آڪسيجن

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="sd">
  <siteinfo>
    <sitename>وڪيپيڊيا</sitename>
    <dbname>sdwiki</dbname>
    <base>https://sd.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%8F%DA%A9_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%88</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.3</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">ذريعات</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">خاص</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">بحث</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">واپرائيندڙ</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">واپرائيندڙ بحث</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">وڪيپيڊيا</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">وڪيپيڊيا بحث</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">فائل</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">فائل بحث</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">ذريعات وڪي</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">ذريعات وڪي بحث</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">سانچو</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">سانچو بحث</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">مدد</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">مدد بحث</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">زمرو</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">زمرو بحث</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">باب</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">باب بحث</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">ماڊيول</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">ماڊيول بحث</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>آڪسيجن</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17506</id>
    <revision>
      <id>318262</id>
      <parentid>313820</parentid>
      <timestamp>2025-06-06T15:35:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318262</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15671" sha1="849mpg2muuzv62r1k3vsfieyf48mt3p" xml:space="preserve">{{Infobox oxygen}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي [[سويڊن|سوئيڊن]] جي شھر [[اپسالا]] (Uppsala) ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ [[ولٽ شائر]]، [[انگلينڊ]] ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ [[اينٽوئن ليوازئي]] (Antoine Lavoisier) ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; 

آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

{{Infobox element|name=اڪسيجن|symbol=O|image name=File|نشاني=O|period=1|group=6|block=P|electrons per shell=2,6|physical properties=طبيعي خاصيتون|melting point K=1|melting point C=2|melting point F=3|boiling point K=4|boiling point C=5|boiling point F=6|density gplstp=گرام في ليٽر|density gpcm3nrt=8|heat fusion=جول|heat vaporization=جول|heat capacity=ڪلو|atomic properties=ايٽمي خاصيتون|electronegativity=اليڪٽرو نيگيٽيئٽي|ionization energy 1=10|ionization energy 2=11|ionization energy 3=12|atomic radius=153}}
[[فائل:Oxygen.svg|thumb|آڪسيجن]]

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==

آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي

زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>849mpg2muuzv62r1k3vsfieyf48mt3p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318263</id>
      <parentid>318262</parentid>
      <timestamp>2025-06-06T15:45:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318263</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15713" sha1="rj77r2v6v6zjgqoiowhnfl06qgjzbmr" xml:space="preserve">{{Infobox oxygen}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي [[سويڊن|سوئيڊن]] جي شھر [[اپسالا]] (Uppsala) ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ [[ولٽ شائر]]، [[انگلينڊ]] ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ [[اينٽوئن ليوازئي]] (Antoine Lavoisier) ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; 

آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

{{Infobox element
|name=آڪسيجن 
|symbol=O
|image name=File
|نشاني= O
|period= 2
|group=6
|block= p-block 
|electrons per shell=2,6
|physical properties=طبيعي خاصيتون
|melting point K=1
|melting point C=2
|melting point F=3
|boiling point K=4
|boiling point C=5
|boiling point F=6
|density gplstp=گرام في ليٽر
|density gpcm3nrt= 8
|heat fusion= جول 
|heat vaporization=جول
|heat capacity=ڪلو
|atomic properties=ايٽمي خاصيتون
|electronegativity=اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
|ionization energy 1=10
|ionization energy 2=11
|ionization energy 3=12
|atomic radius=153}}


[[فائل:Oxygen.svg|thumb|آڪسيجن]]

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==

آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي

زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>rj77r2v6v6zjgqoiowhnfl06qgjzbmr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318264</id>
      <parentid>318263</parentid>
      <timestamp>2025-06-06T15:48:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318264</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15709" sha1="pq5wp49vmco14wlx4islg8ch1tp4o71" xml:space="preserve">{{Infobox oxygen}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي [[سويڊن|سوئيڊن]] جي شھر [[اپسالا]] (Uppsala) ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ [[ولٽ شائر]]، [[انگلينڊ]] ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ [[اينٽوئن ليوازئي]] (Antoine Lavoisier) ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; 

آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

{{Infobox element
|name=آڪسيجن 
|symbol=O
|image name=
|نشاني= O
|period= 2
|group=6
|block= p-block 
|electrons per shell=2,6
|physical properties=طبيعي خاصيتون
|melting point K=1
|melting point C=2
|melting point F=3
|boiling point K=4
|boiling point C=5
|boiling point F=6
|density gplstp=گرام في ليٽر
|density gpcm3nrt= 8
|heat fusion= جول 
|heat vaporization=جول
|heat capacity=ڪلو
|atomic properties=ايٽمي خاصيتون
|electronegativity=اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
|ionization energy 1=10
|ionization energy 2=11
|ionization energy 3=12
|atomic radius=153}}


[[فائل:Oxygen.svg|thumb|آڪسيجن]]

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==

آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي

زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>pq5wp49vmco14wlx4islg8ch1tp4o71</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318266</id>
      <parentid>318264</parentid>
      <timestamp>2025-06-06T15:52:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318266</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21134" sha1="r2riizzz0j2whvda68warkbv84mp3b5" xml:space="preserve">{{Infobox oxygen}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي [[سويڊن|سوئيڊن]] جي شھر [[اپسالا]] (Uppsala) ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ [[ولٽ شائر]]، [[انگلينڊ]] ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ [[اينٽوئن ليوازئي]] (Antoine Lavoisier) ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; 

آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

{{Infobox element
|name=آڪسيجن 
|symbol=O
|image name=
|نشاني= O
|period= 2
|group=6
|block= p-block 
|electrons per shell=2,6
|physical properties=طبيعي خاصيتون
|melting point K=1
|melting point C=2
|melting point F=3
|boiling point K=4
|boiling point C=5
|boiling point F=6
|density gplstp=گرام في ليٽر
|density gpcm3nrt= 8
|heat fusion= جول 
|heat vaporization=جول
|heat capacity=ڪلو
|atomic properties=ايٽمي خاصيتون
|electronegativity=اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
|ionization energy 1=10
|ionization energy 2=11
|ionization energy 3=12
|atomic radius=153}}


[[فائل:Oxygen.svg|thumb|آڪسيجن]]

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Uraninite-39029.jpg|upright=0.70|thumb|يورينينائٽ ڪچڌات ۾ ايڪٽينيم جي مقدار وڌيڪ هوندي آهي.]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 89
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18,32,18,9,2
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 127
| subdivision_name3 = ايڪٽينائيڊ (f-bloc)
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = f-block
| subdivision_name6 = [[ريڊون|[Rn]]] 6d1 7s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = اڪٽينيئم 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;89&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Ac
| native_name = Actinium 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
==تفصيل==
'''ايڪٽينيم''' (Actinium) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي؛ ان جو [[ڪيميائي نشاني|نشان]] '''Ac''' ۽ [[ايٽمي نمبر]] '''89''' آهي. ان کي 1902ع ۾ فريڊرڪ آسڪر گيزل دريافت ڪيو، جنهن ان کي ''امانيئم (Emanium) جو نالو ڏنو''؛ هن عنصر کي پنهنجو نالو غلط طور تي هڪ مادو اينڊري-لوئس ڊيبيرن سان سڃاڻڻ جي ڪري مليو، جيڪو سال 1899ع ۾ مليو، جن کي ايڪٽينيم سڏيو ويندو هو. [[دوري جدول|عناصر جي دوري جدول]] ۾، ايڪٽينائيڊ سيريز، هڪ درجه بندي، ايڪٽينيئم ۽ لارينشيئم جي وچ ۾ 15 عنصرن جو هڪ سيٽ، جو نالو ايڪٽينيم جي نالي تي رکيو ويو آهي. [[پولونيئم|پولونيم]]، [[ريڊيئم|ريڊيم]] ۽ [[ريڊون]] سان گڏ، ايڪٽينيم دريافت ٿيندڙ پهريون غير ابتدائي تابڪاري عنصرن مان هڪ هو.

هڪ نرم، چانديءَ جهڙو اڇو تابڪاري ڌاتو، ايڪٽينيم تيزيءَ سان آڪسيجن ۽ هوا ۾ نمي سان رد عمل ڪري، ايڪٽينيم آڪسائيڊ جي هڪ اڇي ڪوٽنگ ٺاهيندو آهي، جيڪو هن جي وڌيڪ آڪسيڊيشن کي روڪيندو آهي. گھڻن لنٿانائيڊز ۽  ايڪٽئنائيڊز وانگر، ايڪٽينيئم جي سڀني ڪيميائي مرڪبن ۾ آڪسائيڊيشن حالت کي +3 فرض ڪيو وڃي ٿو. ايڪٽينيم صرف [[يورينيئم|يورينيم]] ۽ ٿوريم جي ڪچ ڌات ۾ [[آئسوٽوپ]] &lt;sup&gt;227&lt;/sup&gt;Ac طور ملي ٿو، جيڪو 21.772 سالن جي اڌ زندگي سان سڙي ٿو، خاص طور تي بيٽا ۽ ڪڏهن ڪڏهن الفا ذرڙا خارج ڪري ٿو، جڏهن تي &lt;sup&gt;228&lt;/sup&gt;Ac جيڪو بيٽا سرگرم (Beta active) آهي، 6.15 ڪلاڪن جي اڌ زندگي رکي ٿو. [[يورينيئم|يورينيم]] جي هڪ ٽن ڪچڌات ۾ لڳ ڀڳ 0.2 ملي گرام ايڪٽينيم-227 هوندو آهي ۽ ٿوريم جي هڪ ٽن ڪچڌات ۾ لڳ ڀڳ 5 نئنوگرام ايڪٽينيم-228 هوندو آهي. ايڪٽينيم ۽ لينٿئنم جي طبعي ۽ ڪيميائي خاصيتن جي ويجهڙائي ايڪٽينيم کي ڪچڌات کان الڳ ڪرڻ جي عمل کي عملي طور تي مشڪل بڻائي ٿو. ان جي بدران، ايڪٽينيم کي هڪ ايٽمي ري ايڪٽر ۾، 226R جي نيوٽران جي تابڪاري (Irradiation) جي ذريعي ملي گرام جي مقدار ۾ حاصل ڪيو ويندو آهي. ان جي کوٽ، وڏي قيمت ۽ تابڪاري جي ڪري، ايڪٽينيم جو ڪو خاص صنعتي استعمال ناهي. ان جي موجوده ايپليڪيشن ۾، هن جو هڪ نيوٽران، جيڪو تابڪاري علاج لاءِ هڪ ايجنٽ طور استعمال ٿئي ٿو، جي حاصل ڪرڻ جي ذريعي (Source) طور استعمال آهي.


==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>r2riizzz0j2whvda68warkbv84mp3b5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318267</id>
      <parentid>318266</parentid>
      <timestamp>2025-06-06T15:53:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318267</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18012" sha1="9raf2bk1exyzlo20ghge2s2v0evzaxy" xml:space="preserve">{{Infobox oxygen}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي [[سويڊن|سوئيڊن]] جي شھر [[اپسالا]] (Uppsala) ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ [[ولٽ شائر]]، [[انگلينڊ]] ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ [[اينٽوئن ليوازئي]] (Antoine Lavoisier) ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; 

آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

{{Infobox element
|name=آڪسيجن 
|symbol=O
|image name=
|نشاني= O
|period= 2
|group=6
|block= p-block 
|electrons per shell=2,6
|physical properties=طبيعي خاصيتون
|melting point K=1
|melting point C=2
|melting point F=3
|boiling point K=4
|boiling point C=5
|boiling point F=6
|density gplstp=گرام في ليٽر
|density gpcm3nrt= 8
|heat fusion= جول 
|heat vaporization=جول
|heat capacity=ڪلو
|atomic properties=ايٽمي خاصيتون
|electronegativity=اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
|ionization energy 1=10
|ionization energy 2=11
|ionization energy 3=12
|atomic radius=153}}


[[فائل:Oxygen.svg|thumb|آڪسيجن]]

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Uraninite-39029.jpg|upright=0.70|thumb|يورينينائٽ ڪچڌات ۾ ايڪٽينيم جي مقدار وڌيڪ هوندي آهي.]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 89
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18,32,18,9,2
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 127
| subdivision_name3 = ايڪٽينائيڊ (f-bloc)
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = f-block
| subdivision_name6 = [[ريڊون|[Rn]]] 6d1 7s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = اڪٽينيئم 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;89&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Ac
| native_name = Actinium 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>9raf2bk1exyzlo20ghge2s2v0evzaxy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318268</id>
      <parentid>318267</parentid>
      <timestamp>2025-06-06T16:05:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>318268</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18896" sha1="n7ibpnsny9rq1frruu3o1rf46p8xk0l" xml:space="preserve">{{Infobox oxygen}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي [[سويڊن|سوئيڊن]] جي شھر [[اپسالا]] (Uppsala) ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ [[ولٽ شائر]]، [[انگلينڊ]] ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ [[اينٽوئن ليوازئي]] (Antoine Lavoisier) ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; 

آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

{{Infobox element
|name=آڪسيجن 
|symbol=O
|image name=
|نشاني= O
|period= 2
|group=6
|block= p-block 
|electrons per shell=2,6
|physical properties=طبيعي خاصيتون
|melting point K=1
|melting point C=2
|melting point F=3
|boiling point K=4
|boiling point C=5
|boiling point F=6
|density gplstp=گرام في ليٽر
|density gpcm3nrt= 8
|heat fusion= جول 
|heat vaporization=جول
|heat capacity=ڪلو
|atomic properties=ايٽمي خاصيتون
|electronegativity=اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
|ionization energy 1=10
|ionization energy 2=11
|ionization energy 3=12
|atomic radius=153}}


[[فائل:Oxygen.svg|thumb|آڪسيجن]]

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في لٽر ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 2-
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}

ايٽمي نمبر (Z)
8

group 16 
(chalcogens)

period 2
p-block
  reactive nonmetal

[He] 2s2 2p4
اليڪٽران في خول مطابق
2, 6
طبعي خاصيتون
مرحلو معياري حرارت ۽ داٻ تي
gas
رجڻ وارو نقطو
54.36 K ​(−218.79 °C, ​−361.82 °F)
اٻرڻ وارو نقطو
90.188 K ​(−182.962 °C, ​−297.332 °F)
گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
1.429 g/L
گھاٽائي (اٻرڻ واري نقطي مطابق)
1.141 g/cm3
ٽيڻو نقطو
54.361 K, ​0.1463 kPa

رجڻ واري حرارت
(O2) 0.444 kJ/mol
بخاري حرارت
(O2) 6.82 kJ/mol
مولر واري حرارت جي گنجائش
(O2) 29.378 J/(mol·K)
[[ٻخاري داٻ | pressure]]
P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)	 	 	 	61	73	 
ايٽمي خاصيتون
آڪسيڊہشن واري حالت
−2, −1, +1, +2
برقي منفيت
Pauling scale: 3.44
آئنن جي توانائي
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
([[Molar ionization energies of the elements#آکسیجن
oxygen|more]])
ڪوويلنٽ محور
66±2 pm

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>n7ibpnsny9rq1frruu3o1rf46p8xk0l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318270</id>
      <parentid>318268</parentid>
      <timestamp>2025-06-06T19:17:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318270</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18949" sha1="cvrkg78v9i81y6gd9u8esmz1w18dafs" xml:space="preserve">{{Infobox oxygen}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي [[سويڊن|سوئيڊن]] جي شھر [[اپسالا]] (Uppsala) ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ [[ولٽ شائر]]، [[انگلينڊ]] ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ [[اينٽوئن ليوازئي]] (Antoine Lavoisier) ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

{{Infobox element
|name=آڪسيجن 
|symbol=O
|image name=[[File:Oxygen.svg|90px]] 
|نشاني= O
|period= 2
|group=6
|block= p-block 
|electrons per shell=2,6
|physical properties=طبيعي خاصيتون
|melting point K=1
|melting point C=2
|melting point F=3
|boiling point K=4
|boiling point C=5
|boiling point F=6
|density gplstp=گرام في ليٽر
|density gpcm3nrt= 8
|heat fusion= جول 
|heat vaporization=جول
|heat capacity=ڪلو
|atomic properties=ايٽمي خاصيتون
|electronegativity=اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
|ionization energy 1=10
|ionization energy 2=11
|ionization energy 3=12
|atomic radius=153}}


[[فائل:Oxygen.svg|thumb|آڪسيجن]]
[[Fi
[[File:Oxygen.svg|90px]]

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في لٽر ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 2-
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}

ايٽمي نمبر (Z)
8

group 16 
(chalcogens)

period 2
p-block
  reactive nonmetal

[He] 2s2 2p4
اليڪٽران في خول مطابق
2, 6
طبعي خاصيتون
مرحلو معياري حرارت ۽ داٻ تي
gas
رجڻ وارو نقطو
54.36 K ​(−218.79 °C, ​−361.82 °F)
اٻرڻ وارو نقطو
90.188 K ​(−182.962 °C, ​−297.332 °F)
گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
1.429 g/L
گھاٽائي (اٻرڻ واري نقطي مطابق)
1.141 g/cm3
ٽيڻو نقطو
54.361 K, ​0.1463 kPa

رجڻ واري حرارت
(O2) 0.444 kJ/mol
بخاري حرارت
(O2) 6.82 kJ/mol
مولر واري حرارت جي گنجائش
(O2) 29.378 J/(mol·K)
[[ٻخاري داٻ | pressure]]
P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)	 	 	 	61	73	 
ايٽمي خاصيتون
آڪسيڊہشن واري حالت
−2, −1, +1, +2
برقي منفيت
Pauling scale: 3.44
آئنن جي توانائي
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
([[Molar ionization energies of the elements#آکسیجن
oxygen|more]])
ڪوويلنٽ محور
66±2 pm

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>cvrkg78v9i81y6gd9u8esmz1w18dafs</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318271</id>
      <parentid>318270</parentid>
      <timestamp>2025-06-06T19:18:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>318271</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18973" sha1="ig6rs57l0hbfeg7e3fzn3hmryiwh3nq" xml:space="preserve">{{Infobox oxygen}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي [[سويڊن|سوئيڊن]] جي شھر [[اپسالا]] (Uppsala) ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ [[ولٽ شائر]]، [[انگلينڊ]] ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ [[اينٽوئن ليوازئي]] (Antoine Lavoisier) ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

{{Infobox element
|name=آڪسيجن 
|symbol=O
|image name=[[File:Oxygen.svg|90px]] 
|نشاني= O
|period= 2
|group=6
|block= p-block 
|electrons per shell=2,6
|physical properties=طبيعي خاصيتون
|melting point K=1
|melting point C=2
|melting point F=3
|boiling point K=4
|boiling point C=5
|boiling point F=6
|density gplstp=گرام في ليٽر
|density gpcm3nrt= 8
|heat fusion= جول 
|heat vaporization=جول
|heat capacity=ڪلو
|atomic properties=ايٽمي خاصيتون
|electronegativity=اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
|ionization energy 1=10
|ionization energy 2=11
|ionization energy 3=12
|atomic radius=153}}


[[فائل:Oxygen.svg|thumb|آڪسيجن]]
[[Fi
[[File:Oxygen.svg|90px]]

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في لٽر ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 2-
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}

ايٽمي نمبر (Z)
8

group 16 
(chalcogens)

period 2
p-block
  reactive nonmetal

[He] 2s2 2p4
اليڪٽران في خول مطابق
2, 6
طبعي خاصيتون
مرحلو معياري حرارت ۽ داٻ تي
gas
رجڻ وارو نقطو
54.36 K ​(−218.79 °C, ​−361.82 °F)
اٻرڻ وارو نقطو
90.188 K ​(−182.962 °C, ​−297.332 °F)
گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
1.429 g/L
گھاٽائي (اٻرڻ واري نقطي مطابق)
1.141 g/cm3
ٽيڻو نقطو
54.361 K, ​0.1463 kPa

رجڻ واري حرارت
(O2) 0.444 kJ/mol
بخاري حرارت
(O2) 6.82 kJ/mol
مولر واري حرارت جي گنجائش
(O2) 29.378 J/(mol·K)
[[ٻخاري داٻ | pressure]]
P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)	 	 	 	61	73	 
ايٽمي خاصيتون
آڪسيڊہشن واري حالت
−2, −1, +1, +2
برقي منفيت
Pauling scale: 3.44
آئنن جي توانائي
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
([[Molar ionization energies of the elements#آکسیجن
oxygen|more]])
ڪوويلنٽ محور
66±2 pm

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>ig6rs57l0hbfeg7e3fzn3hmryiwh3nq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318272</id>
      <parentid>318271</parentid>
      <timestamp>2025-06-06T19:19:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>318272</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18968" sha1="tuw09s9a24qb1x6224q9ggexyq55eel" xml:space="preserve">{{Infobox oxygen}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي [[سويڊن|سوئيڊن]] جي شھر [[اپسالا]] (Uppsala) ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ [[ولٽ شائر]]، [[انگلينڊ]] ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ [[اينٽوئن ليوازئي]] (Antoine Lavoisier) ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

{{Infobox element
|name=آڪسيجن 
|symbol=O
|image name=[[File:Oxygen.svg|90px]] 
|نشاني= O
|period= 2
|group=6
|block= p-block 
|electrons per shell=2,6
|physical properties=طبيعي خاصيتون
|melting point K=1
|melting point C=2
|melting point F=3
|boiling point K=4
|boiling point C=5
|boiling point F=6
|density gplstp=گرام في ليٽر
|density gpcm3nrt= 8
|heat fusion= جول 
|heat vaporization=جول
|heat capacity=ڪلو
|atomic properties=ايٽمي خاصيتون
|electronegativity=اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
|ionization energy 1=10
|ionization energy 2=11
|ionization energy 3=12
|atomic radius=153}}


[[فائل:Oxygen.svg|thumb|آڪسيجن]]
[[Fi
[[File:Oxygen.svg|90px]]

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =[[File:Oxygen.svg|90px]] 
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في لٽر ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 2-
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}

ايٽمي نمبر (Z)
8

group 16 
(chalcogens)

period 2
p-block
  reactive nonmetal

[He] 2s2 2p4
اليڪٽران في خول مطابق
2, 6
طبعي خاصيتون
مرحلو معياري حرارت ۽ داٻ تي
gas
رجڻ وارو نقطو
54.36 K ​(−218.79 °C, ​−361.82 °F)
اٻرڻ وارو نقطو
90.188 K ​(−182.962 °C, ​−297.332 °F)
گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
1.429 g/L
گھاٽائي (اٻرڻ واري نقطي مطابق)
1.141 g/cm3
ٽيڻو نقطو
54.361 K, ​0.1463 kPa

رجڻ واري حرارت
(O2) 0.444 kJ/mol
بخاري حرارت
(O2) 6.82 kJ/mol
مولر واري حرارت جي گنجائش
(O2) 29.378 J/(mol·K)
[[ٻخاري داٻ | pressure]]
P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)	 	 	 	61	73	 
ايٽمي خاصيتون
آڪسيڊہشن واري حالت
−2, −1, +1, +2
برقي منفيت
Pauling scale: 3.44
آئنن جي توانائي
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
([[Molar ionization energies of the elements#آکسیجن
oxygen|more]])
ڪوويلنٽ محور
66±2 pm

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>tuw09s9a24qb1x6224q9ggexyq55eel</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318273</id>
      <parentid>318272</parentid>
      <timestamp>2025-06-06T19:32:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318273</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18937" sha1="lmsw520fy7xm7xalw2n3rr6wipd1k02" xml:space="preserve">{{Infobox oxygen}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي [[سويڊن|سوئيڊن]] جي شھر [[اپسالا]] (Uppsala) ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ [[ولٽ شائر]]، [[انگلينڊ]] ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ [[اينٽوئن ليوازئي]] (Antoine Lavoisier) ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

{{Infobox element
|name=آڪسيجن 
|symbol=O
|image name=[[File:Oxygen.svg|90px]] 
|نشاني= O
|period= 2
|group=6
|block= p-block 
|electrons per shell=2,6
|physical properties=طبيعي خاصيتون
|melting point K=1
|melting point C=2
|melting point F=3
|boiling point K=4
|boiling point C=5
|boiling point F=6
|density gplstp=گرام في ليٽر
|density gpcm3nrt= 8
|heat fusion= جول 
|heat vaporization=جول
|heat capacity=ڪلو
|atomic properties=ايٽمي خاصيتون
|electronegativity=اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
|ionization energy 1=10
|ionization energy 2=11
|ionization energy 3=12
|atomic radius=153}}


[[فائل:Oxygen.svg|thumb|آڪسيجن]]
[[Fi
[[File:Oxygen.svg|90px]]

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =[[File:Oxygen.svg|90px]] 
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في لٽر ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444

 
V

Hc
29.378

14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 2-
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}

ايٽمي نمبر (Z)
8

group 16 
(chalcogens)

period 2
p-block
  reactive nonmetal

[He] 2s2 2p4
اليڪٽران في خول مطابق
2, 6
طبعي خاصيتون
مرحلو معياري حرارت ۽ داٻ تي
gas
M
(54.36°K) (218.79°C-)
​
B
(90.188°K) (182.962°C-)
 ​−297.332 °F)
گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
1.429 g/L
گھاٽائي (اٻرڻ واري نقطي مطابق)
1.141 g/cm3
ٽيڻو نقطو
54.361 K, ​0.1463 kPa

Melt
0.444 
V
6.82
Hc
29.378

kJ/mol
بخاري حرارت
(O2)
  
kJ/mol
مولر واري حرارت جي گنجائش
(O2)

 
 J/(mol·K)
[[ٻخاري داٻ | pressure]]
P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)	 	 	 	61	73	 
ايٽمي خاصيتون
آڪسيڊہشن واري حالت
−2, −1, +1, +2
برقي منفيت
Pauling scale: 3.44
آئنن جي توانائي
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
([[Molar ionization energies of the elements#آکسیجن
oxygen|more]])
ڪوويلنٽ محور
66±2 pm

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>lmsw520fy7xm7xalw2n3rr6wipd1k02</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318275</id>
      <parentid>318273</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T00:49:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318275</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18970" sha1="hn2lgsf3i3fn4kpbge096i5qstznsfj" xml:space="preserve">{{Infobox oxygen}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي [[سويڊن|سوئيڊن]] جي شھر [[اپسالا]] (Uppsala) ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ [[ولٽ شائر]]، [[انگلينڊ]] ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ [[اينٽوئن ليوازئي]] (Antoine Lavoisier) ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

{{Infobox element
|name=آڪسيجن 
|symbol=O
|image name=[[File:Oxygen.svg|90px]] 
|نشاني= O
|period= 2
|group=6
|block= p-block 
|electrons per shell=2,6
|physical properties=طبيعي خاصيتون
|melting point K=1
|melting point C=2
|melting point F=3
|boiling point K=4
|boiling point C=5
|boiling point F=6
|density gplstp=گرام في ليٽر
|density gpcm3nrt= 8
|heat fusion= جول 
|heat vaporization=جول
|heat capacity=ڪلو
|atomic properties=ايٽمي خاصيتون
|electronegativity=اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
|ionization energy 1=10
|ionization energy 2=11
|ionization energy 3=12
|atomic radius=153}}


[[فائل:Oxygen.svg|thumb|آڪسيجن]]
[[Fi
[[File:Oxygen.svg|90px]]

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =[[File:Oxygen.svg|90px]] 
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}

ايٽمي نمبر (Z)
8

group 16 
(chalcogens)

period 2
p-block
  reactive nonmetal

[He] 2s2 2p4
اليڪٽران في خول مطابق
2, 6
طبعي خاصيتون
مرحلو معياري حرارت ۽ داٻ تي
gas
M
(54.36°K) (218.79°C-)
​
B
(90.188°K) (182.962°C-)
 ​−297.332 °F)
گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
A
1.429
A

 g/L
گھاٽائي (اٻرڻ واري نقطي مطابق)
1.141 g/cm3
ٽيڻو نقطو
54.361 K, ​0.1463 kPa

Melt
0.444 
V
6.82
Hc
29.378

kJ/mol
بخاري حرارت
(O2)
  
kJ/mol
مولر واري حرارت جي گنجائش
(O2)

 
 J/(mol·K)
[[ٻخاري داٻ | pressure]]
P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)	 	 	 	61	73	 
ايٽمي خاصيتون
آڪسيڊہشن واري حالت
−2, −1, +1, +2
-1، +1، -2، +2
برقي منفيت
Pauling scale: 3.44
آئنن جي توانائي
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol

([[Molar ionization energies of the elements#آکسیجن
oxygen|more]])
ڪوويلنٽ محور
66±2 pm

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>hn2lgsf3i3fn4kpbge096i5qstznsfj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318276</id>
      <parentid>318275</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T00:51:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>318276</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18978" sha1="5zprb4xu9mo6s5scronvybp7ysygx6e" xml:space="preserve">{{Infobox oxygen}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي [[سويڊن|سوئيڊن]] جي شھر [[اپسالا]] (Uppsala) ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ [[ولٽ شائر]]، [[انگلينڊ]] ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ [[اينٽوئن ليوازئي]] (Antoine Lavoisier) ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

{{Infobox element
|name=آڪسيجن 
|symbol=O
|image name=[[File:Oxygen.svg|90px]] 
|نشاني= O
|period= 2
|group=6
|block= p-block 
|electrons per shell=2,6
|physical properties=طبيعي خاصيتون
|melting point K=1
|melting point C=2
|melting point F=3
|boiling point K=4
|boiling point C=5
|boiling point F=6
|density gplstp=گرام في ليٽر
|density gpcm3nrt= 8
|heat fusion= جول 
|heat vaporization=جول
|heat capacity=ڪلو
|atomic properties=ايٽمي خاصيتون
|electronegativity=اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
|ionization energy 1=10
|ionization energy 2=11
|ionization energy 3=12
|atomic radius=153}}


[[فائل:Oxygen.svg|thumb|آڪسيجن]]
[[Fi
[[File:Oxygen.svg|90px]]

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =[[File:Oxygen.svg|90px]] 
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
==هف==
ايٽمي نمبر (Z)
8

group 16 
(chalcogens)

period 2
p-block
  reactive nonmetal

[He] 2s2 2p4
اليڪٽران في خول مطابق
2, 6
طبعي خاصيتون
مرحلو معياري حرارت ۽ داٻ تي
gas
M
(54.36°K) (218.79°C-)
​
B
(90.188°K) (182.962°C-)
 ​−297.332 °F)
گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
A
1.429
A

 g/L
گھاٽائي (اٻرڻ واري نقطي مطابق)
1.141 g/cm3
ٽيڻو نقطو
54.361 K, ​0.1463 kPa

Melt
0.444 
V
6.82
Hc
29.378

kJ/mol
بخاري حرارت
(O2)
  
kJ/mol
مولر واري حرارت جي گنجائش
(O2)

 
 J/(mol·K)
[[ٻخاري داٻ | pressure]]
P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)	 	 	 	61	73	 
ايٽمي خاصيتون
آڪسيڊہشن واري حالت
−2, −1, +1, +2
-1، +1، -2، +2
برقي منفيت
Pauling scale: 3.44
آئنن جي توانائي
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol

([[Molar ionization energies of the elements#آکسیجن
oxygen|more]])
ڪوويلنٽ محور
66±2 pm

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>5zprb4xu9mo6s5scronvybp7ysygx6e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318277</id>
      <parentid>318276</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T00:51:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318277</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17923" sha1="l4zry2q5cr0cci7kyoq3f0nwb0i32ig" xml:space="preserve">{{Infobox oxygen}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي [[سويڊن|سوئيڊن]] جي شھر [[اپسالا]] (Uppsala) ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ [[ولٽ شائر]]، [[انگلينڊ]] ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ [[اينٽوئن ليوازئي]] (Antoine Lavoisier) ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

{{Infobox element
|name=آڪسيجن 
|symbol=O
|image name=[[File:Oxygen.svg|90px]] 
|نشاني= O
|period= 2
|group=6
|block= p-block 
|electrons per shell=2,6
|physical properties=طبيعي خاصيتون
|melting point K=1
|melting point C=2
|melting point F=3
|boiling point K=4
|boiling point C=5
|boiling point F=6
|density gplstp=گرام في ليٽر
|density gpcm3nrt= 8
|heat fusion= جول 
|heat vaporization=جول
|heat capacity=ڪلو
|atomic properties=ايٽمي خاصيتون
|electronegativity=اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
|ionization energy 1=10
|ionization energy 2=11
|ionization energy 3=12
|atomic radius=153}}


[[فائل:Oxygen.svg|thumb|آڪسيجن]]
[[Fi
[[File:Oxygen.svg|90px]]

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =[[File:Oxygen.svg|90px]] 
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>l4zry2q5cr0cci7kyoq3f0nwb0i32ig</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318278</id>
      <parentid>318277</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T00:52:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318278</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17937" sha1="5d9rizsmsy65gtw0aqleitoki4cvgqq" xml:space="preserve">{{Infobox oxygen}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي [[سويڊن|سوئيڊن]] جي شھر [[اپسالا]] (Uppsala) ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ [[ولٽ شائر]]، [[انگلينڊ]] ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ [[اينٽوئن ليوازئي]] (Antoine Lavoisier) ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;
==حوالا==
{{Infobox element
|name=آڪسيجن 
|symbol=O
|image name=[[File:Oxygen.svg|90px]] 
|نشاني= O
|period= 2
|group=6
|block= p-block 
|electrons per shell=2,6
|physical properties=طبيعي خاصيتون
|melting point K=1
|melting point C=2
|melting point F=3
|boiling point K=4
|boiling point C=5
|boiling point F=6
|density gplstp=گرام في ليٽر
|density gpcm3nrt= 8
|heat fusion= جول 
|heat vaporization=جول
|heat capacity=ڪلو
|atomic properties=ايٽمي خاصيتون
|electronegativity=اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
|ionization energy 1=10
|ionization energy 2=11
|ionization energy 3=12
|atomic radius=153}}


[[فائل:Oxygen.svg|thumb|آڪسيجن]]
[[Fi
[[File:Oxygen.svg|90px]]

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =[[File:Oxygen.svg|90px]] 
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>5d9rizsmsy65gtw0aqleitoki4cvgqq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318279</id>
      <parentid>318278</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T00:53:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318279</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17201" sha1="d238wxhxzhm4mi705ymnsh5u5n6nfzv" xml:space="preserve">{{Infobox oxygen}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي [[سويڊن|سوئيڊن]] جي شھر [[اپسالا]] (Uppsala) ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ [[ولٽ شائر]]، [[انگلينڊ]] ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ [[اينٽوئن ليوازئي]] (Antoine Lavoisier) ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;
==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =[[File:Oxygen.svg|90px]] 
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>d238wxhxzhm4mi705ymnsh5u5n6nfzv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318280</id>
      <parentid>318279</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T01:00:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>318280</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17262" sha1="j4ysizasrqbnbkva6c1xwbufz01g5e7" xml:space="preserve">{{Infobox oxygen}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي [[سويڊن|سوئيڊن]] جي شھر [[اپسالا]] (Uppsala) ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ [[ولٽ شائر]]، [[انگلينڊ]] ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ [[اينٽوئن ليوازئي]] (Antoine Lavoisier) ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;
==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =  File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]] 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>j4ysizasrqbnbkva6c1xwbufz01g5e7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318281</id>
      <parentid>318280</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T01:52:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>318281</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18196" sha1="b8ot9kkg0x2gpsxp9t14faelg3tkeyk" xml:space="preserve">{{Infobox oxygen}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي [[سويڊن|سوئيڊن]] جي شھر [[اپسالا]] (Uppsala) ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ [[ولٽ شائر]]، [[انگلينڊ]] ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ [[اينٽوئن ليوازئي]] (Antoine Lavoisier) ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;
==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =  File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]] 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان O ۽ ايٽمي نمبر 8 آهي. اهو دوري جدول ۾ چالڪوجين (VI) گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن سان گڏ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، جيڪو ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي ۽ ڪائنات ۾ هائيڊروجن ۽ هيليم کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي.

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>b8ot9kkg0x2gpsxp9t14faelg3tkeyk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318282</id>
      <parentid>318281</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T01:58:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318282</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18136" sha1="1j2xtpe1r3nkbm2wrgodvvrnutmdher" xml:space="preserve">
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. 


