې که نه. دې ارزونې په نړيواله کچه د کرنې لپاره د اوبو شته لاسرسی وارزاوه او هغه سيمې يې په نښه (نقشه) کړې، چې د اوبو له کموالي کړېدلې. ذکر شوې ارزونې وموندل چې د نړۍ پينځمه برخه خلک، چې له 1.2 بيليون نه زياتېږي؛ د فزيکي اوبو د کمښت په سيمو کې ژوند کوي، چې د دوی د اړتياوو د پوره کولو لپاره په کې پوره اوبه نه شته. 1.6 بيليونه نور خلک چې په هغو سيمو کې ژوند کوي، د اقتصادي اوبو کمښت تجربه کوي، چې په اوبو کې د پانګه اچونې کمښت يا ناکافي انساني ظرفيت په کې د اوبو لپاره د تقاضا قانع کولو په موخه دا د صلاحيت لرونکو مقاماتو لپاره ناممکنوي. <ref>Grafton, Q. R., & Hussey, K. (2011). Water Resources . New York: Cambridge University Press.</ref><ref>{{Cite web|title=Water in Agriculture|url=https://www.worldbank.org/en/topic/water-in-agriculture|access-date=2020-11-15|website=World Bank|language=en|archive-date=2020-11-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20201111163404/https://www.worldbank.org/en/topic/water-in-agriculture|url-status=dead}}</ref><ref>Molden, D. (Ed). ''Water for food, Water for life is A Comprehensive Assessment of Water Management in Agriculture.'' Earthscan/IWMI, 2007.</ref> یاد شوي راپور وموندل چې په راتلونکي کې د مطلوبو خوړو توليد به ممکن وي، مګر د اوسني (نننيو) خوړو د توليد دوام او چاپيريالي تمايلات به د نړۍ په زياتره برخو کې کړکېچونو ته زمينه برابره کړي. د خوړو توليد په پام کې نيولو سره، نړيوال بانک د کرنيزو خوړو توليد د يو مخ پر زياتېدونکې نړيوالې مسئلې په توګه د اوبو سرچينې مديريت په نښه کوي، چې يوه مهمه او وده واله مناظره تغذيه کوي. د (بې اوبو: له ډېروالي تر کمښته او د نړۍ د اوبو د ستونزو د حل څرنګوالی) کتاب ليکوالانو د نړۍ د اوبو د ستونزو دحل په موخه د شپږ ماده یيز پلان بنسټ کېښود. هغه شپږ ټکي دا دي: ۱) د اوبو اړوند معلوماتو ته وده ورکول، ۲) چاپيريال خوندي کول، ۳) د اوبو اداره (water governance) تشکيلول، ۴) د کرنيزو اوبه کارونې بيا ژوندي کول، ۵) د کليوالي او صنعتي غوښتنې اداره کول او ۶) د اوبو د سرچينې په مديريت کې د غريبو او مېرمنو پياوړي کول. د اوبو د نړيوال بحران د مخنيوي په پار بايد بزګران د ګټورتوب د زياتوالي هڅه وکړي، چې د خوړو لپاره د وده والي غوښتنې پوره کړي؛ په داسې حال کې چې صنعت او ښارونه په یو څه  زياته ګټوره توګه د اوبو د کارونې لپاره لارې مومي. <ref>The World Bank, 2006 {{cite web|url=http://water.worldbank.org/water/publications/reengaging-agricultural-water-management-challenges-and-options|title=Reengaging in Agricultural Water Management: Challenges and Options|access-date=2011-10-30|pages=4–5}}</ref><ref>Chartres, C. and Varma, S. ''Out of water. From Abundance to Scarcity and How to Solve the World’s Water Problems'' FT Press (USA), 2010</ref> == سرچینې == rgnzbjm362atc9bykuouf3efkqh4zr5 د نړيوال ناورين ګواښ 0 59532 352356 335652 2025-06-05T10:49:31Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 352356 wikitext text/x-wiki د نړيوال ناورين ګواښ يوه فرضي راتلونکې پېښه ده، چې په نړيواله کچه د انسان ښه اوسېدل ويجاړولی او ان معاصرې ټولنې په ګواښ کې اچولی يا له منځه وړلی شي. يوه پېښه چې د انسان د له منځه وړنې سبب کېدلی شي يا په تلپاتې او ناڅاپي ډول د انسانيت بالقوه ځواک پرې کوي، د يو شته خطر په توګه پېژندل کېږي. <ref>{{Cite book|last=Bostrom|first=Nick|url=http://www.global-catastrophic-risks.com/docs/Chap01.pdf|title=Global Catastrophic Risks|date=2008|publisher=Oxford University Press|page=1|author-link=Nick Bostrom}}</ref><ref name="world">{{Cite journal|vauthors=Ripple WJ, Wolf C, Newsome TM, Galetti M, Alamgir M, Crist E, Mahmoud MI, Laurance WF|date=November 13, 2017|title=World Scientists' Warning to Humanity: A Second Notice|journal=BioScience|volume=67|issue=12|pages=1026–1028|doi=10.1093/biosci/bix125|doi-access=free}}</ref><ref name="types">{{Cite journal|last=Bostrom|first=Nick|author-link=Nick Bostrom|date=March 2002|title=Existential Risks: Analyzing Human Extinction Scenarios and Related Hazards|url=http://www.nickbostrom.com/existential/risks.html|journal=[[Journal of Evolution and Technology]]|volume=9}}</ref> په تېرو دوولسيزو کې، یو شمېرعلمي او غير بې ګټې سازمانونه د نړيوال ناورين او شته ګواښونو د څېړلو او د بالقوه کمښت معيارونو د جوړولو په موخه رامنځته شوي دي.  <ref name=":3">{{Cite web|title=About FHI|url=http://www.fhi.ox.ac.uk/|access-date=August 12, 2021|website=[[Future of Humanity Institute]]|language=en-GB}}</ref><ref name=":4">{{Cite web|title=About us|url=https://www.cser.ac.uk/about-us/|access-date=August 12, 2021|website=[[Centre for the Study of Existential Risk]]}}</ref><ref name=":5">{{Cite web|title=The Future of Life Institute|url=http://thefutureoflife.org/|access-date=May 5, 2014|website=[[Future of Life Institute]]}}</ref><ref name=":6">{{Cite web|title=Nuclear Threat Initiative|url=http://www.nti.org|access-date=June 5, 2015|website=[[Nuclear Threat Initiative]]}}</ref> == پېژندنه او ډلبندي == === د نړيوال ناورين د ګواښونو پېژندنه === د نړيوال ناورين ګواښ اصطلاح«يو روښانه پېژندنه نه لري» او په عمومي ډول هغه ګواښ ته ورګرځي، چې په نړيواله کچه د انسان د ښه والي په اړه د سخت زيان په اړه مبارزه کولی شي. <ref name="Bostrom & Cirkovic 2008">{{Cite book|last1=Bostrom|first1=Nick|title=Global Catastrophic Risks|last2=Cirkovic|first2=Milan|date=2008|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-857050-9|location=Oxford|page=1}}</ref> انسانيت په تېرو وختونو کې پراخ ناورينونه زغملي دي. ځيني يې د پام وړ زيان سبب شوي دي، مګر په دې برخه کې يوازې سيمه ييز وو. د بېلګې په ډول: تور مرګ (Black Death) کېدای شي د اروپايي نفوس د درې برخې مړينې کې اغېزه کړي وي، چې په هغه وخت کې د ټولې نړې ٪۱۰ نفوس و. ځينې يې نړيوال وو، مګر هغومره ګواښوونکي نه و، لکه: د ۱۹۱۸ ز انفلوانزا وبا چې د اټکل له مخې د نړۍ د نفوس له ٪۶-۳ يې ووژل. د نړۍ د ناورين ګواښونو زياتره به يې هغومره ګواښوونکي نه وي چې پر ځمکه باندې د ژوند ستره برخه ووژني، مګر ان که چېرې کوم يو ګواښ يې داسې هم وکړي؛ ايکوسيستم او انسانيت به يې بالاخره بېرته بشپړ کړي (د شته ګواښونو برعکس). <ref>{{Cite book|last=Ziegler|first=Philip|title=The Black Death|date=2012|publisher=Faber and Faber|isbn=9780571287116|page=397}}</ref><ref>{{Cite web|last=Muehlhauser|first=Luke|date=March 15, 2017|title=How big a deal was the Industrial Revolution?|url=https://lukemuehlhauser.com/industrial-revolution/|access-date=August 3, 2020|website=lukemuelhauser.com}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Taubenberger|first1=Jeffery|last2=Morens|first2=David|date=2006|title=1918 Influenza: the Mother of All Pandemics|journal=Emerging Infectious Diseases|volume=12|issue=1|pages=15–22|doi=10.1257/jep.24.2.163|pmc=3291398|pmid=16494711}}</ref> په ورته ډول ناورين: ګواښ او غبرګون (''Catastrophe: Risk and Response'') کې (Richard Posner) هغه پېښې سره بېلوي او ډله کوي، چې د سيمه ييزې يا محلي کچې په پرتله په نړيواله کچه نږدې بشپړه يا مطلقه ويجاړي راوړي. پوسنر دا ډول پېښې د لګښت ګټې (cost–benefit) ځمکو په اړه د ځانګړې پاملرنې وړ موضوع په توګه ځکه په نښه کوي، چې دوی په مستقيم يا نامستقيم ډول په ټوله کې د انساني نژاد ژوندي پاتې کېدنه په ګواښ يا خطر کې اچوي. <ref>{{Cite book|last=Posner|first=Richard A.|title=Catastrophe: Risk and Response|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0195306477|location=Oxford}} Introduction, "What is Catastrophe?"</ref> === د شته ګواښونو پېژندنه === شته ګواښونه، د هغو ګواښونو په توګه پېژندل شوي دي چې د انسانيت د اوږد مهال ځواک ويجاړي ګواښي. د يوه شته ګواښ ناڅاپي والی (يو شته ناورين) به يا د انسان د بشپړې له منځه وړنې سبب شي يا د چارو په پياوړي ډول ټيټ حالت کې په سرچپه ډول بندېږي. شته ګواښونه د نړيوالو ناورينو د ګواښونو يوه فرعي ټولګه ده، چې ويجاړتيا په کې نه يوازې نړيواله ده، مګر وروستنۍ او تلپاتې ده (د بيا جوړېدو مخنيوی کوي او د همدې له امله اوسني او راتلونکي ټول نسلونه زيانمنوي). <ref name="Ord 2020">{{Cite book|last=Ord|first=Toby|title=The Precipice: Existential Risk and the Future of Humanity|date=2020|publisher=Hachette|isbn=9780316484916|location=New York|quote=This is an equivalent, though crisper statement of [[Nick Bostrom]]'s definition: "An existential risk is one that threatens the premature extinction of Earth-originating intelligent life or the permanent and drastic destruction of its potential for desirable future development." Source: Bostrom, Nick (2013). "Existential Risk Prevention as Global Priority". Global Policy. 4:15-31.}}</ref>''<ref name="Cotton-Barratt 2015">{{Citation|last1=Cotton-Barratt|first1=Owen|title=Existential risk and existential hope: Definitions|url=http://www.fhi.ox.ac.uk/Existential-risk-and-existential-hope.pdf|pages=1–4|year=2015|series=Future of Humanity Institute – Technical Report #2015-1|last2=Ord|first2=Toby}}</ref><ref name="waste">{{Cite journal|last=Bostrom|first=Nick|year=2009|title=Astronomical Waste: The opportunity cost of delayed technological development|url=http://www.nickbostrom.com/astronomical/waste.html|journal=Utilitas|volume=15|issue=3|pages=308–314|citeseerx=10.1.1.429.2849|doi=10.1017/s0953820800004076|s2cid=15860897}}</ref><ref name="priority">{{Cite journal|last=Bostrom|first=Nick|year=2013|title=Existential Risk Prevention as Global Priority|url=http://www.existential-risk.org/concept.pdf|journal=Global Policy|volume=4|issue=1|pages=15–3|doi=10.1111/1758-5899.12002|via=Existential Risk}}</ref>'' ==== نه وژونکي ګواښونه ==== په داسې حال کې چې نه وژنه يوه تر ټولو روښانه لاره ده، چې د انسانيت اوږد مهاله ځواک په کې ويجاړېدلی شي، د بېرته نه راګرځېدونکې له منځه تلنې او بېرته نه راګرځېدونکې dystopia په ګډون نور ګواښونه هم شته. د انساني تمدن د تلپاتې او بېرته نه ګرځېدنې له منځه تلنې کافي يو سخت ناورين به يو شته ناورين رامنځته کړي، ان که چېرې لږه وژنه رامنځته کړي. په ورته ډول که چېرې انسانيت تر يو ټولواک نظام لاندې ولوېږي او د بېرته راګرځېدلو هيڅ موکه نه وي، نو دا ډول dytopia به يو شته ناورين وي. Bryan Caplan ليکي چي: «کېدای شي د ټولواکۍ يو يايښت به د وژنې په پرتله ډېر بد وي. د (''Nineteen Eighty-Four'') ناول [نولس څلور اتيا] يوه بېلګه وړاندې کوي. يوه dystopian ننداره د تمدن د وژنې او بېرته نه راګرځېدونکې لوېدنې کليدي بڼې ګډوي، چې مخکې له ناورين نه انسانيت ورنه د ټاکنې لپاره د روښانه راتلونکو له پراخې لړۍ سره مخامخ شو او له ناورين نه وروسته انسانيت په يوه ډاروونکی حالت کې راایسار شو. <ref name="Ord 20202">{{Cite book|last=Ord|first=Toby|title=The Precipice: Existential Risk and the Future of Humanity|date=2020|publisher=Hachette|isbn=9780316484916|location=New York}}</ref><ref name=":7">Bryan Caplan (2008). "[https://books.google.de/books?id=sTkfAQAAQBAJ&pg=PA504#v=onepage&q&f=false The totalitarian threat]". ''Global Catastrophic Risks'', eds. Bostrom & Cirkovic (Oxford University Press): 504-519. {{ISBN|9780198570509}}</ref><ref name="DG17">{{cite news|last=Glover|first=Dennis|date=2017-06-01|title=Did George Orwell secretly rewrite the end of Nineteen Eighty-Four as he lay dying?|quote=Winston's creator, George Orwell, believed that freedom would eventually defeat the truth-twisting totalitarianism portrayed in Nineteen Eighty-Four.|url=https://www.smh.com.au/entertainment/books/did-george-orwell-secretly-rewrite-the-end-of-nineteen-eightyfour-as-he-lay-dying-20170613-gwqbom.html|work=[[The Sydney Morning Herald]]|access-date=2021-11-21}}</ref><ref>{{Cite book|last=Orwell|first=George|url=http://catalogue.bl.uk/|title=Nineteen Eighty-Four. A novel|publisher=Secker & Warburg|year=1949|location=London|تاريخ الوصول=2022-02-04|تاريخ الأرشيف=2012-05-04|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20120504165426/http://catalogue.bl.uk/|url-status=dead|لاسرسي نېټه=2022-02-04|خونديځ نېټه=2012-05-04|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20120504165426/http://catalogue.bl.uk/|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20120504165426/http://catalogue.bl.uk/|archive-url=https://web.archive.org/web/20120504165426/http://catalogue.bl.uk/}}</ref><ref name="Ord 202022">{{Cite book|last=Ord|first=Toby|title=The Precipice: Existential Risk and the Future of Humanity|date=2020|publisher=Hachette|isbn=9780316484916|location=New York}}</ref> == د ګواښ احتمالي سرچينې == د نړيوال ناورين احتمالي ګواښونه د انسان له امله پېښېدونکي ګواښوانه يعنې ''anthropogenic'' (ټکنالوژي، حکومت دارۍ، اقليم بدلون) ګواښونه او غير انساني يا طبيعي ګواښونه رانغاړي. په ټکنالوژيکي ګواښونو کې د ويجاړونکو مصنوعي استخباراتو او د (biotechnology) يا (nanotechnology) جوړول شاملېږي. نابسيا يا ناوړه نړيواله حکومت داري په ټولنيز او سياسي برخو کې ګواښونه جوړوي، لکه: د هستوي عامې وژنې، بايو ټروریزم چې په جنيټکي ډول بدل شوي ژوندي شيان کاروي، سايبري تروریزم چې کړکېچنه زېربنا، لکه برېښنايي شبکه له منځه وړي يا هم د يوې طبيعي وبا د اداره کولو پاتې راتلل. د ځمکې سيستم د حکومتولۍ په برخه کې ستونزې او ګواښونه د نوعو د وژنې، د سرچينې د ناعادلانه وېش له امله د وچکالۍ، د انسان د نفوسو زياتوالي، د حاصلاتو د کمښت او د نه دوام لرونکې کرنې په ګډون نړيواله تودوخه، چاپېريالي نابرابري او ټيټوالی رانغاړي. <ref name="world2">{{Cite journal|vauthors=Ripple WJ, Wolf C, Newsome TM, Galetti M, Alamgir M, Crist E, Mahmoud MI, Laurance WF|date=November 13, 2017|title=World Scientists' Warning to Humanity: A Second Notice|journal=BioScience|volume=67|issue=12|pages=1026–1028|doi=10.1093/biosci/bix125|doi-access=free}}</ref> د ناانساني ګواښونو بېلګې د اسماني جسمونو د اغېزې پېښه، د لوړ اور غورځوونکي خوټېدل، د وژونکي ګاما وړانګې چوېدل، د ځمکې مقناطيسي توپان چې برېښنايي توکي ويجاړوي، طبيعي اوږد مهاله د اقليم بدلون، (hostile extraterrestrial life) [د دښمنۍ باندينی ژوند] یا د اټکل وړ لمر چې د ځمکې رانغاړونکي يو (red giant star) [سور لوی ستوری] ته بدلېږي. == احتمال == === طبيعي د انساني پر وړاندې === متخصصين په عمومي ډول هوکړه کوي چې د انسان له امله شته ګواښونه د طبيعي ګواښونو په پرتله يو څه زيات اټکلېدونکي دي. د ګواښ د دې ډولونو تر منځ يو کليدي توپير دا دی، چې ازمېښتي ثبوت د طبيعي ګواښ پر کچه باندې يو پورتنۍ بريد يا حد پر ځای کولی شي. انسانيت د لږ تر لږه ۲۰۰۰۰۰ کلونو لپاره شتون لرلی دی، چې په دې موده کې د طبيعي ګواښ د يوې نږدې ثابتې کچې په اړه يو فاعل يا موضوع ده. که چېرې طبيعي ګواښونه لوړ وی، نو دا به په لوړه توګه نااټکل شوی وی، چې انسانيت به دومره ژوندی نه وی پاتې شوی ،لکه اوس چې دی. د دې بحث د يوه رسمي کولو پر بنسټ، څېړونکي دې پايلې ته رسېدلي دي، چې موږ باوري اوسېدلی شو چې طبيعي ګواښ په کال کې په ۱۴۰۰۰ کې له يو نه ټيت دی (او په احتمالي توګه «په ۸۷۰۰۰ کې له يو نه لږ»). <ref name="Ord 202023">{{Cite book|last=Ord|first=Toby|title=The Precipice: Existential Risk and the Future of Humanity|date=2020|publisher=Hachette|isbn=9780316484916|location=New York}}</ref><ref name=":12">{{Cite book|last=Reese|first=Martin|title=Our Final Hour: A Scientist's Warning: How Terror, Error, and Environmental Disaster Threaten Humankind's Future In This Century - On Earth and Beyond|publisher=[[Basic Books]]|year=2003|isbn=0-465-06863-4}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Bostrom|first1=Nick|author-link=Nick Bostrom|last2=Sandberg|first2=Anders|author-link2=Anders Sandberg|date=2008|title=Global Catastrophic Risks Survey|url=https://www.fhi.ox.ac.uk/reports/2008-1.pdf|journal=FHI Technical Report #2008-1|publisher=[[Future of Humanity Institute]]}}</ref><ref name=":13">{{Cite journal|last1=Snyder-Beattie|volume=9|pmc=6667434|issn=2045-2322|doi=10.1038/s41598-019-47540-7|bibcode=2019NatSR...911054S|pages=11054|issue=1|language=en|first1=Andrew E.|journal=Scientific Reports|title=An upper bound for the background rate of human extinction|date=July 30, 2019|first3=Michael B.|last3=Bonsall|first2=Toby|last2=Ord|pmid=31363134}}</ref><ref name="Frequently Asked Questions">{{Cite web|title=Frequently Asked Questions|url=http://existential-risk.org/faq.html|access-date=July 26, 2013|website=Existential Risk|publisher=[[Future of Humanity Institute]]|quote="The great bulk of existential risk in the foreseeable future is anthropogenic; that is, arising from human activity."}}</ref><ref name=":132">{{Cite journal|last1=Snyder-Beattie|volume=9|pmc=6667434|issn=2045-2322|doi=10.1038/s41598-019-47540-7|bibcode=2019NatSR...911054S|pages=11054|issue=1|language=en|first1=Andrew E.|journal=Scientific Reports|title=An upper bound for the background rate of human extinction|date=July 30, 2019|first3=Michael B.|last3=Bonsall|first2=Toby|last2=Ord|pmid=31363134}}</ref> د ډاډمن طبيعي ګواښ د اټکل څېړلو په موخه يو بل ازمېښتي مېتود د جيولوژيکي ثبت يا ريکارډ پلټل دي. د بېلګې په ډول: يوه اسماني تېږه يا د اسماني تېږي د اغېزې پېښه (comet or asteroid impact event) په اندازه کې بس ده، چې د يوه اغېزناک ژمي سبب شي، چې له ۲۱۰۰ ز کال نه مخکې به په ميليون کې د يو اټکل شوي کچې انسان وژنې سبب شي. له دې ورهاخوا د پراخو سترو اورغورځوونکو خوټېدل کېدای شي د اورغورځوونکي ژمي (volcanic winter) سبب شي، چې د انسانيت ژوندي پاتې کېدنه په ګواښ کې اچولی شي. جيولوژيکي ثبت يا ريکارډ وړانديز کوي، چې د سترې اورغورځونکې خوټېدنې اټکل شوي دي چې د نږدې هرو ۵۰۰۰۰ کلونو پر منځنۍ کچې پېښ شي، که څه هم زياتره دا ډول خوټېدنې به کېدای شي، هغې اندازې ته ونه رسېږي، چې د انسان وژنې سبب شي. په روښانه ډول ستر اورغورځونکی Mt. Toba کېدای شي د خپلې وروستۍ خوټېدنې پر مهال انسانيت نږدې له منځه وړی وي. <ref name="Ord 202024">{{Cite book|last=Ord|first=Toby|title=The Precipice: Existential Risk and the Future of Humanity|date=2020|publisher=Hachette|isbn=9780316484916|location=New York}}</ref><ref name="Matheny xrisk">{{Cite journal|last=Matheny|first=Jason Gaverick|date=2007|title=Reducing the Risk of Human Extinction|url=http://users.physics.harvard.edu/~wilson/pmpmta/Mahoney_extinction.pdf|journal=Risk Analysis|volume=27|issue=5|pages=1335–1344|doi=10.1111/j.1539-6924.2007.00960.x|pmid=18076500|access-date=2022-02-04|archivedate=2014-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140827213919/http://users.physics.harvard.edu/~wilson/pmpmta/Mahoney_extinction.pdf}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Asher|first1=D.J.|last2=Bailey|first2=M.E.|last3=Emel'yanenko|first3=V.|last4=Napier|first4=W.M.|year=2005|title=Earth in the cosmic shooting gallery|url=http://www.arm.ac.uk/preprints/455.pdf|journal=The Observatory|volume=125|pages=319–322|bibcode=2005Obs...125..319A|access-date=2022-02-04|archivedate=2015-07-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150725072739/http://www.arm.ac.uk/preprints/455.pdf}}</ref><ref name=":11">{{Cite journal|last1=Rampino|first1=M.R.|last2=Ambrose|first2=S.H.|year=2002|title=Super eruptions as a threat to civilizations on Earth-like planets|url=http://www.eos.ubc.ca/~mjelline/website212/rampino02.pdf|journal=Icarus|volume=156|issue=2|pages=562–569|bibcode=2002Icar..156..562R|doi=10.1006/icar.2001.6808|access-date=2022-02-04|archivedate=2015-09-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150924001405/http://www.eos.ubc.ca/~mjelline/website212/rampino02.pdf}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Yost|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0047248417302750|issn=0047-2484|doi=10.1016/j.jhevol.2017.11.005|pages=75–94|volume=116|language=en|journal=Journal of Human Evolution|title=Subdecadal phytolith and charcoal records from Lake Malawi, East Africa imply minimal effects on human evolution from the ∼74 ka Toba supereruption|first1=Chad L.|date=March 1, 2018|first4=Andrew S.|last4=Cohen|first3=Jeffery R.|last3=Stone|first2=Lily J.|last2=Jackson|pmid=29477183}}</ref> دا چې د انسان له امله ګواښ په اړوند ډول يوه وروستۍ ښکارنده ده، د انسانيت د ژوندي پاتې کېدنې څرک معلومونکی ثبت ورته ډاډ نه شي برابرولی. انسانيت د ذروي وسلو د رامنځته کېدلو راهيسې يوازې ۷۵ کلونه ژوندی پاتې شوی دی او د راتلونکو ټکنالوژيو لپاره په ټوله کې هيڅ څرک معلوموونکی ثبت يا ريکارډ نه شته. دې حالت مفکرينو، لکه :(Carl Sagan) ته لاره هواره کړې ده، چې دې پايلې ته ورسېږي چې انسانيت په اوسني ډول د خطر په وخت کې دی، چې دا په بې ساري ډول د انسان په تاريخ کې يوه ګواښوونکې دوره ده، چې د ګواښ په بې مخينې کچو پورې اړه لري او هغه وخته پيلېږي چې موږ د خپلو عملونو په واسطه په لومړي ځل د ګواښونو پام ځانته کړ. <ref name="Ord 202026">{{Cite book|last=Ord|first=Toby|title=The Precipice: Existential Risk and the Future of Humanity|date=2020|publisher=Hachette|isbn=9780316484916|location=New York}}</ref><ref>{{Cite book|last=Parfit|first=Derek|title=On What Matters Vol. 2|date=2011|publisher=Oxford University Press|isbn=9780199681044|page=616|quote="We live during the hinge of history ... If we act wisely in the next few centuries, humanity will survive its most dangerous and decisive period."|author-link=Derek Parfit}}</ref><ref>{{Cite book|last=Sagan|first=Carl|title=[[Pale Blue Dot (book)|Pale Blue Dot]]|date=1994|publisher=Random House|isbn=0-679-43841-6|pages=305–6|quote="Some planetary civilizations see their way through, place limits on what may and what must not be done, and safely pass through the time of perils. Others are not so lucky or so prudent, perish."|author-link=Carl Sagan}}</ref> === د ګواښ اټکلونه === د عادي کتنې او موډلينګ محدوديتونو ته په پام سره د ماهر يا متخصص تر لاسه کول (استخراج) په تکراري ډول د احتمال اټکلونو د تر لاسه کولو پر ځای کارول کېږي. په ۲۰۰۸ ز کې د انسانيت انسټيټيوټ راتلونکي (Future of Humanity Institute) په کوربه توب يوه ناسته کې د متخصصينو يوې نارسمي سروې تر ۲۱۰۰ ز پورې د انساني وژنې ٪۱۹ ګواښ اټکل کړ، که څه هم د سروې محدوديتونو ته په پام سره دا پایلې په موټي کې د خروار په توګه بايد په پام کې ونيول شي. <ref name="probabilities and methodologies">{{Cite journal|last1=Rowe|first1=Thomas|last2=Beard|first2=Simon|date=2018|title=Probabilities, methodologies and the evidence base in existential risk assessments|url=http://eprints.lse.ac.uk/89506/1/Beard_Existential-Risk-Assessments_Accepted.pdf|journal=Working Paper, Centre for the Study of Existential Risk|access-date=August 26, 2018|archive-date=August 27, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180827075254/http://eprints.lse.ac.uk/89506/1/Beard_Existential-Risk-Assessments_Accepted.pdf|url-status=dead}}</ref> == سرچینې == 8bbxtxsymydd85dt3u56vpw559lcmvp شیلډز ګرین 0 59940 352335 277551 2025-06-04T20:31:10Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 352335 wikitext text/x-wiki '''شیلډز ګرین''' (۱۸۳۶ ز – د ۱۸۵۹ ز کال د ډسمبر ۱۶مه) چې ځان یې «سترواک» هم نوماوه. فرېډریک ډاګلاس وايي چې: دی د «سويلي کارولینا» ایالت له «چارلسټون» ښار نه تښتېدلی غلام او په ۱۸۵۹ ز کال کې پر «هارپرز فري» د جان براون د برید مشر و. نږدې دوه کاله یې د «نیویارک» ایالت په «روچسټر» ښار کې د ډاګلاس په کور کې ژوند کړی و او هلته د ډاګلاس له‌خوا براون ته ور پېژندل شوی و.<ref name="Douglass">{{cite book|first=Frederick|last=Douglass|author-link=Frederick Douglass|title=Life and Times of Frederick Douglass: Written by himself. His Early Life as a Slave, His Escape from Bondage, and His Complete History to the Present Time, including his Connection with the Anti-slavery Movement; His Labors in Great Britain as well as in His Own Country; His Experience in the Conduct of an Influential Newspaper; His Connection with the Underground Railroad; His Relations with John Brown and the Harper's Ferry Raid; His Recruiting the 54th and 55th Mass. Colored Regiments; His Interviews with Presidents Lincoln and Johnson; His Appointment by Gen. Grant to Accompany the Santo Domingo Commission—also to a Seat in the Council of the District of Columbia; His Appointment as United States Marshal by President Rutherford B. Hayes; also His Appointment to be Recorder of Deeds in Washington by President J. A. Garfield; with Many Other Interesting and Important Events of His Most Eventful Life; with An Introduction by Mr. George L. Ruffin, of Boston|location=Boston|year=1892|publisher=[[De Wolfe & Fiske Co.]]|edition=New, revised|url=https://archive.org/details/lifetimesoffrededoug/page/n393/mode/2up}}</ref><ref name="Lee">{{cite book|url=http://www.jstor.org/stable/4242480|journal=[[Virginia Magazine of History and Biography]]|number=1|first=Robert E.|last=Lee|author-link=Robert E. Lee|pages=17–32, at p. 22|chapter=Col. Robert E. Lee's Report. Headquarters Harper's Ferry. October 19, 1859|title=The John Brown Letters. Found in the Virginia State Library in 1901 (continued)|volume=10|year=1902|jstor=4242480|access-date=December 9, 2020|archive-date=December 29, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201229150202/https://www.jstor.org/stable/4242480|url-status=live}}</ref><ref name="Mason">{{cite book|title=Report [of] the Select committee of the Senate appointed to inquire into the late invasion and seizure of the public property at Harper's Ferry|first1=James M.|last1=Mason|author-link1=James M. Mason|first2=Jacob|last2=Collamer|page=42|author-link2=Jacob Collamer|url=https://archive.org/details/reportselectcommi00unit/page/n1/mode/2up|date=June 15, 1860}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www3.iath.virginia.edu/jbrown/men.html|title=John Brown: The Conspirators [sic] Biographies|archive-url=https://web.archive.org/web/20180607040850/http://www2.iath.virginia.edu/jbrown/men.html|archive-date=2018-06-07|access-date=May 21, 2007|author=ASR|date=March 21, 1995}}</ref> که څه هم ګرین، د براون او پنځو نورو نیول شویو ګډونوالو په څېر په دغه برید کې ټپي نه ‌شو، خو تر نیول کېدو وروسته ډېر ژر محاکمه شو، پر اعدام محکوم شو او د ۱۸۵۹ ز کال د دسمبر میاشتې په ۱۶مه نېټه په دار وځړول شو. دوې اونۍ وړاندې د جان براون په اعدام کې د امنیتي دلایلو له امله ډېرو کمو کسانو ته اجازه ورکړل شوې وه چې د اعدام لیدو ته راشي، خو د ګرین په اعدام کې هېڅ ممنوعیت نه و، قاضي غوښتل، ټول خلک يې اعدامول وویني، له همدې امله یې ۱۶۰۰ کسان لیدو ته راغلي وو. هغه مهال قانوني او غیرقانوني اعدامونه یو ساعت‌تېری و.<ref>{{cite news|title=The executions at Charlestown|newspaper=[[Pittsburgh Post]]|date=December 17, 1859|page=1|via=[[Pennsylvania News Archive]]|url=https://panewsarchive.psu.edu/lccn/sn85054562/1859-12-17/ed-1/seq-1/|access-date=2020-10-16|archive-date=2020-10-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20201016212707/https://panewsarchive.psu.edu/lccn/sn85054562/1859-12-17/ed-1/seq-1/|url-status=live}}</ref><ref name="Tyrone">{{cite news|title=Execution of the Insurgents|newspaper=[[Tyrone Star]] ([[Tyrone, Pennsylvania]])|date=December 24, 1859|page=2|via=[[newspapers.com]]|url=https://www.newspapers.com/clip/69409622/the-tyrone-star/}}</ref><ref>{{cite news|title=Harper's Ferry|newspaper=[[The Oakland Press|Pontiac Gazette]] ([[Pontiac, Michigan]])|date=December 16, 1859|page=2|via=[[Digital Michigan Newspapers]]|url=https://digmichnews.cmich.edu/cgi-bin/michigan?a=d&d=OaklandPGZT18591216-01.1.2}}{{Dead link|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref name="Expulsion">{{cite news|title=Expulsion of strangers|orig-date=November 12, 1859|newspaper=[[New-York Tribune]]|date=November 16, 1859|page=6|via=[[newspapers.com]]|url=https://www.newspapers.com/clip/74683028/john-browns-lawyers-tbreatened-with/}}</ref><ref>{{cite news|series=African American Newspapers|newspaper=[[The North Star (anti-slavery newspaper)|Douglass' Monthly]]|first=Frederick|last=Douglass|url=https://accessible.com/accessible/emailedURL?AADoc=DOUGLASSMONTHLY.FD1861090007.00007|via=[[Accessible Archives]]|page=516|volume=4|number=4|date=September 1861|title=Fighting Rebels With Only One Hand|author-link=Frederick Douglass}}</ref><ref>{{cite news|title=A Call to the Negroes to Arm. Appeal from Frederick Douglass|newspaper=[[The Evening Post]] (New York, New York)|date=March 5, 1863|page=1|first=Frederick|last=Douglass|author-link=Frederick Douglass|via=[https://nyshistoricnewspapers.org NYS Historical Newspapers]|url=https://nyshistoricnewspapers.org/lccn/sn83030384/1863-03-05/ed-1/seq-1/#date1=03%2F01%2F1859&index=10&date2=12%2F31%2F1863&searchType=advanced&SearchType=phrase&sequence=0&words=Green+Shields&proxdistance=&to_year=1863&rows=20&ortext=&from_year=1859&proxtext=&phrasetext=Shields+green&andtext=&dateFilterType=range&page=1}}</ref><ref>{{cite news|title=A Call from Fred Douglass|newspaper=[[Cleveland Daily Leader]] ([[Cleveland, Ohio]])|date=March 6, 1863|page=2|via=[[newspapers.com]]|url=https://www.newspapers.com/clip/23705316/cleveland-daily-leader-6mar63p2-call/}}</ref><ref>{{cite news|title=John Brown|newspaper=[[Boston Globe]]|date=December 17, 1873|page=5|via=[[newspapers.com]]|url=https://www.newspapers.com/clip/68664375/frederick-douglas-lecture-on-john-brown/|access-date=January 27, 2021|archive-date=February 1, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210201213652/https://www.newspapers.com/clip/68664375/frederick-douglas-lecture-on-john-brown/|url-status=live}}</ref><ref name="Storer">{{cite book|first=Frederick|last=Douglass|author-link=Frederick Douglass|title=John Brown. An address by Frederick Douglass, at the fourteenth anniversary of Storer College, Harper's Ferry, West Virginia, May 30, 1881|location=[[Dover, New Hampshire]]|url=https://archive.org/details/johnbrownaddress00doug/page/26/mode/2up|year=1881|publisher=Dover, N. H., Morning Star job printing house}}</ref><ref>{{cite news|title=Record of revolts in negro workers' past|first=Mary|last=Adams|author-link=Williana Burroughs|newspaper=[[Daily Worker]]|date=May 1, 1928|via=[https://fultonhistory.com Old Fulton New York Post Cards]|url=https://fultonhistory.com/highlighter/highlight-for-xml?altUrl=https%3A%2F%2Ffultonhistory.com%2FNewspapers%252021%2FChicago%2520IL%2520Daily%2520Worker%2FChicago%2520IL%2520Daily%2520Worker%25201928%2FChicago%2520IL%2520Daily%2520Worker%25201928%252005-01_0678.pdf%23xml%3Dhttps%3A%2F%2Ffultonhistory.com%2FdtSearch%2Fdtisapi6.dll%3Fcmd%3Dgetpdfhits%26u%3D6ff19c12%26DocId%3D4143202%26Index%3DZ%253a%255cDISK%2520V%26HitCount%3D2%26hits%3Deca%2Becb%2B%26SearchForm%3D%252fFulton%255fform%252ehtml%26.pdf&uri=https%3A%2F%2Ffultonhistory.com%2FNewspapers%252021%2FChicago%2520IL%2520Daily%2520Worker%2FChicago%2520IL%2520Daily%2520Worker%25201928%2FChicago%2520IL%2520Daily%2520Worker%25201928%252005-01_0678.pdf&xml=https%3A%2F%2Ffultonhistory.com%2FdtSearch%2Fdtisapi6.dll%3Fcmd%3Dgetpdfhits%26u%3D6ff19c12%26DocId%3D4143202%26Index%3DZ%253a%255cDISK%2520V%26HitCount%3D2%26hits%3Deca%2Becb%2B%26SearchForm%3D%252fFulton%255fform%252ehtml%26.pdf&openFirstHlPage=false.com/highlighter/highlight-for-xml?altUrl=https%3A%2F%2Ffultonhistory.com%2FNewspapers%252021%2FChicago%2520IL%2520Daily%2520Worker%2FChicago%2520IL%2520Daily%2520Worker%25201928%2FChicago%2520IL%2520Daily%2520Worker%25201928%252005-01_0678.pdf%23xml%3Dhttps%3A%2F%2Ffultonhistory.com%2FdtSearch%2Fdtisapi6.dll%3Fcmd%3Dgetpdfhits%26u%3D6ff19c12%26DocId%3D4143202%26Index%3DZ%253a%255cDISK%2520V%26HitCount%3D2%26hits%3Deca%2Becb%2B%26SearchForm%3D%252fFulton%255fform%252ehtml%26.pdf&uri=https%3A%2F%2Ffultonhistory.com%2FNewspapers%252021%2FChicago%2520IL%2520Daily%2520Worker%2FChicago%2520IL%2520Daily%2520Worker%25201928%2FChicago%2520IL%2520Daily%2520Worker%25201928%252005-01_0678.pdf&xml=https%3A%2F%2Ffultonhistory.com%2FdtSearch%2Fdtisapi6.dll%3Fcmd%3Dgetpdfhits%26u%3D6ff19c12%26DocId%3D4143202%26Index%3DZ%253a%255cDISK%2520V%26HitCount%3D2%26hits%3Deca%2Becb%2B%26SearchForm%3D%252fFulton%255fform%252ehtml%26.pdf&openFirstHlPage=false}}</ref><ref>{{cite news|title=Black History Past and Present|first=James Egert|last=Allen|newspaper=[[New York Amsterdam News]]|date=May 16, 1970|page=17|url=https://fultonhistory.com/highlighter/highlight-for-xml?altUrl=https%3A%2F%2Ffultonhistory.com%2FNewspaper%252024%2FNew%2520York%2520NY%2520Amsterdam%2520News%2FNew%2520York%2520NY%2520Amsterdam%2520News%25201970%2FNew%2520York%2520NY%2520Amsterdam%2520News%25201970%252000436_2.pdf%23xml%3Dhttps%3A%2F%2Ffultonhistory.com%2FdtSearch%2Fdtisapi6.dll%3Fcmd%3Dgetpdfhits%26u%3D4c71ef31%26DocId%3D6660044%26Index%3DZ%253a%255cDISK%2520X%26HitCount%3D2%26hits%3D642%2B643%2B%26SearchForm%3D%252fFulton%255fform%252ehtml%26.pdf&uri=https%3A%2F%2Ffultonhistory.com%2FNewspaper%252024%2FNew%2520York%2520NY%2520Amsterdam%2520News%2FNew%2520York%2520NY%2520Amsterdam%2520News%25201970%2FNew%2520York%2520NY%2520Amsterdam%2520News%25201970%252000436_2.pdf&xml=https%3A%2F%2Ffultonhistory.com%2FdtSearch%2Fdtisapi6.dll%3Fcmd%3Dgetpdfhits%26u%3D4c71ef31%26DocId%3D6660044%26Index%3DZ%253a%255cDISK%2520X%26HitCount%3D2%26hits%3D642%2B643%2B%26SearchForm%3D%252fFulton%255fform%252ehtml%26.pdf&openFirstHlPage=false|via=[https://fultonhistory.com Old Fulton New York Post Cards]}}</ref><ref>{{cite journal|title=An Early Black Textbook: ''Floyd's Flowers or Duty and Beauty for Colored Children''|first=Thomas G.|last=Dyer|journal=[[Phylon]]|volume=37|number=4|date=1976|pages=359–361|doi=10.2307/274499|url=https://www.jstor.org/stable/274499|jstor=274499|access-date=2021-01-31|archive-date=2021-02-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20210213045717/https://www.jstor.org/stable/274499|url-status=live}}</ref> == د ګرین په اړه د معلوماتو کمی == د ګرین په اړه معلومات ګډوډ او متناقض دي. د «ناټ ټرنر» په څېر یوازې یوه سرچینه موجوده چې ټولو کارولې ده، خو فرېډریک ډاګلاس د «لوئیس ډیکارو» په استناد چې د ګرین په اړه د یوازني کتاب لیکوال دی، د دې سرچینې باور تر پوښتنې لاندې بللی دی. تر برید، محاکمې، محکومېدو او اعدام وروسته د ۷ کسانو په ډله کې (چې پنځه سپین پوستي او دوه تور پوستي وو) د نورو په پرتله د ګرین په اړه معلومات کم دي. د دوو جلا عیني شاهدانو په وینا: دی یو ښه نښه ویشتونکی و. یو بل وايي چې ګرین خپل ټوپک او تفنګچه «چټک او پر ځای» وکارول، خو په بریدګرو کې تر ټولو ډېر بېسواده و. یوې خپرنۍ ویلي وو چې: ده انجیل لوست. ده د «جیفرسن» ښار په زندان کې د دوو میاشتو په اوږدو کې نه کوم لیک ولیکه او نه یې ترلاسه کړ. هېچا دی ونه کاته، نه یې هڅه وکړه او هېڅوک نه وو چې مړی یې خښ کړي. مطبوعات او حقوقي نظام د تور پوستانو په پرتله څو برابره ډېر د سپین پوستو زندانیانو لپاره اندېښمن وو. که څه هم داسې معلومات شته چې ګرین په سوېلي کارولینا کې یو زوی لري، خو دا موضوع یې پټه کړې وه او څومره چې معلومات شته، له هغه سره یې هېڅ اړیکه نه لرله.<ref name="Anderson">{{cite book|title=A Voice from Harper's Ferry; with incidents prior and subsequent to its capture by Captain Brown and his men|last=Anderson|first=Osborne P.|author-link=Osborne Perry Anderson|publisher=The author|year=1861|url=https://archive.org/details/ASPC0005194700/mode/2up|location=Boston}}</ref><ref name="Annie">{{cite news|title=John Brown's raid. Details as told by one of the survivors. Suffered hardships. Efforts of the Survivors to Get Away from the Scene and how Some Were Captured. Captain Cook's Experience in a Justice's Court in Chambersburg, Where He Was Taken After His Capture by Professional Fugitive Slave Hunters|newspaper=[[The Gazette (York, Pennsylvania)]]|date=July 23, 1903|page=6|via=[[newspapers.com]]|url=https://www.newspapers.com/clip/71885816/shields-green/}}</ref><ref>{{cite book|title=Captain John Brown and Harper's Ferry : The Story of the Raid and the Old Fire Engine House Known as John Brown's Fort|first=Boyd|last=Stutler|authorlink=Boyd B. Stutler|location=[[Harpers Ferry, West Virginia]]|edition=2nd|publisher=[[Storer College]]|year=1930|url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uiug.30112003734990&view=1up&seq=46}}</ref><ref name="Dispatch">{{cite news|title=The executions at Charlestown|newspaper=[[Richmond Dispatch]] ([[Richmond, Virginia]])|date=December 19, 1859|page=1|via=[[newspapers.com]]|url=https://www.newspapers.com/clip/61126984/the-hangings-at-charles-town-john/|access-date=January 22, 2021|archive-date=October 17, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201017071942/https://www.newspapers.com/clip/61126984/the-hangings-at-charles-town-john/|url-status=live}}</ref><ref name="Quarles">{{cite book|title=Allies for Freedom. Blacks and John Brown|first=Benjamin|last=Quarles|authorlink=Benjamin Arthur Quarles|location=New York|year=1974|lccn=73-90372|publisher=[[Oxford University Press]]}}</ref><ref name="Cook">{{cite book|title=Confession of John E. Cooke [sic], brother of Gov. A.P. Willard, of Indiana, and one of the participants in the Harper's Ferry invasion : published for the benefit of Samuel C. Young, a non-slaveholder, who is permanently disabled by a wound received in defence of Southern institutions [slavery]|first=John Edwin|last=Cook|author-link=John Edwin Cook|date=November 11, 1859|location=[[Charles Town, Virginia]]|publisher=D. Smith Eichelberger, Editor of the [[Independent Democrat (newspaper)|Independent Democrat]]|url=http://reader.library.cornell.edu/docviewer/digital?id=may926904#page/3/mode/1up|access-date=March 10, 2021|archive-date=December 9, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201209093327/http://reader.library.cornell.edu/docviewer/digital?id=may926904#page/3/mode/1up|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=John Brown's Invasion. Cook's confession|newspaper=[[New-York Tribune]]|date=November 26, 1859|page=7|via=[[newspapers.com]]|url=https://www.newspapers.com/clip/68150650/confession-and-pardon-of-cook-john/|access-date=March 10, 2021|archive-date=June 14, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210614164754/https://www.newspapers.com/clip/68150650/confession-and-pardon-of-cook-john/|url-status=live}}</ref><ref name="Caro">{{cite book|last=DeCaro|first=Louis A., Jr.|title=The Untold Story of Shields Green: The Life and Death of a Harper's Ferry Raider|publisher=[[New York University Press]]|year=2020|isbn=9781479802753}}</ref> د ګرین ژوند په اصل کې په دوو برخو وېشل کېږي: تر ډاګلاس وړاندې او تر ډاګلاس وروسته. دی هغه وخت لیکني تاریخ ته د ننه کېږي چې د براون تر برید شاوخوا دوه کاله وړاندې يې د نیویارک ایالت په روچسټر ښار کې د ډاګلاس په کور کې ژوند پیل کړ. ډاګلاس موږ ته مهم معلومات راکوي، که هغه نه وای، موږ نه پوهېدو چې ګرین یو تښتېدلی غلام دی. <ref name="Execution">{{cite journal|volume=91|number=5|date=June 1, 2013|journal=North Carolina Law Review|title=Execution in Virginia, 1859: The Trials of Green and Copeland|author-link=Steven Lubet|first=Steve|last=Lubet|pages=1785–1815|url=https://scholarlycommons.law.northwestern.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1208&context=facultyworkingpapers|access-date=February 2, 2021|archive-date=April 30, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190430190254/https://scholarlycommons.law.northwestern.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1208&context=facultyworkingpapers|url-status=live}}</ref><ref name="Caro2">{{cite book|last=DeCaro|first=Louis A., Jr.|title=The Untold Story of Shields Green: The Life and Death of a Harper's Ferry Raider|publisher=[[New York University Press]]|year=2020|isbn=9781479802753}}</ref> == څېره == له هغه مهال سره سم د ګرین د پوست په اړه خبرې کېدې او ویل کېدل چې له رنګه تک تور و. په هغه وخت کې هغه کسان کم متمدن بلل کېدل چې د پوست رنګ به یې د قهوه‌يي روښانه تور پوستو کسانو په پرتله ډېر تور و، دا ډول رنګ پر غلامو تور پوستو ښځو د سپین پوستو بادارانو د تېري پایله وه. ګرین د خپل پوست د رنګ او جګړه‌ يیز مهارت له امله د براون د نیول شویو کسانو تر منځ منفوره څېره وه. په «چارلېز ټاون» کې د ټولو محاکمه شویو بریدګرو تر منځ شیلډز ګرین ډېرځورول کېده، سپکاوی ورته کېده او وهل کېده، ده ته تر ټولو ډېر بد رد ویل کېدل. <ref name="Barry">{{cite book|first=Joseph|last=Barry|title=The Strange Story of Harpers Ferry|year=1903|location=[[Martinsburg, West Virginia]]|url=http://www.gutenberg.org/files/35459/35459-h/35459-h.htm|access-date=2021-01-26|archive-date=2021-01-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20210125124232/http://www.gutenberg.org/files/35459/35459-h/35459-h.htm|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=The Harper's Ferry Affairs|page=2|newspaper=[[Columbus Daily Sun]] ([[Columbus, Georgia]])|date=December 22, 1859|via=[[newspaperarchive.com]]|url=https://newspaperarchive.com/crime-clipping-dec-22-1859-2262332/}}</ref><ref name="Ages">{{cite news|title=Ages of the prisoners|newspaper=[[The Liberator (newspaper)|The Liberator]] (Boston, Massachusetts)|date=December 23, 1859|page=3|via=[[newspapers.com]]|url=https://www.newspapers.com/clip/65731110/ages-of-harpers-ferry-prisoners/|access-date=January 21, 2021|archive-date=June 14, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210614164822/https://www.newspapers.com/clip/65731110/ages-of-harpers-ferry-prisoners/|url-status=live}}</ref><ref name="Caro3">{{cite book|last=DeCaro|first=Louis A., Jr.