Бикипиэдьийэ sahwiki https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D2%AF%D1%80%D2%AF%D0%BD_%D1%81%D0%B8%D1%80%D1%8D%D0%B9 MediaWiki 1.45.0-wmf.3 first-letter Миэдьийэ Аналлаах Ырытыы Кыттааччы Кыттааччы ырытыыта Бикипиэдьийэ Бикипиэдьийэ ырытыыта Билэ Билэ ырытыыта MediaWiki MediaWiki-ни ырытыы Халыып Халыыбы ырытыы Көмө Көмөнү ырытыы Категория Категорияны ырытыы TimedText TimedText talk Модуль Обсуждение модуля 0 940 418822 411861 2025-06-11T01:30:07Z Ojkhol 24881 /* Биография */ 418822 wikitext text/x-wiki {{Суруйааччы | Аата = Бүөтүр Тобуруокап | Аатын оригинаала = | Ойуу = Toburokov-Portret.jpg | Кэтитэ = | Ойуу суруга = | Төрүүрүгэр аата = Петр Николаевич Тобуроков | Псевдонимнара = | Төрөөбүт күнэ = 25.10.1917 | Төрөөбүт сирэ = Үөһээ Бүлүү, Тоҥуо Кууну | Өлбүт күнэ = 6.03.2001 | Өлбүт сирэ = Дьокуускай | Гражданствота = СССР, РФ | Дьарыга = бэйиэт, сэһэнньит | Суруйбут сыллара = | Туһаайыыта = | Жанр = | Айымньыларын тыла = саха | Дебют = | Бириэмийэлэрэ = | Наҕараадалара = | Lib = | Саайт = | Викитека = }} '''Бүөтүр Тобуруокап''' (25.10.1917—06.03.2001) — саха норуодунай бэйиэтэ, [[ССРС]] суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ ([[1957]] с.) ''Петр Николаевич Тобуроков'' литератураҕа киирбит аата. == Биография == Петр Николаевич Тобуроков [[1917]] с. [[алтынньы 25]] күнүгэр [[Үөһээ Бүлүү улууһа|Үөһээ Бүлүү]] улууһун [[Ороһу нэһилиэгэ (Үөһээ Бүлүү улууһа)|Ороһу нэһилиэгэ]]р (бэйэтэ суруйбутунан ''Өлөкөөн'' диэн ''Тоҥуо Куону'' диэн [[Өргүөт]] сиригэр, быһа холоон алтынньы ортотугар) булчут ''Ньукулай Тобуроков'' уонна ''Евдокия Ксенофонтовна Иванова (Улахан Огдооччуйа)'' дьиэ кэргэннэригэр бастакы оҕонон төрөөбүтэ. Биэһигэр 1922 с. төрөппүттэрэ оҕолорун үөрэттэрээри ийэтин дьоно олорор сирдэригэр Ороһуга көспүттэр. Уол аҕатын батан сааһыт, туһахчыт, тууһут, илимньит, мындыр булчут буола улааппыт. Ааҕарга өссө оскуолаҕа киириэн инниттэн таайа [[Василий Кустуктуурап]] үөрэппит. * [[1928]] оскуолаҕа Куорамыкыга (Үөһээ Бүлүү киинигэр) бастакы кылааска үөрэнэ киирэр. Сотору буолаат бастакы кылаас программатын билэр буолан иккис кылааска көһөрүллэр. * [[1933 сыл]] кыһыныгар-сааһыгар төрөппүттэрэ уонна кыра биэстээх балта хара буоспаҕа ылларан ыараханнык ыалдьаллар, Бүөтүр прививкалаах буолан тура сылдьан ыарыыны аһарар. Балта бу ыарыыттан өлөр. * Холкуостаах ыччат оскуолатыгар (Школа колхозной молодежи) үөрэнэр сылларыгар бастакы айымньыларын суруйбут эбит. Бу кэмҥэ таайа журналист [[Иванов Василий Ксенофонтович|Кустуктуров Василий Ксенофонтович]] сабыдыала улахан этэ. * [[1934]]—1937 сылларга [[Бүлүүтээҕи педагогическай училище|Бүлүүтээҕи учуутал техникумугар]] үөрэнэр. Онно райкомол секретара М. Т. Васильев сорудаҕынан киирбит. * Киирбит сылыгар (1935?) бастакы хоһооно бэчээккэ тахсар («Колхуостаах Балбаара хоһооно»). * [[1937 сыл]]тан кэргэнэ Евгения Васильевна Ноговицыналыын [[Дүллүкү нэһилиэгэ (Үөһээ Бүлүү улууһа)|Дүллүкү]], [[Ороһу нэһилиэгэ (Үөһээ Бүлүү улууһа)|Ороһу]], [[Нам нэһилиэгэ (Үөһээ Бүлүү улууһа)|Нам]] нэһилиэктэригэр учууталлаабыттара. * [[1941 сыл]]лаахха Тойоку ситэтэ суох оскуолатыгар дириэктэр. Бу үлэлии сырыттаҕына сэрии саҕаланар. Тобуруокап оскуола дириэктэрин быһыытынан броньнаах эбит. Ол эрээри, түөртэ салабыйыанньа биэрэн аармыйаҕа барарга дьулуһар. * [[1942 сыл]] сааһа — Туобуйаҕа партия райкомун уонна райисполкомун бэрэстэбиитэлинэн ананан 42 киһини армияҕа хомуйан киирбит уонна хомуйан киирбит дьонун кытта бэс ыйын 22 күнүгэр армияҕа ыҥырыллыбыт. Фроҥҥа барарга 4 төгүл көрдөһүү түһэрбитэ биллэр. [[Аҕа дойду Улуу сэриитэ|Аҕа дойду Улуу сэриитигэр]] кыттыбыта, Сталинград фронугар сылдьыбыта, наводчик-пулеметчик этэ. Тохтобул кэмигэр агитатордыыра, листовкалары тарҕатара, саллааттар санааларын өрө көтөҕөрө. [[Билэ:Toburokov-na fronte.jpg|thumb|150px|left|Сэриигэ]] [[1945 сыл]]тан [[ССКП]] чилиэнэ.<br /> 1960 с. Москваҕа Литературнай институкка Үрдүкү литературнай курстары бүтэрэр. Онно үөрэнэр саха эдэр ыччатын суруйуу кистэлэҥнэригэр угуйар, творческай семинары салайан ыытар.<br /> 1976—1979 сылларга Литературнай институкка старшай преподавателлиир, саха тылбаасчыттарын үөрэтэр.<br /> 1979 сылтан идэтийбит суруйааччы буолар.<br /> Бүөтүр Тобуруокап Дьокуускайга [[кулун тутар 6]] күнүгэр [[2001]] с. өлбүтэ. Үөһээ Бүлүү [[Нам, Үөһээ Бүлүү|Намыгар]] көмүллүбүтэ. == Дьиэ кэргэнэ, аймахтара == Николай Николаевич Тобуроков — бииргэ төрөөбүт быраата<ref>[http://www.s-vfu.ru/gordost-universiteta/detail.php?ID=9730 Северо-Восточный федеральный университет имени М. К. Аммосова: Выдающийся ученый России (к 80-летию Н. Н. Тобурокова)]</ref>, учуонай, филология билимин доктора, профессор. == Айар үлэтэ == Таайа Василий Кустуктуурап ааҕарга-суруйарга үөрэппит эрэ киһи буолбатах, хоһоон диэн тугун бастакынан быһаарбыт, тыл уранын истэргэ үөрэппит киһи буолар. Суруйааччы туһунан биир кинигэҕэ<ref>Бурцева Н. В. Күндүттэн күндүнү — олоҕу туойбутум: (Петр Тобуроков поэзията). Дьокуускай: РНА ССНК изд-та, 2007. — 100 с. — ISBN 5-463-00134-0</ref> маннык суруллубут: «Оччолорго кумааҕы кэмчи кэмигэр, кини көрдөҕүнэ, таайа кэтит лиискэ ортотугар эрэ суруйбут. Тымтыкка суруйа сылдьар киһиэхэ баҕалаах хаарыан кумааҕы икки кытыыта ыраас хаалбытын көрөн, уол олус дьиктиргээбит. Онуоха таайа хоһоон диэн маннык сурулларын өйдөппүт». Поэт оскуолаҕа үөрэппит дьоннорун, кэлин өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр методист-учуутал буолбут Н. В. Егоровы уонна саха тылдьытын ааптара Г. Ф. Сивцевы, махтана ахтара. Бииргэ үөрэнэр доҕотторун кытта хоһоон айарга күрэхтэһэллэр эбит. Төрдүс кылааһы бүтэрэллэригэр Г. Кардашевскай, М. Иванов буоланнар үһүөн «Эдэр сибэкки» диэн ааттаан бастакы «хомуурунньуктарын» илиинэн суруйан таһаараллар. Бүлүүгэ үөрэнэ сылдьан биир дойдулааҕа, кэлин биллэр тылбаасчыт, суруйааччы буолбут [[Дьүөгэ Ааныстыырап|Дьүөгэ Ааныстыырабы]] кытта биир хоско олороллор. Бастакы айымньытынан ааҕыллар «Колхозтаах Балбаара хоһооно» [[Бүлүү улууһа|Бүлүү улууһун]] «Колхоз суола» хаһыатыгар 1934 с. бэчээттэммитэ. Сэриигэ төһө да ыарахан усулуобуйаҕа сырыттар, хоһооннорун ыытан, [[Кыым (хаһыат)|«Кыым» хаһыакка]] бэчээттэтэрэ. Сэрии кэнниттэн учуутал Тобуроков саха литературатыгар оҕо суруйааччытын быһыытынан биллибитэ. 1947 с. Өктөөп 30 сылыгар аналлаах өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкуруска кыттыыта улахан оруоллаах этэ. Онно кини «Буукубалар мунньахтара» поэмата уонна «Лыах» кэпсээнэ бастакы бириэмийэни ылбыттара. == Библиография == * Азбука-скороговорка: [Для дошкол. возраста] / Петр Тобуроков; [Худож. А. Л. Соргоева]. — Якутск: Кн. изд-во, 1980 — 22 с. * Витки : (Стихи, песни поэмы) / Петр Тобуроков; [Худож. В. И. [!Н.] Игнатьев]. — Якутск: Кн. изд-во, 1987—284,[1] с. * Всегда с добычей: Воспоминания о детстве / Петр Тобуроков; [Худож. О. Т. Местникова]. — М-во образования Респ. Саха (Якутия). — 48 с. — Якутск, 1994 * Где провести лето: [Стихи. Для мл. шк. возраста] / Петр Тобуроков; [Худож. Е. И. Третьякова]. — Якутск: Кн. изд-во, 1985 * Долгунча: (Пьесы, интермедии): [Перевод] / Петр Тобуроков. — Якутск: Нац. кн. изд-во «Бичик», 1993—188 [2] с. * Жаворонки, играющие с солнцем: (Стихи и поэмы) : [Для сред. шк. возраста] / Петр Тобуроков; [Худож. Е. И. Третьякова]. — Якутск: Кн. изд-во, 1986—182,[1] с. * Жаворонок с хомусом : Стихи / Петр Тобуроков. — Якутск: Кн. изд-во, 1983 — 85 с. * Дьол уонна сор: Поэма / Петр Тобуроков. — Якутск: Кн. изд-во, 1985 — 88 с. * Түүҥҥү кыыс: Повесть / Петр Тобуроков. — Якутск: Нац. кн. изд-во «Бичик», 1994—173,[1] с. * Сиибиктэ: [Стихи. Для мл. школ. возраста] / Петр Тобуроков; [Худож. И. И. Попов]. — Якутск: Кн. изд-во, 1979—111 c. * Стерхи над Леной: Стихотворения и поэмы. Пер. с якут. / Петр Тобуроков; [Худож. Б. А. Мокин]. — М.: Сов. Россия, 1983. — 87 с. * Ступа и пест: Сатир. стихи / Петр Тобуроков; [Худож. М. Г. Старостин]. — Якутск: Кн. изд-во, 1989—127,[1] с. * Туллай: Сказка [в стихах]. Для детей мл. шк. возраста. / Петр Тобуроков; [Худож. Е. Третьякова]. — Якутск: Кн. изд-во, 1982. — 87 с. * Пухлячок: Стихи : [Для дошк. и мл. шк. возраста] / Петр Тобуроков; [Худож. В. П. Кравчук]. — Якутск: Нац. кн. изд-во «Бичик», 1996 — 29 с. == Ырыалара == Ырыалар музыкаларын айбыт композитордары, мелодистары Бүөтүр Тобуруокап бэйэтин күндү доҕотторунан ааттыыра. [[Григорян Грант Арамович|Грант Григоряны]] кытта чугастык билсэрэ. [[Степанов Захар Константинович|З. Степановтыын]] бииргэ оперетта айан тураллар. [[Максимов Христофор Трофимович|Христофор Максимовы]], Георгий Никифоровы кытары уһуннук көрсүспэтэҕинэ ахтыһар, суохтаһар атастара-доҕотторо этилэр. Кэлин А. М. Алексеевы, Е. М. Поликарповы, Н. И. Бойлоховы, М. И. Константинованы, Г. Д. Кысылбаиковы, В. И. Никаноровы кытта чугастык билсибитэ. Петр Николаевич мэлдьи этэр буолара: «Поэт композиторы кытта бииргэ үлэлиирэ үчүгэй, ол ырыа үөскүүрүгэр булгуччулаах кэриэтэ усулуобуйа буолар», — диэн. Ырыа тылын суруйар поэт саҥа ырыаны мэлдьи ис ритмҥэ олоҕуран, онно сөптөөх тыллаан, дорҕоону дьүөрэлээн суруйуохтаах диирэ. [[Максимов Христофор Трофимович|Христофор Максимовы]] кытары көрүстэллэр эрэ, ол кэнниттэн кырата биир ырыа баар буола охсоро. Кинилэр бииргэ үлэлээһиннэриттэн үөскээбит ырыалар: «Доҕордоһуу тойуга», «Сир Эйигин төрөппүтэ», «Кырдал кыыһа», «Оҥхой кыыһа Ааныска», «Сардааналаах Ааныкчаан», «Ахтыбата буолуо диэмэ», «Күммүн көрдүүбүн», «Кэтириинэ», «Эт эрэ», «Билсиһиэххэ баар эбит», «Санатта „һай“», «Хаппытыан», «Өндөрүүскэ тиэтэйбэт», «Үөдүгэй киһитэ Миитэрэй», «Маҥаачыйа, Маҥаачыйа», «Тугун баҕас абатай!», «Күнү кытта оонньуубут», «Билэр буукубаларым», «Табахсыт», «Танюша туһунан», о. д. а. Петр Николаевич хоһоонноругар [[Никифоров Георгий Максимович]], [[Алексеев Аркадий Михайлович|Аркадий Михайлович Алексеев]], [[Поликарпов Егор Михайлович|Егор Михайлович Поликарпов]], [[Бойлохов Николай Иванович|Николай Иванович Бойлохов]], [[Константинова Мария Игнатьевна|Мария Игнатьевна Константинова]], [[Кысылбаиков Гавриил Давыдович|Гавриил Давыдович Кысылбаиков]], [[Никаноров Виктор Иванович|Виктор Иванович Никаноров]] уо. д. а. дьон-сэргэ уостан туһэрбэт үгүс ырыаларын айбыттара. Петр Николаевич хоһооннорун дорҕоонноро бэйэлэрэ музыкальнай олус өйдөнүмтүө тыллардаах, быһаччы өйдөбүллээх буоланнар мелодист үксэ ырыа айар. Үөһэ ахтыллыбыт мелодистар (үксүлэрэ самодеятельнай композитордар) кэннэ биир-икки ырыалаах сүүсчэкэ мелодиһы билсиһиннэриэххэ сөп. Кини хоһоонноругар композитордар ырыалары айаллар. Олортон сорохторун ааттаталыыр буоллахха, Захар Константинович Степанов ырыалара: «Атын ким да хаамса илигэ», «Дулҕа… эмиэ дулҕа!», «Уолаттар диэн, оо, уолаттар», о. д. а. Егор Ильич Неустроев ырыалара: «Сахам сирэ — ийэкэм», «Долгуннар», «Алаас уҥуор», «Кыыс туһунан ырыа», «Этимэ», «Санаар миигин», «Чыычаахтары таптыыбын», «Кетен тахсьпт, кыталыктар». Полина Николаевна Иванова ырыалара: «Таптал букета», «Сүрэҕим эмиэ», «Частушкалар», «Туллуктар», «Өр да эн сүрэхпэр сырыттыҥ». Оннооҕор сахалыы саҥаны истэн да өйдөөбөт Иван Иванович Филиппов «Туллуктуура Маарыйа», «Тапталлааҕым, ханнаҕын?» диэн эйэҕэс, намыын ырыалары айбыта, оттон Николай Савельевич Берестов — «Умнубутуҥ түргэнин!», «Тойук хор». Александр Дмитриев «Мин саллаат уолабын», «Сибэккилээх кырдал», «Чороон», «Саҥа дьыл киэһэтэ», «Диэх курдукпун», «Мэлдьи бииргэ сылдьыам», «Киэһэ миэхэ тиийээр эрэ», «Буруйдаах үһү саас», о. д. а. айбыта. Петр Николаевич хоһоонноругар иккилии-үстүү мелодист айбыт ырыалара олус элбэх. Олортон сорохторун билсиһиннэрдэххэ маннык: «Дорооболоруҥ, Маарыйалар!» — Егор Поликарпов, Калиста Пахомова, Иван Бурцев тус-туЬунан мелодия айбыттара. «Көтөн тахсыҥ, кыталыктар!» — композитордар Георгий Никифоров, Егор Неустроев. «Һай!» — Христофор Максимов, Алексей Попов. «Чычып-чаап!» Николай Бойлохов, Трофим Семенов, Василий Парников — эмиэ үс самодеятельнай композитордар ырыалара. «Чаай ырыата» — Георгий Никифоров, Владимир Николаев. «Ньургуһунна бэлэхтээ» — Тимофей Стручков, Аркадий Алексеев. == Наҕараадалара уонна ытык ааттара == * Саха норуодунай поэта == Аатын үйэтитии == Дойдутугар Үөһээ Бүлүү улууһун Нам сэлиэнньэтигэр олорбут тиэргэнигэр түмэл үлэлиир. 2007 сыллаахха сэтинньи 24 күнүгэр билигин түмэл буолан турар олорбут дьиэтин аттыгар төрөөбүтэ 90 сылыгар сөп түбэһиннэрэн бүүһэүн үөрүүлээх аһыыта буолбута. === Суруйааччы туһунан кинигэлэр === == Өссө маны көр == * [[Тобуроков Николай Николаевич]] * [[Саха норуодунай суруйааччыларын тиһигэ]] * [[Саха норуодунай поэттарын тиһигэ]] == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} == Сигэлэр == * [http://psakha.narod.ru/toburokov.html «Писатели Якутии» веб-сайт ] * [http://pages.ykt.ru/history/persona/toburuokap.html «Сир Дойду»] * [http://www.ykt.ru/nvpress/328/5.htm Наше время] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928060627/http://www.ykt.ru/nvpress/328/5.htm |date=2007-09-28 }} * [http://minobr.sakha.ru/ministr/vyustuplenie_01.htm Үөрэх миниистирин дакылаата] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930043731/http://minobr.sakha.ru/ministr/vyustuplenie_01.htm |date=2007-09-30 }} * [http://www.sitc.ru/nasled/writer/HTML/names.htm 100 знаменитых имен Республики Саха (Якутия)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061130043035/http://www.sitc.ru/nasled/writer/HTML/names.htm |date=2006-11-30 }} {{Саха норуодунай поэттара}} {{DEFAULTSORT:Тобуруокап}} [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1917 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Алтынньы 25 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:Үөһээ Бүлүү улууһугар төрөөбүттэр]] [[Категория:2001 сыллаахха өлбүттэр]] [[Категория:Кулун тутар 6 күнүгэр өлбүттэр]] [[Категория:Саха норуодунай бэйиэттэрэ]] [[Категория:Саха суруйааччылара]] [[Категория:Учууталлар]] [[Категория:Саха биллиилээх дьоно]] [[Категория:Сэбиэскэй Сойуус суруйааччылара]] 7n2ngn2gr6u2ammylnr5896ucy79n8r 0 1247 418838 401405 2025-06-11T05:08:22Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418838 wikitext text/x-wiki [[Ойуу:Нартахова1.jpg|200px|thumb|right|Нартахова Мария Дмитриевна]] '''Мария Дмитриевна Нартахова''' (25.01.1906—1987) — саха судаарыстыбаннай, общественнай уонна политическэй диэйэтэлэ. == Олоҕун олуктара == * [[1906]] сыллаахха [[тохсунньу 25]] күнүгэр Саха уобалаһыгар [[Өлүөхүмэ улууһа|Өлүөхүмэ]] [[Абаҕа (Өлүөхүмэ)|Абаҕа]] сэлиэнньэтигэр дьадаҥы бааһынай кэргэнигэр төрөөбүтэ. * 1925 сыллаахха сэттэ кылаастаах оскуоланы бутэрбит. * 1926—1930 сс. — Иркутскайга педрабфакка үөрэммит. * Иркутскайтан төннөн баран, колхуос бэрэссэдээтэлинэн уонна учууталынан улэлиир. * 1932 сыл олунньутугар үс сыл Саха Сирин Киин ситэриилээх комитетыгар ({{comment|ЯЦИК|Якутский Центральный исполнительный комитет}}) үлэлээбитэ. * 1934 сыллаахха [[Горнай улууһа|Горнай]] райисполкомун бэрэссэдээтэлинэн ананар. * 1939 сылтан сэбиэскэй тутуу куурустарын сэбиэдиссэйэ, Саха АССР {{comment|Совнарком|Совет народных комиссаров}}ун инстуктордарын бөлөҕүн салайааччыта. * Улуу Аҕа дойду сэриитин кэмигэр бырабыыталыстыба делегациятын кытта Саха Сирин үлэһиттэрин бэлэхтэрин саллааттарга уонна командирдарга туттара I Украинскай фроҥҥа бара сылдьыбыта. * 1946—1947 сылларга Саха Сирин обкомун инстукторынан, онтон [[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас]] райкомун иккис сэкиритээринэн үлэлээбитэ. * 1947—1954 сс. — Саха АССР социальнай харалтатын миниистиринэ.<ref>[http://sakha.gov.ru/node/5977 Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия):Министры системы социального обеспечения Республики]</ref> * 1954 сыл муус устар 12 күнүгэр Мария Нартахованы [[Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин бэрэссэдээтэллэрэ|Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун Бэрэссэдээтэлинэн]] талбыттара. Бу дуоһунаска 9 сыл, 1963 сыллаахха пенсияҕа барыар дылы үлэлээбитэ. Бу кэмҥэ, 50-60 сылларга Саха Сиригэр производство балысханнык сайдыбыта. Саха алмааһын хостооһун саҕаламмыта, Мирнэй куорат тутуллуута саҕаламмыта. Сүлүүдэ, сурьма, гаас промышленностара төрүттэммиттэрэ уонна сайдан барбыттара, саҥа гидростанциялар, промышленнай комбинаттар тутуллубуттара. Көмүһү хостооһун сайдыбыта. Тыа хаһаайыстыбатыгар кыра холкуостары бөҕөргөтүү, кинилэри техниканнан уонна уопуттаах дьонунан хааччыйыы барбыта. * [[1987]] сыллаахха олохтон туораабыта. == Наҕараадалара уонна ааттара == * Үлэ Кыһыл Знамята уордьан (1952, 1958) == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} == Өссө маны көр == * [[Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин бэрэссэдээтэллэрэ]] == Сигэлэр == * [http://old.iltumen.ru/index.html%3Fid=9100&y=2006&m=1.html Государственное Собрание (Ил Тумэн) Республики Саха (Якутия): Общественность республики отметила 100-летие Марии Нартаховой] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305021841/http://old.iltumen.ru/index.html%3Fid%3D9100%26y%3D2006%26m%3D1.html |date=2016-03-05 }} * [http://www.1sn.ru/3811.html SakhaNews: Исполнилось 100 лет со дня рождения Марии Нартаховой] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130823105503/http://1sn.ru/3811.html |date=2013-08-23 }} [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1906 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Тохсунньу 25 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:Өлүөхүмэ улууһугар төрөөбүттэр]] [[Категория:1987 сыллаахха өлбүттэр]] [[Категория:Саха Сирин политиктара]] smyg6x1oogoj7qs4fz1fmm96blkjq9b 0 1249 418832 402436 2025-06-11T04:03:29Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418832 wikitext text/x-wiki [[Ойуу:Никифоров_Василий_Васильевич_-_Кулумнуур.jpg|200px|thumb|left|Никифоров Василий Васильевич — Күлүмнүүр]] '''Василий Васильевич Никифоров — Күлүмнүүр''' (18.05.1866—15.09.1928) — Саха Сирин уһулуччулаах общественнай, политическэй диэйэтэлэ, краевед-учуонай, суруйааччы, публицист, Сахалар сойуустарын салайааччыта, Саха Сиригэр земствоны киллэрии көҕүлээччитэ уонна тэрийээччитэ. == Олоҕун олуктара == Василий Васильевич Никифоров [[1866]] с. [[ыам ыйын 18]] күнүгэр (с.и.) Саха уокуругун [[Дүпсүн]] улууһугар (билиҥҥи Уус-Алдан улууһугар) сэниэ дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Аҕата — [[Никифоров Василий Игнатьевич|Баһылай Никииппэрэп]] — Дьокуускайдааҕы уезднай училищаҕа үөрэммит киһи — 1840-с сыллар бүтүүлэригэр Дүпсү улууһун суруксута эбит (бэйэтин төрдө — Арҕаа Хаҥалас улууһа). 1851 с. хас да нэһилиэк «ревизские сказки» дэнэр дөкүмүөнүн сатабыллаахтык оҥорон куортугунан наҕараадаламмыт<ref>ССРС НА Архыыба, ф.47, оп. 2 л. 147, л. 48</ref>. Оҕолорун (4 уол, 4 кыыс) үөрэхтээх дьон оҥороору дьиэтигэр оскуола арыйан үөрэттэрбит. Онно көскө сылдьар аҕабыыт учууталлаабыт. Ол гынан баран уола Василий ахтарынан, арыгыннан үлүһүйэр таҥара үлэһиттэрин кытта куомуннаһан, бэйэтэ арыгыһыт буолан хаалбыт, онон уола үстээҕэр өлбүт. Василийы [[1872 сыл]]лаахха улуус суруксута [[Охлопков Даниил Федорович|Даниил Федорович Охлопков]] иитэ ылбыт. Василий бастакы учууталынан политсыылынайдар [[Странден Николай Павлович|Н. П. Странден]], П. Д. Ермолов, Д. А. Юрасов уонна П. П. Подбельскай этилэр. 1874 сыллаахтан Охлопков уолун үөрэттэрээри Страндены бэйэтин дьиэтигэр олордор. 1875 сыллаахха Охлопков уолу Нецветова диэн Странден билэр дьахтарыгар Дьокуускайга олохтуур. Нецветова бэлэмнээбитин кэннэ 1877 сыллаахха уол Дьокуускайга эр дьон прогимназиятыгар киирбит. Онтун 1885 с. бүтэрбит. Учууталын Странден дьиэтигэр Нам улууһугар көскө сылдьар медик-устудьуон А. А. Сиповичтыын билсэр. Доҕотторун А. А. Афанасьевтыын уонна В. П. Поповтуун киниэхэ дьону эмтииригэр нэһилиэктэри кэрийэригэр көмөлөһөллөр, бу сылдьан медицинанан үлүһүйэллэр, уонна бары бэйэлэрин улуустарыгар балачча өр кэмҥэ фельдшер үлэтин толороллор. Үөрэнэ сылдьан кэлин бииргэ үлэлэспит дьонун кытта — бырааттыы Илья, Федор, Иосиф Поповтары, П. А. уонна М. А. Афанасьевтары, П. Н. Сокольниковы, В. Я. Слепцовы, Е. Д. Николаев II, онтон биллиилээх общественнай диэйэтэл Е. Д. Николаевтыын — билсэр. Оскуоланы бүтэрэр 1885 сылыгар ииппит аҕата дьадайан хаалан гимназия дириэктэрэ көҥүлүнэн тохсунньуга төрөөбүт улууһугар суруксуттуу тахсар. Сайын бэс ыйыгар алта кылаастаах прогимназияны бүтэрэр, уонна салгыы үлэлиир. Бу кэмҥэ көскө сылдьар Папий Павлович Подбельскайы кытта билсэр, кини көҕүлээһининэн табаарыстарын кытта Дүпсүҥҥэ уонна Мэҥэҕэ Саха сиригэр бастакы библиотекалары арыйар. 1886 сыллаахха Дьокуускайга Илин Сибиир генерал-губернатора граф А. П. Игнатьев кэлэринэн ситимнээн, П. П. Подбельскай көмөтүнэн, Дүпсүн улууһун туругун туһунан дакылаат-сурук оҥорор. Манна сир барыта чааһынай билиигэ киириэ суохтааҕын туһунан этэр, олохтоохтор ыар баттыгастаах олохторун кэпсиир, түһээннэрэ наһаа үрдүгүн суруйар уонна сахаларга бэйэни салайыныыны киллэрии туһунан этии киллэрэр. [[Ойуу:Ксенофонтов.jpg|250px|thumb|right|'''Никифоров Василий Васильевич''', [[Ксенофонтов Гаврил Васильевич]] уонна [[Никифоров Гаврил Васильевич]] (Манньыаттаах уола)]] 1887 с. Дьокуускайдааҕы уобалас музейыгар былыргы таҥастары уонна былыргы бухатыыр тимир бэргэһэтин сорҕотун бэлэхтиир. Ити маллар тустарынан этнографическэй справка оҥорор. 1889 с. кулун тутарыгар сыылынайдар өрө турууларын кэмигэр Подбельскай өлөрүллүбүтүн кэннэ кини архыыбын П. А. Афанасьевтыын ойуурга кистииллэр<ref>[http://ilin-yakutsk.narod.ru/2004-4/16.htm «Буду держаться раз намеченной цели…»] И. Клиорина, «Илин» сурунаал, 2004, 4 №-рэ</ref>. 1890 сыллаахха Дүпсүн кулубата буолар. Бу дуоһунаска үлэлии сылдьан кини сири таҥастааһыны кэҥэтэргэ, культураны көтөҕүүгэ, дьон ыраас олоҕун туһугар, арыгылааһыны уонна хаартылааһыны утары охсуһар. Атыыһыт К. Д. Спиридоновтыын кыттыһан Дүпсүҥҥэ бастаан приход оскуолатын, онтон кини олоҕор министерскэй оскуоланы арыйтарар. Үөрэҕириигэ үлэтин иһин үрдүк наҕараадаҕа тиксэр — [[тохсунньу 25]] күнугэр [[1895]] с. император Станиславскай лиэнтэлээх үрүҥ көмүс мэтээл биэрэр. [[1894]]—[[1896 сыл]]ларга Сибиряков экспедициятын үлэтигэр кыттар. [[1900 сыл]]лаахха быраас [[Сокольников Прокопий Нестерович|Сокольниковтыын]] кылгас саха-нуучча тылдьытын оҥорорго сахалартан харчы хомуйар. Кинилэр көрдөһүүлэринэн тылдьыт матырыйаалын хомуйууну политсыылынай [[Пекарскай|Э. К. Пекарскай]] бэйэтигэр ылыммыт, онтон бу дьыалаҕа атын сыылынайдары уонна саха үөрэхтээхтэрин кытыннарбыт. [[1906 сыл]]лаахха [[Союз якутов|Сахалар сойуустарын (Союз якутов)]] тэрийэр. Сойуус аатыттан Миниистирдэр сэбиэттэрин бэрэстээтэлэ [[Витте Сергей Юльевич|С. Ю. Витте]] аатыгар ирдэбиллэрин ыытар. Арассыыйа импиэрийэтин ис дьыалаҕа миниистирин Дурново П. Н. бирикээһинэн тохсунньу 19 (билиҥҥиннэн олунньу 1) күнүгэр хаайыыга угуллар. Бу сытан «Манчаары түөкүн» диэн дырааматын суруйар. От ыйын 25 күнүгэр (саҥаннан [[атырдьах ыйын 7]]) суут буолуор диэри босхолонор. Алтынньыга «үөрэххэ тардыһар сахаларга» анаан «Саха кулууба» диэни тэрийэр. Бу кулуупка сахалыы ааҕыылары ыытар, «Манчаарытын» туруорар. [[1907 сыл]]лаахха Саха сиригэр холуобунай буруйдаахтары көскө ыытары утарар ыстатыйата «[[Якутский край (хаһыат)|Якутский край]]» хаһыакка тахсыбыт. [[1923]] сыллаахха Москубаҕа Бүтүн Арассыыйатааҕы тыа хаһаайыстыбатын I быыстапкатыгар [[Саха АССР]] павильонун тэрийбит. [[Балаҕан ыйын 30]] күнүгэр үөрүүлээх аһыллыыга тыл эппит. [[1927]] с. Дьокуускайга кэлэ сылдьан конфедералиистар дьыалаларынан тыллаабатаҕын иһин тутуллар. Атырдьах ыйын 1928 с. В. В. Никифоров ытылларга ууруллубут, онтон бу бириигибэры концлааҕырга 10 сылга ыытыынан уларыппыттар. [[Балаҕан ыйын 15]] күнүгэр [[1928 сыл]]лаахха Новосибирскай куорат түрмэтин балыыһатыгар өлбүтэ<ref>[http://www.gulagmuseum.org/showObject.do?object=483450&language=1 Виртуальный Музей ГУЛАГа: Никифоров Василий Васильевич (он же Кюлюмнюр)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181218092601/http://gulagmuseum.org/showObject.do?object=483450&language=1 |date=2018-12-18 }}</ref>. [[1992 сыл]] олунньутугар реабилитацияламмыта. == Библиография == * Манчаары (Манчаары түөкүн); Киһинэн үтүгүннэрэн көрдөрөр кэпсээн. Биэс оонньуулаах /Изд. И. Н. Эверстова — Якутск: типография В. В. Жарова, 1908 — 65 с. * Манчаары (Манчаары түөкүн); Киһинэн үтүгүннэрэн көрдөрөр кэпсээн. Биэс суол оонньуулаах /Саха Респ. Наукатын академиятын Гуманитарнай чинчийии института — Дьокуускай: ООО «Литограф», 1996 — 40 с. * Тоҕо итиэннэ хайдах суруллубутай «Манчаары» диэн оонньуу? / В. В. Никифоров // «Чолбон». — 1991. — № 5. — С. 25—29 * Н. Г. Чернышевскай туhунан; К. Г. Неустроев-Урсик туhунан; Кэриэс сурук: Ахтыылар уонна кэриэс сурук / Бэчээккэ бэлэмнээтэ, тылбаастаата И. Федосеев// «Чолбон». — 1991. — № 5. — С. 29—34 ===== Тылбаастара ===== * Толстой Л. Н. Хараҥа суол күүһэ (Власть тьмы)\\ Саха саҥата. — 1912. — № 2 1913, — № 2, 3. *Гоголь Н. "Ревизор", "Женитьба" == Кини туһунан == * С. В. Сыроватская. В. Никифоров быыстапканы тэрийээччи: [I Бутун Союзтаа5ы ТХБ-гар Саха Сирин кыттыыта]/ С. Сыроватская// «Чолбон». — 1992. — № 11. — С. 161—164 * Ушницкай, И. Кэнчээри кэпсээнэ, Ороhу олоҥхото буолуоҕа: [В. В. Никифоровы уйэтитии]/ И. Ушницкай // «Чолбон». — 1992. — № 11. — С. 141—143 * Клиорина, И., Федосеева, И. Умнуллубат үтүөлээх киhи: [Саха биир бастыҥ драматура, журналиhа уонна учуоайа В. В. Никифоров төрөөбүтэ 125 сылын туолуутугар] // «Чолбон». — 1991. — № 5. — С. 5—7 * Копырин, Николай Захарович.