Wikipedia rmwiki https://rm.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Pagina_principala MediaWiki 1.45.0-wmf.6 first-letter Multimedia Spezial Discussiun Utilisader Utilisader discussiun Wikipedia Wikipedia discussiun Datoteca Datoteca discussiun MediaWiki MediaWiki discussiun Model Model discussiun Agid Agid discussiun Categoria Categoria discussiun TimedText TimedText talk Modul Modul Diskussion Rumenia 0 1906 167686 167682 2025-06-23T17:32:14Z 86.120.194.3 167686 wikitext text/x-wiki {{Infobox terra |NUM = <font size="+1">'''Rumenia'''</font><br /> '''România'''<font size="-1"> (rumen)</font><br /> |MALETG-BANDIERA = Flag of Romania.svg |MALETG-BANDIERA-LADEZZA = 150px |ARTITGEL-BANDIERA = |MALETG-VOPNA = Coat of arms of Romania.svg |MALETG-VOPNA-LADEZZA = 100px |ARTITGEL-VOPNA = |PAROLA = |LINGUA-UFFIZIALA = [[lingua rumena|rumen]] |CHAPITALA = [[Bucarest]] |FURMA-DA-STADI = republica |FURMA-DA-REGENZA = sistem semipresidenzial |SCHEF-DA-STADI = president [[Nicușor Dan]] |SCHEF-DA-REGENZA = primministra [[Ilie Bolojan]] |SURFATSCHA = 238&nbsp;391 |ABITANTS = 19&nbsp;870&nbsp;000 (2016) |SPESSEZZA-DA-LA-POPULAZIUN = 84,4 |MUNAIDA = 1 [[Leu rumen|leu]] = 100 bani |INDEPENDENZA = 9 da matg 1877 |IMNI-NAZIUNAL = ''Deșteaptă-te, române!'' |DI-DA-LA-FESTA-NAZIUNALA = 1. da december |FUNDAZIUN = |ZONA-D-URARI = UTC+2 EST<br />UTC+3 EEST (mars fin october) |NUMER-DA-L-AUTO = RO |INTERNET-TLD = .ro |PRESELECZIUN-TELEFON = +40 |MALETG-POSIZIUN = EU-Romania.svg |MALETG1 = Un-romania.png }} La '''Rumenia''' (rumen ''România''; [romɨˈnia]) è ina republica semipresidenziala situada al cunfin tranter l’[[Europa Centrala]] e l’[[Europa dal Sidost]]. Il pajais sa chatta a la [[Mar Naira]] e s’extenda vers vest sur las [[Carpatas]] fin en il [[Batschigl Pannonic]]. La Rumenia cunfinescha cun tschintg stadis: en il sid cun la Bulgaria, en il vest cun la [[Serbia]] e l’[[Ungaria]], en il nord ed en l’ost cun l’[[Ucraina]] e la [[Moldavia]]. Il stadi rumen modern è sa furmà l’onn 1859 tras l’uniun dals principadis da la [[Moldavia]] e da la [[Valachia]]. Suenter il 1945 ha la Rumenia fatg part durant la [[Guerra fraida]] dal [[Patg da Varsovia]]. Sco sulet pajais dal Patg da Varsovia ha la Rumenia trategnì senza interrupziun relaziuns diplomaticas cun l’[[Israel]].<ref>[http://www.zeit.de/1969/35/rumaenien-naehert-sich-israel ''Rumänien nähert sich Israel. Vertretung in den Rang einer Botschaft erhoben.''] En: ''Die Zeit'' dals 29 d’avust 1969.</ref> Dapi il 1989 è la Rumenia s’avischinada politicamain als stadis da l’Europa dal Vest ed è daventada commembra da la [[NATO]] (2004) e da l’[[Uniun europeica]] (2007). Cun 238&nbsp;391&nbsp;km² dispona la Rumenia da la novavel gronda surfatscha e cun ca. 19,9 milliuns abitants da la settavel gronda populaziun da tut ils stadis commembers da l’Uniun europeica. La chapitala rumena [[Bucarest]] è cun radund 1,84 milliuns abitants la settavel gronda citad da l’uniun europeica<ref>[http://www.recensamantromania.ro/ Institut naziunal da statistica].</ref>, be pauc davos Vienna (1,87 milliuns). Ulteriuras impurtantas citads grondas èn [[Cluj-Napoca]], [[Timișoara]], [[Iași]], [[Constanța]], [[Craiova]] e [[Brașov]]. == Etimologia == La noziun rumena ''România'' deriva da ''român'' che va enavos sin il latin ''romanus'' (Roman, roman).<ref>[http://dexonline.ro/search.php?cuv=rom%C3%A2n ''Erklärendes Wörterbuch der rumänischen Sprache'', 1998; ''Neues Erklärendes Wörterbuch der rumänischen Sprache'', 2002].</ref> En il 16avel tschientaner han viagiaturs talians rapporta ch’ils abitants dal territori da la Rumenia odierna numnian sasezs Romans. En ina brev dal commerziant Neacșu dal 1521 vegn il Principadi da la Valachia numnà ‹pajais rumen› (rumen: ''Țara românească''). Il term correspundent modern ''România'' è en diever dapi l’entschatta dal 19avel tschientaner. Per designar ils Rumens cumparan en documents istorics las scripziuns ''rumân'' e ''român'' oriundamain a moda sinonima. En il 17avel tschientaner ha ''rumân'' survegnì la muntada serv, entant che ''român'' ha mantegnì sia rolla sco designaziun dals Rumens. Suenter la fin da la serviladad vers la mesadad dal 18avel tschientaner è la furma ''rumân'' plaunsieu vegnida ord diever, ma è sa mantegnida sco tschep da ‹Rumenia›, ‹Rumänien› etc. == Geografia == === Topografia === [[Datoteca:Romania_Regions.png|thumb|240px|Las regiuns tradiziunalas da la Rumenia]] La Rumenia sa chatta en la zona da transiziun tranter l’Europa Centrala, l’Europa dal Sid e l’Europa da l’Ost.<ref>Las indicaziuns geograficas che suondan tenor Mircea Buza, Wilfried Schreiber: ''Grundzüge der räumlichen Struktur Rumäniens.'' En: Thede Kahl, Michael Metzeltin, Mihai-Räzvan Ungureanu (ed.): ''Rumänien.'' Vienna 2008, p. 25–37.</ref> Ils cunfins statals cumpiglian ina lunghezza da 3150&nbsp;km. Da quai èn bundant la mesadad (1817&nbsp;km) flums, surtut il [[Danubi]] che cunfinescha la Rumenia vers sid cunter la [[Bulgaria]] e vers sidvest cunter la [[Serbia]]. La costa rumena a la [[Mar Naira]] mesira 225&nbsp;km. Il cunfin tranter la Rumenia e l’[[Ucraina]] en il nord ed ost vegn interrut tras la [[Moldavia]]. In ulteriur cunfin exteriur sa chatta en il vest vers l’[[Ungaria]]. La cuntrada rumena sa cumpona mintgamai per circa in terz da muntognas, autas planiras e planiras.<ref>Kurt Scharr, Rudolf Gräf: ''Rumänien. Geschichte und Geografie.'' Vienna, Cologna, Weimar 2008, p. 17.</ref> La chadaina da muntognas marcanta dal pajais furman las Carpatas che spartan ina da l’autra las trais regiuns istoricas [[Moldavia]], [[Transilvania]] e [[Valachia]]. Il center geografic da la Rumenia furma l’Auta Planira Transilvana ch’è circumdada en il vest da las Muntognas Apuseni ed uschiglio da l’artg da las Carpatas. Las Carpatas da l’Ost furman il cunfin vers l’Auta Planira Moldava che sa chatta en il nordost da la Rumenia. Las Carpatas dal Sid, las Subcarpatas Geticas e l’Auta Planira Getica separan la Transilvania da la Planira da la Valachia. Questa regiun sa lascha divider en la Pitschna Valachia (Oltenia) en il vest ed en la Gronda Valachia (Muntenia) che cumpiglia las parts centralas ed orientalas. Vers vest vegn la Valachia cunfinada da las Muntognas dal Banat. Quellas furman ensemen cun las Muntognas Apuseni e cun las Muntognas Poiana Ruscă las uschenumnadas Carpatas Occidentalas Rumenas. En il vest da quellas sa chatta il Batschigl Pannonic cun las regiuns istoricas Banat (sidvest), Crișana (vest) e Maramureș (nordvest). En il nord da la Rumenia sa chatta la Bucovina. En l’ost dal pajais tanscha la regiun Dobrudscha fin a la Mar Naira. === Geologia === Bunamain l’entira mesadad meridiunala da las [[Carpatas]] sa chatta sin territori statal da la Rumenia. Questa muntogna è sa furmada en il trias en rom da l’orogenesa alpidica e tutga tar in sistem da muntognas che s’extenda da las [[Alps]] fin al [[Himalaia]]. Diesch pizs da las Carpatas cuntanschan autezzas sur 2500&nbsp;m. Il punct il pli aut da las Carpatas dal sid e da l’entira Rumenia furma il Moldoveanu cun 2544&nbsp;m. Il punct il pli aut en las Carpatas da l’ost è il Pietros cun 2303&nbsp;m, il punct il pli aut da las Carpatas Occidentalas Rumenas è il Curcubăta Mare cun 1848&nbsp;m. Las Carpatas dal Sid furman la muntogna la pli massiva, entant che las Carpatas da l’Ost e dal Vest èn segnadas da bleras foppas e pass. Parts da las Carpatas da l’Ost èn d’origin vulcanic, las ulteriuras parts da las Carpatas rumenas consistan da plattì e crap da chaltschina. La pitschna Auta Planira Dobrudscha mesira maximalmain 467&nbsp;m. Il Batschigl Pannonic e la Planira Bassa Valacha (Campia Romana) restan sut il cunfin da 200&nbsp;m. === Idrologia === Il pli impurtant flum da la Rumenia è il [[Danubi]] (rumen Dunărea) che curra dapli che milli kilometers tras la Rumania u per lung dal pajais. Il flum è er ina da las impurtantas vias da traffic dal pajais. Il Danubi furma la gronda part dal cunfin meridiunal tranter la part rumena dal Banat e la Serbia resp. tranter la Valachia e la Bulgaria. En il grond Delta dal Danubi sbucca il flum en la Mar Naira. Ils ulteriurs impurtants flums da la Rumenia appartegnan a moda directa u indirecta a l’intschess idrografic dal Danubi e mainan davent l’aua da las Carpatas da l’Ost. La Tisa cunfinescha la Rumenia per part vers nord cunter l’Ucraina, il Prut la regiun rumena Moldavia vers nordost cunter la Republica da la Moldova. Il Siret maina tras la Moldavia, l’Olt tras la Valachia, il Mureș (flum lateral da la Tisa) tras la Transilvania. Ils lais da la Rumenia cuvran 1,1&nbsp;% da la surfatscha dal pajais. Tut en tut datti 3400 lais. Ils pli gronds èn las lagunas Razim cun 41&nbsp;500 ha e Sinoie cun 17&nbsp;100 ha. === Clima === La Rumenia è situada en la zona climatica temprada e l’aura è surtut influenzada dal vent dal vest. Pervi da la barriera natirala da las Carpatas sa differenzieschan las singulas parts dal pajais però climaticamain ina da l’autra. La Transilvania (al vest da l’artg da las Carpatas) è anc segnada dal clima maritim dals vents atlantics. Las Carpatas impedeschan però che quest’aria cuntanschia l’ost ed il sid dal pajais. En la Moldavia (en l’ost da las Carpatas) regia in clima continental. Questa regiun è exposta a currents d’aria fraids nà da l’Ucraina. En la Valachia (en il sid da las Carpatas) sa fan valair influenzas mediterranas; anc pli ferm vala quai per la Dobrudscha. Las temperaturas medias annualas varieschan entaifer la Rumenia tranter 11&nbsp;°C en il sid e 8&nbsp;°C en il nord. Il mais il pli fraid è per ordinari il schaner, il mais il pli chaud il fanadur. L’enviern muntan las temperaturas en media 0&nbsp;°C a la costa da la Mar Naira e −15&nbsp;°C en l’auta muntogna. La stad creschan las temperaturas medias en las regiuns bassas dal pajais sin dapli che 25&nbsp;°C. La pli bassa temperatura ch’è insumma vegnida mesirada insacura è stà −38,5&nbsp;°C ils 25 da schaner 1942 a Bod, la pli auta 44,5&nbsp;°C ils 10 d’avust 1951 sper Brăila. Las pli fermas precipitaziuns datti tendenzialmain en il nordvest da la Rumenia, las pli flaivlas en il sidost. La pli auta rata da precipitaziuns annuala dumbra l’auta muntogna (1000&nbsp;mm), la pli bassa la costa da la Mar Naira (300–400&nbsp;mm). Quest’ultima dumbra en media 2286 uras sulegl ad onn, entant che las regiuns muntagnardas cuntanschan be 1500. === Natira === [[Datoteca:Pietrosu_Mare.jpg|thumb|220px|Parc naziunal Rodna]] 27&nbsp;% da la Rumenia èn cuverts cun guaud. La zona da guaud finescha sin in’autezza da 1800 meters, survart sa chattan pastgiras alpinas. Entaifer la zona dal guaud da coniferas (1400–1800&nbsp;m) creschan pigns, tieus, taischs e lareschs. En il guaud da faus (400–1400&nbsp;m) domineschan bain ils faus, ma daspera creschan er charpins (sco il fau alv), ulms, fraissens e badugns. La zona da guaud la pli bassa furma il guaud da ruvers (150–400&nbsp;m), nua che creschan sper ruvers er ischis, platanas, saleschs, paplas e tigls. En il Bărăgan (ina part da la Planira Bassa Valacha) ed en la Dobrudscha existan cuntradas da steppa, da las qualas la gronda part servan però a l’agricultura. Uschiglio creschan qua sper singulas plantas da feglia rosas, parmugliers e chagliastretgs. En il Delta dal Danubi sa chattan terrens da palì ch’èn segnads da channa, channatscha, squittarola tissientada da l’aua e nimfas. La fauna da la Rumenia enconuscha en tut 3600 spezias. Per part sa tracti da talas ch’èn derasadas vastamain en l’Europa, autras però cumparan be qua. En las Carpatas vivan tranter auter chamutschs, tschess barbets, urs brins (radund 6600), lufs (radund 3100), lufs-tscherver (radund 1500) e ludras. En las regiuns superiuras da la zona da guaud èn er da chasa l’evla da pizza, il tschess dal chapitsch, il tschierv e la vulp, en regiuns pli bassas il tais, il chavriel ed il portg selvadi. Il 2012 han ins recolonisà il bison europeic, suenter che quel era vegnì extirpà en la Rumenia vers il 1800. Ils radund 50 animals (situaziun dal 2017) vivan là en cumplaina libertad.