|title=The Untold Story of Shields Green: The Life and Death of a Harper's Ferry Raider|publisher=[[New York University Press]]|year=2020|isbn=9781479802753}}</ref> وېښتان یې لنډ او ګړګوتي وو.<ref>{{cite news|title=Letter from Harpers Ferry|newspaper=[[Richmond Whig]]|date=November 25, 1859|author=Rambler|via=[[VirginiaChronicle]]|url=https://virginiachronicle.com/?a=d&d=RWH18591125.1.2&srpos=25&e=-------en-20--21-byDA-txt-txIN-%22Shields+green%22-------|page=2|access-date=February 7, 2021|archive-date=February 14, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210214004438/https://virginiachronicle.com/?a=d&d=RWH18591125.1.2&srpos=25&e=-------en-20--21-byDA-txt-txIN-%22Shields+green%22-------|url-status=live}}</ref> ویل کېږي چې «ونه(قد) یې ټيټ و او په حرکاتو کې ډېر فعال» و. ښه څېره یې لرله او په کتلو کې تېز او ځیرک و. جېمز مونرو وايي چې: ګرین «ښه او ورزشي» څېره لرله. <ref name="Barry2">{{cite book|first=Joseph|last=Barry|title=The Strange Story of Harpers Ferry|year=1903|location=[[Martinsburg, West Virginia]]|url=http://www.gutenberg.org/files/35459/35459-h/35459-h.htm|access-date=2021-01-26|archive-date=2021-01-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20210125124232/http://www.gutenberg.org/files/35459/35459-h/35459-h.htm|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=Ages of the prisoners|newspaper=[[New-York Tribune]]|date=December 19, 1859|page=6|url=https://www.newspapers.com/clip/74779037/executions-on-charles-town-john/|others=[Says he was 22.]}}</ref><ref name="Hinton">{{cite book|last=Hinton|first=Richard J.|title=John Brown and His Men. With Some Account of the Roads They Traveled to Reach Harpers Ferry|publisher=[[Funk and Wagnalls]]|edition=Revised|year=1894|location=New York|url=https://archive.org/details/bub_gb_A3xqoeRmh_sC/page/n508}}</ref><ref name="Annie2">{{cite news|title=John Brown's raid. Details as told by one of the survivors. Suffered hardships. Efforts of the Survivors to Get Away from the Scene and how Some Were Captured. Captain Cook's Experience in a Justice's Court in Chambersburg, Where He Was Taken After His Capture by Professional Fugitive Slave Hunters|newspaper=[[The Gazette (York, Pennsylvania)]]|date=July 23, 1903|page=6|via=[[newspapers.com]]|url=https://www.newspapers.com/clip/71885816/shields-green/}}</ref> == نومونه == === سترواک === ډاګلاس وايي چې: کله چې هلته لاړ، د ده په کور کې یې ژوند کاوه «رنګین پوسته سړی و ،چې ځان ته یې بېلابېل نومونه کارول، کله به یې ځان «سترواک» او کله «ګرین شیلډ» باله. ګرین په خپل کارت کې چې په ۱۸۵۸ ز کال کې یې د نیویارک ایالت په روچسټر ښار کې چاپ کړی و، ځان یې د «سترواک شیلډ» په نامه یاد کړی و.<ref name="Caro4">{{cite book|last=DeCaro|first=Louis A., Jr.|title=The Untold Story of Shields Green: The Life and Death of a Harper's Ferry Raider|publisher=[[New York University Press]]|year=2020|isbn=9781479802753}}</ref><ref name="Rochester">{{cite news|title=A Rochester man (illegible) Harper's Ferry Insurrection|newspaper=[[New York Daily Herald]]|date=October 29, 1859|page=10|via=[[newspapers.com]]|url=https://www.newspapers.com/clip/72482099/shield-emperor-shields-green/}}</ref> نورو بریدګرو هم د «سترواک» په نامه یاداوه. د سترواک د مستعار نامه معنا او علت معلوم نه دی. کله ناکله لیکوالان داسې انګېري چې، ښايي د افریقايي خلکو تر منځ به د داسې موقعیت ښکارندويي کوي چې ظاهراً له هغوی نه تښتول شوی، یا یې نسب په سطلنتي افریقايي کورنۍ پورې تړاو لري، خو د دغو فرضیو د تثبیت لپاره هېڅ سند نه ‌شته. ګرین د سويلي کارولینا په چارلسټون کې لوی شو. دغه مستعار نوم ښايي د نورو تور پوستانو تر منځ د مشر په توګه د ګرین د حالت ښکارندوی وي. ده به برمته شویو کسانو ته ډېر بد رد ویل. د براون زندانیانو ته یې ډېر سپکاوی کاوه، تل به یې خپل ټوپک ورښود او ځینې به یې په ویشتلو ډارول. <ref name="Hinton2">{{cite book|last=Hinton|first=Richard J.|title=John Brown and His Men. With Some Account of the Roads They Traveled to Reach Harpers Ferry|publisher=[[Funk and Wagnalls]]|edition=Revised|year=1894|location=New York|url=https://archive.org/details/bub_gb_A3xqoeRmh_sC/page/n508}}</ref><ref name="Barry3">{{cite book|first=Joseph|last=Barry|title=The Strange Story of Harpers Ferry|year=1903|location=[[Martinsburg, West Virginia]]|url=http://www.gutenberg.org/files/35459/35459-h/35459-h.htm|access-date=2021-01-26|archive-date=2021-01-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20210125124232/http://www.gutenberg.org/files/35459/35459-h/35459-h.htm|url-status=live}}</ref><ref>For example, see Benjamin Quarles, ''Allies for Freedom: Blacks and John Brown'' (1974, 2000), 85.</ref> === ایسو براون === په ځینو تازه موندنو کې لیدل کېږي چې اصلي نوم یې «ایسو براون» و. د دې موضوع لپاره یوازنی سند په ۱۸۶۱ کال کې د یوې خپرنۍ مقاله ده، خو د شیلډز ګرین د ناویلې کیسې د کتاب (دا کتاب د ګرین د ژوند په اړه یوازنی کتاب دی چې تر اوسه پېژندل شوی) لیکوال لوئیس ډي کارو په وینا: ده هېڅ وخت خپل نوم «ایسو بروان» نه دی کارولی او په هارپرز فري کې یې هېڅ یوه همکار هم ده ته دا نوم نه دی اخیستی. فرېډریک ډاګلاس هم هېڅکله په دغه نامه نه دی یاد کړی او د ده په اړوندو اسنادو، محاکمه او اعدام کې هم دا نوم نه دی کارول شوی. د ۱۸۵۹ ز کال په هېڅ یوه خپرنۍ کې هم دغه نوم نه دی ذکر شوی.<ref name="Caro5">{{cite book|last=DeCaro|first=Louis A., Jr.|title=The Untold Story of Shields Green: The Life and Death of a Harper's Ferry Raider|publisher=[[New York University Press]]|year=2020|isbn=9781479802753}}</ref> == سرچینې == 0r6b56utvjfc8gvga535amtkx8adovt فهد بن عبد العزیز 0 60081 352337 344744 2025-06-04T21:24:57Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 352337 wikitext text/x-wiki فهد بن عبدالعزیزالسعود (په عربي ژبه فهد بن عبدالعزیز آل سعود، په لاتیني ''Fahd ibn ʿAbd al ʿAzīz Āl Suʿūd'',، د عربي ژبې په النجدیه لهجه یې تلفظ: [fah(aː)d ben ˈʕabd alʕaˈziːz ʔaːl saˈʕuːd]؛ په ۱۹۲۱ یا ۱۹۲۳ ز کال کې زېږېدلی د ۲۰۰۵ ز کال د اګست په لومړۍ مړ شوی) د سعودي عربستان یو سیاستوال، چې د ۱۹۸۲ز کال د جون له دیارلسمې نېټې څخه د خپلې مړينې تر نېټې (۲۰۰۵ ز کال) پورې د سعودي عربستان پاچا و. د هغه تر رسم ګذشت مخکې، هغه د ۱۹۷۵ ز کال د مارچ  له ۲۵ څخه د ۱۹۸۲ ز کال د جون تر دیارلسمې نېټې پورې د سعودي عربستان ولیعهد و. هغه د معاصر سعودي عربستان د بنسټ اېښودونکي پاچا عبدالعزیز اتم زوی و. همدارنګه د عبدالعزیز له شپږو زامنو څخه څلورم زوی و چې پاچهي یې وکړه (نور یې سعود، فیصل، خالد، عبدالله او سلمان وو). {{مالومات}} هغه د اووه سدیریونو (په سعودي عربستان کې د پاچا عبدالعزیز ۷ زامن چې سکه وروڼه دي او د هغه مېرمنې حسې ته ویل کېږي ) تر ټولو مشر و، چې د حسه بنت احمد السدیري څخه د پاچا عبدالعزیز زامن وو. هغه د پاچا سعود د واکمنۍ پر مهال له ۱۹۵۳ ز کال څخه تر ۱۹۶۲ ز کال پورې د پوهنې د وزیر په توګه خدمت وکړ. تر هغه وروسته د پاچا سعود د واکمنۍ تر پایه او د پاچا فیصل د واکمنۍ په ټوله دوره کې له ۱۹۶۲ ز کال څخه تر ۱۹۷۵ ز کال پورې د کورنیو چارو وزیر و. کله چې په ۱۹۷۵ ز کال کې د پاچا فیصل تر ترور وروسته، د هغه ناسکه ورور خالد واک ته ورسېده، نوموړی ولیعهد وټاکل شو. فهد د خالد د واکمنۍ په بهیر کې د هغه د وروستي ناسم روغتیايي حالت له امله د عربستان اصلي واکمن و.   فهد په ۱۹۸۲ ز کال کې، د پاچا خالد تر مړینې وروسته واک ته ورسېده. هغه په ۱۹۹۲ ز کال کې د سعودي عربستان د اساسي قانون د معرفي کولو امتیاز لري. هغه په ۱۹۹۵ ز کال کې له ناتوانوونکې مغزي سکتې سره مخامخ شو او تر هغې وروسته یې ونه شو کولی ،په بشپړ ډول خپلو رسمي دندو ته دوام ورکړي. د هغه ناسکه ورور ولیعهد شهزاده عبدالله د نایب السلطنه په توګه په دې پاچهۍ کې خدمت وکړ او په ۲۰۰۵ز کال، د هغه تر مړینې وروسته ځای ناستی پاچا شو. فهد له ۲۳ کاله پاچهۍ سره تر ټولو اوږد مهال لپاره  د سعودي عربستان پاچا پاتې شوی دی. == لومړنی ژوند او زده‌کړې == فهد بن عبدالعزیز په ۱۹۲۱ یا ۱۹۲۳ ز کال کې په سعودي کې زېږېدلی. هغه د عبدالعزیز اتم زوی او تر خپلې مور حسه بنت احمد السدیري وروسته د وروڼو تر ټولو مشر دی چې په اووه سویدري مشهور دي. فهد د هغې دویم زوی و، د هغه مشر ناسکه ورور عبدالله بن محمد د شهزاده محمد بن عبدالرحمن سره د هغه د مور له لومړني واده څخه د هغې یوازینی زوی و. <ref>{{cite book|editor=Bernard Reich|title=Political leaders of the contemporary Middle East and North Africa: A biographical dictionary|url=https://books.google.com/books?id=3D5FulN2WqQC&pg=PA528|year=1990|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-313-26213-5|page=528|location=New York; Westport, CT; London}}</ref><ref>{{cite journal|title=Riyadh. The capital of monotheism|journal=Business and Finance Group|url=http://www.bfg-global.com/pdfnw/pdf/eng/1-ensalman.pdf|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20091014223725/http://www.bfg-global.com/pdfnw/pdf/eng/1-ensalman.pdf|archive-date=14 October 2009|access-date=1 March 2022|archivedate=14 October 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20091014223725/http://www.bfg-global.com/pdfnw/pdf/eng/1-ensalman.pdf}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.saudiembassy.net/archive/2005/news/page365.aspx|title=The Embassy of The Kingdom of Saudi Arabia|publisher=The Embassy of The Kingdom of Saudi Arabia|access-date=2022-03-01|archive-date=2009-07-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20090703105525/https://www.saudiembassy.net/archive/2005/news/page365.aspx|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://houseofsaud.com/profiles/fahd-of-saudi-arabia|title=Fahd bin Abdulaziz al Saud}}</ref><ref>{{cite journal|author=Nabil Mouline|title=Power and generational transition in Saudi Arabia|journal=Critique Internationale|date=April–June 2012|volume=46|pages=1–22|url=http://www.ceri-sciencespo.com/publica/critique/46/ci46_nm.pdf}}</ref><ref name="ttel285">{{cite news|title=King Fahd|newspaper=The Telegraph|url=https://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/1495300/King-Fahd.html|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220112/https://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/1495300/King-Fahd.html|archive-date=12 January 2022|url-access=subscription|url-status=live|access-date=2 February 2013|date=2 August 2005}}{{cbignore}}</ref><ref>{{cite book|author=Winberg Chai|title=Saudi Arabia: A Modern Reader|url=https://books.google.com/books?id=lh4bENPP_HEC&pg=PA193|date=22 September 2005|publisher=University Press|isbn=978-0-88093-859-4|page=193}}</ref><ref>{{cite book|author=Sabri Sharaf|title=The House of Saud in Commerce: A Study of Royal Entrepreneurship in Saudi Arabia|url=https://books.google.com/books?id=51Bb8Ix7xw8C&pg=PA301|year=2001|publisher=Sharaf Sabri|isbn=978-81-901254-0-6|page=301}}</ref> د فهد زده‌کړې، په ریاض کې د شهزادګانو په ښوونځي کې سرته ورسېدې، هغه ښوونځی چې په ځانګړي ډول د السعود کورنۍ د زده‌کړو لپاره پاچا عبدالعزیزجوړ کړی و. د مور له ټینګار سره یې څلور کاله زده‌کړې وکړې. فهد د شهزاده ګانو په ښوونځي کې د زده‌کړو په بهیر کې د شیخ عبدالغني خیاط په ګډون د کورنيو ښوونکو تر نظر لاندې زده‌کړې وکړې. هغه وروسته د دیني زده‌کړو د ترلاسه کولو په موخه د مکې د دیني علومو د زده کړې انستیتیوت ته ولاړ.     <ref name="aex">{{cite web|title=King Fahd Brought Vision of Progress|url=http://www.aramcoexpats.com/articles/2005/08/king-fahd-brought-vision-of-progress/|work=Aramco ExPats|location=Riyadh|date=5 August 2005|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20131104003432/http://www.aramcoexpats.com/articles/2005/08/king-fahd-brought-vision-of-progress/|archive-date=4 November 2013|df=dmy}}</ref><ref name="allen">{{cite news|author=Robin Allen|title=Obituary: King Fahd - A forceful but flawed ruler|url=http://www.ft.com/intl/cms/s/0/54d03842-0264-11da-84e5-00000e2511c8.html#axzz2Jlr7TK3t|access-date=2 February 2013|newspaper=Financial Times|date=1 August 2005}}</ref><ref name="bab1aug">{{cite news|title=Biography of King Fahd bin Abdulaziz Al Saud|url=http://www.babnet.net/en_detail-1405.asp|access-date=27 February 2013|work=Babnet|date=1 August 2005|archive-url=https://web.archive.org/web/20131004234551/http://www.babnet.net/en_detail-1405.asp|archive-date=4 October 2013|url-status=dead}}</ref><ref name="dgnews">{{cite news|title=Fahad played pivotal role in development|url=http://www.gulf-daily-news.com/NewsDetails.aspx?storyid=118446|access-date=2 February 2013|newspaper=Daily Gulf News|date=2 August 2005|archive-date=5 October 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131005035939/http://www.gulf-daily-news.com/NewsDetails.aspx?storyid=118446|url-status=dead}}</ref> == لومړني سیاسي رولونه == شهزاده فهد د خپلې مور په ټینګار سره د سلطنتي مشورتي پلاوي غړی شو. د ۱۹۴۵ ز کال په بهیر کې يې د سعودي د وخت د بهرنیو چارو وزیر شهزاده فیصل تر امر لاندې خدمت وکړ او په خپل لومړني رسمي سفر کې يې د ملګرو ملتونو د منشور د لاسلیک لپاره سانفرانسیسکو ته سفر وکړ. فهد خپل لومړنی رسمي دولتي سفر، په ۱۹۵۳ ز کال کې تر سره کړ او د دویمې ملکې الېزابیت د تاج اېښودلو په مراسمو کې يې د السعود په استازیتوب ګډون وکړ. د ۱۹۵۳ز کال د ډېسمبر په ۲۴ مه، هغه د سعودي عربستان د پوهنې د لومړني وزیر په توګه وټاکل شو.  <ref>{{cite news|title=The Political Leadership - King Fahd|url=http://www.thefreelibrary.com/SAUDI+ARABIA+-+The+Political+Leadership+-+King+Fahd.-a057816188|access-date=16 March 2013|work=APS Review Gas Market Trends|date=29 November 1999}}</ref><ref>{{cite web|title=Saudi Foreign Policy|url=http://www.saudiembassy.net/files/PDF/Publications/Magazine/2001-Fall/Working.htm|work=Saudi Embassy Magazine|access-date=18 July 2013|date=Fall 2001|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20130807160420/http://www.saudiembassy.net/files/PDF/Publications/Magazine/2001-Fall/Working.htm|archive-date=7 August 2013|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite journal|title=King Fahd - his first 20 years|url=http://www.saudiembassy.net/files/PDF/Publications/Magazine/2002-Winter/King%20Fahd.htm|journal=Royal Embassy of Saudi Arabia|date=Winter 2002|volume=18|issue=4|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120602002407/http://saudiembassy.net/files/PDF/Publications/Magazine/2002-Winter/King%20Fahd.htm|archive-date=2 June 2012|df=dmy-all|access-date=1 March 2022|archivedate=2 June 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120602002407/http://saudiembassy.net/files/PDF/Publications/Magazine/2002-Winter/King%20Fahd.htm}}</ref><ref>{{cite web|title=King Fahd 1923-2005|url=http://www.saudiembassy.net/archive/2005/news/page365.aspx|work=Royal Embassy of Saudi Arabia|access-date=29 June 2012|location=Washington DC|date=1 August 2005|archive-date=14 October 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191014183959/https://www.saudiembassy.net/archive/2005/news/page365.aspx|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|title=Educational system in Saudi Arabia|url=http://www.sacm.org/Publications/58285_Edu_complete.pdf|work=Ministry of Higher Education|access-date=21 July 2013|year=2006}}</ref><ref name="vey2005">{{cite web|author=Harvey Sicherman|title=King Fahd's Saudi Arabia|url=http://www.unc.edu/depts/diplomat/item/2005/0709/sich/sich_saudi.html|work=American Diplomacy|access-date=8 August 2013|date=August 2005|archive-date=17 November 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20121117071805/http://www.unc.edu/depts/diplomat/item/2005/0709/sich/sich_saudi.html|url-status=dead}}</ref> شهزاده فهد، په ۱۹۵۹ ز کال کې په عربي هېوادونو کې د سعودي پلوي مشري پر غاړه لرله، چې د سعود په کورنۍ کې د هغه ورځ تر بلې زیاتېدونکي ارزښت او په راتلونکي کې د اړین رول لپاره د هغه تیاری ښيي. په ۱۹۶۲ ز کال کې د کورنیو چارو د وزارت مهم پوست ورته ورکړل شو. په ۱۹۶۵ز کال کې يې  د کورنیو چارو د وزیر په توګه په مصر کې د عربي هېوادونو د مشرانو تر منځ د سعودي پلاوي ریاست پر غاړه و. د ملک فیصل د سلطنت په پيل کې، فیصل د هغې شورا غړیتوب ترلاسه کړ چې د پاچا له خوا د ځای ناستۍ مسائلو د لارښوونې  لپاره رامنځته شوې وه. <ref>{{cite book|author=David Rundell|title=Vision or Mirage: Saudi Arabia at the Crossroads|url=https://books.google.com/books?id=0pLyDwAAQBAJ&pg=PT63|date=17 September 2020|publisher=Bloomsbury Publishing|isbn=978-1-83860-594-0|page=63}}</ref> شهزاده فهد، د ۱۹۶۷ ز کال د جنوري په دویمه له یو وژونکي بمي برید څخه چې د وزارت د ننه د هغه په دفتر کې یې چاودنه وکړه، وژغورل شو. هغه د پېښې پر مهال په خپل دفتر کې نه وو، خو چاودنې د وزارت د دفتر نږدې ۴۰ کارکوونکي ټپیان کړل. <ref name="jman2">{{cite journal|author=Joseph Mann|title=King Faisal and the Challenge of Nasser's Revolutionary Ideology|journal=Middle Eastern Studies|date=2012|volume=48|issue=5|page=753|doi=10.1080/00263206.2012.706220|s2cid=144629072|url=https://doi.org/10.1080/00263206.2012.706220}}</ref> فهد په ۱۹۶۷ ز کال کې، کله چې پاچا فیصل دفتر رامنځته کړ، د لومړي وزیر دویم مرستیال وټاکل شو. دا پوست د وخت د ولیعهد شهزاده خالد په غوښتنه د وزیرانو شورا دوام ته د هغه د نه تمایل له امله رامنځته شو. پاچا فیصل د یاد پوست لپاره د شهزاده فهد انتصاب ته چندان شوقمن نه و. د ۱۹۶۹ ز کال د اکتوبر او د ۱۹۷۰ ز کال د مې میاشتې تر منځ شهزاده فهد په هغه رخصتۍ کې و چې د نداف صفران له خوا په دولت کې د یوې لویې نښتې نښه ګڼل کېده. شهزاده فهد، د خپل نشتوالي په موده کې چې د چارواکو له خوا د طبي رخصتۍ په توګه راپور شوې وه، په لندن او بیا په هسپانیا کې پاتې شو او خپل وخت یې په قمار او تفرېح(هوساینه) کې تېر کړ. پاچا فیصل، په هغه پسې هم خپل سیاسي استازی عمر ثاقف او هم ګڼ شمېر لیکونه ورولېږل، تر څو بېرته خپل هېواد ته راستون شي، خو شهزاده فهد د هغه غوښتنه ونه منله.  <ref name="nads">{{cite book|author=Nadav Safran|title=Saudi Arabia: The Ceaseless Quest for Security|url=https://books.google.com/books?id=zSkIi_1T1FsC&pg=PR17|year=1985|publisher=Cornell University Press|isbn=978-0-8014-9484-0|pages=17, 118}}</ref><ref name="adst">{{cite web|title=Saudi Arabia|url=https://adst.org/wp-content/uploads/2018/02/Saudi-Arabia.pdf|work=Association for Diplomatic Studies and Training|access-date=7 January 2021|page=77|format=Country Readers Series|تاريخ الأرشيف=10 January 2021|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20210110033355/https://adst.org/wp-content/uploads/2018/02/Saudi-Arabia.pdf|url-status=dead|خونديځ نېټه=10 January 2021|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20210110033355/https://adst.org/wp-content/uploads/2018/02/Saudi-Arabia.pdf|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20210110033355/https://adst.org/wp-content/uploads/2018/02/Saudi-Arabia.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20210110033355/https://adst.org/wp-content/uploads/2018/02/Saudi-Arabia.pdf}}</ref><ref name="gss">{{cite thesis|author=Gary Samuel Samore|title=Royal Family Politics in Saudi Arabia (1953-1982)|url=https://www.proquest.com/docview/303295482|location=Harvard University|pages=265–266|date=1984|degree=PhD|id={{Proquest|303295482}}}}</ref> د ۱۹۷۳ ز کال په مارچ میاشت کې، کله چې د تېلو عالي شورا د پاچا فیصل له خوا رامنځته شوه، شهزاده فهد يې ریاست ته منصوب شو.  <ref>{{cite thesis|author=Nizar Madani|author-link=Nizar Madani|title=The Islamic Content of the Foreign Policy of Saudi Arabia. King Faisal's Call for Islamic Solidarity 1965-1975|url=https://www.proquest.com/docview/302841281|location=American University|page=54|degree=PhD|date=1977|id={{Proquest|302841281}}}}</ref> == ولیعهد == په ۱۹۷۵ز کال کې د پاچا فیصل تر مړینې او د پاچا خالد تر واک ته رسېدو وروسته، فهد د لومړي وزیر مرستیال او په ورته وخت کې وليعهد ونومول شو. فهد د پاچا خالد سربېره درې نور ناسکه وروڼه لرل: محمد، ناصر او سعد. په هر حال شهزاده محمد یوه لسیزه وړاندې د پاچا فیصل له خوا د ولیعهدۍ انتصاب رد کړی و، په داسې حال کې چې شهزاده ناصر او سعد دواړه د ولیعهدۍ لپاره وړ کسان نه وو. په مقابل کې شهزاده فهد له ۱۹۵۴ ز څخه تر ۱۹۶۲ ز کال پورې د پوهنې د وزیر او له ۱۹۶۲ز څخه تر ۱۹۷۵ ز کال پورې، د کورنیو چارو د وزیر په توګه خدمت کړی و.   <ref name="shenderson94">{{cite web|author=Simon Henderson|title=After King Fahd|url=http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PP_37_AFTERKINGFAHD.pdf|work=Washington Institute|access-date=2 February 2013|format=Policy Paper|year=1994|تاريخ الأرشيف=17 May 2013|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20130517194450/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PP_37_AFTERKINGFAHD.pdf|url-status=dead|خونديځ نېټه=17 May 2013|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20130517194450/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PP_37_AFTERKINGFAHD.pdf|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20130517194450/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PP_37_AFTERKINGFAHD.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20130517194450/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PP_37_AFTERKINGFAHD.pdf}}</ref><ref>{{cite book|author=Anthony H. Cordesman|title=Saudi Arabia Enters the 21st Century|url=https://books.google.com/books?id=CGEJvqjn-1MC&pg=PA46|year=2003|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-97997-3|page=46}}</ref><ref name="kel">{{cite journal|author=A. R. Kelidar|title=The problem of succession in Saudi Arabia|journal=Asian Affairs|year=1978|volume=9|issue=1|pages=23–30|doi=10.1080/03068377808729875}}</ref> د مرستیال لومړي وزیر او ولیعهد په توګه د شهزاده فهد انتصاب، هغه د پاچا خالد د موقف په پرتله چې د پاچا فیصل د واکمنۍ پر مهال ولیعهد و، ډېر پیاوړی شخصیت کړ. دا چې ملک خالد د فهد پر فعالیتونو نفوذ درلود او د هغه واک یې محدود کړ، ښايي دا د ایران او د سعودي عربستان د شیعه ټولنو پر ضد د فهد د دښمنانه چلند او روښانه لوېديځ پلوه ليدلوري له امله و. فهد په دغه دوره کې، د کورنۍ د داخلي شورا یو غړی و، چې مشري يې د پاچا خالد پر غاړه وه او د فهد وروڼه محمد، عبدالله، سلطان او عبدالمحسن او د هغه ترونه احمد او مسعید په کې شامل وو. <ref>{{cite news|title=New Saudi king shuffles cabinet|url=https://news.google.com/newspapers?id=4m9kAAAAIBAJ&pg=2381,3734868&dq=prince+fahd+interior+minister&hl=en|access-date=2 February 2013|newspaper=The Calgary Herald|date=29 March 1975|agency=AP|location=Riyadh}}</ref><ref>{{cite thesis|author=Caroline F. Tynan|title=Diversionary Discourse: A Historical Comparison of Saudi Interventions in Yemen|url=https://scholarshare.temple.edu/bitstream/handle/20.500.12613/3986/TETDEDXTynan_temple_0225E_13606_Abstract.pdf?sequence=1|location=Temple University|page=6|degree=PhD|date=May 2019}}</ref><ref>{{cite journal|author=Gulshan Dhahani|title=Political Institutions in Saudi Arabia|journal=International Studies|date=1980|volume=19|issue=1|pages=59–69|doi=10.1177/002088178001900104|s2cid=153974203|url=https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/002088178001900104}}</ref> == سرچینې == budo6fdo0zgj8fq0osa6jqelq47skc1 د هوا د حالاتو مالي تامين 0 60795 352358 335670 2025-06-05T11:08:35Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 352358 wikitext text/x-wiki د هوا د حالاتو مالي تامين هغه مالي تامين دی، چې د شنو خونو ګازونو د توليد کمولو موخه لري، د همدې ګازونو له منځه وړل يا ټيټېدل پياوړي کوي او د هوا د حالاتو د بدلون منفي اغېزو پر وړاندې د انسان او ايکولوژيکي نظامونو د زيان مننې کمول او ساتل او پراختيا ورکول په نښه کوي. «د هوا د حالاتو د مالي تامين» ذکر شوې پېژندنه، د هوا د حالاتو بدلون په اړه د ملګرو ملتونو د چارچوکاټ کنوانسيون د مالي تامين د تلپاتې کمېټې له لورې شوې ده. نوموړې اصطلاح په يوه ټاکلي حس کې د ملګرو ملتونو د هوا د حالاتو کنوانسيون په رڼا کې له پرمختللو هېوادونو څخه مخ پر وده هېوادونو ته د عمومي سرچينو لېږد ته هم ويل کېږی، چې پر مټ يې نوې او مالي سرچينې برابرې شي. په يو څه پراخه حس کې د هوا د حالاتو بدلون د لږونې يا کمښت او سمون اړوند ټولو مالي بهيرونو ته «د هوا د حالاتو مالي تامين» ويل کېږی. <ref>{{Cite web|url=https://unfccc.int/documents|title=Documents {{!}} UNFCCC|website=unfccc.int|language=en|access-date=2018-09-08}}</ref><ref>Oscar Reyes (2013), "[http://climatemarkets.org/glossary/1335.html A Glossary of Climate Finance Terms]", Institute for Policy Studies, Washington DC, p. 10 and 11</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.eldis.org/go/topics/resource-guides/climate-change/key-issues/climate-finance/adaptation-finance/adaptation-finance|title=Search {{pipe}} Eldis|لاسرسي نېټه=2022-04-14|خونديځ نېټه=2017-06-21|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20170621105715/http://www.eldis.org/go/topics/resource-guides/climate-change/key-issues/climate-finance/adaptation-finance/adaptation-finance|url-status=dead|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20170621105715/http://www.eldis.org/go/topics/resource-guides/climate-change/key-issues/climate-finance/adaptation-finance/adaptation-finance|archive-url=https://web.archive.org/web/20170621105715/http://www.eldis.org/go/topics/resource-guides/climate-change/key-issues/climate-finance/adaptation-finance/adaptation-finance}}</ref> UNFCCC ته د ګوندونو يا ډلو کنفرانس (Conference of Parties)د  ۲۱ ناستې په ۲۰۱۵ ز کال پاريس کې د هوا د حالاتو مالي تامين، سياستونو او بازارونو لپاره يوه نوې دوره وړاندې کړه. د پاريس تړون (Paris Agreement) چې هملته تصويب شو، د نړۍ د منډ اخيستلو په موخه يو نړيوال عملياتي پلان وړاندې کړ، چې په صنعتي کچو باندې د سانتي ګرېد له ۲ درجو څخه د هوا تودوخې په ټيټ ټاکلو سره د ګواښوونکي اقليمي بدلون مخنيوی وکړي. نوموړی پلان د ملي، سيمه یيزو او نړيوالو ادراو له لورې د هوا د حالاتو بدلون د کمولو او سمون پروژو او خپرونو لپاره د هوا د حالاتو تمويل رانغاړي. دوی همدارنګه په پلان کې د هوا د حالاتو د ځانګړي ملاتړ لارې چارې او د کمونې او سمون فعاليتونو لپاره مالي مرستې شاملوي، چې د ټيټ [کچې] کاربن، د غځېدونکي اقليم ودې او پرمختګ پر لور د ظرفيت لوړونې، څېړنې او پرمختګ او اقتصادي پرمختګ له لارې لېږد وهڅوي او توانايي ورکړي. <ref>Barbara Buchner, Angela Falconer, Morgan Hervé-Mignucci, Chiara Trabacchi and Marcel Brinkman (2011) "[http://climatepolicyinitiative.org/publication/the-landscape-of-climate-finance/ The Landscape of Climate Finance]" A CPI Report, Climate Policy Initiative, Venice (Italy), p. 1 and 2.</ref> د ۲۰۲۰ ز تر نومبر پورې پرمختيايي بانکونه او خصوصي مالي تامين هغه ۱۰۰ بېليون امريکايي ډالرو ته نه دی رسېدلی، چې د ۲۰۲۰ ز کال لپاره د هوا د حالاتو په اړه د ملګرو ملتونو خبرو اترو کې مشروط شوي دي. که څه هم د کوېډ نولس (Covid-19) د وبا په اقتصادي رکود کې ۴۵۰ پرمختيايي بانکونو په مخ پر وده هېوادونو کې د تازه بيارغونې (Green recovery) د مالي ملاتړ ژمنه وکړه. <ref name=":2">{{Cite web|date=2020-11-11|title=Banks around world in joint pledge on 'green recovery' after Covid|url=http://www.theguardian.com/global-development/2020/nov/11/banks-around-world-in-joint-pledge-on-green-recovery-after-covid|access-date=2020-11-12|website=the Guardian|language=en}}</ref> د کوېډ نولس وبا پر مهال د هوا د حالاتو بدلون د اروپايي ټولنې د ٪۴۳ تشثبتاتو له لورې په ګوته شو. پر سوداګريو باندې د وبا د اغېزې تر څنګ، د هوا د حالاتو اړوند پانګه اچونې ثابت پلان جوړونه ٪۴۷ ته پورته شوه. دا د ۲۰۲۰ زکال په پرتله لوړوالی و، چې په کې د هوا د حالاتو اړوند پانګه اچونه ٪۴۱ وه. <ref name=":8">{{Cite book|last=Bank|first=European Investment|url=https://www.eib.org/en/publications/investment-report-2021|title=EIB Investment Report 2021/2022: Recovery as a springboard for change|date=2022-01-12|publisher=European Investment Bank|isbn=978-92-861-5155-2|language=EN}}</ref><ref>{{Cite web|title=Latest EIB survey: The state of EU business investment 2021|url=https://www.eib.org/en/press/all/2021-434-latest-eib-survey-the-state-of-eu-business-investment-2021|access-date=2022-01-31|website=European Investment Bank|language=en}}</ref> == د هوا د حالاتو د مالي تامين بهيرونه == د هوا د حالاتو د نړیوال مالي تامين د څار او ښودنې بهيرونو په موخه يو شمېر نوښتونه دوام لري. د هوا د حالاتو د سياست نوښت (Climate Policy Initiative) کې شنونکو له ۲۰۱۱ ز کال راهيسې په کلني ډول د سرچينو له يو ډول څخه د دولتي او خصوصي برخې د هوا د حالاتو مالي بهيرونه ليکه [لړۍ] کړي دي. په ۲۰۱۹ ز کال کې دوی اټکل وکړ، چې د هوا د حالاتو کلنی مالي تامين له ۶۰۰ بېليون څخه زيات امريکايي ډالرو ته ورسېد. دې کار د اقليم بدلون په اړه د ملګرو ملتونو کارچوکاټ کنوانسيون د هوا د حالاتو د مالي تامين بهيرونو دوه کلنه ارزونه او کتنه (United Nations Framework Convention on Climate Change) او د اقليم د مالي تامين په اړه د IPCC د پينځمې ارزونې راپور څپرکی (IPCC Fifth Assessment Report) تغذيه کړی دی. دا او نوره څېړنه د هوا حالاتو د مالي تامين د لا زياتې ګټورې څارنې وړانديز کوي. دوی په ځانګړي ډول وړانديز کوي، چې مالي سرچينې هغه وخت ښه فعاليت کولی شی، چې د خپلو معلوماتو راپور په داسې ټينګار يا ثبات او هغې لارې (طريقه) کې برابر کړي، چې له همدې لارې دوی خپلې نمونې يا انځورونه وړاندې کوي او د وخت له مخې د پروژو او خپرونو د پلي کېدا په اړه تفصيلي معلومات برابروي. <ref>{{Cite web|url=https://climatepolicyinitiative.org/publication/updated-view-on-the-global-landscape-of-climate-finance-2019/|title=Global Landscape of Climate Finance 2019|website=CPI}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.odi.org.uk/sites/odi.org.uk/files/odi-assets/publications-opinion-files/7665.pdf|title=Watson, C., Nakhooda, S., Caravani, A. and Schalatek, L. (2012) The practical challenges of monitoring climate finance: Insights from Climate Funds Update. Overseas Development Institute Briefing Paper|access-date=2022-04-14|تاريخ الأرشيف=2014-01-01|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20140101124253/http://www.odi.org.uk/sites/odi.org.uk/files/odi-assets/publications-opinion-files/7665.pdf|url-status=dead|خونديځ نېټه=2014-01-01|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20140101124253/http://www.odi.org.uk/sites/odi.org.uk/files/odi-assets/publications-opinion-files/7665.pdf|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20140101124253/http://www.odi.org.uk/sites/odi.org.uk/files/odi-assets/publications-opinion-files/7665.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20140101124253/http://www.odi.org.uk/sites/odi.org.uk/files/odi-assets/publications-opinion-files/7665.pdf}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://unfccc.int/topics/climate-finance/resources/biennial-assessment-of-climate-finance|title=Biennial Assessment and Overview of Climate Finance Flows {{pipe}} UNFCCC|website=unfccc.int}}</ref> د هوا د حالاتو د ماليت تامين د تشې اټکلونه يعنې د پانګونې کمښت د جغرافيې، برخو يا سکتورونو او د مهالوېش او دورې کولو، نښې او د بنسټيزو انګېرنو په ګډون د فعاليتونو له مخې توپير کوي. په ۲۰۱۰ ز کال کې نړيوال پرمختيايي راپور په لومړني ډول اټکل کوي، چې مخ پر وده هېوادونو کې د د لږونې او سمون فعاليتونو لپاره د مالي تامين اړتيا په کلني ډول له ۱۴۰ څخه تر ۱۷۵ بېليون ډالرو پورې دي. د دوی د اټکل له مخې د راتلونکو شلو کلونو لپاره د لږونې لپاره د مالي تامين اړتياوې له ۲۶۵ ډالرو څخه تر ۵۶۵ بېليون ډالرو پورې او د سمون لپاره له ۲۰۵۰-۲۰۱۰ ز کال دورې د هر کال لپاره له ۳۰ډالرو څخه تر ۱۰۰ بېليونه پورې دي. <ref>World Bank Group(2010), "[http://siteresources.worldbank.org/INTWDR2010/Resources/5287678-1226014527953/Chapter-6.pdf World Development Report 2010: Development and Climate Change, World Bank Groupe, Washington DC, ch. 6, p. 257]</ref> د نړيوالې انرژي د استازولۍ د ۲۰۱۱ ز کال «نړيوالې انرژۍ نظريه» (World Energy Outlook) اټکل کوي، چې تر ۲۰۳۵ ز کال پورې انرژۍ لپاره د مخ پر ودې غوښتنې د پوره کولو په موخه، د نوې انرژۍ د توليد لپاره په نوې پانګه اچونه کې ۱۶،۹ ترېليونه ډالرو اټکل شوی دی، چې د نوې کېدو وړ انرژي يې د ټولې کچې ٪۶۰ جوړوي. تر ۲۰۳۰ ز کال پورې د انرژي د اټکل شوې غوښتنې د پوره کولو لپاره اړينه پانګه په منځني ډول په کال کې تر ۱،۱ ترېليون ډالرو پورې ده، چې زياتره په برابر ډول د سترو راپورته کېدونکو (مخ پر وده) اقتصادي هېوادونو لکه چين، هندوستان، برازيل او نورو پاتې مخ پر وده هېوادونو تر منځ وېشل شوې ده. باور دا دی چې په راتلونکو ۱۵ کلونو کې به نړۍ په نويو جوړښتونو کې نږدې ۹۰ ترېليون ډالرو ته اړتيا ولري، چې ډېری برخه به يې مخ پر وده هېوادونو او منځني عايد هېوادونو کې وي. د نړیوالې انرژۍ استازي اټکل کوي، چې د پېړۍ په پای کې د نړیوالې تودوخې درجه کې پورته کېدنه له ۲ سانتي ګرېد څخه ښکته ټاکل به د انرژي برخه کې تر ۲۰۵۰ ز کال پورې د کال ۳،۵ ترېليونه پانګې اچونې ته اړتيا ولري. <ref>International Energy Agency (2011). [http://www.iea.org/weo/ World Energy Outlook 2011, OECD and IEA, Paris (France), Part B, ch.2]</ref><ref>International Energy Agency (2011). [http://www.iea.org/weo/ World Energy Outlook 2011}, OECD and IEA, Paris (France), Part B, ch.2]</ref><ref name=":0">{{Cite news|url=http://www.worldbank.org/en/topic/climatefinance|title=Climate Finance|work=World Bank|access-date=2018-09-08|language=en|archive-date=2021-03-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20210318122652/https://www.worldbank.org/en/topic/climatefinance|url-status=dead}}</ref> اټکل شوې ده، چې د هوا د حالاتو اړوند څېړنې لپاره د ټول تمويل يوازې ۰،۱۲ سلنه د هوا حالاتو د بدلون لږونې پر ټولنيزې پوهې باندې مصرفېږي. په پراخه ډول زياته مالي سرچينه په اقليم بدلون د طبيعي پوهې څېړنو کې مصرفېږي او د پام وړ مبلغ د هوا حالاتو د بدلون اغېزو او سمون پر څېړنو مصرفېږي. بحث شوی دی، چې دا د سرچينو ناسم ځانګړي کول دي، ځکه چې د يو ځای کېدو (تقاطع) په اوسني ځای کې تر ټولو زیاته بېړنۍ معما په دې اړه کار کول دي، چې د هوا حالاتو د بدلون لږونې په موخه انساني چلند څه ډول بدلولی شو، په داسې حال کې چې د اقليم د بدلون طبيعي پوهه وار له مخه په ښه ډول رامنځته شوې ده او د سمون اداره کول به لسيزې او پېړۍ وخت ته اړتيا ولري. <ref name=":1">{{Cite journal|last1=Overland|first1=Indra|last2=Sovacool|first2=Benjamin K.|date=2020-04-01|title=The misallocation of climate research funding|journal=Energy Research & Social Science|language=en|volume=62|pages=101349|doi=10.1016/j.erss.2019.101349|issn=2214-6296|doi-access=free}}</ref> == د هوا د حالاتو څو اړخيز مالي تامين == د هوا د حالاتو څو اړخيزې مالي سرچينې (لکه: د څو ملتي حکومتونو له لورې اداره شوې) د هوا حالاتو په مالي تامين کې د پیسو اداينې لپاره مهمې دي. تر څو ټولو سترې یادې سرچينې د هوا د حالاتو د پانګه اچونې مالي سرچينې (Climate Investment Funds)، د هوا د حالاتو تازه پانګه (Green Climate Fund (GCF))، د سمون پانګه (Adaptation Fund (AF)) او د نړيوال چاپېريال اسانتيا (Global Environment Facility (GEF)) دي. په ۲۰۱۶ ز کال کې ذکر شويو څلورو مالي سرچينو د پروژي د ملاتړ لپاره ۲،۷۸ بېليونه ډالر تصويب کړل. هندوستان د يو (مفرد) هېواد ملاتړ د ټولې ستره کچه تر لاسه کړه او ورپسې اوکراين او چيلي وو. Tuvalu د سړي سر تر ټولو زياته پانګه تر لاسه کړه، چې ورپسې Samoa او بيا Dominica هېوادونه وو. متحده ايالتونه د نوموړو څلورو بسپنه ورکوونکو له ډلې تر ټولو ستر هېواد دی، په داسې حال کې چې ناروې د نفوسو د اندازې اړوند تر ټولو زياته مرسته برابروي. د هوا د حالاتو زياتره څو ملتي پانګه ورکوونکي د بخښلو، پور، عدل او د ګواښ کمونې اختياراتو په ګډون، د مالي تمويل پراخې لړۍ څخه ګټه پورته کوي. <ref>{{Cite web|title=Climate Investment Opportunities in Cities - An IFC Analysis|url=https://www.ifc.org/wps/wcm/connect/Topics_Ext_Content/IFC_External_Corporate_Site/Climate+Business/Resources/CIOC-IFC-Analysis|access-date=2021-04-15|website=www.ifc.org|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2019-05-31|title=10 Years of Climate Action|url=https://www.climateinvestmentfunds.org/documents/10-years-climate-action|access-date=2021-04-15|website=Climate Investment Funds|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.carbonbrief.org/mapped-where-multilateral-climate-funds-spend-their-money|title=Mapped: Where multilateral climate funds spend their money|date=2017|website=Carbon Brief}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://unfccc.int/topics/climate-finance/the-big-picture/climate-finance-in-the-negotiations|title=Climate Finance {{!}} UNFCCC|website=unfccc.int|language=en|access-date=2018-12-03}}</ref> د هوا د حالاتو تازه پانګه،، په اوس وخت کې د هوا د حالاتو تر ټولو ستر څو ملتي پانګه ده او د هوا د حالاتو د بدلون او پرمختګ تمرين کوونکي [مشغول وګړي] په ورته ډول د دې سرچينو د بهير پر کتنې باندې متمرکز دي. د نړۍ د شپږو تر ټولو سترو څو ملتي پرمختيايي بانکونو له لوري، د هوا حالاتو مالي تامين په ۲۰۱۷ ز کال کې د ۳۵،۲ بېليونه ډالرو اووه کلن لوړوالي ته پورته شو. د IRENA په وينا:  د نړیوالې انرژۍ لېږد تر ۲۰۵۰ ز کال پورې په اقتصادي لاسته راوړنو کې ۱۹ ترېليونه ډالر مرسته کولی شي. <ref>{{Cite web|date=2020-10-27|title=CIS Interview: Vice President Ambroise Fayolle, the European Investment Bank|url=https://www.climateinvestmentsummit.org/post/cis-interview-vice-president-ambroise-fayolle-the-european-investment-bank|access-date=2021-05-18|website=CIS|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=A plan for the long haul to contribute finance to the European Green Deal|url=https://www.eib.org/en/stories/climate-bank-roadmap|access-date=2021-05-18|website=European Investment Bank|language=en}}</ref> == سرچينې == e7tc7ywuggf4pov1q8looqx4c7gkum1 د جاپان اقتصاد 0 62034 352352 343696 2025-06-05T09:17:23Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 352352 wikitext text/x-wiki د جاپان اقتصاد د آزاد بازار یو ډېر پرمختللی اقتصاد دی. دا هېواد د نومول شوي ناخالص کورني تولید (GDP) له اړخه دریم او د اخېستلو برابري توان (PPP) له اړخه د نړۍ څلورم لوی هېواد دی. دا هېواد په نړۍ کې دوهم-لوی پرمختللی اقتصاد لري. جاپان د G7 او G20 له غړو څخه یو دی. د نړیوال بانک د رپوټ په اساس، د دې هېواد د هر کس په سر ناخالص کورنی تولید (PPP) ۴۰۱۹۳ ډالره (۲۰۲۰) وو. د اسعارو بې ثباته تبادلې له امله، د جاپان ناخالص کورني تولید چې په ډالرو اندازه کېږي، په چټکۍ سره تغیر کوي. د اطلس میټوډ په کارولو، د دې بې ثباتۍ محاسبې سره، په جاپان کې داسې اټکل کېږي چې د هر کس په سر د هغه ناخالص کورنی تولید کابو ۳۹۰۴۸ ډالره وي. د جاپان اقتصاد په هکله، د جاپان بانک لخوا ترسره شوې د تانکان سوداګریزو احساساتو درې میاشتنۍ سروې له لورې وړاندوینه کېږي. Nekkei 225 د بلو چیپ غوره اسعارو میاشتنی رپوټ د جاپان بورس په ډله کې وړاندې کوي، چې د بازار ارزښت په اساس په نړۍ کې پنځم لوی بورس دی. په ۲۰۱۸م کال کې، جاپان د نړۍ په کچه څلورم لوی واردوونکي او څلورم لوی صادروونکی وو. دا هېواد د ۱.۴ تریلیون ډالرو په ارزښت د نړۍ د بهرنیو اسعارو دوهم لویې زیرمې لرونکی دی. د کسب او کار د ترسره کولو د آسانتیا شاخص له نظره په ۲۹مه درجه او د نړیوال رقابت رپوټ کې ۵مه درجه لري. د سوداګریزې پېچلتیا شاخص کې په نړۍ کې لومړی ځای لري. جاپان همدارنګه د نړۍ څلورم لور مصرفوونکی بازار دی.<ref>{{cite book|last=Lechevalier|first=Sébastien|date=2014|title=The Great Transformation of Japanese Capitalism|url=https://books.google.com/books?id=s3vMAgAAQBAJ&q=japan+economy+and+capitalism|publisher=[[Routledge]]|page=204|isbn=9781317974963}}</ref><ref name="imf2">{{cite web|title=World Economic Outlook Database, April 2016 – Report for Selected Countries and Subjects|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=51&pr.y=3&sy=2016&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=158&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=|publisher=[[International Monetary Fund]] (IMF)|access-date=6 October 2015}}</ref><ref name="Economy slips to {{Third in world.