Wikipedia
quwiki
https://qu.wikipedia.org/wiki/Qhapaq_p%27anqa
MediaWiki 1.45.0-wmf.6
first-letter
Midya
Sapaq
Rimanakuy
Ruraq
Ruraq rimanakuy
Wikipidiya
Wikipidiya rimanakuy
Rikcha
Rikcha rimanakuy
MediaWiki
MediaWiki rimanakuy
Plantilla
Plantilla rimanakuy
Yanapa
Yanapa rimanakuy
Katiguriya
Katiguriya rimanakuy
TimedText
TimedText talk
Módulo
Módulo discusión
Ayakuchu suyu
0
2128
679474
665976
2025-06-21T09:36:52Z
Hedwig in Washington
7600
([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Peru - Altiplano2.jpg]] → [[File:Ayacucho Region Peru - Altiplano2.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]]
679474
wikitext
text/x-wiki
{| border="0" cellpadding="2" cellspacing="1" align="right" width=290px style="margin-left:1em; background:#006400; font-size: 95%;"
|- bgcolor="#006400"
! colspan="2" |
{| border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" align="center"
|- bgcolor="#006400"
| <span style="color:white;">'''Ayakuchu suyu <br /> <small> Ayakuchu jach'a suyu </small> <br /> <small> Departamento de Ayacucho </small> '''</span>
|}
|-
|- bgcolor="#FFFFFF"
! colspan="2" align="center" | [[Rikcha:Peru - Altiplano1.jpg|290px|Ayakuchu suyupi]]
|- style="color: white; background: #006400; text-align:center;border-bottom:1px solid #999"
| '''Saywitu'''
| style="color: white; border-left:1px solid #999"| '''Wallqanqa'''
|- style="background: white"
|rowspan=6| [[Rikcha:Perú_Ayacucho.png|145px|center|]]
|- style="background: white"
|style="border-left:1px solid #999"| [[Rikcha:Escudo de Ayacucho.svg|70px|center|]]
|- style="background: #FFFFFF;border-top:1px solid #999; text-align:center;"
|style="border-left:1px solid #999"|
|- style="background: #006400; text-align:center;"
|style="color: white; border-left:1px solid #999;border-top:1px solid #999"| '''Unancha'''
|- style="background: white; border-top:1px solid #999;"
|style="border-left:1px solid #999"| [[Rikcha:Flag of Ayacucho.svg|100px|center|]]
|- style="background: #FFFFFF; border-top:1px solid #999; text-align:center;"
|style="border-left:1px solid #999"|
|- align="center"
! colspan="2" | .
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Mama llaqta]] || [[Rikcha:Flag of Peru.svg|25px]] [[Piruw]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Uma llaqta]] || [[Wamanqa]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Rimay|Simi]]kuna || [[qhichwa simi]], [[kastilla simi]], [[ashaninka simi]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Runa]]kuna || 612 489 runa (''inei'' 2007)
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Runa ñit'inakuy]] || 14,0 runa / km²
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Hallka k'iti kanchar]] || 48.814,80 km²
|- bgcolor="#FFFFFF"
| Hanaq kay || 2.746 m
|- bgcolor="#FFFFFF"
| Kamasqa wata || {{pun|26|4|1822}}
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Kamachiq runa]] || Carlos Rua Carbajal <br><small>(2019–2022)</small>
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Karu rimay yupay]] ||
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Pacha suyu]]|| UTC-5
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Qhichwa simi]]pi<br />llika tiyanan||
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Kastilla simi]]pi<br />llika tiyanan|| [https://web.archive.org/web/20090930180531/http://www.regionayacucho.gob.pe/portal/index.php regionayacucho.gob.pe]
|-
|- align="center"
!colspan="2" align="center" bgcolor="#006400" style="text-align:center; font-size:larger; | <span style="color:white;">'''Ayakuchu suyup pruwinsyankuna'''</span>
|-
|- bgcolor="#FFFFFF"
! colspan="2" align="center" | [[Rikcha:Provinces of the Ayacucho region in Peru.png|290px|]]
|-
! colspan="2" |
|}
'''Ayakuchu suyu''' nisqaqa huk suyum [[Piruw]] mama llaqtapi. Uma llaqtanqa [[Wamanqa]] ''(Ayak'uchu)'' llaqtam.
== Wiñay kawsay ==
Kamasqa{{pun|26|4|1822}}
== Allpa saywachi ==
* '''[[Piruwpi amachasqa sallqa suyukuna|Amachasqa sallqa suyukuna]]:''' [[Ayakuchu Pampa willkachasqa ñawpa suyu]] - [[Pampa Galeras - Bárbara D´Achille mama llaqta risirwa]]
* '''[[Mayu]]kuna:''' [[Lukana mayu]] - [[Pampa mayu|Pampas]] - [[Pampamarka mayu]] - [[Suntuntu mayu]]
* '''[[Urqu]]kuna''': [[Chikllarasu]] (5.167 m) - [[Qarwarasu]] (5.124 m) - [[Kukauru]] (5.228 m, Sarasara Pawqar pruwinsya, Uyulu distritu) - [[Lunq'u urqu|Lunq'u]] - [[Wayniparqu]]
* '''[[Nina urqu]]kuna''': [[Sara Sara]] (5.505 m)
* '''[[Q'asa]]kuna''': [[Anuqara]] (4.400 m, [[Wankapi]] ñiqpi) - [[Kuntursinqa (Ayakuchu)|Kuntursinqa]] (4.300 m, Lukana pruwinsya, Lukana distritu, San Kristuwal distritu) - [[Tunsu]] (4.200 m, Kankallu pruwinsya, Chuschi distritu) - Tuqtu - Apachita - Yanapampa - Tuqyasmayu - Watusqalla
* '''[[Qucha]]kuna:''' [[Parinaqucha]] - [[Pumaqucha (Ayakuchu)|Pumaqucha]]
== Pulitika rakiy ==
Chunka hukniyuq pruwinsyanmi kan.
{| class={{tablabonita}}; style="width:40%;" border="1"
|-
|- style="background:DarkRed; color:white"
! '''Pruwinsya'''
! '''Runakuna (2007)''' <ref name="[http://www.inei.gob.pe]">[https://web.archive.org/web/19970412040139/http://www.inei.gob.pe/ www.inei.gob.pe]</ref>
! '''Uma llaqta'''
|-
| [[Kankallu pruwinsya|Kankallu]]
| align="right"| 34.902
| [[Kankallu]]
|-
| [[Lamar pruwinsya|Lamar]]
| align="right"| 84.177
| [[San Miguel (Ayakuchu)|San Miguel]]
|-
| [[Lukana pruwinsya|Lukana]]
| align="right"| 65.414
| [[Pukyu llaqta|Pukyu]]
|-
| [[Pariwanaqucha pruwinsya|Pariwanaqucha]]
| align="right"| 30.007
| [[Quraqura|Qura Qura]]
|-
| [[Sarasara Pawqar pruwinsya|Sarasara Pawqar]]
| align="right"| 11.012
| [[Pawsa]]
|-
| [[Sucre pruwinsya|Sucre]]
| align="right"| 12.595
| [[Qirupampa]]
|-
| [[Victor Fajardo pruwinsya|Victor Fajardo]]
| align="right"| 25.412
| [[Wankapi]]
|-
| [[Wamanqa pruwinsya|Wamanqa]]
| align="right"| 221.390
| [[Ayakuchu]]
|-
| [[Wankasanku pruwinsya|Wankasanku]]
| align="right"| 10.620
| [[Wankasanku]]
|-
| [[Wanta pruwinsya|Wanta]]
| align="right"| 93.360
| [[Wanta]]
|-
| [[Willkawaman pruwinsya|Willkawaman]]
| align="right"| 23.600
| [[Willkawaman]]
|-
|}
== Runakuna ==
Ayakuchu suyupiqa [[Ashaninka]], [[Qhichwa runa]]kuna, tiyanku.
== Simikuna ==
{{QQ|Ayakuchu suyupi rimaykuna}}
Ayakuchu suyupiqa aswanta runasimitam rimanku.<ref>[http://www1.inei.gob.pe/perucifrasHTM/inf-soc/cuadro.asp?cod=8974&name=d05_17&ext=jpg www1.inei.gob.pe] (kastilla simi)</ref>
{|class={{tablabonita}} border="1" style="width:35%;" border="1"
|-bgcolor=#EFEFEF
! '''Simi'''
! '''Rimaqkuna 2004 (%) '''
! '''Rimaqkuna 2009 (%)'''
|-
|[[Qhichwa simi]]
|align="right" | 62,9
|align="right" | 65,4
|-
| Huk simi <small> /1 </small>
|align="right" | 0,2
|align="right" | 0,2
|-
|[[Kastilla simi]]
|align="right" | 36,9
|align="right" | 34,4
|-
|}
<small> /1 <small> [[purtuyis simi]]wan, [[Ruqt'u kay|ruqt'u]] runakunawan </small>
Ayakuchu suyupiqa [[Chanka runasimi]]tam, [[kastilla simi]]tam, [[ashaninka simi]]tam rimanku.
