تصوف

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="ps">
  <siteinfo>
    <sitename>ويکيپېډيا</sitename>
    <dbname>pswiki</dbname>
    <base>https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D9%88%D9%85%DA%93%DB%8C_%D9%85%D8%AE</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.9</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">رسنۍ</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">ځانگړی</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">کارن</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">د کارن خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">ويکيپېډيا</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">د ويکيپېډيا خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">دوتنه</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">د دوتنې خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">ميډياويکي</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">د ميډياويکي خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">کينډۍ</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">د کينډۍ خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">لارښود</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">د لارښود خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">وېشنيزه</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">د وېشنيزې خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">تانبه</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">د تانبې خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
      <namespace key="1728" case="first-letter">Event</namespace>
      <namespace key="1729" case="first-letter">Event talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>تصوف</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4730</id>
    <revision>
      <id>353176</id>
      <parentid>348245</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T23:32:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>24283</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>353176</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37379" sha1="5nqrpsr3janx8wutgn9bbw5ku1cmai4" xml:space="preserve">[[دوتنه:Sufi.jpg|left|thumb|300px]]
{{اسلام}}
د الرساله القشېريه ليکوال (امام ابو القاسم القشېري) ليکي چې په هره ژبه کې پاکي د تعريف وړ ده، او ناپاکي چې ددې ضد دى، د رټلو ده. 
نوموړې د [[محمد صلی الله عليه وسلم|رسول الله صلى الله عليه وسلم]] يو حديث (ذهب صفو الدنيا) او کدورت باقي پاتې شو، نو ځکه اوس مرگ د هر مومن لپاره يوه ډالۍ ده. 
امام قشېري وايي چې دا نوم د صوفيانو په ډله باندې راغبرگ شو. نو ځکه د يو سړي لپاره ويل کېږي، چې (صوفي سړى). او د ډلې لپاره د (صوفيان سړي) او هغه څوک چې ځان دې ډلې سره نښلوي، د (متصوف) په نامه سره يادېږي (صوفي ورته نشي ويل کېداى)، او د ډلې لپاره د (متصوفه) ؤ لفظ استعمالېږي. 

== د تصوف مانا ==

تصوفپوهانو د تصوف او صوفي د ماناگانو په اړه زياتې خبرې کړي، چې موږ به يې دلته يو څو ماناوې په لنډ ډول سره را واخلو:
# د ابو محمد جريري قول: دې وايي چې: ( تصوف د هر اعلى خلق کې داخلېدل، او له هر رټل شوي خلق څخه وتلو نوم دى). 
# حسېن بن منصور قول: ( د صوفي ذات يو وي، نه بل څوک (له څښتن تعالى څخه پرته) 
دې مني، او نه دې له څښتن تعالى څخه پرته بل څوک مني. 
# جنېد بغدادي قول: له جنېد څخه د تصوف په اړه پوښتنه وشوه، چې تصوف څه شې دى؟ په ځواب کې يې ورته وويل چې: (له ځښتن تعالى سره داسې اړيکې ټينگې کړه، چې له بل چا سره دى هېڅ اړيکه ونه وسي. 
# رويم احمد بغدادي وايي چې: ( د تصوف پېل په درې شيانو کېږي: ۱- فقر و افتقار په کلکه سره نيول، ۲- ايثار او قربانۍ سره يادېدل، ۳- له کوم شي سره تعرض، يا د يو شي اختيارول پرېښودل.
# معروف کرخي وايي، چې تصوف په رېښتياؤ عمل کول، او د خلکو له مالونو څخه د نا امېدۍ نوم دى. 
بل قول يې دى، چې وايي: ( کله چې کوم صوفي وليد، چې د خپلې ظاهري بڼې په جوړولو يې زيات اهتمام کاوه، نو پدې پوه شئ چې د هغه باطن خراب دى). 
# نوري وايي چې: ( د صوفي تعريف دا دى، چې هغه د اړتيا او محتاجۍ په وخت کې آرام وي، او که چېرې څه ورسره وي، نو اېثار او قربانۍ کې يې نظير نه وي).

== تاريخ ==
کله چې [[محمد صلی الله عليه وسلم|نبي عليه السلام]] ومړ، نو هغه خلک چې وروسته لدې زېږېدل، نو هغوي ته به يې تابعي ويلې، ځکه چې د پېغمبر عليه السلام له يارانو سره به يې خبرې کړې وې، او هغوي به يې ليدلي ول. ددوي به دا نوم ښې لوړې درجې نوم گڼلو، او وياړ به يې پرې کاوه. بيا چې له دوي څخه وروسته کوم خلک پېدا شول (اتباع التابعين) ويل. لدې څخه وروسته د ځانځانۍ دوره پېل شوه. ډلې ټپلې راپيدا شوې. نو پدغه وخت کې يوه ځانگړې ډله وه، چې خلکو به د زاهدانو او عابدانو په نامه يادوله. خو کله چې بدعتونهخ راپېدا ش
ول نو هرې ډلې به دا دعوه کوله چې کوله، چې په دوي کې هم زاهدان شته، پدې وخت کې د اهل سنتو څخه هه ځانگړې ډلې چې خپل نفسونه يې يې د الله تعالى په لار کې وقف کړي ول، او خپل زړونه يې له بې پروايۍ څخه ترخپلې وسې خوندي ساتلي ول. د خپلې لارې لپاره يو نوې نوم (تصوف) غوره کړ، چې وروسته بيا په همدې نامه (صوفيانو) سره ونومول شول. 
دا نوم له دويمې هجري سپوږمېزې پېړۍ څخه مخکې راپېدا شوې دى.

== د لفظ ماخذونه ==
[[دوتنه:Whirlingdervishes.JPG|framed|کيڼ]]
د تصوف د لفظ په مانا او ماخذ کې مختلفې راى دي، چې موږ به دلته هغه ټولې په لنډيز سره راواخلو:
# د عربي ژبې لمخې ددې نوم نښـې نښانې نه له اشتقاق څخه ښکاري او نه هم له قياس څخه. ښکاره خبره خو دا ده، چې دا نوم د لقب په څېر دى. خو ځينې خلک بيا وايي چې تصوف له (صوف) څخه اخيستل شوې چې د پسه د وړۍ په مانا ده، ځکه پخوا وختونه به چې چا هم د وړيو څخه اوبدلې جامې واغوستلې، نو هغه سړي ته به يې (تصوف) لفظ استعمالاوه. لکه څرنگه چې د د کمېس (قميس) اغوستلو ته د (تقمس) لفظ استعمالېږي. نو دا لفظ د تصوف د اشتقاق يوه وجه کېداى شي. مگر دا جامه د صوفيانو ځانگړې جامه نه وه، مگر زياترو به همدا جامې اغوستې.
# ځينې پوهان وايي، چې دا لفظ د نبي عليه السلام د جومات د هغې چوترې (صفه) څخه اخيستل شوې، چې د نبي عليه السلام بې کوره ياران به هلته اوسېدل. دا خبره هم سمه نه ښکاري، ځکه د (صفه) نسبتي اسم (صُفي) راځي، نه چې (صوفي). 
# درېمه ډله پوهان وايي: دا ډله تصوف د (صفاء) څخه اخلي. دا خبره هم د لغت له مخې ډېره لرې خبره ده.
# څلورم ډله پوهان وايي چې تصوف له (صف) څخه اخيستل شوې. هغه پدې مانا چې د قيامت په ورځ به ټول مخلوقات د څښتن تعالى په دربار کې حاضرېږي. او متصوفه ډله به د خپلو زړونو له وجې په لومړي کتار (صف) کې ځاى ولري. 
دا مانا خو سهې ده، مگر په لغوي ډول سره د (صف) نسبتي اسم (صفي) راځي، نه چې صوفي.

== '''د تصوف ځينې طريقې''' ==

تصوف او صوفي کېدل د نړۍ په ټولو ادبياتو کې يوه ځانگړې برخه جوړوي،چې نه شو کولای د تصوف تاثيرات په پښتو ادبياتو کې هم ناديده وگڼو، دا چې تصوف په پښتو ژبه کې او په ځانگړې توگه په شعري او نثري ليکنو کې څومره رول او موقف لري . د تصوف د څېړونکو له انده ډېر د پام وړ توکی بللی شو: لکه چې د تصوف په ډېرو پېژندونو کې راغلي دي ، چې اصطلاحي اړخ يې د ډېرو تصوف پوهانو او خېړونکو له انده د ډېرې کتنې او پلټنې وړ خبره ده . زموږ بحث په دې البته کوچنۍ رساله کې دانه ده ، چې تصوف ډېرو لوريو څخه وڅيړو او وځيرو . زموږ هڅه دلته داده ، چې د تصوف او هغه ته اړوند ځنې مسايل او لارې چارې وڅيړو، د بحث او تحقيق موضوع دلته راټوليږي . د تصوف لارې او طريقې ، چې ډېرو متصوفينو په هغولارو او طريقو عمل کړی دی، همدارنگه ډېرۍ صوفيان په دې توانېدلي دي ، چې د تصوف په انگړ کې د تصوف گلونه خپلو لارويانو ته روښانه او وروښايي ، چې ډېرو په دغه لار کې د مُرشدانو دندې ترسره کړي دي . او تر ډېره بريده يې خپل پلويان او بيعت کوونکو ته لاره روښانه کړې او دغه لوی رسالت يې په ښه توگه ترسره کړی . زموږ موخه هم دلته ده ، چې په تصوف کې د ځينو لارو او طريقو شتون حتمي دی، چې څېړل يې زموږ ددې موضوع هدف جوړوي . 


== دتصوف له (۷۳) طريقو څخه ځينې طريقې : ==

=== قادريه طريقه ===
دا طريقه ، چې د حنيد د مکتب تر اغېزې لاندې ده، مؤسس يې شيخ عبدالقادرجيلاني دی،چې په ۴۷۰ هجري کې زېږېدلی دی او په ۵۱۶ هجري کې وفات شوی دی . 
په شرعي علومو کې د تبحر خاوند ؤ او په (۱۳) علومو کې يې لاس درلود. 
فقهي فتوی به يې د امام شافعي او امام احمد بن حنبل په مذهب ورکول ، ډېر کرامات ده ته منسوب دي،چې ځينې يې دادي : 

دده له مور څخه حکايت شوی، چې د روژې په مياشت کې به ده د ورځې د مور تی نه روده، يوه ورځ،چې د خلکو لپاره مشتبه وه،چې روژه به ويکه بوزه،نو د عبدالقادر له مور نه تپوس وشو، هغې وويل : تی نه روي. وروسته بيا خلکو ته معلومه شوه ، چې هغه ورځ د روژې ورځ وه . 
په خپله له ده څخه حکايت شوی،چې په افق کې يې ډېر عظيم نور وليد،چې يو صورت په کې ښکاره شو او ويل يې : 

اې عبدالقادره ! زه ستا رب يم او ټول محرمات مې تاته حلال کړل ده ورته وويل : ورک شه ! لعينه ! له دې وينا سره هغه نور په تور تم بدل شو او هغه صورت لوگی وگرځيد، چې بيا يې ورته وويل : ما په دغه ډول اويا تنه د طريقو خاوندان گمراه کړي دي،مگر تا نجات وموند . چا له ده نه پوښتنه وکړه : ته څنگه پوه شوې،چې دا شيطان دی ؟ شيخ عبدالقادر وويل : د حرامو په حلالولو. 
وايي يوه ورځ په نظاميه مدرسه کې ډېر فقهاء او علماء راغونډ وو او شيخ عبدالقادر د قضاو قدر په باب خبرې کولې، چې يو مار له چت څخه راولويد او ټول و تښتېدل ، يوازې دی په کوټه کې پاتې شو او خپلې خبرې يې کولې،مار راغی د ده تر کميس لاندې ننووت او پر جسد باندې يې تېر شو ، له گريوانه يې راووت بيا يې له غاړې نه تاو شو او د ده په حال کې هيڅ تغير را نغی، مار بېرته ځمکې ته ښکته شو او مخامخ ورته په لکۍ ودرېده څه غږ ترې پورته شو، مگر څوک ، چې له کوټې نه دباندې وو، يو هم پوه نه شو،چې څه يې وويل ، مار بېرته لاړ او خلک کوټې ته را ننوتل . له ده څخه يې د غږ په باب پوښتنه وکړه ، چې څه يې ويل ؟ 
شيخ په ځواب کې وويل : مار راته ويل : ما ډېر اولياء په دغه شان ازمېيلي؛ مگر ستا ثبات مې په بل چا کې نه دی ليدلی. ما ورته وويل: ته يوچينجی يې، چې قضا او قدر دې په حرکت راولي او بس.
دشيخ عبدالقادر تصوف سني او طريقه يې پر اعتدال ، د سنتو پر متابعت ، حب الخير، شفقت او تواضع بناء ده . 
نهه څلوېښت اولاده يې درلوده،چې يوولسو تنو يې دده لارښوونه او طريقه د أسيا په غرب او مصر کې خپره کړه . 
ده له فقيرانو ، صغيرانو ، وينځو او غلامانو سره ناسته ولاړه درلوده ، مگر د دولت اعيانو او اکابرو ته هيڅکله نه پاڅېده او نه د وزير او دسلطان دروازې ته ورته . 

=== رفاعيه ===

دا طريقه سيد احمد رفاعي ته منسوبه ده، چې په ۵۸۰ هجري کې وفات شوی دی ، بني رفاعه د عربو يوه قبيله ده،چې رفاعي ورته منسوب دی. په ده کې رحم او شفقت ډېر زيات ؤ او په حيواناتو هم ډېر زهير ؤ ، حتا، چې کله به يې د جامو پر پيڅکه پيشو ويده وه او د لمانځه وخت به شو، هغه پيڅکه به يې د خپلو جامو نه غوڅه کړه او چې د لمانځه نه به بېرته راغی او پيشو به پاڅيدلې وه نو بېرته به يې په جامو پورې وگنډله . 

=== احمديه ===

احمد بدوي د مصر له لويو اولياوو څخه دی، چې په ۵۹۶ هجري کې زېږېدلی ، د احمديه طريقې مُرشد دی . 
دی هم لکه رفاعي شافعي مذهب ؤ، د ده طريقه هم پر قرآن او سنتو اتکاء لري او دتعليماتو اساسي ټکي يې دادي :
د نورو په مصيبتونو به نه خوشحاليږﺉ، گاونډيو ته به ضرر نه رسوﺉ، دبديو مقابله (به) په احسان سره کوﺉ، وږی به مړوﺉ، بربنډ به پټوي، پر يتيمانو او ضعيفانو به مهرباني کوﺉ . 

=== سوقيه ===
 
د ابراهيم د سوقي طريقه ده، چې په ۶۷۶ هجري کې د ۴۳ کالو په عمر وفات شوی دی . طريقه يې پر خالص سني تصوف بناء وه او پر کتاب او سنت يې تمسک درلود. شريعت يې اصل او طريقت يې فرع گاڼه . د ټولو خلکو مينه يې د کمال ضروري شرط او د مُريد راس المال شمېره. 

=== اکبريه ===
دا طريقه ځکه اکبريه بولي، چې شيخ الاکبر (محي الدين بن عربي) ته منسوبه ده . دا شيخ (۶۳۶ هجري) د وحدت الوجود زعيم دی،چې له وحدة الوجود څخه وحدة الاديان ته رسېدلی دی، ده ټول دينونه يو دين گاڼه،چې هغه د محبت دين دی . دده طريقه پرڅلورو صفتونو او خصلتونو بناء وه : چپ والی، گوښه توب، لوږه او بېخوبي . 

په دې طريقه کې پير خپل مُريد ته امر کوي ، چې له ټولو صغيره گناهونو خخه توبه وباسي، پس له هغه يې بيا لاس پر لاس ږدي او ورته وايي،چې سترگې پټې کړه . اول درې ځله پېر لا اله الا الله وايي او مُريد يې اوري او پېر ورته غوږ نيسي. وروسته بيا تبرکاً دا آيت شريف وايي : (ان الذين يبايعونک) تر ( اجراً عظيماِ) پورې . پس له هغه مُريد هره ورځ سل ځله استغفار ، سل ځله لااله الا الله د زړه په حضور او دمانا په پوهه وايي، بيا سل ځله الله ورپسې سل ځله دا درود وايي : اللهم صل وسلم وبارک علی سيدنا محمد النبي الامي امام الهدي و علی اله وصحبه و سلم عدد کل ذرة الف الف کرة .

=== شاذليه ===
ددې طريقې مؤسس او باني ابو مديان ؤ او ابو الحسن علي شاذلي تونسي په خلکو کې رايجه کړه؛ ځکه يې شاذليه بولي. علي شاذلي په ۵۹۳ هجري کې زېږېدلی او په ۶۵۶ هجري کې وفات شوی دی. دا طريقه د علم پر مطلب او ډېر ذکر بناء ده او مشقت او مجاهده په کې ډېر ارزښت نه لري . 

=== مولويه ===
د مولانا جلاالدين رومي طريقه ده ، چې په ۶۷۲ هجري کې په قونيه کې مدفون شو. ده رقص او موسيقي د ذکر په طريقه کې شامل کړه او عالمي شهرت يې وموند . 
 
=== نقشبنديه ===

شيخ بهاؤالدين محمد بن محمد بخاري ، چې په شاه نقشبند مشهور ؤ، د دې طريقې پيشوا دی . دی بخارا ته نږدې په يوه قريه کې په ۶۱۸ هجري کې زېږېدلی او په ۷۹۱ هجري کې وفات شوی دی . نقشبنديه طريقه هم لکه شاذليه سهله او آسانه طريقه ده ، چې پر مُريد باندې ډېرې سختې نه راولې .

=== چشتيه ===
مؤسس يې معين الدين چشتي دی .

== ځانگړي اصطلاحات ==
دا خبره روښانه ده، چې د پوهانو هره ډله ځانته د اصطلاحاتو يو ځانگړى گنج لري، کوم چې نورې ډلې نه استعمالوي. دوي په خپلو کې سره د ځانگړو غرضونو په لرلو سره ددې اصطلاگانو په ماناوو سره اتفاق کړې وي. مثلا ددې لپاره چې مخاطب په اسانۍ سره پوه کړي، يا دې لپاره چې کله هم دا اصطلاحات ياد شي، نو صوفيان سمدلاسه پرې پوه شي. 
اوس به راشو د صوفيانو ځانگړو اصطلاحاتو ته چې په لاندې ډول دي:

# [[وخت]] د صوفيانو له ځانگړو اصطلاحاتو څخه (وخت) يوه اصطلاح ده. 
[[مقام]]b - [[حال]] - [[قبظ و بسط]] - [[هېبت او اُنس]] - [[وجود]] - [[جمع او فرق]] - [[جمع الجمع]] - [[فنا او بقا]] - [[غېبت او حضور]] - [[صحو او سکر]] - [[ذوق او شراب]] - [[محو او اثبات]] - [[سر او تجلى]] - [[لوائح، طوائح، لوامع]] - [[بواده او هجوم]] - [[تلوين او تمکين]] -
[[قرب او بعد]] - [[شريعت او حقيقت]] - [[نفس]] - [[خواطر]] - [[علم اليقين- عين اليقين او حق اليقين]] - [[وارد]] - [[شاهد]] - [[روح]] - [[سر]]
---------------

== نامتو افغان صوفيان ==
[[ابن سينا بلخي|ابو علي سينا بلخي]] -- [[ابې نصر الفارابي]] -- [[حمزه شينواری|حمزه خان شينوارې]] -- [[عبدالرحمن مومند|عبد الرحمن بابا]] -- [[خوشحال بابا|خوشال خان بابا]] -- [[نجم الدين اخونزاده]] -- [[چکنور ملا صېب]] -- [[مهترلام بابا]] -- [[احمد شاه بابا]] -- [[ابو عبدالله بلخي]] -- [[احمد بن خضرويه بلخي]] -- [[شقيق بلخي]] -- [[ابراهيم بن ادهم]] -- [[ابو حاتم سجستاني]] -- [[خواجه عبدالله انصاري]] -- [[ميرويس نيکه|ميروېسس خان نيکه]]
--------------

== عرب صوفيان ==
[[ابو الحسمن الاشعري]] -- [[القشېري]] -- [[ابو علي دقاق]] -- [[جنېد بغدادي]] -- [[ابو محمد رويم]] -- [[منصور حلاج]] -- [[ذوالنون المصري]] -- [[معروف کرخي]] -- [[ابو يزيد بسطامي]]


== د اهل سنتو نامتو صوفیان ==
{{ژباړل}}
د اهل سنتو ډېر زیات صوفیان شته، مگر موږ به یې دلته د ځینو نامتو هغو نومونه راوړو:

{{col-begin}}
{{col-3}}
* [[فضيل بن عياض]].
* [[ابراهيم د ادهم ځوی]].
* داود طايي.
* [[سفيان بن عيينة]].
* [[ابو سليمان داراني]].
* [[بشر الحافي]].
* [[جنيد بغدادي]].
* [[معروف کرخي]].
* [[سري سقطي]].
* [[ذو النون مصري]].
* [[أبو القاسم عبد الکريم بن هوزان قشيري]].
* أبو سعيد الخزاز.
* [[الحارث المحاسبي]].
* يحيى بن معاذ الرازي.
* أبو بکر الورّاق.
* أبو القاسم السمرقندي.
* أبو عبد الله البلخي.
* [[عبد القادر الجيلاني]].
* [[أبو الحسن الشاذلي]].
* [[أبو العباس المرسي]].
* [[ابن عطاء الله السکندري]].
* [[أحمد بن علي الرفاعي|أحمد الرفاعي]].
* [[الغزالي|أبو حامد الغزالي]].
* [[زکريا الأنصاري]].
* [[منصور الحلاج]].
* [[رابعة العدوية]].
* [[إبراهيم الدسوقي]].
* [[الخطيب الشربيني]].
{{col-3}}
* [[أبو طالب المکي]].
* [[أبو يزيد البسطامي]].
* [[محيي الدين ابن عربي]].
* [[عبد الغني النابلسي]].
* [[النووي|يحيى بن شرف النووي]].
* [[ابن حجر العسقلاني]].
* [[ابن حجر الهيتمي]].
* [[تقي الدين السبکي]].
* [[تاج الدين السبکي]].
* [[جلال الدين السيوطي‎]].
* [[ابن الجزري]]، شيخ القراء&lt;ref&gt;حيث يقول عن نفسه: «وأما لبس الخرقة واتصالها بأمير المؤمنين علي کرم الله وجهه فإني لبستها من جماعة ووصلت إلي منه من طرق رجاء أن أکون في زمرة محبيه وجملة مواليه يوم القيامة» مناقب الأسد الغالب علي بن أبي طالب، تأليف:ابن الجزري، تحقيق: طارق الطنطاوي، مکتبة القرآن، مصر - القاهرة، ص25.&lt;/ref&gt;.
* [[العز بن عبد السلام]] &lt;ref&gt;قال [[السيوطي]] في رسالته &quot;تنبيه الغبي بتبرئة ابن عربي&quot;: «الشيخ عز الدين کان في أول أمره على طريقة الفقهاء من المسارعة إلى الإنکار على [[الصوفية]]، فلما حجّ الشيخ [[أبو الحسن الشاذلي]] ورجع، جاء إلى الشيخ عز الدين وأقرأه البسلام من النبي صلى الله عليه وسلم، فخضع الشيخ عز الدين لذلک ولزم مجلس الشاذلي وصار يبالغ في الثناء على [[الصوفية]] لما فهم طريقهم على وجهها وصار يحضر معهم مجالس السماع ويرقص فيها» انظر تنبيه الغبي بتبرئة ابن عربي، تأليف: [[السيوطي]]، ص3-4.ولطائف المنن، تأليف: [[ابن عطاء الله السکندري]]، ص77.&lt;/ref&gt;
* [[أحمد الدردير]] المالکي.
* [[شهاب الدين السهروردي]].
* [[عبد الوهاب الشعراني]].
* [[عبد الله بن علوي الحداد]].
* الحافظ أبو نعيم.
* أبو القاسم النصرَاباذي.
* أبو علي ‏الرَوذباري
* أبو العباسْ الدَينوري
* القاضي بکارِ بن ‏قتيبةَ
* القاضي رُوَيمْ بن أحمد البغدادي
* الشيخ محمد بن خَفيفٍ ‏الشيرازي الشافعي
* أبي الفضل ‏محمد المقدسي
* حافظ ابن ‏الصلاح.
* أبو ‏الحسن الهِيکاري.
* نجم الدين الخَبوشاني الشافعي.
* ‏ابن الملقن.
{{col-3}}
* [[أبو عبد الرحمن السلمي]].
* أبو عبد العزيز أحمد بن صالح الفقيه اليحصبي.
* الحافظ جمال ‏الدين محمد بن علي الصابوني.
* الحافظ شرف الدين أبي محمد عبد المؤمن ‏الدمياطي.
* الحافظ أبي طاهر السِّلَفي.
* المسند المعمّر جمال الدين أبي ‏المحاسنْ يوسف‎ ‎الحنبلي.
* قاضي القضاة شمس الدين أبي عبد الله محمد ‏المقدسي
* شرف الدين أبي البرکات محمد الجُذامي المالکي.
* ‏بهاء الدين أبي الحسن علي بن أبي الفضائل هبة الله بن سلامة.
* جمال الدين محمد ‏المعروف بابن النقيب.
* قاضي القضاة الشيخ عز الدين عبد العزيز.
* ‏قاضي القضاة بدر الدين أبي عبد الله محمد.
* برهان ‏الدين إبراهيم بن سعد بن جماعة الکِناني الشافعي.
* أبو عبد الله ‏محمد بن الفُرات.
* قاضي القضاة تقي الدين أبي عبد الله محمد بن الحسين ‏بن رُزَيْن الحموي الشافعي.
* صدر الدين أبو الحسن محمد.
* عماد الدين أو الفتح عمر.
* معين ‏الدين أبو عبد الله محمد.
* المفسّر النحوي أبو حيان الأندلسي.
* قطب الدين القَسطلاني.
* کمال الدين ابن النقيب.
* الحافظ أبي موسى المَديني.
* علامة نجم الدين أبو النعمان بشير بن أبي ‏بکر حامد الجُبعْبري التبريزي.
* عبد الواحد بن عاشرٍ الأنصاري المالکي.
* الشيخ أحمد بن ‏المبارک اللّمْطي.
* [[أحمد التيجاني]].
* مفتي اقريقيا الشيخ إبراهيم الرياحي التونسي.
* [[ماء العينين القلقمي|الشيخ ماء العينين القلقمي]].
{{col-end}}

=== ومن المتأخرين ===
{{col-begin}}
{{col-3}}
* [[عبد الحليم محمود]]، في [[مصر]].
* [[إبراهيم الباجوري]]، في [[مصر]].
* [[محمد متولي الشعراوي]]، في [[مصر]].
* [[حسن البنا]]، في [[مصر]].
* [[حسنين مخلوف]]، مفتي الديار المصرية سابقا.
* عبد الرحمن الشاغوري، في [[سوريا]].
* محمد الهاشمي، في [[سوريا]].
* عبد القادر عيسى، في [[سوريا]].
{{col-3}}
* الملا سعيد رمضان البوطي، في [[سوريا]].
* [[محمد الحامد]]، في [[سوريا]].
* [[مصطفى سعيد الخن]]، في [[سوريا]].
* محمود بن عبد الرحمن الشقفة، في [[سوريا]].
* [[سعيد حوى]]، في [[سوريا]].
* [[أحمد کفتارو]]، في [[سوريا]].
* [[عبد الحکيم کفتارو]]، في [[سوريا]].
{{col-3}}
* محمد سعيد الکردي، في [[الأردن]].
* [[يوسف النبهاني]]، في [[فلسطين]].
* [[عبد القادر بن أحمد السقاف]]، في [[السعودية]].
* [[محمد علوي المالکي]]، في [[السعودية]].
* [[أحمد العلاوي]]، في [[الجزائر]].
* أحمد بن صديق الغماري، في [[المغرب]].
* [[عبد الله بن الصديق الغماري]]، في [[المغرب]].

{{col-end}}

=== اوسمهالي ===
{{col-begin}}
{{col-3}}
* [[سيدي حمزة|حمزة بن العباس البودشيشي]]، په [[المغرب]] کې.
* [[محمد سعيد رمضان البوطي]]، في [[سوريا]].
* [[أحمد بدر الدين حسون]] د سوريې مفتي، په [[سوريه]] کې.
* محمود الدرّة، په [[سوريه]] کې .
* [[محمد بسام الزين]]، في [[سوريا]].
*  محمود أحمد زين، في [[سوريا]].
* أسامة الرفاعي، مفتي [[عکار]]، په [[لبنان]] کې.
* [[علي جمعة]] مفتي الديار المصرية، في [[مصر]].
* محمد بن ابراهيم بن عبد الباعث الکتاني، في [[مصر]].
* محمد عز الدين الغرياني، [[ليبيا]]
* [[محمد صلاح الدين المستاوي]]، [[تونس]]
* [[أحمد الجامي]]، في [[ترکيا]].
{{col-3}}
* [[محمد عبد الغفار الشريف]]، په [[الکويت]] کې.
*  [[يوسف الرفاعي]]، في [[الکويت]].
* [[علي الجفري]]، في [[اليمن]].
* [[عمر بن حفيظ]]، في [[اليمن]].
* سالم بن عبد الله الشاطري، مدير رباط تريم، في [[اليمن]]. 
* [[نوح القضاة]] المفتي العام سابقاً، في [[الأردن]].
* [[معاذ سعيد حوى]]، في [[الأردن]].
* [[نوح کلر]]، في [[الأردن]].
*  حسني الشريف، في [[الأردن]].
* حازم أبو غزالة، في [[الأردن]].
* إسماعيل الکردي، في [[الأردن]].
* [[سعيد فودة]]، في [[الأردن]].
* ناصر الدين الخطيب، في [[الأردن]].
* عبد الکريم حماد عرابي]] في [[الأردن]]{{حقيقة}}.
{{col-3}}
*
* [[عبد الله فدعق]]، په [[السعودي]] کې.
* أحمد بن محمد العلوي المالکي، په [[السعودي]].
* [[محمد بن عبد الرحمن السقاف]]، په [[السعودي]]. 
* زين بن سميط، في [[السعودية]].
* [[عبد الله بن بيه]]، في [[موريتانيا]].
* محمود رفاعي حمادة، في [[سوريا]].
* سعيد الکحيل، في [[سوريا]].
* عدنان السقا، في [[سوريا]].
* [[مصطفى البغا]]، في [[سوريا]].
* [[محمد فاضل بن مامين القلقمي الحسني|محمد فاضل ماء العينين]] في [[المغرب]].
* [[محمد المصطفى ماءالعينين]] في [[المغرب]].
* محمود عبد الناصر البرهامي.
* [[خواجة شمس الدين عظيمي]]،شيخ [[السلسلة العظيمية]].
{{col-end}}

== دا هم وگورئ ==
[http://www.benawa.com/rasanay/skala/fullstory.php?id=318| تصوف پېژندنه] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110812164604/http://www.benawa.com/rasanay/skala/fullstory.php?id=318%7C |date=2011-08-12 }}
د تصوف نامتو طریقې چې په اسلامي نړۍ کې خپرې دي:
{| class=&quot;wikitable&quot; border=&quot;1&quot;
!د لارې نوم
!بنسټگر
!مړینه
!د خپرېدا ځای
|-
|[[قادريه]]
|[[عبد القادر جيلاني]]
| 561هـ
|[[عراق]] ، [[مصر]] او ختیځه [[افريقا]]
|-
|[[سعديه طریقه]]
|[[سعد الدين الجباوي]]
| 575هـ
|[[شام]]
|-
|[[رفاعيه طریقه]]
|الشيخ [[أحمد بن علي الرفاعي]]
|578هـ
|[[عراق]]، [[مصر]] او لویدیځه[[اسيا]]
|-
|[[احمديه طریقه]] یا البدويه
|شيخ [[أحمد البدوي]]
|627هـ
|[[مصر]]
|-
|[[الأکبرية طریقه]]
|الشيخ [[محيي الدين بن عربي]] الملقب بالشيخ الأکبر
| 638هـ
|[[مصر]]
|-
|[[السادة آل باعلوي طریقه]]
|الشيخ [[محمد بن علي باعلوي]]
| 653هـ
|[[يمن]]، [[اندونیزیا]]، ختیځه [[اسيا]] او [[حجاز]]
|-
|[[الشاذليه طریقه]]
|الشيخ [[أبي الحسن الشاذلي]]
| 656هـ
|[[مصر]]، [[عربي المغرب]]، [[يمن]]و [[سوريا]]او[[اردن]]
|-
|[[د برهانيه دسوقيه طریقه]]
|شيخ [[براهيم الدسوقي]]
| 676هـ
|[[مصر]]
|-
|[[النقشبندیه طریقه]]
|الشيخ محمد بهاء الدين شاه نقشبند
|791هـ
|[[آسيا الوسطى]] و[[سوريا]]
|-
|[[العيساوية طریقه]]
|الشيخ محمد بن عيسى
|933هـ
|[[المغرب]]
|-
|[[الطريقة العروسية]]
|الشيخ [[عبد السلام الأسمر]]
|981هـ
|[[ليبيا]]
|-
|[[الخلوتيه طریقه]]
|الشيخ محمد بن أحمد بن محمد کريم الدين الخلوتي
|986هـ
|[[مصر]] و[[ترکيا]] و[[فلسطين]] و[[الأردن]]
|-
|[[السماني طریقه]]
|الشيخ  محمد بن عبد الکريم السمان
|1189هـ
|[[السودان]]
|-
|[[التيجاني طریقه]]
|الشيخ [[أبو العباس أحمد التيجاني]]
| 1230هـ
|[[المغرب]] و[[السنغال]] وغرب [[أفريقيا]]
|-
|[[الإدريسية طریقه]]
|الشيخ [[أحمد بن إدريس الفاسي]]
| 1253هـ
|[[سوډان]] او [[صومالیا]]
|-
|[[مولوي طریقه]]
|الشيخ [[جلال الدين الرومي]]
| 1272هـ
|[[ترکيا]] و[[حلب]]
|-
|[[الختميه طریقه]]
|الشيخ [[محمد عثمان الميرغني الختم]] 
| 1267هـ
|[[سوډان]]، [[اېريتريا]] او [[اېتوپیا]]
|-
|[[سنوسي طریقه]]
|الشيخ [[محمد بن علي السنوسي]]
| 1276هـ
|[[ليبيا]] ، شمالي [[افريقا]]، [[سوډان]] او[[صومالیا]]
|-
|[[الطريقة الکسنزانية]]
|الشيخ عبد الکريم شاه الکسنزان
| 1317هـ
|[[العراق]]
|-
|[[العلاويه طریقه]]
|الشيخ [[احمد العلاوي|احمد مصطفى العلاوي]]
| 1353هـ
|[[الجزائر]]
|-
|[[جعفريه طریقه]]
|الشيخ [[صالح الجعفري الحسيني]] امام [[الأزهر]]
| 1399هـ
|[[المغرب]] و[[سنیگا]] او لویدیځه [[افريقا]]
|-
|[[قادرية البودشيشية طریقه]]
|سيدي علي بن محمد الملقب بسيدي علي بودشيش
|
|[[المغرب]]
|-
|[[السلسلة العظيمية]]
|قلندر بابا اولياء
|1399هـ
|[[پاکستان]]، [[روسي]]، [[بحرين]]، [[عربی متحده امارات]]، [[متحده ایالات]]، [[کاناډا]]، [[اندونیزیا]]، [[دامریکې متحده ایالات]]، [[سټراليا]]
|-
|}

== سرچینې ==
{{Reflist|colwidth=45em}}
* الرساله القشېريه, ليکوال: امام ابو القاسم القشېري
* [http://www.lemah.nl/maqala5.htm  د تصوف ځينې طريقې] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120113080651/http://www.lemah.nl/maqala5.htm |date=2012-01-13 }}

== بهرنۍ تړنې ==
* [http://www.soufia.org د صوفیانو اوبپاڼه] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190610121938/http://www.soufia.org/ |date=2019-06-10 }}
* [http://www.dar-alifta.org/ViewBayan.aspx?ID=203 په صوفي ډلو کې د ننوتو شرعي حکم - دار الإفتاء مصر] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121120182005/http://www.dar-alifta.org/ViewBayan.aspx?ID=203 |date=2012-11-20 }}
* [http://www.ghazali.org/site-ar د مام غزالي اوبپاڼه]
* [http://www.shazly.com د شاذلي-درقاوي ډلې اوبپاڼه] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100610142814/http://www.shazly.com/ |date=2010-06-10 }}
* [http://www.tidjania.ma دتيجاني ډلې اوبپانه ]
* [http://www.kasnazan.com موقع الطريقة العلية القادرية الکسنزانية ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170603205748/http://kasnazan.com/ |date=2017-06-03 }}
* [http://www.elkadria.com موقع الطريقة القادرية العلية في مصر ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130525233714/http://elkadria.com/ |date=2013-05-25 }}
* [http://rifaiyyah.com موقع الطريقة المحمدية الرفاعية ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100528084341/http://rifaiyyah.com/ |date=2010-05-28 }}
* [http://www.boudchichia.net موقع الطريقة القادرية البودشيشية ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180625041843/http://www.boudchichia.net/ |date=2018-06-25 }}
* [http://www.alkhatmiya.com/ar الموقع الرسمي للطريقة الميرغنية الختمية]
* [http://www.algaafary.com/ar موقع الطريقة الجعفرية الأحمدية المحمدية] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100604080216/http://www.algaafary.com/ar/ |date=2010-06-04 }}
* [http://madaniyya.com د مدنيه علاوي ډلې اوبپاڼه]
* [http://www.burhaniya.org/welcome.htm د برهاني دسوقي ډلې اوبپاڼه]
* [http://www.daraleman.org دار الإيمان - الطريقة الخلوتية الجامعة الرحمانية ]
* [http://www.altasawof.com موقع التصوف العالمي - الشيخ حازم أبو غزالة ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100706124850/http://www.altasawof.com/ |date=2010-07-06 }}
* [http://www.alhaqqani.com موقع شمس الشموس - الطريقة النقشبندية ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170720054710/http://www.alhaqqani.com/ |date=2017-07-20 }}
* [http://www.sunna.info/books/sufi_17 براءة الصوفية من القول الحلول والاتحاد]
* [http://al7ewar.net الرد على من يهاجم الصوفية]{{Dead link|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.jwhr.net/forum/forumdisplay.php?f=27 جواهر التصوف] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110731182043/http://www.jwhr.net/forum/forumdisplay.php?f=27 |date=2011-07-31 }}

{{تصوف}}
{{د فلسفې سرليکونه}}

[[وېشنيزه:فلسفه]]
[[وېشنيزه:اسلامي فلسفه]]
[[وېشنيزه:تصوف]]
[[وېشنيزه:هندي تصوف]]
[[وېشنيزه:ختيځ تصوف]]
[[وېشنيزه:اسلامي تصوف]]</text>
      <sha1>5nqrpsr3janx8wutgn9bbw5ku1cmai4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د افغانستان پوځ رتبې</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9842</id>
    <revision>
      <id>353141</id>
      <parentid>352824</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T12:14:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Soheil rahimi7</username>
        <id>32710</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Soheil rahimi7 د [[د افغان پوځ رتبې]] مخ [[د افغانستان پوځ رتبې]] ته د مخ گرځونې له لارې ولېږداوه.</comment>
      <origin>191344</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1459" sha1="h2uww1iu16o5sm6wc6o5vkwf83skmu1" xml:space="preserve">افغان ملي پوځ (په انگرېزي ژبه : Afghan National Army ) د افغانستان د خلکو ، د نظام ساتنې ملي گډ دفاعي وسلوال غونډال و چې د ملي پوځ په نوم ياد شوی .  د افغان ملي پوځ د امير شېر علي خان په پېر کې رامنځته شوی او پخواني ملي نومونپوهنې په لاندې ډول دي .

{| align=&quot;Center&quot; border=&quot;1&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;3&quot; style=&quot;margin: 0 0 0 0.5em; background: #FFFFFF; border-collapse: collapse; border-color: #C0C090;&quot;
|پښتو

|انگلیسی
|-
|سرتېری
|Private
|-
|
|Private First Class
|-
|
|Corporal 
|-
|
|Sergeant First Class 
|-
| [[ډلگی مشر]]
|Sergeant
|-
|
|Master Sergeant
|-
| 
|Sergeant Major
|-
|[[دویم بریدمن]]
|2nd Lieutenant
|-
|[[لومړی بریدمن]]
|1st Lieutenant
|-
|[[تورن]]
|Captain 
|-
|[[جگړن]]
|Major 
|-
|[[ډگرمن]]
|Lieutenant Colonel
|-
|[[ډگروال]]
|Colonel 
|-
|[[بريد جنرال]]
|Brigadier General
|-
|[[تورن جنرال]]
|Major General
|-
|[[ډگر جنرال]]
|Lieutenant General
|-
|[[ستر جنرال]]
|Four Star) General) 
|-
|[[لوی درستیز]]
|Chief of Staff
|-
|[[اعلی سرقومندان]]
|Commander-in-Chief
|-
|[[سرام زټولمشر]]
|Field Marshal
|-
|}

== اړونده موضوعگانې ==

* [[پخوانۍ پوځي رتبې]]

[[وېشنيزه:د افغانستان پوځ]]</text>
      <sha1>h2uww1iu16o5sm6wc6o5vkwf83skmu1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>353143</id>
      <parentid>353141</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T12:15:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Soheil rahimi7</username>
        <id>32710</id>
      </contributor>
      <origin>353143</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1497" sha1="nrwa43iyt2isj3tfi98duo7b885dxil" xml:space="preserve">افغانستان ملي پوځ (په دری ژبه: درجه‌های نیروهای مسلح افغانستان) د افغانستان د خلکو ، د نظام ساتنې ملي گډ دفاعي وسلوال غونډال و چې د ملي پوځ په نوم ياد شوی .  د افغان ملي پوځ د امير شېر علي خان په پېر کې رامنځته شوی او پخواني ملي نومونپوهنې په لاندې ډول دي .

{| align=&quot;Center&quot; border=&quot;1&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;3&quot; style=&quot;margin: 0 0 0 0.5em; background: #FFFFFF; border-collapse: collapse; border-color: #C0C090;&quot;
|پښتو

|انگلیسی
|-
|سرتېری
|Private
|-
|
|Private First Class
|-
|
|Corporal 
|-
|
|Sergeant First Class 
|-
| [[ډلگی مشر]]
|Sergeant
|-
|
|Master Sergeant
|-
| 
|Sergeant Major
|-
|[[دویم بریدمن]]
|2nd Lieutenant
|-
|[[لومړی بریدمن]]
|1st Lieutenant
|-
|[[تورن]]
|Captain 
|-
|[[جگړن]]
|Major 
|-
|[[ډگرمن]]
|Lieutenant Colonel
|-
|[[ډگروال]]
|Colonel 
|-
|[[بريد جنرال]]
|Brigadier General
|-
|[[تورن جنرال]]
|Major General
|-
|[[ډگر جنرال]]
|Lieutenant General
|-
|[[ستر جنرال]]
|Four Star) General) 
|-
|[[لوی درستیز]]
|Chief of Staff
|-
|[[اعلی سرقومندان]]
|Commander-in-Chief
|-
|[[سرام زټولمشر]]
|Field Marshal
|-
|}

== اړونده موضوعگانې ==

* [[پخوانۍ پوځي رتبې]]

[[وېشنيزه:د افغانستان پوځ]]</text>
      <sha1>nrwa43iyt2isj3tfi98duo7b885dxil</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>سامسونگ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14496</id>
    <revision>
      <id>353175</id>
      <parentid>344955</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T23:23:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Cicihwahyuni6</username>
        <id>30424</id>
      </contributor>
      <origin>353175</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22472" sha1="tlnn1hm1m3hwhyypwnl2if35hr7jgbr" xml:space="preserve">[[دوتنه:Samsung Logo.svg|کيڼ|250px|بټنوک|سامسونګ]]
د سامسنګ ګروپ (یا په ساده ډول سامسنګ، د SΛMSUNG په سبک) (کوریایي: 삼성samsʌŋ) د سویلي کوریا څو مليتي تولیدي شرکت دی، چې مرکزي دفتر یې په سامسنګ ښارګوټي، سیول او سویلي کوریا کې دی. دا زیاتره اړوندې سوداګرۍ لري، چې ډېری یې تر سامسنګ برانډ لاندې متحدې دي او د سویلي کوریا تر ټولو لوی چایبول (سوداګریزه ډله) ده. تر  ۲۰۲۰ ز کال پورې، سامسنګ د نړۍ اتم لوړ برانډ ارزښت درلود.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=SAMSUNG ELECTRONICS Co., Ltd. 2020 Half-year Business Report|url=https://images.samsung.com/is/content/samsung/p5/global/ir/docs/2020_Half_Year_Report.pdf|access-date=8 September 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|date=18 October 2020|title=The 2020 World's Most Valuable Brands|url=https://www.forbes.com/the-worlds-most-valuable-brands/|archive-url=https://web.archive.org/web/20201018162839/https://www.forbes.com/the-worlds-most-valuable-brands/|archive-date=18 October 2020|work=[[Forbes]]}}&lt;/ref&gt;
{{مالومات}}
سامسنګ په ۱۹۳۸ ز کال کې د لي بیونګ-چل له خوا د سوداګرۍ شرکت په توګه تاسیس شو. په راتلونکو دریوو لسیزو کې، دغه ډله د خوراکي توکو د پروسس، ټوکر، بېمه، امنیت او د پرچون په برخو کې متنوع شوه. سامسنګ د ۱۹۶۰ لسیزې په وروستیو کې الکترونیکي صنعت ته داخل شو او د ۱۹۷۰ لسیزې په نیمایي کې د ساختماني او کښتۍ جوړونې صنعت ته داخل شو، چې دغه برخې به یې د راتلونکی ودې لامل شي. په ۱۹۸۷ ز کال کې د لي تر مړینې وروسته، سامسنګ په پینځو سوداګریزو ګروپونو وېشل شوی و: سامسنګ ګروپ، شین سیګ ګروپ، CJ ګروپ، هانسول ګروپ او جونګانګ ګروپ.