В. В. Никифоров-Күлүмнүүр : (олоҕо, үлэтэ, айымньыта) / Н. З. Копырин. — Дьокуускай: [и. с.], 1996. — 185, [10] с. * Василий Васильевич Никифоров / Уус-Алдан оройуонун дьаһалтата, Уус-Алданнаа5ы оройуон Сэбиэтэ, Оройуоннааҕы киин б-ка; [хомуйан оҥордо З. В. Мигалкина]. — Бороҕон: [б. и.], 1993. — 34 с. == Сигэлэр == * [http://ilin-yakutsk.narod.ru/2004-6/13.htm «Илин» сурунаал] * [http://1sn.ru/show.php?id=14286 В Якутске почтили память Василия Никифорова-Кюлюмнюра] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304235125/http://www.1sn.ru/show.php?id=14286 |date=2016-03-04 }} * [http://www.sakha.gov.ru/main.asp?c=11259 Величие духа ученого, мужество политика: Доклад на торжественном заседании, посвященном 140-летию со дня рождения В. В. Никифорова // Якутия. — 2006. — 16 декабря; «Саха Сирэ». — 2006. — Ахсынньы 22 к.] * [http://www.sakhalit.com/node/167 Якутский государственный литературный Музей имени П. А. Ойунского:Никифоров Василий Васильевич — Күлүмнүүр] * [http://www.gulagmuseum.org/showObject.do?object=483450&language=1 Виртуальный Музей ГУЛАГа:Никифоров Василий Васильевич (он же Кюлюмнюр)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181218092601/http://gulagmuseum.org/showObject.do?object=483450&language=1 |date=2018-12-18 }} * [http://www.nlib.sakha.ru/litkarta/Nikiforov.htm Национальная библиотека Республики Саха (Якутия):Литературная карта Якутии:Никифоров Василий Васильевич] == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} {{Bio-stub}} [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1866 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Ыам ыйын 18 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:Уус-Алдан улууһугар төрөөбүттэр]] [[Категория:1928 сыллаахха өлбүттэр]] [[Категория:Балаҕан ыйын 15 күнүгэр өлбүттэр]] [[Категория:Кыраайы үөрэтээччилэр]] [[Категория:Саха биллиилээх дьоно]] [[Категория:Саха сирин политиктара]] [[Категория:Репрессияҕа түбэспит суруйааччылар]] [[Категория:суруйааччылар]] [[Категория:Саха суруйааччылара]] 1dw744wu5kmk9jtkt1nt7x5so2tgxzb 0 3456 418820 411865 2025-06-11T01:16:01Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418820 wikitext text/x-wiki [[Ойуу:Дадаскинов_Степан_Егорович.jpg|200px|thumb|left|Дадаскинов Степан Егорович]] '''Дадаскинов Степан Егорович''' (20.08.1933—29.03.2011) — "Геван" эрэдээксийэни олохтообут суруналыыс, бэйиэт, прозаик. == Олоҕун олуктара == [[1933]] сыллаахха [[Үөһээ Бүлүү улууһа|Үөһээ Бүлүү]] II-с [[Боотулу]] нэһилиэгэр [[атырдьах ыйын 20]] күнүгэр төрөөбүт. <br /> 1954 сыллаахха [[Дьокуускай|Дьокуускайдааҕы]] фельдшердар-акушердар оскуолаларын бүтэрбитэ. <br /> 1954—1958 сылларга фельдшерынан үлэлээбитэ. <br /> 1958—1961 сылларга Үөһээ Бүлүүтээҕи оройуон хаһыатын литературнай үлэһитэ. <br /> 1961 сыллаахтан корреспондент, режиссер, отдел сэбиэдиссэйэ, «Геван» редакция эрэдээктэрэ. <br /> 1967 сыллаахха [[СГУ|Саха государственнай университетын]] бүтэрбитэ.<br /> 2011 сыллаахха кулун тутар 29 күнүгэр күн сириттэн барбыт<ref>[http://uhhan.ru/news/2011-04-01-3689 Уххан сирэ:Умер поэт Степан Дадаскинов]</ref>. == Айар үлэтэ == * [[1960]] сыллаахха хоһооннорун бастакы кинигэтэ тахсыбыта «Бүлүү долгуннара». * «Эргиллии» диэн үс кинигэлээх роман. Драмалара [[Саха театра|Саха театрыгар]] уонна [[Ньурба]] театрыгар туруоруллубуттара: * «Муус төлөнө»; * «Им сүтүүтэ»; * [[Кулантай|В. Протодьяконов-Кулантайы]] кытта «Манчаары туһунан тойук» опера либреттотын суруйбута (композитордар [[Комраков Герман Никандрович|Г. Комраков]], Э. Алексеев); * «Саха дьоло» кантата уонна ораториялары (композитор Г. Комраков); * «Огни седого Вилюя» (композитор [[Берестов Николай Савельевич|Н. Берестов]]); * «Северная легенда» (композитор Г. Комраков), «Слава России» (композитор Г. Комраков); * «Алтан үөрүүтэ» балет либреттотын ааптара (композитор [[Литинскай Генрих Ильич|Г. Литинскэй]]). Дадаскинов араадьыйаҕа уонна телевидениеҕа тахсар [[«Геван»]] биэриини бэлэмниир итинник ааттаах эрэдээксийэ олохтооччута. Биэриилэрэ 90-с сыллар саҕаланыыларыттан эбээн, эбэҥки, дьүкээбил, саха уонна нуучча тылларынан тахсаллар. Бу биэриилэргэ хоту аҕыйах ахсааннаах омуктарын тылларын уонна култуураларын харыстааһыҥҥа уонна сайыннарыыга аналлаах боппуруостар көтөҕүллэллэр. Холобур таҥас тигиитин, ас астааһынын уратылара. Бу эрэдээксийэ үлэтин түмүгэр [[НКИК «Саха»]] пуондатыгар ханна да атын сиргэ суох туундара культуратын матырыйааллара хомулла сыталлар. == Наҕараадалара уонна ытык ааттара == * РСФСР культуратын үтүөлээх үлэһитэ * Саха АССР культуратын үтүөлээх үлэһитэ * Орто Халыма улууһун Ытык олохтооҕо<ref>[http://www.sakha.gov.ru/node/11245 Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия):Почетные граждане Среднеколымского улуса] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131214182252/http://sakha.gov.ru/node/11245 |date=2013-12-14 }}</ref> == Тахсыбыт кинигэлэрэ == * Ырыабытын бүгүн ыллыах / Степан Дадаскинов; [муз. эрэд. З. Степанов]. — Дьокуускай: Сайдам, 2007. — 176 с. * Бүлүү долгуннара: Хоһооннор. — Дьокуускай: Кинигэ изд-вота, 1964. — 40 с. * Кубалаах күөл: хоһооннор. — Дьокуускай: Кинигэ изд-вота, 1977. — 64 с. * Күн киириэн баҕарбат: Хоһооннор, поэмалар. — Дьокуускай: Кинигэ изд-вота, 1984. — 128 с. * Кыталыктар үҥкүүлэрэ: Кэпсээн. — Дьокуускай: Кинигэ изд-вота, 1983. — 64 с. * Эргиллии: Роман. — Дьокуускай: Кинигэ изд-вота, 1986—1992. 1 кинигэ. — Эргиллии. — 374 с.; 2 кинигэ. — Кырса суола. — 244 с.; 3 кинигэ. — Харчы. — 352 с. * Буурҕа түүн: Кыра саастаах оҕолорго кэпсээннэр. — Дьокуускай: Бичик, 1993. — 24 с. * Күүтүү: Кэпсээннэр. — Дьокуускай: Кинигэ изд-вота, 1995. — 192 с. * Симфония тундры: Стихи и поэма /Пер. Б. Авсарагова. — М.: Современник, 1979. — 63 с. == Кини туһунан == * Мартинович А. Обретая самостоятельность //Полярная звезда. — 1980. — № 3. — с. 104—106. * Сивцев В. Маамыктаны быраҕарга үөрэнэн //Хотугу сулус. — 1983. — №8. — с. 74—75. * Хабарова Х. И. Хотугу дойдуга таптал //Хотугу сулус. — 1989. — № 8. — с. 101—103. == Аатын үйэтитии == 2013 сыллаахха ахсынньы 7 күнүгэр Кырыкыйга Степан Дадаскиновка аналлаах бибилэтиэкэ-түмэл арыллыбыт. == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} == Сигэлэр == * [http://www.sakhalit.com/sakha/node/476 Якутский государственный литературный Музей имени П. А. Ойунского:Степан Дадаскинов] * [http://www.sakhalit.com/node/100 Якутский государственный литературный Музей имени П. А. Ойунского:Дадаскинов Степан Егорович] * [http://uhhan.ru/news/2011-04-01-3689 Уххан сирэ:Умер поэт Степан Дадаскинов] * [http://www.1sn.ru/print.php?id=46706l Федеральный информационный портал «SakhaNews»:Ушел из жизни известный якутский журналист, поэт, прозаик Степан Дадаскинов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305024104/http://www.1sn.ru/print.php?id=46706l |date=2016-03-05 }} [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1933 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Атырдьах ыйын 20 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:Үөһээ Бүлүү улууһугар төрөөбүттэр]] [[Категория:2011 сыллаахха өлбүттэр]] [[Категория:Кулун тутар 29 күнүгэр өлбүттэр]] [[Категория:Саха суруйааччылара]] 31sn7l8lp2rt7etbkx74nyg3o0hnt4b 0 4654 418802 387963 2025-06-10T18:13:26Z Gergocs74 25924 418802 wikitext text/x-wiki {{Infobox Settlement |official_name =Будапешт <br /> Budapest |image_skyline=Parliament Building Budapest Hungary.jpg |nickname= "Pearl of the Danube"<br />''or'' "Queen of the Danube", "Heart of Europe", "Capital of Freedom" <!-- *** This is a disputed addition and has been removed per discussion July 17, 2007 "Paris of the East" --> |image_flag = Flag of Budapest (2011-).svg |image_seal = Coa_Hungary_Town_Budapest_big.svg |image_map =BudapestMap23.png |map_caption = Location of Budapest in Hungary |subdivision_type = [[List of countries|Country]] |subdivision_type1 = [[Counties of Hungary|County]] |subdivision_name = [[Hungary]] |subdivision_name1 = [[Budapest|Budapest, Capital City]] |leader_title = [[Mayor]] |leader_name = [[Gergely Karácsony]] |area_magnitude = 1 E8 |area_total_km2 = 525.16 |area_land_km2 = |area_water_km2 = |population_as_of = 2008 |population_note = |population_total = {{increase}} 1,702,297 |population_density_km2 = 3241.5 |population_metro = {{increase}} 2,475,740 |blank2_info = [[GDP per capita)]] = 36,118 USD |timezone = [[Central European Time|CET]] |utc_offset = +1 |timezone_DST = [[Central European Summer Time|CEST]] |utc_offset_DST = +2 |latd= 47|latm= 28|lats= 19|latNS= N |longd= 19|longm= 03|longs= 01|longEW= E |elevation_m = |elevation_ft = |website = [http://english.budapest.hu/ budapest.hu] |footnotes = }} '''Будапешт''' ([[мадьаар тыла|мадь]]. ''Budapest'') диэн [[Мадьаар Сирэ|Мадьаар Сирин]] [[киин куорат|киин]] уонна ордук улахан [[куорат]]а. 2008 с. олохтоох ахсаана 1 702 297 киhи (агломерацияҕа 2 451 418). [[Дунай]] өрүс кытылларыгар турар. [[Билэ:Budapest Parlament Building.jpg|орто|мини|300x300пкс]] {{Geo-stub}} [[Категория:Эуропа киин куораттара]] [[Категория:Бэҥэр устуурдар]] p9obzhc5ajx0z4nqpao3h71rrpks7yh 0 4748 418829 414213 2025-06-11T03:13:45Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418829 wikitext text/x-wiki [[Билэ:Korkina_EI.png‎|200px|thumb|right|Коркина Евдокия Иннокентьевна]] '''Коркина Евдокия Иннокентьевна''' (17.12.1917—10.06.2009) — биллиилээх тюрколог, РСФСР наукатын үтүөлээх диэйэтэлэ, тыл үөрэҕин билимин дуоктара. == Олоҕун олуктара == [[Чурапчы улууһа|Чурапчы]] [[Кытаанах нэһилиэгэ (Чурапчы улууһа)|Кытаанаҕар]] [[1917]] сыллаахха [[ахсынньы 17]] күнүгэр төрөөбүт. Кытаанах икки кылаастаах оскуолатаны биир сылынан бүтэрбит. Чурапчытааҕы холкуостаах ыччат оскуолатыгар алтыс кылааска үөрэнэ сырыттаҕына, кулаак кыыһа диэн ууратан кэбиспиттэр. Үтүө дьон көмөтүнэн [[Дьокуускай]]га киирэн үөрэҕин салгыыр. Сэттэ кылааһы бүтэрэн баран [[Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыба техникума|Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын техникуумугар]] сири таҥыы салаатыгар киирэр. Ону бүтэрэн баран Мэҥэ Хаҥаласка землеустроителинэн үлэлиир, онтон 1939 сыллаахха Москубаҕа Н. Г. Чернышевскай аатынан философия, литература, история институутугар киирэр. Сэрии буолан интститут сабыллар. Дойдутугар төннөн баран Е. И. Коркина 1954 сылга дылы хомсомуолга уонна административнай үлэҕэ сылдьар (ЫБСЛКС Саха Сиринээҕи обкомун сэкиритээринэн, Дьокуускай горисполкомун бэрэссэдээтэлин солбуйааччынан, үөрэх миниистирин солбуйааччытынан). Бу сылларга кэтэхтэн пединститут историческэй факультетын бүтэрэр. 1960 с. Е. И. Коркина «Формы прошедшего времени в якутском языке» диэн кандидатскай диссертацияны көмүскүүр. Бу үлэтэ дойду уонна кыраныысса таһын ориенталистарын биһирэбилин ылбыт монографиятыгар киирэр, ол монографиятынан тыл үөрэҕин билимнэрин докторын учуонай аатын көмүскүүр. Саха дьахталларыттан бастакы тыл үөрэҕин билимнэрин доктора буолар. Кэлин бу үлэтэ саха тылын академическэй грамматикатын аналлаах салаатын олоҕо буолбута. Кини «Саха тылын быһаарыылаах тылдьытын» оҥорооччулартан биирдэстэрэ. 1963—1984 сс. Е. И. Коркина ССРС НА Сибиирдээҕи салаатын [[Гуманитарнай чинчийии института|Саха Сиринээҕи тыл, литература уонна история институтун]] салайбыт. 2009 сыллаахха бэс ыйын 10 күнүгэр күн сириттэн барбыт<ref>[http://www.1sn.ru/32954.html SakhaNews 11.06.2009:Ушла из жизни известный якутский тюрколог Евдокия Коркина] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191109070851/http://www.1sn.ru/32954.html |date=2019-11-09 }}</ref>. == Дьиэ кэргэнэ == Кэргэнэ – [[Тихонов Гаврил Павлович|Гаврил Павлович Тихонов]], кини 1946 сылтан Саха АССР радиокомитетын бэрстээтэлинэн үлэлээбитэ, ССРС Бочуоттаах радииһа, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа. Улахан уола Иван Гаврильевич Тихонов  ССРС НА ЯФ космофизика уонна аэрономия институтугар үлэлии сылдьан 1992 с. ыалдьан өлбүтэ. Кыра уола Василий Гаврильевич Тихонов биологическай наука кандидата, Петровскайдааҕы наука уонна культура академиятын  член–корреспондена, СӨ Айылҕа харыстабылын департаменын солбуйар председателэ. Сиэннэрэ: Т.В.Тихонова – Гнесиннэр ааттарынан Музыка Российскай академиятын аспираана. Т.В.Тихонов – Сахаполиграфиздат дириэктэрин солбуйааччы. Е.В. Тихонова. Хос сиэннэрэ: Күннэй, Аина Тихоновалар. == Научнай үлэлэрэ == Евдокия Иннокентьевна Коркина 1963—1984 сс. ССРС НА Сибиирдээҕи салаатын Саха Сиринээҕи тыл, литература уонна история институтун дириэктэринэн 21 сыл улэлээбитэ.  Бу кэмнэргэ институт улаатар, үлэһит ахсаана элбиир, урдук таһымҥа тахсар. 1987 сыллаахха институкка 107 киһи үлэлиир, олортон научнай үлэһитэи- 67, наука доктора - 3, наука кандидаттара - 45. Институтка улахан уларыйыылар буолбуттара: икки саҥа отдел үөскээбитэ – филология уонна история. Ону таһынан археология лабораторията аhыллар. Институт саха тылын сайдыытын, литературатын уонна норуот историятын  диринник чиничийэн уерэппитэ. Филология салаатыгар сана улахан научнай үлэлэр тахсыбыттара: "Якутско-русский словарь" (соавтор). – М.: “Советская энциклопедия”, 1972, 80,2 п.л.; "Диалектологический словарь якутского языка” –М.: 1976; “Орфографический словарь якутского языка” – (Изд. Перераб. и доп. – Якутск, 1975); “Грамматика современного якутского литературного языка” – М.: 1982; “Очерк истории якутской советской литературы” – М.: 1970; “Грамматика современного якутского литературного языка” (фонетика, морфология, соавтор). – М.: “Наука”, 1982, 49,2 п.л. 10 эрэ сыл иһигэр  59 үлэ 700 бэч. л. тахсыбыта. Бу сылларга Приленскай археологическай экспедиция эрдэ биллибэтэх саҥа культуралары арыйбыта: сумнагинскай, дюктайскай,  дириҥ (палеолит), сыалаах, белькачинскай уонна ымыйахтаах (неолит), уус-миил (бронза) уонна тимир үйэтинээҕи араас тутуулары, оҥоһуктары булбуттара. Сыл аайы, фольклорнай, этнографическай, социологическай, лингвистическай экспедициялар  ыытыллыбыттара. Кини 100 тахса научнай уонна научнай популярнай улэлэригэр 4 монографиялаах: “Наклонение глагола в якутском языке” (М., 1970); “Глагольные лично-отнесенные модальные конструкции” (Якутск, 1979); “Деепричастия в якутском языке” (Новосибирск, 1985); “Северо-восточная диалектная зона якутского языка” ( Новосибирск, 1992, 19,0 п.л) Саха бастакы учуонай-лингвииһэ,сахалыы маассабай суругу-бичиги айбыт [[Семен Андреевич Новгородов]] үлэлэрин дириҥник үөрэппитэ, киэҥ эйгэҕэ тааһарбыта. "Первые шаги якутской письменности" (составитель). - М.: "Наука", 1977, 15,8 п.л.; "С.А. Новгородов. Во имя просвещения родного народа" (составитель). – Якутск, 1991, 13,46 п.л. Саха дьахталларыттан маннайгы саха фольклорун хомуйбут [[Андросова-Ионова Мария Николаевна|М. Н. Андросова-Ионова]] олоҥхолорун, ырыаларын, таабырыннарын бэчээккэ таhааттарбыта. "Олонхолор, ырыалар, этнографическай ыстатыйалар, матырыйааллар” (Якутск, 1998) Кини «Саха тылын быһаарыылаах тылдьытын» оҥорооччулартан биирдэстэрэ (Новосибирск, 2004) == Хаһыакка ыстатыйалара == Куоталаһыыны конкретнайдык салайыахха. Коркина Е., ЫБСЛКС обкомун бааһынай ыччатын отделын сэбиэдиссэйэ. – «Кыым», 14.04.1944. Международный женский день 8 марта. Е.Коркина, секретарь Якуткого ОК ВЛКСМ по пропаганде и агитации. – “Соц.Якутия”, 10.03.1946. Государство аҕалыы кыһамньыта. Е.Коркина. САССР үөрэҕин министрынсолбуйааччы. – “Эдэр коммунист”, 01.06.1954. Женщина в науке. Е.И.Коркина, директор ИЯЛИ ЯФСО АН СССР. –“Соц.Якутия”, 08.03.1966. Ученый педагог. – “Соц.Якутия”, 22.11.1974. Новь старейшего института Якутии. Е.И.Коркина , директор ИЯЛИ, д.ф.н. –“За науку Сибири”, 07.11.1977. С.А.Новгородов олоҕун уонна үлэтин туһунан. Е.Коркина., ф.н.д., проф. –“Саҥа олох”, 13.01.1992 Язык мой – друг мой. Е.И.Коркина, д.ф.н., проф. –“Советы Якутии”, 04.11.1992. Махталлаах норуотун аатыттан. Е.Коркина, ф.н.д., проф. –“Саҥа олох”, 03.08.1994. Комсомол – модун күүс. Е.И.Коркина, гуманитарнай чинчийии институту сүрүннүүр үлэһитэ, профессор. –“Кыым”, 27.10.1998. == Наҕараадалара уонна ытык ааттара == «Знак Почета» уордьан Мэтээллэрэ:  «За доблестный труд в Великой Отечественной Войне 1941-1945гг.» «За трудовую доблесть» Заслуженный деятель науки РСФСР (1972) Доктор филологических наук (1982) Заслуженный ветеран Сибирского отделения АН СССР (1982) Профессор (1985) Почетный землеустроитель РС(Я)..10.1998. == Аатын үйэтитии == 2017 сыл муус устар 5 күнүгэр, Чурапчы улууһун Кытаанах нэһилиэгэр, Көчүктэй алааска, Е.И.Коркинаҕа Мэҥэ таас ууруллубута. == Төрүччүтэ == Аҕата Иннокентий Давыдович Коркин 1881с. төрөөбүтэ. Кини 1925 с. Кытаанах нэһилиэгин Көчүктэй алааһыгар “Якутская торговая фактория  Якутторга” диэн лааппы аспыта. Манна түүлээҕи, эти, арыыны уонна атын да бородуукталары тутара уонна тута утары аһынан, таҥаһынан төлөһөрө, кэлин арыый сайдыытыта харчынан да төлөһөрө. Ийэтэ Парасковья Андреевна Новгородова  Семен Андреевич Новгородовы кытта бииргэ төрөөбүтэ. Кинилэр аҕалара Андрей Александрович Новгородов  2 Хатылы (Болтоҥо) нэһилиэгин кинээһэ эбит. Ийэлэрэ Новгородова Анна Николаевна 1917 сыллааҕы биэрэпис көрдөрөрүнэн Кыталыктаах аҕатын ууһугар саамай баайдарынан бэлиэтэммитэ, кини 25 ынах сүөһүлээҕэ, 119 сылгылааҕа бэлиэтэммитэ. Улахан убайа Коркин Василий Иннокентьевич (1908 - 1949) . Кытаанах начальнай оскуолатын,  1928с. Дьокуускайдааҕы педтехникуму бүтэрбитэ.  1924с. комсомол, 1928с. БСК(б)П  чилиэнэ. 1926 - 1930сс. комсомольскай үлэҕэ сылдьыбыта: Дьокуускайдааҕы ЫБСЛКС, Саха сиринээҕи ЫБСЛКС комитеттарын секретарынан. 1930 – 1934сс. Уус –Алдан, Булуҥ, Орто - Халыма оройуоннарыгар БСК(б)П секретарынан, райисполком председателинэн, 1934 – 1949сс. ЯЦИК отделын салайааччытынан, Саха АССР үрдүкү Советын консультанынан,  БСК(б)П хонутуруоллуур комитетыгар, БСК(б)П бэчээккэ отделын пропагандаҕа уонна агитацияҕа секторын сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ.  Василий Иннокентьевич Саха АССР бастакы конституциятын бырайыагын оҥорсубута. Кини таһаарыылаах үлэтэ ССРС “Үлэ Кыһыл Знамята” уордьанынан бэлиэтэммитэ. Убайа Коркин Николай Иннокентьевич 1912с. төрөөбүтэ, бухгалтерынан үлэлээбитэ. 1934с. ыалдьан өлбүтэ. Быраата Коркин Иван Иннокентьевич 1918с. Төрөөбүтэ, журналист,  1941с. Аҕа дойду сэриитин фронугар өлбүтэ. Балта Евдокия 1924с. төрөөбүтэ, 1944с. Чурапчытааҕы педучилищеҕа үөрэнэ сылдьан ыалдьан өлбүтэ. Быраата Коркин Иннокентий Иннокентьевич 1928с.  төрөөбүтэ. 1944 сыллаахха Кытаанах ситэтэ суох орто оскуолатын бүтэрэн Чурапчы педучилищетыгар үөрэнэ киирбитэ. 1949с. Кытаанах сэттэ кылаастаах оскуолатыгар учууталынан ананан  пенсияҕа тахсыар диэри нуучча, саха тылын уонна литературатын, история, обществоведение учууталынан, 8 кылаастаах оскуола директорынан, орто оскуола завуһунан  үлэлээбитэ. Иннокентий Иннокентьевич Кытаанах аҕыс кылаастаах оскуолатыгар директордыы олорон үөһээ салалтаҕа дьаныардаахтык туруорсан Кытаанах оскуолата орто оскуола буоларын ситиспитэ.  Коркин И.И. учууталларга, нэһилиэнньэгэ политүөрэҕи ыытан, дьон сэҥээриитин ылан, республикаҕа “Бастыҥ пропагандист” аатын сүкпүтэ. Иннокентий Иннокентьевич оскуола историятын кэрчик кэмнэрин сурукка тиспитэ, оскуола аһыллыаҕыттан 1984 сылга диэри оскуолаҕа үлэлээбит учууталлар испииһэктэрин эрдэ оҥорбута сүтэн, иккистээн төһө өйдүүрүнэн суруйан хаалларбыта. == Сигэлэр == * [http://yakutsk.bezformata.ru/listnews/deyatelya-nauki-rf-evdokii-korkinoj/8700220/ Институт гуманитарных исследований отметил юбилей заслуженного деятеля науки РФ Евдокии Коркиной] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304185450/http://yakutsk.bezformata.ru/listnews/deyatelya-nauki-rf-evdokii-korkinoj/8700220/ |date=2016-03-04 }} * [http://igi.ysn.ru/spravochnik.pdf Биобиблиографический справочник] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304082135/http://igi.ysn.ru/spravochnik.pdf |date=2016-03-04 }} == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1917 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Ахсынньы 17 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:Кытаанах нэһилиэгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:2009 сыллаахха өлбүттэр]] [[Категория:Бэс ыйын 10 күнүгэр өлбүттэр]] [[Категория:Тыл үөрэхтээхтэрэ]] [[Категория:Чинчийээччилэр]] [[Категория:Саха учуонайдара]] [[Категория:Саха биллиилээх дьоно]] 2e1gy1radbyw5sehguj1ctsl8lh8x3y 0 5146 418836 400942 2025-06-11T04:44:22Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418836 wikitext text/x-wiki '''Михайлов Александр Михайлович''' — [[бокс|боксаҕа]] омуктар ыккардыларынааҕы кылаастаах [[спорт]] маастара, [[Приморскай кыраай]] икки төгүллээх, [[Саха АССР]] үс төгүллээх, [[РСФСР]], [[Сүбэ Унията|ССРУ]] чемпиона, ССРУ омуктарын VII спартакиадатын үрүҥ көмүс призера. == Олоҕун олуктара == * [[1957]] сыллаахха [[олунньу 20]] күнүгэр Саха АССР [[Үөһээ Халыма улууһа|Үөһээ Халыма оройуонугар]] [[Арыылаах (Үөһээ Халыма)|Арыылаах]] сэлиэнньэтигэр төрөөбүт. * 1984 сыллаахха [[Саха государственнай университета|Саха государственнай университетын]] история салаатын бүтэрбит. * 2006 с. — РФ Президенын иһинэн государственнай сулууспа Российскай Академиятыгар үөрэммитэ. * 2006 сылтан «Ньыгыл Россия» чилиэнэ. ===== Улэлээбит сирдэрэ ===== :Тренер-преподаватель :ВДСО «Трудовые резервы», бэрэссэдээтэл солбуйааччыта :СПТУ-16 :ПКП «Якутсксервисдосуг», старшай инспектор :Национальнай концерн «ТЭВР», директор солбуйааччыта :ЭНГ АОЗТ «Саха Агро Бай-Бэк», главнай специалист :ООО «Лик», генеральнай директор солбуйааччыта :Уу транспорын Новосибирскай государственнай академиятын Дьокуускайдааҕы салаата, директор солбуйааччыта :Физическэй культура уонна спорт Салалтата, старшай тренер :ООО «Сахаспецснаб», генеральнай директор :ОАО «Нижнее-Ленское», спорт инструктора :«[[Булуҥ улууһа|Булуҥ улууһа]]» олохтоох тэриллии, администрация Баһылыгын бастакы солбуйааччыта :2008 сыл алтынньы 12 күнүттэн — [[Үөһээ Халыма улууһа|Үөһээ Халыма улууһун]] Баһылыгынан талыллыбыта. == Спортка ситиһиилэрэ == *1978. [[Белград]]. Аан дойду чемпионатын боруонса призера. *1978. [[Алматы]]. *1978. ССРУ-[[Нигерия]]. *1979. [[Донецкай]]. *1979. ССРУ—[[АХШ]] матч көрсүһүүлэр кыайыылааҕа. *1980. Белград. Омуктар икки ардыларынааҕы турнир кыайыылааҕа. *1981. [[Самара]]. ССРУ Куубун призера. Бастакы тренерэ Вильям Иванов. [[чуумпу океан|Чуумпу океаннааҕы]] флокка сулууспалыыр кэмигэр Вадим Откидачка уонна Борис Кубасовка эрчиллибитэ. А. Михайлов үөрэнээччилэриттэн [[кикбоксиҥ|кикбоксиҥҥа]] биллэр спортсменнарынан Александр Иванов, Алексей Уваров уонна Илья Черкашин буолаллар. == Наҕараадалара уонна ытык ааттара == * Бокска ССРС международнай кылаастаах мастера * Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх тренерэ * Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Гражданская доблесть» ураты Бэлиэтэ * «За заслуги в развитии Олимпийского движения в России» ытык Бэлиэ * «За заслуги в развитии физкультуры и спорта в РС(Я)» ытык Бэлиэ * «За заслуги в развитии бокса РС(Я)» ытык Бэлиэ * Дьокуускай куорат ытык киһитэ<ref>[http://www.sakha.gov.ru/node/4125 Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия):Городской округ «Якутск»:Почетные граждане] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924094024/http://www.sakha.gov.ru/node/4125 |date=2015-09-24 }}</ref> (1980) == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} == Сигэлэр: == *[http://www.gazetayakutia.ru/article.aspx?id=6595 Король ринга], Георгий Татаринов * [http://www.1sn.ru/person1051.html SakhaNews:Глава муниципального района «Верхнеколымский улус (район)»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130704140843/http://1sn.ru/person1051.html |date=2013-07-04 }} == Ылыллыбыт сирэ == * ''Саха халандаара, 2009'', Диодорова-Лаврентьева С. В. — Дь.:Бичик, 2008. [[Категория:Дьоннор алпабыытынан]] [[Категория:1957 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Олунньу 20 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:Үөһээ Халыма улууһугар төрөөбүттэр]] [[Категория:СГУ бүтэрбиттэр]] [[Категория:Спортсменнар]] [[Категория:Дьокуускай ытык дьоно]] 12u0rlkh9u3tff1echui3zrnmyec7w1 0 7616 418810 408547 2025-06-10T23:32:37Z Ojkhol 24881 /* Түбэлтэлэр */ 418810 wikitext text/x-wiki '''Ыам ыйын 27''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 147-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 148-c күнэ). Сыл бүтүө 218 күн баар. == Бэлиэ күннэр == * Арасыыйаҕа [[Бибилэтиэкэ күнэ]]. 