<ref>[https://www.rewildingeurope.com/news/bison-boost-in-the-southern-carpathians/ ''New bison boost in the Southern Carpathians''], ed. Rewilding Europe, consultà ils 25 da favrer 2018.</ref> En la Planira Bassa Valacha cumparan populaziuns pli pitschnas da droppas grondas. Il Delta dal Danubi porscha in da chasa a bleras spezias da peschs, amfibis ed utschels migrants. Igl è quai er il sulet lieu en l’Europa nua che cumpara il pelican rosa. Ultra da quai vivan qua tranter auter l’irun cotschen ed il sturiun ch’è enconuschent per ses caviar. En la Mar Naira (Dobrudscha) è da chasa il delfin cumin. === Protecziun da la natira === En la Rumenia existan radund 150 reservats d’utschels e stgars 400 territoris da protecziun da la natira. Quai correspunda a 23,4&nbsp;% da la surfatscha dal pajais. Il Delta dal Danubi appartegna al Patrimoni mundial da l’UNESCO e cumpiglia tranter auter il pli grond territori da channa en tut il mund. La Rumenia dispona da dapli regiuns biogeograficas che mintga auter pajais da l’Uniun europeica; ma las cuntradas èn influenzadas pli e pli da la modernisaziun da l’agricultura e da la creschientscha da las citads. Il budget naziunal en il sectur da la protecziun da la biodiversitad è pitschen e savens manca la schientscha areguard il senn e las finamiras da las directivas da protecziun da la natira. La Cumissiun europeica ha er gia admonì la regenza a Bucarest da tegnair las leschas da l’Uniun europeica areguard la protecziun da la biodiversitad. In ulteriur problem furman chauns abandunads, ils quals attatgan er umans sch’els èn fomentads. Sulettamain a Bucarest vegn lur dumber stimà sin 60&nbsp;000. Tagls da laina illegals als quals na suonda nagina replantaziun smanatschan pli e pli ils guauds. Il motiv furma la dumonda internaziunala suenter lain bunmartgà, grondas firmas d’elavuraziun da laina – surtut da l’[[Austria]] – che domineschan il martgà sco er in sistem en furma da piramida entaifer il qual tut las persunas involvidas dal selvicultur sur l’elavuratur fin al politicher profitan da las entradas illegalas. == Populaziun == === Demografia === [[Datoteca:Protest_against_corruption_-_Bucharest_2017_-_Arcul_de_Triumf_-_2.jpg|thumb|220px|Demonstraziun cunter la corrupziun a Bucarest, schaner 2017]] Suenter la [[Segunda Guerra mundiala]] è la populaziun da la Rumenia creschida cuntinuadamain ed ha la finala surpassà il cunfin da 23 milliuns abitants. Dapi la revoluziun dal 1989 è questa cifra però sa sbassada in pau pervi dal deficit da naschientschas. Tenor la dumbraziun dal pievel dal 2016 vivevan en Rumenia 19,87 milliuns umans; en cumparegliaziun cun il 2002 è il dumber da la populaziun uschia sa sbassà per 8,3&nbsp;% (1&nbsp;809&nbsp;333 persunas). Sin milli Rumens datti actualmain 11,8 mortoris ad onn, ma be 9,4 naschientschas; quai maina ad ina rata da creschientscha negativa da −0,27&nbsp;%. La rata da fertilitad rumena da 1,3 uffants per dunna giascha uschia cleramain sut la rata da reproducziun netto. Quai ha er consequenzas sin la structura da vegliadetgna: be 15&nbsp;% dals abitants èn pli giuvens che 15 onns – sco ch’igl è tipic per l’Europa en general – ed ulteriurs 16,1&nbsp;% da la populaziun èn pli vegls che 65 onns. Medemamain attribuì a la sminuziun da la populaziun ha il fatg che la Rumenia è, pervi da ses problems economics, stà dapi il 1945 in pajais d’emigraziun; grazia a l’economia che daventa pli ferma è questa tendenza sa sminuida in pau dapi il 2002.<ref name="cia">Indicaziuns tenor [https://web.archive.org/web/20200515163205/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ro.html ''CIA: The World Factbook''].</ref> Il 2011 han ins registrà 727&nbsp;500 persunas che vivevan gia pli ditg ch’in onn a l’exteriur. Da quels eran 46,2&nbsp;% tranter 20 e 34 onns vegls e radund 24,8&nbsp;% tranter 35 e 44 onns. La gronda part da questas persunas èn emigradas en l’[[Italia]] (46,9&nbsp;%) ed en [[Spagna]] (23,5&nbsp;%), alura suondan ils pajais [[Gronda Britannia]] (5,5&nbsp;%), [[Germania]] (4,5&nbsp;%), [[Frantscha]] (3,2&nbsp;%) e [[Grezia]] (2,2&nbsp;%). En cumparegliaziun cun la media da tut ils stadis da l’Uniun europeica è la spessezza da la populaziun levet sut la media (84,4 abitants per km²). Las pli bassas valurs segnan las regiuns Banat (56 abitants per km²) e Dobrudscha (57,6 abitants per km²); las pli autas la Moldavia (90,5 abitants per km²) e la Gronda Valachia inclus la regiun da la chapitala (103,2 abitants per km²). 54&nbsp;% da la populaziun rumena vivan en citads, quai che correspunda pli u main a la media europeica. Damai che blera glieud giuvna va a star en las citads, è la media da vegliadetgna però bundant pli auta sin la champagna.<ref>Kurt Scharr, Rudolf Gräf: ''Rumänien. Geschichte und Geografie.'' Vienna, Cologna, Weimar 2008, p. 27.</ref> Suenter il 1990 è il dumber d’abitants en vischinanza da las citads creschì marcantamain<ref>Wilfried Heller: ''Demographie, Migration und räumliche Entwicklung.'' En: Thede Kahl, Michael Metzeltin, Mihai-Razvan Ungureanu (ed.): ''Rumänien''. Vienna 2008, p. 40–62.</ref>; per tegnair quint da quest svilup han ins endrizzà dapi il 2005 pliras regiuns metropolitanas. En connex cun l’adesiun da la Rumenia a l’[[Uniun europeica]] l’onn 2007 èn ils process da migraziun creschids marcantamain, e quai tant entaifer la Rumenia sco er vers l’exteriur e nà da l’exteriur. === Etnias e linguas === Cun 88,9&nbsp;% han ils Rumens furmà il 2011 la gruppa da la populaziun cleramain la pli gronda. Daspera existan però diversas gruppas etnicas che furman per part la maioritad a nivel regiunal. Quai vala surtut per ils Ungarais cun 6,5&nbsp;% (ca. 1,2 milliuns umans); quels vivan oravant tut en il sidost da la Transilvania, en il Pajais dals Siculs sco er en il territori da cunfin vers l’[[Ungaria]]. La relaziun tranter ils Rumens ed ils Ungarais è per part stada segnada da tensiuns: Omaduas varts han numnadamain fatg valair en il decurs da l’istorgia lur dretg sin ils territoris numnads. Dapi la revoluziun dal 1989 è la situaziun però sa calmada. L’Uniun democratica dals Ungarais en Rumenia ha dapi lura fatg part repetidamain da la coaliziun guvernamentala dal pajais. La terz gronda gruppa da la populaziun en Rumenia furman ils Roma cun 3,3&nbsp;% (ca. 621&nbsp;000 umans). Quels n’enconuschan nagins centers regiunals, mabain sa repartan sin l’entir pajais. Socialmain ed economicamain è questa gruppa savens situada main bain che las autras. Fin la mesadad dal 20avel tschientaner era er la cumpart da las persunas da lingua tudestga vaira auta, ma en il fratemp è quella crudada sin 0,2&nbsp;% (situaziun dal 2011). I sa tracta surtut dals uschenumnads Saxons da la Transilvania; quels na furman però nagins Saxons en il senn odiern, mabain immigrants ch’èn arrivads durant il temp medieval da la regiun da la Mosel/da la Lorena sco er da Svabais dal Danubi (en il Banat ed en il nordvest da Satu Mare). Tranter il 1968 ed il 1989 èn dapli che 200&nbsp;000 persunas vegnidas ‹cumpradas libras› da la regenza da la Germania dal Vest e colonisadas en la Republica Federala Tudestga. La media da vegliadetgna dals Tudestgs en Rumenia è vaira auta, uschia che lur dumber da stgars 50&nbsp;000 vegn anc a crudar vinavant.<ref>Hannelore Baier, Martin Bottesch: ''Geschichte und Traditionen der deutschen Minderheit in Rumänien''. Mediaș 2007.</ref> Daspera existan numerusas autras minoritads sco Ucranais (0,3&nbsp;%) en la Bucovina e Maramureș; Lipovans immigrads oriundamain da la Russia (0,2&nbsp;%), Tircs (0,2&nbsp;%) e Tatars (0,1&nbsp;%) en la Dobrudscha; Serbs (0,1&nbsp;%), Slovacs (0,1&nbsp;%) e Tschecs (sut 0,1&nbsp;%) en il Banat. Tar las elecziuns en il parlament è reservà per 18 minoritads mintgamai in sez, e quai independentamain dal dumber da vuschs. La repartiziun da las linguas correspunda pli u main a la grondezza da las naziunalitads respectivas. Lingua uffiziala è tenor la constituziun il rumen (limba română), ina da las linguas romanas orientalas che vegn discurrida da 91&nbsp;% da la populaziun dal pajais. A nivel regiunal gioga er l’ungarais in’impurtanta rolla (cumpart totala 6,7&nbsp;%). En las regiuns en las qualas ina da las linguas minoritaras vegn mintgamai discurrida da dapli che 20&nbsp;% da la populaziun, furma quella la segunda lingua uffiziala en l’administraziun, davant dretgira ed en las scolas. Las linguas estras che vegnan emprendidas il pli savens en scola èn l’englais ed il franzos, en la Transilvania ed il Banat er tudestg. === Religiuns === [[Datoteca:BucarestVillageMuseum10.jpg|thumb|170px|Baselgia da lain ortodoxa en il stil gotic (Transilvania)]] Sco pajais secular n’ha la Rumenia nagina religiun statala. 86,7&nbsp;% da la populaziun decleran d’appartegnair a la baselgia rumen-ortodoxa. Igl è quai ina baselgia autonoma entaifer l’ortodoxia da l’Europa da l’Ost. La separaziun etnica e linguistica en Rumenia sa mussa er en l’appartegnientscha ecclesiastica: ils Ungarais sa decleran per gronda part sco commembers d’autras confessiuns che da la baselgia rumen-ortodoxa. Il protestantissem cumpiglia radund 6,7&nbsp;% da la populaziun. Stgars la mesadad dad els fan part da la baselgia refurmada, ils ulteriurs èn baptists, adventists e.a. 5,6&nbsp;% da la populaziun èn catolics; la gronda part da quels derivan da la gruppa etnica dals Ungarais. La cumpart dals muslims a la populaziun dal pajais munta a 0,3&nbsp;% (surtut Tircs e Tatars en la Dobrudscha). Dals numerus Gidieus che vivevan oriundamain en la Rumenia è be restada suenter la Segunda Guerra mundiala ina pitschna minoritad (oz sut 0,1&nbsp;%). Il dumber da persunas senza confessiun è, malgrà il lung domini communistic, fitg pitschen (ca. 0,2&nbsp;%). Tenor in’enquista represchentativa dal 2005 crain 90&nbsp;% en Rumenia en in Dieu, 8&nbsp;% en in’autra forza spirituala, 1&nbsp;% dals interrogads èn stads indecis. La Rumenia è stada tenor questa retschertga in dals stadis da l’Uniun europeica ils pli religius.<ref>[http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_225_report_en.pdf ''Special Eurobarometer''], consultà ils 25 da mars 2017 (PDF).</ref> == Istorgia == === Antica === Tenor [[Herodot]] è il territori da la Rumenia odierna vegnì colonisà il pli tard en il 5avel tschientaner a.C. dals pievels tracs dals Gets e Dacs.<ref name="Urgeschichte">Alexandru Vulpe: ''Urgeschichte und Antike im Donau-Karpatenraum.'' En: Thede Kahl, Michael Metzeltin, Mihai-Răzvan Ungureanu (ed.): ''Rumänien.'' Vienna 2008, p. 171–193.