Wikipedia scwiki https://sc.wikipedia.org/wiki/P%C3%A0gina_printzipale MediaWiki 1.45.0-wmf.7 first-letter Media Ispetziale Cuntierra Usuàriu Cuntierra usuàriu Wikipedia Cuntierra Wikipedia File Cuntierra file MediaWiki Cuntierra MediaWiki Template Cuntierra template Agiudu Cuntierra agiudu Categoria Cuntierra categoria TimedText TimedText talk Module Module talk Event Event talk Diegu Corràine 0 1697 186748 183424 2025-06-30T12:32:35Z SamSard 25038 186748 wikitext text/x-wiki {{LSC}}{{Biografia|nùmene=Diegu Corràine|immàgine=Diegu Corraine.JPG|descritzione=Diegu Corràine in su 2015|nùmene_intreu=Diegu Sarvadore Corràine|àteros_nùmenes=Diego Corraine|data_de_nàschida=1949|logu_de_nàschida=[[Nùgoro]]|residèntzia=[[Nùgoro]]|natzionalidade=sarda|tzitadinàntzia=italiana|alma_mater=Universidade de Firentze|traballu=istudiosu de limba sarda, iscritore, tradutore e editore|prèmios=*Prèmiu tradutzione de su [[Prèmiu Ostana - Iscrituras in Limba Materna|Prèmiu Ostana]] (2012) *[[Prèmiu Otieri de Literadura Sarda|Trofeu Tzitade de Otieri]] (2022)|istitutzione_de_traballu=*Provìntzia de Nùgoro</br> *[[Regione Autònoma de Sardigna]]</br> *Universidade Autònoma de Bartzellona</br> *Cunsòrtziu Universitàriu de Nùgoro}} '''Diegu Sarvadore Corràine''' (nàschidu in [[Nùgoro]] in su [[1949]]) est un'istudiosu [[sardos|sardu]] de [[limba sarda]] e iscritore e tradutore in sardu. Est presidente de sa [[Sotziedade pro sa Limba Sarda]] e diretore e fundadore de sa sotziedade editoriale [[Papiros]].<ref>{{Tzita web|url=http://www.editoriasarda.it/autore.asp?id=1271&ver=sa|tìtulu=Diego Corraine|situ=[[SBS - Servìtzios Bibliogràficos Sardos]]|atzessu=2022-10-22}}</ref><ref name=":0">{{Tzita noas|limba=it|nùmene=Luca|sambenadu=Urgu|url=https://www.lanuovasardegna.it/tempo-libero/2020/06/03/news/corraine-favole-da-conoscere-anche-in-limba-1.38926606|tìtulu=Corraine: «Favole da conoscere anche in limba»|publicatzione=[[La Nuova Sardegna]]|data=2020-06-03|atzessu=2024-03-19}}</ref> == Biografia == Nàschidu e crèschidu in Nùgoro, at istudiadu [[filosofia]] e [[istòria]] in s'Universidade de [[Firentze]].<ref name=":0" /> At bortadu e bortat in [[Limba sarda|sardu]] libros pro mannos e pitzinnos, incumintzende dae su 1984 e fundende sa [[Papiros]] in su 1987. Est diretore de s'editzione sarda de Su Curreu de S'UNESCO, rivista internatzionale de s'[[UNESCO]],<ref name=":0" /> e de unos cantos sitos in sardu presentes in Ìnternet. Dae meda s'interessat de problemas de polìtica linguìstica, normativa de sa limba sarda, lessicografia, terminologia. Est istadu membru de s'[[Osservatòriu de sa Limba Sarda]]; est istadu finas membru de sa Cummissione incarrigada dae su Guvernu Sardu de ammaniare una proposta de limba sarda de referèntzia: sa [[Limba Sarda Unificada|LSU]] e, pustis, de sa [[Limba Sarda Comuna|LSC]].<ref>{{Tzita publicatzione|autore=Regione Autònoma de sa Sardigna|data=2005-05-09|tìtulu=DELIBERAZIONE N.20/15 DEL 9.5.2005: Promozione e valorizzazione della cultura e della lingua della Sardegna. Indagine socio-linguistica sulla lingua sarda.|limba=it|url=https://delibere.regione.sardegna.it/protected/35028/0/def/ref/DBR35029/}}</ref> Dae su [[2001]] a su [[2006]], Diegu Corràine est istadu diretore de s'Ufìtziu de sa Limba Sarda e coordinadore de su Master de "Tradutzione in limba sarda e Istùdios interculturales", fatu in Nùgoro in sos annos acadèmicos 2003/04, 2004/05, 2005/06 dae sa [[Provìntzia de Nùgoro]], s'[[Universidade Autònoma de Bartzellona]] e su [[Cunsòrtziu Universitàriu de Nùgoro]]. In cussu ruolu, dae su martzu de su 2005<ref>{{Tzita web|url=http://www.entziclopediasarda.it/756.page|tìtulu=It'est|situ=EST- Entziclopedia Sarda Temàtica|atzessu=2022-10-22|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20071021135411/http://www.entziclopediasarda.it/756.page|dataarchìviu=2007-10-21}}</ref>, at coordinadu fintzas sa creatzione de s'EST - Entziclopedia Sarda Temàtica, un'entziclopedia in lìnia in limba sarda iscrita cun sa collaboratzione cun istudiosos che a Ana Aguilar Amat, Carles Biosca, Ignazio Camarda, Donatella Carboni, Roberto Coroneo, Giovanni Lupinu, [[Frantziscu Tzèsare Casula]], Carlo Maxia, Pala, Paolo Piquereddu, Miquel Edo, Barto Mesa e Nicola Tanda.<ref>{{Tzita web|url=http://www.entziclopediasarda.it/755.page|tìtulu=Chie semus|situ=EST- Entziclopedia Sarda Temàtica|atzessu=2022-10-22|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20071021093058/http://www.entziclopediasarda.it/755.page|dataarchìviu=2007-10-21}}</ref> In su 2012 at retzidu su Prèmiu tradutzione de su [[Prèmiu Ostana - Iscrituras in Limba Materna|Prèmiu Ostana]].<ref>{{Tzita web|url=http://www.chambradoc.it/edizione2012/diegoCorraine-PremioTraduzione2012.page|tìtulu=Diego Corraine - Premio traduzione|situ=www.chambradoc.it|limba=it|atzessu=2022-10-22}}</ref> Dae su 15 de [[nadale]] de su [[2021]]<ref>{{Tzita noas|url=https://sardegnaeventi24.it/eventi/pro-sa-limba-sarda-de-cras/|tìtulu=Pro sa limba sarda de cras|publicatzione=SardegnaEventi24|atzessu=2021-12-26|dataarchìviu=2021-12-26|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20211226194427/https://sardegnaeventi24.it/eventi/pro-sa-limba-sarda-de-cras/|urlmortu=eja}}</ref><ref>{{Tzita noas|limba=it|url=https://www.lanuovasardegna.it/nuoro/cronaca/2021/12/09/news/linguistica-apre-la-biblioteca-wolf-1.41014049|tìtulu=Linguistica, apre la “Biblioteca Wolf”|publicatzione=[[La Nuova Sardegna]]|data=2021-12-09|atzessu=2021-12-26}}</ref>, cun sa [[Sotziedade pro sa Limba Sarda]], s'òcupat de sa Biblioteca Heinz Jürgen Wolf de Istùdios Linguìsticos e de limba sarda de Nùgoro, dedicada a su linguista [[Heinz Jürgen Wolf]] e aberta a totus. Sa biblioteca est nàschida gràtzias a sa voluntade de sa fìgia Mimi e de sa mugere Sìlvia de Wolf, chi ant donadu sa biblioteca de s'istudiosu a sa Sotziedade<ref>{{Tzita web|url=https://sls.sardu.info/Biblioteca-de-Istudios-Linguisticos-Heinz-Jurgen-Wolf|tìtulu=Biblioteca de Istùdios Linguìsticos Heinz Jürgen Wolf|situ=SLS · Sotziedade pro sa Limba Sarda|data=2021-03-20|atzessu=2021-04-30|dataarchìviu=2021-04-30|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20210430164138/https://sls.sardu.info/Biblioteca-de-Istudios-Linguisticos-Heinz-Jurgen-Wolf|urlmortu=eja}}</ref>, e de s'Assòtziu natzionale de sos mutilados e invàlidos de gherra de Nùgoro, chi at frunidu sos locales.<ref>{{Tzita noas|limba=it|url=https://www.ilminuto.info/it/2021/12/inauguratzione-de-sa-biblioteca-heinz-jurgen-wolf-de-istudios-linguisticos-e-de-limba-sarda|tìtulu=Inauguratzione de sa "Biblioteca Heinz Jürgen Wolf de istùdios linguìsticos e de limba sarda|publicatzione=Il Minuto|atzessu=2022-10-25}}</ref> Su 18 de [[nadale]] de su [[2022]] at retzidu su Trofeu Tzitade de Otieri de su [[Prèmiu Otieri de Literadura Sarda|Prèmiu Otieri]], dedicadu a personalidades [[Populu sardu|sardas]] chi si siant distintas in manera particulare in su mundu de sa cultura, de sa connoschèntzia e de s'[[arte]].<ref>{{YouTube|pzSPyXltTDo|Diretta della premiazione: 63^ edizione del Premio Ozieri di Letteratura Sarda - 18/12/2022 - 17:00|ora=01|minutu=01|segundu=48|limba=sc,it}}</ref> == Òperas == === Libros iscritos dae issu === ==== Libros pro pitzinnos ==== * {{Tzita libru|tìtulu=Zuanne balente|collana=Contos clàssicos|data=1988|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|limba=sc|SBN=IT\ICCU\CFI\0285453}} * {{Tzita libru|tìtulu=Sos tres porcheddos|collana=Contos clàssicos|data=1988|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|SBN=IT\ICCU\CFI\0292278}} * {{Tzita libru|illustradore=Josse Goffin|tìtulu=Nadale|data=1990|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-25-4|SBN=IT\ICCU\CAG\0002268}} * {{Tzita libru|tìtulu=Su palloneddu Banduleri|collana=Flores|data=1993|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-37-7|SBN=IT\ICCU\CAG\0026795}} * {{Tzita libru|tradutore=Fabio Chiocchetti|illustradore=Pia Valentinis|tìtulu=L balon Jan Bondernon|collana=Flores|data=1993|editore=Istitut cultural ladin Majon di fashegn|tzitade=Vigo di Fassa|limba=lad|ISBN=978-88-86053-04-4|SBN=IT\ICCU\CAG\1898515}} * {{Tzita libru|illustradore=Pia Valentinis|tìtulu=Iscola mea|data=1995|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|limba=sc|SBN=IT\ICCU\CAG\0039641}} * {{Tzita libru|tìtulu=Pinta figuras|data=2018|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-98035-48-9|SBN=IT\ICCU\CAG\2115894}} ==== Linguìstica sarda ==== * {{Tzita libru|autore=Mario B. Casiddu|autore2=Diego Corraine|autore3=Carles Duarte|curadore=[[Antoni Arca]]|àteros=dibàtidu moderadu dae Carlo Sechi|tìtulu=La traducció en les llengües minoritàries: actes de la conferència|collana=Assaig|data=1990|editore=Apeus|tzitade=Alghero|limba=ca|SBN=IT\ICCU\CAG\1025627}} * {{Tzita libru|illustradore=Montserrat Ginestra|tìtulu=Sardigna in viàgiu : vocabulàriu a figuras|data=2016|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-98035-15-1|SBN=IT\ICCU\CAG\2065544}} * {{Tzita libru|tìtulu=Vocabolarieddu ortogràficu Italianu-Sardu|data=2018|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-98035-32-8|SBN=IT\ICCU\CAG\2088028}} * {{Tzita libru|tìtulu=N.O.I.S. Normas ortogràficas pro iscrìere in sardu|data=2018|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-98035-21-2|SBN=IT\ICCU\CAG\2080829}} * {{Tzita libru|tìtulu=In Sardu, tenimus sas paràulas!|collana=Nomencladura|data=2018|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|limba=sc|ISBN=978-88-98035-60-1|SBN=IT\ICCU\CAG\2088015}} * {{Tzita libru|tìtulu=In sardu naramus e iscriimus|data=2021|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=979-85-1807-706-5}} * {{Tzita libru|tìtulu=Sardu, a bisu meu!|data=2022|editore=Papiros/Insula|tzitade=Nùgoro|limba=sc,it|ISBN=978-88-8611-158-4}} === Tradutziones in sardu de òperas de àteros autores === ==== Libros pro pitzinnos ==== * {{Tzita libru|nùmene=Cornelis|sambenadu=Wilkeshuis|tìtulu=Su mezus donu|collana=Isteddos|data=1988|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|SBN=IT\ICCU\CFI\0147622}} * {{Tzita libru|nùmene=James Matthew|sambenadu=Barrie|tìtulu=Peter Pan|collana=Contos clàssicos|data=1988|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|SBN=IT\ICCU\CFI\0292309}} * {{Tzita libru|nùmene=Arcadio|sambenadu=Lobato|tìtulu=Sa botza de cristallu|collana=Isteddos|data=1989|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-03-2|SBN=IT\ICCU\CFI\0258592}} * {{Tzita libru|nùmene=Carlos|sambenadu=Casares|illustradore=Pedro De Llano|tìtulu=Su cane Rubinu e su lupu Crispinu|collana=sa barchedda|data=1989|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|OCLC=1005710924|ISBN=978-88-85138-11-7|SBN=IT\ICCU\CAG\0025729}} * {{Tzita libru|nùmene=Amèlia|sambenadu=Benet|tìtulu=Una note in sa barca|collana=Sa barchedda|data=1989|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-09-4|SBN=IT\ICCU\CAG\0025219}} * {{Tzita libru|nùmene=Luis|sambenadu=Errazkin|illustradore=Luis Errazkin|àteros=contu populare bascu adatadu dae Merce Canela Garayoa|tìtulu=Pedru Matzone|collana=Sa barchedda|data=1989|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|OCLC=1020119503|ISBN=978-88-8513-810-0|SBN=IT\ICCU\CAG\0025221}} * {{Tzita libru|nùmene=Sergio|sambenadu=Balestrini|illustradore=Roser Capdevila|tìtulu=Sos duendos|collana=Sa barchedda|data=1989|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-12-4|SBN=IT\ICCU\CAG\0025216}} * {{Tzita libru|nùmene=Heather|sambenadu=Amery|illustradore=Stephen Cartwright|tìtulu=Sas primas chentu paraulas in limba inglesa e in limba sarda|data=1990|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-16-2|SBN=IT\ICCU\CAG\0002406}} * {{Tzita libru|autore=Autore disconnotu (contu populare)|tìtulu=Sa sorighita presumida|annu=1990|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-98035-11-3|SBN=IT\ICCU\CAG\2068938}} * {{Tzita libru|nùmene=Jakob|sambenadu=Grimm|nùmene2=Wilhem|sambenadu2=Grimm|illustradore=Francesc Rovira|àteros=adatamentu de Eduard Jose|tìtulu=Su Mastru de pannu balente|collana=Contos clàssicos|data=1990|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-20-9|SBN=IT\ICCU\CAG\0021086}} * {{Tzita libru|nùmene=Charles|sambenadu=Perrault|tìtulu=Cuguteddu ruju|collana=Contos clàssicos|data=1990|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-19-3|SBN=IT\ICCU\CAG\0025723}} * {{Tzita libru|nùmene=Max|sambenadu=Bolliger|illustradore=Štěpán Zavřel|tìtulu=Su ponte de sos pitzinnos|collana=Isteddos|data=1991|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|SBN=IT\ICCU\CFI\0147503}} * {{Tzita libru|nùmene=Jakob|sambenadu=Grimm|nùmene2=Wilhem|sambenadu2=Grimm|illustradore=Agusti Asensio|àteros=adatamentu de Eduard Jose|tìtulu=Niarva e sos sete naneddos|collana=Contos clàssicos|data=1992|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-28-5|SBN=IT\ICCU\CAG\0011146}} * {{Tzita libru|nùmene=René|sambenadu=Mettler|tìtulu=Su frore|collana=Primas iscopertas|data=1992|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-28-5|SBN=IT\ICCU\CAG\0011108}} * {{Tzita libru|nùmene=René|sambenadu=Mettler|tìtulu=Su puzone|collana=Primas iscopertas|data=1992|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-27-8|SBN=IT\ICCU\CAG\0011113}} * {{Tzita libru|nùmene=Isidro|sambenadu=Sanchez|illustradore=Horacio Elena|tìtulu=Sas primas... paraulas|data=1993|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-31-5|SBN=IT\ICCU\CAG\0026700}} * {{Tzita libru|nùmene=Isidro|sambenadu=Sanchez|illustradore=Horacio Elena|tìtulu=Sos primos... numeros|data=1993|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-35-3|SBN=IT\ICCU\CAG\0026664}} * {{Tzita libru|nùmene=Isidro|sambenadu=Sanchez|tìtulu=Sas primas... formas|data=1993|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-36-0|SBN=IT\ICCU\CAG\0026666}} * {{Tzita libru|nùmene=Isidro|sambenadu=Sanchez|tìtulu=Sos primos... contrarios|data=1993|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-32-2|SBN=IT\ICCU\CAG\0026661}} * {{Tzita libru|nùmene=Isidro|sambenadu=Sanchez|illustradore=Horacio Elena|tìtulu=Sos primos... colores|data=1993|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-34-6|SBN=IT\ICCU\CAG\0024517}} * {{Tzita libru|nùmene=Gilbert|sambenadu=Houbre|autore2=Gallimard Jeunesse|autore3=Jean-Pierre Verdet|illustradore=Gilbert Houbre|tìtulu=Sa lughe|collana=primas iscopertas|data=1994|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-41-4|SBN=IT\ICCU\CAG\0034265}} * {{Tzita libru|nùmene=Claude|sambenadu=Millet|illustradore=Claude e Denise Millet|tìtulu=Su casteddu|collana=Primas iscopertas|data=1994|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-42-1|SBN=IT\ICCU\CAG\0034272}} * {{Tzita libru|nùmene=Hugo|sambenadu=De Rossi|illustradore=Alessandra D'Este|tìtulu=Su rusinnolu de sa pedralonga: paristòria ladina|collana=Flores|data=1994|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-40-7|SBN=IT\ICCU\CAG\0032004}} * {{Tzita libru|nùmene=Gianni|sambenadu=Rodari|wkautore=Gianni Rodari|illustradore=Pia Valentinis|tìtulu=Su printzipe turpu e ateras istorias : dae Binti istorias e una|collana=Arvore de sa mela|data=1997|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|SBN=IT\ICCU\CAG\0033425}} * {{Tzita libru|autore=Gallimard Jeunesse|autore2=Claude Delafosse|illustradore=Donald Grant|tìtulu=Sa domo|collana=Primas iscopertas|data=1997|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-55-1|SBN=IT\ICCU\CAG\0034270}} * {{Tzita libru|nùmene=Gianni|sambenadu=Rodari|wkautore=Gianni Rodari|illustradore=Pia Valentinis|àteros=istòrias presentadas dae Marcello Argilli|tìtulu=Maiarzu Garu e ateras istorias: dae binti istorias e una|collana=Arvore de sa mela|data=1995|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-58-2|SBN=IT\ICCU\CAG\0032255}} * {{Tzita libru|nùmene=Charles|sambenadu=Perrault|illustradore=Francisc Rovira|àteros=adatamentu de Eduard Jose|tìtulu=Poddigheddu|collana=Contos clàssicos|data=1997|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-60-5|SBN=IT\ICCU\CAG\0039746}} * {{Tzita libru|nùmene=Charles|sambenadu=Perrault|illustradore=Jose M. Lavarello|àteros=adatamentu de Eduard Jose|tìtulu=Pilos de oro|collana=Contos clàssicos|data=1997|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-29-2|SBN=IT\ICCU\CAG\0011148}} * {{Tzita libru|nùmene=Charles|sambenadu=Perrault|illustradore=Agusti Asensio|àteros=adatamentu de Eduard Jose|tìtulu=Su gatu cun sos istivales|collana=Contos clàssicos|data=1997|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-62-9|SBN=IT\ICCU\CAG\0039744}} * {{Tzita libru|nùmene=Jakob|sambenadu=Grimm|illustradore=Agusti Asensio|àteros=adatamentu de Eduard Jose|tìtulu=Chinisedda|collana=Contos clàssicos|data=1997|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-61-2|SBN=IT\ICCU\CAG\0039743}} * {{Tzita libru|nùmene=Ute|sambenadu=Fuhr|nùmene2=Gallimard|sambenadu2=Jeunesse|nùmene3=Raoul|sambenadu3=Sautai|illustradore=Ute Fuhr e Raoul Sautai|tìtulu=S'ape|collana=primas iscopertas|data=1997|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-54-4|SBN=IT\ICCU\CAG\0034269}} * {{Tzita libru|nùmene=Laura|sambenadu=Bour|nùmene2=Gallimard|sambenadu2=Jeunesse|illustradore=Laura Bour|tìtulu=Su riu|collana=Primas iscopertas|data=1997|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-56-8|SBN=IT\ICCU\CAG\0034271}} * {{Tzita libru|nùmene=Maria Angels|sambenadu=Julivert|tìtulu=Sa bida de sos fundos|collana=Su mundu chi non si bidet|data=1998|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-68-1|SBN=IT\ICCU\CAG\0062678}} * {{Tzita libru|nùmene=Regine|sambenadu=Schindler|illustradore=Stepan Zavrel|tìtulu=Sa Biblia: contada a minores e a mannos|data=1998|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-65-0|SBN=IT\ICCU\CAG\0057830}} * {{Tzita libru|nùmene=Merce|sambenadu=Parramon|illustradore=Francisco Arredondo|tìtulu=Comente naschet sa bida|collana=mundu chi non si bidet|data=1998|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-69-8|SBN=IT\ICCU\CAG\0069151}} * {{Tzita libru|nùmene=José|sambenadu=Saramago|illustradore=Manuela Marchesàn|tìtulu=Su contu de s'ìsula disconnota|collana=SenaLàcanas|data=2011|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|limba=sc|ISBN=978-88-85138-83-4|SBN=IT\ICCU\CAG\1956027}} * {{Tzita libru|autore=Altan|tìtulu=Pimpa e... colores|collana=Imparalibros|data=2009|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-86-5|SBN=IT\ICCU\CAG\1723587}} * {{Tzita libru|autore=Altan|tìtulu=Pimpa e... cosas|data=2009|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-85-8|SBN=IT\ICCU\CAG\1895229}} * {{Tzita libru|autore=Altan|tìtulu=Pimpa e... nùmeros|collana=Imparalibros|data=2009|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-88-9|SBN=IT\ICCU\CAG\1895204}} * {{Tzita libru|sambenadu=Altan|tìtulu=Pimpa: salude, sole!|collana=Mini cubeddos|data=2011|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-97-1|SBN=IT\ICCU\CAG\1978369}} * {{Tzita libru|autore=Altan|tìtulu=Pimpa est... afainada|data=2009|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-84-1|SBN=IT\ICCU\CAG\1900957}} * {{Tzita libru|autore=Altan|tìtulu=Pimpa: bona note, luna!|collana=Mini cubeddos|data=2011|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-99-5|SBN=IT\ICCU\CAG\1956528}} * {{Tzita libru|autore=Altan|tìtulu=Pimpa: salude, mare!|collana=Mini cubeddos|data=2011|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-98-8|SBN=IT\ICCU\CAG\1956525}} * {{Tzita libru|autore=Altan|tìtulu=Pimpa: salude, pradu!|collana=Mini cubeddos|data=2011|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-96-4|SBN=IT\ICCU\CAG\1956531}} * {{Tzita libru|nùmene=Antoine|sambenadu=de Saint-Exupéry|illustradore=Antoine de Saint-Exupery|tìtulu=Su printzipeddu|data=2015|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|limba=sc|ISBN=978-88-98035-23-6|SBN=IT\ICCU\CAG\2072580}} * {{Tzita libru|nùmene=Luis|sambenadu=Sepúlveda|illustradore=Manuela Marchesàn|tìtulu=Istòria de unu cau marinu e de su gatu chi l'aiat imparadu a bolare|collana=Mariposas|annuoriginale=2011|annu=2016|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-98035-13-7|SBN=IT\ICCU\CAG\2127891}} * {{Tzita libru|nùmene=Eva|sambenadu=Rasano|tìtulu=Librigheddu pro pitzinnos de cada colore|data=2018|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-98035-62-5|SBN=IT\ICCU\CAG\2087971}} * {{Tzita libru|autore=Altan|tìtulu=Pimpa in TV - Su cangureddu Jack|annu=2018|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-98035-41-0|SBN=IT\ICCU\CAG\2123322}} * {{Tzita libru|autore=Altan|tìtulu=Pimpa in TV - Su bigru marinu Dudù|annu=2018|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-98035-43-4|SBN=IT\ICCU\CAG\2092197}} * {{Tzita libru|autore=Altan|tìtulu=Pimpa in TV - S'ursitu Gigeddu|annu=2018|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-98035-40-3|SBN=IT\ICCU\CAG\2123324}} * {{Tzita libru|autore=Altan|tìtulu=Pimpa in TV - Sa pùtzola Sofia|annu=2018|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-98035-42-7|SBN=IT\ICCU\CAG\2123326}} * {{Tzita libru|nùmene=Carlo|sambenadu=Collodi|wkautore=Carlo Collodi|tìtulu=Sas aventuras de Pinocchio|collana=SenaLàcanas|data=2018|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-98035-58-8|SBN=IT\ICCU\CAG\2081921}} * {{Tzita libru|nùmene=Guido|sambenadu=Quarzo|illustradore=Chiara Balzarotti|tìtulu=Sa bitzicleta ruja|collana=Isteddos|annu=2018|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-98035-53-3|SBN=IT\ICCU\CAG\2088069}} * {{Tzita libru|nùmene=Angela|sambenadu=Wilkes|illustradore=John Shackell|àteros=progetu de Roger Priddy, adatamentu de Diegu Corràine|tìtulu=Impariamo il sardo: con domande & risposte|collana=Imparalimbas|annuoriginale=1998|annu=2018|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|limba=it,sc|ISBN=978-88-98035-27-4|SBN=IT\ICCU\CAG\2088036}} * {{Tzita libru|nùmene=Maria Beatrice|sambenadu=Masella|illustradore=Jacopo Muniz|tìtulu=Deo so deo : unu viagiu in sa vida chi est creschende!