1995 сыллаахха тахсыбыт бэрэсидьиэн [[Борис Ельцин]] уураҕынан бэлиэтэнэр буолбута. 1795 сыллаахха бу күн Импэрээтэр публичнай бибилэтиэкэтэ олохтоммут эбит. * {{Флагификация|Австралия}} — Дойду иллэһиитин нэдиэлэтэ саҕаланар * {{Флагификация|Боливия}} — Ийэ күнэ * {{Флагификация|Гваделупа}}, {{Флагификация|Сен-Бартелеми}}, {{Флагификация|Сен-Мартен}} — Кулуттааһыны суох гыныы күнэ * {{Флагификация|Никарагуа}} — Дойду сэбилэниилээх күүстэрин күнэ * {{Флагификация|Нигерия}} — Оҕо көмүскэлин күнэ * {{Флагификация|Япония}} — Байыаннай байҕал флотун күнэ == Түбэлтэлэр == * [[1199]] — «Сирэ суох» диэн хос ааттаммыт [[Сирэ суох Иоанн|Иоанн]] (1167—1216) убайа [[Хахай сүрэх Ричард|«Хахай сүрэх» Ричард]] өлбүтүн кэннэ [[Англия]] хоруола буолар. Кини ыраахтааҕылаан олордоҕуна өрө турбут бароннар 1215 сыллаахха [[Көҥүл улуу хаартыйата|Көҥүл улуу хаартыйатыгар]] илии баттаппыттар, бу түбэлтэ Иоанны устуоруйаҕа киллэрбитэ. * [[1606]] — Рюриковичтартан төрүттээх [[Василий Шуйскай]] Москубаҕа өрө турууну көҕүлээбит уонна тэрийбит. Буун түмүгэр ыраахтааҕы Лжедмитрий I өлөрүллүбүтэ. Икки хоноот ыам ыйын 19 (29) күнүгэр, Шуйскай диэки буолааччылар кинини ыраахтааҕынан биллэрбиттэрэ. * [[1644]] — Маньчжур регенэ Доргон өрө турбут Ли Цзичэни (Шунь династия) Шанхай дабаанын аттынааҕы кыргыһыыга үлтүрүппүт. Манчжурдар бу кэннэ Пекини ылбыттара. * [[1703]] — Ыраахтааҕы [[Бүөтүр I]] [[Санкт-Петербург]] куоратын олохтообут. * [[1764]] сыл Саха сирин бойобуодатынан ананан сулууспалаабыт прапорщик [[Дуреев Козьма|Козьма Дуреев ]] уурайан [[Тобольскай]]га барбыт. 1764 сыл тохсунньу 29 күнүттэн Саха сирин салайбыта. * [[1883]] — Москубаҕа [[Александр III]] ыраахтааҕы хоруоналаммыт. * [[1905]] — [[Нуучча-дьоппуон сэриитэ]]: Цусима кыргыһыыта саҕаламмыт. Бу сэрии тиһэх кыргыһыыта, нуучча флота урусхалламмыта. * [[1920]] — [[Татарстаан|Татаар Социалистическай Советскай Өрөспүүбүлүкэтэ]] тэриллибитэ. * [[1933]] — Уолт Дисней хампаанньата «Үс сибиинньэ оҕото» диэн ойуулугу таһаарбыт. * [[1935]] — Саха сирин хотугулуу-илин өттүгэр сытар [[Илин Сибиирдээҕи байҕал]] аата бигэргэммит. Урукку ааттара: Муустаах байҕал, Индигир байҕала, Хоту байҕал, Сибиир байҕала. * [[1937]] сыллаахха [[Сан-Франциско|Сан-Франциско]] куоракка аан дойдуга биир саамай кэрэтинэн биллэр Көмүс Аан күргэ аһыллыбыт. Күргэ уһуна 1280 [[миэтэрэ]], алта эрээт массыына сылдьар, сатыы киһи хаамарыгар аналлаах икки суоллаах. Икки 93 [[см]] модьулаах канаакка ыйанан турар, ол канааттар 227 миэтэрэлээх ыстаал тирээбиллэргэ ыйаммыттар. * [[1941]] — [[АХШ]] бэрэсидьиэнэ [[Франклин Делано Рузвельт|Франклин Д. Рузвельт]] дойдуга суһал быһыыны биллэрбит. * [[1941]] — Хотугу [[Атлантика]]ҕа Британия хараабыллара «Бисмарк» диэн ньиэмэс икки саамай бөдөҥ линкордарыттан биирдэстэрин тимирдибиттэр. 2100 кэриҥэ киһи өлбүт. * [[1942]] — Лондоҥҥа бэлэмнэммит [[Чехолсловакия]] аармыйатын диверсиялыыр этэрээтэ [[Прага]]ҕа Гейдрих диэн Гитлер чугас киһитигэр саба түспүтэ. Рейх куттала суох буолуутун управлениетын тойоно Рейнхард Гейдрих өлөрдүү бааһырбыта. Бу кэнниттэн ньиэмэстэр Богемияҕа уонна Моравияҕа 13 тыһыынчаттан тахса киһини хаайыыга бырахпыттара, сорох дааннайынан 5 тыһыынчаттан тахса киһи өлөрүллүбүтэ. * [[1960]] — [[Туурсуйа]]ҕа байыаннай переворот буолбут. * [[1967]] — [[Австралия|Австралияҕа]] аборигеннары биэрэпискэ ааҕар туһунан референдум буолбутугар, куоластааччы 90-тан тахса бырыһыана сөбүлэспит. Бу иннинэ [[Австралия]] [[конституция|конституцията]] аборигеннары дьон ахсааныгар киллэрэри бобор этэ. Маннык референдум да кэнниттэн аборигеннар толору гражданскай быраабы өссө да ыла иликтэрэ. Кинилэр [[1971]] сылга диэри гражданствоны сайабылыанньа эрэ түһэрэн ылыахтарын сөбө уонна чэпчэкитик ону былдьатыахтарын сөбө. [[1983]] сыллаахха биирдэ быыбарга куоластыыр бырааптаммыттара. * [[1969]] — "Машина времени" рок-бөлөх олохтоммут. * [[1973]] — [[ССРС]] [[Ааптар быраабын харыстыыр туһунан Женеватааҕы конвенция]]ҕа кыттыспыт. * [[1994]] — Арассыыйаҕа сүүрбэ сыл үүрүллүү кэнниттэн суруйааччы [[Солженицын Александр Исаевич|Александр Солженицын]] төннүбүт. * [[1994]] — Альтернативнай рогу оонньуур "[[Сплин]]" бөлөх Санкт-Петербуурга үөскээбит. * [[1996]] — Бастакы чэчиэн сэриитин кэмигэр [[Борис Ельцин]] чэчиэн өрө турааччыларын кытта көрсөн уоту тохтотор туһунан сөбүлэспиттэр. * [[1997]] — Арассыыйа уонна [[НАТО]] ыккардыларыгар сыһыаннары олохтуур сүрүн докумуон ылыллыбыт. == Төрөөбүттэр == * [[1890]] — [[Иванов Константин Васильевич|Константин Иванов]] (1915 өлб.), чувааш бэйиэтэ, чувааш литэрэтиирэтин классига. * [[1907]] — Амма [[Абаҕа]]тыгар аатырбыт олоҥхоһут, тойуксут [[Нохсоров Устин Гаврильевич|Устин Нохсоров]]. 1938 сыллаахха дьыалаҕа эриллэ сылдьыбыта, баартыйатыттан уһуллубута. Буруйа дакаастаммакка хаайыыттан тахсыбыта, ол эрээри бүтэһиктээх реабилитация 1992 сыллаахха эрэ оҥоһуллубута (1951 с. өлб.). * [[1944]] — [[Усуйаана улууһа|Усуйаана]] [[Куоҕастаах |Куоҕастааҕар]] [[Петрова Пальмира Георгиевна|Пальмира Петрова]] — өр сылларга СГУ Мэдиссиинэ факультетын, ХИФУ Мэдиссиинэ институтун салайбыт киһи, мэдиссиинэ билимин дуоктара. * [[1991]] — Егор Пономарев, тустуук, РФ чөмпүйэнээттэрин чөпүйүөннэрэ уонна призердара, 61 кг диэри тустар. == Өлбүттэр == * [[1564]] — [[Жан Кальвин]] (1509 төр.), Швейцарияттан төрүттээх итэҕэл дьайыксыта, [[кальвинизм]]ы төрүттээччи. * [[1910]] — [[Роберт Кох]], ньиэмэс бырааһа уонна микробиолога, Нобель бириэмийэтин лауреата (1843 төр.) * [[2003]] — Социалистыы Үлэ Дьоруойа [[Кладкин Василий Михайлович|Василий Кладкин]] (10.01.1931 төр.) — үчүгэй көрдөрүүтүнэн аатырбыт таба иитэр "Томпо" сопхуос дириэктэрэ. Дьиктитэ диэн иккитэ Америкаҕа үөрэммитэ, онтон бастакытын — Үлэ Дьоруойун аатын ыла илигинэ. {{ыйдар}} [[Категория:Ыам ыйын 27]] cnunlxf4hqomurvsmjoxkk026jkygyi 418812 418810 2025-06-10T23:36:58Z Ojkhol 24881 /* Түбэлтэлэр */ 418812 wikitext text/x-wiki '''Ыам ыйын 27''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 147-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 148-c күнэ). Сыл бүтүө 218 күн баар. == Бэлиэ күннэр == * Арасыыйаҕа [[Бибилэтиэкэ күнэ]]. 1995 сыллаахха тахсыбыт бэрэсидьиэн [[Борис Ельцин]] уураҕынан бэлиэтэнэр буолбута. 1795 сыллаахха бу күн Импэрээтэр публичнай бибилэтиэкэтэ олохтоммут эбит. * {{Флагификация|Австралия}} — Дойду иллэһиитин нэдиэлэтэ саҕаланар * {{Флагификация|Боливия}} — Ийэ күнэ * {{Флагификация|Гваделупа}}, {{Флагификация|Сен-Бартелеми}}, {{Флагификация|Сен-Мартен}} — Кулуттааһыны суох гыныы күнэ * {{Флагификация|Никарагуа}} — Дойду сэбилэниилээх күүстэрин күнэ * {{Флагификация|Нигерия}} — Оҕо көмүскэлин күнэ * {{Флагификация|Япония}} — Байыаннай байҕал флотун күнэ == Түбэлтэлэр == * [[1199]] — «Сирэ суох» диэн хос ааттаммыт [[Сирэ суох Иоанн|Иоанн]] (1167—1216) убайа [[Хахай сүрэх Ричард|«Хахай сүрэх» Ричард]] өлбүтүн кэннэ [[Англия]] хоруола буолар. Кини ыраахтааҕылаан олордоҕуна өрө турбут бароннар 1215 сыллаахха [[Көҥүл улуу хаартыйата|Көҥүл улуу хаартыйатыгар]] илии баттаппыттар, бу түбэлтэ Иоанны устуоруйаҕа киллэрбитэ. * [[1606]] — Рюриковичтартан төрүттээх [[Василий IV Шуйскай|Василий Шуйскай]] Москубаҕа өрө турууну көҕүлээбит уонна тэрийбит. Буун түмүгэр ыраахтааҕы Лжедмитрий I өлөрүллүбүтэ. Икки хоноот ыам ыйын 19 (29) күнүгэр, Шуйскай диэки буолааччылар кинини ыраахтааҕынан биллэрбиттэрэ. * [[1644]] — Маньчжур регенэ Доргон өрө турбут Ли Цзичэни (Шунь династия) Шанхай дабаанын аттынааҕы кыргыһыыга үлтүрүппүт. Манчжурдар бу кэннэ Пекини ылбыттара. * [[1703]] — Ыраахтааҕы [[Бүөтүр I]] [[Санкт-Петербург]] куоратын олохтообут. * [[1764]] сыл Саха сирин бойобуодатынан ананан сулууспалаабыт прапорщик [[Дуреев Козьма|Козьма Дуреев ]] уурайан [[Тобольскай]]га барбыт. 1764 сыл тохсунньу 29 күнүттэн Саха сирин салайбыта. * [[1883]] — Москубаҕа [[Александр III]] ыраахтааҕы хоруоналаммыт. * [[1905]] — [[Нуучча-дьоппуон сэриитэ]]: Цусима кыргыһыыта саҕаламмыт. Бу сэрии тиһэх кыргыһыыта, нуучча флота урусхалламмыта. * [[1920]] — [[Татарстаан|Татаар Социалистическай Советскай Өрөспүүбүлүкэтэ]] тэриллибитэ. * [[1933]] — Уолт Дисней хампаанньата «Үс сибиинньэ оҕото» диэн ойуулугу таһаарбыт. * [[1935]] — Саха сирин хотугулуу-илин өттүгэр сытар [[Илин Сибиирдээҕи байҕал]] аата бигэргэммит. Урукку ааттара: Муустаах байҕал, Индигир байҕала, Хоту байҕал, Сибиир байҕала. * [[1937]] сыллаахха [[Сан-Франциско|Сан-Франциско]] куоракка аан дойдуга биир саамай кэрэтинэн биллэр Көмүс Аан күргэ аһыллыбыт. Күргэ уһуна 1280 [[миэтэрэ]], алта эрээт массыына сылдьар, сатыы киһи хаамарыгар аналлаах икки суоллаах. Икки 93 [[см]] модьулаах канаакка ыйанан турар, ол канааттар 227 миэтэрэлээх ыстаал тирээбиллэргэ ыйаммыттар. * [[1941]] — [[АХШ]] бэрэсидьиэнэ [[Франклин Делано Рузвельт|Франклин Д. Рузвельт]] дойдуга суһал быһыыны биллэрбит. * [[1941]] — Хотугу [[Атлантика]]ҕа Британия хараабыллара «Бисмарк» диэн ньиэмэс икки саамай бөдөҥ линкордарыттан биирдэстэрин тимирдибиттэр. 2100 кэриҥэ киһи өлбүт. * [[1942]] — Лондоҥҥа бэлэмнэммит [[Чехолсловакия]] аармыйатын диверсиялыыр этэрээтэ [[Прага]]ҕа Гейдрих диэн Гитлер чугас киһитигэр саба түспүтэ. Рейх куттала суох буолуутун управлениетын тойоно Рейнхард Гейдрих өлөрдүү бааһырбыта. Бу кэнниттэн ньиэмэстэр Богемияҕа уонна Моравияҕа 13 тыһыынчаттан тахса киһини хаайыыга бырахпыттара, сорох дааннайынан 5 тыһыынчаттан тахса киһи өлөрүллүбүтэ. * [[1960]] — [[Туурсуйа]]ҕа байыаннай переворот буолбут. * [[1967]] — [[Австралия|Австралияҕа]] аборигеннары биэрэпискэ ааҕар туһунан референдум буолбутугар, куоластааччы 90-тан тахса бырыһыана сөбүлэспит. Бу иннинэ [[Австралия]] [[конституция|конституцията]] аборигеннары дьон ахсааныгар киллэрэри бобор этэ. Маннык референдум да кэнниттэн аборигеннар толору гражданскай быраабы өссө да ыла иликтэрэ. Кинилэр [[1971]] сылга диэри гражданствоны сайабылыанньа эрэ түһэрэн ылыахтарын сөбө уонна чэпчэкитик ону былдьатыахтарын сөбө. [[1983]] сыллаахха биирдэ быыбарга куоластыыр бырааптаммыттара. * [[1969]] — "Машина времени" рок-бөлөх олохтоммут. * [[1973]] — [[ССРС]] [[Ааптар быраабын харыстыыр туһунан Женеватааҕы конвенция]]ҕа кыттыспыт. * [[1994]] — Арассыыйаҕа сүүрбэ сыл үүрүллүү кэнниттэн суруйааччы [[Солженицын Александр Исаевич|Александр Солженицын]] төннүбүт. * [[1994]] — Альтернативнай рогу оонньуур "[[Сплин]]" бөлөх Санкт-Петербуурга үөскээбит. * [[1996]] — Бастакы чэчиэн сэриитин кэмигэр [[Борис Ельцин]] чэчиэн өрө турааччыларын кытта көрсөн уоту тохтотор туһунан сөбүлэспиттэр. * [[1997]] — Арассыыйа уонна [[НАТО]] ыккардыларыгар сыһыаннары олохтуур сүрүн докумуон ылыллыбыт. == Төрөөбүттэр == * [[1890]] — [[Иванов Константин Васильевич|Константин Иванов]] (1915 өлб.), чувааш бэйиэтэ, чувааш литэрэтиирэтин классига. * [[1907]] — Амма [[Абаҕа]]тыгар аатырбыт олоҥхоһут, тойуксут [[Нохсоров Устин Гаврильевич|Устин Нохсоров]]. 1938 сыллаахха дьыалаҕа эриллэ сылдьыбыта, баартыйатыттан уһуллубута. Буруйа дакаастаммакка хаайыыттан тахсыбыта, ол эрээри бүтэһиктээх реабилитация 1992 сыллаахха эрэ оҥоһуллубута (1951 с. өлб.). * [[1944]] — [[Усуйаана улууһа|Усуйаана]] [[Куоҕастаах |Куоҕастааҕар]] [[Петрова Пальмира Георгиевна|Пальмира Петрова]] — өр сылларга СГУ Мэдиссиинэ факультетын, ХИФУ Мэдиссиинэ институтун салайбыт киһи, мэдиссиинэ билимин дуоктара. * [[1991]] — Егор Пономарев, тустуук, РФ чөмпүйэнээттэрин чөпүйүөннэрэ уонна призердара, 61 кг диэри тустар. == Өлбүттэр == * [[1564]] — [[Жан Кальвин]] (1509 төр.), Швейцарияттан төрүттээх итэҕэл дьайыксыта, [[кальвинизм]]ы төрүттээччи. * [[1910]] — [[Роберт Кох]], ньиэмэс бырааһа уонна микробиолога, Нобель бириэмийэтин лауреата (1843 төр.) * [[2003]] — Социалистыы Үлэ Дьоруойа [[Кладкин Василий Михайлович|Василий Кладкин]] (10.01.1931 төр.) — үчүгэй көрдөрүүтүнэн аатырбыт таба иитэр "Томпо" сопхуос дириэктэрэ. Дьиктитэ диэн иккитэ Америкаҕа үөрэммитэ, онтон бастакытын — Үлэ Дьоруойун аатын ыла илигинэ. {{ыйдар}} [[Категория:Ыам ыйын 27]] 90slv9ipvlo3qussu8k8zq6eo79ulvr 0 7731 418803 412610 2025-06-10T22:49:47Z Ojkhol 24881 /* Түбэлтэлэр */ 418803 wikitext text/x-wiki '''Бэс ыйын 11''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 162-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 163-c күнэ). Сыл бүтүө 203 күн баар. == Бэлиэ күннэр == * {{Флагификация|Россия}} — Арассыыйаҕа [[тарҕаммыт склероз]] күнэ<ref>[https://tvsamara.ru/news/rasseyannyi-skleroz-simptomy-i-profilaktika/ Рассеянный склероз: симптомы и профилактика — Новости Самары и Самарской области — ГТРК Самара]</ref> * {{флагификация|США}}, [[Гавайи]] — [[Гавайи|Гаваай арыыларыгар]] [[Камехамеха күнэ]]. 1810 сыллаахха Гаваай арыыларын түмпүт [[Камехамеха I]] хоруолу ахталлар. Дойдутугар түһээн тиһигин киллэрбитэ, Европаны уонна АХШ штааттарын кытта атыыны-эргиэни саҕалаабыта. Дьиктитэ диэн бу сэрииһит хоруол сэрии кэмигэр көннөрү дьон (ол иһигэр оҕолор, дьахталлар, кырдьаҕастар) эмсэҕэлиэ суохтаахтарын туһунан суругунан сокуон таһаарбыт. Кини тыыннааҕын тухары Гаваай арыылара тутулуга суох этилэр (ол саҕана Полинезия атын арыылара бары холуонньа буолбуттара). * {{Флагификация|Европа}} — Кытархай арыгы күнэ<ref>[https://locals.md/2017/11-iyunya-otmechayut-vsemirnyiy-den-rozovogo-vina/ 11 июня отмечают всемирный день розового вина — Locals<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> == Түбэлтэлэр == * [[978]]<ref>Иаков диэн манаах XI үйэ иккис аҥаарыгар суруйбутунан</ref> — Новгород кинээһэ [[Владимир I Святославич Рюрикович|Владимир Святославич]] варягтар көмөлөрүнэн [[Киев]]ы сэриилээн ылбыт уонна Русь улуу кинээһин титулун ылыммыт. Уон сыл буолан баран 988 сыллаахха Византияны кытта ситими бөҕөргөтөр соруктаах (ойох ылыы көмөтүнэн) христианствоҕа көспүт. * [[1606]] — [[Василий IV Шуйскай|Василий Шуйскай]] ыраахтааҕыга бэргэһэлэммит. * [[1733]] — Ыраахтааҕы [[Анна Иоанновна]] Саха сиригэр ("в Якутском ведомстве") уонна [[Камчаатка (тумул арыы)|Камчаатка]]ҕа бойобуодалар уонна дьаһаах хомуйааччылар олохтоох дьахталлары уонна оҕолору атыылыылларын истибитин туһунан уонна ол дьону христианствоны ылымматах уонна сүрэхтэммэтэх түгэннэригэр урукку сирдэригэр-уоттарыгар төннөрөргө ыйаах таһаарбыт<ref>{{Кинигэ|автор=Вахрин С.|заглавие=Тайны якутских фамилий|место=Якутск|издательство=Якутская республиканская типография им. Ю.А. Гагарина|год=2024|том=1|страницы=9|страниц=968}}</ref>. * [[1748]] — [[Дания]] "Хотугу Кириэс" диэн былааҕы ылыммыт. Кэлин манна майгынныыр былаахтары [[Скандинавия]] атын дойдулара бары бэйэлэригэр ылыммыттара. * [[1788]] — Дьокуускайтан төрүттээх нуучча чинчийээччитэ [[Герасим Измайлов]] [[Аляска]]ҕа тиийбит. Бу киһи Алеут арыыларын каартаҕа тиспитэ, аатырбыт Джеймс Кууктуун көрсүбүт түгэннээх, Кук киниэхэ октан диэн каарта оҥорорго көмөлөһөр тэрили бэлэхтээбитэ. * [[1872]] — [[Москуба]]ҕа Бастакы бүтүн Арассыыйатааҕы политехническай быыстапка аһыллыбыт. Бу быыстапка матырыйааллара эмиэ бу сылга Политехническай түмэл аһылларыгар туһаныллыбыттар. * [[1918]] — казаахтар «Алаш» хамсааһыннара Казахстаан сиригэр сэбиэскэй былаас бары дэкириэттэрин сокуоннайа суоҕунан биллэрбит. * [[1928]] — [[Украина]]ҕа Саха бастакы лүөччүгэ [[Кыыллаах|Өлүөхүмэ Кыыллааҕыттан]] төрүттээх [[Торговкин Алексей Николаевич|Алексей Торговкин]] саахалга түбэһэн өлбүт. * [[1935]] — [[АХШ|Америкаҕа]] Эдвин Армстронг FM-[[араадьыйа]] айааччыта, бастакы көрдөрүүтүн, иһитиннэриитин оҥорбут. * [[1937]] — «Тухачевскай дьыалата» түмүктэммитэ. Буруйданааччылар: Сэбиэскэй Сойуус мааршала М. Н. Тухачевскай, 1-кы раангалаах командарм И. Э. Якир, 1-кы раангалаах командарм И. П. Уборевич, Р. П. Эйдеман, А. И. Корк, Б. П. Фельдман, В. М. Примаков уонна комкор В. К. Путна ытылларга ууруллубуттар уонна бэс ыйын 12 күн түүнүгэр ытыллыбыттар. Итинтэн саҕалаан [[РККА]] кэккэтигэр улахан репрессиялар саҕаламмыттар. * [[1938]] — [[Кытай]] уонна [[Дьоппуон]] икки ардыларыгар улахан [[Ухань]] кыргыһыыта саҕаламмыт. Манна 4 ыйтан тахса буолбут кыргыһыы түмүгэр [[дьоппуон]]нар [[Ухань]] куоратын ылбыттар эрээри, олус элбэх сүтүктэммит буолан, [[Кытай]]га кимэн киириилэрин бытаардыбыттар уонна сотору кэминэн тохтоппуттар. * [[1940]] — [[Саҥа Зеландия]], [[Австралия]] уонна [[Соҕуруу Африка сойууһа]] [[Италия]]ҕа сэриини биллэрбиттэр. * [[1942]] — [[ССРС]] уонна [[АХШ]] [[Иккис аан дойду сэриитин кэминээҕи ленд-лиз сөбүлэҥэ|Ленд-лииһинэн бэйэ-бэйэни хааччыйыы сөбүлэҥэр]] илии баттаабыттара. Сэрии сылларыгар маннык сөбүлэҥнэри [[АХШ]] 42 дойдуну кытта түһэрсибитэ. * [[1963]] — [[АХШ]] бэрэсидьиэнэ [[Джон Кеннеди]] улахан суолталаах Гражданскай быраап сокуонун туһунан биллэрбит. Бу сокуоҥҥа уопсастыбаннай миэстэлэргэ киириигэ, үөрэххэ, үлэҕэ, быыбарга киһи барыта тэҥ бырааптаах, дискриминация суох буолуохтаах диэн этиллибит. * [[1969]] — Москубаҕа I Аан дойдутааҕы балет артыыстарын күрэһэ аһыллыбыт. * [[2008]] — [[Дьокуускай]] аэропуордугар [[Боинг 747]] улахан таһаҕас сөмүлүөтэ түспүт, Линц куораттан ([[Австрия]]) 158 [[ынах|ынаҕы]] аҕалбыт. ** [[Канаада]] премьер-миниистирэ Стивен Харпер Канаада төрүт олохтоохторуттан урут Канаада бырабыыталыстыбата оҕолору интэринээккэ күүһүнэн иитиини тэрийбитин иһин санааҕа тупаттарыгар, алы буолалларыгар көрдөспүт. == Төрөөбүттэр == * [[1904]] — [[Тыаһыт|Николай Павлов-Тыаһыт]] — репрессияҕа түбэһэн өр сылларга умнууга хаалбыт сэбиэскэй кэмнээҕи Саха суруйааччыта. Ойуунускай огдооботун ойох ылбыта, оҕолорун киһи оҥортообута. * [[1934]] — [[Скрябин Сольскай Васильевич|Сольскай Скрябин]] — сибээс бэтэрээнэ. * [[1937]] — [[Хатылаев Михаил Михайлович|Михаил Хатылаев]], устуоруйа дуоктара, бэрэпиэссэр. Илин Сибииргэ, ол иһигэр Саха сиригэр 1917-1937 сс. көмүс хостуур бырамыысыланнас сайдыытын чинчийбитэ. * [[1939]] — [[Зверев Дмитрий Сергеевич|Дмитрий Зверев]] (08.09.2012 өлб.) — прозаик-публицист. Аатырбыт аҕатын [[Кыыл Уола|Кыыл Уолун]] туһунан кинигэлэри таһаартаабыта. * [[1949]] — [[Курилов Николай Николаевич|Николай Курилов]] — дьүкээгир омугуттан бастакы идэтийбит худуоһунньук, ону таһынан бэйиэт, прозаик, драматург, суруналыыс, «Геван» радиостанция үлэһитэ. * [[1951]] — Амма Болугуругар бэйиэт [[Гольдерова Саргылаана Васильевна|Саргы Куо (Саргылаана Гольдерова)]]. == Өлбүттэр == * [[1928]] — [[Торговкин Алексей Николаевич |Алексей Торговкин]], Өлүөхүмэ [[Кыыллаах|Кыыллааҕыттан]] төрүттээх саха бастакы байыаннай лүөччүгэ, лүөччүк-испытатель (1898 с.т.) * [[1994]] — [[Черскэй Николай Васильевич|Николай Черскэй]] (02.02.1905 төр.) — учуонай, ньиэп уонна гаас үөскээбит сирдэр механикаларын чинчийээччи, 1964—1987 сыллардаахха ССРС НА Сибиирдээҕи салаатын Саха Сиринээҕи филиалын Бөрөсүүдьүмүн бэрэстээтэлэ. * [[1988]] — [[Бойлохов Николай Иванович|Николай Бойлохов]] (10.03.1929 төр.) — саха биллиилээх мелодиһа. {{ыйдар}} [[Категория:Бэс ыйын 11]] c857g7sy9nealhmirhv4xtbvuah254t 0 8899 418811 412013 2025-06-10T23:36:13Z Ojkhol 24881 /* Туох буолбута */ 418811 wikitext text/x-wiki {{сыллар|1606}} '''1606''' сыл. == Туох буолбута == * [[Ыам ыйын 27|Ыам ыйын 17 (27)]] күнүгэр Василий Шуйскай өрө турууну көҕүлээбит уонна тэрийбит. Буун түмүгэр ыраахтааҕы Лжедмитрий I өлөрүллүбүтэ, Василий Шуйскай кини өлөр түгэнин көрбүтэ. Икки хоноот ыам ыйын 19 (29) күнүгэр, Шуйскай диэки буолааччылар кинини ыраахтааҕынан биллэрбиттэрэ. * [[Бэс ыйын 11|Бэс ыйын 1 (11)]] — [[Василий Шуйскай]] Успенскай собуорга ыраахтааҕыга бэргэһэлэммит, сиэри-туому Новгород митрополита Исидор оҥорбута (атын дааннайынан митрополит Гермоген). * [[Ахсынньы 19]] — Susan Constant, Godspeed уонна Discovery диэн хараабылларынан Англияттан Америкаҕа дьон олохсуйар соруктаах арахпыттар, бу дьон Джеймстаун куораты олохтообуттара (билиҥҥи Вирджиния штаат), онон кэлин АХШ буолбут 13 холуонньалартан бастакылара олохтоммута. == Төрөөбүттэр == * [[От ыйын 15]] — [[Рембрандт]], [[Недерланд]] уруhуйдьута == Өлбүттэр == [[Категория:1606| ]] mue366kqrkjqf0kseocueyo9thslux6 418813 418811 2025-06-10T23:37:17Z Ojkhol 24881 /* Туох буолбута */ 418813 wikitext text/x-wiki {{сыллар|1606}} '''1606''' сыл. == Туох буолбута == * [[Ыам ыйын 27|Ыам ыйын 17 (27)]] күнүгэр [[Василий IV Шуйскай|Василий Шуйскай]] өрө турууну көҕүлээбит уонна тэрийбит. Буун түмүгэр ыраахтааҕы Лжедмитрий I өлөрүллүбүтэ, Василий Шуйскай кини өлөр түгэнин көрбүтэ. Икки хоноот ыам ыйын 19 (29) күнүгэр, Шуйскай диэки буолааччылар кинини ыраахтааҕынан биллэрбиттэрэ. * [[Бэс ыйын 11|Бэс ыйын 1 (11)]] — [[Василий Шуйскай]] Успенскай собуорга ыраахтааҕыга бэргэһэлэммит, сиэри-туому Новгород митрополита Исидор оҥорбута (атын дааннайынан митрополит Гермоген). * [[Ахсынньы 19]] — Susan Constant, Godspeed уонна Discovery диэн хараабылларынан Англияттан Америкаҕа дьон олохсуйар соруктаах арахпыттар, бу дьон Джеймстаун куораты олохтообуттара (билиҥҥи Вирджиния штаат), онон кэлин АХШ буолбут 13 холуонньалартан бастакылара олохтоммута. == Төрөөбүттэр == * [[От ыйын 15]] — [[Рембрандт]], [[Недерланд]] уруhуйдьута == Өлбүттэр == [[Категория:1606| ]] 1hrzb6q4axasprje6bnvjlqvzec72qt 0 11081 418840 413030 2025-06-11T06:37:15Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418840 wikitext text/x-wiki {{Суруйааччы2 |Аата = Руфов Семен Титович |Ойуу = Руфов_Семен_Титович.jpg |Ойуу ис хоһооно = Сэмэн Руфов |Кэтитэ = 200px |Төрөөбүт аата = Руфов Семен Титович |Суруйар ааттара = |Төрөөбүт күнэ = 5.12.1927 |Төрөөбүт сирэ = {{ТөрөөбүтСирэ|Тамалакаан}}, [[Үөһээ Бүлүү улууһа]], [[Саха уобалаһа]] {{флагификация|ССРС}} |Өлбүт күнэ = 19.3.2016 |Өлбүт сирэ = {{ӨлбүтСирэ|Дьокуускай}} |Дойдута = ССРС |Дьарыга = бэйиэт, суруйааччы, тылбаасчыт |Көхтөөхтүк суруйбут сыллара = |Хайысха = |Жанр = |Айымньыларын тыла = [[Саха тыла|саха]] |Бастакы кинигэтэ = |Бириэмийэлэрэ = |Наҕараадалара = |Lib = |Ситим-сир = |Викицитатник = }} '''Руфов Семен Титович — Сэмэн Руфов''' — бэйиэт, тылбаасчыт, саха норуодунай суруйааччыта, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ. == Олоҕун олуктара == * [[1927]] сыллаахха [[ахсынньы 5]] күнүгэр (сорох дааннайынан [[ахсынньы 7]] күнүгэр) [[Саха АССР]] [[Үөһээ Бүлүү улууһа|Үөһээ Бүлүү оройуонугар]] [[Тамалакаан|Тамалакааҥҥа]] төрөөбүтэ. * 1942 сыллаахха сэттэ кылаастаах оскуоланы бүтэрбит. {{Начало цитаты}} Кыра сааһыттан кинигэ ааҕыытыгар ылларбыт, ордук нуучча классиктарын — Пушкины, Лермонтовы — сахалыы тылбаастарын сөбүлээн аахпыт. Атаһа, профессор [[Тобуроков Николай Николаевич|Николай Тобуроков]] кэпсииринэн, оннооҕор оттуу сылдьан, хотуурунунан отун охсоругар Пушкин хоһоонун ааҕар эбит: «Мой дядя самых честных правил, Когда не в шутку занемог…». Оскуолаҕа Михаил Лермонтов «Выхожу один я на дорогу» хоһоонун, атын да нуучча поэттарын хоһооннорун курдук, өйдөөн хаалбыт. Ол сыллартан сааһын тухары Лермонтов төрөөбүт сиригэр — Тарханы сэлиэнньэҕэ — бара сылдьыан, поэт уҥуоҕун аттыгар олордуллубут дуб маһы көрүөн ыраламмыт эбит. Бу баҕа санаата Сэмэн Руфов 84 сааһыгар туолбут<ref name="ya24"/>. Дуб маһы, буурҕа суулларан, поэт уҥуоҕун таһыгар эрбэммит умнаһа эрэ өйдөбүл буолан ууруллубутун көрөн кэлбит.