}}">{{cite news|url=http://edition.cnn.com/2011/BUSINESS/02/13/japan.economy.third/index.html|title=Japan: Economy slips to Third in world|date=14 February 2011|publisher=[[CNN]]|author=Kyung Lah|access-date=12 June 2022|archive-date=13 July 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160713165919/http://edition.cnn.com/2011/BUSINESS/02/13/japan.economy.third/index.html|url-status=dead}}</ref><ref name="OECD">{{cite news|url=http://www.oecd-ilibrary.org/economics/country-statistical-profile-japan_20752288-table-jpn|archive-url=https://web.archive.org/web/20130304192606/http://www.oecd-ilibrary.org/economics/country-statistical-profile-japan_20752288-table-jpn|url-status=dead|archive-date=4 March 2013|title=Country statistical profile: Japan|work=[[OECD iLibrary]]|date=28 February 2013|access-date=19 June 2013}}</ref><ref>{{Cite book|title=Japan: 2017 Article IV Consultation : Press Release ; Staff Report ; and Statement by the Executive Director for Japan.|date=2017|publisher=International Monetary Fund|others=International Monetary Fund. Asia and Pacific Department|isbn=9781484313497|location=Washington, D.C.|oclc=1009601181}}</ref><ref name="Bank of Japan">{{cite web|url=http://www.boj.or.jp/en/statistics/tk/index.htm/|title=TANKAN ：日本銀行 Bank of Japan|publisher=Boj.or.jp|work=[[Bank of Japan]]|access-date=1 February 2013}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.world-exchanges.org/our-work/statistics|title=Monthly Reports - World Federation of Exchanges|publisher=WFE}}</ref><ref>{{cite web|url=http://indexes.nikkei.co.jp/en/nkave/newsroom|title=Nikkei Indexes|website=indexes.nikkei.co.jp}}</ref><ref>{{cite web|url=http://reports.weforum.org/global-competitiveness-report-2018/|title=The Global Competitiveness Report 2018|access-date=17 October 2018|تاريخ الأرشيف=17 October 2018|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20181017082148/http://reports.weforum.org/global-competitiveness-report-2018/|url-status=dead|خونديځ نېټه=17 October 2018|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20181017082148/http://reports.weforum.org/global-competitiveness-report-2018/|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20191121034234/http://reports.weforum.org/global-competitiveness-report-2018/|archive-url=https://web.archive.org/web/20181017082148/http://reports.weforum.org/global-competitiveness-report-2018/}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/NE.CON.PRVT.CD?most_recent_value_desc=true&year_high_desc=true|title=Household final consumption expenditure (current US$) {{!}} Data|website=data.worldbank.org|language=en-us|access-date=7 April 2018}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://oec.world/en/rankings/country/eci/|title=OEC - Economic Complexity Ranking of Countries (2013-2017)|website=oec.world|language=en|access-date=16 March 2020|تاريخ الأرشيف=15 March 2020|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20200315070458/https://oec.world/en/rankings/country/eci/|url-status=dead|خونديځ نېټه=15 March 2020|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20200315070458/https://oec.world/en/rankings/country/eci/|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20200315070458/https://oec.world/en/rankings/country/eci/|archive-url=https://web.archive.org/web/20200315070458/https://oec.world/en/rankings/country/eci/}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.wto.org/english/res_e/statis_e/wts2019_e/wts2019_e.pdf|title=World Trade Statistical Review 2019|work=[[World Trade Organization]]|page=100|access-date=31 May 2019}}</ref> جاپان په نړۍ کې د موټرو تولیدوونکی دوهم لوی هېواد دی. دا هېواد ډېری وخت د نړۍ ترټولو نوښتګرو هېوادونو کې درجه بندي کېږي، او د نړیوالې اختراع د څو معیارونو په ثبت کې مخکښ دی. د چین او سویلي کوریا مخ په ډېرېدو سیالۍ ته په کتو سره، په اوسني وخت کې جاپان کې تولید له دقیق او پرمختللي ټکنالوژۍ لرونکي موادو لکه مجتمعه مدارونو، هایبرډ موټرونو او روباټونو په تولید باندې تمرکز لري. د کانټو سیمې سربېره، د کانسای سیمه د جاپان اقتصاد لپاره د صنعتي کلسټرونو او تولیدي مرکزونو مخکښه سیمه ده. جاپان د نړۍ ترټولو لوی پورورکوونکی هېواد دی. جاپان په عموم کې کلنی سوداګریز اضافه والی لري او د پام وړ نړیوالې خالصې پانګه اچونې اضافه والی هم لري. جاپان د نړۍ دریمې مالي پانګې ځان سره لري چې ارزښت یې تر ۲۰۲۰م کاله پورې ۱۲ تریلیون ډالرو یا د نړۍ ټولیز ناخالص کورني تولید ۸.۶ سلنې ته رسېږي. دا هېواد د ټولیزې شتمنۍ له اړخه په نړۍ کې دریم لوی هېواد دی.<ref name="2013 PRODUCTION STATISTICS – FIRST 6 MONTHS">{{cite web|url=http://www.oica.net/category/production-statistics/|title=2013 Production Statistics – First 6 Months|work=[[OICA]]|access-date=16 October 2013}}</ref><ref name="What does the future hold for Japan's electronics firms?">{{cite news|author=Morris, Ben|url=https://www.bbc.co.uk/news/business-17688322|title=What does the future hold for Japan's electronics firms?|work=[[BBC News]]|date=12 April 2012|access-date=16 October 2013}}</ref><ref>{{Cite web|title=Japan (JPN) Exports, Imports, and Trade Partners {{!}} OEC|url=https://oec.world/en/profile/country/jpn|access-date=2022-03-05|website=OEC - The Observatory of Economic Complexity|language=en}}</ref><ref name="NRI Tokai Industry">{{cite web|author=Iwadare, Yoshihiko|url=http://www.nri.co.jp/english/opinion/papers/2004/pdf/np200475.pdf|title=Strengthening the Competitiveness of Local Industries: The Case of an Industrial Cluster Formed by Three Tokai Prefecters|work=[[Nomura Research Institute]]|date=1 April 2004|page=16|access-date=16 February 2014|archive-date=7 May 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120507221638/http://www.nri.co.jp/english/opinion/papers/2004/pdf/np200475.pdf|url-status=dead}}</ref><ref name="Case study of regional university-industry partnership in practice">{{cite web|author=Kodama, Toshihiro|url=http://www.iist.or.jp/wf/magazine/0098/0098_E.html|title=Case study of regional university-industry partnership in practice|work=Institute for International Studies and Training|date=1 July 2002|access-date=16 February 2014}}</ref><ref name="Evaluating the Impacts of Regional Cluster Policies">{{cite web|author1=Mori, Junichiro|author2=Kajikawa, Yuya|author3=Sakata, Ichiro|url=http://pari.u-tokyo.ac.jp/policy/paper/IAMOT2010_jmori_cluster.pdf|title=Evaluating the Impacts of Regional Cluster Policies using Network Analysis|work=International Association for Management of Technology|year=2010|page=9|access-date=16 February 2014|archive-date=3 March 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303173712/http://pari.u-tokyo.ac.jp/policy/paper/IAMOT2010_jmori_cluster.pdf|url-status=dead}}</ref><ref name="Location and Role of Foreign Firms in Regional Innovation Systems in Japan">{{cite web|author=Schlunze, Rolf D.|url=http://www.ritsumei.ac.jp/acd/re/k-rsc/ras/04_publications/ria_en/6_01.pdf|title=Location and Role of Foreign Firms in Regional Innovation Systems in Japan|work=[[Ritsumeikan University]]|page=25|access-date=16 February 2014|archive-date=29 March 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170329063132/http://www.ritsumei.ac.jp/acd/re/k-rsc/ras/04_publications/ria_en/6_01.pdf|url-status=dead}}</ref><ref name="Profile of Osaka/Kansai">{{cite web|url=http://www.jetro.go.jp/austria/topics/20121112014-topics/Profile.pdf|title=Profile of Osaka/Kansai|work=[[Japan External Trade Organization]] Osaka|page=10|access-date=16 February 2014}}</ref><ref>{{cite news|title=Japan, savings superpower of the world|date=2 September 2018|newspaper=The Japan Times|access-date=12 September 2020|url=https://www.japantimes.co.jp/opinion/2018/09/02/commentary/japan-commentary/japan-savings-superpower-world/|archive-url=https://web.archive.org/web/20200807140043/https://www.japantimes.co.jp/opinion/2018/09/02/commentary/japan-commentary/japan-savings-superpower-world/|archive-date=7 August 2020|url-status=live}}</ref><ref name="creditor">{{cite news|first=Marc|last=Chandler|url=http://www.creditwritedowns.com/2011/08/japan-safe-haven.html|work=Credit Writedowns|title=The yen is a safe haven as Japan is the world's largest creditor|date=19 August 2011|access-date=19 June 2013}}</ref><ref name="creditor 22nd year">{{cite news|author=Obe, Mitsuru|url=https://blogs.wsj.com/japanrealtime/2013/05/28/japan-worlds-largest-creditor-nation-for-22nd-straight-year/|title=Japan World's Largest Creditor Nation for 22nd Straight Year|work=[[The Wall Street Journal]]|date=28 May 2013|access-date=14 October 2013}}</ref><ref>{{Cite web|title=Allianz Global Wealth Report 2021|url=https://www.eulerhermes.com/content/dam/onemarketing/ehndbx/eulerhermes_com/en_gl/erd/publications/pdf/2021_10_07_Global-Wealth-Report.pdf|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20211007105917/https://www.eulerhermes.com/content/dam/onemarketing/ehndbx/eulerhermes_com/en_gl/erd/publications/pdf/2021_10_07_Global-Wealth-Report.pdf|archive-date=2021-10-07|access-date=2022-03-05}}</ref><ref name="fin">{{cite web|url=https://www.allianz.com/v_1443702256000/media/economic_research/publications/specials/en/AGWR2015_ENG.pdf|work=[[Allianz]]|date=2015|title=Allianz Global Wealth Report 2015|access-date=24 March 2016|تاريخ الأرشيف=21 January 2017|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20170121134304/https://www.allianz.com/v_1443702256000/media/economic_research/publications/specials/en/AGWR2015_ENG.pdf|url-status=dead|خونديځ نېټه=21 January 2017|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20170121134304/https://www.allianz.com/v_1443702256000/media/economic_research/publications/specials/en/AGWR2015_ENG.pdf|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20170121134304/https://www.allianz.com/v_1443702256000/media/economic_research/publications/specials/en/AGWR2015_ENG.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20170121134304/https://www.allianz.com/v_1443702256000/media/economic_research/publications/specials/en/AGWR2015_ENG.pdf}}</ref><ref name="Global 500 2015">{{cite web|url=http://fortune.com/global500/|title=Global 500 (updated)|work=[[Fortune (magazine)|Fortune]]}}</ref><ref name="Global 500 2013">{{cite news|url=https://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2013/full_list/|title=Global 500 2013|work=[[Fortune (magazine)|Fortune]]}}</ref> جاپان پخوا دوهمه لویه دارایي او شتمني لرله او په دواړو برخو کې یې له متحده ایالتونو وروسته قرار درلود. په ۲۰۱۵م کال کې، هم د دارایي او هم د شتمنۍ له اړخه د چین تر سیوري لاندې راغی. جاپان همدارنګه له متحده ایالاتو وروسته د نومول شوي ناخالص کورني تولید له اړخه په نړۍ کې دوهم لوی اقتصاد درلود. په ۲۰۱۰م کال کې، د چین تر سیوري لاندې راغی.<ref>{{Cite web|url=https://www.allianz.com/v_1443702256000/media/economic_research/publications/specials/en/AGWR2015_ENG.pdf|title=Allianz Global Wealth Report 2015|access-date=10 February 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170121134304/https://www.allianz.com/v_1443702256000/media/economic_research/publications/specials/en/AGWR2015_ENG.pdf|archive-date=21 January 2017|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.credit-suisse.com/about-us/en/reports-research/global-wealth-report.html|title=Global wealth report|website=Credit Suisse|language=en|access-date=16 March 2020}}</ref><ref>{{cite web|url=https://news.yahoo.com/s/ap/20100816/ap_on_bi_ge/as_japan_economy;_ylt=As4hhu.nH4lmeEzte4h.aJxY_aF4;_ylu=X3oDMTM1c2tpc3R0BGFzc2V0A2FwLzIwMTAwODE2L2FzX2phcGFuX2Vjb25vbXkEY2NvZGUDbW9zdHBvcHVsYXIEY3BvcwM3BHBvcwM3BHNlYwN5bl90b3Bfc3RvcmllcwRzbGsDY2hpbmFvdmVydGFr|title=China surges past Japan as No. 2 economy; US next?|publisher=News.yahoo.com|access-date=4 October 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100824195655/http://news.yahoo.com/s/ap/20100816/ap_on_bi_ge/as_japan_economy|archive-date=24 August 2010|url-status=dead}}</ref> جاپان کې د ۱۹۹۱م کال د شتمنۍ بیې د حبابو سقوط د «ورکې لسیزې» په نوم نامتو د اقتصادي رکود دورې لامل شو چې ځینې وختونه «ورک شل کلونه» یا له هغه څخه ډېر یې هم دوام کړی. له ۱۹۹۵م څخه تر ۲۰۰۷م کاله پورې نومول شوی ناخالص کورنی تولید له ۵.۳۳ ټریلیون ډالرو څخه ۴.۳۶ ټریلیون ډالرو ته راټيټ شو. د ۲۰۰۰مې لسیزې له لومړیو‌څخه، د جاپان مرکزي بانک پرېکړه وکړه چې د هوسا نوي سیاست له لورې اقتصادي وده لږ څه وهڅوي. د پور کچې، په ۲۰۰۷م کال کې د نړیوال مالي ناورین، په ۲۰۱۱م کال کې د توهوکو زلزلې او سونامي او د فوکوشیما هستوي ناورین او په ۲۰۲۰م کال کې د کوویډ-۱۹ وبا په غبرګون کې، خپل زیاتوالي ته دوام ورکړ. تر ۲۰۲۱م کاله پورې، جاپان د نورو ټولو پرمختللو هېوادونو په پرتله د عمومي پور په ډېره لوړه کچه کې قرار لري چې د ناخالص کورني تولید ۲۶۶ سلنه جوړوي. د دې پور ۴۵ سلنه د جاپان بانک په واک کې ده. د زړښت او نفوسو کموالي له امله د جاپان اقتصاد له جدي ننګونو سره مخ دی، ځکه چې په ۲۰۱۰م کال کې یې نفوس ۱۲۸ میلیونو ته رسېده او په ۲۰۲۲م کال کې ۱۲۵.۵ میلیونو ته راکته شوی. داسې انګېرل کېږي چې د دې هېواد نفوس به د ۲۱مې پېړۍ تر منځ پورې به له ۱۰۰ میلیونو څخه هم راټیټ شي.<ref>{{cite web|url=https://www.google.ae/publicdata/explore?ds=d5bncppjof8f9_&met_y=ny_gdp_mktp_cd&hl=en&dl=en#!ctype=l&strail=false&bcs=d&nselm=h&met_y=ny_gdp_mktp_cd&scale_y=lin&ind_y=false&rdim=region&idim=country:JPN&ifdim=region&hl=en_US&dl=en&ind=false|title=Japanese GDP, nominal}}</ref><ref name="QEdebt">{{cite web|url=https://www.investopedia.com/articles/markets/052516/japans-case-study-diminished-effects-qe.asp/|title=The Diminishing Effects of Japan's Quantitative Easing|first=Ross|last=Sean|website=Investopedia|access-date=1 June 2021}}</ref><ref name="japandebt">{{cite web|url=https://www.marketwatch.com/story/heres-a-lesson-from-japan-about-the-threat-of-a-us-debt-crisis-2018-05-14/|title=Here's a lesson from Japan about the threat of a U.S. debt crisis|first=Sunny|last=Oh|website=MarketWatch}}</ref><ref name="Nikkeimoneypushers">{{cite web|url=https://asia.nikkei.com/Spotlight/The-Big-Story/The-money-pushers-The-world-is-embracing-Japan-style-economics|title=Nikkei: How the world is embracing Japan style economics|first=Mitsuru|last=One|website=Nikkei}}</ref><ref name="debttogdp">{{cite web|url=https://www.statista.com/statistics/267226/japans-national-debt-in-relation-to-gross-domestic-product-gdp/|title=National debt from 2016 to 2026 in relation to gross domestic product|first=Aaron|last=O'Neill|website=Statista}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.stat.go.jp/english/data/jinsui/tsuki/index.html|work=Statistics Burea of Japan|date=2022|title=Monthly Report (Population)|access-date=10 March 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://population.un.org/wpp/Graphs/Probabilistic/POP/TOT/392|work=United Nations Department of Economic and Social Affairs|date=2015|title=World Population Prospects 2019|access-date=12 July 2018|archive-date=11 July 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190711233413/https://population.un.org/wpp/Graphs/Probabilistic/POP/TOT/392|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.straitstimes.com/asia/east-asia/tokyo-gets-more-crowded-as-japan-hollows-out|work=The Straits Times|date=2019|title=Tokyo gets more crowded as Japan hollows out 2019|access-date=10 July 2019|last1=Sim|first1=Walter}}</ref> == وروسته == له ۱۹۶۰م کال وروسته په درې لسیزو کې، له جګړې وروسته د جاپان اقتصادي معجزې په نوم د جاپان اقتصاد چټکه وده رامنځته شوه. جاپان د اقتصاد، سوداګري او صنعت وزارت په لارښوونو سره په ۱۹۶۰مه لسیزه کې د ۱۰سلنې، په ۱۹۷۰مه لسیزه کې د ۵ سلنې او په ۱۹۸۰مه لسیزه کې د ۴ سلنې منځنۍ ودې سره وکړای شو چې له ۱۹۷۸ تر ۲۰۱۰م کاله پورې د نړۍ دوهم لوی اقتصاد په توګه ځان تثبیت او وساتي، وروسته له هغه د چین خلق جمهوري ترې مخته شو. تر ۱۹۹۰م کاله پورې، د هر کس په سر د جاپان عاید د ډېری لوېدیځو هېوادونو څخه لوړ یا برابر وو. د ۱۹۸۰مې لسیزه په دوهمه نیمایي کې، د سټاک او املاکو بیې لوړېدو یو اقتصادي حباب رامنځته کړ. اقتصادي حباب په ناڅاپي توګه په ۱۹۹۰-۱۹۹۲م کالونو کې کله چې د توکیو د املاکو بدلولو سقوط وکړ، پای ته ورسېد او په ۱۹۹۱م کال کې د املاکو بیې ترټولو لوړې بیې ته ورسېدې. په ۱۹۹۰مه لسیزه کې د جاپان وده د نړیوالې ودې په پرتله ۱.۵ سلنه ورو وه او د ورکې لسیزې اصطلاح یې رامنځته کړه. د دې ټیټې ودې څخه د یوې لسیزې له تېرېدو وروسته یې د ورکو ۲۰ کلونو اصطلاح رامنځته کړه. سربېره پر دې، د هر کس په سر د ناخالص کورني تولید یې له ۲۰۰۱م تر ۲۰۱۰م کاله پورې لا هم توانېدلی دی چې له اروپا او متحده ایالاتو څخه مخکې شي. د ودې له دې ټیټې کچې سره، د جاپان ملي پور، د مخ پر ټیټېدو مالیاتي پایې سره د زړښت په لور روانې ټولنه کې د ټولنیزې هوساینې لګښتونو په پام کې نیولو سره، زیات شوی دی. په جاپان کې د «پرېښودل شویو کورونو» سناریو له کلیوالو سیمو څخه ښاري سیمو ته د ودې په حال کې ده. یو غرنی، آتش فشاني او جزیره یي هېواد، جاپان، د خپل مخ پر ودې اقتصاد او ډېر نفوس لپاره کافي طبیعي‌ سرچینې نلري، او له همدې کبله د پټرولیم او خامو موادو واردولو په بدل کې هغه مواد چې په هغو کې نسبي ګټه ولري لکه انجینیري، څېړنیز او پراختیایي صنعتي مواد صادروي. جاپان له اروپا او متحده ایالاتو وروسته په ټوله کې د خپل کورني کرنیزو لګښتونو د پوښښ له نظره، په نړۍ کې د کرنیزو محصولاتو دریم لوی واردکوونکی هېواد دی. د ټوکیو مېټروپولیټن عمده پلور بازار، د کبانو د Tsukiji نامتو بازار په شمول، په جاپان کې د لومړنیو محصولاتو ترټولو لوی عمده پلور بازار دی. د جاپاني نهنګ ښکار، په ښکاره توګه د څېړنیزو موخو لپاره د نړیوالو قوانینو له مخې غیر قانوني دی. که څه هم د معدني موادو ډېری بڼې په ټول هېواد کې استخراج کېدې، خو بیا هم له جګړې وروسته دوره کې ډېری معدني سرچینې له بهر څخه واردېدې. د فلز لرونکو کانونو سیمه‌ییزې زېرمې د ټیټې درجې له امله په سختۍ سره پروسس کېدې. د دې هېواد لویې او متنوع ځنګلي سرچینې، چې د ۱۹۸۰مې لسیزې په وروستیو کې یې د هېواد ۷۰سلنه پوښلې وه، په پراخ ډول ونه کارول شوې. په سیمه ییزه، ولایتي او ملي کچه د سیاسي پرېکړو له کبله، جاپان پرېکړه وکړه چې د اقتصادي ګټو لپاره له خپلو ځنګلي سرچینو څخه کار وانخلي. کورنیو سرچینو د هېواد د لرګیو یوازې د ۲۵ تر ۳۰ سلنه اړتیاوې پوره کولې. کرنه او کب نیونه ترټولو ښې پرمختللې سرچینې وې، خو د کلونو په زحمت سره پانګې اچونې او زیار څخه وروسته. له همدې کبله، ملت، تولیدي او پروسس کولو صنایع جوړې کړې ترڅو له بهر څخه وارد شوي خام مواد تبدیل کړي. د اقتصادي ودې دې سټراټېژي لپاره د یوه پیاوړي اقتصادي زیربنا جوړول اړین وو چې اړینه انرژي، ټرانسپورټ، ارتباطات او مسلکي پوهه رامنځته کړي.<ref name="productivity">{{cite web|title=Japan's Productivity Ranks Lowest Among G7 Nations for 50 Straight Years|date=January 6, 2022|website=Nippon.com|url=https://www.nippon.com/en/japan-data/h01196/japan%E2%80%99s-productivity-ranks-lowest-among-g7-nations-for-50-straight-years.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20220106032216/https://www.nippon.com/en/japan-data/h01196/japan%E2%80%99s-productivity-ranks-lowest-among-g7-nations-for-50-straight-years.html|archive-date=January 6, 2022}}</ref> == سرچينې == 39dij8vt1vajngiu45hwo8qp1eh50nt د نفوس له مخې د هیوادونو نوملړ 0 63126 352355 350780 2025-06-05T10:44:46Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 352355 wikitext text/x-wiki [[دوتنه:World_Population.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/World_Population.svg/330px-World_Population.svg.png|بټنوک| په 2019 کې د نفوس له مخې د هېوادونو او سیمو نقشه (تور رنګ، ډېر نفوس)]] دا د '''نفوس له مخې د هېوادونو نوملړ دی''' . په دې کې خپلواک دولتونه ، مېشته، انحصاري سیمې او په ځینو مواردو کې د خپلواکو دولتونو اجزاوو لرونکي هېوادونه شامل دي، په لړليک کې شاملول په ابتدايي توګه د [[د معيار نړيوال تنظيم|ISO]] معیار [[ایزو ۳۱۶۶-۱|ISO 3166-1]] پر بنسټ دي. د مثال په توګه، [[بریتانیا|انګلستان]] یو واحد وجود ګڼل کیږي، په داسې حال کې چې د هالنډ د سلطنت اجزاوو هېوادونه په جلا توګه ګڼل کیږي. سرېره پردې ، پدې لېست کې ځینې [[په محدوده رسمي توګه پیژندل سوي دولتونه|ایالتونه شامل دي چې محدود پېژندل]] شوي په ISO 3166-1 کې نه دي موندل شوي. همدارنګه د [[د نړۍ نفوس|نړۍ]] د نفوس په پرتله د هر هېواد نفوس په سلنه کې ورکړل شوی، کوم چې [[ملګري ملتونه]] د 7.954 ملیارد وګړي په 2022 کال کې اټکل کوي . <ref name="UNFPA">{{Cite web |year=2022 |title=World Population Dashboard |url=https://www.unfpa.org/data/world-population-dashboard |access-date=15 June 2022 |website=United Nations Population Fund |publisher=UNFPA}}</ref> == تګلاره == په دې چارټ کې کارول شوي ارقام د ملي [[سرشمېرنه|سرشمېرنې]] د ادارې له خوا د خورا تازه اټکلونو یا نسبتونو پراساس دي، چې تل په تغير کې وي. د کومو هېوادونو او ځايونو چې ملي معلومات شتون نلري، ارقام د 2021 لپاره د اټکلونو یا اټکلونو پر بنسټ د ملګرو ملتونو د اقتصادي او ټولنیزو چارو د نفوس څانګې له خوا چمتو شوي. <ref name="unpop">{{Cite web |last=United Nations |title=World Population Prospects 2019 |url=https://population.un.org/wpp/ |access-date=4 August 2021 |website=population.un.org}}</ref> ځکه چې راټول شوي ارقام په هر هېواد کې په ورته وخت کې نه راټولیږي، یا د دقت په ورته کچه کې، د پایلې شمېرې پرتله کول ممکن غلطې پایلې رامنځته کړي. سربېره پردې، د ټولو هېوادونو څخه د ارقامو اضافه والی ممکن د نړۍ مجموعې سره مساوي نه وي. هغه سیمې چې د خپلواکو دولتونو بشپړې برخې جوړوي، لکه د انګلستان هېوادونه ، د اړوندو خپلواکو هېوادونو د برخې په توګه شمېرل کیږي. په دې کې نور نهادونه شامل دي، لکه [[اروپایي ټولنه|اروپایي اتحادیه]] ، {{Efn|The European Union is a ''[[sui generis]]'' [[supranational union]] whose sovereign members delegate to it by treaty certain powers that are often exercised by sovereign states. Its combined population has been estimated at 447,319,916 on 1 January 2020, and it would be ranked 3rd if it were included in the list. It has {{#expr: 447319916 / {{worldpop}} * 100 round 2}}% of the world's population — see {{cite web|url=https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tps00001/default/table?lang=en|title=Eurostat-Tables, Graphs and Maps Interface（TGM）table|publisher=[[European Commission]]}}}} چې خپلواکه دولتونه نه دي، او خپلواکې سیمې چې دایمي نفوس نلري، لکه د [[انتارکتیکا|انټارکټیکا]] په اړه د مختلفو هېوادونو ادعاګانې . == د نفوس له مخې خپلواک دولتونه او تړلې سیمې == نوټ: د ملګرو ملتونو د ۱۹۳ [[د ملگري ملتونو غړي هېوادونه|غړو هېوادونو]] او د ملګرو ملتونو عمومي اسامبلې ته د دوو څارونکو هېوادونو لپاره یوه شمېره درجه ټاکل شوې ده. انحصاري سیمې او هغه هېوادونه چې د خپلواکو دولتونو برخې دي د شمېرې درجې ندي ټاکل شوي. برسېره پردې، د محدود پېژندنې سره خپلواکه دولتونه شامل دي، مګر د شمېرې درجه نه ده ټاکل شوې. {{sticky header}}{{sort under}}{{mw-datatable}}{{table alignment}} {| class="wikitable sortable sticky-header sort-under mw-datatable col2right col6right" {{right}} |+ د مجموعي نفوس له مخې د هېوادونو او انحصاري سيمو نوملړ ! ! موقعيت ! نفوس ! style=width:2em | ٪ د{{br}}نړۍ ! نېټه ! {{nowrap|Source (رسمي يا له}}{{br}} [[ملګري ملتونه]] څخه) ! class="unsortable"|يادښتونه |- | – | '''{{noflag|World}}''' | 8,119,000,000 || {{center|100%}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | د ملګرو ملتونو وړاندوينه<ref name="UNFPA"/><ref name="unpop"/>|| |- | rowspan=2 | {{ntsh|1}} 1/2 {{br}} {{efn|According to د ملګرو ملتونو اټکلs, India surpassed China by the end of April 2023.<ref>{{cite news |title=India to overtake China as world's most populous country in Apr 2023 |url=https://www.un.org/en/desa/india-overtake-china-world-most-populous-country-Apr-2023-united-nations-projects#:~:text=Smith%20Mehta%2Funsplash.-,India%20to%20overtake%20China%20as%20world's%20most%20populous%20country%20in,the%20world's%20most%20populous%20country |access-date=27 April 2023 |work=[[United Nations]] |date=24 April 2023}}</ref>}} | {{هېواد بيرغ|China}} | {{n+p|1408280000|{{worldpop}}|sigfig=3|disp=table}} || {{dts|31 December 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |title=National Economy – 10.Total Population Went down and Urbanization Rate Continued to Grow (31 December 2024) |url=https://www.stats.gov.cn/english/PressRelease/202501/t20250117_1958330.html |publisher=[[National Bureau of Statistics of China]] (NBSC) |website=www.stats.gov.cn |date=17 January 2025 |access-date=17 January 2025}}</ref> || {{efn|Refers to [[mainland China]]; excludes China's [[special administrative regions of China|special administrative regions]] of [[Hong Kong]] and [[Macau]], which returned to Chinese sovereignty in 1997 and 1999, respectively.}} |- | {{right}} {{هېواد بيرغ|India}} | {{n+p|1402737000|{{worldpop}}|sigfig=3|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | {{right}} رسمي وړاندوينه<ref>*data provided by [[Ministry of Health and Family Welfare]]*{{cite web |title=Projected total Population by sex as on 1st July, 2011–2036: India, States and Union Territories (pg.43–March and pg.82–July) |url=https://geographicinsights.iq.harvard.edu/files/geographicinsights2/files/report_population_projection_2019.pdf |publisher=Harvard Center for Population and Development |website=www.iq.harvard.edu |date=November 2019 |access-date=1 January 2025 }}</ref> || {{right}} {{efn|Includes the population of the [[Kashmir conflict|India-administered]] [[union territory|union territories]] of [[Jammu and Kashmir (union territory)|Jammu and Kashmir]], and [[Ladakh]].}} |- | {{nts|3}} | {{هېواد بيرغ|United States}} | {{n+p|340110988|{{worldpop}}|sigfig=2|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.census.gov/data/tables/time-series/demo/popest/2020s-national-total.html | title=National Population Totals and Components of Change: April 1, 2020 to July 1, 2024 |publisher=[[United States Census Bureau]] (USCB) |website=www.census.gov |access-date=20 December 2024}}</ref>|| {{efn|Includes the [[list of states and territories of the United States|50 states]] and the [[Washington, D.C.|District of Columbia]], but excludes the [[territories of the United States]].}} |- | {{nts|4}} | {{هېواد بيرغ|Indonesia}} | {{n+p|282477584|{{worldpop}}|sigfig=2|disp=table}} || {{dts|30 June 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{citation|url=https://dispendukcapil.acehtimurkab.go.id/berita/kategori/berita-nasional/rilis-data-kependudukan-semester-i-tahun-2024-potret-demografi-dan-implikasinya-bagi-pembangunan-nasional|title=Indonesian Population June 2024|work=[[Ministry of Home Affairs (Indonesia)]]|language=id|access-date=20 October 2024}}</ref>|| |- | {{nts|5}} | {{هېواد بيرغ|Pakistan}} | {{n+p|241499431|{{worldpop}}|sigfig=2|disp=table}} || {{dts|1 March 2023|abbr=on}} | د ۲۰۲۳ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://www.pbs.gov.pk/sites/default/files/population/2023/Pakistan.pdf |title=Announcement of Results of 7th Population and Housing Census-2023 'The Digital Census' |date=5 August 2023 |website=Pakistan Bureau of Statistics (www.pbs.gov.pk) |access-date=14 August 2023 |archive-date=14 August 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230814181311/https://www.pbs.gov.pk/sites/default/files/population/2023/Pakistan.pdf |url-status=live }}</ref> || {{efn|Includes the population of [[Kashmir conflict|Pakistan-administered]] [[Azad Kashmir]] and [[Gilgit-Baltistan]].}} |- | {{nts|6}} | {{هېواد بيرغ|Nigeria}} | {{n+p|223800000|{{worldpop}}|sigfig=2|disp=table}} || {{dts|1 July 2023|abbr=on}} | رسمي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://cdn.sanity.io/files/5otlgtiz/production/d7fb94a5c16220cd7559ac066f95f9d53a433ac8.pdf |title=The annual population lecture series – APLS (pg.1 and pg.159) |publisher=National Population Commission – NPC Nigeria |website=www.nationalpopulation.gov.ng |date=22 November 2023 |access-date=11 March 2024}}</ref> || |- | {{nts|7}} | {{هېواد بيرغ|Brazil}} | {{n+p|212583750|{{worldpop}}|sigfig=2|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | رسمي وړاندوينه<ref>{{cite web |url = https://www.ibge.gov.br/en/statistics/social/population/18176-population-projection.html?lang=en-GB&t=resultados |title = Population Projection |website = ibge.gov.br |access-date = 1 Jan 2025}}</ref> || |- | {{nts|8}} | {{هېواد بيرغ|Bangladesh}} | {{n+p|169828911|{{worldpop}}|sigfig=2|disp=table}} || {{dts|14 June 2022|abbr=on}} | د ۲۰۲۲ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |title=Population & Housing Census 2022 – Post Enumeration Check (PEC) Adjusted Population |url=https://bbs.portal.gov.bd/sites/default/files/files/bbs.portal.gov.bd/page/b343a8b4_956b_45ca_872f_4cf9b2f1a6e0/2023-04-18-08-42-4f13d316f798b9e5fd3a4c61eae4bfef.pdf |website=Bangladesh Bureau of Statistics (www.bbs.gov.bd) |date=18 April 2023 |access-date=24 August 2023 |language=en |archive-date=24 August 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230824082228/https://bbs.portal.gov.bd/sites/default/files/files/bbs.portal.gov.bd/page/b343a8b4_956b_45ca_872f_4cf9b2f1a6e0/2023-04-18-08-42-4f13d316f798b9e5fd3a4c61eae4bfef.pdf |url-status=live }}</ref> || {{efn| The [[Bangladesh Bureau of Statistics]] has a projection of 181 million for 2025, but this method derives from a base year of 2011. This same projection overcounted the population for 2022 by about 4.4 million.<ref>{{cite web |url = https://bbs.gov.bd/site/page/29855dc1-f2b4-4dc0-9073-f692361112da/- |title = Statistical Yearbook |website = bbs.gov.bd |access-date = 1 Jan 2025}}</ref>}} |- | {{nts|9}} | {{هېواد بيرغ|Russia}} | {{n+p|146150789|{{worldpop}}|sigfig=2|disp=table}} || {{dts|1 January 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |title= Оценка численности постоянного населения на 1 января 2024 г. и в среднем за 2023 [Estimated permanent population on 1 January 2024 and average 2023] |url=https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/OkPopul_Comp2024_Site.xlsx |publisher=[[Federal State Statistics Service (Russia)|Russian Federal State Statistics Service (Росстат)]] |website= www.rosstat.gov.ru |access-date=11 April 2024 |language=ru}}</ref> || {{efn|Includes the [[Republic of Crimea (Russia)|Republic of Crimea]] and [[Sevastopol]], administrative areas on the [[Crimea|Crimean Peninsula]] occupied by Russia. The population does not include the [[Russian annexation of Donetsk, Kherson, Luhansk and Zaporizhzhia oblasts of Ukraine|four annexed Ukrainian oblasts]]. The Ukrainian government and [[Political status of Crimea|most of the world's other states]] consider the Crimean Peninsula, [[Donetsk Oblast|Donetsk]], [[Kherson Oblast|Kherson]], [[Luhansk Oblast|Luhansk]] and [[Zaporizhzhia Oblast|Zaporizhzhia]] parts of [[Administrative divisions of Ukraine|Ukraine's territory]].}} |- | {{nts|10}} | {{هېواد بيرغ|Mexico}} | {{n+p|130154247|{{worldpop}}|sigfig=2|disp=table}} || {{dts|30 September 2024|abbr=on}} | ملي درې مياشتنی اټکل<ref>*data provided by [https://www.inegi.org.mx/sistemas/Infoenoe/Default_15mas.aspx INEGI → ENOE]* {{cite web |title=Mexico Population |url=https://www.economy.com/mexico/population/not-seasonally-adjusted |publisher=Moody's Analytics |website=www.economy.com |access-date=2 December 2024}}</ref> || |- | {{nts|11}} | {{هېواد بيرغ|Japan}} | {{n+p|123590000|{{worldpop}}|sigfig=2|disp=table}} || {{dts|1 January 2025|abbr=on}} | مياشتنی ملي اټکل<ref>{{Cite news |title=Population Estimates by Age (Five-Year Groups) and Sex |work=[[Statistics Bureau (Japan)|Statistics Bureau of Japan]] |url=https://www.stat.go.jp/english/data/jinsui/tsuki/index.htm |access-date=21 November 2024 |archive-date=1 April 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220401013551/https://www.stat.go.jp/english/data/jinsui/tsuki/index.htm |url-status=live }}</ref>|| |- | {{nts|12}} | {{هېواد بيرغ|Philippines}} | {{n+p|114123600|{{worldpop}}|sigfig=2|disp=table}} || {{dts|1 July 2025|abbr=on}} | رسمي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://psa.gov.ph/sites/default/files/dhsd/Statistical%20Tables%20CBPP_0.pdf |title=Table 10. Projected Population, by Age group, Sex, and single-Year interval, Philippines: 2020 - 2030 [Scenario 2 - pg.18] |publisher=[[Philippine Statistics Authority]] (PSA) |website=www.psa.gov.ph |date=31 January 2024 |access-date=21 January 2025}}</ref> || |- | {{nts|13}} | {{هېواد بيرغ|Ethiopia}} | {{n+p|109499000|{{worldpop}}|sigfig=2|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://www.statsethiopia.gov.et/wp-content/uploads/2024/07/Projected_Population-2024.pdf |title=Population Size by Sex, Area and Density by Region, Zone and Wereda: July 2024 |website=www.statsethiopia.gov.et |publisher=Ethiopian Statistical Service (ESS) |access-date=7 July 2024 |archive-date=7 July 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240707022122/https://www.statsethiopia.gov.et/wp-content/uploads/2024/07/Projected_Population-2024.pdf |url-status=dead }}</ref> || |- | {{nts|14}} | {{هېواد بيرغ|Democratic Republic of the Congo}} | {{n+p|109276000|{{worldpop}}|sigfig=2|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | د ملګرو ملتونو اټکل<ref>{{Cite web |title=World Population Prospects 2024 |url=https://population.un.org/wpp/ |access-date=25 December 2024 |website=population.un.org |publisher=[[United Nations Department of Economic and Social Affairs]]}}</ref> || |- | {{nts|15}} | {{هېواد بيرغ|Egypt}} | {{n+p|105914499|{{worldpop}}|sigfig=2|disp=table}} || {{dts|1 January 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.capmas.gov.eg/Admin/Pages%20Files/20245121324361-%20pop_new.pdf |title=Egypt in Figures 2024 – Population Estimates By Sex & Governorate 1/1/2024 |publisher=[[Central Agency for Public Mobilization and Statistics (Egypt)|CAPMAS]] |website=www.capmas.gov.eg |date=1 March 2024 |access-date=28 May 2024}}</ref> || |- | {{nts|16}} | {{هېواد بيرغ|Vietnam}} | {{n+p|100309209|{{worldpop}}|sigfig=2|disp=table}} || {{dts|31 December 2023|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.gso.gov.vn/wp-content/uploads/2024/07/NG-TCTK-2023_Final.pdf |title=Statistical yearbook of Vietnam (2023) – Population and employment [pg.101] |publisher=[[General Statistics Office of Vietnam]] (GSO) |website=www.gso.gov.vn |date=24 December 2024 |access-date=26 January 2025}}</ref> || |- | {{nts|17}} | {{هېواد بيرغ|Iran}} | {{n+p|85961000|{{worldpop}}|sigfig=2|disp=table}} || {{dts|20 March 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://iranopendata.org/en/dataset/iod-06124-estimated-population-iran-province-2024/ |title=Estimated population in Iran by province in 2024 |publisher= Iran Open Data (IOD) |website=www.iranopendata.org/fa/ |date=5 December 2024 |access-date=27 December 2024}}</ref> || |- | {{nts|18}} | {{هېواد بيرغ|Turkey}} | {{n+p|85372377|{{worldpop}}|sigfig=2|disp=table}} || {{dts|31 December 2023|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=The-Results-of-Address-Based-Population-Registration-System-2023-49684&dil=2 |title=The Results of Address Based Population Registration System, 2023 |publisher=[[Turkish Statistical Institute]] |website=www.tuik.gov.tr |date=6 February 2024 |access-date=6 February 2024}}</ref> || |- | {{nts|19}} | {{هېواد بيرغ|Germany}} | {{n+p|83465411|{{worldpop}}|sigfig=2|disp=table}} || {{dts|31 March 2024|abbr=on}} | ملي درې مياشتنی اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.destatis.de/EN/Themes/Society-Environment/Population/Current-Population/Tables/liste-current-population-basis-2022.html |title=Population by nationality and sex (quarterly figures) |publisher=[[Federal Statistical Office of Germany|DESTATIS]] |website=www.destatis.de |date=10 January 2025 |access-date=20 January 2025}}</ref> || |- | {{nts|20}} | {{هېواد بيرغ|France}} | {{n+p|68615000|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2025|abbr=on}} | مياشتنی ملي اټکل<ref>{{cite web |title=Démographie – Population au début du mois – France (inclus Mayotte à partir de 2014) |url=https://www.insee.fr/fr/statistiques/serie/001641607 |publisher=INSEE |website=www.insee.fr |access-date=21 January 2025}}</ref> || {{efn|Includes the integral 18 [[regions of France]] (including 5 [[Overseas departments and regions of France|overseas departments and regions]]). Excludes France's 5 [[Overseas collectivity|overseas collectivities]]: [[French Polynesia]], [[Saint Barthélemy]], [[Collectivity of Saint Martin|Saint Martin]], [[Saint Pierre and Miquelon]], and [[Wallis and Futuna]], and the sui generis collectivity of [[New Caledonia]], which are shown separately. The [[French Southern and Antarctic Lands]] (an Antarctic territorial claim hosting only government officials and research station staff) and [[Clipperton Island]] (an uninhabited state private property of France) are not listed at all due to their extraordinary nature.}} |- | {{nts|21}} | {{هېواد بيرغ|United Kingdom}} | {{n+p|68265209|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2023|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |title=Population estimates for the UK, England, Wales, Scotland and Northern Ireland: mid-2023 |url=https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/populationandmigration/populationestimates/bulletins/annualmidyearpopulationestimates/latest |publisher=[[Office for National Statistics]] (ONS) |website=www.ons.gov.uk |date=8 October 2024}}</ref> || {{efn|Excludes the three [[Crown Dependencies|British Crown Dependencies]] and the 14 [[British Overseas Territories]], listed separately. Four British Overseas Territories are not listed due to their extraordinary nature. The four not listed are ''[[British Antarctic Territory]]'' (an Antarctic territorial claim hosting only government officials and research station staff), the [[British Indian Ocean Territory]] (a military base), [[South Georgia and the South Sandwich Islands]] (hosts only government officials and research station staff), and the [[Akrotiri and Dhekelia|Sovereign Base Areas of Akrotiri and Dhekelia]] (a military base where permanent residency is limited to citizens of the [[Cyprus|Republic of Cyprus]]).}} |- | {{nts|22}} | {{هېواد بيرغ|Thailand}} | {{n+p|65932105|{{worldpop}} |sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 January 2025|abbr=on}} | مياشتنی ملي اټکل<ref>{{cite web |url=https://stat.bora.dopa.go.th/stat/statnew/statMONTH/statmonth/#/mainpage |title=สถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร(รายเดือน) – Official population statistics from the civil registration (monthly) |last=จำนวนประชากร (population) → ตรวจสอบข้อมูลแยกรายเดือน (check monthly data separately) → ขอบเขตข้อมูล (data scope - monthly) → ยอดรวมข้อมูล (total data - whole country) |publisher=The Bureau of Registration Administration (BORA) |website=www.bora.dopa.go.th |access-date=6 February 2025 |language=thai}}</ref> || |- | {{nts|23}} | {{هېواد بيرغ|South Africa}} | {{n+p|63015904|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 July 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.gov.za/sites/default/files/P03014_Census_2022_Statistical_Release.pdf |title=Census 2022 – Statistical Release |publisher=Government of South Africa |website=www.gov.za |date=10 October 2023 |access-date=15 October 2023 |archive-date=15 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231015192129/https://www.gov.za/sites/default/files/P03014_Census_2022_Statistical_Release.pdf |url-status=live }}</ref> || |- | {{nts|24}} | {{هېواد بيرغ|Tanzania}} | {{n+p|61741120|{{worldpop}} |sigfig=1|disp=table}} || {{dts|23 August 2022|abbr=on}} | د ۲۰۲۲ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://sensa.nbs.go.tz/ |title=Population Size in Tanzania |website=National Bureau of Statistics |access-date=24 September 2024 }}</ref> || {{efn|Includes [[Zanzibar]].