Тыгын Дархан

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="sah">
  <siteinfo>
    <sitename>Бикипиэдьийэ</sitename>
    <dbname>sahwiki</dbname>
    <base>https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D2%AF%D1%80%D2%AF%D0%BD_%D1%81%D0%B8%D1%80%D1%8D%D0%B9</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.8</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Миэдьийэ</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Аналлаах</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Ырытыы</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Кыттааччы</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Кыттааччы ырытыыта</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Бикипиэдьийэ</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Бикипиэдьийэ ырытыыта</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Билэ</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Билэ ырытыыта</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">MediaWiki-ни ырытыы</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Халыып</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Халыыбы ырытыы</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Көмө</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Көмөнү ырытыы</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Категория</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Категорияны ырытыы</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Модуль</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Обсуждение модуля</namespace>
      <namespace key="1728" case="first-letter">Event</namespace>
      <namespace key="1729" case="first-letter">Event talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Тыгын Дархан</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1020</id>
    <revision>
      <id>419370</id>
      <parentid>393991</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T01:42:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419370</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4874" sha1="risx85k90fmd0szh3wtmg2wd90y4qbe" xml:space="preserve">'''Тыгын Дархан''' — Өлүөнэ өрүс орто сүүрээнигэр уонна Бүлүүгэ бэйэтин былааһын тарҕаппыт, XVI-XVII үйэлэр быыстарыгар олоро сылдьыбыт сахалар баһылыктара.

Линденау суруйарынан, Тыгын үс олохтоох эбит. Маҥнайгыта Алаҕана уонна Куллаты үрэхтэрин икки ардыгар баар эбит. Иккиһэ Табаҕа күөлүн аттыгар, үсүһэ Сайсары күөлүн таһыгар, билиҥҥи [[Дьокуускай|Дьокуускай куорат]] турар сиригэр баара. Былааһа муҥутуур кэмигэр, Сайсарыга, Ытык күөл, Yрүҥ күөл, Кытаанах кырдал диэн сирдэргэ уһаайбалааҕа. Кини сылгы уонна ынах сүөһүтэ, дьоно уонна харалара, үлэһит, чаҕар дьоно соҕуруу билиҥҥи Малдьаҕар нэһилиэгэр диэри, хоту Нам улууһун кыраныыссатыгар диэри олороллоро. Линденау бигэргэтэринэн, тойон-ууһун баһылыгынан, Мунньан өлбүтүн кэннэ, кини кыра уола Тыгын анаммыт. Убайдара аҕабыт биһигини анаабата диэн олус абарбыттар, Тыгыҥҥа өстөммүттэр. Мунньан уолаттарын иирсээнэ Орто дойдуну барытын аймаабыт, саха уустара барыта, Линденау этэринэн, бу охсуһууга кыттыспыттар.

Тыгын намнары (Чорбоҕор Баатыр), боотур уустары (Батас Мөндүкээн), хоролору (Анньыһар Боотур уонна Тарбыах Баай), сэттэ ини-бии бөрө бөтүҥнэри, бороҕоннору ([[Бэрт Хара|Бэрт Хара]]) кытта сэриилэспит. Аймахтара малдьаҕардар, дьөппөннөр, наахаралар Тыгын Тойоҥҥо наар буойун, боотур ыытан атын улуустары кытта сэриилэһэргэ наар көмөлөһөллөр эбит. Ол эрээри бу уустар Тыгын кинилэртэн сир, дьон көрдөөтөҕүнэ наар аккаастаан ыыталлар эбит. Ону сэриилии сатаан баран, Тыгын кыайбатаҕа үһү. Ходоролортон хара көрдөөбүтүн биэрбэтэхтэрин иһин, 33 ураһа киһини утуйа сыттахтарына киирэн имири эһэн кэбиспиттэр. Ол эрээри Линденау бигэргэтэринэн, тохтоло суох буолар хаан тохтуулаах киирсиилэр, атын уустар бары сыыйа мөлтөөн, Тыгын былааһын билинэллэригэр эрэ тиэрдибит.&lt;br&gt; 
Эллэй диэн ааттан сиэттэрэн, А.П.Окладников сахаларга өссө соҕуруу олордохторуна, биис уустарын холбоһуга – эль баар этэ диэн дакаастыыр. Онон бу тэриллиини сахалар соҕурууттан илдьэ кэлбит буолуохтарын эрэ сөп. Линденау суруйарынан, сахаларга Эллэй удьуордара «тойон ууһа» диэн аатыраллар эбит.

Страленберг сахалары соҕурууттан Дэҥси Тархан Тегин баһылаан аҕалбыта диэнигэр олоҕуран, Окладников тыгыннар сахаҕа уруккуттан бааллара диэн дакаастыыр уонна историяҕа биллэр Тыгын бу титулы ылбыт биир эрэ киһинэн буолар диэн этэр. Эмиэ Страленберг этиитигэр тирэҕирэн, улуу академик Тыгын диэн тыл былыргы түүрдэр &quot;тегин&quot; диэн терминнарын кытта бииригэр туох да саарбах суох диэн этэр.

== Аатын үйэтитии ==
1952 сыллаахха диэри Дьокуускайга билиҥҥи Марк Жирков аатынан куоллаҕас дыгын куоллаҕаһа (переулога) диэн этэ. Бу куоллаҕас ол иннинэ Башеннай диэн ааттанар этэ.

[[Category:Сахалар историялара]]
[[Category:Дьоннор алпабыытынан|Т]]</text>
      <sha1>risx85k90fmd0szh3wtmg2wd90y4qbe</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419371</id>
      <parentid>419370</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T01:42:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Аатын үйэтитии */</comment>
      <origin>419371</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4921" sha1="brfje5lmkir8iiwxrvmlxxb2bdunlvb" xml:space="preserve">'''Тыгын Дархан''' — Өлүөнэ өрүс орто сүүрээнигэр уонна Бүлүүгэ бэйэтин былааһын тарҕаппыт, XVI-XVII үйэлэр быыстарыгар олоро сылдьыбыт сахалар баһылыктара.

Линденау суруйарынан, Тыгын үс олохтоох эбит. Маҥнайгыта Алаҕана уонна Куллаты үрэхтэрин икки ардыгар баар эбит. Иккиһэ Табаҕа күөлүн аттыгар, үсүһэ Сайсары күөлүн таһыгар, билиҥҥи [[Дьокуускай|Дьокуускай куорат]] турар сиригэр баара. Былааһа муҥутуур кэмигэр, Сайсарыга, Ытык күөл, Yрүҥ күөл, Кытаанах кырдал диэн сирдэргэ уһаайбалааҕа. Кини сылгы уонна ынах сүөһүтэ, дьоно уонна харалара, үлэһит, чаҕар дьоно соҕуруу билиҥҥи Малдьаҕар нэһилиэгэр диэри, хоту Нам улууһун кыраныыссатыгар диэри олороллоро. Линденау бигэргэтэринэн, тойон-ууһун баһылыгынан, Мунньан өлбүтүн кэннэ, кини кыра уола Тыгын анаммыт. Убайдара аҕабыт биһигини анаабата диэн олус абарбыттар, Тыгыҥҥа өстөммүттэр. Мунньан уолаттарын иирсээнэ Орто дойдуну барытын аймаабыт, саха уустара барыта, Линденау этэринэн, бу охсуһууга кыттыспыттар.

Тыгын намнары (Чорбоҕор Баатыр), боотур уустары (Батас Мөндүкээн), хоролору (Анньыһар Боотур уонна Тарбыах Баай), сэттэ ини-бии бөрө бөтүҥнэри, бороҕоннору ([[Бэрт Хара|Бэрт Хара]]) кытта сэриилэспит. Аймахтара малдьаҕардар, дьөппөннөр, наахаралар Тыгын Тойоҥҥо наар буойун, боотур ыытан атын улуустары кытта сэриилэһэргэ наар көмөлөһөллөр эбит. Ол эрээри бу уустар Тыгын кинилэртэн сир, дьон көрдөөтөҕүнэ наар аккаастаан ыыталлар эбит. Ону сэриилии сатаан баран, Тыгын кыайбатаҕа үһү. Ходоролортон хара көрдөөбүтүн биэрбэтэхтэрин иһин, 33 ураһа киһини утуйа сыттахтарына киирэн имири эһэн кэбиспиттэр. Ол эрээри Линденау бигэргэтэринэн, тохтоло суох буолар хаан тохтуулаах киирсиилэр, атын уустар бары сыыйа мөлтөөн, Тыгын былааһын билинэллэригэр эрэ тиэрдибит.&lt;br&gt; 
Эллэй диэн ааттан сиэттэрэн, А.П.Окладников сахаларга өссө соҕуруу олордохторуна, биис уустарын холбоһуга – эль баар этэ диэн дакаастыыр. Онон бу тэриллиини сахалар соҕурууттан илдьэ кэлбит буолуохтарын эрэ сөп. Линденау суруйарынан, сахаларга Эллэй удьуордара «тойон ууһа» диэн аатыраллар эбит.

Страленберг сахалары соҕурууттан Дэҥси Тархан Тегин баһылаан аҕалбыта диэнигэр олоҕуран, Окладников тыгыннар сахаҕа уруккуттан бааллара диэн дакаастыыр уонна историяҕа биллэр Тыгын бу титулы ылбыт биир эрэ киһинэн буолар диэн этэр. Эмиэ Страленберг этиитигэр тирэҕирэн, улуу академик Тыгын диэн тыл былыргы түүрдэр &quot;тегин&quot; диэн терминнарын кытта бииригэр туох да саарбах суох диэн этэр.

== Аатын үйэтитии ==
1952 сыллаахха диэри Дьокуускайга билиҥҥи [[Жирков Марк Николаевич|Марк Жирков]] аатынан куоллаҕас дыгын куоллаҕаһа (переулога) диэн этэ. Бу куоллаҕас ол иннинэ Башеннай диэн ааттанар этэ.

[[Category:Сахалар историялара]]
[[Category:Дьоннор алпабыытынан|Т]]</text>
      <sha1>brfje5lmkir8iiwxrvmlxxb2bdunlvb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419372</id>
      <parentid>419371</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T01:43:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Аатын үйэтитии */</comment>
      <origin>419372</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5287" sha1="o9khkrx1jcugrw16d4b9yqsmb4amwvf" xml:space="preserve">'''Тыгын Дархан''' — Өлүөнэ өрүс орто сүүрээнигэр уонна Бүлүүгэ бэйэтин былааһын тарҕаппыт, XVI-XVII үйэлэр быыстарыгар олоро сылдьыбыт сахалар баһылыктара.

Линденау суруйарынан, Тыгын үс олохтоох эбит. Маҥнайгыта Алаҕана уонна Куллаты үрэхтэрин икки ардыгар баар эбит. Иккиһэ Табаҕа күөлүн аттыгар, үсүһэ Сайсары күөлүн таһыгар, билиҥҥи [[Дьокуускай|Дьокуускай куорат]] турар сиригэр баара. Былааһа муҥутуур кэмигэр, Сайсарыга, Ытык күөл, Yрүҥ күөл, Кытаанах кырдал диэн сирдэргэ уһаайбалааҕа. Кини сылгы уонна ынах сүөһүтэ, дьоно уонна харалара, үлэһит, чаҕар дьоно соҕуруу билиҥҥи Малдьаҕар нэһилиэгэр диэри, хоту Нам улууһун кыраныыссатыгар диэри олороллоро. Линденау бигэргэтэринэн, тойон-ууһун баһылыгынан, Мунньан өлбүтүн кэннэ, кини кыра уола Тыгын анаммыт. Убайдара аҕабыт биһигини анаабата диэн олус абарбыттар, Тыгыҥҥа өстөммүттэр. Мунньан уолаттарын иирсээнэ Орто дойдуну барытын аймаабыт, саха уустара барыта, Линденау этэринэн, бу охсуһууга кыттыспыттар.

Тыгын намнары (Чорбоҕор Баатыр), боотур уустары (Батас Мөндүкээн), хоролору (Анньыһар Боотур уонна Тарбыах Баай), сэттэ ини-бии бөрө бөтүҥнэри, бороҕоннору ([[Бэрт Хара|Бэрт Хара]]) кытта сэриилэспит. Аймахтара малдьаҕардар, дьөппөннөр, наахаралар Тыгын Тойоҥҥо наар буойун, боотур ыытан атын улуустары кытта сэриилэһэргэ наар көмөлөһөллөр эбит. Ол эрээри бу уустар Тыгын кинилэртэн сир, дьон көрдөөтөҕүнэ наар аккаастаан ыыталлар эбит. Ону сэриилии сатаан баран, Тыгын кыайбатаҕа үһү. Ходоролортон хара көрдөөбүтүн биэрбэтэхтэрин иһин, 33 ураһа киһини утуйа сыттахтарына киирэн имири эһэн кэбиспиттэр. Ол эрээри Линденау бигэргэтэринэн, тохтоло суох буолар хаан тохтуулаах киирсиилэр, атын уустар бары сыыйа мөлтөөн, Тыгын былааһын билинэллэригэр эрэ тиэрдибит.&lt;br&gt; 
Эллэй диэн ааттан сиэттэрэн, А.П.Окладников сахаларга өссө соҕуруу олордохторуна, биис уустарын холбоһуга – эль баар этэ диэн дакаастыыр. Онон бу тэриллиини сахалар соҕурууттан илдьэ кэлбит буолуохтарын эрэ сөп. Линденау суруйарынан, сахаларга Эллэй удьуордара «тойон ууһа» диэн аатыраллар эбит.

Страленберг сахалары соҕурууттан Дэҥси Тархан Тегин баһылаан аҕалбыта диэнигэр олоҕуран, Окладников тыгыннар сахаҕа уруккуттан бааллара диэн дакаастыыр уонна историяҕа биллэр Тыгын бу титулы ылбыт биир эрэ киһинэн буолар диэн этэр. Эмиэ Страленберг этиитигэр тирэҕирэн, улуу академик Тыгын диэн тыл былыргы түүрдэр &quot;тегин&quot; диэн терминнарын кытта бииригэр туох да саарбах суох диэн этэр.

== Аатын үйэтитии ==
1952 сыллаахха диэри Дьокуускайга билиҥҥи [[Жирков Марк Николаевич|Марк Жирков]] аатынан куоллаҕас Дыгын куоллаҕаһа (переулога) диэн этэ. Бу куоллаҕас ол иннинэ Башеннай диэн ааттанар этэ&lt;ref&gt;{{Кинигэ|автор=Зедгенидзева А.Н. и др.|заглавие=Имена на улицах Якутска. Выпуск 4|заглавие2=Биобиблиографический справочник|место=Якутск|издательство=Офсет|год=2022|страниц=697|тираж=69|страницы=615-619}}&lt;/ref&gt;.

[[Category:Сахалар историялара]]
[[Category:Дьоннор алпабыытынан|Т]]</text>
      <sha1>o9khkrx1jcugrw16d4b9yqsmb4amwvf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419373</id>
      <parentid>419372</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T01:45:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Аатын үйэтитии */</comment>
      <origin>419373</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5359" sha1="1x0ku4ccvs1kl9yafdsok6k7g7dio4k" xml:space="preserve">'''Тыгын Дархан''' — Өлүөнэ өрүс орто сүүрээнигэр уонна Бүлүүгэ бэйэтин былааһын тарҕаппыт, XVI-XVII үйэлэр быыстарыгар олоро сылдьыбыт сахалар баһылыктара.

Линденау суруйарынан, Тыгын үс олохтоох эбит. Маҥнайгыта Алаҕана уонна Куллаты үрэхтэрин икки ардыгар баар эбит. Иккиһэ Табаҕа күөлүн аттыгар, үсүһэ Сайсары күөлүн таһыгар, билиҥҥи [[Дьокуускай|Дьокуускай куорат]] турар сиригэр баара. Былааһа муҥутуур кэмигэр, Сайсарыга, Ытык күөл, Yрүҥ күөл, Кытаанах кырдал диэн сирдэргэ уһаайбалааҕа. Кини сылгы уонна ынах сүөһүтэ, дьоно уонна харалара, үлэһит, чаҕар дьоно соҕуруу билиҥҥи Малдьаҕар нэһилиэгэр диэри, хоту Нам улууһун кыраныыссатыгар диэри олороллоро. Линденау бигэргэтэринэн, тойон-ууһун баһылыгынан, Мунньан өлбүтүн кэннэ, кини кыра уола Тыгын анаммыт. Убайдара аҕабыт биһигини анаабата диэн олус абарбыттар, Тыгыҥҥа өстөммүттэр. Мунньан уолаттарын иирсээнэ Орто дойдуну барытын аймаабыт, саха уустара барыта, Линденау этэринэн, бу охсуһууга кыттыспыттар.

Тыгын намнары (Чорбоҕор Баатыр), боотур уустары (Батас Мөндүкээн), хоролору (Анньыһар Боотур уонна Тарбыах Баай), сэттэ ини-бии бөрө бөтүҥнэри, бороҕоннору ([[Бэрт Хара|Бэрт Хара]]) кытта сэриилэспит. Аймахтара малдьаҕардар, дьөппөннөр, наахаралар Тыгын Тойоҥҥо наар буойун, боотур ыытан атын улуустары кытта сэриилэһэргэ наар көмөлөһөллөр эбит. Ол эрээри бу уустар Тыгын кинилэртэн сир, дьон көрдөөтөҕүнэ наар аккаастаан ыыталлар эбит. Ону сэриилии сатаан баран, Тыгын кыайбатаҕа үһү. Ходоролортон хара көрдөөбүтүн биэрбэтэхтэрин иһин, 33 ураһа киһини утуйа сыттахтарына киирэн имири эһэн кэбиспиттэр. Ол эрээри Линденау бигэргэтэринэн, тохтоло суох буолар хаан тохтуулаах киирсиилэр, атын уустар бары сыыйа мөлтөөн, Тыгын былааһын билинэллэригэр эрэ тиэрдибит.&lt;br&gt; 
Эллэй диэн ааттан сиэттэрэн, А.П.Окладников сахаларга өссө соҕуруу олордохторуна, биис уустарын холбоһуга – эль баар этэ диэн дакаастыыр. Онон бу тэриллиини сахалар соҕурууттан илдьэ кэлбит буолуохтарын эрэ сөп. Линденау суруйарынан, сахаларга Эллэй удьуордара «тойон ууһа» диэн аатыраллар эбит.

Страленберг сахалары соҕурууттан Дэҥси Тархан Тегин баһылаан аҕалбыта диэнигэр олоҕуран, Окладников тыгыннар сахаҕа уруккуттан бааллара диэн дакаастыыр уонна историяҕа биллэр Тыгын бу титулы ылбыт биир эрэ киһинэн буолар диэн этэр. Эмиэ Страленберг этиитигэр тирэҕирэн, улуу академик Тыгын диэн тыл былыргы түүрдэр &quot;тегин&quot; диэн терминнарын кытта бииригэр туох да саарбах суох диэн этэр.

== Аатын үйэтитии ==
1952 сыллаахха диэри Дьокуускайга билиҥҥи [[Жирков Марк Николаевич|Марк Жирков]] аатынан куоллаҕас Дыгын куоллаҕаһа (переулога) диэн этэ. Бу куоллаҕас ол иннинэ Башеннай диэн ааттанар этэ&lt;ref&gt;{{Кинигэ|автор=Зедгенидзева А.Н. и др.|заглавие=Имена на улицах Якутска. Выпуск 4|заглавие2=Биобиблиографический справочник|место=Якутск|издательство=Офсет|год=2022|страниц=697|тираж=69|страницы=615-619}}&lt;/ref&gt;.

[[Category:Сахалар историялара]]
[[Категория:Дьон алпаабытынан|Т]]
[[Категория:XVI үйэ дьоно]]
XVII үйэ дьоно</text>
      <sha1>1x0ku4ccvs1kl9yafdsok6k7g7dio4k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419374</id>
      <parentid>419373</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T01:45:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Аатын үйэтитии */</comment>
      <origin>419374</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5382" sha1="a5px5o5xv6bmzl896s6e16yi4lo4d2v" xml:space="preserve">'''Тыгын Дархан''' — Өлүөнэ өрүс орто сүүрээнигэр уонна Бүлүүгэ бэйэтин былааһын тарҕаппыт, XVI-XVII үйэлэр быыстарыгар олоро сылдьыбыт сахалар баһылыктара.

Линденау суруйарынан, Тыгын үс олохтоох эбит. Маҥнайгыта Алаҕана уонна Куллаты үрэхтэрин икки ардыгар баар эбит. Иккиһэ Табаҕа күөлүн аттыгар, үсүһэ Сайсары күөлүн таһыгар, билиҥҥи [[Дьокуускай|Дьокуускай куорат]] турар сиригэр баара. Былааһа муҥутуур кэмигэр, Сайсарыга, Ытык күөл, Yрүҥ күөл, Кытаанах кырдал диэн сирдэргэ уһаайбалааҕа. Кини сылгы уонна ынах сүөһүтэ, дьоно уонна харалара, үлэһит, чаҕар дьоно соҕуруу билиҥҥи Малдьаҕар нэһилиэгэр диэри, хоту Нам улууһун кыраныыссатыгар диэри олороллоро. Линденау бигэргэтэринэн, тойон-ууһун баһылыгынан, Мунньан өлбүтүн кэннэ, кини кыра уола Тыгын анаммыт. Убайдара аҕабыт биһигини анаабата диэн олус абарбыттар, Тыгыҥҥа өстөммүттэр. Мунньан уолаттарын иирсээнэ Орто дойдуну барытын аймаабыт, саха уустара барыта, Линденау этэринэн, бу охсуһууга кыттыспыттар.

Тыгын намнары (Чорбоҕор Баатыр), боотур уустары (Батас Мөндүкээн), хоролору (Анньыһар Боотур уонна Тарбыах Баай), сэттэ ини-бии бөрө бөтүҥнэри, бороҕоннору ([[Бэрт Хара|Бэрт Хара]]) кытта сэриилэспит. Аймахтара малдьаҕардар, дьөппөннөр, наахаралар Тыгын Тойоҥҥо наар буойун, боотур ыытан атын улуустары кытта сэриилэһэргэ наар көмөлөһөллөр эбит. Ол эрээри бу уустар Тыгын кинилэртэн сир, дьон көрдөөтөҕүнэ наар аккаастаан ыыталлар эбит. Ону сэриилии сатаан баран, Тыгын кыайбатаҕа үһү. Ходоролортон хара көрдөөбүтүн биэрбэтэхтэрин иһин, 33 ураһа киһини утуйа сыттахтарына киирэн имири эһэн кэбиспиттэр. Ол эрээри Линденау бигэргэтэринэн, тохтоло суох буолар хаан тохтуулаах киирсиилэр, атын уустар бары сыыйа мөлтөөн, Тыгын былааһын билинэллэригэр эрэ тиэрдибит.&lt;br&gt; 
Эллэй диэн ааттан сиэттэрэн, А.П.Окладников сахаларга өссө соҕуруу олордохторуна, биис уустарын холбоһуга – эль баар этэ диэн дакаастыыр. Онон бу тэриллиини сахалар соҕурууттан илдьэ кэлбит буолуохтарын эрэ сөп. Линденау суруйарынан, сахаларга Эллэй удьуордара «тойон ууһа» диэн аатыраллар эбит.

Страленберг сахалары соҕурууттан Дэҥси Тархан Тегин баһылаан аҕалбыта диэнигэр олоҕуран, Окладников тыгыннар сахаҕа уруккуттан бааллара диэн дакаастыыр уонна историяҕа биллэр Тыгын бу титулы ылбыт биир эрэ киһинэн буолар диэн этэр. Эмиэ Страленберг этиитигэр тирэҕирэн, улуу академик Тыгын диэн тыл былыргы түүрдэр &quot;тегин&quot; диэн терминнарын кытта бииригэр туох да саарбах суох диэн этэр.

== Аатын үйэтитии ==
1952 сыллаахха диэри Дьокуускайга билиҥҥи [[Жирков Марк Николаевич|Марк Жирков]] аатынан куоллаҕас Дыгын куоллаҕаһа (переулога) диэн этэ. Бу куоллаҕас ол иннинэ Башеннай диэн ааттанар этэ&lt;ref&gt;{{Кинигэ|автор=Зедгенидзева А.Н. и др.|заглавие=Имена на улицах Якутска. Выпуск 4|заглавие2=Биобиблиографический справочник|место=Якутск|издательство=Офсет|год=2022|страниц=697|тираж=69|страницы=615-619}}&lt;/ref&gt;.

[[Category:Сахалар историялара]]
[[Категория:Дьон алпаабытынан|Т]]
[[Категория:XVI үйэ дьоно]]
[[Категория:XVII үйэ дьоно]]</text>
      <sha1>a5px5o5xv6bmzl896s6e16yi4lo4d2v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419375</id>
      <parentid>419374</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T01:45:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Аатын үйэтитии */</comment>
      <origin>419375</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5439" sha1="rxxw5ik9mdsngku6krgw8vz9m0oolnl" xml:space="preserve">'''Тыгын Дархан''' — Өлүөнэ өрүс орто сүүрээнигэр уонна Бүлүүгэ бэйэтин былааһын тарҕаппыт, XVI-XVII үйэлэр быыстарыгар олоро сылдьыбыт сахалар баһылыктара.

Линденау суруйарынан, Тыгын үс олохтоох эбит. Маҥнайгыта Алаҕана уонна Куллаты үрэхтэрин икки ардыгар баар эбит. Иккиһэ Табаҕа күөлүн аттыгар, үсүһэ Сайсары күөлүн таһыгар, билиҥҥи [[Дьокуускай|Дьокуускай куорат]] турар сиригэр баара. Былааһа муҥутуур кэмигэр, Сайсарыга, Ытык күөл, Yрүҥ күөл, Кытаанах кырдал диэн сирдэргэ уһаайбалааҕа. Кини сылгы уонна ынах сүөһүтэ, дьоно уонна харалара, үлэһит, чаҕар дьоно соҕуруу билиҥҥи Малдьаҕар нэһилиэгэр диэри, хоту Нам улууһун кыраныыссатыгар диэри олороллоро. Линденау бигэргэтэринэн, тойон-ууһун баһылыгынан, Мунньан өлбүтүн кэннэ, кини кыра уола Тыгын анаммыт. Убайдара аҕабыт биһигини анаабата диэн олус абарбыттар, Тыгыҥҥа өстөммүттэр. Мунньан уолаттарын иирсээнэ Орто дойдуну барытын аймаабыт, саха уустара барыта, Линденау этэринэн, бу охсуһууга кыттыспыттар.

Тыгын намнары (Чорбоҕор Баатыр), боотур уустары (Батас Мөндүкээн), хоролору (Анньыһар Боотур уонна Тарбыах Баай), сэттэ ини-бии бөрө бөтүҥнэри, бороҕоннору ([[Бэрт Хара|Бэрт Хара]]) кытта сэриилэспит. Аймахтара малдьаҕардар, дьөппөннөр, наахаралар Тыгын Тойоҥҥо наар буойун, боотур ыытан атын улуустары кытта сэриилэһэргэ наар көмөлөһөллөр эбит. Ол эрээри бу уустар Тыгын кинилэртэн сир, дьон көрдөөтөҕүнэ наар аккаастаан ыыталлар эбит. Ону сэриилии сатаан баран, Тыгын кыайбатаҕа үһү. Ходоролортон хара көрдөөбүтүн биэрбэтэхтэрин иһин, 33 ураһа киһини утуйа сыттахтарына киирэн имири эһэн кэбиспиттэр. Ол эрээри Линденау бигэргэтэринэн, тохтоло суох буолар хаан тохтуулаах киирсиилэр, атын уустар бары сыыйа мөлтөөн, Тыгын былааһын билинэллэригэр эрэ тиэрдибит.&lt;br&gt; 
Эллэй диэн ааттан сиэттэрэн, А.П.Окладников сахаларга өссө соҕуруу олордохторуна, биис уустарын холбоһуга – эль баар этэ диэн дакаастыыр. Онон бу тэриллиини сахалар соҕурууттан илдьэ кэлбит буолуохтарын эрэ сөп. Линденау суруйарынан, сахаларга Эллэй удьуордара «тойон ууһа» диэн аатыраллар эбит.

Страленберг сахалары соҕурууттан Дэҥси Тархан Тегин баһылаан аҕалбыта диэнигэр олоҕуран, Окладников тыгыннар сахаҕа уруккуттан бааллара диэн дакаастыыр уонна историяҕа биллэр Тыгын бу титулы ылбыт биир эрэ киһинэн буолар диэн этэр. Эмиэ Страленберг этиитигэр тирэҕирэн, улуу академик Тыгын диэн тыл былыргы түүрдэр &quot;тегин&quot; диэн терминнарын кытта бииригэр туох да саарбах суох диэн этэр.

== Аатын үйэтитии ==
1952 сыллаахха диэри Дьокуускайга билиҥҥи [[Жирков Марк Николаевич|Марк Жирков]] аатынан куоллаҕас Дыгын куоллаҕаһа (переулога) диэн этэ. Бу куоллаҕас ол иннинэ Башеннай диэн ааттанар этэ&lt;ref&gt;{{Кинигэ|автор=Зедгенидзева А.Н. и др.|заглавие=Имена на улицах Якутска. Выпуск 4|заглавие2=Биобиблиографический справочник|место=Якутск|издательство=Офсет|год=2022|страниц=697|тираж=69|страницы=615-619}}&lt;/ref&gt;.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Category:Сахалар историялара]]
[[Категория:Дьон алпаабытынан|Т]]
[[Категория:XVI үйэ дьоно]]
[[Категория:XVII үйэ дьоно]]</text>
      <sha1>rxxw5ik9mdsngku6krgw8vz9m0oolnl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жирков Марк Николаевич</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1184</id>
    <revision>
      <id>419365</id>
      <parentid>403702</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T01:36:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Наҕараадалара уонна ытык ааттара */</comment>
      <origin>419365</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7582" sha1="rocgr9wylt16f7c4ip42nfrxfm4bgtt" xml:space="preserve">[[Билэ:Жирков_МН.jpeg|мини|200px|Жирков, 1951 c.]]
'''Жирков Марк Николаевич''' (08.04.1892—17.04.1951) —  саха бастакы идэтийбит композитора, Саха государственнай национальнай хуорун тэрийээччи&lt;ref name=&quot;антология&quot;&gt;{{Кинигэ|автор=Андросов В.Т. уо.д.а.|заглавие=Саха ырыатын антологията|ответственный=Васильев С.И.|место=Дьокуускай|издательство=Бичик|год=2015|том=1|страницы=16|страниц=432|тираж=5000}}&lt;/ref&gt;, фольклору хомуйааччы, уопсастыбаннай диэйэтэл.

== Олоҕун олуктара ==
* [[1892]] сыллаахха [[муус устар 8]] күнүгэр [[Бүлүү (куорат)|Бүлүү]] куоратыгар төрөөбүт.
* 1936 сыллаахха Москва консерваториятын композиторскай отделениетын бүтэрбит (И. И. Дубовскай кылааһа). 
* Саха норуодунай хуорун тэрийбит, уонна онтун [[1940]] сылга дылы салайбыт. 
* 1940—1947 сыллардаахха Музыка театр-студиятын уус-уран салайааччытынан [[Дьокуускай|Дьокуускайга]] үлэлээбит. 
* 1947 сылтан [[Гуманитарнай чинчийии института|Тыл, литература уонна история институутун]] искусствоведенияҕа салаатын салайбыт. 
* 1951 сыллаахха [[муус устар 17]] күнугэр Дьокуускайга өлбүт.

== Айымньылара ==
Саха драматын театрын спектаакылларын музыкатын айбыта:
* &quot;Күкүр Уус&quot; ([[Суорун Омоллоон]], 1936), 
* &quot;Человек&quot; ([[Амма Аччыгыйа|Мординов]], 1937), 
* &quot;Любовь&quot; (Сапронов, [[1943]]). 
Олоҥхоҕо олоҕуран аан бастакы саха музыкальнай драматын Суорун Омоллоон либреттотыгар 
* &quot;Дьулуруйар Ньургун Боотуру&quot; туруорбута (1940). 
[[Литинскай Генрих Ильич|Г.И. Литинскэйдиин]] бастакы саха операларын «Ньургун Боотур» (1947), «Сыгый Кырынаастыыр» (1947) * «Сир симэҕэ» остуоруйа-балеты (Дьокуускай, 1947) суруйбут. 
* &quot;Алый платочек&quot;, балет ([[1949]]). 
Саха поэттарын тылларыгар (Г. Лобачевтуун уонна да атыттардыын) хас да ырыаны суруйбут: 
* &quot;Төрөөбүт дойду туһунан ырыа&quot; (А. Тимофеев тыллара)
* &quot;Дьокуускай үрдүнэн&quot; (Чаҕылҕан тыллара)
* &quot;Булчут ырыата&quot;
* &quot;Сааскыга&quot; (Күннүк Уурастыырап тыллара)
* &quot;Дьол-үөрүү ырыата&quot; (Күннүк Уурастыырап тыллара), о. д. а. 
Саха норуотун ырыаларын үөрэппитэ, сурунан ылара уонна обработкалаан таһаарар этэ. 
* &quot;Якутские песни для голоса и хора с сопровождением фортепиано&quot; диэн хомуурунньугу таһаартарбыта (М. — Л., 1948).

== Наҕараадалара уонна ытык ааттара ==
* Саха АССР искусствотын үтүөлээх диэйэтэлэ (1941)
* РСФСР искусствотын үтүөлээх диэйэтэлэ (1947)
* [[Бүлүү улууһа|Бүлүү улууһун]] ытык киһитэ&lt;ref&gt;[http://sakha.gov.ru/node/18373 Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия): Почетные граждане Вилюйского улуса]&lt;/ref&gt;

== Аатын үйэтитии ==
== Аатын үйэтитии ==
1952 сыл сыллаахха Дьокуускай Дыгын куоллаҕаһа (уруккута Башеннай) Марк Жирков аатынан 
[[Дьокуускай уулуссаларыгар ааттара иҥэриллибит дьон испииһэгэ|ааттаммыта]]&lt;ref&gt;{{Кинигэ|автор=Зедгенидзева А.Н. и др.|заглавие=Имена на улицах Якутска. Выпуск 4|заглавие2=Биобиблиографический справочник|место=Якутск|издательство=Офсет|год=2022|страниц=697|тираж=69|страницы=615-619}}&lt;/ref&gt;. Бу куоллаҕас XX үйэ саҕаланыытыгар баар буолбута, Дьокуускай остуруогун арҕаа эркинин кыйа барара, ол иһин дьиэлэр куоллаҕас биир рэ өттүгэр тутуллар этилэр.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:1923 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Кулун тутар 15 күнүгэр төрөөбүттэр]]

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

== Сигэлэр ==
*[http://www.biografija.ru/show_bio.aspx?id=42792 Биография.ру]
*[http://theatre-enc.info/p8-3627.html Театральная энциклопедия] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071113010835/http://theatre-enc.info/p8-3627.html |date=2007-11-13 }}
* [http://igi.ysn.ru/spravochnik.pdf Биобиблиографический справочник] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304082135/http://igi.ysn.ru/spravochnik.pdf |date=2016-03-04 }}
* [http://www.vilyuisk.ru/news/143-o-zhizni-i-deyatelnosti-marka-nikolaevicha-zhirkova. О жизни и деятельности Марка Николаевича Жиркова] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160307183627/http://www.vilyuisk.ru/news/143-o-zhizni-i-deyatelnosti-marka-nikolaevicha-zhirkova. |date=2016-03-07 }}
* [https://rus.ilkhomus.com/?p=289 Марк Николаевич Жирков]
* [http://news.iltumen.ru/topic.php?id=100660&amp;print=yes Его особая приверженность якутской песне. О жизни музыканта Марка Жиркова]
* [http://www.exo-ykt.ru/01/08/5948/ Первый композитор Якутии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121216201926/http://www.exo-ykt.ru/01/08/5948/ |date=2012-12-16 }}
* [http://sakhalife.ru/node/47261 Якутия отметила 120-летие Марка Жиркова]
{{Bio-stub}}

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:1892 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Муус устар 8 күнүгэр төрөөбүттэр]]
[[Категория:Бүлүүгэ төрөөбүттэр]]
[[Категория:1951 сыллаахха өлбүттэр]]
[[Категория:Муус устар 17 күнүгэр өлбүттэр]]
[[Категория:Чинчийээччилэр]]
[[Категория:Композитордар]]
[[Категория:Бүлүү улууһун ытык дьоно]]</text>
      <sha1>rocgr9wylt16f7c4ip42nfrxfm4bgtt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419366</id>
      <parentid>419365</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T01:37:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419366</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7550" sha1="2ju8qa8j8t272jov95yit04sl59tnya" xml:space="preserve">[[Билэ:Жирков_МН.jpeg|мини|200px|Жирков, 1951 c.]]
'''Жирков Марк Николаевич''' (08.04.1892—17.04.1951) —  саха бастакы идэтийбит композитора, Саха государственнай национальнай хуорун тэрийээччи&lt;ref name=&quot;антология&quot;&gt;{{Кинигэ|автор=Андросов В.Т. уо.д.а.|заглавие=Саха ырыатын антологията|ответственный=Васильев С.И.|место=Дьокуускай|издательство=Бичик|год=2015|том=1|страницы=16|страниц=432|тираж=5000}}&lt;/ref&gt;, фольклору хомуйааччы, уопсастыбаннай диэйэтэл.

== Олоҕун олуктара ==
* [[1892]] сыллаахха [[муус устар 8]] күнүгэр [[Бүлүү (куорат)|Бүлүү]] куоратыгар төрөөбүт.
* 1936 сыллаахха Москва консерваториятын композиторскай отделениетын бүтэрбит (И. И. Дубовскай кылааһа). 
* Саха норуодунай хуорун тэрийбит, уонна онтун [[1940]] сылга дылы салайбыт. 
* 1940—1947 сыллардаахха Музыка театр-студиятын уус-уран салайааччытынан [[Дьокуускай|Дьокуускайга]] үлэлээбит. 
* 1947 сылтан [[Гуманитарнай чинчийии института|Тыл, литература уонна история институутун]] искусствоведенияҕа салаатын салайбыт. 
* 1951 сыллаахха [[муус устар 17]] күнугэр Дьокуускайга өлбүт.

== Айымньылара ==
Саха драматын театрын спектаакылларын музыкатын айбыта:
* &quot;Күкүр Уус&quot; ([[Суорун Омоллоон]], 1936), 
* &quot;Человек&quot; ([[Амма Аччыгыйа|Мординов]], 1937), 
* &quot;Любовь&quot; (Сапронов, [[1943]]). 
Олоҥхоҕо олоҕуран аан бастакы саха музыкальнай драматын Суорун Омоллоон либреттотыгар 
* &quot;Дьулуруйар Ньургун Боотуру&quot; туруорбута (1940). 
[[Литинскай Генрих Ильич|Г.И. Литинскэйдиин]] бастакы саха операларын «Ньургун Боотур» (1947), «Сыгый Кырынаастыыр» (1947) * «Сир симэҕэ» остуоруйа-балеты (Дьокуускай, 1947) суруйбут. 
* &quot;Алый платочек&quot;, балет ([[1949]]). 
Саха поэттарын тылларыгар (Г. Лобачевтуун уонна да атыттардыын) хас да ырыаны суруйбут: 
* &quot;Төрөөбүт дойду туһунан ырыа&quot; (А. Тимофеев тыллара)
* &quot;Дьокуускай үрдүнэн&quot; (Чаҕылҕан тыллара)
* &quot;Булчут ырыата&quot;
* &quot;Сааскыга&quot; (Күннүк Уурастыырап тыллара)
* &quot;Дьол-үөрүү ырыата&quot; (Күннүк Уурастыырап тыллара), о. д. а. 
Саха норуотун ырыаларын үөрэппитэ, сурунан ылара уонна обработкалаан таһаарар этэ. 
* &quot;Якутские песни для голоса и хора с сопровождением фортепиано&quot; диэн хомуурунньугу таһаартарбыта (М. — Л., 1948).

== Наҕараадалара уонна ытык ааттара ==
* Саха АССР искусствотын үтүөлээх диэйэтэлэ (1941)
* РСФСР искусствотын үтүөлээх диэйэтэлэ (1947)
* [[Бүлүү улууһа|Бүлүү улууһун]] ытык киһитэ&lt;ref&gt;[http://sakha.gov.ru/node/18373 Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия): Почетные граждане Вилюйского улуса]&lt;/ref&gt;

== Аатын үйэтитии ==
1952 сыл сыллаахха Дьокуускай Дыгын куоллаҕаһа (уруккута Башеннай) Марк Жирков аатынан 
[[Дьокуускай уулуссаларыгар ааттара иҥэриллибит дьон испииһэгэ|ааттаммыта]]&lt;ref&gt;{{Кинигэ|автор=Зедгенидзева А.Н. и др.|заглавие=Имена на улицах Якутска. Выпуск 4|заглавие2=Биобиблиографический справочник|место=Якутск|издательство=Офсет|год=2022|страниц=697|тираж=69|страницы=615-619}}&lt;/ref&gt;. Бу куоллаҕас XX үйэ саҕаланыытыгар баар буолбута, Дьокуускай остуруогун арҕаа эркинин кыйа барара, ол иһин дьиэлэр куоллаҕас биир эрэ өттүгэр тутуллар этилэр.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:1923 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Кулун тутар 15 күнүгэр төрөөбүттэр]]

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

== Сигэлэр ==
*[http://www.biografija.ru/show_bio.aspx?id=42792 Биография.ру]
*[http://theatre-enc.info/p8-3627.html Театральная энциклопедия] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071113010835/http://theatre-enc.info/p8-3627.html |date=2007-11-13 }}
* [http://igi.ysn.ru/spravochnik.pdf Биобиблиографический справочник] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304082135/http://igi.ysn.ru/spravochnik.pdf |date=2016-03-04 }}
* [http://www.vilyuisk.ru/news/143-o-zhizni-i-deyatelnosti-marka-nikolaevicha-zhirkova. О жизни и деятельности Марка Николаевича Жиркова] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160307183627/http://www.vilyuisk.ru/news/143-o-zhizni-i-deyatelnosti-marka-nikolaevicha-zhirkova. |date=2016-03-07 }}
* [https://rus.ilkhomus.com/?p=289 Марк Николаевич Жирков]
* [http://news.iltumen.ru/topic.php?id=100660&amp;print=yes Его особая приверженность якутской песне. О жизни музыканта Марка Жиркова]
* [http://www.exo-ykt.ru/01/08/5948/ Первый композитор Якутии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121216201926/http://www.exo-ykt.ru/01/08/5948/ |date=2012-12-16 }}
* [http://sakhalife.ru/node/47261 Якутия отметила 120-летие Марка Жиркова]
{{Bio-stub}}

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:1892 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Муус устар 8 күнүгэр төрөөбүттэр]]
[[Категория:Бүлүүгэ төрөөбүттэр]]
[[Категория:1951 сыллаахха өлбүттэр]]
[[Категория:Муус устар 17 күнүгэр өлбүттэр]]
[[Категория:Чинчийээччилэр]]
[[Категория:Композитордар]]
[[Категория:Бүлүү улууһун ытык дьоно]]</text>
      <sha1>2ju8qa8j8t272jov95yit04sl59tnya</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419367</id>
      <parentid>419366</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T01:37:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Аатын үйэтитии */</comment>
      <origin>419367</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7572" sha1="g0shuv9zp0dvkd0nwkjoau5pkimxwoe" xml:space="preserve">[[Билэ:Жирков_МН.jpeg|мини|200px|Жирков, 1951 c.]]
'''Жирков Марк Николаевич''' (08.04.1892—17.04.1951) —  саха бастакы идэтийбит композитора, Саха государственнай национальнай хуорун тэрийээччи&lt;ref name=&quot;антология&quot;&gt;{{Кинигэ|автор=Андросов В.Т. уо.д.а.|заглавие=Саха ырыатын антологията|ответственный=Васильев С.И.|место=Дьокуускай|издательство=Бичик|год=2015|том=1|страницы=16|страниц=432|тираж=5000}}&lt;/ref&gt;, фольклору хомуйааччы, уопсастыбаннай диэйэтэл.

== Олоҕун олуктара ==
* [[1892]] сыллаахха [[муус устар 8]] күнүгэр [[Бүлүү (куорат)|Бүлүү]] куоратыгар төрөөбүт.
* 1936 сыллаахха Москва консерваториятын композиторскай отделениетын бүтэрбит (И. И. Дубовскай кылааһа). 
* Саха норуодунай хуорун тэрийбит, уонна онтун [[1940]] сылга дылы салайбыт. 
* 1940—1947 сыллардаахха Музыка театр-студиятын уус-уран салайааччытынан [[Дьокуускай|Дьокуускайга]] үлэлээбит. 
* 1947 сылтан [[Гуманитарнай чинчийии института|Тыл, литература уонна история институутун]] искусствоведенияҕа салаатын салайбыт. 
* 1951 сыллаахха [[муус устар 17]] күнугэр Дьокуускайга өлбүт.

== Айымньылара ==
Саха драматын театрын спектаакылларын музыкатын айбыта:
* &quot;Күкүр Уус&quot; ([[Суорун Омоллоон]], 1936), 
* &quot;Человек&quot; ([[Амма Аччыгыйа|Мординов]], 1937), 
* &quot;Любовь&quot; (Сапронов, [[1943]]). 
Олоҥхоҕо олоҕуран аан бастакы саха музыкальнай драматын Суорун Омоллоон либреттотыгар 
* &quot;Дьулуруйар Ньургун Боотуру&quot; туруорбута (1940). 
[[Литинскай Генрих Ильич|Г.И. Литинскэйдиин]] бастакы саха операларын «Ньургун Боотур» (1947), «Сыгый Кырынаастыыр» (1947) * «Сир симэҕэ» остуоруйа-балеты (Дьокуускай, 1947) суруйбут. 
* &quot;Алый платочек&quot;, балет ([[1949]]). 
Саха поэттарын тылларыгар (Г. Лобачевтуун уонна да атыттардыын) хас да ырыаны суруйбут: 
* &quot;Төрөөбүт дойду туһунан ырыа&quot; (А. Тимофеев тыллара)
* &quot;Дьокуускай үрдүнэн&quot; (Чаҕылҕан тыллара)
* &quot;Булчут ырыата&quot;
* &quot;Сааскыга&quot; (Күннүк Уурастыырап тыллара)
* &quot;Дьол-үөрүү ырыата&quot; (Күннүк Уурастыырап тыллара), о. д. а. 
Саха норуотун ырыаларын үөрэппитэ, сурунан ылара уонна обработкалаан таһаарар этэ. 
* &quot;Якутские песни для голоса и хора с сопровождением фортепиано&quot; диэн хомуурунньугу таһаартарбыта (М. — Л., 1948).

== Наҕараадалара уонна ытык ааттара ==
* Саха АССР искусствотын үтүөлээх диэйэтэлэ (1941)
* РСФСР искусствотын үтүөлээх диэйэтэлэ (1947)
* [[Бүлүү улууһа|Бүлүү улууһун]] ытык киһитэ&lt;ref&gt;[http://sakha.gov.ru/node/18373 Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия): Почетные граждане Вилюйского улуса]&lt;/ref&gt;

== Аатын үйэтитии ==
[[1952 сыл|1952]] сыллаахха Дьокуускайга баар Дыгын куоллаҕаһа (уруккута Башеннай) Марк Жирков аатынан 
[[Дьокуускай уулуссаларыгар ааттара иҥэриллибит дьон испииһэгэ|ааттаммыта]]&lt;ref&gt;{{Кинигэ|автор=Зедгенидзева А.Н. и др.|заглавие=Имена на улицах Якутска. Выпуск 4|заглавие2=Биобиблиографический справочник|место=Якутск|издательство=Офсет|год=2022|страниц=697|тираж=69|страницы=615-619}}&lt;/ref&gt;. Бу куоллаҕас XX үйэ саҕаланыытыгар баар буолбута, Дьокуускай остуруогун арҕаа эркинин кыйа барара, ол иһин дьиэлэр куоллаҕас биир эрэ өттүгэр тутуллар этилэр.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:1923 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Кулун тутар 15 күнүгэр төрөөбүттэр]]

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

== Сигэлэр ==
*[http://www.biografija.ru/show_bio.aspx?id=42792 Биография.ру]
*[http://theatre-enc.info/p8-3627.html Театральная энциклопедия] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071113010835/http://theatre-enc.info/p8-3627.html |date=2007-11-13 }}
* [http://igi.ysn.ru/spravochnik.pdf Биобиблиографический справочник] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304082135/http://igi.ysn.ru/spravochnik.pdf |date=2016-03-04 }}
* [http://www.vilyuisk.ru/news/143-o-zhizni-i-deyatelnosti-marka-nikolaevicha-zhirkova. О жизни и деятельности Марка Николаевича Жиркова] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160307183627/http://www.vilyuisk.ru/news/143-o-zhizni-i-deyatelnosti-marka-nikolaevicha-zhirkova. |date=2016-03-07 }}
* [https://rus.ilkhomus.com/?p=289 Марк Николаевич Жирков]
* [http://news.iltumen.ru/topic.php?id=100660&amp;print=yes Его особая приверженность якутской песне. О жизни музыканта Марка Жиркова]
* [http://www.exo-ykt.ru/01/08/5948/ Первый композитор Якутии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121216201926/http://www.exo-ykt.ru/01/08/5948/ |date=2012-12-16 }}
* [http://sakhalife.ru/node/47261 Якутия отметила 120-летие Марка Жиркова]
{{Bio-stub}}

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:1892 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Муус устар 8 күнүгэр төрөөбүттэр]]
[[Категория:Бүлүүгэ төрөөбүттэр]]
[[Категория:1951 сыллаахха өлбүттэр]]
[[Категория:Муус устар 17 күнүгэр өлбүттэр]]
[[Категория:Чинчийээччилэр]]
[[Категория:Композитордар]]
[[Категория:Бүлүү улууһун ытык дьоно]]</text>
      <sha1>g0shuv9zp0dvkd0nwkjoau5pkimxwoe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Улуу Британия</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3459</id>
    <revision>
      <id>419320</id>
      <parentid>419042</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:11:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Британия бэлиэ күннэрэ */</comment>
      <origin>419320</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12274" sha1="mgpp8s1cguvatxie0pmyg6hd426y80w" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|conventional_long_name     = Улуу Британия уонна Хотугу Ирландия Холбоhуктаах Хоруоллуга
|common_name                = the United Kingdom
|image_flag                 = Flag of the United Kingdom.svg
|image_coat                 = Royal Coat of Arms of the United Kingdom.svg
|symbol_type                = Royal coat of arms
|image_map                  = Location UK EU Europe.png
|map_caption                = {{map_caption |countryprefix=the |region=on the [[Europe|European continent]] |subregion=the [[European Union]] |location_color=dark green | subregion_color=light green |region_color=dark grey |legend=}}
|national_motto             = {{lang|fr|''&quot;[[Dieu et mon droit]]&quot;''}}{{Ref|2}}{{spaces|2}}&lt;small&gt;([[French language|French]]) &lt;br /&gt;&quot;God and my right&quot;&lt;/small&gt;
|national_anthem            = &quot;[[God Save the King]]&quot;&lt;center&gt;&lt;br /&gt;&lt;br&gt;[[File:United States Navy Band - God Save the King.oga]]
|official_languages         = [[Ааҥл тыла]]
|regional_languages         = [[Уэльс тыла|Уэльстыы]], [[Айр тыла|Айрдыы]], [[Ольстер Скоттара (тыл)|Ольстер скоттуу]], [[Скот тыла|Скоттуу]], [[Скотт гэллыы]], [[Корн тыла|Корннуу]]
|ethnic_groups               = 87.1% [[Үрүҥ дьон|Үрүҥнэр]],&lt;br /&gt;2.3% [[Британия азиаттара|Соҕуруу азиаттар]], 3.0% [[Британия хара дьоно|Харалар]], 2.0% [[Британия бааhынайдара|Бааhынайдар]], 0.9% [[Британия илин азиаттара|Илин азиаттар]] уонна да атыттар&lt;ref&gt;[https://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-and-quick-statistics-for-local-authorities-in-the-united-kingdom---part-1/rft-ks201uk.xls 2011 Census: Ethnic group, local authorities in the United Kingdom] Office for National Statistics&lt;/ref&gt;
|ethnic_groups_year          = [[United Kingdom Census 2011|2011]]
|demonym                    = Британнар
|capital                    = [[Лондон]]
|latd                       = 51
|latm                       = 30
|latNS                      = N
|longd                      = 0
|longm                      = 7
|longEW                     = W
|largest_city               = [[Лондон]]
|government_type            = [[Парламент системата]] уонна [[Конституция монархията]]
|leader_title1              = [[Монархия|Монарх]]
|leader_name1               = [[Карл III]]
|leader_title2              = [[Премьер-министр]]
|leader_name2               = Keir Starmer
|sovereignty_type           = [[History of the United Kingdom|Formation]]
|legislature                = [[Холбоhуктаах Хоруоллук парламена|Парламент]]
|upper_house                = [[Лордар дьиэлэрэ]]
|lower_house                = [[Холбоhуктаах Хоруоллук түөлбэлэрин дьиэтэ|Түөлбэлэр дьиэлэрэ]]
|sovereignty_note           =
|established_event1         = [[Acts of Union 1707|Acts of Union]]
|established_date1          = Ыам ыйын 1 к. 1707
|established_event2         = [[Act of Union 1800|Act of Union]]
|established_date2          = Тохсунньу 1 к. 1801
|established_event3         = [[Anglo-Irish Treaty]]
|established_date3          = Муус устар 12 к. 1922
|accessionEUdate            = Тохсунньу 1 к. 1973
|EUseats                    = 78
|area_rank                  = 79th
|area_magnitude             = 1 E11
|area_km2                   = 244820
|area_sq_mi                 = 94526
|percent_water              = 1.34
|population_estimate_year   = 2016
|population_estimate        = 65,102,385&lt;ref&gt;
{{Cite web
 | url = https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/populationandmigration/populationestimates
 | title = Population estimates
 | publisher= [[Office for National Statistics]] U.K
}}
&lt;/ref&gt;
|population_estimate_rank   = 22
|population_census          = 63,258,918&lt;ref&gt;{{Cite web
 | url = http://www.ons.gov.uk/ons/guide-method/census/2011/uk-census/index.html | title = 2011 UK censuses&quot;| publisher= Office for National Statistics.|date=2012-12-17}}&lt;/ref&gt;
|population_census_year     = 2011
|population_density_km2     = 271
|population_density_sq_mi   = 701
|population_density_rank    = 50
|GDP_PPP_year               = 2006
|GDP_PPP                    = US$2.270 [[1000000000000 (number)|trillion]]
|GDP_PPP_rank               = 6th
|GDP_PPP_per_capita         = US$37,328
|GDP_PPP_per_capita_rank    = 13th
|GDP_nominal                = $2.772 [[1000000000000 (number)|trillion]]
|GDP_nominal_rank           = 5th
|GDP_nominal_year           = 2007
|GDP_nominal_per_capita     = US$45,845
|GDP_nominal_per_capita_rank = 9th
|HDI_year                   = 2005
|HDI                        = {{increase}} 0.946
|HDI_rank                   = 16th
|HDI_category               = &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|Gini                       = 32.4&lt;ref&gt;[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html CIA World Factbook][Gini rankings]&lt;/ref&gt;
|Gini_year                  = 2012
|currency                   = [[Фунт стерлинг|Pound sterling]] (£) &lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;
|currency_code              = GBP
|country_code               = GBR
|time_zone                  = [[Greenwich Mean Time|GMT]]
|utc_offset                 = +0
|time_zone_DST              = [[British Summer Time|BST]]
|utc_offset_DST             = +1
|cctld                      = [[.uk]] {{Ref|7}}
|calling_code               = 44
|footnotes                  = [[United Kingdom#Footnotes|Footnotes]]}}

'''Улуу Британия уонна Хотугу Ирландия Холбоhуктаах Хоруоллуга''' (''United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland'') диэн хотугулуу-арҕаа [[Европа]] дойдута. Британия арыыларыгар баар. [[Атлантика|Атлантика далайын]] кытылыгар Европа арҕаа өттүгэр сытар.

Сомоҕо хоруоллук 1707 сыллаахха [[Шотландия]] уонна Англия хоруоллуктара холбоһууларын түмүгэр олохтоммута; ол эрээри, мантан эрдэ 1603 сыллаахха, Шотландии хоруола Яков VI Англия уонна Ирландия бөрөстүөллэрин утумнаабыта (Яков I). 1800 сыллаахха Улуу Британия Хоруоллуга уонна Ирландия Хоруоллуга холбоһон, Улуу Британия уонна Ирландия холбоһуктаах хоруоллуктара буолбуттара. 1922 сыллаахха Ирландия көҥүл дойдута арахсыаҕыттан Холбоһуктаах Улуу Британия уонна Хотугу Ирландия хоруоллуктара диэн ааттаммыта. 

Улуу Британия — Европа бөдөҥ дойдуларыттан биирдэстэрэ, 1952 сыллаахтан ядернай сэрии сэптээх дойдулар ахсааннарыгар киирэр (1968 сыллаахха ядернай сэрии сэбин тарҕаппат туһунан дуогабарга билиниллибитэ), ХНТ Куттал суох буолуутун куруук баар чилиэнэ, урукку Британия империятын метрополията (киинэ); британия ыраахтааҕыта 15 тутулуга суох судаарыстыба уонна Содружество баһылыгынан билиниллэр.

Ааҥыл тыла элбэх дойдуга иккис тыл быһыытынан тарҕанна, интэриниэккэ уонна да атын ситимнэргэ баһылыыр оруолу оонньуур. Улуу Британия экэниэмикэтэ — аан дойдуга тохсус миэстэни ылар; дойду байыаннай бүддьүөтэ — аан дойдуга үрдүктэртэн биирдэстэрэ.

Салайыытын тутула — парламеннаах монархия. Судаарыстыбатын тутула — квази-унитарнай судаарыстыба, XX үйэ бүтэһигиттэн судаарыстыбаҕа киирэр түөрт дойдуттан үһэ  (Шотландия, Хотугу Ирландия, Уэльс) хааччахтаах автономия бырааптаахтар.

Киин куората — Лондон, Европа бөдөҥ куораттарыттан биирдэстэрэ, аан дойду үбүн-экэниэмикэтин кииннэриттэн биирдэстэрэ.

Официал тыллара: дойдуга — ааҥыл тыла; ону таһынан Уэльска валлийскай;  Шотландияҕа гэльскай (шотландия кельтарын тыллара) уонна скотс (шотландия ниэмэстэрин тыла); Корнуоллга (Англия) - корнскай; Хотугу Ирландияҕа - ирландскай.

== Дьоно сэргэтэ ==
Биэрэпис (Census in the United Kingdom) хас уон сыл аайы буолар http://www.statistics.gov.uk/geography/census_geog.asp {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604093106/http://www.statistics.gov.uk/geography/census_geog.asp |date=2011-06-04 }}

2011 сыллааҕы биэрэпис түмүгүнэн Улуу Британия олохтоохторун ахсаана 63181775 буолбута&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[https://www.ons.gov.uk/ons/guide-method/census/2011/uk-census/index.html 2011 Census, Population and Household Estimates for the United Kingdom]: [https://www.ons.gov.uk/ons/publications/re-reference-tables.html?edition=tcm%3A77-270247 Release]&lt;/ref&gt;. Бу көрдөрүүтүнэн Европа Сойууһугар 3-с миэстэлээх, Наассыйалар Содружестволарыгар — 5-суонна аан дойдуга — 21-с. 

== Устуоруйаттан ==
1917 — Аан дойду бастакы сэриитин кэмигэр Улуу Британия хоруола Георг V бэйэтин кэргэттэрин ааттарыттан ниэмэстии титуллары суох гынарга ыйаах таһаарбыт. Инньэ гынан хоруол династиятын аата Саксен-Кобург-Гота оннугар Виндзор буолбута.

== Экономиката ==
Аан дойду үрдүнэн Улуу Британия экономикатынан алтыс миэстэҕэ турар уонна Европаҕа Германияҕа эрэ баһыйтарар.

== Британия бэлиэ күннэрэ ==
* [[Ыам ыйын 8]] — Фэрри күнэ — Корнуолл графствоҕа друидтар саҕаттан бэлиэтэнэр сааскы күн
* [[Бэс ыйын 22]] — Виндраш күнэ. 1948 сыллаахха Кариб арыыларыттан Британияҕа &quot;Виндраш&quot; диэн хараабылынан хара тириилээх үлэһиттэри аҕалбыт күннэрэ. Бу дьон сэрии кэмигэр айгыраабыт дойду экэниэмикэтин өрө көтөҕөргө көмөлөспүттэрэ, ол эрээри олохтоохтортон атаҕастабылы көрсүбүттэрэ. Официальнай бэлиэ күн буолбатах эрээри, бырабыыталыстыба бу күнү бэлиэтииргэ 2018 сылтан харчы көрөр
* [[От ыйын 1]], [[Британия Виргин арыылара|Виргин арыылара]] — Арыылар күннэрэ

== Быһаарыылар ==
{{Быһаарыылар}}

{{Geo-stub}}

{{Countries of Europe}}
{{ЭУ}}

[[Категория:Улуу Британия| ]]</text>
      <sha1>mgpp8s1cguvatxie0pmyg6hd426y80w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бразилия</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3719</id>
    <revision>
      <id>419339</id>
      <parentid>418786</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:23:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Дойду бэлиэ күннэрэ */</comment>
      <origin>419339</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7550" sha1="nxb5h8ujzdkdtlk949ndargw66z9ecm" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name                 = ''República Federativa do Brasil''
|conventional_long_name      = Бразилия Федератив Республиката
|common_name                 = Brazil
|image_flag                  = Flag of Brazil.svg
|image_coat                  = Coat of arms of Brazil.svg
|symbol_type                 = Coat of arms
|national_motto              = ''&quot;Ordem e Progresso&quot;''
|national_anthem             = [[Hino Nacional Brasileiro]]
|other_symbol_type           = [[Seal|National seal]]
|other_symbol                = [[National Seal of Brazil|Selo Nacional do Brasil]] [[Билэ:National Seal of Brazil (color).svg|15px]]
|image_map                   = Location Brazil.svg
|capital                     = [[Бразилиа]]
|largest_city                = [[Сан Паулу]]
|official_languages          = [[Португал тыла]]
|demonym                     = Бразилиялар
|government_type             = [[Республика]]
|leader_title1               = [[Президент]]
|leader_name1                = [[Дилма Руссефф]]
|leader_title2               = [[Вице-президент]]
|leader_name2                = [[Мишель Страх]]
|leader_title3               = [[Депутаттар палаталарын президенэ]]
|leader_name3                = [[Марко Майя]]
|leader_title4               = [[Сенат президенэ]]
|leader_name4                = [[Жозе Сарни]]
|leader_title5               = [[Бас сууттааччы]]
|leader_name5                = [[Цезарь Peluso]]
|sovereignty_type            = [[Тутулуга суох буолуу]]
|sovereignty_note            = [[Португалия|Португалияттан]]
|established_event1          = [[Бразилия Империята|Ылыныы]]
|established_date1           = [[Балаҕан ыйын 7]], [[1822]]
|established_event2          = [[Бразилия Империята|Чахчы буолуу]]
|established_date2           = [[Атырдьах ыйын 29]], [[1825]]
|established_event3          = [[Бразилия историята (1889–1930)|Республика]]
|established_date3           = [[Сэтинньи 15]], [[1889]]
|area_rank                   = 5th
|area_magnitude              = 1 E12
|area_km2                    = 8514877
|area_sq_mi                  = 3287597
|percent_water               = 0.65
|area_label                  = Total
|population_estimate         = 187,393,918
|population_estimate_rank    = 5th
|population_estimate_year    = 2008
|population_census           = 183,987,291
|population_census_year      = 2007
|population_density_km2      = 22
|population_density_sq_mi    = 57
|population_density_rank     = 182nd
|GDP_PPP                     = [[USD]] 1,804 триллион
|GDP_PPP_rank                = 9th
|GDP_PPP_year                = 2007
|GDP_PPP_per_capita          = [[USD]] 11,873
|GDP_PPP_per_capita_rank     = 65
|GDP_nominal                 = [[USD]] 1,313 триллион
|GDP_nominal_rank            = 10th
|GDP_nominal_year            = 2007
|GDP_nominal_per_capita      = [[USD]] 6,842
|GDP_nominal_per_capita_rank = 61st
|Gini                        = &lt;span style=&quot;color: #0c0; font-size: larger;&quot;&gt;▼&lt;/span&gt; 50.5
&lt;!-- http://economia.uol.com.br/ultnot/bbc/2008/06/23/ult2283u1279.jhtm --&gt;
|Gini_year                   = 2008
|HDI                         = {{increase}} 0.813
|HDI_rank                    = 70th
|HDI_year                    = 2009
|HDI_category                = &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|currency                    = [[Бразилия реала|Реал]] (R$)
|currency_code               = BRL
|time_zone                   = [[Time in Brazil|BRT]]
|utc_offset                  = [[UTC-2|-2]] to [[UTC-4|-4]]
|time_zone_DST               = [[Time in Brazil|BRST]]
|utc_offset_DST              = [[UTC-2|-2]] to [[UTC-5|-5]]
|cctld                       = [[.br]]
|calling_code                = 55
}}
'''Бразилия''' ([[Португал тыла|Португаллыы]]: ''Brasil''), официаллык '''Бразилия Федератив Республиката''' ([[Португал тыла|Португаллыы]]: ''República Federativa do Brasil'') диэн [[Соҕуруу Америка]] иэнинэн ордук улахан уонна киһитин ахсаанынан элбэх дьонноох дойду. Аан дойду үрдүнэн ордук элбэх португал тылынан саҥарааччы баар.