<ref name="rusp">[http://www.1sn.ru/65130.html SakhaNews:Семен Руфов:«Я пленник русской поэзии»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130717150647/http://1sn.ru/65130.html |date=2013-07-17 }}</ref> {{Конец цитаты}} * 1954 сыллаахха Дьокуускайдааҕы культпросвет оскуола бибилэтиэкэҕэ салаатын кэтэхтэн үөрэнэн бүтэрбит. * Хас да сыл тыа сирин бибилэтиэкэтигэр сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит. * 1957—1958 сс. — [[Эдэр коммунист (хаһыат)|«Эдэр коммунист» хаһыат]] литсотруднига. * 1962 сылтан ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ. * 1963 с. А. М. Горькай аатынан Литература институтун үөрэнэн бүтэрбит. * 1991 сылтан Саха Өрөспүүбүлүкэтин суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ. * [[Кулун тутар 19]] күнүгэр [[2016]] сыллаахха олохтон туораабыта. ===== Үлэлээбит сирдэрэ: ===== * [[Хотугу сулус (сурунаал)|«Хотугу сулус» сурунаал]] редакциятыгар корреспондент, салаа сэбиэдиссэйэ; * Саха Өрөспүүбүлүкэтин суруйааччыларын Түмсүүлэрин салалтатын бэрэссээдэтэлин солбуйааччыта; * «Литератор Якутии» Ассоциация бэрэссэдээтэлэ. == Айар үлэтэ == Айымньылара 1955 сылтан саҕалаан бэчээттэммиттэр.<br /> Бастакы хоһооннорун кинигэтэ «Кэл, олор, кэпсэтиэх» күн сирин 1959 сыллаахха көрбүт.<br /> Оҕолорго анаан уонча кинигэни суруйбут. ==== Тылбаасчыт ==== Биллиилээх тылбаасчыт — төрөөбүт тылыгар атын омук биллиилээх поэттарын айымньыларын тылбаастаабыта. Тылбаастарын кинигэтэ «Сулустаах халлаан» 1998 сыллаахха бэчээттэммит. * Уильям Шекспир, 154 сонет * Шота Руставели, «Витязь в тигровой шкуре» поэма * Абай Кунанбаев айымньылара * Константин Иванов, «Нарспи» поэма == Тахсыбыт кинигэлэрэ == * Кэл, олор, кэпсэтиэх: Хоһооннор. — Дьокуускай:Кинигэ кыһата, 1959. — 56 с. * Садись, поговорим: Стихи. — М.: Современник, 1977. * Лирические строфы: Стихи. — Якутск, 1980. == Наҕараадалара уонна ытык ааттара == * Саха норуодунай суруйааччыта * Российскай Федерация культуратын үтүөлээх үлэһитэ * Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын үтүөлээх үлэһитэ * «За доблестный труд в годы ВОВ 1941—1945 гг.» мэтээл * [[Эрилик Эристиин аатынан литератуураҕа бириэмийэ|Эрилик Эристиин аатынан литературнай бириэмийэ]] лауреата * [[Арбита, суруйааччы|Иван Арбита]] аатынан литературнай бириэмийэ лауреата<ref name="ya24">[http://www.yakutia24.ru/author/blog/8225--l-r Yakutia24:Семен Руфов:«Важно оставаться в душе молодым, не терять присутствия духа…»]</ref> * Казахстан "Алаш" литературнай бириэмийэтин лауреата * Афанасий Илларионов аатынан суруналыыстар бириэмийэлэрин лауреата<ref name="ya24"/> * Иван Яковлев аатынан Чувашия национальнай бириэмийэтин лауреата<ref name="ya24"/> * «В память о 200-летии Отечественной войны 1812 г.» (2012)<ref name="rusp"/> == Сэмэн Руфов олоҕуттан кэрэхсэбиллээх чахчылар == * Сэмэн Руфов, 85 сааһыгар сылдьан, өйүттэн Александр Пушкин «Медный всадник» поэматын, 60-н тахса [[Пушкин]], Лермонтов, Некрасов, Баратынскай, Огарев, Фет о. д. а. поэттар хоһооннорун ааҕар эбит. 84 сааһыгар сылдьан, сайын эбии 4 хоһоону өйүгэр хатаабытын кэпсээбит.<ref name="ya24"/> * Табаахха сыһыана. Табааҕы 10 сааһыттан тардыбыт. Ол төрүөтэ — бэлэһин былчархайдара ыалдьыбытыгар төрөппүттэрэ «золотухалаабыт» диэн, онто махорканы эбэтэр сэбирдэх табааҕы тартаҕына эмтэнэр диэбиттэр. Ол курдук тардан, ылларан хаалбыт. 50 сааһыгар биирдэ бырахпыт.<ref name="ya24"/> == Эбии маны көр == * [[Саха норуодунай суруйааччыларын тиһигэ]] * [[Саха норуодунай поэттарын тиһигэ]] == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} == Сигэлэр == * [http://sakhalit.com/node/191 Якутский государственный литературный Музей имени П. А. Ойунского:Семен Титович Руфов] * [http://psakha.narod.ru/srufov.html Биографический интернет-справочник якутской литературы:Семен Руфов] * [http://www.1sn.ru/65130.html SakhaNews:Семен Руфов:«Я пленник русской поэзии»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130717150647/http://1sn.ru/65130.html |date=2013-07-17 }} * [http://www.yakutia24.ru/author/blog/8225--l-r Yakutia24:Семен Руфов:«Важно оставаться в душе молодым, не терять присутствия духа…»] {{Саха норуодунай поэттара}} [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1927 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Ахсынньы 5 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:Кулун тутар 19 күнүгэр өлбүттэр]] [[Категория:2016 сыллаахха өлбүттэр]] [[Категория:Үөһээ Бүлүү улууһугар төрөөбүттэр]] [[Категория:Саха норуодунай поэттара]] [[Категория:Саха суруйааччылара]] [[Категория:Саха биллиилээх дьоно]] oh5u8jx7tqyhou95dco54fcbknoygae 0 11703 418833 410818 2025-06-11T04:09:41Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418833 wikitext text/x-wiki [[Билэ:Lebedev Victor.jpg|300px|thumb|right|Лебедев Виктор]] '''Виктор Николаевич Лебедев''' — тустуук, норуоттар ыккардыларынааҕы кылаастаах спорт маастара, [[2009]] с. [[Көҥүл тустуу|көҥүл тустууга]] Арассыыйа чөмпүйүөнэ, [[2010]] с. [[Москва]] к. буолбут Аан дойду көҥүл тустуу кыайыылааҕа (чөмпүйүөн). Кэргэннээх, икки оҕолоох. [[1988]] сыллаахха [[кулун тутар 10]] күнүгэр [[Томпо улууһа|Томпо]] улууһугар [[Тополинай]] бөһүөлэккэ төрөөбүт. [[Эбээн]]. Бастакы тренерэ Иван Дмитриев. Оскуола үөрэнээччилэрин спартакиадатын кыайыылааҕа, Арассыыйа первенствотын кыайыылааҕа (Дьокуускай, 2006 с.), аан дойду первенствотын кыайыылааҕа (Гватемала, 2006 с.). Норуоттар ыккардыларынааҕы «Иван Ярыгин» гран-при үрүҥ көмүс призера (2009 с.). Арассыыйа чөмпүйүөнэ (Казань, 2009). Аан дойду боруонса призера (Дания). Красноярскай куоракка ССРС үтүөлээх тренера Дмитрий Миндиашвилига дьарыктаммыт, билиҥҥи тренера Модосян Владимир Гегамович. == Кыайыылара == *[[2010]] сыл [[балаҕан ыйын 10]] күнүгэр [[Москва|Москваҕа]] 55 кг диэри ыйааһыҥҥа аан дойду чемпиона буолбута. *[[2011]] сыл [[от ыйын 1]] күнүгэр [[Дьокуускай|Дьокуускайга]] 55 кг диэри ыйааһыҥҥа [[Россия]] чемпиона буолбута. *[[2013]] сыл == Туһаныллыбыт сирдэр == * [http://1sn.ru/33533.html Якутянин стал чемпионом России по вольной борьбе] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110810083744/http://1sn.ru/33533.html |date=2011-08-10 }} *[http://wrestrus.ru/page/news/Novosti_turnirov/chempionat_mira_2010/Viktor_Lebedev___chempion_mira_po_vol_noj_bor_be_v_vesovoj_kategorii_do_55_kg_ Виктор Лебедев – чемпион мира по вольной борьбе в весовой категории до 55 кг!] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100911200725/http://wrestrus.ru/page/news/Novosti_turnirov/chempionat_mira_2010/Viktor_Lebedev___chempion_mira_po_vol_noj_bor_be_v_vesovoj_kategorii_do_55_kg_ |date=2010-09-11 }} *[http://www.ysia.ru/full-news.php?id_news=38240 Схватка Виктора Лебедева и Джамала Отарсултанова – мнения Андрея Силецкого и Анатолия Маргиева] {{bio-stub}} [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1988 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Кулун тутар 10 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:Томпо улууһугар төрөөбүттэр]] [[Категория:Тустууктар]] [[Категория:Тустуу]] cwyb42w8fpy1hkperj51h9hcp5oyojp 0 11757 418837 415752 2025-06-11T04:51:52Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418837 wikitext text/x-wiki {{Худуоһунньук |аата = Афанасий Петрович Мунхалов |ойуу = Мунхалов.jpg |кэтитэ = 180px |ойуу ис хоһооно = <!-- Мэтириэт ис хоһоонун тириэрдиэхтээх --> |төрөөбүт күнэ = 10.1.1935 |төрөөбүт сирэ = Күндэли алаас, {{ТөрөөбүтСирэ|Болтоҥо нэһилиэгэ}}, [[Чурапчы улууһа]], [[Саха АССР]] |дойдута = ССРС, Россия |өлбүт күнэ = 9.9.2014 |өлбүт сирэ = {{ӨлбүтСирэ|}} |үөрэҕэ = Суриков аатынан Москватааҕы государственнай уус-уран институт |наҕараадалара = |ытык ааттара = {{РСФСР норуодунай худуоһунньуга}} |илии баттааһына = |ситим-сир = |атын = |биики ыскылаат = }} '''Афанасий Петрович Мунхалов''' (10.01.1935, [[Болтоҥо нэһилиэгэ]], [[Чурапчы улууһа]], [[Саха АССР]] — 09.09.2014) — РСФСР норуодунай худуоһунньуга, искусстволар уонна култуура Арктикатааҕы институттарын профессора, художестволар Арассыыйатааҕы Академияларын чилиэн-корреспондена. == Олоҕун олуктара == [[1935]] с. [[тохсунньу 10]] күнүгэр [[Чурапчы улууһа|Чурапчы улууһун]] [[Болтоҥо нэһилиэгэ|Болтоҥо нэһилиэгэр]] Күндэли алааска төрөөбүт. [[Аҕа дойду улуу сэриитэ|Сэрии]] сылларыгар Мунхаалаптары биир дойдулаахтарын кытта күүс өттүнэн хоту [[Чурапчылары көһөрүү|көһөрбүттэр]]. Онно дьоно бары өлөннөр, уолу оҕо дьиэтигэр биэрбиттэр. Дьокуускайдааҕы уус-уран училищены 1957 сыллаахха, онтон 1963 с. Суриков аатынан Москубатааҕы судаарыстыбаннай уус-уран институт графикаҕа салаатын бүтэрбит (Е. А. Кибрик мастырыскыайа). Афанасий Мунхалов 1960-с сылларга саха графикатын аан дойдуга таһаарбыт худуоһунньуктартан биирдэстэрэ буолар. 1964 сылтан — ССРС худуоһунньуктарын Сойууһун чилиэнэ. А. П. Мунхалов ССРС Үрдүкү Сүбэтин VIII ыҥырыытын (1970), Саха АССР Үрдүкү Сүбэтин IX ыҥырыытын (1975) депутаттарынан талылла сылдьыбыт. == Сүрүн үлэлэрэ == ==== Линогравюралар ==== * «Күн барыларыгар тыгар» (1963) * «Мин хоту дойдум» (1965) * «Гражданская война в Якутии» (1967—1968) * «Мин Сахам Сирэ» (1969) * «Думы о времени» (1974—1978) * «Ленин туһунан тойук» (1981) * «Аргументы без фактов» * «Түүҥҥү харабыл» (1994) * «Прерванный полет» (1999) ==== Литографиялар ==== * «Победа и мир» (1979) * «Күндэли» (1980) * «Күлүктэр» (1994) == Наҕараадалара уонна ытык ааттара == * РСФСР норуодунай худуоһунньуга * Российскай Федерация үтүөлээх худуоһунньуга * П. А. Ойуунускай аатынан [[Саха Өрөспүүбүлүкэ|Саха Өрөспүүбүлүкэтин]] Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата * Художестволар Арассыыйатааҕы Академияларын чилиэн-корреспондена (2012)<ref>[http://sakha.gov.ru/node/64121 Афанасий Мунхалов удостоен почетного звания члена-корреспондента Российской академии художеств]</ref> * Саха Өрөспүүбүлүкэтин духуобунаһын Академиятын дьиҥнээх академига * Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык киһитэ (2010)<ref>[http://sakha.gov.ru/node/17700 Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия): Почетные граждане Республики Саха (Якутия)]</ref> * Чурапчы улууһун ытык киһитэ (2000)<ref>[http://sakha.gov.ru/node/5889 Почетные граждане Чурапчинского улуса]</ref> == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} == Сигэлэр == * [http://www.nlib.sakha.ru/Resoures/Data/Bibl_Assist/Calendar/2005/1_10.shtml Саха библиотекатын ситим-сирэ: Г. Г. Неустроева ыстатыйата] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150930133418/http://nlib.sakha.ru/resoures/data/bibl_assist/calendar/2005/1_10.shtml |date=2015-09-30 }} * [http://www.sakhalit.com/node/576 П. А. Ойуунускай аатынан Саха литературатын түмэлэ: Мунхалов Афанасий Петрович] * [http://www.1sn.ru/38901.html SakhaNews: В Якутске готовится к открытию выставка народного художника России Афанасия Мунхалова] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130704015006/http://1sn.ru/38901.html |date=2013-07-04 }} [[Категория:Саха графиктара]] [[Категория:Саха биллиилээх дьоно]] [[Категория:Саха Сирин ытык дьоно]] [[Категория:Чурапчы улууһун ытык дьоно]] l372ytiyw7yihta8amhezbz0yynrodu 0 13515 418835 307530 2025-06-11T04:38:48Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418835 wikitext text/x-wiki [[Ойуу:Миронов.jpg|200px|thumb|right|Миронов Дмитрий Николаевич]] '''Дмитрий Николаевич Миронов''' — юриспруденция доктора, [[Саха Сирэ|СӨ]] Конституция Суутун бэрэссэдээтэлэ. == Олоҕун олуктара == * [[1936]] сыл [[алтынньы 20]] күнүгэр [[Чурапчы улууһа|Чурапчы улууһун]] [[Чакыр (Чурапчы)|Чакыр]] нэһилиэгэр төрөөбүт. * 1962 сыллаахха [[Свердловскай]] куоракка юристпруденция институтун бүтэрбит. * 1962—1964 сс. Свердловскай юриспруденция институтугар Теория уонна Ил историятын кафедратын преподавателэ. * 1964—1967 сс. аспирант. * 1967—1970 сс. Свердловскай юриспруденция институтугар сүрүн преподаватель. * 1970—1971 сс. [[Ярославскай]] куоракка Ил университетка сүрүн преподаватель. * 1972—1976 сс. Бүтүн Союзтааҕы кэтэхтэн үөрэнии институтугар сүрүн преподаватель. * 1976—1980 сс. Бүтүн Союзтааҕы кэтэхтэн үөрэнии институтугар доцент. * 1980—1984 сс. [[Оренбург]] куоракка доцент. * 1984—1985 сс. [[СГУ]] коммунизм билимин доцена. * 1985—1991 сс. СГУ правоведение кафедратын доцена. * 1991—1992 сс. СГУ правоведение кафедратын сэбиэдиссэйэ. * 1992 сыл [[от ыйа|от ыйыттан]] Саха Өрөспүүбүлүкэтин Конституция Суутугар судьуйа, Бэрэссэдээтэл. == Наҕараадалара уонна ааттара == * [[Саха Өрөспүүбүлүкэтэ|Саха Өрөспүүбүлүкэтин]] ытык киһитэ (2011)<ref>[http://sakha.gov.ru/node/17700 Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия):Почетные граждане Республики Саха (Якутия)]</ref> == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} == Өссө маны көр == [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык дьоно]] == Ылыллыбыт сирэ == * [http://www.1sn.ru/print.php?id=10439 SakhaNews] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101230163918/http://1sn.ru/print.php?id=10439 |date=2010-12-30 }} [[Категория:Дьоннор алпабыытынан]] [[Категория:1936 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Алтынньы 20 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:Чакыр нэһилиэгэр (Чурапчы улууһа) төрөөбүттэр]] [[Категория:Саха учуонайдара]] [[Категория:Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык дьоно]] 8ayevtans6cfkwwjl1r69jud654ct67 0 15698 418827 415573 2025-06-11T02:57:53Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 5 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418827 wikitext text/x-wiki '''Иннокентьев Иван Иванович''' — нууччалыы суруйар саха суруйааччыта, суруналыыс, тылбаасчыт, драматург. СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, РФ Литэрэтиирэ Улахан бириэмийэтин лауреата (2012). == Олоҕун олуктара == * [[1957]] сыллаахха [[кулун тутар 21]] күнүгэр [[Кэбээйи улууһа|Кэбээйи улууһун]] [[Кэбээйи (нэһилиэк)|Кэбээйи]] сэлиэнньэтигэр төрөөбүт. * 1980 с. — Иркутскай гсоударственнай университет журналистика салаатын бүтэрбит. * 1980 с. — «Молодежь Якутии» хаһыакка корреспонденнаабыт. * 1983 с., ахсынньы — Саха Сирин суруйааччыларын Сойууһугар үлэлээбит. * 1991 с. —«Полярная звезда» сурунаал редакциятыгар проза салаатын сэбиэдиссэйэ. * 1992 с. — Россия суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ. * 1996 сылтан «Илин» сурунаал главнай редакторын солбуйааччыта, хас «Чуораанчык» («Колокольчик») главнай редакторын солбуйааччытынан үлэлиир<ref name="sn2">[http://www.1sn.ru/person683.html SakhaNews:«Иннокентьев Иван Иванович:„Прозаик, драматург. Член Союза писателей России“»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130702142457/http://1sn.ru/person683.html |date=2013-07-02 }}</ref>. 2022 сыл [[тохсунньу 20]] күнүгэр 64 сааһыгар ыалдьан өлбүтэ. == Дьиэ кэргэнэ, аймахтара == * Кэргэнэ — Агафья Афанасьевна<ref name="sn">[http://www.1sn.ru/65130.html SakhaNews:«Иван Иннокентьев:„Совесть — это кусочек Неба в человеке…“»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130717150647/http://1sn.ru/65130.html |date=2013-07-17 }}</ref>. * 1 оҕолоох — Анастасия<ref name="sn"/>. * Хос эһэтэ — Кэбээйи улууһун ытык кырдьаҕаһа Сулус-Ньукулай. Бигэ олохтоох, киэҥ хаһаайыстыбалаах ыал хаһаайына эбит.<ref name="sn"></ref> * Эһэтэ — Иосиф-Уоһуйдаан, Сулус-Ньукулай уола, Кэбээйи Матаҕа ойуунун үөрэнээччитэ эбит. Нам улууһугар Модут сэлиэнньэҕэ көмүллүбүт.<ref name="sn"></ref> == Айар үлэтэ == [[Билэ:Innokentiev kinigete.JPG|thumb|Суруйааччы «Древо» кинигэтэ]] Айымньыларын нуучча тылынан суруйар. <br /> Аан маҥнайгы хоһоонноро, кэпсээннэрэ күн сирин 1970 сыллаахха көрбүттэрэ. Бастакы сэһэнин кинигэтэ «Куст» 1990 сыллаахха бэчээттэммитэ. ==== Тылбаасчыт ==== Нуучча тылыгар биллиилээх юкагир суруйааччыта [[Курилов Николай Николаевич|Николай Курилов]] новеллатын, [[Аввакумов Петр Денисович|П. Аввакумов]] «Единожды потеряв…» сэһэнин, эдэр суруйааччылар айымньыларын тылбаастаабыта. == Айымньылара театр сценатыгар == * «Дьай. Дьол. Имэн», П. А. Ойуунускай аатынан Саха драматын театра (1997) * «Көрбүөччү», П. А. Ойуунускай аатынан Саха драматын театра (1999) * «Тринадцать дней творения», Ньурба драматическай театра (2000) * «О Соломоне Мудром, Александре Македонском и Весах Мироздания»<ref name="rasp">[http://www.1sn.ru/13658.html SakhaNews:«Иван Иннокентьев: слова Валентина Распутина меня окрылили…»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130825031108/http://1sn.ru/13658.html |date=2013-08-25 }}</ref> (П. А. Ойуунускай айымньыларынан), А. С. Пушкин аатынан Нуучча драмтеатра (2003) * «Таро — добрый странник», Көр-күлүү уонна сатира государственнай театра (2006) * «Ким эрэ ким…», Ньурба драматическай театра (2006) == Библиография == * «Куст, который грел». Повесть.Рассказы, сказки. — Якутск:Кн. изд-во, 1990 — 110 с. * «Некто и Некий» Повести. Пьесы. Сказки. Рассказы. — Якутск: Бичик, 1994 — 176 с. * «Проклятые воители» (2001) * «Свинцовая пушинка» (2005) * «Древо». Рассказы. — Дьокуускай: Бичик, 2007 — ISBN 978-5-7696-2689-9 == Наҕараадалара уонна ытык ааттара == * Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын үтүөлээх үлэһитэ * Саха Өрөспүүбүлүкэтин суруналыыстарын «Көмүс куорсун» бириэмийэтин лауреата * Россия Улахан литературнай бириэмийэтин лауреата (2012) == Иван Иннокентьев олоҕуттан кэрэхсэбиллээх чахчылар== * Былыргы маллары мунньар эбит. Дьиэтээҕи [[түмэл]]игэр ийэтиттэн хаалбыт күндү мал-сал мунньуллубут: эргэчээн «Зингер» иистэнэр массыына, мас иһиттэр, саха уустара оҥорбут үрүҥ көмүс ньуоскулара, саха үрүҥ көмүс симэҕэ<ref name="rasp"></ref>. Ону таһынан сыаналаах экспонаттар: [[Никифоров Гаврил Васильевич|Г. В. Никифоров — Маньыаттаах Уола]] тутта сылдьыбыт алтан самовара, И. Пестряков бэлэхтээбит XVIII үйэ өтүүгэ о. д. а. маллар баар эбиттэр<ref name="sn2"></ref>. * ССРС суруйааччыларын Сойууһугар киирбитин туоһулуур суруйааччы билиэтин нүөмэрэ 00777. Сойуус суоҕун да үрдүнэн бу «дьоллоох» нүөмэрдээх билиэтэ туһалыыр эбит.<ref name="rasp"></ref> * Сурукка хаһан да шариковай уруучуканан туттубатах, уруучуката гелевай буолуохтаах, ол суоҕугар харандаас эбэтэр куорсуннаах уруучуканан суруйар. Айымньыларын, сарсыарда 4 чааска туран, чэбдик төбөтүгэр суруйар эбит. Аны компьютеры туһаммакка, булгуччу кумааҕыга эрэ суруйар.<ref name="rasp"></ref> * Саха худуоһунньуктарын хартыыналарын мунньар. Дьиэтин эркинин [[Осипов Афанасий Николаевич|Афанасий Осипов]], [[Капитонов Исай Ефимович|Исай Капитонов]], [[Старостин Михаил Гаврильевич|Михаил Старостин]], Владимир Беляков, Иннокентий Пестряков, [[Спиридонов Юрий Васильевич|Юрий Спиридонов]], Дьулустан Бойтунов о. д. а. худуоһунньуктар хартыыналара киэргэтэллэр.<ref name="sn2"></ref> * Хос эһэтэ, Сулус-Ньукулай, олоҕун устата халлааҥҥа сулустары (!) аахпыт. Ахсаанын кыайаары, халлааны өлүүскэлэргэ араарбыт эбит. Өлөрүн диэки халлаан сулуһун ситэри аахпатым эрэ диэн кэмсинэр эбит.<ref name="sn"></ref> == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} == Сигэлэр == * [http://nlib.sakha.ru/Resoures/Data/Inquirys/Writer/Union_writers/Innocentev_I.html Национальнай библиотека Республики Саха (Якутия): Иван Иннокентьев] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131112113417/http://nlib.sakha.ru/resoures/data/Inquirys/Writer/Union_writers/Innocentev_I.html |date=2013-11-12 }} * [http://www.1sn.ru/44529.html SakhaNews:«Иван Иннокентьев:„Совесть — это кусочек Неба в человеке…“»] * [http://www.1sn.ru/person683.html SakhaNews:«Иннокентьев Иван Иванович: „Прозаик, драматург. Член Союза писателей России“»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130702142457/http://1sn.ru/person683.html |date=2013-07-02 }} * [http://sakhalit.com/node/126 Якутский государственный литературный Музей имени П. А. Ойунского: Иннокентьев Иван Иванович] * [http://www.1sn.ru/13658.html SakhaNews:«Иван Иннокентьев: слова Валентина Распутина меня окрылили…»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130825031108/http://1sn.ru/13658.html |date=2013-08-25 }} [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1957 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Кулун тутар 21 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:Кэбээйи улууһугар төрөөбүттэр]] [[Категория:Саха суруйааччылара]] [[Категория:2022 сыллаахха өлбүттэр]] [[Категория:Тохсунньу 20 күнүгэр өлбүттэр]] e4cnfqnk2a7iyh51jn17jwtwye4fu1n 0 25770 418834 287537 2025-06-11T04:26:47Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418834 wikitext text/x-wiki [[Ойуу:Мамедов.JPG|300px|thumb|right|Мамедов Алиш Забид оглы]] '''Мамедов Алиш Забид оглы''' — Саха Сирин политига. == Олоҕун олуктара == * [[1958]] сыл [[олунньу 10]] күнүгэр [[Азербайджан|Азербайджаҥҥа]] Шеки вилайетка ''Орабан'' сэлиэнньҕэ төрөөбүтэ. * 1979 сыллаахха [[Баку|Бакуга]] Азербайджан тутуу инженерын үөрэҕин бүтэрбитэ. * 1979—1980 сылларга [[Мохсоҕоллоох|Мохсоҕоллооххо]] цемент заводка мастер. * 1980—1981 сылларга армияҕа сулууспалыыр. * 1981—1982 сылларга прораб. * 1982 сылтан Мохсоголлоохтооҕу Цемент заводка тутууга дириэктэр солбуйааччыта, генеральнай дириэктэр. * [[2008]] сыллаахха Покровскайтан [[Ил Түмэн]] депутата буолар. == Наҕараадалара уонна ааттара == == Хаҥалас улууһун Ытык гражданина (1995) == * [[Саха Өрөспүүбүлүкэтэ|Саха Өрөспүүбүлүкэтин]] Ытык гражданина (2001)<ref>[http://sakha.gov.ru/node/17700 Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия):Почетные граждане Республики Саха (Якутия)]</ref> == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} == Өссө маны көр == [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ытык гражданина]] == Ылыллыбыт сирэ == * http://www.1sn.ru/person512.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130703031159/http://1sn.ru/person512.html |date=2013-07-03 }} [[Категория:Дьоннор алпабыытынан]][[Категория:Хаҥалас улууһа]] dc9e90ojhpjbadcubqystkcyrvxg0dq 0 25971 418814 405193 2025-06-11T00:22:29Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418814 wikitext text/x-wiki [[Билэ:Vasiliy Vasilyev (Kharyskhal), November 2020.jpg|200пкс|мини|справа|Васильев (Харысхал), 2020 c.]] '''Васильев Василий Егорович''' (Харысхал) — саха народнай [[суруйааччы]]та, [[драматург]], [[прозаик]]. == Олоҕун олуктара == * [[1950]] сыллаахха [[сэтинньи 6]] күнүгэр [[Амма улууһа|Амма улууһугар]] [[Соморсун нэһилиэгэ (Амма улууһа)|Соморсун нэһилиэгэ]]р төрөөбүтэ. * 1968 с. — оскуоланы бүтэрээт, колхозка трактористаабыт. * 1969—1974 сс. — [[Саха государственнай университета|Саха государственнай университетыгар]] үөрэммит. * [[Кыым (хаһыат)|«Кыым» хаһыакка]] корреспонденнаабыт. * 1982—1985 сс. — Саха Сирин суруйаччыларын Сойууһун иһинэн тэриллибит художественнай литератураны пропагандалааһыҥҥа Бүтүн Сойуустааҕы бюро Дьокуускайдааҕы салаатыгар сэбиэдиссэй. * [[1984]] с. — эдэр суруйааччылар Бүтүн Сойуустааҕы VII сүбэ мунньахтарыгар кыттыыны ылбыт. * [[1986]] с. — ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ. * [[Саха Сирэ (хаһыат)|«Саха Сирэ»]] хаһыат корреспондена. * [[2012]] сылтан Олоҥхо Театрын литературнай-драматическай хайысхатын салайааччыта<ref name="to">[http://olonkhotheatre.ru/o-nas/112-vasilij-vasilev-haryshal.html Сайт «Театр Олонхо»:Василий Васильев — Харысхал]</ref>. * [[2021]] сыл [[тохсунньу 30 |тохсунньу 30 күнүгэр]] [[Амма улууһа|Амма улууһун]] [[Мээндиги нэһилиэгэ (Амма улууһа)|Мээндиги нэһилиэгэр]] сырдык тыына соһуччу быстыбыта. == Айар үлэтэ == Айар үлэтэ [[1975]] сыллаахха саҕаламмыт. [[1980]] сыллаахха «Аммаҕа саас этэ» пьесата Саха Сирин суруйааччыларын Сойууһа уонна Саха АССР культуратын министерствота ыыппыт конкурстарыгар үһүс бириэмийэни ылбыт. Бу пьесаны 1982 сыллаахха П. А. Ойуунускай аатынан Дьокуускайдааҕы драмтеатр туруорбут. «Далекая, близкая война» драмата биһирэнэн, Саха АССР культуратын министерствота Кыайыы 40 сылыгар оҥорбут конкурсугар бастакы бириэмийэни ылбыт. Драмаларыгар Харысхал тыыл үлэһиттэрин, кинилэр сэрии кэмигэр эр санаалаах үлэлэрин көрдөрөр. Кэпсээннэрэ, сэһэннэрэ, очеркалара республика араас хаһыаттарыгар, «Чолбон» сурунаалга бэчээттэнэллэр. ==== Кинигэлэрэ ==== • Аммаҕа саас этэ. (кэпсээннэр, сэһэн, драмалар) - Дьокуускай: Саха сиринээҕи кинигэ изд-вота, 1992 • Сир ыарыыта. [Пьесалар] - Дьокуускай: Бичик, 1997 • Харысхал, 1-кы ч.. Ааспыт кэм аартыктарынан 1-кы ч.