}} |- | {{nts|25}} | {{هېواد بيرغ|Italy}} | {{n+p|58966101|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 November 2024|abbr=on}} | مياشتنی ملي اټکل<ref>{{cite web |url=https://demo.istat.it/app/?i=D7B |title=ISTAT – Bilancio Demografico Mensile / Monthly Demographic Balance |publisher=Istituto Nazionale di Statistica (Istat) |website=demo.istat.it |language=it |access-date=6 February 2024}}</ref> || |- | {{nts|26}} | {{هېواد بيرغ|Colombia}} | {{n+p|52695952|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2024|abbr=on}} | رسمي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://www.dane.gov.co/files/censo2018/proyecciones-de-poblacion/Nacional/DCD-area-proypoblacion-Nac-2020-2070.xlsx |title=Proyecciones de Población DANE |access-date=10 April 2023 |archive-date=10 April 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230410005852/https://www.dane.gov.co/files/censo2018/proyecciones-de-poblacion/Nacional/DCD-area-proypoblacion-Nac-2020-2070.xlsx |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|27}} | {{هېواد بيرغ|Kenya}} | {{n+p|52428290|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2024|abbr=on}} | رسمي وړاندوينه<ref>{{cite web |date=Sep 2022 |title=2019 Kenya Population and Housing Census Results: Analytical Report on Population Projections, Vol XVI (Table 3.1: Projected Population, Kenya, 2020–2045) |url=https://www.knbs.or.ke/download/2019-kphc-analytical-report-on-population-projections-vol-xvi/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221204110524/https://www.knbs.or.ke/download/2019-kphc-analytical-report-on-population-projections-vol-xvi/ |archive-date=4 December 2022 |access-date=25 June 2023 |website=knbs.or.ke |publisher=Kenya National Bureau of Statistics |page=23}}</ref>|| |- | {{nts|28}} | {{هېواد بيرغ|Myanmar}} | {{n+p|51316756|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|15 Oct 2024|abbr=on}} | د ۲۰۲۴ ز کال د سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url = https://www.moi.gov.mm/moi:eng/news/16583 |title = Myanmar's 2024 Census Provisional Results: Population at 51.3M |date = 1 Jan 2025 |website = Myanmar Ministry of Information |access-date = 1 Jan 2025}}</ref> || {{efn| Does not include the [[Rohingya people]]. Some regions were estimated by satellite.<ref>{{cite web |url = https://www.reuters.com/world/asia-pacific/myanmar-says-2024-census-shows-population-513-mln-2025-01-01/ |title = Myanmar says 2024 census shows population of 51.3 million |website = reuters.com |access-date = 31 Dec 2024}}</ref>}} |- | {{nts|29}} | {{هېواد بيرغ|South Korea}} | {{n+p|51207874|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 January 2025|abbr=on}} | مياشتنی ملي اټکل<ref>{{cite web |title=Resident population by City, County, and District |url=https://kosis.kr/statHtml/statHtml.do?orgId=101&tblId=DT_1B040A3&conn_path=I2&language=en |publisher=[[Statistics Korea|Statistics Korea (KOSTAT)]] → Korean Statistical Information Service (KOSIS) |website=www.kostat.go.kr |access-date=6 February 2025}}</ref>|| |- | {{nts|30}} | {{هېواد بيرغ|Sudan}} | {{n+p|50448963|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | د ملګرو ملتونو وړاندوينه<ref>{{Cite web |title=World Population Prospects 2024 |url=https://population.un.org/wpp/ |access-date=3 August 2024 |website=population.un.org |publisher=[[United Nations Department of Economic and Social Affairs]]}}</ref> || |- | {{nts|31}} | {{هېواد بيرغ|Spain}} | {{n+p|48946035|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 October 2024|abbr=on}} | ملي درې مياشتنی اټکل<ref>{{Cite web |title=Population |url=https://www.ine.es/en/index.htm |publisher=[[National Statistics Institute (Spain)]] (INE) |website=www.ine.es |access-date=2 December 2024}}</ref> || |- | {{nts|32}} | {{هېواد بيرغ|Algeria}} | {{n+p|47400000|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2025|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://www.ons.dz/IMG/pdf/Demographie_Algerienne2020_2023.pdf |title=DEMOGRAPHIE ALGERIENNE 2020 à 2025 |publisher=[[National Office of Statistics]] (NOS) |website=www.ons.dz |date=July 2024 |access-date=17 January 2025 |language=French}}</ref> || |- | {{nts|33}} | {{هېواد بيرغ|Argentina}} | {{n+p|47067641|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://www.indec.gob.ar/indec/web/Nivel3-Tema-2-24 |title=Proyecciones y estimaciones |publisher=[[National Institute of Statistics and Census of Argentina|INDEC]] |website=www.indec.gob.ar |access-date=17 January 2025 |archive-date=9 June 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230609202751/https://www.indec.gob.ar/indec/web/Nivel3-Tema-2-24 |url-status=live }}</ref> || |- | {{nts|34}} | {{هېواد بيرغ|Uganda}} | {{n+p|45935046|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|10 May 2024|abbr=on}} | د ۲۰۲۴ ز کال د سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://www.ubos.org/wp-content/uploads/publications/National-Population-and-Housing-Census-2024-Preliminary-Report.pdf |title=NPHC 2024 – Preliminary Results |access-date=16 July 2024 }}</ref> || |- | {{nts|35}} | {{هېواد بيرغ|Iraq}} | {{n+p|44414800|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |access-date=2 July 2024 |title=Estimated population of Iraq for the period (2015–2030)|url=http://cosit.gov.iq/ar/2013-01-31-08-43-38 |website=cosit.gov.iq |archive-date=3 December 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191203214014/http://cosit.gov.iq/ar/2013-01-31-08-43-38 |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|36}} | {{هېواد بيرغ|Afghanistan}} | {{n+p|42045000|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | د ملګرو ملتونو وړاندوينه<ref>{{cite web |url = https://population.un.org/wpp/assets/Files/WPP2024_Summary-of-Results.pdf |title = World Population Prospects 2024 Summary of Results |at = p61 |website = un.org |access-date = 6 Jan 2025}}</ref><ref>{{cite web |url = https://population.un.org/wpp/assets/Files/WPP2024_Data_Sources.pdf |title = World Population Prospects 2024 Data Sources |at = p11 |website = un.org |access-date = 6 Jan 2025}}</ref> (ياداښت وګورئ) | {{efn| The last census was conducted in 1979. Sources disagree about the current population: * The Afghani [[National Statistics and Information Authority]] gives an estimate of 35,695,527 for 2024.<ref>{{cite web |url = https://nsia.gov.af/library |title = Library |website = nsia.gov.af |access-date = 23 Jan 2025 |archive-date = 23 March 2022 |archive-url = https://web.archive.org/web/20220323031521/https://nsia.gov.af/library |url-status = dead }}</ref><ref>{{cite web |url = https://drive.google.com/file/d/1PWzeE5zCoqwHfht-16xVkHejlgW9Wbeb/view |title = Estimated Populatin of Afghanistan 2024-25 |website = [[National Statistics and Information Authority]] |access-date = 23 Jan 2025}}</ref> * The [[Encyclopædia Britannica]] gives an estimate of 36,432,000 for 2025.<ref>{{cite web |url = https://www.britannica.com/place/Afghanistan |title = Afghanistan |website = www.britannica.com |access-date = 25 Jan 2025}}</ref> * The BBC gives a figure of 38.3 million for 2023.<ref>{{cite web |url = https://www.bbc.com/news/world-south-asia-12011352 |title = Afghanistan country profile |date = 15 Aug 2023 |website = bbc.com |access-date = 23 Jan 2025}}</ref> * The CIA gives an estimate of 40,121,552 for 2024.<ref>{{cite web |url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/afghanistan/ |title = Afghanistan |website = cia.gov |access-date = 6 Jan 2025}}</ref> * The US Census Bureau provides an estimate of 49,552,566 for 2025.<ref>{{cite web |url = https://www.census.gov/popclock/world/af |title = Afghanistan |website = nsia.gov.af |access-date = 23 Jan 2025}}</ref> All figures are mid-year.}} |- | {{nts|37}} | {{هېواد بيرغ|Canada}} | {{n+p|41465298|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 October 2024|abbr=on}} | ملي درې مياشتنی اټکل<ref>{{cite web |url = https://www150.statcan.gc.ca/t1/tbl1/en/tv.action?pid=1710000901 |title = Population estimates, quarterly |date = 17 December 2024 |website = statcan.gc.ca |access-date = 19 December 2024}}</ref> || |- | {{nts|38}} | {{هېواد بيرغ|Uzbekistan}} | {{n+p|37543167|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2025|abbr=on}} | ملي درې مياشتنی اټکل<ref>{{cite web |url = https://stat.uz/en/ |title = Uzbekistan by the Numbers |website = stat.uz |access-date=15 January 2025}}</ref> || |- | {{nts|39}} | {{هېواد بيرغ|Poland}} | {{n+p|37507000|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 November 2024|abbr=on}} | مياشتنی ملي اټکل<ref>{{cite web |url=https://stat.gov.pl/en/topics/other-studies/informations-on-socio-economic-situation/statistical-bulletin-no-122024,4,170.html |title=Statistical Bulletin No 12/2024 → Population |publisher=[[Statistics Poland]] (GUS) |website=www.stat.gov.pl |date=31 January 2025 |access-date=6 February 2025}}</ref> || |- | {{nts|40}} | {{هېواد بيرغ|Morocco}} | {{n+p|36828330|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 September 2024|abbr=on}} | د ۲۰۲۴ ز کال د سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://www.hcp.ma/Population-legale-du-Royaume-du-Maroc-repartie-par-regions-provinces-et-prefectures-et-communes-selon-les-resultats-du_a3974.html |title=Recensement général de la population et de l'habitat 2024 |publisher=[[Haut Commissariat au Plan (Morocco)]] (HCP) |website=www.hcp.ma |date=22 November 2024 |access-date=11 December 2024}}</ref> || {{efn|Includes the regions [[Laâyoune-Sakia El Hamra]] and [[Dakhla-Oued Ed-Dahab]], the [[Regions of Morocco|disputed territory]] of [[Western Sahara]] administered by Morocco and excluding [[Sahrawi Arab Democratic Republic]] (see [[Western Sahara conflict]]).}} |- | {{nts|41}} | {{هېواد بيرغ|Angola}} | {{n+p|35121734|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 June 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://www.ine.gov.ao/ |title=Início |website=www.ine.gov.ao |access-date=2 July 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230601043657/https://www.ine.gov.ao/ |archive-date=1 June 2023 |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|42}} | {{هېواد بيرغ|Malaysia}} | {{n+p|34112400|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 September 2024|abbr=on}} | ملي درې مياشتنی اټکل<ref>{{cite web |url = https://www.dosm.gov.my/portal-main/release-content/demographic-statistics-third-quarter-2024 |title = Demographic Statistics, Third Quarter 2024 |website = dosm.gov.my |access-date = 17 November 2024 }}</ref> || |- | {{nts|43}} | {{هېواد بيرغ|Peru}} | {{n+p|34038457|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://www.inei.gob.pe/media/MenuRecursivo/publicaciones_digitales/Est/Lib1665/index.html |title=Estimaciones y Proyecciones de la Población Nacional, 1950–2070 (3. Resultados) |publisher=[[Instituto Nacional de Estadística e Informática|INEI – Peru]] |website=www.gob.pe |access-date=2 July 2024}}</ref> || |- | {{nts|44}} | {{هېواد بيرغ|Ukraine}} | {{n+p|33443000|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2024|abbr=on}} | آی اېم اېف اټکل<ref>{{cite web |title=Population of Ukraine – Population (by estimate) as of 2024 |website=IMF |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/October/weo-report?c=926,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,LP,&sy=2022&ey=2029&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1}}</ref> || {{efn|Excludes the [[Autonomous Republic of Crimea]] and the city of [[Sevastopol]], Ukraine's ''de jure'' territory which is occupied by Russia (however, includes the [[Donbas]] region, [[2022 Russian invasion of Ukraine|partly occupied by Russia]]).}} |- | {{nts|45}} | {{هېواد بيرغ|Mozambique}} | {{n+p|33244414|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=http://www.ine.gov.mz |title=População 2024 |website=www.ine.gov.mz |access-date=12 November 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240601041948/http://www.ine.gov.mz/ |archive-date=1 June 2024 |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|46}} | {{هېواد بيرغ|Ghana}} | {{n+p|33007618|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://statsghana.gov.gh/gssmain/fileUpload/pressrelease/Population_projection_280624_final_ffa2[1][2]_with_links[_final_website.pdf |title = Population Projection 2021 – 2050 (pg.45–46) |publisher=[[Ghana Statistical Service]] (GSS) |website=www.statsghana.gov.gh |date=June 2024 |access-date =23 October 2024}}</ref> || |- | {{nts|47}} | {{هېواد بيرغ|Yemen}} | {{n+p|32305264|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2022|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://moh.gov.ye/storage/1900/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%82%D8%B1%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%AD%D8%B5%D8%A7%D8%A6%D9%8A-2022_%D9%A0%D9%A5%D9%A3%D9%A5%D9%A3%D9%A9.pdf |title=Annual Statistical Health Report 2022 (pg.4) |publisher=Yemeni Ministry Of Health |website=www.moh.gov.ye |date=3 September 2024 |access-date=23 October 2024}}</ref> || |- | {{nts|48}} | {{هېواد بيرغ|Saudi Arabia}} | {{n+p|32175224|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|10 May 2022|abbr=on}} | د ۲۰۲۲ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |title = Overall count of population |url = https://portal.saudicensus.sa/portal |publisher = General Statistics Authority – Kingdom of Saudi Arabia |website = portal.saudicensus.sa |access-date = 5 July 2023 |archive-date = 28 July 2023 |archive-url = https://web.archive.org/web/20230728002753/https://portal.saudicensus.sa/portal |url-status = live }}</ref> || |- | {{nts|49}} | {{هېواد بيرغ|Madagascar}} | {{n+p|30811969|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://www.instat.mg/documents/upload/main/INSTAT-RGPH3_Projectionsdemographiques.pdf |title=Projections démographiques |website=instat.mg |access-date=2 July 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240615103016/https://www.instat.mg/documents/upload/main/INSTAT-RGPH3_Projectionsdemographiques.pdf |archive-date=15 June 2024 |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|50}} | {{هېواد بيرغ|Ivory Coast}} | {{n+p|29389150|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|14 December 2021|abbr=on}} | د ۲۰۲۱ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=http://www.ins.ci/n |title=Institut National de la Statistique (INS) – RGPH-2021 Résultats globaux |website=www.ins.ci |access-date=10 August 2022 |archive-date=10 March 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180310230400/http://www.ins.ci/n |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|51}} | {{هېواد بيرغ|Nepal}} | {{n+p|29164578|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|25 November 2021|abbr=on}} | د ۲۰۲۱ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://censusnepal.cbs.gov.np/results |title=National Population and Housing Census 2021 |website=www.cbs.gov.np |access-date=28 March 2023 |archive-date=27 March 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230327230350/http://censusnepal.cbs.gov.np/results |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|52}} | {{هېواد بيرغ|Cameroon}} | {{n+p|28758503|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://ins-cameroun.cm/document/projections-demographiques-et-estimations-des-cibles-prioritaires-des-differents-programmes-et-interventions-de-sante/ |title=Projections demographiques et estimations des cibles prioritaires des differents programmes et interventions de sante |publisher=INS du Cameroun |website=www.ins-cameroun.cm |date=30 June 2023 |access-date=2 July 2024 |archive-date=2 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231002083019/https://ins-cameroun.cm/document/projections-demographiques-et-estimations-des-cibles-prioritaires-des-differents-programmes-et-interventions-de-sante/ |url-status=live }}</ref> || |- | {{nts|53}} | {{هېواد بيرغ|Venezuela}} | {{n+p|28405543|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | د ملګرو ملتونو وړاندوينه<ref>{{Cite web |title=World Population Prospects 2024 |url=https://population.un.org/wpp/ |access-date=4 August 2024 |website=population.un.org |publisher=[[United Nations Department of Economic and Social Affairs]]}}</ref> || |- | {{nts|54}} | {{هېواد بيرغ|Australia}} | {{n+p|27204800|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 June 2024|abbr=on}} | رسمي وړاندوينه<ref>{{cite web |url = http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/mf/3101.0 |title = National, state and territory population |date = 19 September 2024 |website = abs.gov.au |access-date = 28 September 2024}}</ref> || {{efn|Excludes the external territories of [[Christmas Island]], the [[Cocos (Keeling) Islands]], and [[Norfolk Island]].}} |- | {{nts|55}} | {{هېواد بيرغ|Niger}} | {{n+p|26312034|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://www.stat-niger.org/projections/ |title=Projections démographiques du Niger Horizon 2012–2024 (extraction de donnees) |publisher=INSN |website=www.stat-niger.org |access-date=2 July 2024 |archive-date=10 June 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230610170556/https://www.stat-niger.org/projections/ |url-status=live }}</ref> || |- | {{nts|56}} | {{هېواد بيرغ|North Korea}} | {{n+p|25950000|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=http://www.searo.who.int/dprkorea/documents/population-projection-dprk-2014-50.pdf |title=Democratic People's Republic of Korea (2014–2050) [pg.40] |access-date=6 February 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190412033819/http://www.searo.who.int/dprkorea/documents/population-projection-dprk-2014-50.pdf |archive-date=12 April 2019 |url-status=dead }}</ref>|| |- | {{nts|57}} | {{هېواد بيرغ|Syria|revolution}} | {{n+p|24672760|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | د ملګرو ملتونو وړاندوينه<ref>{{Cite web |title=World Population Prospects 2024 |url=https://population.un.org/wpp/ |access-date=3 August 2024 |website=population.un.org |publisher=[[United Nations Department of Economic and Social Affairs]]}}</ref> || |- | {{nts|58}} | {{هېواد بيرغ|Burkina Faso}} | {{n+p|23409015|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | National projection<ref>{{cite web |url=https://www.insd.bf/sites/default/files/2023-02/VOLUME%204%20PROJECTIONS%20DEMOGRAPHIQUES%202020%202035%20RGPH%20%C3%A9dition%202-%2006-02-2023.pdf |title=PROJECTIONS DEMOGRAPHIQUES 2020–2035 |publisher=INSD Burkina Faso |website=www.insd.bf |date=January 2023 |access-date=2 July 2024}}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Taiwan}} | {{n+p|23400220|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://eng.stat.gov.tw/point.asp?index=9 |title=National Statistics, Taiwan |website=eng.stat.gov.tw |access-date=11 January 2025}}</ref> || {{efn|[[Taiwan]] includes [[Penghu]], [[Kinmen]], [[Matsu Islands|Matsu]] and other minor islands.}} |- | {{nts|59}} | {{هېواد بيرغ|Mali}} | {{n+p|22395489|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|15 June 2022|abbr=on}} | د ۲۰۲۲ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://instat-mali.org/fr |title=TAILLE DE LA POPULATION EN 2022 (HBTS) (SOURCE RÉSULTATS RGPH5) |publisher=INSTAT Mali |website=www.instat-mali.org/fr |date=10 August 2023 |access-date=23 September 2023 |archive-date=3 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231003092311/https://instat-mali.org/fr |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|60}} | {{هېواد بيرغ|Sri Lanka}} | {{n+p|21916000|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=http://www.statistics.gov.lk/Population/StaticalInformation/VitalStatistics/ByDistrictandSex2024 |title=Mid-year Population Estimates by District & Sex, 2014 – 2024 |website=statistics.gov.lk |access-date=28 September 2024 |archive-date=28 September 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240928085025/http://www.statistics.gov.lk/Population/StaticalInformation/VitalStatistics/ByDistrictandSex2024 |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|61}} | {{هېواد بيرغ|Kazakhstan}} | {{n+p|20286084|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2025|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://stat.gov.kz/en/ |title=Population |publisher=QAZSTAT |website=www.stat.gov.kz |access-date=6 February 2025}}</ref> || |- | {{nts|62}} | {{هېواد بيرغ|Malawi}} | {{n+p|20270568|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://www.nsomalawi.mw/images/stories/data_on_line/demography/census_2018/Thematic_Reports/Population%20Projections%202018-2050.pdf |title=Population Projections 2018–2050 |access-date=22 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240214154949/http://www.nsomalawi.mw/images/stories/data_on_line/demography/census_2018/Thematic_Reports/Population%20Projections%202018-2050.pdf |archive-date=14 February 2024 |url-status=dead}}</ref> || |- | {{nts|63}} | {{هېواد بيرغ|Chile}} | {{n+p|20086377|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 June 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://www.ine.cl/estadisticas/sociales/demografia-y-vitales/proyecciones-de-poblacion |title = Proyecciones de población |website =www.ine.cl |access-date=22 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200828051041/https://www.ine.cl/estadisticas/sociales/demografia-y-vitales/proyecciones-de-poblacion |archive-date=28 August 2020 |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|64}} | {{هېواد بيرغ|Zambia}} | {{n+p|19610769|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|14 September 2022|abbr=on}} | د ۲۰۲۲ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://www.lusakatimes.com/2022/12/24/preliminary-data-shows-population-grew-from-13-1-million-in-2010-to-19-6-million-in-2022/ |title=Preliminary data shows Population grew from 13.1 million in 2010 to 19.6 million in 2022 |website=www.zamstats.gov.zm |date=24 December 2022 |access-date=27 December 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221227142047/https://www.zamstats.gov.zm/population-size-by-sex-and-rural-urban-zambia-2022/ |archive-date=27 December 2022 |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|65}} | {{هېواد بيرغ|Romania}} | {{n+p|19064409|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://insse.ro/cms/sites/default/files/com_presa/com_pdf/poprez_ian2024e.pdf |title=On 1st January 2024, the usually resident population amounted to 19064409 persons, a growth of 9.9 thousand persons compared to 1st January 2023 |publisher=[[National Institute of Statistics (Romania)]] – INSSE |website=www.insse.ro |date=30 August 2024 |access-date=30 August 2024}}</ref> || |- | {{nts|66}} | {{هېواد بيرغ|Somalia}} | {{n+p|19009151|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | د ملګرو ملتونو وړاندوينه<ref>{{Cite web |title=World Population Prospects 2024 |url=https://population.un.org/wpp/ |access-date=3 August 2024 |website=population.un.org |publisher=[[United Nations Department of Economic and Social Affairs]]}}</ref> || {{efn|Includes [[Somaliland]].}} |- | {{nts|67}} | {{هېواد بيرغ|Chad}} | {{n+p|18675547|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://www.inseed.td/ |website=www.inseed-td|publisher=Institut National de la Statistique, des Etudes Economiques et Démographiques |title=Population* 2024 |access-date=2 July 2024 |archive-date=14 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231014184620/https://www.inseed.td/ |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|68}} | {{هېواد بيرغ|Senegal}} | {{n+p|18126390|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|15 May 2023|abbr=on}} | د ۲۰۲۳ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://www.ansd.sn/sites/default/files/recensements/rapport/rapport_national/RGPH-5_Rapport%20global-Prov-juillet2024_0.pdf |title=RAPPORT PROVISOIRE, PGPH-5, 2023 |access-date=16 July 2024 }}</ref> || |- | {{nts|69}} | {{هېواد بيرغ|Netherlands}} | {{n+p|18045532|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/en/dataset/83474ENG/table?ts=1712804860730 |title=Population dynamics – month and year |website=www.opendata.cbs.nl |publisher=Centraal Bureau voor de Statistiek |access-date=6 February 2025}}</ref> || {{efn|Excludes the three constituent countries of the [[Kingdom of the Netherlands]] in the Caribbean Sea ([[Aruba]], [[Curaçao]], and [[Sint Maarten]]), but includes the three special municipalities of the [[Caribbean Netherlands]] ([[Bonaire]], [[Sint Eustatius]] and [[Saba (island)|Saba]]).}} |- | {{nts|70}} | {{هېواد بيرغ|Guatemala}} | {{n+p|17843132|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |date=2019 |publisher = Instituto Nacional de Estadística Guatemala |url= https://www.censopoblacion.gt/archivos/Estimaciones_y_proyecciones_nacionales_de_poblacion.pdf |title=Estimaciones y proyecciones nacionales de población |archive-url=https://web.archive.org/web/20191223192959/https://www.censopoblacion.gt/archivos/Estimaciones_y_proyecciones_nacionales_de_poblacion.pdf |archive-date=23 December 2019 |url-status=live }}</ref> || |- | {{nts|71}} | {{هېواد بيرغ|Cambodia}} | {{n+p|17336307|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | رسمي وړاندوينه<ref>{{cite web |date = Nov 2021|url = https://www.nis.gov.kh/nis/Census2019/Population%20Projection.pdf|publisher = National Institute of Statistics |title = Population Projection |access-date = 2 July 2024 |archive-date = 8 September 2023 |archive-url = https://web.archive.org/web/20230908123512/https://www.nis.gov.kh/nis/Census2019/Population%20Projection.pdf |url-status = live}}</ref> || |- | {{nts|72}} | {{هېواد بيرغ|Ecuador}} | {{n+p|16938986|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 October 2022|abbr=on}} | د ۲۰۲۲ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url= https://www.censoecuador.gob.ec/ |title= Inicio – Censo Ecuador |website= censoecuador.gob.ec |access-date= 15 June 2024}}</ref> || |- | {{nts|73}} | {{هېواد بيرغ|Zimbabwe}} | {{n+p|16751469|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | رسمي وړاندوينه<ref>{{Cite report|url=http://www.zimstat.co.zw/sites/default/files/img/publications/Census/population_projection.pdf |title=Population Projections Thematic Report |access-date=12 November 2024|publisher=Zimbabwe National Statistics Agency |archive-date = 28 April 2016 |archive-url = https://web.archive.org/web/20160428150301/http://www.zimstat.co.zw/sites/default/files/img/publications/Census/population_projection.pdf |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|74}} | {{هېواد بيرغ|South Sudan}} | {{n+p|15254268|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2023|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://nbs.gov.ss/wp-content/uploads/2022/05/Population-projections-for-South-Sudan-2020-2040-1.pdf |title=South Sudan Population Projections, 2020–2040 (pg.12) |publisher=National Bureau of Statistics – South Sudan (NBSS) |website =www.nbs.gov.ss |date=January 2016 |access-date=22 January 2024}}</ref> || |- | {{nts|75}} | {{هېواد بيرغ|Rwanda}} | {{n+p|13798561|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |title=Size of the resident population |website=statistics.gov.rw |url=http://statistics.gov.rw/publication/size-resident-population |access-date=22 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240515193613/https://statistics.gov.rw/publication/size-resident-population |archive-date=15 May 2024 |url-status=live }}</ref> || |- | {{nts|76}} | {{هېواد بيرغ|Guinea}} | {{n+p|13261638|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2022|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=http://www.stat-guinee.org/ |title=Institut National de la Statistique - stat-guinee.org |website=www.stat-guinee.org |access-date=25 May 2023 |archive-date=12 July 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120712050037/http://www.stat-guinee.org/ |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|77}} | {{هېواد بيرغ|Benin}} | {{n+p|12910087|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://instad.bj/images/docs/Actualit%C3%A9s/Projection%20r%C3%A9vis%C3%A9e.pdf |title=PROJECTIONS DEMOGRAPHIQUES DE 2014 A 2063 ET PERSPECTIVES DE LA DEMANDE SOCIALE DE 2014 A 2030 AU BENIN |website=www.insae-bj |access-date=2 July 2024 |archive-date=29 May 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230529104440/https://instad.bj/images/docs/Actualit%C3%A9s/Projection%20r%C3%A9vis%C3%A9e.pdf |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|78}} | {{هېواد بيرغ|Burundi}} | {{n+p|12837740|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2022|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://isteebu.bi/projection-de-la-population/ |title=Projections de la population au Burundi |website=www.isteebu.bi |access-date=25 May 2023 |archive-date=25 May 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230525150948/https://isteebu.bi/projection-de-la-population/ |url-status=live }}</ref> || |- | {{nts|79}} | {{هېواد بيرغ|Haiti}} | {{n+p|12394537|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://ihsi.gouv.ht/public/statistiques/statistiques_demographiques_et_sociales/projections_et_estimations_de_la_population |title=Projections et estimations de la population 2024 |website =ihsi.gou.ht |access-date=3 November 2024 }}</ref> || |- | {{nts|80}} | {{هېواد بيرغ|Tunisia}} | {{n+p|11887412|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2024|abbr=on}} | National estimate<ref>{{cite web |url=https://www.ins.tn/en/statistiques/111 |title=Population |website=ins.tn |access-date=12 November 2024}}</ref> || |- | {{nts|81}} | {{هېواد بيرغ|Belgium}} | {{n+p|11872024|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 November 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.ibz.rrn.fgov.be/fr/population/statistiques-de-population/ |title=Statistiques de population |publisher=[[Federal Public Service Interior|IBZ]] |website=www.ibz.rrn.fgov.be |access-date=21 January 2025}}</ref> || |- | {{nts|82}} | {{هېواد بيرغ|Papua New Guinea}} | {{n+p|11781559|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2021|abbr=on}} | National estimate<ref>{{cite web |url = https://www.nso.gov.pg/statistics/population/ |title = Population Estimates 2021 |website = nso.gov.pg |access-date = 20 July 2023 |archive-date = 20 July 2023 |archive-url = https://web.archive.org/web/20230720004458/https://www.nso.gov.pg/statistics/population/ |url-status = live }}</ref> || |- | {{nts|83}} | {{هېواد بيرغ|Jordan}} | {{n+p|11516000|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2023|abbr=on}} | National estimate<ref>{{cite web |url=https://dosweb.dos.gov.jo/DataBank/Population/Population_Estimares/PopulationEstimates.pdf |title= Estimated population of 2023 and some of selected data |publisher=Department of Statistics (DOS) |website=www.dosweb.dos.gov.jo |date=January 2024 |access-date=18 April 2024}}</ref> || |- | {{nts|84}} | {{هېواد بيرغ|Bolivia}} | {{n+p|11312620|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|23 March 2024|abbr=on}} | د ۲۰۲۴ ز کال د سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://censo.ine.gob.bo/ |title=Censo Bolivia 2024 |publisher=[[National Institute of Statistics of Bolivia]] |website=www.ine.gob.bo |access-date=3 December 2024}}</ref> || |- | {{nts|85}} | {{هېواد بيرغ|Cuba}} | {{n+p|11089511|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2022|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=http://www.onei.gob.cu/node/13815 |title=Indicadores Demográficos por provincias y municipios 2022 |website =www.onei.gob.cu |access-date=12 May 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201211142555/http://www.onei.gob.cu/node/13815 |archive-date=11 December 2020 |url-status=live }}</ref> || |- | {{nts|86}} | {{هېواد بيرغ|Czech Republic}} | {{n+p|10897237|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 September 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |title=Population |url=https://csu.gov.cz/home |publisher=[[Czech Statistical Office]] (CZSO) |date=30 December 2024 |access-date=30 December 2024}}</ref> || |- | {{nts|87}} | {{هېواد بيرغ|Dominican Republic}} | {{n+p|10771504|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|10 November 2022|abbr=on}} | د ۲۰۲۲ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://www.one.gob.do/datos-y-estadisticas/temas/censos/poblacion-y-vivienda/2022/ |title=Población por sexo, según provincia de residencia |publisher=Oficina Nacional de Estadística (ONE) |website=www.one.gob.do |date= |access-date=12 November 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240627163434/https://www.one.gob.do/datos-y-estadisticas/temas/censos/poblacion-y-vivienda/2022/ |archive-date=27 June 2024 |url-status=live }}</ref> || |- | {{nts|88}} | {{هېواد بيرغ|United Arab Emirates}} | {{n+p|10678556|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2023|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://fcsa.gov.ae/ar-ae/Pages/Statistics/Statistics-by-Subject.aspx#/%3Fyear=&folder=%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%83%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9%20%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D8%A9/%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%83%D8%A7%D9%86/%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%83%D8%A7%D9%86%20%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%AA%20%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%83%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9&subject=%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%83%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9%20%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D8%A9 |title=Statistics by Subject |website=fcsa.gov.ae |access-date=29 June 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200704064240/https://fcsa.gov.ae/ar-ae/Pages/Statistics/Statistics-by-Subject.aspx |archive-date=4 July 2020}}</ref> || |- | {{nts|89}} | {{هېواد بيرغ|Portugal}} | {{n+p|10639726|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2023|abbr=on}} | 2023 estimate<ref>{{cite web|url=https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_destaques&DESTAQUESdest_boui=645507713&DESTAQUESmodo=2|title=População residente ultrapassa os 10,6 milhões – 2023|website=ine.pt|publisher=[[Instituto Nacional de Estatística (Portugal)|INE]]|access-date=18 June 2024}}</ref> || |- | {{nts|90}} | {{هېواد بيرغ|Sweden}} | {{n+p|10588230|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 November 2024|abbr=on}} | مياشتنی ملي اټکل<ref>{{cite web |url=http://www.scb.se/en/finding-statistics/statistics-by-subject-area/population/population-composition/population-statistics |title=Population statistics |website=scb.se |access-date=12 November 2024}}</ref> || |- | {{nts|91}} | {{هېواد بيرغ|Greece}} | {{n+p|10400720|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |title=Estimated Population and Migration Flows, 2024 |url=https://www.statistics.gr/documents/20181/b248e72c-2917-bdae-1d15-98d22787adb7 |publisher=[[Hellenic Statistical Authority]] |access-date=8 January 2025 |location=Piraeus |date=31 December 2024}}</ref> || |- | {{nts|92}} | {{هېواد بيرغ|Tajikistan}} | {{n+p|10277100|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.stat.tj/ |title=Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон / Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон |website=www.stat.tj |access-date=21 July 2024 |archive-date=13 December 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091213094447/https://www.stat.tj/ |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|93}} | {{هېواد بيرغ|Azerbaijan}} | {{n+p|10218536|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 November 2024|abbr=on}} | مياشتنی ملي اټکل<ref>*right corner →*{{cite web |url=https://www.azstat.gov.az/portal/?lang=en |title=Number of Population |publisher=[[State Statistics Committee|Azerbaijan Statistical Information Service (ASIS)]] |website=www.azstat.gov.az/portal/?lang=az |access-date=21 January 2025}}</ref> || |- | {{nts|94}} | {{هېواد بيرغ|Israel}} | {{n+p|10026900|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2024|abbr=on}} | National monthly estimate<ref>{{cite web |url = https://www.cbs.gov.il/en/Statistics/Pages/Generators/Time-Series-DataBank.aspx?r=ea3bd53b-b8ef-4c4a-8f6f-8eb5e8cdb84f&uptodate=1 |title = Time Series DataBank |date = |website = cbs.gov.il |access-date = 9 December 2024 }}</ref> || {{efn|Includes [[East Jerusalem]] and the [[Golan Heights]]. Also includes [[Israeli settlement|Israeli settlers]] within [[Area C (West Bank)|Area C]] of the [[West Bank]].