Бразилия илин өттүгэр [[Атлантик океан]] баар. Дойдулуун кирбиилэhэллэр [[Венесуэла]], [[Суринам]], [[Гайана]] уонна [[Француз Гуианата]] хоту; [[Колумбия]] хотугулуу арҕаа; [[Боливия]] уонна [[Перу]] арҕаа; [[Аргентина]] уонна [[Парагуай]] соҕуруулуу арҕаа уонна [[Уругуай]] соҕуруу. Бразилия Атлантик океаҥҥа хас да архипелагтаах.

Бразилия [[1500]] с. ыла [[Португалия]] колонията этэ. [[1822]] с. көҥүл [[Бразилия империята]] буолбута, [[1889]] сылтан бүгүҥҥээҥҥи дылы [[республика]]. [[Бикамерализм|Бикамераллык]] система (билигин [[конгресс|Конгресс]]) [[1824]] с. ылыллыбыт бастакы [[конституция|конституцияттан]] ыла баар. Конституциянан Бразилия 26 иллэр, федерал эргин уонна муниципалитеттар унияларыттан турар [[федерал республика]]. 

Бразилия экономиката аан дойду биржаларын маркеттарын көрдөрүүлэринэн онус уонна атыылаhар кыаҕынан тохсус миэстэҕэ турар. Бразилия [[Холбоһуктаах нациялар тэрилтэлэрэ|Холбоhуктаах Нациялар]], [[Соҕуруу Америка нацияларын унията|Соҕуруу Америка нацияларын униятын]] уонна [[Португал тыллаах дойдулар түмсүүлэрэ|Португал тыллаах дойдулар түмсүүлэрин]] кыттааччылара.

=== Дойду бэлиэ күннэрэ ===
* [[Муус устар 22]] — Бразилия аһыллыбыт күнэ
* [[Ыам ыйын 13]] — Претос Велхос бэстибээл — 1888 сыллаахха дойдуга кулуттааһыны суох гыммыт &quot;Көмүс сокуон&quot; ({{lang-pt|Lei Áurea}}) ылыллыбыт күнэ
* [[Бэс ыйын 12]] — Тапталлаахтар күннэрэ &lt;ref&gt;[https://etot-prazdnik.ru/udivitelnyj-mir-prazdnikov/pro-den-vljubljonnyh-v-brazilii.html Про День влюблённых в Бразилии - Мир праздников] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210303121630/https://etot-prazdnik.ru/udivitelnyj-mir-prazdnikov/pro-den-vljubljonnyh-v-brazilii.html |date=2021-03-03 }}&lt;/ref&gt;

* [[От ыйын 1]], [[Баия]] штаат — Штаат күнэ.

{{Geo-stub}}

{{Countries of South America}}

[[Категория:Соҕуруу Америка дойдулара]]</text>
      <sha1>nxb5h8ujzdkdtlk949ndargw66z9ecm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419340</id>
      <parentid>419339</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:23:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Дойду бэлиэ күннэрэ */</comment>
      <origin>419340</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7550" sha1="c95due30d73tgvb7j3h90uh30c3lzzj" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name                 = ''República Federativa do Brasil''
|conventional_long_name      = Бразилия Федератив Республиката
|common_name                 = Brazil
|image_flag                  = Flag of Brazil.svg
|image_coat                  = Coat of arms of Brazil.svg
|symbol_type                 = Coat of arms
|national_motto              = ''&quot;Ordem e Progresso&quot;''
|national_anthem             = [[Hino Nacional Brasileiro]]
|other_symbol_type           = [[Seal|National seal]]
|other_symbol                = [[National Seal of Brazil|Selo Nacional do Brasil]] [[Билэ:National Seal of Brazil (color).svg|15px]]
|image_map                   = Location Brazil.svg
|capital                     = [[Бразилиа]]
|largest_city                = [[Сан Паулу]]
|official_languages          = [[Португал тыла]]
|demonym                     = Бразилиялар
|government_type             = [[Республика]]
|leader_title1               = [[Президент]]
|leader_name1                = [[Дилма Руссефф]]
|leader_title2               = [[Вице-президент]]
|leader_name2                = [[Мишель Страх]]
|leader_title3               = [[Депутаттар палаталарын президенэ]]
|leader_name3                = [[Марко Майя]]
|leader_title4               = [[Сенат президенэ]]
|leader_name4                = [[Жозе Сарни]]
|leader_title5               = [[Бас сууттааччы]]
|leader_name5                = [[Цезарь Peluso]]
|sovereignty_type            = [[Тутулуга суох буолуу]]
|sovereignty_note            = [[Португалия|Португалияттан]]
|established_event1          = [[Бразилия Империята|Ылыныы]]
|established_date1           = [[Балаҕан ыйын 7]], [[1822]]
|established_event2          = [[Бразилия Империята|Чахчы буолуу]]
|established_date2           = [[Атырдьах ыйын 29]], [[1825]]
|established_event3          = [[Бразилия историята (1889–1930)|Республика]]
|established_date3           = [[Сэтинньи 15]], [[1889]]
|area_rank                   = 5th
|area_magnitude              = 1 E12
|area_km2                    = 8514877
|area_sq_mi                  = 3287597
|percent_water               = 0.65
|area_label                  = Total
|population_estimate         = 187,393,918
|population_estimate_rank    = 5th
|population_estimate_year    = 2008
|population_census           = 183,987,291
|population_census_year      = 2007
|population_density_km2      = 22
|population_density_sq_mi    = 57
|population_density_rank     = 182nd
|GDP_PPP                     = [[USD]] 1,804 триллион
|GDP_PPP_rank                = 9th
|GDP_PPP_year                = 2007
|GDP_PPP_per_capita          = [[USD]] 11,873
|GDP_PPP_per_capita_rank     = 65
|GDP_nominal                 = [[USD]] 1,313 триллион
|GDP_nominal_rank            = 10th
|GDP_nominal_year            = 2007
|GDP_nominal_per_capita      = [[USD]] 6,842
|GDP_nominal_per_capita_rank = 61st
|Gini                        = &lt;span style=&quot;color: #0c0; font-size: larger;&quot;&gt;▼&lt;/span&gt; 50.5
&lt;!-- http://economia.uol.com.br/ultnot/bbc/2008/06/23/ult2283u1279.jhtm --&gt;
|Gini_year                   = 2008
|HDI                         = {{increase}} 0.813
|HDI_rank                    = 70th
|HDI_year                    = 2009
|HDI_category                = &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|currency                    = [[Бразилия реала|Реал]] (R$)
|currency_code               = BRL
|time_zone                   = [[Time in Brazil|BRT]]
|utc_offset                  = [[UTC-2|-2]] to [[UTC-4|-4]]
|time_zone_DST               = [[Time in Brazil|BRST]]
|utc_offset_DST              = [[UTC-2|-2]] to [[UTC-5|-5]]
|cctld                       = [[.br]]
|calling_code                = 55
}}
'''Бразилия''' ([[Португал тыла|Португаллыы]]: ''Brasil''), официаллык '''Бразилия Федератив Республиката''' ([[Португал тыла|Португаллыы]]: ''República Federativa do Brasil'') диэн [[Соҕуруу Америка]] иэнинэн ордук улахан уонна киһитин ахсаанынан элбэх дьонноох дойду. Аан дойду үрдүнэн ордук элбэх португал тылынан саҥарааччы баар.

Бразилия илин өттүгэр [[Атлантик океан]] баар. Дойдулуун кирбиилэhэллэр [[Венесуэла]], [[Суринам]], [[Гайана]] уонна [[Француз Гуианата]] хоту; [[Колумбия]] хотугулуу арҕаа; [[Боливия]] уонна [[Перу]] арҕаа; [[Аргентина]] уонна [[Парагуай]] соҕуруулуу арҕаа уонна [[Уругуай]] соҕуруу. Бразилия Атлантик океаҥҥа хас да архипелагтаах.

Бразилия [[1500]] с. ыла [[Португалия]] колонията этэ. [[1822]] с. көҥүл [[Бразилия империята]] буолбута, [[1889]] сылтан бүгүҥҥээҥҥи дылы [[республика]]. [[Бикамерализм|Бикамераллык]] система (билигин [[конгресс|Конгресс]]) [[1824]] с. ылыллыбыт бастакы [[конституция|конституцияттан]] ыла баар. Конституциянан Бразилия 26 иллэр, федерал эргин уонна муниципалитеттар унияларыттан турар [[федерал республика]]. 

Бразилия экономиката аан дойду биржаларын маркеттарын көрдөрүүлэринэн онус уонна атыылаhар кыаҕынан тохсус миэстэҕэ турар. Бразилия [[Холбоһуктаах нациялар тэрилтэлэрэ|Холбоhуктаах Нациялар]], [[Соҕуруу Америка нацияларын унията|Соҕуруу Америка нацияларын униятын]] уонна [[Португал тыллаах дойдулар түмсүүлэрэ|Португал тыллаах дойдулар түмсүүлэрин]] кыттааччылара.

=== Дойду бэлиэ күннэрэ ===
* [[Муус устар 22]] — Бразилия аһыллыбыт күнэ
* [[Ыам ыйын 13]] — Претос Велхос бэстибээл — 1888 сыллаахха дойдуга кулуттааһыны суох гыммыт &quot;Көмүс сокуон&quot; ({{lang-pt|Lei Áurea}}) ылыллыбыт күнэ
* [[Бэс ыйын 12]] — Тапталлаахтар күннэрэ &lt;ref&gt;[https://etot-prazdnik.ru/udivitelnyj-mir-prazdnikov/pro-den-vljubljonnyh-v-brazilii.html Про День влюблённых в Бразилии - Мир праздников] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210303121630/https://etot-prazdnik.ru/udivitelnyj-mir-prazdnikov/pro-den-vljubljonnyh-v-brazilii.html |date=2021-03-03 }}&lt;/ref&gt;

* [[От ыйын 2]], [[Баия]] штаат — Штаат күнэ.

{{Geo-stub}}

{{Countries of South America}}

[[Категория:Соҕуруу Америка дойдулара]]</text>
      <sha1>c95due30d73tgvb7j3h90uh30c3lzzj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мексика</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4119</id>
    <revision>
      <id>419329</id>
      <parentid>418522</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:17:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Миэксикэ бэлиэ күннэрэ */</comment>
      <origin>419329</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6475" sha1="7kky2kwqanopgvu1y9zbd7vhydxy2oy" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name = Estados Unidos Mexicanos
|conventional_long_name = Мексика Холбоhуктаах Штаттара
|common_name = México
|image_flag = Flag_of_Mexico.svg
|image_coat = Coat of arms of Mexico.svg
|symbol_type = Coat of arms
|map_width = 220px
|image_map = Mexico (orthographic projection).svg
|national_anthem = &quot;[[Himno Nacional Mexicano]]&quot;
|national_motto =
|other_symbol_type = [[Бэчээт|Ил бэчээтэ]]:
|other_symbol = [[Мексика Холбоhуктаах Штаттарын бэчээтэ]] [[Билэ:Seal of the Government of Mexico.svg|15px]]
|official_languages = Федеральнай өрүккэ суох. &lt;br /&gt; [[Испан тыла]] (''de facto'')
|languages_type = [[Омук тыла]]
|languages = [[Испан тыла|Испан]], уонна 62 [[Мексика тыллара|Америка төрүт тыллара]]&lt;ref name=&quot;ofc_lang&quot;&gt;There is no official language stipulated in the constitution. However, the General Law of Linguistic Rights for the Indigenous Peoples recognizes all Amerindian minority languages, along with Spanish, as national languages and equally valid in territories where spoken. The government recognizes 62 indigenous languages, and more variants which are mutually unintelligible.[http://www.cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=90]&lt;/ref&gt;
|demonym = [[Мексика демографията|Мексиканнар]]
|capital = [[Мехико]]
|latd=19 |latm=03 |latNS=N |longd=99 |longm=22 |longEW=W
|government_type = [[Федерал республика|Федерал]] [[президент системата|президент республиката]]
|leader_title1 = [[Президент]]
|leader_name1 = [[Фелипе Кальдерон]]&lt;br /&gt;([[National Action Party (Mexico)|PAN]])
|largest_city = capital
|area_km2 = 1,972,550 &lt;!-- see http://worldatlas.com/webimage/countrys/namerica/mx.htm --&gt;
|area_sq_mi = 761,606 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|area_rank = 15
|area_magnitude = 1 E12
|percent_water = 2.5
|population_estimate = 106,682,500&lt;ref&gt;[[INEGI]],''Consulta de resultados. Numeralia (Publicaciones de contenido general sobre el país)'', http://www.inegi.gob.mx/est/contenidos/espanol/proyectos/integracion/inegi324.asp?s=est&amp;c=11722#tres, retrieved on June 23, 2008&lt;/ref&gt;
|population_estimate_year = mid-2008
|population_estimate_rank = 11
|population_census = 103,263,388
|population_census_year = 2005
|population_density_km2 = 55
|population_density_sq_mi = 142 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank = 142
|GDP_PPP_year = 2007
|GDP_PPP = $1.486 trillion&lt;ref name=imf2&gt;{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/02/weodata/weorept.aspx?sy=2004&amp;ey=2008&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=273&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=68&amp;pr.y=5 |title=Mexico|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2008-10-09}}&lt;/ref&gt;
|GDP_PPP_rank = 11
|GDP_PPP_per_capita = $14,119&lt;ref name=imf2/&gt;
|GDP_PPP_per_capita_rank = 54
|GDP_nominal = $1.022 trillion&lt;ref name=imf2/&gt;
|GDP_nominal_rank = 14
|GDP_nominal_year = 2007
|GDP_nominal_per_capita = $9,716&lt;ref name=imf2/&gt;
|GDP_nominal_per_capita_rank = 54
|HDI_year = 2007
|HDI = {{increase}} 0.829
|HDI_rank = 52
|HDI_category = &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|Gini = &lt;span style=&quot;color: #0c0; font-size: larger;&quot;&gt;▼&lt;/span&gt; 46.1&lt;ref&gt;[http://hdr.undp.org/en/media/hdr_20072008_en_complete.pdf untitled]&lt;/ref&gt;
|Gini_year = 2008
|Gini_category = &lt;font color=&quot;#e0584e&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|sovereignty_type = [[Мексика көҥүл буолуутун сэриитэ|Көҥүл буолуута]]
|sovereignty_note = Испанияттан
|established_event1 = Декларацияламмыта
|established_event2 = Билиммитэ
|established_date1 = Балаҕан ыйын 16, 1810
|established_date2 = Балаҕан ыйын 27, 1821
|currency = [[Мексика песота|Песо]]
|currency_code = MXN
|time_zone = U.S Central to Western
|utc_offset = -8 to -6
|time_zone_DST = varies
|utc_offset_DST =
|cctld = [[.mx]]
|calling_code = 52
|footnotes =
}}
'''Мексика Холбоhуктаах Штаттара''' ([[испан тыла|исп]]. ''Estados Unidos Mexicanos''), кылгастык '''Мексика''' (''México'') диэн [[Хотугу Америка]] дойдута. Мексикаттан хоту [[АХШ|Америка Холбоhуктаах Штаттара]], соҕуруу уонна арҕаа [[Чуумпу океан]], соҕуруулуу-илин [[Гуатемала]], [[Белиз]] уонна [[Кариб байҕала]] уонна илин [[Мексика хомото]] бааллар. Мексика 31 штаттан уонна биир федеральнай уокуруктан турар федеральнай конституционнай республика. Киинэ [[Мехико]] (аан дойду саамай дьонноох куората).

[[Сэтинньи 20]] күнүгэр дойдуга [[Өрөбөлүүссүйэ күнэ (Миэксикэ)|Өрөбөлүүссүйэ күнүн]] бэлиэтииллэр. 

== Миэксикэ бэлиэ күннэрэ ==
* [[Муус устар 30]] — Оҕо күнэ&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/1387/ День ребёнка в Мексике — 30 апреля. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2010]&lt;/ref&gt;
* [[Ыам ыйын 5]] — Пуэбла кыргыһыытын күнэ (Синко де Майо)
* [[Ыам ыйын 8]] — Идальго күнэ, Миэксикэ дьоруойун [[Мигель Идальго]] төрөөбүт күнүгэр бэлиэтэнэр
* [[Ыам ыйын 10]] — Ийэ күнэ
* [[Ыам ыйын 15]] — Учуутал күнэ
* [[Ыам ыйын 23]] — Устудьуон күнэ
* [[Бэс ыйын 1]] — Байҕалынан устуу күнэ. 1917 сыллаахха Миэксикэ эргиэн флота баар буолбут. Аан бастаан 1942 сыллаахха ньиэмэс подлодкалара тимирдибит икки хараабыл экипажтарын кэриэстээн бэлиэтэммит
* [[От ыйын 1]] — Инженер күнэ

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

{{Geo-stub}}

[[Категория:Хоту Америка дойдулара]]</text>
      <sha1>7kky2kwqanopgvu1y9zbd7vhydxy2oy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Рим</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4360</id>
    <revision>
      <id>419303</id>
      <parentid>411043</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T22:55:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419303</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2839" sha1="9ndrxrlfyaf6mhdroid529e22dq0rtb" xml:space="preserve">{{Булкуйума|Рим империята}}
{{Infobox Settlement
|name = Comune di Roma
|established_title = Тутуллуута
|established_date = [[Муус устар 21]], 753 б.э.и.
|nickname = The Eternal City
|motto = ''Senātus Populusque Rōmānus''
|website = [http://www.comune.roma.it comune.roma.it]
|image_skyline = Rom (IT), Kolosseum -- 2024 -- 0610.jpg
|image_flag = Flag of Rome.svg
|image_seal =
|image_map = Italyrome.png
|map_caption = Location of Rome
|subdivision_type = [[италия регионнара|Регион]]
|subdivision_type1 = [[италия провинциялара|Провинция]]
|subdivision_name = [[Лацио]]
|subdivision_name1 = [[ром провинцията|Ром]] (RM)
|leader_title = Баhылык
|leader_name = Дьанни Алеманно
|area_magnitude = 1 E8
|area_total_sq_mi = 496.1
|area_total_km2 = 1,285
|population_footnotes =
|population_as_of = December 2006
|population_total = 2,705,603 ([[Largest 100 Cities of Italy by Population|1&lt;sup&gt;st&lt;/sup&gt;]])
|population_urban = 4,013,057
|area_urban_km2 = 5,352
|area_urban_sq_mi = 2,066
|population_metro = 5,493,308
|population_density_km2 = 2,105.5
|population_density_sq_mi = 4,664.8
|timezone = [[Central European Time|CET]]
|utc_offset = +1
|timezone_DST = [[Central European Summer Time|CEST]]
|utc_offset_DST = +2
|elevation_m = +20
|elevation_ft = 66
|postal_code_type = Postal codes
|postal_code = 00121 to 00199
|area_code = 06
|blank_name =Patron saints
|blank_info =[[Saint Peter]] and [[Paul of Tarsus|Saint Paul]]
|footnotes =
}}
[[File:August_Fischer_-_Udsigt_over_Tiberen_mod_Engelsborg_og_Peterskirken_-_1895.png|thumb]]

'''Ром''' ({{lang-it|Roma}}) диэн [[Италия]] ил уонна [[Лацио]] улуус [[киин куорат]]а. Италия олохтооҕун ахсаанынан ордук улахан [[куорат]]а (2,705,317 киhи). [[Италия тумул арыыта|Италия тумул арыытын]] ортокулуу-хоту өттүгэр, [[Тибер]] өрүскэ турар.

Ром куорат быhыытынан 2,5 тыh. сыл историялаах.

== Куорат бэлиэтиир күннэрэ ==
* [[Бэс ыйын 29]] — Арыгы кыргыһыыта (Batalla de Vino). Олохтоохтор кыһыл арыгыннан бэйэ-бэйэлэрин ыһыахтыыллар, ол кэнниттэн &quot;борооскулар кыргыһыыларын&quot; ыыталлар (оҕустар кыргыһыыларын курдук эрээри, борооскулары өлөрбөттөр). Бу күнү испаан тыллаах элбэх дойдуларыгар бэлиэтииллэр.

{{Geo-stub}}

[[Категория:Италия]]
[[Категория:Эуропа киин куораттара]]</text>
      <sha1>9ndrxrlfyaf6mhdroid529e22dq0rtb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Испания</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4444</id>
    <revision>
      <id>419305</id>
      <parentid>419051</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T22:57:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Дойдуга бэлиэтэнэр күннэр */</comment>
      <origin>419305</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10361" sha1="5jvrphjat27xdvok8coe7f9m7rs0aiv" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name = ''Reino de España''
|conventional_long_name = Испания Хоруоллуга
|common_name = Spain
|image_flag = Flag of Spain.svg
|image_coat = Escudo de España (mazonado).svg
|image_map = Location Spain EU Europe world.png
|map_caption = {{map_caption|location_color=dark green|region=[[Эуропа]]|region_color=dark grey|subregion=the [[Эуропа Унията]]|subregion_color=light green|legend=Location Spain EU Europe.png}}
|national_motto = {{lang|la|&quot;[[Plus Ultra (motto)|Plus Ultra]]&quot;}}{{spaces|2}}&lt;small&gt;([[Latin]]) &lt;br /&gt;&quot;Further Beyond&quot;&lt;/small&gt;
|national_anthem = {{lang|es|&quot;[[Marcha Real]]&quot;}}&lt;/sup&gt;{{spaces|2}}&lt;small&gt;([[Spanish language|Spanish]])&lt;ref group=note&gt;Also serves as the [[Royal anthem]]&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;&quot;Royal March&quot;&lt;center&gt;&lt;br /&gt;&lt;br&gt;[[File:Marcha Real-Royal March by US Navy Band.ogg]]
|official_languages = [[Испан тыла]]
|regional_languages = [[Аран тыла|Аран]], [[Баск тыла|баск]], [[каталан тыла|каталан]] уонна [[галисия тыла|галисия тыллара]]
|ethnic_groups = 89% [[испаннар]], 11% иммиграннар
|demonym = [[Испаннар]]
|capital = [[Мадрид]]
|largest_city = capital
|government_type = [[Парламент]] [[демократия|демократията]] уонна [[конституция монархията]]
|leader_title1 = [[Хоруол]]
|leader_title2 = [[Премьер-министр]]
|leader_name1 = [[Филипп VI]]
|leader_name2 = [[Педро Санчес]]
|sovereignty_type = История
|sovereignty_note = 15с үйэ
|established_event1 = Холбоhуу
|established_date1 = [[Catholic Monarchs|1469]]
|established_event2 = Династия унията
|established_date2 = [[Charles V, Holy Roman Emperor|1516]]
|established_event3 = {{spaces|2}}''[[de facto]]''
|established_date3 = [[Nueva Planta decrees|1716]]
|established_event4 = {{spaces|2}}''[[de jure]]''
|established_date4 = [[1812 сыллааҕы Испания конституцията|1812]]
|accessionEUdate = 1 тохсунньу 1986
|EUseats = 54
|area_km2 = 504,030
|area_sq_mi = 195,364 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|area_rank = 51st
|area_magnitude = 1 E11
|percent_water = 1.04
|population_estimate = 45,200,737&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ine.es/jaxi/menu.do?type=pcaxis&amp;path=%2Ft20/e260&amp;file=inebase&amp;L=1|title=Official Population Figures of Spain. Population on the 1 January 2007|publisher=Instituto Nacional de Estadística de España|accessdate=2008-08-13|lang=en}}&lt;/ref&gt;
|population_estimate_year = 2007
|population_estimate_rank = 28th
|population_density_km2 = 90 people
|population_density_sq_mi = 231 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank = 106th
|GDP_PPP_year = 2007
|GDP_PPP = $1,351 trillion&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/02/weodata/weorept.aspx?sy=2004&amp;ey=2008&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=184&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=43&amp;pr.y=10 |title=Report for Selected Countries and Subjects |publisher=Imf.org |date= |accessdate=2008-11-19|lang=en}}&lt;/ref&gt;
|GDP_PPP_rank = 11th
|GDP_PPP_per_capita = $30,118&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; (IMF)
|GDP_PPP_per_capita_rank = 27th
|GDP_nominal = $1,439 trillion&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;
|GDP_nominal_rank = 8th
|GDP_nominal_year = 2007
|GDP_nominal_per_capita = $32,089&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; (IMF)
|GDP_nominal_per_capita_rank = 26th
|HDI_year = 2005
|HDI = 0.949
|HDI_rank = 13th
|HDI_category = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;high&lt;/span&gt;
|Gini = 32&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html|title=CIA World Factbook|accessdate=2008-08-13|lang=en}}&lt;/ref&gt;
|Gini_year = 2005
|currency = [[Euro]] ([[Euro sign|€]])&lt;ref group=note&gt;Prior to 1999 (by law, 2002) : [[Spanish Peseta]].&lt;/ref&gt;
|currency_code = EUR
|time_zone = [[Central European Time|CET]]&lt;ref group=note&gt;Except in the [[Canary Islands]], which are in the [[Western European Time|WET]] time zone ([[Coordinated Universal Time|UTC]], [[Coordinated Universal Time|UTC]]+1 in summer).&lt;/ref&gt;
|utc_offset = +1
|time_zone_DST = [[Central European Summer Time|CEST]]
|utc_offset_DST = +2
|date_format = dd.mm.yyyy (Spanish; [[Common Era|CE]])&lt;br /&gt;yyyy.mm.dd (Basque)
|drives_on                    = right 
|cctld = [[.es]], [[.cat]]&lt;ref group=note&gt;The [[.eu]] domain is also used, as it is shared with other [[European Union]] member states. Also, the [[.cat]] domain is used in Catalan-speaking territories.&lt;/ref&gt;
|calling_code = 34
}}

'''Испания''' ({{lang-es|España}} Эспаньа) эбэтэр '''Испания Хоруоллуга''' ({{lang-es|Reino de España}}) диэн [[Соҕуруу Эуропа|соҕуруулуу-арҕаа Эуропаҕа]], [[Иберия тумул арыыта|Иберия тумул арыытыгар]] баар дойду. Испанияттан соҕуруу уонна илин [[Орто Дойду байҕала]] уонна [[Гибралтар]], хоту [[Франция]], [[Андорра]] уонна [[Бискай хомото]], арҕаа [[Атлантик океан]] уонна [[Португалия]] бааллар. Испания илигэр [[Балеар арыылара|Балеар]] уонна [[Канария арыылара]], уонна [[Хоту Африка|Хоту Африкаҕа]] баар [[Сеута]] уонна [[Мелилья]] диэн аутоном куораттар киирэллэр. Испания иэнэ 504,030 km² (Арҕаа Эуропаҕа улаханынан Франция кэнниттэн иккис дойду).

Испания [[дьаhалта|дьаhалтатын]] көрүҥэ [[парламент]] уонна [[конституция монархията]]. [[Эуропа Унията|Эуропа Униятын]] уонна [[NATO]] кыттааччыта.

== Политиката ==

Испанияҕа 50 [[ил]] бааллар:

{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+ Испания Илларта
|-
! Код&lt;br /&gt;(NUTS&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;) !! Саха тыла !! Испан тыла
|-
| ES111 || Ла Коруньа || La Coruña
|-
| ES112 || Луго || Lugo
|-
| ES113 || Оренсе || Orense
|-
| ES114 || Понтебедра || Pontevedra
|-
| ES120 || Астуриас || Asturias
|-
| ES130 || Кантабрия || Cantabria
|-
| ES211 || Алаба || Álava
|-
| ES212 || Гипузкоа || Guipúzcoa
|-
| ES213 || Бизкаия || Vizcaya
|-
| ES220 || Набара || Navarra
|-
| ES230 || Ла Риоһа || La Rioja
|-
| ES241 || Уеска || Huesca
|-
| ES242 || Теруел || Teruel
|-
| ES243 || Сарагоса || Zaragoza
|-
| ES300 || [[Мадрид]] || Madrid
|-
| ES411 || Абила || Ávila
|-
| ES412 || Бургос || Burgos
|-
| ES413 || Леон || León
|-
| ES414 || Паленсия || Palencia
|-
| ES415 || Саламанка || Salamanca
|-
| ES416 || Сегобия || Segovia
|-
| ES417 || Сория || Soria
|-
| ES418 || Баиядолид || Valladolid
|-
| ES419 || Самора || Zamora
|-
| ES421 || Албасете || Albacete
|-
| ES422 || Циудад Реал || Ciudad Real
|-
| ES423 || Куенка || Cuenca
|-
| ES424 || Гуадалаһара || Guadalajara
|-
| ES425 || Толедо || Toledo
|-
| ES431 || Бадаһос || Badajoz
|-
| ES432 || Касерес || Cáceres
|-
| ES511 || Барселона || Barcelona
|-
| ES512 || Һерона || Gerona
|-
| ES513 || Лерида || Lérida
|-
| ES514 || Тарагона || Tarragona
|-
| ES521 || Аликанте || Alicante
|-
| ES522 || Кастейон || Castellón
|-
| ES523 || Баленсия || Valencia
|-
| ES531 || Ибиса уонна Форментера || Ibiza y Formentera
|-
| ES532 || Майорка || Mallorca
|-
| ES533 || Менорка || Menorca
|-
| ES611 || Алмерия || Almería
|-
| ES612 || Кадис || Cádiz
|-
| ES613 || Кордоба || Córdoba
|-
| ES614 || Гранада || Granada
|-
| ES615 || Уелба || Huelva
|-
| ES616 || Һаен || Jaén
|-
| ES617 || Малага || Málaga
|-
| ES618 || Себиия || Sevilla
|-
| ES620 || Мурсия || Murcia
|-
| ES630 || Сеута || Ceuta
|-
| ES640 || Мелиия || Melilla
|-
| ES703 || Ел Йеро || El Hierro
|-
| ES704 || Фуертебентура || Fuerteventura
|-
| ES705 || Гран Канария || Gran Canaria
|-
| ES706 || Ла Гомера || La Gomera
|-
| ES707 || Ла Палма || La Palma
|-
| ES708 || Лансароте || Lanzarote
|-
| ES709 || Тенерифе || Tenerife
|}
&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt; {{lang-en|Nomenclature of Territorial Units for Statistics}}

=== Дойдуга бэлиэтэнэр күннэр ===
* [[Муус устар 22]] — Изабелла ыраахтааҕы күнэ
* [[Ыам ыйын 1]] — {{Флагификация|Галисия}}, Майос бэстибээлэ (Festa dos Mayos)&lt;ref&gt;[http://zelyonayaispaniya.blogspot.com/2010/05/ma-festa-dos-mayos-1.html Праздник Майос (Festa dos Mayos) или 1 мая]&lt;/ref&gt;
* [[Ыам ыйын 2]] (Мадрид) — Дос де Майо өрө туруутун күнэ (1808 сыл)
* [[Ыам ыйын 30]] — Канаар арыыларын күнэ. 1983 сыллаахха бу күн Канаар арыыларын Түмэнин бастакы сиэссийэтэ саҕаламмыт.
* [[Бэс ыйын 7]] — Өрөспүүбүлүкэ күнэ
* [[Бэс ыйын 23]] — Сибэтиэй Хуан күнэ (24-с чыыһыла буолар түүнүгэр)
* [[Бэс ыйын 29]] — Арыгы кыргыһыыта (Batalla de Vino). Олохтоохтор кыһыл арыгыннан бэйэ-бэйэлэрин ыһыахтыыллар, ол кэнниттэн &quot;борооскулар кыргыһыыларын&quot; ыыталлар (оҕустар кыргыһыыларын курдук эрээри, борооскулары өлөрбөттөр). Бу күнү винограады үүннэрэр, ол иһигэр испаан тыллаах элбэх дойдуларга бэлиэтииллэр.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

{{Geo-stub}}

{{Commonscat|Spain}}
{{Countries of Europe}}

[[Категория:Испания]]</text>
      <sha1>5jvrphjat27xdvok8coe7f9m7rs0aiv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мальта</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4671</id>
    <revision>
      <id>419301</id>
      <parentid>418724</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T22:54:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Мальта бэлиэ күннэрэ */</comment>
      <origin>419301</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6176" sha1="p58pbo6qpc5go4vperx3oapm5qe9efl" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name                 = Мальта Республиката
|conventional_long_name      = ''Repubblika ta' Malta''
|common_name                 = Malta
|image_flag                  = Flag of Malta.svg
|image_coat                  = Coat_of_arms_of_Malta.svg
|image_map                   = Location Malta EU Europe.png
|map_caption                 = Location of Malta (dark green) &lt;br /&gt; – on the [[Эуропа]]  (light green &amp; dark grey) &lt;br /&gt;
– in the [[European Union]]  (light green)
|national_motto              =
|national_anthem             = ''[[L-Innu Malti]]''&lt;small&gt;&lt;br /&gt;(&quot;The Maltese Anthem&quot;)&lt;/small&gt;
|official_languages          = [[Мальта тыла]], [[Ааҥл тыла]]
|demonym                     = Maltese
|capital                     = [[Валлетта]] (''[[de facto]]'')
|largest_city                = [[Биркиркара]]
|other_cities                = [[Sliema]] [[Floriana]] [[Qormi]] [[Mellieha]] [[Paola]]
|government_type             = [[Парламент республиката]]
|leader_title1               = [[Президент]]
|leader_title2               = [[Премьер-миниистир]]
|leader_name1                = [[Джордж Абела]]
|leader_name2                = [[Лоуренс Гонзи]]
|accessionEUdate             = May 1, 2004
|area_rank                   = 185th &lt;!--rank based on sovereign states only--&gt;
|area_magnitude              = 1_E8
|area_km2                    = 316
|area_sq_mi                  = 121 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|percent_water               = 0.001
|population_estimate_year    = 2007
|population_estimate         = 419,285
|population_estimate_rank    = 174th &lt;!--rank based on sovereign states only--&gt;
|population_census           = 404,500&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;
|population_census_year      = 2005
|population_density_km2      = 1,282 &lt;!--2005 census--&gt;
|population_density_sq_mi    = 3,339  &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank     = 7th &lt;!--rank based on sovereign states only--&gt;
|GDP_PPP_year                = 2008
|GDP_PPP                     = $9.894 billion&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/02/weodata/weorept.aspx?sy=2004&amp;ey=2008&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=181&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=37&amp;pr.y=1|title=Report for Selected Countries and Subjects&lt;!-- Bot generated title --&gt;}}&lt;/ref&gt;
|GDP_PPP_rank                = 137th
|GDP_PPP_per_capita          = $23,908 &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; (IMF)
|GDP_PPP_per_capita_rank     = 37th
|HDI_year                    = 2007
|HDI                         = {{increase}}0.878
|HDI_rank                    = 34th
|HDI_category                = &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|sovereignty_type            = [[Independence]]
|established_event1          = from the [[United Kingdom]]
|established_date1           = September 21, 1964
|established_event2          = Republic
|established_date2           = December 13, 1974
|currency                    = [[Euro]] ([[Euro sign|€]])&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;[[List of banks in Malta|Banks]]
|currency_code               = EUR
|country_code                = MLT
|time_zone                   = [[Central European Time|CET]]
|utc_offset                  = +1
|time_zone_DST               = [[Central European Summer Time|CEST]]
|utc_offset_DST              = +2
|drives_on                    = left
|cctld                       = [[.mt]] &lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;
|calling_code                = 356
|GDP_nominal_year            = 2008
|GDP_nominal                 = $8.584 billion&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;
|GDP_nominal_rank            = 118th
|GDP_nominal_per_capita      = $20.744 &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; (IMF)
|GDP_nominal_per_capita_rank = 28th
|religion                    = [[Roman Catholicism]]
|percent_religion            = 98&lt;!--CIA World Factbook, August 2006. See external links.--&gt;
|national_bird               = [[Blue rock thrush]]
|national_plant              = [[Maltese rock centaury]]
|national_tree               = [[Tetraclinis|Tetraclinis Articulata]]
|national_poet               = [[Dun Karm]]
|footnotes                   = &lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt; Total population includes foreign residents. Maltese residents population estimate at end 2004 was 389,769. All official population data provided by the NSO.&lt;ref&gt;http://www.nso.gov.mt/statdoc/document_file.aspx?id=1653&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;До 2008: [[Мальта лирата]]&lt;br /&gt;&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; Also [[.eu]], shared with other [[European Union]] member states.
}}
'''Мальта''' ({{lang-mt|Malta}}), официаллык '''Мальта Республиката''' ({{langi|mt|Repubblika ta' Malta}}) диэн [[Сир ортотунааҕы байҕал|Сир ортотунааҕы байҕалга]], сэттэ арыылаах [[архипелаг|архипелакка]] баар [[Эуропа]] дойдута.

== Мальта бэлиэ күннэрэ ==
* [[Бэс ыйын 7]] — Сетте Джуньо (ит. Sette Giugno, бэс ыйын сэттиһэ). Мальтаҕа 1919 сыллаахха олохтоохтор Британияны утары уулуссаҕа тахсыбыттарын аармыйа ытыалаабыт, 4 киһи өлбүт. Арыы XVIII үйэҕэ диэри Италия бас билиитэ этэ
* [[Бэс ыйын 29]] — Арыгы кыргыһыыта (Batalla de Vino). Олохтоохтор кыһыл арыгыннан бэйэ-бэйэлэрин ыһыахтыыллар, ол кэнниттэн &quot;борооскулар кыргыһыыларын&quot; ыыталлар (оҕустар кыргыһыыларын курдук эрээри, борооскулары өлөрбөттөр). Бу күнү испаан тыллаах элбэх дойдуларыгар бэлиэтииллэр.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

== Өссө маны көр ==
* [[Мальтаҕа чума эпидемиялара]]
* [[Мальта протектораата]] (1800–1813)

{{Geo-stub}}

{{Countries of Europe}}

[[Категория:Эуропа дойдулара]]</text>
      <sha1>p58pbo6qpc5go4vperx3oapm5qe9efl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Молдова</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4672</id>
    <revision>
      <id>419330</id>
      <parentid>419053</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:17:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Молдова бэлиэ күннэрэ */</comment>
      <origin>419330</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5727" sha1="86xn59hszru9qaiwc6yafuxloq2v74k" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name = Молдова Республиката
|conventional_long_name = ''Republica Moldova''
|common_name = Moldova
|map_caption = {{map caption |region=on the [[Эуропа]]}}
|national_anthem = ''[[Limba noastră]]''{{spaces|2}}&lt;br /&gt;''Биhиги тылбыт''&lt;/small&gt;&lt;!--Source: http://moldrpcv.tripod.com/id26.html--&gt;
|image_flag = Flag of Moldova.svg
|image_coat = Coat of arms of Moldova.svg
|image_map = Europe_location_MDA.png
|capital = [[Кишинёв]]
|latd=47 |latm=0 |latNS=N |longd=28 |longm=55 |longEW=E
|largest_city = capital
|official_languages = [[Румын тыла]]
|regional_languages = [[Гагауз тыла|Гагауз]], [[нуучча тыла|нуучча]] уонна [[украин тыла|украин тыллара]]
|demonym = [[Молдованнар]]
|government_type = [[Парламент республиката]]
|leader_title1 = [[Президент]]
|leader_name1 = [[Игорь Додон]]
|leader_title2 = [[Премьер миниистир]]
|leader_name2 = [[Ион Кику]]
|sovereignty_type = [[History of Moldova|Consolidation]]
|established_event6 = [[Independence of Moldova|Declaration of Sovereignty]]    
|established_date6 = June 23, 1990 
|established_event7 = [[Collapse of the Soviet Union|Independence]] from the [[Soviet Union]]
|established_date7 = August 27, 1991 (Declared) &lt;br /&gt; December 25, 1991 (Finalized)
|area_km2 = 33,846 &lt;!-- http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2008/cr08132.pdf --&gt;
|area_sq_mi = 13,067 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|area_rank = 139th
|area_magnitude = 1 E10
|percent_water = 1.4
|population_estimate = 4,128,047
|population_estimate_year = 2008&lt;ref&gt;{{ro icon}}[http://www.statistica.md/statistics/dat/1253/ro/Situatia_demografica_2007.pdf Situaţia demografică în Republica Moldova pentru anul 2007 Demographyc situation in the Republic od Moldova as for January 1, 2008] and [http://pridnestrovie.net/facts.html#population 2004 census of Transnistrian region]&lt;/ref&gt;
|population_estimate_rank = 121st&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;
|population_census = 3,383,332&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;
|population_census_year = 2004
|population_density_km2 = 121,9
|population_density_sq_mi = 316 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank = 87st
|GDP_PPP_year = 2007
|GDP_PPP = $9.811 billion&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/02/weodata/weorept.aspx?sy=2004&amp;ey=2008&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=921&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=94&amp;pr.y=11|title=Report for Selected Countries and Subjects&lt;!-- Bot generated title --&gt;}}&lt;/ref&gt;
|GDP_PPP_rank = 141st
|GDP_PPP_per_capita = $2,897&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; (IMF)
|GDP_PPP_per_capita_rank = 135th
|GDP_nominal_year   = 2007
|GDP_nominal        = $4.395 billion&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;
|GDP_nominal_per_capita   = $1,297&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; (IMF)
|HDI_year = 2007
|HDI = {{increase}} 0.708
|HDI_rank = 111th
|HDI_category = &lt;font color=&quot;#FFCC00&quot;&gt;medium&lt;/font&gt;
|Gini = 37.1 &lt;!-- http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2008/cr08132.pdf --&gt;
|Gini_year = 2007
|Gini_category = &lt;font color=&quot;#ffcc00&quot;&gt;medium&lt;/font&gt;
|currency = [[Молдова лиэйэ]]
|currency_code = MDL
|time_zone = [[Eastern European Time|EET]]
|utc_offset = +2
|time_zone_DST = [[Eastern European Summer Time|EEST]]
|utc_offset_DST = +3
|drives_on                    = right 
|cctld = [[.md]]
|calling_code = 373
|footnote1 = Used as formal official name; in fact [[Romanian language|Romanian]].
|footnote2 = Ranking based on 2005 UN figure including Transnistria.
|footnote3 = 2004 census data from the National Bureau of Statistics.&lt;ref name=&quot;moldstat&quot;&gt;{{ro icon}}[http://www.statistica.md/recensamint.php?lang=ro National Bureau of Statistics of Moldova]&lt;/ref&gt; Figure does not include [[Transnistria]] and [[Bender, Moldova|Bender]].
}}
'''Молдова''' ({{lang-mo|Moldova}}), официаллык '''Молдова Республиката''' (''Republica Moldova'') диэн [[Илин Эуропа]] дойдута. [[Украина]] уонна [[Румыния]] икки ардыларыгар баар.

== Молдова бэлиэ күннэрэ ==
* [[Муус устар 27]] — Былаах күнэ
* [[Бэс ыйын 4]] — Баан үлэһитин күнэ&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2580/ День банковского работника Республики Молдовы - 4 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;.
* [[Бэс ыйын 10]] — Пограничник күнэ&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2579/ День пограничных войск Молдовы — 10 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2010]&lt;/ref&gt;.
* [[Бэс ыйын 18]] — Устуорук күнэ &lt;ref&gt;[https://redday.ru/holiday/Den_istorika_v_Respublike_Moldove День историка в Республике Молдове 18 июня 2020 года : описание, когда празднуется, история праздника]&lt;/ref&gt;
* [[Бэс ыйын 23]] — Суверенитет биллэриллибит күнэ &lt;ref&gt;[https://m.moldovenii.md/ru/section/732 День Суверенитета&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;
* [[От ыйын 1]] — Нолуок сулууспатын күнэ

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

{{Moldova-geo-stub}}

{{Countries of Europe}}

[[Категория:Молдова| ]]</text>
      <sha1>86xn59hszru9qaiwc6yafuxloq2v74k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Нидерланд</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4676</id>
    <revision>
      <id>419306</id>
      <parentid>417630</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T22:58:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Нидерланд бэлиэ күннэрэ */</comment>
      <origin>419306</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7340" sha1="bszhmqiywqvd3gpplvnv372fq3jlt2j" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name                 = Нидерланд Хоруоллуга
|conventional_long_name      = ''Koninkrijk der Nederlanden''
|common_name                 = the Netherlands
|image_flag                  = Flag of the Netherlands.svg
|image_coat                  = Royal Coat of Arms of the Netherlands.svg &lt;!--Do not replace, the svg version is not official, this one is--&gt;
|image_map = EU-Netherlands.svg
|map_caption                 = {{map_caption|country=[[Netherlands]]|region=[[Europe]]|subregion=the [[European Union]]|legend=European location legend en.png}}
|national_motto              = &lt;span style=&quot;line-height:133%;&quot;&gt;''&quot;Je maintiendrai&quot;''{{spaces|2}}&lt;small&gt;([[French language|French]])&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;''&quot;Ik zal handhaven&quot;''{{spaces|2}}&lt;small&gt;([[Dutch language|Dutch]])&lt;br /&gt;&quot;I shall stand fast&quot;{{ref|1}}&lt;/span&gt;
|national_anthem             = &quot;''[[Het Wilhelmus]]''&quot;&lt;center&gt;&lt;br /&gt;&lt;br&gt;[[File:United States Navy Band - Het Wilhelmus (tempo corrected).ogg]]
|official_languages          = [[Нидерлаан тыла]]{{ref|3}}&lt;!-- Do not add Frisian here, see the talk page discussion. --&gt;
|ethnic_groups               = 80.9% [[Dutch (ethnic group)|Ethnic Dutch]]&lt;br /&gt;19.1% various others
|ethnic_groups_year          = 
|demonym                     = Недерланнар
|capital                     = [[Амстердам]]{{ref|2}}
|largest_city                = capital
|latd=52 |latm=21 |latNS=N |longd=04 |longm=52 |longEW=E
|government_type             = [[парламент системата|Парламент демократията]] уонна [[конституция монархията]]
|leader_title1               = [[Монархия|Монарх]]
|leader_name1                = [[Беатрикс Нидерланнааҕы|Беатрикс]]
|leader_title2               = [[Премьер миниистир]]
|leader_name2                = [[Ян Петер Балькененде]] ([[Christian Democratic Appeal|CDA]])
|area_rank                   = 135th
|area_magnitude              = 1 E10
|area_km2                        = 41,526
|area_sq_mi                     = 16,033 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|percent_water               = 18.41
|population_estimate         = 16,440,113
|population_estimate_year    = 2008
|population_estimate_rank    = 61st
|population_census           = 
|population_census_year      = 
|population_density_km2          = 396
|population_density_sq_mi       = 1,025 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank     = 25th
|GDP_PPP_year                = 2007
|GDP_PPP                     = $647.966 billion&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/02/weodata/weorept.aspx?sy=2004&amp;ey=2008&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=138&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr1.x=37&amp;pr1.y=19 Report for Selected Countries and Subjects&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;
|GDP_PPP_rank                = 20th
|GDP_PPP_per_capita          = $38,994&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; (IMF)
|GDP_PPP_per_capita_rank     = 10th
|GDP_nominal                 = $777.241 billion&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;
|GDP_nominal_rank            = 16th
|GDP_nominal_year            = 2007
|GDP_nominal_per_capita      = $46,774&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; (IMF)
|GDP_nominal_per_capita_rank = 10th
|sovereignty_type            = [[Independence]]
|sovereignty_note            = through the [[Eighty Years' War]] from the [[Spanish Empire]]
|established_event1          = Declared
|established_date1           = July 26, 1581
|established_event2          = Recognised
|established_date2           = January 30, 1648{{ref|4}}
|accessionEUdate             = March 25, 1957 
|HDI_year                    = 2005
|HDI                         = {{increase}} 0.953
|HDI_rank                    = 9th
|HDI_category                = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;high&lt;/span&gt;
|currency                    = [[Эуро]] ([[Euro sign|€]]){{ref|5}}
|currency_code               = EUR
|country_code                = NLD
|time_zone                   = [[Central European Time|CET]]
|utc_offset                  = +1
|time_zone_DST               = [[Central European Summer Time|CEST]]
|utc_offset_DST              = +2
|cctld                       = [[.nl]]{{ref|6}}
|calling_code                = 31
|footnote1                   = {{note|1}} The literal translation of the motto is &quot;I will maintain&quot;. Here &quot;maintain&quot; is taken to mean to stand firm or to hold ground.
|footnote2                   = {{note|2}} While [[Amsterdam]] is the constitutional capital, [[The Hague]] is the seat of the government.
|footnote3                   = {{note|3}} [[West Frisian language|West Frisian]] is also an official language in [[the Netherlands]], although only spoken in Friesland; [[Dutch Low Saxon]] and [[Limburgish language|Limburgish]] are officially recognised as [[European Charter for Regional or Minority Languages|regional languages]].
|footnote4                   = {{note|4}} [[Peace of Westphalia]]
|footnote5                   = {{note|5}} Before 2002: [[Dutch guilder]].
|footnote6                   = {{note|6}} The [[.eu]] domain is also used, as it is shared with other [[European Union]] member states.
}}
'''Нидерланд''' ({{lang-nl|Nederland}}) диэн [[Арҕаа Эуропа]] дойдута. '''Нидерланд Хоруоллугар''' ({{langi|nl|Koninkrijk der Nederlanden}}) [[Кариб байҕала|Кариб байҕалыгар]] баар [[Нидерланд Антиллара]] уонна [[Аруба]] киирэллэр. Нидерландтан хоту уонна арҕаа [[Хоту байҕал]] баар. Кирбиилэhэр [[Бельгия|Бельгиялыын]] cоҕуруу уонна [[Германия|Германиялыын]] илин.

[[Судаарыстыба былааҕа]] - үс өҥнөөх (кыһыл, үрүҥ, күөх кырыымпа). Герб - икки геральдическай хахайга ойоҕоһун өйүүр кыһыл көмүс тириитэ куйах. Куйахха — баппаҕайыгар болоттоох Хахай; куйах анныгар — харыалыавскай ыҥыата: Je mangirai («мин турабын»). Гимн - «Уилһелмүс» («Уиллиам туһунан ырыа»). Национальнай бырааһынньык - муус устар 27 күнэ (Хоруол күнэ).

Официал тыла — [[не­дер­ландскай]].

Нидерланд сирэ - [[Хоту Атлантик Үлэх Тэрилтэтэ|НАТО]], [[ОЭСР]], [[Европа Сэбиэтэ|Европа Сэбиэтин]], [[Европа сойууһун]] чилиэнэ. [[Шенген]] зонатын уонна [[Бөнүөлүкс]] чааһа. 

== Нидерланд бэлиэ күннэрэ ==
* [[Муус устар 27]] — Хоруол күнэ
* [[Ыам ыйын 4]] — Сэриигэ охтубуттары үҥэн-сүктэн ахтыы күнэ
* [[Ыам ыйын 5]] — Босхолонуу күнэ
* [[Бэс ыйын 29]] — Бэтэрээннэр күннэрэ


{{Countries of Europe}}

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

{{rq|stub}}

[[Категория:Европа дойдулара]]

{{Geo-stub}}</text>
      <sha1>bszhmqiywqvd3gpplvnv372fq3jlt2j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Норвегия</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4680</id>
    <revision>
      <id>419345</id>
      <parentid>419056</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:26:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Норвегия бэлиэ күннэрэ */</comment>
      <origin>419345</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7565" sha1="3i5lgd3nsv3iwfrqbekt5f73n1bimt8" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name        = ''Kongeriket Norge''&lt;br /&gt;''Kongeriket Noreg''
|conventional_long_name = Норвегия Хоруоллуга ''
|common_name        = Norway
|image_flag         = Flag_of_Norway.svg
|image_coat         = Coat of Arms of Norway.svg
|image_map          = Europe-Norway.svg
|map_caption        = {{map caption |region=[[Эуропа]]}}
|national_motto     = &lt;div style=&quot;line-height:125%;&quot;&gt;[[Royal mottos of Norwegian monarchs|Royal]]: ''Alt for Norge''{{\}}''Alt for Noreg''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;(&quot;Everything for Norway&quot;)&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;'''1814 [[Constitution of Norway|Eidsvoll oath]]:'''&lt;br /&gt;''Enig og tro til [[Dovrefjell|Dovre]] faller''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;(&quot;United and loyal until the mountains of Dovre crumble&quot;)&lt;/small&gt;&lt;/div&gt;
|national_anthem    = ''[[Ja, vi elsker dette landet]]''&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br&gt;[[File:Norway (National Anthem).ogg|center]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''Yes, we love this country''
|royal_anthem       = ''[[Kongesangen]]''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''Song of the King''&lt;/small&gt;
|official_languages = [[Норвег тыла]] ([[Bokmål]] уонна [[Nynorsk]]){{smallsup|1}}
|demonym            = Norwegian
|ethnic_groups = 94% [[Норвегтар]], [[Саамилар]], 6.0% атыттар&lt;ref&gt;[http://dev.prenhall.com/divisions/hss/worldreference/NO/people.html Norway Ethnic groups]&lt;/ref&gt;
|capital            = [[Осло]]
|latd=59 |latm=56 |latNS=N |longd=10 |longm=41 |longEW=E 
|cctld=no
|largest_city       = capital
|government_type    = {{nowrap|[[Parliamentary system|Parliamentary democracy]]}} under [[constitutional monarchy]]
|leader_title1      = [[List of Norwegian monarchs|саар]]
|leader_name1       = [[Харалд V]]
|leader_title2      = [[List of Norwegian Prime Ministers|Prime Minister]]
|leader_name2       = [[:no:Jonas Gahr Støre|Jonas Gahr Støre]] ([[Arbeiderpartiet|Ap]]) (2021–)
|leader_title3      = [[President of the Storting#Presidium|Storting President]]
|leader_name3       = [[:en:Masud Gharahkhani|Masud Gharahkhani]] ([[:en:Arbeiderpartiet|Ap]]) &lt;small&gt;(2021–)&lt;/small&gt;
|leader_title4      = [[Chief Justice of the Supreme Court of Norway|Chief Justice]]
|leader_name4       = [[Toril Marie Øie]] (2016)
|leader_title5      = [[Norwegian parliamentary election, 2019|Current coalition]]
|leader_name5       = ([[Høyre|H]], [[Venstre|V]], [[Kristelig folkeparti|KrF]]) &lt;ref&gt;[https://www.regjeringen.no/en/the-government/solberg/id85843/ New government 24.01.2020]&lt;/ref&gt;
|legislature        = ''[[Parliament of Norway|Stortinget]]'' &lt;br /&gt;&amp;nbsp;'''L''' ''[[Sami Parliament of Norway|Sámediggi]]''
|established_event1 = [[History of Norway#The Viking Age (800–1066)|Unification]]
|established_date1  = 872
|established_event2 = [[Constitution of Norway|Constitution]]
|established_date2  = 17 May 1814
|established_event3 = [[Dissolution of the union between Norway and Sweden in 1905|Independence]] from personal union with [[Sweden]]
|established_date3  = &lt;br /&gt;{{nowrap|declared 7 June 1905}}
|area_rank          = 61st{{smallsup|2}}
|area_magnitude     = 1 E11
|area_km2           = 385,207&lt;ref name=&quot;kart&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.kartverket.no/Kunnskap/Fakta-om-Norge/Arealstatistikk/Arealstatistikk-Norge/|title=Arealstatistics for Norway 2020|publisher=Kartverket, mapping directory for Norway|year=2019|date=2019-12-20|accessdate=2020-03-07|language=no}}&lt;/ref&gt;
|area_sq_mi         = 148,729&lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|percent_water      = 5.7
|population_estimate      = 5,594,340&lt;ref name=&quot;ssbf&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.ssb.no/en/befolkning/folketall/statistikk/befolkning|title=Population, 2025-01-01|publisher=Statistics Norway|date=2025-02-25|accessdate=2025-02-26|language=en}}&lt;/ref&gt;
|population_estimate_rank = 120th
|population_estimate_year = 2025
|population_density_km2   = 14.5
|population_density_sq_mi = 38 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank  = 213th
|GDP_PPP_year       = 2007
|GDP_PPP            = $247.956 billion&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/02/weodata/weorept.aspx?sy=2004&amp;ey=2008&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=142&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=87&amp;pr.y=10|title=Report for Selected Countries and Subjects&lt;!-- Bot generated title --&gt;}}&lt;/ref&gt;
|GDP_PPP_rank       = 43rd
|GDP_PPP_per_capita = $53,152&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; (IMF)
|GDP_PPP_per_capita_rank = 3rd
|GDP_nominal        = $389.457 billion&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;
|GDP_nominal_rank   = 23rd
|GDP_nominal_year   = 2007
|GDP_nominal_per_capita = $83,484&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; (IMF)
|GDP_nominal_per_capita_rank = 2nd
|Gini_year          = 2000
|Gini               = 25.8
|Gini_rank          = 6th
|Gini_category      = &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;low&lt;/font&gt;
|HDI_year           = 2022
|HDI                = {{increase}} 0.966&lt;ref name=&quot;UNDP2023&quot;&gt;{{Cite web|url=https://hdr.undp.org/data-center/human-development-indexindicies/HDI|title=2022 Human Development Index Ranking|publisher=United Nations Development Programme|date=2023-03-13|accessdate=2024-03-16|language=en}}&lt;/ref&gt;
|HDI_rank           = 2nd
|HDI_category       = &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|currency           = [[Norwegian krone]]
|currency_code      = NOK
|time_zone          = [[Central European Time|CET]]
|utc_offset         = +1
|time_zone_DST      = [[Central European Summer Time|CEST]]
|utc_offset_DST     = +2
|drives_on                    = right 
|cctld              = [[.no]], [[.sj]] and [[.bv]]
|calling_code       = 47
|footnote1 = [[Northern Sami]] is used in the municipal administration of [[Norwegian Sami Language Municipalities|six municipalities]], [[Lule Sami]] in [[Tysfjord|one]], [[Finnish language|Finnish]]/[[Kven language|Kven]] in [[Porsanger|one]], and [[Southern Sami]] in [[Snåsa|one]].
|footnote2 = Includes [[Svalbard and Jan Mayen]].
|footnote3 = This percentage is for the mainland and also includes glaciers&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.ssb.no/areal/ |title=Areal |publisher=SSB}}&lt;/ref&gt;
|footnote4 = Statistics Norway estimation (5 September 2006) using variant MMMM from [http://www.ssb.no/emner/02/03/nos_folkfram/nos_d319/nos_d319.pdf Table 10]&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.ssb.no/english/subjects/02/befolkning_en/ |title=Befolkning |publisher=SSB}}&lt;/ref&gt;
|footnote5 = Two more TLDs have been assigned, but [[Бикипиидийэ:As of|to date]] not used: [[.sj]] for Svalbard and Jan Mayen; [[.bv]] for [[Bouvet Island]].
}}
'''Норвегия''' ([[норвег тыла|нор]]. ''Norge'' (bokmål) эбэтэр ''Noreg'' (nynorsk)) диэн [[Скандинавия]] дойдута. [[Швеция|Швециялыын]], [[Финляндия|Финляндиялыын]] уонна [[Россия|Россиялыын]] кирбиилэhэр. 

== Норвегия бэлиэ күннэрэ ==
* [[Ыам ыйын 8]] — Босхолонуу эбэтэр Бэтэрээн күнэ
* [[Ыам ыйын 17]] — [[Норвегия Конституциятын күнэ|Конституция күнэ]]
* [[Бэс ыйын 7]] — Тутулуга суох буолуу күнэ (Швецияттан [[1905]] сыллаахха)
* [[Бэс ыйын 23]] — Сибэтиэй Ханс күнэ &lt;ref&gt;https://tonkosti.ru/%D0%94%D0%B5%D0%BD%D1%8C_%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%A5%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%B0&lt;/ref&gt;
* [[От ыйын 2]] — [[Былаах күнэ]].