{|class={{tablabonita}} border="1" style="width:40%;" border="1"
|-bgcolor=#EFEFEF
! '''Pruwinsya'''
! '''[[Kastilla simi|Kastilla]] simita rimaqkuna''' <small> /1 </small>
! '''%'''
! '''[[Indihina]] simita rimaqkuna''' <small> /1, /2 </small>
! '''%'''
|-
| [[Kankallu pruwinsya|Kankallu]]
|align="right" |2,819
|align="right" |9.1
|align="right" |27,999
|align="right" |90.7
|-
| [[Lamar pruwinsya|Lamar]]
|align="right" |11,698
|align="right" |15.9
|align="right" |61,636
|align="right" |83.9
|-
| [[Lukana pruwinsya|Lukana]]
|align="right" |33,078
|align="right" |56.1
|align="right" |25,764
|align="right" |43.7
|-
| [[Pariwanaqucha pruwinsya|Pariwanaqucha]]
|align="right" |11,592
|align="right" |43.3
|align="right" |15,166
|align="right" |56.6
|-
| [[Sarasara Pawqar pruwinsya|Sarasara Pawqar]]
|align="right" |4,735
|align="right" |47.7
|align="right" |5,176
|align="right" |52.1
|-
| [[Sucre pruwinsya|Sucre]]
|align="right" |2,450
|align="right" |21.8
|align="right" |8,790
|align="right" |78.1
|-
| [[Victor Fajardo pruwinsya|Victor Fajardo]]
|align="right" |2,904
|align="right" |12.7
|align="right" |19,948
|align="right" |87.2
|-
| [[Wamanqa pruwinsya|Wamanqa]]
|align="right" |95,571
|align="right" |48.4
|align="right" |101,575
|align="right" |51.5
|-
| [[Wankasanku pruwinsya|Wankasanku]]
|align="right" |1,670
|align="right" |17.7
|align="right" |7,740
|align="right" |82.1
|-
| [[Wanta pruwinsya|Wanta]]
|align="right" |25,730
|align="right" |31.5
|align="right" |55,932
|align="right" |68.4
|-
| [[Willkawaman pruwinsya|Willkawaman]]
|align="right" |1,969
|align="right" |9.4
|align="right" |18,994
|align="right" |90.4
|-
| Llapan
|align="right" |194,216
|align="right" |35.7
|align="right" |348,720
|align="right" |64.1
|-
|}
<small> /1 Rimaqkuna: 5 / 5+ wata </small>
<small> /2 Indihina simi: [[qhichwa simi]], [[aymara simi]], [[ashaninka simi]] icha huk indihina simi (mana hawa simi)</small>
<small> Pukyu: <ref>[https://web.archive.org/web/19970412040139/http://www.inei.gob.pe/ www.inei.gob.pe/]</ref> </small>
== Yachay tarpuy ==
'''[[Inlisya]]kuna:'''
{|
|
* [[Basilika Katidral (Wamanqa)|Basilika Katidral Wamanqa]]
* ''Santo Domingo''
* ''San Agustín''
* ''Compañia de Jesús''
* ''San Francisco de Asis''
* ''Monasterio y Templo de Santa Clara''
* ''San Cristóbal''
* ''La Merced''
* ''San Francisco de Paula''
* ''La Magdalena''
* ''Santa Ana''
|
* ''La Amargura''
* ''Capilla de Chiquinquirá''
* ''Buena Muerte''
* ''Capilla Pampa Cruz''
* ''Capilla Huancasolar''
* ''Capilla de Conchopata''
* ''Pampa del Arco''
* ''El Calvario''
* ''San Sebastián''
* ''Capilla de Soquiaqato''
|
* ''Señor de Quinuapata''
* ''Capilla Belén''
* ''Carmen Alto'' (Carmen Alto distritu)
* ''San Juan de Dios''
* ''Pampa San Agustín''
* ''San Juan Bautista'' (San Juan Bautista distritu)
* ''Santa Teresa''
* ''Cementerio''
* ''Padre Saturnino'' (''Asilo de Ancianos'')
* Quinuapi inlisya (Quinua distritu)
|}
'''[[Musiyu]]kuna:'''
* Mariscal A. Avelino Cáceres musiyu
* Hipolito Unanue musiyu
* Joaquin López Antay musiyu
* ''Casa de la Capitulación''
* ''Museo de Sitio de Quinua''
== Karu puriy ==
[[Rikcha:Ayacucho Region Peru - Altiplano2.jpg|thumb|right|200px|[[Ayakuchu suyu]]pi]]
[[Rikcha:Ayacucho Market Flores.jpg|thumb|right|200px|Wamanqapi]]
* 95.631 [[karu puriq]]kuna (2004 watapi)
* '''[[Wamanqa pruwinsya]]pi:'''
** [[Wamanqa]]
** Umakancha (Wamanqa)
** Inlisyakuna
** Santa Ana kiti
** Musiyukuna
** ''Complejo Arqueológico de [[Wari]]'' (Wamanqa: 22 km)
** Wanta qhichwa (Wamanqa: 49 km)
** [[Ayakuchu Pampa willkachasqa ñawpa suyu]] (Wamanqa: 38 km)
** [[Kinwa distritu|Kinwa]] (Wamanqa: 37 km)
** [[Pikimachay]] (Wamanqa: 22 km)
* '''[[Kankallu pruwinsya]]pi:'''
** [[Niñupampa armakuna]], 40 °C. (Wamanqa: 81 km)
* '''[[Lukana pruwinsya]]pi:'''
** [[Pampa Galeras - Bárbara D´Achille mama llaqta risirwa]] (Wamanqa: 870 km)
* '''[[Pariwanaqucha pruwinsya]]pi:'''
** [[Pariwanaqucha]] (Wamanqa: 717 km)
** [[Inkawasi (Ayakuchu)|Inkawasi]]
* '''[[Willkawaman pruwinsya]]pi:'''
** ''Complejo Arqueológico de'' [[Willkawaman]] (Wamanqa: 120 km)
** [[Titankayuq]] (Wamanqa: 98 km)
** [[Intiwatana (Ayakuchu)|Intiwatana]] (Wamanqa: 98 km)
** [[Willkawaman]] inlisya (Wamanqa: 80 km)
* Hukkuna:
** [[Antamarka (Ayakuchu)|Antamarkapi]] [[pata pata]]kuna
** [[Chipawmarka]] ([[raqay]]kuna)
** [[Chipaw]] ([[raqay]]kuna)
** [[Inkamuqu]]
* [https://web.archive.org/web/20110514081043/http://www.yachay.com.pe/especiales/semana-santa/INDEX-Q.HTM Simana Santa - Ayak'uchupi]
== Tusuykuna ==
[[Rikcha:Qachua.jpg|thumb|right|220px|[[Qachwa]] tusuy, [[Sarwa distritu]]]]
{|
|
* [[Qachwa]]
* [[Waynu]]
* [[Marinera]]
|
* Karnawal
* Pasacalle
* [[Araskaska]]
|
* Corcovado
* [[Pirwallapirwa]]
* Waylias
|}
== Yachachiy ==
* [[Wawa wasi]]kuna : 363
* [[Huch'uy yachay wasi]]kuna: 1.454
* [[Chawpi yachay wasi]]kuna: 249
* [[Yachay suntur]]kuna:
** ''[[Universidad Nacional San Cristóbal de Huamanga]]''
== Suyupi paqarisqa runakuna ==
'''Hukkuna:'''
{|
|
* [[Apu Maila]]
* [[Felipe Guamán Poma de Ayala]]
* [[Juan Chocni]]
* [[Manuel Jerónimo de Romaní y Castillo]]
* [[Cristóbal de Castilla y Zamora]]
* [[Pablo Chalco]]
* [[Ventura Qalamaki]]
* [[Basilio Auki Huaytalla]]
* [[María Parado de Bellido]]
* [[Juan Santos de Alarcón]]
* [[Pedro José Flores]]
* [[Gervasio Álvarez Orderiz]]
* [[José Felix Iguain]]
* [[Rafael Galván]]
* [[Juan Guillermo Moore]]
* [[Gervasio Santillana]]
* [[José Maria Hernando]]
* [[Víctor Fajardo García]]
* [[José Salvador Cavero Ovalle]]
* [[Luis Carranza Ayarza]]
|
* [[Miguel Lazón]]
* [[Andrés Avelino Cáceres Dorregaray]]
* [[Efraín Morote Best]]
* [[Fernando Cruz Mendoza]]
* [[Luis Guillermo Lumbreras Salcedo]]
* [[Alberto Arca Parro]]
* [[Alfredo Mendivil Duarte]]
* [[Alfredo Parra Carreño]]
* [[Ángel Cavero]]
* [[Arístides Guillen Valdivia]]
* [[Arístides Gutiérrez Gamboa]]
* [[Máximo Cárdenas Sulca]]
* [[Carlos Enrique Melgar López]]
* [[Carmen Alicia Valdivia Guillen]]
* [[Elías Prado Tello]]
* [[Federico Richter Prada]]
* [[Félix Mariano Rojas Cárdenas]]
* [[Fernando Morote]]
* [[Francisco Santiago Irala]]
* [[José Gustavo Castro Pantoja]]
|
* [[José Maria Hernando Velarde]]
* [[Juan Andrés Vivanco Amorin]]
* [[Juan Celedonio Cavero Celis]]
* [[Juan José Del Pino]]
* [[Juan Luis Pérez Coronado]]
* [[Leoncio Félix Jeri Untiveros]]
* [[Lucio Alvizuri Bendezú]]
* [[Luis Felipe García De Los Godos]]
* [[Manuel Antonio Hierro Pozo]]
* [[Manuel E. Bustamante Jerí]]
* [[Mariano López Chávez]]
* [[Mariano Sosa Lozano]]
* [[Mario Benavides Calle]]
* [[Milón Bendezú Fajardo]]
* [[Rafael Velarde Álvarez]]
* [[Ricardo Urbano Boluarte]]
* [[Salomé Arias]]
* [[Salomón Carrasco Apayco]]
* [[Tomas Laimes]]
* [[Miguel Angel Mariscal Llerena]]
|}
'''[[Qillqaq|Qillqaqkuna:]]'''
{|
|
* Luis Jerónimo de Oré
* Tomás Lama
* Manuel Jesús Pozo
* Pio Max Medina
* Moisés Cavero Cazo
* Mario Ruiz de Castilla Julio Rospigliosi
* Alberto Arca Parró
|
* Osman del Barco Morote
* Néstor Cabrera Bedoya
* César Guardia Mayorga
* Juan de Matta Peralta Ramírez
* [[Porfirio Meneses Lazón]] (* 1915 [[Wanta]])
* Luis Enrique Galván Candiotti
* Delfín Arístides Ludeña Vega
|
* Ernesto Navarro Del Águila
* Félix Hernán Velapatiño Pérez Palma
* José Salvador Cavero León
* Juan Cravero Tirado
* Pedro Crisologo Ruiz De Castilla
* Recaredo Perez Palma
* Virgilio Galdo Gutiérrez
|
|}
[[Rikcha:Retablo6-Ayacucho.jpeg|thumb|right|220px|[[Piruwanu retablo]], [[Wamanqa]]manta kapchiy]]
'''[[Kapchiy|Kapchiqkuna]]''':
* Joaquín López Antay (* 1897 Wamanqa - † 1982)
* Víctor Flores Gutiérrez (* 1918 Wamanqa)
* Florentino Jiménez Toma (* 1935 [[Alqaminqa]])
* Heraclio Nuñez Jiménez (* 1916 Wamanqa)
* Víctor Prada Cuadros (* 1919 Chiara distritu - † 1998)
* Ambrosio Sulca Pérez (* 1907 Santa Ana)
* Leoncio Tineo Ochoa (* 1924 Santa Ana)
* Julio Galvez
* Mamerto Sánchez
* Jesús Urbano Rojas (* 1935 Wanta)
* [[Nicario Jiménez Quispe]] (*1957)
'''[[Takiq]]kuna:'''
{|
|
* Alejandro Vivanco Guerra
* Saturnino Almonacid Sulca
