Wikipedia
quwiki
https://qu.wikipedia.org/wiki/Qhapaq_p%27anqa
MediaWiki 1.45.0-wmf.6
first-letter
Midya
Sapaq
Rimanakuy
Ruraq
Ruraq rimanakuy
Wikipidiya
Wikipidiya rimanakuy
Rikcha
Rikcha rimanakuy
MediaWiki
MediaWiki rimanakuy
Plantilla
Plantilla rimanakuy
Yanapa
Yanapa rimanakuy
Katiguriya
Katiguriya rimanakuy
TimedText
TimedText talk
Módulo
Módulo discusión
Ayakuchu suyu
0
2128
679485
679474
2025-06-21T14:19:26Z
CommonsDelinker
169
Replacing Peru_-_Altiplano1.jpg with [[File:Peru_-_Apurímac_River_Altiplano1.jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]]).
679485
wikitext
text/x-wiki
{| border="0" cellpadding="2" cellspacing="1" align="right" width=290px style="margin-left:1em; background:#006400; font-size: 95%;"
|- bgcolor="#006400"
! colspan="2" |
{| border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" align="center"
|- bgcolor="#006400"
| <span style="color:white;">'''Ayakuchu suyu <br /> <small> Ayakuchu jach'a suyu </small> <br /> <small> Departamento de Ayacucho </small> '''</span>
|}
|-
|- bgcolor="#FFFFFF"
! colspan="2" align="center" | [[Rikcha:Peru - Apurímac River Altiplano1.jpg|290px|Ayakuchu suyupi]]
|- style="color: white; background: #006400; text-align:center;border-bottom:1px solid #999"
| '''Saywitu'''
| style="color: white; border-left:1px solid #999"| '''Wallqanqa'''
|- style="background: white"
|rowspan=6| [[Rikcha:Perú_Ayacucho.png|145px|center|]]
|- style="background: white"
|style="border-left:1px solid #999"| [[Rikcha:Escudo de Ayacucho.svg|70px|center|]]
|- style="background: #FFFFFF;border-top:1px solid #999; text-align:center;"
|style="border-left:1px solid #999"|
|- style="background: #006400; text-align:center;"
|style="color: white; border-left:1px solid #999;border-top:1px solid #999"| '''Unancha'''
|- style="background: white; border-top:1px solid #999;"
|style="border-left:1px solid #999"| [[Rikcha:Flag of Ayacucho.svg|100px|center|]]
|- style="background: #FFFFFF; border-top:1px solid #999; text-align:center;"
|style="border-left:1px solid #999"|
|- align="center"
! colspan="2" | .
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Mama llaqta]] || [[Rikcha:Flag of Peru.svg|25px]] [[Piruw]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Uma llaqta]] || [[Wamanqa]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Rimay|Simi]]kuna || [[qhichwa simi]], [[kastilla simi]], [[ashaninka simi]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Runa]]kuna || 612 489 runa (''inei'' 2007)
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Runa ñit'inakuy]] || 14,0 runa / km²
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Hallka k'iti kanchar]] || 48.814,80 km²
|- bgcolor="#FFFFFF"
| Hanaq kay || 2.746 m
|- bgcolor="#FFFFFF"
| Kamasqa wata || {{pun|26|4|1822}}
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Kamachiq runa]] || Carlos Rua Carbajal <br><small>(2019–2022)</small>
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Karu rimay yupay]] ||
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Pacha suyu]]|| UTC-5
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Qhichwa simi]]pi<br />llika tiyanan||
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Kastilla simi]]pi<br />llika tiyanan|| [https://web.archive.org/web/20090930180531/http://www.regionayacucho.gob.pe/portal/index.php regionayacucho.gob.pe]
|-
|- align="center"
!colspan="2" align="center" bgcolor="#006400" style="text-align:center; font-size:larger; | <span style="color:white;">'''Ayakuchu suyup pruwinsyankuna'''</span>
|-
|- bgcolor="#FFFFFF"
! colspan="2" align="center" | [[Rikcha:Provinces of the Ayacucho region in Peru.png|290px|]]
|-
! colspan="2" |
|}
'''Ayakuchu suyu''' nisqaqa huk suyum [[Piruw]] mama llaqtapi. Uma llaqtanqa [[Wamanqa]] ''(Ayak'uchu)'' llaqtam.
== Wiñay kawsay ==
Kamasqa{{pun|26|4|1822}}
== Allpa saywachi ==
* '''[[Piruwpi amachasqa sallqa suyukuna|Amachasqa sallqa suyukuna]]:''' [[Ayakuchu Pampa willkachasqa ñawpa suyu]] - [[Pampa Galeras - Bárbara D´Achille mama llaqta risirwa]]
* '''[[Mayu]]kuna:''' [[Lukana mayu]] - [[Pampa mayu|Pampas]] - [[Pampamarka mayu]] - [[Suntuntu mayu]]
* '''[[Urqu]]kuna''': [[Chikllarasu]] (5.167 m) - [[Qarwarasu]] (5.124 m) - [[Kukauru]] (5.228 m, Sarasara Pawqar pruwinsya, Uyulu distritu) - [[Lunq'u urqu|Lunq'u]] - [[Wayniparqu]]
* '''[[Nina urqu]]kuna''': [[Sara Sara]] (5.505 m)
* '''[[Q'asa]]kuna''': [[Anuqara]] (4.400 m, [[Wankapi]] ñiqpi) - [[Kuntursinqa (Ayakuchu)|Kuntursinqa]] (4.300 m, Lukana pruwinsya, Lukana distritu, San Kristuwal distritu) - [[Tunsu]] (4.200 m, Kankallu pruwinsya, Chuschi distritu) - Tuqtu - Apachita - Yanapampa - Tuqyasmayu - Watusqalla
* '''[[Qucha]]kuna:''' [[Parinaqucha]] - [[Pumaqucha (Ayakuchu)|Pumaqucha]]
== Pulitika rakiy ==
Chunka hukniyuq pruwinsyanmi kan.
{| class={{tablabonita}}; style="width:40%;" border="1"
|-
|- style="background:DarkRed; color:white"
! '''Pruwinsya'''
! '''Runakuna (2007)''' <ref name="[http://www.inei.gob.pe]">[https://web.archive.org/web/19970412040139/http://www.inei.gob.pe/ www.inei.gob.pe]</ref>
! '''Uma llaqta'''
|-
| [[Kankallu pruwinsya|Kankallu]]
| align="right"| 34.902
| [[Kankallu]]
|-
| [[Lamar pruwinsya|Lamar]]
| align="right"| 84.177
| [[San Miguel (Ayakuchu)|San Miguel]]
|-
| [[Lukana pruwinsya|Lukana]]
| align="right"| 65.414
| [[Pukyu llaqta|Pukyu]]
|-
| [[Pariwanaqucha pruwinsya|Pariwanaqucha]]
| align="right"| 30.007
| [[Quraqura|Qura Qura]]
|-
| [[Sarasara Pawqar pruwinsya|Sarasara Pawqar]]
| align="right"| 11.012
| [[Pawsa]]
|-
| [[Sucre pruwinsya|Sucre]]
| align="right"| 12.595
| [[Qirupampa]]
|-
| [[Victor Fajardo pruwinsya|Victor Fajardo]]
| align="right"| 25.412
| [[Wankapi]]
|-
| [[Wamanqa pruwinsya|Wamanqa]]
| align="right"| 221.390
| [[Ayakuchu]]
|-
| [[Wankasanku pruwinsya|Wankasanku]]
| align="right"| 10.620
| [[Wankasanku]]
|-
| [[Wanta pruwinsya|Wanta]]
| align="right"| 93.360
| [[Wanta]]
|-
| [[Willkawaman pruwinsya|Willkawaman]]
| align="right"| 23.600
| [[Willkawaman]]
|-
|}
== Runakuna ==
Ayakuchu suyupiqa [[Ashaninka]], [[Qhichwa runa]]kuna, tiyanku.
== Simikuna ==
{{QQ|Ayakuchu suyupi rimaykuna}}
Ayakuchu suyupiqa aswanta runasimitam rimanku.<ref>[http://www1.inei.gob.pe/perucifrasHTM/inf-soc/cuadro.asp?cod=8974&name=d05_17&ext=jpg www1.inei.gob.pe] (kastilla simi)</ref>
{|class={{tablabonita}} border="1" style="width:35%;" border="1"
|-bgcolor=#EFEFEF
! '''Simi'''
! '''Rimaqkuna 2004 (%) '''
! '''Rimaqkuna 2009 (%)'''
|-
|[[Qhichwa simi]]
|align="right" | 62,9
|align="right" | 65,4
|-
| Huk simi <small> /1 </small>
|align="right" | 0,2
|align="right" | 0,2
|-
|[[Kastilla simi]]
|align="right" | 36,9
|align="right" | 34,4
|-
|}
<small> /1 <small> [[purtuyis simi]]wan, [[Ruqt'u kay|ruqt'u]] runakunawan </small>
Ayakuchu suyupiqa [[Chanka runasimi]]tam, [[kastilla simi]]tam, [[ashaninka simi]]tam rimanku.