== Сигэлэр ==
&lt;references/&gt;

{{Countries of Europe}}

{{rq|wikify|style|stub|img}}

[[Категория:Эуропа дойдулара]]</text>
      <sha1>3i5lgd3nsv3iwfrqbekt5f73n1bimt8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419346</id>
      <parentid>419345</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:27:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Норвегия бэлиэ күннэрэ */</comment>
      <origin>419346</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7619" sha1="96h1pm6qyyvb1w9yhpnuhm4g87phkmt" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name        = ''Kongeriket Norge''&lt;br /&gt;''Kongeriket Noreg''
|conventional_long_name = Норвегия Хоруоллуга ''
|common_name        = Norway
|image_flag         = Flag_of_Norway.svg
|image_coat         = Coat of Arms of Norway.svg
|image_map          = Europe-Norway.svg
|map_caption        = {{map caption |region=[[Эуропа]]}}
|national_motto     = &lt;div style=&quot;line-height:125%;&quot;&gt;[[Royal mottos of Norwegian monarchs|Royal]]: ''Alt for Norge''{{\}}''Alt for Noreg''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;(&quot;Everything for Norway&quot;)&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;'''1814 [[Constitution of Norway|Eidsvoll oath]]:'''&lt;br /&gt;''Enig og tro til [[Dovrefjell|Dovre]] faller''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;(&quot;United and loyal until the mountains of Dovre crumble&quot;)&lt;/small&gt;&lt;/div&gt;
|national_anthem    = ''[[Ja, vi elsker dette landet]]''&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br&gt;[[File:Norway (National Anthem).ogg|center]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''Yes, we love this country''
|royal_anthem       = ''[[Kongesangen]]''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''Song of the King''&lt;/small&gt;
|official_languages = [[Норвег тыла]] ([[Bokmål]] уонна [[Nynorsk]]){{smallsup|1}}
|demonym            = Norwegian
|ethnic_groups = 94% [[Норвегтар]], [[Саамилар]], 6.0% атыттар&lt;ref&gt;[http://dev.prenhall.com/divisions/hss/worldreference/NO/people.html Norway Ethnic groups]&lt;/ref&gt;
|capital            = [[Осло]]
|latd=59 |latm=56 |latNS=N |longd=10 |longm=41 |longEW=E 
|cctld=no
|largest_city       = capital
|government_type    = {{nowrap|[[Parliamentary system|Parliamentary democracy]]}} under [[constitutional monarchy]]
|leader_title1      = [[List of Norwegian monarchs|саар]]
|leader_name1       = [[Харалд V]]
|leader_title2      = [[List of Norwegian Prime Ministers|Prime Minister]]
|leader_name2       = [[:no:Jonas Gahr Støre|Jonas Gahr Støre]] ([[Arbeiderpartiet|Ap]]) (2021–)
|leader_title3      = [[President of the Storting#Presidium|Storting President]]
|leader_name3       = [[:en:Masud Gharahkhani|Masud Gharahkhani]] ([[:en:Arbeiderpartiet|Ap]]) &lt;small&gt;(2021–)&lt;/small&gt;
|leader_title4      = [[Chief Justice of the Supreme Court of Norway|Chief Justice]]
|leader_name4       = [[Toril Marie Øie]] (2016)
|leader_title5      = [[Norwegian parliamentary election, 2019|Current coalition]]
|leader_name5       = ([[Høyre|H]], [[Venstre|V]], [[Kristelig folkeparti|KrF]]) &lt;ref&gt;[https://www.regjeringen.no/en/the-government/solberg/id85843/ New government 24.01.2020]&lt;/ref&gt;
|legislature        = ''[[Parliament of Norway|Stortinget]]'' &lt;br /&gt;&amp;nbsp;'''L''' ''[[Sami Parliament of Norway|Sámediggi]]''
|established_event1 = [[History of Norway#The Viking Age (800–1066)|Unification]]
|established_date1  = 872
|established_event2 = [[Constitution of Norway|Constitution]]
|established_date2  = 17 May 1814
|established_event3 = [[Dissolution of the union between Norway and Sweden in 1905|Independence]] from personal union with [[Sweden]]
|established_date3  = &lt;br /&gt;{{nowrap|declared 7 June 1905}}
|area_rank          = 61st{{smallsup|2}}
|area_magnitude     = 1 E11
|area_km2           = 385,207&lt;ref name=&quot;kart&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.kartverket.no/Kunnskap/Fakta-om-Norge/Arealstatistikk/Arealstatistikk-Norge/|title=Arealstatistics for Norway 2020|publisher=Kartverket, mapping directory for Norway|year=2019|date=2019-12-20|accessdate=2020-03-07|language=no}}&lt;/ref&gt;
|area_sq_mi         = 148,729&lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|percent_water      = 5.7
|population_estimate      = 5,594,340&lt;ref name=&quot;ssbf&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.ssb.no/en/befolkning/folketall/statistikk/befolkning|title=Population, 2025-01-01|publisher=Statistics Norway|date=2025-02-25|accessdate=2025-02-26|language=en}}&lt;/ref&gt;
|population_estimate_rank = 120th
|population_estimate_year = 2025
|population_density_km2   = 14.5
|population_density_sq_mi = 38 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank  = 213th
|GDP_PPP_year       = 2007
|GDP_PPP            = $247.956 billion&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/02/weodata/weorept.aspx?sy=2004&amp;ey=2008&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=142&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=87&amp;pr.y=10|title=Report for Selected Countries and Subjects&lt;!-- Bot generated title --&gt;}}&lt;/ref&gt;
|GDP_PPP_rank       = 43rd
|GDP_PPP_per_capita = $53,152&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; (IMF)
|GDP_PPP_per_capita_rank = 3rd
|GDP_nominal        = $389.457 billion&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;
|GDP_nominal_rank   = 23rd
|GDP_nominal_year   = 2007
|GDP_nominal_per_capita = $83,484&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; (IMF)
|GDP_nominal_per_capita_rank = 2nd
|Gini_year          = 2000
|Gini               = 25.8
|Gini_rank          = 6th
|Gini_category      = &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;low&lt;/font&gt;
|HDI_year           = 2022
|HDI                = {{increase}} 0.966&lt;ref name=&quot;UNDP2023&quot;&gt;{{Cite web|url=https://hdr.undp.org/data-center/human-development-indexindicies/HDI|title=2022 Human Development Index Ranking|publisher=United Nations Development Programme|date=2023-03-13|accessdate=2024-03-16|language=en}}&lt;/ref&gt;
|HDI_rank           = 2nd
|HDI_category       = &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|currency           = [[Norwegian krone]]
|currency_code      = NOK
|time_zone          = [[Central European Time|CET]]
|utc_offset         = +1
|time_zone_DST      = [[Central European Summer Time|CEST]]
|utc_offset_DST     = +2
|drives_on                    = right 
|cctld              = [[.no]], [[.sj]] and [[.bv]]
|calling_code       = 47
|footnote1 = [[Northern Sami]] is used in the municipal administration of [[Norwegian Sami Language Municipalities|six municipalities]], [[Lule Sami]] in [[Tysfjord|one]], [[Finnish language|Finnish]]/[[Kven language|Kven]] in [[Porsanger|one]], and [[Southern Sami]] in [[Snåsa|one]].
|footnote2 = Includes [[Svalbard and Jan Mayen]].
|footnote3 = This percentage is for the mainland and also includes glaciers&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.ssb.no/areal/ |title=Areal |publisher=SSB}}&lt;/ref&gt;
|footnote4 = Statistics Norway estimation (5 September 2006) using variant MMMM from [http://www.ssb.no/emner/02/03/nos_folkfram/nos_d319/nos_d319.pdf Table 10]&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.ssb.no/english/subjects/02/befolkning_en/ |title=Befolkning |publisher=SSB}}&lt;/ref&gt;
|footnote5 = Two more TLDs have been assigned, but [[Бикипиидийэ:As of|to date]] not used: [[.sj]] for Svalbard and Jan Mayen; [[.bv]] for [[Bouvet Island]].
}}
'''Норвегия''' ([[норвег тыла|нор]]. ''Norge'' (bokmål) эбэтэр ''Noreg'' (nynorsk)) диэн [[Скандинавия]] дойдута. [[Швеция|Швециялыын]], [[Финляндия|Финляндиялыын]] уонна [[Россия|Россиялыын]] кирбиилэhэр. 

== Норвегия бэлиэ күннэрэ ==
* [[Ыам ыйын 8]] — Босхолонуу эбэтэр Бэтэрээн күнэ
* [[Ыам ыйын 17]] — [[Норвегия Конституциятын күнэ|Конституция күнэ]]
* [[Бэс ыйын 7]] — Тутулуга суох буолуу күнэ (Швецияттан [[1905]] сыллаахха)
* [[Бэс ыйын 23]] — Сибэтиэй Ханс күнэ &lt;ref&gt;https://tonkosti.ru/%D0%94%D0%B5%D0%BD%D1%8C_%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%A5%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%B0&lt;/ref&gt;
* [[От ыйын 2]] — [[Былаах күнэ]].
* [[От ыйын 2]] — [[Хоруол күнэ]].

== Сигэлэр ==
&lt;references/&gt;

{{Countries of Europe}}

{{rq|wikify|style|stub|img}}

[[Категория:Эуропа дойдулара]]</text>
      <sha1>96h1pm6qyyvb1w9yhpnuhm4g87phkmt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мьянма</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5355</id>
    <revision>
      <id>419295</id>
      <parentid>361700</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T22:49:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419295</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4423" sha1="8b9ep1zoca6k3nheco0moz209fxtsq8" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name =[[Билэ:Myanmar long form.svg|ဴပည္ေထာင္စုဴမန္မာနုိင္ငံေတာ္|235px]]&lt;/span&gt;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''Pyi-daung-zu Myan-ma Naing-ngan-daw''&lt;/small&gt;
|conventional_long_name =Мьянма Унията
|common_name = Burma
|image_flag = Flag of Myanmar.svg
|image_coat = State seal of Myanmar.svg
|image_map = Myanmar in its region.svg
|national_motto = 
|national_anthem = ''[[Kaba Ma Kyei]]''
|official_languages = [[Burmese language|Burmese]]
|regional_languages = [[Jingpho language|Jingpho]], [[Kayah language|Kayah]], [[Karen language|Karen]], [[Chin languages|Chin]], [[Mon language|Mon]], [[Rakhine]], [[Shan language|Shan]]
|demonym = Burmese
|capital = [[Naypyidaw]]
|largest_city = [[Yangon]] (Rangoon)
|government_type = [[Military dictatorship]]
|leader_title1 = [[State Peace and Development Council|Chairman of the State Peace and Development Council]]
|leader_name1 = [[Than Shwe|Sr. Gen. Than Shwe]]
|leader_title2 = Vice Chairman of the State Peace and Development Council
|leader_name2 =  [[Maung Aye|Vice-Sr. Gen. Maung Aye]]
|leader_title3 = [[Prime Minister of Myanmar|Prime Minister]]
|leader_name3 = [[Thein Sein|Gen. Thein Sein]]
|leader_title4 = Secretary-1 of the State Peace and Development Council
|leader_name4 = [[Thiha Thura Tin Aung Myint Oo]]
|sovereignty_type = Formation
|established_event1 = [[Pagan Kingdom|Bagan]]
|established_date1 = 1044
|established_event2 = [[Post-independence Burma, 1948–1962|Independence]]
|established_date2 = 4 January 1948 
|established_event3 = [[Burmese constitutional referendum, 2008|Current constitution]]
|established_date3 =  May 2008
|area_rank = 40th
|area_magnitude = 1 E11
|area_km2 = 676,578
|area_sq_mi = 261,227 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|percent_water = 3.06
|population_estimate = 55,390,000 &lt;!--UN WPP--&gt;
|population_estimate_year = 2005–2006
|population_estimate_rank = 24th
|population_census = 33,234,000
|population_census_year = 1983
|population_density_km2 = 75
|population_density_sq_mi = 193 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank = 119th
|GDP_PPP_year = 2007
|GDP_PPP = $59.962 billion&lt;ref name=imf2&gt;{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/02/weodata/weorept.aspx?sy=2004&amp;ey=2008&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=518&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=77&amp;pr.y=16 |title=Burma (Myanmar)|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2008-10-09}}&lt;/ref&gt;
|GDP_PPP_rank = 79th
|GDP_PPP_per_capita = $1,040&lt;ref name=imf2/&gt;
|GDP_PPP_per_capita_rank = 162nd
|GDP_nominal             = $13.480 billion&lt;ref name=imf2/&gt;
|GDP_nominal_year        = 2007
|GDP_nominal_per_capita  = $233&lt;ref name=imf2/&gt;
|HDI_year = 2007
|HDI = {{increase}} 0.583
|HDI_rank = 132nd
|HDI_category =&lt;font color=&quot;#ffcc00&quot;&gt;medium&lt;/font&gt;
|FSI = 97.0 {{increase}} 0.5
|FSI_year = 2007
|FSI_rank = 14th
|FSI_category = &lt;font color=&quot;#FF0000&quot;&gt;Alert&lt;/font&gt; 
|currency = [[Myanmar kyat|kyat]] (K)
|currency_code = mmK
|Official exchange rate = 6 Kyat
|Exchange rate = 1350 Kyat
|time_zone = MMT
|utc_offset = +6:30
|drives_on                    = right&lt;ref&gt;Road infrastructure is still for driving on the left.&lt;/ref&gt; 
|cctld = [[.mm]]
|calling_code = 95
|footnote1 = Some governments recognize [[Rangoon]] as the national capital.
|footnote2 = Estimates for this country takes into account the effects of excess mortality due to AIDS; this can result in lower life expectancy, higher infant mortality and death rates, lower population growth rates, and changes in the distribution of population by age and sex than would otherwise be expected.
}}
'''Мьянма''' (атын аата '''Бирма''', {{lang-my|မြန်မာ}}, {{IPA-my|mjəmà||}}) диэн [[Соҕуруулуу-илин Азия]] дойдута. [[Индокытай]] тумул арыытыгар баар. Кирбиилэhэр [[кытай|Кытайдыын]] хотугулуу-илин, [[лаос|Лаостуун]] илин, [[тайлаан|Тайлаанныын]] соҕуруулуу-илин, [[баҥладеш|Баҥладештыын]] арҕаа уонна [[индия|Индиялыын]] хотугулуу-арҕаа.

== Мьянма бэлиэ күннэрэ ==
* [[От ыйын 3]] — Дьахтар күнэ


{{азия}}

[[Категория:Соҕуруулуу-илин Азия дойдулара]]</text>
      <sha1>8b9ep1zoca6k3nheco0moz209fxtsq8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Пакистаан</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5362</id>
    <revision>
      <id>419331</id>
      <parentid>418463</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:17:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Пакистаан бэлиэ күннэрэ */</comment>
      <origin>419331</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5465" sha1="5i82ft22r0ofj1r4midehf9m38u4qlh" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name = Пакистаан ислам өрөспүүбүлүкэтэ
|conventional_long_name = {{lang|ur|{{Nastaliq|اسلامی جمہوریہ پاکستان}}}}&lt;br /&gt;''Islāmī Jomhuri-ye Pākistān''&lt;br /&gt;Ислами джомхурие Пакистан
|common_name = Pakistan
|image_flag = Flag of Pakistan.svg
|image_coat = Coat of arms of Pakistan.svg
|image = K2 8611.jpg
|symbol_type = State Emblem
|image_map = Pakistan in its region (claimed and disputed hatched).svg
|national_motto = اتحاد، تنظيم، يقين محکم &lt;br /&gt;''Ittehad, Tanzim, Yaqeen-e-Muhkam''{{spaces|2}}&lt;small&gt;([[Urdu]])&lt;br /&gt;&quot;Unity, Discipline and Faith&quot;&lt;/small&gt;
|national_anthem = &quot;[[Qaumi Tarana]]&quot;
|official_languages = [[Урду]] (''[[de facto]]'') &lt;!--Do not edit, please!--&gt;
|demonym = [[Пакистан дьоно|Пакистаннар]]
|official_religion = [[Islam]]
|capital = [[Исламабад]]
|largest_city = [[Карачи]]
|government_type = [[Ислам өрөспүүбүлүкэтэ]]
|leader_title1 = [[Президент]]
|leader_name1 = [[Асиф Али Зардари]] ([[Пакистан Дьон Партията|ПДьП]])
|leader_title2 = [[Премьер миниистир]]
|leader_name2 = [[Юсеф Раза Гиллани]] ([[Пакистан Дьон Партията|ПДьП]])
|leader_title3 = [[Chairman of the Senate of Pakistan|Chair of Senate]]
|leader_name3 = [[Muhammad Mian Soomro|Muhammadmian Soomro]] ([[Pakistan Muslim League (Q)|PML]])
|leader_title4 = [[Speaker of the National Assembly of Pakistan|House Speaker]]
|leader_name4 = [[Fahmida Mirza]] ([[Pakistan Peoples Party|PPP]])
|leader_title5 = [[Chief Justice of Pakistan|Chief Justice]]
|leader_name5 = [[Abdul Hameed Dogar]]
|sovereignty_type = [[История|Историята]]
|established_event1 = [[Тутулуга суох буолуу]]
|established_date1 = [[Британия империята|Британия империятыттан]]
|established_event2 = [[Пакистан доминиона|Билиниитэ]]
|established_date2 = 14 атырдьах ыйа 1947
|established_event3 = [[Ислам өрөспүүбүлүкэтэ]]
|established_date3 = 23 кулун тутар 1956
|area_km2 = 803,940
|area_sq_mi = 340,403
|area_rank = 34th
|area_magnitude =
|percent_water = 3.1
|population_estimate = 172,800,000&lt;ref name=&quot;ref1&quot;/&gt;
|population_estimate_year = 2008
|population_estimate_rank = 6th
|population_census = 132,352,279&lt;ref name=&quot;1998census&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.statpak.gov.pk/depts/pco/statistics/area_pop/area_pop.html |title=Area, Population, Density and Urban/Rural Proportion by Administrative Units |publisher=Population Census Organization, Government of Pakistan |accessdate=2008-02-13}}&lt;/ref&gt;
|population_census_year = 1998
|population_density_km2 = 206
|population_density_sq_mi = 534
|population_density_rank = 53rd
|GDP_PPP_year = 2007
|GDP_PPP = $410.295 billion&lt;ref name=imf2&gt;{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/02/weodata/weorept.aspx?sy=2004&amp;ey=2008&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=564&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=53&amp;pr.y=7 |title=Pakistan|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2008-10-09}}&lt;/ref&gt; &lt;!--Do not edit!--&gt;
|GDP_PPP_rank = 26th &lt;!---IMF---&gt;
|GDP_PPP_per_capita = $2,594&lt;ref name=imf2/&gt; &lt;!--Do not edit!--&gt;
|GDP_PPP_per_capita_rank = 127th &lt;!---IMF---&gt;
|GDP_nominal             = $143.766 billion&lt;ref name=imf2/&gt; &lt;!--Do not edit!--&gt;
|GDP_nominal_rank        = 47th &lt;!---IMF---&gt;
|GDP_nominal_year        = 2007
|GDP_nominal_per_capita  = $908&lt;ref name=imf2/&gt; &lt;!--Do not edit!--&gt;
|GDP_nominal_per_capita_rank = 138th &lt;!---IMF---&gt;
|HDI_year = 2008
|HDI = {{increase}} 0.562
|HDI_rank = 139th &lt;ref&gt;[http://hdrstats.undp.org/2008/countries/country_fact_sheets/cty_fs_PAK.html 2008 HDI Statistical Update]&lt;/ref&gt;
|HDI_category = &lt;font color=&quot;#ffcc00&quot;&gt;medium&lt;/font&gt;
|Gini = 30.6
|Gini_year = 2002
|Gini_category = &lt;font color=&quot;#ffcc00&quot;&gt;medium&lt;/font&gt;
|currency = [[Pakistani Rupee]] (Rs.)
|currency_code = PKR
|time_zone = [[Pakistan Standard Time|PST]]
|utc_offset = +5
|time_zone_DST = [[Pakistan Standard Time|PDT]]
|utc_offset_DST = +6
|drives_on                    = left
|cctld = [[.pk]]
|calling_code = 92
}}
'''Пакистаан''' диэн [[Соҕуруу Азия]] дойдута. [[араб байҕала|Араб байҕалын]] уонна [[Оман хомото|Оман хомотун]] кытылларыгар сытар (кытыл линията 1,046 км). Кирбиилэhэр [[афганистан|Афганистаанныын]] уонна [[иран|Ираанныын]] арҕаа, [[Индия|Ииндийэлиин]] илин уонна [[Кытай|Кытайдыын]] хотугулуу-илин.

== Пакистаан бэлиэ күннэрэ ==
* [[Муус устар 30]] — Толук буолбут эрэйдээхтэр күннэрэ
* [[Ыам ыйын 28]] — Юм-и-Такбир (Улуу күн, 1998 сыллаахха сир аннынааҕы ядернай дэлби тэбиилэри оҥорон, Пакистаан ядернай сэрии сэптээх дойдулар ахсааннарыгар киирбитэ)
* [[От ыйын 1]] — Оҕо көмүскэлин күнэ

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

{{Geo-stub}}

{{азия}}

[[Категория:Соҕуруу Азия дойдулара]]</text>
      <sha1>5i82ft22r0ofj1r4midehf9m38u4qlh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Пилипиин</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5388</id>
    <revision>
      <id>419315</id>
      <parentid>419231</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:05:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Пилипиин бэлиэ күннэрэ */</comment>
      <origin>419315</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7577" sha1="eikjkqt6l4p81eo4qgu70u4kuuxmgkm" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name = Пилипиин Өрөспүүбүлүкэтэ&lt;/br&gt;{{lang|fil|Repúbliká ng̃ Pilipinas}} 
|conventional_long_name = Republic of the Philippines
|common_name = the Philippines
|image_flag = Flag of the Philippines.svg
|image_coat = Coat of Arms of the Philippines.svg
|national_motto = &quot;Maka-Diyos, Maka-Tao, Makakalikasan, at Makabansa&quot;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;
[[English language|English]]: &quot;For God, People, Nature, and Country&quot; &lt;ref name=ra8491&gt;{{cite web |url=http://www.gov.ph/aboutphil/RA8491.asp |title=Republic Act No. 8491 |accessdate=2008-09-30}}&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;
|image_map = The Philippines and ASEAN (orthographic projection).svg
|national_anthem = &quot;[[Lupang Hinirang]]&quot;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;(English: &quot;Chosen Land&quot;) 
|official_languages = [[пилиипин тыла|пилипиин]], [[ааҥл тыла|ааҥл]]
|auxiliary_languages = [[Spanish language|Spanish]], [[Arabic language|Arabic]] see foot note
|languages_type = [[National language]]
|languages = [[пилипиин тыла]]
|regional_languages = [[Bikol language|Bikol]], [[Cebuano language|Cebuano]], [[Ilokano language|Ilocano]], [[Hiligaynon language|Hiligaynon]], [[Kapampangan language|Kapampangan]], [[Pangasinan language|Pangasinan]], [[Tagalog language|Tagalog]], and [[Waray-Waray language|Waray-Waray]] &lt;ref name=&quot;About&quot;/&gt; 
|demonym = [[Filipino people|Filipino]], [[Pinoy]] &lt;!---&quot;Philippine&quot; is not a demonym, because it does not refer to the people of the Philippines, only used in a geographic context---&gt;
|ethnic_groups = [[Пилиппиннэр (норуот)|Пилиппиннэр]] → [[Aeta]] · [[Ati (tribe)|Ati]] · [[Bajau]] · [[Bicolano people|Bicolano]] · [[Ibanag]] · [[Igorot]] · [[Ilocano people|Ilocano]] · [[Ivatan]] · [[Kapampangan people|Kapampangan]] · [[Lumad]] · [[Mangyan]] · [[Moro (ethnic group)|Moro]] · [[Tribes of Palawan|Palawan tribes]] · [[Pangasinan people|Pangasinan]]· [[Sambal]] · [[Tagalog people|Tagalog]] · [[Visayans]] · [[Filipino Chinese|Chinese]] · [[European ethnic groups|European]] · [[Spanish settlement in the Philippines|Spanish]] · [[Filipinos of American descent|American]] · [[Filipino Mestizo|Mestizo]] · [[Chavacano]] · [[Zamboangueño]]
|capital = [[Манила]]
|largest_city = [[Кесон-Сити]] &lt;!-- Although [[Davao City]] has the largest land area, the article on [[largest city]] says we should refer to the most populous city, which as of 2006 is [[Quezon City]]. See the discussion page for more information. Changing this information without citation would be reverted.--&gt;
|government_type = [[Unitary]] [[Presidential system|presidential]] [[Constitutional republic|constitutional]] [[republic]]
|leader_title1 = [[President of the Philippines|President]]
|leader_name1 = [[Rodrigo Duterte]]
|leader_title2 = [[Vice President of the Philippines|Vice President]]
|leader_name2 = [[Leni Robredo]]
|area_km2 = 300,000
|area_footnote = &lt;ref name=CIAfactbook /&gt;
|area_sq_mi = 115,831 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|area_rank = 72nd
|area_magnitude = 1 E11
|percent_water = 0.61%&lt;ref name=CIAfactbook /&gt;
|population_estimate = 90.5 million&lt;ref name=population /&gt;
|population_estimate_year = 2008
|population_estimate_rank = 12th
|population_census = 88,574,614 &lt;ref&gt;{{Citation
|url=http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2008/pr0830tx.html
|title=Official population count reveals...
|publisher=National Statistics Office, Republic of the Philippines
|year=2008
|accessdate=2008-04-17}}&lt;/ref&gt;
|population_census_year = 2007
|population_density_km2 = 295
|population_density_sq_mi = 765&lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank = 32nd
|GDP_PPP_year = 2007
|GDP_PPP = $319.773 billion&lt;ref name=IMF2006 /&gt;
|GDP_PPP_rank = 37th &lt;!---IMF---&gt;
|GDP_PPP_per_capita = $3,539.448&lt;ref name=IMF2006/&gt;
|GDP_PPP_per_capita_rank = 122nd &lt;!---IMF---&gt;
|GDP_nominal = $172.348 billion&lt;ref name=IMF2006/&gt;
|GDP_nominal_rank = 46th &lt;!---IMF---&gt;
|GDP_nominal_year = 2007
|GDP_nominal_per_capita = $1,907.659&lt;ref name=IMF2006/&gt;
|GDP_nominal_per_capita_rank = 119th &lt;!---IMF---&gt;
|HDI_year = 2007/2008
|HDI = {{increase}} 0.771&lt;ref&gt;{{Citation
|url=http://hdrstats.undp.org/countries/country_fact_sheets/cty_fs_PHL.html
|title=Philippines — The Human Development Index - going beyond income
|publisher=United Nations Development Programme
|year=2007/2008
|accessdate=2007-12-14}}&lt;/ref&gt;
|HDI_rank = 90th
|HDI_category = &lt;font color=&quot;#FFCC00&quot;&gt;medium&lt;/font&gt;
|Gini = 45.8&lt;ref name=CIAfactbook /&gt;
|Gini_year = 2015
|Gini_category = &lt;font color=&quot;#FFCC00&quot;&gt;medium&lt;/font&gt;
|sovereignty_type = [[Philippine Revolution|Independence]]
|sovereignty_note = from Spain &lt;br /&gt; from United States
|established_event1 = [[Spanish East Indies|Established]]
|established_date1 = April 27, 1565 
|established_event2 = [[Philippine Declaration of Independence|Declared]]
|established_date2 = June 12, 1898 
|established_event3 = [[Treaty of Manila (1946)|Recognition]]
|established_date3 = July 4, 1946
|established_event4 = [[Constitution of the Philippines|Current constitution]]
|established_date4 = February 2, 1987
|currency = [[Philippine peso|Peso]] (Filipino: {{lang|fil|peso}} [[Билэ:PhilippinePeso.svg|12px]])
|currency_code = PHP
|time_zone = [[Philippine Time|PHT]]
|utc_offset = +8
|time_zone_DST =
|utc_offset_DST =
|date_format =
|drives_on = right 
|cctld = [[.ph]]
|calling_code = 63
|ISO_3166-1_alpha2 = PH
|ISO_3166-1_alpha3 = PHL
|ISO_3166-1_numeric = 608
|sport_code = PHI (IOC &amp; FIFA), PHL (ISO 3166-1)
|vehicle_code = RP
|footnote1 = [[Spanish language|Spanish]], and [[Arabic language|Arabic]] are recognized as [[auxiliary languages]] in the Philippine Constitution.
|footnote2 = Rankings above were taken from associated Wikipedia pages as of December, 2007, and may be based on data or data sources other than those appearing here.
}}
'''Пилипиин''' ({{lang-tl|Pilipinas}} {{IPA-tl|ˌpɪlɪˈpinɐs|}} эбэтэр ''Filipinas'' {{IPA-tl|fɪlɪˈpinɐs|}}; {{IPAc-en|audio=En-us-Philippines.ogg|ˈ|f|ɪ|l|ə|p|iː|n|z}}) диэн [[Соҕуруулуу-илин Азия|Соҕуруулуу-илин Азияҕа]] баар [[арыы дойду]]. Киин куората [[Манила]]. [[Чуумпу океан]] арҕаа өттүгэр баар 7,107 арыыттан турар. Олохтоохторун ахсаана 90 млн (аан дойдуга 12с). Уруккута [[Испания]] уонна [[АХШ]] колониялара этэ.

Олохтоохторугар баһыйар омуктара висайя 30 %, [[тагааллар]] (тагалог) 28,1 %, себуано 13,1 %, илокано 9 %, бинисайя 7,6 %, хилигайнон 7,5 %, бикол 6 %, вараи 3,4 %, аттытара 25,3 % (2000 сыллааҕы биэрэпиһинэн). Дойду тыла — [[тагаал тыла|тагаал тылыгар]] (тагалог) чугас [[Пилипино (тыл)|пилипино]] диэн ааттанар тыл.

== Пилипиин бэлиэ күннэрэ ==
* [[Ыам ыйын 14]] — Конституция күнэ
* [[Ыам ыйын 28]] — Былаах күнэ 
* [[Бэс ыйын 12]] — Тутулуга суох буолуу күнэ (Испанияттан, 1898 с.)
* [[Бэс ыйын 25]] — [[Мас олордуутун күнэ]]
* [[Бэс ыйын 30]] — Пилипиин уонна Испания доҕордоһууларын күнэ


{{Geo-stub}}

{{азия}}

[[Категория:Соҕуруулуу-илин Азия дойдулара]]</text>
      <sha1>eikjkqt6l4p81eo4qgu70u4kuuxmgkm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сингапур</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5473</id>
    <revision>
      <id>419333</id>
      <parentid>367998</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:19:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419333</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4731" sha1="1wtnfp2jrpgw0m56adit0ql5ny94w4k" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|conventional_long_name = {{Collapsible list |title = &lt;center&gt;Сингапур Өрөспүүбүлүкэтэ&lt;center&gt; | &lt;center&gt;{{lang|zh-cn|新加坡共和国}} {{zh icon}}&lt;/center&gt;&lt;center&gt;{{lang|ms|Republik Singapura}} {{ms icon}}&lt;/center&gt;&lt;center&gt;{{lang|ta|சிங்கப்பூர் குடியரசு}} {{ta icon}} &lt;/center&gt;}}
|common_name = Singapore
|image_flag = Flag of Singapore.svg
|image_coat = Coat of arms of Singapore.svg
|symbol_type = Coat of Arms
|image_map = Location Singapore ASEAN.svg
|national_motto = ''&quot;Majulah Singapura&quot;''{{spaces|2}}{{ms icon}}&lt;br /&gt;&quot;Onward, Singapore&quot;
|national_anthem = ''[[Majulah Singapura]]''
|capital = Singapore City ([[Downtown Core]]){{smallsup|1}}
|official_languages = [[малай тыла|малай]]&lt;br /&gt;[[ааҥл тыла|ааҥл]]&lt;br /&gt;[[кытай тыла|кытай]]&lt;br /&gt;[[тамил тыла|тамил]]
|demonym = Сингапурдар
|government_type = [[Парламент өрөспүүбүлүкэтэ]]
|leader_title1 = [[President of Singapore|President]]
|leader_name1 = [[S.R. Nathan]]
|leader_title2 = [[Prime Minister of Singapore|Prime Minister]]
|leader_name2 = [[Lee Hsien Loong]]
|leader_title3 = [[Parliament of Singapore|Speaker of Parliament]]
|leader_name3 = [[Abdullah Tarmugi]]
|leader_title4 = [[Chief Justice of Singapore|Chief Justice]]
|leader_name4 = [[Chan Sek Keong]]
|legislature = [[Parliament of Singapore|Parliament]]
|sovereignty_type = [[Independence]]
|established_event1 = [[Founding of modern Singapore|Founding]]
|established_date1 = 29 January 1819&lt;ref name=&quot;UT&quot;&gt;{{cite web |url=http://inic.utexas.edu/asnic/countries/singapore/Singapore-History.html |title=Singapore: History |publisher=Asian Studies Network Information Center |accessdate=2007-11-02}}&lt;/ref&gt;
|established_event2 = [[Singapore in Malaysia#Separation|Merger with Malaysia]]
|established_date2 = 16 September 1963
|established_event3 = {{nowrap|Separation from Malaysia}}
|established_date3 = 9 August 1965
|area_km2 = 707.1
|area_rank = 187th
|area_sq_mi = 270
|area_magnitude = 1_E8
|percent_water = 1.444
|population_estimate_year = 2008
|population_estimate = 4,839,400&lt;ref name=&quot;stats&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.singstat.gov.sg/stats/latestdata.html |title=Population - latest data |date=2008-10-17 |publisher=Singapore Department of Statistics Singapore |accessdate=2008-10-17}}&lt;/ref&gt;
|population_estimate_rank = 114th
|population_census_year = 2000
|population_census = 4,117,700
|population_density_km2 = 6,489
|population_density_sq_mi = 16,392
|population_density_rank = 3rd
|GDP_PPP_year = 2007
|GDP_PPP = $228.303 billion&lt;ref name=imf2&gt;{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=66&amp;pr.y=20&amp;sy=2004&amp;ey=2008&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=576&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a= |title=Singapore|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2008-10-09}}&lt;/ref&gt;
|GDP_PPP_rank = 44th &lt;!---IMF---&gt;
|GDP_PPP_per_capita = $49,754&lt;ref name=imf2/&gt;
|GDP_PPP_per_capita_rank = 5th &lt;!---IMF---&gt;
|GDP_nominal = $161.349 billion&lt;ref name=imf2/&gt;
|GDP_nominal_year = 2007
|GDP_nominal_rank = 45th &lt;!---IMF---&gt;
|GDP_nominal_per_capita = $35,162&lt;ref name=imf2/&gt;
|GDP_nominal_per_capita_rank = 21st &lt;!---IMF---&gt;
|HDI_year = 2008
|HDI = {{decrease}} 0.918
|HDI_rank = 28th
|HDI_category = &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|currency = [[Singapore dollar]]
|currency_code = SGD
|time_zone = [[Singapore Standard Time|SST]]
|utc_offset = +8
|date_format = yyyy年m月d日 (Chinese)&lt;br /&gt;dd/mm/yyyy (English)
|drives_on = left
|cctld = [[.sg]]
|calling_code = [[+65]]&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;
|footnote1 = Singapore is a [[city-state]].
|footnote2 = 02 from Malaysia.
}}

'''Сингапур''' ([[кытай тыла|кыт]]. 新加坡 ''Xīnjiāpō'', [[малай тыла|мал]]. ''Singapura'', [[тамил тыла|тамил]]. சிங்கப்பூர் ''Cingkappūr'') диэн [[малай тумул арыыта|Малай]] тумул арыытын соҕуруу өттүгэр баар кыра [[арыы дойду]]. [[экуатор|Экуатортан]] 137 км соҕуруу баар. Кирбиилэhэр [[Малайзия]] [[Дьоhор]] илиниин уонна [[Индонезия]] [[Риау арыылар|Риау]] арыыларыныын. Иэнэ 707.1 км2. [[Соҕуруулуу-илин Азия]] ордук кыра дойдута.

== Сингапур бэлиэ күннэрэ ==
* [[От ыйын 1]] — Сэбилэниилээх күүстэр күннэрэ

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

{{азия}}

[[Категория:Соҕуруулуу-илин Азия дойдулара]]</text>
      <sha1>1wtnfp2jrpgw0m56adit0ql5ny94w4k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кэҥкэмэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5524</id>
    <revision>
      <id>419282</id>
      <parentid>348527</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T14:36:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>20075</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>419282</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2016" sha1="awhg70ufzk9ec3d75h8avv9hcm6fsmb" xml:space="preserve">[[Ойуу:Кэнкэмэ.jpg|400px|thumb|right|Кэҥкэмэ үрэх Нам улууһугар. &quot;[[Нам]] - [[Таастаах]]&quot; суол]]
'''Кэҥкэмэ''' - үрэх, [[Өлүөнэ]] хаҥас салаата. 

Устата 627 км. Тардыытын иэнэ 10000 кв.км. Хаҥас өттүттэн сүрүн салаата '''Чакыйа'''. 

[[Бүлүү (федеральнай суол)|&quot;Бүлүү&quot; федеральнай суол]] быһа охсор сиринэн муосталаах&lt;ref&gt;''Якутская АССР'', словарь-справочник, Якутск, 1980 г.&lt;/ref&gt;.

Үрэх хаҥас кытылыгар [[Нам улууһа|Нам улууһун]] сирдэригэр Харбаайы [[эркээйи сир]] олохтоммута&lt;ref&gt;[http://www.crhistory.ru/index.php?ds=1203 &quot;ПОЛОЖЕНИЕ О РЕСУРСНОМ РЕЗЕРВАТЕ &quot;ХАРБАЙЫ&quot; В НАМСКОМ УЛУСЕ&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160309230339/http://www.crhistory.ru/index.php?ds=1203 |date=2016-03-09 }}&lt;/ref&gt;. Хас сыл аайы бэс ыйыгар [[Дьокуускай]] [[эбэҥкилэр|эбэҥкилэрэ]] [[Бакалдын]] диэн [[сугулаан|сугулааннарын]] ыытар сирдэрэ баар&lt;ref&gt;[http://www.press-release.ru/branches/culture/42a69df38c272/ Эвенки отмечают Новый Год]&lt;/ref&gt;. Сайынын &quot;Кэҥкэмэ&quot; оҕо сынньалаҥ лааҕыра үлэлиир, турфирмалар сынньалаҥ маршруттарын, сүүрүк хоту тыынан, болуотунан устууну тэрийэллэр&lt;ref&gt;[http://www.goyakutia.com/news/36/index.php?ELEMENT_ID=2126 Лучшие турмаршруты получат 200 тысяч на развитие]&lt;/ref&gt;.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}


[[Категория:Саха сирин өрүстэрэ]]
[[Категория:Өрүстэр алпабыытынан]]</text>
      <sha1>awhg70ufzk9ec3d75h8avv9hcm6fsmb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>1952 сыл</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6536</id>
    <revision>
      <id>419368</id>
      <parentid>416242</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T01:40:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Муус устар */</comment>
      <origin>419368</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11881" sha1="6r49ivayofzo1hc674hw4wqvgxamda8" xml:space="preserve">{{Сыллар|1952}}

'''1952''' сыл.

== Туох буолбута ==
* &quot;Советская Якутия&quot; диэн өҥнөөх документальнай киинэ уһуллубута. Сценарий [[Мординов Николай Егорович|Мординов Н.Е.]]
* [[Амма Аччыгыйа|Мординов Н.Е.]] &quot;Сааскы кэм&quot;, [[Николай Якутскай, суруйааччы|Золотарев Н.Г.]] &quot;Тайҕаҕа&quot; уонна [[Эллэй|Кулачиков С.Р.]] &quot;Саха дьоло&quot; диэн кинигэлэр тахсыбыттара.
=== Тохсунньу ===
* [[Тохсунньу 1]] — ССРС Наукаларын Академиятын уурааҕынан [[Дьокуускай|Дьокуускайга]] Наукалар Академиятын Саха сиринээҕи филиалын иһигэр [[Биология института]] тэриллибитэ (2001 сылтан [[Криолитозонаҕа биология проблемаларын института]]).
=== Олунньу ===
* [[Олунньу 6]] — ВКП(б) Саха сиринээҕи обкома &quot;Саха литературатын остуоруйатыгар буржуазнай уонна националистическай таҥнарыыларын туһунан&quot; диэн уураах ылбыта.
* [[Олунньу 6]] — Елизавета II [[Холбоhуктаах Королевство|Холбоһуктаах Хоруоллук]] королевата буолбут.
* [[Олунньу 6]] — [[Кыһыл табаһыт (хаһыат)|«Кыһыл табаһыт»]] («Красный оленевод», «Колымская правда») диэн [[Аллараа Халыма улууһа|Аллараа Халыма улууһун]] хаһыатын бастакы нүөмэрэ тахсыбыт.
* [[Олунньу 21]] — Бенгаал тылын иһин туруулһааччылар Илин Пакистааҥҥа (билигин [[Бангладеш]]) Дакка университетыгар бырачыас аахсыйатыгар тахсыбыттар.

=== Муус устар ===
* [[Муус устар 6]] — [[Чингиз Айтматов]] аан бастакы айымньытын «Газетчик Дзюйдо» кэпсээнин «Комсомолец Киргизии» хаһыакка таһаартарбыта.
* [[Муус устар 10]] — кэлин [[Далан (суруйааччы)|Далан]] диэн норуот суруйааччыта буолбут Василий Яковлевы устудьуоннуу сырыттаҕына сымыйанан омугумсуйууга буруйдаан тутан хаайбыттар (САССР МГБ-тын тойоно Речкалов муус устар 8 күннээҕи хаайар туһунан уурааҕын бу күн САССР борокуруорун э.т. Трофимов бигэргэппит).
* [[Муус устар 17]] (күнэ чопчуланыахтаах) — композитор [[Жирков Марк Николаевич|Марк Жирков]] өлбүтэ биир сыла туолуутугар Дьокуускайга Дыгын куоллаҕаһа (переулога) Марк Жирков аатын сүгэр буолбут. Бу куоллаҕас Дьокуускай остуруогун арҕаа эркинин кыйа барара, урукку аата Башеннай.

=== Ыам ыйа ===
* [[Ыам ыйын 22]] — Саха АССР Министрдэрин Сэбиэтэ &quot;[[Дальстрой|Дальстройга]] 200 аты уонна 30 тыһыынча табаны атыылыырга&quot; уураах ылбыта.

=== Атырдьах ыйа ===
* [[Атырдьах ыйын 3]] — [[Хельсинки]]гэ [[XV Олимпиада]] сабыллыытын сиэригэр-туомугар [[ССРС]] спортсменнара аан бастаан кыттыбыттар.
* [[Атырдьах ыйын 31]] — [[Хельсинки]]гэ ''Саахымат олимпиадата'' түмүктэммит. Манна бастакытын кыттыыны ылбыт [[ССРС]] хамаандата кыайыыны ситиспит. Аныгыскы 40 сыл тухары [[ССРС]] биирдэ эрэ чөмпүйүөн аатын сүкпэтэҕэ. Ону таһынан [[2012]] сыллаахха диэри өрүүтүн урукку Сэбиэскэй сойуус өрөспүүбүлүкэлэрэ эрэ кыайаллар этэ.

=== Балаҕан ыйа ===
* [[Балаҕан ыйын 1]] — [[Пулитцер бириэмийэтэ|Пулитцер бириэмийэтин]] ылбыт [[Эрнест Хемингуэй]] романа «Оҕонньор уонна байҕал» тахсыбыт.

=== Алтынньы ===
* [[Алтынньы 5]] — [[Москуба]]ҕа хомуньуус баартыйатын XIX сийиэһэ саҕаламмыт. ВКП(б) аата уларыйан [[Сэбиэскэй Сойуус Коммунист Партията|ССКП]] диэн буолбут.

* [[Алтынньы 29]] — Саха АССР Министрдэрин Сэбиэтэ Дьокуускайга [[Залог|Залогка]] 350 миэстэлээх кинотеатр тутарга уураах ылбыта.

== Төрөөбүттэр ==
* [[Тохсунньу 2]] — [[Варламова-Матвеева Анна Егоровна]] (Айысхаана) — суруйааччы
* [[Тохсунньу 11]] — [[Жукова Людмила Николаевна]] — история билимин кандидата.
* [[Тохсунньу 12]] — [[Афанасьев Лазарь Андреевич|Афанасьев Лазарь Андреевич-Тэрис]] — &quot;[[Айыы үөрэҕэ|Айыы Үөрэҕин]]&quot; түһэ, филология билимин хандьыдаата, Саха Өрөспүүбүлүкэтин суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэпублицист. 

* [[Олунньу 28]] — [[Шамаев Иван Иванович]] — физика уонна математика билимнэрин доктора.
* [[Ыам ыйын 28]] — [[Анаабыр улууһа|Анаабыр улууһун]] [[Үрүҥ Хайа (бөһүөлэк)|Үрүҥ Хайа]] сэлиэнньэтигэр [[Спиридонов Юрий Васильевич|Юрий Спиридонов]] — саха норуодунай худуоһунньуга.

* [[Бэс ыйын 7]] — [[Орхан Памук]], Туурсуйа суруйааччыта, Нобель литэрэтиирэҕэ бириэмиэйтин лауреата(2006).
* [[Бэс ыйын 12]] — [[Альбина Андриановна Борисова]] – тылбаасчыт, Арассыыйа Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ.
* [[Бэс ыйын 22]] — [[Баишева Саргылана Макаровна]] — экономика билимин кандидата, Россия суруналыыстарын Түмсүүтүн чилиэнэ.

* [[От ыйын 7]] — [[Орхан Памук]] — [[Туурактар|туурак]] аныгы суруйааччыта, дойду иһинэн, ону таһынан аан дойду таһымынан литэрэтиирэҕэ бириэмийэлэр лауреаттара. 2006 сыллаахха литэрэтиирэҕэ [[Нобель бириэмийэтэ|Нобель бириэмийэтин]] лауреата буолбута. 

* [[Атырдьах ыйын 18]] — [[Софронов Артур Карпович]] (21.06.1991 өлб.) — Саха сиригэр билим устуоруйатын чинчийбит учуонай, устуоруйа билимин хандьыдаата.
* [[Атырдьах ыйын 24]] — [[Аргунов Валерий Георгиевич]] — устуоруйа билимин хандьыдаата.
* [[Атырдьах ыйын 27]] — [[Васильев Юрий Иванович|Васильев Юрий Иванович — Дьаргыстай]] — филология билимин хандьыдаата
* [[Балаҕан ыйын 1]] — [[Харлампьева Наталья]] Ивановна — саха норуотун суруйааччыта, Саха сирин суруйааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэлэ, Саха комсомуолун бириэмийэтин лауреата.
* [[Балаҕан ыйын 6]] — [[Бондарь Александр Васильевич|Александр Бондарь]] — Социалистыы Үлэ Дьоруойа, Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык киһитэ. 1984 сыл балаҕан ыйын 29 күнүгэр уон икки сыл тутуллубут БАМ тимир суолун бүтэһик кыһыл көмүс звенотун уурууга кыттыбыта. Ону кытары 2011 сыл сэтинньи 15 күнүгэр Бондарь салайыытынан [[Аллараа Бэстээх]]хэ АЯМ тимир суолун кыһыл көмүс звенота ууруллубута.

* [[Алтынньы 7]] — [[Владимир Путин]] — 2000-2008 сылларга уонна 2012 сылтан ыла [[Арассыыйа]] бэрэсидьиэнэ, 2008-2012 сылларга премьер миниистир.

* [[Сэтинньи 9]] — [[Мохначевскай Владимир Иванович|Владимир Мохначевскай]] — Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа, [[Чороон (ВИА)|&quot;Чороон&quot; бөлөх]] мусукаана, ырыаһыта.

* [[Ахсынньы 9]] — [[Анатолий Вассерман]] — [[Арассыыйа]] суруналыыһа, политконсультант, тэлэбиидэнньэҕэ ыытыллар интеллектуальнай оонньуулар элбэх төгүллээх кыайыылаахтара.
* [[Ахсынньы 13]] — [[Апросимов Василий Васильевич|Василий Апросимов — Тускун]] — [[Саха тыйаатыра|Саха тыйаатырын]] артыыһа, суруйааччы, СӨ үтүөлээх артыыһа.
* [[Ахсынньы 15]] — сахаттан  маҥнайгы ньиэрбэ ыарыыларын билимин дуоктара [[Платонов Фёдор Алексеевич]].

== Өлбүттэр ==
* [[Шараборин Софрон Афанасьевич]] (1884-1952) - 1912 сыллааҕы Сахалар сийиэстэрин кыттыылааҕа.
* [[Олунньу 14]] — [[Проценко Николай Максимович]], Саха АССР Министрэрин Сэбиэтин бэрэсэдээтэлин солбуйааччыта.
* [[Ыам ыйын 1]] — [[Романов Петр Петрович]], Саха сирин норуот худуоһунньуга.
* [[Ыам ыйын 5]] — [[Сюльскай Сэмэн Сэмэнэбис]], хомуньуус баартыйа Саха сиринээҕи диэйэтэлэ. Кинини өлөрүү элбэх сураҕы-садьыгы күөдьүппүтэ.
* [[Балаҕан ыйын 9]] — [[Винокуров Илья Дорофеевич]] - [[Чаҕылҕан (суруйааччы)|Чаҕылҕан]], суруйааччы.
* [[Балаҕан ыйын 11]] — [[Богатырев Афанасий Данилович]] (1887 — 1952), өрүс флотун аатырбыт үлэһитэ, &quot;Лена&quot; аал капитана.

[[Категория:1952|*]]</text>
      <sha1>6r49ivayofzo1hc674hw4wqvgxamda8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419369</id>
      <parentid>419368</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T01:41:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Муус устар */</comment>
      <origin>419369</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11909" sha1="gvvkxcp8efhql5d68pvk41cy5cd6god" xml:space="preserve">{{Сыллар|1952}}

'''1952''' сыл.

== Туох буолбута ==
* &quot;Советская Якутия&quot; диэн өҥнөөх документальнай киинэ уһуллубута. Сценарий [[Мординов Николай Егорович|Мординов Н.Е.]]
* [[Амма Аччыгыйа|Мординов Н.Е.]] &quot;Сааскы кэм&quot;, [[Николай Якутскай, суруйааччы|Золотарев Н.Г.]] &quot;Тайҕаҕа&quot; уонна [[Эллэй|Кулачиков С.Р.]] &quot;Саха дьоло&quot; диэн кинигэлэр тахсыбыттара.
=== Тохсунньу ===
* [[Тохсунньу 1]] — ССРС Наукаларын Академиятын уурааҕынан [[Дьокуускай|Дьокуускайга]] Наукалар Академиятын Саха сиринээҕи филиалын иһигэр [[Биология института]] тэриллибитэ (2001 сылтан [[Криолитозонаҕа биология проблемаларын института]]).
=== Олунньу ===
* [[Олунньу 6]] — ВКП(б) Саха сиринээҕи обкома &quot;Саха литературатын остуоруйатыгар буржуазнай уонна националистическай таҥнарыыларын туһунан&quot; диэн уураах ылбыта.
* [[Олунньу 6]] — Елизавета II [[Холбоhуктаах Королевство|Холбоһуктаах Хоруоллук]] королевата буолбут.
* [[Олунньу 6]] — [[Кыһыл табаһыт (хаһыат)|«Кыһыл табаһыт»]] («Красный оленевод», «Колымская правда») диэн [[Аллараа Халыма улууһа|Аллараа Халыма улууһун]] хаһыатын бастакы нүөмэрэ тахсыбыт.
* [[Олунньу 21]] — Бенгаал тылын иһин туруулһааччылар Илин Пакистааҥҥа (билигин [[Бангладеш]]) Дакка университетыгар бырачыас аахсыйатыгар тахсыбыттар.

=== Муус устар ===
* [[Муус устар 6]] — [[Чингиз Айтматов]] аан бастакы айымньытын «Газетчик Дзюйдо» кэпсээнин «Комсомолец Киргизии» хаһыакка таһаартарбыта.
* [[Муус устар 10]] — кэлин [[Далан (суруйааччы)|Далан]] диэн норуот суруйааччыта буолбут Василий Яковлевы устудьуоннуу сырыттаҕына сымыйанан омугумсуйууга буруйдаан тутан хаайбыттар (САССР МГБ-тын тойоно Речкалов муус устар 8 күннээҕи хаайар туһунан уурааҕын бу күн САССР борокуруорун э.т. Трофимов бигэргэппит).
* [[Муус устар 17]] (күнэ чопчуланыахтаах) — композитор [[Жирков Марк Николаевич|Марк Жирков]] өлбүтэ биир сыла туолуутугар Дьокуускайга [[Тыгын Дархан|Дыгын]] куоллаҕаһа (переулога) Марк Жирков аатын сүгэр буолбут. Бу куоллаҕас Дьокуускай остуруогун арҕаа эркинин кыйа барара, урукку аата Башеннай.

=== Ыам ыйа ===
* [[Ыам ыйын 22]] — Саха АССР Министрдэрин Сэбиэтэ &quot;[[Дальстрой|Дальстройга]] 200 аты уонна 30 тыһыынча табаны атыылыырга&quot; уураах ылбыта.

=== Атырдьах ыйа ===
* [[Атырдьах ыйын 3]] — [[Хельсинки]]гэ [[XV Олимпиада]] сабыллыытын сиэригэр-туомугар [[ССРС]] спортсменнара аан бастаан кыттыбыттар.
* [[Атырдьах ыйын 31]] — [[Хельсинки]]гэ ''Саахымат олимпиадата'' түмүктэммит. Манна бастакытын кыттыыны ылбыт [[ССРС]] хамаандата кыайыыны ситиспит. Аныгыскы 40 сыл тухары [[ССРС]] биирдэ эрэ чөмпүйүөн аатын сүкпэтэҕэ. Ону таһынан [[2012]] сыллаахха диэри өрүүтүн урукку Сэбиэскэй сойуус өрөспүүбүлүкэлэрэ эрэ кыайаллар этэ.

=== Балаҕан ыйа ===
* [[Балаҕан ыйын 1]] — [[Пулитцер бириэмийэтэ|Пулитцер бириэмийэтин]] ылбыт [[Эрнест Хемингуэй]] романа «Оҕонньор уонна байҕал» тахсыбыт.

=== Алтынньы ===
* [[Алтынньы 5]] — [[Москуба]]ҕа хомуньуус баартыйатын XIX сийиэһэ саҕаламмыт. ВКП(б) аата уларыйан [[Сэбиэскэй Сойуус Коммунист Партията|ССКП]] диэн буолбут.

* [[Алтынньы 29]] — Саха АССР Министрдэрин Сэбиэтэ Дьокуускайга [[Залог|Залогка]] 350 миэстэлээх кинотеатр тутарга уураах ылбыта.

== Төрөөбүттэр ==
* [[Тохсунньу 2]] — [[Варламова-Матвеева Анна Егоровна]] (Айысхаана) — суруйааччы
* [[Тохсунньу 11]] — [[Жукова Людмила Николаевна]] — история билимин кандидата.
* [[Тохсунньу 12]] — [[Афанасьев Лазарь Андреевич|Афанасьев Лазарь Андреевич-Тэрис]] — &quot;[[Айыы үөрэҕэ|Айыы Үөрэҕин]]&quot; түһэ, филология билимин хандьыдаата, Саха Өрөспүүбүлүкэтин суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэпублицист. 

* [[Олунньу 28]] — [[Шамаев Иван Иванович]] — физика уонна математика билимнэрин доктора.
* [[Ыам ыйын 28]] — [[Анаабыр улууһа|Анаабыр улууһун]] [[Үрүҥ Хайа (бөһүөлэк)|Үрүҥ Хайа]] сэлиэнньэтигэр [[Спиридонов Юрий Васильевич|Юрий Спиридонов]] — саха норуодунай худуоһунньуга.

* [[Бэс ыйын 7]] — [[Орхан Памук]], Туурсуйа суруйааччыта, Нобель литэрэтиирэҕэ бириэмиэйтин лауреата(2006).
* [[Бэс ыйын 12]] — [[Альбина Андриановна Борисова]] – тылбаасчыт, Арассыыйа Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ.
* [[Бэс ыйын 22]] — [[Баишева Саргылана Макаровна]] — экономика билимин кандидата, Россия суруналыыстарын Түмсүүтүн чилиэнэ.

* [[От ыйын 7]] — [[Орхан Памук]] — [[Туурактар|туурак]] аныгы суруйааччыта, дойду иһинэн, ону таһынан аан дойду таһымынан литэрэтиирэҕэ бириэмийэлэр лауреаттара. 2006 сыллаахха литэрэтиирэҕэ [[Нобель бириэмийэтэ|Нобель бириэмийэтин]] лауреата буолбута. 

* [[Атырдьах ыйын 18]] — [[Софронов Артур Карпович]] (21.06.1991 өлб.) — Саха сиригэр билим устуоруйатын чинчийбит учуонай, устуоруйа билимин хандьыдаата.
* [[Атырдьах ыйын 24]] — [[Аргунов Валерий Георгиевич]] — устуоруйа билимин хандьыдаата.
* [[Атырдьах ыйын 27]] — [[Васильев Юрий Иванович|Васильев Юрий Иванович — Дьаргыстай]] — филология билимин хандьыдаата
* [[Балаҕан ыйын 1]] — [[Харлампьева Наталья]] Ивановна — саха норуотун суруйааччыта, Саха сирин суруйааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэлэ, Саха комсомуолун бириэмийэтин лауреата.
* [[Балаҕан ыйын 6]] — [[Бондарь Александр Васильевич|Александр Бондарь]] — Социалистыы Үлэ Дьоруойа, Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык киһитэ. 1984 сыл балаҕан ыйын 29 күнүгэр уон икки сыл тутуллубут БАМ тимир суолун бүтэһик кыһыл көмүс звенотун уурууга кыттыбыта. Ону кытары 2011 сыл сэтинньи 15 күнүгэр Бондарь салайыытынан [[Аллараа Бэстээх]]хэ АЯМ тимир суолун кыһыл көмүс звенота ууруллубута.

* [[Алтынньы 7]] — [[Владимир Путин]] — 2000-2008 сылларга уонна 2012 сылтан ыла [[Арассыыйа]] бэрэсидьиэнэ, 2008-2012 сылларга премьер миниистир.

* [[Сэтинньи 9]] — [[Мохначевскай Владимир Иванович|Владимир Мохначевскай]] — Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа, [[Чороон (ВИА)|&quot;Чороон&quot; бөлөх]] мусукаана, ырыаһыта.

* [[Ахсынньы 9]] — [[Анатолий Вассерман]] — [[Арассыыйа]] суруналыыһа, политконсультант, тэлэбиидэнньэҕэ ыытыллар интеллектуальнай оонньуулар элбэх төгүллээх кыайыылаахтара.
* [[Ахсынньы 13]] — [[Апросимов Василий Васильевич|Василий Апросимов — Тускун]] — [[Саха тыйаатыра|Саха тыйаатырын]] артыыһа, суруйааччы, СӨ үтүөлээх артыыһа.
* [[Ахсынньы 15]] — сахаттан  маҥнайгы ньиэрбэ ыарыыларын билимин дуоктара [[Платонов Фёдор Алексеевич]].

== Өлбүттэр ==
* [[Шараборин Софрон Афанасьевич]] (1884-1952) - 1912 сыллааҕы Сахалар сийиэстэрин кыттыылааҕа.
* [[Олунньу 14]] — [[Проценко Николай Максимович]], Саха АССР Министрэрин Сэбиэтин бэрэсэдээтэлин солбуйааччыта.
* [[Ыам ыйын 1]] — [[Романов Петр Петрович]], Саха сирин норуот худуоһунньуга.
* [[Ыам ыйын 5]] — [[Сюльскай Сэмэн Сэмэнэбис]], хомуньуус баартыйа Саха сиринээҕи диэйэтэлэ. Кинини өлөрүү элбэх сураҕы-садьыгы күөдьүппүтэ.
* [[Балаҕан ыйын 9]] — [[Винокуров Илья Дорофеевич]] - [[Чаҕылҕан (суруйааччы)|Чаҕылҕан]], суруйааччы.
* [[Балаҕан ыйын 11]] — [[Богатырев Афанасий Данилович]] (1887 — 1952), өрүс флотун аатырбыт үлэһитэ, &quot;Лена&quot; аал капитана.

[[Категория:1952|*]]</text>
      <sha1>gvvkxcp8efhql5d68pvk41cy5cd6god</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>1998 сыл</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6626</id>
    <revision>
      <id>419362</id>
      <parentid>416245</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T00:52:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ojkhol [[1998]] сирэй аатын маннык [[1998 сыл]] уларыппыт</comment>
      <origin>416245</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13768" sha1="id77us8zunwvkhtd7571r1tyd87f71b" xml:space="preserve">{{Сыллар|1998}}

'''1998''' сыл.

== Туох буолбута ==
=== Тохсунньу ===
* [[Тохсунньу 1]] — [[Арассыыйа]]ҕа деноминация ыытыллыбыт. Саҥа биир [[солкуобай]]га 1000 урукку солкуобай тэҥнэһэр буолбут, туттууга ''копейка'' төннүбүт.
* [[Тохсунньу 12]] — [[Европа]] 19 дойдута киһини клоннааһыны боборго сөбүлэҥ түһэрсибиттэр.
* [[Тохсунньу 23]] — СГУ ректора [[Филиппов Василий Васильевич|Василий Филиппов]] Ил Түмэн Өрөспүүбүлүкэ палаататын бэрэстээтэлинэн талыллыбыт. Михаил Николаев бу дуоһунаска [[Жирков Егор Петрович|Егор Жиркову]] көрөр этэ, ол эрээри санаатын Вячеслав Штырову кытта тохсунньу 21 күнүгэр көрсүһүү кэнниттэн уларыппыта диэн көмөлөһөөччүтэ Иван Николаев кинигэтигэр суруйар. Василий Филиппов кэлин быһаарыылаах кэмҥэ Талакааҥҥа куоластааһыны тохпута, Михаил Николаев үһүс болдьоххо барыытын эмиэ туорайдаабыта.
* [[Тохсунньу 24]] — [[Штыров Вячеслав Анатольевич|Вячеслав Штыров]] туруорсуутунан 1992 сыллааҕы дуогабар хос көрүллэн, өрөспүүбүлүкэҕэ төлөнөр урукку &quot;Якуталмаз&quot; ПНО имущественнай комплексын куортамын сыаната 27 бырыһыантан 21,5 бырыһыаҥҥа түспүт. Бу төлөбүр оччотооҕуга өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн киирэр үбүн сүрүн ыстатыйата этэ. Маны таһынан, Штыров туруорсуутунан, бу кэмҥэ тэрилтэ имущественнай комплексын сыаната уонтан тахса төгүл түһэриллибитэ.
* [[Тохсунньу 25]] — [[Кууба (дойду)|Кууба]]ҕа сылдьыытын кэмигэр Рим паапата [[Иоанн Павел II]] дойдуга бэлиитикэ уларыйыахтааҕын уонна бэлиитикэ хаайыылаахтарын босхолууру модьуйбут, ону таһынан [[Америка Холбоһуктаах Штааттара|АХШ]] Куубаны изоляциялыы сатыырын сөбүлээбэтин эппит.
* [[Тохсунньу 29]] — [[Дьокуускай]]га Тиэрмин-арпагыраапыйа хамыыһыйатын (ТАХ) мунньаҕар [[Сахалыы таба суруйуу быраабылаларын аан тыла|саха тылын саҥа алпаабытын, арпагыраапыйатын]] бырайыактара дьүүлгэ турбуттар. Хамыыһыйа элбэх бэлиэтээһини, этиини киллэрбит, бырайыактары сүнньүнэн сөптөөҕүнэн аахпыт уонна 1998 сылга үлэни түмүктээн ТАХ киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕар дьүүлгэ туруорарга быһаарбыт. Ол кэнниттэн хамыыһыйа салалтата уларыйбыта, үлэ түмүктэниитэ харгыстаммыта.

=== Олунньу ===
* [[Олунньу 28]] — [[Косово сэриитэ]] саҕаламмыт.

=== Кулун тутар ===
* [[Кулун тутар 13]] — «[[АЛРОСА]]» Кэтиир сэбиэтин быһаарыытынан хампаанньа бырабылыанньатын бэрэстээтэлинэн [[Вячеслав Штыров]] талыллыбыт.

=== Муус устар ===
* [[Муус устар 24]] — [[Татаар аан дойдутааҕы кэҥгириэһэ]] Арассыыйа юстициятыгар бэлиэтэниини ааспыт.
* [[Муус устар 24]] — Сергей Кириенко РФ бырабыыталыстыбатын баһылыгынан анаммыт.

=== Ыам ыйа ===
* [[Ыам ыйын 6]] — [[Стив Джобс]] ([[Apple |Apple Inc.]]) бастакы iMac көрдөрбүт.
* [[Ыам ыйын 13]] — [[Дьакаарта|Джакарта]]ҕа (Индонезия) бөдөҥ дьалхаан кэмигэр олохтоох кытайдар маҕаһыыннарын халаабыттар, дьахталларын күүһүлээбиттэр.
* [[Ыам ыйын 28]] — &quot;Чагай-I&quot; бырайыак чэрчитинэн [[Пакистан]] бэйэтин бастакы атомнай бомбаларын дэлби тэптэрбит. Инньэ гынан [[Пакистан]] ядернай сэрии сэбин бас билэр ахсыс судаарыстыба буолбут.

=== Бэс ыйа ===
* [[Бэс ыйын 19]] — Саха дьахталларыттан бастакы гроссмейстер [[Бурнашева Александра Григорьевна|Александра Бурнашева]] [[Сүүс харахтаах дуобат|сүүс харахтаах дуобакка]] дьахталларга Арассыыйа чөмпүйүөнэ буолбут.
* [[Бэс ыйын 20]] — &quot;[[ЛОРП]]&quot; аһаҕас акционернай общество буолбута.

* [[Бэс ыйын 25]] — «[[Windows 98]]» оперционнай систиэмэ тахсыбыт.

=== От ыйа ===
* [[От ыйын 10]] — Усуйаана улууһугар үөскүү сылдьыбыт [[Власово]] бөһүөлэк учуоттан уһуллубута. 1989 с. биэрэпискэ 2087 киһи олоро сылдьыбыта бэлиэтэммит.

=== Атырдьах ыйа ===
* [[Атырдьах ыйын 4]] — [[Арассыыйа]]ҕа деноминация туһунан бэрэсидьиэн ыйааҕа тахсыбыт. Деноминация 1000:1 коэффициеннаах ыытыллыбыта, ол аата биир саҥа солкуобайга 1000 эргэ солкуобай тэҥнэһэр этэ.

* [[Атырдьах ыйын 17]] — Сергей Кириенко салайар РФ бырабыыталыстыбата дефолт (ол аата иэһин кэмигэр төлүүр кыаҕа суоҕун туһунан) биллэрбит уонна солкуобай куурсун өйүүр бэлиитикэтин тохтоппут. [[Арассыыйа]] саамай дириҥ кириисистэриттэн биирдэстэрэ саҕаламмыт. Бу төрүөтүнэн аһара улахан бүддьүөт ороскуота (Госдума сарбыйартан аккаастаммытын түмүгэр) уонна аан дойдуга ньиэп сыаната түһүүтэ, Азияҕа 1997 сыллааҕы кириисис буолбуттар.

* [[Атырдьах ыйын 20]] — [[Канаада]] Үрдүкү суута [[Квебек провинция|Квебек]] федеральнай бырабыыталыстыбаттан көҥүлэ суох Канаада састаабыттан тахсар бырааба суоҕун туһунан уураах таһаарбыт.