{{Infobox oxygen}}

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن جوزف پريسٽلي سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;
==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =  File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]] 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان O ۽ ايٽمي نمبر 8 آهي. اهو دوري جدول ۾ چالڪوجين (VI) گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن سان گڏ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، جيڪو ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي ۽ ڪائنات ۾ هائيڊروجن ۽ هيليم کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي.

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>1j2xtpe1r3nkbm2wrgodvvrnutmdher</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318283</id>
      <parentid>318282</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T02:13:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318283</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18278" sha1="6ggaz58a75g2wtddjp981h73t5j2no1" xml:space="preserve">
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. 


{{Infobox oxygen}}

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن جوزف پريسٽلي سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;
==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =  File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]] 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان O ۽ ايٽمي نمبر 8 آهي. اهو دوري جدول ۾ چالڪوجين (VI) گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن سان گڏ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، جيڪو ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ هائيڊروجن ۽ هيليم کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي.

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>6ggaz58a75g2wtddjp981h73t5j2no1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318284</id>
      <parentid>318283</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T02:23:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318284</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19515" sha1="mofuob56h1bw6f7xzz7fn4iqotgbxdf" xml:space="preserve">
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. 


{{Infobox oxygen}}

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن جوزف پريسٽلي سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;
==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =  File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]] 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان O ۽ ايٽمي نمبر 8 آهي. اهو دوري جدول ۾ چالڪوجين (VI) گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن سان گڏ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، جيڪو ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ هائيڊروجن ۽ هيليم کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي.

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
#
 &quot;Standard Atomic Weights: Oxygen&quot;. CIAAW. 2009.
#
 Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.
#
Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#
Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
#
Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pp. E110. ISBN 0-8493-0464-4.
#
Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).Chemical Principles, 7th edition. Freeman. ISBN 978-1-4641-8395-9
#
Severinghaus, John W. (September 2016). &quot;Eight sages over five centuries share oxygen's discovery&quot;. Advances in Physiology Education. 40 (3): 370–376.
 doi:10.1152/advan.00076.2016. ISSN 1043-4046. PMID 27458241.
#
 Hancock, John T. (March 15, 2022). &quot;A</text>
      <sha1>mofuob56h1bw6f7xzz7fn4iqotgbxdf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318285</id>
      <parentid>318284</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T02:26:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318285</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19506" sha1="nyu0jk4dq8meskwmrg1fkr66cy6b8s6" xml:space="preserve">
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. 


{{Infobox oxygen}}

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن جوزف پريسٽلي سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;
==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =  File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]] 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان O ۽ ايٽمي نمبر 8 آهي. اهو دوري جدول ۾ چالڪوجين (VI) گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن سان گڏ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، جيڪو ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ هائيڊروجن ۽ هيليم کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي.

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]

# Standard Atomic Weights: Oxygen&quot;. CIAAW. 2009.
# Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.
#Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
#Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pp. E110. ISBN 0-8493-0464-4.
#Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).Chemical Principles, 7th edition. Freeman. ISBN 978-1-4641-8395-9
#Severinghaus, John W. (September 2016). &quot;Eight sages over five centuries share oxygen's discovery&quot;. Advances in Physiology Education. 40 (3): 370–376.
 doi:10.1152/advan.00076.2016. ISSN 1043-4046. PMID 27458241.
# Hancock, John T.(March 15, 2022)
 &quot;A</text>
      <sha1>nyu0jk4dq8meskwmrg1fkr66cy6b8s6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318286</id>
      <parentid>318285</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T02:29:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318286</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22787" sha1="eh8t6xoyob0j74ltzxv6m5ys97mvyxi" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =  File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]] 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان O ۽ ايٽمي نمبر 8 آهي. اهو دوري جدول ۾ چالڪوجين (VI) گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن سان گڏ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، جيڪو ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ هائيڊروجن ۽ هيليم کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي.
'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. 


آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن جوزف پريسٽلي سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 
==تفصيل==

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =  File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]] 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان O ۽ ايٽمي نمبر 8 آهي. اهو دوري جدول ۾ چالڪوجين (VI) گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن سان گڏ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، جيڪو ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ هائيڊروجن ۽ هيليم کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي.

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]

# Standard Atomic Weights: Oxygen&quot;. CIAAW. 2009.
# Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.
#Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
#Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pp. E110. ISBN 0-8493-0464-4.
#Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).Chemical Principles, 7th edition. Freeman. ISBN 978-1-4641-8395-9
#Severinghaus, John W. (September 2016). &quot;Eight sages over five centuries share oxygen's discovery&quot;. Advances in Physiology Education. 40 (3): 370–376.
 doi:10.1152/advan.00076.2016. ISSN 1043-4046. PMID 27458241.
# Hancock, John T.(March 15, 2022)
 &quot;A</text>
      <sha1>eh8t6xoyob0j74ltzxv6m5ys97mvyxi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318287</id>
      <parentid>318286</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T02:37:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318287</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22843" sha1="thjc1yz1mxe5u2vtuqi1ov3ds2dctj4" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =  File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]] 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان &quot;O&quot; ۽ ايٽمي نمبر &quot;8&quot; آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. 


آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن جوزف پريسٽلي سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 
==تفصيل==

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] مطابق؛ 

 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot; آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =  File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]] 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان O ۽ ايٽمي نمبر 8 آهي. اهو دوري جدول ۾ چالڪوجين (VI) گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن سان گڏ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، جيڪو ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ هائيڊروجن ۽ هيليم کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي.

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]

# Standard Atomic Weights: Oxygen&quot;. CIAAW. 2009.
# Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.
#Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
#Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pp. E110. ISBN 0-8493-0464-4.
#Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).Chemical Principles, 7th edition. Freeman. ISBN 978-1-4641-8395-9
#Severinghaus, John W. (September 2016). &quot;Eight sages over five centuries share oxygen's discovery&quot;. Advances in Physiology Education. 40 (3): 370–376.
 doi:10.1152/advan.00076.2016. ISSN 1043-4046. PMID 27458241.
# Hancock, John T.(March 15, 2022)
 &quot;A</text>
      <sha1>thjc1yz1mxe5u2vtuqi1ov3ds2dctj4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318288</id>
      <parentid>318287</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T02:38:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318288</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22833" sha1="gfyi7armfo0hrlbnaljen7ldhzaql6v" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =  File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]] 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان &quot;O&quot; ۽ ايٽمي نمبر &quot;8&quot; آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

'''آڪسيجن''' (Oxygen) ھڪ ڪيميائي تت آهي جنھن جو ڪيميائي نشان '''O''' آهي ۽ اِن جو ائٽمي نمبر &quot;8&quot; آھي. ھي عنصر وڏي پيماني تي ڪيميائي ردعمل ڪندڙ آھي. وزن ۾ ھن عنصر جو ٽيون نمبر آھي. ڪائنات ۾ ھيليم ۽ ھائڊروجن کان پوءِ ھي عنصر ڪثرت سان ملندڙ آھي. 


آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن جوزف پريسٽلي سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 
[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H2O آهي. ڌرتيءَ جي ماحول ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =  File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]] 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان O ۽ ايٽمي نمبر 8 آهي. اهو دوري جدول ۾ چالڪوجين (VI) گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن سان گڏ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، جيڪو ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ هائيڊروجن ۽ هيليم کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي.

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]

# Standard Atomic Weights: Oxygen&quot;. CIAAW. 2009.
# Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.
#Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
#Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pp. E110. ISBN 0-8493-0464-4.
#Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).Chemical Principles, 7th edition. Freeman. ISBN 978-1-4641-8395-9
#Severinghaus, John W. (September 2016). &quot;Eight sages over five centuries share oxygen's discovery&quot;. Advances in Physiology Education. 40 (3): 370–376.
 doi:10.1152/advan.00076.2016. ISSN 1043-4046. PMID 27458241.
# Hancock, John T.(March 15, 2022)
 &quot;A</text>
      <sha1>gfyi7armfo0hrlbnaljen7ldhzaql6v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318289</id>
      <parentid>318288</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T02:46:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318289</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22506" sha1="feg3yt9ow2jaxmlve837mlwi20ir9jt" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =  File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]] 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان &quot;O&quot; ۽ ايٽمي نمبر &quot;8&quot; آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =  File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]] 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان O ۽ ايٽمي نمبر 8 آهي. اهو دوري جدول ۾ چالڪوجين (VI) گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن سان گڏ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، جيڪو ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ هائيڊروجن ۽ هيليم کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي.

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]

# Standard Atomic Weights: Oxygen&quot;. CIAAW. 2009.
# Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.
#Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
#Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pp. E110. ISBN 0-8493-0464-4.
#Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).Chemical Principles, 7th edition. Freeman. ISBN 978-1-4641-8395-9
#Severinghaus, John W. (September 2016). &quot;Eight sages over five centuries share oxygen's discovery&quot;. Advances in Physiology Education. 40 (3): 370–376.
 doi:10.1152/advan.00076.2016. ISSN 1043-4046. PMID 27458241.
# Hancock, John T.(March 15, 2022)
 &quot;A</text>
      <sha1>feg3yt9ow2jaxmlve837mlwi20ir9jt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318290</id>
      <parentid>318289</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T02:47:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318290</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22518" sha1="ibaiwtlcse3trimms8kh967krf025zs" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =  File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]] 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان '''&quot;O&quot;''' ۽ ايٽمي نمبر '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =  File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]] 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان O ۽ ايٽمي نمبر 8 آهي. اهو دوري جدول ۾ چالڪوجين (VI) گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن سان گڏ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، جيڪو ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ هائيڊروجن ۽ هيليم کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي.

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]

# Standard Atomic Weights: Oxygen&quot;. CIAAW. 2009.
# Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.
#Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
#Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pp. E110. ISBN 0-8493-0464-4.
#Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).Chemical Principles, 7th edition. Freeman. ISBN 978-1-4641-8395-9
#Severinghaus, John W. (September 2016). &quot;Eight sages over five centuries share oxygen's discovery&quot;. Advances in Physiology Education. 40 (3): 370–376.
 doi:10.1152/advan.00076.2016. ISSN 1043-4046. PMID 27458241.
# Hancock, John T.(March 15, 2022)
 &quot;A</text>
      <sha1>ibaiwtlcse3trimms8kh967krf025zs</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318291</id>
      <parentid>318290</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T02:48:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318291</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19219" sha1="75v5am8xr3nhd36bx1k2jr7wz3rmtng" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =  File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]] 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان '''&quot;O&quot;''' ۽ ايٽمي نمبر '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]

# Standard Atomic Weights: Oxygen&quot;. CIAAW. 2009.
# Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.
#Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
#Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pp. E110. ISBN 0-8493-0464-4.
#Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).Chemical Principles, 7th edition. Freeman. ISBN 978-1-4641-8395-9
#Severinghaus, John W. (September 2016). &quot;Eight sages over five centuries share oxygen's discovery&quot;. Advances in Physiology Education. 40 (3): 370–376.
 doi:10.1152/advan.00076.2016. ISSN 1043-4046. PMID 27458241.
# Hancock, John T.(March 15, 2022)
 &quot;A</text>
      <sha1>75v5am8xr3nhd36bx1k2jr7wz3rmtng</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318292</id>
      <parentid>318291</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T02:51:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318292</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18850" sha1="p7toa9upmdsk2ul4iurmpceibxarmlu" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =  File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 15.99
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]] 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان '''&quot;O&quot;''' ۽ ايٽمي نمبر '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]

# Standard Atomic Weights: Oxygen&quot;. CIAAW. 2009.
#Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
#Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pp. E110. ISBN 0-8493-0464-4.
#Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).Chemical Principles, 7th edition. Freeman. ISBN 978-1-4641-8395-9
#Severinghaus, John W. (September 2016). &quot;Eight sages over five centuries share oxygen's discovery&quot;. Advances in Physiology Education. 40 (3): 370–376.
 doi:10.1152/advan.00076.2016. ISSN 1043-4046. PMID 27458241.
# Hancock, John T.(March 15, 2022)
 &quot;A</text>
      <sha1>p7toa9upmdsk2ul4iurmpceibxarmlu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318293</id>
      <parentid>318292</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T02:53:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318293</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19236" sha1="epghw6qqtvqxqkxx57cq7mt6cme3tv8" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =  File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]] 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان '''&quot;O&quot;''' ۽ ايٽمي نمبر '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]

# Standard Atomic Weights: Oxygen&quot;. CIAAW. 2009.
#Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
#Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pp. E110. ISBN 0-8493-0464-4.
#Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).Chemical Principles, 7th edition. Freeman. ISBN 978-1-4641-8395-9
#Severinghaus, John W. (September 2016). &quot;Eight sages over five centuries share oxygen's discovery&quot;. Advances in Physiology Education. 40 (3): 370–376.
 doi:10.1152/advan.00076.2016. ISSN 1043-4046. PMID 27458241.
# Hancock, John T.(March 15, 2022)
 &quot;A</text>
      <sha1>epghw6qqtvqxqkxx57cq7mt6cme3tv8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318294</id>
      <parentid>318293</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T02:58:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318294</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19248" sha1="mwccmll6fut60ip8l53o576zzlbk79l" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =  File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]] 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان '''&quot;O&quot;''' ۽ ايٽمي نمبر '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]

# Standard Atomic Weights: Oxygen&quot;. CIAAW. 2009.
&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
#Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pp. E110. ISBN 0-8493-0464-4.
#Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).Chemical Principles, 7th edition. Freeman. ISBN 978-1-4641-8395-9
#Severinghaus, John W. (September 2016). &quot;Eight sages over five centuries share oxygen's discovery&quot;. Advances in Physiology Education. 40 (3): 370–376.
 doi:10.1152/advan.00076.2016. ISSN 1043-4046. PMID 27458241.
# Hancock, John T.(March 15, 2022)
 &quot;A</text>
      <sha1>mwccmll6fut60ip8l53o576zzlbk79l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318295</id>
      <parentid>318294</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T02:59:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318295</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19557" sha1="9r9aj9jbd76ms00drmmpvxiw37nbz99" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =  File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 =6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر 
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 =
1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:-1، +1، -2، +2
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]] 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان '''&quot;O&quot;''' ۽ ايٽمي نمبر '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]

# Standard Atomic Weights: Oxygen&quot;. CIAAW. 2009.
&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
#Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pp. E110. ISBN 0-8493-0464-4.
#Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).Chemical Principles, 7th edition. Freeman. ISBN 978-1-4641-8395-9
#Severinghaus, John W. (September 2016). &quot;Eight sages over five centuries share oxygen's discovery&quot;. Advances in Physiology Education. 40 (3): 370–376.
 doi:10.1152/advan.00076.2016. ISSN 1043-4046. PMID 27458241.
# Hancock, John T.(March 15, 2022)
 &quot;A</text>
      <sha1>9r9aj9jbd76ms00drmmpvxiw37nbz99</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318296</id>
      <parentid>318295</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T03:03:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318296</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19862" sha1="opu53c494zc14q9x5pf9j409qdxcgmn" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان '''&quot;O&quot;''' ۽ ايٽمي نمبر '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]

# Standard Atomic Weights: Oxygen&quot;. CIAAW. 2009.
&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
#Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pp. E110. ISBN 0-8493-0464-4.
#Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).Chemical Principles, 7th edition. Freeman. ISBN 978-1-4641-8395-9
#Severinghaus, John W. (September 2016). &quot;Eight sages over five centuries share oxygen's discovery&quot;. Advances in Physiology Education. 40 (3): 370–376.
 doi:10.1152/advan.00076.2016. ISSN 1043-4046. PMID 27458241.
# Hancock, John T.(March 15, 2022)
 &quot;A</text>
      <sha1>opu53c494zc14q9x5pf9j409qdxcgmn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318297</id>
      <parentid>318296</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T03:04:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318297</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18989" sha1="r7p84r1fz0bixyidcvpuj8q5q5g2h64" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان '''&quot;O&quot;''' ۽ ايٽمي نمبر '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن هڪ گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا.  انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>r7p84r1fz0bixyidcvpuj8q5q5g2h64</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318298</id>
      <parentid>318297</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T03:09:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318298</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18975" sha1="7mqqgs2gf2xg9iblcsoz2p80uk2yt78" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان '''&quot;O&quot;''' ۽ ايٽمي نمبر '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان سائنو بيڪٽيريا نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ فوٽوسينٿيسز جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>7mqqgs2gf2xg9iblcsoz2p80uk2yt78</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318299</id>
      <parentid>318298</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T03:11:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318299</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19031" sha1="pgx3k4lil3bx8mswpxa16sm8zjrmdnb" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان '''&quot;O&quot;''' ۽ ايٽمي نمبر '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنوبئڪٽيريا|سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[ڦوٽوسنٿيسس|فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي پر

ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن 

فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>pgx3k4lil3bx8mswpxa16sm8zjrmdnb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318300</id>
      <parentid>318299</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T03:21:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا */</comment>
      <origin>318300</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19272" sha1="ayrj1yhayb41e0xb6nrlxqy07tqpnfb" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان '''&quot;O&quot;''' ۽ ايٽمي نمبر '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنوبئڪٽيريا|سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[ڦوٽوسنٿيسس|فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا، جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن.

==مطالعي جي تاريخ== 
خصوصيتون: حياتياتي پيداوار ۽ O2 جو ڪردار: صنعتي پيداوار: ذخيرو: درخواستون: مرڪبات: حفاظت ۽ احتياط: پڻ ڏسو: لنڪس:

 انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي، پر ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي. سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون. هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو. آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي. ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن.
فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>ayrj1yhayb41e0xb6nrlxqy07tqpnfb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318301</id>
      <parentid>318300</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T03:27:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318301</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19323" sha1="9oxm49l8kqya4l7idr2jluaytux3uu1" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
[[File:Oxygen.svg|thumb|مائع آڪسيجن (O2 گئس، 284°C- تي)]]
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان '''&quot;O&quot;''' ۽ ايٽمي نمبر '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنوبئڪٽيريا|سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[ڦوٽوسنٿيسس|فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا، جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن.

==مطالعي جي تاريخ== 
خصوصيتون: حياتياتي پيداوار ۽ O2 جو ڪردار: صنعتي پيداوار: ذخيرو: درخواستون: مرڪبات: حفاظت ۽ احتياط: پڻ ڏسو: لنڪس:

 انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي، پر ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي. سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون. هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو. آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي. ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن.
فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>9oxm49l8kqya4l7idr2jluaytux3uu1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318302</id>
      <parentid>318301</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T03:32:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318302</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19347" sha1="44icyp4sl3xkp5o9pkajb40vcp518y0" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = مائع آڪسيجن (O2 گئس، 284°C- تي)
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان '''&quot;O&quot;''' ۽ ايٽمي نمبر '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنوبئڪٽيريا|سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[ڦوٽوسنٿيسس|فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا، جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن.

==مطالعي جي تاريخ== 
خصوصيتون: حياتياتي پيداوار ۽ O2 جو ڪردار: صنعتي پيداوار: ذخيرو: درخواستون: مرڪبات: حفاظت ۽ احتياط: پڻ ڏسو: لنڪس:

 انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي، پر ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي. سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون. هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو. آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي. ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن.
فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>44icyp4sl3xkp5o9pkajb40vcp518y0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318303</id>
      <parentid>318302</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T03:37:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* مطالعي جي تاريخ */</comment>
      <origin>318303</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19360" sha1="2ft10b43o0kh7gssjjpecqiyzql2v6x" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = مائع آڪسيجن (O2 گئس، 284°C- تي)
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان '''&quot;O&quot;''' ۽ ايٽمي نمبر '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنوبئڪٽيريا|سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[ڦوٽوسنٿيسس|فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا، جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن.

==مطالعي جي تاريخ== 
 انکان پوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي، پر ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي. سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون. هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو. آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي. ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن.
فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون.

==خاصيتون==
==حياتياتي پيداوار==
==صنعتي پيداوار== 
==اسٽوريج==
==ايپليڪيشن==
==مرڪب== 
==احتياطون==
==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>2ft10b43o0kh7gssjjpecqiyzql2v6x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318304</id>
      <parentid>318303</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T03:38:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* مطالعي جي تاريخ */</comment>
      <origin>318304</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19359" sha1="cgu0wcd21wc07ou50myxjso33th9be3" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = مائع آڪسيجن (O2 گئس، 284°C- تي)
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان '''&quot;O&quot;''' ۽ ايٽمي نمبر '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

==آڪسيجن ۽ زندگي جي ابتدا==
آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي. زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي تہ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنوبئڪٽيريا|سائنو بيڪٽيريا]] نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو آتش فشاني حرارت نہ هئي ۽ اھي پنھنجي توانائي سج مان وٺندا هيا. زندگي انھن ۾ [[ڦوٽوسنٿيسس|فوٽوسينٿيسز]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا، جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن.

==مطالعي جي تاريخ== 
ان کانپوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي، پر ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي. سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون. هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو. آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي. ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن.
فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون.

==خاصيتون==
==حياتياتي پيداوار==
==صنعتي پيداوار== 
==اسٽوريج==
==ايپليڪيشن==
==مرڪب== 
==احتياطون==
==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>cgu0wcd21wc07ou50myxjso33th9be3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318305</id>
      <parentid>318304</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T03:42:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318305</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19167" sha1="fz4gfq5a9dy87ss65m6pgrzfvm89yvx" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = مائع آڪسيجن (O2 گئس، 284°C- تي)
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان '''&quot;O&quot;''' ۽ ايٽمي نمبر '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;


زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي ۽ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنوبئڪٽيريا]] نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو سج جي گرمي هئي. آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي، انھن ۾ [[ڦوٽوسنٿيسس]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا، جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن.

==مطالعي جي تاريخ== 
ان کانپوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهہ آهي پر بنيادي طور تي ان اس مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي، پر ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي. سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون. هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو. آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي. ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن.
فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون.

==خاصيتون==
==حياتياتي پيداوار==
==صنعتي پيداوار== 
==اسٽوريج==
==ايپليڪيشن==
==مرڪب== 
==احتياطون==
==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>fz4gfq5a9dy87ss65m6pgrzfvm89yvx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318306</id>
      <parentid>318305</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T03:46:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* مطالعي جي تاريخ */</comment>
      <origin>318306</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19195" sha1="2ullgm97gv10xayl0ts03c3aqhw2wm4" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = مائع آڪسيجن (O2 گئس، 284°C- تي)
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان '''&quot;O&quot;''' ۽ ايٽمي نمبر '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;


زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي ۽ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنوبئڪٽيريا]] نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو سج جي گرمي هئي. آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي، انھن ۾ [[ڦوٽوسنٿيسس]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا، جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن.

==مطالعي جي تاريخ== 
===زندگي جي ابتدا===
ان کانپوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهه آهي. بنيادي طور تي، ان مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي. انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن. ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي، پر ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي. سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون. هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو. آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي. ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن.
فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون.

==خاصيتون==
==حياتياتي پيداوار==
==صنعتي پيداوار== 
==اسٽوريج==
==ايپليڪيشن==
==مرڪب== 
==احتياطون==
==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>2ullgm97gv10xayl0ts03c3aqhw2wm4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318307</id>
      <parentid>318306</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T03:48:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>318307</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20335" sha1="07tdful0oylgiabr7w2x7td61u6cy51" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = مائع آڪسيجن (O2 گئس، 284°C- تي)
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان '''&quot;O&quot;''' ۽ ايٽمي نمبر '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;


زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي ۽ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنوبئڪٽيريا]] نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو سج جي گرمي هئي. آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي، انھن ۾ [[ڦوٽوسنٿيسس]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا، جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن.

==مطالعي جي تاريخ== 
===زندگي جي ابتدا===
ان کانپوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهه آهي. بنيادي طور تي، ان مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي. انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن. ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي، پر ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي. سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون. هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو. آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي. ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن.
فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون.

==خاصيتون==
==حياتياتي پيداوار==
==صنعتي پيداوار== 
==اسٽوريج==
==ايپليڪيشن==
==مرڪب== 
==احتياطون==
==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
مايع O 2
{{Spoken Wikipedia|En-oxygen-article.ogg|date=2008-06-23}}
* [https://www.periodicvideos.com/videos/008.htm Oxygen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [https://www.organic-chemistry.org/chemicals/oxidations/oxygen.shtm Oxidizing Agents &gt; Oxygen]
* [https://www.uigi.com/oxygen.html Oxygen (O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;) Properties, Uses, Applications]
* [https://www.americanscientist.org/issues/pub/the-story-of-o Roald Hoffmann article on &quot;The Story of O&quot;]
* [https://www.webelements.com/webelements/elements/text/O/index.html WebElements.com&amp;nbsp;– Oxygen]
* {{In Our Time|Oxygen|b0088nql|Oxygen}}
* [https://scrippso2.ucsd.edu/ Scripps Institute: Atmospheric Oxygen has been dropping for 20 years]

{{Periodic table (navbox)}}
{{diatomicelements}}
{{Oxygen compounds}}
{{Authority control}}
{{featured article}}


[[Category:Oxygen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Chalcogens]]
[[Category:Chemical substances for emergency medicine]]
[[Category:Breathing gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:Oxidizing agents]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>07tdful0oylgiabr7w2x7td61u6cy51</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318308</id>
      <parentid>318307</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T03:51:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318308</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20394" sha1="g4kh2sxe6j0dht1fnyd4wtm6phz5v9p" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = مائع آڪسيجن (O2 گئس، 284°C- تي)
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان '''&quot;O&quot;''' ۽ ايٽمي نمبر '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;


زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي ۽ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنوبئڪٽيريا]] نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو سج جي گرمي هئي. آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي، انھن ۾ [[ڦوٽوسنٿيسس]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا، جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن.

==مطالعي جي تاريخ== 
===زندگي جي ابتدا===
ان کانپوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهه آهي. بنيادي طور تي، ان مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي. انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن. ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي، پر ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي. سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون. هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو. آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي. ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن.
فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون.

==خاصيتون==
==حياتياتي پيداوار==
==صنعتي پيداوار== 
==اسٽوريج==
==ايپليڪيشن==
==مرڪب== 
==احتياطون==
==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
مايع O 2
{{Spoken Wikipedia|En-oxygen-article.ogg|date=2008-06-23}}
{{Spoken Wikipedia|En-oxygen-article.ogg|date=2008-06-23}}
* [https://www.periodicvideos.com/videos/008.htm Oxygen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [https://www.organic-chemistry.org/chemicals/oxidations/oxygen.shtm Oxidizing Agents &gt; Oxygen]
* [https://www.uigi.com/oxygen.html Oxygen (O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;) Properties, Uses, Applications]
* [https://www.americanscientist.org/issues/pub/the-story-of-o Roald Hoffmann article on &quot;The Story of O&quot;]
* [https://www.webelements.com/webelements/elements/text/O/index.html WebElements.com&amp;nbsp;– Oxygen]
* {{In Our Time|Oxygen|b0088nql|Oxygen}}
* [https://scrippso2.ucsd.edu/ Scripps Institute: Atmospheric Oxygen has been dropping for 20 years]

{{Periodic table (navbox)}}
{{diatomicelements}}
{{Oxygen compounds}}
{{Authority control}}
{{featured article}}


[[Category:Oxygen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Chalcogens]]
[[Category:Chemical substances for emergency medicine]]
[[Category:Breathing gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:Oxidizing agents]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>g4kh2sxe6j0dht1fnyd4wtm6phz5v9p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318309</id>
      <parentid>318308</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T03:52:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318309</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20511" sha1="ojhpltprmd1qjtms9llb5wibr3hvtsj" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = مائع آڪسيجن (O2 گئس، 284°C- تي)
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان '''&quot;O&quot;''' ۽ ايٽمي نمبر '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;


زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي ۽ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنوبئڪٽيريا]] نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو سج جي گرمي هئي. آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي، انھن ۾ [[ڦوٽوسنٿيسس]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا، جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن.

==مطالعي جي تاريخ== 
===زندگي جي ابتدا===
ان کانپوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهه آهي. بنيادي طور تي، ان مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي. انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن. ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي، پر ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي. سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون. هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو. آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي. ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن.
فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون.

==خاصيتون==
==حياتياتي پيداوار==
==صنعتي پيداوار== 
==اسٽوريج==
==ايپليڪيشن==
==مرڪب== 
==احتياطون==
==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==مايع O 2
{{Spoken Wikipedia|En-oxygen-article.ogg|date=2008-06-23}}
{{Spoken Wikipedia|En-oxygen-article.ogg|date=2008-06-23}}
{{Spoken Wikipedia|En-oxygen-article.ogg|date=2008-06-23}}
{{Spoken Wikipedia|En-oxygen-article.ogg|date=2008-06-23}}
* [https://www.periodicvideos.com/videos/008.htm Oxygen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [https://www.organic-chemistry.org/chemicals/oxidations/oxygen.shtm Oxidizing Agents &gt; Oxygen]
* [https://www.uigi.com/oxygen.html Oxygen (O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;) Properties, Uses, Applications]
* [https://www.americanscientist.org/issues/pub/the-story-of-o Roald Hoffmann article on &quot;The Story of O&quot;]
* [https://www.webelements.com/webelements/elements/text/O/index.html WebElements.com&amp;nbsp;– Oxygen]
* {{In Our Time|Oxygen|b0088nql|Oxygen}}
* [https://scrippso2.ucsd.edu/ Scripps Institute: Atmospheric Oxygen has been dropping for 20 years]

{{Periodic table (navbox)}}
{{diatomicelements}}
{{Oxygen compounds}}
{{Authority control}}
{{featured article}}


[[Category:Oxygen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Chalcogens]]
[[Category:Chemical substances for emergency medicine]]
[[Category:Breathing gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:Oxidizing agents]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>ojhpltprmd1qjtms9llb5wibr3hvtsj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318310</id>
      <parentid>318309</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T03:52:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318310</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20502" sha1="3x28k1uh0fybyxtgklwvlsi20mbal47" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = مائع آڪسيجن (O2 گئس، 284°C- تي)
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تت]] آهي؛ ان جو نشان '''&quot;O&quot;''' ۽ ايٽمي نمبر '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين 16 گروپ جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;


زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي ۽ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنوبئڪٽيريا]] نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو سج جي گرمي هئي. آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي، انھن ۾ [[ڦوٽوسنٿيسس]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا، جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن.

==مطالعي جي تاريخ== 
===زندگي جي ابتدا===
ان کانپوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهه آهي. بنيادي طور تي، ان مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي. انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن. ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي، پر ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي. سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون. هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو. آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي. ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن.
فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون.

==خاصيتون==
==حياتياتي پيداوار==
==صنعتي پيداوار== 
==اسٽوريج==
==ايپليڪيشن==
==مرڪب== 
==احتياطون==
==پڻ ڏسو==

== ٻاهريان ڳنڍڻا ==
{{Spoken Wikipedia|En-oxygen-article.ogg|date=2008-06-23}}
{{Spoken Wikipedia|En-oxygen-article.ogg|date=2008-06-23}}
{{Spoken Wikipedia|En-oxygen-article.ogg|date=2008-06-23}}
{{Spoken Wikipedia|En-oxygen-article.ogg|date=2008-06-23}}
* [https://www.periodicvideos.com/videos/008.htm Oxygen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [https://www.organic-chemistry.org/chemicals/oxidations/oxygen.shtm Oxidizing Agents &gt; Oxygen]
* [https://www.uigi.com/oxygen.html Oxygen (O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;) Properties, Uses, Applications]
* [https://www.americanscientist.org/issues/pub/the-story-of-o Roald Hoffmann article on &quot;The Story of O&quot;]
* [https://www.webelements.com/webelements/elements/text/O/index.html WebElements.com&amp;nbsp;– Oxygen]
* {{In Our Time|Oxygen|b0088nql|Oxygen}}
* [https://scrippso2.ucsd.edu/ Scripps Institute: Atmospheric Oxygen has been dropping for 20 years]

{{Periodic table (navbox)}}
{{diatomicelements}}
{{Oxygen compounds}}
{{Authority control}}
{{featured article}}


[[Category:Oxygen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Chalcogens]]
[[Category:Chemical substances for emergency medicine]]
[[Category:Breathing gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:Oxidizing agents]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>3x28k1uh0fybyxtgklwvlsi20mbal47</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318311</id>
      <parentid>318310</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T04:00:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318311</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20533" sha1="n7jnx3vep42p32z0mqt3l7kgupt88us" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = مائع آڪسيجن (O2 گئس، 184°C- کان هيٺيان)
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي؛ ان جي [[ڪيميائي نشاني|علامت]] '''&quot;O&quot;''' ۽ [[ايٽمي نمبر]] '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين گروپ-16 جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;


زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي ۽ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنوبئڪٽيريا]] نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو سج جي گرمي هئي. آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي، انھن ۾ [[ڦوٽوسنٿيسس]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا، جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن.

==مطالعي جي تاريخ== 
===زندگي جي ابتدا===
ان کانپوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهه آهي. بنيادي طور تي، ان مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي. انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن. ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي، پر ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي. سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون. هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو. آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي. ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن.
فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون.

==خاصيتون==
==حياتياتي پيداوار==
==صنعتي پيداوار== 
==اسٽوريج==
==ايپليڪيشن==
==مرڪب== 
==احتياطون==
==پڻ ڏسو==

== ٻاهريان ڳنڍڻا ==
{{Spoken Wikipedia|En-oxygen-article.ogg|date=2008-06-23}}
{{Spoken Wikipedia|En-oxygen-article.ogg|date=2008-06-23}}
{{Spoken Wikipedia|En-oxygen-article.ogg|date=2008-06-23}}
{{Spoken Wikipedia|En-oxygen-article.ogg|date=2008-06-23}}
* [https://www.periodicvideos.com/videos/008.htm Oxygen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [https://www.organic-chemistry.org/chemicals/oxidations/oxygen.shtm Oxidizing Agents &gt; Oxygen]
* [https://www.uigi.com/oxygen.html Oxygen (O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;) Properties, Uses, Applications]
* [https://www.americanscientist.org/issues/pub/the-story-of-o Roald Hoffmann article on &quot;The Story of O&quot;]
* [https://www.webelements.com/webelements/elements/text/O/index.html WebElements.com&amp;nbsp;– Oxygen]
* {{In Our Time|Oxygen|b0088nql|Oxygen}}
* [https://scrippso2.ucsd.edu/ Scripps Institute: Atmospheric Oxygen has been dropping for 20 years]

{{Periodic table (navbox)}}
{{diatomicelements}}
{{Oxygen compounds}}
{{Authority control}}
{{featured article}}


[[Category:Oxygen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Chalcogens]]
[[Category:Chemical substances for emergency medicine]]
[[Category:Breathing gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:Oxidizing agents]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>n7jnx3vep42p32z0mqt3l7kgupt88us</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318312</id>
      <parentid>318311</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T04:01:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318312</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20189" sha1="6jevxmbyjsrysiqmgmwjhyqdyqttdz1" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = مائع آڪسيجن (O2 گئس، 184°C- کان هيٺيان)
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي؛ ان جي [[ڪيميائي نشاني|علامت]] '''&quot;O&quot;''' ۽ [[ايٽمي نمبر]] '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين گروپ-16 جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;


زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي ۽ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنوبئڪٽيريا]] نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو سج جي گرمي هئي. آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي، انھن ۾ [[ڦوٽوسنٿيسس]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا، جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن.

==مطالعي جي تاريخ== 
===زندگي جي ابتدا===
ان کانپوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهه آهي. بنيادي طور تي، ان مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي. انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن. ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي، پر ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي. سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون. هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو. آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي. ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن.
فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون.