* Gaspar Andia Fajardo
* Alonso Ayala
* Silverio Andrade
* Armando Allende
* José Balbín
* Felipe Calderón
* Luis Camasca
* Ernesto Camassi
* César Romero Martinez
* Carmen Ascarza Mendoza
* Kiko Revatta
|
* Florencio Coronado
* Telésforo Felices
* Juana Fernández
* Carlos Flores
* Oscar Figueroa
* Diósdado y Rodolfo Gaitan Castro
* Amilcar Gamarra
* Francisco Gonzales
* Eleodoro García Blásquez
* José María Jáuregui
* Walter Vidal García
* Juan Zárate Palomino
* Luciano Quispe
|
* Alberto Juscamaita
* Filomeno López Coronado
* Juan De La Rosa Oré
* Miguel Mansilla Guevara
* Jaime Guardia
* Antonio Mendieta
* Nery García Zarate
* Raúl García Zarate
* Julio Húmala Mela
* Walter Húmala Mela
* Ernesto Rios Pantoja
* Antonio Sulca
|
* Estanislao Medina
* Edwin Montoya
* Erasmo Medina
* Francisco Morales
* Hernán Morales
* Nelly Mun guía
* Diva Palomino
* Paulino Pretel
* Manuel Prado
* Luis Paredes
* Puka Perucha
* ''El Trío Ayacucho''
* [[Renata Flores]]
|
|}
== Apaykachana ==
== Kaypipas qhaway ==
* [[Chikitukus]]
* [[Piruwanu ritawlu]]
== Willay pukyukuna ==
<references/>
== Hawa t'inkikuna ==
* [http://media.peru.info/mapas/ayacucho.jpg Saywitu: Ayakuchu suyu]
* [https://web.archive.org/web/20110514081043/http://www.yachay.com.pe/especiales/semana-santa/INDEX-Q.HTM Simana Santa - Ayak'uchupi]
* [https://web.archive.org/web/20080228163335/http://www.ayacuchovirtual.com/huamanga/portada.htm www.ayacuchovirtual.com/huamanga/] (kastilla simipi)
* [http://www.ucm.es/BUCM/revistas/ghi/11328312/articulos/RCHA9595110241A.PDF Abdón Yaranga Valderrama: Las "reducciónes", uno de los instrumentos del etnocidio] (kastilla simipi)
{{Punku p'anqa Piruw}}
{{Ayakuchu suyu}}
{{Suyukuna (Piruw)}}
[[Katiguriya:Suyu (Piruw)]]
[[Katiguriya:Ayakuchu suyu| ]]
7f6ezr6zee8zttwun7th75k79gqilgh
Hamp'atu
0
3526
679466
679458
2025-06-20T13:01:20Z
Elwinlhq
21950
679466
wikitext
text/x-wiki
'''Hamp'atu''' ( '''Bufonidae''' ) nisqaqa, yaqa 80 [[Rikch'ana|masiyuq]], 750 kunan [[Rikch'aq|rikch'akuqniyuq]]. Kay aylluqa ch’aki qarayuq, hinallataq q'asñu qarayuq, hatun t’uqyayniyuq ima, huch'uy chaqillayuq ima. <ref>{{Cite web|url=https://ahdictionary.com/word/search.html?q=toad}}</ref> <ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.britannica.com/animal/toad#ref58502}}</ref>
[[Rikcha:Bufo_bufo_sitting-Iric2006.jpg|rikchacha| ''Bufo bufo'']]
Ashkha [[Rikch'aq|rikch'aqninkuna]] hamp'atu sutiwan riqsisqa; ichaqa huk ayllukunamanta rikch'aqkunatapas hamp'atu nispa sutichanku. Runakunaq yachayninman hina hukniraymi kanku, k'ayrakunaq qaranqa llinllilla, unu unullataq, hamp'atuqtaq q’umer ch’aki qarayoq, p'itaqkunamantaqa aswan puriqmi, chaymi chakinku huch'uylla. <ref>{{Cite web|url=http://dictionary.reference.com/browse/toad}}</ref>
== Ch'ikisqan ==
Bufonidos nisqakunaqa tukuy [[Allpa pacha|hatun hallp'akunakipi]] tarikun, manaqa tarikunchu [[Asralya|Asralya suyupi]], [[Antartika|Antártida nisqapipas]]. Hinaspawanpis chaymanta Asralya suyuman churasqa kapunku.
== Referencias ==
b9ar74c0sciqeraymy3ro73ys6eb5zw
Uma llaqta
0
4750
679469
677022
2025-06-20T14:23:35Z
Qhapaqkanki
27936
679469
wikitext
text/x-wiki
'''Uma llaqta,''' kamachiq llaqta icha umalliq llaqta nisqaqa [[hatun llaqta]]m, chaypim [[mama llaqta]]npa kamachiqninkuna tiyaykun.
<gallery>
Rikcha:Rio de la Plata BA 2.JPG|[[Buenos Aires]]
Rikcha:2003-04-18 Moskau Kreml von Christ-Erlöser-Kathedrale aus.jpg|[[Moskwa]]
Rikcha:Tokyo Tower at Night - Yebisu Garden Place (41051988865).jpg|[[Tokio]]
Rikcha:Jakarta 180c.jpg|[[Yakarta]]
Rikcha:Centre of Pichilemu in 2010.jpg|[[Pichilemu]]
Rikcha:Seoul Deoksu-gung.jpg|[[Siul]]
Rikcha:Wellington-FromTopOfMountVictoria.jpg|[[Wellington]]
Rikcha:Vaduz centre.jpg|[[Vaduz]]
</gallery>
[[Katiguriya:Mama llaqta]]
cgmjc9xfvqwwjmj4avp2wc5gyuogqx6
679470
679469
2025-06-20T14:31:43Z
Qhapaqkanki
27936
679470
wikitext
text/x-wiki
'''Uma llaqta,''' qullana, kuraq, kamachiq llaqta icha umalliq llaqta nisqaqa [[hatun llaqta]]m, chaypim [[mama llaqta]]npa kamachiqninkuna tiyaykun.
<gallery>
Rikcha:Rio de la Plata BA 2.JPG|[[Buenos Aires]]
Rikcha:2003-04-18 Moskau Kreml von Christ-Erlöser-Kathedrale aus.jpg|[[Moskwa]]
Rikcha:Tokyo Tower at Night - Yebisu Garden Place (41051988865).jpg|[[Tokio]]
Rikcha:Jakarta 180c.jpg|[[Yakarta]]
Rikcha:Centre of Pichilemu in 2010.jpg|[[Pichilemu]]
Rikcha:Seoul Deoksu-gung.jpg|[[Siul]]
Rikcha:Wellington-FromTopOfMountVictoria.jpg|[[Wellington]]
Rikcha:Vaduz centre.jpg|[[Vaduz]]
</gallery>
[[Katiguriya:Mama llaqta]]
om1x54zypvp3g32626jo1aa8oel2vbu
Wankasanku pruwinsya
0
5804
679475
667801
2025-06-21T09:36:53Z
Hedwig in Washington
7600
([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Peru - Altiplano2.jpg]] → [[File:Ayacucho Region Peru - Altiplano2.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]]
679475
wikitext
text/x-wiki
{| border="0" cellpadding="2" cellspacing="1" align="right" width=290px style="margin-left:1em; background:#458B00; font-size: 95%;"
|- bgcolor="#458B00"
! colspan="2" |
{| border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" align="center"
|- bgcolor="#458B00"
| <font size="+0" color="white">'''Wankasanku pruwinsya <br> <small> Provincia de Huancasancos </small> '''</font>
|}
|- bgcolor="#FFFFFF"
! colspan="2" align="center" | [[Rikcha:Ayacucho Region Peru - Altiplano2.jpg|290px|]]
|-bgcolor="#FFFFFF"
|colspan="2" style="text-align:center; font-size:smaller" | [[Ayakuchu suyu]]pi
|-
|- bgcolor="#FFFFFF"
|- style="color: white; background: #458B00; text-align:center;border-bottom:1px solid #999"
| '''Wankasanku pruwinsya'''
| style="color: white; border-left:1px solid #999"| '''Wallqanqa'''
|- style="background: white"
|rowspan=6| [[Rikcha:Location of the province Huanca Sancos in Ayacucho.svg|145px|center|]]
|- style="background: white"
|style="border-left:1px solid #999"| [[Rikcha:Sin escudo.svg|70px|center|]]
|- style="background: #FFFFFF;border-top:1px solid #999; text-align:center;"
|style="border-left:1px solid #999"|
|- style="background: #458B00; text-align:center;"
|style="color: white; border-left:1px solid #999;border-top:1px solid #999"| '''Unancha'''
|- style="background: white; border-top:1px solid #999;"
|style="border-left:1px solid #999"| [[Rikcha:Sin bandera.svg|100px|center|]]
|- style="background: #FFFFFF; border-top:1px solid #999; text-align:center;"
|style="border-left:1px solid #999"|
|- align="center"
! colspan="2" | .
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Mama llaqta]] || [[Rikcha:Flag of Peru.svg|25px]] [[Piruw]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Tinkurachina siwi]]kuna ||
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Uma llaqta]] || [[Wankasanku]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[:Katiguriya:Suyu (Piruw)|Suyu]] || [[Ayakuchu suyu|Ayakuchu]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[:Katiguriya:Distritu (Piruw)|Distritu]]kuna || 4
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Rimay|Simi]]kuna || [[qhichwa simi]], [[kastilla simi]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Runa]]kuna || 12 120 ''<small>(2005)</small>''
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Runa ñit'inakuy]]|| 4.2 runa / km² ''<small>(2005)</small>''
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Hallka k'iti kanchar]] || 2.862,33 km²
|- bgcolor="#FFFFFF"
| Hanaq kay || 3.525 m
|- bgcolor="#FFFFFF"
| Kamasqa wata || {{pun|20|9|1984}}
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Kuraka]] || Agustín Luis Meneses Salas<br><small>(2019-2022)</small>
|- bgcolor="#FFFFFF"
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Karu rimay yupay]] ||
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Pacha suyu]]|| UTC-5
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Qhichwa simi]]pi<br />llika tiyanan||[www.]
|-
! colspan="2" |
|}
'''Wankasanku pruwinsya''' (kastilla simipi: ''Provincia de Huancasancos'') nisqaqa [[Piruw]] mama llaqtapi, [[Ayakuchu suyu]]pi, huk pruwinsyam. Uma llaqtanqa [[Wankasanku]] llaqtam.