* [[Атырдьах ыйын 21]] — [[Оҕо уонна ийэ харыстабылын киинэ|Оҕо уонна ийэ харыстабылын киинин]] Педиатрия клиниката бастакы кырачаан пациеннары көрбүт.

=== Балаҕан ыйа ===
* [[Балаҕан ыйын 4]] — [[Стэнфорд университета|Стэнфорд университетын]] икки аспирана [[Ларри Пейдж]] уонна [[Сергей Брин]] [[Google]] хампаанньаны төрүттээбиттэр.

=== Алтынньы ===
* [[Алтынньы 15]] — [[Mail.ru]] босхо  [[E-mail|электрон почта]] сервиһэ аһыллыбыт.
* [[Алтынньы 29]] — Аан дойдуга куйаарга көппүт саамай кырдьаҕас киһи, 77 саастаах [[Джон Гленн]], орбитаҕа тахсыбыт. Ону тэҥэ Гленн — [[АХШ]]-ка бастакы астронавт (1962 сыллаахха Гагарин уонна Титов кэннилэриттэн көппүтэ).

=== Сэтинньи ===
* [[Сэтинньи 1]] — [[Европатааҕы киһи быраабын суута]] олохтоммут.
* [[Сэтинньи 3]] — «Сахаювелир» ХЭТ үлэлииригэр анаан өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбата 43 кг көмүһү уонна 1200 караат бирилийээни иэс биэрэргэ уураах таһаарбыт.
* [[Сэтинньи 20]] — Байконур космодромуттан &quot;Заря&quot; диэн ''Дойдулар ардыларынааҕы космос станциятын'' ({{lang-ru|Международная космическая станция - МКС}}) бастакы модула орбитаҕа таһаарыллыбыт. МКС билиҥҥээҥҥэ диэри үлэлиир, бырайыакка 14 дойду кыттар, 2020 сыл туругунан станцияҕа 241 космонавт сылдьыбыт. Станцияҕа уопсайа 100 миллиард евро бараммыт диэн сабаҕалааһын баар, инньэ гынан космос бырайыактарыттан саамай үрдүк сыаналаахтара буолар.

=== Ахсынньы ===
* [[Ахсынньы 28]] — Өрөспүүбүлүкэҕэ &quot;Сылгыны иитии туһунан&quot; сокуон (О табунном коневодстве, З N 55-II) ылыныллыбыт.

== Төрөөбүттэр ==

== Өлбүттэр ==
* [[Петров Афанасий Прокопьевич]], РСФСР уонна Саха АССР норуот артыыһа.

* [[Кулун тутар 15]] — [[Бенджамин Спок]] (1903 төр.), аан дойдуга биллибит педиатр быраас, кыра оҕону көрүүгэ кинигэлэр ааптардара.

* [[Ыам ыйын 14]] — [[Фрэнк Синатра]] (1915 с.т.), АХШ ырыаһыта, артыыс уонна шоумен.

* [[Бэс ыйын 26]] — [[Алексей Спиридонович Бродников|Алексей Бродников]] (26.02.1917 төр.) — бэйиэт, прозаик, СӨ оскуолаларын үтүөлээх учуутала, Аҕа дойду Улуу сэрии кыттыылааҕа. 1965 сылтан [[ССРС]] Суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ.

* [[Атырдьах ыйын 11]] — [[Дьячковскай Николай Демьянович|Николай Дьячковскай]] — саха тылын дорҕоонун тутулун дириҥник чинчийбит тыл үөрэҕин дуоктара, профессор, РФ үөрэҕириитин туйгуна, Саха Өрөспүүбүлүкэтин билимин үтүөлээх үлэһитэ.

* [[Атырдьах ыйын 21]] — [[Чертов Юрий Алексеевич]] - нуучча суруйааччыта. СӨ култууратын үтүөлээх диэйэтэлэ.

* [[Балаҕан ыйын 6]] — [[Куросава Акира|Акира Куросава]] — [[Дьоппуон]] киинэ режиссера.

* [[Алтынньы 6]] — [[Колбунов Владимир Акимович]], Советскай Союз Геройа.
* [[Алтынньы 12]] — [[Александр Самсонов - Айыы Уола|Александр Иннокентьевич Самсонов — Айыы Уола]] (7.1.1978 — 12.10.1998) — саха эстрадатын ырыаһыта
* [[Сэтинньи 10]] — [[Охлопкова Александра Федоровна|Александра Охлопкова]] — сэбиэскэй кэмнээҕи хомуньуус баартыйа диэйэтэлэ, ССРС Үрдүкү сэбиэтин дьокутаата, Саха АССР үөрэҕин миниистирин солбуйааччы (1969-1985).

* [[Алтынньы 6]] — [[Колбунов Владимир Акимович|Владимир Колбунов]] — cэрии иннинэ [[Ааллаах Үүн]] бириискэлэригэр, [[Хаҥалас]] шахтатыгар үлэлээбит Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа.

* [[Сэтинньи 22]] — [[Кындыл|Иван Гоголев — Кындыл]] — саха норуодунай бэйиэтэ, драматург, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ (1957). Кини аатын Бүлүү народнай тыйаатыра уонна [[Чочу]] орто оскуолата сүгэллэр.

* [[Ахсынньы 20]] — сэр [[Алан Ходжкин]] (1914 төр.), Британия нейрофизиолога уонна биофизигэ, [[Нобель бириэмийэтэ|Нобель физиологияҕа уонна мэдиссиинэҕэ бириэмийэтин]] лауреата (1963).

[[Категория:1998|*]]</text>
      <sha1>id77us8zunwvkhtd7571r1tyd87f71b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2003 сыл</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6665</id>
    <revision>
      <id>419352</id>
      <parentid>416670</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T00:49:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ojkhol [[2003]] сирэй аатын маннык [[2003 сыл]] уларыппыт</comment>
      <origin>416670</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16466" sha1="s2pnqcdgi9mzx8po4g0tnp5hrd8lqwx" xml:space="preserve">{{Сыллар|2003}}

'''2003''' сыл.

== Туох буолбута ==
=== Тохсунньу ===
* [[Тохсунньу 6]] — СӨ вице-бэрэсидьиэнин 7-ВП нүөмэрдээх дьаһала тахсыбыт: «Бар-дьоҥҥо туһалаах омук литэрэтиирэтин таһаарыы туһунан».
* [[Тохсунньу 17]] — СӨ «О родовой, родоплеменной кочевой общине коренных малочисленных народов Севера» сокуона ылыныллыбыт (бу сыл сэтинньи 20 күнүттэн олоххо киирбит, 2007 с. олунньу 14 уларытыллыбыт).

=== Олунньу ===
* [[Олунньу 1]] — «Колумбия» космическай хараабыл дэлби тэбиллибит; сэттэ киһи өлбүт.
* [[Олунньу 15]] — [[Ираак]] сэриитин утары бырачыастар аан дойду 600-тэн тахса куоратыгар буолбуттар. Бырачыастарга 8-30 мөлүйүөн киһи кыттыбыт диэн сабаҕалыыллар, онон бу демонстрация аан дойду устуоруйатыгар саамай улаханынан ааҕыллар.

=== Кулун тутар ===
* [[Кулун тутар 12]] — [[ВОЗ]] ыарахан респираторнай синдром ({{lang-ru|ТОРС — тяжелый острый респираторный синдром}}) диэн ааттммыт сыстыганнаах ыарыы туруутун туһунан сэрэтии таһаарбыт.
* [[Кулун тутар 19]] — ЭХШ бэрэсидьиэнэ [[Джордж Буш]] [[Ираак]] баһылыгар [[Саддам Хусейн]]ҥа ултумаатым туруорбут, бу күнтэн ыла сэрии саҕаламмыт диэххэ сөп. [[Британия]], [[Япония]], [[Турция]] уонна [[Австралия]] салалталара өйөөбүттэр, [[Франция]], [[Кытай]] уонна [[Канаада]] утарбыттар.
* [[Кулун тутар 20]] — АХШ, Британия, Австралия уонна Польша Холбоһуктаах сэриилэрэ [[Ираак]]ка саба түспүттэр.

=== Муус устар 7 ===
* [[Муус устар 7]] — [[АХШ]] сэриилэрэ [[Багдад]] куораты ылбыттар.
* Муус устар 7 — Бүлүү [[Сыдыбыл (Бүлүү улууһа)|Сыдыбылыгар]] оскуола умайыытыгар 22 оҕо уокка былдьаммыт. Ол оҕолортон сэттэтэ — алта кыыс, биир уол — улахан кылаас оҕолоро, кыра оҕолору быыһыы сылдьан өлбүттэр.
* [[Муус устар 28]] — [[ITunes Store]] аһыллыбыт, Apple хампаанньа онлайн-маҕаһыына.

=== Ыам ыйа ===
* [[Ыам ыйын 1]] — [[Монголия]]ҕа сири приватизациялааһын саҕаламмыт. Хас биирдии куоракка олорор ыал босхо 0,07 га сири ылыахтааҕын туһунан сокуон тахсыбыт.

=== Бэс ыйа ===
* [[Бэс ыйын 10]] — Spirit марсоход көтүтүллүбүт, NASA [[Хатааһын чолбон|Хатааһын Чолбонун]] (Марсы) үөрэтэр чинчийиитэ саҕаламмыт.
* [[Бэс ыйын 18]] — [[Бүлүү улууһа|Бүлүү улууһун]] өрөгөйүн ырыата бигэргэтиллибит.
* [[Бэс ыйын 20]] — Бикипиэдьийэ, Бикитиэкэ, Биики Домох курдук элбэх туһунан бырайыактары үбүлүүр Викимедиа Пуондата тэриллибитэ. Тэрийээччи — Бикипиэдьийэни олохтообут [[Дьимми Уэйлс]].

=== От ыйа ===
* [[От ыйын 10]] — СӨ Төрүт сокуонун 55-с (дьокутааттар биир мандааттаах уонна өрөспүүбүлүкэ уокуругуттан талыллалларын туһунан), 62-с (сокуону уларытарга көҕүлээһин туһунан), 93-с ыстатыйаларыгар уларытыылар киирбиттэр.

=== Атырдьах ыйа ===
* [[Атырдьах ыйын 11]] — [[Афганистаан|Афганистааҥҥа]] аан дойду эйэни олохтуур сэриилэрин [[Хоту Атлантик Үлэх Тэрилтэтэ|НАТО]] салайар буолбут.

=== Балаҕан ыйа ===
* [[Балаҕан ыйын 14]] — [[Эстония]] олохтоохторо референдумҥа Европа Сойууһугар киирэргэ куоластаабыттар.

* [[Балаҕан ыйын 21]] — [[Юпитер]]ы чинчийбит [[Галилео (хараабыл)|Галилео]] хараабыл үлэтин тохтоппут.

* [[Балаҕан ыйын 26]] — Википедия иннинээҕи Нупедия үлэтэ тохтотуллубут

=== Алтынньы ===
* [[Алтынньы 7]] — [[АХШ]]-га [[Калифорния]] штаатын күбүрүнээтэринэн киинэ артыыһа [[Арнольд Шварценеггер]] талыллыбыт.

* Алтынньы 15 — Ильхам Алиев Азербайджан аҕа баһылыга буолбут.
* [[Алтынньы 15]] — [[Кытай]] «Шэньчжоу 5» диэн бастакы пилоттаах космос аалын көтүппүт, космонавт (тайконавт) — Ян Ливэй. Инньэ гынан Кытай бэйэтэ дьону космоска таһаарар кыахтаах үһүс дойду буолбут.
* [[Алтынньы 17]] — [[Тайвань|Тайбааҥҥа]] ''[[Тайпэй 101]]'' диэн 101 мэндиэмэннээх, 509,2 м үрдүктээх небоскреб тутуллубут. 2010 сыллаахха [[Дубай]]га ''[[Бурдж Халифа]]'' тутуллуор диэри ''Тайпэй 101'' аан дойдуга саамай үрдүк дьиэ
* [[Алтынньы 20]] — &quot;[[Слоун Улуу Эркинэ]]&quot; диэн миллиард [[сырдык сыла]] усталаах галактикалар бөлөхтөрүн булбуттар. Билиҥҥи кэмҥэ бу Куйаарга ордук улахан структура.
* [[Алтынньы 24]] — Тыас түргэнин куоһарар пассажирскай көтөр аал ''[[Конкорд]]'' бүтэһик рейсин оҥорбут.
* [[Алтынньы 29]] — Аҕа уонна уол [[Рерих|Рерихтар]] хартыыналарын быыстапката СӨ Комдрагметын быыстапкалыыр саалатыгар аһыллыбыт.

=== Сэтинньи ===

* сэтинньи — Грузияҕа «розалар өрөбөлүүссүйэлэрэ» буолбут. Э. А. Шеварднадзе отставкаҕа барбыт.

* [[Сэтинньи 7]] — Александр Шмонов диэн силиэсэр демонстрация кэмигэр [[Горбачёв Михаил Сергеевич|Михаил Горбачёву]] ытан өлөрө сатаабыт.
* [[Сэтинньи 12]] — [[Кытай]]га Shanghai Transrapid диэн магнитка дайар (''маглев'') пассажир пуойаһа аан дойду түргэн рекордун олохтообут — 501 км/час (311 миля/час).

* [[Сэтинньи 23]] — «Роза өрөбөлүүссүйэтэ»: [[Грузия]] бэрэсидьиэнэ [[Эдуард Шеварднадзе]] дуоһунаһыттан барбыт.
* [[Сэтинньи 26]] — &quot;[[Сахабилиибанк]]&quot; лиссиэнсийэтэ ууратыллыбыт.

=== Ахсынньы ===
* [[Ахсынньы 3]] — [[Сахакредитбанк]] лиссиэнсийэтэ ууратыллыбыт. Дьокуускайга Ленин проспегар тутуллубут 12 этээстээх офиһын өрөспүүбүлүкэ ылбыт.
* [[Ахсынньы 7]] — Арассыыйаҕа [[Дуума]] 4-с ыҥыырыытын быыбара буолбут.
* [[Ахсынньы 13]] — Тикрит куорат ([[Ираак]]) аттыгар [[Саддам Хусейн]] тутуллубут.

== Төрөөбүттэр ==

== Өлбүттэр ==
* [[Иванова-Сидоркевич Ольга Петровна]] (23.11.1932—2003) — саха биллиилээх ырыаһыта, ырыа айааччыта.
* [[Караканов Прокопий Иосифович]] (1936—2003)— суруналыыс, Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын үтүөлээх үлэһитэ
* [[От ыйын 15]] — [[Гаврильева Римма Семеновна]] (06.05.1941—15.07.2003) — история билимин кандидата.
* [[Ахсынньы 22]] — [[Прокопьев Юрий Николаевич]], партия уонна ил диэйэтэлэ. 1982 - 1991 сыллардаахха ССКП Саха обкомын бастакы сэкрэтээрэ.
* [[Тохсунньу 6]] — Олег Макаров, космонавт.
* [[Тохсунньу 26]] — Валерий Брумель, советский легкоатлет (прыжки в высоту), заслуженный мастер спорта.
* [[Кулун тутар 9]] — [[Кистенев Сергей Павлович]] (06.01.1949—09.03.2003) — история билимин кандидата.
* Кулун тутар 9 — [[Ковлеков Семен Ипатьевич]] (20.09.1930—09.03.2003) - история билимин кандидата, доцент
* Кулун тутар 10 — Марина Ладынина, киноактриса, народная артистка СССР.
* Кулун тутар 12 — Зоран Джинджич, премьер-министр Сербии
* Кулун тутар 21 — Гедеон (Докукин), митрополит Русской православной церкви
* [[Кулун тутар 29]] — [[Спиридонов Иван Григорьевич]] (10.02.1930—29.03.2003) — литературовед, литератураны ырытааччы, филология билимин кандидата,
* Кулун тутар 30 — Валентин Павлов, последний премьер-министр СССР
* Муус устар 21 — Нина Симон, джазовая вокалистка, «жрица соула»
* Ыам ыйын 16 — Марк Хум Маккормак, основатель и президент Международной группы управления.
* Ыам ыйын 21 — Александро де Томазо, аргентинский автоконструктор и гонщик Формулы-1 в 1957—1959 гг.
* [[Ыам ыйын 27]] — [[Кладкин Василий Михайлович]] (10.01.1931—27.05.2003) — Социалистическай Үлэ Геройа.
* Ыам ыйын 28 — Илья Пригожин, бельгийский учёный, лауреат Нобелевской премии по химии 1977 года.
* Бэс ыйын 3 — Тамара Храмова, финская певица русского происхождения.
* Бэс ыйын 13 — Николай фон Крейтор, социолог, политолог, журналист.
* [[От ыйын 27]] — [[Лиханов Владимир Иванович]] — (27.07.1948—27.07.2003) — филология билимин кандидата.
* От ыйын 3 — Юрий Щекочихин, журналист, депутат Государственной Думы.
* От ыйын 12 — Евгений Алексеевич Торчинов (р. 1956), российский учёный-религиовед.
* [[От ыйын 15]] — [[Гаврильева Римма Семеновна|Римма Гаврильева]] (06.05.1941 төр.) — биллиилээх искусствовед, саха таҥаһын чинчийээччи, устуоруйа билимин хандьыдаата.
* [[От ыйын 27]] — [[Лиханов Владимир Иванович|Владимир Лиханов]] (27.07.1948 төр.) — филология билимин хандьыдаата, саха тылын лексикографиятын уонна лексикологиятын чинчийбит учуонай.
* [[Атырдьах ыйын 2]] — [[Голованов Владимир Семенович|Владимир Голованов]] (1938 с. Саха АССР Батамай сэлиэнньэтигэр төр.), сэбиэскэй штангист, Олимпиада чөмпүйүөнэ (Токио, 1964).

* [[Балаҕан ыйын 5]] — [[Кир Булычёв]], фантаст суруйааччы (дьиҥнээх аата Игорь Всеволодович Можейко; 1934 төр.).
* [[Балаҕан ыйын 8]] — [[Лени Рифеншталь]], ньиэмэс кинорежиссёра.
* [[Балаҕан ыйын 25]] — Сенкевич Юрий Александрович, «Клуб Путешественников» программа ыытааччыта.
* [[Алтынньы 13]] — Бертрам Брокхауз, Кнаада физигэ, лауреат Нобелевской премии по физике в 1994 г. «за создание нейтронной спектроскопии» (совместно с Клиффордом Шаллом).
* [[Алтынньы 26]] — Элем Климов, Арассыыйа кинорежиссёра.
* [[Алтынньы 26]] — Леонид Филатов, артыыс, режиссёр, бэйиэт.
* [[Сэтинньи 2]]  — Лев Горлицкай, бронетехника конструктора.
* [[Сэтинньи 3]] — [[Доосо|Иван Федосеев - Доосо]] — саха түмэт диэйэтэлэ, бэйиэт, прозаик, тылбаасчыт, литэрэтиирэ критигэ, [[ССРС]] суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ (1964). 1965-1992 сылларга [[Хотугу сулус (сурунаал)|«Хотугу сулус»]] уонна «Полярная звезда» сурунааллар холбоммут эрэдээксийэлэрин эппиэттиир сэкиритээрэ.
* [[Сэтинньи 3]] — [[Расул Гамзатов]], [[Аваардар|авар]] бэйиэтэ, суруйааччы, публицист, бэлиитикэ диэйэтэлэ.
* [[Сэтинньи 24]] — [[Сафронов Михаил Григорьевич|Михаил Сафронов]] — ветеринария билимин дуоктара, профессор. Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын чинчийэр институт дириэктэрэ (1960—1988).
* [[Сэтинньи 24]] — [[Азизов Сайфутдин|Сайфутдин Азизов]] — [[Кытай]] судаарыстыбаннай уонна политическай диэйэтэлэ. [[КНР]] [[Синдьээҥ|Синьцзян-Уйгур автономнай оройуонун]] бастакы бэрэстээтэлэ.
* [[Ахсынньы 12]] — [[Гейдар Алиев]], Азербайджан бэрэсидьиэнэ
* [[Ахсынньы 22]] — [[Прокопьев Юрий Николаевич|Юрий Прокопьев]] (14.07.1932 төр.) — 1982-1991 сылларга [[Саха АССР]]-ы салайбыт ССКП Саха сиринээҕи обкуомун бастакы сэкиритээрэ, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, судаарыстыба уонна уопсастыба диэйэтэлэ, филология билимин хандьыдаата.


[[Категория:2003|*]]</text>
      <sha1>s2pnqcdgi9mzx8po4g0tnp5hrd8lqwx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2005 сыл</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6667</id>
    <revision>
      <id>419354</id>
      <parentid>418253</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T00:49:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ojkhol [[2005]] сирэй аатын маннык [[2005 сыл]] уларыппыт</comment>
      <origin>418253</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12223" sha1="q9woym0yw79onimwzvzh4sy9hhkrhpr" xml:space="preserve">{{Сыллар|2005}}

'''2005''' сыл.

== Туох буолбута ==
=== Тохсунньу ===
* [[Тохсунньу 14]] — «Гюйгенс» диэн Европа космоска агентствотын зонда [[Сатурн]] аргыһыгар Титаҥҥа сымнаҕастык түспүт. Бүгүҥҥү (2021 сыл) туругунан бу Тас [[Күн систиэмэтэ|Күн систиэмэтигэр]] соҕотох сымнаҕас түһүү.
=== Олунньу ===
* [[Олунньу 14]] — [[YouTube]] видеохостинг төрүттэммит.
* [[Олунньу 16]] — Арассыыйа ратификациялаабытын кэнниттэн [[Киото боротокуола]] олоххо киирбит. Бу сайдыылаах уонна сайдан эрэр экономикалаах дойдулар парниковай эффеги оҥорор гаастары таһаарыыны кыччаталларын эбэтэр улаатыннарбаттарын мэктиэлиир докумуон.
* [[Олунньу 16]] — [[Бүлүү улууһун гербэтэ|Бүлүү улууһун дьаралыга]] бигэргэммит.
* [[Олунньу 20]] — [[Испания]] бастакынан референдум ыытан [[Европа Сойууһа|Европа Сойууһун]] конституциятын бигэргэппит.

=== Кулун тутар ===
* [[Кулун тутар 2]] — [[Үөһээ Бүлүү улууһун гербэтэ|Үөһээ Бүлүү улууһун дьаралыга]] бигэргэммит.
* [[Кулун тутар 24]] — в [[Бишкек]]кэ буолбут хамсааһыннар түмүктэригэр [[Кыргыстаан]] бэрэсидьиэнэ Аскар Акаев былаастан туоратыллыбыт.

=== Муус устар ===
* [[Муус устар 6]] — куурдар басханнара Джалал Талабани [[Ираак]] бэрэсидьиэнэ буолбут (бастакы омугунан арааб буолбатах бэрэсидьиэн, 2014 сыллаахха диэри бу солоҕо олорбута); нөҥүө күнүгэр премьер-миниистиринэн арааб-[[шииттэр|шиит]] Ибрагим аль-Джаафари анаммыта.
* [[Муус устар 11]] — ССРС норуодунай учуутала [[Алексеев Михаил Андреевич|Михаил Алексеев]] аата  төрөөбүт дойдутугар, Бүлүү улууһун Илбэҥэтигэр, Баппаҕаайы орто оскуолатыгар иҥэриллибитэ.
* [[Муус устар 17]] — Таймыырдааҕы Дулгаан-Ненец уонна Эбэҥки автономиялаах уокуруктара [[Красноярскай кыраай]]га холбоһоллорун туһунан референдум ыытыллыбыт. Бу түмүгүнэн уокуруктар федерация таһымыттан муниципальнай оройуон таһымыгар түспүттэрэ.
* [[Муус устар 23]] — [[YouTube]] бастакы видеотун сиэрбиһи оҥорооччулартан биирдэстэрэ Джавед Карим укпут («Мин зоопаркаҕа» диэн ааттааҕа).

=== Ыам ыйа ===
* [[Ыам ыйын 12]] — Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыыталыстыбатын № 270 уурааҕынан Өрөспүүбүлүкэ мэҥэлэрин испииһэгэ бигэргэммит. Онно 187 эбийиэк киирбит: мэҥэлэр — 83, куорат скульптууралара — 28, устуоруйа уонна архитектура мэҥэ дьиэлэрэ — 76
* [[Ыам ыйын 13]] — [[Узбекистан]] Андижан куоратыгар сэбилэниилээх өрө турууну хам баттааһыҥҥа тыһыынчаҕа тиийэр киһи өлбүт. Өрө туруу төрүөтүнэн куорат 23 урбаанньытын экстремизмҥа буруйдаан хаайыы буолбут.
* [[Ыам ыйын 18]] — Космоска көтө сылдьар «[[Хаббл, телескоп|Хаббл]]» телескоп иккис хаартыската [[Плутон]] эбии икки аргыстааҕын бигэргэппит: Никта уонна Гидра.
* [[Ыам ыйын 19]] — Арассыыйа 44 регионугар уҥа урууллаах массыыналары дойдуга киллэрэри бобууну утаран маассабай бырачыастар буолбуттар.
* Ыам ыйын 19 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин бэрэстээтэлинэн [[Тимофеев Ньургун Семенович|Ньургун Тимофеев]] талыллыбыт.

=== Бэс ыйа ===
* [[Бэс ыйын 2]] — [[МТС]] хампаанньа Саха Сиригэр үлэлиирин туһунан биллэрбит, атыылыыр офиһын аспыт.
* [[бэс ыйын 14]] — Аан дойдуга Донор күнэ аан бастаан бэлиэтэммит. 2005 сыллаахха Доруобуйа харыстабылын Аан дойдутааҕы Ассамблеята хас сыл аайы бэс ыйын 14 күнүгэр хаан туттарааччылар күннэрин бэлиэтииргэ уураахтаабыта.
* [[Бэс ыйын 27]] — Арассыыйа минюһугар «Бүтүн Арассыыйатааҕы мас-рестлинг федерацията» бэлиэтэммит.

=== От ыйа ===
* [[От ыйын 28]] — [[Хотугу Ирландия]]ҕа ''Ирландия Өрөспүүбүлүкэтин Аармыйата'' [[Улуу Британия|Британия]] былааһын утары 30 сыллаах охсуһуутун тохтоторун туһунан ыҥырыы таһаарбыт.

=== Атырдьах ыйа ===
* [[Атырдьах ыйын 19]] — [[Арассыыйа]] уонна [[Кытай]] аан бастаан бииргэ ыытыллыбыт байыаннай үөрэнии-эрчиллиилэрэ саҕаламмыт.

=== Алтынньы ===
* [[Алтынньы 5]] — Дьокуускайга [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин учууталларын уонна педагогика уопсастыбаннаһын XI сийиэһэ]] аһыллыбыт.
* [[Алтынньы 8]] — [[Пакистан|Пакистаҥҥа]] Азад Кашмир эрэгийиэнигэр 7.6 магнитудалаах сир хамсааһына буолбут. 100 тыһыынчаҕа тиийэ киһи өлбүт, 69 000–75 266 киһи бааһырбыт, 4 мөлүйүөн киһи дьиэтэ-уота суох хаалбыт.
* [[Алтынньы 12]] — [[Ил Түмэн]] уурааҕынан [[Өлөөн улууһа]] [[Эбэҥкилэр|эбэҥки]] национальнай улууһун стаатуһун ылбыт.
* [[Алтынньы 20]] — СӨ бырабыыталыстыбатын 562№ уурааҕынан «СӨ тырааныспарын комплекса 2005—2010 сылларга сайдыыта уонна 2015 сылга дылы сүрүн туһаайыылара» диэн судаарыстыбаннай тустаах бырагыраама ылыныллыбыт.
* [[Алтынньы 23]] — Кэрээк автономиялаах уокуруга уонна Камчаатка уобалаһа холбоһоллорун туһунан референдум буолбут. Корякия дьоно үгүстэрэ төһө да сөбүлээбэтэллэр, куоластаабыт дьон баһыйар өттө холбоһуу диэки буолбут. Инньэ гынан 2007 сыл от ыйын 1 күнүгэр [[Камчатка кыраайа]] диэн саҥа эрэгийиэн үөскээбитэ.

=== Сэтинньи ===
* [[Сэтинньи 1]] — [[Биики Сонун]] нууччалыы салаата аһыллыбыт.

=== Ахсынньы ===
* [[Ахсынньы 1]] — [[Пермь уобалаһа]] уонна [[Коми-Пермяк автономиялаах уокуруга]] холбоһон [[Пермь кыраайа]] буолбуттар.
* [[Ахсынньы 2]] — «О защите государственной собственности в алмазно-бриллиантовом комплексе Республики Саха (Якутия)» диэн боротокуолга илии баттаммыт. Бу дөкүмүөҥҥэ [[АЛРОСА]]ны федерализциялааһын механизма бигэргэтиллибит. Боротокуол чэрчитинэн федеральнай киин АЛРОСА хампаанньа 50% +1 акциятын бас билбитэ. Кэлин [[2013]] сыллаахха Росимущество уонна [[Саха Өрөспүүбүлүкэтэ]] аахсыйаларын 7-лии бырыһыанын кэтэх бас билиигэ атыылаабыттара.

== Төрөөбүттэр ==

== Өлбүттэр ==
* [[Бережнов-Енжов Иннокентий Федорович |Иннокентий Федорович Бережнов]], Саха АССР норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ
* [[Филиппов Степан Егорович]] (1936—2005) — Социалистыы Үлэ Дьоруойа.

* [[Муус устар 2]] — [[Иоанн Павел II]] — [[Польша]]ттан төрүттээх Рим паапата.
* [[Муус устар 5]] — [[Сол Беллоу]] (төрүүрүгэр Соломон Белоус; 1915 төр.), АХШ суруйааччыта, Нобель бириэмиэйтин лауреата (1976).

* [[Бэс ыйын 25]] — [[Суорун Омоллоон |Суорун Омоллоон (Дмитрий Кононович Сивцев)]] (14.09.1906—25.06.2005) — Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай суруйааччыта

* [[Атырдьах ыйын 7]] — [[Евдокимов Михаил Сергеевич|Михаил Евдокимов]], биллэр сатирик артыыс, [[Алтаай кыраайа|Алтаай кыраайын]] күбүрүнээтэрэ, массыына саахалыгар түбэһэн өлбүт.

* [[Алтынньы 4]] — [[Бессонов Георгий Евдокимович]], биллиилээх педагог, Социалистыы Үлэ Дьоруойа.
* [[Алтынньы 20]] — [[Степанов Тимофей Андреевич|Тимофей Степанов]] — [[Саха живописецтара|саха живописеһа]], саха норуодунай худуоһунньуга, реставратор, Арассыыйа худуоһунньуктарын Сойууһун чилиэнэ.

* [[Сэтинньи 9]] — [[Потапов Иннокентий Афанасьевич]] (07.07.1932—09.11.2005) — худуоһунньук, искусствоведение билимин кандидата
* [[Сэтинньи 11]] — [[Питер Друкер]] (1909 төр.), АХШ экэнэмииһэ, мэнидьимиэн(менеджмент) аныгы түөрүйэтин аҕата.

* [[Ахсынньы 13]] — [[Чусовской Александр Николаевич|Александр Чусовской]] — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Саха АССР үөрэҕириитин миниистирин солбуйааччыта (1954—1962), Саха АССР үтүөлээх учуутала, Саха АССР култууратын үтүөлээх үлэһитэ. Кини аата Ньурбатааҕы техническэй лицейгэ иҥэриллибитэ.


[[Категория:2005|*]]</text>
      <sha1>q9woym0yw79onimwzvzh4sy9hhkrhpr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2006 сыл</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6668</id>
    <revision>
      <id>419356</id>
      <parentid>418254</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T00:50:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ojkhol [[2006]] сирэй аатын маннык [[2006 сыл]] уларыппыт</comment>
      <origin>418254</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27601" sha1="nabs2ssxzqmoflp9dgmwtn9799f8fpw" xml:space="preserve">{{Сыллар|2006}}

'''2006''' сыл.

== Туох буолбута ==
АЛРОСА баайын-дуолун түҥэттиигэ быһаарыылаах сыл.
19.8 т көмүс хостоммут (былрыыҥҥытыааҕар 6 быр үрдүк)
11.6 мөл туонна таас чох хостоммут (4 быр үрдүк)
&quot;2007-2011 сылларга нэһилиэнньэлээх пууннары гаастааһын&quot; программа ылыныллыбыт
15 алмааһы кырыылыыр собуот үлэлээбит
577 мөл. солк. ювелирнай оҥоһук оҥоруллан тахсыбыт
1,5 тыһ. турист кэлэ сылдьыбыт
354 цифровой АТС баар буолбут, спутник сибээһин сирдээҕи станциятын ахсаана 181-гэ тиийбит
326 оскуола интэриниэт ситимигэр холбоммут
Суотабай сибээс абоненнарын ахсаан сыл бүтүүтгэр 450 тыһ. буолбут. Суотабай сибээс 12 улууска киирбит.

Амыр уоблаһыгар Саха сирин бас билэр сопхуоһа үлэлиир, 1500 гааҕа соя үүннэрэн Хаптаҕайдааҕы комбикорм оҥорор собуоту хааччыйар эбит.

Сахалииҥҥа саха сылгытын иитэн саҕалаабыттар. 

285,5 тыһ. кв. м олорор дьиэ килэриллибит.

15 саҥа оскуола үлэҕэ киирбит. 

СГУ 50 сыллаах үбүлүөйэ бэлиэтэммит. Университет иһинэн 8 институт, 9 факультет, 132 хаапыдыра үлэлиирэ этиллибит. Ону таһынан 2 чинчийэр институт, бибилэтиэкэ, 19 чинчийэр лаборатория бааллар эбит. 2 филиал Мииринэйгэ уонна Нүөрүҥгүрүгэ үлэлииллэр. 140 билим дуоктара. 600 хандьыдаат. 4 докторскай уонна 4 хандьыдаат диссертационнай сэбиэтэ. ыам ыйын 22 к. Москубаҕа МГУ билим кэмпириэнсийэтэ тэриллибит. Алтынньыга - үбүлүөй түмүктүүр тэрээһиннэрэ&lt;ref&gt;{{Кинигэ|автор=сост. В.С. Доллонов, А.И. Лукинов, И.А. Спиридонова|заглавие=Республика Саха: год 2006|место=Якутск|издательство=Бичик|год=2007|isbn=978-57696-2652-4|страниц=224|тираж=5000|страницы=5-68}}&lt;/ref&gt;.

=== Тохсунньу ===
* Тохсунньу  - 2002 сыллаахтан ыытыллар реформа түмүгэр Саха сирэ олохтоох бэйэни салайаныыга киирбит.
* [[Тохсунньу 6]] — Арассыыйа бэрэсидьиэнэ Дьокуускайга кэлэ сылдьыбыт. Тыл этиитигэр ньиэп-гаас хостууру сайыннарыыга ордук болҕомто уурбут. Өрөспүүбүлүкэ бэрэсидьиэнэ Штыров хотугу биэнсиэйлэр тустарынан боппуруоһу көтөхпүт. Путиҥҥа кэнсиэр көрдөрбүттэр, Уус-уран түмэлгэ сырытыннарбыттар. Преображение хаапыдыралаах собуоругар Ороһооспо сиэригэр-туомугар сылдьыбыт.
** [[Арассыыйа]] бэрэсидьиэнэ [[Путин Владимир Владимирович|Владимир Путин]] [[Дьокуускай]]га [[Национальнай уус-уран түмэл|Национальнай уус-уран түмэлгэ]] сылдьан суруналыыстары кытта кэпсэтиитигэр &quot;[[сахалар]] култуураҕытын өрө тута сылдьаргытын үөрэ көрдүм&quot; диэбит.
* [[Тохсунньу 7]] — Бэрэсидьиэн дьуолкатыгар 700 оҕо сылдьыбыт. Хас биирдиилэригэр бэрэсидьиэн аатыттан 20 тыһ. солкуобай бэлэхтэммит.
* [[Тохсунньу 8]] — [[Амма улууһа|Аммаҕа]] улуус саҥа балыыһата аһыллыбыт. Икки мэндиэмэннээх балыыһа 50 сытар миэстэлээх эбит.
* [[Тохсунньу 16]] — Эллен Джонсон-Серлиф [[Либерия]] бэрэсидьиэнин солотугар киирбит. Африкаҕа дойдуну баһылаабыт бастакы дьахтар буолбут.
* [[Тохсунньу 17]] — [[Санкт-Петербург]]а Эрмитаж тыйаатырыгар «Саха сирин виртуозтара» кырыымпаһыттар бөлөхтөрө кэнсиэртээбит. Бу иннинэ мусукаан оҕолор Судаарыстыбаннай академическай капеллаҕа, ортопедия уонна травматология үнүстүүтүн кырачаан пациеннарыгар, «Зазеркалье» тыйаатырга кэнсиэртээн истээччилэр биһирэбиллэрин ылбыттар.
* [[Тохсунньу 22]] — [[Боливия]] бэрэсидьиэнинэн [[Эво Моралес]] буолбут. Кини [[Соҕуруу Америка]]ҕа бастакы олохтоох индеец бэрэсидьиэн.

** Саха сирин дьахталларын V спартакиадата буолбут. 22 улуустан 600 спортсмен кыттыбыт.
** Бүлүү куоратыгар Гаврил Чиряев аатынан оскуола саҥа дьиэтэ аһыллыбыт.
** Өрөспүүбүлүкэҕэ Амма Аччыгыйын 100 сааһын бэлиэтээбиттэр.

* Росавтодор &quot;Халыма&quot; суолу тутуу уонна сөргүтүү программатын бигэргэппит: онно Дьокуускайтан Магадааҥҥа диэри &quot;сквозной проезд&quot; 2008 тохсунньу 1 к. диэри оҥоһуллуохтаах дэммит.

=== Олунньу ===
* [[Олунньу 17]] — &quot;Этигэн хомус&quot; муусука бириэмийэтэ сэттистээн туттарыллыбыт. Уһулуччулаах толорооччу номинацияҕа Саина кыайбыт, эр дьоҥҥо [[Бурнашев Анатолий Аркадьевич|Анатолий Бурнашев]] буолбут.
* [[Олунньу 23]] — Саха тыйаатырыгар олоҥхо презентацията буолбут.
* [[Олунньу 26]] — Кыһыҥҥы XX Олимпиада Туриҥҥа түмүктэммит.
* [[Олунньу 27]] — [[Саха сирин дьахталларын XII сийиэһэ]] саҕаламмыт. 500 дэлэгээт кыттыбыт. Өрөспүүбүлүкэҕэ 500-тэн тахса дьахтар тэрилтэтэ баар, 332 нэһилиэккэ женсовет баар диэн буолбут, 138 дьахтар түмсүүтэ (кулууба) баар эбит.

=== Кулун тутар ===
* Кулун тутар - СӨ муниципальнай тэриллиилэрин бастакы сийиэһэ буолбут. 579 дэлэгээт кыттыбыт. Муниципальнай тэриллиилэр Сүбэлэрэ талыллыбыт,  Устаап бигэргэтиллибит, Сүбэ салайааччытынан Мииринэй баһылыга Анатолий Попов буолбут.
* [[Кулун тутар 3]] — [[Саха сирин дьахталларын XII сийиэһэ]]: пленарнай мунньах. Сийиэс сабыллыбыт. СӨ Дьоруой ийэтэ ытык ааты иҥэрэр туһунан быһаарыныы ылыныллыбыт. Саха сирин олохтоохторугар туһаайыы ылыныллыбыт.  

* [[Кулун тутар 5]] — [[Ханты-Мансийскай]]га буолбут буоксаҕа Арассыыйа чөмпүйэнээтигэр 51 киилэҕэ [[Балакшин Георгий Русланович|Георгий Балакшин]] чөмпүйүөн буолбут. [[Поскачин Афанасий Дмитриевич|Афанасий Поскачин]] (57 кг) үрүҥ көмүс мэтээли ылбыт.
* [[Кулун тутар 21]] — [[Twitter]] [[түмэт-ситим]] олохтоммут.

* [[Томскай (куорат)|Томскай]]га буолбут мунньахха Путин &quot;Илин Сибиир - Чуумпу далай&quot; нефтепроводу Байкаал хоту өттүнэн ыытарга дьаһайбыт.

=== Муус устар ===
* [[Муус устар 3]] — Өрөспүүбүлүкэҕэ [[Ыччат Түмэнэ]] олохтоммут.
* [[Муус устар 4]]-[[муус устар 6|6]] күннэрэ — Дьокуускайга тулаайах уонна доруобуйаларынан хааччахтаах оҕолору үөрэтэр туһунан сэминээргэ Саха сиригэр 5,6 тыһ. тулаайах оҕо баара, онтон 4575 оҕото (82%) дьиэ кэргэҥҥэ иитиллэллэрэ этиллибит. Оҕо дьилэригэр, интэринээт-оскуолаларга уонна ыал оҕо дьиэлэригэр 1028 оҕо иитиллэр эбит.
* [[Муус устар 6]] — [[Эбээннэр сийиэстэрэ|Эбээннэр II сийиэстэригэр]] [[Арассыыйа эбээннэрин сойууһа]] тэриллибит.
* [[Муус устар 7]] — Дьокуускайга [[Канаада]]ттан 30 бизону аҕалбыттар. &quot;Өлүөнэ турууктара&quot; пааркаҕа Буотама алын тардыытыгар ыыппыттар.


* [[Муус устар 12]] — Дьокуускайга РФ тыатын хаһаайыстыбатын миниистирэ Алексей Гордеев кэлбит, атах оҥоруутун кытта билсибит, быраабыыталыстыба чилиэннэрин уонна Ил Түмэн дьокутааттарын кытта көрсүспүт. Сарсыныгар Уһук Илиҥҥэ полпред Камиль Исхаковтыын уонна хас да күбүрүнээтэри кытта Томторго көппүттэр.
* [[Муус устар 15]]—[[Муус устар 16|16]] күннэрэ — Красноярскайга мас-рестлиҥҥэ Арассыыйа II чөмпүйэнээтэ буолбут. 151 спортсмен кыттыбыт. Онтон эр дьоно 109, дьахтара 42.
* [[Муус устар 16]] — СӨ бокса федерациятын отчуоттуур-быыбардыыр мунньаҕар федерацияны бырабыыталыстыба бэрэстээтэлэ [[Егор Борисов]] баһылаабыт.
* [[Муус устар 16]] — Усть-Ордынскай Бурятскай автономнай уокуругу [[Иркутскай уобалаhа|Иркутскай уобалаһыгар]] холбуурга [[Арассыыйа_субъектарын_кодтара|референдум]] ыытыллыбыта. 

* [[Муус устар 21]] — [[Алдан (өрүс)|Алдан өрүһү]] туоруур 497 м усталаах тимир суол муостата үлэҕэ киирбит.
* [[Муус устар 21]] — СГУ филолог устудьуона Полина Протодьяконова &quot;Мисс Виртуальная Якутия-2006&quot; титулу ылбыт.
* [[Муус устар 25]] — [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт Сокуона|СӨ Төрүт сокуонугар]] бэрэсидьиэн туһунан ыстатыйаларга кэккэ уларытыылар киллэриллибиттэр.
* [[Муус устар 26]] — ВСТО [[Байкаал]]ы эргийэ барарын туһунан быһаарыыны дойду бэрэсидьиэнэ В. Путин ылыныммыт, турба Талакааҥҥа чугаһаан биэрбит.
* [[Муус устар 26]] — [[Үөһээ Бүлүү улууһун былааҕа]] бигэргэммит.

=== Ыам ыйа ===
* ыам ыйа - &quot;СӨ судаарыстыбаннай былааһын уорганнара Муниципальнай тэриллиилэр Сүбэлэрин кытта алтыһыыларын туһунан&quot; сокуон ылыныллыбыт.

* [[Ыам ыйын 12]] — Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэрэсидьиэнэ «Олоҥхо уон сылын бэлэмниир уонна уонна ыытар туһунан» дьаһал таһаарбыт.
* [[Ыам ыйын 18]] — [[Непал|Непаалга]] монархия былааһын хааччахтыыр сокуон ылыллан, дойду итэҕэлинэн салайтарбат судаарыстыба буолбут.
* [[Ыам ыйын 23]] — DETSAT диэн айар бөлөх сүрэхтэниитэ Саха тыйаатырыгар буолбут. Көр-күлүү шоутуттан саҕалаан кэлин киинэни устар устуудьуйа буолбуттара.
* [[Ыам ыйын 28]] — [[Баку-Тбилиси-Чэйхан ниэп турбата]] Чэйхаҥҥа (Туурсуйа) тиийбит.

* [[Ыам ыйын 29]] — &quot;Илин Сибиир - Чуумпу далай&quot; нефтепровод тутуутун декларацията презентацияламмыт, Ленскэй, Өлүөхүмэ, Алдан, Дьокуускай куораттарга уопсастыбаннай истиилэр тэриллибиттэр.

* сайын - ЮНЕСКО ген дириэктэрэ Коитиро Маццуура кэлэ сылдьыбыт, Көс оскуола уонна Сэлии аан дойдутааҕы түмэлэ көрдөрүллүбүттэр.

=== Бэс ыйа ===
* [[Бэс ыйын 2]] — &quot;[[Бэлэм Буол|Бэлэм буол!]]&quot; оҕо хаһыатын 70 сылын бэлиэтээбиттэр
* [[Бэс ыйын 3]] — Сербия уонна Черногория сойууһа [[Черногория]] тутулуга суох барыытынан суох буолбут.
* [[Бэс ыйын 18]] — Байконур космодромтан [[Казахстан]] бастакы геостационарнай спутнига Казсат тахсыбыт.

=== От ыйа ===
* [[От ыйын 1]]—[[От ыйын 4|4]] — [[Сунтаар улууһа|Сунтаар]]га Өрөспүүбүлүкэ норуоттарын IV спортивнай оонньуулара уонна Олоҥхо ыһыаҕа буолбут. Уһук Илиҥҥэ полпред К. Исхаков, самбо аан дойдутааҕы федерациятын бэрэсидьиэнэ М. Тихомиров ыалдьыттаабыттар. Оонньууларга 34 улуустан уонна коруаттан 770 спортсмен кыттыбыт. Чэпчэки атлетикаҕа, көҥүл тустууга, волейболга, остуол тенниһигэр, мини-фуьболга, саха ыстаҥатыгар, хапсаҕайга уонна мас тардыһыытыгар күрэхтэһиилэр буолбуттар. 5 тыһыынчаттан тахса ыалдьыт Сунтаарга тиийэ сылдьыбыт. Мэҥэ хаҥаластан Юрий Гаврильев үс өрөспүүбүлүкэ рекордун олохтообут: кылыыга, троеборьеҕа, уонна тройной ойууга. Маны таһынан ат сүүрдүүтэ буолбут. Хамаанданан Дьокуускай куорат бастаабыт, мэҥэлэр иккис буолбуттар, Мииринэй хамаандата - үһүс. Хоту улуустарга Үөһээ Дьааҥы хамаандата бастаабыт, онтон Орто Халыма уонна Өлөөн буолбуттар.
* [[От ыйын 6]] — [[Ииндийэ]] уонна [[Кытай Дьон Өрөспүүбүлүкэтэ|Кытай]] ыккардыларыгар баар Натху Ла дабааны атыыга-эргиэҥҥэ анаан арыйбыттар. Бу дабаан Кытай уонна Ииндийэ байыаннай утарыта турсууларын кэннэ 44 сыл буолан баран аһыллыбыт.
* [[От ыйын 15]] — [[Twitter]] тахсыбыт, кэлин аан дойду саамай бөдөҥ [[Түмэт-ситим|түмэт-ситимнэриттэн]] биирдэстэрэ буолбута.

=== Атырдьах ыйа ===
* [[Атырдьах ыйын 24]] — [[Астрономия аан дойдутааҕы сойууһа]] [[Плутон]]у Күн тула эргийэр планеталар ахсааннарыттан таһааран, карлик планета ахсааныгар киллэрбит. [[Күн систиэмэтэ|Күн систиэмэтигэр]] аҕыс планета хаалбыт.

=== Балаҕан ыйа ===
* Балаҕан ыйыа - СӨ талар тиһигэ аныгы усулуобуйаҕа диэн кэмпириэнсийэннэн Саха сиригэр избирком тэриллибитэ 80 сылын бэлиэтээһин саҕаламмыт.
* [[Балаҕан ыйын 4]]-7 - Дьокуускайга Сылгы иитиигэ Бастакы аан дойду кэнгириэһэ: Япония, Франция, Монголия, Казахстан, Узбекистан, Алтаай өрөспүүбүлүкэтэ, Башкортостаан, Татарстаан, Бүрээтийэ, Хакасия, Удмуртия кыттыбыттар. Өрөспүүбүлүкэҕэ 130 тыһ. төбө сылгы баара этиллибит.
* [[Балаҕан ыйын 14]]-23 к. Харбин уонна Пекин куораттарга Кытайга Арассыыйа сылын иһинэн СӨ күннэрэ ыытыллыбыттар.

* [[Балаҕан ыйын 19]] — [[Таиланд|Таилаҥҥа]] аармыйа былааһы бэйэтин илиитигэр ылбыт, конституция үлэтин тохтоппут уонна дойду үрдүнэн байыаннай балаһыанньаны биллэрбит.

* [[Балаҕан ыйын 28]] — [[Саха Национальнай уус-уран музейыгар]] [[Нуучча музейа]] (Санкт-Петербург) «Три века русского искусства» диэн бэйэтин быыстапкатын арыйбыт. Быыстапкаҕа сыл бүтүөр дылы нуучча ойуулуур искусствотын [[XVIII үйэ|XVIII]] — [[XX үйэ|ХХ]] үйэлэрин 65 шедевра көрдөрүллүбүттэр.

=== Алтынньы ===
* [[Алтынньы 2]] — 2942 №-дээх «[[Саха Өрөспүүбүлүкэтин Кыһыл кинигэтэ|Саха Өрөспүүбүлүкэтин Кыһыл кинигэтин]] туһунан» Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бэрэсидьиэнин Ыйааҕа тахсыбыт. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Кыһыл кинигэтигэр барыта 367 үүнээйи уонна тэллэй (337 тымырдаахтар, 13 муох, 7 лабыкта, 10 тэллэй); 112 харамай (16 үөн-көйүүр, 6 балык, 3 уу-хонуу харамайдара, 2 сыылааччылар, 68 көтөр, 17 үүтүнэн иитээччилэр) көрүҥнэрэ киирбиттэр.
* [[Алтынньы 4]] — [[Исландия]]ҕа [[WikiLeaks]] ситим-сир баар буолбут. Кэлин бу саайт туспа барыһы киллэриммэт тэрилтэҕэ кубулуйбута, элбэх кистэлэҥ докумуоннары бэчээттээн аан дойдуга элбэх айдааны таһаарбыта.
* [[Алтынньы 9]]
** [[Хотугу Кэриэйэ]] бастакытын ядернай сэрии сэбин холоон көрбүт. Туох баар тутаах дойдулар, НАТО, Евросоюз бары бу холоон көрүүнү сэмэлээбиттэр.
** [[Google]] хампаанньа [[YouTube]] видеосервиһи 1,65 миллиард долларга атыылаһарын туһунан биллэрбит.
** Алтынньы 9-26 күннэригэр [[Дьокуускай]]га норуоттар ардыларынааҕы уонна нуучча [[дуобат]]ыгар Аан дойду чөмпүйүөннэрин сыбаанньатын иһин маатч буолбут.
* [[Алтынньы 22]] — [[Емельян Ярославскай аатынан Дьокуускайдааҕы кыраайы үөрэтэр музей|Емельян Ярославскай аатынан Дьокуускайдааҕы кыраайы үөрэтэр түмэлгэ]] «Дьахтар — Арктика үлэһитэ» диэн экспозиция саҕаламмыт.
* [[Алтынньы 28]] — [[Дьокуускай|Дьокуускайга]] [[Арассыыйа]] Социалистыы биир баартыйатын (СЕПР) регионнааҕы салаатын учредительнай кэмпириэнсийэтэ буолбут. Олохтоох политсовекка Арассыыйаҕа биллэр спортсменнар [[Петр Юмшанов]] уонна [[Цюхцинскай Целестин Целестинович|Целестин Цюхцинскай]] киирбиттэр. Политсовет бэрэстээтэлинэн Бриллианы кырыылааччылар ассоциацияларын дириэктэрэ Арсентий Давыдов буолбут.
* [[Алтынньы 30]] — [[Бүлүү (суол)|«Тулун — Братскай — Уус-Кут — Дьокуускай» массыына суола]] федерация бас билиитигэр бэриллэрин туһунан Госдуума дьокутаата Виталий Шуба [[Братскай]] куоракка биллэрбит. Бу быһаарыныы [[Саха сирэ|Саха Өрөспүүбүлүкэтэ]] «[[Алроса]]» акцияларын бакыатын федерация бас билиитигэр биэрбитин түмүгэр, дохуота аҕыйаан өрөспүүбүлүкэ бу суолу кыайан үбүлээбэт буолбутуттан сиэттэрэн ылыныллынна, — диэбит Виталий Шуба.

=== Сэтинньи ===
* [[Сэтинньи 1]] — РФ бэрэсидьиэнэ Путин &quot;Саха сирэ Арассыыйа судаарыстыбатыгар киирбитэ 375 сылын бэлиэтиир туһунан&quot; ыйаах таһаарбыт
* Сэтинньи — К. Исхаков ыыппыт мунньаҕар солбуйааччыта О. Антосенко Беркакит - Томмот - Дьокуускай тимир суолун Өлүөнэни туоруур күргэлээх тутар туһунан тыл эппит.
* [[Сэтинньи 13]] — [[Бүлүү улууһа|Бүлүү улууһун]] [[Кыһыл Сыыр|Кыһыл Сыырыгар]] гаас Саха сиригэр промышленнай хабааннаахтык туттуллубута 50 сылын уонна бөһүөлэк төрүттэммитэ 45 сылын бэлиэтээбиттэр.
* [[Сэтинньи 27]] — [[Канаада]] түмэнэ Квебек наассыйатын билиммит. Канаада бу арҕаа эрэгийиэнигэр былыр Францияттан көспүт дьон сыдьааннара олороллор.
* Сэтинньи 27 — СӨ Идэлээх сойуустарын 85 сылларын бэлиэтээһин саҕаламмыт: кинигэ уонна хаартыска быыстапкалара ыытыллыбыттар, кыраайы үөрэтэр түмэлгэ аналлаах экспозиция үлэлээбит. Регионнар ыккардыларынааҕы НПК ыытыллыбыт.
* [[Сэтинньи 28]] — [[Арассыыйа]] бэрэсидьиэнэ [[Владимир Путин]] [[Вячеслав Штыров]]у салгыы иккис болдьоҕор өрөспүүбүлүкэ бэрэсидьиэнинэн аныырга [[Ил Түмэн|Ил Түмэҥҥэ]] этии киллэрбит. Ил Түмэн бигэргэппит.
* [[Сэтинньи 29]] — СӨ Идэлээх сойуустарын 85 сыллара: ыччат идэлээх сойуустарга үлэтигэр анаммыт

=== Ахсынньы ===
* Ахсынньы — Төмтөөн өрүскэ ГЭС-тэр каскаадтара тутуллуохтааҕын туһунан декларцияны СӨ бырабыыталыстыбата таһаарбыт
* [[Ахсынньы 1]] — СӨ Идэлээх сойуустарын 85 сыллара: Бэрэсидьиэн Штырову кытта көрсүһүү

* [[Ахсынньы 7]] — [[Ил Түмэн]] [[Вячеслав Штыров]]у иккис болдьоххо бэрэсидьиэнниирин өйөөбүт. Бу солоҕо 2010 сыл [[ыам ыйын 31]] күнүгэр эмискэ &quot;бэйэтин баҕатынан&quot; уурайыар диэри олорбута. 2002 сыллахха [[тохсунньу 13]] күнүгэр талыллыаҕыттан икки болдьоххо уопсайа аҕыс сыл үлэлээбитэ. Тохсунньу 27 к (2007) дуоһунаска киирии сиэрэ-туома ыытыллыбыт.


* [[Ахсынньы 30]] — [[Ираак]] урукку бэрэсидьиэнэ [[Саддам Хусейн]] өлөрүллүбүт.

== Төрөөбүттэр ==

== Өлбүттэр ==
* [[Атырдьах ыйын 16]] — [[Варламова Анастасия Николаевна]] (23.03.1948—16.08.2006) — саха биллиилээх ырыаһыта, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыһа.
* [[Атырдьах ыйын 30]] — [[Нагиб Махфуз]], [[Эгипет]] суруйааччыта
* [[Сэтинньи 4]] — [[Алитет Немтушкин]] (1929 төр.), Иркутскай уобаластан төрүттээх Красноярскай кыраай [[Туру (Красноярскай кыраай)|Туру]] бөһүөлэгэр олорбут эбэҥки суруйааччыта, бэйиэт. Эбэҥки араадьыйатын эрэдээктэрэ.
* [[Сэтинньи 16]] — [[Милтон Фридман]], АХШ экономиhа

[[Категория:2006|*]]</text>
      <sha1>nabs2ssxzqmoflp9dgmwtn9799f8fpw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2009 сыл</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6671</id>
    <revision>
      <id>419358</id>
      <parentid>416912</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T00:50:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ojkhol [[2009]] сирэй аатын маннык [[2009 сыл]] уларыппыт</comment>
      <origin>416912</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14769" sha1="ci55ms1yzqcxjw9rd55f5slyxzguaax" xml:space="preserve">{{Сыллар|2009}}

'''2009''' сыл.

== Туох буолбута ==
=== Тохсунньу ===
* [[Тохсунньу 3]] — [[Биткоин]] төлүүр систиэмэ айааччыта Сатоши Накамото блокчейн бастакы блогун оҥорбут.
* [[Тохсунньу 20]] — [[Польша]] Гданьскай куоратыгар «АРТнавигация — саха худуоһунньуктарын билиҥҥи графиката уонна и живопиһа» диэн ааттаах быыстапка аһыллыбыт. Уон худуоһунньук кыттыбыт, олор истэригэр: [[Ольга Скорикова]], [[Чикачев Андрей Васильевич|Андрей Чикачев]], [[Старостин Михаил Гаврильевич|Михаил Старостин]], [[Романова Евдокия Петровна|Евдокия Романова]], [[Туйаара Шапошникова]].
* [[Тохсунньу 20]] — [[Барак Обама]] [[Америка Холбоһуктаах Штааттара|Америка Холбоһуктаах Штааттарын]] 44-с бэрэсидьиэнинэн буолбут. Кини бу солоҕо бастакы [[Афроамериканнар|афроамериканец]].

=== Олунньу ===
* [[Олунньу 2]] — [[Зимбабве]]ҕа деноминация буолбут, курса — 1 000 000 000 000 : 1 (1 триллион : 1). 2006-2009 сылларга бу курдук үс деноминация буолбута, онтон Зимбабве дуоллара эстибитэ.
* [[Олунньу 7]] — Виктория штаакка ойуур уотугар 173 киһи өлбүт. Бу [[Австралия]] устуоруйатыгар саамай элбэх өлүүлээх айылҕа алдьархайа этэ.

=== Кулун тутар ===
* [[Кулун тутар 31]] — Дьокуускайга [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин билимҥэ уонна техникаҕа интэлигиэнсийэтин I форума]] буолбут. Түөрт сиринэн төгүрүк остуоллар буолбуттар, [[СГУ]] Култууратын киинигэр быыстапка үлэлээбит.
* [[Кулун тутар 28]] — бу чыыһылаҕа планета үрдүнэн олорор дьоннор бары «Сир чааһа» (нуучч. «Час Земли») диэн улахан аһымал акция ыыппыттар. Бу акция сүрүннээн «баараҕай сылыйыыны» (нуучч. «глобальное потепление») утары охсуһуу.
* [[Кулун тутар 31]] — Дьокуускайга [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин билимҥэ уонна техникаҕа интэлигиэнсийэтин I форума]] буолбут. Түөрт сиринэн төгүрүк остуоллар буолбуттар, СГУ Култууратын киинигэр быыстапка үлэлээбит.

=== Муус устар ===
* [[Муус устар 4]] — Франция [[Хоту Атлантик Үлэх Тэрилтэтэ|НАТО]] байыаннай блогар толору төннөрүн туһунан биллэрбит.
* [[Муус устар 10]] — Өксөкүлээх аатынан культура Киинигэр «Сааскы сырдык иэйиилэрим» диэн ырыаһыт [[Захарова Раиса Яковлевна|Раиса Захарова]] айар киэһэтэ буолбута.

=== Ыам ыйа ===
* [[Ыам ыйын 10]] — [[Иркутскай уобалас|Иркутскай уобаласка]] бөртөлүөт саахалламмыт. Өлбүттэр ортолоругар күбүрүнээтэр Игорь Есиповскай баар эбит.

=== Бэс ыйа ===
* [[Бэс ыйын 12]] — [[Ираан|Ирааҥҥа]] айдааннаах бэрэсидьиэн быыбара буолбут, дойдуга быыбар түмүгүн билиммэтэхтэр киэҥ утарар тэрээһиннэри оҥорбуттар.
* [[Бэс ыйын 17]] — [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт Сокуона|СӨ Төрүт сокуонун]] преамбулатыгар уонна бастакы ыстатыйатыгар уларытыылар киирбиттэр.
* [[Бэс ыйын 21]] — Референдум түмүгэр [[Дания]] састаабыгар киирэр [[Гренландия]] автономията кэҥэтиллибит. Бу иннинэ олохтоохтор доруобуйа харыстабылын, орто үөрэхтээһини, социальнай көмөнү бас билэр эбит буоллахтарына, [[2009]] сылтан ыла полицияны, суут систиэмэтин уонна сир баайын эмиэ дьаһайар кыахтаммыттар.
* [[Бэс ыйын 22]] — [[Ингушетия]] бэрэсидьиэнин өлөрө сатаабыттар. [[Юнус-бек Евкуров]] бааһырбыт.
* [[Бэс ыйын 25]] — [[Кытай]]га [[Google]] саайтыгар киириини саппыттар. Бу курдук [[Кытай]] компартиятын идеологиятыгар сөп түбэспэт саайтары &quot;Кыһыл көмүс хахха&quot; бырайыак чэрчитинэн хааччахтыыллар.

=== От ыйа ===
* [[От ыйын 1]] — [[Арассыыйа]]ҕа сүүйсүүлээх оонньуулары боппуттар.
* [[От ыйын 5]] — Синьцзян-Уйгур аптаныамыйалаах уокуругун (Кытай) [[Урумчи]] диэн киин куоратыгар хаан тохтуулаах дьалхаан саҕаламмыт. Сылтаҕа: бу иннинэ хань омук киһитэ уйгуурдар дьахтары күүһүлээтилэр диэн сурах тарҕаппыт, хань оробуочайдара онтон сылтаан икки уйгуур оробуочайын охсуһууга өлөрөн кэбиспиттэр. Хас да хонуктаах дьалхаан түмүгэр 197 киһи өлбүтэ (үксэ хань омуктар), икки тыһыынча кэриҥэ киһи эмсэҕэлээбитэ.
* [[От ыйын 13]] — [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин Кыһыл кинигэтэ|Саха Өрөспүүбүлүкэтин Кыһыл кинигэтигэр]] уларытыылар киирбиттэр.
* [[От ыйын 15]] — [[АЛРОСА]] бэрэсидьиэнинэн [[Андреев Федор Борисович|Федор Андреев]] буолбут.
* [[От ыйын 29]] — Дьокуускайга [[ЮНЕСКО]] иһинэн ыытыллыбыт «Циркумполярная цивилизация в музеях мира: вчера, сегодня, завтра» диэн норуоттар ыккардыларынааҕы кэмпириэнсийэҕэ араас түмэллэргэ харалла сытар саха култууратыгар сыһыаннаах экспонааттар каталогтара [[«Аан дойду музейдарыгар Саха сирин норуоттарын материальнай уонна духуобунай култуурата: XVII - XX үйэ саҕаланыыта»|тахсар буолуоҕа]] диэн этиллибит.

=== Атырдьах ыйа ===
* [[Атырдьах ыйын 16]] — [[Дьамайка]] сүүрүүгэ [[Усейн Болт]] [[Берлин|Берлиҥҥэ]] буолбут [[Чэпчэки атлетика]]ҕа аан дойду чөмпүйэнээтигэр 100 миэтэрэни 9:58 куоһаран аан дойду рекордун олохтообут.