د سامسنګ په پام وړ صنعتي اړوندو شرکتونو کې سامسنګ الکترونیک (د نړۍ ترټولو لوی معلوماتي ټکنالوژیکي شرکت، د مصرف کونکي الکترونیک جوړونکی او چېپ میکر چې د   ۲۰۱۷ ز کال عاید له خوا اندازه شوی)، سامسنګ هیوی انډسټریز (د نړۍ دویم لوی کښتۍ جوړونکی چې د ۲۰۱۰ ز کال عاید له خوا اندازه شوی) او د سامسنګ انجنیري او سامسنګ C&amp;T کارپوریشن (په ترتیب سره د نړۍ ۱۳ او ۳۶ لوی ساختماني شرکتونه) همدارنګه په نورو فرعي شرکتونو کې د سامسنګ لایف بېمه (د نړۍ 14م لوی بېمه شرکت) شامل دي، سامسنګ ایورلینډ (د ایورلینډ ریسارټ چلونکی، په سویلي کوریا کې ترټولو زوړ تیم پارک) او چیل ورلډ وایډ (د نړۍ ۱۵ م لوی اعلاناتي اداره، لکه څنګه چې د ۲۰۱۲ ز کال عاید له خوا اندازه شوی) هم په کې شامل دي.&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Park|first=Kyunghee|date=28 July 2009|title=July 29 (Bloomberg) – Samsung Heavy Shares Gain on Shell's Platform Orders (Update1)|publisher=Bloomberg|url=https://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&amp;sid=aO0FeeTB6_0Y|url-status=dead|access-date=11 November 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20110924131022/http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&amp;sid=aO0FeeTB6_0Y|archive-date=24 September 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=The Top 225 International Contractors 2013|url=http://enr.construction.com/toplists/InternationalContractors/001-100.asp|url-status=live|archive-url=https://www.webcitation.org/6IHPS5GrF?url=http://enr.construction.com/toplists/Top-International-Contractors/001-100.asp|archive-date=21 July 2013|access-date=25 August 2013|publisher=Enr.construction.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|date=20 July 2009|title=Global 500 2009: Industry: - FORTUNE on CNNMoney.com|publisher=Money.cnn.com|url=https://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2009/industries/183/index.html|url-status=live|access-date=4 September 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100831010459/http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2009/industries/183/index.html|archive-date=31 August 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Valhouli|first=Christina|date=21 March 2002|title=The World's Best Amusement Parks|work=Forbes.com|url=https://www.forbes.com/2002/03/21/0321feat_6.html|url-status=dead|access-date=11 September 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100822061935/http://www.forbes.com/2002/03/21/0321feat_6.html|archive-date=22 August 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Cheil Worldwide Inc (030000:Korea SE)|url=http://investing.businessweek.com/research/stocks/snapshot/snapshot.asp?ticker=030000:KS|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20121005152815/http://investing.businessweek.com/research/stocks/snapshot/snapshot.asp?ticker=030000%3AKS|archive-date=5 October 2012|access-date=16 September 2010|publisher=businessweek.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|date=26 April 2010|title=Cheil Worldwide (030000 KS)|url=http://www.kdbdw.com/bbs/download/162067.pdf?attachmentId=162067|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20131004213242/http://www.kdbdw.com/bbs/download/162067.pdf?attachmentId=162067|archive-date=4 October 2013|access-date=8 May 2013|publisher=kdbdw.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Samsung topples Intel to become the world's largest chipmaker – TechCrunch|work=techcrunch.com|url=https://techcrunch.com/2018/01/30/samsung-intel-worlds-largest-chipmaker/|url-status=live|access-date=25 May 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180525234650/https://techcrunch.com/2018/01/30/samsung-intel-worlds-largest-chipmaker/|archive-date=25 May 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Mu-Hyun|first=Cho|title=Samsung's logic chip biz turns to AI chips and 5G for change of fortune {{!}} ZDNet|language=en|work=ZDNet|url=https://www.zdnet.com/article/samsungs-logic-chip-biz-developing-ai-chip-5g-for-change-of-fortune/|url-status=live|access-date=25 May 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180703174953/https://www.zdnet.com/article/samsungs-logic-chip-biz-developing-ai-chip-5g-for-change-of-fortune/|archive-date=3 July 2018}}&lt;/ref&gt;

== رېښه پېږندنه ==
د سامسنګ د بنسټ اېښودونکي په وینا، د کوریا د هانجا کلمې ((三星 معنی «درې ستوري» ده. د «درې» کلمه د لویو، بې شمېره او ځواکمنو شیانو استازیتوب کوي، په داسې حال کې چې د «ستورو» معنی؛ لکه په اسمان کې «تلپاتې» یا «ابدی» ستوري دي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://news.samsung.com/global/20-things-you-didnt-know-about-samsung#:~:text=MEANING%20OF%20THE%20SAMSUNG%20LOGO,like%20stars%20in%20the%20sky|title=[Infographic] 20 Things You Didn't Know about Samsung|website=Samsung Newsroom|date=22 May 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.phonearena.com/news/The-hidden-meaning-behind-the-names-of-tech-giants-what-does-Samsung-mean_id54538|title=The hidden meaning behind the names of tech giants: what does Samsung mean?|first=Victor|last=H.|website=Phone Arena}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|date=10 July 2006|title=한국 10대 그룹 이름과 로고의 의미|url=http://www.koreadaily.com/news/read.asp?page=1&amp;branch=NEWS&amp;source=&amp;category=economy.business&amp;art_id=1042338|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20110429185914/http://www.koreadaily.com/news/read.asp?page=1&amp;branch=NEWS&amp;source=&amp;category=economy.business&amp;art_id=1042338|archive-date=29 April 2011|access-date=19 September 2010|publisher=koreadaily.com}}&lt;/ref&gt;

== تاریخچه ==

=== ۱۹۳۸ – ۱۹۷۰ ز کال ===
په ۱۹۳۸ ز کال کې، په کوریا کې د جاپان د واکمنۍ پرمهال، لي بیونګ-چل (۱۹۱۰- ۱۹۸۷) په اویریونګ ښار کې له یوې لویې ځمکې خاوندې کورنۍ نه نږدې دایګو ښار ته لاړ او د میتسوبوشي سوداګریز یا شیبوشیکاشیکا (Mitsuboshi) سوداګریز شرکت یې تاسیس کړ. سامسونګ د یو کوچني سوداګریز شرکت په توګه په سو-ډونګ (اوس انګیو دونګ) کې له څلوېښتو کارمندانو سره په کار پیل وکړ. شرکت ښه شو او لي په ۱۹۴۷ ز کال کې خپل مرکزي دفتر سیول ته ولېږداوه. کله چې د کوریا جګړه پیل شوه، هغه اړ شو، چې سیول پرېږدي. هغه په ​​بوسان کې د شیل جیدانګ په نوم د بورې د تصفیې کارخانه پیل کړه. په ۱۹۵۴ ز کال کې، لي چیل موژیک تاسیس کړ او د دایګو په چمسان-ډونګ کې یې کارخانه جوړه کړه. دا په هېواد کې د وړیو ترټولو لویه کارخانه وه.&lt;ref name=&quot;Samsung&quot;&gt;{{Cite web|title=History – Corporate Profile – About Samsung – Samsung|url=http://www.samsung.com/us/aboutsamsung/corporateprofile/history06.html|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110415235250/http://www.samsung.com/us/aboutsamsung/corporateprofile/history06.html|archive-date=15 April 2011|access-date=21 October 2015|website=Samsung Group|publisher=Samsung Group}}&lt;/ref&gt;

== اغېز ==
سامسنګ د سویلي کوریا په اقتصادي پرمختګ، سیاست، رسنیو او کلتور کې خورا پیاوړی اغېز لري او «د هان سیند معجزه» تر شا لوی محرک ځواک دی. اړوند شرکتونه یې د سویلي کوریا د ټولو صادراتو شاوخوا پنځمه برخه تولیدوي. د سامسنګ عاید په ۲۰۱۳ ز کال کې د سویلي کوریا له ۱۰۸۲ ملیارد ډالرو GDP ۱۷٪ سره برابر و.&lt;ref&gt;[http://www.businessweek.com/articles/2013-04-04/shell-glencore-and-other-multinationals-dominate-their-home-economies ''Shell, Glencore, and Other Multinationals Dominate Their Home Economies''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130411062314/http://www.businessweek.com/articles/2013-04-04/shell-glencore-and-other-multinationals-dominate-their-home-economies|date=11 April 2013}} 4 April 2013 BusinessWeek&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Hutson&quot;&gt;{{Cite news|last1=Hutson|first1=Graham|last2=Richards, Jonathan|date=17 April 2008|title=Samsung chairman charged with tax evasion – Times Online|work=[[The Times]]|location=London|url=http://business.timesonline.co.uk/tol/business/industry_sectors/technology/article3764352.ece|url-status=live|access-date=28 February 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110503224019/http://business.timesonline.co.uk/tol/business/industry_sectors/technology/article3764352.ece|archive-date=3 May 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|date=1 October 2011|title=Samsung and its attractions – Asia's new model company|newspaper=The Economist|url=http://www.economist.com/node/21530984|url-status=live|access-date=11 January 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120104022850/http://www.economist.com/node/21530984|archive-date=4 January 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|date=12 November 2011|title=South Korea's economy – What do you do when you reach the top?|newspaper=The Economist|url=http://www.economist.com/node/21538104|url-status=live|access-date=11 January 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120110154323/http://www.economist.com/node/21538104|archive-date=10 January 2012}}&lt;/ref&gt;

وو سوک هون چې د اقتصاد پوډکاسټ نامتو کوربه وو ویې وویل: «تاسو کولای شئ ان ووایئ چې د سامسنګ رئیس د سویلي کوریا له ولسمشر نه ډېر ځواکمن دی. کوریایان د سامسنګ په اړه د نه منلو وړ او له قانون نه پورته فکر کوي». د واشنګټن پوسټ یوه مقاله چې سرلیک یې دی «په سویلي کوریا کې د سامسنګ جمهوریت» د ۲۰۱۲ ز کال د ډسمبر په ۹ مه خپره شوه. منتقدینو ادعا وکړه چې سامسنګ کوچني کاروبارونه له منځه وړي، د سویلي کوریا پېرودونکو لپاره انتخابونه محدودوي او کله ناکله له نورو لویانو سره د قیمتونو د تنظیم کولو په وخت کې له هغو خلکو سره چې په اړه یې تحقیق کوي، سختي کوي. د سویلي کوریا د ولسمشرۍ نوماند لي جونګ هي په یوه مناظره کې وویل، «حکومت د سامسنګ په لاس کې دی. سامسونګ حقوقي نړۍ، مطبوعات، اکاډميک وګړي او بیوروکراسي اداره کوي».&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Chico Harlan|date=9 December 2012|title=In South Korea, the Republic of Samsung|newspaper=The Washington Post|url=https://articles.washingtonpost.com/2012-12-09/world/35721716_1_samsung-chairman-smartphone-market-samsung-credit-card|url-status=dead|access-date=23 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130921061502/http://articles.washingtonpost.com/2012-12-09/world/35721716_1_samsung-chairman-smartphone-market-samsung-credit-card|archive-date=21 September 2013}}&lt;/ref&gt;

=== اړوند څیزونه ===
سامسنګ الکترونیک یو څو مليتي الکترونیکي او معلوماتي ټکنالوژیکي شرکت دی، چې مرکزي دفتر یې په سووانند او د سامسنګ ګروپ په لوی شرکت کې دی. په دغو محصولاتو کې ایر کنډیشنرونه، کمپیوټرونه، ډیجیټل ټلویزیون سیټونه، فعال میټریکس عضوي رڼا جذبونکي ډایډونه (AMOLEDs)، ګرځنده تیلیفونونه، د ښودلو مانیټرونه، د کمپیوټر پرنټرونه، یخچالونه، سیمي کنډکټرونه او د مخابراتي شبکې تجهیزات شامل دي.&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Barkham|first=Patrick|date=9 August 2012|title=Samsung: Olympic smartphone firm aims for big global wins|work=[[The Guardian]]|location=London|url=https://www.theguardian.com/technology/2012/aug/09/samsung-olympic-smartphones-global-wins?newsfeed=true|url-status=live|access-date=27 August 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20151119004848/http://www.theguardian.com/technology/2012/aug/09/samsung-olympic-smartphones-global-wins?newsfeed=true|archive-date=19 November 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Profile: Samsung Electronics Co Ltd|publisher=Reuters|url=http://uk.reuters.com/business/quotes/companyProfile?symbol=005930.KS|url-status=dead|access-date=27 August 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20121022162433/http://uk.reuters.com/business/quotes/companyProfile?symbol=005930.KS|archive-date=22 October 2012}}&lt;/ref&gt;

دا د ۲۰۱۲ ز کال په لومړۍ ربع کې د واحد پلور له مخې د نړۍ ترټولو لوی ګرځنده ټیلیفون جوړونکی و، چې د نړیوال بازار ونډه یې  25.4٪ وه. دا د ۲۰۱۱ ز کال له عوایدو سره (تر انټیل وروسته) د نړۍ دویم لوی نیمه هادي تولیدونکی هم و.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Preliminary Worldwide Ranking of the Top 20 Suppliers of Semiconductors in 2011|url=http://www.isuppli.com/PublishingImages/Press%20Releases/2011-12-01_Market_Share_Table1.jpg|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120627044039/http://www.isuppli.com/PublishingImages/Press%20Releases/2011-12-01_Market_Share_Table1.jpg|archive-date=27 June 2012|access-date=27 August 2012|publisher=IHS Isuppli}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;bbc27412&quot;&gt;{{Cite news|date=27 April 2012|title=Samsung overtakes Nokia in mobile phone shipments|work=BBC News|url=https://www.bbc.co.uk/news/business-17865117|url-status=live|access-date=27 August 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120814064732/http://www.bbc.co.uk/news/business-17865117|archive-date=14 August 2012}}&lt;/ref&gt;

== لوی مشتریان ==
د سامسنګ لوی پېرودونکي په دې کې شامل دي:&lt;blockquote&gt;به د راتلونکو ۱۵ کلونو لپاره شاهي هالنډي شیل ته د 50 میلیارد ډالرو په ارزښت د مایع طبیعي ګاز (LNG) ذخیره کولو تاسیساتو یوازینی چمتو کونکی وي. د مایع طبیعي ګاز (FLNG) پلیټ فارم د ۲۰۱۲ ز کال په اکټوبر کې د سویلي کوریا په جیوجي ټاپو کې د سامسنګ د درنو صنعتونو په کښتۍ کې کار پیل کړ، چې کله بشپړ شي او په بشپړ ډول بار شي، وزن به یې 600,000 ټنه وي، چې د نړۍ ترټولو لویه «بېړۍ» ده. دا د متحده ایالاتو ترټولو لویه الوتکې وړونکې بېړۍ نه شپږ ځلې لویه ده.&lt;ref&gt;{{Cite news|date=23 September 2009|title=Samsung Heavy Industries|work=forbes.com|url=https://www.forbes.com/lists/2009/37/asia-fab-50-09_Samsung-Heavy-Industries_KQZL.html|url-status=live|access-date=13 September 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100531101750/http://www.forbes.com/lists/2009/37/asia-fab-50-09_Samsung-Heavy-Industries_KQZL.html|archive-date=31 May 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|date=31 July 2009|title=Samsung Heavy Signs Deal with Shell to Build LNG Facilities|url=http://www.hellenicshippingnews.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=58404&amp;Itemid=70|access-date=13 September 2010|publisher=hellenicshippingnews.com}}{{dead link|date=June 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|date=18 October 2012|title=Major construction begins on the Prelude FLNG project|url=http://www.shell.com/global/aboutshell/media/news-and-media-releases/2012/prelude-flng-construction-begins-18102012.html|url-status=live|access-date=15 July 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140715224128/http://www.shell.com/global/aboutshell/media/news-and-media-releases/2012/prelude-flng-construction-begins-18102012.html|archive-date=15 July 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|date=15 July 2011|title=The gas platform that will be the world's biggest 'ship'|publisher=bbc.co.uk|url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-13709293|url-status=live|access-date=19 March 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20111230102333/http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-13709293|archive-date=30 December 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

=== د متحده عربي اماراتو حکومت ===
&lt;blockquote&gt;د جنوبي کوریا د شرکتونو یو کنسورشیم، لکه د سامسنګ، د کوریا د برېښنا شرکت او هیونډای، په متحده عربي اماراتو کې د اټومي برېښنا د بټۍ جوړولو لپاره د 40 میلیارد ډالرو په ارزښت تړون ترلاسه کړ. &lt;ref&gt;{{Cite web|date=28 December 2009|title=Seoul wins 40-billion-dollar UAE nuclear power deal|url=http://www.france24.com/en/20091227-south-korea-wins-40-billion-dollar-united-arab-emirates-nuclear-power-deal|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110303202837/http://www.france24.com/en/20091227-south-korea-wins-40-billion-dollar-united-arab-emirates-nuclear-power-deal|archive-date=3 March 2011|access-date=29 September 2010|publisher=france24.com}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

=== فونټ ===
په ۲۰۱۴ ز کال کې، سامسنګ خپل د سامسنګ شارپ سنز فونټ پرانیست. &lt;ref&gt;Sharp. [https://sharptype.co/case-studies/samsung-sharp-sans/ Samsung Sharp Sans].&lt;/ref&gt;

د ۲۰۱۶ ز کال په جولای کې، سامسنګ خپل SamsungOne فونټ پرانیست،  دا د یو ټایپفیس په توګه هیله لري د سامسنګ محصولاتو پراخې لړۍ ته یوه ثابته او نړیواله بصري پېژندنه ورکړي. SamsungOne د سامسنګ د متنوع وسیلو په پورټ فولیو کې د کارولو لپاره طرحه شوی و، چې له کوچنیو وسیلو؛ لکه سمارټ فونونو نه تر لویو وصل شوو تلویزیونونو یا ریفریجریټرونو او همدارنګه د سامسنګ بازارموندنې او اعلاناتو ته د هر څه لپاره د مشروعیت تمرکز سره و. د فونټ کورنۍ د 25,000 حروفونو له لارې د 400 مختلفو ژبو ملاتړ کوي.&lt;ref&gt;Chaim Gartenberg, The Verge. &quot;[https://www.theverge.com/circuitbreaker/2016/7/25/12270938/samsung-font-samsungone-android-roboto Samsung developed its own font called SamsungOne]&quot;. {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170226062815/http://www.theverge.com/circuitbreaker/2016/7/25/12270938/samsung-font-samsungone-android-roboto|date=26 February 2017}}. 25 July 2016.&lt;/ref&gt;

== مالي ملاتړي ==
سامسونګ الکترونیک په ۲۰۱۳ ز کال کې د اعلاناتو او بازارموندنې په برخه کې د اټکل له مخې  ۱۴ میلیارد امریکایي ډالر مصرف کړي. په کلني 5.4٪ عاید کې، دا د پلور له پلوه د نړۍ ترټولو ۲۰ شرکتونو نه لوی تناسب لري (اپل 0.6٪ او جنرل موټورو 3.5٪ مصرف کړي). سامسنګ په 

۲۰۱۲ ز کال کې د نړۍ ترټولو لوی تبلیغ کوونکی شو، چې د اپل د 1 میلیارد ډالرو په پرتله یې 4.3 میلیارد ډالر مصرف کړي دي. د سامسنګ نړیوال برانډ ارزښت 39.6 میلیارد ډالر دی، چې د اپل له  نیمایي نه کم دی.&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Kim|first=Miyoung|date=27 November 2013|title=Samsung's marketing splurge doesn't always bring bang-for-buck|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/article/us-samsung-marketing-idUSBRE9AQ18720131127|url-status=live|access-date=21 October 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151001211921/http://www.reuters.com/article/2013/11/27/us-samsung-marketing-idUSBRE9AQ18720131127|archive-date=1 October 2015}}&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>tlnn1hm1m3hwhyypwnl2if35hr7jgbr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>نيوروبورېليوسېز</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16852</id>
    <revision>
      <id>353159</id>
      <parentid>307449</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T17:24:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>24283</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>353159</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8306" sha1="7zallhr3iq4phwfi0jm00yvqfydfumn" xml:space="preserve">'''نيوروبورېليوسېز''' ''(په انگرېزي: Neuroborreliosis)'' د [[مرکزي عصبي نظام]] يوه بې نظمي ده چې د سپايروکيت باکټېريا، [[بورېليا]] جنس د انتانونو په سبب رامېنځ ته کېږي.&lt;ref name=&quot;pmid18097481&quot;&gt;{{cite journal |author=Rupprecht TA, Koedel U, Fingerle V, Pfister HW |title=The pathogenesis of lyme neuroborreliosis: from infection to inflammation |journal=Mol. Med. |volume=14 |issue=3–4 |pages=205–12 |year=2008 |pmid=18097481 |pmc=2148032 |doi=10.2119/2007-00091.Rupprecht |url=http://www.molmed.org/pdfstore/205_212.Rupprecht.00091.PDF |access-date=2012-09-04 |archivedate=2012-02-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120209175903/http://www.molmed.org/pdfstore/205_212.Rupprecht.00091.PDF }}&lt;/ref&gt; د دغې ناروغۍ مايکروبيولوژيکي وده د [[نيوروسيفيلس]] يا [[عصبي باو]] ناروغۍ ته ورته دی. نيوروسيفيلس يا عصبي باو يو بل ډول سپايروکيتي انتاني ناروغي ده.&lt;ref name=&quot;pmid18817547&quot;&gt;{{cite journal |author=Judith Miklossy, Sandor Kasas, Anne D Zurn, Shermann McCall, Sheng Yu, and Patrick L McGeer |title=Persisting atypical and cystic forms of Borrelia burgdorferi and local inflammation in Lyme neuroborreliosis |journal=Journal of Neuroinflammation |volume=5 |issue=1 |pages=40 |year=2008 |url=http://www.jneuroinflammation.com/content/5/1/40 |doi=10.1186/1742-2094-5-40 |pmid=18817547 |pmc=2564911 |unused_data=PMID 18817547}}&lt;/ref&gt; نيوروبوريليوسېز د لايم ناروغۍ د آخرنۍ نابابې بڼې په توگه هم څرگندېږي.
==نښې نښانې==
نيوروبورېليوسېز اکثراً د [[لايم ناروغي|لايم ناروغۍ]] ته ورته نښې نښانې ښکاره کوي، چې په دغو نښو نښانو کې [[ايريتيما ميگرانس]] يا په جلد باندې سرې لکې، والگي ته ورته نښې نښانې لکه تبه او عضلاتي دردونه شامل دي. د نيوروبوريليوسېز په عصبي نښو نښانو کې مېنېنجوراډيکولايټس (چې په اروپايي ناروغانو کې عام دی)، د کرانيال عصبي رشتو غيرنورمالتياوې او عقلي ناسوبتياوې شاملې دي. په حسي نظام کې اختلالونه هم موجود وي. په ډېرو کمو پېښو کې د اېنسېفلومايلايټس يوه پرمختللې بڼه هم ليدل کېږي. په ماشومانو کې د نيوروبورېليوسېز نښې نښانې سرخوږی، د خوب مضاهمتونه او د ککرۍ د منځ فشار د ډېروالي نښې، لکه پاپيلوايډيما هم ورسره ملې وي. د نيوروبورېليوسېز سره هغه نښې چې په ماشومانو کې لږې ليدل کېږي، هغه [[مېنېنجايټس]]، [[مايلايټس]]، [[اټاکسيا]] او کوريا دي. د سترگو د لايم ناروغي هم په ناروغانو کې ليدل شوې، او همداراز نيوروبورېليوسېز سپاينل کارډ هم اغېزمن کوي، خو دا موندنې دومره عامې نه دي.&lt;ref&gt;http://www.ajnr.org/cgi/content/full/30/6/1079&lt;/ref&gt;

==توپيري تشخيص==
داسې يو شمېر نورې ناروغۍ هم شته چې د نيوروبورېليوسېز ورته نښې نښانې له ځانه ښيي، په داسې ناروغيو کې: 
*[[الزايمر ناروغي]]
*[[حاده خپره شوې اېنسېفلومايلايټس]]
*[[ويروسي مننجايټس]]
*[[ملټيپل سکلېروسېز]]
*[[د بېل پالسي]]&lt;ref&gt;http://emedicine.medscape.com/article/1168285-diagnosis&lt;/ref&gt;
نيوروبورېليوسېز چې د امايوټروفېک لاټرال سکلېروسېز سره نښې نښانې لري.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=آرشیف کاپي |url=http://www2.lymenet.org/8525647f006e05f2/8c703fae46ce57c28525670a0009ab7e/42c29e795a2341938525650300056eea?OpenDocument |access-date=2012-09-04 |archive-date=2012-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120303111152/http://www2.lymenet.org/8525647f006e05f2/8c703fae46ce57c28525670a0009ab7e/42c29e795a2341938525650300056eea?OpenDocument |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

==درملنه==
په امريکا کې د نيوروبورېليوسېز درملنه د هغو انتيبيوتيکونو په مرسته کېږي چې د وينې-او-مغز دېوال نه تېرېدونکي خواص لري، لکه پېنسيلينونه، سېفټرايکسون او يا هم سېفوټاکسيم.&lt;ref name=&quot;halperin&quot;&gt;{{cite journal |author=Halperin JJ |title=Nervous system Lyme disease |journal=Infect. Dis. Clin. North Am. |volume=22 |issue=2 |pages=261–74, vi |year=2008 |month=June |pmid=18452800 |doi=10.1016/j.idc.2007.12.009 |url=}}&lt;/ref&gt; په يوه ځانگړي ناټاکلي آزمېښتي پړاو کې دا وښودل شول چې د پېنسيلينو په پرتله سېفټرايکسون د نيوروبورېليوسېز په درملنه کې ډېر اغېزمن درمل وه.&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Dattwyler RJ, Halperin JJ, Volkman DJ, Luft BJ |title=Treatment of late Lyme borreliosis--randomised comparison of ceftriaxone and penicillin |journal=Lancet |volume=1 |issue=8596 |pages=1191–4 |year=1988 |month=May |pmid=2897008 |doi= |url=}}&lt;/ref&gt; ځينو ځانگړو څېړنيو ښودلې چې په ماشومانو کې سېفټرايکسون هم گټور درمل دي او د دغو درملو سپارښتنه يې کړې.&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Bloom BJ, Wyckoff PM, Meissner HC, Steere AC |title=Neurocognitive abnormalities in children after classic manifestations of Lyme disease |journal=Pediatr. Infect. Dis. J. |volume=17 |issue=3 |pages=189–96 |year=1998 |month=March |pmid=9535244 |doi= 10.1097/00006454-199803000-00004|url=}}&lt;/ref&gt; د گټورې درملنې موده له ۱۴ تر ۲۸ ورځو پورې ټاکل شوې.&lt;ref name=&quot;idsa-guideline&quot;&gt;{{cite journal |author=Wormser GP, Dattwyler RJ, Shapiro ED, ''et al.'' |title=The clinical assessment, treatment, and prevention of Lyme disease, human granulocytic anaplasmosis, and babesiosis: clinical practice guidelines by the Infectious Diseases Society of America |journal=Clin. Infect. Dis. |volume=43 |issue=9 |pages=1089–134 |year=2006 |month=November |pmid=17029130 |doi=10.1086/508667 |url=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Halperin JJ, Shapiro ED, Logigian E, ''et al.'' |title=Practice parameter: treatment of nervous system Lyme disease (an evidence-based review): report of the Quality Standards Subcommittee of the American Academy of Neurology |journal=Neurology |volume=69 |issue=1 |pages=91–102 |year=2007 |month=July |pmid=17522387 |doi=10.1212/01.wnl.0000265517.66976.28 |url= }}&lt;/ref&gt;

په اروپا کې گڼ شمېر څېړنو او زده کړو دا څرگنده کړې چې نيوروبورېليوسېز په درملنه کې ډوکسيسيلين هم د سېفټرايکسون په شان د ورته اغېزو نه برخمن انتيبيوتيک دي چې د رگ له لارې بايد وکارېږي. خو په امريکا کې ډوکسيسيلين د نيوروبورېليوسېز د درملنې په توگه په پراخه کچه نه دي څېړل شوي، خو په اروپا او امريکا کې پر بورېليا بورگدورفېري بری او د دغې باکټيريا په وړاندې د شته انتيبيوتيکو حساسيت يو شان گڼل کېږي. بيا هم په عام ډول ډوکسيسيلين د ماشومانو په درملنه کې د هډوکو او غاښونو د تخريب په خاطر نه ورکول کېږي.&lt;ref name=&quot;halperin&quot;/&gt;

د نيوروبورېليوسېز هغه درملنې چې د شک په سترگه ورته کتل کېږي او يا هم د درملنې له حيثيت نه بې برخې گڼل شوي:
*[[مالاريا درملنه]]
*[[هايپربېرېک آکسيجن درملنه]]
*[[کولويډل سپين زر]]
*د هايډروجن پرآکسايډ او بسماسين ستنه

==دا هم وگورۍ==
*[[کنک-زېږنده ناروغي]]

==سرچينې==
{{reflist}}

[[وېشنيزه:لايم ناروغي]]</text>
      <sha1>7zallhr3iq4phwfi0jm00yvqfydfumn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>افغانستان ملي پوځ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17340</id>
    <revision>
      <id>353148</id>
      <parentid>252356</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T12:24:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Soheil rahimi7</username>
        <id>32710</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Soheil rahimi7 د [[افغان ملي پوځ]] مخ [[افغانستان ملي پوځ]] ته ولېږداوه</comment>
      <origin>252356</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3399" sha1="mx5t5kxmk6nhqa2xsw0i4np8a6fnaxo" xml:space="preserve">{{Infobox military unit
|unit_name= افغان ملي پوځ
|image=[[File:Afghan soldiers.jpg|border|300px]]
|caption=د افغانستان د ملي اردو د سرتېرو په ګډون د کومانډو سرتیری یی هم  مخ ته ولاړ دی.
|dates=1747 (253 کاله)
|country={{flag|Afghanistan}}
|branch=[[افغان ملي پوځ]]
|type=[[ پوځ]]
|role=
|size=169,000
|command_structure=
|garrison=[[کابل]]
|garrison_label= مرکزي دفتر
|equipment= T-62, T-55 MBT (IISS 2010) 1,043+ IFVs &amp; APCs{{citation needed|date=December 2013}}
|equipment_label=
|motto=
|colors=تور, سور او  زرغون {{colorbox|black}}{{colorbox|red}}{{colorbox|green}}
|colors_label=
|mascot=
|battles=د تروريزم سره جګړه 
|anniversaries=د خپواکۍ ورځ  لمانځنه&lt;br&gt;د  خپلواکی ورځ
|decorations=
|battle_honours=
&lt;!-- Commanders --&gt;
|current_commander=[[جنرال]] [[بسم الله وزیری]]|current_commander_label=[[د افغانستان لوي درستیز|لوي درستیز]]
|ceremonial_chief=
|ceremonial_chief_label=
|notable_commanders=
&lt;!-- Insignia --&gt;
|identification_symbol=[[File:Afghan National Army emblem.svg|180px]]
|identification_symbol_label=
|identification_symbol_2=
|د پيژندنې
سمبول=
}}
[[File:Afghan National Army emblem.svg|thumb|left|200px| افغان ملي پوځ افتخاری نښان]]
[[File:Non Commissioned Officers of the Afghan National Army.jpg|thumb|left|200px| افغان ملي پوځ سرتیری]]
د '''افغان ملي پوځ''' یا '''افغان ملي اردو''' {{Lang-prs|اردوی ملی افغانستان}} په ۱۳۸۱ کال کې د ولسمشر [[حامد کرزی|حامد کرزي]] له لورې د یوه فرمان پر بنسټ رامینځ ته شو. د افغان ملي پوځ د ملي دفاع وزارت تر مشرۍ لاندې د افغان ملي امنیتي ځواکونو (ANSF) یوه برخه جوړوي چې ددې ځواکونو بله برخه افغان ملي پولیس دي (ANP). افغان ملي پوځ د افغانانو د ټولو ټولنیزو او توکمیزو ډلو څخه جوړ یو د خپلي خوښې ځواک بلل کیږي. په پام کې وه چې افغان ملي پوځ په بنسټیزه توگه ۷۰۰۰۰ وسله والو ځواکونو ته ورسیږي. د افغانستان ملي پوځ په ۱۳۸۲ کال کې د بن د تړون پر بنسټ له رامینځ ته کیدو وروسته د افغان حکومت د امنیتي سکټور د سمون د ستراتیژۍ له پنځو ستنو څخه یوه وبلل شوه.

== د افغان د ملي پوځ دندې ==

# د پولو ساتنه او له بهرنيو گواښونو څخه مخنیوی؛
# ترهگرو ځواکونوته ماته ورکول؛
# د نا قانونه وسله والو ډلو له مینځه وړل، بیا پیوستون یا نیول؛
# له افغان ملي پولیسو سره په همکارۍ کې د کورنیو امنیتي گواښونو او بیړنیو حالاتو اداره کول.

=== د افسرانو نښانونه ===

{| style=&quot;border:1px solid #8888aa; background-color:#f7f8ff; padding:5px; font-size:95%; margin: 0px 12px 12px 0px;&quot;
{{Ranks and Insignia of Non NATO Armies/OF/Afghanistan}}
|}

{{تانبه|افغان ځواکونه}}
[[وېشنيزه:افغان ملي پوځ]]</text>
      <sha1>mx5t5kxmk6nhqa2xsw0i4np8a6fnaxo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>353150</id>
      <parentid>353148</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T12:25:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Soheil rahimi7</username>
        <id>32710</id>
      </contributor>
      <origin>353150</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3423" sha1="oa8rfg51xppby2h5o0yglm4146x1ijc" xml:space="preserve">{{Infobox military unit
|unit_name= افغانستان ملي پوځ
|image=[[File:Afghan soldiers.jpg|border|300px]]
|caption=د افغانستان د ملي اردو د سرتېرو په ګډون د کومانډو سرتیری یی هم  مخ ته ولاړ دی.
|dates=1747 (253 کاله)
|country={{flag|Afghanistan}}
|branch=[[افغان ملي پوځ]]
|type=[[ پوځ]]
|role=
|size=169,000
|command_structure=
|garrison=[[کابل]]
|garrison_label= مرکزي دفتر
|equipment= T-62, T-55 MBT (IISS 2010) 1,043+ IFVs &amp; APCs{{citation needed|date=December 2013}}
|equipment_label=
|motto=
|colors=تور, سور او  زرغون {{colorbox|black}}{{colorbox|red}}{{colorbox|green}}
|colors_label=
|mascot=
|battles=د تروريزم سره جګړه 
|anniversaries=د خپواکۍ ورځ  لمانځنه&lt;br&gt;د  خپلواکی ورځ
|decorations=
|battle_honours=
&lt;!-- Commanders --&gt;
|current_commander=[[جنرال]] [[بسم الله وزیری]]|current_commander_label=[[د افغانستان لوي درستیز|لوي درستیز]]
|ceremonial_chief=
|ceremonial_chief_label=
|notable_commanders=
&lt;!-- Insignia --&gt;
|identification_symbol=[[File:Afghan National Army emblem.svg|180px]]
|identification_symbol_label=
|identification_symbol_2=
|د پيژندنې
سمبول=
}}
[[File:Afghan National Army emblem.svg|thumb|left|200px| افغان ملي پوځ افتخاری نښان]]
[[File:Non Commissioned Officers of the Afghan National Army.jpg|thumb|left|200px| افغان ملي پوځ سرتیری]]
د '''افغانستان ملي پوځ''' یا '''افغانستان ملي اردو''' {{Lang-prs|اردوی ملی افغانستان}} په ۱۳۸۱ کال کې د ولسمشر [[حامد کرزی|حامد کرزي]] له لورې د یوه فرمان پر بنسټ رامینځ ته شو. د افغان ملي پوځ د ملي دفاع وزارت تر مشرۍ لاندې د افغان ملي امنیتي ځواکونو (ANSF) یوه برخه جوړوي چې ددې ځواکونو بله برخه افغان ملي پولیس دي (ANP). افغان ملي پوځ د افغانانو د ټولو ټولنیزو او توکمیزو ډلو څخه جوړ یو د خپلي خوښې ځواک بلل کیږي. په پام کې وه چې افغان ملي پوځ په بنسټیزه توگه ۷۰۰۰۰ وسله والو ځواکونو ته ورسیږي. د افغانستان ملي پوځ په ۱۳۸۲ کال کې د بن د تړون پر بنسټ له رامینځ ته کیدو وروسته د افغان حکومت د امنیتي سکټور د سمون د ستراتیژۍ له پنځو ستنو څخه یوه وبلل شوه.

== د افغان د ملي پوځ دندې ==

# د پولو ساتنه او له بهرنيو گواښونو څخه مخنیوی؛
# ترهگرو ځواکونوته ماته ورکول؛
# د نا قانونه وسله والو ډلو له مینځه وړل، بیا پیوستون یا نیول؛
# له افغان ملي پولیسو سره په همکارۍ کې د کورنیو امنیتي گواښونو او بیړنیو حالاتو اداره کول.

=== د افسرانو نښانونه ===

{| style=&quot;border:1px solid #8888aa; background-color:#f7f8ff; padding:5px; font-size:95%; margin: 0px 12px 12px 0px;&quot;
{{Ranks and Insignia of Non NATO Armies/OF/Afghanistan}}
|}

{{تانبه|افغان ځواکونه}}
[[وېشنيزه:افغان ملي پوځ]]</text>
      <sha1>oa8rfg51xppby2h5o0yglm4146x1ijc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Renamed user 88372a2c10c959f576fac0dbe6b0022e</title>
    <ns>3</ns>
    <id>29513</id>
    <revision>
      <id>353156</id>
      <parentid>197045</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T16:16:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>XXBlackburnXx</username>
        <id>18029</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>XXBlackburnXx پرته له دې چې يو مخ گرځونی پرېږدي له [[د کارن خبرې اترې:Ashi02arya]] څخه [[د کارن خبرې اترې:Renamed user 88372a2c10c959f576fac0dbe6b0022e]] ته مخ ولېږداوه: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/Ashi02arya|Ashi02arya]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/Renamed user 88372a2c10c959f576fac0dbe6b0022e|Renamed user 88372a2c10c959f576fac0dbe6b0022e]]&quot;</comment>
      <origin>197045</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="335" sha1="0r5ssn2d18pfhj7aielo5d3r4z0xg7z" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Ashi02arya}}

-- &lt;font color=&quot;#880088&quot;&gt;ستاسې &lt;/font&gt;&lt;font color=&quot;#0000FF&quot;&gt;د مرستې &lt;/font&gt;&lt;font color=&quot;#449900&quot;&gt;لپاره &lt;/font&gt;&lt;font color=&quot;#DD9922&quot;&gt;هر  &lt;/font&gt;&lt;font color=&quot;#DD4400&quot;&gt;وخت &lt;/font&gt;&lt;font color=&quot;#BB0000&quot;&gt;خدمت کې يو&lt;/font&gt;'''''&lt;br /&gt;  18:16, 26 نومبر 2016 (UTC)</text>
      <sha1>0r5ssn2d18pfhj7aielo5d3r4z0xg7z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>موټر</title>
    <ns>0</ns>
    <id>46635</id>
    <revision>
      <id>353158</id>
      <parentid>343759</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T16:53:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>24283</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>353158</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20118" sha1="7eqieqjszhvcj7o7in25wd2j2d9io5j" xml:space="preserve">{{Databox}}
[[دوتنه:Audi R8 V8 2.jpg|250px|left]]
'''موټر''' یوه څرخ لرونکې نقلیه وسیله ده چې د لېږد رالېږد لپاره کارول کېږي. د موټرونو په ډېری تعریفونو کې راځي چې موټرونه پر سړکونو حرکت کوي، له یوه تر اته کسان ځایوي، څلور ټایرونه لري او تر ډېره د توکو پر ځای خلک لېږدوي.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Pocket Oxford Dictionary|url=https://archive.org/details/australianpocket00john|url-access=registration|year=1976|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0198611134|editor-last=Fowler|editor-first=H.W.|editor-last2=Fowler|editor-first2=F.G.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;OEDmotrcar&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.oed.com/view/Entry/122742#eid35698343|title=motor car, n.|publisher=Oxford University Press|work=OED Online|date=September 2014|access-date=2014-09-29}}&lt;/ref&gt;

په نړیواله کچه له موټرونه استفاده د شلمې پېړۍ په جریان کې وشوه او پرمختللي اقتصادونه پرې تکیه دي. په ۱۸۸۶ ز کال کې د موټرونو د رامنځته کېدو کال ګڼل کېږي، ځکه په دغه کال جرمني مخترع «کارل بېنز» د «بېنز پېټېنټ-موټورواګن» په نامه د خپلې اختراع حق ثبت کړ. موټرونه د شلمې پېړۍ په لومړیو کې په پراخه کچه تولید شول. د لومړنیو هغو موټرونو په ډله کې چې د ټولو لپاره د لاسرسي وړ وو، «T1908» ماډل موټر و چې «فورډ امریکايي شرکت» جوړ کړی و. موټرونو په چټکۍ سره په متحدو ایالتونو کې وده وکړه او د حیواناتو په مرسته د کشېدونکو بګیو ځای یې ونیو. په اروپا او نوره نړۍ کې د موټرونو لپاره غوښتنه، تر دویمې نړیوالې جګړې وروسته ډېره شوه.&lt;ref name=&quot;stein&quot;&gt;{{cite book|title=The Automobile Book|publisher=Paul Hamlyn|year=1967|first=Ralph|last=Stein}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Daimler8586&quot;&gt;{{Cite web|title=1885–1886. The first automobile|url=https://www.daimler.com/company/tradition/company-history/1885-1886.html|access-date=30 July 2021|publisher=Daimler|archive-date=21 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181021003344/https://www.daimler.com/company/tradition/company-history/1885-1886.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;GarrisonEG&quot;&gt;{{Cite book|last=Garrison|first=Ervan G.|title=History of Engineering and Technology: Artful Methods|publisher=Routledge|year=2018|isbn=978-1351440486|pages=272}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|title=Automobile History|url=https://www.history.com/.amp/topics/inventions/automobiles|url-status=live|access-date=2021-08-29|website=[[history.com|www.history.com]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20181127171255/https://www.history.com/.amp/topics/inventions/automobiles|archive-date=27 November 2018}}&lt;/ref&gt;

د موټرونو کارول ځینې لګښتونه او ګټې لري. د فرد اړوند لګښتونه یې موټر اخیستل، جوړول او ساتل، د تېلو لګښت، استهلاک، د موټر چلولو وخت، د پارکېنګ لګښت، مالیه او بیمه دي. د ټولنو په اړوندو لګښتونو کې یې د سړکونو ساتنه، د ځمکې کارول، پر  سړکونو ګڼه ګوڼه، د هوا ککړتیا، عامه روغتیا، روغتیا ساتنه او په پای کې د موټر تخریب شاملېږي. ترافیکي پېښې په ټوله نړۍ کې د مړینې او ټپي کېدو ستر لامل دی.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://cleantechnica.com/2019/08/09/ev-price-parity-coming-soon-claims-vw-executive/|title=EV Price Parity Coming Soon, Claims VW Executive|date=2019-08-09|website=[[CleanTechnica]]|language=en-US|access-date=2019-08-10}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.britishgas.co.uk/the-source/our-world-of-energy/energys-grand-journey/Electric-v-Petrol|title=Electric V Petrol - British Gas|access-date=2019-10-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20191018123644/https://www.britishgas.co.uk/the-source/our-world-of-energy/energys-grand-journey/Electric-v-Petrol|archive-date=18 October 2019|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2019-05-13|title=Factcheck: How electric vehicles help to tackle climate change|url=https://www.carbonbrief.org/factcheck-how-electric-vehicles-help-to-tackle-climate-change|access-date=2020-07-28|website=Carbon Brief|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2020-02-06|title=Electric Cars @ProjectDrawdown #ClimateSolutions|url=https://www.drawdown.org/solutions/electric-cars|access-date=2020-11-20|website=Project Drawdown|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;racv&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.racv.com.au/wps/wcm/connect/racv/Internet/Primary/my+car/advice+_+information/vehicle+operating+costs/|title=Car Operating Costs|publisher=RACV|access-date=2009-12-22|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20091007121101/http://www.racv.com.au/wps/wcm/connect/racv/Internet/Primary/my%2Bcar/advice%2B_%2Binformation/vehicle%2Boperating%2Bcosts/|archive-date=2009-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;who_stats&quot;&gt;{{cite book|url=http://who.int/violence_injury_prevention/publications/road_traffic/world_report/en/|editor5-first=Adnan A.|publisher=World Health Organization|year=2004|title=World report on road traffic injury prevention|editor7-first=Colin|editor7-last=Mathers|editor6-first=Eva|editor6-last=Jarawan|editor5-last=Hyder|access-date=2008-06-24|editor4-first=Dinesh|editor4-last=Mohan|editor3-first=David|editor3-last=Sleet|editor2-first=Richard|editor2-last=Scurfield|editor1-first=Margie|editor1-last=Peden|isbn=92-4-156260-9}}&lt;/ref&gt;

په شخصي ګټو کې یې لېږد رالېږد، خوځښت، خپلواکي او اسانتیا شامل دي. په ټولنیزو ګټو کې یې اقتصادي ګټې شاملېږي؛ مثلاً د موټرونو د صنعت په مرسته کار او شتمني رامنځته کېږي، د لېږد رالېږد خدمتونه وړاندې کېږي، د تفریح او سفر له لارې ټولنه هوسا کېږي او له مالیاتو څخه عواید ترلاسه کېږي. له یوه ځایه بل ځای ته د خلکو سفرونه د ټولنو پر ماهیت پراخې اغېزې لري. په ټوله نړۍ کې شاوخوا یو میلیارد موټرونه کارېږي. په چین، هند او نورو تازه صنعتي شویو هېوادونو کې د موټرونو استفاده په چټکۍ سره مخ پر ډېرېدو ده.&lt;ref name=&quot;setright&quot;&gt;{{cite book|last=Setright|first=L. J. K.|title=Drive On!: A Social History of the Motor Car|publisher=Granta Books|year=2004|isbn=1-86207-698-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;parking&quot;&gt;{{cite book|title=Lots of Parking: Land Use in a Car Culture|first1=John A.|last1=Jakle|first2=Keith A.|last2=Sculle|year=2004|isbn=0-8139-2266-6|publisher=University of Virginia Press}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;plunkettresearch.com&quot;&gt;{{cite web|publisher=Plunkett Research|url=http://www.plunkettresearch.com/Industries/AutomobilesTrucks/AutomobileTrends/tabid/89/Default.aspx|title=Automobile Industry Introduction|archive-url=https://web.archive.org/web/20110722031051/http://www.plunkettresearch.com/automobiles%20trucks%20market%20research/industry%20overview|archive-date=2011-07-22}}&lt;/ref&gt;

== تاریخچه ==
د بخار په مرسته چلېدونکې لومړنۍ نقلیه وسیله په چین کې د «جیوسېټ ماموریت» یوه غړي «فرډينانډ وربېسټ» په شاوخوا ۱۶۷۲ ز کال کې ډیزاین او جوړه کړه. دا د سترواک «کانګ‌شي» لپاره د ۶۵ سانتي مترو (۲۶ اېنچ) په اندازه یوه جوړه شوې لوبتکه وه چې د چلوونکي یا بل کس د لېږد وړتیا یې نه لرله. پوره څرګنده نه ده چې ایا دا ماډل په بریالي ډول جوړ اوعملي شو که نه.&lt;ref name=&quot;setright2&quot;&gt;{{cite book|last=Setright|first=L. J. K.|title=Drive On!: A Social History of the Motor Car|publisher=Granta Books|year=2004|isbn=1-86207-698-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=1679-1681–R P Verbiest's Steam Chariot|work=History of the Automobile: origin to 1900|publisher=Hergé|url=https://translate.google.com/translate?hl=en&amp;sl=fr&amp;u=http://users.skynet.be/tintinpassion/VOIRSAVOIR/Auto/Pages_auto/Auto_001.html&amp;sa=X&amp;oi=translate|access-date=2009-05-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;CuriousExp&quot;&gt;{{cite web|title=A brief note on Ferdinand Verbiest|publisher=Curious Expeditions|date=2007-07-02|url=http://curiousexpeditions.org/?p=52|access-date=2008-04-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20130310071024/http://www.curiousexpeditions.org/?p=52|archive-date=2013-03-10}}&amp;nbsp;– Note that the vehicle pictured is the 20th century diecast model made by Brumm, of a later vehicle, not a model based on Verbiest's plans.&lt;/ref&gt;

نیکولاس-جوزېف کاګوناټ ته په ۱۷۶۹ ز کال کې د لومړنۍ بشپړې په خپله تلونکې نقلیه وسیلې د جوړولو امتیاز ورکول کېږي، ښاعلي نیکولاس داسې نقلیه وسیله جوړه کړه چې د بخار په مرسته یې حرکت کاوه او درې ټایرونه یې لرل. ده د فرانسې د پوځ لپاره دوه بخاري ټراکټورونه هم جوړ کړل چې یو یې د فرانسې د ملي هنرونو او لاسي صنایعو په مرکز کې ساتل کېږي. د ده اختراعات له دې امله نیمګړي وو چې د اوبو رسولو او بخاري فشار د ساتلو په برخه کې يې ستونزې لرلې. په ۱۸۰۱ ز کال کې «ریچارډ ټریویټېک» د «پوفېنګ ډيویل» په نامه د اورګاډي لومړنی ماشین جوړ او نندارې ته وړاندې کړ، د ډېرو په باور دا لومړنۍ بخاري نقلیه وسیله ده چې جوړه شوې ده. دغې وسیلې هم د پوره وخت لپاره د بخار فشار نه شوای ساتلی او عملي استفاده یې کمه وه.&lt;ref&gt;Encyclopædia Britannica {{cite web|title=Nicolas-Joseph Cugnot|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/145966/Nicolas-Joseph-Cugnot}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Encyclopædia Britannica&quot;&gt;Encyclopædia Britannica&lt;/ref&gt;

د ۱۸۸۱ ز کال په نومبر میاشت کې فرانسوي مخترع «ګوسټاو ټروو» د پاریس د برېښنا په نړیوال نندارتون کې خپل لومړنی (درې ټایره) برقي موټر نندارې ته وړاندې کړ. کابو په همدغه مهال ګڼو نورو جرمني انجنیرانو (ګوتلیب ډایملر، ویلهلم میباخ او سیګفریډ مارکس)  هم پر دې ستونزه کار کاوه. په ۱۸۸۶ز کال، د موټرونو د رامنځته کېدو کال ګڼل کېږي او دا هغه مهال و چې جرمني انجنیر «کارل بېنز» د «بېنز موټرواګن» په نامه خپله اختراع ثبت کړه. نوموړی په ټولیز ډول د موټر مخترع بلل کېږي.&lt;ref name=&quot;stein2&quot;&gt;{{cite book|title=The Automobile Book|publisher=Paul Hamlyn|year=1967|first=Ralph|last=Stein}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Daimler85862&quot;&gt;{{Cite web|title=1885–1886. The first automobile|url=https://www.daimler.com/company/tradition/company-history/1885-1886.html|access-date=30 July 2021|publisher=Daimler|archive-date=21 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181021003344/https://www.daimler.com/company/tradition/company-history/1885-1886.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;GarrisonEG2&quot;&gt;{{Cite book|last=Garrison|first=Ervan G.|title=History of Engineering and Technology: Artful Methods|publisher=Routledge|year=2018|isbn=978-1351440486|pages=272}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Wakefield|first=Ernest H.|title=History of the Electric Automobile|publisher=Society of Automotive Engineers|year=1994|isbn=1-56091-299-5|pages=2–3}}&lt;/ref&gt;

په ۱۸۷۹ ز کال کې بېنز ته د هغه ماشین یا انجن د اختراع د ثبتولو حق ورکړل شو چې یو کال وړاندې یې ډیزاین کړی و. د ښاغلي بېنز ګڼو نورو اختراعاتو د نقلیه وسایلو د چلولو لپاره د داخلي احتراق د موتور استفاده شونې کړه. د ده لومړنی موټورواګن په ۱۸۸۵ ز کال کې د جرمني په «ماناهیم» ښار کې جوړ شو. ښاغلي بېنز ته د ۱۸۸۶ ز کال د جنورۍ میاشتې په ۲۹مه نېټه (د خپل ستر شرکت «بېنز انډ سای» تر څارنې لاندې چې په ۱۸۸۳ ز کال کې یې جوړ کړی و) د اختراع د ثبت حق ورکړل شو. بېنز د ۱۸۸۶ ز کال د جولای میاشتې په ۳یمه نېټه، د خپل موټر لپاره تبلیغات پیل کړل او د ۱۸۸۸ او ۱۸۹۳ ز کلونو تر منځ یې شاوخوا ۲۵ بېنز موټرونه وپلورل. فرانسوي «امیل راجر» چې مخکې یې بېنز موټرونه د یوه جواز له مخې تولیدول، دا مهال یې بېنز موټر خپلو تولیداتو ته ور اضافه کړ. دا چې فرانسه د لومړنیو موټرونو لپاره پرانیستی ځای و، په لومړیو کې بېنز موټرونه تر ډېره په جرمني کې جوړ او وپلورل شول. د ۱۸۸۸ ز کال په اګسټ میاشت کې د کارل بېنز مېرمنې «برټا بېنر» د موټر په مرسته پر سړک لومړنی سفر وکړ، تر څو د خپل خاوند د اختراع ارزښت ثابت کړي.