==خاصيتون==
==حياتياتي پيداوار==
==صنعتي پيداوار== 
==اسٽوريج==
==ايپليڪيشن==
==مرڪب== 
==احتياطون==
==پڻ ڏسو==

== ٻاهريان ڳنڍڻا ==

* [https://www.periodicvideos.com/videos/008.htm Oxygen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [https://www.organic-chemistry.org/chemicals/oxidations/oxygen.shtm Oxidizing Agents &gt; Oxygen]
* [https://www.uigi.com/oxygen.html Oxygen (O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;) Properties, Uses, Applications]
* [https://www.americanscientist.org/issues/pub/the-story-of-o Roald Hoffmann article on &quot;The Story of O&quot;]
* [https://www.webelements.com/webelements/elements/text/O/index.html WebElements.com&amp;nbsp;– Oxygen]
*
* [https://scrippso2.ucsd.edu/ Scripps Institute: Atmospheric Oxygen has been dropping for 20 years]

{{Authority control}}
{{featured article}}


[[Category:Oxygen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Chalcogens]]
[[Category:Chemical substances for emergency medicine]]
[[Category:Breathing gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:Oxidizing agents]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>6jevxmbyjsrysiqmgmwjhyqdyqttdz1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318313</id>
      <parentid>318312</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T04:05:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>318313</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20321" sha1="mcdof0sk3njqn7wrwc8wrm3qd5xz5is" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = مائع آڪسيجن (O2 گئس، 184°C- کان هيٺيان)
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي؛ ان جي [[ڪيميائي نشاني|علامت]] '''&quot;O&quot;''' ۽ [[ايٽمي نمبر]] '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين گروپ-16 جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;


زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي ۽ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنوبئڪٽيريا]] نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو سج جي گرمي هئي. آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي، انھن ۾ [[ڦوٽوسنٿيسس]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا، جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن.

==مطالعي جي تاريخ== 
===زندگي جي ابتدا===
ان کانپوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهه آهي. بنيادي طور تي، ان مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي. انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن. ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي، پر ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي. سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون. هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو. آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي. ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن.
فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون.

==خاصيتون==
==حياتياتي پيداوار==
==صنعتي پيداوار== 
==اسٽوريج==
==ايپليڪيشن==
==مرڪب== 
==احتياطون==
==پڻ ڏسو==

== ٻاهريان ڳنڍڻا ==
* [https://www.periodicvideos.com/videos/008.htm Oxygen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [https://www.organic-chemistry.org/chemicals/oxidations/oxygen.shtm Oxidizing Agents &gt; Oxygen]
* [https://www.uigi.com/oxygen.html Oxygen (O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;) Properties, Uses, Applications]
* [https://www.americanscientist.org/issues/pub/the-story-of-o Roald Hoffmann article on &quot;The Story of O&quot;]
* [https://www.webelements.com/webelements/elements/text/O/index.html WebElements.com&amp;nbsp;– Oxygen]
*
* [https://scrippso2.ucsd.edu/ Scripps Institute: Atmospheric Oxygen has been dropping for 20 years]

{{Authority control}}
{{featured article}}

[[زمرو:آڪسيجن]]
[[زمرو:چالڪوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:آڪسيڊائزنگ ايجنٽ]]
[[Category:Oxygen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Chalcogens]]
[[Category:Chemical substances for emergency medicine]]
[[Category:Breathing gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:Oxidizing agents]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>mcdof0sk3njqn7wrwc8wrm3qd5xz5is</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318315</id>
      <parentid>318313</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T04:08:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>318315</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20215" sha1="nd3ro9jdy2jzleyyebhnyinz8k18m2k" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = مائع آڪسيجن (O2 گئس، 184°C- کان هيٺيان)
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي؛ ان جي [[ڪيميائي نشاني|علامت]] '''&quot;O&quot;''' ۽ [[ايٽمي نمبر]] '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين گروپ-16 جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;


زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي ۽ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنوبئڪٽيريا]] نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو سج جي گرمي هئي. آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي، انھن ۾ [[ڦوٽوسنٿيسس]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا، جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن.

==مطالعي جي تاريخ== 
===زندگي جي ابتدا===
ان کانپوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهه آهي. بنيادي طور تي، ان مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي. انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن. ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي، پر ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي. سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون. هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو. آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي. ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن.
فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون.

==خاصيتون==
==حياتياتي پيداوار==
==صنعتي پيداوار== 
==اسٽوريج==
==ايپليڪيشن==
==مرڪب== 
==احتياطون==
==پڻ ڏسو==

== ٻاهريان ڳنڍڻا ==
* [https://www.periodicvideos.com/videos/008.htm Oxygen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [https://www.organic-chemistry.org/chemicals/oxidations/oxygen.shtm Oxidizing Agents &gt; Oxygen]
* [https://www.uigi.com/oxygen.html Oxygen (O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;) Properties, Uses, Applications]
* [https://www.americanscientist.org/issues/pub/the-story-of-o Roald Hoffmann article on &quot;The Story of O&quot;]
* [https://www.webelements.com/webelements/elements/text/O/index.html WebElements.com&amp;nbsp;– Oxygen]
*
* [https://scrippso2.ucsd.edu/ Scripps Institute: Atmospheric Oxygen has been dropping for 20 years]

{{Authority control}}
{{featured article}}

[[زمرو:آڪسيجن]]
[[زمرو:چالڪوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:آڪسيڊائزنگ ايجنٽ]]

[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Chemical substances for emergency medicine]]
[[Category:Breathing gases]]
[[Category:E-number additives]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>nd3ro9jdy2jzleyyebhnyinz8k18m2k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318316</id>
      <parentid>318315</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T04:13:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318316</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20968" sha1="i18zb59gzhu3u5153ltxhsvhyfgtxrk" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = مائع آڪسيجن (O2 گئس، 184°C- کان هيٺيان)
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي؛ ان جي [[ڪيميائي نشاني|علامت]] '''&quot;O&quot;''' ۽ [[ايٽمي نمبر]] '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين گروپ-16 جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;


زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي ۽ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنوبئڪٽيريا]] نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو سج جي گرمي هئي. آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي، انھن ۾ [[ڦوٽوسنٿيسس]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا، جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن.

==مطالعي جي تاريخ== 
===زندگي جي ابتدا===
ان کانپوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهه آهي. بنيادي طور تي، ان مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي. انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن. ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي، پر ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي. سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون. هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو. آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي. ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن.
فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون.

==خاصيتون==
==حياتياتي پيداوار==
==صنعتي پيداوار== 
==اسٽوريج==
==ايپليڪيشن==
==مرڪب== 
==احتياطون==
==پڻ ڏسو==
[[:باب:ڪيميا]]
* [[:باب:طب]]
* [[دوري جدول]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]
* [[Geological history of oxygen]]
* [[Hypoxia (environmental)]] for {{chem|O|2}} depletion in aquatic ecology
* [[Ocean deoxygenation]]
* [[Hypoxia (medical)]], a lack of oxygen
* [[Limiting oxygen concentration]]
* [[:Category:Oxygen compounds|Oxygen compounds]]
* [[Oxygen plant]]
* [[Oxygen sensor]]
* [[Dark oxygen]]
{{div col end}}
{{Subject bar
|book1=Oxygen
|book2=Period 2 elements
|book3=Chalcogens
|book4=Chemical elements (sorted&amp;nbsp;alphabetically)
|book5=Chemical elements (sorted by number)
|portal1=Chemistry
|portal2=Medicine
|commons=y
|wikt=y
|v=y
|v-search=Oxygen atom
|b=y
|b-search=Wikijunior:The Elements/Oxygen
}}

== ٻاهريان ڳنڍڻا ==
* [https://www.periodicvideos.com/videos/008.htm Oxygen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [https://www.organic-chemistry.org/chemicals/oxidations/oxygen.shtm Oxidizing Agents &gt; Oxygen]
* [https://www.uigi.com/oxygen.html Oxygen (O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;) Properties, Uses, Applications]
* [https://www.americanscientist.org/issues/pub/the-story-of-o Roald Hoffmann article on &quot;The Story of O&quot;]
* [https://www.webelements.com/webelements/elements/text/O/index.html WebElements.com&amp;nbsp;– Oxygen]
*
* [https://scrippso2.ucsd.edu/ Scripps Institute: Atmospheric Oxygen has been dropping for 20 years]

{{Authority control}}
{{featured article}}

[[زمرو:آڪسيجن]]
[[زمرو:چالڪوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:آڪسيڊائزنگ ايجنٽ]]

[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Chemical substances for emergency medicine]]
[[Category:Breathing gases]]
[[Category:E-number additives]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>i18zb59gzhu3u5153ltxhsvhyfgtxrk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318319</id>
      <parentid>318316</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T08:53:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>318319</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20329" sha1="kick2ckzthax4mhs1orqs1w7qrveg2x" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = مائع آڪسيجن (O2 گئس، 184°C- کان هيٺيان)
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي؛ ان جي [[ڪيميائي نشاني|علامت]] '''&quot;O&quot;''' ۽ [[ايٽمي نمبر]] '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين گروپ-16 جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;


زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي ۽ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنوبئڪٽيريا]] نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو سج جي گرمي هئي. آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي، انھن ۾ [[ڦوٽوسنٿيسس]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا، جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن.

==مطالعي جي تاريخ== 
===زندگي جي ابتدا===
ان کانپوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهه آهي. بنيادي طور تي، ان مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي. انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن. ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي، پر ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي. سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون. هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو. آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي. ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن.
فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون.

==خاصيتون==
==حياتياتي پيداوار==
==صنعتي پيداوار== 
==اسٽوريج==
==ايپليڪيشن==
==مرڪب== 
==احتياطون==
==پڻ ڏسو==
[[:باب:ڪيميا]]
* [[:باب:طب]]
* [[دوري جدول]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

== ٻاهريان ڳنڍڻا ==
* [https://www.periodicvideos.com/videos/008.htm Oxygen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [https://www.organic-chemistry.org/chemicals/oxidations/oxygen.shtm Oxidizing Agents &gt; Oxygen]
* [https://www.uigi.com/oxygen.html Oxygen (O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;) Properties, Uses, Applications]
* [https://www.americanscientist.org/issues/pub/the-story-of-o Roald Hoffmann article on &quot;The Story of O&quot;]
* [https://www.webelements.com/webelements/elements/text/O/index.html WebElements.com&amp;nbsp;– Oxygen]
*
* [https://scrippso2.ucsd.edu/ Scripps Institute: Atmospheric Oxygen has been dropping for 20 years]

{{Authority control}}
{{featured article}}

[[زمرو:آڪسيجن]]
[[زمرو:چالڪوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:آڪسيڊائزنگ ايجنٽ]]

[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Chemical substances for emergency medicine]]
[[Category:Breathing gases]]
[[Category:E-number additives]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>kick2ckzthax4mhs1orqs1w7qrveg2x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318320</id>
      <parentid>318319</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T09:13:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318320</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22977" sha1="8iho873fy6cfuugddovgadt4w48nqus" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s2 2p4
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = مائع آڪسيجن (O2 گئس، 184°C- کان هيٺيان)
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي؛ ان جي [[ڪيميائي نشاني|علامت]] '''&quot;O&quot;''' ۽ [[ايٽمي نمبر]] '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين گروپ-16 جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.

# Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

معياري گرمي پد ۽ دٻاءُ تي، ٻہ آڪسيجن ايٽم ڊائي آڪسيجن، ڪيميائي فارمولا O2 سان هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائيٽامڪ گيس ٺاهڻ لاءِ covalent  bond جي  ڳنڍيل هوندا. ڊائي آڪسيجن گيس هن وقت زمين جي ماحول جو لڳ ڀڳ %24 مولر حصو ٺاهيندي آهي. آڪسيجن جو هڪ تمام گهٽ ٽرائي اٽامڪ ايلوٽروپ، اوزون (O3) UV شعاعن کي مضبوطيءَ سان جذب ڪري ٿو ۽ هيٺين اسٽريٽوسفيئر تي هڪ حفاظتي اوزون پرت ٺاهيندو آهي. جيڪو بايوسفيئر کي آئنائيزنگ الٽراوائليٽ شعاعن کان بچائيندو آهي. بهرحال، مٿاڇري تي موجود اوزون سموگ جو هڪ corrosive ضمني پيداوار آهي ۽ ان ڪري هڪ هوائي آلودگي آهي.  

سڀني يوڪريوٽڪ جاندارن، جن ۾ ٻوٽا، جانور، فنگس، الجي ۽ گهڻا پروٽسٽس شامل آهن، کي سيلولر تنفس لاءِ آڪسيجن جي ضرورت هوندي آهي. هڪ اهڙو عمل جيڪو کاڌي مان نڪتل نامياتي ماليڪيولن سان آڪسيجن جي رد عمل ذريعي ڪيميائي توانائي ڪڍي ٿو ۽ ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ کي فضول پيداوار طور جاري ڪري ٿو. جاندارن ۾ نامياتي ماليڪيولن جا ڪيترائي وڏا طبقا، جهڙوڪ پروٽين، نيوڪلڪ ايسڊ، ڪاربوهائيڊريٽ ۽ چربی،   آڪسيجن ايٽم تي مشتمل هوندا آهن. 

زمين جي ماحول ۾ آڪسيجن بايوٽڪ فوٽو سنٿيسس ذريعي پيدا ٿئي ٿي. جنهن ۾ سج جي روشني ۾ فوٽون توانائي ڪلوروفل ذريعي قبضو ڪئي ويندي آهي ته جيئن پاڻي جي ماليڪيولن کي ورهايو وڃي ۽ پوءِ ڪاربن ڊاءِ آڪسائيڊ سان رد عمل ڪري ڪاربوهائيڊريٽ پيدا ٿئي ۽ آڪسيجن هڪ ضمني پيداوار جي طور تي خارج ٿئي. * آڪسيجن کي مائيڪل سينڊيووجيئس 1604 کان اڳ الڳ ڪيو هو. * آڪسيجن جي عام صنعتي استعمال ۾ اسٽيل، پلاسٽڪ ۽ ڪپڙي جي پيداوار، اسٽيل ۽ ٻين ڌاتو جي بريزنگ، ويلڊنگ ۽ ڪٽڻ، راڪيٽ پروپيلنٽ، آڪسيجن ٿراپي، ۽ هوائي جهازن، آبدوزين، خلائي پرواز ۽ ڊائيونگ ۾ لائف سپورٽ سسٽم شامل آهن. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;


زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي ۽ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنوبئڪٽيريا]] نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو سج جي گرمي هئي. آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي، انھن ۾ [[ڦوٽوسنٿيسس]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا، جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن.

==مطالعي جي تاريخ== 
===زندگي جي ابتدا===
ان کانپوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهه آهي. بنيادي طور تي، ان مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي. انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن. ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي، پر ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي. سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون. هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو. آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي. ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن.
فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون.

==خاصيتون==
==حياتياتي پيداوار==
==صنعتي پيداوار== 
==اسٽوريج==
==ايپليڪيشن==
==مرڪب== 
==احتياطون==
==پڻ ڏسو==
[[:باب:ڪيميا]]
* [[:باب:طب]]
* [[دوري جدول]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

== ٻاهريان ڳنڍڻا ==
* [https://www.periodicvideos.com/videos/008.htm Oxygen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [https://www.organic-chemistry.org/chemicals/oxidations/oxygen.shtm Oxidizing Agents &gt; Oxygen]
* [https://www.uigi.com/oxygen.html Oxygen (O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;) Properties, Uses, Applications]
* [https://www.americanscientist.org/issues/pub/the-story-of-o Roald Hoffmann article on &quot;The Story of O&quot;]
* [https://www.webelements.com/webelements/elements/text/O/index.html WebElements.com&amp;nbsp;– Oxygen]
*
* [https://scrippso2.ucsd.edu/ Scripps Institute: Atmospheric Oxygen has been dropping for 20 years]

{{Authority control}}
{{featured article}}

[[زمرو:آڪسيجن]]
[[زمرو:چالڪوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:آڪسيڊائزنگ ايجنٽ]]

[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Chemical substances for emergency medicine]]
[[Category:Breathing gases]]
[[Category:E-number additives]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>8iho873fy6cfuugddovgadt4w48nqus</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>وڪيپيڊيا:ڊيٽابيس رپورٽس/اڄ جون پيدائشون</title>
    <ns>4</ns>
    <id>47319</id>
    <revision>
      <id>318274</id>
      <parentid>316560</parentid>
      <timestamp>2025-06-06T20:02:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ListeriaBot</username>
        <id>10240</id>
      </contributor>
      <comment>Wikidata list updated [V2]</comment>
      <origin>318274</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1136" sha1="akwee9ub0nvl0f8wpnwnbv0w99ann0k" xml:space="preserve">{{bots|allow=ListeriaBot}}
روان سال ۾ اڄ جي تاريخ يعني '''{{#time:d F|{{REVISIONTIMESTAMP}}}}''' تي ڄمڻ (پيدا ٿيڻ وارن ماڻهن جي فهرست هيٺ درج آهي، پَڪ سان (يقيناً) ان ۾ ڪيترائي ماڻهو اڃا به جيئرا (زندهه) حيات هوندا.

آخري نئين سر شروعات: &lt;onlyinclude&gt;{{#time: Y-m-d H:i|{{REVISIONTIMESTAMP}}}}&lt;/onlyinclude&gt;


== فهرست ==
{{Wikidata list
|sparql=SELECT ?item  WHERE { ?date_node wikibase:timePrecision &quot;11&quot;^^xsd:integer . ?date_node wikibase:timeValue ?date . FILTER (year(?date) &gt; 1899) FILTER (day(?date) = day(now())) FILTER (month(?date) = month(now())) ?item p:P569/&lt;http://www.wikidata.org/prop/statement/value/P569&gt; ?date_node . ?item wdt:P31 wd:Q5 . OPTIONAL {?item wdt:P570 ?dod} FILTER (!bound(?dod)) }  ORDER BY DESC(?date) ?item
|columns=P18,P569:تاريخ پيدائش,label:ماڻهو,وضاحت,P106,P39,P27,P735
|thumb=125
|autolist=fallback
|links=local
}}

{{Wikidata list end}}

[[زمرو:اڄ جي تاريخ ڄمڻ وارا ماڻهو]]
[[زمرو:مارچ جون پيدائشون]]</text>
      <sha1>akwee9ub0nvl0f8wpnwnbv0w99ann0k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>يارڪ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>48318</id>
    <revision>
      <id>318260</id>
      <parentid>253017</parentid>
      <timestamp>2025-06-06T14:52:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Meierberg</username>
        <id>20448</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>PNG -&gt; SVG</comment>
      <origin>318260</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10907" sha1="la9qertqqwq75d2ynhhn5uamafzaevn" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
&lt;!--See the Table at Infobox Settlement for all fields and descriptions of usage--&gt;
| name                            = يارڪ
| official_name                   = سٽي آف يارڪ
| other_name                      = 
| native_name                     = &lt;!--F for cities whose native name is not in English --&gt;
| settlement_type                 = شھر ۽ وحداني اختياري
| motto                           = &quot;يارڪ جي بينر کي اوچو ڦڙڪايو&quot;
| nickname                        = &lt;!-- images and maps -----------&gt;
| image_skyline                   = فائل:York_montage.png
| imagesize                       = 250px
| image_alt                       = York
| image_caption                   =
گھڙيالي چڪر وانگر مٿان کان هيٺ: [[يارڪ منسٽر]]، [[ايف ٽي آر (بس)]]،[[ملينيئم پل]]، [[يسينٽ جان يونيورسٽي، يارڪ]]، [[گرينڊ ھوٽل ۽ سپا]], [[اوس ندي]]، [[مڪل گيٽ بار]]، [[يونيورسٽي آف يارڪ]]
| image_flag                      = Flag of York.svg
| flag_size                       = 150px
| image_seal                      = Coat of Arms of City of York.svg
| seal_size                       = 84px
| pushpin_map                     = UK England#United Kingdom#Europe
| pushpin_map_caption             = Location within England##Location within the United Kingdom##Location within Europe
| pushpin_relief                  = 1
| image_shield                    =
| shield_link                     =
| shield_size                     =
| image_blank_emblem              = York City Council.svg
| blank_emblem_type               = يارڪ شھر جي ڪائونسل جو لوگو
| blank_emblem_size               = 150px
| blank_emblem_alt                =
| blank_emblem_link               =
| image_map                       = York UK locator map (1974-2023).svg
| mapsize                         = 250px
| map_alt                         = 
| map_caption                     = Shown within [[North Yorkshire]]
| image_map1                      = 
| mapsize1                        = 
| map_caption1                    = 
&lt;!-- Location ------------------&gt;
| subdivision_type                = رياست
| subdivision_name =            [[يونائيٽيڊ ڪنگڊم]]
| subdivision_type1        = يو ڪي جو ملڪ
| subdivision_name1               = [[انگلينڊ]]
| subdivision_type2               = [[انگلينڊ جا خطا]]
| subdivision_name2               = [[يارڪ شائر۽ ھمبر  ]]
| subdivision_type3               =
| subdivision_name3               =
| subdivision_type4               =  رسمي ڪائونٽي
| subdivision_name4               = [[نارٿ يارڪ شائر]]
| subdivision_type5               =
| subdivision_name5               =
| subdivision_type6               = [[تاريخي ڪائونٽي]]
| subdivision_name6               = [[يارڪ شائر]]
&lt;!-- Politics -----------------&gt;
| government_footnotes            = 
| government_type                 = [[وحداني اختياري ]]
| governing_body                  = [[يارڪ شهر جي ڪائونسل ]]
| leader_title               = سربراھ
| leader_name                     = انتظامي سربراھ۽ ڪابينه
| leader_title1                   = ايگزيڪيوٽو
| leader_name1      = [[لبرل ڊيموڪريٽس (يو ڪي)]]  ۽ [[گرين پارٽي آف انگلينڊ اينڊ ويلز]] جو اتحاد    
| leader_title2                   =  لارڊ ميئر
| leader_name2                    = [ليبر پارٽي جي جنيٽ لوڪر
| leader_title3                   =  ڪائونسل جو سربراھ
| leader_name3                    = ڪيٿ ايسپڊين (لبرل ڊيموڪريٽس)
| leader_title4                   = 
| leader_name4                    = 
| established_title               =بنياد 
| established_date                = 71 عيسويءَ ۾
| established_title2              =
| established_date2               =
| established_title3              =
| established_date3               =
| seat_type                       = انتظامي صدر مقام
| seat                            = {{*}}[[York Guildhall]]&lt;br&gt;{{*}}[[York railway station (1841)#Closure and afterlife|West Offices]]
&lt;!-- Area ---------------------&gt;
| area_magnitude                  = 
| total_type                      = ٽوٽل
| unit_pref                       = 
| area_footnotes                  = 
| area_total_km2                  = 271.94|
| area_rank                       =
| area_land_km2                   = 
| area_water_km2                  = 
| area_total_sq_mi                = 
| area_land_sq_mi                 = 
| area_water_sq_mi                = 
| area_water_percent              = 
| area_urban_km2                  =
| area_urban_sq_mi                = 
| area_metro_km2                  = 
| area_metro_sq_mi                = 
| area_blank1_title               = 
| area_blank1_km2                 = 
| area_blank1_sq_mi               = &lt;!-- Population -----------------------&gt;
| population_as_of                = {{English statistics year}}
| population_footnotes            = 
| population_note                 = 
| population_total                = {{English district population|GSS=E06000014}}
| population_rank                 = ([[List of English districts by population|Ranked {{English district rank|GSS=E06000014}}]])
| population_density_km2          = 687
| population_density_sq_mi        = 
| population_metro                =
| population_density_metro_km2    = 
| population_density_metro_sq_mi  = 
| population_urban                =
| population_density_urban_km2    =
| population_density_urban_sq_mi  = 
|population_blank2_title = Ethnicity&lt;br /&gt;&lt;small&gt;('''2011 Census''')&lt;ref name=UAStats&gt;{{NOMIS2011|id=1946157112|title=York Local Authority|accessdate=7 February 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;
|population_blank2 = 94.3% White|
| population_blank1               = 
| population_density_blank1_km2   = 
| population_density_blank1_sq_mi = 
| population_demonym              = [[Yorkie#People|Yorkie]], Yorkey
&lt;!-- General information ---------------&gt;
| timezone                        = [[گرين وچ مين ٽائيم]]
| utc_offset                      = +0
| timezone_DST                    = [[برطانيا جو اونھاري وارو ٽائيم ]]
| utc_offset_DST                  = +1
| coordinates                     = {{coord|53|57|30|N|1|4|49|W|region:GB|display=inline,title}}
| elevation_footnotes             = 
| elevation_max_footnotes         =
| elevation_min_footnotes         =
| elevation_min_ft                =
| elevation_max_ft                =
| elevation_min_m                 =
| elevation_max_m                 =
&lt;!-- Area/postal codes &amp; others --------&gt;
| postal_code_type                 پوسٽل ڪوڊ
| postal_code                     = پوسٽل ڪوڊ وارو علائقو
| area_code_type                  = ڊائلنگ ڪوڊ
| area_codes                      = 01904
| blank_name                      = [[ISO 3166-2:GB|ISO 3166-2]]
| blank_info                      = GB-YOR
| blank1_name                     = [[او اين ايس ڪوڊنگ سسٽم ]]
| blank1_info                     = 00FF (ONS)&lt;br /&gt;E06000014 (GSS)
| blank2_name                     =             
[[برٽش نيشنل گرڊ ريفرنس سسٽم ]]
| blank2_info                     = SE603517
| blank3_name                     = [[Nomenclature of Territorial Units for Statistics|NUTS]] 3
| blank3_info                     = UKE21
| blank4_name                     = ابتدائي ايئر پورٽ
| blank4_info                     = ليڊز بريڊ فورڊ ايئر پورٽ
| blank4_name_sec2                = ڪائونسلر
| blank4_info_sec2                = 47
| blank5_name_sec2                = [[List of MPs elected in the United Kingdom general election, 2017|MPs]]
| blank5_info_sec2                = {{Collapsible list
|title       = List of MPs
|frame_style=border:none; padding: 0;
|title_style =
|list_style  = text-align:left;display:none;
|1=[[Rachael Maskell]] ([[Labour Party (UK)|L]])
|2=[[Julian Sturdy]] ([[Conservative Party (UK)|C]])
}}
| blank6_name_sec2                = [[يورپي پارليامينٽ ]]
| blank6_info_sec2                = [[يارڪ شائر اينڊ ھمبر ]]
| website                         = [http://www.york.gov.uk/ york.gov.uk]
| footnotes                       = 
}}


'''يارڪ'''{{ٻيا نالا|انگريزي= ''' York'''}} انگلينڊ جي نارٿ ايسٽ خطي ۾ واقع نارٿ يارڪ شائر ڪائونٽي جو فوس ندي ۽ اوس ندي جي سنگم تي واقع ھڪ ڪائونٽي جو مرڪزي شھر آھي جيڪو مڪاني حڪومت جي حوالي کان ھڪ وحداني اختياري آھي جنھن ۾  ڪائونسل جي ذريعي انتظامي ڪم سرانجام ڏنا وڃن ٿا. ھن شھر جي آبادي 2017 ۾ 208,200 آھي. ھي شھر تاريخيجاين جي ڪري مشھور آھي. جن ۾ يارڪ منسٽر، يارڪ شھر جي ديوار شامل آهن. ھن شھر جو بنياد رومين سن 71 عيسويءَ ۾ رکيو. ان وقت ھن شھر جو نالو ايبورڪم ھيو جيڪو روم جي  برطانيا ادنیٰ نالي صوبي جو صدر مقام ھيو. ھي شھر پشم جي واپاري مرڪز طور اڀريو. اوڻويھين صدي ۾ ھي شھر ريلوي نيٽورڪ ۽ مٺائي جي صنعت جو مرڪز ھيو ۽ ويھين صديءَ تائين ان پنھنجي اھا سڃاڻپ برقرار رکي.  ٻي ج.گ عظيم م بمباري جي ڪري ھن شھر کي ڏاڍو نقصان پھتو ھو جنھن ڪري ھن جي نئين سر تعمير 1960 جي ڏھاڪي تائين جاري رھي. &lt;ref&gt;{{cite web | url=https://www.yorkpress.co.uk/news/9676910.when-sparks-flew-across-the-sky | title=When sparks flew across the sky | date=28 April 2012 | work=The Press | publisher=Newsquest Media Group | accessdate=20 April 2019}}&lt;/ref&gt; 
2000 ۾ اوس ندي جي ٻوڏ ۾ ھي،ھر ڪافي متاثر ٿيو.&lt;ref&gt;{{cite web|title=The impact of the October–November 2000 floods on contaminant metal dispersal in the River Swale catchment, North Yorkshire, UK |url=http://www.aber.ac.uk/iges/staff/Macklin%20files/HP%20Dennis%20et%20al.%202003.pdf |format=PDF |publisher=Wiley InterScience |year=2002 |last=Dennis |first=Ian A. |last2=Macklin |first2=Mark G. |last3=Coulthard |first3=Tom J. |last4=Brewer |first4=Paul A. |page=1 | |accessdate=20 April 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071129111926/http://www.aber.ac.uk/iges/staff/Macklin%20files/HP%20Dennis%20et%20al.%202003.pdf |archivedate=29 November 2007 |deadurl=yes |df=dmy-all }}&lt;/ref&gt;

== حوالا ==

== حوالا ==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>la9qertqqwq75d2ynhhn5uamafzaevn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>دوري جدول</title>
    <ns>0</ns>
    <id>49012</id>
    <revision>
      <id>318329</id>
      <parentid>296557</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T10:11:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318329</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8065" sha1="acqxncfkznuluwh83g035apvnhp06lw" xml:space="preserve">{{Short description|Tabular arrangement of the chemical elements ordered by atomic number}}
{{About|the table used in chemistry and physics|other uses|Periodic table (disambiguation)}}
{{Featured article}}
[[فائل:Simple Periodic Table Chart-en.svg|frameless|upright=1.5|left]]
'''دوري جدول''' (Periodic Table) جنهن کي [[ڪيميائي عنصر|عنصرن]] جي دوري جدول پڻ چيو ويندو آهي سا ڪيميائي عنصرن جي قطارن (Periods) ۽ ڪالمن (Groups) ۾ هڪ جدولي پيشڪش آهي. اهو ڪيميا جو هڪ آئڪن آهي ۽ وڏي پيماني تي فزڪس ۽ ٻين سائنسن ۾ استعمال ٿيندو آهي. قطار ۾ عنصر انهن جي ايٽمي انگن جي ترتيب سان ترتيب ڏنل آهن ۽ ڪالمن ۾ انهن جي خاصيتون ٻيهر ورجائي ظاهر ٿئين تيون. ٽيبل کي چار لڳ ڀڳ مستطيل علائقن ۾ ورهايو ويو آهي، جنهن کي &quot;بلاڪ&quot; سڏجي ٿو. ساڳئي گروپ ۾ عناصر ساڳيون ڪيميائي خاصيتون ڏيکاريندا آهن. ھي جدول [[ايٽمي نمبر|ائٽمي نمبر]]، اليڪٽراني جوڙجڪ ۽ ورجندڙ ڪيميائي خاصيتن جي ڄاڻ ڏيندي آهي.


وقتي ٽيبل هڪ ترتيب ڏنل ترتيب آهي ڪيميائي عناصر کي قطارن (Periods) ۽ ڪالمن (Groups). اهو ڪيميا جو هڪ آئڪن آهي ۽ وڏي پيماني تي فزڪس ۽ ٻين سائنسن ۾ استعمال ٿيندو آهي. اهو دور جي قانون جي هڪ تصوير آهي، جنهن ۾ چيو ويو آهي ته جڏهن عناصر انهن جي ايٽمي انگن جي ترتيب سان ترتيب ڏنل آهن، انهن جي ملڪيت جي تقريبن ٻيهر ورجائي ظاهر ٿئي ٿي.
 ٽيبل کي چار لڳ ڀڳ مستطيل علائقن ۾ ورهايو ويو آهي، جنهن کي &quot;بلاڪ&quot; سڏجي ٿو. ساڳئي گروپ ۾ عناصر ساڳيون ڪيميائي خاصيتون ڏيکاريندا آهن. عمودي، افقي ۽ ويڪرائي رجحانات دورانياتي جدول جي خصوصيت ڪن ٿا. دھاتي ڪردار هڪ گروپ جي هيٺان ۽ هڪ دور ۾ ساڄي کان کاٻي طرف وڌندو آهي. نان ميٽالڪ ڪردار وڌندو آهي دوراني جدول جي هيٺان کاٻي پاسي کان مٿي ساڄي طرف. پھرين دوري جدول جيڪا عام طور تي قبول ڪئي وئي، جيڪا 1869ع ۾ روسي ڪيمسٽ دمتري مينڊيليف جي ھئي؛ هن ايٽمي ماس تي ڪيميائي ملڪيتن جي انحصار جي طور تي دورياتي قانون ٺاهيو. جيئن ته ان وقت سڀ عنصر سڃاتل نه هئا، ان ڪري هن جي دور جي جدول ۾ خال هئا، ۽ مينڊيليف ڪاميابيءَ سان دورياتي قانون کي استعمال ڪيو ته جيئن ڪجهه غائب عنصرن جي ملڪيتن جي اڳڪٿي ڪئي وڃي. 19 صدي عيسويء جي آخر ۾ دورياتي قانون کي هڪ بنيادي دريافت طور تسليم ڪيو ويو. ان جي وضاحت 20 صدي جي شروعات ۾ ڪئي وئي، ايٽمي انگن جي دريافت ۽ ڪوانٽم ميڪانڪس ۾ لاڳاپيل اڳڀرائي واري ڪم سان، ٻئي نظريا ايٽم جي اندروني ڍانچي کي روشن ڪرڻ لاءِ ڪم ڪن ٿا. 1945ع ۾ گلين ٽي. سيبورگ جي دريافت سان جدول جي جديد شڪل کي تسليم ڪيو ويو ته ايڪٽائنائيڊ حقيقت ۾ ڊي-بلاڪ عنصرن جي بجاءِ ايف-بلاڪ هئا. دوري جدول ۽ قانون هاڻي جديد ڪيميا جو مرڪزي ۽ لازمي حصو آهن.
[[File:Colour 18-col PT with labels.png|thumb|upright=2.2|Periodic table of the chemical elements showing the most or more commonly named [[Names for sets of chemical elements|sets of elements]] (in periodic tables), and a traditional [[dividing line between metals and nonmetals]]. The [[Block (periodic table)#f-block|f-block]] actually fits between [[alkaline earth metals|groups 2]] and [[scandium group|3]]; it is usually shown at the foot of the table to save horizontal space.]]


The '''periodic table''', also known as the '''periodic table of the elements''', is an ordered arrangement of the [[chemical element]]s into rows (&quot;[[Period (periodic table)|periods]]&quot;) and columns (&quot;[[Group (periodic table)|groups]]&quot;). It is an [[Cultural icon|icon]] of [[chemistry]] and is widely used in [[physics]] and other sciences. It is a depiction of the [[Periodic trends|periodic law]], which states that when the elements are arranged in order of their [[atomic number]]s an approximate [[periodic function|recurrence of their properties]] is evident. The table is divided into four roughly rectangular areas called [[block (periodic table)|blocks]]. Elements in the same group tend to show similar chemical characteristics.

Vertical, horizontal and diagonal [[Periodic trends|trends]] characterize the periodic table. [[Metal]]lic character increases going down a group and from right to left across a period. [[Nonmetal (chemistry)|Nonmetallic]] character increases going from the bottom left of the periodic table to the top right.

The first periodic table to become generally accepted was that of the Russian chemist [[Dmitri Mendeleev]] in 1869; he formulated the periodic law as a dependence of chemical properties on [[atomic mass]]. As not all elements were then known, there were gaps in his periodic table, and Mendeleev successfully used the periodic law to [[Mendeleev's predicted elements|predict some properties of some of the missing elements]]. The periodic law was recognized as a fundamental discovery in the late 19th century. It was explained early in the 20th century, with the discovery of [[atomic number]]s and associated pioneering work in [[quantum mechanics]], both ideas serving to illuminate the internal structure of the atom. A recognisably modern form of the table was reached in 1945 with [[Glenn T. Seaborg]]'s discovery that the [[actinide]]s were in fact f-block rather than d-block elements. The periodic table and law are now a central and indispensable part of modern chemistry.