* [[Атырдьах ыйын 17]] — [[Хакасия]]ҕа Саян-Шушенскай быһыкка саахал буолбут, 75 киһи  өлбүт.

* [[Атырдьах ыйын 21]] — &quot;Мир&quot; сир аннынааҕы руднигын үөрүүлээх быһыыга-майгыга арыйбыттар. Арыйыы сиэригэр-туомугар РФ бырабыыталыстыбатын салайааччы Владимир Путин, СӨ бэрэсидьиэнэ [[Вячеслав Штыров]] кыттыбыттар. Ити саҕана [[АЛРОСА]] бэрэсидьиэнэ [[Андреев Федор Борисович|Федор Андреев]] этэ. Бу Арассыыйаҕа алмааһы хостуур сир аннынааҕы иккис рудник, бастакы — &quot;Интернациональнай&quot;, 1999 сыллаахха үлэҕэ киирбитэ.

=== Балаҕан ыйа ===
* [[Балаҕан ыйын 4]] — АХШ десантнига Стивен Грин [[Ираак]]ка оҥорбут кыыллыы быһыытын иһин хаайыыга 5 олоххо болдьохтоммут.

* [[Балаҕан ыйын 28]] — [[Ииндийэ]] Chandrayaan-1 апараата [[Ый]]га ууну булбут.

=== Алтынньы ===
* [[Алтынньы 3]] — [[Азербайджан]], [[Казахстан]], [[Кыргызстан]] уонна [[Турция]] [[Түүр омуктар доҕордоһуулара|Түүр сүбэтин]] тэрийбиттэр. 2019 сыллаахха Сүбэҕэ [[Узбекистан]] холбоспут, [[Туркменистан]] холбоспокко сылдьар. Ону кытары [[Венгрия]] кэтээччи быһыытынан баар.
* [[Алтынньы 13]] — [[Саха сирин виртуозтара|«Саха сирин виртуозтара» (Виртуозы Якутии)]] ансамбль [[Алын Новгород]] Кириэмилин кэнсиэртиир саалатыгар кэнсиэр биэрбит.
* [[Алтынньы 22]] — [[Дьокуускай]]га федеральнай университет тэриллиэхтээҕин туһунан дойду бэрэсидьиэнэ [[Дмитрий Медведев]] ыйааҕа тахсыбыт: [[Максим Кирович Аммосов]] аатынан [[СГУ]] Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет буолуохтаах.
* [[Алтынньы 22]] — [[Windows 7]] тахсыбыт. Виндоуска [[Саха тыла|саха тылын]] клавиатурата аан бастаан эрдэттэн туруоруллубут. Бу иннинэ атын сиртэн туспа хачайдаан ылан туруорунуохха сөп этэ.
* [[Алтынньы 29]] — алтынньы 27—29 күннэригэр «Боронтуустуу саҥарааччыларга Саха сирин уобараһа» («Образ Якутии во франкоязычном мире», «Image de la Yakoutie dans le monde francophone») диэн кэмпириэнсийэни [[СГУ]] боронтуус филологиятын кафедрата көҕүлээн ыыппыт.

=== Сэтинньи ===
* [[Сэтинньи 3]] — [[Чиэхийэ]] бэрэсидьиэнэ Вацлав Клаус [[Лиссабоннааҕы сөбүлэҥ]]ҥэ илии баттаан, докумуону олоххо киллэрбит.
* [[Сэтинньи 4]] — суруналыыс уонна артыыс [[Андрей И]] [[Шергин шахтата|Шергин шахтатыгар]] түһүү шоу тэрийбит.
* [[Ахсынньы 3]] — [[Бразилия]]ҕа [[Рио де Жанейро]] куоратыгар [[Диодорова Анастасия Алексеевна|Анастасия Диодорова]] 50 м баттерфляй ньыманан устууга инбэлииттэргэ Аан Дойду рекордун олохтообут — 38,86 сөкүүндэ.

== Төрөөбүттэр ==

== Өлбүттэр ==

* [[Бэс ыйын 5]] — биллиилээх саха түмэт диэйэтэлэ, бэлиитигэ [[Охлопков Филипп Гаврильевич|Филипп Охлопков]], СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ. Ил Түмэн дьокутаата. 
* [[Бэс ыйын 8]] — [[Овчинникова Александра Яковлевна]], 1963 — 1980 сыллардаахха Саха АССР Үрдүкү Сэбиэин бэрэсэдээтэлэ.
* [[Бэс ыйын 10]] — [[Коркина Евдокия Иннокентьевна|Евдокия Коркина]] (17.12.1917 төр.) — биллиилээх тюрколог, РСФСР наукатын үтүөлээх диэйэтэлэ, тыл үөрэҕин билимин дуоктара. Саха сиринээҕи тыл, литэрэтиирэ уонна устуоруйа институтун салайбыта.
* [[Бэс ыйын 25]] — [[Майкл Джексон]], аан дойду аатырбыт ырыаһыттарыттан биирдэстэрэ, [[АХШ]] артыыһа.

* [[От ыйын 19]] — Саха Өрөспүүбүлүкэтин үрдүкү уордьанынан наҕараадаламмыт реставратор [[Савва Ямщиков]].

* [[Атырдьах ыйын 11]] — [[Оконешников Николай Егорович]], саха урбаанньыта.
* [[Атырдьах ыйын 28]] — [[Афанасий Ильич Тобонов]] — Саха сирин улуустарыгар ракеталар стуупеннарын түһэрии утары охсуспут саха киһитэ, уопсастыбаннай диэйэтэл, бэтэринээр.

* [[Алтынньы 31]] — [[Цянь Сюэсэнь]] — кытай учуонайа, чинчийээччитэ, [[Кытай]] халлаан куйаарын бырагырааматын төрүттээччи, [[АХШ]] куйаар бырагырааматын кыттыылааҕа, Кытай баллистическай ракеталарын оҥорбут киһи.

* [[Ахсынньы 16]] — [[Егор Гайдар]] — [[Арассыыйа]] экэнэмииһэ уонна бэлиитигэ. 1990-с сыллар саҕаланыыларыгар ыытыллыбыт экэниэмикэ реформаларын тэрийээччилэриттэн биирдэстэрэ буоларынан биллэр.

[[Категория:2009|*]]</text>
      <sha1>ci55ms1yzqcxjw9rd55f5slyxzguaax</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>От ыйын 3</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7772</id>
    <revision>
      <id>419284</id>
      <parentid>419271</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T22:40:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Бэлиэ күннэр */</comment>
      <origin>419284</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9496" sha1="33zyu9e8zojnqzaix0fx032evq4p0tz" xml:space="preserve">'''От ыйын 3''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 184-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 185-c күнэ). Сыл бүтүө 181 күн баар.

== Бэлиэ күннэр ==

* {{Флагификация|Алтаай}} — '''[[Өрөспүүбүлүкэ күнэ (Алтаай Өрөспүүбүлүкэтэ)|Өрөспүүбүлүкэ күнэ]]'''. 1991 сыллаахха бу күн РСФСР Үрдүкү Сэбиэтэ ''Хайалаах Алтаай автономиялаах уобалаһын'' Хайалаах Алтаай АССР-а диэн ааттыыр туһунан көннөрүүнү Конституцияҕа киллэрбит. 
* {{Флагификация|Хакасия}} — '''[[Өрөспүүбүлүкэ күнэ (Хакасия)|Өрөспүүбүлүкэ күнэ]]'''. 1991 сыллаахха бу күн урукку Красноярскай кыраайга киирэр автономиялаах уобалас Хакас АССР-а буолбут, онтон 1992 сыл тохсунньу 29 күнүгэр Хакасия Өрөспүүбүлүкэтэ диэн ааттаммыта. 
* {{Флагификация|Арассыыйа}} — [[ГАИ күнэ]]
* {{Флагификация|США}}, [[Виргин арыылара (АХШ)]] — Кулуттааһынтан босхолонуу күнэ ([[1848]])
* {{Флагификация|Белоруссия}} — Тутулуга суох буолуу күнэ. 1996 с. дойдуга буолбут референдум быһаарыытынан бу күнү 1944 сыллаахха [[Минскай|Минскэй]] куорат ньиэмэс оккупааннарыттан босхоломмут күнүгэр бэлиэтиир буолбуттара (бу иннинэ бу күнү ''Минскэй күнэ'' диэн аатынан бэлиэтииллэрэ)
* {{Флагификация|Куба}} — Уот бэстибээлэ (Fiesta del Fuego)
* {{Флагификация|Мьянма}} — Дьахтар күнэ

== Түбэлтэлэр ==
* [[987]] — Гуго Капет [[Франция]] ыраахтааҕыта буолбут. Кини олохтообут ''Капетинг'' династията уонна ити династия алын линиялара — ''Валуа'' уонна ''Бурбон'' — [[Франция]]ны [[1848]] сыллаахха диэри баһылаабыттара.
* [[1648]] — [[Орто Халыма]] остуруогуттан [[Попов Федот Алексеевич |Федот Попов]] уонна [[Дежнев Семен|Семён Дежнёв]] салалталаах сэттэ ''коч'' (баарыстаах аал) байҕалга тахсыбыттар. Кинилэр эспэдииссийэлэрин түмүгэр [[Азия]] уонна [[Америка]] икки ардыларынааҕы ''Беринг силбэһиитэ'' арыллыбыта.
* [[1778]] — [[Америка Холбоһуктаах Штааттара|АХШ]] тутулуга суох буолуутун иһин сэрии кэмигэр [[Улуу Британия|Британия]] диэки сэриилэспит ирокезтар Вайоминг өрүскэ 360 колонииһы өлөрбүттэр.
* [[1830]] — Саха бастакы [[түмэн]]инэн (парламенынан) биллэр Истиэпэн Дуумата (Истиэпэннээх Дуума) бэйэтин бастакы бөдөҥ тэрээһинин «[[Сэттэ улуус мунньаҕа|Сэттэ улуус мунньаҕын]]» тэрийбит. Бу мунньахха Санкт-Петербурга Николай I императоры кытта көрсүһүүгэ саха дьокутааттарын ыытыы, Саха сирин кыһалҕаларын туоруорсуу боппуруоһа көрүллүбүтэ. Санаттахха бу кэмҥэ декабристар бастаанньалара буолбутуттан 5 сыл ааспыта, А.С.Пушкин айар үлэтин үгэнигэр сылдьара, Саха сирин прогрессивнай көрүүлэрдээх [[Мягков Николай Иванович|Николай Мягков]] салайара, оттон [[Уваровскай Афанасий Яковлевич|Афанасий Убаарыскай]] С-Петербурга баран сахалыы &quot;Ахтыыларын&quot; суруйуо өссө да 10 сыл баара.
* [[1886]] — [[Германия|Ньиэмэс]] инженерэ Карл Бенц бастакы ''ис умайыылаах хамсатааччылаах'' (ДВС) массыынаны сүүрдүбүт.
* [[1922]] — А.А. Гоголь хамандыырдаах кыһыл этэрээт [[Булуҥ (сэлиэнньэ, Булуҥ улууһа)|Булуҥу]] ылбыт. 
* [[1929]] — Саха АССР Совнаркома Дьокуускайга өрөспүүбүлүкэ балыыһатын тутарга диэн быһаарыы ылбыт.
* [[1940]] — [[Аан дойду иккис сэриитэ|Аан дойду Иккис сэриитэ]]: Англия флота Франция хараабыллара ньиэмэстэргэ түбэспэттэрин хааччыйаары [[Алжир]] кытылыгар турар Франция эскадратыгар саба түспүт. Түөрт линкортан биирэ тимирбит, икки алдьаммыттар, төрдүс Францияҕа төттөрү куоппут.
* [[1944]] — [[Аан дойду иккис сэриитэ|Аан дойду Иккис сэриитэ]]: [[Минскэй]] кимэн киириитин түмүгэр куорат босхоломмут.
* [[1964]] — [[АХШ|АХШ-ка]] гражданнар бырааптарын омугунан араартааһыны бобор туһунан Сокуон ылыллыбыт.
* [[1979]] — [[АХШ]] бэрэсидьиэнэ Джимми Картер Афганистаҥҥа олохсуйбут ССРС-ка чугас былааһы утарар дьоҥҥо кистээн көмөлөһөр туһунан бастакы директиваҕа илии баттаабыт.
* [[1988]] — [[Стамбул|Стамбуул]]га Фатих Султаан Мехмет аатынан күргэни тутан бүтэрбиттэр, бу [[Босфор]]у нөҥүөлээн Европаны уонна Азияны холбуур иккис күргэ буолбута.
* [[1991]] — [[РСФСР]] Үрдүкү Сэбиэтэ [[Адыгея]], [[Карачай-Черкесия]], [[Алтай]] уонна [[Хакасия]] автономнай уобаластарыгар өрөспүүбүлүкэ ыстаатыһын бигэргэппит.
* [[1996]] — [[Борис Ельцин]] РФ бэрэсидьиэнинэн иккиһин талыллыбыт. 1999 сыллаахха сыл бүтэһик күнүгэр бэйэтин баҕатынан солотуттан батыммыта.
* [[2013 сыл|2013]] — [[Эгиипэт|Эгиипэккэ]] былаас уларыйбыт: дойду үрдүнэн буолбут 4 хонуктаах дьалхаан кэнниттэн байыаннайдар Эгиипэт бэрэсидьиэнин Мохамед Мурсины былаастан туораппыттар.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1919]] — [[Михаил Петрович Шкулев|Михаил Шкулев-Налимскай]] (19.06.2007 өлб.) — тойуксут, олоҥхоһут, Абый улууһун устуоруйатын, уран тылын баайын хомуйааччы, чинчийээччи, толорооччу.
* [[1922]] — [[Докторов Петр Иванович|Петр Докторов]] — экономика билимин хандьыдаата, култуура үтүөлээх үлэһитэ.
* [[1944]] — [[Соколов Эдуард Дмитриевич |Эдуард Соколов (Тулусхан)]] (05.08.1996 өлб.), суруйааччы, [[Арассыыйа]] суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ, [[Сунтаар_улууһа|Сунтаар улууһун]] ытык киһитэ.
* [[1946]] — [[Сиэн Кынат|Анатолий Старостин (Сиэн Кынат)]], бэйиэт, [[ССРС]] суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ.
* [[1962]] — [[Том Круз]], киинэ артыыһа, режиссёр, продюсер, «Көмүс глобус» бириэмийэ үстэ анаммыт киһитэ.

== Өлбүттэр ==
* [[2004]] — [[Николаев Андриян Григорьевич|Андриян Николаев]] (1929 төр.), үһүс нүөмэрдээх сэбиэскэй космонавт, Сэбиэскэй Сойуус икки төгүллээх дьоруойа, омугунан [[Чуваштар|чувааш]]. Космонавтартан бастакыннан хараабыл иһигэр &quot;көппүтэ&quot; (кини иннинэ Гагариннаах Титов кириэһилэлэригэр хам баайыллан олорбуттара).

{{ыйдар}}

[[Категория:От ыйын 3]]</text>
      <sha1>33zyu9e8zojnqzaix0fx032evq4p0tz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гана</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7808</id>
    <revision>
      <id>419322</id>
      <parentid>334373</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:12:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419322</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3260" sha1="gojfy39c0qkms5zab6p6v7npfgsueux" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|conventional_long_name = Гана Республиката&lt;/br&gt;Republic of Ghana
|common_name = Ghana
|image_flag = Flag of Ghana.svg
|image_coat =
|image_map = Location Ghana AU Africa.svg
|national_motto = &quot;Freedom and Justice&quot;
|national_anthem = ''[[God Bless Our Homeland Ghana]]''
|official_languages = [[Ааҥл тыла]]
|capital = [[Аккра]]
|latd=5 |latm=33 |latNS=N |longd=0 |longm=15 |longEW=W
|largest_city = capital
|demonym = Ghanaian
|government_type = [[Республика]]
|leader_title1 = [[Президент]]
|leader_name1 = [[John Atta Mills|John Evans Atta Mills]]
|leader_title2 = [[Вице президент]]
|leader_name2 = [[John Dramani Mahama]]
|area_rank = 91st
|area_magnitude = 1 E11
|area_km2 = 238,535
|area_sq_mi = 92,098 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|percent_water = 3.5
|population_estimate = 23,000,000
|population_estimate_rank = 48th
|population_estimate_year = 2008
|population_census = 
|population_census_year = 
|population_density_km2 = 93
|population_density_sq_mi = 215 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank = 103rd
|GDP_PPP = $35 billion
|GDP_PPP_year = 2008
|GDP_PPP_per_capita = $1,500
|GDP_nominal         = $18 billion
|GDP_nominal_year        = 2008
|GDP_nominal_per_capita    = $800
|sovereignty_type = Independence
|sovereignty_note = from the United Kingdom
|established_event1 = Declared
|established_date1 = 6 March 1957
|established_event2 = Republic
|established_date2 = 1 July 1960
|established_event3 = Constitution
|established_date3 = 28 April 1992
|HDI = {{increase}} 0.553
|HDI_rank = 136th
|HDI_year = 2007
|HDI_category = &lt;font color=&quot;#ffcc00&quot;&gt;medium&lt;/font&gt;
|currency = [[Ghanaian cedi]]
|currency_code = GHS
|country_code = GH
|time_zone = [[GMT]]
|utc_offset = 0
|time_zone_DST = [[GMT]]
|utc_offset_DST = 0
|drives_on                    = right
|cctld = [[.gh]]
|calling_code = 233
}}
'''Гана Республиката''' диэн [[Арҕаа Африка]] дойдута. Кирбиилэhэр [[Кот д'Ивуар]]дыын арҕаа, [[Буркина Фасо]]лыын хоту уонна [[того|Тоголыын]] илин. [[Гуинея хомото|Гуинея хомотун]] кытылыгар турар. «Гана» тыл «Сэрииhит хоруол» диэн тылбаастанар.

Гана сиригэр колония эратын иннинэ хас да былыргы хоруоллуктар бааллара, олор ахсааннарыгар Га-Данмес илин кытылга, [[Ашанти Империята]] уонна араас [[Фанте]] иллэрэ. [[Эуропа]] дойдуларыныын эргиэн [[XV үйэ]]ттэн саҕаламмыта, бастакынан [[Португалия]] этэ. [[Холбоhуктаах Хоруоллук]] [[1874 сыл]]лаахха [[Алтан кытыл]] диэн колония тэрийбитэ.

Холбоhуктаах Хоруоллуктан [[1957]] тутулуга суох ил буолбута.

== Гана бэлиэ күннэрэ ==
* [[От ыйын 1]] — Өрөспүүбүлүкэ күнэ


{{rq|stub}}

{{африка}}

[[Категория:Африка дойдулара]]</text>
      <sha1>gojfy39c0qkms5zab6p6v7npfgsueux</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Судаан</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7847</id>
    <revision>
      <id>419314</id>
      <parentid>353675</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:05:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419314</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4120" sha1="mg4ai0hupcsg20u4v1d10yeb3026e9u" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|conventional_long_name = Судаан Өрөспүүбүлүкэтэ &lt;br /&gt; &lt;big&gt; جمهورية السودان &lt;/big&gt;&lt;br /&gt;''Jumhūriyyat as-Sūdān'' 
|common_name = Sudan
|demonym = Sudanese
|image_flag = Flag of Sudan.svg
|image_coat = Emblem of Sudan.svg
|image_map = Sudan in its region (claimed).svg
|national_motto = النصر لنا ''Al-Nasr Lana''

= [[Arabic language|Arabic]] and [[English language|English]]
|capital = [[Хартум]]
|largest_city = [[Омдурман]]
|government_type = [[Өрөспүүбүлүкэ]]
|leader_title1 = [[Президент]]
|leader_name1 = [[Омар ал-Башир]]
|leader_title2 = First [[Vice President]]
|leader_name2 = [[Salva Kiir Mayardit]]
|leader_title3 = Second Vice President
|leader_name3 = [[Ali Osman Taha]]
|sovereignty_type = Тутулуга суох буолуута
|established_event1 = [[эгипет|Эгипеттан]] уонна [[холбоhуктаах Хоруоллук|Холбоhуктаах Хоруоллуктан]]
|established_date1 = &lt;br /&gt;[[Тохсунньу 1]], [[1956]]
|area_km2 = 2,505,813
|area_sq_mi = 967,495 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|area_rank = 10th
|area_magnitude = 1 E12
|percent_water = 6
|population_estimate = 39,379,358 &lt;!--UNCDB 2006 estimate--&gt;
|population_estimate_year = July 2007
|population_estimate_rank = 33rd
|population_census = 24,940,683
|population_census_year = 1993
|population_density_km2 = 14
|population_density_sq_mi = 36 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank = 194th
|GDP_PPP_year = 2007
|GDP_PPP = $80.508 billion
|GDP_PPP_rank =
|GDP_PPP_per_capita = $2,166
|GDP_PPP_per_capita_rank =
|GDP_nominal = $46.228 billion
|GDP_nominal_year = 2007
|GDP_nominal_per_capita = $1,244
|HDI = {{increase}} 0.521
|HDI_year = 2007
|HDI_rank = 148th
|HDI_category = &lt;font color=&quot;#ffcc00&quot;&gt;medium&lt;/font&gt;
|FSI = 113.7 {{increase}} 1.4
|FSI_year = 2007
|FSI_rank = 1st
|FSI_category = &lt;font color=&quot;#FF0000&quot;&gt;Alert&lt;/font&gt;
|currency = [[Судан фунта]]
|currency_code = SDG
|time_zone = [[East Africa Time]]
|utc_offset = +3
|time_zone_DST = not observed
|utc_offset_DST = +3
|drives_on = right
|cctld = [[.sd]]
|calling_code = 249
}}

'''Судаан''' ([[араб тыла|араб]]. السودان ‎al-Sūdān) диэн [[Африка]] хотугулуу-илин өттүгэр баар дойду. Кирбиилэhэр [[эгипет|Эгипеттыын]] хоту, [[Кыhыл байҕал|Кыhыл байҕаллыын]] хотугулуу-илин, [[эритрея|Эритреялыын]] уонна [[этиопия|Этиопиялыын]] илин, [[кения|Кениялыын]] уонна [[уганда|Угандалыын]] соҕуруулуу-илин, [[Конго Демократ Республиката|Конго Демократ Республикатыныын]] уонна [[Орто Африка Республиката|Орто Африка Республикатыныын]] соҕуруулуу-арҕаа, [[чад|Чадтыын]] арҕаа уонна [[лиибийэ|Лиибийэлиин]] хотугулуу-арҕаа.

Судан дьоно былыргы историялаахтар. Сорох периодтарга [[эгипет историята|Эгипет историятыныын]] холбоhоро. Судаҥҥа уруккуттан омук, итэҕэл уонна экономика төрүөттэриттэн сылтаан дойду хоту (сүрүннээн [[ислам|мусулмаан]] [[арабтар|араб]] олохтоохтордоох) уонна соҕуруу (араб буолбатах, хара африкан омуктар) өттүлэрин икки ардыларыгар [[олохтоох сэрии]] буолар. Онтон сылтаан [[Дарфур]] провинцияҕа хуманитар кризис буолбут.

== Судаан бэлиэ күннэрэ ==
* [[Бэс ыйын 30]] — Өрөбөлүүссүйэ күнэ ([[1989]])


{{африка}}
[[Категория:Африка дойдулара]]</text>
      <sha1>mg4ai0hupcsg20u4v1d10yeb3026e9u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бурунди</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7944</id>
    <revision>
      <id>419319</id>
      <parentid>279733</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:10:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419319</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4033" sha1="8s3dt1mvosfwxgnrwlqj0ggs15ptynb" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name                 = Бурунди Республиката
|conventional_long_name      = ''Republika y'u Burundi''&lt;br /&gt;''République du Burundi''
|common_name                 = Burundi
|image_flag                  = Flag of Burundi.svg
|image_coat                  = Coat of arms of Burundi.svg
|national_motto              = &lt;span style=&quot;line-height:1.33em;&quot;&gt;''&quot;Ubumwe, Ibikorwa, Iterambere&quot;''&lt;br /&gt;''&quot;Unité, Travail, Progrès&quot;''
|image_map                   = LocationBurundi.svg
|national_anthem             = ''[[Burundi bwacu]]''
|official_languages          = [[кирунди тыла|Кирунди]], [[француз тыла|француз]], [[суаhили]]
|capital                     = [[Будьумбура]]
|latd=3 |latm=30 |latNS=S |longd=30 |longm=00 |longEW=E
|largest_city                = capital
|demonym                     = Burundian
|government_type             = [[Республика]]
|leader_title1               = [[Президент]]
|leader_name1                = [[Pierre Nkurunziza]]
|sovereignty_type            = [[Тутулуга суох буолуу]]
|sovereignty_note            = [[бельгия|Бельгияттан]]
|established_event1          = Даатата
|established_date1           = [[От ыйын 1]], [[1962]]
|area_km2                    = 27,830
|area_sq_mi                  = 10,745 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|area_rank                   = 145th
|area_magnitude              = 1 E10
|percent_water               = 7.8%
|population                  = 8,691,005
|population_estimate_year    = 2008
|population_estimate_rank    = 94th
|population_census           = 3,589,434
|population_census_year      = 1978
|population_density_km2      = 271
|population_density_sq_mi    = 533.8 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank     = 43rd
|GDP_PPP_year                = 2007
|GDP_PPP                     = $2.897 billion
|GDP_PPP_rank                = 142nd
|GDP_PPP_per_capita          = $371
|GDP_PPP_per_capita_rank     = 163rd
|GDP_nominal                 = $974 million
|GDP_nominal_rank            = 162nd
|GDP_nominal_year            = 2007
|GDP_nominal_per_capita      = $124
|GDP_nominal_per_capita_rank = 182nd
|HDI_year                    = 2007
|HDI                         = {{increase}} 0.413
|HDI_rank                    = 167th
|HDI_category                = &lt;font color=&quot;#e0584e&quot;&gt;low&lt;/font&gt;
|Gini                     = 42.4
|Gini_year                = 1998
|Gini_category            = &lt;font color=&quot;#ffcc00&quot;&gt;medium&lt;/font&gt;
|FSI                      = 95.2 {{decrease}} 1.5
|FSI_year                 = 2007
|FSI_rank                 = 19th
|FSI_category             = &lt;font color=&quot;#FF0000&quot;&gt;Alert&lt;/font&gt; 
|currency                    = [[Burundi franc]] (FBu)
|currency_code               = BIF
|time_zone                   = [[Central Africa Time|CAT]]
|utc_offset                  = +2
|time_zone_DST               = not observed
|utc_offset_DST              = +2
|drives_on                    = right 
|cctld                       = [[.bi]]
|calling_code                = 257
|footnote1                   = 
|footnote2                   = 
}}

'''Бурунди''' (''Burundi'') диэн [[Илин Африка|Илин Африкаҕа]] [[Африка улуу күөллэрэ|Улуу күөллэр]] регионнарыгар баар кыра дойду, кирбиилэhэр [[руанда|Руандалыын]] хоту, [[танзания|Танзаниялыын]] соҕуруу уонна илин уонна [[Конго Демократ Республиката|Конго Демократ Республикатыныын]] арҕаа. Соҕуруулуу-арҕаа [[Танганьика күөл]] баар.

== Бурунди бэлиэ күннэрэ ==
* [[От ыйын 1]] — Тутулуга суох буолуу күнэ ([[Бельгия]]ттан 1962 сыллаахха)


{{африка}}
[[Категория:Африка дойдулара]]</text>
      <sha1>8s3dt1mvosfwxgnrwlqj0ggs15ptynb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Конго Демократ Өрөспүүбүлүкэтэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7948</id>
    <revision>
      <id>419311</id>
      <parentid>396449</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:03:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419311</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4290" sha1="3nemsnhj6ps8jszuoi3k32qo2mpc8ds" xml:space="preserve">{{Булкуйума|Конго Өрөспүүбүлүкэтэ|Конго Өрөспүүбүлүкэтин|[[Браззавиль|Браззавильга киин куораттаах]]}}
{{Infobox Country
|native_name = Конго Демократ Өрөспүүбүлүкэтэ
|conventional_long_name = ''République Démocratique du Congo''
|common_name = the Democratic Republic of the Congo
|image_flag = Flag of the Democratic Republic of the Congo.svg
|image_coat =Coat_of_arms_of_the_Democratic_Republic_of_the_Congo.svg
|national_motto = ''Justice&amp;nbsp; – Paix&amp;nbsp; – Travail''
|image_map = LocationCongoDemocraticRepublicofthe.svg
|national_anthem = ''[[Debout Congolais]]''
|official_languages = [[Француз тыла]]
|regional_languages = [[лингала тыла|Лингала]], [[конго тыла|конго]]/[[китуба тыла|китуба]], [[суаhили]], [[тшилуба тыла|тшилуба]]
|demonym = Congolese
|capital = [[Киншаса]]
|latd=4 |latm=19 |latNS=S |longd=15 |longm=19 |longEW=E
|largest_city = capital
|government_type = [[Республика]]
|leader_title1 = [[Президент]]
|leader_name1 = [[Joseph Kabila]]
|leader_title2 = [[Премьер миниистир]]
|leader_name2 = [[Adolphe Muzito]]
|area_km2 = 2,344,858
|area_sq_mi = 905,351 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|area_rank = 12th
|area_magnitude = 1 E+12
|percent_water = 3.3
|population_estimate = 62,600,000
|population_estimate_year = 2007 [[Холбоһуктаах Нациялар]]
|population_estimate_rank = 21st
|population_census =
|population_census_year =
|population_density_km2 = 25
|population_density_sq_mi = 65 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank = 188th
|GDP_PPP_year = 2007
|GDP_PPP = $19.021 billion
|GDP_PPP_per_capita = $311
|GDP_nominal = $10.423 billion
|GDP_nominal_year = 2007
|GDP_nominal_per_capita = $170
|HDI_year = 2008
|HDI = {{decrease}} 0.361
|HDI_rank = 177th
|HDI_category = &lt;font color=&quot;#e0584e&quot;&gt;low&lt;/font&gt;
|FSI = 105.5 {{decrease}} 4.6
|FSI_year = 2007
|FSI_rank = 7th
|FSI_category = &lt;font color=&quot;#FF0000&quot;&gt;Alert&lt;/font&gt;
|sovereignty_type = [[Independence]]
|established_event1 = from [[Belgium]]
|established_date1 = 30 June 1960
|currency = [[Congolese franc]]
|currency_code = CDF
|time_zone = [[West Africa Time|WAT]], [[Central Africa Time|CAT]]
|utc_offset = +1 to +2
|time_zone_DST = ''not observed''
|utc_offset_DST = +1 to +2
|drives_on                    = right 
|cctld = [[.cd]]
|calling_code = 243
|footnotes = 
}}

'''Конго Демократ Өрөспүүбүлүкэтэ''' (''République démocratique du Congo'') диэн [[Орто Африка]] дойдута. Иэнинэн [[континент|континеҥҥа]] үһүс улахан дойду. Кирбиилэhэр [[Киин Африка Өрөспүүбүлүкэтэ|Киин Африка Өрөспүүбүлүкэтыныын]] уонна [[Судан|Суданныын]] хоту, [[уганда|Угандалыын]], [[руанда|Руандалыын]] уонна [[бурунди|Бурундилыын]] илин, [[замбия|Замбиялыын]] уонна [[ангола|Анголалыын]] соҕуруу уонна [[Конго Өрөспүүбүлүкэтэ|Конго Өрөспүүбүлүкэтыныын]] арҕаа, илин [[Танганьика күөл]] баар. [[Атлантик океан|Атлантик океаҥҥа]] 40 км уhуннаах кытыл линиялаах.

[[1998]] саҕаламмыт [[Иккис Конго сэриитэ]] дойдуга улаханнык охсубута. [[2003]] эйэлэhии буолбутун да иhин, дойду илин өттүгэр сэбилэниилээх кыргыhыы бара турар. Бу сэриигэ 5.4 млн киhи өлбүт, ол курдук [[Иккис аан дойду сэриитэ|Иккис аан дойду сэриитин]] кэнниттэн ордук элбэх өлөрүүлээх буолар.

== Дойду бэлиэ күннэрэ ==
* [[Бэс ыйын 30]] — Тутулуга суох буолуу күнэ (Бельгияттан 1960 с.)


{{rq|stub}}

{{африка}}
[[Категория:Африка дойдулара]]</text>
      <sha1>3nemsnhj6ps8jszuoi3k32qo2mpc8ds</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Чиили</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8192</id>
    <revision>
      <id>419304</id>
      <parentid>418230</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T22:57:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Дойду бэлиэ күннэрэ */</comment>
      <origin>419304</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4319" sha1="4n6e9lzrqyjm7hb4c5q9mgxiekn2zrf" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name = ''República de Chile'' 
|conventional_long_name = Чиили Өрөспүүбүлүкэтэ
|common_name = Chile
|image_flag = Flag of Chile.svg
|image_coat = Coat of arms of Chile.svg
|image_map = Chile in its region.svg
|national_motto = ''Por la razón o la fuerza''&lt;br /&gt;&quot;By right or might&quot; 
|national_anthem = ''[[Himno Nacional de Chile]]'' 
|official_languages = [[Spanish language|Spanish]]
|ethnic_groups = 65% [[Castizo]], 30% [[White people|White]], 5% [[Amerindian]]&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Racial Structure|url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html|work=Estructura Racial|accessdate=2007-11-11}}&lt;/ref&gt;
|demonym = [[Чилинар]]
|capital = [[Сантьяго]]&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;
|latd = 33
|latm = 26
|latNS = S
|longd = 70
|longm = 40
|longEW = W
|largest_city = capital
|government_type = [[Representative democracy]]
|leader_title1 = [[President of Chile|President]]
|leader_name1 = [[Michelle Bachelet]]
|area_km2 = 756,950
|area_sq_mi = 292,183
|area_rank = 38th
|area_magnitude = 1 E11
|percent_water = 1.07²
|population_estimate = 16,763,470
|population_estimate_year = June 2008
|population_estimate_rank = 60th
|population_census = 15,116,435
|population_census_year = 2002
|population_density_km2 = 22
|population_density_sq_mi = 57
|population_density_rank = 194th
|GDP_nominal_year = 2008
|GDP_nominal = $181.464 billion&lt;ref name=imf2/&gt;
|GDP_nominal_rank = 45st
|GDP_nominal_per_capita = $10,813&lt;ref name=imf2/&gt;
|GDP_nominal_per_capita_rank = 53rd
|GDP_PPP_year = 2008
|GDP_PPP = $246.482 billion&lt;ref name=imf2&gt;{{cite web|url=http://imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/02/weodata/weorept.aspx?sy=2006&amp;ey=2008&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=228&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=47&amp;pr.y=16 |title=Chile|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2008-10-09}}&lt;/ref&gt;
|GDP_PPP_per_capita = $14,688&lt;ref name=imf2/&gt;
|GDP_PPP_per_capita_rank = 59th
|Gini = 54&lt;ref name=&quot;casen&quot;/&gt;
|Gini_year = 2006
|Gini_category = &lt;font color=&quot;#e0584e&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|Exports_2007 = US$ 66.43 billion
|Imports_2007 = US$ 41.80 billion
|HDI = {{increase}} 0.874
|HDI_rank = 40th
|HDI_year = 2006
|HDI_category = &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|sovereignty_type = [[History of Chile|Independence]]
|sovereignty_note = from Spain
|established_event1 = [[Government Junta of Chile (1810)|First National&lt;br /&gt;Government Junta]]
|established_date1 = &lt;br /&gt;September 18, 1810
|established_event2 = Declared
|established_date2 = February 12, 1818
|established_event3 = Recognized
|established_date3 = April 25, 1844
|established_event4 = [[Constitution of Chile|Current constitution]]
|established_date4 = &lt;br /&gt;September 11, 1980
|currency = [[Chilean peso|Peso]]
|currency_code = CLP
|time_zone = n/a
|utc_offset = -4
|time_zone_DST = n/a
|utc_offset_DST = -3
|cctld = [[.cl]]
|calling_code = 56
|footnote1 = The [[Politics of Chile#Legislative branch|legislative body]] operates in [[Valparaíso]].
|footnote2 = Includes [[Easter Island]] and [[Isla Sala y Gómez]]; does not include {{unit sqkm|1250000|0}} of territory claimed in [[Antarctica]].
}}

'''Чиили''' ({{lang-es|Chile}}) диэн [[Соҕуруу Америка]] дойдута. [[Киин куорат]]а — [[Сантьяго]].
[[Билэ:Mapa administrativo de Chile.png|thumb|left]]
[[Билэ:Pueblo de San Pedro de Atacama 2013-09-21 11-52-31.jpg|thumb|left|Атакама]]

== Дойду бэлиэ күннэрэ ==
* [[Ыам ыйын 21]] — Байыаннай байҕал флотун күнэ
* [[Бэс ыйын 29]] — Арыгы кыргыһыыта (Batalla de Vino). Олохтоохтор кыһыл арыгыннан бэйэ-бэйэлэрин ыһыахтыыллар, ол кэнниттэн &quot;борооскулар кыргыһыыларын&quot; ыыталлар (оҕустар кыргыһыыларын курдук эрээри, борооскулары өлөрбөттөр). Бу күнү винограады үүннэрэр элбэх дойдулар бэлиэтииллэр.

== Быһаарыылар ==
{{Быһаарыылар}}

{{Geo-stub}}

{{Countries of South America}}

[[Категория:Соҕуруу Америка дойдулара]]
[[Категория:Чиили| ]]</text>
      <sha1>4n6e9lzrqyjm7hb4c5q9mgxiekn2zrf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Руанда</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8280</id>
    <revision>
      <id>419332</id>
      <parentid>280036</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:18:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419332</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3134" sha1="qnn1fg5xqmbn4wdm2pm7yqlr43tvd5a" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name = Руанда Республиката&lt;/br&gt;''Repubulika y'u Rwanda''&lt;br /&gt;''République du Rwanda''
|conventional_long_name = Republic of Rwanda
|common_name = Rwanda
|image_flag = Flag_of_Rwanda.svg
|image_coat = Coat of arms of Rwanda.svg
|national_motto = ''Ubumwe, Umurimo, Gukunda Igihugu''&lt;br /&gt;&quot;Unity, Work, Patriotism&quot;
|image_map = LocationRwanda.svg
|national_anthem = &quot;{{lang|rw|''[[Rwanda nziza]]''}}&quot;
|official_languages = [[киньяруанда тыла|Киньяруанда]], [[француз тыла|француз]], [[ааҥл тыла|ааҥл]]&lt;!--http://www.gov.rw/government/tourismp.html--&gt;
|demonym = Rwandan, Rwandese
|capital = [[Кигали]]
|latd=1 |latm=57 |latNS=S |longd=30 |longm=4 |longEW=E
|government_type = [[Республика]]
|leader_title1 = [[Президент]]
|leader_title2 = [[Премьер миниистир]]
|leader_name1 = [[Paul Kagame]]
|leader_name2 = [[Bernard Makuza]]
|largest_city = Кигали
|area_km2 = 26,798
|area_sq_mi = 10,169 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|area_rank = 147th
|area_magnitude = 1 E10
|percent_water = 5.3
|population_estimate = 10,186,063
|population_estimate_year = April 2008
|population_estimate_rank = 83rd
|population_census = 8,128,553
|population_census_year = 2002
|population_density_km2 = 343
|population_density_sq_mi = 829 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank = 29th
|GDP_PPP_year = 2007
|GDP_PPP = $8.444 billion
|GDP_PPP_rank = 141st
|GDP_PPP_per_capita = $898
|GDP_PPP_per_capita_rank = 165th
|GDP_nominal_rank = 145th
|GDP_nominal = $3.339 billion
|GDP_nominal_year = 2007
|GDP_nominal_per_capita = $355
|GDP_nominal_per_capita_rank = 168th
|HDI_year = 2007
|HDI = {{decrease}}0.435
|HDI_rank = 166th
|HDI_category = &lt;font color=&quot;#e0584e&quot;&gt;low&lt;/font&gt;
|Gini = 45.1
|Gini_year = 2003
|Gini_category = &lt;font color=&quot;#ffcc00&quot;&gt;medium&lt;/font&gt;
|sovereignty_type = [[Тутулуга суох буолуу]]
|sovereignty_note = [[бельгия|Бельгияттан]]
|established_event1 = Даатата
|established_date1 = [[От ыйын 1]], [[1962]]
|currency = [[Rwandan franc]]
|currency_code = RWF
|time_zone = [[Central Africa Time|CAT]]
|utc_offset = +2
|time_zone_DST = ''not observed''
|utc_offset_DST = +2
|drives_on = right
|cctld = [[.rw]]
|calling_code = 250
|footnotes =
}}

'''Руанда Республиката''' (''Republic of Rwanda'') диэн [[Орто Африка]] кыра дойдута. Кинилиин кирбиилэhэллэр [[Уганда]], [[Бурунди]], [[Конго Демократ Республиката]] уонна [[Танзания]]. Олохтоохторун ахсаана 10.1 мөл.

Руанда [[1994]] буолбут [[руанда геноцида|геноцидтан]] сылтаан аан дойдуга биллибитэ. Онно 800.000 — 1 мөл кэриэтэ дьон өлбүтэ.

== Руанда бэлиэ күннэрэ ==
* [[От ыйын 1]] — Тутулуга суох буолуу күнэ


{{африка}}

[[Категория:Африка дойдулара]]</text>
      <sha1>qnn1fg5xqmbn4wdm2pm7yqlr43tvd5a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сейшеллар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8646</id>
    <revision>
      <id>419308</id>
      <parentid>419012</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:01:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Дойду бэлиэ күннэрэ */</comment>
      <origin>419308</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3444" sha1="oxwiytvxf1g25izje35sxef0b0dxtrb" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name              = ''Repiblik Sesel&lt;br /&gt;République des Seychelles''
|conventional_long_name   = Сейшеллар Республиката
|common_name              = Seychelles
|image_flag               = Flag of the Seychelles.svg
|image_coat               = Coat of Arms of the Republic of Seychelles.svg
|symbol_type              = Coat of arms
|image_map                = LocationSeychelles.png
|national_motto           = &quot;Finis Coronat Opus&quot;
|national_anthem          = ''[[Koste Seselwa]]''
|official_languages       = [[ааҥл тыла|Ааҥл]], [[француз тыла|француз]], [[сейшел креол]]
|demonym                  = Seychellois, Seychelloise
|capital                  = [[Виктория, Сейшеллар|Виктория]]
|latd=4 |latm=37 |latNS=S |longd=55 |longm=27 |longEW=E
|largest_city             = [[Виктория, Сейшеллар|Виктория]]
|government_type          = [[Республика]]
|leader_title1            = [[Президент]]
|leader_name1             = [[James Michel]]
|area_rank                = 197th
|area_magnitude           = 1 E+8
|area_km2                     = 451
|area_sq_mi                  = 174
|percent_water            = negligible
|population_estimate      = 82, 247 (July 2008 estimate)
|population_estimate_rank = 205th
|population_estimate_year = 2005
|population_census        = 
|population_census_year   = 
|population_density_km2       = 178
|population_density_sq_mi    = 458
|population_density_rank  = 60th
|GDP_PPP                  = $1.382 billion
|GDP_PPP_rank             = 
|GDP_PPP_year             = 2007
|GDP_PPP_per_capita       = $16,693
|GDP_PPP_per_capita_rank  = 
|GDP_PPP_per_capita_year  = 2007
|GDP_nominal              = $712 million
|GDP_nominal_year         = 2007
|GDP_nominal_per_capita   = $8,600
|sovereignty_type         = [[Тутулуга суох буолуу]]
|sovereignty_note         = [[Холбоhуктаах Хоруоллук]]тан
|established_event1       = Даатата
|established_date1        = [[Бэс ыйын 29]] [[1976]]
|HDI                      = {{increase}} 0.843
|HDI_rank                 = 50th
|HDI_year                 = 2007
|HDI_category             = &lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;high&lt;/span&gt;
|currency                 = [[Seychellois rupee]]
|currency_code            = SCR
|country_code             = 
|time_zone                = [[Seychelles Time|SCT]]
|utc_offset               = +4
|time_zone_DST            = ''not observed''
|utc_offset_DST           = +4
|drives_on                    = left
|cctld                    = [[.sc]]
|calling_code             = 248
|footnotes                = 
}}
'''Сейшеллар''' (''Seychelles'') диэн [[индия океана|Индия океаныгар]] баар 115 арыыттан турар [[архипелаг]] дойду, [[Африка]] илин кытылыттан 1,500 км баар. Африка ордук аҕыйах олохтоохтордоох дойдута.

== Дойду бэлиэ күннэрэ ==
* [[Бэс ыйын 5]] — Босхолонуу күнэ
* [[Бэс ыйын 18]] — Конституция күнэ
* [[Бэс ыйын 29]] — Тутулуга суох буолуу күнэ ([[Улуу Британия|Британияттан]] 1976 сыллаахха)


{{африка}}

[[Категория:Африка дойдулара]]</text>
      <sha1>oxwiytvxf1g25izje35sxef0b0dxtrb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сомалия</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8647</id>
    <revision>
      <id>419334</id>
      <parentid>287201</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:19:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419334</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4390" sha1="9wks10lsfe8q5wcrx71v9kdbio3u64h" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name              = {{lang|so|''Jamhuuriyadda Soomaaliya''}}&lt;br /&gt;{{rtl-lang|ar|جمهورية الصومال}}&lt;br /&gt;{{rtl-lang|ar|''Jumhūriyyat as-Sūmāl''}}
|conventional_long_name   = Сомалия Республиката
|common_name              = Somalia
|image_flag               = Flag of Somalia.svg
|image_coat               = Coat of arms of Somalia.svg
|image_map                = Somalia in its region (claimed).svg
|national_anthem          = {{lang|so|''[[Somalia, Wake Up|Soomaaliyeey Toosoow]]''}}
|official_languages       = [[сомали тыла|сомали]], [[араб тыла|араб]]
|demonym                  = Сомали
|government_type          = [[Коалиция дьаhалтата]]
|leader_title1            = [[Президент]]
|leader_name1             = [[Sheikh Sharif Sheikh Ahmed]]
|leader_title2 = [[Премьер миниистир]]
|leader_name2 = [[Omar Abdirashid Ali Sharmarke]]
|capital                  = [[Могадишу]]
|latd=2 |latm=02 |latNS=N |longd=45 |longm=21 |longEW=E
|largest_city             = Могадишу
|area_km2                 = 637,661
|area_sq_mi               = 246,201 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|area_rank                = 42nd
|area_magnitude           = 1 E11
|percent_water            = 1.6
|population_estimate      = 9,558,666
|population_estimate_year = 2008
|population_estimate_rank = 85th
|population_density_km2   = 13
|population_density_sq_mi = 34 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank  = 198th
|GDP_PPP_year             = 2007
|GDP_PPP                  = $5.575 billion &lt;!--CIA--&gt;
|GDP_PPP_rank             = &lt;small&gt;153rd&lt;/small&gt;
|GDP_PPP_per_capita       = $600
|GDP_PPP_per_capita_rank  = &lt;small&gt;222nd&lt;/small&gt;
|HDI_year                 = 2009
|HDI                      = N/A
|HDI_rank                 = Not Ranked
|HDI_category             = &lt;span style=&quot;color:#e0584e&quot;&gt;low&lt;/span&gt;
|sovereignty_type         = [[Тутулуга суох буолуу]]
|sovereignty_note         = [[Холбоhуктаах Хоруоллук|Холбоhуктаах Хоруоллуктан]] уонна [[италия|Италияттан]]
|established_event1       = Даатата
|established_date1        = [[Бэс ыйын 26]] уонна [[от ыйын 1]] [[1960]]
|drives_on                    = right 
|cctld                    = [[.so]] (currently non-operational)
|calling_code             = 252
|time_zone                = [[East Africa Time|EAT]]
|utc_offset               = +3
|time_zone_DST            = not observed
|utc_offset_DST           = +3
|currency                 = [[Somali shilling]]
|currency_code            = SOS
|footnote1                = 
|footnote2                = 
}}
'''Сомалия''' ([[сомали тыла|сомали]] Soomaaliya, [[араб тыла|араб]]. الصومال) диэн [[африка муоhа|Африка муоhугар]] баар дойду. Кинилиин кирбиилэhэллэр [[Дьибути]] хотугулуу арҕаа, [[Кения]] соҕуруулуу арҕаа, [[Аден хомото]] хоту, [[Индия океана]] илин уонна [[Этиопия]] арҕаа.

[[Италия Сомалията]] [[от ыйын 1]] [[1960]] c. [[италия|Италияттан]] тутулуга суох буолбута. Субу күн [[бэс ыйын 26]] [[1960]] c. тутулуга суох буолбут [[Британия Сомалията|Британия Сомалиятыныын]] холбоспуттар уонна Сомали Республиката тэриллибит. Сомалия илэ билигин [[de jure]] эрэ баар. Официаллык дойду дьаhалтанынан буолар [[Көhүү Федерал Дьаhалтата]]. Ол гынан баран үгүс регионнар киин дьаhалтаҕа бэриммэттэр уонна бэйэлэрэ туспа дьаhалталаахтар. Оннук регионнарынан буолаллар [[Пунтлэнд]], [[Нортлэнд]], [[Маахир]], [[Галмудуг]] уонна [[Сомалилэнд]].

== Сомали бэлиэ күннэрэ ==
* [[От ыйын 1]] — Тутулуга суох буолуу күнэ

{{африка}}

[[Категория:Африка дойдулара]]</text>
      <sha1>9wks10lsfe8q5wcrx71v9kdbio3u64h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Лесото</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9096</id>
    <revision>
      <id>419328</id>
      <parentid>378131</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:16:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419328</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2717" sha1="18v7uiczxzrhkqdk2vr9jc045vttzg6" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name = Лесото Хоруоллуга&lt;/br&gt;''Muso oa Lesotho''
|conventional_long_name = Kingdom of Lesotho
|common_name = Lesotho
|image_flag = Flag of Lesotho.svg
|image_coat =Coat of arms of Lesotho.svg
|image_map = LocationLesotho.svg
|national_motto = &quot;Khotso, Pula, Nala&quot;&lt;br /&gt;&quot;Peace, Rain, Prosperity&quot;
|national_anthem = ''[[Lesotho Fatse La Bontata Rona]]''
|official_languages = [[Сото тыла]], [[ааҥл тыла]]
|demonym = Mosotho (singular), Basotho (plural)
|capital = [[Масеру]] 
|latd=29 |latm=18 |latNS=S |longd=27 |longm=28 |longEW=E
|largest_city = Масеру
|government_type = [[Парламент системата]] уонна [[конституция монархията]]
|leader_title1 = [[Хоруол]]
|leader_title2 = [[Премьер миниистир]]
|leader_name1 = [[Letsie III of Lesotho|Letsie III]]
|leader_name2 = [[Pakalitha Mosisili]]
|area_rank = 140th
|area_magnitude = 1 E10
|area_km2 = 30,355
|area_sq_mi = 12,727 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|percent_water = negligible
|population_estimate = 1,795,000&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;
|population_estimate_rank = 146th
|population_estimate_year = July 2005
|population_census = 2,031,348
|population_census_year = 2004
|population_density_km2 = 59
|population_density_sq_mi = 153 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank = 138th
|GDP_PPP = $3.095 billion
|GDP_PPP_year = 2007
|GDP_PPP_per_capita = $1,285
|GDP_nominal           = $1.598 billion
|GDP_nominal_year      = 2007
|GDP_nominal_per_capita   = $663
|sovereignty_type = [[Тутулуга суох буолуу]]
|established_event1 = [[Холбоhуктаах Хоруоллук|Холбоhуктаах Хоруоллуктан]]
|established_date1 = [[Алтынньы 4]], [[1966]]
|HDI = {{increase}} 0.549
|HDI_rank = 138th
|HDI_year = 2007
|HDI_category = &lt;font color=&quot;#ffcc00&quot;&gt;medium&lt;/font&gt;
|Gini                     = 63.2
|Gini_year                = 1995
|Gini_category            = &lt;font color=&quot;red&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|currency = [[Lesotho loti|Loti]]
|currency_code = LSL
|country_code = 
|time_zone = 
|utc_offset = +2
|time_zone_DST = 
|utc_offset_DST = 
|drives_on                    = left
|cctld = [[.ls]]
|calling_code = 266
|footnotes =
}}

'''Лесото''' диэн [[Соҕуруу Африка]] иhигэр баар дойду уонна анклав. Урукку аата [[Басутолэнд]], [[Иллэр Доҕордоhуулара|Иллэр Доҕордоhууларын]] кыттааччыта.

== Лесото бэлиэ күннэрэ ==
* [[От ыйын 1]]— Ыал күнэ


{{Geo-stub}}

{{африка}}

[[Категория:Африка дойдулара]]</text>
      <sha1>18v7uiczxzrhkqdk2vr9jc045vttzg6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Венесуэла</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10633</id>
    <revision>
      <id>419298</id>
      <parentid>391413</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T22:52:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419298</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4012" sha1="o4y3n0h5xcuidbhfpu41obcl94edic7" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name        = ''República Bolivariana de Venezuela'' 
|conventional_long_name = Венесуэла Боливариан Республиката
|common_name        = Venezuela
|image_flag         = Flag of Venezuela.svg
|image_coat         = Coat of arms of Venezuela.svg
|image_map          = South America location VEN.png 
|national_motto     = ''Dios y Federación''
|national_anthem    = ''[[Gloria al Bravo Pueblo]]''
|official_languages = [[Испан тыла]]
|languages_type     = 
|languages          = 
|ethnic_groups = 70% [[метистар]], 20% [[үрүҥ дьон|үрүҥнэр]], 5% [[америндар]], 5% атыттар ([[африкалар]], [[арабтар]], [[азиялар]])
|demonym            = Venezuelan
|capital            = [[Каракас]]
|latd=10 |latm=30 |latNS=N |longd=66 |longm=58 |longEW=W
|largest_city       = capital
|government_type    = [[Республика]]
|leader_title1      = [[Президет]]
|leader_name1       = [[Nicolás Maduro]]
|leader_title2      = 
|leader_name2       = 
|area_rank          = 33rd
|area_magnitude     = 1 E11
|area_km2           = 916,445
|area_sq_mi         = 353,841
|percent_water      = 0.32\
|population_estimate      = 28,199,822
|population_estimate_rank = 40th
|population_estimate_year = February 2008
|population_census        = 23,054,985
|population_census_year   = 2001
|population_density_km2   = 30.2
|population_density_sq_mi = 77
|population_density_rank  = 173rd
|GDP_PPP            = $358.623 billion
|GDP_PPP_rank       = 
|GDP_PPP_year       = 2008
|GDP_PPP_per_capita = $12,785
|GDP_PPP_per_capita_rank  =
|GDP_nominal              = $319.443 billion
|GDP_nominal_rank         = 
|GDP_nominal_year         = 2008
|GDP_nominal_per_capita   = $11,388
|GDP_nominal_per_capita_rank =
|sovereignty_type   = [[Тутулуга суох буолуу]]
|established_event1 = [[Испания]]ттан
|established_date1  = [[От ыйын 5]], [[1811]]
|established_event2 = [[Улуу Колумбия]]ттан
|established_date2  = [[Тохсунньу 13]], [[1830]]
|established_event3 = Билинии
|established_date3  = [[Кулун тутар 30]], [[1845]]
|HDI                = {{increase}} 0.826
|HDI_rank           = 61st 
|HDI_year           = 2007
|HDI_category       = &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|Gini               = 42.2
|Gini_year          = 2007
|Gini_category      = &lt;font color=&quot;#e0584e&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|currency           = [[Venezuelan bolívar|Bolívar fuerte]]{{ref label|currency|4|none}}
|currency_code      = VEF 
|country_code       = 
|time_zone          = [[UTC-4]]
|utc_offset         = 
|time_zone_DST      = 
|utc_offset_DST     = 
|drives_on                    = right 
|cctld              = [[.ve]]
|calling_code       = 58
|footnotes = 
}}

'''Венесуэла''' ({{lang-es|Venezuela}}, лит. «кыра [[Венеция]]») диэн [[Соҕуруу Америка]] хотутугар, [[Кариб байҕала|Кариб байҕалын]] кытылыгар баар дойду. Иэнэ 916,445 км², олохтоохторун ахсаана 26,414,816. Киин куорат [[Каракас]].

Испанияттан [[1811]] сыллаахха тутулуга суох буолбут. Тутулуга суох буолуу күнүн [[от ыйын 5]] күнүгэр бэлиэтииллэр.

== Венесуала бэлиэ күннэрэ ==
* [[Бэс ыйын 29]] — Арыгы кыргыһыыта (Batalla de Vino). Олохтоохтор кыһыл арыгыннан бэйэ-бэйэлэрин ыһыахтыыллар, ол кэнниттэн &quot;борооскулар кыргыһыыларын&quot; ыыталлар (оҕустар кыргыһыыларын курдук эрээри, борооскулары өлөрбөттөр).


{{Geo-stub}}

{{Countries of South America}}

[[Категория:Соҕуруу Америка дойдулара]]
[[Категория:Венесуэла]]</text>
      <sha1>o4y3n0h5xcuidbhfpu41obcl94edic7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Колумбия</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10635</id>
    <revision>
      <id>419299</id>
      <parentid>418068</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T22:53:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Колумбия бэлиэ күннэрэ */</comment>
      <origin>419299</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5630" sha1="2vnga311w8xln69gd9gk3k1maio4rlw" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name                 = '' La República de Colombia ''
|conventional_long_name      = Колумбия Өрөспүүбүлүкэтэ
|common_name                 = Colombia
|image_flag                  = Flag of Colombia.svg
|image_coat                  = Coat of arms of Colombia.svg
|image_map                   = South America location COL.png
|national_motto              = &quot;Libertad y Orden&quot;
|national_anthem             = &quot;[[National Anthem of Colombia|Oh, Gloria Inmarcesible!]]
|capital                     = [[Богота]] [[Билэ:Bogota (escudo).svg|Left|20px]]
|latd                        = 4
|latm                        = 39
|latNS                       = N
|longd                       = 74
|longm                       = 3
|longEW                      = W
|largest_city                = capital
|official_languages          = [[Испан тыла]]
|regional_languages          = 
|ethnic_groups               = 
|demonym                     = Colombian
|government_type             = [[Өрөспүүбүлүкэ]]
|leader_title1               = [[Президент]]
|leader_title2               = [[Вице президент]]
|leader_title3               = [[Колумбия Конгреhа|Конгресс президенэ]]
|leader_title4               = [[Колумбия Үрдүкү суута|Үрдүкү суут президенэ]]
|leader_name1                = [[Алваро Урибе]]
|leader_name2                = [[Франсиско Сантос Калдерон]]
|leader_name3                = [[Эрнан Андраде]]
|leader_name4                = [[Франсиско Рикаурте]]
|sovereignty_type            = [[Тутулуга суох буолуу]]
|sovereignty_note            = [[Испания]]ттан
|established_event1          = Ылыныы
|established_date1           = [[От ыйын 20]], [[1810]]
|established_event2          = Билинии
|established_date2           = [[Атырдьах ыйын 7]], [[1819]]
|area_rank                   = 26th
|area_magnitude              = 1 E12
|area_km2                    = 1,141,748
|area_sq_mi                  = 440,839 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|percent_water               = 8.8
|population_estimate         = 45,644,023&lt;/small&gt; &lt;!--UN WPP--&gt;
|population_estimate_rank    = 29th
|population_estimate_year    =  April 2009
|population_census           = 42,888,592
|population_census_year      = 2005
|population_density_km2      = 40
|population_density_sq_mi    = 104 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank     = 168th
|GNI_per_capita              = $2,020
|GNI_per_capita              = 123rd &lt;!--WorldBank List--&gt;
|GDP_PPP                     = $396.579 billion
|GDP_PPP_rank                =
|GDP_PPP_year                = 2008
|GDP_PPP_per_capita          = $8,215
|GDP_PPP_per_capita_rank     =
|GDP_nominal                 = $240.654 billion
|GDP_nominal_rank            = 
|GDP_nominal_year            = 2008
|GDP_nominal_per_capita      = $4,985
|GDP_nominal_per_capita_rank = 
|Gini                        = 52
|Gini_year                   = 2006
|Gini_category               = &lt;font color=&quot;#e0584e&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|HDI                         = {{decrease}} 0.787
|HDI_rank                    = 80th
|HDI_year                    = 2008
|HDI_category                = &lt;font color=&quot;#ffcc00&quot;&gt;medium&lt;/font&gt;
|HPI                         = 67.2
|HPI_rank                    = 2nd
|HPI_year                    = 2006
|HPI_category                = &lt;font color=&quot;#ffcc00&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|currency                    = [[колумбия песота|Песо]]
|currency_code               = COP
|country_code                = 
|time_zone                   = 
|utc_offset                  = -5
|time_zone_DST               = 
|utc_offset_DST              = 
|drives_on                   = right
|cctld                       = [[.co]]
|calling_code                = 57
|Happy Planet Index          = 2 (by 2007)
}}

'''Колумбия''' ({{lang-es|Colombia}}) диэн [[Соҕуруу Америка]] хотугулуу арҕаатыгар баар дойду. Кинилиин кирбиилэhэллэр [[Венесуэла]] уонна [[Бразилия]] илин, [[Экуадор]] уонна [[Перу]] соҕуруу, [[Кариб байҕала]] хоту, [[Панама]] хотугулуу арҕаа уонна [[Чуумпу океан]] арҕаа. Колумбия иэнэ 1,141,748 км2, Соҕуруу Америкаҕа улаханынан төрдүс (Бразилия, [[Аргентина]] уонна Перу кэннилэриттэн). Олохтоохторун ахсаана 45,644,023, Соҕуруу Америкаҕа улаханынан иккис (Бразилия кэнниттэн).

== Колумбия бэлиэ күннэрэ ==
* [[Ыам ыйын 13]] — Сибэтиэй Мария күнэ
* [[Ыам ыйын 15]] — Учуутал күнэ
* [[Бэс ыйын 29]] — Арыгы кыргыһыыта (Batalla de Vino). Олохтоохтор кыһыл арыгыннан бэйэ-бэйэлэрин ыһыахтыыллар, ол кэнниттэн &quot;борооскулар кыргыһыыларын&quot; ыыталлар (оҕустар кыргыһыыларын курдук эрээри, борооскулары өлөрбөттөр). Бу күнү Соҕуруу Америка элбэх дойдуларыгар бэлиэтииллэр.


{{rq|stub}}

{{Countries of South America}}

[[Категория:Соҕуруу Америка дойдулара]]</text>
      <sha1>2vnga311w8xln69gd9gk3k1maio4rlw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Перу</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10638</id>
    <revision>
      <id>419302</id>
      <parentid>419111</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T22:55:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Перу бэлиэ күннэрэ */</comment>
      <origin>419302</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5193" sha1="sffv3e7v4zrj6yq5x2j4v10spxoinm8" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name                 = ''República del Perú''
|conventional_long_name      = Перу Республиката
|common_name                 = Peru
|image_coat                  = Escudo nacional del Perú.svg
|image_flag                  = Flag of Peru.svg
|image_map                   = LocationPeru.svg
|national_motto              = 
|national_anthem             = &quot;''[[Somos libres, seámoslo siempre]]''
|official_languages          = [[Испан тыла]]
|ethnic_groups = 45% америндар, 37% метистар, 15% үрүҥнэр, 3% харалар, азиялар
|demonym                     = Peruvian
|capital                     = [[Лима]]
|latd=12 |latm=2.6 |latNS=S |longd=77 |longm=1.7 |longEW=W
|largest_city                = capital
|government_type             = [[Республика]]
|leader_title1               = [[Президент]]
|leader_name1                = [[Pedro Pablo Kuczynski]]
|leader_title2               = [[Вице президент]]
|leader_name2                = [[Martín Vizcarra]]
|leader_title3               = [[Премьер миниистир]]
|leader_name3                = [[Fernando Zavala]]
|leader_title4               = [[Перу Конгреhа|Конгресс Президенэ]]
|leader_name4                = [[Хавьер Веласкес]]
|sovereignty_type            = [[Тутулуга суох буолуу]]
|sovereignty_note            = [[Испания]]ттан
|established_event1          = Ылыныы
|established_date1           = [[От ыйын 28]], [[1821]]
|established_event2          = Бигэргэтии
|established_date2           = [[Ахсынньы 9]], [[1824]]
|established_event3          = Билинии
|established_date3           = [[Атырдьах ыйын 14]], [[1879]]
|area_rank                   = 20th
|area_magnitude              = 1 E12
|area_km2                    = 1,285,216
|area_sq_mi                  = 496,222 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|percent_water               = 8.80
|population_estimate_year = July 2008
|population_estimate = 29,180,900
|population_census           = 28,220,764
|population_census_year      = 2007 &lt;!--(Peru 2007 Census)--&gt;
|population_density_km2      = 22
|population_density_sq_mi    = 57 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank     = 193rd
|GDP_PPP                     = $245.883 billion
|GDP_PPP_rank                = 
|GDP_PPP_year                = 2008
|GDP_PPP_per_capita          = $8,580
|GDP_PPP_per_capita_rank     = 
|GDP_nominal                 = $127.598 billion
|GDP_nominal_rank            = 
|GDP_nominal_year            = 2008
|GDP_nominal_per_capita      = $4,452
|GDP_nominal_per_capita_rank = 
|HDI                         = {{increase}}0.788
|HDI_rank                    = 79th
|HDI_year                    = 2006
|HDI_category                = &lt;span style=&quot;color:#fc0;&quot;&gt;medium&lt;/span&gt;
|Gini                        = 54.6
|Gini_year                   = 2002
|Gini_category               = &lt;span style=&quot;color:#e0584e;&quot;&gt;high&lt;/span&gt;
|currency                    = [[Peruvian sol|Sol]]
|currency_code               = PEN
|time_zone                   = [[Time in Peru|PET]]
|utc_offset                  = -5
|time_zone_DST               = not observed
|utc_offset_DST              = 
|drives_on                    = right 
|cctld                       = [[.pe]]
|calling_code                = 51
|footnote1                   = 
}}
'''Перу''' ({{lang-es|Perú}}) диэн [[Соҕуруу Америка]] арҕаатыгар баар дойду. Кинилиин кирбиилэhэллэр хотуттан [[Экуадор]] уонна [[Колумбия]], илинтэн [[Бразилия]], соҕуруулуу илинтэн [[Боливия]], соҕурууттан [[Чили]] уонна арҕааттан [[Чуумпу океан]].