</ref> En il decurs dals proxims tschientaners hai adina puspè dà conflicts militars tranter ils Gets e Dacs d’ina vart ed ils pievels che vivevan mintgamai al sid dal Danubi (Odris, Macedons, Romans). Sia pli grond’extensiun ha il Reginavel dals Dacs cuntanschì sut retg Burebista (60–44 a.C.) cun unir pliras stirpas. Suenter sia mort è quest’uniun però puspè sa schliada. Sut il retg [[Decebal]] èn las stirpas dacas danovamain s’unidas. Quel è penetrà l’onn 85&nbsp;s.C. en la provinza romana Moesia. Pir tranter il 101 ed il 106 èsi reussì a l’imperatur [[Trajan]] d’al victorisar en rom da duas campagnas militaras en il nord dal Danubi. Il domini da Decebal han ins integrà en l’Imperi roman sco provinza Dacia cun la chapitala Ulpia Traiana Sarmizegetusa e la populaziun è vegnida romanisada. La provinza cumpigliava pli u main las regiuns odiernas Transilvania, Banat ed Oltenia (Pitschna Valachia). Pervi da ses giaschaments dad aur era la Dacia interessanta per ils Romans, militarmain è la provinza però stada da l’entschatta ennà sut ferm squitsch da vart dals pievels vischins. Perquai l’han ils Romans puspè bandunà sut l’imperatur [[Aurelian]] fin l’onn 275 e colonisà parts da la populaziun en il sid dal Danubi. Durant la migraziun dals pievels èn passads in suenter l’auter Gots, Huns, Gepids, Slavs, Avars e Bulgars tras il territori da la Rumenia odierna. Il destin da la populaziun romanisada en l’anteriura provinza Dacia e l’origin dal pievel rumen ch’è collià cun quella èn dumondas che la scienza moderna tracta a moda cuntraversa. La teoria da cuntinuitad daco-romana parta dal fatg ch’i saja er sa mantegnida suenter la retratga dals Romans a lunga vista ina populaziun daco-romana al nord dal Danubi, or da la quala saja alura sa sviluppada tranter il 6avel ed il 10avel tschientaner la Rumenia odierna. La tesa da migraziun percunter è da l’avis che l’etnogenesa dals Rumens haja gì lieu en il sid dal Danubi e che questa gruppa da la populaziun saja pir immigrada suenter l’invasiun dals Ungarais (9avel tschientaner) davent da la Bulgaria en la Transilvania. === Temp medieval === A partir dal 6avel tschientaner han vastas parts da la Rumenia odierna fatg part dal Reginavel bulgar. Er la cristianisaziun e l’introducziun da l’alfabet cirillic – il qual è stà en diever en Rumenia fin l’onn 1862 – han gì lieu da quel temp. En la Transilvania han existì en il 12avel e 13avel tschientaner unitads politicas furmadas da Rumens, las qualas eran però dependentas dal Reginavel ungarais sut [[Árpád]].<ref>Ioan-Aurel Pop: ''Das Mittelalter.'' En: Thede Kahl, Michael Metzeltin, Mihai-Răzvan Ungureanu (ed.): ''Rumänien.'' Vienna 2008, p. 195–220.</ref> Da l’autra vart da las Carpatas ha l’aristocrat rumen [[Basarab I]] stabilì a l’entschatta dal 14avel tschientaner il Principadi da la Valachia. A l’entschatta era Basarab be in vasal ungarais; ma cun sia victoria sur il retg dals Ungarais è el daventà l’onn 1330 facticamain independent. Sumegliantamain è sa furmà il Principadi da la Moldavia, numnadamain cur ch’igl è reussì a l’aristocrat [[Bogdan I]] da sa far valair militarmain cunter l’Ungaria. Ils dus principadis rumens èn sa cunfinads supplementarmain vers l’Ungaria catolica cun endrizzar duas metropolas ortodoxas ad Argeș (1359) resp. Suceava (1401). La Transilvania ha medemamain cuntanschì sco principadi entaifer l’Ungaria ina tscherta autonomia. Qua vegniva la pussanza però exequida dals Ungarais e dals Saxons da la Transilvania ch’eran immigrads, entant che la populaziun rumena ortodoxa sa chattava dapi il 1366 – ed anc pli ferm dapi il 1437 – giuridicamain en ina posiziun inferiura. Dapi l’entschatta dal 14avel tschientaner è la Valachia stada segnada da sia vischinanza tar l’Imperi osmanic ch’expandeva adina dapli. Impurtants prinzis da quel temp èn stads [[Mircea cel Bătrân]] (1386–1418) e [[Vlad III Drăculea]] (1456–1462, 1476), als quals igl è per part reussì da tegnair militarmain pitg als Tircs. La Moldavia ha stuì sa defender a medem temp tant cunter pretensiuns da vart da l’Ungaria sco er da vart da la Pologna. Sut il prinzi [[Ștefan cel Mare]] (1457–1504) è per part er la Moldavia sa participada cun success al cumbat cunter ils Tircs. Vers la fin dal 15avel tschientaner èn ils dus principadis rumens però daventads tributars envers l’Imperi osmanic, cumbain ch’igl als dueva reussir da mantegnair lur independenza politica e religiusa. === Temp modern tempriv === [[Datoteca:Romania_1600.png|thumb|220px|Ils trais principadis spartids tras las Carpatas]] Vers la mesadad dal 16avel tschientaner è il Reginavel da l’Ungaria svanì sco pussanza politica independenta.<ref>Bogdan Murgescu: ''Die rumänischen Länder in der frühen Neuzeit.'' En: Thede Kahl, Michael Metzeltin, Mihai-Răzvan Ungureanu (ed.): ''Rumänien.'' Vienna 2008, p. 221–235.</ref> Quai ha gì per consequenza ch’il Principadi da la Transilvania è facticamain daventà independent. Per la Moldavia e la Valachia ha il declin da l’Ungaria muntà d’esser exponì anc pli ferm a la pressiun da vart da l’Imperi osmanic; la finala èn omadus principadis daventads vasals da quel. L’emprova da metter ad ir ina politica antitirca ha interprendì [[Mihai Viteazul]] (1593–1601), il qual ha manà l’onn 1600 dal matg fin il settember ils trais principadis abitads dals Rumens. Questa concentraziun da la pussanza ha però be durà quatter mais, damai ch’ella vegniva refusada tant dals stadis vischins sco er da las elitas a l’intern. L’Imperi osmanic è la finala s’approprià d’ulteriurs territoris ch’eran per part abitads da Rumens, numnadamain da la Dobrudscha, dal Budschak (1538) e dal Banat (1551). En il 17avel e 18avel tschientaner è la monarchia habsburgaisa s’opponida al regl d’expansiun dals Tircs. Tras quai è il grad d’independenza dals principadis rumens sa pegiurà, damai ch’ils Habsburgais han prendì sut lur controlla la Transilvania (1711), il Banat (1718), l’Oltenia (1718–1739) e la Bucovina (1775). Suenter il declin da la Pologna ha l’Imperi russ, il qual è sa fatg valair il 1812 en la Bessarabia, prendì sco terza pussanza gronda exteriura influenza sin ils principadis rumens. Er la politica interna da la Moldavia e da la Valachia è stada pertutgada da la situaziun da la politica exteriura, damai che l’Imperi osmanic ha installà fanariots da derivanza greca sco prinzis. === Independenza === Ils represchentants da la Revoluziun dal 1848 han clamà suenter in’uniun dals principadis rumens. La chaschun da far quai è sa dada suenter la [[Guerra da Crimea]] ch’aveva flaivlentà la Russia.<ref>Mihai-Răzvan Ungureanu: ''Die rumänischen Länder in der späten Neuzeit.'' En: Thede Kahl, Michael Metzeltin, Mihai-Răzvan Ungureanu (ed.): ''Rumänien.'' Vienna 2008, p. 237–250.</ref> L’onn 1859 è [[Alexandru Ioan Cuza]] (1859–1866) vegnì elegì sco prinzi tant da la Valachia sco er da la Moldavia. Ils 24 da december 1861 ha el mess en vigur in’uniun reala tras la proclamaziun dal Principadi da la Rumenia cun la chapitala Bucarest. Pervi da conflicts a l’intern han ils aristocrats, cun consentiment da las pussanzas grondas, sfurzà il 1866 Cuza d’abditgar, al remplazzond cun [[Carol I]] (1866–1914) or da la dinastia Hohenzollern-Sigmaringen. En la guerra tranter la Russia e l’Imperi osmanic dals onns 1877/78 ha la Rumenia sustegnì la Russia; sinaquai ha quella confermà en rom dal Congress da Berlin l’independenza dal pajais. Ultra da quai è vegnida attribuida a la Rumenia la Dobrudscha sco recumpensa per la part meridiunala da la Bessarabia ch’è ida a la Russia. Ils 26 da mars 1881 han ins proclamà il nov Reginavel da la Rumenia. L’onn 1907 è prorutta ina sullevaziun da purs. Il 1913 ha la Rumenia battì en la Segunda Guerra dal Balcan cunter la Bulgaria ed ha pudì segirar en la Pasch da Bucarest la part meridiunala da la Dobrudscha. Cur ch’è prorutta il 1914 l’[[Emprima Guerra mundiala]], vuleva Carol I prender partida a favur da las Pussanzas centralas, n’ha però betg pudì sa far valair a l’intern dal pajais. Sut ses nev e successur [[Ferdinand I]] (1914–1927) è la Rumenia entrada la stad 1916 en la guerra da vart da l’Entente. La Rumenia ha l’emprim pudì conquistar parts da la Transilvania, è però bainspert vegnida rebattida. Fin il december 1916 han las Pussanzas centralas conquistà ed occupà en rom d’ina cunteroffensiva la Valachia, quai ch’ha necessità Ferdinand I e la regenza da fugir en la Moldavia. Suenter la fin da l’Emprima Guerra mundiala èn ils territoris da la [[Russia]] e da l’[[Austria-Ungaria]] en ils quals abitavan maioritads rumenas s’associads a la Rumenia. Quai è succedì il prim da december 1918 e vegn commemorà fin oz sco di da la festa naziunala. Sinaquai è prorutta il 1919 la guerra tranter l’Ungaria e la Rumenia; quella è ida a fin cun l’occupaziun da Budapest tras ils Rumens. En rom dals contracts da pasch da Versailles (1919) e da Trianon (1920) ha la communitad internaziunala da stadis renconuschì ils novs cunfins da la Rumenia: Da l’anteriura Austria-Ungaria èn vegnids vitiers la Transilvania, la part orientala da la Crișana, la part meridiunala da la Marmuresch, la Bucovina e dus terzs dal Banat; da la Russia bolschevistica è vegnida vitiers supplementarmain la Bessarabia. === La Rumenia gronda === [[Datoteca:Operation Tidal Wave in 1943.jpg|thumb|220px|Bumbardaders americans sur las raffinarias da petroli a Ploiești (1943)]] Suenter l’Emprima Guerra mundiala eran tant la surfatscha dal stadi sco er il dumber da la populaziun da la nova ‹Rumenia gronda› sa dublegiads. Uschia è la Rumenia sa midada d’in stadi naziunal relativamain omogen en in stadi multinaziunal. Radund in quart dals burgais da la Rumenia appartegnevan ad ina da las minoritads naziunalas (t.a Tudestgs, Ucranais, Bulgars). Sco auters stadis en l’Europa, è er la Rumenia stada segnada en il tranterguerras d’instabilitad politica. Il 1927 è il prinzi ereditar Carol vegnì sfurzà da desister sin il tron e ses figl minoren [[Mihai I]] (1927–1930 e 1940–1947) è daventà retg. Ses bab ha però ascendì il tron l’onn 1930 sco [[Carol II]] (1930–1940). Quel ha erigì il 1938 ina dictatura roiala cun l’argument da vulair impedir uschia che la garda da fier faschistica sa participescha a la regenza. En il decurs dals onns 1930 è la Rumenia s’avischinada en sia politica exteriura adina dapli a la Germania naziunalsocialistica. Suenter l’erupziun da la [[Segunda Guerra mundiala]] e las midadas territorialas che quai ha manà cun sai (Patg tranter Hitler e Stalin, Sentenzia da cumpromiss da Vienna), ha la Rumenia pers grondas parts da ses territori statal: La stad 1940 èn la Bucovina dal Nord, il territori da Herța e la Bessarabia crudads a l’Uniun sovietica. La Dobrudscha dal Sid è ida a la Bulgaria e la part settentriunala da la Transilvania a l’Ungaria (Segunda Sentenzia da cumpromiss da Vienna). Suenter la sperdita da quests territoris è Carol II ì en l’exil. General [[Ion Antonescu]] ha installà ina dictatura militara ed è s’associà a las Pussanzas da l’axa. L’onn 1941 è la Rumenia sa participada a la campagna militara tudestga cunter l’[[Uniun sovietica]], uschia ch’ils territoris ch’eran ids a perder avant in onn èn puspè daventads rumens. A l’intern da la Rumenia ha il reschim dad Antonescu persequità ed assassinà Gidieus e Roma.