The periodic table continues to evolve with the progress of science. In nature, only elements up to atomic number 94 &lt;!--THIS IS NOT A TYPO: uranium can fission spontaneously, and when the resulting neutrons strike other uranium atoms in the ore, they can be captured, and the subsequent beta decay produces tiny traces of neptunium and plutonium. See the note--&gt; exist;{{efn|name=transuranium}} to go further, it was necessary to [[synthetic element|synthesize]] new elements in the laboratory. By 2010,&lt;!--THE LAST FOUR WERE *NAMED* IN 2016, BUT ALL WERE ALREADY SYNTHESISED BY 2010--&gt; the first 118 elements were known, thereby completing the first seven rows of the table;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Periodic Table of Elements |url=https://iupac.org/what-we-do/periodic-table-of-elements/ |access-date=11 May 2024 |website=IUPAC {{!}} International Union of Pure and Applied Chemistry |language=en-US}}&lt;/ref&gt; however, chemical characterization is still needed for the heaviest elements to confirm that their properties match their positions. New discoveries will extend the table [[extended periodic table|beyond these seven rows]], though it is not yet known how many more elements are possible; moreover, theoretical calculations suggest that this unknown region will not follow the patterns of the known part of the table. Some scientific discussion also continues regarding whether some elements are correctly positioned in today's table. Many [[alternative periodic tables|alternative representations]] of the periodic law exist, and there is some discussion as to whether there is an optimal form of the periodic table.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:دوري جدول]]</text>
      <sha1>acqxncfkznuluwh83g035apvnhp06lw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318330</id>
      <parentid>318329</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T10:20:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318330</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10404" sha1="qt60tohnixbfnn80ez9439u6y0jcwau" xml:space="preserve">{{Short description|Tabular arrangement of the chemical elements ordered by atomic number}}
{{About|the table used in chemistry and physics|other uses|Periodic table (disambiguation)}}
{{Featured article}}
[[فائل:Simple Periodic Table Chart-en.svg|frameless|upright=1.5|left]]
'''دوري جدول''' (Periodic Table) جنهن کي [[ڪيميائي عنصر|عنصرن]] جي دوري جدول پڻ چيو ويندو آهي سا ڪيميائي عنصرن جي قطارن (Periods) ۽ ڪالمن (Groups) ۾ هڪ جدولي پيشڪش آهي. اهو ڪيميا جو هڪ آئڪن آهي ۽ وڏي پيماني تي فزڪس ۽ ٻين سائنسن ۾ استعمال ٿيندو آهي. قطار ۾ عنصر انهن جي ايٽمي انگن جي ترتيب سان ترتيب ڏنل آهن ۽ ڪالمن ۾ انهن جي خاصيتون ٻيهر ورجائي ظاهر ٿئين تيون. ٽيبل کي چار لڳ ڀڳ مستطيل علائقن ۾ ورهايو ويو آهي، جنهن کي &quot;بلاڪ&quot; سڏجي ٿو. ساڳئي گروپ ۾ عناصر ساڳيون ڪيميائي خاصيتون ڏيکاريندا آهن. ھي جدول [[ايٽمي نمبر|ائٽمي نمبر]]، اليڪٽراني جوڙجڪ ۽ ورجندڙ ڪيميائي خاصيتن جي ڄاڻ ڏيندي آهي.


وقتي ٽيبل هڪ ترتيب ڏنل ترتيب آهي ڪيميائي عناصر کي قطارن (Periods) ۽ ڪالمن (Groups). اهو ڪيميا جو هڪ آئڪن آهي ۽ وڏي پيماني تي فزڪس ۽ ٻين سائنسن ۾ استعمال ٿيندو آهي. اهو دور جي قانون جي هڪ تصوير آهي، جنهن ۾ چيو ويو آهي ته جڏهن عناصر انهن جي ايٽمي انگن جي ترتيب سان ترتيب ڏنل آهن، انهن جي ملڪيت جي تقريبن ٻيهر ورجائي ظاهر ٿئي ٿي.
 ٽيبل کي چار لڳ ڀڳ مستطيل علائقن ۾ ورهايو ويو آهي، جنهن کي &quot;بلاڪ&quot; سڏجي ٿو. ساڳئي گروپ ۾ عناصر ساڳيون ڪيميائي خاصيتون ڏيکاريندا آهن. عمودي، افقي ۽ ويڪرائي رجحانات دورانياتي جدول جي خصوصيت ڪن ٿا. دھاتي ڪردار هڪ گروپ جي هيٺان ۽ هڪ دور ۾ ساڄي کان کاٻي طرف وڌندو آهي. نان ميٽالڪ ڪردار وڌندو آهي دوراني جدول جي هيٺان کاٻي پاسي کان مٿي ساڄي طرف. پھرين دوري جدول جيڪا عام طور تي قبول ڪئي وئي، جيڪا 1869ع ۾ روسي ڪيمسٽ دمتري مينڊيليف جي ھئي؛ هن ايٽمي ماس تي ڪيميائي ملڪيتن جي انحصار جي طور تي دورياتي قانون ٺاهيو. جيئن ته ان وقت سڀ عنصر سڃاتل نه هئا، ان ڪري هن جي دور جي جدول ۾ خال هئا، ۽ مينڊيليف ڪاميابيءَ سان دورياتي قانون کي استعمال ڪيو ته جيئن ڪجهه غائب عنصرن جي ملڪيتن جي اڳڪٿي ڪئي وڃي. 19 صدي عيسويء جي آخر ۾ دورياتي قانون کي هڪ بنيادي دريافت طور تسليم ڪيو ويو. ان جي وضاحت 20 صدي جي شروعات ۾ ڪئي وئي، ايٽمي انگن جي دريافت ۽ ڪوانٽم ميڪانڪس ۾ لاڳاپيل اڳڀرائي واري ڪم سان، ٻئي نظريا ايٽم جي اندروني ڍانچي کي روشن ڪرڻ لاءِ ڪم ڪن ٿا. 1945ع ۾ گلين ٽي. سيبورگ جي دريافت سان جدول جي جديد شڪل کي تسليم ڪيو ويو ته ايڪٽائنائيڊ حقيقت ۾ ڊي-بلاڪ عنصرن جي بجاءِ ايف-بلاڪ هئا. دوري جدول ۽ قانون هاڻي جديد ڪيميا جو مرڪزي ۽ لازمي حصو آهن.
[[File:Colour 18-col PT with labels.png|thumb|upright=2.2|Periodic table of the chemical elements showing the most or more commonly named [[Names for sets of chemical elements|sets of elements]] (in periodic tables), and a traditional [[dividing line between metals and nonmetals]]. The [[Block (periodic table)#f-block|f-block]] actually fits between [[alkaline earth metals|groups 2]] and [[scandium group|3]]; it is usually shown at the foot of the table to save horizontal space.]]


ڪيميائي عنصرن جي دوري جدول جيڪا عنصرن جي سڀ کان وڌيڪ يا وڌيڪ عام طور تي نامزد ٿيل سيٽ (دورياتي جدولن ۾)، ۽ ڌاتو ۽ غير ڌاتو جي وچ ۾ هڪ روايتي ورهائڻ واري لڪير ڏيکاري ٿي. ايف-بلاڪ اصل ۾ گروپ 2 ۽ 3 جي وچ ۾ فٽ ٿئي ٿو؛ اهو عام طور تي افقي جڳهه بچائڻ لاءِ ٽيبل جي پيرن تي ڏيکاريو ويندو آهي. * دورياتي جدول، جنهن کي عنصرن جي دوراني جدول پڻ سڏيو ويندو آهي، ڪيميائي عنصرن جي قطارن (&quot;دور&quot;) ۽ ڪالمن (&quot;گروپن&quot;) ۾ ترتيب ڏنل ترتيب آهي. اهو ڪيمسٽري جو هڪ آئڪن آهي ۽ فزڪس ۽ ٻين سائنسن ۾ وڏي پيماني تي استعمال ٿيندو آهي. اهو دوراني قانون جي تصوير آهي، جيڪو بيان ڪري ٿو ته جڏهن عنصرن کي انهن جي ايٽمي انگن جي ترتيب سان ترتيب ڏنو ويندو آهي ته انهن جي خاصيتن جي تقريبن ورهاست واضح آهي. جدول کي چار تقريبن مستطيل علائقن ۾ ورهايو ويو آهي جن کي بلاڪ سڏيو ويندو آهي. ساڳئي گروپ ۾ عنصر ساڳيا ڪيميائي خاصيتون ڏيکاريندا آهن. * عمودي، افقي ۽ ترچھا رجحان دوراني جدول جي خاصيت ڪن ٿا. ڌاتو ڪردار هڪ گروپ هيٺ ۽ ساڄي کان کاٻي طرف هڪ دور ۾ وڌندو آهي. غير ڌاتو ڪردار دوراني جدول جي هيٺان کاٻي کان مٿي ساڄي طرف وڌندو آهي. پهرين پيريوڊڪ ٽيبل جيڪا عام طور تي قبول ڪئي وئي اها 1869 ۾ روسي ڪيمسٽ دمتري مينڊيليف جي هئي؛ هن پيريوڊڪ قانون کي ايٽمي ماس تي ڪيميائي ملڪيتن جي انحصار جي طور تي تيار ڪيو. جيئن ته ان وقت سڀئي عنصر معلوم نه هئا، هن جي پيريوڊڪ ٽيبل ۾ خال هئا، ۽ مينڊيليف ڪاميابي سان پيريوڊڪ قانون کي استعمال ڪندي ڪجهه غائب عنصرن جي ڪجهه خاصيتن جي اڳڪٿي ڪئي.


The '''periodic table''', also known as the '''periodic table of the elements''', is an ordered arrangement of the [[chemical element]]s into rows (&quot;[[Period (periodic table)|periods]]&quot;) and columns (&quot;[[Group (periodic table)|groups]]&quot;). It is an [[Cultural icon|icon]] of [[chemistry]] and is widely used in [[physics]] and other sciences. It is a depiction of the [[Periodic trends|periodic law]], which states that when the elements are arranged in order of their [[atomic number]]s an approximate [[periodic function|recurrence of their properties]] is evident. The table is divided into four roughly rectangular areas called [[block (periodic table)|blocks]]. Elements in the same group tend to show similar chemical characteristics.

Vertical, horizontal and diagonal [[Periodic trends|trends]] characterize the periodic table. [[Metal]]lic character increases going down a group and from right to left across a period. [[Nonmetal (chemistry)|Nonmetallic]] character increases going from the bottom left of the periodic table to the top right.

The first periodic table to become generally accepted was that of the Russian chemist [[Dmitri Mendeleev]] in 1869; he formulated the periodic law as a dependence of chemical properties on [[atomic mass]]. As not all elements were then known, there were gaps in his periodic table, and Mendeleev successfully used the periodic law to [[Mendeleev's predicted elements|predict some properties of some of the missing elements]]. The periodic law was recognized as a fundamental discovery in the late 19th century. It was explained early in the 20th century, with the discovery of [[atomic number]]s and associated pioneering work in [[quantum mechanics]], both ideas serving to illuminate the internal structure of the atom. A recognisably modern form of the table was reached in 1945 with [[Glenn T. Seaborg]]'s discovery that the [[actinide]]s were in fact f-block rather than d-block elements. The periodic table and law are now a central and indispensable part of modern chemistry.

The periodic table continues to evolve with the progress of science. In nature, only elements up to atomic number 94 &lt;!--THIS IS NOT A TYPO: uranium can fission spontaneously, and when the resulting neutrons strike other uranium atoms in the ore, they can be captured, and the subsequent beta decay produces tiny traces of neptunium and plutonium. See the note--&gt; exist;{{efn|name=transuranium}} to go further, it was necessary to [[synthetic element|synthesize]] new elements in the laboratory. By 2010,&lt;!--THE LAST FOUR WERE *NAMED* IN 2016, BUT ALL WERE ALREADY SYNTHESISED BY 2010--&gt; the first 118 elements were known, thereby completing the first seven rows of the table;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Periodic Table of Elements |url=https://iupac.org/what-we-do/periodic-table-of-elements/ |access-date=11 May 2024 |website=IUPAC {{!}} International Union of Pure and Applied Chemistry |language=en-US}}&lt;/ref&gt; however, chemical characterization is still needed for the heaviest elements to confirm that their properties match their positions. New discoveries will extend the table [[extended periodic table|beyond these seven rows]], though it is not yet known how many more elements are possible; moreover, theoretical calculations suggest that this unknown region will not follow the patterns of the known part of the table. Some scientific discussion also continues regarding whether some elements are correctly positioned in today's table. Many [[alternative periodic tables|alternative representations]] of the periodic law exist, and there is some discussion as to whether there is an optimal form of the periodic table.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:دوري جدول]]</text>
      <sha1>qt60tohnixbfnn80ez9439u6y0jcwau</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318331</id>
      <parentid>318330</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T10:21:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318331</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10421" sha1="sa7s8gqq4arieo8prxwiw4lk39k1bm2" xml:space="preserve">{{Short description|Tabular arrangement of the chemical elements ordered by atomic number}}
{{About|the table used in chemistry and physics|other uses|Periodic table (disambiguation)}}
{{Featured article}}
[[فائل:Simple Periodic Table Chart-en.svg|frameless|upright=1.5|left]]
'''دوري جدول''' (Periodic Table) جنهن کي [[ڪيميائي عنصر|عنصرن]] جي دوري جدول پڻ چيو ويندو آهي سا ڪيميائي عنصرن جي قطارن (Periods) ۽ ڪالمن (Groups) ۾ هڪ جدولي پيشڪش آهي. اهو ڪيميا جو هڪ آئڪن آهي ۽ وڏي پيماني تي فزڪس ۽ ٻين سائنسن ۾ استعمال ٿيندو آهي. قطار ۾ عنصر انهن جي ايٽمي انگن جي ترتيب سان ترتيب ڏنل آهن ۽ ڪالمن ۾ انهن جي خاصيتون ٻيهر ورجائي ظاهر ٿئين تيون. ٽيبل کي چار لڳ ڀڳ مستطيل علائقن ۾ ورهايو ويو آهي، جنهن کي &quot;بلاڪ&quot; سڏجي ٿو. ساڳئي گروپ ۾ عناصر ساڳيون ڪيميائي خاصيتون ڏيکاريندا آهن. ھي جدول [[ايٽمي نمبر|ائٽمي نمبر]]، اليڪٽراني جوڙجڪ ۽ ورجندڙ ڪيميائي خاصيتن جي ڄاڻ ڏيندي آهي.

وقتي ٽيبل هڪ ترتيب ڏنل ترتيب آهي ڪيميائي عناصر کي قطارن (Periods) ۽ ڪالمن (Groups). اهو ڪيميا جو هڪ آئڪن آهي ۽ وڏي پيماني تي فزڪس ۽ ٻين سائنسن ۾ استعمال ٿيندو آهي. اهو دور جي قانون جي هڪ تصوير آهي، جنهن ۾ چيو ويو آهي ته جڏهن عناصر انهن جي ايٽمي انگن جي ترتيب سان ترتيب ڏنل آهن، انهن جي ملڪيت جي تقريبن ٻيهر ورجائي ظاهر ٿئي ٿي.
 ٽيبل کي چار لڳ ڀڳ مستطيل علائقن ۾ ورهايو ويو آهي، جنهن کي &quot;بلاڪ&quot; سڏجي ٿو. ساڳئي گروپ ۾ عناصر ساڳيون ڪيميائي خاصيتون ڏيکاريندا آهن. عمودي، افقي ۽ ويڪرائي رجحانات دورانياتي جدول جي خصوصيت ڪن ٿا. دھاتي ڪردار هڪ گروپ جي هيٺان ۽ هڪ دور ۾ ساڄي کان کاٻي طرف وڌندو آهي. نان ميٽالڪ ڪردار وڌندو آهي دوراني جدول جي هيٺان کاٻي پاسي کان مٿي ساڄي طرف. پھرين دوري جدول جيڪا عام طور تي قبول ڪئي وئي، جيڪا 1869ع ۾ روسي ڪيمسٽ دمتري مينڊيليف جي ھئي؛ هن ايٽمي ماس تي ڪيميائي ملڪيتن جي انحصار جي طور تي دورياتي قانون ٺاهيو. جيئن ته ان وقت سڀ عنصر سڃاتل نه هئا، ان ڪري هن جي دور جي جدول ۾ خال هئا، ۽ مينڊيليف ڪاميابيءَ سان دورياتي قانون کي استعمال ڪيو ته جيئن ڪجهه غائب عنصرن جي ملڪيتن جي اڳڪٿي ڪئي وڃي. 19 صدي عيسويء جي آخر ۾ دورياتي قانون کي هڪ بنيادي دريافت طور تسليم ڪيو ويو. ان جي وضاحت 20 صدي جي شروعات ۾ ڪئي وئي، ايٽمي انگن جي دريافت ۽ ڪوانٽم ميڪانڪس ۾ لاڳاپيل اڳڀرائي واري ڪم سان، ٻئي نظريا ايٽم جي اندروني ڍانچي کي روشن ڪرڻ لاءِ ڪم ڪن ٿا. 1945ع ۾ گلين ٽي. سيبورگ جي دريافت سان جدول جي جديد شڪل کي تسليم ڪيو ويو ته ايڪٽائنائيڊ حقيقت ۾ ڊي-بلاڪ عنصرن جي بجاءِ ايف-بلاڪ هئا. دوري جدول ۽ قانون هاڻي جديد ڪيميا جو مرڪزي ۽ لازمي حصو آهن.

== تفصيل ==
[[File:Colour 18-col PT with labels.png|thumb|upright=2.2|Periodic table of the chemical elements showing the most or more commonly named [[Names for sets of chemical elements|sets of elements]] (in periodic tables), and a traditional [[dividing line between metals and nonmetals]]. The [[Block (periodic table)#f-block|f-block]] actually fits between [[alkaline earth metals|groups 2]] and [[scandium group|3]]; it is usually shown at the foot of the table to save horizontal space.]]


ڪيميائي عنصرن جي دوري جدول جيڪا عنصرن جي سڀ کان وڌيڪ يا وڌيڪ عام طور تي نامزد ٿيل سيٽ (دورياتي جدولن ۾)، ۽ ڌاتو ۽ غير ڌاتو جي وچ ۾ هڪ روايتي ورهائڻ واري لڪير ڏيکاري ٿي. ايف-بلاڪ اصل ۾ گروپ 2 ۽ 3 جي وچ ۾ فٽ ٿئي ٿو؛ اهو عام طور تي افقي جڳهه بچائڻ لاءِ ٽيبل جي پيرن تي ڏيکاريو ويندو آهي. * دورياتي جدول، جنهن کي عنصرن جي دوراني جدول پڻ سڏيو ويندو آهي، ڪيميائي عنصرن جي قطارن (&quot;دور&quot;) ۽ ڪالمن (&quot;گروپن&quot;) ۾ ترتيب ڏنل ترتيب آهي. اهو ڪيمسٽري جو هڪ آئڪن آهي ۽ فزڪس ۽ ٻين سائنسن ۾ وڏي پيماني تي استعمال ٿيندو آهي. اهو دوراني قانون جي تصوير آهي، جيڪو بيان ڪري ٿو ته جڏهن عنصرن کي انهن جي ايٽمي انگن جي ترتيب سان ترتيب ڏنو ويندو آهي ته انهن جي خاصيتن جي تقريبن ورهاست واضح آهي. جدول کي چار تقريبن مستطيل علائقن ۾ ورهايو ويو آهي جن کي بلاڪ سڏيو ويندو آهي. ساڳئي گروپ ۾ عنصر ساڳيا ڪيميائي خاصيتون ڏيکاريندا آهن. * عمودي، افقي ۽ ترچھا رجحان دوراني جدول جي خاصيت ڪن ٿا. ڌاتو ڪردار هڪ گروپ هيٺ ۽ ساڄي کان کاٻي طرف هڪ دور ۾ وڌندو آهي. غير ڌاتو ڪردار دوراني جدول جي هيٺان کاٻي کان مٿي ساڄي طرف وڌندو آهي. پهرين پيريوڊڪ ٽيبل جيڪا عام طور تي قبول ڪئي وئي اها 1869 ۾ روسي ڪيمسٽ دمتري مينڊيليف جي هئي؛ هن پيريوڊڪ قانون کي ايٽمي ماس تي ڪيميائي ملڪيتن جي انحصار جي طور تي تيار ڪيو. جيئن ته ان وقت سڀئي عنصر معلوم نه هئا، هن جي پيريوڊڪ ٽيبل ۾ خال هئا، ۽ مينڊيليف ڪاميابي سان پيريوڊڪ قانون کي استعمال ڪندي ڪجهه غائب عنصرن جي ڪجهه خاصيتن جي اڳڪٿي ڪئي.


The '''periodic table''', also known as the '''periodic table of the elements''', is an ordered arrangement of the [[chemical element]]s into rows (&quot;[[Period (periodic table)|periods]]&quot;) and columns (&quot;[[Group (periodic table)|groups]]&quot;). It is an [[Cultural icon|icon]] of [[chemistry]] and is widely used in [[physics]] and other sciences. It is a depiction of the [[Periodic trends|periodic law]], which states that when the elements are arranged in order of their [[atomic number]]s an approximate [[periodic function|recurrence of their properties]] is evident. The table is divided into four roughly rectangular areas called [[block (periodic table)|blocks]]. Elements in the same group tend to show similar chemical characteristics.

Vertical, horizontal and diagonal [[Periodic trends|trends]] characterize the periodic table. [[Metal]]lic character increases going down a group and from right to left across a period. [[Nonmetal (chemistry)|Nonmetallic]] character increases going from the bottom left of the periodic table to the top right.

The first periodic table to become generally accepted was that of the Russian chemist [[Dmitri Mendeleev]] in 1869; he formulated the periodic law as a dependence of chemical properties on [[atomic mass]]. As not all elements were then known, there were gaps in his periodic table, and Mendeleev successfully used the periodic law to [[Mendeleev's predicted elements|predict some properties of some of the missing elements]]. The periodic law was recognized as a fundamental discovery in the late 19th century. It was explained early in the 20th century, with the discovery of [[atomic number]]s and associated pioneering work in [[quantum mechanics]], both ideas serving to illuminate the internal structure of the atom. A recognisably modern form of the table was reached in 1945 with [[Glenn T. Seaborg]]'s discovery that the [[actinide]]s were in fact f-block rather than d-block elements. The periodic table and law are now a central and indispensable part of modern chemistry.

The periodic table continues to evolve with the progress of science. In nature, only elements up to atomic number 94 &lt;!--THIS IS NOT A TYPO: uranium can fission spontaneously, and when the resulting neutrons strike other uranium atoms in the ore, they can be captured, and the subsequent beta decay produces tiny traces of neptunium and plutonium. See the note--&gt; exist;{{efn|name=transuranium}} to go further, it was necessary to [[synthetic element|synthesize]] new elements in the laboratory. By 2010,&lt;!--THE LAST FOUR WERE *NAMED* IN 2016, BUT ALL WERE ALREADY SYNTHESISED BY 2010--&gt; the first 118 elements were known, thereby completing the first seven rows of the table;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Periodic Table of Elements |url=https://iupac.org/what-we-do/periodic-table-of-elements/ |access-date=11 May 2024 |website=IUPAC {{!}} International Union of Pure and Applied Chemistry |language=en-US}}&lt;/ref&gt; however, chemical characterization is still needed for the heaviest elements to confirm that their properties match their positions. New discoveries will extend the table [[extended periodic table|beyond these seven rows]], though it is not yet known how many more elements are possible; moreover, theoretical calculations suggest that this unknown region will not follow the patterns of the known part of the table. Some scientific discussion also continues regarding whether some elements are correctly positioned in today's table. Many [[alternative periodic tables|alternative representations]] of the periodic law exist, and there is some discussion as to whether there is an optimal form of the periodic table.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:دوري جدول]]</text>
      <sha1>sa7s8gqq4arieo8prxwiw4lk39k1bm2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318332</id>
      <parentid>318331</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T10:33:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>خودڪار: [[زمرو:ڪيميائي تت]] جو اضافو + ترتيب</comment>
      <origin>318332</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10454" sha1="j64rqna5nzdlqafx070wlah1wy1ywsx" xml:space="preserve">{{Short description|Tabular arrangement of the chemical elements ordered by atomic number}}
{{About|the table used in chemistry and physics|other uses|Periodic table (disambiguation)}}
{{Featured article}}
[[فائل:Simple Periodic Table Chart-en.svg|frameless|upright=1.5|left]]
'''دوري جدول''' (Periodic Table) جنهن کي [[ڪيميائي عنصر|عنصرن]] جي دوري جدول پڻ چيو ويندو آهي سا ڪيميائي عنصرن جي قطارن (Periods) ۽ ڪالمن (Groups) ۾ هڪ جدولي پيشڪش آهي. اهو ڪيميا جو هڪ آئڪن آهي ۽ وڏي پيماني تي فزڪس ۽ ٻين سائنسن ۾ استعمال ٿيندو آهي. قطار ۾ عنصر انهن جي ايٽمي انگن جي ترتيب سان ترتيب ڏنل آهن ۽ ڪالمن ۾ انهن جي خاصيتون ٻيهر ورجائي ظاهر ٿئين تيون. ٽيبل کي چار لڳ ڀڳ مستطيل علائقن ۾ ورهايو ويو آهي، جنهن کي &quot;بلاڪ&quot; سڏجي ٿو. ساڳئي گروپ ۾ عناصر ساڳيون ڪيميائي خاصيتون ڏيکاريندا آهن. ھي جدول [[ايٽمي نمبر|ائٽمي نمبر]]، اليڪٽراني جوڙجڪ ۽ ورجندڙ ڪيميائي خاصيتن جي ڄاڻ ڏيندي آهي.

وقتي ٽيبل هڪ ترتيب ڏنل ترتيب آهي ڪيميائي عناصر کي قطارن (Periods) ۽ ڪالمن (Groups). اهو ڪيميا جو هڪ آئڪن آهي ۽ وڏي پيماني تي فزڪس ۽ ٻين سائنسن ۾ استعمال ٿيندو آهي. اهو دور جي قانون جي هڪ تصوير آهي، جنهن ۾ چيو ويو آهي ته جڏهن عناصر انهن جي ايٽمي انگن جي ترتيب سان ترتيب ڏنل آهن، انهن جي ملڪيت جي تقريبن ٻيهر ورجائي ظاهر ٿئي ٿي.
 ٽيبل کي چار لڳ ڀڳ مستطيل علائقن ۾ ورهايو ويو آهي، جنهن کي &quot;بلاڪ&quot; سڏجي ٿو. ساڳئي گروپ ۾ عناصر ساڳيون ڪيميائي خاصيتون ڏيکاريندا آهن. عمودي، افقي ۽ ويڪرائي رجحانات دورانياتي جدول جي خصوصيت ڪن ٿا. دھاتي ڪردار هڪ گروپ جي هيٺان ۽ هڪ دور ۾ ساڄي کان کاٻي طرف وڌندو آهي. نان ميٽالڪ ڪردار وڌندو آهي دوراني جدول جي هيٺان کاٻي پاسي کان مٿي ساڄي طرف. پھرين دوري جدول جيڪا عام طور تي قبول ڪئي وئي، جيڪا 1869ع ۾ روسي ڪيمسٽ دمتري مينڊيليف جي ھئي؛ هن ايٽمي ماس تي ڪيميائي ملڪيتن جي انحصار جي طور تي دورياتي قانون ٺاهيو. جيئن ته ان وقت سڀ عنصر سڃاتل نه هئا، ان ڪري هن جي دور جي جدول ۾ خال هئا، ۽ مينڊيليف ڪاميابيءَ سان دورياتي قانون کي استعمال ڪيو ته جيئن ڪجهه غائب عنصرن جي ملڪيتن جي اڳڪٿي ڪئي وڃي. 19 صدي عيسويء جي آخر ۾ دورياتي قانون کي هڪ بنيادي دريافت طور تسليم ڪيو ويو. ان جي وضاحت 20 صدي جي شروعات ۾ ڪئي وئي، ايٽمي انگن جي دريافت ۽ ڪوانٽم ميڪانڪس ۾ لاڳاپيل اڳڀرائي واري ڪم سان، ٻئي نظريا ايٽم جي اندروني ڍانچي کي روشن ڪرڻ لاءِ ڪم ڪن ٿا. 1945ع ۾ گلين ٽي. سيبورگ جي دريافت سان جدول جي جديد شڪل کي تسليم ڪيو ويو ته ايڪٽائنائيڊ حقيقت ۾ ڊي-بلاڪ عنصرن جي بجاءِ ايف-بلاڪ هئا. دوري جدول ۽ قانون هاڻي جديد ڪيميا جو مرڪزي ۽ لازمي حصو آهن.

== تفصيل ==
[[File:Colour 18-col PT with labels.png|thumb|upright=2.2|Periodic table of the chemical elements showing the most or more commonly named [[Names for sets of chemical elements|sets of elements]] (in periodic tables), and a traditional [[dividing line between metals and nonmetals]]. The [[Block (periodic table)#f-block|f-block]] actually fits between [[alkaline earth metals|groups 2]] and [[scandium group|3]]; it is usually shown at the foot of the table to save horizontal space.]]


ڪيميائي عنصرن جي دوري جدول جيڪا عنصرن جي سڀ کان وڌيڪ يا وڌيڪ عام طور تي نامزد ٿيل سيٽ (دورياتي جدولن ۾)، ۽ ڌاتو ۽ غير ڌاتو جي وچ ۾ هڪ روايتي ورهائڻ واري لڪير ڏيکاري ٿي. ايف-بلاڪ اصل ۾ گروپ 2 ۽ 3 جي وچ ۾ فٽ ٿئي ٿو؛ اهو عام طور تي افقي جڳهه بچائڻ لاءِ ٽيبل جي پيرن تي ڏيکاريو ويندو آهي. * دورياتي جدول، جنهن کي عنصرن جي دوراني جدول پڻ سڏيو ويندو آهي، ڪيميائي عنصرن جي قطارن (&quot;دور&quot;) ۽ ڪالمن (&quot;گروپن&quot;) ۾ ترتيب ڏنل ترتيب آهي. اهو ڪيمسٽري جو هڪ آئڪن آهي ۽ فزڪس ۽ ٻين سائنسن ۾ وڏي پيماني تي استعمال ٿيندو آهي. اهو دوراني قانون جي تصوير آهي، جيڪو بيان ڪري ٿو ته جڏهن عنصرن کي انهن جي ايٽمي انگن جي ترتيب سان ترتيب ڏنو ويندو آهي ته انهن جي خاصيتن جي تقريبن ورهاست واضح آهي. جدول کي چار تقريبن مستطيل علائقن ۾ ورهايو ويو آهي جن کي بلاڪ سڏيو ويندو آهي. ساڳئي گروپ ۾ عنصر ساڳيا ڪيميائي خاصيتون ڏيکاريندا آهن. * عمودي، افقي ۽ ترچھا رجحان دوراني جدول جي خاصيت ڪن ٿا. ڌاتو ڪردار هڪ گروپ هيٺ ۽ ساڄي کان کاٻي طرف هڪ دور ۾ وڌندو آهي. غير ڌاتو ڪردار دوراني جدول جي هيٺان کاٻي کان مٿي ساڄي طرف وڌندو آهي. پهرين پيريوڊڪ ٽيبل جيڪا عام طور تي قبول ڪئي وئي اها 1869 ۾ روسي ڪيمسٽ دمتري مينڊيليف جي هئي؛ هن پيريوڊڪ قانون کي ايٽمي ماس تي ڪيميائي ملڪيتن جي انحصار جي طور تي تيار ڪيو. جيئن ته ان وقت سڀئي عنصر معلوم نه هئا، هن جي پيريوڊڪ ٽيبل ۾ خال هئا، ۽ مينڊيليف ڪاميابي سان پيريوڊڪ قانون کي استعمال ڪندي ڪجهه غائب عنصرن جي ڪجهه خاصيتن جي اڳڪٿي ڪئي.


The '''periodic table''', also known as the '''periodic table of the elements''', is an ordered arrangement of the [[chemical element]]s into rows (&quot;[[Period (periodic table)|periods]]&quot;) and columns (&quot;[[Group (periodic table)|groups]]&quot;). It is an [[Cultural icon|icon]] of [[chemistry]] and is widely used in [[physics]] and other sciences. It is a depiction of the [[Periodic trends|periodic law]], which states that when the elements are arranged in order of their [[atomic number]]s an approximate [[periodic function|recurrence of their properties]] is evident. The table is divided into four roughly rectangular areas called [[block (periodic table)|blocks]]. Elements in the same group tend to show similar chemical characteristics.

Vertical, horizontal and diagonal [[Periodic trends|trends]] characterize the periodic table. [[Metal]]lic character increases going down a group and from right to left across a period. [[Nonmetal (chemistry)|Nonmetallic]] character increases going from the bottom left of the periodic table to the top right.

The first periodic table to become generally accepted was that of the Russian chemist [[Dmitri Mendeleev]] in 1869; he formulated the periodic law as a dependence of chemical properties on [[atomic mass]]. As not all elements were then known, there were gaps in his periodic table, and Mendeleev successfully used the periodic law to [[Mendeleev's predicted elements|predict some properties of some of the missing elements]]. The periodic law was recognized as a fundamental discovery in the late 19th century. It was explained early in the 20th century, with the discovery of [[atomic number]]s and associated pioneering work in [[quantum mechanics]], both ideas serving to illuminate the internal structure of the atom. A recognisably modern form of the table was reached in 1945 with [[Glenn T. Seaborg]]'s discovery that the [[actinide]]s were in fact f-block rather than d-block elements. The periodic table and law are now a central and indispensable part of modern chemistry.