- 2002 • Маасыҥка бадаарага. кэпсээннэр, сценкалар - Дьокуускай: Илин, 1999 (Сынньалаҥҥа, уоскулаҥҥа сэhэргэhэ түhүөххэ) • Таптыыр, ахтар дьоннорум. сэһэннэр, кэпсээннэр - Дьокуускай: , 2012 • Учуутал - Дьокуускай: , 2013 • Аммаҕа саас этэ. кэпсээннэр, сэһэн, драмалар - Дьокуускай: РБС, 2015 • Аммаҕа саас этэ - Дьокуускай: РБС, 2016 • Сүтэрсибит сүрэхтэр / Аржаков Н., - Якутск: б.и., 2016 • Пьесалар - Дьокуускай: Изд-во ИФЦ АУ РС(Я) АРКТИКА, 2016 (Кулууп үлэһитин библиотеката) • Учуутал. (хаартысканан дьүһүйүү) - Дьокуускай: Офсет, 2015 • "Биэс харах" харысхал - Дьокуутскай: Бичик, 2016 • Эргиллиэм хайаан да!. [пьесалар] - Дьокуускай: Медиа-холдинг Якутия, 2017 • Мөҥге ынакшыл дугайында тоожу. Тоожу - Тыва: ААН "Тываполиграф", 2017 • Повесть о вечной любви - Якутск: Сахапечать, 2017 (Библиотека "Полярки". 2017, N 6) ==== Саха театрын сценатыгар туруоруллар пьесалара ==== * «Аммаҕа саас этэ», режиссер Ф. Потапов<ref name="to"></ref> * «Сэрии тыйыс тыына», режиссер В. Фомин<ref name="to"></ref> * «Эргиллиэм хайаан да»<ref name="to"></ref> * «Бастыҥ хатыыта»<ref name="to"></ref> * «Кэт Марсден. Үтүө санаа аанньала»<ref name="to"></ref> * «Көмүөл», режиссер А. Борисов<ref name="to"></ref> * «Мин хайаан да эргиллиэм» ==== «Ааспыт кэм аартыктарынан» ==== Василий Харысхал дойду уонна тас дойдулар архивтарыгар сыралаахтык үлэлиир. Саха Сирин историятыгар сыһыаннаах матырыйаалы көрдөөн, АХШ, Япония, Кытай, Финляндия архивтарыгар сүүһүнэн докумуоннары чинчийбит, үөрэппит. Москваҕа, Санкт-Петербурга баар архивтарга, музейдарга уонна библиотекаларга барыларыгар кэриэтэ сылдьан политическай ссылка, ГУЛАГ, репрессия историяларыгар туһааннаах матырыйааллары кичэйэн үөрэппит. Бу сыралаах үлэтин түмүгэр 2002 сыллаахха репрессияҕа түбэспит уонна тас дойдуларга күрээн барбыт саха дьонун дьылҕаларын туһунан «Ааспыт кэм аартыктарынан» кинигэтэ бастакы чааһа күн сирин көрбүтэ.<ref>[http://ilin-yakutsk.narod.ru/2005-5/70.htm Исторический, культурологический журнал «Илин», № 5(46) — 2005:Довести до зрителя непреходящие ценности бытия…]</ref> == Библиография == * Ааспыт кэм аартыктарынан — Дьокуускай, 2002 == Наҕараадалара уонна ытык ааттара == * Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай суруйааччыта<ref>http://www.1sn.ru/220519.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190908170922/http://www.1sn.ru/220519.html |date=2019-09-08 }}</ref> * Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын үтүөлээх үлэһитэ * Саха Өрөспүүбүлүкэтин духуобунаһын Академиятын академига * Россия Улахан литературнай бириэмийэтин лауреата<ref>[http://old.lgz.ru/article/11353 «Литературная газета» № 52 (6256) (2009-12-23):Литпремии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211023072607/http://old.lgz.ru/article/11353/ |date=2021-10-23 }}</ref> (2009) == Өссө маны көр == * [[Саха норуодунай суруйааччыларын тиһигэ]] == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} == Сигэлэр == * О якутском драматурге, чьи пьесы стали бестселлерами * [http://psakha.narod.ru/harushal.html Биографический интернет-справочник якутской литературы:Писатели Якутии:Василий Васильев — Харысхал] * [http://olonkhotheatre.ru/o-nas/112-vasilij-vasilev-haryshal.html Сайт «Театр Олонхо»:Василий Васильев — Харысхал] * [http://ilin-yakutsk.narod.ru/2005-5/70.htm Исторический, культурологический журнал «Илин», № 5(46) — 2005:Довести до зрителя непреходящие ценности бытия…] * [http://nlib.sakha.ru/Resoures/Data/Inquirys/Writer/Union_writers/Vasilev_V.html Национальная библиотека Республики Саха (Якутия):Харысхал] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131112113440/http://nlib.sakha.ru/resoures/data/Inquirys/Writer/Union_writers/Vasilev_V.html |date=2013-11-12 }} [[Категория:Дьоннор алпабыытынан]] {{Template:Саха норуодунай суруйааччылара}} [[Категория:1950 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Сэтинньи 6 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:Амма улууһугар төрөөбүттэр]] [[Категория:Саха суруйааччылара]] [[Категория:Саха норуодунай суруйааччылара]] [[Категория:Саха биллиилээх дьоно]] ozxm3zuakjvu94entuen6cls00e428l 0 26318 418824 402317 2025-06-11T02:15:51Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418824 wikitext text/x-wiki '''Захаров Петр Алексеевич''' — скульптор, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай худуоһунньуга. == Олоҕун олуктара == * [[1933]] сыллаахха [[муус устар 25]] күнүгэр [[Кэбээйи улууһа|Кэбээйи улууһун]] [[Тыайа|Тыайа нэһилиэгэр]] төрөөбүтэ. * 1955 с. — Дьокуускайдааҕы художественнай училищены бүтэрбит. * 1955—1963 сс. — Дьокуускай художественнай мастерскойдарыгар скульпторынан үлэлээбит. * 1962 с. — Саха государственнай университет история салаатын бүтэрбит. * 1969 с. — И. Е. Репин аатынан Ленинградтааҕы живопись, скульптура уонна архитектура Институтун, М. А. Керзин мастерскойугар үөрэнэн, бүтэрбит. * 1969—1973 сс. — Дьокуускай художественнай мастерскойдарыгар скульпторынан үлэлээбит. * 1969 сылтан Дьокуускайдааҕы художественнай училищеҕа преподаватель. == Дьиэ кэргэнэ, аймахтара == * Кэргэнэ — [[Слепцова Людмила Даниловна]], худуоһунньук, педагог, Россия уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин искусствотын үтүөлээх деятелэ, [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин былааҕа|Саха Өрөспүүбүлүкэтин былааҕын]] ааптардарыттан биирдэстэрэ<ref name="flag">[http://www.ysia.ru/ru/culture/4876 ЯСИА 16.04.2013:Автор флага Якутии Айина Захарова стала победителем конкурса «Грани мастерства»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130528050852/http://www.ysia.ru/ru/culture/4876 |date=2013-05-28 }}</ref>. * Кыыһа — Захарова Айина Петровна, худуоһунньук, Саха Өрөспүүбүлүкэтин былааҕын ааптардарыттан биирдэстэрэ<ref name="flag"></ref>. == Айар олоҕо == ==== Скульптуралара ==== * [[Строд Иван Яковлевич|И. Я. Строд]] памятнига, Саһыл-Сыһыы (1973) * [[Чернышевскай Николай Гаврилович|Н. Г. Чернышевскай]] памятнига, Бүлүү (1978) * [[Аммосов Максим Кирович|М. К. Аммосовка]] граниттан оҥоһуллубут бюст, Нам с. (1989) * Эдэр ЧОНовецтарга памятник, Майа с. (1970) * [[Өксөкүлээх Өлөксөй|А. Е. Кулаковскай]] памятнига, Таатта улууһа (2002) * [[Ойуунускай Платон Алексеевич|П. А. Ойуунускай]] памятнига, Дьокуускай (2003) == Наҕараадалара уонна ытык ааттара == * Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай худуоһунньуга (1993) * Саха Өрөспүүбүлүкэтин искусствотын үтүөлээх деятелэ * П. А. Ойуунускай аатынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин бириэмийэтин лауреата (2003) == Өссө маны көр == [[Саха норуодунай худуоһунньуктарын тиһигэ]] == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} == Сигэлэр == * [http://www.1sn.ru/22745.html SakhaNews 25.04.2008:Народному художнику и скульптору Петру Захарову исполняется 75 лет] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161201143834/http://www.1sn.ru/22745.html |date=2016-12-01 }} * [http://www.nlib.sakha.ru/resoures/data/bibl_assist/calendar/2008_/zah.shtml Национальная библиотека Республики Саха (Якутия):Петр Алексеевич Захаров] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305220743/http://nlib.sakha.ru/resoures/data/bibl_assist/calendar/2008_/zah.shtml |date=2016-03-05 }} {{Painter-stub}} {{Саха норуодунай худуоһунньуктара}} [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1933 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Муус устар 25 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:Кэбээйи улууһугар төрөөбүттэр]] [[Категория:Саха норуодунай худуоһунньуктара]] [[Категория:Скульптордар]] awy6zt3rsip731vo2xi8yx7820jisr3 0 26581 418823 401396 2025-06-11T01:36:59Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418823 wikitext text/x-wiki [[Ойуу:Десяткин.jpg|thumb|300px|right|Десяткин Тарас Гаврилович]] '''Десяткин Тарас Гаврилович''' — геолог идэлээх, «[[Якутзолото]]» Өрөспүүбүлүкэ бөдөҥ тэрилтэтин өр сылларга салайбыт киһи, [[Социалистическай Үлэ Дьоруойа]]. == Олоҕун олуктара == * [[1928]] сыллаахха [[муус устар 26]] күнүгэр [[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар]] [[Төҥүлү]]гэ төрөөбүтэ. * Магадааннааҕы горнай техникуму уонна Ленинградтааҕы горнай институту бүтэрбитэ. * 1954 сыл тохсунньутуттан — начальник көмөлөһөөччүтэ. * 1955 сыл олунньутуттан — «Кизелуголь» трест (Пермскай уобалас) «Капитальная» шахтаҕа сир аннынааҕы учаастак начальнига. * 1969 сыл атырдьах ыйыттан — «Якуталмаз» генеральнай дириэктэрин солбуйааччытынан туруорбуттара. * 1972 сыл тохсунньутуттан — «Якутзолото» начальнига. * 1976 сылтан — «Якутзолото» генеральнай дириэктэрэ. * 1991 с. — «Золото Якутии» АК генеральнай дириэктэринэн анаммыта. 2013 сыллаахха, Социалистическай Үлэ Дьоруойа Тарас Десяткин 85 сааһын туоларыгар, кини аата 66,36 [[караат|карааттаах]] алмаас тааска иҥэриллибит. Ол туһунан туоһу протоколу АЛРОСА АК президенэ Федор Андреев баттаабыт. Бу ювелирнай хаачыстыбалаах алмаас «Удачная» трубкаттан (12 №-дээх Удачнай алмааһы хостуур фабрикатыгар) булуллубут<ref>[http://www.1sn.ru/77327.html SakhaNews 28.04.2013:Именем Тараса Десяткина назван алмаз] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200107180445/http://www.1sn.ru/77327.html |date=2020-01-07 }}</ref>. 2018 сыл олунньу 14 күнүгэр олохтон туораабыта. == Наҕараадалара уонна ытык ааттара == * «Үлэ Кыһыл Знамята» уордьан (1969) * [[Ленин уордьана]] (1971) * Саха АССР үтүөлээх горняга (1974) * Социалистическай Үлэ Геройа (1976 сыл, кулун тутар 10 күнэ) * Ленин уордьана (1976) * Октябрьскай революция уордьана (1983) * «Үлэ Кыһыл Знамята» уордьан (1981) * «Серп и Молот» кыһыл көмүс мэтээл * «Шахтёрская слава» үс степеннэрин кавалера * ССРС бириэмийэтин лауреата (алмаастаах «Мир трубканы» оҥоруутун иһин) * РСФСР үтүөлээх металлурга (1988) * Алдан улууһун Ытык олохтооҕо * [[Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Ытык олохтоохторо|Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Ытык олохтооҕо]] (1998) * «Ювелирная Россия» мэтээл (2010) * Дьокуускай куорат Ытык олохтооҕо<ref>[http://iltumen.ru/node/6729 Официальный сайт Государственного Собрания (Ил Тумэн) Республики Саха (Якутия):Народный депутат Якутии, заместитель председателя Парламента республики Андрей Кривошапкин поздравил с 85-летием Тараса Десяткина] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170827125220/http://iltumen.ru/node/6729 |date=2017-08-27 }}</ref> (2013) == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} == Сигэлэр == * [http://www.1sn.ru/77327.html SakhaNews 28.04.2013:Именем Тараса Десяткина назван алмаз] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200107180445/http://www.1sn.ru/77327.html |date=2020-01-07 }} * [http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=11784 Герои страны] * [http://www.zolotoyakutii.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=187%3A123&catid=8%3A2010-09-20-12-42-39&Itemid=67&lang=ru Сегодня день рождения Тараса Гавриловича Десяткина ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110504022848/http://zolotoyakutii.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=187%3A123&catid=8%3A2010-09-20-12-42-39&Itemid=67&lang=ru |date=2011-05-04 }} * [http://www.1sn.ru/22221.html Тарас Десяткин рассказал о неизвестных страницах истории алмазодобывающей промышленности Якутии] * [http://www.kommersant.ru/factbook/64428 Десяткин Тарас Гаврилович] * [http://sakha.gov.ru/node/111474 Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия): Достояние республики. Тарас Десяткин] * [http://ysia.ru/spravka/?paged=2&tag=geroj-sotsialisticheskogo-truda Десяткин Тарас Гаврилович]// Энциклопедия ЯСИА [[Категория:Дьоннор алпабыытынан]] [[Категория:1928 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Муус устар 26 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар төрөөбүттэр]] [[Категория:Саха биллиилээх дьоно]] [[Категория:Социалистическай Үлэ Геройдара]] om4r9ctbh9tfxggtwqc4q5xc2exyi5r 0 26970 418817 334229 2025-06-11T01:04:19Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418817 wikitext text/x-wiki '''Грабцевич Василий Борисович''' — «[[АЛРОСА]]» АК вице-президенэ. == Олоҕун олуктара == * [[1950 сыл]]лаахха [[ыам ыйын 9]] күнүгэр Гомельскай уобалас Буда-Кошелевскай оройуонугар Недойка дэриэбинэҕэ төрөөбүт. * 1972 сыллаахха Томскайдааҕы инженерно-строительнай институту бүтэрбит. * 1998 сыллаахха РФ Правительствотын иһинэн норуот хаһаайыстыбатын Академиятын бүтэрбит. * 1976—1998 сс. — «Вилюйгэсстрой» Салалтатыгар уонна «Якуталмаз» Холбоһукка үлэлээбит. * 1986—1990 сс. — Куба Республикатыгар энергетика объектарын тутууга үлэлээбит. * 1998 сылтан 2002 сыл тохсунньу ыйыгар дылы — Мирнэй оройуонун баһылыгын бастакы солбуйааччыта. * 2002—2007 сс. — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Правительствотын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта. * 15.03.2007—19.12.2009 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Правительствотын Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччыта. * 2009 сыл ахсынньы 22 күнүттэн — «[[АЛРОСА]]» АК вице-президенэ. == Наҕараадалара уонна ытык ааттара == * Доҕордоһуу уордьана == Сигэлэр == * [http://www.1sn.ru/person21.html SakhaNews:Грабцевич Василий Борисович] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130704022232/http://1sn.ru/person21.html |date=2013-07-04 }} * [http://www.1sn.ru/36973.html SakhaNews 22.12.2009:У АК «АЛРОСА» новый вице-президент — Василий Грабцевич] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130718134039/http://1sn.ru/36973.html |date=2013-07-18 }} {{bio-stub}} [[Категория:Дьоннор алпабыытынан]] [[Категория:1950 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Ыам ыйын 9 күнүгэр төрөөбүттэр]] eqn6dj7i2tvto9vfygyiez2u6ro0ffo 0 27100 418828 390820 2025-06-11T03:12:01Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418828 wikitext text/x-wiki [[Ойуу:Доброскок.jpg|thumb|right|px300|Кондрашова-Доброскок Галина Андреевна]] '''Кондрашова-Доброскок Галина Андреевна''' — А. С. Пушкин аатынан Государственнай Нуучча драматическай театрын артыыһа, [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыһа]]. == Олоҕун олуктара == * [[1941]] сыллаахха [[олунньу 7]] күнүгэр [[Москва уобалаһа|Москва уобалаһыгар]] Подольск куоракка төрөөбүт. * 1963 с. — Харьковскайдааҕы театральнай училищены бүтэрбит. Театральнай училищены бүтэрээт, Смоленск, Горький, Москва («Глобус» театр) куораттар театрдарыгар үлэлээбит. * 1971 сылтан —А. С. Пушкин аатынан Государственнай Нуучча драматическай театрын артыыһа. * 1978 с. — [[Саха государственнай университета|Саха государственнай университет]]ын бүтэрбит. == Айар үлэтэ == ==== Театрга оонньуур сүрүн оруоллара ==== * Кабаниха («Грозе», А. Островскай) * Нина Ивановна («Ретро», А. Галин) * Настя («Жены», В. Крымко) * Мамка Клавдия («Вся надежда», М. Рожин) * Софья Ивановна («Комедия нашей жизни», А. Птушкин) * Валентина («Валентинов день», И. Вырыпаев) * Пожилая женщина («Лавина», Т. Джюдженоглу) * Манефа («На всякого мудреца довольно простоты», А. Островскай) == Наҕараадалара уонна ытык ааттара == * Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа (1988) * Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыһа (1995) == Өссө маны көр == [[Саха норуодунай артыыстарын тиһигэ]] == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} == Сигэлэр == * [http://www.1sn.ru/45564.html Федеральный информационный портал «SakhaNews» 07.02.2011:Народная артистка Якутии отмечает юбилей] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130702074809/http://1sn.ru/45564.html |date=2013-07-02 }} {{Actor-stub}} [[Категория:Дьоннор алпабыытынан]] [[Категория:1941 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Олунньу 7 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:Саха норуодунай артыыстара]] [[Категория:Актёрдар]] rmxih59nk16sx7plodtxyy6lu2vix4m 0 27574 418819 400024 2025-06-11T01:12:13Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418819 wikitext text/x-wiki [[Ойуу:Гурьев.jpg|thumb|px300|right|Гурьев Дмитрий Афанасьевич]] '''Гурьев Дмитрий Афанасьевич''' (04.09.1906—1982) —Саха сиригэр фтизиохирургияны төрүттээбит киһи, хирург, РСФСР уонна Саха АССР үтүөлээх бырааһа. == Олоҕун олуктара == :[[1906]] сыллаахха [[балаҕан ыйын 4]] күнүгэр [[Сунтаар улууһа|Сунтаар оройуонугар]] дьадаҥы бааһынай дьиэ кэргэнигэр төрөөбүт. :1931 с. — Дьокуускайдааҕы медтехникуму бүтэрбит. :1937 с. — Иркутскайдааҕы медицина институтун бүтэрбит. Ол кэннэ Алдан, Бүлүү уонна Ньурба оройуоннар балыыһаларыгар хирург бырааһынан үлэлээбит. :1951 с. — Дьокуускайдааҕы сэллиги эмтиир диспансер легочно-хирургическай салаатын сэбиэдиссэйэ. Кини көҕүлээһининэн 1952 сыллаахха 60 куойкалаах тыҥа уонна уҥуох-сүһүөх хирургияларын отделениета тэриллибит. Торакопластика саҥа ньыматын олоххо киллэрбит. :Саха АССР Үрдүкү Сүбэтин икки ыҥырыытын дьокутаата. == Наҕараадалара уонна ытык ааттара == [[Ойуу:ГурьевДА.JPG|thumb|200px|left|Дьокуускайга Гурьев Д.А. олорбут дьэтигэр өйдөбүнньүк бэлиэ]] * РСФСР үтүөлээх бырааһа * Саха АССР үтүөлээх бырааһа * Ленин уордьана * Ленин уордьана * Октябрьская Революция уордьана * «Бочуот Знага» уордьан * Дьокуускай куорат Ытык олохтооҕо (1972) * Сунтаар улууһун Ытык олохтооҕо == Аатын үйэтитии == Д. А. Гурьев аата Сунтаар улууһун Кутана участковай балыыһатыгар иҥэриллибит<ref>Указ Президента РС(Я) от 07.09.2006 № 2912 «О присвоении имени Гурьева Дмитрия Афанасьевича Кутанинской участковой больнице муниципального образования „Сунтарский улус (район)“». — Газета «Якутия» № 167, 12.09.2006; Газета «Саха Сирэ» № 170, 12.09.2006</ref> (2006) == Өссө маны көр == [[Дьокуускай ытык олохтоохторо‎]] == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} == Сигэлэр == * Гурьев Дмитрий Афанасьевич. 1906—2006 годы: [к 100-летию со дня рождения выдающегося врача-хирурга и обществ, деятеля] / [гл.ред. д.м.н. А. Ф. Кравченко; науч. ред. и сост. д.м.н. проф. М. А. Тырылгин]. — Якутск: «Бичик», 2006. — 120 с. * [http://www.1sn.ru/8018.html SakhaNews 05.10.2006:В 50-60 годах здравоохранение Якутии держалось на сельских фельдшерах] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121124121346/http://1sn.ru/8018.html |date=2012-11-24 }} {{bio-stub}} [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1906 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Балаҕан ыйын 4 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:Сунтаар улууһугар төрөөбүттэр]] [[Категория:1982 сыллаахха өлбүттэр]] [[Категория:Быраастар]] [[Категория:Сэллик]] [[Категория:Фтизиатрия]] no67nhbo1lakpxixnyqrlgb5hrk4xj7 0 27669 418816 402214 2025-06-11T00:55:14Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418816 wikitext text/x-wiki '''Герасимов Кирилл Афанасьевич''' — саха композитора, педагог, дирижер. == Олоҕун олуктара == [[1957]] сыллаахха [[сэтинньи 3]] күнүгэр төрөөбүт.<br /> Музыкальнай колледж, искусство уонна культура Арктическай Государственнай Институт преподавателэ.<br /> Саха Өрөспүүбүлүкэтин композитордарын түмсүүлэрин эппиэтинэстээх секретара. == Айар үлэтэ == ===== Айымньылара ===== * [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин өрөгөйүн ырыата]] * [[Сунтаар улууһун өрөгөйүн ырыата]] == Наҕараадалара уонна ытык ааттара == * Саха Өрөспүүбүлүкэтин искусствотын үтүөлээх деятелэ * Сунтаар улууһун Ытык олохтооҕо == Сигэлэр == * [http://soyuzkompozitorov.ru/structure/союз-композиторов-республики-саха-якутия.html Союз композиторов Республики Саха (Якутия)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150820120816/http://www.soyuzkompozitorov.ru/structure/%D1%81%D0%BE%D1%8E%D0%B7-%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D0%BE%D0%B7%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2-%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8-%D1%81%D0%B0%D1%85%D0%B0-%D1%8F%D0%BA%D1%83%D1%82%D0%B8%D1%8F.html |date=2015-08-20 }} * [http://1sn.ru/69098.html SakhaNews 07.12.2012:В Якутске вновь прозвучит музыка Кирилла Герасимова] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130605103852/http://1sn.ru/69098.html |date=2013-06-05 }} {{Sakha-song-stub}} [[Категория:Дьоннор алпабыытынан]] [[Категория:1957 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Сэтинньи 3 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:Композитордар]] chr4ekj6fr89g18dizv749gkbtcn77p 0 27674 418830 402397 2025-06-11T03:35:33Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418830 wikitext text/x-wiki [[Билэ:Print Yard of Sakha-Yakutia-2022 09.jpg|мини|Владимир Ксенофонтов "Бэчээт тиэргэнигэр", Дьокуускай, 2022]] '''Ксенофонтов Владимир Васильевич''' — [[композитор]]. == Олоҕун олуктара == * [[1947]] сыллаахха [[бэс ыйын 5]] күнүгэр [[Саха АССР]] [[Үөһээ Бүлүү улууһа|Үөһээ Бүлүү оройуонун]] [[Далыр (Үөһээ Бүлүү улууһа)|Далыр]] с. төрөөбүт.<br /> * 1971 с. — Илин-Сибиирдээҕи култуура институтун бүтэрбит. * 1983 с. — Уфатааҕы Государственнай искусство Институтун бүтэрбит.<br /> * ССРС, РФ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин композитордарын Сойуустарын чилиэнэ.<br /> == Айымньылара == * «Сарыал», опера * «Саасчаана и Сардаана», опера * «Прометей России», оратория * «Памяти матери», кантата * «Манчаары», вокальнай-симфоническай поэма * «Уруй Айхал», ода-кантата * «Аал-Луук Мас», симфония * «Бохсуруйуу», балет * «Пробуждение Туймаады», балет * «Күөрэгэй-куо», балет == Наҕараадалара уонна ытык ааттара == * Саха Өрөспүүбүлүкэтин ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ == Өссө маны көр == * [[Ньурба куоратын Ытык олохтоохторо]] == Сигэлэр == * [http://soyuzkompozitorov.ru/structure/союз-композиторов-республики-саха-якутия.html Союз композиторов Республики Саха (Якутия)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150820120816/http://www.soyuzkompozitorov.ru/structure/%D1%81%D0%BE%D1%8E%D0%B7-%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D0%BE%D0%B7%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2-%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8-%D1%81%D0%B0%D1%85%D0%B0-%D1%8F%D0%BA%D1%83%D1%82%D0%B8%D1%8F.html |date=2015-08-20 }} * [http://sakhalife.ru/node/11249 SakhaLife 28.03.:Музыка Владимира Ксенофонтова улучшает зрение, а духовые инструменты лечат внутренние органы] * [http://1sn.ru/66006.html SakhaNews 17.10.2012:Якутский композитор представил на всероссийский конкурс реквием «Подводники», написанный на стихи контр-адмирала Анатолия Штырова] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130705105925/http://1sn.ru/66006.html |date=2013-07-05 }} {{Sakha-song-stub}} [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1947 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Бэс ыйын 5 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:Үөһээ Бүлүү улууһугар төрөөбүттэр]] [[Категория:Композитордар]] a41lm34p803pereou7lm5drwdd5lcjq 0 29627 418826 404023 2025-06-11T02:46:16Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418826 wikitext text/x-wiki {{Персона |аата = Иннокентий Гаврилович Игнатьев |ойуу = <!