Wikipedia rmwiki https://rm.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Pagina_principala MediaWiki 1.45.0-wmf.9 first-letter Multimedia Spezial Discussiun Utilisader Utilisader discussiun Wikipedia Wikipedia discussiun Datoteca Datoteca discussiun MediaWiki MediaWiki discussiun Model Model discussiun Agid Agid discussiun Categoria Categoria discussiun TimedText TimedText talk Modul Modul Diskussion Event Event talk Vikings 0 12167 167783 166959 2025-07-09T18:22:36Z InternetArchiveBot 16747 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 167783 wikitext text/x-wiki [[Datoteca:Züge,_Landnahmen_und_Siedlungsgebiete_der_Nordmänner_-_800-1050.png|thumb|350px|Territori d’origin (violet) e zonas da l’ulteriura derasaziun dals ‹umens dal nord› durant il temp dals Vikings, ca. 800–1050 (blau cler)]] Cun il term '''Vikings''' vegnan designadas gruppas da persunas dal territori nordic e per part er baltic<ref name="ask120">Askeberg, p. 120.</ref> che vivevan en il temp medieval tempriv (‹temp dals Vikings›, ca. 800–1050). Sco tratgs cuminaivels valan lur moda da viver naviganta e guerresca. Tenor la percepziun contemporana furmavan ils Vikings be ina fitg pitschna part da la populaziun scandinava. Entaifer quella sa laschan differenziar duas gruppas: Tar ils ins sa restrenschevan las expediziuns da rapina en vischinanza da la riva sin ina fasa da la vita tempriva. Igl eran quai umens giuvens che sortivan per in temp dals lioms nativs en tschertga da l’aventura e cun la finamira da cuntanscher en il lontan renum e ritgezza. Pli tard daventavan els sesents sco lur perdavants e pratitgavan l’economia usitada en lur regiun. Dad els rapportan las sagas da la litteratura nordic veglia ed ils craps da runas. Tar l’autra gruppa è la rapina per lung da las costas daventada l’occupaziun per vita duranta. Sin quests guerriers fruntan ins en las annalas e cronicas franconas ed anglosaxonas. Els han gia cumenzà baud a renunziar da returnar en lur patria; en lur societad d’origin na sa laschavan els betg pli integrar e vegnivan cumbattids là sco criminals. == Il term ‹Vikings› == === Derivanza dal pled === [[Datoteca:Gokstadskipet1.jpg|thumb|180px|Il bastiment da Gokstad, exponì ad Oslo (Norvegia)]] Il term ‹Viking› sa lascha probablamain deducir dal substantiv nordic vegl ''víkingr''; quel munta ‹il navigatur-guerrier che s’allontanescha sin lung viadi da la patria›.<ref>Askeberg, p. 140.</ref> La furma feminina dal pled ''víking'' muntava oriundamain ‹il lung viadi cun la nav›<ref>Askeberg, p. 136.</ref>, pli tard er ‹il viadi sur mar guerril fin tar costas lontanas›<ref>Askeberg, p. 140.</ref>. I sa tracta qua però gia dal stadi final dal svilup dal pled. Il pled sco tal è pli vegl ch’il temp dals Vikings ed è gia documentà en il Wídsíð anglosaxon. Percunter discurran ils rapports davart attatgas da Scandinavs a la costa nordafricana dal temp dals Merovings bain da ‹retgs da la mar›, da ‹stirpas da la mar› e da ‹guerriers da la mar›, ma mai da Vikings.<ref>Askeberg, p. 118.</ref> Vers la fin dal 8avel tschientaner ha cumenzà ina seria da campagnas da sblundregiada en l’Engalterra, ma pir l’onn 879 vegn duvrà en la [[Cronica anglosaxona]] il term ‹Vikings› per questas activitads guerrescas. Ed er silsuenter cumpara el be trais giadas, numnadamain ils onns 885, 921 e 1098.<ref>Askeberg, p. 119.</ref> I na sa tractava pia betg d’in term frequent, e quai gnanc dal temp dal domini danais sur parts da la [[Britannia]]. Vitiers vegn ch’ins collia ozendi il term ‹Viking› cun la [[Scandinavia]], ma ch’el vegniva duvrà en la translaziun da la [[Bibla]] ed en la litteratura classica per pirataria en general. Sin craps da runas svedais cumpara il term medemamain relativamain tard. La furma feminina ''vestrvíking'' datescha schizunt d’in temp ch’ils viadis da rapina vers l’ost stuevan gia esser vegnids sistids, pertge che la correspundenza ''austrvíking'' n’è betg tradida.<ref>Askeberg, p. 126.</ref> Sin craps da runas danais cumpara ‹Viking› a partir da l’entschatta dal 11avel tschientaner. L’origin dal term è damai contestà. L’expressiun germana ''vík'' designescha in ‹grond golf en il qual la riva va enavos›, tenor intgins perscrutaders pia las zonas d’abitadi oriundas dals Vikings.<ref>Herschend, p. 57; Johannesson, p. 144.</ref> Tar questa furma da colonisaziun sa tracti però d’in proceder general che na sa restrenscha tuttavia betg be als Vikings.<ref>Askeberg, p. 165s.</ref> Perquai èsi intschert, schebain il term ''vík'' saja insumma collià cun la furmaziun da l’expressiun ‹Vikings›. Sco cunterargument pon ins schizunt far valair ch’ils Vikings sezs han per ordinari colonisà inslas e betg golfs: uschia per exempel l’Île de Noirmoutier a la sbuccada da la [[Loire]], l’insla davant Jeufosse e l’Île d’Oissel en la [[Seine]], l’insla Camargue en il Delta dal [[Rodan]], la peninsla Walcheren en il Zeeland dals [[Pajais Bass]], plinavant l’Isle of Thanet, l’Isle of Sheppey ed autras pli, surtut però las Orcadas en il vest e nord da la [[Scozia]] e las inslas da la [[Mar Irlandaisa]] (p.ex. Isle of Man) resp. l’insla Groix nua ch’ins ha mintgamai chattà fossas cun bartgas. Tenor in’autra teoria è il term ‹Vikings› collià cun l’expressiun latina ''vīcus'' che designescha in lieu abità.<ref>Boyer, p. 28.</ref> Ins renviescha en quest connex als blers nums da citads che fineschan sin ''-wik''. L’abstractum feminin ''víking'' na sa lascha però betg explitgar cun questa tesa. Savens vegn er renvià al vegl term ''Vik'' sco denominaziun per il Fiord dad [[Oslo]]. Tenor questa explicaziun sa tractassi tar ils Vikings pia oriundamain da sblundregiaders oriunds da la regiun da Vik.<ref>Tenor [http://www.britannica.com/eb/article-39302/Norway l’''Encyclopædia Britannica''].</ref> Quai para però pauc probabel, damai che la glieud da questa regiun na chatta nagliur menziun speziala en connex cun campagnas guerrescas.<ref name="Vries662">Jan de Vries: ''Altnordisches Etymologisches Wörterbuch'', p. 662.</ref> Per reducir il dumber da las tesas pussaivlas pretenda la perscrutaziun pli nova ch’i stoppia a medem temp vegnir explitgà il svilup parallel da l’abstractum feminin ''víking'' per ‹viadi da viking›.<ref>Andersson, p. 691.</ref> Questa premissa n’adempleschan ni las explicaziuns preschentadas survart, ni las ulteriuras che partan dal vegl nordic u er da linguas vischinantas (sco per exempel da l’anglofris). Tut en tut n’exista pia nagin consens areguard la derivanza dal pled. === Svilup dal term === [[Datoteca:Kbh_DR216_Tirsted_sten_1.jpg|thumb|170px|Crap da Tirsted (Danemarc)]] La noziun ‹Viking› n’è mai vegnida duvrada sco denominaziun per in’etnia, quai cumbain ch’ils auturs dal temp modern als s’imaginavan plitost sesents en il sid e vest da la Scandinavia e main en l’ost. Ils pleds ''víkingr'' e ''víking'' han enconuschì differents svilups areguard lur muntada. ''Víkingr'' è vegnì connotà a moda adina pli negativa, uschia che umens d’ina tenuta nobla e regents n’al pudevan betg pli duvrar. Percunter pudeva tuttavia vegnir ditg dad els ch’els gievan cun la bartga ‹sin viadi da viking›. Il retg [[Harald II]] e ses frar Gudröd gievan per exempel savens la stad «en la Mar dal vest u en ils pajais da l’ost sin viadi da viking».<ref>''Heimskringla'', chap. 9.</ref> Tar quests viadis da viking sa tractavi da campagnas da sblundregiada privatas u ch’ins s’univa a furmaziuns organisadas. Ma ils viadis n’eran betg colliads inevitablamain cun sblundregiadas. En la saga da Gunnlaugr Ormstunga va l’erox sin viadi da viking e visita l’emprim Nidaros, alura il retg Æthelred, viagia la finala da là en l’[[Irlanda]], tar las Orcadas ed a Skara en il Gotland dal Vest, nua ch’el sa trategna in enviern tar Jarl Sigurd, e la finala en Svezia tar il retg Olof Skötkonung. Da rapiments e butins na vegn però ditg nagut en quest text. L’istorgia dal term sa lascha divider en duas fasas, en las qualas quel sa differenziescha areguard ses cuntegn. L’emprima cumpiglia l’apparientscha dal term en ils texts dal nordic vegl che tanschan fin en il 14avel tschientaner; la segunda, la fasa moderna, tanscha enavos fin en il 17avel tschientaner. ==== Funtaunas anglosaxonas ==== La pli veglia menziun dal term ''vícing'' è bain cuntegnida en la Cronica anglosaxona. Là cumpara el ensemen cun ils pleds ''scip-hlæst'' (= chargia dal bastiment) e ''dene'' (= Danais). Ils corps dals umens vegnan descrits sco la chargia dal bastiment.<ref>Herschend, p. 57.</ref> L’onn 798 èn ils attatgaders anc vegnids numnads Danais. Il 833 vegn alura discurrì en connex cun ils attatgaders da «chargias dals bastiments cun Danais». Ed il 885 vegnan las chargias dals bastiments numnadas «Vikings». En il 9avel tschientaner han ins resguardà ils Vikings – en accordanza cun l’origin dal pled – sco rapinaders ch’arrivan sur la mar. Che las cronicas n’han betg numnà immediatamain ils Danais Vikings lascha supponer ch’ins na quintava betg cun lur apparientscha ordaifer lur proxim territori. La poesia ‹The Battle of Maldon› descriva ils Vikings sco rotscha guerresca che pretenda daners da liberaziun. Geograficamain sa referescha la poesia al territori da la [[Mar da l’Ost]]. Circa dal medem temp datescha in epos che sa basa sin il cudesch Exodus. En quel vegn discurrì en connex cun la schlatta da Ruben da guerriers da mar e duvrà il term «Vikings da la mar». Questas duas attestaziuns cumprovan ch’il term vegniva duvrà avant l’expansiun nordgermana en l’[[Engalterra]] e sa referiva damai (era) ad expediziuns da sblundregiada e conquistas che n’eran betg vegnidas iniziadas d’in retg. Da quest temp furmavan pia sblundregiadas en vischinanza da la riva a basa privata las experientschas primaras cun ils Vikings. E quellas èn da situar anc avant il temp dals Vikings sco tal. Las invasiuns organisadas cun l’intent da schlargiar il domini ch’han gì lieu dal temp dals Vikings sezs vegnan attribuidas als ‹umens dal nord› ed als Danais, però betg als Vikings. La colliaziun dal term ‹Vikings› cun in’attatga nà da la mar è in element che sa tira tras tut las funtaunas anglosaxonas.<ref>Zettel, p. 55.</ref> I vegn schizunt fatg la differenza tranter forzas terrestras e Vikings: En la cronica da l’onn 921 vegn relatà dal cumbat da l’armada danaisa en l’Anglia da l’Ost cunter Edward sco in cumbat ''des landheres ge thara wicinga'' (da las forzas terrestras e dals Vikings). Tar omaduas gruppas sa tracti da Danais, ils bastiments sustegnevan las forzas terrestras. Sper las funtaunas anglosaxonas cumpara il term ‹Vikings› er en texts irlandais, numnadamain sco pled d’emprest ''uicing'', ''ucing'' u ''ucingead''.<ref name="Cat">''Cath Catharda'' dal 12avel tschientaner (edì e translatà en englais: Whitley Stokes 1909) 2606. Cf. era Carl Marstrander: ''Bidrag til der norske sprogs historie i Irland''. Kristiania 1915, p. 109.</ref> ==== Litteratura dal nordic vegl ==== [[Datoteca:Sagan_Landnama.jpg|thumb|160px|Emprima ediziun dal ‹Landnámabók› (Islanda) dal 1688]] L’introducziun dal num da persunas ''víking'' mussa ch’il term è bainspert stà collià cun qualitads persunalas e ch’el ha signalisà ina tscherta identitad e betg ina furma da far guerra.<ref>Herschend, p. 58.</ref> I dat però en egl ch’il term cumpara sco num da persunas be en la [[Norvegia]], en la [[Svezia]] da l’Ost, en il [[Småland]], en la [[Finlanda]] ed en la [[Scania]], betg però en l’[[Islanda]] (u sin il pli sco surnum che duai evocar virtids da temps passads, cf. il ‹Landnámabók›<ref>Askeberg, p. 139.</ref>). Eilífr Goðrúnarson (segunda mesadad dal 10avel tschientaner) numna en sia ‹Þórsdrápa› ils dieus guerrescs ‹Vikings›. Entaifer la litteratura dals skalds, ils poets medievals da la Scandinavia, è la pli veglia utilisaziun dal pled da chattar tar Egill Skallagrímsson (910–990).<ref>Saga dad Egil, chap. 40.</ref> Egill represchenta il tip da saga dals Vikings. Ma dal temp ch’el ha scrit ses epos enconuscheva la concepziun eroica da la vita da Viking apparentamain gia ina tradiziun pli lunga. I dat numnadamain en egl che l’autur na s’exprima insumma betg davart ils aspects socials, las famiglias, ils participants u ils motivs dal moviment dals Vikings ed er betg davart structuras da dretg u militaras, mabain parta apparentamain dal fatg che tut quai saja enconuschent als lecturs resp. auditurs.<ref>Böldl, p. 704.</ref> Ma bainbaud è sa messa tras, surtut en Svezia, la muntada pegiurativa dal pled. Quai è stà il cas dal temp ch’il commerzi ha cumenzà a daventar pli impurtant; ord vista dal commerziant muntavan ils Vikings numnadamain in privel. Insumma paran ils Vikings d’avair gì ina muntada main impurtanta en il territori da la Mar da l’Ost. Sch’i constat ch’il ''leidang'' (l’obligaziun da las regiuns da tschentar in bastiment cun equipament da guerra) deriva oriundamain da la Svezia, alura n’è bainbaud restà là nagin spazi pli per campagnas da sblundregiada privatas. Mintga furma da campagna guerrila era numnadamain suttamessa a la controlla dal retg. Perquai han las iniziativas privatas stuì sa spustar sin il commerzi. Per ils viadis vers ost, sur ils flums da la [[Russia]], vegniva duvrà il term dals Varegs ch’è limità strictamain a quest territori. En la [[Norvegia]] han ins la finala cumenzà a proceder cunter ils Vikings en l’agen pajais. En sia chanzun da regurdientscha davart Olav il Sontg dat Sigvald il Skald perditga ch’el haja cumbattì cun tutta forza la pirataria en l’agen pajais.<ref>''Heimskringla'', chap. 181.</ref> ==== Craps da runas ==== En inscripziuns dal nordic vegl sin craps da runas (11avel tschientaner) cumpara il term Viking tant a moda neutrala<ref>''Víkingr'' è derasà en Svezia sco num propri.</ref> sco er en ina muntada ch’è colliada cun respect e veneraziun. En il segund cas vegn il pled duvrà sco sinonim da ''drengr'' che munta tant sco ‹um valurus ed onuraivel›.<ref>Cf. per exempel il crap da Gårdstånga 2 en la Scania.</ref> En quests texts na chatt’ins nagin Viking che lavurass cun l’arader; els vegnan preschentads sco umens che sa chattan a l’ester cun la spada enta maun. ==== Litteratura originara ordaifer il territori scandinav ==== A medem temp vegnan titulads en la litteratura translatada dal latin pirats, bandits ed auters canagls sco ‹Vikings›. En ina fasa tempriva è il term vegnì duvrà da persunas ordaifer la [[Scandinavia]] e da cristians en ina muntada pegiurativa e cun in tschert respect. Tar ils Vikings sa tractavi d’attatgaders violents. [[Adam von Bremen]] scriva: «Els èn propi pirats, quels ch’els numnan Vikings e nus umens da fraissens».<ref>VI, 6: ''Ipsi vero pyratae, quos illi Wichingos appellant, nostri Ascomannos''.</ref> Repetidamain numna el ils pirats ''Ascomanni''<ref>P.ex. II, 31 u era II, 32: ''Altera pars Ascomannorum...''</ref>, umens da fraissens (probablamain faschond allusiun a la planta usitada tar la construcziun da la part dals bastiments che sa chattava sur l’aua). En las funtaunas dal Reginavel francon dal Vest na cumpara il term ‹Vikings› betg. Enstagl vegn adina discurrì tar campagnas da sblundregiada dals ‹umens dal nord›. En diversas annalas ed agiografias vegn menziunada lur crudaivladad sco tratg caracteristic.<ref>Zettel, p. 115.</ref> En la Cronica anglosaxona na vegn betg fatg menziun speziala da la crudaivladad dals Vikings. Quai è percunter plitost d’attribuir a la tematica ed a l’intent da la descripziun, numnadamain da mussar co che la chasa Wessex è vegnida a la pussanza e da descriver il cumbat d’[[Alfred il Grond]]. ==== Temp medieval cristian ==== [[Datoteca:A_page_of_Heimskringla.jpg|thumb|160px|Pagina or da la ‹Heimskringla› (ca. 1230)]] Suenter l’onn 1100 vegn la denominaziun ‹Vikings› adina duvrada pli savens a moda pegiurativa. Quai deriva surtut dal fatg ch’els na sa tegnevan tar lur campagnas guerrilas betg vi da las reglas continentalas. Quellas protegivan da princip baselgias e claustras, las qualas èn daventadas per ils guerriers pajauns ina preda che sa laschava gudagnar tgunschamain.<ref>Svanberg, p. 20.</ref> En quest reguard cumparan ils Vikings en las descripziuns en ina posiziun sumeglianta a las rotschas da chavaltgaders ungarais. Er qua na sa tractavi betg da campagnas militaras cun l’intent da schlargiar la sfera d’influenza, mabain da campagnas da sblundregiada. En il 12avel tschientaner dovra per exempel ina poesia che regorda ad [[Olav Tryggvason]] il term ‹Viking› sco sinonim da ‹bandit› u ‹malfatschent›.<ref>Cf. p.ex. il crap da Hallar.</ref> Ed en la litteratura religiusa da quel temp vegn ''víkingr'' translatà cun ''raptor'', ''praedo'' etc.<ref>Krüger, p. 9.</ref> Il term n’è uss betg pli limità a la Scandinavia, mabain cumpiglia er inimis pajauns ch’èn da chasa lunsch en il sid.<ref>Krüger, p. 64s.</ref> Il medem svilup sa lascha observar en l’Islanda: En il ‹Landnámabók› vegnan ils emprims colonisaturs, ils progeniturs da las impurtantas schlattainas, anc numnads ''víkingr mikill'' (‹gronds Vikings›). Ma a medem temp sa fa valair l’aspect guerril, violent: ''Þorbjörn bitra hét maður; hann var víkingur og illmenni''. («In um aveva num Þorbjörn bitra; el era in Viking ed in um cun nauschas intenziuns.»)<ref>''Landnámabók'', chap. 53.</ref> Il nobel Óleifr enn hvíti da sia vart vegn numnà ''herkonungr'' e betg Viking.<ref>''Landnámabók'', chap. 43.</ref> Nagins descendents da las schlattas noblas vegnan sezs numnads ‹Vikings›. Ma i vegn ditg da baininqual ch’els sajan ''í (vest)víking'', pia ids sin viadi da viking. Schizunt il skald [[Egill Skallagrímsson]] che represchentava il tip ‹classic› dals Vikings na vegn betg numnà ‹Viking›. Be ses viadis vegnan numnads ''víking''. En la Njálssaga vegni ditg da Gunnar da Hlíðarendi e dals figls da Njál ch’els gievan sin viadi da viking; ma els sezs na vegnan betg numnads ‹Vikings›. Ils inimis da Gunnar percunter, ch’èn da chasa en l’Estonia, vegnan numnads ‹Vikings›. Ina saga che deriva probablamain da las [[Inslas Feroe]] designescha però il navigatur Tumpi a moda vaira clera sco ''víkingr''. Vers l’onn 1000 duai el avair gì dispita cun il vasal da la curuna norvegiais sin las inslas ed esser vegnì bandischà sinaquai en la [[Grönlanda]]. En ils texts da dretg (‹Grágás›, ‹Gulathingslov›) è la tendenza da metter a pèr ils Vikings cun malfatschents alura sa consolidada. Il medem process sa lascha er constatar en la [[Svezia]].<ref>Cf. p.ex. il vegl text da dretg ''Västgötalagen''.</ref> A medem temp chattan ins però en las sagas da Vikings davart Ragnar Lodbrok ed auters eroxs da la mar tratgs idealisants, chavalerescs che fan dal protagonist in protectur dals flaivels. En la Friðþjófs saga ins frœkna viva l’erox Friðþjóf ina vita da corsar – ma a moda chavaleresca – che n’enconuscha nagina remischun cun ils malfatschents e Vikings crudaivels, ma che lascha en pasch ils purs e commerziants.<ref>Cità tenor Askeberg, p. 135.</ref> Dal medem motiv da la curtaschia chavaleresca è segnada la Vatnsdœla saga. Qua sa manifestescha puspè la differenza subtila tranter la furma feminina ''víking'' (‹viadi guerresc›) ed il pled masculin ''víkingr'' (‹pirat›). Ils protagonists chavalerescs fan in viadi da ''víking''; ma lur adversaris èn pirats e bandits, ils quals els fan dar enavos il butin ch’els han engulà a commerziants e purs.<ref>Chap. 7: ''Síðan réðust þeir í hernað, Ingimundr ok Grímr, ok fóru vel með víkingskap sínum...''</ref> ==== Concepziun premoderna ==== [[Datoteca:Norsk_Nasjonalisme_Vikingdyrking_1905.jpg|thumb|160px|Represchentaziun naziunalromantica dals Vikings (Norvegia, 1905)]] L’elavuraziun litterara dal tema en las numerusas sagas ha furmà la basa per la concepziun premoderna dal term ‹Vikings›. Da quel temp è la noziun surtut vegnida actualisada en rom da la tschertga d’ina identitad scandinava. Spezialmain il scienzià svedais [[Olof Rudbeck]] ha considerà ils Vikings sco «noss perdavants ferms, guerrescs, undraivels, pajauns e primitivs». Ins è partì da l’idea che las meglras qualitads dals Vikings vivian vinavant – schebain en ina qualitad pli modesta – en la [[Svezia]] ed en l’ulteriura [[Scandinavia]]. En il decurs dal 18avel e 19avel tschientaner è la primitivitad pajauna vegnida chatschada enavos a favur d’in maletg dals Vikings sco antenats libers e fidaivels a la lescha.<ref>Cf. p.ex. Friedrich Schlegel: ''Über die neuere Geschichte. Vorlesungen gehalten zu Wien im Jahre 1810''. Vienna 1811, p. 193s.</ref> Quai è s’effectuà en la litteratura en quel senn che las guerras da conquista regularas, per exempel en l’[[Engalterra]], èn medemamain vegnidas attribuidas en il decurs dal 18avel tschientaner als Vikings e messas tras quai a pèr a las attatgas da rapina sin las claustras englaisas. Faschond questas adattaziuns è vegnì survesì ch’il laud da las virtids che sa lascha chattar tar ils Vikings vegniva be applitgà visavi l’atgna gruppa. La morala era orientada fermamain a l’atgna stirpa e sia suita. L’enguladitsch a l’ester na valeva percunter betg sco insatge dischonuraivel, il cuntrari, quel gidava anc ad augmentar l’atgna reputaziun. Questa differenziaziun explitgescha era, daco che Harald Hårfagre aveva da ses temp bandischà il Viking Gang-Hrolf (ch’è apparentamain identic cun Rollo en la [[Normandia]]) da la [[Norvegia]]: Uschè ditg che quel rapinava en ils pajais da l’ost, era quai vegnì acceptà; ma cuntinuond el cun sias spogliaziuns en la regiun da Vik (Fiord dad [[Oslo]]), ha el violà la regla da betg far expediziuns da sblundregiada en l’agen pajais.<ref>''Heimskringla'', chap. 24.</ref> L’idea in pau bagatellisanta dals Vikings sco ch’ella prevaleva il temp modern tempriv ha gì per consequenza ch’ins ha cun il temp er fatg dad els purs e commerziants ed als ha attribuì las virtids dal burgais onuraivel. Igl è quai stà il temp ch’ils Vikings han dà il num ad in’entira epoca istoric-culturala, numnadamain al temp dals Vikings. Cura ch’ins ha er chattà en l’artisanadi fastizs d’ina ulteriura activitad, è il term vegnì schlargià e duvrà – en il senn odiern – per tut ils pievels da la Mar dal Nord e da l’Ost ch’apparan sco navigaturs cun tratgs da rubaria. Uschia ha il term ‹Vikings› pers pli e pli sias conturas. L’eroisaziun dal temp da la romantica ha schizunt manà uschè lunsch ch’ins ha cumenzà ad attribuir als Vikings spezialas enconuschientschas areguard la navigaziun. Tranter auter duain els avair possedì il cumpass ed abilitads nauticas extraordinarias, quai che tutga però tut en il mund da las legendas. ==== Temp preschent ==== En il territori da lingua tudestga è il term ‹Vikings› pir daventà en il decurs dal 19avel tschientaner in term general per navigaturs nordics. Surtut [[Leopold von Ranke]] ha probablamain attribuì a generalisar il term.<ref>T.a. en si’ovra ''Geschichten der romanischen und germanischen Voelker von 1494 bis 1535''. Lipsia/Berlin 1924.</ref> Avant discurriv’ins da quests pievels sco ‹Nordmannen› u ‹Normannen›.<ref>Grimm: ''Wiking''.</ref> Svilups cumparegliabels han gì lieu en la recepziun dal term en auters pajais resp. en autras linguas. Oz vegn la noziun ‹Viking› anc adina duvrada a moda fitg diffusa. Quai ves’ins gia vi da las chartas geograficas che figureschan sut il titel ‹Il mund dals Vikings›. En quellas vegnan savens attribuids tut ils moviments da bastiments dal temp dals Vikings da Vinland en il nordvest fin en l’[[Imperi bizantin]] en il sidost, da Staraja Ladoga en il nordost fin a [[Gibraltar]] en il sidvest a moda pauschalisanta als Vikings. Da l’autra vart datti oz en la scienza per part in cuntramoviment betg main extrem, il qual considerescha mintg’autra activitad dals Vikings che sblundregiadas sco invenziun da l’istoriografia dal temp da la romantica naziunala. Tenor quella n’avessan ils Vikings pratitgà insumma nagina furma da commerzi. Sco via intermediara pudess ins discurrer d’in ‹commerzi da rapina› che vala sco cumprovà per blers Vikings da las gruppas socialas superiuras en la [[Norvegia]] e [[Svezia]]. Sin lur champagnas da sblundregiada pudevi alura esser ch’ils Vikings sa domiciliavan en auters pajais. Mintgatant vegnivan interprendidas da questas novas colonias ulteriuras expediziuns da rapina. Harald Hårfagre è schizunt stà necessità da defender la costa norvegiaisa cunter Vikings che derivavan da las inslas britannicas. Sper tut las dumondas che restan avertas, pon ins en mintga cas dir ch’i fiss fallà d’applitgar il term ‹Vikings› a viagiaturs da commerzi, mastergnants e purs che na manavan nagina vita segnada da cumbat e rapina, e quai independent dal lieu nua che quels gievan a star. Tar ils ‹umens dal nord› ch’han populà l’[[Islanda]] e la [[Grönlanda]] e ch’han scuvert l’[[America dal Nord]] na sa tracti betg da Vikings. === Terms parentads che vegnivan duvrads per il medem circul da persunas === ==== Perditgas scrittas da la Scandinavia ==== [[Datoteca:Foteviken6.jpg|thumb|220px|Reconstrucziun d’in abitadi dals Vikings a Foteviken (Svezia)]] Ad in renum dals Vikings plitost positiv ed onuraivel vegn ad avair attribuì il term ''drængr'' ch’è da chattar sin ils craps da runas svedais. Quest’expressiun è stada suttamessa vers l’onn 1000 ad ina midada da la significaziun. Sin ils craps da runas pli vegls vegn ella savens duvrada sco sinonim da ‹Viking›.<ref>Ruprecht, p. 64.</ref> Da quel temp designescha il pled d’emprest anglosaxon ''dreng'' il guerrier.<ref>''The Battle of Maldon'', vers 149.</ref> Pli tard ha il term alura survegnì in cuntegn pli etic, en il senn d’in um ‹da buna pasta›, e quai senza ch’i stuess esser collià cun questa denominaziun in viadi sur mar.<ref>Ruprecht, p. 65.</ref> In’ulteriura expressiun per umens che vivevan en moda dals Vikings pudess furmar il diever oriund dal titel ''húskarl''. I sa tractava dad umens libers che s’associavan als pussants e furmavan la suita da quels. Els giudevan albiert e dunsena ed eran obligads persuenter d’al sustegnair en tut sias interpresas. Gieva il manader sin viadi da viking, alura furmavan els la truppa d’elita da quel, il ''lið''. Dad esser ''húskarl'' tar in um pussant, era per giuvens figls da purs in engaschament onurific, surtut sch’i sa tractava tar quest manader d’in jarl (prinzi) u d’in retg. Ma sut las relaziuns d’avant ed enturn l’onn 1000 sa laschava ina tala suita be mantegnair, sch’ins la pudeva metter en vista renum e ritgezza. E quest’ultima era ina premissa per pudair s’acquistar in’auta stima, damai che quella sa laschava be cuntanscher cun sa mussar fitg generus. Per quest intent vegnivan fatgs ils viadis sur mar ch’eran colliads cun commerzi da rapina. Quai vegn er evident en il fatg ch’il titel ''húskarl'' manca dal tuttafatg en il temp suenter ils Vikings.<ref>Ruprecht, p. 68.</ref> ==== Perditgas scrittas d’ordaifer la Scandinavia ==== La terminologia che cumpara en las scrittiras franconas dal 8avel fin il 11avel tschientaner na permettan betg adina d’identifitgar, quant fitg ch’ils auturs differenziavan tar ils cas ch’els descrivan tranter las singulas etnias resp. lieus d’origin dals attatgaders. Tge term che vegn duvrà dependa per ordinari da l’intenziun dal text. Uschia pon ils Vikings vegnir titulads sco ‹Normans›, ‹pajauns› e ‹pirats›. Ins chatta er il term etnic preferì ‹Danais›; per part vegn differenzià tranter ‹Danais›, ‹Norvegiais› ed auters pievels.<ref>Zettel, p. 33.</ref> En texts hagiografics vegnan ils terms ‹Normans› e ‹pajauns› savens mess a pèr. Per descriver l’agir exemplaric dal sontg era l’appartegnientscha etnica da ses adversaris be da muntada secundara. En annalas e cronicas vegn preferida la denominaziun ‹Danais›. Or da la Vita da Carl il Grond dad Einhard pon ins deducir enconuschientschas areguard las differentas etnias dals pievels dal nord: «Danais e Suons, che nus numnain ‹umens dal nord› [''Nordmannos''], occupan l’entira costa dal nord e tut las inslas situadas en ella [manegiada è la Mar da l’Ost].»<ref>''Einhardi vita Karoli'', chap. 12.</ref> En la Cronica anglosaxona vegn tuttavia differenzià tar las singulas attatgas tranter Norvegiais e Danais. Il medem vala per las annalas irlandaisas; ils Vikings danais vegnivan numnads qua ''dubh'' (ils nairs), ils Vikings norvegiais ''finn'' (ils alvs). Quai è apparentamain d’attribuir a la colur da lur scuts. E propi fan er autras funtaunas menziun dal fatg ch’ils scuts eran savens da differenta colur; medemamain pon ins remartgar sin il [[Tarpun da Bayeux]] scuts lungs da differentas colurs. == Activitads == === Funtaunas === [[Datoteca:Wikinger.jpg|thumb|180px|Represchentaziun tempriva da guerriers maritims dal nord]] Davart las activitads dals Vikings dattan bain vaira differentas funtaunas perditga, però tanscha lur spectrum d’indicaziuns fitg diffusas fin ad infurmaziuns fitg detagliadas. Las funtaunas principalas èn: * Craps da runas: Quels cuntegnan infurmaziuns detg crediblas davart las persunas ch’èn vegnidas perpetnisadas en las inscripziuns. Uschenavant ch’ils craps menziuneschan ils Vikings, derivan las indicaziuns però dal 11avel tschientaner e dattan strusch scleriment davart il temp precedent; e craps pli vegls cuntegnan memia pauc text. Ultra da quai deriva la gronda part da las persunas che vegnan descrittas da la regiun da la Mar da l’Ost. Questas persunas appartegnan a la classa sociala superiura ed intermedieschan in maletgs dals Vikings fitg specific che na dastga betg vegnir generalisà. * Sagas: Quellas descrivan il maletg dals Vikings ord vista d’ina classa sociala superiura. Bain èn er las sagas vegnidas messas en scrit en ina fasa tardiva, ma ils epos cuntegnids en ellas èn senza dubi fitg vegls, savens contemporans, e da gronda muntada sco funtaunas istoricas. * Annalas e cronicas: Quellas èn vegnidas messas en scrit en il [[Reginavel dals Francs]] ed en l’[[Engalterra]]. Lur muntada sco funtaunas vegn savens sutstimada, damai ch’ins fa ad ellas la reproscha d’esser vegnidas scrittas da muntgs ch’intermedieschian in maletg unilateral e negativ dals Vikings.