ويکيپېډيا pswiki https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D9%88%D9%85%DA%93%DB%8C_%D9%85%D8%AE MediaWiki 1.45.0-wmf.3 first-letter رسنۍ ځانگړی خبرې اترې کارن د کارن خبرې اترې ويکيپېډيا د ويکيپېډيا خبرې اترې دوتنه د دوتنې خبرې اترې ميډياويکي د ميډياويکي خبرې اترې کينډۍ د کينډۍ خبرې اترې لارښود د لارښود خبرې اترې وېشنيزه د وېشنيزې خبرې اترې تانبه د تانبې خبرې اترې TimedText TimedText talk Module Module talk 0 18212 352531 157679 2025-06-09T12:25:21Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 1 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 352531 wikitext text/x-wiki [[دوتنه:Gamma-S1Ye-MAKS-2007.jpg|بټنوک|300px|کيڼ|گما اس ۱ ای څارونکي رادار ]] '''گما اس ۱ ای''' ([[روسي ژبه|په روسي]]:''Гамма-С1Е'') د درو بعدونو گرځېدونکی [[رادار]] دي چی په [[روسیه|روسیې]] کی ۲۰۰۰ کال کی طرح او جوړ شو او روسی پوځ د دغی [[رادار]] څخه په رسمی ډول د ۲۰۰۳ کال څخه کار اخلي. نوموري رادري سیستم د هوایی اهدافو د څارولو او اکتشافو لپاره ور څخه کار اخيستل کېږي او د ۴٠٠ کيلومتتره په پوښښ سره د کتنې کرښه محدوده وي. هر رادار کولای سی ۱۰۰ اهدافو وڅاري او قیمت یی ۵۰۰ میلیونه ر. دي <ref>http://eurasian-defence.ru/node/6551{{Dead link|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> نوموړي رادار د روسی پوځ د سرچینو په مطابق کولای سی الوتکې چی د رادار شعاوې جذب کوي، وڅاري او اکتشاف کړي. <ref>{{Cite web |title=آرشیف کاپي |url=http://eurasian-defence.ru/node/6551 |access-date=2013-12-23 |archive-date=2014-07-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140721005759/http://eurasian-defence.ru/node/6551 |url-status=dead }}</ref> ==سرچینې== <references/>‎ [[وېشنيزه:روسي رادارونه]] kewl7xnmbgdasr9vt1wm5565gzqb94m 0 64120 352530 349912 2025-06-09T12:04:47Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 352530 wikitext text/x-wiki کيڼ اړخی سياست د سياسي نظريو هغه لړۍ روښانه کوي، چې د ټولنيزې برابرۍ او پر برابرۍ باندې د باور ملاتړ او د تر لاسه کولو هڅه کوي، چې زياتره وخت د روحانيونو د ټولنيزې لړۍ مخالف دی. کيڼ اړخی سياست په عمومي ډول ټولنه کې د هغو خلکو په اړه اندېښنه رانغاړي، چې د دې سياست پيروان يې د نورو په پرتله د زيانمنو په توګه پېژني او همدا راز هغه باور هم رانغاړي، چې ټولنو کې ناعادلانه نابرابرۍ شته چې کمولو يا له منځه وړلو ته اړتيا لري. د اقتصاد د متقاعد پروفيسور باري کلارک “Barry Clark” په وينا د کيڼ اړخي سياست پيروان ادعا کوي، چې انساني وده هغه وخت وغوړېده چې ګډې مرستې او د دوه اړخيزو درناوي اړيکو کې ښکېل شول او دا ډول اړيکې يوازې هغه وخت وده کولی شي، چې په دريځ، واک او شتمنۍ برخو کې پراخه توپيرونه له منځه وېوړل شول. <ref name="Smith">{{cite book|author-last1=Smith|author-first1=T. Alexander|author-first2=Raymond|author-last2=Tatalovich|title=Cultures at War: Moral Conflicts in Western Democracies|url=https://archive.org/details/culturesatwarmor0000smit|url-access=registration|location=Toronto, Canada|publisher=Broadview Press|year=2003|page=[https://archive.org/details/culturesatwarmor0000smit/page/30 30]|isbn=9781551113340}}</ref><ref>{{cite book|author-last1=Bobbio|author-first1=Norberto|author-first2=Allan|author-last2=Cameron|title=Left and Right: The Significance of a Political Distinction|url=https://archive.org/details/leftrightsignifi00bobb|url-access=limited|publisher=[[University of Chicago Press]]|year=1997|page=[https://archive.org/details/leftrightsignifi00bobb/page/n58 37]}}</ref><ref name="Lukes">{{cite book|author-last1=Ball|author-first1=Terence|title=The Cambridge History of Twentieth-Century Political Thought|date=2005|publisher=[[Cambridge University Press]]|location=Cambridge|isbn=9780521563543|edition=Reprint.|url=https://books.google.com/books?id=N1h4_NqTOFoC&q=The+Cambridge+History+of+Twentieth-Century+Political+Thought|access-date=15 November 2016|page=614}}</ref><ref>{{cite book|author-last1=Thompson|author-first1=Willie|title=The Left In History: Revolution and Reform in Twentieth-Century Politic|date=1997|publisher=[[Pluto Press]]|location=London|isbn=978-0745308913}}</ref><ref>{{cite book|author-last=Clark|author-first=Barry|date=1998|title=Political Economy: A Comparative Approach|location=Westport, Connecticut|publisher=[[Praeger Press]]|isbn=9780275958695}}</ref> د کيڼ اړخي سياست د طيف دننه کيڼ او ښي اصطلاحات د فرانسوي اوښتون پر مهال رامنځته شول، چې د فرانسوي املاکو په عمومي رياست کې د ناستې ترتيب يا نظم ته ويل کېږي. هغوی چې کيڼ اړخ ته کېناستل، په عمومي ډول د لرغوني رژيم يا نظام او بوربون “Bourbon” پاچاهۍ مخالف وو او د فرانسوي اوښتون، د ديموکراتيک جمهوريت د رامنځته کېدنې او د ټولنې د ماديت يا سيکولري کولو ملاتړ يې وکړ، په داسې حال کې هغوی چې په ښي اړخ کې وو، د لرغوني نظام د دوديزو بنسټونو پلوي وو. د کيڼ اړخي اصطلاح په ۱۸۱۵ز کال کې د فرانسوي پاچاهۍ له بيارغونې څخه وروسته هغه مهال خورا نامتو شوه، چې د خپلواکانو لپاره وکارول (تطبيق) شوه. د څانګې يا وزر “wing” ويی په لومړي ځل د ۱۹ پېړۍ په وروستيو کې په عمومي ډول د سپکاوي په نيت له کيڼ او ښي اصطلاتو سره ونښلول (ضميمه) شو او کيڼ اړخی “left-wing” د هغو خلکو لپاره پلی شو، چې د خپلو مذهبي يا سياسي نظريو له مخې ارتودوکس [په خپله عقيده ټينګ ولاړ] نه وو. <ref name="Knapp">{{cite book|author-last1=Knapp|author-first1=Andrew|url=https://archive.org/details/governmentpoliti0000knap|title=The government and politics of France|author-last2=Wright|author-first2=Vincent|date=2006|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-35732-6|edition=5th|location=London [u.a.]|quote=the government and politics of france.|url-access=registration}}</ref><ref>{{cite book|title=Realms of memory: conflicts and divisions|date=1996|editor-first=Pierre|editor-last=Nora|chapter=Right and Left|author-first=Marcel|author-last=Gauchet|pages=248}}</ref> هغه نظريې چې د کيڼ اړخي سياست اړوند ګڼل کېږي، په يو ټاکلي وخت او ځای کې د سياسي طيف په اوږدو کې د اورټون کړکۍ “Overton Window” په نوم د کړنلارو د لړۍ د ځای په ځای کولو له مخې خورا توپير لري. د ۱۸ پېړۍ په پای کې د لومړنيو ازادي غوښتونکو يا ليبرالي ديموکراسيو په رامنځته کېدلو سره د «کيڼ» اصطلاح په متحده ايالتونو کې د ازادي غوښتنې يا ليبراليزم او فرانسه کې د جمهوري غوښتنې د بيانولو په موخه وکارلو شوه، چې د دوديزو محافظه کارانو او شاهي پلويو د ښي اړخي سياست په پرتله يې په لږه کچه د روحانيونو د لړۍ په واسطه د پرېکړې کولو ملاتړ کاوه. په معاصر سياست کې د کيڼ اړخي اصطلاح  په عمومي ډول د لرغوني يا کلاسيک ليبراليزم خلاف نظريو او خوځښتونو لپاره کارول کېږي، چې په اقتصادي برخه کې د ديموکراسۍ يو څه ملاتړ کوي. نن ورځ د ټولنيز ليبراليزم په څېر نظريې مرکزي کيڼ اړخي ګڼل کېږي، په داسې حال کې چې «کيڼ» په عمومي ډول د انارشيزم، کمونيزم، کارګر خوځښت، مارکسيزم، ټولنيزې ديموکراسۍ او د صنفي اتحاديو د اصولو د پېروۍ يا سنديکليزم په ګډون د سوسياليزم په نوم د پانګوالۍ ضد خوځښتونو لپاره په پام کې نيول کېږي، چې هر يو يې په ۱۹ او ۲۰ پېړيو کې نامتو شوي دي. د دې تر څنګ د کيڼ اړخي اصطلاح په کلتوري ډول د ازادي غوښتونکو ټولنيزو خوځښتونو يوې پراخه لړۍ ته هم ويل کېږي، چې له ډلې يې د مدني حقونو خوځښت، د ښځو د سياسي او ټولنيزې برابرۍ خوځښت، د لزبين، ځلاند، دوه جنسيتي او ترانس جنډر يا په لنډ ډول “LGBT” د حقونو خوځښت، د غلامۍ د له منځه وړلو د حقونو خوځښتونه، د ګڼ کلتور اصالت، د جګړې ضد خوځښت او چاپيريالي خوځښت او همدا راز د سياسي ګوندونو يا ډلو يوه پراخه لړۍ يادولی شو. <ref>{{cite book|author-first1=Alan|author-last1=Maass|author-first2=Howard|author-last2=Zinn|author-link2=Howard Zinn|title=The Case for Socialism|quote=The ''International Socialist Review'' is one of the best left-wing journals around...