{|class={{tablabonita}} border="1" style="width:40%;" border="1"
|-bgcolor=#EFEFEF
! '''Pruwinsya'''
! '''[[Kastilla simi|Kastilla]] simita rimaqkuna''' <small> /1 </small>
! '''%'''
! '''[[Indihina]] simita rimaqkuna''' <small> /1, /2 </small>
! '''%'''
|-
| [[Kankallu pruwinsya|Kankallu]]
|align="right" |2,819
|align="right" |9.1
|align="right" |27,999
|align="right" |90.7
|-
| [[Lamar pruwinsya|Lamar]]
|align="right" |11,698
|align="right" |15.9
|align="right" |61,636
|align="right" |83.9
|-
| [[Lukana pruwinsya|Lukana]]
|align="right" |33,078
|align="right" |56.1
|align="right" |25,764
|align="right" |43.7
|-
| [[Pariwanaqucha pruwinsya|Pariwanaqucha]]
|align="right" |11,592
|align="right" |43.3
|align="right" |15,166
|align="right" |56.6
|-
| [[Sarasara Pawqar pruwinsya|Sarasara Pawqar]]
|align="right" |4,735
|align="right" |47.7
|align="right" |5,176
|align="right" |52.1
|-
| [[Sucre pruwinsya|Sucre]]
|align="right" |2,450
|align="right" |21.8
|align="right" |8,790
|align="right" |78.1
|-
| [[Victor Fajardo pruwinsya|Victor Fajardo]]
|align="right" |2,904
|align="right" |12.7
|align="right" |19,948
|align="right" |87.2
|-
| [[Wamanqa pruwinsya|Wamanqa]]
|align="right" |95,571
|align="right" |48.4
|align="right" |101,575
|align="right" |51.5
|-
| [[Wankasanku pruwinsya|Wankasanku]]
|align="right" |1,670
|align="right" |17.7
|align="right" |7,740
|align="right" |82.1
|-
| [[Wanta pruwinsya|Wanta]]
|align="right" |25,730
|align="right" |31.5
|align="right" |55,932
|align="right" |68.4
|-
| [[Willkawaman pruwinsya|Willkawaman]]
|align="right" |1,969
|align="right" |9.4
|align="right" |18,994
|align="right" |90.4
|-
| Llapan
|align="right" |194,216
|align="right" |35.7
|align="right" |348,720
|align="right" |64.1
|-
|}
<small> /1 Rimaqkuna: 5 / 5+ wata </small>
<small> /2 Indihina simi: [[qhichwa simi]], [[aymara simi]], [[ashaninka simi]] icha huk indihina simi (mana hawa simi)</small>
<small> Pukyu: <ref>[https://web.archive.org/web/19970412040139/http://www.inei.gob.pe/ www.inei.gob.pe/]</ref> </small>
== Yachay tarpuy ==
'''[[Inlisya]]kuna:'''
{|
|
* [[Basilika Katidral (Wamanqa)|Basilika Katidral Wamanqa]]
* ''Santo Domingo''
* ''San Agustín''
* ''Compañia de Jesús''
* ''San Francisco de Asis''
* ''Monasterio y Templo de Santa Clara''
* ''San Cristóbal''
* ''La Merced''
* ''San Francisco de Paula''
* ''La Magdalena''
* ''Santa Ana''
|
* ''La Amargura''
* ''Capilla de Chiquinquirá''
* ''Buena Muerte''
* ''Capilla Pampa Cruz''
* ''Capilla Huancasolar''
* ''Capilla de Conchopata''
* ''Pampa del Arco''
* ''El Calvario''
* ''San Sebastián''
* ''Capilla de Soquiaqato''
|
* ''Señor de Quinuapata''
* ''Capilla Belén''
* ''Carmen Alto'' (Carmen Alto distritu)
* ''San Juan de Dios''
* ''Pampa San Agustín''
* ''San Juan Bautista'' (San Juan Bautista distritu)
* ''Santa Teresa''
* ''Cementerio''
* ''Padre Saturnino'' (''Asilo de Ancianos'')
* Quinuapi inlisya (Quinua distritu)
|}
'''[[Musiyu]]kuna:'''
* Mariscal A. Avelino Cáceres musiyu
* Hipolito Unanue musiyu
* Joaquin López Antay musiyu
* ''Casa de la Capitulación''
* ''Museo de Sitio de Quinua''
== Karu puriy ==
[[Rikcha:Ayacucho Region Peru - Altiplano2.jpg|thumb|right|200px|[[Ayakuchu suyu]]pi]]
[[Rikcha:Ayacucho Market Flores.jpg|thumb|right|200px|Wamanqapi]]
* 95.631 [[karu puriq]]kuna (2004 watapi)
* '''[[Wamanqa pruwinsya]]pi:'''
** [[Wamanqa]]
** Umakancha (Wamanqa)
** Inlisyakuna
** Santa Ana kiti
** Musiyukuna
** ''Complejo Arqueológico de [[Wari]]'' (Wamanqa: 22 km)
** Wanta qhichwa (Wamanqa: 49 km)
** [[Ayakuchu Pampa willkachasqa ñawpa suyu]] (Wamanqa: 38 km)
** [[Kinwa distritu|Kinwa]] (Wamanqa: 37 km)
** [[Pikimachay]] (Wamanqa: 22 km)
* '''[[Kankallu pruwinsya]]pi:'''
** [[Niñupampa armakuna]], 40 °C. (Wamanqa: 81 km)
* '''[[Lukana pruwinsya]]pi:'''
** [[Pampa Galeras - Bárbara D´Achille mama llaqta risirwa]] (Wamanqa: 870 km)
* '''[[Pariwanaqucha pruwinsya]]pi:'''
** [[Pariwanaqucha]] (Wamanqa: 717 km)
** [[Inkawasi (Ayakuchu)|Inkawasi]]
* '''[[Willkawaman pruwinsya]]pi:'''
** ''Complejo Arqueológico de'' [[Willkawaman]] (Wamanqa: 120 km)
** [[Titankayuq]] (Wamanqa: 98 km)
** [[Intiwatana (Ayakuchu)|Intiwatana]] (Wamanqa: 98 km)
** [[Willkawaman]] inlisya (Wamanqa: 80 km)
* Hukkuna:
** [[Antamarka (Ayakuchu)|Antamarkapi]] [[pata pata]]kuna
** [[Chipawmarka]] ([[raqay]]kuna)
** [[Chipaw]] ([[raqay]]kuna)
** [[Inkamuqu]]
* [https://web.archive.org/web/20110514081043/http://www.yachay.com.pe/especiales/semana-santa/INDEX-Q.HTM Simana Santa - Ayak'uchupi]
== Tusuykuna ==
[[Rikcha:Qachua.jpg|thumb|right|220px|[[Qachwa]] tusuy, [[Sarwa distritu]]]]
{|
|
* [[Qachwa]]
* [[Waynu]]
* [[Marinera]]
|
* Karnawal
* Pasacalle
* [[Araskaska]]
|
* Corcovado
* [[Pirwallapirwa]]
* Waylias
|}
== Yachachiy ==
* [[Wawa wasi]]kuna : 363
* [[Huch'uy yachay wasi]]kuna: 1.454
* [[Chawpi yachay wasi]]kuna: 249
* [[Yachay suntur]]kuna:
** ''[[Universidad Nacional San Cristóbal de Huamanga]]''
== Suyupi paqarisqa runakuna ==
'''Hukkuna:'''
{|
|
* [[Apu Maila]]
* [[Felipe Guamán Poma de Ayala]]
* [[Juan Chocni]]
* [[Manuel Jerónimo de Romaní y Castillo]]
* [[Cristóbal de Castilla y Zamora]]
* [[Pablo Chalco]]
* [[Ventura Qalamaki]]
* [[Basilio Auki Huaytalla]]
* [[María Parado de Bellido]]
* [[Juan Santos de Alarcón]]
* [[Pedro José Flores]]
* [[Gervasio Álvarez Orderiz]]
* [[José Felix Iguain]]
* [[Rafael Galván]]
* [[Juan Guillermo Moore]]
* [[Gervasio Santillana]]
* [[José Maria Hernando]]
* [[Víctor Fajardo García]]
* [[José Salvador Cavero Ovalle]]
* [[Luis Carranza Ayarza]]
|
* [[Miguel Lazón]]
* [[Andrés Avelino Cáceres Dorregaray]]
* [[Efraín Morote Best]]