<ref>Wolfgang Benz, Brigitte Mihok (ed.): ''Holocaust an der Peripherie. Judenpolitik und Judenmord in Rumänien und Transnistrien 1940–1944''. Metropol, Berlin 2009, ISBN 3-940938-34-3.</ref> Suenter l’offensiva sovietica da l’avust 1944 han ins però cupitgà Antonescu e la Rumenia ha midà la front. Suenter la fin da la Segunda Guerra mundiala ha il pajais bain survegnì enavos da l’Ungaria la Transilvania dal Nord, ma la Bessarabia, il territori da Herța e la Bucovina dal Nord èn vegnids sut domini sovietic. La gronda part da quests territoris furma oz la republica independenta Moldavia, il rest fa part da l’Ucraina. Durant la Segunda Guerra mundiala ha la Rumenia pers 378&nbsp;000 schuldads e civilists. La regenza rumena è stada participada en rom dal genocid naziunalsocialistic activamain a l’execuziun da radund 270&nbsp;000 Gidieus rumens.<ref>Deutsches Historisches Museum: ''[http://www.dhm.de/lemo/html/wk2/kriegsverlauf/rumaenien/index.html Rumänien als Verbündeter des Deutschen Reiches]'', consultà ils 16 da zercladur 2013.</ref> === Republica populara === Suenter la Segunda Guerra mundiala è la Rumenia vegnida sut influenza sovietica. Las elitas dal vegl sistem ed ils adversaris politics han ins exproprià, deportà u mazzà. Il 1947 èn tut las partidas burgaisas vegnidas scumandadas e retg [[Mihai I]] ha stuì demissiunar. Ils socialdemocrats han ins sfurzà da s’unir cun il Partidul Comunist din România (PCR) ch’era stà fin qua senza gronda muntada, furmond uschia a partir dal mars 1948 la Partida dals lavurers rumena (Partidul Muncitoresc Român, PMR). Quella ha proclamà la Republica populara da la Rumenia, entaifer la quala [[Gheorghe Gheorghiu-Dej]] furmava il politicher decisiv. Il 1948 ha gì lieu in’ultima cessiun territoriala, numnadamain cun la surdada da l’Insla da las Serps a l’Uniun sovietica. Il stadi e l’economia da la Rumenia èn vegnids transfurmads a moda sistematica tenor las ideas communisticas: il 1946 han ins introducì il dretg d’eleger da las dunnas, il 1948 è suandada la statalisaziun da l’industria, a partir dal 1950 er da l’agricultura. Vers la mesadad dals onns 1950 è il provediment economic a l’intern dal pajais sa meglierà, quai ch’ha er stabilisà la situaziun politica. Per mitigiar il cuntrast etnic cun ils Ungarais a l’intern da la Rumenia, han ins endrizzà il 1952 en lur territori da colonisaziun principal il Pajais dals Siculs. Areguard la politica exteriura è Gheorghiu-Dej sa stentà da cuntanscher precautamain ina tscherta independenza envers l’Uniun sovietica. Tuttina è la Rumenia daventada il 1949 commembra dal Cussegl per agid economic vicendaivel (COMECON) ed il 1955 dal Patg da Varsovia. === Republica socialistica === En ina perioda da marschauna politica en Rumenia ha la partida che sa numnava uss Partida communistica rumena (Partidul Comunist Român, PCR) proclamà ils 21 d’avust 1965 la Republica socialistica da la Rumenia. Nov manader politic dal pajais è daventà [[Nicolae Ceaușescu]], il qual aveva surpiglià suenter la mort da Gheorghiu-Dej il post dal secretari general da la Partida communistica. Ceaușescu è s’emancipà da Moscau ed ha rinfatschà il matg 1961 a l’Uniun sovietica da vulair infiltrar la Partida communistica rumena. Il mars 1968 ha el retratg sia delegaziun da l’inscunter consultativ da las partidas communisticas a Budapest, perquai ch’il manader dals communists en Siria, Chalid Bakdasch, aveva numnà il schef da la delegaziun rumena in «schovinist». Malgrà che la politica exteriura da Ceaușescu stueva provocar il vischin sovietic n’han quels betg chattà sco en la Tschecoslovachia a l’intern dal pajais in pretext per intervegnir. La dictatura da la Partida communistica e sia rolla predominanta entaifer la politica interna da la Rumenia era numnadamain contestada pli pauc ch’en la gronda part dals auters stadis dal bloc da l’ost. Ceaușescu ha er accentuà vinavant demonstrativamain l’autonomia naziunala dal pajais e l’independenza da quel da l’Uniun sovietica. Tranter auter ha el fatg quai cun metter ad ir en atgna reschia midadas radicalas en la societad ed en l’economia: leschas per promover famiglias cun blers uffants ed in scumond d’aborts duevan augmentar il dumber da la populaziun en la Rumenia<ref>G. Kligman: ''The Politics of Duplicity. Controlling Reproduction in Ceausescu’s Romania.'' University of California Press, Berkeley/Los Angeles 1998; Monica Lataianu: [http://www.demogr.mpg.de/Papers/workshops/010623_paper25.pdf ''The 1966 Law Concerning Prohibition of Abortion in Romania and its Consequences – the Fate of a Generation.''] (PDF; 57&nbsp;kB); Lorena Anton: [https://web.archive.org/web/20060906025140/http://www.ksu.edu/sasw/kpc/eedemo/PDF/eedemowp5.pdf ''Abortion and the Making of the Socialist Mother during Communist Romania.'']</ref>; e cun agid da credits da l’exteriur e la dischlocaziun da parts da la populaziun rurala en las citads dueva il pajais agrar vegnir industrialisà pli ferm. Questas mesiras han però, suenter in’entschatta empermettenta, betg manà al success giavischà. Il cuntrari: vers la fin dals onns 1970 è prorutta ina crisa da provediment. Pervi da la ruina da l’economia publica e la mancanza da bonitad è il reschim schizunt stà sfurzà d’exportar bains dal provediment da basa, ils quals èn uschia daventads stgars en il pajais sez.<ref>Wilfried Heller: ''Sozialistische Landesentwicklung in Rumänien: Anspruch und Wirklichkeit.'' En: ''Die Erde'', 1981, carnet 12, p. 185–196.</ref> Tuttina èsi reussì a Ceaușescu da mantegnair sia pussanza cun agid da la polizia secreta Securitate ed in cult da persuna exprimì. Suenter la crudada dal Mir a Berlin e la vieuta dal 1989 en la Republica democratica tudestga ed en ils ulteriurs stadis dal bloc da l’ost è prorutta la Revoluziun rumena. Demonstrants han pretendì la fin dal reschim da Ceaușescu che regiva cun la forza. La Securitate ha sinaquai fatg diever d’armas da fieu, entant che parts da l’armada regulara han refusà al reschim lur sustegn. Quai ha manà a cumbats sin via cun dapli che 1000 morts. Suenter ch’il commando da l’armada era sa collià cun ils demonstrants, è Ceaușescu vegnì mess ils 25 da december 1989 davant in tribunal militar. Suenter in curt process spectacular èn el e sia dunna vegnids sajettads. === La Rumenia dapi l’onn 1990 === En l’èra postcommunistica èsi be reussì plaunsieu a la Rumenia da sa revegnir da las consequenzas da la dictatura e dal dischurden economic. La forza dominanta durant ils onns suenter la Revoluziun è daventada la partida socialdemocrata (Partidul Social Democrat, PSD) sut il nov president dal stadi [[Ion Iliescu]]. La PSD è sa recrutada per gronda part da las veglias elitas communisticas. Tuttina ha la Rumenia persequità da qua davent in curs democratic ed orientà a l’economia da martgà. En la politica exteriura è il pajais s’orientà vers vest. Il 2004 è la Rumenia daventada commembra da la [[NATO]] e dapi il 2007 furma il pajais ina part da l’[[Uniun europeica]]. Ils onns 2010 èn stads segnads da diversas crisas statalas (t.a. en connex cun scandals da corrupziuns ed adattaziuns dispitaivlas da la giurisdicziun). Il schaner e favrer 2017 han gì lieu las pli grondas demonstraziuns en massa en l’istorgia dal pajais, a las qualas èn sa participadas be a Bucarest radund 500&nbsp;000 persunas. == Politica == === Sistem politic === La Rumenia è ina democrazia represchentativa cun in sistem guvernativ semipresidenzial. Chau dal stadi è il president (''președinte''), schef da la regenza il primminister (''primministru''). La pussanza legislativa sa chatta en ils mauns dal parlament che sa cumpona da duas chombras. Il president vegn elegì directamain dal pievel. Il temp d’uffizi dura tschintg onns, admessa è maximalmain ina reelecziun. Sco schef da stadi nominescha il president il primminister ed è schefcumandant da l’armada. Il parlament sa cumpona da la chombra dals deputads (''Camera Deputaților'') che dumbra actualmain (2018) 329 parlamentaris e dal senat (''Senatul'') cun 136 senaturs. Ils commembers vegnan elegids en in sistem electoral che cumbinescha elements da maiorz e da proporz. Ina perioda legislativa dura quatter onns. Partidas pon be entrar en il parlament, sch’ellas cuntanschan almain tschintg procent da tut las vuschs. Deschdotg sezs èn reservads per deputads che represchentan las partidas minoritaras. En l’index da democrazia dal 2016 sa chatta la Rumenia sin plaz 61 da 167 pajais, quai che munta ch’il pajais haja ina «democrazia defecta».<ref>[https://www.eiu.com/topic/democracy-index ''Democracy Index'' 2016], consultà ils 13 da december 2017.</ref> Tenor l’Index da percepziun da la corrupziun da Transparency International sa chattava la Rumenia il 2016 da 176 pajais sin plaz 57, ensemen cun l’[[Ungaria]] e la [[Jordania]], e quai cun 48 da maximalmain 100 puncts.<ref>Transparency International e.V.: [https://web.archive.org/web/20170125040730/http://www.transparency.org/news/feature/corruption_perceptions_index_2016#table ''Perceptions Index 2016''], consultà ils 15 da favrer 2018.</ref> === Politica da l’exteriur e da segirezza === [[Datoteca:Romanian_troops.jpg|thumb|220px|Schuldads rumens en l’Afganistan (2003)]] La Rumenia è integrada en tut las impurtantas federaziuns europeicas e transatlanticas. Il prim da schaner 2007 è il pajais daventà sut resalvas commember da l’Uniun europeica. L’Uniun europeica pretenda che la Rumenia cumbattia la corrupziun, stgaffeschia ina giustia independenta ed installeschia instanzas transparentas e che funcziunan. Gia ils 29 da mars 2004 era la Rumenia daventada commembra da la NATO ed è dapi lura integrada en la structura da segirezza transatlantica. Il 2004 e 2005 è la Rumenia ultra da quai stada commembra temporara dal Cussegl da segirezza da las [[Naziuns unidas]] ed ha presidià quel dal fanadur 2004 fin l’october 2005. L’armada romana sa cumpona da 75&nbsp;000 schuldads da professiun e da 15&nbsp;000 collavuraturs civils. Il budget da defensiun cumpiglia radund dus procent dal product naziunal brut. La Rumenia ha fatg part da las missiuns da la NATO en [[Bosnia ed Erzegovina]] sco er en il [[Cosovo]]. Ultra da quai sustegna l’armada las operaziuns militaras dals [[Stadis Unids]] en l’[[Afghanistan]] e l’[[Irac]]. Ils Stadis Unids stattan per la Rumenia surtut en dumondas da la politica da segirezza sin l’emprim plaz. Ils dus pajais han fatg il 1997 in patg strategic ed actualisà quel il 2011. En vista als svilups en l’Ucraina ed en la regiun da la Mar Naira è la muntada da la cooperaziun tranter la Rumenia ed ils Stadis Unids en dumondas da la politica da segirezza anc creschida. === Politica da sanadad === Fin il 1996 ha il stadi controllà ils fatgs da sanadad. Silsuenter han ins introducì in’assicuranza da malsauns obligatorica, dapi il 2004 datti er assicuranzas supplementaras privatas. La cumpart da las expensas da sanadad vi dal product naziunal brut è fitg bassa (4&nbsp;%). Quai è però er d’attribuir al fatg ch’ils medis vegnan pajads fitg mal; perquai van blers dad els a tschertgar lavur a l’exteriur. === Dretgs umans === En rom da las tractativas d’adesiun a l’Uniun europeica ha la