په ۱۸۹۲ ز کال کې جرمني انجنیر «روډولف ډیزل» ته د «نوي منطقي احتراق موتور» د اختراع د ثبتولو حق ورکړل شو. ده په ۱۸۹۷ ز کال کې لومړنی ډيزلي انجن جوړ کړ. بخاري، برېښنايي او پېټرولي موټرو د څو لسیزو لپاره سیالي وکړه او په ۱۹۱۰مو ز کلونو کې، هغو موټرونو تر نورو ډېر مخکې شول چې انجن یې پېټرول سوځول. &lt;ref name=&quot;stein3&quot;&gt;{{cite book|title=The Automobile Book|publisher=Paul Hamlyn|year=1967|first=Ralph|last=Stein}}&lt;/ref&gt;

په ټولیز ډول داسې اټکل کېږي چې د عصري موټرونو او موټر سایکلونو د جوړېدو لپاره د اختراعاتو څه باندې یو لک حقونه ثبت شوي دي.&lt;ref name=&quot;TICCIHturin&quot;&gt;{{cite web|url=http://ticcih.org/turin-charter-ratified-by-fiva-federation-internationale-des-vehicules-anciens/|title=Turin Charter ratified by FIVA|archive-url=https://web.archive.org/web/20180311151521/http://ticcih.org/turin-charter-ratified-by-fiva-federation-internationale-des-vehicules-anciens/|archive-date=2018-03-11|url-status=live|last=Jerina|first=Nataša G.|date=May 2014|publisher=TICCIH|access-date=2018-03-11}}&lt;/ref&gt;

== د سون‌توکو او محرکه قوې ټېکنالوژۍ ==
د ترانسپورتي وسایلو سکتور، د هوا په ککړوالي، غږیز ککړوالي او اقلیمي بدلون کې ستره ونډه لري.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Transport greenhouse gas emissions|url=https://www.eea.europa.eu/airs/2018/resource-efficiency-and-low-carbon-economy/transport-ghg-emissions|publisher=[[European Environment Agency]]|access-date=11 March 2019}}&lt;/ref&gt;

د ۲۰۲۰ ز کال په لومړیو کې ډېری کارېدونکي موټرونه پېټرولي وو. د موټرو د تولیدوونکو نړیواله اداره وايي: په کومو هېوادونو کې چې د کم‌سلفره پېټرولو استفاده جبري ده، هلته (د یورو-۶ په څېر) هغه پېټرولي موټرونه چې د ۲۰۱۰مو ز کلونو له وروستیو معیارونو سره سم جوړ شوي دي، د هوا په ککړتیا کې کمه ونډه لري. په ځينو ښارونو کې پر پخوانيو پېټرولي موټرونو بندیز لګېدلی او ځينې هېوادونه غواړي چې په راتلونکي کې د دا ډول موټرونو پلور منعه کړي. د چاپېریال‌ساتنې ځینې فعالې ډلې وايي چې: د اقلیمي بدلون د محدودولو لپاره باید د فوسیلي سون‌توکو سوځوونکي موټرونه ورو ورو له منځه لاړ شي. په ۲۰۱۷ ز کال کې د پېټرول سوځوونکو موټرونو تولید اوج ته رسېدلی و. &lt;ref&gt;{{cite news|title=14 Countries and Territory State Move Up in Top 100 Ranking on Gasoline Sulfur Limits|url=https://stratasadvisors.com/insights/073118-top-100-gasoline-sulfur-ranking|publisher=Stratas Advisors|date=30 July 2018|access-date=12 May 2022|archive-date=15 February 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190215224633/https://stratasadvisors.com/insights/073118-top-100-gasoline-sulfur-ranking|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title='Among the worst in OECD': Australia's addiction to cheap, dirty petrol|url=https://www.theguardian.com/environment/2019/feb/05/among-the-worst-in-oecd-australias-addiction-to-cheap-dirty-petrol|work=[[The Guardian]]|date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;IEA2019&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.iea.org/newsroom/news/2019/october/growing-preference-for-suvs-challenges-emissions-reductions-in-passenger-car-mark.html|title=October: Growing preference for SUVs challenges emissions reductions in passenger car mark|website=www.iea.org|access-date=2019-10-18}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=Bloomberg NEF Electric Vehicle Outlook 2019|url=https://about.bnef.com/electric-vehicle-outlook//|agency=Bloomberg NEF|date=15 May 2019}}&lt;/ref&gt;

== وزن ==
د شلمې پېړۍ په وروستیو او د یووېشتمې پېړۍ په لومړیو کې د موټرونو وزن د بېټریو، د خوندیتوب د عصري اوسپنیزو پنجرو، د قلف ضد برېکونو، ایربګونو او ډېرو قوي انجونونو له امله زیات شو او تر ۲۰۱۹ ز کال پورې په معمولي ډول د موټر وزن له ۱ تر ۳ ټنو زیات و. درانه موټرونه د ټکر پر مهال د موټر چلوونکي لپاره خوندي دي، خو د نورو موټرونو او د سړک پر سر د تېرېدونکو اشخاصو لپاره خطرناک دي. د موټر وزن د تېلو پر مصرف او فعالیت اغېز کوي، ډېر وزن د موټر د تېلو مصرف لوړوي او فعالیت یې کموي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://evarchive.com/how-much-do-electric-cars-weigh/|title=How much do electric cars weigh? {{!}} EV Archive|language=en-US|access-date=2019-12-01|تاريخ الأرشيف=2019-07-16|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20190716013628/https://evarchive.com/how-much-do-electric-cars-weigh/|url-status=dead|خونديځ نېټه=2019-07-16|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20190716013628/https://evarchive.com/how-much-do-electric-cars-weigh/|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20190716013628/https://evarchive.com/how-much-do-electric-cars-weigh/|archive-url=https://web.archive.org/web/20190716013628/https://evarchive.com/how-much-do-electric-cars-weigh/}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://mechanicbase.com/cars/car-weight/|title=How much does a Car Weigh? - [Weight List by Car Model &amp; Type]|last=Sellén|first=Magnus|date=2019-08-02|website=Mechanic Base|language=en-US|access-date=2019-12-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;killing&quot;&gt;{{cite news|url=http://www.slate.com/articles/business/moneybox/2011/06/your_big_car_is_killing_me.html|title=Your Big Car Is Killing Me|first=Annie|last=Lowrey|work=Slate|date=2011-06-27|access-date=2015-11-25}}&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>7eqieqjszhvcj7o7in25wd2j2d9io5j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>کرنیزه ککړتیا</title>
    <ns>0</ns>
    <id>62697</id>
    <revision>
      <id>353173</id>
      <parentid>282609</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T20:59:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>24283</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>353173</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17387" sha1="0iaxlm9rekcevyv9rh7aayiffyq5sa9" xml:space="preserve">[[دوتنه:Water pollution in the Wairarapa.JPG|بټنوک]]
'''کرنیزه ککړتیا''' د کرنیزو فعالیتونو هغو بیوټیک او ابیوټیک فرعي تولیداتو ته ویل کېږي چې د چاپیریال او شاوخوا ایکوسیستمونو د ککړتیا یا تخریب لامل کېږي او یا انسانانو او د دوی اقتصادي ګټو ته زیان رسوي. ککړتیا ښايي له بېلابېلو سرچینو څخه رامنځته شي چې د اوبو د مشخصې سرچینې له ککړتیا څخه نیولې د ځمکې پر سطحه نور هغه بېلابېل لاملونه په کې شاملېږي چې د نامشخصو سرچینو ککړتیا او د هوا ککړتیا هم بلل کېږي. کله چې په چاپېریال کې دا ککړوونکي عوامل رامنځته شي، پر شاوخوا ایکوسیستمونو مستقیې اغېزې لرلی شي، یعنې ځايي وحشي ژوي وژني یا د څښاک اوبه ککړوي. همدا راز د اوبو پر لاندېني جریان اغېز کوي چې د کرنیزو جریانونو له امله رامنځته شوي مړه زونونه په لویو اوبو کې متمرکزوي.

مدیریتي لارې چارې یا د مدیریتي لارو چارو په اړه ناپوهي د دغو ککړتیاوو په اندازه او اغېزو کې مهم رول لوبوي. د څارویو او استوګنځي له مدیریت نیولې بیا د افت وژونکو او کیمیاوي سرې تر شیندلو پورې د مدیریت تخنیکونه په نړیوالو کرنیزو لارو چارو کې شامل دي. د ناسم مدیریت په طریقو یا لارو چارو کې د څارویو د تغذیې کمزوری مدیریت، ډېر څړځایونه، یوې کول، کیمیاوې سرې او د افت وژونکو ناسمه، ډېره یا بې وخته استفاده شامل دي.

د کرنیزې ککړتیا عوامل د اوبو پر کیفیت کلکه اغېزه کوي او په جهيلونو، سیندونو، لندبل لرونکو ځمکو، رودونو او ځمک‌لاندې اوبو کې موندل کېږي. د کرنیزې ککړتیا په عواملو کې رسوبات، غذایي مواد، میکروبونه، افت وژونکي، فلزات او مالګې شاملې دي. د څارویو ساتنه او روزنه چاپېریال ته د ککړوونکو موادو پر داخېلېدو ډېر اغېز لري. که چېرې څړځایونه، په کوچنیو ډنډونو یا جهیلونو کې د سرې زېرمې او په کروندو کې سرې په سم ډول اداره نه‌شي، په دې کې باکتریاوې او میکروبونه کولی شي سیندونو او د ځمکې لاندې اوبو ته لاره پیدا کړي. د کرنې له امله د هوا ککړتیا د ځمکې په کارولو کې د بدلونونو او د څارویو ساتنې د طریقو له لارې د اقلیم پر بدلون پراخ اغېز لري او د دغو ستونزو حل کول د ځمکې او اقلیم په اړه د اقلیمي بدلونونو د حکومت‌منځي پلاوي د ځانګړي راپور یوه مهمه برخه وه.&lt;ref&gt;{{cite web |date=2015-02-20 |title=Agricultural Nonpoint Source Fact Sheet |url=http://water.epa.gov/polwaste/nps/agriculture_facts.cfm |access-date=22 April 2015 |website=United States Environmental Protection Agency |publisher=EPA |archive-date=2015-09-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150907203903/http://water.epa.gov/polwaste/nps/agriculture_facts.cfm |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;&quot;Investigating the Environmental Effects of Agriculture Practices on Natural Resources&quot;. ''USGS.'' January 2007, pubs.usgs.gov/fs/2007/3001/pdf/508FS2007_3001.pdf. Accessed 2 April 2018.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|author=IPCC|url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2019/11/SRCCL-Full-Report-Compiled-191128.pdf|title=IPCC Special Report on Climate Change, Desertification, Land Degradation, Sustainable Land Management, Food Security, and Greenhouse gas fluxes in Terrestrial Ecosystems|publisher=In press|year=2019|editor1-last=Shukla|editor1-first=P.R.|ref={{harvid|IPCC SRCCL|2019}} &lt;!-- ipcc:20200204 --&gt;|author-link=IPCC|editor2-last=Skea|editor2-first=J.|editor3-last=Calvo Buendia|editor3-first=E.|editor4-last=Masson-Delmotte|editor4-first=V.|editor5-last=Pörtner|editor5-first=H.-O.|editor6-last=C. Roberts|editor6-first=D.|editor7-last=Zhai|editor7-first=P.|editor8-last=Slade|editor8-first=R.|editor9-last=Connors|editor9-first=S.|display-editors=4|editor18-first=P.|editor22-last=Malley|editor22-first=J.|editor21-last=Belkacemi|editor21-first=M.|editor20-last=Kissick|editor20-first=K.|editor19-last=Huntley|editor19-first=E.|editor18-last=Vyas|editor14-first=S.|editor17-last=Portugal Pereira|editor17-first=J.|editor16-last=Petzold|editor16-first=J.|editor15-last=Pathak|editor15-first=M.|editor14-last=Neogi|editor13-last=Luz|editor13-first=S.|editor12-last=Haughey|editor11-last=Ferrat|editor11-first=M.|editor10-last=van Diemen|editor10-first=R.|editor12-first=E.}} https://www.ipcc.ch/report/srccl/.&lt;/ref&gt;

== ابیوټیک سرچینې ==

=== افت وژونکي ===
په کرنیزو ځمکو کې افت وژونکي او واښه وژونکي د هغو افاتو د کنترول لپاره کارول کېږي چې د حاصلاتو تولید ګډوډوي. د خاورې ککړتیا ښايي هغه وخت رامنځته شي چې کله افت وژونکي په خاوره کې پاتې او جمع شي. دغه چاره ښايي میکروبي پروسې بدلې کړي، په نباتاتو کې د کیمیاوي موادو جذب زیات کړي او د خاورې ژوندیو موجوداتو ته زهرجن ثابت شي. د افت وژونکو او بوټو وژونکو د دوام کچه د مرکباتو په ځانګړي کیمیا پورې اړه لري چې د جذب پر ډینامیک او په پایله کې د خاورې په چاپیریال کې پر سرنوشت او لېږد اغېز کوي. افت وژونکي په هغو حیواناتو کې راټولېدای شي چې ککړ شوي افتونه او د خاورې ژوندي موجودات خوري. پر دې سربېره افت وژونکي ښايي د هدفي افتونو په پرتله د ګټورو حشراتو او د افتونو د طبیعي دښمنانو (یعنې هغو حشراتو لپاره چې افتونه ښکار کوي) ډېر مضر وي.&lt;ref&gt;{{cite web |date=2006-06-28 |title=Environmental Databases: Ecotoxicity Database |url=http://www.epa.gov/opp00001/science/efed_databasesdescription.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20140704074226/http://www.epa.gov/opp00001/science/efed_databasesdescription.htm |archive-date=2014-07-04 |website=Pesticides: Science and Policy |publisher=U.S. Environmental Protection Agency (EPA) |location=Washington, D.C.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Gullan&quot;&gt;Gullan, P.J. and Cranston, P.S. (2010) The Insects: An Outline of Entomology, 4th Edition. Blackwell Publishing UK: 584 pp.{{page needed|date=November 2017}}&lt;/ref&gt;

==== د افت وژونکو وینځل ====
افت وژونکي هغه مهال وینځل کېږي چې کله افت وژونکي له اوبو سره ګډ شي، په خاوره کې حرکت وکړي او په پایله کې ځمک‌لاندې اوبه ککړې کړي. د وینځلو یا پاکولو اندازه د خاورې او افت وژونکو له ځانګړتیاوو او د باران او اوبو لګولو له کچې سره تړاو لري. افت وژونکي هغه مهال په ډېر احتمال سره وینځل کېږي یا پاکېږي چې که په اوبو کې محلول افت وژونکي وکارول شي او خاوره شګلنه وي؛ یا د افت وژونکو له کارولو وروسته سملاسي ډېرې اوبه ورکړل شي؛ یا هم که په خاوره کې د افت وژونکو د جذب وړتیا ټیټه وي. پاکول ښايي نه یوازې له تصفیه شوې ساحې څخه رامنځته شي، بلکې د افت وژونکو د ګډولو له ساحو، د افت وژونکو موادو د کارولو د ماشینونو د وینځلو له ساحو یا د تخریب له سیمو څخه هم رامنځته کېږي.&lt;ref name=&quot;agf&quot;&gt;{{cite web |author=&lt;!--Staff writer(s); no by-line.--&gt; |title=Environmental Fate of Pesticides |url=http://www.agf.gov.bc.ca/pesticides/c_2.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20151225091304/http://www.agf.gov.bc.ca/pesticides/c_2.htm |archive-date=2015-12-25 |website=Pesticide Wise |publisher=British Columbia Ministry of Agriculture |location=Victoria, BC}}&lt;/ref&gt;

=== سرې ===
سرې د دې لپاره کارول کېږي چې نبات ته د نایتروجن، فاسفورس او پوتاشیم په څېر د غذايي موادو هغه اضافي سرچینې چمتو کړي چې د نبات د ودې لامل کېږي او حاصلات زیاتوي. په داسې حال کې چې سره د نبات د ودې لپاره ګټوره ده، خو د دې تر څنګ کولی شي د طبیعي غذايي او کاني مواد بایو جیو کیمیکل دوره ګډه وډه کړي او د انسان او ژواک چاپېریال روغتیا ته خطرونه پېښ کړي.

==== نایتروجن ====
نایتروجن لرونکې کیمیاوي سرې د نباتاتو لپاره د نایټرېټ او امونیم په څېر د نایتروجن داسې ډولونه برابروي چې په بیولوژیکي ډول د نبات په وده کې ګټور وي. د نایتروجن دا ډولونه د کرنې حاصلات او کرنیز تولید ډېروي خو پر ځمک‌لاندې او ځمک‌باندې اوبو منفي اغېز کولای شي او د اتوموسفیر د ککړتیا او د خاورې د روغتیا د کمزورۍ لامل کېږي. ټول هغه مغذي مواد چې د کیمیاوي سرې له لارې کارول کېږي، کرنیز محصولات یې نه جذبوي، بلکې پاتې برخه یې په خاوره کې را ټولېږي او یا د اوبو د جریان په ډول له منځه ځي. نایټرېټ لرونکې کیمیاوي سرې د حل د ډېر قابلیت او د مالیکولونو تر منځ د ورته چارجونو او د خاورې د منفي چارج لرونکو ذراتو له امله ښايي په خاوره کې د اوبو د جریان له لارې له منځه لاړې شي. د لوړې درجې نایتروجن لرونکې کیمیاوي سرې او په اوبو کې د نایټرېټ ډېر انحلال په ځمک‌لاندې او ځمک‌باندې اوبو کې د نفوذ او په پایله کې د ځمک‌لاندې اوبو د ککړتیا لامل کېږي. کله چې د ځمک‌لاندې اوبو په یوه لېتر کې د نایټرېټ اندازه له لسو ملي ګرامو څخه ډېرېږي نو په ماشومانو کې د اکسیجن د شدید کمښت، د تایرایډ غدې د ناروغیو او سرطان ناروغۍ د بېلابېلو ډولونو لامل کېږي. د نایتروجن تثبیت چې اتوموسفیري نایتروجن د نورو د لاسرسي وړ بیولوژیکي شکلونو لپاره پوښي او نایتروجن کمول چې په بیولوژیکي بڼه ناتیروجن پر نایتروجن او نایتروجن ډای اکسایډ بدلوي، هغه دوې مهمې میتابولیکي پروسې دي چې د نایتروجن په دوراني سیستم کې ښکېلې دي او ایکوسیستمونو ته د نایتروجن د ننوتلو او راوتلو لویې برخې دي. دا پروسې له نایتروجن سره مرسته کوي چې د اتوموسفیر تر منځ چې هلته ۷۸ سلنه نایتروجن موجود دی، جریان پیدا کړي. د نایتروجن په دوراني سیستم کې نورې مهمې پروسې نایټریټیکي کېدل او امونیایی کېدل دي چې امونیم په نایټرېټ یا تېزابو کې پټوي او یا عضوي مواد پر امونیمي موادو بدلوي. &lt;ref&gt;{{Cite web |title=A quick look at the nitrogen cycle and nitrogen fertilizer sources – Part 1 |url=https://www.canr.msu.edu/news/nitrogen_cycle_and_nitrogen_fertilizer_sources_part_1 |access-date=2020-04-10 |website=MSU Extension |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Ward|first1=Mary H.|last2=Jones|first2=Rena R.|last3=Brender|first3=Jean D.|last4=de Kok|first4=Theo M.|last5=Weyer|first5=Peter J.|last6=Nolan|first6=Bernard T.|last7=Villanueva|first7=Cristina M.|last8=van Breda|first8=Simone G.|date=July 2018|title=Drinking Water Nitrate and Human Health: An Updated Review|journal=International Journal of Environmental Research and Public Health|volume=15|issue=7|pages=1557|doi=10.3390/ijerph15071557|issn=1661-7827|pmc=6068531|pmid=30041450|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=The Nitrogen Cycle: Processes, Players, and Human Impact {{!}} Learn Science at Scitable |url=https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/the-nitrogen-cycle-processes-players-and-human-15644632/ |access-date=2020-04-19 |website=www.nature.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Diaz|first1=Robert|last2=Rosenberg|first2=Rutger|title=Spreading Dead Zones and Consequences for Marine Ecosystems|journal=Science|date=2008-08-15|volume=321|issue=5891|pages=926–929|doi=10.1126/science.1156401|pmid=18703733|bibcode=2008Sci...321..926D|s2cid=32818786|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.1156401}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Erisman|first1=Jan Willem|last2=Galloway|first2=James N.|last3=Seitzinger|first3=Sybil|last4=Bleeker|first4=Albert|last5=Dise|first5=Nancy B.|last6=Petrescu|first6=A. M. Roxana|last7=Leach|first7=Allison M.|last8=de Vries|first8=Wim|date=2013-07-05|title=Consequences of human modification of the global nitrogen cycle|journal=Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences|volume=368|issue=1621|pages=20130116|doi=10.1098/rstb.2013.0116|issn=0962-8436|pmc=3682738|pmid=23713116}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Lu|first1=Chaoqun|last2=Tian|first2=Hanqin|date=2017-03-02|title=Global nitrogen and phosphorus fertilizer use for agriculture production in the past half century: shifted hot spots and nutrient imbalance|url=https://www.earth-syst-sci-data.net/9/181/2017/|journal=Earth System Science Data|language=en|volume=9|issue=1|pages=181–192|doi=10.5194/essd-9-181-2017|bibcode=2017ESSD....9..181L|issn=1866-3508|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Akiyama|first1=Hiroko|last2=Yan|first2=Xiaoyuan|last3=Yagi|first3=Kazuyuki|title=Evaluation of effectiveness of enhanced-efficiency fertilizers as mitigation options for N2O and NO emissions from agricultural soils: meta-analysis|journal=Global Change Biology|date=2010|volume=16|issue=6|pages=1837–1846|doi=10.1111/j.1365-2486.2009.02031.x|bibcode=2010GCBio..16.1837A|s2cid=86496834}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Williams |first1=T. |last2=Derksen |first2=J. |last3=Morse |first3=J. |title=Enhanced Efficiency Nitrogen Fertilizer: Potential Impacts on Crop Yield and Groundwater in Tall Fescue Fields of the Southern Willamette Groundwater Management Area, Oregon, USA |url=https://cfpub.epa.gov/si/si_public_record_report.cfm?dirEntryId=347986&amp;Lab=CPHEA&amp;subject=Water%20Research&amp;showCriteria=0&amp;searchAll=water%20and%20(drinking%20water%20or%20small%20systems)&amp;sortBy=revisionDate |website=EPA.gov |publisher=Environmental Protection Agency}}&lt;/ref&gt;

== بیوټیک سرچینې ==

=== د کوچنیو ژوندیو موجوداتو افت وژونکي ===
دا د افت او حشرو وژونکو هغه ډولونه دي چې له ځینو طبیعي موادو (حیواناتو، نباتاتو، کوچنیو ژوندیو موجوداتو اوځینو منرالونو) څخه لاس ته راغلي دي. د دودیزو او پخوانیو افت وژونکو پر ځای د بدیل په توګه، دا افت او حشره وژونکي ښايي په عمومي ډول کرنیزه ککړتیا کمه کړي، ځکه د دغو افت وژونکو کنترول اسانه او خوندي دی او معمولاً پر ګټورو فقاریه اوغیر فقاریه حیواناتو اغېز نه کوي او د پاتې کېدو وخت یې لنډ وي، که څه هم داسې اندېښنې شته چې د کوچنیو ژوندیو موجوداتو افت وژونکي او حشره وژونکي ښايي پر نورو کوچنیو ژوندیو موجوداتو منفي اغېزې وکړای شي.&lt;ref&gt;{{cite journal|doi=10.1007/s10123-003-0144-x|pmid=12955583|title=Development, registration and commercialization of microbial pesticides for plant protection|journal=International Microbiology|volume=6|issue=4|pages=245–52|year=2003|last1=Montesinos|first1=Emilio|s2cid=26444169|url=http://revistes.iec.cat/index.php/IM/article/view/9432}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Pedigoand&quot;&gt;L. P. Pedigo, and M. Rice. 2009. Entomology and Pest Management, 6th Edition. Prentice Hall: 816 pp.{{page needed|date=November 2017}}&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>0iaxlm9rekcevyv9rh7aayiffyq5sa9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د سینا او فلسطین نښته</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63851</id>
    <revision>
      <id>353179</id>
      <parentid>320841</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T01:56:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>24283</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>353179</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12466" sha1="qac49wztk9j46brjov8rv0944voy0bj" xml:space="preserve">د لومړۍ نړیوالې جګړې د منځني ختیځ له صحنې څخه د سینا او فلسطین لښکر کشي د عربي پاڅون او برتانوي سترواکي له لوري د عثماني سترواکۍ او د هغې د جرمني سترواکۍ د متفقینو پر وړاندې تر سره شوه. نوموړې لښکر کشي  په ۱۹۱۵ز کال کې د سویز په کانال باندې د عثمانیانو له یوې حملې سره پیل او په ۱۹۱۸ز کال کې د مودروس له اوربند سره چې عثماني سوریه پکې رامنځته شوه، پای ته ورسېدل.

جګړه د ۱۹۱۵ز کال په جنوري کې، کله چې د جرمنیانو په مشرۍ یوه عثماني ځواک د سینا په ټاپووزمه باندې کومه چې په هغه وخت کې د برتانویانو د مصر د قیمومیت یوه برخه وه، یرغل وکړ، تر څو له دې لارې څخه د سویز په کانال خپل ناکام برید تر سره کړي. د ګالیپولي یا چناق قلعې له جګړې وروسته، د برتانوي سترواکۍ مجربو افسرانو د مصر اعزامي ځواک (Egyptian Expeditionary Force یا EEF) رامنځته کړ، او د عثماني سترواکي تجربه لرونکو افسرانو څلورمه اوردو رامنځته کړه تر څو په ۱۹۱۶ز کال کې د سینا ټاپووزمې د نیولو لپاره جګړه وکړي. د ۱۹۱۷ز کال په جنوري میاشت کې د دښتې د ستون په نامه یوې پوځي فرقې د رفح په جګړه کې د سینا بېرته نیول تکمیل کړل. د مصر د دغې مهمې سیمې د نیولو په تعقیب په مارچ او اپرېل کې د مصر اعزامي ځواک (EEF) په سویلي فلسطین کې د عثماني سترواکۍ تر واک لاندې سیمو کې  د غزې په لومړۍ او دویمه جګړه کې ماتې وخوړه. 

له یوې مودې ځنډ وروسته په سوېلي فلسطین کې د ۱۹۱۷ز کال له اپرېل څخه تر اکتوبره پورې جنرال اډمونډ الېنبي د بئر السبع سیمه له دریمې فرقې څخه ونیوله. عثماني دفاعي پوځیان د نومبر په ۸مه نېټه اسیران شول او او څارنې پیل شوې. د مصر د اعزامي ځواک یا EEF بریاوو د مغار د غره په هسکو څوکو کې د نومبر له ۱۰مې خڅه تر ۱۴مې نېټې پوې او د یورشلم په ګړه کې د نومبر له ۱۷مې نېټې څخه د ډسمبر تر ۳۰مې نېټې پورې دوام وموند. په لوېدیځه جبهه کې د ۱۹۱۸ز کال په مارچ میاشت کې د جرمني اریک لودندروف د پسرلني یرغل په ترڅ کې، برتانوي سترواکي دې ته اړ شوه تر څو له EEF څخه مرستندویه ځواکونه ورواستوي. پرمختګ تر هغې پورې په ټپه ودرېد، کله چې د الېنبي ځواکونو په سپټمبر کې د مجدو د مانوري جګړې په بهیر کې یرغل له سره پیل کړ. 

د پیاده ځواکونو بریالۍ جګړې چې په طولکرم او تبصُر کې یې تر سره کړې د عثمانیانو په لومړۍ کرښه کې یې خالیګاوې رامنځته کړې، چې په دښته کې ځای پر ځای څانګې ته یې زمینه برابره کړه تر څو د یهودا په غونډیو (تلال الخليل) کې جګړه کوونکي پیاده ځواکونه محاصره کړي او د ناصره او سمخ په جګړو کې برخه واخلي او عفوله، بیسان، جنین او طبریا اشغال کړي. په دې بهیر کې EEF د شارون په جګړه، د نابلس په جګړه او د ختیځ اردن په دریمه حمله کې د عثمانیانو درۍ لښکرې له منځه یوړې، چې په زرګونه کسان او د تجهیزاتو لوی مقدارونه یې ورڅخه ونیول. د ورپسې حملو په واسطه مخکې له دې چې د ۱۹۱۸ز کال د اکتوبر په ۳۰مه نېټه عثمانیان د مودروس د اوربند په ترڅ کې د سینا او فلسطین د عملیاتو په درولو باندې موافقه وکړي، دمشق او حلب اشغال کړای شول. د فلسطین، سوریې او لبنان برتانوي قیمومیتونه رامنځته شول تر څو اشغال شوې سیمې اداره کړي.

یاده لښکر کشي د نړیوالې جګړې پر مهال ډېره نه وه مشهوره شوې او په اړه یې خلک نه پوهېدل. په بریتانیا کې عامه فکر دا و چې نوموړې یو لړ کوچیني عملیات وو، چې ورسره هغه دقیقې سرچینې ضایع کېدې کومې چې د لوېدیځې جبهې لپاره په ښه توګه مصرفېدلی شوی، په داسې حال کې چې د هندوستان خلک تر ډېره د بین النهرین لښکر کشۍ او د بغداد اشغالولو ته لېواله وو. استرالیا په نوموړې سیمه کې تر هغه وخته پورې د جګړې کوم خبریال نه درلود، تر څو چې کپتان فرانک هورلي لومړنی استرالیایي رسمي انځورګر د ۱۹۱۷ز کال په اګست کې له لوېدیځې جبهې څخه له لیدنې وروسته راورسېد. هِنري ګللېت د جګړی لومړنی رسمي خبریال د ۱۹۱۷ز کال په نومبر کې راورسېد. &lt;ref&gt;Massey 1919, pp. 5–6&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://adb.anu.edu.au/biography/gullett-sir-henry-somer-harry-448 Hill 1983]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Pike 1983 |url=http://adb.anu.edu.au/biography/hurley-james-francis-frank-6774 |access-date=2022-08-24 |archive-date=2015-04-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150404055643/http://adb.anu.edu.au/biography/hurley-james-francis-frank-6774 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

د دغې لښکر کشۍ اوږدمهاله اغېره د عثماني خلافت تجزیه وه، په داسې توګه چې فرانسې د سوریې او لبنان قیمومیت او برتانوي سترواکۍ د بین النهرین او فلسطین قیمومیتونه وګټل. د ترکیې جمهوریت په ۱۹۲۳ز کال کې له هغې وروسته چې د ترکیې د ازادۍ جګړې عثماني سترواکۍ ته د پای ټکی کېښود، خپل شتون اعلان کړ. اروپایي قیمومیتونه هم کله چې په ۱۹۳۲ز کال کې د عراق ټولواکي، په ۱۹۴۳ز کال کې د لبنان جمهوریت، په ۱۹۴۸ز کال کې د اسراییلو دولت، او په ۱۹۴۶ز کال کې د اردن هاشمي ټولواکي او د سوریې عربي جهوریت رامنځته شول، پای ته ورسېدل.

== مخینه ==
له ۱۸۰۵ز کال څخه را په دې خوا مصر د محمد علي د سلسلې تر واکمنۍ لاندې یو بالفعل مستقل دولت و، که څه هم یاد دولت په رسمي توګه د عثماني خلافت یوه برخه پاتې شو. له ۱۸۸۲ز کال څخه وروسته د برتانیې له لوري د مصر اشغال په شدت سره د مصر د بالفعل دولت ازادي رالږه کړه، خو خپل قانوني حیثیت یې له لاسه ورنکړ، په داسې بڼه چې له تخنیکي پلوه مصري خدېو د عثماني خلیفه د تابع په توګه پاتې شو. په لومړۍ جګړه کې د محور د قدرتونو په پلوۍ لومړۍ نړیوالې جګړې ته د عثماني خلافت له ننوتلو سره ، خدېو عباس دویم (Abbas II) په دې هېواد باندې د برتانویانو د اشغال د خاتمې په پار د عثماني خلافت پلوي وکړه. دې کار برتانیا اړ کړه تر څو نوموړی له واک څخه لرې کړي، په مصر باندې د عثماني خلافت واکمنۍ ته د پای ټکی کېږدي، او د سلطان په توګه له واک څخه د لرې کړای شوي خدېو د کاکا حسین کمال په نومولو سره د مصر د سلطنت د بیا احیا اعلان وکړي. یاد سلطنت باید د برتانیې د یو قیمومیت په توګه اداره شوی وای، په داسې بڼه چې ټول هغه مسایل چې له جنګ سره یې تړاو درلود صرف د انګلستان له لوري کنترول شوی وای. د سویز کانال برتانویانو ته له حیاتي ستراتیژیک اهمیت څخه برخمن و، ځکه له هند، نیوزیلنډ، او استرالیا څخه یې اروپا ته د بېړۍ چلونې وخت رالږاوه. &lt;ref&gt;Perry 2009, pp. 51–52&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Bruce 2002, pp. 3–4&lt;/ref&gt;

د پایلې په توګه، مصر د جګړې په بهیر په ځانګړې توګه د ګالیپولي یا چناق قلعې د جنګ په بهیر کې په یوې لویې قرارګاه بدل شو. سویز کانال د جرمني او عثماني خلافت لپاره د برتانیې د مواصلاتو ترمنځ تر ټولو نږدې او کمزورې کړۍ وه. له کانال څخه دفاع له ځان سره یو شمېر ستونزې درلودې، ځکه لوی حجم یې په یوازېتوب سره کنترول سخت کړی و. له قاهرې څخه ورته سړک نه و تېر شوی، په داسې حال کې چې یوه د رېل پټلۍ یې له ۳۰ مایلۍ (۴۸ کیلومترۍ) څخه له قاهرې څخه اسماعیلیې ته مخکې له دې چې شمال ته د سعید بندر ته او سوېل ته سویز ته منشعبه شي په دښته کې تېره شوې وه. د اسماعیلیې چاپېره د مرکزي سیمې کنترول له لوړې کچې ستراتېژیک اهمت څخه برخمن و، ځکه دغه دریو د کانالي ښارونو تر اصلي دروازو او هلته نږدې پرچاوي دریڅو پورې له نیل سیند څخه د خوږو اوبو د کانال په واسطه په راتلونکو تازه اوبو اتکا کوله.&lt;ref&gt;Bruce 2002, pp. 15–7&lt;/ref&gt;

د ۱۹۱۴ز کال په نومبر کې کله چې د برتانیې او عثماني سترواکۍ تر منځ دښمنۍ راوپارېدې، د سینا د ټاپووزمې په یوه برخه کې چې د کانال په ختیځ کې یې موقعیت درلود د برتانیې ۳۰۰۰۰ نفري مجهز دفاعي ځواک  راښکته شو، چې خپل دفاعي پام یې د کانال لوېدیځ لوري ته ورواړاوه. برتانوي ځواکونه له لسمو او یولسمو هندي لُواګانو، د سترواکۍ د خدمت د سپرو له غونډ، د بیکانر د اوښانو له لښکر، د هندوانو له توپخانې څخه له دریو توپچي ټولیو او د مصر له توپخانې څخه له یو توپچي ټولي څخه تشکیل شوي وو. په کانال کې د متحدینو د مېشتو بېړیو د وسلو په واسطه له نوموړو ځواکونو څخه ملاتړ کېده. پر وړاندې یې د ۲۵مې لوا په ګډون شاوخوا ۲۵۰۰۰ کسان وو. عثماني سترواکۍ په ۱۹۱۵ز کال کې هغه وخت تر خپلې واکمنۍ لاندې د مصر بیا راوستلو ته لېوالتیا وښوده کله چې عثماني ځواکونو په مصر کې په بریتانوي قواوو باندې یرغل وروړ. جرمنیانو همدارنګه هغه وخت چې په ختیځ مصر یې حمله وکړه او د سینوسیانو (یوه صوفي مذهبي ډله یا سِنوسِيْ اُخُوَتْ) د لښکر کشۍ په بهیر کې په هغو سیمو کې چې اوسنۍ لېبیا ده د سینوسیانو په منځ کې ناارامۍ ته په لمنې وهلو سره مرسته وکړه او سوډان یې تهدید کړ.&lt;ref&gt;Wavell 1968, p. 27&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;carver8&quot;&gt;Carver 2004, p. 8&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Evans-Pritchard 1954, pp. 125–6&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>qac49wztk9j46brjov8rv0944voy0bj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د نباتاتو پر ژواک بېلابېلوالي د اقلیمي بدلون اغېزې</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63956</id>
    <revision>
      <id>353180</id>
      <parentid>284981</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T02:39:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>24283</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>353180</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18722" sha1="tf5qi19ux2rlm2uxq8bosqme6hs4rwv" xml:space="preserve">د اقلیم بدلون په متوسطه هوا کې یو اوږدمهاله بدلون دی چې د ځمکې محلي، سیمه‌يیز او نړیوال اقلیم مشخصوي. دا بدلونونه ګڼې لیدل شوې اغېزې لري چې له دغې اصطلاح سره مترادفې دي .اقلیمي بدلون د هوا اوږدمهالي بدلون ته ویل کېږي، هغه که د طبیعي بېلابېلوالي له امله وي یا د انساني فعالیتونو پایله وي. د نباتاتو پر ژواک بېلابېلوالي د اقلیمي بدلون اټکل شویو اغېزو ته د بېلابېلو ماډلونو په مرسته رسیده‌ګي کېدای شي، خو معمولاً ژواک اقلیمي ماډلونه ډېر کارول کېږي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Garcia|first1=Raquel A.|last2=Cabeza|first2=Mar|last3=Rahbek|first3=Carsten|last4=Araújo|first4=Miguel B.|date=2014-05-02|title=Multiple Dimensions of Climate Change and Their Implications for Biodiversity|url=https://www.science.org/doi/full/10.1126/science.1247579?casa_token=QBrwkLMLYqIAAAAA:iscSJd8k__rznZP8sEDGIlKdjaoTnJGiTY16FlJmAyOS9s7iaieciw_NKKdZXwCQFIbSB6liNq46Xxk|journal=Science|volume=344|issue=6183|doi=10.1126/science.1247579|pmid=24786084|s2cid=2802364|issn=0036-8075}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Shaftel |first=Holly |title=Overview: Weather, Global Warming and Climate Change |url=https://climate.nasa.gov/resources/global-warming-vs-climate-change |access-date=2022-03-31 |website=Climate Change: Vital Signs of the Planet}}&lt;/ref&gt;

د نورو عواملو تر څنګ چاپېریالي شرایط د نباتاتو د فعالیت او جغرافیایي وېش په تعریف کې مهم رول لري او په دې توګه د ژواک بېلابېوالي بېلګې بدلوي. په اوږدمهالو چاپېریالي شرایطو کې بدلونونه چې ښايي په ټولیز ډول له اقلیمي بدلون سره یوځای شي، د نباتاتو د تنوع پر اوسنیو بڼو خورا لوی اغېزې لري او په راتلونکي کې یې د لا ډېرو اغېزو تمه کېږي. د اټکل له مخې به په راتلونکي کې د ژواک بېلابېلوالي د بېلګو یو لوی محرک اقلیمي بدلون وي. انساني فعالیتونه دا مهال په ځمکه کې د نباتاتو د شپږم لوی ډله‌ییز انقراض لامل کېږي او په دې توګه د اکثرو نباتاتو په توزېع او ډېروالي کې بدلون پېښوي. د وعايي نباتاتو د نوعو په اړه د ۲۰۲۲ کال یوه ارزونه څرګندوي چې هغه نوعې چې په بشري ټولنه کې ډېر استعمال نه لري، د ورکېدو احتمال یې د هغو نباتاتو په پرتله ډېر دی چې په فعال ډول د کرنې یا ښاري ښکلا په څېر د انساني موخو لپاره کرل کېږي.&lt;ref name=&quot;SahneyBentonFalconLang 2010RainforestCollapse&quot;&gt;{{cite journal|author=Sahney, S.|author2=Benton, M.J.|author3=Falcon-Lang, H.J.|year=2010|title=Rainforest collapse triggered Pennsylvanian tetrapod diversification in Euramerica|journal=Geology|doi=10.1130/G31182.1|volume=38|pages=1079–1082|issue=12}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|author1=Dadamouny, M.A.|author2=Schnittler, M.|title=Trends of climate with rapid change in Sinai, Egypt|journal=Journal of Water and Climate Change|doi=10.2166/wcc.2015.215|volume=7|issue=2|pages=jwc2015215|date=2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Sala OE, Chapin FS, Armesto JJ|title=Global biodiversity scenarios for the year 2100|journal=[[Science (journal)|Science]]|volume=287|issue=5459|pages=1770–4|date=March 2000|pmid=10710299|doi=10.1126/science.287.5459.1770|display-authors=etal}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Duraiappah, Anantha K.|title=Millennium Ecosystem Assessment: Ecosystems And Human-well Being—biodiversity Synthesis|publisher=World Resources Institute|location=Washington, D.C|year=2006|isbn=978-1-56973-588-6|url=http://www.millenniumassessment.org/}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;FITZPATRICK 1337–1352&quot;&gt;{{Cite journal|last1=FITZPATRICK|first1=MATTHEW C.|last2=GOVE|first2=AARON D.|last3=SANDERS|first3=NATHAN J.|last4=DUNN|first4=ROBERT R.|date=2008-02-07|title=Climate change, plant migration, and range collapse in a global biodiversity hotspot: the Banksia (Proteaceae) of Western Australia|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/j.1365-2486.2008.01559.x?casa_token=7VKgN24vfqkAAAAA:95XeekagL3Q-hFUe85eiHwpCrqmXaISwWo2QrVoIllfscaRBWxcNQHNXvYuqpTGYArfRwMq5GXDCdZs|journal=Global Change Biology|volume=14|issue=6|pages=1337–1352|doi=10.1111/j.1365-2486.2008.01559.x|bibcode=2008GCBio..14.1337F|s2cid=31990487|issn=1354-1013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Kress|first1=W. John|last2=Krupnick|first2=Gary A.|date=July 2022|title=Lords of the biosphere: Plant winners and losers in the Anthropocene|journal=Plants, People, Planet|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ppp3.10252|language=en|volume=4|issue=4|pages=350–366|doi=10.1002/ppp3.10252|s2cid=247388985|issn=2572-2611}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Chapin III 234–242&quot;&gt;{{Cite journal|last1=Chapin III|first1=F. Stuart|author-link2=Erika Zavaleta|last2=Zavaleta|first2=Erika S.|last3=Eviner|first3=Valerie T.|last4=Naylor|first4=Rosamond L.|last5=Vitousek|first5=Peter M.|last6=Reynolds|first6=Heather L.|last7=Hooper|first7=David U.|author-link8=Sandra Lavorel|last8=Lavorel|first8=Sandra|last9=Sala|first9=Osvaldo E.|date=May 2000|title=Consequences of changing biodiversity|journal=Nature|volume=405|issue=6783|pages=234–242|doi=10.1038/35012241|pmid=10821284|s2cid=205006508|issn=0028-0836}}&lt;/ref&gt;

== لرغونی حالت ==
د نباتاتو تر لومړي تکامل را وروسته په ځمکه کې دایمي اقلیمي بدلونونه پېښ شوي دي. د اوس په پرتله هغه مهال ځمکه یخه، ګرمه، وچه او مرطوبه وه او د کاربن ډای اکسایډ غلظت هم لوړ او هم ټيټ و. دا بدلونونه په دوامدار ډول د نباتاتو د بدلون له لارې منعکس شوي دي؛ د بېلګې په توګه یې هغه ځنګلي ټولنې یادولی شو چې د کنګلیزو دورو تر منځ پر اکثرو سیمو برلاسې وې او همدا راز هغه نباتي ټولنې چې د کنلګونو په دورو کې برلاسې وې. فوسیلي سوابقو ښودلې ده چې تېر اقلیمي بدلون د ځانګړتیاوو او انقراض د پروسو ستر محرک و. تر ټولو ښه بېلګه یې د کاربنفیرس باراني ځنګل له منځه تګ دی چې دا پېښه ۳۵۰ میلیون کاله مخکې شوې ده. دغې پېښې د ذوالحیاتینو نفوس له منځه یووړ او د څښېدونکو حیواناتو د ودې لامل شوه.&lt;ref&gt;Dunlop, M., &amp; Brown, P.R. (2008) Implications of climate change for Australia's National Reserve System: A preliminary assessment. Report to the Department of Climate Change, February 2008. Department of Climate Change, Canberra, Australia&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Access Electronic Resources|url=https://www.library.yorku.ca/ezproxy/?qurl=https%3a%2f%2fdoi.org%2f10.1007%2fs43538-021-00034-5|access-date=2022-04-01|website=www.library.yorku.ca|doi=10.1007/s43538-021-00034-5|s2cid=237873467}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Huntley, B.|chapter=North temperate responses|editor1=Hannah, Lee Jay|editor2=Lovejoy, Thomas E.|title=Climate Change and Biodiversity|publisher=Yale University Press|location=New Haven, Conn|year=2005|pages=109–24|isbn=978-0-300-11980-0}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;SahneyBentonFalconLang 2010RainforestCollapse2&quot;&gt;{{cite journal|author=Sahney, S.|author2=Benton, M.J.|author3=Falcon-Lang, H.J.|year=2010|title=Rainforest collapse triggered Pennsylvanian tetrapod diversification in Euramerica|journal=Geology|doi=10.1130/G31182.1|volume=38|pages=1079–1082|issue=12}}&lt;/ref&gt;

== اوسنی حالت ==
دا مهال د وروستیو بشري اقلیمي بدلونونو یا د ځمکې د ګرمېدو په اړه څېړنو ته ډېره لېوالتیا موجوده ده. د دغو څېړنو تمرکز پر دې دی چې پر ژواک بېلابېوالي د اقلیمي بدلونونو اوسنۍ اغېزې وپېژني او په راتلونکي کې د دغو اغېزو وړاندوېینه وکړي.