|data=2019|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-98035-71-7|SBN=IT\ICCU\CAG\2118151}} * {{Tzita libru|nùmene=Gianni|sambenadu=Rodari|illustradore=Agnese Leone|tìtulu=Paristòrias in telèfonu|data=2021|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=979-85-0793-845-2|wkautore=Gianni Rodari}} * {{Tzita libru|nùmene=Carlo|sambenadu=Collodi|wkautore=Carlo Collodi|tradutore=Diegu Corràine|illustradore=Beppe Porcheddu|tìtulu=Sas aventuras de Pinocchio|annu=2022|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-98035-58-8}} ==== Àteros libros ==== * {{Tzita libru|autore=ONU|wkautore=ONU|illustradore=[[Pinuccio Sciola]]|tìtulu=Decraratzione Universale de sos Deretos de s'Òmine|annu=1988|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-8513-817-9}} * {{Tzita libru|nùmene=Marlee|sambenadu=Alex|illustradore=Ruth Imhoff|tìtulu=Maria: comente una fèmina, cun sa gràtzia de Deus, at dadu a su mundu su prus mannu de totu sos donos|collana=feminas de sa Bibia|data=1990|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-15-5|SBN=IT\ICCU\CAG\0025249}} * {{Tzita libru|nùmene=Christophe|sambenadu=Gallaz|illustradore=Roberto Innocenti|tìtulu=Su contu de Rosa Bianca|collana=Isteddos|data=2000|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-85138-71-1|SBN=IT\ICCU\CAG\0073388}} * {{Tzita libru|nùmene=Gabriel|sambenadu=García Márquez|tìtulu=Nemos iscriet a su coronellu|collana=SenaLàcanas|data=2011|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|limba=sc|ISBN=978-88-85138-74-2|SBN=IT\ICCU\CAG\1956051}} * {{Tzita libru|nùmene=Amos|sambenadu=Oz|tìtulu=In mesu de amigos|data=2018|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-98035-47-2|SBN=IT\ICCU\CAG\2081820}} * {{Tzita libru|autore=Antoni Valero Cabré|tìtulu=Ghia de cunversatzione mèdica: sardu-italianu-catalanu-inglesu|annu=2017|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|limba=sc,it,ca,en|OCLC=1286236835|ISBN=9788898035342|SBN=IT\ICCU\CAG\2101266}} * {{Tzita libru|nùmene=Karl|sambenadu=Marx|tìtulu=Traballu salariadu e capitale|collana=SenaLàcanas|annuoriginale=1992|annu=2018|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-98035-54-0|SBN=IT\ICCU\CAG\2087984}} * {{Tzita libru|nùmene=Richard|sambenadu=Michelson|illustradore=Karla Gudeon|tìtulu=Sa limba de sos ànghelos: su contu de comente est torrada a bia sa Limba Ebràica|data=2018|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-98035-33-5|SBN=IT\ICCU\CAG\2082487}} * {{Tzita libru|nùmene=Sarvadore|sambenadu=Satta|wkautore=Sarvadore Satta|tìtulu=Sa die de su giudìtziu|annu=2021|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-8898035847}} * {{Tzita libru|nùmene=Malka|sambenadu=Drucker|tìtulu=Eliezer Ben Yehuda: Su babbu de s'Ebràicu modernu|annu=2022|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-8611-150-8}} === Libros curados === * {{Tzita libru|autore=Dacia Maraini|autore2=Josep Vallverdù|autore3=Zuliu Angioni|autore4=Antoni Arca|autore5=Alexandros Papadiamantis|autore6=Francisco X. Alarcòn|curadore=Diegu Corràine|tìtulu=Andelas: bidas, paristorias, contos, poesias|annu=1994|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-8513-839-1|SBN=IT\ICCU\CAG\0017835|wkautore3=Giulio Angioni|wkautore4=Antoni Arca}} * {{Tzita libru|tìtulu=Lìteras a sos Tres Res 2016|annu=2016|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=978-88-98035-17-5|SBN=IT\ICCU\USS\0015999}} * {{Tzita libru|nùmene=Francois|sambenadu=Fontan|tìtulu=Etnismo: verso un nazionalismo umanista|collana=Osservatorio|data=2018|limba=it|ISBN=978-88-86111-28-7|SBN=IT\ICCU\CAG\2088063}} * {{Tzita libru|tìtulu=Pro sa limba sarda de cras: Istùdios de linguìstica sarda 1992-2016|annu=2021|editore=Papiros|tzitade=Nùgoro|ISBN=979-87-4996-567-4|curadore=Moritz Burgmann e Diegu Corràine|wkautore=Heinz Jürgen Wolf|nùmene=Heinz Jürgen|sambenadu=Wolf}} * {{Tzita libru|nùmene=Heinz Jürgen|sambenadu=Wolf|curadore=Moritz Burgmann e Diego Corraine|àteros=annotos, cummentu, bibliografia e ìnditze de Moritz Burgmann|tìtulu=Grammatica Storica del Sardo Barbaricino: Fonni, Gavoi, Lodine, Mamoiada, Oliena, Ollolai, Olzai, Orgosolo, Ovodda|atzessu=2024-03-17|annu=2024|editore=[[Papiros|Insula]]|tzitade=Nùgoro|limba=it|ISBN=978-88-8611-164-5}} == Artìculos ligados == * [[Sotziedade pro sa Limba Sarda]] * [[Papiros]] == Riferimentos == <references /> == Ligàmenes esternos == * {{Tzita web|url=http://www.editoriasarda.it/autore.asp?id=1271&ver=sa|tìtulu=Ischeda in subra de Diegu Corràine|situ=[[SBS - Servìtzios Bibliogràficos Sardos]]|atzessu=2020-09-30}}<br />{{Controllu de autoridade}} [[Categoria:Biografias|Corraine, Diego]] [[Categoria:Sardos|Corraine, Diego]] [[Categoria:Linguìstica|Corraine, Diego]] 3zvcswjpk2yjxqjf58ul4vva7zk59gu Francesco Alziator 0 2053 186771 180819 2025-07-01T10:53:34Z SamSard 25038 186771 wikitext text/x-wiki {{variant|LOG}} [[File:Francesco Alziator.jpg|thumb|Francesco Alziator]] '''Francesco Alziator''' ([[Casteddu]], [[1909]] - [[1977]]) est istadu unu iscritore, giornalista e istudiosu [[sardos|sardu]] de traditziones populares. ==Biografia== Laureadu in lìteras in su [[1932]] e in iscièntzias polìticas duos annos a pustis, zai in su [[1928]] [[L'Unione Sarda]] publicat su primu artìculu, ''Prefiche e canti funebri''; in su matessi annu comintzat a collaborare cun sa rivista [[Mediterranea]]. In su [[1929]] tres poesias suas sun publicadas in [[L'Unione sarda|Il lunedì dell'Unione]]. Semper in sos annos de s'universidade si fit distintu collaborende cun R. Ciasca a sa Bibliografia della Sardegna. Fascista cumbintu, at fatu parte de s'organizatzione culturale de su ''G.U.F.'' (Gioventù Universitaria Fascista); at leadu parte finas a sos prelitoriales e a sos litoriales de sa cultura. At cumbàtidu in sa segunda gherra mundiale e, essende sordadu, at collaboradu cun paritzas testadas: [[L'Unione Sarda]], [[Il giornale d'Italia]], [[Marzocco]], [[Tempo di Roma]], Mediterranea e Sud-Est. Sa morte de su babu, in su [[1943]], suta de sos bombardamentos americanos li faghet cambiare ideas polìticas. Una olta cungedadu, in su [[1945]], aiat cumintzadu sa carriera de professore de lìteras in sos istitutos superiores de Casteddu; aiat traballadu in s'Istitutu magistrale Eleonora d'Arborea e in s'Istitutu tècnicu agràriu Duca degli Abruzzi. In s'universidade de sa capitale isulana est diventadu assistente de Lìteras italianas. Su cuotidianu [[L'Unione Sarda]] non bi l'at chèrfidu pius comente collaboradore pro su passadu sou de fascista. Tando at collaboradu cun L'Arcobaleno e Il convegno. In su [[1954]] publicat ''Storia della letteratura di Sardegna''. A pustis publicat unas cantas òperas subra de sas traditziones populares isulanas: ''Storiografia delle tradizioni popolari di Sardegna'' e ''Il folklore sardo'', publicadas ambas in su [[1957]]. torrat a collaborare cun L'Unione Sarda finas a su [[1963]], comente espertu de demologia. Su 14 de trìulas de su [[1961]] est nominadu membru de s'''Acadèmia de Buenas Letras'' de [[Barcellona]]. In su [[1969]] at otentu s'incàrrigu in s'[[Universidade de Tàtari]] comente lìberu dotzente de Traditziones populares. ==Òperas== * Alziator F., ''L'Elefante sulla torre. Itinerario cagliaritano'', 1979-1982 * Alziator F., ''Attraverso i sentieri della memoria'', 1979 * Alziator F., ''I giorni della laguna'', 1977 * Alziator F., ''Verso la storia dell'abbigliamento popolare in Sardegna'', 1964 * Alziator F., ''La città del sole'', 1963 * Alziator F., ''Picaro e folklore e altri saggi di storia delle tradizioni popolari'', 1959 * Alziator F., ''Il Folclore Sardo'', Cagliari, 1957. * Alziator F., ''Storiografia della tradizioni popolari di Sardegna'', 1957 * Alziator F., ''Storia della letteratura di Sardegna'', 1954 == Agganzos dae fora == *[http://www.sardegnadigitallibrary.it/index.php?xsl=626&s=17&v=9&c=4462&id=37675 Sa oghe de F. Alziator in Sardegna Digital Library] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111006011705/http://www.sardegnadigitallibrary.it/index.php?xsl=626&s=17&v=9&c=4462&id=37675 |date=2011-10-06 }} {{Controllu de autoridade}} [[Category:Biografias|Alziator,Francesco]][[Category:Sardos|Alziator,Francesco]] [[Category:Italianos|Alziator,Francesco]] [[Category:Literadura sarda|Alziator,Francesco]][[Category:Giornalistas italianos|Alziator,Francesco]] [[Categoria:Universidade de Tàtari|Alziator]] oo7odclnh3q5bv6cr5onwurgenxnbsk 186773 186771 2025-07-01T10:55:04Z SamSard 25038 Correzione della nazionalità. 186773 wikitext text/x-wiki {{variant|LOG}} [[File:Francesco Alziator.jpg|thumb|Francesco Alziator]] '''Francesco Alziator''' ([[Casteddu]], [[1909]] - [[1977]]) est istadu unu iscritore, giornalista e istudiosu [[sardos|sardu]] de traditziones populares. ==Biografia== Laureadu in lìteras in su [[1932]] e in iscièntzias polìticas duos annos a pustis, zai in su [[1928]] [[L'Unione Sarda]] publicat su primu artìculu, ''Prefiche e canti funebri''; in su matessi annu comintzat a collaborare cun sa rivista [[Mediterranea]]. In su [[1929]] tres poesias suas sun publicadas in [[L'Unione sarda|Il lunedì dell'Unione]]. Semper in sos annos de s'universidade si fit distintu collaborende cun R. Ciasca a sa Bibliografia della Sardegna. Fascista cumbintu, at fatu parte de s'organizatzione culturale de su ''G.U.F.'' (Gioventù Universitaria Fascista); at leadu parte finas a sos prelitoriales e a sos litoriales de sa cultura. At cumbàtidu in sa segunda gherra mundiale e, essende sordadu, at collaboradu cun paritzas testadas: [[L'Unione Sarda]], [[Il giornale d'Italia]], [[Marzocco]], [[Tempo di Roma]], Mediterranea e Sud-Est. Sa morte de su babu, in su [[1943]], suta de sos bombardamentos americanos li faghet cambiare ideas polìticas. Una olta cungedadu, in su [[1945]], aiat cumintzadu sa carriera de professore de lìteras in sos istitutos superiores de Casteddu; aiat traballadu in s'Istitutu magistrale Eleonora d'Arborea e in s'Istitutu tècnicu agràriu Duca degli Abruzzi. In s'universidade de sa capitale isulana est diventadu assistente de Lìteras italianas. Su cuotidianu [[L'Unione Sarda]] non bi l'at chèrfidu pius comente collaboradore pro su passadu sou de fascista. Tando at collaboradu cun L'Arcobaleno e Il convegno. In su [[1954]] publicat ''Storia della letteratura di Sardegna''. A pustis publicat unas cantas òperas subra de sas traditziones populares isulanas: ''Storiografia delle tradizioni popolari di Sardegna'' e ''Il folklore sardo'', publicadas ambas in su [[1957]]. torrat a collaborare cun L'Unione Sarda finas a su [[1963]], comente espertu de demologia. Su 14 de trìulas de su [[1961]] est nominadu membru de s'''Acadèmia de Buenas Letras'' de [[Barcellona]]. In su [[1969]] at otentu s'incàrrigu in s'[[Universidade de Tàtari]] comente lìberu dotzente de Traditziones populares. ==Òperas== * Alziator F., ''L'Elefante sulla torre. Itinerario cagliaritano'', 1979-1982 * Alziator F., ''Attraverso i sentieri della memoria'', 1979 * Alziator F., ''I giorni della laguna'', 1977 * Alziator F., ''Verso la storia dell'abbigliamento popolare in Sardegna'', 1964 * Alziator F., ''La città del sole'', 1963 * Alziator F., ''Picaro e folklore e altri saggi di storia delle tradizioni popolari'', 1959 * Alziator F., ''Il Folclore Sardo'', Cagliari, 1957. * Alziator F., ''Storiografia della tradizioni popolari di Sardegna'', 1957 * Alziator F., ''Storia della letteratura di Sardegna'', 1954 == Agganzos dae fora == *[http://www.sardegnadigitallibrary.it/index.php?xsl=626&s=17&v=9&c=4462&id=37675 Sa oghe de F. Alziator in Sardegna Digital Library] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111006011705/http://www.sardegnadigitallibrary.it/index.php?xsl=626&s=17&v=9&c=4462&id=37675 |date=2011-10-06 }} {{Controllu de autoridade}} [[Category:Biografias|Alziator,Francesco]][[Category:Sardos|Alziator,Francesco]] [[Category:Literadura sarda|Alziator,Francesco]][[Category:Giornalistas italianos|Alziator,Francesco]] [[Categoria:Universidade de Tàtari|Alziator]] emrnipuiyj9uxc6ijezbqsdxpgr33zz Vittorio Angius 0 2068 186769 122861 2025-07-01T10:52:21Z SamSard 25038 186769 wikitext text/x-wiki {{variant|LOG}} '''Vittorio Angius''' ([[Casteddu]], [[1797]] o [[1798]] - [[Torinu]], [[1862]]) fiat unu istòricu e geògrafu [[sardos|sardu]]. == Biografia == Cando fiat re [[Carlo Alberto]], [[Goffredo Casalis]] l'at cramadu a collaborare a su ''Dizionario geografico, storico, statistico, commerciale degli Stati de S. M. il Re di Sardegna'' pro sa parte chi pertocaiat sa [[Sardigna]]. Pro custu, dae su [[1832]] e su [[1848]] girat totu s'ìsula pro si documentare; su materiale collidu fiat istadu gasi meda chi nch'aiat ocupadu prus de tres partes una de totu s'òpera de Casalis. A pustis at collaboradu a su giornale tataresu ''Il Promotore'', e a sa rivista casteddàrgia ''La Meteora''. At iscritu sa parte sarda e italiana s'Innu natzionale sardu (''Hymnu sardu nationale'') «Cunservet Deus su Re», musicadu dae su Maistru [[Giovanni Gonella]], eseguidu pro sa prima bia in su teatru Tzìvicu de Casteddu su [[20 freàrgiu]] de su [[1844]]. Est istadu finas diretore de su giornale ''Dagherrotipo''. A pustis est coladu a sa diretzione de su ''Liceo'', giornale chi aiat sustituidu su de in antis ma chi est faddidu belle deretu. Sos cuntributos suos, mancari pòveros de crìtica e caràtere iscientìficu beru, sunt pretziosos pro sa cantidade de datos subra de sas costumàntzias e sas traditziones, de sa limba, de su deretu, de s'archeologia e de s'istòria, de sa geografia e de s'economia de sa [[Sardigna]], comente s'àtera òpera importante sua: ''Sulle famiglie nobili della Monarchia di Savoia: narrazioni fregiate dei rispettivi stemmi incisi da Giovanni Monneret ed accompagnate dalle vedute dei castelli feudali disegnati dal vero da Enrico Gonin'' publicada in [[Torinu]] in su 1841-57. In su [[1848]] est eletu deputadu in su collègiu de Lanusè. [[Categoria:Biografias|Angius, Vittorio]] [[Categoria:Sardos|Angius, Vittorio]][[Categoria:Rennu de Sardigna|Angius, Vittorio]][[Categoria:Giornalistas|Angius, Vittorio]] i67nc8y3eos6tit5gzxrr28hi24lsq8 Sergio Atzeni 0 2071 186762 183211 2025-07-01T10:46:32Z SamSard 25038 186762 wikitext text/x-wiki {{variant|LOG}} '''Sergio Atzeni''' ([[Cabuderra]], [[1952]] - [[Ìsula de Santu Pedru]], [[1995]]) est istadu iscritore e giornalista [[sardos|sardu]]. ==Biografia== A 14 annos iscriet su primu artìculu, e pro tempus meda at a collaborare a sa pàgina [[Sardigna|sarda]] de [[l'Unità]] e cun sos giornales isulanos (at a iscrìere retzensiones e contos in [[La Nuova Sardegna]] dae su 1975 a su 1984). Cun su contu ''Gli amori, le avventure e la morte di un elefante bianco'' at bintu in su Mystfest de su 1981 (s'annu imbeniente at a essire in sos Gialli Mondadori). Cando Sellerio li publicat, in su 1986, ''Apologo del giudice bandito'', dassat su traballu in s'[[Enel]] e comintzat una vida de iscritore de professione, moende a logos diferentes de s'Europa, faghende traballos medas, ma mescamente su tradutore e su consulente pro sas domos de imprenta italianas prus de importu. In su 1997, dae su segundu romanzu suo, Il figlio di Bakunin (1991), Gianfranco Cabiddu nde bogat una pelìcula. ''Il quinto passo è l'addio'' est su de tres, editadu dae Mondadori. Su 6 de cabudanni de su 1995, iscumparet in mare a probe de s'ìsula de Santu Pedru. Pagas dies a pustis de sa morte essit su de bator romanzos suos, ''[[Passavamo sulla terra leggeri]]''. Àteras òperas medas, sunt publicadas pòstumas ===Unas cantas òperas:=== *''Araj Dimoniu'' (1984) *''L'Apologo del giudice bandito'', Sellerio, Palermo 1986 *''Il figlio di Bakunin'', Sellerio, Palermo 1991 *''Il quinto passo è l'addio'', Mondadori, Milano 1995; Il Maestrale, Nùgoro 1996 *''Passavamo sulla terra leggeri'', Mondadori, Milano 1996; Il Maestrale, Nùgoro 1997 *''Bellas Mariposas'', Sellerio, Palermo 1996 *''Due colori esistono al mondo, il verde è il secondo'' (raccolta di versi), Il Maestrale, Nùgoro 1997 *''Raccontar fole'' (spigolature di fraintendimenti e fantasie trovate nei resoconti relativi alla Sardegna di viaggiatori ottocenteschi), Sellerio, Palermo 1999 *''Si...Otto'' (libello sul '68 cagliaritano scoppiato negli anni 80) *''Racconti con colonna sonora'' (edizione critica a cura di Giancarlo Porcu), Il Maestrale, Nùgoro 2002; nuova edizione riveduta e aggiornata: Il Maestrale, Nùoro 2008 [http://www.edizionimaestrale.com/books/book.php?id=257] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220823121132/https://edizionimaestrale.it/ |date=2022-08-23 }} *''Gli anni della grande peste'', Sellerio, Palermo 2003 *''I sogni della città bianca'' (a cura di Giuseppe Grecu), Il Maestrale, Nuoro 2005 [http://www.edizionimaestrale.com/books/book.php?id=193] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070108123751/http://www.edizionimaestrale.com/books/book.php?id=193 |date=2007-01-08 }} *''Scritti giornalistici'' (raccolta della produzione giornalistica, a cura di Gigliola Sulis), Il Maestrale, Nuoro 2005 [http://www.edizionimaestrale.com/books/book.php?id=192] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070113024954/http://www.edizionimaestrale.com/books/book.php?id=192 |date=2007-01-13 }} *''Versus'' (tutta l'opera poetica), edizione critica di Giancarlo Porcu, Il Maestrale, Nùgoro 2008 [http://www.edizionimaestrale.com/books/book.php?id=256] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220823121132/https://edizionimaestrale.it/ |date=2022-08-23 }} ===Òperas teatrales:=== * ''Quel maggio 1906. Ballata per una rivolta cagliaritana'', Edes, Casteddu 1977 ===Fontes Bibliogràficas:=== *http://isolateatro.it/autori/Sergio_Atzeni/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050120064651/http://www.isolateatro.it/autori/Sergio_Atzeni/ |date=2005-01-20 }} *http://centri.univr.it/iperstoria/letterature7.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050417045555/http://centri.univr.it/iperstoria/letterature7.htm |date=2005-04-17 }} {{Controllu de autoridade}} [[category:biografias|Atzeni, Sergio]] [[Category:Sardos|Atzeni, Sergio]][[category:italianos|Atzeni, Sergio]] [[Category:Literadura sarda|Atzeni, Sergio]] [[category:iscrittores italianos|Atzeni, Sergio]][[category:giornalistas italianos|Atzeni, Sergio]] 5rwvritdm77uew6cxn8bx7e83k3dcgz 186763 186762 2025-07-01T10:46:58Z SamSard 25038 186763 wikitext text/x-wiki {{variant|LOG}} '''Sergio Atzeni''' ([[Cabuderra]], [[1952]] - [[Ìsula de Santu Pedru]], [[1995]]) est istadu iscritore e giornalista [[sardos|sardu]]. ==Biografia== A 14 annos iscriet su primu artìculu, e pro tempus meda at a collaborare a sa pàgina [[Sardigna|sarda]] de [[l'Unità]] e cun sos giornales isulanos (at a iscrìere retzensiones e contos in [[La Nuova Sardegna]] dae su 1975 a su 1984). Cun su contu ''Gli amori, le avventure e la morte di un elefante bianco'' at bintu in su Mystfest de su 1981 (s'annu imbeniente at a essire in sos Gialli Mondadori). Cando Sellerio li publicat, in su 1986, ''Apologo del giudice bandito'', dassat su traballu in s'[[Enel]] e comintzat una vida de iscritore de professione, moende a logos diferentes de s'Europa, faghende traballos medas, ma mescamente su tradutore e su consulente pro sas domos de imprenta italianas prus de importu. In su 1997, dae su segundu romanzu suo, Il figlio di Bakunin (1991), Gianfranco Cabiddu nde bogat una pelìcula. ''Il quinto passo è l'addio'' est su de tres, editadu dae Mondadori. Su 6 de cabudanni de su 1995, iscumparet in mare a probe de s'ìsula de Santu Pedru. Pagas dies a pustis de sa morte essit su de bator romanzos suos, ''[[Passavamo sulla terra leggeri]]''. Àteras òperas medas, sunt publicadas pòstumas ===Unas cantas òperas:=== *''Araj Dimoniu'' (1984) *''L'Apologo del giudice bandito'', Sellerio, Palermo 1986 *''Il figlio di Bakunin'', Sellerio, Palermo 1991 *''Il quinto passo è l'addio'', Mondadori, Milano 1995; Il Maestrale, Nùgoro 1996 *''Passavamo sulla terra leggeri'', Mondadori, Milano 1996; Il Maestrale, Nùgoro 1997 *''Bellas Mariposas'', Sellerio, Palermo 1996 *''Due colori esistono al mondo, il verde è il secondo'' (raccolta di versi), Il Maestrale, Nùgoro 1997 *''Raccontar fole'' (spigolature di fraintendimenti e fantasie trovate nei resoconti relativi alla Sardegna di viaggiatori ottocenteschi), Sellerio, Palermo 1999 *''Si...Otto'' (libello sul '68 cagliaritano scoppiato negli anni 80) *''Racconti con colonna sonora'' (edizione critica a cura di Giancarlo Porcu), Il Maestrale, Nùgoro 2002; nuova edizione riveduta e aggiornata: Il Maestrale, Nùoro 2008 [http://www.edizionimaestrale.com/books/book.php?id=257] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220823121132/https://edizionimaestrale.it/ |date=2022-08-23 }} *''Gli anni della grande peste'', Sellerio, Palermo 2003 *''I sogni della città bianca'' (a cura di Giuseppe Grecu), Il Maestrale, Nuoro 2005 [http://www.edizionimaestrale.com/books/book.php?id=193] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070108123751/http://www.edizionimaestrale.com/books/book.php?id=193 |date=2007-01-08 }} *''Scritti giornalistici'' (raccolta della produzione giornalistica, a cura di Gigliola Sulis), Il Maestrale, Nuoro 2005 [http://www.edizionimaestrale.com/books/book.php?id=192] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070113024954/http://www.edizionimaestrale.com/books/book.php?id=192 |date=2007-01-13 }} *''Versus'' (tutta l'opera poetica), edizione critica di Giancarlo Porcu, Il Maestrale, Nùgoro 2008 [http://www.edizionimaestrale.com/books/book.php?id=256] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220823121132/https://edizionimaestrale.it/ |date=2022-08-23 }} ===Òperas teatrales:=== * ''Quel maggio 1906. Ballata per una rivolta cagliaritana'', Edes, Casteddu 1977 ===Fontes Bibliogràficas:=== *http://isolateatro.it/autori/Sergio_Atzeni/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050120064651/http://www.isolateatro.it/autori/Sergio_Atzeni/ |date=2005-01-20 }} *http://centri.univr.it/iperstoria/letterature7.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050417045555/http://centri.univr.it/iperstoria/letterature7.htm |date=2005-04-17 }} {{Controllu de autoridade}} [[category:biografias|Atzeni, Sergio]] [[Category:Sardos|Atzeni, Sergio]] [[Category:Literadura sarda|Atzeni, Sergio]] [[category:iscrittores italianos|Atzeni, Sergio]][[category:giornalistas italianos|Atzeni, Sergio]] c7uj71p5ekg1con10003if74zcy7qpc Pedru Casu 0 2098 186749 157128 2025-06-30T12:33:21Z SamSard 25038 186749 wikitext text/x-wiki {{variant|LOG}} '''Pedru Casu''' ([[Bilchidda]] 1878-1954) fit unu iscritore [[sardos|sardu]]. Est istadu unu de sos iscritores importantes de sa literatura sarda de sa prima medade de su Noighentos. Ziai dae pitzinnu s'est interessadu a cosas medas. Est istadu preìderu de sa bidda sua (Berchidda), pro prus de baranta annos, famadu in totu sa Sardinna pro sas prèigas suas in limba logudoresa. Est istadu maistru de italianu in sos seminàrios de Otieri e Tàtari. At collaboradu cun medas cuotidianos e rivistas, siat de Sardigna siat de su continente. At bortadu in sardu sa Divina Commedia in su 1929 e, semper in sardu, at iscritu poesias medas e bortadu in limba autores medas, non petzi natzionales. Pro totu sa bida at isetadu sa fine de sa cumpilatzione de su ''Vocabolàriu sardu-logudoresu/italianu'', publicadu dae pagu. At iscritu meda finas in [[italianu]]: in deghe annos at deghe romanzos e chimbe libros de contos. Su tema prus importante chi cumparit de prus est s'augùriu a sa Sardigna pro unu cras prenu de lughe. {{Controllu de autoridade}} [[Categoria:Biografias|Casu, Pedru]] [[Category:Sardos|Casu, Pietro]] [[Category:Poetes sardos|Casu, Pedru]] [[Categoria:Iscrittores in sardu|Casu, Pedru]] 0o4smqv6q8n6pcw46nk2xuvrozh2oz6 Gianfranco Pintore 0 2102 186731 186210 2025-06-30T12:22:55Z SamSard 25038 186731 wikitext text/x-wiki {{variant|LOG}} '''Zuanne Frantziscu Pintore''' ([[Irgoli]], 31 de agustu de su 1939 - [[Orosei]], 24 de capidanne de su 2012) est istadu unu iscritore e zornalista [[sardu]]. Zornalista professionista, at traballadu pro [[Il Mondo Nuovo]], Giorni-Vie Nuove, Abc, L'Unità in [[Firenze]], [[Roma]] e [[Varsavia]]. Torradu a Sardinna, at fattu su currispondente pro [[L'Espresso]], [[Tempo Illustrato]] e àteros periòdicos. At fundadu Sa Sardigna e Liberatzione, diretu Ràdiu Supramonte e Il Solco e, at traballadu in Telesardegna, faghende su Telediàriu. Editorialista de L'Unione Sarda e de Sardigna.com . Dae su 2002 a su 2004 est istadu su consulente de su presidente de su [[Parlamentu sardu]]. At iscritu libros medas, siat in [[Limba italiana|italianu]] siat in [[Limba sarda|sardu]], e cun sos romanzos suos ''Su Zogu'' e ''Sa losa de Osana'' at bintu su [[Prèmiu Casteddu de sa Fae]] in su 1989 e sa setzione pro sas òperas in limba sarda de su Prèmiu Gràtzia Deledda de su 2010.