<ref>Boyer, p. 57.</ref> Cunter quai pon ins far valair ch’ils cumpiladers han per ordinari fatg tras ils eveniments en proxima vischinanza e ch’i na dat nagin motiv da dubitar vi da lur credibilitad be per motivs religius. Ultra da quai mussa ina lectura profunda ch’i dat tuttavia passaschas ch’expriman renconuschientscha envers ils Vikings. * Hagiografia e rapports da translaziun da reliquias: En quests texts è la descripziun da la vita dal sontg savens segnada d’ina mancanza da distanza critica envers quel. Ma quai na sto tuttavia betg valair per il context istoric che vegn descrit. Savens è quel tuttavia cumpatibel cun ils rapports cuntegnids en autras funtaunas. I sa tracta er qua d’in gener, dal qual la muntada vegn en general sutstimada. Intgins scienziads represchentan fin oz la critica da funtaunas radicala e refusan, per differents motivs, tut las funtaunas numnadas. Els stattan en la tradiziun da la critica da las sagas da l’entschatta dal 20avel tschientaner. Ma per gronda part è la perscrutaziun istorica sa distanziada da questa tenuta radicala ed emprova d’elavurar or da las funtaunas, a basa d’ina analisa dal text conscienziusa, las infurmaziuns ch’èn vardaivlas. I suonda ina curta survista d’intgnas atgnadads dals Vikings che sa laschan obtegnair da quellas en questa moda. === Moda da viver e d’agir === La vista d’ordaifer sa differenziava a moda radicala da l’atgna vista dals Vikings, la quala è però be enconuschenta per la gruppa sociala superiura (en furma da las sagas ed inscripziuns da craps da runas menziunadas survart). Ils Vikings ch’han fatg campagnas da sblundregiada en [[Frantscha]] ed en l’[[Engalterra]] n’han laschà enavos naginas perditgas davart lur maletg da sasez. Entras la percepziun e tradiziun continentala han ils Vikings giudì in’attenziun che surpassa per lunschor la muntada ch’els han gì entaifer l’istorgia da la [[Scandinavia]].<ref>Böldl, p. 698.</ref> Tar ils Vikings da la litteratura da las sagas sa tracti d’ina fasa da vita d’intgins aristocrats, ils quals èn silsuenter returnads en lur vita purila usitada.<ref>Böldl, p. 702.</ref> Egill Skallagrimsson per exempel ha terminà sia vita sco pur en l’[[Islanda]]. Tar ils ulteriurs Vikings sa tracti d’ina gruppa sociala ch’era extrada da la societad scandinava. Quels vegnivan be pli resguardads sco inimis dals gronds e regents, uschia ch’els han be giugà entaifer l’istorgia scandinava ina rolla a l’ur (numnadamain sco inimis). Tut en tut intermedieschan las funtaunas in maletg ordvart divergent dals Vikings. En documents dal retg Ethelwulf da Wessex, che dispenseschan tschertas claustras da pajar taglias, vegn il retg liberà da si’obligaziun da proteger quellas cunter ils inimis nunditg crudaivels e barbars.<ref>''Cartularium Saxonium II'', nrs. 447 e 483. Tenor Zettel, p. 117.</ref> L’entir [[Reginavel dals Francs]] dal vest e da l’ost sco er las funtaunas anglosaxonas coincidan independentamain in da l’auter en la constataziun ch’ils attatgaders eran segnads d’in grond regl d’assassinar e da destruir. Er las paucas funtaunas arabas or da la [[Spagna]] intermedieschan il medem maletg.<ref>Böldl, p. 698.</ref> Entant che las funtaunas pli pitschnas, hagiograficas, accentueschan surtut quests acts da vandalissem, cumpara en descripziuns pli grondas savens l’engurdientscha sco ulteriur segn caracteristic dals Vikings.<ref>Zettel, p. 128s.</ref> Las funtaunas franconas discurran d’immens butins ch’ils Vikings hajan fatg sin lur champagnas da sblundregiada. Ils chats da stgazis relativamain modests che derivan da la Scandinavia na correspundan però betg a quai. La midada successiva a champs d’envernada en il Reginavel dals Francs ed en l’Engalterra dattan perditga d’ina gruppa sociala che sa distatga dal territori d’origin e che n’ha betg pli pudì vegnir integrada en las structuras socialas centralisticas da la Scandinavia ch’eran londervi da sa sviluppar.<ref>Zettel, p. 128.</ref> Ils immens stgazis n’èn pia betg vegnids manads enavos en la patria. Tar ils Vikings che vegnan numnads en las funtaunas franconas sa tracti en quest senn d’in auter tip d’uman che quel che vegn per exempel represchentà tras Egill Skallagrimsson u che vegn glorifitgà sin ils craps da runas. === Ils cumandants === [[Datoteca:Statue_de_Rollon.jpg|thumb|170px|Rollo, il fundatur da la Normandia]] Oriundamain sa tractavi tar ils retgs dals Vikings da retgs da la mar che na possedevan nagina terra. Igl eran quai cumandants da campagnas da rapina che derivavan da las famiglias roialas. Els duain schizunt avair envernà sin lur bastiments. [[Carl il Chalv]] ha empruvà a partir da l’onn 860 da tegnair en frain las gruppas d’umens dal nord che giravan enturn en il territori da la [[Seine]] cun agid da pajaments da tribut, empermischuns da fidaivladad e battaisems – però senza success. El n’ha betg tratg en consideraziun che tant il cristianissem sco er il feudalissem ed il ‹sistem francon› en general eran per ils Vikings senza nagina muntada. Er ses successur [[Carl il Gross]] ha anc pajà l’onn 886 a lur cumandant (''rex'') [[Sigfrid]] in aut daner da liberaziun per che quel interrumpia l’assedi da Paris. Sigfrid ha acceptà ils daners ed è vairamain partì; ma ina part da sias truppas è sa sentida engianada ed ha cuntinuà cun l’assedi. En il decurs da quel han dus ulteriurs ''reges'' pers lur vita. Tuttina ha la bloccada cuntinuà, quai che lascha supponer ch’igl eran anc auters ''reges'' sin il lieu.<ref>Fried (2005), p. 77, sa referind a: ''Abbonis Bella Parsiacae urbis''.</ref> Quest exempel mussa ch’igl operavan adina be pitschnas gruppas ina sper l’autra e ch’i deva sin il pli in commando suprem per singulas acziuns communablas. L’autoritad dal cumandant era be garantida tras ses success a chaschun da las campagnas da spogliada, schebain ch’el derivava adina da la classa sociala aristocratica. Tar la suletta autoritad che vegniva renconuschida incontestadamain dal singul guerrier sa tractavi probablamain dal manader dal bastiment. La dinamica da las singulas expediziuns da rapina dals Vikings è bainspert sa midada – almain per part – en campagnas militaras regularas cun intents politics. Quai differenziescha ils Vikings dals pirats slavs (Vends) dal 12avel tschientaner. La differenza s’exprima en las funtaunas, en las qualas ils slavs pajauns vegnan adina numnads ‹barbars›, entant che quai n’è betg adina il cas tar ils Scandinavs pajauns: quels vegnan savens numnads ''dani'', ''normanni'' u ''suenes''. La finamira politica da schlargiar il domini è però sa fatga valair be plaunsieu. Il regl da far preda da vart dals guerriers e las finamiras politicas da vart da lur manaders èn sa manifestads sur lung temp parallelamain. Perquai èsi er fitg problematic da vulair attribuir ina campagna militara ad ina da las categorias ‹campagna da Vikings› u ‹campagna da conquista›. En la litteratura s’exprima quest svilup en quai ch’ils retgs regents na vegnan mai numnads ‹Vikings› en las sagas da retgs. En connex cun [[Harald I]] vegn rapportà da ses nevs Gullharald ch’el saja – damai ch’i n’al era betg reussì da vegnir retg – daventà ‹Viking›.<ref>Askeberg, p. 128.</ref> === Problems da cunfinaziun === Empruvond da descriver las activitads dals Vikings sto vegnir tratg en consideraziun ch’i na dat nagina cunfinaziun precisa tranter las differentas furmas da campagnas menziunadas. Tar l’attatga sin claustras scotas a l’entschatta dal temp dals Vikings e tar las campagnas regularas en l’Engalterra, tar las qualas ins sto plitgunsch discurrer d’ina invasiun, sa tracti da cumbats che sa differenzieschan a moda fundamentala. La transiziun d’ina varianta a l’autra è però ordvart fluctuanta. Da vulair attribuir ina da questas interpresas als Vikings, l’autra percunter als ‹umens dal nord› po uschia manar ad ina separaziun arbitrara da fatgs che tutgan istoricamain ensemen. Quai ch’ha cumenzà sco assagl da Vikings po numnadamain sa transfurmar pli tard sut novs cumandants en ina veritabla invasiun u en ina champagna militara cun sblundregiadas sco fenomen secundar. Benjamin Scheller differenziescha trais fasas: L’emprima fasa cumenza per el cun l’assagl sin la claustra Lindisfarne l’onn 793. Las expediziuns da sblundregiada eran limitadas als mais da stad ed ils Vikings èn silsuenter returnads en lur patria. La segunda fasa cumenza l’onn 843. Dapi lura n’èn ils Vikings betg pli returnads en lur patria, mabain han passentà l’enviern al lieu. Las gruppas èn s’unidas a furmaziuns pli grondas e n’èn betg pli arrivadas be nà da la mar, mabain er per via terrestra; en pli èn ellas sa rendidas dals flums siadora. La fasa finala cumenza il 876, cura ch’ha gì lieu en l’Engalterra ina veritabla immigraziun da Vikings; suenter la conquista da territoris èn quels vegnids repartids sin la suita.<ref>Scheller, p. 211.</ref> Ultra da quai sto vegnir differenzià tranter attatgas punctualas ed expediziuns da rapina regularas e pli grondas. In exempel tipic è cuntegnì en la Vita da [[Carl il Grond]] dad [[Einhard]]: «Sco ultima guerra ha gì lieu quella cunter ils umens dal nord ch’han num Danais. Quels han l’emprim pratitgà pirataria ed han alura devastà cun ina flotta pli gronda las costas da la [[Gallia]] e da la [[Germania]]. Lur retg Gudfred sa fascheva da grond cun la speranza invana da pudair surpigliar il domini sur l’entira Germania.»<ref>''Einhardi vita Karoli'', chap. 12.</ref> Qua vegn differenzià cun agid dal spazi da temp ‹l’emprim› – ‹alura› tranter assagls da rapina e las conquistas territorialas tras il retg, las qualas han gì lieu pli tard.<ref>Zettel, p. 57.</ref> === Relaziun tranter rapina e commerzi === [[Datoteca:Karte_Wikinger-Raubzüge_im_Rheinland.png|thumb|180px|Expediziuns da rapina en la Renania]] Dals chats da deposits d’argient na sa lascha betg deducir precisamain, tge parts che derivan da rapina e tgeninas da commerzi ordinari (cumbain che las funtaunas differenzieschan en lur terminologia cleramain tranter questas duas activitads). En il cas da Björn, il figl da Harald Hårfagres, retg da Vestfold, vegn per exempel ditg explicitamain ch’el faschevi darar guerra, mabain haja trategnì da Tønsberg colliaziuns da commerzi a Vik (en la vischinanza), vers ils pajais en il nord, en il Danemarc ed en la Saxonia e ch’el haja perquai survegnì il surnum ‹navigatur› u ‹commerziant›. Qua vegn pia differenzià cleramain tranter viadis da viking e viadis da commerzi. Las vias commerzialas menziunadas en las funtaunas èn effectivamain gia vegnidas duvradas dal temp dals Vikings. Regis Boyer descriva quels sco navigaturs da commerzi guerrescs che sa decidevan tut tenor situaziun da sblundregiar enstagl da negoziar. Fatg commerzi vegniva cun las pli differentas raubas: victualias (charn setgentada, pesch setgentà), ponn, pels, laina, ivur, cliniez, armas e surtut sclavs. Sclavs, vul dir servs, furmavan in impurtant element entaifer la structura sociala dal territori nordic. Las inscripziuns sin ils craps da runas lubeschan be da trair conclusiuns limitadas areguard la relaziun tranter viadis da rapina e da commerzi. Damai ch’ils craps da runas da la fin dal temp dals Vikings èn en emprima lingia craps da commemoraziun, sa refereschan els surtut a persunas mortas. Il commerziant ch’era vegnì a savair quant ritga ch’ina claustra saja, pudeva returnar pli tard tar quella sco participant d’ina campagna da sblundregiada. Ed il rubadur pudeva metter en vendita la rauba engulada, per exempel sclavs, sin in martgà. In cumportament che po valair sco tipic per quel temp vegn descrit en l’istorgia dad Olav il Sontg. Þórir hundur, Karli e ses frar Gunsteinn van a Bjarmaland sin viadi da viking: «Arrivads a Bjarmaland èn els ids a riva sper ina plazza commerziala. Quels ch’avevan avunda daners han cumprà sin il martgà rauba en abundanza. (...) Suenter ch’il martgà è stà serrà, èn els navigads dal flum Dwina giuadora e la pasch cun la populaziun da questa regiun è vegnida declerada sco terminada. Arrivads sin la mar èn las duas rotschas armadas sa cussegliadas e Þórir ha dumandà, schebain ils umens hajan veglia d’ir a terra per far butin. (...) Tuts han declerà da vulair far la campagna, sch’ins possia sperar da far bun butin.»<ref>''Heimskringla'', chap. 133.</ref> Per l’autur [[Snorri]] e ses lecturs sa chapivi pia da sasez – almain per il temp dad [[Olav il Sontg]] – ch’i vegniva fatg commerzi e rapinà sin il medem viadi. I vegn schizunt signalisà in ritual ch’inditgescha la midada d’ina furma a l’autra, numnadamain la ‹desditga› da la pasch. Ultra da quai dat en egl ch’expediziuns da sblundregiada avevan be lieu, sch’ins pudeva far quint cun buna preda; quai conferman er autras funtaunas. In pau auter sa preschenta la situaziun en il cas dals Vikings ch’han invadì en il 9avel tschientaner il [[Reginavel dals Francs]] e l’[[Engalterra]]. Ils umens ch’han vivì plirs onns en champs e ch’èn girads sblundregiond per il pajais enturn, n’eran betg purs ed els n’avevan er nagina experientscha sin il champ dal commerzi. Qua sa tractavi d’ina gruppa sociala dal tuttafatg differenta cun atgnas leschas ed atgnas normas da cumportament. === Observaziun dals contracts === En las funtaunas franconas ed anglosaxonas vegn la dumonda quant bain ch’ils Vikings observavan ils contracts ch’els faschevan cun autras partidas valitada a moda differenta. Da princip eran tals contracts liads a las persunas ch’als segnavan e na valevan betg exnum per ulteriurs circuls da persunas. Schebain las partidas contrahentas sa tegnevan vi dal contract, dependeva dal caracter e da la tenuta da las singulas persunas. Ma er tgi che tegneva in contract, na fascheva quai betg exnum per motivs etics. Sch’igl èn adina puspè vegnids pajads tributs a Vikings per impedir ch’els fetschian ulteriuras attatgas, ston ins bain avair fatg l’experientscha ch’i sa laschavan evitar tras quai attatgas. Auters exempels mussan che las cunvegnas n’èn betg adina vegnidas tegnidas. Cura ch’ils Vikings èn vegnids assediads ad Angers dal retg [[Carl il Chalv]] ed eran seriusamain en privel da perder lur bastiments, han els offert daners da liberaziun ed empermess da sa retrair. «Manà d’engurdientscha ha il retg acceptà ils daners, ha schlià la bloccada e dà liber a l’inimi la via. Quels èn ids sin lur bastiments ed èn returnads en la [[Loire]]. Ma els n’han tuttavia betg bandunà ses reginavel, sco quai ch’els avevan empermess, mabain èn restads en lezza regiun ed han commess chaussas anc bler pli nauschas ed inumanas che avant.»<ref>''Reginonis chronica'', onn 1873.</ref> En las funtauna anglosaxonas predomineschan las descripziuns da rupturas dals contracts. Suenter lung cumbat è vegnì fatg l’onn 876 in contract, en il qual ils Vikings han empermess tras engirament da bandunar Northumberland. Els han prestà l’engirament tant tenor moda dals pajauns sin il sontg bratschlet sco er a moda cristiana sin las reliquias. Ma l’engirament n’è betg vegnì tegnì. Anc il medem onn è Halfdan sa stabilì a Northumberland en tala moda ch’el ha pudì reparter il reginavel sin sia glieud.<ref>Mauer, p. 68, sa referind a: ''De rebus gestis Aelfredi''.</ref> === La fin=== [[Datoteca:Normans_Bayeux.jpg|thumb|240px|Guerriers normans en la Battaglia da Hastings]] La fin da las expediziuns da sblundregiada na coincida betg cun la fin da l’epoca ch’ins numna per ordinari ‹il temp dals Vikings› ([[Battaglia da Hastings]] l’onn 1066). Las invasiuns da rapina privatas eran numnadamain gia idas a fin pli baud. La dataziun posteriura è d’attribuir al fatg ch’ins includa las campagnas da sblundregiada dals retgs norvegiais ch’han gì lieu en rom da lur guerras. Talas sa laschan schizunt cumprovar fin en il temp da [[Magnus Berrføtt]] (1073–1103), il qual è perquai er gia vegnì numnà il davos retg dals Vikings. Questas sblundregiadas, sco fenomen secundar da campagnas da guerra, furmavan però la moda da ‹pajar› ils guerriers sco ch’ella era usitada en tut l’[[Europa]]; ellas n’èn pia nagut che fiss d’attribuir specificamain als Vikings. Las domiciliaziuns ed attribuziuns da terren che vegnan descrittas per l’epoca che suonda n’han tuttavia betg manà ad ina fin da las campagnas da rapina. Las bandas d’assassins n’èn betg sa transfurmadas en purs paschaivels e babs da famiglia. Las funtaunas rapportan er per quel temp da cumbats sanguinus. Pli probabla è ina spussada generala dals Vikings involvids ed in’inveteraziun dals participants. Il temp d’entrada en ina suita vegn fixà cun 18 onns; cun 50 onns gieva la vita da guerrier a fin. Tenor las funtaunas eran las medemas gruppas en viadi durant blers onns. Cun il temp n’eri betg pli pussaivel da remplazzar or da l’atgna patria las sperditas ch’avevan lieu durant ils cumbats. Là aveva il rinforzament da la pussanza roiala numnadamain gì per consequenza che las sblundregiadas ed ils incendis vegnivan giuditgads a moda adina pli negativa. Ma er en ils territoris ch’eran pertutgads da las expediziuns da rapina è la defensiun sa megliurada cun il temp, uschia che talas campagnas daventavan in risico pli e pli incalculabel. Da quai resulta che la vieuta tar in cumportament ‹civilisà› è per l’ina d’attribuir a la midada da generaziun biologica e per l’autra a las dunnas che sa recrutavan gea praticamain be da la populaziun avant lieu e ch’han dà vinavant lur cultura a la proxima generaziun, entant che las bandas da Vikings sblundregiantas n’avevan nagina atgna cultura ch’els avessan pudì tradir.<ref>Zettel, p. 275.</ref> ==== Engalterra ==== En l’Engalterra ha la fin da las sblundregiadas inizià cun las emprimas colonias en il Northumberland l’onn 876 ed è stada terminada vers il 918.<ref>Zettel, p. 273.</ref> Ils participants a las acziuns dals Vikings eran guerriers, betg purs; la vita sedentara è stada la consequenza da la violenza precedenta e betg la finamira da quella.<ref>Zettel, p. 276.</ref> En in proxim pass èn gruppas da Vikings sa domiciliadas ils onns 877 ed 880 en las regiuns Mercia ed Anglia da l’Ost<ref>Tenor ''The Anglo-Saxon Chronicle'', onns 877 e 880.</ref>, e quai sut il cumond da Guthrum. Æthelweard scriva che tut ils abitants da quest pajais sajan vegnids manads ''sub iugo imperii sui'' (sut il giuf da sia pussanza).<ref>''Chronicon'', p. 43.</ref> Er qua ha pia la violenza anc giugà ina rolla. Ina part da ses contingent è sa rendì il 880 en Frantscha ed ha fatg là ulteriuras expediziuns da sblundregiada. L’onn 893 èn els però returnads cun 250 bastiments en l’Engalterra. Il 897 è il contingent danovamain sa dividì suenter grevs cumbats; ina part è sa rendida tar ils Danais a Northumbria ed en l’Anglia da l’Ost, l’autra puspè en Frantscha. Plaunsieu è la suita raffanta dals Vikings sa schliada. Quai sa lascha attribuir d’ina vart a la defensiun creschenta da vart da l’aristocrazia englaisa, da l’autra vart a la spussada da las resursas da cumbat dals Normans.<ref>Zettel, p. 277.</ref> L’onn 875 als aveva Alfred victorisà sper Ashdown. Il 877 avevan ils Vikings pers tar in stemprà 120 bastiment. Sinaquai als ha Alfred persequità sin terra, uschia ch’els èn la finala sa domiciliads a Mercia. Il process d’integraziun vegn stimà sin radund 100 onns, ha pia cumpiglià almain trais generaziuns.<ref>Zettel, p. 297.</ref> Suenter che Alfred ha victorisà Guthrum l’onn 878, è vegnida fatga ina cunvegna. Silsuenter ha Alfred laschà eriger plazzas fortifitgadas ed ha tschentà si ina flotta da guerra. A chaschun da las attatgas da Vikings ch’èn suandadas èn omaduas mesiras sa mussadas sco vaira effizientas. ==== Frantscha ==== L’onn 897 è quella part dals Danais che n’aveva nagins daners puspè returnada cun ses bastiments en Frantscha.<ref>''The Anglo-Saxon Chronicle'', 897.</ref> Apparentamain als eri be pussaivel da sa domiciliar tar lur stirpa cunter pajament. Il 896 èn tschintg bastiments normans arrivads en la Seine. Igl èn suandads ulteriurs bastiments e quels èn navigads en l’Oise, nua che la squadra è sa domiciliada a Choisy.<ref>''Annales Vedastani'', 896.</ref> In onn suenter han els fatg ina campagna da rapina fin a la Maas. Per tema da l’armada roiala ch’è cumparida, èn els sa retratgs a la Seine, nua ch’els han commess ulteriuras rapinas. Lur manader Hundeus è sa laschà battegiar l’onn 897 e n’è silsuenter betg pli preschent en las funtaunas. Enstagl dad el cumpara Rollo. Quel ha subì silsuenter pliras grevas sconfittas cunter la defensiun francona ch’è vegnida pli ferma sut cont Robert e duca Richard. En las funtaunas vegn adina puspè rendì attent al connex tranter questas sperditas, las qualas Rollo n’è betg pli vegnì da cumpensar, e la prontadad da convertir al cristianissem.<ref>Zettel, p. 279s.</ref> A Rollo ed a sia suita è la finala vegnì attribuì in territori limità sco domicil ''pro tutela regni'' (sut la protecziun dal retg).<ref>''Receul des Actes Charles le Simple I'', nr. 92, cità tenor Zettel, p. 284.</ref> Ils emprims decennis han anc gì lieu vinavant campagnas da sblundregiada; il 924 è vegnì surdà als Vikings ulteriur territori, tranter auter Bayeux. Vers l’onn 1000 para alura il process d’integraziun dals Vikings d’esser stà terminà.<ref>Zettel, p. 304.</ref> == Equipament == === Bastiments e squadra === [[Datoteca:Viking_ship_museum_Roskilde_Denmark_201172962.jpg|thumb|220px|Reconstrucziun da bastiments da Vikings a Roskilde (Danemarc)]] Per ils Vikings da las sagas èn ils tips da bastiments pli u main enconuschents. Tar ils bastiments da guerra sa tractavi per ordinari da bastiments lungs da differenta grondezza. Ch’ils Vikings manavan cun sai chavals sin quests bastiments è pauc probabel; plitgunsch han els mintgamai requirì chavals al lieu da la sbartgada.<ref>Zettel, p. 260.</ref> Tar las invasiuns da Vikings en il [[Reginavel dals Francs]] na vegn il dumber dals guerriers menziunà en nagina funtauna; i vegn be ditg ch’i sa tractavi da ‹grondas massas›. Ils pli pitschens bastiments èn concepids per 13 rembladers; in’equipa consistiva probablamain en media da 25–50 umens. Questa cifra sa lascha multiplitgar cun las paucas indicaziuns dal dumber da bastiments.<ref>Zettel, p. 230.</ref> Qua intgins exempels: En las ‹Annalas dal Reginavel› vegnan menziunads 13 bastiments ch’hajan sblundregià la costa da la Flandra, quai che correspundess a ca. 350 fin 650 umens. Las ‹Miracula S. Filiberti› menziuneschan il 843 in’attatga sin Nantes cun 67 bastiments, quai che correspunda ad ina truppa da ca. 1700 fin 3400 umens. In’ulteriura funtauna descriva ina flotta da 120 bastiments ch’è navigada il 845 en la Seine ed è avanzada fin a [[Paris]]. Quai fissan alura stads 3000 fin 6000 umens. === Armas === Davart l’equipament e l’armaziun dals bastiments da guerra dals retgs èn ins infurmà relativamain bain. Ins po supponer ch’era ils Vikings eran equipads a moda sumeglianta. Er or da las funtaunas franconas ed anglosaxonas sa laschan gudagnar intginas paucas indicaziuns davart l’armaziun. Las armas principalas eran segiramain segir, lantscha, artg e frizza. La funtauna anglosaxona ‹Vita Oswaldi› dal 10avel tschientaner menziunescha er ''phaterae toxicatae'' (tajas da frizzas) e ''mucrones'' (pizs gizs). == Maniera da cumbat e furmaziuns == En las sagas vegn savens discurrì d’in spretsch da la mort eroic. Las funtaunas continentalas ed anglosaxonas èn qua bain pli realisticas: tar tutta valurusadad che vegn attribuida als Vikings, vegn tuttavia er accentuada lur veglia da surviver. Uschia vegniva adina analisà tge risico che saja collià cun in’attatga ed adattada correspundentamain la moda d’agir. Ultra da quai faschevan ils Vikings attenziun da betg s’allontanar memia lunsch da lur bastiments, per tegnair liber questa pussaivladad da retratga. Las numerusas emprovas da far pajar tribut ch’èn documentadas en il [[Reginavel dals Francs]] mussan en pli che la preda e betg la veglia da cumbatter stevan en il center. Ins batteva sche quai era necessari, ma evitava uschiglio il cumbat e pajava magari era sez daners da liberaziun per pudair evitar in cumbat senza speranza.<ref>Zettel, p. 151s.</ref> In element central dal success dals Vikings furmava lur spertadad e l’effect da surpraisa ch’era collià cun quella. Quai na vegniva betg be cuntanschì tras lur svelts bastiments, mabain tenor intginas funtaunas er tras quai ch’els avanzavan, apaina sbartgads, a chaval.<ref>Zettel, p. 250s.</ref> === Sin l’aua === Surtut en funtaunas anglosaxonas vegnan las prestaziuns dals Vikings sin il sectur da la navigaziun accentuadas spezialmain. En cas da bun’aura pudev’ins observar in bastiment da Vikings sin ina distanza da ca. 18 miglias marinas. Sch’il vent era favuraivel, duvravan ils Vikings ca. in’ura per percurrer questa distanza. Be tant temp steva pia a disposiziun per organisar la defensiun.<ref>Svanberg, p. 20.</ref> Da quai ves’ins bain che l’effect da surpraisa era da muntada centrala per il success dals Vikings. === Sin la terra === [[Datoteca:Gjermundbu helmet - cropped.jpg|thumb|200px|Chapellina da Gjermundbu (Norvegia)]] [[Datoteca:Viking_swords.jpg|thumb|200px|Spadas da Vikings ch’èn vegnidas chattadas en la regiun da Schleswig (Germania)]] I pudeva capitar ch’ils Vikings bandunavan lur bastiments e faschevan campagnas pli grondas sin la terra. Quai è cumprovà tant en [[Frantscha]] (p.ex. a Poitiers) sco er en l’[[Engalterra]]. Co ch’ils Vikings sa furmavan per il cumbat sin la terra n’è betg enconuschent. Per ordinari sa tractavi d’assagls da surpraisa che na dumandavan betg suenter in ‹urden da battaglia› explicit. Furmaziuns da cumbat èn be enconuschentas da guerras che vegnivan manadas d’in retg. En cas da sblundregiadas che vegnivan lantschadas davent d’in champ d’enviern fix èsi tuttavia vegnì tar acziuns da cumbat pli vastas e quellas èn er idas a fin differentamain. Damai ch’i na sa tractava tar ils Vikings betg da guerriers professiunals, n’èsi betg da quintar ch’i vegniva applitgà da lur vart tacticas spezialas. Sco tratg caracteristic tar in assagl vala la ''brenna'', la moda d’arder giu ina chasa en la quala sa chattavan ils abitants, uschia che quels vegnivan tuts per la vita. Il pli cler resorta quai dal rapport davart l’expediziun da Vikings dad Egill Skallagrimsson en il Kurland: Egill e sia glieud eran vegnids tschiffads, ma la notg als reusseschi da sa liberar. Els svidan la chombra dal stgazi dal patrun-chasa e sa rendan sin lur bastiments. Alura cuntinuescha il raquint: «Qua è Egill sa fermà ed ha ditg: ‹Quest’expediziun va fitg mal e n’è insumma betg tenor la moda dals Vikings. Nus avain engulà al pur ses possess senza ch’el sa quai. Lain ir enavos tar il bain a far palais tge ch’è capità.›» Ils cumpogns refusan da far quai. Sinaquai returna el persul, va en cuschina, prenda da là in stganatsch che brischa, va en la halla da seser e stauscha quel tras il tetg, uschia che quel tschiffa fieu. Tut ils abitants brischan en chasa u vegnan sturnids dad el cura ch’els sortan da quella. Pir lura va el cuntent enavos sin ses bastiment.<ref>Saga dad Egil, chap. 46.</ref> Schebain quest ‹cumportament da Viking› furmava vairamain ina sort codex d’onur na sa lascha betg dir cun segirezza. Il cumportament dals cumpogns furnescha plitost arguments cuntraris. La ''brenna'' n’è però betg mo vegnida applitgada dals Vikings, mabain cumpara er en autras confruntaziuns ed è er vegnida exequida dal retg sez, uschia per exempel da Harald Hårfagre.<ref>Saga dad Egil, chap. 22.</ref> En il cas ch’ils Vikings perdevan la battaglia, vegn rapportà repetidamain ch’els empruvavan da mitschar da la persecuziun serrada cun sa sparpagliar en guauds vischins ed empruvar da sa far via sulet vers ils bastiments. Ils Vikings n’eran però betg mo versads en il cumbat sin il champ da battaglia. Repetidamain han els cumprovà ch’els eran er buns da sviluppar ed applitgar maschinas d’assedi, uschia per exempel davant Paris l’onn 885. Ultra da quai dat en egl ch’i vegn savens discurrì a la fin dal cumbat d’in immens butin da vart dals victurs. Quai munta che la truppa cumbattanta stueva manar cun sai prest si’entira facultad. Per las truppas franconas vegn quai confermà en la suandanta descripziun d’ina battaglia sper Andernach ch’è ida a fin cun la terrada da l’imperatur: «Blers però ch’avessan pudì mitschar, èn vegnids impedids tras ils chavals da sauma da l’imperatur e dals auters ch’eran cun el, ma er dals cromers e vendiders d’armas che suandavan l’imperatur e si’armada e ch’han bloccà sin la stretga via tutta pussaivladad da fugir.»<ref>''Annales Bertiniani'', onn 876.</ref> == Religiun == Davart las ideas religiusas dals Vikings na san ins praticamain nagut. En la saga dad Örvar-Odd, ch’è vegnida scritta posteriuramain, vegn raquintà che Örvar-Odd saja arrivà sin ses viadi en Frantscha sper ina gronda chasa da crap ora ch’era construida a moda in pau speziala. Els hajan vis ad entrar là glieud ed a sortir quella puspè suenter in temp. Els hajan dumandà insatgi e sajan vegnids a savair ch’il pajais sa clomia Aquitania e ch’i sa tractia tar l’edifizi d’ina baselgia. Sin la cuntradumonda, schebain els sajan pajauns, saja suandà il sequent dialog: «‹Nus na savain insumma nagut d’in’autra cretta, nus crajain però en nossa pussanza e forza e na crajain betg en Odin; ma tge cretta avais vus?› L’indigen haja respundì: ‹Nus crajain en quel ch’ha stgaffì il tschiel e la terra, la mar, il sulegl e la glina.› Odd ha respundì: ‹Quel sto esser grond ch’ha construì tut quai, tant crai jau da vesair en.›»<ref>Saga dad Örvar-Odd, chap. 17.