|page=164|publisher=[[Haymarket Books]]|edition=Revised|year=2010|isbn=978-1608460731}}</ref><ref>{{cite book|author-first1=Michael|author-last1=Schmidt|author-first2=Lucien|author-last2=Van der Walt|author-link2=Lucien van der Walt|title=Black Flame: The Revolutionary Class Politics of Anarchism and Syndicalism|series=Counter-Power|volume=1|publisher=[[AK Press]]|year=2009|page=128|quote=[...] anarchism is a coherent intellectual and political current dating back to the 1860s and the First International, and part of the labour and left tradition.|isbn=978-1-904859-16-1}}</ref><ref>{{cite book|author-first=Jean Francois|author-last=Revel|title=Last Exit to Utopia|quote=In the United States, the word liberal is often used to describe the left wing of the Democratic party.|page=[https://archive.org/details/lastexittoutopia0000reve/page/24 24]|publisher=Encounter Books|year=2009|isbn=978-1594032646|url=https://archive.org/details/lastexittoutopia0000reve/page/24}}</ref><ref>{{cite journal|author-first=Eric|author-last=Neumayer|title=The environment, left-wing political orientation, and ecological economics|journal=Ecological Economics|volume=51|year=2004|issue=3–4|pages=167–175|doi=10.1016/j.ecolecon.2004.06.006|url=http://eprints.lse.ac.uk/714/1/EE_51%283-4%29.pdf}}</ref><ref>{{cite book|author-first=John|author-last=Barry|title=International Encyclopedia of Environmental Politics|quote=All surveys confirm that environmental concern is associated with green voting...[I]n subsequent European elections, green voters have tended to be more left-leaning...the party is capable of motivating its core supporters as well as other environmentally minded voters of predominantly left-wing persuasion...|publisher=[[Taylor & Francis]]|year=2002|isbn=978-0415202855|url=https://archive.org/details/internationalenc0000unse_a2h7}}</ref><ref>{{cite web |title=Democratic socialism |url=http://www.econ.ohio-state.edu/Fleisher/courses/econ508winter06/docs/Democratic_socialism.pdf |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20060902085146/http://www.econ.ohio-state.edu/Fleisher/courses/econ508winter06/docs/Democratic_socialism.pdf |archive-date=2 September 2006 |access-date=3 June 2017}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/environment/2014/sep/05/green-party-left-uk-politics-caroline-lucas|title=Green party to position itself as the real left of UK politics|author-first=Fiona|author-last=Harvey|work=[[The Guardian]]|date=5 September 2014}}</ref><ref name="sarnold">{{cite book|author-last=Arnold|author-first=N. Scott|title=Imposing values: an essay on liberalism and regulation|url=https://archive.org/details/oxfordclinicalda00libg|url-access=limited|publisher=[[Oxford University Press]]|year=2009|location=Florence|isbn=978-0-495-50112-1|page=[https://archive.org/details/oxfordclinicalda00libg/page/n15 3]|quote=Modern liberalism occupies the left-of-center in the traditional political spectrum and is represented by the Democratic Party in the United States, the Labor Party in the United Kingdom, and the mainstream Left (including some nominally socialist parties) in other advanced democratic societies.}}</ref> == دريځونه == لاندې دريځونه په عمومي ډول کيڼ اړخي سياست پورې تړلي دي. === اقتصاد === کيڼ پلوي اقتصادي باورونه د صنعتي ديموکراسۍ او ټولنيز بازار له لارې د کينز له اقتصاد او مرستندويه بنسټونو څخه د اقتصاد او مرکزي پلان جوړونې تر ملي کولو او د شورا او جرګې پر بنسټ د ځاني اداره شوي انارشيست کمونيزم تر انارکو-سنډيکلېست [د انارشيزم او د صنفي اتحاديو د اصولو اصالت تر منځ ګډ ترکيب] پلوۍ پورې لړۍ جوړوي. د صنعتي اوښتون پر مهال کيڼ اړخو د سوداګريو اتحاديو ملاتړ وکړ. د ۲۰ پېړۍ په پيل کې يې د نړيوالتوب په درک کړي استثماري طبيعت، د ټيټ نژاد او د کارګرو پر ناعادلانه ګوښه کولو او ورڅخه ګټې پورته کولو باندې نيوکه کولو ته دوام ورکړ. د ۲۰ پېړۍ په وروستۍ څلورمه کې هغه باور د خلکو له ګټو سره سم واکمن حکومت ته په کار دي، چې د اقتصاد په ورځنيو کارونو کې په مستقيم ډول ښکېل شي، د مرکزي کيڼ اړخو او په ځانګړي ډول د هغو سوسيال ديموکراتانو په منځ کې خپل باور له لاسه ورکړ، چې له ښي او کيڼ اړخو سياستونو څخه پرته يې درېيمه لاره “Third Way” غوره کړه. <ref>{{cite book|author-first=Andrew|author-last=Glyn|title=Social Democracy in Neoliberal Times: The Left and Economic Policy since 1980|publisher=[[Oxford University Press]]|date=2001|isbn=978-0-19-924138-5}}</ref><ref>{{cite book|author-last1=Beinhocker|author-first1=Eric D.|title=The Origin of Wealth: Evolution, Complexity, and the Radical Remaking of Economics|date=2006|publisher=[[Harvard Business Press|Harvard Business School Press]]|location=Boston, Mass.|isbn=978-1-57851-777-0|page=[https://archive.org/details/originofwealthev00bein/page/316 316]|url=https://archive.org/details/originofwealthev00bein/page/316}}</ref> نور کيڼ اړخي د مارکس پر اقتصادي اصولو باندې باور لري، چې د کارل مارکس په نوم نومول شوي دي. ځيني کيڼ اړخي د مارکس اقتصادي نظريې د نومو ړي له سياسي فلسفې څخه بېلوي او استدلال کوي، چې پر اقتصاد د پوهېدنې په موخه د مارکس تګلاره د اوښتونيز سوسياليزم څخه د نوموړي د ګټندويۍ يا د کارګرۍ يا پروليتاري اوښتون په ناچارۍ يا لازميت کې د نوموړي له باور څخه بېله ده. مارکسي اقتصاد په څرګند ډول پر مارکس باندې تکيه نه کوي او له مارکس پلويو او ناپلويو سرچينو له يوې لړۍ څخه رامنځته کېږي. د کارګرې ډلې او کارګرو دولت د زورواکۍ اصطلاحات د ځينو مارکسيستانو او په ځانګړي ډول د لينن پلويو او د مارکس او لينن د ګډ اصالت د پلويانو له لورې د هغه څه د روښانه کولو په موخه کارول شوي دي، چې دوی يې د چارو د پانګوال دولت او کمونيست ټولنې تر منځ د لنډ‌مهالي دولت په توګه بولي. مارکس د پروليتاريات په نوم کارګر د معاش لرونکو کارګرو په توګه راوپېژندل او هغوی يې د له خپل پوړ څخه د بېلو شويو کارګرانو څخه بېل وګڼل او دا ډول کارګران يې له ټولنې څخه د وېستلو وړ وګړو په توګه ياد کړل. لکه: سوالګر، غولونکي وګړي يا چلبازان، وخت تېرونکي، ټوکماران، مجرمان او بدکاران. د بزګرانو سياسي تړاو کیڼ اړخی سياست وېشلی دی. په ډاس کاپيټل “Das Kapital” کې مارکس په کمه اندازې د دې موضوع يادونه وکړه. ميخايل باکونين “Mikhail Bakunin” فکر وکړ، چې له خپل پوړ څخه بېله شوې کارګره ډله يو اوښتونيز ټولګی و، په داسې حال کې چې ماو زيدنګ “Mao Zedong” باور درلود چې دا به کليوالي بزګران وو، نه ښاري کارګران چې ښايي پروليتاري [کارګر] اوښتون به رامنځته کړي. <ref>{{cite web |title=The Neo-Marxian Schools |url=http://cepa.newschool.edu/het/schools/neomarx.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090416234151/http://cepa.newschool.edu/het/schools/neomarx.htm |archive-date=16 April 2009 |access-date=23 August 2007 |publisher=[[The New School]]}}</ref><ref>{{cite web |author-last=Munro |author-first=John |title=Some Basic Principles of Marxian Economics |url=http://www.chass.utoronto.ca/~munro5/MARXECON.htm |access-date=23 August 2007 |publisher=[[University of Toronto]] |تاريخ الأرشيف=20 October 2007 |مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20071020054744/http://www.chass.utoronto.ca/~munro5/MARXECON.htm |url-status=dead |خونديځ نېټه=20 October 2007 |خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20071020054744/http://www.chass.utoronto.ca/~munro5/MARXECON.htm |خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20071020054744/http://www.chass.utoronto.ca/~munro5/MARXECON.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20071020054744/http://www.chass.utoronto.ca/~munro5/MARXECON.htm }}</ref><ref>{{cite encyclopedia|url=https://www.britannica.com/eb/article-9049344/Lumpenproletariat|title=Lumpenproletariat|encyclopedia=Encyclopædia Britannica}}</ref><ref>{{cite magazine|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,939251-2,00.