<ref>{{Tzita noas|nùmene=Diegu|sambenadu=Corràine|wkautore=Diegu Sarvadore Corràine|url=https://issuu.com/ejasrd/docs/eja_riv_1_2011_r|tìtulu=S'identidade de sa literadura sarda - Intervista a Giuanne Frantziscu Pintore|publicatzione=Noas EJA|editore=[[Papiros]]|data=2011|atzessu=2021-12-14|nùmeru=1|dataarchìviu=2021-12-14|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20211214100600/https://issuu.com/ejasrd/docs/eja_riv_1_2011_r|urlmortu=eja}}</ref> Est ispiradu in su 2012 pustis de una longa maladia, teniat tando 73 annos. ==Libros== *''Sardegna regione o colonia'', Mazzotta, Milano, 1974; *''Sardigna ruja'', Edizioni della Nave, Milano, 1981; *''Manzela'', Castello, Cagliari, 1985; *''Sardegna sconosciuta'', Rizzoli, Milano, 1986 e 2002; *''Su Zogu'', Papiros, Nùgoro, 1988; *''La sovrana e la cameriera'', Insula, Nuoro, 1996; *''La caccia'', Zonza editori, Cagliari, 2000; *''Nurai'', Papiros, Nùgoro, 2002; *''Morte de unu presidente'', Condaghes, Cagliari, 2007; *''Sa losa de Osana'', Condaghes, Cagliari, 2009 tradotto in italiano col titolo ''La stele di Osana'', Condaghes, Cagliari, 2009 == Riferimentos == <references /> ==Agganzos de fora== *[http://gianfrancopintore.blogspot.it/ Su situ de Zuanne Frantziscu Pintore] *{{Tzita web|url=https://openlibrary.org/authors/OL432963A/Gianfranco_Pintore|tìtulu=Libros de Gianfranco Pintore|situ=Open Library|atzessu=2022-10-29}} *{{Tzita web|url=https://vitobiolchini.wordpress.com/2012/09/25/addio-a-gianfranco-pintore-maestro-di-giornalismo-di-scrittura-e-di-impegno-culturale-da-oggi-la-sardegna-e-piu-povera/|tìtulu=Addio a Gianfranco Pintore, maestro di giornalismo, di scrittura e di impegno culturale e politico. Da oggi la Sardegna è più povera|sambenadu=Biolchini|nùmene=Vito|situ=vitobiolchini|data=2012-09-24|limba=it-IT|atzessu=2020-03-02}} *{{Tzita web|url=https://vitobiolchini.wordpress.com/2012/10/01/gianfranco-pintore-la-lingua-sarda-e-le-altre-battaglie-dimenticate-degli-indipendentisti-degli-anni-70-un-ricordo-di-giuseppe-corongiu/|tìtulu=“Gianfranco Pintore, la lingua sarda e le altre battaglie dimenticate degli indipendentisti degli anni ‘70”. Un ricordo di Giuseppe Corongiu|sambenadu=Corongiu|nùmene=Giuseppe|wkautore=Giuseppe Corongiu|situ=vitobiolchini|data=2012-10-01|limba=it-IT|atzessu=2020-03-02}} *{{Tzita web|url=http://ulsaltabaronia.myblog.it/archive/2012/09/26/sa-morte-de-zuanne-frantziscu-pintore-de-pepe-corongiu.html|tìtulu=Sa morte de Zuanne Frantziscu Pintore - Pepe Corongiu|limba=sc,it|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20201129024615/https://ulsaltabaronia.myblog.it/2012/09/26/sa-morte-de-zuanne-frantziscu-pintore-de-pepe-corongiu/}} *{{YouTube|autore=|vrdjUzICDXw|Sa Literadura Sarda - Gianfranco Pintore}} *{{YouTube|autore=Enrico Putzolu|ldxMqG6NBRA|LOGOS DE LOGU 2020 23PUNTATA|minutu=19|segundu=50|produidore=TCS - Tele Costa Smeralda}} (in s'ùrtima parte de sa puntada [[Frantziscu Casula]] chistionat de Giuanne Frantziscu Pintore) {{Controllu de autoridade}} [[Categoria:Biografias|Pintore, Gianfranco]] [[category:Sardos|Pintore]] [[Category: Istòria de Sardigna|Pintore, Gianfranco]] [[Categoria:Iscrittores in sardu]] [[Categoria:Giornalistas]] 8ax4xzfiugkkrvlpoxx4amkfyx916yy Padre Luca Cubeddu 0 2939 186744 172604 2025-06-30T12:30:19Z SamSard 25038 186744 wikitext text/x-wiki {{Variant|LOG}} '''Juanne Pedru Cubeddu''' (dae totu connotu che a Padre Luca Cubeddu) est istadu unu de sos prus mannos poetes [[sardos|sardu]] in [[limba sarda]] (calecunu lu cramat su [[Dante]] sardu). Naschidu in [[Pattada]] in su [[1748]], mortu in [[Oristanis]] in su [[1828]]. Imbiadu a [[Tathari]] dae criadura, at istudiadu chin sos Iscolopios; diventadu padre, pro carchi annu est andadu totu bene finas chi no b’apeit una morte in cheja; calecunu penseit chi fit gurpa sua e tando isse si deit a bandidare in sas campagnas de Pattada e de [[Bitti]]; si contat chi pro annos, donzi dominiga, narait missa sutta unu cherzu posca de aer fatu accudire totu sos bandidos de sa leada. Isteit su primu poete de s’arcadia sarda. In sos urtimos annos de sa vida che torreit a s’ordine torrende a preigare e a issinzare. In mesu a sas operas suas ammentamus: Isculta, Clori ermosa - Sos ingannos de su mundu - Sos piagheres mundanos - Su leone e-i su molente, Paris e s’hermosa Elena: ossiat sa distruzione de Troja - S’amante e-i sas deas de Parnasu. Elogiu de nostra Signora - Sa cantone de sardos, Sa femina onesta - Sa cantone de Paris - Amore esaltadu – [http://www.webalice.it/ilquintomoro/Poesias%20e%20cantigos/su_cuccu_e-i_sa_rundine.htm Su Cucu e-i sa rundine] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930154821/http://www.webalice.it/ilquintomoro/Poesias%20e%20cantigos/su_cuccu_e-i_sa_rundine.htm |date=2007-09-30 }}, e bai nebde. Tocat de narrer chi cando fit bandidende, ja s’ischit, bi cheret dinari, tocat de manigare e de si cuverenare dae su fritu e-i s’[[abba]]. Seguramente Padre Luca Cubeddu, in su bandidonzu, at dadu medas de sas poesias suas in cambiu de piagheres e de ajudigheddos; e bai s’agatat poetes chi poetes no sunt mai istados chi ant publicadu a lumene issoro operas chi no fint a manera de ponnere a pari e b’at per esempiu unu bitichesu chi, istranu ma ‘eru, iscriet a sa pattadesa. Pro che l’agabare cherimus narrer chi a su ‘arriu de operas a isse “atribuidas” tocat de b’agianghere totu cussas chi che l’ant obigadu. == Obras == * ''Su cuccu e sa rondine. Su leone e s’ainu. Protesta de amore. Sa femina onesta'' * ''Sa congiura iscoberta de sos troianos madamizantes: dramma sardu'' * ''Sa famosa Giuditta: Su rusignolu: ottava rima sarrada'' * ''Apollo. Sa dama incantadora: poesias sardas'' * ''Lodes de sa bellesa. Sa femmina onesta'' * ''Sos piagheres mundanos: cantigu in limba sarda logudoresa'' * ''Sa potenzia de Deus, o siat Veridade e grandesa de sa religione cristiana: cantigu cumpostu in limba sarda logudoresa'' * ''Sa rosa. Sas tres rosas. S’amante e sas deas de su parnasu'' * ''a nobilissima dama incantadora. Esagerazione amorosa. Apollo cun sas musas d’Elicona'' == Ligàmenes esternos == * {{YouTube|autore=Enrico Putzolu|ZXXbgfFtIRw|LOGOS DE LOGU 2020 19PUNTATA|minutu=20|segundu=06|produidore=TCS - Tele Costa Smeralda}} (in s'ùrtima parte de sa puntada [[Frantziscu Casula]] chistionat de Padre Luca Cubeddu) {{Controllu de autoridade}} [[Categoria:Biografias|Cubeddu, Padre Luca]] [[Category:Sardos|Cubeddu, Padre Luca]] [[Category:Poetes sardos|Cubeddu, Padre Luca]] [[Categoria:Iscrittores in sardu|Cubeddu, Padre Luca]] j650eha7hsnwfqcmtr433lfl48c2m47 Francesco Cocco Ortu 0 4246 186760 168944 2025-07-01T10:39:43Z SamSard 25038 186760 wikitext text/x-wiki {{stub}} [[File:Francesco cocco ortu.jpg|thumb|Francesco Cocco-Ortu]] '''Francesco Cocco Ortu''' ([[Benetutti]] 19 de [[Ladamine]] 1842 - [[Roma]] 4 de Martzu 1929) est istadu unu politicu [[sardos|sardu]]. Est istadu sindigu de Casteddu e prus vortas Ministru in sos gubernos de su [[Rennu de Itàlia]] de Starabba, Giolitti e Zanardelli. Liberale de manca (sa montovada "[[Manca Istorica]]") est istadu unu de sos pagos liberales chi si sunt distintos pro savios prinzipios antifassistas in sos primos annos mussolinianos. Est mortu in [[Roma]] su battor de Martzu de su [[1929]]. [[Categoria:Biografias|Cocco-Ortu, Francesco]] [[category:Sardos|Cocco-Ortu, Francesco]][[Categoria:Polìtigos|Cocco-Ortu, Francesco]] iay5lbnhap7id8s4j4z9xi81ju2frqc Antoni Cuccu 0 4410 186741 180414 2025-06-30T12:29:04Z SamSard 25038 186741 wikitext text/x-wiki {{Variant|LOG}}'''Tziu Antoni Cuccu''' ([[Santu 'Idu]] 1921-2003) fit un'editore sardu e unu endidore de liberos. Tziu Antoni fit unu appassionadu de poesia sarda, pro cussu, bidu chi niunu lu faghiat, haiat dezisu de faghet s'editore po pode' pubbricare sas poesias sardas, chi, comente hat iscritu issu e totu, l'haian ajuadu a cumprende' sa vida. Isse pubbricaiat sos libereddos cun sas [[garas poeticas]] antigas e issu los bendiat. B'hat de pensare chi, pro la pode' pubblicare, tziu Antoni sas poesias l'has aiat puru regoltas e iscritas. Su chi pubbricaiat tziu Antoni lu endiat diretamente girende per i-sas biddas de s'isola intrea, cun d'una valigia e unu lentolu chi poniat in terra pro poggiare sos libereddos. In custa manera issu hat contribuidu a faghe' connoschere sa poesia sarda de sos poetes chi cantaian a bolu. Cun custos libereddos pretziosos nos hat tramandadu garas e otavas chi divertsiamente haimis appidu perdidu pro sempre. S'atividade de tziu Antoni est bistad leada in eredidade dae [[Cheikh Tidiane Diagne]], chi est bennidu dae su [[Senegal]] edd'est contribuende a faghet connoschere custu patrimoniu culturale. S'istoria de kustos duos Homines Mannos, est contada in'd'unu bellu Documentariu de sos Registas Nugoresos Antoni Sanna e Umberto Siotto : "LA VALIGIA DI TIDIANE CUCCU" ArKaosfilm2009 == Bibliografia == * S.Tola, ''La Poesia dei poveri. La letteratura in lingua sarda'', AM&D Edizioni, Cagliari, 1997 == Agganzos dae fora == * [http://lnx.internacialingvo.org/eo/modules.php?op=modload&name=Arena_Forum&file=index&action=viewtopic&topic=2936&0 Diagne, vu’ cumprà di libri in limba]{{Ligàmene interrùmpidu}} * [http://www.regione.sardegna.it/j/v/491?s=100487&v=2&c=1489&t=1 La valigia dei sogni del più piccolo editore del mondo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304032336/http://www.regione.sardegna.it/j/v/491?s=100487&v=2&c=1489&t=1 |date=2016-03-04 }} [[Categoria:Biografias|Cuccu, Antoni]] [[Category:Sardos|Cuccu, Antoni]][[Category:Literadura sarda|Cuccu, Antoni]][[Category:Editores|Cuccu, Antoni]] rf99fksjdox4z4q8zl226cdfwjluvyt 186742 186741 2025-06-30T12:29:15Z SamSard 25038 186742 wikitext text/x-wiki {{Variant|LOG}}'''Tziu Antoni Cuccu''' ([[Santu 'Idu]] 1921-2003) fit un'editore [[sardu]] e unu endidore de liberos. Tziu Antoni fit unu appassionadu de poesia sarda, pro cussu, bidu chi niunu lu faghiat, haiat dezisu de faghet s'editore po pode' pubbricare sas poesias sardas, chi, comente hat iscritu issu e totu, l'haian ajuadu a cumprende' sa vida. Isse pubbricaiat sos libereddos cun sas [[garas poeticas]] antigas e issu los bendiat. B'hat de pensare chi, pro la pode' pubblicare, tziu Antoni sas poesias l'has aiat puru regoltas e iscritas. Su chi pubbricaiat tziu Antoni lu endiat diretamente girende per i-sas biddas de s'isola intrea, cun d'una valigia e unu lentolu chi poniat in terra pro poggiare sos libereddos. In custa manera issu hat contribuidu a faghe' connoschere sa poesia sarda de sos poetes chi cantaian a bolu. Cun custos libereddos pretziosos nos hat tramandadu garas e otavas chi divertsiamente haimis appidu perdidu pro sempre. S'atividade de tziu Antoni est bistad leada in eredidade dae [[Cheikh Tidiane Diagne]], chi est bennidu dae su [[Senegal]] edd'est contribuende a faghet connoschere custu patrimoniu culturale. S'istoria de kustos duos Homines Mannos, est contada in'd'unu bellu Documentariu de sos Registas Nugoresos Antoni Sanna e Umberto Siotto : "LA VALIGIA DI TIDIANE CUCCU" ArKaosfilm2009 == Bibliografia == * S.Tola, ''La Poesia dei poveri. La letteratura in lingua sarda'', AM&D Edizioni, Cagliari, 1997 == Agganzos dae fora == * [http://lnx.internacialingvo.org/eo/modules.php?op=modload&name=Arena_Forum&file=index&action=viewtopic&topic=2936&0 Diagne, vu’ cumprà di libri in limba]{{Ligàmene interrùmpidu}} * [http://www.regione.sardegna.it/j/v/491?s=100487&v=2&c=1489&t=1 La valigia dei sogni del più piccolo editore del mondo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304032336/http://www.regione.sardegna.it/j/v/491?s=100487&v=2&c=1489&t=1 |date=2016-03-04 }} [[Categoria:Biografias|Cuccu, Antoni]] [[Category:Sardos|Cuccu, Antoni]][[Category:Literadura sarda|Cuccu, Antoni]][[Category:Editores|Cuccu, Antoni]] ct6ow8zmqdssa7isvt1c0rwza21urht 186743 186742 2025-06-30T12:29:40Z SamSard 25038 186743 wikitext text/x-wiki {{Variant|LOG}}'''Tziu Antoni Cuccu''' ([[Santu 'Idu]] 1921-2003) fit un'editore [[sardos|sardu]] e unu endidore de liberos. Tziu Antoni fit unu appassionadu de poesia sarda, pro cussu, bidu chi niunu lu faghiat, haiat dezisu de faghet s'editore po pode' pubbricare sas poesias sardas, chi, comente hat iscritu issu e totu, l'haian ajuadu a cumprende' sa vida. Isse pubbricaiat sos libereddos cun sas [[garas poeticas]] antigas e issu los bendiat. B'hat de pensare chi, pro la pode' pubblicare, tziu Antoni sas poesias l'has aiat puru regoltas e iscritas. Su chi pubbricaiat tziu Antoni lu endiat diretamente girende per i-sas biddas de s'isola intrea, cun d'una valigia e unu lentolu chi poniat in terra pro poggiare sos libereddos. In custa manera issu hat contribuidu a faghe' connoschere sa poesia sarda de sos poetes chi cantaian a bolu. Cun custos libereddos pretziosos nos hat tramandadu garas e otavas chi divertsiamente haimis appidu perdidu pro sempre. S'atividade de tziu Antoni est bistad leada in eredidade dae [[Cheikh Tidiane Diagne]], chi est bennidu dae su [[Senegal]] edd'est contribuende a faghet connoschere custu patrimoniu culturale. S'istoria de kustos duos Homines Mannos, est contada in'd'unu bellu Documentariu de sos Registas Nugoresos Antoni Sanna e Umberto Siotto : "LA VALIGIA DI TIDIANE CUCCU" ArKaosfilm2009 == Bibliografia == * S.Tola, ''La Poesia dei poveri. La letteratura in lingua sarda'', AM&D Edizioni, Cagliari, 1997 == Agganzos dae fora == * [http://lnx.internacialingvo.org/eo/modules.php?op=modload&name=Arena_Forum&file=index&action=viewtopic&topic=2936&0 Diagne, vu’ cumprà di libri in limba]{{Ligàmene interrùmpidu}} * [http://www.regione.sardegna.it/j/v/491?s=100487&v=2&c=1489&t=1 La valigia dei sogni del più piccolo editore del mondo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304032336/http://www.regione.sardegna.it/j/v/491?s=100487&v=2&c=1489&t=1 |date=2016-03-04 }} [[Categoria:Biografias|Cuccu, Antoni]] [[Category:Sardos|Cuccu, Antoni]][[Category:Literadura sarda|Cuccu, Antoni]][[Category:Editores|Cuccu, Antoni]] c2syvx81byj0fzj778weic7ons5de8h Efisio Melis 0 4411 186724 181599 2025-06-30T12:13:11Z SamSard 25038 186724 wikitext text/x-wiki {{Variant|LOG}}'''Efisio Melis''' ([[Biddeputzi]] [[1890]] – [[Casteddu]] [[1970]]) fit unu sonadore sardu de [[launeddas]]. Fit cunsideradu dae [[Andreas Fridolin Weis Bentzon|Bentzon]] su mezus sonadore de su seculu passadu. Aiad imparadau dae su mastru [[Giuanniccu Cabras]]. Est istadu unu innovadore in su modu e sonare sas musicas traditzionale, e haiat una tecnica chi fit una meraviglia. Est istadu su primo chi fit istadu registradu in discu in sos annos '30. In su 1930 diffatis aiad realizadu sa prima registrazione accumpagnende su cantu de [[Gavino De Lunas]] e calchi annu daboi aiat incisu cun su cullega sou [[Antoni Lara]]. == Bibliografia == *Leydi, Roberto. "Efisio Melis" in ''Le tradizioni popolari in Italia; canti e musiche popolari'', Milano: Electa, 1990. == Agganzos dae fora == *[http://www.sardegnacultura.it/j/v/258?s=20389&v=2&c=2702&t=7 Sardegna Cultura Melis e Lara] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140715141145/http://www.sardegnacultura.it/j/v/258?s=20389&v=2&c=2702&t=7 |date=2014-07-15 }} [[Categoria:Biografias|Melis, Efisio]] [[Category:Sardos|Melis, Efisio]] [[category: Mùsica folk||Melis, Efisio]] [[Category:Sonadores de launeddas|Melis, Efisio]] [[Categoria:Artistas de sa Tirsu|Melis, Efisio]] fq3p4if822czx2jnm34h0r5gryhemlz Amèrica 0 4645 186758 186269 2025-07-01T04:36:59Z 2A0D:E487:48F:41AD:0:0:B3F2:D56 186758 wikitext text/x-wiki {{LSC}}{{Regioni geografica|nominiTerritoriu=Amèrica|altriStati=[[:Categoria:Istados de s'Amèrica|35]]|bividoris={{formatnum:1001559000}}<ref>{{en}} [http://www.worldatlas.com/geoquiz/thelist.htm worldatlas.com]</ref>|densidadi={{formatnum:23}}|fusus=de [[UTC-10]] a [[UTC+0]]|linkMappa=Americas in the world (red) (W3).svg|nominiBividoris=Amèricanos|noteMappa=Positzione de s'Amèrica in su mundu|superfitzie={{formatnum:42075000}}}}<br /> S''''Amèrica''' o sas '''Amèricas''', est unu continente, chi est s'unione de s'[[Amèrica de su Norte|Amèrica setentrionale]] e de s'[[Amèrica de su Sud|Amèrica meridionale]]. <br /> == Tèrmine == Pro nàrrere "Amèrica" a bortas narant "Mundu Nou" o "Continente Nou", fache a su "Mundu Betzu" o "Continente Betzu" comente narant s'Europa, logu de aunde is iscoberidores nde lompiant. Medas bortas si narat "Amèrica" pro nàrrere siat s'Amèrica setentrionale siat s'Amèrica meridionale, ma medas bortas puru si narat "Amèrica" (in totus is limbas, s'inglesu puru) pro inditare is [[Istados Unidos de Amèrica]] isceti. == Etimologia == Segundu sa teoria chi s'est ispartzinada in is sèculos, su nòmine de s'Amèrica diat bènnere de s'esploradori de [[Firenze]] [[Amerigo vespucci]]: ponende in fatu a custa teoria, unu cartògrafu tedescu, Martin Waldseemüller, aiat postu in conca s'idea de mutire su mundu nou de aici, impreende su gènere feminile (Amèrica) de su nòmine suo latinizadu (Americus Vespucius), pro inditare su continente nou in una mapa de su mundu dissinniada in su 1507, chi s'agatat in sa Cosmographiae Introductio. Esistit però peri un'àtera versione, chi ponet su scèberu de su nòmine in unu tempus in antis chi Vespucci arribbaret a su continente nou. Giovanni Caboto, si comente aiat cumprèndidu ca Cristoforo Colombo no fiat lòmpidu a s'Oriente Estremu, a pustis de essi propostu pro nudda a Ferdinando II e Isabella de Castiglia de ddi donare unu biàgiu esplorativu bie una rota prus setentrionale, s'est trasferidu in su 1496 in [[Inghilterra]], pro cumbìnchere su rei Enricu VII a sustènnere su progetu suo. Su rei, ca aiat giai pèrdidu s'ocasione de tènnere Cristoforo Colombo a servìtziu pro issu, aiat cojuadu a cuntzèdere autorizatzione a Giovanni Caboto e aiat achistadu su suo progetu de biàgiu cun literas patentes de su 5 de martzu de su 1496. In su portu de [[Bristol]] Si nche fiat ordingiada un'ispeditzione de chimbe naves, armadas cun su dinare de Caboto, ma cun su finantziamentu prus che àteru a carrigu de su ricu mercante gallesu [[Richard aimeryk]], peri chi, pro regiones ancora de cumprèndere, su [[2 de mau]] de su [[1497]] dd'est sarpàda una e bia , su Matthew, navíu de cinquanta tonnelladas cun ddunu equipaggiu de dexottu ominis: su [[24 de lampadas]] de su [[1497]] est aprodadu in s'ìsula de [[Cabudu bretoni]] e at tocadu sa [[Nova Scotia]], apubende s'ìsula de [[Terranoa (ìsula)]], e, creende de àere tocadu s'estremidade Nord Orientale de s'[[Asia]], in dd'at pigadu possessu pro nòmine de Enricu VII. Caboto, disignende sa mapa costas nordamericanas, casi seguramente pro sa primu borta aiat donadu a cussas terras su nòmine de Amèrica, in onore de su Richard Ameryk ca fiat su printzipale finantziadore de su biàgiu suo, avènnidu duos annos primu de sa ispeditzione de Amerigo Vespucci. resurtat ca s'annuàriu de Bristol de su 1497 apat registradu: ... sa die de Santu Giuanni, sa terra de Amèrica beniat iscoberta de is mercantes de Bristowe, a pitzus de una nave nomenada Mathew , comente testificadu de àteros documentos de cussu tempus pervennìddos fintzas a oe<ref name=":0">{{Tzita web|url=http://scienzamoderna.wordpress.com/la-domanda-del-giorno/|tìtulu=(IT)>> La domanda del giorno « ScienzaOggi|atzessu=2013-10-31|dataarchìviu=2012-07-24|urlarchìviu=https://archive.is/20120724141634/scienzamoderna.wordpress.com/la-domanda-del-giorno/|urlmortu=eja}}</ref>. == Istòria == === Insediamentos === Is primos abitantes sunt migrados in America de s'Asia. Sunt connotos insediamentos in [[Alaska]] e in Yukon de a su mancu 20,000 annos a como, ca faghent pensare a edades ca arribbant fintzas a 40,000 annos a como<ref>{{Tzita web|url=http://www.pc.gc.ca/eng/docs/r/pfa-fap/sec1.aspx|tìtulu=^ "Introduction". Government of Canada. Parks Canada. 2009. Archived from the original on April 24, 2011. Retrieved January 9, 2010. Canada's oldest known home is a cave in Yukon occupied not 12,000 years ago like the U.S. sites, but at least 20,000 years ago|atzessu=June 3, 2020|dataarchìviu=April 24, 2011|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20110424103401/http://www.pc.gc.ca/eng/docs/r/pfa-fap/sec1.aspx|urlmortu=eja}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://yukon.taiga.net/vuntutrda/archaeol/info.htm|tìtulu="Pleistocene Archaeology of the Old Crow Flats". Vuntut National Park of Canada. 2008. Archived from the original on October 22, 2008. Retrieved January 10, 2010. However, despite the lack of this conclusive and widespread evidence, there are suggestions of human occupation in the northern Yukon about 24,000 years ago, and hints of the presence of humans in the Old Crow Basin as far back as about 40,000 years ago.|atzessu=June 3, 2020|dataarchìviu=October 22, 2008|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20081022085345/http://yukon.taiga.net/vuntutrda/archaeol/info.htm|urlmortu=eja}}</ref><ref name=":11">{{Tzita web|url=http://www.bradshawfoundation.com/journey/|tìtulu=^ Jump up to: a b "Journey of mankind". Brad Shaw Foundation. Retrieved November 17, 2009.}}</ref>. In prus a custu is ispetzifidades de sa migratzione Paleo-Indiana in diretzione de s'Amèrica inclùdidas is rotas ca sunt istadas pigadas sunt galu ogetu de chircas iscientìficas<ref name=":12">{{Tzita web|url=https://genographic.nationalgeographic.com/genographic/atlas.html?era=e003|tìtulu=^ Jump up to: a b "Atlas of the Human Journey-The Genographic Project". National Geographic Society. 1996–2008. Archived from the original on May 1, 2011. Retrieved October 6, 2009.|atzessu=June 3, 2020|dataarchìviu=May 1, 2011|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20110501094643/https://genographic.nationalgeographic.com/genographic/atlas.html?era=e003|urlmortu=eja}}</ref>. Su poplamentu de is Amèricas est capitadu durante su tardu màssimu glaciale de 16,000 fintzas a 13,000 annos a como<ref name=":11" /><ref>{{Tzita web|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC20009|tìtulu=^ Bonatto, SL; Salzano, FM (1997). "A single and early migration for the peopling of the Americas supported by mitochondrial DNA sequence data". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. National Academy of Sciences. 94 (5): 1866–71. Bibcode:1997PNAS...94.1866B. doi:10.1073/pnas.94.5.1866. PMC 20009. PMID 9050871.}}</ref>. Sa teoria traditzionale est ca is primos migrantes si sunt mòvidos in sa terra de Beringia ponte intra de sa [[Siberia]] orintale e e s'odierna Alaska de 40,000 a 17,000 annos a como<ref>{{Tzita web|url=https://books.google.com/books?id=WAsKm-_zu5sC&lpg=PP1&dq=The%20Journey%20of%20Man&pg=PA138|tìtulu=^ Wells, Spencer; Read, Mark (2002). The Journey of Man – A Genetic Odyssey (Digitised online by Google books). Random House. pp. 138–140. ISBN 0-8129-7146-9. Retrieved November 21, 2009.}}</ref>, cando is livellos de su mare fiant meda prus bascios durante sa [[Glaciatzione]] Quarternaria<ref name=":12" /><ref>{{Tzita web|url=http://www.si.edu/Encyclopedia_SI//nmnh/origin.htm|tìtulu=^ Fitzhugh, Drs. William; Goddard, Ives; Ousley, Steve; Owsley, Doug; Stanford, Dennis. "Paleoamerican". Smithsonian Institution Anthropology Outreach Office. Archived from the original on January 5, 2009. Retrieved January 15, 2009.|atzessu=June 3, 2020|dataarchìviu=January 5, 2009|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20090105215737/http://www.si.edu/Encyclopedia_SI//nmnh/origin.htm|urlmortu=eja}}</ref>. Custos grupos paret chi apant sighidu masones de megafauna immoe estintalongo corridojos de astra ca istaiant intra de is calotas polares de "Laurentide" e de "Cordillerana"<ref>{{Tzita web|url=http://www.physorg.com/news169474130.html|tìtulu=^ "The peopling of the Americas: Genetic ancestry influences health". Scientific American. Retrieved November 17, 2009.}}</ref>. Un'àtera via ca est istada pròponida est ca, a pee o impreende barcas primitivas, issos sunt calados longu sa costa de su Patzìficufintzas in Sud Amèrica<ref>{{Tzita libru|tìtulu=^ Fladmark, K. R. (January 1979). "Alternate Migration Corridors for Early Man in North America". American Antiquity. 44 (1): 55–69. doi:10.2307/279189. JSTOR 279189.}}</ref>. Is provas de custu camminu sunt istadas coberats de s'artziamentu d e su mare de chentinas de metros ca est sighidu a s'urtima era glaciale<ref>{{Tzita web|url=http://www.realclimate.org/index.php/archives/2009/01/sea-will-rise-to-levels-of-last-ice-age/|tìtulu=^ "68 Responses to "Sea will rise 'to levels of last Ice Age'"". Center for Climate Systems Research, Columbia University. Archived from the original on October 27, 2009. Retrieved November 17, 2009.}}</ref>. Totu e duos is tragitos podent èssere istados pigados mancari is provas geneticas inditant un'ùnica populartzione fondante<ref>{{Tzita web|url=http://www.nature.com/news/2009/090108/full/news.2009.7.html|tìtulu=Ledford, Heidi (January 8, 2009). "Earliest Americans took two paths". Nature. doi:10.1038/news.2009.7.}}</ref>. Sa diversidade de microsatellite e sa distributzione de is indìgenos de s'[[Amèrica de su Sud]] inditant ca certas populatzione sunt istadas isuladas fntza s a s'arribbu de is primos colones europeos<ref>{{Tzita web|url=http://64.40.115.138/file/lu/6/52235/NTIyMzV9K3szNTc2Nzc%3D.jpg?download=1|tìtulu=^ "Summary of knowledge on the subclades of Haplogroup Q". Genebase Systems. 2009. Archived from the original on May 10, 2011. Retrieved November 22, 2009.|atzessu=June 3, 2020|dataarchìviu=May 10, 2011|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20110510204204/http://64.40.115.138/file/lu/6/52235/NTIyMzV9K3szNTc2Nzc%3D.jpg?download=1|urlmortu=eja}}</ref>. Una secunda [[Migratzione]] est acuntessida a <ref name=":13" />pustis su poplamentu initziale de s'Amèrica<ref name=":14">{{Tzita web|url=https://books.google.com/books?id=Rnc-bg2voI8C&pg=PA146|tìtulu=Meltzer, David J. (May 27, 2009). First Peoples in a New World: Colonizing Ice Age America. University of California Press. p. 146. ISBN 978-0-520-25052-9.}}</ref>; is faeddadores Na Dene si agatant pruschetotu in grupos Nord Amèricanos a diferentes tassos de genetica cun sa prus grandu agatada intra de is Athabaskans a su 42% derivada de custa secunda ondada<ref>{{Tzita web|url=Meltzer, David J. (May 27, 2009). First Peoples in a New World: Colonizing Ice Age America. University of California Press. p. 146. ISBN 978-0-520-25052-9.|tìtulu=Reich, David; et al. (August 16, 2012). "Reconstructing Native American population history". Nature. 488 (7411): 370–374. Bibcode:2012Natur.488..370R. doi:10.1038/nature11258. PMC 3615710. PMID 22801491.}}</ref>.Is linguistas e is bilogos aunt arribbados a conclusione sìmiles basadas a pitzus de sa distributzione de is grupos de limbas amerindia e su grupu sanguignu ABO<ref name=":14" /><ref>{{Tzita web|url=https://books.google.com/?id=y6Y-L4ogfhIC&pg=PA309&dq=Indigenous+languages+of+the+Americas|tìtulu=^ Lyovi, Anatole (1997). An introduction to the languages of the world. Oxford University Press. p. 309. ISBN 0-19-508115-3. Retrieved March 25, 2010.}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://semanticscholar.org/paper/db58eed9b8272e825e35faea48182a3410dd63b6|tìtulu=^ Mithun, Marianne (1990). "Studies of North American Indian Languages". Annual Review of Anthropology. 19 (1): 309–330. doi:10.1146/annurev.an.19.100190.001521.}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:G4veoXaTjUAJ:scholar.google.com/&as_sdt=0,5|tìtulu=Vajda, Edward (2010). "A Siberian link with Na-Dene languages". 5. Anthropological Papers of the University of Alaska. [dead link]}}{{Ligàmene interrùmpidu}}</ref>. A pustis is pòpulos de s'àrticu cun traditziones de utènsiles ca si sunt isvilupadas in sa penìsula de s'Alaska, in sa Baia de Bristol e de is prajas orientales de su [[Stretu de Bering]] in su 2500 a.C. (4500 annos a como) si sunt mòvidos in Nord-Amèrica<ref>{{Tzita libru|tìtulu=^ Fagan, Brian M. (2005). Ancient North America: The Archaeology of a Continent (4 ed.). New York: Thames & Hudson Inc. pp. 390, p396. ISBN 0-500-28148-3.}}</ref>. Sa traditzione de is utènsiles piticos de s'Articu, una cultura Paleo-Eschimesa s'esnt pratzida in duas, sa Pre-Dorset, e is traditziones indipendentes de sa Groenlandia<ref name=":15">{{Tzita web|url=https://books.google.com/books?id=uTim7CZnKGEC&pg=PA121|tìtulu=b T. Kue Young; Peter Bjerregaard (June 28, 2008). Health Transitions in Arctic Populations. University of Toronto Press. p. 121. ISBN 978-0-8020-9401-8.