The periodic table continues to evolve with the progress of science. In nature, only elements up to atomic number 94 &lt;!--THIS IS NOT A TYPO: uranium can fission spontaneously, and when the resulting neutrons strike other uranium atoms in the ore, they can be captured, and the subsequent beta decay produces tiny traces of neptunium and plutonium. See the note--&gt; exist;{{efn|name=transuranium}} to go further, it was necessary to [[synthetic element|synthesize]] new elements in the laboratory. By 2010,&lt;!--THE LAST FOUR WERE *NAMED* IN 2016, BUT ALL WERE ALREADY SYNTHESISED BY 2010--&gt; the first 118 elements were known, thereby completing the first seven rows of the table;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Periodic Table of Elements |url=https://iupac.org/what-we-do/periodic-table-of-elements/ |access-date=11 May 2024 |website=IUPAC {{!}} International Union of Pure and Applied Chemistry |language=en-US}}&lt;/ref&gt; however, chemical characterization is still needed for the heaviest elements to confirm that their properties match their positions. New discoveries will extend the table [[extended periodic table|beyond these seven rows]], though it is not yet known how many more elements are possible; moreover, theoretical calculations suggest that this unknown region will not follow the patterns of the known part of the table. Some scientific discussion also continues regarding whether some elements are correctly positioned in today's table. Many [[alternative periodic tables|alternative representations]] of the periodic law exist, and there is some discussion as to whether there is an optimal form of the periodic table.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:دوري جدول]]</text>
      <sha1>j64rqna5nzdlqafx070wlah1wy1ywsx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ليه</title>
    <ns>0</ns>
    <id>49293</id>
    <revision>
      <id>318269</id>
      <parentid>275402</parentid>
      <timestamp>2025-06-06T17:59:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>خودڪار: [[زمرو:1989ع جون پيدائشون]]، [[زمرو:جيوت ماڻهو]]، [[زمرو:پاڪستاني شاعر]] جو اضافو + ترتيب</comment>
      <origin>318269</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4207" sha1="5h287szp9ri7ha4puwi9gb0kk4bvwsi" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                   = Layyah 
| official_name          = ليہ
| other_name             =
| native_name            = 
| settlement_type        =شھر
| image_skyline          = LayyahRailwayStation.jpg
| imagesize              = 240px
| image_alt              =
| image_caption          =ليہ جي ريلوي اسٽيشن
| image_map              =
| mapsize                = 100px
| map_alt                =
| map_caption            =
| pushpin_map            = 
Pakistan
| pushpin_label_position = &lt;!-- left, right, top, bottom, none --&gt;
| pushpin_map_alt        =
| pushpin_map_caption    =
| coordinates            = {{Coord|30|57|55|N|70|56|38|E|type:city_region:PK|display=inline,title}}
|subdivision_type  = ملڪ
|subdivision_name  = {{flagicon|PAK}} پاڪستان
| subdivision_type1      = [[پاڪستان جا صوبا|صوبو]] 
| subdivision_name1      = [[پنجاب، پاڪستان|پنجاب]] 
| subdivision_type2      = [[پاڪستان جا ضلعا|ضلعو]]
| subdivision_name2      = [[ليہ ضلعو]]
| leader_title           =
| leader_name            =
| area_total_km2         = 6291
| elevation_m            = 143
| population_footnotes   =
| population_total       =
| population_as_of       =
| population_density_km2 =
| population_est         =
| pop_est_as_of          =
| timezone1              = [[پاڪستان جو معياري وقت]]
| utc_offset1            = +5
| area_code_type         = [[ڊائلنگ ڪوڊ]]
| area_code              = 0606
| blank_name_sec1        = 
| blank_info_sec1        =  
| blank_name_sec2        = يونين ڪاؤنسلون
| blank_info_sec2        =  
| website                = http://www.punjab.gov.pk/layyah 
| footnotes              =
}}

[[فائل:Shrine of RAJAN SHAH Layyah.JPG|thumb|راجن شاھ جي مزار]]

'''ليہ''': {{ٻيا نالا|انگريزي= ''' Layyah'''}} [[پاڪستان]] جي صوبي پنجاب جي ضلعي [[ليہ ضلعو|ليہ]] جو وڏو شھر ۽ ان ضلعي جي صدر مقام ھجڻ سان گڏوگڏ تحصيل [[ليہ تحصيل|ليہ]] جو پڻ صدر مقام آهي.&lt;ref name=&quot;NRB&quot;&gt;[http://www.nrb.gov.pk/lg_election/union.asp?district=18&amp;dn=Layyah Tehsils &amp; Unions in the District of Layyah] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110807200110/http://www.nrb.gov.pk/lg_election/union.asp?district=18&amp;dn=Layyah |date=2011-08-07 }}. National Reconstruction Bureau, Government of Pakistan&lt;/ref&gt;

==تاريخ==
ھن شھر جو بنياد 1550 جي لڳ ڀڳ [[ڊيرہ غازي خان]] جي بنياد وجھندڙ [[غازي خان ميراڻي]] جي اولاد مان [[ڪمال خان ميراڻي]] رکيو. 1610 جي لڳ ڀڳ جسڪاڻي بلوچن جي شھر ميراڻين کان کسيو ۽ 1787 تائين ان تي قابض رھيا. ان کان بعد [[تيمور شاھ دراني]] جو گورنر عبدالنبي سرائي ٽي سال ھن شھر جو گورنر رھيو جنھن بعد محمد خان سدوزئي جي گورنري ھيٺ آيو جنهن وري گادي [[مانڪيرا]] منتقل ڪري ڇڏي. ان بعد ھي شھر سکن جي حڪومت ۽ پوء برٽش انڊيا جي سرڪار جي قبضي ھيٺ رھيو ۽ انتظامي ڊويزن جو مرڪز رھندو آيو پر برٽش انڊيا سرڪار ان جي حيثيت گھٽائي تحصيل تائين محدود ڪري ان کي [[ڊيرا اسماعيل خان]] ضلعي جو حصو بڻائي ڇڏيو. 1875 ۾ ھن شھر ۾ ميونسپلٽي جو قيام عمل ۾ آيو. 1901 ۾ تحصيل ليہ کي ميانوالي ضلعي ۾ شامل ڪيو ويو ۽ پوء کيس مظفرڳڙهه جو حصو بڻايو ويو. 1982 ۾ ان کي ضلعي جو مقام ڏئي مظفرڳڙهه کان ڌار ڪيو ويو ۽ کيس ٽي تحصيلون : تحصيل ليہ، تحصيل ڪرور ۽ تحصيل ڇئوبارا ڏنيون ويون.&lt;ref&gt;[http://www.layyahonline.net/History-Of-Layyah/History-Of-Layyah.html History Layyah].&lt;/ref&gt;

== حوالا ==

== حوالا ==
{{حوالا}}
[[زمرو:پاڪستاني شاعر]]
[[زمرو:جيوت ماڻهو]]
[[زمرو:1989ع جون پيدائشون]]</text>
      <sha1>5h287szp9ri7ha4puwi9gb0kk4bvwsi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>مانسروور ڍنڍ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>71677</id>
    <revision>
      <id>318321</id>
      <parentid>270512</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T10:01:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318321</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8015" sha1="8uy0a99tw0hmdf04sjvdq37svs3t4tq" xml:space="preserve">{| class=&quot;toccolours&quot; style=&quot;float: left; margin-left: 1em; width: 20em; font-size: 90%;&quot;
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;background:#007FFF&quot; align=&quot;center&quot; width=&quot;130px&quot; |  '''&lt;font size=&quot;+1&quot; color=&quot;black&quot;&gt;مانسروور  ڍنڍ&lt;/font&gt;'''
'''&lt;font size=&quot;+1&quot; color=&quot;black&quot;&gt;Mapham Yumco&lt;/font&gt;'''
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;padding: 1em 0; text-align: center;&quot; |[[فائل:Lake_Manasarovar.jpg|300x300 عڪسلون]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ملڪ
----
| style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |[[چین]]
----
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|'''اوچائي'''
| style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |4583 ميٽر
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|-
|ڪوآرڊينيٽس= {{coord|30|40|00|N|81|30|00|E}}
|-
|'''علائقو'''
| style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |[[تبت]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|-
|'''پکيڙ'''
| style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |410 چورس ڪلوميٽر
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|-
|}
'''مانسروور''' يا '''ماناسرور ڍنڍ''' (انگريزي: Manasarovar Lake) [[تبت]] جي ھڪ مشھور ڍنڍ جيڪا لهاسا شھر کان اٽڪل 2,000 ڪلوميٽر (1242.7 ميل) پري واقع آھي. [[ڪيلاش جبل]] ھن جي اتر۔اولھ ۾ 20 ڪلوميٽر جي پنڌ تي موجود آھي، جڏھن تہ راڪشستال ڍنڍ ھن جي اولھ ۾ موجود آھي. ھيءَ ڍنڍ ننڍي کنڊ جي معيشيت ۽ خوشحاليءَ جو ھڪ انمول قدرتي ذريعو آھي ڇاڪاڻ جو [[ننڍو کنڊ|ننڍي کنڊ]] جون چار وڏيون نديون [[سنڌو درياھ|سنڌو ندي]]، برھمپترا، [[ستلج]] ۽ گهاگهرا (ڪرنالي) ندي ھن ئي ڍنڍ مان ڦٽي نڪرن ٿيون ۽ سنڌ سميت ننڍي کنڊ جي ميداني علائقن کي سيراب ڪن ٿيون. ڪيلاش جبل جي  گليشئرن مان ھن ڍنڍ ۾ پاڻي اچي ٿو.&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://www.wondersoftibet.com/destinations/western-tibet/manasarovar/|title=Lake Manasarovar: the Sacred Lake in Western Tibet%%sep%% %%sitename%%|date=2018-10-02|website=Wonders of Tibet|language=en-US|access-date=2022-04-03}}&lt;/ref&gt; [[سنسڪرت]] ۾ ھن ڍنڍ کي &quot;اناواتاپتا&quot; ۽ [[پالي|پالي ٻولي]]ءَ ۾ &quot;انوتاتا&quot; ڪوٺيو وڃي ٿو. مقامي تبت جا ماڻھو ھن کي ماڦم يمسو (Mapham Yumtso) سڏين ٿا.&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://www.wondersoftibet.com/destinations/western-tibet/manasarovar/|title=Lake Manasarovar: the Sacred Lake in Western Tibet%%sep%% %%sitename%%|date=2018-10-02|website=Wonders of Tibet|language=en-US|access-date=2022-04-03}}&lt;/ref&gt;

== جاگرافي ==
ھيءَ ڍنڍ تبت جي صوبي اينگاري (Ngari) ۾ درچن شھر کان ٽيھن ڪلوميٽرن جي پنڌ تي موجود آھي. ھن ڍنڍ جي سامونڊي مٿاڇري کان اوچائي 4,583 ميٽر آھي، انڪري ھن  جو شمار دنيا جي بلند ترين ماڳن تي موجود تازي پاڻيءَ وارين ڍنڍن ۾ ٿئي ٿو.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{حوالو_ويب|url=https://www.tibettravel.org/tibet-travel-guide/lake-manasarovar.html|title=Lake Manasarovar|website=Tibet Travel and Tours - Tibet Vista|language=en|access-date=2022-04-03}}&lt;/ref&gt; ھن ڍنڍ جي پکيڙ 412 ڇورس ڪلوميٽر آھي. ڏکڻ پاسي جي مقابلي ۾ ھن جو اتريون پاسو وڌيڪ ويڪرو آھي. ھن ڍنڍ جي وڌ ۾ وڌ گھرائي 70 ميٽر آھي. ھن ڍنڍ جو پاڻي ايترو تہ شفاف آھي جو انساني اک سان ڪئين ميٽرن جي گھرائيءَ تائين ھن جي اندر جھاتي پائي سگھجي ٿي. مانسروور جي معنيٰ آھي اَجيت يعني اھا ڍنڍ جنھن کي ڪو بہ فتح نہ ڪري سگھي. چون ٿا تہ اھو نالو ھن ڍنڍ تي تبت جي [[ٻڌمت|ٻڌ مذھب]] جي پوئلڳن يارھين صدي عيسويءَ ۾ رکيو. ان کان اڳ ھن ڍنڍ جو نالو ماچوئي ڪو (Machui Co) ھو.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{حوالو_ويب|url=https://www.kailash-yatra.org/kailash-yatra-by-helicopter-via-nepalganj.html|title=Kailash Mansarovar Yatra ex Lucknow {{!}} 2022 Registration Open|last=Holidays|first=Max|website=kailash-yatra.org|language=English|access-date=2022-04-03}}&lt;/ref&gt; ھن ڍنڍ جي ڪنارن تي ٻڌ مذھب جون پنج خانقاھون ٺھيل آھن.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;   

== مقدس ڍنڍ ==
[[File:Manasarowar-See Dieter Schuh.JPG|thumb|مانسروور ڍنڍ ۾ ھڪ ياتري سنان ڪرڻ لاءِ بيٺل آھي]]
ھيءَ ڍنڍ [[هندوڌرم|ھندوئن]]، [[جين ڌرم]]، [[ٻڌمت|ٻڌ مت]] ۽ تبت جي مقامي بون مذھب جي پوئلڳن لاءِ ھڪ انتھائي پوتر ڍنڍ آھي.  تبت جي ٻڌ مذھب وارن جو عقيدو آھي تہ ھن ڍنڍ ۾ وھنجڻ سان ماڻھوءَ جو من پاڪ ۽ اجرو ٿي وڃي ٿو ۽ لالچ، لوڀ، دنياوي حرص ۽ نفساني خواھشون اڏامي وڃن ٿيون ۽ ماضيءَ ۾ ڪيل گناھ ڌوپجي وڃن ٿا.  سندن عقيدي مطابق ھن ڍنڍ جو پاڻي پيئڻ سان بيماريون ختم ٿي وڃن ٿيون. ڪجهه ماڻھن جو عقيدو آھي تہ [[گوتم ٻڌ]] جي ماءُ، &quot;مايا&quot; ھتي پيٽ سان ٿي ھئي.   

ھنديءَ جو مشھور شاعر ڪاليداس لکي ٿو تہ &quot;ھن ڍنڍ جو پاڻي موتيءَ جھڙو شفاف آھي ۽ ھن ۾ وھنجڻ سان  سو حياتين جا پاپ معاف ٿي وڃن ٿا. ھر سال ٻڌ مذھب جا ھزارين پانڌيئڙا ھن ڍنڍ جي  چوڌاري اچي ڦيريون پائيندا آھن ۽ ھن ڍنڍ جو پاڻي پيئندا آھن. ھو ھن ڍنڍ جي پاڻيءَ کي ڀاڳ وارو سمجھندا آھن&quot;.    

ياد رھي تہ تبت ۾ ٽي پوتر ڍنڍون آھنː مانسروور ڍنڍ، نمتسو ڍنڍ (Namtso Lake) ۽  يمدروڪ ڍنڍ (Yamdrok Lake).  ھر سال اونھاري جي موسم ۾ ھزارين [[ڪونج|ڪونجون]] ھن ڍنڍ جي مٿان اڏامندي نظر اينديون آھن. ھتان جي عقيدي موجب ھن ڍنڍ جي مڇي کائڻ سان سنڍپڻي (اولاد نہ ٿيڻ)، ٻار ڄمڻ وقت ماءُ کي ٿيندڙ سور ۽ ڦوڪ جي بيماريءَ (پيٽ ۾ پاڻي ڀرجڻ يا ڀرتي ٿيڻ) کان بچي سگھجي ٿو. ھن پاڻيءَ جي ڪيميائي تجزئي ڪرڻ سان اھو پتو پيو آھي تہ ھن ڍنڍ جي پاڻيءَ ۾ واقعي ئي ڪجهه اھڙا ڪيميائي جز موجود آھن جيڪي مٿي ڄاڻايل بيمارين کان بچائين ٿا.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;   

ھندوئن جو عقيدو آھي تہ لفظ مانسروور ٻن لفظن ”مان“ ۽ ”سروور“  مان ورتل آھي. مان معنيٰ من يا ذھن ۽ سروور معنيٰ ڍنڍ. سندن سمپردائي مطابق ھيءَ ڍنڍ پھريائين ڀڳوان برھما جي من اندر پيدا ٿي ۽ ان کان پوءِ ھن کي پرٿوِيءَ  تي لاٿو ويو. ھندو  پنجن ڍنڍن کي پوتر ڍنڍون مڃيندا آھن جن کي ملائي ”پنج سروور“ سڏيو وڃي ٿو: مانسروور، [[بندو سروور]]، [[نارائڻ سروور]]، پمپا سروور ۽ [[پشڪر ڍنڍ|پشڪر سروور.]]&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.co.in/books?id=nxtnsT8CdZ4C&amp;pg=PA112&amp;dq=narayan+sarovar&amp;hl=en&amp;ei=jZa1TbzPDsrKrAe0j-3IDQ&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;redir_esc=y|title=Encyclopaedia of Tourism Resources in India|last=Sajnani|first=Manohar|date=2001|publisher=Gyan Publishing House|isbn=978-81-7835-018-9|language=en}}&lt;/ref&gt;   

[[جين ڌرم]] وارن جي عقيدي مطابق مانسرور ڀڳوان ريشاڀ ديو جي پھرئين تيرٿنڪار جي رھائش جو ھنڌ  آھي.   

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:چين]]
[[زمرو:جاگرافي]]</text>
      <sha1>8uy0a99tw0hmdf04sjvdq37svs3t4tq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318324</id>
      <parentid>318321</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T10:05:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318324</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8029" sha1="jbovqixk6zldtirvlelddda5ljye3my" xml:space="preserve">{| class=&quot;toccolours&quot; style=&quot;float: left; margin-left: 1em; width: 20em; font-size: 90%;&quot;
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;background:#007FFF&quot; align=&quot;center&quot; width=&quot;130px&quot; |  '''&lt;font size=&quot;+1&quot; color=&quot;black&quot;&gt;مانسروور  ڍنڍ&lt;/font&gt;'''
'''&lt;font size=&quot;+1&quot; color=&quot;black&quot;&gt;Mapham Yumco&lt;/font&gt;'''
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;padding: 1em 0; text-align: center;&quot; |[[فائل:Lake_Manasarovar.jpg|300x300 عڪسلون]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ملڪ
----
| style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |[[چین]]
----
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|'''اوچائي'''
| style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |4583 ميٽر
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|-
|ڪوآرڊينيٽس= {{coord|30|40|00|N|81|30|00|E}}
|-
|'''علائقو'''
| style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |[[تبت]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|-
|'''پکيڙ'''
| style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |410 چورس ڪلوميٽر
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|-
|}
'''مانسروور''' يا '''ماناسرور ڍنڍ''' (انگريزي: Manasarovar Lake) [[تبت]] جي ھڪ مشھور ڍنڍ جيڪا لهاسا شھر کان اٽڪل 2,000 ڪلوميٽر (1242.7 ميل) پري واقع آھي. [[ڪيلاش جبل]] ھن جي اتر۔اولھ ۾ 20 ڪلوميٽر جي پنڌ تي موجود آھي، جڏھن تہ راڪشستال ڍنڍ ھن جي اولھ ۾ موجود آھي. ھيءَ ڍنڍ ننڍي کنڊ جي معيشيت ۽ خوشحاليءَ جو ھڪ انمول قدرتي ذريعو آھي ڇاڪاڻ جو [[ننڍو کنڊ|ننڍي کنڊ]] جون چار وڏيون نديون [[سنڌو درياھ|سنڌو ندي]]، برھمپترا، [[ستلج]] ۽ گهاگهرا (ڪرنالي) ندي ھن ئي ڍنڍ مان ڦٽي نڪرن ٿيون ۽ سنڌ سميت ننڍي کنڊ جي ميداني علائقن کي سيراب ڪن ٿيون. ڪيلاش جبل جي  گليشئرن مان ھن ڍنڍ ۾ پاڻي اچي ٿو.&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://www.wondersoftibet.com/destinations/western-tibet/manasarovar/|title=Lake Manasarovar: the Sacred Lake in Western Tibet%%sep%% %%sitename%%|date=2018-10-02|website=Wonders of Tibet|language=en-US|access-date=2022-04-03}}&lt;/ref&gt; [[سنسڪرت]] ۾ ھن ڍنڍ کي &quot;اناواتاپتا&quot; ۽ [[پالي|پالي ٻولي]]ءَ ۾ &quot;انوتاتا&quot; ڪوٺيو وڃي ٿو. مقامي تبت جا ماڻھو ھن کي ماڦم يمسو (Mapham Yumtso) سڏين ٿا.&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://www.wondersoftibet.com/destinations/western-tibet/manasarovar/|title=Lake Manasarovar: the Sacred Lake in Western Tibet%%sep%% %%sitename%%|date=2018-10-02|website=Wonders of Tibet|language=en-US|access-date=2022-04-03}}&lt;/ref&gt;

== جاگرافي ==
ھيءَ ڍنڍ تبت جي صوبي اينگاري (Ngari) ۾ درچن شھر کان ٽيھن ڪلوميٽرن جي پنڌ تي موجود آھي. ھن ڍنڍ جي سامونڊي مٿاڇري کان اوچائي 4,583 ميٽر آھي، انڪري ھن  جو شمار دنيا جي بلند ترين ماڳن تي موجود تازي پاڻيءَ وارين ڍنڍن ۾ ٿئي ٿو.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{حوالو_ويب|url=https://www.tibettravel.org/tibet-travel-guide/lake-manasarovar.html|title=Lake Manasarovar|website=Tibet Travel and Tours - Tibet Vista|language=en|access-date=2022-04-03}}&lt;/ref&gt; ھن ڍنڍ جي پکيڙ 412 ڇورس ڪلوميٽر آھي. ڏکڻ پاسي جي مقابلي ۾ ھن جو اتريون پاسو وڌيڪ ويڪرو آھي. ھن ڍنڍ جي وڌ ۾ وڌ گھرائي 70 ميٽر آھي. ھن ڍنڍ جو پاڻي ايترو تہ شفاف آھي جو انساني اک سان ڪئين ميٽرن جي گھرائيءَ تائين ھن جي اندر جھاتي پائي سگھجي ٿي. مانسروور جي معنيٰ آھي اَجيت يعني اھا ڍنڍ جنھن کي ڪو بہ فتح نہ ڪري سگھي. چون ٿا تہ اھو نالو ھن ڍنڍ تي تبت جي [[ٻڌمت|ٻڌ مذھب]] جي پوئلڳن يارھين صدي عيسويءَ ۾ رکيو. ان کان اڳ ھن ڍنڍ جو نالو ماچوئي ڪو (Machui Co) ھو.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{حوالو_ويب|url=https://www.kailash-yatra.org/kailash-yatra-by-helicopter-via-nepalganj.html|title=Kailash Mansarovar Yatra ex Lucknow {{!}} 2022 Registration Open|last=Holidays|first=Max|website=kailash-yatra.org|language=English|access-date=2022-04-03}}&lt;/ref&gt; ھن ڍنڍ جي ڪنارن تي ٻڌ مذھب جون پنج خانقاھون ٺھيل آھن.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;   

== مقدس ڍنڍ ==
[[File:Manasarowar-See Dieter Schuh.JPG|thumb|مانسروور ڍنڍ ۾ ھڪ ياتري سنان ڪرڻ لاءِ بيٺل آھي]]
ھيءَ ڍنڍ [[هندوڌرم|ھندوئن]]، [[جين ڌرم]]، [[ٻڌمت|ٻڌ مت]] ۽ تبت جي مقامي بون مذھب جي پوئلڳن لاءِ ھڪ انتھائي پوتر ڍنڍ آھي.  تبت جي ٻڌ مذھب وارن جو عقيدو آھي تہ ھن ڍنڍ ۾ وھنجڻ سان ماڻھوءَ جو من پاڪ ۽ اجرو ٿي وڃي ٿو ۽ لالچ، لوڀ، دنياوي حرص ۽ نفساني خواھشون اڏامي وڃن ٿيون ۽ ماضيءَ ۾ ڪيل گناھ ڌوپجي وڃن ٿا.  سندن عقيدي مطابق ھن ڍنڍ جو پاڻي پيئڻ سان بيماريون ختم ٿي وڃن ٿيون. ڪجهه ماڻھن جو عقيدو آھي تہ [[گوتم ٻڌ]] جي ماءُ، &quot;مايا&quot; ھتي پيٽ سان ٿي ھئي.   

ھنديءَ جو مشھور شاعر ڪاليداس لکي ٿو تہ &quot;ھن ڍنڍ جو پاڻي موتيءَ جھڙو شفاف آھي ۽ ھن ۾ وھنجڻ سان  سو حياتين جا پاپ معاف ٿي وڃن ٿا. ھر سال ٻڌ مذھب جا ھزارين پانڌيئڙا ھن ڍنڍ جي  چوڌاري اچي ڦيريون پائيندا آھن ۽ ھن ڍنڍ جو پاڻي پيئندا آھن. ھو ھن ڍنڍ جي پاڻيءَ کي ڀاڳ وارو سمجھندا آھن&quot;.    

ياد رھي تہ تبت ۾ ٽي پوتر ڍنڍون آھنː مانسروور ڍنڍ، نمتسو ڍنڍ (Namtso Lake) ۽  يمدروڪ ڍنڍ (Yamdrok Lake).  ھر سال اونھاري جي موسم ۾ ھزارين [[ڪونج|ڪونجون]] ھن ڍنڍ جي مٿان اڏامندي نظر اينديون آھن. ھتان جي عقيدي موجب ھن ڍنڍ جي مڇي کائڻ سان سنڍپڻي (اولاد نہ ٿيڻ)، ٻار ڄمڻ وقت ماءُ کي ٿيندڙ سور ۽ ڦوڪ جي بيماريءَ (پيٽ ۾ پاڻي ڀرجڻ يا ڀرتي ٿيڻ) کان بچي سگھجي ٿو. ھن پاڻيءَ جي ڪيميائي تجزئي ڪرڻ سان اھو پتو پيو آھي تہ ھن ڍنڍ جي پاڻيءَ ۾ واقعي ئي ڪجهه اھڙا ڪيميائي جز موجود آھن جيڪي مٿي ڄاڻايل بيمارين کان بچائين ٿا.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;   

ھندوئن جو عقيدو آھي تہ لفظ مانسروور ٻن لفظن ”مان“ ۽ ”سروور“  مان ورتل آھي. مان معنيٰ من يا ذھن ۽ سروور معنيٰ ڍنڍ. سندن سمپردائي مطابق ھيءَ ڍنڍ پھريائين ڀڳوان برھما جي من اندر پيدا ٿي ۽ ان کان پوءِ ھن کي پرٿوِيءَ  تي لاٿو ويو. ھندو  پنجن ڍنڍن کي پوتر ڍنڍون مڃيندا آھن جن کي ملائي ”پنج سروور“ سڏيو وڃي ٿو: مانسروور، [[بندو سروور]]، [[نارائڻ سروور]]، پمپا سروور ۽ [[پشڪر ڍنڍ|پشڪر سروور.]]&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.co.in/books?id=nxtnsT8CdZ4C&amp;pg=PA112&amp;dq=narayan+sarovar&amp;hl=en&amp;ei=jZa1TbzPDsrKrAe0j-3IDQ&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;redir_esc=y|title=Encyclopaedia of Tourism Resources in India|last=Sajnani|first=Manohar|date=2001|publisher=Gyan Publishing House|isbn=978-81-7835-018-9|language=en}}&lt;/ref&gt;   

[[جين ڌرم]] وارن جي عقيدي مطابق مانسرور ڀڳوان ريشاڀ ديو جي پھرئين تيرٿنڪار جي رھائش جو ھنڌ  آھي.   

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:چين]]
[[زمرو:ايشيا جون ڍنڍون]]</text>
      <sha1>jbovqixk6zldtirvlelddda5ljye3my</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>پشڪر ڍنڍ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>71745</id>
    <revision>
      <id>318322</id>
      <parentid>249054</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T10:02:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318322</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18406" sha1="mxdiu5ut9y5rwd261qwlmb0x8wqjn24" xml:space="preserve">{{Infobox body of water
| name               = پشڪر ڍنڍ
| image              = Evening lights by the Pushkar Lake, Pushkar.jpg
| alt                = سانجھيءَ مھل پشڪر ڍنڍ جو نظارو
| image_bathymetry   =
|pushpin_map=Rajasthan
| pushpin_map_alt = راجستان ۾ پشڪر ڍنڍ جي بيھڪ
| caption_bathymetry =
| location           = پشڪر، راجستان
| coords             = {{coord|26|29|14|N|74|33|15|E|region:IN_type:waterbody|display=inline,title}}
| inflow             = لوڻي ندي
| outflow            = لوڻي ندي
| catchment          = {{convert|22|km2|abbr=on}}
| basin_countries    = ھندستان
| length             =
| width              =
| area               = {{convert|22|km2|abbr=on}}
| depth              = {{convert|8|m|ft|abbr=on}}
| max-depth          = {{convert|10|m|ft|abbr=on}}
| volume             = {{convert|790,000|m3}}
| residence_time     =
| shore              =
| elevation          = {{convert|530|m|ft|abbr=on}}
| islands            =
| cities             = پشڪر
}}
'''پشڪر ڍنڍ''' ([[انگريزي ٻولي|انگريزي]] Pushkar Lake) يا پشڪر سروور (Pushkar Sarovar) [[ھندستان]] جي [[راجستان]] رياست ۾ پشڪر شھر ۾ موجود ھڪ ڍنڍ آھي. ھيءَ ڍنڍ ھندوئن لاءِ ھڪ پوتر ڍنڍ آھي. ھندوئن جي عقيدي مطابق ڀڳوان برھما ھڪ ڪنول جي گل سان شيطان وجراناٿ کي ماريو ھو.انھيءَ گل جي پنکڙين مان ھن ڍنڍ جنم ورتو. ھن ڍنڍ جي ڪنارن تي 300 کان بہ وڌيڪ مندر ٺھيل آھن ۽ 52 گھاٽ آھن جتي ياتري اچي سنان (غسل) ڪندا آھن. ھندوئن جي عقيدي موجب ھن ڍنڍ ۾ وھنجڻ سان سمورا گناھ ۽ بيماريون ڇڻي وڃن ٿيون. ھن ڍنڍ ۾ ٽٻي ھڻڻ سان ماڻھوءَ کي مڪتي ملي ٿي&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{حوالو_ويب|url=https://www.rajasthandirect.com/tourism/lakes/pushkar-lake-pushkar|title=Pushkar Lake Rajasthan - Pushkar Lake History Temples Ghats &amp; Photos|website=Rajasthan Direct|access-date=2022-04-04}}&lt;/ref&gt;.  روايتن مطابق، ڏھون سک گرو، گرو گووند سنگھ  (1666ع  - 1708ع) ھن ڍنڍ جي ڪنا ري تي ويھي  گرنٿ صاحب پڙھندو ھو&lt;ref&gt;&quot;Pushkar Lake&quot;. ENVIS Centre on Conservation of Ecological Heritage and Sacred Sites of India: Pushkar Lake when full is rich in fish and other aquatic life. Retrieved 04 April 2022.  &lt;/ref&gt;. ھن ڍنڍ جو نالو چوٿين صدي قبل مسيح جي ڪجهه سڪن تي مليو آھي. ھيءَ ڍنڍ ھندو ڌرم وارن جي پنجن پوتر ڍنڍن مان ھڪ آھي. 

== تاريخ ==
ھيءَ ڍنڍ پھريون ڀيرو ڪڏھن وجود ۾ آئي انھيءَ بابت ڪنھن کي بہ پتو ڪونھي. راجستان جي سانچي علائقي مان ڪجهه اھڙا سڪا مليا آھن جن تي ھن ڍنڍ جو نالو لکيل آھي. ماھرن جي تخميني مطابق اھي سڪا چوٿين صدي قبل مسيح واري زماني جا آھن. شايد ان زماني ۾ بہ ھتي ھندو ياتري ايندا ھئا. پنجين صدي عيسويءَ ۾ چيني سياح فا زيان (Fa Xian) بہ ھن ڍنڍ تي ھندو ياترين جي اچڻ جو احوال لکيو آھي&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/56009795|title=Footprint India|last=Bradnock|first=Robert W.|date=2004|publisher=Footprint|others=Roma Bradnock|isbn=1-904777-00-7|edition=13th ed|location=Bath|oclc=56009795}}&lt;/ref&gt;. 

چون ٿا تہ نائين صدي عيسويءَ ۾ مندور جو راجا نھر رائو پرھياڙ ھڪ اڇي رڇ جو پيڇو ڪندي ھن ڍنڍ جي ڪناري تي اچي پھتو. ھن جي ھٿ تي چٽيءَ جي بيماريءَ سبب اڇا ۽ ڪارا داغ ھئا. جڏھن پنھنجي اڃ اجھائڻ لاءِ ھن ڍنڍ ۾ ھٿ وڌو تہ سندس ھٿ تان چٽيءَ جا نشان ختم ٿي ويا. ھن کي اندازو ٿي ويو تہ ھيءَ ھڪ مقدس ڍنڍ آھي. ان واقعي کان پوءِ جن ماڻھن کي چمڙيءَ جون بيماريون ٿينديون ھيون اھي ھتي سنان ڪري چڱا ڀلا ٿيندا ھئا&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.co.in/books?id=vL8BAAAAYAAJ&amp;q=Legends+of+Pushkar&amp;redir_esc=y|title=Rajputana District Gazetteers|last=Rajputana (Agency)|date=1904|publisher=Scottish Mission Industries Company, Limited|language=en}}&lt;/ref&gt;.

ٻارھين صدي عيسويءَ ۾ ھن ڍنڍ ۾ ھميشہ پاڻيءَ جي موجودگيءَ کي يقيني بنائڻ لاءِ لوني نديءَ تي ڊيم ٺاھي ان مان ھن ڍنڍ ۾ پاڻي ڇوڙيو ويو. ان وقت کان ھاڻي تائين ھيءَ قدرتي ڍنڍ بجاءِ ھٿرادو ڍنڍ بنجي وئي آھي. &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Kar|first=Amal|date=1986-09|title=Physical environment, human influences and desertification in Pushkar — Budha Pushkar lake region of Rajasthan, India|url=http://dx.doi.org/10.1007/bf02240266|journal=The Environmentalist|volume=6|issue=3|pages=227–232|doi=10.1007/bf02240266|issn=0251-1088}}&lt;/ref&gt;

مغلن جي دور ۾ ڳرا ٽيڪس لڳڻ ۽ مذھبي اجتماعن تي پابندين جي ڪري ڪجهه عرصو ھتي ھندو ياترين جي آمد بند ٿي وئي.  16-1615ع ۾ مغل شھنشاھ جھانگير ھن ڍنڍ جي ڪناري تي پنھنجي شڪارگاھ تعمير ڪرائي جيڪا ھاڻي کنڊرن ۾ بدلجي وئي آھي. ھو سورھن ڀيرا [[اجمير]] کان ھتي شڪار لاءِ اچي رھيو ھو. ان زماني ۾ ھن ڍنڍ جي ڪنارن تي شڪار ڪرڻ پاپ سمجھيو ويندو ھو پر جھانگير انھيءَ جي پرواھ  نہ ڪئي. ھن وشنو ڀڳوان جي مورتيءَ کي بہ ٽوڙي ڇڏيو ھو&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/24375997|title=Architecture of Mughal India|last=Asher|first=Catherine B.|date=1992|publisher=Cambridge University Press|isbn=0-521-26728-5|location=Cambridge|oclc=24375997}}&lt;/ref&gt;. شھنشاھ [[اورنگزيب عالمگير|اورنگزيب]]  (1618 - 1707) بہ  ھتان جي ڪجهه مندرن کي ڊھرائي ڇڏيو ھو جن جي بعد ۾ ٻيھر تعمير ٿي. البت شھنشاھ اڪبر جي ڏينھن ۾ ھن ڍنڍ تي ياترين لاءِ سھوليتون پيدا ڪيون ويون&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Sharma|first=Monika|last2=Kannan|first2=Monika|date=2020-07-01|title=ANALYSIS OF SOCIO ECONOMIC DEVELOPMENT OF WOMEN IN PUSHKAR (AJMER)|url=http://dx.doi.org/10.46587/jgr.2020.v06i02.016|journal=Journal of Global Resources|volume=06|issue=02|pages=115–122|doi=10.46587/jgr.2020.v06i02.016|issn=2395-3160}}&lt;/ref&gt;.

امبر، بندي، [[بڪانير]] ۽ [[جيسلمير]] جي راجپوت راجائن ھن ڍنڍ جي ترقيءَ لاءِ چڱا اپاءَ ورتا ۽ ھتان جي مندرن کي سينگاريو ۽ سنواريو. انگريزن جي دور ۾ ھتان جي گورنر ھتي مذھبي اجتماع سان گڏوگڏ اٺن جي سالياني ميلي جو رواج وڌو.  

== جاگرافي ==
ھيءَ ڍنڍ ھندستان جي راجستان رياست جي اجمير ضلعي ۾ اراولي جبلن جي وچ ۾ پشڪر شھر ۾ موجود آھي.  [[اجمير]] شھر ھتان اٽڪل 14 ڪلوميٽر (8.7 ميل) ڏکڻ اوڀر ۾ آباد آھي. پشڪر ۽ اجمير شھر جي وچ ۾ ناگ پربت نالي جبلن کي قطار آھي. ھن ڍنڍ تائين پھچڻ لاءِ اجمير شھر کان ٽيڪسي يا بس ملي سگھي ٿي. ھندستان جي ٻين شھرن کان ايندڙ ياتري ريل يا بس رستي اجمير اچن ٿا جتان وري پشڪر پھچن ٿا. جئپور جو ھوائي اڏو ھتان جو ويجھي ۾ ويجھو ھوائي اڏو آھي جيڪو ھتان کان 148 ڪلوميٽر پري آھي&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. 