</ref> Qua ha il poet segiramain creà il dialog a basa d’enconuschientschas dal pensar dals Vikings. Da l’autra vart vegn adina puspè rapportà ch’ins haja consultà avant ina campagna intscherta l’orachel dal destin; en il cas da l’assagl sin Grobiņas è quai succedì cun l’intent explicit da vegnir a savair tge Dieu ch’als vegnia a sustegnair. L’isanza da dumandar l’orachel, ch’è documentada repetidamain, e da sa suttametter a sia sentenzia lascha tuttina supponer ch’ins carteva per gronda part en l’existenza da dieus. Ma auters rituals cun caracter religius n’èn betg cumprovads, uschia ch’ins na vegn strusch a pudair dir ch’ils Vikings exercitavan ina religiun per propi. Er or da funtaunas franconas ed anglosaxonas pon ins be concluder a moda indirecta ch’ina mort onuraivla sin il champ da battaglia era colliada en la schientscha dals Vikings cun l’entrada en il Valhalla (en la mitologia nordica: il paradis dals guerriers valurus). E quest’idea è be sa furmada entaifer la casta dals guerriers che stevan datiers dal retg. Ils Vikings vegnivan sepulids a moda birituala tant en fossas a cremaziun sco er en furma d’enterrament. Schebain quai succediva a moda parallela u in suenter l’auter n’è betg enconuschent. == Las consequenzas da la cristianisaziun == En ils pajais respectivs ha la cristianisaziun mintgamai gì per consequenza che la pussanza centrala (che sa manifestava en il retg) è vegnida rinforzada. Entant ch’il singul sa sentiva fin qua be obligà envers sia stirpa, è plaunsieu sa fatga valair ina responsabladad envers l’entir intschess da pussanza dal retg. Questa nova conscienza è sa manifestada en la constituziun dal ''leidang'' ed ha lubì d’installar ina defensiun surregiunala. Dal temp da Harald Hårfagre n’era ina defensiun effectiva da la costa anc betg stada pussaivla; perquai aveva el mintgamai stuì ir cun sia flotta al punct da partenza dals viadis da rapina, las Inslas Orcadas, per pudair cumbatter ils pirats al lieu. Cun agid dal ''leidang'' èsi stà pussaivel d’organisar ina defensiun cuminaivla da l’entira costa. Talas mesiras da defensiun èn vegnidas endrizzadas en l’entir intschess d’acziun dals Vikings, pia er en l’Engalterra ed en l’Imperi dals Francs, e quai mintgamai a moda differenta. Tras quai èn las schanzas d’avair success sa sminuidas decisivamain da vart dals attatgaders, uschia ch’ils assagls èn tschessads cuntinuadamain. == Enconuschents Vikings == * [[Askold]] e [[Dir]], conquistaders legendars da Kiev, oriunds da la Svezia. * [[Bagsecg]] ha attatgà il 870 l’Engalterra ed ha sblundregià il pajais; el è mort il 871 en la Battaglia dad Ashdown. * [[Erik il Cotschen]], colonisatur da la Grönlanda. * [[Freydis Eriksdóttir]], ina dunna-Viking ch’è navigada a Vinland. * [[Guthrum]], il colonisatur dal Danelag. * [[Halfdan]] ha sblundregià l’Engalterra e conquistà Londra e Northumberland. * [[Ivar Ragnarsson]] ha conquistà cun in’armada da Vikings la citad da York. * [[Ragnar Lodbrok]] vegn savens identifitgà cun il manader da Vikings Ragnar ch’ha conquistà l’onn 845 Paris. * [[Rollo]], fundatur da la Normandia. * [[Rörik da Dorestad]], in signur-Viking da la Frislanda e nevs da Harald Klak. * [[Leif Eriksson]] vala sco scuvrider da l’America. <div class="noprint"> == Annotaziuns == <references/> </div> == Funtaunas == * Æthelweard: ''Chronicon. The Chronicle of Æthelweard.'' Londra e.a. 1962. * [http://mcllibrary.org/Anglo/ ''The Anglo-Saxon Chronicle''] en translaziun englaisa. * [http://mcllibrary.org/KingAlfred/ ''Asser, The Life of King Alfred''] en translaziun englaisa. * ''Den ældre Gulathings-Lov''. En: ''Norges gamle love indtil 1387'', tom 1. Christiania 1846, p. 3–118. Translaziun tudestga: ''Das Recht des Gulathings''. Transl. da Rudolf Meissner. ''Germanenrechte'', tom 6. Weimar 1935. * ''Hirdskraa''. En: ''Norges gamle Love indtil 1387'', tom 2. Christiania 1848, p. 387–450. Translaziun tudestga: ''Das norwegische Gefolgschaftsrecht''. Transl. da Rudolf Meissner. ''Germanenrechte'', tom 5. Weimar 1938. * Reinhold Rau (transl.): ''Annales Regni Francorum'' (''Die Reichsannalen''). En: ''Quellen zur Karolingischen Reichsgeschichte.'' Emprima part, Darmstadt 1974. * Reinhold Rau (transl.): ''Annales Bertiniani.'' En: ''Quellen zur Karolingischen Reichsgeschichte''. Segunda part, Darmstadt 1972. * Reinhold Rau (transl.): ''Annales Vedastini – Jahrbücher von St. Vaast''. En: ''Quellen zur Karolingischen Reichsgeschichte.'' Segunda part, Darmstadt 1972. * Reinhold Rau: ''Annales Xantenses''. En: ''Quellen zur Karolingischen Reichsgeschichte.'' Segunda part, Darmstadt 1972. * Reinhold Rau (transl.): ''Reginonis chronica'' (''Chronik des Regino von Prüm''). En: ''Quellen zur karolingischen Reichsgeschichte''. Terza part, Darmstadt 1975. * Reinhold Rau (transl.): ''Annales Fuldenses.'' En: ''Quellen zur karolingischen Reichsgeschichte''. Terza part, Darmstadt 1975. * Karl von Richthofen: ''Friesische Rechtsquellen''. Berlin 1840, restampa Aalen 1960. * Snorri Sturluson: ''Heimskringla.'' (Ed. da Bergljót S. Kristjánsdóttir e.a.). Reykjavík 1991. Tudestg: ''Snorris Königsbuch''. Düsseldorf/Cologna 1965, toms 1–3. * Gregor von Tours: ''Fränkische Geschichte''. Darmstadt 1974. * Werner Trillmich (transl.): ''Rimberti vita Anskari – Rimbert, Ansgars Leben.'' En: ''Quellen des 9. und 11. Jahrhunderts zur Geschichte der Hamburgischen Kirche und des Reiches.'' Darmstadt 1978. == Litteratura == ; Monografias * Fritz Askeberg: ''Norden och kontinenten i gammal tid. Studier i forngermansk kulturhistoria''. Almqvist & Wiksell, Uppsala 1944. * Thorsten Capelle: ''Die Wikinger. Kultur und Kunstgeschichte''. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1986. * Heinrich Fichtenau: ''Lebensordnungen des 10. Jahrhunderts. Studien über Denkart und Existenz im einstigen Karolingerreich''. Dtv, Minca 1994, ISBN 3-423-04577-9. * Johannes Fried: ''Die Formierung Europas 840–1046''. Oldenbourg Verlag, Minca 2007, ISBN 978-3-486-49703-8 (''Oldenbourg Grundriss der Geschichte'', tom 6). * James Graham-Campbell: ''Das Leben der Wikinger. Krieger, Händler und Entdecker''. Nikol VG, Hamburg 2002, ISBN 3-933203-45-7. * James Graham-Campbell (ed.): ''Die Wikinger'' (''Weltatlas der alten Kulturen''). Christian-Verlag, Minca 1994, ISBN 3-88472-242-5. * Martin Kaufhold: ''Europas Norden im Mittelalter. Die Integration Skandinaviens in das christliche Europa (9.–13. Jh.)''. Primus-Verlag, Darmstadt 2001, ISBN 3-89678-418-8. * Jana Krüger: ''‹Wikinger› im Mittelalter. Die Rezeption von ‹víkingr› m. und ‹víking› f. in der altnordischen Literatur.'' (''Ergänzungsbände zum Reallexikon der Germanischen Altertumskunde'', tom 56''). Berlin 2008. ISBN 978-3-11-020133-8. * Angus Konstam: ''Die Wikinger. Geschichte, Eroberungen, Kultur''. Tosa Verlag, Vienna 2005, ISBN 3-85492-692-8. * Magnus Magnusson: ''Die Wikinger. Geschichte und Legende''. Albatros-Verlag, Düsseldorf 2007, ISBN 978-3-491-96188-3. * Konrad Maurer: ''Die Bekehrung des Norwegischen Stammes zum Christenthume in ihrem geschichtlichen Verlauf quellenmäßig geschildert''. Zeller Verlag, Osnabrück 1965 (Reproducziun da l’ediziun Minca 1855). * Erik Moltke: ''Danmarks runeindskrifter'' (= DR). Kopenhagen 1942. * Peter Andreas Munch: ''Det norske Folks Historie''. Tom I, 1 (1852). * Emil Ploss: ''Siegfried – Sigurd, der Drachenkämpfer. Untersuchungen zur german.-dt. Heldensage''. Böhlau, Cologna 1966. * Arndt Ruprecht: ''Die ausgehende Wikingerzeit im Lichte der Runeninschriften''. Göttingen 1958. * Peter Sawyer (ed.): ''Die Wikinger. Geschichte und Kultur eines Seefahrervolkes''. Siedler Verlag, Berlin 2002, ISBN 3-88680-641-3 * Georg Scheibelreiter: ''Die barbarische Gesellschaft. Mentalitätsgeschichte der europäischen Achsenzeit, 5.–8. Jh''. Primus-Verlag, Darmstadt 1999, ISBN 3-89678-217-7. * Klaus Schroeter: ''Entstehung einer Gesellschaft. Fehde und Bündnis bei den Wikingern''. Berlin 2002, ISBN 3-496-02543-3 * Rudolf Simek: ''Die Wikinger''. C.H. Beck, Minca 2005, ISBN 3-406-41881-3. * Fredrik Svanberg: ''Vikingatiden i Skåne''. Historiska Media, Lund 2000, ISBN 91-89442-04-0. * Dominik Waßenhoven: ''Skandinavier unterwegs in Europa (1000–1250). Untersuchungen zu Mobilität und Kulturtransfer auf prosopographischer Grundlage''. Akademie Verlag, Berlin 2006, ISBN 978-3-05-004285-5. * Robert Wernick e.a.: ''Die Wikinger''. Bechtermünz, Eltville 1992, ISBN 3-86047-033-7. * Horst Zettel: ''Das Bild der Normannen und der Normanneneinfälle in westfränkischen, ostfränkischen und angelsächsischen Quellen des 8. bis 11. Jahrhunderts''. Fink, Minca 1977, ISBN 3-7705-1327-4. ; Tractats * Thorsten Andersson: ''Wikinger''. En: ''Reallexikon der Germanischen Altertumskunde'' (RGA). Tom 35, Berlin 2007, p. 687–697. * K. Böldl: ''Wikinger – Definition des Wikingerbegriffs''. En: ''Reallexikon der Germanischen Altertumskunde'' (RGA). Tom 35, Berlin 2007, p. 697–708. * Bertil Daggfeldt: ''Vikingen – roddaren.'' Fornvännen 78 (1983), pp.&nbsp;92–94. Englais: ''[https://web.archive.org/web/20160307024641/https://www.abc.se/~pa/publ/vik-oar.htm The Viking – The Oarsman'']. * Johannes Fried: ''Um 810. Weshalb die Normannenherrscher für die Franken unvorstellbar waren''. En: Bernhard Jussen (ed.): ''Die Macht des Königs. Herrschaft in Europa vom Frühmittelalter bis in die Neuzeit''. Beck, Minca 2005, ISBN 3-406-53230-6. * E. Heide: ''Viking – ‹rower shifting›?'' En: ''Arkiv for nordisk filologi'' 120, 2005, p. 41–54. * Frands Herschend: ''Wikinger''. En: ''Reallexikon der Germanischen Altertumskunde'' (RGA). Tom 34, Berlin 2007, p. 55–59. * Tette Hofstra: ''Changing views on Vikings''. En: ''TijdSchrift voor Skandinavistiek'', vol. 24 (2003), nr. 2, p. 147–160. * Benjamin Scheller: ''Wikinger und Normannen''. En: Michael Borgolte (ed.): ''Migrationen im Mittelalter. Ein Handbuch''. Berlin 2014. ISBN 978-3-05-006474-1, p. 209–217. * W. Vogel: ''Die Normannen und das fränkische Reich. Bis zur Gründung der Normandie (799–911).'' En: ''Heidelberger Abhandlungen. Zur mittleren und neueren Geschichte.'' Fascichel 14/1906. * David Wilson: ''Wikinger. §&nbsp;2 Britische Inseln''. En: ''Reallexikon der Germanischen Altertumskunde'' (RGA). Tom 34, Berlin 2007, p. 59–64. <div class="noprint"> == Colliaziuns == {{Commonscat|Viking Age|Vikings}} * [https://web.archive.org/web/20160323161851/http://wikinger.org/ www.wikinger.org] (tracta ils Scandinavs dal temp medieval als numnond ‹Vikings›). * [https://web.archive.org/web/20141210015237/http://www.mittelalter.uni-tuebingen.de/?q=links/skandinavien-deutschland-oesterreich-schweiz.htm Universitad da Tübingen, studi davart il temp dals Vikings]. * [http://www.norwegen-service.de/Kultur/Die_Wikinger/die_wikinger.htm ''Die Wikinger Norwegens''] (tracta ils Scandinavs dal temp medieval als numnond ‹Vikings›). * [https://web.archive.org/web/20160308232915/http://jordheim.info/ ''Jordheimer Informationsseite''] (tracta ils Scandinavs dal temp medieval als numnond ‹Vikings›). * [https://web.archive.org/web/20091210144131/http://www.arte.tv/de/DOS__Germanen/1603522.html Survista cronologica davart il temp dals Vikings (793–1066)]. * [http://www.spiegel.de/spiegel/spiegelgeschichte/index-2010-6.html ''Die Wikinger – Krieger mit Kultur: Das Leben der Nordmänner''] (''Der Spiegel Geschichte'', ediziun 6/2010). * [https://web.archive.org/web/20160304034615/http://www.ekritik.de/html/mythen_und_gewissheit_uber_die.html ''Mythen und Gewissheit über die Wikinger'']. </div> [[Categoria:Artitgels recumandads (Istorgia mundiala)]] [[Categoria:Temp medieval]] [[Categoria:Istorgia da la Germania‎]] [[Categoria:Istorgia da la Frantscha]] 56i3o5oe1w5c5p2mbvkjgytqcqhjkyc Antoine de Saint-Exupéry 0 12196 167784 162209 2025-07-09T18:30:57Z InternetArchiveBot 16747 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 167784 wikitext text/x-wiki [[Datoteca:11exupery-inline1-500.jpg|thumb|200px|Antoine de Saint-Exupéry a Toulouse (1933)]] [[Datoteca:Antoine_de_Saint-Exupéry_signature.svg|thumb|200px|Suttascripziun da Saint-Exupéry]] '''Antoine Marie Jean-Baptiste Roger Vicomte de Saint-Exupéry''' (curt Antoine de Saint-Exupéry; * 29 da zercladur 1900 a [[Lyon]]; † 31 da fanadur 1944 en vischinanza da l’Île de Riou sper [[Marseille]]) è stà in scriptur franzos e pilot. Gia dal temp da vita era Antoine de Saint-Exupéry in autur renconuschì e curunà da success. Suenter sia mort, durant ils decennis dal suenterguerra, è el alura avanzà ad in autur da cult, e quai cumbain ch’el veseva sasez plitost sco pilot da professiun che scriveva be a l’ur. Ses raquint cun caracter da paraula ‹Il Pitschen Prinzi› tutga cun bundant 140 milliuns exemplars tar ils cudeschs vendids il pli bler en tut il mund.<ref>[http://thetimes-tribune.com/news/little-prince-discovery-offers-new-insight-into-classic-book-1.1310195 thetimes-tribune.com], 3 da matg 2012.</ref> == Vita == === Uffanza e giuventetgna === [[Datoteca:Birthplace_Saint-Exupéry_1.jpg|thumb|200px|Chasa natala a Lyon]] De Saint-Exupéry è naschì ils 29 da zercladur 1900 a [[Lyon]] sco terz da tschintg uffants dal Comte Jean-Marc de Saint Exupéry (1863–1904). Il bab è mort cura che ses figl aveva quatter onns. Antoine de Saint-Exupéry è l’emprim creschì si a Lyon e sin bains da la famiglia en la Frantscha dal Sid. Il 1909 è el vegnì cun ses frar pli giuven en in internat a Le Mans che vegniva manà da gesuits. Il fanadur 1912, durant las vacanzas da stad ad Ambérieu-en-Bugey, ha el dastgà accumpagnar l’emprima giada il pilot e constructur Gabriel Salvez-Wroblewski sin in sgol; el aveva dà da crair a quel d’avair la lubientscha da sia mamma. De Saint-Exupéry è stà fascinà dal sgol. Ils davos onns dal gimnasi ha el passentà cun ses frar en in internat dals marianists a [[Friburg]] en [[Svizra]]. === Furmaziun e servetsch militar === Suenter il ''baccalauréat'' (matura) il 1917 ha de Saint-Exupéry frequentà al Lycée Saint-Louis a [[Paris]] las classas preparatoricas per l’École navale, perquai ch’el vuleva daventar uffizier da la marina. El n’ha però betg gì success tar ils examens, e crudà tras duas giadas en il rom litteratura e n’ha betg survegnì ina da las plazzas da studi contingentadas. In’ulteriura frida ha furmà la mort andetga da ses frar l’onn 1917, chaschunada d’in disturbi dal cor. Questa sperdita ha commovì profundamain Antoine de Saint-Exupéry. Ils onns 1920 e 1921 ha el studegià architectura a l’École nationale supérieure des beaux-arts a [[Paris]], però senza s’acquistar in diplom. Dal 1921 fin il 1923 ha de Saint-Exupéry absolvì ses servetsch militar tar la chavallaria a [[Strassburg]] ed è vegnì scolà sco mecanist d’aviuns. Da laschar far el la scolaziun sco pilot ha l’armada refusà, damai ch’el n’aveva betg absolvì il curs da preparaziun correspundent. De Saint-Exupéry ha sinaquai acquistà il brevet da pilot cun absolver uras da sgol privatas. === Emprims onns sco pilot ed autur === [[Datoteca:Tarfaya_Saint-Exupery.jpg|thumb|200px|Monument commemorativ a Tarfaya]] Terminads quests onns da furmaziun, avess de Saint-Exupéry pudì restar tar l’aviatica militara sco uffizier da professiun e pilot; ma la famiglia aristocrata da sia spusa Louise de Vilmorin, la sora d’in camarat da classa da Paris, è s’opponida vehementamain ad in’existenza talmain privlusa da lur schender futur. Spetgond sin las nozzas – las qualas na duevan la finala tuttina betg avair lieu – ha de Saint-Exupéry lavurà a Paris sco emploià da diversas firmas. Daspera sgulava el tar mintga chaschun ed en il salun da si’onda aristocrata Yvonne de Lestrange, duchessa da Triest, è el entrà en contact cun litterats da Paris. L’onn 1923 era de Saint-Exupéry praticamain senza meds finanzials ed ha cumenzà a lavurar sco pilot. I sa tractava da curts sgols turistics, durant ils quals el mussava als passagiers la citad da Paris. L’onn 1925 è de Saint-Exupéry apparì l’emprima giada sco autur cun publitgar la novella ‹L’Aviateur›. Il 1926 è el vegnì engaschà da la societad da vitgira aviatica Latécoère a [[Toulouse]], e quai l’emprim sco member dal persunal a terra. Bainspert ha el pudì midar tar ils pilots e sgulava a l’entschatta l’etappa Toulouse–Casablanca, alura Casablanca–Dakar. Il 1927/28 è el stà durant 18 mais manader da la plazza d’atterament intermediar sin il Cabo Juby sper il lieu principal [[Tarfaya]] che tutgava da quel temp tar la colonia marocana da la [[Spagna]]. En quest lieu solitari regorda oz in monument a sia preschientscha. En sia funcziun sco schef da la plazza aviatica ha el gì differentas giadas problems cun ils Berbs guerrescs da la regiun. Repetidamain ha el er stuì spendrar collegas ch’avevan fatg en il desert atterraments d’urgenza. Per il salvament d’en tut 14 pilots ha el retschavì il 1930 la pli auta decoraziun d’onur che la Frantscha surdat a civilists, il Chevalier de Légion d’Honneur. La gronda part dal temp ha el però passentà al Cabo Juby cun spetgar sin il proxim aviun. Durant quest temp ha el scrit in text pli lung, il pitschen roman ‹Courrier Sud› (1928), che descriva il davos sgol d’in pilot e che enserra er ina trista istorgia d’amur. === Il temp dals success === [[Datoteca:Consuelo_en_1942_à_Montréal.jpg|thumb|160px|Consuelo de Saint-Exupéry]] [[Datoteca:Sahara_Crash_-1935-_copyright_free_in_Egypt_3634_StEx_1_-cropped.jpg|thumb|160px|Atterrament d’urgenza il 1935 en l’Egipta]] L’onn 1929 ha de Saint-Exupéry absolvì tar ils pilots da la marina a [[Brest]] ina furmaziun supplementara en navigaziun. Silsuenter è el sa rendì per sia societad en l’[[Argentinia]], che furmava da quel temp il pajais il pli bainstant da l’[[America dal Sid]], per endrizzar là lingias da posta aviatica e da spediziun aviatica. Sias experientschas sco responsabel per ils emprims sgols da notg, ils quals han pudì vegnir manads tras – malgrà tut ils privels – cun success, ha el elavurà en il roman ‹Vol de nuit› (1930). Il text tracta dal davos sgol mortal d’in pilot ed è vegnì distinguì cun il renumà Prix femina. Quai ha muntà per Antoine de Saint-Exupéry il success decisiv sco autur. L’entschatta 1931 ha el maridà [[Consuelo Suncín Sandoval]], ina Salvadoriana ch’era daventada gia baud vaiva. La nozza civila ha gì lieu a [[Nizza]], la ceremonia nupziala ha il pèr festivà ad [[Agay]], nua che la famiglia de Saint-Exupéry aveva ina residenza da champagna. Silsuenter è Antoine de Saint-Exupéry puspè sa rendì sco pilot da lingia en l’Africa dal Sid ed è per part er stà engaschà sco pilot d’emprova per idroplans (quai ch’al avess ina giada prest custà la vita). Il 1934 è el vegnì engaschà da la nova Air France, a la quala eran sa colliadas pliras societads aviaticas. Uschia è el per exempel sgulà il 1934 cun in bun effect da reclama a [[Saigon]] (da quel temp la chapitala da la colonia franzosa [[Vietnam]]) ed il 1935 ha el fatg cun l’aviun in viadi da referats enturn la [[Mar Mediterrana]]. Il matg 1935, avend la regenza franzosa e sovietica gist fatg in patg d’assistenza cunter il [[Reich tudestg]], ha el visità per incumbensa da la gasetta ‹Paris-Soir› la chapitala sovietica [[Moscau]] ed ha scrit davart ses segiurn ina seria d’artitgels ch’ha chattà grond’attenziun. Il december 1935 ha Saint-Exupéry empruvà da rumper il record dal percurs Paris–Saigon. 200 kilometers davant [[Cairo]] ha el però stuì far in atterament d’urgenza en il desert egipzian. Suenter in marsch da tschintg dis tras il desert è el fruntà sin ina caravana ed è vegnì spendrà. L’entschatta da l’onn 1937 ha el passentà per ‹Paris-Soir› in mais sco reporter en la [[Spagna]] che sa chattava amez la guerra civila. Quella ha el descrit da la vart republicana (la quala vegniva sustegnida be a mesas tras la nova regenza franzosa che vegniva dominada da la front populara). Mez favrer 1938 ha Saint-Exupéry empruvà da far in sgol da record New York–Terra da fieu (Argentinia dal Sid). Suenter in atterament intermediar a [[Guatemala]] al è però malgartegiada la partenza, el è dà giu ed è vegnì blessà grevamain. Durant sia reconvalescenza a [[New York]] ha el edì la collecziun ‹Terre des hommes› che cuntegna tant texts novs sco er pli vegls. Il tema da quels è surtut in laud a la collegialitad tranter umens, a l’adempliment dals duairs ed a l’idealissem sco er a la solidaritad ed a l’umanitad. Si’ovra, ch’è cumparida l’entschatta 1939, ha tutgà il gnerv dal temp ed è daventada in grond success. Il cudesch è vegnì undrà cun il Grand Prix du Roman de l’Académie française; ed er la translaziun americana, sut il titel ‹Wind, Sand and Stars›, è sa vendida fitg bain ed è vegnida premiada. === Temp da guerra === Antoine de Saint-Exupéry era gist returnà d’in viadi tar ses editur american, cura che la Segunda Guerra mundiala è prorutta l’entschatta settember 1939. El è vegnì clamà sut las armas ed è l’emprim stà en servetsch sco instructur da pilots. Silsuenter è el sez daventà pilot tar in squadrun d’exploraziun ed è daventà il matg/zercladur 1940 sez perditga, co che la Frantscha dal Nordost è sfundrada en il caos suenter l’attatga tudestga, l’uschenumnà ''blitz allemand''. Dal temp da l’armistizi (ils 25 da zercladur) e da la demobilisaziun da las forzas armadas franzosas sa trategneva el en l’[[Algeria]]; silsuenter ha el passentà in temp sin il bain rural da sia sora ad Agay/Frantscha dal Sid. Qua ha el cuntinuà a scriver vi d’ina ovra liric-narrativa da cuntegn filosofic-moral ch’el aveva gia cumenzà il 1936; quella dueva cumparair postum sco fragment (‹Citadelle›). [[Datoteca:Antoine_de_Saint-Exupéry.jpg|thumb|180px|Antoine de Saint-Exupéry il 1942 a Montréal (Canada)]] La fin 1940 è Saint-Exupéry viagià sur il [[Maroc]] ed il [[Portugal]] neutral en ils [[Stadis Unids]], nua ch’eran s’accumulads ses onuraris d’autur americans. A [[New York]] n’è el però betg sa sentì bain: cuntrari a si’atgna tenuta simpatisava la gronda part dals Franzos che residiavan là numnadamain cun marschal Pétain e cun il reschim autoritar da dretga che quel aveva gist etablì. Durant ses temp en ils Stadis Unids ha el midà ses num da famiglia da Saint Exupéry en Saint-Exupéry. A chaschun d’in segiurn pli lung en la [[California]], nua ch’il reschissur Jean Renoir che viveva en l’exil aveva l’intenziun da far ina versiun cinematografica da si’ovra ‹Terre des hommes›, ha Saint-Exupéry scrit il 1941 sia proxim’ovra, ‹Pilote de guerre›, en la quala el ha elavurà sias atgnas experientschas dal temp da guerra. Il cudesch è cumparì il 1942 l’emprim en translaziun americana; apaina cumparida en [[Frantscha]], è l’ovra vegnida scumandada da la censura dal reschim da Pétain. L’entschatta 1943 ha Saint-Exupéry publitgà a [[New York]] dus texts pli curts: ‹Lettre à un otage› e ‹Le petit prince› (rumantsch: ‹[[Wikipedia:Cudeschs/Il_Pitschen_Prinzi|Il Pitschen Prinzi]]›). Tar l’emprim’ovra sa tracti d’ina brev fictiva drizzada ad in ami gidieu, la quala cuntegna er passaschas liricas, essaisticas e narrativas. Cun quella vuleva l’autur appellar als Franzos en tut il mund da solidarisar cun la Frantscha ch’era gist vegnida occupada dal tuttafatg da truppas tudestgas (11 da november 1942). ‹Le petit prince› dueva daventar a lunga vista l’ovra la pli enconuschenta da Saint-Exupéry; fin oz è quella vegnida translatada en tut il mund en bundant 140 linguas. I sa tracta d’in raquint cun caracter da paraula che tracta d’in pilot ch’ha stuì far in atterrament d’urgenza en il desert. Là scuntra el in pitschen giuven, il qual è vegnì d’in asteroid sin la Terra. Il text maschaida elements reals e surreals e sa lascha leger – ord perspectiva da l’autur – sco ina confruntaziun desperada cun la situaziun turmentanta da la Frantscha en chadainas, cun il pensar utilitaristic da l’America ch’el refusa sco er cun l’atgna nauscha conscienza envers sia dunna ch’el ha laschà enavos en Frantscha – la ‹rosa› dal ‹Pitschen Prinzi›. Il matg 1943 è Saint-Exupéry sa rendì en l’[[Algeria]] che vegniva en il fratemp controllada da truppas angloamericanas ed è puspè daventà pilot da l’aviatica militara. A sias abilitads da sgular n’aveva la lunga pausa però betg fatg bain. Faschond el, da return d’in da ses emprims sgols, in atterrament accidental, è el vegnì licenzià dal servetschs militar cun renviar a sia vegliadetgna sco er a sias diversas blessuras. Las relaziuns envers ils aderents da las ‹Libras forzas armadas franzosas›, cun lur chau [[Charles de Gaulle]], eran segnadas da quel temp d’ina disfidanza vicendaivla. Saint-Exupéry ha rinfatschà als gaullists d’esser fixads sin la praisa da la pussanza. El quintava che quels vegnian a far purificaziuns memia severas, quai ch’el giuditgava sco cuntraproductiv.<ref>A. de Saint Exupéry: ''Oeuvres complètes.'' Bibliothèque de la Pléiade, Editions Gallimard, 1999, p. 926, 953, 969, 978.</ref> Sinaquai è Saint-Exupéry s’occupà ad [[Algier]] cun problems tecnics dals novs propulsurs a reacziun (el possedeva gia intgins patents ch’eran colliads cun la tecnica da sgular). Daspera ha el però cuntinuà a scriver vi da si’ovra ‹Citadelle›. Grazia a ses renum al èsi reussì da laschar reactivar sia licenza da sgular per in dumber limità da sgols d’exploraziun. Quels ha el l’emprim absolvì sin l’insla [[Sardegna]] ch’ils Americans avevan occupà en il fratemp, pli tard lura nà da la [[Corsica]] reconquistada. === Il davos sgol === [[Datoteca:F-5E_Lightning_1944.jpg|thumb|180px|Lockheed F-5 – cun in aviun da quest tip è Saint-Exupéry sa disgrazià il 1944]] [[Datoteca:Gourmette_de_Saint_Exupery.jpg|thumb|120px|Il bratschlet ch’è vegnì chattà l’onn 1998]] [[Datoteca:Saint_Exupery_exhibit_-_Air_%26_Space_Museum%2C_Le_Bourget%2C_Paris%2C_France_(12).JPG|thumb|120px|Ina part da l’indriz da sa platgar da l’aviun da Saint-Exupéry]] Ils 31 da fanadur 1944 è Saint-Exupéry partì la damaun da la plazza aviatica da [[Bastia]] per far ses ultim sgol d’exploraziun tenor plan. La Lockheed F-5 è partida en direcziun [[Grenoble]], ma n’è mai returnada. Sco raschun per sia scumparsa èn vegnidas tratgas en consideraziun diversas pussaivladads: in culp ostil, in defect tecnic, ma er suicidi (damai che quai dueva esser ses davos sgol e che Saint-Exupéry era da quel temp fitg depressiv, sco che cumprovan sias ultimas brevs). L’onn 1948 ha Hermann Korth, ch’era plevon ad Aachen, scrit a l’editur da Saint-Exupéry Gaston Gallimard ch’in diari da guerra nodia per ils 31 da fanadur 1944: ''«Anruf Tribun Kant Abschuss I Aufklärer brennend über See. Aufklärung Ajaccio unverändert».'' == Scleriment da las circumstanzas da la mort == Cun nettegiar sias raits ha il pestgader da [[Marseille]] Jean-Claude Bianco chattà l’onn 1998 il bratschlet d’argient da Saint-Exupéry, e quai en la mar a l’ost da Île de Riou che sa chatta sutvart Marseille. En il bratschlet èn engravads ses num e quel da sia dunna Consuelo, sco er ils nums e l’adressa da ses editurs a New York Reynal & Hitchcock. Pir l’onn 2000 ha Luc Vanrell, in sfunsader da Marseille ed exploratur dal mund subaquatic, chattà parts da l’aviun sin il fund da la [[Mar Mediterrana]] en vischinanza da l’Île de Riou. La maschina è vegnida salvada il 2003 ed ha pudì vegnir identifitgada cun agid dal numer ‹2734› ch’era engravada en il turbocompressur d’in dals dus motors. Il lieu da chat è situà lunsch en il vest da la ruta da sgol ch’era fixada per il sgol d’exploraziun da Saint-Exupéry. Probablamain vuleva el far en atgna reschia fotografias d’exploraziun da Marseille per cuntanscher per sasez ulteriurs engaschaments tar las forzas militaras aviaticas. Las parts dal vrac èn vegnidas surdadas la stad 2004 al Musée de l’air et de l’espace a Le Bourget (situà en il nordost da [[Paris]]) e pon vegnir contempladas là dapi il 1998 ensemen cun il bratschlet d’argient. Tenor ulteriuras retschertgas da Luc Vanrell e da Jacques Pradel duai il pilot da chatscha tudestg Horst Rippert (ch’è pli tard stà reporter da sport tar il ZDF) avair sajettà giu la maschina da Saint-Exupéry sco commember da la ‹Gruppa da chatscha 200›.<ref>Claas Triebel e Lino von Gartzen: ''Der Prinz, der Pilot und Antoine de Saint-Exupéry''. Herbig, Minca 2008, ISBN 978-3-7766-2569-1. En quest’ovra vegn Rippert cità sco suonda: ''«Sie können aufhören zu suchen, ich habe Saint-Exupéry abgeschossen. Es ist in der Nähe von Toulon passiert, er flog unter mir. Ich war über der See auf einem Aufklärungsflug.»'' El haja vis l’emblem naziunal franzos vi da l’aviun, saja sgulà ina curva, saja sa mess davos l’aviun ed haja sajettà giu quel. Natiralmain, uschia Rippert oz, haja el pli tard deplorà quai fitg, pertge ch’el haja admirà grondamain l’autur. Cf. intervista dals 17 da mars 2008 en la ‹Frankfurter Allgemeine Zeitung›, nr. 65, p. 9, e Lino von Gartzen, ''In die Geschichte abgetaucht''. En: ‹Frankfurter Allgemeine Zeitung› dals 18 da mars 2008, nr. 66, p. 7; plinavant er l’intervista cun von Gartzen en la ‹Süddeutsche Zeitung› dals 18 da mars 2008, p. 11: ''Rippert sagt die Wahrheit''.