دا چې انفرادي نباتات او نوعې یوازې په فزیولوژیکي توګه فعالیت کولی شي او په بریالیتوب سره تر ځانګړو چاپېریالي شرایطو لاندې د ژوند دوره بشپړولی شي، له دې امله ښايي اقلیمي بدلونونه پر نباتاتو له انفرادي کچې څخه د ایکوسیستم یا بایوم تر کچې پورې لویې اغېزې ولري.&lt;ref&gt;W. Thuiller et al., Nature 430, 10.1038/nature02716(2004).&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Consciousness Lost and Found|last=Weiskrantz|first=Lawrence|publisher=Oxford University Press|year=1999|isbn=9780198524588|pages=11}}&lt;/ref&gt;

=== د کاربن ډای اکسایډ اغېزې ===
د کاربن ډای اکسایډ غلظت له دوو پېړیو راهیسې په دوامدار ډول لوړېږي. په اتوموسفیر کې د کاربن ډای اکسایډ د غلظت زیاتوالی د نباتاتو د فوټوسنټېز د عملیې پر ډول اغېز کوي او په پایله کې یې د نبات د اوبو د استعمال مؤثریت زیاتېږي، فوټوسنټېټیک ظرفیت یې لوړېږي او وده ډېروي. د کاربن ډای اکسایډ زیاتوالی د نباتاتو په ډبلوالي کې رول لري چې د نباتاتو پر جوړښت او فعالیت اغېز کوي. چاپېریال ته په کتو سره د C&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt; او C&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt; په څېر د ځینو مهمو نباتاتو یا څه ناڅه لرګینو ډولونو تر منځ په اتوموسفیر کې د کاربن ډای اکسایډ د لوړوالي لپاره توپیري غبرګونونه موجود دي چې د دغو ډلو تر منځ د رقابت د بدلولو وړتیا لري. د کاربن ډای اکسایډ زیاتوالی هم ښايي د کاربن د زیاتوالي لامل شي: د نباتاتو په پاڼو یا د پاڼو د کیمیا په نورو اړخونو کې د نایتروجن تناسب ښايي د بوټو تغذیه بدله کړي. څېړنې ښيي چې د کاربن ډای اکسایډ دوه برابره غلظت په C&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt; نباتاتو کې د فوټوسنټېز زیاتوالی څرګندوي، خو په C&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt; نباتاتو کې زیاتوالی نه څرګندوي. دا هم څرګنده ده چې C&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt; نباتات د C&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt; نباتاتو په پرتله په وچکالۍ کې ښه دوام کولی شي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Evidence from polar ice cores for the increase in atmospheric CO2 in the past two centuries|last=Neftel|first=A.|journal=Nature|display-authors=etal|year=1985|volume=315|issue=6014|pages=45–47|doi=10.1038/315045a0|bibcode=1985Natur.315...45N|s2cid=4321970}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Steffen, W. &amp; Canadell, P. (2005). 'Carbon Dioxide Fertilisation and Climate Change Policy.' 33 pp. Australian Greenhouse Office, Department of Environment and Heritage: Canberra&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Gifford RM, Howden M|title=Vegetation thickening in an ecological perspective: significance to national greenhouse gas inventories|journal=Environmental Science &amp; Policy|volume=4|issue=2–3|pages=59–72|year=2001|doi=10.1016/S1462-9011(00)00109-X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Giam|first1=Xingli|last2=Bradshaw|first2=Corey J.A.|last3=Tan|first3=Hugh T.W.|last4=Sodhi|first4=Navjot S.|date=July 2010|title=Future habitat loss and the conservation of plant biodiversity|url=http://dx.doi.org/10.1016/j.biocon.2010.04.019|journal=Biological Conservation|volume=143|issue=7|pages=1594–1602|doi=10.1016/j.biocon.2010.04.019|issn=0006-3207}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|author1=Jeffrey S. Dukes|author2=Harold A. Mooney|title=Does global change increase the success of biological invaders?|journal=Trends Ecol. Evol.|volume=14|issue=4|pages=135–9|date=April 1999|pmid=10322518|doi=10.1016/S0169-5347(98)01554-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|author=Gleadow RM|title=Enhanced CO&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt; alters the relationship between photosynthesis and defence in cyanogenic ''Eucalyptus cladocalyx F. Muell.''|journal=Plant Cell Environ.|volume=21|pages=12–22|year=1998|doi=10.1046/j.1365-3040.1998.00258.x|display-authors=etal|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=HAMIM|date=December 2005|title=Photosynthesis of C3 and C4 Species in Response to Increased CO 2 Concentration and Drought Stress|journal=HAYATI Journal of Biosciences|volume=12|issue=4|pages=131–138|doi=10.1016/s1978-3019(16)30340-0|issn=1978-3019|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

==== د تودوخې اغېزې ====
د تودوخې زیاتوالی په نباتاتو کې د فوټوسنټېز غوندې فزیولوژيکي پروسو سرعت د نبات ډول ته په کتو سره تر ډېره حده لوړولی شي. په فوټوسنټېز او نورو فزیکولوژیکي پروسو کې دا زیاتوالی د کیمیاوي تعاملاتو د زیاتوالي او د تودوخې په هرو ۱۰ سانتي ګراد درجو کې د انزایمیک محصول د تبادلې د نسبت د دوه برابره کېدو له امله رامنځته کېږي. کله چې تودوخه د نبات له فزیولوژیکي کچو څخه لوړه وي، په پایله کې د نبات د چټکې وچېدنې لامل کېږي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Wolfenden|first1=Richard|last2=Snider|first2=Mark|last3=Ridgway|first3=Caroline|last4=Miller|first4=Brian|title=The Temperature Dependence of Enzyme Rate Enhancements|journal=Journal of the American Chemical Society|volume=121|issue=32|pages=7419–7420|doi=10.1021/ja991280p|year=1999}}&lt;/ref&gt;

==== د اوبو اغېزې ====
دا چې د نباتاتو د ودې لپاره اوبه مهمې دي، د نباتاتو د وېش په ټاکلو کې هم مهم رول لري. په ورښت کې بدلونونه د تودوخې تر بدلونونو کم او د سیمو تر منځ بېلابېل اټکل شوي دي، همدا راز په اټکلونو کې ځینې سیمې مرطوبې او ځینې څه ناڅه وچې اټکل شوې دي. اوبو ته په لاسرسي کې بدلون په هغه سیمه کې د نباتي نوعو د ودې ژوندي پاتې کېدو له کچې سره مستقیمه اړیکه لري.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=National Climate Assessment |url=http://nca2014.globalchange.gov/report/our-changing-climate/future-climate-change |access-date=2015-11-09 |website=National Climate Assessment |archive-date=2015-12-06 |archive-url=https://archive.today/20151206151627/http://nca2014.globalchange.gov/report/our-changing-climate/future-climate-change |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Flory|first1=S. Luke|last2=Dillon|first2=Whalen|last3=Hiatt|first3=Drew|date=April 2022|title=Interacting global change drivers suppress a foundation tree species|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35132744/|journal=Ecology Letters|volume=25|issue=4|pages=971–980|doi=10.1111/ele.13974|issn=1461-0248|pmid=35132744|s2cid=246651860}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Porporato|first1=Amilcare|last2=Daly|first2=Edoardo|last3=Rodriguez‐Iturbe|first3=Ignacio|s2cid=25936455|date=November 2004|title=Soil Water Balance and Ecosystem Response to Climate Change|journal=The American Naturalist|volume=164|issue=5|pages=625–632|doi=10.1086/424970|pmid=15540152|issn=0003-0147}}&lt;/ref&gt;

== د لوړې کچې بدلونونه ==
نوعې یا نباتي ډولونه اقلیمي بدلون ته په بېلابېلو لارو غبرګون ښيي. د نوعو په توزېع، فینولوژۍ او ډېروالي کې بدلون به د نوعو په نسبي ډېروالي او د هغوی په تعامل کې د ناڅاپي بدلون لامل شي. دا بدلونونه به د ایکوسیستم پر جوړښت او فعالیت اغېز وکړي. د الوتونکو د کډوالۍ بېلګې اوس مهال سوېل ته د الوتونکو په تګ کې ډېر ژر بدلون ښیي او بېرته په زر راستنېدو سره د وخت په تېرېدو پر ټول ایکوسیستم اغېز کولی شي. که الوتونکي زر له هغه ځایه ووځي نو دا به د وخت په تېرېدو سره په ځینو نباتاتو کې د تخمو د انتقال کچه راټیټه کړي. د الوتونکو کډوالي د اقلیمي بدلون ستر ثبوت دی چې په بېلابېلو وختونو کې به نباتات اغېزمن کړي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Walther|first1=Gian-Reto|last2=Post|first2=Eric|last3=Convey|first3=Peter|last4=Menzel|first4=Annette|last5=Parmesan|first5=Camille|last6=Beebee|first6=Trevor J. C.|last7=Fromentin|first7=Jean-Marc|last8=Hoegh-Guldberg|first8=Ove|last9=Bairlein|first9=Franz|date=March 2002|title=Ecological responses to recent climate change|journal=Nature|volume=416|issue=6879|pages=389–395|doi=10.1038/416389a|issn=0028-0836|pmid=11919621|bibcode=2002Natur.416..389W|s2cid=1176350}}&lt;/ref&gt;

سره له دې چې د نباتاتو ځینې ډولونه یا نوعې له ګرم اقلیم سره زیانمنېږي، د الوتونکو حشراتو خوړو ته هم زیان رسوي. د تودوخې درجه په مستقیم ډول د نباتاتو او حشراتو پر تنوع، دوام او پاښت اغېز کوي. کله چې دغه نبات خوړونکي حشرات کم شي، ګڼې هغه نوعې هم ورسره کمېږي چې خوراک یې دغه حشرات دي. دا ناڅاپي پېښه به ځمکې او ننني طبعیت ته زیان ورسوي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Bale|first1=Jeffery S.|last2=Masters|first2=Gregory J.|last3=Hodkinson|first3=Ian D.|last4=Awmack|first4=Caroline|last5=Bezemer|first5=T. Martijn|last6=Brown|first6=Valerie K.|last7=Butterfield|first7=Jennifer|last8=Buse|first8=Alan|last9=Coulson|first9=John C.|date=January 2002|title=Herbivory in global climate change research: direct effects of rising temperature on insect herbivores|journal=Global Change Biology|volume=8|issue=1|pages=1–16|doi=10.1046/j.1365-2486.2002.00451.x|bibcode=2002GCBio...8....1B|s2cid=86258707|issn=1354-1013}}&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>tf5qi19ux2rlm2uxq8bosqme6hs4rwv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>کيڼ اړخی سياست</title>
    <ns>0</ns>
    <id>64120</id>
    <revision>
      <id>353174</id>
      <parentid>352530</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T21:13:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>24283</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>353174</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25332" sha1="lmr2c9uzusvvxzcob11g730pze942zi" xml:space="preserve">کيڼ اړخی سياست د سياسي نظريو هغه لړۍ روښانه کوي، چې د ټولنيزې برابرۍ او پر برابرۍ باندې د باور ملاتړ او د تر لاسه کولو هڅه کوي، چې زياتره وخت د روحانيونو د ټولنيزې لړۍ مخالف دی. کيڼ اړخی سياست په عمومي ډول ټولنه کې د هغو خلکو په اړه اندېښنه رانغاړي، چې د دې سياست پيروان يې د نورو په پرتله د زيانمنو په توګه پېژني او همدا راز هغه باور هم رانغاړي، چې ټولنو کې ناعادلانه نابرابرۍ شته چې کمولو يا له منځه وړلو ته اړتيا لري. د اقتصاد د متقاعد پروفيسور باري کلارک “Barry Clark” په وينا د کيڼ اړخي سياست پيروان ادعا کوي، چې انساني وده هغه وخت وغوړېده چې ګډې مرستې او د دوه اړخيزو درناوي اړيکو کې ښکېل شول او دا ډول اړيکې يوازې هغه وخت وده کولی شي، چې په دريځ، واک او شتمنۍ برخو کې پراخه توپيرونه له منځه وېوړل شول. &lt;ref name=&quot;Smith&quot;&gt;{{cite book|author-last1=Smith|author-first1=T. Alexander|author-first2=Raymond|author-last2=Tatalovich|title=Cultures at War: Moral Conflicts in Western Democracies|url=https://archive.org/details/culturesatwarmor0000smit|url-access=registration|location=Toronto, Canada|publisher=Broadview Press|year=2003|page=[https://archive.org/details/culturesatwarmor0000smit/page/30 30]|isbn=9781551113340}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author-last1=Bobbio|author-first1=Norberto|author-first2=Allan|author-last2=Cameron|title=Left and Right: The Significance of a Political Distinction|url=https://archive.org/details/leftrightsignifi00bobb|url-access=limited|publisher=[[University of Chicago Press]]|year=1997|page=[https://archive.org/details/leftrightsignifi00bobb/page/n58 37]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Lukes&quot;&gt;{{cite book|author-last1=Ball|author-first1=Terence|title=The Cambridge History of Twentieth-Century Political Thought|date=2005|publisher=[[Cambridge University Press]]|location=Cambridge|isbn=9780521563543|edition=Reprint.|url=https://books.google.com/books?id=N1h4_NqTOFoC&amp;q=The+Cambridge+History+of+Twentieth-Century+Political+Thought|access-date=15 November 2016|page=614}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author-last1=Thompson|author-first1=Willie|title=The Left In History: Revolution and Reform in Twentieth-Century Politic|date=1997|publisher=[[Pluto Press]]|location=London|isbn=978-0745308913}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author-last=Clark|author-first=Barry|date=1998|title=Political Economy: A Comparative Approach|location=Westport, Connecticut|publisher=[[Praeger Press]]|isbn=9780275958695}}&lt;/ref&gt;

د کيڼ اړخي سياست د طيف دننه کيڼ او ښي اصطلاحات د فرانسوي اوښتون پر مهال رامنځته شول، چې د فرانسوي املاکو په عمومي رياست کې د ناستې ترتيب يا نظم ته ويل کېږي. هغوی چې کيڼ اړخ ته کېناستل، په عمومي ډول د لرغوني رژيم يا نظام او بوربون “Bourbon” پاچاهۍ مخالف وو او د فرانسوي اوښتون، د ديموکراتيک جمهوريت د رامنځته کېدنې او د ټولنې د ماديت يا سيکولري کولو ملاتړ يې وکړ، په داسې حال کې هغوی چې په ښي اړخ کې وو، د لرغوني نظام د دوديزو بنسټونو پلوي وو. د کيڼ اړخي اصطلاح په ۱۸۱۵ز کال کې د فرانسوي پاچاهۍ له بيارغونې څخه وروسته هغه مهال خورا نامتو شوه، چې د خپلواکانو لپاره وکارول (تطبيق) شوه. د څانګې يا وزر “wing” ويی په لومړي ځل د ۱۹ پېړۍ په وروستيو کې په عمومي ډول د سپکاوي په نيت له کيڼ او ښي اصطلاتو سره ونښلول (ضميمه) شو او کيڼ اړخی “left-wing” د هغو خلکو لپاره پلی شو، چې د خپلو مذهبي يا سياسي نظريو له مخې ارتودوکس [په خپله عقيده ټينګ ولاړ] نه وو. &lt;ref name=&quot;Knapp&quot;&gt;{{cite book|author-last1=Knapp|author-first1=Andrew|url=https://archive.org/details/governmentpoliti0000knap|title=The government and politics of France|author-last2=Wright|author-first2=Vincent|date=2006|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-35732-6|edition=5th|location=London [u.a.]|quote=the government and politics of france.|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|title=Realms of memory: conflicts and divisions|date=1996|editor-first=Pierre|editor-last=Nora|chapter=Right and Left|author-first=Marcel|author-last=Gauchet|pages=248}}&lt;/ref&gt;

هغه نظريې چې د کيڼ اړخي سياست اړوند ګڼل کېږي، په يو ټاکلي وخت او ځای کې د سياسي طيف په اوږدو کې د اورټون کړکۍ “Overton Window” په نوم د کړنلارو د لړۍ د ځای په ځای کولو له مخې خورا توپير لري. د ۱۸ پېړۍ په پای کې د لومړنيو ازادي غوښتونکو يا ليبرالي ديموکراسيو په رامنځته کېدلو سره د «کيڼ» اصطلاح په متحده ايالتونو کې د ازادي غوښتنې يا ليبراليزم او فرانسه کې د جمهوري غوښتنې د بيانولو په موخه وکارلو شوه، چې د دوديزو محافظه کارانو او شاهي پلويو د ښي اړخي سياست په پرتله يې په لږه کچه د روحانيونو د لړۍ په واسطه د پرېکړې کولو ملاتړ کاوه. په معاصر سياست کې د کيڼ اړخي اصطلاح  په عمومي ډول د لرغوني يا کلاسيک ليبراليزم خلاف نظريو او خوځښتونو لپاره کارول کېږي، چې په اقتصادي برخه کې د ديموکراسۍ يو څه ملاتړ کوي. نن ورځ د ټولنيز ليبراليزم په څېر نظريې مرکزي کيڼ اړخي ګڼل کېږي، په داسې حال کې چې «کيڼ» په عمومي ډول د انارشيزم، کمونيزم، کارګر خوځښت، مارکسيزم، ټولنيزې ديموکراسۍ او د صنفي اتحاديو د اصولو د پېروۍ يا سنديکليزم په ګډون د سوسياليزم په نوم د پانګوالۍ ضد خوځښتونو لپاره په پام کې نيول کېږي، چې هر يو يې په ۱۹ او ۲۰ پېړيو کې نامتو شوي دي. د دې تر څنګ د کيڼ اړخي اصطلاح په کلتوري ډول د ازادي غوښتونکو ټولنيزو خوځښتونو يوې پراخه لړۍ ته هم ويل کېږي، چې له ډلې يې د مدني حقونو خوځښت، د ښځو د سياسي او ټولنيزې برابرۍ خوځښت، د لزبين، ځلاند، دوه جنسيتي او ترانس جنډر يا په لنډ ډول “LGBT” د حقونو خوځښت، د غلامۍ د له منځه وړلو د حقونو خوځښتونه، د ګڼ کلتور اصالت، د جګړې ضد خوځښت او چاپيريالي خوځښت او همدا راز د سياسي ګوندونو يا ډلو يوه پراخه لړۍ يادولی شو. &lt;ref&gt;{{cite book|author-first1=Alan|author-last1=Maass|author-first2=Howard|author-last2=Zinn|author-link2=Howard Zinn|title=The Case for Socialism|quote=The ''International Socialist Review'' is one of the best left-wing journals around...|page=164|publisher=[[Haymarket Books]]|edition=Revised|year=2010|isbn=978-1608460731}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author-first1=Michael|author-last1=Schmidt|author-first2=Lucien|author-last2=Van der Walt|author-link2=Lucien van der Walt|title=Black Flame: The Revolutionary Class Politics of Anarchism and Syndicalism|series=Counter-Power|volume=1|publisher=[[AK Press]]|year=2009|page=128|quote=[...] anarchism is a coherent intellectual and political current dating back to the 1860s and the First International, and part of the labour and left tradition.|isbn=978-1-904859-16-1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author-first=Jean Francois|author-last=Revel|title=Last Exit to Utopia|quote=In the United States, the word liberal is often used to describe the left wing of the Democratic party.|page=[https://archive.org/details/lastexittoutopia0000reve/page/24 24]|publisher=Encounter Books|year=2009|isbn=978-1594032646|url=https://archive.org/details/lastexittoutopia0000reve/page/24}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|author-first=Eric|author-last=Neumayer|title=The environment, left-wing political orientation, and ecological economics|journal=Ecological Economics|volume=51|year=2004|issue=3–4|pages=167–175|doi=10.1016/j.ecolecon.2004.06.006|url=http://eprints.lse.ac.uk/714/1/EE_51%283-4%29.pdf|access-date=2022-09-09|archive-date=2017-09-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20170921200052/http://eprints.lse.ac.uk/714/1/EE_51%283-4%29.pdf|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author-first=John|author-last=Barry|title=International Encyclopedia of Environmental Politics|quote=All surveys confirm that environmental concern is associated with green voting...[I]n subsequent European elections, green voters have tended to be more left-leaning...the party is capable of motivating its core supporters as well as other environmentally minded voters of predominantly left-wing persuasion...|publisher=[[Taylor &amp; Francis]]|year=2002|isbn=978-0415202855|url=https://archive.org/details/internationalenc0000unse_a2h7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=Democratic socialism |url=http://www.econ.ohio-state.edu/Fleisher/courses/econ508winter06/docs/Democratic_socialism.pdf |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20060902085146/http://www.econ.ohio-state.edu/Fleisher/courses/econ508winter06/docs/Democratic_socialism.pdf |archive-date=2 September 2006 |access-date=3 June 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.theguardian.com/environment/2014/sep/05/green-party-left-uk-politics-caroline-lucas|title=Green party to position itself as the real left of UK politics|author-first=Fiona|author-last=Harvey|work=[[The Guardian]]|date=5 September 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;sarnold&quot;&gt;{{cite book|author-last=Arnold|author-first=N. Scott|title=Imposing values: an essay on liberalism and regulation|url=https://archive.org/details/oxfordclinicalda00libg|url-access=limited|publisher=[[Oxford University Press]]|year=2009|location=Florence|isbn=978-0-495-50112-1|page=[https://archive.org/details/oxfordclinicalda00libg/page/n15 3]|quote=Modern liberalism occupies the left-of-center in the traditional political spectrum and is represented by the Democratic Party in the United States, the Labor Party in the United Kingdom, and the mainstream Left (including some nominally socialist parties) in other advanced democratic societies.}}&lt;/ref&gt;

== دريځونه ==
لاندې دريځونه په عمومي ډول کيڼ اړخي سياست پورې تړلي دي. 

=== اقتصاد ===
کيڼ پلوي اقتصادي باورونه د صنعتي ديموکراسۍ او ټولنيز بازار له لارې د کينز له اقتصاد او مرستندويه بنسټونو څخه د اقتصاد او مرکزي پلان جوړونې تر ملي کولو او د شورا او جرګې پر بنسټ د ځاني اداره شوي انارشيست کمونيزم تر انارکو-سنډيکلېست [د انارشيزم او د صنفي اتحاديو د اصولو اصالت تر منځ ګډ ترکيب] پلوۍ پورې لړۍ جوړوي. د صنعتي اوښتون پر مهال کيڼ اړخو د سوداګريو اتحاديو ملاتړ وکړ. د ۲۰ پېړۍ په پيل کې يې د نړيوالتوب په درک کړي استثماري طبيعت، د ټيټ نژاد او د کارګرو پر ناعادلانه ګوښه کولو او ورڅخه ګټې پورته کولو باندې نيوکه کولو ته دوام ورکړ. د ۲۰ پېړۍ په وروستۍ څلورمه کې هغه باور د خلکو له ګټو سره سم واکمن حکومت ته په کار دي، چې د اقتصاد په ورځنيو کارونو کې په مستقيم ډول ښکېل شي، د مرکزي کيڼ اړخو او په ځانګړي ډول د هغو سوسيال ديموکراتانو په منځ کې خپل باور له لاسه ورکړ، چې له ښي او کيڼ اړخو سياستونو څخه پرته يې درېيمه لاره “Third Way” غوره کړه. &lt;ref&gt;{{cite book|author-first=Andrew|author-last=Glyn|title=Social Democracy in Neoliberal Times: The Left and Economic Policy since 1980|publisher=[[Oxford University Press]]|date=2001|isbn=978-0-19-924138-5}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author-last1=Beinhocker|author-first1=Eric D.|title=The Origin of Wealth: Evolution, Complexity, and the Radical Remaking of Economics|date=2006|publisher=[[Harvard Business Press|Harvard Business School Press]]|location=Boston, Mass.|isbn=978-1-57851-777-0|page=[https://archive.org/details/originofwealthev00bein/page/316 316]|url=https://archive.org/details/originofwealthev00bein/page/316}}&lt;/ref&gt;

نور کيڼ اړخي د مارکس پر اقتصادي اصولو باندې باور لري، چې د کارل مارکس په نوم نومول شوي دي. ځيني کيڼ اړخي د مارکس اقتصادي نظريې د نومو ړي له سياسي فلسفې څخه بېلوي او استدلال کوي، چې پر اقتصاد د پوهېدنې په موخه د مارکس تګلاره د اوښتونيز سوسياليزم څخه د نوموړي د ګټندويۍ يا د کارګرۍ يا پروليتاري اوښتون په ناچارۍ يا لازميت کې د نوموړي له باور څخه بېله ده. مارکسي اقتصاد په څرګند ډول پر مارکس باندې تکيه نه کوي او له مارکس پلويو او ناپلويو سرچينو له يوې لړۍ څخه رامنځته کېږي. د کارګرې ډلې او کارګرو دولت د زورواکۍ اصطلاحات د ځينو مارکسيستانو او په ځانګړي ډول د لينن پلويو او د مارکس او لينن د ګډ اصالت د پلويانو له لورې د هغه څه د روښانه کولو په موخه کارول شوي دي، چې دوی يې د چارو د پانګوال دولت او کمونيست ټولنې تر منځ د لنډ‌مهالي دولت په توګه بولي. مارکس د پروليتاريات په نوم کارګر د معاش لرونکو کارګرو په توګه راوپېژندل او هغوی يې د له خپل پوړ څخه د بېلو شويو کارګرانو څخه بېل وګڼل او دا ډول کارګران يې له ټولنې څخه د وېستلو وړ وګړو په توګه ياد کړل. لکه: سوالګر، غولونکي وګړي يا چلبازان، وخت تېرونکي، ټوکماران، مجرمان او بدکاران. د بزګرانو سياسي تړاو کیڼ اړخی سياست وېشلی دی. په ډاس کاپيټل “Das Kapital” کې مارکس په کمه اندازې د دې موضوع يادونه وکړه. ميخايل باکونين “Mikhail Bakunin” فکر وکړ، چې له خپل پوړ څخه بېله شوې کارګره ډله يو اوښتونيز ټولګی و، په داسې حال کې چې ماو زيدنګ “Mao Zedong” باور درلود چې دا به کليوالي بزګران وو، نه ښاري کارګران چې ښايي پروليتاري [کارګر] اوښتون به رامنځته کړي. &lt;ref&gt;{{cite web |title=The Neo-Marxian Schools |url=http://cepa.newschool.edu/het/schools/neomarx.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090416234151/http://cepa.newschool.edu/het/schools/neomarx.htm |archive-date=16 April 2009 |access-date=23 August 2007 |publisher=[[The New School]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |author-last=Munro |author-first=John |title=Some Basic Principles of Marxian Economics |url=http://www.chass.utoronto.ca/~munro5/MARXECON.htm |access-date=23 August 2007 |publisher=[[University of Toronto]] |تاريخ الأرشيف=20 October 2007 |مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20071020054744/http://www.chass.utoronto.ca/~munro5/MARXECON.htm |url-status=dead |خونديځ نېټه=20 October 2007 |خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20071020054744/http://www.chass.utoronto.ca/~munro5/MARXECON.htm |خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20071020054744/http://www.chass.utoronto.ca/~munro5/MARXECON.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20071020054744/http://www.chass.utoronto.ca/~munro5/MARXECON.htm }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia|url=https://www.britannica.com/eb/article-9049344/Lumpenproletariat|title=Lumpenproletariat|encyclopedia=Encyclopædia Britannica}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite magazine|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,939251-2,00.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20090206174159/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,939251-2,00.html|url-status=dead|archive-date=6 February 2009|title=Communists: Marxism Fails on the Farm|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|date=13 October 1961|access-date=3 June 2017}}&lt;/ref&gt;

کيڼ اړخي ازادي غوښتونکي، ازادي غوښتونکي سوسياليستان او انارشيستان پر نامتمرکز اقتصاد باندې باور لري، چې د سوداګريزو اتحاديو، د کارګرو د شوراګانو، اشتراکيت، ښارواليو او ټولنو له لورې پر مخ ځي، پر اقتصاد د دولت او خصوصي واک مخالفت کوي، ټولنيز ملکيت او سيمه ييز واک ته لومړيتوب ورکوي، چې د نامتمرکز سيمو ملت په کې په يو ګډ اتحاد يا کنفدراسيون کې سره متحد دی. د عدالت نړيوال خوځښت چې د نړيوالتوب ضد خوځښت او د سمون وړ نړيوالتوب ضد خوځښت په نومونو هم پېژندل کېږي، بېوزله، کارګرانو، چاپيريال او کوچنيو سوداګريو لپاره د ګډ يا اشتراکي اقتصاد د منفي پايلو له امله د هغې مخالفت کوي. &lt;ref&gt;{{cite book|author-first=Tom|author-last=Mertes|title=A Movement of Movements|location=New York|publisher=[[Verso Books]]|date=2004}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author-last=Krishna-Hensel|author-first=Sai|year=2006|title=Global Cooperation: Challenges and Opportunities in the Twenty-first Century|publisher=[[Ashgate Publishing]]|page=202}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Juris&quot;&gt;{{cite book|author-last=Juris|author-first=Jeffrey S.|year=2008|title=Networking Futures: The Movements against Corporate Globalization|publisher=[[Duke University Press]]|location=Durham|isbn=978-0-8223-4269-4|page=2}}&lt;/ref&gt;

=== چاپيريال ===
يو له لومړنيو کيڼ اړخو ګټندويانو څخه توماس پاين “Thomas Paine” و، چې له هغه وخت راهيسې يو له لومړنيو اشخاصو څخه دی، چې د نړۍ د انساني اشتراکي ملکيت د تشرېح کولو په موخه کيڼ او ښي سياسي اصطلاحګانې شوې، چې نوموړی يې په اړه “Agrarian Justice” نومي کتاب کې يادونه کوي. دا چې د چاپيريال ساتنې اصالت ته په پام سره زياتره کيڼ اړخی فکر او ادبيات د ملکيت له دې دندې څخه سرچينه اخلي او د اشتراکي مالکيت مخکينۍ ذکر شوې بڼه په دې معنا ده، چې انسانيت بايد د ځمکې ساتنه وکړي. دا اصل چې وروسته رامنځته شو، د کيڼ اړخي د تاريخي فکر او ادبياتو په ډېری برخه کې منعکس شوی دی، که څه هم په دې اړه د نظر مخالفتونو وو، چې دا څه رانغاړي. کارل مارکس او لرغوني سوسياليست فيلسوف او پوه ويليم موريس په حقيقت کې د چاپيريالي مسايلو په اړه اندېښنه درلوده. د مارکس له نظره ان يوه بشپړه ټولنه، يو ملت يا په ورته وخت کې ټولې شته ټولنې د ځمکې څښتنانې نه دي. دوی يوازې د ځمکې او د هغې د ګټو خاوندان دي او بايد راتلونکو نسلونو ته يې بايد په يو منل شوي دولت کې په ميراث پرېږدي. د روسيې له اوښتون څخه وروسته د اوښتونيز يا انقلابي الکساندر بوګدانوف “Alexander Bogdanov” په څېر د چاپيريال پوهانو او پورليټکلټ “Proletkult” سازمان د شوروي واکمنۍ په لومړۍ لسيزه کې بولشويزم سره د چاپيريال ساتنې اصالت او طبيعي قوانينو او بريدونو سره د توليد د يو ځای کولو هڅې وکړې. د دوی يادې هڅې مخکې له هغې تر سره شوې، چې جوزف سټالين پر چاپيريال پوهانو او د چاپيريال پر پوهې بريد وکړ، د چاپيريال ساتنې پلويان يې له مخې لرې کړل او په ۱۹۵۳ زکال تر خپلې مړينې پورې يې د واکمنۍ پر مهال د تروفيم لايسينکو “Trofim Lysenko” درواغجنې پوهې ته وده ورکړه. په ورته ډول ماو زيډنګ هم د چاپيريال ساتني پلوي ونه منله او باور يې درلود، چې د تاريخي ماديت (مادي اصالت) د قوانينو پر بنسټ بايد ټول طبيعت د اوښتون په خدمت کې کېښودل شي. &lt;ref&gt;{{cite web |author-last1=Paine |author-first1=Thomas |title=Agrarian Justice |url=http://thomaspaine.org/major-works/agrarian-justice.html |access-date=13 July 2019 |publisher=Thomas Paine National Historical Association |archive-date=27 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220527075134/http://thomaspaine.org/major-works/agrarian-justice.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Foster2000&quot;&gt;{{cite book|author-last=Foster|author-first=J. B.|title=Marx's Ecology|year=2000|location=New York|publisher=Monthly Review Press}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author-last=Burkett|author-first=P.|title=Marx and Nature|year=1999|location=New York|publisher=St. Martin's Press|isbn=978-0312219406}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=14 December 2007 |title=William Morris: The First Green Socialist |url=http://leonora.fortunecity.co.uk/WilliamMorris.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100413181212/http://leonora.fortunecity.co.uk/WilliamMorris.html |archive-date=13 April 2010 |access-date=13 May 2010 |publisher=Leonora.fortunecity.co.uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|author-last=Moore|author-first=J. W.|year=2003|url=http://www.jasonwmoore.com/uploads/Moore__Capitalism_as_World-Ecology__Braudel_and_Marx_on_Environmental_History__O_E__2003_.pdf|title=Capitalism as World-ecology: Braudel and Marx on Environmental History|journal=[[Organization &amp; Environment]]|volume=16|issue=4|pages=431–458|doi=10.1177/1086026603259091|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713090801/http://www.jasonwmoore.com/uploads/Moore__Capitalism_as_World-Ecology__Braudel_and_Marx_on_Environmental_History__O_E__2003_.pdf|archive-date=13 July 2011|citeseerx=10.1.1.472.6464|s2cid=145169737|access-date=9 September 2022|archivedate=13 July 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110713090801/http://www.jasonwmoore.com/uploads/Moore__Capitalism_as_World-Ecology__Braudel_and_Marx_on_Environmental_History__O_E__2003_.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=8 December 2007 |title=Marx and ecology |url=http://www.socialistworker.co.uk/art.php?id=13676 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100326154510/http://www.socialistworker.co.uk/art.php?id=13676 |archive-date=26 March 2010 |access-date=13 May 2010 |publisher=[[Socialist Worker#United Kingdom]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author-last=Gare|author-first=A.|chapter=Soviet Environmentalism: The Path Not Taken|editor-last=Benton|editor-first=E.|title=The Greening of Marxism|year=1996|location=New York|publisher=[[Guilford Press]]|isbn=978-1572301184|pages=111–128}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author-last=Kovel|author-first=J.|title=The Enemy of Nature|year=2002}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|author-first=Arran|author-last=Gare|title=The Environmental Record of the Soviet Union|journal=[[Capitalism Nature Socialism]]|volume=13|year=2002|issue=3|pages=52–72|doi=10.1080/10455750208565489|hdl=1959.3/1924|s2cid=144372855|url=https://researchbank.swinburne.edu.au/file/e3c56de5-1863-4df1-a825-b18c351f40c3/1/PDF%20(Accepted%20manuscript).pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author-first=Judith|author-last=Shapiro|title=Mao's War against Nature: Politics and the Environment in Revolutionary China|publisher=[[Cambridge University Press]]|year=2001}}&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>lmr2c9uzusvvxzcob11g730pze942zi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>فرانسوي الجزاير</title>
    <ns>0</ns>
    <id>64583</id>
    <revision>
      <id>353155</id>
      <parentid>333832</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T16:07:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Riad Salih</username>
        <id>33031</id>
      </contributor>
      <comment>this flag never existed</comment>
      <origin>353155</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13694" sha1="s1g3qqr6ls8b1i5dwyjicc3ati5jtoa" xml:space="preserve">فرانسوي الجزاير (عربي: الجزاير المستعمرة) چې د استعماري الجزاير په نوم هم پېژندل کېږي، د فرانسې له خوا د الجزاير د نيولو پړاو دی. په دې سیمه کې د فرانسې واکمني په ۱۸۳۰ز کال کې په الجزاير له برید سره پيل شوه او په ۱۹۶۲ز کال کې الجزاير د خپلواکۍ د جګړې تر پای ته رسېدو يې دوام پیدا کړ. په داسې حال کې چې د فرانسې د ۱۳۲ کلنې واکمنۍ پر مهال د الجزاير اداره کې د پام وړ بدلون راغی، د الجزاير د مديترانې ساحلي سيمې چې د دې هېواد د اکثريت وګړو استوګنځای و، له ۱۸۴۸ز کال څخه د دې هېواد تر خپلواکۍ پورې د فرانسې د نه جلا کېدونکې برخې په توګه واکمني وکړه.&lt;ref&gt;Scheiner, Virgile (14 October 1839) {{lang|fr|Le pays occupé par les Français dans le nord de l'Afrique sera, à l'avenir, désigné sous le nom d'Algérie.}} {{in lang|fr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Non exhaustive list of ancient and modern books named &quot;{{lang|fr|Algérie française}}&quot;: {{in lang|fr}} [[iarchive:histoiredelalgr00claugoog|1848]]; [[iarchive:bub_gb_FTJ1p231EuoC|1856]]; [https://books.google.com/books?id=KPS2TOIwk_kC 1864]; [https://books.google.com/books?id=G5HtnmIji7IC 2007]; [https://www.google.fr/search?q=%22Alg%C3%A9rie+fran%C3%A7aise%22&amp;hl=en&amp;tbm=bks&amp;start=10&amp;ei=WhJaVr_2B4T4aoP1n5gF and so on]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|publisher=Royal Institute for international affairs|title=African Boundaries|year=1979|page=89|isbn=9780903983877|url=https://books.google.com/books?id=A8Du4k0udx4C&amp;pg=PA89}}&lt;/ref&gt;

له هېواده بهر تر ټولو اوږدې مودې لپاره د فرانسې تر واک لاندې د يوې سيمې په توګه، الجزاير د سلګونه زره اروپايي کډوالو لپاره يو منزل وګرځېد چې د «کالون» او وروسته د « pieds-noirs» په نوم پېژندل کېدل. په هر حال، د تاريخ په اوږدو کې اصلي اوسېدونکي د دې سيمې د وګړو اغلب اوسېدونکي وو. په کرار کرار، د دوی د سياسي او اقتصادي خپلواکۍ د کمښت له امله د مسلمانانو په منځ کې نارضاييت، د سياسي خپلواکۍ او بالاخره د فرانسې څخه د خپلواکۍ غوښتنو ته هوا ورکړه. په ۱۹۵۴ز کال کې د دواړو خواوو تر کړکېچ هغه مهال خپل اوج ته ورسېد، کله چې په لومړي ځل تاوتريخوالی پيل شو، کوم چې وروسته د الجزايري جګړې په نوم ونومول شو، په دې جګړو کې چریکي جنګونه او د بشريت خلاف جرمونه شامل وو چې فرانسويانو د بغاوت مخنیوي لپاره تر سره کړي وو. دا جګړه په ۱۹۶۲ز کال کې پای ته ورسېده، کله چې د ۱۹۶۲ز کال د مارچ په مياشت کې د «Evian» له تړون او د ۱۹۶۲ز کال د جولای په مياشت کې د خپلواکۍ په اړوند له ټولپوښتنې وروسته الجزاير خپلواکي تر لاسه کړه.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Surkis, Judith|url=https://www.worldcat.org/oclc/1089839922|title=Sex, law, and sovereignty in French Algeria, 1830–1930|date=15 December 2019|isbn=978-1-5017-3952-1|location=Ithaca|oclc=1089839922}}&lt;/ref&gt;

د فرانسې د مستعمرې په توګه په خپلو وروستيو کلونو کې، الجزاير د فرانسې نه جلا کېدونکې برخه وه، د اروپا د ډبرو سکرو او وسپنې د ټولنې او د اروپا د اقتصادي ټولنې بنسټګر غړی و.&lt;ref name=&quot;GrothSousa-Poza2012&quot;&gt;{{cite book|author1=Hans Groth|author2=Alfonso Sousa-Poza|title=Population Dynamics in Muslim Countries: Assembling the Jigsaw|url=https://books.google.com/books?id=Bpq9Mg-l5jMC&amp;pg=PA227|date=26 March 2012|publisher=Springer Science &amp; Business Media|isbn=978-3-642-27881-5|page=227}}&lt;/ref&gt;

== تاريخ ==

=== لومړۍ جګړې ===
په ۱۵۱۶ز کال کې د عثماني امير البحرانو،  اورس وروڼو او حيرالدين بارباروسا له خوا د الجزاير له نيولو وروسته، الجزاير په مديترانې بحيره کې د ټکرونو او سمندري غلاوو مرکز و. په ۱۶۸۱ز کال کې، څوارلسسم لويس د اميرالبحر ابراهيم دوکيسن څخه غوښتنه وکړه چې د بربري سمندري غلو سره وجنګيږي، همدا راز د مسيحي مريانو د مرستې او د هغوی د ژغورلو په بهانه يې د ۱۶۸۲ او ۱۶۸۳ز کلونو تر منځ په الجزاير د پراخه بريد حکم وکړ. يو ځل بيا، « Jean II d'Estrées» له ۱۶۸۵ څخه تر ۱۶۸۸ز کال پورې په طرابلس او الجزاير بريدونه وکړل. د الجزاير يو سفير په وارسا کې له دربار څخه ليدنه وکړه او په ۱۶۹۰ز کال کې يو تړون لاسليک شو، کوم تړون چې د اتلسمې پېړۍ په اوږدو کې سوله تامين کړه.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Martin|first=Henri|title=Martin's history of France: the age of Louis XIV|year=1865|publisher=Walker, Wise and co.|url=https://archive.org/details/bub_gb_nW0PAAAAYAAJ|page=[https://archive.org/details/bub_gb_nW0PAAAAYAAJ/page/n545 522]|access-date=9 June 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Matar|first=Nabil I.|title=Europe Through Arab Eyes, 1578–1727|year=2009|publisher=Columbia University Press|isbn=978-0231141949|page=313|url=https://books.google.com/books?id=gWjpowTH4b4C&amp;pg=PA105}}&lt;/ref&gt;

د لومړي فرانسوي جمهوريت (۱۷۹۵-۹۹) د ډايريکټري حکومت (ډايريکټري حکومت د څو تنو له خوا پر مخ وړل کېدو چې اجرائيوي پلاوی و) پر مهال، د الجزاير يهودي سوداګرو بکري او بسناچ، د ۱۷۹۶ز کال د ايټاليې جګړو کې برخه اخيستونکو ناپليون د پوځيانو لپاره په زياته کچهه غلې دنې مهيا کړې. په هر حال، بوناپارټ د دوی د قيمت ورکولو څخه انکار کړ او دليل يې دا و چې دا له اړتيا زياتې دي. په ۱۸۲۰ز کال کې، اتلسم لويس د دې ډايريکټوري د پورونو نيمه برخه بېرته تاديه کړه. «دای» چا چې بکري ته ۲۵۰۰۰۰ فرانکه پور ورکړی و، پاتې پيسې يې له فرانسې څخه وغوښتې.