== Перу бэлиэ күннэрэ ==
* [[Ыам ыйын 25]] — [[Клоун]] күнэ &lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3374/ День клоуна в Перу - 25 мая. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;.
* [[Бэс ыйын 8]] — Инженер күнэ
* [[Бэс ыйын 24]] — [[Инти Райми]], Инкалар импиэрийэлэригэр Кыһыҥҥы Күн туруутун кэмигэр саҥа дьылы бэлиэтииллэрэ.
* [[Бэс ыйын 29]] — Арыгы кыргыһыыта (Batalla de Vino). Олохтоохтор кыһыл арыгыннан бэйэ-бэйэлэрин ыһыахтыыллар, ол кэнниттэн &quot;борооскулар кыргыһыыларын&quot; ыыталлар (оҕустар кыргыһыыларын курдук эрээри, борооскулары өлөрбөттөр). Бу күнү испаан тыллаах элбэх дойдуларыгар бэлиэтииллэр.


{{Geo-stub}}

{{Countries of South America}}

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Соҕуруу Америка дойдулара]]
[[Категория:Перу| ]]</text>
      <sha1>sffv3e7v4zrj6yq5x2j4v10spxoinm8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Суринам</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10639</id>
    <revision>
      <id>419335</id>
      <parentid>281241</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:20:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419335</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3298" sha1="t2a9x96tqbosdh34dd6orl49yzd5mhi" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| native_name              = ''Republiek Suriname''
| conventional_long_name   = Суринам Республиката
| common_name              = Suriname
| image_flag               = Flag of Suriname.svg
| image_coat               =Coat of arms of Suriname.svg
| national_motto          = ''Justitia - Pietas - Fides''
| image_map                = Suriname in its region.svg
| national_anthem          = ''[[God zij met ons Suriname]]''
| official_languages       = [[Недерланд тыла]]
| regional_languages       =  
| demonym                  = Суринамнар
| capital                  = [[Парамарибо]]
| latd=5 |latm=50 |latNS=N |longd=55 |longm=10 |longEW=W
| government_type          = [[Республика]]
| leader_title1            = [[Президент]]
| leader_name1             = [[Роналд Венетиаан]]
| largest_city             = [[Парамарибо]]
| area_km2                 = 163,821
| area_sq_mi               = 63,251 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
| area_rank                = 91st
| area_magnitude           = 1 E11
| percent_water            = 1.1
| population_estimate      = 470,784
| population_estimate_year = July 2005
| population_estimate_rank = 168th
| population_census        = 487,024
| population_census_year   = 2004
| population_density_km2   = 2.7
| population_density_sq_mi = 7.0 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
| population_density_rank  = 234rd
| GDP_PPP_year             = 2008
| GDP_PPP                  = $4.436 billion
| GDP_PPP_rank             = 
| GDP_PPP_per_capita       = $8,323
| GDP_PPP_per_capita_rank  = 
| GDP_nominal              = $2.984 billion
| GDP_nominal_year         = 2008
| GDP_nominal_per_capita   = $5,598
| HDI_year                 = 2007
| HDI                      = {{increase}} 0.774
| HDI_rank                 = 85th
| HDI_category             = &lt;font color=&quot;#ffcc00&quot;&gt;medium&lt;/font&gt; 
| sovereignty_type         = [[Тутулуга суох буолуу]]
| sovereignty_note         = [[Недерланд]]тан
| established_event1       = Даатата
| established_date1        = [[Сэтинньи 25]] [[1975]]
| currency                 = [[Суринам доллара]]
| currency_code            = SRD
| time_zone                = ART
| utc_offset               = -3
| time_zone_DST            = ''not observed''
| utc_offset_DST           = -3
| drives_on                = left
| cctld                    = [[.sr]]
| calling_code             = 597
| footnotes                = 
}}
'''Суринам''' (''Suriname'') диэн [[Соҕуруу Америка]] хотутугар баар дойду.

Суринамныын кирбиилэhэллэр [[Француз Гуианата]] илин, [[Гайана]] арҕаа, [[Бразилия]] соҕуруу уонна [[Атлантик океан]] хоту. 

Суринам иэнинэн (165,000&amp;nbsp;км²) уонна олохтоохторун ахсааннарынан (470,000) Соҕуруу Америка ордук кыра илэ.

== Суринам бэлиэ күннэрэ ==
* [[От ыйын 1]] — Кети Коти (Көҥүл күнэ)


{{Countries of South America}}

[[Категория:Соҕуруу Америка дойдулара]]</text>
      <sha1>t2a9x96tqbosdh34dd6orl49yzd5mhi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Экуадор</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10819</id>
    <revision>
      <id>419309</id>
      <parentid>419115</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:01:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Эквадор бэлиэ күннэрэ */</comment>
      <origin>419309</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4027" sha1="a0ei1i1sr29srps6l0eb6f318owhqre" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name = República del Ecuador
|conventional_long_name = Эквадор Өрөспүүбүлүкэтэ
|common_name = Ecuador
|image_flag = Flag of Ecuador.svg
|image_coat = Coat of arms of Ecuador original version.svg
|image_map = South_America_location_ECU.png
|national_motto = ''&quot;Dios, patria y libertad&quot;''&lt;br /&gt;''&quot;Pro Deo, Patria et Libertate&quot;''
|national_anthem = ''[[Salve, Oh Patria]]''
|official_languages = [[Испан тыла]]&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;
|ethnic_groups = 55% [[метистар]], 24% [[америндар]], 16% [[үрүҥ дьон|үрүҥнэр]], 5% [[африкалар]]
|demonym = Экуадордар
|capital = [[Кито]]
|largest_city =  [[Гуайакил]]
|government_type = [[Республика]]
|leader_title1 = [[Президент]]
|leader_title2 = [[Вице президент]]
|leader_name1 = [[Рафаэл Корреа]]
|leader_name2 = [[Ленин Морено]]
|area_rank = 73rd
|area_magnitude = 1 E11
|area_km2 = 256,370
|area_sq_mi = 98,985
|percent_water = 4
|population_estimate = 14,573,101
|population_estimate_rank = 66th
|population_estimate_year = 2009
|population_census =
|population_census_year =12444567.3563
|population_density_km2 = 53.8
|population_density_sq_mi = 139.4 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank = 151st
|GDP_PPP = $106.993 billion
|GDP_PPP_year = 2008
|GDP_PPP_per_capita = $7,685
|GDP_nominal          = $52.572 billion
|GDP_nominal_year     = 2008
|GDP_nominal_per_capita  = $3,776
|sovereignty_type = [[Тутулуга суох буолуу]]
|established_date1 = Атырдьах ыйын 10, 1809
|established_event1 = [[Испания]]ттан (cатамматаҕа)
|established_date2 = Ыам ыйын 24, 1822
|established_event2 = [[Испания]]ттан
|established_date3 = Ыам ыйын 13, 1830 
|established_event3 = [[Улуу Колумбия]]ттан
|Gini = 42
|Gini_category = &lt;font color=&quot;#ffcc00&quot;&gt;medium&lt;/font&gt;
|HDI = {{increase}} 0.807
|HDI_rank = 72nd
|HDI_year = 2006
|HDI_category = &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|currency = [[АХШ доллара]]
|currency_code = USD
|country_code =
|time_zone = [[Ecuador Time|ECT]], [[Galápagos Time|GALT]]
|utc_offset = -5, -6
|time_zone_DST =
|utc_offset_DST =
|drives_on = right
|cctld = [[.ec]]
|calling_code = 593
|footnote1 = 
|footnote2 = 
}}

'''Экуадор''' (Эквадор, {{IPAc-en|audio=en-us-Ecuador.ogg|ˈ|ɛ|k|w|ə|d|ɔːr}} {{respell|EK|wə-dor}}; {{IPA-es|ekwaˈðoɾ|-|ES-pe - Ecuador.ogg}}; {{lang-qu|Ikwayur}}; [[Shuar language|Shuar]]: ''Ecuador'' эбэтэр ''Ekuatur.'')), официаллык '''Экуадор Өрөспүүбүлүкэтэ''' (''República del Ecuador''}, диэн [[Соҕуруу Америка]] дойдута, кинилиин кирбиилэhэллэр [[Колумбия]] хоту, [[Перу]] илин уонна соҕуруу, уонна [[Чуумпу далай]] арҕаа. Дойду бас билиитигэр [[Галапагос арыылара]] киирэллэр, дойду континентал сириттэн 965 км Чуумпу далайга сыталлар. Экуадор [[экватор]]га баар, онон ааттаммыта, иэнэ 256371 км2. Киин куорат [[Кито]]; ордук улахан куорат [[Гуайакил]].

== Эквадор бэлиэ күннэрэ ==
* [[Ыам ыйын 24]] — Пичинча кыргыһыытын күнэ
* [[Бэс ыйын 24]] — [[Инти Райми]], Инкалар импиэрийэлэригэр Кыһыҥҥы Күн туруутун кэмигэр саҥа дьылы бэлиэтииллэрэ.
* [[Бэс ыйын 24]] — Сан-Хуан Баутиста&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2395/ Сан-Хуан Баутиста в Эквадоре — 24 июня.]&lt;/ref&gt;
* [[Бэс ыйын 29]] — Инженер күнэ

{{Countries of South America}}

[[Категория:Соҕуруу Америка дойдулара]]</text>
      <sha1>a0ei1i1sr29srps6l0eb6f318owhqre</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Коста Рика</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11520</id>
    <revision>
      <id>419300</id>
      <parentid>417778</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T22:53:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419300</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3968" sha1="m3cw1yhhcocpo9yh22hsjiwf4tekdo6" xml:space="preserve">
{{Infobox Country
|conventional_long_name = Коста Рика Өрөспүүбүлүкэтэ
|native_name        = República de Costa Rica
|common_name        = Costa Rica 
|image_flag         = Flag of Costa Rica.svg
|image_coat         = Coat_of_arms_of_Costa_Rica.svg
|image_map          = LocationCostaRica.svg
|national_anthem    = &lt;br /&gt;''[[Noble patria, tu hermosa bandera]]''
|official_languages = [[Испан тыла]] 
|regional_languages = [[Limónese Creole|Mekatelyu]]
|ethnic_groups      =  85% [[үрүҥнэр]] &lt;br /&gt; 10% [[метистар]] &lt;br /&gt; 3% [[африкалар]] &lt;br /&gt; 1% [[америндар]] &lt;br /&gt; 1% [[кытайдар]] 
|demonym            = Коста Рикалар
|capital            = [[Сан Хосе, Коста Рика|Сан Хосе]]
|largest_city       = [[Сан Хосе, Коста Рика|Сан Хосе]]
|government_type    =  [[Өрөспүүбүлүкэ]]
|leader_title1      = [[Президент]]
|leader_name1       = [[Óscar Arias Sánchez|Oscar Arias]] ([[National Liberation Party (Costa Rica)|PLN]])
|leader_title2      = [[Вице президент]]
|leader_name2       = суох
|area_rank          = 128th
|area_magnitude     = 1 E10
|area_km2           = 51,100
|area_sq_mi         = 19,730 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|percent_water      = 0.7
|population_estimate      = 4,509,290
|population_estimate_rank = 119th
|population_estimate_year = May 2009
|population_census_year   = 2000
|population_density_km2   = 85
|population_density_sq_mi = 220 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank  = 107th
|GDP_PPP            = $48.741 billion
|GDP_PPP_year       = 2008
|GDP_PPP_per_capita = $10,752
|GDP_nominal        = $29.828 billion
|GDP_nominal_year      = 2008
|GDP_nominal_per_capita  = $6,580
|Gini               = 49.9
|Gini_year          = 2001
|Gini_category      = &lt;font color=&quot;#e0584e&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|sovereignty_type = [[Тутулуга суох буолуу]]
|sovereignty_note = [[Испания]]ттан
|established_event1 = Ылыныы
|established_date1 = [[Балаҕан ыйын 10]], [[1821]]
|established_event2 = Испания билиниитэ
|established_date2 = [[Ыам ыйын 10]], [[1850]]
|established_event3 = [[Орто Америка Федерация]]тыттан
|established_date3  = [[1838]]
|HDI                = {{increase}} 0.847
|HDI_rank           = 50th
|HDI_year           = 2008
|HDI_category       = &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|HPI                = 8th
|HPI_year           = 2004
|currency           = [[Коста Рика колона]]
|currency_code      = CRC
|country_code       = 
|time_zone          = 
|utc_offset         = -6
|time_zone_DST      = 
|utc_offset_DST     = 
|drives_on          = right
|cctld              = [[.cr]]
|calling_code       = [[+506]]
|footnotes = 
}}
'''Коста Рика''' ({{lang-es|Costa Rica}}), официаллык '''Коста Рика Өрөспүүбүлүкэтэ''' ({{langi|es|República de Costa Rica}}), диэн [[Орто Америка]] дойдута. Кинилиин кирбиилэhэллэр [[Никарагуа]] хоту, [[Панама]] илин уонна соҕуруу, [[Чуумпу далай]] арҕаа уонна соҕуруу, [[Кариб байҕала]] илин.


== Коста-Рика бэлиэ күннэрэ ==
* [[Бэс ыйын 29]] — Арыгы кыргыһыыта (Batalla de Vino). Олохтоохтор кыһыл арыгыннан бэйэ-бэйэлэрин ыһыахтыыллар, ол кэнниттэн &quot;борооскулар кыргыһыыларын&quot; ыыталлар (оҕустар кыргыһыыларын курдук эрээри, борооскулары өлөрбөттөр). Бу күнү Соҕуруу Америка элбэх дойдуларыгар бэлиэтииллэр.


{{rq|stub}}

[[Категория:Орто Америка дойдулара]]</text>
      <sha1>m3cw1yhhcocpo9yh22hsjiwf4tekdo6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гватемала</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11522</id>
    <revision>
      <id>419310</id>
      <parentid>419227</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:02:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Гватемала бэлиэ күннэрэ */</comment>
      <origin>419310</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4155" sha1="nbo11pwwyz08gr79hfkj6xpij8m9v75" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| native_name              = ''República de Guatemala''
| conventional_long_name   = Гватемала Өрөмпүүбүлкэтэ
| common_name              = Guatemala
| image_flag               = Flag of Guatemala.svg
| image_coat               = Coat of arms of Guatemala.svg
| image_map                = LocationGuatemala.svg
| national_motto           = &quot;Libre Crezca Fecundo&quot;
| national_anthem          = [[Himno Nacional de Guatemala]]
| official_languages       = [[испан тыла|испан]], [[майа тыллара]]
| demonym                  = Гватемалалар
| capital                  = [[Гватемала (куорат)|Гватемала]]
| latd                     = 14
| latm                     = 38
| latNS                    = N
| longd                    = 90
| longm                    = 30
| longEW                   = W
| largest_city             = [[Гватемала (куорат)|Гватемала]]
| government_type          = [[Өрөспүүбүлүкэ]]
| leader_title1            = [[Президент]]
| leader_name1             = [[Алваро Колом Кабальерос]]
| leader_title2            = [[Вице президент]]
| leader_name2             = [[Рафаэл Эспада]]
| area_rank                = 106th
| area_magnitude           = 1 E11
| area_km2                 = 108,890
| area_sq_mi               = 42,042&lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
| percent_water            = 0.4
| population_estimate      = 13,000,000
| population_estimate_rank = 70th
| population_estimate_year = July 2008
| population_census        = 12,728,111
| population_census_year   = July 2007
| population_density_km2   = 134.6
| population_density_sq_mi = 348.6&lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
| population_density_rank  = 85th
| GDP_PPP                  = $67.007 billion
| GDP_PPP_year             = 2008
| GDP_PPP_per_capita       = $4,899
| GDP_nominal              = $38.956 billion
| GDP_nominal_year         = 2008
| GDP_nominal_per_capita   = $2,848
| sovereignty_type         = [[Тутулуга суох буолуу]]
| sovereignty_note         = [[Испания]]ттан
| established_event1       = Даатата
| established_date1        = Балаҕан ыйын 15, 1821
| HDI                      = {{increase}} 0.689
| HDI_rank                 = 118-с
| HDI_year                 = 2007
| HDI_category             = &lt;font color=&quot;#ffcc00&quot;&gt;medium&lt;/font&gt;
| Gini                     = 55.1
| Gini_year                = 2002
| Gini_category            = &lt;font color=&quot;#e0584e&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
| currency                 = [[Гуатемала кетцала|Кетцал]]
| currency_code            = GTQ
| country_code             = 
| time_zone                = 
| utc_offset               = -6
| time_zone_DST            = 
| utc_offset_DST           = 
| drives_on                = right 
| cctld                    = [[.gt]]
| calling_code             = [[+502]]
| footnotes                = 
}}
'''Гватемала''' ({{lang-es|Guatemala}}) диэн [[Орто Америка]] дойдута. Кинилиин кирбиилэhэллэр [[Миэксикэ]] хоту уонна арҕаа, [[Чуумпу океан]] соҕуруулуу арҕаа, [[Белиз]] хотугулуу илин, [[Хондурас]] уонна [[Эль Салвадор]] соҕуруулуу илин.

[[Киин куорат]]а [[Гуатемала (куорат)|Гватемала]].

== Гватемала бэлиэ күннэрэ ==
* [[Ыам ыйын 10]] — Ийэ күнэ
* [[Бэс ыйын 25]] — Учуутал күнэ
* [[Бэс ыйын 30]] — Сэбилэниилээх күүстэр күннэрэ&lt;ref&gt;[https://www.sardtravel.ru/news/natsionalnyy-den-armii-v-gvatemale Национальный День армии в Гватемале] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200630173952/https://www.sardtravel.ru/news/natsionalnyy-den-armii-v-gvatemale |date=2020-06-30 }}&lt;/ref&gt;;

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}


[[Категория:Орто Америка дойдулара]]</text>
      <sha1>nbo11pwwyz08gr79hfkj6xpij8m9v75</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хакасия</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12583</id>
    <revision>
      <id>419288</id>
      <parentid>410227</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T22:43:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Устуоруйаттан */</comment>
      <origin>419288</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5306" sha1="1qfvm0ykbqqsqh101n0zcn641jns3yd" xml:space="preserve">{{Данные о субъекте Российской Федерации
|OfNm1 = Хакасия Өрөспүүбүлүкэтэ
|FSFlag = [[Билэ:Flag of Khakassia.svg|150px|Хакасия Өрөспүүбүлүкэтин былааҕа]]
|FSCoA = [[Билэ:Coat of arms of Khakassia.svg|90px|Хакасия Өрөспүүбүлүкэтин гиэрбэтэ]]
|FlagLnk = Хакасия Өрөспүүбүлүкэтин
|CoALnk = Хакасия Өрөспүүбүлүкэтин
|FSMap = [[Билэ:Map of Russia - Republic of Khakassia (2008-03).svg|300px]]|
|FSCtrWhat = Киин куората
|FSCtrNm = [[Абакаан]]
|AreaRnk = 46-с
|TotArea =61 569 км²
|WaterPrcnt = 0,8
|PopRnk = 71-с
|PopQty = 533 025
|PopCtDate = 2013
|PopDens = 8,66
|PolStatLnk = Арассыыйа Өрөспүүбүлүкэлэрэ
|PolStatNm = Өрөспүүбүлүкэ
|FedDistrNm = [[Сибиир Федеральнай уокуруга|Сибиир]]
|EcRegNm = [[Илин Сибиир Федеральнай уокуруга|Илин Сибиир]]
|CadNo = 19
|LangLangs = 
|OfLangs = [[Нуучча тыла]], [[хакаас тыла]]
|HeadTtl = Губернатор
|HeadNm = Валентин Коновалов
|ViceTtl = Үрдүкү сэбиэтин бэрэсэдээтэлэ
|ViceNm =Владимир Штыгашев
|MSKS = +4
|}}

[[File:Khakassia republic map.png|right|thumb|180px]]
'''Хакасия Өрөспүүбүлүкэтэ''' — Арассыыйа [[Сибиирдээҕи федеральнай уокурук|Сибиирдээҕи федеральнай уокуругун]] састаабыгар киирсэр дойду.

Ыаллыы регионнара — [[Кемерово уобалаһа]], [[Красноярскай кыраай]], [[Тыва]] уонна [[Алтай Өрөспүүбүлүкэтэ|Алтаай]] Өрөспүүбүлүкэлэрэ.
Киин куората — [[Абакаан]] (хакастыы — Аҕбан).
Судаарыстыбаннай тыла — [[Хакас тыла|хакаастыы]], нууччалыы.

Хакасия Баһылыга — Бырабыыталыстыба салайааччыта — Валентин Олегович Коновалов. Хакасияҕа бэрэсидьиэн дуоһунаһа суох.
Хакасия Парламена — Үрдүкү Сэбиэт.
Административнай арахсыыта — 5 куораттаах (Абаза, Абакан, Саяногорск, Сорск, Черногорск), 8 муниципальнай оройуоннаах (Алтай, Аскиз, Бейск, Боградс, Орджоникидзе, Таштып, Уус-Абакан, Шира оройуоннара).

== Демографията ==
Киһитин ахсаана — 532 319 киһи (2010 с). [[Нууччалар]] — 80,3 %, [[хакаастар]] — 12 %, [[ниэмэстэр]] −1,7 %, украинецтар — 1,53 %, белорустар — 0,5 %, атын омуктар — 3,97 %.

Куорат олохтооҕо — 71 %, тыа сирин олохтооҕо — 29 %.

== Географията ==
Сирин иэнэ — 61 900 кв. км. Илин Сибиир соҕуруулуу-арҕаа өттүгэр Ени-сей өрүс хаҥас кытылыгар сытар. Улахан өрүстэрэ — Енисей, Абакан, Томь, Белый Июс, Чёрный Июс.

Сирин баайа — чинчийиллибит саппааһа (РФ уопсай саппааһыттан %-нан): таас чох — 3 %, тимир рудата — 1 %, молибден — 11 %, барита — 27 %, бентонит — 6,5 %, облицовкалыыр таас — 13 %.

== Экэниэмикэтэ ==
Экономиката — сүрүннээн гидроэлектроэнергияны уонна алюминийы оҥоруу. Хакасия энергетическэй тиһигэр Саяно-Шушенскай ГЭС, Майнскай ГЭС уонна өссө 3 кыра ТЭЦ киирэр. Алюминийы Саяногорскай уонна Хакаскай собуоттар оҥороллор.
«Абаканвагонмаш» ПО Арассыыйа тимир суолун вагонун уонна контей-нерын 5%-н оҥорор.

Тыа хаһаайыстыбатыгар намчы түүлээх барааны, ынаҕы, сылгыны иитэллэр. Сэлиэһинэй, дьэһимиэн, эбиэс, просо, о.д.а. бурдук култууратын олордоллор. Регион сирин иэнин 20 бырыһыана — тыа хаһаайыстыбатын сирэ.

== Устуоруйаттан ==
* [[1994]] сыл [[ыам ыйын 25]] күнүгэр Хакасия бастакы конституциятын ылыммыт.

== Эбии маны көр ==
[[Хакасия бэлиэ күннэрэ]]

{{Халыып:Россия Федерациятын субъектара}}

{{Geo-stub}}

[[Категория:Арассыыйа]]
[[Категория:Арассыыйа Өрөспүүбүлүкэлэрэ]]
[[Категория:Сибиир]]
[[Категория:Соҕуруу Сибиир]]
[[Категория:Хакаастар]]</text>
      <sha1>1qfvm0ykbqqsqh101n0zcn641jns3yd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алтаай Өрөспүүбүлүкэтэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13028</id>
    <revision>
      <id>419285</id>
      <parentid>418330</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T22:41:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Туризм */</comment>
      <origin>419285</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14664" sha1="52a97upssvl2j1qj14npgnv96grzpb0" xml:space="preserve">{{Данные о субъекте Российской Федерации
|RuPrefix   = Өрөспүүбүлүкэ
|RuNm       = Алтаай
|OfNm1      = Алтаай Өрөспүүбүлүкэтэ&lt;br /&gt;Республика Алтай&lt;br /&gt;Алтай Республика
|FSFlag     = [[Билэ:Flag of Altai Republic 1994.svg|140px]]
|FSCoA      = [[Билэ:Coat of Arms of Altai Republic.svg|110px]]
|FlagLnk    = Алтаай Өрөспүүбүлүкэтин былааҕа
|CoALnk     = Алтаай Өрөспүүбүлүкэтин дьаралыга
|FSMap=[[Билэ:Map of Russia - Altai Republic (2008-03).svg|300px]]
|FSCtrWhat  = Киин куорат
|FSCtrNm    = [[Горно-Алтайскай]]
|AreaRnk    = 35-с
|TotArea    = 92 600
|WaterPrcnt = 0,2
|PopRnk     = 79-с
|PopQty     = 209,2 тыh. киhи
|PopCtDate  = 2009
|PopDens    = 2,3 киhи
|GDP        = 15,3
|GDPCtDate  = 2007
|GDP(PPP)   = 74,2
|GDPRnk     = 82-я
|FedDistrNm = [[Сибиир федерал уокуруга|Сибиир]]
|EcRegNm    = [[Арҕаа Сибиир экономика оройуона|Арҕаа Сибиир]]
|CadNo      = 04
|LangLangs  = s
|OfLangs    = [[Алтаай тыла|алтаай]], [[нуучча тыла|нуучча]]
|HeadTtl    = Өрөспүүбүлүкэ баhылыга
|HeadNm     = [[Бердников, Александр Васильевич|Александр Бердников]]
|ViceTtl    = &lt;!--Председатель правительства --&gt;
|ViceNm     =
|LegislTtl  = Сокуон таһаарар былаас баhылыга
|LegislNm   = [[Белеков, Иван Итулович|Иван Белеков]]
|FSAnthem   = [http://altai-republic.ru/modules.php?op=modload&amp;name=Downloads&amp;file=index&amp;req=getit&amp;lid=1 Скачать]
|MSKS       = +3
|
}}

'''Алтаай Өрөспүүбүлүкэтэ''' ([[Нууччалыы]]: ''Республика Алтай'', [[Алтаайдыы|Алтаайдыы]]: ''Алтай Республика'') диэн [[Арассыыйа өрөспүүбүлүкэлэрэ|Арассыыйа Федерациятын]] састаабыгар киирэр өрөспүүбүлүкэ, Арассыыйа Федерациятын [[Арассыыйа Федерациятын субъектара|субъега]], [[Арассыыйа Федерациятын Сибиир федерал уокуруга|Сибиир федерал уокуругун]] састаабыгар киирэр.

Киин куората — [[Горно-Алтайскай]].

Кирбиилэhэр [[Тыва]] уонна [[Хакасия]] өрөспүүбүлүкэлэрдиин, [[Алтай кыраайа|Алтай кыраайыныын]] уонна [[Кемерово уобалаhа|Кемерово уобалаhыныын]], [[Кытай]]дыын, [[Монголия]]лыын уонна [[Казахстан]]ныын.

[[Бэс ыйын 1]] [[1922]] тэриллибитэ.

== Географията ==
[[Континентал климат]]таах, кылгас куйаас сайыннаах уонна уhун тымныы кыhыннаах.

Өрөспүүбүлүкэ ньууругар үрдүк хайа чыпчааллара бааллар. Ордук үрдүк хайа — [[Белуха]] (''Кадын-Бажы'') — 4506 м, Сибиир ордук үрдүк чыпчаала.

20 тыh. тахса өрүс (бүтүн уhуннара 60 тыh. км) уонна 7 тыh. кэриҥэ күөл (бүтүн иэннэрэ 600 км²) баар. Ордук улахан өрүстэр — [[Катунь (өрүс)|Катунь]] уонна [[Бия (өрүс)|Бия]], кинилэр силлиhиилэриттэн Сибиир [[Объ]] диэн Сибиир ордук улахан өрүһэ үөскүүр. Ордук улахан [[күөл]] — [[Телецкое]] (''Алтын-Көл''), ньуурун иэнэ 230,8 км² уонна дириҥэ 325 м.

== Кэм зоната ==
[[Билэ:RTZ5.png|left|75px]]

Алтаай Өрөспүүбүлүкэтэ [[Омск кэмэ|Омск кэмин зонатыгар]] (OMST) баар.  [[UTC]] уларыйыыта +0600&amp;nbsp;(NOVT)/+0700&amp;nbsp;(NOVST).
&lt;div style=&quot;clear:left&quot;&gt;&lt;/div&gt;

== Историята ==
[[Алтаайдар|Алтаай омук]] национальнай автономията бэс ыйын 1, 1922 тэриллибит. Бу автономия [[Ойрот автоном уобалаhа]] (Ойро́тская автоно́мная о́бласть) диэн [[Алтай кыраайын]] ирээтэ буолбут. Тохсунньу 7, 1948 аата [[Горно-Алтай автоном уобалаhа]] (Го́рно-Алта́йская автоно́мная о́бласть) диэҥҥэ уларыйбыт. 1991 [[Хайалаах Алтаай автономиялаах сэбиэт социалистыы өрөспүүбүлүкэтэ]] буолбут. 1992 ыла Алтаай Өрөспүүбүлүкэтэ.

== Администрацияларынан араарыы ==
[[Билэ:Altai-republic-map.gif|thumb|290px|Алтай Республикатын оройуоннара]]
[[File:Altai republic map.png|right|thumb|250px]]
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! №
! Муниципальнай киин
! Административнай киин
|-
| 1
| [[Кош-Агач оройуона]]
| align=&quot;center&quot; | [[Кош-Агач]]
|-
| 2
| [[Майма оройуона]]
| align=&quot;center&quot; | [[Майма]]
|-
| 3
| [[Онгудай оройуона]]
| align=&quot;center&quot; | [[Онгудай]]
|-
| 4
| [[Турочак оройуона]]
| align=&quot;center&quot; | [[Турочак]]
|-
| 5
| [[Улаган оройуона]]
| align=&quot;center&quot; | [[Усть-Улаган]]
|-
| 6
| [[Усть-Кан оройуона]]
| align=&quot;center&quot; | [[Усть-Кан]]
|-
| 7
| [[Усть-Кокса оройуона]]
| align=&quot;center&quot; | [[Усть-Кокса]]
|-
| 8
| [[Чемал оройуона]]
| align=&quot;center&quot; | [[Чемал]]
|-
| 9
| [[Чоя оройуона]]
| align=&quot;center&quot; | [[Чоя]]
|-
| 10
| [[Шебалино оройуона]]
| align=&quot;center&quot; | [[Шебалино (Алтай Өрөспүүбүлүкэтэ)|Шебалино]]
|}
&amp;nbsp;&lt;br /&gt;&amp;nbsp;&lt;br /&gt;

== Дьоно ==
[[Тохсунньу 1]] [[2009]] туругунан, Алтай Өрөспүүбүлүкэтин олохтоохторун ахсаана 209&amp;nbsp;207&amp;nbsp;киhи. Дьон чиҥэ — 2,3&amp;nbsp;киhи/км² ([[2009]]), куорат олохтоохторо — 26,4 % ([[2009]]).

[[Арассыыйа сурутуута (2002)|2002 сыллааҕы Арассыыйа олохтоохторун сурутуутунан]], Өрөспүүбүлүкэ омуктара:
{| border=1
 !Омук||Ахсаана, тыh. киhи.||%
 |-
 ![[Нууччалар]]||136,5||77,4
 |-
 ![[Алтайдар]]||42,2||20,6
 |-
 ![[Казахтар]]||12,1||6,0
 |-
 ![[Теленгиттар]]||2,4||1,2
 |-
 ![[Тубалардар]]||1,5||0,8
 |-
 ![[Украиннар]]||1,4||0,7
 |-
 ![[Кумандиннар]]||0,9||0,5
 |-
 ![[Ниэмэстэр]]||0,9||0,4
 |-
 ![[Челканнар]]||0,8||0,4
 |-
 ![[Эрмээннэр]]||0,5||0,2
 |-
 ![[Татаардар]]||0,5||0,2
 |-
 ![[Беларустар]]||0,3||0,1
 |-
 ![[Азербайдьаннар]]||0,3||0,1
 |-
 !Атын омуктар||2,7||1,4
|}

=== Олохтоох пууннар ===
&lt;div align=&quot;center&quot;&gt;
{| class=&quot;toccolours&quot; style=&quot;margin: 0 2em 0 2em&quot;
|-
| bgcolor=&quot;#C0C0C0&quot; | '''2 тыh. тахса олохтоохтордоох пууннар'''&lt;br /&gt; тохсунньу 1 2003 туругунан
|-
|
&lt;table width=&quot;600&quot; border=&quot;0&quot; cellspacing=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;0&quot;&gt;
 &lt;tr align=&quot;left&quot;&gt;
  &lt;td width=&quot;35%&quot; style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold;&quot;&gt; [[Горно-Алтайск]]&lt;/td&gt;
  &lt;td width=&quot;15%&quot; style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt;55,2 (2008)&lt;/td&gt;
  &lt;td style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt; [[Чемал]]&lt;/td&gt;
  &lt;td style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt;5,0&lt;/td&gt;
 &lt;/tr&gt;
 &lt;tr align=&quot;left&quot;&gt;
  &lt;td style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt; [[Майма]]&lt;/td&gt;
  &lt;td style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt;15,3&lt;/td&gt;
  &lt;td width=&quot;35%&quot; style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt; [[Усть-Кокса]]&lt;/td&gt;
  &lt;td width=&quot;15%&quot; style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt;4,0&lt;/td&gt;
 &lt;/tr&gt;
&lt;tr align=&quot;left&quot;&gt;
  &lt;td style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt; [[Шебалино (Республика Алтай)|Шебалино]]&lt;/td&gt;
  &lt;td style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt;6,9&lt;/td&gt;
  &lt;td style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt; [[Акташ]]&lt;/td&gt;
  &lt;td style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt;3,6&lt;/td&gt;
 &lt;/tr&gt;

 &lt;tr align=&quot;left&quot;&gt;
  &lt;td style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt; [[Кош-Агач]]&lt;/td&gt;
  &lt;td style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt;5,7&lt;/td&gt;
  &lt;td style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt; [[Усть-Кан]]&lt;/td&gt;
  &lt;td style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt;3,5&lt;/td&gt;
&lt;/tr&gt;
 &lt;tr align=&quot;left&quot;&gt;
  &lt;td style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt; [[Турочак]]&lt;/td&gt;
  &lt;td style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt;5,5&lt;/td&gt;
   &lt;td style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt; [[Кызыл-Озек]]&lt;/td&gt;
  &lt;td style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt;3,2&lt;/td&gt;
&lt;/tr&gt;
 &lt;tr align=&quot;left&quot;&gt;
  &lt;td style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt; [[Онгудай]]&lt;/td&gt;
  &lt;td style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt;5,4&lt;/td&gt;
  &lt;td style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt; [[Улаган]]&lt;/td&gt;
  &lt;td style=&quot;font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;&quot;&gt;2,5&lt;/td&gt;
 &lt;/tr&gt;
 
&lt;/table&gt;
|}
&lt;/div&gt;

== Экэниэмикэтэ ==
Экэниэмикэтэн олоҕо [[тыа хаhаайыстыбата]] — [[сүөһү иитиитэ]] уонна [[сад үүннэриитэ]], онтон ураты өссө [[туризм]].

=== Транспорт ===
Өрөспүүбүлүкэ сиринэн [[М52 суол]] (Чуя суола) ааhар.

== Кэрэхсэбиллээх сирдэрэ ==
[[Билэ:Altai_Kutscherla-See.jpg|thumb|250px|Кудьурлу күөл]]

Өрөспүүбүлүкэ биллиилээх туризм уонна сынньалаҥ сирдэринэн буолаллар [[Белокуриха]] (минеральнай уу курорта), [[Телецкое]] күөл, [[Белуха]] хайа уонна [[Чемал оройуона]].

== Туризм ==
Алтай Республикатыгар Туризм регион экэниэмикэтэн сүрүн салааларыттан биирдэстэрэ, ону тэҥэ дохуот ороскуота буолар. Сыл аайы Алтайга 1 мөл. турист кэлэр. Сынньалаҥ актыыбынай көрүҥнэригэр сайыҥҥы экологическай уонна культурнай-познавательнай сырыылар уонна автомобильнай, сатыы, ат, уу, уу, альпинистскай, булт, балык, геологическай уонна да атын маршруттарга экскурсиялар ылаллар&lt;ref&gt;[https://reghotel.com/luchshie-bazy-otdyha-gornogo-altaya/ Горнай Алтай сынньанар базата]&lt;/ref&gt;.

Республика сиригэр-уотугар айылҕа объектарын бэлиэтээһиннэрэ улахан. Туристары ордук киэҥник биллибит ньирэй күөлүн, кытылга уонча пансион, турбаз уонна кемпинговай туристары олордубут.

Манна балыксыттарга бастыҥ миэстэлэр тэриллэллэр, сатыы дьон, сылгы, уу уонна автобус экскурсиялара ыытыллаллар. Каскадских озер в Чемальском районе представляется собой население ураты айылђа заповедник. Каскада сэттэ күөлүн уута сибэккинэн уонна химическэй састаабынан уратылаах.

Шавлин күөл Үөһээ тардыытыгар баар шавлин күөллэрин сыала-соруга — Хотугулуу-Чуйскай сис уруһуйун уруһуйунан устар сатыы уонна аттаах маршруттары сыала-соруга.

Уус-Коксин оройуонун территориятыгар Белуха хайа (4506 м), өрөспүүбүлүкэ уонна Сибиир саамай үрдүк чыпчаала баар.

Региоҥҥа 30-тан тахса гостиница уонна туризм өҥөтүн эйгэтигэр 14 тэрилтэ үлэлиир.

2011 с. Горнай-Алтай куората «ыраас куорат-2011» Бүтүн Россиятааҕы конкурска кыһыл көмүс мэтээли, 2012 с.- «Россия саамай ыраас куората» Бүтүн Россиятааҕы аһаҕас аан дойдутааҕы экологтар бириэмийэлэрин ылбыта.

== Эбии маны көр ==
[[Алтаай Өрөспүүбүлүкэтин бэлиэ күннэрэ]]

== Сигэлэр ==
* [http://www.altai-republic.ru/ Алтай Өрөспүүбүлүкэтин официал сайта] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140216202113/http://www.altai-republic.ru/ |date=2014-02-16 }}
* [http://ice.tsu.ru/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=419&amp;Itemid=98 ''Рудой А. Н., Кирьянова М. Р.'' Научное и рекреационное значение великих геологических памятников Алтая: к созданию Алтайского ледникового парка // Известия Русского географического общества, 2004. — Вып. 5. — С. 61-69.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120522110804/http://ice.tsu.ru/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=419&amp;Itemid=98 |date=2012-05-22 }}

== Быһаарыылар ==
{{reflist}}{{Российскай Федерация субъектара}}


[[Категория:Арассыыйа Федерациятын өрөспүүбүлүкэлэрэ]]
[[Категория:Арассыыйа| ]]
[[Категория:Арассыыйа Өрөспүүбүлүкэлэрэ]]</text>
      <sha1>52a97upssvl2j1qj14npgnv96grzpb0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кууба (дойду)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13730</id>
    <revision>
      <id>419294</id>
      <parentid>418202</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T22:49:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Кууба бэлиэ күннэрэ */</comment>
      <origin>419294</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5460" sha1="ld7xnbgom473hlostoigtuwrit5cq6f" xml:space="preserve">{{атын суолталара|Куба (суолталара)}}

{{Infobox Country
|native_name=Кууба Өрөспүүбүлүкэтэ
|conventional_long_name=''República de Cuba''
|common_name=Cuba
|image_flag=Flag of Cuba.svg
|alt_flag=Five horizontal stripes: three blue and two white. A red equilateral triangle at the left of the flag, partly covering the stripes, with a white five pointed star in the centre of the triangle.
|image_coat=Coat of Arms of Cuba.svg
|symbol_type=Coat of arms
|alt_coat=A shield in front of a fasces crowned by the Phrygian Cap, all supported by an oak branch and a laurel wreath
|image_map= Cuba (orthographic projection).svg
|alt_map=Political map of the Caribbean region with Cuba in red. An inset shows a world map with the main map's edges outlined.
|national_motto=''Patria o Muerte''
|national_anthem=''[[La Bayamesa]]''
|official_languages=[[Испан тыла]]
|demonym=Cuban
|ethnic_groups=65.05% [[Эуропа омуктара|Эуропалар]] ([[Испаннар]], атыттар), 10.08% [[Афрокубалар|африкалар]] ([[Игболар]], атыттар), 23.84% [[мулаттар]] уонна [[метистар]]&lt;ref name=census&gt;{{cite web|url=http://www.cubagob.cu/otras_info/censo/tablas_html/ii_3.htm|title=Census of population and homes|publisher=Government of Cuba|date=16 September 2002|language=Spanish|accessdate=2009-09-07}}&lt;/ref&gt;
|capital=[[Хавана]]
|latd=23|latm=8|latNS=N|longd=82|longm=23|longEW=W
|largest_city=capital
|government_type=[[биир партия системата|Биир партиялаах]] [[социалист ил|социалист республика]]&lt;ref name=constitution&gt;{{cite web|url=http://www.parlamentocubano.cu/ingles/constitution.html|title=The Constitution of the Republic of Cuba|publisher=National Assembly of People's Power|accessdate=2007-01-29}}&lt;/ref&gt;
|leader_title1=[[Президент]]
|leader_name1=[[Раул Кастро]]
|leader_title2=Бастакы вице президент
|leader_name2=[[Хосе Рамон Мачадо Вентура|Х. Р. М. Вентура]]
|area_rank=105th
|area_magnitude=1_E11
|area_km2=110,861
|area_sq_mi=42,803 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|percent_water=negligible
|population_estimate=11,451,652 (July 2009 est.)&lt;ref name=factbook&gt;{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cu.html|title=Cuba|work=The World Factbook|publisher=CIA|accessdate=2009-04-06}}&lt;/ref&gt;
|population_estimate_year=2008
|population_estimate_rank=73rd
|population_census=11,177,743
|population_census_year=2002
|population_density_km2=102
|population_density_sq_mi=264 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank=97th
|GDP_PPP_year=2008
|GDP_PPP=$108.2 billion&lt;ref name=factbook/&gt;
|GDP_PPP_rank=64th
|GDP_PPP_per_capita=$9,500
|GDP_PPP_per_capita_rank=107th
|GDP_nominal_year=2008
|GDP_nominal=$55.18 billion&lt;ref name=factbook/&gt;
|GDP_nominal_rank=
|GDP_nominal_per_capita=${{#expr: 55180000000 / 11451652 round 0}} (calculated)
|GDP_nominal_per_capita_rank=
|HDI_year=2007 &lt;!-- Please use the year in which the HDI data refers to and not the publication --&gt;
|HDI=&lt;!--{{increase}}no prior report--&gt; 0.863&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://hdrstats.undp.org/en/countries/country_fact_sheets/cty_fs_CUB.html |title=Human Development Report 2009: Cuba|publisher=United Nations Development Programme|year=2007/2008|accessdate=2009-=10-09}}&lt;/ref&gt;
|HDI_rank=51st&lt;!--Please see talk page before adding the reference again--&gt;
|HDI_category=&lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|sovereignty_type=[[Тутулуга суох буолуу]]
|sovereignty_note=[[Испания]]ттан
|established_event1=[[Уон сыллаах сэрии|Ылыныы]]
|established_event2=Республика тэриллиитэ
|established_event3=[[Куба өрөбөлүүссүйэтэ]]
|established_date1=[[Алтынньы 10]], [[1868]]
|established_date2=[[Ыам ыйын 20]], [[1902]]&lt;br /&gt; [[АХШ]]ттан
|established_date3=[[Тохсунньу 1]], [[1959]]
|currency=[[Cuban peso]]&lt;!--kludge to deal with fact that template expects only one currency per country:--&gt;(&lt;code&gt;[[ISO 4217|CUP]]&lt;/code&gt;)&lt;br /&gt;[[Cuban convertible peso]]&lt;ref&gt;1993-2004 сылларга [[АХШ доллара]] песолыын тэҥҥэ туттулла сылдьыбыта, онтон доллары конвертацияланар песо солбуйбута&lt;/ref&gt;
|currency_code=CUC
|time_zone=
|utc_offset=-5
|time_zone_DST=(Кулун тутар 11 - сэтинньи 4)
|utc_offset_DST=-4
|drives_on=right
|cctld=[[.cu]]
|calling_code=53
|footnotes=
}}

'''Кууба Өрөспүүбүлүкэтэ''' ({{lang-es|República de Cuba}}) диэн [[Карибтар|Кариб]] [[арыы дойду]]та. Киниэхэ киирсэллэр Кууба уонна Хувентуд арыылар уонна хас да архипелагтар. Киин уонна ордук улахан куората [[Хавана]]. Иккис улахан куорат [[Сантиаго де Куба]]. Олохтоохторун ахсаана 11 млн.

== Кууба бэлиэ күннэрэ ==
* [[Ыам ыйын 17]] — Аграрнай реформа күнэ
* [[От ыйын 3]] — Уот бэстибээлэ (Fiesta del Fuego)

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Хоту Америка дойдулара]]</text>
      <sha1>ld7xnbgom473hlostoigtuwrit5cq6f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Доминика Өрөспүүбүлүкэтэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13736</id>
    <revision>
      <id>419312</id>
      <parentid>370337</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:04:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419312</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4299" sha1="8evathn0u0iesyp5110s0qmbhdf6ign" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name = Доминика Өрөспүүбүлүкэтэ
|conventional_long_name = República Dominicana
|common_name = Dominican Republic
|image_flag = Flag of the Dominican Republic.svg
|image_coat = Coat of arms of the Dominican Republic.svg
|image_map = Dominican Republic (orthographic projection).png
|national_motto = ''&quot;Dios, Patria y libertad&quot;''
|national_anthem = ''[[National Anthem of the Dominican Republic|Himno Nacional]]''
|official_languages = [[Испан тыла]]
|ethnic_groups = 73% [[булкаастар]], 16% [[үрүҥ дьон|үрүҥнэр]] ([[испаннар]], [[французтар]], [[италиялар]]), 11% [[хара дьон|харалар]]
|demonym = [[Доминиканнар]]
|capital = [[Санто Доминго]] 
|latd=19|latm=00 |latNS=N |longd=70 |longm=40 |longEW=W
|largest_city = capital
|government_type = [[Республика]]
|leader_title1 = [[Президент]]
|leader_name1 = [[Leonel Fernández]]
|leader_title2 = [[Вице президент]]
|leader_name2 = [[Rafael Alburquerque]]
|leader_title3 = 
|leader_name3 = 
|sovereignty_type = [[Тутулуга суох буолуу]]
|sovereignty_note = [[Испания]]ттан
|established_event1 = Даатата
|established_date1 = Ахсынньы 1, 1821
|established_event2 = Даатата
|established_date2 = [[Хаити]]ттан олунньу 27, 1844 
|established_event3 = Даатата
|established_date3 = [[Испания]]ттан (иккистээн)&lt;br /&gt;16 атырдьах ыйа 1865
|area_rank = 130th
|area_magnitude = 1 E10
|area_km2 = 48442
|area_sq_mi = &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|percent_water = 0.7
|population_estimate = 10,090,000&lt;ref name=unpop&gt;{{cite paper | url=http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2008/wpp2008_text_tables.pdf | title=World Population Prospects, Table A.1| version=2008 revision  | format=.PDF | publisher=United Nations | author=Department of Economic and Social Affairs
Population Division | date=2009 | accessdate= 2009-03-12}}&lt;/ref&gt;
|population_estimate_rank = 80th
|population_estimate_year = 2009
|population_census = 9,823,569
|population_census_year = 2002
|population_density_km2 = 208.2
|population_density_sq_mi = 539.4 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank = 57th
|GDP_PPP = $95.471 billion&lt;ref name=imf2&gt;{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2009/02/weodata/weorept.aspx?sy=2006&amp;ey=2009&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=243&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=89&amp;pr.y=1 |title=Dominican Republic|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2009-10-01}}&lt;/ref&gt;
|GDP_PPP_year = 2008
|GDP_PPP_per_capita = $9,375&lt;ref name=imf2/&gt;
|GDP_nominal = $46.357 billion&lt;ref name=imf2/&gt;
|GDP_nominal_year = 2008
|GDP_nominal_per_capita = $5,151&lt;ref name=imf2/&gt;
|Gini = 49.9
|Gini_year = 2005
|Gini_category = &lt;font color=&quot;#e0584e&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|HDI = {{increase}} 0.777&lt;ref name=&quot;UN&quot;&gt;{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2009_EN_Complete.pdf|title=Human Development Report 2009. Human development index trends: Table G|publisher=The United Nations|accessdate=2009-10-18}}&lt;/ref&gt;
|HDI_rank = 90th
|HDI_year = 2007 &lt;!-- Please use the year in which the HDI data refers to and not the publication year --&gt;
|HDI_category = &lt;font color=&quot;#ffcc00&quot;&gt;medium&lt;/font&gt;
|currency = [[Dominican peso|Peso]]
|currency_code = DOP
|country_code = 
|time_zone = Atlantic
|utc_offset = -4
|time_zone_DST = 
|utc_offset_DST = 
|drives_on = right 
|cctld = [[.do]]
|calling_code = [[Telephone numbers in the Dominican Republic|+1-809, +1-829, +1-849]]
|footnotes = 
}}

'''Доминика Өрөспүүбүлүкэтэ''' ({{lang-es|República Dominicana}} {{IPA|[reˈpuβlika ðominiˈkana]}}), турбизнеска '''Доминикана''' диэн аатынан биллэр&lt;ref&gt;https://www.tutu.ru/geo/strana/dominican_republic/&lt;/ref&gt; диэн [[Испаниола]] арыыга баар дойду. Иэнэ 48,442 км², олохтоохторун ахсаана 10 млн.

== Дойду бэлиэ күннэрэ ==
* [[Бэс ыйын 30]] — Учуутал күнэ


== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Хоту Америка дойдулара]]</text>
      <sha1>8evathn0u0iesyp5110s0qmbhdf6ign</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2010 сыл</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15012</id>
    <revision>
      <id>419360</id>
      <parentid>416829</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T00:51:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ojkhol [[2010]] сирэй аатын маннык [[2010 сыл]] уларыппыт</comment>
      <origin>416829</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17596" sha1="rpg1jobqc03zyjli7snh7u5zurrdczi" xml:space="preserve">{{Сыллар|2010}}

'''2010''' сыл.

== Туох буолбута ==
=== Тохсунньу ===
* [[Тохсунньу 4]] — [[Дубай]]га үөрүүлээх быһыыга-майгыга аан дойду саамай үрдүк тутуута, [[Бурдж-Халифа]], аһыллыбыт.
* [[Тохсунньу 12]] — [[Гаити]]га улахан [[сир хамсааһына]] буолбут. Түмүгэр 220 000-тан 300 000-ҕа дылы киһи өлбүт, Гаити киин куоратын [[Порт-о-Пренс]] үксэ урусхалламмыт.
* [[Тохсунньу 14]] — [[Йиэмэн|Йемен]] &quot;Аль-Каида&quot; диэн террор тэрийэр бөлөххө аһаҕас сэриини биллэрбит.
* [[Тохсунньу 19]] — Арассыыйа бэрэсидьиэнэ [[Дмитрий Медведев]] ыйааҕынан, [[Арассыыйа федераальнай уокуруктара|федеральнай уокуруктар]] ахсааннара уларыйбыт (8 буолбут), Соҕуруу федеральнай уокурук састаабыттан Хотугу Кавказтааҕы федеральнай уокурук туспа араарыллыбыт.
* [[Тохсунньу 24]] — [[Саха тыйаатыра|Саха тыйаатырыгар]] [[Кындыл Уйбаан]] 80 сааһыгар аналлаах поэзия киэһэтэ ыытыллыбыт. Тэрээһин режиссера — Матрена Корнилова. 1960—1970 сс. тыйаатыр ''[[Потапов Федот Федотович|Сөдүөт Потапов]] уонна Кындыл Уйбаан тыйаатыра'' диэн аатынан биллэрэ.
* [[Тохсунньу 27]] — [[Сан-Франциско]]ҕа [[Apple]] хампаанньа тойоно [[Стив Джобс]] [[iPad]] диэн планшет көмпүүтэри көрдөрбүт.

=== Олунньу ===
* [[Олунньу 18]] — [[WikiLeaks]] ''Челси Мэннинг'' диэн аатынан биллэр киһиттэн ылбыт сүүһүнэн тыһыынча кистэлэҥ докумуоннарыттан бастакытын бэчээккэ таһаарбыт.
* [[Олунньу 27]] — [[Чиили]] киин оройуоннарыгар 8,8 бааллаах сир хамсааһына буолбут, 500-тэн тахса киһи ҕлбүт, тыһыынчанан дьон эмсэҕэлээбиттэр. Бу сир хамсааһыныттан саҕаламмыт [[цунами]] сотору кэминэн Гавайи арыыларыгар тиийбитэ.
* [[Олунньу 28]] — [[Ванкувер]]га (Канаада) Кыһыҥҥы Олимпиада сабыллыбыт. Олимпиада былааҕа Сочи куоракка бэриллибит.

=== Кулун тутар ===
* [[Кулун тутар 9]] — [[Ииндийэ]]ҕэ дойду [[түмэн]]ин кырата үс гыммыт биирэ дьахталлартан туруохтааҕын туһунан сокуон ылыныллыбыт.
* [[Кулун тутар 20]] — [[Эйафьадлайокудль]] вулкан эстиитэ саҕаламмыт. Муус устар 14 күнүгэр эстии күүһүрбүтэ.
* [[Кулун тутар 29]] — Москуба метротугар икки терракт буолбут, 40 киһи өлбүт, олор истэригэр Дьокуускай олохтооҕо.

=== Муус устар ===
* Муус устар — &quot;Беркакит-Томмот-Дьокуускай&quot; тимир суол Алдан уонна Хаҥалас улууһун кирбиилэрин куоһарбыт.
* [[Муус устар 3]] — [[Apple|Apple Inc.]] хампаанньа бастакы iPad планшетын таһаарбыт.
* [[Муус устар 6]] — [[2010 Кыргызстан өрөбөлүүссүйэтэ|Кыргызстааҥҥа өрөбөлүүссүйэ]] саҕаламмыт. Дойду бэрэсидьиэнин Курманбек Бакиев ыыппыт бэлиитикэтин утаран Талас куоракка дьон уулуссаҕа тахсыбыт. Сарсыныгар муус устар 7 күнүгэр айдаан Бишкекка тарҕаммыта. Бырачыастааччылар полициялыын кыргыhыылара буолбута. 74 киhи өлбүтэ уонна 400 эчэйбитэ биллэр. Токмок, Нарын уонна Ысык Күөл куораттарга айдааннар эмиэ буолбуттара. Бакиев Бишкектан күрээбитэ. Оппозиция басханнара саҥа дьаhалта тэрийэллэр, дьаhалта баhылыгынан урукку омук миниистирэ Роза Отунбаева буолар.
* Муус устар 6 — Кытайга [[Xiaomi]] хампаанньа тэриллибит.
* [[Муус устар 7]] — Кыргыстааҥҥа иккис өрөбүүлүссүйэ буолбут.
* [[Муус устар 10]] 
**түөрт үрдүк үөрэх кыһатыттан холбонон [[Уһук Илиннээҕи бэдэрээлинэй университет]] тэриллибит — Японияҕа аккредитациялаах Арассыыйа соҕотох үөрэх кыһата.
** [[Смоленскай]] аттыгар Ту-154 саахалыгар 96 киһи өлбүт, олор истэригэр Польша бэрэсидьиэнэ [[Лех Качиньски]] уонна Польша атын салайааччылара.
* [[Муус устар 14]] — Исландияҕа [[Эйафьадлайокудль]] вулкаан эстиитэ күүһүрбүтэ.

=== Ыам ыйа ===
* [[Ыам ыйын 9]] — [[Кемерово уобалаһа|Кемерово уобалаһыгар]] Распадскай шаахтаҕа [[Метан|метан]] эстибит.
* [[Ыам ыйын 15]] — 16 саастаах [[Австралия]] кыыһа Джессика Уотсон Сири соҕотоҕун тохтообокко устан эргийбит саамай эдэр киһи буолбут. 10 миэтэрэ уһуннаах парустаах оҥочото Сиднейтэн 2009 сыл алтынньы 18 күнүгэр тахсыбыт, 201 күн устата экватор соҕуруу өттүнэн устан (Антлантикаҕа экваторы быһа охсубут) төттөрү бу күн кэлбит. Австралия Улахан хомотугар күүстээх тыалга түбэһэ сылдьыбыт, мачтата үстэ ууга охсуллубут, долгуннар үрдүктэрэ 12 миэтэрэҕэ тиийэр эбит. Кыыс устарын тухары оҥочотун өрөмүөнүн туораттан көмөтө суох бэйэтэ оҥорбут. Кэлбитэ үс хонон баран кыыс 17 сааһын бэлиэтээбит.

* [[Ыам ыйын 19]] — [[Таиланд]] сэбилэниилээх күүстэрэ диктатуураны утары өрө турууну хам баттаабыттар, өрө туруу баһылыктара бэринэргэ күһэллибиттэр.
* [[Ыам ыйын 31]] — СӨ иккис бэрэсидьиэнэ [[Вячеслав Штыров]] эмискэ дуоһунаһыттан барбыт, бэрэсидьиэн эбээһинэһин толорооччунан [[Борисов Егор Афанасьевич|Егор Борисов]] буолбут.

=== Бэс ыйа ===
* [[Бэс ыйын 13]] — Устуоруйаҕа бастакытын [[астероид]] кыырпаҕын аҕалбыт [[Дьоппуон]] космическэй аппарата [[Хаябуса]] сэттэ сыллаах миссия кэнниттэн [[Сир]]гэ төннөн кэлэн, Австралияҕа түспүт.
* [[Бэс ыйын 17]] — [[Егор Борисов]] [[Саха Өрөспүүбүлүкэтэ|Саха Өрөспүүбүлүкэтин]] бэрэсидьиэнэ буолбут. Бу иннинэ биллибэт төрүөтүнэн [[Вячеслав Штыров]] бэрэсидьиэн дуоһунаһыттан батыммыта, Егор Борисовы ол саҕанааҕы Арассыыйа бэрэсидьиэнэ [[Дмитрий Медведев]] быстах кэмҥэ эбээһинэһи толорооччунан анаабыта, онтон бу күн [[Ил Түмэн]] бигэргэппитэ (куоластаабыт 68 дьокутааттан 61 куолаһынан).

=== От ыйа ===
* [[От ыйын 25]] — Викиликс ({{lang-en|WikiLeaks}}) [[Афганистаан]] сэриитин туһунан кистэлэҥ докуомуоннары бэчээттээбит. Бу [[Америка Холбоһуктаах Штааттара|АХШ]] устуоруйатыгар байыаннай кистэлэҥ ордук бөдөҥ бычалыйыыыта этэ.
* [[От ыйын 29]] — [[Өймөкөөн улууһа|Өймөкөөҥҥө]] куйаас буолан температура +34,6 тиийбит. Урут хаһан да дойдуга маннык итии бэлиэтэнэ илигэ.

=== Атырдьах ыйа ===
* [[Атырдьах ыйын 3]] — [[Пакистаан|Пакистааҥҥа]] [[Карачи]] куоракка бэлиитиги өлөрүү кэнниттэн бөдөҥ дьалхаан саҕаламмыт, ол түмүгэр 85-тэн итэҕэһэ суох киһи өлбүт, хоромньу 17 миллиард Пакистаан рупиятыгар тиийбит (200 мөл. АХШ дуоллара).
* [[Атырдьах ыйын 6]] — [[Ииндийэ]] [[Джамму уонна Кашмир |Джамму уонна Кашмир]] штаатыгар бөдөҥ халаан буолбутун түмүгэр 71 куораты уу ылбыт, кырата 255 киһи өлбүт.
* [[Атырдьах ыйын 8]] — [[Кытай Дьон Өрөспүүбүлүкэтэ|Кытай]]га дохсун ардах кэмигэр хайа тааһа халҕаһалыы түһэн [[Ганьсу]] провинцияҕа 1400 киһи өлбүт.

=== Балаҕан ыйа ===
* [[Балаҕан ыйын 10]] — [[Москуба]]ҕа [[Лебедев Виктор Николаевич|Виктор Лебедев]] 55 кг диэри ыйааһыҥҥа [[көҥүл тустуу]]га аан дойду чөмпүйүөнэ буолбут.
* [[Балаҕан ыйын 14]] — [[Франция]] сенаата дьахталлар дьон сылдьар сиригэр паранджа, чадра уонна никаб кэтэллэрин бобор сокуону бигэргэппит.

* [[Балаҕан ыйын 25]] — &quot;Беркакит-Томмот-Дьокуускай&quot; тимир суол [[Күөрдэм (Хаҥалас улууһа)|Күөрдэм]] ыстаансыйатыгар үөрүүлээх быһыыга-майгыга тимир суол &quot;үрүҥ көмүс&quot; тиһилигэ ууруллубут. Бу иннинэ муус устарга тимир суол тутуута Алдан уонна Хаҥалас улууһун кирбиилэрин ааспыта.

=== Алтынньы ===
* [[Алтынньы 6]] — [[Инстаграм]] диэн хаартысканы уонна видеону тарҕатар, ону кытары [[түмэт-ситим]] өҥөтүн оҥорор сиэрбис төрүттэммит.
* [[Алтынньы 14]] — Бүтүн Арассыыйатааҕы 2010 сыллааҕы биэрэпис саҕаламмыт.

=== Ахсынньы ===
* [[Ахсынньы 11]] — Москубаҕа «[[Архнадзор]]» диэн түмэт-тэрилтэ &quot;Арассыыйа Федерациятын норуоттарын култуураларын утумун туһунан&quot; ({{lang-ru|«О культурном наследии народов Российской Федерации»}}) сокуону уларытары утаран миитин тэрийбит. Бу уларытыы архитектура мэҥэлэрин алдьатары көҥүллүүр этэ. Маннык миитиннэр Арассыыйа элбэх куораттарыгар буолбуттар.
* [[Ахсынньы 17]] — [[Тунис]]ка Мохамед Буазизи диэн ырыынак атыыһыта бэйэтин уматыммыт. Мантан сылтаан улахан бырачыастар тоҕо тардылыбыттара, Тунис өрөбөлүүссүйэтэ уонна ''[[Арабтар|Арааб]] сааһа'' саҕаламмыттара.