</ref> In rapport uffizial d’avair sajettà giu la maschina n’exista però betg, damai ch’ils rapports da quest’unitad èn ids a perder durant la retratga da l’armada tudestga a partir dal zercladur 1944. Er ina cartina, ch’è vegnida scritta tenor indicaziun da Rippert pir in pau pli tard, na menziunescha per quest di nagin eroplan che fiss vegnì sajettà giu. Rippert ha declerà pli tard ch’igl eri usità da betg nudar spezialmain tals cas, damai ch’el sgulavi persul e che l’aviun adversari saja crudà en la mar, uschia che las premissas per ina tutgada confermada n’eran betg dadas. Tar la P-38 a dus motors che Saint-Exupéry sgulava sa tractavi d’in chatschader accumpagnant (al qual correspundeva da vart tudestga la Messerschmitt Bf 110). Cunter in aviun da chatscha agil a in motor sco la Bf 109 avevan tals aviuns pesants praticamain nagina schanza. Suenter grevas sperditas èn las P-38 perquai er vegnidas substituidas en l’Europa en lur rolla sco chatschaders accumpagnants ed eran be pli en funcziun sco exploraturs svelts ad auta autezza (sut il num Lockheed F-5, sco che Saint-Exupéry ha sgulà l’aviun sin ses sgol). Da las notizias da Saint-Exupéry resorta cleramain ch’el aveva in’antipatia persunala envers questa moda da construir svelts aviuns da chatscha ad auta prestaziun. El aveva anc pilotà paucs onns pli baud biplans e na sa sentiva betg propi bain en il cockpit da questas maschinas ad autra prestaziun modernas, sveltas e fitg pretensiusas sco la P-38J. == Influenzas posteriuras == [[Datoteca:Mémorial de Saint-Exupéry, Bastia airport 01.jpg|thumb|140px|Monument a la plazza aviatica da Bastia (Corsica)]] Saint-Exupéry n’ha relaschà nagin testament. Confurm a la reglamentaziun da quel temp è l’ertadi perquai ì a sia mamma ed a sias soras. Consuelo n’ha gì nagina cumpart ed ha empruvà da far valair ses dretgs avant dretgira. Il conflict tranter las cuminanzas d’ertavels ‹La Succesion Antoine de Saint-Exupéry-d’Agay› e ‹Consuelo de Saint-Exupéry› n’ha mai pudì vegnir schlià.<ref>Joseph Hanimann: ''Antoine de Saint-Exupéry. Der melancholische Weltenbummler. Eine Biografie''. Turitg 2013, p. 281ss.</ref> Ils dretgs d’autur sa chattan tar ils descendents da la soras dad Antoine de Saint-Exupéry e vegnan administrads da la chasa editura franzosa Gallimard. L’onn 1975 è l’asteroid 2578 vegnì numnà suenter Saint-Exupéry; dapi l’onn 2000 porta er la plazza aviatica da Lyon Saint-Exupéry ses num. Medemamain l’onn 2000 èn cumparidas sut il num ‹Mémoires de la rose› regurdientschas ch’èn vegnidas cumpigliadas or dal relasch da sia vaiva. Entaifer la davosa seria da bancnotas dal franc franzos avant l’introducziun da l’euro è la bancnota da 50 francs stada deditgada a Saint-Exupéry. E sa chapescha ch’era la fin misteriusa da Saint-Exupéry ha chattà sias interpretaziuns litteraras (p.ex. tras il scriptur Jean-Pierre de Villers). == Ovras== * ''L’aviateur.'' 1926. * ''Courrier Sud.'' 1928. * ''Vol de nuit.'' 1931. * ''Terre des hommes.'' 1939. * ''Lettre à un otage.'' 1941. * ''Pilote de guerre.'' 1942. * ''Le petit prince.'' 1943. [Versiun rumantscha: [[Wikipedia:Cudeschs/Il_Pitschen_Prinzi|''Il Pitschen Prinzi'']]]. * ''Citadelle.'' 1948 postum (fragment). == Annotaziuns == <references/> == Litteratura == * Paul Webster: ''Antoine de Saint-Exupéry: Leben und Tod des Kleinen Prinzen.'' Or da l’englais e franzos da Theresia Übelhör. Metamorphosis-Verlag, Minca 1994, ISBN 3-928692-11-9. * Stacy Schiff: ''Saint-Exupéry: eine Biographie.'' Tudestg dad Eva Brückner-Tuckwiller. Knaus, Minca 1995, ISBN 3-8135-1247-9. * Nathalie des Vallières, Roselyne de Ayala: ''Man sieht nur mit dem Herzen gut: Antoine de Saint-Exupéry – eine illustrierte Biografie.'' Or dal franzos da Bernadette Ott. Knesebeck, Minca 2003, ISBN 3-89660-184-9. * Karlheinrich Biermann: ''Antoine de Saint-Exupéry.'' Rowohlt-Taschenbuch-Verlag, Reinbek bei Hamburg 2012, ISBN 978-3-499-50547-8. * Léon Werth: ''Mein bester Freund: Erinnerungen an Antoine de Saint-Exupéry.'' Or dal franzos da Christel Gersch Aufbau, Berlin 2012, ISBN 978-3-351-03514-3. * Joseph Hanimann: ''Antoine de Saint-Exupéry: der melancholische Weltenbummler; eine Biografie.'' Orell Füssli, Turitg 2013, ISBN 978-3-280-05508-3. * Alain Vircondelet (ed.): ''Antoine de Saint Exupéry. In Bildern und Dokumenten''. Edition Olms, Oetwil am See 2013, ISBN 978-3-283-01170-3. == Films == * ''Saint-Exupéry: Der letzte Auftrag.'' (OT: ''Saint-Exupéry: La dernière mission.'') Film dramatic, Frantscha, 1996, 104 min., cudesch: Robert Enrico e Marcel Jullian, reschia: Robert Enrico, producziun: France 2 Cinéma, France 3 Cinéma, Son et Lumière. * ''Saint-Ex.'' Docudrama e film documentar, Gronda Britannia, 1996, 82 min., cudesch: Frank Cottrell Boyce, reschia: Anand Tucker, producziun: BBC. * ''Wüste.'' Film documentar tenor motivs da Saint-Exupéry, Germania, 2000, 98 min., reschia: Ebbo Demant, producziun: SWR, arte. * ''Der Himmel, das Meer... Antoine de Saint-Exupéry.'' Film documentar, Germania, 2014, 44 min., cudesch e reschia: Birgitta Ashoff, producziun: Bayerischer Rundfunk. == Colliaziuns == {{Commons|Antoine_de_Saint-Exupéry}} * Dossier [http://www.chatta.ch/uploads/tx_icsrg/il-pitschen-prinzi.pdf ‹Il Pitschen Prinzi›] sin [http://www.chatta.ch chattà.ch] * [http://www.pinkernell.de/romanistikstudium Artitgel en ''Namen, Titel und Daten der franz. Literatur''] (funtauna principala per la part biografica) * WDR 5 ''ZeitZeichen'' [https://web.archive.org/web/20140223102423/http://www.ndr.de/info/media/audio38346.html a chaschun da l’anniversari da Saint-Exupéry] {{DEFAULTSORT:Saintexupery, Antoine De}} [[Categoria:Persunas franzosas]] [[Categoria:Umens]] [[Categoria:Scripturs da la Frantscha]] [[Categoria:Artitgels recumandads (Litteratura)]] [[Categoria:Dossier chattà]] g3m5d52elgn1in6243j4fsjeeobrfex Circul administrativ da l'Argovia Sura 0 12463 167785 167763 2025-07-09T21:54:49Z Ziv 21210 ([[c:GR|GR]]) [[File:Oberbipp-coat of arms.svg]] → [[File:CHE Oberbipp COA.svg]] → File replacement: update to new version ([[c:c:GR]]) 167785 wikitext text/x-wiki {{Infochascha Unitad d'administraziun svizra |Num = <span style="font-size:95%>Circul administrativ<br/>da l'Argovia Sura</span> |Tip = Circul administrativ |Vopna = |Panorama = Nideroenz (7).jpg |Descripziun = Niederönz <!--- ADMINISTRAZIUN ---> |Chantun = Berna |Chapitala = |Lingua uffiziala = [[Lingua tudestga|tudestg]] <!--- TERRITORI ---> |Charta = Karte Verwaltungskreis Oberaargau 2016.png |Autezza = |Surfatscha = 331 |Populaziun = {{EWZ CH|CH-BE|B0244}} |Data populaziun = {{EWD|CH-BE}} |Spessezza = |Circuls = |Vischnancas = 46 |Cunfina cun = <!--- AUTRAS INFURMAZIUNS ---> |UST = 0244 |Imni = [[Oberaargauerlied]]<br/>(''Uf dr Howacht bini gstange'') |Abitants = |Lingua tradiziunala = |Dialect = <!--- INTERNET ---> |Pagina-web = https://www.jgk.be.ch/jgk/de/index/direktion/organisation/rsta/gemeinden_regierungsstatthalteraemter/oberaargau.html |eLIR = }} Il '''circul administrativ da l'Argovia Sura''' è in'unitad administrativa dal [[chantun Berna]] en [[Svizra]]. Sia chapitala è [[Wangen an der Aare]]. == Geografia == . === Districts cunfinants === {{Cunfins |Nord = Thal ([[Chantun Soloturn|SO]])<br/>Gäu ([[Chantun Soloturn|SO]]) |Nordost = |Ost = [[Zofingen (district)|Zofingen]] ([[Chantun Argovia|AG]])<br/>Willisau ([[Chantun Lucerna|LU]]) |Sidost = |Sid = [[Circul administrativ da l'Emmental|Emmental]] |Sidvest = |Vest = Wasseramt ([[Chantun Soloturn|SO]])<br/>Lebern ([[Chantun Soloturn|SO]]) |Nordvest = }} == Vischnancas == {| class="boxshadow" cellpadding=5 style="margin:1em 1em 1.5em 1em; padding:5px; border:1px solid #aaa" |- ! style="text-align:center; background:#E00000; color:#fff" | Vopna ! style="text-align:center; background:#E00000; color:#fff" | Num da la vischnanca ! style="text-align:center; background:#E00000; color:#fff" | Abitants<br /><small>({{EWD|CH-BE}})</small> ! style="text-align:center; background:#E00000; color:#fff" | Surfatscha<br /><small>in km²</small> |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Aarwangen COA.svg|25px|Aarwangen]] | style="background:#f0f0f0" | [[Aarwangen]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|321}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 9,87 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Attiswil COA.svg|25px|Attiswil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Attiswil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|971}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 7,64 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Auswil COA.svg|25px|Auswil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Auswil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|322}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 4,63 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Bannwil-coat of arms.svg|25px|Bannwil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Bannwil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|323}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 4,79 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Berken COA.svg|25px|Berken]] | style="background:#f0f0f0" | [[Berken]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|972}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 1,38 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Bettenhausen COA.svg|25px|Bettenhausen]] | style="background:#f0f0f0" | [[Bettenhausen BE|Bettenhausen]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|973}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,95 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Bleienbach-coat of arms.svg|25px|Bleienbach]] | style="background:#f0f0f0" | [[Bleienbach]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|324}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 5,71 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Busswil bei Melchnau-coat of arms.svg|25px|Busswil bei Melchnau]] | style="background:#f0f0f0" | [[Busswil bei Melchnau]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|325}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 2,87 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Eriswil COA.svg|25px|Eriswil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Eriswil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|953}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 11,32 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Farnern COA.svg|25px|Farnern]] | style="background:#f0f0f0" | [[Farnern]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|975}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,70 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Gondiswil COA.svg|25px|Gondiswil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Gondiswil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|326}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 9,39 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Graben BE COA.svg|25px|Graben]] | style="background:#f0f0f0" | [[Graben BE|Graben]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|976}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,16 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | | style="background:#f0f0f0" | [[Heimenhausen]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|977}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 5,85 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Herzogenbuchsee COA.svg|25px|Herzogenbuchsee]] | style="background:#f0f0f0" | [[Herzogenbuchsee]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|979}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 9,83 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Huttwil COA.svg|25px|Huttwil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Huttwil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|954}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 17,28 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Inkwil COA.svg|25px|Inkwil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Inkwil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|980}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,36 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Langenthal COA.svg|25px|Langenthal]] | style="background:#f0f0f0" | [[Langenthal]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|329}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 17,25 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Lotzwil COA.svg|25px|Lotzwil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Lotzwil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|331}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 6,18 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Madiswil-coat of arms.svg|25px|Madiswil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Madiswil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|332}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 23,19 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Melchnau-coat of arms.svg|25px|Melchnau]] | style="background:#f0f0f0" | [[Melchnau]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|333}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 10,30 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Niederbipp COA.svg|25px|Niederbipp]] | style="background:#f0f0f0" | [[Niederbipp]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|981}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 17,37 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Niederönz COA.svg|25px|Niederönz]] | style="background:#f0f0f0" | [[Niederönz]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|982}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 2,80 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Oberbipp COA.svg|25px|Oberbipp]] | style="background:#f0f0f0" | [[Oberbipp]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|983}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 8,48 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Obersteckholz-coat of arms.svg|25px|Obersteckholz]] | style="background:#f0f0f0" | [[Obersteckholz]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|334}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,90 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Ochlenberg-coat of arms.svg|25px|Ochlenberg]] | style="background:#f0f0f0" | [[Ochlenberg]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|985}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 12,13 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Oeschenbach-coat of arms.svg|25px|Oeschenbach]] | style="background:#f0f0f0" | [[Oeschenbach]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|335}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,90 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Reisiswil-coat of arms.svg|25px|Reisiswil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Reisiswil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|336}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 2,00 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Roggwil BE COA.svg|25px|Roggwil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Roggwil BE|Roggwil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|337}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 7,80 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Rohrbach COA.svg|25px|Rohrbach]] | style="background:#f0f0f0" | [[Rohrbach BE|Rohrbach]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|338}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 4,07 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Rohrbachgraben-coat of arms.svg|25px|Rohrbachgraben]] | style="background:#f0f0f0" | [[Rohrbachgraben BE|Rohrbachgraben]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|339}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 6,48 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Rumisberg-coat of arms.svg|25px|Rumisberg]] | style="background:#f0f0f0" | [[Rumisberg]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|987}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 5,16 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Rütschelen COA.svg|25px|Rütschelen]] | style="background:#f0f0f0" | [[Rütschelen]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|340}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,98 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Schwarzhäusern COA.svg|25px|Schwarzhäusern]] | style="background:#f0f0f0" | [[Schwarzhäusern]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|341}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,79 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Seeberg COA.svg|25px|Seeberg]] | style="background:#f0f0f0" | [[Seeberg BE|Seeberg]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|988}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 16,78 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Thörigen COA.svg|25px|Thörigen]] | style="background:#f0f0f0" | [[Thörigen]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|989}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 4,52 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Thunstetten COA.svg|25px|Thunstetten]] | style="background:#f0f0f0" | [[Thunstetten BE|Thunstetten]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|342}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 9,65 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Ursenbach-coat of arms.svg|25px|Ursenbach]] | style="background:#f0f0f0" | [[Ursenbach BE|Ursenbach]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|344}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 9,13 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Walliswil bei Niederbipp-coat of arms.svg|25px|Walliswil bei Niederbipp]] | style="background:#f0f0f0" | [[Walliswil bei Niederbipp]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|990}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 1,48 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Walliswil bei Wangen COA.svg|25px|Walliswil bei Wangen]] | style="background:#f0f0f0" | [[Walliswil bei Wangen]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|991}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,06 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Walterswil-coat of arms.svg|25px|Walterswil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Walterswil BE|Walterswil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|959}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 7,89 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Wangen an der Aare COA.svg|25px|Wangen an der Aare]] | style="background:#f0f0f0" | '''[[Wangen an der Aare]]''' | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|992}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 5,23 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Wangenried COA.svg|25px|Wangenried]] | style="background:#f0f0f0" | [[Wangenried]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|993}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 2,93 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Wiedlisbach-coat of arms.svg|25px|Wiedlisbach]] | style="background:#f0f0f0" | [[Wiedlisbach]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|995}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 7,47 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Wolfisberg-coat of arms.svg|25px|Wolfisberg]] | style="background:#f0f0f0" | [[Wolfisberg]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|996}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 2,42 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Wynau-coat of arms.svg|25px|Wynau]] | style="background:#f0f0f0" | [[Wynau]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|345}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 5,08 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Wyssachen-coat of arms.svg|25px|Wyssachen]] | style="background:#f0f0f0" | [[Wyssachen]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|960}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 11,71 |- | style="text-align:center; background:#D8D8D8" | &nbsp; | style="background:#D8D8D8" | '''Total (46)''' | style="text-align:right; background:#D8D8D8" | '''{{EWZ CH|CH-BE|B0244}}''' | style="text-align:right; background:#D8D8D8" | '''330,86''' |- |} [[Categoria:Circuls administrativs dal chantun Berna|Argovia Sura]] ix0yn6nq7lawi1featxzg4jbxbggvcp 167786 167785 2025-07-09T22:55:42Z Ziv 21210 ([[c:GR|GR]]) [[File:Rumisberg-coat of arms.svg]] → [[File:CHE Rumisberg COA.svg]] → File replacement: update to new version ([[c:c:GR]]) 167786 wikitext text/x-wiki {{Infochascha Unitad d'administraziun svizra |Num = <span style="font-size:95%>Circul administrativ<br/>da l'Argovia Sura</span> |Tip = Circul administrativ |Vopna = |Panorama = Nideroenz (7).jpg |Descripziun = Niederönz <!--- ADMINISTRAZIUN ---> |Chantun = Berna |Chapitala = |Lingua uffiziala = [[Lingua tudestga|tudestg]] <!--- TERRITORI ---> |Charta = Karte Verwaltungskreis Oberaargau 2016.png |Autezza = |Surfatscha = 331 |Populaziun = {{EWZ CH|CH-BE|B0244}} |Data populaziun = {{EWD|CH-BE}} |Spessezza = |Circuls = |Vischnancas = 46 |Cunfina cun = <!--- AUTRAS INFURMAZIUNS ---> |UST = 0244 |Imni = [[Oberaargauerlied]]<br/>(''Uf dr Howacht bini gstange'') |Abitants = |Lingua tradiziunala = |Dialect = <!--- INTERNET ---> |Pagina-web = https://www.jgk.be.ch/jgk/de/index/direktion/organisation/rsta/gemeinden_regierungsstatthalteraemter/oberaargau.html |eLIR = }} Il '''circul administrativ da l'Argovia Sura''' è in'unitad administrativa dal [[chantun Berna]] en [[Svizra]]. Sia chapitala è [[Wangen an der Aare]]. == Geografia == . === Districts cunfinants === {{Cunfins |Nord = Thal ([[Chantun Soloturn|SO]])<br/>Gäu ([[Chantun Soloturn|SO]]) |Nordost = |Ost = [[Zofingen (district)|Zofingen]] ([[Chantun Argovia|AG]])<br/>Willisau ([[Chantun Lucerna|LU]]) |Sidost = |Sid = [[Circul administrativ da l'Emmental|Emmental]] |Sidvest = |Vest = Wasseramt ([[Chantun Soloturn|SO]])<br/>Lebern ([[Chantun Soloturn|SO]]) |Nordvest = }} == Vischnancas == {| class="boxshadow" cellpadding=5 style="margin:1em 1em 1.5em 1em; padding:5px; border:1px solid #aaa" |- ! style="text-align:center; background:#E00000; color:#fff" | Vopna ! style="text-align:center; background:#E00000; color:#fff" | Num da la vischnanca ! style="text-align:center; background:#E00000; color:#fff" | Abitants<br /><small>({{EWD|CH-BE}})</small> ! style="text-align:center; background:#E00000; color:#fff" | Surfatscha<br /><small>in km²</small> |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Aarwangen COA.svg|25px|Aarwangen]] | style="background:#f0f0f0" | [[Aarwangen]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|321}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 9,87 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Attiswil COA.svg|25px|Attiswil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Attiswil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|971}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 7,64 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Auswil COA.svg|25px|Auswil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Auswil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|322}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 4,63 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Bannwil-coat of arms.svg|25px|Bannwil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Bannwil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|323}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 4,79 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Berken COA.svg|25px|Berken]] | style="background:#f0f0f0" | [[Berken]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|972}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 1,38 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Bettenhausen COA.svg|25px|Bettenhausen]] | style="background:#f0f0f0" | [[Bettenhausen BE|Bettenhausen]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|973}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,95 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Bleienbach-coat of arms.svg|25px|Bleienbach]] | style="background:#f0f0f0" | [[Bleienbach]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|324}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 5,71 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Busswil bei Melchnau-coat of arms.svg|25px|Busswil bei Melchnau]] | style="background:#f0f0f0" | [[Busswil bei Melchnau]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|325}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 2,87 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Eriswil COA.svg|25px|Eriswil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Eriswil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|953}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 11,32 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Farnern COA.svg|25px|Farnern]] | style="background:#f0f0f0" | [[Farnern]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|975}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,70 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Gondiswil COA.svg|25px|Gondiswil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Gondiswil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|326}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 9,39 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Graben BE COA.svg|25px|Graben]] | style="background:#f0f0f0" | [[Graben BE|Graben]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|976}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,16 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | | style="background:#f0f0f0" | [[Heimenhausen]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|977}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 5,85 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Herzogenbuchsee COA.svg|25px|Herzogenbuchsee]] | style="background:#f0f0f0" | [[Herzogenbuchsee]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|979}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 9,83 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Huttwil COA.svg|25px|Huttwil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Huttwil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|954}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 17,28 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Inkwil COA.svg|25px|Inkwil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Inkwil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|980}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,36 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Langenthal COA.svg|25px|Langenthal]] | style="background:#f0f0f0" | [[Langenthal]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|329}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 17,25 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Lotzwil COA.svg|25px|Lotzwil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Lotzwil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|331}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 6,18 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Madiswil-coat of arms.svg|25px|Madiswil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Madiswil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|332}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 23,19 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Melchnau-coat of arms.svg|25px|Melchnau]] | style="background:#f0f0f0" | [[Melchnau]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|333}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 10,30 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Niederbipp COA.svg|25px|Niederbipp]] | style="background:#f0f0f0" | [[Niederbipp]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|981}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 17,37 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Niederönz COA.svg|25px|Niederönz]] | style="background:#f0f0f0" | [[Niederönz]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|982}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 2,80 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Oberbipp COA.svg|25px|Oberbipp]] | style="background:#f0f0f0" | [[Oberbipp]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|983}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 8,48 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Obersteckholz-coat of arms.svg|25px|Obersteckholz]] | style="background:#f0f0f0" | [[Obersteckholz]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|334}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,90 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Ochlenberg-coat of arms.svg|25px|Ochlenberg]] | style="background:#f0f0f0" | [[Ochlenberg]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|985}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 12,13 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Oeschenbach-coat of arms.svg|25px|Oeschenbach]] | style="background:#f0f0f0" | [[Oeschenbach]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|335}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,90 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Reisiswil-coat of arms.svg|25px|Reisiswil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Reisiswil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|336}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 2,00 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Roggwil BE COA.svg|25px|Roggwil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Roggwil BE|Roggwil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|337}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 7,80 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Rohrbach COA.svg|25px|Rohrbach]] | style="background:#f0f0f0" | [[Rohrbach BE|Rohrbach]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|338}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 4,07 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Rohrbachgraben-coat of arms.svg|25px|Rohrbachgraben]] | style="background:#f0f0f0" | [[Rohrbachgraben BE|Rohrbachgraben]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|339}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 6,48 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Rumisberg COA.svg|25px|Rumisberg]] | style="background:#f0f0f0" | [[Rumisberg]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|987}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 5,16 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Rütschelen