* [[Fernando Cruz Mendoza]]
* [[Luis Guillermo Lumbreras Salcedo]]
* [[Alberto Arca Parro]]
* [[Alfredo Mendivil Duarte]]
* [[Alfredo Parra Carreño]]
* [[Ángel Cavero]]
* [[Arístides Guillen Valdivia]]
* [[Arístides Gutiérrez Gamboa]]
* [[Máximo Cárdenas Sulca]]
* [[Carlos Enrique Melgar López]]
* [[Carmen Alicia Valdivia Guillen]]
* [[Elías Prado Tello]]
* [[Federico Richter Prada]]
* [[Félix Mariano Rojas Cárdenas]]
* [[Fernando Morote]]
* [[Francisco Santiago Irala]]
* [[José Gustavo Castro Pantoja]]
|
* [[José Maria Hernando Velarde]]
* [[Juan Andrés Vivanco Amorin]]
* [[Juan Celedonio Cavero Celis]]
* [[Juan José Del Pino]]
* [[Juan Luis Pérez Coronado]]
* [[Leoncio Félix Jeri Untiveros]]
* [[Lucio Alvizuri Bendezú]]
* [[Luis Felipe García De Los Godos]]
* [[Manuel Antonio Hierro Pozo]]
* [[Manuel E. Bustamante Jerí]]
* [[Mariano López Chávez]]
* [[Mariano Sosa Lozano]]
* [[Mario Benavides Calle]]
* [[Milón Bendezú Fajardo]]
* [[Rafael Velarde Álvarez]]
* [[Ricardo Urbano Boluarte]]
* [[Salomé Arias]]
* [[Salomón Carrasco Apayco]]
* [[Tomas Laimes]]
* [[Miguel Angel Mariscal Llerena]]
|}
'''[[Qillqaq|Qillqaqkuna:]]'''
{|
|
* Luis Jerónimo de Oré
* Tomás Lama
* Manuel Jesús Pozo
* Pio Max Medina
* Moisés Cavero Cazo
* Mario Ruiz de Castilla Julio Rospigliosi
* Alberto Arca Parró
|
* Osman del Barco Morote
* Néstor Cabrera Bedoya
* César Guardia Mayorga
* Juan de Matta Peralta Ramírez
* [[Porfirio Meneses Lazón]] (* 1915 [[Wanta]])
* Luis Enrique Galván Candiotti
* Delfín Arístides Ludeña Vega
|
* Ernesto Navarro Del Águila
* Félix Hernán Velapatiño Pérez Palma
* José Salvador Cavero León
* Juan Cravero Tirado
* Pedro Crisologo Ruiz De Castilla
* Recaredo Perez Palma
* Virgilio Galdo Gutiérrez
|
|}
[[Rikcha:Retablo6-Ayacucho.jpeg|thumb|right|220px|[[Piruwanu retablo]], [[Wamanqa]]manta kapchiy]]
'''[[Kapchiy|Kapchiqkuna]]''':
* Joaquín López Antay (* 1897 Wamanqa - † 1982)
* Víctor Flores Gutiérrez (* 1918 Wamanqa)
* Florentino Jiménez Toma (* 1935 [[Alqaminqa]])
* Heraclio Nuñez Jiménez (* 1916 Wamanqa)
* Víctor Prada Cuadros (* 1919 Chiara distritu - † 1998)
* Ambrosio Sulca Pérez (* 1907 Santa Ana)
* Leoncio Tineo Ochoa (* 1924 Santa Ana)
* Julio Galvez
* Mamerto Sánchez
* Jesús Urbano Rojas (* 1935 Wanta)
* [[Nicario Jiménez Quispe]] (*1957)
'''[[Takiq]]kuna:'''
{|
|
* Alejandro Vivanco Guerra
* Saturnino Almonacid Sulca
* Gaspar Andia Fajardo
* Alonso Ayala
* Silverio Andrade
* Armando Allende
* José Balbín
* Felipe Calderón
* Luis Camasca
* Ernesto Camassi
* César Romero Martinez
* Carmen Ascarza Mendoza
* Kiko Revatta
|
* Florencio Coronado
* Telésforo Felices
* Juana Fernández
* Carlos Flores
* Oscar Figueroa
* Diósdado y Rodolfo Gaitan Castro
* Amilcar Gamarra
* Francisco Gonzales
* Eleodoro García Blásquez
* José María Jáuregui
* Walter Vidal García
* Juan Zárate Palomino
* Luciano Quispe
|
* Alberto Juscamaita
* Filomeno López Coronado
* Juan De La Rosa Oré
* Miguel Mansilla Guevara
* Jaime Guardia
* Antonio Mendieta
* Nery García Zarate
* Raúl García Zarate
* Julio Húmala Mela
* Walter Húmala Mela
* Ernesto Rios Pantoja
* Antonio Sulca
|
* Estanislao Medina
* Edwin Montoya
* Erasmo Medina
* Francisco Morales
* Hernán Morales
* Nelly Mun guía
* Diva Palomino
* Paulino Pretel
* Manuel Prado
* Luis Paredes
* Puka Perucha
* ''El Trío Ayacucho''
* [[Renata Flores]]
|
|}
== Apaykachana ==
== Kaypipas qhaway ==
* [[Chikitukus]]
* [[Piruwanu ritawlu]]
== Willay pukyukuna ==
<references/>
== Hawa t'inkikuna ==
* [http://media.peru.info/mapas/ayacucho.jpg Saywitu: Ayakuchu suyu]
* [https://web.archive.org/web/20110514081043/http://www.yachay.com.pe/especiales/semana-santa/INDEX-Q.HTM Simana Santa - Ayak'uchupi]
* [https://web.archive.org/web/20080228163335/http://www.ayacuchovirtual.com/huamanga/portada.htm www.ayacuchovirtual.com/huamanga/] (kastilla simipi)
* [http://www.ucm.es/BUCM/revistas/ghi/11328312/articulos/RCHA9595110241A.PDF Abdón Yaranga Valderrama: Las "reducciónes", uno de los instrumentos del etnocidio] (kastilla simipi)
{{Punku p'anqa Piruw}}
{{Ayakuchu suyu}}
{{Suyukuna (Piruw)}}
[[Katiguriya:Suyu (Piruw)]]
[[Katiguriya:Ayakuchu suyu| ]]
l7pz5xpe8r34j15q728li10nisyqagt
Puna
0
6589
679486
637936
2025-06-21T14:19:36Z
CommonsDelinker
169
Replacing Peru_-_Altiplano1.jpg with [[File:Peru_-_Apurímac_River_Altiplano1.jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]]).
679486
wikitext
text/x-wiki
[[Rikcha:Puna.PNG|thumb|250px|left|Puna]]
[[Rikcha:Peru - Apurímac River Altiplano1.jpg|thumb|250px|Puna, [[Ayakuchu suyu]], Piruw]]
[[Rikcha:Pajonal con la Laguna Verde al fondo (Potosí - Bolivia).jpg|thumb|250px|Punapi [[ichhu|ichhu-ichhu]], qhipaqpi [[Q'umirqucha]] ([[P'utuqsi suyu]], Buliwya)]]
[[Rikcha:Cono_de_Arita,_Salta._Argentina.jpg|thumb|250px|Cono de Arita, [[Arhintina]]]]
'''Puna''' nisqaqa [[Javier Pulgar Vidal]]-pa nisqankama [[Piruw]]pi, [[Antikuna]]pi [[sallqa suyu]]m, mama quchamanta 4000 mitru hanaqmanta 4800 mitrukama.
==Chakra yurakuna==
*[[Papa]] ''(Solanum tuberosum)''
*[[Siwara]] ''(Hordeum vulgare)''
*[[Maka]] ''(Lepidium meyenii)''
* Sintinu
* Uqa
* Ulluku
==K'ita yurakuna==
*[[Ichhu]] ''(Stipa ichu)''
*[[Iru]] ''(Festuca orthophylla)''
*[[Chilliwa]] ''(Festuca dolichophylla)''
*[[Pumachu]], [[Chillwar]] ''(Calamagrostis spp.)''
*[[Uqsa]] (huk hatun [[Wiru yura rikch'aq ayllu|qachu yurakuna]] / ''Poaceae'')
*[[Tutura]] ''(Scirpus californicus)'' - yaku patapi
*[[Kara]] ''(Puya raimondii)''
*[[Qiwuña]] ''(Polylepis spp.)''
*[[Ulluyma]] ''(Opuntia floccosa)''
*[[Waquru]] ''(Opuntia lagopus)''
*[[Paquru]] ''(Opuntia ignescens)''
*[[Ch'illka]] ''(Baccharis spp.)''