-- ойууну commons эбэтэр саха-wiki эрэ сирдэртэн ылаҕын, атын сервердэр сигэлэрин туруорбат --> |кэтитэ = |ойуу ис хоһооно = <!-- Мэтириэт ис хоһоонун тириэрдиэхтээх --> |үлэтэ = |төрөөбүт күнэ = 21.11.1929 |төрөөбүт сирэ = {{ТөрөөбүтСирэ|Майа}}, [[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа]], [[Саха АССР]] |дойдута = ССРС, Россия |өлбүт күнэ = |өлбүт сирэ = |аҕата = |ийэтэ = |кэргэнэ = |ойоҕо = |оҕолоро = |наҕараадалара = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{«Бочуот Бэлиэтэ» уордьан|}} {{!!}}{{«Бочуот Бэлиэтэ» уордьан|}} {{!!}}{{«Бочуот Бэлиэтэ» уордьан|}} {{!!}}{{«Аҕа дойду сэриитигэр 1941-1945 сс. килбиэннээх үлэ иһин» мэтээл}} {{!}}} |ситим-сир = |атын = }} {{амыдайдар|Игнатьев}} '''Игнатьев Иннокентий Гаврилович''' (төр. 1929) — [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык киһитэ]]. == Олоҕун олуктара == * Иннокентий Гаврилович 1929 сыллаахха [[сэтинньи 21]] күнүгэр [[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар]] [[Майа]] с. төрөөбүт. * 1954 с. — Москватааҕы физическэй культура институтун бүтэрбит. * 1960 сылга дылы үлэлээбит сирдэрэ: :Дьокуускайдааҕы педучилище, преподаватель; :Саха АССР Миниистирдэрин Сүбэтин иһинэн физкультура уонна спорт Республикатааҕы комитета, бэрэссэдээтэл солбуйааччыта; :Дьокуускайдааҕы горисполком физкультураҕа уонна спортка комитета, бэрэссэдээтэл; :ЫБСЛКС Дьокуускайдааҕы горкома, бастакы секретарь; :ССКП Саха Сиринээҕи обкомун пропагандаҕа уонна агитацияҕа салаата, сэбиэдиссэй солбуйааччыта. * 1962 сылтан, ССКП КК Үрдүкү партийнай оскуолатын бүтэрээт, ССКП Саха Сиринээҕи обкома политүөрэхтээһинин Дьиэтин салайааччыта. * 1962 сылтан — Алдан оройуоннааҕы исполкомун бэрэссэдээтэлэ. * 1965 с. — Саха АССР Миниистирдэрин Сүбэтин [[Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин бэрэссэдээтэллэрэ|Бэрэссэдэээтэлин]] бастакы солбуйааччытынан анаммыт. * 1972—1992 сс. — Саха АССР Постояннай представительствотын салайааччыта. Саха общинатыгар бэтэрээннэр Сүбэлэрин бэрэссэдээтэлэ (Москва). Көмөнү оҥорор «Эрэл» фонд Попечительскэй Сүбэлэрин бэрэссэдээтэлэ. == Наҕараадалара уонна ытык ааттара == * Үс [[«Бочуот знаага» уордьан|«Бочуот Бэлиэтэ» уордьан]] * «Аҕа дойду сэриитигэр 1941-1945 сс. килбиэннээх үлэ иһин» мэтээл * РСФСР культуратын үтүөлээх үлэһитэ * Саха АССР норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ * Государственнай тутуу бэтэрээнэ * [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык киһитэ]] (2009)<ref>[http://sakha.gov.ru/node/17700 Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия): Почетные граждане Республики Саха (Якутия)]</ref> * [[Дьокуускай ытык дьоно|Дьокуускай куорат ытык киһитэ]] (1999)<ref>[http://xn--j1aaude4e.xn--p1ai/city-yakutsk/pochetnye_grajdane Официальный сайт города Якутска: Почётные граждане] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140314135704/http://xn--j1aaude4e.xn--p1ai/city-yakutsk/pochetnye_grajdane |date=2014-03-14 }}</ref> * [[Алдан улууһун ытык дьоно|Алдан улууһун ытык киһитэ]] (1984)<ref>[http://www.aldanweb.ru/index/ignatev_innokentij_gavrilovich/0-204 Почётные граждане Алдана: Игнатьев Иннокентий Гаврилович] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170101002812/http://www.aldanweb.ru/index/ignatev_innokentij_gavrilovich/0-204 |date=2017-01-01 }}</ref> * Мэҥэ-Хаҥалас улууһун ытык киһитэ (1989)<ref>[http://sakha.gov.ru/node/108714 Официальный сайт Мегино-Кангаласского улуса: Почетные граждане]</ref> == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} == Сигэлэр == * [http://1sn.ru/print.php?id=36302 SakhaNews. 21.11.2009: Рекорд бывшего постпреда Якутии до сих пор не побит] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221208152625/https://1sn.ru/print.php?id=36302 |date=2022-12-08 }} * [http://2010.gazetayakutia.ru/node/580 Газета «Якутия». 24.09.2009: Указ Президента Республики Саха (Якутия)] * [http://xn--80aa3bndv5cq.xn--p1ai/17998.html SakhaNews. 08.10.2007: Иннокентий Игнатьев: в мое время государственная система работала хорошо] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305102129/http://xn--80aa3bndv5cq.xn--p1ai/17998.html |date=2016-03-05 }} [[Категория:Саха Сирин ытык дьоно]] [[Категория:Саха АССР норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһиттэрэ]] [[Категория:РСФСР культуратын үтүөлээх үлэһиттэрэ]] [[Категория:Дьокуускай ытык дьоно]] [[Категория:Алдан улууһун ытык дьоно]] [[Категория:Мэҥэ-Хаҥалас улууһун ытык дьоно]] [[Категория:Саха Сирин политиктара]] mjnhxr62qu5csbiquvgdzgezs0s6fru 0 38486 418839 408143 2025-06-11T06:28:23Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418839 wikitext text/x-wiki '''Сойуоттар''' ({{lang-ru|сойоты}}, ''соёд, сойыт, саяты'') — [[Бүрээтийэ]] [[Ахын аймаг|Ахын аймагар]] (Окинскай оройуонун) түөлбэлээн олорор [[Хоту, Сибиир уонна Уһук Илин олохтоох аҕыйах ахсааннаах омук|олохтоох аҕыйах ахсааннаах омук]]. ; Сойуоттар олорор сирдэринэн (2002 с.)<ref>http://std.gmcrosstata.ru/webapi/opendatabase?id=vpn2002_pert {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190712135622/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/opendatabase?id=vpn2002_pert |date=2019-07-12 }} База микроданных Всероссийской переписи населения 2002 года</ref> * Сорок улуус — 614 * Орлик сэлиэнньэ — 569 * Хужир сэлиэнньэ — 314 * [[Улан-Удэ]] — 191 * Хурга улуус — 159 * Боксон бөһүөлэк — 139 * Алаг-Шулун улуус — 134 == Устуоруйалара == [[Билэ:Porcelain_sculptures_Peoples_of_Russia_16.JPG|мини|Сойуот дьахтара, «Народности России» сиэрийэттэн]] Сойуоттар сайаан [[Самадьылар|самадьыларын]] сорҕолоро, [[Илин Сайаан]] түҥ былыргы олохтоохторо. Кэлин тылларын сүтэрэн, түүр тылламмыттар. Ол эрээри олохторун отуорун, култуураларын уонна сиргэ-дойдуга, олоххо сыһыаннарын чөл хаалларбыттар диэн буолар. Бу омуктар тустарынан сурукка XVII үйэҕэ казаактар скаазтарыгар киллэрбиттэрэ баар. Илин Сайааҥҥа хонгодоор диэн [[бүрээттэр|бүрээт биистэрэ]] олохсуйбуттарын кэннэ, сойуоттар бүрээт дьахталларын ойох ылар буолбуттар. Аны тыллара бүрээт тылыгар чугаһаабыт. Ол эрээри таба иитиитинэн уонна булдунан дьарыктаналларын тохтоппотохтор. Хойукка диэри диэри туспа омук быһыытынан билиниллибэттэр этэ. 2002 сыллаахха эрэ биэрэпискэ сойуот туспа омук быһыытынан киирбитэ. == Тыллара == Сойуоттар ураал тылларыгар киирэр [[Самадьы тыллара|самадьылыы тылынан]] саҥараллар этэ, кэлин сойуот-цаатан тыла диэн ааттанар тыва тылыгар уонна [[Монголия|Монголияҕа]] монгуол тылын цаатан барыйааныгар чугас түүр тылыгар көспүттэр. Билигин да бу тылы аҕыйах кырдьаҕас киһи билэр. Кэлин бүрээттэри кытта ыкса олорбуттарын түмүгэр [[Алтаай тыллара|алтаай тылларыгар]] киирэр бүрээт тылыгар көспүттэр. Бүтүн Арассыыйатааҕы 2002 сыллаах биэрэпис түмүгэр 2739 киһи сойуоппун дэммит, олортон [[Бүрээт тыла|бүрээт тылын]]  2623 киһи (96 %) билэр эбит, 2429 киһи (89 %) ону тэҥэ нуучча тылын билэр эбит<ref>[http://www.perepis2002.ru/ct/doc/TOM_04 Перепись населения 2002 г.]</ref>. 2001 сыллаахха сойуот тылын сөргүтэргэ [[Кириллица|кириллицаҕа]] олоҕурар алпаабыт оҥоһуллубута. Букубаар уонна үөрэх босуобуйалара тахсыбыттара.  2003 сыллаахха «Сойуот-бүрээт-нуучча тылдьыта» тахсыбыта. 2005 сыллаахтан Ахын аймаагар бастакы сүһүөх оскуолаҕа сойуот тылын үөрэтиини киллэрии саҕаламмыта<ref name="язык">[http://lingsib.unesco.ru/ru/round_table/papers/rassadin.shtml.htm Рассадин В.]</ref>. == Дьарыктара == Былыр былыргыттан билиҥҥээҥҥэ диэри сойуоттар сүрүн дьарыктара табаны уонна [[Сарлык|сарлыгы]] (як) иитии<ref>[http://nature.baikal.ru/text.shtml?id=253 «Природа Байкала».]</ref>. Ону таһынан самалык быһыытынан булдунан дьарыктаналлар. == Олох-дьаһах == Хас да уус холбоһон уус баһылыктарыттан турар сүбэ талаллар. ''Иркит'', ''хаасуут'' уонна ''онхот''диэн уустар бааллар.<br> ''Жогтаар'' («Көрсүү») диэн бырааһынньыктаахтар, 2004 сыллаахха бырааһынньык аатын ''Улуг-Даг'' («Улуу хайа» — Бурин-хан хайа аатынан) диэн аакка уларыппыттара<ref name="язык"/>. 2008 сыллаахтан ол бырааһынньык кэмигэр  ''Самаайап ааҕыылара'' диэн ааттаах тэрээһин ыытыллар — аҕыйах ахсааннаах омуктар чөл буолууларыгар аналлаах<ref>[http://kbanda.ru/index.php/culture-miscellaneous/101-prazdnik-ulug-dag-i-ego-printsessy.html Праздник Улуг-Даг и его принцессы] (Контрабанда, 12 сентября 2011 года)</ref>. Ахан аймагын сирин 90% (сорох источникка этиллэринэн 70%) 2016 сыл ахсынньытыгар ''территория традиционного природопользования местного значения коренного малочисленного народа Севера – сойотов'' диэн ыстаатыстаммыта. 2016 сыл тохсунньу 12 күнүгэр ТТП судаарыстыба регистрациятын ааһан сир кадастрыгар бэлиэтэммитэ<ref>[http://www.csipn.ru/glavnaya/novosti-regionov/2231-v-buryatii-sozdana-pervaya-ttp-korennogo-naroda#.WDYUA_mLSUk Сойоты Бурятии создали первую территорию традиционного природопользования. ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170313230811/http://www.csipn.ru/glavnaya/novosti-regionov/2231-v-buryatii-sozdana-pervaya-ttp-korennogo-naroda#.WDYUA_mLSUk |date=2017-03-13 }} ЦСКМНС/РИТЦ ситим-сирэ</ref><ref>[http://gazeta-n1.ru/archive/detail.php?ID=39381 Статус малой народности закрепили законодательным «суперпроектом» "Номер один" хаһыат, 23.02.2016]</ref>. == Быһаарыылар == {{Быһаарыылар}} == Сигэлэр == * Сойоты на [http://www.severcom.ru/nations/item26.html severcom.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120304033437/http://www.severcom.ru/nations/item26.html |date=2012-03-04 }} * [http://disappearing-world.com/?page_id=345 Эспэдииссийэлэр хаартыскаҕа түһэриилэрэ] * [http://nature.baikal.ru/text.shtml?id=253 «Природа Байкала».] [http://nature.baikal.ru/text.shtml?id=253 Сойоты Восточного Саяна] == Литэрэтиирэ == * {{Кинигэ|автор=|часть=Сойоты|заглавие=Сибирь. Атлас Азиатской России|оригинал=|ссылка=|место=М.|издательство=Топ-книга, Феория, Дизайн. Информация. Картография|год=2007|страниц=664|isbn=5-287-00413-3}} * {{Кинигэ|автор=|часть=Сойоты|заглавие=Народы России. Атлас культур и религий|оригинал=|ссылка=|место=М.|издательство=Дизайн. Информация. Картография|год=2010|страниц=320|isbn=978-5-287-00718-8}} * Рассадин В. И. Словарь сойотско-русский. — СПб.: Дрофа, 2006. — 208 с. * Рассадин В. И. О сойотах и их языке// Мир Центральной Азии: Языки. Фольклор. Литература: Материалы Международной научной конференции. Т. IV. Ч. 1. — Улан-Удэ: БНЦ СО РАН, 2002. — С. 100—105. [[Категория:Аҕыйах ахсааннаах омуктар]] [[Категория:Арассыыйа омуктара]] [[Категория:Түүр омуктар]] pta917p6v6irubk52nnydtqslgcmxds 0 39322 418843 336966 2025-06-11T07:39:31Z Ziv 26566 ([[c:GR|GR]]) [[File:Nedryhailiv Coat of Arms.jpg]] → [[File:Coat of arms of Nedryhailiv, Sumy Oblast.svg]] JPG -> SVG 418843 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement |official_name = Недригайлів |image_skyline = У центрі Недригайлова на Сумщині.jpg |imagesize = 250px |image_caption = |image_flag = |image_shield = Coat of arms of Nedryhailiv, Sumy Oblast.svg |image_map = |map_caption = |subdivision_type = [[Дойду]] |subdivision_name = {{flagicon|Ukraine}} [[Украина]] |established_title = Бастакы ахтыллыыта |established_date = |leader_party = |leader_title = [[Баhылык]] уонна [[губернатор]] |leader_name = Остапчук Игорь Викторович |area_total_km2 = |population_total = 5 596 |population_metro = |population_density_km2= |population_as_of = 2016 |population_footnotes = |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = |latd = 50 | latm = 50 | lats = 01 |latNS = N |longd = 33 | longm = 52 |longs = 48 | longEW = E |elevation_m = |area_code = |blank_name = |blank_info = |website = |footnotes = }} '''Недрыгайлив''' ({{lang-uk|Недригайлів}}) диэн [[Украина]] [[Сумы уобалас|Сумы уобалаһын]] куорат тииптээх бөһүөлэк. Дьонун ахсаана 5 596 (2016). == Историята == == Айылҕата == == Географията == == Климата == == Оройуонунан арахсыыта == == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} {{rq|stub}} {{Ukraine-geo-stub}} [[Категория:Украина куораттара]] sqn5eme1uqysb87vlgf5m7gk6snd03v 0 39382 418831 414217 2025-06-11T03:44:32Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418831 wikitext text/x-wiki [[Билэ:Кузьмина Земфира Макаровна.jpg|мини]] '''Кузьмина Земфира Макаровна''' (2.02.1942) — Ɵрѳспүүбүлэкэтээҕи 2-с нүѳмэрдээх балыыһа хааннарын эргимтэтэ күүскэ кэһиллибит ыарыһахтарга аналлаах неврологическай отделениетын сэбиэдиссэйэ, [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык киһитэ|Саха сирин Ытык киһитэ]], [[РСФСР үтүѳлээх бырааһа]]. * Төрөөбүт аата: Кузьмина Земфира Макаровна * Төрөөбүт күнэ: 2 олунньу 1942 * Төрөөбүт сирэ: Дьокуускай куорат, Саха сирэ * Дойдута: Россия * Үөрэммит кыһата: Иркутскайдааҕы государственнай медицинскэй университет * Идэтэ: быраас === Ис хоһооно: === # Олоҕун олуктара # Сүрүн үлэлэрэ # Наҕараадалара уонна ытык ааттара # Сигэлэр. == 1. Олоҕун олуктара == Кузьмина Земфира Макаровна 1942 сыллаахха олунньу ый 2 күнүгэр Дьокуускай куоракка талааннаах дьиэ кэргэҥҥэ тѳрѳѳбүтэ. Ийэтэ Анна Ивановна Егорова (28.11.1915—31.08.1995) саха биллиилээх ырыаһыта, саха оператын бастакы үөрэхтээх режиссера. Аҕата Макар Иванович Кузьмин — Макар Хара (26.04.1915-26.08.1981) — поэт, тылбаасчыт, Аҕа Дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа. Земфира Макаровна идэтинэн үлэтин 1965 сыллаахха саҕалаабыта. Иркутскайдааҕы государственнай медицинскэй университеты бүтэрбитин кэннэ кинини тѳрѳѳбүт Дьокуускайыгар анаабыттара. Аан бастаан 2-с нүѳмэрдээх поликлиникаҕа неврологынан үлэлээбитэ. Земфира Макаровна чинчийэр үлэҕэ, ыарахан клиническэй түбэлтэлэргэ улахан интэриэһэ кинини Саха государственнай университетын неврология уонна психиатрия медико-лечебнэй кафедратыгар сирдээн аҕалбыта. Онно кини 10 сыл үлэлээбитэ. Үлэтин тиэмэтинэн уһук хоту усулуобуйатыгар цереброваскулярнай патологияны чинчийии буолбута. Кафедраҕа үлэлиир кэмигэр практическай медицинэтин бырахпатаҕа. Ол кэмнэргэ неврологическай кѳмѳ оҥоһуллуута бүтүн дойду үрдүнэн мѳлтѳҕѳ, Саха сиригэр да балаһыанньа оннук этэ. 80-с сыллар саҕаланыыларыгар Кузьмина тымырдарынан моһуогурар дьон регистрин тэрийиитин биир бастакынан туруорсубута. Ол регистр инсульт тѳһѳ кэмңэ хаста буоларын, үѳскүүр тѳрүттэрин, дьыл хайа кэмигэр, хайдах быһыылаахтык ааһарын уонна тугунан түмүктэнэрин билэргэ туһалаабыта. Ыарыһахтар балыыһаларга хойутаан, ыарыыларын бэргэтэн, конрактураланан киирэллэрэ биллибитэ, ону тохтоторго дьаһал ылынар тоҕоостоох буолбута. 1983 сыллаахха Саха Сирин Ɵрѳспүүбүлүкэтээҕи балыыһатыгар Земфира Кузьмина салалталаах, 60 куойка миэстэлээх нейрососудистай отделение арыллыбыта. «Биһиги Сибииргэ бастакы этибит, — диэн кэпсиир Земфира Макаровна. — Ыарыһаҕы чѳлүгэр түһэрэргэ аналлаах туох даҕаны кѳмѳ тэрил суоҕа, барытын бэйэбит тэрийбиппит. Ыарыһахтары тиэйэргэ күчүмэҕэйдэр бааллара. Ол да буоллар, туох баар күүспүтүн ууран туран үлэлээбиппит, ол барыта сүрдээх интэриэһинэй, сонун этэ». Отделение отуттан тахса сыл тэтимнээхтик үлэлээбитин түмүгэр сүҥкэн уопут эбиллибитэ, хас даҕаны кѳлүѳнэ быраас уһуйуллан тахсыбыта. Сүрүн үлэтин сэргэ, Земфира Макаровна бүтүн ѳрѳспүүбүлүкэ үрдүнэн неврологическай кѳмѳ оҥоһуллуутун тэрийиинэн дьарыктаммыта — үйэ чиэппэрин кэриҥэ кини Саха сирин Доруобуйатын харыстабылын министиэристибэтин сүрүн невролога этэ. Кэм-кэрдии устарын тухары россиятааҕы доруобуйа харыстабыла уларыйан испитэ. 2005 сыллаахха «Доруобуйа» диэн национальнай бырайыак олоххо киирбитэ. Ол биир хайысхатынан сүрэх уонна тымыр систиэмэтин ыарыыларыттан ѳлүүнү кыччатыы буолбута. Онно анаан үрдүк таһымнаах медицинскэй тэрилтэлэр ситимнэрэ арыллыбыта. 2011 сыл тохсунньу ыйыгар 2-с нүѳмэрдээх Ɵрѳспүүбүлүкэтээҕи балыыһа — Саха ѳрѳспүүбүлүкэтин Суһал медицинскэй кѳмѳтүн сыантырыгар олоҕуран, Региональнай тымыр сыантыра арыллыбыта (Региональный сосудистый центр). Бу сыантыр арыллыытыгар үрдүкү таһымнаах кадрдар уонна суһал кѳмѳнү оҥорууга сүҥкэн уопут баара улахан оруолу оонньообута. Саҥа тэриллибит Региональнай тымыр сыантырыгар Земфира Кузьмина хааннарын эргимтэтэ күүскэ кэһиллибит ыарыһахтарга аналлаах неврологическай отделениены салайбыта. «Биһиги сыалбыт-сорукпут диэн ыарыһахтары тута балыыһаҕа үктэммит чаастарыттан саҕалаан чѳлүгэр түһэрии, - диир земфира Кузьмина. - Үс сыллаах ырыҥалааһын кѳрдѳрбүтүнэн, муҥутуур кыра неврологическай дефициттээх ыарыһахтар ахсааннара биллэ элбээтэ. Улахан кэһиллиилээх дьон балыыһаттан атахтарыгар туран тахсаллар. Ол да буоллар, киһи куруук ѳссѳ үчүгэйи баҕарар, холобур – аныгы хааччыллыылаах чѳлгѳ түһэрэр отделение, эбэтэр оннооҕор ѳссѳ ордук анал идэтитиллибит сыантыр баара буоллар диэн» (http://www.1sn.ru/174206.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170227150248/http://www.1sn.ru/174206.html |date=2017-02-27 }}). Региональнай тымыр сыантырын үлэһиттэрин бастакы сыллааҕы үлэлэрин түмүгүнэн «Тымыр ыарыһахтарыгар медицинскэй кѳмѳнү оҥорууну тупсарыы» диэн Бүтүн Россиятааҕы научно-практическай конференция дьүүллүүр сүбэтин куоластааһынынан «Бастыҥ отчуот ааптардарын коллектива» диэн дипломунан наҕараадаламмыттара. Кузьмина З. М. конференцияҕа дакылаат ааҕан кыттыбыта. Мэйиигэ хаан эргиирин кэһиллиитин диагностикатыгар уонна эмтээһинигэр саҥа ньымалар эбиллэн испиттэрэ: артериальнай аневризма сытыырхайбыт кэмигэр эндоваскулярнай эмтээһин; стабилометрия; ишемическэй инсульт сытыырхайбыт кэрдииһигэр тѳбѳ тымырдарын стенотическай бэргээһинигэр стентирование оҥоруу; инсулунан ыалдьыбыттары чѳлүгэр түһэрии кэмигэр варганынан эмтээһин; мэйиигэ хаан эргиирин кэһиллиитигэр лазерынан эмтээһин; транскрани альнай намыһах долгуннаах магнитынан эмтээһин; фармакогенетическэй чинчийиилэр. Отделение сүрүн үлэтин кэккэ, Земфира Макаровна салайыытынан научнай чинчийэр үлэ күүскэ барар. Отделение быраастара «Цереброваскулярнай патология уонна инсульт эпидемиологическэй уонна молекулярно-генетическэй чинчийиилэрэ», «Ишемическэй инсуллаах ыарыһахтар метаболическай кэһиллиилэрэ», «Саха этническэй группатын инсулун үѳрэтиитин генетическэй ѳттүттэн кѳрүү», «Антиагулянтнай эмтэниини ыла сылдьар ишемическэй инсуллаах ыарыһахтары фармакогенетическэй чинчийии» диэн тиэмэлэргэ үлэлээбиттэрэ. http://yakutsk.bezformata.ru/listnews/zemfira-kuzmina-stala-pochetnim/38219088/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170904201007/http://yakutsk.bezformata.ru/listnews/zemfira-kuzmina-stala-pochetnim/38219088/ |date=2017-09-04 }} Талааннаах быраас, үчүгэй тэрийээччи уонна салайааччы, үтүѳкэннээх киһи Кузьмина Земфира Макаровна билиҥҥи кѳлүѳнэ невролог быраастарыгар үтүѳ холобур буолар. http://ysaa.ru/novosti/mirom-pravit-liubov Неврологическай отделение сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит кэмигэр Кузьмина З. М. салайар үлэҕэ бэйэтин үчүгэй ѳттүттэн кѳрдѳрбүтэ уонна биир кѳрүүнэн, биир тыынынан үлэлиир быраастар, сиэстэрэлэр бэртээхэй коллективтарын түмпүтэ. == 2. Сүрүн үлэлэрэ == # РЕЗУЛЬТАТЫ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ НЕВРОЛОГИЧЕСКОГО ОТДЕЛЕНИЯРЕГИОНАЛЬНОГО СОСУДИСТОГО ЦЕНТРА ЗА ПЯТИЛЕТНИЙ ПЕРИОД (2011—2015 гг.). Кузьмина З. М., Тырышкина Э. В., Андреев Б. В. В сборнике: Региональный сосудистый центр: итоги и перспективы развития материалы III Республиканской научно-практической конференции «Совершенствование оказания медицинской помощи пациентам с сосудистыми заболеваниями в Республике Саха (Якутия)», посвященной 5-летию открытия Регионального сосудистого центра. Ответственные редакторы Николаева Т. Я., Кылбанова Е. С.. 2016. С. 20-24. # ДИНАМИКА ЗАБОЛЕВАЕМОСТИ И СМЕРТНОСТИ ОТ ИНСУЛЬТА В РЕСПУБЛИКЕ САХА (ЯКУТИЯ) ЗА 2010—2013 ГОДЫ. Николаева Т. Я., Чугунова С. А., Кузьмина З. М. В сборнике: Экология и здоровье человека на Севере. Сборник научных трудов V Конгресса с международным участием. Под редакцией П. Г. Петровой, Н. В. Саввиной. 2014. С. 642—645. # НЕВРОЛОГИЧЕСКАЯ ПАТОЛОГИЯ В РЕСПУБЛИКЕ САХА (ЯКУТИЯ). Попова Т. Е., Николаева Т. Я., Кузьмина З. М., Андреев Б. В. В сборнике: Актуальные вопросы клинической неврологии. Сборник материалов межрегиональной научно-практической конференции с международным участием, посвященной 70-летию организации неврологической помощи в Республике Саха (Якутия) и 90-летию иностранного члена АН РС (Я), лауреата Нобелевской премии К. Д. Гайдушека. Под редакцией Т. Я. Николаевой, Э. Э. Конниковой. 2013. С. 149—155. # ЗАБОЛЕВАЕМОСТЬ И ЛЕТАЛЬНОСТЬ ОТ ИНСУЛЬТА В РЕСПУБЛИКЕ САХА (ЯКУТИЯ). Николаева Т. Я., Чугунова С. А., Кузьмина З. М. В сборнике: Актуальные вопросы клинической неврологии. Сборник материалов межрегиональной научно-практической конференции с международным участием, посвященной 70-летию организации неврологической помощи в Республике Саха (Якутия) и 90-летию иностранного члена АН РС (Я), лауреата Нобелевской премии К. Д. Гайдушека. Под редакцией Т. Я. Николаевой, Э. Э. Конниковой. 2013. С. 25-29. # ПОВТОРНЫЙ ИШЕМИЧЕСКИЙ ИНСУЛЬТ В МОЛОДОМ ВОЗРАСТЕ, ОБУСЛОВЛЕННЫЙ ТРОМБОЭНДОКАРДИТОМ. Николаева Т. Я., Егорова Р. Н., Кузьмина З. М. Якутский медицинский журнал. 2009. № 3. С. 137—139. # CLINICAL AND EPIDEMIOLOGICAL STUDY OF STROKE IN YAKUTSK CITY. Tretyakova N.N., Varakin Y.Y., Kuzmina Z.M., Chuprova N.G., Gogolev M.P. Experimental Neurology. 2008. Т. 2. С. 18. # КЛИНИКО-ЭПИДЕМИОЛОГИЧЕСКОЕ ИССЛЕДОВАНИЕ ИНСУЛЬТА В ГОРОДЕ ЯКУТСКЕ. Третьякова Н. Н., Варакин Ю. Я., Кузьмина З. М., Чупрова Н. Г., Гоголев М. П. Анналы клинической и экспериментальной неврологии. 2008. Т. 2. № 2. С. 18-22. # ИНФОРМАЦИЯ О IX ВСЕРОССИЙСКОМ СЪЕЗДЕ НЕВРОЛОГОВ. Николаева Т. Я., Кузьмина З. М. Якутский медицинский журнал. 2006. № 4. С. 50-51. # ЭПИДЕМИОЛОГИЯ ИНСУЛЬТОВ В ЯКУТИИ. Третьякова Н. Н., Гоголев М. П., Кузьмина З. М. Журнал неврологии и психиатрии им. C.C. Корсакова. 2003. № 9. С. 124. # НЕВРОЛОГИЧЕСКОЙ СЛУЖБЕ ЯКУТИИ — 60 ЛЕТ. Кузьмина З. М., Николаева Т. Я. Дальневосточный медицинский журнал. 2003. № 2. С. 81-83. == 3. Наҕараадалара уонна ытык ааттара == Кузьмина З. М. дойду уонна республика неврологическай сулууспатын уонна доруобуйа харыстабылын сайдыытыгар сүҥкэн кылаатын иһин араас наҕараадалары уонна ытык ааттары ылбыта: * VIII Норуоттар икки ардыларынааҕы «Нейрореабилитация-2016» конгресс чэрчитинэн Бутун Россиятааҕы «Время жить!» премия лауреата, «Инсулу кытары охсуһууга бэйэтин кылаатын киллэрбитин иһин» номинация хаһаайката; http://www.1sn.ru/174206.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170227150248/http://www.1sn.ru/174206.html |date=2017-02-27 }} * «Российскай Федерация үтүѳлээх бырааһа» бочуоттаах аат; * «Саха Республикатын үтүѳлээх бырааһа» бочуоттаах аат; * «Килбиэннээх үлэ иһин. Владимир Ильич Ленин төрөөбүтэ 100 сааһын бэлиэтээн» түөскэ анньынар бэлиэ; * «СССР доруобуйатын харыстабылын туйгуна» түөскэ анньынар бэлиэ; * «Саха Республикатын бочуоттаах олохтооҕо» аат. == 4. Сигэлэр == • Кузьмина Земфира Макаровна Научнай электроннай библиотекаҕа сирэйэ: [http://elibrary.ru/author_items.asp?authorid=565702&pubrole=100&show_refs=1]''''''Модьу бичик'''''Иҥнэри бичик''''' • ГБУ РС(Я) Республиканская больница № 2 — Центр экстренной медицинской помощи [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1942 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык дьоно]] [[Категория:РСФСР үтүѳлээх быраастара]] osz9ttvi2m01gb8ciwex7g62zi6ykfw 0 45402 418841 410404 2025-06-11T06:44:06Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418841 wikitext text/x-wiki '''Телеуттар''' (бэйэлэрин ааттанар ааттара: ''теленнет'', ''тадар'', ''байат-пачат'') — [[Арҕаа Сибиир]] түүрдэриттэн төрүттэх [[Түүр омуктар|түүр]] аҕыйах ахсааннаах омуга. '''Телеуттар тыллара уонна култууралара [[Алтайдар|алтаай]] киэннэригэр чугас, ол иһин''' т'''елеуттары''' 1993 сылга диэри '''алтаай омугун''' биир бөлөҕө дии саныыр этилэр<ref>https://web.archive.org/web/20200205210558/http://www.valerytishkov.ru/engine/documents/document1913.doc</ref>. Билиҥҥи т'''елеуттар''' [[Кемерово уобалаһа|Кемеровскай уобалас]] соҕуруу өттүгэр олороллор. Телеуттар Y-хромосомалаах гаплобөлөхтөр: R1a1 (55,3 %), C3xM77, N1c1, R1b*, R1b3, I, J<ref>''Харьков В. Н.'' и др. Сравнительная характеристика генофонда телеутов по данным маркеров Y-хромосомы // Генетика.