== مذھبي اھميت ==
{{multiple image
| align = right
| image1 = Bathing Ghats on Pushkar Lake, Rajasthan.jpg
| width1 = 260
| alt1 = 
| caption1 = 
| image2 = Bathing ghats, Pushkar, Rajasthan.jpg
| width2 = 130
| alt2 = 
| caption2 = 
| footer = ڍنڍ جي ڪناري جي سنان ڪرڻ لاءِ ٺھيل گھاٽ
}}
ھندو عقيدي مطابق، ڀارت ۾ پنج مقدس ڍنڍون آھن جن کي ملائي ”پنج سروور“ سڏيو وڃي ٿو: [[مانسروور]]، [[بندو سروور]]، [[نارائڻ سروور]]، پمپا سروور ۽ پشڪر سروور. فقط مانسروور ڍنڍ [[تبت]] ۾ آھي. پشڪر ڍنڍ سميت باقي چار ڍنڍون [[ھندستان]] ۾ آھن. [[رامائڻ]]، [[مھاڀارت]] ۽ ھندو ڌرم جي پرڻن ۾ ھن ڍنڍ ۽ انھيءَ جي چوڌاري وسيل شھر جو ذڪر ملي ٿو. پدما پرڻ ۾ لکيل آھي تہ [[سرشٽي|برھما]] ڀڳواڻ ڏٺو تہ شيطان وجراناٿ (Vajranath) يا وجرانڀا (Vajaranbha) سندس ٻارن کي مارڻ جي ڪوشش پيو ڪري ۽ ماڻھن کي ھراسان پيو ڪري. ھن ھڪدم پنھنجي ھٿيار ڪنول جي گل سان شيطان کي ماري ڇڏيو. انھيءَ گل جون ٽي پنکڙيون زمين تي ڪري پيون جن مان ٽي ڍنڍون ٺھي پيونː پشڪر ڍنڍ يا جئشت پشڪر (وڏي ۾ وڏي يا پھرين پشڪر)، مديا پشڪر (وچين يا وچولي پشڪر) ۽ ڪنشٽ پشڪر (ننڍي ۾ ننڍي پشڪر). جڏھن برھما زمين تي لھي آيو تہ جنھن جاءِ تي گل ڪريو ھو ان جو نالو پشڪر رکيائين&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.co.in/books?id=xhrnkdByWDIC&amp;q=Legends+of+Pushkar&amp;pg=PA23&amp;redir_esc=y|title=Hindu Gods and Goddesses|last=Bansal|first=Sunita Pant|date=2005|publisher=Smriti Books|isbn=978-81-87967-72-9|language=en}}&lt;/ref&gt;. پشڪر لفظ پشپا مان ورتل آھي جنھن جي معنيٰ آھي گل. اھا بہ روايت آھي تہ پوتر سرسوتي ندي ھتي پنجن پاڻيءَ جي چشمن جي صورت ۾ ڦٽي نڪتي&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;. برھما، وشنو ۽ شو (شيوا) کي انھن ڍنڍن جو ديوتا مقرر ڪيو ويو. برھما جڏھن زمين تي لھي آيو تہ ھن پشڪر ڍنڍ وٽ پوڄا ڪئي. البت برھما جي گھر واري سويتري (ڪجهه ماڻھو ھن کي سرسوتي نالي سان ياد ڪن ٿا) پوڄا جي وقت نہ پھچي سگھي. ان ڪري برھما گياتري (يا گجر) کي پنھنجي پتني بنائي ساڻس گڏ پوڄا ڪئي. پر جڏھن سويتري ھتي پھتي ۽ ھن گياتري کي برھما سان گڏ ڏٺو تہ ھن احتجاج ڪندي برھما کي پاراتو ڏنو تہ ھن (برھما) جي پوڄا فقط پشڪر ۾ ٿيندي. انڪري اھو يقين ڏياريو ويو آھي تہ ھن ڍنڍ ۾ جيڪو ماڻھو ٽٻي ھڻي سنان (غسل) ڪندو ان جا سمورا گناھ ڌوپجي ويندا&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://web.archive.org/web/20100204194008/http://ajmer.nic.in/pushkar/aboutpushkar.html|title=About Pushkar|date=2010-02-04|website=web.archive.org|access-date=2022-04-04}}&lt;/ref&gt;،&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://web.archive.org/web/20090330055547/http://www.ibtimes.com/contents/20090327/ten-worlds-most-religious-cities.htm|title=Ten of the World's Most Religious Cities - International Business Times|date=2009-03-30|website=web.archive.org|access-date=2022-04-04}}&lt;/ref&gt;،&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.co.in/books?id=Zz0_zXPb68kC&amp;q=Legends+of+Pushkar&amp;pg=PA210&amp;redir_esc=y|title=Rajasthan, Delhi &amp; Agra|last=Brown|first=Lindsay|last2=Thomas|first2=Amelia|date=2008|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74104-690-8|language=en}}&lt;/ref&gt;.  

رامائڻ ۽ مھاڀارت ۾ ھن ڍنڍ کي ”ادي تيرٿ“  يعني ”اصلي پوتر پاڻي“ سڏيو ويو آھي. سنسڪرت جي مشھور شاعر ڪاليداس بہ ھن ڍنڍ جو ذڪر سندس مشھور نظم شڪنتلا ۾ ڪيو آھي. رامائڻ ۾ لکيل آھي تہ وشماترا ھن ڍنڍ جي ڪناري تي ويھي ھزار سالن تائين توبھ ڪندو رھيو. ھڪ ڏينھن خوبصورت آسماني اپسرا ميناڪا ھن ڍنڍ ۾ سنان ڪرڻ آئي. وشماترا ھن جي سونھن تي موھت ٿي ويو. ٻنھي ڄڻن ڏھ سال گڏ رھڻ جو وچن ڪيو پر ستت ئي وشماترا کي احساس ٿيو تہ ھن حسين پريءَ سان گڏ رھي ھو توبھ جاري نہ رکي سگھندو ان ڪري ميناڪا کان موڪل وٺي اتر پاسي ھليو ويو ۽ پنھنجي توبھ جاري رکيائين&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.co.in/books?id=mkSzznK3VuEC&amp;q=pushkar+lake&amp;pg=PA37&amp;redir_esc=y|title=The Concise R_m_ya_a of V_lm_ki|last=V?lm?ki|last2=Venkatesananda|first2=Swami|date=1988-01-01|publisher=SUNY Press|isbn=978-0-88706-862-1|language=en}}&lt;/ref&gt;. اھا بہ روايت آھي تہ وشماترا ھن ڍنڍ جي ڪپ تي برھما جو مندر ٺاھيو&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://web.archive.org/web/20110213024103/http://www.devasthan.rajasthan.gov.in/images/Ajmer/brahmaji.htm|title=Temple Profile|date=2011-02-13|website=web.archive.org|access-date=2022-04-04}}&lt;/ref&gt;.

== ھائڊرولاجي ==
ھن ڍنڍ جي پکيڙ 22 چورس ڪلوميٽر آھي. ھيءَ ڍنڍ اراولي جبلن مان ايندڙ برساتي پاڻيءَ سان ڀربي ھئي. ٻارھين صديءَ ۾ لوڻي نديءَ تي ڊيم ٺاھي انھيءَ مان ھن ڍنڍ کي ڀرڻ جو بندوبست ڪيو ويو. ڍنڍ ۾ پاڻيءَ جي وڌ ۾ وڌ گھرائي 8 کان 10 ميٽر (26 کان 33 فوٽ) آھي. ھن ڍنڍ ۾ ڪل 0.79 ملين مڪعب ميٽر پاڻي ذخيرو ڪرڻ جي صلاحيت آھي. ھن ڍنڍ جي ڪنارن تي 52 گھاٽ ٺھيل آھن جتي ھندو ياتري سنان ڪندا آھن.

== پشڪر جو ميلو ==
{{multiple image
| align = right
| image1 = Inde pushkar foire.jpg
| width1 = 200
| alt1 = 
| caption1 = 
| image2 = Tug of war, at Pushkar Fair, Rajasthan.jpg
| width2 = 200
| alt2 = 
| caption2 = 
| footer = کاٻي تصويرː پشڪر ميلو (2006ع)،  ساڄي تصويرː عورتون رسي ڇڪڻ واري مقابلي ۾ حصو وٺي رھيون آھن.
}}
ھن ڍنڍ تي ھر سال ھندو ڪئلينڊر جي ڪارتڪ مھيني (آڪٽوبر نومبر) ۾ ميلو لڳندو آھي.  ھن ميلي کي ڪارتڪ پورنما سڏيو وڃي ٿو. ھي ميلو چنڊ جي يارھين تاريخ کان شروع ٿي چوڏھين تاريخ تي ختم ٿيندو آھي. ھن ميلي جي موقعي تي ھزارين ھندو ياتري ڍنڍ ۾ ٽٻيون ھڻي پنھنجا گناھ بخشائيندا آھن. ھن ميلي جي موقعي تي ايشيا جو وڏي ۾ وڏو اٺن جو ميلو بہ ملھايو ويندو آھي&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.co.in/books?id=qMqBvtL_nI0C&amp;q=brahma+temple+pushkar&amp;pg=PA437&amp;redir_esc=y|title=Frommer's India|last=deBruyn|first=Pippa|last2=Bain|first2=Keith|last3=Venkatraman|first3=Niloufer|last4=Joshi|first4=Shonar|date=2008-03-04|publisher=Wiley|isbn=978-0-470-16908-7|language=en}}&lt;/ref&gt;. ميلي جي موقعي تي آسپاس جا ماڻھو پنھنجا روايتي رنگبرنگي ڪپڙا پائي ميلي ۾ شريڪ ٿيندا آھن. اٺن کي بہ خوب سينگاريو ويندو آھي. چون ٿا تہ ڪارتڪ پورنما واري ڏينھن (ڪارتڪ مھيني جي چوڏھين تاريخ تي) برھما ھن ڍنڍ تي پنھنجي پوڄا پوري ڪئي ھئي. ھن ميلي جي موقعي تي لوڪ رقص، ڳائڻ وڄائڻ، اٺن جي ڊوڙ جا مقابلا، رسي ڇڪڻ جا مقابلا ۽ چوپائي مال جي پڙي لڳندي آھي&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://web.archive.org/web/20110721161616/http://ppp.rajasthan.gov.in/PWCreport/Tourism-KD4%20Revised/rev-tourism-vol-III.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-04-04}}&lt;/ref&gt;. ھي ميلو نہ فقط ھڪ مذھبي اجتماع  آھي پر گڏوگڏ ڪاروبار جو بہ ذريعو آھي.

== نباتات ۽ حيوانات ==
جڏھن ھيءَ ڍنڍ پاڻيءَ سان مڪمل ڀريل ھوندي آھي تہ ھن ۾ مڇيون ۽ ٻيا پاڻيءَ جا جانور بہ جھجھا ٿي ويندا آھن. پر وقت سان گڏوگڏ ھن جي اونھائي گھٽجي رھي آھي. ھن ڍنڍ جي وڌ ۾ وڌ گھرائي 9 ميٽر آھي پر ڪن ڪن ھنڌن تي اھا گھرائي ڏيڍ ميٽر کان بہ گھٽ وڃي بچي آھي. ڪنھن زماني ۾ ھن ڍنڍ ۾ 5 کان 20 ڪلوگرام وزن واريون وڏيون مڇيون ھونديون ھيون پر ھن وقت انھن جو نالو نشان بہ ڪونھي. ريگستاني ھجڻ ڪري ھن ڍنڍ جي آسپاس ڪيڪٽس جا ٻوٽا ۽ ڪنڊن واريون جھاڙيون وڏي تعداد ۾ ڦٽن ٿيون. ھن ڍنڍ ۾ واڳون بہ ھوندا ھئا جيڪي ڪڏھن ڪڏھن ياترين تي حملا بہ ڪندا ھئا پر اھي بہ ھاڻي ختم ٿي ويا آھن. ڍنڍ جي آسپاس جي علائقن ۾ اٺ ۽ ٻيو چوپايو مال جام آھي&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://web.archive.org/web/20100102065837/http://www.pushkarfair.org/pushkar-facts/ecology-of-pushkar-valley.html|title=Ecology of Pushkar Valley,Ecology of Pushkar Valley Rajasthan,Pushkar Travel Guide|date=2010-01-02|website=web.archive.org|access-date=2022-04-05}}&lt;/ref&gt;. ڍنڍ جي پاڻيءَ ۾ آلودگي گھڻي وڌي وئي آھي ۽ ھن ڍنڍ جو پاڻي پيئڻ جي لائق نہ رھيو آھي فقط وھنجڻ لاءِ استعمال ٿئي ٿو. {{Panorama|image=File:Panorama of Pushkar Lake in Rajasthan.jpg|height=230|alt=|caption=پشڪر ڍنڍ جو ھڪ شاندار نظارو}}

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:جاگرافي]]
 [[زمرو: ھندستان جا شھر، وسنديون ۽ واھڻ]]</text>
      <sha1>mxdiu5ut9y5rwd261qwlmb0x8wqjn24</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318323</id>
      <parentid>318322</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T10:05:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318323</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18415" sha1="eyhjrxrf9vvxflch48ntgcuefpx6jpb" xml:space="preserve">{{Infobox body of water
| name               = پشڪر ڍنڍ
| image              = Evening lights by the Pushkar Lake, Pushkar.jpg
| alt                = سانجھيءَ مھل پشڪر ڍنڍ جو نظارو
| image_bathymetry   =
|pushpin_map=Rajasthan
| pushpin_map_alt = راجستان ۾ پشڪر ڍنڍ جي بيھڪ
| caption_bathymetry =
| location           = پشڪر، راجستان
| coords             = {{coord|26|29|14|N|74|33|15|E|region:IN_type:waterbody|display=inline,title}}
| inflow             = لوڻي ندي
| outflow            = لوڻي ندي
| catchment          = {{convert|22|km2|abbr=on}}
| basin_countries    = ھندستان
| length             =
| width              =
| area               = {{convert|22|km2|abbr=on}}
| depth              = {{convert|8|m|ft|abbr=on}}
| max-depth          = {{convert|10|m|ft|abbr=on}}
| volume             = {{convert|790,000|m3}}
| residence_time     =
| shore              =
| elevation          = {{convert|530|m|ft|abbr=on}}
| islands            =
| cities             = پشڪر
}}
'''پشڪر ڍنڍ''' ([[انگريزي ٻولي|انگريزي]] Pushkar Lake) يا پشڪر سروور (Pushkar Sarovar) [[ھندستان]] جي [[راجستان]] رياست ۾ پشڪر شھر ۾ موجود ھڪ ڍنڍ آھي. ھيءَ ڍنڍ ھندوئن لاءِ ھڪ پوتر ڍنڍ آھي. ھندوئن جي عقيدي مطابق ڀڳوان برھما ھڪ ڪنول جي گل سان شيطان وجراناٿ کي ماريو ھو.انھيءَ گل جي پنکڙين مان ھن ڍنڍ جنم ورتو. ھن ڍنڍ جي ڪنارن تي 300 کان بہ وڌيڪ مندر ٺھيل آھن ۽ 52 گھاٽ آھن جتي ياتري اچي سنان (غسل) ڪندا آھن. ھندوئن جي عقيدي موجب ھن ڍنڍ ۾ وھنجڻ سان سمورا گناھ ۽ بيماريون ڇڻي وڃن ٿيون. ھن ڍنڍ ۾ ٽٻي ھڻڻ سان ماڻھوءَ کي مڪتي ملي ٿي&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{حوالو_ويب|url=https://www.rajasthandirect.com/tourism/lakes/pushkar-lake-pushkar|title=Pushkar Lake Rajasthan - Pushkar Lake History Temples Ghats &amp; Photos|website=Rajasthan Direct|access-date=2022-04-04}}&lt;/ref&gt;.  روايتن مطابق، ڏھون سک گرو، گرو گووند سنگھ  (1666ع  - 1708ع) ھن ڍنڍ جي ڪنا ري تي ويھي  گرنٿ صاحب پڙھندو ھو&lt;ref&gt;&quot;Pushkar Lake&quot;. ENVIS Centre on Conservation of Ecological Heritage and Sacred Sites of India: Pushkar Lake when full is rich in fish and other aquatic life. Retrieved 04 April 2022.  &lt;/ref&gt;. ھن ڍنڍ جو نالو چوٿين صدي قبل مسيح جي ڪجهه سڪن تي مليو آھي. ھيءَ ڍنڍ ھندو ڌرم وارن جي پنجن پوتر ڍنڍن مان ھڪ آھي. 

== تاريخ ==
ھيءَ ڍنڍ پھريون ڀيرو ڪڏھن وجود ۾ آئي انھيءَ بابت ڪنھن کي بہ پتو ڪونھي. راجستان جي سانچي علائقي مان ڪجهه اھڙا سڪا مليا آھن جن تي ھن ڍنڍ جو نالو لکيل آھي. ماھرن جي تخميني مطابق اھي سڪا چوٿين صدي قبل مسيح واري زماني جا آھن. شايد ان زماني ۾ بہ ھتي ھندو ياتري ايندا ھئا. پنجين صدي عيسويءَ ۾ چيني سياح فا زيان (Fa Xian) بہ ھن ڍنڍ تي ھندو ياترين جي اچڻ جو احوال لکيو آھي&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/56009795|title=Footprint India|last=Bradnock|first=Robert W.|date=2004|publisher=Footprint|others=Roma Bradnock|isbn=1-904777-00-7|edition=13th ed|location=Bath|oclc=56009795}}&lt;/ref&gt;. 

چون ٿا تہ نائين صدي عيسويءَ ۾ مندور جو راجا نھر رائو پرھياڙ ھڪ اڇي رڇ جو پيڇو ڪندي ھن ڍنڍ جي ڪناري تي اچي پھتو. ھن جي ھٿ تي چٽيءَ جي بيماريءَ سبب اڇا ۽ ڪارا داغ ھئا. جڏھن پنھنجي اڃ اجھائڻ لاءِ ھن ڍنڍ ۾ ھٿ وڌو تہ سندس ھٿ تان چٽيءَ جا نشان ختم ٿي ويا. ھن کي اندازو ٿي ويو تہ ھيءَ ھڪ مقدس ڍنڍ آھي. ان واقعي کان پوءِ جن ماڻھن کي چمڙيءَ جون بيماريون ٿينديون ھيون اھي ھتي سنان ڪري چڱا ڀلا ٿيندا ھئا&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.co.in/books?id=vL8BAAAAYAAJ&amp;q=Legends+of+Pushkar&amp;redir_esc=y|title=Rajputana District Gazetteers|last=Rajputana (Agency)|date=1904|publisher=Scottish Mission Industries Company, Limited|language=en}}&lt;/ref&gt;.

ٻارھين صدي عيسويءَ ۾ ھن ڍنڍ ۾ ھميشہ پاڻيءَ جي موجودگيءَ کي يقيني بنائڻ لاءِ لوني نديءَ تي ڊيم ٺاھي ان مان ھن ڍنڍ ۾ پاڻي ڇوڙيو ويو. ان وقت کان ھاڻي تائين ھيءَ قدرتي ڍنڍ بجاءِ ھٿرادو ڍنڍ بنجي وئي آھي. &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Kar|first=Amal|date=1986-09|title=Physical environment, human influences and desertification in Pushkar — Budha Pushkar lake region of Rajasthan, India|url=http://dx.doi.org/10.1007/bf02240266|journal=The Environmentalist|volume=6|issue=3|pages=227–232|doi=10.1007/bf02240266|issn=0251-1088}}&lt;/ref&gt;

مغلن جي دور ۾ ڳرا ٽيڪس لڳڻ ۽ مذھبي اجتماعن تي پابندين جي ڪري ڪجهه عرصو ھتي ھندو ياترين جي آمد بند ٿي وئي.  16-1615ع ۾ مغل شھنشاھ جھانگير ھن ڍنڍ جي ڪناري تي پنھنجي شڪارگاھ تعمير ڪرائي جيڪا ھاڻي کنڊرن ۾ بدلجي وئي آھي. ھو سورھن ڀيرا [[اجمير]] کان ھتي شڪار لاءِ اچي رھيو ھو. ان زماني ۾ ھن ڍنڍ جي ڪنارن تي شڪار ڪرڻ پاپ سمجھيو ويندو ھو پر جھانگير انھيءَ جي پرواھ  نہ ڪئي. ھن وشنو ڀڳوان جي مورتيءَ کي بہ ٽوڙي ڇڏيو ھو&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/24375997|title=Architecture of Mughal India|last=Asher|first=Catherine B.|date=1992|publisher=Cambridge University Press|isbn=0-521-26728-5|location=Cambridge|oclc=24375997}}&lt;/ref&gt;. شھنشاھ [[اورنگزيب عالمگير|اورنگزيب]]  (1618 - 1707) بہ  ھتان جي ڪجهه مندرن کي ڊھرائي ڇڏيو ھو جن جي بعد ۾ ٻيھر تعمير ٿي. البت شھنشاھ اڪبر جي ڏينھن ۾ ھن ڍنڍ تي ياترين لاءِ سھوليتون پيدا ڪيون ويون&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Sharma|first=Monika|last2=Kannan|first2=Monika|date=2020-07-01|title=ANALYSIS OF SOCIO ECONOMIC DEVELOPMENT OF WOMEN IN PUSHKAR (AJMER)|url=http://dx.doi.org/10.46587/jgr.2020.v06i02.016|journal=Journal of Global Resources|volume=06|issue=02|pages=115–122|doi=10.46587/jgr.2020.v06i02.016|issn=2395-3160}}&lt;/ref&gt;.

امبر، بندي، [[بڪانير]] ۽ [[جيسلمير]] جي راجپوت راجائن ھن ڍنڍ جي ترقيءَ لاءِ چڱا اپاءَ ورتا ۽ ھتان جي مندرن کي سينگاريو ۽ سنواريو. انگريزن جي دور ۾ ھتان جي گورنر ھتي مذھبي اجتماع سان گڏوگڏ اٺن جي سالياني ميلي جو رواج وڌو.  

== جاگرافي ==
ھيءَ ڍنڍ ھندستان جي راجستان رياست جي اجمير ضلعي ۾ اراولي جبلن جي وچ ۾ پشڪر شھر ۾ موجود آھي.  [[اجمير]] شھر ھتان اٽڪل 14 ڪلوميٽر (8.7 ميل) ڏکڻ اوڀر ۾ آباد آھي. پشڪر ۽ اجمير شھر جي وچ ۾ ناگ پربت نالي جبلن کي قطار آھي. ھن ڍنڍ تائين پھچڻ لاءِ اجمير شھر کان ٽيڪسي يا بس ملي سگھي ٿي. ھندستان جي ٻين شھرن کان ايندڙ ياتري ريل يا بس رستي اجمير اچن ٿا جتان وري پشڪر پھچن ٿا. جئپور جو ھوائي اڏو ھتان جو ويجھي ۾ ويجھو ھوائي اڏو آھي جيڪو ھتان کان 148 ڪلوميٽر پري آھي&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. 

== مذھبي اھميت ==
{{multiple image
| align = right
| image1 = Bathing Ghats on Pushkar Lake, Rajasthan.jpg
| width1 = 260
| alt1 = 
| caption1 = 
| image2 = Bathing ghats, Pushkar, Rajasthan.jpg
| width2 = 130
| alt2 = 
| caption2 = 
| footer = ڍنڍ جي ڪناري جي سنان ڪرڻ لاءِ ٺھيل گھاٽ
}}
ھندو عقيدي مطابق، ڀارت ۾ پنج مقدس ڍنڍون آھن جن کي ملائي ”پنج سروور“ سڏيو وڃي ٿو: [[مانسروور]]، [[بندو سروور]]، [[نارائڻ سروور]]، پمپا سروور ۽ پشڪر سروور. فقط مانسروور ڍنڍ [[تبت]] ۾ آھي. پشڪر ڍنڍ سميت باقي چار ڍنڍون [[ھندستان]] ۾ آھن. [[رامائڻ]]، [[مھاڀارت]] ۽ ھندو ڌرم جي پرڻن ۾ ھن ڍنڍ ۽ انھيءَ جي چوڌاري وسيل شھر جو ذڪر ملي ٿو. پدما پرڻ ۾ لکيل آھي تہ [[سرشٽي|برھما]] ڀڳواڻ ڏٺو تہ شيطان وجراناٿ (Vajranath) يا وجرانڀا (Vajaranbha) سندس ٻارن کي مارڻ جي ڪوشش پيو ڪري ۽ ماڻھن کي ھراسان پيو ڪري. ھن ھڪدم پنھنجي ھٿيار ڪنول جي گل سان شيطان کي ماري ڇڏيو. انھيءَ گل جون ٽي پنکڙيون زمين تي ڪري پيون جن مان ٽي ڍنڍون ٺھي پيونː پشڪر ڍنڍ يا جئشت پشڪر (وڏي ۾ وڏي يا پھرين پشڪر)، مديا پشڪر (وچين يا وچولي پشڪر) ۽ ڪنشٽ پشڪر (ننڍي ۾ ننڍي پشڪر). جڏھن برھما زمين تي لھي آيو تہ جنھن جاءِ تي گل ڪريو ھو ان جو نالو پشڪر رکيائين&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.co.in/books?id=xhrnkdByWDIC&amp;q=Legends+of+Pushkar&amp;pg=PA23&amp;redir_esc=y|title=Hindu Gods and Goddesses|last=Bansal|first=Sunita Pant|date=2005|publisher=Smriti Books|isbn=978-81-87967-72-9|language=en}}&lt;/ref&gt;. پشڪر لفظ پشپا مان ورتل آھي جنھن جي معنيٰ آھي گل. اھا بہ روايت آھي تہ پوتر سرسوتي ندي ھتي پنجن پاڻيءَ جي چشمن جي صورت ۾ ڦٽي نڪتي&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;. برھما، وشنو ۽ شو (شيوا) کي انھن ڍنڍن جو ديوتا مقرر ڪيو ويو. برھما جڏھن زمين تي لھي آيو تہ ھن پشڪر ڍنڍ وٽ پوڄا ڪئي. البت برھما جي گھر واري سويتري (ڪجهه ماڻھو ھن کي سرسوتي نالي سان ياد ڪن ٿا) پوڄا جي وقت نہ پھچي سگھي. ان ڪري برھما گياتري (يا گجر) کي پنھنجي پتني بنائي ساڻس گڏ پوڄا ڪئي. پر جڏھن سويتري ھتي پھتي ۽ ھن گياتري کي برھما سان گڏ ڏٺو تہ ھن احتجاج ڪندي برھما کي پاراتو ڏنو تہ ھن (برھما) جي پوڄا فقط پشڪر ۾ ٿيندي. انڪري اھو يقين ڏياريو ويو آھي تہ ھن ڍنڍ ۾ جيڪو ماڻھو ٽٻي ھڻي سنان (غسل) ڪندو ان جا سمورا گناھ ڌوپجي ويندا&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://web.archive.org/web/20100204194008/http://ajmer.nic.in/pushkar/aboutpushkar.html|title=About Pushkar|date=2010-02-04|website=web.archive.org|access-date=2022-04-04}}&lt;/ref&gt;،&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://web.archive.org/web/20090330055547/http://www.ibtimes.com/contents/20090327/ten-worlds-most-religious-cities.htm|title=Ten of the World's Most Religious Cities - International Business Times|date=2009-03-30|website=web.archive.org|access-date=2022-04-04}}&lt;/ref&gt;،&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.co.in/books?id=Zz0_zXPb68kC&amp;q=Legends+of+Pushkar&amp;pg=PA210&amp;redir_esc=y|title=Rajasthan, Delhi &amp; Agra|last=Brown|first=Lindsay|last2=Thomas|first2=Amelia|date=2008|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74104-690-8|language=en}}&lt;/ref&gt;.  

رامائڻ ۽ مھاڀارت ۾ ھن ڍنڍ کي ”ادي تيرٿ“  يعني ”اصلي پوتر پاڻي“ سڏيو ويو آھي. سنسڪرت جي مشھور شاعر ڪاليداس بہ ھن ڍنڍ جو ذڪر سندس مشھور نظم شڪنتلا ۾ ڪيو آھي. رامائڻ ۾ لکيل آھي تہ وشماترا ھن ڍنڍ جي ڪناري تي ويھي ھزار سالن تائين توبھ ڪندو رھيو. ھڪ ڏينھن خوبصورت آسماني اپسرا ميناڪا ھن ڍنڍ ۾ سنان ڪرڻ آئي. وشماترا ھن جي سونھن تي موھت ٿي ويو. ٻنھي ڄڻن ڏھ سال گڏ رھڻ جو وچن ڪيو پر ستت ئي وشماترا کي احساس ٿيو تہ ھن حسين پريءَ سان گڏ رھي ھو توبھ جاري نہ رکي سگھندو ان ڪري ميناڪا کان موڪل وٺي اتر پاسي ھليو ويو ۽ پنھنجي توبھ جاري رکيائين&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.co.in/books?id=mkSzznK3VuEC&amp;q=pushkar+lake&amp;pg=PA37&amp;redir_esc=y|title=The Concise R_m_ya_a of V_lm_ki|last=V?lm?ki|last2=Venkatesananda|first2=Swami|date=1988-01-01|publisher=SUNY Press|isbn=978-0-88706-862-1|language=en}}&lt;/ref&gt;. اھا بہ روايت آھي تہ وشماترا ھن ڍنڍ جي ڪپ تي برھما جو مندر ٺاھيو&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://web.archive.org/web/20110213024103/http://www.devasthan.rajasthan.gov.in/images/Ajmer/brahmaji.htm|title=Temple Profile|date=2011-02-13|website=web.archive.org|access-date=2022-04-04}}&lt;/ref&gt;.

== ھائڊرولاجي ==
ھن ڍنڍ جي پکيڙ 22 چورس ڪلوميٽر آھي. ھيءَ ڍنڍ اراولي جبلن مان ايندڙ برساتي پاڻيءَ سان ڀربي ھئي. ٻارھين صديءَ ۾ لوڻي نديءَ تي ڊيم ٺاھي انھيءَ مان ھن ڍنڍ کي ڀرڻ جو بندوبست ڪيو ويو. ڍنڍ ۾ پاڻيءَ جي وڌ ۾ وڌ گھرائي 8 کان 10 ميٽر (26 کان 33 فوٽ) آھي. ھن ڍنڍ ۾ ڪل 0.79 ملين مڪعب ميٽر پاڻي ذخيرو ڪرڻ جي صلاحيت آھي. ھن ڍنڍ جي ڪنارن تي 52 گھاٽ ٺھيل آھن جتي ھندو ياتري سنان ڪندا آھن.

== پشڪر جو ميلو ==
{{multiple image
| align = right
| image1 = Inde pushkar foire.jpg
| width1 = 200
| alt1 = 
| caption1 = 
| image2 = Tug of war, at Pushkar Fair, Rajasthan.jpg
| width2 = 200
| alt2 = 
| caption2 = 
| footer = کاٻي تصويرː پشڪر ميلو (2006ع)،  ساڄي تصويرː عورتون رسي ڇڪڻ واري مقابلي ۾ حصو وٺي رھيون آھن.
}}
ھن ڍنڍ تي ھر سال ھندو ڪئلينڊر جي ڪارتڪ مھيني (آڪٽوبر نومبر) ۾ ميلو لڳندو آھي.  ھن ميلي کي ڪارتڪ پورنما سڏيو وڃي ٿو. ھي ميلو چنڊ جي يارھين تاريخ کان شروع ٿي چوڏھين تاريخ تي ختم ٿيندو آھي. ھن ميلي جي موقعي تي ھزارين ھندو ياتري ڍنڍ ۾ ٽٻيون ھڻي پنھنجا گناھ بخشائيندا آھن. ھن ميلي جي موقعي تي ايشيا جو وڏي ۾ وڏو اٺن جو ميلو بہ ملھايو ويندو آھي&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.co.in/books?id=qMqBvtL_nI0C&amp;q=brahma+temple+pushkar&amp;pg=PA437&amp;redir_esc=y|title=Frommer's India|last=deBruyn|first=Pippa|last2=Bain|first2=Keith|last3=Venkatraman|first3=Niloufer|last4=Joshi|first4=Shonar|date=2008-03-04|publisher=Wiley|isbn=978-0-470-16908-7|language=en}}&lt;/ref&gt;. ميلي جي موقعي تي آسپاس جا ماڻھو پنھنجا روايتي رنگبرنگي ڪپڙا پائي ميلي ۾ شريڪ ٿيندا آھن. اٺن کي بہ خوب سينگاريو ويندو آھي. چون ٿا تہ ڪارتڪ پورنما واري ڏينھن (ڪارتڪ مھيني جي چوڏھين تاريخ تي) برھما ھن ڍنڍ تي پنھنجي پوڄا پوري ڪئي ھئي. ھن ميلي جي موقعي تي لوڪ رقص، ڳائڻ وڄائڻ، اٺن جي ڊوڙ جا مقابلا، رسي ڇڪڻ جا مقابلا ۽ چوپائي مال جي پڙي لڳندي آھي&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://web.archive.org/web/20110721161616/http://ppp.rajasthan.gov.in/PWCreport/Tourism-KD4%20Revised/rev-tourism-vol-III.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-04-04}}&lt;/ref&gt;. ھي ميلو نہ فقط ھڪ مذھبي اجتماع  آھي پر گڏوگڏ ڪاروبار جو بہ ذريعو آھي.

== نباتات ۽ حيوانات ==
جڏھن ھيءَ ڍنڍ پاڻيءَ سان مڪمل ڀريل ھوندي آھي تہ ھن ۾ مڇيون ۽ ٻيا پاڻيءَ جا جانور بہ جھجھا ٿي ويندا آھن. پر وقت سان گڏوگڏ ھن جي اونھائي گھٽجي رھي آھي. ھن ڍنڍ جي وڌ ۾ وڌ گھرائي 9 ميٽر آھي پر ڪن ڪن ھنڌن تي اھا گھرائي ڏيڍ ميٽر کان بہ گھٽ وڃي بچي آھي. ڪنھن زماني ۾ ھن ڍنڍ ۾ 5 کان 20 ڪلوگرام وزن واريون وڏيون مڇيون ھونديون ھيون پر ھن وقت انھن جو نالو نشان بہ ڪونھي. ريگستاني ھجڻ ڪري ھن ڍنڍ جي آسپاس ڪيڪٽس جا ٻوٽا ۽ ڪنڊن واريون جھاڙيون وڏي تعداد ۾ ڦٽن ٿيون. ھن ڍنڍ ۾ واڳون بہ ھوندا ھئا جيڪي ڪڏھن ڪڏھن ياترين تي حملا بہ ڪندا ھئا پر اھي بہ ھاڻي ختم ٿي ويا آھن. ڍنڍ جي آسپاس جي علائقن ۾ اٺ ۽ ٻيو چوپايو مال جام آھي&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://web.archive.org/web/20100102065837/http://www.pushkarfair.org/pushkar-facts/ecology-of-pushkar-valley.html|title=Ecology of Pushkar Valley,Ecology of Pushkar Valley Rajasthan,Pushkar Travel Guide|date=2010-01-02|website=web.archive.org|access-date=2022-04-05}}&lt;/ref&gt;. ڍنڍ جي پاڻيءَ ۾ آلودگي گھڻي وڌي وئي آھي ۽ ھن ڍنڍ جو پاڻي پيئڻ جي لائق نہ رھيو آھي فقط وھنجڻ لاءِ استعمال ٿئي ٿو. {{Panorama|image=File:Panorama of Pushkar Lake in Rajasthan.jpg|height=230|alt=|caption=پشڪر ڍنڍ جو ھڪ شاندار نظارو}}

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:جاگرافي]]
[[زمرو:ايشيا جون ڍنڍون]]
[[زمرو:ڀارت جي ڍنڍون]]</text>
      <sha1>eyhjrxrf9vvxflch48ntgcuefpx6jpb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318325</id>
      <parentid>318323</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T10:06:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318325</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18387" sha1="ek4yh0z5ntln483noqxlql6ql7dva4v" xml:space="preserve">{{Infobox body of water
| name               = پشڪر ڍنڍ
| image              = Evening lights by the Pushkar Lake, Pushkar.jpg
| alt                = سانجھيءَ مھل پشڪر ڍنڍ جو نظارو
| image_bathymetry   =
|pushpin_map=Rajasthan
| pushpin_map_alt = راجستان ۾ پشڪر ڍنڍ جي بيھڪ
| caption_bathymetry =
| location           = پشڪر، راجستان
| coords             = {{coord|26|29|14|N|74|33|15|E|region:IN_type:waterbody|display=inline,title}}
| inflow             = لوڻي ندي
| outflow            = لوڻي ندي
| catchment          = {{convert|22|km2|abbr=on}}
| basin_countries    = ھندستان
| length             =
| width              =
| area               = {{convert|22|km2|abbr=on}}
| depth              = {{convert|8|m|ft|abbr=on}}
| max-depth          = {{convert|10|m|ft|abbr=on}}
| volume             = {{convert|790,000|m3}}
| residence_time     =
| shore              =
| elevation          = {{convert|530|m|ft|abbr=on}}
| islands            =
| cities             = پشڪر
}}
'''پشڪر ڍنڍ''' ([[انگريزي ٻولي|انگريزي]] Pushkar Lake) يا پشڪر سروور (Pushkar Sarovar) [[ھندستان]] جي [[راجستان]] رياست ۾ پشڪر شھر ۾ موجود ھڪ ڍنڍ آھي. ھيءَ ڍنڍ ھندوئن لاءِ ھڪ پوتر ڍنڍ آھي. ھندوئن جي عقيدي مطابق ڀڳوان برھما ھڪ ڪنول جي گل سان شيطان وجراناٿ کي ماريو ھو.انھيءَ گل جي پنکڙين مان ھن ڍنڍ جنم ورتو. ھن ڍنڍ جي ڪنارن تي 300 کان بہ وڌيڪ مندر ٺھيل آھن ۽ 52 گھاٽ آھن جتي ياتري اچي سنان (غسل) ڪندا آھن. ھندوئن جي عقيدي موجب ھن ڍنڍ ۾ وھنجڻ سان سمورا گناھ ۽ بيماريون ڇڻي وڃن ٿيون. ھن ڍنڍ ۾ ٽٻي ھڻڻ سان ماڻھوءَ کي مڪتي ملي ٿي&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{حوالو_ويب|url=https://www.rajasthandirect.com/tourism/lakes/pushkar-lake-pushkar|title=Pushkar Lake Rajasthan - Pushkar Lake History Temples Ghats &amp; Photos|website=Rajasthan Direct|access-date=2022-04-04}}&lt;/ref&gt;.  روايتن مطابق، ڏھون سک گرو، گرو گووند سنگھ  (1666ع  - 1708ع) ھن ڍنڍ جي ڪنا ري تي ويھي  گرنٿ صاحب پڙھندو ھو&lt;ref&gt;&quot;Pushkar Lake&quot;. ENVIS Centre on Conservation of Ecological Heritage and Sacred Sites of India: Pushkar Lake when full is rich in fish and other aquatic life. Retrieved 04 April 2022.  &lt;/ref&gt;. ھن ڍنڍ جو نالو چوٿين صدي قبل مسيح جي ڪجهه سڪن تي مليو آھي. ھيءَ ڍنڍ ھندو ڌرم وارن جي پنجن پوتر ڍنڍن مان ھڪ آھي. 