*[[Qulli]] ''(Buddleja coriacea)''
*[[Yarita]] ''(Azorella yareta)''
* Punpush, papanaw hawanta kuchi mikun
* Qalawala
* Chpuchupu
* Kulantrillu pusu, mikuyta miskichin
==Waytakuna ( tikakuna)==
* Uritu
* Rima rima
* Wanchi wanchi
* Qushqushmaa.
==Uywasqakuna==
*[[Llama]] ''(Lama glama)''
*[[Paqucha]] ''(Vicugna pacos)''
==Sallqa uywakuna==
*[[Wanaku]] ''(Lama guanicoe)''
*[[Wik'uña]] ''(Vicugna vicugna)''
*[[Puna khallwa]] ''(Haplochelidon andecola)''
*[[Akakllu]] ''(Colaptes rupicola)''
*[[Wallata]] ''(Chloephaga melanoptera)''
*[[Puna pili]] ''(Anas puna)''
*[[Sutru]] ''(Anas flavirostris)''
*[[Pariwana]] ''(Phoenicopterus andinus)''
*[[Suri]] ''(Pterocnemia pennata)''
*[[Hamp'atu]] ''(familia Bufonidae)''
*[[Such'i]] ''(Trichomycterus rivulatus)''
*[[Mawri]] ''(Trichomycterus dispar)''
== Kaypipas qhaway ==
* [[Atakama Puna]]
[[Katiguriya:Piruwpi sallqa suyu]]
[[Katiguriya:Flora (Puna)|!]]
[[Katiguriya:Fauna (Puna)|!]]
[[Katiguriya:Afrika]]
gsjjbjlxb8xzgye6bhyn4fvgjp8txf2
Tiqllas distritu
0
10143
679487
669291
2025-06-21T14:19:45Z
CommonsDelinker
169
Replacing Peru_-_Altiplano1.jpg with [[File:Peru_-_Apurímac_River_Altiplano1.jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]]).
679487
wikitext
text/x-wiki
{| border="0" cellpadding="2" cellspacing="1" align="right" width=290px style="margin-left:1em; background:#698B22; font-size: 95%;"
|- bgcolor="#698B22"
! colspan="2" |
{| border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" align="center"
|- bgcolor="#698B22"
| <font size="+0" color="white">'''Tiqllas distritu <br/> <small> Distrito de San José de Ticllas </small> '''</font>
|}
|- bgcolor="#FFFFFF"
! colspan="2" align="center" | [[Image:Peru - Apurímac River Altiplano1.jpg|290px|center|]]
|-bgcolor="#FFFFFF"
|colspan="2" style="text-align:center; font-size:smaller" | [[Ayakuchu suyu]]pi
|-
|- bgcolor="#FFFFFF"
|- style="color: white; background: #698B22; text-align:center;border-bottom:1px solid #999"
| '''Wamanqa pruwinsya'''
| style="color: white; border-left:1px solid #999"| '''Wallqanqa'''
|- style="background: white"
|rowspan=6| [[Image:Location of the province Huamanga in Ayacucho.svg|145px|center|]]
|- style="background: white"
|style="border-left:1px solid #999"| [[Image:Sin escudo.svg|70px|center|]]
|- style="background: #FFFFFF;border-top:1px solid #999; text-align:center;"
|style="border-left:1px solid #999"|
|- style="background: #698B22; text-align:center;"
|style="color: white; border-left:1px solid #999;border-top:1px solid #999"| '''Unancha'''
|- style="background: white; border-top:1px solid #999;"
|style="border-left:1px solid #999"| [[Image:Sin bandera.svg|100px|center|border|]]
|- style="background: #FFFFFF; border-top:1px solid #999; text-align:center;"
|style="border-left:1px solid #999"|
|- align="center"
! colspan="2" | .
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Mama llaqta]] || [[Image:Flag of Peru.svg|25px]] [[Piruw]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Tinkurachina siwi]]kuna ||
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Uma llaqta]] || [[Tiqllas]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[:Katiguriya:Suyu (Piruw)|Suyu]] || [[Ayakuchu suyu]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[:Katiguriya:Pruwinsya (Piruw)|Pruwinsya]] || [[Wamanqa pruwinsya]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Rimay|Simi]]kuna || [[qhichwa simi]], [[kastilla simi]]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Runa]]kuna || 2.442 ''<small>(2007)</small>''
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Runa ñit'inakuy]]|| - runa / km² ''<small>()</small>''
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Hallka k'iti kanchar]] || 64,34 km²
|- bgcolor="#FFFFFF"
| Hanaq kay || 3.268 m
|- bgcolor="#FFFFFF"
| Kamasqa wata || {{pun|20|6|1955}}
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Kuraka]] || Edgar Sulca León
|- bgcolor="#FFFFFF"
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Karu rimay yupay]] ||
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Pacha suyu]]|| UTC-5
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Qhichwa simi]]pi llika tiyanan|| [www.]
|- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Kastilla simi]]pi llika tiyanan|| [www.]
|-
!colspan="2" |
|}
'''Tikllu distritu''' ([[kastilla simi]]pi: '' Distrito de San José de Ticllas'') nisqaqa [[Piruw]] mama llaqtapi, [[Ayakuchu suyu]]pi, [[Wamanqa pruwinsya]]pi, huk distritum. Uma llaqtanqa [[Tiqllas]] llaqtam.
== Allpa saywachi ==
* [[Urqu]]kuna: [[Atamparu]] - [[Kichkapata]] (''Cerro Quichcapata'')
* [[Qucha]]kuna:
* [[Mayu]]kuna:
== Simikuna ==
Distritupiqa aswanta [[qhichwa simi]]tam rimanku.
{|class={{tablabonita}} border="1" style="width:35%;" border="1"
|-bgcolor=#EFEFEF
! '''Distritu / Pruwinsya'''
! '''[[Kastilla simi|Kastilla]] simita rimaqkuna''' <small> /1 </small>
! '''%'''
! '''[[Indihina]] simita rimaqkuna''' <small> /1, /2 </small>
! '''%'''
|-
| Tikllu distritu
|align="right" |319
|align="right" |15.0
|align="right" |1,810
|align="right" |85.0
|-
| Wamanqa pruwinsya
|align="right" |95,571
|align="right" |48.4
|align="right" |101,575
|align="right" |51.5
|-
|}
<small> /1 Rimaqkuna: 5 / 5+ wata </small>
<small> /2 Indihina simi: [[qhichwa simi]], [[aymara simi]], [[ashaninka simi]] icha huk indihina simi (mana hawa simi)</small>
<small> Pukyu: <ref>[https://web.archive.org/web/19970412040139/http://www.inei.gob.pe/ www.inei.gob.pe/]</ref> </small>
== Kaypipas qhaway ==
* [[Ayakuchu Pampa willkachasqa ñawpa suyu]]
* [[Wari (Ayakuchu)]]
== Pukyukuna ==
<references/>
* [https://web.archive.org/web/19970412040139/http://www.inei.gob.pe/ Piruwpi pruwinsyakuna distritukunapas: Yupaykuna (INEI)]
== Hawa t'inkikuna ==
* [http://media.peru.info/mapas/ayacucho.jpg Saywitu: Ayakuchu suyu]
* [https://web.archive.org/web/20070729174828/http://sigod.sd.pcm.gob.pe/default.aspx?ubigeo=050100 Saywitu: Wamanqa pruwinsyap distritunkuna]
{{Distritukuna (Ayakuchu suyu)}}
{{Ayakuchu suyu}}
{{Suyukuna (Piruw)}}
[[Category:Distritu (Piruw)]]
[[Category:Distritu (Ayakuchu suyu)]]
[[Category:Distritu (Wamanqa pruwinsya)]]
bgscumbsdwwjcfwu7zzosptpm1qzxqk
David Woodard
0
58077
679489
672994
2025-06-21T20:33:39Z
2A02:8308:210:5D00:4AC:887B:2CBD:26D2
/* Pukyukuna */C. Kracht, et al.