- 2009.- т.45.- №8.- С.1132 – 1142.</ref><ref>[http://link.springer.com/article/10.1134%2FS1022795409080158 ''Kharkov V. N.'', ''Medvedeva O. F.'', ''Luzina F. A.'', ''Kolbasko A. V.'', ''Gafarov N. I.'', ''Puzyrev V. P.'', ''Stepanov V. A.'' Comparative characteristics of the gene pool of Teleuts inferred from Y-chromosomal marker data, 2009.]</ref><ref>''Derenko M.'', ''Malyarchuk B.'', ''Denisova G.'' et al. «Contrasting patterns of Y-chromosome variation in South Siberian populations from Baikal and Altai-Sayan regions»//Human Genetics, 2006. 118: 591-604.</ref>. == Ахсааннара уонна олорор сирдэрэ == Россияҕа т'''елеуттар''' ахсааннара 2643 киһи (2010 сыллаах биэрэпис), олортон [[Кемерово уобалаһа|Кемеровскай уобаласка]] 2520 киһи олорор. Т'''елеуттар сүрүннээн тыа сирин олохтоохторо буолаллар.''' Ол курдук икки тыһынча киһи кэриҥэ Беловскай уонна Гурьевскай оройуоннар Беков, Челухоев, Верховскай, Шанда, Ново-Бачаты дэриэбинэлэригэр олороллор. Бу дойду телеуттара Улахан уонна Кыра Бачат өрүстэринэн олорор буоланнар «бачат телеуттара» диэн ааттаммыттар. Ону таһынан телеуттар Кемеровскай уобалас Новокузнецкай оройуонугар уонна [[Алтаай Өрөспүүбүлүкэтэ|Алтай Өрөспүүбүлүкэтигэр]] Шебалинскай оройуоҥҥа олороллор. '''2002 сыллаах биэрэпис туругунан телеуттар ахсааннара<ref>{{Cite web|url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/opendatabase?id=vpn2002_pert|title=База микроданных Всероссийской переписи населения 2002 года|accessdate=2012-11-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190712135622/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/opendatabase?id=vpn2002_pert|archivedate=2019-07-12|deadlink=yes}}</ref>:''' * [[Кемерово уобалаһа|Кемеровскай уобалас]]: ** Челухоево сэлиэнньэ: 505 киһи; ** Белово куорат: 438 киһи; ** Новокузнецк куорат: 303 киһи; ** Беково сэлиэнньэ: 273 киһи; ** Верховская дэриэбинэ: 194 киһи; ** Шанда дэриэбинэ: 177 киһи; ** Новобачаты сэлиэнньэ: 140 киһи; ** Заречное сэлиэнньэ: 136 киһи. == Тыллара == Телеут тыла алтаай тылларын [[Түүр тыллара|түүр тыллар бөлөҕөр]] баар кыргыс-кыпчак (хакас) тылларыгар сыһыаннаах, ол эрээри атын быһаарыынан телеут тыла туспа тыл буолбакка [[Алтай тыла|алтаай тылын]] биир диалега буолар. 2010 сыллааҕы биэрэпиһинэн бүтүн Россия үрдүнэн 975 киһи телеут тылын билэр (телеуттар уопсай ахсааннарыттан 37%). Ону тэҥэ телеуттар бары нуучча тылын билэллэр. == История == "Телеут" диэн аат "телеҥит" уонна "төлөс" диэн ааттары тэҥэ былыргы түүрдүү "теле" диэн ааттан төрүттээх. Теле омук историята Орто үйэлэртэн биллэр. 391 сылга телелэри табҕачтар баһылыыллар, онтон 403 с.  — жужаннар. 480-с сылларга телелэр сэриилэргэ кыайаннаар Кытайга доҕордуу Гаогюй диэн дойдуну тэрийэллэр, ол эрээри сотору кэминэн бу дойду ыһыллар уонна телелэри эфталиттар сэриилээн ылаллар. VI-с үйэ саҕаланыытыгар телелэр жужаннары кытары сэриилэһэллэр, ол гынан баран 550-с сылга кинилэри [[Былыргы түүрдэр|түүрдэр]] сэриилээн ыланнар Түүр хаҕанатыгар кииллэрэллэр. 930-с сылтан [[1207|1207 сылга]] диэри телелэр биир да омук аннынан буолбакка бэйэ-бэйэлэригэр олорбуттар. Онтон 1207 сылга Дьүчи-хаан Соҕуруу Сибииргэ кэлэ сылдьан телелэри сэриилээн ылбыт. Бу кэмтэн ылата телелэр [[Монголлар|моҕоллор]] дьайыыларыгар түбэһэллэр. Чыҥыс Хаан дойдута [[XIII үйэ|XIII үйэҕэ]] ыһыллыбытын кэннэ телелэр Өгэдэй улууһугар киирэллэр, ол кэннэ аны Ойрат хааннарын былааһын билинэллэр. [[Билэ:Brockhaus_and_Efron_Encyclopedic_Dictionary_b58_809-0.jpg|уҥа|мини|360x360пкс|Телеуттар Г. Лучинскай оҥорбут XVI-с үйэтээҕи Сибиир картатыгар ]] Телеуттар нуучча суруктарыгар аан маҥнай 1601 сылга ''үрүҥ калмыктар'' диэн ааттаах киирэллэр. Ону таһынан моҕол тыллаах ойраттары ''хара калмыктар'' диэн ааттыыллар эбит<ref>{{Cite web|url=http://www.altaj.ru/rasselenie_altajcev?page=0%2C2|title=Расселение алтайцев|author=|work=Алтай.ру|date=|publisher=|accessdate=2015-06-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150701045337/http://www.altaj.ru/rasselenie_altajcev?page=0%2C2|archivedate=2015-07-01|deadlink=yes}}</ref>. XVII үйэ тухары телеуттар нууччалары кытта сыһыаннара сайдар уонна сорох телеут биистэрэ хоту, Томск остуруогун диэки көһөллөр. Ол да буоллар, хаалбыт телеуттар Джунгарияттан өйөбүллээх буоланнар нуучча былааһа Алтаайга тарҕанарын өр кэмҥэ утарылаһаллар<ref>[http://suzun.info/single/history/20100726175244 Телеутская землица]</ref>. XVIII үйэ саҕаланыаҕыттан телеуттар үксүлэрэ Джунгарияҕа олорбуттара. [[1760-с|1760-с сылларга]] Джунгария уонна Кытай сэриитэ буолбутугар уонна ол түмүгэр Джунгария күүһэ ахсаабытыгар телеуттар холбоһуулара ыһыллар. == Култууралара уонна итэҕэллэрэ == Телеуттар быыстарыгар сүрэхтэммиттэр да, төрүт итэҕэли да тутуһааччылар бааллар. Телеуттар култууралар телеҥит уонна [[Хакаастар|хакаас]] киэннэригэр чугас. == Быһаарыылар == {{Быһаарыылар}} == Сигэлэр == * [http://severcom.ru/nations/item29.html Сервер Совета Федерации: телеуты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201020224344/https://severcom.ru/nations/item29.html |date=2020-10-20 }} * [https://web.archive.org/web/20170326000901/http://www.raipon.org/%D0%9D%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B/%D0%9D%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%A1%D0%B8%D0%B1%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8%D0%94%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D0%92%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0%D0%A0%D0%A4/%D0%A2%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%83%D1%82%D1%8B/tabid/401/Default.aspx Сайт Российской ассоциации коренных народов Севера: телеуты] * [https://web.archive.org/web/20060514191855/http://culturemap.ru/region/152/article.html?topic=13&subtopic=41&id=1401 Кемеровскай уобалас телеуттара] * [http://www.indigenous.ru/russian/people/r_teleut.htm Хотугу энциклопедияттан «Арктика — мин дьиэм: Хотугу сир норуоттара": телеуттар] * [http://www.allnorth.ru/narod.php?ds=767 «Заполярье» Сайт: телеуты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100218200846/http://allnorth.ru/narod.php?ds=767 |date=2010-02-18 }} * [http://www.narodru.ru/peoples1268.html «Народы России» сайт: телеуты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200612144640/http://www.narodru.ru/peoples1268.html |date=2020-06-12 }} == Литература == * {{Кинигэ|автор=|часть=Телеуты|заглавие=Сибирь. Атлас Азиатской России|оригинал=|ссылка=|место=М.|издательство=Топ-книга, Феория, Дизайн. Информация. Картография|год=2007|страниц=664|isbn=5-287-00413-3}} * {{Кинигэ|автор=|часть=Телеуты|заглавие=Народы России. Атлас культур и религий|оригинал=|ссылка=|место=М.|издательство=Дизайн. Информация. Картография|год=2010|страниц=320|isbn=978-5-287-00718-8}} * Телеуты / Функ Д. А. // Телевизионная башня — Улан-Батор. — М. : Большая российская энциклопедия, 2016. — С. 11. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 32). — <nowiki>ISBN 978-5-85270-369-9</nowiki>. [[Категория:Түүр омуктар]] [[Категория:Түүрдэр]] d749xjvlhuzx1d93vf99glbppvggamw 0 45424 418842 392277 2025-06-11T06:52:26Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418842 wikitext text/x-wiki {{Булкуйума|Тыва тыла}} '''Тофа тыла''' — [[Түүр омуктар|түүр]] төрүттээх [[Тофалар|тофа]] омук тыла. [[Тофалар]] [[Иркутскай уобалаһа|Иркутскай уобалаһыгар]] Нижнеудинскай оройуоҥҥа олороллор. 2010 сыллаах биэрэпиһинэн 775 тофалартан 93 эрэ киһи тофа тылын билэр. == Сайаан бөлөх таежнай салаата == [[Түүр тыллара|Түүр тыллар]] Сайаан бөлөҕүн таежнай салаатыгар тофа тылыттан ураты [[Тыва тыла|тыва тылын]] хотугулуу-илиҥҥи (тоджинскай) уонна соҕуруулуу-илиҥҥи диалектар ([[Тыва|Тыва Өрөспүүбүлүкэтин]] Тожу, Бии-Хэм улуустара) уонна сойот-цаатан тыла (үс салааҕа арахсар: [[Бүрээт Өрөспүүбүлүкэтэ|Бүрээт сиригэр]] баар сойот уонна [[Монголия|Моҕол сиригэр]] баар цаатан уонна уйгуур-урааҥхай тыллара) киирэллэр. == Сурук-бичик == [[1988 сыл|1988 сылга]] диэри тофа тыла туспа суруга-бичигэ суох этэ, ол иһин тофа тылын чинчийээччилэрэ бу тыл дорҕоонноругар чугаһытыллыбыт [[Латыын алпабыыта|латыын]] уонна нуучча алпаабыттарын туһанар этилэр. Ол курдук Валентин Рассадин диэн тофа тылын чинчийээччитэ «Морфология тофаларского языка в сравнительном освещении» (1978 с.) диэн үлэтигэр тофа тылларын суруйарыгар һ, ӈ, ө, ү, ә уонна i эбии буукубалардаах нуучча алпаабытын туһаммыта. Кини ньымата тыл дорҕооннорун сурууйуутугар олоҕурар<ref name="морфология">{{Кинигэ|автор=Рассадин В. И.|заглавие=Морфология тофаларского языка в сравнительном освещении|место=М.|издательство=Наука|год=1978|страниц=288}}</ref>. В. Рассадин туттубут алпаабыта кэлин тофа алпаабытыгар кубулуйбута. Ол алпаабыт маннык: {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF;white-space:nowrap;" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |А а | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Б б | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |В в | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Г г | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ғ ғ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Д д | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Е е | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ә ә |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ё ё | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ж ж | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |З з | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |И ш | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Й й | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |К к | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Қ қ |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Л л | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |М м | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Н н | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ң ң | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |О о | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ө ө | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |П п | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Р р |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |С с | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Т т | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |У у | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ү ү | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ф ф | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Х х | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Һ һ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ц ц |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ч ч | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ӌ ӌ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ш ш | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Щ щ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ъ ъ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ы ы | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ь ь | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Э э |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ю ю | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Я я | | | | | | |} Тофалар алпаабыттара билигин да уларыйа турар уонна букатыннаах туругар тиийэ илик. Ол курдук 2005 с. тахсыбыт "Словарь тофаларско-русский и русско-тофаларский" диэн тылдьыкка тофа тылын билиҥҥи алпаабыта 41 буукубалаах<ref name="словарь">{{Кинигэ|автор=Рассадин В. И.|заглавие=Словарь тофаларско-русский и русско-тофаларский: Учеб. пособие для уч-ся ср. шк|место=СПб.|издательство=«„Дрофа“ Санкт-Петербург»|год=2005|страниц=295}}</ref>: {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF;white-space:nowrap;" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |А а | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Б б | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |В в | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Г г | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ғ ғ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Д д | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Е е | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ё ё |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ж ж | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |З з | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |И ш | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Й й | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |К к | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ӄ ӄ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Һ һ |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Л л | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |М м | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Н н | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |ӈ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |О о | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ө ө | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |П п | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Р р |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |С с | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Т т | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |У у | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ү ү | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ф ф | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Х х | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ч ч | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ӌ ӌ |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ш ш | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Щ щ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |ъ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ы ы | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |ь | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Э э | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |ә | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Ю ю |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |Я я | | | | | | | |} == Морфология уонна синтаксис == {|class="wikitable" |+Солбуйар ааттар !colspan="2"|Биир ахсаан !colspan="2"|Элбэх ахсаан |- !Тофалыы||Сахалыы||Тофалыы||Сахалыы |- |мен||мин||биъс||биһиги |- |сен||эн||сілер||эһиги |- |оң||ол/кини||оларың||олор/кинилэр |} <br /> == Эбии көр == * [[Тофалар]] * [[Тыва тыла]] *[[Түүр тыллара]] *[[Иркутскай уобалаһа]] == Быһаарыылар == {{Быһаарыылар}} == Литература == * Алексеев Ф. Г. [https://www.academia.edu/19196101/%D0%A2%D0%BE%D1%84%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%B8_%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5 Тофаларский язык: история описания и современное положение] // [[:ru:Малые_языки|Малые языки]]. 2015. № 1. С. 4-11. * Дыренкова Н. П. [https://web.archive.org/web/20160305093749/http://www.bigpi.biysk.ru/altay/doc/7.pdf Тофаларский язык] // Тюркологические исследования. М.—Л.: Изд-во АН СССР, 1963. С. 5-23. * Рассадин В. И., Шибкеев В. Н. Тоъфа букварь. Тофаларский букварь для первого класса тофаларских школ. Иркутск, 1989. * Рассадин В. И. Фонетика и лексика тофаларского языка. Улан-Удэ: Бурятское книжное издательство, 1971. * Рассадин В. И. Тофаларско-русский. Русско-тофаларский словарь. Иркутск, 1995. == Сигэлэр == * [http://www.tofastan.ru/ Тофастан – сайт о тофаларском языке] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130720024123/http://tofastan.ru/ |date=2013-07-20 }} * [http://lingsib.iea.ras.ru/ru/languages/tofa.shtml Языки и культуры – Тофаларский язык] * [https://web.archive.org/web/20110508014229/http://lingsib.unesco.ru/ru/languages/soiot.shtml.htm Сойотско-цатанский язык] * [https://web.archive.org/web/20081024001229/http://lingsib.unesco.ru/ru/round_table/papers/rassadin.shtml.htm В.И. Рассадин. О проблемах возрождения и сохранения языков некоторых малочисленных тюркских народов Южной Сибири (на примере тофаларского и сойотского языков)] * [http://www.severcom.ru/nations/item30.html Информация о тофаларах на сайте Совета Федерации] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120304032515/http://www.severcom.ru/nations/item30.html |date=2012-03-04 }} {{Түүр тыллара}} [[Категория:Түүр тыллара]] cc65i32t1hfllh4uejap2j63dsk9oc8 0 46720 418825 389992 2025-06-11T02:18:13Z InternetArchiveBot 20075 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 418825 wikitext text/x-wiki И. М. Сеченов аатынан Москватааҕы Бастакы судаарыстыбаннай мэдиссиинэ университета [[File:Khamovniki_District,_Moscow,_Russia_-_panoramio_(161).jpg|250px]] Москватааҕы Бастакы судаарыстыбаннай [[мэдиссиинэ]] университета - [[Арассыыйа]] [[Москва]] куоратыгар баар кырдьаҕас, улахан уонна бастыҥ үрдүк [[үөрэх]] тэрилтэтэ. ==Устуоруйата== 1755 с. ИМУга мэдиссиинэ факультета тэриллибит. 1758 с.үөрэх саҕаламмыт. 1918 с. I МГУга мэдиссиинэ факультета буолбут. 1930 с. Москватааҕы Бастакы мэдиссиинэ института буолбут. 1940 с. Ленин уордьанынан наҕараадаламмыт. 1955 с. ССРС МС дьаһалынан 1-кы МОЛМИга нуучча биллиилээх физиолога И. М. Сеченов аата иҥэриллибит. Институт, 1965 с. Үлэ Кыһыл Знамятын уордьанынан наҕараадаламмыт. 1990 с.1 МОЛМИ И. М. Сеченов аатынан Москватааҕы мэдиссиинэ акадьыамыйата буолбут, 2010 с. Москватааҕы Бастакы судаарыстыбаннай мэдиссиинэ университета статуһу биэрбиттэр.(Бастакы МГМУ) 2017 с. "Сеченов университета" диэн официальнай аат бэриллибит. Университетка Арассыыйаттан уонна тас дойдулартан 17000 тахса устудьуон сирэй, киэһээҥҥи уонна кэтэх салааларга дьарыктанар. Университет ректора П. В. Глыбочко. ==Структурата== Билиҥҥи кэмҥэ университекка 14 институт , биомэдиссиинэ научнай-технологическай парката, ону кытта Бакутааҕы филиал бааллар. Институттар 1. Н. В. Склифосовскай аатынан клиническай мэдиссиинэ института 2. Ф. Ф. Эрисман аатынан уопсастыба доруобуйатын института(медико-профилактическай) 3. А. П. Нелюбин аатынан фармация института 4. Е. В. Боровской аатынан стоматологическай институт 5. Н. Ф. Филатов аатынан оҕо доруобуйатын клиническай института 6. Е. И. Марциновскай аатынан паразитология, тропическай уонна трансмиссивнай ыарыылар институттара 7. Урология уонна киһи төрүүр-ууһуур доруобуйатын института 8. Кластернай онкология института 9. Доруобуйа харысталын салайыы уонна дидерство института 10. Цифровой медицина института 11. Электроннай мэдиссиинэ үөрэҕин института 12. Социальнай наукалар институттара 13. Лингвистика уонна култууралар ыккардыларыгар алтыһыы института 14. Проф.үөрэхтээһин института Филиал Университет 2015 с.балаҕан ыйын 15 күнүгэр Азербайджан Баку куоратыгар арыллыбыт 1 филиаллаах. Үөрэтии Сеченов университетын программатынан уонна нууччалыы тылынан барар. Бакинскай филиал ректора м.н.д. Азиз Алиев. ==Рейтиннэрэ== 2015 с. "Эксперт РА" агенство, "Коммерсантъ. Деньги" сурунаалга Арассыыйа үрдүк үөрэҕин тэрилтэлэрин рейтинин таһаарбыт. Онно, Бастакы МСМУга выпусниктар үөрэхтэрин "үрдүк таһым" диэн бэлиэтиир рейтин "В" кылааһын иҥэрбит уонна 1 миэстэни биэрбит. Ити рейтиҥҥэ Бастакы МСМУ Арассыыйа уонна СНГ мэдиссиинэ үрдүк үөрэҕин тэрилтэлэригэр бастыҥ көрдөрүүнү ситиспит. 2018 с. Times Higher Education(THE) Сеченов университетын аан бастаан аан дойду бастыҥ университеттарын испииһэгэр киллэрбит. Кини, "Наука о медицине и здоровье", "Наука о жизни" диэн хайысхаларынан киирбит уонна 601-с миэстэни ылбыт. THE World University Ranking by subject британскай сурунаал THE сыл аайы таһаарар рейтинигэр, 2020 с. "Науки о жизни", "Науки о медицине и здоровье" хайысхаларга былырыыҥҥы миэстэтин илдьэ хаалбыт уонна "Инженерные науки и технологии" диэн хайысхаҕа аан бастаан рейтиҥҥэ киирбит. Аптарытыаттаах Норуоттар ыккардыларынааҕы рейтин RUR үрдүк үөрэх тэрилтэлэрин тургутуу түмүгүн таһаарбыт - World University Rankings-2020. Манна Сеченов университета 80 пуунунан үөһэ тахсан аан дойдуга 545-с, Арассыыйаҕа 16-с миэстэ буолбут. Арассыыйа үрдүк үөрэҕин тэрилтэлэригэр 40-с, үөрэх хаачыстыбатынан 14-с, интернационализация таһымынан 11-миэстэлэрдээх. ==Ссылкалара== https://www.sechenov.ru/ http://do.sechenov.ru/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190720105852/http://do.sechenov.ru/ |date=2019-07-20 }} https://vuzopedia.ru/vuz/881 https://www.sechenov.ru/education/ https://www.sechenov.ru/search/?tags=%20%D0%A0%D0%B5%D0%B9%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8 [[Категория:Университеттар алпаабытынан]] [[Категория:Москва куорат мэдиссиинэ үрдүк үөрэҕин тэрилтэлэрэ]] [[Категория:Арассыыйа үрдүк үөрэҕин тэрилтэлэрэ]] [[Категория:Арассыыйа мэдиссиинэ үрдүк үөрэҕин тэрилтэлэрэ]] lcskmqrw8nllnhy177r4gin40d2auiw 14 50918 418800 397080 2025-06-10T18:00:20Z Gergocs74 25924 418800 wikitext text/x-wiki [[Категория:Венгрия киинэтэ]] [[Категория:Киинэлэр дойдуларынан]] [[Категория:Венгрия]] p6vw9skpefptt46m8ve83ntyv4y8e9a 0 56264 418818 417887 2025-06-11T01:07:44Z Ojkhol 24881 /* Түбэлтэлэр */ 418818 wikitext text/x-wiki {{alsonumber|2018}} {{Сыл навигацията|2025}} {{Үйэ навигацията|21}} {{Саҕаланан эрэр сыл|2025}} == Түбэлтэлэр == * [[Муус устар 22]] — [[Ииндийэ]] Джамму уонна Кашмир диэн сирин Пахалгам куоратыгар терракт буолбут: 26 турист өлбүт. Ииндийэ бырабыыталыстыбата [[Пакистаан]] былаастарын буруйдаабыт. * [[Ыам ыйын 8]] — [[АЛРОСА]] салайааччыта Арассыыйаҕа көстүбүт [[алмаас]]тартан саамай улаханнара көстүбүтүн туһунан биллэрбит. * [[Бэс ыйын 10]] — [[Томпо улууһа|Томпо улууһун]] [[Теплай Ключ]] аэродромуттан көппүт [[Ан-2]] сөмүлүөт саахалламмыт. Көтөн испит экипаж икки чилиэнэ, уонна биир лүөччүк-наблюдатель эчэйиини ылбатахтар, сөмүлүөт кынаттара тостубут. == Өлбүттэр == * [[Муус устар 14]] — "Өрө турбут, охсуспут уонна хотторбут киһини чаҕылхайдык ойуулаабытын иһин" [[Нобель бириэмийэтэ|Нобель бириэмийэтин]] ылбыт [[Перу]] суруйааччыта [[Марио Варгас Льоса]]. [[ССРС|ССРС-ка]] 1960-с сылларга Соҕуруу Америка суруйааччыларыттан саамай ааҕыллар суруйааччы этэ. == Күүтүллэр түбэлтэлэр == * [[муус устар 15]] — «Якутия» серийнэй атомнай ледокола Мурманскай пуордугар бастакы оробуочай рейсигэр тахсыа<ref>{{cite web |author= |url=https://sakha-sire.ru/sarsyn-yakutiya-atomohod-bastaky-rejsiger-tahsyaga/ |title=Сарсын «Якутия» атомоход бастакы рейскэ тахсыаҕа |lang= |website=https://sakha-sire.ru |publisher=Саха Сирэ |date=2025-04-14 |access-date=2025-04-14}}</ref>. * [[тохсунньу 1]]  ** [[Болгария]] уонна [[Румыния]] Шенген зонатыгар киириилэрэ{{Нет АИ|09|04|2023}}. ** Болгария [[евро|евроҕа]] көһүүтэ<ref>{{cite news|url = https://www.euractiv.com/section/economy-jobs/news/bulgaria-gives-up-its-goal-to-join-eurozone-in-2024/|title = Bulgaria gives up its goal to join eurozone in 2024|date = 2023-02-17|access-date = 2023-02-24}}</ref>. * [[алтынньы 14]] — Windows 10 1-ы барылын өйөбүлүн тохтотуу<ref>{{Cite news|title=Windows lifecycle fact sheet|url=https://support.microsoft.com/en-us/help/13853/windows-lifecycle-fact-sheet|work=Windows Help|date=2019-09-13|accessdate=2019-10-31|lang=en|publisher=Microsoft|archivedate=2017-04-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170424062843/https://support.microsoft.com/en-us/help/13853/windows-lifecycle-fact-sheet}}</ref>. * [[ахсынньы 5]] — [[Меркурий]]га «BepiColombo» куйаар аппарата былааннаммыт кэлиитэ<ref>{{cite web |lang=en |url=http://www.esa.int/Our_Activities/Space_Science/BepiColombo/BepiColombo_Factsheet |title=BepiColombo Factsheet |publisher=[[European Space Agency]] |date=2017-07-06 |access-date=2017-07-06 |archive-date=2017-09-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170910232119/http://www.esa.int/Our_Activities/Space_Science/BepiColombo/BepiColombo_Factsheet |deadlink=no }}</ref>. == Айыллыбыт == 2025 сылга буолаллар: * Уус-уран киинэлэр «Спорт будущего» (1998), «Атлантида» (2019). * «Лунный рыцарь»{{уточнить}}, «Могучие рейнджеры: Космический патруль „Дельта“», «Утерянное время»{{Нет АИ|12|06|2022}} диэн сериаллар. * «Transformers: Victory» анимэ, «Дочери Мнемозины» аниме 4 эпизода. * «[[Call of Duty: Black Ops II]]», «Far Cry», «F.E.A.R.» оонньуулар. == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} d0lbnbfch08zhom95b4tcczb5caebnk 418821 418818 2025-06-11T01:26:28Z Ojkhol 24881 /* Түбэлтэлэр */ 418821 wikitext text/x-wiki {{alsonumber|2018}} {{Сыл навигацията|2025}} {{Үйэ навигацията|21}} {{Саҕаланан эрэр сыл|2025}} == Түбэлтэлэр == * [[Муус устар 22]] — [[Ииндийэ]] Джамму уонна Кашмир диэн сирин Пахалгам куоратыгар терракт буолбут: 26 турист өлбүт. Ииндийэ бырабыыталыстыбата [[Пакистаан]] былаастарын буруйдаабыт. * [[Ыам ыйын 8]] — [[АЛРОСА]] салайааччыта Арассыыйаҕа көстүбүт [[алмаас]]тартан саамай улаханнара көстүбүтүн туһунан биллэрбит. * [[Бэс ыйын 5]] — "Айтал уонна аптаах күүс" ойуулук СӨ киэҥ экрааныгар тахсыбыт. * [[Бэс ыйын 10]] — [[Томпо улууһа|Томпо улууһун]] [[Теплай Ключ]] аэродромуттан көппүт [[Ан-2]] сөмүлүөт саахалламмыт. Көтөн испит экипаж икки чилиэнэ, уонна биир лүөччүк-наблюдатель эчэйиини ылбатахтар, сөмүлүөт кынаттара тостубут. == Өлбүттэр == * [[Муус устар 14]] — "Өрө турбут, охсуспут уонна хотторбут киһини чаҕылхайдык ойуулаабытын иһин" [[Нобель бириэмийэтэ|Нобель бириэмийэтин]] ылбыт [[Перу]] суруйааччыта [[Марио Варгас Льоса]]. [[ССРС|ССРС-ка]] 1960-с сылларга Соҕуруу Америка суруйааччыларыттан саамай ааҕыллар суруйааччы этэ. == Күүтүллэр түбэлтэлэр == * [[муус устар 15]] — «Якутия» серийнэй атомнай ледокола Мурманскай пуордугар бастакы оробуочай рейсигэр тахсыа<ref>{{cite web |author= |url=https://sakha-sire.ru/sarsyn-yakutiya-atomohod-bastaky-rejsiger-tahsyaga/ |title=Сарсын «Якутия» атомоход бастакы рейскэ тахсыаҕа |lang= |website=https://sakha-sire.ru |publisher=Саха Сирэ |date=2025-04-14 |access-date=2025-04-14}}</ref>. * [[тохсунньу 1]]  ** [[Болгария]] уонна [[Румыния]] Шенген зонатыгар киириилэрэ{{Нет АИ|09|04|2023}}. ** Болгария [[евро|евроҕа]] көһүүтэ<ref>{{cite news|url = https://www.euractiv.com/section/economy-jobs/news/bulgaria-gives-up-its-goal-to-join-eurozone-in-2024/|title = Bulgaria gives up its goal to join eurozone in 2024|date = 2023-02-17|access-date = 2023-02-24}}</ref>. * [[алтынньы 14]] — Windows 10 1-ы барылын өйөбүлүн тохтотуу<ref>{{Cite news|title=Windows lifecycle fact sheet|url=https://support.microsoft.com/en-us/help/13853/windows-lifecycle-fact-sheet|work=Windows Help|date=2019-09-13|accessdate=2019-10-31|lang=en|publisher=Microsoft|archivedate=2017-04-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170424062843/https://support.microsoft.com/en-us/help/13853/windows-lifecycle-fact-sheet}}</ref>. * [[ахсынньы 5]] — [[Меркурий]]га «BepiColombo» куйаар аппарата былааннаммыт кэлиитэ<ref>{{cite web |lang=en |url=http://www.esa.int/Our_Activities/Space_Science/BepiColombo/BepiColombo_Factsheet |title=BepiColombo Factsheet |publisher=[[European Space Agency]] |date=2017-07-06 |access-date=2017-07-06 |archive-date=2017-09-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170910232119/http://www.esa.int/Our_Activities/Space_Science/BepiColombo/BepiColombo_Factsheet |deadlink=no }}</ref>. == Айыллыбыт == 2025 сылга буолаллар: * Уус-уран киинэлэр «Спорт будущего» (1998), «Атлантида» (2019). * «Лунный рыцарь»{{уточнить}}, «Могучие рейнджеры: Космический патруль „Дельта“», «Утерянное время»{{Нет АИ|12|06|2022}} диэн сериаллар. * «Transformers: Victory» анимэ, «Дочери Мнемозины» аниме 4 эпизода. * «[[Call of Duty: Black Ops II]]», «Far Cry», «F.E.A.R.» оонньуулар. == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} c4uuy73l0tojwnpmaqq4ctoembpmdch 0 56553 418799 418750 2025-06-10T17:58:24Z EmausBot 2666 Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:Q122761124]] 418799 wikitext text/x-wiki '''Nintendo Switch 2''' - [[Nintendo]] 2025 сыллаахха бэс ыйын 5 күнүгэр таһаарбыт оонньуур тэрилэ. mmdvzn1gtneoy507gj3k4owyxndbelb 0 56561 418798 418779 2025-06-10T17:58:23Z EmausBot 2666 Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:Q1538507]] 418798 wikitext text/x-wiki '''Jack in the Box''' - [[АХШ]] ситим фастфуд рестораннара, уопсайа 2200 курдук точкалардаах, сүрүннээн Арҕаа кытыл штаттарга. k3vqjqr5lz33pnk42kfd5ju6kgc3u4s 14 56562 418797 2025-06-10T17:58:03Z Gergocs74 25924 "[[Категория:Эуропа дойдулара]]" саҥа сирэй оҥоһулунна 418797 wikitext text/x-wiki [[Категория:Эуропа дойдулара]] 1bez9f7c5jii7c0lvmtlu5ahqojsltg 14 56563 418801 2025-06-10T18:05:29Z Gergocs74 25924 "[[Категория:Венгрия]]" саҥа сирэй оҥоһулунна 418801 wikitext text/x-wiki [[Категория:Венгрия]] aqost4stcu310uki0soor694d1vuh0k 0 56564 418804 2025-06-10T22:55:30Z Ojkhol 24881 "'''Васи́лий IV Ива́нович Шу́йскай''' ([[1552]] эрг.<ref name=":0">Примечание: М. Д. Хмыров указывает, что по одним источникам он родился в 1547 году, а по другим — в 1552 году.</ref>, [[Алын Новгород]], [[Нуучча саарыстыбата]] — [[балаҕан ыйын 12]] [[1612]], [[Гостынин]], Речь Пос..." саҥа сирэй оҥоһулунна 418804 wikitext text/x-wiki '''Васи́лий IV Ива́нович Шу́йскай''' ([[1552]] эрг.<ref name=":0">Примечание: М. Д. Хмыров указывает, что по одним источникам он родился в 1547 году, а по другим — в 1552 году.</ref>, [[Алын Новгород]], [[Нуучча саарыстыбата]] — [[балаҕан ыйын 12]] [[1612]], [[Гостынин]], [[Речь Посполитая]]) — 1606 сыллаахтан 1610 сыллаахха диэри нуучча ыраахтааҕыта ('''Васи́лий IV Иоа́ннович''')<ref>{{БРЭ|статья=Василий Иванович Шуйский|автор=Назаров В. Д.|год=2017|ссылка=https://old.bigenc.ru/domestic_history/text/4004397|архив=https://web.archive.org/web/20220929165641/https://bigenc.ru/domestic_history/text/4004397|архив дата=2022-09-29}}</ref>. [[Шуйскайдар]] диэн Рюриковичтартан төрүттээх кинээс ууһун бэрэстэбиитэлэ (Суздальлааҕы салаа). Ыраахтааҕыттан суулларыллан баран Польшаҕа билиэҥҥэ олорбута<ref name=":1">''[[Тюменцев, Игорь Олегович|Тюменцев И. О.]]'' Последний Рюрикович на русском престоле: царь Василий Шуйский и аристократия // Древнейшие государства Восточной Европы. 2005 год. Рюриковичи и Российская государственность. — М.: Индрик, 2008. — С. 407—425.</ref>. [[Шуйскай Иван Андреевич|Иван Шуйскай]] кинээс уонна Анна Фёдоровна иккис уоллара. b05y0pskw9p2ran0y0qt8nlos7hwhse 418805 418804 2025-06-10T22:57:13Z Ojkhol 24881 418805 wikitext text/x-wiki '''Васи́лий IV Ива́нович Шу́йскай''' ([[1552]] эрг.<ref name=":0">Быһаарыы: М. Д. Хмыров указывает, что по одним источникам он родился в 1547 году, а по другим — в 1552 году.</ref>, [[Алын Новгород]], [[Нуучча саарыстыбата]] — [[балаҕан ыйын 12]] [[1612]], [[Гостынин]], [[Речь Посполитая]]) — 1606 сыллаахтан 1610 сыллаахха диэри нуучча ыраахтааҕыта ('''Васи́лий IV Иоа́ннович''')<ref>{{БРЭ|статья=Василий Иванович Шуйский|автор=Назаров В. Д.|год=2017|ссылка=https://old.bigenc.ru/domestic_history/text/4004397|архив=https://web.archive.org/web/20220929165641/https://bigenc.ru/domestic_history/text/4004397|архив дата=2022-09-29}}</ref>. [[Шуйскайдар]] диэн Рюриковичтартан төрүттээх кинээс ууһун бэрэстэбиитэлэ (Суздальлааҕы салаа). Ыраахтааҕыттан суулларыллан баран Польшаҕа билиэҥҥэ олорбута<ref name=":1">''[[Тюменцев, Игорь Олегович|Тюменцев И. О.]]'' Последний Рюрикович на русском престоле: царь Василий Шуйский и аристократия // Древнейшие государства Восточной Европы. 2005 год. Рюриковичи и Российская государственность. — М.: Индрик, 2008. — С. 407—425.</ref>. [[Шуйскай Иван Андреевич|Иван Шуйскай]] кинээс уонна Анна Фёдоровна иккис уоллара. == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1552 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Балаҕан ыйын 12 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:1612 сыллаахха төрөөбүттэр]] j5nimr7rt2b6gno87ucl111tta2jup2 418806 418805 2025-06-10T23:07:35Z Ojkhol 24881 418806 wikitext text/x-wiki '''Васи́лий IV Ива́нович Шу́йскай''' ([[1552]] эрг.<ref name=":0">Быһаарыы: М. Д. Хмыров указывает, что по одним источникам он родился в 1547 году, а по другим — в 1552 году.</ref>, [[Алын Новгород]], [[Нуучча саарыстыбата]] — [[балаҕан ыйын 12]] [[1612]], [[Гостынин]], [[Речь Посполитая]]) — 1606 сыллаахтан 1610 сыллаахха диэри нуучча ыраахтааҕыта ('''Васи́лий IV Иоа́ннович''')<ref>{{БРЭ|статья=Василий Иванович Шуйский|автор=Назаров В. Д.|год=2017|ссылка=https://old.bigenc.ru/domestic_history/text/4004397|архив=https://web.archive.org/web/20220929165641/https://bigenc.ru/domestic_history/text/4004397|архив дата=2022-09-29}}</ref>. [[Шуйскайдар]] диэн Рюриковичтартан төрүттээх кинээс ууһун бэрэстэбиитэлэ (Суздальлааҕы салаа). Ыраахтааҕыттан суулларыллан баран Польшаҕа билиэҥҥэ олорбута<ref name=":1">''[[Тюменцев, Игорь Олегович|Тюменцев И. О.]]'' Последний Рюрикович на русском престоле: царь Василий Шуйский и аристократия // Древнейшие государства Восточной Европы. 2005 год. Рюриковичи и Российская государственность. — М.: Индрик, 2008. — С. 407—425.</ref>. [[Шуйскай Иван Андреевич|Иван Шуйскай]] кинээс уонна Анна Фёдоровна иккис уоллара. == Буун уонна ыраахтааҕы буолуута == Шуйскай 1606 [[ыам ыйын 27|ыам ыйын 17 (27)]] буолбут өрө турууну көҕүлээбитэ уонна тэрийбитэ. Буун түмүгэр ыраахтааҕы Лжедмитрий I өлөрүллүбүтэ, Василий Шуйскай кини өлөр түгэнин көрбүтэ. Икки хоноот ыам ыйын 19 (29) күнүгэр, Шуйскай диэки буолааччылар кинини ыраахтааҕынан биллэрбиттэрэ. Норуот таларын кэтэспэккэ Василий Иванович кинээс былааһы бэйэтин илиитигэр ылбыта, уонна 1606 сыл [[бэс ыйын 11|бэс ыйын 1 (11)]] күнүгэр Василий Шуйскай Успенскай собуорга ыраахтааҕыга бэргэһэлэммитэ, сиэри-туому Новгород митрополита Исидор оҥорбута (атын дааннайынан митрополит Гермоген). == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1552 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Балаҕан ыйын 12 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:1612 сыллаахха төрөөбүттэр]] h54b85f1ej2u4ltubu5p0x29ohmirk2 418807 418806 2025-06-10T23:27:22Z Ojkhol 24881 /* Буун уонна ыраахтааҕы буолуута */ 418807 wikitext text/x-wiki '''Васи́лий IV Ива́нович Шу́йскай''' ([[1552]] эрг.<ref name=":0">Быһаарыы: М. Д. Хмыров указывает, что по одним источникам он родился в 1547 году, а по другим — в 1552 году.</ref>, [[Алын Новгород]], [[Нуучча саарыстыбата]] — [[балаҕан ыйын 12]] [[1612]], [[Гостынин]], [[Речь Посполитая]]) — 1606 сыллаахтан 1610 сыллаахха диэри нуучча ыраахтааҕыта ('''Васи́лий IV Иоа́ннович''')<ref>{{БРЭ|статья=Василий Иванович Шуйский|автор=Назаров В. Д.|год=2017|ссылка=https://old.bigenc.ru/domestic_history/text/4004397|архив=https://web.archive.org/web/20220929165641/https://bigenc.ru/domestic_history/text/4004397|архив дата=2022-09-29}}</ref>. [[Шуйскайдар]] диэн Рюриковичтартан төрүттээх кинээс ууһун бэрэстэбиитэлэ (Суздальлааҕы салаа). Ыраахтааҕыттан суулларыллан баран Польшаҕа билиэҥҥэ олорбута<ref name=":1">''[[Тюменцев, Игорь Олегович|Тюменцев И. О.]]'' Последний Рюрикович на русском престоле: царь Василий Шуйский и аристократия // Древнейшие государства Восточной Европы. 2005 год. Рюриковичи и Российская государственность. — М.: Индрик, 2008. — С. 407—425.</ref>. [[Шуйскай Иван Андреевич|Иван Шуйскай]] кинээс уонна Анна Фёдоровна иккис уоллара. == Буун уонна ыраахтааҕы буолуута == Шуйскай 1606 [[ыам ыйын 27|ыам ыйын 17 (27)]] буолбут өрө турууну көҕүлээбитэ уонна тэрийбитэ. Буун түмүгэр ыраахтааҕы Лжедмитрий I өлөрүллүбүтэ, Василий Шуйскай кини өлөр түгэнин көрбүтэ. Икки хоноот ыам ыйын 19 (29) күнүгэр, Шуйскай диэки буолааччылар кинини ыраахтааҕынан биллэрбиттэрэ. Норуот таларын кэтэспэккэ Василий Иванович кинээс былааһы бэйэтин илиитигэр ылбыта, уонна 1606 сыл [[бэс ыйын 11|бэс ыйын 1 (11)]] күнүгэр Василий Шуйскай Успенскай собуорга ыраахтааҕыга бэргэһэлэммитэ, сиэри-туому Новгород митрополита Исидор оҥорбута (атын дааннайынан митрополит Гермоген). == Сууллуута == Шуйскай норуокка өйөбүлү ылбатаҕа. Голицыннар, поляктар уо.д.а. бөрүстүөлгэ олоруон баҕалаахтар кинини түөрэҥнэтэллэрэ. 1608 сыл ыам ыйын 1 күнүгэр Лжедмитрий II сэриилэрэ Болхов анныгар ыраахтааҕы сэриилэрин үлтүрүппүттэрэ, бөрүстүөлү былдьаһааччы Москуба анныгар Тушино диэн дэриэбинэҕэ ордууламмыта, Мария Мнишек кинини билиммитэ. 1608 сыл бүтүүтэ ыраахтааҕы дойдуну кыайан хонтуруоллаабат буолбута, онон Швеция хоруолуттан көмө көрдүүргэ күһэллибитэ. Дойду үрдүнэн бурдук сыанатын үрдээбитин утары бууннар буолуталаабыттара. Польша хоруола Сигизмунд III Шуйскай шведтэри кытта сойууһун сөбүлээбэтэҕэ, бууннарынан туһанан сир ылан хаалыан баҕарбыта, сатаннаҕына нуучча бөрүстүөлүгэр да олоруон баҕарбыта. 1609 сыллаахха Смоленскайы осаадалаабыта. 1610 сыл олунньутугар Смоленскай анныгар илии баттаммыт докуомуоҥҥа Сигизмунд Москубаҕа королевич Владислав ыраахтааҕы буолуон сөбүн туһунан сөбүлэспитэ. 1610 сыл бэс ыйын 24 (от ыйын 4) күнүгэр Дмитрий Шуйскай сэриитэ Клушин анныгар Сигизмунд аармыйатыттан хотторбута. Онтон Москубаҕа Захарий Ляпунов салалталаах буун буолбута. Ол түмүгэр 1610 сыл [[от ыйын 27|от ыйын 17 (27)]] күнүгэр Василий IV Иванович Шуйскай бөрүстүөлтэн суулларыллыбыта. == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1552 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Балаҕан ыйын 12 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:1612 сыллаахха төрөөбүттэр]] r5hcwxii22u9qzhsibgkfbgmdpg9eza 418808 418807 2025-06-10T23:28:47Z Ojkhol 24881 /* Сууллуута */ 418808 wikitext text/x-wiki '''Васи́лий IV Ива́нович Шу́йскай''' ([[1552]] эрг.<ref name=":0">Быһаарыы: М. Д. Хмыров указывает, что по одним источникам он родился в 1547 году, а по другим — в 1552 году.</ref>, [[Алын Новгород]], [[Нуучча саарыстыбата]] — [[балаҕан ыйын 12]] [[1612]], [[Гостынин]], [[Речь Посполитая]]) — 1606 сыллаахтан 1610 сыллаахха диэри нуучча ыраахтааҕыта ('''Васи́лий IV Иоа́ннович''')<ref>{{БРЭ|статья=Василий Иванович Шуйский|автор=Назаров В. Д.|год=2017|ссылка=https://old.bigenc.ru/domestic_history/text/4004397|архив=https://web.archive.org/web/20220929165641/https://bigenc.ru/domestic_history/text/4004397|архив дата=2022-09-29}}</ref>. [[Шуйскайдар]] диэн Рюриковичтартан төрүттээх кинээс ууһун бэрэстэбиитэлэ (Суздальлааҕы салаа). Ыраахтааҕыттан суулларыллан баран Польшаҕа билиэҥҥэ олорбута<ref name=":1">''[[Тюменцев, Игорь Олегович|Тюменцев И. О.]]'' Последний Рюрикович на русском престоле: царь Василий Шуйский и аристократия // Древнейшие государства Восточной Европы. 2005 год. Рюриковичи и Российская государственность. — М.: Индрик, 2008. — С. 407—425.</ref>. [[Шуйскай Иван Андреевич|Иван Шуйскай]] кинээс уонна Анна Фёдоровна иккис уоллара. == Буун уонна ыраахтааҕы буолуута == Шуйскай 1606 [[ыам ыйын 27|ыам ыйын 17 (27)]] буолбут өрө турууну көҕүлээбитэ уонна тэрийбитэ. Буун түмүгэр ыраахтааҕы Лжедмитрий I өлөрүллүбүтэ, Василий Шуйскай кини өлөр түгэнин көрбүтэ. Икки хоноот ыам ыйын 19 (29) күнүгэр, Шуйскай диэки буолааччылар кинини ыраахтааҕынан биллэрбиттэрэ. Норуот таларын кэтэспэккэ Василий Иванович кинээс былааһы бэйэтин илиитигэр ылбыта, уонна 1606 сыл [[бэс ыйын 11|бэс ыйын 1 (11)]] күнүгэр Василий Шуйскай Успенскай собуорга ыраахтааҕыга бэргэһэлэммитэ, сиэри-туому Новгород митрополита Исидор оҥорбута (атын дааннайынан митрополит Гермоген). == Сууллуута == Шуйскай норуокка өйөбүлү ылбатаҕа. Голицыннар, поляктар уо.д.а. бөрүстүөлгэ олоруон баҕалаахтар кинини түөрэҥнэтэллэрэ. 1608 сыл ыам ыйын 1 күнүгэр Лжедмитрий II сэриилэрэ Болхов анныгар ыраахтааҕы сэриилэрин үлтүрүппүттэрэ, бөрүстүөлү былдьаһааччы Москуба анныгар Тушино диэн дэриэбинэҕэ ордууламмыта, Мария Мнишек кинини билиммитэ. 1608 сыл бүтүүтэ ыраахтааҕы дойдуну кыайан хонтуруоллаабат буолбута, онон Швеция хоруолуттан көмө көрдүүргэ күһэллибитэ. Дойду үрдүнэн бурдук сыанатын үрдээбитин утары бууннар буолуталаабыттара. Польша хоруола Сигизмунд III Шуйскай шведтэри кытта сойууһун сөбүлээбэтэҕэ, бууннарынан туһанан сир ылан хаалыан баҕарбыта, сатаннаҕына нуучча бөрүстүөлүгэр да олоруон баҕарбыта. 1609 сыллаахха Смоленскайы осаадалаабыта. 1610 сыл олунньутугар Смоленскай анныгар илии баттаммыт докуомуоҥҥа Сигизмунд Москубаҕа королевич Владислав ыраахтааҕы буолуон сөбүн туһунан сөбүлэспитэ. 1610 сыл бэс ыйын 24 (от ыйын 4) күнүгэр Дмитрий Шуйскай сэриитэ Клушин анныгар Сигизмунд аармыйатыттан хотторбута. Лжедмитрий II сэриилэрэ Москуба анныгар иккистээн кэлбиттэрэ, Коломенскайга ордууламмыттара. Онтон Москубаҕа Захарий Ляпунов салалталаах буун буолбута. Ол түмүгэр 1610 сыл [[от ыйын 27|от ыйын 17 (27)]] күнүгэр Василий IV Иванович Шуйскай бөрүстүөлтэн суулларыллыбыта. == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1552 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Балаҕан ыйын 12 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:1612 сыллаахха төрөөбүттэр]] qa6s5gi0s7rzgr2rljc9ktn8hslla5u 418809 418808 2025-06-10T23:29:16Z Ojkhol 24881 /* Сууллуута */ 418809 wikitext text/x-wiki '''Васи́лий IV Ива́нович Шу́йскай''' ([[1552]] эрг.<ref name=":0">Быһаарыы: М. Д. Хмыров указывает, что по одним источникам он родился в 1547 году, а по другим — в 1552 году.</ref>, [[Алын Новгород]], [[Нуучча саарыстыбата]] — [[балаҕан ыйын 12]] [[1612]], [[Гостынин]], [[Речь Посполитая]]) — 1606 сыллаахтан 1610 сыллаахха диэри нуучча ыраахтааҕыта ('''Васи́лий IV Иоа́ннович''')<ref>{{БРЭ|статья=Василий Иванович Шуйский|автор=Назаров В. Д.|год=2017|ссылка=https://old.bigenc.ru/domestic_history/text/4004397|архив=https://web.archive.org/web/20220929165641/https://bigenc.ru/domestic_history/text/4004397|архив дата=2022-09-29}}</ref>. [[Шуйскайдар]] диэн Рюриковичтартан төрүттээх кинээс ууһун бэрэстэбиитэлэ (Суздальлааҕы салаа). Ыраахтааҕыттан суулларыллан баран Польшаҕа билиэҥҥэ олорбута<ref name=":1">''[[Тюменцев, Игорь Олегович|Тюменцев И. О.]]'' Последний Рюрикович на русском престоле: царь Василий Шуйский и аристократия // Древнейшие государства Восточной Европы. 2005 год. Рюриковичи и Российская государственность. — М.: Индрик, 2008. — С. 407—425.</ref>. [[Шуйскай Иван Андреевич|Иван Шуйскай]] кинээс уонна Анна Фёдоровна иккис уоллара. == Буун уонна ыраахтааҕы буолуута == Шуйскай 1606 [[ыам ыйын 27|ыам ыйын 17 (27)]] буолбут өрө турууну көҕүлээбитэ уонна тэрийбитэ. Буун түмүгэр ыраахтааҕы Лжедмитрий I өлөрүллүбүтэ, Василий Шуйскай кини өлөр түгэнин көрбүтэ. Икки хоноот ыам ыйын 19 (29) күнүгэр, Шуйскай диэки буолааччылар кинини ыраахтааҕынан биллэрбиттэрэ. Норуот таларын кэтэспэккэ Василий Иванович кинээс былааһы бэйэтин илиитигэр ылбыта, уонна 1606 сыл [[бэс ыйын 11|бэс ыйын 1 (11)]] күнүгэр Василий Шуйскай Успенскай собуорга ыраахтааҕыга бэргэһэлэммитэ, сиэри-туому Новгород митрополита Исидор оҥорбута (атын дааннайынан митрополит Гермоген). == Сууллуута == Шуйскай норуокка өйөбүлү ылбатаҕа. Голицыннар, поляктар уо.д.а. бөрүстүөлгэ олоруон баҕалаахтар кинини түөрэҥнэтэллэрэ. 1608 сыл ыам ыйын 1 күнүгэр Лжедмитрий II сэриилэрэ Болхов анныгар ыраахтааҕы сэриилэрин үлтүрүппүттэрэ, бөрүстүөлү былдьаһааччы Москуба анныгар Тушино диэн дэриэбинэҕэ ордууламмыта, Мария Мнишек кинини билиммитэ. 1608 сыл бүтүүтэ ыраахтааҕы дойдуну кыайан хонтуруоллаабат буолбута, онон Швеция хоруолуттан көмө көрдүүргэ күһэллибитэ. Дойду үрдүнэн бурдук сыанатын үрдээбитин утары бууннар буолуталаабыттара. Польша хоруола Сигизмунд III Шуйскай шведтэри кытта сойууһун сөбүлээбэтэҕэ, бууннарынан туһанан сир ылан хаалыан баҕарбыта, сатаннаҕына нуучча бөрүстүөлүгэр да олоруон баҕарбыта. 1609 сыллаахха Смоленскайы осаадалаабыта. 1610 сыл олунньутугар Смоленскай анныгар илии баттаммыт докуомуоҥҥа Сигизмунд Москубаҕа королевич Владислав ыраахтааҕы буолуон сөбүн туһунан сөбүлэспитэ. 1610 сыл бэс ыйын 24 (от ыйын 4) күнүгэр Дмитрий Шуйскай сэриитэ Клушин анныгар Сигизмунд аармыйатыттан хотторбута. Лжедмитрий II сэриилэрэ Москуба анныгар иккистээн кэлбиттэрэ, Коломенскайга ордууламмыттара. Онтон Москубаҕа Захарий Ляпунов салалталаах буун буолбута. Ол түмүгэр 1610 сыл [[от ыйын 27|от ыйын 17 (27)]] күнүгэр Василий IV Иванович Шуйскай бөрүстүөлтэн суулларыллыбыта, манастыырга хаайыллыбыта. == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1552 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Балаҕан ыйын 12 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:1612 сыллаахха төрөөбүттэр]] g36onckq142zq2awd77m81rwv2k12ex 418815 418809 2025-06-11T00:42:08Z Ojkhol 24881 /* Быһаарыылар */ 418815 wikitext text/x-wiki '''Васи́лий IV Ива́нович Шу́йскай''' ([[1552]] эрг.<ref name=":0">Быһаарыы: М. Д. Хмыров указывает, что по одним источникам он родился в 1547 году, а по другим — в 1552 году.</ref>, [[Алын Новгород]], [[Нуучча саарыстыбата]] — [[балаҕан ыйын 12]] [[1612]], [[Гостынин]], [[Речь Посполитая]]) — 1606 сыллаахтан 1610 сыллаахха диэри нуучча ыраахтааҕыта ('''Васи́лий IV Иоа́ннович''')<ref>{{БРЭ|статья=Василий Иванович Шуйский|автор=Назаров В. Д.|год=2017|ссылка=https://old.bigenc.ru/domestic_history/text/4004397|архив=https://web.archive.org/web/20220929165641/https://bigenc.ru/domestic_history/text/4004397|архив дата=2022-09-29}}</ref>. [[Шуйскайдар]] диэн Рюриковичтартан төрүттээх кинээс ууһун бэрэстэбиитэлэ (Суздальлааҕы салаа). Ыраахтааҕыттан суулларыллан баран Польшаҕа билиэҥҥэ олорбута<ref name=":1">''[[Тюменцев, Игорь Олегович|Тюменцев И. О.]]'' Последний Рюрикович на русском престоле: царь Василий Шуйский и аристократия // Древнейшие государства Восточной Европы. 2005 год. Рюриковичи и Российская государственность. — М.: Индрик, 2008. — С. 407—425.</ref>. [[Шуйскай Иван Андреевич|Иван Шуйскай]] кинээс уонна Анна Фёдоровна иккис уоллара. == Буун уонна ыраахтааҕы буолуута == Шуйскай 1606 [[ыам ыйын 27|ыам ыйын 17 (27)]] буолбут өрө турууну көҕүлээбитэ уонна тэрийбитэ. Буун түмүгэр ыраахтааҕы Лжедмитрий I өлөрүллүбүтэ, Василий Шуйскай кини өлөр түгэнин көрбүтэ. Икки хоноот ыам ыйын 19 (29) күнүгэр, Шуйскай диэки буолааччылар кинини ыраахтааҕынан биллэрбиттэрэ. Норуот таларын кэтэспэккэ Василий Иванович кинээс былааһы бэйэтин илиитигэр ылбыта, уонна 1606 сыл [[бэс ыйын 11|бэс ыйын 1 (11)]] күнүгэр Василий Шуйскай Успенскай собуорга ыраахтааҕыга бэргэһэлэммитэ, сиэри-туому Новгород митрополита Исидор оҥорбута (атын дааннайынан митрополит Гермоген). == Сууллуута == Шуйскай норуокка өйөбүлү ылбатаҕа. Голицыннар, поляктар уо.д.а. бөрүстүөлгэ олоруон баҕалаахтар кинини түөрэҥнэтэллэрэ. 1608 сыл ыам ыйын 1 күнүгэр Лжедмитрий II сэриилэрэ Болхов анныгар ыраахтааҕы сэриилэрин үлтүрүппүттэрэ, бөрүстүөлү былдьаһааччы Москуба анныгар Тушино диэн дэриэбинэҕэ ордууламмыта, Мария Мнишек кинини билиммитэ. 1608 сыл бүтүүтэ ыраахтааҕы дойдуну кыайан хонтуруоллаабат буолбута, онон Швеция хоруолуттан көмө көрдүүргэ күһэллибитэ. Дойду үрдүнэн бурдук сыанатын үрдээбитин утары бууннар буолуталаабыттара. Польша хоруола Сигизмунд III Шуйскай шведтэри кытта сойууһун сөбүлээбэтэҕэ, бууннарынан туһанан сир ылан хаалыан баҕарбыта, сатаннаҕына нуучча бөрүстүөлүгэр да олоруон баҕарбыта. 1609 сыллаахха Смоленскайы осаадалаабыта. 1610 сыл олунньутугар Смоленскай анныгар илии баттаммыт докуомуоҥҥа Сигизмунд Москубаҕа королевич Владислав ыраахтааҕы буолуон сөбүн туһунан сөбүлэспитэ. 1610 сыл бэс ыйын 24 (от ыйын 4) күнүгэр Дмитрий Шуйскай сэриитэ Клушин анныгар Сигизмунд аармыйатыттан хотторбута. Лжедмитрий II сэриилэрэ Москуба анныгар иккистээн кэлбиттэрэ, Коломенскайга ордууламмыттара. Онтон Москубаҕа Захарий Ляпунов салалталаах буун буолбута. Ол түмүгэр 1610 сыл [[от ыйын 27|от ыйын 17 (27)]] күнүгэр Василий IV Иванович Шуйскай бөрүстүөлтэн суулларыллыбыта, манастыырга хаайыллыбыта. == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1552 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Балаҕан ыйын 12 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:1612 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Нуучча ыраахтааҕылара]] 3s5pl5h0frulbvn7aepngw4xf594z8m