== تاريخ ==
ھيءَ ڍنڍ پھريون ڀيرو ڪڏھن وجود ۾ آئي انھيءَ بابت ڪنھن کي بہ پتو ڪونھي. راجستان جي سانچي علائقي مان ڪجهه اھڙا سڪا مليا آھن جن تي ھن ڍنڍ جو نالو لکيل آھي. ماھرن جي تخميني مطابق اھي سڪا چوٿين صدي قبل مسيح واري زماني جا آھن. شايد ان زماني ۾ بہ ھتي ھندو ياتري ايندا ھئا. پنجين صدي عيسويءَ ۾ چيني سياح فا زيان (Fa Xian) بہ ھن ڍنڍ تي ھندو ياترين جي اچڻ جو احوال لکيو آھي&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/56009795|title=Footprint India|last=Bradnock|first=Robert W.|date=2004|publisher=Footprint|others=Roma Bradnock|isbn=1-904777-00-7|edition=13th ed|location=Bath|oclc=56009795}}&lt;/ref&gt;. 

چون ٿا تہ نائين صدي عيسويءَ ۾ مندور جو راجا نھر رائو پرھياڙ ھڪ اڇي رڇ جو پيڇو ڪندي ھن ڍنڍ جي ڪناري تي اچي پھتو. ھن جي ھٿ تي چٽيءَ جي بيماريءَ سبب اڇا ۽ ڪارا داغ ھئا. جڏھن پنھنجي اڃ اجھائڻ لاءِ ھن ڍنڍ ۾ ھٿ وڌو تہ سندس ھٿ تان چٽيءَ جا نشان ختم ٿي ويا. ھن کي اندازو ٿي ويو تہ ھيءَ ھڪ مقدس ڍنڍ آھي. ان واقعي کان پوءِ جن ماڻھن کي چمڙيءَ جون بيماريون ٿينديون ھيون اھي ھتي سنان ڪري چڱا ڀلا ٿيندا ھئا&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.co.in/books?id=vL8BAAAAYAAJ&amp;q=Legends+of+Pushkar&amp;redir_esc=y|title=Rajputana District Gazetteers|last=Rajputana (Agency)|date=1904|publisher=Scottish Mission Industries Company, Limited|language=en}}&lt;/ref&gt;.

ٻارھين صدي عيسويءَ ۾ ھن ڍنڍ ۾ ھميشہ پاڻيءَ جي موجودگيءَ کي يقيني بنائڻ لاءِ لوني نديءَ تي ڊيم ٺاھي ان مان ھن ڍنڍ ۾ پاڻي ڇوڙيو ويو. ان وقت کان ھاڻي تائين ھيءَ قدرتي ڍنڍ بجاءِ ھٿرادو ڍنڍ بنجي وئي آھي. &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Kar|first=Amal|date=1986-09|title=Physical environment, human influences and desertification in Pushkar — Budha Pushkar lake region of Rajasthan, India|url=http://dx.doi.org/10.1007/bf02240266|journal=The Environmentalist|volume=6|issue=3|pages=227–232|doi=10.1007/bf02240266|issn=0251-1088}}&lt;/ref&gt;

مغلن جي دور ۾ ڳرا ٽيڪس لڳڻ ۽ مذھبي اجتماعن تي پابندين جي ڪري ڪجهه عرصو ھتي ھندو ياترين جي آمد بند ٿي وئي.  16-1615ع ۾ مغل شھنشاھ جھانگير ھن ڍنڍ جي ڪناري تي پنھنجي شڪارگاھ تعمير ڪرائي جيڪا ھاڻي کنڊرن ۾ بدلجي وئي آھي. ھو سورھن ڀيرا [[اجمير]] کان ھتي شڪار لاءِ اچي رھيو ھو. ان زماني ۾ ھن ڍنڍ جي ڪنارن تي شڪار ڪرڻ پاپ سمجھيو ويندو ھو پر جھانگير انھيءَ جي پرواھ  نہ ڪئي. ھن وشنو ڀڳوان جي مورتيءَ کي بہ ٽوڙي ڇڏيو ھو&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/24375997|title=Architecture of Mughal India|last=Asher|first=Catherine B.|date=1992|publisher=Cambridge University Press|isbn=0-521-26728-5|location=Cambridge|oclc=24375997}}&lt;/ref&gt;. شھنشاھ [[اورنگزيب عالمگير|اورنگزيب]]  (1618 - 1707) بہ  ھتان جي ڪجهه مندرن کي ڊھرائي ڇڏيو ھو جن جي بعد ۾ ٻيھر تعمير ٿي. البت شھنشاھ اڪبر جي ڏينھن ۾ ھن ڍنڍ تي ياترين لاءِ سھوليتون پيدا ڪيون ويون&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Sharma|first=Monika|last2=Kannan|first2=Monika|date=2020-07-01|title=ANALYSIS OF SOCIO ECONOMIC DEVELOPMENT OF WOMEN IN PUSHKAR (AJMER)|url=http://dx.doi.org/10.46587/jgr.2020.v06i02.016|journal=Journal of Global Resources|volume=06|issue=02|pages=115–122|doi=10.46587/jgr.2020.v06i02.016|issn=2395-3160}}&lt;/ref&gt;.

امبر، بندي، [[بڪانير]] ۽ [[جيسلمير]] جي راجپوت راجائن ھن ڍنڍ جي ترقيءَ لاءِ چڱا اپاءَ ورتا ۽ ھتان جي مندرن کي سينگاريو ۽ سنواريو. انگريزن جي دور ۾ ھتان جي گورنر ھتي مذھبي اجتماع سان گڏوگڏ اٺن جي سالياني ميلي جو رواج وڌو.  

== جاگرافي ==
ھيءَ ڍنڍ ھندستان جي راجستان رياست جي اجمير ضلعي ۾ اراولي جبلن جي وچ ۾ پشڪر شھر ۾ موجود آھي.  [[اجمير]] شھر ھتان اٽڪل 14 ڪلوميٽر (8.7 ميل) ڏکڻ اوڀر ۾ آباد آھي. پشڪر ۽ اجمير شھر جي وچ ۾ ناگ پربت نالي جبلن کي قطار آھي. ھن ڍنڍ تائين پھچڻ لاءِ اجمير شھر کان ٽيڪسي يا بس ملي سگھي ٿي. ھندستان جي ٻين شھرن کان ايندڙ ياتري ريل يا بس رستي اجمير اچن ٿا جتان وري پشڪر پھچن ٿا. جئپور جو ھوائي اڏو ھتان جو ويجھي ۾ ويجھو ھوائي اڏو آھي جيڪو ھتان کان 148 ڪلوميٽر پري آھي&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. 

== مذھبي اھميت ==
{{multiple image
| align = right
| image1 = Bathing Ghats on Pushkar Lake, Rajasthan.jpg
| width1 = 260
| alt1 = 
| caption1 = 
| image2 = Bathing ghats, Pushkar, Rajasthan.jpg
| width2 = 130
| alt2 = 
| caption2 = 
| footer = ڍنڍ جي ڪناري جي سنان ڪرڻ لاءِ ٺھيل گھاٽ
}}
ھندو عقيدي مطابق، ڀارت ۾ پنج مقدس ڍنڍون آھن جن کي ملائي ”پنج سروور“ سڏيو وڃي ٿو: [[مانسروور]]، [[بندو سروور]]، [[نارائڻ سروور]]، پمپا سروور ۽ پشڪر سروور. فقط مانسروور ڍنڍ [[تبت]] ۾ آھي. پشڪر ڍنڍ سميت باقي چار ڍنڍون [[ھندستان]] ۾ آھن. [[رامائڻ]]، [[مھاڀارت]] ۽ ھندو ڌرم جي پرڻن ۾ ھن ڍنڍ ۽ انھيءَ جي چوڌاري وسيل شھر جو ذڪر ملي ٿو. پدما پرڻ ۾ لکيل آھي تہ [[سرشٽي|برھما]] ڀڳواڻ ڏٺو تہ شيطان وجراناٿ (Vajranath) يا وجرانڀا (Vajaranbha) سندس ٻارن کي مارڻ جي ڪوشش پيو ڪري ۽ ماڻھن کي ھراسان پيو ڪري. ھن ھڪدم پنھنجي ھٿيار ڪنول جي گل سان شيطان کي ماري ڇڏيو. انھيءَ گل جون ٽي پنکڙيون زمين تي ڪري پيون جن مان ٽي ڍنڍون ٺھي پيونː پشڪر ڍنڍ يا جئشت پشڪر (وڏي ۾ وڏي يا پھرين پشڪر)، مديا پشڪر (وچين يا وچولي پشڪر) ۽ ڪنشٽ پشڪر (ننڍي ۾ ننڍي پشڪر). جڏھن برھما زمين تي لھي آيو تہ جنھن جاءِ تي گل ڪريو ھو ان جو نالو پشڪر رکيائين&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.co.in/books?id=xhrnkdByWDIC&amp;q=Legends+of+Pushkar&amp;pg=PA23&amp;redir_esc=y|title=Hindu Gods and Goddesses|last=Bansal|first=Sunita Pant|date=2005|publisher=Smriti Books|isbn=978-81-87967-72-9|language=en}}&lt;/ref&gt;. پشڪر لفظ پشپا مان ورتل آھي جنھن جي معنيٰ آھي گل. اھا بہ روايت آھي تہ پوتر سرسوتي ندي ھتي پنجن پاڻيءَ جي چشمن جي صورت ۾ ڦٽي نڪتي&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;. برھما، وشنو ۽ شو (شيوا) کي انھن ڍنڍن جو ديوتا مقرر ڪيو ويو. برھما جڏھن زمين تي لھي آيو تہ ھن پشڪر ڍنڍ وٽ پوڄا ڪئي. البت برھما جي گھر واري سويتري (ڪجهه ماڻھو ھن کي سرسوتي نالي سان ياد ڪن ٿا) پوڄا جي وقت نہ پھچي سگھي. ان ڪري برھما گياتري (يا گجر) کي پنھنجي پتني بنائي ساڻس گڏ پوڄا ڪئي. پر جڏھن سويتري ھتي پھتي ۽ ھن گياتري کي برھما سان گڏ ڏٺو تہ ھن احتجاج ڪندي برھما کي پاراتو ڏنو تہ ھن (برھما) جي پوڄا فقط پشڪر ۾ ٿيندي. انڪري اھو يقين ڏياريو ويو آھي تہ ھن ڍنڍ ۾ جيڪو ماڻھو ٽٻي ھڻي سنان (غسل) ڪندو ان جا سمورا گناھ ڌوپجي ويندا&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://web.archive.org/web/20100204194008/http://ajmer.nic.in/pushkar/aboutpushkar.html|title=About Pushkar|date=2010-02-04|website=web.archive.org|access-date=2022-04-04}}&lt;/ref&gt;،&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://web.archive.org/web/20090330055547/http://www.ibtimes.com/contents/20090327/ten-worlds-most-religious-cities.htm|title=Ten of the World's Most Religious Cities - International Business Times|date=2009-03-30|website=web.archive.org|access-date=2022-04-04}}&lt;/ref&gt;،&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.co.in/books?id=Zz0_zXPb68kC&amp;q=Legends+of+Pushkar&amp;pg=PA210&amp;redir_esc=y|title=Rajasthan, Delhi &amp; Agra|last=Brown|first=Lindsay|last2=Thomas|first2=Amelia|date=2008|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74104-690-8|language=en}}&lt;/ref&gt;.  

رامائڻ ۽ مھاڀارت ۾ ھن ڍنڍ کي ”ادي تيرٿ“  يعني ”اصلي پوتر پاڻي“ سڏيو ويو آھي. سنسڪرت جي مشھور شاعر ڪاليداس بہ ھن ڍنڍ جو ذڪر سندس مشھور نظم شڪنتلا ۾ ڪيو آھي. رامائڻ ۾ لکيل آھي تہ وشماترا ھن ڍنڍ جي ڪناري تي ويھي ھزار سالن تائين توبھ ڪندو رھيو. ھڪ ڏينھن خوبصورت آسماني اپسرا ميناڪا ھن ڍنڍ ۾ سنان ڪرڻ آئي. وشماترا ھن جي سونھن تي موھت ٿي ويو. ٻنھي ڄڻن ڏھ سال گڏ رھڻ جو وچن ڪيو پر ستت ئي وشماترا کي احساس ٿيو تہ ھن حسين پريءَ سان گڏ رھي ھو توبھ جاري نہ رکي سگھندو ان ڪري ميناڪا کان موڪل وٺي اتر پاسي ھليو ويو ۽ پنھنجي توبھ جاري رکيائين&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.co.in/books?id=mkSzznK3VuEC&amp;q=pushkar+lake&amp;pg=PA37&amp;redir_esc=y|title=The Concise R_m_ya_a of V_lm_ki|last=V?lm?ki|last2=Venkatesananda|first2=Swami|date=1988-01-01|publisher=SUNY Press|isbn=978-0-88706-862-1|language=en}}&lt;/ref&gt;. اھا بہ روايت آھي تہ وشماترا ھن ڍنڍ جي ڪپ تي برھما جو مندر ٺاھيو&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://web.archive.org/web/20110213024103/http://www.devasthan.rajasthan.gov.in/images/Ajmer/brahmaji.htm|title=Temple Profile|date=2011-02-13|website=web.archive.org|access-date=2022-04-04}}&lt;/ref&gt;.

== ھائڊرولاجي ==
ھن ڍنڍ جي پکيڙ 22 چورس ڪلوميٽر آھي. ھيءَ ڍنڍ اراولي جبلن مان ايندڙ برساتي پاڻيءَ سان ڀربي ھئي. ٻارھين صديءَ ۾ لوڻي نديءَ تي ڊيم ٺاھي انھيءَ مان ھن ڍنڍ کي ڀرڻ جو بندوبست ڪيو ويو. ڍنڍ ۾ پاڻيءَ جي وڌ ۾ وڌ گھرائي 8 کان 10 ميٽر (26 کان 33 فوٽ) آھي. ھن ڍنڍ ۾ ڪل 0.79 ملين مڪعب ميٽر پاڻي ذخيرو ڪرڻ جي صلاحيت آھي. ھن ڍنڍ جي ڪنارن تي 52 گھاٽ ٺھيل آھن جتي ھندو ياتري سنان ڪندا آھن.

== پشڪر جو ميلو ==
{{multiple image
| align = right
| image1 = Inde pushkar foire.jpg
| width1 = 200
| alt1 = 
| caption1 = 
| image2 = Tug of war, at Pushkar Fair, Rajasthan.jpg
| width2 = 200
| alt2 = 
| caption2 = 
| footer = کاٻي تصويرː پشڪر ميلو (2006ع)،  ساڄي تصويرː عورتون رسي ڇڪڻ واري مقابلي ۾ حصو وٺي رھيون آھن.
}}
ھن ڍنڍ تي ھر سال ھندو ڪئلينڊر جي ڪارتڪ مھيني (آڪٽوبر نومبر) ۾ ميلو لڳندو آھي.  ھن ميلي کي ڪارتڪ پورنما سڏيو وڃي ٿو. ھي ميلو چنڊ جي يارھين تاريخ کان شروع ٿي چوڏھين تاريخ تي ختم ٿيندو آھي. ھن ميلي جي موقعي تي ھزارين ھندو ياتري ڍنڍ ۾ ٽٻيون ھڻي پنھنجا گناھ بخشائيندا آھن. ھن ميلي جي موقعي تي ايشيا جو وڏي ۾ وڏو اٺن جو ميلو بہ ملھايو ويندو آھي&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.co.in/books?id=qMqBvtL_nI0C&amp;q=brahma+temple+pushkar&amp;pg=PA437&amp;redir_esc=y|title=Frommer's India|last=deBruyn|first=Pippa|last2=Bain|first2=Keith|last3=Venkatraman|first3=Niloufer|last4=Joshi|first4=Shonar|date=2008-03-04|publisher=Wiley|isbn=978-0-470-16908-7|language=en}}&lt;/ref&gt;. ميلي جي موقعي تي آسپاس جا ماڻھو پنھنجا روايتي رنگبرنگي ڪپڙا پائي ميلي ۾ شريڪ ٿيندا آھن. اٺن کي بہ خوب سينگاريو ويندو آھي. چون ٿا تہ ڪارتڪ پورنما واري ڏينھن (ڪارتڪ مھيني جي چوڏھين تاريخ تي) برھما ھن ڍنڍ تي پنھنجي پوڄا پوري ڪئي ھئي. ھن ميلي جي موقعي تي لوڪ رقص، ڳائڻ وڄائڻ، اٺن جي ڊوڙ جا مقابلا، رسي ڇڪڻ جا مقابلا ۽ چوپائي مال جي پڙي لڳندي آھي&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://web.archive.org/web/20110721161616/http://ppp.rajasthan.gov.in/PWCreport/Tourism-KD4%20Revised/rev-tourism-vol-III.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|access-date=2022-04-04}}&lt;/ref&gt;. ھي ميلو نہ فقط ھڪ مذھبي اجتماع  آھي پر گڏوگڏ ڪاروبار جو بہ ذريعو آھي.

== نباتات ۽ حيوانات ==
جڏھن ھيءَ ڍنڍ پاڻيءَ سان مڪمل ڀريل ھوندي آھي تہ ھن ۾ مڇيون ۽ ٻيا پاڻيءَ جا جانور بہ جھجھا ٿي ويندا آھن. پر وقت سان گڏوگڏ ھن جي اونھائي گھٽجي رھي آھي. ھن ڍنڍ جي وڌ ۾ وڌ گھرائي 9 ميٽر آھي پر ڪن ڪن ھنڌن تي اھا گھرائي ڏيڍ ميٽر کان بہ گھٽ وڃي بچي آھي. ڪنھن زماني ۾ ھن ڍنڍ ۾ 5 کان 20 ڪلوگرام وزن واريون وڏيون مڇيون ھونديون ھيون پر ھن وقت انھن جو نالو نشان بہ ڪونھي. ريگستاني ھجڻ ڪري ھن ڍنڍ جي آسپاس ڪيڪٽس جا ٻوٽا ۽ ڪنڊن واريون جھاڙيون وڏي تعداد ۾ ڦٽن ٿيون. ھن ڍنڍ ۾ واڳون بہ ھوندا ھئا جيڪي ڪڏھن ڪڏھن ياترين تي حملا بہ ڪندا ھئا پر اھي بہ ھاڻي ختم ٿي ويا آھن. ڍنڍ جي آسپاس جي علائقن ۾ اٺ ۽ ٻيو چوپايو مال جام آھي&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://web.archive.org/web/20100102065837/http://www.pushkarfair.org/pushkar-facts/ecology-of-pushkar-valley.html|title=Ecology of Pushkar Valley,Ecology of Pushkar Valley Rajasthan,Pushkar Travel Guide|date=2010-01-02|website=web.archive.org|access-date=2022-04-05}}&lt;/ref&gt;. ڍنڍ جي پاڻيءَ ۾ آلودگي گھڻي وڌي وئي آھي ۽ ھن ڍنڍ جو پاڻي پيئڻ جي لائق نہ رھيو آھي فقط وھنجڻ لاءِ استعمال ٿئي ٿو. {{Panorama|image=File:Panorama of Pushkar Lake in Rajasthan.jpg|height=230|alt=|caption=پشڪر ڍنڍ جو ھڪ شاندار نظارو}}

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ايشيا جون ڍنڍون]]
[[زمرو:ڀارت جي ڍنڍون]]</text>
      <sha1>ek4yh0z5ntln483noqxlql6ql7dva4v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ليٿيئم</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72118</id>
    <revision>
      <id>318257</id>
      <parentid>318256</parentid>
      <timestamp>2025-06-06T12:28:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318257</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3610" sha1="36b0cz1yi847qnug36zvntktoysujnf" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File: Lithium.svg|thumb|لٿيئم]]
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 3
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,1
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 0.98 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1617°K) (1344°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (453.65°K) (180.50°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 3.00 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 146 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.860 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 6.94
| subdivision_name3 = 1
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s1
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 152 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين:520.2&lt;br&gt;ٻئي: 7298.1&lt;br&gt;ٽئي:11815.0
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -1,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 0.5334 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;0.512 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = لٿيئم  
| official_name = Lithium 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Li
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = نشان
}}
'''لٿيئم''' (Lithium؛ قديم يوناني: λίθος، لٿوس، 'پٿر') هڪ  [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي، جنهن جو نشان Li ۽ ايٽمي نمبر 3 آهي. اهو هڪ نرم، چانديءَ جهڙو اڇو الڪلي ڌاتو آهي. معياري حالتن ۾، اهو گهٽ ۾ گهٽ گهاٽو ڌاتو ۽ گهٽ ۾ گهٽ گهاٽو مضبوط عنصر آهي. سڀني الڪلي ڌاتو وانگر، لٿيئم انتهائي رد عمل ڪندڙ ۽ ٻرندڙ آهي ۽ ان کي ويڪيوم، غير فعال ماحول يا صاف ٿيل مٽيءَ جو تيل يا معدني تيل وانگر غير فعال مائع ۾ ذخيرو ڪرڻ گهرجي. اهو هڪ ڌاتوءَ جي چمڪ ڏيکاري ٿو. اهو هوا ۾ جلدي خراب ٿي هڪ مدھم چانديءَ جي ڀوري، پوءِ ڪارو داغ بڻجي ويندو آهي. اهو فطرت ۾ آزاديءَ سان نه ٿيندو آهي، پر بنيادي طور تي پگميٽڪ معدنيات جي طور تي ٿئي ٿو، جيڪي ڪڏهن لٿيئم جو مکيه ذريعو هئا. آئن جي طور تي ان جي حل پذيري جي ڪري، اهو سمنڊ جي پاڻي ۾ موجود آهي ۽ عام طور تي برائن مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ليٿيم ڌاتو کي لٿيئم ڪلورائڊ (LiCl) ۽ پوٽاشيئم ڪلورائڊ (KCl) جي ميلاپ مان اليڪٽرولائيٽيڪل طور تي الڳ ڪيو ويندو آهي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>36b0cz1yi847qnug36zvntktoysujnf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318258</id>
      <parentid>318257</parentid>
      <timestamp>2025-06-06T12:29:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318258</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3683" sha1="pfcbatv6emeo29rzomvuuxde2xewpyy" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File: Lithium.svg|thumb|لٿيئم]]
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 3
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,1
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 0.98 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1617°K) (1344°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (453.65°K) (180.50°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 3.00 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 146 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.860 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 6.94
| subdivision_name3 = 1
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s1
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 152 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين:520.2&lt;br&gt;ٻئي: 7298.1&lt;br&gt;ٽئي:11815.0
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -1,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 0.5334 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;0.512 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = لٿيئم  
| official_name = Lithium 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Li
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = نشان
}}
'''لٿيئم''' (Lithium؛ قديم يوناني: λίθος، لٿوس، 'پٿر') هڪ  [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي، جنهن جو نشان Li ۽ ايٽمي نمبر 3 آهي. اهو هڪ نرم، چانديءَ جهڙو اڇو الڪلي ڌاتو آهي. معياري حالتن ۾، اهو گهٽ ۾ گهٽ گهاٽو ڌاتو ۽ گهٽ ۾ گهٽ گهاٽو مضبوط عنصر آهي. سڀني الڪلي ڌاتو وانگر، لٿيئم انتهائي رد عمل ڪندڙ ۽ ٻرندڙ آهي ۽ ان کي ويڪيوم، غير فعال ماحول يا صاف ٿيل مٽيءَ جو تيل يا معدني تيل وانگر غير فعال مائع ۾ ذخيرو ڪرڻ گهرجي.&lt;ref&gt;Spellman, F. R. (2023). ''The Science of Lithium''. CRC Press.&lt;/ref&gt; اهو هڪ ڌاتوءَ جي چمڪ ڏيکاري ٿو. اهو هوا ۾ جلدي خراب ٿي هڪ مدھم چانديءَ جي ڀوري، پوءِ ڪارو داغ بڻجي ويندو آهي. اهو فطرت ۾ آزاديءَ سان نه ٿيندو آهي، پر بنيادي طور تي پگميٽڪ معدنيات جي طور تي ٿئي ٿو، جيڪي ڪڏهن لٿيئم جو مکيه ذريعو هئا. آئن جي طور تي ان جي حل پذيري جي ڪري، اهو سمنڊ جي پاڻي ۾ موجود آهي ۽ عام طور تي برائن مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ليٿيم ڌاتو کي لٿيئم ڪلورائڊ (LiCl) ۽ پوٽاشيئم ڪلورائڊ (KCl) جي ميلاپ مان اليڪٽرولائيٽيڪل طور تي الڳ ڪيو ويندو آهي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>pfcbatv6emeo29rzomvuuxde2xewpyy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318261</id>
      <parentid>318258</parentid>
      <timestamp>2025-06-06T15:26:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318261</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3666" sha1="03me5s5treyuu01es10yh19pmwvwh11" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Lithiumcut_cropped.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 3
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,1
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| seat1 = 0.98 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1617°K) (1344°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (453.65°K) (180.50°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 3.00 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 146 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.860 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 6.94
| subdivision_name3 = 1
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s1
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 152 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين:520.2&lt;br&gt;ٻئي: 7298.1&lt;br&gt;ٽئي:11815.0
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -1,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 0.5334 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;0.512 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = لٿيئم
| official_name = Lithium
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Li
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = نشان
}}
'''لٿيئم''' (Lithium؛ قديم يوناني: λίθος، لٿوس، 'پٿر') هڪ  [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي، جنهن جو نشان Li ۽ ايٽمي نمبر 3 آهي. اهو هڪ نرم، چانديءَ جهڙو اڇو الڪلي ڌاتو آهي. معياري حالتن ۾، اهو گهٽ ۾ گهٽ گهاٽو ڌاتو ۽ گهٽ ۾ گهٽ گهاٽو مضبوط عنصر آهي. سڀني الڪلي ڌاتو وانگر، لٿيئم انتهائي رد عمل ڪندڙ ۽ ٻرندڙ آهي ۽ ان کي ويڪيوم، غير فعال ماحول يا صاف ٿيل مٽيءَ جو تيل يا معدني تيل وانگر غير فعال مائع ۾ ذخيرو ڪرڻ گهرجي.&lt;ref&gt;Spellman, F. R. (2023). ''The Science of Lithium''. CRC Press.&lt;/ref&gt; اهو هڪ ڌاتوءَ جي چمڪ ڏيکاري ٿو. اهو هوا ۾ جلدي خراب ٿي هڪ مدھم چانديءَ جي ڀوري، پوءِ ڪارو داغ بڻجي ويندو آهي. اهو فطرت ۾ آزاديءَ سان نه ٿيندو آهي، پر بنيادي طور تي پگميٽڪ معدنيات جي طور تي ٿئي ٿو، جيڪي ڪڏهن لٿيئم جو مکيه ذريعو هئا. آئن جي طور تي ان جي حل پذيري جي ڪري، اهو سمنڊ جي پاڻي ۾ موجود آهي ۽ عام طور تي برائن مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ليٿيم ڌاتو کي لٿيئم ڪلورائڊ (LiCl) ۽ پوٽاشيئم ڪلورائڊ (KCl) جي ميلاپ مان اليڪٽرولائيٽيڪل طور تي الڳ ڪيو ويندو آهي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>03me5s5treyuu01es10yh19pmwvwh11</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:Jace Aotearoa AU</title>
    <ns>3</ns>
    <id>73860</id>
    <revision>
      <id>318317</id>
      <parentid>286750</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T05:09:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ternarius</username>
        <id>11227</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ternarius صفحي [[واپرائيندڙ بحث:Queen Douglas DC-3]] کي [[واپرائيندڙ بحث:Jace Aotearoa AU]] ڏانھن چوريو: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/Queen Douglas DC-3|Queen Douglas DC-3]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/Jace Aotearoa AU|Jace Aotearoa AU]]&quot;</comment>
      <origin>247531</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4352" sha1="jl6iqzw7q53hyhrpayl6l2devn5ct8j" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 07:19, 16 ڊسمبر 2023 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>jl6iqzw7q53hyhrpayl6l2devn5ct8j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>روڊيم</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82686</id>
    <revision>
      <id>318333</id>
      <parentid>318145</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T11:18:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318333</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5246" sha1="4jj5lki2h4dbuurscgpn8zd8nfxk1vp" xml:space="preserve">'''روڊيم''' (Rhodium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Rh ۽ ايٽمي نمبر 45 آهي. اهو هڪ تمام ناياب، چاندي جهڙو اڇو، سخت، سنکنرن جي مزاحمتي منتقلي ڌاتو آهي. اهو هڪ عظيم ڌاتو آهي ۽ پلاٽينم گروپ جو ميمبر آهي. ان ۾ صرف هڪ قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ آئسوٽوپ آهي، جيڪو 103Rh آهي. قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ روڊيم عام طور تي هڪ آزاد ڌاتو جي طور تي يا ساڳين ڌاتو سان گڏ هڪ مصر جي طور تي ملي ٿو ۽ گهٽ ۾ گهٽ معدنيات جهڙوڪ بوئيٽ ۽ روڊپلمسائيٽ ۾ ڪيميائي مرڪب جي طور تي ملي ٿو. اهو ناياب ۽ قيمتي قيمتي ڌاتو مان هڪ آهي. روڊيم گروپ 9 (ڪوبالٽ گروپ) جو هڪ عنصر آهي.
==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Uraninite-39029.jpg|upright=0.70|thumb|يورينينائٽ ڪچڌات ۾ ايڪٽينيم جي مقدار وڌيڪ هوندي آهي.]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 89
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18,32,18,9,2
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 127
| subdivision_name3 = ايڪٽينائيڊ (f-bloc)
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = f-block
| subdivision_name6 = [[ريڊون|[Rn]]] 6d1 7s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = اڪٽينيئم 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;89&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Ac
| native_name = Actinium 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}

==روڊيم==
{{Good article}}

'''Rhodium''' is a [[chemical element]]; it has [[Symbol (chemistry)|symbol]] '''Rh''' and [[atomic number]] 45. It is a very rare, silvery-white, hard, [[corrosion|corrosion-resistant]] [[transition metal]]. It is a [[noble metal]] and a member of the [[platinum group]]. It has only one naturally occurring [[isotope]], which is &lt;sup&gt;103&lt;/sup&gt;Rh. Naturally occurring rhodium is usually found as a free metal or as an alloy with similar metals and rarely as a chemical compound in minerals such as [[bowieite]] and [[rhodplumsite]]. It is one of the rarest and most valuable [[precious metal]]s. Rhodium is a [[Group 9 element|group 9]] element (cobalt group).

Rhodium is found in platinum or nickel ores with the other members of the [[platinum group]] metals. It was [[discovery of the chemical elements|discovered]] in 1803 by [[William Hyde Wollaston]] in one such ore, and named for the rose color of one of its [[chlorine]] compounds.

The element's major use (consuming about 80% of world rhodium production) is as one of the [[catalyst]]s in the [[Catalytic converter#Three-way|three-way catalytic converters]] in automobiles. Because rhodium metal is inert against corrosion and most aggressive chemicals, and because of its rarity, rhodium is usually [[alloy]]ed with [[platinum]] or [[palladium]] and applied in high-temperature and corrosion-resistive coatings. [[Colored gold#White gold|White gold]] is often plated with a thin rhodium layer to improve its appearance, while [[sterling silver]] is often rhodium-plated to resist tarnishing.

Rhodium detectors are used in [[nuclear reactor]]s to measure the [[Neutron detection|neutron flux level]]. Other uses of rhodium include asymmetric hydrogenation used to form drug precursors and the processes for the production of [[acetic acid]].

==پڻ ڏسو==
* [[آئسوٽوپ]]
* [[دوري جدول]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>4jj5lki2h4dbuurscgpn8zd8nfxk1vp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318334</id>
      <parentid>318333</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T11:18:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>318334</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5247" sha1="057l0ro9lmo4vitwtk52ioyr2j4bmaf" xml:space="preserve">'''روڊيم''' (Rhodium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Rh ۽ ايٽمي نمبر 45 آهي. اهو هڪ تمام ناياب، چاندي جهڙو اڇو، سخت، سنکنرن جي مزاحمتي منتقلي ڌاتو آهي. اهو هڪ عظيم ڌاتو آهي ۽ پلاٽينم گروپ جو ميمبر آهي. ان ۾ صرف هڪ قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ آئسوٽوپ آهي، جيڪو 103Rh آهي. قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ روڊيم عام طور تي هڪ آزاد ڌاتو جي طور تي يا ساڳين ڌاتو سان گڏ هڪ مصر جي طور تي ملي ٿو ۽ گهٽ ۾ گهٽ معدنيات جهڙوڪ بوئيٽ ۽ روڊپلمسائيٽ ۾ ڪيميائي مرڪب جي طور تي ملي ٿو. اهو ناياب ۽ قيمتي قيمتي ڌاتو مان هڪ آهي. روڊيم گروپ 9 (ڪوبالٽ گروپ) جو هڪ عنصر آهي.
==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Uraninite-39029.jpg|upright=0.70|thumb|يورينينائٽ ڪچڌات ۾ ايڪٽينيم جي مقدار وڌيڪ هوندي آهي.]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 89
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18,32,18,9,2
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 127
| subdivision_name3 = ايڪٽينائيڊ (f-bloc)
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = f-block
| subdivision_name6 = [[ريڊون|[Rn]]] 6d1 7s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = اڪٽينيئم 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;89&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Ac
| native_name = Actinium 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}

==روڊيم==
{{Good article}}

'''Rhodium''' is a [[chemical element]]; it has [[Symbol (chemistry)|symbol]] '''Rh''' and [[atomic number]] 45. It is a very rare, silvery-white, hard, [[corrosion|corrosion-resistant]] [[transition metal]]. It is a [[noble metal]] and a member of the [[platinum group]]. It has only one naturally occurring [[isotope]], which is &lt;sup&gt;103&lt;/sup&gt;Rh. Naturally occurring rhodium is usually found as a free metal or as an alloy with similar metals and rarely as a chemical compound in minerals such as [[bowieite]] and [[rhodplumsite]]. It is one of the rarest and most valuable [[precious metal]]s. Rhodium is a [[Group 9 element|group 9]] element (cobalt group).