COA.svg|25px|Rütschelen]] | style="background:#f0f0f0" | [[Rütschelen]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|340}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,98 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Schwarzhäusern COA.svg|25px|Schwarzhäusern]] | style="background:#f0f0f0" | [[Schwarzhäusern]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|341}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,79 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Seeberg COA.svg|25px|Seeberg]] | style="background:#f0f0f0" | [[Seeberg BE|Seeberg]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|988}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 16,78 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Thörigen COA.svg|25px|Thörigen]] | style="background:#f0f0f0" | [[Thörigen]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|989}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 4,52 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Thunstetten COA.svg|25px|Thunstetten]] | style="background:#f0f0f0" | [[Thunstetten BE|Thunstetten]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|342}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 9,65 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Ursenbach-coat of arms.svg|25px|Ursenbach]] | style="background:#f0f0f0" | [[Ursenbach BE|Ursenbach]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|344}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 9,13 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Walliswil bei Niederbipp-coat of arms.svg|25px|Walliswil bei Niederbipp]] | style="background:#f0f0f0" | [[Walliswil bei Niederbipp]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|990}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 1,48 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Walliswil bei Wangen COA.svg|25px|Walliswil bei Wangen]] | style="background:#f0f0f0" | [[Walliswil bei Wangen]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|991}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,06 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Walterswil-coat of arms.svg|25px|Walterswil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Walterswil BE|Walterswil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|959}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 7,89 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Wangen an der Aare COA.svg|25px|Wangen an der Aare]] | style="background:#f0f0f0" | '''[[Wangen an der Aare]]''' | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|992}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 5,23 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Wangenried COA.svg|25px|Wangenried]] | style="background:#f0f0f0" | [[Wangenried]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|993}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 2,93 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Wiedlisbach-coat of arms.svg|25px|Wiedlisbach]] | style="background:#f0f0f0" | [[Wiedlisbach]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|995}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 7,47 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Wolfisberg-coat of arms.svg|25px|Wolfisberg]] | style="background:#f0f0f0" | [[Wolfisberg]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|996}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 2,42 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Wynau-coat of arms.svg|25px|Wynau]] | style="background:#f0f0f0" | [[Wynau]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|345}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 5,08 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Wyssachen-coat of arms.svg|25px|Wyssachen]] | style="background:#f0f0f0" | [[Wyssachen]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|960}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 11,71 |- | style="text-align:center; background:#D8D8D8" | &nbsp; | style="background:#D8D8D8" | '''Total (46)''' | style="text-align:right; background:#D8D8D8" | '''{{EWZ CH|CH-BE|B0244}}''' | style="text-align:right; background:#D8D8D8" | '''330,86''' |- |} [[Categoria:Circuls administrativs dal chantun Berna|Argovia Sura]] jpnbq67s8gdnk9ftwpz3n1vgzrhth9y 167787 167786 2025-07-09T23:05:48Z Ziv 21210 ([[c:GR|GR]]) [[File:Ochlenberg-coat of arms.svg]] → [[File:CHE Ochlenberg COA.svg]] → File replacement: update to new version ([[c:c:GR]]) 167787 wikitext text/x-wiki {{Infochascha Unitad d'administraziun svizra |Num = <span style="font-size:95%>Circul administrativ<br/>da l'Argovia Sura</span> |Tip = Circul administrativ |Vopna = |Panorama = Nideroenz (7).jpg |Descripziun = Niederönz <!--- ADMINISTRAZIUN ---> |Chantun = Berna |Chapitala = |Lingua uffiziala = [[Lingua tudestga|tudestg]] <!--- TERRITORI ---> |Charta = Karte Verwaltungskreis Oberaargau 2016.png |Autezza = |Surfatscha = 331 |Populaziun = {{EWZ CH|CH-BE|B0244}} |Data populaziun = {{EWD|CH-BE}} |Spessezza = |Circuls = |Vischnancas = 46 |Cunfina cun = <!--- AUTRAS INFURMAZIUNS ---> |UST = 0244 |Imni = [[Oberaargauerlied]]<br/>(''Uf dr Howacht bini gstange'') |Abitants = |Lingua tradiziunala = |Dialect = <!--- INTERNET ---> |Pagina-web = https://www.jgk.be.ch/jgk/de/index/direktion/organisation/rsta/gemeinden_regierungsstatthalteraemter/oberaargau.html |eLIR = }} Il '''circul administrativ da l'Argovia Sura''' è in'unitad administrativa dal [[chantun Berna]] en [[Svizra]]. Sia chapitala è [[Wangen an der Aare]]. == Geografia == . === Districts cunfinants === {{Cunfins |Nord = Thal ([[Chantun Soloturn|SO]])<br/>Gäu ([[Chantun Soloturn|SO]]) |Nordost = |Ost = [[Zofingen (district)|Zofingen]] ([[Chantun Argovia|AG]])<br/>Willisau ([[Chantun Lucerna|LU]]) |Sidost = |Sid = [[Circul administrativ da l'Emmental|Emmental]] |Sidvest = |Vest = Wasseramt ([[Chantun Soloturn|SO]])<br/>Lebern ([[Chantun Soloturn|SO]]) |Nordvest = }} == Vischnancas == {| class="boxshadow" cellpadding=5 style="margin:1em 1em 1.5em 1em; padding:5px; border:1px solid #aaa" |- ! style="text-align:center; background:#E00000; color:#fff" | Vopna ! style="text-align:center; background:#E00000; color:#fff" | Num da la vischnanca ! style="text-align:center; background:#E00000; color:#fff" | Abitants<br /><small>({{EWD|CH-BE}})</small> ! style="text-align:center; background:#E00000; color:#fff" | Surfatscha<br /><small>in km²</small> |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Aarwangen COA.svg|25px|Aarwangen]] | style="background:#f0f0f0" | [[Aarwangen]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|321}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 9,87 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Attiswil COA.svg|25px|Attiswil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Attiswil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|971}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 7,64 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Auswil COA.svg|25px|Auswil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Auswil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|322}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 4,63 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Bannwil-coat of arms.svg|25px|Bannwil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Bannwil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|323}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 4,79 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Berken COA.svg|25px|Berken]] | style="background:#f0f0f0" | [[Berken]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|972}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 1,38 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Bettenhausen COA.svg|25px|Bettenhausen]] | style="background:#f0f0f0" | [[Bettenhausen BE|Bettenhausen]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|973}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,95 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Bleienbach-coat of arms.svg|25px|Bleienbach]] | style="background:#f0f0f0" | [[Bleienbach]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|324}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 5,71 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Busswil bei Melchnau-coat of arms.svg|25px|Busswil bei Melchnau]] | style="background:#f0f0f0" | [[Busswil bei Melchnau]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|325}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 2,87 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Eriswil COA.svg|25px|Eriswil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Eriswil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|953}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 11,32 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Farnern COA.svg|25px|Farnern]] | style="background:#f0f0f0" | [[Farnern]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|975}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,70 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Gondiswil COA.svg|25px|Gondiswil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Gondiswil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|326}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 9,39 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Graben BE COA.svg|25px|Graben]] | style="background:#f0f0f0" | [[Graben BE|Graben]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|976}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,16 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | | style="background:#f0f0f0" | [[Heimenhausen]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|977}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 5,85 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Herzogenbuchsee COA.svg|25px|Herzogenbuchsee]] | style="background:#f0f0f0" | [[Herzogenbuchsee]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|979}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 9,83 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Huttwil COA.svg|25px|Huttwil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Huttwil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|954}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 17,28 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Inkwil COA.svg|25px|Inkwil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Inkwil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|980}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,36 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Langenthal COA.svg|25px|Langenthal]] | style="background:#f0f0f0" | [[Langenthal]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|329}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 17,25 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Lotzwil COA.svg|25px|Lotzwil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Lotzwil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|331}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 6,18 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Madiswil-coat of arms.svg|25px|Madiswil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Madiswil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|332}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 23,19 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Melchnau-coat of arms.svg|25px|Melchnau]] | style="background:#f0f0f0" | [[Melchnau]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|333}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 10,30 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Niederbipp COA.svg|25px|Niederbipp]] | style="background:#f0f0f0" | [[Niederbipp]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|981}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 17,37 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Niederönz COA.svg|25px|Niederönz]] | style="background:#f0f0f0" | [[Niederönz]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|982}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 2,80 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Oberbipp COA.svg|25px|Oberbipp]] | style="background:#f0f0f0" | [[Oberbipp]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|983}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 8,48 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Obersteckholz-coat of arms.svg|25px|Obersteckholz]] | style="background:#f0f0f0" | [[Obersteckholz]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|334}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,90 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Ochlenberg COA.svg|25px|Ochlenberg]] | style="background:#f0f0f0" | [[Ochlenberg]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|985}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 12,13 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Oeschenbach-coat of arms.svg|25px|Oeschenbach]] | style="background:#f0f0f0" | [[Oeschenbach]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|335}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,90 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Reisiswil-coat of arms.svg|25px|Reisiswil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Reisiswil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|336}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 2,00 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Roggwil BE COA.svg|25px|Roggwil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Roggwil BE|Roggwil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|337}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 7,80 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Rohrbach COA.svg|25px|Rohrbach]] | style="background:#f0f0f0" | [[Rohrbach BE|Rohrbach]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|338}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 4,07 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Rohrbachgraben-coat of arms.svg|25px|Rohrbachgraben]] | style="background:#f0f0f0" | [[Rohrbachgraben BE|Rohrbachgraben]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|339}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 6,48 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Rumisberg COA.svg|25px|Rumisberg]] | style="background:#f0f0f0" | [[Rumisberg]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|987}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 5,16 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Rütschelen COA.svg|25px|Rütschelen]] | style="background:#f0f0f0" | [[Rütschelen]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|340}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,98 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Schwarzhäusern COA.svg|25px|Schwarzhäusern]] | style="background:#f0f0f0" | [[Schwarzhäusern]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|341}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,79 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Seeberg COA.svg|25px|Seeberg]] | style="background:#f0f0f0" | [[Seeberg BE|Seeberg]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|988}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 16,78 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Thörigen COA.svg|25px|Thörigen]] | style="background:#f0f0f0" | [[Thörigen]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|989}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 4,52 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Thunstetten COA.svg|25px|Thunstetten]] | style="background:#f0f0f0" | [[Thunstetten BE|Thunstetten]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|342}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 9,65 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Ursenbach-coat of arms.svg|25px|Ursenbach]] | style="background:#f0f0f0" | [[Ursenbach BE|Ursenbach]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|344}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 9,13 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Walliswil bei Niederbipp-coat of arms.svg|25px|Walliswil bei Niederbipp]] | style="background:#f0f0f0" | [[Walliswil bei Niederbipp]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|990}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 1,48 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Walliswil bei Wangen COA.svg|25px|Walliswil bei Wangen]] | style="background:#f0f0f0" | [[Walliswil bei Wangen]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|991}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 3,06 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Walterswil-coat of arms.svg|25px|Walterswil]] | style="background:#f0f0f0" | [[Walterswil BE|Walterswil]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|959}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 7,89 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Wangen an der Aare COA.svg|25px|Wangen an der Aare]] | style="background:#f0f0f0" | '''[[Wangen an der Aare]]''' | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|992}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 5,23 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:CHE Wangenried COA.svg|25px|Wangenried]] | style="background:#f0f0f0" | [[Wangenried]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|993}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 2,93 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Wiedlisbach-coat of arms.svg|25px|Wiedlisbach]] | style="background:#f0f0f0" | [[Wiedlisbach]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|995}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 7,47 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Wolfisberg-coat of arms.svg|25px|Wolfisberg]] | style="background:#f0f0f0" | [[Wolfisberg]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|996}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 2,42 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Wynau-coat of arms.svg|25px|Wynau]] | style="background:#f0f0f0" | [[Wynau]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|345}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 5,08 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0" | [[File:Wyssachen-coat of arms.svg|25px|Wyssachen]] | style="background:#f0f0f0" | [[Wyssachen]] | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | {{EWZ CH|CH-BE|960}} | style="text-align:right; background:#f0f0f0" | 11,71 |- | style="text-align:center; background:#D8D8D8" | &nbsp; | style="background:#D8D8D8" | '''Total (46)''' | style="text-align:right; background:#D8D8D8" | '''{{EWZ CH|CH-BE|B0244}}''' | style="text-align:right; background:#D8D8D8" | '''330,86''' |- |} [[Categoria:Circuls administrativs dal chantun Berna|Argovia Sura]] r8vpsqj3mo0g9iizl1flyi1okvasp8e Pier Paolo Pasolini 0 14514 167782 166303 2025-07-09T17:17:44Z InternetArchiveBot 16747 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 167782 wikitext text/x-wiki [[Image:Pasolini-by-origa.jpg|thumb|200px|right|Pier Paolo Pasolini, malegià da Graziano Origa, 1976]] '''Pier Paolo Pasolini''' (* ils 5 da mars 1922 a Bologna; † ils 2 da november 1975 ad Ostia, Roma) è stà in scriptur, poet e reschissur talian. El vala sco in dals pli gronds artists ed intellectuals talians dal 20avel tschientaner. El aveva in talent cultural fitg vast ed è s’engaschà sco poet, scriptur, linguist, schurnalist e cineast. Sco observatur attent da la transfurmaziun da la societad dal temp suenter la guerra fin la mesadad dals onns 1970 ha el savens provocà fermas polemicas e chaschunà debattas pervi da la radicalitad da sias ideas fitg criticas areguard il mund burgais e la societad da consum, ma er areguard il moviment dal 1968 e da ses protagonists. Bleras da sias scrittiras e da sias visiuns artisticas, savens tegnidas en in equiliber tranter lirica ed engaschi civil, èn sa mussadas cun il temp sco profeticas. ==Biografia== ===Uffanza e giuventetgna=== [[Image:Ppp 1925.jpg|thumb|140px|right|Pier Paolo Pasolini e sia mamma]] Pier Paolo Pasolini è naschì ils 5 da mars 1922 sco emprim uffant da l’uffizier Carlo Alberto Pasolini da la Romagna e da la scolasta furlana Susanna Colussi sin il champ da l’Universitad da Bologna en in albiert dal militar en la Via Borgonuovo 4. En quest lieu sa chatta oz ina tavla da marmel che regorda ad el. Perquai ch’il bab era sfurzà da far midada cuntinuadamain, ha la famiglia ch’abitava a Parma dischlocà l’onn 1923 a Conegliano e l’onn 1925 a Belluno, nua ch’il frar Guidalberto è naschì. L’onn 1927 èn ils Pasolini danovamain ids a star a Conegliano. Là è Pier Paolo vegnì inscrit per l’emprima classa da la scola elementara anc avant ch’avair accumplì sis onns. Il proxim onn han els fatg midada a Casarsa della Delizia en il Friul en la chasa materna, perquai ch’il bab era vegnì arrestà pervi da debits da gieu. La mamma ha entant puspè cumenzà ad instruir per far frunt a las difficultads economicas. Suenter ch’il bab è vegnì or da praschun ha la famiglia puspè midà chasa quasi annualmain. Fitg impurtants èn ils segiurns da stad a Casarsa restads.{{Citat|… vecchio borgo … grigio e immerso nella più sorda penombra di pioggia, popolato a stento da antiquate figure di contadini e intronato dal suono senza tempo della campana.|… vegl vitg … grisch ed amez la pli surda mesa sumbriva da plievgia, apaina populà da figuras antiquadas da purs e surprendì dal tun senza temp dal zain <ref name=Ritratti_su_misura>''Ritratti su misura'', edì dad Elio Filippo Accrocca, Venezia, Sodalizio del Libro, 1960.</ref>}} L’onn 1929 èn ils Pasolinis ids ad abitar en la vischinanza da Sacile, puspè pervi da la professiun dal chau da la famiglia. Durant quest onn ha Pier Paolo chattà ultra da la passiun per il dissegn era quella per la litteratura cun empruvar da scriver poesias inspiradas dals simpels aspects da la natira ch’el observava a Casarsa. Suenter in curt segiurn ad Idria (che sa chatta oz sin territori [[Slovenia|sloven]]) turna la famiglia a Sacile, nua che Pier Paolo fa l’examen d’admissiun al gimnasi. A Conegliano entschaiva el a frequentar l’emprima classa, ma amez l’onn da scola 1932-1933 vegn ses bab transferì a Cremona, nua che la famiglia resta fin l’onn 1935. Quel onn vegn il bab transferì danovamain a Scandiano (cun ils problems d’assimilaziun inevitabels). En Pier Paolo crescha la passiun per la poesia e la litteratura, entant che la fervenza religiusa da si’uffanza al banduna. Al gimnasi da Reggio Emilia emprenda el d’enconuscher Luciano Serra – l’emprim vair ami da sia giuventetgna – ch’el entaupa puspè l’onn vegnint al gimnasi statal ‹Liceo Galvani› a [[Bologna]]. A Bologna, nua ch’el passenta set onns («Bella e dolce Bologna! Vi ho passato sette anni, forse i più belli … / Bella e dultscha Bologna! Là hai jau passentà set onns, forsa ils pli bels …»<ref name=Ritratti_su_misura/>) chatta Pier Paolo novas passiuns, sco quella per il [[ballape]], ed el sa deditgescha a sia passiun per la litteratura e cumpra numerus cudeschs tar in stan da cudeschs da segund maun al ‹Portico della Morte› (in lieu a Bologna). La lectura cumpiglia tranter auter cudeschs da Dostoevskij, Tolstoj e Shakespeare e da poets romantics dal temp dad [[Allessandro Manzoni]]. Al Liceo Galvani da Bologna fa el l’enconuschientscha cun auters amis, tranter quels Ermes Parini, Franco Farolfi ed Elio Melli. Cun els fundescha el ina gruppa da discussiun da litteratura. Entant avanza sia scolaziun cun notas excellentas e l’onn 1939 vegn el promovì en la terza classa gimnasiala cun ina media uschè auta ch’el po sursiglir in onn e far l’atun la matura. [[Image:Pier_Paolo_Pasolini_Bologna_1937.jpg|thumb|160px|right|Pier Paolo Pasolini cun amis a Bologna l’onn 1937]] Uschia s’inscriva el cun mo deschset onns a la facultad da las scienzas umanas da l’Universitad da Bologna e scuvra novas passiuns culturalas sco la filologia neolatina e surtut l’estetica da l’art figurativ. El visita il ‹Cineclub› da Bologna ed è fascinà da la seria dals films da René Clair; ma el sa deditgescha er al sport e vegn promovì al manader da ballape da la facultad da las scienzas umanas; el fa turas da velo cun ses amis e visita ils champs da stad che l’Universitad da Bologna organisescha. «Nus essan virils e guerrils»: quest maletg celebrescha el ensemen cun ses amis per zuppentar sia perturbaziun interna. Cun els s’inscuntra Pier Paolo en ils auditoris da l’universitad, ma er en lieus prendids en possess dal reschim faschistic da la giuventetgna sco ils ‹Gruppi Universitari Fascisti›, ils champs da la ‹Milizia›, la concurrenza dals ‹Littoriali della cultura e dell’arte›.<ref>Avant ‹Littoriali dello Sport›, per tudestg ‹Sportliktoriale›, anc avant ‹Ludi littoriali› tenor l’exempel da la Roma antica cun ‹ludi lictorialis›.</ref> Quel temp tractan els la litteratura dad Eugenio Montale (‹Occasioni›), da Giuseppe Ungaretti e traducziuns da lirica greca da Salvatore Quasimodo. Ultra dals texts litterars legia Pier Paolo oravant tut Sigmund Freud e tut quai ch’el chatta en talian. L’onn 1941 passenta la famiglia Pasolini sco mintg’onn las vacanzas da stad a Casarsa e Pier Paolo scriva poesias ch’el agiuntescha a las brevs ch’el scriva a ses amis da Bologna. Tranter quels èn, ultra da l’ami Serra, era Roberto Roversi e Francesco Leonetti (da Cosenza en la Calabria). Cun quels sa senta el fitg collià: {{citat|L’unità spirituale e il nostro modo unitario di sentire sono notevolissimi, formiamo già cioè un gruppo, e quasi una poetica nuova, almeno così mi pare.|L’unitad spirituala e nossa moda unitara da sentir èn fitg remartgablas, nus furmain gia ina gruppa e quasi ina poetica nova, almain uschia ma pari.<ref name=Naldini>Da ''Le lettere di Pasolini'', edì da [[Nico Naldini]], Editore Einaudi, 1988, tom I.</ref> }} Ils quatter giuvens pensan da fundar ina revista cun il titel ‹Eredi› (‹Ertavels›). Pasolini la vul attribuir in program surindividual: {{Citat|Davanti a ‹Eredi› dovremo essere quattro, ma per purezza uno solo.|A la testa dad ‹Eredi› stuain nus esser en quatter, ma per purezza be in sulet.<ref name=Naldini/>}} La revista vegn dentant mai realisada, perquai ch’in ministeri restrenscha l’utilisaziun da palpiri. Tuttina resta la stad dal 1941 nunemblidaivla per ils quatter amis. Entant cumparan en las poesias da Pasolini emprims fragments da dialog en [[Lingua furlana|furlan]], era sche las poesias tramessas als amis restan vinavant cumponidas da vers influenzads da la litteratura taliana. ===Las emprimas experientschas litteraras=== [[Image:Ppp casarsa.jpg|thumb|180px|Pier Paolo a Casarsa]] Turnà a Casarsa l’entschatta da l’atun scuvra Pasolini si’amur per la lingua furlana. Durant ils ultims mais da l’onn 1941 ed ils emprims mais da l’onn proxim scriva el poesias rimnadas en in cudeschet cun il titel ‹Poesie a Casarsa›, publitgà e pajà da l’autur. Gianfranco Contini (che scriva ina recensiun positiva), Alfonso Gatto ed il criticher Antonio Russi remartgan subit quest’ovra. A Bologna dumonda Pasolini, animà dal resun positiv sin ses maletgs da [[Francesco Arcangeli]], da pudair far sia lavur da diplom davart la pictura taliana contemporana tar Roberto Longhi, docent d’istorgia d’art. Suenter avair fatg sbozs dals emprims chapitels mida el il tema e sa deditgescha a las poesias da Giovanni Pascoli. Il manuscrit da la lavur da dissertaziun oriunda davart la pictura va lura a perder ils dis da l’armistizi da Cassibile ils 8 da settember 1943. Sco referent da doctorat tscherna Pasolini ses professer da litteratura taliana Carlo Calcaterra. Durant ils onns 1944 e 1945 lavura el vi dal project da l’‹Antologia da la lirica pascoliana›. En quella preschenta el, suenter in’introducziun vasta ch’enumerescha e discuta las premissas teoreticas per il studi, ina selecziun persunala da texts or da las differentas collecziuns da Pascoli, analisads e commentads cun ina sensibilitad particulara. La discussiun da la dissertaziun ha lieu ils 26 da november 1945, ma l’antologia vegn publitgada pir l’onn 1993 grazia a la chasa editura Einaudi. La ‹Gioventù italiana del littorio› (in’organisaziun faschistica da giuventetgna) da Bologna aveva entant planisà da publitgar ina revista cun il num ‹Il Setaccio› (‹Il crivel›) cun ina part culturala. Pasolini è entrà en l’organisaziun ed è daventà chauredactur, ma prest ha el gì dispita cun il directur responsabel ch’era fitg loials areguard la retorica dal reschim. Da la revista èn mo vegnids publitgads sis numers, ma per Pasolini è quest’experientscha stada impurtanta: grazia a quella ha el chapì la natira regressiva e provinziala dal faschissem ed ha sviluppà ina tenuta culturala antifaschistica. Anc quai onn è el sa participà ad in viadi en la Germania nazistica, organisà sco inscunter da la giuventetgna universitara dals pajais faschistics. Quel viadi ha mussà ad el aspects da la cultura europeica dal tuttafatg esters al provinzialissem talian. Suenter il viadi ha el publitgà en la revista dal ‹Gruppo Universitario Fascista›.<ref>Vesair l’artitgel ‹Gruppo Universitario Fascista› en la Vichipedia taliana.</ref> En l’artitgel – evidentamain mitschà da la censura – ‹Cultura italiana e cultura europeica a Weimar› ch’anticipava gia il Pasolini ‹corsaro›<ref>Corsar; ‹pirat›, cf. [http://www.pasolini.net/saggistica_pppcorsaro_unita.htm Pasolini corsaro].</ref> ed en il ‹Setaccio› ha el skizzà in program cultural che sa basa sin ils suandants princips: il sforz da la conscienza da sasez, la discordia interna, individuala e collectiva e la sensibilitad critica supportada. ===La perioda da la guerra=== L’onn 1942 decida la famiglia da fugir a Casarsa en il Friul, cartend che quai saja in lieu pli ruassaivel e segir per spetgar la fin da la guerra. L’onn 1943 vegn il giuven Pier Paolo tschiffà dals conturbaments erotics ch’el aveva adina empruvà da stgatschar en il passà: {{Citat|Un continuo turbamento senza immagini e senza parole batte alle mie tempie e mi oscura.