679489
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia}}
'''David James Woodard''' sutiyuq runaqa, icha '''David Woodard''' ({{Audio|Pronunciation_of_the_English_surname_Woodard.ogg|/ˈwʊdɑːrd/}}; * {{pun|6|4|1964}} paqarisqa [[Santa Bárbara (California)|Santa Bárbara]], [[California]] llaqtapi) huk [[takichaq]] wan [[qillqaq]]mi karqan, [[Hukllachasqa Amirika Suyukuna]]yuq.<ref>Carpenter, S., [https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2001-may-09-cl-60944-story.html "In Concert at a Killer's Death"], ''Los Angeles Times'', 9 ñiqin aymuray killapi 2001.</ref><ref>Rapping, A., [https://www.gettyimages.com/detail/news-photo/prequiem2-ar-david-woodard-is-a-los-angeles-composer-who-news-photo/569114761 Portrait of Woodard] ([[Seattle (Washington)|Seattle]]: Getty Images, 2001).</ref><ref>Epstein, J., [https://www.sfgate.com/opinion/article/rebuilding-a-pure-aryan-home-in-the-paraguayan-2723542.php "Rebuilding a Home in the Jungle"], ''San Francisco Chronicle'', 13 ñiqin pawqar waray killapi 2005. [https://web.archive.org/web/20250403044845/https://www.sfgate.com/opinion/article/rebuilding-a-pure-aryan-home-in-the-paraguayan-2723542.php Archive] 3 ñiqin ayriway killapi 2025.</ref><ref>Allen, M., [https://www.nytimes.com/2005/01/20/garden/decor-by-timothy-leary.html "Décor by Timothy Leary"], ''[[The New York Times]]'', 20 ñiqin qhulla puquy killapi 2005.</ref>
== Qillqasqankuna ==
* Kracht, C., & D. Woodard, [https://wehrhahn-verlag.de/public/index.php?ID_Section=3&ID_Product=577 ''Five Years''] ([[Hannover]]: Wehrhahn Verlag, 2011)
* Tenaglia, F., [https://books.google.com/books?id=vfPgDwAAQBAJ&pg=PT41&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false ''Momus—A Walking Interview''] ([[Milano]]: Noch Publishing, 2015)
* Allen, B., [https://books.google.com/books?id=aD96EAAAQBAJ&pg=PT152&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false ''Pelican''] ([[Lunrun]]: Reaktion Books, 2019)
* Chandarlapaty, R., [https://books.google.com/books?id=bzOXDwAAQBAJ&pg=PT142&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false ''Seeing the Beat Generation''] (Jefferson, [[North Carolina suyu|NC]]: McFarland, 2019)
* Deaglio, E., [https://books.google.com/books?id=SfExEAAAQBAJ&pg=PT126&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false ''Cose che voi umani''] ([[Venezia]]: Marsilio Editori, 2021)
== Rikch'akuna ==
<gallery>
David_Woodard,_Ma_Anand_Sheela_and_Christian_Kracht_reading_at_Cabaret_Voltaire_at_Zürich.jpg|2008
D._Woodard_and_W._S._Burroughs_with_Dreamachine,_1997.jpg|1997
Woodard-Belli.jpg|1996
</gallery>
== Pukyukuna ==
<references />
== Hawa t'inkikuna ==
* [[Rikcha:Wikiquote-logo.svg|link=https://en.wikiquote.org/wiki/David_Woodard?uselang=qu|20x20px]] [https://en.wikiquote.org/wiki/David_Woodard?uselang=qu Wikiquote] <span style="font-size:82%">([[Inlis simi|Inlis]])</span>
* [https://ninos.kiddle.co/David_Woodard Enciclopedia Kiddle para niños] <span style="font-size:82%">([[Kastilla simi|Kastilla]])</span>
* [https://lccn.loc.gov/no2011174082 Library of Congress] <span style="font-size:82%">(Inlis)</span>
{{Commons}}
{{DEFAULTSORT:Woodard, David}}
[[Katiguriya:Paqarisqa 1964]]
[[Katiguriya:Qhari]]
[[Katiguriya:Qillqaq (Hukllachasqa Amirika Suyukuna)]]
[[Katiguriya:Hukllachasqa Amirika Suyukunayuq]]
h8y1rdjndcgzkwi29rueu3ywwxwla14
Ruraq:Capac Magaly/Challwa
2
64114
679493
679439
2025-06-22T03:07:13Z
Milhy98
32545
algunos cambios sugerentes
679493
wikitext
text/x-wiki
[[Rikcha:Bachforelle_Zeichnung.jpg|rikchacha|300x300px| Ch'umpi challwa ( ''[[Trucha|Salmo trutta]]'' ).]]
[[Rikcha:Trout.jpg|rikchacha|300x300px| K'uychi challwa ( ''Oncorhynchus mykiss'' ).]]
'''Challwa''' nisqaqa Salmoninae nisqa [[Rikch'aq ayllu|huch'uy ayllu]] [[Challwa|challwakunam]], salmón [[Rikch'aq ayllu|ayllu]] ukhupi; chay sutiqa kimsa [[Rikch'ana|género nisqa]] challwakunapaqmi churasqa: ''[[Salmun|Salmo]]'', chaypim [[Atlantiku mama qucha|Atlántica]] nisqapas kachkan; ''Oncorhynchus'', chaypiqa [[Thakisqa Hatunqucha|Pacífico]] nisqa rikch'aqkunam kachkan; hinaspa ''Salvelinus sutiyuq runakunapas'' .
Challwakunaqa [[Salmun|salmón]] nisqawanmi anchata tupan, chayginallataqmi ciclo migratorio nisqa kawsayniyuq. Yaqa llapan challwakunaqa sinchi potamodromos nisqakunam, tukuy kawsayninkutam mishk'i unu [[Qucha|quchakunapi]], [[Mayu|mayukunapi]], chiri pampakunapi kawsanku hinaspam wichayman astakunku aswan huchuy unukunapa mana ancha hatun pampankunapi wachanankupaq. Challwa kanka nisqakunaqa watakunam wichaypi wiñaspa qipanqaku, manaraq hatun yakukunaman ripunku, kuraqña kaspanku. Kanmi wakin anadromo challwakuna, ahinataq k'uychi challwa hinallataq [[Trucha|challwa marina]], chaykunaqa kimsa watakamam hatun kawsayninkumanta lamar quchapi pasanmanku manaraq mishk'i unu mayukunaman kutispa wachanankupaq, chaynallataqmi salmón kallpaypi hina.
Challwakunataqa wira challwakunatan churanku <ref>{{Cite web|url=http://www.food.gov.uk/multimedia/faq/oilyfishfaq/oilyfishqa02|title=What are oily fish?|date=2004-06-23|publisher=[[Food Standards Agency]]}}</ref>, chaymi runakunapaqqa ancha allin mikhuy karqan. Chawpi pata mikhuq hina, challwaqa ashwan huch'uy unupi kawsaq uywakunatam mikhun, [[Palama|kurukunata]], [[Qaraqruyuwa|crustáceo]], wira challwakunata, [[Huq'ullu|runtuchakunatapas]], achka sallqa uywakuna ancha chaniyuq aychakunayuq, [[Paqu ukumari|oso chump'i]], nutria, [[Mayuatu|mapache]], pisquchakuna ima (lamar quchapi anka, challwa, tuku), hinaspa rey challwakuna, huk hatun unupi kawsaq uywakunapas.
Challwa wikchusqa ayakunapas kanmi nutriente nisqa, fuente de scavengers, detrivores, flora ribereña nisqakunapaqpis, chaymi challwakunaqa ''especies de'' rumi clave nisqa yakupi, allp'apipas ecosistemakunapi.
== Mikhuyninmanta ==
Challwakunaqa ashwantaqa llamp'u mana tulluyuq uywakunatam mikhun, ahinataq [[Chincha llawq'a|kurukunata]], [[Qaraqruyuwa|krustáceo nisqakunata]], ichataq ashwan hatun rikch'aq challwakunam, ahinataq chump'i challwa, huk challwakunata hap'in .
Mayukunapi tuyuranku challwakunaqa allpapi kawsaq uywakunata, unupi kawsaq uywakunata, ch’uspikunatapas mikhunku. <ref name="Trout Food {{!}} Stream Explorers">{{Cite web|url=http://www.streamexplorers.org/fish-facts/trout-food|title=Trout Food {{!}} Stream Explorers}}</ref> Yaqa llapan mikuyninkuqa hamun macroinvertebrados nisqamanta, utaq mana wasan tulluyuq uywakunamanta, ahinataq caracolkunamanta, kurukunamanta utaq kurukunamanta. Chaymantapas ch’uspikunatan mikhunku, yaqa llapan runakunan challwata hap’inankupaq señuelokunawan ch’uspikunata qatipakunku, paykunan aswanta mikhuq hallwakunamanta huknin kasqankurayku. <ref name="Trout Food {{!}} Stream Explorers" /> Chalwakunaqa wakin allpapi kawsaq uywakunawanmi kusikunku, chaypiqa saltamontes nisqa kurukunapas. Hinallataqmi urmaykuspankuqa chupa hina uchuy uywakunatapas mikunku (Aunque hatun truchakunalla chupa mikuy atiq simiyuq).
== Wayk'ukusqankunamanta ==
Challwakunaqa wira wak challwakunamanta ashwan pisi wirayuqmi (3% wirayuqlla) hinaspapas omega 3 wirayuqmi .