د الجزاير «دای» (دای د عثماني سترواکۍ لاندې د دې سيمې د واکمن لقب و) خپله له سياسي، اقتصادي او پوځي لحاظه کمزوری و. هغه مهال الجزاير او تر څنګ يې اوسنی تونس د بربري دولت برخه وه چې په عثماني سترواکۍ متکي وو او هغه مهال يې مشري دويم محمد کوله، خو تر يو بریده يې خپلواکي درلوده. بربري ساحلونه د بربري سمندري غلو پیاوړي مرکزونه وو، چا به چې په اروپايي او امريکايي بېړيو بريدونه تر سره کول. د بربري دولتونو او د متحده ايالاتو تازه خپلواکې شوې امريکا تر منځ جګړې په لمړي ځل په (۱۸۰۱-۰۵) او دويم ځل په (۱۸۱۵) کلونو کې پېښې شوې. د امير البحر «لارډ ايکسماوت» په مشرۍ د انګلستان او هالنډ ځواکونو د ۱۸۱۶ز کال په اګست مياشت کې په الجزاير بريد کولو سره يو تاديبي ماموريت پر لار واچاوه. «دای» اړ شو چې بربري تړونونه لاسليک کړي، په داسې حال کې چې امريکايي، برتانوي او فرانسوي پوځونو ټيکنالوژيکي ګټې په سمندري جګړه کې په الجزايري مهارتونو غلبه تر لاسه کړه.

د جولای سلطنت تر واکمنۍ لاندې له بريا وروسته، د الجزاير هغو سيمو ته په لمړي ځل د «په شمالي افريقا کې د فرانسې ملکيتونو» نوم ورکړل شو، کومې سيمې چې د عثماني سترواکۍ سره په منازعه کې وې، مخکې تر دې چې «جنرال جين ډي ډيو سولټ ډيوک اف ډلماټيا» دې سيمو ته په ۱۸۳۹ز کال کې د الجزاير نوم ورکړي.&lt;ref&gt;{{cite book|title=La Guerre d'Algérie|publisher={{lang|fr|Collection: Librio-Documents [[Le Monde]]}}|year=2003|isbn=978-2-2903-3569-7}}&lt;/ref&gt;

=== د فرانسې له خوا د الجزاير نيول ===
د الجزاير د نيولو پيل د بوربن له خوا بيا واک تر لاسه کولو په وروستيو ورځو کې د لسم چارلس له خوا وشو، نوموړي په دې ډول هڅه کوله چې په فرانسوي ولسونو کې خپل مقبوليت زيات کړي، په ځانګړي ډول په پاريس کې، چېرته چې د ناپولين د جګړې ډېری پخواني سرتيري اوسېدل. د هغه موخه ملتپالنې جذباتو ته وده ورکول او د «دای» پر ضد د جګړو په کولو سره په ناسمې طريقې له کورنيو تګلارو څخه پام بل خوا ته اړول و.&lt;ref name=&quot;EncBrit&quot;&gt;{{cite encyclopedia|title=Algeria, Colonial Rule|access-date=2007-12-19|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]]|page=39|url=https://www.britannica.com/eb/article-220553/Algeria#487751.hook}}&lt;/ref&gt;

==== د فلای ويسک پېښه ====
په ۱۷۹۰ز لسيزه کې، فرانسې د الجزاير د دوه سوداګرو هر يو ميسر بکري او بوشناک سره د فرانسوي پوځ لپاره د غنمو د رانيولو تړون کړی و او د دې د قيمت په تاديه کې يې ځنډېدلي و. بکري او بوشناک  له «دای» څخه د پيسو پوروړي وو او هغوی ادعا وکړه، ت څو چې فرانسې دوی ته د دوی پورونه نه وي تاديه کړي، دوی هغه ته تاديه نه شي کولا. «دای» د دې حالت د سمون په موخه د فرانسې د کونسل «پير ديول» سره ناکام مذاکرات وکړل او هغه په «ډيول» شک درلود چې د هغه پر ضد له سوداګرو سره همکاري کوي، په ځانګړي ډول هغه مهال کله چې د فرانسې حکومت په ۱۸۲۰ز کال کې سوداګرو د هغوی د پورونو د تاديه کولو هېڅ ترتيب جوړ نه کړ. د ډيول وراره اليګزانډر، څوک چې په بون کې کونسل و، د لومړيو تړونونو په خلاف په بون او لاکالي کې د فرانسې د زېرمه ځايونو په لا پیاوړي کولو سره« دای» لا پسې خفه کړ.&lt;ref&gt;Abun-Nasr, Jamil. ''A history of the Maghrib in the Islamic period'', p. 249&lt;/ref&gt;

له يوې لانجمنې ناستې وروسته، په کومه کې چې «ډیول» د ۱۸۲۷ز کال د اپريل د مياشتې په نهه ويشتمه نېټه د ډاډمن ځواب ويلو څخه انکار وکړ، «دای» په خپل «فلای ويسک» (فلای ويسک هغه پشمي جارو ته ورته شی و چې بنده ماشې له ځانه پرې شړي) سره ډيول وواهه. لسم چارلس د خپل سفارتي استازي په وړاندې له دې سپکاوي څخه په کار اخيستلو لومړی له «دای» وغوښتل چې بښنه وغواړي او بيا يې د الجزايري بندرګاه پر ضد محاصره پيل کړه. فرانسې غوښتنه وکړه چې «دای» دې فرانسې ته يو سفير واستوي، څو دا ستونزه حل کړي. کله چې «دای» د يوې هغې بېړۍ پر لور د توپ ډز وکړ چې بندرګاه يې بنده کړې وه، نو فرانسويانو پرېکړه وکړه چې د لا زياتو سختو اقداماتو اړتيا ده.&lt;ref&gt;Abun-Nasr, p. 250&lt;/ref&gt;

==== په الجزاير بريد (۱۸۳۰ جون) ====
پيري ديول او په الجزاير کې نور اوسېدونکي فرانسويان فرانسې ته روان شول، په داسې حال کې چې د جنګ وزير «کلرمونټ ټونيري» د يو پوځي ماموريت وړانديز وکړ. په هر حال، د «ويلی» کاونټ، څوک چې د شورا يو ډېر زیات شاهي مشر او د پاچا وارث و، د هر ډول پوځي اقدام مخالفت وکړ. د بوربن د بيا پر ځای کېدو حکومت بالاخره د درې کلونو لپاره د الجزاير د محاصره کولو پرېکړه وکړه. په دې منځ کې، بربري سمندري غلو په اسانۍ سره د ساحل له جغرافيې د ګټې اخيستلو وړتيا درلوده. د محاصرې له ناکامېدو مخکې، د ۱۸۳۰ز کال د جنورۍ په یو دېرشمه نېټه نوي حکومت پرېکړه وکړه چې د الجزاير په وړاندې په يو پوځي بريد کې شامل شي.

== سرچينې ==</text>
      <sha1>s1g3qqr6ls8b1i5dwyjicc3ati5jtoa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>مرجاني ډبرې</title>
    <ns>0</ns>
    <id>65289</id>
    <revision>
      <id>353157</id>
      <parentid>336124</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T16:27:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>24283</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>353157</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28077" sha1="raczsu1ysdy8tv731egm7g21t5b68s7" xml:space="preserve">'''مرجاني ډبرې''' یو ځمک‌لاندې ایکوسیستم دی چې په ډبره جوړوونکو مرجانونو سره پېژندل کېږي. ډبرې د هغو مرجاني پولیپونو له مستعمراتو څخه جوړې دي چې د کلسیم کاربونېټ په مرسته سره چسپېدلي دي. ډېری مرجاني ډبرې له هغو ډبرینو مرجانونو څخه جوړې دي چې پولیپونه یې په ډله‌ييز ډول راټولېږي یا کلسټر کېږي.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2021 |title=How Reefs Are Made |url=https://coral.org/en/coral-reefs-101/how-reefs-are-made/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211030053454/https://coral.org/en/coral-reefs-101/how-reefs-are-made/ |archive-date=3 November 2021 |access-date=19 April 2022 |website=Coral Reef Alliance}}&lt;/ref&gt;

مرجان د نېش وهونکو یا نایډریا په کورنۍ کې له انتوزوا طبقې سره تړاو لري چې سمندري شقایق او سمندري کب هم په کې شاملېږي. د سمندري شقایقونو پر خلاف مرجانونه څه ناڅه کلک کاربونېټي سکلېټونه ترشح کوي چې له مرجان سره مرسته کوي او خوندي یې ساتي. اکثره ډبرې په ګرمو، کم‌عمقه، رڼو، لمرینو او څپاندو اوبو کې ښه وده کوي. مرجاني ډبرې د لومړي ځل لپاره ۴۸۵ میلیونه کاله مخکې د ارډویسین دورې په لومړیو وختونو کې را څرګندې شوې او د کامبرین دورې د میکروبي او سفنجي ډبرو ځای یې ونیو.&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Lee|first1=Jeong-Hyun|last2=Chen|first2=Jitao|last3=Chough|first3=Sung Kwun|title=The middle–late Cambrian reef transition and related geological events: A review and new view|journal=Earth-Science Reviews|date=1 June 2015|volume=145|pages=66–84|doi=10.1016/j.earscirev.2015.03.002|bibcode=2015ESRv..145...66L|issn=0012-8252}}&lt;/ref&gt;

کم‌عمقه مرجاني ډبرې چې کله ناکله د سمندر باراني ځنګلونه هم نومول کېږي، د ځمکې یو شمېر رنګارنګ یا متنوع ایکوسیستمونه جوړوي. دا ایکوسیستمونه د نړۍ د سمندرونو څه کم ۰.۱ سلنه مساحت اشغالوي چې د فرانسې د مساحت شاوخوا نیمايي برخه کېږي، له دې سره سره د ټولو سمندري نوعو لږ تر لږه ۲۵ سلنه نوعو ته مېشت‌ځایونه برابروي چې کبان، تن پوستي، چینجیان، کلک پوستي، خار پوستي، سفنجونه، ټیونیکېټونه او د نایډریا د کورنۍ نور حیوانات په کې شاملېږي. مرجاني ډبرې په هغو سمندري اوبو کې وده کوي چې کم مغذي مواد لري. مرجاني ډبرې معمولاً د ګرمو اوبو په کمو اعماقو یا ژورو کې موندل کېږي، خو ژورې اوبه او د سړو اوبو مرجاني ډبرې په کوچنیو کچو په نورو سیمو کې هم موجودې دي.&lt;ref&gt;[https://oceanservice.noaa.gov/oceans/corals/ Coral reefs] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100210050558/https://oceanservice.noaa.gov/oceans/corals/ |date=2010-02-10 }} ''NOAA National Ocean Service''. Accessed: 10 January 2020.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Spalding MD, Grenfell AM|doi=10.1007/s003380050078|title=New estimates of global and regional coral reef areas|year=1997|journal=Coral Reefs|volume=16|issue=4|pages=225–230|s2cid=46114284}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Spalding&quot;&gt;Spalding, Mark, Corinna Ravilious, and Edmund Green (2001). ''World Atlas of Coral Reefs''. Berkeley, CA: University of California Press and UNEP/WCMC {{ISBN|0520232550}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Mulhall&quot;&gt;{{cite journal|last1=Mulhall|first1=M.|date=Spring 2009|url=http://www.law.duke.edu/shell/cite.pl?19+Duke+Envtl.+L.+&amp;+Pol%27y+F.+321+pdf|title=Saving rainforests of the sea: An analysis of international efforts to conserve coral reefs|archive-url=https://web.archive.org/web/20100106053233/http://www.law.duke.edu/shell/cite.pl?19+Duke+Envtl.+L.+&amp;+Pol%27y+F.+321+pdf|archive-date=6 January 2010|journal=Duke Environmental Law and Policy Forum|volume=19|pages=321–351|access-date=21 October 2022|archivedate=6 January 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100106053233/http://www.law.duke.edu/shell/cite.pl?19+Duke+Envtl.+L.+&amp;+Pol%27y+F.+321+pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=13 May 2011 |title=Where are Corals Found? |url=http://coralreef.noaa.gov/aboutcorals/coral101/corallocations/ |access-date=24 March 2015 |website=[[NOAA]] |خونديځ نېټه=4 March 2016 |خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20160304053758/http://coralreef.noaa.gov/aboutcorals/coral101/corallocations/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304053758/http://coralreef.noaa.gov/aboutcorals/coral101/corallocations/ }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url={{google books |plainurl=y |id=TxrHBCs1u4EC}}|title=Hawaiʻi's Sea Creatures|last=Hoover|first=John|isbn=978-1-56647-220-3|publisher=Mutual|date=November 2007}}&lt;/ref&gt;

مرجاني ډبرې له ۱۹۵۰ کال راهیسې په دې خاطر ۵۰ سلنه کمې شوې دي چې د اوبو له شرایطو سره حساسې دي. دغه ډبرې د ګڼو عواملو له خطر سره مخ دي چې اضافي مغذي مواد (نایتروجن او فاسفورس)، د سمندرونو د ګرمۍ کچه لوړېدل او اسیدي کېدل، له حد ډېره کب‌نیونه (مثلاً د چاودنې په مرسته کب نیونه، ساینایډ کب نیونه، د نیزې په مرسته کب نیونه)، د لمر ضد کریمونو استفاده او د ځمکې د کارولو مضرې طریقې دي چې جاري اوبه او زیمونه ایستل (مثلاً د ترزیق د څاه‌ګانو یا د بدرفت د څاه‌ګانو له لارې) یې بېلګې دي.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2021-09-17 |title=Global coral cover has fallen by half since 1950s, analysis finds |url=https://www.theguardian.com/environment/2021/sep/17/global-coral-cover-halves-since-1950s-analysis-finds-aoe |access-date=2021-09-18 |website=The Guardian |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Corals reveal impact of land use&quot;&gt;{{cite web |title=Corals reveal impact of land use |url=http://www.uq.edu.au/news/?article=12183 |access-date=September 21, 2013 |publisher=ARC Centre of Excellence for Coral Reef Studies}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last=Minato |first=Charissa |date=July 1, 2002 |title=Urban runoff and coastal water quality being researched for effects on coral reefs |url=http://www.hcri.ssri.hawaii.edu/files/media/pr-water_quality.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100610170312/http://www.hcri.ssri.hawaii.edu/files/media/pr-water_quality.pdf |archive-date=June 10, 2010 |df=mdy-all}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=July 1998 |title=Coastal Watershed Factsheets – Coral Reefs and Your Coastal Watershed |url=http://water.epa.gov/type/oceb/fact4.cfm |publisher=Environmental Protection Agency Office of Water |access-date=2022-10-21 |archive-date=2010-08-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100830153311/http://water.epa.gov/type/oceb/fact4.cfm |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Sunscreen&quot;&gt;{{cite journal|last1=Danovaro|first1=Roberto|last2=Bongiorni|first2=Lucia|last3=Corinaldesi|first3=Cinzia|last4=Giovannelli|first4=Donato|last5=Damiani|first5=Elisabetta|last6=Astolfi|first6=Paola|last7=Greci|first7=Lucedio|last8=Pusceddu|first8=Antonio|date=April 2008|title=Sunscreens Cause Coral Bleaching by Promoting Viral Infections|journal=Environmental Health Perspectives|volume=116|issue=4|pages=441–447|doi=10.1289/ehp.10966|pmc=2291018|pmid=18414624}}&lt;/ref&gt;

مرجاني ډبرې سیاحت، کب نیونې او د ساحلې کرښو ساتنې ته ایکوسیستي خدمتونه وړاندې کوي. د مرجاني ډبرو کلنی نړیوال اقتصادي ارزښت (د ۱۹۹۷ او ۲۰۰۳ کلونو د اټکل له مخې) له ۳۰ څخه تر ۳۷۵ میلیارده ډالرو؛ (د ۲۰۲۰ کال د اټکل له مخې) تر ۲.۷ ټریلیونه ډالرو؛ او (د ۲۰۱۴ کال د اټکل له مخې) تر ۹.۹ ټریلیونه امریکايي ډالرو پورې اټکل شوی دی.&lt;ref name=&quot;Cesar&quot;&gt;{{cite book|last=Cesar|first=H.J.S.|url={{google books |plainurl=y |id=WicVAQAAIAAJ}}|title=The Economics of Worldwide Coral Reef Degradation|year=2003|publisher=Cesar Environmental Economics Consulting|location=The Netherlands|page=4|id=(pdf: [http://assets.panda.org/downloads/cesardegradationreport100203.pdf link])|author2=Burke, L.|author3=Pet-Soede, L.|access-date=21 September 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Costanza&quot;&gt;{{cite journal|last=Costanza|first=Robert|author2=Ralph d'Arge|author3=Rudolf de Groot|author4=Stephen Farber|author5=Monica Grasso|author6=Bruce Hannon|author7=Karin Limburg|author8=Shahid Naeem|author9=Robert V. O'Neill|author10=Jose Paruelo|author11=Robert G. Raskin|author12=Paul Sutton|author13=Marjan van den Belt|title=The value of the world's ecosystem services and natural capital|journal=Nature|date=15 May 1997|volume=387|pages=253–260|doi=10.1038/387253a0|issue=6630|bibcode=1997Natur.387..253C|s2cid=672256}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=The Sixth Status of Corals of the World: 2020 Report |url=https://gcrmn.net/2020-report/ |access-date=2021-10-05 |website=GCRMN |language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Costanza|first1=Robert|last2=de Groot|first2=Rudolph|last3=Sutton|first3=Paul|title=Changes in the global value of ecosystem services|journal=Global Environmental Change|date=2014|volume=26|issue=1|pages=152–158|doi=10.1016/j.gloenvcha.2014.04.002}}&lt;/ref&gt;

== جوړښت ==
ډېری مرجاني ډبرې د کنګل تر وروستۍ دورې وروسته هغه مهال جوړې شوې چې د کنګل د ویلې کېدو له امله د سمندر سطحه پورته راغله او د لویو وچو په رپونو کې سېلابونه وبهېدل. ډېری مرجاني ډبرې تر ۱۰۰۰۰ کلونو کم عمر لري. کله چې ټولنو ځانونه تثبیت کړل، ډبرو پورته لوري ته وده وکړه او د سمندرونو سطحه یې لوړه کړه. هغه ډبرې چې ډېرې ورو ورو پورته ځي، ښايي تر کافي رڼا پرته غرقې شي. مرجاني ډبرې د لویو وچو له رپونو لرې د سمندر په ژورو کې، د سمندري ټاپوګانو په شاوخوا او په مرجاني ټاپوګانو کې هم موندل کېږي. ډېری دغه ټاپوګان اتشفشاني منشا لري. د ځینو نورو منشا ټکټونیکي ده چې په هغو کې د ټکټونیکي تختو حرکت د سمندر تل راپورته کړی دی.&lt;ref&gt;{{cite web |last=Kleypas |first=Joanie |date=2010 |title=Coral reef |url=http://www.eoearth.org/article/Coral_reef#Types_of_Coral_Reefs |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100815052312/http://www.eoearth.org/article/Coral_reef |archive-date=August 15, 2010 |access-date=April 4, 2011 |website=The Encyclopedia of Earth}}&lt;/ref&gt;

== موقعیتونه ==
اټکل کېږي چې مرجاني ډبرې ۲۸۴۳۰۰ کیلومتره مربع (۱۰۹۸۰۰ مایل مربع) ساحه رانغاړي چې د سمندرونو د سطحې ۰.۱ سلنه کېږي. د هند-ارام سمندر سیمه (چې سره بحیره، د هند سمندر، سوېل‌ختیځه اسیا او ارام سمندر په کې شاملېږي) د دغه ټولټال ساحې ۹۱.۹ سلنه برخه جوړوي. په سوېل‌ختیځه اسیا کې د دغه شمېر ۳۲.۳ سلنه برخه شاملېږي، په داسې حال کې چې د استرالیا په ګډون ارام سمندر بیا د دغه شمېر ۴۰.۸ سلنه برخه رانغاړي. د اتلانتیک او کارایيب سمندرونو مرجاني ډبرې د دغه شمېر ۷.۶ سلنه برخه جوړوي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Darwin|first=Charles|year=1843|title=The Structure and Distribution of Coral Reefs. Being the first part of the geology of the voyage of the Beagle, under the command of Capt. Fitzroy, R.N. during the years 1832 to 1836|location=London|publisher=Smith Elder and Co|url=http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&amp;itemID=F271&amp;pageseq=1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;cr&quot;&gt;{{Cite journal|url=http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Chancellor_CoralReefs.html|title=Introduction to Coral reefs|author=Chancellor, Gordon|year=2008|publisher=Darwin Online|access-date=January 20, 2009}}&lt;/ref&gt;

که څه هم مرجانونه هم په معتدلو او هم په ګرمو اوبو کې موجود دي، د کم‌عمقه اوبو ډبرې یوازې په هغه ساحه کې جوړېږي چې د استوا کرښې له شاوخوا ۳۰ شمالي درجو څخه تر ۳۰ جنوبي درجو پورې امتداد لري. د ګرمو اوبو مرجانونه تر ۵۰ مترو (۱۶۰ فوټو) په ډېرو ژورو یا اعماقو کې وده نه کوي. د اکثرو مرجاني ډبرو لپاره حد اکثر تودوخه ۲۶ تر ۲۷ درجې سانتي ګراد (۷۹ تر ۸۱ درجې فارنهایټ) ده او کم شمېر ډبرې تر ۱۸ درجې سانتي ګراد (۶۴ درجې فارنهایټ) په ټيټو اوبو کې موجودې دي. له دې سره سره، د فارس خلیج ډبرې په ژمي کې له ۱۳ درجې سانتي ګراد (۵۵ درجې فارنهایټ) او په اوړي کې له ۳۸ درجې سانتي ګراد (۱۰۰ درجې فارنهایټ) تودوخې سره سازګارې شوې دي. د لارک ټاپو په شاوخوا کې ۳۷ سکلراکټیني مرجاني نوعې په دغسې چاپېریال کې ژوند کوي.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2017-03-11 |title=4 Main Theories of Coral Reefs and Atolls/Oceans/Geography |url=https://www.geographynotes.com/oceans/4-main-theories-of-coral-reefs-and-atolls-oceans-geography/2704 |access-date=2020-08-01 |website=Geography Notes |language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Webster Coral subsidence&quot;&gt;{{cite journal|last=Webster|first=Jody M.|author2=Braga, Juan Carlos; Clague, David A.; Gallup, Christina; Hein, James R.; Potts, Donald C.; Renema, Willem; Riding, Robert; Riker-Coleman, Kristin; Silver, Eli; Wallace, Laura M.|title=Coral reef evolution on rapidly subsiding margins|journal=Global and Planetary Change|date=1 March 2009|volume=66|issue=1–2|pages=129–148|doi=10.1016/j.gloplacha.2008.07.010|bibcode=2009GPC....66..129W}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Webster coral drowning&quot;&gt;{{cite journal|last=Webster|first=Jody M.|author2=Clague, David A.|author3=Riker-Coleman, Kristin|author4=Gallup, Christina|author5=Braga, Juan C.|author6=Potts, Donald|author7=Moore, James G.|author8=Winterer, Edward L.|author9=Paull, Charles K.|title=Drowning of the −150 m reef off Hawaii: A casualty of global meltwater pulse 1A?|journal=Geology|date=1 January 2004|volume=32|issue=3|page=249|doi=10.1130/G20170.1|bibcode=2004Geo....32..249W}}&lt;/ref&gt;

== ژواک بېلابېلوالی ==

=== اوبړۍ ===
ډبرې په دوامدار ډول د اوبړیو د تېري له خطر سره مخ دي. له حده ډېره کب نیونه او له وچې څخه سمندر ته د ډېرو مغذي موادو تګ کولای شي اوبړیو ته د مرجانونو د رقابت او وژلو وړتیا ورکړي. د مغذي موادو کچه ښايي د فاضلابو د اوبو یا کیمیاوي سرو په پایله کې ډېره شي. جاري اوبه کولای شي نایتروجن او فاسفورس ولېږدوي چې د اوبړیو د ډېرې ودې لامل کېږي. اوبړۍ کله ناکله د فضا لپاره له مرجانونو سره سیالي یا رقابت کولی شي. وروسته بیا اوبړۍ کولای شي مرجانونه د اکسیجن د کمولو له لارې په ډبرو کې تربت یا ساه‌بندي کړي. د اکسیجن کمښت کولای شي د تحجر یا تیږه کېدو سرعت کم کړي، مرجان کمزوری کړي او په ناروغۍ د اخته کېدو او ویجاړۍ لپاره یې لا ډېر زیان‌منونکی کړي. اوبړۍ په ګڼو سروې شویو مرجاني ځایونو کې ژوند کوي. د اوبړیو په نفوس یا جمعیت کې چمني اوبړۍ، مرجاني اوبړۍ او ماکرو اوبړۍ شاملېږي. ځینې سمندري چیژګیان دغه اوبړۍ خوري او په دې توګه د اوبړیو د تېري خطر کمولی شي.&lt;ref&gt;{{cite web |title=Coral Reef Biology |url=http://www.coral.noaa.gov/component/content/article/138.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110927181624/http://www.coral.noaa.gov/component/content/article/138.html |archive-date=September 27, 2011 |access-date=April 6, 2011 |publisher=[[NOAA]] |df=mdy-all}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Glynn|first=P.W.|year=1990|title=Ecosystems of the World v. 25-Coral Reefs|editor-first=Z.|editor-last=Dubinsky|publisher=Elsevier Science|location=New York, NY|isbn=978-0-444-87392-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Murphy|first1=James W.A.|last2=Richmond|first2=Robert H.|date=2016-04-19|title=Changes to coral health and metabolic activity under oxygen deprivation|journal=PeerJ|language=en|volume=4|pages=e1956|doi=10.7717/peerj.1956|pmid=27114888|pmc=4841221|issn=2167-8359}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=THE EFFECTS OF TERRESTRIAL RUNOFF OF SEDIMENTS, NUTRIENTS AND OTHER POLLUTANTS ON CORAL REEFS |url=http://coralreefs.org/wp-content/uploads/2014/05/ISRS-Briefing-Paper-3-Water-Quality.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304091903/http://coralreefs.org/wp-content/uploads/2014/05/ISRS-Briefing-Paper-3-Water-Quality.pdf |archive-date=March 4, 2016 |access-date=2015-12-05}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Algae-Dominated Reefs|first1=Peter S.|last1=Vroom|first2=Kimberly N.|last2=Page|first3=Jean C.|last3=Kenyon|first4=Russell E.|last4=Brainard|journal=American Scientist|year=2006|volume=94|issue=5|pages=430–437|doi=10.1511/2006.61.1004}}&lt;/ref&gt;

=== سفنجونه ===
سفنجونه د سیستم د مرجاني ډبرو د فعالیت لپاره اړین دي. اوبړۍ او مرجانونه په مرجاني ډبرو کې عضوي مواد تولیدوي. دا ماده د هغو سنفجونو له لارې فېلتر کېږي چې دغه عضوي ماده پر کوچنیو ذراتو بدلوي او په وار سره د اوبړیو او مرجانونو له‌خوا جذبېږي.&lt;ref&gt;{{cite journal|title=How the sponge stays slim|year=2009|author=Kaplan, Matt|journal=Nature|doi=10.1038/news.2009.1088}}&lt;/ref&gt;

== ایکوسیستمي خدمتونه ==
مرجاني ډبرې سیاحت، کب نیونې او د ساحلي کرښو ساتنې ته ایکوسیستمي خدمتونه وړاندې کوي. د مرجاني ډبرو نړیوال اقتصادي ارزښت په هر کال کې له ۲۹.۸ څخه تر ۳۷۵ میلیارده ډالرو پورې اټکل شوی دی. شاوخوا ۵۰۰ میلیونه کسان له هغو ایکوسیستمي خدمتونو څخه ګټه‌من دي چې مرجاني ډبرې یې وړاندې کوي.&lt;ref name=&quot;Cesar2&quot;&gt;{{cite book|last=Cesar|first=H.J.S.|url={{google books |plainurl=y |id=WicVAQAAIAAJ}}|title=The Economics of Worldwide Coral Reef Degradation|year=2003|publisher=Cesar Environmental Economics Consulting|location=The Netherlands|page=4|id=(pdf: [http://assets.panda.org/downloads/cesardegradationreport100203.pdf link])|author2=Burke, L.|author3=Pet-Soede, L.|access-date=21 September 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Costanza2&quot;&gt;{{cite journal|last=Costanza|first=Robert|author2=Ralph d'Arge|author3=Rudolf de Groot|author4=Stephen Farber|author5=Monica Grasso|author6=Bruce Hannon|author7=Karin Limburg|author8=Shahid Naeem|author9=Robert V. O'Neill|author10=Jose Paruelo|author11=Robert G. Raskin|author12=Paul Sutton|author13=Marjan van den Belt|title=The value of the world's ecosystem services and natural capital|journal=Nature|date=15 May 1997|volume=387|pages=253–260|doi=10.1038/387253a0|issue=6630|bibcode=1997Natur.387..253C|s2cid=672256}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|doi=10.1146/annurev-environ-012320-083019|doi-access=free|title=The Impacts of Ocean Acidification on Marine Ecosystems and Reliant Human Communities|year=2020|last1=Doney|first1=Scott C.|last2=Busch|first2=D. Shallin|last3=Cooley|first3=Sarah R.|last4=Kroeker|first4=Kristy J.|journal=Annual Review of Environment and Resources|volume=45|pages=83–112}}&lt;/ref&gt;

د یو کلیومتر مرجاني ډبرو د له منځه وړلو د یوې ۲۵ کلنې دورې په جریان کې اقتصادي لګښت د ۱۳۷۰۰۰ او ۱۲۰۰۰۰۰ تر منځ ډالره اټکل شوی دی.&lt;ref name=&quot;WWF&quot;&gt;{{cite web |title=The Importance of Coral to People |url=http://www.worldwildlife.org/what/wherewework/coraltriangle/importance-of-coral.html |access-date=April 7, 2011 |publisher=[[World Wildlife Fund]]}}&lt;/ref&gt;

د «سرکیس» او د هغه د همکارانو په وینا، د برموډا مرجاني ډبرې د شپږو مهمو ایکوسیستمي خدمتونو پر بنسټ په متوسط ډول هر کال دغه ټاپو ته ۷۲۲ میلیونه ډالره اقتصادي ګټه اړوي.&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Cooper |first1=Emily |last2=Burke |first2=Lauretta |last3=Bood |first3=Nadia |year=2008 |title=Coastal Capital: Belize: The Economic Contribution of Belize's Coral Reefs and Mangroves |url=http://pdf.wri.org/coastal_capital_belize_brochure.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://pdf.wri.org/coastal_capital_belize_brochure.pdf |archive-date=2022-10-09 |access-date=April 6, 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=Coastal Capital: Economic Valuation of Coastal Ecosystems in the Caribbean |url=http://www.wri.org/project/valuation-caribbean-reefs |publisher=[[World Resources Institute]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Sarkis |first1=Samia |last2=van Beukering |first2=Pieter J.H. |last3=McKenzie |first3=Emily |year=2010 |title=Total Economic Value of Bermuda's Coral Reefs. Valuation of ecosystem Services |url=http://media.wix.com/ugd/addae3_b2c263862f2843c3aadc9bacf0317ec1.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://media.wix.com/ugd/addae3_b2c263862f2843c3aadc9bacf0317ec1.pdf |archive-date=2022-10-09 |access-date=May 29, 2015}}&lt;/ref&gt;

== ګواښونه ==
مرجاني ډبرې ۴۸۵ میلیونه کاله مخکې تر پیدایښت را وروسته له ګڼو ګواښونو سره مخ دي چې ناروغۍ، ښکار، مهاجمې نوعې، اوبړۍ او د جیولوژۍ اړوند خطرونه یې د بېلګې په توګه یادولی شو. وروستي انساني فعالیتونه هم جدي ګواښونه له ځان سره لري. له ۲۰۰۹ څخه تر ۲۰۱۸ کال پورې په ټوله نړۍ کې مرجاني ډبرې ۱۴ سلنه کمې شوې دي.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Visser |first=Nick |date=2021-10-05 |title=Planet Lost Startling Amount Of Coral Reefs In 10 Years, Report Finds |url=https://www.huffpost.com/entry/planet-coral-reefs-lost-10-years_n_615bdcd5e4b099230d273a1f |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211005112753/https://www.huffpost.com/entry/planet-coral-reefs-lost-10-years_n_615bdcd5e4b099230d273a1f |archive-date=5 October 2021 |access-date=2021-10-05 |website=HuffPost |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Hutchings|first=P.A.|title=Biological destruction of coral reefs|doi=10.1007/BF00298083|journal=Coral Reefs|volume=12|issue=1|pages=1–17|year=1986|bibcode=1986CorRe...4..239H|s2cid=34046524}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Bradbury|first1=R. H.|last2=Hammond|first2=L. S.|last3=Moran|first3=P. J.|last4=Reichelt|first4=R. E.|title=Coral reef communities and the crown-of-thorns starfish: Evidence for qualitatively stable cycles|journal=Journal of Theoretical Biology|date=7 March 1985|volume=113|issue=1|pages=69–80|doi=10.1016/S0022-5193(85)80076-X|bibcode=1985JThBi.113...69B|issn=0022-5193}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Peters|first1=Esther C.|title=Diseases of Coral Reef Organisms|journal=Coral Reefs in the Anthropocene|date=2015|pages=147–178|doi=10.1007/978-94-017-7249-5_8|publisher=Springer Netherlands|language=en|isbn=978-94-017-7248-8}}&lt;/ref&gt;

د ګلخانه‌يي ګازونو انتشار یا خپرښت د سمندر د تودوخې د ډېرېدو او همدا راز د سمندر د سطحې د لوړېدو له لارې یو پراخ خطر رامنځته کوي، که څه هم چې مرجانونه د سمندري اوبو د پي.اېچ او کاربونېټي کچو په بدلولو سره خپل مایعات سازګاروي او د سمندرونو د اسیدي کېدو تر مستقیم خطر لاندې نه راځي. د انسان له‌خوا د جوړو شویو او اتشفشاني ایروسلونو ککړتیا هم کولای شي د سمندر د تودوخې کچه بدله کړي.&lt;ref&gt;{{cite web |title=Caribbean coral reefs may disappear within 20 years: Report |url=http://news.biharprabha.com/2014/07/caribbean-coral-reefs-may-disappear-within-20-years-report/ |access-date=3 July 2014 |work=IANS |publisher=news.biharprabha.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=McCulloch|first1=Malcolm T.|last2=D’Olivo|first2=Juan Pablo|last3=Falter|first3=James|last4=Holcomb|first4=Michael|last5=Trotter|first5=Julie A.|title=Coral calcification in a changing World and the interactive dynamics of pH and DIC upregulation|journal=Nature Communications|date=30 May 2017|volume=8|issue=1|page=15686|doi=10.1038/ncomms15686|pmid=28555644|pmc=5499203|bibcode=2017NatCo...815686M|language=en|issn=2041-1723}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Kwiatkowski|first1=Lester|last2=Cox|first2=Peter M.|last3=Economou|first3=Theo|last4=Halloran|first4=Paul R.|last5=Mumby|first5=Peter J.|last6=Booth|first6=Ben B. B.|last7=Carilli|first7=Jessica|last8=Guzman|first8=Hector M.|title=Caribbean coral growth influenced by anthropogenic aerosol emissions|journal=Nature Geoscience|date=May 2013|volume=6|issue=5|pages=362–366|doi=10.1038/ngeo1780|bibcode=2013NatGe...6..362K|language=en|issn=1752-0908}}&lt;/ref&gt;

په ۲۰۱۱ کال کې دوو څېړونکو وړاندیز وکړ چې سمندري بې‌شمزۍ یا غیر فقاریه حیوانات د هغو عواملو له اغېزو سره مخ دي چې د پرمین دورې په پای کې د انهدام یا ټولیز له منځه تګ په جریان کې پېښ شول؛ او په دې برخه کې هغه جنسونه ډېر زیان‌منونکي دي چې کمزورې تنفسي فیزیولوژي او کمزوري پوستکي لري چې مرجانونه یې د بېلګې په توګه یادولی شو.&lt;ref&gt;{{cite journal|author=Clapham ME and Payne|doi=10.1130/G32230.1|title=Acidification, anoxia, and extinction: A multiple logistic regression analysis of extinction selectivity during the Middle and Late Permian|year=2011|journal=Geology|volume=39|issue=11|pages=1059–1062|bibcode=2011Geo....39.1059C}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Payne JL, Clapham ME|doi=10.1146/annurev-earth-042711-105329|title=End-Permian Mass Extinction in the Oceans: An Ancient Analog for the Twenty-First Century?|year=2012|journal=Annual Review of Earth and Planetary Sciences|volume=40|issue=1|pages=89–111|bibcode=2012AREPS..40...89P}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/2012/05/01/science/new-studies-of-permian-extinction-shed-light-on-the-great-dying.html Life in the Sea Found Its Fate in a Paroxysm of Extinction] ''New York Times'', April 30, 2012.&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>raczsu1ysdy8tv731egm7g21t5b68s7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>په افغانستان کې ټاکنې</title>
    <ns>0</ns>
    <id>69114</id>
    <revision>
      <id>353165</id>
      <parentid>337502</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T19:19:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>24283</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>353165</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30538" sha1="33koi3y8hdljuj2igg6qjzbav0448hn" xml:space="preserve">که څه هم د شلمې پیړۍ په اوږدو کې افغانستان ولسي ټاکنې درلودې، خو کله چې د سیاسي رژیمونو بدلونونو سیاسي دوام ګډوډ کړ، له امله یې په ټاکنیزو بنسټونه کې هم بدلونونه راغلي دي. آخري ټاکنې د افغانستان د اسلامي جمهوري دولت په چوکاټ کې ترسره شوې، چې د طالبانو له لوري د ۲۰۲۱ کال د اګست په میاشت کې باطلې شوې. د ۲۰۲۱ کال په ډسمبر کې طالبانو د ټاکنو کمېسیون منحل کړ. د ۲۰۲۲ کال په مې میاشت کې، کله چې وپوښتل شول چې آیا طالبان به ټاکنې ترسره کړي، د مشر لومړي مرستیال سراج الدین حقاني وویل چې دا پوښتنه &quot; مخکې له وخته ده &quot;. &lt;ref&gt;{{cite news|title='No need': Taliban dissolves Afghanistan election commission|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/12/25/taliban-dissolves-afghanistan-election-commission|access-date=19 June 2022|work=[[Al Jazeera]]|date=25 December 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite tweet|last=Amanpour|first=Christiane|author-link=Christiane Amanpour|user=amanpour|number=1526616847562739712|date=17 May 2022|title=The Taliban govt in Afghanistan is far from inclusive in its leadership, but Interior Minister Sirajuddin Haqqani claims they are “working to build trust” with former officials.|location=[[Kabul]]|access-date=19 June 2022}}&lt;/ref&gt;

== د افغانستان شاهی دولت ==

=== ۱۹۴۹کال ===
په ۱۹۴۹ کال کې، د افغانستان لومړي وزیر شاه محمود، د ملي شورا نسبي آزادو ټاکنو ته اجازه ورکړه چې په پایله کې د افغانستان اووم پارلمان (۱۹۴۹ – ۱۹۵۱) را منځ ته شو.چې دا پارلمان د &quot;لیبرال پارلمان&quot; په نوم یادېږي او په حکومت او دودیزو بنسټونو کې یې اجازه ورکړه،ترڅو سیاسي اپوزیسیون ډلې را ژوندی کړي او ځینې لیبرال اصلاحات، لکه د آزادو مطبوعاتو لپاره قوانین، یې پلي کړل. دا اووم پارلمان و، نو اټکل کېږي چې شپږم باید له ۱۹۲۴ او ۱۹۴۵ کلونو په موده کې ټاکل شوی وي.&lt;ref&gt;[http://www.globalsecurity.org/military/library/news/2003/02/6-130203.htm The state of the media in Afghanistan]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Regional Surveys of the World&quot;&gt;[https://books.google.com/books?id=LclscNCTz9oC&amp;pg=PA62 Regional Surveys of the World - Far East and Australasia 2003 34th ed. p.62]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Afghanistan Country Study&quot;&gt;{{Cite web |title=Afghanistan Country Study |url=http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/KingMuhammadZahirShah.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090915232317/http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/KingMuhammadZahirShah.html |archive-date=2009-09-15 |access-date=2009-08-19}}&lt;/ref&gt;

=== ۱۹۵۲ کال ===
د افغانستان د ۱۹۵۲ کال پارلماني ټاکنې د ۱۹۴۹ کال له ټاکنو د شاتګ یو ګام ګڼل کېږي. په ۱۹۵۱ او ۱۹۵۲ کلونو کې د لیبرالیزیشن د پای ته رسولو په برخه کې د حکومت د کړکېچ د یوې برخې په توګه، په ۱۹۵۱ کال کې د کابل او غزني پوهنتونونو د محصلینو اتحادیې منحل شوې، په حکومت نیوکه کوونکې ورځپاڼې وتړل شوې، او د اپوزیسیون زیاتره مشران زنداني شول. &lt;ref name=&quot;Afghanistan Country Study2&quot;&gt;{{Cite web |title=Afghanistan Country Study |url=http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/KingMuhammadZahirShah.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090915232317/http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/KingMuhammadZahirShah.html |archive-date=2009-09-15 |access-date=2009-08-19}}&lt;/ref&gt;

=== ۱۹۶۴ کال ===
په ۱۹۶۴ کال کې، پاچا محمد ظاهر شاه د لویې جرګې د رابللو امر وکړ. دا یوه ملي غونډه وه چې د ملي شورا، مشرانو جرګې، سترې محکمې او د اساسي قانون د دواړو کمیسیونونو غړو پکې ګډون درلود، ترڅو د افغانستان د نوي اساسي قانون مسوده ترتیب او تصویب کړي. د شورا ۱۶۷ غړي د ولایتونو له خوا ټاکل کېدل او ۳۴ غړي په مستقیمه توګه د پاچا له لوري ټاکل کېدل. که څه هم د ۴۵۲ غړو له ډلې (د شپږو ښځو په ګډون) زیاتره چارواکي وو چې تمې سره سم یې د شاهي کرښې ملاتړ کاوه، د ۱۹۶۴ کال د سپټمبر په لویه جرګه کې له ټول ولس څخه استازي وټاکل شول. که څه هم حکومت زیاتره احتمالي مخالفان فلتر کړل، &quot;په ټوله کې ... د لویې جرګې استازو ظاهراً د ټولنیز، سیاسي او مذهبي لیدلورو بشپړ استازیتوب وکړ.&quot;&lt;ref name=&quot;Afghanistan Country Study3&quot;&gt;{{Cite web |title=Afghanistan Country Study |url=http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/KingMuhammadZahirShah.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090915232317/http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/KingMuhammadZahirShah.html |archive-date=2009-09-15 |access-date=2009-08-19}}&lt;/ref&gt;

=== ۱۹۶۵ کال ===
د ځينو ستونزو لکه پراخه بېسوادۍ، د رایه ورکوونکو لږ شمېر، د سیاسي ګوندونو نه شتون، او په پایلو کې د دولتي چاوراکو د نفوذ د هڅو تر څنګ، زیاتره څارونکي په دې اند دي چې  د ۱۹۶۵ کال ټاکنې د پام وړ عادلانه وې. په ۲۱۶-کسیزه ولسي جرګه کې د شاهي دولت مخالفانو، د پاچا د پلویانو، د سیاسي ډګر چپ اړخي او ښي اړخي ملتپالو پښتنو، متشبثینو او صنعتګرانو، سیاسي لیبرالانو، یوه کوچنۍ کیڼ اړخې ډلې، همدارنګه محافظه کار اسلامپالو مشرانو چې لا هم د سیکولریزم مخالفت کاوه، استازیتوب درلود. دا د افغانستان دولسم پارلمان و، نو له دې وړاندې په ۱۹۵۵ – ۱۹۶۲ کلونو کې هم باید ملي شورا دری نورې ټاکنې شوې وي. &lt;ref name=&quot;Regional Surveys of the World2&quot;&gt;[https://books.google.com/books?id=LclscNCTz9oC&amp;pg=PA62 Regional Surveys of the World - Far East and Australasia 2003 34th ed. p.62]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Afghanistan Country Study4&quot;&gt;{{Cite web |title=Afghanistan Country Study |url=http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/KingMuhammadZahirShah.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090915232317/http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/KingMuhammadZahirShah.html |archive-date=2009-09-15 |access-date=2009-08-19}}&lt;/ref&gt;

=== ۱۹۶۹ کال ===
د ۱۹۶۹ کال پارلماني ټاکنې چې د ګډونوالو شمېر يې د ۱۹۶۵ کال د ټاکنو په پرتله خورا ډېر نه و، یو داسې پارلمان یې رامنځ ته کړ چې یو څه ناڅه یې د واک وېش او د کلیوالي افغانستان نفوس  منعکس کړ، او د ځمکې محافظه کاره مالکان او سوداګر په کې برلاسي وو او د پخوا په پرتله زیات غیر پښتنو لاره پیدا کړه. زیاتو ښاري لیبرالانو او ټولو ښځینه استازو خپلې چوکۍ له لاسه ورکړې. په نوي دیارلسم پارلمان کې ډېر لږ کیڼ اړخه استازي وو، که څه هم حفیظ الله امین (چې د متحده ایالاتو تحصیل یافته د ریاضیاتو ښوونکی و) او ببرک کارمل د پلازمینې کابل له نږدې ولسوالیو څخه وټاکل شول. &lt;ref name=&quot;Afghanistan Country Study5&quot;&gt;{{Cite web |title=Afghanistan Country Study |url=http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/KingMuhammadZahirShah.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090915232317/http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/KingMuhammadZahirShah.html |archive-date=2009-09-15 |access-date=2009-08-19}}&lt;/ref&gt;

== د افغانستان جمهوریت (۱۹۷۳ – ۱۹۷۸) ==

== د افغانستان دیموکراتیک جمهوریت (۱۹۷۸ – ۱۹۹۲) ==

=== ۱۹۸۷ کال ===
د شوروي تر ملاتړ لاندې افغان کمونست حکومت په ۱۹۸۷ کال کې یو قانون معرفي کړ چې د نورو سیاسي ګوندونو د جوړولو ته یې اجازه ورکوله او اعلان یې وکړ چې د ایتلافي حکومت د را منځ ته کېدو په حالت کې به د اپوزیسیون له استازو سره د واک شریکولو ته چمتو وي او نوی اساسي قانون یې تدوین کړ چې یو نوي دوه مجلسه ملي شورا چې د مشرانو جرګې (سنا) او د استازو جرګې (ولسي جرګه) څخه جوړه شوې وه، لاره هواره کړه او ولسمشر چې په غیر مستقیم ډول د ۷ کلونو لپاره ټاکل کېده.&lt;ref name=&quot;Afghanistan&quot;&gt;[http://www.history.com/topics/afghanistan/page7 History.com: Afghanistan] {{Dead link|date=August 2019|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;The Europa World Year Book 2003&quot;&gt;[https://books.google.com/books?id=XLvU9lroRuUC&amp;pg=PA400 The Europa World Year Book 2003, Volume 2, 2002 43rd, Taylor &amp; Francis Group p.400]&lt;/ref&gt;

په ټول هیواد کې سیمه ایزې ټاکنې د ۱۹۸۷ کال په اګست کې ترسره شوې، چې ویل کېږي لوی شمېر ټاکل شوي استازي د خلق ګوند غړي نه وو. د سپټمبر په ۳۰ نېټه، محمد نجیب الله د رایو په اتفاق د انقلابي شورا د رئیس په توګه وټاکل شو. د ۱۹۸۷ کال د نومبر په میاشت کې یوې لویې جرګې د رایو په اتفاق نجیب الله د دولت د رئیس په توګه وټاکه. &lt;ref name=&quot;The Europa World Year Book 20032&quot;&gt;[https://books.google.com/books?id=XLvU9lroRuUC&amp;pg=PA400 The Europa World Year Book 2003, Volume 2, 2002 43rd, Taylor &amp; Francis Group p.400]&lt;/ref&gt;

=== ۱۹۸۸ کال ===
د ۱۹۸۸ کال د اپرېل په میاشت کې د نوې ملي شورا د دواړو جرګو لپاره ټاکنې وشوې. د افغانستان د خلق دیموکراتیک ګوند د ولسي جرګې ۴۶ چوکۍ ترلاسه کړې او د ملي جبهې، چې ۴۵ چوکۍ یې وګټلې وې، او د بېلابېلو تازه تاسیس کیڼ اړخو ګوندونو چې ۲۴ چوکۍ یې ګټلې وې، په ملاتړ یې د دولت کنترول په لاس کې واخیست. که څه هم مجاهدینو دا ټاکنې تحریم کړې وې، خو حکومت د ولسي جرګې له ۲۳۴ چوکیو څخه ۵۰ او په مشرانو جرګه کې یې هم لږ شمېر چوکۍ په دې هیله خالي پرېښودې چې وسله وال یاغیان جګړه پای ته ورسوي او په ټاکنو کې برخه واخلي.&lt;ref name=&quot;Afghanistan2&quot;&gt;[http://www.history.com/topics/afghanistan/page7 History.com: Afghanistan] {{Dead link|date=August 2019|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;The Europa World Year Book 20033&quot;&gt;[https://books.google.com/books?id=XLvU9lroRuUC&amp;pg=PA400 The Europa World Year Book 2003, Volume 2, 2002 43rd, Taylor &amp; Francis Group p.400]&lt;/ref&gt;

== د افغانستان اسلامي دولت ==

=== ۱۹۹۲ کال   ===
د شوروي د پوځونو له وتلو او د ۱۹۹۲ کال د اپرېل په میاشت کې د کمونیستي حکومت له نسکورېدو وروسته، د ۱۹۹۲ کال په ډسمبر کې د ولسمشرۍ لپاره غیر مستقیم انتخابات ترسره شول. د صدراعظم تر مشرۍ لاندې، د ۱۹۹۳ کال د جون په میاشت کې یو موقت حکومت جوړ شو. &lt;ref name=&quot;Afghanistan3&quot;&gt;[http://www.history.com/topics/afghanistan/page7 History.com: Afghanistan] {{Dead link|date=August 2019|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}&lt;/ref&gt;

== د افغانستان اسلامي جمهوریت (۲۰۰۳ – ۲۰۲۱) ==
د افغاني ټولنې د پراخه بې سوادۍ له امله، د افغانستان د اسلامي جمهوریت په دوره کې رای-پاڼو د نوماندانو انځورونه له ځانه سره درلودل، چې هر نوماند د خپلې خوښې یو سمبول هم درلود. محافظه کاره پښتنو ولسوالیو د ښځینه رای ورکوونکو د راجستر لپاره &quot;وکالت&quot; سیسټم وکارو، چې په ځانګړې توګه د درغلیو په برخه کې حساس و. &lt;ref&gt;{{cite book|author-link=Steve Coll|last=Coll|first=Steve|title=Directorate S: The C.I.A. and America's Secret Wars in Afghanistan and Pakistan|publisher=[[Penguin Group]]|year=2019|isbn=9780143132509|page=381}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author-link=Steve Coll|last=Coll|first=Steve|title=Directorate S: The C.I.A. and America's Secret Wars in Afghanistan and Pakistan|publisher=[[Penguin Group]]|year=2019|isbn=9780143132509|pages=652–653}}&lt;/ref&gt;

=== ۲۰۰۴ کال ===
د بن د ۲۰۰۱ کال د تړون پر بنسټ، ټاکل شوې وه چې افغانستان په ۲۰۰۴ کال کې ولسمشریزې او پارلماني ټاکنې ترسره کړي، تر څو د ۲۰۰۱ کال په ډسمبر کې د امریکا په ملاتړ د حامد کرزي تر مشرۍ لاندې د انتقالي حکومت ځایناستی شي. ولسمشریزې ټاکنې په ۲۰۰۴ کال کې ترسره شوې، خو پارلماني ټاکنې د ۲۰۰۵ کال د سپټمبر تر نیمايي پورې ترسره نه شوې. حامد کرزي په ٥٥،٤ سلنه رايو او د ټولو کانديدانو په پرتله درې چنده زياتې رايې ترلاسه کړې. &lt;ref&gt;[http://www.unis.unvienna.org/unis/pressrels/2005/sc8339.html March 2005 UN Security Council report on parliamentary elections delay]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/2001/12/06/world/a-nation-challenged-the-siege-new-leader-urges-foes-to-surrender.html New Leader Urges Foes To Surrender]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/2001/12/06/world/a-nation-challenged-man-in-the-news-clan-leader-turned-statesman-hamid-karzai.html Clan Leader Turned Statesman: Hamid Karzai]&lt;/ref&gt;

=== ۲۰۰۵ کال   ===
د ۲۰۰۵ کال د سپتمبر په ۱۸ نیټه د افغانستان پارلماني او د ولایتي شوراګانو ټاکنې ترسره شوې. د درغلیو د تورونو له امله د ټاکنو وروستۍ پایلې وځنډیدې او بالاخره د ۲۰۰۵ کال د نومبر په ۱۲ نیټه اعلان شوې.