}} |- | {{nts|95}} | {{هېواد بيرغ|Honduras}} | {{n+p|9892632|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://www.ine.gob.hn/publicaciones/Censos/Censo_2013/09Tomo-IX-Proyecciones-de-Poblacion/Cuadros%20xls/1.pdf |title=TOMO: HONDURAS: PROYECCIONES DE POBLACIÓN 2013–2050 |website=INE – Instituto Nacional de Estadística Honduras |access-date=2 July 2024 |archive-date=5 April 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230405210701/https://www.ine.gob.hn/publicaciones/Censos/Censo_2013/09Tomo-IX-Proyecciones-de-Poblacion/Cuadros%20xls/1.pdf |url-status=live }}</ref> || |- | {{nts|96}} | {{هېواد بيرغ|Hungary}} | {{n+p|9540000|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2025|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.ksh.hu/stadat_files/nep/en/nep0001.html |title=22.1.1.1. Main indicators of population and vital events|publisher=Hungarian Central Statistical Office (KSH) |website=www.ksh.hu |access-date=6 February 2025 |archive-date=15 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190215153106/http://www.ksh.hu/docs/eng/xstadat/xstadat_annual/i_wdsd001.html |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|97}} | {{هېواد بيرغ|Austria}} | {{n+p|9198124|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 October 2024|abbr=on}} | ملي درې مياشتنی اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.statistik.at/en/statistics/population-and-society/population/population-stock/population-at-beginning-of-year/quarter |title=Population at beginning of year/quarter |website=www.statistik.at |access-date=10 August 2023 |archive-date=12 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150612161754/http://www.statistik.at/web_de/statistiken/menschen_und_gesellschaft/bevoelkerung/bevoelkerungsstand_und_veraenderung/bevoelkerung_zu_jahres-_quartalsanfang/023582.html |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|98}} | {{هېواد بيرغ|Belarus}} | {{n+p|9155978|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=http://dataportal.belstat.gov.by/Indicators/Preview?key=144299 |title=Population at the beginning of 2022 |website=belstat.gov.by |access-date=3 August 2022 |archive-date=5 January 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230105133324/http://dataportal.belstat.gov.by/Indicators/Preview?key=144299 |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|99}} | {{هېواد بيرغ|Switzerland}} | {{n+p|9027859|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 September 2024|abbr=on}} | ملي درې مياشتنی اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/bevoelkerung.gnpdetail.2024-0542.html |title=Bevölkerungsstand am Ende des 3. Quartals 2024 |language=de |date=4 December 2024|publisher=Bundesamt für Statistik |website=bfs.admin.ch |access-date=9 December 2024 }}</ref> || |- | {{nts|100}} | {{هېواد بيرغ|Sierra Leone}} | {{n+p|8884032|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite report|url=https://www.statistics.sl/images/StatisticsSL/Documents/Census/2015/sl_2015_phc_thematic_report_on_population_projections.pdf |title=Sierra Leone 2015 Population and Housing Census – Thematic Report on Population Projections|author=Gershon P. Y. Togoh|author2=Abu Bakarr Turay|author3=Allieu Komba |date=Oct 2017|publisher=Statistics Sierra Leone |website =www.statistics.sl |access-date=18 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191113162606/https://www.statistics.sl/images/StatisticsSL/Documents/Census/2015/sl_2015_phc_thematic_report_on_population_projections.pdf |archive-date=13 November 2019 |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|101}} | {{هېواد بيرغ|Togo}} | {{n+p|8095498|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|8 November 2022|abbr=on}} | د ۲۰۲۲ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite press release |url=https://inseed.tg/wp-content/uploads/2023/04/Communique_de_presse_Resultats_RGPH5_20230404.pdf |title=Resultats RGPH5 |language=fr |website=inseed.tg |access-date=20 April 2023 |archive-date=18 April 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230418035453/https://inseed.tg/wp-content/uploads/2023/04/Communique_de_presse_Resultats_RGPH5_20230404.pdf |url-status=live }}</ref> || |- | {{nts|102}} | {{هېواد بيرغ|Laos}} | {{n+p|7546000|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2023|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url = https://laosis.lsb.gov.la/majorIndicators.do?paramGrpId=all |title = Distribution of citizens by gender and age group |website = laosis.lsb.gov.la |access-date = 21 November 2024 |archive-date = 20 September 2023 |archive-url = https://web.archive.org/web/20230920122809/https://laosis.lsb.gov.la/majorIndicators.do?paramGrpId=all |url-status = live }}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Hong Kong}} (China) | {{n+p|7531800|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 June 2024|abbr=on}} | National estimate<ref>{{cite web |url=https://www.censtatd.gov.hk/hkstat/sub/so20.jsp |title=Population – Overview &#124; Census and Statistics Department |website=www.censtatd.gov.hk |access-date=22 August 2024 }}</ref> || |- | {{nts|103}} | {{هېواد بيرغ|Libya}} | {{n+p|7381023|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | د ملګرو ملتونو وړاندوينه<ref>{{Cite web |title=World Population Prospects 2024 |url=https://population.un.org/wpp/ |access-date=2 August 2024 |website=population.un.org |publisher=[[United Nations Department of Economic and Social Affairs]]}}</ref> || |- | {{nts|104}} | {{هېواد بيرغ|Kyrgyzstan}} | {{n+p|7161900|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2024|abbr=on}} | مياشتنی ملي اټکل<ref>{{cite web |url=https://stat.gov.kg/ru/statistics/naselenie/ |title=Население |access-date=12 November 2024 }}</ref> || |- | {{nts|105}} | {{هېواد بيرغ|Turkmenistan}} | {{n+p|7057841|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|17 December 2022|abbr=on}} | د ۲۰۲۲ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://www.stat.gov.tm/ |title=Итоги сплошной переписи населения и жилищного фонда Туркменистана 2022 года |date=14 July 2023 |website=www.stat.gov.tm/ |access-date=21 September 2023 |archive-date=20 July 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230720125616/https://www.stat.gov.tm/ |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|106}} | {{هېواد بيرغ|Nicaragua}} | {{n+p|6803886|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 June 2023|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.inide.gob.ni/docs/Anuarios/Anuario2022/ANUARIO_ESTADISTICO2022.pdf |title=Anuario Estadístico 2022 |website=www.inide.gob.ni |access-date=23 June 2024 }}</ref> || |- | {{nts|107}} | {{هېواد بيرغ|Serbia}} | {{n+p|6605168|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://stat.gov.rs/en-US |title=Population |publisher=Statistical Office of the Republic of Serbia (РЗС) |website=www.stat.gov.rs |access-date=2 July 2024 |language=en |archive-date=13 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231013224848/https://stat.gov.rs/en-US |url-status=live }}</ref>|| {{efn|Excludes [[Kosovo]].}} |- | {{nts|108}} | {{هېواد بيرغ|Central African Republic}} | {{n+p|6470307|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url = https://www.icasees.org/index.php/actualites/population-de-la-republique-centrafricaine-en-2021-et-2024 |title = Population of the central African Republic in 2021 and 2024 |date = 14 May 2024 |website = icasees.org |access-date = 5 September 2024 |archive-date = 29 May 2024 |archive-url = https://web.archive.org/web/20240529142921/https://www.icasees.org/index.php/actualites/population-de-la-republique-centrafricaine-en-2021-et-2024 |url-status = dead }}</ref> || |- | {{nts|109}} | {{هېواد بيرغ|Bulgaria}} | {{n+p|6445481|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2023|abbr=on}} | Official annual estimate<ref>{{cite web |url=https://www.nsi.bg/bg/content/19806/%D0%BF%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%81%D1%8A%D0%BE%D0%B1%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5/%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D0%BA%D1%8A%D0%BC-7-%D1%81%D0%B5%D0%BF%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B2%D1%80%D0%B8-2021-%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0 |title=Население към 7 септември 2021 година |date=3 October 2022|language=Bulgarian |website=www.nsi.bg |access-date=21 February 2022 |archive-date=3 October 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221003102110/https://nsi.bg/bg/content/19806/%D0%BF%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%81%D1%8A%D0%BE%D0%B1%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5/%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D0%BA%D1%8A%D0%BC-7-%D1%81%D0%B5%D0%BF%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B2%D1%80%D0%B8-2021-%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0 |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|110}} | {{هېواد بيرغ|El Salvador}} | {{n+p|6351000|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 June 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=http://www.digestyc.gob.sv/index.php/temas/des/ehpm/publicaciones-ehpm.html?download=488%3Aestimaciones-y-proyecciones-de-poblacion |title=El Salvador: Estimatciones y proyecciones de población nacional 2005–2050 departamental 2005–2025 |website=www.digestyc.gob.sv |access-date=29 August 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200422071030/http://www.digestyc.gob.sv/index.php/temas/des/ehpm/publicaciones-ehpm.html?download=488%3Aestimaciones-y-proyecciones-de-poblacion |archive-date=22 April 2020 |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|111}} | {{هېواد بيرغ|Republic of the Congo}} | {{n+p|6142180|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|17 May 2023|abbr=on}} | د ۲۰۲۳ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://ins-congo.cg/download/resultats-preliminaires/?wpdmdl=4068&amp;refresh=65af84d0d8a631706001616 |title= Le cinquième Recensement Général de la Population et de l'habitation du Congo (RGPH-5) / pg.VIII |publisher=INS Congo |website=www.ins-congo.cg |date=29 December 2023 |access-date=23 January 2024}}</ref> || |- | {{nts|112}} | {{هېواد بيرغ|Paraguay}} | {{n+p|6109644|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|10 November 2022|abbr=on}} | Preliminary census result<ref>{{cite web |url=https://www.abc.com.py/nacionales/2023/08/31/paraguay-tiene-6109644-de-habitantes-segun-el-ultimo-censo-de-poblacion-y-viviendas/ |title=Paraguay has 6,109,644 inhabitants, according to the last Census |date=31 August 2023 |website=ABC Color|language=ES |access-date=4 September 2023 |archive-date=5 September 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230905110622/https://www.abc.com.py/nacionales/2023/08/31/paraguay-tiene-6109644-de-habitantes-segun-el-ultimo-censo-de-poblacion-y-viviendas/ |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|113}} | {{هېواد بيرغ|Singapore}} | {{n+p|6036900|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 June 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.singstat.gov.sg/find-data/search-by-theme/population/population-and-population-structure/latest-data |title=Singapore Department of Statistics (DOS) |website=www.singstat.gov.sg |access-date=28 September 2024}}</ref> || |- | {{nts|114}} | {{هېواد بيرغ|Denmark}} | {{n+p|5989985|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 October 2024|abbr=on}} | ملي درې مياشتنی اټکل<ref>{{cite web |url=http://www.dst.dk/en/Statistik/emner/befolkning-og-valg/befolkning-og-befolkningsfremskrivning/folketal |title=Population figures |website=www.dst.dk |access-date=16 February 2024}}</ref> || {{efn|Excludes the [[Faroe Islands]] and [[Greenland]].}} |- | {{nts|115}} | {{هېواد بيرغ|Finland}} | {{n+p|5636521|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 November 2024|abbr=on}} | مياشتنی ملي اټکل<ref name="pxnet2.stat.fi">{{cite web |url=https://pxdata.stat.fi/PXWeb/pxweb/en/StatFin/StatFin__vamuu/statfin_vamuu_pxt_11lj.px |title=Statistics Finland – Population – Preliminary population statistics |website=statfin.stat.fi |access-date=25 December 2024 }}</ref> || {{efn|Includes [[Åland]].}} |- | {{nts|116}} | {{هېواد بيرغ|Norway}} | {{n+p|5585044|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 September 2024|abbr=on}} | ملي درې مياشتنی اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.ssb.no/en |title=2020-01-01 |website=ssb.no |access-date=22 May 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180526091639/https://www.ssb.no/en/ |archive-date=26 May 2018 |url-status=live}}</ref> || {{efn|Includes [[Svalbard]].}} |- | {{nts|117}} | {{هېواد بيرغ|Lebanon}} | {{n+p|5490000|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2021|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url = https://www.citypopulation.de/en/lebanon/cities/ |title = Lebanese Republic |date = 2 March 2019 |website = City Population |access-date = 16 May 2023 |archive-date = 20 September 2023 |archive-url = https://web.archive.org/web/20230920133612/https://www.citypopulation.de/en/lebanon/cities/ |url-status = live }}</ref> || |- | {{nts|118}} | {{هېواد بيرغ|Palestine}} | {{n+p|5483450|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2023|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://pcbs.gov.ps/statisticsIndicatorsTables.aspx?lang=ar&table_id=676 |title=عدد السكان المقدر في فلسطين منتصف العام حسب المحافظة، 1997–2026 |website =www.pcbs.gov.ps |access-date=1 February 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221207112247/https://pcbs.gov.ps/statisticsIndicatorsTables.aspx?lang=ar&table_id=676 |archive-date=7 December 2022 |url-status=live}}</ref> || {{efn|Excludes [[East Jerusalem]] or [[Israeli settlement]]s in the [[West Bank]].}} |- | {{nts|119}} | {{هېواد بيرغ|Slovakia}} | {{n+p|5421272|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 September 2024|abbr=on}} | ملي درې مياشتنی اټکل<ref>{{cite web |url = https://slovak.statistics.sk/wps/portal/ext/products/informationmessages/inf_sprava_detail/!ut/p/z1/tVLLktowEPyWHHyUNbYkS-RmtoIxUFQM2IAuKT8EKIDsNY7J5utjJ1uVyiYLm0PmMjp0q6dnGku8wdKkrd6njS5NesITLHV2tq_52QabCw6Ec0FdOvAYIR1665uMiD2WtdqpWtX2obw0eKOMfdVHXalCp3ZZ7_-G_FKf8ObQNNXlvQUWvKRY0ItL71PEQzEcOj7AcEYgnEyX8_HDyA1i1v-qPz8-Sh_LvDSN-tpJl9klPSBlkDY7lB4bC7pHWZ87R61R6FLVaftkQXtRzbHrRKUuLTKBGM89RBXNUMYIQ8Cg6DopKBd4i7eSvzqIw_ESSyyrXBd4W-x24KjCQ4OCCkRdUqBUMIJcjw-YGrhOLgCvW62uODb9XCe8VKa3ctvr-h6g3xW8Uj685Ith4kLI5wtnGkXB1KE_-H4URctZkkCQuCMIiRPAPI47Me-Zf0PgTfyHwB9TPgMQs4BB6I_jxSAiBHzyNv6v-eeLDxCu_I_BYkIdoOz3rPxp7yf_hsCdrCX9iXPTVM0Bb_9HyP4xQT3-hqGV9wy4tfF7mRkDrs5r0Ygn8m21Gx9Oo74m7RwdF8J_9x2gbZaf/dz/d5/L2dBISEvZ0FBIS9nQSEh/ |title=Stock of population in the SR on 30 September 2024 |publisher=Statistical Office of the Slovak Republic |website=slovak.statistics.sk |date=29 November 2024 |access-date=29 November 2024 }}</ref> || |- | {{nts|120}} | {{هېواد بيرغ|Ireland}} | {{n+p|5380300|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 April 2024|abbr=on}} | National estimate<ref>{{cite web |url=https://www.cso.ie/en/releasesandpublications/ep/p-pme/populationandmigrationestimatesapril2024/ |title=Population and Migration Estimates, April 2024 |website=www.cso.ie |date=27 August 2024 |access-date=15 September 2024 }}</ref> || |- | {{nts|121}} | {{هېواد بيرغ|New Zealand}} | {{n+p|5348600|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 September 2024|abbr=on}} | ملي درې مياشتنی اټکل<ref>{{cite web |url = https://www.stats.govt.nz/indicators/population-of-nz/ |title = Estimated population of NZ |date = 20 November 2024 |website = stats.govt.nz |access-date = 21 November 2024 |archive-date = 26 April 2023 |archive-url = https://web.archive.org/web/20230426102243/https://www.stats.govt.nz/indicators/population-of-nz/ |url-status = live }}</ref> || {{efn|Excludes the two self-governing associated states of the [[Cook Islands]] and [[Niue]], and the dependent territory of [[Tokelau]].}} |- | {{nts|122}} | {{هېواد بيرغ|Costa Rica}} | {{n+p|5309625|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 June 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://inec.cr/es/tematicas/listado?topics=91%252C646 |title=Estadísticas demográficas. 2011 – 2025. Proyecciones nacionales. Población total proyectada al 30 de junio por grupos de edades, según región de planificación y sexo |website=www.inec.go.cr |access-date=2 July 2024 |archive-date=20 September 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230920124541/https://inec.cr/es/tematicas/listado?topics=91%252C646 |url-status=live }}</ref> || |- | {{nts|125}} | {{هېواد بيرغ|Oman}} | {{n+p|5268072|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2024|abbr=on}} | مياشتنی ملي اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.ncsi.gov.om/Elibrary/LibraryContentDoc/bar_20-1-2025%20indd-Final_afdf97ec-1849-4b7c-8731-36680c9f8160.pdf |title=Monthly Statistical Bulletin: January 2025 |website=ncsi.gov.om |date=20 January 2025 |access-date=6 February 2025 }}</ref> || |- | {{nts|124}} | {{هېواد بيرغ|Liberia}} | {{n+p|5248621|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|10 November 2022|abbr=on}} | د ۲۰۲۲ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://liberia.un.org/en/220493-liberia-announces-provisional-results-its-5th-national-population-and-housing-census |title=Liberia announces provisional results of its 5th National Population and Housing Census |publisher=United Nations Liberia |website=www.liberia.un.org |date=23 February 2023 |access-date=14 October 2023 |archive-date=24 March 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230324043346/https://liberia.un.org/en/220493-liberia-announces-provisional-results-its-5th-national-population-and-housing-census |url-status=live }}</ref> || |- | {{nts|125}} | {{هېواد بيرغ|Mauritania}} | {{n+p|4927532|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|25 December 2023|abbr=on}} | د ۲۰۲۳ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://ansade.mr/wp-content/uploads/2024/09/Depliant-RGPH5-1.pdf |title=Recensement Général de la Population et de l'Habitat (RGPH-5 2023) |publisher=ANSADE – Mauritanie |website=www.ansade.mr |date=September 2024 |access-date=23 October 2024}}</ref> || |- | {{nts|126}} | {{هېواد بيرغ|Kuwait}} | {{n+p|4913271|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.csb.gov.kw/Default_EN |title=Population Estimates at the beginning of 2024 |website=www.csb.gov.kw |access-date=23 June 2024 }}</ref> || |- | {{nts|127}} | {{هېواد بيرغ|Panama}} | {{n+p|4064780|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|8 January 2023|abbr=on}} | د ۲۰۲۳ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://www.inec.gob.pa/archivos/P053342420231009161532Comentarios_Poblacion%20RFB%202023%20VF.pdf |title=Censos década – 2023 |publisher=[[:es:Instituto Nacional de Estadística y Censo (Panamá)|INEC de Panamá]] |website=www.inec.gob.pa |date=9 October 2023 |access-date=9 March 2023}}</ref> || |- | {{nts|128}} | {{هېواد بيرغ|Croatia}} | {{n+p|3859686|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2023|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url = https://podaci.dzs.hr/2024/en/76805 |title = POPULATION ESTIMATE OF THE REPUBLIC OF CROATIA, 2023 |website = podaci.dzs.hr |date = 6 September 2024 |access-date = 15 September 2024 }}</ref> || |- | {{nts|129}} | {{هېواد بيرغ|Georgia}} | {{n+p|3694600|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=http://geostat.ge/en |title=National Statistics Office of Georgia |website=www.geostat.ge |access-date=25 May 2023 |archive-date=28 May 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230528115010/https://www.geostat.ge/en |url-status=live}}</ref> || {{efn|Excludes [[Abkhazia]] (242,862, census 2011) and [[South Ossetia]] (53,559, census 2015).}} |- | {{nts|130}} | {{هېواد بيرغ|Eritrea}} | {{n+p|3535603|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | د ملګرو ملتونو وړاندوينه<ref>{{Cite web |title=World Population Prospects 2024 |url=https://population.un.org/wpp/ |access-date=2 August 2024 |website=population.un.org |publisher=[[United Nations Department of Economic and Social Affairs]]}}</ref> || |- | {{nts|131}} | {{هېواد بيرغ|Mongolia}} | {{n+p|3504741|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2023|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=http://www.nso.mn/ |title=Unified Database of Statistics |website=nso.mn |access-date=19 June 2023 |archive-date=27 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180927122656/http://www.nso.mn/ |url-status=live }}</ref> || |- | {{nts|132}} | {{هېواد بيرغ|Uruguay}} | {{n+p|3444263|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|27 November 2023|abbr=on}} | 2023 National census<ref>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/web/guest/estimaciones-y-proyecciones |title=Estimaciones y Proyecciones – Instituto Nacional de Estadística |website=www.ine.gub.uy |access-date=10 August 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190322200708/http://www.ine.gub.uy/web/guest/estimaciones-y-proyecciones |archive-date=22 March 2019 |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|133}} | {{هېواد بيرغ|Bosnia and Herzegovina}} | {{n+p|3264873|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2023|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.rzs.rs.ba/ |title=Republika Srpska Institute of Statistics |website=rzs.rs.ba |access-date=19 June 2023 |archive-date=16 September 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200916034658/https://rzs.rs.ba/ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |url=https://fzs.ba/index.php/procjena-broja-stanovnika/ |title=Population estimation |website=fzs.ba |access-date=19 June 2023 |archive-date=19 June 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230619201152/https://fzs.ba/index.php/procjena-broja-stanovnika/ |url-status=live }}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Puerto Rico}} (US) | {{n+p|3203295|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | Annual projection<ref name="census">{{cite web |url=https://www.census.gov/quickfacts/PR |publisher=[[United States Census Bureau]] |title=Quick Facts Puerto Rico |date=25 November 2024 |access-date=25 December 2024}}</ref> || |- | {{nts|134}} | {{هېواد بيرغ|Armenia}} | {{n+p|3067400|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2024|abbr=on}} | ملي درې مياشتنی اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.armstat.am/en/?nid=12&id=19001&submit=Search |title=Time series / Statistical Committee of the Republic of Armenia |website=www.armstat.am |access-date=25 December 2024 }}</ref> || |- | {{nts|135}} | {{هېواد بيرغ|Namibia}} | {{n+p|3022401|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|24 September 2023|abbr=on}} | 2023 National census<ref>{{cite web |url=https://census.nsa.org.na/ |title=Namibia – Census (2023) |publisher=Namibia Statistics Agency |website=www.census.nsa.org.na |access-date=18 April 2024 |archive-date=13 March 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240313094106/https://census.nsa.org.na/ |url-status=dead }}</ref> || |- | {{nts|136}} | {{هېواد بيرغ|Lithuania}} | {{n+p|2897430|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2025|abbr=on}} | مياشتنی ملي اټکل<ref>{{cite web |url=https://osp.stat.gov.lt/ |title=Pradžia – Oficialiosios statistikos portalas |website=osp.stat.gov.lt |access-date=11 January 2025}}</ref> || |- | {{nts|137}} | {{هېواد بيرغ|Qatar}} | {{n+p|2857822|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 June 2024|abbr=on}} | مياشتنی ملي اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.psa.gov.qa/en/statistics1/pages/topicslisting.aspx?parent=Population&child=Population |title=Population |website=psa.gov.qa |access-date=3 July 2024 |archive-date=19 June 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230619201210/https://www.psa.gov.qa/en/statistics1/pages/topicslisting.aspx?parent=Population&child=Population |url-status=live }}</ref> || |- | {{nts|138}} | {{هېواد بيرغ|Jamaica}} | {{n+p|2825544|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2019|abbr=on}} | National projection<ref>{{cite web |url=https://statinja.gov.jm/Demo_SocialStats/PopulationStats.aspx |title=Population Statistics |access-date=19 June 2023 |website=statinja.gov.jm |archive-date=6 March 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230306205719/https://statinja.gov.jm/Demo_SocialStats/PopulationStats.aspx |url-status=live }}</ref> || |- | {{nts|139}} | {{هېواد بيرغ|Moldova}} | {{n+p|2423300|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://statistica.gov.md/en/statistic_indicator_details/25 |title=Population |publisher=Biroului Național de Statistică (BNS) |website=statistica.gov.md |access-date=23 June 2024 }}</ref> || {{efn|Excludes [[Transnistria]].}} |- | {{nts|140}} | {{هېواد بيرغ|Gambia}} | {{n+p|2417471|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2022|abbr=on}} | National projection<ref>{{cite web |url=https://www.gbosdata.org/data/40-population-and-household-characteristics/1653-population-total |title=Population – Total |access-date=25 May 2023 |archive-date=11 May 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230511134924/https://www.gbosdata.org/data/40-population-and-household-characteristics/1653-population-total |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|141}} | {{هېواد بيرغ|Botswana}} | {{n+p|2410338|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2021|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=http://www.statsbots.org.bw/sites/default/files/publications/Botswana%20Population%20Projections%202011_2026.pdf |title=Botswana Population Projections 2011–2026 |website=www.statsbots.org.bw |access-date=20 January 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190412033845/http://www.statsbots.org.bw/sites/default/files/publications/Botswana%20Population%20Projections%202011_2026.pdf |archive-date=12 April 2019 |url-status=live }}</ref> || |- | {{nts|142}} | {{هېواد بيرغ|Gabon}} | {{n+p|2408586|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://www.statgabon.ga/wp-content/uploads/2020/08/Rapport-Projection_Final.pdf |title=Projection de la Population Gabon 2019–2025 |website=www.statgabon.ga |access-date=3 July 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210429022734/https://www.statgabon.ga/wp-content/uploads/2020/08/Rapport-Projection_Final.pdf |archive-date=29 April 2021 |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|143}} | {{هېواد بيرغ|Albania}} | {{n+p|2402113|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|18 September 2023|abbr=on}} | 2023 national census<ref>{{cite web |url=https://www.instat.gov.al/en/themes/demography-and-social-indicators/population/publication/2023/population-of-albania-on-1st-january-2023/ |title=Population in Albania, 1 Jan 2023 |access-date=10 August 2023 |archive-date=20 September 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230920124542/https://www.instat.gov.al/en/themes/demography-and-social-indicators/population/publication/2023/population-of-albania-on-1st-january-2023/ |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|144}} | {{هېواد بيرغ|Lesotho}} | {{n+p|2306000|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2023|abbr=on}} | رسمي وړاندوينه<ref>{{cite web |url = https://www.citypopulation.de/en/lesotho/ |title = Lesotho |date = 8 April 2023 |website = City Population |access-date = 26 June 2023 |archive-date = 19 May 2023 |archive-url = https://web.archive.org/web/20230519091617/https://citypopulation.de/en/lesotho/ |url-status = live }}</ref> || |- | {{nts|145}} | {{هېواد بيرغ|Slovenia}} | {{n+p|2129052|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 October 2024|abbr=on}} | ملي درې مياشتنی اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.stat.si/statweb |title=Prebivalci Slovenije |website=www.stat.si |access-date=6 February 2025 }}</ref> || |- | {{nts|146}} | {{هېواد بيرغ|Latvia}} | {{n+p|1853400|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 December 2024|abbr=on}} | مياشتنی ملي اټکل<ref>{{cite web |url=https://data.stat.gov.lv/pxweb/en/OSP_PUB/START__POP__IR__IRS/IRS010m/ |title=IRS010m. Population and main dataSw of vital statistics 1995M01 – 2024M12 |website=Statistikas datubāzes |access-date=6 February 2025 }}</ref> || |- | {{nts|147}} | {{هېواد بيرغ|North Macedonia}} | {{n+p|1826247|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2023|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.stat.gov.mk/OblastOpsto_en.aspx?id=2 |title=Population |website= State Statistical Office |access-date=22 August 2024 }}</ref> || |- | {{nts|148}} | {{هېواد بيرغ|Guinea-Bissau}} | {{n+p|1781308|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2023|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url = https://www.stat-guinebissau.com/ |title = National Institute of Statistics of Guinea-Bissau |website = stat-guinebissau |access-date = 4 July 2023 |archive-date = 21 July 2023 |archive-url = https://web.archive.org/web/20230721231946/https://www.stat-guinebissau.com/ |url-status = live }}</ref> || |- | {{nts|149}} | {{هېواد بيرغ|Bahrain}} | {{n+p|1588670|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url = https://bahrain.opendatasoft.com/explore/dataset/03-mid-year-population-by-nationality-and-sex/table/?disjunctive.sex&sort=-year |title = Mid-Year Population |date = |website = bahrain.opendatasoft.com |access-date = 3 October 2024 |archive-date = 1 September 2023 |archive-url = https://web.archive.org/web/20230901001907/https://bahrain.opendatasoft.com/explore/dataset/03-mid-year-population-by-nationality-and-sex/table/?disjunctive.sex&sort=-year |url-status = dead }}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Kosovo}} | {{n+p|1585566|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|4 April 2024|abbr=on}} | 2024 national census<ref>{{cite web |url=https://askapi.rks-gov.net/Custom/31bc24d2-45e4-4eb5-a567-405f4bdd197f.pdf |title=ReKos 2024 (pg. 32-35) |publisher=[[Kosovo Agency of Statistics]] (ASK) |website=www.ask.rks-gov.net |language=Albanian |date=19 December 2024 |access-date=20 December 2024 |archive-date=13 February 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250213121912/https://askapi.rks-gov.net/Custom/31bc24d2-45e4-4eb5-a567-405f4bdd197f.pdf |url-status=dead }}</ref> || |- | {{nts|150}} | {{هېواد بيرغ|Equatorial Guinea}} | {{n+p|1558160|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2022|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=http://www.inege.gq/ |title=INEGE |website=www.inege.gq |access-date=25 May 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170420050225/http://www.inege.gq/ |archive-date=20 April 2017 |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|151}} | {{هېواد بيرغ|Estonia}} | {{n+p|1374687|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web|title=Population figure|url=https://www.stat.ee/et |access-date=20 April 2023 |archive-date=1 April 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230401052333/https://www.stat.ee/et/ |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|152}} | {{هېواد بيرغ|East Timor}} | {{n+p|1373024|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://timor-leste.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/2015%20Population%20Projection%20Report_0.pdf |title=Analytical Report on Population Projection |website=timor-leste.unfpa.org |access-date=3 July 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200802031357/https://timor-leste.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/2015%20Population%20Projection%20Report_0.pdf |archive-date=2 August 2020 |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|153}} | {{هېواد بيرغ|Trinidad and Tobago}} | {{n+p|1368333|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 June 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://cso.gov.tt/subjects/population-and-vital-statistics/population/ |title=Population |website=cso.gov.tt |date=15 August 2023 |access-date=12 November 2024 |archive-date=6 December 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206192934/https://cso.gov.tt/subjects/population-and-vital-statistics/population/ |url-status=dead }}</ref> || |- | {{nts|154}} | {{هېواد بيرغ|Mauritius}} | {{n+p|1259509|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | National estimate<ref>{{cite web |url=https://statsmauritius.govmu.org/Pages/Statistics/By_Subject/Population/SB_Population.aspx|publisher=Statistics Mauritius |title=Population and Vital Statistics |date=29 August 2024 |website=statsmauritius.govmu.org |access-date=15 September 2024 }}</ref> || |- | {{nts|155}} | {{هېواد بيرغ|Eswatini}} | {{n+p|1235549|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | رسمي وړاندوينه<ref>{{cite web |url = http://ccm.org.sz/documents/reports/hiv/Population-Projections-Report-2007-2030.pdf |title =Swaziland Population Projections 2007–2030 |at = p20 |date = 1 July 2015 |website = ccm.org.sz |access-date = 3 July 2024 |archive-url = https://web.archive.org/web/20150723224521/http://ccm.org.sz/documents/reports/hiv/Population-Projections-Report-2007-2030.pdf |archive-date = 23 July 2015 |url-status = dead}}</ref> || |- | {{nts|156}} | {{هېواد بيرغ|Djibouti}} | {{n+p|1066809|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|20 May 2024|abbr=on}} | د ۲۰۲۴ ز کال د سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |title=RGPH-3 (2024) |url=https://firebasestorage.googleapis.com/v0/b/instad-dj.appspot.com/o/RGPH%2F0%2FCommunication%20sur%20les%20resultats%20provisoires.pdf?alt=media&token=d0d87288-b07d-4369-9892-14ee23b93f5a |publisher=Institut National de la Statistique de Djibouti (INSD) |website=www.instad.dj |access-date=3 December 2024}}</ref> || |- | {{nts|157}} | {{هېواد بيرغ|Cyprus}} | {{n+p|918100|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 October 2021|abbr=on}} | د ۲۰۲۱ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url = https://www.cystat.gov.cy/el/PressRelease?id=66207 |title = Census of Population and Housing 2021 |date = 26 November 2021 |website = cystat.gov.cy |access-date = 29 June 2023 |archive-date = 6 August 2022 |archive-url = https://web.archive.org/web/20220806221137/https://www.cystat.gov.cy/el/PressRelease?id=66207 |url-status = live }}</ref> || {{efn|Excludes [[Northern Cyprus]].}} |- | {{nts|158}} | {{هېواد بيرغ|Fiji}} | {{n+p|900869|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2025|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://www.statsfiji.gov.fj/ |title=BULA and Welcome |website=www.statsfiji.gov.fj |access-date=27 April 2023 |archive-date=8 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200408072353/https://www.statsfiji.gov.fj/ |url-status=live }}</ref> || |- | {{nts|159}} | {{هېواد بيرغ|Comoros}} | {{n+p|900141|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|2024|abbr=on}} | 2024 CIA Factbook est.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/comoros/#people-and-society |title=CIA World Factbook Comoros}}</ref> || |- | {{nts|160}} | {{هېواد بيرغ|Bhutan}} | {{n+p|777224|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=http://www.nsb.gov.bt/publication/files/pub2wc8278bd.pdf |title=Population Projections Bhutan 2017–2047 |website=www.nsb.gov.bt |access-date=23 September 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190128191433/http://www.nsb.gov.bt/publication/files/pub2wc8278bd.pdf |archive-date=28 January 2019 |url-status=live }}</ref> || |- | {{nts|161}} | {{هېواد بيرغ|Guyana}} | {{n+p|772975|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2021|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://statisticsguyana.gov.gy/subjects/demography-vital-and-social-statistics/year-end-and-mid-year-population-estimates-by-sex-guyana-1992-to-2021/ |title=Year-end and Mid-year Population Estimates by Sex, Guyana: 1992 to 2021 |access-date=23 June 2024 }}</ref> || |- | {{nts|162}} | {{هېواد بيرغ|Solomon Islands}} | {{n+p|750325|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url = https://www.statistics.gov.sb/statistics/social-statistics/population |title = Population |website = www.statistics.gov.sb |access-date = 3 July 2024 |archive-date = 30 June 2022 |archive-url = https://web.archive.org/web/20220630191359/https://statistics.gov.sb/statistics/social-statistics/population |url-status = live }}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Macau}} (China) | {{n+p|686600|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 September 2024|abbr=on}} | ملي درې مياشتنی اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.dsec.gov.mo/ts/#!/step2/KeyIndicator/en-US/240 |title=DSEC – 統計數據庫 |website=www.dsec.gov.mo |access-date=17 November 2024}}</ref> || |- | {{nts|163}} | {{هېواد بيرغ|Luxembourg}} | {{n+p|672050|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://statistiques.public.lu/dam-assets/actualite/2024/stn16-pop-2024/stn16-2024-population-2024-v20.pdf |title=Une croissance démographique réduite en 2023 |date=18 April 2024 |website=statistiques.public.lu |language=fr}}</ref> || |- | {{nts|164}} | {{هېواد بيرغ|Montenegro}} | {{n+p|623633|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 October 2023|abbr=on}} | د ۲۰۲۳ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://www.monstat.org/eng/page.php?id=1990&pageid=1758 |title=The 2023 Census of Population, Households, and Dwellings – Releases |website=www.monstat.org |access-date=12 November 2024}}</ref> || |- | {{nts|165}} | {{هېواد بيرغ|Suriname}} | {{n+p|616500|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2021|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://statistics-suriname.org/en/population-statistics-2/ |title=Population Statistics |date=15 August 2019|publisher=Statistics-Suriname.org |access-date=20 April 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200328181226/https://statistics-suriname.org/en/population-statistics-2/ |archive-date=28 March 2020 |url-status=live}}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغicon image|Flag of the Sahrawi Arab Democratic Republic.svg}} [[Western Sahara]] | {{n+p|590506|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | د ملګرو ملتونو وړاندوينه<ref>{{Cite web |title=World Population Prospects 2024 |url=https://population.un.org/wpp/ |access-date=2 August 2024 |website=population.un.org |publisher=[[United Nations Department of Economic and Social Affairs]]}}</ref> || {{efn|{{Western Sahara-note}}}} |- | {{nts|166}} | {{هېواد بيرغ|Malta}} | {{n+p|542051|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2022|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url = https://nso.gov.mt/intercensal-population-revisions-2012-2021/ |title = Population and migration: 2012–2022 |date = 26 January 2024 |website = nso.gov.mt |access-date = 23 June 2024 |archive-date = 14 July 2024 |archive-url = https://web.archive.org/web/20240714135358/https://nso.gov.mt/intercensal-population-revisions-2012-2021/ |url-status = dead }}</ref> || |- | {{nts|167}} | {{هېواد بيرغ|Maldives}} | {{n+p|515132|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|13 September 2022|abbr=on}} | د ۲۰۲۲ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url = https://census.gov.mv/2022/wp-content/uploads/2023/07/WPD2023.pdf |title = Census 2022: Combined Summary |date = 11 July 2022 |website = census.gov.mv |access-date = 14 March 2024}}</ref> || |- | {{nts|168}} | {{هېواد بيرغ|Cape Verde}} | {{n+p|491233|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|16 June 2021|abbr=on}} | د ۲۰۲۱ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://ine.cv/ine_censos_quadros_category/censo-2021/ |title=CENSO 2021 |publisher=ine.cv |access-date=23 September 2023 |archive-date=27 March 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230327051422/https://ine.cv/ine_censos_quadros_category/censo-2021/ |url-status=live }}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Northern Cyprus}} | {{n+p|476214|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2023|abbr=on}} | رسمي وړاندوينه<ref>{{cite web |url = https://stat.gov.ct.tr/HABERLER/n252fus-projeksiyonlar%c4%b1-2019-2023 |title = Population Projections 2019–2023 |date = 11 November 2024 |website = stat.gov.ct.tr |access-date = 12 November 2024}}</ref> || {{efn|''De facto'' independent, ''de jure'' part of [[Cyprus]].