|In conturbament cuntinuant senza maletgs e senza pleds pitga cunter mias tempras e ma stgirenta.}} A medem temp scriva el brevs a ses amis per als raquintar tut quai ch’al era capità: {{Citat|Ho voglia di essere al Tagliamento, a lanciare i miei gesti uno dopo l’altro nella lucente cavità del paesaggio. Il Tagliamento qui è larghissimo. Un torrente enorme, sassoso, candido come uno scheletro. Ci sono arrivato ieri in bicicletta, giovane indigeno, con un più giovane indigeno di nome Bruno …|Jau hai quaida dad esser al Tagliamento (flum en il Friul), da sdermanar mes gests in suenter l’auter en la foppa traglischanta da la cuntrada. Il Tagliamento è fitg lads qua. In flum enorm, grippus, alv sco in skelet. Ier èn els arrivads cun velo, giuvens indigens, il pli giuven ha num Bruno.}} La saira avant l’armistizi da Cassibilie è Pasolini vegnì clamà sut las armas. Sfurzà da sa preschentar a [[Livorno]] ils 9 da settember 1943 è el sa decidì da betg far per cumond a l’ordra da surdar las armas als tudestgs. Travestgì sco pur è el fugì per sa zuppar a Casarsa. Là ha el chattà in pèr giuvens passiunads da la poesia. Cun els vuleva Pasolini furmar ina gruppa culturala che s’engascha per il diever litterar dal furlan da Casarsa cunter l’egemonia da quel dad Udine. La nova gruppa propona da publitgar ina revista per cuntanscher il public dal vitg ed uschia promover a medem temp sia poesia. L’emprim numer da la revista cumpara il matg da l’onn 1944 cun il titel ‹Stroligùt di cà da l’aga› (‹Chalender [publitgà] da qua da l’aua [il Tagliamento]›). En il fratemp vegn la quietezza da Casarsa interrutta da bumbardaments e da razzias dals faschists per recrutar cun forza la nova armada da la [[Repubblica di Salò]] e las emprimas gruppas da partisans sa furman. Pier Paolo emprova da sa concentrar uschè bain sco pussaivel sin ils studis e sin la poesia. El avra ina pitschna scola privata en sia chasa per quels scolars che na pon betg ir a scola a Pordenone u al gimnasi ad Udine causa ils bumbardaments. L’october da l’onn 1944 van Pier Paolo e sia mamma – il frar Guido è entant entrà en la furmaziun partisana da Carnia – a star a Versuta che para dad esser in lieu pli ruassaivel e pli lontan dals objects da mira dal militar. Quest vitg n’ha nagina scola. Ils uffants ston ir dapli ch’in kilometer a pe per arrivar en scola. Susanna e Pier Paolo decidan perquai d’avrir ina scola gratuita en lur chasa. Quest temp ha Pier Paolo si’emprima relaziun cun in dals scolars pli gronds («In quelle membra splendevano un’ingenuità, una grazia … o l’ombra di una razza scomparsa che durante l’adolescenza riaffiora» [«En quella membra traglischava in’innocenza, ina grazia … la sumbriva d’ina razza svanida che cumpara puspè en l’adolescenza»]). Il medem temp s’inamurescha da Pier Paolo ina giuvna violinista slovena, Pina Kalč, ch’aveva chattà cun sia famiglia in refugi tar ils Pasolinis. L’affera cun il mat e l’amur da Pina per el cumplitgeschan dolurusamain ils lungs mais enfin la fin da la guerra. Ils 7 da favrer dal 1945 ha ina milissa da partisans, simpatisants dals communists, mazzacrà a Porzus en la regiun Friul-Venezia Giulia la ‹Brigata Osoppo› ina gruppa da partisans moderads: en l’Italia è la mazzacra enconuschenta sco [[Eccidio di Porzus]]. Tranter ils crudads era medemamain Guido Pasolini, il frar da Pier Paolo ch’aveva 19 onns. Pier Paolo e sia mamma han patì fitg, cur che questa novitad ha cuntanschì Casarsa in pèr emnas suenter la fin da la guerra. Tuttina han els cuntinuà cun las lecziuns en la pitschna scola da Versuta, nua che Pier Paolo valeva sco vair scolast. Ils 18 da favrer dal medem onn è vegnida fundada l’‹Academiuta di lenga furlana› ch’ha unì ina pitschna gruppa da neoterichers<ref>Manegià è ‹neoterico›, «in poet, ina scola poetica ch’intenda da renovar il linguatg ed ils temas tradiziunals» (''Grande Dizionario Garzanti Italiano 2009'', Editore GARZANTI, 2007, ISBN 88-480-0305-2).</ref> e ch’ha fundà sin basa da las experientschas da Pasolini ils princips dal ‹félibrige›<ref>Vesair l’artitgel ‹Félibrige› en la Vichipedia tudestga.</ref>'' regiunal: {{citat|Friulanità assoluta, tradizione romanza, influenza delle letterature contemporanee, libertà, fantasia.|«Furlanitad absoluta, tradiziun romana, influenza da la litteratura contemporana, libertad, fantasia.»}} [[File:Ppp scolaresca.jpg|thumb|220 px|right|Pier Paolo Pasolini ed ils scolars e las scolaras da la scola secundara da Valvasone]] L’avust è vegnì publitgà l’emprim numer dad ‹Il Stroligùt› cun ina nova numeraziun per sa distinguer da la revista precedenta ‹Stroligùt di cà da l’aga› ed il medem temp ha er cumenzà la seria dals ‹Diarii› (‹Diaris›) en vers talians, publitgads en in emprim cudeschet che l’autur ha pajà sez. Il medem onn è Pasolini entrà en l’‹Associazione per l’autonomia del Friuli› e suenter il return da ses bab (el era stà praschunier dals Englais en l’Africa ed era suenter vegnì repatrià da la Kenya) ha Pasolini discutà sia lavur da diplom da laurea (quai era il titel academic pli derasà en l’Italia) cun il titel ‹Antologia della poesia pascoliana: introduzione e commenti›. Cun il diplom daventa Pasolini uffizialmain scolast e directur da la scola. Las autoritads da scola avevan crititgà ferm ch’el n’aveva anc betg fatg la dissertaziun, cur che la scola era vegnida fundada. ===Ils onns suenter la guerra=== L’onn 1946 èn cumparidas en las ‹Edizioni dell’Academiuta› (publicaziun da l’institut fundà da Pasolini) cun la data 1945 ina pitschna collecziun da poesias cun il titel ‹I Diarii› ed en la revista da Firenze ‹Il Mondo› èn vegnidas publitgadas duas poesias or da la collecziun tschernidas dad Eugenio Montale. Isolà a Versuta (la chasa a Casarsa era vegnida destruida durant ils bumbardaments) ha Pasolini empruvà da restabilir il contact cun il mund litterar ed ha scrit a Gianfranco Contini per al preschentar il project da transfurmar il ‹Stroligùt› d’ina simpla gasettina ad ina revista. Suenter la visita da Silvana Mauri (ina sora d’in ami ch’era inamurada da Pasolini) a Versuta, è el ì l’avust a Macugnaga, nua che la famiglia Mauri viveva ed ha profità da l’occasiun per visitar Contini a Domodossola. En il fratemp è vegnì scrit or a [[Lugano]] il premi ‹Libera Stampa› e Contini, ch’era commember da la giuria, ha intimà il giuven ami d’inoltrar il text ‹L’usignolo della Chiesa cattolica› (‹La luschaina da la baselgia catolica›) cun la segunda part dad ‹Il pianto della rosa› (‹Il bragim da la rosa›) che Pasolini al aveva mussà. L’operetta ha lura be retschavì ina recumandaziun, ma Pasolini era mitschà da si’isolaziun ed ha – er grazia al clima pli liber dal suenterguerra – puspè giudì la cumpagnia dals mats da Versuta. L’october è Pasolini puspè ì a [[Roma]], nua ch’el ha emprendì d’enconuscher intgins litterats che l’han envidà a collavurar a la ‹Fiera Letteraria› (‹Fiera litterara›). Il matg ha el cumenzà a scriver las emprimas paginas dal diari intim ch’el ha numnà ‹Quaderni rossi› (Carnets cotschens), perquai ch’el ha scrit il diari a maun en carnets da scola cun cuverta cotschna. El ha finì il drama en trais acts en talian cun il titel ‹Il Cappellano› (‹Il chaplon›) ed ha publitgà en las ediziuns da l’‹Academiuta› la collecziun da poesias ‹I pianti› (‹Ils bragims›). [[File:LoggiadiSanGiovanni.jpg|thumb|right|220px|La loggia da San Giovanni, nua che Pasolini ha affischà ses manifests politics giuvenils, avant ch’el è vegnì sclaus da la partida.]] Ils 26 da schaner dal 1947 ha Pasolini scrit en la gasetta quotidiana ‹Libertà› dad Udine ina decleraziun ch’ha agità ils politichers communists. Sinaquai han quels dementì si’inscripziun en la partida communista taliana (PCI): «Noi, da parte nostra, siamo convinti che solo il comunismo attualmente sia in grado di fornire una nuova cultura ‹vera›, una cultura che sia moralità, interpretazione intera dell’esistenza» («Nus essan persvadids che mo il communissem è abel da furnir ina nova ‹vaira› cultura, ina cultura morala e ch’è buna d’interpretar l’entira existenza»). Suenter la guerra ha Pasolini che na saveva ditg betg sin tge champ s’engaschar, remartgà las novas exigenzas da la giustia ch’eran resultadas da la nova relaziun tranter ils patruns ed ils pli povers ed el n’aveva pli nagins dubis per tge vart ch’el veglia prender partida. El ha meglierà sias enconuschientschas da la materia cun leger [[Karl Marx]] e surtut ils emprims cudeschs dad [[Antonio Gramsci]]. A si’amia poetessa [[Giovanna Bemporad]] scriva el: {{Citat|L’altro è sempre infinitamente meno importante dell’io ma sono gli altri che fanno la storia.|Tschel è adina main impurtant ch’il jau, ma tschels èn quels che fan l’istorgia.}} Ed igl è il pensar a tschels che fa nascher en Pasolini l’impurtanta decisiun d’aderir al communissem. Dentant planisescha el d’extender la revista da l’Academiuta er sin las autras litteraturas neolatinas. Via Contini è el entrà en contact cun il poet catalan en l’exil Carles Cardó ed al ha tramess la collecziun cumpletta da sias poesias furlanas che sa numnava uss ‹Cjants di un muàrt›, il titel ch’è vegnì midà pli tard en ‹La meglio gioventù› (‹La meglra giuventetgna›). I na reussescha dentant betg da chattar il sustegn d’in editur per publitgar ils vers. Malgrà questas dischillusiuns litteraras è el ventiraivel e scriva als amis: {{Citat|Sono sereno e anzi, in preda a un’avida e dionisiaca allegrezza.|«Jau sun calm e tschiffà d’in’allegrezza dionisica engurda.}} La fin da l’onn vegn Pasolini incumbensà d’instruir litteratura a l’emprima classa da la scola secundara da ‹Valvasone›, nua ch’el va mintga di cun velo a scola. El resta cun gronda persvasiun tar la PCI. Il schaner participescha el ad ina manifestaziun ch’ha lieu en il center da San Vito e ch’è organisada da la ‹Camera del lavoro› per cuntanscher ch’il ‹Lodo De Gasperi› (ina lescha che duai promover ina relaziun pli gista tranter ils possessurs da terren ed ils purs) vegnia er applitgada. A chaschun da questa manifestaziun observa el las differentas fasas da confruntaziun cun la polizia e discurrind cun ils giuvens purs sa sviluppa l’idea da scriver in roman davart quest mund inquiet. L’emprim titel dal roman è ‹La meglio gioventù›. Anc adina engaschà en la PCI participescha el il favrer dal 1949 a l’emprim congress da la ‹Federazione comunista› a [[Pordenone]] ed il matg va el a Paris al Congress mundial da la pasch. L’october dal medem onn vegn Pasolini denunzià pervi da corrupziun da minorens e d’acts obscens en lieus publics e ses adversaris politics accuseschan el, profitond dal stgandel da l’omosexualitad<ref>[https://web.archive.org/web/20130104191748/http://www1.lastampa.it/redazione/cmsSezioni/cultura/200910articoli/48119girata.asp ''Pasolini, il posto delle lucciole'' (''Pasolini, il lieu dals bau-glisch'')].</ref>, entant ch’ils manaders da la PCI dad [[Udine]] han decidì da sclauder el da la partida. El perda er sia plazza sco scolast. Sinaquai suondan dus mais fitg grevs per Pasolini. El fugia cun sia mamma il schaner da l’onn 1950 a [[Roma]]. L’emprim temp a Roma è medemamain grev per il giuven che sto chattar ina lavur. El emprova senza success da pudair dar lecziuns privatas, s’inscriva tar il sindicat da statists da cinecittà, s’offra sco correctur da sbozs tar ina gasetta, po publitgar intgins artitgels en inqual gasetta catolica e cuntinuescha a scriver ils romans ch’el aveva cumenzà en il Friul: ‹Atti impuri›, ‹Amado mio› e ‹La meglio gioventù›. Uss entschaiva el er a scriver ‹Ragazzi di vita› ed intginas paginas romanas sco ‹Squarci di notti romane› e ‹Gas e Giubileo› che vegnan pli tard reprendidas en ‹Alì dagli occhi azzurri›. Suenter l’amicizia cun Sandro Penna ch’è daventà ses ami inseparabel durant las spassegiadas nocturnas per lung dal [[Tevere]] emprenda el d’enconuscher il 1951 in giuven pictur, Sergio Citti, ch’al gida ad emprender il slang ed il dialect da Roma, stgaffind, sco Pasolini scriva pli tard, ses ‹dicziunari vivent›. Durant quest temp scriva Pasolini las poesias che vegnan rimnadas en ‹Roma 1950 – Diario›, publitgà l’onn 1960 da Scheiwiller e finalmain, il december dal medem onn, vegn el emploià sco scolast en la scola secundara uffiziala da [[Ciampino]]. La stad publitgescha el en la revista ‹Paragone› il raquint ‹Il Ferrobedò› che daventa pli tard in chapitel da ‹Ragazzi di vita› ed el scriva la poesia ‹L’Appennino› che daventa pli tard l’entschatta da ‹[[Le ceneri di Gramsci]]› ed auters raquints da Roma. En questa perioda fa el amicizia cun [[Giorgio Caproni]], [[Carlo Emilio Gadda]] ed [[Attilio Bertolucci]], grazia al qual el po suttascriver l’emprim contract cun ina chasa editura per in’‹Antologia della poesia dialettale del Novecento› che cumpara il december da l’onn 1952 cun ina recensiun dad Eugenio Montale. L’onn 1953 entschaiva el a lavurar vi d’ina [[antologia]] da la poesia populara per la seria da la chasa editura [[Guanda]], manada da l’ami Bertolucci. Quella cumpara cun il titel ‹Canzoniere italiano› l’onn 1955. En il fratemp ha el er publitgà l’emprim cudeschet da vers furlans ‹Tal còur di un frut›. L’october dal medem onn cumpara en il ‹Paragone› in’autra anticipaziun dal futur ‹Ragazzi di vita› e Bertolucci fa attent [[Livio Garzanti]] al roman, per ch’el sa sprovia da publitgar el. L’onn 1954 – igl èn grevs temps economics – al reusseschi da publitgar ‹La meglio gioventù› , ina rimnada da poesias furlanas deditgadas a Gianfranco Contini; cun quella gudogna Pasolini il premi Giosuè Carducci – in premi istoric ch’i dat anc oz – da la citad da [[Pietrasanta]]. Sco quai ch’el scriva ils 7 d’avust 1954 en ina brev adressada a [[Vittorio Sereni]] accepta Pasolini il premi oravant tut «per l’urgente, odioso bisogno delle 150mila» («pervi dal basegn urgent e detestabel da las 150’000 liras»). ===Emprimas experientschas cinematograficas e publicaziuns litteraras=== Il mars da l’onn 1954 realisescha Pasolini sia emprima lavur cinematografica ensemen cun l’ami [[Giorgio Bassani]]. El scriva il scenari per il [[film]] ‹La donna del fiume› (‹La dunna dal flum›) da [[Mario Soldati]]. Il zercladur vegn publitgada l’entira ovra da sias poesias furlanas deditgada a Gianfranco Contini ‹La meglio gioventù›. El gudogna il premi [[Giosuè Carducci]] ensemen cun [[Paolo Volponi]]. Dentant al propona [[Vittorio Sereni]] da publitgar ina collecziun da poesias en la retscha da La Meridiana che Sereni tgirava ensemen cun [[Sergio Solmi]]. La collecziun vegn publitgada il schaner da l’onn 1955 cun il titel ‹Il canto popolare› (‹Il chant popular›). Ella daventa pli tard ina part da l’ovra ‹[[Le ceneri di Gramsci]]› (‹La tschendra da Gramsci›). Ils 13 d’avrigl da l’onn 1955 trametta Pasolini il manuscrit cumplet da ‹[[Ragazzi di vita]]› a l’editur [[Garzanti]]. Il roman vegn publitgà anc il medem onn. Il tema delicat ch’el tracta, la prostituziun omosexuala masculina, ha per consequenza che l’autur vegn accusà d’obscenitad. Malgrà l’intervenziun ferventa da la critica (tranter auter dad Emilio Cecchi, Alberto Asor Rosa e Carlo Salinari) e l’exclusiun dal premi Strega e dal premi Viareggio ha il cudesch in grond success tar il public; el vegn festivà a [[Parma]] d’ina giuria presidiada da [[Giuseppe De Robertis]] e gudogna il premi litterar ‹Mario Colombi Guidotti›. En il fratemp ha la dretgira da [[Milaun]] retschavì ina denunzia pervi dal ‹caracter pornografic› dal cudesch. Ils 28 d’october da l’onn 1955 scriva il vegl ami da Cosenza [[Francesco Leonetti]] a Pasolini ch’i saja uras da fundar ina nova revista, annunziond uschia la revista litterara futura ‹Officina› ch’ha sias ragischs en la revista da giuventetgna ‹Eredi›. Il project da la revista, lantschà da Leonetti e da [[Roberto Roversi]], cuntinuescha il medem onn cun numerus inscunters per elavurar il program. A quels participescha Pasolini activamain. Medemamain l’onn 1955 cumpara l’antologia da la poesia populara ‹Canzoniere italiano› (‹Cudesch da chanzuns talian›) ch’è deditgada al frar Guido. Il fanadur va Pasolini ad [[Ortisei]] cun Giorgio Bassani per lavurar vi dal scenari d’in film da [[Luis Trenker]]. Quel temp entschaivan il kino e la litteratura a cuntinuar sin dus binaris parallels sco quai che Pasolini scriva a Contini: {{Citat|Procedo parallelo per due binari speriamo verso nuove stazioni. Non ne inorridisca come fanno i letterati mediocri qui a Roma: ci senta un po’ di eroismo.|Jau cuntinuesch sin dus binaris parallels, sperain vers novas staziuns. Jau na ma snuesch betg sco ils litterats mediochers qua a Roma: jau sent in zic eroissem.}} ===Polemicas e denunzias=== En il fratemp cuntinuescha la polemica da la critica marxistica a ‹Ragazzi di vita› e Pasolini publitgescha en il numer da l’avrigl da la nova revista ‹Officina› in artitgel cunter Salinari e Trombatore che scrivevan per il ‹Contemporaneo›. Il fanadur ha lieu a Milaun il process cunter ‹Ragazzi di vita› che finescha cun ina sentenzia d’acquittament cumplain, er grazia a la testimonianza da [[Carlo Bo]] ch’ha declerà ch’il cudesch saja plain valurs religiusas «perquai ch’el appellescha a la cumpassiun cun ils povers» e ch’el na cuntegnia betg obscenitads, perquai «ch’ils dialogs èn dialogs da mats e l’autur ha sentì la necessitad da represchentar els uschia sco en la realitad», ed a la testimonianza da [[Giuseppe Ungaretti]] ch’ha tramess ina brev suttascritta als derschaders ch’èn s’occupads dal cas ‹Ragazzi di vita›. En questa brev scriva el ch’i sa tractia d’in sbagl eclatant, perquai ch’il roman da Pasolini saja simplamain il pli bel ch’ins haja pudì leger ils ultims onns.<ref>Nota bibliografica da Graziella Chiarcossi en ‹Petrolio› per Mondadori 2005.</ref> ===Cineast e scriptur=== L’avust scriva Pasolini il scenari per il film da [[Mauro Bolognini]], ‹Marisa la civetta›. A medem temp collavurescha el cun [[Federico Fellini]] al film ‹[[Le notti di Cabiria]]›. Midond tranter ses engaschi da cineast e quel da scriptur, scriva el quel temp artitgels sco criticher en la gasetta da l’emna ‹Il Punto› (l’emprima recensiun fa el per ‹La Bufera› (‹L’urizi›) da Montale) ed assista als novs scripturs giuvens dad ‹Officina›, tranter auter ad [[Alberto Arbasino]], [[Edoardo Sanguineti]] ed [[Alfredo Giuliani]] che cumparan pli tard sco [[Gruppo ’63]]. Ultra da quai fa el amicizia cun [[Laura Betti]], [[Adriana Asti]], [[Enzo Siciliano]] ed [[Ottiero Ottieri]]. Pasolini è inspirà da la crisa ideologica e politica dal temp (il rapport [[Nikita Sergeevič Chruščëv|Kruscev]] al ‹XX Congress› da la partida communista sovietica aveva marcà la ruptura cun l’epoca da [[Stalin]], demussond tge ch’era capità en la [[Pologna]] ed en l’[[Ungaria]]; [[Revolta da Poznań]]). L’onn 1956 vegn redigì definitivamain ‹Ceneri di Gramsci› e l’emprim sboz dal roman ‹Una vita violenta›. Il manuscrit da ‹[[Le ceneri di Gramsci]]› che cumpiglia indesch pitschnas poesias scrittas tranter ils onns 1951 e 1956 trametta Pasolini l’avust dal 1957 a Garzanti. L’ovra provochescha sco gia ‹Ragazzi di vita› ina debatta critica ed ha grond success tar il public: suenter 15 dis è l’emprima ediziun exausta. A la surdada dal premi Viareggio ch’ha lieu l’avust da quel onn vegn il cudesch premià ensemen cun il volum ‹Poesie› da Sandro Penna e ‹Quasi una vicenda› (‹Bunamain in’istorgia›) dad Alberto Mondadori. [[Italo Calvino]] aveva gia exprimì cleramain si’opiniun areguard il dischinteress d’intgins critichers marxistics. El aveva plinavant fatg valair ch’i vegnia exprimì «en in vast cumponiment poetic – cun in success extraordinari concernent l’invenziun ed il diever da meds formals – in conflict d’ideas, ina problematica culturala e morala en connex cun la concepziun dal mund socialistic». Entant collavurescha Pasolini en ‹Vie Nuove› e va il fanadur sco ambassadur extraordinari a [[Moscau]] al Festival da la giuventetgna, entant che l’editur [[Longanesi]] edescha ils vers ‹L’usignolo della Chiesa cattolica› (‹La luschaina da la baselgia catolica›). El lavura cun passiun vi dad ‹Una vita violenta›, scriva l’emprim agen scenari – ‹[[La notte brava]]› – e collavurescha cun Bolognini en ‹[[Giovani mariti]]›.<ref>[https://www.imdb.com/title/tt0050435/ ''Giovani mariti''] sin IMDB.</ref> Il december dal l’onn [[1958]] terminescha el ‹[[Una vita violenta]]› e surdat il manuscrit il mars da l’onn proxim a l’editur [[Garzanti]]. Suenter ina lunga lavur d’autocensura, ch’è stada necessaria oravant tut pervi d’ina passascha che l’editur aveva giuditgà sco privlusa dal puntg da vista politic, cumpara il cudesch il matg dal medem onn. Ma sco gia ‹Ragazzi di vita› na retschaiva el ni il premi Viareggio ni il premi Strega. Cunquai ch’el vegn tuttina apprezià e stimà d’ina gruppa stabla da litterats, obtegna el il premi ‹Crotone› d’ina giuria che consistiva da [[Giuseppe Ungaretti]], [[Giacomo Debenedetti]], [[Alberto Moravia]], [[Carlo Emilio Gadda]] e [[Giorgio Bassani]]. La stad fa Pasolini lura in viadi schurnalistic lung la costa taliana sco reporter da la gasetta mensila ‹Successo› e scriva ina seria da trais contribuziuns cun il titel ‹La lunga strada di sabbia› (‹La lunga via da sablun›). El translatescha ‹[[Orestiade]]› dad [[Eschilo]] per la cumpagnia da [[teater]] da [[Vittorio Gassman]] e reordinescha ils vers che furman ‹La religione del mio tempo›. L’[[Azione cattolica]] ha entant purtà plant «pervi d’obscenitad» en ‹Una vita violenta› – la denunzia vegn dentant immediat messa ad acta. ===Ses emprim film: Accattone=== [[File:Accattone riprese.jpg|thumb|200px|Pasolini durant la registraziun dal film Accattone]] L’onn 1960 cumenza Pasolini a scriver il sboz da l’essai ‹[[Passione e ideologia]]› (‹Passiun ed ideologia›), che cumpiglia ils vers da ‹La religione del mio tempo› (‹La religiun da mes temp›). El sa deditgescha oravant tut er a sia passiun per il kino e scriva il scenari da ‹La giornata balorda› (‹Il di balurd›) da Bolognini, ‹Il carro armato dell’8 settembre› (‹Il char armà dals 8 da settember›) per [[Gianni Puccini]], ‹[[La lunga notte del ’43]]› (‹La lunga notg dal ’43›) per [[Florestano Vancini]] che sa basa sin il raquint da Bassani ed ‹Il bell’Antonio› (‹Il bel Antonio›) a basa dal roman da [[Vitaliano Brancati]]. Entant ha Pasolini er gì l’idea da scriver in agen film cun il titel ‹La commare secca› (‹La mort›, en dialect da Roma), ma ils schabetgs dal fanadur cun ils dis dramatics en connex cun la regenza Tambroni al sforzan da metter da la vart il project. Enstagl scriva el [[Accattone]]. L’ami Bolognini ha chattà in producent per el: [[Alfredo Bini]]. Ad el ha Pier Paolo declerà co ch’el vul filmar: cun blers plans, cun dar prioritad a las figuras empè a la cuntrada e surtut cun gronda simpladad. Sco protagonist ha el previs Franco Citti, il frar da [[Sergio Citti]]. [[Federico Fellini]], per il qual Pasolini aveva scrit ina scena da [[La dolce vita]], al gida da realisar duas sequenzas dal film. Ils 30 da zercladur da quest onn vegn Pasolini denunzià da la polizia pervi da favurisaziun persunala, perquai ch’el aveva prendì cun el en l’auto dus giuvens da [[Trastevere]] ch’eran stads involvids en ina pitgada. Er sch’el vegn la finala declerà per innocent, al sconsolescha la ravgia cunter sia persuna. {{Citat|Questa è una cattiveria, che, a colui che ne è colpito, dà un profondo dolore: gli dà il senso di un mondo di totale incomprensione, dove è inutile parlare, appassionarsi, discutere; gli dà il senso di una società dove per sopravvivere, non si può che essere cattivi, rispondere alla cattiveria con la cattiveria … Certamente quello che devo pagare io è particolarmente pesante, delle volte mi dà un vero e proprio senso di disperazione, ve lo confesso sinceramente.|Quai è ina nauschadad che fa profundamain mal al pertutgà, che dat ad el il sentiment da viver en in mund da cumpletta nunchapientscha, nua ch’igl è inutil da discurrer, da sa passiunar, da discutar; che dat ad el il sentiment da viver en ina societad, en la quala ins sto esser malign per surviver, respunder cun nauschadad a nauschadad … Segiramain è quai che jau stoss pajar particularmain pesant, mintgatant ma tschiffa propi ina vaira desperaziun, quai as confess jau sinceramain.}} Medemamain l’onn 1960 vegnan edids dus toms da vers vegls, ‹Roma 1950 – Diario› e ‹Sonetto primaverile› (‹Sonet primavaun›). Avant la fin da l’onn [[1961]] viagia el en l’[[India]] cun [[Alberto Moravia]] ed [[Elsa Morante]]. Quest viadi al furnescha il material per scriver ina seria d’artitgels per ‹[[Il Giorno]]› che furman pli tard il cudesch ‹L’odore dell’India›. Il matg vegn publitgada la collecziun ‹La religione del mio tempo›, fitg appreziada da l’ami [[Franco Fortini]] ch’ha gist scrit ad el: «Jau vuless che ti fissas qua per embratschar tai». L’avrigl cumenzan entant las registraziuns per il film ‹Accattone›. Quel vegn preschentà il settember al festival da Venezia. La critica taliana n’appreziescha betg spezialmain il film. Persuenter retschaiva el in giudicament entusiastic da [[Marcel Carné]] e dad [[André Chamson]] a Paris, nua ch’el vegn mussà pauc pli tard.<ref>Cf. l’artitgel ‹André Chamson› en la Vichipedia franzosa.</ref> ===Ils onns 1960=== [[File:Proc12.jpg|160px|thumb|Pier Paolo Pasolini durant il process]] L’atun da l’onn 1961 sa renda Pasolini a la muntogna [[Circeo]] en la villa d’ina amia per scriver cun Sergio Citti il scenari dal film ‹[[Mamma Roma]]› ch’el vul realisar la primavaira da l’onn 1962, tranter auter cun l’actura [[Anna Magnani]]. En il fratemp ha el terminà il roman davart il temp en il Friul ‹Il sogno di una cosa› (‹Il siemi d’ina chaussa›) che vegn publitgà il matg. Tranter l’avrigl ed il zercladur registrescha el il film Mamma Roma che vegn preschentà al festival da film a Venezia cun grond success. Il settember dal medem onn participescha Pasolini ad ina dieta da la ‹Citadella di [[Assisi]]›<ref>[https://web.archive.org/web/20130207130043/http://www.cittadella.org/cittadella/index.html ''Cittadella Online''].</ref> ed el ha l’occasiun da leger l’[[Evangeli da Matteus]]. Cun quella lectura nascha l’idea da realisar in film. En il fratemp participescha el cun il producent Bini ad in film d’episodas ensemen cun [[Roberto Rossellini]], [[Jean-Luc Godard]] ed [[Ugo Gregoretti]] e cun quell’occasiun pensa el da pudair crear in film mez lung sin basa d’ina reconstrucziun cinematografica da la [[Passiun da Cristus]] (scritta durant la registraziun da Mamma Roma) cun il titel ‹[[La ricotta]]› (‹Chaschiel frestg›) che vegn preschentà il 1. da mars da l’onn 1963 davant in public passiv. Il film vegn confiscà anc il di da publicaziun cun l’accusaziun d’esser in’«offaisa da la religiun statala». Il process ch’ha lieu a Roma ils 6 e 7 da mars sentenziescha Pasolini a quatter mais praschun, perquai ch’el saja «colpevole del delitto ascrittogli» («culpabel dal delict attribuì ad el») ed il film vegn confiscà fin il december dal medem onn. Sinaquai scriva Alberto Moravia en [[L’Espresso]]<ref>Alberto Moravia, ''L’uomo medio sotto il bisturi'' (l’um ordinari sut il scalpel), en: ''L’Espresso'', ils 3 da mars 1963.</ref>: {{Citat|L’accusa era quella di vilipendio alla religione. Molto più giusto sarebbe stato incolpare il regista di aver vilipeso i valori della piccola e media borghesia italiana.|L’accusaziun era quella d’avair offais la religiun. Bler pli gist fissi stà d’inculpar il reschissur d’avair offais las valurs da la burgaisia pitschna e media taliana.}} El mantegna ils contacts cun la Cittadella di Assisi ed il favrer cumenza el las retschertgas filologicas ed istoricas per pudair realisar il project da film davart l’evangeli. Ensemen cun il ‹biblist› Andrea Carraro ed ina ‹truppa› da tecnicists viagia el en l’[[Israel]] ed en la [[Jordania]] per chattar ils lieus e las persunas adattadas per realisar il film. Il pli grev èsi stà da chattar insatgi per la figura da [[Cristus]]: da quella spetgava Pasolini tratgs ferms e decis. Suenter avair tschertgà tranter poets sco Evgenij Aleksandrovič Evtušenko, Allen Ginsberg e Juan Goytisolo chatta el per cas in student spagnol, Enrique Irazoqui, cun ina fatscha loscha e distanziada sumeglianta als Cristus picturads da Goya e dad El Greco. Quai è stà per el la dretga persuna. Simultanamain cun la preparaziun dal film realisescha Pasolini in film da retschertga davart la [[sexualitad]] dals talians cun il titel ‹[[Comizi d’amore]]› (‹Manifestaziuns d’amur›). El cumenza a scriver ‹La Divina Mimesis›, ina nova versiun da ‹[[Miles gloriosus]]› da [[Plautus]] transponida en il dialect da Roma cun il titel ‹Il Vantone› e sin dumonda dad [[Elio Vittorini]] preschenta el in pèr poesias en la revista ‹[[Il menabò]]› ed en ‹Notizia su [[Amelia Rosselli]]›. Il matg da l’onn 1964 publitgescha el la quarta rimnada da poesias talianas ‹Poesia in forma di rosa› ed ils 24 d’avrigl cumenzan las lavurs da registraziun per [[Il Vangelo secondo Matteo]] ch’èn terminadas l’entschatta da la stad. L’ovra vegn realisada en la cuntrada grippusa da [[Matera]] e [[Massafra]] cun agid da blers statists locals. Il film che vegn preschentà il settember dal medem onn a [[Venezia]] vegn crititgà fermamain da blers intellectuals sanesters sco Leonardo Sciascia e Fortini. Il film vegn preschentà a Paris cun resuns nauschs da tscherts critichers sanesters sco [[Jean-Paul Sartre]], ma er en tut ils auters pajais europeics, nua ch’el ha grond success tar il public. El participescha a l’emprima ediziun dal festival [[Mostra internazionale del Nuovo Cinema di Pesaro]]. Durant quest’occurrenza emprenda Pasolini d’enconuscher [[Roland Barthes]]. <!