}}</ref>. Is discendentes de su grupu culturale Pre-Dorset, sa cultura Dorset est istada ispainada de in sa costa de su mare de Bering da is antepassados de is Inuit modernos, su pòpulu Thule de 1000 apustis de Cristu.<ref name=":15" />. In su matessi tempus is Inuit sunt migrados in Groenlandia, is insediamento Vichingos ant cumintzadu a rribbare in Groenalndia in su 982 e in Vinland pagu a pustis, istebilende unu insediamentu a L'Anse aux Meadows, a su costadu de sa punta Nord de Newfoundland<ref>{{Tzita web|url=http://www.civilization.ca/cmc/education/teacher-resources/oracles/archaeology/rmcghee/vinland|tìtulu=^ "Vinland". Canadian Museum of Civilization. Archived from the original on November 10, 2010.|atzessu=June 3, 2020|dataarchìviu=November 10, 2010|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20101110020418/http://www.civilization.ca/cmc/education/teacher-resources/oracles/archaeology/rmcghee/vinland|urlmortu=eja}}</ref>. Is [[Vichingos]] ant abandonadu casi luego [[Vinland]], e sunt isparidos de sa [[Groenlàndia]] in su 1500<ref>{{Tzita web|url=^ "Vinland". Canadian Museum of Civilization. Archived from the original on November 10, 2010.|tìtulu=^ "The Norse settlers in Greenland – A short history". Greenland Guide – The Official Travel Index. Archived from the original on August 4, 2017. Retrieved December 4, 2007.}}</ref>. === S'evu pre-Colombianu === S'evu pre-Colombianu pigat in consideru totu is sudivisiones in s'istòria e in sa pre-istòria de is Amèricas prima de s'aparentzia de significativas presentzias europeas in su continente nordamericanu, cumprendede de is primos insediamentos de su paleoliticu superiore fintzas a sa colonizatzione europea durante su primu pèriodu modernu. Su tèrmine pre-colombianu est impreadu specialmente in su contestu de is grandu civilizatziones indigenas de s'Amèrica comemte cussas de su mesuamè (sa [[Olmec]], sa [[Toltec]], sa [[Teotihuacano]], sa [[Zapotec]], sa [[Mixtec]], sa [[Aztec]], e sa [[Maya]]) e de is [[Andes]] ([[Inca]], [[Moche]], [[Muisca]], [[Cañaris]]). Meda civilizatziones pre-colombianas ant istabilidu carateristicas ca includent insediamentos permanentes o urbanos, agricoltura, architetura tzivile e gerarchias sotziales cumplessas. Calincuna de custas civilizatziones si fiant estintas meda tempus prima de is primos insediamentos europeos (urtimos annos de su [[Sèculu XV]] e primos annos de su [[Sèculu XVI]]) e sunt connotas atressu contos istòricos de su tempus. Calincuna comente is Maya tenint testimonias iscritas issoro. Comuncas meda europeos de su tempus bidiant custos testis che [[Paganos]], e meda de custos sunt istados destruidos de is fideles de su [[Cristianèsimu]]. Isceti calincunu documnetu s'est sardbadu, lassende calincuna testimonia de custas anticas culturas<ref>{{Tzita web|url=https://en.wikipedia.org/wiki/1491:_New_Revelations_of_the_Americas_Before_Columbus|tìtulu=Mann, Charles C. (2005). 1491: New Revelations of the Americas Before Columbus. New York: Knopf. ISBN 978-1-4000-4006-3. OCLC 56632601.}}</ref>. === Iscoberta de s'Amèrica === Is Amèricas fiant ufitzialmente iscobertas de su "Betzu Mundu" su 12 de su mese de Ledàmine de su 1492, cun su biàgiu de [[Cristoforo Colombo]], unu navigadore imbiadu de sa reina de s'[[Ispagna]], e de su XV sèculu sunt istadas logu de medas esploratziones e sighentes colonizatziones. Si creet epuru ca is primos europeos a lòmpere in su Mundu Nou fiant unos cantos de [[Vichingos]], ca diant èssere isbarcados in s'ìsula de [[Terranoa (ìsula)]] e forsis in is costas de su [[Canada]] bie su [[1100]].Ispecificatamente su primu abitante de s'[[Europa]] a bìdere is Amèricas ca s'ischit fiat s'esponente de is [[Vichingos]] [[Bjarni Herjólfsson]] (nàschidu in [[Islanda]] ma de orìgines [[Norvègia|Norvegesas]]) ca in su [[986]] aiat bitu is costas de [[Terranoa (ìsula)]] e de su [[Labrador (penìsula)]]. <br /> == Geografia == === Geografia fìsica === S'Amèrica capet totu in s'[[Emisfèriu Otzidentale]] e s'estendet pro casi totu sa [[Latitudine]] de custu emisferu. Est difatis barigada de s'[[Ecuadore]], de su [[Tropicu de su cancru]] e de su [[Tropicu de su capricornu]]. S'estendet a [[nord]] fintzas a si fàghere barigare peri de su [[tzìrculu polare àrticu]], mentres a [[sud]] no lompet a su [[Tzìrculu polare antàrticu]]. S'Amèrica istremenat isceti cun [[mares]] e [[Otzeanos]]: a nord de su [[Otzèanu Àrticu]], a [[ovest]] e [[Sud-ovest]] de s'[[Otzèanu Patzìficu]], a [[est]] e [[Sud-est]] de s'[[Otzèanu Atlànticu]], a [[sud]] de s'[[Otzèanu Patzìficu]] e de s'Otzèanu Atlànticu. A sud, su [[meridianu]] ca transit pro su [[Cabudu Horn]] (su puntu prus meridionale de s'Amèrica), cumpartit difatis (conventzionalmente) s'Otzèanu Patzìficu de s'Otzèanu Atlànticu. In totu s'Amèrica tenet una superfìtzie de 42.549.000 [[Km²]], unu pagu de mancu de sa de s'[[Asia]] de cale est iscrobada de s'[[Istrìntu de Bering]]. <br /> === Geomorfologia === [[File:Americas.jpg|thumb|331x331px|Is Amèricas]] S'Amèrica est cumposta de duas mannas terras essidas a pilu mutidos "[[Amèrica de su Norte]]" e "[[Amèrica de su Sud]]" pro comente sunt postas. Regionende de su trèmine intra de is duas Amèricas, is geògrafos sunt casi totus de acordiu a cunsiderare s'[[Amèrica Tzentrale]] parte de s'Amèrica de su Nord. In particulare prus che àteru si cunsìderat s'istmu de Darién comente tremini. Cun prus pretzisione su [[Spartiàcuas]] de is [[Frùmenes]] [[Atrato]] (frùmene de sa [[Colòmbia]]) e [[Tuiria]] (frùmene de sa repubblica de [[Panamá]]). Prus pagu bortas, comente tremine intra de is Amèricas, si cunsìderat su [[Canale de Pànama]] (postu prus a [[Nord-ovest]]). S'Amèrica de su Nord capet in totu in s'[[Emisfèriu norte]] mentris s'Amèrica de su Sud capit casi totu in s'[[Emisfèriu sud]]. Cunsiderende s'Amèrica Tzentrale parte de s'Amèrica de su Nord, in particulare, de s'Amèrica de su Sud no sunt inclùdidos in s'emisferu australe: su [[Venezuela]], sa [[Guyana]], su [[Suriname]], sa [[Gujana Frantzesa]], una parte manna de sa [[Colòmbia]] e una parte pitica de s'[[Ecuador]] e de su [[Brasile]]. Semper cunsiderende s'Amèrica Tzentrale parte de s'Amèrica de su Nord, s'Amèrica de su Sud tenet una superfìtzie de de [[17840000]] [[Km²]] mentres s'Amèrica de su Nord tenet una superfìtzie de 24.709.000 km² (tando s'Amèrica de su Nord est prus manna de s'Amèrica de su Sud de prus o mancu su 38,5%). === Unu o duos continentes? === Is [[Geogràfos]] no sunt de acòrdiu pro cunsiderare s'[[Amèrica de su Norte]] e s'[[Amèrica de su Sud]] duos [[Continenti (Geografia)]] cumpartidos (su continente nordamericanu e su continente sudamericanu). Is geògrafos ca no sunt de acòrdiu cun custu, dda cunsìderant un'ùnicu continente e cunsìderant s'Amèrica de su Nord e s'Amèrica de su Sud duos [[Subcontinentes]] (su subcontinente nordamèricanu e su subcontinente sudamericanu). Segundu is geògrafos ca dda sustenent, custa positzione iscientìfica est donada de sa continuidade territoriale ca esistit intra de s'Amèrica de su Nord e s'Amèrica de su Sud. === Macroregiones === Is printzipales macroregiones de s'Amèrica sunt (pro positzione geogràfica) s'[[Amèrica de su Norte]], s'[[Amèrica Tzentrale]] ([[Caràibes]]) e s'[[Amèrica de su Sud]]. Custas tres macroregiones, cunsideradas paris, rapresentant s'intreu territòriu de s'Amèrica. Peri s'[[Amèrica Latina]] est una de is printzipales macroregiones de s'Amèrica. Custa però si contraddistinghit pro èssere istada meda influentzada de [[Natzione]] latinas comente [[Frantza]], [[Portugallu]] e [[Ispagna]]. In s'[[Amèrica Latina]] pigat parte casi totu s'[[Amèrica de su Sud]], casi totu s'[[Amèrica Tzentrale]] e su [[Mèssicu]]. === Biogeografia === Su [[Amèrica de su Norte]] e s'[[Amèrica de su Sud]] ant cumintzadu a s'isvilupare una populatzione cumpartzida de flora e fauna carchi cosa comente 2.5 milione de annos a como, cando su movimentu de is continentes at portadu is duas amèricas a si nche tocare atressu s'Istmu de Pànama. A s'inghitzu is migratziones de fauna e flora intra is duos continentes fiat uguale in ambaduos in sensos (Nord/Sud e Sud/Nord). Custu cambiu est connotu comente "s'Interscambiu Mannu Amèricandu" (The Great American Interschange). S'Interscambiu est diventadu assìmetricu a pustis unu milione de annos cun su scambiu de specias de s'Amèrica de su sud a su Nord meda prus limitadu de s'imbesse<ref>{{Tzita libru|tìtulu=Webb, S. David (1991). "Ecogeography and the Great American Interchange". Paleobiology. Paleontological Society. 17 (3): 266–280. doi:10.1017/S0094837300010605. JSTOR 2400869.}}</ref>. === Is primos èsseres viventes === Is [[Parassitologos]] de [[Rio de Janeiro]] sunt chirchende de donare s'agiudu issoro a s'iscoberta de is bias de migratziones preistòricas, craru sighias peri de is èsseres umanos. Pro esèmpiu sunt istados agatados parassitas intestinales de is èsseres umanos de chini su tziclu vitale no si diat èssere pòdidu arreguare passende in is fritas regiones àrticas; tando is ispetzialistas ant ipotizadu ca a su mancu 7000 annos calicunu pòpulu diat àere pòdidu sceberadu un'àteru caminu pro si trasferire in su continente americanu. Tando in prus a cudda àrtica si podent agiunghere comente possìbiles logos de passàgiu sa sub-àrtica e sa transoceanica (polinesiana)<ref>{{Tzita web|url=https://doi.org/10.1017%2FS0094837300010605|tìtulu=Webb, S. David (1991). "Ecogeography and the Great American Interchange". Paleobiology. Paleontological Society. 17 (3): 266–280. doi:10.1017/S0094837300010605. JSTOR 2400869.}}</ref>. == Populatzione == === Populatzione orìginària === Is primos bividores de is Amèricas sunt istados casi totus ispèrdidos de is colonizadores europeos. Intra de is prus numenados nche fiant is ca ddi naraiant "populatziones precolombianas" (is prus nomenadas "[[Inca]]", "[[Maya]]" e "[[Atzecos]]"), tzerriados de is europeos "indios" e is "[[Indianos de amèrica]]" ca biviant in is ca oe sunt is [[Istados Unidos de Amèrica]] e in su [[Canada]], e ca sunt istados ispèrdidos e inserrados in is tancas de is pionieris europeos. === Populatzione oe === Sa populatzione americana est cumposta de 806.609.000 bividores e una densidade media de 19,1 ab/km², discendentes de tres grandu grupos ètnicos, e fintzas s'amesturu intra de issos e totu: [[Amerindios]] e [[Esquimalis]] (ca formant is abitantes autoctonos de s'Amèrica); europeos (de orìgini [[Ispagnolos|Ispagnola]], [[Portugallu|Portughesa]], [[Regnu Unidu|britànnica]], [[Frantza|frantzesa]], [[Italianu|italiana]], [[Tedescos|tedesca]], [[Olanda|Olandesa]], [[Danesa]] e [[Islavos|islava]], custos in totu faghent prus o mancu 572,9 moliones de persones, est a nàrrere unu 63,5% de sa populatzione americana) e [[Africa|Africanos]] subsaharianos discendentes de iscraos. Ddoe sunt peri discendentes de àteros immigrantes, prus retzentes, a pitzus de totu [[Asia|Asiaticos]], tantu de su Mèdiu tantu de s'Estremu Oriente. Mentres in mesura prus manna o prus pitica totus is Paisos de su continente tenent ascendentzia europea, custa est predominante in Paisos comente [[Argentina]], [[Brasile]], [[Canada]], [[Costa Rica]], [[Istados Unidos de Amèrica]], [[Cile]] e [[Uruguay]]. In calincunu de custos Paisos, de chine is abitantes fenotípicamente tenent tratos europeos predominantes]], s'est bitu cun provas genèticas ca tenent pertzentuales piticas de sàmbene amerindiu e africanu<ref>{{Tzita web|url=http://www.umng.edu.co/www/resources/idsocial.doc|tìtulu=SOCIAL IDENTITY Marta Fierro Social Psychologist.|atzessu=2014-08-27|dataarchìviu=2009-02-25|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20090225203250/http://www.umng.edu.co/www/resources/idsocial.doc|urlmortu=eja}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://www.iidh.ed.cr/comunidades/diversidades/docs/div_docpublicaciones/Derecho%20Indigena/Cap.%202.%20Pensar%20a%20los%20indios,%20tarea%20de%20criollos.pdf|tìtulu=↑ massive immigration of European Argentina Uruguay Chile Brazil|atzessu=2012-04-01|dataarchìviu=2009-02-25|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20090225190038/http://www.iidh.ed.cr/comunidades/diversidades/docs/div_docpublicaciones/Derecho%20Indigena/Cap.%202.%20Pensar%20a%20los%20indios,%20tarea%20de%20criollos.pdf|deadurl=yes}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://revistas.ucm.es/fll/02104547/articulos/ALHI8383110228A.PDF|tìtulu=↑ Latinoamerica.|atzessu=2012-04-01|dataarchìviu=2009-03-18|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20090318213911/http://revistas.ucm.es/fll/02104547/articulos/ALHI8383110228A.PDF|deadurl=yes}}</ref>. Is problemas de sa ratza in Amèrica sunt calande in su cursu de s'istòria, specialmenti in forma legale, e ca sa sclavitudine est istada totu abolida in totus is Paisos. Epuru, esistent recusas po is minorìas de origine [[Amerindia]], [[Africa|Africanos]] o [[Asia|Asiaticos]] in diversos Paisos de populatziones predominantemente biancas. [[File:Composición Étnica de América.png|thumb|Cumpositzione ètnica de s'Amèrica]] Is Paisos auba sa pertzentuale de [[Amerindios]] est sa parte prus manna de sa populatzione sunt [[Guatemala]], [[Bolìvia]], [[Messicu]] e [[Perù]]. Sa cumponente indígena est meda significativa peri in Ecuador, El Salvador, Nicaragua, Honduras, Panama, Colombia, Venezuela e Paraguay. === Caraterìsticas de sa populatzione === Sa populatzione in Amèrica vàriat segundu is cunditziones de sa vida. Sa parte prus manna de is abitantes de s'[[Amèrica Latina]] sunt giòvanos intra de is 15 e is 24 annos de edade, e sa Isperantza de vida vàriat intra de is 60 e is 80 annos de edade. In prus, prus de sa metade de sa populatzione in grandu parte de is Paisos est rurale. [[Argentina]], [[Cuba]], [[Cile]] e [[Uruguay]] sunt is Paisos de s'[[Amèrica Latina]] cun un'istrutura demogràfica relativamente imbetzada, difatis sa populatzione de 60 annos o prus est uguale o superiore a su 13%. In Paisos comente [[Guatemala]], [[Haiti]], [[El Salvador]], [[Honduras]], [[Nicaràgua]], [[Panamá]], [[Paraguay]] e [[Repùblica Dominicana]], esistet una populatzione giòvana prus mannas, sunt de prus is giòvanos intra de is 15 e is 25 annos de edade, imbetzes de sa Bolivia ca est unu Paisu ca est imbetzende, ma peri cun una populatzione giòvana. Pro ùrtimu, in Brasile, Colombia, Ecuador, Costa Rica, Mèssicu, [[Perù]], Puerto Rico e [[Venezuela]], peri sa parte manna de is abitantes issoro sunt giovunos, peri n is urtimos annos in [[Brasile]], [[Colòmbia]], [[Costa Rica]], [[Mèssicu]] e [[Puerto Rico]] ddu at unu progressivu imbetzamentu de sa populatzione relatzionadu a sa diminutzione de sa fecundidade.Su propriu in Guadalupe, [[Gujana Frantzesa]] e [[Martinica]] ([[Frantza]]) e in Paisos no latinos comente [[Bahamas]], [[Belize]], [[Guyana]], [[Giamàica|Jamaica]], [[Suriname]], is [[Antillas piticas]], [[Trinidad e Tobago]], includende is dipendèntzias [[Europa|Europeas]] comente is [[Antillas olandesas]], [[Aruba]], etc.. In is [[Istados Unidos de Amèrica]] e [[Canada]] sa parte manna de is suos abitantes est adulta, binchende sa populatzione giòvana, assimbillande-sì a su protzessu ca ddu est in [[Europa]]. <br /> == Tzitades prus mannas == Custa est sa lista de is 50 [[Tzitades]] Americanas pro populatzione ca abitant intra de is lìmites de sa tzitade aici comente fiat in su [[2015]], s'annu prus reghente pro su cale resurtat su tzensu de sa populatzione, istìmas o proietzione s a breve tèrmine s'agatant pro sa majoria de is tzitades. Custas tzifras no refletint sa populatzione de s'agglomeradu urbanu o de s'[[Area metropolitana]] a ca tipicamente no cointzident cun is làcans amministrativas de sa tzitade. Custas tzifras si riferint a sa populatzione de su mesu 2015 cun duas etzetziones: # Is tzitades Messicanas ica is tzifras issoro derivant de su Intercensal Survey conducted de su 2015 fatu de INEGI cun riferimentu a su 15 de Martzu de su 2015<ref>{{Tzita web|url=http://www.inegi.org.mx/est/contenidos/proyectos/encuestas/hogares/especiales/ei2015/doc/eic_2015_presentacion.pdf|tìtulu="Encuesta Intercensal 2015: Presentación de resultados" (PDF). INEGI. p. 5. Retrieved 2016-11-08.}}</ref>; # Calgary, ca su tzensu munitzipale de su 2015 riferit a sa data de su primu de abrile<ref name=":8">{{Tzita web|url=http://municipalaffairs.alberta.ca/documents/msb/2015_Municipal_Affairs_Population_List.pdf|tìtulu=a b c "2015 Municipal Affairs Population List" (PDF). Alberta Municipal Affairs. ISBN 978-1-4601-2630-1. Retrieved 2016-07-17}}</ref>. # {| class="wikitable" |+ !Positzione !Tzitade !Immàgine !Paisu !Populatzione !Annu |- |1 |[[Sao Paulo]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:São Paulo, Brazil (3).jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" widths="20" heights="30" caption="[[Brasile]]"> File:Flag of Brazil.svg </gallery> |11,967,825<ref>{{Tzita web|url=ftp://ftp.ibge.gov.br/Estimativas_de_Populacao/Estimativas_2015/estimativa_2015_TCU_20160211.pdf|tìtulu=^ Jump up to: a b c d e f g h i j k l m n "ESTIMATIVAS DA POPULAÇÃO RESIDENTE NOS MUNICÍPIOS BRASILEIROS COM DATA DE REFERÊNCIA EM 1º DE JULHO DE 2015" (PDF). IBGE. 2016-02-11. Retrieved 2016-04-23.}}</ref> |2015 |- |2 |[[Tzitade de su Mèssicu]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Ciudad.Mexico.City.Distrito.Federal.DF.Reforma.Skyline..jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" widths="20" heights="30" caption="[[Mèssicu]]"> File:Flag of Mexico.svg </gallery> |8,918,653<ref name=":2">{{Tzita web|url=http://www3.inegi.org.mx/sistemas/tabuladosbasicos/default.aspx?c=33725&s=est|tìtulu=^ Jump up to: a b c "Encuesta Intercensal 2015: Tabulados - descarga". INEGI. Archived from the original on 2016-11-13. Retrieved 2016-11-08.|atzessu=2020-06-03|dataarchìviu=2016-11-13|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20161113173513/http://www3.inegi.org.mx/sistemas/tabuladosbasicos/default.aspx?c=33725&s=est|urlmortu=eja}}</ref><ref name=":3">{{Tzita web|url=https://www.citypopulation.de/php/mexico-admin.php|tìtulu=Jump up to: a b c Brinkhoff, Thomas. "Mexico: Administrative Division". City Population. Retrieved 2016-11-08.}}</ref> |2015 |- |3 |[[Lima]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Lima, Peru Sunset Skyline & Cityscape.png </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[perù]]"> File:Flag of Peru.svg </gallery> |8,894,412<ref>{{Tzita web|url=http://proyectos.inei.gob.pe/web/biblioineipub/bancopub/Est/Lib1010/cuadros/d01011.xls|tìtulu=^ "Cuadro Nº 11. Perú: Población total al 30 de junio, por grupos quinquenales de edad, según departamento y provincia, 2015". Perú: Estimaciones y Proyecciones de Población total y edades quinquenales, según Departamento, Provincia y Distrito, 2005-2015. INEI. November 2010. Retrieved 2016-04-23.|atzessu=2020-06-03|dataarchìviu=2018-12-25|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20181225082947/http://proyectos.inei.gob.pe/web/biblioineipub/bancopub/Est/Lib1010/cuadros/d01011.xls%20|urlmortu=eja}}</ref> |2015 |- |4 |[[New York City]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Top of Rock Cropped.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Istados Unidos de Amèrica]]"> File:Flag of the United States.svg </gallery> |8,550,405<ref name=":1">{{Tzita web|url=http://factfinder.census.gov/bkmk/table/1.0/en/PEP/2015/PEPANNRSIP.US12A|tìtulu=Jump up to: a b c d e f g h i "Annual Estimates of the Resident Population for Incorporated Places of 50,000 or More, Ranked by July 1, 2015 Population: April 1, 2010 to July 1, 2015". United States Census Bureau, Population Division. May 2016. Archived from the original on 2020-02-13. Retrieved 2016-05-19.|atzessu=June 3, 2020|dataarchìviu=February 13, 2020|urlarchìviu=https://archive.today/20200213005405/http://factfinder.census.gov/bkmk/table/1.0/en/PEP/2015/PEPANNRSIP.US12A|urlmortu=eja}}</ref> |2015 |- |5 |[[Bogotá]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Skyline downtown Bogota.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Colòmbia]]"> File:Flag of Colombia.svg </gallery> |7,862,277<ref name=":4">{{Tzita web|url=http://www.dane.gov.co/files/investigaciones/poblacion/proyepobla06_20/Municipal_area_1985-2020.xls|tìtulu=^ Jump up to: a b c d "ESTIMACIONES DE POBLACIÓN 1985 - 2005 Y PROYECCIONES DE POBLACIÓN 2005 - 2020 TOTAL MUNICIPAL POR ÁREA". DANE. 2011-05-12. Retrieved 2016-04-23.}}</ref> |2015 |- |6 |[[Rio de Janeiro]] |<gallery widths="200" heights="200" mode="nolines"> File:Vista aérea Centro do Rio de Janeiro RJ.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" widths="20" heights="30" caption="[[Brasile]]"> File:Flag of Brazil.svg </gallery> |6,476,631<ref name=":0" /> |2015 |- |7 |[[Santiago (Cile)]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:CostaneraCenter2016.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Cile]]"> File:Flag of Chile.svg </gallery> |5,507,282<ref>{{Tzita web|url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones2014/Base_2002a2020_v3.xls|tìtulu="Comunas: Actualización Población 2002-2012 y Proyecciones 2013-2020". Instituto Nacional de Estadísticas. Retrieved 2016-04-23.}}</ref> |2015 |- |8 |[[Los Angeles]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:LA Skyline Mountains2.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Istados Unidos de Amèrica]]"> File:Flag of the United States.svg </gallery> |3,971,883<ref name=":1" /> |2015 |- |9 |[[Caracas]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Panoramic View of Caracas from Militar Hospital.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Venezuela]]"> File:Flag of Venezuela.svg </gallery> |3,289,886<ref name=":5">{{Tzita web|url=http://www.ine.gob.ve/documentos/Demografia/SituacionDinamica/Proyecciones/xls/Entidades/Resumen_Municipios.xls|tìtulu=^ Jump up to: a b "Proyección de la población al 30 de junio con base al censo 2011, según entidad federal y municipios, 2000-2050". Instituto Nacional de Estadística. Retrieved 2016-04-23.}}</ref> |2015 |- |10 |[[Buenos Aires]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:High-rises of Puerto Madero (40732134241).jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Argentina]]"> File:Flag of Argentina.svg </gallery> |3,054,267<ref name=":13">{{Tzita web|url=http://www.indec.mecon.ar/ftp/cuadros/poblacion/proy_1025_depto_caba.xls|tìtulu="Población estimada al 1 de julio de cada año calendario por sexo, según comuna. Ciudad Autónoma de Buenos Aires. Años 2010-2025". INDEC. Archived from the original on 2015-06-12. Retrieved 2016-04-23|atzessu=2020-06-03|dataarchìviu=2015-06-12|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20150612132512/http://www.indec.mecon.ar/ftp/cuadros/poblacion/proy_1025_depto_caba.xls|urlmortu=eja}}</ref> |2015 |- |11 |[[Salvador]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Avtancredoneves23012011.JPG </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" widths="20" heights="30" caption="[[Brasile]]"> File:Flag of Brazil.svg </gallery> |2,914,830<ref name=":0" /> |2015 |- |12 |[[Brasìlia|Brasilia]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Brasilia aerea setorbancariosul.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" widths="20" heights="30" caption="[[Brasile]]"> File:Flag of Brazil.svg </gallery> |2,914,830<ref name=":0" /> |2015 |- |13 |[[Toronto]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Flickr - paul bica - reflections of toronto.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Canada]]"> File:Flag of Canada (Pantone).svg </gallery> |2,826,498<ref name=":6">{{Tzita web|url=http://www.statcan.gc.ca/pub/91-214-x/2016000/tbl/tbl3.5-eng.htm|tìtulu=^ "Table 3.5: Population and demographic factors of growth by census division, provinces and territories". Statistics Canada. 2016-02-10. Retrieved 2016-04-24.}}</ref> |2015 |- |14 |[[Chicago]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Chicago-illinois-skyline-skyscrapers-161963.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Istados Unidos de Amèrica]]"> File:Flag of the United States.svg </gallery> |2,720,546<ref name=":1" /> |2015 |- |15 |[[Fortaleza]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Fortaleza, Ceará, Brazil. Iracema Beach. - panoramio.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" widths="20" heights="30" caption="[[Brasile]]"> File:Flag of Brazil.svg </gallery> |2,591,188<ref name=":0" /> |2015 |- |16 |[[GuayaQuil|Guayaquil]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Guayas from Santa Ana.JPG </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" widths="200" heights="30" caption="[[Ecuador]]"> File:Flag of Ecuador.svg </gallery> |2,589,229<ref name=":7">{{Tzita web|url=http://www.ecuadorencifras.gob.ec/documentos/web-inec/Poblacion_y_Demografia/Proyecciones_Poblacionales/proyeccion_cantonal_total_2010-2020.xlsx|tìtulu=b "Proyección de la Población Ecuatoriana, por años calenario, según cantones 2010-2020". Instituto Nacional de Estadística y Censos. Retrieved 2016-04-23.}}</ref> |2015 |- |17 |[[Quito]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Quitopanoramica.