* [[Ахсынньы 19]] — [[Минскай|Минскэй]]гэ бэрэсидьиэн быыбарын күнүгэр оппозиция аахсыйатын хам баттаабыттар.

== Төрөөбүттэр ==

== Өлбүттэр ==
* [[Розинская Полина Константиновна]] (28.08.1912—2010) — саха норуодунай артыыһа.
* [[Тохсунньу 3]] — [[Кашин Виталий Александрович]] (08.03.1946 төр.) — археолог, устуоруйа билимин хандьыдаата.
* [[Тохсунньу 13]] — [[Николаева Надежда Николаевна|Надежда Николаева]] — учуонай, музыковед, хандьыдаакка диссэртээссийэтэ [[Олоҥхо|олоҥхоҕо]] уонна саха оператын олоҕуруутугар анаммыта.

* [[Олунньу 11]] — [[Дмитриев Роман Михайлович]] — көҥүл тустууга Олимпиада чөмпүйүөнэ

* [[Ыам ыйын 16]] — Элгээйиттэн төрүттээх композитор [[Самойлов Аркадий Васильевич|Аркадий Самойлов]] өлбүт (1948 төр.), Арассыыйа композитордарын Сойууһун чилиэнэ, [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ]].

* [[Ыам ыйын 23]] — [[Ангелина Файрушина]] — саха ырыаһыта, ырыа суруйааччыта

* [[Бэс ыйын 1]] — [[Андрей Вознесенскай]] (1933 с.т.), бэйиэт уонна прозаик, ССРС Судаарыстыбаннай бириэмиэйтин лауреата.
* [[Бэс ыйын 2]] — [[Докалова Надежда Петровна]] (1957 с. төрөөбүт), хотугу норуоттар ырыаларын айааччы уонна ырыаһыт.

* [[От ыйын 9]] — [[Роббек Василий Афанасьевич|Василий Роббек]] — Саха Өрөспүүбүлүкэтин наукатын Академиятын академика, тыл үөрэҕин билимнэрин доктора, [[Хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар кыһалҕаларын Института|Хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар кыһалҕаларын Институтун]] төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ, 1992 сылтан 2008 сыллаахха диэри салайбыта.
* [[От ыйын 13]] — [[Берестов Николай Савельевич]] (1932 — 2010), композитор.
* [[От ыйын 18]] — [[Рыбаковскай Эдуард Михайлович]] (20.08.1927—18.07.2010) — биллиилээх суруналыыс.

* [[Атырдьах ыйын 24]] — [[Сатоси Кон]] — анимацияҕа үлэлээбит [[дьоппуон]] режиссера.

* [[Балаҕан ыйын 6]] — [[Еремисов Михаил Николаевич]] - сүүрүк-спортсмен, марафонец.
* [[Балаҕан ыйын 9]] — [[Харитонов Николай Иванович |Харитонов Николай Иванович (Чуор)]] (02.06.1935—09.09.2010) — бэйиэт, литэрэтиирэни ырытааччы.
* [[Алтынньы 24]] — [[Алексеев Егор Егорович|Егор Алексеев]] — аатырбыт саха устуоруга, публицист, СӨ билимин үтүөлээх диэйэтэлэ, Кулаковскай аатынан судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, Нам, Таатта, Үөһээ Бүлүү, Ньурба улуустарын, Бүлүүчээн нэһилиэгин ытык олохтооҕо.
* [[Сэтинньи 6]] — [[Гаврилова Мария Кузьминична]], география доктора, СӨ Наукаларын академиятын академига
* [[Сэтинньи 14]] — [[Ефимов Моисей Дмитриевич|Моисей Ефимов]] — Саха норуодунай бэйиэтэ. Түөрт уонтан тахса сахалыы, нууччалыы тахсыбыт хоһоон хомуурунньугун ааптара. Хас да хомуурунньуга атын омук тылынан тахсыбыта.

[[Категория:2010| ]]</text>
      <sha1>rpg1jobqc03zyjli7snh7u5zurrdczi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Туватааҕы судаарыстыбаннай университета</title>
    <ns>0</ns>
    <id>46948</id>
    <revision>
      <id>419283</id>
      <parentid>401171</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T18:39:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>20075</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>419283</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4777" sha1="nmb81wkyiroxlil7m2l93up3zd5dz58" xml:space="preserve">Туватааҕы судаарыстыбаннай университет

Туватааҕы судаарыстыбаннай университет - Арассыыйаҕа Тыва Өрөспүүбүлүкэтин Кызыл куоратыгар баар улахан үрдүк үөрэх тэрилтэтэ.

==Устуоруйата==

1995 с.балаҕан ыйын 30 күнүгэр Арассыыйа Бэрэсидьиэнин укааһынан Туватааҕы судаарыстыбаннай университет арыллыбыт.

Университет структуратыгар Кызыллааҕы пеагогическай институт, профессиональнай переподготовка уонна каадырдар квалификацияларын үрдэтии института уонна үрдүк үөрэххэ киириэх иннинээҕи бэлэмнэнии института.
Ону кытта, Кызыллааҕы педагогическай кэллиэс, тоҕус факультет, түөрт уон биир кафедра, музейнай комплекс, Ботаническай сад, аҕыс ааҕар саалалаах научнай бибилэтиэкэ, информационнай-аналитическай киин, доруобуйа Киинэ, сэттэ спортивнай саала, спортивнай-чөл туруктуур лааҕыр уо.д.а.

2011с.Туватааҕы судаарыстыбаннай университет &quot;Открытый сибирский университет&quot; диэн үөрэхтиир-научнай тэрилтэлэр Ассоциацияларын уонна икки технологическай платформа: &quot;Национальная информационная спутниковая система&quot; уонна &quot;Национальнаясуперкомпьютерная технологическая платформа&quot; чилиэнэ буолар. ТувСУ классическай университеттыы үөрэхтээһин уонна испэссээлинэстэр бөдөҥсүйбүт 11 бөлөхтөрүгэр үрдүк үөрэхтэр метод холбоһуктарын чилиэнэ буолар. Университет үс профессиональнай үрдүк үөрэх тэрилтэтэ холбоспутуттан төрүттэнэн, кинилэр научнай потенциалларын туһанан үөрэхтээһин систиэмэтин уонна өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтин сүрүн салааларын үрдүк квалификациялаах испэссээлиистэринэн хааччыйар.

==Факультеттара==

1. Естественно-географическай факультет

2. Историческай факультет

3. Экэнэмикэ уонна менеджмент факультета

4. Инженерно-техническай факультет

5. Тыа хаһаайыстыбатын факультета

6. Физико-математический факультет

7. Физическэй култуура уонна успуорт факультета

8. Филологическай факультет

9. Юридическай факультет

10. Квалификацияны үрдэтии уонна профессиональнай эбии үөрэтии института

11. Үрдүк үөрэххэ киириэх иннинээҕи бэлэмнэнии института.

==Рейтиннэрэ==

Туватааҕы судаарыстыбаннай университет

1. Кызыл куорат үрдүк үөрэх тэрилтэлэрин рейтинигэр 1 миэстэ

2. Тыва Өрөспүүбүлүкэтин үрдүк үөрэх тэрилтэлэрин рейтинигэр 1 миэстэ

3. Арассыыйа үрдүк үөрэх тэрилтэлэрин рейтинигэр 319-с миэстэ

==Ссылкалара==

http://tuvsu.ru/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140115105045/http://tuvsu.ru/ |date=2014-01-15 }}
https://vuzoteka.ru/%D0%B2%D1%83%D0%B7%D1%8B/%D0%A2%D1%8B%D0%B2%D0%93%D0%A3
https://www.provuz.ru/vuz/tuvsu/rating/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210423085631/https://www.provuz.ru/vuz/tuvsu/rating/ |date=2021-04-23 }}
https://kyzyl.ucheba.ru/uz/69672

[[Категория:Университеттар алпаабытынан]]
[[Категория:Тыва Өрөспүүбүлүкэтин үрдүк үөрэх тэрилтэлэрэ]]
[[Категория:Арассыыйа үрдүк үөрэх тэрилтэлэрэ]]

{{Company-stub}}</text>
      <sha1>nmb81wkyiroxlil7m2l93up3zd5dz58</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Казахстаан бэлиэ күннэрэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>51739</id>
    <revision>
      <id>419324</id>
      <parentid>419255</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:13:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419324</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4100" sha1="oxttgk4l96c5u8zif8ubmqj721ame3q" xml:space="preserve">'''Казахстаан Өрөспүүбүлүкэтигэр бэлиэтэнэр күннэр''':

* [[Кулун тутар 16]] — Өрөспүүбүлүкэ гвардиятын күнэ.
* [[Муус устар 25]] — Казахстан футболун күнэ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://sport.gazeta.kz/art/?aid=23558 |title=Сегодня день казахстанского футбола! — Мяч за мячом — Наш спорт {{!}} Sport.Gazeta.kz&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt; |accessdate=2009-04-25 |archive-date=2012-01-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120128224122/http://sport.gazeta.kz/art/?aid=23558 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt; 
* [[Ыам ыйын 21]] — Култуура уонна ускуустуба үлэһитин күнэ &lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3373/ День работников культуры и искусства в Казахстане - 21 мая. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;
* [[Ыам ыйын 28]] — [[Пограничник күнэ]]
* [[Ыам ыйын 31]] — Бэлиитикэ репрессияларын уонна сут сиэртибэлэрин күнэ&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3376/ День памяти жертв политических репрессий и голода в Казахстане - 31 мая. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;

* [[Бэс ыйын 4]] — Судаарыстыба бэлиэлэрин күнэ ([[1992]])&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2456/ День государственных символов Республики Казахстан - 4 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;
* [[Бэс ыйын 5]] — [[Эколог күнэ]]
* [[Бэс ыйын 6]] — Үп-харчы полициятын күнэ
* [[Бэс ыйын 22]] — [[Кутурҕан күнэ]], 1941 сыллаахха [[Аҕа дойду Улуу сэриитэ]] саҕаламмыт
* [[Бэс ыйын 23]] — Полиция күнэ &lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2528/ День казахстанской полиции — 23 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2010]&lt;/ref&gt;.
* [[Бэс ыйын 28]] — Сибээс уонна информатизация үлэһиттэрин күнэ

* [[От ыйын 1]] — Домбра күнэ

* [[Балаҕан ыйын 16]] — Ийэ күнэ.

=== 2024 сылга өрүүр күннэр&lt;ref&gt;[https://lugasoft.ru/calendar/proizvodstvennyj/kz/2024 Производственный календарь на 2024 год Казахстан]&lt;/ref&gt;: ===
* [[Тохсунньу 1]] - 2 — Саҥа дьыл
* [[Тохсунньу 7]] — Ороһооспо
* [[Кулун тутар 8]] — Аан дойдутааҕы дьахтар күнэ
* [[Кулун тутар 21]], 22, 23 — Наурыз мейрамы
* [[Ыам ыйын 1]] — Казахстаан норуотун сомоҕолоһуутун күнэ ({{lang-ru|Праздник единства народа Казахстана}})
* [[Ыам ыйын 7]] — Аҕа дойду көмүскээччилэрин күнэ
* [[Ыам ыйын 9]] — Кыайыы күнэ
* [[От ыйын 6]] — Киин куорат күнэ
* [[Атырдьах ыйын 30]] — КӨ Конституциятын күнэ
* [[Ахсынньы 1]] — КӨ Бастакы Бэрэсидьиэнин күнэ (День Первого Президента РК)
* [[Ахсынньы 16]] уонна 17 — Тутулуга суох буолуу күнэ

=== Быһаарыылар ===
{{Быһаарыылар}}

[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]
[[Категория:Казахстаан]]</text>
      <sha1>oxttgk4l96c5u8zif8ubmqj721ame3q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419342</id>
      <parentid>419324</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:25:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419342</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4182" sha1="06non3rf947bpduj5djwbeia5eehoca" xml:space="preserve">'''Казахстаан Өрөспүүбүлүкэтигэр бэлиэтэнэр күннэр''':

* [[Кулун тутар 16]] — Өрөспүүбүлүкэ гвардиятын күнэ.
* [[Муус устар 25]] — Казахстан футболун күнэ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://sport.gazeta.kz/art/?aid=23558 |title=Сегодня день казахстанского футбола! — Мяч за мячом — Наш спорт {{!}} Sport.Gazeta.kz&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt; |accessdate=2009-04-25 |archive-date=2012-01-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120128224122/http://sport.gazeta.kz/art/?aid=23558 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt; 
* [[Ыам ыйын 21]] — Култуура уонна ускуустуба үлэһитин күнэ &lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3373/ День работников культуры и искусства в Казахстане - 21 мая. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;
* [[Ыам ыйын 28]] — [[Пограничник күнэ]]
* [[Ыам ыйын 31]] — Бэлиитикэ репрессияларын уонна сут сиэртибэлэрин күнэ&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3376/ День памяти жертв политических репрессий и голода в Казахстане - 31 мая. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;

* [[Бэс ыйын 4]] — Судаарыстыба бэлиэлэрин күнэ ([[1992]])&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2456/ День государственных символов Республики Казахстан - 4 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;
* [[Бэс ыйын 5]] — [[Эколог күнэ]]
* [[Бэс ыйын 6]] — Үп-харчы полициятын күнэ
* [[Бэс ыйын 22]] — [[Кутурҕан күнэ]], 1941 сыллаахха [[Аҕа дойду Улуу сэриитэ]] саҕаламмыт
* [[Бэс ыйын 23]] — Полиция күнэ &lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2528/ День казахстанской полиции — 23 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2010]&lt;/ref&gt;.
* [[Бэс ыйын 28]] — Сибээс уонна информатизация үлэһиттэрин күнэ

* [[От ыйын 1]] — Домбра күнэ
* [[От ыйын 2]] — [[Дипломат сулууспатын күнэ]].


* [[Балаҕан ыйын 16]] — Ийэ күнэ.

=== 2024 сылга өрүүр күннэр&lt;ref&gt;[https://lugasoft.ru/calendar/proizvodstvennyj/kz/2024 Производственный календарь на 2024 год Казахстан]&lt;/ref&gt;: ===
* [[Тохсунньу 1]] - 2 — Саҥа дьыл
* [[Тохсунньу 7]] — Ороһооспо
* [[Кулун тутар 8]] — Аан дойдутааҕы дьахтар күнэ
* [[Кулун тутар 21]], 22, 23 — Наурыз мейрамы
* [[Ыам ыйын 1]] — Казахстаан норуотун сомоҕолоһуутун күнэ ({{lang-ru|Праздник единства народа Казахстана}})
* [[Ыам ыйын 7]] — Аҕа дойду көмүскээччилэрин күнэ
* [[Ыам ыйын 9]] — Кыайыы күнэ
* [[От ыйын 6]] — Киин куорат күнэ
* [[Атырдьах ыйын 30]] — КӨ Конституциятын күнэ
* [[Ахсынньы 1]] — КӨ Бастакы Бэрэсидьиэнин күнэ (День Первого Президента РК)
* [[Ахсынньы 16]] уонна 17 — Тутулуга суох буолуу күнэ

=== Быһаарыылар ===
{{Быһаарыылар}}

[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]
[[Категория:Казахстаан]]</text>
      <sha1>06non3rf947bpduj5djwbeia5eehoca</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Аммиак</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52783</id>
    <revision>
      <id>419364</id>
      <parentid>398808</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T01:21:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Д.Ильин</username>
        <id>25953</id>
      </contributor>
      <origin>419364</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1371" sha1="mer9w2t1ki3otjvl97std3n3is6k3rh" xml:space="preserve">[[file:Ammonia-dimensions-from-Greenwood&amp;Earnshaw-2D.svg|thumb|Аммиак молекулатын формулата]]

'''Аммиак''' (аммониак, [[химия формулата]] '''NH&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;''') диэн [[органикаламмат холбоһук]]. Аммиак молекулата [[азот]] биир атомыттан уонна [[уулук]] үс атомыттан турар. Хатан тумнарар сыттаах өҥө суох [[гаас]]. [[Салгын]]тан чэпчэки. [[Уу]]га үчүгэйдик суураллар. Аммиак азоттан уонна уулуктан батталлаах катализтаах синтезынан ылыллар. [[Азоттаах уоҕурдуу]]лары, [[эстэр сэктэр]]и, [[азот аһыыбата|азот аһыыбатын]] оҥорорго туттуллар. Убаҕас аммиак тымнытар тэриллэргэ туттуллар. Аммиак уу суурадата ([[нашатырдаах спирт]]) медицинаҕа туттуллар. Аммиак химия индустриятын биир тутаах оҥоһуга буолар. Сыллааҕы аан дойдутааҕы оҥорооһуна 180 млн тоннаттан тахса.

[[Категория:органикаламмат холбоһуктар]]</text>
      <sha1>mer9w2t1ki3otjvl97std3n3is6k3rh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Туурсуйа бэлиэ күннэрэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>53599</id>
    <revision>
      <id>419336</id>
      <parentid>403364</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:21:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419336</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1467" sha1="onibci96kyw7w1haytfnm6yixcum54j" xml:space="preserve">'''Туурсуйа'''

2024 сыллаахха Туурсуйаҕа маннык күннэргэ өрүүллэр:

* [[Тохсунньу 1]] — Саҥа дьыл
* [[Муус устар 9]] — Ид аль-Фитр иннинээҕи күн (Ураза-байрам)
* [[Муус устар 10]]-12 — Ид аль-Фитр (Ураза-байрам)
* [[Муус устар 23]] — Дойду тутулуга суох буолуутун күнэ уонна Туурсуйа оҕолорун күнэ
* [[Ыам ыйын 1]] — Үлэ уонна солидарность күнэ
* [[Ыам ыйын 19]] — Ататүүрү ахтан ааһар күн, ону таһынан Ыччат уонна сопрт күнэ
* [[Бэс ыйын 15]] — Ид аль-Адха иннинээҕи күн (Курбан-байрам)
* [[Бэс ыйын 16]]-19 — Ид аль-Адха (Курбан-байрам)
* [[От ыйын 15]] — Дэмэкирээтийэ уонна дойду сомоҕолоһуутун күнэ (День демократии и национального единства)
* [[Атырдьах ыйын 30]] — Кыайыы күнэ
* [[Алтынньы 29]] — Өрөспүүбүлүкэ күнэ

== Атын бэлиэ күннэр ==
* [[От ыйын 1]] — Байыаннай байҕал флотун күнэ


[[Категория:Туурсуйа]]
[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]</text>
      <sha1>onibci96kyw7w1haytfnm6yixcum54j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2025 сыл</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56264</id>
    <revision>
      <id>419349</id>
      <parentid>418821</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:58:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Түбэлтэлэр */</comment>
      <origin>419349</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5486" sha1="7iooknd0ykbxj4t6px4hw89t7btx74l" xml:space="preserve">{{alsonumber|2018}}
{{Сыл навигацията|2025}}
{{Үйэ навигацията|21}}
{{Саҕаланан эрэр сыл|2025}}

== Түбэлтэлэр ==
* [[Муус устар 22]] — [[Ииндийэ]] Джамму уонна Кашмир диэн сирин Пахалгам куоратыгар терракт буолбут: 26 турист өлбүт. Ииндийэ бырабыыталыстыбата [[Пакистаан]] былаастарын буруйдаабыт.
* [[Ыам ыйын 8]] — [[АЛРОСА]] салайааччыта Арассыыйаҕа көстүбүт [[алмаас]]тартан саамай улаханнара көстүбүтүн туһунан биллэрбит.
* [[Бэс ыйын 5]] — &quot;Айтал уонна аптаах күүс&quot; ойуулук СӨ киэҥ экрааныгар тахсыбыт. 
* [[Бэс ыйын 10]] — [[Томпо улууһа|Томпо улууһун]] [[Теплай Ключ]] аэродромуттан көппүт [[Ан-2]] сөмүлүөт саахалламмыт. Көтөн испит экипаж икки чилиэнэ, уонна биир лүөччүк-наблюдатель эчэйиини ылбатахтар, сөмүлүөт кынаттара тостубут.
* [[Бэс ыйын 30]]—от ыйын 1 — Дьокуускайга &quot;Тыа сирэ — омук биһигэ&quot; форум буолбут.
* [[От ыйын 2]] — Саха III Кэҥгириэһин уочараттаах III сийиэһэ Дьокуускайга буолбут.
* [[От ыйын 3]]-5 — Нүөрүҥгүрүгэ [[Олоҥхо ыһыаҕа]]. Аһыллыыта уонна сүрүн тэрээһиннэрэ от ыйын 4 күнүгэр «Таастаах» этнокомплекска буолуохтара. Бу ыһыах Нүөрүҥгүрү 50 сылыгар сөп түбэһэн ыһыллар, кэс тыла: «Ытык хайалар туралларын тухары, аан дойду тутааҕа тулхадыйбат» («Пока стоят священные горы, мир не рухнет»).
* [[От ыйын 4]]—8 — Аан дойдутааҕы VIII Саха киинэ бэстибээлэ.

== Өлбүттэр ==
* [[Муус устар 14]] — &quot;Өрө турбут, охсуспут уонна хотторбут киһини чаҕылхайдык ойуулаабытын иһин&quot; [[Нобель бириэмийэтэ|Нобель бириэмийэтин]] ылбыт [[Перу]] суруйааччыта [[Марио Варгас Льоса]]. [[ССРС|ССРС-ка]] 1960-с сылларга Соҕуруу Америка суруйааччыларыттан саамай ааҕыллар суруйааччы этэ.

== Күүтүллэр түбэлтэлэр ==
* [[муус устар 15]] — «Якутия» серийнэй атомнай ледокола Мурманскай пуордугар бастакы оробуочай рейсигэр тахсыа&lt;ref&gt;{{cite web |author= |url=https://sakha-sire.ru/sarsyn-yakutiya-atomohod-bastaky-rejsiger-tahsyaga/ |title=Сарсын «Якутия» атомоход бастакы рейскэ тахсыаҕа |lang= |website=https://sakha-sire.ru |publisher=Саха Сирэ |date=2025-04-14 |access-date=2025-04-14}}&lt;/ref&gt;.
* [[тохсунньу 1]] 
** [[Болгария]] уонна [[Румыния]] Шенген зонатыгар киириилэрэ{{Нет АИ|09|04|2023}}.
** Болгария [[евро|евроҕа]] көһүүтэ&lt;ref&gt;{{cite news|url = https://www.euractiv.com/section/economy-jobs/news/bulgaria-gives-up-its-goal-to-join-eurozone-in-2024/|title = Bulgaria gives up its goal to join eurozone in 2024|date = 2023-02-17|access-date = 2023-02-24}}&lt;/ref&gt;.
* [[алтынньы 14]] — Windows 10 1-ы барылын өйөбүлүн тохтотуу&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Windows lifecycle fact sheet|url=https://support.microsoft.com/en-us/help/13853/windows-lifecycle-fact-sheet|work=Windows Help|date=2019-09-13|accessdate=2019-10-31|lang=en|publisher=Microsoft|archivedate=2017-04-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170424062843/https://support.microsoft.com/en-us/help/13853/windows-lifecycle-fact-sheet}}&lt;/ref&gt;.
* [[ахсынньы 5]] — [[Меркурий]]га «BepiColombo» куйаар аппарата былааннаммыт кэлиитэ&lt;ref&gt;{{cite web |lang=en |url=http://www.esa.int/Our_Activities/Space_Science/BepiColombo/BepiColombo_Factsheet |title=BepiColombo Factsheet |publisher=[[European Space Agency]] |date=2017-07-06 |access-date=2017-07-06 |archive-date=2017-09-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170910232119/http://www.esa.int/Our_Activities/Space_Science/BepiColombo/BepiColombo_Factsheet |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

== Айыллыбыт ==
2025 сылга буолаллар:
* Уус-уран киинэлэр «Спорт будущего» (1998), «Атлантида» (2019).
* «Лунный рыцарь»{{уточнить}}, «Могучие рейнджеры: Космический патруль „Дельта“», «Утерянное время»{{Нет АИ|12|06|2022}} диэн сериаллар.
* «Transformers: Victory» анимэ, «Дочери Мнемозины» аниме 4 эпизода.
* «[[Call of Duty: Black Ops II]]», «Far Cry», «F.E.A.R.» оонньуулар.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}</text>
      <sha1>7iooknd0ykbxj4t6px4hw89t7btx74l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419350</id>
      <parentid>419349</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T00:47:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Түбэлтэлэр */</comment>
      <origin>419350</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5584" sha1="pab75g075widyukjbq9dhg5cpv2a5o8" xml:space="preserve">{{alsonumber|2018}}
{{Сыл навигацията|2025}}
{{Үйэ навигацията|21}}
{{Саҕаланан эрэр сыл|2025}}

== Түбэлтэлэр ==
* [[Муус устар 22]] — [[Ииндийэ]] Джамму уонна Кашмир диэн сирин Пахалгам куоратыгар терракт буолбут: 26 турист өлбүт. Ииндийэ бырабыыталыстыбата [[Пакистаан]] былаастарын буруйдаабыт.
* [[Ыам ыйын 8]] — [[АЛРОСА]] салайааччыта Арассыыйаҕа көстүбүт [[алмаас]]тартан саамай улаханнара көстүбүтүн туһунан биллэрбит.
* [[Бэс ыйын 5]] — &quot;Айтал уонна аптаах күүс&quot; ойуулук СӨ киэҥ экрааныгар тахсыбыт. 
* [[Бэс ыйын 10]] — [[Томпо улууһа|Томпо улууһун]] [[Теплай Ключ]] аэродромуттан көппүт [[Ан-2]] сөмүлүөт саахалламмыт. Көтөн испит экипаж икки чилиэнэ, уонна биир лүөччүк-наблюдатель эчэйиини ылбатахтар, сөмүлүөт кынаттара тостубут.
* [[Бэс ыйын 28]]—29 — [[Туймаада ыһыаҕа|Туймаада Ыһыаҕа]]
* [[Бэс ыйын 30]]—от ыйын 1 — Дьокуускайга &quot;Тыа сирэ — омук биһигэ&quot; форум буолбут.
* [[От ыйын 2]] — Саха III Кэҥгириэһин уочараттаах III сийиэһэ Дьокуускайга буолбут.
* [[От ыйын 3]]-5 — Нүөрүҥгүрүгэ [[Олоҥхо ыһыаҕа]]. Аһыллыыта уонна сүрүн тэрээһиннэрэ от ыйын 4 күнүгэр «Таастаах» этнокомплекска буолуохтара. Бу ыһыах Нүөрүҥгүрү 50 сылыгар сөп түбэһэн ыһыллар, кэс тыла: «Ытык хайалар туралларын тухары, аан дойду тутааҕа тулхадыйбат» («Пока стоят священные горы, мир не рухнет»).
* [[От ыйын 4]]—8 — Аан дойдутааҕы VIII Саха киинэ бэстибээлэ.

== Өлбүттэр ==
* [[Муус устар 14]] — &quot;Өрө турбут, охсуспут уонна хотторбут киһини чаҕылхайдык ойуулаабытын иһин&quot; [[Нобель бириэмийэтэ|Нобель бириэмийэтин]] ылбыт [[Перу]] суруйааччыта [[Марио Варгас Льоса]]. [[ССРС|ССРС-ка]] 1960-с сылларга Соҕуруу Америка суруйааччыларыттан саамай ааҕыллар суруйааччы этэ.

== Күүтүллэр түбэлтэлэр ==
* [[муус устар 15]] — «Якутия» серийнэй атомнай ледокола Мурманскай пуордугар бастакы оробуочай рейсигэр тахсыа&lt;ref&gt;{{cite web |author= |url=https://sakha-sire.ru/sarsyn-yakutiya-atomohod-bastaky-rejsiger-tahsyaga/ |title=Сарсын «Якутия» атомоход бастакы рейскэ тахсыаҕа |lang= |website=https://sakha-sire.ru |publisher=Саха Сирэ |date=2025-04-14 |access-date=2025-04-14}}&lt;/ref&gt;.
* [[тохсунньу 1]] 
** [[Болгария]] уонна [[Румыния]] Шенген зонатыгар киириилэрэ{{Нет АИ|09|04|2023}}.
** Болгария [[евро|евроҕа]] көһүүтэ&lt;ref&gt;{{cite news|url = https://www.euractiv.com/section/economy-jobs/news/bulgaria-gives-up-its-goal-to-join-eurozone-in-2024/|title = Bulgaria gives up its goal to join eurozone in 2024|date = 2023-02-17|access-date = 2023-02-24}}&lt;/ref&gt;.
* [[алтынньы 14]] — Windows 10 1-ы барылын өйөбүлүн тохтотуу&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Windows lifecycle fact sheet|url=https://support.microsoft.com/en-us/help/13853/windows-lifecycle-fact-sheet|work=Windows Help|date=2019-09-13|accessdate=2019-10-31|lang=en|publisher=Microsoft|archivedate=2017-04-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170424062843/https://support.microsoft.com/en-us/help/13853/windows-lifecycle-fact-sheet}}&lt;/ref&gt;.
* [[ахсынньы 5]] — [[Меркурий]]га «BepiColombo» куйаар аппарата былааннаммыт кэлиитэ&lt;ref&gt;{{cite web |lang=en |url=http://www.esa.int/Our_Activities/Space_Science/BepiColombo/BepiColombo_Factsheet |title=BepiColombo Factsheet |publisher=[[European Space Agency]] |date=2017-07-06 |access-date=2017-07-06 |archive-date=2017-09-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170910232119/http://www.esa.int/Our_Activities/Space_Science/BepiColombo/BepiColombo_Factsheet |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

== Айыллыбыт ==
2025 сылга буолаллар:
* Уус-уран киинэлэр «Спорт будущего» (1998), «Атлантида» (2019).
* «Лунный рыцарь»{{уточнить}}, «Могучие рейнджеры: Космический патруль „Дельта“», «Утерянное время»{{Нет АИ|12|06|2022}} диэн сериаллар.
* «Transformers: Victory» анимэ, «Дочери Мнемозины» аниме 4 эпизода.
* «[[Call of Duty: Black Ops II]]», «Far Cry», «F.E.A.R.» оонньуулар.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}</text>
      <sha1>pab75g075widyukjbq9dhg5cpv2a5o8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419351</id>
      <parentid>419350</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T00:48:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Түбэлтэлэр */</comment>
      <origin>419351</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5728" sha1="4us2jhni81w4cpotquw4sw6kby0r02s" xml:space="preserve">{{alsonumber|2018}}
{{Сыл навигацията|2025}}
{{Үйэ навигацията|21}}
{{Саҕаланан эрэр сыл|2025}}

== Түбэлтэлэр ==
* [[Муус устар 22]] — [[Ииндийэ]] Джамму уонна Кашмир диэн сирин Пахалгам куоратыгар терракт буолбут: 26 турист өлбүт. Ииндийэ бырабыыталыстыбата [[Пакистаан]] былаастарын буруйдаабыт.
* [[Ыам ыйын 8]] — [[АЛРОСА]] салайааччыта Арассыыйаҕа көстүбүт [[алмаас]]тартан саамай улаханнара көстүбүтүн туһунан биллэрбит.
* [[Бэс ыйын 5]] — &quot;Айтал уонна аптаах күүс&quot; ойуулук СӨ киэҥ экрааныгар тахсыбыт. 
* [[Бэс ыйын 10]] — [[Томпо улууһа|Томпо улууһун]] [[Теплай Ключ]] аэродромуттан көппүт [[Ан-2]] сөмүлүөт саахалламмыт. Көтөн испит экипаж икки чилиэнэ, уонна биир лүөччүк-наблюдатель эчэйиини ылбатахтар, сөмүлүөт кынаттара тостубут.
* [[Бэс ыйын 12]] — 14 Дьокуускайга Арассыыйа татаардарын XXV Сабантуйдара буолбут.
* [[Бэс ыйын 28]]—29 — [[Туймаада ыһыаҕа|Туймаада Ыһыаҕа]]
* [[Бэс ыйын 30]]—от ыйын 1 — Дьокуускайга &quot;Тыа сирэ — омук биһигэ&quot; форум буолбут.
* [[От ыйын 2]] — Саха III Кэҥгириэһин уочараттаах III сийиэһэ Дьокуускайга буолбут.
* [[От ыйын 3]]-5 — Нүөрүҥгүрүгэ [[Олоҥхо ыһыаҕа]]. Аһыллыыта уонна сүрүн тэрээһиннэрэ от ыйын 4 күнүгэр «Таастаах» этнокомплекска буолуохтара. Бу ыһыах Нүөрүҥгүрү 50 сылыгар сөп түбэһэн ыһыллар, кэс тыла: «Ытык хайалар туралларын тухары, аан дойду тутааҕа тулхадыйбат» («Пока стоят священные горы, мир не рухнет»).
* [[От ыйын 4]]—8 — Аан дойдутааҕы VIII Саха киинэ бэстибээлэ.

== Өлбүттэр ==
* [[Муус устар 14]] — &quot;Өрө турбут, охсуспут уонна хотторбут киһини чаҕылхайдык ойуулаабытын иһин&quot; [[Нобель бириэмийэтэ|Нобель бириэмийэтин]] ылбыт [[Перу]] суруйааччыта [[Марио Варгас Льоса]]. [[ССРС|ССРС-ка]] 1960-с сылларга Соҕуруу Америка суруйааччыларыттан саамай ааҕыллар суруйааччы этэ.

== Күүтүллэр түбэлтэлэр ==
* [[муус устар 15]] — «Якутия» серийнэй атомнай ледокола Мурманскай пуордугар бастакы оробуочай рейсигэр тахсыа&lt;ref&gt;{{cite web |author= |url=https://sakha-sire.ru/sarsyn-yakutiya-atomohod-bastaky-rejsiger-tahsyaga/ |title=Сарсын «Якутия» атомоход бастакы рейскэ тахсыаҕа |lang= |website=https://sakha-sire.ru |publisher=Саха Сирэ |date=2025-04-14 |access-date=2025-04-14}}&lt;/ref&gt;.
* [[тохсунньу 1]] 
** [[Болгария]] уонна [[Румыния]] Шенген зонатыгар киириилэрэ{{Нет АИ|09|04|2023}}.
** Болгария [[евро|евроҕа]] көһүүтэ&lt;ref&gt;{{cite news|url = https://www.euractiv.com/section/economy-jobs/news/bulgaria-gives-up-its-goal-to-join-eurozone-in-2024/|title = Bulgaria gives up its goal to join eurozone in 2024|date = 2023-02-17|access-date = 2023-02-24}}&lt;/ref&gt;.
* [[алтынньы 14]] — Windows 10 1-ы барылын өйөбүлүн тохтотуу&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Windows lifecycle fact sheet|url=https://support.microsoft.com/en-us/help/13853/windows-lifecycle-fact-sheet|work=Windows Help|date=2019-09-13|accessdate=2019-10-31|lang=en|publisher=Microsoft|archivedate=2017-04-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170424062843/https://support.microsoft.com/en-us/help/13853/windows-lifecycle-fact-sheet}}&lt;/ref&gt;.
* [[ахсынньы 5]] — [[Меркурий]]га «BepiColombo» куйаар аппарата былааннаммыт кэлиитэ&lt;ref&gt;{{cite web |lang=en |url=http://www.esa.int/Our_Activities/Space_Science/BepiColombo/BepiColombo_Factsheet |title=BepiColombo Factsheet |publisher=[[European Space Agency]] |date=2017-07-06 |access-date=2017-07-06 |archive-date=2017-09-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170910232119/http://www.esa.int/Our_Activities/Space_Science/BepiColombo/BepiColombo_Factsheet |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

== Айыллыбыт ==
2025 сылга буолаллар:
* Уус-уран киинэлэр «Спорт будущего» (1998), «Атлантида» (2019).
* «Лунный рыцарь»{{уточнить}}, «Могучие рейнджеры: Космический патруль „Дельта“», «Утерянное время»{{Нет АИ|12|06|2022}} диэн сериаллар.
* «Transformers: Victory» анимэ, «Дочери Мнемозины» аниме 4 эпизода.
* «[[Call of Duty: Black Ops II]]», «Far Cry», «F.E.A.R.» оонньуулар.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}</text>
      <sha1>4us2jhni81w4cpotquw4sw6kby0r02s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Арассыыйа бэлиэ күннэрэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56313</id>
    <revision>
      <id>419291</id>
      <parentid>419244</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T22:45:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Бэс ыйа */</comment>
      <origin>419291</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10390" sha1="g8fyejle27egzfqwkfslrtrmoknki9i" xml:space="preserve">'''Арассыыйа бэлиэ күннэрэ''' — Арассыыйа Федерациятыгар бэлиэтэнэр күннэр.

* [[Муус устар 22]] — Экология кутталыттан көмүскэнии күнэ уонна Программист күнэ
* [[Муус устар 26]]
** Радиациялаах саахалларга өлбүт дьону ахтан ааһар күн
** Нотариат күнэ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=http://base.garant.ru/71385058/|title=Указ Президента РФ от 26.04.2016 N 195 «О Дне нотариата» {{!}} ГАРАНТ|author=|website=base.garant.ru|date=|publisher=|accessdate=2020-07-22}}&lt;/ref&gt;
* [[Муус устар 27]] — Парламентаризм күнэ
* [[Муус устар 28]] — Суһал көмө үлэһитин күнэ
* [[Муус устар 30]] — Баһаарынай сулууспа күнэ
* [[Ыам ыйын 5]] — Водолаз күнэ. 1882 сыллаахха Кронштадт куоракка ыраахтааҕы Александр III ыйааҕынан водолазтар оскуолалара тэриллибит.
* [[Ыам ыйын 7]] — Арассыыйаҕа, Арменияҕа, Белорусияҕа Араадьыйа күнэ.
* [[Ыам ыйын 12]] — Экология үөрэҕин күнэ&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3114/ День экологического образования - 12 мая. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;
* [[Ыам ыйын 13]] 
** Черноморскай флот күнэ&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/42 День Черноморского флота — 13 мая.]&lt;/ref&gt;
** МВД харабыллыыр-хонбуойдуур сулууспатын күнэ.
* [[Ыам ыйын 18]] — [[Билэ:Middle Emblem of the Russian Navy.svg|25px]] [[ВМФ]] [[Арассыыйа Федерациятын Байҕал байыаннай флотун Балтиятааҕы флотун|Балтиятааҕы флотун]] күнэ
* [[Ыам ыйын 20]] — [[Волга]] өрүс күнэ&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3118/ День Волги - 20 мая. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;
* [[Ыам ыйын 21]] 
** Байыаннай тылбаасчыт  күнэ&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2458 День военного переводчика — 21 мая]&lt;/ref&gt;;
** Үлэтэ суох буолууттан көмүскэнии күнэ &lt;ref&gt;[https://www.rusevents.ru/prazdnik/den-zashchity-ot-bezraboticy/ День защиты от безработицы отмечается в 2020 году 21 мая - Праздники России]&lt;/ref&gt;;
** Тихоокеанскай байыаннай флот күнэ;
** Хапхаас сэриитин сиэртибэлэрин ахтар күн;
** Полярник күнэ&lt;ref&gt;[http://news.kremlin.ru/media/events/files/41d466c41f428961e0ed.pdf День полярника — 21 мая]&lt;/ref&gt;;
* [[Ыам ыйын 24]] — [[Славян суругун-бичигин уонна култууратын күнэ]]
* [[Ыам ыйын 26]] — [[Арассыыйа урбаанньытын күнэ]]. 2007 сылтан бэрэсидьиэн ыйааҕынан бэлиэтэнэр
* [[Ыам ыйын 28]] — [[Пограничник күнэ]]
* [[Ыам ыйын 31]] — [[Адвокатура күнэ]]&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/2066/ День российской адвокатуры - 31 мая. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;

=== Бэс ыйа ===
* [[Бэс ыйын 1]] 
** Хотугу флот күнэ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.calend.ru/holidays/0/0/2454/|title=День Северного флота в России.|author=|website=|date=|publisher=}}&lt;/ref&gt;;
** Хиппи күнэ
** Байыаннай транспортнай авиация күнэ&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3473/ День военно-транспортной авиации России — 1 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;;
** Сибээс сэриитэ төрүттэммит күнэ&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3156/ День создания правительственной связи России — 1 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;

* [[Бэс ыйын 2]] — Сөпкө аһыыр уонна ордук-хоһу аһыыртан батынар күн&lt;ref&gt;[http://calend.ru/holidays/0/0/2760 История российского праздника «День здорового питания и отказа от излишеств в еде».]&lt;/ref&gt;
* [[Бэс ыйын 4]] — [[Крановщик]] күнэ ([[2014]])&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3375/ День крановщика (День машиниста крана) в России - 4 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;
* [[Бэс ыйын 4]] [[Ингушетия]] — Өрөспүүбүлүкэ олохтоммут күнэ

* [[Бэс ыйын 5]]
** [[Эколог күнэ]];
** Полиция үөскээбит күнэ ([[1718]])&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3454/ День образования российской полиции — 5 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;
** Үүнээйи харантыынын судаарыстыбаннай сулууспата үөскээбит күнэ ([[1931]])&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3206/ День создания Государственной службы карантина растений в России — 5 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;.
* [[Бэс ыйын 6]] — Нуучча тылын күнэ. 2011 сыллаахтан Арассыыйа бэрэсидьиэнин ыйааҕынан бэлиэтэнэр.
* [[Бэс ыйын 7]] — [[Краудфандинг]] күнэ&lt;ref&gt;[https://www.vzsar.ru/news/2020/06/07/v-rossii-otmechaetsya-den-kraydfandinga.html В России отмечается День краудфандинга | Новости Саратова и области — Информационное агентство &quot;Взгляд-инфо&quot;]&lt;/ref&gt;
* [[Бэс ыйын 8]] — Социальнай үлэһит күнэ
* [[Бэс ыйын 10]] — [[МВД]] [[пресс-служба|пресс-сулууспатын]] күнэ&lt;ref&gt;https://xn--b1aew.xn--p1ai {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220428000057/https://xn--b1aew.xn--p1ai/ |date=2022-04-28 }}&lt;/ref&gt;.
* [[Бэс ыйын 11]] — Арассыыйаҕа [[Тарҕаммыт склероз]] күнэ&lt;ref&gt;[https://tvsamara.ru/news/rasseyannyi-skleroz-simptomy-i-profilaktika/ Рассеянный склероз: симптомы и профилактика — Новости Самары и Самарской области — ГТРК Самара]&lt;/ref&gt;
* [[Бэс ыйын 12]] — '''[[Арассыыйа күнэ]].''' Сэбиэскэй Сойуус үрэллэр кэмигэр [[1990]] сыллаахха Арассыыйа суверенитетын туһунан декларация ылыныллыбыта. Бу күнү 1994 сыллаахтан судаарыстыба бырааһынньыгын быһыытынан бэлиэтиир буолбуттара. [[1998]] сыллаахха &quot;Арассыыйа күнэ&quot; диэн ааттаммыта. 2002 сыллаахха Үлэ туһунан кодексаҕа бигэргэтиллибитэ.
* [[Бэс ыйын 14]] — Миграция сулууспатын үлэһиттэрин күнэ
* [[Бэс ыйын 18]] — Сэбилэниилээх күүстэр байыаннай биллэрии сулууспаларын күнэ
* Бэс ыйын үһүс баскыһыанньата — Мэдиссиинэ үлэһитин күнэ (бэс ыйын ''үһүс'' баскыһыанната)
* [[Бэс ыйын 20]] — [[ВМФ]] миинэлиир-торпедалыыр сулууспатын күнэ&lt;ref&gt;[https://flot.com/news/dayinhistory/index.php?ELEMENT_ID=7232 День специалистов минно-торпедной службы ВМФ]&lt;/ref&gt; (РФ ВМФ-тын главкомун 15.07.1993 сыллааҕы бирикээһэ)
* [[Бэс ыйын 22]] — [[Кутурҕан күнэ]], 1941 сыллаахха [[Аҕа дойду Улуу сэриитэ]] саҕаламмыт
* [[Бэс ыйын 23]] — Балалайка күнэ &lt;ref&gt;[https://tvkultura.ru/article/show/article_id/179888/ 23 июня в России празднуют День балалайки / Новости культуры / Tvkultura.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200626135121/https://tvkultura.ru/article/show/article_id/179888/ |date=2020-06-26 }}&lt;/ref&gt;
* [[Бэс ыйын 25]] 
** Славяннар доҕордоһууларын уонна сомоҕолоһууларын күнэ &lt;ref&gt;[https://www.eventnn.ru/articles/item/12/2777/ День дружбы и единения славян: праздник для каждого из нас&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;
** Статистика үлэһиттэрин күнэ

* [[Бэс ыйын 27]] — [[Ыччат күнэ]]

== От ыйа ==
* [[От ыйын 3]] — [[ГАИ күнэ]]

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Арассыыйа бэлиэ күннэрэ]]
[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]</text>
      <sha1>g8fyejle27egzfqwkfslrtrmoknki9i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419296</id>
      <parentid>419291</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T22:50:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Бэс ыйа */</comment>
      <origin>419296</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10833" sha1="nqeeu4zvdz1vfgo6g1ev97vr0bpr1tj" xml:space="preserve">'''Арассыыйа бэлиэ күннэрэ''' — Арассыыйа Федерациятыгар бэлиэтэнэр күннэр.

* [[Муус устар 22]] — Экология кутталыттан көмүскэнии күнэ уонна Программист күнэ
* [[Муус устар 26]]
** Радиациялаах саахалларга өлбүт дьону ахтан ааһар күн
** Нотариат күнэ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=http://base.garant.ru/71385058/|title=Указ Президента РФ от 26.04.2016 N 195 «О Дне нотариата» {{!}} ГАРАНТ|author=|website=base.garant.ru|date=|publisher=|accessdate=2020-07-22}}&lt;/ref&gt;
* [[Муус устар 27]] — Парламентаризм күнэ
* [[Муус устар 28]] — Суһал көмө үлэһитин күнэ
* [[Муус устар 30]] — Баһаарынай сулууспа күнэ
* [[Ыам ыйын 5]] — Водолаз күнэ. 1882 сыллаахха Кронштадт куоракка ыраахтааҕы Александр III ыйааҕынан водолазтар оскуолалара тэриллибит.
* [[Ыам ыйын 7]] — Арассыыйаҕа, Арменияҕа, Белорусияҕа Араадьыйа күнэ.
* [[Ыам ыйын 12]] — Экология үөрэҕин күнэ&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3114/ День экологического образования - 12 мая. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;
* [[Ыам ыйын 13]] 
** Черноморскай флот күнэ&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/42 День Черноморского флота — 13 мая.]&lt;/ref&gt;
** МВД харабыллыыр-хонбуойдуур сулууспатын күнэ.
* [[Ыам ыйын 18]] — [[Билэ:Middle Emblem of the Russian Navy.svg|25px]] [[ВМФ]] [[Арассыыйа Федерациятын Байҕал байыаннай флотун Балтиятааҕы флотун|Балтиятааҕы флотун]] күнэ
* [[Ыам ыйын 20]] — [[Волга]] өрүс күнэ&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3118/ День Волги - 20 мая. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;
* [[Ыам ыйын 21]] 
** Байыаннай тылбаасчыт  күнэ&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2458 День военного переводчика — 21 мая]&lt;/ref&gt;;
** Үлэтэ суох буолууттан көмүскэнии күнэ &lt;ref&gt;[https://www.rusevents.ru/prazdnik/den-zashchity-ot-bezraboticy/ День защиты от безработицы отмечается в 2020 году 21 мая - Праздники России]&lt;/ref&gt;;
** Тихоокеанскай байыаннай флот күнэ;
** Хапхаас сэриитин сиэртибэлэрин ахтар күн;
** Полярник күнэ&lt;ref&gt;[http://news.kremlin.ru/media/events/files/41d466c41f428961e0ed.pdf День полярника — 21 мая]&lt;/ref&gt;;
* [[Ыам ыйын 24]] — [[Славян суругун-бичигин уонна култууратын күнэ]]
* [[Ыам ыйын 26]] — [[Арассыыйа урбаанньытын күнэ]]. 2007 сылтан бэрэсидьиэн ыйааҕынан бэлиэтэнэр
* [[Ыам ыйын 28]] — [[Пограничник күнэ]]
* [[Ыам ыйын 31]] — [[Адвокатура күнэ]]&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/2066/ День российской адвокатуры - 31 мая. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;

=== Бэс ыйа ===
* [[Бэс ыйын 1]] 
** Хотугу флот күнэ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.calend.ru/holidays/0/0/2454/|title=День Северного флота в России.|author=|website=|date=|publisher=}}&lt;/ref&gt;;
** Хиппи күнэ
** Байыаннай транспортнай авиация күнэ&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3473/ День военно-транспортной авиации России — 1 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;;
** Сибээс сэриитэ төрүттэммит күнэ&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3156/ День создания правительственной связи России — 1 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;

* [[Бэс ыйын 2]] — Сөпкө аһыыр уонна ордук-хоһу аһыыртан батынар күн&lt;ref&gt;[http://calend.ru/holidays/0/0/2760 История российского праздника «День здорового питания и отказа от излишеств в еде».]&lt;/ref&gt;
* [[Бэс ыйын 4]] — [[Крановщик]] күнэ ([[2014]])&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3375/ День крановщика (День машиниста крана) в России - 4 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;
* [[Бэс ыйын 4]] [[Ингушетия]] — Өрөспүүбүлүкэ олохтоммут күнэ

* [[Бэс ыйын 5]]
** [[Эколог күнэ]];
** Полиция үөскээбит күнэ ([[1718]])&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3454/ День образования российской полиции — 5 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;
** Үүнээйи харантыынын судаарыстыбаннай сулууспата үөскээбит күнэ ([[1931]])&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3206/ День создания Государственной службы карантина растений в России — 5 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;.
* [[Бэс ыйын 6]] — Нуучча тылын күнэ. 2011 сыллаахтан Арассыыйа бэрэсидьиэнин ыйааҕынан бэлиэтэнэр.
* [[Бэс ыйын 7]] — [[Краудфандинг]] күнэ&lt;ref&gt;[https://www.vzsar.ru/news/2020/06/07/v-rossii-otmechaetsya-den-kraydfandinga.html В России отмечается День краудфандинга | Новости Саратова и области — Информационное агентство &quot;Взгляд-инфо&quot;]&lt;/ref&gt;
* [[Бэс ыйын 8]] — Социальнай үлэһит күнэ
* [[Бэс ыйын 10]] — [[МВД]] [[пресс-служба|пресс-сулууспатын]] күнэ&lt;ref&gt;https://xn--b1aew.xn--p1ai {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220428000057/https://xn--b1aew.xn--p1ai/ |date=2022-04-28 }}&lt;/ref&gt;.
* [[Бэс ыйын 11]] — Арассыыйаҕа [[Тарҕаммыт склероз]] күнэ&lt;ref&gt;[https://tvsamara.ru/news/rasseyannyi-skleroz-simptomy-i-profilaktika/ Рассеянный склероз: симптомы и профилактика — Новости Самары и Самарской области — ГТРК Самара]&lt;/ref&gt;
* [[Бэс ыйын 12]] — '''[[Арассыыйа күнэ]].''' Сэбиэскэй Сойуус үрэллэр кэмигэр [[1990]] сыллаахха Арассыыйа суверенитетын туһунан декларация ылыныллыбыта. Бу күнү 1994 сыллаахтан судаарыстыба бырааһынньыгын быһыытынан бэлиэтиир буолбуттара. [[1998]] сыллаахха &quot;Арассыыйа күнэ&quot; диэн ааттаммыта. 2002 сыллаахха Үлэ туһунан кодексаҕа бигэргэтиллибитэ.
* [[Бэс ыйын 14]] — Миграция сулууспатын үлэһиттэрин күнэ
* [[Бэс ыйын 18]] — Сэбилэниилээх күүстэр байыаннай биллэрии сулууспаларын күнэ
* Бэс ыйын үһүс баскыһыанньата — Мэдиссиинэ үлэһитин күнэ (бэс ыйын ''үһүс'' баскыһыанната)
* [[Бэс ыйын 20]] — [[ВМФ]] миинэлиир-торпедалыыр сулууспатын күнэ&lt;ref&gt;[https://flot.com/news/dayinhistory/index.php?ELEMENT_ID=7232 День специалистов минно-торпедной службы ВМФ]&lt;/ref&gt; (РФ ВМФ-тын главкомун 15.07.1993 сыллааҕы бирикээһэ)
* [[Бэс ыйын 22]] — [[Кутурҕан күнэ]], 1941 сыллаахха [[Аҕа дойду Улуу сэриитэ]] саҕаламмыт
* [[Бэс ыйын 23]] — Балалайка күнэ &lt;ref&gt;[https://tvkultura.ru/article/show/article_id/179888/ 23 июня в России празднуют День балалайки / Новости культуры / Tvkultura.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200626135121/https://tvkultura.ru/article/show/article_id/179888/ |date=2020-06-26 }}&lt;/ref&gt;
* [[Бэс ыйын 25]] 
** Славяннар доҕордоһууларын уонна сомоҕолоһууларын күнэ &lt;ref&gt;[https://www.eventnn.ru/articles/item/12/2777/ День дружбы и единения славян: праздник для каждого из нас&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;
** Статистика үлэһиттэрин күнэ
* [[Бэс ыйын 27]] — [[Ыччат күнэ]]

* [[Бэс ыйын 29]] — Арассыыйаҕа [[Бартыһааннар уонна подпольщиктар күннэрэ]]. 2010 сыллаахтан Брянскай уобалас дууматын көҕүлээһининэн бэлиэтэнэр. 1941—1945 сс. Аҕа дойду улуу сэриитигэр фашистары утары өстөөх тыылыгар охсуспут дьону кэриэстииллэр.

== От ыйа ==
* [[От ыйын 3]] — [[ГАИ күнэ]]

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Арассыыйа бэлиэ күннэрэ]]
[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]</text>
      <sha1>nqeeu4zvdz1vfgo6g1ev97vr0bpr1tj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419316</id>
      <parentid>419296</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:08:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* От ыйа */</comment>
      <origin>419316</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11515" sha1="6xra5sbflp7n8epldfdn662gi5y0qvx" xml:space="preserve">'''Арассыыйа бэлиэ күннэрэ''' — Арассыыйа Федерациятыгар бэлиэтэнэр күннэр.

* [[Муус устар 22]] — Экология кутталыттан көмүскэнии күнэ уонна Программист күнэ
* [[Муус устар 26]]
** Радиациялаах саахалларга өлбүт дьону ахтан ааһар күн
** Нотариат күнэ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=http://base.garant.ru/71385058/|title=Указ Президента РФ от 26.04.2016 N 195 «О Дне нотариата» {{!}} ГАРАНТ|author=|website=base.garant.ru|date=|publisher=|accessdate=2020-07-22}}&lt;/ref&gt;
* [[Муус устар 27]] — Парламентаризм күнэ
* [[Муус устар 28]] — Суһал көмө үлэһитин күнэ
* [[Муус устар 30]] — Баһаарынай сулууспа күнэ
* [[Ыам ыйын 5]] — Водолаз күнэ. 1882 сыллаахха Кронштадт куоракка ыраахтааҕы Александр III ыйааҕынан водолазтар оскуолалара тэриллибит.
* [[Ыам ыйын 7]] — Арассыыйаҕа, Арменияҕа, Белорусияҕа Араадьыйа күнэ.
* [[Ыам ыйын 12]] — Экология үөрэҕин күнэ&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3114/ День экологического образования - 12 мая. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;
* [[Ыам ыйын 13]] 
** Черноморскай флот күнэ&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/42 День Черноморского флота — 13 мая.]&lt;/ref&gt;
** МВД харабыллыыр-хонбуойдуур сулууспатын күнэ.
* [[Ыам ыйын 18]] — [[Билэ:Middle Emblem of the Russian Navy.svg|25px]] [[ВМФ]] [[Арассыыйа Федерациятын Байҕал байыаннай флотун Балтиятааҕы флотун|Балтиятааҕы флотун]] күнэ
* [[Ыам ыйын 20]] — [[Волга]] өрүс күнэ&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3118/ День Волги - 20 мая. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;
* [[Ыам ыйын 21]] 
** Байыаннай тылбаасчыт  күнэ&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2458 День военного переводчика — 21 мая]&lt;/ref&gt;;
** Үлэтэ суох буолууттан көмүскэнии күнэ &lt;ref&gt;[https://www.rusevents.ru/prazdnik/den-zashchity-ot-bezraboticy/ День защиты от безработицы отмечается в 2020 году 21 мая - Праздники России]&lt;/ref&gt;;
** Тихоокеанскай байыаннай флот күнэ;
** Хапхаас сэриитин сиэртибэлэрин ахтар күн;
** Полярник күнэ&lt;ref&gt;[http://news.kremlin.ru/media/events/files/41d466c41f428961e0ed.pdf День полярника — 21 мая]&lt;/ref&gt;;
* [[Ыам ыйын 24]] — [[Славян суругун-бичигин уонна култууратын күнэ]]
* [[Ыам ыйын 26]] — [[Арассыыйа урбаанньытын күнэ]]. 2007 сылтан бэрэсидьиэн ыйааҕынан бэлиэтэнэр
* [[Ыам ыйын 28]] — [[Пограничник күнэ]]
* [[Ыам ыйын 31]] — [[Адвокатура күнэ]]&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/2066/ День российской адвокатуры - 31 мая. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;

=== Бэс ыйа ===
* [[Бэс ыйын 1]] 
** Хотугу флот күнэ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.calend.ru/holidays/0/0/2454/|title=День Северного флота в России.|author=|website=|date=|publisher=}}&lt;/ref&gt;;
** Хиппи күнэ
** Байыаннай транспортнай авиация күнэ&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3473/ День военно-транспортной авиации России — 1 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;;
** Сибээс сэриитэ төрүттэммит күнэ&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3156/ День создания правительственной связи России — 1 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;

* [[Бэс ыйын 2]] — Сөпкө аһыыр уонна ордук-хоһу аһыыртан батынар күн&lt;ref&gt;[http://calend.ru/holidays/0/0/2760 История российского праздника «День здорового питания и отказа от излишеств в еде».]&lt;/ref&gt;
* [[Бэс ыйын 4]] — [[Крановщик]] күнэ ([[2014]])&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3375/ День крановщика (День машиниста крана) в России - 4 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;
* [[Бэс ыйын 4]] [[Ингушетия]] — Өрөспүүбүлүкэ олохтоммут күнэ

* [[Бэс ыйын 5]]
** [[Эколог күнэ]];
** Полиция үөскээбит күнэ ([[1718]])&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3454/ День образования российской полиции — 5 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;
** Үүнээйи харантыынын судаарыстыбаннай сулууспата үөскээбит күнэ ([[1931]])&lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3206/ День создания Государственной службы карантина растений в России — 5 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;.
* [[Бэс ыйын 6]] — Нуучча тылын күнэ. 2011 сыллаахтан Арассыыйа бэрэсидьиэнин ыйааҕынан бэлиэтэнэр.
* [[Бэс ыйын 7]] — [[Краудфандинг]] күнэ&lt;ref&gt;[https://www.vzsar.ru/news/2020/06/07/v-rossii-otmechaetsya-den-kraydfandinga.html В России отмечается День краудфандинга | Новости Саратова и области — Информационное агентство &quot;Взгляд-инфо&quot;]&lt;/ref&gt;
* [[Бэс ыйын 8]] — Социальнай үлэһит күнэ
* [[Бэс ыйын 10]] — [[МВД]] [[пресс-служба|пресс-сулууспатын]] күнэ&lt;ref&gt;https://xn--b1aew.xn--p1ai {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220428000057/https://xn--b1aew.xn--p1ai/ |date=2022-04-28 }}&lt;/ref&gt;.
* [[Бэс ыйын 11]] — Арассыыйаҕа [[Тарҕаммыт склероз]] күнэ&lt;ref&gt;[https://tvsamara.ru/news/rasseyannyi-skleroz-simptomy-i-profilaktika/ Рассеянный склероз: симптомы и профилактика — Новости Самары и Самарской области — ГТРК Самара]&lt;/ref&gt;
* [[Бэс ыйын 12]] — '''[[Арассыыйа күнэ]].''' Сэбиэскэй Сойуус үрэллэр кэмигэр [[1990]] сыллаахха Арассыыйа суверенитетын туһунан декларация ылыныллыбыта. Бу күнү 1994 сыллаахтан судаарыстыба бырааһынньыгын быһыытынан бэлиэтиир буолбуттара. [[1998]] сыллаахха &quot;Арассыыйа күнэ&quot; диэн ааттаммыта. 2002 сыллаахха Үлэ туһунан кодексаҕа бигэргэтиллибитэ.
* [[Бэс ыйын 14]] — Миграция сулууспатын үлэһиттэрин күнэ
* [[Бэс ыйын 18]] — Сэбилэниилээх күүстэр байыаннай биллэрии сулууспаларын күнэ
* Бэс ыйын үһүс баскыһыанньата — Мэдиссиинэ үлэһитин күнэ (бэс ыйын ''үһүс'' баскыһыанната)
* [[Бэс ыйын 20]] — [[ВМФ]] миинэлиир-торпедалыыр сулууспатын күнэ&lt;ref&gt;[https://flot.com/news/dayinhistory/index.php?ELEMENT_ID=7232 День специалистов минно-торпедной службы ВМФ]&lt;/ref&gt; (РФ ВМФ-тын главкомун 15.07.1993 сыллааҕы бирикээһэ)
* [[Бэс ыйын 22]] — [[Кутурҕан күнэ]], 1941 сыллаахха [[Аҕа дойду Улуу сэриитэ]] саҕаламмыт
* [[Бэс ыйын 23]] — Балалайка күнэ &lt;ref&gt;[https://tvkultura.ru/article/show/article_id/179888/ 23 июня в России празднуют День балалайки / Новости культуры / Tvkultura.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200626135121/https://tvkultura.ru/article/show/article_id/179888/ |date=2020-06-26 }}&lt;/ref&gt;
* [[Бэс ыйын 25]] 
** Славяннар доҕордоһууларын уонна сомоҕолоһууларын күнэ &lt;ref&gt;[https://www.eventnn.ru/articles/item/12/2777/ День дружбы и единения славян: праздник для каждого из нас&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;
** Статистика үлэһиттэрин күнэ
* [[Бэс ыйын 27]] — [[Ыччат күнэ]]

* [[Бэс ыйын 29]] — Арассыыйаҕа [[Бартыһааннар уонна подпольщиктар күннэрэ]]. 2010 сыллаахтан Брянскай уобалас дууматын көҕүлээһининэн бэлиэтэнэр. 1941—1945 сс. Аҕа дойду улуу сэриитигэр фашистары утары өстөөх тыылыгар охсуспут дьону кэриэстииллэр.

== От ыйа ==
* [[От ыйын 1]] — Реставратор күнэ &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://mus-col.com/events/20828/|title=События|website=mus-col.com|accessdate=2021-03-01}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kpfu.ru/imoiv/v-rossii-otmechajut-den-restavratora-390781.html|title=В России отмечают День реставратора|website=kpfu.ru|accessdate=2021-03-01}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://archaeology.nsc.ru/v-muzee-pod-otkrytym-nebom-otmetili-vserossijskij-den-restavratora/|title=Всероссийский День реставратора в Музее под открытым небом|date=2020-07-01|accessdate=2021-03-01}}&lt;/ref&gt;

* [[От ыйын 3]] — [[ГАИ күнэ]]

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Арассыыйа бэлиэ күннэрэ]]
[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]</text>
      <sha1>6xra5sbflp7n8epldfdn662gi5y0qvx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>АХШ бэлиэ күннэрэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56314</id>
    <revision>
      <id>419292</id>
      <parentid>419226</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T22:47:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Бэс ыйа */</comment>
      <origin>419292</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6555" sha1="3npq2cmntomjax9rejmmhq7ah6loahf" xml:space="preserve">'''АХШ бэлиэ күннэрэ''' — Америка Холбоһуктаах штааттарыгар бэлиэтэнэр күннэр.

* [[Муус устар 22]] — Оклахома штаат — Оклахома күнэ
* [[Муус устар 26]] {{флагификация|Флорида}} (АХШ) — Конфедерацияны ахтар күн
* [[Муус устар 30]] — Кырдьык күнэ

* [[Ыам ыйын 1]] 
**Лояльность күнэ
**Оҕо чөл туругун харыстабылын күнэ
**Быраап күнэ
** {{Флагификация|Гавайи}}, [[АХШ]] — Леи күнэ. Леи — моойго кэтиллэр сибэкки оҕуруо. Бу күн Гавайи арыыларыгар бэстибээллэр, үҥкүүлээх хаамыылар буолаллар, леи оҥорорго, хула үҥкүүлүүргэ, хала баайарга маастар кылаастар ыытыллаллар.