پخوانیو جنګسالارانو او د هغوی پلویانو په ولسي جرګه او ولایتي شورا کې (چې د مشرانو جرګې غړي ټاکي) اکثریت چوکۍ ترلاسه کړې. په ولسي جرګه کې ۲۸٪ چوکۍ ښځو وګټلې، چې د ۲۰۰۴ کال د اساسي قانون پر بنسټ له ۲۵٪ تضمین شوو څخه شپږ زیاتې وې.

د رای ورکونکو ګډون شاوخوا ۵۰ سلنه اټکل شوی و، چې د ۲۰۰۴ کال د اکتوبر د ولسمشریزو ټاکنو په پرتله خورا کم و. دا د افغانستان د نوي ټاکنیز قانون پر بنسټ د رسمي ګوندونو د نشتوالی له امله و، چې په زیاتره حالاتو کې روښانه نه وه چې رایه ورکوونکي چاته رایه ورکوي.  

=== ۲۰۰۹ کال ===
د افغانستان د ولسمشرۍ او ولایتي شوراګانو ټاکنې د ۲۰۰۹ کال د اګست په ۲۰ نېټه ترسره شوې. په دې ټاکنو کې په پراخه کچه د امنیت نشتون، تاوتریخوالی، د رای ورکوونکو خورا کم ګډون، او په پراخه کچه د رایو د صندوقونو ډکول، تهدید، او ټاکنیزې درغلی د پام وړ ستونزې وې. د ټاکنو د شکایاتو کمیسیون له ۲۸۰۰ څخه زیات شکایتونه ترلاسه کړل، چې زیاتره یې په ټاکنو کې د بې نظمیو، د رایو د صندوقونو د ډکولو او د رای ورکوونکو د تهديد په اړه وو. نیویارک ټایمز لیکلي، &quot;درغلۍ دومره پراخه وې چې د ټولو رایو نږدې څلورمه برخه باطله اعلان شوه.&quot; د ټایمز د یوې مقالې له قوله، &quot;نږدې ۱.۶ میلیونه ثبت شوې رایې د هغو ټاکنو څخه لرې شوې چې نړیوالې ټولنې ته یې له ۳۰۰ میلیونو ډالرو څخه زیات لګښت درلود.&quot; (یو بل اټکل وايي چې لګښت ۵۰۰ میلیونه ډالر و.)&lt;ref name=&quot;Afghan commission orders first ballots invalidated&quot;&gt;[https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5i3xqZSi2U_mgENDm3TK0-yqI7I_g Afghan commission orders first ballots invalidated]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/2009/09/13/world/asia/13afghan.html?hp Wave of Attacks Engulfs Afghanistan]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.dominionpaper.ca/weblogs/ariel_nasr/2892 |title=Afghanistan's Troubled Election |access-date=2023-05-13 |تاريخ الأرشيف=2009-09-15 |مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20090915210756/http://www.dominionpaper.ca/weblogs/ariel_nasr/2892 |url-status=dead |خونديځ نېټه=2009-09-15 |خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20090915210756/http://www.dominionpaper.ca/weblogs/ariel_nasr/2892 |خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20090915210756/http://www.dominionpaper.ca/weblogs/ariel_nasr/2892 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090915210756/http://www.dominionpaper.ca/weblogs/ariel_nasr/2892 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.cbc.ca/news/world/afghan-election-results-give-karzai-55-of-vote-1.837810 Afghan election results give Karzai 55% of vote]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Hamid Karzai faces another ballot after 1m votes ruled out&quot;&gt;[http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/Afghanistan/article6881718.ece Hamid Karzai faces another ballot after 1m votes ruled out ]{{Dead link|date=October 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Karzai Agrees to November 7 Runoff in Afghanistan&quot;&gt;[https://www.nytimes.com/2009/10/21/world/asia/21afghan.html?hp Karzai Agrees to November 7 Runoff in Afghanistan]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Afghanistan's runoff election must be delayed&quot;&gt;[https://foreignpolicy.com/articles/2009/10/21/a_crash_course_in_democracy?page=full Afghanistan's runoff election must be delayed]&lt;/ref&gt;

ملګرو ملتونو او د ټاکنو رسمي څارونکو د اګست په ۲۰نېټه د ټاکنو په لومړي پړاو کې د رایې ورکوونکو ګډون یوازې د ۳۰ او ۳۳ سلنه تر منځ ښودلی و. &lt;ref name=&quot;Afghanistan's runoff election must be delayed2&quot;&gt;[https://foreignpolicy.com/articles/2009/10/21/a_crash_course_in_democracy?page=full Afghanistan's runoff election must be delayed]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;UNAMA report, October 21, 2009&quot;&gt;[http://www.reliefweb.int/rw/rwb.nsf/db900SID/EGUA-7X3PBQ?OpenDocument AIHRC-UNAMA Joint Monitoring of Political Rights, Presidential and Provincial Council Elections, Third Report, 1 August – 21 October 2009]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/afghanistan/6425178/Dr-Abdullah-makes-history-in-challenge-to-Afghanistans-president-Hamid-Karzai.html Dr Abdullah 'makes history' in challenge to Afghanistan's president Hamid Karzai]&lt;/ref&gt;

د متحده ایالاتو او متحدینو تر سخت فشار لاندې، د ۲۰۰۹ کال د اکتوبر په ۲۰نېټه، ولسمشر حامد کرزي پخپله او د هغه دې اصلي سیال، عبدالله عبدالله ترمنځ د دوهم پړاو ټاکنو ته خپل رضایت وښود چې د نومبر په ۷ نېټه ترسره کېدې. بالاخره د نومبر په لومړۍ نېټه، عبدالله اعلان وکړ چې نور په  دوهم پړاو ټاکنو کې برخه نه اخلي ځکه چې د ټاکنو په کمېسیون کې د بدلون په اړه د ده غوښتنې نه دي پوره شوې او &quot;رڼې ټاکنې ناشونې دي.&quot; د ۲۰۰۹ کال د نومبر په دوهمه، یوه ورځ وروسته د ټاکنو د همدې کمیسیون چارواکو د ټاکنو دوهم پړاو لغوه کړ او د بلې پنځه کلنې دورې لپاره یې حامد کرزی د افغانستان د ولسمشر په توګه اعلان کړ. د نیویارک ټایمز په وینا، کرزی او د افغانستان د ټاکنو کمیسیون د متحده ایالاتو او د هغه د متحدینو تر سخت فشار لاندې وو چې د دوهم پړاو ټاکنې لغوه کړي. خو عبدالله ویل، چې دا ټاکنې هېڅ قانوني بنسټ نه لري او افغانان د یوه ښه حکومت مستحق دي. &lt;ref name=&quot;Karzai Agrees to November 7 Runoff in Afghanistan2&quot;&gt;[https://www.nytimes.com/2009/10/21/world/asia/21afghan.html?hp Karzai Agrees to November 7 Runoff in Afghanistan]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Hamid Karzai agrees to run-off amid fears of more violence and fraud&quot;&gt;[https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/afghanistan/6389109/Hamid-Karzai-agrees-to-run-off-amid-fears-of-more-violence-and-fraud.html Hamid Karzai agrees to run-off amid fears of more violence and fraud]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Afghan elections - an uncertain future&quot;&gt;[http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8317445.stm Afghan elections - an uncertain future]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;With New Afghan Vote, Path Forward Is Unclear&quot;&gt;[https://www.nytimes.com/2009/10/21/world/asia/21afghan.html?bl With New Afghan Vote, Path Forward Is Unclear]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Karzai Gets New Term as Afghan Runoff is Scrapped&quot;&gt;[https://www.nytimes.com/2009/11/03/world/asia/03afghan.html?_r=1&amp;hp Karzai Gets New Term as Afghan Runoff is Scrapped]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Obama calls Afghan election 'messy' but upholds its final outcome&quot;&gt;[http://www.latimes.com/news/nationworld/nation/la-fg-obama-karzai3-2009nov03,0,963693.story Obama calls Afghan election 'messy' but upholds its final outcome] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091105050208/http://www.latimes.com/news/nationworld/nation/la-fg-obama-karzai3-2009nov03%2C0%2C963693.story|date=2009-11-05}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Abdullah Says Karzai’s Confirmation as Afghan President Illegal&quot;&gt;[https://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601091&amp;sid=aOI6c5sBzva0 Abdullah Says Karzai’s Confirmation as Afghan President Illegal]&lt;/ref&gt;

=== ۲۰۱۰ کال ===
راتلونکې پارلماني ټاکنې د ۲۰۱۰ کال د سپټمبر په ۱۸ مه ترسره شوې. د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو د سرمنشي ځانګړي استازي او په افغانستان کې د ملګرو ملتونو د مرستندویه پلاوي (یوناما) مشر سټیفن ډی میستورا د ۲۰۱۰ کال د جولای په میاشت کې دا ټاکنې د &quot;ټولو ستونزو مور&quot; وګڼلې. هغه وویل، «دا د سویس انتخابات نه دي، دا د افغانستان انتخابات دی». هغه وویل چې دا پېښه د لویدیځ د ډیموکراسۍ د تعریف سره سمون نه لري. له ۲۶۰۰ څخه زیات نوماندان، د ۴۰۰ څخه د زیاتو میرمنو په ګډون، د چوکۍ لپاره نوماندان وو. &lt;ref&gt;[http://www.washingtontimes.com/news/2010/jul/1/the-uns-top-official-in-afghanistan-says-the-talib &quot;U.N. official: Taliban knows they can't win war&quot;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.upi.com/Top_News/Special/2010/08/13/Pentagon-expects-tough-Afghan-fight/UPI-72931281722391/ &quot;Pentagon expects tough Afghan fight&quot;]&lt;/ref&gt;

د ۲۰۱۰ کال د سپټمبر د ټاکنو پرمهال، په ځینو سیمو کې طالبانو کلیوال خلک د ګډون په صورت کې تهدید کړل. په کلیو کې خلکو رایه ور نه کړه ځکه چې طالبانو د شب نامو په خپرولو خبرداری ورکړ چې د هر هغه چا ګوته به پرې کړي چې په نه پاکېدونکي رنګ  وموندل شي چې دا رنګ د ځو ځله رایه ورکولو د مخنیوي لپاره کارېده. &lt;ref&gt;[https://www.bloomberg.com/news/2010-09-16/taliban-plans-attacks-to-disrupt-afghan-vote-intended-to-promote-stability.html Taliban Plans Attacks to Disrupt Afghan Vote Intended to Promote Stability] Bloomberg September 16, 2010&lt;/ref&gt;

د ۲۰۱۰ کال د نومبر په وروستیو کې، د ټاکنو کمیسیون یوه ویاند وویل چې د افغانستان د ټاکنو کمیسیون ۲۱ نوماندان یې د سپټمبر د ۱۸ نېټې د پارلماني ټاکنو لپاره د درغلیو په تور غیر واجد اعلان کړل. د ټاکنو د نسبي پایلو پر بنسټ ۱۹ نوماندان د بریاليو نوماندانو په سیالی کې مخکښ وو، په داسې حال کې چې دوه نور د ټاکنو په ګټلو کې پاتې راغلي وو. &lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.cnn.com/2010/WORLD/asiapcf/11/21/afghanistan.elections/|title=21 candidates disqualified from Afghan elections|newspaper=[[CNN]]|last=Mati|first=Matiullah|date=2010-11-21|access-date=2010-11-21}}&lt;/ref&gt;

=== ۲۰۱۴ کال ===
د ۲۰۱۴ کال د اپرېل په ۵ نېټه په افغانستان کې د ولسمشرۍ ټاکنې ترسره شوې. برحال ولسمشر حامد کرزی د دورو د محدودیت له امله دنوماندۍ لپاره وړ نه و. د ٢٧ نوماندانو ابتدايي لیست ٨ ته راټيټ شو چې مخکښ نوماندان عبدالله عبدالله او اشرف غني وو. د درغلیو تورونو وروستۍ پایلې له خڼډ سره مخ کړې. د رایې ورکولو د ۲۳،۰۰۰ مرکزونو له ډلې د ۱۹۰۰ مرکزونو رایې بیا شمېرنې ته لاړې. بالآخره د ۲۰۱۴ کال په سپټمبر کې غني ګټونکی اعلان شو. &lt;ref&gt;{{cite news|last=Gentile|first=Carmen|date=October 31, 2012|title=Afghans will hold presidential election in spring|work=USA Today|url=https://www.usatoday.com/story/news/world/2012/10/31/afghanistan-presidential-election/1671597/}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;FraudAccusations&quot;&gt;{{cite news|title=Afghan election result delayed after fraud allegations|publisher=Afghanistan Sun|url=http://www.afghanistansun.com/index.php/sid/223470679/scat/6e1d5c8e1f98f17c/ht/Afghan-election-result-delayed-after-fraud-allegations|access-date=3 July 2014|archive-date=14 July 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714132212/http://www.afghanistansun.com/index.php/sid/223470679/scat/6e1d5c8e1f98f17c/ht/Afghan-election-result-delayed-after-fraud-allegations|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

=== ۲۰۱۸ کال ===
د ۲۰۱۸ کال د اکتوبر په ۲۰ نېټه،  د ولسي جرګې د غړو د ټاکلو لپاره پارلماني ټاکنې ترسره شوې. په اصل کې دا ټاکنې د ۲۰۱۶ کال د اکتوبر په ۱۵ پلان شوې وې، خو لومړی د ۲۰۱۸ کال د جولای ۷ نېټې ته او بیا د اکټوبر ۲۰ نېټې ته وځنډول شوې. د ټاکنو مقدماتي بحثونو زیاتره د هېواد د ټاکنیزو قوانینو پر اصلاح تمرکز درلود. وروسته، نوی پارلمان د ۲۰۱۹ کال د اپرېل په ۲۶ پرانیستل شو.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2016/01/19/world/asia/afghan-panel-sets-election-date-drawing-government-criticism.html|title=Afghan Panel Sets Election Date, Drawing Government Criticism|website=[[The New York Times]]|date=18 January 2016|last1=Mashal|first1=Mujib}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=International News: Latest Headlines, Video and Photographs from Around the World – People, Places, Crisis, Conflict, Culture, Change, Analysis and Trends |url=https://abcnews.go.com/International/wireStory/afghanistan-sets-july-2018-parliamentary-elections-48206951 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170706121923/https://abcnews.go.com/International/wireStory/afghanistan-sets-july-2018-parliamentary-elections-48206951 |archive-date=2017-07-06 |access-date=2017-07-02 |website=ABC News}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tolooct20&quot;&gt;{{cite web |title=A Round Up Of&amp;nbsp;Saturday's Parliamentary Elections – TOLOnews |url=https://www.tolonews.com/index.php/elections-2018/round-%C2%A0saturday%E2%80%99s-parliamentary-elections |access-date=21 October 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;oct20&quot;&gt;https://www.usnews.com/news/world/articles/2018-10-19/voting-begins-in-afghan-parliamentary-polls-despite-threats {{Bare URL inline|date=January 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=1 April 2018 |title=Afghanistan Sets Date for Parliamentary and District Elections After 3-Year Security Delay |url=https://www.albawaba.com/news/afghanistan-sets-date-parliamentary-and-district-elections-after-3-year-security-delay-1110782}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=17 February 2015 |title=Electoral Reform, or rather: Who will control Afghanistan's next election?Afghanistan Analysts Network – Afghanistan Analysts Network |url=https://www.afghanistan-analysts.org/electoral-reform-or-rather-who-will-control-afghanistans-next-election/ |website=www.afghanistan-analysts.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ghaniswearsin&quot;&gt;{{Cite web |title=Ghani Inaugurates Afghanistan's Parliament &amp;#124; TOLOnews |url=http://prod.tolonews.com/afghanistan/ghani-inaugurates-parliament |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190426103706/http://prod.tolonews.com/afghanistan/ghani-inaugurates-parliament |archive-date=2019-04-26 |access-date=2019-07-28}}&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>33koi3y8hdljuj2igg6qjzbav0448hn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>افغانستان وسله وال ځواکونه</title>
    <ns>0</ns>
    <id>69461</id>
    <revision>
      <id>353144</id>
      <parentid>318391</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T12:20:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Soheil rahimi7</username>
        <id>32710</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Soheil rahimi7 د [[افغان وسله وال ځواکونه]] مخ [[افغانستان وسله وال ځواکونه]] ته ولېږداوه</comment>
      <origin>318391</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15916" sha1="2kow2ziettiowrt5iwyzrz7sx5o7sgo" xml:space="preserve">{{مالومات}}


د افغانستان د اسلامي امارت وسله وال ځواکونه چې د اسلامي امارت د وسله والو ځواکونو او افغان وسله والو ځواکونو په نوم هم پېژندل کېږي د افغانستان پوځ دی چې له ۱۹۹۶ زکال څخه تر ۲۰۰۱ زکال پورې او بیاځلي د ۲۰۲۱ زکال له اګست میاشتې څخه راهیسې تر نن ورځې د طالبانو له خوا اداره کېږي. طالبانو د اسلامي امارت د وسله والو ځواکونو لومړنۍ ډلګۍ په ۱۹۹۷ زکال وروسته له هغه جوړې کړې چې د افغانستان له کورنۍ جګړې (۱۹۹۲- ۱۹۹۶ زکال) وروسته یې په افغانستان واک وموند. دغه وسله وال ځواکونه په ۲۰۰۱ زکال کې په افغانستان باندې د امریکا د متحده ایالاتو د برید په پایله کې د طالبانو د واکمنۍ له ړنګېدو وروسته وپاشل شول. دغه ځواکونه وروسته له هغه چې افغانستان د امریکا او طالبانو ترمنځ د دوحې د هوکړې پر بنسټ د ۲۰۲۱ زکال د اګست په ۱۵مه طالبانو ته وسپارل شو او د متحده ایالاتو تر ملاتړ لاندې د افغانستان اسلامي جمهوریت وپاشل شو له واک څخه د شل کلن لرې توب وروسته د افغانستان د اسلامي امارت په بېرته واکمنېدو د ۲۰۲۱ زکال د نومبر په اتمه بیاځلي تنظیم شول. &lt;ref&gt;{{cite tweet|author=د ملي دفاع وزارت - وزارت دفاع ملی|user=modafghanistan2|number=1453772760287748099|date=28 October 2021|title=د افغانستان د اسلامي امارت وسله وال ځواکونه په کوم ځانګړي قوم او سیمه پورې اړه نه لري، بلکې د افغانستان په ټول مجاهد او دیني ولس پورې اړه لري او په ملي، سیمه ییزه او نړیواله کچه د افغانستان تاریخي عظمت بیا رغوي. د افغانستان خلک د دغو ځواکونو په زړورتیا ویاړي. https://t.co/74TIGW1fNs|language=ps|access-date=21 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20211028172821/https://twitter.com/modafghanistan2/status/1453772760287748099|archive-date=28 October 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

== د افغان وسله والو ځواکونو تاریخچه ==
د ۱۹۷۸ زکال په اپرېل میاشت کې د ثور د انقلاب په نامه کودتاه د افغانستان د خلق دیموکراتیک ګوند ته د وفاداره غړو له خوا ترتیب او ترسره شوه. دغه کودتاه د ۱۹۷۹ زکال په ډسمبر میاشت کې په افغانستان باندې د شوروي د ۴۰م پوځ او د هغو د هوايي ځواکونو د بشپړ برید لامل وګرځېده. د نیویارک ټایمز د راپور پر بنسټ په ۱۹۸۱ زکال کې د ټولو افغان وسله والو شمېر ۸۵ زرو تنو ته رسېده. دغه مهال د افغانستان پوځ شاوخوا له ۳۵ زرو څخه تر ۴۰ زرو پرسونل درلود چې ډېرو یې فعاله دنده لرله. هوايي ځواک شاوخوا ۷۰۰۰ تنه پرسونل درلود. په دې سره په ۱۹۸۴ زکال کې یې هم د ټول پرسونل شمېر ۸۷ زرو تنو ته رسېد. د ۱۹۸۰مې لسیزې پر مهال د افغانستان وسله وال ځواکونه د مجاهدینو له یاغي څو ملیتي مجاهدو ډلو سره په جګړه بوخت و چې تر ډېره یې متحده ایالاتو ملاتړ کاوه او د پاکستان د وسله والو ځواکونو له خوا روزل کېدل. دغه یاغي ډلو هڅه کوله چې شوروي اتحاد اړ کړي له افغانستان څخه ووزي او همدارنګه یې هڅه کوله د شوروي تر ملاتړ لاندې د ډاکټر نجیب الله حکومت راوپرځوي. د افغان وسله والو ځواکونو له لیکو څخه د سرتېرو د تېښتې په زیاتوالي سره په ۱۹۸۵ زکال کې د افغان ځواکونو شمېر ۴۷ زرو تنو ته ورسېد چې په ډېر احتمال سره یې شمېر له دې هم کم و. دغه مهال هوايي ځواکونو څه باندې ۱۵۰ جنګي الوتکې او شاوخوا ۷۰۰ تنه افسران لرل چې د کیوبا د انقلابي هوايي او دفاعي ځواک او د چکسلواکیا د هوايي ځواکونو د سلاکارانو د ۵۰۰۰ تنه پرسونل له خوا یې ملاتړ کېده. &lt;ref name=&quot;nytimesTi&quot;&gt;{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?sec=health&amp;res=9F05E6D71E39F932A25752C1A967948260|title=Afghan Military Aid Said to Study In Soviet|work=The New York Times|date=November 11, 1981|access-date=2009-03-24}}&lt;/ref&gt;{{sfn|Nyrop|Seekins|1986|p=327}}{{sfn|Nyrop|Seekins|1986|p=xvii}}{{sfn|Amstutz|1986|p=65}}

د افغانستان د دیموکراتیک جمهوریت (۱۹۷۸- ۱۹۹۲ زکال) د واکمنۍ پر مهال د شوروي اتحاد له خوا افغان دولت ته د تسلیحاتو مرستې زیاتوالی وموند چې په کې Mi-24 چورلکې، MiG-23 جنګي جټ الوتکي، ZSU-23-4 Shilka او ZSU-57-2 الوتکو ضد اتومات دفاعي ټانګونه، MT-LB زغروال موټر، BM-27 Uragan او BM-21 Grad څوګوني راکټ ویشتونکي سیسټمونه، 9K52 Luna-M او سکاډ مزایل ویشتونکي سیسټمونه شامل و. یو شمېر له دغو څخه چې د جګړې پر مهال ورته زیان نه و اوښتی، تر نن ورځې کارول کېږي. &lt;ref&gt;{{cite web |title=::DDR ::Heavy Weapons |url=https://www.ddrafg.com/heavyweapons.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060513012600/http://www.ddrafg.com/heavyweapons.htm |archive-date=2006-05-13 |access-date=2015-05-11}}&lt;/ref&gt;

د مجاهدینو له ډلو سره بیا تسلیحاتي مرسته د بېلابېلو هېوادونو له خوا کېدله؛ متحده ایالاتو د اسرائیلو له خوا د شوروي نیول شوې وسلې په پټه وپېرلې او هغه یې مجاهدینو ته ولېږلې، په داسې حال کې چې مصر د خپلو پوځونو وسلو ته پراختیا ورکړه زړې وسلې یې مجاهدینو ته ولېږلې، ترکیې دویمې نړیوالې جګړې ته اړوندې خپلې ټولې وسلې مجاهدینو ته د رسېدو په موخه وپلورلې. انګلیس او سویس هم وروسته له هغه په ترتیب سره دغو ډلو ته بلوپایف توغندي او اورلئان الوتکو ضد وسلې وسپارلې چې وپوهېدل دا نور د دوی پوځونو ته په درد نه خوري. چین هم په چریکي جګړو کې د خپلې تجربې پر بنسټ ګټمنې وسلې ورکړې او د خپلو ټولو دغو ورکړو دقیق اطلاعات یې له ځان سره وساتل. &lt;ref name=&quot;unholy&quot;&gt;Kinsella, Warren. &quot;Unholy Alliances&quot;, Lester Publishing, 1992&lt;/ref&gt;

په ۱۹۸۹ زکال کې له افغانستان څخه د شوروي ځواکونو له وتلو وروسته دغو یاغیانو خپلو جګړو ته لا زور ورکړ. ورته مهال افغان وسله وال پوځ هم د شوروي د حضور پر مهال خپلې وړتیاوې زیاتې کړې وې. د خوست ولایت ۱۱ کلنه محاصره د ۱۹۹۱ زکال په مارچ میاشت کې وروسته له هغه پای ته ورسېده چې دغه ولایت سقوط وکړ. خو هغه مهال چې د افغان دولت مخکښ جنرال، عبدالرشید دوستم په ۱۹۹۲ زکال کې له مجاهدینو سره لاس یو کړ؛ افغان پوځ ته یې شدیده ضربه ورکړه او مجاهدین وتوانېدل چې د کابل ښار ونیسي. &lt;ref name=&quot;Najibullahth&quot;&gt;{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E0CEFDB133AF93BA25757C0A964958260&amp;pagewanted=1|title=Afghan Guerrillas Order Kabul Army To Surrender City|work=The New York Times|date=April 18, 1992|access-date=2009-03-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;AFGSOV&quot;&gt;{{cite news|url=https://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/april/14/newsid_4419000/4419833.stm|title=1988: USSR pledges to leave Afghanistan|work=BBC News|access-date=2009-03-21|date=1988-04-14|location=London}}&lt;/ref&gt;

په ۱۹۹۲ زکال کې د شوروي اتحاد پاشل کېدل لامل وګرځېدل له افغان پوځ سره د شوروي مرستې بندې شي؛ په دې سره د افغانستان دیموکراتیک دولت د ۱۹۹۲ زکال په وروستیو کې له ستونزو سره مخ شو او افغان پوځ هم د سیمه ییزو جنګ سالارانو ترمنځ په کوچنیو ملیشه ډلو وویشل شو. &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Jalali|first1=Ali A.|author1-link=Ali Jalali|title=Rebuilding Afghanistan's National Army|journal=Parameters: Journal of the US Army War College|date=2002|volume=32|issue=3|page=78|publisher=U.S. Army War College|language=en}}&lt;/ref&gt;

په ۱۹۹۲ زکال کې د محمد نجیب الله د حکومت له سقوط وروسته، د افغانستان بېلابېلو سیاسي ډلو د ځان لپاره د رسمي وسله والو ځواکونو په جوړولو پیل وکړ. د ۱۹۹۲ زکال تر فبروري پورې د مسعود اسلامي جمیعت یو مرکزي ځواک درلود چې د راپورونو له مخې شپږ پیاوړې پوځي فرقې یې د هغو له ګڼ شمېر نورو دویمي واحدونو سره لرلې. د ۱۹۹۳ زکال د جنوري په ۱۶مه د جینز دفاعي اونیزې راپور خپور کړ چې «د افغانستان د ټولو برخو له استازو څخه جوړې یوې ۱۳۵۵ کسیزې غونډې پروفیسور برهان الدین رباني د دوه کلونو لپاره د افغانستان د اسلامي دولت د ولسمشر په توګه ټاکلی او د مجاهدینو له ډلو څخه د ګڼ شمېر سرتېرو لرونکي منظم پوځ په جوړولو هوکړې ته رسېدلي». پاکستان هم د هغو په روزنه کې د مرستې ټټر وواهه. له دې سره د احمدشاه مسعود، ګلبدین حکمتیار، عبدالرشید دوستم، عبدالعلي مزاري، جلال الدین حقاني، اسماعیل خان، عطامحمد نور، عبدالرسول سیاف، محمد نبي محمدي، محمد یونس خالص، ګل آغا شېرزي او ګڼ شمېر نورو په ګډون د مجاهدینو ترمنځ کورنۍ جګړه پیل شوه. &lt;ref&gt;See {{cite news|title=Pushing at the Cracks|newspaper=[[Jane's Defence Weekly]]|url=http://janes.ihs.com|date=8 February 1992}} See also &quot;Army Reformed to Heal Divisions,&quot; JDW, 15 August 1992.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=MOJAHEDIN FOR AFGHAN ARMY|newspaper=[[Jane's Defence Weekly]]|url=http://janes.ihs.com|date=16 January 1993}}&lt;/ref&gt;

له دې وروسته د طالبانو خوځښت د افغانستان د سویلي کندهار ولایت په شاوخوا کې رامنځته شو او ټولو هغه وسله والو خوځښتونو ته یې ماته ورکړه چې د پخواني افغان پوځ او افغان هوايي ځواک له پاشل کېدو وروسته واک ته رسېدلي و او له یو بل سره په شخړو بوخت و. هغوی د ۱۹۹۵ زکال په مارچ میاشت کې د کابل د دروازو پر لور حرکت وکړ څو د احمدشاه مسعود له ځواکونو سره مبارزه وکړي. {{sfn|Malkasian|2021|p=36-41}}

د ۱۹۹۰مې لسیزې پر مهال طالبانو څلور سوه T-54/55 او T-62 ټانګونه، همدارنګه ۲۰۰ زغروال موټر له ځانه سره ساتلي و. طالبانو ورته مهال د خپلو سرتېرو او قوماندانو په روزنه پیل وکړ. په ۲۰۰۱ زکال کې د طالبانو د دولت له ړنګېدو وروسته جنګ سالارانو ته وفاداره خصوصي ځواکونو ورځ تر بلې لا زیات نفوذ پیدا کړ.&lt;ref&gt;{{cite AV media|date=15 July 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=f2TRMeQXlTs|title=The Beasts of Kabul: Inside the Afghan Army's Soviet Tanks|publisher=Stars and Stripes|via=[[YouTube]]|access-date=21 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20211114222312/https://www.youtube.com/watch?v=f2TRMeQXlTs|archive-date=14 November 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;lose&quot;&gt;[[The Guardian]], [https://www.theguardian.com/world/2001/nov/07/afghanistan.terrorism1 Taliban lose grip on Mazar i Sharif], 7 November 2001&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Ali A. Jalali, [http://strategicstudiesinstitute.army.mil/pubs/parameters/Articles/01spring/jalali.htm Afghanistan: The Anatomy of an Ongoing Conflict] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161210224452/http://strategicstudiesinstitute.army.mil/pubs/parameters/Articles/01spring/jalali.htm|date=2016-12-10}}, [[Parameters]], Spring 2001, pp. 85–98.&lt;/ref&gt;

ورته مهال د ۱۹۹۰مې لسیزې په اوږدو کې د طالبانو هوايي ځواک د غږ له چټکتیا چټکې پنځه MiG-21MFs او لس Sukhoi-22 بم غورځونکې جټ الوتکې لرلې. همدارنګه یې شپږ Mil Mi-8 ، پنځه Mi-35s، پنځه L-39Cs، شپږ An-12s، پنځه ویشت An-26s چورلکې او په لسګونو An-24، An-32s، یوه IL-18 او یوه یاکولف پوځي ټرانسپورتي الوتکې لرلې. د دوی د ملکي هوايي چلن برخې دوه بوینګ  727A/Bs، یوه Tu-154، پنځه An-24s او یوه DHC-6 الوتکې لرلې. &lt;ref&gt;York, Geoffrey. ''[[The Globe and Mail]]'', &quot;Military Targets Are Elusive. Afghanistan Army Called a Haphazard Operation&quot;, 19 September 2001&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Reeves p.&quot;&gt;[https://www.independent.co.uk/news/world/russian-airmen-escape-from-afghanistan-1310454.html Russian airmen escape from Afghanistan], Phil Reeves, [[The Independent]], 19 August 1996&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Farah-Braun p. 60&quot;&gt;{{harvnb|Farah|Braun|2007|p=60}}&lt;/ref&gt;

د ۱۹۹۵ زکال د اګست په ۳ مه د طالبانو مېګ ۲۱ جټ الوتکو د روسیې ایلیوشین ایل-۷۶ پوځي ټرانسپورټي الوتکه چې له البانیا څخه یې افغانستان ته وسلې لېږدولې په کندهار کې کښېناستو ته اړ کړه. د دغې الوتکې د نیول شوې روسي خدمې د خوشي کولو اړوند د روسیې د دولت او طالبانو ترمنځ خبرو یو کال دوام وکړ او د دوی ترمنځ د منځګړي امریکايي سناتور هنګ براون منځګړیتوب چې هڅه یې کوله د دواړو هېوادونو ترمنځ د بندیانو تبادله وشي له ماتې سره مخ شو. براون یوازې دا وکولای شو چې طالبان متقاعد کړي چې روسي خدمې ته د خپلې الوتکې څخه د ساتنې اجازه ورکړي. همدغې اجازې بیا د هغوی تېښتې ته لار برابره کړه او خپله الوتکه یې هم له ځان سره یووړه. &lt;ref name=&quot;Associated Press p. 4&quot;&gt;{{harvnb|Associated Press|1996|p=4}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Associated Press p. 42&quot;&gt;{{harvnb|Associated Press|1996|p=4}}&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>2kow2ziettiowrt5iwyzrz7sx5o7sgo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>353146</id>
      <parentid>353144</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T12:21:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Soheil rahimi7</username>
        <id>32710</id>
      </contributor>
      <origin>353146</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15914" sha1="0cbzgeornwnykpy3sof1ll2hwhuf7c6" xml:space="preserve">{{مالومات}}
د افغانستان د اسلامي امارت وسله وال ځواکونه چې د اسلامي امارت د وسله والو ځواکونو او افغان وسله والو ځواکونو په نوم هم پېژندل کېږي د افغانستان پوځ دی چې له ۱۹۹۶ زکال څخه تر ۲۰۰۱ زکال پورې او بیاځلي د ۲۰۲۱ زکال له اګست میاشتې څخه راهیسې تر نن ورځې د طالبانو له خوا اداره کېږي. طالبانو د اسلامي امارت د وسله والو ځواکونو لومړنۍ ډلګۍ په ۱۹۹۷ زکال وروسته له هغه جوړې کړې چې د افغانستان له کورنۍ جګړې (۱۹۹۲- ۱۹۹۶ زکال) وروسته یې په افغانستان واک وموند. دغه وسله وال ځواکونه په ۲۰۰۱ زکال کې په افغانستان باندې د امریکا د متحده ایالاتو د برید په پایله کې د طالبانو د واکمنۍ له ړنګېدو وروسته وپاشل شول. دغه ځواکونه وروسته له هغه چې افغانستان د امریکا او طالبانو ترمنځ د دوحې د هوکړې پر بنسټ د ۲۰۲۱ زکال د اګست په ۱۵مه طالبانو ته وسپارل شو او د متحده ایالاتو تر ملاتړ لاندې د افغانستان اسلامي جمهوریت وپاشل شو له واک څخه د شل کلن لرې توب وروسته د افغانستان د اسلامي امارت په بېرته واکمنېدو د ۲۰۲۱ زکال د نومبر په اتمه بیاځلي تنظیم شول. &lt;ref&gt;{{cite tweet|author=د ملي دفاع وزارت - وزارت دفاع ملی|user=modafghanistan2|number=1453772760287748099|date=28 October 2021|title=د افغانستان د اسلامي امارت وسله وال ځواکونه په کوم ځانګړي قوم او سیمه پورې اړه نه لري، بلکې د افغانستان په ټول مجاهد او دیني ولس پورې اړه لري او په ملي، سیمه ییزه او نړیواله کچه د افغانستان تاریخي عظمت بیا رغوي. د افغانستان خلک د دغو ځواکونو په زړورتیا ویاړي. https://t.co/74TIGW1fNs|language=ps|access-date=21 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20211028172821/https://twitter.com/modafghanistan2/status/1453772760287748099|archive-date=28 October 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

== د افغان وسله والو ځواکونو تاریخچه ==
د ۱۹۷۸ زکال په اپرېل میاشت کې د ثور د انقلاب په نامه کودتاه د افغانستان د خلق دیموکراتیک ګوند ته د وفاداره غړو له خوا ترتیب او ترسره شوه. دغه کودتاه د ۱۹۷۹ زکال په ډسمبر میاشت کې په افغانستان باندې د شوروي د ۴۰م پوځ او د هغو د هوايي ځواکونو د بشپړ برید لامل وګرځېده. د نیویارک ټایمز د راپور پر بنسټ په ۱۹۸۱ زکال کې د ټولو افغان وسله والو شمېر ۸۵ زرو تنو ته رسېده. دغه مهال د افغانستان پوځ شاوخوا له ۳۵ زرو څخه تر ۴۰ زرو پرسونل درلود چې ډېرو یې فعاله دنده لرله. هوايي ځواک شاوخوا ۷۰۰۰ تنه پرسونل درلود. په دې سره په ۱۹۸۴ زکال کې یې هم د ټول پرسونل شمېر ۸۷ زرو تنو ته رسېد. د ۱۹۸۰مې لسیزې پر مهال د افغانستان وسله وال ځواکونه د مجاهدینو له یاغي څو ملیتي مجاهدو ډلو سره په جګړه بوخت و چې تر ډېره یې متحده ایالاتو ملاتړ کاوه او د پاکستان د وسله والو ځواکونو له خوا روزل کېدل. دغه یاغي ډلو هڅه کوله چې شوروي اتحاد اړ کړي له افغانستان څخه ووزي او همدارنګه یې هڅه کوله د شوروي تر ملاتړ لاندې د ډاکټر نجیب الله حکومت راوپرځوي. د افغان وسله والو ځواکونو له لیکو څخه د سرتېرو د تېښتې په زیاتوالي سره په ۱۹۸۵ زکال کې د افغان ځواکونو شمېر ۴۷ زرو تنو ته ورسېد چې په ډېر احتمال سره یې شمېر له دې هم کم و. دغه مهال هوايي ځواکونو څه باندې ۱۵۰ جنګي الوتکې او شاوخوا ۷۰۰ تنه افسران لرل چې د کیوبا د انقلابي هوايي او دفاعي ځواک او د چکسلواکیا د هوايي ځواکونو د سلاکارانو د ۵۰۰۰ تنه پرسونل له خوا یې ملاتړ کېده. &lt;ref name=&quot;nytimesTi&quot;&gt;{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?sec=health&amp;res=9F05E6D71E39F932A25752C1A967948260|title=Afghan Military Aid Said to Study In Soviet|work=The New York Times|date=November 11, 1981|access-date=2009-03-24}}&lt;/ref&gt;{{sfn|Nyrop|Seekins|1986|p=327}}{{sfn|Nyrop|Seekins|1986|p=xvii}}{{sfn|Amstutz|1986|p=65}}

د افغانستان د دیموکراتیک جمهوریت (۱۹۷۸- ۱۹۹۲ زکال) د واکمنۍ پر مهال د شوروي اتحاد له خوا افغان دولت ته د تسلیحاتو مرستې زیاتوالی وموند چې په کې Mi-24 چورلکې، MiG-23 جنګي جټ الوتکي، ZSU-23-4 Shilka او ZSU-57-2 الوتکو ضد اتومات دفاعي ټانګونه، MT-LB زغروال موټر، BM-27 Uragan او BM-21 Grad څوګوني راکټ ویشتونکي سیسټمونه، 9K52 Luna-M او سکاډ مزایل ویشتونکي سیسټمونه شامل و. یو شمېر له دغو څخه چې د جګړې پر مهال ورته زیان نه و اوښتی، تر نن ورځې کارول کېږي. &lt;ref&gt;{{cite web |title=::DDR ::Heavy Weapons |url=https://www.ddrafg.com/heavyweapons.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060513012600/http://www.ddrafg.com/heavyweapons.htm |archive-date=2006-05-13 |access-date=2015-05-11}}&lt;/ref&gt;

د مجاهدینو له ډلو سره بیا تسلیحاتي مرسته د بېلابېلو هېوادونو له خوا کېدله؛ متحده ایالاتو د اسرائیلو له خوا د شوروي نیول شوې وسلې په پټه وپېرلې او هغه یې مجاهدینو ته ولېږلې، په داسې حال کې چې مصر د خپلو پوځونو وسلو ته پراختیا ورکړه زړې وسلې یې مجاهدینو ته ولېږلې، ترکیې دویمې نړیوالې جګړې ته اړوندې خپلې ټولې وسلې مجاهدینو ته د رسېدو په موخه وپلورلې. انګلیس او سویس هم وروسته له هغه په ترتیب سره دغو ډلو ته بلوپایف توغندي او اورلئان الوتکو ضد وسلې وسپارلې چې وپوهېدل دا نور د دوی پوځونو ته په درد نه خوري. چین هم په چریکي جګړو کې د خپلې تجربې پر بنسټ ګټمنې وسلې ورکړې او د خپلو ټولو دغو ورکړو دقیق اطلاعات یې له ځان سره وساتل. &lt;ref name=&quot;unholy&quot;&gt;Kinsella, Warren. &quot;Unholy Alliances&quot;, Lester Publishing, 1992&lt;/ref&gt;