* Ispaña mikhuypiqa challwataqa musuqmanta, parrillaman, " a la navarra ," q'usñisqa, yanusqa ima mikhunku; hinaspapas tarikunmanmi waqaychasqa "trucha en escabeche " nispa.
== Qillqasqakuna ==
{{Commonscat}}
{{wikcionario|objeto=definiciones, diversas acepciones y traducciones}}
== Hawa t'inkikuna ==
{{Commonscat}}
{{wikcionario|objeto=definiciones, diversas acepciones y traducciones}}
883cih9lr6wfn7nz2gdyt345lgbpuqq
679494
679493
2025-06-22T03:07:44Z
Milhy98
32545
679494
wikitext
text/x-wiki
[[Rikcha:Bachforelle_Zeichnung.jpg|rikchacha|300x300px| Ch'umpi challwa ( ''[[Trucha|Salmo trutta]]'' ).]]
[[Rikcha:Trout.jpg|rikchacha|300x300px| K'uychi challwa ( ''Oncorhynchus mykiss'' ).]]
'''Challwa''' nisqaqa Salmoninae nisqa [[Rikch'aq ayllu|huch'uy ayllu]] [[Challwa|challwakunam]], salmón [[Rikch'aq ayllu|ayllu]] ukhupi; chay sutiqa kimsa [[Rikch'ana|género nisqa]] challwakunapaqmi churasqa: ''[[Salmun|Salmo]]'', chaypim [[Atlantiku mama qucha|Atlántica]] nisqapas kachkan; ''Oncorhynchus'', chaypiqa [[Thakisqa Hatunqucha|Pacífico]] nisqa rikch'aqkunam kachkan; hinaspa ''Salvelinus sutiyuq runakunapas'' .
Challwakunaqa [[Salmun|salmón]] nisqawanmi anchata tupan, chayginallataqmi ciclo migratorio nisqa kawsayniyuq. Yaqa llapan challwakunaqa sinchi potamodromos nisqakunam, tukuy kawsayninkutam mishk'i unu [[Qucha|quchakunapi]], [[Mayu|mayukunapi]], chiri pampakunapi kawsanku hinaspam wichayman astakunku aswan huchuy unukunapa mana ancha hatun pampankunapi wachanankupaq. Challwa kanka nisqakunaqa watakunam wichaypi wiñaspa qipanqaku, manaraq hatun yakukunaman ripunku, kuraqña kaspanku. Kanmi wakin anadromo challwakuna, ahinataq k'uychi challwa hinallataq [[Trucha|challwa marina]], chaykunaqa kimsa watakamam hatun kawsayninkumanta lamar quchapi pasanmanku manaraq mishk'i unu mayukunaman kutispa wachanankupaq, chaynallataqmi salmón kallpaypi hina.
Challwakunataqa wira challwakunatan churanku <ref>{{Cite web|url=http://www.food.gov.uk/multimedia/faq/oilyfishfaq/oilyfishqa02|title=What are oily fish?|date=2004-06-23|publisher=[[Food Standards Agency]]}}</ref>, chaymi runakunapaqqa ancha allin mikhuy karqan. Chawpi pata mikhuq hina, challwaqa ashwan huch'uy unupi kawsaq uywakunatam mikhun, [[Palama|kurukunata]], [[Qaraqruyuwa|crustáceo]], wira challwakunata, [[Huq'ullu|runtuchakunatapas]], achka sallqa uywakuna ancha chaniyuq aychakunayuq, [[Paqu ukumari|oso chump'i]], nutria, [[Mayuatu|mapache]], pisquchakuna ima (lamar quchapi anka, challwa, tuku), hinaspa rey challwakuna, huk hatun unupi kawsaq uywakunapas.
Challwa wikchusqa ayakunapas kanmi nutriente nisqa, fuente de scavengers, detrivores, flora ribereña nisqakunapaqpis, chaymi challwakunaqa ''especies de'' rumi clave nisqa yakupi, allp'apipas ecosistemakunapi.
== Mikhuyninmanta ==
Challwakunaqa ashwantaqa llamp'u mana tulluyuq uywakunatam mikhun, ahinataq [[Chincha llawq'a|kurukunata]], [[Qaraqruyuwa|krustáceo nisqakunata]], ichataq ashwan hatun rikch'aq challwakunam, ahinataq chump'i challwa, huk challwakunata hap'in .
Mayukunapi tuyuranku challwakunaqa allpapi kawsaq uywakunata, unupi kawsaq uywakunata, ch’uspikunatapas mikhunku. <ref name="Trout Food {{!}} Stream Explorers">{{Cite web|url=http://www.streamexplorers.org/fish-facts/trout-food|title=Trout Food {{!}} Stream Explorers}}</ref> Yaqa llapan mikuyninkuqa hamun macroinvertebrados nisqamanta, utaq mana wasan tulluyuq uywakunamanta, ahinataq caracolkunamanta, kurukunamanta utaq kurukunamanta. Chaymantapas ch’uspikunatan mikhunku, yaqa llapan runakunan challwata hap’inankupaq señuelokunawan ch’uspikunata qatipakunku, paykunan aswanta mikhuq hallwakunamanta huknin kasqankurayku. <ref name="Trout Food {{!}} Stream Explorers" /> Chalwakunaqa wakin allpapi kawsaq uywakunawanmi kusikunku, chaypiqa saltamontes nisqa kurukunapas. Hinallataqmi urmaykuspankuqa chupa hina uchuy uywakunatapas mikunku (Aunque hatun truchakunalla chupa mikuy atiq simiyuq).
== Wayk'ukuyninmanta ==
Challwakunaqa wira wak challwakunamanta ashwan pisi wirayuqmi (3% wirayuqlla) hinaspapas omega 3 wirayuqmi .
* Ispaña mikhuypiqa challwataqa musuqmanta, parrillaman, " a la navarra ," q'usñisqa, yanusqa ima mikhunku; hinaspapas tarikunmanmi waqaychasqa "trucha en escabeche " nispa.
== Qillqasqakuna ==
{{Commonscat}}
{{wikcionario|objeto=definiciones, diversas acepciones y traducciones}}
== Hawa t'inkikuna ==
{{Commonscat}}
{{wikcionario|objeto=definiciones, diversas acepciones y traducciones}}
b3sl7y8xxedehbdij5qa6aj94byubhm
Ruraq:Killa Kani/Ollucos con charqui
2
64116
679492
679467
2025-06-22T02:18:02Z
Milhy98
32545
algunos cambios
679492
wikitext
text/x-wiki
[[Rikcha:Olluquitos.jpg|rikchacha|Ch'arkiyuq ullukucha]]
Ullucu [[Ch'arki|ch'arkiwan]], [[Ulluku|ullukumanta]], ch'aki [[Llama|paqucha]] [[Aycha|aychamanta]] chay mikhuna rurasqa. Chayqa allin riqsisqa Piru suyupi, astawanqa[[Qusqu suyu|Qusqupi]] <ref>Fetzer, Erika (2 de abril de 2004). ''[https://books.google.es/books?id=-yU-AQAAIAAJ& Sabores del Perú: la cocina peruana desde los incas hasta nuestros días]''. Viena. pp. 56-57. <small><nowiki>ISBN 9788483302491</nowiki></small>. Consultado el 29 de octubre de 2018.</ref> hinallataq [[Pasqu urqu|Cerro de Pasco]] llaqtakunapi.
Mana charqui kaqtinka chalonawanmi yanapachiquwaq, chaytaqmi [[Waka|waka aychamanta]] utaq khuchi aychamanta ruwasqa, huch’uyta quchunki mana sasa wayk’unapac, [[Limaq|Lima]] suyupi mana chayhina costumbre kanchu. paqocha aychatapas mana tarikunchu, chayrayqu hatun quchamanta mikhunata hurqunqu anchayta churawaqmi . <ref name=":4" /> {{Reflist|2}}
== Qillqasqakuna ==
1drqq2e0pocblww7nz9yn065d7tyoi8
Zakumi La Serie Animada
0
64119
679479
2025-06-21T13:59:10Z
Ben2X
32633
Creado al traducir la introducción de la página «[[:es:Special:Redirect/revision/168017271|Zakumi The Animated Series]]»
679479
wikitext
text/x-wiki
'''Zakumi The Animated Series''' (icha inlish simipi siglasnin '''ZTAS''', kastilla simipi '''Zakumi La Serie Animada''' icha '''Zakumi''' nisqalla ), huk kawsachisqa seriem, Sudáfrica-Hong Kongmanta hamuq [[Andries Odeendal|Andries Odeendalpa]] kamasqan, [[Alexander Wong|Alexander Wongpa]] pusasqan ( Jidou Studios nisqap pusaqnin). Chaytaqa 2010 watapi junio killamanta julio killakamam enteron pachapi imaymana nacionkunapi qawachirqaku. Chay serieqa Cartoon Network nisqawanmi tukuy pachantinpi willasqa karqan, Perú suyupaqqa TV Perú nisqawanmi doblaje nisqawan kastilla simipi, quechua simipipas.