Cumissiun europeica constatà il 2005 che la Rumenia haja fatg progress en connex cun la protecziun dals dretgs umans. Tuttina han il stadi rumen e la populaziun rumena per part anc adina ina tenuta problematica envers minoritads, surtut envers ils Roma. Tenor [[Amnesty International]] è er la situaziun en las instituziuns per persunas cun malsognas psichicas insuffizienta e medemamain vegnian discriminadas persunas omosexualas. == Sutdivisiun administrativa == === Circuls === Las regiuns istoricas n’han en Rumenia nagina muntada administrativa. Il stadi è sutdividì en 41 circuls ed en la chapitala [[Bucarest]]. Questa structura administrativa centralistica han ins stgaffì en il 19avel tschientaner tenor il model dals Départements franzos. A l’entschatta da l’èra communistica han ins midà quest sistem, ma il 1968 è la Rumenia returnada tar la structura oriunda; pitschnas midadas hai dà il 1981 e 1997. En media dumbran ils circuls rumens (inclusiv la chapitala) radund 500&nbsp;000 abitants sin 5676&nbsp;km². Cumpareglià cun structuras federalisticas sco en Germania u en ils Stadis Unids, nua che singulas unitads èn dapli che diesch giadas pli grondas che autras, na divergeschan las cifras en la Rumenia betg fitg ferm ina da l’autra. Abstrahà da la chapitala tanscha il dumber da la populaziun dals singuls circuls da ca. 222&nbsp;000 (Covasna) fin 829&nbsp;000 (Prahova). La pli gronda surfatscha da tut ils circuls ha Timiș cun 8697&nbsp;km², la pli pitschna Ilfov cun 1593&nbsp;km². Quest ultim circumdescha Bucarest ed è cleramain pli pitschen ch’ils ulteriurs; gia il segund pitschen, Giurgiu, s’extenda sur 3526&nbsp;km². Parallelamain existan en Rumenia otg regiuns da planisaziun ch’ins ha installà il 1998 en rom da las preparativas d’adesiun a l’Uniun europeica. Quellas n’han naginas cumpetenzas realas, mabain èn relevantas en connex cun retschertgas statisticas e servan ad attribuir las contribuziuns da promoziun da l’Uniun europeica. Il 2013 han ins instradà en la Rumenia in process cumplessiv da decentralisaziun e da regiunalisaziun cun la finamira da modernisar il sistem da l’administraziun publica. Per motivs giuridics ha il tribunal constituziunal però bloccà il sboz da lescha correspundent.<ref>Alexandra Pintilie: ''Aktueller Stand der Regionalisierung in Rumänien am Beispiel Kronstadt und Hermannstadt (Stand: Januar 2014)''. En: ''Occasional Papers'', 4/2014, Institut der Regionen Europas, Salzburg 2014, p. 99–131, ISBN 978-3-902557-14-8.</ref> === Citads === [[Datoteca:Brasov_Piata_Sfatului.jpg|thumb|220px|Plazza da martgà a Brașov]] Las pli grondas citads dal pajais èn (situaziun dal 2011): Bucarest (1&nbsp;883&nbsp;425), Cluj-Napoca (324&nbsp;576), Timișoara (319&nbsp;279), Iași (290&nbsp;422), Constanța (283&nbsp;872), Craiova (269&nbsp;506), Brașov (253&nbsp;200), Galați (249&nbsp;432) e Ploiești (209&nbsp;945).<ref>Indicaziuns tenor [http://www.citypopulation.de/Romania_d.html citypopulation.de].</ref> Per lunschor la pli gronda citad da la Rumenia è la chapitala Bucarest, en la quala vivan en il fratemp (2018) dapli che 1,9 milliuns persunas. Bucarest è uschia la sisavel gronda citad da l’entira Uniun europeica. Ella furma ultra da quai il center da la Gronda Valachia (Muntenia). Tar las citads cun mintgamai radund 300&nbsp;000 abitants sa tracti per il pli dals centers istorics da las regiuns rumenas: * La citad Timișoara situada en il Banat ha furmà il punct da partenza da la revoluziun dal 1989. * Iași è la pli impurtanta citad da la Moldavia. * Cluj-Napoca en la Transilvania dispona d’ina universitad trilingua (rumen, ungarais e tudestg). * Constanța en la Dobrudscha è il pli impurtant port dal pajais e da l’Uniun europeica a la Mar Naira. * Craiova è il center da la Pitschna Valachia (Oltenia). * L’impurtant port intern Galați sa chatta a la confluenza da Danubi e Siret. * Brașov furma in dals centers istorics dals Saxons transilvans. Tut en tut han 20 citads rumenas dapli che 100&nbsp;000 ed ulteriuras 21 citads dapli che 50&nbsp;000 abitants. == Infrastructura == Tras la Rumenia mainan ils corridors da traffic paneuropeics nr. 4 e nr. 9; en pli vegn il pajais cunfinà al sid dal corridor da traffic nr. 7 (via d’aua Danubi). Il pajais avess nair basegn da far ulteriuras investiziuns en il traffic da viafier ed en il stadi da las vias. Malgrà che la Rumenia è dapi il 2007 commembra da l’Uniun europeica e po uschia far la dumonda per daners da mantegniment e d’extensiun da la rait da vias, succeda quai be en moda tardivanta. Il motiv è l’administraziun ineffizienta che n’arriva betg a metter ad ir en in temp commensurà ils projects d’infrastructura. === Traffic aviatic === Igl existan duas plazzas aviaticas sper Bucarest, en pli mintgamai ina ad Arad, Baia Mare, Craiova, Sibiu, Târgu Mureș, Constanța, Cluj-Napoca, Timișoara, Oradea, Bacău, Suceava ed Iași. Societads aviaticas rumenas èn TAROM, Carpatair e l’airline bunmartgada Blue Air. === Traffic sin via === L’entira rait da vias dumbra ca. 84&nbsp;185&nbsp;km; da quai èn asfaltads radund 49&nbsp;873&nbsp;km. La rait d’autostradas sa chatta en construcziun; dals 2710&nbsp;km planisads èn realisads 947 (situaziun dal 2021). Impurtanza speziala per colliar la Rumenia cun la rait d’autostradas da l’Europa Centrala ha la A 1. Quella duai manar sur ina lunghezza da 585&nbsp;km da Bucarest sut Pitești, Râmnicu Vâlcea, Sibiu, Deva, Timișoara ed Arad fin a Szeged en l’Ungaria. Terminads èn 404&nbsp;km (situaziun dal 2017). Percunter è la A2 (Autostrada Soarelui, ‹autostrada dal sulegl›) d’ina lunghezza da 202&nbsp;km che maina da Bucarest sur Fetești e Cernavodă a Constanța a la Mar Naira terminada dapi il 2012 dal tuttafatg. La limita da sveltezza sin las autostradas rumenas è 130&nbsp;km/h. Per far diever da las vias en Rumenia dovran ins ina vignetta. Entant che las autostradas e las grondas vias naziunalas èn en in bun stadi, sa chattan bleras vias en regiuns champestras en in stadi vaira marod. Las indicaziuns da sveltezza vegnan savens ignoradas da la populaziun indigena ed ultra da quai èn sin via blers chars cun chavals plauns e betg illuminads. Correspundentamain ha la Rumenia da tut ils stadis da l’Uniun europeica suenter la Lettonia la segund auta quota da morts da traffic en relaziun tar l’entira populaziun (situaziun dal 2014). [[Datoteca:CFR 96 at Gara de Nord, 2006.jpg|thumb|210px|Săgeata Albastră]] === Viafier === Grondas parts da la rait da viafier e dal material rudlant da la viafier statala rumena (CFR) basegnan urgentamain ina modernisaziun. Ils ultims onns hai dà meglieraments punctuals. En il traffic a lunga distanza èn en diever dapi il 2003 trens moderns sut il num Săgeata Albastră (‹frizza blaua›). === Communicaziun === Il pli grond purschider da servetschs da telefon (rait fixa) furma Romtelecom, il successur privatisà da la posta rumena. En il fratemp datti però dapli colliaziuns da telefonia mobila. En quest martgà èn activs Orange, Vodafone e Telekom Rumenia. En la Rumenia disponivan il 2011 be 47&nbsp;% da las chasadas d’in access a l’internet; igl era quai la pli bassa procentuala da tut ils stadis da l’Uniun europeica. Il 2012 è questa cifra però creschida sin 54&nbsp;% ed il 2016 sa chattava ella gia tar 72&nbsp;%. === Medias === Entaifer la glista da la libertad da pressa, che vegn edida da Reporters senza cunfins, sa chatta la Rumenia il 2017 sin plaz 46 da 180.<ref> Reporter ohne Grenzen: [https://www.reporter-ohne-grenzen.de/rangliste/2017/ ''Rangliste der Pressefreiheit''], consultà ils 13 d’avust 2017.</ref> Adina puspè datti cas da smanatscha da violenza envers represchentants da las medias. La purschida da televisiun dominescha dapi daditg il chanal privat Pro TV, avant il chanal privat Antena 1 e la televisiun da dretg public TVR 1. La purschida da radio stat sut l’ensaina da Radio Romania, l’emettur da dretg public che porschan divers programs naziunals e regiunals. Las pli impurtantas gasettas dal di surregiunalas tutgan per ordinari ad impressaris rumens bainstants, ils quals han savens occupà avant auts posts politics. == Economia == Tar ils stgazis natirals da la Rumenia tutgan charvun (surtut charvun da terra), gas natiral, sal, aur e ieli mineral. 41&nbsp;% dal terren vegnan tratgs a niz per arar, 29&nbsp;% en furma da guaud, 21&nbsp;% sco pastgiras e 3&nbsp;% en furma da semenza permanenta. Il 2010 ha il product naziunal brut (PNB) munta a 187 milliardas dollars, quai che correspunda ad in PNB per persuna da 9465 dollars. Cumpareglià cun la media da tut ils commembers da l’Uniun europeica ha la Rumenia cuntanschì in index da 57 (EU-28&nbsp;=&nbsp;100).<ref>Tenor [http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=de&pcode=tec00114 Eurostat], consultà ils 4 da december 2016.</ref> En il Global Competitiveness Index, che mesira la cumpetitivitad economica d’in pajais, figurescha la Rumenia sin plaz 61 da 138 (situaziun dal 2016–17). En l’index per la libertad economica sa chatta il pajais sin plaz 39 da 180 (situaziun dal 2017).<ref>[https://web.archive.org/web/20170916153902/http://www.heritage.org/index/ranking heritage.org].</ref> Tut en tut mussa l’economia publica in svilup general ordvart positiv. Tranter il 2001 ed il 2008 è il PNB creschì en media per 6&nbsp;%; ils proxims onns èn stads segnads d’in trend negativ (crisa da finanzas mundiala), ma gia il 2011 è il pajais puspè sa revegnì e tutga dapi lura tar las economias publicas cun la pli gronda creschientscha en l’Europa ed il 2017 – cun 7&nbsp;% – schizunt en tut il mund. Tenor stimaziuns ha il sectur da servetschs contribuì il 2011 37,8&nbsp;% al product naziunal brut, il sectur d’industria 37,8&nbsp;% ed il sectur d’agricultura 12,3&nbsp;%. === Export ed import === Ils pli impurtants stadis d’import da la Rumenia èn (situaziun dal 2016): Germania (21,5&nbsp;%), Italia (11,6&nbsp;%), Frantscha (7,2&nbsp;%), Ungaria (5,2&nbsp;%), Reginavel Unì (4,3&nbsp;%), Bulgaria (3,2&nbsp;%) e Tirchia (3,2&nbsp;%). Ils pli impurtants partenaris d’import èn: Germania (20,6&nbsp;%), Italia (10,3&nbsp;%), Ungaria (7,4&nbsp;%), Frantscha (5,6&nbsp;%), Pologna (5,2&nbsp;%), China (5,1&nbsp;%) e Pajais Bass (4,1&nbsp;%). === Occupaziun === La quota da dischoccupads sa chattava il zercladur 2018 tar 4,5&nbsp;%, quai ch’è cleramain sut la media da l’Uniun europeica. La dischoccupaziun da giuvenils muntava il 2017 a 18,4&nbsp;%. L’onn 2014 lavuravan 28,3&nbsp;% da tut las forzas da lavur en l’agricultura, 28,9&nbsp;% en l’industria e 42,8&nbsp;% en il sectur da servetschs. Il stadi prescriva ina paja minimala da ca. 150 euros. In tschintgavel da la populaziun rumena tutga tar ils working poor. Anc adina tschertgan blers Rumens lavur a l’exteriur, surtut en ils pajais mediterrans [[Italia]] e [[Spagna]]. === Industria === [[Datoteca:Salina_Turda_5.jpg|thumb|220px|Salina da Turda]] L’industria contribuescha bunamain 35&nbsp;% al product naziunal brut ed occupa ca. 20&nbsp;% da tut las forzas da lavur. En Rumenia vegn surtut producida electronica per computers, per la telecommunicaziun e per l’electronica da divertiment; daspera vehichels sco autos (Dacia), bastiments, aviuns, helicopters e chars armads. En pli products da l’industria chemica, atschal, medicaments, textilias, chalzers e mangiativas. Tar in quart dals exports rumens sa tracti da products textils. Dapi il 2013 crescha la producziun industriala en l’[[Estonia]] e la Rumenia sco en nagin auter pajais da l’[[Uniun europeica]]. === Turissem === Il 2015 ha il turissem manà ad entradas da 1542 milliuns euros. Il dumber dals giasts ha muntà il 2016 a 10,9 milliuns. === Budget statal === Il budget statal ha muntà il 2016 expensas en l’autezza da 62,1 milliardas dollars ed entradas da 56,8 milliardas dollars. Da quai è resultà in deficit en l’autezza da 2,8&nbsp;% dal product naziunal brut. Il debit statal muntava il 2016 a 73,3 milliardas dollars ubain 39,2&nbsp;% dal product naziunal brut. Tranter il 2005 ed il 2007 han ins impundì da las expensas statalas (en % dal product naziunal brut): 4,5&nbsp;% per la sanadad, 3,5&nbsp;% per la furmaziun ed 1,9&nbsp;% per il militar.