-- nascondo foto non più disponibile [[File:14 ninettodavoli venezia.jpg|250 px|right|thumb|[[Ninetto Davoli]] cun Pier Paolo Pasolini a Venezia]] -- fine blocco nascosto --> L’october da l’onn 1965 cumenza la registraziun dal nov film [[Uccellacci e uccellini]] che tracta la crisa politica da la PCI e dal marxissem or da l’optica ‹ideocomica›. Tranter ils acturs figureschan [[Totò]] ed il giuven [[Ninetto Davoli]]. Totò è vegnì tschernì, perquai ch’il film situà tranter la [[realitad]] ed il [[surrealissem|surreal]] aveva basegn d’in [[actur]] che surpigliava ina rolla da [[clown]]. Las chanzuns d’entschatta e da fin dal film vegnan chantadas da [[Domenico Modugno]]. Il november da l’onn 1965 vegn publitgada ina collecziun narrativa cun il titel proponì da [[Sartre]] ‹Alì dagli occhi azzurri› che cuntegna en la part principala ils scenaris da ‹La notte brava›, ‹Accattone›, ‹Mamma Roma›, ‹La ricotta›. L’emprima e l’ultima part consistan da raquints dals onns tschuncanta e da sbozs dals romans ‹Il Rio della grana'' e ‹La Mortaccia›. Quel onn vegn Pasolini envidà dad [[Alberto Moravia]] ed [[Alberto Carocci]], il reschissur da ‹[[Solaria]]›, da manar cun els ensemen la nova seria da la revista ‹[[Nuovi Argomenti]]› e la fin da l’onn, suenter avair planisà la publicaziun d’in nov film cun Totò e la reschia d’in’opera lirica en la Piccola Scala, va el en viadi en l’Africa dal Nord. Il mars da l’onn 1966 tschiffa Pasolini che patescha gia d’ina ulceraziun dal magun ina ferma hemoragia dal magun che sforza el da restar en letg. Uschia legia el anc ina giada cun calma ils ‹Dialogs› da [[Platon]] ch’al stimuleschan da scriver in [[teater]] sumegliant a la [[prosa]]. Suenter la reconvalescenza lavura el vi da ‹Bestemmia›, in roman en furma da scenari en vers, e skizzescha ‹Orgia› e ‹Bestia da stile›. Il matg ed il zercladur lavura el vi da divers [[drama|dramas]] ch’el vul represchentar a l’ester. Al [[Festival da Cannes]] ch’ha lieu ils 3 da matg ha il film ‹Uccellacci e uccellini› grond success e l’intervenziun positiva da [[Roberto Rossellini]] durant la conferenza da pressa sveglia grond interess. Durant la primavaira e la stad da l’onn 1966 scriva el il sboz dals films ‹Teorema› e l’‹Edipo re› ultra d’elavurar auters dramas: ‹Pilade›, ‹Porcile› e ‹Calderón›. L’avust va el a [[New York]] e durant il segiurn vegn el sin l’idea da situar en quella citad in film davart [[Paulus da Tarsus]]. Quel temp emprenda el d’enconuscher [[Allen Ginsberg]] ch’el vegn ad inscuntrar puspè l’onn proxim a [[Milaun]]. L’entschatta d’october va el en il [[Maroc]] per studegiar il decor per il film ‹Edipo re› ed il november registrescha el in’episoda dal film ‹Le streghe› cun il titel ‹La Terra vista dalla Luna› (‹Il mund vis davent da la glina›) cun [[Silvana Mangano]], Totò e Ninetto Davoli. Suenter in segund viadi en il Maroc registrescha el entaifer ina singula emna l’episoda ‹Che cosa sono le nuvole?› dal film ‹Capriccio all’italiana›, puspè cun Totò, Ninetto Davoli, Franco Franchi, Ciccio Ingrassia e Domenico Modugno. L’avrigl cumenzan las registraziuns dad ‹Edipo re› en ils deserts cotschens dal Maroc dal Sid. Intginas scenas vegnan filmadas en la planira da [[Lodi]] ed il final vegn registrà a [[Bologna]]. Il film vegn preschentà al festival da Venezia il medem onn. El n’ha nagin success en l’Italia. Al public ed als critichers [[Frantscha|franzos]] e [[Giapun|giapunais]] plascha il film però fitg bain. Il medem onn scriva el essais da teoria e tecnica cinematografica che vegnan rimnads l’onn 1972 en ‹Empirismo eretico› (‹Empiria eretica›). Il mars da l’onn 1968 vegn stampà il roman ‹Teorema› che vegn transfurmà successivamain en la materia per in film. Quel vegn preschentà al festival da Venezia il medem onn. Cun quest film gudogna Pasolini il segund premi en sia carriera, il premi ‹Ocic›. [[Jean Renoir]] ch’assista a la premiera, di ad in [[schurnalist]]: «A chaque image, à chaque plan, on sent le trouble d’un artiste» («Ins vesa en mintga maletg ed en mintga scena la perturbaziun da l’artist»). ====Autur da chanzuns==== A partir dals onns 1960 è Pier Paolo Pasolini er autur da chanzuns. El tschertga ina colliaziun tranter la [[poesia]] e las chanzuns da [[chantautur]]. Las emprimas chanzuns scriva el per la musica da Piero Umiliani, Franco Nebbia e Piero Piccioni che vegnan registradas cun [[Laura Betti]] l’onn 1961. I sa tracta da ‹Macrì Teresa detta Pazzia›, ‹Il valzer della toppa›, ‹Cocco di mamma› e ‹Cristo al Mandrione›. ‹Il valzer della toppa› vegn registrà anc ina giada pli tard cun [[Gabriella Ferri]] ch’integrescha la chanzun l’onn 1973 en ses album ‹Sempre›. ‹Cristo al Mandrione› vegn reinterpretà da [[Grazia De Marchi]] e l’onn 1997 puspè da Ferri sin ses album ‹Ritorno al futuro›. L’onn 1963 collavurescha Pasolini cun [[Sergio Endrigo]]. Per quella collavuraziun prepara el in text cun singuls vers or da la collecziun ‹[[La meglio gioventù]]›; la chanzun che resulta è ‹Il soldato di Napoleone›. Ella figurescha sin l’emprima platta da grammofon dal chantautur da l’Istria. L’onn 1967 collavurescha el cun [[Domenico Modugno]] e scriva il text da ‹Che cosa sono le nuvole›:{{citat|Recitai nell’episodio ‹Cosa sono le nuvole›, e dal titolo del film nacque anche una canzone, che scrivemmo insieme. È una canzone strana: mi ricordo che Pasolini realizzò il testo estrapolando una serie di parole o piccole frasi dell’[[Otello]] di [[William Shakespeare|Shakespeare]] e poi unificando il tutto<ref>Vincenzo Mollica: ''Domenico Modugno''. Chasa editura Lato Side, 1981, p. 89.</ref>|Jau hai recità en l’episoda ‹Cosa sono le nuvole›, e dal titel dal film è er naschida ina chanzun che nus avain scrit ensemen. Igl è ina chanzun curiusa: jau ma regord che Pasolini ha scrit il text cun extrair ed unifitgar serias da pleds u pitschnas frasas or dad [[Otello]] da [[William Shakespeare]].}} La chanzun vegn reinterpretada l’onn 1997 dals [[Avion Travel]] sin l’album ‹Vivo di canzoni›, l’onn 2006 da [[Stefano Bollani]] sin l’album ‹I visionari› e l’onn 2007 da Paolo Benvegnù. Modugno aveva gia lavurà cun Pasolini l’onn precedent e chantà ils titels d’entschatta e da fin dal film ‹Uccellacci e uccellini› ch’il reschissur aveva scrit en furma litterara per la musica dad [[Ennio Morricone]]. L’onn 1968 collavurescha el cun la gruppa da rock psicadelic [[Chetro & Co.]]. Per quest intent scriva el il text da la chanzun ‹Danze della sera (suite in modo psichedelico)› cun adattar sia poesia ‹Notturno›. Plinavant ha [[Alice]] registrà l’onn 1992 sin l’album ‹[[Mezzogiorno sulle Alpi]]› la chanzun ‹La recessione›, in text da Pasolini cun musica da [[Mino Di Martino]] (l’anteriur ghitarrist dad [[I Giganti]]). ====La polemica cun ils giuvens dal 1968==== Suenter la famusa confruntaziun da Valle Giulia tranter la polizia ch’aveva occupà preventivamain la facultad romana d’architectura e giuvens students scriva Pasolini la poesia ‹Il P.C.I. ai giovani!!›<ref>[http://temi.repubblica.it/espresso-il68/1968/06/16/il-pci-ai-giovani/ ''L’Espresso'': ''Il ’68: Il P.C.I. ai giovani!!''] (text cumplet).</ref> La destinatura da la poesia era la revista ‹Nuovi Argomenti›. La poesia vegn dentant publitgada senza preavis en l’‹[[L’Espresso|Espresso]]› e provochescha ina gronda polemica. En la poesia sa drizza Pasolini als giuvens ed als di che lur revoluziun saja ina revoluziun faussa e ch’els sajan be burgais conformists, instruments en ils mauns da la nova burgaisia. {{citat|Ho passato la vita a odiare i vecchi borghesi moralisti, e adesso, precocemente devo odiare anche i loro figli … La borghesia si schiera sulle barricate contro se stessa, i ‹figli di papà› si rivoltano contro i ‹papà›. La meta degli studenti non è più la Rivoluzione ma la guerra civile. Sono dei borghesi rimasti tali e quali come i loro padri, hanno un senso legalitario della vita, sono profondamente conformisti. Per noi nati con l’idea della Rivoluzione sarebbe dignitoso rimanere attaccati a questo ideale.|Jau hai odià mia entira vita ils vegls burgais moralists, ed uss, precipitadamain, stoss jau er odiar lur figls … La burgaisia va sin las barricadas cunter sasezza, ils ‹figls dals babs› revolteschan cunter ils ‹babs›. La finamira dals students n’è betg pli la revoluziun, mabain la guerra civila. Els èn restads burgais sco lur babs, han in’encletga legala da la vita, els èn conformists tras e tras. Per nus, naschids cun l’idea da la revoluziun, fissi meritaivel da restar attaschads a quest ideal.}} La poesia vegn instrumentalisada dals ins e betg chapida dals auters, ed anc oz che l’autur è scumparì vegn ella citada frequentamain per sustegnair tesas differentas. Per chapir ils vairs motivs poi esser infurmativ da leger anc ina giada la versiun cumpletta e surtut la discussiun al podium<ref>[http://www.pasolini.net/saggistica_tavolarotondaEspresso.htm ''Pasolini.net'': tavola rotonda].</ref> cun Pasolini, la quala L’Espresso ha organisà in pèr emnas suenter la publicaziun. Medemamain interessant è quai che l’autur scriva in onn pli tard (ils 17 da matg 1969) en la rubrica ‹Il Caos› en la gasetta emnila ‹Tempo›.<ref>Artitgel en [http://www.graffinrete.it/dismisura/articolo.php?a=1&f=3&p=4 ''Tempo''].</ref> Il medem onn registrescha Pasolini cun Ninetto Davoli ‹La sequenza del fiore di carta› che sa basa sin la parabla evangelica dal figher nunfritgaivel. Quella vegn preschentada l’onn 1969 sco terza episoda dal film ‹Amore e rabbia›. ====La fin dals onns 1960, tranter teater e kino==== Pasolini publitgescha en [[Nuovi Argomenti]] in essai cun il titel ‹Manifesto per un nuovo teatro› (‹Manifest per in nov teater›) en il qual el declera ch’el refuseschia cumplettamain il teater talian. Ultra da quai giuditgescha el negativamain ils texts scrits da [[Dario Fo]]. Ils 27 da november represchenta el al deposit dal [[Teatro Stabile di Torino]] il toc ‹Orgia› ch’il public ed ils critichers na percepeschan betg bain. La fin da l’onn 1968 cumenzan las registraziuns da ‹Porcile› (‹Uigl da portgs; portgaria›). ‹Porcile› (in’episoda da ‹Metastorico›) ha sco culissa l’[[Etna]] ed era planisà dapi che Pasolini ha vis il film ‹[[Intolleranza: Simon del deserto]]› da [[Luis Buñuel]] l’onn 1965. La truppa viagia a Villa Pisani a Stra (en la provinza Venezia) per registrar l’episoda moderna. Suenter il film ‹Porcile› che l’autur tegna per «il film il pli reussì da mes films, almain exteriuramain» realisescha el ‹[[Medea]]› ed engascha [[Maria Callas]] sco actura. Las registraziuns han lieu a [[Cappadocia]], [[Grado]], a [[Pisa]]. Durant l’elavuraziun dal film fa el in viadi en l’[[Uganda]], [[Tansania]] ed en [[Tanganica]] (oz ina part da la Tansania) per tschertgar ils lieus da registraziun per il film ch’el vul realisar gist suenter ‹Porcile: ‹Appunti per un’Orestiade africana›. Ils 30 d’avust vegn il film preschentà al festival da film da Venezia, ma er quel film vegn giuditgà sco pauc plaschaivel e nunchapibel. ===Ils onns 1970=== [[File:Walter Veltroni 01.jpg|thumb|220px|Pier Paolo Pasolini tranter [[Ferdinando Adornato]] e [[Walter Veltroni]] ils onns 1970]] Durant la stad da l’onn 1970 scriva Pasolini in scenari che sa basa sin ina schelta da diesch novellas tragicomicas dal [[Decamerone]] ch’el situescha en il mund [[Napoli|napoletan]]. ====La Trilogia della vita==== Cun ‹[[Il Decameron]]› cumenza Pasolini sia trilogia «deditgada a la vita». Suenter suondan ‹[[I racconti di Canterbury]]› e ‹[[Il fiore delle Mille e una notte]]›. Il settember da l’onn 1970 cumenza el a registrar a [[Casertavecchia]] las emprimas scenas e cuntinuescha lura las registraziuns cun Ser Ciappelletto a [[Napoli]] ed a [[Bressanone]]. Per l’emprima giada cumpara en in film il corp niv d’in um. {{Citat|Il corpo: ecco una terra non ancora colonizzata dal potere.|Il corp: ina terra betg anc colonisada da la pussanza.}} En il fratemp quinta Pasolini da publitgar tut las poesias, da l’emprim cudeschet en lingua furlana da l’onn 1942 fin al tom ‹Trasumanar e organizzar› betg anc publitgà, en in cudesch cun il titel ‹Bestemmia› (‹Blastemma›). L’entschatta da l’onn 1971 realisescha el communablamain cun persunas entretschadas en la ‹[[Lotta continua]]› in [[film documentar]] cun il titel ‹12 dicembre› davart la [[mazzacra da la Banca dell’Agricoltura di Milano]] ed il mars dat el er ses num sco manader responsabel da la gasetta ‹Lotta continua›. L’avrigl vegn el denunzià pervi d’«instigaziun a commetter delicts e glorificaziun d’in fatg penal», ma el n’è betg preoccupà e scriva: {{Citat|Se mi mettono in carcere, non me ne importa affatto. È una cosa di cui non mi curo: per me non fa nessuna differenza, nemmeno dal punto di vista economico. Se finirò in prigione, avrò modo di leggere tutti i libri che altrimenti non sarei mai riuscito a leggere.|Sch’els ma mettan en praschun, na m’emporta quai insumma nagut. Quai m’è tuttina: per mai na fai nagina differenza, almain dal puntg da vista economic. Sche jau finesch en praschun hai jau la pussaivladad da leger tut ils cudeschs che jau n’avess uschiglio mai pudì leger.}} Entant scriva el ina recensiun da ‹Satura› da Montale e l’avrigl vegn preschentada sia rimnada da poesias ‹Trasumanar e organizzar›. El sa metta a scriver il scenari da [[Racconti di Canterbury]], scrit oriundamain da [[Geoffrey Chaucer]], ed ils 28 da zercladur obtegna ‹Il Decameron› il segund premi al Festival da Berlin. Medemamain il zercladur da l’onn 1971 figurescha Pasolini tranter ils signataris d’ina brev averta publitgada en la gasetta emnila ‹[[L’Espresso]]› areguard il cas [[Giuseppe Pinelli]]<ref> [http://rassegnastampa-totustuus.it/modules.php?name=News&file=article&sid=2177 ‹I falsi profeti del Sessantotto› (‹Ils fauss profets dal sessantotg›)] da [[Michele Brambilla]].</ref><ref> [http://rassegnastampa-totustuus.it//modules.php?name=News&file=article&sid=2528 ‹Caso Calabresi›] dad [[Antonio Socci]]. </ref>. La publicaziun da la rimnada d’essais ‹Empirismo eretico› l’onn 1972 vegn accumpagnada da l’indifferenza ordinaria da la critica. Pasolini cuntinuescha a lavurar vi dal roman [[Petrolio]], per il qual el aveva gia rimnà durant trais onns dapli che 500 paginas text e dal qual el di ch’el possia occupar el «forsa per il rest da mia vita''. Suenter las nov emnas da registraziun da ‹Canterbury› en l’[[Engalterra]] cumenza el a lavurar durant la stad vi da la terza part da la trilogia che sa basa sin la novella [[Milli ed ina notg]] – senza spetgar fin che Canterbury vegnia mussà en ils kinos. Per il nov film fa el diversas recognosziuns en l’[[Egipta]], en il [[Jemen]], en [[Persia]], en l’[[India]] ed en l’[[Eritrea]]. ====La collavuraziun cun gasettas e revistas==== Il november cumenza el a collavurar cun la gasetta emnila ‹[[Tempo]]› e scriva recensiuns litteraras che cumparan pli tard er en il cudesch ‹Descrizioni di descrizioni›. L’entschatta da l’onn 1973 accepta el da collavurar cun il ‹[[Corriere della Sera]]›, manà da lez temp da Piero Ottone, ed ils 7 da schaner vegn publitgà l’emprim artitgel ‹Contro i capelli lunghi› sco entschatta d’ina seria nuninterrutta d’intervenziuns en connex cun temas politics, cun usits e cun il cumportament public e privat. Quests artitgels vegnan pli tard rimnads e reedids en il cudeschet ‹Scritti corsari› (‹Scrits corsars›).<ref>[http://www.elapsus.it/home1/index.php/blog/letteratura/audioletture/284-le-verita-di-pasolini Trais artitgels prelegids or dals ‹Scritti corsari›].</ref> ====Films documentars e texts per il teater==== En il fratemp han las registraziuns da ‹Fiore delle mille e una notte› ad [[Isfahan]] en l’[[Iran]] cumenzà. La lavur proceda uschè svelt e bain che l’autur po anc registrar parallelamain il film documentar ‹[[Le mura di Sana’a]]› cun la finamira da far in appel a l’[[Unesco]] da mantegnair la citad antica jemenita. Il settember dal medem onn vegnan publitgads dus texts per il teater: ‹Calderón› ed ‹[[Affabulazione]]›. La fin da l’onn ha il scriptur gia en il chau il project per in nov film cun il titel provisoric ‹[[Porno-teo-kolossal]]›. Sco in dals protagonists è planisà [[Eduardo De Filippo]]. ‹[[Il fiore delle Mille e una notte]]› vegn en ils kinos il cumenzament da l’onn 1974 ed ha grond success, er sch’il giudicat dals critichers na cuntenta betg l’autur. ====La polemica politica ed ils essais==== La stad scriva el ina lunga annexa per il drama en vers ‹Bestia da stile›. {{Citat|L’Italia è un paese che diventa sempre più stupido e ignorante. Vi si coltivano retoriche sempre più insopportabili. Non c’è del resto conformismo peggiore di quello di sinistra, soprattutto naturalmente quando viene fatto proprio anche dalla destra<ref>Or da l’annexa da ‹Bestia da stile›, Garzanti, 1979.</ref>|L’Italia è in pajais che daventa adina pli tup ed ignorant. I vegn cultivà ina retorica adina pli insupportabla. I na dat dal rest nagin mender conformissem che quel da la sanestra, oravant tut natiralmain sche quel vegn er cultivà da la dretga}} El scriva er auters texts da ‹La nuova gioventù› e publitgescha suenter la votaziun davart il divorzi l’artitgel ‹Gli italiani non sono più quelli› (‹Ils Talians n’èn betg pli ils medems›). Ils 14 da november dal medem onn publitgescha Pasolini en il [[Corriere della sera]] l’artitgel ‹Cos’è questo golpe? Io so› (‹Tge è quest putsch? Jau sai›). En l’artitgel accusescha el la [[Democrazia Cristiana]] e las autras partidas da la coaliziun en la regenza dad esser ils vairs incumbensaders da las mazzacras ch’han cumenzà cun la mazzacra da la [[Piazza Fontana]].<ref>Artitgel en il [http://www.corriere.it/speciali/pasolini/ioso.html ''Corriere della sera''].</ref> ====Il nausch radical==== Cun l’interess da realisar in project da film a basa da l’ovra da [[Donatien Alphonse François de Sade|Sade]] studegia Pasolini intensivamain il ‹[[nausch radical]]› da [[Kant]], il qual reducescha l’umanitad sin la sclavaria dal [[consum]] e che corrumpa cun manipular las olmas ed ils corps. Per pudair explitgar meglier quest concept analisescha Pasolini sasez e descriva sias temas: {{Citat|Un omosessuale oggi in Italia è ricattato e ricattabile, arriva anche a rischiare la vita tutte le notti.|Oz è in omosexual en l’Italia extorcà ed extorcabel, i va uschè lunsch ch’el ristga mintga notg sia vita.}} Per il ‹[[Corriere della Sera]]› dals 19 da schaner scriva Pasolini l’artitgel ‹Sono contro l’aborto› che provochescha ulteriuras polemicas. Durant ils emprims dis da favrer terminescha el il scenari dal film ‹Il padre selvaggio› (‹Il pader selvadi›) che na vegn mai realisà e la mesadad dal medem mais cumenzan las registraziuns da ‹[[Salò o le centoventi giornate di Sodoma]]› (‹Salò u ils tschienteventg dis da Sodom›) a [[Mantova]]. (Ils onns 1943 fin 1945 è Salò stà la chapitala da la ‹Repubblica Sociale Italiana› da Mussolini sut la protecziun militara da la Germania). El scriva intgins artitgels en la gasetta emnila ‹[[Il Mondo]]› che fan pli tard part dal cudesch ‹Lettere luterane› (‹Brevs da Luther›). Il matg cumpara il cudesch ‹[[Scritti corsari]]› che cumpiglia tut ils artitgels scrits per il ‹Corriere della Sera› dals 7 da schaner 1974 fin ils 18 da favrer 1975 cun in chapitel ‹Documenti allegati› (‹Documents agiuntads›) che cuntegna restampas d’artitgels da criticas publitgadas oriundamain en il ‹[[Tempo]]› tranter ils 10 da zercladur ed ils 22 d’october 1974. Il matg vegn er edida ‹La nuova gioventù› ch’era ina reproducziun da l’ovra ‹La meglio gioventù›, e la stad lavura Pasolini vi da la montascha da ‹[[Salò o le centoventi giornate di Sodoma]]›. ====Trilogia della vita==== L’october cumparan ils scenaris da la ‹Trilogia della vita› cun intginas paginas d’introducziun ‹Abiura dalla Trilogia della vita› (‹Renunzia a la trilogia da la vita›). Plinavant surdat Pasolini ‹La Divina Mimesis› ad [[Einaudi]]. Sinaquai va el a [[Stockholm]] per in inscunter a l’Institut talian da cultura. Cun turnar sa ferma el a Paris per reveder l’ediziun franzosa da Salò: ils 31 d’october returna el a Roma. [[Image:Torre di Chia.jpg|thumb|160px|La Tur da Chia]] ====La tur da Chia a Soriano nel Cimino==== Pier Paolo Pasolini s’entusiasmescha fitg per il vitg [[Soriano nel Cimino]] en la provinza [[Viterbo]] e per quest motiv decida el da viver là per intgins onns; ils ultims onns da sia vita visita el adina pli savens il lieu. La primavaira da l’onn 1964 sa ferma Pasolini – suenter avair vis blers lieus per reconstruir la scena dal batten da Jesus en il flum Jordan en il film ‹[[Il Vangelo secondo Matteo]]› – a [[Chia (Soriano nel Cimino)|Chia]] en la vischinanza da [[Soriano nel Cimino]] e situescha la scena en la cuntrada impressiunanta da la val cun blers mulins vegls e tras la quala cula in aual stgimant. En questa val sa chatta er la ruina d’ina veglia tur medievala, numnada la Torre di Chia. Quella daventa pli tard, l’atun da l’onn 1970, possess da Pasolini.<ref>[http://www.pasolini.net/luoghiPPP_viaggio-a-Torre-di-Chia.htm ''I luoghi di Pasolini''].</ref><ref name=''biblioteca''>[https://web.archive.org/web/20111230180124/http://www.bibliotecaviterbo.it/rivista/1999_3-4/Tiburli.pdf ''Pasolini nel paesaggio più bello del mondo''], en: ''Biblioteca e Società'', december 1999.</ref> L’onn 1966 scriva il reschissur: {{Citat|… Ebbene ti confiderò, prima di lasciarti, che io vorrei essere scrittore di musica, vivere con degli strumenti dentro la torre di Viterbo che non riesco a comprare, nel paesaggio più bello del mondo, dove l’[[Ludovico Ariosto|Ariosto]] sarebbe impazzito di gioia nel vedersi ricreato con tanta innocenza di querce, colli, acque e botri, e lì comporre musica l’unica azione espressiva forse, alta, e indefinibile come le azioni della realtà.|Jau ta di en confidenza avant che ti vas che jau vuless esser cumponist, viver cun instruments en la tur da Viterbo che jau na poss betg cumprar, en il paesagi il pli bel dal mund, nua che Ariosto fiss sturn d’allegria, recreà grazia a tanta innocenza da ruvers, collinas, auas e foss, e cumponer musica là forsa l’unica acziun expressiva, auta ed indefinibla sco las reacziuns da la realitad.|Pier Paolo Pasolini, or da ‹Poeta delle ceneri› (‹Poet da la tschendra›), 1966-1967, en ‹Bestemmia, Tutte le poesie›, tom I, Garzanti, Milaun 1993<ref>[http://www.pasolini.net/PPP_NY_EnzoSiciliano.htm ''Pasolini a New York'']. Or da ‹Vita di Pasolini› dad Enzo Siciliano.</ref>}} Pasolini cumbatta ils onns a Soriano nel Cimino er per la renconuschientscha statala da l’[[Università degli Studi della Tuscia|Universitad da la Tuscia]], da lez temp anc ‹Libera Università della Tuscia›. ====Amicizia cun Marco Pannella ed ils Radicali==== Pasolini ha deditgà blera attenziun a [[Marco Pannella]] ed al [[Partito Radicale]]. Ils onns 1974 e 1975 scriva el numerus artitgels en il ‹[[Corriere della Sera]]› ed autras gasettas deditgads a la battaglia dals [[Partito Radicale (Italia)|Radicali]] ed a la chauma da la fom da [[Marco Pannella]], tranter auter er l’artitgel fitg enconuschent ‹Il fascismo degli antifascisti› (‹Il faschissem dals antifaschists›)<ref>Or dal cudesch ''Scritti corsari'', pagina 65, edì da Garzanti.</ref> (publitgà en il '' [[Corriere della Sera|Corriere]]'' dals 16 da fanadur 1974). L’aspect il pli relevant en connex cun sia simpatia per il Partito Radicale è dentant in auter. Avant ch’el vegn mazzà la notg dal 1. sin ils 2 da november da l’onn 1975 scriva Pier Paolo quai che vegn a daventar ses ultim document public. I sa tracta dal pled ch’el avess stuì far al 15avel congress dal Partito Radicale: {{Citat|Caro Pannella, caro Spadaccia, cari amici radicali […] voi non dovete fare altro (io credo) che continuare semplicemente a essere voi stessi: il che significa essere continuamente irriconoscibili. Dimenticare subito i grandi successi: e continuare imperterriti, ostinati, eternamente contrari, a pretendere, a volere, a identificarvi col diverso; a scandalizzare; a bestemmiare. |Char Pannella, char Spadaccia, chars amis radicals […] vus na stuais far nagut auter (crai jau) che cuntinuar ad esser vus sezs: damai restar nunenconuschaivels. Emblidar subit ils gronds success: e cuntinuar instancablamain, stinadamain, adina cuntrariamain, a pretender, a vulair, a s’identifitgar cun l’auter; a scandalisar; a blastemmar.|Text dal pled da Pier Paolo Pasolini preparà per il 15avel congress dal Partito Radicale<ref>Or dal cudesch ‹Uno shock radicale per il 21° secolo› (‹In schoc radical per il 21avel tschientaner›) da Daniele Capezzone, pagina 190.</ref><ref>[http://www.youtube.com/watch?v=-C5zvenVuK8 Prelecziun da l’intervenziun da Pier Paolo Pasolini al 15avel congress dal Partito Radicale] (chanal da YouTube da Radio Radicale).</ref>}} ===La mort=== {{Citat|La sua fine è stata al tempo stesso simile alla sua opera e dissimile da lui. Simile perché egli ne aveva già descritto, nella sua opera, le modalità squallide e atroci, dissimile perché egli non era uno dei suoi personaggi, bensì una figura centrale della nostra cultura, un poeta che aveva segnato un’epoca, un regista geniale, un saggista inesauribile.|Sia fin è stada sumeglianta a si’ovra, ma tuttina differenta da quella. Sumeglianta, perquai ch’el l’aveva gia descrit en si’ovra, la moda e maniera miserabla e sgarschaivla, differenta, perquai ch’el n’era betg ina da sias figuras, mabain ina figura centrala da nossa cultura, in poet ch’ha marcà in’epoca, in reschissur schenial, in essaist inexauribel.|[[Alberto Moravia]]}} [[File:Ostialido23.jpg|thumb|right|200px|Il monument per Pasolini ad Ostia]] La notg dal 1. sin ils 2 da november da l’onn 1975 vegn Pasolini mazzà a maniera brutala: bastunà e prendì sut ses auto a la splagia da la plazza aviatica en l’aua dad Ostia, ina part da la citad da [[Roma]]. Ina dunna chatta la bara circa a las sis e mesa. L’ami da Pasolini [[Ninetto Davoli]] identifitgescha el. L’omicidi vegn attribuì ad in «ragazzo di vita» da deschset onns che sa declera culpabel: [[Pino Pelosi]] da [[Guidonia]] en la vischinanza da [[Tivoli]]. El haja inscuntrà datiers da la staziun [[Termini]] Pasolini. Quel haja envidà el en ses auto, in [[Alfa Romeo]], per far ensemen in gir. Suenter ina tschaina offrida dal scriptur en ina trattoria en la vischinanza da la baselgia San Paolo sajan els sa rendids a la periferia dad Ostia. La tragedia saja sa sviluppada pervi da pretensiuns sexualas da vart da Pasolini che sajan idas cunter il pail a Pelosi ed hajan manà ad ina dispita che saja escalada davant l’auto. Il scriptur haja smanatschà Pelosi cun in bastun ch’il giuven haja lura pudì tschiffar per patangar Pasolini. Questa versiun vegn rapportada dal teleschurnal RAI il di suenter il delict – cun violar las directivas areguard inquisiziuns currentas ed ignorond las reglas televisivas concernent quai che valeva sco supportabel da lez temp. Il rapport da l’accusà cuntegneva puncts debels evidents: il bastun da lain marsch na pudeva betg esser l’arma da culpir. Ina lutga tranter els dus è vegnida exclusa causa che l’assassin presumptiv n’aveva ni hematoms ni blessuras sumegliantas. Pelosi vegn sentenzià d’emprima instanza pervi dad omicidi cun agid da nunenconuschents ed il december da l’onn 1976 vegn la sentenzia confermada da la dretgira d’appellaziun. Pelosi è restà tar sia confessiun da culpa fin il matg da l’onn 2005, cur ch’el pretenda nunspetgadamain durant in’intervista en la televisiun<ref>Funtauna: [http://www.corriere.it/cronache/08_luglio_22/pasolini_633dc7b8-57ad-11dd-8295-00144f02aabc.shtml ''Corriere della Sera''].</ref> da betg avair commess il delict. El di che l’omicidi saja vegnì commess da trais autras persunas. El ha numnà ils cumplizis mo en in’intervista ils 12 da settember 2008, publitgada en l’essai da retschertga da Giuseppe Lo Bianco e Sandra Rizza ‹Profondo Nero› (Chiarelettere 2009). El agiunscha ch’el n’haja betg ditg la vardad, perquai ch’el haja temì acts da vendetga cunter sia famiglia. Las circumstanzas da la mort da Pasolini n’èn fin oz betg scleridas. Cuntradicziuns en las deposiziuns fatgas davart l’omicidi, supposiziuns davart in’intervenziun dals servetschs secrets durant las inquisiziuns ed intginas passaschas incumplettas u pauc coerentas chattadas en ils documents dal process èn facturs ch’avran las portas a dapli che mo in dubi – sco quai ch’ils amis pli intims da Pasolini (oravant tut Laura Betti) han accentuà repetidamain ils onns sequents. Abstrahà dals fatgs e da las responsabladads realas ch’han manà a sia mort para la fin da Pasolini d’esser emblematica. Intgins han er cumpareglià sia mort cun quella da [[Michelangelo Merisi da Caravaggio]]: {{Citat|Secondo me c’è una forte affinità fra la fine di Pasolini e la fine di Caravaggio, perché in tutt’e due mi sembra che questa fine sia stata inventata, sceneggiata, diretta e interpretata da loro stessi.|Tenor mai sumeglia la fin da Pasolini e la fin da Caravaggio fitg ina l’autra – i para che omaduas fins èn vegnidas inventadas, scrittas en in scenari, inscenadas ed interpretadas dad els sezs.|[[Federico Zeri]]<ref>[http://www.italialibri.net/dossier/pasolini/paralleli4.html ''Pasolini secondo Federico Zeri''], sin: italialibri.net.