== Wiñay kawsay ==
Kamasqa {{pun|20|9|1984}}, [[Fernando Belaúnde]] Umalliqmi.
== Allpa saywachi ==
* '''[[Urqu]]kuna''': [[Yanakusma]], [[T'uksi urqu]], [[Yanawaqra]], [[Chankarra]], [[Kunturillu]], [[Pukaqapa]], [[Urpuna]], [[Pawqaray urqu]], [[Pikullu]], [[Chuymala]], [[Luqlusqa]], [[Aqnu]],
* '''[[Mayu]]kuna:''' [[Qaracha mayu]] - [[Inkawasi mayu]] - [[Urapampa mayu]] - [[Tarunka mayu]]
* '''[[Qucha]]kuna:''': [[Urqunqucha (Wankasanku)|Urqunqucha]] - [[Iskayqucha]] - [[Qallaqucha]] - [[Aqurqucha]]
== Pulitika rakiy ==
Tawa distritunmi kan.
{| class={{tablabonita}}; style="width:40%;" border="1"
|-
|- style="background:LemonChiffon; color:black"
! '''Distritu'''
! '''Uma llaqta'''
! '''Kuraka'''
|-
| [[Lukanamarka distritu|Lukanamarka]]
| [[Lukanamarka]]
| Juan Quispe Huamanculi
|-
| [[Qarapu distritu|Qarapu]]
| [[Qarapu]]
| Abraham Quispe León
|-
| [[Saksamarka distritu|Saksamarka]]
| [[Saksamarka]]
| Edgar Raul Olivares Yanqui
|-
| [[Sanku distritu|Sanku]]
| [[Wankasanku]]
| Cirilo Pacheco Vilchez
|-
|}
== Simikuna ==
Pruwinsyapiqa aswanta [[qhichwa simi]]tam rimanku.
{|class={{tablabonita}} border="1" style="width:40%;" border="1"
|-bgcolor=#EFEFEF
! '''Distritu'''
! '''Kastilla simita rimaqkuna''' <small> /1 </small>
! '''%'''
! '''Indihina simita rimaqkuna''' <small> /1, /2 </small>
! '''%'''
|-
| [[Lukanamarka distritu|Lukanamarka]]
|align="right" |97
|align="right" |4.2
|align="right" |2,225
|align="right" |95.6
|-
| [[Qarapu distritu|Qarapu]]
|align="right" |340
|align="right" |14.6
|align="right" |1,990
|align="right" |85.4
|-
| [[Saksamarka distritu|Saksamarka]]
|align="right" |77
|align="right" |4.8
|align="right" |1,526
|align="right" |95.0
|-
| [[Sanku distritu|Sanku]]
|align="right" |1,156
|align="right" |36.6
|align="right" |1,999
|align="right" |63.2
|-
| Llapan
|align="right" |1,670
|align="right" |17.7
|align="right" |7,740
|align="right" |82.1
|-
|}
<small> /1 Rimaqkuna: 5 / 5+ wata </small>
<small> /2 Indihina simi: [[qhichwa simi]], [[aymara simi]], [[ashaninka simi]] icha huk indihina simi (mana hawa simi)</small>
<small> Pukyu: <ref>[https://web.archive.org/web/19970412040139/http://www.inei.gob.pe/ www.inei.gob.pe/]</ref> </small>
== Karu puriy ==
* Ituni (Pullitu Warkuna), 200 [[chullpa]]kuna (Wankasanku: 8 km)
* Kutu Kutu (Wankasanku: 15 km)
* Qanu (Wankasanku: 13 km)
* Utari
* Silvanan (Wankasanku: 3 km)
* Wankasankupi: inlisya
== Pruwinsyapi paqarisqa ==
== Apaykachana ==
* [[Wankasanku]] - [[Saksamarka]] - [[Putaq'asa]] - [[Pampa Galeras]] - [[Ika]] - [[Lima]]: 743 km.
* Wankasanku - [[Llawta]] - [[Palpa]] - Ika - Lima: 535 km.
* Wankasanku - [[Qarapu]] - [[Sirk'amarka]] - [[Wamanqa]]: 250 km.
* Wankasanku – Qarapu: 15 km.
* Wankasanku – [[Lukanamarka]]: 24 km.
* Wankasanku – Saksamarka: 10 km.
* Wankasanku - Putaq'asa - [[Challwamayu]] - [[Qayara llaqta|Qayara]] - [[Wankapi]] - [[Kankallu]] - Ayakuchu.
== Kaypipas qhaway ==
* [[K'anchaq Ñan]]
* [[Wamanqa]]
== Willay pukyukuna ==
<references/>
== Hawa t'inkikuna ==
* [http://media.peru.info/mapas/ayacucho.jpg Saywitu: Ayakuchu suyu]
* [https://web.archive.org/web/20080421083747/http://ayacuchovirtual.com/Territorio/Huancasancos.html www.ayacuchovirtual.com/Huancasancos] (kastilla simipi)
{{Ayakuchu suyu}}
{{Suyukuna (Piruw)}}
[[Katiguriya:Pruwinsya (Piruw)]]
[[Katiguriya:Pruwinsya (Ayakuchu suyu)]]
[[Katiguriya:Wankasanku pruwinsya| ]]
b1vqdixk9lxggg3efdn2h6l4gw3jqpm
Hanka
0
6590
679476
673608
2025-06-21T09:36:54Z
Hedwig in Washington
7600
([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Peru - Altiplano2.jpg]] → [[File:Ayacucho Region Peru - Altiplano2.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]]
679476
wikitext
text/x-wiki
[[Image:Ayacucho Region Peru - Altiplano2.jpg|thumb|310px|Hanka, [[Waras]] k'itipi, Piruw]]
'''Hanka''' ([[aymara simi]]<nowiki/>manta: ''Janq'u'', [[Yuraq|"Yuraq]]") nisqaqa [[Javier Pulgar Vidal]]-pa nisqankama [[Piruw]]pi, [[Antikuna]]pi [[sallqa suyu]]m, [[rit'i urqu]]kunapi, [[urqu chullunku]]yuq, mama quchamanta 4800 [[mitru]]<nowiki/>manta aswan hanaq.
==K'ita yurakuna==
*[[Yarita]] ''(Azorella yareta)''
*huk [[phallcha]] ''(Gentiana)'' rikch'aqkuna:
**[[Chunchu wayta]] ''(Gentiana scarlatinostriata)''
**[[Pukamaqasqa]] ''(Gentiana weberbaueri)''
==Sallqa uywakuna==
*[[Kuntur]] ''(Vultur gryphus)''
*[[Wisk'acha]] ''(Viscacia viscacia)''
*[[Chinchilla]] ''(Eriomys chinchilla)''
[[Katiguriya:Piruwpi sallqa suyu]]
[[Katiguriya:Flora (Hanka)|!]]
[[Katiguriya:Fauna (Hanka)|!]]
q9esalytzkhnwnzqga6h70jsa13cbg6
Lamar pruwinsya
0
9611
679477
677101
2025-06-21T09:36:55Z
Hedwig in Washington
7600
([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Peru - Altiplano2.jpg]] → [[File:Ayacucho Region Peru - Altiplano2.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]]
679477
wikitext
text/x-wiki
{| border="0" cellpadding="2" cellspacing="1" align="right" width=290px style="margin-left:1em; background:#458B00; font-size: 95%;"
|- bgcolor="#458B00"
! colspan="2" |
{| border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" align="center"
|- bgcolor="#458B00"
| <font size="+0" color="white">'''Lamar pruwinsya <br> <small> Provincia de La Mar </small> '''</font>
|}
|- bgcolor="#FFFFFF"
! colspan="2" align="center" | [[Rikcha:Ayacucho Region Peru - Altiplano2.jpg|290px|]]
|-bgcolor="#FFFFFF"
|colspan="2" style="text-align:center; font-size:smaller" | [[Ayakuchu suyu]]pi
|- bgcolor="#FFFFFF"
|- style="color: white; background: #458B00; text-align:center;border-bottom:1px solid #999"
| '''Lamar pruwinsya'''
| style="color: white; border-left:1px solid #999"| '''Wallqanqa'''
|- style="background: white"
|rowspan=6| [[Rikcha:Location of the province La Mar in Ayacucho.svg|145px|center|]]
|- style="background: white"
|style="border-left:1px solid #999"| [[Rikcha:Sin escudo.svg|70px|center|]]
|- style="background: #FFFFFF;border-top:1px solid #999; text-align:center;"
|style="border-left:1px solid #999"|
|- style="background: #458B00; text-align:center;"
|style="color: white; border-left:1px solid #999;border-top:1px solid #999"| '''Unancha'''
|- style="background: white; border-top:1px solid #999;"
|style="border-left:1px solid #999"| [[Rikcha:Sin bandera.svg|100px|center|]]
|- style="background: #FFFFFF; border-top:1px solid #999; text-align:center;"
|style="border-left:1px solid #999"|
|- align="center"
! colspan="2" | .
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Mama llaqta]] || [[Rikcha:Flag of Peru.svg|25px]] [[Piruw]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Tinkurachina siwi]]kuna ||
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Uma llaqta]] || [[San Miguel (Ayakuchu)|San Miguel]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[:Katiguriya:Suyu (Piruw)|Suyu]] || [[Ayakuchu suyu|Ayakuchu]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[:Katiguriya:Distritu (Piruw)|Distritu]]kuna || 8
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Simi]]kuna || [[qhichwa simi]], [[kastilla simi]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Runa]]kuna || 75 392 ''<small>(inei2005)</small>''
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Runa ñit'inakuy]]|| 17,16 runa / km² ''<small>(inei 2005)</small>''
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Hallka k'iti kanchar]] || 4 392,15 km²
|- bgcolor="#FFFFFF"
| Hanaq kay || 2.200 m
|- bgcolor="#FFFFFF"
| Kamasqa wata || {{pun|18|3|1861}}
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Kuraka]] || Wilder Manyavilca Silva <br><small> (2019-2022)</small>
|- bgcolor="#FFFFFF"
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Karu rimay yupay]] ||
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Pacha suyu]]|| UTC-5
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Qhichwa simi]]pi llika tiyanan|| [www.]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Kastilla simi]]pi llika tiyanan|| [http://www.munilamar.gob.pe/ munilamar.gob.pe]
|-
! colspan="2" |
|}
'''Lamar pruwinsya''' ([[kastilla simi]]pi: ''La Mar'') nisqaqa [[Piruw]] mama llaqtap [[Ayakuchu suyu]]pi huk pruwinsyam. Uma llaqtanqa [[San Miguel (Ayakuchu)|San Miguel]] llaqtam.