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20090206174159/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,939251-2,00.html|url-status=dead|archive-date=6 February 2009|title=Communists: Marxism Fails on the Farm|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|date=13 October 1961|access-date=3 June 2017}}</ref> کيڼ اړخي ازادي غوښتونکي، ازادي غوښتونکي سوسياليستان او انارشيستان پر نامتمرکز اقتصاد باندې باور لري، چې د سوداګريزو اتحاديو، د کارګرو د شوراګانو، اشتراکيت، ښارواليو او ټولنو له لورې پر مخ ځي، پر اقتصاد د دولت او خصوصي واک مخالفت کوي، ټولنيز ملکيت او سيمه ييز واک ته لومړيتوب ورکوي، چې د نامتمرکز سيمو ملت په کې په يو ګډ اتحاد يا کنفدراسيون کې سره متحد دی. د عدالت نړيوال خوځښت چې د نړيوالتوب ضد خوځښت او د سمون وړ نړيوالتوب ضد خوځښت په نومونو هم پېژندل کېږي، بېوزله، کارګرانو، چاپيريال او کوچنيو سوداګريو لپاره د ګډ يا اشتراکي اقتصاد د منفي پايلو له امله د هغې مخالفت کوي. <ref>{{cite book|author-first=Tom|author-last=Mertes|title=A Movement of Movements|location=New York|publisher=[[Verso Books]]|date=2004}}</ref><ref>{{cite book|author-last=Krishna-Hensel|author-first=Sai|year=2006|title=Global Cooperation: Challenges and Opportunities in the Twenty-first Century|publisher=[[Ashgate Publishing]]|page=202}}</ref><ref name="Juris">{{cite book|author-last=Juris|author-first=Jeffrey S.|year=2008|title=Networking Futures: The Movements against Corporate Globalization|publisher=[[Duke University Press]]|location=Durham|isbn=978-0-8223-4269-4|page=2}}</ref> === چاپيريال === يو له لومړنيو کيڼ اړخو ګټندويانو څخه توماس پاين “Thomas Paine” و، چې له هغه وخت راهيسې يو له لومړنيو اشخاصو څخه دی، چې د نړۍ د انساني اشتراکي ملکيت د تشرېح کولو په موخه کيڼ او ښي سياسي اصطلاحګانې شوې، چې نوموړی يې په اړه “Agrarian Justice” نومي کتاب کې يادونه کوي. دا چې د چاپيريال ساتنې اصالت ته په پام سره زياتره کيڼ اړخی فکر او ادبيات د ملکيت له دې دندې څخه سرچينه اخلي او د اشتراکي مالکيت مخکينۍ ذکر شوې بڼه په دې معنا ده، چې انسانيت بايد د ځمکې ساتنه وکړي. دا اصل چې وروسته رامنځته شو، د کيڼ اړخي د تاريخي فکر او ادبياتو په ډېری برخه کې منعکس شوی دی، که څه هم په دې اړه د نظر مخالفتونو وو، چې دا څه رانغاړي. کارل مارکس او لرغوني سوسياليست فيلسوف او پوه ويليم موريس په حقيقت کې د چاپيريالي مسايلو په اړه اندېښنه درلوده. د مارکس له نظره ان يوه بشپړه ټولنه، يو ملت يا په ورته وخت کې ټولې شته ټولنې د ځمکې څښتنانې نه دي. دوی يوازې د ځمکې او د هغې د ګټو خاوندان دي او بايد راتلونکو نسلونو ته يې بايد په يو منل شوي دولت کې په ميراث پرېږدي. د روسيې له اوښتون څخه وروسته د اوښتونيز يا انقلابي الکساندر بوګدانوف “Alexander Bogdanov” په څېر د چاپيريال پوهانو او پورليټکلټ “Proletkult” سازمان د شوروي واکمنۍ په لومړۍ لسيزه کې بولشويزم سره د چاپيريال ساتنې اصالت او طبيعي قوانينو او بريدونو سره د توليد د يو ځای کولو هڅې وکړې. د دوی يادې هڅې مخکې له هغې تر سره شوې، چې جوزف سټالين پر چاپيريال پوهانو او د چاپيريال پر پوهې بريد وکړ، د چاپيريال ساتنې پلويان يې له مخې لرې کړل او په ۱۹۵۳ زکال تر خپلې مړينې پورې يې د واکمنۍ پر مهال د تروفيم لايسينکو “Trofim Lysenko” درواغجنې پوهې ته وده ورکړه. په ورته ډول ماو زيډنګ هم د چاپيريال ساتني پلوي ونه منله او باور يې درلود، چې د تاريخي ماديت (مادي اصالت) د قوانينو پر بنسټ بايد ټول طبيعت د اوښتون په خدمت کې کېښودل شي. <ref>{{cite web |author-last1=Paine |author-first1=Thomas |title=Agrarian Justice |url=http://thomaspaine.org/major-works/agrarian-justice.html |access-date=13 July 2019 |publisher=Thomas Paine National Historical Association |archive-date=27 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220527075134/http://thomaspaine.org/major-works/agrarian-justice.html |url-status=dead }}</ref><ref name="Foster2000">{{cite book|author-last=Foster|author-first=J. B.|title=Marx's Ecology|year=2000|location=New York|publisher=Monthly Review Press}}</ref><ref>{{cite book|author-last=Burkett|author-first=P.|title=Marx and Nature|year=1999|location=New York|publisher=St. Martin's Press|isbn=978-0312219406}}</ref><ref>{{cite web |date=14 December 2007 |title=William Morris: The First Green Socialist |url=http://leonora.fortunecity.co.uk/WilliamMorris.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100413181212/http://leonora.fortunecity.co.uk/WilliamMorris.html |archive-date=13 April 2010 |access-date=13 May 2010 |publisher=Leonora.fortunecity.co.uk}}</ref><ref>{{cite journal|author-last=Moore|author-first=J. W.|year=2003|url=http://www.jasonwmoore.com/uploads/Moore__Capitalism_as_World-Ecology__Braudel_and_Marx_on_Environmental_History__O_E__2003_.pdf|title=Capitalism as World-ecology: Braudel and Marx on Environmental History|journal=[[Organization & Environment]]|volume=16|issue=4|pages=431–458|doi=10.1177/1086026603259091|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713090801/http://www.jasonwmoore.com/uploads/Moore__Capitalism_as_World-Ecology__Braudel_and_Marx_on_Environmental_History__O_E__2003_.pdf|archive-date=13 July 2011|citeseerx=10.1.1.472.6464|s2cid=145169737|access-date=9 September 2022|archivedate=13 July 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110713090801/http://www.jasonwmoore.com/uploads/Moore__Capitalism_as_World-Ecology__Braudel_and_Marx_on_Environmental_History__O_E__2003_.pdf}}</ref><ref>{{cite web |date=8 December 2007 |title=Marx and ecology |url=http://www.socialistworker.co.uk/art.php?id=13676 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100326154510/http://www.socialistworker.co.uk/art.php?id=13676 |archive-date=26 March 2010 |access-date=13 May 2010 |publisher=[[Socialist Worker#United Kingdom]]}}</ref><ref>{{cite book|author-last=Gare|author-first=A.|chapter=Soviet Environmentalism: The Path Not Taken|editor-last=Benton|editor-first=E.|title=The Greening of Marxism|year=1996|location=New York|publisher=[[Guilford Press]]|isbn=978-1572301184|pages=111–128}}</ref><ref>{{cite book|author-last=Kovel|author-first=J.|title=The Enemy of Nature|year=2002}}</ref><ref>{{cite journal|author-first=Arran|author-last=Gare|title=The Environmental Record of the Soviet Union|journal=[[Capitalism Nature Socialism]]|volume=13|year=2002|issue=3|pages=52–72|doi=10.1080/10455750208565489|hdl=1959.3/1924|s2cid=144372855|url=https://researchbank.swinburne.edu.au/file/e3c56de5-1863-4df1-a825-b18c351f40c3/1/PDF%20(Accepted%20manuscript).pdf}}</ref><ref>{{cite book|author-first=Judith|author-last=Shapiro|title=Mao's War against Nature: Politics and the Environment in Revolutionary China|publisher=[[Cambridge University Press]]|year=2001}}</ref> == سرچينې == ebnw3ky13lgowlk73b00lv8lqonic2k 0 68666 352538 350884 2025-06-09T17:38:03Z 223.123.91.7 352538 wikitext text/x-wiki {| class="js-no-interprojets" style="border-collapse:collapse;width:100%;margin:0em; padding-right:12px;font-size:100%;font-weight:bold;font-family:Bahij Nazanin; background:none;" |- | style="text-align:right;" | <div style="padding-bottom:0em;"> {| border="0" cellpadding="0" cellspacing="0" style="float; margin:em" align="left" |- {{ليکدود مالوماتبکس|name=عربي ليکدود|altname=Arabic|type=(په ځينو مواقتونو کې [[ابجد]] ([[ابوګيدا ليکدود]] يا [[الفبا]] ناسم )|languages=لاندې وګورئ!|time=400 مخزېږديز نه تر اوسه|fam1=[[ نياسينايي ليکدود]]|fam2=[[ فنيقي ليکدود]]|fam3=[[ارامي ليکدود]]|fam4=[[نبطي ليکدود]]|fam5=|children=د [[اېنکو ليکدود]] او [[حنفي روهينګيا ليکدود|حنفي ليکدود]] ترې الهام اخیستی.