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" widths="200" heights="20" caption="[[Ecuador]]"> File:Flag of Ecuador.svg </gallery> |2,551,721<ref name=":7" /> |2015 |- |18 |[[Belo Horizonte|Belo]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Parque Municipal em Belo Horizonte.JPG </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" widths="20" heights="30" caption="[[Brasile]]"> File:Flag of Brazil.svg </gallery> |2,502,557<ref name=":0" /> |2015 |- |19 |[[Medellin]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Panoramica Centro De Medellin.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Colòmbia]]"> File:Flag of Colombia.svg </gallery> |2,434,647<ref name=":4" /> |2015 |- |20 |[[Cali]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Panorámica nocturna de Cali 2023.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Colòmbia]]"> File:Flag of Colombia.svg </gallery> |2,333,203<ref name=":4" /> |2015 |- |21 |[[Houston]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Panoramic Houston skyline.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Istados Unidos de Amèrica]]"> File:Flag of the United States.svg </gallery> |2,296,224<ref name=":1" /> |2015 |- |22 |[[La Havana|Havana]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Bahia Habana Entrada.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Cuba]]"> File:Flag of Cuba.svg </gallery> |2,117,625<ref>{{Tzita web|url=http://www.one.cu/publicaciones/cepde/proyeccion_2015_2050/11_tabla_3_23.pdf|tìtulu=^ "3. Población Proyectada al 30 de junio, por edades simples y años simples. AMBOS SEXOS. Período 2015 - 2050" (PDF). Proyecciones de la Población de Cuba 2015 - 2050. Oficina Nacional de Estadísticas. Retrieved 2016-04-24.|atzessu=2020-06-03|dataarchìviu=2016-04-29|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20160429211826/http://www.one.cu/publicaciones/cepde/proyeccion_2015_2050/11_tabla_3_23.pdf|deadurl=yes}}</ref> |2015 |- |23 |[[Manaus]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Manaus aerial view.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" widths="20" heights="30" caption="[[Brasile]]"> File:Flag of Brazil.svg </gallery> |2,057,711<ref name=":0" /> |2015 |- |24 |[[Curitiba]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:CuritibaTradeCenterSkyline.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" widths="20" heights="30" caption="[[Brasile]]"> File:Flag of Brazil.svg </gallery> |1,879,355<ref name=":0" /> |2015 |- |25 |[[Montreal]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:VuedeMontreal enhanced 4.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Canada]]"> File:Flag of Canada (Pantone).svg </gallery> |1,753,034<ref name=":6" /> |2015 |- |26 |[[Ecatepec]] de Morelos |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Autopista México Pachuca vista desde Lomas de San Carlos.JPG </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" widths="20" heights="30" caption="[[Mèssicu]]"> File:Flag of Mexico.svg </gallery> |1,677,678<ref name=":2" /><ref name=":3" /> |2015 |- |27 |[[Maracaibo]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Maracaibo bella vista.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Venezuela]]"> File:Flag of Venezuela.svg </gallery> |1,653,211<ref name=":5" /> |2015 |- |28 |[[Recife]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Boa Viagem (2) - Recife - Pernambuco, Brasil.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" widths="20" heights="30" caption="[[Brasile]]"> File:Flag of Brazil.svg </gallery> |1,617,183<ref name=":0" /> |2015 |- |29 |[[Santa Cruz de la Sierra]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Vista al sur de Guadalajara.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Bolìvia]]"> File:Bolivia flag icon.png </gallery> |1,614,224<ref>{{Tzita web|url=http://www.ine.gob.bo/indice/visualizador.aspx?ah=PC20103.HTM|tìtulu=^ "CUADRO Nº 3. BOLIVIA: PROYECCIONES DE POBLACIÓN, SEGÚN DEPARTAMENTO Y MUNICIPIO, 2012-2020". PROYECCIONES DE POBLACIÓN E INDICADORES DEMOGRÁFICOS, POR AÑOS CALENDARIO, 2012-2020. INE. 2014. Archived from the original on 2016-10-09. Retrieved 2016-04-25.|atzessu=2020-06-03|dataarchìviu=2016-11-21|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20161121230909/http://www.ine.gob.bo/indice/visualizador.aspx?ah=PC20103.HTM|urlmortu=eja}}</ref> |2015 |- |30 |[[Filadelfia|Philadelphia]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Philly skyline.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Istados Unidos de Amèrica]]"> File:Flag of the United States.svg </gallery> |1,567,442<ref name=":1" /> |2015 |- |31 |[[Phoenix]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Phoenix Skyline as seen from the upper floor of the Phoenix Art Museum - panoramio.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Istados Unidos de Amèrica]]"> File:Flag of the United States.svg </gallery> |1,563,025<ref name=":1" /> |2015 |- |32 |[[Porto Alegre]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Porto Alegre skyline.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" widths="20" heights="30" caption="[[Brasile]]"> File:Flag of Brazil.svg </gallery> |1,476,867<ref name=":0" /> |2015 |- |33 |[[San Antònio (Texas)|San]] Antonio |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:San Antonio, Texas skyline from north.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Istados Unidos de Amèrica]]"> File:Flag of the United States.svg </gallery> |1,469,845<ref name=":1" /> |2015 |- |34 |[[Guadalajara]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Skyline Guadalajara (cropped).jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" widths="20" heights="30" caption="[[Brasile]]"> File:Flag of Brazil.svg </gallery> |1,460,148<ref name=":2" /><ref name=":3" /> |2015 |- |35 |[[Belem]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Belém city2.JPG </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Brasile]]"> File:Flag of Brazil.svg </gallery> |1,439,561<ref name=":0" /> |2015 |- |36 |[[Puebla]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Puebla- Hotel Radisson.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" widths="20" heights="30" caption="[[Mèssicu]]"> File:Flag of Mexico.svg </gallery> |1,437,939<ref name=":9">{{Tzita web|url=http://www.geohive.com/cntry/mexico.aspx|tìtulu=b c d e "Mexico: Main cities". GeoHive. Archived from the original on 2016-10-28. Retrieved 2016-12-15.|atzessu=2020-06-03|dataarchìviu=2016-10-28|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20161028033205/http://www.geohive.com/cntry/mexico.aspx|urlmortu=eja}}</ref> |2015 |- |37 |[[Goiânia]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:VacaBravaian.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="20" caption="[[Brasile]]"> File:Flag of Brazil.svg </gallery> |1,430,697<ref name=":0" /> |2015 |- |38 |[[Córdoba (Argentina)]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Panorama del centro de Córdoba desde Parque de las naciones 2011-02-06.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Argentina]]"> File:Flag of Argentina.svg </gallery> |1,414,201<ref>{{Tzita web|url=http://www.indec.mecon.ar/ftp/cuadros/poblacion/proy_1025_depto_cordoba.xls|tìtulu=^ "Población estimada al 1 de julio de cada año calendario por sexo, según departamento. Provincia de Córdoba. Años 2010-2025". INDEC. Archived from the original on 2015-09-24. Retrieved 2016-04-23.|atzessu=2020-06-03|dataarchìviu=2015-09-24|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20150924034248/http://www.indec.mecon.ar/ftp/cuadros/poblacion/proy_1025_depto_cordoba.xls|urlmortu=eja}}</ref> |2015 |- |39 |[[San Diego]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:San Diego Skyline at Dawn.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Istados Unidos de Amèrica]]"> File:Flag of the United States.svg </gallery> |1,394,928<ref name=":1" /> |2015 |- |40 |[[Ciudad Juárez]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Juarez Cathedrale et mission 24-02-2007.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Mèssicu]]"> File:Flag of Mexico.svg </gallery> |1,382,753<ref name=":9" /> |2015 |- |41 |[[Montevideo]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Montevideo 2010.JPG </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Uruguay]]"> File:Flag of Uruguay.svg </gallery> |1,379,560<ref>{{Tzita web|url=http://www.ine.gub.uy/c/document_library/get_file?uuid=8b1b809e-e403-48d6-8128-99e8c9444182&groupId=10181|tìtulu=^ "Poblaciones Estimadas y Proyectadas por Sexo y Edad según Departamentos: Período 1996-2025". Instituto Nacional de Estadística. Retrieved 2016-04-23.}}</ref> |2015 |- |42 |[[León]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:León palacioMunicipalok.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Mèssicu]]"> File:Flag of Mexico.svg </gallery> |1,349,224<ref name=":9" /> |2015 |- |43 |[[Guarhulhos]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Fotografia histórica de Guarulhos 27.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Brasile]]"> File:Flag of Brazil.svg </gallery> |1,324,781<ref name=":0" /> |2015 |- |44 |[[Dallas]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Xvixionx 29 April 2006 Dallas Skyline.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Istados Unidos de Amèrica]]"> File:Flag of the United States.svg </gallery> |1,300,092<ref name=":1" /> |2015 |- |45 |[[Tijuana]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:CulturalCenter Tijuana.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Mèssicu]]"> File:Flag of Mexico.svg </gallery> |1,298,475<ref name=":9" /> |2015 |- |46 |[[Calgary]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Calgary-2387396 1280.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Canada]]"> File:Flag of Canada (Pantone).svg </gallery> |1,230,915<ref name=":8" /> |2015 |- |47 |[[Barranquilla]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Barranquilla, Colombia.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Colòmbia]]"> File:Flag of Colombia.svg </gallery> |1,214,253<ref name=":4" /> |2015 |- |48 |[[Tegucigalpa]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Tegucigalpa 2.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Honduras]]"> </gallery> |1,190,230<ref>{{Tzita web|url=http://www.ine.gob.hn/index.php/component/content/article?id=103|tìtulu="El INE te cuenta: principales resultados del censo a nivel departamental y municipios". Instituto Nacional de Estadística Honduras. Retrieved 2016-04-05.}}</ref> |2015 |- |49 |[[Zapopan]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Andares mall.jpg </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Mèssicu]]"> File:Flag of Mexico.svg </gallery> |1,179,681<ref name=":9" /> |2015 |- |50 |[[Campinas]] |<gallery mode="nolines" widths="200" heights="200"> File:Campinas - SP - Brasil.JPG </gallery> |<gallery mode="packed-overlay" heights="30" caption="[[Brasile]]"> File:Flag of Brazil.svg </gallery> |1,164,098<ref name=":0" /> |2015 |} == Geografia polìtica == Ci sunt 35 istados soberanos in is Amèricas, aici comente unu territòriu autònomu de sa Danimarca, tres departimentos de oltremare frantzèsos, tres colletividades de oltremare frantzesas, e unu terrìtoriu inabitadu de sa Frantza, oto territòrios de oltremare de su Regnu Unidu, tres paisos ca apartenint a s'Olanda, trees territòrios comunes de s'Olanda e, duos territòrios non ufitziales de is Istados Unidos e unu territòriu inabitadu de is Istados Unidos<ref>{{Tzita web|url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm|tìtulu=Composition of macro geographical (continental) regions, geographical sub-regions, and selected economic and other groupings". United Nations Department of Economic and Social Affairs. September 20, 2011. Retrieved August 30, 2012.}}</ref>. {| class="wikitable" |+ !Paisu o territòriu !Area totale<ref>{{Tzita web|url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dyb2008/Table03.pdf|tìtulu=^ Unless otherwise noted, land area figures are taken from "Demographic Yearbook—Table 3: Population by sex, rate of population increase, surface area and density" (PDF). United Nations Statistics Division. 2008. Retrieved October 14, 2010.}}</ref> ![[:en:List_of_countries_by_population|Populatzione]] !Densidade de populatzione pro <math>Km^2</math> !Limbas comunas (ufitziales in grassetu) !Capitale |- |[[Anguilla (Regnu Unidu)]] |91 |13,452 |164.8 |'''Inglesu''' |[[The Valley]] |- |[[Antigua e Barbuda]] |442 |86,295 |199.1 |creolu[https://en.wikipedia.org/wiki/Languages_of_Antigua_and_Barbuda]<ref>{{Tzita web|url=https://archive.org/details/antiguabarbuda0000kras/page/95|tìtulu=Kras, Sara Louise (2008). Antigua and Barbuda. Marshall Cavendish. p. 95. ISBN 978-0-7614-2570-0.}}</ref>, '''Inglesu''' |[[Saint John's (Antigua e Barbuda)|St. John's]] |- |[[Argentina]] |2,766,890 |42,669,500 |14.3 |Ispagnolu |[[Buenos Aires]] |- |[[Aruba|Aruba (Olanda)]] |180 |101,484 |594.4 |'''Papiamentu,''' ispagnolu, '''olandesu''' |[[Oranjestad]] |- |[[Bahamas|Bahamas, The]] |13,943 |351,461 |24.5 |Creolu, '''Inglesu''' |[[Nassau]] |- |[[Barbados]] |430 |285,000 |595.3 |Bajan, '''Inglesu''' |[[Bridgetown]] |- |[[Belize]] |22,966 |349,728 |13.4 |[https://en.wikipedia.org/wiki/Languages_of_Belize]Ispagnolu, Kriol, '''Inglesu''' |[[Belmopan]] |- |[[Bermuda (Regnu Unidu)]] |54 |64,237 |1,203.7 |'''Inglesu''' |[[Hamilton]] |- |[[Bolìvia]] |1,098,580 |10,027,254 |8.4 |'''Ispagnolu''' e '''àteras 36 limbas indigenas''' |[[La Paz]] e [[Sucre (Bolìvia)|Sucre]] |- |[[Bonaire|Bonaire (Olanda)]] |294 |12,093 |41.1 |'''Papiamentu,''' ispagnolu, '''olandesu''' |[[Kralendijk]] |- |[[Bouvet]] Island (Olanda) |49 |0 |0 |Disabitadu | |- |[[Brasile]] |8,514,877 |203,106,000 |23.6 |'''Portughesu''' |[[Brasìlia|Brasilia]] |- |[[Isulas Virgines Britànnicas]] |151 |29,537 |152.3 |'''Inglesu''' |[[Road Town]] |- |[[Canada]] |9,984,670 |37,411,592 |3.8 |'''Inglesu, Frantzesu''' |[[Ottawa]] |- |[[Isulas Cayman (Regnu Unidu)]] |264 |55,456 |212.1 |'''Inglesu''' |[[George Town]] |- |[[Cile]] |756,950 |17,773,000 |22 |Ispagnolu |[[Santiago (Cile)|Santiago]] |- |[[Ìsula Clipperton]] |6<ref>{{Tzita web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|tìtulu=Land area figures taken from "The World Factbook: 2010 edition". Government of the United States, Central Intelligence Agency. Retrieved October 14, 2010.|atzessu=June 3, 2020|dataarchìviu=January 7, 2019|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20190107082449/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html%20|urlmortu=eja}}</ref> |0<ref>{{Tzita web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2119.html|tìtulu=c These population estimates are for 2010, and are taken from "The World Factbook: 2010 edition". Government of the United States, Central Intelligence Agency. Retrieved October 14, 2010.|atzessu=June 3, 2020|dataarchìviu=October 4, 2018|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20181004113653/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2119.html|urlmortu=eja}}</ref> |0 |Disabitadu | |- |[[Colòmbia]] |1,138,910 |47,757,000 |40 |'''Ispagnolu''' |[[Bogotá]] |- |[[Costa Rica]] |51,100 |4,667,096 |89.6 |'''Ispagnolu''' |[[San José (Costa Rica)]] |- |[[Cuba]] |109,886 |11,167,325 |102.0 |'''Ispagnolu''' |[[La Havana|Havana]] |- |[[Curaçao|Curaçao (Olanda)]] |444 |150,563 |<span data-sort-value="7002317100000000000♠"></span>317.1 |Papiamentu, '''Olandesu''' |[[Willemstad]] |- |[[Dominica]] |751 |71,293 |89.2 |Frantzesu Patois, '''Inglesu''' |[[Roseau]] |- |[[Repùblica Dominicana]] |48,671 |10,378,267 |207.3 |'''Ispagnolu''' |[[Santo Domingo|Santo]] Domingo |- |[[Ecuador]] |283,560 |15,819,400 |53.8 |'''Ispagnolu,''' Quechua<ref>{{Tzita web|url=https://archive.org/details/ethnicgroupsworl00levi/page/347|tìtulu=Levinson, David (1998). Ethnic Groups Worldwide: A Ready Reference Handbook. Greenwood Publishing Group. p. 347. ISBN 1-57356-019-7.}}</ref> |[[Quito]] |- |[[El Salvador]] |21,041 |6,401,240 |293.0 |'''Ispagnolu''' |[[San Salvador]] |- |[[Ìsulas Falkland|Isulas Falkland (Regnu Unidu)]] |12,173 |3,000 |0.26 |'''Inglesu''' |[[Stanley]] |- |[[Gujana Frantzesa|Guiana Frantzesa (Frantza)]] |91,000 |237,549 |2.7 |'''Frantzesu''' |[[Cajenna|Cayenne]] |- |[[Groenlàndia|Groenlandia (Danimarca)]] |2,166,086 |56,483 |0.026 |'''Groenlandesu,''' Danesu |[[Nuuk|Nuuk (Godthåb )]] |- |[[Grenada]] |344 |103,328 |302.3 |'''Inglesu''' |[[St.George's|St. Jorge's]] |- |[[Guadalupa|Guadalupe (Frantza)]] |1,628 |405,739 |246.7 |'''Frantzesu''' |[[Basse-Terre (bidda)|Basse-Terre]] |- |[[Guatemala]] |108,889 |15,806,675 |128.8 |'''[https://en.wikipedia.org/wiki/Languages_of_Guatemala]Ispagnolu,''' Garifuna e àteras 23 limbas |[[Tzitade de Guatemala|Tzitade de su Guatemala]] |- |[[Guyana]] |214,999 |784,894 |3.5 |'''Inglesu''' |[[Georgetown]] |- |[[Haiti]] |27,750 |10,745,665 |361.5 |'''Creolu, Frantzesu''' |[[Port-au-Prince]] |- |[[Honduras]] |112,492 |8,555,072 |66.4 |'''Ispagnolu''' |[[Tegucigalpa]] |- |[[Giamàica|Jamaica]] |10,991 |2,717,991 |247.4 |Patois, '''Inglesu''' |[[Kingston (Giamàica)|Kingston]] |- |[[Martinica|Martinica (Frantza)]] |1,128 |392,291 |352.6 |Patois, '''Frantzesu''' |[[Fort-de-France]] |- |[[Mèssicu]] |1,964,375 |119,713,203 |57.1 |'''Ispagnolu e 68 limbas indigenas''' |[[Tzitade de su Mèssicu]] |- |[[Montserrat (Regnu Unidu)]] |102 |4,922 |58.8 |Creolu Inglesu, '''Inglesu''' |[[Plymouth]], [[Brades]] |- |[[Ìsula Navassa|Isula Navassa (Istados Unidos)]] |5<ref>{{Tzita web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|tìtulu=c d Land area figures taken from "The World Factbook: 2010 edition". Government of the United States, Central Intelligence Agency. Retrieved October 14, 2010.|atzessu=June 3, 2020|dataarchìviu=January 7, 2019|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20190107082449/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html%20|urlmortu=eja}}</ref> |0<ref>{{Tzita web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2119.html|tìtulu=^ Jump up to: a b c These population estimates are for 2010, and are taken from "The World Factbook: 2010 edition". Government of the United States, Central Intelligence Agency. Retrieved October 14, 2010.|atzessu=June 3, 2020|dataarchìviu=October 4, 2018|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20181004113653/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2119.html|urlmortu=eja}}</ref> |0 |Disabitadu | |- |[[Nicaràgua]] |130,373 |6,071,045 |44.1 |'''Ispagnolu''' |[[Manàgua]] |- |[[Panamá]] |75,417 |3,405,813 |45.8 |'''Ispagnolu''' |[[Panamá (tzitade)|Tzitade de Pànama]] |- |[[Paraguay]] |406,750 |6,783,374 |15.6 |'''Guarani, Ispagnolu''' |[[Asunción]] |- |[[Perù]] |1,285,220 |30,814,175 |22 |'''Ispagnolu, Quechua''' e '''àteras limbas indìgenas''' |[[Lima]] |- |[[Puerto Rico|Portu Ricu (Istados Unidos)]] |8,870 |3,615,086 |448.9 |'''Ispagnolu, Inglesu''' |[[San Juan (Puerto Rico)|San Juan]] |- |[[Saba (Olanda)]] |13 |1,537<ref>{{Tzita web|url=http://www.cbs.an/population/population_b2.asp|tìtulu=Population estimates are taken from the Central Bureau of Statistics Netherlands Antilles. "Statistical information: Population". Government of the Netherlands Antilles. Archived from the original on July 6, 2011. Retrieved October 14, 2010.|atzessu=June 3, 2020|dataarchìviu=July 6, 2011|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20110706074029/http://www.cbs.an/population/population_b2.asp|urlmortu=eja}}</ref> |118.2 |'''Inglesu, Olandesu''' |[[The Bottom]] |- |[[Saint-Barthélemy (Antillas)|Saint Barthélemy (Frantza)]] |21<ref>{{Tzita web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|tìtulu=c d Land area figures taken from "The World Factbook: 2010 edition". Government of the United States, Central Intelligence Agency. Retrieved October 14, 2010.|atzessu=June 3, 2020|dataarchìviu=January 7, 2019|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20190107082449/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html%20|urlmortu=eja}}</ref> |8,938<ref>{{Tzita web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2119.html|tìtulu=These population estimates are for 2010, and are taken from "The World Factbook: 2010 edition". Government of the United States, Central Intelligence Agency. Retrieved October 14, 2010.|atzessu=June 3, 2020|dataarchìviu=October 4, 2018|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20181004113653/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2119.html|urlmortu=eja}}</ref> |354.7 |'''Frantzesu''' |[[Gustàvia|Gustavia]] |- |[[Saint Kitts e Nevis|Saint Kitts and Nevis]] |261 |55,000 |199.2 |'''Inglesu''' |[[Basseterre]] |- |[[Saint Lucia|Santa Lucia]] |539 |180,000 |319.1 |'''Inglesu,''' Creolu Frantzesu |[[Castries]] |- |[[Saint-Martin (Frantza)]] |54<ref>{{Tzita web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|tìtulu=c d Land area figures taken from "The World Factbook: 2010 edition". Government of the United States, Central Intelligence Agency. Retrieved October 14, 2010.|atzessu=June 3, 2020|dataarchìviu=January 7, 2019|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20190107082449/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html%20|urlmortu=eja}}</ref> |36,979 |<span data-sort-value="7002552200000000000♠"></span>552.2 |Frantzesu |[[Marigot (Saint-Martin)|Marigot]] |- |[[Saint-Pierre e Miquelon|Saint Pierre and Miquelon (Frantza)]] |242 |6,081 |24.8 |Frantzesu |[[Saint-Pierre (Saint-Pierre e Miquelon)]] |- |[[Saint Vincent e sas Grenadinas|Saint Vincent and the Grenadines]] |389 |109,000 |280.2 |'''Inglesu''' |[[Kingstown]] |- |[[Sint Eustatius (Olanda)]] |21 |2,739 |130.4 |'''Olandesu, Inglesu''' |[[Oranjestad]] |- |[[Sint Maarten|Sint Maarten (Olanda)]] |34 |37,429 |1,176.7 |'''Inglesu,''' Ispagnolu, '''Olandesu''' |[[Philipsburg (Sint Maarten)|Philipsburg]] |- |[[Geòrgia de su Sud e Ìsulas Sandwich meridionales|South Georgia and the South Sandwich Islands (Regnu Unidu)]] |3,093 |20 |0.01 |'''Inglesu''' |[[Grytviken]] |- |[[Suriname]] |163,70 |534,189 |3 |'''Olandesu''' e àteras'''<ref>{{Tzita web|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=SR|tìtulu=^ Lewis, Paul (2009). "Languages of Suriname". Dallas, Texas: Ethnologue.