}} |- | {{nts|169}} | {{هېواد بيرغ|Brunei}} | {{n+p|450500|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2023|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://deps.mofe.gov.bn/SitePages/National%20Statistics.aspx |title=National Statistics |website=www.deps.mofe.gov.bn |access-date=12 November 2024 |archive-date=3 September 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240903110213/https://deps.mofe.gov.bn/SitePages/National%20Statistics.aspx |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|170}} | {{هېواد بيرغ|Belize}} | {{n+p|410919|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |title=Statistical Institute of Belize Presents Key Finding of the 2022 Population and Housing Census |website=Statistical Institute of Belize|date=8 April 2024 |url=https://sib.org.bz/statistics/population/ |access-date=2 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240409065601/https://sib.org.bz/press-release_census-launch/ |archive-date=9 April 2024 |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|171}} | {{هېواد بيرغ|Bahamas}} | {{n+p|398165|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|4 April 2022|abbr=on}} | د ۲۰۲۲ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://www.bahamas.gov.bs/wps/wcm/connect/433f799e-c62e-4226-90b8-720840352337/Handout+2022+CENSUS+25+October+2024.pdf?MOD=AJPERES |title=Census of Population and Housing 2022 – Official Census Results and Data Highlights |access-date=12 November 2024}}</ref> || |- | {{nts|172}} | {{هېواد بيرغ|Iceland}} | {{n+p|389450|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2025|abbr=on}} | ملي درې مياشتنی اټکل<ref>{{cite web |url=https://statice.is/publications/news-archive/inhabitants/population-in-the-4th-quarter-2024/ |title=Statistics – Population |publisher=Statistics Iceland (Hagstofa Íslands) |website=www.statice.is |date=4 February 2025 |access-date=6 February 2025}}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Transnistria}} | {{n+p|360938|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2022|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite news|url=https://gov.md/ro/content/352-de-mii-de-locuitori-din-regiunea-transnistreana-detin-cetatenia-republicii-moldova-si |title=352 de mii de locuitori din regiunea Transnistreană dețin cetățenia Republicii Moldova și 362 de mii figurează în registrul de stat al populației |website=gov.md |date=20 January 2023 |access-date=12 February 2023 |archive-date=6 March 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230306235144/https://gov.md/ro/content/352-de-mii-de-locuitori-din-regiunea-transnistreana-detin-cetatenia-republicii-moldova-si |url-status=live}}</ref> || {{efn|''De facto'' independent, ''de jure'' part of [[Moldova]].}} |- | {{nts|173}} | {{هېواد بيرغ|Vanuatu}} | {{n+p|321409|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref name = "pacificdata">{{cite web |url = https://stats.pacificdata.org/ |title = Pacific Data Hub Explorer |website = stats.pacificdata.org |access-date = 4 August 2024 |archive-date = 21 July 2023 |archive-url = https://web.archive.org/web/20230721002349/https://stats.pacificdata.org/ |url-status = live }}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|French Polynesia}} (France) | {{n+p|279890|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2021|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref name="pacificdata" /> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|New Caledonia}} (France) | {{n+p|268510|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2023|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://www.isee.nc/population/demographie |title=Bilan démographique 2022 : la Nouvelle-Calédonie perd 1 300 habitants |website=www.isee.nc/ |access-date=30 September 2023 |archive-date=13 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221113162110/https://www.isee.nc/population/demographie |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|174}} | {{هېواد بيرغ|Barbados}} | {{n+p|267800|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2022|abbr=on}} | رسمي اټکل| <ref>{{cite web |url=https://stats.gov.bb/subjects/social-demographic-statistics/population-demography-statistics/vital-statistics-indicators-2022/ |title=Vital Statistic Indicators |access-date=15 June 2023 |archive-date=11 June 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230611031804/https://stats.gov.bb/subjects/social-demographic-statistics/population-demography-statistics/vital-statistics-indicators-2022/ |url-status=live}}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Abkhazia}} | {{n+p|244236|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2022|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url = https://ugsra.org/ofitsialnaya-statistika.php?ELEMENT_ID=600 |title = Управление государственной статистики Республики Абхазия |website = ugsra.org |access-date = 27 October 2023 |archive-date = 29 March 2023 |archive-url = https://web.archive.org/web/20230329170012/https://ugsra.org/ofitsialnaya-statistika.php?ELEMENT_ID=600 |url-status = live }}</ref> || {{efn|{{Abkhazia note}}}} |- | {{nts|175}} | {{هېواد بيرغ|São Tomé and Príncipe}} | {{n+p|228319|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2024|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://www.ine.st/ |title=Instituto Nacional de Estatística |website=ine.st |access-date=23 June 2024 }}</ref> || |- | {{nts|176}} | {{هېواد بيرغ|Samoa}} | {{n+p|205557|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|6 November 2021|abbr=on}} | Census 2021<ref>{{cite web |url=https://www.sbs.gov.ws/ |title=POPULATION & HOUSING CENSUS 2016 – 2021 |website=www.sbs.gov.ws |access-date=27 April 2023 |archive-date=22 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200322144201/https://www.sbs.gov.ws/ |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|177}} | {{هېواد بيرغ|Saint Lucia}} | {{n+p|184100|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2023|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.stats.gov.lc/ |title=Home |website=The Central Statistical Office of Saint Lucia |access-date=23 June 2024 }}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Curacao|name=Curaçao}} (Netherlands) | {{n+p|155826|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|2 September 2023|abbr=on}} | د ۲۰۲۳ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://senso.cbs.cw/cbs-presents-the-first-results-of-the-2023-census?language_content_entity=pap-cw |title=CBS Presents the First Results of the 2023 Census |date=4 June 2024 |access-date=16 July 2024 }}</ref>|| |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Guam}} (US) | {{n+p|153836|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 April 2020|abbr=on}} | 2020 census result<ref>{{cite web |url=https://www2.census.gov/programs-surveys/decennial/2020/data/island-areas/guam/population-and-housing-unit-counts/guam-phc-table01.pdf |title=Population of Guam: 2010 and 2020 |website=www2.census.gov |access-date=29 January 2022 |archive-date=3 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211103005501/https://www2.census.gov/programs-surveys/decennial/2020/data/island-areas/guam/population-and-housing-unit-counts/guam-phc-table01.pdf |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|178}} | {{هېواد بيرغ|Seychelles}} | {{n+p|121355|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 June 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.nbs.gov.sc/downloads/1620-mid-2024-estimated-resident-population/download |title=Mid 2024 Estimated Resident Population |website=www.nbs.gov.sc |access-date=16 September 2024 }}</ref> || |- | {{nts|179}} | {{هېواد بيرغ|Kiribati}} | {{n+p|120740|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2021|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref name="pacificdata" /> || |- | {{nts|180}} | {{هېواد بيرغ|Grenada}} | {{n+p|112579|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2019|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url = https://stats.gov.gd/subjects/population-2/annual-population-estimates-by-parish-and-sex-2011-to-2019/ |title = Annual Population Estimates by Parish and Sex, 2011 to 2019 |website = stats.gov.gd |access-date = 24 June 2023 | archive-url=https://web.archive.org/web/20230624211753/https://stats.gov.gd/subjects/population-2/annual-population-estimates-by-parish-and-sex-2011-to-2019/| archive-date=24 June 2023}}</ref> || |- | {{nts|181}} | {{هېواد بيرغ|Saint Vincent and the Grenadines}} | {{n+p|110872|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2022|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |title=Mid Year Total Population Estimates by Age and Sex, 2018 to 2022 |url=https://stats.gov.vc/subjects/population-and-demography/mid-year-total-population-estimates-by-age-and-sex/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20230422031423/https://stats.gov.vc/subjects/population-and-demography/mid-year-total-population-estimates-by-age-and-sex/ |archive-date=22 April 2023 |access-date=25 June 2023 |website=stats.gov.vc |publisher=Statistical Office, Government of Saint Vincent and the Grenadines |language=en-US}}</ref>|| |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Aruba}} (Netherlands) | {{n+p|107566|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2023|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://cbs.aw/wp/index.php/2022/09/20/test-2/ |title=General characteristics of Aruba |website=cbs.aw |date=20 September 2022 |publisher=Central Bureau of Statistics Aruba |access-date=12 November 2024 }}</ref>|| |- | {{nts|182}} | {{هېواد بيرغ|Micronesia}} | {{n+p|105754|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2021|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref name="pacificdata" /> || |- | {{nts|183}} | {{هېواد بيرغ|Antigua and Barbuda}} | {{n+p|103603|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2024|abbr=on}} | National annual estimate<ref>{{cite web |title=National Annual estimate – Antigua and Barbuda; 2022 |url=https://statistics.gov.ag/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210111065316/https://statistics.gov.ag/wp-content/uploads/2017/12/Population-Projections-by-Age-Group-Annual-1991-2026.xlsx |archive-date=11 January 2021 |access-date=2 July 2024 |website=statistics.gov.ag}}</ref>|| |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Jersey}} (UK) | {{n+p|103267|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|21 March 2021|abbr=on}} | د ۲۰۲۱ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://www.gov.je/SiteCollectionDocuments/Government%20and%20administration/R%20CensusBulletin1%2020220413%20SJ.pdf |title=Bulletin 1: Population characteristics|first=States of|last=Jersey |website=gov.je |access-date=23 September 2023 |archive-date=13 April 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220413165711/https://www.gov.je/SiteCollectionDocuments/Government%20and%20administration/R%20CensusBulletin1%2020220413%20SJ.pdf |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|184}} | {{هېواد بيرغ|Tonga}} | {{n+p|100179|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2022|abbr=on}} | National annual estimate<ref>{{cite web |url=https://tongastats.gov.to/ |title=Tonga Statistics Department &#124; The official statistics provider for Tonga |access-date=16 November 2022 |archive-date=25 September 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210925121044/https://tongastats.gov.to/ |url-status=live}}</ref>|| |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|U.S. Virgin Islands}} (US) | {{n+p|87146|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 April 2020|abbr=on}} | 2020 census result<ref>{{cite web |url=https://www2.census.gov/programs-surveys/decennial/2020/data/island-areas/us-virgin-islands/population-and-housing-unit-counts/us-virgin-islands-phc-table01.pdf |title=Population of the United States Virgin Islands: 2010 and 2020 |website=www2.census.gov |access-date=29 January 2022 |archive-date=14 March 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230314154015/https://www2.census.gov/programs-surveys/decennial/2020/data/island-areas/us-virgin-islands/population-and-housing-unit-counts/us-virgin-islands-phc-table01.pdf |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|185}} | {{هېواد بيرغ|Andorra}} | {{n+p|86931|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 November 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.estadistica.ad/portal/apps/sites/#/estadistica-en/pages/estadistiques-i-dades-detall?Idioma=en&N2=605&N3=606&DV=1143 |title=Departament d'Estadística |website=www.estadistica.ad |access-date=11 January 2025}}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Cayman Islands}} (UK) | {{n+p|84738|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2023|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |title=Population and Demographics 2023 |url=https://www.eso.ky/populationandvitalstatistics.html |access-date=29 November 2024 |website=www.eso.ky}}</ref>|| |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Isle of Man}} (UK) | {{n+p|84530|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 April 2023|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.gov.im/media/1380987/isle-of-man-population-report-2023-updated-061123.pdf |title=Isle of Man Population Report 2023 |website=www.gov.im |access-date=29 November 2024 }}</ref> || |- | {{nts|186}} | {{هېواد بيرغ|Dominica}} | {{n+p|67408|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2017|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |date=2011 |title=End of year Population by Sex 2005 to 2017 |url=https://stats.gov.dm/subjects/demographic-statistics/end-of-year-population-by-sex-2005-to-2017/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331200204/https://stats.gov.dm/subjects/demographic-statistics/end-of-year-population-by-sex-2005-to-2017/ |archive-date=31 March 2023 |access-date=25 June 2023 |website=stats.gov.dm |publisher=Central Statistics Office of Dominica}}</ref>|| |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Bailiwick of Guernsey|name=Guernsey}} (UK) | {{n+p|64781|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2023|abbr=on}} | ملي درې مياشتنی اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.gov.gg/population |title=Population, Employment and Earnings |website=www.gov.gg |date=29 October 2024 |access-date=9 December 2024 }}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Bermuda}} (UK) | {{n+p|64055|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2021|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref>{{cite web |url=https://www.gov.bm/sites/default/files/Bermuda-Population-Projections-2016-2026.pdf |title=Bermuda Population Projections 2016–2026 |website=www.gov.bm |access-date=11 March 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190412033845/https://www.gov.bm/sites/default/files/Bermuda-Population-Projections-2016-2026.pdf |archive-date=12 April 2019 |url-status=live}}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Greenland}} (Denmark) | {{n+p|56865|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2023|abbr=on}} | ملي درې مياشتنی اټکل<ref>{{cite web |url=http://bank.stat.gl/pxweb/en/Greenland/Greenland__BE__BE85/BEXSTK3.px/?rxid=BEXSAT101-08-2020%2023:21:09 |title=Quarterly Population |date=1 August 2020|publisher=Statistics Greenland |website=bank.stat.gl |access-date=1 August 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201028062810/https://bank.stat.gl/pxweb/en/Greenland/Greenland__BE__BE85/BEXSTK3.px/?rxid=BEXSAT101-08-2020%2023:21:09 |archive-date=28 October 2020 |url-status=live}}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|South Ossetia}} | {{n+p|56520|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2021|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://ugosstat.ru/statisticheskij-sbornik-za-yanvar-dekabr-2021-g/ |title=В Цхинвале прошла пресс-конференция начальника Управления государственной статистики Южной Осетии Инала Тибилова |date=29 March 2022 |website=ugosstat.ru |access-date=11 February 2023 |archive-date=28 January 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230128005918/https://ugosstat.ru/statisticheskij-sbornik-za-yanvar-dekabr-2021-g/ |url-status=live}}</ref> || {{efn|{{South Ossetia-note}}}} |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Faroe Islands}} (Denmark) | {{n+p|54675|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 December 2024|abbr=on}} | مياشتنی ملي اټکل<ref>{{cite web |url=https://hagstova.fo/en/population/population/population |title=POPULATION |date=10 January 2025 |website=[[Statistics Faroe Islands]] |access-date=11 January 2025}}</ref> || |- | {{nts|187}} | {{هېواد بيرغ|Saint Kitts and Nevis}} | {{n+p|51320|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts| 2022|abbr=on}} | د ۲۰۲۲ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://nia.gov.kn/wp-content/uploads/2024/06/Census-Report-2021-2022.docx |title= THE POPULATION AND HOUSING CENSUS SUMMARY |access-date=16 July 2024 }}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|American Samoa}} (US) | {{n+p|49710|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 April 2020|abbr=on}} | 2020 census result<ref>{{cite web |url=https://www2.census.gov/programs-surveys/decennial/2020/data/island-areas/american-samoa/population-and-housing-unit-counts/american-samoa-phc-table01.pdf |title=Population of American Samoa: 2010 and 2020 |website=www2.census.gov |access-date=29 January 2022 |archive-date=6 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220206171554/https://www2.census.gov/programs-surveys/decennial/2020/data/island-areas/american-samoa/population-and-housing-unit-counts/american-samoa-phc-table01.pdf |url-status=live}}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Turks and Caicos Islands}} (UK) | {{n+p|49309|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2023|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.gov.tc/stats/ |title=2023 INDICATORS |website=www.gov.tc |access-date=3 July 2024 |archive-date=27 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190227182013/https://www.gov.tc/stats/ |url-status=live}}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Northern Mariana Islands}} (US) | {{n+p|47329|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 April 2020|abbr=on}} | 2020 census result<ref>{{cite web |url=https://www2.census.gov/programs-surveys/decennial/2020/data/island-areas/commonwealth-of-the-northern-mariana-islands/population-and-housing-unit-counts/commonwealth-northern-mariana-islands-phc-table01.pdf |title=Population of Commonwealth of the Northern Mariana Islands: 2010 and 2020 |website=www2.census.gov |access-date=29 January 2022 |archive-date=25 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220125125558/https://www2.census.gov/programs-surveys/decennial/2020/data/island-areas/commonwealth-of-the-northern-mariana-islands/population-and-housing-unit-counts/commonwealth-northern-mariana-islands-phc-table01.pdf |url-status=live}}</ref> || |- | {{nts|188}} | {{هېواد بيرغ|Marshall Islands}} | {{n+p|42418|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 September 2021|abbr=on}} | ۲۰۲۱ سرشمېرنه<ref name=autogenerated1>{{cite web |url=https://spccfpstore1.blob.core.windows.net/digitallibrary-docs/files/60/605c69d76a40195baa447b5a558b0e02.pdf?sv=2015-12-11&sr=b&sig=GbQ42ZYNKrH3g389jZn7DvHUO8ObwYrFpnxIeXiRSU0%3D&se=2024-03-25T18%3A07%3A37Z&sp=r&rscc=public%2C%20max-age%3D864000%2C%20max-stale%3D86400&rsct=application%2Fpdf&rscd=inline%3B%20filename%3D%22Marshall_Islands_2021_Census_Vol1_Table_report.pdf%22 |title=Republic of the Marshall Islands ۲۰۲۱ سرشمېرنه Report, Volume 1: Basic Tables and Administrative Report |date=30 May 2023 |website=Pacific Community (SPC): Statistics for Development Division |publisher=[[Pacific Community]] |access-date=27 September 2023 |archive-date=27 September 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230927183142/https://spccfpstore1.blob.core.windows.net/digitallibrary-docs/files/60/605c69d76a40195baa447b5a558b0e02.pdf?sv=2015-12-11&sr=b&sig=GbQ42ZYNKrH3g389jZn7DvHUO8ObwYrFpnxIeXiRSU0%3D&se=2024-03-25T18:07:37Z&sp=r&rscc=public,%20max-age%3D864000,%20max-stale%3D86400&rsct=application/pdf&rscd=inline%3B%20filename%3D%22Marshall_Islands_2021_Census_Vol1_Table_report.pdf%22 |url-status=live }}</ref>|| |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Sint Maarten}} (Netherlands) | {{n+p|41349|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2024|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=http://stats.sintmaartengov.org/press_releases.php?cat=VTL |title=Rebased Population Estimates and Vital Statistics for January 1, 2024 |website=stat.gov.sx |access-date=22 August 2024 }}</ref> || |- | {{nts|189}} | {{هېواد بيرغ|Liechtenstein}} | {{n+p|40232|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 June 2024|abbr=on}} | National estimate<ref>{{cite web |title=LLV |url=https://www.statistikportal.li/de/themen/bevoelkerung/bevoelkerungsstand#collapse-accordion-6374a91a53010709246463-1 }}</ref>|| |- | {{nts|190}} | {{هېواد بيرغ|Monaco}} | {{n+p|38367|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2023|abbr=on}} | Census<ref>{{cite web |url=https://www.monacostatistics.mc/Population-and-employment |title=Population and employment / IMSEE – Monaco IMSEE |website=www.monacostatistics.mc |access-date=27 December 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181227230517/https://www.monacostatistics.mc/Population-and-employment |archive-date=27 December 2018 |url-status=live}}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Gibraltar}} (UK) | {{n+p|38000|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|14 November 2022|abbr=on}} | Preliminary census results<ref>{{cite web |url = https://www.gibraltar.gov.gi/uploads/statistics/2019/Reports/Abstract%20of%20Statistics%202016%20whole%20report.pdf |title = Abstract of Statistics 2016 |website = gibraltar.gov.gi |access-date = 1 July 2023 |archive-date = 2 July 2023 |archive-url = https://web.archive.org/web/20230702070247/https://www.gibraltar.gov.gi/uploads/statistics/2019/Reports/Abstract%20of%20Statistics%202016%20whole%20report.pdf |url-status = live }}</ref> || |- | {{nts|191}} | {{هېواد بيرغ|San Marino}} | {{n+p|33987|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 October 2024|abbr=on}} | مياشتنی ملي اټکل<ref>{{cite web |url=https://www.statistica.sm/pub1/StatisticaSM/en/Dati-statistici/Popolazione/Struttura-Demografica.html |title=Demographic structure |access-date=9 December 2024 }}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{Flagicon image|Local هېواد بيرغ of the Collectivity of Saint Martin.svg}} [[Collectivity of Saint Martin|Saint Martin]] (France) | {{n+p|32358|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2020|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref name="auto">{{cite web |url=https://www.insee.fr/fr/statistiques/6683019?sommaire=6683037#consulter |title=Populations légales des collectivités d'outre-mer en 2020 |website=www.insee.fr |access-date=27 April 2023 |archive-date=25 April 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230425205704/https://www.insee.fr/fr/statistiques/6683019?sommaire=6683037#consulter |url-status=live}}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|British Virgin Islands}} (UK) | {{n+p|31538|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2023|abbr=on}} | د ملګرو ملتونو وړاندوينه<ref name="unpop" /> || |- | {{nts|192}} | {{هېواد بيرغ|Palau}} | {{n+p|16733|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2021|abbr=on}} | ۲۰۲۱ سرشمېرنه<ref>{{cite web |url=https://www.palaugov.pw/executive-branch/ministries/finance/budgetandplanning/health-statistics/ |title=Health Statistics – PalauGov.pw |access-date=16 November 2022 |archive-date=9 June 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230609150157/https://www.palaugov.pw/executive-branch/ministries/finance/budgetandplanning/health-statistics/ |url-status=live}}</ref>|| |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Anguilla}} (UK) | {{n+p|15931|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|31 December 2023|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url=http://statistics.gov.ai/ |title=Anguilla Statistics Department &#124; Home |website=statistics.gov.ai |access-date=11 January 2025}}</ref>|| |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Cook Islands}} (New Zealand) | {{n+p|15040|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2021|abbr=on}} | ۲۰۲۱ سرشمېرنه<ref>{{cite web |url=https://www.mfem.gov.ck/statistics/census-and-surveys/census/267-census-2021 |title=Census 2021 – Cook Islands – Ministry of Finance and Economic Management |website=www.mfem.gov.ck |access-date=16 November 2022 |archive-date=30 June 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230630084401/https://www.mfem.gov.ck/statistics/census-and-surveys/census/267-census-2021 |url-status=dead}}</ref>|| |- | {{nts|193}} | {{هېواد بيرغ|Nauru}} | {{n+p|11680|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 October 2021|abbr=on}} | ۲۰۲۱ سرشمېرنه<ref>{{cite web |title=NAURU 2021 POPULATION AND HOUSING CENSUS – ANALYTICAL REPORT |url=https://sdd.spc.int/news/2023/08/23/nauru-2021-population-and-housing-census-analytical-report |access-date=6 December 2023}}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Wallis and Futuna|variant=local}} (France) | {{n+p|11620|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|24 July 2023|abbr=on}} | د ۲۰۲۳ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |title=Résultats du recensement de la population 2023 de Wallis-et-Futuna |url=https://www.wallis-et-futuna.gouv.fr/Actualites/Les-chiffres-INSEE-du-recensement-2023-authentifies-sont-parus |access-date=16 July 2024}}</ref> || |- | {{nts|194}} | {{هېواد بيرغ|Tuvalu}} | {{n+p|10679|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2021|abbr=on}} | کلنۍ ملي وړاندوينه<ref name="pacificdata" /> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Saint Barthélemy|variant=local}} (France) | {{n+p|10585|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2020|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref name="auto"/> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Saint Pierre and Miquelon|variant=local}} (France) | {{n+p|6092|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2020|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref name="auto"/> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Saint Helena, Ascension and Tristan da Cunha}} (UK) | {{n+p|5651|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2021|abbr=on}} | ۲۰۲۱ سرشمېرنه<ref>{{cite web |title=Saint Helena 2021 Population |url=https://www.tristandc.com/population.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121070744/https://www.tristandc.com/population.php |archive-date=21 November 2021 }}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.sainthelena.gov.sh/st-helena/statistics/ |title=Statistics |access-date=16 November 2022 |archive-date=26 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220726162858/https://www.sainthelena.gov.sh/st-helena/statistics/ |url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |title=Ascension 2021 population |url=https://www.sainthelena.gov.sh/statistics |archive-url=https://web.archive.org/web/20191029005019/http://www.sainthelena.gov.sh/statistics/ |access-date=16 November 2022 |archive-date=29 October 2019 |url-status=live }}</ref>|| |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Montserrat}} (UK) | {{n+p|4386|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|23 September 2023|abbr=on}} | د ۲۰۲۳ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url=https://www.gov.ms/2024/04/19/key-findings-of-the-2023-population-and-housing-census/ |title=KEY FINDINGS OF THE 2023 POPULATION AND HOUSING CENSUS |access-date=16 July 2024 }}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Falkland Islands}} (UK) | {{n+p|3662|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|10 October 2021|abbr=on}} | د ۲۰۲۱ ز کال سرشمېرنې پايله<ref>{{cite web |url = https://www.falklands.gov.fk/policy/2021-census/census |title = ۲۰۲۱ سرشمېرنه – Preliminary Data Tables |date = 25 October 2022 |website = falklands.gov.fk |access-date = 1 July 2023 |archive-date = 11 June 2023 |archive-url = https://web.archive.org/web/20230611234237/https://www.falklands.gov.fk/policy/2021-census/census |url-status = live }}</ref> || |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Norfolk Island}} (Australia) | {{n+p|2188|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2021|abbr=on}} | ۲۰۲۱ سرشمېرنه<ref>{{cite web |url=https://www.abs.gov.au/census/find-census-data/quickstats/2021/SAL90004 |title=2021 Norfolk Island, Census All persons QuickStats &#124; Australian Bureau of Statistics |website=www.abs.gov.au |access-date=16 November 2022 |archive-date=1 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221101225958/https://www.abs.gov.au/census/find-census-data/quickstats/2021/SAL90004 |url-status=live}}</ref>|| |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Christmas Island}} (Australia) | {{n+p|1692|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2021|abbr=on}} | ۲۰۲۱ سرشمېرنه <ref>{{cite web |url=https://www.abs.gov.au/census/find-census-data/quickstats/2021/LGA51710 |title=2021 Christmas Island, Census All persons QuickStats &#124; Australian Bureau of Statistics |website=www.abs.gov.au |access-date=16 November 2022 |archive-date=24 December 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221224054405/https://abs.gov.au/census/find-census-data/quickstats/2021/LGA51710 |url-status=live}}</ref>|| |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Niue}} (New Zealand) | {{n+p|1681|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|11 November 2022|abbr=on}} | ۲۰۲۲ سرشمېرنه <ref>{{cite web |url=https://niuestatistics.nu/population/niue-census-of-population-and-housing-2022 |title=Niue Census of Population and Housing, 2022 Niue Statistics Office |date=30 August 2023 |website=niuestatistics.nu |access-date=6 December 2023}} </ref>|| |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Tokelau}} (New Zealand) | {{n+p|1647|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 January 2019|abbr=on}} | 2019 Census <ref>{{cite web |url=https://www.tokelau.org.nz/Stats.html |title=Statistics |website=www.tokelau.org.nz |access-date=16 November 2022 |archive-date=30 August 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190830214712/https://www.tokelau.org.nz/Stats.html |url-status=live}}</ref>|| |- | {{nts|195}} | {{هېواد بيرغ|Vatican City}} | {{n+p|764|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|26 June 2023|abbr=on}} | Official figure<ref name=va>{{cite web |url=https://www.vaticanstate.va/it/stato-governo/note-generali/popolazione.html |title=Population |publisher=Vatican City State |date=26 June 2023 |website=www.vaticanstate.va |access-date=16 August 2023 |language=it |archive-date=17 May 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200517063650/https://www.vaticanstate.va/it/stato-governo/note-generali/popolazione.html |url-status=live }}</ref> || {{efn|764 residents regardless of citizenship, 618 citizens regardless of residence, 246 resident citizens.<ref name=va/>}} |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Cocos (Keeling) Islands}} (Australia) | {{n+p|593|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|30 June 2020|abbr=on}} | ۲۰۲۱ سرشمېرنه<ref>{{cite web |url=https://www.abs.gov.au/census/find-census-data/quickstats/2021/LGA51860 |title=2021 Cocos Islands, Census All persons QuickStats &#124; Australian Bureau of Statistics |website=www.abs.gov.au |access-date=16 November 2022 |archive-date=16 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221116101418/https://www.abs.gov.au/census/find-census-data/quickstats/2021/LGA51860 |url-status=live}}</ref>|| |- | {{hs|end}} – | {{هېواد بيرغ|Pitcairn Islands}} (UK) | {{n+p|35|{{worldpop}}|sigfig=1|disp=table}} || {{dts|1 July 2023|abbr=on}} | رسمي اټکل<ref>{{cite web |url= https://www.immigration.pn/life-on-pitcairn-island |title=Life on Pitcairn — Pitcairn Island Immigration |publisher=Government of the Pitcairn Islands|access-date=18 July 2024 |date=2023}}</ref>|| |} == یادښتونه == == سرچينې == <references group="" responsive="1"></references> l7kjxqbr0yqccf08rm4uwvh0uz8m3fp د سعودي عربستان کلتور 0 63651 352353 284519 2025-06-05T09:41:54Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 352353 wikitext text/x-wiki د سعودي عربستان کلتوري چاپېریال د عربي او اسلامي کلتور له خوا خورا اغیزمن شوی دی. په ټولیزه توګه ټولنه خورا مذهبي، محافظه کاره، دودیزه او کورنۍ پورې تړلې ده. د ډیریو انګېرنو او دودونو لرغونوالی تر څو پېړیو پورې رسېږي چې له عربي تمدن او اسلامي میراث نه اخیستل شوي دي. په هرحال، د سعودي عربستان کلتور د چټک بدلون له کبله خورا اغیزمن شوی، ځکه چې دا هیواد د ۱۹۷۰ لسیزې یوازې په څوو کلونو کې له یوې بې وزله کوچیاني ټولنې نه د اجناسو په بډایه تولیدونکي هېواد بدل شو. دا بدلون د یو شمېر نورو عواملو لکه د مخابراتو انقلاب او بهرني بورسونو له خوا هم اغیزمن شوی. د سعودي عربستان تر ټولو وروستی واکمن یا پاچا، ملک سلمان دی.<ref name="HT2003: 28">[[Culture of Saudi Arabia#HT2003|Tripp, ''Culture Shock'', 2003]]: p.28</ref> وهابي اسلامي غورځنګ، چې ځینې وختونه د شدیده پاک دینه په نامه هم یادېږي په اتلسمه پېړۍ کې راڅرګند شو، او اوس په هېواد کې برلاسی غورځنګ دی. د «امر بالمعروف او نهي عن المنکر» د اصولو په مراعتولو سره، د سلوکو او کالیو په برخه کې ډیری محدودیتونه او ممانعتونه شتون لري چې په قانوني او ټولنیز ډول د نورو مسلمانو هیوادونو په پرتله په کلکه پلي کیږي. په هرحال، دې وروستیو کې ډیری دودیز محدودیتونه د حکومت له خوا لیرې شوي چې په هغې ډله کې ښځو ته د موټر چلولو اجازه او د ښځو پورې اړوند ډیری مسلې شاملې دي. له بلې خوا، هغه څه چې د اسلام له خوا منع شوي په هیواد کې منع دي، د بیلګې په توګه، الکولي مشروبات په کلکه منع دي. ورځنی ژوند د اسلامي شعایرو تر کنټرول لاندې دی. په ټول هېواد کې هره ورځ پنځه ځله، مسلمانان د جوماتونو له منارونو نه د لمانځه لپاره بلل کېږي. ددې لپاره چې جمعه د مسلمانانو لپاره تر ټولو سپېڅلې ورځ ده، نو د اونۍ پای د جمعې او شنبې ورځې دي. وهابي عقیدې سره سم، یوازې دوه مذهبي رخصتۍ، عید الفطر یا کوچنۍ اختر او عید الاضحی یا لوی اختر په رسمیت پیژندل شوي، تر دې چې په ۲۰۰۶ کال کې غیر مذهبي رخصتۍ د سپتمبر ۲۳ ملي رخصتۍ (چې د پاچاهۍ د یووالي یادونه کوي) بیا دود شوه. د جنسیتي اړیکو په برخه کې، د سعودي عربستان اصول معمولا د جنسونو ترمنځ له کورنیو اړیکو پرته د ازاد اختلاط مخه نیسي.<ref>"Weekend shift: A welcome change", SaudiGazette.com.sa, June 24, 2013 {{cite web |title=Archived copy |url=http://www.saudigazette.com.sa/index.cfm?method%3Dhome.regcon%26contentid%3D20130624171030 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141029175552/http://www.saudigazette.com.sa/index.cfm?method=home.regcon&contentid=20130624171030 |archive-date=October 29, 2014 |access-date=October 28, 2014}}</ref><ref name="Britannica">{{cite encyclopedia|url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/525348/Saudi-Arabia|title=Encyclopædia Britannica Online: Saudi Arabia|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|access-date=April 28, 2011}}</ref><ref name="lacey-267">{{cite book|last=Lacey|first=Robert|title=Inside the Kingdom : Kings, Clerics, Modernists, Terrorists, and the Struggle for Saudi Arabia|url=https://archive.org/details/insidekingdomkin00lace_0|url-access=registration|date=2009|publisher=Viking|page=[https://archive.org/details/insidekingdomkin00lace_0/page/267 267]|isbn=9780670021185|quote="... for decades the sheikhs successfully resisted attempts to add September 23 to the shortlist of official holidays. But with the accession of [King] Abdullah, the battlefield changed. If the king wanted a holiday, the king could grant it, and whatever the clerics might mutter, the people approved. Since 2006 the night of September 23 has become an occasion for national mayhem in Saudi Arabia, the streets blocked with green-flag-waving cars, many of them sprayed with green foam for the night.}}</ref><ref>Govender, Veloshnee, and Loveday Penn-Kekana. "Gender biases and discrimination: a review of health care interpersonal interactions." Global public health 3.S1 (2008): 90–103</ref> == دین == د حجاز ځمکه، په ځانګړې توګه مکه مکرمه او مدینه منوره، دا هغه ځای دی چې په لومړي ځل د اسلام دین په کې رامنځته شو. په دې توګه، د نفوس ډېری برخه مسلمانان دي. سربیره پردې، قران د سعودي عربستان اساسي قانون ګڼل کیږي او اسلامي قانون «شریعت» اصلي حقوقي سرچینه ده. په سعودي عربستان کې، نه یوازې دا چې اسلام د حکومت له خوا په سیاسي ډګر کې عملي کیږي، بلکې د خلکو په کلتور او ورځني ژوند یې هم خورا لوی اغېز ښندلی دی.  <ref>{{Cite web |title=Saudi Arabia – Religion |url=https://www.britannica.com/place/Saudi-Arabia |access-date=February 5, 2019 |website=Encyclopædia Britannica}}</ref><ref>{{Cite web |title=Islam {{!}} The Embassy of The Kingdom of Saudi Arabia |url=https://www.saudiembassy.net/islam |access-date=February 5, 2019 |website=www.saudiembassy.net |archive-date=March 30, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180330021849/https://www.saudiembassy.net/islam |url-status=dead }}</ref> == ټولنیز ژوند او دودونه == د سعودي عربستان ټولنه د دودونو او رواجونو په دایره کې ژوند کوي چې د اسلام عربي کلتور او اسلامي کلتور پر بنسټ رامنځته شوی دی، خو د پاچاهۍ سیمې د جامو، خواړو، لهجو، سندرو او ان د واده په دودونو کې له یو او بل سره توپیر لري. کورنۍ په سعودي عربستان کې ترټولو مهم ټولنیز بنسټ دی، نو ځکه یې د غړو ترمنځ اړیکې قوي وي او د دوی تر منځ اطاعت او متقابل احترام شتون لري.  <ref name=":5">Blog, Gurfati (2017-04-28). "العادات والتقاليد السعودية". Gurfati Blog (باللغة الإنجليزية). مؤرشف من الأصل في 14 أكتوبر 2018. اطلع عليه بتاريخ 11 مارس 2019.</ref> === کورنۍ === دا چې د سعودي عربستان ټولنه کورنۍ محوره یا له کورنۍ پورې تړلې ټولنه ده، نو سعوديان د بهرنیانو په پرتله که هغه پردي وي، یا بهرنیان او یا د نورو قبیلو سعوديان وي، د کورنۍ له غړو سره سوداګرۍ، اجتماعي کېدلو او اړیکو ټینګولو ته ترجیح ورکوي. لویې یا پراخې کورنۍ د امکان تر بریده دې ته ترجیح ورکوي چې په ښارونو کې د کورنۍ په انګړ کې ژوند وکړي او که امکان یې نه وي نو د ګرځنده ټلیفون له لارې په تماس کې پاتې کیږي. د کورنۍ د مشرانو لپاره دا دود دی چې د کورنۍ د غړو د ګټې لپاره خپل نفوذ (واستا ''wasta'') وکاروي. <ref name="DEL2005: 37">[[Culture of Saudi Arabia#DEL2005|Long, ''Culture and Customs'', 2005]]: p.37</ref><ref name="DEL2005: 39">[[Culture of Saudi Arabia#DEL2005|Long, ''Culture and Customs'', 2005]]: p.39</ref><ref name="DEL2005: 38">[[Culture of Saudi Arabia#DEL2005|Long, ''Culture and Customs'', 2005]]: p.38</ref><ref name="McDowall">{{cite news|last=McDowall|first=Angus|title=Saudi Arabia doubles private sector jobs in 30-month period|url=http://english.alarabiya.net/en/business/2014/01/20/Saudi-Arabiya-doubles-number-of-citizens-in-private-sector-jobs.html|access-date=May 12, 2014|agency=Reuters|date=January 19, 2014|quote=Although the official employment rate is around 12 percent, economists estimate only 30–40 percent of working-age Saudis hold jobs or actively seek work. Most Saudis in jobs are employed by the government}}</ref> === واده === په دودیز ډول، په سعودي عربستان (او د خلیج فارس په نورو هیوادونو) کې، کورنۍ د ټبر یا قبیلې او د کورنیو ملاحظاتو په پام کې نیولو سره ودونه تنظیموي. په جبري توګه هم ودونه ترسره شوي دي. زامن او لوڼې دې ته هڅول شوي چې «د تره زوی یا لور یا نورو خپلوانو سره واده وکړي» ترڅو چې د کورنۍ او قبیلې ترمنځ اړیکې لا پیاوړې او غښتلې شي، «یا کله ناکله د شخړو یا ناخوالو د ختمولو لپاره له بلې قبیلې سره واده وکړي». لږ تر لږه په ۱۹۹۰ لسیزه کې، ډیری ودونه په سعودي عربستان کې «کورني» وو – یعنې د نږدې خپلوانو تر منځ – معمولا د تره له لومړي اولاد (لور یا زوی) یا کله ناکله دویم اولاد سره ودونه شوي. او په سعودي عربستان کې د تره اولادونو ترمنځ ودونه په نړۍ کې تر ټولو لوړه کچه ده.