<ref>Tenor ''CIA: The World Factbook'' e ''Der Fischer Weltalmanach 2010: Zahlen Daten Fakten''. Fischer, Francfurt a.M., 8 da settember 2009, ISBN 978-3-596-72910-4.</ref> === Corrupziun sco fenomen structural === Corrupziun ed abus d’uffizi a divers nivels tutga en Rumenia tar il mintgadi. La cultura da corrupziun è enragischada profundamain en il pensar da la populaziun rumena e vegn acceptada en blers cas sco strategia da schliar problems usitada. Motivs persuenter furma la povradad derasada tranter la populaziun sco er il fatg che persunas en il servetsch public survegnan pajas memia bassas. Surtut da spirituals ortodoxs, collavuraturs da l’administraziun e dals ospitals sco er da magisters spetgan ins anc adina ch’els fetschian lur da viver cun generar ulteriuras entradas. Er la mentalitad da s’enritgir è derasada vastamain tranter las elitas politicas ed economicas.<ref>Martin Krummel: ''Rumänien – Entwicklungshemmnisse.'' Dissertation, Universität Giessen 2013, p. 225.</ref> Tenor retschertgas èn 96&nbsp;% dals Rumens da l’avis che la corrupziun saja in dals pli gronds problems dal pajais. In terz da las persunas interrogadas ha pudì inditgar exempels per avair pajà sezs daners da corrupziun ils ultims 12 mais. La lingua rumena enconuscha 30 modas da dir per circumscriver daners da corrupziun. Gia en ils pli vegls texts rumens cumparan ils terms (oriundamain slavs e tircs) ''bacșiș'', ''ciubuc'', ''șperț'', ''șpagă'' e ''mită''. Il 2012 sa chattava la Rumenia en l’index da la percepziun da corrupziun, che vegn edì da Transparency International, en la cumparegliaziun mundiala sin plaz 66, anc avant l’[[Italia]] (plaz 72), la [[Bulgaria]] (plaz 75) e la [[Grezia]] (plaz 94). Bain è avant maun a l’intern dal pajais la voluntad e da vart da l’Uniun europeica er il squitsch da metter ad ir refurmas; ma las autoritads da segirezza e la giustia èn savens surdumandadas cun lur incumbensa ubain ch’ellas fan sezzas part dal problem. == Cultura == La cultura rumena è segnada tant areguard sias diversas furmas istoricas sco er en vista a sia structura odierna d’ina multifariadad ch’è unica en l’Europa. L’originalitad da la cultura rumena, tant en sias furmas tradiziunalas sco er modernas, è d’attribuir a si’abilitad da recepir las pli differentas influenzas e da colliar quellas en ina sintesa creativa. La posiziun da cunfin dal pajais tranter Occident ed Orient, las numerusas minoritads etnicas e religiusas sco er las grondas differenzas geograficas tranter las differentas parts dal pajais han giugà in’impurtanta rolla en quest connex. La cultura tradiziunala parta la Rumenia cun la [[Republica da la Moldova]]. L’onn 2007 è Sibiu stada la Chapitala culturala da l’Europa. === Architectura === [[Datoteca:Bucharest-Village_Museum-House.jpg|thumb|220px|Chasa tradiziunala en in museum regiunal en vischinanza da Bucarest]] Tar las attracziuns culturalas da la Rumenia tutgan surtut ils monuments ch’èn vegnids recepids suenter la vieuta dal 1989 en la glista dal Patrimoni cultural mundial da l’UNESCO. Igl èn quai las claustras da la Moldavia cun lur picturas a la fatschada externa, la claustra Horezu, las baselgias-fortezza en la Transilvania, la citad veglia da Sighișoara, la fortezza dals Dacs en la muntogna d’Orăștie e las baselgias da lain en la Maramureș. La Baselgia naira a Brașov è il dom gotic situà il pli en l’ost da l’Europa ed a medem temp la pli impurtanta baselgia gotica da l’entira Europa dal Sidost. Il palaz dal parlament a Bucarest è il pli grond edifizi da l’Europa ed a medem temp in dals pli gronds dal mund insumma. L’edifizi che furma dapi il 1997 la sedia da la chombra da deputads rumena è suenter il Pentagon il segund grond edifizi da l’administraziun dal mund. Stilisticamain vegn il palaz dal parlament attribuì al neoclassicissem. Sin la vart davos da l’edifizi sa chatta il museum naziunal per art modern. Entaifer l’architectura moderna en Rumenia dattan en egl surtut ils suandants edifizis: Il Circus Globus (il circus statal a Bucarest), il Complexul Expozițional Romexpo (areal da fiera internaziunal), la Sala Palatului (cun bundant 4000 plazs ina da las pli grondas salas da show, teater e congress dal mund) sco er il teater naziunal futuristic Ion Luca Caragiale a Bucarest che furma il pli grond e modern teater da l’entira Europa. === Musica === En Rumenia existan en 18 citads 28 orchesters professiunals: 18 orchesters filarmonics, 9 orchesters d’opera ed 1 orchester d’operetta. === Film === Suenter il 1989 ha l’industria da film enconuschì in svilup spectacular ch’ha manà a numerus premis per producziuns rumenas. Tranter auter èn vegnids onurads ils reschissurs ed acturs [[Cristi Puiu]] (Berlin 2004), [[Corneliu Porumboiu]] (Cannes 2005), [[Cristian Mungiu]] (Cannes 2007 e 2012), [[Marian Crișan]] (Locarno 2010) e [[Călin Peter Netzer]] (Berlin 2013). Il critichers da film discurran perquai d’ina ‹unda rumena› en l’industria da film internaziunala. === Litteratura === In dals pli enconuschents scripturs rumens dal temp preschent è [[Mircea Cărtărescu]] (t.a. titular dal premi da litteratura internaziunal Chasa da las culturas dal mund 2012). En Rumenia empleneschan prelecziuns litteraras per part entirs stadions. Ils pli enconuschents auturs da teater rumens èn ils dus auturs rumen-franzos [[Eugène Ionesco]] e [[Matei Vișniec]]. En la lirica èn tranter auter daventads enconuschents il cunfundatur dal dadaissem [[Tristan Tzara]] sco er [[Mircea Dinescu]]. === Scienza e perscrutaziun === Il sistem da perscrutaziun rumen ha gì da surpigliar dal temp socialistic gronds problems structurals che sa laschan be allontanar plaunsieu. Menziun speziala meritan l’Institut per fisica atomara ch’è integrà en divers projects da l’Uniun europeica, il New Europe College u en la filosofia la Societad rumena per fenomenologia. === Dis da festa === Sper ils dis da festa cristians usitads ed il prim da matg vegn festegià en spezial Nossadunna d’avust (15 d’avust), il di da sontg Andreas (30 da november) ed il prim da december sco di da la festa naziunala. === Sport === Dapi il 1909 è il ballape en il pajais organisà en la Federația Română de Fotbal. La liga naziunala vegn surtut dominada da Steaua Bukarest e da Dinamo Bukarest. La squadra naziunala è gia sa participada numerusas giadas a campiuns europeics e mundials. Tar il campiunadi mundial dal 1994 e tar il campiunadi europeic dal 2000 ha ella mintgamai cuntanschì il quartfinal. Dapi il 1900 sa participescha la Rumenia er als gieus olimpics. Areguard las medaglias dad aur gudagnadas sur tut ils onns tutga la Rumenia tar las ventg naziuns cun il pli grond success. L’onn 1984 a Los Angeles è la Rumenia sa participada sco sulet team dal bloc da l’ost ed ha gudagnà 20 medaglias dad aur. La suletta medaglia tar gieus olimpics d’enviern è stà bronz en il bob da dus a Grenoble il 1968. La Rumenia è surtut er famusa per sias gimnastas ch’han cuntanschì gronds success a chaschun dals gieus olimpics: [[Nadia Comăneci]] ha gudagnà il 1976 e 1980 en tut tschintg giadas aur, [[Ecaterina Szabó]] quatter giadas il 1984, [[Daniela Silivaș]] trais giadas il 1988, [[Simona Amânar]] en tut trais giadas aur il 1996 e 2000 e [[Cătălina Ponor]] trais giadas aur il 2004. Ulteriurs sports en ils quals la Rumenia è stada u è actualmain tranter las meglras squadras èn rugby union, tennis, ballamaun, scrimar e ballarait. == Annotaziuns == <references/> == Litteratura == * Ion Bulei: ''Kurze Geschichte Rumäniens''. Bucarest 1998. ISBN 973-96876-2-8. * Ronald Bachmann: ''Romania. A Country Study''. Washington 1991. * Lucian Boia: ''Romania. Borderland of Europe''. Londra: Reaktion Books, 2001. * Tom Gallagher: ''Modern Romania. The End of Communism, the Failure of Democratic Reform, and the Theft of a Nation''. University Press, New York 2008, ISBN 0-8147-3201-1. * Wilfried Heller: ''Innenansichten aus dem postsozialistischen Rumänien. Sozioökonomische Transformation, Migration und Entwicklungsperspektiven im ländlichen Raum''. Berlin 1999, ISBN 3-8305-0003-3. * Thede Kahl, Michael Metzeltin, Mihai Răzvan Ungureanu (ed.): ''Rumänien. Raum und Bevölkerung – Geschichte und Geschichtsbilder – Kultur – Gesellschaft und Politik heute – Wirtschaft – Recht – Historische Regionen''. 2 toms, LIT Verlag, 2. ed., Vienna-Berlin 2008, ISBN 978-3-8258-0069-7. * Thede Kahl, Larisa Schippel (ed.): ''Kilometer Null. Politische Transformation und gesellschaftliche Entwicklungen in Rumänien seit 1989''. (''Forum: Rumänien'', tom 10), Frank und Timme Verlag, Berlin 2010, ISBN 978-3-86596-344-4. * Michael Metzeltin: ''România. Stat – Națiune – Limbă''. Editura Univers Enciclopedic, București 2002. * Steven W. Sowards: ''Moderne Geschichte des Balkans. Der Balkan im Zeitalter des Nationalismus''. BoD, Norderstedt 2004, ISBN 3-8334-0977-0. * Kurt Scharr: ''Die Karpaten. Balthasar Hacquet und das vergessene Gebirge in Europa.'' Studien-Verlag, 2004, ISBN 978-3-7065-1952-6. * Hugo Weczerka: ''Rumänien (bis 1945)''. En: ''Literaturberichte über Neuerscheinungen zur außerdeutschen Geschichte.'' Tom 5. Oldenbourg, Minca 1973, p. 324–420. * ''Historisches Erbe – Kapital für die Zukunft? Deutsche Spuren in Rumänien''. Ed. Deutsches Kulturforum östliches Europa e.V., Potsdam 2003, ISBN 978-3-936168-10-5. == Colliaziuns == {{Commonscat|Romania|Rumenia}} * [http://www.diplo.de/Rumaenien Datas politicas e statisticas] * [http://www.rumaenien-tourismus.de/ Infurmaziuns turisticas] * [http://www.romania.org/ Portal d’infurmaziun davart la Rumenia] [[Categoria:Rumenia]] [[Categoria:Stadis da l'Europa]] [[Categoria:Artitgels recumandads (Stadis da l'Europa)]] {{Countries of Europe}} j162dfv2ndy3qjj7d692d4tv5iigpis Utilisader discussiun:Rubadur 3 4552 167688 167646 2025-06-24T11:02:01Z PDoro 22060 Nov chapitel /* Lana Del Rey */ 167688 wikitext text/x-wiki == Grazia == ... per il tip, ma na poss betg chattar l'utilisader ricov. Salids, [[User:Andreas|Andreas]] 17:22, 30 december 2007 (CET) :Bain, Ricov exista! Ma sia pagina era anc vida. Mira anc ina giada: [[User_talk:Ricov]]. Salids [[User:Rubadur|Rubadur]] 18:28, 30 december 2007 (CET) ::Stimmt, jau hai chattà ses [http://rm.wikipedia.org/w/index.php?title=Special%3ALog&type=newusers&user=Ricov&page= log da creaziun d'in conto d'utilisader]. Grazia anc ina giada :-) [[User:Andreas|Andreas]] 19:18, 30 december 2007 (CET) ==Hey Rubadur!