== Wiñay kawsay ==
== Allpa saywachi ==
* [[Qucha]]kuna: Osccoccocha, Pichiwillka qucha, Qanchisqucha, Yanaqucha
* [[Mayu]]kuna: [[Alpharpampa mayu]] - Anchiway mayu - Anqu mayu - Anyay mayu - [[Apurimaq mayu]] - Ccaynanca mayu - Cedromayo - Challwamayu - [[Chunki mayu]] - Chunchuypampa mayu - Churupampa mayu - Kuliswayq'u mayu - La Vega mayu - Mayuq mayu - Osccoccocha mayu - Palljasmayu - [[Pampa mayu|Pampas mayu]] - Piritapunku mayu - Punqui mayu - Purina mayu - Qanchiqucha mayu - Qispiq'asa mayu - Quchawanay mayu - Qullay mayu - Qullpa mayu - Qurimayu - Rayampampa mayu - Sacharakay mayu - Samugari mayu - Santa Rusa mayu - Suyupampa mayu - Tócate mayu - Tunkimayu - [[Turupampa mayu]] - Tutura mayu - Uras mayu - Wallpawasi mayu - [[Warkamayu]] - Warmamayu - Wayllawra mayu - Wiraqucha mayu
* [[Urqu]]kuna:
== Pulitika rakiy ==
Pusaq distritunmi kan:
{| class={{tablabonita}}; style="width:30%;" border="1"
|-
|- style="background:LemonChiffon; color:black"
! '''Distritu'''
! '''Uma llaqta'''
|-
| [[Anqu distritu|Anqu]]
| [[Chiquintirca]]
|-
| [[Ayna distritu|Ayna]]
| [[San Francisco (Lamar)|San Francisco]]
|-
| [[Chillka distritu|Chillka]]
| [[Chillka llaqta|Chillka]]
|-
| [[Chunki distritu|Chunki]]
| [[Chunki]]
|-
| [[Luis Carranza distritu|Luis Carranza]]
| [[Pampas (Lamar)|Pampas]]
|-
| [[Samugari distritu|Samugari]]
| [[Palmapampa]]
|-
| [[San Miguel distritu (Ayakuchu)|San Miguel]]
| [[San Miguel (Ayakuchu)|San Miguel]]
|-
| [[Santa Rusa distritu (Ayakuchu)|Santa Rusa]]
| [[Santa Rusa (Lamar)|Santa Rusa]]
|-
| [[Tampu distritu (Ayakuchu)|Tampu]]
| [[Tampu (Lamar)|Tampu]]
|-
|}
== Simikuna ==
Pruwinsyapiqa aswanta [[qhichwa simi]]tam rimanku.
{|class={{tablabonita}} border="1" style="width:40%;" border="1"
|-bgcolor=#EFEFEF
! '''Distritu'''
! '''Kastilla simita rimaqkuna''' <small> /1 </small>
! '''%'''
! '''Indihina simita rimaqkuna''' <small> /1, /2 </small>
! '''%'''
|-
| [[Anqu distritu|Anqu]]
|align="right" |814
|align="right" |6.1
|align="right" |12,450
|align="right" |93.7
|-
| [[Ayna distritu|Ayna]]
|align="right" |3,220
|align="right" |35.6
|align="right" |5,824
|align="right" |64.3
|-
| [[Chillqa distritu|Chillqa]]
|align="right" |72
|align="right" |3.1
|align="right" |2,268
|align="right" |96.8
|-
| [[Chunki distritu|Chunki]]
|align="right" |143
|align="right" |2.7
|align="right" |5,076
|align="right" |97.2
|-
| [[Luis Carranza distritu|Luis Carranza]]
|align="right" |66
|align="right" |3.6
|align="right" |1,765
|align="right" |96.3
|-
| [[San Miguel (Lamar) distritu|San Miguel]]
|align="right" |2,430
|align="right" |14.9
|align="right" |13,879
|align="right" |84.9
|-
| [[Santa Rosa (Lamar) distritu|Santa Rosa]]
|align="right" |3,066
|align="right" |31.6
|align="right" |6,634
|align="right" |68.3
|-
| [[Tampu (Lamar) distritu|Tampu]]
|align="right" |1,887
|align="right" |12.1
|align="right" |13,740
|align="right" |87.8
|-
| Llapan
|align="right" |11,698
|align="right" |15.9
|align="right" |61,636
|align="right" |83.9
|-
|}
<small> /1 Rimaqkuna: 5 / 5+ wata </small>
<small> /2 Indihina simi: [[qhichwa simi]], [[aymara simi]], [[ashaninka simi]] icha huk indihina simi (mana hawa simi)</small>
<small> Pukyu: <ref>[https://web.archive.org/web/19970412040139/http://www.inei.gob.pe/ www.inei.gob.pe/]</ref> </small>
== Karu puriy ==
* [[San Francisco (Ayakuchu)|San Francisco]]
* [[Pachamarka]] llaqta, [[Pukara (Lamar)|Pukara]], [[Ccatunorcco]]
* [[Mayunmarka]]: [[raqay]]kuna ([[Anqu distritu]])
* [[Raqay]]kuna: Ñawpallaqta, Paria, Rayama, Santiago Pampa (Anchiwaypi Chiquintircapipas)
* [[Inkapirqa (Lamar)|Inkapirqa]] (Hatun Pallqa)
* [[Anqu distritu]]pi quchakuna ( ~ 20)
* [[Phaqcha]]kuna: Ispacc, Ccatun Ispacc, Yanaphaqcha (Urpay Tócatepi)
== Pruwinsyapi paqarisqa ==
== Kaypipas qhaway ==
* [[Wamanqa]]
== Willay pukyukuna ==
<references/>
== Hawa t'inkikuna ==
* [http://media.peru.info/mapas/ayacucho.jpg Saywitu: Ayakuchu suyu]
* [http://www.munilamar.gob.pe Municipalidad Pruwinsyal Lamar] (kastilla simipi)
* [https://web.archive.org/web/20080304043249/http://ayacuchovirtual.com/Territorio/La%20Mar.html www.ayacuchovirtual.com/LaMar] (kastilla simipi)
* [https://web.archive.org/web/20160630065743/http://spij.minjus.gob.pe/Normas/textos/160710T.pdf Ley No. 29558, Musuq distritu: Samugari]
{{Ayakuchu suyu}}
{{Suyukuna (Piruw)}}
[[Katiguriya:Pruwinsya (Piruw)]]
[[Katiguriya:Pruwinsya (Ayakuchu suyu)]]
[[Katiguriya:Lamar pruwinsya| ]]
iop49gq255f5q3sirf0wdnwsxfpuuzk
Pischa distritu
0
19932
679478
668867
2025-06-21T09:36:56Z
Hedwig in Washington
7600
([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Peru - Altiplano2.jpg]] → [[File:Ayacucho Region Peru - Altiplano2.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]]
679478
wikitext
text/x-wiki
{| border="0" cellpadding="2" cellspacing="1" align="right" width=290px style="margin-left:1em; background:#698B22; font-size: 95%;"
|- bgcolor="#698B22"
! colspan="2" |
{| border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" align="center"
|- bgcolor="#698B22"
| <font size="+0" color="white">'''Pischa distritu <br/> <small> Distrito de Santiago de Pischa </small> '''</font>
|}
|- bgcolor="#FFFFFF"
! colspan="2" align="center" | [[Image:Ayacucho Region Peru - Altiplano2.jpg|290px|]]
|-bgcolor="#FFFFFF"
|colspan="2" style="text-align:center; font-size:smaller" | [[Ayakuchu suyu]]pi
|-
|- bgcolor="#FFFFFF"
|- style="color: white; background: #698B22; text-align:center;border-bottom:1px solid #999"
| '''Wamanqa pruwinsya'''
| style="color: white; border-left:1px solid #999"| '''Wallqanqa'''
|- style="background: white"
|rowspan=6| [[Image:Location of the province Huamanga in Ayacucho.svg|145px|center|]]
|- style="background: white"
|style="border-left:1px solid #999"| [[Image:Sin escudo.svg|70px|center|]]
|- style="background: #FFFFFF;border-top:1px solid #999; text-align:center;"
|style="border-left:1px solid #999"|
|- style="background: #698B22; text-align:center;"
|style="color: white; border-left:1px solid #999;border-top:1px solid #999"| '''Unancha'''
|- style="background: white; border-top:1px solid #999;"
|style="border-left:1px solid #999"| [[Image:Sin bandera.svg|100px|center|border|]]
|- style="background: #FFFFFF; border-top:1px solid #999; text-align:center;"
|style="border-left:1px solid #999"|
|- align="center"
! colspan="2" | .
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Mama llaqta]] || [[Image:Flag of Peru.svg|25px]] [[Piruw]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Tinkurachina siwi]]kuna ||
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Uma llaqta]] || [[San Pedro de Cachi llaqta|San Pedro de Cachi]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[:Category:Suyu (Piruw)|Suyu]] || [[Ayakuchu suyu]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[:Category:Pruwinsya (Piruw)|Pruwinsya]] || [[Wamanqa pruwinsya]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Rimay|Simi]]kuna || [[qhichwa simi]], [[kastilla simi]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Runa]]kuna || 1.467 ''<small>(2007)</small>''
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Runa ñit'inakuy]]|| - runa / km² ''<small>()</small>''
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Hallka k'iti kanchar]] || 114,94 km²
|- bgcolor="#FFFFFF"
| Hanaq kay || 3.188 m
|- bgcolor="#FFFFFF"
| Kamasqa wata ||
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Kuraka]] || Pelayo Santiago Pareja
|- bgcolor="#FFFFFF"
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Karu rimay yupay]] ||
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Pacha suyu]]|| UTC-5
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Qhichwa simi]]pi llika tiyanan|| [www.]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Kastilla simi]]pi llika tiyanan|| [www.]
|- align="center"
!colspan="2" |
|}
'''Pischa distritu'''; ([[kastilla simi]]pi: ''Distrito de Santiago de Pischa'') nisqaqa huk distritum [[Wamanqa pruwinsya]]pi, [[Ayakuchu suyu]]pi, [[Piruw]] mama llaqtapi. Uma llaqtanqa [[San Pedro de Cachi llaqta|San Pedro de Cachi]] llaqtam.