|unicode={{ublist|class=nowrap|[https://www.unicode.org/charts/PDF/U0600.pdf U+0600–U+06FF] {{smaller|Arabic}}|[https://www.unicode.org/charts/PDF/U0750.pdf U+0750–U+077F] {{smaller|Arabic Supplement}}|[https://www.unicode.org/charts/PDF/U08A0.pdf U+08A0–U+08FF] {{smaller|Arabic Extended-A}}|[https://www.unicode.org/charts/PDF/UFB50.pdf U+FB50–U+FDFF] {{smaller|Arabic Pres. Forms-A}}|[https://www.unicode.org/charts/PDF/UFE70.pdf U+FE70–U+FEFF] {{smaller|Arabic Pres. Forms-B}}|[https://www.unicode.org/charts/PDF/U1EE00.pdf U+1EE00–U+1EEFF] {{smaller|Arabic Mathematical...}}|[https://www.unicode.org/charts/PDF/U1EC70.pdf U+1EC70–U+1ECBF] {{smaller|Indic Siyaq Numbers}} |[https://www.unicode.org/charts/PDF/U1ED00.pdf U+1ED00–U+1ED4F] {{smaller|Ottoman Siyaq Numbers}} |[https://www.unicode.org/charts/PDF/U10E60.pdf U+10E60–U+10E7F] {{smaller|Rumi Numeral Symbols}}}}|iso15924=Arab|sample=Arabic-script.png|imagesize=300px}} {| class="toccolours" cellpadding="0" cellspacing="0" style="float:left;clear:right;font-size:85%;width:200px; margin:0 1em 0em 0;" ! colspan="2" align="center" |په نړۍ کې د عربي رسم الخط کارول |- | colspan="2" |[[دوتنه:Arabic_alphabet_world_distribution.png|alt=گستره کاربرد خط عربی.|مېنځ،_center|300x300px| د عربي رسم الخط ساحه.]] |- | style="width:10px;height:10px;background:#00884B" | | → هغه هېوادونه چې عربي ليکدود يې رسمي ليکدود دی. |- | style="width:10px;height:10px;background:#83C30F" | | ← هغه هېوادونه چې عربي ليکدود له نورو ليکدودونو ترڅنګ کاروي. |} {{نړيوال ليکدودونه}} '''عربي ليکدود''' [[ليک|د لیکلو یو سیسټم]] دی چې [[عربي ژبه|عربي]] او [[منځنی ختيځ|د مینځني ختیځ]] او [[د هند نيمه لويه وچه|هندي برصغیر]] د نورو ژبو لیکلو لپاره کارول کیږي ، له هغې جملې ، [[پښتو]]، [[پاړسي ژبه|فارسي]] ، [[اوردو ژبه|اردو]] ، [[کردي ژبې|کرد]] ، ګیلکي ، [[سېندي ژبه|سندي]] ، [[بلوڅي ژبه|بلوچي]] ، کشمیري ، [[مازندراني ژبه|طبري]] او [[آزربايجاني ژبه|آذربایجاني ترکي]] (په ایران کې) نور به وي په تېرو وختونو کې، دا [[عثماني ترکي ژبه|د عثماني ترکي ژبې]] لیکلو لپاره هم کارول کیده. عربي ليکدود په نړۍ کې د لیکلو دوهم سیسټم دی چې د کارولو هیوادونو شمېر له مخې کارول کیږي، او [[لاتين ليکدود|د لاتیني ليکدود]] او چینایي حروفونو وروسته د کاروونکو شمېر له مخې دریم دی. عربي خطاطي، د ليکلو سربېره خپل هنري او عملي جمالیاتي مېتودونو ته اشاره کوي او د [[اسلامي هنر]] برخه ده. == د عربي ليکدود تاریخ == د عربي رسم الخط د تاریخ په اړه ډیری نظرونه شتون لري. د لرغونو علماوو داسې نظرونه شته چې نن سبا يې د صحيحيت په اړه شکمن دي.{{Break}} د نن ورځې مستشرقین او څیړونکي په دې باور دي چې کوفي یا عربي رسم الخط [[خط نبطی|د نباتین رسم الخط]] څخه اخیستل شوی، چې د سینا په ټاپووزمه کې پراخه وه.{{Break}} تر ټولو زوړ سند چې تر لاسه شوی د "نقش نمرې" په نوم لیکنه ده چې د 328 میلادي کال تاریخ لري، دویم سند د "نقش زاباد" په نوم لیکنه ده چې په 511 میلادي کال پورې اړه لري او دریم سند د "نقش حران" نسخه ده. چې تاریخ یې ۵۶۸ میلادي کال دی.{{Break}} د نباتین رسم الخط د سوریې په دښته کې د بني غسان په سیمه کې د سوداګرو ترمنځ تبادله او بدل شو او د سوداګرو لخوا د حجاز سوداګریزو او فکري مرکزونو ته لیږدول او خپور شو. دا ناشونې نه ده چې د حرا خلک او د " المنذر " د حکومت اتباع چې له مکې او مدینې سره یې سوداګریزې اړیکې درلودې هم په دې بدلونونو کې برخه واخلي.{{Break}} ځینې په دې باور دي چې عربانو سوریې ته د سفرونو پر مهال او د سوداګرو له لارې د نباطین رسم الخط له "حوران" څخه زده کړی و. عربي رسم الخط یا اسلامي رسم الخط د نباتین رسم الخط څخه اخیستل شوی او نباتین رسم الخط د آرامي رسم الخط څخه اخیستل شوی او یمنیانو په مستقیم ډول د مسند رسم الخط له ارامیانو څخه اخیستی. هغه رسم الخط چې په پخوانیو عربي اسنادو لکه نقش زباد، نقش حران او د عبدالرحمن بن جبر د مقبرې په ۳۱ هجري کال کې په مصر کې کشف شو، د دوو اسلامي رسم الخطونو اصل دی، کوفي او نسخ.{{Break}} هغه څه چې له اسلامي اثارو څخه لاس ته راځي هغه دا دي چې د کوفي رسم الخط له پخوا څخه اخستل شوى او تعديل شوى او په هغې کې ماستري پيدا شوې ده او دا ليکنه د دې له امله ده چې حروف يې له ناشق حروفو څخه غوره دي (چې په هغه وختونو کې له تورو او عربو پرته ليکل کېدل) )، يعنې لږ ورته حروفونه يې درلودل، دا د قرآن، نصيحتونو او علمي کتابونو د ليکلو لپاره کارول کېده، لکه څنګه چې نسطوريانو او سورياييانو سيرياني او سترنجلي رسم الخط کارولی و، او عبرانيانو د مذهبي مقدساتو لپاره مربع ليکنه کاروله. کتابونه او ساینسي کتابونه، او د نخش رسم الخط د شخصي اړیکو لپاره کارول کیده، او دا د عادي غوښتنو د کمولو لپاره کارول کیده. (محمد تقي بهار) په عصري رسم الخط کې د فارسي ژبې د لیکلو دقیقه نیټه معلومه نه ده. د اسلام په لومړیو پیړیو کې، ایرانیانو په مانیچي او پهلوي رسم الخط لیکل. په عین وخت کې [[مسلمان]] ایرانیانو لکه [[یزید فارسی|یزید فارسي]] هڅه وکړه چې [[قرآن کریم|د قرآن]] لیکلو طریقه ښه کړي، چې په نباتیه لیکه کې وه او ډیر ابهامونه یې درلودل. په سریاني یا کوفي رسم الخط کې حروف له نقطو پرته لیکل کیدل او لنډ سرې او ځینې اوږده حرفونه لکه "ا" نه لیکل کیدل. څرنګه چې قرآن په عربي ژبه و، نو [[عربان|عربانو ته يې]] په لوستلو کې کومه ستونزه نه وه، خو ايرانيانو يې لوستل نه شواى کولاى. له همدې امله ایرانیانو د قران کریم د لیکل شوي رسم الخط په ارتقا کې مهم رول لوبولی او په حقیقت کې عربي رسم الخط په خپل ذوق او د پهلوي رسم الخط او آستاني رسم الخط ته د یوې برخې په نظر کې نیولو سره. <ref>رامیار، محمود. تاریخ قرآن، ص ۳۷.</ref> که څه هم اوسنۍ فارسي رسم الخط له عربو (اسلامي یا کوفي رسم الخط چې له نباطین او سریاني څخه اخیستل شوی) اخیستل شوی، خو دا ادعا کیدای شي چې اسلامي رسم الخط هغه رسم الخط دی چې په جوړولو او خطاطۍ کې یې ایرانیانو لویه ونډه درلوده. وروسته بیا ایرانیانو د خپلو ژبنیو اړتیاوو پر بنسټ په عربي الفبا کې د P، Ж، Г، Ч توري شامل کړل او فارسي الفبا یې جوړ کړل او د هجري کال د دریمې هجري پیړۍ څخه یې د دیواني خطاطۍ د شهرت سبب شو. مناوی او پهلوي رسم الخط په تدریج سره خپل ځای خپل کړ او فارسي الفبا یې ورکړه. <ref>همایون فرخ، رکن الدین، سهم ایرانیان در پیدایش و آفرینش خط در جهان، تهران، [[انتشارات اساطیر]]، ۱۳۸۴.</ref> هغه رسم الخط چې نن ورځ په فارسي ژبه لیکل کیږي، یا په هند او پاکستان کې عام دی او په پخوانۍ عثماني امپراتورۍ کې هم مشهور و، باید عربي رسم الخط ونه ګڼل شي. بلکې دا رسم الخط چې په لومړي ځل له "انبار" څخه د عربستان نجد ته تللی، یو له عامو سوریايي او نباطیانو رسم الخط دی، چې د عربي ژبې د لیکلو لپاره له بدلونونو سره کارول شوی دی. <ref>عجم، محمد. مشکل نوشتاری در نسخه‌های کهن فارسی و نداشتن گ چ پ ژ ، مجله دریای پارس.</ref> د فارسی لیکلو لپاره د عربی رسم الخط کارول په خراسان کې پیل شول او لامل یې دا و چې د زردشتیانو لویې ډلې او د هغوی استادان لا هم په فارس او د ایران په لوېدیځو سیمو کې اوسېدل، چې په منځنی فارسی (پهلوی) او پهلوی ژبه یې لیکل. رسم الخط لا تر اوسه د نوي رسم الخط او لیکنو سیالي وه، په پام کې نیول شوې وه او د فارسي لپاره د نوي لیکلو میتودونو رامینځته کولو مخه ونیوله. <ref>↑ پرش به بالا به: ۳۲٫۰۰ ۳۲٫۰۱ ۳۲٫۰۲ ۳۲٫۰۳ ۳۲٫۰۴ ۳۲٫۰۵ ۳۲٫۰۶ ۳۲٫۰۷ ۳۲٫۰۸ ۳۲٫۰۹ ۳۲٫۱۰ History of the Persian Language in the East (Central Asia). by Richard N. Frye. بازدید: دسامبر ۲۰۱۱.</ref> په بل عبارت، که ایران له عربو سره جګړه وګټي، نو ممکنه ده چې د ایران د اوسنۍ کرښې په څنګ کې یو څه ورته والی ولري. له همدې امله فارسي د ایران د جنوبي سیمې سیمه ییزه ژبه وه چې د یوې خبرې ژبې په توګه په تدریجي ډول د ایران له جنوب څخه شمال او ختیځ ته خپره شوه او بیا د ایران په شمال ختیځ کې د دې سیمې ادبي ژبه شوه. له هغه ځايه د ايران لويديځ او جنوب لويديځ ته لاړ او بالاخره يې د اسيا په يوه لويه برخه کې ريښه ونيوله. <ref>ژیلبر لازار: ریشه‌های زبان فارسی ادبی. در: مجله «ایران‌نامه»، پاییز ۱۳۷۲ - شماره ۴۴. (از صفحه ۵۶۹ تا ۵۸۴).