Rhodium is found in platinum or nickel ores with the other members of the [[platinum group]] metals. It was [[discovery of the chemical elements|discovered]] in 1803 by [[William Hyde Wollaston]] in one such ore, and named for the rose color of one of its [[chlorine]] compounds.

The element's major use (consuming about 80% of world rhodium production) is as one of the [[catalyst]]s in the [[Catalytic converter#Three-way|three-way catalytic converters]] in automobiles. Because rhodium metal is inert against corrosion and most aggressive chemicals, and because of its rarity, rhodium is usually [[alloy]]ed with [[platinum]] or [[palladium]] and applied in high-temperature and corrosion-resistive coatings. [[Colored gold#White gold|White gold]] is often plated with a thin rhodium layer to improve its appearance, while [[sterling silver]] is often rhodium-plated to resist tarnishing.

Rhodium detectors are used in [[nuclear reactor]]s to measure the [[Neutron detection|neutron flux level]]. Other uses of rhodium include asymmetric hydrogenation used to form drug precursors and the processes for the production of [[acetic acid]].

==پڻ ڏسو==
* [[آئسوٽوپ]]
* [[دوري جدول]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>057l0ro9lmo4vitwtk52ioyr2j4bmaf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318335</id>
      <parentid>318334</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T11:20:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>318335</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5354" sha1="rnb6ph8kkdsxwl1xixq39myv9nz1pig" xml:space="preserve">'''روڊيم''' (Rhodium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Rh ۽ ايٽمي نمبر 45 آهي. اهو هڪ تمام ناياب، چاندي جهڙو اڇو، سخت، سنکنرن جي مزاحمتي منتقلي ڌاتو آهي. اهو هڪ عظيم ڌاتو آهي ۽ پلاٽينم گروپ جو ميمبر آهي. ان ۾ صرف هڪ قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ آئسوٽوپ آهي، جيڪو 103Rh آهي. قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ روڊيم عام طور تي هڪ آزاد ڌاتو جي طور تي يا ساڳين ڌاتو سان گڏ هڪ مصر جي طور تي ملي ٿو ۽ گهٽ ۾ گهٽ معدنيات جهڙوڪ بوئيٽ ۽ روڊپلمسائيٽ ۾ ڪيميائي مرڪب جي طور تي ملي ٿو. اهو ناياب ۽ قيمتي قيمتي ڌاتو مان هڪ آهي. روڊيم گروپ 9 (ڪوبالٽ گروپ) جو هڪ عنصر آهي.
==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Uraninite-39029.jpg|upright=0.70|thumb|يورينينائٽ ڪچڌات ۾ ايڪٽينيم جي مقدار وڌيڪ هوندي آهي.]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 89
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18,32,18,9,2
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 127
| subdivision_name3 = ايڪٽينائيڊ (f-bloc)
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = f-block
| subdivision_name6 = [[ريڊون|[Rn]]] 6d1 7s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = روڊيئم 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;45&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Rh
| native_name = Rhodium  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}

روڊيم''' (Rhodium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Rh ۽ ايٽمي نمبر 45

==روڊيم==
{{Good article}}

'''Rhodium''' is a [[chemical element]]; it has [[Symbol (chemistry)|symbol]] '''Rh''' and [[atomic number]] 45. It is a very rare, silvery-white, hard, [[corrosion|corrosion-resistant]] [[transition metal]]. It is a [[noble metal]] and a member of the [[platinum group]]. It has only one naturally occurring [[isotope]], which is &lt;sup&gt;103&lt;/sup&gt;Rh. Naturally occurring rhodium is usually found as a free metal or as an alloy with similar metals and rarely as a chemical compound in minerals such as [[bowieite]] and [[rhodplumsite]]. It is one of the rarest and most valuable [[precious metal]]s. Rhodium is a [[Group 9 element|group 9]] element (cobalt group).

Rhodium is found in platinum or nickel ores with the other members of the [[platinum group]] metals. It was [[discovery of the chemical elements|discovered]] in 1803 by [[William Hyde Wollaston]] in one such ore, and named for the rose color of one of its [[chlorine]] compounds.

The element's major use (consuming about 80% of world rhodium production) is as one of the [[catalyst]]s in the [[Catalytic converter#Three-way|three-way catalytic converters]] in automobiles. Because rhodium metal is inert against corrosion and most aggressive chemicals, and because of its rarity, rhodium is usually [[alloy]]ed with [[platinum]] or [[palladium]] and applied in high-temperature and corrosion-resistive coatings. [[Colored gold#White gold|White gold]] is often plated with a thin rhodium layer to improve its appearance, while [[sterling silver]] is often rhodium-plated to resist tarnishing.

Rhodium detectors are used in [[nuclear reactor]]s to measure the [[Neutron detection|neutron flux level]]. Other uses of rhodium include asymmetric hydrogenation used to form drug precursors and the processes for the production of [[acetic acid]].

==پڻ ڏسو==
* [[آئسوٽوپ]]
* [[دوري جدول]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>rnb6ph8kkdsxwl1xixq39myv9nz1pig</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318336</id>
      <parentid>318335</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T11:26:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318336</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5349" sha1="inqxbz2bx3v5wgpzwtw7pqu2dhr1wh7" xml:space="preserve">'''روڊيم''' (Rhodium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان '''Rh''' ۽ ايٽمي نمبر '''45''' آهي. اهو هڪ تمام ناياب، چاندي جهڙو اڇو، سخت، سنکنرن جي مزاحمتي منتقلي ڌاتو آهي. اهو هڪ عظيم ڌاتو آهي ۽ پلاٽينم گروپ جو ميمبر آهي. ان ۾ صرف هڪ قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;103&lt;/sub&gt;Rh آهي. قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ روڊيم عام طور تي هڪ آزاد ڌاتو جي طور تي يا ساڳين ڌاتو سان گڏ هڪ مصر جي طور تي ملي ٿو ۽ گهٽ ۾ گهٽ ڪچڌاتن جهڙوڪ بوئيٽ ۽ روڊپلمسائيٽ ۾ ڪيميائي مرڪب جي طور تي ملي ٿو. اهو ناياب ۽ قيمتي ڌاتو مان هڪ آهي. روڊيم گروپ 9 (ڪوبالٽ گروپ) جو هڪ ممبر آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Uraninite-39029.jpg|upright=0.70|thumb|يورينينائٽ ڪچڌات ۾ ايڪٽينيم جي مقدار وڌيڪ هوندي آهي.]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 89
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18,32,18,9,2
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 127
| subdivision_name3 = ايڪٽينائيڊ (f-bloc)
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = f-block
| subdivision_name6 = [[ريڊون|[Rn]]] 6d1 7s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = روڊيئم 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;45&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Rh
| native_name = Rhodium  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}

روڊيم''' (Rhodium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Rh ۽ ايٽمي نمبر 45

==روڊيم==
{{Good article}}

'''Rhodium''' is a [[chemical element]]; it has [[Symbol (chemistry)|symbol]] '''Rh''' and [[atomic number]] 45. It is a very rare, silvery-white, hard, [[corrosion|corrosion-resistant]] [[transition metal]]. It is a [[noble metal]] and a member of the [[platinum group]]. It has only one naturally occurring [[isotope]], which is &lt;sup&gt;103&lt;/sup&gt;Rh. Naturally occurring rhodium is usually found as a free metal or as an alloy with similar metals and rarely as a chemical compound in minerals such as [[bowieite]] and [[rhodplumsite]]. It is one of the rarest and most valuable [[precious metal]]s. Rhodium is a [[Group 9 element|group 9]] element (cobalt group).

Rhodium is found in platinum or nickel ores with the other members of the [[platinum group]] metals. It was [[discovery of the chemical elements|discovered]] in 1803 by [[William Hyde Wollaston]] in one such ore, and named for the rose color of one of its [[chlorine]] compounds.

The element's major use (consuming about 80% of world rhodium production) is as one of the [[catalyst]]s in the [[Catalytic converter#Three-way|three-way catalytic converters]] in automobiles. Because rhodium metal is inert against corrosion and most aggressive chemicals, and because of its rarity, rhodium is usually [[alloy]]ed with [[platinum]] or [[palladium]] and applied in high-temperature and corrosion-resistive coatings. [[Colored gold#White gold|White gold]] is often plated with a thin rhodium layer to improve its appearance, while [[sterling silver]] is often rhodium-plated to resist tarnishing.

Rhodium detectors are used in [[nuclear reactor]]s to measure the [[Neutron detection|neutron flux level]]. Other uses of rhodium include asymmetric hydrogenation used to form drug precursors and the processes for the production of [[acetic acid]].

==پڻ ڏسو==
* [[آئسوٽوپ]]
* [[دوري جدول]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>inqxbz2bx3v5wgpzwtw7pqu2dhr1wh7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318337</id>
      <parentid>318336</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T11:36:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318337</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6001" sha1="iy7vy9ze36cixgqmfaaeemwwl1hx64g" xml:space="preserve">'''روڊيم''' (Rhodium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان '''Rh''' ۽ ايٽمي نمبر '''45''' آهي. اهو هڪ تمام ناياب، چاندي جهڙو اڇو، سخت، سنکنرن جي مزاحمتي منتقلي ڌاتو آهي. اهو هڪ عظيم ڌاتو آهي ۽ پلاٽينم گروپ جو ميمبر آهي. ان ۾ صرف هڪ قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;103&lt;/sub&gt;Rh آهي. قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ روڊيم عام طور تي هڪ آزاد ڌاتو جي طور تي يا ساڳين ڌاتو سان گڏ هڪ مصر جي طور تي ملي ٿو ۽ گهٽ ۾ گهٽ ڪچڌاتن جهڙوڪ بوئيٽ ۽ روڊپلمسائيٽ ۾ ڪيميائي مرڪب جي طور تي ملي ٿو. اهو ناياب ۽ قيمتي ڌاتو مان هڪ آهي. روڊيم گروپ 9 (ڪوبالٽ گروپ) جو هڪ ممبر آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Uraninite-39029.jpg|upright=0.70|thumb|يورينينائٽ ڪچڌات ۾ ايڪٽينيم جي مقدار وڌيڪ هوندي آهي.]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 89
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18,32,18,9,2
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 127
| subdivision_name3 = ايڪٽينائيڊ (f-bloc)
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = f-block
| subdivision_name6 = [[ريڊون|[Rn]]] 6d1 7s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 134 پيڪو ميٽر 
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3، -3، +1، -1، +2، +4، +5، +6، +7
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 2.28 (پالنگ اسڪيل)
| name = روڊيئم 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;45&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Rh
| native_name = Rhodium  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
102.91 amu
Atomic number (Z)
45
Group
group 9
Period
period 5
Block
  d-block
Electron configuration
[Kr] 4d8 5s1
Electrons per shell
2, 8, 18, 16, 1
Physical properties
Phase at STP
solid
Melting point
2237 K ​(1964 °C, ​3567 °F)
Boiling point
3968 K ​(3695 °C, ​6683 °F)
Density (at 20° C)
12.423 g/cm3[3]
when liquid (at m.p.)
10.7 g/cm3
Heat of fusion
26.59 kJ/mol
Heat of vaporization
493 kJ/mol
Molar heat capacity
24.98 J/(mol·K)

Oxidation states
common: +3
عام: +3، -3، +1، -1، +2، +4، +5، +6، +7
−3,[4] −1,[5] 0,[6] +1,[5] +2,[5] +4,[5] +5,[5] +6,[5] +7[7]
Electronegativity
Pauling scale: 2.28
Ionization energies
1st: 719.7 kJ/mol
2nd: 1740 kJ/mol
3rd: 2997 kJ/mol
Atomic radius
empirical: 134 pm

==روڊيم==
{{Good article}}

'''Rhodium''' is a [[chemical element]]; it has [[Symbol (chemistry)|symbol]] '''Rh''' and [[atomic number]] 45. It is a very rare, silvery-white, hard, [[corrosion|corrosion-resistant]] [[transition metal]]. It is a [[noble metal]] and a member of the [[platinum group]]. It has only one naturally occurring [[isotope]], which is &lt;sup&gt;103&lt;/sup&gt;Rh. Naturally occurring rhodium is usually found as a free metal or as an alloy with similar metals and rarely as a chemical compound in minerals such as [[bowieite]] and [[rhodplumsite]]. It is one of the rarest and most valuable [[precious metal]]s. Rhodium is a [[Group 9 element|group 9]] element (cobalt group).

Rhodium is found in platinum or nickel ores with the other members of the [[platinum group]] metals. It was [[discovery of the chemical elements|discovered]] in 1803 by [[William Hyde Wollaston]] in one such ore, and named for the rose color of one of its [[chlorine]] compounds.

The element's major use (consuming about 80% of world rhodium production) is as one of the [[catalyst]]s in the [[Catalytic converter#Three-way|three-way catalytic converters]] in automobiles. Because rhodium metal is inert against corrosion and most aggressive chemicals, and because of its rarity, rhodium is usually [[alloy]]ed with [[platinum]] or [[palladium]] and applied in high-temperature and corrosion-resistive coatings. [[Colored gold#White gold|White gold]] is often plated with a thin rhodium layer to improve its appearance, while [[sterling silver]] is often rhodium-plated to resist tarnishing.

Rhodium detectors are used in [[nuclear reactor]]s to measure the [[Neutron detection|neutron flux level]]. Other uses of rhodium include asymmetric hydrogenation used to form drug precursors and the processes for the production of [[acetic acid]].

==پڻ ڏسو==
* [[آئسوٽوپ]]
* [[دوري جدول]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>iy7vy9ze36cixgqmfaaeemwwl1hx64g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318338</id>
      <parentid>318337</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T11:42:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>318338</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5994" sha1="i627j5bhetrxkga8fsoe2my9rxbsj4c" xml:space="preserve">'''روڊيم''' (Rhodium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان '''Rh''' ۽ ايٽمي نمبر '''45''' آهي. اهو هڪ تمام ناياب، چاندي جهڙو اڇو، سخت، سنکنرن جي مزاحمتي منتقلي ڌاتو آهي. اهو هڪ عظيم ڌاتو آهي ۽ پلاٽينم گروپ جو ميمبر آهي. ان ۾ صرف هڪ قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;103&lt;/sub&gt;Rh آهي. قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ روڊيم عام طور تي هڪ آزاد ڌاتو جي طور تي يا ساڳين ڌاتو سان گڏ هڪ مصر جي طور تي ملي ٿو ۽ گهٽ ۾ گهٽ ڪچڌاتن جهڙوڪ بوئيٽ ۽ روڊپلمسائيٽ ۾ ڪيميائي مرڪب جي طور تي ملي ٿو. اهو ناياب ۽ قيمتي ڌاتو مان هڪ آهي. روڊيم گروپ 9 (ڪوبالٽ گروپ) جو هڪ ممبر آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Uraninite-39029.jpg|upright=0.70|thumb|يورينينائٽ ڪچڌات ۾ ايڪٽينيم جي مقدار وڌيڪ هوندي آهي.]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 89
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18,32,18,9,2
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 102.91
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 5
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 = 4d8 5s1 + [[ڪرپٽن|[Kr]]]
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 134 پيڪو ميٽر 
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3، -3، +1، -1، +2، +4، +5، +6، +7
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 2.28 (پالنگ اسڪيل)
| name = روڊيئم 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;45&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Rh
| native_name = Rhodium  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
102.91 amu
Atomic number (Z)
45
Group
group 9
Period
period 5
Block
  d-block
Electron configuration
[[ڪرپٽن|[Kr]]] 
4d8 5s1
Electrons per shell
2, 8, 18, 16, 1
Physical properties
Phase at STP
solid
Melting point
2237 K ​(1964 °C, ​3567 °F)
Boiling point
3968 K ​(3695 °C, ​6683 °F)
Density (at 20° C)
12.423 g/cm3[3]
when liquid (at m.p.)
10.7 g/cm3
Heat of fusion
26.59 kJ/mol
Heat of vaporization
493 kJ/mol
Molar heat capacity
24.98 J/(mol·K)

Oxidation states
common: +3
عام: +3، -3، +1، -1، +2، +4، +5، +6، +7
−3,[4] −1,[5] 0,[6] +1,[5] +2,[5] +4,[5] +5,[5] +6,[5] +7[7]
Electronegativity
Pauling scale: 2.28
Ionization energies
1st: 719.7 kJ/mol
2nd: 1740 kJ/mol
3rd: 2997 kJ/mol
Atomic radius
empirical: 134 pm

==روڊيم==
{{Good article}}

'''Rhodium''' is a [[chemical element]]; it has [[Symbol (chemistry)|symbol]] '''Rh''' and [[atomic number]] 45. It is a very rare, silvery-white, hard, [[corrosion|corrosion-resistant]] [[transition metal]]. It is a [[noble metal]] and a member of the [[platinum group]]. It has only one naturally occurring [[isotope]], which is &lt;sup&gt;103&lt;/sup&gt;Rh. Naturally occurring rhodium is usually found as a free metal or as an alloy with similar metals and rarely as a chemical compound in minerals such as [[bowieite]] and [[rhodplumsite]]. It is one of the rarest and most valuable [[precious metal]]s. Rhodium is a [[Group 9 element|group 9]] element (cobalt group).

Rhodium is found in platinum or nickel ores with the other members of the [[platinum group]] metals. It was [[discovery of the chemical elements|discovered]] in 1803 by [[William Hyde Wollaston]] in one such ore, and named for the rose color of one of its [[chlorine]] compounds.

The element's major use (consuming about 80% of world rhodium production) is as one of the [[catalyst]]s in the [[Catalytic converter#Three-way|three-way catalytic converters]] in automobiles. Because rhodium metal is inert against corrosion and most aggressive chemicals, and because of its rarity, rhodium is usually [[alloy]]ed with [[platinum]] or [[palladium]] and applied in high-temperature and corrosion-resistive coatings. [[Colored gold#White gold|White gold]] is often plated with a thin rhodium layer to improve its appearance, while [[sterling silver]] is often rhodium-plated to resist tarnishing.

Rhodium detectors are used in [[nuclear reactor]]s to measure the [[Neutron detection|neutron flux level]]. Other uses of rhodium include asymmetric hydrogenation used to form drug precursors and the processes for the production of [[acetic acid]].

==پڻ ڏسو==
* [[آئسوٽوپ]]
* [[دوري جدول]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>i627j5bhetrxkga8fsoe2my9rxbsj4c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318339</id>
      <parentid>318338</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T11:46:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>318339</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5888" sha1="dhud6u7kz5g4nn5klf7h985m6o3e7wh" xml:space="preserve">'''روڊيم''' (Rhodium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان '''Rh''' ۽ ايٽمي نمبر '''45''' آهي. اهو هڪ تمام ناياب، چاندي جهڙو اڇو، سخت، سنکنرن جي مزاحمتي منتقلي ڌاتو آهي. اهو هڪ عظيم ڌاتو آهي ۽ پلاٽينم گروپ جو ميمبر آهي. ان ۾ صرف هڪ قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;103&lt;/sub&gt;Rh آهي. قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ روڊيم عام طور تي هڪ آزاد ڌاتو جي طور تي يا ساڳين ڌاتو سان گڏ هڪ مصر جي طور تي ملي ٿو ۽ گهٽ ۾ گهٽ ڪچڌاتن جهڙوڪ بوئيٽ ۽ روڊپلمسائيٽ ۾ ڪيميائي مرڪب جي طور تي ملي ٿو. اهو ناياب ۽ قيمتي ڌاتو مان هڪ آهي. روڊيم گروپ 9 (ڪوبالٽ گروپ) جو هڪ ممبر آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 45
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18,16,1
| seat_type = حالت (معياري دٻاء ۽ گرمي پد تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 102.91
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 5
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 = 4d8 5s1 + [[ڪرپٽن|[Kr]]]
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 134 پيڪو ميٽر 
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3، -3، +1، -1، +2، +4، +5، +6، +7
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 2.28 (پالنگ اسڪيل)
| name = روڊيئم 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;45&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Rh
| native_name = Rhodium  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
102.91 amu
Atomic number (Z)
45
Group
group 9
Period
period 5
Block
  d-block
Electron configuration
[[ڪرپٽن|[Kr]]] 
4d8 5s1
Electrons per shell

2,8,18,16,1
Physical properties
Phase at STP
solid
Melting point
2237 K ​(1964 °C, ​3567 °F)
Boiling point
3968 K ​(3695 °C, ​6683 °F)
Density (at 20° C)
12.423 g/cm3[3]
when liquid (at m.p.)
10.7 g/cm3
Heat of fusion
26.59 kJ/mol
Heat of vaporization
493 kJ/mol
Molar heat capacity
24.98 J/(mol·K)

Oxidation states
common: +3
عام: +3، -3، +1، -1، +2، +4، +5، +6، +7
−3,[4] −1,[5] 0,[6] +1,[5] +2,[5] +4,[5] +5,[5] +6,[5] +7[7]
Electronegativity
Pauling scale: 2.28
Ionization energies
1st: 719.7 kJ/mol
2nd: 1740 kJ/mol
3rd: 2997 kJ/mol
Atomic radius
empirical: 134 pm

==روڊيم==
{{Good article}}

'''Rhodium''' is a [[chemical element]]; it has [[Symbol (chemistry)|symbol]] '''Rh''' and [[atomic number]] 45. It is a very rare, silvery-white, hard, [[corrosion|corrosion-resistant]] [[transition metal]]. It is a [[noble metal]] and a member of the [[platinum group]]. It has only one naturally occurring [[isotope]], which is &lt;sup&gt;103&lt;/sup&gt;Rh. Naturally occurring rhodium is usually found as a free metal or as an alloy with similar metals and rarely as a chemical compound in minerals such as [[bowieite]] and [[rhodplumsite]]. It is one of the rarest and most valuable [[precious metal]]s. Rhodium is a [[Group 9 element|group 9]] element (cobalt group).

Rhodium is found in platinum or nickel ores with the other members of the [[platinum group]] metals. It was [[discovery of the chemical elements|discovered]] in 1803 by [[William Hyde Wollaston]] in one such ore, and named for the rose color of one of its [[chlorine]] compounds.

The element's major use (consuming about 80% of world rhodium production) is as one of the [[catalyst]]s in the [[Catalytic converter#Three-way|three-way catalytic converters]] in automobiles. Because rhodium metal is inert against corrosion and most aggressive chemicals, and because of its rarity, rhodium is usually [[alloy]]ed with [[platinum]] or [[palladium]] and applied in high-temperature and corrosion-resistive coatings. [[Colored gold#White gold|White gold]] is often plated with a thin rhodium layer to improve its appearance, while [[sterling silver]] is often rhodium-plated to resist tarnishing.

Rhodium detectors are used in [[nuclear reactor]]s to measure the [[Neutron detection|neutron flux level]]. Other uses of rhodium include asymmetric hydrogenation used to form drug precursors and the processes for the production of [[acetic acid]].

==پڻ ڏسو==
* [[آئسوٽوپ]]
* [[دوري جدول]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>dhud6u7kz5g4nn5klf7h985m6o3e7wh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318340</id>
      <parentid>318339</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T11:58:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318340</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5968" sha1="7ik7n8w5wvl64rt22nvw4jk75vo0mk5" xml:space="preserve">'''روڊيم''' (Rhodium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان '''Rh''' ۽ ايٽمي نمبر '''45''' آهي. اهو هڪ تمام ناياب، چاندي جهڙو اڇو، سخت، سنکنرن جي مزاحمتي منتقلي ڌاتو آهي. اهو هڪ عظيم ڌاتو آهي ۽ پلاٽينم گروپ جو ميمبر آهي. ان ۾ صرف هڪ قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;103&lt;/sub&gt;Rh آهي. قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ روڊيم عام طور تي هڪ آزاد ڌاتو جي طور تي يا ساڳين ڌاتو سان گڏ هڪ مصر جي طور تي ملي ٿو ۽ گهٽ ۾ گهٽ ڪچڌاتن جهڙوڪ بوئيٽ ۽ روڊپلمسائيٽ ۾ ڪيميائي مرڪب جي طور تي ملي ٿو. اهو ناياب ۽ قيمتي ڌاتو مان هڪ آهي. روڊيم گروپ 9 (ڪوبالٽ گروپ) جو هڪ ممبر آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 45
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18,16,1
| seat_type = حالت (معياري دٻاء ۽ گرمي پد تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 102.91
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 5
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 = 4d8 5s1 + [[ڪرپٽن|[Kr]]]
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 134 پيڪو ميٽر 
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3، -3، +1، -1، +2، +4، +5، +6، +7
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 2.28 (پالنگ اسڪيل)
| name = روڊيئم 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;45&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Rh
| native_name = Rhodium  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
102.91 amu
Atomic number (Z)
45
Group
group 9
Period
period 5
Block
  d-block
Electron configuration
[[ڪرپٽن|[Kr]]] 

Kr  + 4d 8 5s1 +  + 

Pakista

n

4d&lt;sup&gt;8&lt;/sup&gt;  5s&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;  [[ڪرپٽن|[Kr]]]

Electrons per shell

2,8,18,16,1
Physical properties
Phase at STP
solid
Melting point
2237 K ​(1964 °C, ​3567 °F)
Boiling point
3968 K ​(3695 °C, ​6683 °F)
Density (at 20° C)
12.423 g/cm3[3]
when liquid (at m.p.)
10.7 g/cm3
Heat of fusion
26.59 kJ/mol
Heat of vaporization
493 kJ/mol
Molar heat capacity
24.98 J/(mol·K)

Oxidation states
common: +3
عام: +3، -3، +1، -1، +2، +4، +5، +6، +7
−3,[4] −1,[5] 0,[6] +1,[5] +2,[5] +4,[5] +5,[5] +6,[5] +7[7]
Electronegativity
Pauling scale: 2.28
Ionization energies
1st: 719.7 kJ/mol
2nd: 1740 kJ/mol
3rd: 2997 kJ/mol
Atomic radius
empirical: 134 pm

==روڊيم==
{{Good article}}

'''Rhodium''' is a [[chemical element]]; it has [[Symbol (chemistry)|symbol]] '''Rh''' and [[atomic number]] 45. It is a very rare, silvery-white, hard, [[corrosion|corrosion-resistant]] [[transition metal]]. It is a [[noble metal]] and a member of the [[platinum group]]. It has only one naturally occurring [[isotope]], which is &lt;sup&gt;103&lt;/sup&gt;Rh. Naturally occurring rhodium is usually found as a free metal or as an alloy with similar metals and rarely as a chemical compound in minerals such as [[bowieite]] and [[rhodplumsite]]. It is one of the rarest and most valuable [[precious metal]]s. Rhodium is a [[Group 9 element|group 9]] element (cobalt group).

Rhodium is found in platinum or nickel ores with the other members of the [[platinum group]] metals. It was [[discovery of the chemical elements|discovered]] in 1803 by [[William Hyde Wollaston]] in one such ore, and named for the rose color of one of its [[chlorine]] compounds.

The element's major use (consuming about 80% of world rhodium production) is as one of the [[catalyst]]s in the [[Catalytic converter#Three-way|three-way catalytic converters]] in automobiles. Because rhodium metal is inert against corrosion and most aggressive chemicals, and because of its rarity, rhodium is usually [[alloy]]ed with [[platinum]] or [[palladium]] and applied in high-temperature and corrosion-resistive coatings. [[Colored gold#White gold|White gold]] is often plated with a thin rhodium layer to improve its appearance, while [[sterling silver]] is often rhodium-plated to resist tarnishing.

Rhodium detectors are used in [[nuclear reactor]]s to measure the [[Neutron detection|neutron flux level]]. Other uses of rhodium include asymmetric hydrogenation used to form drug precursors and the processes for the production of [[acetic acid]].

==پڻ ڏسو==
* [[آئسوٽوپ]]
* [[دوري جدول]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>7ik7n8w5wvl64rt22nvw4jk75vo0mk5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ايڪٽينيئم</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82880</id>
    <revision>
      <id>318265</id>
      <parentid>318180</parentid>
      <timestamp>2025-06-06T15:50:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318265</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5570" sha1="9c1jbjam70ayt8xby0kz7y1hkc8939a" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Uraninite-39029.jpg|upright=0.70|thumb|يورينينائٽ ڪچڌات ۾ ايڪٽينيم جي مقدار وڌيڪ هوندي آهي.]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 89
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18,32,18,9,2
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 127
| subdivision_name3 = ايڪٽينائيڊ (f-bloc)
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = f-block
| subdivision_name6 = [[ريڊون|[Rn]]] 6d1 7s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = اڪٽينيئم 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;89&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Ac
| native_name = Actinium 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}

'''ايڪٽينيم''' (Actinium) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي؛ ان جو [[ڪيميائي نشاني|نشان]] '''Ac''' ۽ [[ايٽمي نمبر]] '''89''' آهي. ان کي 1902ع ۾ فريڊرڪ آسڪر گيزل دريافت ڪيو، جنهن ان کي ''امانيئم (Emanium) جو نالو ڏنو''؛ هن عنصر کي پنهنجو نالو غلط طور تي هڪ مادو اينڊري-لوئس ڊيبيرن سان سڃاڻڻ جي ڪري مليو، جيڪو سال 1899ع ۾ مليو، جن کي ايڪٽينيم سڏيو ويندو هو. [[دوري جدول|عناصر جي دوري جدول]] ۾، ايڪٽينائيڊ سيريز، هڪ درجه بندي، ايڪٽينيئم ۽ لارينشيئم جي وچ ۾ 15 عنصرن جو هڪ سيٽ، جو نالو ايڪٽينيم جي نالي تي رکيو ويو آهي. [[پولونيئم|پولونيم]]، [[ريڊيئم|ريڊيم]] ۽ [[ريڊون]] سان گڏ، ايڪٽينيم دريافت ٿيندڙ پهريون غير ابتدائي تابڪاري عنصرن مان هڪ هو.

هڪ نرم، چانديءَ جهڙو اڇو تابڪاري ڌاتو، ايڪٽينيم تيزيءَ سان آڪسيجن ۽ هوا ۾ نمي سان رد عمل ڪري، ايڪٽينيم آڪسائيڊ جي هڪ اڇي ڪوٽنگ ٺاهيندو آهي، جيڪو هن جي وڌيڪ آڪسيڊيشن کي روڪيندو آهي. گھڻن لنٿانائيڊز ۽  ايڪٽئنائيڊز وانگر، ايڪٽينيئم جي سڀني ڪيميائي مرڪبن ۾ آڪسائيڊيشن حالت کي +3 فرض ڪيو وڃي ٿو. ايڪٽينيم صرف [[يورينيئم|يورينيم]] ۽ ٿوريم جي ڪچ ڌات ۾ [[آئسوٽوپ]] &lt;sup&gt;227&lt;/sup&gt;Ac طور ملي ٿو، جيڪو 21.772 سالن جي اڌ زندگي سان سڙي ٿو، خاص طور تي بيٽا ۽ ڪڏهن ڪڏهن الفا ذرڙا خارج ڪري ٿو، جڏهن تي &lt;sup&gt;228&lt;/sup&gt;Ac جيڪو بيٽا سرگرم (Beta active) آهي، 6.15 ڪلاڪن جي اڌ زندگي رکي ٿو. [[يورينيئم|يورينيم]] جي هڪ ٽن ڪچڌات ۾ لڳ ڀڳ 0.2 ملي گرام ايڪٽينيم-227 هوندو آهي ۽ ٿوريم جي هڪ ٽن ڪچڌات ۾ لڳ ڀڳ 5 نئنوگرام ايڪٽينيم-228 هوندو آهي. ايڪٽينيم ۽ لينٿئنم جي طبعي ۽ ڪيميائي خاصيتن جي ويجهڙائي ايڪٽينيم کي ڪچڌات کان الڳ ڪرڻ جي عمل کي عملي طور تي مشڪل بڻائي ٿو. ان جي بدران، ايڪٽينيم کي هڪ ايٽمي ري ايڪٽر ۾، 226R جي نيوٽران جي تابڪاري (Irradiation) جي ذريعي ملي گرام جي مقدار ۾ حاصل ڪيو ويندو آهي. ان جي کوٽ، وڏي قيمت ۽ تابڪاري جي ڪري، ايڪٽينيم جو ڪو خاص صنعتي استعمال ناهي. ان جي موجوده ايپليڪيشن ۾، هن جو هڪ نيوٽران، جيڪو تابڪاري علاج لاءِ هڪ ايجنٽ طور استعمال ٿئي ٿو، جي حاصل ڪرڻ جي ذريعي (Source) طور استعمال آهي.

==پڻ ڏسو==
* [[آئسوٽوپ]]
* [[دوري جدول]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>9c1jbjam70ayt8xby0kz7y1hkc8939a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:Meierberg</title>
    <ns>3</ns>
    <id>82898</id>
    <revision>
      <id>318259</id>
      <timestamp>2025-06-06T14:51:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>318259</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4351" sha1="2xdub9c0kvxfpip5p7s34k1obuhjum4" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 14:51, 6 جُونِ 2025 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>2xdub9c0kvxfpip5p7s34k1obuhjum4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:آڪسيجن</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82899</id>
    <revision>
      <id>318314</id>
      <timestamp>2025-06-07T04:06:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:چالڪوجين]] [[زمرو:ڪيميائي تت]]</comment>
      <origin>318314</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62" sha1="s927ttipmm3ef1ywtqq9qax22k53cig" xml:space="preserve">[[زمرو:چالڪوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>s927ttipmm3ef1ywtqq9qax22k53cig</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:Queen Douglas DC-3</title>
    <ns>3</ns>
    <id>82900</id>
    <redirect title="واپرائيندڙ بحث:Jace Aotearoa AU" />
    <revision>
      <id>318318</id>
      <timestamp>2025-06-07T05:09:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ternarius</username>
        <id>11227</id>
      </contributor>
      <comment>Ternarius صفحي [[واپرائيندڙ بحث:Queen Douglas DC-3]] کي [[واپرائيندڙ بحث:Jace Aotearoa AU]] ڏانھن چوريو: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/Queen Douglas DC-3|Queen Douglas DC-3]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/Jace Aotearoa AU|Jace Aotearoa AU]]&quot;</comment>
      <origin>318318</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60" sha1="ltvaquj0su38suv3le0vrait9uyqavi" xml:space="preserve">#چوريو [[واپرائيندڙ بحث:Jace Aotearoa AU]]</text>
      <sha1>ltvaquj0su38suv3le0vrait9uyqavi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:چالڪوجين</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82901</id>
    <revision>
      <id>318326</id>
      <timestamp>2025-06-07T10:08:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:دوري جدول جا گروپ]]</comment>
      <origin>318326</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="44" sha1="o3n3zuiz9b1jo98vx89bhacg7eh1w99" xml:space="preserve">[[زمرو:دوري جدول جا گروپ]]</text>
      <sha1>o3n3zuiz9b1jo98vx89bhacg7eh1w99</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:دوري جدول جا گروپ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82902</id>
    <revision>
      <id>318327</id>
      <timestamp>2025-06-07T10:09:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:دوري جدول]]</comment>
      <origin>318327</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30" sha1="mfdqivp6seqg04xx1c3ucyz4bi6bs49" xml:space="preserve">[[زمرو:دوري جدول]]</text>
      <sha1>mfdqivp6seqg04xx1c3ucyz4bi6bs49</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:دوري جدول</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82903</id>
    <revision>
      <id>318328</id>
      <timestamp>2025-06-07T10:09:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:ڪيميا]]</comment>
      <origin>318328</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23" sha1="dq4k3hul8zqxee2bati3muanam8z3pd" xml:space="preserve">[[زمرو:ڪيميا]]</text>
      <sha1>dq4k3hul8zqxee2bati3muanam8z3pd</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>