== Grazia fetg per tia risposta! vai giu grond plascher ;-) ma tgi eis ti? salutis [[User:Black white thinker|Black white thinker]] :I dat gronds misteris en rumantschia... :ps: anc in tip. (ussa survegn jau mia fasa pedagogica). salids e da quai vegnan normalmain scrit en la pagina da discussiun d'in utilisader (tar mai pia questa pagina qua). sche ti vul "suttascriver" ina remarca/ ina contribuziun da tei pos ti duvrar quater giadas il segn «~». lura fa il computer il rest. wikipedia è gail, neve! saludos [[User:Rubadur|Rubadur]] 17:19, 15 schaner 2008 (CET) ==Tgau Rubadur== Jau hai udì dad enzatgi che ti sajas in legher cumpogn. Ti ma plaschas, perquai che ti scrivas rumantsch grischun. Jau pens che quai saja insatge fitg bun. Jau scriv er rumantsch grischun. Chars salids da [[User:Malman|Malman]] P.S. tgi es ti??!! == [[Vinadi]] == Entschuldige, dass ich auf deutsch schreibe. Ich wollte nur fragen, warum Du im Artikel Vinadi das Template entfernt hast. Du kannst gerne auf Rumantsch antworten. Danke. [[User:Andreas|Andreas]] 13:53, 19 schaner 2008 (CET) :Nagin problem, jau scriv persuenter rumantsch. Jau hai pensà che l'artitgel saja translatà cumplettamain. I mancavan dentant anc duas construcziuns che jau hai uss gist translatà. Cun quai na fa il template nagin senn pli, u? Manca anc insatgè? [[User:Rubadur|Rubadur]] 14:07, 19 schaner 2008 (CET) ::Nein, jetzt passt's! Grazia! Erklärst Du mir schnell den Unterschied zwischen "tutgar tar" und "far part da"? [[User:Andreas|Andreas]] 14:19, 19 schaner 2008 (CET) :::La significaziun è la medema. "far part" ma para dentant pli bel, "tutgar tar" è ina directa translaziun dal tudestg: tutgar = gehören / tar = zu. Ina construcziun sco "Martina macht Teil der politischen Gemeinde Tschlin" n'hai jau dentant anc mai dudì per tudestg;-) Dal rest chattas ti [http://www.pledarigrond.ch qua] (tschertgar "a l'intern") formulaziuns sco "...fa part", dentant naginas cun "...tutga tar". == Ciao == Dearest Rubadur, how are you? I am wondering if you or somebody would be so kind to help me translate a very short-stub version of one or two sentences of [http://en.wikipedia.org/wiki/Partido_Independentista_Puertorrique%C3%B1o this article] for the Rumantsch wikipedia? (it is an article about a cause supported by Mario Benedetti, Gabriel Garcia Marquez and many others) Thank you very much for any advice or help you could offer :) All my best, [[User:Madlaina|Madlaina]] 03:30, 25 schaner 2008 (CET) == Dumonda linguistica == En la ''pinta'' has ti scrit: {{citat|Il problem è halt era che mo fitg, fitg paucs san propi RG.|[[User:Rubadur|Rubadur]]}} Ei il plaid "halt" in plaid tudestg? [[User:Andreas|Andreas]] 21:32, 13 favrer 2008 (CET) :Atgnamain dastga mo [[Leo Tuor]] duvrar pleds sco quest en texts rumantschs. Ma jau ma lubesch tuttina da far quai. Ma in bel pled rumantsch (en il senn classic) n'è quai betg. E ti? Es ti forsa tuttina in sursilvan? ;-) [[User:Rubadur|Rubadur]] 21:39, 13 favrer 2008 (CET) ::In "fauss" sursilvan :-) Mo in student dall'idiom. Ti es sursilvan? [[User:Andreas|Andreas]] 21:49, 13 favrer 2008 (CET) :::Influenzà da tuttas varts, ma schon(t) fermamain da la surselva... [[User:Rubadur|Rubadur]] 21:56, 13 favrer 2008 (CET) ::::Oh, finalmain hai jau chattà in ''Lehrer'' ^__^ [[User:Andreas|Andreas]] 22:02, 13 favrer 2008 (CET) :::::Bunischem, lura cumenzain! Lehrer = scolast. ;- [[User:Rubadur|Rubadur]] 11:36, 15 favrer 2008 (CET) ==Maletgs== Tgau Rubadur! Engraiel per metter egl artechel da Sogn Valentin ils maletgs... Jeu haiel ina damonda. Sco ei para enconuschas ti la risposta. Sche quels maletgs ein ussa en la wikipedia tudestga, respectiv en Wikimedia Commons lu san ins semplamein metter en quei senza stuer dar en danunder che quei vegn? Wikipedia tschecca quei da sez? Sorry per quella damonda aber jeu hai aunc buca propi anflau ora tut ils trics ;-)--[[User:Gion|Gion]] 11:27, 15 favrer 2008 (CET) :Ueila Gion! Gea, jau hai mo copià il code ord la wiki tudestga e remplazzà «Bild:» entras «image:». Il rest fan ils tscharvès da sturs. Salids. [[User:Rubadur|Rubadur]] 11:33, 15 favrer 2008 (CET) == Aufräumen == Hallo Rubadur, ich hab gesehen, dass Du hier in letzter Zeit (auch) etwas aufräumst. Vielleicht hast Du ja Lust, [http://rm.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:UncategorizedPages&limit=500&offset=0 diese] Artikel mal durchzugehen. --[[User:Andreas|Andreas]] 01:37, 21 avril 2008 (CEST) :Ueila Andreas! Ti fas era lavur bunischma! Pervia da "Uncategorized pages": Quai pudess jau er far ina giada. Ma tge manegias ti exact? Oravant tut agiuntar categorias, nischi? Jau hai apunto cumenzà cun tut ils artitgels che cuntegnan "...è ina district...". Ma lura m'è vegnida ina idea: Pudessas ti betg far ir tes bot a la tgatscha da questa formulaziun e remplazzar "è ina district" entras "che appartegna al district"? Lura fiss la vichipedia rumantscha gist per 200% pli vera ed jau avess pli pauca lavur. Quai fiss schenial. [[User:Rubadur|Rubadur]] 19:11, 21 avril 2008 (CEST) ::Grazia :) Gea, categorisar, vichificar, etc. Ich werd mal nachfragen, wie das mit dem Bot funktioniert. --[[User:Andreas|Andreas]] 22:57, 24 avril 2008 (CEST) == [[Tresa]] == Tgau Rubadur, jau hai translatà l'artitgel Tresa da l'artitgel sin la vichipedia tudestga. Durant la translaziun aveva jau in pèr prublems cun il Vokabular. Na saveva betg translatar "fliessen aus" (Il flum ''fliesst aus'' il Lai da Lugano). Sco translaziun hai jau scrit ''currer ord'', ma quai na ma para currect mabain in zic curius. Il segund prublem era il pled "münden" (Der Fluss mündet in den Lago Maggiore). Quai ha jau translatà cun confluir, aber jau na pens betg che quai fiss gist perquai che dus flums conflueschan, ma betg in flum ed in lai. Sche ti has in zic da temp, pudessas ti dar in'egliada a quest artitgel. (Jau sper che ti chapeschias quai che jau hai scrit :-) --[[User:Andreas|Andreas]] 04:00, 24 matg 2008 (CEST) :Tgau Andreas, ti scrivas fitg bain! Jau hai tuttina fatg in pèr midadas. Quai na vul betg dir che tia versiun era fallada, ma uschia ma para la frasa magari pli chapaivla. "currer ord" è ok, schess jau. N'hai er betg chattà ina megliera formulaziun. Gist survart hai jau anc curregì ina chaussetta. Ma super, be curaschi! Ti pudessas anc curreger inqual artitgel da nossa vichipedia... Dal rest na sun er jau betg in expert. I fiss bun dad avair insatgi ch'è propi bun en dumondas linguisticas... Jau dumond ina giada insatgi... [[User:Rubadur|Rubadur]] 14:19, 24 matg 2008 (CEST) == Agid! == Kannst Du mir sagen, wie man '''was ... betrifft/per quanto riguarda ...''' auf Rumantsch übersetzt? Danke! --[[User:Andreas|Andreas]] 22:32, 20 zercladur 2008 (CEST) :Forsa "Areguard...". Am pos ti dar ina frasa, il context? [[User:Rubadur|Rubadur]] 14:15, 21 zercladur 2008 (CEST) ::Gie, la construcziun ei: "Per quanto riguarda la sua origine, gli studiosi hanno formulato le seguenti ipotesi", q. v. d. "Was ihren (=der Sprache) Ursprung betrifft, haben die Wissenschaftler/Forscher folgende Hypothesen aufgestellt/formuliert". ::"Areguard ses origin han ils perscrutaders formulà suadantas ipotesas"? --[[User:Andreas|Andreas]] 14:42, 21 zercladur 2008 (CEST) :::Correct! [[User:Rubadur|Rubadur]] 12:08, 22 zercladur 2008 (CEST) ::::Grazia fitg, Rubadur. @.@ In Rubadur gidond? Quasi in Robin Hood modern. :-) --[[User:Andreas|Andreas]] 13:25, 22 zercladur 2008 (CEST) ==Agid 2 per Andreas== Ti es gea expert da templates. En l'artitgel [[Eveline Widmer-Schlumpf]] datti in template "Internetquelle" che na funcziuna betg... Fiss quai difficil dad adattar quel per nossa vichipedia? E - apropos - sas ti pertge che noss logo è svanì? [[User:Rubadur|Rubadur]] 12:08, 22 zercladur 2008 (CEST) :Forsa ha Gion contactà la Wikimedia CH per midar il logo ed els han fatg in sbagl. Areguard il template: nun vegn ad esser fitg dificil dad adattar aber (en mes egls) è in template nunnecessari. Sche ti avessas quaidas da translatar las variablas, al pudain nus adattar? "al"? e nua vegn il pronom? --[[User:Andreas|Andreas]] 13:25, 22 zercladur 2008 (CEST) ::Jau chatass anc elegant da far in template. Sche ti am pos inditgar las variablas las translatesch jau. Ed anc pli cool (mia prioritad) chatass jau da far in template che cuntegn la trav da l'artitgel [[Suraua]] per far attent a l'artigel sursivan [[Suraua (sursilvan)]]. Sche ti avessas ina giada temp... grazia e salids. [[Special:Contributions/83.77.75.197|83.77.75.197]] 17:05, 22 zercladur 2008 (CEST), Rubadur natiralmain. :::[[:de:Vorlage:Internetquelle|Qua]] chattas ti las variables, bun divertiment!<br /> :::Per ils artitgels sco Sarauna vulessas ti in template che linkescha a las autras versiuns linguisticas? ''Daran'' hai jau gia pensà. Al faschain nus cur che l'auter template è finì. --[[User:Andreas|Andreas]] 18:20, 22 zercladur 2008 (CEST) ::::Suraua: Exact quai hai jau pensà. Chavazzins: internetquelle = funtauna-internet; autor = autur; hrsg = editur; format = format; sprache = lingua; titel = titel; kommentar = commentari; werk = ovra; datum = data; data-di; data-mais; data-onn; zugriff = access; access-di; access-mais; access-onn; citat, explicit. Èn quai ils endretgs chavazzins? [[User:Rubadur|Rubadur]] 11:20, 23 zercladur 2008 (CEST) == Il logo svanì == Tgau Rubadur, jau hai già analisà il text da funtauna da la pagina principala ed uschia hai jau chattà che n'exista pli betg la datoteca del logo, [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/rm/b/bc/Wiki.png qual maletg]. Aber pertge è svanì? Chissà (tgi al sa). --[[User:Andreas|Andreas]] 23:00, 22 zercladur 2008 (CEST) :Na pon ins lura betg chargiar si tes logo en il medem lieu cun il medem num? [[User:Rubadur|Rubadur]] 11:20, 23 zercladur 2008 (CEST) ::'''Nus''' na pudain betg chargiar si ina datoteca sin quai server. --[[User:Andreas|Andreas]] 13:13, 23 zercladur 2008 (CEST) == Liricas Analas == Tgau! Pudessas ti curreger [[User:Andreas/Liricas Analas|mes artitgel]]? --[[User:Andreas|Andreas]] 23:24, 26 zercladur 2008 (CEST) :Fatg! Salids [[User:Rubadur|Rubadur]] 23:42, 26 zercladur 2008 (CEST) ::Wahr wohl nix, <s>aber was falsch mit der 5?</s> (s. Wikipedia) --[[User:Andreas|Andreas]] 23:46, 26 zercladur 2008 (CEST) :::Stimmt, das is' was falsch... ::::Tge war wohl nix? Stupent! Jau hai curregì tut quai ch'è vegnì endament era mo per far tunar anc in pau meglier (agen gust). Tschintg? Jau vuleva be far la proposta dad agiuntar il dumber dad MCs. Ti n'avevas betg scrit quants ch'els èn. Sche quai è correct na sai jau betg... Pront per publitgar? [[User:Rubadur|Rubadur]] 00:09, 27 zercladur 2008 (CEST) :::::Mia translaziun war nix. En la wiki tudestga è scrit ch'èn 5 MCs, suadond da 6 nums. Uss è l'artitgel pront per publitgar. Mach ich gleich! GRAZIA FITG! --[[User:Andreas|Andreas]] 00:20, 27 zercladur 2008 (CEST) ::::::I dat gia in artitgel che jau n'hai betg chattà vorher. Pudessas ti unir els? --[[User:Andreas|Andreas]] 00:23, 27 zercladur 2008 (CEST) == Tes maletg == Tgau Rubadur, pudessas ti inditgar ina licenza per tes maletg davart la revoluziun franzosa? Sche ti has basegn da dapli informaziuns, guarda [[User_talk:Gion#Maletgs|qua]].