</ref> د فارسي الفبې ترتیب په پیل کې د ابجد په شکل کې و او [[لاتين ليکدود|د لاتیني رسم الخط]] په ګډون ډیری نور رسم الخطونه چې د لرغونو سامي لیکونو څخه اخیستل شوي دي، اوس هم د " [[ابجد]] " او "هوز" په ورته قطار ولاړ دي. د فارسي الفبا په خپل اوسني شکل کې بدلون وروسته له هغه رامینځته شو چې ایراني شوبیه هڅه وکړه چې د حروفو د زده کړې اسانتیاوې د ظاهري او فونیټیک ترتیب له مخې ورته حروف سره یوځای کړي ترڅو نوي زده کونکو ته د هغې زده کول اسانه شي. هغه ته "الفابي" ویل کیده، دوی "زده کوونکي" کېښودل. <ref>تاریخ خط ، انتشارات کتابدار ، زهره میرحسینی </ref> لومړی هغه څوک چې د واحد حروفونو (لکه "ب" او "ت" د توپیر لپاره نقطې کارولې وې یحیی بن یمر عدواني احوازي او نصر بن عاصم وو. خلیل بن احمد فرحیدي ، چې د [[يمن|یمني]] ایرانیانو له اولادونو څخه و، دغه حرکت ایجاد کړ. د هغه څخه مخکې، سور ټکي د لنډو سرونو د ښودلو لپاره کارول کیده، کوم چې د ابوالاسود دوولي لخوا اختراع شوی و. لومړی کس چې د کوفي رسم الخط ته یې نسخه بدله کړه ابن مقله شیرازي وو. === له اسلام څخه مخکې عربي رسم الخط === هیڅ داسې کار ندی موندل شوی چې د حجاز عربانو په تیرو وختونو کې د لیکلو او خطاطۍ سره اشنا وي. دوی د اسلام له ظهور څخه لږ مخکې له خطاطۍ سره اشنا شول. د حجاز د عربو په منځ کې د لیکلو او خطاطۍ د عامیدو لامل د دوی لومړنی ژوند او د صحرا ژوند و. دوی تل د نورو قومونو سره د جګړې او لوټ کولو په حال کې دي. بندیخانې او داسې کارونو دوی د صنعتونو په اړه فکر کولو ته مخه کړه، په شمول د لیکلو په شمول، چې د مدني او ښاري کولو صنعت دی. پرته له دې چې ځينې يې د سوداگرۍ په موخه سوريې او عراق ته تللي وو، ورو ورو د هغو سيمو د متمدنو خلکو تر اغېز لاندې راغلل او د هغوى له ژوندانه يې الهام اخيستى و او د سوريې او عراق له خلکو يې خطاطي او ليکنې زده کړې وې. له همدې امله دوی د نباتین یا سریاني رسم الخط سره اشنا شول او دا دوه ډوله رسم الخط د اسلامي فتوحاتو نه وروسته په عربستان کې مشهور پاتې شول. له نباتین رسم الخط څخه نسخ رسم الخط رامنځته شو، چې تر نن ورځې پورې پیژندل شوی او اوس هم پاتې دی او له سریاني رسم الخط څخه کوفي رسم الخط پیدا شو، چې د حري رسم الخط په نوم یادیږي. يعنې د کوفې په شاوخوا کې د عربو يو زوړ ښار "حيره" ته منسوب شو، ځکه د سوري رسم الخط تغير او تکامل په حيره کې او د کوفې له جوړېدو او دغه ښار ته د عربي تمدن له لېږد وروسته رامنځته شو. د هغه نوم د کوفي رسم الخط ته بدل شو. دا کرښه د اوږدې مودې لپاره په عربو کې مشهوره وه. لکه علي بن ابي طالب هم په همدې کرښه کې ليکلي دي. <ref>کتاب «در پیرامون تغییر خط فارسی» نوشتهٔ یحیی ذکاء به سال ۱۳۲۹ خورشیدی. صفحه ۸ تا ۱۳ نسخه الکترونیکی کتاب موجود است</ref> عربانو د نباتین رسم الخط زده کړ، چې وروسته د نسخ رسم الخط بدل شو، له "حوران" څخه سوریې ته د خپلو سوداګریزو سفرونو پرمهال. خو دوی له عراق څخه د حری یا کوفي کرښه ونیوله. عربو دواړه رسم الخطونه لومړی په عادي حروفو او لیکنو او بیا په مهمو لیکنو لکه قرآن او حدیث کې کارول. د کوفي رسم الخط د بدل شوي سوري رسم الخط یو لامل دا دی چې عربانو د "کتاب" په ځای د "کتاب" توري پرته "کتاب" لیکلی او د "رحمن" پر ځای یې "رحمن" لیکل. دا د سریاني رسم الخط یوه ځانګړتیا ده، چې د لغتونو په جوړښت کې اوږده توري (له مدنې سره) نه لري. د اسلام د ظهور په وخت کې د حجاز د عربو په منځ کې خطاطي او لیکل عام نه وو. یوازې له شلو څخه لږ خلک د لاس لیکلو سره آشنا وو. [[محمد|د اسلام پیغمبر]] دوی د وحی لیکلو لپاره وګمارل او مسلمانان یې د خطاطۍ زده کړې ته وهڅول او د خطاطۍ زده کونکو شمیر ورځ په ورځ زیات شو. د نسخ او کوفي دوه کرښې پاتې شوې او په مسلمانانو کې مشهورې شوې. مسلمانانو د دغو دوو کرښو د بدلولو، ستايلو او سينګارولو هڅه وکړه، تر دې چې ابن مقله د هجري څلورمې هجري پېړۍ په پيل کې د نخش رسم الخط د ښکلولو هڅه وکړه او د نسخ رسم الخط يې په داسې ډول د خپل کمال لوړې کچې ته ورسول. اوس. د وخت په تېرېدو سره، کوفي رسم الخط – لکه څنګه چې د نخش رسم الخط سره مخالف و – د رجعت لاره درلوده. دا کرښه د دوو پیړیو لپاره مشهوره وه. بیا دا ورک شو، او له هغه وروسته نسخې د نخش رسم الخط سره لیکل شوې.{{وسط|[[پرونده:Aram nabat arab syriac.png]]}}{{دنغا انځور|انځور=دوتنه:Aram nabat arab syriac.png}} === له اسلام وروسته عربي رسم الخط === [[دوتنه:Abbasid_Koran_folio_from_Egypt.jpg|بټنوک|150x150px| د قرآن کریم یوه پاڼی په کوفی رسم الخط کې د لسمې – نهمې پېړۍ د عباسی خلفاوو په دوره کې؛ د [[سورة الحج|سوره حج]] آیتونه]] [[دوتنه:Qur'an_folio_11th_century_kufic.jpg|بټنوک|169x169px| د 11 پیړۍ په کوفي رسم الخط کې د قرآن څخه یوه پاڼی؛ [[سورة الليل|د سورة لیل]] لومړی آیتونه]] د اسلامي دورې په پيل کې مسلمانانو هڅه کوله چې [[قرآن کریم|قرآن]] وليکي؛ او یو څو کسانو چې لیکل کولی شي، لکه " [[علي بن ابي طالب|علی بن ابی طالب]] "، " [[عمر بن خطاب|عمر بن الخطاب]] " او " [[طلحه بن عبيدالله|طلحه بن عبیدالله]] " قرآن لیکلی. په دې لیکنه کې د نباتین الفبا یا سریاني رسم الخط ( سترانجیلي ) توري کارول شوي. نباتیان او سریاک رسم الخط دواړه د [[ارامي ژبه|آرامي]] رسم الخط څخه سرچینه اخیستې. په دې کرښه کې ډېر ابهامونه موجود وو او حروف له نقطو پرته ليکل کېدل او د کلمو په منځ کې د لنډو تورو او ځينو اوږده تورو لکه "ا" نه ليکل کېدل. د مثال په توګه '''،''' په دې رسم الخط کې '''ب'''، '''ن'''، '''ت'''، '''ث''' او '''ي''' ورته لیکل شوي وو، او یا هم '''ح'''، '''خ'''، '''ج'''،ح یا '''س''' ورته وو. [[د مسلمانو له خوا د فارس نيول|په ایران باندې د عربو له یرغل]] او په دې هیواد کې د اسلام له راتګ څخه مخکې دوه اویستیانې او پهلوي کرښې کاریدل. خو مخکې له دې چې عربو پر ایران برید وکړ، د دوی رسم الخط د کوفي رسم الخط و. د اوږدې مودې لپاره، [[قرآن کریم|د قرآن]] لیکل د کوفي رسم الخط پر بنسټ وو، او په کوفي رسم الخط کې د قرآن نسخې شتون لري. [[علي بن ابي طالب]] او [[عمر بن خطاب|عمر بن الخطاب]] هم په کوفي رسم الخط ليکلي دي. په کوفي رسم الخط کې د علي بن ابي طالب له خوا ليکل شوی قرآن دی. <ref>کتاب در پیرامون تغییر خط فارسی نوشتهٔ یحیی ذکاء صفحه هشتم</ref> د څه مودې په تېرېدو سره د عربو خاوره له ختيځ څخه تر افغانستان او ايران پورې او له لوېديځ څخه تر سوريې او مصر او د ترکيې تر يوې برخې پورې پراخه شوه. خو بيا هم د قرآن په لوستلو او د خليفه ګانو د خطبو په ليکلو کې ډېرې غلطۍ موجودې وې. د نورو هېوادونو خلک چې له خپلې ژبې او رسم الخط څخه منع شوي وو، د عربي کلمو په تلفظ کې سخته وه. تر دې چې په ۶۵ هجري قمري کال کې عبدالملک بن مروان په دمشق کې خلافت شو او د عراق خلیفه حجاج بن یوسف ثقفي ته یې په یوه لیک کې وویل چې دا کوفي رسم الخط نور بسنه نه کوي او له هغه یې وغوښتل چې د کوفي خطاطۍ ته پراختیا ورکړي. د کوفي رسم الخط او ترویج حجاج خپلو جنرالانو ته امر وکړ چې د نورو مذهبونو ټول عالمان او هغه کسان چې له عربي پرته په نورو خطونو کې لیکي ووژني. د دې کړنو اغیزې په ایران کې د کتاب سوځولو په پرتله خورا پیاوړې وې. <ref>[[آثار الباقیه عن القرون الخالیه]] ص ۳۵ و ۳۶ و ۴۸</ref> <ref>کتاب در پیرامون تغییر خط فارسی نوشتهٔ یحیی ذکاء صفحه ششم</ref> دغو اقداماتو د نورو هېوادونو د ژبو په ګډون د فارسي ژبو لپاره ډېرې ستونزې جوړې کړې. عربو په خپل الفبا کې څلور اصلي توري نه درلودل او بهرني توري یې ویل. په پای کې د خواجه ابوالمل په نوم یوه خطاط په عربي حروفو کې د [[پ]] او چ درې توري ور اضافه کړل او څه موده وروسته د ج توري هم په عربي الفبا کې په خپل اوسني شکل کې له اوږده ښکته پورته کولو سره اضافه شول. <ref>کتاب در پیرامون تغییر خط فارسی نوشتهٔ یحیی ذکاء صفحه نهم</ref> بالاخره د دوه پېړیو له تېرېدو وروسته د هجري لمریز کال د دریمې هجري پېړۍ په پیل کې د نسخ رسم الخط اختراع شو چې د کوفي رسم الخط پر بنسټ ولاړ و. [[ابوريحان بيروني|ابو ریحان البیرونی]] په کتاب "السیدنا" کې لیکي: یو یوناني زموږ په ولایت کې تېر شو، ما هغه ته ورغلم او پوښتنه مې وکړه چې د میوو، هګیو، بوټو او تخمونو نومونه مې په [[يوناني ژبه|یوناني ژبه]] ولیکل. خو په عربي رسم الخط کې یوه لویه ستونزه ده او هغه د کلمو یو بل ته ورته والی او د تورو، عربو او نښو د بېلولو اړتیا ده چې که یې ونه لیکل شي معنا یې ناڅرګندېږي. که دا طاعون نه وای، نو په عربي ژبه ژباړل شوي کتابونه لکه ډیسکورایډس او ګالین او داسې نور به کافي وي. خو اوس پر دوی باور نشته. <ref>الصیدنة فی الطب</ref> == د عربي خطاطۍ سټایلونه == [[دوتنه:Thuluth_-_Yaqut_al-Mustasimi.jpg|کيڼ|بټنوک|240x240px| د تولټ خطاطۍ یوه بیلګه د اووم هجري قمري کال مشهور خطاط یاقوت مستاسمي ته منسوبه