<ref name="Zuhur-226">{{cite book|last1=Zuhur|first1=Sherifa|title=Saudi Arabia|publisher=ABC-CLIO|page=226|url=https://books.google.com/books?id=5Ww68vqzQhoC&pg=PA226|quote=In Saudi Arabia, the rate of consanguineous marriage (to a close relative, a second cousin or closer, usually a first cousin) is very high, at 57.7% nationally (El-Hamzi et al. 1995); and other studies indicate it is 51.2% in Riyadh (Al Hussain and Al Bunyan 1997) and 52% in Damman (al-Abdulkareem and Ballal 1998).|isbn=9781598845716|date=October 31, 2011}}</ref><ref>{{Cite web |title=Forced marriage: 'That man had more rights over my body than I did' |url=https://www.irishtimes.com/life-and-style/people/forced-marriage-that-man-had-more-rights-over-my-body-than-i-did-1.3742275}}</ref><ref name="DEL2005: 67">[[Culture of Saudi Arabia#DEL2005|Long, ''Culture and Customs'', 2005]]: p.67</ref><ref name="cousin">{{cite news|title=Cousin marriages: tradition versus taboo|url=http://stream.aljazeera.com/story/201306180036-0022835|access-date=February 13, 2015|publisher=Al Jazeera|date=June 18, 2013}}</ref><ref name="Zuhur-2262">{{cite book|last1=Zuhur|first1=Sherifa|title=Saudi Arabia|publisher=ABC-CLIO|page=226|url=https://books.google.com/books?id=5Ww68vqzQhoC&pg=PA226|quote=In Saudi Arabia, the rate of consanguineous marriage (to a close relative, a second cousin or closer, usually a first cousin) is very high, at 57.7% nationally (El-Hamzi et al. 1995); and other studies indicate it is 51.2% in Riyadh (Al Hussain and Al Bunyan 1997) and 52% in Damman (al-Abdulkareem and Ballal 1998).|isbn=9781598845716|date=October 31, 2011}}</ref><ref name="WSJ">{{cite news|last1=McKay|first1=Betsy|title=Saudis Push Gene-Sequencing Research|url=https://www.wsj.com/news/articles/SB10001424052702304887104579306831456121354|archive-url=https://web.archive.org/web/20141215234912/http://www.wsj.com/news/articles/SB10001424052702304887104579306831456121354|url-status=dead|archive-date=December 15, 2014|access-date=September 29, 2014|work=The Wall Street Journal|date=February 4, 2014}}</ref><ref>Schneider, Howard (January 16, 2000){{cite web |title=Evidence of Inbreeding Depression: Saudi Arabia |url=http://www.unl.edu/rhames/courses/212/arab_inbreed/arab_inbreed.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20031211085637/http://www.unl.edu/rhames/courses/212/arab_inbreed/arab_inbreed.htm |archive-date=December 11, 2003 |access-date=March 20, 2011}} . Washington Post. Page A01</ref><ref>[https://www.nytimes.com/2003/05/01/world/saudi-arabia-awakes-to-the-perils-of-inbreeding.html Saudi Arabia Awakes to the Perils of Inbreeding]. ''The New York Times''. May 1, 2003</ref><ref>{{cite journal|title=Genetic counselors' scope of practice and challenges in genetic counseling services in Saudi Arabia|journal=International Journal of Pediatrics and Adolescent Medicine|volume=3|issue=1|pages=1–6|doi=10.1016/j.ijpam.2015.12.002|pmid=30805460|pmc=6372413|year=2016|last1=Balobaid|first1=Ameera|last2=Qari|first2=Alya|last3=Al-Zaidan|first3=Hamad}}</ref><ref name="DEL2005: 672">[[Culture of Saudi Arabia#DEL2005|Long, ''Culture and Customs'', 2005]]: p.67</ref> == خوراک او څښاک == نن ورځ، سعوديان خپل ډیری دودیز عادتونه په ځانګړې توګه د خوراک او څښاک په برخه کې پالي. لکه څنګه چې په اصل کې ډیری سعوديان د پسونو او وزو درلودونکو توکمونو له ډلې څخه دي، نو په عمده توګه د سعودي عربستان ډیری خواړه د پسونو له غوښې نه جوړ شوي دي.<ref>{{Cite web |title=Food in Saudi Arabia - Saudi Arabian Food, Saudi Arabian Cuisine - traditional, popular, dishes, recipe, diet, history, meals, staple, rice |url=http://www.foodbycountry.com/Kazakhstan-to-South-Africa/Saudi-Arabia.html |access-date=2019-03-14 |website=www.foodbycountry.com}}</ref> د سعودي عربستان ډېری خواړه د عربي ټاپووزمې د شاوخوا هیوادونو سره ورته دي، او د ترکي، ایراني او افریقایي خواړو تر سختې اغېزې لاندې راغلي دي. ژوي د حلالو اسلامي غذايي قوانينو سره سم حلاليږي، چې د خنزير غوښه منع (حرام) او الکول منع (حرام) بولي. د عمومي قاعدې په توګه، سعوديان (د نورو مسلمانانو په څیر) د خنزیر غوښه ناپاکه ګڼي او ترې کرکه لري، خو شراب حرام او وسوسه بولي. <ref name="DEL2005: 47">[[Culture of Saudi Arabia#DEL2005|Long, ''Culture and Customs'', 2005]]: p.47</ref> == ښځې == په داسې حال کې چې د ۲۰۱۸ کال د جون تر ۲۴ پورې ښځې له موټر چلولو نه منع شوې وې، او په پایله کې د هغوئ فعالیت هم محدود و، هغوئ په کور کې په دودیز ډول د پام وړ غیر رسمي ځواک درلود. د ژورنالیست جودیت میلر په وینا، «ځینې سعودي ښځې په خپلو کورونو کې واقعي واکمنانې وې، هغوئ به پریکړه کوله چې ماشومان یې چیرته ښوونځي ته لاړ شي، کله او له چا سره به واده کوي، ایا د هغوئ میړونه به نوې دندې ومني، له چا سره کورنۍ ټولنیزه کېږي، او چېرې به کورنۍ اوسېږي او رخصتۍ به تېروي، هغوئ خپل مېړونه، زامن او خپلوان کلیدي دندو ته ورسول». <ref name="Female Drivers">{{cite web |date=May 8, 2018 |title=Saudi Arabia says to lift driving ban on women from June 24 |url=https://www.straitstimes.com/world/middle-east/saudi-arabia-says-to-lift-driving-ban-on-women-from-june-24 |access-date=June 4, 2018 |work=The Staits Times}}</ref><ref name="99Miller-108">{{cite book|last1=Miller|first1=Judith|title=God Has Ninety-Nine Names: Reporting from a Militant Middle East|date=1996|publisher=Simon & Schuster|pages=108–9|url=https://books.google.com/books?id=tH_ThgVEoAcC&q=saudi+husbands+henpecked&pg=PA109|access-date=October 19, 2014|isbn=9781439129418}}</ref> یو شمیر سعودي میرمنې له کوره بهر په ځینو برخو کې لوړې کچې ته رسیدلي او یا یې شهرت ترلاسه کړی دی. د بېلګې په توګه، ډاکټر سلوا الحزاع په ریاض کې د ملک فیصل په تخصصي روغتون کې د سترګو د څانګې مشره ده او د مرحوم ملک فهد د سترګو شخصي متخصصه وه. <ref name="Alireza, Marianne 1987">Alireza, Marianne. "Women of Saudi Arabia," National Geographic (October 1987), 422–43.</ref><ref name="HT2009: 52-3">[[Culture of Saudi Arabia#HT2009|Tripp, ''Culture Shock'', 2009]]: pp.52–3</ref><ref>{{cite web |date=January 11, 2004 |title=Saudi Doctor Named Visiting Professor at Johns Hopkins University |url=http://archive.arabnews.com/?page=1&section=0&article=37847&d=11&m=1&y=2004 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110430045948/http://archive.arabnews.com/?page=1&section=0&article=37847&d=11&m=1&y=2004 |archive-date=April 30, 2011 |access-date=April 28, 2011 |publisher=Archive.arabnews.com}}</ref> == خبري رسنۍ == لوستي سعوديان په ټولیز ډول د عربي نړۍ، اسلامي نړۍ او په ټوله کې د نړۍ له مسايلو ښه خبر دي، خو د مطبوعاتو او د عامه افکارو د بيان ازادۍ د حکومت له خوا په رسميت نه پيژندل کيږي. د پاچاهۍ «اساسي قانون» وايي چې د رسنیو دنده ښوونه او د ملي یووالي ساتنه ده، او له هغو کړنو نه چې «د ګډوډۍ او ویشلو» لامل ګرځي منع دي. خبرونه، عمومي ویناوې او نور شخصي بیانونه نه شي کولای د دودیزو اسلامي ارزښتونو سره په ټکر کې، یا د حکومت له سیاست سره مخالفت وکړي، یا حکومتي چارواکو ته په ځانګړې توګه شاهي کورنۍ ته سپکاوی وکړي، او د ځینو حساسو او ممنوعو موضوعاتو په هکله چې ښايي د حکومت د شرمولو یا د اختلاف د ډېروالي لامل شي، یعنې په سعودي ټولنه کې د ښځو د ونډې په برخه کې، له شیعه مسلمانانو سره چلند، د طبیعي پیښو له امله رامنځته شوي زیانونه، یا ټولنیزې ستونزې لکه د ایډز-ایچ ای وي وبا او انساني قاچاق په هکله ډېر ژور بحث نه شي کولای.<ref name="basicLawMedia">{{cite web |title=THE BASIC LAW OF GOVERNANCE |url=http://www.saudiembassy.net/about/country-information/laws/The_Basic_Law_Of_Governance.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140323165604/http://www.saudiembassy.net/about/country-information/laws/The_Basic_Law_Of_Governance.aspx |archive-date=March 23, 2014 |access-date=February 23, 2015 |website=Saudi Embassy |quote=Article 39 Media ... shall employ civil and polite language, contribute towards the education of the nation and strengthen unity. It is prohibited to commit acts leading to disorder and division, ...}}</ref><ref name="Britannica2">{{cite encyclopedia|url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/525348/Saudi-Arabia|title=Encyclopædia Britannica Online: Saudi Arabia|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|access-date=April 28, 2011}}</ref><ref name="BBC-2013">{{cite web |date=August 22, 2013 |title=Saudi Arabia profile |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-14703480 |access-date=August 12, 2014 |work=BBC News}}</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/country_profiles/791936.stm#media BBC article]</ref> == سرچينې == rgqzft8m8397iugwkeuftmebac3frzp د متحده ایالاتو بهرنۍ اړیکې 0 64269 352354 285451 2025-06-05T10:23:19Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 352354 wikitext text/x-wiki متحده ایالات له بوتان، ایران، شمالي کوریا، سوریې او فلسطین پرته د ملګرو ملتونو له ټولو غړو او څارونکو هېوادونو سره رسمي ډيپلوماټیکې اړیکې لري. متحده ایالات وروستی هېواد په رسمیت نه پېژني. د دې ترڅنګ یې له اروپايي اتحادیې او کوسوو سره هم اړیکې شته. د متحده ایالاتو د بهرنیو اړیکو فدرالي قوانین د متحده ایالاتو د ۲۲م کوډ له سرلیک نه ترلاسه کولای شو. متحده ایالات تر ۲۰۲۰ز کال پورې له چین نه وروسته دویم لوی هېواد دی چې له نورو هېوادونو یې د څو کلونو لپاره ډېر ډیپلوماټیک پوسټونه لرل. <ref name="most">{{Cite web |date=November 27, 2019 |title=China Now Has More Diplomatic Posts Than Any Other Country |url=https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-china-50569237 |access-date=November 27, 2019 |publisher=[[BBC]]}}</ref> == تاریخ == === شمالي او سویلی امریکا === ==== ارجنټاین ==== ارجنټاین د ۱۹مې پېړۍ په وروستیو کې له متحده ایالاتو سره لږ سوداګري لرله او د برتانیا په نړیوال اقتصاد کې مدغم شو. کله چې متحده ایالاتو غوښتل چې پان امریکايي اتحادیه پراخه کړي؛ نو زیاترو سوداګرو مثبت ځواب ورکړ او دوه اړخیزو سوداګریو په چټکۍ وده وکړه، خو د ارجنټاین ځینې اوسېدونکي شکمن وو، چې متحده ایالات له دې لارې غواړي چې خپل اقتصادي مدار ته د دوی د هېواد د ورجلبولو لپاره د یوې وسیلې په توګه ګټه واخلي. متحده ایالاتو له ارجنټاین سره د مخدره توکو د مخنیوي، نه پراختیا، له تروریزم سره د مبارزې، له انساني قاچاق سره د مبارزې، د سیمه‌ ييز ثبات د موضوعاتو او د سوداګریزو اړیکو د پیاوړتیا په ګډون د زیاترو ګډو سټراټیژیکو ګټو پر اساس دوه اړخیزې مثبتې اړیکې لرلې. ارجنټاین د یو سیمه ‌ییز میکانیزم (ارجنټاین، برازیل، پاراګوای او متحده ایالات) غړی دی او دا میکانیزم په درې اړخیزه سیمه کې د تروریزم پر ضد تګلارې همغږې کوي. د پراختیایي امنیت نوښت، د کانټینر امنیتي نوښت او د سوداګرۍ د روڼتیا واحد هغه پروګرامونه دي چې د امریکا د داخلي امنیت/کډوالۍ او د ګمرکونو د تطبیق وزارت په وسیله اداره کېږي او ارجنټاین د کانټینر د امنیت نوښت او د سوداګرۍ د شفافیت واحد عملي کړی او د پراختیا د امنیت نوښت یې منلی دی. ==== برازیل ==== متحده ایالات هغه لومړی هېواد و چې په ۱۸۰۸ز کال کې یې د برازیل خپلواکي په رسمیت وپېژندله. په ځینو شېبو کې د ګټو د پام وړ همغږۍ د ځانګړنې او د نړیوالو حساسو موضوعاتو په اړه د ناڅاپي او انتقادي توپيرونو له امله د برازیل او متحده ایالاتو اړیکې ډېره اوږده مخینه لري. متحده ایالات برازیل ته د یوه مهم ځواک په سترګه ګوري، په تېره بیا په لاتینه امریکا کې برازیل د یوه باثباته ځواک او د مهارت لرونکو مذاکراتو لپاره مهم ګڼي. برازیل له متحده ایالاتو سره د هر اړخیزو او امتیازي اړیکو د پراختیا پرځای د یوه مهم سیاسي او اقتصادي ځواک په توګه په دودیز ډول د ځانګړو موضوعاتو په تړاو همکاري غوره ګڼي. <ref>[https://web.archive.org/web/20090808092927/http://www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?AD=ADA424216&Location=U2&doc=GetTRDoc.pdf Developing a partnership with Brazil - An emerging power] Bassoli, Douglas. [[United States Army War College|US Army War College]]. April 3, 2004.</ref><ref>http://www.wilsoncenter.org/news/docs/RL33456.pdf {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090710013700/http://www.wilsoncenter.org/news/docs/RL33456.pdf|date=July 10, 2009}}</ref><ref>[http://www.wilsoncenter.org/news/docs/RL33456.pdf US Congress Report on Brazil-US Relations] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090710013700/http://www.wilsoncenter.org/news/docs/RL33456.pdf|date=July 10, 2009}}</ref> ==== مکسیکو ==== له مکسیکو سره د متحده ایالاتو اړیکې ځانګړې او ځینې وخت ډېرې پېچلې وې. د دوی ترمنځ د وسله‌ والې شخړې تاریخ په ۱۸۳۰ز کال کې د ټکساس انقلاب، په ۱۸۴۰ز کال کې د مکسیکو او امریکا جګړې او په ۱۹۱۰ز کال کې د امریکا یرغل ته رسېږي. د ګاډن پیرود تړون، له کاناډا سره څو اړخیز تړون او د شمالي امریکا د ازادې سوداګرۍ تړون یې مهم تړونونه دي، چې وروستی هغه یې د ټرمپ د ولسمشرۍ پرمهال د متحده ایالاتوــ مکسیکوــ کاناډا په تړون بدل شو. دا هېوادونه د یو بل لومړی او درېیم لوی شریکان دي او نږدې اقتصادي اړیکې سره لري. له ډیموګرافیکي پلوه هم له یوه بل سره نږدې تړاو لري. مکسیکو د متحده ایالاتو لپاره د کډوالو تر ټولو لویه سرچینه ده او په دې هېواد کې له یو میلیون نه دېر امریکايي وګړي اوسېږي. پر دې سربېره چې ناقانونه کډوالي او د نشه‌ يي توکو او وسلو ناقانونه سوداګري د اختلافاتو لامل ده، خو له یو بل سره د همکارۍ لامل هم ده. <ref>{{cite magazine|last=Padgett|first=Tim|date=May 19, 2010|url=http://www.time.com/time/world/article/0,8599,1990176,00.html|title=Mexico's Calderón Needs to Listen, Not Just Lecture U.S.|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20100520032249/http://www.time.com/time/world/article/0,8599,1990176,00.html|archive-date=May 20, 2010}}</ref><ref>Burton Kirkwood, ''The History of Mexico'' (2010) pp&nbsp;97–99, 138–52, 216</ref> ==== نیکاراګوا ==== له ۱۸۲۴ز کال راهیسې متحده ایالاتو او نیکواراګوا ډیپلوماټیکي اړیکې لرلې او متحده ایالاتو د ۱۹۱۲ او ۱۹۳۳ کلونو ترمنځ نیکاراګوا ونیوه ( د متحده ایالاتو له خوا د نیکاراګوا اشغال وګورئ). کله چې متحده ایالاتو نیکاراګوا ونیوه؛ نو په ۱۹۳۳ز کال کې د سوموزا سیاسي کورنۍ واکمنه شوه. دې کورنۍ د ۱۹۷۹ز کال د جولای تر ۱۹مې د نیکاراګوا تر انقلاب پورې حکومت وکړ. نابرابري او د سیاسي فساد ډېرښت، له حکومت او پوځ سره د متحده ایالاتو قوي ملاتړ او د متحده ایالاتو څو ملي شرکتونه هغه موارد وو، چې د سوموزا کورنۍ د واکمنۍ پر مهال پرې تکیه شوې وه. دا کار د دې سبب شو چې رژیم په نړیواله کچه وغندل شي او د کارټر ادارې په ۱۹۷۷ز کال کې د سوموزا له رژیم سره له دې امله مرستې بندې کړې چې له بشري حقونو یې سرغړونه کوله. وروسته چې کله د ایران ــ کانټرا د معاملې په وخت کې متحده ایالاتو پر نیکاراګوا بندېزونه ولګول؛ نو د ریګن د ادارې پرمهال یې ډیپلوماټیکي اړیکې خرابې شوې. دا اړیکې هغه وخت بېرته ښې شوې، چې په ۱۹۹۰ز کال کې ویویلتا چامورو د نیکارګوا عمومي ټاکنې وګټلې. متحده ایالاتو نیکاراګویان دې ته هڅول چې خپلې ستونزې د خبرو اترو او جوړجاړي له لارې حل کړي او له ملي پخلاینې ګټه واخلي. کله چې په ۲۰۰۳ز کال کې په عراق کې جګړه وه؛ نو د همدغه کال په اوړي کې په دې جګړه کې د ښکېلو هېوادونو د یوې برخې په توګه نیکاراګوا هم دې جګړې ته کابو ۳۷۰ سرتېري ولېږل. دا سرتېري بیا ولسمشر اینریک بولانوس د ۲۰۰۴ز کال له اپرېل نه وروسته واېستل. سره له دې چې ولسمشر ډانیل اوټیکا د متحده ایالاتو پر تګلارې نیوکه کوي، خو پر دې نیوکو سربېره د دغو دواړو هېوادونو ترمنځ اړیکې عادي او ډیپلوماټیکي دي.   === سویلي اسیا === ==== افغانستان ==== کله چې په ۲۰۲۱ز کال کې له افغانستان نه امریکايي ځواکونه ووتل؛ نو طالبانو د امریکا په ملاتړ د افغانستان اسلامي جمهوریت سقوط کړ او په کابل کې چې د امریکا کوم سفارت و، هغه یې د قطر پلازمېنې دوحې ته ولېږداوه. د دې لپاره چې په افغانستان کې د متحده ایالاتو د ساتنې د ځواک په توګه خدمت وشي؛ نو امریکا د ۲۰۲۱ز کال د نومبر په ۱۲مه اعلان وکړ چې د ډسمبر په ۳۱مه به په زړه پورې برخه په کابل کې د قطر په سفارت کې پرانیستل شي. اوسمهال په متحده ایالاتو کې د افغانستان هېڅ ساتندوی قوت نشته. د افغانستان د اسلامي جمهوریت ډیپلوماټیک ماموریت په متحده ایالاتو کې د څو میاشتو لپاره په خپلواکه توګه فعالیت کاوه. کله چې یې د ۲۰۲۲ز کال د مارچ په ۱۶مه عملیات بند کړل او ملکیتونه یې د متحده ایالاتو بهرنیو چارو وزارت ته وسپارل؛ نو د افغانستان فعالیت هم بند شو. <ref>{{cite news|last1=Jakes|first1=Lara|title=Afghan Embassy, Now Out of Money, Will Shut Down, U.S. Says|url=https://www.nytimes.com/2022/03/11/us/politics/afghan-embassy-closing.html|access-date=2 April 2022|work=[[The New York Times]]|date=11 March 2022}}</ref><ref>{{cite news|last1=Detsch|first1=Jack|last2=Gramer|first2=Robbie|title='Nowhere to Turn to': U.S. Forces Closure of Afghan Embassy|url=https://foreignpolicy.com/2022/03/15/afghanistan-embassy-closure-out-of-money-state-department-afghan-diplomats/|access-date=2 April 2022|work=[[Foreign Policy]]|date=15 March 2022}}</ref><ref name="Dawn">{{cite news|last1=Iqbal|first1=Anwar|title=Afghan embassy, consulates in US shut their doors|url=https://www.dawn.com/news/1682024|access-date=2 April 2022|work=[[Dawn (newspaper)|Dawn]]|date=27 March 2022}}</ref><ref name="AFG protecting power">{{cite news|last1=Beitsch|first1=Rebecca|last2=Rai|first2=Sarakshi|title=Qatar to formally represent US interests in Afghanistan|url=https://thehill.com/policy/international/middle-east-north-africa/581282-qatar-to-formally-represent-us-interests-in/|access-date=3 April 2022|work=[[The Hill (newspaper)|The Hill]]|date=12 November 2021}}</ref><ref name="Kabul embassy relocated">{{cite news|first1=Lara|last1=Jakes|access-date=23 April 2022|title=In a final blow of the 20-year war, U.S. envoys close their embassy and exit Kabul.|url=https://www.nytimes.com/2021/08/30/us/politics/blinken-us-evacuation-taliban-afghanistan.html|newspaper=[[The New York Times]]|date=30 August 2021|issn=0362-4331}}</ref> ==== هندوستان ==== هغه وخت چې برتانیې پر هند راج درلود؛ نو د هند او امریکا ترمنځ اړیکې خرابې وې. کله چې سوامی ویویکانند په ۱۸۹۳ز کال کې د نړۍ په چکر وتلی و؛ نو په امریکا کې یې د مذهبونو په پارلمان کې یوګا او ویدانتا ته وده ورکړه. مارک ټوین په ۱۸۹۶ \ز کال کې هندوستان ته لاړه او په خپله سفرنامه کې یې دې ته اشاره وکړه چې هندوستان هغه یوازینی بهرنی هېواد دی چې نوموړي یې په اړه خوبونه لیدل او د بیا لیدلو هیله یې لرله، دا یې د استوايي تعقیب په پایله کې د دواړو له وېرولو او کشمکش وړاندې ویلي وو. په ۱۹۵۰ز کال کې مهاتما ګاندي د مارتین لوترکنګ د عدم تشدد په فلسفه کې مهم نفوذ درلود او امریکا له انګرېز لیکوال روډیارډ کیپلینګ نه د هندوستان په اړه ډېر څه زده کړل. <ref>Holden Furber, "Historical and Cultural Aspects of Indo-American Relations", ''Journal of the University of Bombay'' (1965), Vol. 34 Issue 67/68, pp 95-116.</ref><ref name="Global Perspectives">{{cite book|last1=Gupta|first1=Vipin|last2=Saran|first2=Pankaj|title=Global Perspectives on the United States: A Nation by Nation Survey, Volume 1|year=2007|publisher=Berkshire Publishing Group|location=Great Barrington, MA|isbn=978-1-933782-06-5|pages=[https://archive.org/details/globalperspectiv0000unse_j6p5/page/294 294–300]|editor=David Leninson|editor2=Karen Christensen|url=https://archive.org/details/globalperspectiv0000unse_j6p5/page/294}}</ref><ref>{{cite web |author=Barbara Schmidt |title=Chronology of Known Mark Twain Speeches, Public Readings, and Lectures |url=http://www.twainquotes.com/SpeechIndex.html |access-date=January 1, 2013 |publisher=marktwainquotes.com}}</ref><ref>Isaacs, ''Scratches on Our Minds: American Views of China and India'' (1980) p 241</ref> هندوستان او امریکا دا مهال په کلتوري، سټراټیژیکو، پوځي او اقتصادي برخو کې پراخې اړیکې لري او دا اړیکې د باور جوړونې د اندازه کولو (CBM) په پړاو کې دي، تر څو د متحده ایالاتو د بهرنیو تګلارو له خوا رامنځته شوی د باور د کمښت او د ټکنالوژۍ د نه منلو میراث ختم کړي، چې د دې کار له امله د څو لسیزو راهیسې د دغو هېوادونو ترمنځ اړیکې خړې پړې دي. کله چې په ۲۰۰۸ز کال کې د هندوستان او متحده ایالاتو ترمنځ ملکي اټومي تړون پای ته ورسېد؛ نو ناحقیقي تمو ( چې د اټومي برېښنا د تولید او ساتنې او مسؤلیت په تړاو د قراردادي تضمینونو په موخه د مدني ټولنې د تایید په هکله د عامه خلکو منفي نظر کم شوی دی) دې ته لاره هواره کړه چې عملي واقعیت تر سترګو شي، ترڅنګ یې پر ساحاتو د تمرکز لامل هم شو او له ځان سره یې مناسب سیاسي او ټاکنیز توافق درلود. <ref>Teresita C. Schaffer, ''India and the United States in the 21st Century: Reinventing Partnership'' (2010)</ref><ref>{{cite web |title=India-U.S. Economic and Trade Relations |url=https://fas.org/sgp/crs/row/RL34161.pdf |access-date=March 25, 2018 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref><ref>{{cite web |title=The Evolving India-U.S. Strategic Relationship: A Compendium of Articles and Analyses |url=http://www.comw.org/pda/0603india.html |access-date=April 2, 2016}}</ref><ref>{{cite news|title=Indo-U.S. Relations: Moving Beyond the Plateau|url=https://foreignpolicy.com/2014/07/30/indo-u-s-relations-moving-beyond-the-plateau/|work=Foreign Policy|date=July 30, 2015}}</ref><ref>{{cite news|title=21st Century is India's Century: IBM Chief Virginia Rometty|url=http://profit.ndtv.com/news/corporates/article-21st-century-is-indias-century-ibm-chief-virginia-rometty-781473|publisher=NDTV|date=July 14, 2015}}</ref><ref>{{cite news|title=India overcame US sanctions to develop cryogenic engine|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/India-overcame-US-sanctions-to-develop-cryogenic-engine/articleshow/28449360.cms?referral=PM|work=[[The Times of India]]|date=January 6, 2014}}</ref><ref>{{cite news|title=How Kargil spurred India to design own GPS|url=http://timesofindia.indiatimes.com/home/science/How-Kargil-spurred-India-to-design-own-GPS/articleshow/33254691.cms|newspaper=The Times of India|date=April 5, 2014}}</ref><ref>{{cite news|title=India working on building fastest supercomputer|url=http://www.deccanherald.com/content/441216/india-working-building-fastest-supercomputer.html|newspaper=Deccan Herald|date=November 13, 2014}}</ref><ref>{{cite news|title=Indian scientists thwart Western embargo on manufacture of carbon composites|url=http://www.indiaenvironmentportal.org.in/content/4374/indian-scientists-thwart-western-embargo-on-manufacture-of-carbon-composites/|publisher=Centre for Science and Environment|date=August 30, 1992|access-date=September 15, 2022|archive-date=August 1, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220801132827/http://www.indiaenvironmentportal.org.in/content/4374/indian-scientists-thwart-western-embargo-on-manufacture-of-carbon-composites/|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite news|title=The Wassenaar effect|url=http://www.thehindubusinessline.com/opinion/the-wassenaar-effect/article7612180.ece|newspaper=Hindu Business Line|date=September 3, 2015}}</ref><ref>{{cite news|title=Beyond the immediate present|url=http://www.thehindu.com/opinion/lead/beyond-the-immediate-present/article6821491.ece|work=The Hindu|date=January 26, 2015}}</ref><ref>{{cite news|title=Collateral Damage|url=https://www.nytimes.com/2013/09/29/books/review/the-blood-telegram-by-gary-j-bass.html?_r=0|work=[[The New York Times]]|date=September 27, 2013}}</ref><ref>{{cite news|title=Nixon's dislike of 'witch' Indira|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4633263.stm|publisher=BBC World Service|date=June 29, 2005}}</ref><ref>{{cite news|title=Clinton Imposes Full Sanctions On India|url=http://www.business-standard.com/article/specials/clinton-imposes-full-sanctions-on-india-198051401086_1.html|newspaper=Business Standard|date=May 14, 1998}}</ref><ref>{{cite news|title=Beyond the immediate present|url=http://www.thehindu.com/opinion/lead/beyond-the-immediate-present/article6821491.ece|work=The Hindu|date=January 26, 2015}}</ref><ref>{{cite news|title=Collateral Damage|url=https://www.nytimes.com/2013/09/29/books/review/the-blood-telegram-by-gary-j-bass.html?_r=0|work=[[The New York Times]]|date=September 27, 2013}}</ref><ref>{{cite news|title=Nixon's dislike of 'witch' Indira|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4633263.stm|publisher=BBC World Service|date=June 29, 2005}}</ref><ref>{{cite news|title=Clinton Imposes Full Sanctions On India|url=http://www.business-standard.com/article/specials/clinton-imposes-full-sanctions-on-india-198051401086_1.html|newspaper=Business Standard|date=May 14, 1998}}</ref> == سرچينې == a768ck57kknx3anjn2pv1gfldhsybtz پلوتين 0 67804 352346 338206 2025-06-05T05:21:52Z نورعلم حنیف صافی 27593 د اسلامي پوهانو په منیځ کې د پلوتونین نوم 352346 wikitext text/x-wiki {| class="js-no-interprojets" style="border-collapse:collapse;width:100%;margin:1em; padding-right:6px;font-size:100%;font-weight:bold;font-family:Bahij Nazanin; background:none;" |- | style="text-align:right;" | <div style="padding-bottom:0.5em;"> {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="2" style="float; margin:.7em" align="left" |- {{ناسرچينه}} {{توپير|اپلاتون}}   {| class="infobox biography vcard" ! colspan="2" class="infobox-above" style="font-size:125%;" |<span class="fn">پلوتين</span><span class="fn">Πλωτῖνος</span> |- class="mw-file-description" href="./دوتنه:Plotinos.jpg" | colspan="2" class="infobox-image" |[[دوتنه:Plotinos.jpg|frameless]] |- class="infobox-label" scope="row" ! class="infobox-label" scope="row" |زېږېدلی | class="infobox-data" | [[۲۰۴ (میلادی)|۲۰۴ز]]<br /><span class="birthplace">[[لیکوپولیس|لایکوپولیس]]</span> |- class="birthplace" ! class="infobox-label" scope="row" | مړ شوی | class="infobox-data" | [[۲۷۰ (میلادی)|270]] (66 کلن)<br /><span class="deathplace">[[کامپانیا|کمپانیا]]</span> |- ! class="infobox-label" scope="row" | ملیت | class="infobox-data category" | لرغونی مصر |- ! class="infobox-label" scope="row" | نور نومونه | class="infobox-data nickname" | پلوتين |- class="infobox-label" scope="row" ! class="infobox-label" scope="row" | مسلک | class="infobox-data role" | [[فلسفه]] |- class="infobox-label" scope="row" ! class="infobox-label" scope="row" | ښوونځی | class="infobox-data" | [[نوې اپلاتوني فلسفه]] |} '''پلوتين يو له هغه ورستنيو فيلسوفانو څخه دی چې له''' [[يونان|یوناني]] تمدنه اغېزمن شوی. هغه په 204 یا 205 کې زېږېدلی. فرفوریوس سوري د هغه ژوند ليک ليکلی چې په هغه کې د هغه د ټاټوبي په اړه هیڅ مالومات نشته مګر نن ورځ هغه د ډېری مصریانو له خوا د [[اسکندریه|اسکندريې]] په ښوونځي کې د فلسفې سره بلد ګڼل کیږي. == پېژندنه == د لرغونې نړۍ پای ته [[مقدوني سکندر|د سکندر]] تر برید وروسته، د پوهې او فلسفې مرکز له [[اتن]] څخه اسکندریې ته ولېږدول شو چې په هغه وخت کې اسکندريې نږدې يو مېليون نفوس درلود.او د بېلابېلو افکارو د جذبولو مرکز و. خو د دې مختلف فکرونو او نظرونو په اړه زموږ پوهه خورا لږه ده. ځکه د دغه ښار مشهور کتابتون څو څو ځله سوځول شوی و. بر سېره پر دې د الکساندريا د ښوونځي د مفکرينو، ب د یونانیانو برعکس، د دوی د نظریاتو په لیکلو کې ډیر ټینګار نه کاوه. ځکه چې ډیری یې د ساینس هدف، نه زده کړه، د انفرادي آزادۍ په توګه ګڼل، او په پایله کې، دوی نور د خپلو افکارو پایلې لیکلو ته اړتیا نه لیدله. مګر د دوی ټولو په منځ کې، پلوتين یو استثنا دی. هغه د خپلو شاګردانو په ټینګار لیکل پیل کړل او د هغه لیکنې د هغه شاګرد فیرفوریس په 54 مقالو کې راټولې کړې. فیفوریوس لیکنې په نهو ټولګو او شپږو ګروپونو کې تنظیم کړې او هرې ډلې ته یې د " [[انئاد|آیناد]] " نوم ورکړ. (په [[يوناني ژبه|یوناني]] کې دا د 9 کټګوریو مانا لري او په عربي ژبه ورته تصاوات ويل کيږي.) د دې ليکنو له امله پلوتين په نړۍ کې له خورا اغېزمنو او الهام اخيستونکو فيلسفانو څخه شو، پرته له مبالغې، موږ کولای شو ووایو چې د نفوذ د درجې له مخې د پلوتين فلسفه - چې تر ټولو مهم [[نوې اپلاتوني فلسفه]] ده او په یو ډول د هغه د بشپړتیا استازی دی - [[اپلاتون|د اپلاتون]] یا [[ارستو]] له فلسفې سره د پرتلنې وړ دی. == هغه فلسفې او مذهبي ښوونځي چې د پلوتين له فلسفې اغېزمن شوي == === عیسویت === بې له شکه، [[مسيحيت|عیسویت]] خپل لومړني نظرونه د پلوتين له فلسفې څخه ترلاسه کړل. پلوتين [[اورینس|د اورینوس]] سره یوځای د نوې اپلاتوني فلسفې بنسټ کېښود. هغه [[امونيوس ساکاس|د امونیا ساکاس]] شاګرد و. اورینوس [[چهار آباء اولیه کلیسای کاتولیک|د کاتولیک کلیسا له څلورو لومړنیو پلرونو]] څخه یو ګڼل کیږي، چې عقیدې یې د پلوتين سره ورته دي، ځکه چې دواړه د ورته سرچینې (امونیا ساکاس) څخه الهام اخلي. له بلې خوا اګسټین ، چېد سینټ توماس سره یوځای د [[کاتولیکه کلیسا|کاتولیک]] کلیسا یو له خورا مشهورو مفکرینو څخه دی، د پلوتين له فلسفې خورا ډېر پوروړی دی. اګسټین د پلوتين د "یونټ، وجود او روح" په نفوذ سره هڅه وکړه چې د عیسویانو لخوا د تثلیث باور توجیه کړي. د اګستین لپاره، "واحد" خدای شو، [[عيسی|د عیسی]] "هستي" او د روح القدس "روح". شاید، که پلوتين دا درې کسان په خپله فلسفه کې نه وي راټول کړای، اګسټین او [[کاتولیکه کلیسا|کاتولیک کلیسا]] به هیڅکله تثلیث نه وای منلی. په هرصورت، د کاتولیک کلیسا د فلسفې روح تر نن ورځې پورې لږ یا ډېر نوې اپلاتوني فلسفې ته ورته دی، او دا د دې مکتب د خورا مهم فیلسوف په توګه د پلوتين نفوذ او اهمیت څرګندوي. === وجودیزم === د پلوتين اغېز یوازې د [[منځنۍ پېړۍ|منځنۍ دورې]] او عیسویت فلسفې پورې محدود نه دی. د پلوتين فلسفه د شلمې پېړۍ یو له خورا زړه راښکونکي فلسفې ښوونځي کې هم اغیزمنه ده. ځینې فیلسوفان چې [[هستي پالنه (اګزیستانسیالېزم)|د وجودیزم]] په توګه طبقه بندي شوي هم د پلوتين لخوا اغېزمن شوي. " [[البېرټ کامو|البرټ کاموس]] " خپله دوکتورا مقاله د " [[مسئله شر در نزد فلوطین|پلوتين په سترګو کې د بدۍ ستونزه]] " ته وقف کړه او " کارل جاسپرس " هغه په خپله فلسفه کې یو له خورا اغیزمنو خلکو څخه وګڼل او د هغه دفلسفې په اړه يو خپلواک کتاب وليکه. د بدۍ د مسئلې په اړه، چې د وجودي فیلسوفانو لپاره خورا په زړه پورې دی، پلوتين ځینې په زړه پورې ټکي لري. همدارنګه، هغه د دوی لپاره له دې نظره مهم دی چې لومړی یې په فلسفه کې د انسان موجوداتو مسئلو ته پاملرنه وکړه.د [[ارستو]] په څېر هغه نه یوازې د وجود د کټګوریو په اړه فکر نه کاوه، بلکې د انسان د وجود مسایل یې هم په فلسفه کې راوستل ترڅو د انسان د ژوند لپاره يو پلان جوړ کړي. لکه [[ځانوژنه|ځان وژنه]]، [[مینه]]، پر خلکو د ستورو اغېز، [[برخليک]] او د انسان په ژوند کې د هغې رول د پلوتين په فلسفه کې په پام کې نیول شوی، هغه شیان چې په تیرو وختونو کې په فلسفه کې غیر حاضر یا لږ رول درلود، او پدې مانا کې دوی د [[هستي پالنه (اګزیستانسیالېزم)|وجودی]] فیلسوفانو له خوا ګڼل کېده. === مسلمانه فلسفه === د غربي فیلسوفانو سربېره، د پلوتين فلسفه په ختیځ کې د مفکرینو لخوا هم لیدل شوې. عجیبه خبره ده چې دا اثر پخپله د پلوټین په نوم نه و او د ارستو په نوم ثبت شوی و. مهم کتاب " ایتولوژي " په مسلمانه فلسفه کې یو عجیب برخلیک موندلی. د دې کتاب نوم په عربي ژبه کې " [[تئولوگیا|الهیات]] " دی، چې مانا یې "لومړۍ فلسفه" یا "الهیات" ده. په ایران کې د فلسفې مخکښانو فکر کاوه چې دا کتاب د ارستو لخوا لیکل شوی او د " میتفزیک " مهم کتاب سره یې لوستل او تشریح کول. یوازینی کس چې په دې کتاب او لیکوال یې شک درلود [[ابن سينا بلخي|ابن سینا]] و. خو د نن ورځې په څېړنو سره معلومه شوه چې دا کتاب د ارستو لیکلی نه دی، بلکې د پلوتين د څلورم، پنځم او شپږم اییناډونو وړیا نقل او ژباړه ده. له همدې امله، پلوتين، پرته له دې چې د هغه نوم زموږ د فیلسوفانو په کتابونو کې شتون ولري، د دوی په نظرونو کې شتون لري، او دا شتون زموږ فلسفې ته یو د [[نوې اپلاتوني فلسفه|نوې اپلاتوني فلسفې]] خوند ورکوي. په دې ډول چې موږ په زړورتیا سره کولی شو هغه د ارستو او اپلاتون څخه وروسته [[فلاسفهٔ مسلمان|د مسلمانو فیلسوفانو]] په منځ کې ترټولو اغېزمن فیلسوف ووایو. <ref>تاریخ فلسفه غرب، مصطفی ملکیان، ج ۲، ص ۳۳</ref> == فلسفی او دیولوژیکي ښوونځي چې د پلوټین فلسفه یې اغیزمنه کړې == === اپلاتون === د [[نوې اپلاتوني فلسفه|نوې اپلاتوني فلسفې]] یو مهم استازي په توګه، پلوتين [[اپلاتونواله|د اپلاتون له فلسفې]] څخه يو څه ډېر اغېزمن شوی ځکه چې هغه خپله فلسفه د "اپلاتون د فلسفې د اشارو او رازونو تفسیر" ګڼي. هغه اپلاتون "په سپېڅلو رازونو پوه" ګڼي <ref>دوره آثار فلوطین، ترجمه [[محمد حسن لطفی]]، صفحهٔ ۷۸۱</ref> . د هغه په ډیرو 54 مقالو کې، هغه د اپلاتون جملو ته اشاره کوي او تشریح کوي. اپلاتون د اپلاتون سره دومره لیونی دی چې حتی خپل نوي نظرونه په خوله کې اچوي، تر دې حده چې هغه باور لري چې اپلاتون هم په خپل یوه لیک کې دریو منافقانو ته پام کړی. دا باید په پام کې ونیول شي چې اپلاتون د پلوټین له نظره یو الهی بابا دی، نه سیاسي بابا. د اپلاتون په اثارو کې، هغه د " تیمایوس " مقالې ته ډیره پاملرنه کوي (یوازینۍ مقاله چې اپلاتون په کې د نړۍ تشریح او د نړۍ په جوړولو کې د خالق رول ته اشاره کړې) او د اپلاتون سیاسي نظرونو ته سترګې په لار دي. ولسمشر، سیاسي سړی او قانون. په یو ډول، دا ویل کیدی شي چې پلوتين اپلاتون د یو عرفان په توګه تشریح کوي، نه یو سیاسي سړی. === زردشت او حکمت خسروانی === د پلوتین په افکارو باندې د ایراني فکر اغیز د پام وړ دی. ځکه چې پلوټین غوښتل چې د ایرانیانو له حکمت او فلسفې سره اشنا شي، له ګردیانوس سره چې له شاه پور اول سره یې جګړه کړې وه، ایران ته راغی او د ایران په امپراتورۍ کې د ساینس پوهانو او فیلسوفانو له شتون څخه یې ګټه پورته کړه. فروخي په خپل کتاب "په اروپا کې د حکمت لاره " کې لیکي: "مګر موږ پوهیږو چې پلوتين پخپله د ختیځ له حکمت څخه د استفادې لپاره ایران ته راغلی او دا د اسلامي پوهانو او پوهانو له څرګندونو څخه هم راځي چې هلته عالمان شوي دي. په دې هېواد کې له ډېر پخوا څخه چا چې د روښانفکرۍ مسلک ته مخه کړې ده، فکر کاوه چې [[نوې اپلاتوني فلسفه|وروستیو اپلاتونانو]] خپل نظریات له ختیځ څخه اخیستي دي. د خسرواني حکمت (په پخواني ایران کې د عام عقل لپاره [[شهاب الدين سهروردي|د شهاب الدین سهروردي]] اصطلاح) د پلوتين په فلسفه کې په څو لارو اغیزمنه ده. لومړی، له دې احساسه بهر نړۍ ته د عقلي نړۍ په سترګه کتل، چې اپلاتون یې "مثالي" بللې او پلوتين یې په عقل کې د دویم انا په توګه ځای کړې. دا نړۍ اصلي ده او د دې نړۍ انځور دی. دا الهیات دی او دا ناسوت دی. دا هوښیار دی او دا د پام وړ دی او په پای کې دا لیدنه او دا نظر. د اپلاتون یا پلوټین د عقل "مثالي" نړۍ په یو ډول [[زردشت|د زردشت]] [[عالم مینوی|د مینو نړۍ سره]] ورته ده. موږ پوهیږو چې پیتاګورس ایران ته سفر وکړ او ایراني افکار یې په [[لرغونې يوناني فلسفه|یوناني فلسفه]] کې معرفي کړل، چې وروسته د اپلاتون لخوا ستاینه وشوه، نو د زردستر له افکارو سره د اپلاتون آشنایت د پیتاګورس له لارې دی، او دا د اپلاتون د قوانینو په تړون کې څرګنده ده، چیرې چې اپلاتون داريوش پاچا ستاینه کوي. ایران د یو عالم په توګه. همدارنګه، په هغه باندې د زردشتي افکارو د نفوذ ډیری ثبوتونه د پلوټین د نظرونو له طبقې څخه بل ته لیدل کیدی شي. د مثال په توګه، "اور د نورو عناصرو په منځ کې د یوې مفکورې حیثیت لري ... دا تل روښانه کوي او ورکوي لکه څنګه چې دا یو نظر دی". <ref>همان ۱۵۹</ref> د نړۍ مفکوره یا ایډیال معقول دی، هماغه نړۍ چې الهیات پکې شامل دي او د "یو" یا لومړي انا څخه یوازې یو ګام لرې دی. د پلوټین په وینا اور د ناسوت په نړۍ کې د لاهوتیانو استازی دی، دا د ځمکې یوه برخه ده چې پورته ځي، او له همدې امله دا ترټولو لوړ عنصر دی. په بل ځای کې اور ته د نړۍ روح ګڼي، چې ابدي روښانه ده او کائنات ته ابدي رڼا ورکوي. <ref>همان ۲۵۹</ref> نو، که پلوتين په ختیځانو باندې نفوذ درلود، هغه هم د دوی لخوا خورا اغیزمن شوی و. حتی په پلاټین کې د بدۍ ستونزه د " [[گنوسیوسی|ګنوسټیک]] " نظریاتو څخه خورا اغیزمنه ده، کوم چې د هرچا د شاهدانو په وینا، په ایران کې پیل شوي. له همدې امله د پلوتين فلسفه د ختیځ او لویدیځ تر منځ منځنۍ اړیکه بلل کیدی شي، ځکه چې دا د دواړو څخه اغیزمنه شوې او د دواړو څخه اغیزمنه شوې ده. == د پلوتين په وینا ژوند == د پلوتین په وینا، لومړی اصل يا لومړی اګنوم "یو" دی. يو په حقیقت کې هیڅ نوم نه لري او د هغې په اړه هیڅ شی نشي ویل کیدای، حتی دا هم نشي ویل کېدی چې دا شتون لري. "که موږ هغه ته د واحد په نوم ووایو، موږ غلطه خبره کړې ده، د هغه په اړه هیڅ تصور او د هغه د پېژندلو لپاره هیڅ پوهه نشته، هغه د وجود له پوهې څخه بهر دی." <ref>همان ۷۱۵</ref> . په یو ډول، دا غوره ده چې هغه ته هیڅ شی ونه ویل شي ځکه چې شتون د ضرب نښه ده او هغه یو دی. د بهاد نومونه، او، نیک او نور ټول د ژبني محدودیتونو له امله دي، که نه نو نوم به یې نه اخیستل کیږي. "هغه خپل ځان نه پېژني" <ref>همان ۷۴۷</ref> ځکه چې هغه یو دی او فکر نشي کولی، ځکه چې فکر کول هم یو ډول کثرت دی او انسان د بل څه په اړه فکر کوي. نو هغه "یو نه پوهېدونکی حیرانتیا ده چې موږ یې حتی نشو ویلای چې هغه شتون لري". <ref>همان ۱۰۸۵</ref> هغه د وجود خالق دی، نو هغه پخپله وجود نه دی. دا کلمه د مشرقي مفکرینو په منځ کې د مولوي په منځ کې موندل کیږي، چېرې چې هغه وايي: "شکل له بې شکلۍ څخه راغلی." [[مولانا جلال الدين محمد بلخي|د مولوی]] لپاره، لومړی اصل غیبت دی. یو څه نامعلوم او له هرڅه هاخوا چې دی او وي؛ هغه څه چې هیڅ نه دي مګر په هرڅه کې دي. وروسته، په لویدیځ کې، د پلوتين دې وینا [[المان|د آلمان]] " اکهارت " او همدارنګه د غلط [[دیوگنسیو|ډیوګینیزیا]] منفي الهیات په څیر صوفیانو ته الهام ورکړ. واحد له خپل ځان څخه تیریږي او دلیل یا وجود رامینځته کوي ، کوم چې د ټولو معقول شیانو او نظرونو جامع دی. عقل هم دریم عنصر، روح جوړوي. ماده روح ته اړتیا لري او د هغې سره یوځای کولو سره د پام وړ نړۍ رامینځته کوي. له همدې امله، لومړی اصل یا ورته واحد، که څه هم له دوی څخه هیڅ یو د ذهن یا روح یا تنبل څخه نه وي، مګر دا په ټولو کې شتون لري، نو "هر څه ښه دي". <ref>همان ۱۰۱۵</ref> له همدې امله پلوتين یو [[وحدة الوجود|وجودي وحدت]] دی. هغه په هر څه کې یو دی مګر هیڅ یو یې. هغه د هر څه رڼا ده: "ژوند او عقل دواړه د ښه رڼا څخه ډک دي" <ref>همان ۱۰۱۴</ref> او "هغه په هر شی کې د داسې یو شخص په توګه شتون لري چې هغه یې ترلاسه کولی شي، پداسې حال کې چې هغه نه نږدې دی او نه لیرې دی". <ref>همان ۹۱۲</ref> په ایراني [[تصوف (عام)|تصوف]] او د خسرواني په حکمت کې دا مفهوم په دې ډول څرګند شوی چې هغه په خپل ظاهر سره ځان پټوي. هغه راڅرګندېږي او نړۍ جوړوي، او دا نړۍ د هغه د پټولو سبب ګرځي، ځکه چې هغه د دوی څخه نه دی. داسې ویل شوي چې ماده د روح سره د خپل تړاو له مخې دا متفاوت نړۍ رامینځته کوي، نو په دې نړۍ کې هره پیښه نیمایي نیمایي او نیمه ځمکه لري. د پلوتين په وینا، حتی نباتات هم دا دوه برخې لري، نو ټوله نړۍ یو روح او یو ژوند لري او انسان د نړۍ د مخلوقاتو د شعر پاچا دی. "موږ له دې جوړیدو دمخه هلته وو، موږ نور خلک وو، موږ ځینې خدای او پاک روح او عقل وو، موږ د ټول وجود سره تړلي وو، موږ د نړۍ با احساسه برخه وو ... نن ورځ یو بل سړی اضافه شوی. هغه لوړ سړی، هغه بل څوک چې غوښتل یې شتون ولري موږ وموندل او موږ یې د جامو په څیر پوښلي ... پدې توګه موږ دوه کسان شو. <ref>همان ۹۲۷</ref> له دې خبرې سره انسان دوه انسانان دي، چې یو یې ماوراء او بل یې د بدن د تخت قیدي دی. د پلوتين لپاره، پورتنۍ نړۍ زموږ اصلي او وطن دی، هغه د اپلاتون په ژبه خپلو ملګرو ته غږ کوي: "پاڅېږه، ترڅو خپل ګران وطن ته وتښتو، زموږ وطن او زموږ پلار هلته دي، موږ پخپله راغلي یو. له هغه ځایه." <ref name="همان ۱۲۰">همان ۱۲۰</ref> خو له دې نړۍ څخه څنګه وتښتو؟ "پښې په دې سفر کې بې ګټې دي... موږ اسونو او کښتیو ته اړتیا نه لرو ... موږ باید یوه سترګې وتړو او بله سترګې خلاصې کړو ... هغه سترګه چې هرڅوک لري مګر یوازې یو څو خلک ترې ګټه پورته کوي." <ref name="همان ۱۲۰" /> دا سترګې داخلي سترګې دي، دا د روح لخوا کارول کیږي چې کولی شي د حواسو څخه بهر لاړ شي. لکه څنګه چې دا د نړۍ روح سره نښلوي او خپل اصلي اصل ته راستنیږي، دا ډول حالت د صوفیانو لخوا ټرانس بلل کیږي، او د فیرفوریس پلوټین د شاهد په وینا، هغه د خپل ژوند په اوږدو کې درې ځله له دې حالت سره مخ شو. د دنیا له روح سره د نښلولو وروسته، ځینې خلک کولی شي له هغې څخه هاخوا لاړ شي او د عقل وادی ته ورسیږي، او ځینې به په استقامت سره هغه ته ورسیږي او هغه ته ورسیږي او "هغه" شي. ځکه چې دا د کائناتو اساسي اصول دي او دا اصول په هر چا کې موجود دي. پلوتين په ښکاره ډول د انسان د ژوند هدف د هغه سره تړلی او د هغه په څیر معرفي کوي: "هدف د ګناه څخه خلاصول نه دي، مګر د خدای کیدو." <ref>همان ۶۵</ref> د انسان دنده دا ده چې د خپل وجود ماورايي نړۍ ته پام وکړي او د هغې په لور حرکت وکړي، هغه باید دا موضوع پریږدي او روح ته د رسیدو لپاره یوځای شي. د فیرفوریس په وینا، پلوتين پخپله داسې یو سړی و. "پلوټین، زموږ د وخت فیلسوف، لکه څنګه چې هغه په خپل بدن کې د ځای نیولو لپاره شرمیدلی و." == د پلاټین له نظره د انسان د ژوند ستنې == اوس چې د دغه ډول فکر لرونکی سړی د انسان د ژوند په اړه څه ډول فکر کوي، څرګنده ده. هغه د انسان د ژوند په وضاحت کې دوه ستنو ته اشاره کوي: لومړی یې ستاینه او دوهم یې غفلت دی. === دود === [[وحدة الوجود|د ټولو موجوداتو د یووالي]] دود په تقدیر باور دی. په هر حالت کې، په دې روایت کې، انسان او د انسان آزاده اراده د هغه عالي ماهیت لپاره ثانوي ده چې په هرچا کې شتون لري او په هیڅ یو کې شتون نلري. نو، د نړۍ د تفسیر او تشریح کولو لپاره، دوی په یو لاس باور لري چې د پردې تر شا شیان لارښوونه کوي. پلوتين پخپله برخلیک په لاندې ډول تعریفوي: "د نړۍ برخلیک داسې دی چې نړۍ له عقل سره مطابقت لري او له نړۍ څخه مخکې دی." <ref>همان ۳۰۶</ref> تقدیر د نړۍ مخ او رول ماډل دی او دا د نړۍ پیښې پلان او کنټرولوي. د مثال په توګه، نړیوال تقدیر دا دی چې "څوک چې بل وژني د بل لخوا به وژل کیږي، حتی که قاتل د عدالت څخه لیرې وي". <ref>همان ۳۲۰</ref> دا لکه د پردې تر شا یو لاس دی چې د ظلم ځواب ورکوي. د نړیوال تعریف په مرحله کې، خلک مخکې ټاکل شوي رول لوبوي. له همدې امله پلوټین تبصره کوي چې "د انسان ژوند یو ډول لوبه ده". یوه لوبه چې په کې یو شخص مخکې ټاکل شوی رول لوبوي. دا رول کله ټاکل شوی؟ پلوټین د اپلاتون کلمې کاروي او ځواب وړاندې کوي "د قسمت ډیوک ". د یوناني افسانې له مخې، هغه په دې باور دی چې روحونه شاوخوا ګرځي کله چې دوی په پورتنۍ نړۍ کې وي. ۱۳یونانی معبودان د دنیا د حاکمانو په حیث گردش کوی، بغیر د هغه چا نه چې په کور کښې ناست وی، ځکه چې که بهر لاړ شی، نو لوږه بندیږی. اوس د هر یو روح د خپل تقدیر په ډیک کې لیکل شوی. د دوی هر یو د خدای سره د تګ لپاره ځي. هغه څوک چې په ځمکه کې د زیوس سیند سره وي، یو فیلسوف کیږي، او هغه څوک چې په ځمکه کې د منګروو سیند سره وي، یو سیاستوال کیږي، او بالاخره هغه څوک چې د کور د خدای سره نږدې وي د ځمکې ښځه کیږي. دا نړۍ د اداکارۍ مرحله ده ، د هغه نقشې له مخې چې زموږ لپاره د برخلیک په ډیوک کې د روحونو بدلولو لپاره لیکل شوې ، نو "قتلونه او فتوحات او د ښارونو لوټ کول باید په سټیج کې د ډرامو په څیر ولیدل شي. " <ref>همان ۳۲۳</ref> === اسانه لار === د پورتنۍ نقطې له مخې، د دې ټکي ترلاسه کول دومره ستونزمن ندي. که فتح کول او وژنه او جنګونه د لوبې په څیر وي، نو موږ باید د 72 هیوادونو جګړې ته بخښنه وکړو ځکه چې هرڅوک د خپل برخلیک په اړه عذر لري. انسانان داسې دي چې هر یو د خپل طبیعت او اخلاقي ځانګړتیاوو سره سم هغه ځای غوره کوي چې د هغه لپاره مناسب وي او هلته لوبې پیل کوي. یو یې ناروا خبرې کوي او ناوړه کارونه کوي او بل یې په عمل او وینا کې برعکس دی. <ref>همان ۳۲۷</ref> دا په حقیقت کې دې بې پروايي ته اشاره کوي چې د نیکونو په ابدي وجود کې د نړیوال تعریف شمیرلو او زموږ د نړۍ د عمل مرحلې په توګه رامینځته کیږي. دا ډول نړۍ لید کولی شي ټولې جګړې او شخړې او بدۍ او بدبختۍ د یوې ښکلې نندارې لپاره اړین وي. "د نړۍ ښکلا په دې حقیقت پورې اړه لري چې یو سړی خپل رول لوبوي، که څه هم بد او بد وي، او په دې توګه د کائنات په ټولیزه همغږۍ کې برخه اخلي." <ref>همان ۳۲۸</ref> نو په دې نړۍ وال لید کې د ژوند ښکلا یوازې د ښو شیانو شتون نه دی، بلکې د ښه او بد ژوند دوامداره مبارزه او شتون ژوند ښکلی کوي، لکه څنګه چې یو ډرامه چې ټول رولونه یې مثبت وي زړه ته نه ځي. له بدو خلکو پرته نړۍ هم ښکلې نه وي. == تصوف == تصوف هم لکه د نورو څيزونو په څېر، د یوناني فلسفې څخه راوتلی. د هغې بنسټ اېښودونکی، لکه څنګه چې ویل کیږي، پلوتين، یوناني یا رومن فیلسوف و. <ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=صوفی گری|نام خانوادگی=کسروی|نام=احمد|ناشر=|سال=1322|شابک=|مکان=|صفحات=11}}</ref> == وروستۍ وينا == په برخليک باندې د باور او د نړۍ له شرونو څخه د بې پروايۍ په اړه د پلوتين په خبرو کې د ايرانيانو روحيه څرګنده ښکاري. د دې فکر پایله دا ده چې "د سیند په څنډه کې کښېنه او د ژوند تېرېدل وګوره". ښه یا بد، بدرنګ یا ښکلی، خوښ یا ناخوښ، ژوند تېریږي او تېرېدل زموږ په واک کې نه دي. د دې فکر لويه نيمګړتيا دا ده چې هرڅه برخليک ته سپارل کيږي او د هلو ځلو لپاره هيڅ ځای نشته يا دا چې ډېر لږ ارزښت ورکول کيږي، خو د زغم او زغم ډېر عجیب دی، ځکه بد هم هغومره د درناوي وړ دي لکه د ښو او مرحلې. خپرونه د دوی سره په زړه پوري کیږي. په مثنوي کې د فرعون په مقابل کې موسی علیه السلام او د هغه په مقابل کې موسی شو، نو د موسی په رامنځته کېدو کې فرعون هم ونډه درلوده؛ یا د پلوتين په وینا: هغه جګړې چې وژونکي انسانان د یو بل سره د ځانګړو اصولو او مقرراتو په نظر کې نیولو سره جنګیږي لکه د لوبې او تفریح په وخت کې په لاسونو کې وسلې سره نڅا کوي او دا ښیي چې د انسان ټول ژوند دی. یو ډول لوبه ده." د ژوند په اړه د پلوتين پیغام په یوه کلمه کې لنډیز کېدی شي: "ژوند جدي مه ګڼئ". == حوالې == {{لړسرچينې|۲}} == بهرنۍ لینک == * [https://web.archive.org/web/20090321195013/http://falsafeh1386.blogfa.com/post-1.aspx وجودیت څه ته وایي؟ - د سورین کیر کیګارډ لنډه پیژندنه] [[وېشنيزه:تصوف]] [[وېشنيزه:فلسفه]] [[وېشنيزه:فلسفي اندونه]] [[وېشنيزه:فلسفي مالوماتبکس]] [[وېشنيزه:فلسفي ويپانگه]] [[وېشنيزه:فلسفي وگړپوهنه]] [[وېشنيزه:فلسفي وییپانگه]] [[وېشنيزه:فلسفي ویي]] [[وېشنيزه:فلسفي څانگې]] [[وېشنيزه:فلسفي ښوونځي]] [[وېشنيزه:Pages with unreviewed translations]] هغه د اسلامي فیلسوفانو په منځ کې د "یوناني شیخ" په نوم پیژندل کیږي، خو د هغه نوم د ابن ندیم په الفهرست [1] کې او بیا د محمد بن زکریا الرازي په یوه لیکنه کې د پلوتینوس په نوم څرګندیږي. [2] قطفي د پلوتینوس یادونه هم کوي او لیکي چې د ارسطو د ځینو اثارو په اړه د هغه د تبصرې سربیره، د هغه خپل اثار هم له رومي (یوناني) څخه سریاني (نه عربي) ته ژباړل شوي دي. [3] د اسلامي فلسفي فکر لپاره د پلوتینوس ځانګړی اهمیت دومره دی چې که چیرې د دې فیلسوف او د هغه د پیروانو د نړۍ لید غیر مستقیم نفوذ نه وای، نو اسلامي فلسفي فکر به په خپل تیر او اوسني شکل کې نه وای راڅرګند شوی، په ځانګړې توګه د ابن رشد د فلسفې وروسته. |} j0b8hbuiwul796e4ap2inums6jl3n09 د افغانستان نفوس پوهنه 0 68815 352343 327410 2025-06-05T04:57:19Z نورعلم حنیف صافی 27593 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:1|0|2 */ 352343 wikitext text/x-wiki تر ۲۰۲۱ کال پورې د افغانستان نفوس شاوخوا ۴۰ میلیونه و. د ولس د څو توکمیزو او څو ژبو له ټولنو جوړ شوی دی، چي د مرکزي آسیا، سویلي آسیا، او لویدېځې آسیا ترمنځ د تاریخي سوداګرۍ او یرغلیزې لارې پر سر موقعیت لري. د دې هېواد توکمونه پښتانه، تاجک، هزاره، ازبک، نورستانیان، ایماق، ترکمن، بلوچ او ځینې نور دي چې لږ پېژندل شهرت لري. دوی په ګډه د معاصر افغان ولس تشکیلوي.  <ref name="worldometers.info">{{Cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/afghanistan-population/|title = Afghanistan Population (2021) - Worldometer}}</ref><ref name="Critics: New Categories on Afghan IDs Will Incite Ethnic Tension">{{cite news|url=https://tolonews.com/afghanistan-170741|title=Critics: New Categories on Afghan IDs Will Incite Ethnic Tension|publisher=TOLOnews|date=17 March 2021|access-date=17 March 2021}}</ref><ref name="Factbook">{{cite web |title=Afghanistan |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/afghanistan/ |access-date=1 March 2021 |work=The World Factbook |publisher=CIA}}</ref><ref>{{cite magazine|url=https://www.nybooks.com/articles/2016/04/21/what-chance-for-afghanistan/|title=What Chance for Afghanistan?|first=Anatol|last=Lieven|date=21 April 2016|magazine=The New York Review of Books|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160422124057/https://www.nybooks.com/articles/2016/04/21/what-chance-for-afghanistan/|archive-date=22 April 2016}}</ref> نږدې ۴۶٪ نفوس له ۱۵ کلونو کم عمر لري، او د ټول ولس ۷۴٪ په کلیوالي سیمو کې ژوند کوي. ښځې په اوسط ډول د خپل ټول ژوند په اوږدو کې پنځه ماشومان زیږوي، چې له افریقا څخه بهر د زیږون ترټولو لوړه کچه ده. د ماشومانو شاوخوا ۶.۸٪ په زیږون یا ماشومتوب کې مري. په ۲۰۱۹ کال کې د اوسط ژوند تمه شاوخوا ۶۳ کاله ښودل شوې، او یوازې ۰.۰۴ سلنه نفوس HIV لري.<ref name="uis.unesco.org">{{cite web |date=27 November 2016 |title=Afghanistan |url=https://uis.unesco.org/country/af |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170510121322/http://uis.unesco.org/country/AF |archive-date=10 May 2017 |publisher=UNESCO}}</ref><ref name="WHO">{{cite web |title=Afghanistan |url=https://apps.who.int/gho/data/node.main.688 |access-date=1 March 2021 |publisher=World Health Organization (WHO)}}</ref><ref name="UNPD">{{cite web |year=2020 |title=Afghanistan |url=http://hdr.undp.org/en/countries/profiles/AFG |access-date=1 March 2021 |publisher=United Nations Development Programme (UNDP)}}</ref><ref name="Factbook2">{{cite web |title=Afghanistan |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/afghanistan/ |access-date=1 March 2021 |work=The World Factbook |publisher=CIA}}</ref> پښتو او دري د هېواد رسمي ژبې دي، پښتو د افغانستان په جنوب، شرق او غرب کې کارول کېږي او همدا راز د شمال نیم نفوس د دې ژبې ويونکي جوړوي، دري ژبه د افغانستان په پنجشير او بدخشان ولايتونو کې اکثريت ده، ازبکي او ترکمني کوچنۍ ژبې دي چې د شمال په ځینو برخو کې تکلم کېږي. څو-ژبیتوب په ټول هېواد کې، په ځانګړې توګه په لویو ښارونو کې عام دی. <ref name="Constitution">{{cite web |year=2004 |title=Article Sixteen of the Constitution of Afghanistan |url=https://www.afghan-web.com/politics/current_constitution.html#preamble |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131028065437/http://www.afghan-web.com/politics/current_constitution.html#preamble |archive-date=28 October 2013 |access-date=25 July 2012 |quote=From among the languages of Pashto, Dari, Uzbeki, Turkmani, Baluchi, Pashai, Nuristani, Pamiri (alsana), Arab and other languages spoken in the country, Pashto and Dari are the official languages of the state.}}</ref><ref name="Factbook3">{{cite web |title=Afghanistan |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/afghanistan/ |access-date=1 March 2021 |work=The World Factbook |publisher=CIA}}</ref> تر ۸۹.۷ سنله نفوس په سني اسلام عمل کوي او د حنفي اسلامي عقیدې پیروان دي، پداسې حال کې چې ۱۰- ۱۵ سلنه د شیعه اسلام پیروان دي؛ چې زیاتره یې د دولس امامه ډلې غړي دي او د لږ شمېر یې اسماعیلیان دي. پاتې ۰.۳ سلنه د نور مذهبونو، لکه سک او هندویزم پیروان دي. د اصلي ښارونو د ښاري نفوس پرته، زیاتره وګړي په قبیلوي او نورو قومي ګروپونو کې تنظیم شوي، چې خپل دودیز دودونه پر مخ وړي. <ref name="Factbook4">{{cite web |title=Afghanistan |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/afghanistan/ |access-date=1 March 2021 |work=The World Factbook |publisher=CIA}}</ref><ref name="Pew">{{cite web |date=9 August 2012 |title=Chapter 1: Religious Affiliation |url=https://www.pewforum.org/2012/08/09/the-worlds-muslims-unity-and-diversity-1-religious-affiliation/#identity |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161226113158/http://www.pewforum.org/2012/08/09/the-worlds-muslims-unity-and-diversity-1-religious-affiliation/#identity |archive-date=26 December 2016 |access-date=4 September 2013 |work=The World's Muslims: Unity and Diversity |publisher=[[Pew Research Center]]'s Religion & Public Life Project}}</ref> == د نفوس احصایه == د قطر د جورج ټاون پوهنتون استاد اناتول لیوین په ۲۰۲۱ کال کې لیکلي وو چې «باید ووایو ده چې د افغانستان په ټول معاصر تاریخ کې هېڅکله داسې سرشمېرنه نه ده شوې چې حتی لږ هم د اعتبار وړ وګڼل شي.»<ref>{{cite journal|last=Lieven|first=Anatol|title=An Afghan Tragedy: The Pashtuns, the Taliban and the State|journal=[[Survival (journal)|Survival: Global Politics and Strategy]]|volume=63|year=2021|issue=3|pages=7–36|doi=10.1080/00396338.2021.1930403|doi-access=free}}</ref> === تاریخچه === د افغانستان لومړنۍ سرشمېرنه یوازې په ۱۹۷۹ کال کې ترسره شوه، خو تر دې مخکې په هر ښار کې د سرشمېرنې لپاره بېلابېلې هڅې شوې وې. د ۱۸۷۶ کال د سرشمېرنې پر بنسټ، کابل ۱۴۰۷۰۰ تنه نفوس درلود. په کندهار کې په ۱۸۹۱ کال کې د نفوسو سرشمېرنه ترسره شوه چې له مخې یې په ښار کې ۳۱۵۱۴ تنو ژوند کاوه چې ۱۶۰۶۴ یې نارینه او ۱۵۴۵۰ یې ښځې وې. <ref>Kandahar Newsletter, 10 August 1891, IOR L/P & S/7/63/1295</ref><ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/census-ii CENSUS ii. In Afghanistan] [[Encyclopædia Iranica]]</ref><ref>(Gazetteer of Afghanistan VI, p. 333).</ref> په ۱۹۷۹ کال کې ټول نفوس نږدې ۱۵.۵ میلیونه وګړي راپور شوی و. له ۱۹۷۹ کال څخه تر ۱۹۸۳ کال پورې، شاوخوا ۵ میلیونه وګړي د پاکسان شمال لویدیځ او د [[ايران|ایران]] ختیځ ته د پناه لپاره کډوال شول. دا خروج په لویه کچه د کوم حکومت له خوا په اند کې نه دی نیول شوی. په ۱۹۸۳ کال د افغانستان حکومت د ۱۵.۹۶ میلیون وګړو راپور ورکړ، چې په احتمالي توګه وتلي هم په کې شامل وو.<ref name="United Nations and Afghanistan">"[https://www.un.org/News/dh/latest/afghan/un-afghan-history.shtml United Nations and Afghanistan]". UN News Centre. Retrieved 29 December 2013. {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131031084259/https://www.un.org/News/dh/latest/afghan/un-afghan-history.shtml|date=31 October 2013}}</ref><ref name="IIOT">{{cite web |title=Chapter 2. The Society and Its Environment |url=https://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/Afghanistan-Chapter2.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20011103001515/https://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/Afghanistan-Chapter2.pdf |archive-date=3 November 2001 |access-date=12 October 2010 |work=Afghanistan Country Study |publisher=[[Illinois Institute of Technology]] |pages=105–06}}</ref><ref name="U.S. Library of Congress">{{cite web |year=2008 |title=Population |url=https://countrystudies.us/afghanistan/36.htm |url-status=live |archive-url=https://archive.wikiwix.com/cache/20110719220830/https://countrystudies.us/afghanistan/36.htm |archive-date=19 July 2011 |access-date=12 October 2010 |publisher=U.S. Library of Congress}}</ref> ویل کېږي چې د ۱۹۷۹ – ۲۰۰۱ کلونو تر منځ په بېلابېلو جګړو کې نږدې له ۶ لکه څخه تر ۲ میلیونو افغانان وژل شوي وي. دا شمېرې کره نه دي او د تایید لپاره یې کومه هڅه نه ده شوې چې چې ایا دوی په ریښتیا وژل شوي او یا هم ګاونډیو هېوادونو ته کډوال شوي.  <ref>{{cite web |title=Afghanistan (1979–2001) |url=https://necrometrics.com/20c1m.htm#Afghanistan |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110305175626/https://necrometrics.com/20c1m.htm#Afghanistan |archive-date=5 March 2011 |access-date=12 October 2010}}</ref><ref name="U.S. Library of Congress2">{{cite web |year=2008 |title=Population |url=https://countrystudies.us/afghanistan/36.htm |url-status=live |archive-url=https://archive.wikiwix.com/cache/20110719220830/https://countrystudies.us/afghanistan/36.htm |archive-date=19 July 2011 |access-date=12 October 2010 |publisher=U.S. Library of Congress}}</ref> === اوسني او وروستي معلومات === تر ۲۰۲۱ کال پورې، د افغانستان ټول نفوس شاوخوا ۳۷،۴۶۶،۴۱۴ ښودل شوی، چې په دې کې هغه ۳ میلیونه افغانان هم ګډون لري چې په پاکستان او ایران کې ژوند کوي. نږدې ۲۶٪ نفوس ښاري دي او پاتې ۷۴٪ په کلیوالو سیمو کې ژوند کوي. <ref name="Factbook5">{{cite web |title=Afghanistan |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/afghanistan/ |access-date=1 March 2021 |work=The World Factbook |publisher=CIA}}</ref><ref>{{cite web |title=Afghanistan |url=https://www.worldometers.info/world-population/afghanistan-population/ |access-date=30 May 2019 |work=Worldmeters |publisher=worldmeters.info}}</ref><ref name="PAN-pop">{{cite news|url=https://www.pajhwok.com/en/2011/11/20/afghanistans-population-reaches-26m|title=Afghanistan's population reaches 26m|publisher=Pajhwok Afghan News|editor=Mohammad Jawad Sharifzada|date=20 November 2011|access-date=5 December 2011|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20130101074433/https://www.pajhwok.com/en/2011/11/20/afghanistans-population-reaches-26m|archive-date=1 January 2013}}</ref><ref name="Factbook6">{{cite web |title=Afghanistan |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/afghanistan/ |access-date=1 March 2021 |work=The World Factbook |publisher=CIA}}</ref> په ۲۰۱۱ کال د افغانستان د مرکزي احصایې ادارې کې ویلي وو چې په افغانستان کې د مېشتو افغانانو مجموعي شمېر شاوخوا ۲۶ میلیونه و او تر ۲۰۱۷ کال پورې دا شمېر ۲۹.۲ میلیونو ته ورسېد. له دې جملې څخه ۱۵ میلیونه نارینه او ۱۴.۲ میلیونه ښځینه دي. تمه کېږي چې تر ۲۰۵۰ کال پورې د هېواد نفوس ۸۲ میلیونو ته ورسېږي.<ref name="PAN-pop3">{{cite news|url=https://www.pajhwok.com/en/2011/11/20/afghanistans-population-reaches-26m|title=Afghanistan's population reaches 26m|publisher=Pajhwok Afghan News|editor=Mohammad Jawad Sharifzada|date=20 November 2011|access-date=5 December 2011|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20130101074433/https://www.pajhwok.com/en/2011/11/20/afghanistans-population-reaches-26m|archive-date=1 January 2013}}</ref><ref>{{cite news|url=https://pajhwok.com/photo/afghan-population-29-2-million/|title=Afghan Population 29.2 Million|website=pajhwok.com|date=10 May 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011103545/https://www.pajhwok.com/en/node/483787|archive-date=11 October 2017|last1=Hamdard|first1=Azizullah}}</ref><ref>{{cite web |title=Afghanistan – Population Reference Bureau |url=https://www.prb.org/Countries/Afghanistan.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131202224051/http://www.prb.org/Countries/Afghanistan.aspx |archive-date=2 December 2013 |access-date=29 December 2009 |publisher=[[Population Reference Bureau]]}}</ref> په تېره لسیزه کې د ښاري سیمو نفوس چټکه وده تجربه کړې، چې د ۵ میلیون څخه د زیاتو بهرمېشتو د بېرته راستنیدو له امله ده. په افغانستان کې یوازینی ښار چې له یو میلیون څخه زیات اوسېدونکي لري، پلازمېنه کابل دی. === د سن جوړښت === ۰ - ۱۴ کاله: ۴۰.۶۲٪ (نارینه: ۷۵۶۲۷۰۳ / ښځه: ۷۳۲۱۶۴۶) ۱۵ – ۲۴ کاله: ۲۱.۲۶٪ (نارینه: ۳۹۶۰۰۴۴ / ښځینه: ۳۸۲۸۶۷۰) ۲۵ – ۵۴  کاله: ۳۱.۴۴٪ (نارینه: ۵۸۵۸۶۷۵ / ښځینه: ۵۶۶۱۸۸۷) ۵۵ - ۶۴ کاله: ۴.۰۱٪ (نارینه: ۷۲۴۵۹۷ / ښځینه: ۷۴۴۹۱۰) ۶۴ کلن او تر هغه پورته: ۲.۶۸٪ (نارینه: ۴۵۱۸۵۲ / ښځینه: ۵۲۸،۸۳۱ ) (د ۲۰۲۰ اټکل) === د نفوس د ودې کچه === ۲.۳۴ سلنه (۲۰۲۱ کال) <ref name="Factbook7">{{cite web |title=Afghanistan |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/afghanistan/ |access-date=1 March 2021 |work=The World Factbook |publisher=CIA}}</ref> د نړۍ په پرتله هېواد ځای: ۳۹ === ښاري کېدل === د نفوس ښاري کېدل: د ټول نفوس ۲۶٪  (۲۰۲۰ کال) د ښاري کېدو کچه: د بدلون کلنۍ کچه ۳.۳۷٪ (۲۰۱۵ نه تر ۲۰۲۰ کال پورې) === جنسي نسبت === د زیږون په سن کې: ۱.۰۵ نارینه \ ښځینه ۰ - ۱۴ کاله: ۱.۰۳ نارینه\ښځینه ۱۵ – ۲۴ کاله: ۱.۰۳ نارینه\ښځینه ۲۵ – ۵۴ کاله: ۱.۰۳ نارینه\ښځینه ۵۵ – ۶۴ کاله: ۰.۹۷ نارینه\ښځینه ۶۴ کاله او له هغه پورته: ۰.۸۵ نارینه\ښځینه ټول نفوس: ۱.۰۵ نارینه\ښځینه (۲۰۲۰ کال) == سرچينې == qym422a49crhzhbglwwrjqpywiyvmo2 په فضایي ماموریتونو کې د ښځو ونډه 0 69121 352340 343171 2025-06-05T02:28:58Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 352340 wikitext text/x-wiki فضا ته د انسانانو د تګ له پیل راهیسې ښځو په فضایي چارو کې ونډه لرلې. په داسې حال کې چې د نارینه وو په پرتله ښځې په لږ کچه فضایي الوتنو ته ټاکل کېږي، خو د ګڼ شمېر هېوادونو څخه پام وړ شمېر ښځو فضا ته سفر کړی په دې توګه چې د ۲۰۲۰ زکال تر جون میاشتې پورې فضا ته د تللو کسانو څخه ۱۲ سلنه یې ښځې دی. ورته مهال فضا ته د تلونکو کسانو په ډله کې د ښځو شمېر په پام وړ توګه مخ پر زیاتېدو دی.<ref>{{cite journal|vauthors=((Duggirala S, Aboudja H, Batthula VJ, Howell M, Segall RS, Tsai P-H, Berleant D))|title=Women in Space: From Historical Trend to Future Forecasts|journal=Proceedings of the Oklahoma Academy of Science|year=2022|volume=102|pages=124–131|url=https://ojs.library.okstate.edu/osu/index.php/OAS/article/view/9449}}</ref><ref name="12percent">{{cite web |author=Alice Gorman |date=June 16, 2020 |title=Almost 90% of astronauts have been men. But the future of space may be female |url=https://theconversation.com/almost-90-of-astronauts-have-been-men-but-the-future-of-space-may-be-female-125644 |access-date=December 18, 2020}}</ref> لومړنۍ ښځه چې فضایي الوتنه یې ترسره کړه؛ له شوروي اتحاد څخه ولنټینا ترشکوا (Valentina Tereshkova) نومېده چې د ۱۹۶۳ زکال د جون میاشتې له ۱۶ نېټې څخه یې تر ۱۹ نېتې پورې په وسټوک فضايي کپسول کې فضا ته سفر وکړ. ترشکوا د هغه مهال فضا ته تلونکو نارینه وو په څېر پیلوټه نه بلکې د نساجۍ د فابریکې د ماشینونو تنظیم کوونکې وه، چې د تبلیغاتي موخو، کمونېست ګوند ته د وفادارۍ او د ورزشي بالونونو څخه په کار اخیستو کې د هغې د څو کلنې تجربې له امله غوره شوه هماغه ډول چې له کپسول څخه د راکوزېدو پر مهال یې هم له بالون ګټنه وکړه. ښځې تر ۱۹۸۲ زکال پورې د ستور مزلو توغندیو د پیلوټۍ او نورو مسلکي برخو د کارکوونکو په توګه د خپلو نارینه سیالانو پر ځای په شرایطو برابرې نه ګڼل کېدلې. د ۲۰۲۱ زکال تر اکتوبر میاشتې پورې فضا ته د تلونکو ښځینه وو څخه ۷۰ تنه یې د امریکا د متحده ایالاتو وګړې وې چې د فضايي شاتل او نړیوال فضايي سټیشن په ماموریتونو کې یې ونډه لرلې. نورو هېوادونو (شوروي اتحاد، کاناډا، جاپان، روسیې، چین، بریتانیا، فرانسې، سویلي کوریا، [[اېټاليا|ایټالیا]]) په انساني فضايي ماموریتونو کې یو، دوه یا درې ښځې لېږلې دي. سربېره پردې یوې ایراني الاصله امریکایي مېرمنې هم د متحده ایالاتو په یوه فضايي سفر کې د سیل کوونکې په توګه برخه لرلې ده. <ref>{{Cite web |title=Valentina Tereshkova |url=https://starchild.gsfc.nasa.gov/docs/StarChild/whos_who_level2/tereshkova.html |access-date=November 9, 2021 |website=starchild.gsfc.nasa.gov |archive-date=November 13, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211113170822/https://starchild.gsfc.nasa.gov/docs/StarChild/whos_who_level2/tereshkova.html |url-status=dead }}</ref> ښځې د نارینه وو په پرتله په فضايي سفرونو کې له ګڼ شمېر جسمي او اروايي ستونزو سره مخ کېږي. له دې سره علمي څېړنو په ټولیزه توګه ښوولې چې په لنډ مهالو فضايي ماموریتونو کې هېڅ ډول نامطلوب اغېز نه رامنځته کېږي. یو شمېر نور وړاندیز کوي چې ښځې کېدای شي د اوږد مهاله فضايي سفرونو لپاره هم مناسبې وي. ورته مهال ډیری څېړنې په دوامداره بڼه دا څرګندوي چې فضا ته د ښځو د لېږلو پر وړاندې یوازنی خنډ جنسیتي تبعیض دی. <ref name="National Geographic 20192">{{cite web |date=June 13, 2019 |title=Here's why women may be the best suited for spaceflight |url=https://www.nationalgeographic.com/magazine/article/space-travel-four-ways-women-are-a-better-fit-than-men |access-date=May 26, 2021 |website=National Geographic}}</ref><ref name="Davenport 2019">{{cite web |last=Davenport |first=Christian |date=December 8, 2019 |title=At Nasa, women are still facing outdated workplace sexism |url=https://www.independent.co.uk/news/long_reads/women/nasa-women-workplace-sexism-spacex-space-station-a9230801.html |access-date=June 10, 2021 |website=The Independent}}</ref><ref name="TASS 2019">{{cite web |date=2019-01-21 |title=Women in space: Roscosmos sets sights on creating female crew of cosmonauts, says source |url=https://tass.com/science/1040896 |access-date=2021-06-10 |website=TASS}}</ref> == تاریخچه == === د فضايي ماموریتونو په برخه کې لومړنۍ سیالۍ === د شوروي اتحاد او متحده ایالاتو ترمنځ د فضایي سیالۍ په توګه د پېژندل کېدونې سیالۍ په ترڅ کې دواړو هېوادونو د ۱۹۵۰مې لسیزې په وروستیو او د ۱۹۶۰مې لسیزې په لومړیو کې د خپلو فضايي الوتنو لپاره پیلوټان (په شوروي اتحاد کې د cosmonauts (کوسموناټس) او په متحده ایالاتو کې د astronauts (اسټروناټس) نومونه ورته کارول کېږي) د چټک سرعت لرونکو جټ الوتکو د پیلوټانو څخه غوره کړل چې په انحصاري ډول ټول نارینه وو. <ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=rrdVPtCNL9AC|title=The First Soviet Cosmonaut Team|last1=Burgess|first1=Colin|last2=Hall|first2=Rex|publisher=Praxis Publishing|location=Chichester, UK|lccn=2008935694|isbn=978-0-387-84824-2|year=2009}}</ref> په ۱۹۵۹ زکال کې وروسته له هغه چې په فضا کې له ټولو وړاندې ښځې (Woman in Space Earliest) په نامه د ډان فلیکینګر او دویم ویلیام رانډولف لاولیس څېړنیزه پروژه د متحده ایالاتو د هوايي ځواک د هوايي څېړنو او پراختیا د قوماندانۍ له خوا وه نه منل شوه؛ دوی د ۱۳ امریکايي ښځینه پیلوټانو یوه ډله جوړه کړه او د متحده ایالاتو مطبوعاتو هم هغو ته د «مرکیوري ۱۳» تر عنوان لاندې تبلیغ وکړ. هغو ښځینه و چې غوښتل یې فضا ته د تلو فرصت ومومي د ناسا د کارکوونکو تر څارنې لاندې یې د نارینه و په څېر د سلامتۍ ازموینې پر ځان ومنلې. د دغو ازموینو بودیجه د دولت له خوا نه بلکې په خصوصي بڼه (د بېلګې په توګه د هوايي چلن د مخکښ ژاکلین کوکران له خوا) برابرېدله؛ خو له دې سره د ښځینه فضانوردانو فکر د پوځ او ناسا په قوماندانیو کې له پراخ مقاومت سره مخ شو او فضا ته یې د دوی د سفر لپاره هېڅ چانس پرېنښود. د «مرکیوري ۱۳» له ډلې جري کاب په ۱۹۶۱ زکال کې د ناسا سلاکاره وټاکل شوه او د ۱۹۶۲ زکال په جولای میاشت کې یې د متحده ایالاتو د کانګرس پر وړاندې د «مرکیوري ۱۳» ډلې د مثبتو طبي ازموینو او هلته د شته جنسیتي تبعیض اړوند شهادت ورکړ.<ref name="SpaceRef 2009">{{cite web |date=2009-10-06 |title=A Woman in Space: Two men of the 1950s showed that women have 'The Right Stuff' to be astronauts |url=https://spaceref.com/press-release/a-woman-in-space-two-men-of-the-1950s-showed-that-women-have-the-right-stuff-to-be-astronauts/ |access-date=2023-03-28 |website=SpaceRef}}</ref><ref name="Malashenko 2019">{{cite web |last=Malashenko |first=Uliana |date=2019-04-12 |title=The First Group of Female Cosmonauts Were Trained to Conquer the Final Frontier |url=https://www.smithsonianmag.com/science-nature/first-group-female-cosmonauts-trained-conquer-final-frontier-180971900/ |access-date=2021-05-26 |website=Smithsonian Magazine}}</ref><ref name="flats">{{cite web |last1=Weitekamp |first1=Margaret A. |last2=Garber |first2=Steve |title=Lovelace's Woman in Space Program |url=https://history.nasa.gov/flats.html |publisher=NASA}}</ref> ورته مهال د شوروي اتحاد د فضايي چارو د روزنې مدیر، نیکولای کامانین په ۱۹۶۱ زکال کې فضا ته د ښځو د سفر اړوند د بهرنیو مطبوعاتو له مکررو پوښتنو څخه الهام واخیست څو فضا ته د ښځو د سفر اړوند هڅې وکړي. کامانین له دې وروسته د فضايي پروګرام د مشر سرګي کورولف د ملاتړي په توګه د فضايي پروګرام مشرۍ ته ورسېد او شپږ میاشتې وروسته یې فضا ته د ښځینه فضانوردانو د لېږلو لپاره تائید ترلاسه کړ. کامانین په ۱۹۶۲ زکال کې متحده ایالاتو ته سفر وکړ او دغه مهال د «مرکیوري ۱۳» د رد شوې ډلې له غړې جری کاب سره بلد شو. کامانین د خپلو یاددښتونو په کتابچه کې لیکلي: «موږ نه شو کولای اجازه ورکړو چې فضا ته دې لومړۍ امریکايي ښځه ولاړه شي. دا د شوروي اتحاد د ښځو وطن پالو احساساتو ته سپکاوی دی». د شوروي دولت تر ډېره پورې فضا ته د ښځو له لېږلو سره لیوالتیا نه لرله، خو نیکیتاخروشچف بیا د ښځو د مساوات اړوند په متحده ایالاتو باندې د شوروي اتحاد د مخکښ توب له تبلیغاتي ارزښت سره لیوالتیا لرله. د ۱۹۶۲ زکال په فبروري میاشت کې د ۴۰۰ غوښتنه کوونکو له ډلې د پنځو ښځینه فضانوردانو یوه ډله وټاکل شوه څو په وسټوک انفرادي فضايي الوتنه کې د ګډون په موخه و روزل شي. فضا ته د یوې شوروي ښځې د لېږلو د احتمال د زیاتوالي په موخه، ښځینه فضانوردانو له نارینه وو څخه وړاندې روزنیزو چارو ته مخه کړه. <ref>Kamanin's diaries: abridged concise English version available online at [http://www.astronautix.com/astros/kamanin.htm www.astronautix.com] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110514043205/http://www.astronautix.com/astros/kamanin.htm|date=2011-05-14}}</ref><ref>Kamanin diaries, full Russian edition: Каманин, Н.П., "Скрытый космос" ("Hidden Cosmos"), М, v.1 1995, v.2 1997, v.3 1999, v.4 2001 {{ISBN|5-93345-002-2}}; the Russian text is available at line at a number of web sites, such as http://militera.lib.ru/db/kamanin_np/index.html</ref>{{sfn|Burgess|Hall|2009|p=236}}<ref>{{cite web |last=Marina |first=Coren |date=26 July 2019 |title=The Soviet Space Program Was Not Woke |url=https://www.theatlantic.com/science/archive/2019/07/space-race-soviet-union-nasa-valentina-tereshkova/594871/ |work=The Atlantic}}</ref><ref name="Malashenko 20192">{{cite web |last=Malashenko |first=Uliana |date=2019-04-12 |title=The First Group of Female Cosmonauts Were Trained to Conquer the Final Frontier |url=https://www.smithsonianmag.com/science-nature/first-group-female-cosmonauts-trained-conquer-final-frontier-180971900/ |access-date=2021-05-26 |website=Smithsonian Magazine}}</ref> == د عمومي فضايي پروګرامونو له مخې فضا ته تللې ښځې == === امریکا === له ۱۹۸۰مې لسیزې راوروسته متحده ایالاتو د نورو ټولو هغو هېوادونو په پرتله چې فضا ته ستورمزلي لېږي ډېرې ښځې فضا ته لېږلې دي. سالي رایډ لومړنۍ امریکايي ښځه وه چې د ۱۹۸۳ زکال په جون میاشت کې یې د فضايي شاتل د ماموریت په ترڅ کې د STS-7 الوتنې په ترڅ کې فضا ته سفر وکړ. لومړنۍ امریکايي مېرمن چې په فضا کې یې د خپل وړونکي توغندي بهر ماموریت ترسره کړ، کاترین ډي سالیوان وه چې د ۱۹۸۴ زکال د اکتوبر په ۱۱ مه د STS-93 الوتنې په ترڅ کې فضا ته ولېږل شوه. <ref name="WomenInSpace-NASA">{{cite web |last=Garber |first=Stephen |date=July 2017 |title=Women in Space |url=https://history.nasa.gov/women.html |access-date=March 5, 2018 |work=NASA History Program Office |publisher=National Aeronautics and Space Administration |orig-year=July 6, 2015 |تاريخ الأرشيف=February 13, 2017 |مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20170213034547/https://history.nasa.gov/women.html |url-status=dead |خونديځ نېټه=February 13, 2017 |خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20170213034547/https://history.nasa.gov/women.html |خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20170213034547/https://history.nasa.gov/women.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20170213034547/https://history.nasa.gov/women.html }}</ref> د ناسا لومړنۍ ښځینه پیلوټه آیلین کالینز وه چې د ناسا د پیلوټانو دیارلسمې ډلې ته اړوند وه او د ۱۹۹۵ زکال په فبروري میاشت کې یې د STS-63 الوتنې په ترڅ کې فضا ته سفر وکړ؛ نوموړې همدارنګه په ۱۹۹۹ زکال کې یې STS-93 الوتنې له قوماندانۍ وروسته لومړنۍ ښځه شوه چې د متحده ایالاتو د فضايي ماموریتونو څخه د یوه مشري یې وکړه. === روسیه === روسیې وروسته له هغه چې په ۱۹۹۱ زکال کې د روسکوسموس په نامه د شوروي اتحاد د فضایي الوتنو سازمان چې تر دغه مهاله یې په ټولیزه بڼه دوه ښځې له روسیې څخه فضا ته لېږلې وې د روسیې فدرال دولت ته اړوند شو؛ درې ښځې یې فضا ته ولېږلې. یلینا وي. کنداکاوا چې په پیل کې د شوروي اتحاد له خوا د فضانوردې په توګه ټاکل شوې وه په ۱۹۹۴ زکال کې د روسیې د فدراسیون څخه لومړنۍ ښځه وه چې فضا ته ولېږل شوه؛ همدارنګه لومړنۍ ښځه شوه چې د سایوز او فضايي شاتل په دواړو ماموریتونو کې یې فضا ته سفر وکړ. شل کاله وروسته یلینا سرووا لومړنۍ روسي ستور مزلې شوه چې د ۲۰۱۴ زکال د سپټمبر په ۲۶مه یې د نړیوال فضايي سټیشن څخه لیدنه وکړه. <ref>{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-29372277|title=First Russian woman in International Space Station mission|access-date=6 October 2014|work=BBC News|date=26 September 2014}}</ref> === کاناډا === [[کاناډا]] دوه ښځې تر اوسه فضا ته لېږلې دي. روبرټا بونډار لومړنۍ کاناډايي ښځه وه چې د ۱۹۹۲ زکال په جنوري میاشت کې یې د فضايي شاتل د ډیسکوري ماموریت په ترڅ کې یې فضا ته سفر وکړ. <ref>{{cite web |date=2008 |title=Dr. Roberta Lynn Bondar: Canada's First Female Astronaut |url=http://www.city.sault-ste-marie.on.ca/library/Bondar_Bio.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110928000816/http://www.city.sault-ste-marie.on.ca/library/Bondar_Bio.html |archive-date=2011-09-28 |access-date=2011-04-17 |work=Sault History Online |publisher=Sault Ste. Marie Public Library}}</ref> دویمه کاناډايي ښځه چې فضا ته یې سفر کړی له مونترال څخه جولي پایټ ده. پایټ د ۱۹۹۹ زکال د مۍ له ۲۷مې نېټې څخه د جون تر شپږمې نېټې پورې د ډیسکاوري فضايي شاتل د STS-96 الوتنې د غړې په توګه فضا ته سفر وکړ. د دغه ماموریت په ترڅ کې د دغه الوتنې برخه اخیستونکو وکولای شول د لومړي ځل لپاره په نړیوال فضايي سټیشن کې خپل ستور مزلی تم او په دغه سټیشن کې څلور ټنه بار او اړتیا وړ توکي ښکته کړي. پایټ د ۲۰۱۷ زکال د اکتوبر په ۲مه د کاناډا د ۲۹مې عمومي ګورنرې په توګه لوړه وکړه. <ref name="inventive">{{cite web |date=2006 |title=Inventive Women Biographies: Julie Payette |url=http://www.inventivewomen.com/library/library_julie_payette_que.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20090217154337/http://inventivewomen.com/library/library_julie_payette_que.shtml |archive-date=February 17, 2009 |work=Inventive Women |publisher=Inventive Women Inc.}}</ref> د ۲۰۱۷ زکال په جولای میاشت کې ډاکټره جنیفر سیډي – ګیبونز د کاناډا د فضايي آژانس له خوا په جانسن فضايي مرکز کې د زده کړو لپاه وټاکل شوه. هغې د فضانوردۍ د نوماندانو لپاره دوه کلنې زده کړې پای ته ورسولې او د ۲۰۲۰ زکال په جنوري میاشت کې یې د ستورمزلې رسمي لقب خپل کړ. <ref>{{Cite web |date=2020-01-10 |title=Biography of Dr. Jennifer (Jenni) Anne MacKinnon Sidey-Gibbons |url=https://www.asc-csa.gc.ca/eng/astronauts/canadian/active/bio-jennifer-sidey.asp |access-date=November 9, 2022 |website=Canadian Space Agency}}</ref> == سرچينې == bl9z1woi1q20kyudx9ppy1a1nhjo4qy د فراه هوايي ډګر 0 76330 352351 322567 2025-06-05T08:53:38Z Eshaq Azizi 22450 352351 wikitext text/x-wiki {{مالوماتبکس هوايي ډګر |انځور=Air Power at FOB Farah! 120510-F-YA200-045.jpg |د انځور اړوند=سپرلی وړونکې لویه طیاره په فراه هوایي ډګر کي }} '''د فراه هوايي ډګر''' [[افغانستان|د افغانستان]] په سوېل کي [[فراه|د فراه]] ولایت په ختیځه برخه کي پروت دی. یاد هوايي ډګر د افغانستان د ترانسپورت او ملکي هوايي چلند وزارت (MoTCA) اړوند بلل کیږي او د افغانستان د سوېل لویديځ خلکو ته چوپړتیاوي ترسره کوي. دغه شرکت د هیواد یو شمیر ښارونو ته د کورنیو الوتنو خدمات وړاندي کول، خو په پام کې ده چي په راتلونکي کي ځیني نړیوالي الوتنې هم پکښي پیل سي. <ref>{{Cite news|URL=https://tolonews.com/business-169501|Title=Qataris Eye More Investment in Farah: Minister|Publisher=TOLOnews|Date=January 25, 2021}}</ref> <ref>{{Cite news|URL=https://pajhwok.com/2017/01/17/farah-airport-being-upgraded-international-standards/|Title=Farah airport being upgraded to international standards|Publisher=Pajhwok Afghan News|Date=January 17, 2017}}</ref> قطر هیواد د ۲۰۱۰ کال په وروستیو کي د فراه هوايي ډګر د نړیوالو الوتنو د برابرولو او خدماتو لوړولو لپاره له سیمه ییزو چارواکو سره کار پیل کړ. <ref>{{Cite news|date=2017-01-17}}</ref> [[File:Italian_Army_-_NH90_helicopter_landing_at_Farah_Base_in_Afghanistan_2019.jpg|کيڼ|بټنوک|ایټالوي پوځ NH90 د فراه په هوايي اډه کي په 2019 کي ښکته کیږي.]] د فراه هوايي ډګر پخوا د امريکا د وسله والو ځواکونو ، [[ايساف|نړيوالو سوله ساتو ځواکونو]] (ايساف) او [[د افغانستان هوايي ځواک|د افغانستان د پخواني هوايي ځواک]] (AAF) له خوا د پوځي موخو لپاره کارول کېدی. <ref>{{Cite news|URL=https://tolonews.com/afghanistan/foreign-forces-deployed-farah-province|Title=Foreign Forces Deployed To Farah Province|Publisher=TOLOnews|Date=July 29, 2017}}</ref> په وروستیو کي د 2010 لسیزې په اوږدو کي ترمیم او پراخ سو، چې تر 2021 پوري یې د افغان ملي امنیتي ځواکونو (ANSF) لپاره نوي تاسیسات هم ور زیات کړل. د افغانستان نوي سرپرست حکومت (اسلامي امارت) تر چتر لاندي د هوایي چلند وزارت د افغانستان د فضایي حریم او هوایي ډګرونو عملیات [[متحده عرب امارات|د متحده عربي اماراتو]] شرکت GAAC Holding ته سپارلي دي. <ref>{{Cite news|Title=Taliban to sign contract with UAE's GAAC Holding over airspace control at Afghan airports|URL=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/taliban-sign-contract-with-uaes-gaac-holding-over-airspace-control-afghan-2022-09-08/|Work=[[Reuters]]|Date=8 September 2022|location=[[Kabul]]}}</ref> له څو کلونو راهیسي له دې هوايي ډګر څخه منظم پروازونه نه دي سوي، خو کابل ته د الوتنو د بیا پیلولو هڅي رواني دي. <ref>{{Cite news|Date=2023-06-10|Title=Farah residents want flights to Kabul resumed|URL=https://pajhwok.com/2023/06/10/farah-residents-want-flights-to-kabul-resumed/}}</ref> د فراه هوایی ډګر تر ډېره پوري [[د سره صليب او سرې مياشتې نړيوال غورځنگ|د سرې میاشتې]] مرستندویه موسسې لپاره الوتني ترسره کړي. <ref>{{وېب سرچينه|date=2021-11-02}}</ref> 6tx90mhxgcbwol8ru1sv9y4811fwgx5 د کندوز هوايي ډګر 0 78874 352349 332144 2025-06-05T08:52:29Z Eshaq Azizi 22450 Eshaq Azizi د [[د کندز هوايي ډګر]] مخ [[د کندوز هوايي ډګر]] ته ولېږداوه 332144 wikitext text/x-wiki {{مالومات}}'''د کندز هوايي ډګر'''<ref>{{وېب سرچينه|date=21 March 2007}}</ref> په [[افغانستان]] کي [[کندز ولايت|د کندز ولایت]] سوېل ختیځ ته په اته کیلومتره فاصله کي موقعیت لري. دا د هیواد د ترانسپورت او ملکي هوایي چلند وزارت (MoTCA) اړوند یو کورنی هوایی ډګر دی، <ref name="Afghan Civilian and Military Airports Resume Activities">{{Cite news|Title=Afghan Civilian and Military Airports Resume Activities|URL=https://tolonews.com/afghanistan-176503|Publisher=TOLOnews|Date=January 29, 2022}}</ref> چي د کندز ولایت خلکو ته چوپړتياوي ترسره کوي، او شاوخوا امنیت یې د افغان ملي ځواکونو په لاس کي دی. کندز هوایی ډګر دسمندر له کچي شاوخوا د {{Convert|1457|ft|0}} په اندازه لوړ پروت دی او یوه ځغاستلیکه چي 11/29 د اسفالټ یوه {{Convert|8100|x|148|ft|0}} سربېرنه سطحه لري پکښي جوړه سوې ده. <ref name="Kunduz airport preparing for foreign flights">{{Cite news|date=July 16, 2014}}</ref> په کندز هوایي ډګر کي په 2017 کال کي یو نوی ترمینل چي د 1,300 مسافرینو د استوګني ظرفیت یې درلود هم جوړ سو. <ref>{{Cite news|Title=Kunduz airport gets new terminal worth $1.4m|URL=https://pajhwok.com/2017/02/22/kunduz-airport-gets-new-terminal-worth-14m/|Publisher=Pajhwok Afghan News|Date=February 22, 2017}}</ref> == مخینه == د کندز هوايي ډګر په ۱۹۵۸ کال کي د افغانستان د پاچا [[محمد ظاهر شاه|ظاهر شاه]] په واکمنۍ کي جوړ او دوه کاله وروسته د متحده ایالاتو له لوري نور هم پراخه سو. <ref name="Kunduz airport preparing for foreign flights">{{Cite news|Title=Kunduz airport preparing for foreign flights|URL=https://pajhwok.com/2014/07/16/kunduz-airport-preparing-foreign-flights/|Publisher=Pajhwok Afghan News|Date=July 16, 2014}}</ref> دا ډګر د ۱۹۸۰ لسیزي په اوږدو کي د افغان او [[شوروي اتحاد|شوروي]] ځواکونو له لوري د فوځي موخو لپاره کارول کیدي، او د طالبانو د لمړي نظام تر پرځېدو وروسته د اسلامي جمهوریت پر مهال د [[ناټو]] د غوڅ ملاتړ ماموریت ځواکونه همدلته ځای پر ځای سول. له افغانستان څخه د ناټو د ټولو ځواکونو تر وتلو وروسته د [[طالبان|طالبانو]] غړو د ۲۰۲۱ کال په اګست میاشت کي د کندز هوايي ډګر تر خپل واک لاندي راوستی. gli8kiqtibww79hczlw076s5w8jl2y2 د سکس او اړونده برخې ليکنې 0 79336 352334 344196 2025-06-04T18:08:10Z Eshaq Azizi 22450 352334 wikitext text/x-wiki <big>په پښتو ویکيپېډيا کې د '''جنسي اړيکو''' اړونده ليکنې پر لاندې ډول دي: (د هرې ليکنې نوم په شين رنګ نښه شوی، په کښېکاږلو سره یې اړوندې پاڼې ته ځئ)،</big> <small><sup>دا برخه به د نویو ليکنو په اضافه کېدو سره اپډېټ شي.</sup></small> '''<big>ترسراوی</big>''' * [[جنسي دخول|'''جنسي دخول''']] * [[جنسي اړيکه|'''جنسي اړيکه''']] * [[د سکس ماډلونه|'''د سکس ماډلونه''']] * [[د خولې سکس|'''د خولې سکس''']] * [[انال سکس|'''انال سکس''']] * [[چټک سکس|'''چټک سکس''']] * [[له ننوتلو پرته سکس|'''له ننوتلو پرته سکس''']] * * [[ډاګي سټایل|'''ډاګي سټایل''']] * * [[ميشېنري (د سکس ماډل)|'''ميشېنري (د سکس ماډل)''']] * [[ښځه لوړه (د سکس ماډل)|'''ښځه لوړه (د سکس ماډل)''']] * [[69 (سکسي ماډل)|'''69 (د سکس ماډل)''']] * '''[[اورګاسم]]''' * [[اوږدمهاله اورګاسم|'''اوږدمهاله اورګاسم''']] '''<big>کړنې</big>''' * [[ګوتوهنه (جنسي فعاليت)|'''ګوتوهنه (جنسي فعاليت)''']] * [[مني شيندنه|'''مني شيندنه''']] * [[هنډجاب (جنسي کړنه)|'''هنډجاب (جنسي کړنه)''']] '''<big>ناروغۍ</big>''' * [[ژر انزالېدل|'''ژر انزالېدل''']] * '''[[مینیوپز]]''' * '''[[کلاميډيا]]''' * [[له رحم بهر ميندواري|'''له رحم بهر ميندواري''']] * '''[[جینوفوبیا]]''' * [[د جنسي اړيکو ډېرغوښتنه|'''د جنسي اړيکو ډېرغوښتنه''']] * [[د نعوظ اختلال|'''د نعوظ اختلال''']] '''<big>د BDSM اړونده ليکنې</big>''' * '''[[بي‌-ډي-ايس-ايم]]''' * [[ولکه درلودل او تسليمي|'''ولکه درلودل او تسليمي''']] * '''[[بانډج]]''' * [[سمبالښت (بي-ډي-ايس-ايم)|'''سمبالښت (بي-ډي-ايس-ايم)''']] * '''[[سادومازوخيزم]]''' * [[فاعل، مفعول او سويچ|'''فاعل، مفعول او سويچ''']] '''<big>نورې اړونده ليکنې</big>''' * [[د بکارت پرده|'''د بکارت پرده''']] * '''[[پېغلتوب]]''' * [[سکس شاپ|'''سکس شاپ''']] * [[جنسي کارکوونکې|'''جنسي کارکوونکې''']] * [[د لېوالتیا پرته سکس|'''د لېوالتیا پرته سکس''']] * '''[[پورنوګرافي]]''' * [[پورنوګرافي په امريکا کې|'''پورنوګرافي په امريکا کې''']] * [[پورنوګرافي د جغرافیې پر بنسټ|'''پورنوګرافي د جغرافیې پر بنسټ''']] * [[الکټرونیکي جنسي پارونه|'''الکټرونیکي جنسي پارونه''']] * [[د سکس زدکړه|'''د سکس زدکړه''']] qe9z80dbcuf02rkxadsyhu5n2jdclsl ریسین 0 83331 352338 351479 2025-06-04T21:31:31Z 200.24.154.82 352338 wikitext text/x-wiki [[دوتنه:240329 Rescene.jpg|thumb|د ۲۰۲۴ کال د مارچ په میاشت کې بیا کتنه]] '''ریسین''' ([[کوریایي ژبه|کوريايي]]: 리센느; [[د کوریا اصلاح شوی رومانیايي کول|RR]]: Risenneu) د سویلي کوریا د نجونو یوه ډله ده چې د موز انټرټینمینټ لخوا جوړه شوې ده. دا ډله پنځه غړي لري: ووني، لیو، مینامي، زینا او می. هغه د مارچ په ۲۶، ۲۰۲۴ کې د "یویو" واحد او البوم "ری: سین" سره خپله لومړۍ سندره وویله. [[وېشنيزه: د K-پاپ موسیقۍ ډلې]] [[وېشنيزه: د کوریا ژبې سندرغاړي]] [[وېشنيزه: د موسیقۍ ډلې چې په ۲۰۲۴ کال کې تاسیس شوې]] 0kdub1r2z6g9oqleoy63eu4wr8kk1l2 د کارن خبرې اترې:11aszasz 3 83624 352332 2025-06-04T15:37:11Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي 352332 wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=11aszasz}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> <sup><font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font></sup> ۱۵:۳۷, ۴ جون ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']]) 0igvwk6meer3mgolwfe67zzpojkjqyl د کندز هوايي ډګر 0 83625 352350 2025-06-05T08:52:30Z Eshaq Azizi 22450 Eshaq Azizi د [[د کندز هوايي ډګر]] مخ [[د کندوز هوايي ډګر]] ته ولېږداوه 352350 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[د کندوز هوايي ډګر]] oxta33chx1rpusddo7ns8owdigfddgx د کارن خبرې اترې:Panpanchik 3 83626 352357 2025-06-05T10:54:11Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي 352357 wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Panpanchik}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> <sup><font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font></sup> ۱۰:۵۴, ۵ جون ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']]) a0grqfeibmn05rcgkv3d9ov06kxjhxf