Chay serieqa Zakumi, paymi, amigunkunawan kuska, "Junior Mundial Campeonato" nisqaman yaykunanpaq, Kupa Nacional Junior nisqapi atipayta maskan. Allin chaskisqa karqan fans nisqakunawan, IMDb nisqapi 7/10 nisqa puntuacionta chaskispa, sut'i rikuyniyuq kasqanraykutaqmi ancha riqsisqa karqan, runachakunamantapas.
Chay seriemanta pisi willakuykuna kasqanrayku, chaynallataq pisilla kasqanraykum, chinkasqa materialta hina qawarqaku. <ref>{{Cite web|url=http://www.reddit.com/r/lostmedia/comments/17vf7q2/partially_lost_zakumi_the_animated_series/}}</ref>
3yooy1vrah0txusvbu3ktx5f8ofkjt8
679480
679479
2025-06-21T14:04:53Z
Ben2X
32633
679480
wikitext
text/x-wiki
'''Zakumi The Animated Series''' (icha inlish simipi siglasnin '''ZTAS''', kastilla simipi '''Zakumi La Serie Animada''' icha '''Zakumi''' nisqalla ), huk kawsachisqa seriem, Sudáfrica-Hong Kongmanta hamuq [[Andries Odeendal|Andries Odeendalpa]] kamasqan, [[Alexander Wong|Alexander Wongpa]] pusasqan ( Jidou Studios nisqap pusaqnin). Chaytaqa 2010 watapi junio killamanta julio killakamam enteron pachapi imaymana nacionkunapi qawachirqaku. Chay serieqa [[Cartoon Network]] nisqawanmi tukuy pachantinpi willasqa karqan, Perú suyupaqqa [[Tvperú|TV Perú]] nisqawanmi doblaje nisqawan kastilla simipi, quechua simipipas.
Chay serieqa Zakumi, paymi, amigunkunawan kuska, "Junior Mundial Campeonato" nisqaman yaykunanpaq, Kupa Nacional Junior nisqapi atipayta maskan. Allin chaskisqa karqan fans nisqakunawan, IMDb nisqapi 7/10 nisqa puntuacionta chaskispa, sut'i rikuyniyuq kasqanraykutaqmi ancha riqsisqa karqan, runachakunamantapas.
Chay seriemanta pisi willakuykuna kasqanrayku, chaynallataq pisilla kasqanraykum, chinkasqa materialta hina qawarqaku.<ref>{{Cite web|url=http://www.reddit.com/r/lostmedia/comments/17vf7q2/partially_lost_zakumi_the_animated_series/}}</ref>
== Rimanakuy ==
Chay serieqa 2010 watapi Mundialpi mascota Zakumimantam riman, amigunkunawan kuska, paykunaqa Copa Nacional Junior nisqapi atipasqankumantam llamk'anku. Bueno, paykunaqa huk minibuspi purinku tukuy Sudáfrica suyuta, chhaynapi huk equipokunawan atipanankupaq.
gyq2mqt1oqtvk8eu9ni5xd3tr9ql004
679481
679480
2025-06-21T14:10:51Z
Ben2X
32633
679481
wikitext
text/x-wiki
'''Zakumi The Animated Series''' (icha inlish simipi siglasnin '''ZTAS''', kastilla simipi '''Zakumi La Serie Animada''' icha '''Zakumi''' nisqalla ), huk kawsachisqa seriem, Sudáfrica-Hong Kongmanta hamuq [[Andries Odeendal|Andries Odeendalpa]] kamasqan, [[Alexander Wong|Alexander Wongpa]] pusasqan ( Jidou Studios nisqap pusaqnin). Chaytaqa 2010 watapi junio killamanta julio killakamam enteron pachapi imaymana nacionkunapi qawachirqaku. Chay serieqa [[Cartoon Network]] nisqawanmi tukuy pachantinpi willasqa karqan, Perú suyupaqqa [[Tvperú|TV Perú]] nisqawanmi doblaje nisqawan kastilla simipi, quechua simipipas.
Chay serieqa Zakumi, paymi, amigunkunawan kuska, "Junior Mundial Campeonato" nisqaman yaykunanpaq, Kupa Nacional Junior nisqapi atipayta maskan. Allin chaskisqa karqan fans nisqakunawan, IMDb nisqapi 7/10 nisqa puntuacionta chaskispa, sut'i rikuyniyuq kasqanraykutaqmi ancha riqsisqa karqan, runachakunamantapas.
Chay seriemanta pisi willakuykuna kasqanrayku, chaynallataq pisilla kasqanraykum, chinkasqa materialta hina qawarqaku.<ref>{{Cite web|url=http://www.reddit.com/r/lostmedia/comments/17vf7q2/partially_lost_zakumi_the_animated_series/}}</ref>
== Rimanakuy ==
Chay serieqa 2010 watapi Mundialpi mascota Zakumimantam riman, amigunkunawan kuska, paykunaqa Copa Nacional Junior nisqapi atipasqankumantam llamk'anku. Bueno, paykunaqa huk minibuspi purinku tukuy Sudáfrica suyuta, chhaynapi huk equipokunawan atipanankupaq.
== Runakuna ==
'''<big>Ñawpaq kaq qillqakuna</big>'''
*Zakumi
*Des
*Sonny
*Jodi
*Pete
*Kamal
*Jin
*Thabo y Dingane
*Wikus
*Benny
'''<big>Kuti kuti</big>'''
*Tayta Walter
*Señorita Dickinson sutiyuq warmi
*Tayta Gus
4cebpy0o5b4mef2oonv1s46xydca0qs
679482
679481
2025-06-21T14:13:55Z
Ben2X
32633
679482
wikitext
text/x-wiki
[[File:Una_portada_de_la_serie_animada.png|thumb|Portada original para la serie de [[Zakumi The Animated Series|zakumi]]]]
'''Zakumi The Animated Series''' (icha inlish simipi siglasnin '''ZTAS''', kastilla simipi '''Zakumi La Serie Animada''' icha '''Zakumi''' nisqalla ), huk kawsachisqa seriem, Sudáfrica-Hong Kongmanta hamuq [[Andries Odeendal|Andries Odeendalpa]] kamasqan, [[Alexander Wong|Alexander Wongpa]] pusasqan ( Jidou Studios nisqap pusaqnin). Chaytaqa 2010 watapi junio killamanta julio killakamam enteron pachapi imaymana nacionkunapi qawachirqaku. Chay serieqa [[Cartoon Network]] nisqawanmi tukuy pachantinpi willasqa karqan, Perú suyupaqqa [[Tvperú|TV Perú]] nisqawanmi doblaje nisqawan kastilla simipi, quechua simipipas.
Chay serieqa Zakumi, paymi, amigunkunawan kuska, "Junior Mundial Campeonato" nisqaman yaykunanpaq, Kupa Nacional Junior nisqapi atipayta maskan. Allin chaskisqa karqan fans nisqakunawan, IMDb nisqapi 7/10 nisqa puntuacionta chaskispa, sut'i rikuyniyuq kasqanraykutaqmi ancha riqsisqa karqan, runachakunamantapas.
Chay seriemanta pisi willakuykuna kasqanrayku, chaynallataq pisilla kasqanraykum, chinkasqa materialta hina qawarqaku.<ref>{{Cite web|url=http://www.reddit.com/r/lostmedia/comments/17vf7q2/partially_lost_zakumi_the_animated_series/}}</ref>
== Rimanakuy ==
Chay serieqa 2010 watapi Mundialpi mascota Zakumimantam riman, amigunkunawan kuska, paykunaqa Copa Nacional Junior nisqapi atipasqankumantam llamk'anku. Bueno, paykunaqa huk minibuspi purinku tukuy Sudáfrica suyuta, chhaynapi huk equipokunawan atipanankupaq.