ده. پوښتنه]] [[دوتنه:Tawqi'_script_-_Qur'anic_verses_-_2.jpg|کيڼ|بټنوک|204x204px| د سورت آل عمران ۸۸-۸۵ آیتونه په لاس لیکل شوی او د فرعي سرلیکونو ژباړه په فارسي متن کې؛ د څوارلسمې پېړۍ قرآن]] په پیل کې، عربي رسم الخط د نباتین رسم الخط څخه اخیستل شوی رسم الخط سره لیکل شوی و. د [[تیسفون|تصفون]] له فتحې سره په هغه کې د کوفي قلم اضافه شو، چې په کوفه کې عام شو، او دا هغه قلم دی چې بیوروکراټانو په کې خپل اصلاحات پلي کړل، چې ډېر ژر په نخش قلم کې هم ترسره شول. په لیونټ کې میشتو سوریایانو په څو قلمونو سره عربي رسم الخط لیکلو چې له دې جملې څخه د ستورنجلي قلم [[تورات|د تورات]] او [[انجيل|انجیل]] لیکلو لپاره کارول کیده. د کوفي قلم له سترنجلي قلم څخه راوتلی او دواړه قلمونه په هر اړخ کې سره سمون لري. وروسته د [[عباسي خلافت|عباسي]] دورې په زمانه کې نور قلمونه هم په دې کرښه مشهور شول چې په هغو کې د جلیل قلم، د جلیل قلم، د جلیل قلم، د دبج قلم، د لوی مارانو افسانه، طالسین قلم، زنبد قلم، مفتاح قلم، حرام قلم شامل دي. د مارات قلم، عمودی قلم، د قدس قلم، او د حراف قلم د ابو العباس عبدالله مامون د خلافت په وخت کې چې د بغداد خلیفه و، لیکنې ته اهمیت ورکړل شو او لیکوالانو د خطاطۍ په بڼه د قران کریم د لیکلو لپاره مبارزه وکړه او څو نور قلمونه چې د مرصه قلم، ناسخ قلم په نامه یاد شول. رقعه قلم، غبار الحلیه قلم، ریاضي قلم او داسې نور. او په پایله کې د کوفي رسم الخط شل ډوله شو. خو د ليکنې قلم د پخوانۍ بڼې په څېر د خلکو په منځ کې او د غير رسمي ليکنو لپاره عام و، تر دې چې د هجري لمريز کال د درېيمې پېړۍ په پيل کې په ٣٢٨ هجري قمري کال کې خطاط ابن مقله وفات شو. هجرت په خپل هوښيارۍ سره د ناشق قلم ښه شکل جوړ کړ، بيا يې د وخت په کتلو سره يوه فرعي نخق کرښه وموندله، او په ټوليزه توګه په عربي ليکنه کې د نشق او کوفي دوه کرښې عام شوې او هرې يوې يې څانګې درلودې. تر ټولو مشهور چې د هجري په اوومه پیړۍ کې د سیت اثار مشهور شوي دي په لاندې ډول دي: طولوت ، نسخ ، [[څېړنه|موجه]] ، ریحاني ، تقي او رقع . که څه هم ځينو ليکلي چې تر ۲۰۰ هجري مخکې له کوفي رسم الخط پرته نور هم ليدل شوي دي، خو اکثرو پوهانو ابن مقلله د عربي رسم الخط لومړنی نوښتګر او موجد ګڼلی دی او له هغه وروسته نورو خلکو لکه [[محمد بن سمسانی|محمد بن سماني]] او [[محمد بن اسعد|محمد بن اسد]] د هغه اسلوب زده کړی او ابوالحسن علي بن هلال پېژندل شوی دی. لکه څنګه چې ابن بواب .هغه له دواړو څخه طرز زده کړ او ډیری هغه کرښې یې بشپړې او ترمیم کړې او بشپړې کړې چې ابن مقله رامینځته کړي. ابن المقله د حروفو د اندازې او د هغو د کره والي، د ليکلو او په کاغذ باندې د کېښودلو پر مهال د قلم د نيولو کيفيت، د قلم د تېزولو ترتيب، د ليکې د ښايست د معيار په اړه څرګندونې کړې دي. او داسې نور. د فارسي رسم الخط په اړه په مراتة الخیال تذکره کې راغلي چې په فارسي رسم الخط کې ثلث، رقعه، نخش، تقی، راحشګر او ریحان شامل دي او هلته یې اوومه کرښه تعلیق ده چې له دې څخه اخیستل شوې ده. . _ [[دوتنه:Tughra_Mahmuds_II-ar.gif|کيڼ|بټنوک|200x200px| د سلطان محمود دوهم عثماني توره ، دا لیکل شوي: "محمود خان بن عبدالحمید مظفر مسلسل"]] == خطاطی == [[دوتنه:Agra_India_persian_poem.jpg|بټنوک| د شاه جهان د ماتم د تور ډبرې تخت د احترام وړ بنوبیګم (تاج الدوله)]] [[دوتنه:Agra_castle_India_persian_poem.jpg|بټنوک| فارسي شعرونه]] [[دوتنه:Ta'liq_script_1.jpg|کيڼ|بټنوک|221x221px| ''د خاجه اخلاص منشي (۹۷۴ هـ ق) په لاس لیک'' کې د تعلیق کرښې یوه بیلګه. الف)]] فارسي رسم الخط په مختلفو ډولونو لیکل کیږي، چې ځینې یې په نورو اسلامي هیوادونو کې عام دي او ځینې یې د ایرانیانو له هنري ذوق څخه رامینځته شوي، چې ترټولو مشهور یې معطل شوی رسم الخط ، نستعلیق رسم الخط او مات شوی نستعلیق رسم الخط دي. د نستعلیق کرښه پر ایران سربیره په نورو هیوادونو کې هم مینه وال لري او د خپل ښایست او ښایست له امله د «اسلامي لیکو د ولور» په نوم پیژندل شوی دی. * عربي هېوادونه لاندې کرښې عربي ګڼي، خو ځینې دا کرښې په ایران او هند کې عام شوي دي. # جاز (لاسلیک، پرنسپل) # اصفهاني # اندلس # بصری # بهاري · بايزاوي · بيهقي · تاج (تاجي) · ترکستاني · تونس · طول · ثلث جلي · الجزائر · جليل · حجازي · ديواني (سلطاني) · ديواني جلي · رقيه · رقيه · ريحان (ريحاني) · سمبلي · سوډاني · تمبي شامي (سوريه) # مات شوی (مات شوی تعلیق) # مات شوی نستعلیق · طغره (طغری) · سکرول · عربي چاپ · دوړې · # فارسی (طلاق) · فاسی · قیرانی · کوفی · محیظ · مدنی · مسخ · مصحف · مصری · مغرب · مکه · مهدیه · نیریزی # نستعلیق · هندي نستعلیق · ناسخ (نشکي) * '''څیړونکی ملګری''' * '''بیسل''' * '''دریم''' * '''نسخې''' * '''رقه''' * '''لاسلیک''' د څلورمې پېړۍ په ۳۱۰ هجري قمري کال کې ابن مقله شيرازي داسې ليکې جوړې کړې چې د شپږو کرښو يا اقلام سيت په نوم يادېږي چې عبارت دي له: ''محقق ، ريحان ، طولوت ، نسخ ، رقعه او تقي .'' د دوی ځانګړی ځانګړتیا د حروفونو او کلمو په شکل کې توپیر او په هر یو کې د سطح او فریم تناسب دی. همدارنګه یې د دې کرښې لپاره اصول وضع کړل، چې د خطاطۍ دولس اصول بلل کیږي، چې ''عبارت دي له: جوړښت، څوکۍ، تناسب، ضعف، ځواک، کچه، فاصله، مجازی لوړوالی، مجازی نزول، اصول، پاکوالی او وقار'' . <ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.tebyan.net/Literature_Art/SpecialEdition/2006/11/14/29377.html|عنوان=پیدایش خط و هنر خوشنویسی|تاریخ بازدید=۲۸ مرداد ۱۳۸۷|تاریخ=|ناشر=وبگاه تبیان|زبان=فارسی}}</ref> == د خطاطۍ ډولونه == خطاطي کرښې پخوانۍ دي او زیاتره کرښې د عربي لیکلو لپاره وې، خو د وخت په تېرېدو سره نوې کرښې رامنځته شوې او تر ډېره د فارسي لپاره کارول کېدې، د بېلګې په توګه د صفویانو له دورې څخه دا منحل شوې کرښه رامنځته شوه او په تدریج سره کرښه ډیر مات شو. پدې برخه کې، موږ د تیرو کرښو مثالونه څیړو. === تعلیق === د هجري پېړۍ له پنځمې پېړۍ څخه په ليکلې بڼه (ايراني طرز) کې په تدريجي ډول بدلونونه راڅرګند شول او د اوومې ميلادي پېړۍ له نيمايي څخه د ايراني قلم د تکامل په نتيجه کې يو داسې رسم الخط رامنځته شو چې له هغې څخه تطبيق شو. د توقیه او رکعه رسم الخط په توګه مشهور شو او د کمال د تعلیق رسم الخط په نوم مشهور شو. دا رسم الخط د کتابونو په لیکلو او د شعرونو په دیوانونو کې کارول کیده او تر اتمې پیړۍ پورې یې پراختیا ته دوام ورکړ. په لیکلو کې د سرعت اړتیا د لیکونو او کلمو د دوام لپاره اجازه ورکړه، او یوه کرښه جوړه شوه چې د تعلیق فریکچر په نوم یادیږي. دا د دیوان لیکونکو ځانګړی قلم و، چې کله کله د "ترسل" په نوم یادیږي. نن ورځ، ایراني خطاطان د تعلیق سره لږ اشنا دي. د تعلیق کرښه له مشهوریدو وروسته عثمانیانو او مصریانو د خپل ذوق له مخې په دې کې مسلکونه پیدا کړل او د دوی طریقه یې "دیواني" وبلله. [[دوتنه:Nashk.jpg|کيڼ|بټنوک| د تعلیق کرښې یوه بیلګه]] === نستعلیق === د خطاطۍ د هغو ډولونو له جملې څخه چې د اسلام له پېل راهیسې شتون لري، نستعلیق د خطاطۍ تر ټولو ښکلی ډول ګڼل کېږي. نو ځکه ورته د "اسلامي کرښو ناوې" لقب ورکړل شو. نستعلیق (د نستعلیق بدله شوې نسخه) چې د نسخ او آنسان د دوو کرښو ترکیب دی، د میرعلي تبریزي لخوا بشپړ شو او یو نوی حرکت پیل شو. د نستعلیق کرښه د ښکلا ټول شرایط لري؛ د هغوی په منځ کې: اعتدال، تال، ثبات، تناسب، ښه جوړښت او د خوند همغږي. د منظرې د ښکلا تر څنګ د نستعلیق د لیکنې اسانتیا او سرعت او همدارنګه د کلمو او کرښو په لوستلو کې اسانتیا د هغه د شهرت لاملونه دي. نستعلیق د یوې قاعدې سره کرښه ده او د دې کرښې توري د طبیعت له ښکلا څخه الهام اخیستل کیږي. په تېرو ۳۰-۴۰ کلونو کې تر اوسه پورې د نستعلیق خطاطۍ ته پاملرنه ډېره شوې او په دې برخه کې تکړه خطاطان راڅرګند شوي دي. د نستعلیق خطاطۍ د معاصرو هنرمندانو له جملې څخه چې په معاصره زمانه کې یې د دې ډول خطاطۍ د ترویج او د دې ډول خطاطۍ په وده او ترویج کې ونډه اخیستې ده، موږ کولای شو د ایمدال کتاب، سید حسین میرخاني، سید حسن میرخاني، علي اکبر کاهو یادونه وکړو. نن ورځ د نستعلیق خطاطۍ اصول همغه دي چې میر عماد پرې ولاړ وو. د دیارلسمې پیړۍ هنرمند محمد رضا کلهور د میر عماد د طرز په چوکاټ کې داسې بدلونونه راوستل چې د هغه په لا ښکلا او د هغه وخت د چاپ له صنعت سره یې په سمون کې لوی رول ولوباوه. میرزا غلام رضا اصفهاني هم د دې دورې یو له هنرمندانو څخه دی چې نستعلیق یې په ډېر مهارت لیکلی دی. خو د نستعلیق تر ټولو ښکاره ځانګړنه یې ښکلا ده. [[دوتنه:Nastaligh.jpg|کيڼ|بټنوک| نستعلیق کرښه]] === مات شوی نستعلیق === د ایراني خطاطۍ له