== Allpa saywachi ==
* [[Urqu]]kuna:
* [[Qucha]]kuna:
* [[Mayu]]kuna: [[Kachi mayu]]
== Simikuna ==
Distritupiqa aswanta [[qhichwa simi]]tam rimanku.
{|class={{tablabonita}} border="1" style="width:35%;" border="1"
|-bgcolor=#EFEFEF
! '''Distritu / Pruwinsya'''
! '''[[Kastilla simi|Kastilla]] simita rimaqkuna''' <small> /1 </small>
! '''%'''
! '''[[Indihina]] simita rimaqkuna''' <small> /1, /2 </small>
! '''%'''
|-
| Pischa distritu
|align="right" |276
|align="right" |21.1
|align="right" |1,031
|align="right" |78.6
|-
| Wamanqa pruwinsya
|align="right" |95,571
|align="right" |48.4
|align="right" |101,575
|align="right" |51.5
|-
|}
<small> /1 Rimaqkuna: 5 / 5+ wata </small>
<small> /2 Indihina simi: [[qhichwa simi]], [[aymara simi]], [[ashaninka simi]] icha huk indihina simi (mana hawa simi)</small>
<small> Pukyu: <ref>[https://web.archive.org/web/19970412040139/http://www.inei.gob.pe/ www.inei.gob.pe/]</ref> </small>
== Kaypipas qhaway ==
== Pukyukuna ==
<references/>
* [https://web.archive.org/web/19970412040139/http://www.inei.gob.pe/ Piruwpi pruwinsyakuna distritukunapas: Yupaykuna (INEI)]
== Hawa t'inkikuna ==
* [http://media.peru.info/mapas/ayacucho.jpg Saywitu: Ayakuchu suyu]
{{Distritukuna (Ayakuchu suyu)}}
{{Ayakuchu suyu}}
{{Suyukuna (Piruw)}}
[[Category:Distritu (Piruw)]]
[[Category:Distritu (Ayakuchu suyu)]]
[[Category:Distritu (Wamanqa pruwinsya)]]
csfj56zxzxm8rl8nfjsvilte294z4rf
Ruraq:Jorgelhq/Misi
2
64101
679460
679408
2025-06-20T12:31:26Z
Elwinlhq
21950
679460
wikitext
text/x-wiki
'''Misi''', '''wasi misi''' (''Felis catus'') nisqapas, huch'uy, [[Aycha mikhuq|aycha mikhuqtaq]], [[Ñuñuq|ñuñuq uywakunamantataq]], Felidae [[Rikch'aq ayllu|ayllumanta]]. Misikunataqa yaqa 10.000 watañam [[Uywariy|uywasqa]] kapunku. <ref name="9500 years">{{Cite web|title=Oldest known pet cat? 9500-year-old burial found on Cyprus|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2004/04/0408_040408_oldestpetcat.html|date=2004-04-08|publisher=National Geographic News}}</ref>
== Tukuy qhawariy ==
Wasi misikunataqa "wasi misi" nispa sutichankullataqmi, wasi ukhupi [[Uywana|uywa]] hina uywaqtinku. Paykunaqa kay pachapi aswan riqsisqa [[Uywana|uywakunamanta]] hukninmi. [[Runa|Runakunaqa]] chupakunata, huk'uchakunata hap'inankupaqmi uywanku, chaynallataq paykunawan kushka kawsananpaq. Michiq misikunapis kanmi, chaykunaqa huchuy [[Khankiq|hukuchanata, huk'uchakunatapas]] uywanku; hinaspa salqa misikuna, chaykunaqa wasi misikunam, runamanta karunpi kawsaq. 2021 watapi, pachantinpi yaqa 220 hunu uywa misikuna, hinallataq 480 hunu sallqa misikuna ima karqan. <ref>{{Cite web|date=2021|title=Statistics on cats|url=https://carocat.eu/statistics-on-cats-and-dogs/}}</ref> <ref>{{Cite web|date=23 September 2023|title=How Many Cats Are in the World? A Statistical Overview|url=https://worldanimalfoundation.org/cats/how-many-cats-are-in-the-world/}}</ref>
Yaqa 92 rikchaq misikunan kan. <ref name="Driscoll_al2009">{{Cite journal|date=2009|title=The taming of the cat}}</ref> Wasi misikunaqa pisi chukchayuq, suni chukchayuq, mana chukchayuq ima tarikun.
== Tukuy kawsaynin ==
Ñawpaqqa, ashwanta [[Ihiptu|Egipto]] suyupi, runakunaqa misikunata uywaq kanku, misikuna [[Ukucha|chupakunata]], [[Hatun ukucha|ratakunata]] hap'ispa mikhusqankurayku. Uywa hina uywasqa misikunamanta aswan ñawpaq pruebakunaqa [[Allpapura hatun qucha|Mediterráneo]] wat'a [[Kipru|Chipremantam]], yaqa 7500 Kristup ñawpan pachamanta. [[Mawk'a Ihiptu|Ñawpa Egipto runakunaqa]] misikunatam dios hina yupaychaqku, achka kutitaqmi momiarqanku dueñonkunawan "wiñaypaq" kanankupaq. <ref>{{Cite web|date=2025-04-27|title=Archaeologists discover secret behind why we keep cats as pets|url=https://www.independent.co.uk/news/science/archaeology/cats-mummified-pets-egypt-archaeologists-b2740373.html|language=en}}</ref>
Kunan pacha runakunaqa sapa kuti misikunata, alqukunata ima uywanku. Hinallataqmi kan wakin wasi misikuna, chaykunaqa kawsanku mana runakunaq qhawayllanwan. Kay misikunataqa "sallqa misi" utaq "k'ikllu utaq ñanpi tiyaq misi" nisqa. Misikunaqa ñawpaq Ehiptu runakunawan chaypi kashaqtinku uywaman tukuynin qallaykurqan.
Misikunaqa ukhunyachay ''Felis'' uywa nisqaman rikch'akun aylluman nisqayuqmi. Misipa ñawpaq chakinkunaqa manam runap makinkuna hinachu, mana hark'asqa unupi puriq k'aspi tullukunawanmi hombronman k'askasqa. Chaykunaqa misikunatan cuerponkuta ima espaciotapas pasachinman, maymanchus umankuman churakunman. <ref name="Gillis 2002">{{Cite web|title=Cat skeleton|work=Zoolab: a website for animal biology|publisher=University of Wisconsin|date=22 July 2002|url=http://bioweb.uwlax.edu/zoolab/Table_of_Contents/Lab-9b/Cat_Skeleton_1/cat_skeleton_1.htm}}</ref>
Ashkha wasi misikunaqa imatacha uywaqninku qun chayman hina mikhunku. Kunan pachaqa michikunaqa mikhullankutaqmi makinawan ruwasqa mikhuykunata, kayta ruwanku misikunapaq allin kallpayuq kananpaq ruwasqa. Askha imaymana misi mikhuykuna kan.
t7mtjezsbs2f0rjwla489c4xgw87o23
679461
679460
2025-06-20T12:32:18Z
Elwinlhq
21950
679461
wikitext
text/x-wiki
'''Misi''', '''wasi misi''' (''Felis catus'') nisqapas, huch'uy, [[Aycha mikhuq|aycha mikhuqtaq]], [[Ñuñuq|ñuñuq uywakunamantataq]], Felidae [[Rikch'aq ayllu|ayllumanta]]. Misikunataqa yaqa 10.000 watañam [[Uywariy|uywasqa]] kapunku. <ref name="9500 years">{{Cite web|title=Oldest known pet cat? 9500-year-old burial found on Cyprus|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2004/04/0408_040408_oldestpetcat.html|date=2004-04-08|publisher=National Geographic News}}</ref>
== Tukuy qhawariy ==
Wasi misikunataqa "wasi misi" nispa sutichankullataqmi, wasi ukhupi [[Uywana|uywa]] hina uywaqtinku. Paykunaqa kay pachapi aswan riqsisqa [[Uywana|uywakunamanta]] hukninmi. [[Runa|Runakunaqa]] chupakunata, huk'uchakunata hap'inankupaqmi uywanku, chaynallataq paykunawan kushka kawsananpaq. Michiq misikunapis kanmi, chaykunaqa huchuy [[Khankiq|hukuchanata, huk'uchakunatapas]] uywanku; hinaspa salqa misikuna, chaykunaqa wasi misikunam, runamanta karunpi kawsaq. 2021 watapi, pachantinpi yaqa 220 hunu uywa misikuna, hinallataq 480 hunu sallqa misikuna ima karqan. <ref>{{Cite web|date=2021|title=Statistics on cats|url=https://carocat.eu/statistics-on-cats-and-dogs/}}</ref> <ref>{{Cite web|date=23 September 2023|title=How Many Cats Are in the World? A Statistical Overview|url=https://worldanimalfoundation.org/cats/how-many-cats-are-in-the-world/}}</ref>
Yaqa 92 rikchaq misikunan kan. <ref name="Driscoll_al2009">{{Cite journal|date=2009|title=The taming of the cat}}</ref> Wasi misikunaqa pisi chukchayuq, suni chukchayuq, mana chukchayuq ima tarikun.
== Tukuy kawsaynin ==
Ñawpaqqa, ashwanta [[Ihiptu|Egipto]] suyupi, runakunaqa misikunata uywaq kanku, misikuna [[Ukucha|chupakunata]], [[Hatun ukucha|ratakunata]] hap'ispa mikhusqankurayku. Uywa hina uywasqa misikunamanta aswan ñawpaq pruebakunaqa [[Allpapura hatun qucha|Mediterráneo]] wat'a [[Kipru|Chipremantam]], yaqa 7500 Kristup ñawpan pachamanta. [[Mawk'a Ihiptu|Ñawpa Egipto runakunaqa]] misikunatam dios hina yupaychaqku, achka kutitaqmi momiarqanku dueñonkunawan "wiñaypaq" kanankupaq. <ref>{{Cite web|date=2025-04-27|title=Archaeologists discover secret behind why we keep cats as pets|url=https://www.independent.co.uk/news/science/archaeology/cats-mummified-pets-egypt-archaeologists-b2740373.html|language=en}}</ref>
Kunan pacha runakunaqa sapa kuti misikunata, alqukunata ima uywanku. Hinallataqmi kan wakin wasi misikuna, chaykunaqa kawsanku mana runakunaq qhawayllanwan. Kay misikunataqa "sallqa misi" utaq "k'ikllu utaq ñanpi tiyaq misi" nisqa. Misikunaqa ñawpaq Ehiptu runakunawan chaypi kashaqtinku uywaman tukuynin qallaykurqan.