}}</ref>''' |[[Paramaribo]] |- |[[Trinidad e Tobago]] |5,130 |1,328,019 |261.0 |'''Inglesu''' |[[Port of Spain|Portu de Ispagna]] |- |[[Isulas Turks e Caicos]] |948 |31458 |34.8 |Creolu Inglesu, '''Inglesu''' |[[Cockburn Town]] |- |[[Istados Unidos de Amèrica]] |9,629,091 |320,206,000 |34.2 |Inglesu, Ispagnolu |[[Washington|Washington D.C.]] |- |[[Ìsulas Vìrgines Americanas|Isulas Virgines Americanas (Istados Unidos)]] |347 |106,405 |317.0 |Inglesu, Ispagnolu |[[Charlotte Amalie]] |- |[[Uruguay]] |176,220 |3,286,314 |19.4 |'''Ispagnolu''' |[[Montevideo]] |- |[[Venezuela]] |916,445 |30,206,307 |30.2 |'''Ispagnolu e àteras 40 limbas indìgenas''' |[[Caracas]] |- |'''Totale''' |42,320,985 |973,186,925 |21.9 | | |} [[File:N&SAmerica-pol.jpg|center|thumb|903x903px|[[Mapa polìtica]] (in [[Limba inglesa]]) de s'Amèrica]] <br /> == Limbas == Su nùmeru in totu de is limbas de s'Amèrica superat de meda 500, intra de limbas e dialetos. Is printzipales limbas sunt currispondentes a is ca sunt istadas postas de is colonizadores europeos, sighidas de is limbas de is printzipales culturas amerindias. [[File:Idiomas de américa.png|thumb|443x443px|Limbas prus allegadas e prus importantes in Amèrica (mapa in [[Limba ispagnola]]).]] * Sa [[Limba ispagnola]] est allegada de prus de 377 moliones de persones, printzipalmente in [[Mèssicu]], [[Amèrica Tzentrale]] e [[Amèrica de su Sud]]. Esistent peri importantes comunidades ispanofonas in is [[Istados Unidos de Amèrica]], [[Brasile]] e calicuna ìsula de is [[Caràibes]]. * Sa [[Limba inglesa]] est allegada de unu 325 miliones de persones. Est sa limba prus allegada in is [[Istados Unidos de Amèrica]] e est ufitziale in [[Canada]], [[Belize]], [[Guyana]], is Isulas Malvinas o [[Ìsulas Falkland|Falkland]] e calincunu territòriu de is [[Antillas]]. In [[Puerto Rico|Porto Rico]] est presente comente segunda limba ufitziale. * Sa [[Limba frantzesa]] est allegada in vàrias ìsulas de is Caraibis (comente [[Haiti]], [[Guadalupa]] e [[Martinica]], intra de àteras) e est ufitziale in [[Canada]] (comente peri in sa provìntzia de su [[Québec]]) e in sa [[Gujana Frantzesa]]. * Sa [[Limba portughesa]] est sa limba ufitziale de su [[Brasile]], cun unu totale de prus de 185 miliones de faeddadores. * Su [[Quechua]] est sa limba nativa prus allegada, cun prus de 12 miliones de persones. Est ufitziale in [[Bolìvia]] e in su [[Perù]], in is zonas auba custa limba predominat<ref>{{Tzita web|url=http://pdba.georgetown.edu/Constitutions/Peru/per93reforms05.html|tìtulu=↑ http://pdba.georgetown.edu/Constitutions/Peru/per93reforms05.html Sunt limbas ufitziales su castiglianu e, in is logos auba predominant, comente ddu sunt su Quechua, su Aimara e is àteras limbas originarias de su continente, segundu sa lege}}</ref>. Su propriu ddu allegat una considerabile minoria in [[Ecuador]], su sud de sa [[Colòmbia]], totu su nord de s'[[Argentina]] e su nord de su [[Cile]]<ref name=":10">{{Tzita web|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL|tìtulu=.0 16.1 Chile profile, Ethnologue, retrieved October 10th, 2007}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=cqu|tìtulu=↑ SIL International|atzessu=2012-03-31|dataarchìviu=2008-06-19|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20080619064049/http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=cqu|deadurl=yes}}</ref>. * Paris a su Quechua, su [[Aimara]] est peri ufitziale in Bolivia, mentres in su Perú auba prevalet e bia<ref>{{Tzita libru|tìtulu=In su Perú no ddu at una legislazione ca ponet in practica sa ufizialidade constituzionale de s'Aimara, ne est in nisciuna manera impreada in s'amministratzione de s'Istadu, cun una ecetzione: is programmas rurales de "Educación Bilingüe Intercultural (EBI)}}</ref>. Aici e totu, s'Aimara est sa primu limba de unu 18% de sa populatzione de sa Bolivia, e est sa limba printzipale [[Amerindio]] de sud peruvianu e su nord tzilenu. Nche sunt peri faeddantes de custa limba in su nord de s'Argentina<ref name=":10" /><ref>{{Tzita libru|tìtulu=↑ (Hardman 2000: p. 1)}}</ref>. * Su [[Limba crèola|Creolu]] est una limba basada printzipalmentie in su frantzesu, ca si chistionat in [[Haiti]]. * Su [[Guaraní]] est allegadu de prus de 6 miliones de persones, printzipalmente in su [[Paraguay]], auba est limba ufitziale. * Diversas limbas nativas sunt allegadas in sa zona de su tzentruamerica, comente su náhuatl (allegadu de 1,5 miliones de persones in [[Mèssicu]]), su Quiché (allegadu de 1,4 miliones de persones in [[Guatemala]] e Mèssicu), is limbas Mayenses (totus paris allegadas de 5 miliones de persones in Mèssicu e Centruamèrica), su Zapotecu (allegadu in [[Oaxaca]] de unu 800 milla persones, a pitzus de totu s'Istmo de Tehuantepec, inclùdidu medas de cussas de orìgine europea e àraba) e su mixteco (allegadu in Oaxaca e in su Guerrero de prus de 500 milla persones), intra de àteras. * Su [[Limba olandesa|Olandesu]] est allegadu in is ìsulas de [[Aruba]], [[Bonaire]], [[Curaçao|Curazao]], [[Sint Maarten]], [[San Eustaquio]] e [[Saba]], aici comente in sa [[Suriname|Repùblica de Suriname]]. * In su territòriu de sa [[Groenlàndia]] est ufitziale su [[Groenlandesu]]. Calincuna àtera limba tenet una importàntzia demogràfica chentza chi siat ufitziale, intra de cussas: * Su [[Mapudungunu]] est sa limba nativa allegada de prus o mancu 440 milla mapuches in su [[Cile]] e s'[[Argentina]]. * Su [[Wayúu]] o Guajiru est una limba indìgena allegada de prus de 400 milla persones in sa [[Colòmbia]] e su [[Venezuela]]. * Su [[Limba papiamentu|Papiamentu]] est una limba criolla allegada in is isulas de [[Aruba]], [[Bonaire]] e [[Curaçao|Curazao]]. * Diversas limbas, comente sa [[Limba tedesca]] e sa [[Limba italiana]], sunt peri allegadas de is immigrantes ca fiant lòmpidos in s'Amèrica a s'acabu de su [[sèculu XIX]] e in su [[Sèculu XX]]. Su tedescu est allegadu prus che àteru in sa Regione Sud de su Brasile, sud de su [[Cile]] e in calincuna regione de [[Argentina]], [[Perù]], [[Paraguay]], [[Mèssicu]] e [[Venezuela]], intra de àteras. Su basciu tedescu est allegadu in su [[Paraguay]], [[Mèssicu]], [[Istados Unidos de Amèrica]], [[Canada]], [[Belize]] e [[Bolìvia]]. S'italianu est allegadu in [[Istados Unidos de Amèrica]], [[Canada]], [[Argentina]], [[Brasile]], [[Perù]], [[Cile]], [[Uruguay]], [[Venezuela]] e [[Mèssicu]]. * Su [[Venetu]] est allegadu prus che àteru in [[Mèssicu]] e [[Brasile]]. * Su [[Limba portughesa|Portughesu]] est allegadu in [[Venezuela]] de sa manna colonia portughesa distribuida in totu su Paisu (su Venetzuela ponit paris sa tertza colonia portughesa prus manna de su mundu). Su propriu est allegadu in is fronteras de is paisus ca stremenant cun su Brasile. S'amesturu de is limbas ispagnolas e portughesas donant logu a sa bariedade mutida Portuñol. * Su [[Limba giapponesa|Giaponesu]] est allegadu, in gradu prus mannu, in is [[Istados Unidos de Amèrica]], in su Brasile e in su [[Perù]], ca sunt is paisos auba bivet sa prus cantidade de immigrantes giaponesos, peri chi su propriu dd'allegant in is paisos cun piticas colònias giaponesas. * Su [[Limba tzinesa istandard|limba tzinesa]] est allegada, printzipalmente, in su [[Perù]], [[Istados Unidos de Amèrica]] e [[Canada]] (ca sunt is paisos cun prus cantidade de immigrantes) e, unu pagu de mancu, in àteros paisos de su continente. * Su [[Limba gallesa|gallesu]] est allegadu in sa provintzia de sa patagonia de [[Argentina]] Chubut. * Su [[Limba croata|croatu]] est allegadu in [[Cile]] de sa manna comunidade de immigrantes ca bivent in is regiones de Antofagasta e Magallanes. * Sa limba ausiliària [[Esperanto]] est allegada de unu 300 milla persones in paisos de totu su continente, cun contzentratziones notàbiles in [[Brasile]], [[Argentina]], [[Cile]], [[Costa Rica]], [[Mèssicu]], [[Uruguay]], [[Paraguay]], [[Venezuela]], [[Colòmbia]], [[Istados Unidos de Amèrica]], [[Canada]] e [[Cuba]]. == Dinare == [[File:US one dollar bill, obverse, series 2009.jpg|thumb|Dollaru de is Istados Unidos de Amèrica]] [[Anguilla]], [[Antigua e Barbuda]], [[Dominica]], [[Grenada|Granada]], [[Montserrat]], [[Saint Kitts e Nevis]], [[Saint Vincent e sas Grenadinas|Saint Vincent e Grenadine]], [[Saint Lucia|Santa Lucía]]: [[Dollaru de is Caraibis orientalis]], (EC$; XCD) [[Antillas Olandesas]]- [[Fiorinu antillanu olandesu]] [[Argentina]] - [[Peso de s'Argentina]], ($; ARS) [[Aruba]] - [[Fiorinu de Aruba]], (AWG) [[File:Canada dollar 1954 front.jpg|thumb|Unu dòllaru canadesu]] [[Bahamas]]-[[Dollaru de is Bahamas]] (B$; BSD) [[Barbados]]-[[Dollaru de is Barbados]] (Bds$; BBD) [[Belize]] - [[Dollaru de su belize]] (Bz$; BZD) [[Bermudas]] - [[Dollaru de is bermudas]] (BD$, BM$; BMD) [[Bolìvia]] - [[Bolivianu]] (Bs.; BOB) [[Brasile]] - [[Real de su Brasili]] (R$; BRL) [[File:1 peso cubano.jpg|thumb|unu pesu cubanu]] [[Canada]] - [[Dollaru canadesu]] (C$; CAD) [[Cile]]- [[Peso cilenu]] ($; CLP) [[Colòmbia]]- [[Peso colombianu]] ($, COL$; COP) [[Costa Rica]]- [[Colón costaricanu]](₡; CRC) [[Cuba]]-[[Peso cubanu]] (CUP),[[Peso cubanu convertibili]](CUC) [[Repùblica Dominicana]]-[[Peso oru dominicanu]]($, RD$; DOP) [[Ecuador]],[[El Salvador]],[[Istados Unidos de Amèrica]],[[Turks e Caicos]],[[Isulas Vírginis Britannicas]],[[Ìsulas Vìrgines Americanas]],[[Puerto Rico]]-[[Dollaru stadunidensi]]($; USD) [[Groenlàndia]]-[[Corona danesa]](DKK) [[Guadalupa]],[[Gujana Frantzesa]],[[Martinica]],[[Saint-Barthélemy (Antillas)]],[[San Martín]]:[[Èuru]](€; EUR) [[Guatemala]]-[[Quetzal]] (GTQ) [[Guyana]]-[[Dollaru guyanesu]](GYD) [[Haiti]]-[[Gourde haitianu]](HTG) [[Honduras]]-[[Lempira]] (HNL) [[Isulas Cayman]]-[[Dollaru de is Isulas Cayman]] [[Geòrgia de su Sud e Ìsulas Sandwich meridionales]],[[Ìsulas Falkland]]-[[Sterlina de is Falkland|Libra malvinensa]](£, FL£; FKP) [[Giamàica]]-[[Dollaru jamaicanu]]($, J$, JA$; JMD) [[Mèssicu]]-[[Peso messicanu]]($; MXN) [[Nicaràgua]]-[[Córdoba nicaraguensa]] (C$; NIO) [[Panamá]]-[[Balboa panamensu]](oficial) (PAB); [[Dollaru de is Istados Unidos de Amèrica]](cursu legali) ($; USD) [[Paraguay]]-[[Guaraní paraguayo]](PYG) [[Perù]]-[[Nuevo sol]](S/.; PEN) [[Saint-Pierre e Miquelon]] [[Suriname]]-[[Dollaru surinamesu]](SRD) [[Trinidad e Tobago]]-[[Dollaru trinitensu]]($, TT$; TTD) [[Uruguay]]-[[Peso uruguaianu]]($; UYU) [[Venezuela]]-[[Bolívar]](Bs., Bs.F; VEF) == Riferimentos == <references />{{Controllu de autoridade}} {{Artìculu de su mese|ghennàrgiu|2015}} [[Categoria:Geografia]] [[Categoria:Continentes]] [[Categoria:Amèrica| ]] q9stk0zu1cm684396l5wgot8ga48ylt Noa York 0 6433 186752 180899 2025-06-30T12:35:34Z SamSard 25038 186752 wikitext text/x-wiki {{s}} {{variant|LOG}} [[File:New york times square-terabass.jpg|thumb|Time Square]] '''Noa York''' (''New York City'' in inglesu) est una de sas tzitade pius populada de sos [[Istados Unidos de Amèrica|Istados Unidos]], e s'[[area metropolitana]] est una de sas prus mannas de su mundu. Custa [[metropoli]] ada una influentzia subra su cumerciu mundiale, sa finanza, sa cultura, sa moda e s'ipetaculu. [[Categoria:Tzitades de sos USA]] fovvp5of8n9gzshniyfs5vnu8fqb15b Franco Pinna 0 6497 186730 173140 2025-06-30T12:22:31Z SamSard 25038 186730 wikitext text/x-wiki {{Variant|LOG}}'''Franco Pinna''' ([[Sa Madalena]] [[1925]], [[Roma]] [[1977]]) est istadu unu [[fotografia|fotografu]] sardu. Aiat publicadu sas fotos suas in rivistas internatzionales comente "[[Life (rivista internatzionale)|Life]]", "[[Stern (rivista)|Stern]]", "[[Sunday Times]]", "[[Vogue]]", "[[Paris Match]]", "[[Epoca]]", "[[L'Espresso]]" , "[[Panorama]]" e “[[Noi Donne]]”. In sos annos 50 aiat trabagliadu umpare a [[Diego Carpitella]] chi issu aiat sighidu in sa campagnas de regolta de materiale folkloristigu. Dae su 1965 fit diventadu su fotografu de iscena de [[Federico Fellini]] a cominzare dae su film ''[[Giulietta degli spiriti]]'', finas a ''[[Casanova Fellini (film)|Casanova]]'' in su 1976. ==Bibliografia== * ''FRANCO PINNA "L'isola del rimorso"'', Fotografie in Sardegna 1953-1967, [http://it.wikipedia.org/wiki/Imago_edizioni Imago edizioni] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120721120119/http://it.wikipedia.org/wiki/Imago_edizioni |date=2012-07-21 }}, 2004 SBN-13: 9788889545003, ISBN:88895450033 * Pinna G., ''Con gli occhi della memoria. La Lucania nelle fotografie di Franco Pinna 1952-1959'', Editore: Il Ramo d'Oro, Trieste, 2002 ISBN:888935903X [[category:Biografias|Pinna]] [[category:Sardos|Pinna, F.]] [[category:Italianos|Pinna, Franco]] [[category:Cìnema|Pinna, F.]] [[category:Fotografos|Pinna, F.]] lq5sizz2gekbr2f4d4ec83w4g19nfim Giuseppe Anedda 0 6791 186770 185474 2025-07-01T10:53:02Z SamSard 25038 186770 wikitext text/x-wiki {{s}}{{Variant|LOG}} [[File:GiuseppeAnedda2.JPG|thumb|Giuseppe Anedda]] '''Giuseppe Anedda''' ([[Casteddu]], 1 de martu [[1912]] – [[Casteddu]], 30 de trìulas [[1997]]) est istadu unu [[sonadore de mandolino]] e unu [[musicista]] [[sardos|sardu]]. [[Category:Biografias|Anedda, Giuseppe]] [[Category:Sardos|Anedda, Giuseppe]] [[Category:Musicistas|Anedda, Giuseppe]] [[Category:Mùsica clàssiga|Anedda, Giuseppe]] mmo53w34l9r7x5xq6oz8vpvbzjilri6 Efis Arru 0 7074 186750 172996 2025-06-30T12:33:39Z SamSard 25038 186750 wikitext text/x-wiki {{Variant|LOG}}{{Bio |Nòmene = Efisio |Sambenàdu = Arru |Sesso = M |LoguNascita = Siligo |LoguNascitaAlt = |DieMeseNascita = 11 sant'andria |AnnuNascita = [[1927]] |DieMeseMorte = |AnnuMorte = [[2000]] |PreFaìna = |Faìna = iscietziadu |Epoca = |Epoca2 = |Faìna2 = |Faìna3 = |FaìnaAltre = |Natzionalidade = sardu }} Naskidu in Siligo si fit laureadu in su [[1956]] in [[medicina]] [[veterinaria]] in s'[[Università degli studi di Sassari|Universidade de Tàtari]], nel [[1978]] fit diventadu Professore Ordinariu de ''Malattie Parassitarie'' in sa matessi universidade inue aiat trabagliadu finas a su [[1997]]. Efis Arru ad'appidu unu ruolo importante in s'ambitu de su gruppu de sos parassitologos chi ana contribuidu a s'iviluppu de sa connoschentzias in custu campu, meda importantes sun istados sa' ricercas e sos istudios suos subra s'[[echinococcosi]]. ==Bibliografia== * C. Urbani, ''Le malattie dimenticate. Poesia e lavoro di un medico in prima linea.'', [[Milano]], [[2004]] ISBN 8807170957 ==Agganzos dae fora== *{{it}}[http://eprints.uniss.it/1129/1/Arru_E_ContrCongr_1995_Parassitosi.pdf Contributo in congresso.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305051709/http://eprints.uniss.it/1129/1/Arru_E_ContrCongr_1995_Parassitosi.pdf |date=2016-03-05 }} con Pau Salvatore ''Parassitosi e attività riproduttiva degli ovini.'' In: 14. Convegno nazionale A.P.I.V.: atti, 16-18 Marzo 1995, Saturnia, Italia. p. 263-272. *{{it}} [http://www.comunesiligo.it/siligo/risorse/cittadini/e_arru_ricordo.doc Ricordo di Efisio Arru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304072410/http://www.comunesiligo.it/siligo/risorse/cittadini/e_arru_ricordo.doc |date=2016-03-04 }} {{Controllu de autoridade}} [[Categoria:Sardos]][[Categoria:Iscientziados]] [[Categoria:Persones ligadas a Tàtari]] [[Categoria:Universidade de Tàtari]] 7yxabewqdk1i75kta3hh2o9p509ane6 Giovanni Pintori 0 7126 186732 179960 2025-06-30T12:23:19Z SamSard 25038 186732 wikitext text/x-wiki {{Variant|LOG}} {{Bio |Nòmene = Giovanni |Sambenàdu = Pintori |Sesso = M |LoguNascita = Tresnuraghes |LoguNascitaAlt = |DieMeseNascita = |AnnuNascita = [[1912]] |LoguMorte = Milanu |DieMeseMorte = 15 de Sant'andria |AnnuMorte = 1999 |PreFaìna = |Faìna = designer |Epoca = |Epoca2 = |Faìna2 = |Faìna3 = |FaìnaAltre = |Natzionalidade = sardu }} ==Biografia== Naskidu in [[Provìntzia de Aristanis]], su babu e sa mama fini de [[Nuoro]], inue cun sa famiglia fin torrados in su [[1918]]. In su 1930 aiat binchidu una borsa de istudiu de su Consorzio dell’Economia Corporativa e cominzat a sighire sos corsos del s’[[ISIA (Monza)|ISIA]] de [[Monza]]. Finidos sos istudios, in su 1936 aiat comintzadu a trabagliare pro s' ''Ufficio Tecnico Pubblicità'' de sa [[Olivetti]] de Ivrea (inue già trabagliaiat [[Costantino Nivola|Nivola]]) finas a diventare su reponsabile in su [[1940]]. In su 1950 aiat binchidu sa ''Palma d’Oro della Federazione Italiana Pubblicità''. In su 1952 su [[MoMA]] de New York organitzat sa mostra '''Olivetti: Design in Industry''', inue sunu presentados medas trabaglios suos. In su 1953 fit bintradu a fagher parte de s’AGI (Alliance Graphique Internazionale), chi in su 1955, cun un’esposizione in su ''Louvre'', aiat dedicadu una sala a sos trabaglios suos pro Olivetti. Sempre in su 1955 aiat rezidu su Certificate of Excellence of Graphic Arts dell’AIGA (s’Associatzione de sos graphic designer [[SA|americanos]]) e, s’annu apoi, sa Medaglia deOro e su Diploma de ''Primo Premio di Linea Grafica'' e de sa ''Fiera di Milano''. Poi de sa morte de [[Adriano Olivetti]] (1960) continuat a regogliere reconnoschimentos internazionales comente su ''Typographic Excellence Award'' de su ''Type Directors Club de New York'' in su 1964. In su 1966 esponet una personale a [[Tokyo]]. Varias rivistas pubblicana immagines suas: [[Fortune]], ''Graphic Design'', ''Horizon''. In su 1967 lassat sa Olivetti e trabagliat comente e liberu professionista pro ''Pirelli'', ''Ambrosetti'', ''Gabbianelli'', ''Parchi di Liguria'', ''Merzario''. In sos ultimos annos torrat a si dedicare a sa pintura solamente. ==Cullegamentos de foras== *{{it}} [http://www.wwmm.org/storie/storia.asp?id_storia=471&pagina=10&project=0 Studio di nudi, Monza, Musei Civici] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110412135616/http://www.wwmm.org/storie/storia.asp?id_storia=471&pagina=10&project=0 |date=2011-04-12 }} [[Categoria:Pintores italianos|Pintori, Giovanni]] [[Categoria:Sardos|Pintori, Giovanni]] [[Categoria:Designer|Pintori, Giovanni]] t5vm9otmoldggfg4uhspg89ibb259i8 Nicola Grauso 0 7187 186722 133835 2025-06-30T12:10:35Z SamSard 25038 186722 wikitext text/x-wiki {{s}} {{Variant|LOG}} {{Bio|Sambenàdu=Grauso|Nòmene=Nicola|Faìna=Imprendidore|Faìna2=politicu|Natzionalidade=sardu|Epoca2=Editore|AnnuNascita=1949|LoguNascita=Casteddu|DieMeseNascita=23 de Abrile|AnnuMorte=2025|DieMeseMorte=18 de Maju}} [[categoria: Sardos|Grauso, Nicola]][[categoria: Imprendidores italianos|Grauso, Nicola]][[categoria: Editores|Grauso, Nicola]] mfw32s217u2ufoo02wfe5wzjgi25wwy Italo Mereu 0 7364 186725 124599 2025-06-30T12:16:33Z SamSard 25038 186725 wikitext text/x-wiki {{Bio |Nòmene = Italo |Sambenàdu = Mereu |Sesso = M |LoguNascita = Lanusè |LoguNascitaAlt = |DieMeseNascita = 22 de frealzu |AnnuNascita = [[1921]] |LoguMorte = Firenze |DieMeseMorte = 17 de ennalzu |AnnuMorte = [[2009]] |PreFaìna = |Faìna = giurista |Epoca = |Epoca2 = |Faìna2 = accademicu |Faìna3 = |FaìnaAltre = |Natzionalidade = sardu }} == Cennos biograficos == Italo Mereu at fattu pro annos su docente universitariu de Istoria de su [[derettu italianu]] in s'[[Università di Ferrara]], s'[[Università Carlo Cattaneo]] de [[Castellanza]], e in s'[[Università Luiss]] de [[Roma]]. Fit unu opposidore de sa pena 'e morte. Sas bideas suas issu las pubblicaiat in sos prinzipales quotidianos natzionales, in particulare su [[Corriere della Sera]], [[La Stampa]], [[La Repubblica|Repubblica]] e su [[Il Sole 24 ore]], frimmendesi cun s'isunzu Merit. == Oberas == *{{it}}''Storia del diritto penale del '500'', [[Napoli]] [[1961]]. *{{it}}''Colpa=colpevolezza'', [[Bologna]] [[1967]]. *{{it}}''Giuseppe Compagnoni, primo costituzionalista d'Europa''. *{{it}}''La morte come pena'', Donzelli editore, la prima ed. data [[1982]]. *{{it}}''La pena di morte a Milano nel secolo di Beccaria''. Neri Pozza editore, [[1988]] *{{it}}''La giusta ingiustizia - Saggio sulla violenza legale''. *{{it}}''Storia dell'intolleranza in Europa. Sospettare e punire'', [[Bompiani]] editore, Milano [[1979]]. == Agganzos dae fora == *{{it}}[http://isole.ecn.org/filiarmonici/mereu.html I. Mereu, La cultura dell'intolleranza] [[Categoria: Sardos|Mereu, Italo]][[Categoria: Giuristas|Mereu, Italo]][[Categoria:Attivistas contra a sa pena 'e morte]] 3cgi1gja1cqgg97wumivkb67nxwhddi Giulio Paulis 0 7584 186728 174060 2025-06-30T12:20:57Z SamSard 25038 186728 wikitext text/x-wiki {{Variant|LOG}}{{Bio |Nòmene = Giulio |Sambenàdu = Paulis |Sesso = M |LoguNascita = Casteddu |LoguNascitaAlt = |DieMeseNascita = 11 de cabidanni |AnnuNascita = [[1947]] |LoguMorte = |DieMeseMorte = |AnnuMorte = |PreFaìna = |Faìna = glottologo |Epoca = |Epoca2 = |Faìna2 = linguista |Faìna3 = |FaìnaAltre = |Natzionalidade = sardu }} Giulio Paulis est docente de [[glottologia]] e [[linguistica]]. Est fintzas istudiosu de sa [[limba sarda]], autore de sàgios e curadore de sas tradutziones e editziones de sas òberas subra su [[limba sarda|sardu]] de [[Max Leopold Wagner]]. == Oberas == * ''Il paleosardo: retrospettive e prospettive'', in «Aion. Annali del Dipartimento di Studi del Mondo Classico e del Mediterraneo Antico — Sezione linguistica» 30, n. 4, 2010, pp. 11-61. * «Introduzione», in Giulio Paulis (a cura di), ''Dizionario etimologico sardo di Max Leopold Wagner'', Nuoro, Ilisso, 2008, pp. 7-23. * «Lingue subregionali in Sardegna», in ''Atti del Convegno «Il Gallurese una lingua diversa in Sardegna». San Teodoro 19-20 giugno 2004'', Olbia, Ed. Istituto delle Civiltà del Mare, 2004, pp. 15-21. * ''Vocabolario sardo logudorese-italiano'', 2002 * «La lingua sarda e l'identità ritrovata», in ''La Sardegna. (Storia d'Italia. Le regioni dall'unità a oggi)'', a cura di Luigi Berlinguer ed Antonello Mattone, Torino, Einaudi, 1998, pp. 1201-1221. * Prefazione a: Max Leopold Wagner, ''La lingua sarda. Storia, spirito e forma'', Nuoro, Ilisso, 1997, pp. 7-38. * ''Studi sul sardo medioevale'', in ''Officina linguistica'' 1, n. 1, 1997, Nuoro: Ilisso. * «L'influsso linguistico fenicio-punico in Sardegna. Nuove acquisizioni e prospettive di ricerca», in ''Circolazioni culturali nel Mediterraneo antico. Atti della VI giornata camito-semtica e indoeuropea, I Convegno Internazionale di linguistica dell'area mediterranea, Sassari 24-27 aprile 1991'', a cura di Paolo Filigheddu, Cagliari, Corda, 1994, pp. 213-219. * «L'influsso linguistico spagnolo in Sardegna», in ''La società sarda in età spagnola'', a cura di Francesco Manconi, Cagliari, Edizioni della Torre, 1992. * ''I nomi popolari delle piante in Sardegna'', Sassari, 1992 * «Sopravvivenze della lingua punica in Sardegna», in ''L'Africa romana. Atti del VII Convegno di Studio (Sassari 1989)'', a cura di Attilio Mastino, Sassari, Gallizzi, 1990, pp. 599-639. * ''I nomi di luogo in Sardegna'', Sassari 1987. * «Introduzione e Appendice alla ''Fonetica storica del sardo'' di Max Leopold Wagner», in Max Leopold Wagner, ''Fonetica storica del sardo'', traduzione, introduzione e appendice di Giulio Paulis, Cagliari, Trois, I-CVIII, 1984, pp. 476-636. * ''Lingua e cultura nella Sardegna bizantina. Testimonianze linguistiche dell'influsso greco'', Sassari, L'Asfodelo, 1983. * «Gli studi di linguistica sarda», in ''La Sardegna'', a cura di Manlio Brigaglia, Cagliari, Edizioni della Torre, 1982, pp. 114-119. * ''Grecità e romanità nella Sardegna bizantina e altogiudicale'', Cagliari, Università di Cagliari (Istituto di Glottologia), 1980. {{Controllu de autoridade}} [[Categoria:Sardos|Paulis, Giulio]] [[Categoria:Glottologos|Paulis, Giulio]] [[Categoria:Linguistas|Paulis, Giulio]] rptkuh7h67r7dstfvv5s2kumh5ic9u3 Andrea Cossu 0 8512 186746 131916 2025-06-30T12:31:53Z SamSard 25038 186746 wikitext text/x-wiki {{Bio |Nòmene = Andrea |Sambenàdu = Cossu |Sesso = M |LoguNascita = Casteddu |LoguNascitaAlt = |DieMeseNascita = 3 de maiu |AnnuNascita = [[1980]] |LoguMorte = |DieMeseMorte = |AnnuMorte = |PreFaìna = |Faìna = giogadore de fubalu |Epoca = |Epoca2 = |Faìna2 = |Faìna3 = |FaìnaAltre = |Natzionalidade = sardu }} Dae su 2008 jogat fittianu in su [[Cagliari Calcio|Casteddu]] {{s}} [[categoria:Sardos]][[categoria:Giogadores de pallone]][[Categoria:Cagliari Calcio]] ivk16i4h3j2i93qqfal8g6m3zegh56z 186747 186746 2025-06-30T12:32:08Z SamSard 25038 186747 wikitext text/x-wiki {{Bio |Nòmene = Andrea |Sambenàdu = Cossu |Sesso = M |LoguNascita = Casteddu |LoguNascitaAlt = |DieMeseNascita = 3 de maiu |AnnuNascita = [[1980]] |LoguMorte = |DieMeseMorte = |AnnuMorte = |PreFaìna = |Faìna = giogadore de fubalu |Epoca = |Epoca2 = |Faìna2 = |Faìna3 = |FaìnaAltre = |Natzionalidade = sardu }} {{s}} [[categoria:Sardos]][[categoria:Giogadores de pallone]][[Categoria:Cagliari Calcio]] 0axmqfrurkmc54nu1j87my1r7sulb94 Caterina Murino 0 9148 186727 164841 2025-06-30T12:19:48Z SamSard 25038 186727 wikitext text/x-wiki {{Variant|LOG}} [[File:Caterina Murino a Giffoni.jpg|thumb|Caterina Murino]] {{Bio |Nòmene = Caterina |Sambenàdu = Murino |Sesso = F |LoguNascita = Casteddu |LoguNascitaAlt = |DieMeseNascita = 15 de cabidanni |AnnuNascita = [[1977]] |LoguMorte = |DieMeseMorte = |AnnuMorte = |PreFaìna = |Faìna = atora |Epoca = |Epoca2 = |Faìna2 = modélla |Faìna3 = |FaìnaAltre = |Natzionalidade = sarda }} == Teatru == * ''[[Dieci piccoli indiani]]'' di [[Agatha Christie]], regia de [[Danilo Ghezzi]] - Teatro Chiesa de [[Milano]] ([[2000]]) * ''[[Così è (se vi pare)]]'' de [[Luigi Pirandello]], regia de [[Danilo Ghezzi]] - Teatro Chiesa de Milano ([[2001]]) * ''[[Riccardo III (Shakespeare)|Riccardo III]]'' de [[William Shakespeare]], regia de [[Danilo Ghezzi]] - Teatro Chiesa di Milano ([[2003]]) * ''[[La vedova scalza]]'' de [[Salvatore Niffoi]], regia di [[Ciro Ippolito]] - Teatro Valle di [[Roma]] ([[2007]]) * ''[[i Blues]]'' - Episodio: ''Salute da Berta'' di [[Tennessee Williams]], regia di [[Danilo Ghezzi]] - Teatro Chiesa di Milano ([[2007]]) * ''[[Carmina Burana (Orff)|Carmina Burana ovvero La Festa dei Folli]]'', opera ispirata alle musiche di [[Carl Orff]], regia di [[Orlando Forioso]] - piccolo Auditorium de [[Cagliari]] ([[2009]]) * ''Dona Flor e i suoi due mariti'' liberamente tratto dal romanzo di [[Jorge Amado]], regia di Emanuela Giordano (2010) === Cinema === * ''[[Nowhere]]'' ([[2002]]) * ''[[Il Bandito Corso]]'' (''L'Enquête Corse'') ([[2004]]) * ''[[L'amour aux trousses]]'' ([[2005]]) * ''[[Les Bronzés 3: amis por la vie]]'' ([[2006]]) * ''[[Agente 007 - Casino Royale]]'' (''007 Casino Royale'') ([[2006]]) * ''[[La leggenda di Eleonora d'Arborea]]'' ([[2006]]) * ''[[Non pensarci]]'' ([[2007]]) * ''[[St. Trinian's]]'' ([[2007]]) * ''[[Alibi e sospetti]]'' ([[2008]]) <!