ډولونو څخه یو ډول نستعلیق خطاطي ده، چې ډېر ښکلي موجونه او حرکتونه لري. ځانګړنه یې روانی او خطاطی لیکنه ده. دا کرښه د ایرانیانو له اختراعاتو څخه ده، چې مستقیماً له تعلیق او نستعلیق سره تړاو لري. د یوولسمې پیړۍ له پیل او د صفوی دورې تر پایه د نستعلیق رسم الخط د زیات استعمال او د چټک لیکنې د اړتیا له امله رامنځته شو. د دې کرښې تر ټولو مهم خطاط درویش عبدالمجید طاغاني (د دولسمې پیړۍ په دویمه نیمایي کې) دی. د یوولسمې پیړۍ په لومړیو کې له نستعلیق څخه د مات شوي نستعلیق اختراع او استخراج مرتضی قليخان شملو ته منسوب شوی او ځینو بیا محمد شفیع هروي ته منسوب کړی چې په شافعه مشهور دی. د دې کرښې بل هنرمند په دیارلسمه پیړۍ کې سید علي اکبر ګلستاني دی چې د درویش عبدالمجید طرز ته یې دوام ورکړ. له لنډې مودې وروسته د نستعلیق لیکنه نن د خطاطانو د پام وړ ګرځېدلې ده. په دې ډول خطاطۍ کې حروف او کلمې مختلف ښکلي شکلونه لري. په دې کرښه کې حرکت د نستعلیق په پرتله ډیر آزاد دی. د نستعلیق رسم الخط د فارسي ادبي او شاعرانه متنونو، د مبارکۍ پیغامونو او د مبارکۍ د لیکلو لپاره کارول کیږي، دا ډول خطاطي په خطاطي او ګرافیک کې هم په پراخه کچه کارول کیږي. [[دوتنه:Shekaste_nastaliq.jpg|بټنوک| نستعلیق مات شو]] == اړوندې پوښتنې == * عربي الفبا * عربي یونیکوډ بلاک * [[جاوه يي ليکدود|جاوانی رسم الخط]] * شياو جينګ == پايليکونه == <references group=""></references> == سرچينې == 1-ر. ک. . القرن العشرین انسائیکلوپیډیا، ۳ ټوک، ۶۲۱ مخ. جورج زیدان، د اسلامي تمدن تاریخ ، ۳ ټوک، ۵۸-۶۰ مخ. ابن خلدون، مخکنۍ وینا، ۴۱۷-۴۲۱ مخ. خلیل یحیی النعمی، اصول الخط العربی، ۳ ټوک. ترکي عطيه، الخطة العربي الاسلامية، ٢٢ مخ. عبدالفتاح عبده، الخط العربی خپرونه، ۱۳-۱۵ مخونه. ناجي المصرف، شرح الحیات العربی، ۳۳۸ مخ. محمد طاهر الملکی الکردی، د عربی خطاطی او کلتور تاریخ، ۵۴ مخ * په نړۍ کې د خطاطۍ په جوړولو او جوړولو کې د ایرانیانو ونډه، ډاکټر رکن الدین همایون فرخ، اساطیر خپرونه. * بورجیان ، حبیب، د ایرانی ژبو کتاب، تهران، سروش، لومړی چاپ ۱۳۷۹ * همایون فرخ، رکن الدین، ''په نړۍ کې د خطاطۍ په اصل او رامنځته کولو کې د ایرانیانو ونډه'' ، تهران، اساطیر خپرونه، ۲۰۰۴. * خانلری ، پرویز(<bdi> خانلری</bdi> خانلرید فارسي ژبې تاریخ (د 3 جلد 1) ، نوی خپرونه کور {{Ltr}} * [http://www.jstor.org/stable/610683 D. N. MacKenzie "An Early Jewish-Persian Argument". '' Bulletin of the School of Oriental and African Studies, ''University of London, Vol. 31, No. 2. (1968), pp. 249-269] {{پای}} * رامیار، محمود. ''د قرآن تاریخ'' تهران: سپهدار مطبعه، دوهم چاپ، ۱۳۶۲. == بهرنۍ لینک == * په پخوانیو فارسي نسخو کې د لیکلو ستونزه او د GCP نشتوالی [https://japan.mfa.gov.ir/portal/newsview/45831] * [https://web.archive.org/web/20081017090839/http://persianlanguage.ir/articles/id=19/ د لیکلو او لاس لیکلو تاریخ] ، ډاکټر جلی اموزګر * د فارسي خطاطۍ نندارتون په ماغرب همشهري کې، ۲۱ مه ۲۰۰۶ [http://www.hamshahrionline.ir/details/33832] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170816011734/http://www.hamshahrionline.ir/details/33832 |date=2017-08-16 }} * د نړیوال کلي په زمانه کې د فارسي ژبې اهمیت [http://hamshahrionline.ir/details/8213] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181003121251/http://hamshahrionline.ir/details/8213 |date=2018-10-03 }} * [http://www.aftabir.com/articles/view/religion/religion/c7c1181807328_quran_p1.php/آیا-در-قران-کلمات-غیر-عربی-وجود-دارد په قرآن کریم کې د فارسي کلمې معنی لري]{{ليکدود ډولونه}} [[وېشنيزه:پاړسي ژبه]] [[وېشنيزه:Pages with unreviewed translations]] 3dff0jp68bzhh8zee8tlvts555a96u7 0 71435 352545 303759 2025-06-09T23:19:42Z 200.24.154.85 352545 wikitext text/x-wiki {{delete}} رشدي ابا، نصریګ لوبغاړی k3nz9jwi3huhfs6yafckb20dqfj8slk 0 71437 352547 303761 2025-06-09T23:38:55Z 200.24.154.85 352547 wikitext text/x-wiki {{delete}} نجیب سویرس یو مصری سوداګر دی oj164hq7w67o9yj6tlpwvajzths5lag 0 71451 352549 303775 2025-06-09T23:41:05Z 200.24.154.85 352549 wikitext text/x-wiki {{delete}} سامه انور یوه مصرۍ اداکاره ده bfzbffhvcgr2ec0y4thuka048xma4ww 0 71452 352542 303776 2025-06-09T21:50:52Z 200.24.154.85 352542 wikitext text/x-wiki {{delete}} رانیا فرید شوقي یوه مصرۍ اداکاره ده dqpwvrkmfllj1gr3tarx7qegkvviund 0 71456 352548 303781 2025-06-09T23:39:09Z 200.24.154.85 352548 wikitext text/x-wiki {{delete}} قوس د قانا واليت کې د استوګنې ښار دی چې د مصر په عربي جمهوریت کې موقعیت لري cdadv5ypb9s4ilicuuza0rqk23vnmx4 14 71461 352546 303801 2025-06-09T23:31:10Z 200.24.154.85 352546 wikitext text/x-wiki '''سوداګر''' یا سوداګره ښځه هغه شخص دی چې په شخصي تاسیساتو کې ملکیت، ونډې، فابریکه، یا شرکت لري، او فعالیتونه (تجارتي یا صنعتي) اداره کوي، د نغدو پیسو، پلور او عوایدو د تولید په موخه، پدې معنی چې د سوداګریزې عوایدو چمتو کول. اندیښنه یا سوداګریز پلیټ فارم د عاید چمتو کولو لپاره.<ref>[https://www.audioenglish.org/z/businessman.htm]سوداګر</ref> [[دوتنه:MoU signing in Australia (13253033934).jpg|بټنوک|سوداګر]] == سرچينې == {{لړسرچينې}} {{commons|Category:Businesspeople}} ftctzwqmel294zxjzdejoj89vlb880v 0 71464 352543 303808 2025-06-09T22:10:43Z 200.24.154.85 352543 wikitext text/x-wiki د قاینا واليت د مصر د سویل یو له والیتونو څخه دی چې د پلازمینې قاهرې سویل ته شاوخوا 605 کیلومتره کې موقعیت لري. د قنا واليت ټول مساحت 10,768 مربع کیلومتره دی او د اوسیدو مساحت 1,750.72 مربع کیلومتره دی، دا د مصر یو له مشهورو واليتونو څخه دی.<ref>[https://www.almasryalyoum.com/news/details/1318914]په رسمي توګه نوي والیان او د دوی مرستیالان د ولسمشر په وړاندې د اساسي قانون لوړه کوي (بشپړ لیست)</ref> == سرچينې == {{لړسرچينې}} {{commons|category:Qena Governorate}} ppw4t0xijpps687dypxu4l8w6ea5en2 0 82006 352551 346983 2025-06-10T04:34:12Z Eshaq Azizi 22450 Eshaq Azizi د [[دښت لیلي]] مخ [[د دښتي ليلي نسلوژنه]] ته ولېږداوه 346983 wikitext text/x-wiki {{مالومات}} '''د دښت لیلي عام‌وژنه''' د ۲۰۰۱ کال پر [[پر افغانستان د متحده ايالاتو بريد|افغانستان د امريکا د اشغال]] سره هم‌مهاله پیل سوه. د جنګ پر مهال د کندوز سیمه د طالبانو د لاسه ووتل، ډېر شمېر [[طالبان]] د امریکا په ملاتړ د [[عبدالرشيد دوستم|جنرال دوستم]] وفادارو ملېشه‌وو په لاس ورغله. [[د افغانستان اسلامي ملي جنبش|د دوستم ملېشه]]‌وو طالب اسيران د کندوز څخه و [[جوزجان ولايت|جوزجان ولایت]] ته د لېږد لپاره په کانټېنرانو کي واچول، خو د لیږدولو پرمهال یې د ۲۵۰ څخه نېولې تر شاوخوا ۳۰۰۰ پورې طالب بندیان په کانټینرونو کې په ډزو ووژل، او ډېرو نورو بیا په کانټېنرانو کي د نفس‌تنګۍ له امله خپل ژوند له لاسه ورکړ. ==دا هم وګورئ== *[[د مزارشريف سقوط (2001)]] *[[د افغانستان اسلامي ملي جنبش|ملي جُنبش]] ==سرچينې== i6pe1nbtppzr6ibbwyvn9tpnim3u9zv 4 83617 352532 352318 2025-06-09T12:56:59Z Subhan Ahmad KDR 31468 /*  ملاتړ */ 352532 wikitext text/x-wiki د پښتو ویکیپیډیا درنو کارکوونکو؛ سلامونه او نیکې هیلې مې ومنۍ؛ زه '''[[کارن:Af420|Af420]]''' تاسو ته خپلې نيکي هيلي وړاندې کوم!<br> د پښتو ویکيپيډیا د لا پرمخ‌تګ لپاره غواړم چې ځان د پازوال په توګه نوماند کړم، ددی لپاره چی و توانېږم چې په پښتو ویکيپیډیا کې نور مخونه جوړ کړم او ورسره په په نورو پروژو له ویکي‌ډېټا کې هم مرسته وکړم، نو بايد پازوالۍ ته لاسرسی ولرم. پښتو ویکیپیډیا یوه پازوال ته ډېره اړتیا لري. === د رايي ورکوني ترتيب=== په لاندې توګه خپله رایه ددې {{کينډ|ملاتړ}} يا {{کينډ|بډ}} کوډ په کارولو سره وکاروئ او په پای کې خپله <code><nowiki>~~~~</nowiki></code> نښې چې د لاسلیک په توگه به ښکاري؛ [[کارن:Af420|Af420]] ([[د کارن خبرې اترې:Af420|خبرې اترې]]) =={{ملاتړ}}== * {{ملاتړ}} ښاغلي Af420 پښتو ويکيپېډيا ته گڼ شمېر پېروزينې کړې دي، د پازوالۍ چارو لپاره يو وړ او بې بديله شخص دی.