</ref>}} La publicitad na vegn ditg betg infurmada davart ils svilups da las inquisiziuns e dal process, i resta il parairi d’in delict che provegn da «circumstanzas tschuffas''. Duas emnas suenter il delict vegn publitgà in artitgel da la schurnalista Oriana Fallaci da Firenze cun l’ipotesa d’ina premeditaziun e d’ina participaziun da nunenconuschents, ma en il fratemp eran ils dus protagonists sparids or da las novitads. Diesch onns pli tard cumenzan las medias a sustegnair l’ipotesa da Fallaci, descrivend Pelosi sco «ragazzo di vita'' da la staziun Termini, il qual Pasolini haja demascrà sco carmalader per in’eventuala acziun da puniziun (sco incumbensaders èn da supponer adversaris politics u glieud dal milieu). Il motiv: ina maltscheccadad da Pasolini – cun sias finamiras altruisticas da prender davent da la via intgins giuvens – envers ils incumbensaders. Il film da [[Marco Tullio Giordana]] cumpara 20 onns suenter la mort da Pasolini. Il film mussa l’andament uffizial da l’inquisiziun che ruinescha definitivamain la versiun da la defensiun da Pelosi. I cumparan perditgas che constateschan ch’il giuven n’haja nagina relaziun cun il milieu da la prostituziun masculina. Trenta onns suenter la mort, ensemen cun la revocaziun da la deposiziun da Pelosi, cumpara la testimonianza da [[Sergio Citti]] – in ami e collega da Pasolini – davart la spariziun d’ina copia da l’ultim film ‹[[Salò o le centoventi giornate di Sodoma|Salò]]› ed in eventual inscunter cun glieud dal milieu per tractar la restituziun. Sergio Citti mora intginas emnas pli tard. In’ipotesa bler pli inquietanta collia dentant la mort da Pasolini cun la ‹lutga da pussanza› ch’aveva lieu sin il sectur petrochemic tranter Eni e Montedison, tranter [[Enrico Mattei]] ed [[Eugenio Cefis]]. Pasolini è effectivamain s’interessà per la rolla da Cefis en l’istorgia ed en la politica taliana: el era dasper Mattei ina da las duas figuras-clav en ‹[[Petrolio]]›, il roman da retschertga (publitgà ditg suenter la mort da Pasolini l’onn 1992), vi dal qual el ha lavurà curt avant sia mort. Pasolini aveva presumà, sa basond sin differentas funtaunas, che Cefis alias Troya (l’alias en il roman ‹Petrolio›) haja giugà ina rolla en il stragismo (terrorissem da dretga) talian en connex cun il petroli ed ils entretschaments internaziunals. Segund auturs recents<ref>Borgna e Lucarelli: [http://temi.repubblica.it/micromega-online/cosi-mori-pasolini/ ''Così morì Pasolini''], sin: ''MicroMega''.</ref> e tenor intginas ipotesas giudizialas sustegnidas da differents elements è Pasolini propi vegnì mazzà pervi da questas retschertgas.<ref>Cf. per exempel il cudesch da [[Gianni D’Elia]], ''Il petrolio delle stragi'', Effigie, Milaun 2006, sco er ''[https://web.archive.org/web/20100401122518/http://espresso.repubblica.it/dettaglio/giallo-pasolini/2123909/2 Giallo Pasolini]'' da Carla Benedetti en ''[[L’Espresso]]''.</ref> Il 1. d’avrigl 2010 han l’advocat Stefano Maccioni e la criminologa Simona Ruffini survegnì ina decleraziun d’ina nova perditga che pudess mussar novas vias investigativas.<ref>Tenor [http://www.newnotizie.it/2010/04/01/omicidio-pasolini-trovato-nuovo-testimone-aperte-nuove-piste/ newnotizie.it].</ref> Pasolini repaussa sin il santeri da [[Casarsa della Delizia]] ([[Provinza Pordenone|Pordenone]]). ==Renconuschientschas== Il num da Pier Paolo Pasolini portan: * il teater communal da [[Cervignano del Friuli]] ([[Udine]]) * ina gronda via ad [[Udine]] * ina via en il nord da Roma en il quartier Ottavia, datiers da la [[via Trionfale]] * la biblioteca communala dal [[Municipio XII]] a [[Spinaceto]] ([[Roma]])<ref>[http://www.comune.roma.it/was/wps/portal/!ut/p/_s.7_0_A/7_0_21L?menuPage=/Area_di_navigazione/Sezioni_del_portale/Il_comune_per_argomenti/Arte,_Cultura_e_Sport/Biblioteche_di_Roma/Le_Biblioteche_ed_i_Centri_specializzati/Biblioteca_Pier_Paolo_Pasolini/&flagSub= ''Biblioteca Pier Paolo Pasolini''].</ref> L’administraziun communala da [[Ciampino]] ha deditgà ad el l’onn 1997 la biblioteca communala.<ref>[https://web.archive.org/web/20120118162240/http://www.comune.ciampino.roma.it/home/index.php?option=com_content&task=view&id=195&Itemid=251 ''Biblioteca comunale di Ciampino Pier Paolo Pasolini''].</ref><ref>La biblioteca sa chatta en la Via 4 novembre.</ref> A partir dal december da l’onn 1951 enfin la fin da l’onn 1954 ha Pasolini instruì a Ciampino a la scola media da la Via Pignatelli che n’exista betg pli; in da ses scolars era [[Vincenzo Cerami]], in enconuschent scriptur, schurnalist e scenarist. Quel ha cumenzà a lavurar sco assistent da Pasolini. A l’inauguraziun han participà il president da la citad da quella giada [[Antonio Rugghia]], [[Walter Veltroni]] e [[Willer Bordon]] (il segund era da lez temp vicepresident dal cussegl dals ministers e minister dals bains culturals ed il terz sutsecretari dals bains culturals). ===Omagis=== ====Musica==== * ''Piazza Dei Cinquecento'', in toc da la gruppa [[Ianva|IANVA]] da [[Genova]] che figurescha sin l’album ''Italia: ultimo atto'' da l’onn 2009 reconstruescha l’ultima saira da Pasolini a maun da ses patratgs. * ''Lamento per la morte di Pasolini'', ina chanzun scritta da [[Giovanna Marini]] il december da l’onn 1975 che fa diever da la narraziun populara respectivamain d’in modul d’in chant religius extra-liturgic da las Abruzzas, ‹L’orazione di San Donato›. * ''[[Una storia sbagliata/Titti#Una storia sbagliata|Una storia sbagliata]]'' da l’onn 1980, scritta da [[Fabrizio De André]] e [[Massimo Bubola]]. Davart questa chanzun ha De André ditg: «Nel testo di ‹Una storia sbagliata› rievoco la tragica vicenda di Pier Paolo Pasolini. È una canzone su commissione, forse l’unica che mi è stata commissionata. Mi fu chiesta come sigla per due documentari-inchiesta sulle morti di Pasolini e [[Wilma Montesi]]» («En il text dad ‹Una storia sbagliata› regord jau a l’istorgia tragica da Pier Paolo Pasolini. Igl è ina chanzun fatga per incumbensa, forsa l’unica che jau hai fatg per incumbensa. Els han dumandà ina chanzun da reclama per dus films documentars da retschertga davart la mort da Pasolini e Wilma Montesi»). * ''A Pà'', ina chanzun scritta da [[Francesco De Gregori]] (''[[Scacchi e tarocchi]]'', 1985). * Il cumponist [[Roberto De Simone]] cumpona l’onn 1985 in ''Requiem in memoria di Pier Paolo Pasolini''. * ''Ostia (The Death Of Pasolini)'', ina chanzun interpretada dal duo [[Coil]] en il gener da musica [[industrial]] che figurescha sin l’[[album]] ''Horse Rotorvator'' (1986). * ''Pier Paolo'', [[opera]], premiera ils 23 da matg da l’onn 1987 en il teater statal da Kassel<ref>[[:de:Staatstheater Kassel|Opera da Kassel en la Vichipedia tudestga]].</ref> (text da Gerd Uecker e musica da Walter Haupt). * [[Renato Zero]] chanta sin l’album ''[[Quando non sei più di nessuno]]'' da l’onn 1993, ''Casal de’ Pazzi'', ina chanzun inspirada da l’ovra dal reschissur-poet. * [[Scott Walker]] deditgescha a Pasolini sin l’album ''Tilt'' da l’onn 1995 il toc ''Farmer in the city''. * La gruppa talian-giapunais-americana [[Blonde Redhead]] ha registrà la chanzun ''Pier Paolo'' en memoria da Pasolini. Ella fa part da l’album ''Fake can be just as good'' (1997). * Il chantadur englais [[Morrissey]] citescha Pasolini en la chanzun ''You have killed me'', la quala fa part da ses album ''Ringleader of the Tormentors'' (2006). * Il chantadur [[Flavio Giurato]] sin l’ultim album ''Il Manuale del Cantautore'' (Interbeat 2007). * [[Linda Valori]] interpretescha il toc ''Pasolini Scrive'' (2008), scrit da [[Maurizio Fabrizio]]. * En il toc ''Baudelaire'' che figurescha sin l’album ''[[Amen (Baustelle)]]'' (2008) da [[Baustelle]] vegn Pasolini cità sco exempel per l’engaschi social e cultural. * La collecziun ''Songs For A Child – A Tribute To Pier Paolo Pasolini'', cun contribuziuns d’artists che derivan dal mund da la [[musica underground]] europeic. * Il toc ''Ciant'' che figurescha sin l’album ''Distances'' ([[Editions of Contemporary Music|ECM]], 2008), nominà per il Grammy, concepì dal pianist furlan [[Glauco Venier]] ed interpretà dal chantadur englais [[Norma Winstone]] unescha il text da la poesia ''[[Casarsa della Delizia|Ciant da li ciampanis]]'' cun la musica dad Erik Satie. * En la chanzun ''Alla mia nazione'' che figurescha sin l’album ''100celle city rockers'' interpretescha [[Klaxon]] la poesia cun il medem num da Pasolini. * Il chantautur florentin Massimiliano Larocca dovra Pier Paolo Pasolini sco fil cotschen e deditgescha mintgamai ina chanzun da sias lavurs discograficas a Pasolini: el translatescha dal furlan e fa la musica per la poesia da Pasolini ''Il nini muart'' che figurescha sin ses emprim album ''Il ritorno delle passioni'' (2005). Sin ses segund disc ''La breve estate'' (2008) deditegscha el a Pasolini la chanzun ''Le ceneri di Pasolini (Lettera dal dopostoria)''. ====Film==== * In omagi cinematografic a la mort da Pier Paolo Pasolini fa [[Nanni Moretti]] a la fin da l’emprima episoda dal film ''[[Caro diario]]'' da l’onn 1993, en il qual l’autur percurra cun ina vespa las vias dad Ostia fin ch’el cuntanscha il lieu dal mazzament. La scena vegn accumpagnada da la musica ''[[The Köln Concert]]'' da [[Keith Jarrett]]. * En il film ''[[Magi randagi]]'' da [[Sergio Citti]] da l’onn 1996 parturescha ina dunna en quel lieu, nua che Pasolini è vegnì mazzà. En il medem lieu, davant il monument, è vegnida registrada ina scena dramatica dal film ''[[Amore tossico]]'' da [[Claudio Caligari]] (1983) e dal film ''[[Uno a me, uno a te e uno a Raffaele]]'' da [[Jon Jost]] (1995), en la quala in dals protagonists dat in lavachau intellectual al scriptur. * Ils reschissurs [[Daniele Ciprì]] e [[Franco Maresco]] han deditgà a Pasolini in film mez lung cun il titel ''Arruso''. * Il reschissur [[Marco Tullio Giordana]] ha registrà l’onn 1995 il film ''[[Pasolini, un delitto italiano]]'', inspirà dal cudesch dad [[Enzo Siciliano]] ''Vita di Pasolini'', publitgà il medem onn da [[Giunti Editore|Giunti]]. * En il film [[I cento passi]], medemamain da [[Marco Tullio Giordana]], legia il protagonist [[Luigi Lo Cascio]], interpretà da [[Peppino Impastato]]. Er sia mamma legia ina part da ''Supplica a mia madre'' scritta dal poet Pasolini. * Ils films ''[[Nerolio]]'' ed ''[[Un mondo d’amore]]'' dad Aurelio Grimaldi tractan la vita da Pasolini, la persuna ch’ha influenzà il pli fitg l’ovra dal reschissur. * Il film documentar ''[[Pasolini prossimo nostro]]'' da [[Giuseppe Bertolucci]] (2006). * Il film documentar ''Das Mitleid ist gestorben. Pier Paolo Pasolini und Italien'' dad [[Ebbo Demant]], Germania, 1978. ====Litteratura e comics==== * ''Le ceneri di Pasolini'', comic grafic da [[Graziano Origa]], trais tavlas en alv e nair cun plima da dissegnar e tusch, publitgà en la gasetta ''Contro'', numer 6, il mars 1976. * Il dissegnader da comics [[Davide Toffolo]] ha publitgà in roman en furma da comic ''Intervista a Pasolini'', deditgà a Pasolini. In viadi fantastic tras ils lieus ed ils patratgs dal poet furlan. * ''Il delitto Pasolini'' da Gianluca Maconi edì da Becco Giallo l’october 2005. ====Auters omagis==== * Il scriptur ed autur da televisiun [[Carlo Lucarelli]] ha deditgà l’onn 2005 in’ediziun da l’emissiun da televisiun ''[[Blu notte|Blu Notte – Misteri Italiani]]'' a la mort dal poet, reconstruind ils fatgs ed intercurind il cas. L’emissiun è vegnida emessa sin [[RAI]] ils 9 d’october 2005, curt avant ch’igl è stà 30 onns che Pasolini è mort (ils 2 da november 1975). * La poetessa e dramaturga Maura Del Serra ha deditgà a Pasolini il text teatral Trasumanar. L’act da Pasolini en ''L’Ulisse. Rivista di poesia, arti e scritture'', numer 10 (Poesia e teatro, teatro di poesia, tom II), matg 2008. * Il poet Cosimo Aruta ha integrà en sia collecziun ''Pampuglie'' da l’onn 1992 ina poesia deditgada a Pasolini. Cun Pasolini parta el il cumbat cumplex cun la pussanza culturala, il cumbat cunter las convenziuns, l’intervenziun insupportabla da la pussanza religiusa, la veglia da libertad en la purezza interiura. * La scriptura [[Oriana Fallaci]] ha scrit ina brev commemorativa a Pasolini, cur ch’ella ha udì ch’el saja vegnì mazzà. * Il scriptur [[Fulvio Abbate]] ha scrit l’essai ''C’era una volta Pier Paolo Pasolini'' (Edizioni de l’Unità, 2005), suenter ch’el aveva gia regurdà a Pasolini en il roman ''Oggi è un secolo'' (Theoria, 1992). ==Ovras== ===Poesias=== * ''Poesie a Casarsa'', Libreria Antiquaria Mario Landi, Bologna 1942. * ''Poesie'', Stamperia Primon, San Vito al Tagliamento 1945. * ''Diarii'', Pubblicazioni dell’Academiuta, Casarsa 1945 (restampa en facsimile 1979, cun ina prefaziun da Nico Naldini). * ''I pianti'', Pubblicazioni dell’Academiuta, Casarsa 1946. * ''Dov’è la mia patria'', cun 13 dissegns da G. Zigaina, Edizioni dell’Academiuta, Casarsa 1949. * Tal còur di un frut, Edizioni di Lingua Friulana, Tricesimo 1953 (nova ediziun edida da Luigi Ciceri, Forum Julii, Udine 1974). * ''Dal diario'' (1945–1947), Leonardo Sciascia, Caltanissetta 1954 (nova ediziun 1979, cun in’introducziun da Leonardo Sciascia, illustraziuns da Giuseppe Mazzullo). * ''La meglio gioventù'', Sansoni (''Biblioteca di Paragone''), Firenze 1954. * ''Il canto popolare'', Edizioni della Meridiana, Milaun 1954. * ''Le ceneri di Gramsci'', Garzanti, Milaun 1957 (nova ediziun Einaudi, Turin 1981, cun in essai critic da Walter Siti). * ''L’Usignolo della Chiesa Cattolica'', Longanesi, Milaun 1958 (nova ediziun Einaudi, Turin 1976). * ''Roma 1950. Diario'', All’insegna del pesce d’oro (Scheiwiller), Milaun 1960. * ''Sonetto primaverile'' (1953), Scheiwiller, Milaun 1960. * ''La religione del mio tempo'', Garzanti, Milaun 1961 (nova ediziun Einaudi, Turin 1982). * ''Poesia in forma di rosa'' (1961–1964), Garzanti, Milaun 1964. * ''Poesie dimenticate'', edì da Luigi Ciceri, Società filologica Friulana, Udine 1965. * ''Trasumanar e organizzar'', Garzanti, Milaun 1971. * ''La nuova gioventù. Poesie friulane'' 1941–1974, Einaudi, Turin 1975. * ''Le poesie: Le ceneri di Gramsci, La religione del mio tempo, Poesia in forma di rosa, Trasumanar e organizzar''; Garzanti, Milaun 1975. * Pasolini ''Poesie e pagine ritrovate'' edì dad Andrea Zanzotto e Nico Naldini Ed. Lato Side 1980. * ''Bestemmia. Tutte le poesie'', 2 toms, edì da Graziella Chiarcossi e Walter Siti, prefaziun da Giovanni Giudici, Garzanti, Milaun 1993 (nova ediziun en ''Elefanti'', 4 toms, 1995–1996). * ''Poesie scelte'', edì da Nico Naldini e Francesco Zambon, cun in’introducziun da F. Zambon, TEA, Milaun 1997. * ''Tutte le poesie'', 2 toms en ina stgatla, da e cun in scriver da ''W. Siti'', essai introductiv da Fernando Bandini, Mondadori, Milaun 2003. ===Translaziuns poeticas=== ====Dal latin==== * Dall<nowiki>’</nowiki>''Eneide'', en Umberto Todini, ''Virgilio e Plauto'', ''Pasolini e Andrea Zanzotto|Zanzotto''. ''Inediti e manoscritti d’autore tra antico e moderno'', en: ''Lezioni su Pasolini'', edì da ''Tullio De Mauro'' e Francesco Ferri, Sestante, Ascoli Piceno 1997, p.&nbsp;56. ====Dal franzos==== * Roger Allard, ''Storia di Yvonne'', en: ''Poesia straniera del Novecento'', edì dad Attilio Bertolucci|A. Bertolucci, Garzanti, Milaun 1958, p.&nbsp;82–87. * Jean Pellerin, ''La romanza del ritorno'', en: ''Poesia straniera del Novecento'', edì dad Attilio Bertolucci|A. Bertolucci, Garzanti, Milaun 1958, p.&nbsp;88–93. * André Frénaud, ''Esortazione ai poveri'', en: ''L’Europa letteraria'', december 1960. ====En furlan==== * Niccolò Tommaseo, ''A la so Pissula Patria'', en: ''Il Stroligùt'', numer 1, avust 1945, p.&nbsp;19. * Giuseppe Ungaretti, ''Luna'', en: ''Il Stroligùt'', numer 2, avrigl 1946, p.&nbsp;19. ====Dal grec en furlan==== * ''Tre frammenti di Saffo'', en: Massimo Fusillo, ''La Grecia secondo Pasolini. Mito e cinema'', La Nuova Italia, Firenze 1996, p.&nbsp;243–244. ===Belletristica=== * ''Ragazzi di vita'', Garzanti, Milaun 1955 (nova ediziun: Einaudi, Turin 1979, cun in’annexa che cuntegna ''Il metodo di lavoro'' ed ''I parlanti''). * ''Una vita violenta'', Garzanti, Milaun 1959 (nova ediziun: Einaudi, Turin 1979). * ''L’odore dell’India'', Longanesi, Milaun 1962 (nova ediziun Guanda, Parma 1990, cun in’intervista da Renzo Paris ad Alberto Moravia). * ''Il sogno di una cosa'', Garzanti, Milaun 1962. * ''Alì dagli occhi azzurri'', Garzanti, Milaun 1965. * ''Teorema'', Garzanti, Milaun 1968. * ''La Divina Mimesis'', Einaudi, Turin 1975 (nova ediziun 1993, cun in’introducziun da Walter Siti). * ''Amado mio'' ed ''Atti impuri'', cun in scriver dad A. Bertolucci, ediziun edida da Concetta D’Angeli, Garzanti, Milaun 1982. * ''Petrolio'', edì da Maria Careri e Graziella Chiarcossi, cun in commentari filologic dad Aurelio Roncaglia, Einaudi, Turin 1992. * ''Un paese di temporali e di primule'', edì da Nico Naldini, Guanda, Parma 1993 (cuntegna ultra da raquints er essais furlans). * ''Romàns'', ''Un articolo per il ‹Progresso›'' e ''Operetta marina'', edì da Nico Naldini, Guanda, Parma 1994. * ''Storie della città di Dio. Racconti e cronache romane (1950–1966)'', edì da Walter Siti, Einaudi, Turin 1995. * ''Romanzi e racconti'', 2 toms, edì da Walter Siti e Silvia De Laude, cun dus essais da W. Siti, Mondadori, Milaun 1998. * ''Petrolio'', edì da Silvia De Laude, cun in commentari filologic dad Aurelio Roncaglia, Mondadori, Milaun 2005. ===Scenaris e texts per il kino=== * ''La notte brava'', en: ''Filmcritica'', 11/12 1959. * ''Accattone'', prefaziun da Carlo Levi, <small>FM</small>, Roma 1961; pli tard en ''Accattone, Mamma Roma, Ostia'', introducziun dad Ugo Casiraghi, Garzanti, Milaun 1993, p.&nbsp;23–236. * ''Mamma Roma'', Rizzoli, Milaun 1962; pli tard en ''Accattone, Mamma Roma, Ostia'', cit., p.&nbsp;239–401. * ''Il Vangelo secondo Matteo'', edì da Giacomo Gambetti, Garzanti, Milaun 1964; pli tard en ''Il Vangelo, Edipo, Medea'', introducziun da Morando Morandini, Garzanti, Milaun 1991, p.&nbsp;7–300. * ''La commare secca'', en: ''Filmcritica'', october 1965. * ''Uccellacci e uccellini'', Garzanti, Milaun 1966. * ''Edipo re'', Garzanti, Milaun 1967, pli tard en ''Il Vangelo, Edipo, Medea'', cit., p.&nbsp;313–454. * ''Che cosa sono le nuvole?'', en ''Cinema e Film'', 1969. * ''Porcile'' (materia da l’emprima episoda, titel original ''Orgia''), en: ''ABC'', 10 da schaner 1969. * ''Appunti per un poema sul Terzo Mondo'' (materia), en ''Pier Paolo Pasolini. Corpi e luoghi'', edì da Michele Mancini e Giuseppe Perrella, Theorema, Roma 1981, p.&nbsp;35–44. * ''Ostia'', in film da Sergio Citti, scenari da S. Citti e Pier Paolo Pasolini, Garzanti, Milaun 1970; pli tard en ''Accattone, Mamma Roma, Ostia'', cit., p.&nbsp;405–566. * ''Medea'', Garzanti, Milaun 1970; pli tard en ''Il Vangelo, Edipo, Medea'', cit., p.&nbsp;475–605. * ''Il padre selvaggio'' (raquint, scenari per in film mai realisà), Einaudi, Turin 1975. * ''Trilogia della vita'' (''Il Decameron, I racconti di Canterbury, il Fiore delle Mille e una notte''), edì da Giorgio Gattei, Cappelli, Bologna 1975; nova ediziun Oscar Mondadori, Milaun 1987, e Garzanti, Milaun 1995, cun in’introducziun da Gianni Canova. * ''San Paolo'', Einaudi, Turin 1977. * ''Appunti per un’Orestiade africana'', edì dad Antonio Costa, Quaderni del Centro Culturale di Copparo, Copparo (Ferrara) 1983. * ''Ignoti alla città'' (commentari), en: Pier Paolo Pasolini, ''Il cinema in forma di poesia'', edì da Luciano De Giusti, Cinemazero, Pordenone 1979, p.&nbsp;117–18. * ''La canta delle marane'' (commentari), en: ''ibid''., p.&nbsp;119–20. * ''Comizi d’amore'' (skizza preparativa), en: ''ibid''., p.&nbsp;123–27. * ''Storia indiana'' materia , en: ''ibid''., p.&nbsp;134–35. * ''Le mura di Sana’a'' (commentari), en: ''Epoca'', 27 da mars 1988. * ''Porno-Teo-Kolossal'', en: Cinecritica, avrigl-zercladur 1989. * ''Sant’Infame''. * ''La Terra vista dalla Luna'', scenari sco comic, preschentaziun da Serafino Murri, en: ''MicroMega'', october-november 1995. * ''La Nebbiosa'', en: ''Filmcritica'', 459/460, november-december 1995. * ''Per il cinema'', 2 toms en ina stgatla, edì da Walter Siti e Franco Zabagli, cun dus scrivers da Bernardo Bertolucci e Mario Martone, essai introductiv da Vincenzo Cerami, Mondadori, Milaun 2001. ===Teater=== * ''Italie Magique'', en ''Potentissima signora'', chanzuns e dialogs scrits per Laura Betti, Longanesi, Milaun 1965, p.&nbsp;187–203. * ''Pilade'', en: ''Nuovi Argomenti'', fanadur-december 1967. * ''Affabulazione'', en: ''Nuovi Argomenti'', fanadur-settember 1969. * ''Calderón'', Garzanti, Milaun 1973. * ''I Turcs tal Friùl'', edì da Luigi Ciceri, Forum Julii, Udine 1976 (nova ediziun publitgada dad Andreina Nicoloso Ciceri, Società filologica friulana, Udine 1995). * ''Affabulazione-Pilade'', preschentaziun dad Attilio Bertolucci, Garzanti, Milaun 1977. * ''Porcile, Orgia, Bestia da stile'', cun in’annotaziun dad Aurelio Roncaglia, Garzanti, Milaun 1979. * ''Teatro (Calderón, Affabulazione, Pilade, Porcile, Orgia, Bestia da stile)'', prefaziun da Guido Davico Bonino, Garzanti, Milaun 1988. * ''Affabulazione'', cun in’annotaziun da Guido Davico Bonino, Einaudi, Turin 1992. * ''La sua gloria'' (drama en 3 acts e 4 maletgs, 1938), en: ''Rendiconti'', 40, mars 1996, p.&nbsp;43–70. * ''Teatro'', edì da Walter Siti e Silvia De Laude, cun duas intervistas cun L. Ronconi e S. Nordey, Mondadori, Milaun 2001. * ''Bestia da stile'', edì da Pasquale Voza, Editrice Palomar, Bari 2005. ===Traducziuns da teater=== * Eschilo, ''Orestiade'', traducziun da Pier Paolo Pasolini, edì da l’Istituto Nazionale del Dramma Antico per le rappresentazioni classiche nel teatro greco di Siracusa, Urbino 1960; pli tard Einaudi, Turin 1960 e 1988, cun ina brev dal translatur. * Plauto, ''Il vantone'', traducziun da Pier Paolo Pasolini, Garzanti, Milaun 1963 (nova ediziun 1994, cun la preschentaziun dad U. Todini). ===Essais=== * ''Passione e ideologia'' (1948-1958), Garzanti, Milaun 1960 (nova ediziun Einaudi, Turin 1985, cun in essai introductiv da Cesare Segre e Garzanti, Milaun 1994, cun ina prefaziun dad A. Asor Rosa). * ''Empirismo eretico'', Garzanti, Milaun 1972. * ''Scritti corsari'', Garzanti, Milaun 1975 (nova ediziun 1990, cun ina prefaziun dad A. Berardinelli). * ''Volgar’eloquio'', edì dad Antonio Piromalli e Domenico Scafoglio, Athena, Napoli, 1976. * ''Lettere luterane'', Einaudi, Turin, 1976; cun in’introducziun dad Alfonso Berardinelli, 2003. * ''Descrizioni di descrizioni'', edì da Graziella Chiarcossi, Einaudi, Turin 1979 (nova ediziun Garzanti, Milaun 1996, cun ina prefaziun da Giampaolo Dossena). * ''Il Portico della Morte'', edì da Cesare Segre, Associazione Fondo Pier Paolo Pasolini, Garzanti Milaun 1988. * ''Antologia della lirica pascoliana. Introduzione e commenti'', edì da Marco Antonio Bazzocchi, essai introductiv da M. A. Bazzocchi ed Ezio Raimondi, Einaudi, Turin 1993. * ''I film degli altri'', edì da Tullio Kezich, Guanda, Parma 1996. * ''Poesia dialettale del Novecento'', edì da Mario dell’Arco e Pier Paolo Pasolini, introducziun da Pasolini, Guanda, Parma 1952 (nova ediziun Einaudi, Turin 1995, cun ina prefaziun da Giovanni Tesio). * ''Canzoniere italiano. Antologia della poesia popolare'', edì da Pier Paolo Pasolini, Guanda, Parma 1955 (nova ediziun Garzanti, Milaun 1972 e 1992). * ''Pier Paolo Pasolini e il setaccio 1942-1943'', edì da Mario Ricci, Cappelli, Bologna 1977, cun scrivers da Roberto Roversi e Gianni Scalia (cuntegna ils suandants essais da Pasolini: ''‹Umori› di Bartolini''; ''Cultura italiana e cultura europea a Weimar''; ''I giovani, l’attesa''; ''Noterelle per una polemica''; ''Mostre e città''; ''Per una morale pura in Ungaretti''; ''Ragionamento sul dolore civile''; ''Fuoco lento''; ''Collezioni letterarie''; ''Filologia e morale''; ''Personalità di Gentilini''; ''‹Dino› e ‹Biografia ad Ebe›''; ''Ultimo discorso sugli intellettuali''; ''Commento a un’antologia di ‹lirici nuovi›''; ''Giustificazione per De Angelis''; ''Commento allo scritto del Bresson''; ''Una mostra a Udine''). * ''Stroligùt di cà da l’aga'' (1944) – ''Il Stroligùt'' (1945-1946) – ''Quaderno romanzo'' (1947), reproducziun en facsimile da la revista da l’Academiuta friulana, edì dal Circolo filologico linguistico padovano, Padova, 1983 (cuntegna ils suandants essais da Pasolini: ''Dialet, lenga e stil''; ''Academiuta di Lenga Furlana''; ''Alcune regole empiriche d’ortografia''; ''Volontà poetica ed evoluzione della lingua''). * ''Saggi sulla letteratura e sull’arte'', 2 toms, edì da Walter Siti e Silvia De Laude, cun in essai da Cesare Segre, Mondadori, Milaun, 1999. * ''Saggi sulla politica e sulla società'', edì da Walter Siti e Silvia De Laude, cun in essai da Piergiorgio Bellocchio, Mondadori, Milaun 1999. ===Programs radiofonics=== * ''Paesaggi e scrittori'', Il Friuli, edì da Pier Paolo Pasolini, sonda ils 17 d’avust 1956, program naziunal, a las 11.00. ===Dialogs cun ils lecturs=== * ''Le belle bandiere. Dialoghi'' 1960-1965, edì da Gian Carlo Ferretti, Editori Riuniti, Roma 1977 (cuntegna ina tscherna da dialogs publitgads en la gasetta emnila ‹Vie Nuove› tranter ils 4 da zercladur ed ils 30 da settember 1965). * ''Il caos'', edì da Gian Carlo Ferretti, Editori Riuniti, Roma 1979 (cuntegna ina tscherna da dialogs publitgads en la gasetta emnila ‹Tempo›, dals 6 d’avust 1968 fin ils 24 da schaner 1970). * ''I dialoghi'', edì da Giovanni Falaschi, cun ina prefaziun da Gian Carlo Ferretti, Editori Riuniti 1992 (cumpiglia tut ils dialogs publitgads en ‹Vie Nuove› e ‹Tempo›). ==Filmografia== * ''Accattone'' [tudestg: ''Accattone – Wer nie sein Brot mit Tränen ass''] (1961) * ''Mamma Roma'' (1962) * ''Ro.Go.Pa.G.'', l’episoda ''La ricotta'' [tudestg: ''Der Weichkäse''] (1963) * ''La rabbia'' (1963), Pasolini ha surpiglià la reschia da l’emprima part, quella da la segunda part ha surpiglià Giovannino Guareschi * ''Comizi d’amore'' [tudestg: ''Gastmahl der Liebe''] (1964) * ''Sopralluoghi in Palestina per il Vangelo secondo Matteo'' [tudestg: ''Ortsbesichtigungen in Palästina''] (1964) * ''Il Vangelo secondo Matteo'' [tudestg: ''Das 1. Evangelium – Matthäus''] (1964) * ''Uccellacci e uccellini'' [tudestg: ''Grosse Vögel, kleine Vögel''] (1966) * ''Le streghe'' [tudestg: ''Hexen von heute''], l’episoda ''La Terra vista dalla Luna'' [tudestg: ''Die Erde vom Mond aus gesehen''] (1967) * ''Che cosa sono le nuvole?'' [tudestg: ''Was sind die Wolken?''], in’episoda dal film ''Capriccio all’italiana'' (1967) * ''Edipo re'' [tudestg: ''Edipo Re – Bett der Gewalt''] (1967) * ''Appunti per un film sull’India'' [tudestg: ''Notizen für einen Film über Indien''] (1967-1968) * ''Teorema'' [tudestg: ''Teorema – Geometrie der Liebe''] (1968) * ''Amore e rabbia'' [tudestg: ''Liebe und Zorn''], l’episoda ''La sequenza del fiore di carta'' [tudestg: ''Die Geschichte einer Papierblume''] (1968) * ''Porcile'' [tudestg: ''Der Schweinestall''] (1968-1969) * ''Appunti per un’Orestiade africana'' [tudestg: ''Notizen zu einer afrikanischen Orestie''] (1968-1969) * ''Medea'' (1969) * ''Il Decameron'' [tudestg: ''Decameron''] (1971) * ''Le mura di Sana’a'' [tudestg: ''Die Mauern von Sana’a''] (1971) * ''I racconti di Canterbury'' [tudestg: ''Pasolinis tolldreiste Geschichten''] (1972) * ''Il fiore delle Mille e una notte'' [tudestg: ''Erotische Geschichten aus 1001 Nacht''] (1974) * ''Salò o le 120 giornate di Sodoma'' [tudestg: ''Die 120 Tage von Sodom''] (1975) * ''Porno-Teo-Kolossal'' (1976) (incumplet pervi da la mort da Pasolini l’onn 1975) ==Annotaziuns== <references/> ==Bibliografia da la critica== Tar critichers da tut il mund ha l’ovra da Pier Paolo Pasolini sveglià e sveglia anc adina interess enorm. La bibliografia da la critica areguard l’autur è fitg vasta. ==Colliaziuns == * [http://www.italialibri.net/autori/pasolinip.html Biografia da Pier Paolo Pasolini], sin: ''ItaliaLibri'' * [http://www.italialibri.net/dossier/pasolini/paralleli1.html#Top_of_Page ''Pasolini e Caravaggio, uniti da un comune destino''], sin: ''ItaliaLibri'' * [https://web.archive.org/web/20111230174522/http://www.lastoriasiamonoi.rai.it/puntata.aspx?id=407& L''a Passione secondo Pier Paolo''], sin: ''Rai Educational – La storia siamo noi'' * [http://www.centrostudipierpaolopasolinicasarsa.it/ Centro Studi Pier Paolo Pasolini – Casarsa] * [https://www.imdb.com/name/nm0001596/ Pier Paolo Pasolini sin IMDB] * [https://web.archive.org/web/20080626002053/http://www.cinetecadibologna.it/archivio/pasolini/archivio_pas.htm ''Centro Studi – Archivio Pier Paolo Pasolini della Cineteca di Bologna''] * [http://www.antoniopiromalli.it/rass_Pasolini_index.htm Notizias, maletgs e commentaris davart ‹Volgar’eloquio› da Pier Paolo Pasolini], da l’archiv dal Fondo Antonio Piromalli * [http://www.comune.ciampino.roma.it/home/index.php?option=com_content&task=view&id=891&Itemid=455 Pier Paolo Pasolini sin la pagina d’internet da la vischnanca Ciampino, nua che Pasolini ha instruì dal 1951 fin il 1954] * [https://web.archive.org/web/20120112054205/http://www.lucanianews24.it/?p=9485 ''Un Mistero a Barile la targa commemorativa per Pier Paolo Pasolini tra l’indifferenza di tutti'', per il 33avel onn da sia mort, ils 2 da november 2008] * [https://web.archive.org/web/20090606113101/http://poesia.wikispaces.com/search/view/Pasolini Films cun ovras da Pasolini sin Videopoesia] * [https://web.archive.org/web/20190913162323/http://lnx.whipart.it/letteratura/908/bestemmia-pier-paolo-pasolini.html Whipart-Associazione Onlus], remartga dad Antonio Colecchia davart la collecziun ''Bestemmia'' ed intginas poesias * [https://web.archive.org/web/20111225031000/http://www.pasolini.net/2novembre2008-01.htm Per Pier Paolo Pasolini], sin il 33avel onn da sia mort * [http://www.pasolini.net/ ''Pagine corsare, vita e opere di Pier Paolo Pasolini''] * [https://web.archive.org/web/20160310003248/http://premioletterariocastelfiorentino.it/aspettando/aspettando_2006/aspettando_testi_06.htm Omagi a Pier Paolo Pasolini (sin la pagina-web dal Premio Letterario Castelfiorentino)] * [http://www.pierpaolopasolini.it/ Pagina-web taliana deditgada a Pier Paolo Pasolini] {{DEFAULTSORT:Pasolini, Pier Paolo}} [[Categoria:Film]] [[Categoria:Artitgels recumandads (Film)]] 8wj6ziet4bdw7yss8o9d6sdamn37lcv