په ۱۹۸۹ زکال کې له افغانستان څخه د شوروي ځواکونو له وتلو وروسته دغو یاغیانو خپلو جګړو ته لا زور ورکړ. ورته مهال افغان وسله وال پوځ هم د شوروي د حضور پر مهال خپلې وړتیاوې زیاتې کړې وې. د خوست ولایت ۱۱ کلنه محاصره د ۱۹۹۱ زکال په مارچ میاشت کې وروسته له هغه پای ته ورسېده چې دغه ولایت سقوط وکړ. خو هغه مهال چې د افغان دولت مخکښ جنرال، عبدالرشید دوستم په ۱۹۹۲ زکال کې له مجاهدینو سره لاس یو کړ؛ افغان پوځ ته یې شدیده ضربه ورکړه او مجاهدین وتوانېدل چې د کابل ښار ونیسي. &lt;ref name=&quot;Najibullahth&quot;&gt;{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E0CEFDB133AF93BA25757C0A964958260&amp;pagewanted=1|title=Afghan Guerrillas Order Kabul Army To Surrender City|work=The New York Times|date=April 18, 1992|access-date=2009-03-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;AFGSOV&quot;&gt;{{cite news|url=https://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/april/14/newsid_4419000/4419833.stm|title=1988: USSR pledges to leave Afghanistan|work=BBC News|access-date=2009-03-21|date=1988-04-14|location=London}}&lt;/ref&gt;

په ۱۹۹۲ زکال کې د شوروي اتحاد پاشل کېدل لامل وګرځېدل له افغان پوځ سره د شوروي مرستې بندې شي؛ په دې سره د افغانستان دیموکراتیک دولت د ۱۹۹۲ زکال په وروستیو کې له ستونزو سره مخ شو او افغان پوځ هم د سیمه ییزو جنګ سالارانو ترمنځ په کوچنیو ملیشه ډلو وویشل شو. &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Jalali|first1=Ali A.|author1-link=Ali Jalali|title=Rebuilding Afghanistan's National Army|journal=Parameters: Journal of the US Army War College|date=2002|volume=32|issue=3|page=78|publisher=U.S. Army War College|language=en}}&lt;/ref&gt;

په ۱۹۹۲ زکال کې د محمد نجیب الله د حکومت له سقوط وروسته، د افغانستان بېلابېلو سیاسي ډلو د ځان لپاره د رسمي وسله والو ځواکونو په جوړولو پیل وکړ. د ۱۹۹۲ زکال تر فبروري پورې د مسعود اسلامي جمیعت یو مرکزي ځواک درلود چې د راپورونو له مخې شپږ پیاوړې پوځي فرقې یې د هغو له ګڼ شمېر نورو دویمي واحدونو سره لرلې. د ۱۹۹۳ زکال د جنوري په ۱۶مه د جینز دفاعي اونیزې راپور خپور کړ چې «د افغانستان د ټولو برخو له استازو څخه جوړې یوې ۱۳۵۵ کسیزې غونډې پروفیسور برهان الدین رباني د دوه کلونو لپاره د افغانستان د اسلامي دولت د ولسمشر په توګه ټاکلی او د مجاهدینو له ډلو څخه د ګڼ شمېر سرتېرو لرونکي منظم پوځ په جوړولو هوکړې ته رسېدلي». پاکستان هم د هغو په روزنه کې د مرستې ټټر وواهه. له دې سره د احمدشاه مسعود، ګلبدین حکمتیار، عبدالرشید دوستم، عبدالعلي مزاري، جلال الدین حقاني، اسماعیل خان، عطامحمد نور، عبدالرسول سیاف، محمد نبي محمدي، محمد یونس خالص، ګل آغا شېرزي او ګڼ شمېر نورو په ګډون د مجاهدینو ترمنځ کورنۍ جګړه پیل شوه. &lt;ref&gt;See {{cite news|title=Pushing at the Cracks|newspaper=[[Jane's Defence Weekly]]|url=http://janes.ihs.com|date=8 February 1992}} See also &quot;Army Reformed to Heal Divisions,&quot; JDW, 15 August 1992.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=MOJAHEDIN FOR AFGHAN ARMY|newspaper=[[Jane's Defence Weekly]]|url=http://janes.ihs.com|date=16 January 1993}}&lt;/ref&gt;

له دې وروسته د طالبانو خوځښت د افغانستان د سویلي کندهار ولایت په شاوخوا کې رامنځته شو او ټولو هغه وسله والو خوځښتونو ته یې ماته ورکړه چې د پخواني افغان پوځ او افغان هوايي ځواک له پاشل کېدو وروسته واک ته رسېدلي و او له یو بل سره په شخړو بوخت و. هغوی د ۱۹۹۵ زکال په مارچ میاشت کې د کابل د دروازو پر لور حرکت وکړ څو د احمدشاه مسعود له ځواکونو سره مبارزه وکړي. {{sfn|Malkasian|2021|p=36-41}}

د ۱۹۹۰مې لسیزې پر مهال طالبانو څلور سوه T-54/55 او T-62 ټانګونه، همدارنګه ۲۰۰ زغروال موټر له ځانه سره ساتلي و. طالبانو ورته مهال د خپلو سرتېرو او قوماندانو په روزنه پیل وکړ. په ۲۰۰۱ زکال کې د طالبانو د دولت له ړنګېدو وروسته جنګ سالارانو ته وفاداره خصوصي ځواکونو ورځ تر بلې لا زیات نفوذ پیدا کړ.&lt;ref&gt;{{cite AV media|date=15 July 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=f2TRMeQXlTs|title=The Beasts of Kabul: Inside the Afghan Army's Soviet Tanks|publisher=Stars and Stripes|via=[[YouTube]]|access-date=21 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20211114222312/https://www.youtube.com/watch?v=f2TRMeQXlTs|archive-date=14 November 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;lose&quot;&gt;[[The Guardian]], [https://www.theguardian.com/world/2001/nov/07/afghanistan.terrorism1 Taliban lose grip on Mazar i Sharif], 7 November 2001&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Ali A. Jalali, [http://strategicstudiesinstitute.army.mil/pubs/parameters/Articles/01spring/jalali.htm Afghanistan: The Anatomy of an Ongoing Conflict] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161210224452/http://strategicstudiesinstitute.army.mil/pubs/parameters/Articles/01spring/jalali.htm|date=2016-12-10}}, [[Parameters]], Spring 2001, pp. 85–98.&lt;/ref&gt;

ورته مهال د ۱۹۹۰مې لسیزې په اوږدو کې د طالبانو هوايي ځواک د غږ له چټکتیا چټکې پنځه MiG-21MFs او لس Sukhoi-22 بم غورځونکې جټ الوتکې لرلې. همدارنګه یې شپږ Mil Mi-8 ، پنځه Mi-35s، پنځه L-39Cs، شپږ An-12s، پنځه ویشت An-26s چورلکې او په لسګونو An-24، An-32s، یوه IL-18 او یوه یاکولف پوځي ټرانسپورتي الوتکې لرلې. د دوی د ملکي هوايي چلن برخې دوه بوینګ  727A/Bs، یوه Tu-154، پنځه An-24s او یوه DHC-6 الوتکې لرلې. &lt;ref&gt;York, Geoffrey. ''[[The Globe and Mail]]'', &quot;Military Targets Are Elusive. Afghanistan Army Called a Haphazard Operation&quot;, 19 September 2001&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Reeves p.&quot;&gt;[https://www.independent.co.uk/news/world/russian-airmen-escape-from-afghanistan-1310454.html Russian airmen escape from Afghanistan], Phil Reeves, [[The Independent]], 19 August 1996&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Farah-Braun p. 60&quot;&gt;{{harvnb|Farah|Braun|2007|p=60}}&lt;/ref&gt;

د ۱۹۹۵ زکال د اګست په ۳ مه د طالبانو مېګ ۲۱ جټ الوتکو د روسیې ایلیوشین ایل-۷۶ پوځي ټرانسپورټي الوتکه چې له البانیا څخه یې افغانستان ته وسلې لېږدولې په کندهار کې کښېناستو ته اړ کړه. د دغې الوتکې د نیول شوې روسي خدمې د خوشي کولو اړوند د روسیې د دولت او طالبانو ترمنځ خبرو یو کال دوام وکړ او د دوی ترمنځ د منځګړي امریکايي سناتور هنګ براون منځګړیتوب چې هڅه یې کوله د دواړو هېوادونو ترمنځ د بندیانو تبادله وشي له ماتې سره مخ شو. براون یوازې دا وکولای شو چې طالبان متقاعد کړي چې روسي خدمې ته د خپلې الوتکې څخه د ساتنې اجازه ورکړي. همدغې اجازې بیا د هغوی تېښتې ته لار برابره کړه او خپله الوتکه یې هم له ځان سره یووړه. &lt;ref name=&quot;Associated Press p. 4&quot;&gt;{{harvnb|Associated Press|1996|p=4}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Associated Press p. 42&quot;&gt;{{harvnb|Associated Press|1996|p=4}}&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>0cbzgeornwnykpy3sof1ll2hwhuf7c6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>353147</id>
      <parentid>353146</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T12:21:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Soheil rahimi7</username>
        <id>32710</id>
      </contributor>
      <origin>353147</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15922" sha1="o7oh8fmhg6vfif0g8dagfa0aw47rrxy" xml:space="preserve">{{مالومات}}
د افغانستان د اسلامي امارت وسله وال ځواکونه چې د اسلامي امارت د وسله والو ځواکونو او افغان وسله والو ځواکونو په نوم هم پېژندل کېږي د افغانستان پوځ دی چې له ۱۹۹۶ زکال څخه تر ۲۰۰۱ زکال پورې او بیاځلي د ۲۰۲۱ زکال له اګست میاشتې څخه راهیسې تر نن ورځې د طالبانو له خوا اداره کېږي. طالبانو د اسلامي امارت د وسله والو ځواکونو لومړنۍ ډلګۍ په ۱۹۹۷ زکال وروسته له هغه جوړې کړې چې د افغانستان له کورنۍ جګړې (۱۹۹۲- ۱۹۹۶ زکال) وروسته یې په افغانستان واک وموند. دغه وسله وال ځواکونه په ۲۰۰۱ زکال کې په افغانستان باندې د امریکا د متحده ایالاتو د برید په پایله کې د طالبانو د واکمنۍ له ړنګېدو وروسته وپاشل شول. دغه ځواکونه وروسته له هغه چې افغانستان د امریکا او طالبانو ترمنځ د دوحې د هوکړې پر بنسټ د ۲۰۲۱ زکال د اګست په ۱۵مه طالبانو ته وسپارل شو او د متحده ایالاتو تر ملاتړ لاندې د افغانستان اسلامي جمهوریت وپاشل شو له واک څخه د شل کلن لرې توب وروسته د افغانستان د اسلامي امارت په بېرته واکمنېدو د ۲۰۲۱ زکال د نومبر په اتمه بیاځلي تنظیم شول. &lt;ref&gt;{{cite tweet|author=د ملي دفاع وزارت - وزارت دفاع ملی|user=modafghanistan2|number=1453772760287748099|date=28 October 2021|title=د افغانستان د اسلامي امارت وسله وال ځواکونه په کوم ځانګړي قوم او سیمه پورې اړه نه لري، بلکې د افغانستان په ټول مجاهد او دیني ولس پورې اړه لري او په ملي، سیمه ییزه او نړیواله کچه د افغانستان تاریخي عظمت بیا رغوي. د افغانستان خلک د دغو ځواکونو په زړورتیا ویاړي. https://t.co/74TIGW1fNs|language=ps|access-date=21 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20211028172821/https://twitter.com/modafghanistan2/status/1453772760287748099|archive-date=28 October 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

== د افغانستان وسله والو ځواکونو تاریخچه ==
د ۱۹۷۸ زکال په اپرېل میاشت کې د ثور د انقلاب په نامه کودتاه د افغانستان د خلق دیموکراتیک ګوند ته د وفاداره غړو له خوا ترتیب او ترسره شوه. دغه کودتاه د ۱۹۷۹ زکال په ډسمبر میاشت کې په افغانستان باندې د شوروي د ۴۰م پوځ او د هغو د هوايي ځواکونو د بشپړ برید لامل وګرځېده. د نیویارک ټایمز د راپور پر بنسټ په ۱۹۸۱ زکال کې د ټولو افغان وسله والو شمېر ۸۵ زرو تنو ته رسېده. دغه مهال د افغانستان پوځ شاوخوا له ۳۵ زرو څخه تر ۴۰ زرو پرسونل درلود چې ډېرو یې فعاله دنده لرله. هوايي ځواک شاوخوا ۷۰۰۰ تنه پرسونل درلود. په دې سره په ۱۹۸۴ زکال کې یې هم د ټول پرسونل شمېر ۸۷ زرو تنو ته رسېد. د ۱۹۸۰مې لسیزې پر مهال د افغانستان وسله وال ځواکونه د مجاهدینو له یاغي څو ملیتي مجاهدو ډلو سره په جګړه بوخت و چې تر ډېره یې متحده ایالاتو ملاتړ کاوه او د پاکستان د وسله والو ځواکونو له خوا روزل کېدل. دغه یاغي ډلو هڅه کوله چې شوروي اتحاد اړ کړي له افغانستان څخه ووزي او همدارنګه یې هڅه کوله د شوروي تر ملاتړ لاندې د ډاکټر نجیب الله حکومت راوپرځوي. د افغان وسله والو ځواکونو له لیکو څخه د سرتېرو د تېښتې په زیاتوالي سره په ۱۹۸۵ زکال کې د افغان ځواکونو شمېر ۴۷ زرو تنو ته ورسېد چې په ډېر احتمال سره یې شمېر له دې هم کم و. دغه مهال هوايي ځواکونو څه باندې ۱۵۰ جنګي الوتکې او شاوخوا ۷۰۰ تنه افسران لرل چې د کیوبا د انقلابي هوايي او دفاعي ځواک او د چکسلواکیا د هوايي ځواکونو د سلاکارانو د ۵۰۰۰ تنه پرسونل له خوا یې ملاتړ کېده. &lt;ref name=&quot;nytimesTi&quot;&gt;{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?sec=health&amp;res=9F05E6D71E39F932A25752C1A967948260|title=Afghan Military Aid Said to Study In Soviet|work=The New York Times|date=November 11, 1981|access-date=2009-03-24}}&lt;/ref&gt;{{sfn|Nyrop|Seekins|1986|p=327}}{{sfn|Nyrop|Seekins|1986|p=xvii}}{{sfn|Amstutz|1986|p=65}}

د افغانستان د دیموکراتیک جمهوریت (۱۹۷۸- ۱۹۹۲ زکال) د واکمنۍ پر مهال د شوروي اتحاد له خوا افغان دولت ته د تسلیحاتو مرستې زیاتوالی وموند چې په کې Mi-24 چورلکې، MiG-23 جنګي جټ الوتکي، ZSU-23-4 Shilka او ZSU-57-2 الوتکو ضد اتومات دفاعي ټانګونه، MT-LB زغروال موټر، BM-27 Uragan او BM-21 Grad څوګوني راکټ ویشتونکي سیسټمونه، 9K52 Luna-M او سکاډ مزایل ویشتونکي سیسټمونه شامل و. یو شمېر له دغو څخه چې د جګړې پر مهال ورته زیان نه و اوښتی، تر نن ورځې کارول کېږي. &lt;ref&gt;{{cite web |title=::DDR ::Heavy Weapons |url=https://www.ddrafg.com/heavyweapons.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060513012600/http://www.ddrafg.com/heavyweapons.htm |archive-date=2006-05-13 |access-date=2015-05-11}}&lt;/ref&gt;

د مجاهدینو له ډلو سره بیا تسلیحاتي مرسته د بېلابېلو هېوادونو له خوا کېدله؛ متحده ایالاتو د اسرائیلو له خوا د شوروي نیول شوې وسلې په پټه وپېرلې او هغه یې مجاهدینو ته ولېږلې، په داسې حال کې چې مصر د خپلو پوځونو وسلو ته پراختیا ورکړه زړې وسلې یې مجاهدینو ته ولېږلې، ترکیې دویمې نړیوالې جګړې ته اړوندې خپلې ټولې وسلې مجاهدینو ته د رسېدو په موخه وپلورلې. انګلیس او سویس هم وروسته له هغه په ترتیب سره دغو ډلو ته بلوپایف توغندي او اورلئان الوتکو ضد وسلې وسپارلې چې وپوهېدل دا نور د دوی پوځونو ته په درد نه خوري. چین هم په چریکي جګړو کې د خپلې تجربې پر بنسټ ګټمنې وسلې ورکړې او د خپلو ټولو دغو ورکړو دقیق اطلاعات یې له ځان سره وساتل. &lt;ref name=&quot;unholy&quot;&gt;Kinsella, Warren. &quot;Unholy Alliances&quot;, Lester Publishing, 1992&lt;/ref&gt;

په ۱۹۸۹ زکال کې له افغانستان څخه د شوروي ځواکونو له وتلو وروسته دغو یاغیانو خپلو جګړو ته لا زور ورکړ. ورته مهال افغان وسله وال پوځ هم د شوروي د حضور پر مهال خپلې وړتیاوې زیاتې کړې وې. د خوست ولایت ۱۱ کلنه محاصره د ۱۹۹۱ زکال په مارچ میاشت کې وروسته له هغه پای ته ورسېده چې دغه ولایت سقوط وکړ. خو هغه مهال چې د افغان دولت مخکښ جنرال، عبدالرشید دوستم په ۱۹۹۲ زکال کې له مجاهدینو سره لاس یو کړ؛ افغان پوځ ته یې شدیده ضربه ورکړه او مجاهدین وتوانېدل چې د کابل ښار ونیسي. &lt;ref name=&quot;Najibullahth&quot;&gt;{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E0CEFDB133AF93BA25757C0A964958260&amp;pagewanted=1|title=Afghan Guerrillas Order Kabul Army To Surrender City|work=The New York Times|date=April 18, 1992|access-date=2009-03-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;AFGSOV&quot;&gt;{{cite news|url=https://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/april/14/newsid_4419000/4419833.stm|title=1988: USSR pledges to leave Afghanistan|work=BBC News|access-date=2009-03-21|date=1988-04-14|location=London}}&lt;/ref&gt;

په ۱۹۹۲ زکال کې د شوروي اتحاد پاشل کېدل لامل وګرځېدل له افغان پوځ سره د شوروي مرستې بندې شي؛ په دې سره د افغانستان دیموکراتیک دولت د ۱۹۹۲ زکال په وروستیو کې له ستونزو سره مخ شو او افغان پوځ هم د سیمه ییزو جنګ سالارانو ترمنځ په کوچنیو ملیشه ډلو وویشل شو. &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Jalali|first1=Ali A.|author1-link=Ali Jalali|title=Rebuilding Afghanistan's National Army|journal=Parameters: Journal of the US Army War College|date=2002|volume=32|issue=3|page=78|publisher=U.S. Army War College|language=en}}&lt;/ref&gt;

په ۱۹۹۲ زکال کې د محمد نجیب الله د حکومت له سقوط وروسته، د افغانستان بېلابېلو سیاسي ډلو د ځان لپاره د رسمي وسله والو ځواکونو په جوړولو پیل وکړ. د ۱۹۹۲ زکال تر فبروري پورې د مسعود اسلامي جمیعت یو مرکزي ځواک درلود چې د راپورونو له مخې شپږ پیاوړې پوځي فرقې یې د هغو له ګڼ شمېر نورو دویمي واحدونو سره لرلې. د ۱۹۹۳ زکال د جنوري په ۱۶مه د جینز دفاعي اونیزې راپور خپور کړ چې «د افغانستان د ټولو برخو له استازو څخه جوړې یوې ۱۳۵۵ کسیزې غونډې پروفیسور برهان الدین رباني د دوه کلونو لپاره د افغانستان د اسلامي دولت د ولسمشر په توګه ټاکلی او د مجاهدینو له ډلو څخه د ګڼ شمېر سرتېرو لرونکي منظم پوځ په جوړولو هوکړې ته رسېدلي». پاکستان هم د هغو په روزنه کې د مرستې ټټر وواهه. له دې سره د احمدشاه مسعود، ګلبدین حکمتیار، عبدالرشید دوستم، عبدالعلي مزاري، جلال الدین حقاني، اسماعیل خان، عطامحمد نور، عبدالرسول سیاف، محمد نبي محمدي، محمد یونس خالص، ګل آغا شېرزي او ګڼ شمېر نورو په ګډون د مجاهدینو ترمنځ کورنۍ جګړه پیل شوه. &lt;ref&gt;See {{cite news|title=Pushing at the Cracks|newspaper=[[Jane's Defence Weekly]]|url=http://janes.ihs.com|date=8 February 1992}} See also &quot;Army Reformed to Heal Divisions,&quot; JDW, 15 August 1992.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=MOJAHEDIN FOR AFGHAN ARMY|newspaper=[[Jane's Defence Weekly]]|url=http://janes.ihs.com|date=16 January 1993}}&lt;/ref&gt;

له دې وروسته د طالبانو خوځښت د افغانستان د سویلي کندهار ولایت په شاوخوا کې رامنځته شو او ټولو هغه وسله والو خوځښتونو ته یې ماته ورکړه چې د پخواني افغان پوځ او افغان هوايي ځواک له پاشل کېدو وروسته واک ته رسېدلي و او له یو بل سره په شخړو بوخت و. هغوی د ۱۹۹۵ زکال په مارچ میاشت کې د کابل د دروازو پر لور حرکت وکړ څو د احمدشاه مسعود له ځواکونو سره مبارزه وکړي. {{sfn|Malkasian|2021|p=36-41}}

د ۱۹۹۰مې لسیزې پر مهال طالبانو څلور سوه T-54/55 او T-62 ټانګونه، همدارنګه ۲۰۰ زغروال موټر له ځانه سره ساتلي و. طالبانو ورته مهال د خپلو سرتېرو او قوماندانو په روزنه پیل وکړ. په ۲۰۰۱ زکال کې د طالبانو د دولت له ړنګېدو وروسته جنګ سالارانو ته وفاداره خصوصي ځواکونو ورځ تر بلې لا زیات نفوذ پیدا کړ.&lt;ref&gt;{{cite AV media|date=15 July 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=f2TRMeQXlTs|title=The Beasts of Kabul: Inside the Afghan Army's Soviet Tanks|publisher=Stars and Stripes|via=[[YouTube]]|access-date=21 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20211114222312/https://www.youtube.com/watch?v=f2TRMeQXlTs|archive-date=14 November 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;lose&quot;&gt;[[The Guardian]], [https://www.theguardian.com/world/2001/nov/07/afghanistan.terrorism1 Taliban lose grip on Mazar i Sharif], 7 November 2001&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Ali A. Jalali, [http://strategicstudiesinstitute.army.mil/pubs/parameters/Articles/01spring/jalali.htm Afghanistan: The Anatomy of an Ongoing Conflict] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161210224452/http://strategicstudiesinstitute.army.mil/pubs/parameters/Articles/01spring/jalali.htm|date=2016-12-10}}, [[Parameters]], Spring 2001, pp. 85–98.&lt;/ref&gt;

ورته مهال د ۱۹۹۰مې لسیزې په اوږدو کې د طالبانو هوايي ځواک د غږ له چټکتیا چټکې پنځه MiG-21MFs او لس Sukhoi-22 بم غورځونکې جټ الوتکې لرلې. همدارنګه یې شپږ Mil Mi-8 ، پنځه Mi-35s، پنځه L-39Cs، شپږ An-12s، پنځه ویشت An-26s چورلکې او په لسګونو An-24، An-32s، یوه IL-18 او یوه یاکولف پوځي ټرانسپورتي الوتکې لرلې. د دوی د ملکي هوايي چلن برخې دوه بوینګ  727A/Bs، یوه Tu-154، پنځه An-24s او یوه DHC-6 الوتکې لرلې. &lt;ref&gt;York, Geoffrey. ''[[The Globe and Mail]]'', &quot;Military Targets Are Elusive. Afghanistan Army Called a Haphazard Operation&quot;, 19 September 2001&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Reeves p.&quot;&gt;[https://www.independent.co.uk/news/world/russian-airmen-escape-from-afghanistan-1310454.html Russian airmen escape from Afghanistan], Phil Reeves, [[The Independent]], 19 August 1996&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Farah-Braun p. 60&quot;&gt;{{harvnb|Farah|Braun|2007|p=60}}&lt;/ref&gt;

د ۱۹۹۵ زکال د اګست په ۳ مه د طالبانو مېګ ۲۱ جټ الوتکو د روسیې ایلیوشین ایل-۷۶ پوځي ټرانسپورټي الوتکه چې له البانیا څخه یې افغانستان ته وسلې لېږدولې په کندهار کې کښېناستو ته اړ کړه. د دغې الوتکې د نیول شوې روسي خدمې د خوشي کولو اړوند د روسیې د دولت او طالبانو ترمنځ خبرو یو کال دوام وکړ او د دوی ترمنځ د منځګړي امریکايي سناتور هنګ براون منځګړیتوب چې هڅه یې کوله د دواړو هېوادونو ترمنځ د بندیانو تبادله وشي له ماتې سره مخ شو. براون یوازې دا وکولای شو چې طالبان متقاعد کړي چې روسي خدمې ته د خپلې الوتکې څخه د ساتنې اجازه ورکړي. همدغې اجازې بیا د هغوی تېښتې ته لار برابره کړه او خپله الوتکه یې هم له ځان سره یووړه. &lt;ref name=&quot;Associated Press p. 4&quot;&gt;{{harvnb|Associated Press|1996|p=4}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Associated Press p. 42&quot;&gt;{{harvnb|Associated Press|1996|p=4}}&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>o7oh8fmhg6vfif0g8dagfa0aw47rrxy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>په متحده ایالاتو کې اقلیمي بدلونونه</title>
    <ns>0</ns>
    <id>71174</id>
    <revision>
      <id>353166</id>
      <parentid>348555</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T19:33:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>24283</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>353166</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28268" sha1="dkjqgnl2pbnkvcu36y7an3ym7j0s9qf" xml:space="preserve">له ۱۹۷۰ زکال راهیسې په متحده ایالاتو کې اقلیمي بدلونونه د ۲.۶ فارنهایت درجو (۱.۴ سانتي ګراد درجو) په کچه د هوا د ګرمښت لامل ګرځېدلي دي. د متحده ایالاتو اقلیم په داسې ډول د بدلون په حالت کې دی چې پراختیا مومي او همدارنګه د سیمو له مخې له یو بل توپیر کوي. له ۲۰۱۰ زکال څخه تر ۲۰۱۹ زکال پورې متحده ایالاتو په خپل تاریخ کې تر ټولو ګرمه لسیزه تجربه کړه. ورته مهال غیرعادي د هوا حالات، د بېلابېلو حیواناتو د له منځه تلو ګواښونه، سېلابونه او وچکالۍ مخ پر زیاتوالي دي. له دې سره په استوايي طوفانونو او د سمندر د سطحې په لوړوالي باندې د اقلیمي بدلونونو اغېزو د دغه هېواد ډیرې برخې تر خپل اغېز لاندې راوړې دي.&lt;ref name=&quot;ClimateCentral_20220420&quot;&gt;{{cite web |date=April 20, 2022 |title=Earth Day: U.S. Warming Rankings |url=https://medialibrary.climatecentral.org/resources/earth-day-warming-rankings |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220420161432/https://medialibrary.climatecentral.org/resources/earth-day-warming-rankings |archive-date=April 20, 2022 |website=Climate Central}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Sixth Assessment Report |url=https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/#SPM |access-date=2021-08-20 |website=www.ipcc.ch}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Heidari 2020 e2020EF001657&quot;&gt;{{Cite journal|last1=Heidari|first1=Hadi|last2=Arabi|first2=Mazdak|last3=Warziniack|first3=Travis|last4=Kao|first4=Shih-Chieh|date=2020|title=Assessing Shifts in Regional Hydroclimatic Conditions of U.S. River Basins in Response to Climate Change over the 21st Century|url=https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1029/2020EF001657|journal=Earth's Future|language=en|volume=8|issue=10|pages=e2020EF001657|doi=10.1029/2020EF001657|bibcode=2020EaFut...801657H|s2cid=225251957|issn=2328-4277}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=US EPA |first=OAR |date=2016-06-27 |title=Climate Change Indicators: U.S. and Global Temperature |url=https://www.epa.gov/climate-indicators/climate-change-indicators-us-and-global-temperature |access-date=2021-08-20 |website=www.epa.gov |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Heidari|first1=Hadi|last2=Arabi|first2=Mazdak|last3=Ghanbari|first3=Mahshid|last4=Warziniack|first4=Travis|date=June 2020|title=A Probabilistic Approach for Characterization of Sub-Annual Socioeconomic Drought Intensity-Duration-Frequency (IDF) Relationships in a Changing Environment|journal=Water|language=en|volume=12|issue=6|pages=1522|doi=10.3390/w12061522|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=US EPA |first=OAR |date=2015-11-06 |title=Climate Change Indicators in the United States |url=https://www.epa.gov/climate-indicators |access-date=2022-07-29 |website=www.epa.gov |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Casagr |first=Tina |date=2022-02-16 |title=Climate Change and Invasive Species - NISAW |url=https://www.nisaw.org/climatechange/ |access-date=2022-07-29 |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

په ۱۸۵۰ زکال کې متحده ایالاتو د بل هر هېواد څخه زیات ګلخانه یي ګازونه په هوا کې خپاره کړل چې د نړۍ د ټولیز کاربن ډای اکساید ۲۰ سلنه برخه یې جوړوله، دغه ګازونه له بل هر څه ډیر د اقلیمي بدلونونو لامل ګرځي. اوس مهال هم متحده ایالات یو له هغو هېوادونو څخه دی چې په سړي سر کچه د نورو هېوادونو په پرتله په زیاته کچه ګلخانه یي ګازونه تولید کوي. له دې سره چې په ایالتي او فدرال کچه یې د اقلیمي بدلونونو اړوندې پالیسۍ جوړې کړې او همدارنګه یې د موقت خروج په شرط د پاریس هوکړه هم تصویب کړې ده. په ۲۰۲۱ زکال کې دغه هېواد پرېکړه وکړه چې باید تر ۲۰۳۰ زکال پورې د ګلخانه یي ګازونو تولید تر نیمايي پورې راکم کړي. &lt;ref&gt;{{Cite web |date=2021-10-05 |title=Analysis: Which countries are historically responsible for climate change? |url=https://www.carbonbrief.org/analysis-which-countries-are-historically-responsible-for-climate-change |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211223055902/https://www.carbonbrief.org/analysis-which-countries-are-historically-responsible-for-climate-change |archive-date=December 23, 2021 |access-date=2021-12-30 |website=Carbon Brief}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;watch&quot;&gt;[https://www.climatewatchdata.org/ghg-emissions?calculation=PER_CAPITA&amp;end_year=2018&amp;start_year=1990 www.climatewatchdata.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210624200743/https://www.climatewatchdata.org/ghg-emissions?calculation=PER_CAPITA&amp;end_year=2018&amp;start_year=1990|date=2021-06-24}}, at ''Calculations'' select ''per capita.''&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;CAT&quot;&gt;{{cite web |title=New momentum reduces emissions gap, but huge gap remains - analysis |url=https://climateactiontracker.org/press/new-momentum-reduces-emissions-gap-but-huge-gap-remains-analysis/ |access-date=27 April 2021 |website=[[Climate Action Tracker]]}}&lt;/ref&gt;

اقلیمي بدلونونه د متحده ایالاتو په چاپېریال او ټولنې پام وړ اغېزې لري. په دغو کې په کرهڼې، اقتصاد، عامې روغتیا او بومي وګړو اغېزې شاملېږي؛ همدارنګه د دغه هېواد د ملي امنیت پر وړاندې ګواښ ګڼل کېږي. هغه ایالاتونه چې د نورو په پرتله ډیر کاربن ډای اکسایډ تولید کوي او د اقلیمي چارو په مخالفت پالیسۍ وړاندې کوي له نورو ډیر د دغو بدلونونو تر اغېز لاندې دي. ۲۰۲۰ زکال د متحده ایالاتو لپاره د اقلیمې فاجعې له مخې تاریخي کال و چې ورته په میلیاردونو ډالر زیان واوښت. &lt;ref&gt;{{cite web |author=&lt;!--Staff writer(s); no by-line.--&gt; |date=March 29, 2016 |title=Climate Change and US National Security: Past, Present, Future |url=http://www.atlanticcouncil.org/publications/reports/climate-change-and-us-national-security-past-present-future |access-date=September 21, 2016 |website=atlanticcouncil.org |publisher=[[Atlantic Council]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;nature.com&quot;&gt;{{cite journal|last1=Tollefson|first1=Jeff|date=12 February 2019|title=US climate costs will be highest in Republican strongholds|url=https://www.nature.com/articles/d41586-019-00327-2|journal=Nature|doi=10.1038/d41586-019-00327-2|access-date=28 October 2020|s2cid=188147110}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ecowatch.com&quot;&gt;{{cite news|date=October 29, 2019|title=States Blocking Climate Action Hold Residents Who Suffer the Most From Climate Impacts|agency=Climate Nexus, Ecowatch|url=https://www.ecowatch.com/states-climate-action-consequences-2641152322.html|access-date=31 October 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;NCEI_thru202009&quot;&gt;{{cite journal|title=Billion-Dollar Weather and Climate Disasters: Overview / 2020 in Progress|url=https://www.ncdc.noaa.gov/billions/|website=NCDC.NOAA|publisher=National Centers for Environmental Information (NCDC, part of NOAA)|access-date=11 December 2020|doi=10.25921/stkw-7w73|archive-url=https://web.archive.org/web/20201210044128/https://www.ncdc.noaa.gov/billions/|archive-date=10 December 2020|date=December 2020|url-status=live|last1=Smith|first1=Adam B.|author2=NOAA National Centers For Environmental Information}} and {{cite web |date=January 2021 |title=Contiguous U.S. ranked fifth warmest during 2020; Alaska experienced its coldest year since 2012 / 2020 Billion Dollar Disasters and Other Notable Extremes |url=https://www.ncei.noaa.gov/news/national-climate-202012 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210108185719/https://www.ncei.noaa.gov/news/national-climate-202012 |archive-date=8 January 2021 |website=NCEI.NOAA.gov |publisher=NOAA}} For 2021 data: {{cite web |date=6 October 2017 |title=Calculating the Cost of Weather and Climate Disasters / Seven things to know about NCEI's U.S. billion-dollar disasters data |url=https://www.ncei.noaa.gov/news/calculating-cost-weather-and-climate-disasters |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220111143455/https://www.ncei.noaa.gov/news/calculating-cost-weather-and-climate-disasters |archive-date=11 January 2022 |website=ncei.noaa.gov}}&lt;/ref&gt;

په داسې حال کې چې اقلیمي موضوع یوه غیرګوندي مسئله ده، خو په وروستیو لسیزو کې اقلیمي بدلونونه بحث پارونکي شوي او له سیاسي پلوه یې په هېواد کې اختلافات رامنځته کړي. د نفتو شرکتونه له ۱۹۷۰مې لسیزې راهیسې پوهېدل چې د نفتو او ګازو سوزول د ځمکې د کرې د ګرمښت لامل ګرځي، خو د دغې موضوع د پټولو په خاطر یې د هغو رد کوونکو ته بډې ورکولې. له دې سره چې یوې واضحې علمي اجماع شتون درلود، خو تر ۲۰۲۱ زکال پورې یو پر درې برخه امریکايي وګړو له دې انکار کاوه چې انسانان د اقلیمي بدلونونو لامل ګرځي، په داسې حال کې چې ټول یې اړوند اندېښمن دي او د هغو اړوند خبرداری ورکوي. &lt;ref name=&quot;NYT-20151105&quot;&gt;{{cite news|last=Egan|first=Timothy|author-link=Timothy Egan|title=Exxon Mobil and the G.O.P.: Fossil Fools|url=https://www.nytimes.com/2015/11/06/opinion/fossil-fools.html|date=November 5, 2015|work=The New York Times|access-date=November 9, 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;TG-20150708&quot;&gt;{{cite news|last=Goldenberg|first=Suzanne|date=July 8, 2015|title=Exxon knew of climate change in 1981, email says – but it funded deniers for 27 more years|work=[[The Guardian]]|url=https://www.theguardian.com/environment/2015/jul/08/exxon-climate-change-1981-climate-denier-funding|access-date=November 9, 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|date=2021-07-08|title=A third of Americans deny human-caused climate change exists|newspaper=The Economist|url=https://www.economist.com/graphic-detail/2021/07/08/a-third-of-americans-deny-human-caused-climate-change-exists|access-date=2021-12-30|issn=0013-0613}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{cite news|last1=Yang|first1=Maya|title=Six in 10 Americans 'alarmed' or 'concerned' about climate change – study|url=https://www.theguardian.com/environment/2022/jan/13/record-number-americans-alarmed-about-climate-crisis|archive-url=https://web.archive.org/web/20220114032315/https://www.theguardian.com/environment/2022/jan/13/record-number-americans-alarmed-about-climate-crisis|archive-date=14 January 2022|newspaper=The Guardian|date=13 January 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

== د ګلخانه یي ګازونو خپرېدل ==
متحده ایالاتو په ۲۰۲۰ زکال کې د کاربن ډای اکساید معادل ۵.۲ بیلیونه مټریک ټنه ګلخانه یي ګازونه په هوا کې خپاره کړل، چې له چین څخه وروسته یې د ګلخانه یي ګازونو د تولید په برخه کې دویم ځایګی خپل کړ او یو له هغو هېوادونو څخه شو چې په سړي سر کچه زیات ګلخانه یي ګازونه تولید کوي. په ۲۰۱۹ زکال کې چین د ټولۍ نړۍ ۲۷ سلنه ګلخانه یي ګازونه په هوا کې خپاره کړل، له هغو وروسته متحده ایالات د ۱۱ سلنو په کچه او هند د ۶.۶ سلنو په کچه دویم او دریم ځایګی لري. متحده ایالات هر کال سړي سر ۱۵ ټنه ګلخانه يي ګازونه په هوا کې خپروي چې د ګلخانه یي ګازونو د خپرونکو اتو لویو هېوادونو په کتار کې ځای لري. ورته مهال د انرژۍ نړیوال اژانس اټکل کوي چې په متحده ایالاتو کې تر ټولو بډایه ټولنې په سړي سر کچه هر کال ۵۵ ټنه کاربن ډای اکساید تولید کوي. له دې امله چې د ډبرو د سکرو پر مټ چلېدونکي د برېښنا سټېشنونه په تدریجي ډول مخ پر تړل کېدو دي، خو له دې سره هم په ۲۰۱۰مه لسیزه کې د ګلخانه یي ګازونو د تولید له مخې د برېښنا د تولید صنعت د ټرانسپورټ څخه وروسته دویم ځایګی خپل کړ چې اوس د ګلخانه یي ګازونو د تولید تر ټولو لویه واحده منبع ده. په ۲۰۲۰ زکال کې د متحده ایالاتو د ګلخانه یي ګازونو د تولید ۲۷٪ برخه د ټرانسپورټ، ۲۵٪ د برېښنا له تولید، ۲۴٪ له صنعت، ۱۳٪ له سوداګریزو او مسکوني ودانیو او ۱۱٪ د کرهڼیزو چارو څخه تولید کېده. په ۲۰۲۱ زکال کې د برېښنا تولیدي سکتور په متحده ایالاتو کې د ګلخانه یي ګازونو د تولید دویمه لویه منبع جوړله چې د متحده ایالاتو د ټولو خپرېدونکو ګلخانه یي ګازونو ۲۵٪ برخه یې تولید کوله. د دغو ګازونو تولید په متحده ایالاتو او ټوله نړۍ کې له اقلیمي بدلونونو سره مرسته کوي. &lt;ref&gt;{{Cite web |last=US EPA |first=OAR |date=2017-02-08 |title=Inventory of U.S. Greenhouse Gas Emissions and Sinks |url=https://www.epa.gov/ghgemissions/inventory-us-greenhouse-gas-emissions-and-sinks |access-date=2022-08-04 |website=www.epa.gov |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|date=2021-05-07|title=Report: China emissions exceed all developed nations combined|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-57018837}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Cumulative {{CO2}} emissions globally by country 2018 |url=https://www.statista.com/statistics/1007454/cumulative-co2-emissions-worldwide-by-country/ |access-date=2021-02-19 |website=Statista |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2021-10-26 |title=The world is still falling short of meeting its climate goals |url=https://www.nationalgeographic.com/environment/article/the-world-is-still-falling-short-of-meeting-its-climate-goals |access-date=2021-10-28 |website=Environment |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Who has contributed most to global {{CO2}} emissions? |url=https://ourworldindata.org/contributed-most-global-co2 |access-date=2021-12-29 |website=Our World in Data}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2020-02-06|title=4 Charts Explain Greenhouse Gas Emissions by Countries and Sectors|url=https://www.wri.org/blog/2020/02/greenhouse-gas-emissions-by-country-sector|access-date=2020-04-29|website=World Resources Institute|language=en|last1=Ge|first1=Mengpin|last2=Friedrich|first2=Johannes|last3=Vigna|first3=Leandro}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;IEA (2023), The world’s top 1% of emitters produce over 1000 times more {{CO2}} than the bottom 1%, IEA, Paris https://www.iea.org/commentaries/the-world-s-top-1-of-emitters-produce-over-1000-times-more-co2-than-the-bottom-1 , License: CC BY 4.0&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last=EPA,OA |first=US |date=2015-12-29 |title=Sources of Greenhouse Gas Emissions - US EPA |url=https://www.epa.gov/ghgemissions/sources-greenhouse-gas-emissions |access-date=19 April 2018 |website=US EPA}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last=EPA, OA |first=US |date=2015-12-29 |title=Sources of Greenhouse Gas Emissions - US EPA |url=https://www.epa.gov/ghgemissions/sources-greenhouse-gas-emissions |access-date=19 April 2018 |website=US EPA}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=Sources of Greenhouse Gas Emissions |url=https://www.epa.gov/ghgemissions/sources-greenhouse-gas-emissions |access-date=28 April 2023 |website=EPA}}&lt;/ref&gt;

== په خلکو اغېزې ==

=== اقتصادي اغېزې ===
د علمي وړاندوینو په برخه کې یوې مقالې څرګنده کړې چې د متحده ایالاتو سویلي ایالتونه لکه تکزاس، فلوریډا او ډیپ سوت به له اقتصادي پلوه د سویلي ایالتونو په پرتله د اقلیمي بدلونونو تر زیات اغېز لاندې راشي، ان تر دې چې د شمالي اړخ یو شمېر ایالتونه به «په منځنۍ کچه ګټې» هم وکړي. &lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Hsiang|first1=Solomon|last2=Kopp|first2=Robert|last3=Jina|first3=Amir|last4=Rising|first4=James|last5=Delgado|first5=Michael|last6=Mohan|first6=Shashank|last7=Rasmussen|first7=D. J.|last8=Muir-Wood|first8=Robert|last9=Wilson|first9=Paul|last10=Oppenheimer|first10=Michael|last11=Larsen|first11=Kate|date=2017-06-30|title=Estimating economic damage from climate change in the United States|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.aal4369|journal=Science|language=en|volume=356|issue=6345|pages=1362–1369|doi=10.1126/science.aal4369|issn=0036-8075|pmid=28663496|bibcode=2017Sci...356.1362H|s2cid=217546780}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Heidari|first1=Hadi|last2=Arabi|first2=Mazdak|last3=Warziniack|first3=Travis|last4=Kao|first4=Shih-Chieh|date=June 2021|title=Shifts in hydroclimatology of US megaregions in response to climate change|url=https://doi.org/10.1088/2515-7620/ac0617|journal=Environmental Research Communications|language=en|volume=3|issue=6|pages=065002|doi=10.1088/2515-7620/ac0617|bibcode=2021ERCom...3f5002H|s2cid=235367031|issn=2515-7620}}&lt;/ref&gt;

==== کرهڼه او خوراکي امنیت ====
په ۲۰۱۸ زکال کې د اقلیمي بدلونونو څلورمې ملي ارزونې وښووله چې د کرهڼې پر مټ سیمه ییز اقتصادونه کېدای شي د اقلیمی بدلونونو څخه پام وړ زیان وویني. د اقتصاد په برخه کې د نوبل د جایزې ګټونکي جوزف سټیګلیټز څرګنده کړې چې په ۲۰۱۷ زکال کې اقلیمي افاتو د ۱.۵ سلنه ناخالصو داخلي تولیداتو له کچې سره برابر لګښت درلود. د اقلیمي بدلونونو له امله کرهڼه او مالداري په مخ پر زیاتوالي بڼې له ستونزې سره مخ ده. &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web |last=USGCRP |date=2018 |title=Fourth National Climate Assessment |url=https://nca2018.globalchange.gov/#sf-3 |pages=1–470 |language=en |access-date=2023-09-25 |archive-date=2018-11-23 |archive-url=https://archive.today/20181123193619/https://nca2018.globalchange.gov/#sf-3 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Stiglitz |first1=Joseph |author-link=Joseph Stiglitz |date=20 January 2020 |title=Donald Trump is a good president … but only for the top 1% |url=https://www.theguardian.com/business/2020/jan/20/donald-trump-is-a-good-president-but-only-for-the-top-1 |access-date=23 January 2020 |website=The Guardian}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;StateOfKnowledge&quot;&gt;{{cite book|title=Global climate change impacts in the United States : a state of knowledge report|date=2009|publisher=Cambridge University Press|location=New York, NY|isbn=9780521144070|url=https://downloads.globalchange.gov/usimpacts/pdfs/climate-impacts-report.pdf|access-date=24 December 2019}}&lt;/ref&gt;

==== د افاتو پر مهال د مرستې رسونې لګښتونه ====
له ۱۹۸۰ زکال راهیسې متحده ایالاتو اقلیمي مواردو ته د اړوندو افاتو ۳۲۳ موارد تجربه کړي چې په ټولیز ډول یې لګښت ۲.۱۹۵ ټریلیون ډالرو ته رسېږي. د چاپېریالي اطلاعاتو د ملي مرکز د راپور له مخې په ۲۰۲۱ زکال کې اقلیمي بدلونونو ته اړوندې ۲۰ فاجعې رامنځته شوې چې د هرې یوې زیان له یو میلیارد ډالرو څخه زیات و. &lt;ref&gt;{{Cite web |last=NCEI.Monitoring.Info@noaa.gov |title=Billion-Dollar Weather and Climate Disasters {{!}} National Centers for Environmental Information (NCEI) |url=https://www.ncei.noaa.gov/access/billions/ |access-date=2022-05-26 |website=www.ncei.noaa.gov |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite web |last= |title=Billion-Dollar Weather and Climate Disasters: Overview {{!}} National Centers for Environmental Information (NCEI) |url=https://www.ncdc.noaa.gov/billions/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120510033505/http://www.ncdc.noaa.gov:80/billions/ |archive-date=2012-05-10 |access-date=2021-12-05 |website=www.ncdc.noaa.gov |language=en}}&lt;/ref&gt;