Misikunaqa ukhunyachay ''Felis'' uywa nisqaman rikch'akun aylluman nisqayuqmi. Misipa ñawpaq chakinkunaqa manam runap makinkuna hinachu, mana hark'asqa unupi puriq k'aspi tullukunawanmi hombronman k'askasqa. Chaykunaqa misikunatan cuerponkuta ima espaciotapas pasachinman, maymanchus umankuman churakunman. <ref name="Gillis 2002">{{Cite web|title=Cat skeleton|work=Zoolab: a website for animal biology|publisher=University of Wisconsin|date=22 July 2002|url=http://bioweb.uwlax.edu/zoolab/Table_of_Contents/Lab-9b/Cat_Skeleton_1/cat_skeleton_1.htm}}</ref>
Ashkha wasi misikunaqa imatacha uywaqninku qun chayman hina mikhunku. Kunan pachaqa michikunaqa mikhullankutaqmi makinawan ruwasqa mikhuykunata, kayta ruwanku misikunapaq allin kallpayuq kananpaq ruwasqa. Askha imaymana misi mikhuykuna kan.
== Qillqasqakuna ==
bgbb3p0jgxaghf6ygupf6g27zvgi1qm
679462
679461
2025-06-20T12:34:21Z
Elwinlhq
21950
imagen
679462
wikitext
text/x-wiki
'''Misi''', '''wasi misi''' (''Felis catus'') nisqapas, huch'uy, [[Aycha mikhuq|aycha mikhuqtaq]], [[Ñuñuq|ñuñuq uywakunamantataq]], Felidae [[Rikch'aq ayllu|ayllumanta]]. Misikunataqa yaqa 10.000 watañam [[Uywariy|uywasqa]] kapunku. <ref name="9500 years">{{Cite web|title=Oldest known pet cat? 9500-year-old burial found on Cyprus|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2004/04/0408_040408_oldestpetcat.html|date=2004-04-08|publisher=National Geographic News}}</ref>
[[Rikcha:Felis silvestris catus sitting on rice straw.jpg|wak=Misi|rikchacha|Misi]]
== Tukuy qhawariy ==
Wasi misikunataqa "wasi misi" nispa sutichankullataqmi, wasi ukhupi [[Uywana|uywa]] hina uywaqtinku. Paykunaqa kay pachapi aswan riqsisqa [[Uywana|uywakunamanta]] hukninmi. [[Runa|Runakunaqa]] chupakunata, huk'uchakunata hap'inankupaqmi uywanku, chaynallataq paykunawan kushka kawsananpaq. Michiq misikunapis kanmi, chaykunaqa huchuy [[Khankiq|hukuchanata, huk'uchakunatapas]] uywanku; hinaspa salqa misikuna, chaykunaqa wasi misikunam, runamanta karunpi kawsaq. 2021 watapi, pachantinpi yaqa 220 hunu uywa misikuna, hinallataq 480 hunu sallqa misikuna ima karqan. <ref>{{Cite web|date=2021|title=Statistics on cats|url=https://carocat.eu/statistics-on-cats-and-dogs/}}</ref> <ref>{{Cite web|date=23 September 2023|title=How Many Cats Are in the World? A Statistical Overview|url=https://worldanimalfoundation.org/cats/how-many-cats-are-in-the-world/}}</ref>
Yaqa 92 rikchaq misikunan kan. <ref name="Driscoll_al2009">{{Cite journal|date=2009|title=The taming of the cat}}</ref> Wasi misikunaqa pisi chukchayuq, suni chukchayuq, mana chukchayuq ima tarikun.
== Tukuy kawsaynin ==
Ñawpaqqa, ashwanta [[Ihiptu|Egipto]] suyupi, runakunaqa misikunata uywaq kanku, misikuna [[Ukucha|chupakunata]], [[Hatun ukucha|ratakunata]] hap'ispa mikhusqankurayku. Uywa hina uywasqa misikunamanta aswan ñawpaq pruebakunaqa [[Allpapura hatun qucha|Mediterráneo]] wat'a [[Kipru|Chipremantam]], yaqa 7500 Kristup ñawpan pachamanta. [[Mawk'a Ihiptu|Ñawpa Egipto runakunaqa]] misikunatam dios hina yupaychaqku, achka kutitaqmi momiarqanku dueñonkunawan "wiñaypaq" kanankupaq. <ref>{{Cite web|date=2025-04-27|title=Archaeologists discover secret behind why we keep cats as pets|url=https://www.independent.co.uk/news/science/archaeology/cats-mummified-pets-egypt-archaeologists-b2740373.html|language=en}}</ref>
Kunan pacha runakunaqa sapa kuti misikunata, alqukunata ima uywanku. Hinallataqmi kan wakin wasi misikuna, chaykunaqa kawsanku mana runakunaq qhawayllanwan. Kay misikunataqa "sallqa misi" utaq "k'ikllu utaq ñanpi tiyaq misi" nisqa. Misikunaqa ñawpaq Ehiptu runakunawan chaypi kashaqtinku uywaman tukuynin qallaykurqan.
Misikunaqa ukhunyachay ''Felis'' uywa nisqaman rikch'akun aylluman nisqayuqmi. Misipa ñawpaq chakinkunaqa manam runap makinkuna hinachu, mana hark'asqa unupi puriq k'aspi tullukunawanmi hombronman k'askasqa. Chaykunaqa misikunatan cuerponkuta ima espaciotapas pasachinman, maymanchus umankuman churakunman. <ref name="Gillis 2002">{{Cite web|title=Cat skeleton|work=Zoolab: a website for animal biology|publisher=University of Wisconsin|date=22 July 2002|url=http://bioweb.uwlax.edu/zoolab/Table_of_Contents/Lab-9b/Cat_Skeleton_1/cat_skeleton_1.htm}}</ref>
Ashkha wasi misikunaqa imatacha uywaqninku qun chayman hina mikhunku. Kunan pachaqa michikunaqa mikhullankutaqmi makinawan ruwasqa mikhuykunata, kayta ruwanku misikunapaq allin kallpayuq kananpaq ruwasqa. Askha imaymana misi mikhuykuna kan.
== Qillqasqakuna ==
jsaiph5w5gm0symxmwrmggh5u78loqn
Ruraq:Capac Magaly/Ispi kanka
2
64112
679463
679437
2025-06-20T12:48:35Z
Elwinlhq
21950
679463
wikitext
text/x-wiki
'''Ispi kankataqa''' [[Titiqaqa qucha|Titicaca quchapi]], [[Punu suyu|Punu llaqtapi]] Piruw suyupi mikhukun, hinallataq [[Wuliwya]] suyupi, La Paz llaqtapi<ref name=":0">{{Cite web|url=https://amn.bo/2021/07/07/siete-comidas-de-la-tradicion-historica-pacena-perviven-en-mercados/}}</ref>.
Randy Chávez nin, ispi kankataqa pachak watakunamantañan kay qucha suyupi runakuna mikhunku, kashaqtinmantapachan.
== Ruwana ==
[[Ispi|Ispiqa]],huch'uy challwakunalla,chayta munayta ch’uyanchana manaraq q'illu hak'uwan, kachiwan, ruqutuwan huñuykuspa. Chaymantataq tukuyta <ref>{{Cite web|url=http://info.caserita.com/Ispi-pescado-frito-a102}}</ref> ruphay aceitepi kankana. hinaspa kankasqaña kaptinqa [[Yuraq p'akincha|papa]], [[Mut'i|sara mut'i]], [[ch'uñu]] phasiyuqta ima mikhunku, hinaspa [[llaqwa]] sutiyuq sarsawan kuska mikhuykuna.
== Qillqasqakuna ==
# «[https://web.archive.org/web/20210710210136/https://amn.bo/2021/07/07/siete-comidas-de-la-tradicion-historica-pacena-perviven-en-mercados/ Siete comidas de la tradición histórica paceña perviven en mercados]». ''Agencia Municipal de Noticias''. 7 de julio de 2021. Archivado desde el original el 10 de julio de 2021. Consultado el 17 de septiembre de 2021.
b6lzgkbulcf56as5xawonos0aemc2k7
679464
679463
2025-06-20T12:57:28Z
Elwinlhq
21950
referncias
679464
wikitext
text/x-wiki
'''Ispi kankataqa''' [[Titiqaqa qucha|Titicaca quchapi]], [[Punu suyu|Punu llaqtapi]] Piruw suyupi mikhukun, hinallataq [[Wuliwya]] suyupi, La Paz llaqtapi<ref>https://www.oannes.org.pe/noticias/peru-puno-prohiben-pesca-y-venta-del-ispi-ademas-del-pejerrey-en-semana-santa/</ref>.
Randy Chávez nin, ispi kankataqa pachak watakunamantañan kay qucha suyupi runakuna mikhunku, kashaqtinmantapachan.<ref>«[https://web.archive.org/web/20210710210136/https://amn.bo/2021/07/07/siete-comidas-de-la-tradicion-historica-pacena-perviven-en-mercados/ Siete comidas de la tradición histórica paceña perviven en mercados]». ''Agencia Municipal de Noticias''. 7 de julio de 2021. Archivado desde el original el 10 de julio de 2021. Consultado el 17 de septiembre de 2021.</ref>
== Ruwana ==
[[Ispi|Ispiqa]],huch'uy challwakunalla,chayta munayta ch’uyanchana manaraq q'illu hak'uwan, kachiwan, ruqutuwan huñuykuspa. Chaymantataq tukuyta <ref>«[http://info.caserita.com/Ispi-pescado-frito-a102 Ispi, pescado frito - Recetas - Cocina boliviana]». ''Caserita.info''. Consultado el 17 de septiembre de 2021.</ref> ruphay aceitepi kankana. hinaspa kankasqaña kaptinqa [[Yuraq p'akincha|papa]], [[Mut'i|sara mut'i]], [[ch'uñu]] phasiyuqta ima mikhunku, hinaspa [[llaqwa]] sutiyuq sarsawan kuska mikhuykuna.