[[کارن:شاه زمان پټان|شاه زمان پټان]] ([[د کارن خبرې اترې:شاه زمان پټان|خبرې اترې]]) ۰۷:۱۳, ۴ جون ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']]) Af420 وړ شخص دی. د پښتو ویکیپېډیا د پرمختګ په پار یې زه پوره ملاتړ کوم. [[کارن:Subhan Ahmad KDR|Subhan Ahmad KDR]] ([[د کارن خبرې اترې:Subhan Ahmad KDR|خبرې اترې]]) ۱۲:۵۶, ۹ جون ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']]) =={{بډ}}== [[وېشنيزه:ويکيپېډيا]] [[وېشنيزه:انتظاميه ويکيپېډيا]] [[وېشنيزه:ويکيپېډيا پازوال کېدل]] [[وېشنيزه:ويکيپېډيا ټولپوښتنې]] [[وېشنيزه:ويکيپېډيا پازوال کېدل]] 5oks4rx4pzxal5ethw9edr2hex6t5s9 352533 352532 2025-06-09T12:57:48Z Subhan Ahmad KDR 31468 /*  ملاتړ */ 352533 wikitext text/x-wiki د پښتو ویکیپیډیا درنو کارکوونکو؛ سلامونه او نیکې هیلې مې ومنۍ؛ زه '''[[کارن:Af420|Af420]]''' تاسو ته خپلې نيکي هيلي وړاندې کوم!<br> د پښتو ویکيپيډیا د لا پرمخ‌تګ لپاره غواړم چې ځان د پازوال په توګه نوماند کړم، ددی لپاره چی و توانېږم چې په پښتو ویکيپیډیا کې نور مخونه جوړ کړم او ورسره په په نورو پروژو له ویکي‌ډېټا کې هم مرسته وکړم، نو بايد پازوالۍ ته لاسرسی ولرم. پښتو ویکیپیډیا یوه پازوال ته ډېره اړتیا لري. === د رايي ورکوني ترتيب=== په لاندې توګه خپله رایه ددې {{کينډ|ملاتړ}} يا {{کينډ|بډ}} کوډ په کارولو سره وکاروئ او په پای کې خپله <code><nowiki>~~~~</nowiki></code> نښې چې د لاسلیک په توگه به ښکاري؛ [[کارن:Af420|Af420]] ([[د کارن خبرې اترې:Af420|خبرې اترې]]) =={{ملاتړ}}== * {{ملاتړ}} ښاغلي Af420 پښتو ويکيپېډيا ته گڼ شمېر پېروزينې کړې دي، د پازوالۍ چارو لپاره يو وړ او بې بديله شخص دی.[[کارن:شاه زمان پټان|شاه زمان پټان]] ([[د کارن خبرې اترې:شاه زمان پټان|خبرې اترې]]) ۰۷:۱۳, ۴ جون ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']]) * {{ملاتړ}} Af420 وړ شخص دی. د پښتو ویکیپېډیا د پرمختګ په پار یې زه پوره ملاتړ کوم. [[کارن:Subhan Ahmad KDR|Subhan Ahmad KDR]] ([[د کارن خبرې اترې:Subhan Ahmad KDR|خبرې اترې]]) ۱۲:۵۶, ۹ جون ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']]) =={{بډ}}== [[وېشنيزه:ويکيپېډيا]] [[وېشنيزه:انتظاميه ويکيپېډيا]] [[وېشنيزه:ويکيپېډيا پازوال کېدل]] [[وېشنيزه:ويکيپېډيا ټولپوښتنې]] [[وېشنيزه:ويکيپېډيا پازوال کېدل]] aehaa7wn4wdcsrs6a8jrtf7iw8sypmd 352537 352533 2025-06-09T17:13:46Z Eshaq Azizi 22450 /*  ملاتړ */ 352537 wikitext text/x-wiki د پښتو ویکیپیډیا درنو کارکوونکو؛ سلامونه او نیکې هیلې مې ومنۍ؛ زه '''[[کارن:Af420|Af420]]''' تاسو ته خپلې نيکي هيلي وړاندې کوم!<br> د پښتو ویکيپيډیا د لا پرمخ‌تګ لپاره غواړم چې ځان د پازوال په توګه نوماند کړم، ددی لپاره چی و توانېږم چې په پښتو ویکيپیډیا کې نور مخونه جوړ کړم او ورسره په په نورو پروژو له ویکي‌ډېټا کې هم مرسته وکړم، نو بايد پازوالۍ ته لاسرسی ولرم. پښتو ویکیپیډیا یوه پازوال ته ډېره اړتیا لري. === د رايي ورکوني ترتيب=== په لاندې توګه خپله رایه ددې {{کينډ|ملاتړ}} يا {{کينډ|بډ}} کوډ په کارولو سره وکاروئ او په پای کې خپله <code><nowiki>~~~~</nowiki></code> نښې چې د لاسلیک په توگه به ښکاري؛ [[کارن:Af420|Af420]] ([[د کارن خبرې اترې:Af420|خبرې اترې]]) =={{ملاتړ}}== * {{ملاتړ}} ښاغلي Af420 پښتو ويکيپېډيا ته گڼ شمېر پېروزينې کړې دي، د پازوالۍ چارو لپاره يو وړ او بې بديله شخص دی.[[کارن:شاه زمان پټان|شاه زمان پټان]] ([[د کارن خبرې اترې:شاه زمان پټان|خبرې اترې]]) ۰۷:۱۳, ۴ جون ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']]) * {{ملاتړ}} Af420 وړ شخص دی. د پښتو ویکیپېډیا د پرمختګ په پار یې زه پوره ملاتړ کوم. [[کارن:Subhan Ahmad KDR|Subhan Ahmad KDR]] ([[د کارن خبرې اترې:Subhan Ahmad KDR|خبرې اترې]]) ۱۲:۵۶, ۹ جون ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']]) * {{ملاتړ}} له نوموړي څخه نړۍ-نړۍ مننه چې دې ستر مسووليت ته يې ملا تړلې ده‌، زه يې هم ملاتړ کوم [[کارن:Eshaq Azizi|Eshaq Azizi]] ([[د کارن خبرې اترې:Eshaq Azizi|خبرې اترې]]) ۱۷:۱۳, ۹ جون ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']]) =={{بډ}}== [[وېشنيزه:ويکيپېډيا]] [[وېشنيزه:انتظاميه ويکيپېډيا]] [[وېشنيزه:ويکيپېډيا پازوال کېدل]] [[وېشنيزه:ويکيپېډيا ټولپوښتنې]] [[وېشنيزه:ويکيپېډيا پازوال کېدل]] 4k8tj2razrk4knhiqrkqiaxutnbrdtz 3 83668 352534 2025-06-09T13:30:50Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي 352534 wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=DxrkPr1nceQajarIran}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۳:۳۰, ۹ جون ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']]) 3fsuthdh58mape5ph6duj9zj00462vl 3 83669 352535 2025-06-09T13:32:25Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي 352535 wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=LVDP01}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۳:۳۲, ۹ جون ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']]) 5cc64raroy7omg0rjcvaqkj8w2l2d4o 3 83670 352536 2025-06-09T14:58:54Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي 352536 wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Kade Klodt}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۴:۵۸, ۹ جون ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']]) en6xeehx2oddqs6xg1m9qk5pgmm3cw9 3 83671 352539 2025-06-09T18:48:07Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي 352539 wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Mehrad2023}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۸:۴۸, ۹ جون ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']]) pkbwok4k5dyljbbn5v1dd6rijsfjtzc 3 83672 352540 2025-06-09T19:22:09Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي 352540 wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Faiz Mohammad Faizy}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۹:۲۲, ۹ جون ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']]) 4lxptqabwwth3hiph9xekk40d39w1hg 3 83673 352541 2025-06-09T19:37:12Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي 352541 wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=JohnGold6000}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۹:۳۷, ۹ جون ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']]) m3ze7t8o5jh6p0xg4ot7a8fwvslalxa 3 83674 352544 2025-06-09T22:11:43Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي 352544 wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=OSAF}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۲۲:۱۱, ۹ جون ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']]) 2pudujj52fudrvp5inkn95os3sj86iv 3 83675 352550 2025-06-10T02:11:19Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي 352550 wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Knjaz777}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۰۲:۱۱, ۱۰ جون ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']]) 864lk1quq58rjyahycsi6ej66jlev5u 0 83676 352552 2025-06-10T04:34:12Z Eshaq Azizi 22450 Eshaq Azizi د [[دښت لیلي]] مخ [[د دښتي ليلي نسلوژنه]] ته ولېږداوه 352552 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[د دښتي ليلي نسلوژنه]] lyry6f2t8drtmgt74i4zzjwzbashqhc 3 83677 352553 2025-06-10T08:04:12Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي 352553 wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Junaeid Ahamad}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۰۸:۰۴, ۱۰ جون ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']]) 9crlezrwwyhrlp3jyc4qyp4195q03kl 3 83678 352554 2025-06-10T08:46:55Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي 352554 wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Elijas Murselji}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۰۸:۴۶, ۱۰ جون ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']]) pzimh765k85eh73dcomt2vhoawtq7f4 3 83679 352555 2025-06-10T10:20:22Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي 352555 wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=SD0001}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۰:۲۰, ۱۰ جون ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']]) hajgjy5oqdm7yun9xekh55qf3q5f5y4