دغه اقلیمي مخ پر زیاتوالي رایجو او شدیدو پېښو په طبیعي افاتو کې د مرستې رسونې پر هڅو فشار وارد کړی دی. د بېلګې په توګه د ځنګلونو د اور اخیستنې د کچې زیاتوالی، د اورلګېدنې د فصلونو اوږدوالی او د هغو مخ پر زیاتوالي شدت، ملي او نړیوال منابع تر فشار لاندې راوړي. په متحده ایالاتو کې د اور وژنې د فدرال هڅو لګښت په ۲۰۱۷ زکال کې د لومړي ځل لپاره په کال کې له ۲ میلیارد ډالر څخه زیات شو چې بیا ځلي په ۲۰۱۸ زکال کې هم همدغه کچه لګښت پرې راغی. ورته مهال په نړیواله کچه مشترکو تجهیزاتو لکه اور وژونکو الوتکو ته په مخ پر زیاتوالي بڼه اړتیا زیاته شوې چې نوې پانګونې ته اړتیا لري.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Suppression Costs {{!}} National Interagency Fire Center |url=https://www.nifc.gov/fire-information/statistics/suppression-costs |access-date=2022-03-10 |website=www.nifc.gov}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Cave |first1=Damien |date=21 November 2019 |title=The World Burns All Year. Are There Enough Planes to Douse the Flames? |url=https://www.nytimes.com/2019/11/21/world/australia/fires-water-tankers-climate-change.html |access-date=12 December 2019 |work=The New York Times}}&lt;/ref&gt;

=== روغتیايي اغېزې ===
دا څرګنده ده چې اقلیمي بدلونونه د انسانانو د روغتیا پر وړاندې پام وړ ګواښونه رامنځته کوي. په متحده ایالاتو کې د اقلیمي بدلونونو فزیکي او اروايي اغېزې په ډېر احتمال سره ځانګړو سیمو ته په پام له یو بل توپیر لري. څېړونکو ښوولې ده چې تر ټولو اندېښنې وړ ځایونه «سواحلي سیمې، ټاپوګان، په سوېل لویدیځ کې دښتي، د انسانانو او حیواناتو د مشترکو ناروغیو ناقلې سرحدي سیمې، ښارونه او د متحده ایالاتو شمالي قطب (الاسکا)» دي. په فزیکي اغېزو کې یې د لویو اقلیمي پېښو یا د هوا د حالاتو د بدلون له امله د رامنځته کېدونکو لومړنیو حوادثو په ترڅ کې ټپي کېدل او یا هم له هغو سرچینه اخیستونکې ناروغۍ او همدارنګه د هغو وروسته اغېزې شاملېږي. په اروایي اغېزو کې یې له پېښې وروسته مغزي اختلال، اجباري کډوالي او د ځای او هویت سره د اړوندتیا د ټولنیزو احساساتو له لاسه ورکول شاملېږي. دغه فردي اغېزې بیا په ټوله ټولنه کې احساس کېږي. د یوې لویې اقلیمي پېښې وروسته د وګړو ځای پر ځای کول د تعامل او انعطاف منلو په برخه کې د یوې ټولنې ظرفیت ته زیان اړوي. &lt;ref name=&quot;StateOfKnowledge2&quot;&gt;{{cite book|title=Global climate change impacts in the United States : a state of knowledge report|date=2009|publisher=Cambridge University Press|location=New York, NY|isbn=9780521144070|url=https://downloads.globalchange.gov/usimpacts/pdfs/climate-impacts-report.pdf|access-date=24 December 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite journal|last1=Hess|first1=Jeremy J.|last2=Malilay|first2=Josephine N.|last3=Parkinson|first3=Alan J.|date=2008-11-01|title=Climate Change: The Importance of Place|url=https://www.ajpmonline.org/article/S0749-3797(08)00689-2/abstract|journal=American Journal of Preventive Medicine|language=English|volume=35|issue=5|pages=473|doi=10.1016/j.amepre.2008.08.024|pmid=18929973|issn=0749-3797}}&lt;/ref&gt;

=== په کډوالۍ اغېزې ===
اقلیمي بدلونونه له مرکزي امریکا څخه متحده ایالاتو ته د وګړو د کډوالۍ د زیاتوالي لامل ګرځېدلي دي. د سمندر د سطحې لوړوالي ته په پام وړاندوینه کېږي چې د متحده ایالاتو په سواحلي سیمو کې ۱۳ میلیونه امریکايي وګړي اړ دي له سواحلي سیمو څخه لرې کډه وکړي. &lt;ref&gt;{{cite web |last1=Lee |first1=Deborah Jian |date=4 December 2019 |title=How climate change influences immigration to the United States |url=https://yaleclimateconnections.org/2019/12/how-climate-change-influences-immigration-to-the-united-states/ |access-date=3 November 2020 |website=Yale Climate Connections |publisher=ChavoBart Digital Media}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Lustgarten |first=Abrahm |title=Climate Change Will Force a New American Migration |url=https://www.propublica.org/article/climate-change-will-force-a-new-american-migration?token=-L_tfnbCuURPOGrhh5EWTKvU7C44wJHC |access-date=2022-05-27 |website=ProPublica |language=en |authorlink=Abrahm Lustgarten }}{{Dead link|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

=== په امنیت اغېز ===
د متحده ایالاتو د دفاع وزیر په خبره اقلیمي بدلونونه د متحده ایالاتو ملي امنیت ته ګواښ دي. ولسمشر بایډن ادعا وکړه چې لوړپوړي پوځي چارواکی اقلیمي بدلونونه د خپل هېواد د امنیت پر وړاندې تر ټولو جدي ګواښ بولي. د متحده ایالاتو د پوځ لوی درستیز مارک میلي د دغو خبرو په غبرګون کې وویل چې د نظامي اړخه روسیه او چین د متحده ایالاتو پر وړاندې لوی ګواښونه دي، خو د ملي امنیت موضوع بیا ډیره پراخه لمن لري. په داسې حال کې چې دغه اړیکه لا تر اوسه په سمه توګه نه ده درک شوې، خو د اقلیمي بدلونونو بین الدولتي کمېټې په منځنۍ کچې ډاډ سره څرګنده کړې چې اقلیمي بدلونونه په متحده ایالاتو کې له تاوتریخوالو څخه ډکو او همدارنګه ملکیتي جنایاتو سره اړیکه لري. &lt;ref&gt;{{cite news|last1=Macias|first1=Amanda|title=Climate crisis threatens U.S. national security, Defense secretary says|url=https://www.cnbc.com/2021/04/22/climate-crisis-poses-existential-threat-to-us-security-defense-chief-austin.html|access-date=2 July 2021|agency=CNBC|date=22 April 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=Top Military Officer Clarifies Biden's Threat Assessment: Climate Change – But Also China and Russia|url=https://www.usnews.com/news/national-news/articles/2021-06-10/top-military-officer-clarifies-bidens-threat-assessment-climate-change-but-also-china-and-russia|access-date=2 July 2021|agency=U.S. news|date=10 June 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=Chapter 14: North America|url=https://report.ipcc.ch/ar6wg2/pdf/IPCC_AR6_WGII_FinalDraft_Chapter14.pdf|access-date=2023-09-25|archive-date=2022-02-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20220228140214/https://report.ipcc.ch/ar6wg2/pdf/IPCC_AR6_WGII_FinalDraft_Chapter14.pdf|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>dkjqgnl2pbnkvcu36y7an3ym7j0s9qf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ويکيپېډيا ټولنه</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72163</id>
    <revision>
      <id>353163</id>
      <parentid>305800</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T18:21:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>24283</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>353163</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6016" sha1="dxoskvk6d4yx76nhbqjkjcq2ih5ydx4" xml:space="preserve"> {{ويکي ټولنه}}'''د ويکيپېډيا ټولنه''' {{سرچینه}} یا '''د ويکيپېډيا ټولنه''' {{بلنوم|انګلیسي=Wikipedia community}} ، د رضاکارانو [[ټولنه (د ژوندیو موجوداتو یوه ډله)|یوه ټولنه]] ده چې د [[ويکيپېډيا|ویکیپیډیا]] آنلاین پوهنغونډ په جوړولو، ساتنه او ساتنه کې ونډه لري. &quot;د ويکيپېډيا ليکونکي&quot; يا &quot;د ويکيپېډيا مرسته کوونکي&quot; هم ورته ټولنه وايي. دا ډله معمولا ځان د یوې لویې ټولنې برخه ګڼي چې د ویکیمیډیا غورځنګ په نوم یادیږي.

== [[وگړشمېرنه|ډیموګرافیک]] ==
د 2008 په [[اپرېل|اپریل]] کې، کلی [[کلی شیرکی|شرکی]] ، لیکوال او لیکونکی، او [[مارتین وتنبرگ|مارټین]] واټینبرګ، [[کمپیوټر ساینس|کمپیوټر]] ساینس پوه، د ویکیپیډیا په جوړولو کې لګول شوی ټول وخت شاوخوا 100 [[1,000,000|ملیون]] [[گړيال|ساعته]] اټکل کړی.

د ويکيپېډيا د مرسته کوونکو د هڅونې په اړه بېلابېلې څېړنې ترسره شوې دي. په 2003 کې، د اقتصاد په برخه کې د PhD زده کونکي، اندریا سیفولیلي، استدلال وکړ چې د ویکي سافټویر کې د ګډون ټیټ لیږد لګښت د &quot;همغږي پرمختګ&quot; لپاره کتلست او تسهیل کونکی دی، او دا چې د ویکیپیډیا په څیر د &quot;تخلیقي جوړښت&quot; طریقه ګډون هڅوي. مقاله &quot;ولې خلک په ويکيپېډيا کې ليکي؟ په 2005 کې [https://andreaforte.net/ د اندریا فورټ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231031224205/http://andreaforte.net/ |date=2023-10-31 }} او [[:en:Amy_S._Bruckman|ایمی ایس برکمن]] لخوا د خلاص مینځپانګې په خپرولو کې د ونډې اخیستنې هڅونه د ویکیپیډیا ګډون لپاره د احتمالي هڅونې په اړه بحث کوي. دا مقاله د ویکیپیډیا مرسته کونکو په اړه د ایټور او ولګر په تیوري کې [[چرخه اعتبار|د اعتبار د دورې]] مفهوم پلي کوي او وړاندیز کوي چې د دې لامل چې خلک په ویکیپیډیا کې مرسته کوي په ټولنه کې وپیژندل شي. د ایډ ناو لخوا د 2007 په مقاله کې &quot;What Motivates Wikiwriters&quot; د داوطلبانو هڅونه په عمومي ډول د ویکیپیډیا مرسته کونکو هڅونې پورې اړه لري. هغه د رضاکارانو د شپږو هڅونو پر بنسټ یوه څیړنه ترسره کړه چې مخکې یې په یوه مقاله کې یادونه شوې. دا شپږ انګیزې دي:

د ويکيپېډيا د ټولنې د اندازې په اړه لومړنيو څېړنو د ويکيپېډيا د مرسته کوونکو په شمېر کې د پام وړ ودې کچه په ګوته کړه. تر 2009 پورې، د ودې کچه راټیټه شوه.

== هڅونه ==
[[دوتنه:Wikimania_2012_Group_Photograph-0001a.jpg|بټنوک|300x300px| [[ويکي مانيا|د ویکیمانیا]] 2012ډله ييز انځور.]]
[[دوتنه:The_Impact_Of_Wikipedia.webm|thumbtime=۳:۵۲|بټنوک|300x300px| د ويکيپېډيا ټولنې د جذبې او هڅونې په اړه يو فلم]]
د ويکيپېډيا ټولنې غړي عموماً په ويکيپېډيا کې د خپلو ونډو لپاره مالي يا نور تاوان نه ترلاسه کوي؛ حتی انعامونه لکه په ټولنیز حالت کې ډراماتیک زیاتوالی، یا د ودې امکان.

هغه په دې شپږو هڅونو کې دوه نور اضافه کړل:

* ارزښتونه - د پرهیزګارۍ ارزښتونه څرګندول او د نورو سره مرسته کول
* ټولنیز - ملګرتیا، په فعالیتونو کې ګډون چې نور یې د خوښې وړ وي
* احساس - د فعالیت له لارې د پوهې پراختیا
* کار - د کاري تجربې او مهارتونو ترلاسه کول
* ملاتړي - د مثال په توګه د جرم کمول شخصي ګټه
* ترویج - نورو ته [[د پوهې استازیتوب|د پوهې ښودل]]

د دې څیړنې پایلې وښودله چې تر ټولو ډیر ذکر شوي توکي په ترتیب سره &quot;تفریح&quot;، &quot;ایډیالوژي&quot; او &quot;ارزښتونه&quot; دي، او لږ تر لږه یاد شوي توکي &quot;کار&quot;، &quot;ټولنیز&quot; او &quot;ملاتړ&quot; دي.

* ایډیالوژي - د هغه څه لپاره مالتړ ښودل چې د فعالیت لاندې ایډیالوژۍ په توګه لیدل کیږي (د مثال په توګه، دا پوهه باید وړیا وي)
* تفریح - د فعالیت څخه خوند اخیستل

[[ويکيمېډيا بنسټ|د ويکيميډيا بنسټ]] د ويکيپېډيا مرسته کوونکو او کاروونکو په اړه پراخې څېړنې ترسره کړي دي. په 2008 کې، د ويکيميډيا بنسټ د ملګرو ملتونو د پوهنتون د UNU-Merit انستيتوت &quot;د خلاقيت همکارۍ ګروپ&quot; په همکارۍ، د ويکيپېډيا لوستونکو او مدیرانو په اړه یوه څیړنه ترسره کړه. دغه څېړنه چې په دې برخه کې تر ټولو پراخه څېړنه وه، خپلې پایلې دوه کاله وروسته، د ۲۰۱۰ کال د مارچ په ۲۴ نېټه خپرې شوې. د 2011 راهیسې، ویکیمیډیا بنسټ په هرو شپږو میاشتو کې څیړنې ترسره کوي ترڅو د ویکیپیډیا مدیرانو ښه پوه شي او د دوی اړتیاوې په ښه توګه حل کړي.
[[وېشنيزه:ويکيپېډيا]]</text>
      <sha1>dxoskvk6d4yx76nhbqjkjcq2ih5ydx4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Renamed user edb2181d74db6b2d022263859469087d</title>
    <ns>3</ns>
    <id>73193</id>
    <revision>
      <id>353153</id>
      <parentid>308781</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T13:26:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ternera</username>
        <id>33448</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ternera پرته له دې چې يو مخ گرځونی پرېږدي له [[د کارن خبرې اترې:AmSiDeAth]] څخه [[د کارن خبرې اترې:Renamed user edb2181d74db6b2d022263859469087d]] ته مخ ولېږداوه: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/AmSiDeAth|AmSiDeAth]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/Renamed user edb2181d74db6b2d022263859469087d|Renamed user edb2181d74db6b2d022263859469087d]]&quot;</comment>
      <origin>308781</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="480" sha1="01yluimmimsz0sw4sn5x80arufm1qp8" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=AmSiDeAth}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۲۳:۱۰, ۲۴ ډيسمبر ۲۰۲۳ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>01yluimmimsz0sw4sn5x80arufm1qp8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Renamed user 6f7c43c4e44ebb1c321e7b1e597b5d8c</title>
    <ns>3</ns>
    <id>81411</id>
    <revision>
      <id>353152</id>
      <parentid>344652</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T13:22:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ternera</username>
        <id>33448</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ternera پرته له دې چې يو مخ گرځونی پرېږدي له [[د کارن خبرې اترې:Norbillian]] څخه [[د کارن خبرې اترې:Renamed user 6f7c43c4e44ebb1c321e7b1e597b5d8c]] ته مخ ولېږداوه: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/Norbillian|Norbillian]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/Renamed user 6f7c43c4e44ebb1c321e7b1e597b5d8c|Renamed user 6f7c43c4e44ebb1c321e7b1e597b5d8c]]&quot;</comment>
      <origin>344652</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="479" sha1="e18gxvhyp4qzef25xxmhp53bbzfzsij" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Norbillian}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۱۱:۴۰, ۱۷ جنوري ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>e18gxvhyp4qzef25xxmhp53bbzfzsij</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>کارن:قيوم قيومي</title>
    <ns>2</ns>
    <id>83912</id>
    <revision>
      <id>353186</id>
      <parentid>353122</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T11:52:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>قيوم قيومي</username>
        <id>36549</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>زيږون نېټه، انځور پېژندنه، تکړښت، مذهب، دين، د کميس شمېره، د فعاليت وخت، وېبپاڼه، برېښناليک</comment>
      <origin>353186</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5757" sha1="k3g6dsf8wlg3thswuu9ieufygp4lo4j" xml:space="preserve">قيوم قیومي

&gt; د پښتو ژبې سوچه‌پال، ښوونکی، ليکوال، څېړونکی او ژبپوه

---{{Infobox person|name=قيوم قيومي|image=Qayyum_Qayyumi_Profile.jpg &lt;!-- عکس بايد وروسته پورته شي --&gt;|caption=قيوم قيومي، د پښتو ژبې چوپړګر او ژبپال|native_name=قيوم قيومي|native_name_lang=ps|birth_place=پښتونخوا، پاکستان|nationality=پښتون افغان|occupation=ښوونکی، ژبپوه، انځورګر، څېړونکی، رسنوال|years_active=۲۰۰۵ زېږديز کال ≈ ۱۳۸۴ هـ ش اوسمهال|known_for=د سوچه پښتو ژبې بډاينه، وييپانګه، د مصنوعي ځيرکتيا ژبنۍ ملاتړ|website=[https://www.facebook.com/QayyumQayyumiOfficial قيوم قیومي فیسبوک]|د انځور څرگندونې=د سولې پيغام راډيو تخنيکي سټوډيو ليدنې پر مهال|لون الخط=تور|افتخاري سرليک=قيوم قیومي – د پښتو ژبې وياړمن ژبپال، پرځنګوال، انځورګر، رسنوال، انديال|لون=شين|بشپړ نوم=قيوم جان قيومي|زېږون نېټه=۲۲ غويی ۱۳۶۶ هـ ش، پیښور ولايت، هنګو ولسوالۍ، درسمند، د سروخېل کلی|قوم=صبری|پلرنی ټاټوبی=صبري، تور ګډي|وزن=۸۲ کيلو|لوړوالی=۱۷۳ سنټي مېټره|دين=اسلام|مذهب=سني|کميس شمېره=اېکس اېل ـــ ۴۳|موقع الكتروني=abdulqayumqayumi9@gmail.com|رسمي وېبپاڼه=https://qayyumqayyumiphotography.blogspot.com|خوځښت=کرېکټ|انځور=د قيوم قیومي څېره — د پښتو ژبې د سپېڅلي لارې آندپال، ژبپال، او پرځنګوال انديال}}---

لنډيز

قيوم قيومي يو نوموتی پښتون ژبپوه، ښوونکی او ليکوال دی، چې د پښتو ژبې د سوچه ليکدود، کره وييپانګې، او دودیزو ارزښتونو د ژوندي ساتلو لپاره اوږدمهاله هڅې کړې دي. نوموړی د نويو توکو پر مټ د پښتنو او پښتو ژبې غږ، انځور، آند او ليک بډاينه پیاوړې کوي، او همداراز د سولګر ۍ ژبپوهنې او مصنوعي ځيرکتيا په مټ د پښتو ژبې د پرمختګ لپاره نوښتونه ترسره کوي.

---

ژوند او هڅې

قيوم قیومي د پښتو ژبې هغه مينه وال او زيارکښ او چوپړګر دی، چې نه يوازې د خپلې ژبې کره توب ساتي، بلکې په نوې پېر کې يې د ټکنالوژۍ له لارې راژوندی کوي. په لومړنيو ورځو کې مورنۍ ژبه په رسمي توګه لا ګوګل ژباړن ته ور پورته شوې هم نه وه، چې نومړي او ترڅنګ يې نږدې ملګرو زيار ووېست، تر څو سوچه پښتو وييونه راټول او بيا يې په انګرېزي ژبه وژباړي، همدا ول چې په کال (۲۰۱۶ـــ د فرورۍ په ۱۶مه نېټه) د لسيزو ژبو، لړ کې پښتو ژبه هم په ګوګل ژباړن کې ور ګډه، او د پښتنو ګټې اخيستنې ته پر ازمېښتي بهير وړاندې کړه.

همدا رنګه د بېلابېلو وېبپاڼو ژباړنې،د ژوند ورځينيو چارو لپاره وييپانګه، او په ځانګړې ډول د مصنوعي ځيرکتيا لپاره د پښتو غږیزو ځانګړنې بڼه  چمتو کول او له هغه وروسته بيا ورلېږدول.

نوموړی هڅه کوي چې پښتو ويناوالو ته داسې ژبنۍ چاپېريال چمتو وکړي، چې له بهرنيو اغېز پرته، د خپلې مورنۍ ژبې ټول رنګونه په کې وليدلای شي.

---

ځانګړتياوې

برخه	سپړنه

ليکدود	د پښتو دودیز، کره او ولسي ليکدود ملاتړ وييپانګه	د ورځني ژوند، خوراک، کالي، تکړښت، او ګڼيال لپاره سوچه وييونه، ژبپالنه	 د کره پښتو وييونو او غونډلو دود ورګډول ګڼيال هڅې	د ګوګل، مصنوعي ځيرکتيا او غږيزو بڼو پښتو ژبې ته اړول، ادبي ژبه	لاټولي، سوچه، ګټورې ليکنې او ژور لټون.

---

پروژې

پښتوپال: يو غږيز او وييز هنري پروژه، انځوريز، غږيز آندونه لرونکی خوښچاری کاريال د پښتو ژبې مينوالو او کاروونکو په چوپړ کې وړاندې کوي.

Pashto AI Integration: د مصنوعي ځيرکتيا د پښتو ژبني ملاتړ لپاره وړانديزونه

وييپانګه جوړونه: په ياده وييپانګه کې لانديني ټکي په پام کې نيولو سره، لکه: ورځينۍ بوختياوې، پوښاک توکي، څښاک توکي، خوراکي توکي، يون وړونکي ګاډي، بار وړونکي ګاډي،په هوائي ډګر کې، روغتون او ټولنيزو اړتياوو لپاره، او داسې نور..‌. سوچه وييونه

خواله لارښوونې: د لیکدود، ویی کارونې، او له بهرنیو ژبو ژغورنې لپاره ټولنیزې لارښوونې

---

ژبې

ژبه	وړتیا

پښتو	سوچه، روانه، مورنۍ ژبه عربي	فصيحه، قرآن کريم لوستنه/ ژور پوهېدا اردو	روانه پارسي / دري	روانه انګرېزي	د څېړنو او سولګرۍ کار لپاره روانه</text>
      <sha1>k3g6dsf8wlg3thswuu9ieufygp4lo4j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د افغان پوځ رتبې</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83926</id>
    <redirect title="د افغانستان پوځ رتبې" />
    <revision>
      <id>353142</id>
      <timestamp>2025-07-09T12:14:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Soheil rahimi7</username>
        <id>32710</id>
      </contributor>
      <comment>Soheil rahimi7 د [[د افغان پوځ رتبې]] مخ [[د افغانستان پوځ رتبې]] ته د مخ گرځونې له لارې ولېږداوه.</comment>
      <origin>353142</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="51" sha1="6tb8shzps0zaqwfqi31nmggc9ekq0ns" xml:space="preserve">#REDIRECT [[د افغانستان پوځ رتبې]]</text>
      <sha1>6tb8shzps0zaqwfqi31nmggc9ekq0ns</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>افغان وسله وال ځواکونه</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83927</id>
    <redirect title="افغانستان وسله وال ځواکونه" />
    <revision>
      <id>353145</id>
      <timestamp>2025-07-09T12:20:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Soheil rahimi7</username>
        <id>32710</id>
      </contributor>
      <comment>Soheil rahimi7 د [[افغان وسله وال ځواکونه]] مخ [[افغانستان وسله وال ځواکونه]] ته ولېږداوه</comment>
      <origin>353145</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" sha1="3iv4z7irb4it2wdbn7j2daoa99zv6xy" xml:space="preserve">#REDIRECT [[افغانستان وسله وال ځواکونه]]</text>
      <sha1>3iv4z7irb4it2wdbn7j2daoa99zv6xy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>افغان ملي پوځ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83928</id>
    <redirect title="افغانستان ملي پوځ" />
    <revision>
      <id>353149</id>
      <timestamp>2025-07-09T12:24:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Soheil rahimi7</username>
        <id>32710</id>
      </contributor>
      <comment>Soheil rahimi7 د [[افغان ملي پوځ]] مخ [[افغانستان ملي پوځ]] ته ولېږداوه</comment>
      <origin>353149</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="46" sha1="7tgjbv7rc4ftabloq7a59emc3h3hkwv" xml:space="preserve">#REDIRECT [[افغانستان ملي پوځ]]</text>
      <sha1>7tgjbv7rc4ftabloq7a59emc3h3hkwv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:82js72</title>
    <ns>3</ns>
    <id>83929</id>
    <revision>
      <id>353151</id>
      <timestamp>2025-07-09T12:45:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <origin>353151</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="476" sha1="iezi08vsspkpyneun1r2jrhhd03t3bi" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=82js72}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۱۲:۴۵, ۹ جولای ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>iezi08vsspkpyneun1r2jrhhd03t3bi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Mrs5684</title>
    <ns>3</ns>
    <id>83930</id>
    <revision>
      <id>353154</id>
      <timestamp>2025-07-09T16:03:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <origin>353154</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="477" sha1="hxmxq994wd2m0y5fmcf8oxl3n9y04zk" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Mrs5684}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۱۶:۰۳, ۹ جولای ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>hxmxq994wd2m0y5fmcf8oxl3n9y04zk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>جلگه بهادر</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83931</id>
    <revision>
      <id>353160</id>
      <timestamp>2025-07-09T18:11:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>AssadBahadori</username>
        <id>36600</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:fa:Special:Redirect/revision/42198019|جلگه بهادر]]&quot; مخ پيل برخې په ژباړلو سره رامنځته شوی دی</comment>
      <origin>353160</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="248" sha1="i0z2lsdahjydid9nh7d390fsy60fduz" xml:space="preserve">'''جلګه بهادر''' یا باتور [[افغانستان|د افغانستان]] د [[غزني ولايت|غزني]] ولایت د [[ناور ولسوالۍ|ناور]] ولسوالۍ یوه ولسوالۍ ده. {{استوګنيزه سيمه}}</text>
      <sha1>i0z2lsdahjydid9nh7d390fsy60fduz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>353161</id>
      <parentid>353160</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T18:12:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>AssadBahadori</username>
        <id>36600</id>
      </contributor>
      <origin>353161</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="244" sha1="qf4867iumkbgi2g77zn8vsu7sjimzn6" xml:space="preserve">'''جلګه بهادر''' یا باتور [[افغانستان|د افغانستان]] د [[غزني ولايت|غزني]] ولایت د [[ناور ولسوالۍ|ناور]] ولسوالۍ یوه منطقه ده. {{استوګنيزه سيمه}}</text>
      <sha1>qf4867iumkbgi2g77zn8vsu7sjimzn6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>353162</id>
      <parentid>353161</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T18:19:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>AssadBahadori</username>
        <id>36600</id>
      </contributor>
      <origin>353162</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="557" sha1="tsgtxk922u0e3d4lwbit0lw39qrwvdi" xml:space="preserve">'''جلګه بهادر''' یا باتور [[افغانستان|د افغانستان]] د [[غزني ولايت|غزني]] ولایت د [[ناور ولسوالۍ|ناور]] ولسوالۍ یوه منطقه ده. {{استوګنيزه سيمه}}
==یادونې==
اکثریت اوسېدونکي د هزاره قوم غړي دي. دا سیمه د خپل لرغوني فرهنګ، سیمه‌ییز وحدت او مقاومت لپاره هم پېژندل شوې ده.&lt;ref&gt;{{Cite web|جلگه بهادر=https://fa.wikipedia.org/wiki/جلگه_بهادر}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>tsgtxk922u0e3d4lwbit0lw39qrwvdi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Hasnain067</title>
    <ns>3</ns>
    <id>83932</id>
    <revision>
      <id>353164</id>
      <timestamp>2025-07-09T18:57:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <origin>353164</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="480" sha1="hp6cq6zjyfvp3u2aa7202l7db716d3n" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Hasnain067}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۱۸:۵۷, ۹ جولای ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>hp6cq6zjyfvp3u2aa7202l7db716d3n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Arafat2002</title>
    <ns>3</ns>
    <id>83933</id>
    <revision>
      <id>353167</id>
      <timestamp>2025-07-09T19:41:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[Template:Welcome|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <origin>353167</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="480" sha1="8cdjza884tszlwj07bp2lzfa5mcxexp" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Arafat2002}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۱۹:۴۱, ۹ جولای ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>8cdjza884tszlwj07bp2lzfa5mcxexp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>353172</id>
      <parentid>353167</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T20:20:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arafat2002</username>
        <id>36703</id>
      </contributor>
      <comment>مخ تش شو</comment>
      <origin>353172</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" sha1="phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ويکيپېډيا:Link rot</title>
    <ns>4</ns>
    <id>83934</id>
    <revision>
      <id>353168</id>
      <timestamp>2025-07-09T19:50:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arafat2002</username>
        <id>36703</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;Stanikzai Tribe  Stanikzai, also written as Stanizai or Istānzai, is a prominent Pashtun tribe, belonging to the larger Ghilzai confederation. Members of this tribe are primarily settled in Afghanistan across several provinces. The Stanikzai have historically been known for their involvement in agriculture, pastoralism, and regional trade, and have produced notable figures in political, religious, and military affairs.   ---  Etymology  The word “Stana” h...&quot; تورو مخ جوړ شو</comment>
      <origin>353168</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3737" sha1="oeb990ccqdlu1wlj89ycsavsf55x5kl" xml:space="preserve">Stanikzai Tribe

Stanikzai, also written as Stanizai or Istānzai, is a prominent Pashtun tribe, belonging to the larger Ghilzai confederation. Members of this tribe are primarily settled in Afghanistan across several provinces. The Stanikzai have historically been known for their involvement in agriculture, pastoralism, and regional trade, and have produced notable figures in political, religious, and military affairs.


---

Etymology

The word “Stana” has roots in Persian, where it means “a sacred place,” “shrine,” or “dignified person.” In Pashto, it similarly denotes a revered or honorable figure. The Arabic equivalent would be “Hazrat.” Thus, Stanikzai roughly translates to “sons of the sacred” or “descendants of the revered one.”

Historical texts also list the following variations for the tribe’s name:

Stanikzai

Stanizai

Istānzai


These variants refer to the same tribal group, much like the way “Afridi” and “Apridi” or “Usmanzai” and “Uthmanzai” refer to the same lineages.


---

Subtribes (Khels)

The Stanikzai tribe is composed of several sub-branches (khels), including but not limited to:

Payinda Khel, Ilyas Khel, Shahi Khel, Kutub Khel, Ghafur Khel, Awal Khel, Ismail Khel, Jabar Khel, Akbar Khel, Asghar Khel, Mughal Khel, Pai Khel, Mirbash Khel, Sangar Khel, Tag Khel, Patur Khel, Choli Khel, Asmin Khel, Bayazid Khel, Malik Khel, Alo Khel, Rustam Khel, Mullah Khel, Ali Khel, Tatar Khel, Bazoo Khel, Aido Khel, and others.


---

Geographical Distribution

Stanikzai populations are spread across the following Afghan provinces:

Logar (Pul-e-Alam, Mohammad Agha, Baraki Barak)

Kabul (Bagrami, Surobi, Deh Sabz)

Nangarhar (Surkhrod, Kama, Rodat)

Maidan Wardak (Nirkh, Jalrez, Chak)

Ghazni (Andar, Deyak, Qarabagh, Gelan)

Zabul (Qalat, Pai Sang region)

Balkh (Northern districts near Mazar-i-Sharif)


---

Historical Documentation (from Captain J.A. Robinson, 1934)

In his 1934 report “Notes on Nomad Tribes of Eastern Afghanistan”, British officer Captain J.A. Robinson documented the Stanikzai tribe in detail, including its various khels, populations, and social roles:

Payinda Khel – 500 families; live in Chaharbagh and Behsud; wealthy camel herders and agriculturalists; traded with British India.

Ghafur Khel – 500 families; in the Sakhabi desert; farmers with little livestock or trade.

Ilyas Khel – 300 families; landowners and farmers; trade restricted by British; led by Malik Hazrat Gul Khan.

Shahi Khel – 200 families; nomads who winter in Nangarhar and summer in Hazarajat.

Kutub Khel – 800 families; 500 in Logar, 300 in Jagdalak (Surobi); not engaged in British India trade.

Awal Khel – 140 families in Nirkh (then under Kabul jurisdiction); non-trading.

Asmin Khel – 280 families; 80 in Nawah (Ghazni), 200 in Maidan Shahr; led by Malik Shahzada Khan.

Jabar Khel – 600 families in Pai Sang (Zabul, Qalat); traders with British India; led by Maliks Ghulam Haidar and Agha Jan.

Akbar Khel – Based in Balkh; led by Malik Mehrdil Khan.

Asghar Khel – 150 families in Deyak (Ghazni); led by Malik Kakar Khan; interact with Hazarajat.


---

Notable Figures

Mohammad Masoom Stanikzai – Former head of National Directorate of Security (NDS) and acting Defense Minister of Afghanistan.

Sher Mohammad Abbas Stanikzai – Deputy Foreign Minister (IEA), senior Taliban negotiator during the Doha talks, former military officer.

Mohammad Saber Stanikzai – Deputy head of the Central Statistics Organization.


---

Sources

Notes on Nomad Tribes of Eastern Afghanistan, 1934, Capt. J.A. Robinson

Hayat al-Afghani (in Farsi)

Makhzal Afghani

Translation and additional commentary by Arafat Rasuli</text>
      <sha1>oeb990ccqdlu1wlj89ycsavsf55x5kl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>کارن:Arafat2002</title>
    <ns>2</ns>
    <id>83935</id>
    <revision>
      <id>353169</id>
      <timestamp>2025-07-09T19:56:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arafat2002</username>
        <id>36703</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[Stanikzai]]&quot; تورو مخ جوړ شو</comment>
      <origin>353169</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13" sha1="hapz9nk8e7l2w0g0vghtbgt9j8z0qzv" xml:space="preserve">[[Stanikzai]]</text>
      <sha1>hapz9nk8e7l2w0g0vghtbgt9j8z0qzv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>353171</id>
      <parentid>353169</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T20:08:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arafat2002</username>
        <id>36703</id>
      </contributor>
      <origin>353171</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3564" sha1="2ciyhod0iv6hrd5q2cbazbt5vralcy0" xml:space="preserve">{{Infobox ethnic group|group=Stanikzai|native_name=ستانکزی / ستانزی / استانزی|population=– (see main article)|regions=Afghanistan: Logar, Kabul, Nangarhar, Maidan Wardak, Ghazni, Zabul, Balkh|religion=Predominantly Islam (Sunni)|related_groups=Other Pashtun tribes, especially Ghilzai}}

'''Stanikzai''' (alternatively '''Stanizai''' or '''Istānzai''') is a prominent [[Pashtun]] tribe, part of the larger [[Ghilzai]] confederation. Stanikzai communities are found across various provinces in Afghanistan. They have historically been involved in agriculture, pastoralism, and trade, and have provided notable figures in political and military affairs.

== Etymology ==
The term ''Stana'' in Persian signifies “a sacred place,” “shrine,” or “revered person,” and in Pashto likewise. In Arabic, it corresponds to “Hazrat.” Thus, **Stanikzai** literally means “sons of the sacred.” Variants include:

* Stanikzai
* Stanizai
* Istānzai

== Subtribes (Khels) ==
Prominent subtribes of the Stanikzai include:

* Payinda Khel
* Ilyas Khel
* Shahi Khel
* Kutub Khel
* Ghafur Khel
* Awal Khel
* Ismail Khel
* Jabar Khel
* Akbar Khel
* Asghar Khel
* Mughal Khel
* Pai Khel
* Mirbash Khel
* Sangar Khel
* Tag Khel
* Patur Khel
* Choli Khel
* Asmin Khel
* Bayazid Khel
* Malik Khel
* Alo Khel
* Rustam Khel
* Mullah Khel
* Ali Khel
* Tatar Khel
* Bazoo Khel
* Aido Khel
* ...and others

== Geographic Distribution ==
Stanikzai populations are located in the following Afghan provinces:

* **Logar** – Pul-e-Alam, Mohammad Agha, Baraki Barak
* **Kabul** – Bagrami, Surobi, Deh Sabz
* **Nangarhar** – Surkhrod, Kama, Rodat
* **Maidan Wardak** – Nirkh, Jalrez, Chak
* **Ghazni** – Andar, Deyak, Qarabagh, Gelan
* **Zabul** – Qalat, Pai Sang
* **Balkh** – Northern districts near Mazar-e-Sharif

== Historical Record ==
According to Captain J.A. Robinson in *Notes on Nomad Tribes of Eastern Afghanistan* (1934), several key Stanikzai khels had identifiable population sizes and leadership:
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Khel name
!# of families
!Region(s)
!Leadership / Remarks
|-
|Payinda Khel
|~500
|Chaharbagh, Behsud (Wardak)
|Agriculturalists, camel herders; traded with British India.
|-
|Ghafur Khel
|~500
|Sakhabi desert
|Farmers, little trade.
|-
|Ilyas Khel
|~300
|Local farmland
|Led by Malik Hazrat Gul Khan; British trade restrictions.
|-
|Shahi Khel
|~200
|Seasonal nomads
|Winter – Nangarhar; Summer – Hazarajat.
|-
|Kutub Khel
|~800
|Logar (500) &amp; Surobi (300)
|Farmers, no trade with British India.
|-
|Awal Khel
|~140
|Nirkh
|Non-trading.
|-
|Asmin Khel
|~280
|Ghazni &amp; Maidan Shahr
|Led by Malik Shahzada Khan.
|-
|Jabar Khel
|~600
|Qalat (Zabul)
|Led by Maliks Ghulam Haidar &amp; Agha Jan; involved in trade.
|-
|Akbar Khel
|–
|Balkh
|Led by Malik Mehrdil Khan.
|-
|Asghar Khel
|~150
|Deyak (Ghazni)
|Led by Malik Kakar Khan.
|}
Many more subbranches were also mentioned by Robinson.

== Notable Figures ==

* **Mohammad Masoom Stanikzai** – Former head of the National Directorate of Security (NDS); Acting Defense Minister of Afghanistan.
* **Sher Mohammad Abbas Stanikzai** – Deputy Foreign Minister of the Islamic Emirate (Taliban); senior negotiator at the Doha talks.
* **Mohammad Saber Stanikzai** – Deputy head of the Central Statistics Organization.

== References ==

* Robinson, J.A. (1934). ''Notes on Nomad Tribes of Eastern Afghanistan''.
* ''Hayat al-Afghani'' (in Farsi).
* ''Makhzal Afghani''.
* Translation and additional notes by '''Arafat Rasuli (Arafat2002)'''.

== Categories ==</text>
      <sha1>2ciyhod0iv6hrd5q2cbazbt5vralcy0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Stanikzai</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83936</id>
    <revision>
      <id>353170</id>
      <timestamp>2025-07-09T19:59:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arafat2002</username>
        <id>36703</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;{{Infobox ethnic group|group=Stanikzai|native_name=ستانکزی / ستانزی / استانزی|population=– (see main article)|regions=Afghanistan: Logar, Kabul, Nangarhar, Maidan Wardak, Ghazni, Zabul, Balkh|religion=Predominantly Islam (Sunni)|related_groups=Other Pashtun tribes, especially Ghilzai}}  '''Stanikzai''' (alternatively '''Stanizai''' or '''Istānzai''') is a prominent [[Pashtun]] tribe, part of the larger [[Ghilzai]] confederation. Stanikza...&quot; تورو مخ جوړ شو</comment>
      <origin>353170</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3564" sha1="2ciyhod0iv6hrd5q2cbazbt5vralcy0" xml:space="preserve">{{Infobox ethnic group|group=Stanikzai|native_name=ستانکزی / ستانزی / استانزی|population=– (see main article)|regions=Afghanistan: Logar, Kabul, Nangarhar, Maidan Wardak, Ghazni, Zabul, Balkh|religion=Predominantly Islam (Sunni)|related_groups=Other Pashtun tribes, especially Ghilzai}}

'''Stanikzai''' (alternatively '''Stanizai''' or '''Istānzai''') is a prominent [[Pashtun]] tribe, part of the larger [[Ghilzai]] confederation. Stanikzai communities are found across various provinces in Afghanistan. They have historically been involved in agriculture, pastoralism, and trade, and have provided notable figures in political and military affairs.

== Etymology ==
The term ''Stana'' in Persian signifies “a sacred place,” “shrine,” or “revered person,” and in Pashto likewise. In Arabic, it corresponds to “Hazrat.” Thus, **Stanikzai** literally means “sons of the sacred.” Variants include:

* Stanikzai
* Stanizai
* Istānzai

== Subtribes (Khels) ==
Prominent subtribes of the Stanikzai include:

* Payinda Khel
* Ilyas Khel
* Shahi Khel
* Kutub Khel
* Ghafur Khel
* Awal Khel
* Ismail Khel
* Jabar Khel
* Akbar Khel
* Asghar Khel
* Mughal Khel
* Pai Khel
* Mirbash Khel
* Sangar Khel
* Tag Khel
* Patur Khel
* Choli Khel
* Asmin Khel
* Bayazid Khel
* Malik Khel
* Alo Khel
* Rustam Khel
* Mullah Khel
* Ali Khel
* Tatar Khel
* Bazoo Khel
* Aido Khel
* ...and others

== Geographic Distribution ==
Stanikzai populations are located in the following Afghan provinces:

* **Logar** – Pul-e-Alam, Mohammad Agha, Baraki Barak
* **Kabul** – Bagrami, Surobi, Deh Sabz
* **Nangarhar** – Surkhrod, Kama, Rodat
* **Maidan Wardak** – Nirkh, Jalrez, Chak
* **Ghazni** – Andar, Deyak, Qarabagh, Gelan
* **Zabul** – Qalat, Pai Sang
* **Balkh** – Northern districts near Mazar-e-Sharif

== Historical Record ==
According to Captain J.A. Robinson in *Notes on Nomad Tribes of Eastern Afghanistan* (1934), several key Stanikzai khels had identifiable population sizes and leadership:
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Khel name
!# of families
!Region(s)
!Leadership / Remarks
|-
|Payinda Khel
|~500
|Chaharbagh, Behsud (Wardak)
|Agriculturalists, camel herders; traded with British India.
|-
|Ghafur Khel
|~500
|Sakhabi desert
|Farmers, little trade.
|-
|Ilyas Khel
|~300
|Local farmland
|Led by Malik Hazrat Gul Khan; British trade restrictions.
|-
|Shahi Khel
|~200
|Seasonal nomads
|Winter – Nangarhar; Summer – Hazarajat.
|-
|Kutub Khel
|~800
|Logar (500) &amp; Surobi (300)
|Farmers, no trade with British India.
|-
|Awal Khel
|~140
|Nirkh
|Non-trading.
|-
|Asmin Khel
|~280
|Ghazni &amp; Maidan Shahr
|Led by Malik Shahzada Khan.
|-
|Jabar Khel
|~600
|Qalat (Zabul)
|Led by Maliks Ghulam Haidar &amp; Agha Jan; involved in trade.
|-
|Akbar Khel
|–
|Balkh
|Led by Malik Mehrdil Khan.
|-
|Asghar Khel
|~150
|Deyak (Ghazni)
|Led by Malik Kakar Khan.
|}
Many more subbranches were also mentioned by Robinson.

== Notable Figures ==

* **Mohammad Masoom Stanikzai** – Former head of the National Directorate of Security (NDS); Acting Defense Minister of Afghanistan.
* **Sher Mohammad Abbas Stanikzai** – Deputy Foreign Minister of the Islamic Emirate (Taliban); senior negotiator at the Doha talks.
* **Mohammad Saber Stanikzai** – Deputy head of the Central Statistics Organization.

== References ==

* Robinson, J.A. (1934). ''Notes on Nomad Tribes of Eastern Afghanistan''.
* ''Hayat al-Afghani'' (in Farsi).
* ''Makhzal Afghani''.
* Translation and additional notes by '''Arafat Rasuli (Arafat2002)'''.

== Categories ==</text>
      <sha1>2ciyhod0iv6hrd5q2cbazbt5vralcy0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Kemas Muhammad Ikrar Rasyidi Akbar</title>
    <ns>3</ns>
    <id>83937</id>
    <revision>
      <id>353177</id>
      <timestamp>2025-07-10T00:33:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <origin>353177</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="506" sha1="8l7i9nlmswncl72v7q3zqfxcweg6unr" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Kemas Muhammad Ikrar Rasyidi Akbar}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۰۰:۳۳, ۱۰ جولای ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>8l7i9nlmswncl72v7q3zqfxcweg6unr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Pepperonipizza1</title>
    <ns>3</ns>
    <id>83938</id>
    <revision>
      <id>353178</id>
      <timestamp>2025-07-10T01:03:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <origin>353178</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="487" sha1="751b6ucx58bnb54vfx3beu762xa0jr7" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Pepperonipizza1}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۰۱:۰۳, ۱۰ جولای ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>751b6ucx58bnb54vfx3beu762xa0jr7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Petar Cvetkovski</title>
    <ns>3</ns>
    <id>83939</id>
    <revision>
      <id>353181</id>
      <timestamp>2025-07-10T06:42:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <origin>353181</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="488" sha1="7jwqriytggpbd2myy35eufu3lts1y52" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Petar Cvetkovski}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۰۶:۴۲, ۱۰ جولای ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>7jwqriytggpbd2myy35eufu3lts1y52</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Mimohammad662</title>
    <ns>3</ns>
    <id>83940</id>
    <revision>
      <id>353182</id>
      <timestamp>2025-07-10T07:27:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <origin>353182</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="485" sha1="8cqv0hw1lwy5nn8kwgjz4wa9vstzxi9" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Mimohammad662}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۰۷:۲۷, ۱۰ جولای ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>8cqv0hw1lwy5nn8kwgjz4wa9vstzxi9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Son Mkrtchyan</title>
    <ns>3</ns>
    <id>83941</id>
    <revision>
      <id>353183</id>
      <timestamp>2025-07-10T07:42:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <origin>353183</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="485" sha1="8o4rl3trmzdgc3fpy705hk0hxr4c4zt" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Son Mkrtchyan}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۰۷:۴۲, ۱۰ جولای ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>8o4rl3trmzdgc3fpy705hk0hxr4c4zt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Hazrat Ali Humai</title>
    <ns>3</ns>
    <id>83942</id>
    <revision>
      <id>353184</id>
      <timestamp>2025-07-10T07:48:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <origin>353184</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="488" sha1="8qarsdnnp6722fwgegyse1enosixxcl" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Hazrat Ali Humai}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۰۷:۴۸, ۱۰ جولای ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>8qarsdnnp6722fwgegyse1enosixxcl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Postulatepostulate</title>
    <ns>3</ns>
    <id>83943</id>
    <revision>
      <id>353185</id>
      <timestamp>2025-07-10T10:16:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <origin>353185</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="490" sha1="p4pevdgqfs0uwkg5bto7ftyctc50pff" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Postulatepostulate}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۱۰:۱۶, ۱۰ جولای ۲۰۲۵ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړۍ‌وال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>p4pevdgqfs0uwkg5bto7ftyctc50pff</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>