== Qillqasqakuna ==
17k8cqyc7yuygmn3duozud77wiou6vd
679465
679464
2025-06-20T12:58:50Z
Elwinlhq
21950
/* Qillqasqakuna */
679465
wikitext
text/x-wiki
'''Ispi kankataqa''' [[Titiqaqa qucha|Titicaca quchapi]], [[Punu suyu|Punu llaqtapi]] Piruw suyupi mikhukun, hinallataq [[Wuliwya]] suyupi, La Paz llaqtapi<ref>https://www.oannes.org.pe/noticias/peru-puno-prohiben-pesca-y-venta-del-ispi-ademas-del-pejerrey-en-semana-santa/</ref>.
Randy Chávez nin, ispi kankataqa pachak watakunamantañan kay qucha suyupi runakuna mikhunku, kashaqtinmantapachan.<ref>«[https://web.archive.org/web/20210710210136/https://amn.bo/2021/07/07/siete-comidas-de-la-tradicion-historica-pacena-perviven-en-mercados/ Siete comidas de la tradición histórica paceña perviven en mercados]». ''Agencia Municipal de Noticias''. 7 de julio de 2021. Archivado desde el original el 10 de julio de 2021. Consultado el 17 de septiembre de 2021.</ref>
== Ruwana ==
[[Ispi|Ispiqa]],huch'uy challwakunalla,chayta munayta ch’uyanchana manaraq q'illu hak'uwan, kachiwan, ruqutuwan huñuykuspa. Chaymantataq tukuyta <ref>«[http://info.caserita.com/Ispi-pescado-frito-a102 Ispi, pescado frito - Recetas - Cocina boliviana]». ''Caserita.info''. Consultado el 17 de septiembre de 2021.</ref> ruphay aceitepi kankana. hinaspa kankasqaña kaptinqa [[Yuraq p'akincha|papa]], [[Mut'i|sara mut'i]], [[ch'uñu]] phasiyuqta ima mikhunku, hinaspa [[llaqwa]] sutiyuq sarsawan kuska mikhuykuna.
== Qillqasqakuna ==
j9a9g5vux0y0ifh96cfg4b3m7b6ju5q
Ruraq:Killa Kani/Ollucos con charqui
2
64116
679467
679459
2025-06-20T13:09:20Z
Elwinlhq
21950
679467
wikitext
text/x-wiki
Ulluqu [[Ch'arki|charquiwan]], , [[Ulluku|ullukumanta]], ch'aki [[Llama|paqocha]] [[Aycha|aychamanta]] chay mikhuna rurasqa. Chayqa allin riqsisqa Piru suyupi, ichaqa [[Qusqu suyu|qusqupi]] <ref>Fetzer, Erika (2 de abril de 2004). ''[https://books.google.es/books?id=-yU-AQAAIAAJ& Sabores del Perú: la cocina peruana desde los incas hasta nuestros días]''. Viena. pp. 56-57. <small><nowiki>ISBN 9788483302491</nowiki></small>. Consultado el 29 de octubre de 2018.</ref> hinallataq [[Pasqu urqu|Cerro de Pasco]] anchay llaqtaqunapi ashwan riqsisqa.
Mana charqui kaqtinka chalonawanmi yanapachiquwaq, chaytaqmi [[Waka|waka aychamanta]] utaq khuchi aychamanta ruwasqa, huch’uyta quchunki mana sasa wayk’unapac, [[Limaq|Lima]] suyupi mana chayhina costumbre kanchu. paqocha aychatapas mana tarikunchu, chayrayqu hatun quchamanta mikhunata hurqunqu anchayta churawaqmi . <ref name=":4" /> {{Reflist|2}}
kunbzgnos4gkpgq8dr3ef4ub4xi50ue
Ruraq:Elwinlhq/Ch'arkiyuq Ullukucha
2
64117
679468
2025-06-20T13:28:11Z
Elwinlhq
21950
Creado al traducir la página «[[:es:Special:Redirect/revision/154629574|Olluquito con charqui]]»
679468
wikitext
text/x-wiki
'''Ch'arkiyuq ullukucha''' nisqaqa huq ancha riqsisqa mikhuymi, Piruwmanta mikhuykunamanta, [[Ulluku|ullukuwan]] [[llama]] [[Ch'arki|ch'arkiwan]] wayk'usqa.
Olluquito charquiwan, <ref>[https://books.google.es/books?id=TYKPIEA6fU8C&pg=PA5&dq=%22olluquito+con+charqui%22&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwjrqZHxjJPeAhUFO8AKHVh4ANQQ6AEISDAG#v=onepage&q=%22olluquito%20con%20charqui%22&f=false Raíces y tubérculos andinos: avances de investigación]. International Potato Center. 1999. Consultado el 19 de octubre de 2018.</ref> <ref name=":5">Bustíos de Sanguineti, María Luisa (c. 1960). [https://books.google.es/books/about/Recetas_econ%C3%B3micas_y_pr%C3%A1cticas_de_coci.html?id=OEdZAAAAMAAJ&redir_esc=y Recetas económicas y prácticas de cocina y reposteria]. Lima. p. 80. Consultado el 9 de febrero de 2019.</ref> icha olluquitolla, <ref name=":6">Acurio, Gastón (2008). [https://books.google.es/books?id=MID-tgAACAAJ& Larousse de la gastronomía peruana: diccionario gatronómico ilustrado]. Lima: Q.W. Editores. pp. 258-260. <nowiki>ISBN 9789972589379</nowiki>.</ref> nisqaqa ch'aki [[llama]] [[Aycha|aychamanta]] rurasqa [[Ulluku|ollucoswan]] [[Ch'arki|charquiwan]] rurasqa q'usñim . Chayqa típico Peru urqukuna, aswanta kay [[Qusqu suyu|departamento de Cuzco]] <ref name=":0" /> hinallataq [[Pasqu urqu|Cerro de Pasco]] llaqtapi. {{Reflist|2}}
qnpwvwe9wpa1ab2qmizp2uqc8yrj2kf
Ruraq:Milhy98/Wayra
2
64118
679471
2025-06-21T04:56:26Z
Milhy98
32545
Creado al traducir la página «[[:es:Special:Redirect/revision/167705176|Viento]]»
679471
wikitext
text/x-wiki
'''Wayra'''qa [[Wayra pacha|Pachamamap wayra pachanpi]] purin, phukukuyhina purin.
Allpa rupaptinqa, wayra kallpawan hamun. Alto pampakunapiqa hukniraymi wayraqa. Chaynallataqmi pampakunapipas. Lamar qucha qayllapiqa hukniraytaqmi, yunkapi hina.
Chaymantapas sinchi wayrakunam wasikunata tuñichispa hatun wayra-parakunata rikurichin.
Huk lawkunapipas wayraqa uywakunatam waqllichin, mikuyninkutapas, cazanankupaqpas, chaymi manaña defiendekuyta atinkuchu. <ref>«[http://www.nurr.ula.ve/saladegeografia/DOCUMENTOS/METEORO_CLIMATOLOGIA/Presentacion_6_VIENTOS.pdf Evangelista Torricelli». MacTutor History of Mathematics and Science]. Consultado el 20 de marzo de 2025.</ref>
tdl3xfwo4zftr32nrwae05ebaqzm9ol
679472
679471
2025-06-21T05:20:47Z
Milhy98
32545
imágenes
679472
wikitext
text/x-wiki
[[Rikcha:002 2017 11 14 Wind.jpg|rikchacha|166x166px|Lamar quchapi wayrakuna]]
'''Wayra'''qa [[Wayra pacha|Pachamamap wayra pachanpi]] purin, phukuyhina purin.
Hallp'a rupaqtinqa, wayraqa kallpawan hamun. ''Alto'' [[pampa]]<nowiki/>kunapiqa hukniraq wayraqa, chhaynallataqmi pampakunapipis, [[Hatun qucha|Lamar qucha]] qayllapipis, yunkapipis.
[[Rikcha:Wind in Bamboo.jpg|rikchacha|168x168px|Wayra]]
Chaymantapis, kay sinchi wayrakunam huk suyukunapi, wasikunata ima thunin, [[sach'a]]<nowiki/>kunatapis kunpan. Chhaynallataqmi hatun wayrakuna parayuq ima hamun utaq [[phuyu]]<nowiki/>kunata muyurichin hina, [[para]]<nowiki/>ta apamun.
Wakin karu llaqtakunapipis, hatun suyukunapi, wayraqa uywakunatam waqllichin, mikuynintapas. Chaymi ''caza''nankupaqpas manan atipunkuchu, chhaynallataqmi hark'akapuyta atipunkuchu. <ref>«[http://www.nurr.ula.ve/saladegeografia/DOCUMENTOS/METEORO_CLIMATOLOGIA/Presentacion_6_VIENTOS.pdf Evangelista Torricelli». MacTutor History of Mathematics and Science]. Consultado el 20 de marzo de 2025.</ref>
29g4b92qxjzb7vel4uia76omvhdjryn
679473
679472
2025-06-21T05:24:34Z
Milhy98
32545
679473
wikitext
text/x-wiki
[[Rikcha:Wind in Bamboo.jpg|rikchacha|168x168px|Wayra]][[Rikcha:002 2017 11 14 Wind.jpg|rikchacha|166x166px|Lamar quchapi wayrakuna]]
'''Wayra'''qa [[Wayra pacha|Pachamamap wayra pachanpi]] purin, phukuyhina purin.
== Tukuy rikch'aq wayrakuna ==
Hallp'a rupaqtinqa, wayraqa kallpawan hamun. ''Alto'' [[pampa]]<nowiki/>kunapiqa hukniraq wayraqa, chhaynallataqmi pampakunapipis, [[Hatun qucha|Lamar qucha]] qayllapipis, yunkapipis.
Chaymantapis, kay sinchi wayrakunam huk suyukunapi, wasikunata ima thunin, [[sach'a]]<nowiki/>kunatapis kunpan. Chhaynallataqmi hatun wayrakuna parayuq ima hamun utaq [[phuyu]]<nowiki/>kunata muyurichin hina, [[para]]<nowiki/>ta apamun.
Wakin karu llaqtakunapipis, hatun suyukunapi, wayraqa uywakunatam waqllichin, mikuynintapas. Chaymi ''caza''nankupaqpas manan atipunkuchu, chhaynallataqmi hark'akapuyta atipunkuchu. <ref>«[http://www.nurr.ula.ve/saladegeografia/DOCUMENTOS/METEORO_CLIMATOLOGIA/Presentacion_6_VIENTOS.pdf Evangelista Torricelli». MacTutor History of Mathematics and Science]. Consultado el 20 de marzo de 2025.</ref>
== Qillqasqakuna ==
f3vfym7efkiwehj9mgtvye52dne7w1z