== Runakuna ==
'''<big>Ñawpaq kaq qillqakuna</big>'''
*Zakumi
*Des
*Sonny
*Jodi
*Pete
*Kamal
*Jin
*Thabo y Dingane
*Wikus
*Benny
'''<big>Kuti kuti</big>'''
*Tayta Walter
*Señorita Dickinson sutiyuq warmi
*Tayta Gus
gn5ykoa9xfdkyl171627c9dte5m7or5
679483
679482
2025-06-21T14:14:38Z
Ben2X
32633
679483
wikitext
text/x-wiki
[[File:Una_portada_de_la_serie_animada.png|thumb|Tapa original para la serie de [[Zakumi The Animated Series|zakumi]]]]
'''Zakumi The Animated Series''' (icha inlish simipi siglasnin '''ZTAS''', kastilla simipi '''Zakumi La Serie Animada''' icha '''Zakumi''' nisqalla ), huk kawsachisqa seriem, Sudáfrica-Hong Kongmanta hamuq [[Andries Odeendal|Andries Odeendalpa]] kamasqan, [[Alexander Wong|Alexander Wongpa]] pusasqan ( Jidou Studios nisqap pusaqnin). Chaytaqa 2010 watapi junio killamanta julio killakamam enteron pachapi imaymana nacionkunapi qawachirqaku. Chay serieqa [[Cartoon Network]] nisqawanmi tukuy pachantinpi willasqa karqan, Perú suyupaqqa [[Tvperú|TV Perú]] nisqawanmi doblaje nisqawan kastilla simipi, quechua simipipas.
Chay serieqa Zakumi, paymi, amigunkunawan kuska, "Junior Mundial Campeonato" nisqaman yaykunanpaq, Kupa Nacional Junior nisqapi atipayta maskan. Allin chaskisqa karqan fans nisqakunawan, IMDb nisqapi 7/10 nisqa puntuacionta chaskispa, sut'i rikuyniyuq kasqanraykutaqmi ancha riqsisqa karqan, runachakunamantapas.
Chay seriemanta pisi willakuykuna kasqanrayku, chaynallataq pisilla kasqanraykum, chinkasqa materialta hina qawarqaku.<ref>{{Cite web|url=http://www.reddit.com/r/lostmedia/comments/17vf7q2/partially_lost_zakumi_the_animated_series/}}</ref>
== Rimanakuy ==
Chay serieqa 2010 watapi Mundialpi mascota Zakumimantam riman, amigunkunawan kuska, paykunaqa Copa Nacional Junior nisqapi atipasqankumantam llamk'anku. Bueno, paykunaqa huk minibuspi purinku tukuy Sudáfrica suyuta, chhaynapi huk equipokunawan atipanankupaq.
== Runakuna ==
'''<big>Ñawpaq kaq qillqakuna</big>'''
*Zakumi
*Des
*Sonny
*Jodi
*Pete
*Kamal
*Jin
*Thabo y Dingane
*Wikus
*Benny
'''<big>Kuti kuti</big>'''
*Tayta Walter
*Señorita Dickinson sutiyuq warmi
*Tayta Gus
501atie6ekxwf7e6s5q6fgfh5yqf88k
679484
679483
2025-06-21T14:17:37Z
Ben2X
32633
679484
wikitext
text/x-wiki
[[File:Una_portada_de_la_serie_animada.png|thumb|Tapa original para la serie de [[Zakumi The Animated Series|zakumi]]]]
'''Zakumi The Animated Series''' (icha inlish simipi siglasnin '''ZTAS''', kastilla simipi '''Zakumi La Serie Animada''' icha '''Zakumi''' nisqalla ), huk kawsachisqa seriem, Sudáfrica-Hong Kongmanta hamuq [[Andries Odeendal|Andries Odeendalpa]] kamasqan, [[Alexander Wong|Alexander Wongpa]] pusasqan ( Jidou Studios nisqap pusaqnin). Chaytaqa 2010 watapi junio killamanta julio killakamam enteron pachapi imaymana nacionkunapi qawachirqaku. Chay serieqa [[Cartoon Network]] nisqawanmi tukuy pachantinpi willasqa karqan, Perú suyupaqqa [[Tvperú|TV Perú]] nisqawanmi doblaje nisqawan kastilla simipi, quechua simipipas.
Chay serieqa Zakumi, paymi, amigunkunawan kuska, "Junior Mundial Campeonato" nisqaman yaykunanpaq, Kupa Nacional Junior nisqapi atipayta maskan. Allin chaskisqa karqan fans nisqakunawan, IMDb nisqapi 7/10 nisqa puntuacionta chaskispa, sut'i rikuyniyuq kasqanraykutaqmi ancha riqsisqa karqan, runachakunamantapas.
Chay seriemanta pisi willakuykuna kasqanrayku, chaynallataq pisilla kasqanraykum, chinkasqa materialta hina qawarqaku.<ref>{{Cite web|url=http://www.reddit.com/r/lostmedia/comments/17vf7q2/partially_lost_zakumi_the_animated_series/}}</ref>
== Rimanakuy ==
Chay serieqa 2010 watapi Mundialpi mascota Zakumimantam riman, amigunkunawan kuska, paykunaqa Copa Nacional Junior nisqapi atipasqankumantam llamk'anku. Bueno, paykunaqa huk minibuspi purinku tukuy Sudáfrica suyuta, chhaynapi huk equipokunawan atipanankupaq.
== Runakuna ==
'''<big>Ñawpaq kaq qillqakuna</big>'''
*Zakumi
*Des
*Sonny
*Jodi
*Pete
*Kamal
*Jin
*Thabo y Dingane
*Wikus
*Benny
'''<big>Kuti kuti</big>'''
*Tayta Walter
*Señorita Dickinson sutiyuq warmi
*Tayta Gus
== Episodios nisqakuna ==
Llapanpiqa 20 episodioyuqmi karqan, chaywanpas Jidou Studios nisqa kanalpiqa 8 videokunallatam tarinki chay episodiokunamanta
Llapanpiqa 20 episodioyuqmi karqan, chaywanpas Jidou Studios canalpiqa 8 videokunallatam tarinki chay episodiokunamanta.
1ce2kig761508bqnfu35g618pibprir
Ruraq:Milhy98/Phuyu
2
64120
679488
2025-06-21T15:15:58Z
Milhy98
32545
Creado al traducir la página «[[:es:Special:Redirect/revision/167710660|Nube]]»
679488
wikitext
text/x-wiki
[[Rikcha:Nuages.gif|rikchacha|300x300px| Phuyukunaq kawsaynin.]]
'''Phuyu''' nisqaqa yaku sut'ukuna huñusqam. Chaykunaqa wayrapim kawsanku. Hinallataqmi chikan qasachakuna kanman. <ref>Real Academia Española. «[https://dle.rae.es/nube nube]». ''Diccionario de la lengua española'' (23.ª edición). </ref>
Yakuqa muyuyuqmi (''ciclo'' kastillasimipi); mayukunamanta, mama quchamanta ima huñukun. Chaypin phuyukuna paqarin. Ichaqa inti q’uñiqtinqa kay phuyukuna wakniraqmi kanman.
Chaymi, phuyukunamanta yachaq cienciam kan: metereología nisqa sutiyuq.
Kay phuyukunaq rikchayninpis, llimpinpis willakun paramunqachus manachus. Wakin kutipiqa [[Lliphi|lliphiq]] hinallataq [[chhulla para]] hamun.
Chhaynallataqmi, wayra muyuchisqanwanpis phuyukuna puririkapun. <ref name=":2">«[https://www.geoenciclopedia.com/como-se-forman-las-nubes-555.html ¿Cómo se Forman las Nubes?]». 17 de abril de 2020. Consultado el 21 de junio de 2025.</ref> <ref name=":3">Infante, Sergio (30 de mayo de 2021). «[https://www.lacumbreonline.cl/blog/consejos/como-se-forman-las-nubes ¿Cómo se forman las nubes?]». ''www.lacumbreonline.cl''. Consultado el 1 de diciembre de 2022.</ref>
Kanmi phuyukuna, sayayninman hina, allpaman hina icha planetap wakin rakinkunaman hina paqarimuq.
[[Rikcha:White_clouds_in_a_big_sky.jpg|rikchacha| Hatun hanaq pachapi phuyukuna]]
[[Rikcha:Img20050526_0007_at_tannheim_cumulus.jpg|rikchacha| Wakniraq phuyukuna.]]
== Wakin phuyukuna ==
Kallantaqmi, ninawan, nina urqukunawan phuyukuna ruwasqa. Hinallataq lata puriq anka, paqchakuna utaq sach'a yunka ukhupi hukniraq phuyukunata saqin.
== Qillqasqakuna ==
{{Reflist|2}}
p7rc7kqk5d3aqsom6s5qba1ug5413l0
Katiguriya:Páginas que usan la extensión Phonos
14
64121
679490
2025-06-21T20:45:23Z
31.171.154.42
Phonos NOGALLERY
679490
wikitext
text/x-wiki
__NOGALLERY__
Generated by the [[mw:Extension:Phonos|Phonos extension]].
ly7j30rfq1blk6hq2rrp22wrwfvgzyl
Katiguriya:Infobox churasqa p'anqa
14
64122
679491
2025-06-21T20:49:33Z
31.171.154.43
Infobox NOGALLERY
679491
wikitext
text/x-wiki
__NOGALLERY__
3knc3rsm9njto7619efv8lyavdpn6us