-- AKA: Alibi e sospetti --> * ''[[The Garden of Eden]]'' ([[2008]]) * ''[[Made in Italy (film 2008)|Made in Italy]]'' ([[2008]]) * ''[[Il seme della discordia]]'' ([[2008]]) * ''[[La bella società]]'' ([[2009]]) === Televisione === * ''[[In der Mitte eines Lebens]]'' ([[2002]]) * ''[[Il giovane Casanova]]'' ([[2002]]) * ''[[Le ragazze di Miss Italia]]'' ([[2002]]) * ''[[Don Matteo]]'' - Episodio ''Il passato ritorna'' ([[2002]]) * ''[[Orgoglio (fiction)|Orgoglio]]'' ([[2004]]) * ''[[Des jours et des nuits]]'' ([[2005]]) * ''[[Vientos de agua]]'' ([[2006]]) * ''[[XIII (telefilm)|XIII]]'' ([[2008]]) * ''[[Donne assassine]]'' ([[2008]]) * ''[[Non Pensarci]] '' ([[2009]]) serie tv in 12 puntate di circa 25-28 minuti ciascuna [[Categoria:Sardos]] [[Categoria:Attores]] fexu0tfyyfwcs3o0ho300fn8ejknbfs Bonaventura Licheri 0 9378 186761 161795 2025-07-01T10:45:07Z SamSard 25038 186761 wikitext text/x-wiki {{Variant|LOG}}'''Bonaventura Licheri''' ([[Neunele|Neoneli]] [[1667]]-[[1733]])est istadu unu [[Gesuitas|Gesuita]] sardu. Suppressu s'Ordine est torradu in sa idda sua inue ada continuadu a educare sa populatzione in sa religione, iscrinde gosos meda in onore de sa [[Maria de Nazareth|Madonna]], de sa Passione de [[Gesùs|Cristos]] e de sos santos. Est istadu su chi aiat iscritu [[Deus ti salvet Maria]]. [[Categoria:Sardos]] [[Categoria:Poetes]] [[Categoria:Gesuitas]] jzt307nvgc20iznwq41ouotr78txb66 Gavinu De Lunas 0 9573 186740 147338 2025-06-30T12:28:25Z SamSard 25038 186740 wikitext text/x-wiki {{variant|LOG}} '''Gavinu De Lunas''' ([[Padria]] [[1895]]- [[Roma]] [[1944]]) fit unu cantadore sardu 'e musica sarda. Est istadu un'antifascista [[Padria|padriesu]], mortu in [[Roma]] in sas connotas "[[Fosse Ardeatine]]". [[Categoria:Biografias|De Lunas]][[Categoria:Sardos|De Lunas]][[Categoria:Cantadores|De Lunas]] 6nwd6ruzgyhrsq3yd8fmfjpa2swg4w2 Rossana Ghessa 0 10613 186719 186718 2025-06-30T12:03:07Z SamSard 25038 186719 wikitext text/x-wiki {{Variant|LOG}} Rossana Ghessa ([[Carbonia]] 24 de Ghennarzu 1943) est una [[atora]] sarda de tzitadinantzia Brasiliana. [[Categoria:Sardos]][[Categoria:Italianos]][[Categoria:Brasilianos]][[Category:Attores]] dt57i7l02l5vplrxfndgcg5sjzdh6z0 186720 186719 2025-06-30T12:03:42Z SamSard 25038 186720 wikitext text/x-wiki {{Variant|LOG}} Rossana Ghessa ([[Carbònia]] 24 de Ghennarzu 1943) est una [[atora]] sarda de tzitadinantzia Brasiliana. [[Categoria:Sardos]][[Categoria:Italianos]][[Categoria:Brasilianos]][[Category:Attores]] fta36h75kcm15q899y7i17i3q8bu7xm 186721 186720 2025-06-30T12:03:57Z SamSard 25038 186721 wikitext text/x-wiki {{Variant|LOG}} Rossana Ghessa ([[Carbònia]] 24 de Ghennarzu 1943) est una [[atora]] sarda de tzitadinantzia Brasiliana. [[Categoria:Sardos]][[Categoria:Brasilianos]][[Category:Attores]] m4mhkxgybbpthrjz9hjga92o7tcusvz Oreste Pieroni 0 12155 186729 132390 2025-06-30T12:21:53Z SamSard 25038 186729 wikitext text/x-wiki {{Variant|LOG}}{{s}}{{Bio |Nòmene = Oreste Ruggero Dino |Sambenàdu =Pieroni |Sesso = M |LoguNascita = Tàtari |LoguNascitaAlt = |DieMeseNascita = 31 de austu |AnnuNascita = [[1899]] |LoguMorte = Tàtari |DieMeseMorte = 25 de santuaìne |AnnuMorte = 1976 |PreFaìna = |Faìna = polìtigu |Epoca = |Epoca2 = |Faìna2 = |Faìna3 = |FaìnaAltre = |Natzionalidade = sardu }} Est istadu sindigu de Tàtari dae su [[1946]] a su [[1954]] dende esempiu de bona amministratzione. Dae su [[1956]] a su [[1961]] fit istadu su Direttore Generale de su [[Banco di Sardegna|Bancu 'e Sardigna]] [[Categoria:Sardos]][[Categoria:Polìtigos]] [[Categoria:Persones ligadas a Tàtari]] rsapiwoe4oy5d3smd5usq8l1rcboqfo Fabio Aru 0 12421 186764 147124 2025-07-01T10:48:30Z SamSard 25038 186764 wikitext text/x-wiki [[File:Fabio Aru - Vuelta a España 2015.png|thumbnail]] {{s}} {{Variant|LOG}} {{Bio |Nòmene = Fabio |Sambenàdu = Aru |Sesso = M |LoguNascita = Santu 'Ainju |LoguNascitaAlt = |DieMeseNascita = 3 de làmpadas |AnnuNascita = [[1990]] |LoguMorte = |DieMeseMorte = |AnnuMorte = |PreFaìna = |Faìna = ciclista |Epoca = |Epoca2 = |Faìna2 = |Faìna3 = |FaìnaAltre = |Natzionalidade = sardu }} Est istadu su primu sardu a binchere una tapa de su [[Giro d'Italia]]. [[categoria:Sardos]][[categoria:Ciclistas]] r013jdrwll28yh0g077kqzyxgdtvqm6 Giuseppe Dessì 0 12692 186734 170232 2025-06-30T12:25:57Z SamSard 25038 186734 wikitext text/x-wiki {{s}}{{Variant|LOG}} {{Bio |Nòmene = Giuseppe |Sambenàdu = Dessì |Sesso = M |LoguNascita = Cagliari |LoguNascitaAlt = |DieMeseNascita = 7 de austu |AnnuNascita = [[1909]] |LoguMorte = Roma |DieMeseMorte = 6 de triulas |AnnuMorte = [[1977]] |PreFaìna = |Faìna = iscrittore |Epoca = 1900 |Epoca2 = |Faìna2 = |Faìna3 = |FaìnaAltre = |Natzionalidade = sardu }} == Ligàmenes esternos == * {{YouTube|autore=Enrico Putzolu|produidore=TCS - Tele Costa Smeralda|sRohIRw2K1c|LOGOS DE LOGU 2020 12PUNTATA|minutu=20|segundu=18}} (in s'ùrtima parte de sa puntada [[Frantziscu Casula]] chistionat de Giuseppe Dessì) {{Controllu de autoridade}} [[Categoria:Italianos]][[Categoria:Sardos]][[categoria:Iscrittores italianos]] [[Categoria:Universidade de Pisa]] b1beownildagv0y0ujpk5wk9entgke3 186735 186734 2025-06-30T12:26:14Z SamSard 25038 186735 wikitext text/x-wiki {{s}}{{Variant|LOG}} {{Bio |Nòmene = Giuseppe |Sambenàdu = Dessì |Sesso = M |LoguNascita = Cagliari |LoguNascitaAlt = |DieMeseNascita = 7 de austu |AnnuNascita = [[1909]] |LoguMorte = Roma |DieMeseMorte = 6 de triulas |AnnuMorte = [[1977]] |PreFaìna = |Faìna = iscrittore |Epoca = 1900 |Epoca2 = |Faìna2 = |Faìna3 = |FaìnaAltre = |Natzionalidade = sardu }} == Ligàmenes esternos == * {{YouTube|autore=Enrico Putzolu|produidore=TCS - Tele Costa Smeralda|sRohIRw2K1c|LOGOS DE LOGU 2020 12PUNTATA|minutu=20|segundu=18}} (in s'ùrtima parte de sa puntada [[Frantziscu Casula]] chistionat de Giuseppe Dessì) {{Controllu de autoridade}} [[Categoria:Sardos]][[categoria:Iscrittores italianos]] [[Categoria:Universidade de Pisa]] a9s3yy35s2jf7fn2xrzhdcftl22ff3i Antoni Desole 0 13525 186736 178071 2025-06-30T12:26:46Z SamSard 25038 186736 wikitext text/x-wiki {{variant|LOG}} '''Antoni Desole''' ([[Piaghe]] [[1898]]- [[Tàtari]] [[1991]]) fit unu cantadore sardu 'e musica sarda. Antoni Desole sa prima olta chi aiat cantadu in pubricu fit in su 1919 in [[Monti]], ue aiat cantadu cun sos cullegas [[Bainzu Degortes]] e [[Paolo Deriu]], accumpagnados a sa [[chiterra]] dae [[Nicolinu Cabitza]]. In su [[1929]] umpare a su [[chitarrista]] [[Ignazio Secchi]] a [[Milano]] aiat registradu su primu discu e, sempre in su matessi annu, cun [[Pietro Porqueddu]] e [[Luiginu Cossu]] aian realizadu unu [[78 giros]] pro sa casa discografica [[La voce del padrone]]. == Aggantzos dae fora == * [http://www.cantosardoachitarra.it/cantadores_dettaglio.php?id=17 Ischeda in su situ ''Canto sardo a chitarra''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141027163834/http://www.cantosardoachitarra.it/cantadores_dettaglio.php?id=17 |date=2014-10-27 }} [[Categoria:Biografias|Desole, A]][[Categoria:Sardos|Desole, A]][[Categoria:Cantadores|Desole, A]] g8a2j2e0i4zfgnnr3exd6p2kasveqxf Francesco Demuro 0 13554 186737 139525 2025-06-30T12:27:03Z SamSard 25038 186737 wikitext text/x-wiki {{Variant|LOG}} {{Bio |Nòmene = Francesco |Sambenàdu = Demuro |Sesso = M |LoguNascita = Portu Turre |LoguNascitaAlt = |DieMeseNascita = 6 de ennàlzu |AnnuNascita = [[1978]] |LoguMorte = |DieMeseMorte = |AnnuMorte = |PreFaìna = |Faìna = cantadore |Epoca = |Epoca2 = |Faìna2 = cantante de opera |Faìna3 = |FaìnaAltre = |Natzionalidade = sardu }} {{s}} [[Categoria:Sardos]][[Categoria:Cantadores]] [[Categoria:Cantantes de s'Opera]] 0eu5d2cego5nmwo4msaubkojyfgb5sg Ciccheddu Mannoni 0 13599 186723 139543 2025-06-30T12:11:18Z SamSard 25038 186723 wikitext text/x-wiki {{Variant|LOG}} {{Bio |Nòmene = Ciccheddu |Sambenàdu = Mannoni |Sesso = M |LoguNascita = Locusantu |LoguNascitaAlt = |DieMeseNascita = |AnnuNascita = 1899 |LoguMorte = S'Alighèra |DieMeseMorte = |AnnuMorte = 1978 |PreFaìna = |Faìna = cantadore |Epoca = |Epoca2 = |Faìna2 = |Faìna3 = |FaìnaAltre = |Natzionalidade = sardu }} {{s}} Aiat esordidu in [[Tempiu]] in su 1922 cantende umapre a [[Candida Mara]] [[Categoria:Sardos]][[Categoria:Cantadores]] 8v06wl6cm1enak4gjql1qoxxhvoyuhd Mialinu Pira 0 17185 186726 180849 2025-06-30T12:17:16Z SamSard 25038 186726 wikitext text/x-wiki {{quote|B'at cosas chi pro las cumprèndere bi cheret tempus e isperièntzia; e cosas chi cand'unu at isperièntzia no las cumprendet prus. Cosas chi pro furtuna s'irmentican e cosas chi pro furtuna s'ammentan; e cosas chi si creden irmenticadas e chi imbetzes una die a s'improvisu torran a conca|lingua=sc}} {{Variant|LSC}} '''Michelangelo Pira''', connotu in [[Limba sarda|sardu]] che '''Mialinu Pira''' ([[Vitzi]], 26 martzu 1928 – [[Cuartu Sant'Aleni]], 5 lampadas 1980), giornalista, antropòlogu e iscritore sardu, istudiosu de sa [[limba sarda]] e de is problemas chi dda pertocant. ==Biografia== Est nàschidu in [[Vitzi]], in [[provìntzia de Nùgoro]], in una famìllia de pastores. A pustis de unos annos, galu meda pitzocheddu e a fatu chi sa mama est morta, s'at tramudadu a [[Oscheri]] in ue su babbu paschiat sas arbeghes. At fatu s'[[aviamentu]] e su litzeu calssicu in [[Tàtari]]. A pustis de sa laurea in literas, Mialinu Pira at sighidu a partire de sos annos 70 e fintzas a sa morte, s'atividade giornalistica, fintzas che incarrigadu in s'ufìtziu imprenta de s'amministratzione regionale de sa [[Sardigna]]. Cunsideradu unu esponente ''sui generis'' de s'[[iscola antropològica de Casteddu]], at insingadu [[antropologia culturale]] e [[istòria de su giornalismu]] in sa facultade de [[Sientzias Polìticas]] de s'[[Universidade de Casteddu]]. Impressionadu dae is istudios de [[Antonio Pigliaru]] e [[Antonio Gramsci]], at articuladu sa pensada sua subra sos temas de sa limba e de sa cultura cun particulare riferimentu a su cuntestu de sa Sardigna de sa segunda mitade de su noeghentos. In su [[1968]] at isvilupadu, in ''Sardegna tra due lingue'', una anàlisi originale de is problemas sòtziu-linguisticos de sa Sardigna, acarende sa chistione de su perìgulu de s'[[moridura linguistica|isperdere]] pro su sardu, che cusseguèntzia de su disausu. Pro sa de tres retzas televisivas de sa [[RAI]] s'at incuradu de unu reportage subra unas bisuras antropològicas de sa [[provìntzia de Nùgoro]]. Est autore de ''La rivolta dell'oggetto'', imbentàriu de is problemas de sa [[Sardigna]] in su momentu de sa trasidura dae una sotziedade agro-pastorale a sa moderna de sos consumos e de sas bisuras noas subra s'identidade de su [[Sardos|pòpulu sardu]]. Cun ''La rivolta dell'oggetto'', essidu in su [[1978]], Mialinu Pira at acaradu sa chistione de s'identidade, furriende su relatu de dipendèntzia de in su cale s'agataiat sugeta sa cultura sarda; a pàrrere suo fiat possìbile unu isvilupu alternativu de s'organizatzione sotziale e educativa in ue, ispèrdidu s'istadu, sa sotziedade si faghiat base de una educatzione continuada. At collaboradu cun sa revista «Ichnusa» e àteros periòdicos. Est mortu de unu improntu in [[Marina di Capitana]], fratzione de [[Cuartu]]. A issu sunt titulados: * su "Litzeu Sientìficu Michelangelo Pira" in sa bidda sua nadia [[Vitzi]]; * sa sala de lettura "Michelangelo Pira" de sa domo de s'istudiante de s'[[Ersu]], in sa ruga Trentinu in [[Cagliari]]; * sos [[Tenore de Vitzi "Mialinu Pira"|Tenores de Vitzi "Mialinu Pira"]], grupu de [[cantu a tenore]] de Vitzi e totu; * sa sala de atòbios de ruga Brigata Sassari de [[Cuartu Sant'Aleni]], in ue est mortu e istant is ispògias suas. === Òberas === * ''Sardegna tra due lingue'', Casteddu, La Zattera 1968 * ''La rivolta dell'oggetto. Antropologia della Sardegna'', Giuffré, Milanu, 1978 * ''Paska Devaddis, per un teatro dei sardi'', Editziones della Torre, 1981 * ''Sos Sinnos'', Editziones della Torre, 1983 * ''Isalle'', AM&D Editziones, 1996 * ''Il Villaggio elettronico'', 1997 == Bibliografia == * [[Giulio Angioni]] et al. (a incuru de Felice Tiragallo), ''La ragione dell'utopia. Omaggio a Michelangelo Pira'', Milanu, [[Giuffrè Editore|A. Giuffrè]], 1984 [SBN =IT\ICCU\SBL\0604566] * Francesco Casula, ''Letteratura e civiltà della Sardegna'', vol. I, Patiolla, Grafica del Parteolla, 2011, pp. 214-224. ==Ligàmenes a foras== *[http://www.tenoresdibitti.com/michelangelopira Informatziones subra Michelangelo Pira "Mialinu Pira"] *[http://www.sardegnadigitallibrary.it/index.php?xsl=626&id=86094 "Visti da fuori - Michelangelo Pira " Documentàriu RAI] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303183215/http://www.sardegnadigitallibrary.it/index.php?xsl=626&id=86094 |date=2016-03-03 }} *{{YouTube|autore=Enrico Putzolu|produidore=TCS - Tele Costa Smeralda|js0htZRZP7I|LOGOS DE LOGU 2020 10PUNTATA|minutu=20|segundu=30}} (in s'ùrtima parte de sa puntada [[Frantziscu Casula]] chistionat de Mialinu Pira) {{Controllu de autoridade}} [[Categoria:Giornalistas italianos]][[Categoria:sardos]] 03wvenk4pgwl9d43ix77029i79leawq Alessandra Carboni 0 19610 186772 165292 2025-07-01T10:54:10Z SamSard 25038 186772 wikitext text/x-wiki {{LSC}}{{Biografia|traballu=maista de iscola e iscritora|data_de_nàschida=30 de [[austu]] de su [[1974]]|logu_de_nàschida=Cala Seda}} '''Alessandra Carboni''' ([[Cala Seda]], 30 de [[austu]] de su [[1974]]) est una maista [[sardos|sarda]] de iscola e iscritora de [[Cala Seda]] in lìgure [[tabarchinu]] e in italianu. == Publicatziones == Carboni, Alessandra (2017). ''Racconti, fiabe e leggende di Calasetta''. Ilmiolibro. ISBN: 978-8892327443. Carboni, Alessandra (2014). ''A fesc-ta de san Giuanne''. Ilmiolibro. ISBN: 978-8891077783. [[Categoria:Sardos]] [[Categoria:Iscrittores feminas]] j3hrgjxpxuzuf8v81596e9uph5rn6wa Pinutxa Ginesu Maffei 0 19656 186733 165477 2025-06-30T12:23:55Z SamSard 25038 186733 wikitext text/x-wiki {{LSC}}{{Biografia|data_de_nàschida=23 de martzu de su 1914|logu_de_nàschida=[[S'Alighera]]|data_de_morte=30 de santandria de su 1961|logu_de_morte=[[Tàtari]]|immàgine=Pinuccia Ginesu Maffei 1.jpg|traballu=poetissa, iscritora e mastra de iscola|nùmene_babbu=Salvatore Ginesu|nùmene_mama=Angeletta Manga|fìgios=Ivan, Arturo, Salvo, Mirko e Aldo|còjube=Mario Maffei|àteros_nùmenes=Pinuccia Ginesu Maffei}}'''Pinutxa Ginesu Maffei''' o '''Pinuccia Ginesu Maffei''' ([[S'Alighèra|S'Alighera]], 23 de martzu de su [[1914]] - [[Tàtari]], 30 de santandria de su [[1961]]) est istada una mastra de iscola e poetissa sarda aligheresa in [[limba catalana]] e [[Limba italiana|italiana]].<ref>{{Tzita web|url=http://www.vilaweb.cat/noticies/lobra-cultural-de-lalguer-presenta-el-llibre-poesie-algheresi-de-pinuccia-ginesu/|tìtulu=L’Obra Cultural de l’Alguer presenta el llibre ‘Poesie algheresi’, de Pinuccia Ginesu|limba=ca|atzessu=2017-03-22}}</ref> == Biografia == Est naschida in [[S'Alighèra|S'Alighera]] su 23 de martzu de su 1914, fìgia de Salvatore Ginesu di Milis e de Angeletta Manga. S'annu 1921, cando teniat 7 annos, sa morte primidia de su babbu at obrigadu sa mama a traballare sa giorronada intrea in su bancone de su tzilleri familiare pro pòdere mantènnere sos fìgios. Su fatu de èssere òrfana e s'ausèntzia segura de sa mama ant contribuidu a li sestare unu caratere forte e indipendente e in s'interi tèneru e protetore cara a su frade suo Paolo, duos annos prus minore e numenadu in manera familiare "Carluccio", chi est divenidu totu sa vida unu de sos punteddos afetivos mannos suos.<ref>{{Tzita libru|nùmene=Pinuccia|sambenadu=Ginesu|tìtulu=Notizie Bio-blibliografiche di Pinuccia a cura dei fratelli Maffei, pàg. 18|url=|ed=|data=2015|editore=Webmat|limba=it|p=|ISBN=}}</ref> Su 1929, s'est tramudada a [[Tàtari]] pro istudiare insegnamentu. Sa famìlia afrontaiat penalidades econòmicas graves e petzi issa at pòdidu incumentzare sos istùdios superiores, sa torrada a domo restaiat limitada a sas festas de Pasca de Nadale e Pasca Manna. Sa soledade e s'apèliu de torrare faghiant parte de sa vida de cada die sua e giai si podent apretziare in sa temàtica de sas primas relatas suas e poesias<ref>{{Tzita libru|nùmene=Pinuccia|sambenadu=Ginesu|tìtulu=Notizie Bio-bibliografiche , primeres poesies: Cant d' enyorança, pàgina 19|url=|ed=|data=2015|editore=Webmail|limba=ca|p=|ISBN=}}</ref> [[File:2.1_Pinuccia_alla_festa_del_grano_1935-36_jpg.jpg|thumb|Pinuccia Ginesu Maffei in sa festa de su Trigu 1935]] Su 1935 otenet su tìtulu de mastra, e torrat a [[S'Alighèra|s'Alighera]] in ue agatat su primu traballu de pretzetora de sos fìgios de una famìlia de vacantzieris istiales chi benint dae [[Biella]] ([[Piemonte]]), cun un'istipèndiu de 450 liras a su mese.<ref>{{Tzita publicatzione|autore=|nùmene=Camila|sambenadu=Pons|data=2015|tìtulu=Pinutxia Ginesu i la sua Alguer|rivista=Prefazione Poesie Algheresi|volume=|nùmeru=|p=|limba=ca|url=}}</ref> In su mentres de sos cursos imbenientes, at incumentzadu unu giru largu de mastra suplente in medas iscolas de sa provìntzia de [[Tàtari]], a primu a [[Illorai]], [[Biddanoa Monteleone]], e a pustis a [[Altzaghèna|Altzaghena]], [[Belchidda]], [[Ìtiri Cannedu|Ìtiri]], [[Uri]], [[Isporlatu]], [[Rumana|Romana]], [[Tula]] e [[Othieri|Otieri]]. In totu custos logos nch'est istada durante perìodos longos, pro more de sa falta de comunicatziones regulares cun [[s'Alighera]], afrontende torra una soledade dolorosa chi la batiat a evocare los gùturos, sa muralla, sas turres, sa marina, sas barcas... logos e paesàgios de [[S'Alighèra|s'Alighera]], idealizados dae s'apèliu de s'ammentu. Frutu de cuddos annos sunt istados sos medas contos e poesias in italianu e aligheresu chi publicaiat in su cuotidianu ''[[La Nuova Sardegna]]''. In su 1939 s'est cojuada cun Mario Maffei e ant tentu chimbe fìgios -Ivan, Arturo, Salvo, Mirko e Aldo–. e semper at ligadu sa vida de famìlia numerosa cun s'imparu e s'iscritura. Dae su 1952 a su 1961 at collaboradu chene interrutzione in su cuotidianu [[La Nuova Sardegna|''La'' ''Nuova Sardegna'']], in sa colunna ''Musa aligeresa'', e fintzas in ''Renaixença Nova'' ([[Tàtari]]) e ''Ressorgiment'' ([[Buenos Aires]]).<ref>{{Tzita web|url=http://www.bnc.cat/Fons-i-col-leccions/Tresors-de-la-BC/Ressorgiment|tìtulu=Ressorgiment / Tresors de la BC / Fons i col·leccions / Inici - Biblioteca Nacional de Catalunya|sambenadu=ATI|limba=ca|atzessu=2018-06-20}}</ref> Finas a sa morte sua, su 30 de [[santandria]] de su [[1961]], a petzi 47 annos, at cultivadu sa poesia e su contu. Unas cantas poesias che a ''Boga''.''..Bogamarí'' e ''Alguer, la tua marina (Alighera, sa marina tua'') sunt istadas musicadas dae issa matessi. Manteniat fintzas cuntatos e currispondèntzia manna cun poetas aligheresos e catalanos in esìliu : Angel Cao,<ref>{{Tzita libru|nùmene=Marcela|sambenadu=Lucci|tìtulu=Studi Associazionismo e stampa dei Catalani D'America|ed=|data=2015|editore=Webmat, Universitat Autònoma de Barcelona i Universitat Catòlica Argentina|limba=ca|p=|pp=146-147-148|capìtulu=Pinucia Ginesu Maffei (Poesie Algheresi)|ISBN=}}</ref> Rafael Catardi, Pere Català e Roca, Fivaller Seras e Lleonart, Joan Rocamora Cuatrecases, e Salvador Ruju, chi formaiant su grupu ''I giovani catalani di Buenos Aires'' chi a pustis si diat numenare ''Obra Cultural Catalana'' ''(Òpera Culturale Catalana)''.<ref>{{Tzita web|url=https://www.enciclopedia.cat/EC-GEC-0014561.xml|tìtulu=Àngel Cao {{!}} enciclopèdia.cat|limba=ca|atzessu=2018-06-19}}</ref> S'annu [[1959]], essende giai malàida meda, at bintu su prèmiu ''Centro di Studi Alguero'' in sos giogos floreales catalanos in esìliu, tzelebrados in [[Parigi]] cun sa poesia ''L'Aigua'' (''S'Abba''). At retzidu su prèmiu su poeta Rafael Catardi.<ref>{{Tzita libru|nùmene=Josep|sambenadu=Faulí|tìtulu=Els Jocs Florals de la llengua catalana a l'exili, 1941-1977|url=https://books.google.es/books?id=u55aAPO7mn0C&pg=PA95&lpg=PA95&dq=rafael+catardi+jocs+florals+a+l'+exili&source=bl&ots=Zyg2ZLKV8Y&sig=Ad0af9-iRPI8hWnrI7pfd8Q74lk&hl=ca&sa=X&ved=0ahUKEwiXqsqag-DbAhXILMAKHWgKAqAQ6AEIJzAA#v=onepage&q=rafael%20catardi%20jocs%20florals%20a%20l'%20exili&f=false|data=2002|editore=L'Abadia de Montserrat|limba=ca|ISBN=9788484153627}}</ref> S'òpera sua est istada publicada in sas rivistas ''Condal'' ([[Bartzellona]] 1960), ''Alghero e sa Catalogna'' de Pasqual Scanu ([[Casteddu]], [[1962]]), ''Renaixença Nova'' ([[Tàtari]],1960), ''Les cinc branques'', Poesia feminina catalana, ([[Bartzellona]],[[1975]]) Antologia de Claudio Calisai: "''Sulle orme dei versi"'' ''Antologia di poeti algheresi dal 1720 ai nostri giorni'',<ref>{{Tzita publicatzione|autore=|data=2018-04-11|tìtulu=Alghero e la Catalogna: le singolarità rivoluzionarie|rivista=Alghero Eco|volume=|nùmeru=|limba=it-IT|url=http://www.algheroeco.com/alghero-la-catalogna-le-singolarita-rivoluzionarie/}}</ref> ''Antologia de la cançó algueresa, guitarres i mandolines'' de Ciro Fadda-Alguer 2009, ''La tercera illa:'' ''poesia catalana de L'Alguer (1945-2013),'' de [[Joan Elies Adell i Pitarch|Joan Elies Adell]] (Bartzellona, [[2013]]),<ref>{{Tzita publicatzione|autore=|tìtulu=La Tercera Illa. Poesia catalana de l'Alguer (1945-2013)|rivista=RacoCatalà|volume=|nùmeru=|limba=ca|url=https://www.racocatala.cat/llibre/37565/tercera-illa-poesia-catalana-lalguer-1945-2013}}</ref> ''Lo carraronet'', cummèdia in saligheresu in un'atu ebbia de Anna Maria Ceccotti. Si podent agatare fintzas unas cantas poesias, cantzones e discos de 45 e 33 giros e unos cantos CD de s'Ariston Record, cantados dae Antonella Salvietti e dae pagu dae [[Franca Masu]].<ref>{{Tzita web|url=https://www.viasona.cat/grup/franca-masu/alguimia/veu-acorada-sol-per-a-tu|tìtulu=Veu acorada (Sol per a tu), del disc "Alguímia" (Franca Masu)|limba=ca|atzessu=2018-06-20}}</ref> Pinuccia Ginesu Maffei est istada una referente in su mundu intelletuale aligheresu.<ref>{{Tzita publicatzione|autore=|nùmene=Rafael|sambenadu=Catardi|tìtulu=Ricordo di Pinuccia Ginesu Maffei|rivista=La Nuova Sardegna|volume=|nùmeru=|p=|limba=it|url=}}</ref> In su 2015 ant publicadu su libru ''Poesie Algheresi'', cun prefatzione de Camila Pons, chi cuntenet medas fotografias, riprodutziones de pinturas, poemas musicados, currispondèntzias e un'apenditze documentada.<ref>{{Tzita web|url=http://cat.alguer.it/noticies/imprimir/?id=110674|tìtulu=Alghero ricorda Pinuccia Ginesu Maffei|limba=it|atzessu=2018-06-20}}</ref> A incumentzare dae su 2017 benit ammaniadu unu cuncursu literàriu annuale in onore e ammentu de Pinuccia Ginesu, riservadu a sos istudiantes de s'Alighera.<ref>{{Tzita noas|limba=it|autore=|url=|tìtulu=Bibliotecando i dintorni, Area linguistica della Scuola Maria Immacolata del Istituto Compresivo nº 2 - Premio letterario Pinuccia Ginesu ( 2ª edizione)|publicatzione=Alguer.it}}</ref> == Riferimentos == <br /> [[Categoria:Sardos]] [[Categoria:Biografias]] <references /> [[Categoria:Poetes sardos]] 58elrb5u54i7aofgvfwfiyevsc66n53 Cristiana Collu 0 19678 186745 186358 2025-06-30T12:31:13Z SamSard 25038 186745 wikitext text/x-wiki {{LSC}} {{Biografia |nùmene = Cristiana Collu |immàgine = |data_de_nàschida = 27 de freàrgiu 1969 |logu_de_nàschida = [[Casteddu]] |logu_de_morte = |natzionalidade = [[sardos|sarda]]; |traballu = Istòrica de s'arte, diretora museale, insignante de istòria de s'arte cuntemporànea |contributos_de_importu = Diretora de sa [[Galleria Natzionale de Arte Moderna e Cuntemporànea]], gia diretora de su [[Museu de arte moderna e cuntemporànea de Trentu e Rovereto]] e de su [[Museu d’Arte de sa Provìntzia de Nùgoro|Museu de arte de sa provìntzia de Nùgoro]] }} '''Cristiana Collu''' ([[Casteddu]], 27 de freàrgiu [[1969]]) est una [[Istòria de s'arte|istòrica de s'arte]] [[Populu sardu|sarda]], dae su [[2015]], diretora generale de sa [[Galleria Natzionale de Arte Moderna e Cuntemporànea]] de [[Roma]]. == Istùdios e carriera == S'est laureada in lìteras cun indiritzu artìsticu atzentradu subra s'arte medievale a s'[[Universidade de Casteddu|Universidade de is Istùdios de Casteddu]] in su [[1993]]. At sighidu s'istùdiu in [[Ispagna]], in antis in [[Burgos]] e a pustis in [[Madrid]], in ue at cunsighidu su dotoradu de chirca in istùdios museales in su [[1996]] e in su [[2021]].<ref name="vanity">Nicoletta Spolini, [http://www.vanityfair.it/mybusiness/donne-nel-mondo/14/10/28/cristiana-collu Cristiana Collu, direttore della Galleria Nazionale d'Arte Moderna di Roma] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170314084442/http://www.vanityfair.it/mybusiness/donne-nel-mondo/14/10/28/cristiana-collu |date=2017-03-14 }}, Vanityfair.it, accesso 26 giugno 2016</ref> A poi, acumpridu unu imparamentu de ses meses in s'Art Gallery of South Wales de [[Sydney]] est mòvida a [[Roma]] in ue s'est ispetzializada. In su [[1996]] at bintu su cuncursu pro diretore de su [[Museu d’Arte de sa Provìntzia de Nùgoro|Museu de arte de sa provìntzia de Nùgoro]], iscrita dae su babbu a iscuse dae issa. A 27 annos Collu est s'est fata duncas sa prus giòvana diretora de museu de Itàlia.<ref name="vanity" /> S'esperièntzia nugoresa est acabbada in su [[2012]] cando at otentu sa diretzione de su [[Museu de arte moderna e cuntemporànea de Trentu e Rovereto]]. Custa diretzione ddi est bàlida su prèmiu Art Tribune che a mègius diretore de museu. Foras de s'atividade de diretzione, insènniat museologia e istòria de s'arte cuntemporànea e, dae su [[2009]] a su [[2014]], est istada curadora de su Prèmiu Terna<ref>{{Tzita web|url=https://ufficignam.beniculturali.it/getFile.php?id=654|tìtulu=CV Cristina Collu|situ=Galleria Nazionale d'Arte Moderna e Contemporanea|limba=it|urlmortu=eja}}</ref>. In su [[2015]], pro mèdiu de s'issèberu internatzionale de su [[Ministèriu de is benes e de is fainas culturales e de su turismu]], subra initziativa de su ministru [[Dario Franceschini]], est istada fata diretora de sa [[Galleria Natzionale de Arte Moderna e Cuntemporànea]] de Roma, e in sa sede museale romana at introduidu unas cantas innovaduras.