* [[Ыам ыйын 4]] 
** Көтөр күнэ
** [[Род Айлэнд|Род-Айленд]] штаат — Тутулуга суох буолуу күнэ
* [[Ыам ыйын 5]] — Олохтоох омуктартан сураҕа суох сүппүт дьахталлар тустарынан кэпсиир күн. Бу күн [[Канаада]]ҕа эмиэ бэлиэтэнэр.
* [[Ыам ыйын 6]] — Сиэстэрэ күнэ
* [[Ыам ыйын 7]] — Ордук турук күнэ. АХШ оччотооҕу бэрэсидьиэнин кэргэнэ Мелания Трамп 2018 сыллаахха &quot;Be Best&quot; (&quot;Ордук буол&quot; диэн тылбаастыахха сөп) диэн тылларынан ыччаты эт-хаан уонна уйулҕа өттүнэн чөл туруктаах буоларга уонна ситим-сойуолаһыыны (кибербуллинг) утарарга ыҥырбыта, онтон ыла бу күн сыл ахсын бэлиэтэнэр
* [[Ыам ыйын 8]] — [[Миссури штаат]] — Трумэн күнэ
* [[Ыам ыйын 10]] {{флагификация|Хотугу Каролина}}, {{флагификация|Соҕуруу Каролина}}  — Конфедерацияны ахтар күн
* [[Ыам ыйын 11]] {{Флагификация|Миннесота}} — Судаарыстыбаннас күнэ.
* [[Ыам ыйын 15]] — Бэрээдэги көрөөччүлэр күннэрэ

* [[Ыам ыйын 19]] 
** [[Чуумпу далай|Чуумпу Далай]] олохтоохторугар ВИЧ/СПИД туһунан кэпсиир күн
** Быар сыстыганнаах ыарыытыгар анаалыс туттарар күн
** {{Флагификация|Иллинойс}}, {{Флагификация|Миссури}} (АХШ) — [[Малкольм Икс]] күнэ. Бу кэлин  Малик эль-Шабаз диэн ааты ылыммыт киһи (1925-1965) АХШ-ка хараҥа тириилээхтэр бырааптарын турууласпыта, ону таһынан ислаамы тарҕаппыта

=== Бэс ыйа ===
* [[Бэс ыйын 1]]  [[Теннесси]] — Судаарыстыбаннас күнэ
* [[Бэс ыйын 3]] [[Кентукки]], [[Луизиана]] уонна [[Теннеси]] — Конфедераттары ахтан ааһар күн
* [[Бэс ыйын 4]] — Ыал күнэ
* [[Бэс ыйын 4]] ([[Алабама (штат)|Алабама]]) — [[Дэвис Джефферсон|Джефферсон Дэвис]] күнэ
* [[Бэс ыйын 7]] ([[Гавайи (штат)|Гавайи]]) — Камелих таҥара күнэ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://gov.cap.ru/info.aspx?gov_id=348&amp;id=1421694&amp;type=news |title=Архивированная копия |accessdate=2020-06-08 |archive-date=2020-06-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200608064503/http://gov.cap.ru/info.aspx?gov_id=348&amp;id=1421694&amp;type=news |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;
* [[Бэс ыйын 10]] — [[Аноним алкоголиктар]] түмсүүлэрин күнэ
* [[Бэс ыйын 11]] ([[Гавайи]]) — [[Гавайи|Гаваай арыыларыгар]] [[Камехамеха күнэ]]. 1810 сыллаахха Гаваай арыыларын түмпүт [[Камехамеха I]] хоруолу ахталлар. Дойдутугар түһээн тиһигин киллэрбитэ, Европаны уонна АХШ штааттарын кытта атыыны-эргиэни саҕалаабыта. Дьиктитэ диэн бу сэрииһит хоруол сэрии кэмигэр көннөрү дьон (ол иһигэр оҕолор, дьахталлар, кырдьаҕастар) эмсэҕэлиэ суохтаахтарын туһунан суругунан сокуон таһаарбыт. Кини тыыннааҕын тухары Гаваай арыылара тутулуга суох этилэр (ол саҕана Полинезия атын арыылара бары холуонньа буолбуттара).
* [[Бэс ыйын 14]] — Былаах күнэ
* [[Бэс ыйын 19]] — Кулуттары босхолообут күн. 1865 сыллаахха Техааска аармыйа генерала Грейнджер кулуттары босхолуур туһунан бирикээһэ тахсыбыт. Уруккуттан хара тириилээхтэр киэҥник бэлиэтиир күннэрэ, былырыыҥҥыттан бэрэсидьиэн Байден ыйааҕынан дойду үрдүнэн бэлиэтэнэр
** штат [[Техас]] — Эмансипация күнэ
* [[Бэс ыйын 20]] — [[Арҕаа Вирдьиния|Арҕаа Вирджиния]] күнэ
* [[Бэс ыйын 25]] 
** Сом балык күнэ. 1987 сыллаахтан бэрэсидьиэн Рейган ыйааҕынан балык иитэн атыылыыр бырамыысыланнаһы өйөөн бэлиэтэнэр
** {{Флагификация|Вирджиния}} — Судаарыстыбаннас күнэ

== От ыйа ==
* [[От ыйын 3]]  [[Виргин арыылара (АХШ)]] — Кулуттааһынтан босхолонуу күнэ ([[1848]])

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}
[[Категория:АХШ бэлиэ күннэрэ]]
[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]</text>
      <sha1>3npq2cmntomjax9rejmmhq7ah6loahf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Канаада бэлиэ күннэрэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56334</id>
    <revision>
      <id>419325</id>
      <parentid>419253</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:14:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419325</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1560" sha1="l43tmsmv6l8cn6opgrnxvo705t9jjun" xml:space="preserve">'''[[Канаада|Канаадаҕа]] бэлиэтэнэр күннэр'''

* [[Муус устар 23]] — Кинигэ күнэ.
* [[Ыам ыйын 5]] — Олохтоох омуктартан сураҕа суох сүппүт дьахталлар тустарынан кэпсиир күн. Бу күн [[Америка Холбоһуктаах Штааттара|АХШ-ка]] эмиэ бэлиэтэнэр.
* [[Ыам ыйын 17]] — [[Гражданство күнэ]]
* [[Бэс ыйын 2]] — Decoration Day
* [[Бэс ыйын 21]] — Төрүт омуктар күннэрэ.
* [[Бэс ыйын 24]] {{Флагификация|Квебек}} — Квебек күнэ
* [[Бэс ыйын 27]] — Өрөгөй ырыатын күнэ &lt;ref&gt;[http://www.niworld.ru/franamer/st_file/gimn_canada.htm Национальный гимн Канады&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;;

* [[От ыйын 1]] 
** Канаада күнэ (урукку аата Доминион күнэ). [[1867]] сыллаахха [[Канаада]] [[Улуу Британия|Британия Импиэрийэтиттэн]] тахсыбакка эрэ бэйэтин бырабыыталыстыбатын бэйэтэ талар буолбут.
** {{Флагификация|Канада}}, [[Ньюфаундленд]] — Өйдөбүнньүк күнэ


== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]
[[Категория:Канаада]]</text>
      <sha1>l43tmsmv6l8cn6opgrnxvo705t9jjun</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кытай бэлиэ күннэрэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56335</id>
    <revision>
      <id>419327</id>
      <parentid>418521</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:15:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419327</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1235" sha1="qhu1mjcrrqb7g6orukit9d3tmmocj52" xml:space="preserve">'''Кытай норуодунай өрөспүүбүлүкэтигэр бэлиэтэнэр күннэр'''

* [[Муус устар 23]] —  Байҕал сэбилэниилээх күүстэрин күнэ.
* [[Муус устар 24]] —  Космонавтика күнэ (2016 сылтан бэлиэтэнэр&lt;ref&gt;{{cite web|title=国务院关于同意设立“中国航天日”的批复|url=http://www.gov.cn/zhengce/content/2016-03/21/content_5055835.htm|publisher=[[Госсовет КНР]]|date=2016-03-21|accessdate=2020-04-30}}&lt;/ref&gt;)
* [[Ыам ыйын 4]] — Ыччат күнэ. 1919 сыллаахха устудьуоннар өрө туруулара саҕаламмыт, бу түгэни куоракка олорор кытай ыччата эргэрбит олох-дьаһах утары, дойдуга саҥаны киллэриигэ туруммут күнэ диэн бэлиэтииллэр.
* [[Бэс ыйын 1]] — Оҕо күнэ
* [[От ыйын 1]] — Хомуньуус баартыйа олохтоммут күнэ


== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}


[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]
[[Категория:Кытай]]</text>
      <sha1>qhu1mjcrrqb7g6orukit9d3tmmocj52</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ииндийэ бэлиэ күннэрэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56338</id>
    <revision>
      <id>419297</id>
      <parentid>418538</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T22:51:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419297</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="822" sha1="sanbax1y2xq6an0fjdjgps3p7e116g9" xml:space="preserve">'''Ииндийэ бэлиэ күннэрэ''' — Ииндийэҕэ бэлиэтэнэр күннэр испииһэктэрэ.

* [[Муус устар 24]] — Панчаяти Радж (олохтоох салайыныы) күнэ
* [[Ыам ыйын 1]] — Махараштра күнэ
* [[Ыам ыйын 4]] — Шахтер күнэ
* [[Ыам ыйын 11]] — Ньыматык (технология) күнэ
* [[Ыам ыйын 21]] — Терроризмы утарыы күнэ ([[Раджив Ганди]] кэриэһигэр)

* [[Бэс ыйын 2]] — Телангана күнэ
* [[Бэс ыйын 29]] — Статистика күнэ


[[Категория:Ииндийэ]]
[[Категория:Муус устар 24]]
[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]</text>
      <sha1>sanbax1y2xq6an0fjdjgps3p7e116g9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419323</id>
      <parentid>419297</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:13:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419323</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="871" sha1="eeyfhh7peq468zrk6klu4bv6fndfir3" xml:space="preserve">'''Ииндийэ бэлиэ күннэрэ''' — Ииндийэҕэ бэлиэтэнэр күннэр испииһэктэрэ.

* [[Муус устар 24]] — Панчаяти Радж (олохтоох салайыныы) күнэ
* [[Ыам ыйын 1]] — Махараштра күнэ
* [[Ыам ыйын 4]] — Шахтер күнэ
* [[Ыам ыйын 11]] — Ньыматык (технология) күнэ
* [[Ыам ыйын 21]] — Терроризмы утарыы күнэ ([[Раджив Ганди]] кэриэһигэр)

* [[Бэс ыйын 2]] — Телангана күнэ
* [[Бэс ыйын 29]] — Статистика күнэ

* [[От ыйын 1]] — Быраас күнэ


[[Категория:Ииндийэ]]
[[Категория:Муус устар 24]]
[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]</text>
      <sha1>eeyfhh7peq468zrk6klu4bv6fndfir3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Армения бэлиэ күннэрэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56339</id>
    <revision>
      <id>419317</id>
      <parentid>418455</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:09:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419317</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1924" sha1="4iy9d705ely45ciedjdalbn25riay9x" xml:space="preserve">'''Армения бэлиэ күннэрэ''' — [[Армения]]ҕа бэлиэтэнэр күннэр испииһэктэрэ.

* [[Муус устар 24]] — Осмаан импиэрийэтигэр буолбут Армяннар геноцидтарын сиэртибэлэрин күнэ. [[Франция бэлиэ күннэрэ|Франция]]ҕа эмиэ бу күн бэлиэтэнэр.
* [[Муус устар 24]] — Пограничник күнэ.
* [[Ыам ыйын 7]] — [[Арассыыйа бэлиэ күннэрэ|Арассыыйаҕа]], Арменияҕа, [[Беларусь бэлиэ күннэрэ|Беларусь]]ка Араадьыйа күнэ.
* [[Ыам ыйын 8]] — Еркрап күнэ
* [[Ыам ыйын 15]] — Дьиэ кэргэн күнэ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docid=129503|title=DocumentView|publisher=www.arlis.am|accessdate=2019-05-18}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/rus/news/66273.html|title=15 мая – День семьи|publisher=news.am|lang=ru|accessdate=2019-05-18}}&lt;/ref&gt;
* [[Ыам ыйын 26]] — [[Сардарапат кыргыһыы|Сардарапат кыргыһыытыгар]] кыайыы күнэ
* [[Ыам ыйын 28]] — [[Армения Бастакы Өрөспүүбүлүкэтэ|Бастакы Өрөспүүбүлүкэ]] күнэ (1918)

* [[От ыйын 1]] — Прокуратура үлэһиттэрин күнэ&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/1990/ День работника прокуратуры Армении — 1 июля. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2010]&lt;/ref&gt;.


== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Муус устар 24]]
[[Категория:Армения]]
[[Категория:Бэлиэ күннэр]]</text>
      <sha1>4iy9d705ely45ciedjdalbn25riay9x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Италия бэлиэ күннэрэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56343</id>
    <revision>
      <id>419341</id>
      <parentid>418540</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:24:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419341</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="842" sha1="ncxcp5fe3s7ivip8kcluczo18osdlvy" xml:space="preserve">'''Италия бэлиэ күннэрэ''' — [[Италия]]ҕа бэлиэтэнэр күннэр.

*[[Муус устар 25]]
** Фашизмтан босхолонуу күнэ&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/362/ День освобождения от фашизма в Италии — 25 апреля]&lt;/ref&gt;.
** Марк евангелист күнэ
* [[Бэс ыйын 2]] — Өрөспүүбүлүкэ күнэ (Festa della Repubblica). [[1946]] сыллаахха референдум түмүгэр [[Италия]] өрөспүүбүлүкэ буолбут.
* [[От ыйын 2]] — [[Сиенатааҕы ат сүүрдүүтэ (Палио)]].


== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]
[[Категория:Италия]]</text>
      <sha1>ncxcp5fe3s7ivip8kcluczo18osdlvy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Украина бэлиэ күннэрэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56362</id>
    <revision>
      <id>419337</id>
      <parentid>419257</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:21:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419337</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1583" sha1="hwwzaga9i03ccoci9yx60turhuqedfi" xml:space="preserve">* [[Муус устар 26]] — Радиациялаах саахалларга өлбүт дьону ахтан ааһар күн
* [[Ыам ыйын 8]] — Өйдөбүнньүк уонна эйэлэһии күнэ ({{lang-uk|День пам'яті та примирення}})&lt;ref&gt;{{Cite web|url =http://www.president.gov.ua/documents/19104.html|title =Указ президента Украины Петра Порошенко|author =|work =|date =|publisher =|deadlink =yes|archiveurl =https://web.archive.org/web/20150510025334/http://www.president.gov.ua/documents/19104.html|archivedate =2015-05-10}}&lt;/ref&gt;
* [[Ыам ыйын 19]] — Бэлиитикэ репрессиятын сиэртибэлэрин ахтар күн
* [[Ыам ыйын 20]] — Баан үлэһиттэрин күнэ
* [[Ыам ыйын 25]] — [[Киев күнэ]]
* [[Бэс ыйын 6]] — Суруналыыс күнэ
* [[Бэс ыйын 12]] — Фонда ырыынагын үлэһитин күнэ
* [[Бэс ыйын 22]] — [[Кутурҕан күнэ]], 1941 сыллаахха [[Аҕа дойду Улуу сэриитэ]] саҕаламмыт
* [[Бэс ыйын 23]] — Судаарыстыбаннай сулууспа күнэ
* [[Бэс ыйын 28]] — Конституция (Төрүт сокуон)күнэ

* [[От ыйын 1]] — Архитектура күнэ

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Украина бэлиэ күннэрэ]]
[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]</text>
      <sha1>hwwzaga9i03ccoci9yx60turhuqedfi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419347</id>
      <parentid>419337</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:27:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419347</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1759" sha1="1gqswujmm6r5fvtuoofvu8c2kte0u15" xml:space="preserve">* [[Муус устар 26]] — Радиациялаах саахалларга өлбүт дьону ахтан ааһар күн
* [[Ыам ыйын 8]] — Өйдөбүнньүк уонна эйэлэһии күнэ ({{lang-uk|День пам'яті та примирення}})&lt;ref&gt;{{Cite web|url =http://www.president.gov.ua/documents/19104.html|title =Указ президента Украины Петра Порошенко|author =|work =|date =|publisher =|deadlink =yes|archiveurl =https://web.archive.org/web/20150510025334/http://www.president.gov.ua/documents/19104.html|archivedate =2015-05-10}}&lt;/ref&gt;
* [[Ыам ыйын 19]] — Бэлиитикэ репрессиятын сиэртибэлэрин ахтар күн
* [[Ыам ыйын 20]] — Баан үлэһиттэрин күнэ
* [[Ыам ыйын 25]] — [[Киев күнэ]]
* [[Бэс ыйын 6]] — Суруналыыс күнэ
* [[Бэс ыйын 12]] — Фонда ырыынагын үлэһитин күнэ
* [[Бэс ыйын 22]] — [[Кутурҕан күнэ]], 1941 сыллаахха [[Аҕа дойду Улуу сэриитэ]] саҕаламмыт
* [[Бэс ыйын 23]] — Судаарыстыбаннай сулууспа күнэ
* [[Бэс ыйын 28]] — Конституция (Төрүт сокуон)күнэ

* [[От ыйын 1]] — Архитектура күнэ
* [[От ыйын 2]] — [[Украинаҕа Нолуок сулууспатын үлэһитин күнэ|Нолуок сулууспатын үлэһитин күнэ]].


== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Украина бэлиэ күннэрэ]]
[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]</text>
      <sha1>1gqswujmm6r5fvtuoofvu8c2kte0u15</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кюрасао</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56366</id>
    <revision>
      <id>419343</id>
      <parentid>417404</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:25:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Бэлиэ күннэрэ */</comment>
      <origin>419343</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1166" sha1="qsts05o5l76ic59av2p2le3z7wvxcql" xml:space="preserve">'''Кюраса́о''' ({{lang-nl|Curaçao}}, {{lang-pap|Kòrsou}}) — бэйэтэ салайынар [[судаарыстыба]], [[Кариб байҕала|Кариб байҕалын]] соҕуруу өттүгэр [[Венесуэла]] аттыгар баар. Является составной частью [[Нидерланд хоруоллуга|Нидерланд хоруоллугун]] састаабыгар 2010 сылтан киирэр, ол сыл урукку [[Нидерланд|Нидерлаҥҥа]] киирэр [[Нидерланд Антил арыылара|Нидерланд Антил арыыларын]] уларыйыытын түмүгэр.

Сирин иэнин кэээмэйэ — 444 км². Олохтоохторун ахсаана — {{число|151345|человек}} (2020).

Киин куората — [[Виллемстад]] (144 тыһыынча киһи).

== Бэлиэ күннэрэ ==
* [[Муус устар 27]] — Хоруол күнэ
* [[От ыйын 1]] — [[Былаах күнэ]].


[[Категория:Нидерланд хоруоллуга]]
[[Категория:Дойдулар]]</text>
      <sha1>qsts05o5l76ic59av2p2le3z7wvxcql</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419344</id>
      <parentid>419343</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:25:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>/* Бэлиэ күннэрэ */</comment>
      <origin>419344</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1166" sha1="0xpxjdsep6wteb4nfrdjkb4x2y6g583" xml:space="preserve">'''Кюраса́о''' ({{lang-nl|Curaçao}}, {{lang-pap|Kòrsou}}) — бэйэтэ салайынар [[судаарыстыба]], [[Кариб байҕала|Кариб байҕалын]] соҕуруу өттүгэр [[Венесуэла]] аттыгар баар. Является составной частью [[Нидерланд хоруоллуга|Нидерланд хоруоллугун]] састаабыгар 2010 сылтан киирэр, ол сыл урукку [[Нидерланд|Нидерлаҥҥа]] киирэр [[Нидерланд Антил арыылара|Нидерланд Антил арыыларын]] уларыйыытын түмүгэр.

Сирин иэнин кэээмэйэ — 444 км². Олохтоохторун ахсаана — {{число|151345|человек}} (2020).

Киин куората — [[Виллемстад]] (144 тыһыынча киһи).

== Бэлиэ күннэрэ ==
* [[Муус устар 27]] — Хоруол күнэ
* [[От ыйын 2]] — [[Былаах күнэ]].


[[Категория:Нидерланд хоруоллуга]]
[[Категория:Дойдулар]]</text>
      <sha1>0xpxjdsep6wteb4nfrdjkb4x2y6g583</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кыргыстаан бэлиэ күннэрэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56372</id>
    <revision>
      <id>419326</id>
      <parentid>418723</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:15:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419326</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1027" sha1="3mtbuu8fgtf7dc63010fqm27j62i9w4" xml:space="preserve">[[Кыргыстаан]] бэлиэ күннэрэ

* [[Муус устар 29]] — [[Бишкек]] куорат күнэ.
* [[Ыам ыйын 5]] — Конституция күнэ.
* [[Ыам ыйын 10]] — Баан үлэһитин күнэ&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/1960 День банковского работника Кыргызстана — 10 мая.]&lt;/ref&gt;.
* [[Ыам ыйын 19]] — Ийэ күнэ
* [[Ыам ыйын 28]] — [[Пограничник күнэ]]
* [[Бэс ыйын 4]] — Кэриэс күнэ
* [[Бэс ыйын 7]] — Үп-харчы уонна экэниэмикэ үлэһиттэрин күнэ

* [[От ыйын 1]] — Нолуок үлэһитин күнэ&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/1946/ День налогового работника Кыргызстана.]&lt;/ref&gt;

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]
[[Категория:Кыргыстаан]]</text>
      <sha1>3mtbuu8fgtf7dc63010fqm27j62i9w4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Беларусь бэлиэ күннэрэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56404</id>
    <revision>
      <id>419293</id>
      <parentid>419236</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T22:48:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419293</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1679" sha1="md11evso6w8l2qhhvtji9l0g1br97ag" xml:space="preserve">[[Беларусь]] бэлиэ күннэрэ

* [[Ыам ыйын 5]] — Бэчээт күнэ (урукку аата ''Сэбиэскэй бэчээт күнэ'')
* [[Ыам ыйын 7]] — Арассыыйаҕа, Арменияҕа, Белорусияҕа Араадьыйа күнэ.
* [[Ыам ыйын 28]] — [[Пограничник күнэ]]
* [[Бэс ыйын 5]] — [[Евфросиния Полоцкая|Евфросиния Полоцкаяны]] ахтан ааһар күн
* [[Бэс ыйын 22]] — [[Кутурҕан күнэ]], 1941 сыллаахха [[Аҕа дойду Улуу сэриитэ]] саҕаламмыт
* [[Бэс ыйын 26]] — Прокуратура үлэһиттэрин күнэ&lt;ref&gt;[https://mag.relax.by/prazdnik/professional/10345871-deny-rabotnika-prokuratury-v-belarusi/ День работника прокуратуры в Беларуси 2016. 26 июня — День прокуратуры&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;.

* [[От ыйын 3]] — Тутулуга суох буолуу күнэ. 1996 с. дойдуга буолбут референдум быһаарыытынан бу күнү 1944 сыллаахха [[Минскай|Минскэй]] куорат ньиэмэс оккупааннарыттан босхоломмут күнүгэр бэлиэтиир буолбуттара (бу иннинэ бу күнү ''Минскэй күнэ'' диэн аатынан бэлиэтииллэрэ)


== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]
[[Категория:Беларусь]]</text>
      <sha1>md11evso6w8l2qhhvtji9l0g1br97ag</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Болгария бэлиэ күннэрэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56406</id>
    <revision>
      <id>419318</id>
      <parentid>418536</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:10:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419318</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="979" sha1="41mrsuph48skgithm7olp0uhly2od8q" xml:space="preserve">[[Болгария]] бэлиэ күннэрэ.

* [[Ыам ыйын 6]] — Георгий Победоносец күнэ (Аармыйа күнэ)
* [[Ыам ыйын 21]] — [[Предой]] &lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/2613/ Предой в Болгарии - 21 мая. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;.
* [[Ыам ыйын 24]] — [[Славян суругун-бичигин уонна култууратын күнэ]]

* [[Бэс ыйын 2]] — [[Христо Ботев]] күнэ ([[Осман импиэрийэтэ|Османнары]] утары охсуһууга охтубуттар күннэрэ [[1876]]).

* [[От ыйын 1]] — Джулай, ыччат байҕал кытылыгар мустар күнэ


== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]</text>
      <sha1>41mrsuph48skgithm7olp0uhly2od8q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Узбекистаан бэлиэ күннэрэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56447</id>
    <revision>
      <id>419348</id>
      <parentid>419250</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:27:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419348</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="687" sha1="0f9gn1x3j9ye6lx3tevw578ig10xrib" xml:space="preserve">[[Узбекистаан]] бэлиэ күннэрэ.

* [[Ыам ыйын 9]] — Өйдөбүнньук уонна Сүгүрүйүү күнэ
* [[Бэс ыйын 27]] — Бэччээт үлэһиттэрин күнэ&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2239/ День работников печати в Узбекистане — 27 июня.]&lt;/ref&gt;
* [[От ыйын 2]] — Узбекистан Өрөспүүбүлүкэтин дьаралыган ылыныы күнэ.


== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Узбекистаан бэлиэ күннэрэ]]
[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]</text>
      <sha1>0f9gn1x3j9ye6lx3tevw578ig10xrib</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Азербайджан бэлиэ күннэрэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56448</id>
    <revision>
      <id>419338</id>
      <parentid>419235</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:22:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419338</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2047" sha1="mtcvsfz9lbrthb0ws5mdxunalis89op" xml:space="preserve">[[Азербайдьан|Азербайджан]] бэлиэ күннэрэ

* [[Ыам ыйын 10]] — Сибэкки күнэ
* [[Ыам ыйын 23]] — Экология уонна айылҕа хаһаастарын министиэристибэтин үлэһиттэрин күнэ &lt;ref&gt;[https://www.calend.ru/holidays/0/0/2197/ День работников Министерства экологии и природных ресурсов Азербайджана - 23 мая. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020]&lt;/ref&gt;;
* [[Ыам ыйын 28]] — [[Өрөспүүбүлүкэ күнэ (Азербайджан)|Өрөспүүбүлүкэ күнэ]] (1918)
* [[Бэс ыйын 2]] — Азербайджан гражданскай абыйаассыйатын күнэ
* [[Бэс ыйын 5]] — Мелиоратор күнэ&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2176/ Календарь праздников]&lt;/ref&gt;.
* [[Бэс ыйын 18]] — Киһи быраабын күнэ
* [[Бэс ыйын 20]] — Гаас үлэһиттэрин күнэ&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2198/ День работников газового хозяйства Азербайджана — 20 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2010]&lt;/ref&gt;
* [[Бэс ыйын 24]] — Массыына оҥорор бырамыысыланнас күнэ
* [[Бэс ыйын 26]] — Сэбилэниилээх күүстэр күннэрэ

* [[От ыйын 2]] — Полиция үлэһиттэрин күнэ&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2213/ Азербайджан Полициятын үлэһиттэрин күнэ — 2 июля.&lt;/ref&gt;.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Азербайджан бэлиэ күннэрэ]]
[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]</text>
      <sha1>mtcvsfz9lbrthb0ws5mdxunalis89op</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Израиль бэлиэ күннэрэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56462</id>
    <revision>
      <id>419313</id>
      <parentid>418044</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:04:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419313</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="354" sha1="6nillzzn0sqgap897pb28jdj79d9bzf" xml:space="preserve">[[Израиль]] бэлиэ күннэрэ.

* [[Ыам ыйын 14]] — [[Израиль тутулуга суох буолуутун күнэ|Тутулуга суох буолуу күнэ]]
* [[Бэс ыйын 30]] — Байҕал байыаннай флотун күнэ


[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]</text>
      <sha1>6nillzzn0sqgap897pb28jdj79d9bzf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дьокуускай уулуссаларыгар ааттара иҥэриллибит дьон испииһэгэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56468</id>
    <revision>
      <id>419376</id>
      <parentid>419274</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T01:47:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419376</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22260" sha1="so9tgv43baa7xaxa60mbt1bvz61xrwh" xml:space="preserve">[[Дьокуускай]] уулуссаларыгар уонна куоллаҕастарыгар ааттара иҥэриллибит дьон испииһэгэ. 2022 сыллаахха Дьокуускайга тахсыбыт &quot;Имена на улицах Якутска&quot; ыйынньыктан ылылынна&lt;ref&gt;{{Кинигэ|автор=Зедгенидзева А.Н. и др.|заглавие=Имена на улицах Якутска. Выпуск 4|заглавие2=Биобиблиографический справочник|место=Якутск|издательство=Офсет|год=2022|страниц=697|тираж=69}}&lt;/ref&gt;


{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+ Табылыысса
|-
! Нүөмэр !! Аат !! Уулусса !! Быһаарыылар
|-
|1
|[[Алексеев Иннокентий Егорович]]
|уулусса
|
|-
|2
|[[Алексеев Пётр Алексеевич|Алексеев Петр Алексеевич]]
|уулусса
|
|-
|3
|[[Алексеев Сидор Андреевич (1896-1964)|Алексеев Сидор Андреевич]]
|уулусса
|
|-
|4
|[[Алымов Тимофей Моисеевич]]
|уулусса
|
|-
|5
|[[Аммосов Максим Кирович]]
|уулусса
|
|-
|6
|[[Андреев Афанасий Дмитриевич (1922-2014)]] 
|куоллаҕас
|[[Владимировка]]&lt;nowiki/&gt;ҕа 2015 с. балаҕан ыйын 9 күнүнээҕи Дьокуускай дууматын быһаарытынан иҥэриллибит.
|-
|7
|[[Андреева Акулина Михайловна]]
|уулусса
|Дьокуускай куоратын Дууматын 2017 с. кулун тутар 1 күнүнээҕи быһаарыытынан Тулаҕыга саҥа үөскээбит уулуссаҕа Андреева аата иҥэриллибитэ.
|-
|8
|[[Антонов Валентин Дмитриевич (1926-2014)|Антонов Валентин Дмитриевич]]
|куоллаҕас
|
|-
|9
|[[Антонов Николай Климович]]
|уулусса
|
|-
|10
|[[Арбита |Арбита Иван - Слепцов Иван Егорович]]
|куоллаҕас
|
|-
|11
|[[Аржаков Степан Максимович]]
|уулусса
|
|-
|12
|[[Асямов Сергей Александрович]]
|уулусса
|
|-
|13
|[[Бабушкин Иван Васильевич]]
|уулусса
|
|-
|14
|[[Байдуков Георгий Филиппович]]
|уулусса
|
|-
|15
|[[Байкалов Карл Карлович]]
|уулусса
|
|-
|16
|[[Барахов Исидор Никифорович]]
|уулусса
|
|-
|17
|[[Бекетов Петр Иванович]]
|уулусса
|
|-
|18
|[[Белинскай Виссарион Григорьевич]]
|уулусса
|
|-
|19
|[[Витус Беринг|Беринг Витус Ионассен]]
|уулусса
|
|-
|20
|[[Бестужев-Марлинскай Александр Александрович]]
|уулусса
|1957 сыллаахха Дьокуускайга урукку Стаханов уулуссатын кини аатынан ааттырга быһаарыы ылыныллыбыт. 2006 сыл балаҕан ыйын 9 күнүгэр кини бүүһэ аһыллыбыта.
|-
|21
|[[Билибин Юрий Александрович]]
|уулусса
|
|-
|22
|[[Богатырев Афанасий Данилович]]
|уулусса
|
|-
|23
|[[Бурнашов Роберт Андреевич]]
|куоллаҕас
|
|-
|24
|[[Бутаков Тимофей Леонидович]]
|уулусса
|
|-
|25
|[[Быковскай Валерий Федорович]]
|уулусса
|
|-
|26
|[[Борогонскай|Васильев-Борогонскай Сергей Степанович]]
|куоллаҕас
|
|-
|27
|[[Васильева Мария Егоровна (1904-1999)]]
|уулусса
|
|-
|28
|[[Винокуров Илья Егорович]]
|уулусса
|
|-
|29
|[[Водопьянов Михаил Васильевич]]
|уулусса
|
|-
|30
|[[Габышев Александр Гаврилович]]
|куоллаҕас
|
|-
|31
|[[Гагарин Юрий Алексеевич]]
|уулусса
|
|-
|32
|[[Гастелло Николай Францевич]]
|уулусса
|
|-
|33
|[[Герцен Александр Иванович]]
|уулусса
|
|-
|34
|[[Гоголь Николай Васильевич]]
|уулусса
|
|-
|35
|[[Гольман Вольдемар Густавович]]
|куоллаҕас
|
|-
|36
|[[Максим Горькай]]
|уулусса
|
|-
|37
|[[Гризодубова Валентина Степановна]]
|уулусса
|
|-
|38
|[[Громов Михаил Михайлович]]
|уулусса
|
|-
|39
|[[Губин Владимир Сергеевич (1939-1964)]]
|уулусса
|
|-
|40
|[[Сэмэн Данилов|Данилов Семен Петрович]]
|уулусса
|
|-
|41
|Дегтяревтар, ыал
|уулусса
|
|-
|42
|[[Дежнев Семен Иванович]]
|уулусса
|
|-
|43
|[[Десяткин Тарас Гаврилович]]
|уулусса
|
|-
|44
|[[Дзержинскэй Феликс Эдмундович|Дзержинскэй Феликс Эдмундович]]
|уулусса
|
|-
|45
|[[Достоевскай Федор Михайлович]]
|уулусса
|
|-
|46
|[[Дьяконов Андрей Дмитриевич (1903-1986)]]
|куоллаҕас
|
|-
|47
|[[Егоров Гаврил Васильевич]]
|уулусса
|
|-
|48
|Емельяновтар, ини-биилэр
|куоллаҕас
|
|-
|49
|[[Еремеев Алексей Иванович (1984-2004)]]
|уулусса
|
|-
|50
|[[Ермолаев Алексей Николаевич]]
|уулусса
|
|-
|51
|[[Есенин Сергей Александрович]]
|уулусса
|
|-
|52
|[[Ефимов Виктор Петрович (1956-2013)]]
|уулусса
|
|-
|53
|[[Ефимов Никодим Николаевич]]
|куоллаҕас
|
|-
|54
|[[Ефимова Александра Дмитриевна (1923)]]
|уулусса
|
|-
|55
|[[Жирков Марк Николаевич]]
|куоллаҕас
|
|-
|56
|[[Жорницкай Ефим Львович]]
|уулусса
|
|-
|57
|[[Жуковскай Николай Егорович]]
|уулусса
|
|-
|58
|[[Захаров Иннокентий Иннокентьевич]]
|уулусса
|
|-
|59
|[[Захарова Вера Кирилловна]]
|уулусса
|
|-
|60
|[[Зорге Рихард]]
|уулусса
|
|-
|61
|[[Избеков Иоаким Дмитриевич|Избеков Иоаким Дмитриевич - Уустаах]]
|уулусса
|
|-
|62
|[[Измеров Виталий Константинович]]
|уулусса
|
|-
|63
|[[Илларионов Павел Петрович (1898-1968)|Илларионов Павел Петрович]]
|куоллаҕас
|
|-
|64
|[[Казанцев Трофим Григорьевич]]
|уулусса
|
|-
|65
|[[Каландаришвили Нестор Александрович]]
|уулусса
|
|-
|66
|[[Калачев Анатолий Петрович]]
|уулусса
|
|-
|67
|[[Калашников Юрий Васильевич]]
|куоллаҕас
|
|-
|68
|[[Кальвиц Отто Артурович]]
|уулусса
|
|-
|69
|[[Капитонов Дмитрий Петрович]]
|уулусса
|
|-
|70
|[[Керемясов Валерий Петрович]]
|уулусса
|
|-
|71
|[[Киренскай Леонид Васильевич|Киренский Леонид Васильевич]]
|куоллаҕас
|
|-
|72
|[[Киров Сергей Миронович]]
|уулусса
|
|-
|73
|[[Кирсанова Клавдия Ивановна]]
|уулусса
|
|-
|74
|[[Колбунов Владимир Акимович]]
|уулусса
|
|-
|75
|[[Колесова Анна Егоровна]]
|уулусса
|
|-
|76
|[[Комаров Владимир Михайлович]]
|уулусса
|
|-
|77
|[[Кон Феликс Яковлевич]]
|уулусса
|
|-
|78
|[[Кондаков Николай Алексеевич]]
|уулусса
|
|-
|79
|[[Кононова Анастасия Александровна]]
|уулусса
|
|-
|80
|[[Константинов Федот Егорович]]
|куоллаҕас
|
|-
|81
|[[Короленко Владимир Галактионович]]
|уулусса
|
|-
|82
|[[Космачёв Михаил Михайлович|Космачев Михаил Михайлович]]
|куоллаҕас
|
|-
|83
|[[Космодемьянская Зоя Анатольевна]]
|куоллаҕас
|
|-
|84
|[[Костюшко-Валюжанич Антон Антонович]]
|уулусса
|
|-
|85
|[[Котельников Леонид Иванович]]
|куоллаҕас
|
|-
|86
|[[Котенко Василий Дмитриевич]]
|уулусса
|
|-
|87
|[[Кочнев Пантелеймон Иннокентьевич]]
|уулусса
|
|-
|88
|[[Кочнев Петр Павлович]]
|уулусса
|
|-
|89
|[[Кошевой Олег Васильевич]]
|уулусса
|
|-
|90
|[[Красильников Дмитрий Данилович]]
|уулусса
|
|-
|91
|[[Краснояров Клавдий Карпович]]
|уулусса
|
|-
|92
|[[Крафт Иван Иванович]]
|уулусса
|
|-
|93
|[[Кржижановскай Глеб Максимилианович]]
|уулусса
|
|-
|94
|[[Крупская Надежда Константиновна]]
|уулусса
|
|-
|95
|[[Кузьмин Валерий Ильич]]
|уулусса
|
|-
|96
|[[Өксөкүлээх Өлөксөй|Кулаковскай Алексей Елисеевич - Өксөкүлээх Өлөксөй]]
|уулусса
|
|-
|97
|[[Эллэй (суруйааччы)|Кулачиков Серафим Романович - Эллэй]]
|уулусса
|
|-
|98
|[[Кульбертинов Иван Николаевич]]
|уулусса
|
|-
|99
|[[Курашов Ефим Иванович]]
|уулусса
|
|-
|100
|[[Курнатовскай Виктор Константинович]]
|уулусса
|
|-
|101
|[[Кутузов Михаил Илларионович]]
|уулусса
|
|-
|102
|[[Кухто Петр Аполлонович]]
|уулусса
|
|-
|103
|[[Кушнарев Апексим Михайлович]]
|куоллаҕас
|
|-
|104
|[[Кычкин Егор Дмитриевич]]
|уулусса
|
|-
|105
|[[Ларионов Владимир Петрович]]
|уулусса
|
|-
|106
|[[Леваневскай Сигизмунд Александрович]]
|уулусса
|
|-
|107
|[[Ленин Владимир Ильич]]
|уулусса
|
|-
|108
|[[Лермонтов Михаил Юрьевич]]
|уулусса
|
|-
|109
|[[Ломоносов Михаил Васильевич]]
|уулусса
|
|-
|110
|[[Лонгинов Владимир Дионисьевич|Лонгинов Владимир Денисович]]
|уулусса
|
|-
|111
|[[Лыткина Екатерина Агафадоновна]]
|куоллаҕас
|
|-
|112
|[[Макаренко Антон Семенович]]
|уулусса
|
|-
|113
|[[Максимов Христофор Трофимович]]
|уулусса
|
|-
|114
|Малгиннар, ини-бии
|уулусса
|
|-
|115
|[[Манчаары Баһылай]]
|уулусса
|
|-
|116
|[[Матросов Александр Матвеевич]]
|уулусса
|
|-
|117
|[[Матчитов Николай Николаевич]]
|уулусса
|
|-
|118
|[[Маяковскай Владимир Владимирович]]
|уулусса
|
|-
|119
|[[Мегежекскэй Михаил Васильевич|Мегежекскай Михаил Васильевич]]
|уулусса
|
|-
|120
|[[Миронов Алексей Афанасьевич]]
|уулусса
|
|-
|121
|[[Мицкевич Сергей Иванович]]
|уулусса
|
|-
|122
|[[Можайскай Александр Федорович]]
|уулусса
|
|-
|123
|Мокрощуповтар, ыал
|куоллаҕас
|
|-
|124
|[[Амма Аччыгыйа|Мординов Николай Егорович – Амма Аччыгыйа]]
|уулусса
|
|-
|125
|[[Морозов Павел Трофимович]]
|куоллаҕас
|
|-
|126
|[[Нахимов Павел Степанович]]
|уулусса
|
|-
|127
|[[Некрасов Николай Алексеевич]]
|уулусса
|
|-
|128
|[[Нестеров Петр Николаевич]]
|уулусса
|
|-
|129
|[[Неустроев Николай Денисович]]
|уулусса
|
|-
|130
|[[Никифоров Андрей Петрович]]
|уулусса
|
|-
|131
|[[Николаев Иван Никитич]]
|уулусса
|
|-
|132
|[[Николаев Иосиф Алексеевич]]
|уулусса
|
|-
|133
|[[Николаев Рожь Федотович]]
|уулусса
|
|-
|134
|Нифонтовтар, ини
|куоллаҕас
|
|-
|135
|[[Новгородов Семен Андреевич]]
|уулусса
|
|-
|136
|[[Ногин Виктор Павлович]]
|уулусса
|
|-
|137
|[[Нохсоров Устин Гаврильевич]]
|уулусса
|
|-
|138
|[[Огарев Николай Платонович]]
|уулусса
|
|-
|139
|[[Былатыан Ойуунускай|Ойуунускай-Слепцов Платон Алексеевич]]
|уулусса
|
|-
|140
|[[Оморусова Акулина Петровна]]
|уулусса
|
|-
|141
|[[Серго Орджоникидзе|Орджоникидзе Григорий Константинович]]
|уулусса
|
|-
|142
|[[Осипенко Полина Денисовна]]
|уулусса
|
|-
|143
|[[Островскай Александр Николаевич]]
|уулусса
|
|-
|144
|[[Охлопков Фёдор Матвеевич|Охлопков Федор Матвеевич]]
|уулусса
|
|-
|145
|[[Очиченко Иван Семенович]]
|уулусса
|
|-
|146
|[[Панаев Иннокентий Дмитриевич]]
|уулусса
|
|-
|147
|[[Папанин Иван Дмитриевич]]
|куоллаҕас
|
|-
|148
|[[Парников Иван Михайлович]]
|куоллаҕас
|
|-
|149
|[[Парникова Екатерина Алексеевна]]
|уулусса
|
|-
|150
|[[Пекарскай Эдуард Карлович]]
|уулусса
|
|-
|151
|[[Переверзин Иван Борисович]]
|уулусса
|
|-
|152
|[[Петерс Яков Христофорович]]
|уулусса
|
|-
|153
|[[Петров Дмитрий Ананьевич]]
|куоллаҕас
|
|-
|154
|[[Петров Николай Петрович]]
|уулусса
|
|-
|155
|[[Петровскай Григорий Иванович]]
|уулусса
|
|-
|156
|[[Пирогов Николай Иванович]]
|уулусса
|
|-
|157
|[[Подойницын Иван Иванович]]
|куоллаҕас
|
|-
|158
|[[Покрышкин Александр Иванович]]
|уулусса
|
|-
|159
|[[Попов Фёдор Кузьмич|Попов Федор Кузьмич]]
|уулусса
|
|-
|160
|[[Попова Нина Николаевна]]
|уулусса
|
|-
|161
|[[Порядин Федор Афанасьевич]]
|уулусса
|
|-
|162
|[[Потапов Яков Семенович]]
|уулусса
|
|-
|163
|[[Поярков Василий Данилович]]
|уулусса
|
|-
|164
|[[Притузов Андрей Иванович]]
|уулусса
|
|-
|165
|[[Александр Пушкин|Пушкин Александр Сергеевич]]
|уулусса
|
|-
|166
|[[Раскова Марина Михайловна]]
|уулусса
|
|-
|167
|[[Решетников Егор Михайлович]]
|уулусса
|
|-
|168
|[[Рыдзинскай Апполинарий Станиславович]]
|уулусса
|
|-
|169
|Самсоновтар, ыал
|уулусса
|
|-
|170
|[[Сапожников Владимир Васильевич]]
|куоллаҕас
|
|-
|171
|[[Свердлов Яков Михайлович]]
|уулусса
|
|-
|172
|[[Семенов Григорий Иванович]]
|уулусса
|
|-
|173
|[[Суорун Омоллоон|Сивцев Дмитрий Кононович - Суорун Омоллоон]]
|уулусса
|
|-
|174
|[[Скрыпник Николай Алексеевич]]
|куоллаҕас
|
|-
|175
|[[Слепцов Терентий Николаевич]]
|уулусса
|
|-
|176
|[[Сметанин Тимофей Егорович]]
|уулусса
|
|-
|177
|[[Солдатов Лев Леонидович]]
|куоллаҕас
|
|-
|178
|[[Алампа|Софронов Анемподист Иванович - Алампа]]
|уулусса
|
|-
|179
|[[Софронов Прокопий Прокопьевич]]
|уулусса
|
|-
|180
|[[Стадухин Михаил Васильевич]]
|уулусса
|
|-
|181
|[[Стеклов Юрий Михайлович]]
|куоллаҕас
|
|-
|182
|[[Степанов Николай Саввич]]
|уулусса
|
|-
|183
|[[Стоянович Андрей Бранкович]]
|куоллаҕас
|
|-
|184
|[[Стрекаловскай Михаил Михайлович]]
|уулусса
|
|-
|185
|[[Строд Иван Яковлевич]]
|уулусса
|
|-
|186
|[[Субурусскай Николай Дмитриевич]]
|уулусса
|
|-
|187
|[[Суворов Александр Васильевич]]
|уулусса
|
|-
|188
|[[Сюльскай Семён Семёнович|Сюльскай Семен Семенович]]
|куоллаҕас
|
|-
|189
|[[Терешкова Валентина Владимировна]]
|уулусса
|
|-
|190
|[[Тимирязев Климент Аркадьевич]]
|уулусса
|
|-
|191
|[[Тимофеев Трофим Саввич]]
|уулусса
|
|-
|192
|[[Титов Герман Степанович]]
|куоллаҕас
|
|-
|193
|[[Тихонов Виктор Илларионович]]
|уулусса
|
|-
|194
|[[Бүөтүр Тобуруокап|Тобуроков Петр Николаевич]]
|уулусса
|
|-
|195
|[[Толстой Лев Николаевич]]
|уулусса
|
|-
|196
|[[Трофимова Варвара Петровна]]
|уулусса
|
|-
|197
|[[Тургенев Иван Сергеевич]]
|уулусса
|
|-
|198
|[[Спиридонов Николай Иванович (Тэки Одулок)|Тэки Одулок - Спиридонов Николай Иванович]]
|уулусса
|
|-
|199
|[[Уваровскай Андрей Федотович]]
|уулусса
|
|-
|200
|[[Уваровскай Афанасий Яковлевич]]
|уулусса
|
|-
|201
|[[Уваровская Елена Михайловна]]
|уулусса
|
|-
|202
|[[Уткин Ксенофонт Дмитриевич|Уткин Ксенофонт Дмитриевич - Нүһүлгэн]]
|уулусса
|
|-
|203
|[[Ушаков Федор Федорович]]
|уулусса
|
|-
|204
|[[Федоров Иван Афанасьевич]]
|куоллаҕас
|
|-
|205
|[[Федоров Иван Петрович]]
|уулусса
|
|-
|206
|[[Федорова Парасковья Павловна]]
|уулусса
|
|-
|207
|[[Федотов Константин Саввич]]
|уулусса
|
|-
|208
|[[Хабаров Ерофей Павлович]]
|уулусса
|
|-
|209
|[[Халтурин Степан Николаевич]]
|уулусса
|
|-
|210
|[[Христофоров Никита Петрович]]
|куоллаҕас
|
|-
|211
|[[Цеткин Клара]]
|уулусса
|
|-
|212
|[[Циолковский Константин Эдуардович]]
|уулусса
|
|-
|213
|[[Чайкина Елизавета Ивановна]]
|уулусса
|
|-
|214
|[[Чайковскай Пётр Ильич|Чайковскай Петр Ильич]]
|уулусса
|
|-
|215
|[[Челюскин Семен Иванович]]
|уулусса
|
|-
|216
|[[Чепалов Владимир Николаевич]]
|уулусса
|
|-
|217
|[[Николай Чернышевскай|Чернышевскай Николай Гаврилович]]
|уулусса
|
|-
|218
|[[Антон Чехов|Чехов Антон Павлович]]
|уулусса
|
|-
|219
|[[Чижик Богдан Мельхиорович]]
|уулусса
|
|-
|220
|[[Чиряев Гавриил Иосифович]]
|уулусса
|
|-
|221
|[[Чкалов Валерий Павлович]]
|уулусса
|
|-
|222
|[[Чусовской Николай Николаевич]]
|уулусса
|
|-
|223
|[[Шавкунов Георгий Иванович]]
|уулусса
|
|-
|224
|[[Шараборин Юрий Николаевич]]
|уулусса
|
|-
|225
|[[Шафер Юрий Григорьевич]]
|уулусса
|
|-
|226
|[[Шевченко Тарас Григорьевич]]
|уулусса
|
|-
|227
|[[Широких-Полянскай Сергей Юльевич]]
|уулусса
|
|-
|228
|[[Шолохов Михаил Александрович]]
|уулусса
|
|-
|229
|[[Щербаков Александр Николаевич]]
|уулусса
|
|-
|230
|[[Щукин Софрон Константинович]]
|куоллаҕас
|
|-
|231
|[[Эверстов Ксенофонт Агеевич]]
|куоллаҕас
|
|-
|232
|[[Юшманов Павел Андреевич]]
|уулусса
|
|-
|233
|[[Николай Якутскай|Якутскай-Золотарев Николай Гаврилович]]
|куоллаҕас
|
|-
|234
|[[Ярославскай Емельян Михайлович]]
|уулусса
|
|}

[[Категория:Дьокуускай]]
[[Категория:Испииһэктэр]]</text>
      <sha1>so9tgv43baa7xaxa60mbt1bvz61xrwh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Биэнгирийэ бэлиэ күннэрэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56572</id>
    <revision>
      <id>419321</id>
      <parentid>419017</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T23:12:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419321</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="569" sha1="fy117galfububrftrg3j55xvw5ey7hr" xml:space="preserve">* [[Бэс ыйын 13]] — Айааччы күнэ (Magyar Feltalálók Napja). Альберт Сент-Дьерди диэн С битэмииҥҥэ 1941 сыллаахха патент ылбыт киһи кэриэһигэр бэлиэтэнэр.
* [[Бэс ыйын 19]] — Тутулуга суох Венгрия күнэ
* [[От ыйын 1]] — Чунуобунньук уонна судаарыстыба сулууспалааҕын күнэ


[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]
[[Категория:Венгрия]]</text>
      <sha1>fy117galfububrftrg3j55xvw5ey7hr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алтаай Өрөспүүбүлүкэтин бэлиэ күннэрэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56673</id>
    <revision>
      <id>419286</id>
      <timestamp>2025-07-03T22:42:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;Алтаай Өрөспүүбүлүкэтин бэлиэ күннэрэ.  [[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]] [[Категория:Алтаай Өрөспүүбүлүкэтэ]]&quot; саҥа сирэй оҥоһулунна</comment>
      <origin>419286</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="212" sha1="d5c9cjrku7pwpcdninlzcgn87hhu3zg" xml:space="preserve">Алтаай Өрөспүүбүлүкэтин бэлиэ күннэрэ.

[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]
[[Категория:Алтаай Өрөспүүбүлүкэтэ]]</text>
      <sha1>d5c9cjrku7pwpcdninlzcgn87hhu3zg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419287</id>
      <parentid>419286</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T22:43:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419287</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="674" sha1="p6qc2jojtiqhht19v9epwumh31a8992" xml:space="preserve">Алтаай Өрөспүүбүлүкэтин бэлиэ күннэрэ.

* [[От ыйын 3]] — '''[[Өрөспүүбүлүкэ күнэ (Алтаай Өрөспүүбүлүкэтэ)|Өрөспүүбүлүкэ күнэ]]'''. 1991 сыллаахха бу күн РСФСР Үрдүкү Сэбиэтэ ''Хайалаах Алтаай автономиялаах уобалаһын'' Хайалаах Алтаай АССР-а диэн ааттыыр туһунан көннөрүүнү Конституцияҕа киллэрбит. 


[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]
[[Категория:Алтаай Өрөспүүбүлүкэтэ]]</text>
      <sha1>p6qc2jojtiqhht19v9epwumh31a8992</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хакасия бэлиэ күннэрэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56674</id>
    <revision>
      <id>419289</id>
      <timestamp>2025-07-03T22:44:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;* [[От ыйын 3]] — '''[[Өрөспүүбүлүкэ күнэ (Хакасия)|Өрөспүүбүлүкэ күнэ]]'''. 1991 сыллаахха бу күн урукку Красноярскай кыраайга киирэр автономиялаах уобалас Хакас АССР-а буолбут, онтон 1992 сыл тохсунньу 29 күнүгэр Хакасия Өрөспүүбүлүкэтэ диэн ааттаммыта.&quot; саҥа сирэй оҥоһулунна</comment>
      <origin>419289</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="447" sha1="aebsuxro7br2ghkahols3tj6dwlsjou" xml:space="preserve">* [[От ыйын 3]] — '''[[Өрөспүүбүлүкэ күнэ (Хакасия)|Өрөспүүбүлүкэ күнэ]]'''. 1991 сыллаахха бу күн урукку Красноярскай кыраайга киирэр автономиялаах уобалас Хакас АССР-а буолбут, онтон 1992 сыл тохсунньу 29 күнүгэр Хакасия Өрөспүүбүлүкэтэ диэн ааттаммыта.</text>
      <sha1>aebsuxro7br2ghkahols3tj6dwlsjou</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419290</id>
      <parentid>419289</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T22:44:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419290</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="558" sha1="fzjq10uaa5w55nn38zie51m0f3b9p5p" xml:space="preserve">* [[От ыйын 3]] — '''[[Өрөспүүбүлүкэ күнэ (Хакасия)|Өрөспүүбүлүкэ күнэ]]'''. 1991 сыллаахха бу күн урукку Красноярскай кыраайга киирэр автономиялаах уобалас Хакас АССР-а буолбут, онтон 1992 сыл тохсунньу 29 күнүгэр Хакасия Өрөспүүбүлүкэтэ диэн ааттаммыта.

[[Категория:Бэлиэ күннэр дойдуларынан]]
[[Категория:Хакасия]]</text>
      <sha1>fzjq10uaa5w55nn38zie51m0f3b9p5p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Нагорнай Карабах Өрөспүүбүлүкэтэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56675</id>
    <revision>
      <id>419307</id>
      <timestamp>2025-07-03T23:00:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;Хайалаах Карабах Өрөспүүбүлүкэтэ  == Өрөспүүбүлүкэ бэлиэ күннэрэ == * [[Бэс ыйын 29]] — Ийэ дойду иһин охтубуттар күннэрэ&lt;ref&gt;[http://www.panarmenian.net/rus/world/news/50652/В_Степанакерте_отметили_День_павших_за_Родину В Степанакерте отметили День павших за Родину]&lt;/ref&gt;  Ка...&quot; саҥа сирэй оҥоһулунна</comment>
      <origin>419307</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="554" sha1="dyq0nssz3hio2p7zmhki0tfm9f5oz1j" xml:space="preserve">Хайалаах Карабах Өрөспүүбүлүкэтэ

== Өрөспүүбүлүкэ бэлиэ күннэрэ ==
* [[Бэс ыйын 29]] — Ийэ дойду иһин охтубуттар күннэрэ&lt;ref&gt;[http://www.panarmenian.net/rus/world/news/50652/В_Степанакерте_отметили_День_павших_за_Родину В Степанакерте отметили День павших за Родину]&lt;/ref&gt;

[[Категория:Дойдулар]]
[[Категория:Билиниллибэтэх дойдулар]]</text>
      <sha1>dyq0nssz3hio2p7zmhki0tfm9f5oz1j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2003</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56676</id>
    <redirect title="2003 сыл" />
    <revision>
      <id>419353</id>
      <timestamp>2025-07-04T00:49:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>Ojkhol [[2003]] сирэй аатын маннык [[2003 сыл]] уларыппыт</comment>
      <origin>419353</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31" sha1="qweaxwozta4d5g9uae12towoj6v5c4g" xml:space="preserve">#утаарыы [[2003 сыл]]</text>
      <sha1>qweaxwozta4d5g9uae12towoj6v5c4g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2005</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56677</id>
    <redirect title="2005 сыл" />
    <revision>
      <id>419355</id>
      <timestamp>2025-07-04T00:49:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>Ojkhol [[2005]] сирэй аатын маннык [[2005 сыл]] уларыппыт</comment>
      <origin>419355</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31" sha1="cj4mw223jxj0ca9kbh3w3qz545pn5y3" xml:space="preserve">#утаарыы [[2005 сыл]]</text>
      <sha1>cj4mw223jxj0ca9kbh3w3qz545pn5y3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2006</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56678</id>
    <redirect title="2006 сыл" />
    <revision>
      <id>419357</id>
      <timestamp>2025-07-04T00:50:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>Ojkhol [[2006]] сирэй аатын маннык [[2006 сыл]] уларыппыт</comment>
      <origin>419357</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31" sha1="3ght77zzr61w2j8janh59em7cq0owoh" xml:space="preserve">#утаарыы [[2006 сыл]]</text>
      <sha1>3ght77zzr61w2j8janh59em7cq0owoh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2009</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56679</id>
    <redirect title="2009 сыл" />
    <revision>
      <id>419359</id>
      <timestamp>2025-07-04T00:50:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>Ojkhol [[2009]] сирэй аатын маннык [[2009 сыл]] уларыппыт</comment>
      <origin>419359</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31" sha1="iv1mgkg7vaz4owsfkelmxh6m16m1ca6" xml:space="preserve">#утаарыы [[2009 сыл]]</text>
      <sha1>iv1mgkg7vaz4owsfkelmxh6m16m1ca6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2010</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56680</id>
    <redirect title="2010 сыл" />
    <revision>
      <id>419361</id>
      <timestamp>2025-07-04T00:51:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>Ojkhol [[2010]] сирэй аатын маннык [[2010 сыл]] уларыппыт</comment>
      <origin>419361</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31" sha1="ervg92e6xtn6ytla0s5vi5jg6jc558q" xml:space="preserve">#утаарыы [[2010 сыл]]</text>
      <sha1>ervg92e6xtn6ytla0s5vi5jg6jc558q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>1998</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56681</id>
    <redirect title="1998 сыл" />
    <revision>
      <id>419363</id>
      <timestamp>2025-07-04T00:52:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>Ojkhol [[1998]] сирэй аатын маннык [[1998 сыл]] уларыппыт</comment>
      <origin>419363</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31" sha1="181kbkb9piwif4ugehef19q1q8lpo56" xml:space="preserve">#утаарыы [[1998 сыл]]</text>
      <sha1>181kbkb9piwif4ugehef19q1q8lpo56</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Илларионов Павел Петрович (1898-1968)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56682</id>
    <revision>
      <id>419377</id>
      <timestamp>2025-07-04T01:50:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''Илларионов Павел Петрович''' (1898-1968) — Иккси Аан дойду сэриитин кыттыылааҕа, &quot;II пятилетка&quot; холкуос бэрэстээтэлэ, Киллэм сэлиэнньэтин уулуссата кини аатын сүгэр.  == Аатын үйэтитии == Павел Илларионов аата Дьокуускай дууматын 2015 сыл балаҕан ыйын 9 кү...&quot; саҥа сирэй оҥоһулунна</comment>
      <origin>419377</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1000" sha1="i7kjznzcchvwkocgowmjot5pmv7ftgv" xml:space="preserve">'''Илларионов Павел Петрович''' (1898-1968) — Иккси Аан дойду сэриитин кыттыылааҕа, &quot;II пятилетка&quot; холкуос бэрэстээтэлэ, Киллэм сэлиэнньэтин уулуссата кини аатын сүгэр.

== Аатын үйэтитии ==
Павел Илларионов аата Дьокуускай дууматын 2015 сыл балаҕан ыйын 9 күнүнээҕи быһаарыытынан Киллэм сэлиэнньэтин уулуссатыгар иҥэриллибитэ&lt;ref&gt;{{Кинигэ|автор=Зедгенидзева А.Н. и др.|заглавие=Имена на улицах Якутска. Выпуск 4|заглавие2=Биобиблиографический справочник|место=Якутск|издательство=Офсет|год=2022|страниц=697|тираж=69|страницы=620}}&lt;/ref&gt;

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]</text>
      <sha1>i7kjznzcchvwkocgowmjot5pmv7ftgv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419378</id>
      <parentid>419377</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T01:53:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419378</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1384" sha1="76lifl7pvk2qx3ujynkbtxt261dp0o5" xml:space="preserve">'''Илларионов Павел Петрович''' (1898-1968) — Иккси Аан дойду сэриитин кыттыылааҕа, &quot;II пятилетка&quot; холкуос бэрэстээтэлэ, [[Киллэм]] сэлиэнньэтин уулуссата кини аатын сүгэр.

== Аатын үйэтитии ==
Павел Илларионов аата Дьокуускай дууматын 2015 сыл балаҕан ыйын 9 күнүнээҕи быһаарыытынан Киллэм сэлиэнньэтин уулуссатыгар [[Дьокуускай уулуссаларыгар ааттара иҥэриллибит дьон испииһэгэ|иҥэриллибитэ]]&lt;ref&gt;{{Кинигэ|автор=Зедгенидзева А.Н. и др.|заглавие=Имена на улицах Якутска. Выпуск 4|заглавие2=Биобиблиографический справочник|место=Якутск|издательство=Офсет|год=2022|страниц=697|тираж=69|страницы=620}}&lt;/ref&gt;

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:1898 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:1968 сыллаахха өлбүттэр]]
[[Категория:Холкуос бэрэстээтэллэрэ]]</text>
      <sha1>76lifl7pvk2qx3ujynkbtxt261dp0o5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>419379</id>
      <parentid>419378</parentid>
      <timestamp>2025-07-04T01:56:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ojkhol</username>
        <id>24881</id>
      </contributor>
      <origin>419379</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2016" sha1="kl5obw8nmsac7jdej690sat1bex023w" xml:space="preserve">'''Илларионов Павел Петрович''' (1898-1968) — Иккис Аан дойду сэриитин кыттыылааҕа, &quot;II пятилетка&quot; холкуос бэрэстээтэлэ, [[Киллэм]] сэлиэнньэтин уулуссата кини аатын сүгэр.

1898 сыллаахха төрөөбүт. Сэрии иннинэ &quot;II пятилетка&quot; холкуоска үлэлээбит. 1942 сыллаахха аармыйаҕа ыҥырыллыбыт, Сталинграады көмүскүүр, Европаны босхолуур кыргыһыыларга кыттыбыт. 1945 сыллаахха бааһыран демобилизацияламмыт. 1952 сыллаахтан 1957 сыллаахха диэри &quot;II пятилетка&quot; холкуос бэрэстээтэлинэн үлэлээбит.

Биэс оҕону улаатынарбыт.

== Аатын үйэтитии ==
Павел Илларионов аата Дьокуускай дууматын 2015 сыл балаҕан ыйын 9 күнүнээҕи быһаарыытынан Киллэм сэлиэнньэтин саҥа үөскээбит куоллаҕаһыгар [[Дьокуускай уулуссаларыгар ааттара иҥэриллибит дьон испииһэгэ|иҥэриллибитэ]]&lt;ref&gt;{{Кинигэ|автор=Зедгенидзева А.Н. и др.|заглавие=Имена на улицах Якутска. Выпуск 4|заглавие2=Биобиблиографический справочник|место=Якутск|издательство=Офсет|год=2022|страниц=697|тираж=69|страницы=620}}&lt;/ref&gt;

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:1898 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:1968 сыллаахха өлбүттэр]]
[[Категория:Холкуос бэрэстээтэллэрэ]]</text>
      <sha1>kl5obw8nmsac7jdej690sat1bex023w</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>