<br /> :Jau hai uss copià insatge che ma plascha. Jau stos dentant dir che jau hai fatg il schema tenor la [[:de:Bild:Verfassung_Frankreich1791.jpg|versiun tudestga]]. [[User:Rubadur|Rubadur]] 01:36, 1 fanadur 2008 (CEST) Tes template "funtauna-internet" vegn jau a far questa notg. Salids! --[[User:Andreas|Andreas]] 22:20, 30 zercladur 2008 (CEST) :Bunischem! Ma sche ti chatas nunnecessari da far il template, laschaina! Forsa èsi propi pli util da far insatge per ils idioms? [[User:Rubadur|Rubadur]] 01:36, 1 fanadur 2008 (CEST) == Trais Lias == Hallo! Poss ti controllar sche ils artitgel [[Republica da las Trais Lias]] e [[Stadi da las Trais Lias]] tractan la medema chaussa? --[[User:Andreas|Andreas]] 14:16, 2 fanadur 2008 (CEST) :Fatg! Grazia per il template "Funtauna-Internet"! Sche ti has anc ina giada in'attatga d'energia: forsa in template per il problem idioms... salids [[User:Rubadur|Rubadur]] 14:46, 2 fanadur 2008 (CEST) ::Ich weiss nicht, wie ich das Template machen soll... Ich hab zwar Ahnung von den Funktionen aber nicht von der Gestaltung. Vielleicht findest Du irgendwo ein schönes?<br />E tge ston nus far cun la [[Partida populara Svizra Grischun|PPS Grischun]]? Questa partida n'exista betg pli... Uss datti la partida burgaisa<br />E pos ti er dar in'egliada a [[User_talk:Andreas#Tgau|quai]]? --[[User:Andreas|Andreas]] 20:06, 2 fanadur 2008 (CEST) :::Tgau Andreas! U apunto chau! Tgau è sursilvan, chau è ladin e rg. Per evitar quest problem san ins era dir: Ciao (Andreas)! Jau na sai era betg tgenin che fiss in bel template, ma pli impurtant ma para la funcziunalitad, suenter pon ins anc adina meglierar l'estetica. La PPS Grischun è bain vegnida "refundada", perquai è l'artigel ensasez anc valaivel. Pli problematic è il titel: 1. Avessi num: Partida populara svizra (scrit pitschen "svizra"), 2. Partida populara svizra Grischun; ?? in pau curios / Partida populara svizra grischuna; era curios / Partida populara svizra dal Grischun; forsa? u: Partida populara svizra en il Grischun? Guardar co els sez schlian quest problem... Salids. [[User:Rubadur|Rubadur]] 14:59, 3 fanadur 2008 (CEST) == Partida borgaisa == Tg.. ah Chau! Hai gia vis che la pagina web da la Partida borgais democratica è uss online. Brain ha gia creà l'artitgel [[Partida burgais democratica dal Grischun]] cun la denominaziun uffiziala da la pagina web. Duain nus ussa unir ils artitgels da la PPS Grischun e da la BPD dal Grischun? --[[User:Andreas|Andreas]] 16:41, 5 fanadur 2008 (CEST) :Ciao;-) Na, quai faschess jau betg. Perquai che la Partida populara svizra dal Grischun è vegnida refundada. L'anteriura PPS è '''sa spartida''' en duas partidas: La gronda part dals commembers fa ussa part da la [http://www.bdp-gr.ch/ Partida burgais democratica] (politica tenor la tradiziun da la PPS grischuna, president è Markus Hasler) ed in'autra part è danov commember da la [http://www.svp-graubuenden.ch '''nova''' Partida populara dal Grischun] (politica tenor la lingia Blocher, president è Jon Peider Lemm). salids [[User:Rubadur|Rubadur]] 17:52, 5 fanadur 2008 (CEST) ::Perstgisa, n'hai vis betg tia resposta. Okay :-) --[[User:Andreas|Andreas]] 22:05, 9 fanadur 2008 (CEST) == Bot policy ed ina repassada == Ciau Rubadur, jau dumond a tai da dar in'egliada a [[Wikipedia:La_pinta#Proposta_2|questa votaziun]] ed a [[Radio Gherdëina Dolomites|quest artitgel]]. --[[User:Andreas|Andreas]] 23:36, 24 fanadur 2008 (CEST) (Du darfst meine Fehler in der Abstimmung gerne verbessern) :Ciao Andreas! Jau poss curreger l'artitgel en in emna. Sche quai basta. Salids [[User:Rubadur|Rubadur]] 18:46, 25 fanadur 2008 (CEST) ::Salut Andreas! Voilà la repassada. Jau n'hai betg propi chapì la formulaziun "la gronda famiglia radiofonica"... Buna notg. Salids. [[User:Rubadur|Rubadur]] 00:55, 8 avust 2008 (CEST) == Wortzusammensetzung (oder Zusammensetzung von Wörtern?) == Hallo Rubadur, ich hätte eine Frage zu Zusammensetzung von Wörtern mit Abkürzungen und ausländischen Wörtern im Romanischen. Wie setzt man z. B. ISO-Code oder Han-Zeichen zusammen? Han beschreibt eine chinische Dynastie und die zugehörige Kultur. Han-Zeichen steht für chinesische Schriftzeichen, analog zum chinesischen Namen ''hànzì'' (zì = u. a. Schriftzeichen). --[[User:Andreas|Andreas]] 00:03, 31 avust 2008 (CEST) == Premissas minimalas== Dà ina giada in sguard [[Wikipedia:Artitgel|qua]]. Merci & salids --[[User:Gion-andri|Gion-andri]] 22:55, 1 favrer 2009 (CET) == predecessur / antecessur == Hallo Rubadur. Jau hai gist vis en l'artitgel da [[George W. Bush]] che ti has duvrà l'expressiun ''predecessur'' ch'è tenor il pledari grond correcta. Ma pertge n'has betg fatg diever dal pled ''antecessur'' ch'è medemamain lubida tenor il pledari? Quest pled datti en tut ils tschintg idioms rumantschs ed è en quai mument era pli conuschent. Salids--[[User:Gion|Gion]] 12:44, 20 avril 2009 (CEST) :D'accord. Hai midà il pled. Salids. [[User:Rubadur|Rubadur]] 00:17, 21 avril 2009 (CEST) == Placats == Tgau Rubardur, Jeu hai ina damonda pervia d'enzacons datotecas che ti has cargau si ([[:Datoteca:Ja-gea-si2.jpg]], [[:Datoteca:Ja-gea-si3.jpg]], [[:Datoteca:Ja-gea-si1.jpg]] , [[:Datoteca:Triling flurin caviezel.jpg]], [[:Datoteca:Inserat-cunter-lescha-da-linguas.jpg]]). Has ti survegniu la permisiun dils auturs (Jon Bischoff, GiuRu, PUNTS, IG Sprachenfreiheit, e Flurin Caviezel)? Sas ti en quest cas per plascher aunc aschuntar ina lizensa liber e transmettar la permisiun dils auturs alla [http://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/de OTRS]? Schiglioc duein nus stizzar las datotecas sco infracziun dils dretgs d'autur, e quei fuss bein huera donn! Engraziel fetg! --[[Utilisader:Terfili|Terfili]] ([[Utilisader discussiun:Terfili|talk]]) 11:39, 1 fanadur 2012 (CEST) :Salve Terfili, :il permiss per ils dus comics hai jau dumandà. Quel stuess arrivar proximamain. Il permiss per il placat da la LR dumond jau era anc. E tar l'ultim - l'inserat da gasetta - na crai jau betg ch'i dettia bler dretgs. I dat bain il criteri da la «Schöpfungshöhe». I sa tracta dad in inserat da gasetta mo en text - pia in citat normal, schess jau. [[Utilisader:Rubadur|Rubadur]] ([[Utilisader discussiun:Rubadur|talk]]) 16:05, 9 fanadur 2012 (CEST) ::Gie, per l'ultim has probablamein raschun. Per las autras fuss il meglier sche las persunas transmetan in text standard directamein al'OTRS, sco per exempel [http://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Emailvorlagen#Einverst.C3.A4ndniserkl.C3.A4rung_.28Rechte-Inhaber.29 quest]. Aschi savein nus suenter transferar las datotecas sin Commons e duvrar era sin autras vichipedias. --[[Utilisader:Terfili|Terfili]] ([[Utilisader discussiun:Terfili|talk]]) 22:10, 13 fanadur 2012 (CEST) == Fallback language == Tgau Rubadur, En la Pinta dat ei mumentan [[Wikipedia:La_pinta#Discussion_about_which_fallback_would_suit_Romansh_better|ina discussiun]] davart la "fallback language" per la vichipedia romontscha, respectivamein discutan els sin il "phabricator" davart la vichipedia romontscha. Forsa has ti gust da participar en questa discussiun. Cars salids, --[[Utilisader:Terfili|Terfili]] ([[Utilisader discussiun:Terfili|talk]]) 10:52, 10 fanadur 2017 (CEST) == I have sent you an e-mail == @[[Utilisader:Rubadur|Rubadur]] Hi dear Rubadur! I have sent you an e-mail with a simple request I made there. Can you view the e-mail and complete that request please? I would thank you so much if you will complete it. Thanks [[Utilisader:PDoro|PDoro]] ([[Utilisader discussiun:PDoro|talk]]) 08:40, 18. zercl 2025 (CEST) == Lana Del Rey == @[[Utilisader:Rubadur|Rubadur]] Hi Rubadur! I have seen that you edit the Romansh Wiki. I want to ask you please can you create a page for Lana Del Rey on Romansh Wiki with short content and add it to Wikidata. Thanks [[Utilisader:PDoro|PDoro]] ([[Utilisader discussiun:PDoro|talk]]) 13:02, 24. zercl 2025 (CEST) sehmy8pb026jk23tbilscfdqz0vpd5c Utilisader:Rubadur 2 4929 167687 33856 2025-06-24T11:00:45Z PDoro 22060 /* Vesair era */Inhalt hinzugefügt 167687 wikitext text/x-wiki '''Rubadurs''' n'èn gnanca mals! ==Vesair era== *[[Robin Hood]] *[[Gion Caldar]] == Lana Del Rey == Please create a page for Lana Del Rey on Romansh Wiki. oqdl3yi38sl1ejufcyfplqmk8vt4oko MediaWiki:GrowthExperimentsSuggestedEdits.json 8 14612 167684 166369 2025-06-23T16:44:48Z Maintenance script 8680 Adding version data 167684 json application/json { "$version": "1.0.0", "GEInfoboxTemplates": [], "copyedit": { "disabled": false, "templates": [], "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "" }, "expand": { "disabled": false, "templates": [ "Stub" ], "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "" }, "image_recommendation": { "disabled": false, "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "", "maxTasksPerDay": 25, "templates": [] }, "link_recommendation": { "disabled": false, "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "", "maximumLinksToShowPerTask": 3, "excludedSections": [ "bibliografia", "bibliografias", "biografia", "citats", "colliaziuns externas", "external links", "links", "litteratura", "notas", "notas-pe", "referenzas", "weblinks" ], "maxTasksPerDay": 25, "underlinkedWeight": 0.5, "minimumLinkScore": 0.6, "maximumEditsTaskIsAvailable": "no" }, "links": { "disabled": false, "templates": [], "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "" }, "references": { "disabled": false, "templates": [], "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "" }, "section_image_recommendation": { "disabled": false, "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "", "maxTasksPerDay": 25 }, "update": { "disabled": false, "templates": [], "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "" } } cfo48xl25t9hsqpc0ppd8pxl44o9ch8 167685 167684 2025-06-23T17:09:52Z Maintenance script 8680 Migrating data to new format 167685 json application/json { "$version": "2.0.0", "GEInfoboxTemplates": [], "copyedit": { "disabled": false, "templates": [], "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "" }, "expand": { "disabled": false, "templates": [ "Stub" ], "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "" }, "image_recommendation": { "disabled": false, "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "", "maxTasksPerDay": 25, "templates": [] }, "link_recommendation": { "disabled": false, "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "", "maximumLinksToShowPerTask": 3, "excludedSections": [ "bibliografia", "bibliografias", "biografia", "citats", "colliaziuns externas", "external links", "links", "litteratura", "notas", "notas-pe", "referenzas", "weblinks" ], "maxTasksPerDay": 25, "underlinkedWeight": 0.5, "minimumLinkScore": 0.6, "maximumEditsTaskIsAvailable": "no" }, "links": { "disabled": false, "templates": [], "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "" }, "references": { "disabled": false, "templates": [], "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "" }, "section_image_recommendation": { "disabled": false, "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "", "maxTasksPerDay": 25 }, "update": { "disabled": false, "templates": [], "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "" } } g5d6a93dalkdt0jlyco5iw6tlp7bi0r