<ref>{{Tzita web|url=https://roma.corriere.it/notizie/cronaca/18_gennaio_28/roma-luogo-potente-luce-9d3b2ea4-038f-11e8-93bb-ec4bb3ac447d.shtml|tìtulu=Cristiana Collu, direttrice della Gnam «Roma, luogo potente e della luce»}}</ref> == Notas == <references /> == Artìculos ligados == * [[Galleria natzionale de arte moderna e cuntemporànea]] * [[Museu de arte moderna e cuntemporànea de Trentu e Rovereto]] * [[Museu d’Arte de sa Provìntzia de Nùgoro|Museu de arte de sa provìntzia de Nùgoro]] {{Controllu de autoridade}} [[Categoria:Sardos]] 4d3k3fdgzxfu7hk6154yrvhbhyyyvgo Gràssia Deledda/logudoresu 0 19703 186738 181138 2025-06-30T12:27:32Z SamSard 25038 186738 wikitext text/x-wiki {{Variant|LOG}}[[File:Grazia Deledda 1926.jpg|thumb|240px|right|Grazia Deledda in su 1926]] '''Maria Grazia Cosima Deledda''' ([[Nùgoro]], 28 de cabidanni in su [[1871]] – [[Roma]], 15 de austu in su [[1936]]), connota in Nùgoro fintzas cun su nùmene de '''Grassia''', est istada una iscrittora sarda chi hat binchidu su [[Premiu Nobel]] pro sa literadura in su [[1926]]. == Oberas printzipales == * ''[[Fior di Sardegna]]'' ([[1892]]) * ''[[Le vie del male]]'' ([[1892]]) * ''[[Racconti sardi]]'' ([[1895]]) * ''[[Anime oneste]]'' ([[1895]]) * ''[[Elias Portolu]]'' ([[1903]]) * ''[[Cenere]]'' ([[1904]]) * ''[[L'edera]]'' ([[1906]]) * ''[[Canne al vento]]'' ([[1913]]) * ''[[Marianna Sirca]]'' ([[1915]]) * ''[[La madre (Grazia Deledda)|La madre]]'' ([[1920]]) * ''[[La fuga in Egitto]]'' ([[1925]]) * ''[[Il sigillo d'amore]]'' ([[1926]]) * ''[[Annalena Bilsini]]'' ([[1927]]) * ''[[Cosima (libro)|Cosima]]'' ([[1937]]) pubblicadu postumu * ''[[Il cedro del Libano]]'' ([[1939]]) pubblicadu postumu == Ridutziones cinematografigas e televisivas == * '' [[Cenere (film 1916)|Cenere]]'' [[1916]], regia de [[Febo Mari]], cun [[Eleonora Duse]]. * ''[[La Grazia]]'' 1929, film mudu, trattu dae sa novella ''Di Notte'' regia de [[Aldo De Benedetti]]. * ''[[L'edera (film 1950)|L'edera]]'' regia de [[Augusto Genina]], 1950. * ''[[Proibito (film 1954)|Proibito]]'', trattu dae su romanzu ''La Madre'', regia de [[Mario Monicelli]], 1954. * ''[[Canne al vento (televisivu)]]'' regia de [[Mario Landi]], 1958. == Bibliografia == * [[Antonio Piromalli]], ''Grazia Deledda'', Firenze, La Nuova Italia, 1968 * Gianni Olla, ''Scenari sardi. Grazia Deledda tra cinema e televisione'', Cagliari, 2000. ISBN 88-87636-02-8 - ISBN 978-88-87636-02-4 *{{Tzita libru|nùmene=Omar|sambenadu=Onnis|nùmene2=Manuelle|sambenadu2=Mureddu|tìtulu=Illustres. Vita, morte e miracoli di quaranta personalità sarde|url=https://www.worldcat.org/oclc/1124656644|atzessu=2019-12-06|data=2019|editore=Domus de Janas|tzitade=Sestu|limba=it|OCLC=1124656644|ISBN=978-88-97084-90-7}} {{Portale|Litteradura|Sardigna}} [[Categoria:Sardos|Deledda, Grazia]] [[Categoria:Biografias|Deledda, Grazia]][[categoria:Iscrittores]] [[Categoria:Iscrittores feminas|Deledda, Grazia]] [[categoria:Iscrittores italianos|Deledda, G]] [[Categoria:Literadura sarda|Deledda, Grazia]] [[Categoria:Literadura italiana|Deledda, Grazia]] [[Categoria:Premiados cun su Nobel|Deledda, Grazia]] i0ex4e359hrrh29kcfkkxm4ts6zlwxo Gràssia Deledda/campidanesu 0 19704 186739 181140 2025-06-30T12:28:01Z SamSard 25038 186739 wikitext text/x-wiki {{Variant|CAM}}[[File:Grazia Deledda 1926.jpg|thumb|240px|right|Grazia Deledda in su 1926]] '''Maria Grazia Cosima Deledda''' ([[Nùgoro]], 28 de cabidanni de su [[1871]] – [[Roma]], 15 de austu de su [[1936]]), connota in Nùgoro fintzas cun su nòmini de '''Grassia''', est stetia una scrittora sarda chi at bintu su [[Premiu Nobel]] pro sa literadura in su [[1926]]. == Oberas printzipalis == * ''[[Fior di Sardegna]]'' ([[1892]]) * ''[[Le vie del male]]'' ([[1892]]) * ''[[Racconti sardi]]'' ([[1895]]) * ''[[Anime oneste]]'' ([[1895]]) * ''[[Elias Portolu]]'' ([[1903]]) * ''[[Cenere]]'' ([[1904]]) * ''[[L'edera]]'' ([[1906]]) * ''[[Canne al vento]]'' ([[1913]]) * ''[[Marianna Sirca]]'' ([[1915]]) * ''[[La madre (Grazia Deledda)|La madre]]'' ([[1920]]) * ''[[La fuga in Egitto]]'' ([[1925]]) * ''[[Il sigillo d'amore]]'' ([[1926]]) * ''[[Annalena Bilsini]]'' ([[1927]]) * ''[[Cosima (libro)|Cosima]]'' ([[1937]]) pubblicau postumu * ''[[Il cedro del Libano]]'' ([[1939]]) pubblicau postumu == Ridutzionis cinematografigas e televisivas == * '' [[Cenere (film 1916)|Cenere]]'' [[1916]], regia de [[Febo Mari]], cun [[Eleonora Duse]]. * ''[[La Grazia]]'' 1929, film citìu, trattu de sa novella ''Di Notte'' regia de [[Aldo De Benedetti]]. * ''[[L'edera (film 1950)|L'edera]]'' regia de [[Augusto Genina]], 1950. * ''[[Proibito (film 1954)|Proibito]]'', trattu de su romanzu ''La Madre'', regia de [[Mario Monicelli]], 1954. * ''[[Canne al vento (televisivu)]]'' regia de [[Mario Landi]], 1958. == Bibliografia == * [[Antonio Piromalli]], ''Grazia Deledda'', Firenze, La Nuova Italia, 1968 * Gianni Olla, ''Scenari sardi. Grazia Deledda tra cinema e televisione'', Cagliari, 2000. ISBN 88-87636-02-8 - ISBN 978-88-87636-02-4 *{{Tzita libru|nùmene=Omar|sambenadu=Onnis|nùmene2=Manuelle|sambenadu2=Mureddu|tìtulu=Illustres. Vita, morte e miracoli di quaranta personalità sarde|url=https://www.worldcat.org/oclc/1124656644|atzessu=2019-12-06|data=2019|editore=Domus de Janas|tzitade=Sestu|limba=it|OCLC=1124656644|ISBN=978-88-97084-90-7}} {{Portale|Litteradura|Sardigna}} [[Categoria:Sardos|Deledda, Grazia]] [[Categoria:Biografias|Deledda, Grazia]][[categoria:Iscrittores]] [[Categoria:Iscrittores feminas|Deledda, Grazia]] [[categoria:Iscrittores italianos|Deledda, G]] [[Categoria:Literadura sarda|Deledda, Grazia]] [[Categoria:Literadura italiana|Deledda, Grazia]] [[Categoria:Premiados cun su Nobel|Deledda, Grazia]] 1v5z4yufjr4994duigy5q0zt4zusw7b Antonella Salvietti 0 19715 186767 173602 2025-07-01T10:51:20Z SamSard 25038 186767 wikitext text/x-wiki {{LSC}} {{Biografia|nùmene=Antonella Salvietti|immàgine=|data_de_nàschida=27 de santugaine 1957|logu_de_nàschida=[[S'Alighera]]|data_de_morte=6 de làmpadas 2006|logu_de_morte=[[S'Alighera]]|natzionalidade=[[sardos|sarda]]; [[italianos|italiana]]|traballu=Iscritora, poeta|contributos_de_importu=Iscritora in limba cadalana, binchidora de diversos prèmios literarios}} '''Antonella Salvietti''' ([[S'Alighera]], [[27 de santugaine]] de [[1924]] — [[6 de làmpadas]] de [[2006]]) est istada un'iscritora [[sardos|sarda]] aligheresa in [[limba catalana]]. Est istada secretària de su [[Tzentru de Istùdios Aligheresos]] (1960) e a pustis presidente (1974). In su 1969 aiat organizadu su Coro de su Tzentru de Istùdios Aligeresos. Comente iscritora est istada binchidora de diversos prèmios de poesia aligheresa: in is giogos florales de s'Alighera de su 1961 e de su 1962, in is giogos florales de Parigi de su 1965, e de su [[Prèmiu Otieri de Literadura Sarda]] de sos annos 1962, 1963, 1967 e 1969.<ref>{{Tzita web|url=https://www.enciclopedia.cat/ec-gec-0058387.xml|tìtulu=Antonel·la Salvietti}}</ref> Su 21 de martzu de su 2019, ''Alighera Cultura'' e ''Òpera Culturale'', recollende sa proposta de sa [[UNESCO]], ant tzelebradu sa ''Die Mundiale de sa Poesia'' cun una rètzita dedicada a is prus poetas mannos aligheresos de su Noighentos, intre is cales Antonella Salvietti.<ref>{{Tzita web|url=http://www.algheronews.it/homatge-als-poetes-algueresos-del-900/|tìtulu=Homatge als poetes algueresos del ‘900}}</ref> In s'annu 2013 est istada publicada s'antologia ''La Tercera Illa.'' (sa de tres ìsulas) ''Poesia Catalana de l’Alguer (1945-2013)'', una regorta de poetas aligheresos pro more de su poeta [[Valencia|valencianu]] [[Joan Elies Adell e Pitarch|Joan-Elies Adell]], intre is cales si contat Salvietti.<ref>{{Tzita web|url=https://blocs.mesvilaweb.cat/pmayans/?p=244015|tìtulu=«La Tercera Illa. Poesia Catalana de l’Alguer (1945-2013)»}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://www.vocedialghero.it/2013/07/la-poesia-algherese-come-continuita.html|tìtulu=La poesia algherese come continuità}}</ref> == Notas == <references /> [[Categoria:Sardos]] 4e86ido3br9cjn4it5i6jj8b04knmvi 186768 186767 2025-07-01T10:51:37Z SamSard 25038 186768 wikitext text/x-wiki {{LSC}} {{Biografia|nùmene=Antonella Salvietti|immàgine=|data_de_nàschida=27 de santugaine 1957|logu_de_nàschida=[[S'Alighera]]|data_de_morte=6 de làmpadas 2006|logu_de_morte=[[S'Alighera]]|natzionalidade=[[sardos|sarda]]|traballu=Iscritora, poeta|contributos_de_importu=Iscritora in limba cadalana, binchidora de diversos prèmios literarios}} '''Antonella Salvietti''' ([[S'Alighera]], [[27 de santugaine]] de [[1924]] — [[6 de làmpadas]] de [[2006]]) est istada un'iscritora [[sardos|sarda]] aligheresa in [[limba catalana]]. Est istada secretària de su [[Tzentru de Istùdios Aligheresos]] (1960) e a pustis presidente (1974). In su 1969 aiat organizadu su Coro de su Tzentru de Istùdios Aligeresos. Comente iscritora est istada binchidora de diversos prèmios de poesia aligheresa: in is giogos florales de s'Alighera de su 1961 e de su 1962, in is giogos florales de Parigi de su 1965, e de su [[Prèmiu Otieri de Literadura Sarda]] de sos annos 1962, 1963, 1967 e 1969.<ref>{{Tzita web|url=https://www.enciclopedia.cat/ec-gec-0058387.xml|tìtulu=Antonel·la Salvietti}}</ref> Su 21 de martzu de su 2019, ''Alighera Cultura'' e ''Òpera Culturale'', recollende sa proposta de sa [[UNESCO]], ant tzelebradu sa ''Die Mundiale de sa Poesia'' cun una rètzita dedicada a is prus poetas mannos aligheresos de su Noighentos, intre is cales Antonella Salvietti.<ref>{{Tzita web|url=http://www.algheronews.it/homatge-als-poetes-algueresos-del-900/|tìtulu=Homatge als poetes algueresos del ‘900}}</ref> In s'annu 2013 est istada publicada s'antologia ''La Tercera Illa.'' (sa de tres ìsulas) ''Poesia Catalana de l’Alguer (1945-2013)'', una regorta de poetas aligheresos pro more de su poeta [[Valencia|valencianu]] [[Joan Elies Adell e Pitarch|Joan-Elies Adell]], intre is cales si contat Salvietti.<ref>{{Tzita web|url=https://blocs.mesvilaweb.cat/pmayans/?p=244015|tìtulu=«La Tercera Illa. Poesia Catalana de l’Alguer (1945-2013)»}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://www.vocedialghero.it/2013/07/la-poesia-algherese-come-continuita.html|tìtulu=La poesia algherese come continuità}}</ref> == Notas == <references /> [[Categoria:Sardos]] dvz2xohqyy6mwbuchy66v4iiqz15iwp Antònia Mesina 0 19740 186765 166247 2025-07-01T10:49:34Z SamSard 25038 186765 wikitext text/x-wiki  {{LSC}}{{Tzitatzione|E alligrade·bos cun megus fintzas bois de sa diòtzesi de Nùgoro, bois tzitadinos de Orgosolo e de sa Sardigna intrea, pro sa giòvana Antonia Mesina, chi oe proclamamus biada. Su martìriu suo est, in antis de totu, su puntu de arribu de una daidura ùmile e alligra a sa bida de sa famìlia numerosa sua: est istadu su eja sighidu suo a su servìtziu cuadu in domo chi l'at preparada a un'eja totale. [...] Su fàsciu de linna collidu pro fàghere su pane in su furru de domo, cussa die de maju de su 1935, abarrat in sos montes acanta a su corpus suo magheddadu dae deghinas e deghinas de corfos de perda. Cussa die s'allumat un'àteru fogu e s'ammaniat un'àteru pane pro una famìlia meda prus manna.|3=E rallegratevi con me anche voi della diocesi di Nuoro, voi cittadini di Orgosolo e dell'intera Sardegna, per la giovane Antonia Mesina, che oggi proclamiamo beata. Il suo martirio è anzitutto il punto di arrivo di una dedizione umile e gioiosa alla vita della sua numerosa famiglia: è stato il suo sì costante al servizio nascosto in casa che l'ha preparata ad un sì totale. [...] Il fascio di legna raccolto per fare il pane nel forno di casa, quel giorno di maggio del 1935, rimane sui monti accanto al suo corpo straziato da decine e decine di colpi di pietra. Quel giorno si accende un altro fuoco e si prepara un altro pane per una famiglia molto più grande.|[[Giuanne Pàule II]], omelia de sa missa de beatificatzione, 4 de [[santugaine]] de su [[1987]]|limba=it}} {{Biografia|nùmene=Biada Antonia Mesina|data_de_nàschida=21 de làmpadas de su 1919|logu_de_nàschida=[[Orgòsolo]]|logu_de_morte=[[Orgòsolo]]|data_de_morte=17 de maju de su 1935|religione=Catolitzèsimu|nùmene_immàgine=Antonia Mesina.jpg|descritzione=Biada Antònia Mesina, vìrgine e màrtire|mannària_immàgine=100px|nùmene_babbu=Agostinu Mesina|nùmene_mama=Gràtzia Rubanu}}'''Antònia Mesina''' ([[Orgòsolo]], 21 de [[làmpadas]] de su [[1919]] – [[Orgòsolo]], 17 de [[maju]] de su [[1935]]) est istada una tzitadina de [[Orgòsolo]] venerada che a biada dae sa Crèsia catòlica, chi nde tzèlebrat sa memòria litùrgica su 17 de maju. Che a [[Maria Goretti]], Antonia Mesina, sòtzia lega de s'Atzione Catòlica, l'ant ochida in su mentres chi si fiat oponende a unu tentativu de violèntzia sessuale; pro custu sa Crèsia reconnoschet in issa una "màrtire de sa puresa". == Biografia == [[File:Orgosolo.jpg|thumb|<small>Panorama de Orgòsolo. In bassu a manca si podet bìdere sa crèsia parrochiale betza de sa bidda, in ue Antonia Mesina at retzidu sos sacramentos. Acanta a sa crèsia b'est su campusantu, in ue sa salma de sa giòvana est abarrada in antis de l'àere tramudada a sa cripta de sa crèsia parrochiale noa de Santu Perdu.</small>]] Antònia Mesina est nàschida in Orgòsolo, tzentru [[Barbàgia|barbaritzinu]] in [[Provìntzia de Nùgoro|provìntzia]] e diòtzesi de [[Nùgoro]]. Fiat sa segunda de sos deghe fìgios de Agostinu Mesina, guàrdia campestre, e de Gràtzia Rubanu. L'ant batiada in sa parròchia de Santu Perdu e at retzidu sa Crèsima su 10 de santandria de su [[1920]], dae sas manos de su pìscamu de Nùgoro Luca Canepa. A s'edade de sete annos at retzidu sa prima Comunione. At fatu parte de sa Gioventude Feminile de s'Atzione Catòlica, dae su [[1929]] a su 1931 che a "beniamina", dae su [[1931|1934]] che a sòtzia efetiva. Su mangianu de su 17 de [[maju]] de su [[1935]], a pustis de àere pigadu parte a sa missa in parròchia, est andada a su sardu a fùrriu a sa bidda chirchende linna, netzessària pro sa coghidura de su pane in domo. In caminu at adobiadu una bighina de domo, Annedda Castangia, chi a pustis diat divènnere su testimòngiu printzipale de sos fatos in su protzessu penale e de beatificazione.In su mentres chi sas duas giòvanas fiant lighende in fàscios, postos in terra a carchi deghina de metros unu cun s'àteru, sa linna collida, Ignazio Catgiu, paesanu suo de bintun'annos, at agraedidu a Antònia Mesina, l'at tragada a intro de sas tupas e at intentadu de la violentare. Non chessinde in s'intentu suo, Catgiu at bisestradu sa pitzoca cun 74 corfos de perda, comente at verificadu s'autopsia. S'ùrtimu corfu, infertu cun una perda manna, l'at segadu sa conca e isfiguradu sa cara.<ref>{{Tzita web|url=http://banchedati.chiesacattolica.it/pls/cci_new/consultazione.mostra_pagina?id_pagina=3303|tìtulu=Antonia MESINA|situ=banchedati.chiesacattolica.it|limba=it|atzessu=2020-05-23}}</ref> Antònia Mesina non teniat nemmancu sèighi annos cando l'at ochida. S'interru, partetzipadu dae totu sos orgolesos, l'ant fatu in su 19 de maju. Ignazio Catgiu l'ant pigadu e cundennadu a morte su 27 de [[abrile]] de su [[1937]], sentèntzia esecutada pro mèdiu de sa fusilatzione acontèssida su 5 de [[austu]] de su matessi annu in Pradusardu, in sa comuna de [[Nùgoro]]. == Beatificatzione == Armida Barelli, chi aiat connotu Antònia Mesina durante una bìsita a Orgosolo, su 5 de [[santugaine]] de su 1935 at informadu su paba Pio XI de su fatu, presentende sa giòvana cun custas paràulas: "''Nos permitimus de presentare su primu frore de sa Gioventude Feminina de s'Atzione Catòlica Italiana, su primu fìgiu segadu dae su martìriu, sa seighenne Antonia Mesina de Orgòsolo, educada a s'iscola de Maria Goretti''". Su 22 de [[cabudanni]] de su 1978 paba Giuanne Pàule I at fatu incumentzare su protzessu de canonizatzione. Antonia Mesina, in paris cun Pierina Morosini e Marcel Callu, l'ant beatificada su 4 de santugaine de su [[1987]] [[Karol Józef Wojtyła|Giuanne Pàule II]]. Su corpus de sa biada est espostu a sa veneratzione de sos fideles in sa cripta de sa crèsia parrochiale moderna de Orgòsolo, in su tzentru de sa bidda, a curtzu a sa domo de nàschida sua. == Riferimentos == <references /> == Bibliografia == *{{Tzita libru|nùmene=Giovanni|sambenadu=Sanna|tìtulu=Martirio a Orgosolo : Antonia Mesina|annu=1987|editore=Piemme|limba=it|OCLC=955462175|ISBN=88-384-1238-3}} == Artìculos ligados == * [[Orgòsolo]] * [[Maria Goretti]] == Àteros progetos == {{Commons|Category:Antonia Mesina}} == Ligàmenes esternos == *{{Tzita web|url=http://www.santiebeati.it/dettaglio/53700|tìtulu=Beata Antonia Mesina|situ=Santiebeati.it|limba=it|atzessu=2020-05-23}} {{Controllu de autoridade}} [[Categoria:Biografias]] [[Categoria:Sardos]] 5pz4vi2kcndyxhrbjusd1fn6nalcxz8 John de Lancie 0 21254 186753 186431 2025-06-30T22:02:32Z 71.35.4.111 186753 wikitext text/x-wiki {{LSC}}{{s}} [[File:John de Lancie Photo Op GalaxyCon Richmond 2019.jpg|thumb|De Lancie in su [[2019]]]] '''John Sherwood de Lancie, Jr.''' ([[Philadelphia]], [[Pennsylvania]], 20 martzu [[1948]]), est un'[[attore|atore]] [[Istados Unidos de Amèrica|istadunidensu]]. Est connotu prus che totu pro àere interpretadu su personàgiu de Q in s'universu fanta-sientìficu de ''[[Star Trek]]'', pro àere donadu sa boghe a Discord in ''My Little Pony: Friendship Is Magic'' e pro su personàgiu de Donald Margolis in sa sèrie famada [[Breaking Bad]]. ==Ligàmenes esternos== * {{Tzita web|url=https://delancie.com/|tìtulu=Situ ufitziale|limba=en}} * {{Tzita web|url=https://www.imdb.com/Name?nm0209496|tìtulu=John de Lancie|limba=en}} [[Categoria:Biografias]] [[Categoria:Attores]] [[Categoria:Americanos (USA)‏‎]] 8v4bwt7k7wc6yzrm30mwq61lokhmpy3 Antonello Mura 0 21759 186766 185508 2025-07-01T10:50:40Z SamSard 25038 186766 wikitext text/x-wiki {{CAM}}{{Pìscamu |nòmine=Antonio Mura |tipu= pìscopu de sa Crésia Catolica |immàgine= |istemma= Coat of arms of Antonio Mura.svg |tìtulu= pìscopu de Nùgoro e Lanusei |incàrrigos=presidenti de sa Ces |incàrrigos betzos=pìscopu de Lanusei aministradori apostòlicu de Lanusei }} '''Antonio''' (nòdidu Antonello) '''Mura''' ([[Bortigale]], 28 [[Nadale]] 1952) est unu [[Pìscamu|pìscopu]] catòlicu [[sardos|sardu]], de su 2 de trìulas [[2019]] pìscopu de Nùgoro, de su 14 de gennàrgiu [[2020]] presidenti de sa [[Regione eclesiàstica de Sardigna|Cunferèntzia obispali sarda]] e de su 9 de abrili 2020 pìscopu de Lanusei. == Biografia == Nascit in [[Bortigale]], in [[Provìntzia de Nùgoro|provìncia de Nùgoro]] e diòcesi de S'Alighera, su 28 de mes'e idas [[1952]]. === Pesadia e ministèriu satzerdotali === Cumprit is stùdius superioris ande s'istitutu tècnicu po geòmetras de [[Macumere]] e, a pustis de dus annus de universidadi, de su [[1974]] frecuentat su seminàriu. Cunsighit ande s'Universidadi Pontifìcia Salesiana su bacalaureau in Filosofia e in Teologia, duncas sa licèntzia in Teologia Dogmàtica ande sa Facultadi Pontifìcia Teològica de sa Sardigna e sa làurea in Pedagogia e in Filosofia, a s'Universidadi de is stùdius de Tàtari. Su 1 de austu [[1979]] est ordinau presbìteru, in sa crèsia parrochiali de santa Maria de is Angelus in Bortigale, de s'archipìscopu Francesco Spanedda. Su primu incàrrigu chi coberit est su de vice-vicàriu in sa parròchia de Santu Franciscu in Macumere. In su 1982 est numenau animadori de su Seminàriu regionali sardu de [[Casteddu]]. De su 2012 a su [[2012|2014]] est vicàriu obispali po sa cultura e pàrracu de sa parròchia de su Nòmini Santìssimu de Gesùs in [[S'Alighèra|S'Alighera]]. === Ministèriu obispali === Su 31 de gennàrgiu [[2014]] [[Paba Frantziscu|papa Franciscu]] ddu nòminat pìscopu de Lanusèi; sucedit a Antioco Piseddu, dimìtidu·si po cròmpidas làcanas de edadi<ref>{{Tzita web|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2014/01/31/0074/00153.html#RINUNCIA%20DEL%20VESCOVO%20DI%20LANUSEI%20(ITALIA)%20E%20NOMINA%20DEL%20SUCCESSORE|tìtulu=Rinunce e nomine. Rinuncia del Vescovo di Lanusei (Italia) e nomina del successore|data=31 gennaio 2014|atzessu=17 gennaio 2020}}</ref>. Su 25 de martzu arricit s'ordinatzioni obispali, in sa cuncatedrali de sa Cuncetzioni Imaculada de [[Bosa]], de s'archipìscopu Giovanni Angelo Becciu (posca cardinali), co-cunsagrantis su pìscopu Mauro Maria Morfino e s'archipìscopu Arrigo Miglio. Su 27 de abrili pigat possessu de sa diòcesi. Su 2 de trìulas [[2019]] su matessi papa ddu nòminat pìscopu de Nùgoro, lassendi·ddu aministradori apostòlicu de Lanusèi; sucedit a Mosè Marcia, dimìtidu·si po cròmpidas làcanas de edadi<ref>{{Tzita web|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2019/07/02/0568/01175.html|tìtulu=Rinunce e nomine. Rinuncia del Vescovo di Nuoro (Italia) e nomina del successore, nominandolo contestualmente Amministratore Apostolico di Lanusei|data=2 luglio 2019|atzessu=17 gennaio 2020}}</ref>. Su 15 de cabudanni 2019 pigat possessu de sa diòcesi, in sa catedrali de Santa Maria de sa Nie in [[Nùgoro]]. Su 14 de gennàrgiu [[2020]] est elìgiu presidenti de sa [[Regione eclesiàstica de Sardigna|Cunferèntzia obispali sarda]]<ref>{{Tzita noas|url=https://www.laprovinciadelsulcisiglesiente.com/wordpress/2020/01/mons-antonio-mura-vescovo-di-nuoro-e-il-nuovo-presidente-della-conferenza-episcopale-sarda/|tìtulu=Mons. Antonello Mura, vescovo di Nuoro, è il nuovo presidente della Conferenza Episcopale Sarda.|publicatzione=La Provincia del Sulcis Iglesiente|data=14 gennaio 2020|atzessu=17 gennaio 2020}}</ref>, e po tantu coberit fintzas s'incàrrigu de grandu cantzilleru de sa Facultadi Pontifìcia Teològica de sa Sardigna<ref>{{Tzita web|url=http://www.pfts.it/notizie/405-conferenza-episcopale-sarda-i-nuovi-incarichi|tìtulu=Conferenza Episcopale Sarda, i nuovi incarichi|data=14 gennaio 2020|atzessu=17 gennaio 2020}}</ref>. Su 9 de abrili [[2020]], papa Franciscu at uniu ''in persona episcopi'' is diòcesis de Nùgoro e Lanusei, nominendi·ddu torra pìscopu de cust'ùrtima sedi, pighendi·sì possessu su 27 maju<ref>{{Tzita web|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2020/04/09/0212/00476.html#la|tìtulu=Rinunce e nomine. Nomina del Vescovo di Lanusei (Italia)|data=9 aprile 2020|atzessu=9 aprile 2020}}</ref>. == Genealogia obispali == Sa genealogia obispali est: * Cardinali Scipione Rebiba * Cardinali Giulio Antonio Santori * Cardinali Girolamo Bernerio, O.P. * Archipìscopu Galeazzo Sanvitale * Cardinali Ludovico Ludovisi * Cardinali Luigi Caetani * Cardinali Ulderico Carpegna * Cardinali Paluzzo Paluzzi Altieri degli Albertoni * Papa Beneitu XIII * Papa beneitu XIV * Papa Clementi XIII * Cardinali Marcantonio Colonna * Cardinali Giacinto Sigismondo Gerdil, B. * Cardinali Giulio Maria della Somaglia * Cardinali Carlo Odescalchi, S.I. * Pìscopu Eugène de Mazenod, O.M.I. * Cardinali Joseph Hippolyte Guibert, O.M.I. * Cardinali François-Marie-Benjamin Richard * Cardinali Pietro Gasparri * Cardinali Clemente Micara * Cardinali Antonio Samorè * Cardinali Angelo Sodano * Cardinali Giovanni Angelo Becciu * Pìscopu Antonio Mura ==Riferimentus== <references/> [[Categoria:Sardos]] kbpn0c87r8u0fh97m83fr0hx7zsptdy Luigi Mangione 0 23107 186751 186702 2025-06-30T12:34:55Z SamSard 25038 186751 wikitext text/x-wiki {{Biografia|nùmene= Luigi Mangione|immàgine=|connotu_pro= suspittau po sa morti de Brian Thompson|data_de_nàschida= 6 de Maju 1998|logu_de_nàschida= Towson, Maryland, Istadus Unidus|tzitadinàntzia= americana|Alma mater= Universidadi de sa Pennsylvania}} '''Luigi Nicholas Mangione''' (Towson 6 de Maju 1998) est unu [[italianus-americanus|americanu de orìgini Italiana]], chi est istadu identificau cumenti su primu suspittu de sa [[Boccidura de Brian Thompson|boccidura de Brian Thompson]], su CEO de sa sienda americana UnitedHealthcare, de su 4 de Nadali 2024 in [[New York]]. [[Categoria:Italosamericanos]] pyima04zdo1a4fxva1oogyw2x2unzwo R. Martin Klein 0 23108 186754 2025-06-30T22:05:24Z 71.35.4.111 Pàgina creada cun '{{s}} [[File:R. Martin Klein.jpg|thumb|Klein in su [[2025]]]] '''Robert Mark Klein''' ([[Stamford]], [[Connecticut]], [[1 October]], [[1947]]), fit unu [[còmicu]] e [[attore]] [[americanu]]. [[Categoria:Biografias]] [[Categoria:Attores]] [[Categoria:Americanos (USA)‏‎]]' 186754 wikitext text/x-wiki {{s}} [[File:R. Martin Klein.jpg|thumb|Klein in su [[2025]]]] '''Robert Mark Klein''' ([[Stamford]], [[Connecticut]], [[1 October]], [[1947]]), fit unu [[còmicu]] e [[attore]] [[americanu]]. [[Categoria:Biografias]] [[Categoria:Attores]] [[Categoria:Americanos (USA)‏‎]] 95vh14nh6f977ge5d8zkzpg7jz7uka8 186755 186754 2025-06-30T22:05:53Z 71.35.4.111 186755 wikitext text/x-wiki {{s}} '''Robert Mark Klein''' ([[Stamford]], [[Connecticut]], [[1 October]], [[1947]]), fit unu [[còmicu]] e [[attore]] [[americanu]]. [[Categoria:Biografias]] [[Categoria:Attores]] [[Categoria:Americanos (USA)‏‎]] 0rbian7l2m3z29kuaug3guduyotxpfc 186756 186755 2025-06-30T22:06:11Z 71.35.4.111 186756 wikitext text/x-wiki {{s}} [[File:R. Martin Klein.jpg|thumb|Klein in su [[2025]]]] '''Robert Mark Klein''' ([[Stamford]], [[Connecticut]], [[1 October]], [[1947]]), fit unu [[còmicu]] e [[attore]] [[americanu]]. [[Categoria:Biografias]] [[Categoria:Attores]] [[Categoria:Americanos (USA)‏‎]] 95vh14nh6f977ge5d8zkzpg7jz7uka8 186757 186756 2025-06-30T22:06:20Z 71.35.4.111 186757 wikitext text/x-wiki {{s}} '''Robert Mark Klein''' ([[Stamford]], [[Connecticut]], [[1 October]], [[1947]]), fit unu [[còmicu]] e [[attore]] [[americanu]]. [[Categoria:Biografias]] [[Categoria:Attores]] [[Categoria:Americanos (USA)‏‎]] 0rbian7l2m3z29kuaug3guduyotxpfc 186759 186757 2025-07-01T10:16:33Z SamSard 25038 186759 wikitext text/x-wiki {{s}} '''Robert Mark Klein''' ([[Stamford]], [[Connecticut]], [[1 October]], [[1947]]), fit unu [[còmicu]] e [[atore]] [[americanu]]. [[Categoria:Biografias]] [[Categoria:Attores]] [[Categoria:Americanos (USA)‏‎]] rxai5dcgzpn57fdepkzqwfhny0mqehq